3401

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

[ՍԱՆԱՀԻ՞Ն]* ԺԶ. դար

ԳՐԻՉ՝ Թումա սրկ.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Սարգիս աբղյ։

ԹԵՐԹ՝ 263։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԸ×12 (Ա, ԻԷ 7, Բ 1, Գ-Դ՝ չիք, Ե-Զ 5, Ժ, ԻԶ 11, ԺԱ, ԻԸ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14,4×10,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (11×7)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 165ա)։ ՏՈՂ՝ 25։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի կապիչներով. միջուկը՝ տախտակ. աստառը՝ ծաղկազարդ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ` ԱԲ+ԷԸ՝ սպիտակ չգրուած թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լս-ային՝ Իմաստուն կոյս (Առակ յիմար եւ իմաստուն կուսանաց)՝ 53ա։ Ճակատազարդ` 6բ, 47ա, 68ա, 111ա, 160ա, 212ա, 229ա, 251ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, մարդադէմ։ Գոյներ՝ կարմիր, վարդագոյն, դարչնագոյն, սեւ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մեկնութիւն ինչ (՞): Ժ. դ.։ ԳԴ+ԵԶ՝ ստացուած 1ական թերթի ընդլայնակի եւ ընդ­երկայնակի ծալումով եւ խորը եզրահատումով։ Մագաղաթ 19,5×13,5. երկսիւն (19,5×13,5). ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գա). տող՝ 18-20։ Կարդալ. Գա-Դբ՝ «///նապի է երթա/// ///ա վասն այն ո///... /// թէեւ մեք ///ցուք ընդ ն/// ոմանք աս///», Գբ-Դա՝ «///եռեալ եւ ///թիւն էր... փակեալ /// այլ ընդ ամենայն կո///», Եա-Զբ՝ «/// յասելոյ /// զի զար/// քանզի... ասէ հրեայքն /// բազում էին, որ իմ///», Եբ-Զա՝ «///այ ի նմանէ եւ եր/// զքոյրն եւս կոչէր... հայիս չ/// աւգնական/// ///նձն է գործ/// ///ծեմ /// զամ///»:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին նորոգուած, մէջքը եւ Ա. փեղկի եզրերը լրացրած նոր կաշւով, լուսանցակողերը սեւացած. Պտռկ-պհպ-ներն աղտոտուած, ցեցի անցքերով. թերթերին խոնաւութեան եւ աղտոտուածութեան հետքեր, թերթերի հիմքերը եւ թափուած հատուածները 1950ականների կազմութեան ժամանակ լրացուած սպիտակ թղթով, ապա նորացուած 2023 թ. նորոգութեան ժամանակ, սկզբից անորոշ, ընդմէջ թ. 6-7ի 2, 7-8ի 13, 8-9ի 31, թ. 65-6ի, 241-2ի, 251-2ի 1ական, 257-8ի 10 թերթ ընկած, թ. 214-6, 263ը աւելացուած կազմութեան ժամանակ թափուած հատուածների փոխարէն։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Տե՛ս ձեռ. 1576, 4ա-368բ։ 1/1ա-2ա (սկ. /// [պար]գեւեցեր ըզքեզ բար...)։ 2/2ա-4ա։ 3/4ա-6ա։ 4/6բ (քրովբէից անտեսանելի կերպացեալ ըզմերս /// վջ.)։ 5/7աբ (սկ. /// այսաւր ցնծան երկինք ի վերուստ... Սուրբ զԱստուածածինն աւրհնութեամբ մեծաց[ուցանեմք] /// վջ.)։ 6-12/չիք։ 13/8աբ (սկ. ///ն եւ ծընար մարմնով զքեզ... ծագեաց մեզ լոյս երեսաց եւ Փրկիչ անձ/// վջ.)։ 14-26/չիք։ 27/9ա-12ա, 199բ-200ա (սկ. /// եւ գովել զանուն քո յաւիտեան...)։ 28/12ա-20ա։ 29/20ա-9բ։ 30/29բ-35ա, 39բ-40բ։ 31/40բ-7ա։ 32/47ա-9ա։ 33/49ա-50բ։ 34/50բ-1բ (Բարեբանեալ ես... Ուրախ լե՛ր, մա՛յր լուսոյ...՝ չիք)։ 35/51բ-3ա։ 36/53ա-4ա։ 37/54ա-5բ։ 38/55բ-7բ։ 39/57բ-65բ (գ՝ չիք)։ 40/65բ-7բ (Կենդանին յաւիտենից... Կուսածին մարմնով... Զքեզ աւրհնեմք... Որ բաշխաւղդ ես...՝ թափուած)։ 41/68ա-74բ։ 42/74բ-80ա։ 43/80ա-99ա։ 44/99ա-103ա։ 45/103բ-11ա։ 46/111ա-3բ։ 47/113բ-5ա։ 48/115բ-7ա։ 49/117ա-8բ։ 50/118բ-20ա։ 51/120ա-1բ։ 52/121բ-3ա։ 53/123բ-7բ (Մարգարէից գերագւոյն... Այսաւր ցընծայ եկեղեցի...` չիք)։ 54/127բ-9բ (ունի՝ Մարգարէից գերագւոյն... Այսաւր ցընծայ եկեղեցի...)։ 55/129բ-31բ։ 56/131բ-3ա։ 57/133ա-5բ։ 58/135բ-42ա։ 59/142ա-3բ։ 60/143բ-6ա։ 61/146ա-7բ։ 62/147բ-9բ։ 63/149բ-51ա։ 64/151ա-3բ։ 65/153բ-4ա, 157ա-8ա։ 66/158ա-60ա։ 67/160ա-1բ։ 68/161բ-3ա։ 69/163ա-4ա։ 70/164ա-5բ։ 71/165բ-6բ։ 72/166բ-7բ։ 73/167բ-9բ։ 74/169բ-72ա։ 75/172ա-3բ։ 76/173բ-5բ։ 77/175բ-7բ (Որ ընդ հողեղէն բնութեան... Որ աւետաւոր քում գալըստեանդ... Այսաւր ժողովուրդք... Այսաւր ցընծա զուարճացեալ...՝ չիք)։ 78/177բ-9բ։ 79/180ա-1բ։ 80/181բ-3ա։ 81/183ա-5ա։ 82/185ա-94բ, 198բ-9բ, 202ա-3ա (ժբ-ժգ՝ չիք)։ 83/194բ-8բ։ 84/203ա-7բ։ 85/207բ-11բ։ 86/212ա-28բ (Անոխակալ եւ բարէգութ, մի՛ ցրեր... Հեղմամբ արեան... Աւրհնեն ըզքեզ... Ընդ սուրբըս քո...՝ չիք)։ 87/229ա-46ա (Ժողովեալքս ի տաճար... Զահագին համբաւ... Ահագին է աւր... Մերձեցայ ես ի դուռըն...՝ թափուած)։ 88/251ա-63ա (Ծանեաք ըզքեզ... Հաստատութի՛ւն իմ, լե՛ր... Ի գիշերաց կանխելով... Յոյս եւ յարութիւն... Զփառաւորեալըն յամենայն... Որ լըւար... Հաստատութիւն իմ... Ի գիշերաց կանխեալ... Անմահ թագաւոր... ԶԱստուածն ամենեցուն... Անապականութեան աղբեր... Անեղին եղեալ... Աւգնական ընդունելի եղեւ իմ... Նայեցարուք երկինք... Աստուածային հուր... Ի Սուրբ Երրորդութենէն ծանեաք... Հաստատեցաւ սիրտ իմ... Հոգի իմ յամենայն ժամ... Հառաչեցի զանլըռելի... Յաւրհնութիւն նոր... Զհրաշալի խորհուրդ... Տէ՛ր, ըզլուր քո... Երգեցէ՛ք Տեառն երգ նոր ձայնիւ... Նայեցարո՛ւք, ժողովո՛ւրդք... Որ ըզհուր... Որ յանըսկըզբնական Հաւրէ... Հաստատեցան սիրտըք մեր առ քեզ, փառաց թագաւոր...՝ թափուած)։ 89/246ա-51ա (ունի՝ Անըսկիզբն Աստըւած համապայծառ...)։ 90/35ա-9բ։ 91/200ա-1բ։ 92/200ա։ 93-94/չիք։ 95/154ա-7ա։ 96/201բ-2ա։

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

47ա Անարժան ոգիս հաբեղայս յիշեցայք ի Քրիստոս, ով մեզ յիշ[է], Աստուած զինքն յիշէ. ամէն։

160ա Բարեխաւսեա՛յ, տիրուհի՛, մեղաւոր գրչիս Թումայ։

211բ Զստացող գրոցս, որ ստացաւ տէր Սարգիսս յիշատակ ինձ եւ իմ ծնաւղացն, զանարժան եւ մեղաւոր գրչիս՝ սուտանուն Թումայ սարկաւագք, եւ գործն ոչ, յիշեցէ՛ք, ո՛վ դաս քահանայից եւ սարկաւագաց, կարդալով կամ աւրինակելով, Աստուած տացէ ձեզ պըսակ մարտիրոսաց, փա՛ռք յաւիտեանս. ամէն։

228բ Ըզմեղաւոր փծողս՝ զԹումա սարկաւագէս յիշեցէ՛ք, եւ Աստուած ըզձեզ յիշէ ի միւսանգամ գալըստեան. ամէն։

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՏԱԳԱՅԻ

1. 263ա (1692 թ., բոլորգիր) Զվերջին նորոյգող սուրբ գրանցս յիշեցէ՛ք, ըզԲարսեղ ահրեպիսկոպոսն յիշեցէ՛ք, որ ետ նորոյգել Ժ. եւ Ե. (15) գիրք՝ մեծ եւ փոքր, հալալ ընչից եւ ապրանաց իմոց տուի նորոյգել վասն փրկութեան հոգո իմոյ եւ իմ արեան մերձաւորացն։ |263բ| Ո՛վ սուրբ քահանայք եւ մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, ով ոք հանդիպիք սմա կարդալով կամ Է. խորհուրդ սուրբ եկեղեցոյ կատարելով, յիշեցէ՛ք զԲարսեղ ահրեպիսկոպոսն եւ իւր ծնօղն եւ իւր արեան մերձաւորսն յիշեցէ՛ք, եւ դուք յիշեալ լիջիք առաջի Աստուծոյ. ամէն։ Կազմեցաւ ի դրան Սուրբ Աստուածածնին, թվին ՌՃԽ. եւ Ա. (1692), մաիսի ամսոյ Ի. եւ Ե. (25)։

* Ծնթ. Նորոգումը եղել է ըստ ամենայնի Սանահնի վանքում, որի առաջնորդը 1672, 1683-1697 թթ. եղել է Բարսեղ եպիսկոպոսը. տե՛ս Յիշատակարան Սանահնոյ վանից (Սանահնի քէօթուկը), աշխ. Պ. Մուրադեանի, խմբ. Գէորգ Տէր-Վարդանեանի, Ս. Էջմիածին, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հրատ., 2007, էջ 263։ Յիշատակուած Ս. Աստուածածինն անպայման Սանահնի վանքի գլխաւոր եկեղեցին է, նոյն վանքում է գրուել նաեւ յաջորդ՝ 1839 թ. յիշատակարանը։ Հնարաւոր է ենթադրել, որ ձեռագիրս գրուել եւ նորոգումից առաջ մի դար շարունակ գործածուել է նոյն Սանահնի վանքում, աւելին՝ արժէ փնտրել եւ գտնել 1692 թ. շուրջ Սանահնում Բարսեղ եպիսկոպոսի նորոգած միւս ձեռագրերի գոնէ մի մասը եւ բոլորի համադիր քննութեամբ ուսումնասիրել մեր գրչութեան պատմութեան այդ ուշագրաւ էջը։

2. 108բ լս. (1839 թ., անփոյթ շղագիր) Ի թվին 1839 ամի Փրկչին եկի Աւետիս աբեղէս եւ միաբանեցա սուրբ ուխտիս Սանահնի։ Այլեւայլ ժամանակի յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս, եւ դուք յիշեալ լիցիք ի վերջոյ բարբառոյն։

ՆՇՈՒՄ՝ պհպ. Բա.ին սոսնձած թղթին՝ «Հմր 13, ԺԶ., Շարական /// նորոգողը ///, թիւ ՌՃԽ.ից առաջ (1691), Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», «Հմր 1144/3401», 1ա՝ «3401», պհպ. Ըբ՝ «Վերականգնումը կատարել է Արևիկ Գրիգորյանը, ղեկավար՝ Գայանե Էլիազյան, 2023 թ.»։

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա ստ. լս., հակառակ դիրքով՝ «երանութիւն մարդոյ փառք է իւրն, ասին սուրբքն նախնեաց», 127ա ստ. լս.՝ «Եղբա՛յր Դաւիթ, այդպէս կու լինի, ինչի՞ ես բարկանում», պտռկ-պհպ-ներին, գրեթէ բոլոր էջերի լս-ներում՝ առանձին բառեր, տառեր, մասնիկներ։

 

 

3402

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

ԱՅՐԻՎԱՆՔ ՋԱ. – 1452

ԳՐԻՉ՝ Մաթէոս կր.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Դանիէլ աբղյ։

ԹԵՐԹ՝ 331+1 (կրկն.՝ թ. 1). չգրուած՝ 1գ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԸ×12 (Ա 14, Ժ 13, ԻԸ 5)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, մագաղաթ (թ. 1, 2, 11, 121)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14×9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (9,5×6)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 185ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի՝ դռնակով. միջուկը՝ տախտակ. աստառը՝ շերտազարդ մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ծնունդ՝ 1դ։ Յարութիւն, Աւերումն դժոխոց՝ 120բ։ Լս-ային՝ Աւետումն՝ 7բ-8ա, Աստուածամայրը Մանկան հետ՝ 12բ, Մարիամ Աստուածածին՝ 21բ, Մկրտութիւն՝ 25ա, Իւղաբեր Մարիամ՝ 27ա, Ընծայումն տաճարին՝ 31ա, Սուրբ Անտոն Անապատական՝ 33բ, Թէոդոս թագաւոր՝ 35ա, Դաւիթ արքայ՝ 37ա, Ստեփանոս Նախավկայ՝ 38ա, Պետրոս եւ Պաւղոս՝ 40բ, Որդիք Որոտման՝ 42բ, Յովհաննէս առաքեալ՝ 44ա, Յովնան յերախ կիտի՝ 48ա, Բարի հովիւ՝ 62ա, Գրիգոր Լուսաւորիչ՝ 87ա, 181բ, Քրիստոս չորեքկերպեան գահին՝ 88բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 95բ, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 97ա, Ադամ եւ Եւա՝ 101ա, Իմաստուն եւ յիմար կուսանք՝ 103ա, Ներսէս Շնորհալի՝ 111ա, 185բ, Խաչելութիւն՝ 116ա (ստացող Դանիէլ աբեղայ), Թաղումն Քրիստոսի՝ 118ա, Գլուխ Յովհաննու Մկրտչի ի վերայ սկուտեղի՝ 126բ, Համբարձումն՝ 154ա, Հոգեգալուստ՝ 165ա, Աւետումն Զաքարիայի՝ 176ա, Յովհաննէս Մկրտիչ՝ 180բ, Սուրբ Հռիփսիմէ՝ 188ա, Պայծառակերպութիւն՝ 195բ, Վերափոխումն Աստուածածնի՝ 202բ, Գիւտ խաչին՝ 222ա, Մարգարէ՝ 224ա, Մեսրոպ վարդապետ Մաշտոց՝ 227ա, Յակոբ Մծբնացի՝ 229ա, Մինն ի քառասուն մանկաց՝ 231ա, Հրեշտակապետ՝ 232բ, Սուրբ հայրապետ՝ 234ա, Իգնատիոս Անտիոքացի՝ 237ա, Յովհան Ոսկեբերան՝ 237բ, Բարսեղ Կեսարացի՝ 237բ, Գրիգոր Աստուածաբան՝ 238ա, Եփրեմ Ասորի՝ 238բ, Թէոդորոս զաւրավար՝ 240ա, Քրիստոս՝ 250ա, 287ա, 297ա, Չո­րեքկերպեան՝ 250բ, Հրեշտակ՝ 270ա, Մովսէս՝ 308բ։ Կիսախորան՝ 2ա, 121ա։ Ճակատազարդ` 11ա, 51ա, 95բ, 165ա, 209ա, 259ա, 278ա, 301բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, խոյ (241բ), խաչ (ծաղկած՝ 108բ), տաճար, յուշկապարիկ։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, նարնջի, վարդագոյն, մանուշակագոյն, շագանակագոյն, սպիտակ, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Անորոշ։ ԺԱ. դ.։ Ա (սկ.)՝ ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի եւ ընդերկայնակի հատումով (բնագիրը կտրած)։ Մագաղաթ 13,5×7. միասիւն 11×6,5. ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ). տող՝ 7։ Կարդալ. Աա՝ «/// բազում /// դարմանեալ մինչ /// Աղուանից հասան///», Աբ՝ «/// Եւ ի նմին աւուր մինչդեռ յուրախութեանն էր... փութապէս չոգա եւ սիրով ///»։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, դռնակի ստ. մասը եւ մէջքի վր. մասը վնասուած, կապիչներն ու գամերն ընկած, լուսանցակողերի կարմիրը հիմնականում թափուած, գունափոխուած. պտռկ-պհպ-ի լս-ը գրեթէ 4 սմ-ի չափով պատռուած. թերթերին աղտոտուածութեան հետքեր, ցեցի անցքեր, մի շարք թերթերի թափուած մասերը լրացուած հետագայի թղթով։

