1

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Թոխաթ                                                                                                   ՌՁԱ-ՌՁԲ-1632-1633

ԳՐԻՉ՝ Սահակ երէց (1ա-103բ)։

ԹԵՐԹ՝ 123. չգրուած՝ 50բ, 52ա, 83բ, 97բ, 104աբ, 105բ-7ա, 122բ-3բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ժx12 (Ա 11, Ժ 13) + 1x3։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (տարբեր՝ 121-3)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,5x15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 7ա)։ Խազագրուած՝ 73բ, 95բ-6բ։ Յաւելագրութիւնները՝ նօտրգիր)։ ՏՈՂ՝ 25 (յաւելագրութիւնները՝ խառն)։ ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ զարդահիւս դեղին մետաքս։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, դեղնաւուն թուղթ (Ի դ.)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր (73-ից յետոյ)։ Ճակատազարդերի տեղերը բաց՝ 73բ, 89բ, 95բ-6բ)։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու։ Թ-Ժ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 2 թերթերի ընդլայնակի ծալումից. եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Դա, Գբ, Դբ, Գա, Բա, Աբ, Բբ, Աա «ոչ եկաց, զի ոչ գ[ոյ ճշմ]արտութիւն... կոյր էի և արդ տեսանեմ։ Դարձեալ աս[են]» (Ը, 44-Թ, 26)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, եզրահատուած, մի շարք թերթեր վերանորոգուած։ Պահպանակները թրջուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա–73բ [Ադամգիրք «... ասացեալ ի տէր Առաքելի Սիւնեաց...»– Ն]ախքան զեղեալքս ամենեքեան, /Երրորդութիւն անեղական...

Տե՛ս ձեռ. № 83, 2ա-138ա. Չիք՝ ընդհանուր խորագիր (2ա) և ցանկ (2աբ)։ § 1/1ա-49բ (չիք՝ Նախերգան, ցանկ, հատորի և § ա-ի խորագրերը։ Յիշատակարան՝ 49աբ, նման տպ. 1907-ին)։ 2/49բ-63ա (խորագիրը նման տպագրին և «ունի տունս ՅԻ»։ § ա-ն թերի՝ սկ. «Զի դասք վերին զաւրացն...», չիք § բ, բացի խորագրից, տեղը բաց։ Յիշատակարան՝ 62բ-3ա)։ 3/63ա-73ա («տունս ՄԻ» փխ «ՄՀ»։ Չիք § ա-ի խորագիրը, տեղը բաց։ Յիշատակարան՝ 73ա)։ Տնաքանակը, գրեթէ բոլոր գլուխներում, պակաս. համապատասխան նշումներ՝ 8ա, 11բ, 15ա և այլուր։

Բ. 73բ–100ա [Բանաստեղծութիւնք Առաքելի Սիւնեցւոյ]

Տե՛ս ձեռ. № 83, 138բ-229ա։ Այստեղ առկայ են նոյն շարքից 15-ը՝ խառն դասաւորութեամբ. §1/95բ-6բ։ § 2. ա/85բ-7բ։ բ/87բ-9բ։ գ/78բ-80ա։ դ/80ա-2բ։ ե/82բ-3ա։ զ/89բ-91բ։ է/91բ-3ա։ ը/96բ-7ա։թ/98ա-100ա։ ժ-ժբ/չիք։ ժգ/93բ-5բ։ ժդ/84ա-5բ։ ժե/73բ-5ա։ ժզ/75ա-7ա։ ժէ/77ա-8բ (§2. ե. է-ը վերջից թերի. լրացման համար տեղ է թողնուած)։ § 3. ա-ե/չիք։

Գ. 100ա-3բ Ի հրահանգ համբակէ ջահասանեանն/Լերինն երգ ինչ սատառ ընձեռեալ բարիւքն հայկական,/Որո կացեալ տաղիւքըն հոմեարական, /Ոգեալ ոճիւ և բարառնական, /Կոչեալ զմասունս հնազանդական (ծայրակապ՝ «Ա–Ք, Կարապետէ» – Ամենայնի սկիզբն ես եմ, /Դու[ք] լուարուք, զոր ինչ ասեմ...

Դ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԷ դ.]

ա. 105ա [Հատուած տաղի, Ծայրակապ՝ «...Ստեփանոս Գոյներե»] – Միշտ եղէ ես սնավաստակ, /Զէտ խելագար յիմար մշակ.../Ստեփանոս, տարտամ ի գործս սրբութեան, /Գոյներիցու որդի դաժան...

բ. 107բ Այլ բանք և պատմութիւն բառից իմաստնոց և բանից նոցին, զոր առեալ է ի պարսից գրոց և թարգմանի [ի] հայս բառ կամօքն Աստուծոյ – Այս, որ է թէ՝ հալ, որ է ներկայ, որ աշխարհաբար՝ հիմայ ասէ...

գ. 107բ [Զրոյց] – Բժշկապետն Պուղրատ գնաց քամանչայ քշտել...

դ. 108ա Բնական իմաստասիրաց արարեալ քննութիւն և հանճարումն վասն տղայոց ծննդեան, որ լինի թէ կտրիճ և աղջիկ, և յաւուրն շաբաթուն թէ ի՞նչ մեկնէ և ինչպէ՞ս լինի – Եթէ զշաբաթ օր՝ տղայ և էգ լինի...

ե. 108բ [Հայրեններ] – Մտիկ սարերուն արայ...։ Թէ բարձր ես՝ նա ցած եղիր...։ Աստուած զայս տունս շէն պահէ...

զ. 109ա [Յաղագս անուան Հալապ քաղաքի] – Ի [Ս]ամուէլի զՀալապա անունն Արամ Սօպա էր գրած... (3 տող)։

է. 109բ–10ա [Աղիւսակ գուշակութեանց] – (Ըստ կենդանակերպից, գունոց, համոց, տեղեաց, սեռից, քաղաքաց, աստեղաց, գանձուց և այլոց)։

ը. 110բ–1ա Յառաջն յիշենք զտասն և վեց կերպն, թէ ի մարդաց վերա որպէս իշխանութիւն ունի –Յառաջն լահիանն է, որ գուշակէ ի վերայ մարդկանց... (Բացատրութիւն § է-ի)։

թ. 111բ–2բ [Վասն գիտելոյ զասլն ըռամին] – Եթէ կամիցիս գիտել զասլն ըռամին...

ժ. 112բ–6ա Վասն գիտութեան տարուն, որ Խթայու իմաստասէրքն շինէր ի վերայ ԲԺ-ան կենդա[նա]կերպի և անասնոց, և հումքն են գրեր ամէն մէկի ի կատարած աշխարհի, չխափանիլ և յըղորդ կու գայ – Խթայու իմաստասէրքն են սահմաներ... Կատարեցաւ... պրճերուն հօքմն։

ժա. 116ա–8ա Այս է աւուրք լուսնին՝ յառաջի օրէն մինչև երեսունն – Այս օրերս ընդրած է իմաստասիրաց վասն ամենայն գործոց...

ժբ. 118բ–9ա [Աղիւսակ գուշակութեանց՝ ըստ 128 մասանց մարդկային մարմնոյ]։

ժգ. 119բ–20բ [Խ]աւսք ամենայն իմաստասիրաց և ամենայն վարդապետաց, որ արտաքին են. վասն գարնան եղանակին, որ է Նաւրօզն, թէ յորում աւուր մտանէ, և այն տարին բոլոր ինչ նշանակէ, որ զինքն փորձել են Կ տարի և ապա են գրել ստուգիւ – Թէ շաբաթ Նավռօզն շաբաթ լինի, գուշակէ... արուեստաւորաց վաղթն աղեկ լինի։

ժդ. 121բ–2ա [Հատուած տաղի։ Ծայրակապ՝ «Ա–Ղ»] – Անձինք ասեմ հագներգական, /Ստորադաստ առնէ զանազան...

 

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

73ա

Այլ և զգծող սակաւ բանի,

Իսահակիս՝ Սուրբ Պարսամի,

ի Թոխաթի մեծ քաղաքի,

Ի յաւարտել սա գրեցաւ։

Փա՜ռք... Գրեցաւ ձեռամբ անարժան Սահակ իրիցու, ի թվին Հայոց ՌՁԱ (1632), Մարտի ամսուն ԻԵ աւարտեցաւ։ Բայց աղաչեմ, հոգևոր հայրք իմ և եղբարք, յոր կարդայք՝ յիշեալք լինիք դուք ի Տեառնէ, և զիս յիշեցէք։

103բ Գրեցաւ գիրս ձեռամբ անարժան Սահակ իրիցուս, ի թվին Հայոց ՌՁԲ (1633) աւարտեցաւ, բայց աղաչեմ, հոգևոր հայրք իմ և եղբարք, յոր կարդայք ու յիշէք, դու[ք] ի Տեառնէ յիշեալք լինիք. ամէն։

Կնքադրոշմ՝ 1ա, 96բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝ Պահպանակ Բբ. Մնացական...։ 123բ Մանուկ պարկէ (հաւանաբար՝ «Մանուկ պառկէ ծառի տակ» ժողովրդական երգի սկիզբը)։

 

2

ՊԵՏՐՈՍ ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ-ԲԵՐԴՈՒՄԵԱՆ

ԱՂԲԻՒՐ ԲԱՑԵԱԼ

Էջմիածի՞ն                                                                                               ՌՄԺԶ-ՌՄԺԷ-1767-1768

ԳՐԻՉ՝ Ղունկիանոս։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Երեմիա եպս. Օշականցի, ի վայելումն՝ Զաքարիա տրց. Օշականցւոյ։

ԹԵՐԹ՝ 132. չգրուած՝ 1բ, 2ա–10բ, 11բ, 92ա–132բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x10+Ա–Էx12+3x13 (Բ 12)։ ՆԻՒԹ՝           թուղթ, մահիկանշան և «GAVIAC» լուսադրոշմներով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,7x15,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ Գիր՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 18ա)։ ՏՈՂ՝ 22։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, մասն առաջին և վերջին պրակների։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար։ Գրադաշտը թանաքից թեթևակի գունափոխուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

12ա–90բ [«Գիրք, որ կոչի Աղբիւր բացեալ, արարեալ և շարադրեալ տեառն Պետրոսի վարդապետի Նախիջևանցւոյ Աղամալեան». № 34, 3ա]

–12ա–5բ Բան առ բարեմիտ ընթերցօղս յաղագս առաջիկայ առակացս – Կանխաբարբառ և հոգեշարժ աւետարանիչն Մատթէոս... ծառայ պատրաստական Նախիջևանցի Պետրոս Աղամալեան։

––16աբ Որդորակ առ առակաւոր բանսն Քրիստոսի (ծայրակապ՝ «Պետրոսի վարդապիտի») – Պարտ է մարդոյ գիտել զիմաստ և ըզհանճար, /Որով յանճար պահու՝ ինքեան գըտցէ ըզճար...

ա. 17ա–9բ Յաղագս հաշտութեան. Գլուխ առաջաին – [Տէր]ն մեր Յիսուս Քրիստոս, միջնորդն հաշտութեան...

բ. 19բ–21բ Յաղագս տեսակաւորեալ հաւատոյ. Գլուխ երկրորդ – Փրկիչն աշխարհի Յիսուս՝ մեղրածորան բերանովն...

գ. 21բ–3ա Գլուխ Գ. Թէ որքան չար է խոստովանութիւնն – Երկնային իմաստութիւնն Քրիստոս...

դ. 23ա–6ա Գլուխ Դ. Առ առակ սերմնացանին – Երկնային մշակն յետ որոյ ստացաւ զբանական ագարակս...

ե. 26ա–8բ Գլուխ Ե. Յաղագս սկզբան և կատարածի մարդոյս – Եզական վարդապետն տիեզերաց...

զ. 29աբ Յաղագս գործունէութեան, խոկման, արքայութեանն. Գլուխ Զ – Առակաբան երկրորդն Սողոմոն...

է. 30ա–1ա Յաղագս աճողակւան զօրութեան Աւետարանին. Գլուխ Է – Տէրն մեր զաճողական զօրութիւն Աւետարանին...

ը. 31ա–2բ Յաղագս մեծութեանց արքայութեան երկնից. Գլուխ Ը – Սքանչելի խորհրդականն...

թ. 33ա–4բ Յաղագս գեղցկութեան արքայութեան երկնից. Գլուխ Թ – Գեղեցիկն յորդիս մարդկան...

ժ. 34բ–5բ Յաղագս ամենագրաւ զօրութեան արքայութեանն երկնից. Գլուխ Ժ – Տէրն մեր ցուցանել կամելով մեզ...

ժա. 35բ–8բ թէ որքան հարկաւոր է թողուլն զյանցանս եղբօրն. Գլուխ ԺԱ – Ոչ ոք կարէ զարքայութիւնն ժառանգել...

ժբ. 38բ–42ա Թէ առաւել արժէ րօպէական գործն սիրով, քան տարեկանն առանց սիրոյ. Գլուխ ԺԲ – Տէրն մեր առ ի ցուցանել...

ժգ. 42աբ Թէ Աստուած յամենայն հասակաց խնդրէ զպտուղ. Գլուխ ԺԳ – Եւ տեսեալ թզենի մի... Ասիցես, թզենին գոլով...

ժդ. 42բ–4ա Թէ անհաւատարիմն կորուսանէ զայն, զոր ունի. Գլուխ ԺԴ – Տէրն մեր զանհաւատարմութիւն մշակաց այգւոյն...

ժե. 44ա–6բ Թէ որքան չար է յամառիլն ի կոչ երկնային հարսանեացն. Գլուխ ԺԵ – Տէրն մեր զմեծ վնաս և զանմտութիւն հրէից...

ժզ. 46բ–7ա Վասն միւսանգամ գալստեանն Տեառն և վասն յարութեան մեռելոց. Գլուխ ԺԶ – Եւ առաքեսցէ զհրեշտակս...

ժէ. 47ա–51ա Զգալստենէն Քրիստոսի. Գլուխ ԺԷ – Յայնժամ նմանեսցի արքայութիւն երկնից... Այսինքն, յորժամ հանդերձեալ լինիմ...

ժը. 51ա–5ա Աղէտ մարդկային անկման և կանգնումն նորին. Գլուխ ԺԸ – Այր մի իջանէր յԵրուսաղէմէ... Նկարագրապէս, Տէրն մեր զայս առակ ասաց...

ժթ. 55բ–8ա Թէ յարատև աղօթքն առնու, զոր խնդրէ. Գլուխ ԺԹ – Եւ ասէ ցնոսա. Ո՞վ է ի ձէնջ, որոյ իցէ բարեկամ... Ըստ խնդրոյ աշակերտացն...

ի. 58ա–60ա [«Յաղագս սաստիկ յարման ագահաց յինչս, ]. Գլուխ Ի – Տէրն մեր տեսանելով զսաստիկ յարումն ագահաց յինչս...

իա. 60աբ [«Յաղագս շինելոյ հոգևոր աշտարակ», № 6]. Գլուխ ԻԱ – Ո՞վ ոք ի ձէնջ, որ կամի շինել աշտարակ... Նկարագրապէս յայտնի է բանն...

իբ. 60–1բ [«Վասն պատերազմական առակին ընդդէմ սատանայի», №6]. Գլուխ ԻԲ –  Կամ ո՞ր թագաւոր երթեալ տայցէ պատերազմ... Նկարագրապէս յայտնի է բանն...

իգ. 61բ–2ա [«Վասն մոլորեալ ոչխարին», № 6]. Գլուխ ԻԳ – Ո՞վ ոք իցէ ի ձէնջ մարդ... Նկարագրապէս դժուարին իմն է...

իդ. 62ա–3ա [«Վասն տասանց դրամին», № 6]. Գլուխ ԻԴ – Կամ ո՞վ իցէ կին, որոյ իցեն դրամք Ժ... Նկարագրապէս արդարև ո՞վ իցէ...

իե. 63–70ա [Վասն անառակ որդւոյն», № 6]. Գլուխ ԻԵ – Առն միոջ էին Բ որդիք... Նկարագրապէս յայտնի է բանն...

իզ. 70բ–3բ [«Վասն մեծատանց և տնտեսին», № 6]. Գլուխ ԻԶ ­– Այր մի էր մեծատուն... Այրն մեծատուն է Աստուած...

իէ. 73բ–8ա Ի յըզգուշութիւն մեծատանց և ի սփոփումն աղքատաց ասէ. Գլուխ ԻԷ – Այր ոմն էր մեծատուն... Մեծատուն անկանի ի մեղադրութիւն...

իը. 78բ Զզօրութենէ յարատև աղօթից. Գլուխ ԻԸ – Ասաց առակ մի նոցա առ այն... Երեք կերպիւ մեկնի...

իթ. 78բ–80բ Գլուխ ԻԹ – Դատաւոր մի էր ի քաղաքի ուրումն... Դատաւորն ժամանակիս...

լ. 80բ–2ա Կերպ աղօթից աւանդէ աստ. Գլուխ Լ – Արք Բ ելին ի տաճարն... Աստուստ յայտ է, թէ ի հնումն...

լա. 82ա–4բ Զերկայնամտութենէն Աստուծոյ. Գլուխ ԼԱ – Թզենի մի էր ուրումն անկեալ... Խորհրդապէս այգին նշանակէ...

լբ. 85բ–90բ Զարքայութենէն Տեառն մերոյ. Գլուխ ԼԲ – Այր ոմն ազնուական գնաց յաշխարհ հեռի... Խորհրդապէս յայսմիկ առակի... Մահ առաջինն հովուեսցէ առ երկրորդն։ Աստ կատարումն եղև Յիսուսի առակաց, /Շնորհիւ այնմիկ, որ զհամերց բերանս եբաց։

– 90բ Անկինաւոր առ առակսն – Աղբիւր բացեալ ի տան Դաւթի, /Բացեալ մաքրէ քաւիչ որդի, /Ի տան քաւիչ չքնաղ գաւթի,/ Դաւթի որդի գաւթիս արդի։

Տե՛ս «Աղբիւր բացեալ, Էջմիածին, 1847։ Ձեռագրիս Ա և Բ գլուխները տպագրում զետեղած են ետ ու առաջ, ԻԳ և ԻԴ գլուխները միացուած են ԻԳ գլխի տակ, իսկ ԻԸ և ԻԹ գլուխները՝ ԻԷ (՛նշուած՝ «Լ»)։ Ի տարբերութիւն տպագրի, այստեղ կան 2-10 տողանոց չափածոյ հատուածներ՝ 21բ, 51ա, 55ա, 58ա, 60ա, 60բ, 61բ, 63ա, 70ա, 78բ, 80բ, 82ա, 84բ, 90բ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 55ա (Ղունկիանոս գրչի) Յիշեսցէք զՂունկիանոս նուաստս ի Քրիստոս, ո՜ բարի ընթերցօղք։

78ա Յիշեցէք զՂունկիանոս բազմասխալ գրիչս ի Քրիստոս Աստուածն իմ, ո՜ բարի ընթերցօղք, որով և դուք յիշեցիք ի նոյն։ 1216 (1767)։

2. 91ա (Երեմիա Օշականցւոյ, ինքնագի՞ր) Փա՜ռք... Արդ, ես ամենանուաստ և անարժան ծառայ և սպասաւոր բանի Տեառն, Երեմիա անարդիւն եպիսկոպոս, որ եմ ի գաւառէս Այրարատեան, ի յՕշական գեղջէ, որ յԱրագածոտն նահանգի, և յետին միաբան և գրագիր աստուածաիջի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի, յոլովիւք ըղձիւք ցանկացօղ եղեալ ի բազում ժամանակս լիով մեկնութեան բոլորից առակաց սրբոյ Աւետարանին, բազմօք աղերսանօք հայցեցի ի գերիմաստ և ի բանիբուն իմաստնոյն Պետրոս բարեարդիւն եպիսկոպոսէն և աստուածաբանութեան վարդապետէն Նախիջևանցւոյ, որ էր միաբան քրիստոսակերտ մեծի Աթոռոյս Էջմիածնի, որպէս զի արասցէ զմեկնութիւնս հոգեկեցոյց և կենսատու առակաւոր բանից փրկագործ Աւետարանի Տեառն մերոյ և Աստուծոյ՝ Յիսուսի Քրիստոսի, ի լցումն բազմաժամանակեայ ըղձից իմոնց և իւ զովացումն պասքելոյ հոգւոյս։ Եւ նորա ոչ անլուր եղեալ իմոց հայցուածոց... արար զգեղեցիկ մեկնութիւնս զայս ի յամենայն առակաւոր բանս սրբոյ Աւետարանի Տեառն մերոյ՝ լուսաւոր և հոգեզուարճ բանիւք, դիւրին ոճիւ, քաղցր՝ առ ի յընթեռնուլ և ախորժ՝ առ ի լսել, և ցանակալի յոյժ՝ առնուլ ի միտ, զորոյ տեսօղն յիրաւի և վայելօղն զսորին քաղցրութիւն՝ անդր, քան զասացեալս գովութեանց մեծաց առնէ արժանի։ Զոր և յետ յաւարտ և ի կատարումն հասուցանելոյն, շնորհեաց ինձ, ամենանուաստ Երեմիա յոգնամեղ եպիսկոպոսիս, հաւատով և սիրով խնդրողիս և փափագողիս սոյնոյ աստուածային յորդառատ և զովացուցիչ աղբեր։ Եւ ես, ի նոյնոյ հեղինակէն, երկրորդաբար// (91բ) գրեցուցի զսա արդար վաստակօք իմովք այլոյ ումեմն եղբօր, վասնզի ես չունէի ժամ գրելոյ՝ վասն նօտարական և ծաղկարարական գործոյս իմոյ ծանրութեան և մշտաշխատութեան, որպէս զի որքան կենդանիս եմ՝ վայելիցեմ զսա և յետ մահուան իմոյ լիցի անջնջելի յիշատակ հոգւոյ իմոյ և ի վայելս տիրացու Զաքարիայ եղբօրորդւոյն իմոյ։ Իսկ հեղինակի սորին և պարգևողին ինձ ըստ իմոց փափագանաց այսր մեծագունի և աստուածայնոյ և հոգևոր պարգևի, ես աստէն ոչ ունիմ հատուցանել զփոխարէն ըստ արժանւոյն, այլ մեծապաղատ հայցմամբ խնդրեմ յամենատեառնէն և ի մարդասիրէն Աստուծոյ, որ առատն է պարգևօք բարերարութեան, զի տացէ նմա զվարձս բարիս և զպարգևս երկնայինս և առատս՝ ըստ բարեարդիւն և հոգեշահ վաստակոց իւրոց և արժանացուսցէ անպատում ուրախութեան անճաշելի փառաց և երանական ցնծութեան անանց կենացն, և արասցէ դասակից երջանիկ դասուն արդարոց և հաղորդ՝ նոցին պսակաց, և համարեսցէ ի թիւ ճշմարիտ վարդապետացն։ Յիշեսջիք և դուք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր, ո՜վ աստուածասէր հարք և եղբարք իմ, որք հանդիպիցիք հոգևոր գանձուս այսորիկ աստուածային և ընթեռնուցուք և կամ օրինակիցէք, նախապէս զհեղինակն սորին՝ զՊետրոս իմաստնափայլ և աստուածաբան վարդապետն և ապա զիս, զնուաստ ոգիս, զԵրեմիա, երախտաւորօք, հոգևորօք և մարմնաւորօք, և դուք յիշեալ լիջիք յամենառատ ողորմութիւնս և ի գթութիւնս մարդասիրին Քրիստոսի՝ ի միւսանգամ գալստեանն իւրում. ամէն։

Արդ գրեցաւ աստուածային բուրաստանս ի թուականիս մերում ՌՄԺԷ (1768), ի վեցերորդում ամի հայրապետութեան վեհափառ տեառն մերոյ Սիմէօն սրբազան կաթուղիկոսին, յորմէ ընկալեալ եմ զերիս հոգևոր շնորհս, այսինքն՝ զքահանայութիւն, զվարդապետութիւն և զեպիսկոպոսութիւն. որում Տէր տացէ կեանս երկարս և խաղա[ղա]կանս՝ ի պարծանս մեր և ի պարծանս հայկազեանս սեռի. ամէն։

«և ի վայելս տիրացու Զաքարիայ  եղբօրորդւոյն իմոյ» տողը գրուած է այլ թղթի վրայ և փակցուած ձեռագրին։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 11ա Զաքարիա վարդապետ յՕշականցի՝ ետու զայս գիրքս յիշատակ սարկաւագ տիրացու Աստուածատուրին, 1260 (1811) և ի Նոյեմբերի 15։

2. 1ա (Ժթ դ., շղագիր) Այս գիրքս ով ոք ինձ բաշխեսցէ, ողորմածն Աստուած նմա իւր տեսութեանն արժանացուսցէ։

Կնքադրոշմ՝ 11ա Քրիստոսի ծառայ Զաքարիա վարդապետ. 1811։

 

3

ՊԵՏՐՈՍ ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ-ԲԵՐԴՈՒՄԵԱՆ

ԱՂԲԻՒՐ ԲԱՑԵԱԼ

ԺԸ-XVIII

ԹԵՐԹ՝ 96. չգրուած՝ 1ա–2բ, 91ա–6բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա–ԺԲx8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, կապտաւուն, "GIOR MAGNANI"լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x15,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 32ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դեղնաւուն ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկադրոշմ կապտաւուն թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ, մասն աստառի։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա–90բ [«Գիրք որ կոչի Աղբիւր բացեալ, արարեալ և շարադրեալ տեառն Պետրոսի վարդապետի Նախիջևանցւոյ Աղամալեան»]

Տե՛ս ձեռ. № 2, 12ա–90բ. «Բան առ բարեմիտ ընթերցօղս»/3ա–7բ։ «Որդորակ»/8աբ։ § ա–լբ/9ա–90բ։ «Անկիւնաւոր առ առակսն»/90բ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2բ (ԺԹ դ., շղագիր) Ի Նորն Նախջիվան դռմաճի Աստուածատուրի որդի պարոն Մըկըրը եղև մեզ յոյժ սիրելի։

Գրչափորձ՝ Կազմ Ա։ Տիրացու Սիմէօն։

 

4

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ, ԱՆԱԼՕՃԻԱ

                                                                                                                           ԺԸ–XVIII

ԹԵՐԹ՝ 106. չգրուած՝ 1աբ, 106աբ։ ՊՐԱԿ՝ 1x1+13x8+1x1։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,7x15,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 62ա)։ ՏՈՂ՝ 28։ ԿԱԶՄ՝ բաց-վարդագոյն մոմլաթ, թիկունքը՝ սև գործվածք, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ (նախկին կազմից)։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ (Ի դ.)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար։ Վերջից պակասաւոր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա–105բ Անալօճիեայ, այսինքն՝ համեմատութիւն Հնոյ և Նորոյս Կտակի, յորում նախ՝ կացութիւն Հնոյ Կտակին, յետոյ՝ համակամութիւն և միաբանութիւն ընդ Նորոյս Կտակի մեկնաբանի։ Շարադրեալ նախ ի [Մ]արտինոսէ Պէքանեան աստուածաբան վարդապիտէ, ի Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լատինականաւ, և անտի թարգմանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզեցոյ

Տե՛ս ձեռ. § 87, 1ա–299բ։ Յռջբ./ 2բ–3ա։ Ցանկ/ 3բ–4բ։ «Առ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ/5աբ։ § 1–11/6ա–105բ (վրջ. Առաջին խնդիր «... իսկ ի փոքրագունում քսան և երեք միայն». շար. և §12–26 թափուած։ Չիք § 1-ի խորագիրը և §1–7-ի խնդիրների ցանկերը)։

 

5

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

                                                                                                                           ՌՄԼԲ–  1783

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Գրիգոր վրդ.։

ԹԵՐԹ՝ 219. չգրուած՝ 146աբ, 217բ–8ա, 219ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա–ԻԸx8 (Ժ, ԺԲ 6, ԻԳ 10, ԻԸ 5)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, "O. A." լուսադրոշմով (79–92 թերթերը՝ Էջմիածնի թղթի գործարանի. կապրգրով՝ «Ս. Էջմիածին, թ[ուական]. ՌՄԻԵ (1776)», «Ս[իմէոն] կ[աթողիկոս], Գ[րիգոր] Մ[իքայէլեան]»)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,5x14,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (1ա–214բ), միասիւն (215ա–7ա)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 72ա)։ ՏՈՂ՝ 26։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2, սկզբից, թուղթ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա–54բ Գիրն երիցս երանեալ առաքելոյն և աւետարանչին Յօհաննու, որ ի յեկեղեցիսն Ասիացւոց

ա. 1ա–12բ [«Աւետարանչին Յօհանու». ցանկից]. Ա – Աւետարանիչն Քրիստոսի Յօհաննէս և եղբայր նորին Յակոբոս...

բ. 12բ–8ա Յաղագս աքսորանաց ամենագովելի և սուրբ առաքելոյն Յովհաննու. Բ – Իսկ ի միւսում աւուրն...

գ. 18ա–24բ Յաղագս Միւռոնոսի և եղելոցն ի ձեռն Յովհանու և յամենայն տան նորա. Գ – Քանզի այր ոմն էր ի քաղաքին այնմիկ...

դ. 24բ–6բ Յաղագս Վասլի և կնոջ նորա, թէ որպէս լուսաւորեցան ի Յովհանէ. Դ –Քանզի էր այր ոմն մեծատուն...

ե. 26բ–31բ Յաղագս Խռուսոսի և կնոջ նորա, եթէ որպէս լուսաւորեցան ի Յովհաննէ, ընդ նոսին և որդին նոցա. Ե – Քանզի էր այր մի ի քաղաքէն...

զ. 31բ–42բ Յաղագս Կինոպասայ և զարուեստ կախարդութեան, զոր արար առաջի Յովհաննու ի ձեռն չարաժանդ մարդկան. Զ – Քանզի էր ի Պատմա կղզին...

է. 42բ–6բ Յաղագս դիւին, որ ի կերպարանս գայլոյ երևէր քաղաքացեացն այնմիկ. Է – Եւ մտանել մեզ անդ...

ը. 46բ–9ա Յաղագս Նոտիանոսի և ամենայն տան նորա, զոր արար առ Յավհաննէս՝ առաքեալն առ նոսա. Ը – Քանզի էր մի ոմն ի քաղաքին...

թ. 49բ–54բ Յաղագս Սոսիպատրոսի և մօր նորա Պրոկղիանէ և ամենայն եղելոցն առ նոսա. Թ – Յանկանել դատաւորի կղզոյն... յարքայութիւնն Աստուծոյ, ով սիրելիք, նմա փառք ... ամէն։

Բ. [Հարցմունք և պատասխանիք, Քարոզք, Կանոնք]

ա. 54բ–8ա Քարոզ ի բանն Սիրաքա, որ ասէ. Լաւ է երթալ ի տուն սգոյ, քան ի տուն ուրախութեան։ Յաղագս ննջեցելոց. Ժ – Հարց. Երթալ ի տուն սգոյ... զի՞նչ օգուտ լինի... Պատասխանի. Զի կենդանին մեառեալն տեսանելով...

բ. 58ա–61ա Աստ գրեմք սակաւ ինչ հարց և պատասխանի հարգաւորք յաղագս ինձնմանեաց անվարժից գրոց և խակութեանց՝ պատասխանւոյ հարցողաց ժամուց. ԺԱ – Հարց. Յաղագս թէ զի՞նչ պատճառի փարիսեցիքն առաքեցին առ Յօհաննէս... Պատասխանի. Զի աստ ոչ վասն պատուոյ...

գ. 61ա–8ա Քարոզ ի բանն այն սրբոյ աւետար[անչ]ին Ղուկասու, որ ասէ. Այր մի իջանէր յԵրուսաղէմէ Երիքով... ԺԲ – Այլ մի իջանէր յԵրուսաղմէ Երիքով... Բարի է Աստուած և բարեաց արժանաւորաց տուօղ...

դ. 68–71բ Քարոզ ի բան այն, որ ասէ. Թզենի ոմն անկեալ այգոջ իւրում. ԺԳ – Թզենի ոմն տնգեալ... Սկիզբն իմաստութեան ի Հոգւոյն  Սրբոյ է...

ե. 71բ–7բ Սահմանք և կանոնք սրբոյն Եղիշէի՝ առ ի խրատ ամենայն որդիս մարդկան. ԺԴ – Յայտնի է, զի գոն դիւահարք ոմանք...

Դևերի և դիւահարութեան, ձեռնադրութեան, պսակի, նապաստակի մսի, աղանդաւորութեան, կախարդութեան, սնոտիապաշտութիւնների մասին, նաև մի քանի առանձին կանոններ. «Եթէ դէպ լինի ի ծառոյ անկանել...», «Վասն անասնոց... և մարմնոյ անասնագիտաց...», «Նոյնպէս թէ եղջիւրաւորք հարկանիցեն զմարդիկ...», «Այլ թէ եկեղեցւոյ անկեալ...»։

զ. 77բ–9ա Յաղագս սրբազանի երկիւղի. ԺԵ – Աստուծոյ և Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի սուրբ առաքեալն Պետրոս ասէ. ՅԱստուծոյ երկերուք...

է. 79ա–80ա Յաղագս իշխանութեան, զոր ոչ ունի մարդկայինս բնութիւն. ԺԶ – Աստուածն ամենակարօղ և ինքնիշխան... թէպէտ ի վերայ իւրոց արարածոց զմարդն կացոյց տէր և իշխան...

ը. 80–1ա Քարոզ յաղագս երկարակեցութեան և կարճակեցութեան. ԺԷ – Աստուած իւրով անբաւ իմաստութեամբն ճանաչէ զճանապարհս...

թ. 81ա–90բ Քարոզ աստուածային անուանց. ԺԸ – Աստուածընտիր և աստուածաբան սուրբ մարգարէն Դաւիթ... ասէ. Եղիցի անուն Տեառն օրհնեալ...

Գ. 90բ–113ա Ի Վարդանայ վարդապիտէ արարեալ Մեկնութիւն Երգ Երգոց գրոցն ի յոյսն Քրիստսո. ԺԹ

–90բ–3ա Յառաջաբանութիւն Երգ Երգոց գրոցն ի Վարդանա վարդապիտէ – Նման է արքայութիւն յերկնից գանձի ծածկելոյ... (խորագիրն՝ ընդհանուր խորագրից առաջ)։

–90ա–113ա [Բան]. Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ... [Մեկնութիւն]. Նախ հարսն սկզբն առնէ խօսից, զի յօժարութիւն բարեգոյն ի մէնջ պարտ լինիլ... ճշմարտութիւն երանեն հաւատն։

«Յառաջաբանութիւն»-ում հեղինակը նշում է, որ գրել է «Կիրակոս րաբունեաց պետի» պատուերով և օգտուել է Գրիգոր Նիւսացուց, Որոգինէսից և Գրիգոր Նարեկացուց։ Գործի լաւագոյն օրինակը տե՛ս №5452, ընդօրինակուած 1264-ին, հեղինակի կենդանութեան օրօք։

Դ. 113ա–24բ [«Աստուածատրոյ Համադանեցւոյ... արարեալ Ժողովածու». № 56, 3բ]

ա. 113ա–4բ Համագոյականութեան սուրբ աստուածութեանն – Ի վախճանիլ մեղաց և ի կնքել անօրէնութեանց...

բ. 114բ–6բ Վասն Տեառն ազգականութեան և գալստեան – Մի՛ պակասեսցէ իշխան Յուդայ...

գ. 116բ–7բ Վասն յանդկնելոց – Թոյլ արա ինձ սակաւիկ մի հանկեայց...

դ. 118ա−20ա [Վասն արդարոց] – Յայն ժամ արդարն կացցէ բազմաւ համարձակութեամբ...

ե. 120ա–1բ Յաղագս երկիւղածաց – Եւ ասէ. Մի՛ մխեր զձեռն քո ի պատանեակտ...

զ. 121բ–2ա Յաղագս բացայայտութեանն սուրբ Երրորդութեանն – Եւ ասաց Աստուած. Արասցուք մարդ...

է. 122ա−3բ Յաղագս համբերութեան և երկայնամտութեան – Եւ երևեցաւ Տօր Աբրահամու...

ը. 123բ−4բ Յաղագս թէ հնազանդիլ պարտիմք Աստուծոյ – Առ դու զորդիդ քո սիրելի... զայս խորհեցայ և խորհիմ։

Ե. 125ա−45բ Կտակ և մեկնութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ասացեալ Յակոբա առաքելոյն Տեառնեղբօրն – Յարժամ որ խաչեցաւ Տէրն մեր ի անօրէն հրէիցն... Եւ անուն Տեառն մերոյ փառաւորեսցուք... ամէն։

− 145բ Ցանկ և ցուցակ առաջիկա գրքոյս – 1. Աւետարանչին Յօհաննու... 249. Կտակ և մեկնութիւն Տեառն մերոյ։

Ընդգրկում է նախորդ նիւթերը՝ §Ա−Ե։ Էջանիշ թուանշանները՝ ըստ գրչի էջակալման։

Զ. 147ա−215ա Գիրք, որ կոչեցաւ Աղբիւր բացեալ, արարեալ և շարադրեալ Տեառն Պետրոսի վարդապիտի Նախիջևանցւոյ Աղամալեան, ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեան և միոյ աստուածութեան, ի վայելումն ուսումնասիրաց մանկանց նորոյս մեծի Սիօնի ի Սուրբ էջմիածին, ի հայրապետութեան Տեառ[ն] Ղուկասու սրբազան կաթողիկոսի Ամենայն Հայոց և գերերջանկի, ի թուոջ ՌՄԼԲ (1783) և Ապրիլի եօթն։ Գ. Վ. Ս. (Գրիգոր վրդ. սևակի՞ր)։

Տե՛ս ձեռ. № 2, 12ա−90բ, «Բան առ բարեմիտ ընթերցողս» /147բ−51ա։ «Յորդորակ» /151բ−2ա։ §ա−լբ/152ա−215ա։ «Անկիւնաւոր առ առակսն» /215ա։ §ժբ նշանակուած՝ «Ժգ» և շարունակուած, §իը և իթ միացուաթ՝ «Իթ» (տպ. «Ի»)։ 147բ−57ա լուսանցքներում՝ լրացումներ։ Յաւելեալ ունի.

ա. 215աբ Երգ առ անհուն բարին Աստուած (ծայրակապ՝ «Պետրոսի») – Պարտաւ[որ]իս հանդէպ հնչեալ ձմեռնաբեր այն հիւսիս, /Շրթանց արգել և նահա[ն]ջեաց ի երկնային ուղոյն զիս...

բ. 215բ−6ա Շնորհակալութիւն – Յիսուս Որդի Հօր միածին,/Եղեր որդի սրբոյ կուսին...

−216բ Ցանկ հոգելից գրքոյն առակացն Յիսուսի – Զայս խօսեցաւ Յիսուս առակօք՝ 294... Յաղագս արքայութեան Տեառ[ն] մերոյ՝ 421 (Էջանիշ թուերը՝ ըստ գրչի էջակալման)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

217ա Շնորհիւ և յօժանդակութեամբ ամենասուրբ Հոգւոյն, յանկ ելեալ աւարտեցաւ ամենաբարելի սուրբ գիրքս ի ՌՄԼԲ (1783) թւոջս մերում և ի ամսեանն Յունիսի Թ օրն, ի վայելումն իմոյս խղջալուոյ և այլոց սբօսնողաց։ Որ և ոտս անկեալ աղաչեմ հարցդ և եղբարդ մտերմից, որք հանդիպիք սմա՝ ընթեռնելով կամ օրինակելով և կամ հարևանցի սբօսնլով, միով ողորմեաիւ մի՛ խնայէք զաշխատաւորս սորին. նաև զհոգևոր և զմարմնաւոր ծնօղսն իմ... ամէն։ Որպէս ուրախութիւն է նաւելոց ի նաւահանգիստն, այնպէս և գրչին՝ վե[ր]ջին կէտն։ Գ. Վ. Ս.։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

218բ Ես յետնեալ Խաչատ[ու]րս գրեցի ի թըւին ՌՄԼ ե[ւ] Գ−ն (1784)։ Աւարտեցաւ սուրբ գիրքս Գրիգոր խոհեմազարդ վարդապետին...

 

6

ՊԵՏՐՈՍ ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ-ԲԵՐԴՈՒՄԵԱՆ

ԱՂԲԻՒՐ ԲԱՑԵԱԼ

ԹԵՐԹ՝ 150. չգրուած՝ 149ա–50բ։ ՊՐԱԿ՝ 1–20x8 (Ա 4, Ի 2)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19,8x14։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 89ա)։ ՏՈՂ՝ 21 (երբեմն՝ 22)։ ԿԱԶՄ՝ մոխրագոյն մոմլաթ, թիկունքը՝ կապոյտ գործուածք, աստառը՝ սպիտակ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 7+7, չգրուած սպիտակ թուղթ (ա-ն և ԺԴ-ն մասն աստառի, Ի դ.)։

ՎԻՃԱԿ՝ խոնաւութիւնից գունափոխուած, տեղ−տեղ բնագրից առանձին հատուածներ թափուած, յետագայում վերանորոգուած և մասամբ լրացուած, թերթերն ու պրակները խառնուած. կարդալ՝ 147ա–8բ, 138ա−46բ, 1ա−137ա, սկզբից և վերջից պակասաւոր, եզրահատուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

147ա−8բ, 138ա−46բ, 1ա−137ա [«Գիրք, որ կոչի Աղբիւր բացեալ...»]

Տե՛ս ձեռ. № 2, 12ա−90բ. «Բան առ բարեմիտ ընթերցօղ»/ 147ա−8բ, 138ա−51բ (միջից թերի)։ «Յորդորակ»/142աբ։ §ա–լբ/1ա−137ա (նման № 5-ին)։ «Անկիւնաւոր առ առակսն»/137ա։ Յաւելեալ ունի.

ա. 142բ–3բ Երգ առ Հոգին Սուրբ (ծայրակապ՝ «Պետրոս») – Պանծալի անբիծ աղաւնի,/Մարդկայնոյ ազգի ընտանի...

բ. 143բ–4բ Երգ աղեռսախառն առ աստուածութիւնն անճառ, ասացեալ ի Տէր Պետրոսէ Փերթումեան աստուածաբան վարդապետէ (ծայրակապ՝ «Աստուած») – Ամենասքանչ խոր էութեան, անքնին և անմատոյց,/ Ի բազմազանութիւն էից դու միայն ևեթ էակ, ո՜հ...

գ. 145ա−6ա Երգ առ անհուն բարին Աստուած (ծայրակապ՝ «Պետրոսի») – Պարտաւորիս հանդէպ հնչեալ ձմեռնաբեր այն հիւսիս, /Ընթացս արգել և նահանջեաց ի յերկնային ուղւոյն զիս...

դ. 146բ Շնորհակալութիւն – Յիսուս Որդի Հօր միածին,/ Եղեր որդի սրբո կուսին...

− 137բ Ցանկ գրքոյս, որ է սրբոց աւետարանչացն, գրեալ է Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ասացեալ առակքն – 1. Յաղագս հաշտութեան... 15. Թէ անհաւատարիմ իմն կորուսանէ զայն զոր ունի//... (շար. թափուած)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Պահպանակ Զա (շղագիր) Յաւուրս Ե-դ Ներսէսի, ի 27-ն Մայիսի 1856 ամի, բարձրագոյն բարեհաճ հրամանաւ և լ[ի]աբերան օրհնութեամբ նորուն աստուածարեալ օծութեան վեհափառ կաթուղիկոսին Ամենայն քաջազարմ ազանց Հայաստանեայց, ընկալայ գործակցութեամբ Տեառն Աստուծոյ ի Մակար սրբազան եպիսկոպոսէ Տէր−Պետրոսեանց զաստիճան վարդապետական կոչման՝ յաւուր հրաշափառ երկրորդ Ծա[ղ]կազարդ կիւրակէի, եօթն աւուր յառաջ, քան զՊենտէկոստէն։

 

7

ԱՂՕԹԱԳԻՐՔ

Ծիծռանքար                                                                                                         ՈԿԱ−1212

ԳՐԻՉ՝ Քր (Քրիստոսատո՞ւր, Քրիստոսափո՞ր)։

ԹԵՐԹ՝ 140։ ՊՐԱԿ՝ 18 (Ա−Ղ)x8 (Ա, Ղ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,5x14,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 52ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ մոխրագոյն մոմլած, թիկունքը՝ կապոյտ գործուածք, աստառը՝ սպիտակ թուղթ (Ա−ի վրայ փակցուած նախկին աստառից պահպանուած մի բեկոր՝ կապոյտ կտաւ)։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ (Ի դ.)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 1ա։ Ճակատազարդ՝ 127ա։ Գոյներ՝ մանիշակագոյն և շագանակագոյն։

ՎԻՃԱԿ՝ խունացած և գունաթափուած, վերջից պակասաւոր, տեր−տեղ ցեցակեր։ ԺԷ դարում վերանորոգուել է, տեղ−տեղ թարմացուել։ Ի դարի վերակազմութեան ժամանակ 9-12-րդ թերթերը սխալ են տեղադրուել, իսկ 58–59 թերթերը՝ գլխիվայր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա−126բ Ճառ առաջին։ Աղաւթք Յոհաննու սրբոյ վարդապետի, [որ մա]կանուն Սարկաւագ կոչի

ա. 1ա−5բ Աղաւթք առ Աստուած Հայր – Արարիչ իմանալեաց և զգալեաց բնութեանց...

բ. 6ա−9ա Բ. Նորին վարդապետի Աղաւթք առ Որդի – Որ աղբիւրդ ես անսպառ բարութեանց...

գ. 9ա−13ա Գ. Նորին յՈրդի – Որ ի չափ խոնարհութեան մերոյ...

դ. 13ա−4ա Դ. Նորին յԵրրորդութիւն սուրբ – Ո՛ բնութիւն անճառելի և արարչական...

ե. 14ա−20բ Ե. Նորին Աղաւթք ճոխացելոց – Բնութիւն կենաց և կեանք...

զ. 20բ−4բ Զ. Նորին յՈրդի – Ծագումն փառաց Հաւր և կերպարան...

է. 25ա−8ա Է. Նորին Ամբաստանութիւն զանձնէ – Անձն իմ տառապեալ և գերեալ...

ը. 28բ−30բ Ը. Նորին յԵրրորդութիւն սուրբ – Առ քեզ, Տե՛ր, մի և նոյն ապաւինեալ...

թ. 31ա−2ա Թ. Նորին յՈրդի – Զաւրութիւն և իմաստութիւն Հաւր...

ժ. 32ա−5ա Ժ. Նորին Աղաւթք – Հայեա՛, Տէ՛ր, ի տառապանս սրտի իմոյ...

ժա. 35ա−8բ ԺԱ. Նորին Աղաւթք առ Հայր – Հայր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ զամենայն գոյացուցէր...

ժբ. 38բ−40բ ԺԲ. Նորին յՈրդի – Որդի և Բան Հաւր, Աստուած ճշմարիտ...

ժգ. 40բ−3ա ԺԳ. Նորին ի Հոգին Սուրբ – Անբաւելի և բազմանշանաւոր հաց...

ժդ. 43ա−5բ ԺԴ. Նորին Աղաւթք առ Հայր ի դէմս մանկանց – Առատ յամենայն տուրս...

ժե. 45բ−7ա ԺԵ. Նորին Աղաւթք յՈրդի – Ի լուսոյ ճշմարտութեան համագոյակ լոյս...

ժզ. 47ա−50ա ԺԶ. Նորին Աղաւթք – Կորուսեալ անձին իմոյ այցելու...

ժէ. 50ա−2ա ԺԷ. Նորին յՈրդի – Անստուեր լոյս և գոյացուցիչ բնութեան լուսոյ...

ժը. 52ա ԺԸ. Նորին յՈրդի – Տէր, Հայր և Աստուած կենաց իմոց...

ժթ. 52բ-6ա ԺԹ. Նորին Աղաւթք պանդխտութեան – Արարիչ ամենայնի անեղծութիւն...

ի. 56ա−8ա Ի. Նորին Յոհաննու յՈրդի – Ճշմարիտ լոյս, ծնունդ լուսոյ...

իա. 58ա−63բ ԻԱ. Խոստովանութիւն հաւատացելոց ուղղութեամբ – Քրիստոս, Որդի Աստուծոյ, արարիչ և Տէր...

իբ. 64ա−8բ ԻԲ. Նորին Յոհաննու յՈրդի – Որդի Աստուծոյ միածին Յիսուս Քրիստոս...

իգ. 68բ−71ա ԻԳ. Նորին Ամբաստանութիւն զանձնէ – Ո՜վ անզգայութեան, զի՞նչ մոլորութիւն իմոյ...

իդ. 71ա−9ա ԻԴ. Նորին սուրբ վարդապիտի Ողբք – Հայր ուսուցեալ ասել զիւրն...

իե. 79բ−84ա ԻԵ. Նորին սուրբ վարդապիտի Բանք մաղթանաց առ սուրբ կոյսն Մարիամ Աստուածածին – Ծնունդ երկրածին և ծնաւղ զամենայնս ծնաւղի...

իզ. 84բ−6ա ԻԵ (ԻԶ). Նորին Յաղագս որոց կուսութեամբ հաճոյանան Աստուծոյ – Ոչինչ պէտք էին յաղագս խնդրոյս...

իէ. 86ա−9ա ԻԶ. (ԻԷ). Նորին Բանք աղաւթից և գոհութեան ծերացելոց երկիւղին Աստուծոյ և սիրով նորին – Եկի կալ առաջի քո...

իը. 89ա−91ա ԻԷ (ԻԸ). Նորին Առ Սարգիս Ողբք (ծայրակապ՝ «Յովհաննէս քահանա Սարգսի մեծի խնդրեալ յԱստուած կենդանի») – Յիսուս, Հաւր միածին, զուգապատիւ և գոյակից, Բան և ծնունդ, / Որով ծանուցաւ Հաւր իսկութիւն անծանաւթից երկրածնաց...

իթ. 91աբ Փոխ ասա – Յիշեա, Տէր ոգեսէր, զմիածնի քո չարչարանս, /Որ առ սէր մեր տանջեցաւ՝ որպէս մահու ոք պարտական...

Ժէ դարում ոմն ընդօրինակել տուող նշել է՝ 91բ «Մինչ ի այստեղ գրեցէք»։

լ. 91բ−2ա Առ Սարգիս վասն տաղիցն Յոհաննու քահանայի – Վստահութիւն կարծեմ և ոչինչ նուազութիւն...

լա. 92ա Նորին Վասն միւսոյն ողբանականին – Տացին կենցաղոյս յոլովագունիւք արտակցելոյ մասամբք...

լբ. 92ա−3ա Առ կոյրն աչեղագոյն և լուսաւոր, Յոհաննու քահանայի – Ի կափուցումն զգայութեանց ոմանց...

լգ. 93ա−4ա Նորին Յոհաննու Խաւսք սակաւուք – Գանձու իմաստութեան ո՛չ է գտանել ումեք գովեստ...

լդ. 94ա−7ա Հարցմունք – Ի գործս բարիս Աստուծոյ ստեղծանելով զմարդն... (94բ) Պատասխանի. Է. արդարև, տարակուսելի իրիդ հարցուած...

լե. 97ա−9ա Նորին Յոհաննու սրբոյ վարդապետի Ամբաստանութիւն զանձնէ – Աղաղակ և ընդերկարութիւն ժամուց...

լզ. 99բ−106ա Նորին Խրատ մանկանց – Յետ ճշմարտին ընդունելոյ զառ ի հաւատ...

լէ. 106ա−26բ Նորին Առ եղբարս վասն անձին՝ յետ կենաց – Ծառայակիցք ի Քրիստոս ընդ ամենայն տեղիս... յորոց ստեղծն և Աստուած ի գոյութիւն, այժմ ... ամէն։

Յովհաննէս Սարկաւագի ամենաընդարձակ աղօթամատեանն է, չհաշուած № 8-ը. դրանք նման են միմեանց։

Բ.  [Այլ բնագիրք]

ա. 127ա−38բ Երանելոյն Աբբա Եփրեմի Խորին Ասորոյ ասացեալ Վասն աղաւթից – Փրկեա զիս, Տէ՛ր, Յիսուս Քրիստոս...