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Տե՛ս ձեռ. 1576, 4ա-368բ։ 1/2ա-5ա։ 2/5ա-7ա։ 3/7բ-10բ։ 4/11ա-2բ։ 5/12բ-4ա։ 6/14ա-6ա։ 7/16ա-7բ։ 8/17բ-9բ։ 9/19բ-21բ։ 10/21բ-3ա։ 11/23ա-5ա։ 12/25ա-7ա։ 13/27ա-31ա։ 14/31ա-3բ։ 15/33բ-5ա։ 16/35ա-7ա։ 17/37ա-8ա։ 18/38ա-40բ։ 19/40բ-2բ։ 20/42բ-4ա։ 21/44ա-6բ։ 22/46բ-8ա։ 23/48ա-50ա։ 24/50աբ։ 25/51ա-2բ։ 26/52բ-6բ։ 27/56բ-62ա։ 28/62ա-70բ։ 29/70բ-80բ։ 30/80բ-8բ։ 31/88բ-95ա։ 32/95բ-7ա։ 33/97ա-9բ։ 34/99բ-101ա։ 35/101ա-2բ։ 36/103ա-4բ։ 37/104բ-6ա։ 38/106ա-8բ։ 39/108բ-17բ։ 40/118ա-20ա։ 41/121ա-7բ։ 42/127բ-34ա։ 43/134ա-54ա։ 44/154ա-7բ։ 45/157բ-64բ։ 46/165ա-7ա։ 47/167ա-8բ։ 48/168բ-70ա։ 49/170ա-1բ։ 50/171բ-3ա։ 51/173ա-4ա։ 52/174ա-6ա։ 53/176աբ-80բ։ 54/180բ-1բ։ 55/181բ-4ա։ 56/184ա-5բ։ 57/185բ-8ա։ 58/188ա-93բ։ 59/193բ-5բ։ 60/195բ-8ա։ 61/198ա-9բ։ 62/199բ-201ա։ 63/201ա-2բ։ 64/202բ-4բ։ 65/205ա-6բ։ 66/206բ-8բ։ 67/209ա-10ա։ 68/210ա-1բ։ 69/211բ-3ա։ 70/213ա-4ա։ 71/214ա-5բ։ 72/215բ-6բ։ 73/216բ-8ա։ 74/218ա-20բ։ 75/220բ-2ա։ 76/222ա-4ա։ 77/224ա-7ա։ 78/227ա-9ա։ 79/229ա-31ա։ 80/231ա-2ա։ 81/232ա-4ա։ 82/234ա-45բ, 300բ-1ա։ 83/245բ-9բ։ 84/249բ-54բ։ 85/255ա-8բ։ 86/259ա-77բ։ 87/278ա-97ա։ 88/301բ-20ա։ 89/297ա-300բ, 325բ-7ա։ 90/328ա-31բ (բ՝ չիք)։ 91/324ա-5բ։ 92/չիք։ 93/322ա-3ա։ 94/323ա-4ա։ 95/չիք։ 96/321բ-2ա։

Ունի՝

1. 1աբ Յաղագս շարականացն, թէ ով է ասացեալ – Նախ Մեծն Մեսրովպ զկարգն ապաշխարութեան... եւ ոմանք ասեն, թէ Սիւնեցոյն է։

2. 321բ Կիրակմտի. ՍՏ. ՀԲ. – Անըսկիզբն Աստըւած, համապայծառ, ամենասուրբ Երրորդութիւն... զաստուածային լոյս քո ծագեա՛ յանձինըս մեր աւրհ՛՛։

3. 327աբ ԲԿ. Տ. Սարսափելի որոտմամբ եւ ահագին զաւրութեամբ («ՍԱՐԳԻՍ»)... ԱԿ. Մ. Ո՛վ գերահրաշ ծաղիկ բուրեալ... ԴՁ. Մ. Ուրախացի՛ր, Աստուածածի՛ն, վերաւրհնեալդ ի սրովբէից...

4. 331բ Շարական գեղարդեանն – ԲՁ. Իսկ դու պարծանք ես պարծանաց... արտաբերէր, որով փրկիմք եւ հաղորդիմք ի /// (վջ.)։

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

208բ Զանպիտան եւ զանարժան գծող Մաթէոս սուտանուն կրաւնաւոր յիշեցէ՛ք ի սուրբ յաղաւթս ձեր, ո՛վ սուրբ եղբարք։

277բ Զանպիտան գծող սորին զՄաթէոս անարժան եւ զստացող զԴանիէլ կուսակրաւն աբեղայ յիշեցէ՛ք ի սուրբ յաղաւթս ձեր, ո՛վ սուրբ եղբարք, եւ Աստուած զձեզ յիշէ։

320ա Փա՜ռք ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ։ Ի ծագմանէ բանին Աստուծոյ լուսօորեալք եւ ի շնորհաբաշխ Հոգւոյն Սրբոյ մաքրազարդեալք ի մերոց պետաց, ի հոգեկիր արանց, ի հայկազանց սեռից, յուղղափառ հայրապետաց եւ աստուածաբան վարդապետաց, ներհմտացեալք կրթական վերծանութեամբ, քաջոլորակ բաժանմամբ ձայնից երաժշտականաց շարակարգեցին զերգս շարականաց վիպասան չափաբանութեամբ բոլոր տարոյն, ըստ հոլո[վ]ման մեծ արուսեկին, յաղագս տէրունական տօնից եւ ամենայն սրբոց ի պահքս ապաշխարութեան եւ ի հանգիստ ննջեցելոցն ի Քրիստոս, եղանակեցին երգ աւրհնութեան ի պայծառութիւն տաւնից եւ ի պատիւ փառացն Աստուծոյ, ի համաձայնութիւն հրեշտակաց եւ ի մասնակցութիւն սրբոց եւ ի հրճուանս եկեղեցական դասուց։ Արդ, ցանկացօղ եղեւ այսմ աստուածա|320բ|շունչ երգարանիս Դանիէլ աբեղայ, եւ ետ գծագրել մեծաւ ծախիւք՝ ի վայելս վայելուչ անձին իւրոյ եւ յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց՝ հաւր իւր՝ Դաւթի եւ մօրն իւր՝ Կանէքի, փոխեցելոցն ի Քրիստոս, եւ հարազատ եղբաւր իւրոյ՝ Սամուէլ քահանայի, հանդերձ ծաղկերանկ զաւակաւք, եւ զհաւրեղբայրն իւր՝ զՄարտիրոս քահանայ, որոյ յիշատակ նոցին աւրհնութեամբ եղիցի։

Արդ, եղեւ աւարտ գրչութեան այսմ մեծահանդէս, ոսկիազարդ եւ հոգելից տառիս ի շրջագայութեան հայկազեան տումարի ՋԱ. (1452), ի դառն եւ ի չար ժամանակի, որով նեղիմք ի բռնութենէ անօրինաց, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի՝ յառաքելական աթոռն ի Սուրբ Էջմիածինն, որ ի Վաղարշապատ, ի սուրբ եւ ի գերահռչակ ուխտս, որ կոչի Այրիվանս՝ ի սկիզբն եւ ի մայր ամենայն վանորայից, ընդ հովանեաւ լուսոյ մաւր Սուրբ Աստուածածնիս եւ արեամբ ներկեալ անմահին Յիսուսի սուրբ գեղարդեանս, եւ այլ սրբոցս, որ աստ հաւաքեալ կան, ձեռամբ ամենամեղ եւ փցուն գրչի՝ Մաթէոսի, որ զանունս միայն ունիմ կրօնօորի, ի խնդրոյ եւ յարդեանցս երիցս երանեալ Դանիէլ կրօնաւորի, վասն որոյ յերեսս անկեալ |321ա| աղաչեմք զամենեսեան, որք լուսաւորիք սովաւ ուսմամբ կամ գաղափար առնելով, յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զվերոյգրեալ ստացաւղք տառիս՝ Դանիէլ աբեղայ, հանդերձ ծնօղաւք եւ ամենայն արեան մերձաւորաւք։ Յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս ասելով ի խորոց սրտէ, թէ Տէ՛ր Աստուած, ողորմեա՛ նոցա եւ ջնջեա՛ զձեռագիր յանցանաց նոցա եւ գրեա՛ զնոսա ի գիրն կենաց։ Ընդ նոսին եւ զիս՝ զբազմամեղ ոգի Մաթէոս, որ եղէ գրիչ եւ սպասաւոր այսմ իրագործութեան ի գիր, ըստ իմում կարի Խլկեցի աւրինակաւ՝ բանիւ եւ եղանակաւ ստուգեալ, եւ եդի զսայ շաղկապ սիրոյ ի մէջ հոգեւոր հարազատիս մեր` Դանիէլի, որոյ Տէր Աստուած վայելեալ տացէ բազմամեա ժամանակաւ։ Ընդ որս եւ ես անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք ի տեսութիւն վայելչութեան, եւ որք աւգտիք կամ ընդաւրինակէք, յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զիս՝ զՄաթէոս գրիչ, եւ զծնօղսն իմ եւ զապաշխարող քոյրս մեր` Ղատերես, որ բազում աշխատանք ունի ի վերայ մեր։ Եղիցի յիշատակ մասին ժառանգութեան ընդ սուրբս ամենայն, ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որով յիշողացդ եւ յիշեցելոցս առ հասարակ ողորմեսցի. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն, եղիցի, եղիցի։

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 15-16, Հմր 19։

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՏԱԳԱՅԻ

1. Ա. կազմաստառին սոսնձած թղթին (1871 թ., շղագիր) Յիշատակ ետու այս շարականս Մայնի հոգու համար, թող Աստուած վեր առնի ի ձեռաց նորա ի հաճոյս իւր. ամէն, Թադէոս Երուանդեանց, Սանահին, 1871 ամի։

2. 2ա ստ. լս. (ԺԹ. դ., շղագիր) Յիշատակ է շարականս Մայնին եւ Ստեփանոսին Մաղաքեանց։

3. 2բ ստ. լս. (ԺԹ. դ., նոտրգիր) Ընկա՛լ, Տէ՛ր, զփոքրս ի տկարէս ու տո՛ւր |3ա| զմեծտ ի հզօրէտ առ այս աւանդ |3բ| մաղթանաց ու տո՛ւր զողորմութիւնդ շնորհաց |4ա| ես մեռանիմ, / դանամ ի հող, / գիրս մնայ յիշատակող, Թադէոս Երուանդեանց։

Տե՛ս Օ. Եգանեան, Աշխատութիւններ, պատր. Գէորգ Տէր-Վարդանեան, Երեւան, 2014, էջ 40։

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. կազմաստառին սոսնձած թղթին՝ «ՋԱ. – 1452, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», «Հմր 14, շարական չիք թիւ», «Հմր 1145/3402, ԺԶ.՝ ջնջած», 12ա ստ. լս.՝ «Սանահին», 331բ՝ «Թադէոսի շարական»։

 

 

3403

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆ, ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՏԱՐՕՆՈՅ

ԱՄՍԴԷԼՕՏԱՄ ՌՄԷ. – 1758

ԳՐԻՉ՝ Սիմոն մհտ. (1բ-62բ), Սողոմոն աբղյ (62բ-135բ)։

ԹԵՐԹ՝ 136 (ստ. լս. գրչի էջակալում՝ 1-269, որ է՝ 1բ-136բ). չգրուած՝ 136աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԲ×12 (ԺԱ 10, ԺԲ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ լատինատառ «GR», «ANT», թագապսակ զինանշան, որը եզերող ժապաւէնին լատինատառ անընկալելի գրութիւն, փայտէ ցանկապատ մուտքով, ներսում տղամարդ՝ զինուորական հանդերձով եւ գաւազանով, եւ թագակիր առիւծ՝ սուրը ձեռքին, առիւծի գլխավերեւում՝ «PRO PATRIA»։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,3×9,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն, մատիտով սահմանագծուած (9,5×5,2)։ ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ` 98ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ ոսկեզօծ դարչնագոյն դրոշմազարդ կաշի (տպարանային, եւրոպական ոճի). միջուկը՝ ստուարաթուղթ. աստառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ դրոշմազարդ բրոնզ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ (վջ.)՝ սպիտակ չգրուած թուղթ. լուսագծերով, մասն կազմաստառի (պհպ. Բ.)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր` թռչնագիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, մէջքի ստ. մասը վնասուած. գրադաշտը խոնաւութիւնից գունափոխուած։

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-97ա Պատմութիւն երկրին Տարօնոյ, զոր գրեաց Զենոբ Ասորւոց եպիսկոպոսն՝ հրամանաւ Լուսաւորչի մերոյ սրբոյն Գրիգորի

Տե՛ս ձեռ. 1328, 242ա-333բ։ ա/4բ-6բ։ բ/6բ-18բ։ գ/18բ-38ա։ դ/38բ-48բ։ ե/48բ-55բ։ զ/56ա-69բ։ է/69բ-85ա։ ը/85ա-91ա։ թ/91ա-5ա։

Ունի՝

– 1բ-4ա Բան սակաւուկ առ բարեմիտ ընթերցօղսդ – Յորժամ նիւթ իմն պատուական եկեալ յերկրէ հեռաստանէ՝ գտանիցի ի տեղւոջ ուրեք... որ արար զամենայն եւ է օրհնեալ անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն։ Պատմողական այսմիկ տառիս, / ականջադրուկ թէ եղիցիս, / ղօղեալ գործոց մերոց տոհմիս, / տեղեակ ոմանցն առլինիցիս։

– 95բ-7ա Ցանկ եւ ցուցակ գրքոյս ըստ համարոյ երեսաց թղթոցն – Գրել Սրբոյն Գրիգորի առ Ղեւոնդէս. Ա. .....7 ... Վասն գալստեանն Վարդուհրայ. Խ. .....178։

ա. 97ա-100բ Վասն մահուան Տիրանայ՝ որդւոյ քաջին Վահանայ, եւ վասն պատերազմին, զոր արար յեզր Աղի ծովուն – Յետ այս ամենայնի զրուցատարութեանս՝ ի Պարս սուգ անասելի եղեւ... որ ի ձեռնկերտ՝ ի Տարօն քաղաքի, ի փառս Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ՝ երրեակ անձանցն եւ միոյ բնութեանն, որում պատիւ եւ փառք անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն։

բ. 100բ-3բ Վասն գիտելոյ զպատճառ խաչին Ծիծառնէոյ, թե ուստի կամ ձեռօք բերաւ ի Հայս կամ որպէս եւ յորում ժամանակի կայր ի Ծիծառնէ – Ընդ ժամանակս թագաւորութեան կայսերն Հերակլեայ մեծի... եւ փոխեցաւ առ ըղձալին իւր բարեպաշտ ընթացիւք ի փառս Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն։

Տե՛ս Յովհան Մամիկոնեան, Պատմութիւն Տարօնոյ, աշխ. Աշ. Աբրահամեանի, Երեւան, 1941, էջ 31-289 (ձեռագրիս մասին՝ էջ 19), Յովհան Մամիկոնեան, Պատմութիւն Տարաւնոյ, աշխ. Ա. Յակոբեանի, Մատենագիրք հայոց, հտ. Ե. (Է. դար), Անթիլիաս-Լիբանան, 2005, էջ 971-1126։

2. 103բ-5բ Յիշատակարան տեառն Յօհաննու եպիսկոպոսի Մամիկոնէից տանն՝ Ժողովողի պատմութեանս ի միում տեղւոջ – Ընդ ամս ժամանակաց Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին գրեալ մեծին Զենոբայ Ասորւոյ զոմանս... եւ անդ ցրւեցեալ, այսքանս գտանի այժմ առ ձեռն պատրաստ, զոր ընկալեալ գոհասջիք զՏեառնէ։

3. ա. 105բ-10բ Առ սուրբն Յօհաննէս՝ մեծն ի մարգարէս, Պաղտասար պարտաւոր դպրի ասացեալ – Սուրբ Յօհաննէս գերհրաշական / անճառ շնորհին ընդունարան... որով Փըրկչին հաճոյ գըտեալ, / արքայութեանն արժանացեալ։

բ. 110բ-1ա Նորին դարձեալ առ սուրբն Յօհաննէս («Ի ՊԱՂՏԱՍԱՐԷ») – Ի յարգանդէ մաքրազարդեալ, / ձայն բարբառոյ անւանեցեալ... մեզ յարաժամ օգնեա՛ յերկնէ, սո՛ւրբ Յօհաննէս, ի բնութենէս գերազանցեալ։

գ. 111բ-8ա Նորին յետնեցելոյ ասացեալ առ սուրբն Գրիգորիոս Լուսաւորիչն Հայաստանեայց («Ի ՊԱՂՏԱՍԱՐԷ ՈՒՄԵՄՆԷ ԲԱՆ ԳՈՎԵՍՏԱԿԱՆ ՇԻՆԵՑԵԱԼ ՏԱՄԲ ՉԱՓԻԼՈՎ ԱՌ ՍՈՒՐԲՆ ԳՐԻԳՈՐԻՈՍ») – Ի վերնական լուսոյն յաւէտ պատւացեալ, / իմաստութեամբ նորին իսկապէս լցեալ... ո՛վ զարդ Հայաստանեայց եւ հովիւ առաջի անմահին, միշտ յիշեսցես զիս։

4. 118ա-34ա Յիշատակարան պատմագրաբար – Գթութեամբն Աստուծոյ մեք՝ նուաստ ծառայքս նորա Գրիգոր եւ Յօհաննէս, սպասաւորք սուրբ Աւետարանին... եւ որք յիշէքդ, լիջիք յիշեցեալք ի Քրիստոսէ Յիսուսէ՝ յուսոյն մերմէ յաւուրն այցելութեան, հանդերձ ննջեցելովք ձերովք. ամէն։

–134բ [Ցանկ] – Վասն մահւանն Տիրանայ եւ պատերազմին, որ յեզր Աղի ծովուն .......190 ... Յիշատակարան պատմագրաբար .......232։

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

135ա Փա՜ռք, պաշտօն եւ գոհութիւն ամենասուրբ Երրորդութեան եւ միոյ աստուածութեան՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն։ Որ եւ բարեխօսութեամբ եւ մաղթանօք արագահաս եւ երջանիկ վկային իւրոյ` Մինասայ զօրավարին, ետ կարողութիւն ինձ՝ նուաստիս, կրկին գրել զթերատ գիրքս այս, որ կոչի Զենոբ պատմագիրք, որ յառաջմանէ գրեալ էր մինչեւ ի 122 թղթահամարն` ձեռամբ աշակերտի Ամասիացի Յովհաննէս վարդապետին, Կեսարացի մահտեսի Կարապետի որդւոյ` մահտեսի Սիմօնին։ Եւ անդուստ սկսայ գրել եւ ի կատար հասուցանել առընթեր վերոյգրեալ Յովհաննէս վարդապետին, եւ ուսանելով զայս գիրս ի նմանէ ես՝ Վաղարշապատեցի Խեչումէնց Գրիգորի որդի Սօղոմոն աբեղայս, ի թուոյ Փրկչին 1758 եւ յամսեանն Օգոստոսի 25, ընդ հովանեաւ Սուրբ Հոգի եկեղեցւոյս հայոց յԱմսդէլօտամայ։ Եւ |135բ| արդ, երեսս անկեալ եւ ի հող մածեալ եւ առաթուր առաջի գարշապարաց համայնից եղբայրութեան ձերում` կողկողագին դիմօք աղաչեմ զպատահիլն եւ ի զբօսնուլն ձեր, ճեմիւ ընթերցման եւ սիրով ուղղափառութեան յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս, ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զհանգուցեալ ծնօղս իմ, եւ որք միանգամ Հայր մերիւ յիշողաց զիս՝ անարդիւնս, ինքն եղիցի յիշեալ ի Քրիստոսէ յուսոյն մերոյ ի միւսանգամ գալստեան իւրոյ. ամէն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՏԱԳԱՅԻ

1. Ա. կազմաստառ (1859 թ., շինծու բոլորգիր) Գրեալ յԱմսդելօդամ, յամի Տեառն 1758, էհաս ի ձեռս իմ յամին 1859։

2. 135բ (1859 թ., շղագիր) Կարդացի 1859 Մարտի 20։

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. կազմաստառ՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», Ա. կազմաստառին սոսնձած թղթին՝ «Шкаф полка, N 22», 1ա՝ «Հմր 1151/3403, Отъ Г. Галустова, Ք. Պատկանեան մատենադարան, Զենոբ Գլակ, վպ не изъ церковных ли книг?»։

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ անհասկանալի բառ, թուեր։

 

 

3404

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

ԺԷ. դար

ԳՐԻՉ՝ Աւետիս քհյ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յակոբ դպիր։

ԹԵՐԹ՝ 264։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Լ×12 (Ա 5, Բ, Գ, Ժ, ԺԳ, ԻԸ 11, Դ, Է, ԺԸ-ԺԹ, ԻԳ 10, Ը, Լ 7, ԺԶ, ԻԲ, ԻԴ, ԻԹ 8, ԻԱ, ԻԵ-ԻԷ՝ չիք)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13,4×10,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (9,5×6)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 152ա)։ ՏՈՂ՝ 22-23։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի՝ երկու կապիչով. միջուկը՝ տախտակ. աստառը՝ ծաղկաւոր մետաքս։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Զ+Է-ԺԱ՝ չգրուած թուղթ (Զա՝ գրուած)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ` 99բ, 132ա։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, վարդագոյն։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. վերականգնուած նոր տախտակներով եւ կաշուով, լուսանցակողերը կեղտոտուած, սեւացած. գրադաշտը խոնաւութիւնից գունափոխուած, խունացած, կեղտոտուած, ցեցի անցքերով, ընդմէջ թ. 5-6ի, 61-2ի, 78-9ի, 101-2ի, 125-6ի, 160-1ի, 168-9ի, 180-1ի, 262-3ի 1ական, 16-7ի, 218-9ի 2ական, 71-2ի, 189-90ի, 229-30ի 3ական, 211-2ի 14, 237-8ի 40, 255-6ի 4 եւ վերջից անորոշ քանակի թերթ ընկած, գրեթէ բոլոր թերթերի թափուած մասերը լրացուած հետագայի թղթով։

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Տե՛ս ձեռ. 1576, 4ա-368բ։ 1/1ա-4ա։ 2/4ա-5բ (Որ ի բարձրութիւնս երկնից...՝ թափուած)։ 3/6ա-8ա (սկ. /// բերկրեալ կոյս Մարիամ...)։ 4/8բ-10ա։ 5/10բ-2ա։ 6/12ա-4ա։ 7/14ա-6ա։ 8/16աբ (Ըզքեզ աղաչեմք... Որ ի հրեղէն աթոռ... Ըզքեզ կոյս եւ մայր...՝ թափուած)։ 9/17ա-8ա (սկ. /// բարձր արարէք ըզնա յաւիտեան...)։ 10/18ա-20ա։ 11/20ա-2ա։ 12/22ա-4բ։ 13/24բ-9ա։ 14/29ա-31բ։ 15/31բ-3բ։ 16/33բ-5բ։ 17/37բ-9ա։ 18/39ա-41բ։ 19/41բ-3բ։ 20/43բ-6ա (ունի՝ ԳՁ. Ճշ. Այսօր բերկրանաւք լըցեալ ցնծութեամբ...)։ 21/46ա-8բ։ 22/48բ-50բ։ 23/50բ-2բ։ 24/չիք։ 25/53ա-5ա։ 26/55ա-9ա (58բ-9ա ստ. լս. գրչից՝ «Ի հոսել հրեղէն գետոց փորձանաց ազգ աղաւնեաց վերանալ հետ արդարոցն |59ա| ի մարդկան ինձ շնորհեա՛, թեւս (=թերեւս) ողորմեա՛յ ինձ, Աստուա՛ծ», 58բ նոտրգիր՝ «Ո՛վ եղբայր, օրինակի մէջն չկայր, եդեւ գրեցաք, թողութիւն արարէ՛ք»)։ 27/59բ-65բ (Զանուն քո, Քրիստո՛ս, աւրհնեմք... Ծով կէնցաղոյս.., Ի համբառնալ իմում... Որ խոնարհեցար...՝ թափուած)։ 28/65բ-72բ (Յոյս իմ ես... Ընդ առաւաւտըս կանխեցից... Տէր Աստըւած հարցըն մերոց... Մեղք իմ բազում են... Ամենայն երկիր... Մանկանցն ըզձայնըն... Թիւնս իմ։ Մեղայ քեզ... Ամենայն արարածք... Աստըւած հըզաւր թագաւոր... Եկեսցէ Տէր ի վերայ մեր... Տէր ըզլուր միւսանգամ... Որ աւրհնիս ի հրեշտակաց... Եւ աւրհնեցէք զանուն Տեառն...՝ թափուած)։ 29/72բ-83ա (Զաւրհներգութիւնըս բանաւոր... Պահապան խընդրեմք... Սուրբ Աստըւած Հայր անըսկիզբն... Քրիստոս Աստըւած... Զանըսկիզբն Աստըւած զՀայրն...՝ թափուած)։ 30/83ա-92ա։ 31/92ա-9բ։ 32/99բ-101բ։ 33/102ա-3ա (սկ. /// [ծերոց]ն աւրհնաբանից ուրախութեամբ բարեբանեցէ՛ք...)։ 34/103աբ։ 35/103բ-5բ։ 36/105բ-7բ։ 37/107բ-9ա։ 38/109ա-12ա։ 39/112բ-5բ, 118բ-25բ (արդ, ընդ վիմացն, որ շարժէին, շարժեա՛յ զանշարժ սիր[տս] /// վջ.)։ 40/115բ-8ա։ 41/132ա-8բ։ 42/139ա-43բ (ա՝ թափուած)։ 43/143բ-62ա (Փառաբանակից Հաւր... Որ բարեբանեալդ ես... Ի խաչ ելեր... Կանանցըն կանխելով... Որ ի քառակերպեան... Թիւնս իմ։ Ողորմեա՛ մեզ... Ահագին ձայնիւըդ... Յորժամ ի խաչին...՝ թափուած)։ 44/162ա-6բ։ 45/166բ-72բ (Որ զամենազաւր զաւրութիւնըդ... Յարեար երեւեցար... Յորժամ եկին ի գերեզմանն... Այսաւր ցընծան... Որ ըզկերպարանըս... Էջ հրեշտակն... Փառաւորեալ է...՝ թափուած)։ 46/173ա-5բ։ 47/175բ-7ա։ 48/177ա-9ա։ 49/179ա-80բ։ 50/180բ-1ա (Այսաւր ցընծան դասք... Անեղանելիդ Աստուած... Իջեր, Տէ՛ր... Այսաւր աղբեր...՝ թափուած)։ 51/181ա-2բ։ 52/182բ-4բ։ 53/184բ-9բ։ 54/189բ-90բ (տեսանէր ըզՅիսուս ի կայր առ նա եւ աղաղակէր եւ ա[սէ] /// վջ.)։ 55/191աբ (սկ. /// [գալ]ըստեանն։ Հրաշալի զարմացմամբ երանելին...)։ 56/191բ-3ա։ 57/193ա-5բ։ 58/195բ-202ա։ 59/202ա-4ա։ 60/204ա-6բ։ 61/207ա-8բ։ 62/208բ-10բ։ 63/210բ-2ա։ 64/212աբ (Որ ըզնախամաւրըն... Խորանայարկ կամարանըման... Որ ունիս իշխանութիւն... Անըսկիզբն Աստուած... Անթառամ ծաղիկ...՝ թափուած)։ 65-71/չիք։ 72/213ա-4ա (սկ. /// [սրովբէից ան]տեսաբար ահիւ [պատուեալ] քեզ երկըրպագեմ յաւգնութիւն...)։ 73/214ա-5բ։ 74/215բ-8ա։ 75/218ա-9բ (մահուամբ առիթ գոլ կենաց եւ մահացուցիչ նախա[ստեղծին] /// վջ.)։ 76/220ա (սկ. /// բարձրեալ թագաւոր, որ վասն մեր...)։ 77/220ա-3բ։ 78/223բ-5բ։ 79/225բ-8ա (կրկն.՝ 35բ-7բ)։ 80/228ա-9բ։ 81/229բ-30բ (անարուեստ աթոռք բազմաչեայ քերովբէք /// վջ.)։ 82/231ա-8բ (սկ. ///աց զառաքելոց սըրբոց եւ զմարգարէից ջրեցան... արիացեալք առ հակառակսն /// վջ., ժ. կրկն.՝ 59բ, զ, ժգ-ժդ՝ չիք)։ 83/չիք։ 84/126ա-31ա (սկ. /// արարչական Բանին հրաման...)։ 85-86/չիք։ 87/239ա-56բ (սկ. /// [ընկա՛լ եւ արժ]անաւորեա՛ հանգըս///, որ ըզդըժոխս աւերեցէր եւ ըզգերեալսն փըրկեցէր /// վջ.)։ 88/257ա-64բ (սկ. /// [քրովբէ]ական աթոռ։ Որ ընդրեցեր քեզ վերըստին... Հաստատութիւն իմ... Ի գիշերաց կանխեալ... Անմահ թագաւոր... ԶԱստուածն ամենեցուն... Անապականութեան աղբեր... Անեղին եղեալ... Աւգնական ընդունելի եղեւ իմ...՝ թափուած, հարսն երկնից եւ դուռն [կնքեալ], զոր [մարգարէն ետես] /// վջ.)։ 89-92/չիք։ 93/131ա-2ա։ 94-96/չիք։

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. Գրչի 99բ Ես՝ անարժան գծօղ Աւետիս սուտ­անուն քահանայ, եւ իմ ծնօղն <իմ> յիշեա՛յ։

118ա Մեռեալ հոգիս եւ փաբուր (=թափուր) ի բարեաց գործոց յիշեսցի՛ք առաջի Յիսուս Քրիստոսի եւ ողորմութեան արժան արա՛յ զԱւետիս սուտանուն քահանայ, լօք անուամբ եմ ի մարմնի, լալոտ աջոք գիրեցի ի ղարիպութիւն։ Վա՛յ անել, վա՛յ, զի կարի տառն է օտարութեան, |118բ| եւ զմեր բարեկամ Կիրակոս<ս>ն եւ իւր կողակից Շահաղէն եւ իւր եղբայր Սարգիսն, եւ իւր կողակիցն՝ Եղիսաբետն, որ բազում աշխատանք եւ երախտիկ ունէին ի վերա մեր՝ կերակրելով եւ այլ բազում աշխատելով, փոխարէն աստի աշխատանացս զերկնային արգաւութիւն ստացէ ի գուգքն (=գոգն) Աբրահամու. ամէն։

2. Ստացողի 172բ Ի նուաստ եւ անպիտան, սուտ­անուն Յակոբ դպիրս յիշեա՛ եւ Աստուած ողորմի ասա՛, Աստուած ձեզ ողորմեսցի իւր միւսանգամ գալըստեանն. ամէն։ Հայր մէր որ։

Ծնթ. Գիրը նախորդից տարբեր է, յիշատակարանը գրուած է սկզբնապէս ազատ թողած տեղում, ստացումը հաւանաբար եղել է գրչութիւնից կարճ ժամանակ անց։

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՏԱԳԱՅԻ

1. 126բ լս. (1691 թ., անարուեստ նոտրգիր) Ես անարժան Պարխուտար գիրեցի։ Ես՝ անարժան Տուրասանս գրեցի, որ թվին ՌՃԽ.ի (1691) էր, ես ո///։

181ա լս. Ես՝ Պարխուտարս, գիրեցի թվին ՌՃԽ. (1691) էր, Յունվարի Դ.։

2. 99բ լս. (1698 թ., անարուեստ նոտրգիր) Ես՝ անարժան Պարխուտարս, գիրեցի յիշատակ Մարեանին, օվ կարդայ, մին բերան Աստուած ողորմի ասի, իւր հոգոն. ամէն։ Ես անարժան Պարխուտար գիրեցի թվի ՌՃԽԷ. (1698), յիշատակ Մարեանին, օվ կարդա (չշարունակած, նման՝ 132ա լս.)։

3. 98բ ստ. լս. (ԺԷ. դ, անարուեստ նոտրգիր) Շարակ<ան>նոցս Պարխ[ա]տրին այ՝ եղբայր Տուրասանայ (նման՝ 173ա)։

181բ լս. Ես՝ Պարխուտարս, գիրեցի յիշատակ Պալասանին, Մարեանին, Թամամին, Պարոին, Զաքարին, որ մենք առանք էս Շարակնոցս Պարխուդարին համար (նման՝ 52բ, 90բ)։

4. 161բ լս. (1701 թ., անարուեստ նոտրգիր) Թվ. ՌՃԾ. (1701) ես՝ տէր Պաղտասարս գրեցի պարով /// պարի, որ բնորայկս անուն կեղցինք սիրես տան կայքօղ ///։

5. Պհպ. Զա (ԺԹ. դ-ի վերջ, շղագիր, Մ. եպս. Սմբատեանի ձեռքով) Շարական ձեռագիր, գրւած յԱւետիս քահանայէ ՉԷ. թվին 1258, տե՛ս Ղազարու Յարութիւն եւ ի Յակոբ դպրէ, տե՛ս Հոգեգալստեան կանոնն։

Ծնթ. Հաւանաբար նկատի ունի 118ա էջում գրչի յիշատակարանից յետոյ իր իսկ ձեռքով աւելացրած հետեւեալը՝ «թվիս ՉԷ. (1258)», նաեւ 99բ՝ «յԱւետիս քահանայէ գրեալ»։

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 232բ սեւ թանաքով բոլորակ՝ շատ վատ դրոշմուած, անընթեռնելի։

ՆՇՈՒՄ՝ պհպ. Գա, Եա՝ «3404», պհպ. Զա՝ «Հմր 1167», «ԺԶ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», պհպ. Ըբ.ին սոսնձած թղթին՝ «Վերակազմված է նոր կաշվով, նոր կազմաստառով եւ նոր գծագրությամբ։ Երեւան 1969։ Գլխ. վերականգնիչ՝ Ա. Խաչատրյան», պհպ. Թա՝ «Վերականգնված է նոր տախտակներով եւ կաշվով, 22.03.2022 թ., Մ. Միրզոյան»։

ԳՐՉԱՓՈՐՁ` 1ա, 6բ ստ. լս.՝ անընթեռնելի, 61բ լս.՝ «/// գիրեցի էս գիրս ասաց Տէր ///», 74բ ստ. լս.՝ «Ես՝ Կոթցի Ծատուրս, գիր», 33բ ստ. լս., 49 լս., 90ա ստ. լս., 132բ լս., 168բ, 173բ, 190բ, 202ա, 212բ, 220բ, 230բ, 264աբ՝ մասնիկներ, առանձին բառեր, անկապակից տառեր։

3405

ԻԳՆԱՏԻՈՍ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՂՈՒԿԱՍՈՒ

ՂՐԻ՞Մ ՊԶ. – 1357

ԳՐԻՉ՝ Ստեփանոս։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ։

ԹԵՐԹ՝ 373։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԱ×12 (ԼԱ 13)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14,7×11։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (10,5×7)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 250ա)։ ՏՈՂ՝ 22։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի` դռնակով. միջուկը՝ տախտակ. աստառը՝ կապոյտ կտաւ (դռնակինը` դրոշմազարդ կաշի). լուսանցակողերը՝ վարդագոյն։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+ԴԵ՝ սպիտակ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ (պհպ. ԴԵ), մասն կազմ­աստառի (պհպ. Ա)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ղուկաս՝ 2բ։ Լս-ային՝ Գաբրիէլ հրեշտակապետ (Աւետումն)՝ 20ա։ Կիսախորան՝ 3ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, դեղին, նարնջի, մանուշակագոյն, վարդագոյն, սեւ, սպիտակ, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մարկոսի։ Թ. դ.։ ԲԳ+ԶԷ՝ ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի կիսումով եւ հատումով (բնագիրը կտրած) եւ ընդերկայնակի ծալումով ու տարբեր կողմերի եզրահատումով, թերթի մի կէսը սկզբում, միւսը՝ վերջում։ Մագաղաթ 20,5×14,5. երկսիւն (19×9,5, 15,5×10,5). բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գբ). տող՝ 7։ Ունի լս-ային համաբարբառ։ Կարդալ. Զբ, Բբ, Էա, Գա, Էբ, Գբ, Զա, Բա՝ «ուներ ար[քայութեա]նն Աստուծոյ, հա[մարձակեց]աւ եմու[տ]... քանզի [զա]հի հարեալ էին եւ [ոչ] ումեք ինչ ասե[ցին], զի երկնչէին» (ԺԵ. 43 - ԺԶ. 8)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, կապիչներն ու գամերն ընկած, լուսանցակողերի կարմիրը թափուած. պտռկ-պհպ-ը մաշուած, ցեցի անց­­­քերով, պհպ. ԴԵ՝ պոկուած, կեղտոտուած. գրադաշտը խոնաւութիւնից գունափոխուած, թերթերին զանազան հետքեր ու բծեր, թ. 12ը անջատ։