բ. 138բ−9բ Մաղթանք աղերսանաց Բենիկ վարդապետի առ հրեշտակս և հրեշտակապետս – Անկանիմ առաջի ամենայն դասակարգութեանց երկնաւորացդ...

գ. 139բ Նորին (Բենկայ) – Աղաչեմ քեզ, Քրիստոս... որ միով բանիւ ժա[ռա]նգորդ եղեր դրախտին//... (շար. թափուած)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

24բ Զմեղապարտ գրիչս յիշեա ի Տէր, և դուք յիշեալ լիջիք ի Տէր (նման՝ 13ա, 20բ, 40բ, 47ա, 79ա, 99ա)։

28ա Ո՜վ սուրբ եղբայր առաքինի,

Յիշման արա զիս արժանի,

Երբ արտասուս քեզ հանդիպի։

43ա Կենդանիդ և կենդարարար Հոգիդ Սուրբ, և զիմ սակաւ արտասուս ընկալ քեզ ի հաճոյս, և մի՛ ի զայրացումն։

126բ Ի վեցից հարիւրից և յոբեղից, մի և ի տասն համարուց (600+50+11+551=1212), ի սպառել դարուց և ի նուաղել ժամանակաց, ի ժամանակի վերջին, գրեցաւ տառս աստուածաշունչ հոգևոր վարդապետին մականուն Սարկաւագի՝ Յոհաննէս կոչեցելոյ, ի պատճառս աղաւթից կրաւնաւորաց սրբազանից, ձեռամբ մեղապարտի և յոգնամեղ գրչի Քր(=Քրիստոսատո՞ւր, Քրիստոսափո՞ր), ի գաւառս Առաւնի Պաղին, ի սրբափայլ լերինս Հայր Մակար կոչեցելոյ, յանապատս դժուարայարկ Ծիծռանքար կոչեցելոյ, ի ծերպս և ի քարանձաւս վիմաց, առ ոտն Սրբոց Չորից Խորանաց։ Արդ, որք կարդայք և շահիք՝ զմեզ յաղաւթից մի մոռանայք, և Տէր եղիցի ընդ ձեզ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

48բ (Շղագիր, ԺԸ−ԺԹ դդ.) Ի նուաստ և անարժան Աստուծոյ// (49ա) ծառայ ի տէր Կարապետէս հասցէ գիր օրհնութեան։

 

8

ԱՂՕԹԱԳԻՐՔ

Ամասիա                                                                                                             ՋՀԶ−1527

ԳՐԻՉ՝ Ներսէս քհյ.։

ԹԵՐԹ՝ 160. չգրուած՝ 1բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԺԳx12 (ԺԳ 16.«Տետրս ԺԶ թուղթ է»)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,8x13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 23ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ գորշացած կարմիր կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ նախապէս մասն պատառիկ−պահպանակի (տե՛ս Ա և Ե), այժմ՝ վանդակազարդ բամբակեայ գործուածք (Ի դ.)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 1ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական (1ա)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, շագանակագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ−ՊԱՀՊԱՆԱԿ− Պատարագամատոյց։ ԺԶ−ԺԷ դդ.։ 2(Ա−Բ)+3(Գ−Ե), ստացուած ընդլայնակի հատուած կէսական թերթերից (Ա, Բ, Ե) և ընդլայնակի երկտակուած 1 թերթից (Գ−Դ)։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիր (նմուշ՝ Դբ). բացի Գա, Դբ և կարմրագիր տողերից, միւսները լուացուած և անընթեռնելի։ Ա և Ե թերթերը նախապէս օգտագործուած են եղել որպէս կազմաստառ։ Կարդալ՝ Դբ «Դարձեալ կրկնեա. Աւրհնեալ ես Տէր Աստուած Հարցն մերոց...», «Քահանան աստ տա խաղաղութիւն զկնի աւրեմուս. Աստուած որ գրից մանգանցն զովացուցեր զբոց...», «Պաւղոս առաքելոյ Առ Թեսաղունիկէ. Եղբարք, աղաչեմ զձեզ...»։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար։ Տեղ−Տեղ ցեցակերութեան և խոնաւութեան հետքեր, վերջից պակասաւոր։ Կազմի եզրերը մաշուած և ցեցակեր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա−137ա Յոհաննէս վարդապետի ասացեալ, մականուն Սարկաւագ կոչեցելո, ի պատճառս աղօթից

Տե՛ս ձեռ. №7, 1ա−126բ, §ա/2ա−7ա։ բ/7ա−10բ։ գ/10բ−5բ։ դ/15բ−6ա։ ե/16ա−23ա։ զ/23ա−7բ։ է/27բ−31ա։ ը/31ա−4ա։ թ/34ա−5ա։ ժ/35ա−8բ։ ժա/38բ−42ա։ ժբ/42ա−4ա։ ժգ/44ա−6բ։ ժդ/46բ−9ա։ ժե/49ա−50բ։ ժզ/50բ−3բ։ ժէ/53բ−5բ։ ժը/55բ։ ժթ/55բ−60ա։ ի/60ա−2ա։ իա/62ա−8ա։ իբ/68ա−73բ։ իգ/73բ−6ա։ իդ/76ա−85ա։ իե/85ա−90բ։ իզ/90բ−2ա։ իէ.92ա−5բ։ իը/95բ−7բ։ իթ/97բ−8ա։ լ/98բ−9ա։ լբ/99ա−100ա։ լգ/100ա-1ա։ լդ/101ա−4ա։ լե/104ա−7ա։ լզ/107ա−14ա։ լէ/114ա−37ա։ Այստեղ աղօթքները համարակալուած չեն։

Բ. [Այլ բնագիրք]

ա. 138ա−49բ Երանելոյն Աբբա Եփրեմի Խորին Ասորոյ ասացեալ Վասն աղաւթից խնդրուածք – Փրկեա՛ զիս, Տէ՛ր Յիսուս Քրիստոս...

բ. 149բ−50բ Մաղթանք աղերսանաց Բենիկ վարդապետի առ հրեշտակս և հրեշտակապետս – Անկանիմ առաջի ամենայն դասակարգութեանց երկնաւորացդ...

գ. 150բ−2բ Նորին (Բենկայ) – Աղաչեմ զքեզ, Քրիստո՛ս, փրկիչ աշխարհի...

դ. 152բ−3բ Նորին (Բենկայ) – Կամիմ զի ատես զմեղաւորս...

ե. 153բ−4ա Նորին (Բենկայ) – Տէր Աստուած զօրութեանց, որ մեծդ ես...

զ. 154ա−60բ Նորին (Բենկայ) – Եւ արդ, Տէր բարերար... ի կարևորացն զրկեցաւ ի յուխտին պահել դաշին//... (շար. թափուած)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

137բ Յիշատա[կա]րան գրոցս – Ի յըննից հարիւրից և յոբելից, վեց և քսան համարուց (900+50+26+551=1527), ի սպառել դարուց և ի նուաղել ժամանակի վերջին, գրեցաւ տառս աստուածաշունչ հոգևոր վարդապետին մականուն Սարկաւագի՝ Յոհաննէս կոչելոյ ի պատճառս աղօթից կրօնաւորաց սրբազանից, ձեռամբ մեղապարտի և յոգնամեղ գրչի Ներսէսի անարժան սուտանուն քահանայի և փցուն գրչի, ի քաղաքիս յԱմասիա, ընդ՝ հովանեաւ և առ ոտս Սրբոյն Նիկօլայոսի հայրապետի։ Արդ, որք հանդիպիք այսմ տառիս, աղաչեմ յիշել ի լուսափայլ և ի մեղսաքաւիչ աղօթս ձեր բազմամեղ գրչիս՝ Ներսէս երեցս, և զհայրն իմ զՍտեփանոս քահանայն՝ զհանգուցեալն ի Քրիստոս, և զԱնդրէաս քահանայն, որ զօրինակն երետ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Պահպանակ Գբ (Ժէ−ԺԸ դդ., անվարժ նօտրգիր) Տէր Մկըրտիչ յիշեցէք ի Քրիստոս Ազիզ−Խաթուն։ Փրկեայ զիս, Տէր Յիսուս Քրիստոս, ի բարկութենէն որ գալոցն է, որպէս փրկիցեր զԱթամ ի դժոխոց, որպէս զՆոյն՝ ի ջրհ[եղե]ղէն, որ փրկեցեր Աբրահամ ի հալածանաց։

Կնքադրոշմ՝ 2ա, 160բ «Գիրքբ Սուրբ Էջմիածնա է»։

Գրչափորձ՝ 1ա (Նօտրգիր) «Աղօթք Սարկաւագ վարդապետին», «Աղօթք Սարկաւագ վարդապիտի է ասացեալ բանք մաղթանաց»։

 

9

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 181։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի (սեկ)՝ դռնակով, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ (Ա), վարդագոյն (Բ) թուղթ, դռնակինը՝ կապոյտ կտաւ։

ՎԻՃԱԿ կազմի կաշին քերծուած, թիկունքը վերից վար ճեղքուած, կապիչներն ընկած, դռնակի աստառը մաշուած։

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

ԺԶ−XVI

ԳՐԻՉ՝ Մելքիսեդեկ (2ա−68բ), Դաւիթ (69աբ)։

ԹԵՐԹ՝ 69 (1−69). չգրուած՝ 10բ, 37բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x1+Ա−Զx12(Ա 9, Գ 8, Զ 3)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (տարբեր)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20x13,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (2ա−42բ, 55ա−68բ, նմուշ՝ 24ա, վերակազմողի՝ 1բ), բոլորգիր (43ա−54բ, 69աբ)։ ՏՈՂ՝ 26−86։

ՎԻՃԱԿ՝ եզրահատուած և լուսանցագրութիւնները վնասուած, 7−10 թերթերը սխալ տեղադրուած, գործածութիւնից խունացած, տեղ−տեղ խոնաւութեան և ձէթի հետքեր։ Միջի մասերից պակասաւոր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Նախադրութիւնք և Գլուխք Հնոյ Կտակարանի]

1. Ծննդոց – Նխ. 2ա−3բ։ Գլ. 3բ−6ա։

2. Ելք – Նխ. 11աբ։ Գլ. 11բ−8բ։

3. Ղևտական – Նխ. 18բ−9ա։ Գլ. 19ա−22բ։

4. Թիւք – Նխ. 23աբ։ Գլ. 23բ−6բ։

5. Բ Օրէնք – Նխ. 27բ։ Գլ. 28ա−31ա։

6. Յեսու – Նխ. 32ա։ Գլ. 32բ−4բ։

7. Դատաւորք – Նխ. 34բ−5ա։ Գլ. 35ա−6բ։

8. Հռութ – Նխ. 36բ−7ա։

Մանրամասն տե՛ս № 187։

«Գլուխք»−ներին կից հետևեալ չափածոյ յիշատակարանութիւնները.

Բ. [Յիշատակաբանք Գէորգեայ Սկևռացւոյ]

ա. 6բ [Յիշատակաբան Ծննդոցն] – Աստուած անեղ, անմահ և Տէր յաւիտենից, /Որ կամեցար և հաստատեցեր գոյս յանէից...

բ. 18ա [Յիշատակաբան Ելիցն]. Գեորգէ – Տէ՛ր, որ ի տիպ մեծ փրկութեանս, որ ի վերջոյ, /Լուար յԵգիպտոս լլկեցելոցն գոչելոյ...

գ. 23ա [Յիշատակաբան Ղևտականին] – Քրիստոս փրկիչ, Աստուածըդ Բան,/ Աւծեալ մարմնով յեւղ ցնծութեան.../Գէորգեա է։

դ. 27ա [Յիշատակաբան Թուոցն]։ Սուրբ վարդապետ Գէորգեայ – Զըրոյց Թըւոցըս մատենի, /Լրումն խոստմանն, որ է յայտնի...

ե. 31աբ [Յիշատակաբան Բ Օրինացն]։ Գէորգ վարդապետի – Զարհուրիմ ի քոց փառաց, տէ՛ր իմ Մովսէս,/Անկանիմ առ ոտըս քո ծառայապէս...

զ. 34աբ [Յիշատակաբան Յեսուայ] – Յիսուս փրկիչ, զարմանագործ Տէր մեր Քրիստոս,/Դրոշմեցեր քեզ գըծագիր զՆաւեայն Յիսուս...

է. 36բ [Յիշատակաբան Դատաւորացն] – Փրկիչ անուն և դատաւոր, /Որ Քրիստոսի են բնակաւոր...

ը. 37ա [Յիշատակաբան Հռութայն] – Կինս այս Հըռութ՝ ի դըստերացն Մովաբու, /Ուրացեալ ի կռոց անտի ազգի իւրոյ...

Գ. [Այլ բնագիրք]

1. 7ա−10ա Յաղօթից մեկնութեանցն՝ մասն ցանկացողաց – Անարատ առաքինութիւն քաղցր է, քան զարքայութիւնն...

2. 37ա Խնդրել պարտ է, թէ յի՞նչ պէտս ասեն յԵրանեալ ամբիծսն ի յիշատակի մեռելոց – Ասեն, թէ ի վերայ գերեզմանին Ադամայ ասաց Դաւիթ զՍաղմոսս զայս...

3. 38ա−42բ Տեսիլ Բենիկ վարդապիտի Վանանդացւոյ, մինչ էր ի Գանձակ Շահաստանի և յամենայն Վերին աշխարհին – [«Ես էի, եղբարք, հասեալ յատակս մոլորութեան, կատարելով զկամս մարմնոյ և»] մտաց... (տե՛ս N 1572, 123ա)։

4. ա. 43ա−7բ Նորին Բենիկ վարդապետի – Տէր աստուած ահաւոր և սքանչելի, սահման սիրոյ... (խորագիրը՝ ԺԹ դ.)։

բ. 47բ−51ա Նորին ի նոյն գրոց – Յիսուս Քրիստոս, ստեղծիչ ամենայն լինելութեանց...

գ. 51ա−4բ Նորին ի նոյն գրոց – [«Եւ արդ, Տէր Աստուած ամենակալ»], հզաւր և ... (սկզբնատողը՝ ըստ Յ. Տաշեանի ցուցակի, էջ 839)։

դ. 54բ−7ա Նորին ի գրոց՝ Յամենասուրբ Երրորդութիւնն – [Եւ արդ, Տէր Յիսուս] անմահ...

ե. 57բ−60բ Նորին ի նոյն գրով – [Յիսուս] Քրիստոս Աստուած մեր, փրկիչ...

զ. 60բ−1բ Նորին Աղօթք յՈրդի – [Տէր] Աստուած անսկիզբն, հզօր և փառաւորեալ...

է. 61բ−3ա Նորին ի նոյն գրոց – [Ա]նեղանելի բնութիւն...

ը. 63ա−7բ Նորին Առ Հայր – [Յ]աւիտենից Աստուած, Հայր...

թ. 68ա Նորին Առ Հրեշտակս և հրեշտակապետս – [Ա]նկանիս առաջի ամենայն դասակարգութեան երկնաւորացդ...

5. 68բ Տեառն Ստեփաննոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի Պատճառ աղօթիցն – Տէր, եթէ շրթունսն։ Ե փոխիւ... Փառք նմա միշտ։

6. 69ա [Քարոզ ի բանն Ղուկասու. Փոքրիկն յարքայութեան երկնից մեծ է քան] – Ոչ Քրիստոս է ի ծնունդս կանանց մեծ, քան զՅովանէնսն... քան զՅովանէս Մկրտիչ... (անաւարտ)։

Դ. [Յաւելագրութիւն՝ ԺԷ−ԺԸ դդ.]

ա. 1բ [Ներսիսի Շնորհալւոյ Յիշատակարան] Երգ Երգոցի գլխոյն (ծայրակապ՝ «Ներսէսի ե» − Նորոգելոյս ի քէն Յիսուս/Եւ ի մեղաց խաւարելոյս... (Կից՝ հատուած գանձից. «Յիսուս խոնարհեալ...»)։

բ. 1բ [Նորին Յիշատակարան Առակաց] Որդի իմաստուն գլխոյ (ծայրակապ՝ «Ներսէս») – Նորոգաւղ ծընունդ, որ եր[կ]իր գաս /Եւ յերկարեալ կենօք մընաս...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 10ա (Մելքիսեդեկ գրչի) Զմեղուցեալ և զմեղսասէր ոգիս զՄելքիսեդեկ աղաչեմ յիշման առ Տէր արժանի առնել։

31բ (Գէորգ Սկևռացու Ոտանաւորի վերջում)

Եւ գրիչս գլխաւորել զտառիցս հանդէս,

Զընթերցողսն՝ յիմաստ ՚ւ ի գործ՝ զօրեղապէս.

Վարդապետ սուրբըդ Գէորգ անմարմնապէս,

Ընդ Մովսէսի աստուածասքանչ քոյն հոգէպէս,

Նովիմբ միշտ կարեկցեսցես արտասւապէս,

Զոյգ փառաց ձիր փառըս տալ պատշաճապէս։

57ա Զմեղապարտ գրիչս Մելքիսեդեկ աղաչեմ յիշման արժանի առնելով, ո՜վ սուրբ ընթերցողք (նման՝ 67ա)։

63ա Զանյագս ի չարիս աղաչեմ ի Տէր յիշել, ո՜վ սուրբ եղբարք։

2. 42բ (Բոլորգիր) ԶԴաւիթ գծողս յիշեցէք ի բարին։

Գրչափորձ. 1ա ա բ գ ...։ 42բ Է. Զի զմեղմ եթող... (Դաւիթ գրչի)։ 69բ... հաստատ...

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ԺԷ − XVII

 Գրիչ՝ Յովանէս Տիպրիկեցի (159բ−80բ), Անանուն (71ա−159ա)։

ԹԵՐԹ՝ 112 (70−81). չգրուած՝ 70աբ, 181աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա−Ըx12(Ա, Դ 11, Բ 10)+2x10։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20x13,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (71ա−159ա, անանաուն գրչի, նմուշ՝ 144ա)։ նօտրգիր (159բ−80բ, Յովանօս գրչի)։ ՏՈՂ՝ 21 (բոլորգիր, 24 (նօտրգիր)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ−տեղ զանազան բծեր, 125-րդ թերթը վերանորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Մասունք Աստուածաշնչի]

1. Առակք – Գրք 71ա−128բ։

2. Ժողովող – Գրք 128ա−46բ։

3. Իմաստութիւն – Գրք 147ա−59ա։ (Աստ տե՛ս Բ. ա)։

4. Սիրաք – Գիր 159բ−71բ (Գլուխք Ա−ԺԷ, այստեղ՝ Բ գլխից «Բանք առակաց»)։

Բ. [Այլ բնագիրք]

ա. 159բ Տե՛ս այս աշխարհ[իս] Ե մեծութիւն որպէս կորեաւ – Ա. Ո՞ւր է մեծ ազգութիւն կայսերաց... Ե. Ո՞ւր է զօրութիւն Սամփսոնի... (Ա, 3-ից յետոյ)։

բ. 172ա−80բ Բանք իմաստասիրաց, պիտանի ամենայն մարդոյ – Պղատոն ասէ. Որք մեծամեծաց առաջի կան... Խորհեայ դու ի հրամանս Տեառն, և նայ հաստատեսցէ զսիրտ քո և զիմաստութիւն ցանկութեան... (ընդհատուած)։

Ունի ենթախորագրեր՝ 173բ «Յաղագս իշխանաց», 174ա «Յաղագս երդմանց», 174ա «Յաղագս կանաց», 174բ «Վասն լաւազգութեան», 175ա «Վասն լռութեան», 175բ «Վասն փառաց», 175բ «Վասն իշխանաց», 176ա «Յաղագս աստուածութեանն»։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

70ա (Եղծուած և հազիւ նշմարելի)///օղլու///ազովսու///սարնամայ պիր Հայր մերայ դոայ. ամէն։

171բ Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնոյք և լուսաւորիք ի յիմաստական խրատուցս, յիշեցէք ի մաքրափայլ և ի մեղսաքաւիչ յաղաւթս ձեր ըզեղկելի և ըզառածեալ մեղաւք գրողս՝ Յովանէս Տիպրիկեցի և զծնաւղսն իմ, և զեղբայր իմ՝ զփոխեցեալն ի Քրիստոս, և զկենդանիսն առհասարակ... Եւ արդ, եթէ կամիս ուսանել ի սմանէ բան իմաստութեան, յառաջուցն ի հետ կարդայ, և ապա ծանիցես զգեղեցկութիւն սորայ։

 

10

ՊԵՏՐՈՍ ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ-ԲԵՐԴՈՒՄԵԱՆ

ԱՊԱՇԽԱՐԱՆ

ԹԵՐԹ՝ 174+1 (կրկ. 2. չգրուած՝ 1աբ, 2դ, 50բ, 124բ, 173բ−4բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԺԹ (խառն՝ Ա 3, Բ−Թ, ԺԸ 8, Ժ−ԺԷ 12, ԺԹ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19,5x14։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր−նօտրգիր (խառն, նմուշ՝ 2ա)։ ՏՈՂ՝ 27−33։ ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, թիկունքն ու անկիւնները՝ դեղին կաշի, աստառը՝ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1, վերջում, աստառի թղթից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ  − Զարդագիր՝ տպածոյ թռչնագիր, մարդագիր (գրչագիր՝ 6ա)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ−տեղ ցեցակեր, թռջուածութեան հետքեր, թանաքի և ձէթի բծեր։ ԺԹ դ. վերակազմուած և տեղ−տեղ նորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 6ա Աղօթական բանք ընդ Աստուծոյ և խորոց սրտէ սրտաբեկ զղջմամբ յատկապէս կոչեցեալ Ապաշխարան, արարեալ Պետրոսի վարդապիտի Նախիջևանցւոյ Աղամալեան, ի խնդրոյ հօր իւրոյ և եղբօր

−2ա−2գ Պատճառ Աղօթական մատենիս – Ըստ իմաստնոց, ամենայն առնօղ ջանայ զգործս իւր...

−3ա−5ա Առ ազդեցութիւն ինչ յաղագս աղօթից – Փեսան երկնաւոր անձկանօք հայցէ ի հարսէն եկեղեցւոյ զաղօթս...

1. 6ա−50ա [Մասն առաջին՝ գլ. Ա−ԻԶ]։ Գլուխ առաջին. Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ զպարտաւորութենէ անձին առ ստեղծումն յԱստուծոյ – Ի քեզ յուսով յուսացայ, Տէր...

Այստեղ նկարագրւում են երկիս երկու հատորների մասերը՝ Ա, §1−7, §1−3 և դրանց գլուխներին կից առանձին երգերը՝ ա−լթ հերթական յաջորդականութեամբ։

ա. 8աբ Երգ առ ամենասուրբ Երրորդութիւնն (ծայրակապ՝ «Աստուած») – Ամենասքանչ խոր էութիւն, անքննին և անմատոյց,/Ի բազ[մ]ազանութեան էից դու միայն ևեթ էակ, ո՜հ...

բ. 12բ−3ա Երգ առ Հայրն երկնաւոր (ծայրակապ՝ «Պետրոսի է») − Պատճառ ես դու հանուրց էից եղելոց,/Այլ և սկիզբն՝ միածնիդ, որ քո ի ծոց...

գ. 14բ Երգ առ Որդին Աստուծոյ ստեղծագործ (ծայրակապ՝ «Ի Պետրոսէ») – Ի հզօր աջոյ անեղի ի հողոյ ստեղծայ,/Ի տիպ ճառագայթիդ փառաց և կերպագրեցայ...

դ. 16բ Երգ առ Հոգին Սուրբ (ծայրակապ՝ «Պետրոս») – Պանծալի անբիծ աղաւնի,/Մարդկայնոյ ազգի ընտանի...

ե. 18բ Երգ առ սուրբ Երրորդութիւնն (ծայրակապ՝ «Պետրոս») – Պայծառ արև հասարակաց, Երրորդութիւն,/Հայրըդ՝ ակն, Որդիդ՝ լոյս, Հոգիդ՝ ջերմութիւն...

զ. 23ա Երգ առ անհուն բարին Աստուած (ծայրակապ՝ «Պետրոսի») – Պարտաւորիս հանդէպ հնչեալ ձըմեռնաբերն այն հիւսի, /Զընթացս արգել և նահանջեաց ի յերկնային ուղւոյն զիս...

է. 26ա Աղէտ անձին – Պատաղելով ի յզբաղմունս,/Փշահեղձոյծ թառամեցար...

ը. 34ա Իղձ առ բժշկապետն Յիսուս – Դիմեմ առ քեզ խոցեալ հոգւով, ճարտապետ բժշկաց, /Զի հակառակ հոգւոյս մարմինս պէս պէս ախտիւք զիս խոցեաց...

թ. 36բ Հառաչանք առ երկնային հայրենին (ծայրակապ՝ «Ի Պետրոսէ») – Ի յանսահման խընդութենէդ ելեալ արտաքոյ, /Նշդեհացեալ յարահեծեմ բիւր կարեաց ներքոյ...

ժ. 49բ Երգ առ փեսայն հոգւոց Յիսուս ըղձատոչոր սրտիւ – Համբուրեա զիս, փեսայդ հոգւոց, ի բերանոյդ համբուրից,/Զի բարի է ստինք շնորհացդ, քան գինիս այս մրրալից...

2. 51ա−97բ Մասն երկրորդ (գլ. Ա−ԼԵ)։ Աղօթք առ մարդեղութիւնն Բանին Աստուծոյ։ Աստ խօսի ընդ Քրիստոսի, ցուցանելով զինքն պարտաւոր սիրոյ նորա և խնդրելով զսէր։ Գլուխ 1 – Սիրեա զիս, Տէր Յիսուս...

ժա. 53բ Երգ ծննդեան Քրիստոսի, որպէս Առաւօտ լուսոյ (ծայրակապ՝ «Ա−Ք») – Աստղ առաւօտու, արեգակն արդար, այսօր մեզ ծագեալ, /Բանդ ի սկզբանէ բնակեցար ի մեզ, բաց սիրտ իմ առ քեզ...

ժբ. 54ա Երգ ի տօնի Մարիամու Աստուածածնին, որպէս Առաւօտ լուսոյ (ծայրակապ՝ «Ա−Ք») – Արևելք արփւոյն, արեգական քո աղերսեա վասն իմ,/Բացօղ դրանն երկնից, բերօղ արքային, բաց մոյծ զիս առ քեզ...

ժգ. 56ա Ձայն Յիսուսի առ հարսն իւր սիրելի (ծայրակապ՝ «Պետրոս») – Պայծառադէմ չքնաղատես ազնիւ թռչուն իմ գեղապանծ, /Ներգովելեաց մի միայնակ համասեռից քոց գերազանց...

ժդ. 57բ Գոչումն անառակ որդւոց – Մեծամտեալ ես ի յիս հպարտացայ, /Առ բարի Հօրդ կեալ ապահով զկամեցայ...

ժե. 59ա Ձայն ոչխարին առ հովիւն քաջ – Մոլորեցայ որպէս զոչխար կորուեալ, /Խնդրեալ զծառայս քո, մի՛ թողուր կորուսեալ...

ժզ. 60ա Առ վէմն – Մինչ ունիս զքեզ, Տէ՛ր, վէմ մի հատ, /Զի արասցէ ինձ Գողիաթ...

ժէ. 61ա Հայր երկնաւոր, անքուն մշակ, /Ես եմ զքէն միշտ գոհունակ...

ժը. 62ա Հայր երկնաւոր, Տէր բաւական, /Գոհանայ զքէն իմ բերան...

ժթ. 63ա Լոյս տուր աչացս արփւոյն նման, /Պարել զերկաւորս իմ մարմնական...

ի. 64ա Բանք առ Յիսուս – Յիսուս անմեղ գառն Աստուծոյ, /Բարք զմեղս իմ ճաշակմամբ քո...

իա. 73բ Երգ առ սրբուհի կոյսն Մարիամ – Պայծառացար, ով աղաւնի իմ միակ,/Գեղեցիկդ ի կանայս, արկեր զքև ի զարդ փառաց զարեգակ, սէր իմ...

իբ. 79ա Ողբ կուսին առ մահ միածնին – Էմանուելն բնութեամբ հսկօղ և արթուն, ո՜հ, և արթուն, /Յիսուս փեսայ միածնին, իմ սէր անուն...

իգ. 80ա Երգ Աւագ ուրբաթին. երգի որպէս Առաւօտ լուսոյ (ծայրակապ՝ «Ա−Ք») – Աստուած իմ Յիսուս, արարիչ հոգւոյս, առ իս ծագեա լոյս, /Բան Հօր առաքեալ բերեալ խորհրդովդ, բուժեա զախտացեալս...

իդ. 84ա Երգ առ աղբիւրն կենաց Յիսուս (ծայրակապ՝ «Ի Պետրոսէ» − Իմանալի ջրոյն բղխումն անսպառ,/Ականակիտ աղբիւր յստակ և անխառ...

իե. 88ա Ողբ ի դիմաց Տիրամօրն առ Որդին – Ես ունիմ ինձ մէկ սիրելի, որում ոչ գոյ համեմատ,/Ոչ ի յերկրի, ոչ և յերկինս, զի է էից անբաղդատ, վա՜յ ինձ...

իզ. 88բ Երգ յարութեան գիշերին, որպէս Առաւօտ լուսոյ (ծայրակապ՝ «Ա−Ք») – Աստուած մարդացեալ, անձամբ զանձն եդեալ, առեալ վերստին, /Գառն անմահ զենեալ, գերբնապէս յարեալ, գեղ քո ցոյց գերոյս...

3. 98ա−109բ Մասն երրորդ (գլ. Ա−ԺԳ)։ Աղօթք առ Հոգին Սուրբ։ Գլուխ Ա. Աստ աղերսէ առ Հոգին Սուրբ վերստին ներգործել զզանազան շնորհս իւր – Ամենազօր Աստուած, Հոգի Սուրբ, օգնել ինձ նայեաց...

իէ. 109բ [Անխորագիր, ծայրակապ՝ «Ա−Ք»] – Աստուած իմ Հոգի, անճառ քո շնորհի արա արժանի, /Բղխումն հայրական, բաց համերս բերան՝ բուրել քեզ երգ բան։

4. 110ա−26ա Մասն չորրորդ (գլ. Ա−ԺԴ)։ Աղօթք վասն առաքինութեանց։ Գլուխ Ա. Աստ հայցէ ի հօրէ՝ յաւելուլ ինքեան զհաւատ – Յայտեա ինձ անարժանիս...

5. 126ա−34ա Մասն հինգերորդ (գլ. Ա−Ը)։ Աղօթք ժամադիտակ։ Աղօթք մէջ գիշերի։ Գլուխ Ա – Ի մէջ գիշերի զարթո զիս...

6. 134ա−54բ Մասն վեցերորդ (գլ. [Ա−ԺԴ])։ Աղօթք աստիճանաւորաց եկեղեցւոյ։ Նախ՝ ներբողեան աղօթակերպ... առ... Սուրբ Էջմիածին... – Խնդա և ուրախ լեր...

իը. 138ա Երգ առ Սուրբ Էջմիածին, երգի որպէս Արևս առնեմ երթամ (ծայրակապ՝ «Ի Պետրոսէ») – Ի մէջ լուսաւորաց ցանկալի արեգակն ես դու, սէր իմ, /Յաբեթական տոհմիս փարելի համայն լուսատու...

իթ. 138բ Երգ դարձեալ առ նոյն (ծայրակապ՝ «Պետրոս») – Պարարտ սուրբ տաճար իւղալի, /Օրիորդաց յոյժ սիրելի...

7. 154բ−63բ Մասն եօթերորդ (գլ. [Ա−ԺԱ])։ Աղօթք առ համօրէն դասս սրբոց։ Գլուխ [Ա] – Եւ արդ, առ ձեզ այսուհետև...

լ. 157ա Երգ առ վերափոխումն սրբուհւոյ կուսին (ծայրակապ՝ «Պետրոսէ») – Պայծառացեալ հոգւով սուրբ կոյս Տիրամայր Աստուածածին, /Ի պատիւ հոգւոյդ աւանդման էջ յերկնից քոյդ միածին...

Բ. 164ա−73ա [Աղօթք կանոնականք]

−164ա−5ա Առ ազդեցութիւն ինչ վասն առաջիկայ կանոնական աղօթիցս – Աստանօր, յետ յօրինելոյ զմատեանս աղօթից ի հոգևոր զբօսանս աղօթասէր ջերմեռանդից, եկն...

1. 165բ−7ա Կարգ աղօթից աշխարհականաց առաւօտեան ժամուն – Նախ՝ ուղղեսցէ զդէմս իւր ի յարևելս...

2. 167ա−8ա Կարգ աղօթից աշխարհականաց հասարակ աւուրն ի կանգուն – Օրհնեալ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս... Փառաւորեմ զքեզ...

3. 168բ−9բ Կարգ աղօթից աշխարհականաց երեկոյան ժամուն – Օրհնեալ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս... Բարձր առնեմ զքեզ...

լա. 170ա Ձայն Յիսուսի – Սիրով սիրելւոյդ Որդի մարդոյ, Բանս Հօր կոչեցեալ, /Աւաղելի, ո՜հ, աւաղելի, ո՜հ, Բանս Հօր կոչեցեալ...

լբ. 170բ Երգ առ Հոգին Սուրբ ... ի Պետրոսէ վարդապետէ... – Գետ համայնից Հոգի անհուն, /Բղխումն Հօր առօղ յՈրդւոյն...

լգ. 171ա [Ե]րգ փափագանաց առ Քրիստոս – Նորոգ ինձ աւետիս բերէք ըզՏեառնէ իմմէ Յիսուսի, աւա՜ղ,/Երգեցէք միշտ երգ, նոր երգ, զի ցնծութիւն իմ հոգւոյս է, աւա՜ղ...

լդ. 171ա Տաղ ծննդեան Քրիստոսի – Ամենաողորմ հայր գթութեանց, բարերար և մարդասէր,/Քեզ հանապազ ըզգոհութիւնս վերերգեսցէ բերան մեր...

լե. 171բ Ողբ Ադամայ (ծայրակապ՝ «Պետրոսի») – Պայծառ արևոյդ ի պատկեր հողս ստեղծայ, ո՜հ, ստեղծայ, աւա՜ղ, /Յոլովամեղծ շնչով օձին առեղձայ, առեղձայ...

լզ. 172ա Երգ արտուտին առ վարդն ի Պետրոսէ (ծայրակապ՝ «Վարդ») – Վասն քո գերիս, ով թագուհի ծաղկանց անուանեալ, սէր իմ, սէր, /Յորժամ գոչեմ աղաղակեմ լալով կանանեալ...

լէ. 172ա Ի վերայ արքայութեան – Արքայութիւն է մարգարիտ... /Արքայութեան տարփօղ Պետրոս...

լը. 172բ Տաղ ի Պետրոս վարդապետէ – Յանկարծ բերին եղկելոյս մի աւետիս, /Թէ աղաւնոյ մի ազնուի նշանին...

լթ. 173ա Ողբ (ծայրակապ՝ «Պետրոսի է մ») – Պճնազարդեալ վերին փառօք ես թագուհի գերապանծ... /Մի գութ շարժեալ վերապսակեա, գոլ ինձ որդւովք բերկրեալ մայր։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

173ա 1220 (1771), ի Հոկտեմբերի Ժ։

Նշում՝ Պահպանակ Աբ (ԺԹ դ., շղագիր) Փիլիպպոս վարդապետ։

Գրչափորձ՝ 1ա... իմաստուն...։

 

11

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ


Վան                                                                                                                             ՌՃՁԴ­1736

ԳՐԻՉ՝ Պետրոս։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Մհտ. Յարութիւն։

ԹԵՐԹ՝143։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԷ (Ա­Գ 10, Դ 4, Ե 12, Զ-ԺԳ 6, ԺԴ 2, ԺԵ 8, ԺԶ 9, ԺԷ 16)+2 (6+8, Դ և Ե պրակների միջև)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, մահիկանշան լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,3x14,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 119ա, յաւելագրումները՝ նօտրգիր և շղագիր)։ ՏՈՂ՝ 20-22։ ԿԱԶՄ՝ անզարդ սև կաշի, միջուկը՝ չիք, աստառը՝ ձեռագրի թղթից։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ­տեղ զանազան բծեր, եզրահատուած (8), վերջից պակասաւոր։ Կազմի կաշին քերծուած, Բ փեղկի ձախակողմեան անկիւնը վերանորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ


Ա. [Տեսիլք, Աղօթք, Տաղք հագևորք]

ա. 1ա-7ա Տեսիլ Աստուածածնին Մարիամու, զոր ետես տանջանք մեղաւորաց - Յարուցեալ Աստուածածին, մայր Տեառն, գնաց ի լեառն Ձիթենեաց...

բ. 7բ-21բ Տեսիլ և հարցումն սրբոյն Գրիգորի Հայոց Լուսաւորչին ընդ հրեշտակի -  Յաւուր միում շրջէր յանապատի...

գ. 22բ-33ա Խօսք և թուղթ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի փրկչին մերոյ, որ առաքեցաւ ի վերուստ ի տաճարն առաքելոցն Պետրոսի  և Պօղոսի - Ես պատրիարգ էի Հռոմայ քաղաքին...

դ. 23ա-4բ [Ծայրակապ՝ «Ա­Ք»] - Ամէնօրհնեալ Աստուածածին, /Առ քեզ գոչեմ ես ցաւագին...

ե. 35ա-6բ [«Տաղ Խաչատուր Կեչառեցի վարդապետի ասացեալ, N 33, 206բ] ­ Ես եմ կորուսեալ ոչխար, մոլորեալ ի սուրբ քոյ հօտէն, /Հովիւ քաջ, ի վեր հայեաց,բարեխօս քեզ երկիր ամէն...

զ. 35բ-6ա [Յաղագս չարչարանացն Քրիստոսի ] - Ի լերինն Ձիթենեաց յորժամ ըմբռնեցին զիս...

Գտնւում է նախորդ տաղի տների արանքում։ Նոյնը այլ ձեռքով՝ 66բ, 71ա։

է. 37ա-42ա Հանգիստ երանելոյս Յոհաննու առաքելոյն և աւետարանչին - Էր ընդ եղբարս...

ը. 42բ-9ա Տեսիլ Բենիկ վարդապետին Վանանդացւոյ, մինչև էր նա ի Գանձակ Շահաստանի և ամենայն Վերնում աշխարհի - Ես էի, եղբարք իմ, հասեալ յատակս մոլութեան...

թ. 50ա-8բ Սրբոյ և երջանիկ քահանային Անաստասայ ասացեալ Բանքս պաղատանաց առ Տէր Աստուած ի Սինէական լերինն - Տէր, մի´ սրտմտութեամբ քով յանդիմաներ զիս...

ժ. 58բ-64ա Նորին ասացեալ Աղօթք - Դո´ւ, ամենակալ Տէր, կենդանաստեղծեր զիս...

ժա. 64ա-5բ Մեսրոպայ վարդապետի ասացեալ - Բարեբանեալ և փառաւորեալ ամենասուրբ կոյս...

ժբ. 66աբ Ողբ սուրբ քահանային Յուսկանն (ծայրակապ՝ «Յուսիկ զ») - Յիսուս միածին Աստուած բոլորից, /Հօր անեղակցի Հոգւոյն փառակից...

ժգ. 67ա-70բ Աղօթք Յոհաննու վարդապետի ասացեալ, որ մականուն Սարկաւագ է կոչեցեալ - Հայր մեր,որ յերկինս և Հայր Տեառն մերոյ...

ժդ. 72բ Աղօթք սրբոյն Յովհաննու Կարապետին - Հայր սուրբ, ուսո´յ մեզ զբանս քոյ...

ժե. 73ա-5բ Աղօթք առ սուրբ Երրորդութիւնն, եռանելոյն Յովհաննու վարդապետի ասացեալ, որ մականուն Սարկաւագ կոչի - Առ քեզ, Տէր, մի և նոյն ապաւինեալ...

ժզ. 75բ-8բ Նորին Աղօթք առ Հայր - Հայր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ զամենայն գոյացուցեր...

ժէ. 78բ-80բ Նորին Աղօթք առ Որդի - Որդի և Բան Հօր Աստուած ճշմարիտ...

ժը. 80բ-3ա Նորին Աղօթք առ Հոգին Սուրբ - Անբաւելի և բազմազան շնորհաց...

ժթ. 83ա-4ա Աղօթք երից ժամուցն, արարեալ վարդապետաց սրբոց ընդդէմ դիւաց - Հոգի Սուրբ Աստուծոյ, Հոգի Քրիստոսի Տեառն մերոյ...

ի. 84ա-5բ Աղօթք վեցերորդ ժամու աւուրն - Թագաւոր հզօր, ապաւէն վհատելոց...

իա. 85բ-8ա Աղօթք իններորդ ժամու աւուրն - Բարերար և բազմագութ Տէր...

իբ. 88ա-9բ Աղօթք երեկոյի ժամու - Աստուած անեղ և յաւիտենական լոյս...

իգ. 89բ-91բ Վարդան վարդապետի ասացեալ Աղօթք վասն կենդանեաց և մեռելոց - Անսկիզբն Աստուած, որ վասն մեր մոլորեալ...

իդ. 91բ-3բ Նորին Վարդան վարդապետի ասացեալ Առ սուրբ Աստուածածինն - Ո՜վ Մարիամ Աստուածածին, կոյս հրաշալի...

իե. 94ա-6բ Վարդան վարդապետի ասացեալ (ծայրակապ՝ «Ա­Ք») - Աստուածածին ամէնօրհնեալ, /Զպաղատանըս մեր ընկալ...

իզ. 96բ-7բ Աղօթք առանձնակի, սրտահառաչ ձայնիւ պաղատանք, արարեալ Ներսէս վարդապիտի ի Լիմ անապատն - Բարերար Աստուած մարդասէր, ողորմեա ինձ...

իէ. 97բ-8ա Աղօթք առ դրան սրբոյ եկեղեցւոյ սրբոյն Յոհաննու Ոսկիբերանի - Տաճար Աստուծոյ և բնակարան...

իը. 98աբ Եւ մտեալ ի տաճարն ասասցէ. Նորին Ոսկիբերանի − Տէր, մի´ պակասեցուսցես զիս...

իթ. 99ա-104ա Եռամեծի և քաջ վադրապետի Մխիթարայ Գոշի խստակրօն ճգնաւորի և բանիբուն հռետորի ասացեալ զԱղօթս ի ժամ սրբոյ պատարագի - Տէր Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս, Բան Հօր և կերպարան կենդանի...

լ. 104ա-7ա Նորին Աղօթք սուրբ պատարագի - Երեքանձնեա տէրութիւն՝ միով բնութեամբ...

լբ. 107ա-8բ Աղօթք ի ժամ  սուրբ պատարագին - Սուրբ, սուրբ, Հայր ամենակարօղ և յաւիտենական...

լգ. 108բ-9ա Աղօթք նախքան զճաշակելն սուրբ խորհրդոյն, ի բանից Թումայի առաքելոյն − Մարմին քոյ անապական լիցի...

լդ. 109բ-10բ Ողբ բերանոյ մեռելոցն ասացեալ՝ յԱռաքել վարդապետէ ասացեալ – Ո՜վ քահանայք և վարդապետք աստուածաբան, /Եւ ժողովուրդք հաւատացեալըք միաբան...

լե. 111ա-2ա Աղօթք սրբոյն Յովհաննու Գառնեցւոյն ասացեալ առ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս ի ժամ սուրբ պատարագին - Գառն Աստուծոյ Տէր իմ և Աստուած իմ...

լզ. 112աբ Նորին Աղօթք և մաղթանք առ սուրբ մարմինն Քրիստոսի... ­ Երկիրպագանեմք քեզ, Քրիստոս...

լէ. 112բ-3ա Դարձեալ ի սուրբ մարմինն և յարիւնն Քրիստոսի։ Նորին Աղօթք ­ Զերևիլդ ինձ ի փրկութիւն ճշմարտապէս...

լը. 113աբ Նորին Աղօթք զկնի արձակման պատարագին − Տէր Աստուած, օրհնեալ ես յաւիտեան...

լթ. 113բ-4ա Նորին Աղօթք, կցորդելով առ սուրբ պատարագն - Օրհնեալ Քրիստոս, Որդի Աստուծոյ...

խ. 114ա-6ա Նորին Աղօթք վասն ամենայն աշխարհի - Շնորհեա, Տե´ր, զսէր, զհաստատութիւն...

խա. 116բ Նորին Աղօթք առ սուրբ խաչն Քրիստոսի - Պսակ անհասական գլխոյն...

խբ. 116բ-7ա Դարձեալ նորին Աղօթք առ սուրբ խաչն Քրիստոսի - Տէր Յիսուս Քրիստոս, նշանի խաչի քոյ...

խգ. 117ա-8ա Դարձեալ նորին Աղօթք առ սուրբ խաչն աստուածընկալ - Աղաչեմ, Տէ´ր, և անկանիմ առաջի...

խդ. 118ա-9ա Դարձեալ նորին Աղօթք առ կենսաբեր սուրբ խաչն Քրիստոսի - Ողջո՜յն քեզ. փայտ փրկութեան...

խե. 119աբ Նորին Աղօթք առ Հայրն Աստուած - Փա՜ռք քեզ, Աստուած, Հայր ամենակալ...

խզ. 119բ Նորին Աղօթք ի դէմս Որդւոյն - Օրհնութիւ՜ն քեզ, Որդի Աստուծոյ...

խէ. 119բ-20ա Աղօթք նորին ի դէմս Սուրբ Հոգւոյն - Գոհութի՜ւն մատուցանեմ քեզ...

խը. 120ա-1բ Այլ և նորին Աղօթք առ Հայրն երկնաւոր − Արարիչ բոլորից Աստուած...

խթ. 121բ-4ա Նորին Աղօթք սրբոյն Գառնեցւոյ ասացեալ ընդդէմ Որդոյն միածնի - Որդի Աստուծոյ ճշմարիտ, որ վասն մերոյ փրկութեան...

ծ. 124ա-5բ Նորին Պաղատանք առ Հոգին Սուրբ Աստուած ճշմարիտ - Անբաւելի և բազմազան շնորհաց...

ծա. 126ա-7ա Աղօթք սրբոյն Յովաննու Գառնեցւոյն ասացեալ ի սուրբ Աստուածածինն - Աստուածածին մայր Քրիստոսի...

ծբ. 127աբ Նորին Աղօթք առ սուրբ կոյսն Աստուածածին - Ո՜վ Մարիամ, մայր Աստուծոյ Բանին...

ծգ. 127բ-8բ Նորին Աղօթք առ սուրբ Աստուածածին - Ո՜վ ամենասրբուհի Աստուածածին...

ծդ. 128բ-9ա Աղօթք առ սուրբ Աստուածածնին, զոր ասացեալ Մեսրոպայ վարդապիտին Հայոց ­ Մարիամ Աստուածածին, մայր լուսոյ...

ծե. 129ա-30բ Դարձեալ Աղերս և պաղատանք նորին առ սուրբ Աստուածածինն - Ակն արևու և աթոռ փառաց...

ծզ. 130բ-2ա Աղօթք սրբոյն Յովաննու Գառնեցւոյ ասացեալ առ Տէր Աստուած - Տէ´ր, Տէ´ր, Հայր և Աստուած կենաց իմոց...

ծէ. 132ա-3ա Դարձեալ նորին աղօթք առ Տէր Աստուած մեր - Աստուած, Աստուած իմ, որ քննես զսիրտս...

ծը. 133ա-4ա Յովհաննու Գառնեցւոյ Աղօթք առ Տէրն Յիսուս − Ի քեզ յուսամ, Յիսուս Քրիստոս...

ծթ-կե. 134ա-6բ Նորին Աղօթք ի վերայ գրոյն անւան իւրոյ վասն աւուր կիրակէի - Յաւիտենից Աստուած և արարիչ...

Տե´ս ձեռ N 43բ-61բ. Միայն §§ ա-է։

կզ.138աբ Այլև նորին Աղօթք առ եկնային զօրսն - Սուրբք և սիրեցեալք...

կէ. 138բ-9ա Աղօթք Մեսրօպայ վարդապիտին վասն ճանապարհի - Առաջնորդ կենաց և ճանապարհ...

կը. 139աբ Աղօթք, սրբոյն Կիւրղի Աղէքսաիդրացւոյ, զղջման - Ամենակալ Տէր, արարիչ և ստեղծիչ...

կթ. 139բ-41ա Սրբոյն Մեսրօպայ վարդապիտի ասացեալ է զղջման – Ո՜վ որ անեղդ ես և անստեղծ...

հ. 141ա Նորին Աղօթք առ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս - Լոյս ի լուսոյ աշխարհի...

հա. 141ա-3ա Աղօթք Փոկասու հայրապիտին - Յիսուս Քրիստոս, Որդի Աստուծոյ, որ սուրբ է անունդ...

հբ. 143աբ Աղօթք Մովսէսի Քերթողի սուրբ հօրն - Աղաչեմ զքեզ, Տէ´ր, թո´ղ ինձ զմեղս իմ... ունայն մի´ արձակեր, զի աղքատացայ//... (շար. թափուած)։

Բ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԸ դ.]

ա. 22բ [Ի Հարանց վարուց] ­ Ասաց հայրն Դիոսկրատէ. Եթէ զգեցցուք երկնաւոր հանդերձ...36բ Ասաց ծերն. Եթէ ոք պահեսցօ զանձն ... 37ա Հայրն Աղաթոն տեսանէր գործ ինչ գայթակղելի... 41բ Այլ և եղբայր ոմն անարգեալ եղև... 42ա Եղբայր ոմն երթայր առ հայրն Տիթոյի... 109ա Փիլիսոփայք ոմանք ձեռնարկեցին փորձել զկրոնաւորսն... 110բ Վասն խոնարհութեան ­ Ասաց հայրն Յոհաննէս Թեբայեցին... Ասաց հայրն Պիմէն... Եղբայր ոմն եհարց ցհայրն Մովսէս... Ասէին զհօրէն Պանփոյէ... Ասաց հայրն Եսայիաս... Ծեր ոմն նստէր ի Ռաիթա... (Աստառ Ա) Ասաց հայրն Յոհանէս... (Աստառ Բ) Ասացին վասն հօրն Պանբոի և վասն հօրն Եսայէ և վասն հօրն Պայեսիոսի...

բ. 49բ [Շարականք] ­ Օրհնեմք ըզքեզ, անսկիզբըն Հայր... 71բ Լոյս ի լուսոյ, ծընունդ և ծագումն... 72ա Լեառըն վիմածին, աղբիւր յորդառատ...

գ. 72բ [Զրոյցք] ­ Ա. Դիոնէիոս ետես զարեգակն և զլուսին խաւարեալ... և հաւատաց ի Քրիստոս ... Բ. Գրեալ է ի յարապ գիրքն, թէ Նեստոր նասրանին ետ պոռնիկ կնոջ միոյ Ծ դահեկան... (Աստուածամօր նկարի և Յովհան Ոսկեբերանի մասին)։

դ. 66բ, 71ա (Տե´ս 35բ-6ա)։

ե. 7ա, 7բ, 8ա, 21բ, 34բ, 49բ, 82բ-4բ (մանունք)։

Գրուած են ազատ և կիսատ էջերում՝ տարբեր գրչութեամբ. 36բ−ում՝ «Մարտիրոս»−ից։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Վա՜յ քեզ, ծուռ Պետրէ։

6բ Ծրեցաւ տետրակս ՌՃՁԵ (1736) թուականին, Յուլիս ի ԺԵ։

7ա Յիշեա´, Տէ´ր զմեղուցեալ և զանպիտան ծառայս քոյ՝ զնիրհեալ գրիչս, ո՜հ, ո՜հ։

19բ (Գաղտնագիր) (=ըեխշկի=Պետրոս)։

27ա Վա~յ է մեզ Ռ (1000) հետ։

33ա (Կարմրագիր) Արծկեցի տէր Մարգարայն, որ փոխեցաւ յանցաւորէս յանանց կեանս, յիշեցէք...