Ծնթ. Այս ձեռագրի Ստեփանոս գրչի Սուրխաթում գրածն է նաեւ ՄՄ 7598 ձեռագիրը՝ 1352 թ.։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-372բ Մեկնութիւն Ղուկասու Աւետարանին, զոր արարեալ է Իգնատիոսի եպիսկոպոսի, ի խնդրոյ տեառն Գրիգորիսի Հայոց կաթուղիկոսի

Տե՛ս ձեռ. 1246, 163բ-306բ։ Նխդր./1ա-2ա։ ա/3ա-43բ։ բ/43բ-71բ։ գ/71բ-9բ։ դ/79բ-90ա։ ե/90ա-5ա։ զ/95ա-100բ։ է/100բ-13ա։ ը/113ա-8ա։ թ/118ա-27ա։ ժ/127բ-44ա։ ժա/144ա-56ա։ ժբ/156ա-74բ։ ժգ/174բ-91բ։ ժդ/191բ-201բ։ ժե/201բ-28ա։ ժզ/228ա-57ա։ ժէ/257ա-69ա։ ժը/269ա-79ա։ ժթ/279ա-95ա։ ի/295ա-8ա։ իա/298ա-310ա։ իբ/310ա-26ա։ իգ/326ա-40ա։ իդ/340ա-72ա։ Ընծայական/372աբ։

Ծնթ. Ձեռագիրս արտայայտուած չէ հետեւեալ գրքում. Սուրբ Գրքի հայերէն մեկնութիւնների մատենագիտութիւն, պատր. Ե. եպս. Պետրոսեան, Ա. Տեր-Ստեփանեան, Երեւան, 2002, էջ 90։

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Ստացողի 372բ Շնորհիւ Տեառն սկսաւ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցաւ Աւետարանս ըստ Ղուկա՝ մեկնեալ Իգնատիոսի հայրապետի, ձեռամբ Ստեփանոսի աշխատասէր գրչի։ Ի բարեխաւսութիւն ինձ՝ մեղաւորիս Կարապետի, եւ կենակցի իմոյ` Գուհար տիկնա, եւ զաւակաց մերոց՝ Հիլալին, եւ ծնաւղաց մերոց՝ Եւսեբէրին եւ Մովսիսին եւ Աւգերին եւ ամենայն զարմից, որք աւկտիք, մեղաց քաւութիւն հայցեցէ՛ք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ։ Ի թվական ՊԶ. (1357) գրեցաւ եւ ի Մարտի Ի. (20) աւարտեցաւ ի փառս Աստուծոյ։

Տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 431-432, Հմր 516։

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՏԱԳԱՅԻ

1. 373ա (1363 թ., բոլորգիր) Յամի ութ հարիւրերորդի տասներորդի երկրորդի՝ ըստ թուաբերութեան յաբեդական տոհմիս տումարի (1363) ստացաւ զՄեկնութիւն սուրբ Աւետարանիս, որ ըստ Ղուկայ, արարեալ մեծ վարդապետին հայոց Իգնատիոսի պատուելի կրա[ւ]նաւորն Գէորգէոս՝ յոյժ փափագմամբ եւ յորդորամիտ սիրով, ի դաստիարակութիւն կենաց, ի հոգեւորն զարգանալ հասակի՝ լուսաւորելով ի պատուիրանաց Տեառն՝ ըստ ներքին մարդոյն, եւ յետ աստեացս մնասցէ յիշատակ անշէջ յեկեղեցիս եւ յորդիս իւր։ Արդ, որք հանդիպիք փառաւոր եւ հրաշաբան մեկնութեան սրբոյն աւետարանիս, ուրախ լինելով ի ճաշակ սորա քաղցրութեան, յիշեսջի՛ք ի Տէր սրտի մտաւք զպատուելի |373բ| կուսակրաւն կրաւնաւորն Գէորգէոս՝ զստացաւղ սորա, եւ զծնաւղսն իւր՝ զպարոն Ոսկեհերն եւ զՄամախաթուն՝ զփոխեալսն առ Քրիստոս, եւ զեղբայր սորա զՏատուրն, զԽաչատուրն, զՔրիստոսատուրն, զՄարտիրոսն եւ զքուերսն եւ զամենայն ազգայինսն՝ զկենդանիս եւ զվախճանեալսն, որպէսզի տացէ սոցա խաղ[աղ]ական կենաւք վարել զկենցաղս ի կամս Աստուծոյ եւ հասանել հանդերձելոյն եւ նոցա հանգիստ ընդ հաճոյացեալ սուրբս ի վերինն Երուսաղէմ, ի մայրն որդւոց Սիովնի նորոյ։ Եւ որ ոք սրտի մտաւք եւ սեռն սիրով յիշեսցէ ի միտս բարիս, յիշեսցի եւ ինքն ի Քրիստոսէ Յիսուսէ՝ յԵկայքն ասել, աւրհնեալք Հաւր իմոյ ժառանգել զկեանսն յաւիտենական։ Եւ քանզի գրեալ էր գիրս ձեռամբ ումեմն Ստեփանոսի՝ ի խնդրոյ Կարապետ քահանայի, իսկ այժմ խանդաղատական սիրով խնդրեալ ի նմին Կարապետ քահանայէ կրաւնաւորս Գէորգ, որոյ հարկեալ ի սիրոյ սորա եւ ի պատուիրանաց Տեառն, թէ՝ Ամենայն, որ խնդրէ, տո՛ւր, ետ զսա Գէորգ կրաւնաւորին սեպհական յիշատակ։ Յիշեսջի՛ք եւ զառաջին ստացողն զԿարապետ եւ զԱւետես միջնորդաւղ, եւ Աստուած զձեզ յիշէ, նմա փառք։ Գրեցաւ ի Ղրիմ* քաղաք։

* Ծնթ. Ձեռագրի գրչութեան վայրի Ղրիմ անունը մակաբերուած է այս վկայութիւնից։

Տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 462-463, Հմր 561։

2. Պհպ. Դա (1698 թ., նոտրգիր) Յիշատակ է Սուրբ Ղուկաս գլխի Աւետարանի մեկնիչս՝ Աստապատեցի Մսրի Սարգսի որդի, եւեթ անուն չնչին Մարգարայ աբեղիս, եւ ետու ի վանքն մեր Սուրբ Ստեփաննոսայ վկային՝ յիշատակ իմ հոգւոյս եւ մերոցն ամենայնի։ Ո՛վ սուրբ վարդապետք եւ քահանայք եւ սարկաւագունք, յորժամ կարդայք, ի մի բերան Աստուած ողորմի ասէ՛ք իմ հոգւոյս եւ իմ մեղացս թողութիւն խնդրէ՛ք յԱստուծոյ, եւ դուք վարցն Աստուծոյ առնուք աստ եւ ի հանդերձելումն. ամէն։ Հայր մեր որ։ Գրեցաւ Նոյեմբեր ամսոյ ութին, թվին ՌՃԽԷ.ին (1698)։

3. Պհպ. Դբ (1855 թ., շղագիր) Ստացեալ է իմ զայս արեգակս հոգւոյ մարդկան աստուածաբան վարդապետէ, որ յորջոր[ջ]ի խստակրօն Յօհաննէս վարդապետ՝ վանահայր Կարմիր վանից Սրբոյ Ստեփաննոսի Նախավկային ներգո[=ե]ւեալ աշակերտ սորին Ստեփաննոս քահանայ Մամիկոնեանց, ի 1855 ամի, ի Մարտ։

4. Պհպ. Եա (1903 թ., շղագիր) Զայս մեկնութիւն Ղուկասու Աւետարանին նուիրեալն ինձ ի Մուշեղ քահանայէ Մամիկոնեան, նուիրեմ գրադարանի Սրբոյ Էջմիածնի յանուն տէր տէր Մկրտիչ վեհափառ կաթողիկոսի ամենայն Հայոց, ի 14 փետրուարի, 1903։ Մեսրովբ արք­եպիսկոպոս Սմբատեանց։

Ծնթ. խմբ. Ձեռագրիս յիշատակարանները տե՛ս Նկարագիր Սուրբ Կարապետի վանից Երնջակայ եւ շրջակայից նորա, գրեց Մեսրովբ արքեպս. Սմբատեանց, 1897-1904, Տփխիս, 1904, էջ 227-229, վերջում գրել է՝ «Մեկնութեան գիրքս գտանի առ իս, եւ պատկանի Մուշեղ քահանայի Մամիկոնեան Շահապաձորոյ»։ Սմբատեանցին աղբիւր ունենալով՝ Հ. Աճառեանը համարել է, որ ձեռագիրս գրուել է «Նախավկայի վանքում» (տե՛ս Հ. Աճառեան, Հայոց անձնանուննեի բառարան, հտ. Գ., Երեւան, 1946, էջ 87 (Հիլալ անուն), հտ. Դ., Երեւան, 1948, էջ 471 (Սեբեր անուն))։ Անկասկած գրուել է Ղրիմում, որ հաստատում է նախ 1363 թ. յիշատակարանը, նոյնն է վկայում նաեւ ձեռագրի նկարազարդման ղրիմահայ ոճը, ի վերջոյ՝ ԺԷ. դարի վերջերին այս ձեռագիրը բերուել է Նախիջեւանի գաւառ։

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին սոսնձած թղթին՝ «Մեկնութիւն Ղուկասու Աւետարանի յԻգնատիոսէ, ՊԶ. – 1357», պհպ. Աա՝ «ՊԶ. – 1357, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», «Մեկնութիւն Ղուկասու Աւետարանին գրեալ յամի Տեառն 1357, թւին հայոց ՊԶ. ի Ստեփաննոս գրչէ եւ ի Գէորգ կրօնաւորէ, ունի յիշատակարան», պհպ. Աբ՝ «1170/3405», պհպ. Գբ՝ «Ի 1857»։

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ պհպ. Բա՝ տառեր, պհպ. Գա՝ «Եղաբերցն, մաքուր», պհպ. Գբ՝ «Մարմին, մարգարէ», 248ա վր. լս.՝ «Մարմին», պհպ. Եբ՝ «Մարգարէ. Չափաբերական – Սիրոյ զորութիւն գերազանց է, քան զբնութիւն ըստ սրբոյն», պհպ. Զբ՝ «Զի զոր», պհպ. Էբ՝ անկապակից տառեր։

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ պհպ. Բբ՝ բուսական լուսանցազարդ։

 

 

3406

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԶ. դար

ԹԵՐԹ՝ 103։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ժ×12 (Ա 9, Բ 10, Դ-Է, Թ 10, Ը, Ժ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14,3×10,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (10×6.5)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 60ա)։ ՏՈՂ՝ 17։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի՝ դռնակով. միջուկը՝ տախտակ. աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ՝ դեղնաւուն չգրուած թուղթ (Ի. դ.)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, կապիչներն ու գամերն ընկած, լուսանցակողերի կարմիրը թափուած, սեւացած. գրադաշտը խոնաւութիւնից գունափոխուած, ընդմէջ 9-10ի, 19-20ի, 31-2ի, 71-2ի, 82-3ի, 92-3ի՝ 1ական, թ. 8-9ի, 51-2ի, 61-2ի, 87-8ի՝ 2ական, 41-2ի՝ 3, 102-3ի՝ 4, վջ-ից անորոշ քանակի թերթեր թափուած։

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-58ա [Կանոնգիրք]

1. 1ա-7ա Կանոնք եւ սահմանք սուրբ առաքելոյն՝ [Թա]թէոսի եդեալ – [Հ]արցու[մն]. [Ո՞րպ]էս պա[րտ է] եպիսկոպոսին լինել եւ կալ ի տեսչութիւն եկեղեցւոյ: [Պատասխանի]. Եպիսկոպոսն եղիցի սուրբ, անարատ, պարկեշտ... այլ հանապազ պոռնկութիւն, եւ ընդ անիծօք Արարչին։

Ծնթ. Առկայ են միայն՝ Ա., Գ., Դ., Ժ-ԺԴ., ԺԷ-ԺԹ., ԻԱ., ԻԸ., ԻԲ., ԻԳ., ԻԹ-ԼԱ. կանոններն, առանց համարակալման, հմմտ. Կանոնագիրք հայոց, աշխ. Վ. Յակոբեանի, հտ. Բ., Երեւան, 1971, էջ 19-40։

2. 7ա-24ա [Ի կանոնաց սրբոց հարց]* – Հարցումն. Վասն գայլառի եւ շնառի։ Եթէ կենդանի են ըմբըռնեալ, զենցեն... 7բ Իսկ քահանայից ձուկն յորսացեալ կերիցեն: 7բ-8ա Այլ ի սուրբ եւ ուտելի կենդանեաց, եթէ ի ծնունդըս մեռանի... 8ա Եւ թէ մորթեալ գըտանիցեն ի նմայ ծնունդ շնչով մի՛ կերիցեն... 8բ Այլազգոյ ի ձեռն առեալ հաց մի՛ ուտիցեն... ի[սկ զ]տուեալն ի նոցանէ մի՛ կերիցեն, զհաց զպ/// (շար.) 9ա [Դարձեալ սովորութիւն քահանայից, որ այլազգոյ ծնունդն մկրտեն. 3672, 11ա]** (սկ.) /// Այլ նոքա, որ ի մէնջ մկրտին, այս խորհուրդս փրկութեան... 9բ-10ա Այլ ի ժամ մերոյ մկրդութեան /// (շար.) 10ա [Եթէ մկնառ գինով կամ նշխարով անգիտութեամբ ոք պատարագ շինէ] (սկ.) /// հանդերձ սկէ ծածկոցօն, բայց ի հանդերձից սեղանոյն... 10ա Իսկ եթէ գիտութեամբ ոք մատուցանէ, առ ոտն հարկանելով զանճառ խորհուրդն... 10ա-1ա Իսկ ի դնել սպասուցն՝ մերձեցեալ մուկն արածեսցէ... 11ա Այլ Բ.աւրեայ նշխարով ոք շինէ պատարագ... 11աբ Իսկ եթէ յօթեանկ ջրով ի պատճառս ծուլութեան կազմեսցի նշխար... 11բ-2բ Վասն երա[զա]փորձութեան յաւրինակ տեսանի՝ է, որ ի լնուլ ժամանակի... 12բ Այլ եթէ անկանի ընդ քուն մայրն ի վերայ մանկանն... 12բ-3բ Վասն անկնունք մանկան մեռանելոյ հարցմանն այս է... 13բ Այլ են ոմանք, որ չար սովորութեամբ ճմլեն զմարմինս... 13բ-4ա Վասն յարուայգիտաց եւ անասնայգիտաց մի է բանն... 14ա Եթէ անօրինաց հետ խառնակին, ԺԵ. (15) ապաշխարէայ... 14աբ Այլ կանայք պոռնիկ, որ զմանկունս սպանանին... 14բ-5ա Վասն հաղորդելոյ հարցմանն այս է... 15ա-7ա Առաջ քահանային պարտ է ուսուցանել զմեղօորն... 17աբ Ապա թէ կոչեսցեն զքահանայն վասն հիւանդին կամ վասն կնքոյ... 17բ-8ա Այլ թէ քահանայն վերբերութիւն առնէ... 18աբ Այլ կանայք, որ ի ծնունդս մեռանին... 18բ-9ա Ընդ քուրդի, որ շնայ կին սոդոմակօն հանդերձ... 19ա Կարգեցին առաքեալքն, թէ ոք փոխ տայ եւ առնու վաշխ... 19աբ Վասն գողի – Ահայ գողացար եւ զրկեցար զընկերդ... 19բ-20ա Յաղագս ոչ առնելոյ սուգ ի վերայ մեռելոց – Դարձեալ ի վերայ ամենայնի գրեմք զայս կանոնք հաստատութեամբ... զի առ Քրիստոս գնաց ի յոյսն քրիստոնէից, որ զինքն ետ /// (շար.) 20ա [յայսպիս]ի երկրաւոր եւ մարմնական յիրս ծախեն... 20բ Իսկ թէ մեղաւք շաղախեալ իցէ ոք ընդ մօրուի կամ ընդ խորդ քվեր... 20բ Եւ թէ ընդ հարսին կամ ընդ զանքանչին պոռընկին... 20բ Այլ պարտ է քրիստոնէից որ Ժ.ամեայ զօակն ոչ քնեն ընդ մօր կամ ընդ քվեր: 21ա Այլ երիտասարտ քահանայ, որ կին իւր մեռանի... 21ա-2բ Վասն մկան, թէ մուկն ի վերայ աղի սատկի... 22բ-3ա Թէ տաշտ կամ տեփուր կամ այլ ինչ ամանք... 23աբ Կ(=Հ)այ կին, որ լինի ընդ տաճկի եւ ոչ մեկնեսցէ ի պատճառս քրիստոնէութեան... 23բ Թէ կամօ զդստերս իւրեանց տացեն այլազգեաց անհօատից... 23բ-4ա Եթէ քրիստոնեա կին տաճկի մանկան ծիծ տայ... Եթէ սովորական գործ որոշեսցի եկեղեցոյ։

* Ծնթ. 7ա-19ա, 20բ-24ա թերթերին Դաւիթ Ալաւկայ որդու Բ-Դ., Ե., Ը-ԺԱ., ԺԶ., ԺԸ., ԺԹ., ԻԱ., ԻԴ., ԻԷ., ԻԹ., ԼԱ., ԼԴ., Խ., ԽԴ., Ծ., ԾԵ-ԾԷ., ՀԲ., ՀԳ., ՀԷ. կանոններն են՝ առանց համարակալման, խառն եւ քաղուածոյ (որոշ դէպքերում խմբա­գրուած եւ համադրուած այլ կանոնների հետ՝ տե՛ս 14բ-5ա, 17աբ, 20բ, 21ա-4ա), հմմտ. Ա. Աբրահամեան, Դաւիթ Ալաւկայ որդու կանոնները, ուսումնասիրութիւն եւ բնագրեր, Երեւան, 1953, էջ 10-47։ 25ա՝ Կանոնք առաքելականքի ԺԸ. Կանոնը, հմմտ. Կանոնագիրք հայոց, աշխ. Վ. Յակոբեանի, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ 39: 19բ-20ա՝ Յովհաննէս Երզնկացւոյ Խրատ հասարակաց երկի ԺԹ. գլուխը` համառօտուած, հմմտ. Է. Բաղդասարեան, Յովհաննէս Երզնկացին եւ նրա խրատական արձակը, Երեւան, 1977, էջ 179-180։ 15ա-7ա, 19աբ՝ քաղուածքներ այլ կանոններից:

** Ծնթ. Այս և միւս դէպքերում թափուած ենթամիաւորների սկզբնատողերը վերականգնուած են ըստ 3672 ձեռագրի:

3. 24ա-35բ [Բանք կանոնականք]

ա. 24ա-5ա Կանոնք եւ սահմանք սուրբ հայր[ապ]ետին Սահակայ – Պարտ է քառասունք տալ մեռելին, զի առաքելական հրամանք է եւ աւանդութիւն սուրբ հարցն եւ ի Սուրբ Հոգւոյն*... 24բ Եպիսկոպոսին հասքն, տուն քահանայիցն... 24բ-5ա Գեղոյ քահանային ռամիկ ժողովրդեանն զթաղմանն եւ զպաշտմանն... զտուն աւրհնելն, ամենայն ինչ իրիցու է:

* Ծնթ. Քաղուած Յովհաննէս Երզնկացւոյ Խրատ հասարակաց երկից, տե՛ս Է. Բաղդասարեան, Յովհաննէս Երզնկացին եւ նրա խրատական արձակը, Երեւան, 1977, էջ 180-181։ Սկզբում Սահակ Ձորոփորեցու ԺԵ. կանոնի վերաշարադրանքն է (հմմտ. Կանոնագիրք հայոց, հտ. Ա., էջ 513), ապա քաղուածքներ այլ կանոններից:

բ. 25ա Այլ կանոնք մեռոնի – Մի՛ իշխեսցէ ոք ի պէտս դեղոց մերձուցանել... եթէ ոք յանդգնի, առնէ զայս, նզովեալ եղիցի:

գ. 25աբ [Պասի, ձէթ կամ գինի ուտելոյ. ձեռ. 8461, 37բ, ստ. լս.] – Եւ լուաք վասն քահանայից եւ սարկօագաց... Ճ. (100) ծունր եւ կանոն ըստ կարգին եւ ողորմութիւն հետ նորայ:

դ. 25բ-6ա [Քահանայն, որ շահ ուտէ. ձեռ. 8461, 38ա, ստ. լս.] – Քահանայ կամ այլ եկեղեցականք, որ զարծաթ իւր ի վարձու տայ... Գ. ամ արտաքոյ ապաշխարէ եւ մի ընդ աւրինօք, եւ այլ մի՛ գնասցէ։

ե. 26ա-7բ Վասն հոսման, որ քուն լինի – Ջերմութիւն, որ ի քուն լինի, է որ խոտելի է եւ մեղադրելի, զի եթէ յղփութենէ կերակրոց լինի կամ ըմբելեաց... 26բ-7ա Այլ վասն տեսլեանց պէս-պէս, որ լինին արուի կամ ընդանեաց... ապա թէ սովորութիւն առնէ, պոռնիկ է ստոյգ, եւ Քրիստոսի փառք յաւի[տեանս]։

զ. 27բ-33բ [Վասն ամուսնութեան]* – Եւ արդ, այսպէս է խնամութիւնն, որ լինի կրտիճ տղայն ԺԵ. (15) տարոյ՝ փեսացու է, եւ աղջիկն՝ ԺԴ. (14) կամ ԺԲ. (12)... 28բ Եթէ ազգականք յամուսնանան, զի՞նչ արասցուք... 28բ-9ա Եթէ ոք առնու կին ի մերձօորէ իւրմէ մինչեւ ի վեցերորդն... 29ա Արդ, գիտացէ՛ք, աստուածասէր ժողովո՛ւրդք, յով յուժով զքահանայն իւր կամացն հանէ... 29բ-33ա Երբ գին(=տ)ենայ մարդ, որ կին իւր չհասգոյթք է... 31բ Թէ զարքայութիւն գնես, երբ Աստուծոյ հակ /// (շար.) 32ա [Կար]եւորք, եւ կամիս պսակել, խոստովանեցոյ զփեսայն... 33աբ Զի կանոնքս սուրբ հարցն գրեալ է, թէ ոք անգիտութեամբ կիրակէի ի կինն իւր մերձենայ... կատարողք աւրինացն աւրհնին Աստուծոյ եւ ամենայն սրբոցն. ամէն։

* Ծնթ. Քաղուածքներ Յակոբ Ղրիմեցւոյ, Թադէոսի, Բարսեղի, Աթանասի եւ այլոց կանոններից:

է. 33բ-5բ Վասն ազգակցութեան հարց, զոր Է. պորտն կոչի եւ բաժանի Գ. ի դէմս, ի վեր եւ ի վայր եւ ի կողմն, զոր ասացին սուրբ հայրապետք* – Ի վերն այսպէս՝ առաջինն մեք, եւ հայրն մեր, եւ պապն, եւ հաւր պապն, եւ պապուն հայրն, եւ պապուն պապն, եւ ապոյ պապն, որ է Է... 34աբ Եւ խնամութիւնն Է. պորտն առնու, որ աւտար ազգ է... 35աբ Զի հասարակ կանոնք այսպէս եդին սուրբ հարքն, եթէ հոգեւոր ազգն, որ է յաւազանութիւն... այսինքն՝ բանն, ցասումն եւ ցանկութիւնն, այս թվեն ի հոգեւոր ազգն, որ է Սանուբէլն։

* Ծնթ. Քաղուածքներ Գրիգոր Տաթեւացւոյ Հարցմանց գրքից (հմմտ. Գրիգորի Տաթեւացւոյ Գիրք հարցմանց, Երուսաղէմ, 1993, էջ 611, հատոր իններորդ, պրակ ԼԶ.) եւ ամուսնութեան հոգեւոր ու մարմնաւոր ազգակցութեանը վերաբերող այլ կանոններից։

4. 35բ-58ա [Ի Դատաստանաց գրոց]*

ա. 35բ-44ա Վասն դատաստանի գրոց մեծին Սահակ եւ Բարսղի, եդեալ փոքր ի շատէ գրեցաք աստ. Վասն եկեղեցականաց – Եւ արդ, այսպէս սկսաք ցուցանել զկարգ եկեղեցւոյ, զի թագաւորաց եւ իշխանաց եւ ռամկաց, ամենայն հաւատացելոց... 39ա Որք զպտուղս եկեղեցուն կամին արտաքսել... 39աբ Զի որ զպտուղն տեառնականն... 39բ-40ա Կան եկեղեցիք, որ թագաւորաց կամ մեծամեծաց հարկ ուտեն... 40աբ Զվիճակաց եւ զաթոռոց եւ զժողովրդոց, եթէ հայրապետաց փոխիլ կամին վասն տգիտութեան... 40բ-1բ Եթէ վախճանի եպիսկոպոսն, նամակաւ տացէ զինչս եկեղեցւոյ… 41բ Զի աւրինաց թուլութիւն տայ, թէ անհաս լինի եպիսկոպոսն յանդ /// (շար.) 42ա [Եւ աշխարհական ոք թէ մատաղ առնէ, իւրում քահանային տացէ] /// (սկ.) ի նզովեսցէ զնոսա մինչեւ զղջասցին եւ ապաշխարեսցեն դատաստանէ: 42ա Բանադրելոյ (լս-ից) – Եթէ վանականաց կամ եպիսկոպոսի կամ երիցու ի գլխաւորաց... 42ա-3բ Քահանայ, թէ վասն աշխարհի... 43բ-4ա Եւ թէ ոք եկեղեցական տեսանէ զիշխան ոք, որ անզգամի... 44ա Վախմի (լս-ից) – Եւ թէ լինի եկեղեցւոյ վախմ կամ գեղ կամ յագարակ... բայց միայն զիւրն կորուսանել։

բ. 44ա-7ա Վասն քահանայից առնելոյ զպտուղս ի ժողովրդաց – Եւ այս են իրաւունք քահանայից ի ժողովրդոցն, որ զենուն զենլիս, եթէ արջառ իցէ... 45ա-6ա Իսկ աշխարհի քահանայ, որ վախճանի, թէ չունի ժառանգ... 46ա-7ա Բանադրելոյ (լս-ից) – Եթէ ժողովրդական ոք ի պէսպէս սխալանաց... եւ մեռանել վասն Աստուծոյ եւ ոչ վասն աշխարհի իրաց համար նզով դնել։

գ. 47ա-50բ Վասն յիշատակի ննջեցելոց եւ սուտ վկայ կացուցանել – Զյիշատակ ննջեցելոցն ընտանեաց նոցա, որ ինչ կարգ է, աւրինաց քրիստոնէից, զոր հրամանաւ սուրբ հարցն կատարեն զմիխիթարութիւն նոցա հոգւոցն... 48աբ Յանկարծամահ (լս-ից) – Եթէ յանկարծամահն լինի կամ մահակոտոր կամ անհաս ի ձեռն քահանայս... 48բ-50բ Եթէ յետ մեռելոյն, ոք երթայ ի մեռելոյ ազգացն խնդրէ ինչ... այլ մի՛ գնասցէ եկեղեցին, զի անարգեաց զնայ։

դ. 50բ-1ա Վասն կնոջն եւ այրն, որ չկարէ ի կին իւր ի կուսութենէ հանել, զի՞նչ է դատաստան – Եթէ պատահի, որ այրն չկարէ զկին իւր ի կուսութենէ հանել, թէ կամ լիցի՝ կնոջն ի միասին կենան... բայց հրամանաւ այրոյն լիցի առն այլում։

ե. 51ա-2ա Վասն դիւահար կին արձակելոյ – Արժան է արձակիլ, թէ ոչ, թէ յառաջ, քան զպսակն էր ծնաւղքն ծածկեցին զայն, ի տունս իւրեանց առցեն մինչեւ բժշկեսցի... 51բ եւ առնու զիւր բաժինքն եւ գն[ա] ի տունն ծնօղացն /// (վջ.)։

զ. 52ա [Վասն յամուլ կնոջ եւ այրն ներքինի. ձեռ. 3672, 68ա] – (սկ.) /// տացէ կինն հրաման արձակման… մի՛ մեկնեսցեն ի միմեանց մինչեւ ի մահ, հրաման է ի սուրբ կանոնաց։

է. 52աբ Վասն որոյ պատճառէ ելանէ կինն ի յա[ռն]է իւրմէ – Յորժամ կինն տեսանէ զայր իւր յարուագիտութիւն կամ անասնապղծութիւն կամ ընդ անաւրէն պղծութիւն... կենայ առ նա ի վերայ որդւոցն։

ը. 52բ-3ա Վասն ատելութեան առն եւ կնոջն – Այր եւ կին եթէ ատելութեամբ զիրար թողցեն, պատահի մեռանել, զոր առն եւ կայ առաջի կինն... ապա թէ հրաման տայ եւ գիր արձակման։

թ. 53ա-4ա Եթէ վաճառ[ա]կան կամ այլ ճանապարհորդաց ամենամարդ կինն այր առնու – Յորժամ այր ոք ճանապարհ գնայ հեռի եւ յամէ գալն, պարտ է կնոջն համբերել, մինչ որ լսէ զմահ նորա կամ այլ կին առնուլն... զի անարգեաց զպսակն աւրհնութեան։

ժ. 54ա-5ա Վասն կռուի այր ընդ կին եւ վնասէ – Եթէ այր զկին իւր անարգէ, թէ խորտ կայ, ի մէջն դարձուսցեն ազգն իւր... եթէ անասուն բերեալ է կինն, զգլուխն առցէ եւ զկէս աճմանն։

ժա. 55աբ Վասն առն եւ կնոջ ուրացողաց – Եթէ այր կամ կին վասն նեղութեան կամ վասն տուգանաց ուրասցի զՔրիստոս... պարտ է շահել զհոգի միմեանց, ընդունի դատաստանս։

ժբ. 55բ-7ա Եղբարց եւ քուերաց բաժանումն – Մարդ, եթէ մեռանի առանց կտակագրի, կուսան դստերքն ժառանգեն զհայրենիքն ընդ եղբարցն... այսպէս քննել զմերձաւորսն եւ տալ նմա զժառանգութիւն։

ժգ. 57ա-8ա Վասն աղջկանն – Աղջիկ, որ հասանի յամուսնութեան, եւ խաւսեն վասն կնութեան եւ տալ զհաւանութիւն եւ տան նմա խաչ մատենին կամ այլ ինչ... եւ զայլն դարձուսցեն դատաստանէ։

* Ծնթ. Քաղուածքներ Մխիթար Գոշի Դատաստանագրքից (Գ-Դ., Զ-Է., ԺԱ-ԺԵ., ԺԷ., ՃԾԳ., ՄԳ-ՄԴ. եւ այլք՝ առանց համարակալման, խառն եւ քաղուածոյ՝ մեծ ու փոքր կրճատումներով եւ յաւելումներով. հմմտ. Մխիթար Գոշ, Գիրք Դատաստանի, աշխ. Խ. Թորոսեանի, Երեւան, 1975, Գ. խմբագրութիւն, էջ 283-523) եւ Աւրէնք յաղթող թագաւորաց բնագրից (ԾԷ., ՁԹ., Ղ.՝ առանց համարակալման, ետեւառաջութեամբ (հմմտ. Ասորական Դատաստանագիրք, լոյս ընծայեց Արսէն վրդ. Ղլտճեան, Ս. Էջմիածին, 1917, էջ 27, 38-39):

Բ. 58ա-64ա [Յովհաննու Երզնկացւոյ՞] Խրատ յոգեշահ եւ մարմնաշահ – Մարդոյն, որ վայել է Դ. իրք է, որ զմարդն ի մեղաց պահէ... 61բ Իմաստութիւն անմահ այդ է, ի դրախտն շատ ցեղուցեղ տունկ /// (շար.) 62ա Բարի գործն է, որպէս զՈվբայն... խոստովանի եւ ապաշխարէ եւ յաղաւթէ առ Աստուած։

Գ. 64ա-74ա [Տեսիլ Մարիամու Աստուածածնի] Պատմութիւն չարչար[ան]աց հոգոց, թէ որպէս են ի դժոխս – Յարուցեալ Աստուածածին մայրն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ել ի լեառն Ձիթենեաց... 71բ Հրեշտակ ասէ. Սոքայ են, որ զկնքաւորս իւրեանց անարգեցին եւ պոռընկեց /// (շար.) 72ա Ղամբար անշիջանելի: Ուրախ լե՛ր, եւ դու Միքայէ՛լ... որմէ փրկեսց[է] զմեզ Քրիստոս Աստուած ի երկիւղէ դժոխոցն, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն։

Դ. 74ա-87բ [Տես]իլ Սրբոյն Գրիգորի ընդ հրեշտակս – Սուրբ Գրիգոր մեր Լուսաւորիչն զԽ. (40) տիւ եւ զԽ. (40) գիշեր հաց ոչ եկեր եւ ջուր ոչ էարբ... 82բ Հրեշտակ ասէ. Հոգի արդարոյն այսպէս ասէ. Երանի, թէ գայ Քրիստոս /// (շար.) 83ա Հայի եւ ասէ. Տէր Աստուա՛ծ ամենակալ, արա՛յ զինքն յերկարակաց... որ կաս առաջի Աստուծոյ /// (վջ.)։

Ե. 88ա-96ա [Խրատ կիրակէից: Աւրհնեալ է ամենասուրբ Երրորդութիւնն, զարմանք եւ սքանչելագործութեան բան եկն... (=Թուղթ երկնառաք)*, ձեռ. 712, 46ա] – (սկ.) /// իմ, տանջեմ զնոսա ի հուրն յաւիտենից... 92բ Վայ է քահանային, որ ունի ոխ ընդ ընկերի իւրում եւ մատուսցէ պատարագ, զի /// (շար.) 93ա Նոցա ի ձեռն սատանայի եղիցի: Վայ է ուրացողաց... եւ զմեզ զամենեսեան կարդացողքս եւ լսօղքս արժանի արասցէ Քրիստոս Աստուած ի փառս իւր. ամէն։

* Ծնթ. Սոյն բնագիրը 1906 թ. եթովպերէն, ասորերէն, արաբերէն, քարշունի թարգմանութիւնների հետ հրատարակել է Մաքսիմիլիան Բիտները (M. Bittner, Der vom Himmel ge­fallene Brief Christi in seinen morgenländischen Versiopnen und Recensionen, Wien, 1906), առաւէլ մանրամասն տե՛ս, Յ. Տաշեան, Թուղթ երկնառաք (հրատ. Մ. Բիտնէր), Հանդէս ամսօրեայ, Վիեննա, 1906, թ. 9-10, էջ 259-264, նաեւ Տեղեկատուութիւնք հայրենագիտական նորութեանց վրայ, Բազմավէպ, Վենետիկ, 1906, թ. 11, էջ 507:

Զ. 96ա-101բ Հարցումն Բարսեղայ [Կեսարացւոյ] առ սուրբն Գրիգոր [Նիւսացի. հմմտ. ձեռ. 737, 37ա-9ա]* – Բարսեղ ասէ առ սուրբըն Գրիգոր՝ Յորժամ ոչ երկինք կայր եւ ոչ երկիր, յորո՞յ վերայ հանգչէր յաթոռ աստուածութեան: Գրիգոր ասէ՝ Ի վերայ տարրեղեն լուսազգեստ հոգւոյ... զի ծանիցէ զԱրարիչն իւր Քրիստոս, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն։