34բ Գրեցաւ Աղօթատետրս ի թվին Հայոց ՌՃՁԵ (1736), Յուլիս ԻԲ, ի վայելումն մահտեսի Յարութենին, ի քաղաքն Վասպուրական, որ այժմ կոչի Վան։

42ա Ո~վ ճգնազգեաց եղբայր մահտեսի Յարութիւն, յորժամ ընթեռնուս, յիշեա զմաքրամիտ տէր Մարտիրոս կրօնաւորն, և դու յիշեալ լինիս ի Տեառնէ. ամէն։ Ընդ նմին . զտառապեալ գրիչս յիշեա։ Այլ յիշեա զհոգևոր եղբայրն քոյ և ըզսպասաւոր Սուրբ Կարապետին՝ զլուսարար մահտեսի Երեմիայն, և դու յիշեալ լիցիս. ամէն։

58բ (Կարմրագիր) Յիշեցէք զՄալխասն և աստուածասէր հայրն իւր... Յիշեցէք Յիսուս ի Քրիստոս Արծկեցի տէր Մարգարէն...

72բ Ո՜վ հարք իմ և եղբայրք, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զհայրն իմ՝ զսարկաւաք Սիմոնն...

83ա Աղաչեմ յիշեսջիք զմեղօք լցեալ գերիս՝ զգծողս սուրբ աղօթիս...

98բ (Կարմրագիր) Յիշեցէք զմեղաւոր Պետրոսս ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, ո՜վ սուրբ հարք։ ՌՃՁԵ (1736) թվին, Հոկտեմբերի Ը։

99բ Յորժամ լաս և աղօթես յայնժամ զտրուպըս յիշատակես, այսինքն՝ զՊետրոսս։

109ա Տէր, ամենեքեան քեզ ծառայեն, և ես միշտ ծառայեմ մեղաց իմոց... Ո՜վ պատուական հայր իմ մահտեսի Յարութիւն, յիշեա զհանգուցեալ հայրն իմ յերկնագնաց աղօթս քո։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

36բ (ԺԸ դ., շղագրանման նօտրգիր) Ծուռ Հաճի, զմեղաւոր Մարտիրոս յիշեա յերկնագնաց յաղօթս քո...

Կնքադրոշմ՝ 15ա Քրիստոսի ծառայ Պետրոս։ 89բ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Վարդան վարդապետ, թվ. ՌՃԿԷ (1718)։

 

12

ԱՅԲԲԵՆԱՐԱՆ

Լէօպոլիս                                                                                                             ՌՃԽԱ-1692

ԹԵՐԹ՝ 131+1 (կրկ. 8). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 130բ-1բ (131-ը՝ տե´ս աստառ)։ ՊՐԱԿ՝ 1-16x8 (Գ 12)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19,3x15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝30ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով դեղնակարմրաւուն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ (Բ-ն՝ մասն 16-րդ պրակի), լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ ցեցակեր և թանաքից գունափոխուաթ, եզրահատումից լուսանցագրութիւնները վնասուած, եզրերը մաշուած, թիկունքը ցեցակեր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-113ա Այբենարան մանկանց նորավարժելեաց հանդերձ աղօթիւք և մասամբ նախապետականօք քրիստոնէականի վարդապետութեան, բաժանեալ ի դրուակս Ե, յամի ներմարմնութեան Բանին ՌՈՂԲ, և ի համաթւութեան Արամեանց ՌՃԽԱ (1692), ի Լէօպոլիս, ի փառս մեծագոյնս Աստուծոյ

-3ա-4ա Առ ազդեցումն առ վարդապետս - Արդարև ոչ նուազ պաշտօնատարութիւն է ուսուցանել և կրթել զմանկունս...

-5աբ Աղերս առ մանուկն Յիսուս - Ո՜վ շնորհալի մանուկդ Յիսուս, /Ընկալ զառատ աղերս ոգւոյս...

1. 6ա-15բ Դրուակ Ա. Յաղագս տառից, փաղառութեանց,առոգանութեանց, նշանագրոց, պատուոյ և թուոց

ա. 6ա [Յաղագս տառից] - Տառք արամեանք են ԼԸ և ունին զտեսակս զանազանս։ Առաջինն կոչի երկաթագիր...

բ. 7ա Յաղագս վանգի կամ փաղառութեան, որ և տարր ասի - Ի տառից ձայնաւորաց...

գ. 7բ-8ա Յաղագս ձևոց և անուանց առոգանութեանց - Առոգանութեանք սեռք...

դ. 8աբ Յաղագս նշանագրոց - Նշանագիրք են փոխանակ բառից... («Նշանագիրք մոլարակաց», «կենադանակերպից»,«Այլք ոմանք»)։

ե. 8բ-12բ Յաղագս պատուոյ կամ համառօտութեան - Պատիւ է գիծս այս... (այբբենական ցանկ պատուով գրուող բառերի և «Համառօտութիւնք Շարակնոցին և Տօնացուցին»)։

զ. 12բ-5ա Յաղագս թուոց - Թուոց տեսակք են երեք. գլխաւոր, դասական, զատական...

2. 15բ-28բ Դրուակ Բ. Յաղագս կրթմանց հանապազորդեանց...

ա. 15բ Աղօթք տէրունական - Հայր մեր...

բ. 16աբ Հանգանակ առաքելոց... - Ա. Հաւատամ ի յԱստուած...

գ. 16բ-7ա Խոստովանութիւն ընդհանրական - Խոստովանիմ Աստուծոյ...

դ. 18ա Յառաւօտու, ի միջօրէն և յերեկոյի... - Հրեշտակ Տեառն...

ե. 18բ Վերակոչումն Ոգւոյն Սրբոյ - Ե´կ, Սուրբ Ոգի, լից զսիրտս...

զ. 18բ-9բ Կամ ասասցին զնուագս զայս - Ե´կ, Սուրբ Ոգի, ստեղծօղ բնաւից՝//Այցել մտաց քոց ծառայից...

է. 19բ-20ա Աղօթք սուրբ Թօմայի Ագուինո... - Ստեղծօղ անճառելի...

ը. 20աբ Յառաջ քան զգործ իմն սկսանիլ ասասցի - Զներգործութիւնս մերս...

թ. 20բ-1ա Յեկեղեցւոջ զի՞նչ առնելի իցէ − Գիտասցէ մանուկն...

ժ. 21ա Նուազ առ սուրբ խորհուրդն հաղորդութեան − Ողջեր մարմին Քրիստոսի ի կուսէ ծնիցեալ, /կենդանի մարմին ամբողջ Աստուած ստոյգ մարդ եղեալ...

ժա. 21աբ Աղօթք առաջի պատարագին - Ամենագութ Հայր...

ժբ. 21բ Աղօթք առ երանուհի կոյսն - Ո՜վ տիրուհի իմ...

ժգ. 22աբ Օրհնութիւն սեղանոյ - Օրհնեցէ´ք... Աչք ամենեցուն ի քեզ յուսան...

ժդ. 23աբ Կրթեցումն երեկոյ[ե]ան... - Յանուն Հօր և Որդւոյ...

ժե. 24ա-8բ Կերպ սպասաւորելոյ յառանձնականում պատարագի - Քահանայն ի սրբատունն...

15բ-28բ նիւթերին կից յաճախ «Ողջոյն», «Աղօթեսցուք», «Աղօթք»։

3. 29ա-33ա Դրուակ Գ. Յաղագս խրատուց սալօմօնականաց և սիրաքականաց, որք ի գրոց նոցին վերաքաղեցեալք և տրամադրեցեալք են ի վարժումն մանկանց

ա. 29ա Յաղագս պատուոյ ծնողաց ­ Որդի, որ անարգէ զհայր...

բ. 29բ−30ա Մտերմաբար մեծարել զծնօղս – Որդի խորագէտ...

գ. 30ա Զծերս պատուել – Առաջի ծերոց...

դ. 30աբ Սանձել զլեզու – Ի բա՛ց արա...

ե. 30բ−1ա Հետևիլ գիտութեան և իմաստութեան – Լուարո՛ւք, մանկունք...

զ. 31աբ Ծնօղք խրատեսցեն զզաւակս... – Խրատեա՛ զորդի

է. 31բ−2ա Չէ տալի տղայոց զհամարձակութիւն – Դիեցո՛ զորդիդ...

ը. 32ա Բանք Թօպիայ ծերոյն առ որդի իւր – Լո՛ւր որդեակ...

թ. 32աբ Խրատ հասարակաց ի սրբոյն Պօղոսէ առ Տիմոթէոս – Աղաչեմ, նախքան...

ժ. 32բ Առ Գաղատացիս – Ոգւով գնացէք...

4. 33բ−63ա Դրուակ Դ. Յաղագս բացատրութեան ուղղափառի հաւատոյ վարդապետութեան (=Հարցմունք և պատասխանիք ԺԸ գլխովք)

−33բ Առ ազդեցումն – Զվարդապետութիւնս զայս այնու փաստիւ յԱյբենարանի աստ ներայարել կամեցայ...

ա−ժը. 33բ−63ա Գլուխ Ա – Յանուն Հօր... Եղբայր սիրելի, Հարցանեմ։ Հարց. Զի՞նչ է վախճան մարդոյ... Պատասխանի. Ճանաչել զԱստուած... (62բ) Գլուխ ԺԸ – Հարց. Ո՞րպէս պարտ է առնել զքննութիւն... Պատասխանի. Նախ՝ գոհանայ զԱստուծոյ...

5. 64ա−113ա Դրուակ Ե. Յաղագս աղօթից առանձնականաց։ Յայսմ դրուակոջ պարունակին կրթեցմունք ոմանք բարեպաշտականք տրամադրեցեալք ընդ աւուրս եօթնեկի միոյ ի շնորհ մանկանց նորավարժելեաց

I. 64աբ Ի կիրակէի, Նախազգուշացումն – Սիրելի որդեակ...

ա. 64բ−5ա Նուագ առ ամենասուրբ Երրորդութիւն – Ո՜վ գերազանց անհաս մարդկայնոյ զգայութեան,/Ամենևին միայն գիտօղ քոյոյ բնութեան...

բ. 68աբ Կերպ աղօթելոյ և գոհանալոյ զԱստուծոյ Հօրէ յաւիտենականէ։ Երգ – Ո՜վ արարիչ բնաւից իրաց անճառական, /Թարց սկզբան և անվախճան լոյս յաւիտեան...

գ. 69աբ Կերպ աղօթելոյ և գոհանալոյ զՈգւոյն Սրբոյ։ Նուագ – Ե՛կ, Սուրբ Ոգի Հօր Բանին /Եւ առաքեալ զերկային...

II. 74բ-5ա Յերկուշաբաթոջ։ Յաղագս սրբոց Աստուծոյ և երանելեացն ոգւոց։ Նախազգուշացումն –Ծանի՛ր, որդեակ...

ա. 72աբ Երգ առ սուրբս ամենեսին – Յիսուս, սրբոց բնաւից պսակ գերադրական, /Լրջով դիմաւ հայեաց յաղօթն աղերսական...

բ. 82աբ Երգ առ հրեշտակս սուրբս – Ողջո՜յն ձեզ, ո՛վ միտք լուսաւորք,/Մերոյ կեցութեան դիտաւորք...

գ. 86ա Երգ առ սուրբս առաքեալս – Ողջո՜յն ձեզ, ո՛վ իշխանք երկնի, /Ողջո՜յն ձեզ, ո՛վ լոյսք աշխարհի...

դ. 86բ-7ա Երգ առ սուրբս մարտիրոս – Ողջո՜յն ձեզ, ո՛վ գունդք հզօրաց, /Ողջո՜յն ձեզ, վկայից քաջաց...

III. 87բ Յերեքշաբաթոջ

87բ-8ա Երգ առ քահանայապետս սուրբս − Ողջո՜յն ձեզ, հովիւք սրբազանք,/ Եւ առաջնորդք վսեմականք...

բ. 88բ Երգ առ անապատականս սուրբս − Ողջո՜յն ձեզ, բնակք անապատի /Եւ վանականք՝ հեզք ի մարմնի...

գ. 89ա-90ա Երգ առ սրբուհիս կուսանս և այրիս − Ողջո՜յն ձեզ, կուսից սրբուհեաց,/ Նմանեաց մտօք երանելեաց...

IV. 90բ Ի չորեքշաբաթոջ – Յայսմ աւուր զյատուկ ջերմեռանդութիւն...

ա. 90բ-1ա Նուագ – Ո՜վ Գրիգորէ, լոյսդ գերարփեան, /Ճառագայթեալ փայլեցո զմիտ մեր նսեմական...

V. 94բ Ի հինգշաբաթոջ – Յայսմ աւուր վերայարգեսցես ջերմապէս...

ա. 94բ−5բ Նուագ առ ամենասուրբ հաղորդութիւնն – Երգեա լեզու, փառաւորի/Մարմնոյ, զխորհուրդ Տեառն Յիսուսի...

VI. 98բ Յուրբաթոջ – Յայսմ աւուր զչարչարանս Տեառն մերոյ...

ա. 98բ−100ա Ողբ երանուհւոյ կուսին – Կայր անդէն մայրն ցաւագին՝ /Մերձ առ խաչին արտասուագին...

VII. 102աբ Ի շաբաթու – Յայսմ աւուր վերայարգեսցես ամենայնիւ...

ա. 102բ-3ա Նուագ ի պատիւ ամէներանուհի կուսն, որ է յատուկ համագումարի նորա − Ողջո՜յն քեզ, ո՛վ աստղ ծովու, /Մայր Աստուծոյ, դշխոյ հուժկու...

բ. 105բ−7ա Նուագ եօթնեցունց ցաւոց երանուհւոյ կուսին Մարիամայ – Ողջեր, քաղցրիկ մայր Քրիստոսի, /Որ ցաւէիր թաղծմամբ սրտի...

գ. 108աբ Նուագ եօթնեցունց խնդութեանց երանուհւոյ կուսին – Խնդա՛, ով կոյս, մայր Քրիստոսի, /Որ զաւետիս Գաբրիէլի...

դ. 111աբ Նուագ երանուհի կուսն հանապազորդեան – Ո՜վ փառաւոր կոյս կուսանաց, /Վսեմագոյն իսկ աստեղաց...

ե. 111բ−2ա Միւս նուագ − Ողջեր, ո՛վ աստեղ առաւօտեան, /Մեղաւորաց դեղթափ բուժման...

զ. 112ա−3ա Նուագ առ երանուհի կոյսն ի ժամանակի ժանդամահու – Աստղ երկնային պայծառզգեաց,/Որ Տեառն հանուրց զկաթն ջամբեաց...

64ա−113ա Երգերին կից՝ յաճախ «Լիթանեայք», «Հակերգան», «Աղօթեսցուք», «Սաղմոս», «Խրատ»։

Բ. 114բ−29ա Փաղանշանութիւնք յաղագս խորհրդածութեանց Վարդարանին ամէներանուհւոյ կուսին Մարիամայ՝ ի տեղակութիւն և կրթումն համբակաց նորավարժելեաց

−114բ−6բ Ազդարարութիւն – Վարդարան կամ Ռօզարիում ի մէջ ուղղափառաց ոչ այլ ինչ է...

1. 116բ−20ա Կերպ գիւրագոյն վերոգելոյ Վարդարանին – Զի առաւել դիւրագոյն...

ա. 120ա−1բ Առաջին մասն. Խնդական... – Գաբրիէլ յերկնից այց առնէ կուսին, /Զամենաչքնաղն աւետել Որդին... (Ա−Ե խորհրդածութիւնք)։

բ. 121բ−2ա Երկրորդ մասն. Ցաւագնական... – Զծունր ի պարտիզին եդեալ աղօթէ,/Զքրտունս արեան յերկիւղէն վիժէ... (Ա−Ե խորհրդածութիւննք)։

գ. 122բ−3բ Երրորդ մասն. Փառաւորական... – Յարեաւ Տէր Քրիստոս յերրորդում աւուր /Յաղթօղ դժոխոց, մեղաց և մահու... (Ա−Ե խորհրդածութիւնք)։

−123բ−4ա Ծանիր – Թէպէտ խորհրդածութիւնք Վարդարանին նայսմ կերպի չափեցեալք նախադասիցին տասնեկաց, ոչ սակայն լքանելիք են համառօտքն։

2. ա. 124ա−5ա Զի՞նչ իցէ պսակ երանուհւոյ կուսին, և ո՞ւր իցէ կերպ վերոգելոյ նորա – Արդ, յոյժ ի սովորութեան է սեռն այն Վարդարանի...

բ. 125բ−6ա Ներգործութիւն ճշմարիտ զղջման – Տէր իմ Յիսուս, ճշմարիտ Աստուած...

գ. 126ա−8բ Գով և պատիւ Տեառն Աստուծոյ և մօր նորա երանուհւոյ։ Աղօթք սրբոյն Ներսիսի Կլայեցւոյ – Հաւատով խոստովանիմ...

դ. 128բ−9ա Մաղթանք վանականց հանգստեան ժամուն – Փա՜ռք քեզ, Աստուած... Փրկեա զմեզ ի հրոյն յաւիտեանից։ Եւ քեզ փառք ի յաւիտեանս. ամէն։ Զրաւ։

−129բ Ցուցակ (=Ցանկ) մատենական – Առ ազդեցումն՝ 1... Աղօթք սրբոյն Ներսիսի Կլայեցւոյ՝ 250։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

130 (Շղագիր) Ի վայելումն Աբրահամ վարդապիտի Կրետացւոյ, ընծայեալ Յովհաննէս արհիեպիսկոպոսէ Լէհաց, թվին ՌՃՀԸ (1729), Մայիսի Ի։

 

13

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

ԺԸ−XVIII

ԹԵՐԹ՝ 283. չգրուած՝ 282ա−3բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԻԴx12 (ԺԲ, ԺԴ 10, ԻԴ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 143ա, խառն գրչութեամբ, շղագիր՝ 9բ−13բ)։ ՏՈՂ՝ 27−28։ ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ դեղին և կանաչ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 1, սկզբից։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ−տեղ զանազան բծեր և թրջուածութեան հետքեր, եզրահատումից պրականիշ տառերը վնասուած։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա−281բ Անալօճիայ, այսինքն համեմատութիւն Հնոյս և Նորոյս Կտակի... Շարագրեցեալ նախ ի Մարտինոսէ Պէքանեան աստուածաբան վարդապետէ Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լաթինակաւ, և անտի թարքմանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզեցւոյ

Տե՛ս ձեռ. № 87, 1ա−299բ. Յռջբ./1բ−2բ։ Ցանկ/2բ−7բ։ «Առա ազդեցութիւն ի թարգմանչէ»/8աբ։ §1−26/9ա−281բ (գլուխները՝ անխորագիր)։

Կնքադրոշմ՝ 9ա Քրիստոսի ծառայ///։

 

14

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

Պրուսա                                                                                                               ՌՃՂԷ−1748

ԳՐԻՉ՝ Ոհանէս երէց։

ԹԵՐԹ՝ 288. չգրուած՝ 3բ, 4ա, 5ա−6բ, 285բ−8բ։ ՊՐԱԿ՝ 1−14x12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x16,3։ ՏՈՂ՝ 26։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց−շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 5+5, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր (9ա), մարդագիր (178բ)։ Գոյներ՝ կարմիր, նարնջագոյն, սև։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած։ Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած, պահպանակները՝ թրջուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա−185ա Անալօճիայ, այսինքն համեմատութիւն Հնոյ և Նորոյս Կտակի... Շարադրեցեալ նախ ի Մարտի[ն]ոսէ Պէտաքեան աստուածաբան վարդապետէ ի Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լաթինականաւ և անտի թարքմանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզեւոյ

Տե՛ս ձեռ N 87, 1ա-299բ, Յռջբ/1բ-2բ։ Ցանկ/3ա-7բ (հերթականութիւնը խախտուած և պակասաւոր)։ «Առ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ»/7բ-8բ։ § 1-26/9ա-285ա։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

285ա Աւարտեցաւ գիրքս, որ կոչի Հին և Նոր Կտակարանաց համեմատութիւն, ձեռամբ Ոհանէս իրիցուէ, որ է երկրեաւ յԱրևելից կուսէ, Գողդնեաց գաւառէն, ի գեղջէն Նուսնիսայ։ Խնդրեմ հանդիպօղ հարց և եղբարցդ, որ ընթեռնուք, միով Հայր մերիւ յիշել, և դուք յիշեալ լինիք ի Քրիստոսէ. ամէն։ Գրեցաւ թուին ՃՌՂԷ (1748), Սեպտեմբերի Ի, ի քաղաքն Պրուսա, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնի եկեղեցւոյն։

ԻԿՃԻՌ թիւս է Արամազնեայս,

Բարդել զԳիմն ի յինքեանց,

Աղաչեսցուք զՏէրն յամայնից,

Զի փրկեսցէ ի փորձանաց։

Թուականը՝ «ԻԿՃԻՇ»+«Գիմ» (1754) պիտի կարդալ՝ «ԻԿՃԻՌ»−«ԳԻՄ» (1748)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Աստառ Ա(ԺԹ դ., շղագիր) Գրչայ Անալօճեայ գիրքս ի վայելումն Պրուսայցի Գրիգոր վարդապետին։

Գրչափորձ՝Պահպանակ Ժբ. Մատեանք աստուածայինք...

15

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

Երուսաղէմ                                                                                                          ՌՃՂԴ−1745

ԳՐԻՉ՝ Յարութիւն դպիր։

ԹԵՐԹ՝ 144. չգրուած՝ 1ա−3բ, 137ա−44բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x3+12x12 (ԺԲ6)+1x3։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, թագանշան և «1742» լուսադրոշմներով (1−3 և 142-4 մսահիկանշան)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,7x16,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 111ա)։ ՏՈՂ՝ 37։ ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով անզարդ սև կաշի, միջուը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, մասն առաջին և վերջին պրակների, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից տեղ−տեղ գրադաշտը գունափոխուած, կազմի եզրերը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա−136բ [Անալօճիայ, այսինքն համեմատութիւն Հնոյ և Նորոյս Կտակի... Շարադրեցեալ նախ ի Մարտինոսէ Պէքանեան յաստուածաբան վարդապետէ ի Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լաթինականաւ և անտի թարքմանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզեւոյ]

Տե՛ս ձեռ. № 87, 1ա−299բ. Յռջբ./4աբ։ Ցանկ /4բ−7ա։ «Առ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ/7ա (վրջ. «Առաջին գլուխն և երկրորդ թիւն»)։ §1−26/8ա−136բ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

136բ ՌՃՂԴ (1745) ի սուրբ Երուսաղէմ աւարտեցաւ գիրքս թարգմանեցեալ ձեռամբ Յարութիւն չնչին դպրիս. ուրեմն յիշեա, ո՛վ դու վայելօղ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

7բ Հրեշտակահիմն սուրբ աթոռոյս Տաթևու առաջնոդր, ես՝ Յովակիմ վարդապետս, զայս գիքս շնորհեսցի հոգևոր որդւոյ և աշակերտի իմում՝ Աբրահամ վարդապետին Աստապատեցւոյ, զի բարեաւ վայելեալ, յիշեսցէ զիս ի յաղօթս իւր։ Եղև այս ի ՌՄԽԲ (1793) թւականիս մերում, յամսեանն Սեպտեմբերի, ի սուրբ աթռոս Տաթևու։

Կնքադրոշմ՝ 4ա Քրիստոսի թառայ Աբրահամ վարդապետ. 1232 (1783)։ Յովակիմ վարդապետ։

Գրչափորձ՝ 3բ Հրեշտակահիմն...

 

16

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱՅ

ԺԸ−XVIII

ԹԵՐԹ՝ 222+1 (կրկ. 3). չգրուած՝ 1աբ, 221ա−2բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԺԹx12 (Դ 11, ԺԹ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,9x16,5։ ԳՐՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 2ա)։ ՏՈՂ՝ 24։ ԿԱԶՄ՝ ոսկեդրոշմ թիկունքով սրճագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ, լուսանցակողերը՝ ոսկեզօծ, ճնշադրոշմ զարդերով։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 թերթ թուղթ վերջից (Ի դ.)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մի քանի տեղ թանաքի և ձէթի բթեր, կազմի կաշին ցեցակեր, եզրերը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա−220բ Անալօճիայ, այսինքն համեմատութիւն Հնոյ և Նորոյս Կտակի... Շարադրեալ նախ ի Մարտինոսէ Պէքանեան յաստուածաբան վարդապետէ ի Յիսուսեան կարգէ լեզուաւ լաթինականաւ, և անտի թարքմանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզեւոյ.

Տե՛ս ձեռ. № 87, 1ա−299բ. Յռջբ./2բ-3ա։ Ցանկ /3բ-4ա։ «Առ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ/7բ−8բ։ §1−26/9ա-220բ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

222բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Ես Մարտիրոս սևաւորս զսորա գաղափարն առի յԵրզրում, ի Կարմիր վանքն, սոյն գրչովն, և եղև Ժ տետրիկ նորն։ Իսահակ պետն գրեցեցոց։

Կնքադրոշմ՝ 2ա Քրիստոսի ծառայ Իսահակ վարդապետ///։

Գրչափորձ՝ 1ա (Գրչի) Ա՜խ, թուխտ, ա՜խ, թուղթ։

 

17

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

Կոստանդնուպօլիս                                                                                               ԺԸ−XVIII

ԳՐԻՉ՝ Յակօբ դպիր։

ԹԵՐԹ՝ 196։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԻԴ (խառն՝ ԺԸ 4, ԺԵ, ԺԶ 5, Ը−ԺԴ, Ի 6, Զ 9, Գ, Է, Ժէ, ԺԹ 11, Ա, Բ, Դ, Ե, ԻԱ−ԻԴ 12)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x16,3։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 5ա)։ ՏՈՂ՝ 28-29։ ԿԱԶՄ՝ բաց−վարդագոյն մոմլաթ, թիկունքը՝ սև գործուածք, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ դեղնաւուն թուղթ։ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ, մասն աստառի (Ի դ.)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գունափոխուած, տեղ−տեղ թանաքի բծեր, եզրահատումից պրականիշ տառերն ու լուսանցագրութիւնները վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-196բ Գիրք, որ կոչի Անալօճիայ, այսինքն համեմատութիւն Հնոյ և Նորոյս Կտակի... Շարագրեցեալ նախ ի Մարտինոսէ վարդապետ[է]Պէքանեան յաստուածաբան վարդապիտէ  Յիսուսեան կարգէ լեզուաւ լաթինականաւ, և անտի թարգմանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոս վարդապետէ Թիֆլիզեւոյ

Տե՛ս ձեռ. № 87, թերթ 1ա−299բ. Յռջբ./1աբ։ Ցանկ /1բ−5ա։ «Առ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ/5ա−6ա։ §1−26/6ա−196բ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

196բ Վախճան գրոյս... եղանի և վերջաւիորի (տե՛ս § 162, 260բ)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

196բ Աւարտեցաւ գրքուկս այս ձեռամբ իմով, որ է անարժան աշակերտ Մարտիրոսի՝ դպրատան վարժապիտին իմոյ, որ այժմ կոչի Չարդանեան, [ի սորին աշակերտ] չնչին դպիր Յակօբ, ի Կոստանդնուպօլիս, որ և բարեխօսութեամբ սրբուհւոյ կուսին Մարիամու և ամենայնից սրբոց, ողորմեա համայն ուսուցչաց հոգւոյն. ամէն։

Փակագծուած «ի սորին աշակերտ» բառերը, որպէս կրկնութիւն, գրչի իսկ ձեռքով ջնջուած։

 

18

ԱՂԷՔՍԱՆԴՐ ԳԱԼԱՄԱԹՕ

ԱՆՏԱՌ ՆՈՐԱԳՈՅՆ ՄՏԱԾՄԱՆՑ

                                                   ԺԹ−XIX

ԹԵՐԹ՝ 189, չգրուած՝ 1աբ, 187ա−9բ։ ՊՐԱԿ՝ 16x12 (Ա, Ե−Է 10, Դ 14, Ը 15)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,5x15,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 59ա)։ ՏՈՂ՝ 30։ ԿԱԶՄ՝ ոսկեզօծ ծաղկաշրջանակով սրճագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ, խաչանշան լուսադրոշմով, մասն աստառի։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 2ա։ Զարդագիր՝ ծաղկագիր (2ա), թռչնագիր (15ա)։ Գոյներ՝ կարմիր, կապհոյտ, կանաչ, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, տեղ−տեղ թանաքի և ձէթի բծեր։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերն ու թիկունքը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-186բ [Անտառ նորագոյն մտածմանց ... տեանռ Աէօքսանդր Գալամաթօ կոչեցեալ Մէսինաւոյ...]

Տե՛ս ձեռ. № 90, 2ա−408ա, §ա−իե/2ա−186բ։ Չունի՝ §իզ−հա։

 

19

ԱՂԷՔՍԱՆԴՐ ԳԱԼԱՄԱԹՕ

ԱՆՏԱՌ ՆՈՐԱԳՈՅՆ ՄՏԱԾՄԱՆՑ

Պրուսա                                                                                                               ՌՄԿԴ−1815

ԳՐԻՉ՝ Յօհաննէս Ճոն Սերօբէեան (Յովհաննէս Ճոնեան)։

ԹԵՐԹ՝ 192, չգրուած՝ 1բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԻԴx8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, առիւծանշան՝ "IMC" լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,1x14,6։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ շղագրանման նօտրգիր (նմուշ՝ 90ա)։ ՏՈՂ՝ 23 (երբեմն՝ 24)։ ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով սև կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կապոյտ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+1, թուղթ, մասն աստառի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ−տեղ և կազմի վրայ ցեցակերութեան հետքեր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-189բ Գիրք՝ Անտառ նորագոյն մտածմանց. որ կոչի Սէր Աստուծոյ, արարեալ ի գերյարգելի տեառն Ալիքսանդր Գալամաթօ կոչեցելոյ Մեսինացւոյ, ի Փատուայ հիմնեալ ի սուրբ գրոց և ի սուրբ հարց ծայրագոյն վարդապետաց սրբոյ եկեղեցայ, յարմարեցուցանելի ամենից լուր աւուրցն Քառասնորդաց կիւրակէից ի մէջ տարւոյն և հասարակ տօնից։ Թարգմանեցեալ ի յիտալականէ լեզուէ ի հայ բարբառ ի Ղուկասու վարդապետէ Խարբերդացւոյ, ըստ խնդրոյ տեառն Յովհաննու Կոլոտ պատրիարգին Կոստանդնուպօլսոյ հանգուցելոյ ի Տէր, ի Կոմտանդնուպօլիս, յամի Տեառն 1741։ Եւ այժմ ընդօրինակեալ՝ յօրինակէ տեառն Յովհաննու արհիեպիսկոպոսի և նուիրակի սրբոյ Գահին Կիլիկիոյ, որ էր գրեալ ձեռամբ տեառն Մեսրովբայ՝ առաջնորդի Թօմարզայ վանից Չարխափան Սուրբ Աստուածածնի, ի 1800 թուին, յամի Տեառն 1815, Նոյեմբերի 8, ի Պրուսայ, ի Յովհաննէս Ճոնեան

Տե՛ս ձեռ № 90, 2ա−408ա. §ա−կը/2ա−191բ։ Գլուխների յաջորդականութիւնը՝ տարբեր։ Ունի նաև՝ այբբենական ցանկ.

−192աբ Ցանկ գլխոց մատենիս – Աղօթք՝ գլուխ ԻԸ, երեբ 170... Քաւարան՝ [գլուխ] ԾԹ, [երես] 330։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

191բ Վախճան 3 Դեկտեմբերի։

192բ Աւարտեցաւ գիրքս ի թուին 1815, Դեկտեմբերի 3, ի հոյակապ դպրոցն աստուածապահ քաղաքի Պրուսայ, ի կաթողիկոսութեան սրբոյ գահին Արարատեան տեառն Եփրեմ սրբազան կաթողիկոսի, և ի դիտողւոթեան քաղաքիս տեառն Պօղոսի Կեսարացւոյ Ղարաղօչեան աստուածարեալ եպիսկոպոսի, ձեռամբ ուրումն բանասէր գրչի՝ Ճոն Սերօբէեան Յօհաննու, յամին Արամեան ՌՄԿԴ (1815), որ աշակերտ տիրացու Մկրտիչ աւագ սարկաւագի։

Գրչափորձ՝ Աստառ Բ (շղագիր) Սահակն անիծեալ։

 

20

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

   Սուչավա՞                                                                                                          ՋԽԶ− 1497

   Լվո՞վ                                                                                                                ՌԿԳ−1614

ԳՐԻՉ՝ Սիմէոն եպս. Օլախաց երկրի և Յովաննէս երէց (1497 թ.), Ղազար (1614-ից առա՞ջ), Թորոս դպիր (1614 թ.՞), Նիկոլ Լվոցի (1614 թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 407+1 (կրկ. 286). չգրուած՝ 1աբ, 34բ−5ա,180բ, 193ա, 196բ, 250աբ, 276բ− 353ա, 406ա, 407աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԼԹx12 (Ա 9, Գ, ԺԸ 6, Դ, Ե, Ի, ԻԳ, ԻԶ 10, Զ 13, ԻԱ, ԻԵ, ԼԳ 8, ԼԴ թռիչք, ԼԷ, ԼԹ 11, ԼԸ 2։ «ԺԶ», «ԺԷ» փխ ԻԶ, ԻԷ)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, եզան գլխի և օձափաթաթ խաչի (հին մասը՝ 28−198), "N. S.", "L. S", "V. B" (նոր մասը՝ 2−27, 199− 405) լուսադրոշմներով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19,5x15 և 19,7x15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն՝ 12բ−20ա, 21բ−7բ, 37ա−8ա)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 76ա, դժուար զատորոշելի), բոլորգիր (376բ−84ա)։ ՏՈՂ՝ 21−51 (խառն)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ցանցազարդ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 199ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, սև (1614 թ.)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մի շարք թերթեր վնասուած, տեղ−տեղ խոնաւութեան հետքեր և այրուածքներ, 371−2 թերթերը թանաքակեր, եզրահատումից պրականիշ հին տառերը վնասուած։ Կազմի եզրերը մաշուած, Ա փեղկի ստորին անկեան տախտակը կոտրուած։

ՊԱՏԱՌԻԿ−ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճաշոց (Կանոն Տապանակի և Վարդավառի)։ ԺԵ դ.։ 2(Ա−Բ)+2(Գ−Դ), ստացուած 2 տարբեր թերթերի ընդլայնակի երկտակումից, եզրահատուած։ Թուղթ, երկսիւն բոլորգիր (նմուշ՝ Աբ)։ Սկ. Դբ «իսկ մխիթարիչն Հոգին...»։ Վրջ. «Ոսկւով, յորում սափորն լի մանանայիւ... ի վերայ կային» (Ընթերցուածներ՝ Յովհ., ԺԴ, 26−29, ԺԶ, 5−14։ Ա. Թագ., Զ, 18−21։ Մատթ., Ե, 17−20։ Ժող. («Առակած», Ժ, 9−10։ Եբր., Թ, 4−10)։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Իմաստասիրականք]

ա. 2ա−4բ Արիստոտէլի իմաստասիրի Յաղագս առաքինութեան առ Աղէքսանդրոս թագաւորն – Գովելի են գեղեցիկքն և պարսաւելի գարշելիքն... որք են ի պարսաւելացն։ Եւ Քրիստոսի... փառք... ամէն։

բ. 4բ Թէ ո՛յք են գտօղք Զ սահմանացն− Առաջնոյն ըստ կարգի, որ հուպ ենթակայ է... գտաւղ Պիւթագորաս է...

գ. 4բ−5բ [Վասն զանազանութեան սրբոյն և արդարոյն] – Սուրբն և արդարն զանազանք են...

դ. 5բ−6ա Թէ ո՛վ եգիտ զբաժանումն – Իսկ զբաժանումն յիշէ Պղատոն ի սոփիստատրամաբանութեանն...

ե. 6աբ [Յաղագս սահմանի իմաստասիրութեան] – Վասն զի յառաւելութենէ զնա սահմանէ...

զ. 6բ Թէ ո՛ր վնասի – Որպէս ասէին պիւթագորականքն, եթէ՝ Եմ ես և իմն և իմոյն...

է. 6բ−7բ Թէ զի՛նչ գիտութիւն գոյին – Իսկ Պիւթագորաս զիմաստունն ի բաց որոշեալ ի վերայ ճշմարիտ գիտութեան գոյին...

ը. 7բ Թէ ո՛յք են գտօղք չորից տեսակացս – Ա. Եւ պարտ է գիտել, եթէ զթուական փիւնիկեցիք գտին...

թ. 7բ−8ա Թէ քանի՛ք են բաժանման յեղանակք – Եւ պարտ է գիտել, եթէ ոմանք ութ յեղանակս ասեն...

ժ. 8ա−9ա Թէ ո՛յք ի տեսական կամ ի գործնականն վերաբերին – Եւ պարտ է փութապէս ա[սել] երկուց տեսակեցելոց...

ժա. 9աբ Թէ է՛ իմաստասիրութիւն, հաստատի – Զի թէպէտ և աւելորդ էր իր խնդիր անկանել...

ժբ. 9բ−10բ Թէ որպէ՛ս նման[ի] Աստուծոյ իմաստասէրն – Նմանապէս և իմաստասիրութիւն ունի ենթակա...

ժգ. 10բ−1ա Թէ քանի՛ք են տեսակք թուականի – Պարտ է գիտել, եթէ թուականութեան երկու տեսակք են՝ դար և կոճատ... յևթներորդում ամսեանն հանել ատամունս և յևթն ամին փոփոխել։

Բ. [Բնագիրք զանազանք. Ա]

ա. 11ա−5ա Նորին (Գրիգորի Տաթևացւոյ) Քարոզ հրեշտակապետացն, ի բանն, որ ասէ. Աթոռք անկանէին... (Ամառան ՃԽԵ) – Ի լոյս անմատոյց և ի մէկ աներևոյթ...

բ. 15ա−7ա ԿԱ. Նորին Վասն վնասուց պոռնիկ կանանց (Ամառան՝ ԿԸ) – Եթէ զի՞նչ է վնաս պոռնիկ կանանց...

գ. 17ա−9բ Վասն նախախնամութեան Յոհանու Դամասքացո – Նախախնամութիւն այս ինչ է...

դ. 19բ−20ա Վասն բարեխօսութեան։ Արարածոց՝ ԾԶ. ֆրանկաց՝ ԽԸ – Հրեշտակն որ փրկեաց զիս... (Մանր քաղուածներ. հաւանաբար առնչւում է նախորդ նիւթին)։

ե. 20բ−1ա Վասն կամա և յակամայ գիճութեան. կարգ և խրատ− Եթէ ոք յարատ հայելով... թուլացուցանէ...

զ. 21բ Այսօր է, զոր արար – Այսաւր կատարեցաւ աշխատանք փրկչին մերոյ... վասն փրկութեան մերոյ...

է. 22ա−5ա Մխիթար քահանայի Սկևռացւոյ Պատասխանիք յաղագս հոմապատութեան երկոտասան առաքելոցն, ընդդէմ այնոցիկ, որք նուազ ասեն զմետասանսն իշխանութեամբ, քան զՊետրոս – Ծնունդ միայնոյ Հօր միածին Որդին, որ է լոյս... (23ա) Եւ եղև այս... ի թագաւորութեան Հայոց Հեթմոյ... (Հմմտ. տպ. Երուսաղէմ, 1865, էջ 1−7)։

ը. 25բ−7բ Պատմութիւն Դիոնիսի եպիսկոպոսի, որ է որդի Սոկրատայ՝ գլխաւորի Աթենացոց, որ կոչի իմաստասիրաց քաղաք – Պատմեաց յաղագս անձին իւրոյ երանելին Դիոնէսիոս...

թ. 28ա [Զորյցք] – Ի յԵգիպտոս քար մի կար մարմարիոն... Այլ կայ ի Հնդուստան փայտ մի... Աւրէնք զհեթանոսս և զկախարդսն սպանանէր...

ժ. 28ա [Հարցմունք և պատասխանիք] – Հարց. Սողոմոն զդևն ո՞րպէս հնազանդեցոյց։ Պատասխանի. Մովսէսի խորտակեալ տախտակէն կտոր մի գտաւ...

ժա. 28բ Աւրհնութիւն ծննդեան և յայտնութեան աւուրն – Որ և մարդասէր փրկիչն մեր Քրիստոս...

ժբ. 28բ Աւրհնութիւն Աւագ ուրբաթուն ի դիմաց խաչին – Որ և մեզ և զամենայն հաւատացեալս...

ժգ. 29ա−30ա [Օրհնութիւնք յետ քարոզից] – Եւ արդ, գոհացողական փառատրութեամբ, զոր աղերսական ձայնիւ...

ժդ. 30բ−2ա Ողբ է բանս այս խիստ գեղեցիկ. յետ քարոզին ասել – Զոր օրինակ, եղբարք, մարդ կամ ծառայ, յորժամ վնասակար լինի՝ վախենա ի թագաւորէն և գնա օտար յերկիր...

ժե. 32ա−4ա [Ի Հարանց վարուց] – Աղօթէր երբեմն հայրն Անտոնիոս... (32բ) Երկու ոմանք հարցն աղաչեցին զԱստուած... (33ա) Պատմէր մեզ զայս ոմն ի հարացնն, եթէ էին երկու ընկերք վաճառականք... (33բ) Աղաչէր զԱստուած ոմն ի ծերոցն...

ժզ. 36բ [Վասն չորեցունց աւետարանչացն] – Մատթէոս գրեաց զԱւետարանս իւր յԵրուսաղէմ... Միանգամայն տունք աւետարանչացս ՓՅ (8300) ... (Յաջորդ նիւթի ցանկից յետոյ՝ ազատ էջի վրայ)։

Գ. 35բ−177բ [Քարոզգիրք]

−35բ−6ա [Ցանկ] – Ա. Եւ դու մանուկ մարգարէ բարձրելոյն։ Եւ արդ, վասն սրբոյ Կարապետին... Խ. թղթի առաջք. Յաստուածապետականի, և այլ ընդ նմայ ցուցումք։

Ցանկում նախ նշուած են քարոզների բնաբանները, ապա՝ սկսուածքները։ Առկայ 40 քարոզներից 35-ը (ա−իբ, իդ−լզ) Գրիգոր Տաթևացու Ձմեռան հատորից են խառն հերթականութեամբ, 1-ը (իգ)՝ Գեորգ վարդապետինը, իսկ 4-ը (լէ−խ)՝ անանուն։ Առաջինները յղւում են տպագիր օրինակին, իսկ վերջինները՝ նկարագրւում։

ա−իբ. 37ա−117ա Տե՛ս Ձմեռան հատոր՝ ԺԶ/37ա−9ա։ ԺԷ/39ա−42բ։ ՁԵ/42բ−6ա։ ՁԷ/46ա−9ա։ ԺԸ/49բ−54բ։ ՂԳ/54բ−9բ։ ԿԶ/59բ−63բ։ ԻԱ (2-րդ մաս)/63բ−6ա։ ԻԴ/66բ−71բ։ԻԶ/71բ−3բ։ ԻԷ/74ա−6ա։ ԽԴ/76ա−80ա։ ԿԸ/80ա−2բ։ ԿԹ/82բ−6ա։ Հ/86ա−9բ։ ՀԲ/89բ−91ա։ ՀԳ/91ա−5բ։ ՀԸ/95բ−9ա։ ԻԲ/99բ−102ա։ ԻԳ/102ա−6ա։ ՁԱ/106ա−11բ։ ՁԴ/111բ−7ա։

իգ. 117ա−9բ ԻԳ. Նորին Գօորգայ եռամեծի Քարոզ ի բան որ ասէ. Ոչ ոք կարէ երկուց տէրանց ծառայել – Արար Աստուած զմարդն մտաւոր և բանական...

իդ−լզ. 119բ−67բ Տե՛ս Ձմեռան հատոր՝ ՃԹ/119բ−23բ։ ՃԺԲ/123բ−7բ։ ՃԺԳ/127բ−30ա։ՃԺԸ/130ա−3բ։ ՃԺԹ/133բ−6բ։ ՃԻ/137ա−9բ։ ՃԻԵ/139բ−43ա։ ՃԻԸ/143բ−6բ։ ՃԼԴ/146բ−52ա։ ՃԼԷ/152ա−7բ։ ՃԽԲ/157բ−9բ։ ՃԽԵ/159բ−64ա։ ՃԽԷ/164ա−7բ։

լէ. 167բ−71ա ԼԷ. Քարոզ խոստովանութեան,ի բան. Ապա թէ խոստով[ան լինից]իմք զմեղս մեր... – Որ սրբազանիցն հարցուցանեն բանք խոստովանութիւն զղջմամբ և արտասուօք... (Շփոթելի չէ Ամառան Ձ քարոզի հետ)։

լը. 171ա−2ա ԼԸ. Մխիթարանք՝ մեռելի սգաւորաց ասացեալ – Ի կամս գերագոյին Էին և ի խնամս բոլորից...

լթ. 172ա−3ա ԼԹ. Յաղագս դաւանութեան։ Դաւանութիւն համառօտ և հարկաւոր ամենայն քրիստոնէից՝ քարոզողաց և լսողաց և ճշմարիտ հաւատացողաց – Հաւատամ և խոստովանիմ, դաւանեմ և երկրպագեմ ըստ սրբազան հարցն աւանդութեանց...

խ. 173ա−7բ Խ. Թղթի առաջք է այս – Կաթուղիկոսի. Յաստուածպետական գլխույ և ի գերապանծ նշուլից նորին ճառագայթից... (յաջորդում են՝ Վարդապետի, Գրոց աշակերտի, Կրօնաւորաց, Տանուտէրի, Իշխանի, Տանուտէր ռայիսի, Տէրտէրոջ, Եպիսկոպոսի)։

Դ. [Բնագիրք զանազանք. Բ]

ա. 178ա [Թէ ո՞յք էին յառաքելոց ամուսնացեալք] – Յոհաննէս և Յակոբոս և Թումաս կոյսք էին...

բ. 178ա [Թէ ո՞ մկրտեաց] – Յոհաննէս զԱստուածածինն մկրտեաց...

գ. 178ա [Ամք Տեառն] – Այս են ամք ի ծնընդենէն Քրիստոսի մինչև ի մկրտութիւն... զայս ամենայն քննեալ... Յովանէս վարդապետն Սարկաւագ... զոր ընկալեալ Գրիգոր կոչեցեալն Որոտնեցի, զոր և յիշատակեալ է... ի Քարոզգիրքն և ի Հարցմանց գիրքն...

դ. 178բ [Վասն գալստեանն մոգուցն] – Իսկ վասն գալստեան մոգուցն այսպէս ասէ ժամանակայգիրն Եւսեբի...

ե. 178բ−9ա [Խոստովանութիւն մեղաց] – Խոստովանիմ առաջի Աստուծոյ... Մեղայ մտօքս ... Ի թատերս խաղուց և լկտի գիներբմունս...

զ.  180ա [Յաղագս կանոնաց Սաղմոսարանի] – Բովանդակ Սաղմոս՝ Ը կանոն, գուբղայս՝ ԾԸ, փոխս՝ ՃԾ...

է. 181ա−5ա Աթանասի արքեպիսկոպոսի Աղեկսանդրացոյ հարցումն, և պատաս[խան]ի Կիւրղի Երուսաղեմայ հայրապետի՝ Յաղագս մակացութեան – Հետևումն համարիմ ընդ Աստուծոյ...

ը. 185ա [Հարցմունք և պատասխանիք] – Հարց. Զի՞նչ նշանակէ բորտիմէոս։ Պատասխանի. Բոր – Հոգին ասէ... (Յաւելագրութիւն §է−ի վերջում)։

թ. 185բ [Քարոզ − Ա]մենայն բանք մարգարէից մեզ օգնութիւն տուեալ եղեն...

ժ. 190բ−1ա Նախերգանք քարոզից (Ա−Գ) – Ա. Յաստուածածագ լուսոյ ճառագայթից շնորհաց...

ժա. 191բ [Քարոզ] – Տէրունեան և աստուածային և հրամանս և մեզ բանասիրացս...

ժբ. 192աբ [Քարոզ] – Մեծ պատերազմ լինէր յերկինս... (հմմտ. № 152, 178բ−81ա)։

ժգ. 193բ−5բ [Քարոզ − ...] Եւ ես կուզեմ, որ զԱստուծոյ զահն ու վախենալն ձեզ ուսցնեմ... (խօսակցական լեզուով)։

ժդ. 195բ−6ա [Զրոյցք] – 1. 195բ Այլ թէպէտ արտաքոյ բանիս կարգի յիշատակ սքանչելիք ի տեսողացն։ Լուր ազգ օձից չարաթոյնք... – 3. 196ա Եւ այլ իմն սքանչելիք... Յորժամ ի կայսերէն յունաց ի խնդիր եկն սրբոյն նշխարաց...

Առաջին զրոյցում ասւում է, թէ Արագածի ստորոտում՝ Փարպիում («Փարի») տաճար կառուցելիս, պայքար է գնացել «ոմն դիցապաշտի» և քրիստոնէական եկեղեցու սպասաւորի միջև։ Երկրորդ և երրորդ զրոյցները Գրիգոր Լուսաւորչի մասին են։

ժե. 197ա [«Տաղ վասն օծման քահանայից», № 7717, 49բ] – Ո՜վ անմահ հաց կենաց մեզ տւար Տէր Յիսուս,/Քաւեցէր ըզպատրանս յանցանացն Ադամայ...

ժզ. 197ա [«Տաղ անոյշ ի վերայ ջրոյն,  ի Գրիգորէ», № 5244, 439ա] − Այսօր ձայնըն հայրական/Յերկնից իջեալ հաճոյական...

ժէ. 197բ-8բ [Ի Հարանց վարուց] – Պատմեցին մեզ ծերք, եթէ էր ի Սկիտէ կրօնաւոր ոմն...

Ե. 199ա-246բ Ի Ղուկասու գլխոյ հաւաքումն բանից և քարոզք յոլով ի Մատթեոսէ մեկնութիւն, աշակերտի մեծի Գրիգորի... – Ամենայն ոք, որ ծոյլ է յաստուածային ուսումն... անդ կենացն հաղորդ լիցուք ի Քրիստոս ի Տէր մեր։ Որով և ընդ որում Հօր միանգամայն և Հոգոյն։

−246աբ [Յիշատակարան Մեկնութեանս] – Արդ, ես վերջինս սպասաւորաց բանին [և] տրուպս բանասիր[աց] Մաթէոս [քահանայ], որ  միայն անուամբ ոչ արդեամբք, տխաղց մտօք և տարտամ լեզուաւ ձեռն արկեցի յայս գործ տեսութեան ոչ աւելի [ինչ] հոգացեալ, այլ ճշմարտութեան[ն] հետևեալ. [միայն այնմ բանի արարաք լուծումն, որ յայս գլուխ առանձնակի գրի, իսկ այլքն՝ հարցքն մեր արարին ի Մաթէոս գլուխ. ընդարձակ հարցմամբ անդ գտցես]։ Արդ, է պիտանացութիւն սորա ի քարոզ[ս] բանին և ի կարգս զրուցաց և [ի] բեմասացութիւնս, [և զայս ոչ գիտնոց վասն, այլ վասն մանգ[անց իմոց խորհըրդակցացն։ Եւ արդ, թէպէտ իմաստնոցտ] ամենայն [յայտնի է այս], բայց յինէն տաժանելի (ինքնագիր՝ «տարջանելի») կրիւք յառաջ եկն։ Վասն որոյ աղաչեմ զթերին լնուլ և զաւելորդն կշռել և սխալանացն ներել, մանաւանդ ուղիղ մտօք ընթեռնուլ։ Ընդ որ և հայցեմք, որք պատահիք՝ մաղթել առ մարդասէրն Աստուած, թերևս իջցէ մասն ինչ ի սրբանուէր աղօթից [ձերոց] ի շարաւալի հոգիս և սրբեսցէ զաղխըտ հնութեան մեղօք մեռելոյս և ազատեսցէ [ի] կուտակեալ ալեացս և արժանացուսցէ յետին մշակացն։ Արդ, եղև զրաւ համառօտութեան բանիցս քարոզութեան ի թիւ Հայոց Պ[և]Խ (1391) առ ոտս արդիւնաբան հռետորին Գրիգորի մեծի, յերկիրս Եր[ն]ջանկոյ ի վան[ք]ս Ապրակունեացն, [որ մեծ ջանիւ էառ ի յախթարմայից երկաբնակացն քաջ նահատակն Քրիստսոսի Մաղաքիաս], որ և այս ևս ի նորին նշիւլից շնորհացն առեալ գծագրեցի՝ առ ի յիշատակ առ յապայ եղելոց մանկանց մանկանցդ (ինքնագիր՝ «եկեղեցեացդ») Հայաստանեաց։ Այլ որք գաղափարէք, գրեսջիք զսակաւ յիշատակ[իկ]ս մեր ի վերջք գրոցն(ս), զի և դուք յիշեալ լիջիք ի Տեառն[է]։ Զոր և դարձեալ աղաչեմ ո՛չ ջնջել [կամ հատանել] զսակաւ յիշատակս մեր, թէպէտ չեմք արժանի։ Զոր (զի) և մեզ ձեզ լիցի հաս[ան]ել մասին սրբոցն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է [օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն]։

Գործիս հեղինակային օրինակը (№2619, 4ա−73բ) բաղկացած է Ա−ԻԲ «ճառ»−երից, սկզբում ունի մանրամասն ցանկ, իսկ վերջում յիշատակարան։ Այստեղ բացակայում է վերջին ԻԲ «ճառ»−ը և սկզբի ցանկը։ Յիշատակարանում եղած բացթողումները լրացուած՝ ըստ հեղինակային օրինակի։

Զ. [Բնագիրք զանազանք. Գ]

1. 246բ−8ա [Հարցմունք և պատասխանիք] – Հարց. Թէ զիա՞րդ կարէ մարդ արհամարհել աշխարհս անցաւոր... Պատասխանի. Արդ, եթէ կամիս որ յաղթես յաշխարհի...

2. 248ա−9բ Նորին (Գրիգորի Տաթևացւոյ) Քարոզ վասն վարդապետաց և խրատու, ի բան, [որ] ասէ առաքեալն Յակոբոս. Որ լսէ միայն... (Ամառան ՃԺԷ) – Ամենայն ինչ կենցաղական յերկուս բաժնին...

3. 251ա−7ա Այս Աշխարհացոյցս Վարդան վարդապետի է

ա. 251աբ [«Արարչագործութիւն և երկինք»] – Նախ քան զամենայն խնդրեսցուք եղեալքս զԷն և ապա զ'ի նմանէ եղեալքս...

բ. 251բ−2ա [«Երկիր»] – Եկեսցուք յերկիր։ Այլ նախ գիտասցուք, զի կիբիկոն է ձև աշխարհիս...

գ. 252ա−5ա [«Հայք, Վիրք և Աղուանք»] – Իսկ Հայաստան խառն է Ասիոյ [և] Եւրոպիոյ... (252բ) Անդ է և Կեչրօր քաղաքն...

դ. 255ա−7ա [«Այլ աշխարհք»] – Իսկ ի կողմանէ Պարսից, սկսեալ յարևելից, [ն]ախ Չինումաչին և Խաթա... և քաղաք և աշխարհ, զոր անօգուտ համարիմ զշարագրելն դոցա, վասն որոյ ոչ կամեցա գրել։ Եւ Քրիստոսի... փառք... ամէն։

Ընդարձակ խմբագրութիւն։ Փակագծուած ենթախորագրերն ըստ տպագրի՝ «Աշխարհացոյց Վարդանայ վարդապետի», Փարիզ, 1960։

4. 257ա−60ա [Ի Հարանց վարուց] – Պատմէր մեզ հայրն Եսայիայ վասն հօրն Մակարա...

5. 260բ−3բ Նորին Գրիգորի Թուխտ վասն յԱղթամարա եպիսկոպոսաց – Դարձեալ դարձեայց առ ձեզ բանիւ և թխտով... (262բ և 263ա էջերի միջև կտրուած հանուած է 4 թերթ՝ բնագրով հանդերձ)։

6. 263բ−4բ Թուխտ նուաստ և ներգևեալ խնդրող բանին (=օրինակ թղթի) – Գրեմ զյիսուսաւանդն ողջոյն... հրեշատակաբնակ սուրբ ուխտիդ. Նախ արհիական գլխոյ այս անուն...

7. 264բ−6բ [Քարոզ] – Անսկիզբն և անճառ իսկական բնութեամբ...

8. 266բ−8ա [Նախերգան] – Ո՜վ Աստուած հարցն մերոց...

9. 268ա−9բ [Քարոզ] – Տէրն մեր հրամայէ. Մի՛ դատիք, զի մի՛ դատիցիք...

10. ա−ե 269բ−76ա [Քարոզք Գրիգորի Տաթևացւոյ]։ Տե՛ս Ամառան հատոր՝ ՃԾԴ/269բ−70բ։ ՃԾԵ/270բ−1ա։ Ձմեռան հատոր՝ Բ/271ա−3ա։ Ամառան հատոր՝ ՃԾԶ/273բ−4ա։ ՃԺԸ/274ա−6ա։

11. 277ա−95բ [Հարցմունք և պատասխանիք]

ա. 277ա−80ա Է։ Աստուածաբանութիւն – 277ա Հարց. Զի՞նչ է Աստուած։ Պատասխանի. Տէր է...։ − 277ա Հարց. Զի՞նչ է գոյացութիւն։ Պատասխանի. Հոմանուն է...։ − 277բ Հարց. Զի՞նչ է սահման գոյին։ Պատասխանի. Գոյն նախ բաժանի... ի յանմարմին և ... ի մարմին...

բ. 280ա−6գ [Իմաստաստասիրականք] – 280ա Հարց. Ո՞րք են Ժ ստորոգութիւնք Արիստոտէլի։ Պատասխանի. Առաջինն՝ գոյացութիւն է...։ − 281ա Հարց. Զի՞նչ է ներգործութիւնք Պորփիւրի։ Պատասխանի. Ե ձայնք են...։ − 285ա Հարց. Զի՞նչ է իմաստասիրութիւն։ Պատասխանի. Իմաստասիրութիւն է գիտութիւն էակացն...

գ. 386գ−8բ [Յաղագս արարածոց] – 286գ Հարց. Որքա՞ն են արարածք ամենայն։ Պատասխանի. Տասն են... երկինք և երկնայինք, աւդ և աւդայինք, երկիր և երկրայինք, ծով և ծովայինք, հրեշտակք և մարդիկ... (ապա՝ մանրամասն)։

դ. 288բ-95բ Իսկ այժմ զուսումնականն... ի թուականն, ի երաժշտական, ի յերկրաչափականն և յաստղաբաշխականն... − 288բ Հարց. Զի՞նչ է թուկանն։ Պատասխանի. Թուականն է, որ թվել ըզմիակսն...։ − 289ա Հարց. Զի՞նչ է երաժշտականն։ Պատասխանի. Բաժանի ի հոգևորն և ի մարմնաւորն... (ապա՝ անուանք խազից. «զշեշտն...... զբենկութճայն... առն», «քնարական, գուսանական», «Դ ձայնք» և այլն)։ − 293ա Երկրաչափութիւն։ Հարց. Ո՞րք են երկրաչափութիւնք։ Պատասախանի. Երկրաչափութիւնքն զոր յեգիպտացոցն գտեալ եղև վասն արտավարութեան...։ - 294ա Դարձեալ և ձև երկրաչափութեան ի գաւառէ գաւառ և ի քաղաքէ քաղաք այսպէս(=Մղոնաչափք) −ի Դվնայ Մ (200) մղոն մինչև ի Կարնոյ քաղաքն...։  295ա Իսկ յաւդաչափութիւն...։ - 295բ Եւ վասն նաւարկութեան և ծովուց ճանապարհի... Եւ ծովք են այսք՝ Պոնտոս... Մեռած ծով։

Չունի §դ−ի խորագրում նշուած «յաստղաբաշխականն»։ §ա և §գ­ում շոշափուած մի շարք հարցերտ համար մատնանշւում են Հարցմանց գրքի տարբեր հատորները (177ա, 188աբ)։

12. 296ա-301բ Սուրբ և իմաստուն վարդապետի Յովհաննիսի Եզնկացոյն արարեալ այլաչափ տաղս ի խնդրոյ բարեպաշտ իշխանին Ապլոցի

Տե´ս ձեռ. № 71, 168բ-88բ. §ա/չիք։ բ/296աբ։ գ/296բ-301բ։ դ/301բ (սկ.«Նախ՝ զտարերացս...»)։

13. 302ա-8ա [«Մովսիսի վարդապետի Երզնկացւոյ»] Պատասխանիք թղթոյն Տրապիզոնի - Բնաւից բարեաց պարգևատուն զճշմարտութիւն միշտ աւետարանէ... (տե´ս №503, 145բ, № 2174, 288ա, № 4405, 183ա)։

Է. 308բ-86բ [Քարոզգիրք]

- 308բ [Ցանկ քարոզից] ­ Ա. Քարոզ սրբոյն Թէոդորոսի... ԻԷ. Քարոզ յարութեան...

Քարոզների թիւը հաւասար է 28-ի, քանի որ ԺԱ-ի տակ նկատի է ունեցուած «Քարոզ Բ» (այսույետ՝ ա-իը)։ Դրանցից 21-ը (ա-ժբ, իա-իը) Գրիգոր Տաթևացունն է (Ամառան՝ 9, Ձմեռան՝ 12), 4-ը (ժե-ժզ, ժթ-ի)՝ 4 տարբեր հեղինակների, իսկ 3-ը (ժգ, ժէ-ժը)՝ անորոշ։ Առաջինները յղւում են տպագրին, իսկ վերջինները՝ նկարագրւում։

ա. 309ա−11ա Տե՛ս Ձմեռան հատոր՝ ՀԱ։

բ. 311բ−5բ Տե՛ս Ամառան հատոր՝ Խ։

գ−ժբ. 316ա−6ա Տե՛ս Ձմեռան հատոր՝ Լ/316ա−8։ ԼԱ/318ա−9ա։ ԼԲ/319ա−20բ։ ԼԳ/320բ−2ա։ ԼԴ/322բ−5ա։ ԼԵ/325ա−8ա։ ԼԶ/328ա−31ա։ ՀԴ/331բ−2ա։ ՀԵ/332ա−4ա։ ՀԶ/334ա−6ա։

ժգ. 336ա−9ա ԺԲ. Այլ Քարոզ վասն քահանայից, [ի բանն]. Քահանայք քո զգեցցան... – Եւ լինէր երկիր, որ լցեալ լինէր հիւանդութեամբ...

ժդ. 339ա−41բ Տե՛ս Ձմեռան հատոր՝ ՃԻԴ։

ժե. 341բ−4բ ԺԴ. Նորին Տէր Առաքելի Սիւնեաց հայրապետի Քարոզ ի բանն. Տեսեր զծառայն իմ Յոբ – Ասէ գիր, թէ յորժամ եկին հրեշտակ...

ժզ. 344բ−6բ ԺԵ. [«... Մատթէոս վարդապիտի». № 2157, 201ա] Քարոզ վասն աղօթից, ի բան. Է անգամ աւ[ուր աւրհնեաց]− Յեղանակ աղօթից ուսուցանէ մարգարէս...

ժէ. 346բ−7բ ԺԶ. Քարոզ ի բան մարգարէին, որ ասէ. Ես առ Աստուած կարդացի – Եւ այս վասն բազում պատճառի յայսքան ժամանակս աղօթելի է...

ժը. 347բ−8ա ԺԷ. [«Քարոզ նախ և այլ իմն պատճառ ի վաղորդեան». ցանկից], դարձեալ՝ Ես առ Աստուած կարդացի... – Երեկոյ՝ կենցաղս, իսկ վաղորդեան՝ յարութիւն համօրէն...

ժթ. 348ա−51ա ԺԸ. Քարոզ Եզնկացոյ Գէորգեա վասն աղօթից, ի բան. Խոնարհ – Զամենայն բարեգործութեան սկիզբն պիտոյ են հաւատք...

ի. 351ա−2բ ԺԹ. Վասն աղօթից և վասն առաքելոցն։ Տիրատուր վարդապիտի Քարոզ, ի բանն. Դարձեալ ասեմ՝ Բ ի ձէնջ միաբանիցին – Արդ, ճշմարտիւ գիտեմք, զի նախ առաքելոցն խոստացաւ... այսպէս և մարմին Տեառն//... (անաւարտ)։

իա−իը 353բ−86բ Տե՛ս Ամառան հատոր՝ ՃԼԱ/353բ−8ա։ Զ/358ա−62ա։ ԺԳ/362ա−7ա։ ԺԴ/367ա−8ա։ ԺԵ/368ա−9ա։ ԺԶ/369ա−71բ։ ԺԷ/371բ−4ա (374ա−6բ տե՛ս Ը, §ա)։ ՃԿԵ/ 376բ−86բ։

Ը. [Բնագիրք զանազանք. Դ]

ա. 374ա−6բ Երիցս երանեալ երջանիկ րաբունապետին և քաջ հռետորի մեծի Գևորգ վադրապետի Եզնկեցոյ, ի մի վայր հաւաքեալ զխրատ սուրբ մկրտութեան, զոր համառօտ գրեալ է ի Մաշտոցին ճշմարիտ խորագրոյն աստ մեկնողօրէն պարզեալ, վասն դիւրահաս լինելոյ քահանայից – Զի են ոմանք, որ ոչ կարեն զանազանել զխրատս զոր գրեալ է... Այսքան բաւականասցի վասն յարութեան բանի, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ։

բ. 386բ−95ա Գիր, որ եղև առ Լինոսէ կրօնաւորէ մակակոչեցելոյ Դոքսապատիու, ի խնդրոյ բարեպաշտ մեծի թագաւորին փռանկաց, ի կղզին Սիկիղիա Ռոճերին, վասն Ե պատրիարգացն աթոռոցն և նոցունց արքեպիսկոպոսաց ի մայրաքաղաքսն և մայրաքաղաքացն եպիսկոպոսք և որք ինքնագլուխք են արքեպիսկոպոսք և իւրաքանչիւրոցն վիճակացն՝ ըստ պատրիարքացն աթոռոց սահմանեալ։ Եւ թէ ե՛րբ և որպէս հաստատեցաւ իւրաքանչիւր պատրիարգացն աթոռ և վասն կարգաց նոցին և յատկական իւրաքանչիւրոցն անուանց։ Եւ գծագրեցաւ ի թուիս ՈԾԱ (1202) – Ամենամեծատոհմ տէր իմ, վասն պատճառին, զոր գրեցեր առ մեզ, յիշեա, զոր յագարակն ծանուցի ձեր... Այս է ամենայն քաղաքք և իշխանութիւնք Կոստանդինուպօլսի։

− 395ա [Յիշատակարան թարգմանութեան] – ՈԻԸ (1179) թու[ականին] թարգմանեցաւ ի ձեռն Ներսէսի եպիսկոպոսի և Կոստանդի[նուպօլսի] մետրօպօլիտի, ի փառս Աստուծոյ. ամէն։

Խորագրում նշուած ՈԾԱ (1202) թուականը, անշուշտ, հին ընդօրինակութեան տարեթիւն է։

գ. 395բ−9բ Նորին [=Գրիգորի] Քարոզ վասն հարուածոցն Եգիպտոսի, ի բան իմատնոյն. Որով[ք] և մեղանչէ ոք... (Ամառան՝ Ե) – Արարիչն Աստուած ողորմած և արդար քարոզեն...

դ. 399բ−405ա Նորին Քարոզ վասն հրեշտակաց և դիւաց... ի բան. Ծառա իմաստուն... (Ամառան՝ ՃԽԶ) – Ասէ ուրեմն ի մարգարէս աստուածայինն Մովսէս... և անկէտ յաւիտենիւ յաւիտեանս։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 46ա (Սիմէոն գրչի) Շնորհօղ օրինակիս՝ զԱստուածատուր Լովցի էրէցն, և մեզ՝ զգծողս սորա Սիմէոն եպիսկոպոսն յիշեցէք ի բարի մասին...

49ա Ո՜վ եղբարք, որք կարդայք և կամ օրինակէք, թողութիւն խնդրեցէք ի Քրիստոսէ՝ գծողի սորա Սիմէոն եպիսկոպոսի... Թվին ՋԽԶ (1497), Մարտի Է օրն։

54բ Արդ, աղաչեմ զձեզ, եղբարք, որք կարդայք կամ օրինակէք, գծողիս սորա՝ Սիմէոն եպիսկոպոսի թողութիւն խնդրեսցէք։

59բ Ո՜վ եղբայրք, եկեղեցոյ սուրբ մանկունք, որք հանդիպիք սմա... յիշեցէլ զմեղապարտ սուտանուն եպիսկոպոսս զՍիմէոն...

143ա Աղաչեմ զձեզ, եղբարք, յիշեցէք մեղսասէր գծողս սորա՝ Սիմէոն եպիսկոպոսն...

152ա Աղաչեմ զձեզ, ո՜վ ուսումնասէրք և զուսեալքդ, յորժամ վերծանիք զգրեալս զայսոսիկ, յիշեցէք ի բարի մասին զգծողս սորա՝ Սիմէոն եպիսկոպոսն Օլախաց երկիրն...

185ա Զսակաւ աշխատողս զՍիմէոն եպիսկոպոսն յիշեցէք...

2. 66ա (Յովհաննէս գրչի) Ողորմի Աստուած գրողի սորին և տէր Սիմէոն արքեպիսկոպոսին և ծնօղաց իւրոց և ամենայն զարմից կենդանեաց և հանգուցելոց. Քրիստոս Աստուած զիւր խոստացեալ պսակն շնորհեսցէ նմա,և զինչ որ աստ կան ամբարեալ, սերմանեսցի ի սիրտս նորա՝ որպէս երկիր բարի. ամէն։

71բ Ողորմի Քրիստոս Աստուած ամենայն աշխատողաց ի սմա, կարդացողաց և լսողաց, և ուսուցանողաց, և ամէն ասողաց. ամէն (նման՝ 73բ, 80ա)։

76ա Նայ և աշխատողացս ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած, տէր Սիմէոն արքեպիսկոպոսին և Յովաննէս երիցու...

Բ. Նոր մասի (1614 թ.)

1. 248ա (Ղազար գրչի) Տէր Աստուած Յիսուս Քրիստոս, յորժամ գաս հայրենի փառօք, ողորմեա մեղապարտ Ղազարիս և ամենայն քրիստոնէի։

331ա Զմեղապարտ Ղազար կրօնաւորս յիշեա մին Հայր մեր[իւ]։

336ա Եւ Եսային, Տէր, ողորմեաց մեզ։

344բ Զշնորհող օրինակիս յիշեա։

2. 15ա (Թորոս գրչի) Եւ զմեղաւոր Թորոս նոտարս յիշեա։

405ա Եւ զԹորոս դպիրս յիշեա մին Հայր մերիւ. ամէն։

3. 374ա (Նիկոլ գրչի) Զսակաւ աշխատողս ի սմա՝ մեղսամած և բազմավէր հոգիս յիշեցէք ի Տէր, զ[Ն]իկոլ Լովցի, որ է որդի պարոն Ավետիքին՝ մականուն Տօմաժիրսքին, և ասացէք Աստուած ողորմի ինձ և իմոցն։ Բայց գրեցաւ սա ի թվին Հայոց ՌԿԳ (1614) և Նոյեմբերի ամսոյն Գ օրն։

Նշումներ – 1. 21ա (ԺԸ դ., շղագիր) Դաւիթ ծառ[այ] Աստուծոյ. ամին։ 2. 405բ (Անվարժ բոլորգիր) Եւ մեղաւորս և անարժանս գրեցի զայս գիրս [Ռ՞]ՁՎ (1634)։ 3. 406բ Մովսէս Խորենացին այսպէս գրէ. Այբն առ քէն, որ է աստղաբաշխութիւն...։

Գրչափորձ՝ 405բ Եւ նօտր էր քիրս. այսպէս է...։

Ձեռագիրն ընդօրինակուած է տարբեր ժամանակներում, տարբեր գրիչների կողմից և տարբեր թղթերի վրայ, սակայն, այժմ դժուար է այդ բոլորը ճշտօրէն սահմանազատել։ Հին մասը պէտք է գրուած լինի Սուչավայում, քանի որ Օլախաց երկրի եպիսկոպոսները, ինչպէս իրեն անւանում է Սիմէոն գրիչը, նստում էին այնտեղ, իսկ նոր մասը՝ Լվովում։

 

21

ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ ԳՐՈՑՆ ԴԻՈՆԻՍԻՈԻ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑՒՈՅ

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 145 (121-րդ՝ յաւելադիր). չգրուած՝ 1ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԺԲx12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 74ա)։ ՏՈՂ՝ 28։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ զարդահիւս մետաքս (դռնակինը՝ տարբեր), լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ−տեղ խոնաւութեան հետքեր։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, պատառիկները կնճռոտուած։

ՊԱՏԱՌԻԿ−ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Շարակնոց տօնական (վրացերէն)։ ԺԲ−ԺԳ դդ.։ 2(Ա−Բ)+2(Գ−Դ), ստացուած 2-ական ամբողջական կից թերթերից։ Մագաղաթ, միասիւն, խորագրերն ու սկզբնատողերը՝ մրգլովանի, մնացեալը՝ նուսխուրի (նմուշ՝ Դա)։ Կարդալ՝ Գա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա−145բ [Լուծմունք գրոցն Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ]

Ա. 1−50բ [Գիրք առաջին. Յաղագս երկնային քահանայապետութեան]

ա. 1բ−3ա [Ա]. Հայրենաւանդ։ Հայր՝ զառաքեալն ասէ...

բ. 3բ−10ա Բ. Երկրորդ ճառն – Աստ ասէ, թէ Աստուած...

գ. 10ա−1բ Գ. Քահանայապետութիւն և ըստ իս կարգ սրբազան...

դ. 11բ−5բ Դ. Զի՞նչ նշանակէ... – Թէ զի՞նչ էր...

ե. 15բ−6բ Ե. Ի միւս ճառիս զայն ուսուցանէ...

զ. 16բ−9բ Զ. Վեցերորդ ճառ. Ո՜վ առաջին զարդ... – Զարդ՝ զդասն ասէ սուրբս Դիոնէսիոս...

է. 19բ−25ա [Է]. Զսերոբէից և զքերոբէից անուանց... ասաց – Այժմ զաթոռացն ասէ...

ը. 25ա−9ա [Ը]. Յաղագս տրութեանց, զօրութեանց... – Զարդ՝ զդասն ասէ գերազարդ աչաց հայեցողութեամբ...

թ. 29ա−32բ Թ. Յաղագս պետութեանց... – Յառաջին քահանայապետութիւն...

ժ. 32բ−4ա Ժ. Վերըստին առումն... – Ասաց զինն դասուց... (չիք՝ ԺԱ)։

ժա. 34ա−5ա ԺԲ. Վասն է՞ր մարդկան քահանայապետ... – Զի այս պատմութիւնս...

ժբ. 35ա−40ա [ԺԳ]. Վասն է՞ր ի սերոբէէն... – Զի մարգարէն Եսայի...

ժգ. 40աբ [ԺԴ]. Զի՞նչ նշանակէ աւանդեալն... – Թիւ հրեշտակացն մեզ անգիտելի է...

ժդ. 40բ−50բ [ԺԵ]. Զի՞նչ կերպաւորականքն... – Բազում և զանազան... Վճարեցաւ առաջին գիրքն, որ յաղագս հրեշտակացն ճառեաց։ Հրեշտակականաց գրաւութեանց լուսաւոր ճանապահր։ Մեկնիչ վարդապետն սուրբ Ստեփանոս, որ զգիրքս է մեկներ, զայս բանս առ Դիոնէսիոս կու խօսի և ասէ, թէ հրեշտակացան զոր ինչ գիրք սուրբ գրեալ էր անուանք և օրինակ տուեալ հրեշտակացն, զամենայն գտար և մարդկան յայտնեցէր...

Բ. 50բ−107ա Երկրորդ գիրքս Վասն եկեղեցական քահանայապետութեանս գրոց Դիոնէսիոս յաղագս Տիմոթէոս, և յութ գլուխս բաժանեաց...

ա. 50բ−5բ [Ա]. Առ քահանայակիցդ Տիմոթէոսի. Դիոնեսէ քահանայէ – Այս խոնարհութիւն Դիոնեսիոսի ցուցանէ...

բ. 55բ−64բ [Բ]. Յաղագս մկրտութեան – Ասաց յառաջին ճառն, թէ...

գ. 64բ−77ա [Գ]. Գլուխ երրորդ – Զեկեղեցական քահանայապետութեան յԸ գլուխ բաժանեաց...

դ. 77ա−85բ [Դ]. Յաղագս մեռոնին – Այսքան ասացաւ...

ե. 85բ−8ա [Ե]. Յաղագս քահանայականացն կատարմանց – Այս է սրբազան օրինադրութիւն...

զ. 88ա−91բ [Զ]. Իսկ քահանայապետն... Քահանայապետ զեպիսկոպոսս ասէ...

է. 91բ−6ա [Է]. Յաղագս նուիրելոյն կարգաց... – Այսոքիկ են քահանայական կարգ...

ը. 96ա−107ա [Ը] Յաղագս ի վերայ ննջեցելոցն կատարմանց – Այսոցիկ սահմանեցելոյ, այսինքն... կայծակունս հրոյ՝ զիմաստութիւն ասէ։

Գ. 107ա−45բ [Գիրք երրորդ]. Յաղագս աստուածայնոց անուանցն, այսինքն՝ Յաղագս աստուածային անուանցն է մեկնութիւն.

ա. 107ա−21բ [Ա]. Իսկ այժմ, ով երանելիդ Տիմոթէոսի ասէ...

բ. 121բ−33բ [Բ] գլուխ. Յաղագս միաւորեցելոյ... – Զաստուածապետական...

գ. 133բ−7ա [Գ] գլուխ. Թէ զի՞նչ է աղօթից զօրութիւն... – Յայս ճառս զայս Գ բանս կուսուցանէ...

դ. 137ա−45բ [Դ] գլուխ. Յաղագս բարոյ, լուսոյ... – Այսինքն, այսոքիկ... և ոչ գոյ, ասի, նմայ վասն գոլոյն... (անաւարտ)։

Ըստ առկայ նշումների, ձեռագիրն եղել է ուսուցողական−ուսանողական ձեռնարկ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

81ա Մինչ յայս տեղս միապեր և յոլովակի ասացեալ է. աւելորդ է շուրջ գալ և զնոյն զասացեալն կրկին ասել... Այս մեկնիչս մնացեր, աստ գրեմ և ապա՝ զկարգն։

84բ... զաստուածագործականսն բարերարութիւն՝ հետ կարգիս օուր մի դաս ի տեղն մնաց, զի չասուաւ. ի ԻԴ տետր տես, անդ գրեցաւ։

120բ Անմեղադիր լերուք. մէկ թուխտն ի մէջ էր անցեր և ի տեղն մնացեր, յետև գրեցաւ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

145բ Այս գիրքս Փիլոնի Բ գրոցն լուծմունքն է և Դիոնէսիոսի ցպնուն ուսմունքն է, որ ես նուաստս Մաղաքիա բանի սպասաւոր /// (1 տող քերծուած) յաւիտեանս. թվին ՌՁԲ (1633), և ոչ ոք չունի իշխանութիւն հանել ի քաղաքէն և կամ յայլ և այլ տեղ տեղ տալ։ Եւ եթէ փտի, թող ի քաղաքս փտի, մինչև Տէր Աստուած դոցայ վայելող յարուցանէ. և թէ ոք նենգէ, դատաստան կրեսցէ ի Քրիստոսէ։

Կնքադրոշմ՝ 1բ, 71բ, 145բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝ 1ա Եւ որ եպիսկոպոսութեան... (Պատառիկ−պահպանակ Աա) Տպաստ ինքնակալական՝ խուզելի, քննելի։

 

22

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԷ−XVII

ԹԵՐԹ՝ 264։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԻԴx12 (Ա 1, Բ−Գ չիք, Դ 8, ԺԳ կրկ., ԻԴ 13)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,7x15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն՝ 70բ−1ա)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 14ա)։ ՏՈՂ՝ 25 (70բ−1ա՝ 26)։ ԿԱԶՄ՝ անզարդ սև կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, թուղթ, մասն աստառի։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 16բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային (29ա), մատուռ (16բ)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ սկզբից պակասաւոր, թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, առանձին տողեր փշրուած թափուած, 1−3 թերթերը՝ տուժած, տեղ−տեղ ցեցակեր, եզրահատումից էջանիշ և պրականիշ թուերը մասամբ վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա−176ա [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե՛ս ձեռ. №49, 2ա−337բ. Ա/1−16ա (թափուած՝ §ա, գ−թ, թերի՝ § բ, ժ)։ Բ/16ա−69բ։ Գ/70ա−153ա։Դ/153ա−7բ։ Ե/157բ−76ա (չիք՝ §ժբ, իսկ § ժ−ն՝ §ժա−ից յետոյ)։ Յիշատակարան թարգմանութեան՝ 180բ։ Յաւելեալ ունի.

−176ա−80բ Պատմութիւն սրբոյն Դիոնիսի եպիսկոպոսի, որ է որդի Սոկրատայ՝ գլխաւորի Աթենացւոց, որ կոչի իմաստասիրաց քաղաք – [Պ]ատմեաց յաղագս անձին իւրոյ երանելին Դիոնէսիոս...

Բ. 181ա−264ա [Ճառք Ներսիսի Շնորհալւոյ, Յովհաննու Ոսկեբերանի և Գրիգորի Լամբրոնացւոյ]

ա. 181ա−200ա Տեառն Հայոց կաթողիկոսի Գովեստ բանի ներբողական բացասացութեամբ յաղագս տաւնի գերագունիցն էութեանց հրեշտակապետացն սրբոց Միքայէլի և Գաբրիէլի և ամենայն երկնայնոցն, զոր տաւնեն եկեղեցիք Քրիստոսի ընդ տիեզերս՝ համախմբեալք ուրախութեամբ ի յութն Նոյեմբերի – [Ա]յսաւր երկրաւորս եկեղեցւոյ հանդիսաւորեալ... ի փառս իւր։

բ. 200բ−2բ [«Տեառն Ներսէսի Մաղթանք առ սուրբ հրեշտակսն»] – Արդ, պաղատիմք առ հոգեղէնսդ,/ Մեք տըկարքս և հողեղէնքս... /Տունք Ճ... /Ասացաւ և գրեցաւ ի Ներսիսէ եպիսկոպոսէ՝ յեղբաւրէ կաթողիկոսի Հայոց Գրիգորիսի, ի Կլայս Հոռոմական, ի թուիս վեց հարիւր ԺԱ (1162)։

գ. 203ա−9բ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ի Փիլիպեցւոց թղթոյն – [Փ]իլիպեցիք ի քաղաքէ Մակեդոնացւոց են...

դ. 210ա−8ա Ի խորհուրդ սրբոյ Խաչին, յԵզեկիէլի – [Ե]ւ ահա արք վեց գային ընդ ճանապարհ... Անհասանելի են խորհուրդք կամացն Աստուծոյ...

ե. 218ա−40բ Գրիգորի վարդապետի Լամբրունեցոյ՝ Ի Տէր ո՞ հաւատացն – [Աստուած]ային խորհրդոցն հազարապետն՝ զարմանալին Պաւղոս...

զ. 240բ−63ա Գրիգորի վարդապետի Լամբրունեցւոյ Ի յարութիւն Տեառն – [Ա]յսաւր յարեաւ Քրիստոս ի մեռելոց և յարոյց ընդ իւր...

է. 263ա−4ա [Վասն գրոցն Դիոնիսիոսի Արիոպագացւոյն − Զ]փրկութիւն մարդկան, զոր կատարեաց... Իսկ ոմանք, որպէս Իգնատիոս և Գրիգոր Գանձակեցի, որ զԸնթերցուածն է մեկնեալ, Աթանասի համաձայնին... ի Քրիստոսէ վարդապետացան։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

264բ (ԺԷ դ., այլ ձեռքով) Յիշեցէք ի Քրիստոս զբարեմիտ Բաղդասարն, որ ըստացաւ ի գիրգս, որ է Դէոնէսիոսի Արիսպագացու ասացեալ, ի հալալ հընչից իւրոց՝ յիշատակ իւր և իւր ծնաւղացն. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք զԲաղդասարն և զհայրն իւր՝ զՆազարն, և զծնաւղն իւր՝ զԴիշխունն, զեղբայրն իւր՝ Սաֆարն, և զքուրն իւր՝ Յամասփուռն. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք զԲաղդասարն և զ[հ]անգուցեալ հաւրեղբայրն իւր՝ զՄարութէն, Առաքելն, և որդին Մարութային՝ Ոսկանն, և որդի Ոսկան[ի]ն՝ Յարութունն, և որդի Առաքելին՝ Յովանն, ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք զմիւս հաւրեղբայրն՝ զԵղիազարն և զբողբոջ որդին իւր՝ զՆազարէթ, և զդեռաբուսիկ դուստրն իւր՝ Մէրիջանն. ամէնս։

70բ (ԺԹ դ., շղագիր) Դաւիթ կաթողկոս Ամենայն Հայոց, որ զսուրբ մատեանս զայ[ս] վանից Սրբուհւոյն Հռիփսիմէի մատոյց։

 

23

ԴԷԼՕՐԻԵՐ

ԱՌԱՐԿՈՒԹԻՒՆ ԱՌ ՊԱՊՆ ՊԻՈՍ։ ԶԻ՞ՆՉ Է ՓԱՓ։ ԶԻ՞ՆՉ Է ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

Աստրախան                                                                                                        ՌՄԾԵ−1806

ԳՐԻՉ−ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Յարութիւն Դաւթեան-Տելանեան Ջուղայեցի։

ԹԵՐԹ՝ 68. չգրուած՝ 19բ−20բ, 21բ, 44աբ, 45բ, 68աբ։ ՊՐԱԿ՝ 5 (խառն՝ 12+20+10+12+14)։ ՆԻՒԹ՝ կապոյտ թուղթ, «1804» լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x17,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 12ա)։ ՏՈՂ՝ 24−25։ ԿԱԶՄ՝ ոսկեդրոշմ զարդաշրջանակով և թիկնազարդերով դեղնաւուն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ կապոյտ թուղթ, լուսանցակողերը՝ դեղին։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ, մասն աստառի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մի քանի թերթեր վերանորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա−19ա Առարկութիւն առ նորին փափական սրբութեան Պիոսի Վեցերորդի, շարագրեալ գալլիական լեզուաւ ոչ վաղհետէ հանգուցեալ պարոն Դէլօրիերէ և լոյս ածեալ թարգմանութեամբ ի լեզու ռուսաց։ Difficile est veritatem non dicere, այսինքն՝ Դժուարին է ոչ ասել զճշմարիտն։ Ի Վէնա, 1782 յամին։ Իսկ այժմ թարգմանեալ ի բարբառս հայոց նուաստ և ապիկար Յարութիւնէ Դաւթեան Ջուղայեցւոյ Տալանեան, ի Աստրախան քաղաքի, 1806 ամի

−1բ Նախազեկութիւն հեղինակէ (=թարգմանողէ՞) գրոյս – Ի մէջ մնացելոց այլ գրեանց առն...

2ա−19ա Սրբազնագունեղ հայր – Յամենայն նուագի, յորժամ մտածեմ վասն վեհագունեղի իշխանութեան եկեղեցւոյն... և խնդրեմ որդիական հնազանդութեամբ զօրհնութիւնս առաքելական։ Վերջ։

Բ. 21ա−43բ Զի՞նչ է փափ. շարադրեալ ի Վէննայ յումեմնէ աննախանձաբար բանասիրէ 1782 յամին

22ա−42բ Զի՞նչ է փափ – Փափն գայ ի Վէննայ՝ յաթոռանիստ քաղաքն Հռօմու կայսեր... Արդ... գիտեմք մեք, թէ զինչ է փափ։ Վերջ։

Գ. 45ա−67բ Զի՞նչ է եպիսկոպոս. ի Վէննայ, առ Յովսէփ Եդլեմ Կորցբեկ, 1782 յամին

46ա−67բ Զի՞նչ է եպիսկոպոս – 1. Ինքն Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, թէպէտ որդի Աստուծոյ... 36. Եւ փափն Պիոս Երկրորդ... քանդի գիտեմք, թէ զինչ է եպիսկոպոս։

§ Ա−Գ նիւթերը գրիչ−թարգմանչի կողմից գրուած են եղել առանձին−առանձին, ինքնուրոյն էջակալմամբ, իսկ յետոյ միացուել՝ մի կազմի մէջ։

 

24

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Իլով                                                                                                                    ՌԿԴ−1615

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր Վարդի որդի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Գրիգոր աբղյ Աւգսէնդիոսի որդի։

ԹԵՐԹ՝ 390. չգրուած 1ա−2բ, 5բ, 380ա−90բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԼԳx12(Է, ԺԵ, ԺԹ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19,5x15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 139ա)։ ՏՈՂ՝ 25։ ԿԱԶՄ՝ գծադրոշմ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, տեղ−տեղ ցեցակեր և այրուածքի հետքեր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա−265ա Դիոնէսիոս Արիոպագացւոյ... [Մատենագրութիւնք. թրգմ. Ստեփանոս Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե՛ս ձեռ. №49, 2ա−337բ, §Ա/4ա−59ա։ Բ/59բ−120ա։ Գ/120ա−233բ։ Դ/233բ−40ա։ Ե/240ա−65ա (չիք §ժբ, իսկ §ժ−ն՝ §ժա−ից յետոյ. նման № 22-ին)։ Յիշատակարան թարգմանութեան՝ 271ա։ Յաւելեալ ունի.

ա. 3աբ Պատճառ Դիոնէսիոսի – Դիոնէսիոս Աթենացի էր, որդի Սոկրատայ... Եւ Ստեփաննոս Սիւնեաց եպիսկոպոսն թարգմանեաց ի Կոստանդնուպոլիս և եբեր մեզ։

բ. 265ա−71ա Պատմութիւն սրբոյն Դիոնիսի եպիսկոպոսի, որ է որդի Սոկրատայ՝ գլխաւորի Աթենացւոց, որ կոչի իմաստասիրաց քաղաք – Պատմեաց յաղագս անձին իւրոյ երանելին Դիոնէսիոս...

Բ. 273ա−379ա [Ճառք Ներսիսի Շնորհալւոյ, Յովհաննու Ոսկեբերանի և Գրիգորի Լաբրոնացւոյ]

Տե՛ս ձեռ. № 22, 181ա−264ա. §ա/273ա−97ա։ բ/397բ−301բ։ գ/302ա−10բ։ դ/311ա−21բ։ ե/321բ−50ա։ զ/350ա−77ա։ է/377բ−9ա։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

271բ Փա՜ռք... որ զաւրացոյց զտկարութիւնս իմ՝ ժամանել ի լրումն գրաւորական քաղցր և փափագելի և գերահռչակ տարիս, յամի ութհարիւրերորդի տասներրորդի առաջներորդ թուաբերութեան ժամանակի Հայոց (1362)։ Գրեցաւ տարս աստուածային կրկնապատում սրբոյս Դիոնէսիոսի Արիոպագացւոյ՝ հետևողի սրբոյն Պաւղոսի առաքելոյն, հրամանաւ և արդեամբք ողջախոհ և իմաստուն կրաւնաւորի տէր Յովհանիսի Սեբաստացւոց, աթոռակալի տէր Ստեփանոսի, որ և ստացաւ մեծափափագ տենչանաւք զգիրքս աստուածարեալ ի սփոփանս մխիթարութեան անձին իւրոյ սրբասիրի։ Արդ, որք հանդիպիք սրբոյ տարիս լուսաբաշխի, յիշեսջիք զվերոյգրեալ տէր Յոհանէ, և զծնաւղսն ըստ մարմնոյ՝ զպարոն Պարոնշահն և զՏիկին՝ զփոխեալսն առ Քրիստոս, և զպատուելի եղբարսն իւր՝ զիմաստուն վաճառական զպարոն Յակոբն և զՂազարոս գրամարտիկ, և զպարոն Աւագն՝ փեսայացեալն նոցին, նաև զքոյրն և զամենայն արեան մերձաւորսն, որպէս զի տացէ նոցա Տէր կեանս կրկինս...//(272ա)... Այլ և զտրուպս ամենայն գրոցաց զԱւետիս Նատերանց յիշեցէք ի Տէր, և Աստուած զձեզ յիշէ։

Ո՜վ տէր Յոհանէս, զտաժանեալս ի սմա յիշեա, և զքեզ Տէր յիշեսցէ։ Եղև սկիզբն և կատարումն սորա ի մեծահռչակ, բազմամարդ, յոլովաժողով, գանձունակ բարելի քաղաքս Սուլխաթ, կոչեցեալ Ղրիմ, ի վերաբնակ հայաժողով թաղս Հողայարկեա, ընդ հովանեաւ սրբոյ խորանացս Սրբոյն Սարգսի և այլ սրբոց, ի թագաւորութեանն Հայոց Կոստանդեայ, եւ ի կաթողիկոսութեանն տեառն Մեսրոպայ առաքինոյ, եւ այսմ նահանգի առաջնորդի` տէր Ստեփանոսի։ Արդ, քանզի ոչ գտանէր աւրինակս այս ի քաղաքս և ոչ ի վանորայսն, և փափագ տենչանած նեղեր զիս, թէ վասն է՞ր ոչ գտանի այս գիր պատուական. մինչև էհաս ինչ գնալ յերկիրս Հայոց, ի թագաւորական քաղաքն Սիս, ոչ թէ վասն տարիս միայն, այլ և վասն կրսերագունի եղբաւր իմոյ Գրիգորի առնել եպիսկոպոս նահանգի Խաղտեաց։ Եւ գտեալ զաւրինակ սորա՝ գրեցի մեծաւ փափագմամբ, և բերեալ փոխարկեցի և տեառն իմոյ տէր Յոհանիսի, որոյ յոյժ ուրախացաւ ի գալ աւրինակի սորայ և բա//(272բ)զում սիրեցոյց մեզ։ Յիշեցէք և զծնողսն մեր՝ զՆատեր բազմամեայ ծեր գրչի ժրաջան, և զմայրն իմ, և զնոր աւծեալ վերատեսուչ Խաղտեաց գաւարին՝ զտէր Գրիգոր, որ է իմ հայր՝ ըստ հոգւոյ և եղբայր՝ ըստ մարմնոյ և որդի հոգևոր՝ ըստ ուսման, ըստ Պօղոսի, որ ասէ. Ես ծնայ զձեզ Աւետարանաւն ի Քրիստոս Յիսուս, և զմիւս եղբայրն՝ Ստեփանոս քահանայ, և զքոյրն միաւոր, և զայլս, որ ընդ մեզ են պշուցեալ վասն աւգտի և կենաց հոգոյ... ամէն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

379ա Փա՜ռք... Գրեցաւ աստուածաբան գիրքս այս Դիոնէսիոսի Արիոբագացոյն եպիսկոպոսի, ի յաշխարհս Րուսաց, ի մայրաքաղաք Իլով,ի վանք՝ ընդ հովանեաւ Սուրբ Հաճկատար Աստուածածնի, յամի Ռ−երորդի ԿԴ−երրորդի (1615), դեկտեմբեր ամսոյ Թ−երորդի, օրն շաբաթ՝ սուրբ Նիկոլայոս հայրապետի, ի թագաւորութեան Երրորդի Զիկմունտի մեծ և յաղթող թագաւորի, և սուրբ և ընտրեալ հայրապետի, որ յանուն Մելքիսէդ նա կոչի, և սուրբ ուխտի միաբանից եղբարցն տէր Հազար վարդապետի և տէր Ստեփանոս եպիսկոպոսի, և տէր Գրիգորի Անկուրցի, և տէր Յովանէս Վանցի կուսակրօն քահանային, և տէր Սահակ կուսակրօն քահանայի։ Եղև զրաւ շարագրացս այս աստուածաբան գիրքս ձեռամբ անարժան Գրիգորի՝ Վարդի որդի, ի վայելումն Գրիգորի աբեղայի Իլովցի, Աւգսէնդիոսի որդի։ Աստուած բարով վայելել տացէ, որ ներողութեամբ Աստծու սկ[ս]ա և ողորմութեամբ նորին աւարտեցի։ Արդ, աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք ի սմա կարդալով կամ աւրինակելով, անմեղադիր լերուք ի խոշորանացն և սխալանացն, և երեսս անկեալ աղաչեմ՝ յիշե//(379բ)ջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր...

Կնքադրոշմ՝ 5ա, 189բ, 379բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝ 1ա Գիրք Դիոնէսիոսի։

 

25

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Էջմիածին                                                                                                            ՌՄԺԵ-ՌՄԺԷ-1766-1768

ԳՐԻՉ-ՍՏԱՑՈՂ՝ Վարդան Աստապատցի։

ԹԵՐԹ՝ 369. չգրուած՝ 3ա-6բ, 199ա-200բ, 283բ, 368ա-9բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԲx12(Ա 6, ԺԳ, ԺԷ, Ի, ԻԲ, ԻԶ, ԻԸ, Լ, ԼԲ 10, ԻԱ, ԻԳ, ԻԷ, ԻԹ, ԼԱ 14, ԻԵ 16)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով՞ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,1x17,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (7ա-198բ, 365ա-7բ), միասիւն (1ա-2բ, 201ա-304բ)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 309ա)։ ՏՈՂ՝ 33։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ ծաղկազարդ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1, թուղթ, սկզբից։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ՝ցեցակեր, թրջուածութեան հետքեր, փոքրիկ պատռուածքներ, կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 7ա−197բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Լեհացի]

Տե´ս ձեռ № 110, 1բ-351ա. Յռջբ./7աբ։ 1/7բ−50բ։ 2/50բ−92ա։ 3/92ա−172ա։ 4/172ա−8ա։ 5/178ա−97ա (միայն §§ ա-ժ)։ Պատմութիւն Դիոնիսիոսի՝ 195բ−7ա։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ 197աբ (տե´ս № 109, 404ա−5բ)։

Բ. 201ա−83ա Համառօտաբար գումարումն հաւաքաբանականի աստուածաբանութեանս մատեան... Հաւաքեալ... Պետրոսէ Հռոմկլայեցւոյ, ի վարժարանս Սրբոյ Էջմիածնի...

Տե´ս ձեռ. №129, 3բ-95բ. Յռջբ/201աբ։ Ցանկ/202ա։ §§ ա-ժա/202ա−83ա։ Չունի վերջին այբբենական ցանկը։

Գ. 1ա−2բ, 284բ−364բ [Քարոզք Սիմէօնի Երևանցւոյ]

ա. 1ա−2ա Նախերգանք ի վերայ Սուրբ Էջմիածնի սրբոյ մօրս մերոյ - Արդ, ամենաբարին Աստուած... (հատուած § դ−ից, 311ա−2բ)։

բ. 2բ [Ն]որին [Ս]իմէօնի [Ք]արոզ վասն ողջունի, ի բանն, թէ՝ Յոր տուն մտանիցէք, ասասջիք՝ Ողջո՛յն տանս այսմիկ - [Ս]ովորութիւն է ծաղկանց ծնողաց... թէպէտ էր կենդանի//... (շար. 2 թերթ կտրուած հանուած)։

գ. 284բ−6ա Նախերգանք և յառաջաբանութիւն քարոզից, որք ասել պատշաճին յայնպիսի տեղիս, որքան զասօղն մեծագոյն և գլխաւոր գտանիցի և հրամայօղն իսկ քարոզչին - Յայտնի իսկ է հարցդ և եղբարցդ իմ...

դ. 286ա−326ա Քարոզ ի բանն Դաւթի, որ ասէ. Աստուած հիմունս էարկ... որ նկատէ բազում տեսակ ողորմութիւն Աստուծոյ և, մանաւանդ, ի յատկութիւն ազգիս հայոց, և ի  գերիշ[խ]անութիւն աստուածակերտէ սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, և, վերջապէս, շարահիւսեալ և համեմատեալ ի գրոց աստուածայնոց և արտաքնոց փիլիսոփայից, յումեմնէ Սիմէօն յանարդիւն վարդապիտէ Երևանցւոյ... - Ամենասրբոյ Հոգւոյն Աստուծոյ՝ քաղցրունակ քնարն...

ե. 326ա-33ա Նորին Սիմէօն վարդապետի Քարոզ վասն ողջունի, ի բանն Քրիստոսի, որ ասէ, թէ՝ Յոր տուն մտանիցէք, նախ ասասջիք՝ Ողջո՛յն տանս յայսմիկ... - Ամենաբարի բնութիւն, ամենաբաւական ողորմութիւն...

զ. 333ա−42ա Նորին Սիմէօն վարդապետի Քարոզ վասն սրբալոյս և աստուածագործ մեռոնին, արտահանեալ ի սրբոյն Դիոնիսիսէ և ի սրբոյն Գրիգորէ Նարեկացւոյն - Առլցեալ աստուածեղէն Հոգւովն...

է. 342ա−56ա Նորին Սիմէօն վեհապետէ Երևանցւոյ Քարոզ ի բանն, որ գրի յԵլից. Ե´կ, առաքեցից զքեզ յԵգիպտոս... - Ըստ աստուածաբանից եկեղեցւոյ և ըստ իմաստասիրաց...

ը. 356բ−64բ Քարոզ և կտակ Մեծի Ուրբաթի Տեառն մերոյ, ի նոյնոյ Սիմէօնէ, վասն չարչարանաց − Սարսափիմ և զարհուրիմ, ո՛վ սիրելիք...