* Ծնթ. Սոյն հարցումը որոշ ձեռագրերում ուղղուած է Գրիգոր Լուսաւորչին (տե՛ս ձեռ. 588, 307ա, ձեռ. 834, 123ա եւ այլուր), որոշներում՝ Գրիգոր Նազիանզացուն (Աստուածաբանին՝ տե՛ս ձեռ. 728, 23ա, ձեռ. 2566, 150բ եւ այլուր):

Է. 101բ-3բ [Ի հասարակաց խրատուց Յովհաննու Երզնկացւոյ]*

1. 101բ-2բ Յաղագս երդման – Եւթներորդ բան կանոնական. Ոչ է պարտ քրիստոնէին երդնուլ սուտ կամ իրաւ... եւ ստոյգ է բանն, յայնժամ այս վկայական /// (վջ.)։

2. 103աբ [Յաղագս յիշոնցնայտուի. ձեռ. 3672, 132բ] – (սկ.) /// [զհաւ]ատն հայհոյէ, զԱստուած հայհոյէ եւ որ զմեռելին գերեզման ասէ զխաչն... որ զարհուրին եւ դառնան այնպիսի չար եւ յիմար սովորութենէն եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

3. 103բ Վասն յաղաւթից հարց – Արդ, պարտ է քրիստոնէից աւրն Գ. անգամ յաղօթք /// (վջ.)։

Հմմտ. Է. Բաղդասարեան, Յովհաննէս Երզնկացին եւ նրա խրատական արձակը, Երեւան, 1977, էջ 161-166, 171:

Ծնթ. Բովանդակութեան վերջնամշակումը, ինչպէս նաեւ թափուած թերթերի հստակեցումը Նարինէ Վարդանեանի:

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

95բ Եւ զմեզ՝ զամենեսեան կարդացողքս |96ա| եւ լսօղքս, արժանի արասցէ, Քրիստոս Աստուած ի փառս իւր. ամէն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Այս գիրքըս Գիրիքորին է։ Աստուած ողորմի կարդայցողաց եւ լսողաց. ամէ[ն]։ Ես՝ Թումանի որդի Ըստեփանըս գրեցիմ, ով որ ոք այսէ, թէ Աստուած իւր բան [յա]ջողի. ամէն։

ՆՇՈՒՄ՝ պհպ. Աա՝ «3406», 1ա՝ «ա/III- 250», «ԺԷ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», 2ա՝ «1192/3406»։

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա, 8բ-9ա, 101բ, 103բ՝ զանազան մասնիկներ, տառեր։

 

 

3407

ԳԱԼՈՒՍՏ ԱՄԱՍԻԱՑԻ, ԼՈՒՍԱՇԱՒԻՂ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 90. չգրուած՝ 2աբ, 90բ։ ՊՐԱԿ՝ 2+6+Բ-Թ×12 (Բ 6, Գ 11, Ը 7, Թ 9)+1։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ բուսական։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14,3×9,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (12×7,5)։ ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 19ա)։ ՏՈՂ՝ 26։ ԿԱԶՄ՝ վարդագոյն մոմլաթ. մէջքը եւ փեղկերի հիմնամասերը՝ սեւ կտաւ. միջուկը՝ ստուարաթուղթ. աստառը՝ դեղնաւուն թուղթ (պատրաստուած 1950ականներին). լուսանցակողերը՝ կապոյտ ցայտկէն։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ Ա+Բ՝ դեղնաւուն չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 3ա (տպ.), 18բ, 27բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական (տպ.)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր (նաեւ տպ.)։ Գոյներ՝ կարմիր, վարդագոյն, սեւ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմ՝ 1950ականների. գրադաշտը խոնաւութիւնից գունափոխուած, թերթերին զանազան հետքեր, բնագրի սկզբի թափուած հատուածը լրացուած հետագայում տպագրի 6 թերթով (էջ 3-14), թ. 49ի լս-ի թափուած մասը լրացուած հետագայում այլ թղթով, թ. 81-2ը պոկուած։

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-89բ [Գիրք, որ անուանեալ կոչի Լուսաշաւիղ՝ արարեալ եւ սահմանեալ Գալըստի վարդապետի Ամասեացոյ]

1. 3ա-4ա Եթէ աշխարհի աստի էիք, աշխարհս սիրէր. Ա. [գլուխ] – Որ ի ծով յայս յաշխարհի շինեաց տապան զեկեղեցի...

2. 4աբ Սիրտ խոտարեալ նիւթէ զչարիս եւ խռովութեան առնէ քաղաքի. Բ. – Երկրորդ գլուխ. Մարդս տացուք օրինակ քաղաքի...

3. 4բ-5բ Որ ի ծով այս աշխարհի շինեաց տ[ա]պան զեկեղեցի. Գ. – Երրորդ գլուխ. Մարդս նաւի է օրինակ...

4. 5բ-6բ Այս ծով մեծ եւ անդորր. Դ. – Երրորդ գլուխ. Մարդս ծովու տամք օրինակ...

5. 6բ-7ա Ուրախացեալ գնացիւք գետոց քաղաք ի քէն շինեալ Յիսուս, որմէ վտակ. Ե. – Հինգերրորդ գլուխ. Մարդս գետոց տացուք օրինակ...

6. 7բ-8ա Ի քէնէ, Տէ՛ր, աղբիւր հնաց եւ լուսով երեսաց քոց մարդս։ Աղբերաց է նման ի տասն կերպիւ բերանք արդարոց բղխեն զիմաստութիւն. Զ. – Վեցերորդ գլուխ. Նախ որպէս աղբիւր միշտ բղխէ...

7. 8բ Դու լուսաւոր առնես զճրագ իմ, Տէ՛ր Աստուած իմ, լոյս արա՛յ ինձ ի խաւարի։ Մարդս աշտանակի է օրինակ տասն կերպիւ եւ զի՞նչ է ասացից. Է. – Եւթ գլուխ. Ասացից։ Նախ որպէս աշտանակի լոյս եւ մոմ... որպէս աշտանակն ամենայն ոք ունիցի այսպէս /// (վջ.)։

8. 9ա [Լոյս տո՛ւր, Տէ՛ր, աչաց իմոց. Կանթեղն տամք օրինակ, Ը.] – (սկ.) /// խաւարեսցին աչք նոցա, զի միտս...

9. 9աբ Երթով վատառ մրջիւնն եւ ուսեր ի նմանէ, թէ որպէս մարդս մրջըման է օրինակ. Թ. – Իններրորդ գլուխ. Նախ որպէս մրջիւնն աշխատաւոր է...

10. 9բ-10բ Երթով վատառ մեղուն եւ ուսեր ի նմանէ, թէ որպիսի գործունեայ է։ Եւ մեղուն տամք օրինակ մարդկան. Ժ. – Տասներորդ գլուխ. Նախ մեղուն ժրաջան է...

11. 10բ-1ա Զի ի ցոյցս հանդերձիւք ոչխարաց երեւին եւ ի ներքոյ են գայլք յափշտակողք, զի մարդս երբեմն գազան նմանի. ԺԱ. – Մետասաներորդ գլուխ. Նախ գազանն անողորմ է...

12. 11աբ Հայեցարուք ի թռչունս երկնից, զի ոչ վարեն եւ ոչ հնձեն եւ ոչ ժողովեն ըշտեմարանս, եւ Հայրն երկնաւոր կերակրէ, եւ մարդս ձագուց օրինակ տամք. ԺԲ. (12) – Երկոտասաներորդ գլուխ. Նախ ձագն ունի բոյն... եւ հոգով ընթանայ քան /// (վջ.)։

13. 12ա [Տերն յետ ստեղծմանն արարածոց հանգեաւ Է. օրն ի գործոց այն որ. ԻԱ.] – (սկ.) /// եւ թաղմանն Քրիստոսի օրինակ...

14. 12ա-3ա Իսկ առ կշեռբ սպիտակափայլ բիւրեղ նման, որ միշտ աճէ եւ նուազի. ԻԲ. – Քսանեւերկու գլուխ. Մարդս օրինակ տամք ամսոց...

15. 13ա-4ա Օրհնեսցի պսակ տարոյ քաղցրութեան քո. ԻԳ. – Քսաներեք գլուխ. Մարդս օրինակ է բոլոր տարոյ...

16. 14աբ Քան զականս պատուականս եւ ամենայն պատուական չարժէ զնայ. ԻԴ. – Քսանեւչորս գլուխ. Մարդս վաճառականաց նմանին...

17. 15ա [Ապաքէն դուք տաճար Աստուծոյ էք. ըստ Պօղոսի. ԻԶ. – Քսան եւ վեց գլուխ. Նախ մարդս տաճարի եւ շինութեան օրինակ է] (սկ.) /// են եդեալ հիմ, որպէս մեծահաւատ մարդոյս տա օրինակ...

18. 15ա-6ա Զմեղս մանկութեան եւ զանգիտութեան իմոյ մի՛ յիշեր. ԻԷ. – Քսանեւեւթ գլուխ. Մարդս մանկտոց նմանեցուցից...

19. 16ա-7ա Ո՞ արար հրեշտակս իւր զոգի եւ զպաշտօնեայս իւր ի հուր կիզելոյ. ԻԸ. – Քսանեւութ գլուխ. Մարդս տացուք օրինակ հրեշտակաց...

20. 17աբ Տառապեցայ եւ խոնարհ եղէ յոյժ, զի անձն իմ լի եղեւ. ԻԹ. – Քսանեւինն գլուխ. Մարդս տացուք օրինակ գերելոց...

21. 17բ-8բ Տէ՛ր, ի զօրութեան քում ուրախ եղիցի թագաւորն ի փրկութեան քում. Լ – Երեսուն գլուխ. Մարդս տացուք օրինակ թագաւորաց...

22. 18բ-9բ Ելի ի լեառն զմռսոյ եւ [հ]ոտ առի կնդրկոյ. ԼԱ. – Լեառն բազում խորհուրդ ունի...

23. 19բ-20ա ԼԲ. Երկրորդ գլուխ. Լեառն հրեշտակաց ասէ եւ հոտ զարմանահրաշ...

24. 20աբ ԼԳ. Երրորդ գլուխ. Լեառն վերինն Երուսաղեմ է, եւ հոտ՝ ԲԺ.ան (12) փառքն...

25. 20բ-1ա ԼԴ. Չորրորդ գլուխ. Լեառն եդեմ է. Նախ եւ հոտ, որքան ծառ ու ծաղիկ...

26. 21աբ ԼԵ. Հինկերորդ գլուխ. Լեառն սուրբ Երուսաղէմ է, եւ հոտ՝ տնօրէնութիւնքն...

27. 21բ-2ա ԼԶ. Վեցերորդ գլուխ. Ելի ի լեառն երանութեան...

28. 22աբ ԼԷ. Եւթներորդ գլուխ. Լեառն Թափօր է, եւ հոտ ասեմք այժմուս...

29. 22բ-3ա ԼԸ. Ութերորդ գլուխ. Լեառն Ձիթենեաց է, եւ հոտ՝ Համբարձմանն Քրիստոսի...

30. 23աբ ԼԹ. Իններորդ գլուխ. Լեառն Սինայ է օրինակ, եւ հոտ զԺ. բանեանէն...

31. 23բ Խ. Տասներորդ գլուխ. Տացուք օրինակ լեառն Քորեբ...

32. 24աբ ԽԱ. Մետասաներորդ գլուխ. Լեառն մարգարէք են, եւ հոտ՝ կանխաճառութիւնս նոցա...

33. 24բ ԽԲ. Երկոտասաներորդ գլուխ. Լեառն Սիոն է։ Նախ օրէնք ի Սիոնէ ելին...

34. 24բ-5ա ԽԳ. Երեքտասաներորդ գլուխ. Լեառն Սուրբ Էջմիածինն է, եւ հոտ՝ բազում...

35. 25աբ ԽԴ. Չորեքտասաներորդ գլուխ. Լեառն Հռոմ է՝ աթոռ սրբոց գլխաւոր առաքելոցն բաղդատի...

36. 25բ ԽԵ. Հնկէտասաներորդ գլուխ. Լեառն ել Եղիայ եւ հոտ էառ անմահութեան...

37. 25բ-6ա ԽԶ. Վեշտասաներորդ գլուխ. Պօղոս ել յերկինս եւ եբեր հոտ անմահութեան...

38. 26աբ ԽԷ. Եօթնեւտասներորդ գլուխ. Ել ի լեառն յերկինս աւետարանչին Յոհաննէսի...

39. 26բ ԽԸ. Ութ եւ Ժ.երորդ գլուխ. Լեառն սուրբ Աստուածածինն է...

40. 26բ-7ա ԽԹ. Ինն եւ Ժ.երորդ գլուխ. Լեառն անապատականք են, որ ի լերինս բնակին...

41. 27աբ Ծ. Քսաներորդ գլուխ. Ելանեն ի բարձունս աստուածաբանք...

42. 27բ-9ա ԾԱ. Գալստի աղքատ վարդապետի արարեալ օրինակ ձագուց եւ մարգարէից եւ առաքելոց – Աւետիս քեզ, օրիո՛րդ սուրբ տառից...

43. 29ա ԾԲ. Լուծցուք զԻ. (20) զիրս այս – Նախ զծառն խոնարհութեան ասասցուք...

44. 29ա ԾԳ. Երկրորդ. Բարէհաճութեան զծառն ցուցցուք...

45. 29աբ ԾԴ. Երրորդ. Զծառն հեզութեան ցուցից...

46. 29բ ԾԵ. Չորրորդ. Զծառն արիութեան ասացից...

47. 29բ ԾԶ. Հինկերորդ. Զծառն առատութեան ցուցից, որ նստեալ էր...

48. 29բ-30ա ԾԷ. Վեցերորդ. Զծառ պահեցողութեան ցուցից...

49. 30ա ԾԸ. Եօթներորդ. Զծառն ողջախոհութեան ցուցցուք...

50. 30ա ԾԹ. Ութերորդ. Զծառն ողբոց ցուցից...

51. 30աբ Կ. Իններորդ. Զծառն սպառնալեաց ցուցից...

52. 30բ ԿԱ. Տասներորդ. Զծառն սգոյ ցուցից...

53. 30բ ԿԲ. Մետասան. Զծառն արմաւենի ցուցից...

54. 30բ-1ա ԿԳ. Երկոտասան. Զծառն ձիթենեաց ասացից...

55. 31ա ԿԴ. Երեքտասան. Զծառն կիպարեայ ասացից...

56. 31ա ԿԵ. Չորեքտասան. Զծառն տրտմութեան ասացից...

57. 31աբ ԿԶ. Հնկէտասան. Զծառն խնծորոյ ասացից, որ ի վերայ կախեալ կայր...

58. 31բ ԿԷ. Վեշտասաներորդ. Զծառն երամասիրաց ասացից...

59. 31բ ԿԸ. Եօթն եւ Ժ.երորդ. Զծառն անջրդոց ասացից...

60. 31բ ԿԹ. Ութ եւ Ժ.երորդ. Զծառն բազմերանգ ասացից...

61. 32ա Հ. Ինն եւ Ժ.երորդ. Զծառն քաղցրութեան եւ համեղութեան ասեմ...

62. 32ա ՀԱ. Քսաներորդ. Զծառն պարկեշտութեան ասացից...

63. 32բ-4ա ՀԲ. Գոհաբանութիւն առ յերկինս – Գոհանամք Սուրբ Երրորդութեան՝ Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ...

64. 34աբ ՀԳ. Մաղթանք Գալստի՝ արարեալ յաղագս ըստգըտանաց – Բոլորից, Տէ՛ր, խոնարհեցո՛յ զունկն քո...

65. 34բ-5բ ՀԴ. Տէ՛ր, հրամայեալ ես երանական աւետաբեր...

66. 35բ-6ա ՀԵ. Հայր բոլորից է ամենակալ, Ալֆայ եւ Օ...

67. 36ա ՀԶ. Աղաղակեմ քեզ, Յիսո՛ւս Քրիստոս Միածին...

68. 36աբ ՀԷ. Ո՛վ Հոգի Սուրբ, Աստուած ճշմարիտ...

69. 36բ-7ա ՀԸ. Եկեսցէին է այս – Ամէնաբարի, ամենահայեաց Տէ՛ր...

70. 37ա-8ա ՀԹ. Սուրբ Աստուածածնի – Գլուխ հարիւրաւորից, կուսանաց պարծանք, մայր էակցին Բանի...

71. 38ա-9ա Ձ. Բոլորից Տէր, արքա անսկիզբն...

72. 39ա-41ա ՁԱ. Գթութեան քում, Տէ՛ր Յիսուս, նորոգեցաւ աշխարհ...

73. 41ա-4բ ՁԲ. Խոստովանօրէն ըստ այնմ – Ահաւոր եւ բժշկապետ բոլորից, Տէր եւ ըստեղծօղ...

74. 44բ-7ա ՁԳ. Զղջումն խոստովանօրէն ըստ­գտանաց – Հարցումն եւ մաքառումն ըստգտանաց...

75. 47աբ ՁԴ. Աղերսանք առ Աստուած – Գթած եւ ողորմած Աստուած, քարացեալ եմ, կակղացո՛յ...

76. 48աբ ՁԵ. Գովասանք Սաղմոսարանին Դաւթայ մարգարէի – Գտի՛ ինձ, լոյս եւ ախոյեան, / զքնարս Դաւթեան սաղմոսարան...

77. 48բ-54բ ՁԶ. Մեծ խոստովանութիւն – Աղաղակագոջ բողոքմամբ աղերսեմ, պաղատեմ, ապաշաւեմ եւ զղջանամ...

78. 54բ-6ա ՁԷ. Քսանեւչորս ժամու օգնէ։ Աղօթք եկեսցէին – Արարչագործ Հա՛յր բոլորից, ծնօ՛ղ Որդոյ եւ Որդի՛ ծնեալ ի Հօրէ...

79. 56ա-7բ ՁԸ. Գոհանամք զքէն, թագաւո՛ր թագաւորաց...