Դ. 365ա−7բ Բռնադատութիւն վասն սրբալոյս մեռունին. ասացեալ է Թովմաս այրի քահանայէ (ծայրակապ՝ ՙԹովմաս այրի քահանայէ բան առ սուրբ շնորհալի մեռոնըն»+51 տուն) - Թորեալ իւղ սուրբ անուն կենաց քեզ կցեալ... / Եւ  ի խնդրոյ Յովսէփ պետին երանեցեալ, /ՌՃՀԸ (1729) թւին երգեալ... /Զի լինիցիմք փորձութեանց չարին փրկեցեալ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 13ա (Վարդան գրչի) ////: /.///:://::/.///::////: (ՙՎարդանս»)։

19ա ///:/.////:://::/.///::////:/:////:: /:;///::/. (ՙՎադանս գրեց ժ») թվին ՌՄԺԶ (1767)-ին։

109բ ////:/.////::/::/.///::////:/:////:./::////::/. (ՙՎարդանս գրեց ժ») թվին ՌՄԺԶ (1767) Նոյեմբերի Ի։

145ա ////:/.////::/::/.///::////:/:////:/::////:: (ՙՎարդանս գրեց ժ») ի թվին ՌՄԺԶ (1767), Նոյեմբերի վերջն։ Ի սաստիկ ցրտոյ ոչ կարեմ գրել, այլ վասն հարկի է։ Ո՛վ եղբայ[ր], անմեղադիր լեր վասն յոռութեան գրիս, քանզի այս է կարս իմ. ողջ լեր։

147ա Ոտից մոխիր տիրացու Վարդանս գրեցի ՌՄԺԶ (1767), Յունուարի մուտն, բայց խոշորութեան գրոյս ներել խնդրեմ։

197բ Եւ ես՝ յետինս ի բանասիրաց, իբրու թէ տիրացու և սուտանուն սարկաւագ տբցեբշվ (եղբայրագիր՝ ՙՎարդան»)։

198ա Օրհնեալ է Հայրն Աստուած... Աստուածագումար ժողովելոցդ... յայտ լիցի։ Երջանիկ հայրն իմ (իմա´ Աբրահամ Աստապատեցի)... գորովագութ համանուն Աբրահամա՝ հօրն հաւատուոյ, զնուաստ... իւր որդի՝ յետին սպասաւոր բան մի անգամ երկիցս սիրով հարկեաց ելանել ի յատեանս սարսափելի և խօսիլ զբան Տեառն առ ունկնդիրսդ... //(198բ) ... Արդ, սկիզբն արասցուք աստուծով զբանն մարգարէին, կամ զառաքելական և կամ տէրունական։

225բ Նուաստ Վարդան գերիս գծեցի ի վայելումն անձին իմոյ, որ եմ տեղեաւ Աստապատցի և կարգօք՝ սարկաւագ, ընդ հովանեաւ Սրբոյ Էջմիածնի։ Ներել ժտեմ ի ձէնջ վասն Աստուծոյ, վասն վատութեան գրոյս, զի կար իմ այսքան է։

226ա Ի թիւն ի ՌՄԺԸ (1769), ի տօնի Հրեշտակապետացն, օրհնուեցաք ընդ տէր Յօվակիմ եղբօր մերոյ, որ և յայսմ ամի եթող զիս որբ տէրն իմ և ինքն ել գնաց ի Լիմ կոչեցեալ կղզին, յոր և եսն յուսամ ի նոյնն կատարիլ։

246բ Եւ ես՝ յետնեալս ամենայնի... Վարդան սուտանուն սարկաւագս... աղաչեմ ներել սղալանացս... թիւն ՌՄԺԷ (1768), Մայիսի մուտն եղև Սուրբ Էջմիածնին։

283ա Եւ ես՝ յետնեալս ամենայնի և յետինս ի մանկանց եկեղեցոյ, լոկ անուն Վարդան, իբր թէ սարկաւագս, փափագեալ ի գեղս սորին, սկսայ գրել մեծաւ տե[ն]չմամբ, թէպէտ, նայելով վատութեան գրիս, ստրջանայ անձն իմ ի ձեռնարկելն իմ սմա։ Բայց ես, վերոյիշեալ բազմամեղ անձս, աղաչեմ հանդիպօղ հարցդ և եղբարցդ, զի զիս, զգրաւեալս մեղօք, անմեղադրելի առնիցէք, քանզի կար իմ այսքան զօրեաց, որ և միածին Որդին ներեսցէ յանցանաց ձերոց։ Եւ յետ այսր ամենայնի զհոգևոր ծնօղն իմ զտէր Աբրահամ Աստապատեցի արհիեպիսկոպոսն, և ընդ նմին զհոգեծին եղբայրս իմ և ուսումնակից՝ զցանկալին ասեմ, և զերկրորդն՝ Յովնաթան, զճշմարիտ սիրելին իմ զՅօվակիմայն, և ընդ նմին զԱհարօնն իմ ցանկալի, որ և յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ. ամէն։ Թիւն ՌՄԺԵ (1766) , Մայիսի ԺԶ, ի դրան Սուրբ Էջմիածնի։Ողջ լերուք. ամէն։ Հայր մեր,որ, և այլն։

284ա Փա՛ռք... Որոյ կարողութեամբ... եղէ սիրօղ և ցանկացօղայսմ... Քարոզգրքիս, ուստի և գրեցի իմով ապաշնորհ ձեռօք, յորում գոյ պարունակեալ... (թուարկւում են քարոզները)։ Այսոքիկ համենայնք են արարեալ և յարմարեալ տեառն Սիմէօնի յոգնիմաստի և շնորհապատճառի հայր ապետի Ամենայն Հայոց։ Եւ ես՝ յետնեալս ի բանասիրաց, ի ժամանակս սրբազանի վեհին՝ արտադրօղի սորին, ժողովեալ՝ վասն անձին իմոյ գրեցի ի վայելումն ինձ։ Վասն որոյ, յիշել մաղթեմ զմեղօք մեռեալ անձս՝ սուտանուն Վարդան սարկաւագս Աստապատցի անարդիւն, և զհամայն ն[ն]ջեցեալսն իմ... թիւն ՌՄԺԵ (1766), Մայիսի ԺԵ։

2. 282ա (Գրիգոր վարդապետի) Խաչէն մինչ ի վայր Ե շարք ես՝ լուսարարս գրեցի, Գրիգոր վարդապետ, որ ի ՌՄԺԷ (1768) թվին։ Ով ջնճէ՝ ինքն ջնջեալ լինիցի։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 258ա (Վարդան գրչի) Թիւն ի 1775, Օգոստոսի 14,  եկի Մօսկով ես՝ վարդան անմեղադիր վադրապետս։ Եւ տէր իմ՝ Աբրահամ վարդապետն գնաց առ բաղձալին իւր և զիս և զեղբարսն իմ եթող որբ։ 1777, Յունվարի 13, ի սուրբ ուխտն Ստաթէի, որ կոչի Տաթև, ի Սիւնիս։

367բ Իմ՝ Վարդան վարդապետին այ այս Քարոզգիրքս, որ ձեռացագրով իմով գրեցի և ետու իմ հոգևոր որդի տիրացու և փոքր Աբրահամին, որ մականուամբ կոչի Ափի, ի վայելումն անձին իւրյ։ Խլողն և կամ գողանողն ի սմանէ առ յիս սևերես եկեսցէ։ Թիվն 1783, Մարտի 29-ումն։ Վերջ։

114բ Ի ՌՄԼԴ (1785), Յուլիսի, ես՝ Վարդան աբեղայս եղէ եպիսկոպոս ի Սուրբ Էջմիածին։

2. Աստառ Բ (Աբրահամ ստացողի) Իմ՝ Աբրահամին է այս գիրս, զոր ստացայ արդեամբ իմով՝ ի վայելս անձին իմոյ, թիվն 1783, Մարտի 29-ումն։

226ա Աբրահամ անուն յոյժ խոտելի,

Որ և բազմաց նախատելի։

1784 և Փետրվարի 26-ին սուրբ Աթոռ մայրս մեր եկի ի Հաշտարխան քաղաքէն՝ ես րոտին Աբրահամս,  որ եմ որդի տեառն Վարդանայ վարդապիտին, և 1780 թուին և Յուլիսի մուտին, եկաաք յՕշական գիւղն, և սկսայ դաս առնուլ՝ ըզ Զի՞ հարցանես քարոզն, Սրբոյն Մեսրոպայ բարեխօսութեամբն։

198բ Ծառայ փրկչին՝ Աբրահամ չնչին։ Զայս Քարոզգիրքս, հանդերձ Դիոնէսիոսիւն և լուծմամբքն, է իմ՝ Աբրահամիս, որ եմ որդի տեառն Վարդանայ, աստուածաբան վարդապետի, արդեամբ իմով գնեցի՝ ի վայելս անձին իմոյ։ Աբրահամ դպիր, 7. 8 1785։

Աստառ Բ. Ի ժամանելն իմ

Ի թուականիս ազգիս մերոյ հայկական,

Հազարաւն նախ սկսելն է արժան,

Զերկհարիւրն հազարին արա կցական,

Զ ՙԼ» տառն զերկհարիւրին արա զուգական,

Ըզչորեքին թիւն առասցես սմա ածական

                                       (1785)։

Իմասցես, ապա ի վերայ նորա առնիցես՝

Հասնիլ մեր ի գեօղ պատւական։

226ա−ում նշուած ՙ1780»−ը հաւանաբար սխալ է և պետք է ուղղել ՙ1785»։

198բ 1786 և Մայիսի մուտն զերծայ զքերականութեան արհեստն և զտրամաբանականն սկսայ դաս առնուլ։

Եմ իսկ մեղօք ծանրաբեռնեալ,

Եւ ի խորս ստորազեղմեալ։

Գրչափորձ՝ Աստառ Բ. Կայէն եղբայր... Վասն գրչայ...։

 

26

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

Էջմիածի՞ն                                                                                                           ՌՃՁԷ-1738

ԹԵՐԹ՝ 236. չգրուած՝ 1ա-3բ, 234բ-6բ։ ՊՐԱԿ՝1x3+Ա-ԻԳx10+1x3։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,5x14։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 84ա)։ ՏՈՂ՝ 31։ ԿԱԶՄ՝ ճնշադրոշմ շրջանակագծերով սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ ­ Տպածոյ նկար՝ 5բ (“Bene scripsisti me Thoma")։ Կիսախորան՝ 6ա։ Ճակատազարդ՝ 54ա, 202ա, 209ա։ Զարդագիր՝ թռչնագիր։ Գոյներ՝ կապոյտ, կարմիր, բրոնզ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր։ Կազմի թիկունքը մասամբ պատռուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա−234ա [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Լեհացի]

Տե´ս ձեռ. № 110, 1բ-351ա. Յռջբ. /4ա։§ 1/6ա−53բ։ 2/53բ−103ա։ 3/103ա−202ա (գլ. Դ, բնաբան ԺԳ՝ 234ա)։ 4/202ա−9ա (անխորագիր՝ § դ−ե)։ 5/209ա−234ա (§ա-ժ)։ Պատմութիւն Դիոնիսիոսի՝ 231բ−3ա։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ 233աբ (տե´ս № 109, 404ա−5բ)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

233բ Փա՛ռք... երանելին Դիոնէսիոս, որ աստուածական բանիւն իւրով յաւէժ լուսաւորէ և յետկին հրաւիրէ, որոյ վասն կարի տռփացող եղէ մտակոյր/// (2 բառ ջնջուած), ըստ օրինակին գաղափարեցի՝ ի վայելումն խղճալոյս, ի Սուրբ Է[ջմիածի՞]ն, սուղ ինչ աւուրբք։ Ի պէտս հասկացողաց պատւով գրեցի։ ՌՃՁԷ (1738) թվին Հայոց։

 

27

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԸ­XVIII

ԹԵՐԹ՝ 72. չգրուած՝ 1ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Թx8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x14։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 49ա)։ ՏՈՂ՝ 42։ ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, անկիւններն ու թիկունքը՝ դեղնաւուն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, թուղթ, մասն աստառի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ­տեղ խոնաւութեան հետքեր, 1-ին թերթը կարկատուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ−72բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Լեհացի]

Տե´ս ձեռ. № 110, 1բ-351ա. Յռջբ. /չիք4ա։§ 1/1բ−15ա։ 2/15ա−32ա։ 3/32ա−60ա։  4/60ա−2ա։  5/62ա−72բ (§ ա-ժ)։ Մի շարք գլուխներ՝ անխորագիր, մեկնութիւնները՝ զեղչուած (տե՛ս գրչի յիշատակարանը)։ Պատմութիւն Դիոնիսիոսի՝ 71բ−2բ։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ չիք (տե´ս № 109, 404ա−5բ)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

72բ [Բ]ան առ ընթերցօղս մատենիս − [Ե]ւ գիտելի է, զի գիրքս աստուածաբանական սրբոյն Դիոնէսիոսի յառաջագոյն թարգմանեցեալ էր ի գերիմաստն սրբոյն Ստեփաննոսէ, որ է եպիսկոպոս Սիւնեաց, բայց գոլով կարի խրթնածածուկ և դժուարիմաց, և բնաբանն ի բազում տեղիս փոփոխեալ, իմացւածն յընթերցողաց ոչ ըմբռնիւր բաւականապէս, վասն որոյ, փոյթ անձին կալեալ ամէնիմաստ վարդապետին Ստեփաննոսի յԻլովացւոյ, զսա, հանդերձ մեկնութեան, վերստին թարգմանեաց, զի մի´ զրկեցին ազգք հայոց ի համեղագունոյ պտղոյ սոյնոյ մատենի։ Եւ թէպետ մեկնութիւնն սորին էր կարի վայելչագոյն և լի իմաստիւք, որ գրեթէ զոչ իմն տարակուսանս թողոյր ի միտս ընթերցողաց, այլ զհամայնս քրթնածածուկս բանս լիովին բացայայտէր, բայց պատճառք զանազանք չետուն թոյլ մեզ գաղափարել ըստ բնաբանին։ Նախ. զի ոչ էաք ձեռնահաս վասն գոլոյն մեր պատաղացեալ ի պէս պէս գործ հարկաւորս, Բ. զի գաղափարն էր յանարհեստ գրագրէ գծարգեալ, յորում գտանիւր այլազան դիտաւորութիւնս անհամեմատ բնաբանին և աշխատանս բազումս յաւելոյր մինչև ի գտանելն զստոյգն, յորոյ պատճառէ նաև յուրեք ի բնաբանսն գտցես զխարբալեցեալս դիտաւորութիւն վասնի//... (շար. թափուած)։

 

28

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԷ-XVII

ԳՐԻՉ՝ Յոհաննէս քհյ Երևանցի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Մարտիրոս քհյ։

ԹԵՐԹ՝ 233. չգրուած՝ 1ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա­Իx12 (Ա 11, Ե, Ժ, ԺԸ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,5x16։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 4ա)։ ՏՈՂ՝ 32։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն անզարդ կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կանաչ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 5+5, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ ­ Դիոնիսիոս Արիսպագացի՝ 2բ։ Կիսախորան՝ 3ա, 223բ։ Ճակատազարդ՝ 54ա, 106ա, 202բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային։ Զարդագիր՝ առիւծագիր, ձկնագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, սև, դեղին։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, եզրահատումից լուսանցազարդերը վնասուած, ԺԸ և ԺԹ պրակները յետ ու առաջ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ−233բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Լեհացի]

Տե´ս ձեռ. № 110, 1բ-351ա, Յռջբ./1բ-2ա։ §1/2ա-53բ։ 2/53բ-104բ։ 3/104բ-202ա։ 4/202ա-9ա։ 5/ 209ա-33բ (§ ա-ժ։ Թ թղթի ՙԲնաբան առաջին»-ը անջատուած կիսախորանով)։ Պատմութիւն Դիոնիսիոսի՝ 232ա-3բ։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ չիք (տե´ս № 109, 404ա-5բ)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

   202բ Ո՛վ հարք և եղբարք, աղաչեմ զձեզ, յորժամ հանդիպիք այս սուրբ գրքոյս՝ կարդալով կամ օրինակելով, յիշեցէք զստացօղ սորա զՄարտիրոս  քահանայն, նաև զծնօղքն իւր։ Նաև զմեղապարտ փծուն գրչակս Յոհանէս քահանայս յիշեցէք, և դուք յիշեալ լիջիք (նման՝ 105բ, 170ա, 197ա)։

223բ Զստացող սուրբ գրոյս՝ բարեմիտ, հանճարեղ և իմաստնասէր զտէր Մարտիրոս քահանայն, որ բազում սիրով ետ զսուրբ գիրքս գրել՝ յիշատակ իւրն և իւր ծնօղացն, և ազգականացն ամենեցուն, և զիս՝ զմեղաւոր ի յետինս ի կարգաւորաց զՅոհաննէս քահանայս, որ ես Երևանցի, յիշել աղաչեմ, ո՛վ դասք քահանայից և սրբասէր կրօնաւորաց, քանզի կարն մեր այս էր։

 

29

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 191։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԶx12 (Դ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,5x15,5։ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 6ա)։ ՏՈՂ՝ 32։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ տպածոյ պատկերներ. ՙԱննա Մարգարէ», ՙՍիմէոն», ՙՄարիամանք» (Ա), ծաղկաթուղթ (Բ), լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ ­ Կիսախորան՝ 3ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, մոխրագոյն, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 44-րդ թերթը 2 բեկորից, նորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ
1ա−191բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Լեհացի]

Տե´ս ձեռ. № 110, թերթ 1բ−351ա. Յռջբ./1աբ։ § 1/1բ−42բ։ 2/43ա−83բ։ 3/83բ−165բ։ 4/165բ−71բ։ 5/171բ−90բ (§ ա-ժա)։Պատմութիւն Դիոնիսիոսի՝ 190բ−1բ։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ չիք (տե´ս №109, 404ա−5բ)։

 

30

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 332. չգրուած՝ 1ա, 327ա-32բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԷx12 (ԺԷ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (մի մասը՝ լուսադրոշմով)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,5x15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 99ա)։ ՏՈՂ՝ 25։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կաշի։ միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ բամբակեայ կարմիր գործուածք (Ա-ն մանր վանդակներով), լուսանցակողերը՝ ծաղկազարդ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4+4, սպիտակ թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ Դիոն. Արիսպագացի, շուրջը չորս ծնկաչոք վարդապետներ՝ 4բ։ Կիսախորան՝ 5ա։ Ճակատազարդ՝ 77ա, 152ա, 290ա, 298բ, 316ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, սև, կանաչ, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, փոքրիկ պատռուածքներ։ Կազմի կաշին քերծուած, Բ փեղկը վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ-326բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Լեհացի]

Տե´ս ձեռ. № 110, թերթ 1բ-351ա. Յռջբ./2ա-3ա։ § 1/3ա-76ա։  2/76ա-150ա։ 3/150ա-289բ։ 4/289բ-97բ։ 5/297բ-325բ (§ ա-ժ)։ Թ թղթի ՙԲնաբան առաջին»−ը անջատուած ճակատազարդով)։ Պատմութիտւն Դիոնիսիոսի՝ 325բ-6բ։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ չիք (տե´ս № 109, 404ա−5բ)։

 

31

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

Էջմիածի՞ն                                                                                                           ՌՃԼԲ ­ 1683

ԳՐԻՉ՝ Ստեփաննոս քհյ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Տէր Մովսէս և Տէր Սիմոն աբղյք։

ԹԵՐԹ՝ 219. չգրուած՝ 27ա-9բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԸx12 (Ա 11, ԺԸ 16)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,5x15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 1ա)։ ՏՈՂ՝31։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուը՝ տախտակ, աստառը՝թուղթ, լուսանցակողերը՝ ծաղկազարդ (վերին լուսանցակողին. ՙՂուկաս եպիսկոպոս Կարնեցի»)։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 12+12, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ ­ Դիոն. Արիսպագացի՝ 2ա։ Կիսախորան՝ 207ա։ Ճակատազարդ՝2ա, 48բ, 96ա, 187բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, ձկնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, սպիտակ, սև, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նախկինում վերանորոգուած, առանձին թերթեր կարկատուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-216ա [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Լեհացի]

Տե´ս ձեռ. № 110, թերթ 1բ-351ա. Յռջբ./1աբ։ § 1/1բ−48բ (չունի ընդհանուր խորագիր)։ 2/48ա−95բ։ 3/95ա−187ա։ 4/187բ−93բ։ 5/193բ−214բ (§ ա-ժ)։ Թ թղթի ՙԲնաբան առաջին»−ը անջատուած կիսախորանով)։ Պատմութիտւն Դիոնիսիոսի՝ 215բ−6ա։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ 216աբ (տե´ս № 109, 404ա−5բ)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 157ա (Գրչի) Ո՛վ սուրբ ընթերցօղ, յիշեցէք Ստեփանոս գրչեակս և ստացօղ գրոյս՝ Սիմէոն և կրօնաւոր Մովսէսն. ամէն։

206բ Զստացօղ սուրբ գրոյս բարեմիտ և ողջախոհք տէր Սիմէոն  տէր Մովսէսն, որ բազում սիրով ետուն զսուրբ գիրքս գրել՝ յիշատակ իւրեանց և ծնօղացն, և ազգականացն ամենեցուն, և զիս՝ զմեղաւոր և յետինս կարգաւորաց զՍտեփանոս քահանայս, յիշել աղաչեմ, ո՛վ դասք քահանայից և սրբասէր կրօնաւորաց, քանզի կարն մեր այս էր։

216ա Որ ողորմի ստացողի սուրբ տառիս տէր Մովսէսն, տէր Սիմէոնն, որ բազում սիրովք և փափաքեալ սրտիւք ետուն զսուրբ գիրքս գրել՝ յիշատակ իւրեանց և ծնօղացն։ Եւ մեղաւոր փծուն գրիչս՝ Ստեփաննոս քահանայիս, որ անունս ունիմ և գործ՝ ոչ, յիշողն յիշեալ լիցի յաւուրն դատաստանի։ Գրվեցաւ թվին ՌՃԼԲ (1683), Մարտի ամսոյ Ժ։

2. 216բ (Ստացողների) Դարձեալ կրկին և երեքկին աղաչեմք յիշել զմեզ՝ զՍիմէոն և զՄովսէս աբեղայքս, որ կարի սիրով ստացանք զսա յիշատակ մեզ և ծնողացն մերոց և եղբարց, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Յիսուսէ. ամէն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. Լուսանցակող (1780-ից առաջ) Ղուկաս եպիսկոպոս Կարնեցի (յետագայում՝ կաթողիկոս)։

2. Պահպանակ Բա (շղագիր) ի ՌՄԼԴ (1785) թուոջ և ի Յուլիսի ԻԳ, երեքշաբաթի աւուրն, ել Ղունկիանոս վարդապետն ի սրբոյ Աթոռոյս՝ ի գնալ յուխտ և յերկրպագութիւն սուրբ տնօրինական տեղեացն։

Կնքադրոշմ՝ 2ա, 48ա, 95ա, 187բ, 216բ (միայն վերջինը կիսով չափ ընթեռնլի)՝ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ///Սիմէօն///ՌՃԼԷ (1687)։ 216բ (հաւանաբար՝ ՙՄովսէս»)։

 

32

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

Շոռոթ                                                                                                                 ՌՃԺԹ−1670

ԹԵՐԹ՝ 367+1 (կրկ. 133)։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԼԱx12(Ա, ԼԱ 9, Լ 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,5x14։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 367ա)։ ՏՈՂ՝ 26−28։ ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն կաշի, դրոշմազարդ, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ բազմերանգ գոլերով մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ−Կիսախորան՝ 4ա։ Ճակատազարդ՝ 94ա, 180ա, 324բ, 354ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային, եղջիւր (67ա, 221ա)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մեկնութիւն Սաղմոսաց։ ԺԱ դ.։ 2(Ա−Բ)+1(Գ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի երկտակուած (Ա−Բ) և 4 թերթի ընդլայնակի հատուած վերին կէսերից (Գ). եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գա)։ Կարդալ՝ Գբ «...ժամանեցին ի պահս յաչք իմ։ Պահս աստ զչափս գիշերոյ կոչէ...» (ունի մէջբերումներ ՀԶ−ՀԷ սաղմոսներից)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. գրադաշտը թանաքից գունափոխուած, տեղ−տեղ խոնաւութեան հետքեր, 1-33 նորոգուած, սկզբից և վերջից 3-ական կտրուած թերթերի մնացորդներ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա−367բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրագմ. Ստեփանոս Լեհացի]

Տե՛ս ձեռ. № 110, 1բ−351ա. Յռբջ./1ա−2ա։ §1/3բ−93ա (ընդհանուր խորագիր՝ չիք)։ 2/93ա−178ա։ 3/178ա−324ա։ 4/324ա−33բ։ 5/333բ−64բ (§ա−ժ։ Թ թղթի «Բնաբան առաջին»−ը անջատուած ճակատազարդով)։ Պատմութիւն Դիոնիսիոսի՝ 364բ−6բ։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ 367աբ (տե՛ս № 109, 404ա−5բ)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

367բ Գրեցաւ աստուածազեան գիրքս ութերորդ ամի թարգմանութեան (1662+8=1670) ի յերկիրըն Երընջակայ, ի գեօղաքաղաքն Շոռոթ, որ և զծրօղ սորին յիշել, զի զտրիտուրն հատուսցի ի Տեառնէ վարձս՝ ըստ բարեաց. ամէն։

 

33

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԳՐԻՉ՝ Յովանէս։

ԹԵՐԹ՝ 241+2 (կրկ. 1, 3). չգրուած՝ 1ա−դ, 169բ−70ա, 208բ, 209բ−10բ, 214բ։ ՊՐԱԿ՝ 22 (Ա−ԺԲ+10)x12 (ԺԵ 10, ԺԶ 14, ԺԸ 8, ԺԹ 4, ԻԱ 6, ԻԲ 9)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13,7x10,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 144ա)։ ՏՈՂ՝ 19 (2-204), 15-18 (205-233), 14 (234-241)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ (Ի դ.)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 2ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական (2ա)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ−տեղ կեղտոտուած, լուսանցաեզրերը թուլացած, կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, թիկունքը ճաքճքած, դռնակն ու կապիչները ընկած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա−133բ Ադամգիրք [ասացեալ ի տէր Առաքելի Սիւնեաց...]

Տե՛ս ձեռ. № 83, 2ա−100ա։ Ընդօրինակուած է Ադամգրքի Ա հատորը, որի մէջ մուծուած են Գ հատորի Ա. Ը գլուխները (21բ−8ա)։ № 83−ի համեմատութեամբ՝ գլուխներն ունեն խառը դասաւորութիւն՝ հետևեալ յաջորդականութեամբ. Ա հատոր – գլ. Ա−Դ, Գ հատոր – գլ. Ա, Ը, նորից՝ Ա հատոր – գլ. Ե, ԺԲ−ԺԳ, Ժզ−ԺԸ, ԺԵ, ԺԴ, ԻԱ−ԻԲ, ԺԹ, Ժ, Ը,Թ, Ի, ԻԴ−ԻԵ, ԻԶ (սկզբի մասը), ԻԳ, Զ−Է, ԻԶ («Բանս որ ըսկսաւ վասն Ադամայ» տողից մինչև վերջ՝ յիշատակարանով հանդերձ)։ Գլուխների տնաքանակը, յաճախ №83-ի համեմատ, պակաս է և դրանով աւելի մօտ 1799-ի հրատարակութեանը։

Բ. 134ա−241ա [Ոտանաւորք, Տաղք, Պատմութիւն, Մանունք]

ա. 134ա−43ա Ոտանաւորըս ասացեալ է Կարապետ վարդապետէ ի վերայ որդոցն Նոյի, որ բաժանեցին զաշխարքս Գ բաժին։ Այս վիճակեցօ Քամայ – Եկայք Ադամայ որդիք, արարածք ամէն միաբան... / Ինն հարիւր և նըսուն ինն թիւ (1550) այլ ի հետ նորայն։/ Ողորմելի Կարապետ վադրապետ և խիստ անպիտան...

Այս պոէմի վերջից մի հատուած, «Սուտ և անցաւոր աշխարհ» տողից սկսած, յաճախ հանդիպում է առանձին։

բ. 143բ−5ա Ֆըրիկան ասացեալ է Ողբ – Ով որ սիրէ կուժ ու կըթխայ, / Դուստր և որդիքն ի հետ նոր[ա]յ... /Ֆրիկն ասէ ողբով ըզսայ...

գ. 145բ−7ա Ասացեալ է Տաղ աւրհնութեան, տանուտերաց գովասանութիւն (ծայրակապ՝ «Այս Առաքելի վարդապետ») – Աւրհնեսցուք մեք միաբան՝/Հայր և զՈրդի և զՍուրբ Հոգին...

դ. 147ա−51ա Տաղ գովասանութիւն և աւրհնութիւն աւարտի վեր քրիստոնէից։ Տունս ԼԶ (ծայրակապ՝ «Ա−Ք» − Աստուածածին ամէնաւրհնեալ, / Ըզպաղատանըս մեր ընկալ... (հմմտ. № 11, 94ա)։

ե. 151աբ Տաղըս ասացեալ է դէմ սուրբ Աստուածածնին (ծայրակապ՝ «Ա−Ժ») – Աստուածածին, մայր լուսոյ, / Տաճար Բանին Աստուծոյ...

զ. 152ա−3ա Տաղ ասացեալ են սուրբ Աստուածածնին – Խնկի ծառի նըման ես, / Պտուղ դու քաղցրահամ ես...

է. 153ա−4ա Տաղ վասն թագօրի ասացեալ, որ կոչի նոր փեսի, վասն ուրախութեան (ծայրակապ՝ «Ա−Ք») – Աստուած աւգնէ թագաւորին, /Բաշխէ բազում կենդանութիւն... / Մարտիրոսն ասաց յետին...

ը. 154ա−5բ Տաղ՝ գովասանք խաղողի ասացեալ – Խաղո՛ղ, ըզքեզ գովել պիտի, բոլոր պտղովտ հաւասար, /Զի դու միասն ես գեղեցիկ, ամէն պտղոց թաճ և սալվար... / Ո՜վ Սարկաւարք Բերդակայցի...

թ. 155բ−8ա Տաղ վասն գինոյ ասացեալ – Այն առաջի ժամանակին, / Որ զպըտղայբերքն տնկերին... / Քո անունդ է Տիրատուր և իմ անունն՝ Աստուածատուր...

ժ. 158ա−9ա Տաղ վասն ուրախութեան ասացեալ (ծայրակապ՝ «Ազարիայ աբբ») – Արարաիչ Տէր քաղցրացօ վասն Ադամայն, / Եւ ծընօ ի սուրբ կուսէն Մարիամայն... /Ազարիայն, որ երգեց զայս բան...

ժա. 159ա−61ա Տաղ ասացեալ վերայ չափուի – Սիրտս ի փորս դողար վախուս, / Ձեռվիս ի բան չերթար յահուս... / Հիզիկ էրէց ժամանակաց, / Մտաց ասաց ամէն իրաց...

ժբ. 161բ−2ա Տաղ կաքվոյ, ողբ ասացեալ է – Նստեալ կայ ՚ւ լայ կաքվուկ ի քարին, / Ահաբեկ լինէր ի ձեռն որսորդին...

ժգ. 162բ−5բ Գովասանութիւն հերիսային, ասացեալ է Թոխա[թ]ցի Մինաս դպրի – Ի հողոյ հաւասար անձնէ/ Եւ անարժան ձեր ծառայէ... / Ի թուականիս հազար ամին/Եւ ԺԲ ալւելին (1563)... /Երգս գրած Մինասին...

ժդ. 166ա−70բ Տաղ ասացեալ վերայ ագահութեան – Սողոմոն այր իմաստութեան,/ Առ մեզ խաւսի բան խրատական... /Գերի Նաղաշ ողորմելի...

ժե. 170բ−1բ Տաղ Թուրկուրանցոյ ասացեալ ի վերայ անըզգամ կնոչոց – Աւրհնեալ անուն անմահ Բանին, / Որ ի կողէն ըստեղծեալ է կին... /Յովանէս ի կնկանէ...

ժզ. 171բ−3ա Տաղ վասն ղարիպի ասացեալն – Հոգի՛, ղարիպ մի՛ ասեր, թէ չէ իմ սիր[տ]ըս կարունի, / Ղարիպն ի յաւտար երկիր, աւա՜խ, խիստ դիժար կու լինի...

ժէ. 173ա−4ա Տաղ ուրախութեան ասացեալ – Մարտըն գար ծաղկներով, /Երկնից հավերըն կարդալով... /Մուրայ Խիկար, եղար յուսով...

ժը. 174բ−201ա Պատմութիւն մեծատան որդուն, որ զհայր և մայր վաճառեաց և գնացեալ օտար աշխարհն հարցաքնութեան – Էր մեծատուն այր մի և ունէր ինչըս բազում, ոսկի և արծաթ, և վայելեց բազում ժամանակ, և որդի ոչ ունէին... Բազում ամօք ուրախութեամբ կեցան և առ Աստուած փոխեցան։

«Պատմութիւն աղջկան և մանկան...» խորագրով յայտնի և քանիցս հրատարակուած (տե՛ս «Պատմութիւն Պղնձէ քաղաքին...» ժողովածոյի հրատարակութիւնները) թարգմանական սիրավէպի (սկ. «Այր մի էր իշխան...») մի այլ խմբագրութիւն։ 185ա−96ա օգտագործուած են Շնորհալու հանելուկները։

ժթ. 201բ−4ա Տաղ վասն ուրախութեան ծիծաղելոյ խումար մարդկանց – Յոյս կենաց արդարութեան, /Քաւիչ մեղաց մեղօորած... /ՅԱրզումցի Ծատուրն ասաց...

ի. 204ա−6ա Տաղ Առաքեալ վարդապետի ասացե[ա]լ աղօթից (ծայրակապ՝ «Այս Առաքել վարդապետի») – Աւրհնեալ անուն անմահ սուրբ թագօրին, /Յիսուսի Քրիստոսի Որդոյն միածնին...

իա. 206ա Չորս են կարք գիտութեան գիտնականացն – Նախ՝ որ գիտէ և թէպէտ գիտէ, զի գիտէ...

իբ. 206բ−8ա Տաղ Խաչատուր Կեչառցի վարդապետի ասացեալ – Ես եմ կորուսեալ ոչխար, բանօոր ի սուրբ տի հօտէն, / Հովիւ քաջ ի վայր հայէ, բարեխաւս քեզ երկիր ամէն... /Ո՜վ Կեչառեցի, մեղօք ընկղմեալք...

իգ. 211ա−14ա [Ծայրակապ՝ «Ա−Ք+յԱռաքելէ»] – Այբն Աստուծոյ է օրինակ, /Ուսուցանէ զքեզ համարձակ... /Ինձ Առաքել վարդապետի...

իդ. 215ա−31ա Առաքել վարդապետի ասացեալ աւետաւոր ի սուրբ Աստուածածնին և ծնունդն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Աւրհնեալ Հայր երկնաւոր, ծնօղ միածնին... (Տե՛ս № 81, 92ա)։

իե. 231բ−2բ Ողորմութեան, Առաքել վարդապետի ասացեալ է – Քան զամենայն գործս բարեաց, ողորմութիւն է պատուական, / Որ զհողեղէն մարդ մեղուցեալ Տեառն Աստուծոյ առնէ նման... / Ես Առաքել ձեզ աղաջեմ...

իզ. 233ա−41ա Կարապետի մեծի վարդապետի ասացեալ Խրատ պիտանի մանկանց եկեղեցոյ ոտնաօոր (ծայրակապ՝ «Ա−Ք+Կարապետէ») – Ամենայնի ըսկիզբն ես եմ, /Դուք լուարուք, զոր ինչ ասեմ...

Գ. [Յաւելագրութիւն՝ ԺԹ դ.]

ա. 209ա [Դեղ միջացաւի] – Առ ԺԲ դրամ ժիվայ...

բ. 241բ Քրիստոս որ... թըլփաթեցին... – Այսմաւուրքին ... մէչ է...

գ. 241բ Լուսաւորչին կընկան անունը ի՞նչ է – Մարիամ է...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

143ա Գրիչ գրիս Յովանէս անպիտան,

Դիպեցար բանիս պատուական.

Որք ընթեռնուք և միտ ածէք զայս բան,

Զի շատ աշխարհք, կըղզիք կայ ի միջի սորայն։

145ա Ես Յովանէս գծօղ սորայ,

Դրի օրինակ բանս ի սմայ.

Որք ընթեռնուք, զմեզ յիշէք,

Եւ ըզծնօղսն իմ զՈվասաբ. ամէն։

154ա Եւ անպիտան Յովանէս գրչէն,

Մեղաւոր եմք ամենևին,

Խնդրեմք ի քէն տաղ ողորմիցըն,

Աստուած օգնէ [թագաւորին]։

201ա Որ կարդայք և օրինակէք, յիշեցէք զգրիչս,

և ողորմիս ըստացէք ինձ մեղօորի,

Որ բազում ուրախութեան, արքաւութեան

դուք լինիք արժանի։

232բ Ես Յովանէս գծաւղ տառիս,

Աւրինակեցի բանս ի սմայ.

Որք ընթեռնուք, յիշման ածէք

Մեր ննջեցեա[լ]քնըն հօասար։

Գրչափորձ՝ 1գ զգործըս...։ 209բ է, ս, խ...։ 241։

 

34

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 5 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 357։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ։

ՎԻՃԱԿ՝ կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, փականներն՝ ընկած։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

ՌՄԺԷ−1768

ԹԵՐԹ՝ 100(1-100), չգրուած՝ 3բ, 100բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x4+Ա−Ըx12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,5x11։ ԳՐՈԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 76ա)։ ՏՈՂ՝ 23։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա−97ա Գիրք, որ կոչեցաւ Աղբիւր բացեալ, արարեալ և շարադրեալ տեառն Պետրոսի վարդապետի Նախիջևանցւոյ Աղամալեան... ի Սուրբ Էջմիածին, ի հայրապետութեան տեառն Սիմէոնի սրբազան կաթողիկոսի Ամենայն Հայոց և գերերջանկին, ի թուոջն ՌՄԺԳ (1764), Մարտի քսան

Տե՛ս ձեռ. № 2, 12ա−90բ. «Բան առ բարեմիտ ընթերցօղ»/5ա−9բ։ «Յորդորակ»/10աբ։ §ա−լբ/11ա−91բ։ «Անկիւնաւոր առ առակսն»/91բ։ Յաւելեալ ունի.

ա. 4աբ Երգ առ բարին Աստուած (ծայրակապ՝ «Պետրոսի») – Պարտաւորիս հանդեպ հնչեալ ձմեռնաբերն այն հիւսիս, /Զընթացս արգել և նահանջեաց ի յերկնային ուղւոյն զիս...

բ. 4բ Շնորհակալութիւն յԱստուծոյ – Յիսուս Որդի Հօր միածին, / Եղեր որդի սրբոյ կուսին...

գ. 10բ Երգ առ Հոգին Սուրբ (ծայրակապ՝ «Պետրոս») – Պանծալի անբիծ աղաւնի, /Մարդկայնոյ ազգի ընտանի...

դ. 92աբ Ցանգ գրքոյս, որ է սրբոց չորից աւետարանչացն գրեալ է Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ասացեալ առակքն – Յաղագս հաշտութեան. Գլուխ Ա՝ թղթահամար 13... ԼԲ. Յարքայութեանն Տեառն մերոյ՝ 162։

ե. 93ա−7ա Բնաբանք սրբոյ Աւետարանիս առակացն – Առաջաբանութեան վկայութիւնքն և բնաբան... առէք ի դմանէ զմնասն և տուք այնմ, որ ունի զտասն։

Բ. 97բ−100ա Նախերգանքս այս է քարոզի, յոյժ գեղեցիկ և պիտանի։ Քրիստոսի – Իսկական էութիւն... Մաղթանք. Տե՛ր, Տէ՛ր, տուր ինձ լեզու խրատու... Վերջ։

Գ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԸ դ.]

ա. 1ա−2բ [Քաղուածք յԱստուածաշունչ գրոց] – Եւ որք զիսն սիրեն՝ սիրեմ... (աղբիւրների շարքում՝ 1ա «Այս Պլուզ Յօհաննու բանն է»)։

բ. 31բ [Հայատառ պարսկերէն] – Արզայ յուշայ՝ խուբ նամէթ էս, / Վախտի հեսապ՝ ղըեամէթ էս։

գ. 91բ [Քառեակ] – Ատոք ցորեանս այդ ցանեալ, /Ցորեանս ի մէջ հողոյս ծածկեալ...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

92բ Փա՜ռք... Եղև աւարտումն գրքիս ՌՄԺԷ (1768) թուիս, Մարտի ԺԵ։

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ՌՄԺԶ−1767

ԹԵՐԹ՝ 156(101−256)։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԺԳx12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,5x11։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 102ա)։ ՏՈՂ՝ 21։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր (102ա)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 203−15 թերթերին խոնաւութեան հետքեր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

101ա−256բ Գիրք, որ է Ասացուածք, արարեալ գիտնոց վարդապետացն մերոց աստուածաբանիցն՝ ի փառս սրբուհւոյ Աստուածածնի և ի պարծանս մօրս լուսոյ Սրբոյ Էջմիածնի, որ է մայր մեր հաւատոյ, և մանկանց նոյնոյ Սիօնի մերոյ սրբոյ։ Եւ օրինակեցաւ ի հայրապետութեան տեառն Սիմէօնի սրբազան կաթողիկոսի Ամենայն Հայոց, ի թուոջ ՌՄԺԶ (1767), Դեկտեմբերի Ա

1. 101բ Այս ինչ կայ գրեալ ի մէջ սորին - Նախ՝ Սիմէօնի կաթողիկոսի քարոզ... Ութերորդ. Վասն գովութեան և պատուելութեան սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին...

ա. 102ա−26բ Ա. Նորին Սիմէօն վարդապետի Քարոզ վասն սրբալոյս և աստուածագործ մեռոնին, արտահանեալ ի սրբոյն Դիոնէսիոսէ և սրբոյն Գրիգորէ Նարեկացւոյ – Առլցեալն աստուածեղէն Հոգւովն...

բ. 126բ−55բ Բ. Կտակ Մեծ Ուրբաթու վասն չարչարանաց և խաչելութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ի բան առաքելոյն Պօղոսի, թէ՝ Կտակ ետ մահու հաստատուն է... – Սովորութիւն է մարդկան, յորժամ մեռանի մեռանի ոք... (155բ) Կատարեցաւ կտակս հաւաքմամբ ձեռամբ Աբրահամու վադրապետի Աստապատեցւոյ՝ ի բանից Յակոբայ Ղրիմեցւոյ, Յովհաննիսի Ջուղայեցւոյ և յայլ մեկնչաց, ի 1200 (1751) թվոջ, Փետրվարի ԻԲ։

գ. 156ա−92բ Գ. Նորին Սիմէօնի Քարոզ և ասացուած և ներբողեան ի վեցերորդ տեսակ յողորմութիւնն Աստուծոյ ի Սուրբ Էջմիածին, զոր ընկալաւ ազգս Հայոց իբրև զեզական և յատկապէս պարգև յԱստուծոյ՝ ձեռամբ սրբոյն Գրիգորի։ Ի նոյն բանն, թէ Աստուած զհիմունս էարկ նմա... – Արդ, ամենաբարին Աստուած...

դ. 192բ−202բ Դ. Բան վասն ողջոյն ասելոյ վարդապետաց, հաւաքեալ ի Մեսրոպ վարդապետէ Գանձակեցւոյ, և ի բանից նորին համառօտեցեալ և յղկեալ – Բազմագութ և մարդասէր է Աստուած...

ե. 203ա−22ա Գ. [Գրիգորի Տաթևացւոյ] Քարոզ Լուսաւորչի, ի բանն որ ասէ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, թէ՝ Ես եմ հովիւն քաջ... (Ձմեռան՝ ԿԲ) – Վարդապետք եկեղեցւոյ ասեն, թէ սատանայ նման է գայլի...

զ. 222ա−32ա Զ. Քարոզ Լուսաւորչին սրբոյ Գրիգորի, ի բան մարգարէին. Ով ես դու, վեմ մեծ կանգնեալ յառաջի Զօրաբաբելի կամ Յեսուայ, զի ի վիմի Է աչք են – Հոգեկիրք Հոգւոյն շնորհաց բազմազան մտօք քննեցին զբանս...

է. 232բ−41բ Է. Քարոզ ի վերայ ելման ի Վիրապէն սրբոյն Գրիգորի մեր Լուսաւորչ[ի], ի բանն. Դուք որք եկիք զկնի իմ... – Երբ գեղեցիկն Յովսէփ քաջագոյն գտաւ ի մարտի ցանկութեան...

ը. 241բ−6բ [«Ութերորդ. Վասն գովութեան և պատուելութեան սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին, ի բանն Արիստոտէլի», ըստ ցանկի՝ 101բ, լուսանցքում՝ «Սիրաք, Գ գլուխ, համար Դ»]. Գովեսցուք զարս փառաւորագոյնս և զծնօղս մեր ի սիրականութեան իւրեանց – Արիստոտէլ զանազանէ զպատիւն ի գովութենէ...

2. [Հաւաքմունք յԱստուածաշունչ գրոց և ի վարդապետաց սրբոց]

ա.247ա−9ա Ա. Յաղագս հաւատոյ – Հաւատն է յուսացելոց իրաց հաստատութիւն...

բ. 249ա−50ա Բ. Վասն կենդանի և մեռեալ հաւատոյ – Հաւատք առանց գործոց մեռեալ են...

գ. 250ա−2ա Գ. Բան վասն յուսոյ – Երանեալ է այր, որոյ անուն Տեառն յոյս է նորա...

դ. 252ա−3ա Դ. Յաղագս յուսահատութեանն, թէ ոչ է պարտ յուսահատիլ – Որպէս ծանր հիւանդն որչափ կենդանի է...

ե. 253ա−5ա Ե. Վասն սիրոյն – Գլուխ պատուիրանին՝ սէր է...

զ. 255բ−6բ Զ. Յաղագս սիրոյ ընկերին – Սիրեսցես զընկեր քո իբրև զանձն քո... իսկ որ երկնչի, չէ կատարեալ ի սէրն։

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ

ՌՄԺԶ−1767

ԳՐԻՉ՝ Գէորգ ժամարար։

ԹԵՐԹ՝ 20 (257-76)։ ՊՐԱԿ՝ 1x20։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,5x11։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 275ա)։ ՏՈՂ՝ 24։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր (258ա, 266բ)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ−տեղ թրջուածութեան հետքեր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 258ա−74բ [«Զայս փոքր թխտունս կոչի Լուծմունք». յիշատակարանից՝ 274բ]

ա. 258ա−66ա Է. Այր մի իջանէր յԵրուսաղեմէ յԵրիքով և անկաւ ի ձեռս աւազակաց... – Սքանչանալ պարտ է ընդ կարգաւորութիւն առակաւոր բանիս Տեառն... (բնաբանը՝ կրկ. 257ա)։

բ. 266բ−74բ Ով ոք իցէ ի ձէնջ մարդ, որ ունիցի բարեկամս... ասէ. Բարեկամ, տուր ինձ փոխ երիս նկանակս – Այս առակ և դատաւորին՝ միապէս խրատեն...

Բ. [Յաւելագրութիւնք՝ 1771 թ., նօտրգիր]

ա. 257բ [Քաղուածք քարոզից] – Քանզի Պետրոսի երանութիւնն...

բ. 275բ [Աղիւսակ գուշակութեան] – ԹԱ՛... ԹԹ՛ (հորիզոնական), ԹԱ՛... ԱԱ՛ (ուղղահայեաց)։ Որոյ գլուխն թագ ունի (՛), նա յաղթող է... Բայց աւաքին գիրն առաջ դիր...

գ. 275բ Գիր խոցի վերայ գրէ – Այս այն գիրն է, զոր Քրիստոս առաքեաց Աբգարու թագաւորին... Խ, Ս, Է, Ք, Վ, Փ, Բ։ ԽԷ−ն՝ խաչեալն Աստուած... Բեն-ն՝ բովանդակ...

դ. 276աբ Ժամամուտ սրբոյ Լուսաւորչին մերոյ – Ցնծայ այսօր, ցնծայ և զուարճանայ եկեղեցի սուրբ... (կից՝ յիշատակագրութիւն 1771 թ.)։

ե. 276բ Վախ չափելու աղօթքն է – Գոտկի կամ մահրամի վերայ կռնովդ չափէ...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 274բ (Գէորգ ժամարարի) Որ և զայս փոքր թխտունս կոչի Լուծմունք՝ ձեռամբ մեղաւոր, անարժան, տրուփ և ամենեցուտ ծառայ Գէորգ ժամարարս, որ և եղիցի յիշատակ ինձ և ծնողացն։ Արդ, աղաչեմ զձեզ, ով ոք որ հանդիպի սմայ, նախ ներումն շնորհի գրոյս անհոգութեան և սղալանացն, և ապայ յիշեսցիք զեղկելիս ի սուրբ և արժանայոր յաղօթս ձեր... թիվն Հայոց ՌԲՃԺԶ (1767), Մայիսի ԻԴ։ Կարապետի իննմին։

2. 276բ (Յաւելագրողի՝ § դ) Զգծողս յիշել մաղթեմ ի Տէր, ո՜վ սրբասուն մանկունք եկեղեցւոյ. 1220 (1771)։

ՁԵՌԱԳԻՐ Դ

Նոր Ջուղա                                                                                                           ՌՄԺԶ−1767

ԳՐԻՉ՝ Բարաղամ տրց։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Գրիգոր վրդ.։

ԹԵՐԹ՝ 60 (277−336). չգրուած՝ 277բ։ ՊՐԱԿ՝ 5x12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,5x11։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 280ա)։ ՏՈՂ՝ 26։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. եզրահատումից լուսանցագրութիւնները վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 277ա−332բ Համառօտութիւն ճարտաս[ան]ականի արհեստի, շարադրեցեալ ի Յօհաննիսէ վարդապետէ Կոստանդնուպօլսեցւոյ, ի փառս մեծագոյնս Աստուծոյ և ի զբօսանս հայկազունեաց ճշմարտասիրաց։ Տպագրեցեալ յօրինակէ (=Մարսել, 1674) գծագրեցաւ ի Նորն Ջուղայ, ձեռամբ քեալանթար պարոն Սարգսի որդւոյ տիրացու Բարաղամի ումեմն, ի վայելս Սուրբոյ Էջմիածնի հարազատ որդւոյ Գրիգորի ըղձուսումն վարդապետի՝ աշակերտի տեառն Ըռէթէոսի մաքրամիտ վարդապետի, յամի Տեառն 1767 և ի Հայոց 1216

− 278աբ Նախերգութիւն առ ընթերցօղ ուսումնասէրս – Ճարտասանականն ներհմտութիւն...

ա. 279ա−82բ Գիրգ 1. Յաղագս հանուրց իրաց պիտանաւորաց պատկանեցելոց առ արհեստն ճարտասանական (գլ. 1−5)։ Գլուխ 1.  Յաղագս բնութեան ճարտասանականի արհեստի և պաշտման ճարտասանի – Հարց. Զի՞նչ է ճարտասանութիւն...

բ. 282բ−95ա Գիրգ 2. Յաղագս առաջնոյ մասին ճարտասանութեան կամ յաղագս գտման (գլ. 1-10)։ Գլուխ 1. Յաղագս երկեկի պաշտման ճարտասանին... – Հարց. Քանապատի՞կ է պաշտօն ճարտասանին...

գ. 295ա−304բ Գիրգ 3. Յաղագս երկրորդի մասին ճարտասանութեան կամ յաղագս տրամագրութեան (գլ. 1-8)։ Գլուխ 1. Յաղագս նախկնաւորաց մասանց ասացուածոյ... – Հարց. Ի քանի՞սն մասունս բաժանի ասացուածն...

դ. 305ա−26ա Գիրգ 4. Յաղագս երրորդի մասին ճարտասանութեան կամ յաղագս ճոխաբանութեան (գլ. 1-15)։ Գլուխ 1. Յաղագս բնութեան ճոխաբանութեան... – Հարց. Զի՞նչ է յատկապէս խօսելով ճոխաբանութիւնն...

ե. 326բ−7բ Գիրգ 5. Յաղագս չորրորդի մասին ճարտասանութեան կամ յաղագս յիշողութեան (գլ. 1-2)։ Գլուխ 1. Յաղագս օգտի յիշողութեան – Հարց. Քանապատի՞կ է յիշողութեան...

զ. 328ա−9ա Գիրգ 6. Յաղագս հինգերորդի մասին ճարտասանութեան կամ յաղագս արտաբերութեան (գլ. 1−3)։ Գլուխ 1. Յաղագս հարկաւորութեան և մասանց արտաբերութեան – Հարց. Որքա՞ն էառ ճարտասանութիւնն...

− 329բ−32բ Ցանկ գրեանց և գլխոց այսորիկ գրգկան – Գիրգ առաջին. Յաղագս հանուրց իրաց... Յաղագս ենթադատութեան։

Բ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԸ դ.]

ա. 333ա Այս ներքոյ գրեալս երկոտասան խաչապաշտից անուն է – Հայք, հուք (=յոյնք), լաթինք, վէրք... հօլանդեանք, պռուշ։

բ. 333բ−6բ Յաղագս ապաշխարութեան և երաշխաւորութեան վասն մեղաց (=Քաղուածք յԱստուածաշունչ գրոց) – Սաղմոս, 6, 7. Վաստակեցայ ես ի հեծութեան իմում... Յոբ. Փորձութիւն են կեանք մարդոյ ի վերայ երկրի։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

277ա (տե՛ս)։

326ա Թիվն փոքր ԱՃԾԲ (1767), Ադամ ԺԸ, ի քաղաքն Շօշ, որ Ջուղայ, պարտաւոր անպիտան ծառայ Բաղրամ, որ եմ որդի քալանթար պարոն Սարգսեան։

327բ Յիշեցէք զպարոն Սարգսի որդի նուաստ անպիտան ծառայ Բաղրամիս։

332բ Յիշատակ է գիրքըս Ջուղայու յիշխան քալանթար պարոնորդ[ի] պարտաւոր, նուաստ, անպիտան ծառայ Բաղրամիս։ Եւ օվ ոք կարդայ կամ օրինակի՝ մին բերան ողորմի տայ իմ Բաղրմիս լուսահոգի մօրս։ Թիվն 1767, Մայիսի ամսումն, ի քաղաքն Շօշ, որ և Ջուղայ։

Կնքադրոշմ՝ 326ա, 327բ, 332բ (գրչի յիշատակարանների մօտ խաչանշան ծաղկադրոշմ՝ անգիր)։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ե

                                                               ՌՄԺԱ−1762

ՍՏԱՑՈՂ՝ Գրիգոր աբղյ։

ԹԵՐԹ՝ 21 (337−357)։ ՊՐԱԿ՝ 1x18+1x3։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,5x11։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 354ա)։ ՏՈՂ՝ տարբեր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 355−7 թերթերը գունափոխուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 338ա−53ա Հռօմայեցոց կիսակներն է, որ Տրմօն է արարեալ

ա. 338ա [Անուանք ամսոց] – Նոյեմբեր... Հոկտեմբեր։

բ. 338բ Թուականն հայոց՝ վերադիրն և եօթներրեակն ցուցանէ – Եւ թէ ոք կամի եօթն և զվերադիրն Հայոց իմանալ... թէպէտ խրատօվն գրեալ են, այլ ոչ են պարզեալ... մեք պարզեցաք... (§ գ−ի խրատն է)։

գ. 339ա−53ա [Աղիւսակ]

Բաժանուած է սիւնակների՝ Ա. «Թուական Հայոց» («ՌՃՁԷ»... «ՌՇԼԲ» − 1738−2083), Բ. «Եօթներրեակ», Գ. «Վերադիր», Դ. «Գիր տարոյ», Ե. «Տանուտէրք»։ Խրատը տե՛ս § բ։

Բ. [Յաւելագրունթիւնք՝ ԺԸ−ԺԹ դդ.]

ա. 337բ Աղօթք վասն ամենայն թունաւորաց, 3 անգամ ասա... – Ֆահրըն հըֆրին ի ֆահ... արապի լեզուաւ է...

բ. 337բ Վասն բորի – Առ Դ մսխալ ֆարսի քիւքիւրթ... (յիշատակութիւն՝ 1822 թ.)։

գ. 354ա [Վասն շարժին Երևանոյ] – Եւ արդ, յիշատակաւ ճառեցից զանցուած ժամանակիս... ի թուականի մերում ՌՃԻԸ (1679)...

Գրչութիւնը՝ ԺԸ դարի վերջից։ Տե՛ս Վ. Յակոբեան, Մանր ժամանակագրութիւններ, Բ, 1956, էջ 279−280։

դ. 355բ Ըստ ասից Շնորհալւոյն (հանելուկ) – Տընասէրըն չէ զրկաց/Ի պսակաց մարտիրոսաց...

ե. 356ա Խօսք Սիրաքայ – Միտք հնազանդ և որկոր պարկեշտ...

զ. 357ա Վասն երակ առնելոյ ի հաճամալ՝ ի վերայ լուսնոյ։ Բարի աւուրց նշանակութիւնքն միայն եդաք աստ – ԺԲ և ԺԳ երակ առնուլն բարի է...

է. 357բ Ցուցակ բարի աւուրց արիւն առնելոյ՝ ըստ հնոց – Ապրիլ՝ 15, 17, 18, 22, 24, 25, 26, 27, 28, 29։ Մայսի՝ 1, 2...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 353բ (Գրչի՞) Թիվն ՌՄԺԱ (1762)−ին, յէր ի կէտն աշնանային, ԿԹ ամն և Ե ամիս, ԻԹ օրն, Ժ ժամն։

2. 353բ (Ստացողի) Ի վայելումն Ռէթէոս վարդապետի աշակերտ Գրիգոր աբեղային. («Ռէթէոս»−ը՝ ձեռքով՝ ջնջուած անուան փոխարէն։ Այդպէս՝ 277ա)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Աստառ Բ (Իսահակ ծաղկարարի) Յամի Տեառն 1820, Դեկտեմբերի 2 օրն Պոլսոյ Յակոբ վարդապետն և Թոխաթցի Յօհաննէս վարդապետն եկին ի միասին սուրբ Աթոռս վասն եպիսկոպոսութեան, բայց վասն ինչ−ինչ խօսելոյ սակս միութեան ունին ընդ սրբազանին՝ ի դիմաց Պողոս պատրիարգին, և այլն և այլն և այլն։ Տեսցուք յապագայն զինչ է լինելոց, և այլն։

− 1821, յունվարի 21-ին Բզնունի Սիմէօն եպիսկոպոսն գնաց ի Թիֆ[լ]իզ՝ վասն պարտուցն սրբոյ Աթոռոյս՝ օգնութեան ի Ռուսաստանայ։ Եւ սոյն թուոջն ընդ պարոն Սիմէօնին իմ վարդապետ տէր Յօհանին գիր և մրգեղէն ընծայեցի։

Աստառ Ա. Յամի տեառն 1822, Փետրվարի 7, լուսնոյ 27−ին տեսի երազ. Ի Սրբոյ Էջմիածնի մեծ կաթուղիկէի բուն ծայրին մին կարմիր մեծ խաչուառ և Ծաղկեալ վեհարանի տանիքն 3 այնքան ավելի բարձր էր և նորա առաջին՝ մին մեծ սարափարդայ բացեալ դէպի յեկեղեցին։ Նոյն ժամուն յանկարծ հողմ սաստիկ ելեալ թօզախառն. աղաղակեցի, թէ հիմա այս խաչվառն կու անկանի, և ես ըզկնի այս աղաղակիս տեսի նոյն խաչուառն բեկեալ անկաւ ի վերայ Ծաղկեալ այւանին, որոյ բունն անհատանելի և ծայրն ի վերայ վեհարանին մնաց կախ։ Որ և խնդրեմ ի Տեառնէ վերջն բարի լիցի։ Ես ծաղկարար Իսահակ վարդապետս, որ ընդ սրբազանին էի ի Շուշի, տեսեալ գրեցի։

337բ (§ բ−ի վերջում) Շուշի գրեցի 1822, յունիսի 11, Հայրումեան պարոն Գէորգի և նորա որդի Ալէքսանի տանը։

Գրչափորձ՝ 257ա, Աստառ Բ։ Նկարչափորձ (մեծի մասամբ մատիտով)՝ 75բ, 91բ, 101բ, 257ա, 277ա, 336բ, 337ա (հաւանաբար Սահակ ծաղկարարի ձեռքով)։

 

35

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 7 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 243։ ԿԱԶՄ՝ անզարդ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին թեթևակի քերծուած։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

ԹԵՐԹ՝12(1-12)։ ՊՐԱԿ՝ 1x12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15x10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 3ա)։ ՏՈՂ՝ 16։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. եզրահատուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-9բ [Ուրբաթագիրք]։ Ուրբաթ յաւուր կամ չորեքշաբաթի տանին զհիւանդն ի դուռն եկեղեցւոյն... Եւ ասէ զԱղօթս – [Կ]արդամ առ քեզ...

Տե´ս ձեռ. Բ, 13ա-23ա։ Միայն §ա-դ. վերջինը՝ անաւարտ. լրացման համար տեղ է թողնուած, ուր՝ յաւելագրութիւնք (տե´ս ձեռ. Է, § ա)։

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ԺԷ – XVII

ԳՐԻՉ՝ Տէր Յակո՞բ։

ԹԵՐԹ՝ 44 (13-35, 42-63)։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Դx12 (Ա 11, Գ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, մահիկանշան լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15x10,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 28բ)։ ՏՈՂ՝ 20։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, սև։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. սկզբից և վերջից պակասաւոր,պրակները խառնուած (կարդալ՝ 13-35, 54-63, 42-55)։

ԾՆԹ. Այս ձեռագիրն ունի Զ ձեռագրի գրչին պատկանելու որոշ տուեալներ, ուստի գրչի անունն՝ ըստ Զ ձեռագրի։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

13ա-35բ, 54ա-63բ, 42ա-8ա [Ուրբաթագիրք]

ա. 13ա-5բ [Ուրբաթի աւր կամ չորէքշաբաթի տանին զհիւանդն ի դուռն եկեղեցոյն, և ասեն զՀարցին Սաղմոս մինչև ի Գործքն։ Եւ ասեն ԲԺ-ան Տէր ողորմեա։ Եւ ասէ զԱղօթս – Կարդամք առ քեզ, Հայր Տեառն մերոյ... ի նմանէ հրեշ]տակապետքն սարսին...

բ. 15բ Մատուցեալ սուրբն Ստեփաննոս առ Տէր, և ասէ. Ի՞նչ են անուանքն Է հրեշտակաց...

գ. 15բ-7բ [Եւ դարձեալ ասէ զԱղօթս զայս] – Անըսկիզբն Աստուած, Հայր սուրբ...

դ. 17բ-23ա Երդումն և բժշկութիւն հոգւոյ և մարմնոյ յանուն Տեառն մերոյ և փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի և ի սուրբ քաղաքն յԵրուսաղէմ – Երդմնեցուցանեմ զամենայն դևս...

ե. 23ա-4ա Եւ ասէ Սաղմոս. Տէր, մի´ տրտմութեամբ քով։ Եւ ապա կարդայ Աւետարան Մատթէոսի – Եւ մտեալ ի Կափառնաում...

զ. 24ա-5բ Եւ ասէ զԱղօթս – Տէր Աստուած ամենակալ...

է. 25բ-7ա Աղօթք սրբոյն Կիպրիանոսի, զոր ասացեալ է վասն դիւաց և կախարդաց և յաղանդաւորաց – Ես, Կիպրիանոս, ծառայ Աստուծոյ...

ը. 27բ−9ա Պատմութիւն Ուստիանէ կուսին – Յայնժամ կայր ի քաղաքն...

թ. 29ա−32բ Մաղթանք առ ամենայն սուրբն Աստուծոյ – Բարեխօսութեամբ սրբուհւոյ...

ժ. 32բ−3ա Աղօթք սրբոյն Գրիգորի Նարեկացոոյն – Որդի Աստուծոյ կենդանւոյ...

ժա. 33աբ Աղօթք պահպանութեան – Եւ ևս յամենայն ժամ զայս ասեմ... (չափածոյ և արձակ)։

ժբ. 33բ−4ա Աւետարան ըստ Մատթէոսի – Եւ ելեալ անտի Յիսուս...

ժգ. 34ա−5ա Աւետարան ըստ Մարկոսի – Մինչդեռ զայն խօսէր...

ժդ. 35աբ Աւետարան ըստ Ղուկասու – Եւ եղև ի շաբաթու...

Գ պրակը (42−48) սխալ տեղադրուած. տե՛ս ստորև՝ §իգ−իը։

ժե. 54ա−5ա Աւետարան ըստ Յօհանու – Յետ այսորիկ տօն էր...

ժզ. 55ա−8ա Աղօթք Փոկասու հայրապետին – Յիսուս Քրիստոս, Որդի Աստուծոյ, Տէր իմ և Աստուած...

ժէ. 58ա−60ա Գիր օձահարի... – Ես, Պօղոս, հալածիչ եկեղեցւոյ...

ժը. 60ա Գիր չար ակին – Գայր գետ Յորդանան...

ժթ. 60բ−2բ Գիր ամենայն ցեղ գանի։ Առ պօղպատ դանակ... Եւ ասէ զԱղօթս – Ծառ մի կայր ի մէջ երկրի...

ի. 62բ−3բ Եւ ասա Սաղմոս – Տէր, լոյս իմ...

իա. 63բ Վասն պահպանութեան – Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ի վերայ գլխոյ...

իբ. 63բ Այս են անուանք հրեշտակաց – (Միայն խորագիրը. տեղ է թողնուած)։

իգ. 42ա−3ա Մաղթանք առ սքանչելագործ Սուրբ Նշանացն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Բարեխօսութեամբ սուրբ և աստուածային Նշանացն Քրիստոսի... (յիշատակւում են 40 «Սուրբ Նշան» սրբավայրեր)։

իդ. 43բ−4բ Մաղթանք ի տէր Առաքել վարդապիտէ (ծայրակապ՝ «Տէր Առաքեալ ասե» − Տէր և փրկիչ Յիսուս Աստուած,/Հօր ճառագայթ ի լոյս փառաց...

իե. 44բ−5բ Դարձեալ ի տէր Առաքելէ ասացեալ (ծայրակապ՝ «Տէր Առաքեալ ասե») – Տարփմամբ ձայնի հառաչանաց/Գոչեմ առ քեզ, Յիսուս Աստուած...

իզ. 45բ [Աղօթք − Տէր] Աստուած զօրութեանց, որ բժշկես զախտս...

իէ. 46ա−8ա Աղօթք Գրիգորի Նարեկացւոյն – Աստուած ողորմած, բազմագութ...

իը. 48ա [Աղօթք Գրիգորի Նարեկացւոյ − Աստուած] և Տէր, կեանք և արարիչ...

Յաւելագրութիւններ՝ 23բ, 48բ−53բ, 63բ. տե՛ս ձեռ. է, § բ, և ծնթ.։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

33բ (ԺԹ դ., շղագիր, աղօթքի վերջում) Խաչատուրին։

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 6 (36-41)։ ՊՐԱԿ՝ 1x6։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,2x10,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 37ա)։ ՏՈՂ՝ 20-25։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

36ա−41բ [Դեղագիրք]։ Այս է լաւ և ընտիր գինի, որ ֆրանսիզու թագաւորն կու խմէ... – Առ զփենունայի տակն... բազում ցաւոց դեղ է... 41բ Այլ դեղ տուզլու պալղամին... – Առ զչօփլամային զխոտն... և տես զփառս Աստուծոյ։

Ունի դեղագրեր. Այրական թուլութեան, Ատամնացաւի, Ատամ հանելոյ, Արբեցնելոյ, Բորի, Հազի, Հեշտ ծնանելոյ, Ձանի բացւելոյ, Մլհամ վասիլիկօն, Մլհամ քացախով, Մօրն փորն մեռած տղայի, Մրջմնբունի, Նատարի, Շան խածածի, Ոտքի մատնացաւի, Ջերման, Սնկան (36բ «Զայս պավասիր մերժամն սնկան համար է. զայս սֆուֆս շենեցի ես Ըռամալս...»), Տուղլու պալղամի, Քնոյ, Քոսի, Ֆռենկ զահմաթի։

Կապք և աղօթք. Արու և էգ ծնանելոյ, Գօթութեան, Լալկան տղայի, Խուլինճի, Նատարի, Ուշ ծերանալոյ, Պիսակի, Ջերման, Վախկոտի, Վատ աչիչ, Ցորնի ոջլի։

ՁԵՌԱԳԻՐ Դ

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 48 (64−111)։ ՊՐԱԿ՝ Ա−Զx8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,3x10,6։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 79ա)։ ՏՈՂ՝ 17։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ բուսական (64ա)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր (64ա)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. եզրահատուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 64ա−103ա Աղթարք արանց և կանանց – Կալ զիւր անուն և զմօրն, և միաւորեա և տես, թէ քանի կու լինի՝ զԺԲ−սն ձգէ և զոր մնայ՝ զայն կենդանակերպն բանեցոյ։

ա. 64ա [Այր մարդոյ է] – Ա. Խոյն և իւր Աստղն Մարեխն է։ Ասացին իմաստասէրքն, թէ մարդ, որ այս աղթարքս ծնանի...

բ. 66ա Կանանց է – Ա. Խոյն և իւր աստղն Մառեխն է։ Ասացին իմաստասէրքն, որ այս աղթարքս ծնանի... (նաև միւս կենդանակերպների մասին)։

Բ. 103ա−11բ [Գուշ] – Թէ կամիցիս գիտել զմարդն, թէ որ հասակ մեռանի...

Գուշակութիւններ՝ մահուան, ճանապարհորդութեան, արհեստների, ծննդեան, եղանակների, առևտրական հաշիւների և այլ դէպքերի վերաբերեալ։ Ունի աղիւսակներ՝ «Հայերէն», «Յարապերէն», «Պարսկերէն», «Յունարէն», «Ֆռանկերէն», «Թաթարերէն» սիլւնակներով (107բ, 109բ, 110ա, 111ա)։ Յաւելագրութիւններ՝ 71բ, 110բ, տե՛ս ձեռ. Է, § գ և ծնթ.։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ե

ԺԷ−XVII

ԹԵՐԹ՝ 10 (112-21)։ ՊՐԱԿ՝ 1x10։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,3x10,6։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 120ա)։ ՏՈՂ՝ 18։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. լուսանցքը թանաքոտ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

ա. 112ա−21ա [Գուշակութիւնք ի վերայ աւուրց ամսոց] – Ա. Յունվարի առաջին օրն բարի է...

բ. 121բ [Լուսանցոյց−բոլորակ] – Զմուտ բոլորակիս այսպէս արա... ութ թիւն սպառի՝ անդ են աւուրք լուսնին...

ՁԵՌԱԳԻՐ Զ

ԺԷ−XVII

ԳՐԻՉ՝ Տէր Յակոբ։

ԹԵՐԹ՝ 74 (122−95ա)։ ՊՐԱԿ՝ 9x8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,5x11։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 149ա)։ ՏՈՂ՝ 24։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 138 (անաւարտ)։ Լուսանցազարդ՝ տաճար (136բ, փակցուած, մասն ԺԷ դ. ձեռագրի)։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, դեղին։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. պակասաւոր, թերթերը խառնուած, 195-րդ թերթը սոսնձուած յաջորդ ձեռագրի սկզբի թերթին։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 125բ, 122ա [Բոլորակք, գուշակութեանց ի վերայ կենդանակերպից]։ Ջանա//պարհի է− Ջրհուս. Պատրաստ կաց զԷ օրն և ապա գնայ, որ բարի լինի քեզ...

2. 125բ, 122ա [Վասն իշխանութեան ԲԺ−ան կենդանակերպից] – Երկոտասան կենդանակերպքս իշխեն և տիրեն ի վերայ ԲԺ−ան անդամոց մարդկան... (գրուած բոլորակների տակ)։

3. ա. 122բ [Առաքելի Սիւնեցւոյ] Վասն ԲԺ−ան կենդանակերպիցն, ԲԺ−ան ազգաց և ԲԺ−ան անդամոց. Հոմերապէս ոտանաւոր – Աշխարհս ունի ըզձև մարդոյ./Բժ-ան անդամք մարմնոյ... /Ձըմեռն առնեն այս կենդանիք։

բ. 122բ, 178աբ Վասն Է մոլորականացն և ԲԺ−ան կենդանակերպից, թէ որք որոց իցեն, կամ որպէս գնան, կամ զինչ է գործ նոցա// − Կան եօթն աստեղք մոլորական,/Կենդանակերպք ԲԺ−ան.../Տարի ու կէս պարտէ զնոսին//... (շար. թափուած)։

4. [Աստեղաբաշխութիւն]

ա. 126ա Դուռն աստեղաց բնութեան – Զօհալն ունի զինչ հովութիւն...

բ. 126ա Դուռն աստեղաց յուժերուն – Զօհալն ունի զխրաթի մասն...

գ. 126աբ Դուռն ամուսնութեան չորքոտանեաց աստեղաց – Զօհալ ունի զԱյծն...

դ. 126բ−7ա Դուռն աստեղաց թռչնոց – Զօհալն ունի... զբուն...

ե. 127ա Դուռն աստեղաց զօթվածին – Զօհալն ունի զմազն...

զ. 127աբ, 123ա Դուռն աստեղաց, թէ որն որ յաւուր ունի իշխանութիւն – [Կ]իրակի արեգականն է իշխանութիւն... տանուտէր//...// լուսին է...

է. 123բ Թէ կամիցիս իմանալ զձմեռն՝ զկարճն և զերկայն – Կալ զվերադիր տարոյն...

ը. 123բ Սոքա են ասացեալ մեծ իմաստնոյն Ճէպէոսի, և թէ ոչ հաւատաս, նայ փորձեայ և տես, զի ստոյգ է//... (շար. թափուած)։

թ. 129ա [Դուռսն աստեղաց...−...] տաքութիւնն և Մառեխին՝ չորութիւնն...

ժ. 129ա Դուռն աստեղաց համերուն – Զօհալն ունի զբոթոթն...

ժա. 129աբ Դուռս աստեղաց գուներուն − Զօհալն ունի զսև գունն...

ժբ. 129բ Դուռն աստեղաց պինդ և կակուղ − Զօհալն ունի... պինդ...

ժգ. 129բ, 124ա Դուռն աստեղաց չափուն − Զօհալն ունի զերկայնութիւն...//Զօհրայն միակէ լինի...

ժդ. 124ա Դուռն աստեղաց լեռներուն − Զօհալն ունի զչոր լերունքն...

ժե. 124աբ Դուռն աստեղաց տեղերուն − Զօհալն ունի զգետնափոր տեղիքն...

ժզ. 124բ, 128ա Դուռն աստեղաց [հանքերուն] − Զօհալն ունի զմուրտասանկն...//Արեգակն ունի զոսկին...

ժէ. 128աբ Դուռն աստեղաց մրգաց և հնդոց − Զօհալն ունի զկեռասն... կայ և ծաղկի։

5. ա. 130ա−3բ Վասն խաւարման արեգակին և լուսնին, ումեմն յիմաստնայսիրի ասացեալ – [Յ]ունվար թէ լուսին խաւարի՝ կոտորումն լինի անասնոց ... հաց և գինի նուազ։ Եւ Քրիստոսի ... փա՜ռք ամէն։

բ. 136ա Այլ ևս այս Է ազգի բառով անուանք Է մոլորակացն, որ կայ աստ դրոշմեալ – (Աղիւսակ) Հայերէն՝ Երևակն, յարապերէն՝ Զօհալ, պարսկերէն՝ Զրուան, յունարէն՝ Կռօնոս, ֆռանկերէն՝ Սաթուռնօս...

6. ա. 136բ Աղբիւրի վերայ յիշատակարան գրելոյ – Աղբևրս որ է ջըրոց բղխման, /Յորդանանու է սայ նըման.../Թըվին ՌՂԱ (1642)−ամեան։

բ.  136բ Գաւաթի վերայ գրելոյ – Գաւաթս անապակ գինով ի լի,/Անուշ լինի սա խըմօղի... /Թըվին ՌՂԱ (1642)−ի...

գ. 136բ−7ա Յեկեղեցոյ յիշատակարանի կամ գմպէթի կամ դրան – Փառաց տաճարս աստուածային, /Երկրի դըրախտ կենաց փայտին.../Թըվին ՌՂԱ (1642)−ին։

6. 127աբ Հարցումն. Ո՞րով իւիք կարէ մարդ պահել միշտ զինքն ի սէրն Աստուծոյ – Պատասխանի. Գրեալ է, թէ զմիտս մոլորեալս դարձուցանեն յԱստուած ընթերցումն գրոց...

7. ա. 137բ [«Յայսմ աւուրք պարտ է զգուշանալ»] – Նաւասարդի՝ Գ և Ե, Հոռի՝ Գ և Ժ... փորձեա և տես։

բ. 137բ Արդ, այս են աւուրք պահպանու//... – (շար. թափուած)։

8. ա. 138ա−41բ [Յաղագս երևման կենդանակրպեից] – Յորժամ գիսաւոր աստղն երևի յաւուրս Խոյի, նոր թագաւոր յարիցէ... Ցուլն երևի...

բ. 141բ−2ա Վասն փառաւոր աստեղաց – [Յ]որժամ տեսանես մեծ և փառաւոր աստղ, որ ցոլանայ...

գ. 142ա−3բ Վասն Զօհալ աստղին – [Յ]որժամ Զօհալ աստղն ի կենդանակերպս մտանէ...

դ. 143բ−5բ Վասն գիսաւոր աստղին – Յունվարի թէ երևի աստղ գիսաւոր...

ե. 145բ−7բ Ամպի նշան այս է, որ թոն կոչի (և այլ նշանք) – Զի թէ լուսին կարմիր գայ...

զ. 147բ−52ա Վասն որոտմանց ի վերայ լուսնին, թէ զինչ ցուցանէ – Յորժամ լինի լուսինն ի Խոյն...

է. 152բ−4ա Յաղագս խաւարման արեգական և լուսնին, ասացեալ մեծ իմաստնոյն Արիստոտէլի – Խոյն. թէ արեգակն խաւարի...

ը. 154ա−5բ Յաղագս խաւարման լուսնի, ասացեալ մեծի իմաստնոյն Ճեպեմիոսի և Հերմիանոսի – Խոյն. թէ լուսինն խաւարի...

թ. 155բ−7ա Յաղագս ընծայման լուսնին, Անդրիասայ – Յորժամ ի Խոյն ընծայի լուսինն...

ժ. 157ա−8բ Յաղագս աղեղան իջանելոյ – Յորժամ լուսինն ի Խոյն լինի...

ժա. 158բ−9բ Վասն որոտման ի վերայ լուսնին, որ կենդանակերպից լինի և զինչ որ լինի՝ ցուցանէ – Յորժամ լուսինն ի Խոյն լինի..

ժբ. 159բ−61ա Որ գօտի ասեն ի վերայ լուսնոյն. գիտ ըզլուսինն, թէ որ կենդանակերպ է – Յորժամ լուսինն ի Խոյն լինի...

ժգ. 161ա−2ա Պարաւաթի զլուսինն տես, թէ ո՞ր տանուտէր է և զհրամանքն այն աշխարհին արա, և զգծող... – [Խ]ոյն. որ որոտայ...

ժդ. 162աբ Որոտացոյց ամսոյ վերայ՝ Հռոմյեցւոց ամսով – Ա. Յունվար թէ որոտայ...

ժե. 163աբ Վասն լուսնի բակ առնելոյն՝ ի կենդանակերպից վերայ – [Խ]ոյն. թէ լուսինն...

ժզ. 163բ−4բ Յաղագս արեգականն պարունակին, ասացեալ մեծ իմաստնոյն Արիստոտելի Ճեպիմոսի – [Խ]ոյն. թէ արեգական...

ժէ. 164բ−5բ Յաղագս լուսնոյ պարունակին, ասացեալ մեծ իմաստնոյս Արիստոտելի նոյն Ճեպիմոսի – [Խ]ոյն. թէ լուսինն...

ժը. 165բ, 167աբ Վասն խավարման արեգական՝ ի վերայ կենդանակերպիցն – Խոյն. թէ արեգակն խաւարի... (166աբ տե՛ս ձեռ. Է, § է−ը)։

ժթ. 167բ−8բ Յաղագս խաւարման լուսնին, ասացեալ մեծ իմաստնոյն – Խոյն. թէ լուսինն խաւարի...

ի. 168բ−9բ Յաղագս ամպոց յերկնից նշան – Յորժամ ի յարևմտից...

իա. 170ա−5բ Տանուտէրացոյց ճշմարիտ, զոր արարեալ է Դանիէլ մարգարէն – Յորժամ Խոյն լինի տանուտէրն...

իբ. 175բ−6ա Վասն լուսնին, որ բակ առնէ – Ապրիլ եթէ լուսինն...

իգ. 176աբ Վասն աստեղաց ցոլանալու – [Յ]որժամս յարևմտից յարևելս ցոլանայ...

իդ. 177աբ [Վասն լուսնին, որ խաւարի] – Ապրիլ թէ լոնւսինն խաւարի... (178աբ, տե՛ս § 3. բ)։

իե. 179ա−84բ Յաղագս նշանաց արեգականն և լուսնին և աստեղաց, և վասն որոտմանց, Ասորոց գրոց, ասացեալ երանելոյն Դանիէլի մարգարէին – Թշրին գթիմ, որ է Հոկտեմբեր... (185ա−8ա յաւելագրութիւնք, տե՛ս ձեռ. Է)։

իզ. 188բ, 195ա Այս որ ափերս դրոշմեցաք Է// ազգի կենդանակերպից անուանքն (աղիւսակ) – Հայերէն՝ Խ[ոյն], յարապերէն՝ Համէլ, պարսկերէն՝ Վարբակ, յունարէն՝ Կռիօս (հայերէն անունները նշուած են սկզբնատառով)։

իէ. 189ա−91ա [Վասն մոլորակաց − ...] զի ամէն աստղ զանազան են սեռիւ, տեսակաւ, քանակաւ, որակաւ և աստմամբ...

իը. 191աբ Յաղագս շարժուն և անշարժուն կենդանակերպիցն – Խոյն, Խեցգետինն, Կշիռն, Այծեղջևրն... շարժուն են...

իթ. 191բ−2ա Երկրի և աշխարհի – Զօհալն ունի Հնդիկս...

լ. 192ա Վասն ծննդեան մարդկան – Զօհալի ծնունդն յանկարծամահ լինի...

լա. 192ա−4բ Դուռն վասն փառաւորելոյ Է աստեղացն – Զօհալն ի աստղաբաշխութեան հաշիւն՝ ի յերկինքն շարաւ ունի... ճշմարիտն Աստուած գիտէ (195ա տե՛ս § իզ)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

161ա (Խորագրի մէջ) Եւ գծող գրոյս՝ զանարժան ըզտէր Յակոբ յիշեայ։

ՁԵՌԱԳԻՐ Է

ՌՃԿԴ−1715

ԹԵՐԹ՝ 49 (195բ−243)։ ՊՐԱԿ՝ 6x8+1x1 (փակցուած 195-ին)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,5x10,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (անվարժ, նմուշ՝ 221ա)։ ՏՈՂ՝ 24-28։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ−տեղ բնագիրը գրչի կողմից թանաքով ջնջուած։ 205-ի վրայ այրուածք (նորոգուած), մի քանի տեղ փոքրիկ պատռուածքներ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Գուշակութիւնք]

ա. 195բ−220ա [Աղիւսակք]

Գուշակութիւնները՝ ըստ ամիսների, կենդանակերպերի, երկնային մարմինների, մարմնի անդամների, երազների, պաշտօնեաների, բնութեան երևոյթների, թռչունների, կենդանիների և այլն։

բ. 220ա−9ա Վիճակ հասարակ այբուբենի վերայ է – Ա. Սուրբ երեքանձնեա միաւուրութիւն և մի աստուածութիւնն փրկէ զքեզ...

գ. 229բ−37բ [Գիր հմայական ի վերայ ԺԲ կենդանակերպից] – Խոյն։ Ասաց Սողոմոն՝ օվ այս աստղս ծնանի, դևին անունը Դէշայ է...

Տեղ−տեղ կախարդա−հմայական նշանագրեր, վերջում՝ աղիւսակ. «Այս ԲԺ−ան առաքելոց յունաց պասն է»։

դ. 238ա−40ա [Վասն ծննդոց մանկանց] – Կիրակի յաւուր ծնած...

ե. 240բ−2ա Վասն գողի գտանելոյ – Խոյն. ի գողն գռուզ, սրտոտ...

զ. 242բ−3ա Բանայդրանք չար մարդոյ, անդարձ մարդոյ – Ինձ հետևիլ հարգայորի/Տեառն իմոյ ողբ և երգ կիրակի...

Խորագիրը՝ վերջում։ Գրուած է ընդէմ «չիք Թաթոսի»։

Բ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԸ դ.]

ա. 10ա−2բ (Վիճակացոյց) – Զառն քաշել պիտիս, յետոյ վիճակն հայիլ պիտիս։ Քնընեա և տես զխորհուրդ...

Բաղկացած է Ա−Զ մասերից, ամեն մասն էլ՝ հինգ մասից (ԱԱ, ԱԲ, ԱԳ, ԱԴ, ԱԵ, ապա՝ ԲԱ, ԲԲ... համարակալմամբ)։

բ. 48բ−53բ Վիճակ ի վերայ կենդանայկերպի և ի վերայ Է մոլորակաց – Խոյն է։ Ո՜վ մարդ, ինչ ասեմ...

գ. 110բ [Դեղ ոտն ուռածի] – Մարդոյ որ ոտնին ուռի. առ բազում սխտորի կոթ...

դ. 125ա [Դեղ ձվերն ուռածի] – Մարդոյ ձվերն որ ուռի, մինչ որ աղիքն վար կը իջնու...

զ. 133բ−5բ [Գուշակութիւնք զանազանք] – Վասն կնոչ որ յղանա...

է. 166ա [«Թըլըսմ» ընդդէմ վախի] – Գիտացիր, ո՜վ եղբայր...

ը. 166բ Գիր կապածի մարդոյ, որ արձակես – Գրէ ի վերայ խնծորին...

թ. 185ա−8ա [Վիճակացոյց] – Ո՜վ մարդ, շատ դառնութիւն...

Նման՝ 23բ, 63բ, 71աբ, 169բ, 177բ։ Բոլոր յաւելագրութիւնները՝ Է ձեռագրի գրչի ձեռքով, որը, անշուշտ, Ա−Է ձեռագրերը միաւորողն է։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

128բ ՌՃԿԴ (1715) տանուտէրն Կշիռն է։

Գրչափորձ՝ Աստառ Ա. ԴՁ.Շարայկան խաչի...։

 

36

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 158։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ, Ա−ն՝ հին, Բ−ն՝ նոր։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

ՌՃԺԸ−1669

ԳՐԻՉ՝ Սարգիս երէց։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Ստեփաննոս վրդ.։

ԹԵՐԹ՝ 72 (1-72). չգրուած՝ 68բ−72բ։ ՊՐԱԿ՝ 6x12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,3x9,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 36ա)։ ՏՈՂ՝ 29։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. եզրահատումից լուսանցագրութիւնները՝ վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա−68ա [Խ]րատք գեղեցկայարմար և առակաւոր բանիւք, ասացեալ յիմաստնոցն՝ պէս−պէս և ազգի−ազգի կերպարանօք խօսել ի դէպ ժամու ի հոգևորն և ի մարմնաւորն՝ ի շահ և ի յօգտութիւն ուսունմասէր անձանց, զոր ի բազում այլ և այլ օրինակաց ժողովեալ եդաք աստ (Առակք Վարդանայ Այգեկցւոյ)

1ա Ա. [Աստուած]այինն Սողոմոն ասէ. Արագաթև արծուին...

1աբ Բ. Իմաստասօր ոմն աղքատ ունէր ծոյլ որդիս...

1բ Գ. Այր մի եհատ սրով զլեզու որթոյ...

1բ−2ա Դ. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Այր մի զգայլն բռնէր...

2ա Ե. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Աղուէսն գտաւ թուղթ...

2աբ Զ. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Գայլ մի ելեալ, ի վերայ լերին...

2բ Է. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Գայլն յայնժամ անկանի...

2բ Ը. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Այր մի զէշն իւր կորուսեալ...

2բ−3ա Թ. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Կին ոմն ունէր Ծ այծ...

3ա−5ա Ժ. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Այր մի սովորեալ էր... հաց մի տանէր ի ծովն ձգէր...

5ա−6բ ԺԱ. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Ի Բաղդատ քաղաքն հիւս մի...

6բ ԺԲ. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Այծ մի էր ի վերայ բարձր պատին...

6բ−7ա ԺԳ. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Թագաւոր մի կայր, ունէր սիրելի օձ մի...

7աբ ԺԴ. Ասի ի յառակաց, թէ՝ Կին մարդոյն Գ երեսի ջուր կայ...

7բ−8ա ԺԵ. Արք Բ ընկերացեալ ի վա[ճա]ռաշահութեան...

8աբ ԺԶ. Դարձեալ րախճան – Ասի, թէ՝ Բ այր առն միում դրախտապան էին... 8բ ԺԷ. Արդ հարցանելի է, թէ առաջին վաճառելովն...

8բ−9ա ԺԸ. Ասի յիմաստնոց. Առ քեզ Ճ տապակ և գնա...

9աբ ԺԹ.  Ասի ի յառակաց, թէ՝ Այր մի յամէն տարի Ճ մոթ...

9բ−10ա Ի. Ասի  յառակաց, թէ՝ Աղքատ էրէց մի գնաց մօտ ի մսագործն...

10աբ ԻԱ. Ասի յառակաց, թէ՝ Այր մի խիստ պարտական էր...

10բ−1բ ԻԲ. Ասի յառակաց, թէ՝ Բ արք միմեանց յոյժ բարեկամք էին...

11բ−2բ ԻԳ. Ասի յառակաց, թէ՝ Միայնակեաց մի ընդ սատանայի...

12բ ԻԴ. Ասի յառակաց, թէ՝ Կենդանի մի, որ լուանայ զորովայնն...

12բ−3ա ԻԵ. Ասի յառակաց, թէ՝ Ժողովեցան թռչունքն և ընտրեցին...

13ա−5ա ԻԶ. Ասի յառակաց, թէ՝ Թագաւոր ոմն ունէր Գ որդի...

15աբ ԻԷ. Ասի յառակաց, թէ՝ Այր մի գնաց առ դատաւոր...

15բ−7բ ԻԸ. Ասի յառակաց, թէ՝ Թագաւոր մի կամեցաւ աշտարակ...

17բ−8ա ԻԹ. Ասի յառակաց, թէ՝ Գէհ մի ոչխար արածէր...

18ա Լ. Ասի յառակաց, թէ՝Ագլօրն օթեր էր ի բարձր ծառ մի...

18աբ ԼԱ. Ասի յառակաց, թէ՝ Ահա երթային Բ սինդիկնոս...

18բ−9ա ԼԲ. Ասի յառակաց, թէ՝ Էրէց մի ասորի բարի...

19աբ ԼԳ. Ասի յառակաց, թէ՝ Կատուն էած փիլոն...

19բ ԼԴ. Թագաւոր մի նստեալ...

19բ−20ա ԼԵ. Ասի յառակաց, թէ՝ Թագաւոր մի արար հարսանիս...

20աբ ԼԶ. Ասի յառակաց, թէ՝ Առիւծն ծերացեալ էր...

20բ−1բ ԼԷ. Ասի յառակաց, թէ՝ Ապուղնէն արար թագաւորութիւն...

21բ ԼԸ. Էր միայնակեաց մի բնակեալ...

21բ−2ա ԼԹ. Այր մի էր, որ հանապազ ուտէր...

22ա Խ. Թագաւոր մի որդի հասաւ ի վերջին աղքատութիւն...

22աբ ԽԱ.  Էր վաճառական մի ի քաղաք...

22բ−3ա ԽԲ. Ասի յառակաց, թէ՝ Արծիւն ու կաքաւն խիստ չար...

23աբ ԽԳ. Աղուեսն առեալ զչիտն ի բերանն...

24ա ԽԴ. Ասի յառակաց, թէ՝ Գայլն երթայր առ լերամբն...

24աբ ԽԵ. Աղուեսն և խեցգետին բարեկամացան... և իմաստութեամբ//...

Թափուած են ԽԵ−ի վերջը, ԽԶ−ՀԸ և ՀԹ−ի սկիզբը։

25ա [ՀԹ. Այր մի թագաւորազն...] և կալաւ լու մի...

25ա Ձ. Արագիլն և ճայէկն և յոպոպն...

25ա ՁԱ. Արագիլն բռնութեամբ գայ...

25ա ՁԲ. [Ա]ղուեսն ի գետն անկաւ...

25բ−6ա ՁԳ. Աղուեսն եգիտ զրեհ...

26ա ՁԴ՛ Էշ մի առ զաւանակն...

26ա ՁԵ. Էշ մի անկաւ ի գետն...

26աբ ՁԶ. Կին մի մեծահասակ և գէր...

26բ ՁԷ. Էշ մի մեծարեցին և կոչեցին...

26բ ՁԸ. Իշուն աւետիս մատուցին...

26բ−7ա ՁԹ. Ի բարձր վիմէ կաթէ ջուր...

27ա Ղ. Ասեցի (լսեցի) ի բժշկական վարդապետաց, թէ Շինական ոմն...

27ա – Դարձեալ ասեն, թէ՝ Առիւծն յորժամ կուշտ ուտէ...

27ա – Դարձեալ, թէ՝ Մեղունք սակաւ ուտեն ի մեղրէն...

27աբ – Դարձեալ ասեն, թէ՝ Է կենդանի մի... գլոս...

27բ ՂԱ. Դարձեալ ասեն իմաստունքն, թէ՝ Սահմանք է բնութեամբ...

27բ−8ա ՂԲ. Վասն պահոց – Դարձեալ ասի ի բանախօս արանց, թէ՝ Օձն...

28աբ ՂԳ. Վասն ողորմութեանց – Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Կայր պարոն մի խիստ նաքաս...

28բ ՂԴ. Ասի ի պատմութեանց, թէ Թագաւոր մի բարկացաւ...

28բ−9ա ՂԵ. Զաւակաց, որոց անկեղծ են ի հաւատս – Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Էր տանուտէր մի և ունէր կին վատ...

29աբ ՂԶ. Վասն բարի և միամիտ մարդոյ – Ասի ի պատմութեանց. Էր այր մի և ունէր Բ որդի...

30ա ՂԷ. Վասն ծնողասիրաց – Ասեն բնախօսք, թէ՝ Արագիլն յորժամ ծերանա...

30աբ ՂԸ. Վասն Խաղաղարարաց – Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Թագաւոր մի և ունէր Գ որդի...

30բ−1ա ՂԹ. Վասն գթոյ – Ասի ի պատմութեանց. Այր ոմն ունէր որդի մի...

31ա Ճ. Վասն դժոխոց դառնութեան – Գրեալ է ի Վարս Հարանց, թէ՝ Սուրբ հայր մի ետես զմի ի դիւանցն...

31աբ ՃԱ. Վասն բարի մտածութեանց – Ասացեալ է յիմաստնոց, թէ՝ Զոք խոցեն և սպանեն...

31բ−2բ ՃԲ. Վասն նախանձոտաց – Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Բ զինուորք յոյժ նախանձոտ էին...

32բ−3ա ՃԳ. Վասն վնասակար անդամոց – Եղև հարցումն ի մէջ իմաստնից, թէ ո՞րն է յանդամոց...

33ա ՃԴ. Ասի յառակաց, թէ՝ Շունն ուսուցանեն...

33աբ ՃԵ. Վասն անհոգութեան – Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Ոմն տանուտէր ի թագաւորական...

33բ ՃԶ. Ասաց իմաստուն մի, թէ՝ Ով ունի խելք...

33բ ՃԷ. Վէհ իմաստուն մի ասաց. Եթէ ոք շրջի...

33բ ԺԸ. Եւ իմաստուն մի ասաց, թէ՝ Այն է իմաստուն...

33բ−4ա ՃԹ. Իմաստուն մի ասաց, թէ՝ Ես զնա ոչ ասեմ դիտուն...

34ա ՃԺ. Այլ ոմն իմաստուն ասաց, թէ՝ Նա է գիտուն կատարեալ...

34ա – Այլ ոմն իմաստասէր գրեաց, թէ՝ Նա է կատարեալ իմաստուն...

34աբ ՃԺԱ. Մի ոմն իմաստուն զօրական երթայր ի պատերազմ...

34բ ՃԺԲ. Իմաստուն մի ասած. Որպէս ընթանայ...

34բ ՃԺԳ. Ճարտար իմաստասէրք բնակեալ էին յամրոց մի...

34բ−5ա ՃԺԴ. Կայր իմաստուն մի՝ մեծ յազգէ...

35աբ ՃԺԵ. Երեալ (=Գրեալ) է ի սրբոցն, թէ՝ Ով մարդ, զմարմնաւոր ցաւն ոք...

35բ ՃԺԶ. Իմաստասէր մի կոչեաց ի ճաշ իշխան մի...

35բ−6ա ՃԺԷ. Ասի յիմաստնոց, թէ՝ Իմաստուն վաճառականք...

36աբ ՃԺԸ. Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Ոմն եկն առ Աղէկսանդր...

36բ−7ա ՃԺԹ. Գրեալ է ի Վարս Հարանց, թէ՝ Ետես ոմն հայր տեսիլք...

37աբ ՃԻ. Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Կայր թագաւոր մի...

37բ ՃԻԱ. Ասեն, թէ՝ Հայր ոմն տեսեալ զսատանայ...

37բ−8ա ՃՆԲ. Ասեն, թէ՝ Խեցգետին խրատէ զձագս...

38ա ՃԻԳ. Ասի ի Վարս Հարանց, թէ՝ Դև մի փայիկութիւն առնէր...     

38աբ ՃԻԴ. Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Մանուկ ոմն առնէր գողութիւն...

38բ ՃԻԵ. Ասի [յ]առակաց, թէ՝ Բ կին վիճէին...

38բ−9բ ՃԻԶ. Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Կայր ոմն, որ բնաւ ոչ ուրախանայր...

39բ−40ա ՃԻԷ. Ասի յՈլոմբիական, թէ՝ Այր մի կրէր գրաստով...

40ա−1ա ՃԻԸ. Եւ աստ գիտելի է, զի իմաստունք օրինակ բերեն...

41աբ ՃԻԹ. Են աստ գիտելի է, զի պարկեշտութիւն յոյժ օգտակար է...

41բ−2ա – Ապա ով ոք կամի ի սատանայէ... փրկիլ...

42ա ՃԼ. Այն որ թիւրեալ է բան՝ խոտի...

42աբ ՃԼԱ. Ասեն իմաստունքն, թէ՝ Կայ ազգ մը ձուկ սուրխամահի...

42բ−3ա ՃԼԲ. Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Ի քաղաքի...

43աբ ՃԼԳ. Գրեալ է ի Վարս Հարանց, թէ՝ Ի ճանապարհին Հռոմայ...

43բ ՃԼԴ. Կին մի գնայր ի դրախտն իւր...

43բ ՃԼԵ. Կայր հարսն մի հեզ և համբերող...

44ա ՃԼԶ. Այր մի մեծատուն գնաց խնամախօս...

44ա ՃԼԷ. Ջերմօտ մի երթայր ի ճանապարհ...

44բ ՃԼԸ. Գայլն և աղուեսն եղեն եղբարք...

44բ ՃԼԹ. [Ա]ղուեսն խաբեաց զգայլն...

44բ−5ա ՃԽ. Նապաստակքն («Ասպատակքն») ժողովեցան ի միասին...

45ա ՃԽԱ. [Թ]ագաւոր մի յարևմուտս բազմեցաւ...

45ա ՃԽԲ. [Աւ]ձն ստենկնոս կայր գետին յեզեր...

45բ-6ա ՃԽԳ. [Գ]այլն յափշտակեաց անասուն...

46ա ՃԽԴ. [Թ]ագաւոր մի հասաւ ի վերջին աղքատութիւնն...

46աբ ՃԽԵ. [Ա]ռիւծն ետես զդուստր թագաւորի...

46բ ՃԽԶ. [Ո]րսորդն կալաւ կաքաւ մի...

46բ-7ա ՃԽԵ. [Կ]ապիկն, որ է որ ապուզայն, սովորութիւն ունի...

47ա ՃԽԸ. [Ա]գռաւն ժողովեաց զձագս...

47ա ՃԽԹ. [Ա]ղուեսն քաղցեաւ և ետես ի հոր մի...

47ա ՃԾ. [Ա]ղուեսն քաղցեաւ, և էր աւուրքն...

47բ ՃԾԱ. [Ա]ղուես մի տառապէին և նեղէին որսորդքն...

47բ-8ա ՃԾԲ. [Ճ]ուհին ծաղր առնէր...

48ա ՃԾԳ. [Ճ]անապարհորդ մի հանգեաւ ի յաղբեր...

48ա-9ա ՃԾԴ. [Վ]աճառական մի եկն ի քաղաք...

49ա ՃԾԵ. Մըժղեղն յորժամ ծերանայ...

49ա ՃԾԶ. Լուսինն խաւարի և թափեալ պակասի լոյս նորա...

49բ ՃԾԷ. Ձմեռն չորանայ տերև ծառոց...

49բ ՃԾԸ. Թագաւոր մի մեծ և բարեմիտ ունէր խոզ...

49բ-50ա ՃԾԹ. Անմարդաբնակ լեառն մի կայր մրջիմն մի մեծագոյն...

50աբ ՃԿ. Իշխան մի գեղեցիկ էառ բազում ձկնորս...

50բ-1ա ՃԿԱ. Աայր(=Կայր) մեծատուն մի, և ունէր ժառանգ...

51ա-2ա ՃԿԲ. Ժողովեցան այծքն...

52ա ՃԿԳ. Կոյս մի հաւատ[ւ]որ կայր...

52աբ ՃԿԴ. Քահանայ ոմն ի Վերին Խաչինոյ...

52բ-3բ ՃԿԵ. Այր մի բնակեալ ի դուռն քաղաքի...

53բ ՃԿԶ. Եմուտ այր մի առ թագաւոր ոմն...

53բ-4բ ՃԿԷ. Առիւծն հիւանդացաւ...

54բ-5ա ՃԿԸ. [Ա]յր ոմն գնաց ի հողավարքն...

55ա-6ա ՃԿԹ. [Թ]ագաւոր մի բարեմիտ և իմաստուն գնայր առ սուրբ հայր...

56աբ ՃՀ. [Ա]յր ոմն մեծատուն ունէր բազում կաղապար ոսկի...

56բ ՃՀԱ. [Թ]ագաւոր մի շուրջ գայր...

56բ-7ա ՃՀԲ. [Ծ]առ մի կայր ի Հնդկաց աշխարհն...

57ա-8ա ՃՀԳ. [Ժ]ողովեցան ի մի վայր Ժ վաճառականք...

58աբ ՃՀԴ. [Թ]ագաւոր մի կանգնեաց բարձր սիւն...

58բ-9ա ՃՀԵ. [Ժ]ողովեցան մկունքն ի մի տեղ...

59ա ՃՀԶ. [Աւ]ձն յորժամ երթայ ի թիւր...

59բ ՃՀԷ. [Գ]ող մի ձմեռուկ գողացաւ...

59բ-60ա ՃՀԸ. [Ջ]ուլհակ մի ասաց, թէ՝ Աստուած զմարդն թագաւոր է ստեղծեր...

60աբ ՃՀԹ. [Ա]յր ոմն ունէր որդի մի... եղև կրօնաւոր...

60բ-1բ ՃՁ. [Ա]ղքատ մի եկեալ ի գեօղ մի...

Եզրահատման պատճառով վնասուած են առակների համարանիշ թուերը։ Պահպանուած տառամասերի հիման վրայ կարելի է ասել, որ մինչև ՙՃԿԷ» համարը ճիշտ է վերականգնուած, սակայն դրանից յետոյ, հաւանաբար, գրչի թոյլ տուած սխալի պատճառով, համարները չեն համընկնում, և ՙՃՁ»-ին յաջորդում է ՙՃՂ»։ Շփոթութիւնը պիտի որոնել ՙՃԿԷ-ՃՂ»-ի միջև, որովհետև դրանց միջև ընկած թուահամարներից ոչ մի հետք չի պահպանուել։

61բ ՃՂ. Եկն հրեշտակ առ աղքատ մի...

62ա ՃՂԱ. Գորտ մի կայր ի Մս[ր]այ աշխարհն...

62ա-3ա ՃՂԲ. Հրեշտակ ասաց առ ջաղացպան...

63ա ՃՂԳ. Սատանայ առ սատանայ մի գնաց...

63աբ ՃՂԴ. Կայր էրէց մի ի գեղի միում...

63բ-4ա ՃՂԱ. Այր ոմն մեծատուն ունէր կին մի գեղեցիկ...

64ա ՃՂԶ. Այր ոմն աղքատ գնաց ի լեառն...

64բ ՃՂԷ. Երկու գողք գնացին...

64բ-5ա ՃՂԸ. Այր ոմն ունէր խանութ և մեղր կու ծախէր...

65աբ ՃՂԹ. Ժիժին առ մրջիմն գնաց...

65բ Մ. Գիտացէք, որդիք մարդկան, որ թէ թագաւորի դուստր լինի...

65բ- Թէ մարդուն զաչքն թրով հանեն և թէ ասեղով՝ մէկ է...

65բ-6ա ՄԱ. Առջն ի ձմեռն Խ օր ի յարգելանոցն մտանէ...

66աբ ՄԲ. Առակ օգտակարագոյն – Նաև առակ մի այլ ասի/ Վասն ագռաւոյ մի անմտի...