80. 57բ-9ա ՁԹ. Գոջեմ մեծաւ հառաչմամբ, աղաղակագոջ ձայնիւ...

81. 59ա-61ա Ղ. Խրատ եւ կրթութիւն եռամենեայ մանկանց մինչեւ ԲԺ.ան (12) ամենից – Ա՛յ մանուկ թօթաւախօս, ու՞մ որդի ես... Ասէ մանուկն. Աստուածատրին...

82. 61ա-2ա ՂԱ. Խրատ երիտասարդաց – Տե՛ս, շքեղազարդ երիտասա՛րդ, որ նման ես Ադամայ...

83. 62աբ ՂԲ. Խրատ ծերոց ամենայնի – Ո՛վ պատուական ծերունի, որ դու նման ես ալեօքդ Աբրահամու...

84. 62բ ՂԳ. Պառաւանց խրատ – Ո՛վ ծերունի պառաւ, շահեա՛ց զդուստր եւ զորդի քո...

85. 62բ-3բ ՂԴ. Երգ Սուրբ Աստուածածնի – Անարա՛տ կոյս, տաճար, խորան, Աստուածածին կոյս Մարիա՛մ...

86. 63բ-5ա ՂԵ. Երգ Սուրբ Աստուածածնի – Աստուածածի՛ն, տաճար, խորան լուսաւորեա՛յ, կո՛յս Մարիամ...

87. 65աբ ՂԶ. Գաղտնի նետից հարայ, ո՛վ բժշկարան, առ քեզ դիմեալ...

88. 65բ ՂԶ.=ՂԷ. Տաղ Ծնընդեան – Կայծակնամաքուրն յԵսայի ասէ. Ահա կոյս յղասցի...

89. 65բ-6ա ՂԷ.=ՂԸ. Տաղ Ծնընդեան – Գոյնզգոյն զարմանահրաշ երանգ-երանգ երեւի, / շահիրէ յիսանընտան սօյլէտի շօլ Իսայի (հայատառ թրք.)...

90. 66ա-7ա ՂԸ.=ՂԹ. Տաղ Աստուածածնի – Գթած ես դու եւ ողորմած, մարդասէր Քրիստո՛ս, / ըռահմի չօք փատըշահսն Տէր Յիսուս (հայատառ թրք.)...

91. 67աբ ՂԹ.=Ճ. Տաղ Սուրբ Աստուածածնի – Գեղեցիկ, գովեալ պտուղ բարի, / ընտրեցար Հօր Աստուծոյ հարսն անեղի...

92. 67բ-8ա Ճ.=ՃԱ. Տաղ Յարութեան – Գլխոյ պսակ զարմանալի, / թագ ոսկէհուռ եւ հրաշալի...

93. 68աբ ՃԱ.=ՃԲ. Գեղգեղեալ գովեն զքեզ, գեղեցկաշէն տաճար ես...

94. 68բ-9ա ՃԲ.=ՃԳ. Խաչի օր ասա՛յ – Գողգոդ եկեալ կանգնեալ, / կառուցեալ արքայն բազմեցեալ...

95. 69ա ՃԳ.=ՃԴ. Տաղ խաչի – Կամաւ իջեալ Աստուածըն Բան, / զոր մարգարէքն խօսեցան...

96. 69բ-70ա ՃԴ.=ՃԵ. Տաղ խաչելութեան, Զարմանահրաշին գունովն ասա՛յ – Յիսուս՛ որդի, իմ սիրական, / ընդէ՞ր կապեալ կաս յանդիման...

97. 70աբ ՃԵ.=ՃԶ. Գուժ սըգոյ խաւար մթան հասին, / եւ աղիք ծնօղիս գալարին...

98. 70բ-1ա ՃԶ.=ՃԷ. Խաչելութեան – Գլխոյ պսակ թագըդ պարծանաց, / ըմբռնեալ ես ի չար գազանաց...

99. 71ա ՃԷ.=ՃԸ. Գլխաբացիւ քեզ փարէր, / արիւն արտասուս թափէր...

100. 71աբ ՃԸ.=ՃԹ. Տաղ Յարութեան – Այսօր աւետիս համայնի, / համատարած աշխարհի, / զանթաքչելի օ՛օ՛ն երեւի...

101. 71բ-2ա Մ. Տաղ Յարութեան – Կանխեալ իւղաբեր կայքն ի միասին, / շուրջ զգերեզմանաւ փարեալ ճեպէին...

102. 72ա ՄԱ. Տաղ Յարութեան – Գային ողբալով աղաղակելով, / Քրիստոսն ո՞ւր եդիք ասելով...

103. 72աբ ՄԲ. Տաղ Յարութեան – Գոհութիւն, փառք Տեառն արարչին / եւ ցնծութիւն մեզ պարգեւի...

104. 72բ ՄԳ. Պատարագաց – Գալարի ոգի իմ, նուաղի, / երկնչի գալստեանն Յիսուսի...

105. 72բ-3ա ՄԴ. Տաղ պատարագաց – Գունով երանգ պճնեալ տիպդ հրաշալի, / ունիս շնորհ պէս-պէս յոյժ զարմանալի...

106. 73աբ ՄԵ. Գ. լեզուէ պատարագաց – Գովելով երգեմք ալէլուիեայ, Սանթա Մարիա...

107. 73բ ՄԶ. Տաղ պատարագաց – Գահոյք փայլեալ երեւին այս հանդէս, / անարուեստ զարմանա սքանչապէս...

108. 73բ-4ա ՄԷ. Տաղ պատարագաց – (կայ միայն խորագիրը)։

109. 74ա [ՄԹ. Այգոյ խրախութեան] – (սկ.) /// տան, ձայն արձակեն յոյժ քաղցրաձայն...

110. 74աբ ՄԺ. Տաղ հոգեւորական – Գովեստ բերկրանաց կազմեսցուք այս հանդիսաւուր տօնի...

111. 74բ ՄԺԱ. Ապաշաւանք – Գերի մա՛րդ, ընդէ՞ր ես գերի, / ազատեա՛յ զքեզ, լե՛ր, արի՛...

112. 74բ-5ա ՄԺԲ. Տաղ գանկատ խոստովանութեան – Գնտակ տարրից անձն իմ ունի, / սիրելի, անքակտելի, անհաշտելի...

113. 75ա ՄԺԳ. Արկեալ է կարթ առ ընթացս իմ, / միշտ որսա՛ զիս խաւարչըտին...

114. 75աբ ՄԺԴ. Կիրառնեաց կիրառութիւն, / կրեն յաւէտ բնութիւն...

115. 75բ-6ա ՄԺԵ. Գառնո՛ւկ, ընդէ՞ր տրտում եղեալ շրջիս, ելեալ շրջիս, / թէպէտ ոմանց խօսից վիրաւորիս, վիրաւորիս...

116. 76աբ ՄԺԶ. (հայատառ թրք.) – Կէ մի միզ տուշտի էնկինէ, / ըրայէթ շինտի զէնկինէ...

117. 76բ ՄԺԷ. Գիտե՞ս, թէ աշխարհս այս յաւիտենական, / որ այնքան բերկրութեամբ միշտ ցնծաս ժամ-ժամ...

118. 77ա ՄԺԸ. Գարշելի մեղաց շաղախեցայ, / մեղա՛յ, Տէ՛ր, մեղա՛յ, / ի ժանից թունից խոցոտեցայ...

119. 77աբ ՄԺԹ. Գրեմ գիր մխիթարական, / շահաւէտ եւ օգուտ մարդկան...

120. 77բ-8ա ՄԻ. Գեղեցիկ, նազելի, եղբայր պատուական, պատուական, / իրէկիմտէ տէրտիմ վարտըր հէմ եարէմ, հէմ եարէմ (հայատառ թրք.)...

121. 78աբ ՄԻԱ. Գալարիմ, նուաղիմ այս ժամ, / էյլէ տէրտիմէ պիր տէրման, պիր տէրման (հայատառ թրք.)...

122. 78բ-9ա ՄԻԲ. Քեզ ասեմ, ղարի՛պ կտրիճ, խելքդ ժողովէ՛, / զի այս կեանքս խաբօղ երազ եւ սուտ է...

123. 79ա ՄԻԳ. Գեղեցկութիւնք են անպիտան, / գռեհունք ժողովեալ բազմանան...

124. 79աբ ՄԻԴ. Գտի առ իս ոմն գոռոզ եւ թշնամի, / յառաջագոյն ոչ գոյր ընդ իս, էր թագստի...

125. 79բ-80ա ՄԻԵ. Գուշակ բերկրութեան տեսի, լի՛ց, որ ըմպեմք, / լուա՛յ, որ հիւր եմք աշխարհի, ե՛կ, սէր առնեմք, սէր առնեմք...

126. 80աբ ՄԻԶ. Ա՛յ իմ եղբա՛յր եւ սիրելի բարեկա՛մ, բարեկա՛մ, / գանկատ ունիմ սուտ աշխարհէս, ա՛յ իմ ճան...

127. 80բ ՄԻԷ. Գլուխ առաքեալ մեծ Պետրոս եւ Պօղոս ընտրեալ...

128. 80բ ՄԻԸ. Յարութեան – Կայր թեւատարած միածին Որդին վասն Ադամայ ներկած...

129. 80բ-1ա ՄԻԹ. Այլակերպութեան – Կարդամք առ քեզ, Տէ՛ր, Միածին Յիսուս Որդի, / մեծ գոհութեամբ տօն կազմեցուք զեկեղեցի...

130. 81աբ ՄԼ. Ոսկէբերանին տաղ – Գլխաբացիւ առ քեզ փարիմ, / առ ոտս քո անկեալ սփռիմ...

131. 81բ-2ա ՄԼԱ. Սրբոյն Մինասայ – Գլուխ զինուոր նախամարտիկ վկայ, / Յիսուսի թագաւորին ծառայ...

132. 82աբ ՄԼԲ. Մինասայ – Կորովաբան եւ քաղցրաձայն սուրբըդ Մինաս, / աստանօր եկեալ եմք քեզ, լե՛ր մեզ միջնորդ արագահաս...

133. 82բ ՄԼԳ. Սուրբ Սարգըսի – Գոյտ գումար նահատակք անեղէն եղանի, / զինուորեալք ի յերկրի գրեցան ի յերկնի...

134. 82բ-3բ ՄԼԴ. Վասն գինոյ – Յորժամ գինոյ փարջն գայ, / մարդոյ սիրտն ուրախանայ... ահճասի եօք նէ վէրէ, ճիզտանըն ի տէր հի/// (վջ., հայատառ թրք.)։

135. 84ա [ՄԼԹ.] – (սկ.) /// սուրբ առաքեալքն բազմիցին, / երկոտասան աթոռ նստին...

136. 84ա ՄԽ. Ամսեանին գունն է – Գոչեա՛յ նշանաւոր յօդիւ արտասուալի, / ահա բժիշկ կա, ի ձեռին սպեղանին...

137. 84աբ ՄԽԱ. Գանձ մեռելոյ, երգս՝ Աւերժականին գոյն – Այսօր առաքի հրեշտակ Արարչի, / առ բնութենէս աւանդ ուզիցի...

138. 84բ ՄԽԲ. Անպարագիրի գոյնն է – Գերի, տխուր, զի ես տխրալի, / ազատեցար յունայն աշխարհի...

139. 84բ-5ա ՄԽԳ. Կողկողին գունն է – Գառնո՛ւկ որդի, ո՛վ պատանի, / աւետեմ քեզ, ո՛վ նազելի...

140. 85աբ ՄԽԴ. Բաժակ բերկրութեանին գունն է – Գթա՛յ ի մեզ, Տէ՛ր բարերար, քոյ եմք ծառայ...

141. 85բ-6ա ՄԽԵ. Գամք Ըստամպօլցոց – Պէ հէյատէմ օղլոււպաք շու հալիմէ, / կէզէրտիմ կուլէրիտիմ ֆէնայ տի նեայտէ (հայատառ թրք.)...

142. 86ա ՄԽԶ. Միայն սրբին ասի – Գթած եւ մարդասէր մեղա՛, / գոհանամք Տէր եւ ողորմեա՛յ...

143. 86աբ ՄԽԷ. Աստուածածնի մեղեդիք – Կոյս ան­արատ Աստուածածին, / մեղօք անկեալ եմ խաւարին...

144. 86բ ՄԽԸ. Գայք ատեան յանդիման, ո՛վ մարտիրոսք, / ներկեալ վասն Տեառն արեան...

145. 86բ ՄԽԹ. Ծարաւեցաւին գունն է – Կո՛յս անարատ, մայր Իսկուհի, մայր Իսկուհի...

146. 86բ ՄԾ. Մեղեդիկ Յարութեան – Կայր, ննջէր ի գբին, / խրոխտայր, սպառնայր չար գազանին... կափարիչ վիմին /// (վջ.)։

147. 87ա ՄԾԲ. – (սկ.) /// [անչափական, խնդրեմք օրհնեալ] սպեղանին այն [ասեմք. Սուրբ տիրածին] պիքիր, սուլթան... ասեմք մեղայ ձայնիւ զղջման։

– 87ա-9բ Ցանկ գրոյս Լուսաշաւղին – ա. Նախ մարդս աշխարհի է օրինակ... մլե. Կալով մնան զուարթունք /// (վջ.)։

Ծնթ. 87րդ թերթը հետագայում այլ ձեռքով լրացուած է տպա­գրից։ Երեւի օրինակուած է հետեւեալ տպագրից՝ Գիրք, որ անուանեալ կոչի Լուսաշաւիղ, արարեալ եւ սահմանեալ Գալըստի վարդապետի Ամասեացոյ, Կ. Պոլիս, 1704 (224 էջ), որի նկարագրութիւնը տե՛ս Հայ գիրքը 1512-1800 թուականներին, Հայ հնատիպ գրքի մատենագիտութիւն, Ն. Ոսկանեան, Ք. Կորկոտեան, Ա. Սաւալեան, առաջաբանը Ն. Ոսկանեանի, խմբ. Ռ. Իշխանեան, Երեւան, 1988, էջ 154-155։

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ, ԺԹ. դ., շղագիր

1. 1ա Զհրաշալի անունն Քրիստոս, մարգարէս Երեմիա գերահնչեաց, Հոգի երեսաց մերոց, Տէր Քրիստոս։

2. 1ա 12 մարգարէք [Ցանկ] – Մովսէս, Սամուէլ... Զաքարիայ եւ Մաղաքիայ։

3. 1ա Ի Սիօնէ էառ հողս փչեաց, շունչս [հ]եզահոգի կենդանի Ադամ։

4. 1բ [Տաղ] – Ի քէն հայցեմ, կո՛յս տիրածին, / լե՛ր հովանի իմոյ անձին, / անփորձ պահեա՛ զիս յաշխարհի, / արժանացս ձիր շնորհի։

5. 1բ [Տաղ] (հայատառ պարսկերէն) – Նուրի ազալի ազբահրի խուտայ թուրի փուրսի ղօվաթ ղուտայի յիսահ։

6. 1բ Ընդերք, փոր, աղիկ, թաթարխամի, խոստուկ, խիթ, ինչ կշտի թափանցիկ յընդերս։

7. 1բ Եւ ի սոյն սակս մեծապիրկ կաշկանդին ձեռք ու ոտք... մարդասիրութիւն Աստուծոյ թոռն հաւրէ /// (վջ.)։

8. 90ա [Աւետարան ըստ Յովհաննու, Ա. 1] – Ի սկզբաննէ էր Բանն, ու Բանն էր առ Աստուած, ու առ Աստուած էր Բանն։

9. 90ա [Գրիգոր Նարեկացի, Մատեան ողբերգութեան, Բան ԽԹ.] – Արդարեւ ոչ ոք բաւ է յէիցս թարգմանել խօսիւք նիւթական լեզուի ի մասանց այտի քումդ գթութեանց, զոր առ իս ցուցեր։

10. 90ա [Գրիգոր Նարեկացի, Մատեան ողբերգութեան, Բան Ծ.] – Քանզի որպէս ոչ է առանց Քրիստոսի... ըստգտանաց անձին քաւութիւն։

11. 90ա [Գրիգոր Նարեկացի, Մատեան ողբերգութեան, Բան ԾԳ.] – Զքարն բաւիս ցուցանել կերպարան ազդման... առ քեզ մեծութիւն ձայնի երկար գոչելոյ։

 

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՏԱԳԱՅԻ

30բ ստ. լս. (ԺԹ. դ., վրացերէնի այբուբեն, մինչեւ «փ») ქ. აბგდევზჱთიკმნჲოპჟრსტუფ. նոյնը՝ 34բ ստ. լս.՝ ქ. აბგდევზჱთიკმნჲოპჟრსტუ (երկու դէպքում էլ շարունակութիւնը կազմողի ձեռքով կտրուած)։

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. կազմաստառ՝ «Գէորգյան հոգեւոր ճեմարան, Հմր 49», պհպ. Աա՝ «ունի միկրոֆիլմ», 1ա՝ «3407»։

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 32ա՝ «Կանոն եւ պատկեր պիտոյ է», 56բ-7ա ստ. լս.՝ «Այբուբեն՝ ա-ն», 60բ ստ. լս.՝ «Տէր մեր, որ գիտէս զբնութիւն», 62բ ստ. լս.՝ «/// էակ<ցց>ցին մայր արեգական ընդ մեզ լե», 63բ ստ. լս.՝ «Հաւասար ածեին մե», 72բ ստ. լս.՝ «Վիվ ի նվաստ եւ անարժան ծ», 74բ՝«Ի նմին է փտ», 76բ-7ա ստ. լս.՝ «Ամէնօրնեալ պաղատ որպէս մեղու լեր ժրաջան», 90ա՝ «Նարեկ 289 եր., սկզբանդ եւ անսկզբանդ, ընդ սկզբանդ եւ սկզբնաւորիդ սկզբանց»։

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 37ա՝ թռչնագիր «Բ.»։

 

 

3408

ԾԱՂԿԱՆՑ ԲՈՒՐԱՍՏԱՆ (ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ)