66բ ՄԳ. Մեկնութիւն առ[ա]կիս – Աղուէսն է նման սատանայի/Եւ թամայ նենգաւորի...

66բ-7ա ՄԴ. Առակ շահաբեր- Ի յառակաց լինի պատմեալ, /Գերի շնուկ մի խիստ քաղցեալ...

67ա ՄԵ. Մեկնութիւն առակիս – Շունն օրինակ մարդոյ ելեալ, /Իսկ թագաւորն զԱստուած ցուցեալ...

67աբ ՄԶ. Մուկ մի ըղտին մօտ գընաց և ասէ ցնա. Տո´ւր ինձ...

67բ-8ա ՄԷ. Պատմութիւն համասփիւռ ծաղկին – Խնդրեա´ զնա յորժամ... Անանիայ ասաց, թէ ես գտի զնա ի Ձողկերտ։

Տե´ս Ն. Մառ, Ժողովածոյք Առակաց Վարդանայ, Բ, Ս. Պետերբուրգ,1895, ձեռ. D։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

69ա  [Փ]ա՛ռք... Արդ, յիշեցէք զհեզահոգի, դեռաբոյս, նորաբողբոջ զՍտէփաննոս վարդապետն, որ ետ գրել վասն խրատու ժողովրդեան, որ առակ զաղուեսն եդին առ ի մարդիկ շահլոյ։ Աղաչեմք զձեզ, ո՛վ եղբարք, որք հանդիպիք տեսութեամբ Առակագրոյս, կարդալով կամ օրինակելով, միով Տէր ողորմայիւ յիշեցէք զՍտեփաննոս վարդապետն և զծնօղսն իւր։ Թվին ՌՃԺԸ (1669), Օգստոսի ԺԴ։

Զմեղսամած Սարգիս էրէց յիշեցէք... Անմեղադիր լերուք, ո՛վ եղբայրք, սխալանաց և խոժորութեան գրոյս՝ ըստ կարեաց մերոց այս էր։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

69բ [Յի]շատակ է գիրքս այս Դեղէմացի Յովանէս վարդապետին բազմաշխատ։

Գրչափորձ՝ Աստառ Ա. ... գրիչափորձ։ Պահպանակ Աա. Եւ... ծանուցումն լիցի... ժողովրդոցդ։

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ԺԷ-ԺԸ-XVII-XVIII

ԹԵՐԹ՝ 86 (73-158). չգրուած՝147աբ, 151բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ըx12 (Ա, Ը 11, Է 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,3x9,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 130ա)։ ՏՈՂ՝ 21։

ՎԻՃԱԿ բաւարար. եզրահատումից լուսանցագրութիւնները վնասուած, թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 73ա-145բ [ՙԱստուածատրոյ Համադանեցւոյ... արարեալ Ժողովածու». № 56, 3բ]

ա. 73ա-6բ Յաղագս ագահութեան... – Որ յոյսայ ի մեծութիւն...

բ. 76բ-9բ Յաղագս ճշմարիտ ազատութեան... – Ծանիջիք զճշմարտութիւնն...

գ. 79բ-82բ Յաղագս օգտի և սահմանի աղօթից – Ի նեղութեան իմում...

դ. 82բ-3ա Յ[աղագս] սրտմութեան – Սրտմութիւն ի վերայ ամբաշտաց...

ե. 83բ-7ա Ասասցեն յաւուր յայնմիկ... չէ´Տէր Աստուած մեր ընդ մեզ...

զ. 87ա-94ա [Ա]յսպէս ասէ Տէր. Ո՞ւր է թուղթն... (92բ ՙՈրպէս ծնունդն սքենչալի,/Նոյնպէս և մահն հրաշալի...», Ն. Շնորհալի)։

է. 94ա-7ա [Ե]թէ թաքուն սրտէ ձերմէ դարձեալ էք...

ը. 97ա-8բ [Ե]տես կինն, զի բարի էր ծառն...

թ. 98բ-104ա [Ե]թէ ամաչեսցէ ժողովուրդ իմ...

ժ. 104ա-7ա [Ո]րդիս ծնայ և բարձրացուցի...

ժա. 107ա-10բ [Զ]ի իմաստուն է մտօք զօրաւոր...

ժբ. 110բ-3ա [Ի]բրև զծաղիկ ծաղկեալ...

ժգ. 113բ-6ա [Ե]ւ արդ, Տէր Աստուած Իսրայէլի հաւատարիմ լիցի...

ժդ. 116ա-7բ [Գի]նի և ցքի մի ըմպիցէք...

ժե. 117բ-20բ [Յ]անօրէնութեանց ժողովուրդն իմոյ...

ժզ. 120բ-3բ [Ա]պականեսցէ իշխան ի Յոյդայ...

ժէ. 123բ-6ա [Թ]ուլ արա ինձ սակաւ մի հանգեայց...

ժը. 126ա-9բ [Յ]այնժամ արդարն կացցէ բազմաւ համարձակութեամբ...

ժթ. 129բ-32ա [Ե]ւ ասէր. Մի´ մխեր զձեռն քո ի պատանեակդ...

ի. 132ա-3ա Յաղագս բացայայտութեան սուրբ Երրորդութեան – [Ե]ւ ասաց Աստուած. Արասցուք մարդ...

իա. 133ա-4բ Յաղագս ճշմարիտ զղջման... – [Խ]նդրեսցէք զՏէր Աստուած ձեր...

իբ. 134բ-6բ Յաղագս թէ Քրիստոս է լոյս աշխարհի – [Ե]տու զքեզ ուխտ ազգի...

իգ. 136բ-8ա Յաղագս թէ խաչ և նեղութիւն են կեանք հաւատացելոց – [Ա]հաւասիկ ես առաքեմ զձեզ...

իդ. 138ա-9ա Յաղագս խոնարհութեան – [Ե]ղև բան Տեառն առ Սամէաս...

իե. 139ա-40բ Վասն խոնարհութեան – [Ա]ռէք զլուծ իմ ի ձեզ...

իզ. 140բ-2բ Յաղագս կեղծաւուրութեան – [Մ]ի´ լիցիս անհաւատ...

իէ. 142բ-5բ Յաղագս կենաց մարդկան կարճութեան – [Մ]արդոյ որպէս խոտոյ են աւուրք...

իը. 145բ Յաղագս կուրութեան մտաց – [Խ]արխափեսցես ի մէջօրէի... զի խաւարն կուրացուց զաչս նորա։

Աստուածաշնչից, հայ և օտար վարդապետների գործերից քաղուած ընտիր հատուածների ժողովածոյ է, որը, ըստ №56-ի կազմել է Աստուածատուր Համադանցին։ Այստեղ վերջին մասը չի ընդօրինակուած, որոշ գլուխներ ունեն տարբեր սկսուածք և վերջից ավելի ընդարձակ են։

Բ. [Աղօթք, Նախերգանք և Օրհնութիւնք յետ քարոզից]

ա. 148ա-9ա Աղօթք պահպանութեան ընդդէմ Բելիարայ, սուրբն Նարեկն – [Ա]ղաչեմք զքեզ, Տէր Աստուած իմ...

բ. 149ա-50ա Ողբ աղօթական, ասացեալ սրբոյն Յուսկանայ – Յիսուս միածին, Աստուած բոլորից, / Հօր անեղակից, Հոգւոյ փառակից...

գ. 150ա-1ա Աղօթք պահպանութեան յամենայն չարէ, Առաքել վարդապետէ ասացեալ յաղագս ծառայիցն Աստուծոյ (ծայրակապ՝ ՙՏէր Արաքեալ ասե») – Տէր և փրկիչ, Յիսուս Քրիստոս/Հօր ճառագայթ և լուսոյ փառաց...

դ. 152ա-3ա [Նախերգանք] Աւետարանի – Երանելին և միայն հզօրն... (ապա՝ ՙՍողոմոնի», ՙմարգարէից», ՙառաքելոց»)։

ե. 153բ-8բ [Օրհնութիւնք յետ քարոզից] – Զոր օրհնութիւն Աստուածածնին... հանգիցէ ի վերայ ձեր... Էնն Աստուած... էացուսցէ և զձեզ զամենայն տես[ա]կս առաքինութեանց։

Գ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԹ դ.]

ա. 70ա-1բ [Գրառաջ օրհնութիւնաբեր կոնդակի] – Եւ ընդ աստուածապարգև օրհնութեան ծանուցումն լիցի... և ի քաւութիւն մեղաց մարդկան։

բ. 146աբ [Օրինակ գրութեան]  - Ի դրանէ Սուրբ Էջմիած[ն]ի և ի նորին սպասաւոր Յովանէս վարդապետէ, որմէ բարկութեամբ և սաստիւ ծանիք այս անուն գեղի անդուք (=յանդուգն) ժողովուրդք... մինչև... գայք ուղղութիւն։

գ. 153ա [Գրառաջ թղթի] – Արզ լիցի վեհիտ մեծի... հօրդ մերոյ։

 

37

ՎԱՐԴԱՆ ՄԱՐԱԹԱՑԻ-ԱՅԳԵԿՑԻ

ԱՂՕԹԱԳԻՐՔ

ԺԸ –XVIII

ԳՐԻՉ՝ Ովանէս կր. (1գ-74ա), Խաչատուր վրդ. (74բ-115ա)։

ԹԵՐԹ՝ 154+1 (կրկ. 1). չգրուած՝ 1աբ, 115բ-54բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Էx12 (Ա 11)+6x12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13,5x9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 48ա)։ ՏՈՂ՝ 17 (1գ-74ա), 11-14 (74բ-115ա)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ եռագոյն շերտերով սպիտակ մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ - ՙՍուրբն Վարդան»՝ 1դ։ Կիսախորան՝ 2ա։ Զարդագիր՝ թռչնագիր (2ա)։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, սև։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ ցեցակեր, առանձին բծեր, քերծուածքներ (53բ-4ա)։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-115ա Կշտամբանք յանդիմանութեան առ սակաւ անձին ողորմելոյ Վարդանայ, Աղերս վասն որ ի Մարաթոյ և ամենայն մեղաւորաց, և ի խորոց սրտէ աղերս մաղթանաց առ Յիսուս Քրիստոս միածին Որդի Աստուծոյ։ Երթեալ յամենայն տեղիս, ուր կատարեաց Քրիստոս զմարդեղութիւնն իւր տնօրինաբար, զոր գրեցին տեսանողքն վասն նորա, և ընթեռնուլ անդէն ուրիշ-ուրիշ և հայցել թողութիւն ի նմանէ, զոր մեղաւոր Վարդանս գրեցի յԵրուսաղէմ ի Սուրբ Յակոբ

Տե´ս ձեռ. № 84, 2-67ա։ Այստեղ միայն §ա-ժգ. ա/2ա-10ա (անխորագիր)։ բ/10ա-6բ։ գ/16բ-22ա։ դ/22ա-30ա։ ե/30ա-8ա։ զ/38ա-46ա։ է/46ա-54բ։ ը/54բ-63բ։ թ/64ա-9ա (սկ. ՙՅիսուս Քրիստոս թագաւոր»)։ ժ/69ա-73ա։ ժա/73բ-82ա։ ժբ/82ա-95բ։ ժգ/95բ-115ա (անխորագիր)։ Ա գրիչն ընդօրինակել է § ա-ից մինչև §ժ-ի կէսը, իսկ Բ գրիչը՝ §ժ-ի կէսից (74բ) մինչև § ժգ։ Յաջորդների ընդօրինակման համար տեղ է թողնուած՝ 115բ-54բ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 63բ (Ովանէս գրչի) Ո՛վ եղբարք սիրելիք, զտառապեալ գրիչս՝ Ովանէս կրօնաւորս յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ։

2. 115ա Բայց յիշեա զբարեաց աղքատացեալ Խաչատուր վարդապետն։

 

38

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Գանձասար                                                                                                         ՌՄԹ-1760

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Դաւիթ վրդ. Թիֆլիզեցի, ի վայելումն՝ Թագուհի կուսի։ ԿԱԶՄՈՂ՝ Տէր Ղազար։

ԹԵՐԹ՝ 104։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԳx8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,2x10,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝նօտրգիր (նմուշ՝5ա)։ ՏՈՂ՝ 28-32։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կաշի՝ կազմողի անուան փակագիր դրոշմատիպով. ՙՏէր Ղազար», միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կապոյտ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, կապիչներն ընկած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1բ-30ա Աղօթք աստուածահաճոյ և բան մաղթանաց ի խորոց սրտէ խօսք ընդ Աստուծոյ, ասացեալ տեառն Բենիկ վարդապետէ յԱղուանից կաթողիկոսէ...

ա. 2ա-11բ Տէր Աստուած ահաւոր և սքանչելագործ, սահման սիրոյ...

բ. 11բ-7ա Նորին հսկողի Առ նոյն աղերս մաղթանաց բան ի խորոց սրտից խօսք ընդ Աստուծոյ – Յիսուս Քրիստոս Աստուած մեր, ստեղծիչ...

գ. 17ա-23ա Նորին հսկողի Առ նոյն աղերս մաղթանաց բան – Եւ արդ, Տէր Աստուած ամենակալ...

դ. 23ա-7բ Նորին հսկողի Առ նոյն աղերս մաղթանաց բանից – Եւ արդ, Տէր Յիսուս...

ե. 27բ-8բ Նորին հսկողի  Առ նոյն աղերս մաղթանաց բան – Տէր Աստուած անսկիզբն, հզօր և փառաւորեալ...

զ. 28բ-30ա Նորին հսկողի Առ նոյն աղերս մաղթանաց բան – Աստուած, անճառ լոյս, լուսաւորեա գլխաւարեալս...

Բ. 30ա Աղօթք զօրաւոր, յետ Եկեսցէին ասա – Աղաչեմ զքեզ, Տէ´ր, և գոհանամ ... և գոհութեամբ փառաւորեցից. ամէն։

Գ. 30բ-41ա Աղօթք հասարակաց և սկիզբն գիշերային աղօթից, յանուն Հօր անեղին, որ է լոյս անստուեր

ա. 30բ-6բ Մաղթանք արարեալ Գրիգորի Վանեցւոյ, որ մականուամբ Ղարաղզի – Անեղ լոյս և անճառելի ճառագայթ...

բ. 36բ-41ա Նորին Գրիգորի Առ սուրբ Երրորդութիւնն և մի աստուածութիւնն – Տէր Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս, լոյս անճառելի... և քեզ փա՛ռք... ամէն։

Դ. 41ա-104ա [Բանք Գրիգորի Յեսուացւոյ Մարաշեցւոյ]

ա. 41ա-55ա Բանք գովեստից պատմագրաբար յաղագս ծննդեան և սննդեան և քաղա[քա]վարութեան, և վասն փոխման ամենասրբուհւոյ և փառաւորեալ միշտ կուսին Մարիամու Աստուածածնին, ասացեալ ի նորին ծառայէ և մաղթանաց հայցողէ յոգնամեղ մեղաւորէ՝ Գրիգորէ Յեսուացւոյ – Զլուսաւոր մարգարիտն, զքարն պատուական...

բ. 55ա-61բ Նորին Գրիգորի ասացեալ – Բարեբանեալ ես, ամենասրբուհի Աստուածածին... (№ 1521, 430ա, ՙ...ի Գրիգորէ Սկևռացւոյն»)։

գ. 61բ-3ա Նորին Գրիգորի միայնաւոր ճգնաւորի Յեսուացւոյ և անյաղթ գիտնականի ասացեալ վասն յանդիմանութեան մեղաց անձինն, որ ըստ հոգւոյ կամ ըստ մարմնոյ զղջման հանապազ վայ տալով անձիննս խոստովանեսցի զմեղս իւր առաջի Աստուծոյ, ասելով այսպէս – Վա՛յ քեզ, անձն իմ, ընդէ՞ր ոչ ըսկսանիս տեսանել...

դ. 63բ-5ա Նորին Գրիգորի ասացեալ ի նոյն ողբս վայից – Վա՛յ քեզ, անձն իմ, զի ամենայն թշնամիք քո...

ե. 65բ-8ա Նորին Գրիգորի։ Եւ արդ, հեծեծանօք սկսեալ ասացից նախ զհոգւոյ և ապա զմարմնոյ խոստովանութիւնն – Մեղայ հուգւոյ շարժմամբ յոչ հաճոյսդ...

զ. 68ա-9բ Այլ բան խոստովանութեան – Մեղայ ոչ ի բաց առնելով զգործ...

է. 69բ-70ա Մաղթանք առ Տէր վասն ապաշխարութեան – Ասասցուք և մեք Տէր Աստուած...

ը. 70ա-1բ Նորին Գրիգորի Առ բարեխօս զՄարիամ սուրբ Աստուածածին, Ով ամենասսրբուհի Աստուածածին,  պարծանք...

թ. 71բ-80ա Նորին Գրիգորի ասացեալ Աղօթք, որ ի խորհրդեանն սուրբ և մեղսաքաւիչ պատարագին մատուցանի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Աստուած բարձրեալ, ահաւոր, անքննին...

ժ. 80ա-104բ Նորին հսկողի Առ նոյն աղերս մաղթանաց բանից խորոց սրտի խօսք ընդ Աստուծոյ՝ օրհնութիւն, փառք Աստուծոյ – Անսկիզբն Աստուած անեղ, աներբ... յաւիտենից. ամէն։

Գրիգոր Մարաշեցու և սոյն ձեռագրի մասին տե´ս ՙԷջմիածին», 1960, Զ, էջ 36-43։

Ե. [Յաւելագրութիւնք]

ա. Աստառ Ա [Բայաթի, վրացատառ թուրքերէն]

(ՙՂուրշուդա դարա սանի,/Թափշուրդուղ եարա սանի,/Խելի դովիաթ բաշ գերաք,/ Ղայդուբ գօրա սանի»)։

բ. Աստառ Բ [Վրացատառ թուրքերէն] –

(ՙԲէգլարա ղօնան ջանում, թիքանլարա իլիշտին՚)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Ի վայելումն զայս Աղօթամատույց գիրքս Դաւիթ վարդապետին Թիֆլիզեցւոյ.ձեռամբ իւրոյ գրեաց շուտով։

104բ Փա՛ռք... յանգ եղեալ աւարտեցաւ Գրքուկս աղօթից, որ կոչի Բենիկ (և այլոց սրբոց՝ հաւաքմունք Գրիգորի Ղարաղզի և Գրիգորի Յեսուացւոյ ճգնակիր վարդապետաց), յամին Հայոց ի ՌՄԹ (1760) և ԻԵ Մարտի ամսոյն, առ դրան սրբոյ և մեծի գերահրաշ Աթոռոյս Գանձասարայ, ձեռամբ Դաւիթ մեղապարտ սևազգեստի իբրու վարդապետ կոչեցելոյ Թիֆլիզեցւոյ, ի շահ և ի յօգուտ ընթերցողաց և առ Ժամանակաւ զբօսնուցուք ի սմա, յիշեցէք ի մաքուր յաղօթս ձեր զմեղսաներկ գրիչս...

Դաւիթ անուն նօտարս,

Գործոց բարեաց օտարս։

Պահպանակ Աա (ուղղելի՝  (ՙԻ վայելումն Ղ(Թագուհի կուսին»), ի թուին Հայոց (ՙՌՄԹ» (1760) և ի Մարտի (ՙ25՚), առ դրան սրբոյ Աթոռոյն Գանձասարայ, ձեռամբ մեղապարտ գըրչի՝ (ՙԴաւթի վարդապետի գրեցաց»)։

Պահպանակ Աա 90.600. 7000. 400. 60. 20. 1. 400. 600. 2000 (ուշ գրութեամբ վրան գրված՝ ՙՂովնկիանոս»)։ 41729.31541854 (ՙԴաւիթ վարդապետ»)։

Աստառ Ա (վրացերէն) (թրգմ. Պարոյր Մուրադեանի. ՙԳրուեց այս Աղօթագիրքը Գանձասարում Մարտի 15-ին։ Ո՛վ մեծ սուրբ Գէորգ՚)

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 104բ Ես անարժան մահտեսի նորընձա Մխիթար ապեղէս նորոքեցի իմ հայր Դաւիթ աստուածիմաստ վարդապետին սուրբ Աղօթագիրըս։

2. Աստառ Ա. Բաբանեաց Ստեփանն է։

Կնքադրոշմ՝ 1բ Քրիստոսի ծառայ Դաւիթ վարդապետ։

Գրչափորձ՝ Աստառ Ա (սիւնակագիր՝ Ա-Ժ)։ Պահպանակ Բբ. Դաւիթ վարդապետ։

 

39

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 314+2 (կրկ. 32, 254)։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին թեթևակի քերծուած, եզրերը մաշուած, թիկունքը վնասուած։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

Անապատ                                                                                                            ԺԷ−XVII

ԳՐԻՉ՝ Ուստիանէ։

ԹԵՐԹ՝ 282+2 (կրկ. 32, 254)։ ՊՐԱԿ՝ Ա−ԻԵx12 (Ա չիք, ԻԵ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹՅԻՒՆ՝ 13,2x10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 65ա)։ ՏՈՂ՝ 18։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 14ա, 89բ, 134բ։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, դեղին, սև (անվարժ գծագրութիւն, հաւանաբար՝ գրչուհուց)։

ՎԻՃԱԿ՝ սկզբից պակասաւոր, 32 և 254 թերթերից մնացել են փոքրիկ մասունքներ։ Տեղ−տեղ փոքրիկ պատռուածքներ, ցեցակեր և մկնկեր, մի շարք թերթեր մեծ վարպետութեամբ նորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա−129բ [Զրոյցք, Աղօթք, Տաղք հոգեւորք, Տեսիլք]

ա. 1ա−3բ [Ի հարանց Վարուց] − ... Ասէ ծերն ցսարկաւագուհին. Ի մէնջ պատկառին...։ − 3բ−7ա Ծեր ոմն հոգետես ունէր աշակերտ... (Ա պրակը՝ թափուած)։

բ. 7ա−8բ Վասն որք զդրախտին լեառն գտին և զստորոտին հասեալ տեսան – Ի ժամանակս Տեառն Ներսէսի Կլայեցոյն... Եւ գրեաց զայս սուրբն Ներսէս ի մէջ Մեկնութեան Արարծոց և քարոզէր ամենեցուն։

գ. 8բ−13բ Վարք Սրապիոնի ծերոյն – Սրապիոն այր երկիւղած...

դ. 14ա−24բ Աղաւթք Անաստասայ քահանայի յոյժ գեղեցիկ – Տէ՛ր, մի՛ սրտմութեամբ քո...

ե. 24բ Խոստօվանութիւն մեղաց և խայտարակութիւն անձին ինք[ն]այուժար կամաց եղկելոյս Վարդանայ, և որ ասէ յիւր կողմանէ՝ լսէ նմա Աստուած։ Եւ ըզգծողսն յիշէք, և Աստուած զձեզ յիշի (այսքան)։

զ. 25ա−30բ, 36ա−8բ Նորին Գառնեցոյ ասացեալ (ծայրակապ՝ «Յովանէս աս»)։ Ի Կիւրակէն – Յաւիտենից Աստուած և արարիչ...

Տե՛ս ձեռ. № 42, 43բ−61բ։ Այստեղ միայն §§ ա−է, ժե−ժզ։

է. 31բ−2բ Նորին... (ջնջուած) – Աստուածասէր եղբայր բարի, /Լիք ունկնդիր այսմ բանի...

ը. 32բ−4բ Նորին Վասն բամբասանաց – ...(1 թերթ ընկած) յայսմ գործի /Գուցէ տանջիս աններելի.../Զի գիր ունիմք ազգի−ազգի, /Ում հետևիմք՝ նա շարագրի։

թ. 34բ−6ա Վասն հպարտաց, նորին – Եկ դու հպարտ այր բանական, /Որ բարձրամիտ ես անհասական... (36ա−8բ տե՛ս § զ)։

ժ. 38բ−50բ [ՅԱդամգրոց Առաքելի Սիւնեցւոյ]։ Վասն ահեղ դատաստանին քննութեանց. Լ տուն է – Յորժամ դրունք երկնից բացցին, /Լցին հնչմունք ահագնագին... /Դատաստանաւ պատերազմին։

Տե՛ս ձեռ. № 83, 2ա−138բ։ Այստեղ՝ Ա հատորից 4 գլուխ՝ խառն դասաւորութեամբ. զ/38բ−42բ։ է/42բ−8բ։ դ/48բ−96բ։ ե/49բ−50բ։ Վերջին 2 գլուխներն անխորագիր։

ժա. 50բ−1ա Եւ յորժամ երթայ առ խոստովանահայրն... և ասէ զԱղաւթս զայս – Գոհանամ զքէն, Տէր Աստուած իմ, որ արժանի արարեր...

ժբ. 51բ−89ա Երանելոյն Եբրէմի Յաղագս ապաշխարութեան – Ասէ երանելի մարգարէն Եզեկիէլ...

ժգ. 89բ−110բ Տեսիլ Աստուածածնին, զոր յայտնեաց նմա հրեշտակն զտեղի տանջանացն, թէ որպէս տանջին մեղաւորքն – Ո՜վ պատուական և աստուածասէր ժողովուրդք...

ժդ. 110բ−29բ Տեսիլ սրբոյն Գրիգորի հայաստան[ե]աց Լուսաւորչին և քն[ն]ութիւն հրեշտակին վասն ննջեցելոցն – Սուրբն Գրիգորիոս Լուսաւորչին Խ տիւ և Խ գիշեր...

Բ. 130ա−282ա [Ժամագիրք]

ա. 130ա [Հրաժարումն] – Հրաժարիմք ի սատանայէ...

բ. 130ա−2ա [Դաւանութիւն հաւատոյ] – Խօստովանիմք և հաւատամք ամենակատար սրտիւ զՀայր...

գ. 132ա−4ա [Զղջումն] – Մեղայ ամենասուրբ Երրորդութեան...

դ. 134բ−9բ [Խրատ ժամակարգութեան... Սաղմոս] – Տէր, եթէ զշրթունս... Տէր, զի բազում եղեն...

1. 140ա−65ա [Կարգաւորութիւն հասարակաց աղօթից... որ կատարի ի մէջ գիշերի...]

ա. 140ա−1բ [Երգ Տեառն Ներսիսի Շնորհալւոյ...] – Յիշեսցուք ի գիշերի...

բ. 142ա−3բ [Քարոզ] – Զարթուցեալքս ամենեքեան...

գ. 143բ−5բ Տեառն Ներսիսի ասացեալ ողբանք... – Աշխարհ ամենայն առ իս նայեցեալ...

դ. 145բ−7բ Նորին Տեառն Ներսեսի – Առաւաւտ լուսոյ/Արեգակն արդար...

ե. 147բ−9ա [Երգ պաշտաման գիշերոյ. ծայրկապ՝ «Ա−Ք»] – Աստուածածին մայր Քրիստոսի,/ Իմ յոյսն դու ես յաւուր մեծի...

զ. 149ա−56բ Երգ Տեառն Ներսէսի... – Այսաւր անճառ լուսոյն ծագումն...

է. 156բ−9բ [Նորին Տեառն Ներսէսի... Յաղագս] Մեծի ուրբաթին – Նորոգաւղ տիեզերաց...

ը. 160ա−5ա [Երգ Տեառն Ներսէսի Յաղագս ննջեցելոց] – Աստուած անեղ, անժամանակ,/ Հայր անըսկիզբն և անքանակ...

2. 165բ−99ա [Կարգաւորութիւն հասարակաց աղօթից... որ կատարի յառաւօտու ժամու...]

ա. 165բ Լցաք առաւօտու ողորմութեամբ...

բ. 165բ−9ա [Օրհնութիւն Երից մանկանցն] – Աւրհնեա՜լ ես, Տէր Աստուած հարցն մերոց...

գ. 169բ−71ա [Օրհնութիւնք Մարիամու, Զաքարիայի, Սիմովնի Ծերունւոյն] – Մեծացուսցէ... Աւրհնեալ Տէր Աստուած... Արդ, արձակեա...

դ. 171ա−5ա [Սաղմոսք] – Ողորմեա ինձ, Աստուած...

ե. 175ա−6ա [Օրհնութիւն առաւօտու] – Փա՜ռք ի բարձունս...

զ. 176բ−81բ Քարոզ առաքելոց և մարգարէից... – Աստուած մեծ հզօր... Առաջնորդք եղեն... Ըզճգնութիւն սրբոց... Մայր սուրբ սքանչելի... Ասասցուք ամենեքեանք... Փառաւորեսցուք...

է. 181բ−2ա Եւ ասի Սուրբ Աստուած ըստ պատշաճի աւուրն... – Սուրբ Աստուած, սուրբ և հզաւր...

ը. 182աբ [Սաղմոսք] – Եղիցի անուն Տեառն աւրհնեալ...

թ. 183ա−5ա [Աղօթք Մանասէի] – Տէր ամենակալ, Աստուած Աբրահամու...

ժ. 185աբ [Քարոզ] – Եկեալքս ի խոստովանութիւն...

ժա. 185բ−90ա [Սաղմոս] – Բանից իմոց ունկն դիր...

ժբ. 190բ−8բ [Ներսէսի Շնորհալւոյ] Երգ վասն առաջի աւուրն... (և յաջորդ՝ Բ−Է) արարչութեան... – Նորաստեղծեալ բանն...

ժգ. 198բ Քարոզ մարտիրոսաց – Սուրբ ճգնաւորաւքն...

ժդ. 198բ−9ա Քարոզ Կիրակմտի – Խնդրեսցուք հաւատով միաբանութեամբ...

3. 199ա−208ա Կարգաւորութիւն հասարակաց աղաւթից արևագալի ժամուն, որ կատարի ի դէմս Հոգոյն Աստուծոյ...

ա. 199աբ Եղիցի անուն Տեառն աւրհնեալ...

բ. 199բ Երգ Ներսէսի – Յարևելից մինչ ի մուտս...

գ. 200ա Քարոզ... արարեալ սրբոյ Գիւտա – Յարևելից մինչև ի մուտս արևու...

դ. 200աբ [Սաղմոս] – Աղաղակեցէք առ Տէր...

ե. 200բ−1բ [Երգ] – Ճգնաւորք Աստուծոյ...

զ. 201բ−3բ [Սաղմոս] – Աստուած Աստուած իմ, ես առ քեզ...

է. 203բ−4ա [Երգ] – Լոյս, արարիչ լուսոյ...

ը. 204աբ [Քարոզ] – Փառաւորեսցուք...

թ. 204բ−7ա [Սաղմոս] – Տէր հովւեսցէ...

ժ. 207ա−8ա [Երգ] – Ճանապարհ և ճշմարտութիւն... (կից՝ Քարոզ)։

4. 208ա−13բ Կարգաւորութիւն հասարակաց աղաւթից երրորդ ժամուն, որ կատարի ի դէմս Հոգւոյն աստուծոյ իջման...

ա. 208բ−10ա [Սաղմոս] – Ողորմեայ ինձ, Աստուա՛ծ...

բ. 210աբ [Երգ] – Աւրհնեմք ըզքեզ Հայր անսկիզբն... (կից՝ Մաղթանք)։

գ. 211աբ [Քարոզ] – Միաբան ամենեքեան... Խնդրեսցուք հաւատով...

դ. 212ա−3ա [Սաղմոս] – Տէր հովւեսցէ...

5. 213բ−7ա Կարգաւորութիւն հասարակաց աղաւթից վեցերորդ ժամուն, որ կատարի ի դէմս Հաւր Աստուծոյ...

ա. 213բ [Սաղմոս] – Ողորմեա ինձ ըստ մեծի ողորմութեան քում... (շար. հապաուած)։

բ. 213բ−4ա [Երգ] – Խաւարեցաւ լոյսն արևուն...

գ. 214ա−5ա [Քարոզ] – Արթուն մտօք...

դ. 215ա [Սաղմոս] – Տէ՛ր, մի՛ յիշեր...

ե. 215աբ [Քարոզ] – Վասն հիւանդաց...

զ. 215բ−7ա [Սաղմոս] – Երանի որ խորհի ի զաղքատն...

է. 217ա [Քարոզ] – Խնդրեսցուք հաւատով ի Հօրէ...

6. 217ա−37ա Կարգաւորութիւն հասարակաց աղաւթից իններորդ ժամուն, որ կատարի ի դէմս Որդոյն Աստուծոյ...

ա. 217բ [Սաղմոս] – Ողորմեա ինձ, Աստուած, ըստ մեծի ողորմութեան քում... (շար. հապաուած)։

բ. 217բ−8ա [Երգ] – Չարչարակցեալ քեզ տիւ լուսոյ...

գ. 218ա−9ա [Քարոզ] – Սուրբ սրտիւ և հաստատուն հաւատով...

դ. 219ա−21ա [Սաղմոս] – Տէ՛ր, մի՛ մատնէր զմեզ...

ե. 221ա−4բ [Շարականք հանգստեան] – ԱՁ. Որ ստեղծմամբ ըստ պատկերի...

զ. 224բ−5ա [Աղօթք] – Ողորմութեանց տւաւղ, Քրիստոս...

է. 225ա [Քարոզ և մաղթանք] – Վասն հոգոցն հանգուցելոց... Սաղմոսերգութիւնս...

ը. 225ա−35ա Շաբադպահոց Ժամամտեր կարգաւ Բ−շի, Գ−շի, Ե−շի – Որ ի Հաւրէ առաքեցար...

թ. 235ա−6բ [Հանգանակ Նիկիական] – Հաւատամք ի մի Աստուած Հայր ամենակալ...

ժ. 236բ−7ա [Քարոզ] – Եւ ևս... Եւ ևս հաւատով աղաչեսցուք...

7. 237ա−46բ Կարգաւորութիւն հասարակաց աղօթից երեկոյին ժամու, որ կատարի ի դէմս Որդոյն Աստուծոյ...

ա. 237բ−42ա [Սաղմոս] – Ես առ Աստուած կարդացի... Խոնարհեցո՛, Տէ՛ր, զունկն քո...

բ. 242ա [Երգ] – Լոյս զուարթ...

գ. 242աբ [Քարոզ] Զկնի Լոյս զուարթին – Ասասցուք ամենեքեան... (հապաուած)։

դ. 242դ Զկնի Սուրբ Աստուածին՝ Քարոզ – Եւ ևս... Վասն լսելի լինելոյ...

ե. 242բ−6բ [Սաղմոսք] – Համբարձի զաչս իմ ի լերինս...

8. 246բ−68բ Կարգաւորութիւն հասարակաց աղաւթից խաղաղական ժամուն, որ կատարի ի դէմս Հոգոյն Աստուծոյ...

ա. 247ա−52ա [Սաղմոս] – Աւրհնեցից զՏէր յամենայն ժամ... Տէր Աստուած փրկութեան իմոյ... Ի կարդալ իմում...

բ. 252ա−4ա [Երգ] – Շնորհեա մեզ, Տէ՛ր, ի գիշերի...

գ. 254ա [Քարոզ] – Գոհացարուք զՏեառնէ...

դ. 254բ−4դ [Սաղմոս] – Տէ՛ր, լոյս իմ...

ե. 254դ−6ա [Երգ Տեառն Ներսիսի, ծայրակապ՝ «Նէրսեսի էրգ» – Նայեաց սիրով, Հայրդ գթած... Ծընունդ]// (255ա) անճառ Որդի և Բան... (փակագծուած հատուածը՝ մկնկեր)։

զ. 256բ−67բ Եւ ասի Սաղմոս – Երանեալ են անբիծք... Բաժին իմ ես դու, Տէր... Արարիչ իրաւանաց...

է. 267բ−8բ [Շարական] – Ի քէն հայցեմք, Հայր գթութեան...

9. 268բ−82ա Կարգաւորութիւն հասարակց աղաւթից հանգըստեան ժամուն, որ կատարի ի դէմս Հաւր Աստուծոյ...

ա. 269ա−74բ [Սաղմոս] – Առաքեա՛, Տէ՛ր, զլոյս քո... Եկեսցէ ի վերայ իմ...

բ. 274բ−5ա [Քարոզ] – Աղաչեսցուք զամենակալն Աստուած...

գ. 275աբ Աւետարան Յոհաննու – Ամէն ամէն ասեմ ձեզ...

դ. 275բ [Քարոզ] – Սուրբ խաչիւ...

ե. 275բ−7բ Մաղթանք զաւրաւորք յաղագս գիշերային զարհուրանաց [Գրիգորի Նարեկացւոյ. Բան ԺԲ, ԽԱ] – Ընկալ քաղցրութեամբ... Որդի Աստուծոյ...

զ. 277բ−81բ Աղօթք իւրաքանչիւր անձին հաւատացելոց... [Ներսիսի շնորհալւոյ] – Հաւատով խոստովանիմ...

է. 281բ−2ա [Քարոզ] – Սուրբ զԱստուածածինն...

ը. 282ա [Մաղթանք] – Զհանգստեան աղաւթս... Ամէն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

51ա Եւ զեղկելի մեղաւոր սուտանուն Ուստիանէ յիշէք, և դուք յիշեալ լիջիք։

89ա Զայս գրեցաւ Անապատս ձեռայպարտ մեղաւոր Ուստիանիս։ Եւ յոյժ գովելի քուր իմ Մարիամին և հանգուցեալ քուր իմ Հռիփսիմին և հանդիպիք այսմ[կ] գրի՝ Աստուած ողորմի։

110բ Աստուածածին սուրբ տիրուհի,

Որ բարեխօս ես աշխարհի,

Մեզ ողորմեա ամենայնի,

Որով եղաք լսող բանի,

Եւս առաւել ինձ տկարի,

Որ զսուրբ տառս գծեցի։

129բ [Բ]արեխօսութեամբ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին ազատեա, Քրիստոս, զմեղաւոր հոդիւքն ի տանջանացն. ամէ[ն]։ Եւս առաւել իմ հայր Աւաքն և մայր Վարդխաթուն, և եղբայր իմ սարգաւաք Մկրտիչն, քևւվերաց իմոց՝ սրբայսնեալ հոգի Մարիամին և հանգուցեալ մաքրայմիտ Հըռիփսին, և այլ՝ Խաւսմելիքին, և որդոց իւրոց՝ Ղուկասին, Միրզին, Գայիանին, Հռիփսին, և ամենայն ազգականաց։ Ուստիանէս յիշեցէք, և Աստուած զձեզ յիշի իւր միւսանգամ գալըստեան. ամէն։

282ա [Ե]ս Ուստիանէս անմտաւոր,

Սայ գրեցի ինձ շնահաւոր,

Կարօտելոց եղէ լցող.

Ես մեղաւորս եղէ լողորդ,

Եւ պատւական որպէս խնծոր,

Եւ դուք յիշեսջիք։

32բ Ուստիանէ սարկաւագ (կապգրով)։

Կնքադրոշմ՝ 30բ, 110բ Բարաղամ վարդապետ։

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ԺԷ−XVII

ԹԵՐԹ՝ 32 (283−314). չգրուած՝ 283ա։ ՊՐԱԿ՝ 3x12 (Գ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13,2x10։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 303ա)։ ՏՈՂ՝ 19։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. վերջից 4 թերթ ընկած, հաւանաբար չգրուած։ Ստորին եզրերը՝ ցեցակեր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ
283բ−314բ [Աղօթք Եփրեմի Ասորւոյ] – Ա. Տե՛ս, Տէ՛ր, ըզտառապանս իմ և զցաւս հոգոյ իմոյ...//(313ա)... ՃԼԷ. Արդ, Տէր բարերար... բարեբանից և վերաւրհնեցից զամենասուրբ Երրորդութիւնս... ամէն։

Տե՛ս «Մատենագրութիւնք», Վենետիկ, 1836, հատոր Դ, էջ 227−252։ Այստեղ տները համարակալուած են Ա−ՃԼԷ։ Չունի տպագրի ԿԴ, ՃԺԹ, ՃԻ տները, ԻԲ−ԻԳ, ՁԸ−ՁԹ, ՃԻԸ−ՃԻԹ տները միաւորուած են՝ ԻԲ, ՁԶ, ՃԻԳ, իսկ ՃԼԹ և ՃԽ տները բաժանուած՝ ՃԼԳ−ՃԼԴ և ՃԼԵ−ՃԼԶ։ Մատենադարանի ձեռագրերից լաւագոյնն է № 3895−ը։

 

40

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Ականց անապատ                                                                                                                        ԺԴ-XIV

ԳՐԻՉ՝ Յովանէ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Կոստանդին։

ԹԵՐԹ՝ 250։ ՊՐԱԿ՝ 26 (ըստ ԺԶ դ. համարակալման՝ Բ, Ե, Գ, Թ−ԺԶ1, Դ, ԺԷ−ԻԱ, ԻԳ1, ԻԲ, ԻԳ2-ԻԵ, ԺԶ2, ԻԶ1, ԻԶ2+1։ Խառն՝ Բ, ԻԴ 9, Ե, ԺԹ, ԻԱ, ԻԶ2, 8, Գ−Դ, Թ−ԺԲ, ԺԵ, ԺԶ2-ԺԸ, ԻԲ−ԻԴ1, ԻԶ1, ԻԶ1 10, ԺԳ, ԻԳ2, ԻԵ 12, ԺԴ, ԺԶ1 11, Ի 6+1x6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 12,5x8,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 56ա)։ ՏՈՂ՝ 17։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ, մասն աստառի։

ՎԻՃԱԿ՝ սկզբից, միջից և վերջից պակասաւոր, խունացած և գունափոխուած, տեղ−տեղ խոնաւութեան և ցեցակերութեան հետքեր, լուսանցաեզրերը բամբակալած։ Նախկինում մի քանի անգամ վերանորոգուած, պրակակալումը փոփոխուած, թերթերը խառնուած։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերն ու թիկունքը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Խրատք, Աղօթք, Ճառք, Ոտանաւոր]

ա. 4բ−8բ Խրատք ոգէշահք սուրբ հարցն, որ Բառք կոչի։ Արդ, այս ախտքն, որ կոչին յահեկէ. Որկորստութեան – Որկորստութիւն՝ անառակութիւն... (6ա) Եւ այս են աջ///. Ամբարտաւանութեան – Ամբարտաւանութիւն՝ անբարհաւաճութիւն..., սրբամիտ, սրբակամ//... (շար. թափուած։ 1ա−4ա, տե՛ս Գ, §դ)։

բ. 9աբ [Խրատ − ...] աստուածասցուք և սիրեսցուք զնայ որպէս ծնաւղ, և նմանք լիցուք նմայ... Այսպէս և աստ//... (շար. թափուած)։

գ. 10ա−1բ [Խրատ − ...] գա լալիքն՝ հրաւէր մահուն, և մարմինն մաշեալ անկանի. արժանի լինիցիս ի Քրիստոս... որ է աւրհնեալ ... ամէն։

դ. 12ա−5ա Նորին Եփրեմի Աղաւթք ասացեալ ի պէտս և ի շահս հոգո – Սփռեա՛, Տէր, զշնորհս քո ի վերա...

ե. 15ա−7բ Նորին Եփրեմի վարդապետի ասացեալ Յաղագս կամաւոր աղքատին Յոհանիսի, որ էր ի Հռոմ քաղաքէ – Սուրբ և երանելի հայրս մեր Յոհաննէս ուսեալ և վարժեալ... զթարախ զիրի նորա և ել//... (շար. թափուած։ Այլ աղբիւրներում՝ «Այս Յոհաննէս էր որդի...» սկսուածով)։

զ. 18ա−25բ [Խրատ − ...] կան առաւելութիւն զմեծութիւն փառացն գործէ ի մեզ... յոգոց ոք հանիցէ կամ վա՜յ և եղո՜ւկ զինքն ասասցէ։

է. 25բ−7բ, 38ա−43բ Սուրբ հաւրն Նեղոսի ասացեալ է – Ճանապարհք յառաքինութիւնք՝ հրաժարումն յաշխարհէս ... (թերթերը խառնուած, միջից պակասաւոր)։

ը. 28ա−9բ [Խրատ − ... ա]ռանց յերկար ժամանակաւ փորձելով... ի փրկութիւն անձանց ի փառս Աստուծոյ։

թ. 30ա−7բ Գէորգայ վարդապետէ Բան խրատու [«ի խնդրոյ Առիւծու պատանեկի»] – Բանն վասն որոյ խնդրեցեր յինէն, ո՜վ սիրելի որդեակ... զոր աւրինակ իմա//... (շար. թափուած։ 38ա−43բ, տե՛ս § Է։ Հմմտ. ձեռ. Երուսաղէմի, № 1304, 130ա)։

ժ. 43բ−54ա Աղաւթք Անաստաս քահանայի – Տէր, մի՛ սրտմտութեամբ քո յանդիմանէր զիս... (միջից պակասաւոր)։

ժա. 54ա−61ա Աղաւթք Յոհաննու Ոսկեբերանին և տի[եզ]երաց վարդապետի ասացեալ – Անըսկիզբն Աստուած և անհասանելի, բա՛ց զաչս... (միջից պակասաւոր)։

ժբ. 61բ−2բ [Ծայրակապ՝ «Յուսիկ»] – Յիսուս միածին, Աստուած բոլորից, /Հաւր անեղակից, Հոգոյն փառակից...

ժգ. 62բ−4բ Աղաւթք ասացեալ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին Հայոց – Աւրհնեալ է մարդասիրութիւն քո, Տէ՛ր իմ...

ժդ. 64բ−6ա Նորին Գրիգորի Լուսաւորչին է – Աղաչեմ զքեզ, փրկի՛չ աշխարհի...

ժե. 66ա−8ա Աղաւթք ասացեալ Փոկասու հայրապետին – Յիսուս Քրիստոս, միածին Որդի Աստուծոյ...

ժզ. 68աբ Աղաւթք Մովսէսի Քերթողի ասացեալ – Աղաչեմ զքեզ, Տէ՛ր, թո՛ղ ինձ զմեղս իմ... աւար հարկանէր և //... (շար. թափուած)։

ժէ. 69աբ [Աղաւթք − ...ա]ղաչեմ զքեզ, տուր ինձ, տուր ինձ և հացէդ յայդմանէ... որ ես աւրհնեալ, և Սուրբ Հոգոյտ այժմ և միշտ...

ժը. 69բ−74բ Սուրբ հաւրն Նեղոսի ասացեալ – Արդ, նախ՝ յառաջ քան զամենայն ինչ...

ժթ. 75ա−81ա Կշտամբանք անձին անձին եղկելոյ և աղաչանք առ սուրբ Երրորդութիւնն անբաժանելի, ասացեալ սրբոյ վարդապետին Վարդանայ՝ ի շահ հոգոյ և մարմնոյ – Վա՜յ քեզ, ո՜վ անձն իմ եղկելի...

ի. 81ա−6ա Նորին (Վարդանայ) ասացեալ Մաղթանք առ սուրբ Երրորդութիւն աղերսանաւք հանդերձ - Ո՜վ համագոյ Սուրբ Երրորդութիւն անբաժանելի...

իա. 86բ−98ա Սրբոյն Եփրեմի ասացեալ Յաղագս խոստովանութեան վարուց յանցանաց մարդկան – Որք Սուրբ Հոգոյն են ցանկացեալք ... (միջից պակասաւոր)։

իբ. 98բ−106ա Սրբոյն Եփրեմի ասացեալ Յաղագս խոնարհութեան – Արդ, որպէս ասէ առաքեալն. Ամենայնի խոնարհութեամբ...

իգ. 106բ−11բ Սրբոյն Եփրեմի ասացեալ Վասն արհամարհելոյ զայս կեանս և Աստուծոյ միայն ցանկալ և արքա[ու]թիւնն – Այլ և զայս հարցեր, եթէ որպէ՞ս կարայ... նա մխիթարի և հանկչի։//... (շար. թափուած)։

իդ. 112ա−7բ [Խրատ Վարդանայ վարդապետի − ...]րծոց և այսպէս խաբէ, որ յամէ ի մեղսն և մեռանի... անլռելի ձայնիւ՝ հանդերձ միածին Որդովն և կենդանարար Սուրբ Հոգովն այժմ և միշտ։

− 117բ [Յիշատակարան հեղինակի] – Եւ արդ, անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որ պատահիք սմա, և որք լսէքդ, թողութիւն մեղաց և յանցանաց խնդրեսցէք բազմատաղանտ պարտականիս Վարդանայ, որ ողորմութեամբն Աստուծոյ զճառքս յարմարեցի. ծնաւղացն իմ և եղբարցն և ազգականացն և ուսուցանողաց, որ մեզ կար և բարի արարին, նաև ամենայն մարդոյ, և Աստուած մարդասէրն// (118ա) ձեզ ողորմեսցի։

իե. 118ա−21բ Գէորգեայ վարդապետի ասացեալ Վասն հաղորդութեան և վասն խոստովանութեան՝ խրատ հոգէշահք ամենայն քրիստոնէից – Արեամբն Քրիստոսի փրկեալ եղբարք իմ... և սնեալ նովաւ և աճեցեալ//... (շար. թափուած)։

իզ. 217բ−26բ [Խրատ սիրոյ] – Տէրն մեր և արարիչն յորժամ տայր զաւրէնսն Մովսիսի, գրեաց ի տախտակսն քարեղէնս... և չէ պիտոյ ինչ մայրագիր կամ քոյրագիր և սա[նամա՞յր...]

Ձեռագրի Ժզ պրակն է, բաղկացած 10 թերթից. հետևապէս  սկզբից և վերջից 1-ական թերթ պակաս. վերակազմութեան ժամանակ վրիպմամբ դրուած ԻԵ և ԻԶ պրակների միջև  (տե՛ս Բ մաս, § 14)։ Հաւանաբար, յաջորդ թերի նիւթը (§ իէ) սրա աւարտն է։

իէ. 122աբ [Շար. նախորդի՞... ] կերակուրս և յըմպելիս։ Հոռոմ փակ դիր բերանոյդ... որպէս զարեգակն, ի Քրսիտոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում... ամէն։

իը. 122բ−4բ Վասն խոնարհութեան խրատք – Յետ այսորիկ զխոնարհութիւն...

իթ. 124բ−6ա Խրատք ոգէշահք հոգոց – Եւ արդ, բազում երկիւղիւ անձանց զգուշասցուք...

Բ. 126ա−216բ, 237ա−55բ, 227ա−33ա Լուծմունք ի Սուրբ Գրոց Վարդանա վարդապետի, ի խնդրոյ բարեպաշտ թագաւորին Հեթմոյ («Ժղլանք») – Հրամանն պատկառեցուցիչ, զոր պատուրիցիք գրել... և զհոգի իմ տառապեալ յիշեցէք, զոր զսակաւ բանս սատարեցի, և Քրիստոսի փա՜ռք... ամէն։

Տե՛ս ձեռ. №341, 1ա−141ա։ Այստեղ նիւթերն առանց համարանիշերի։ §1. ա−բ/126ա−31բ (վրջ. թերի)։ 2/132 աբ (սկ. թերի)։ 3. ա−ժգ/136աբ, 134ա−5բ,133աբ, 138ա−9բ, 137աբ, 141աբ, 140աբ, 142ա−50բ,152աբ, 151աբ, 154աբ, 153աբ, 155ա−60բ (չիք՝ գ, ե, զ, թերի՝ բ, դ, է, ժ, ժա)։ 4/161ա−3բ (վրջ. թերի)։ 5. ա−դ/64ա−72բ (սկ. թերի)։ 6/172բ−6բ (173բ−4ա էջերի միջև թերթ ընկած)։ 7/176բ−7բ։ 8/177բ−8բ (աստ տե՛ս § 18)։ 9. ա−դ/182բ−6բ (թերի՝ ա, չիք՝ բ−դ)։ 10/չիք։ 11. ա−ը/187ա−96ա (չիք՝ ա, բ, թերի՝ գ, է)։ 12. ա−բ/196ա−203ա։ 13. ա−դ/203ա−10բ (թերի՝ ա, բ)։ 14. ա−է/210բ−16բ, 237ա−44բ (թերի՝ դ, չիք՝ ե−է։ 217ա−26բ այլ նիւթ. տե՛ս վերը՝ Ա, §իզ, իսկ 227ա−36բ տե՛ս ստորև՝ Գ, §ա−բ)։ 15/227աբ (սկ. թերի)։ 16/228ա−33ա։ 18/178բ−82ա (§ 8-ից յետոյ. նման № 780−ին)։ Օրինակս չունի № 341-ի մնացեալ նիւթերը՝ §§ 17, 19-27)։

Գ. [Այլ բնագիրք]

ա. 233բ−5բ Պատմութիւն տէրունական պատկերին, զոր խաչեցին հրէայքն ի Բիւրիտոն քաղաք, զոր և պատմեաց սուրբն Աթանաս Աղէքսանդրու հայրապետին – Ի Բիւրիտոն քաղաքն, որ է մերձ ի սահմանս Տիւրոսի...