ՆՈՐ ՋՈՒՂԱ ՌՃԾԹ-ՌՃԿ. – 1710-1711

ԳՐԻՉ՝ Աւետ սրկ.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Մարկոս աբղյ։

ԹԵՐԹ՝ 325+1 (կրկն.՝ թ. 39). չգրուած՝ 1ա-6բ, 113աբ, 171բ-3բ, 295աբ, 322բ-5բ։ ՊՐԱԿ՝ 6+Ա-Ե×12 (Ա 10)+6+12+Զ (12)+6+12+2+Ժ-ԺԳ×12+6×12+Ի-ԻԱ×12 (Ի 10)+3×12+4+10+16+4։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ բուսական։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,7×10,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն, կարմրով սահմանագծուած (12×7,2)։ ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 283ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի՝ դռնակով եւ կապիչներով. Ա. փեղկի ծաղկազարդ կրկնակ շրջանակի մէջ՝ Խաչելութիւն, որի վր. եւ ստ. մասերում՝ «ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ ՏԷՐ ՄԱՐԿՈՍԻՆ, ԹՎԻՆ ՌՃԿ. (1711), ՄԱՐՏԻ ԻԱ.», Բ. փեղկի շրջանակի մէջ՝ ութաթեւ խաչ. միջուկը՝ տախտակ. աստառը՝ դեղին մետաքս. լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մարիամ Մագդաղենացի՝ 149ա։ Ճակատազարդ՝ 7ա, 174ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, դեղին, դարչնագոյն, վարդագոյն, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, կապիչներից մէկն ընկած, լուսանցակողերի կարմիրը հիմնականում թափուած, կեղտոտուած. գրադաշտը խոնաւութիւնից գունափոխուած, որի հետեւանքով տեղ-տեղ դժուարընթեռնելի, լուսանցազարդերը արտատպուած հանդիպակաց էջերին։

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 7ա-127բ [Մատենագրութիւն Մովսիսի Ջուղայեցւոյ]

1. 7ա-112ա Համառօտ ժողովածու վասն առ ի պատրաստ գոլոյ ի պէտս մտառութեան եւ սերտողութեան բանասիրաց, ո՛չ իմաստնոց եւ գիտնականաց, այլ նմանեաց իմոց իմաստակաց եւ տգիտաց, տինա թէ մոռացկոտաց, հաւաքեալ ի Մօվսիսէ մեղսամած Ջուղայեցւոյ, ի թվին ՌՃԽԴ. (1695), ի փառս Աստուծոյ

Տե՛ս ձեռ. 513, 6ա-74ա։ ա/7ա-12բ։ բ-է/չիք։ ը/12բ-7բ։ թ/չիք։ ժ/17բ-8բ։ ժա/18բ-20բ։ ժբ/20բ-1բ։ ժգ/21բ-4ա։ ժդ/24աբ։ ժե/24բ-30բ։ ժզ/30բ-1բ։ ժէ/31բ-5ա։ ժը/35ա-7ա։ ժթ/37ա-9ա։ ի/39ա-44ա։ իա/44ա-6բ։ իբ/46բ-53ա։ իգ/53բ-60ա։ իդ/60ա-3ա։ իե/63ա-9բ։ իզ/70ա-2բ։ իէ/72բ-7ա։ իը/77ա-80ա։ իթ/80ա-1բ։ լ/81բ-5բ։ լա/85բ-7ա։ լբ/87ա-8ա։ լգ/88ա-92բ։ լդ/92բ-8բ։ լե/98բ-101ա։ լզ/101ա-4բ։ լէ/104բ-12ա։

154բ [Յիշատակարան հեղինակի]. Փա՜ռք, պատիւ եւ երկրպագութիւն եռանձնեայ եւ համագոյ Սուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն։

Արդ, ես՝ անարժանս եւ տրուփս ի բանասիրաց եւ դատարկացեալս ի բարեաց Մօվսէս սուտանուն բանի վատնօղս, ժողովեցի փոքրիկ գրկուկս յաղագս Բ. պատճառի։ Նախ՝ վասն սաստիկ մոռացկութեան մտացս ժողովեալ ի միասին եդի, զի դիւրընկալ լիցի ի սերտելն, երկրորդ՝ զի ուր եւ երթիցեմ, զսա ընդ իս պահիցեմ վասն փոքրութեան եւ թեթեւութեանն, քանզի զմեծամեծ գրեանսն ոչ լինի այսր եւ անդր շրջեցուցանել։ Աղաչեմ վասն Աստուծոյ ներել յանդգնութեանս, քանզի ոչ էր արժանի ինձ ձեռնարկել այսպիսի, այլ վասն պակասութեանս իմոյ արարի։ Շնորհեցէ՛ք ինձ զայս, աղաչեմ զգաղափարօղսդ՝ գրել եւ զայս փոքր յիշատակարանս։ Արդ, առ ոտսըդ անկեալ աղաչեմ զհանդիպօղսըդ յայսմ Ծաղկենոց Բուրաստանիս՝ յիշեսջի՛ք |155ա| զանարժան եւ մեծագոյն եղբայրն իմ հարազատ՝ զՍէմէոն հեզահոգի վարդապետն, որ եմք ի միում յարգանդէ ծընեալք, եւ զայլ եղբայրսն իմ՝ զՀայրապետն, զՅօհաննէսն, զքորսն իմ, նաեւ հանգուցեալ ծնողսն իմ՝ զՍարգիսն եւ զՅուղիդայն, ով զմեզ յիշէ, յինքն յիշեալ լիցի առաջի Քրիստոսի. ամէն։ Ի յընթերցումն սորա առ ոտսդ անկեալ աղաչեմ, զի միով Հայր մերիւ յիշման արժանաւորեսջիք զանարգ եւ զանարժան [եւ]եթ անուամբ Աւետիս զծրօղ գրոյս, հանդերձ ծնաւղօք իմովք, զի սխալանաց իմոց անմեղադի՛ր լերուք, քանզի կաւ էի հողոյ, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Տեառնէ. ամէն։ Գրեցաւ ի Սպահան ի թիվն ՌՃԽԵ. (1696), ի յամսեանն Մարտի Ե.ումն, ի վայելումն սրբակրօն զտէր Մարկոս աբեղային, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Հայր։

Ծնթ. Գրիչը գաղափար օրինակի յիշատակարանի անունները փոխարինել է իր եւ ստացողի անուններով, հմմտ. ձեռ. 2271, բնագիրը՝ 10ա-94բ, հեղինակի այս յիշատակարանը՝ 244ա։

Տե՛ս Մովսէս Ջուղայեցի, Ծաղկանց բուրաստան, Երեւան, 2010։

2. 114ա-27բ Յաղագս վիպաբանութեան, հարց եւ պատասխանի վասն միութեան եւ երկուութեան եւ այլ բանք մեկնողականք, աստի եւ անտի ժողովեալ ի նոյն Մովսիսէ մեղսամածէ Ջուղայեցւոյ – Աստուածաբանութիւն գիտութիւն եւ մակացութիւն էից, որովք ճանաչեալ լինի անիմանալին էութիւնն... մի՛ պարտի ասել բնութիւն եւ կամք եւ ներգործութիւն։

Բ. 128ա-43բ Մեկնութիւն այլաբանութեամբ տեսլեանն Եսայեայ. Զ. գլուխ – Եւ կային, ասէ, շուրջ սերովբէք սաւառնացեալ վեցեկի թեւօք, որ է երրէակ երկու... ժողովեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

Գ. 144ա-8բ Թիւք արտաքին գրոց, թէ ովք են ասացեալ – Նախ Պորփիւրն արար զիւր գիրքն եւ կոչեաց զանուն իւր Պորփիւր... զներբողեան՝ Գրիգոր Վկայասէրն, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն։

Դ. 149ա-54ա Պատմութիւն Մարիամու Մագդաղենացոյն – Սուրբ եւ աղախինն Քրիստոսի Մարիամ էր ի սահմանացն Մաղդաղինեայ Ասորոց... պարակցութեամբ եւ ցնծութեամբ եկեալ ի թաղումն նորա ի փառս Քրիստոսի։

Ե. 155բ-61բ [Աղաւթք]

1. 155բ Ո՛վ յԱստուած յԱստուծոյ եւ նորոգիչ ամենայնի...

2. 155բ-6ա Օրհնութիւն Հաւր անեղականի սիրով խաչեցելոյն...

3. 156աբ Այլ եւ տացէ ձեզ Տէր Աստուած մեր աչս արտասուաց...

4. 156բ-7ա Այլ եւ բարեխաւսութեամբ Սուրբ Աստուածածնին եւ սրբոյն Յոհաննու...

5. 157ա Այլ եւ որչափ ի մարմնի էք, խաղաղութեամբ կենօք պահեսցէ...

6. 157աբ Արեգակն արդիւնարար ծագեսցի ի ձեզ...

7. 157բ Խնամք եւ ողորմութիւն բարերարին Աստուծոյ...

8. 157բ Օրհնեսցէ զձեզ Տէր Աստուած մեր՝ զմիաբան ժողովուրդսըդ...

9. 158ա Օրհնեսցէ զձեզ Տէր Աստուած մեր...

10. 158ա Զոր աւրհնութիւն աստուածային...

11. 158ա Այլ եւ աւրհնեսցէ զձեզ Տէր Աստուած մեր...

12. 158բ Այլ եւ փրկեսցէ եւ ազատեսցէ զձեզ Տէր Աստուած մեր...

13. 158բ-9ա Օրհնեալ է արարչագործն Աստուած...

14. 159ա Իսկ ամենաբարին շարժեալ ի գութ ողորմութեան իւրոյ...

15. 159ա Նախ զլուսեղէն երկինսն լուսեղէն բընակչօք ըստեղծեալ...

16. 159աբ Նախ հանգեաւ ի դասս աթոռոց ըստ այնմ...

17. 160ա Այլ եւ յայնժամ յանեղաշէն դրախտին...

18. 160ա Այլ եւ տացէ ձեզ պարգեւք անճառելի զայն, որ պատմէ...

19. 160աբ Այլ եւ զտուրք եւ ըզնուէր եւ զպատարագն ձեր...

20. 160բ Այլ եւ նախնոյն ետ որդիս զսէր մխիթարութեան...

21. 160բ Այլ եւ որպէս լուսացաւ, Ենովք կոչել զանուն Տեառն Աստուծոյ...

22. 161ա Այլ եւ որպէս հաճեցաւ ի վար[քն՞] /// եւ փոխեաց զնա...

23. 161ա Այլ եւ որպէս զՆոյ ընտրեաց իւր խորհրդակից...

24. 161աբ Եւ որպէս զեբրն պատուեաց Տէր Աստուած...

25. 161աբ Այլ եւ որպէս Տէր մեր ամենի զԱբրահամըն ընտրեաց իւր սիրելի...

26. 161բ Նաեւ որպէս զՂովտ ազատեաց յօտար հրոյ ծծմբմանէ...

27. 161բ Այլ եւ որպէս անջատեաց զՄելքեսեդեկ իւր քահանայութիւն... եւ աներեւոյթ թշնամեաց. ամէն։

Զ. 162ա-71ա Նախերգանք քարոզի

1. 162ա Քրիստոսի – Երանելի բնութիւն եւ աննախանձ բարերարութիւն, սկիզբն կենաց եւ կենդանութիւն արարածոց...

2. 162ա Քրիստոսի – Երանելին եւ միայն հզօրն...

3. 162աբ Քրիստոսի – Իսկականն էութիւն եւ անեղանելի գոյութիւն...

4. 162բ Մովսէսի – Հայրն մարգարէից...

5. 162բ-3ա Մովսէսի – Գլուխն պարու ի գուշակողականն հանդիսի...

6. 163աբ Դաւթի – Գովելին ի գումարս...

7. 163բ-4ա Սողոմոնի – Հրաշագեղն մանուկն ի տիս հասակի...

8. 164ա Սողոմոնի – Աստուածեղէն առհանճարով լցեալն...

9. 164ա Սողոմոնի – Մանուկն տիօք, ծերացեալն մտօք...

10. 164աբ Յովբայ – Նախահանդէս օրինակն մեծի համբերութեան...

11. 164բ-5ա Եսայի – Համարձակախօսն ի պատգամս տէրունեան...

12. 165ա Եսայի – Լցեալն ի շնորհաց...

13. 165ա Եսայի – Տեսանօղն վեհերեւակ տեսութեամբ...

14. 165ա Սողոմոնի – Վերացեալն բանականութեամբ...

15. 165բ Մարգարէից – Անճառելի շնորհացն...

16. 165բ-6ա Պօղոսի – Անօթն հոգեւորական...

17. 166ա Պօղոսի – Փողն բարձրաբարբառ եւ ազդարար...

18. 166աբ Պօղոսի – Փողն Տարսոնացի, բերանն Յիսուսի...

19. 166բ Պօղոսի – Փողն բարձրաբարբառ եւ համատարած...

20. 166բ-7ա Պօղոսի – Հազարապետն հաւատարիմ...

21. 167աբ Աւետարանչաց – Տիրապէս առլցեալն...

22. 167բ-8ա Անծախելի շնորհացն Աստուծոյ...

23. 168ա Բացից զբերան մըտաց...

24. 168բ Տէ՛ր, տո՛ւր ինձ լեզու խրատու...

25. 168բ Անեղանելի բնութիւն...

26. 169ա Արփիական լոյս...

27. 169աբ Ապաւինելով ի հոգին...

28. 169բ Ո՛վ անստուեր լոյս իմանալի...

29. 169բ-70ա Ո՛վ Երրորդութիւն Սուրբ...

30. 170աբ Ո՛վ Աստուած յԱստուծոյ եւ նորոգիչ...

31. 170բ Տէ՛ր, լոյս փառաց աշխարհի...

32. 170բ-1ա Ո՛վ ամէնաւրհնեալ Հայր երկնաւոր...

33. 171ա Ամենաբարի իշխեցօղ... զարթո՛ ձայն իմ բարբարեալ (չշարունակած)։

Է. 174ա-294բ [Աղեքսանդրի Ջուղայեցւոյ] Վկայութիւնք պիտանիք եւ հարկաւորք առ ի պատրաստ գոլոյ քարոզութեան

Վկայութիւնները քաղուած են հետեւյալ աղբիւրներից.

1. 174ա-5ա [Երկրորդումն օրինաց] – Կաշառ կուրացուցանէ զաչս... մի՛ ողորմիր գտնանկին ի դատաստանի։

2. 175ա Ղեւտականք – Եթէ ոչ լսիցէք ինձ... եւ որ արհամարհեն զիս, անարգեսցի։

3. 175աբ Ծննդոց – Միտք մարդկան դիւրասահ են... եւ ետ առն իւրում, ընդ իւրեւ կերան։

4. 175բ Ղեւտականք – Զի կամք խստացեալ սրտին ոչ է արժանի լսելոյ... արդարեւ չափ, արդարեւ կափիչ։

5. 175բ-6ա ՅԵլից – Եթէ ոչ կամիցես լսել ձայնի Տեառն Աստուծոյ քո... մի՛ ընդունիցիս զձայն ստութեան։

6. 176աբ Թուոց – Ամենայն տուրս, զոր տայք Աստուծոյ... եւ բարկասցի Տէր ի վերայ քո։

7. 176բ-7ա Առաջին Թագաւորութեանց – Ասէ Տէր զփառաւորիչս... առաջի Աստուծոյ հանապազ։

8. 177ա Առաջին Մնացորդաց – Ամենայն սիրտ քննէ Տէր... լքցէ զքեզ իսպառ։

9. 177ա-8ա Եզրաս – Երանի թէ չէր մեզ յարութիւն... մի՛ համարեսցի։

10. 178ա Մակաբայեցւոց – Զի ոչ եթէ որպէս եւ այլ հեթանոսս... եւ կորնչին ամենայն խորհուրդք նորա։

11. 178ա-82ա Յոբ – Մերկ իսկ եկի ի մօրէ... իբրեւ ի գիշերի խարխաբեսցին։

12. 182ա-5բ Սիրաք – Մի՛ տար պոռնկաց զանձն քո... մի՛ դարձուցաներ զերեսս ընկերէ քումմէ։

13. 185բ-91ա Սօղօմօն – Իսկ որ հանճարեղն իցէ, զառաջնորդութիւն... մի՛ խնդասցես ի վերա անկմանն նորա։

14. 191ա-6բ Էկլեսիաստէս – Ունայնութիւն ունայնութեանց... զհաւատացեալսն ի քեզ պահէ։

15. 196բ-202ա Եսայի – Լո՛ւր երկիր, եւ ունկն դի՛ր երկին... զի տեսցէ զանիրաւութիւն։

16. 202ա-3բ Երեմիայ – Թողին զիս աղբիւր ջրոյ... եւ հնձեցէ՛ք զպըտուղ կենաց։

17. 203բ Միքիայ – Յափշտակողն ընդդէմ Աստուծոյ է... զգոյշ լե՛ր ի պատմել ինչ նմա։

18. 203բ-4ա Դանիէլ – Ապականիչ ուխտին ածցեն ի վերայ իւրեանց... եւ ամօթ յաւիտենական։

19. 204աբ Յովէլ – Մեծ է օր Տեառն եւ երեւելի... եւ աստեղք ծածկեսցեն զլոյս իւրեանց։

20. 204բ Աբդիու – Զի թէ բարձրասցիս... ոյք հպարտացեալ են արծաթով։

21. 204բ-5ա Սոփոնիայ – Մերձ է օր Տեառն... զի հրեշտակ Տեառն Ամենակալի է։

22. 205ա Նայում – Յայտնեցից զյետոյսդ քո... զանարգանս քո։

23. 205աբ Ովսէէ – Փակեցից զճանապարհս նորա... եւ զՏէր ոչ ծանեան։

24. 205բ-6ա Եզեկիէլ – Եւ ցանեցից ի վերա ձեր ջուր... թէ ես եմ Տէր։

25. 206ա Մաղաքիայ – Ով հանդարտեսցէ... իբրեւ զբոց հնոցի։

26. 206ա-8բ Պօղոսի առաքելոյ Հռոմայեցւոց – Ան­երեւոյթքն Աստուծոյ ի սկզբա