բ. 235բ−6բ Վասն առնն, որ գնեաց զողորմութիւնն – Պատմեաց մի ոմն յանապատակացն... այլ յիս ոչ առից, և հրա//... (շար. թափուած։ 237ա−44բ տե՛ս Բ, § 14, դ)։

գ. 245ա−6բ [Վասն կնոջն և եպիսկոպոսին − ... Հրեշտա]կն, և ասաց սրբութիւնք սրբոցն... ելոյծ զեպիսկոպոսն... Եւ կնոջն տեսեալ զսքանչելիսն, գնաց զարհուրեալ ի տուն իւր ... և եղև ճշմարիտ աղախին Քրիստոսի...

դ. 246բ−50, 1ա−4ա [Բարոյախոս] Վասն գազանաց, սաւղնոց և թռչնոց և աւրինակաց որ ի նոսա.

− 246բ−7բ Բարիախաւսն ասէ զառիւծէ...

− 247բ−8բ Է երէ մի մեծ...

− 248բ Է և քարինս ինչ ի լերինս, որ կոչի հրաքար...

− 248բ−9բ [Է] և գազան ինչ ի ծովու, որ կոչի սղոց...

− 249բ−50ա Է հաւ մի, որ քաղադրոն կոչի...

− 250ա Հաւալասանն հաւ է մեծ... Այսպէս և Քրիստոս... Եւ դար//... (շար. թափուած։ Մնացեալը ձեռագրի սկզբում՝ 1ա−4ա)։

− 1ա... կինս/// և ըզշունչն առ ի[նքն] ամփոփէ... (=աղուէս)։

− 1ա−2բ [Եւ ասէ] վասն արջոյն՝ գազան է մի գիշակեր և զգայուն...

− 2բ−3բ Է հաւ մի, որ կոչի ժրահաւ...

− 3բ−4ա Է թռչուն ինչ փանաք և վտիտ (=մեղու)...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

288ա (Գրիգորէ՞ս գրչի) Զարժանի յիշատակի զսուրբ վարդապետն Վարդան՝ լուսոյ բանիցս ծագող, յիշեա ի Տէր։

Հմմտ. № 341-ի նախագաղափար յիշատակարանների հետ՝ 32բ, 34բ, 41ա, 46ա, 64ա, 66բ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 11բ (Յոհանէս գրչի) Որք աւգտիք ի հոգեկեցոյց բանիցս, թողութիւն մեղաց խնդրեցէք ի Քրիստոսէ անարժան և բիւր−բիւր մեղաց պարտականիս՝ գրչիս Յոհանէսի և ծնողաց իմոց, և եղբարցն հանգուցեալքն ի Քրիստոս Աստուածն մեր, և ամենայն զարմից իմոց ողորմեսցի Քրիստոս, և բարերար երախտաւորաց մերոց... ամէն։

25բ Որք ի հոգէշահ խրատուցս աւգտիք ընթերցմամբ կամ այլ իւիք, զի մեղաւք ի զբազմաբեղուն չարեաւք ոգի գրողիս սորա՝ Յոհանէսի յիշեսջիք ի մեղաց թողութիւն... ամէն (նման՝ 54ա, 86ա, 118ա, 122բ)։

29բ Զթաքուցանաւղս գանձուց չարին և զանփորձ անձամբ մերձեցեալս յիշեսջիք, և Աստուած զձեզ (նման՝ 74բ, 177բ, 210բ, 233ա)։

61ա Աղաւթասէր հաւրս Յոհաննու Ոսկեբերանին բարեխաւսութեամբ, Քրիստոս Աստուած, ողորմեայ բազմամեղ գրչիս և ծնաւղաց իմոց, և եղբարց, և որք զմեզ սիրով և ուրախութեամբ ընկալան յայսմ հռչակաւոր սուրբ անապատիս, որ կոչի Ականց անապատ... ամէն։

98բ Տէր Յիսուս... ողորմեա ստացողի գրոցս Կոստանդնին և գծողի գրոցս՝ բազմատաղանդ պարտականիս Յոհանէսի, և ջնջեա զձեռագիր յանցանաց իմոց և ըզծնողաց իմոց, և եղբարցն իմոց...

160բ Զամենագով և զտրամաբան վարդապետն Վարդան՝ զարարաւղ բանիցս, յիշեսջիք ի Տէր, այլ և զարժանածանակ գրողիկս...

2. (Կոստանդին ստացողի, ինքնագի՞ր. բոլորն էլ ստորին լուսանցքներում, մասամբ վնասուած).

3բ−4ա Յիշեսջիք ի բարին Քրիստոս զԿոստ[անդին] և զամենայն ազգայինսն՝ զկենդա[նիս]։

11բ−2ա Խնդրեցէ՛ք ի Քրսիտոսէ զթողութիւն ստացաւղի գրոցս Կոստ[անդեայ], և ծնաւղացն իմոց. ամէն։

25բ−6ա Ո՜վ սուրբ ընթերցողք սուրբ գրոցս, յիշեսջիք ի բարին Քրիստոս զԱստուածասէր հոգին զԿոստանդինն (նման՝ 86ա, 117բ−8ա, 160բ−1ա, 177բ−8ա, 210բ−1ա, 217ա, 233ա)։

53բ−4ա Ողորմեսցի Քրիստոս ստացաւղի գրոցս Կոստաննդնին և ծնաւղաց իւրոց. ամէն, և Թորոս դպրի։

Նշում (վերջից փակցուած թղթի վրայ). Կարկատեցի, կարդացի և քաղուածք արի։ Մատենադարանապետ Սահակ վարդապետ Ամատունի։ 25 Փետր., 1896։

Կնքադրոշմ՝ 138բ, Պահպանակ Բբ. Քրիստոսի ծառայ Սարգիս վարդապետ։

 

41

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 3 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 163։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ բազմագունի զոլաւոր կտաւ։

ՊԱՏԱՌԻԿ−ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու։ Ժ−ԺԱ դդ.։ 2(Ա−Բ)+2(Գ−Դ), ստացուած 1 թերթի վերին կէսի ընդերկայնակի հատումից և հատուած մասերի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, նախապէս՝ երկսիւն, այժմ՝ միասիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա)։ Կարդալ՝ Դբ−Գա, Բա−Աբ, Գբ−Աա, Դա−Գբ «Աղաչէր զնա մտանել... հնար [յումեքէ... յիս]։ Իբրև ամենեքեան... դողա[լով... Քաջալե]րեաց... Մի՛ երկնչ[իր... և] զմայր նորա... Արի՛, կա՛ց մանուկ դու» (Ը, 41-65)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

ԺԷ−XVII

ԹԵՐԹ՝ 10(1-10). չգրուած՝ 8ա−10բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x2+1x8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, ծաղկանշան և "F. B." լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 9,5x6,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (գրչի՝ 3ա−7ա, նմուշ՝ 3ա, յաոելագրողների՝ 1ա−2բ, 7աբ)։ ՏՈՂ՝ 21-22 (յաւելագրումները՝ տարբեր)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. սկզբից պակասաւոր, վերջն՝ անաւարտ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա−7ա [Մասն Աղօթամատոյցի]

1. 3աբ Յաւիտենական – Արարչագործ համայնից, կառավարօղ դատաւոր...

2. 3բ−7ա Հատոր առաջին

ա. 3բ−5բ Յաւուր կիրակէի. Յաղագս պաշտելոյ և երկրպագելոյ ամենասուրբ Երրորդութեանն։ Մաղթանք նախքան զաղօթելն – Ամենակալ, ամենակարօղ, յաւիտենական Աստուած...

բ. 5բ−7ա Մտածողութիւն ի տէրունական աղօթսն, հաւաքեալ ի վկայութեանց սրբոյն Պօղոսի առաքելոյն։ Հայր մեր որ յերկինսդ ես – Օրհնեալ ես Աստուած և Հայր Տեառն մերոյ... (անաւարտ, լրացման համար բաց՝ 7ա−10բ)։

Յաւելագրութիւնք՝ 1ա−3ա, 7աբ. տե՛ս Գ ձեռագրի վերջում։

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ԺԷ−XVII

ԹԵՐԹ՝ 118 (11-128)։ ՊՐԱԿ՝ Ա−Ժx12(Ա− 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, ծաղկանշան և "F. C." լուսադրոշմով (նման Ա ձեռագրի թղթին)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14,8x10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 98ա, 119-28-ը՝ Գ ձեռագրի գրչութեամբ)։ ՏՈՂ՝ 17-19։

ՎԻՃԱԿ թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, առանձին տողեր ու բառեր թափուած, լուսանցքները սևացած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 11ա−31ա Աղօթքմատոյց սրբոյն Յովհաննու Գառնեցւոյ ասացեալ

ա. 11ա−2բ [Աղօթք − Ա]նկանիմ առաջի քո և աղաչեմ զքեզ...

բ. 12բ−31ա Նորին Աղօթք ասացեալ ի վերայ գրոյ անուան իւրոյ (ծայրակապ՝ «Յովանէս Գառնեցի ասա[ց]եալ»)։ Կիրակի աւուրն – Յաւիտենից Աստուած և արարիչ...

Տե՛ս ձեռ. № 42, 43բ−61բ։

Բ. 31ա−65ա [Աղօթք զանազանք և Դաւանութիւն]

ա. 31ա−8ա Սրբոյն Եփրեմի հոգեկիր վարդապետի Աղօթք և աղերս մաղթանաց ի խորոց սրտէ և խօսք ընդ Աստուծոյ – Տե՛ս, Տէ՛ր, զտառապանս իմ և զցաւս հոգւոյ իմոյ... Արա զիս որպէս զմի ի վարձկանաց քոց, Տէ՛ր իմ, Տէ՛ր, մեղայ քեզ։

Տե՛ս «Մատենագրութիւնք», Վենետիկ, 1836, հատոր Դ, էջ 227−252։ Այստեղ միայն Ա−Թ, ԺԱ−ԽԷ տները՝ առանց համարակալման. ըստ որում Գ, ԺԶ, ԼԳ՝ բաժանուած 2-ական մասերի, իսկ ԼԵ−ԼԶ միաւորուած։

բ. 38ա−40բ Նորին Աղօթք սրբոյն երանելոյն Եփրեմի – Յիսուս Քրիստոս, մի՛ տաներ ի դատաստան ընդ ծառայի քում...

գ. 40բ−6ա Նորին Աղօթք երանելւոյն Եփրեմի ընդդէմ պատարագի – [Տէր] մեր Յիսուս Քրիստոս, երկնի և երկրի իշխան...

դ. 46ա−9բ Սրբոյն Յովհանն[ու] ասացեալ զԱղօթս ի սուրս Երրորդութիւնն – Ամենակալ անարատ Աստուած...

ե. 49բ−56բ Նորին Աղօթք սրբոյն Յովհաննու ի սուրբ Երրորդութիւնն – Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, որ քո խաղաղութիւնդ շնորհեցեր...

զ. 56բ−7ա Աղօթք առ Հայր – Փա՜ռք քեզ, Հայր Աստուած ամենակալ...

է. 57ա−8բ Աղօթք ընդդէմ Հոգւոյն – Գոհութիւն քեզ, Հոգիդ Սուրբ...

ը. 58բ−60ա Աղօթք և պաղատանք առ սուրբ խաչն – Աղաչեմ, Տէ՛ր, և անկանիմ առաջի...

թ. 60ա−1բ Աղօթք առ կենսաբեր սուրբ խաչն – Որջո՜յն քեզ, փայտ փրկութեան...

ժ. 62աբ Դարձեալ Աղօթք սուրբ խաչն – Պսակ անհասական գլխոյն Յիսուսի...

ժա. 62բ−5ա Դաւանութիւն ուղղափառ հաւատոյ, ասացեալ մեծի Աթանասի գերազանց վարդապետի Աղէքսանդրացւոյ... – Մի Աստուած՝ Երրորդութիւն և զԵրրորդութիւն՝ ի միութիւն...

Գ. 65ա−91ա Աղօթք ի ժամ պատարագի

Տե՛ս ձեռ. № 42, 61բ−82բ. § ա/65աբ։ բ/65բ−6բ։ գ/66բ−74ա։ դ/74ա−7ա։ ե/82ա−3բ (§ է−ից յետոյ)։ զ/77ա−80ա։ է/80բ−2ա (§ե−ից առաջ)։ ը/83բ−4ա։ թ/84աբ։ ժ/84բ−7ա։ ժա/87աբ։ ժբ/89ա−90ա։ ժգ/չիք։ Յաւելեալ ունի.

ա. 88ա−9ա Աղօթք սրբոյն Յոհանու Ոսկիբերանի – Գոհանամ և մեծացուցանեմ զքեզ, Տէր Աստուած իմ...

բ. 90ա−1ա Ողբ աղօթական ասացեալ սրբոյն Յուսկան (ծայրակապ՝ «Յուսիկ զի») – Յիսուս միածին, Աստուած բոլորից, /Հօր անեղակից, Որդւոյն փառակից...

Դ. 91բ−128բ [Աղօթք զանազանք և օրհնութիւն]

ա. 91բ−4բ Աղօթք Տեառն Ներսեսի Հայոց կաթուղիկոսի ասացեալ ի ժամ պատերազմի – Տէր Աստուած զաւրութեանց, նայեա՛ յաղօթս իմ...

բ. 94բ−6բ Աղօթք սրբոյն Դանիէլի մարգարէին – Տէր Աստուած, մեծդ և սքանչելի...

գ. 96բ−8ա Աղօթք յորժամ յորոգայթ անկանի, ասացեալ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչի – Աւրհնեալ է մարդասիրութիւն քո, Տէ՛ր իմ...

դ. 98ա−9բ Նորին Աղօթք – Աղաչեմ զքեզ, փրկի՛չ աշխարհի...

ե. 99բ−101ա Աղօթք Բենիկ վարդապետի. աղերս աղաչանաց – Կամիմ զի ատես զմեղաւորս...

զ. 101ա−2ա Նորին Աղօթք – Տէր Աստուած զօրութեանց, որ մեծդ ես...

է. 102ա−7ա Աղօթք դարձելոցն ի զղջումն ապաշխարութեան, ասացեալ սրբոյն Յովհաննու Ոսկիբերանին – Անըսկիզբն Աստուած և անհասանելի, բա՛ց զաչս...

ը. 107բ Նորին Աղօթք և պաղատանք առ ամենագութն Աստուած – Անսկի[զ]բն Աստուած...

թ. 108ա−9ա Նորին Աղօթք առ Տէր Աստուած – Ամենազօր Տէր, զթշնամին իմ կարկեա...

ժ. 109ա−12բ Աղօթք աւազակին է, որ եղև ճանապարհ մեղաւորաց – Բա՛ց ինձ զդուռն ողորմութեան...

ժա. 113ա−4բ Աղօթք Փոկասու հայրապետի – Յիսուս Քրիստոս, Որդի Աստուծոյ, Տէ՛ր, որ սուրբ է...

ժբ. 114բ−8ա Նորին Աղօթք Փոկասու – Յիսուս Քրիստոս, Որդի Աստուծոյ, Տէր իմ և Աստուած...

ժգ. 118աբ Նորին Աղօթք. յառաջ քան զխոստովանութեան ասա – Գոհանամ զքէն...

ժդ. 119ա−28բ Աւրհնութիւնք վասն ժողովրդեան (=Օրհնութիւնք յետ քարոզից)− Աւրհնեալ է Հայր Աստուած, անեղ, անծին և անժամանակ... անճառ երանութեան յաւիտեանս. ամէն։

Կնքադրոշմ՝ 19բ, 114բ, 119ա Սիմէոն վարդապետ։

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ

ԺԸ-XVIII

ԹԵՐԹ՝ 35 (129-163). չգրուած՝ 129բ-30բ։ ՊՐԱԿ՝ 3(18+12+5)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14,8x10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 132ա)։ ՏՈՂ՝ 18−19։

ՎԻՃԱԿ բաւարար. թանաքից գրադաշտը մասամբ գունափոխուած։ Եզրահատուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 129ա−59ա [Տաղք հոգևորք]

ա. 129ա Քառասնօրեա գալստեանն Քրիստոսի ի տաճարն – Յիսուս Քրիստոս, փրկիչ աւծեալ, /Քառասնօրեա տաճարն եկեալ...

բ. 131ա−3բ Աղերսանք առ սուրբ խաչն և ամենայն սրբոցն ... – Գովեալ ես դու, փայտ փրկութեան, /Ամէնաւրհնեալ [յ]աղթող նշան...։

Ա−Ք ծայրակապով գրուած մէկ կամ մի քանի բանաստեղծութիւններից քաղուած տներ են՝ նուիրուած «Խաչի» (Գ−Դ, Չ), «Առաքելոց» (Ե−Զ, Շ), «Մարգարէից» (Է−Ը, Պ), «Յովհաննու» (Թ−Ժ, Ո), «Նախավկայի» (Ի−Լ, Ռ), «Լուսաւորչի» (Խ−Ծ, Ց), «Մարտիրոսաց» (Կ−Հ, Փ), «Ճգնաւորաց» (Ձ−Ղ, Վ), «Կուսանաց» (Ճ−Մ, Ջ, Կ, Ս), «Հրեշտակաց» (Յ−Ն, Ր, Տ, Ք)։

գ. 133բ−5ա Տաղ ի վերայ սուրբ յարութեան ասացեալ – Պաղ ղիայմայ[թ] ղափուսընայ վարինճայ, /Ալթի ամուտ կօրտըմ սաղի սօլինճայ... /Եաղուպ−օղլի սէնըն պագ կունահըն չօգ...

դ. 135ա−6ա Տաղ ի վերայ Աստուածածնին, Հալեպցի տէր Յովհաննէսի ասացեալ։ Ֆէլէկին գունն է (ծայրակապ՝ «Ովանէս էրէց») – Ո՜վ գեղգցիկ կոյս, տալիթա Մարիեամ, /Մուպարաք եւզուի կօստար, հէսրաթ էմ... /Թվին հազար հարիւր և ԺԸ−ուն (1669), /Օվանէս քէշիշ ղուլընտըր, է՜յ խաթուն։

ե. 136ա−7ա Ըստամպօլցի Քօմուրճիզատայ Երեմիեայի ասացեալ է ի վերայ սուրբ Աստուածածնայ. Ֆէլէկի գոյն է (ծայրակապ՝ «Երեմիայի է») – Երանեալ կոյս, սուրբ տալիթայ Մարիեամ, /Րուի փառք վէ ուրուքէրի սուլթան... /Սիզայ եասիր կետայ Քօմուրճիզատէ։

Աստ՝ 138ա−48բ, տե՛ս Բ, § ա−բ։

զ. 149ա−51ա Աւետիս վասն ծննդեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Այսօր տօն է ծընընդեան, աւետի՜ս, /Տեառն մերոյ և յայտնութեան, աւետի՜ս...

է. 151ա−4ա Այլ տաղ և աւետիս վասն ծննդեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Աստխ մի ելաւ ի Հընդուստան, աւետի՜ս, /Իմաստասէրքն զարհուրեցան, աւետի՜ս...

ը. 154ա−5բ Տաղ գեղեցիկ Բ լեզուէ ասացեալ վասն մարդեղութեանն Քրիստոսի – Աւրհնեալ փառաւորեալ սքանչելի զարմանք, / Մարգարէքն որ ասեն սըրտիւ լիական... /Շամսն էր մեղաւոր մեղօք լիական...

թ. 155բ−6բ Բարսեղ վարդապետէ ասացեալ Գովասանք ի վերայ սուրբ Աստուածածնին, անուշ (ծայրակապ՝ «Երգ ի Բարսեղէ») – Երգ զարմանազան ձայնիւ հրաշազան, / Նըւագեմք կուսին յոյժ վայելչական...

ժ. 156բ−7ա Երգ հոգևոր Զաքարիեայ ասացեալ, անուշ (ծայրակապ՝ «Զաքարիա») – Զառածեալ մեղօք եղկելի, / Թշւառացեալ մարմնոյ գերի... /Զաքէոս երգէ զայս դըրուատ...

ժա. 157բ−8բ Վասն պախարակելոյ օրինազանցիցն – Զականճըդ բաց, զբանս լսէ, / Եւ ի միտ ած, ի թուղթ գրէ... /Սըսցի Յակոբ, ի քնոյ զարթիր...

ժբ. 158բ−9ա Վասն խեթի և գլխացաւի – Խիթն անցաւ և խոցեց, / Մեր Տէրն անցաւ ու խաչակնքեց... (Հմմտ. Գ, § գ, 1բ−2ա)։

Բ. 138ա−148բ [Այլ բնագիրք]

ա. 138ա−45բ [Գրիգորի Տաթևացւոյ] Քարոզ վասն ննջեցելոց ի բանն Յոբայ. Ողորմեցարուք... (Ձմեռան՝ ՃԾԲ) – Ասեն իմաստունքն. Յորժամ ոք երթայ ի ճանապարհ...

բ. 145բ−8բ [Ի Հարանց Վարուց] – Որպէս և գրեալ է ի Հարանց Վարս, թէ եղբայր ոմն...։ − 147բ Նոյն ծեր ասեր վասն այլոյ ծերոյ, եթէ գնացեալ երբեմն ի քաղաքն վաճառել...։ − 148ա Եղբայր ոմն ունէր վարդապետ, որ պատէր զամենայն մեռեալս...։ − 148բ Առաքեաց այլ ոմն ծեր զաշակերտ իւր բերել ջուր...

Գ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԸ դ.]

ա. 1ա [Այբուբեն Հայոց] – Ա−Ք (մեծատառ նօտրգիր)։

բ. 1ա [Դարագլուխք] – Առաջին դարըն՝ Ադամայ մինչև ի Նոյ... Քրիստոսէ միւնչև ի սուրբն Լուսաւորիչ՝ ՅԺԲ (312)։ //(3ա) Լուսաւորչէն մինչև ի Հայոց թվականըն՝ ՄԽԲ (242) ամ է։

գ. 1բ−2ա Աղօթք խըթկի և կոլինջի – Խիթքն անցաւ և խոցեցաւ, Քրիստոս անցաւ և խաչեցաւ... (Հմմտ. 158բ−9ա, Ա, §ժբ)։

դ. 2աբ [Քաղուածք յաղագս առաքինութեան] – Եւ Օգոս[տինոս] ասէ. Տէ՛ր, Յիրաւի գարշիս...//Եկղէսիաստիկեայ ասէ. Դարձիր առ Տէր...

ե. 7ա [Գրառաջք] – Արդ, առ այսոքիք թշուառացեալ շնչոյս իմոյ իղձք...

զ. 7բ [Աղօթք] – Աղաչեմ, զանփոփոխելի տէրութիւն... առաքեա՛ զցօղ քաղցրութեան քո...

է. 159ա [Առածք և ասացուածք] – Ձկունք, որ ի ջուրս բնակին, յօդոյ ջրոյ դիանան։ − Որ այսօր ի կառս՝ և վաղիւն ի դագաղս։ − Ըստ առաքելոյ, որ գործիցէ ոչ՝ կերիցէ մի՛։

ը. 159ա−62ա Աղօթք զղջացելոց – Տէր Աստուած իմ, քո անբաւ և անհաս մարդասիրութեանդ խաթերըն համար... յերանաւէտ ձա[յ]նիդ լսելի արայ և ողորմեա։ Որ ... (անաւարտ)։

թ. 163ա [Տաղ երկլեզուեան] – Ես գնացի օտար աշխարհ, /Գոնայհում չօք՝ բաշտան աշար, /Չո[ւ]նիմ դատաստանին պաշար, / Բանի... (այսքան)։

ժ. 163բ [Յաղագս ագահութեան] – Նոյնպէս Գէեղի ունէր զչափաւոր կեանքն առ Եղիսէէ... և բարձաւ յիշատակ նորա յերկրէն։

ժա. Պահպանակ Բա [Յաղագս հոգւոյն մարդոյ] – Մանուկն Է օրն ետն տ[ն]կական հոգին առնու... (Հարցմանց Գիրք, հատոր Ե)։

Յաւելագրութիւնները կատարուած են Ա և Գ ձեռագրերի ազատ էջերում և Ա ձեռագրի սկզբից աւելացուած 2 թերթերի վրայ՝ միակցումից յետոյ։ §§ ա−բ, դ, ը, ժ−ժա կատարուած են միևնոյն ձեռքով, իսկ միւսները՝ տարբեր։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 162բ (Նօտրգիր) Է։ Պատճառ գրոյս այս է, որ թվին ՌՃՂԲ (1743), ես՝ Իսրայէլի որդի Յարութիւնս. մեր տան պըղընձի ամանն այս է. Զ լանկառի, Բ մեծ պօլմայ, Զ միջակ պօլմայ, Զ պստի պօլմայ, Թ մանթապայ, Գ լական, Բ ջամ, Գ թաս, Փ փարխաճ, Ա սինի, Ա թեշ[տ]։

2. 1բ (ԺԸ դ., շղագիր) Յիշատակ է այս գիրսք Օվանէսին, Թաթոսին։ Ո[վ] որ կարդայ, մէկ բերան ող[որ]մի տայ աբ[եղա՞յ] մերո Բարսեղս։

 

42

ԱՂՕԹԱՄԱՏՈՅՑ

ԳՐԻՉ՝ Թումա էրէց։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Մարկոս վրդ.։

ԹԵՐԹ՝ 83. չգրուած՝ 1բ, 2բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Էx12 (Է 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 42ա)։ ՏՈՂ՝ 16։ ԿԱԶՄ ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ դեղին։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ, լուսադրոշմով։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ բուսական (3ա)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր (3ա)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. եզրահատուած և լուսանցազարդը վնասուած։ Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-23բ Կարգաւորութիւն արարեալ միանձանց հարց անապատաւորաց ըստ ԲԺ-ան ժամուց աւուրն

1. 3ա-14բ [Կարգաւորութիւն վասն ցերեկային ժամուցն]

ա. 3աբ [Ա]. Յառաջին ժամն՝ Մեծ կարգ... Եւ ասա զԱղօթս զայս – Աստուած մեծ օրհնեալ, որ կենդանարար...

բ. 3բ-4բ Նոյն առաջին ժամն՝ Փոքր կարգ... Եւ ասէ զԱղօթս, որ է Բարսղի – Աւրհնեմք զքեզ, Տէ´ր համբերող...

զ. 4բ-5բ Բ. Երկրորդ ժամուն... Աղօթք Սիմէօնի Սիւնակեցւոյն – Տէր Յիսուս Քրիստոս, Որդի Աստուծոյ, անմահ Բան...

դ. 5բ-7ա Գ. Երեք ժամն՝ Փոքր կարգ... Աղօթք սրբոյն Նիկոնի – Աստուած արդարև օրհնեալ, Աստուած մեծ...

ե. 7աբ Նոյն ժամն՝ Մեծ կարգ... Եւ ասա զԱղօթս – Որ ես Հայր գթութեանց և Աստուած ամենայն մխիթարութեանց...

զ. 7բ Դ. Չորրորդ ժամն... Աղօթք Յովհաննու Ոսկեբերանին – Տէր ամենակալ, Հայր միածնի...

է. 7բ-8բ Ե. Հինգերորդ ժամն... Աղօթք Մակարա ճգնաւորի – Տէ´ր, փրկիչ իմ, ընդէ՞ր թողեր...

ը. 8բ-9ա Զ. Վեց ժամն՝ Փոքր կարգ... Աղօթք միայնակ Թեոդորայ – Տէ´ր, որ զերկինս և զերկիր չափես...

թ. 9աբ Նոյն ժամն՝ Մեծ կարգ... Եւ ասա զԱղօթս – Գոհանամ զքէն, Տէր ամենակալ...

ժ. 9բ-10ա Է. Եօթն ժամն... Եւ ասա զԱղօթս – Տէ´ր, որ ընդ ամենեսեան յամենայնի երկրպագանեմք...

ժա. 10ա-1ա Ը. Ութն ժամն... Եւ ասէ զԱղօթս – Տէ´ր բարերար և մարդասէր Աստուած, բազում ողորմութիւն արարեր...

ժբ. 11ա-2բ Թ. Յինն ժամուն կարգ... – Միածին Որդի և Բանդ Աստուած և անմահ յէութիւն...

ժգ. 12բ-3ա Ժ. Կարգ Ժ ժամուն... Եւ ասեն զԱղօթս – Աստուած և Հայր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի...

ժդ. 13աբ Ի նոյն ժամն... Աղօթք Օքսէնտիոսի – Աղքատք և տնանկք օրհնեն զքեզ...

ժե. 13բ-4ա ԺԱ. Ժա ժամն... Եւ ասա զԱղօթս – Տէ´ր, որպէս և կամիս...

ժզ. 14աբ ԺԲ. Ժբ ժամն... Եւ ասա զԱղօթս – Տէր Աստուած զօրութեանց, որ յառաջ քան ըզյաւիտեանս... ամէն։

2. 14բ-23բ Կարգաւորութիւն վասն գիշերային ժամուցն

ա. 14բ Ա. Յառաջին ժամն զԵրեքսրբեանն.. – Տէր Աստուած մեր, Հայր ճշմարիտ լուսոյ...

բ. 15աբ Բ. Երկու ժամն... Եւ ասէ [զԱղօթս] – Աւրհնեալ ես դու, որ միայնդ ես...

գ. 15բ-7ա Գ. Երեք ժամն... Եւ ասէ զՍաղմոս – Դարձեալ խցեցաւ միտքն...

դ. 17աբ Դ. Չորս ժամն... Եւ ասա զԱղօթս – Ամենակալ Բանդ Հօր, կատարեա զայս և փութա...

ե. 17բ-8ա Ե. Հինգ ժամն... Եւ ասէ զԱղօթս – Տէր Աստուած մեր,որ կամօք Հօր քոյ...

զ. 18ա-9ա Զ. Վեց ժամն... Եւ ասէ զԱղօթս – Որ յամենայն ժամու և ժամանակի...

է. 19ա Է. Կարգ գիշերոյ Է ժամուն... Եւ ասա զԱղօթս – Տէր Աստուած մեր, թող մեղաւորացս...

ը. 19աբ Ը. Ութն ժամն... Եւ ասէ զԱղօթս – Տէր Յիսուս, մարդասէր Հօր որդի, մեղաք...

թ. 20աբ Թ. Յինն ժամուն... Եւ ասա զԱղօթս – Տէր Յիսուս Քրիստոս, Աստուած մեր, Հօր Աստուծոյ միածին...

ժ. 20բ-1բ Ժ. Ի տասն ժամն... Աղօթք Գրիգորի Աստուածաբանի – Զքեզ այժմ օրհնեմ, Քրիստոս իմ...

ժա. 21բ-2ա ԺԱ. Մետասան ժամուն... Եւ ասէ զԱղօթս – Աստուած յաւիտենական, որ անկայ ես յարգանդէ...

ժբ. 22բ-3ա ԺԲ. Երկոտասան ժամուն... Եւ ասէ զԱղօթս- Տէ´ր, Տէ´ր քո է տիւ և քո է գիշեր...

ժգ. 23աբ Նոյն ժամուն... [Աղօթք] – Տէր Յիսուս Քրիստոս, Աստուած իմ, ի քեզ յուսացայ... ամէն։ Կատարեցաւ ԲԺ-ան ժամուց աղօթքն։

Բ. 23բ-41բ [Աղօթք զանազանք]

ա. 23բ-7բ Աղօթք Մեղրիկ վարդապետի ասացեալ ի Հայրն երկնաւոր – Հայր երկնաւոր, Աստուած ճշմարիտ...

բ. 27բ-9բ Սրբոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի Խոստովանութիւն յԱստուած՝ խառնեալ մաղթանօք – Սուրբ և ամենասուրբ և առաւել սուրբ...

գ. 29բ-30բ Աղօթք դարձելոց ի զղջումն ապաշխարութեան, սրբոյն Յոհաննու Ոսկեբերանին ասացեալ – Հայեաց, Տէ´ր, ի պաղատանս...

դ. 30բ-2բ [Աղօթք] – Աստուած անճառ լուսոյ, լուսաւորեա´ զխաւարեալ... (հմմտ. №38, 28բ, Բենիկ վրդ.)։

ե. 32բ-6ա Նորին ասացեալ – Ամենասուրբ Երրորդութիւն, անկշռելի աստուածութիւն...

զ. 36ա-7ա [Աղօթք] – Տէր ամենակալ, ամենապարգև, ամենաբաւական...

է. 37ա-41բ [Աղօթք] – Տէր երկնի և երկրի, իշխան մահու և կենաց...

§ դ, զ-է, նախորդներից սահմանազատուած են լուսանցանիշերով։

Գ. 41բ-61բ [Աղօթամատոյց սրբոյն] Յոհաննու Գառնեցւոյ ասացեալ.

1. 41բ-3բ [Աղօթք] – Տէ´ր, Տէ´ր, Հայր և Աստուած կենաց իմոց...

2. 43բ-61բ [ՙՆորին Աղօթք ասացեալ ի վերայ գրոյ անուան իւրոյց։ Ծայրակապ՝ ՙՅովանէս Գառնեցի ասա[ց]եալ՚]

ա. 43բ-4ա Աղօթք վասն յաւուր կիրակէի – Յաւիտենից Աստուած...

բ. 44ա-5ա Աղօթք վասն երկուշաբթի աւուր – Ո՛վ ամենակալ և ամենակարող...

գ. 45աբ Նորին Աղօթք վասն երեքշաբթի աւուր – Վերին վայելչութեանց...

դ. 45բ-6ա Նորին Աղօթք վասն չորեքշաբաթի աւուր – Անկանիկ առաջի քո...

ե. 46բ-7ա Նորին Աղօթք վասն հինգշաբաթի աւուր – Ներօղ և ներգործող...

զ. 47ա-8ա Նորին Աղօթք վասն ուրբաթի աւուր – Էապէս բարի...

է. 48աբ Նորին Աղօթք վասն շաբաթու – Սուրբ Երրորդութիւն...

ը. 48բ-50բ Նորին Աղօթք առ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս – Գառն Աստուծոյ, Տէր իմ և Աստուած իմ...

թ. 50բ-1բ Նորին Աղօթք առ սուրբ Աստուածածինն – Աստուածածին մայր Քրիստոսի...

ժ. 51բ-2ա Նորին աղօթք առ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոսի – Ռահ լուսոյ...

ժա. 52ա-3ա Նորին Աղօթք առ Տէր Աստուած – Նայեա քաղցրութեամբ...

ժբ.53աբ Նորին Աղօթք առ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս – Երկնաւոր թագաւոր...

ժգ. 53բ-4բ Նորին Աղօթք առ Տէր Աստուած – Ցաւագնեալս մեղօք...

ժդ. 54բ-6ա Նորին Աղօթք առ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս – Ի քեզ յուսամ, Յիսուս Քրիստոս...

ժե. 56ա-7ա Նորին Աղօթք գիշերոյ – Աղաչեմ զքեզ, Տէր Աստուած...

ժզ. 57ա-7ա Նորին Աղօթք միջնորդութեամբ երկնային զօրացն – Սուրբք և սիրեցեալք...

ժէ. 58ա-9բ Նորին Աղօթք առ Տէր Աստուած – Տէր Աստուած իմ, Աստուած, որ քննես...

Այստեղ բացակայում է ՙՑ»-ով սկսուող Աղօթքը. ՙՆորին Աղօթք առ Տէր Աստուած – Ցրուեա, Տէր, զաւրութեամբ սուրբ խաչին քո...» (№ 7006, 181ա-2բ)։

ժը. 59բ-61ա Նորին Աղօթք ի սուրբ Աստուածածինն և ամենայն սուրբսն – Երկնային դուռն...

ժթ. 61ա Նորին Աղօթք վասն ճանապարհի – Առաջնորդ կենաց և ճանապարհ...

ի. 61աբ Նորին Աղօթք առ Տէր Աստուած – Լոյս ի լուսոյ լոյս...

Դ. 61բ-82բ Աղօթք ի ժամ սուրբ պատարագի

ա. 61բ-2ա Յորժամ ընթանայ եկեղեցին, առ դուրս տաճարին – Տաճար Աստուծոյ և բնակարան...

բ. 62ա-3ա Եւ մտեալ ի ներքո, ասասցէ զԱղօթս Յոհաննու Ոսկեբերանին ի մէջ սուրբ եկեղեցւոյն – Տէ´ր, մի´ պակասեցուսցէ զիս...

գ. 63ա-9ա Եռամեծի և քաջ հռեհորի Մխիթարա Գօշի ասացեալ զԱղօթս ի ժամ սուրբ պատարագի – Տէր Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս, կերպարան և Բան...

դ. 69ա-71բ Նորին Աղօթք Մխիթարայ ասացեալ ի դէմ սուրբ պատարագի – Ամենակալ, ամենախնամ, ամենայնի Աստուած...

ե. 71բ-2բ Աղօթք ի դէմ սուրբ պատարագին – Երեքանձնեա տէրութիւն՝ միով բնութեամբ...

զ. 72բ-5բ Աղօթք ի ժամ երգելոյ զգոհութիւնն – Շնորհեա, Տէ´ր, զհաստատութիւն...

է. 75բ-7ա Աղօթք առ նոյն մաղթանաց ի խորոց սրտէ – Աւրհնեալ ես, Հայր սուրբ...

ը. 77աբ Մաղթանք առ սուրբ մարմինն Քրիստոսի... – Երկրպագանեմք զքեզ, Քրիստո´ս , փրկութիւն աշխարհի...

թ. 77բ-8ա Դարձեալ ի սուրբ մարմինն և արիւնն Քրիստոսի... – Զերևելիդ ինձ՝ ի փրկութիւն...

ժ. 78ա-80ա Աղօթք ընդդէմ սուրբ պատարագին ի ժամ տեսութեան մարմնոյ և արեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի – Սուրբ, սուրբ Հայր ամենակարող...

ժա. 80ա-1ա Աղօթք սրբոյն Թումայի առաքելոյն – Մարմին քո անապական լիցի...

ժբ. 81ա-2ա Աղօթք ի ժամ արձակման սուրբ պատարագին – Տէր Աստուած, օրհնեալ ես յաւիտեան, օրհնեա հոգւով զամենեսեան, /զԽաղաղութիւն տուր աշխարհի, պահեա անչար և անսասան...

ժգ. 82աբ Դարձեալ Աղօթք – Հոգի Քրիստոսի, սրբեա´ զիս, մարմին Քրիստոսի, փրկեա´ զիս... և ինքն օրհնեալ ... միշտ և։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

82բ Գրեցաւ սուրբ Աղօթամատոյցս թվին ՌՃ և ԻԶ (1677) ամին, ամսոյն Հոկեմբերի ի ԻԷ, ձեռամբ անարժան Թումա էրէց գրչի, ի վայելումն Մարկոսի աստուածաբանու// (83ա)թեան վարդապետին։ Զոր և երես գետնի եդեալ աղաչեմ զընթերցող սրբոյ աղօթիցս, յիշել... ինձ՝ անարժան գրչիս...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2ա Ինձ Սուքիասիս մին մանչ տղայ եղաւ, անունն կոչեցանք Տէվլէթ. եղաւ թվին Հայոց ՌՃԿ (1711)-ին, Հօկտէմբերի Է-ին, օրն կիրակի, իրիկվան մին սհաթին, խիստ դիճար ծնաւ։

Նշումներ – 43բ Ապրիլ ամսոյ միջումն էր։ Գալ տարի պիտի որ Բ ամիս յառաջ դիմար ընել, թէ օղջ մնամ նէ։ 83բ Վասն հեստելոց յատկապէս Էնկիւրիւ և այլ տեղեաց ֆերմանի տաճկականն է։

Գրչափորձ՝ 1ա Տան արքունեաց դու գտանես. եթէ յառաջ գնայ՝ ի վայր քաշես, և եթէ յետ մնայ՝ ի վեր։

 

43

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Էկրա                                                                                                                   ՌՃԻԹ-1680

Սուրաթ-Բանդար                                                                                                 ՌՃԼԹ-1690

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Անդրէաս քհյ.։

ԹԵՐԹ՝ 196. չգրուած՝ 1ա, 2ա, 4բ, 5բ, 54բ, 165բ-6ա, 195բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x5+Ա-Եx12 (Գ 8, Դ, Ե 7)+Ա-ԺԴx12 (Ա, Ժ 11, Գ 10, ԺԴ 5)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13,7x10,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 52ա)։ ՏՈՂ՝ 17-19։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի (նախկին կազմից), թիկունքը՝ սև, անկիւնները՝ վարդագոյն գործուածք, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ (Ի դ.)։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ, մասն աստառի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, մի շարք թերթեր նորոգուած։ 1-5 թերթերը յետագայի յաւելում։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 6ա-82բ [Աղօթամատոյց]

ա. 6աբ Յայս յարկ նուիրանացին մատոյ զԱղօթս – [Խ]ոստովանիմ և հաւատամ ամենակատար, ինքնակատար...

բ. 6բ-7բ Յորժամ սկսանիցի զՃաշու շարական, մատո յԱղօթս – Իւղ թափեալ անուն, միածին Որդի...

գ. 7բ-8բ Զոյգ ընդ Սուրբ Աստուածին մատոյ զԱղօթս զայս – Սուրբ Աստուած, անմահ և հզօր...

դ. 8բ-10ա Աղօթք սրբասացութեան – Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, որդի Աստուծոյ...

ե. 10ա-1ա Ընդ Ողջոյնին մատոյ զԱղօթս – Միջնորդդ Աստուծոյ և մարդկան...

զ. 11ա-2բ Եւ յորժամ զՍուրբ սուրբն երգեն, դու զԱղօթս զայս մատոյ – Սուրբ, սուրբ, սուրբ, Տէր զօրութեանց, լի...

է. 12բ Յորժամ Առէք կերայքն ասասցեն, մատոյ զԱղօթս – Աւրհնեալ է պարգևատուն...

ը. 12բ-3ա Եւ յորժամ Արբէք ի սմանէ ասեն, մատոյ – Աւրհնեալ է շնորհն ձրի...

թ. 13աբ Եւ յորժամ Հայր երկնաւորն ասացեն, զայս Աղօթս մատոյ – Հայր երկնաւոր, բարերար և...

ժ. 13բ-4ա Յամենայնի աւրհնեալ ես, Տէրն ասացեն, դու մատոյ զԱղօթս – Արժանապէս աւրհնեմք զքեզ...

ժա. 14ա-5ա Եւ յորժամ Որդի Աստուծոյն ասեն, մատոյ զԱղօթս – Հաց կենաց և բաժակ...

ժբ. 15աբ Եւ յորժամ Հոգի Աստուծոյն ասասցեն, դու մատոյ զԱղօթս զայս – Հոգի Աստուծոյ, Աստուած ճշմարիտ...

ժգ. 15բ-6ա Եւ ի ժամ Առաքելոցին մատոյ զԱղօթս զայս – Յիշեա´, Տէ´ր, և ողորմեա´...

ժդ. 16աբ Զոյգ ընդ Գոհութեանն ասասցես զԱղօթս զայս – Յիշեա´, Տէր, և ողորմեա´...

ժե. 16բ-7ա Սրբոյն Ոսկեբերանի ի Սրբութիւն սրբութեանցն ասայ – Զերեևեալդ ինձ ի փրկութիւն...

ժզ. 17ա Եւ յորժամ ասասցեն ի Սուրբ սուրբն, մատոյ – Խոստովանիմ և հաւատամ, զի դա է...

ժէ. 17ա-8բ Եւ յորժամ զՔրիստոս պատարագեալն ասացեն, մատոյ զԱղօթս զայս – Միածին Որդի Աստուծոյ և Բան...

ժը. 18բ-9ա Զկնի սորա ասայ – Գոհանամ զքէն, Հայր ամենակալ...

ժթ. 19աբ Ի վերջին զայս Աղօթս մատոյ և գնա խաղաղութեամբ – Սկիզբն և կատարումն ամենայնի...

ի. 19բ Աղօթք. յորժամ ի քնոյ զարթիցես, մատոյ զայս – Աւրհնեալ է մեռեալն...

իա. 19բ-20ա Աղօթք. ի մէջ գիշերին մատոյ – Ի մէջ գիշերի յարուցեալ...

իբ. 20ա Աղօթք. յառաւօտէ ժամու մատոյ – Առաւօտ խաղաղութեան ծագեա...

իգ. 20ա Աղօթք. ի յելս արևոյ ի ծագմանն ասայ – Լոյս ի լուսոյ ծագումն...

իդ. 20բ Աղօթք. յերրորդ ժամուն մատոյ – Հոգի Աստուծոյ, որ յայսմ ժամու...

իե. 20բ-1ա Աղօթք. միջօրեա ժամուն մատոյ – Արեգակն արդարութեան, Տէ´ր...

իզ. 21ա Աղօթք. յերեկոյին ժամուն կատ[ա]րեա – Տէր տերանց, Աստուած աստուածոց...

իէ. 21աբ Եւ յորժամ ի մահիճս մտցես, զայս ասա – Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, որ անապական...

իը. 21բ Աղօթք. յորժամ զգործ ինչ ձեռնարկցես – Զգործս ձեռաց մերոց...

իթ. 21բ-3ա Բանք... Գրիգորի Նարեկացւոյ... – Արդ, աղաչեմ զխնամակալդ...

լ. 23ա-4բ Մաղթանք վասն յարհօրաց գիշերայնոց յոյժ օգտակար՝ ի սրբոյն Գրիգորէ Նարեկացւոյ – Աստուած յաւիտենական, բարերար և ամենակալ...

լա. 24բ-5բ Աղօթք վասն հայցելոյ ի Տեառնէ զշնորհս առաքինութեան – Տէր իմ և Աստուած իմ, դու ես ամենայն...

լբ. 25բ-6ա Աղօթք ընդ[դ]էմ խորհրդոց չարաց – Տէր իմ և Աստուած իմ, մի´ հեռանար...

լգ. 26ա-7բ Աղօթք վասն լուսաւորութեան մտաց – Պայծառացո զիս, ո՛վ բարի...

լդ. 27բ-8ա Աղօթք վասն մաքրութեան սրտի... – Հաստեա զիս, Աստուած իմ...

լե. 28ա-30բ Աղօթք. թէ ամենայն յոյս... մի այնում Աստուծում սևեռեալ է – Տէր իմ, ո՞ է քաջալերութիւն իմ...

լզ. 31ա-3բ Աղօթք. թէ զմեզ և զամենայն ինչ մեր պարտիցեմք մատուցանել Աստուծոյ... – Տէր իմ և Աստուած իմ, ամենայն ինչ...

լէ. 33բ-4ա Ըղձականք և որպիսիք են – Երանի թէ զմի օր միայն ապրեալ իցէի...

լը. 34ա-5բ Աղօթք. ըղձականի մահոյ – Որպէս սիրելի են յարկք քո...

լթ. 35բ-7ա Աղօթք ապաշխարութեան – Ամէնողորմ և գթած Աստուած...

խ. 37աբ Աղօթք ապաշխարութեան – Տէր Աստուած Աբրահամու և Սահակա...

խա. 37բ-8բ Մաղթանք ոտանաւոր աղօթից – Հօր Աստուծոյ Որդի և Բան, /Յիսուս Քրիստոս և Տէր համայն...

խբ. 38բ-41բ Զկնի Հայր մեր-ին Ողջոյն Գ կրկնէ – Ողջո՛յն ընդ քեզ, Մարիամ, լի շնորհօք... (շար. մէջ 4 տող չափ. ՙՈւրախացիր աստղ ծովային...»)։

խգ. 41բ-2բ Աղօթք Յոհաննու Գառնեցո. գիշերային – Աղաչեմ զքեզ, Տէր և...

խդ. 42բ-3ա Հայցուածք Սողոմոնի իմաստնոյն – Երկուս ինչս խնդրեմ ի քէն...

խե. 43բ-4ա Աւրհնութիւն ամենայն հրաշալի Թաբօրաց – Աւրհնեալ եղիցի սուրբ Երրորդութիւնն...

խզ. 44բ-6ա Աւրհնութիւն. տէրունական տօնից ասայ – Արդ, մեք խոնարհեալ...

խէ. 46ա-51ա Աղօթք Յոհաննու Գառնեցւոյ. խօսակցութիւն է – Հայր սուրբ- սրբեա զհոգիս իմ... ընդ կամարարս քո և քեզ... ամէն։

Բ. 52ա-153ա [ՙՆորագոյն ծաղիկ զօրութեանց, թարգմանեցեալ ի Յոհաննիսէ վարդապետէ Կոստանդինուպօլսեցւոյ...»]

52աբ Բան առ սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն Հայաստանեաց – Ո՛վ ամենաբարեգութ հայր և ծնօղ մեր...

-53ա-4ա Տրակ առ ընթերցողս – Յատուկ է բանւից կենդանեաց որոնելն զելս նեղութեանց...

1. 55ա-7ա Յաղագս սիրոյ հասարակաբար – Սէրն, բարեկամութիւնն, ըղձակերտութիւնն և սիրելութիւնն ... են իբրև զմի և զնոյն իր...

2. 57բ-60ա Ա. Յաղագս սիրոյն Աստուծոյ – Սէրն Աստուծոյ, որ կոչի սիրելոււթիւն...։ 60ա-1ա Բ. Յաղագս սիրոյն ծնօղաց։ 61ա-4ա Գ. Յաղագս սիրոյն բնականի։ 64ա-7ա Դ. Յաղագս սիրոյն զգայականի։ 67ա-70բ Ե. Յաղագս սիրոյ կանանց. 70բ-3բ Զ. Յաղագս սիրոյն բարեկամութեան։ 73բ-5բ Է. Յաղագս զչարութեան կամ նախանձու։ 75բ-7ա Ը. Յաղագս ուրախութեան։ 77ա-9ա Թ. Յաղագս տրտմութեանց։ 79ա-81ա Ժ. Յաղագս խաղաղութեան։ 81ա-4ա ԺԱ. Յաղագս բարկութեան։ 84ա-6բ ԺԲ. Յաղագս ողորմութեան։ 86բ-7բ  ԺԳ. Յաղագս խստասրտութեան։ 87բ-92ա ԺԴ. Յաղագս ազատականութեան։ 92ա-5ա ԺԵ. Յաղագս ագահութեան։ 95ա-7ա ԺԶ. Յաղագս խրատու։ 97ա-8բ ԺԷ. Յաղագս շողոքորդութեան։ 98բ-102բ ԺԸ. Յաղագս խոհեմութեան։ 102բ-4ա ԺԹ. Յաղագս յիմարութեան։ 104ա-8ա Ի. Յաղագս արդարութեան։ 108ա-10ա ԻԱ. Յաղագս անիրաւութեան։ 110ա-1բ ԻԲ. Յաղագս հաւատարմութեան։ 111բ-5ա ԻԳ. Յաղագս խաբէութեան։ 115ա-7ա ԻԴ. Յաղագս ճշմարտութեան։ 117ա-9ա ԻԵ. Յաղագս ստութեան։ 119ա-21ա ԻԶ. Յաղագս արիութեան։ 121ա-2բ ԻԷ. Յաղագս երկչոտութեան։ 122բ-3բ ԻԸ. Յաղագս մեծահոգութեան։ 123բ-5ա ԻԹ. Յաղագս սնափառութեան։ 125ա-6բ Լ. Յաղագս հաստատունութեան։ 126բ-8բ ԼԱ. Յաղագս յեղեղնութեան։ 128բ-32բ ԼԲ. Յաղագս բարեխառնութեան։ 132ա-3բ ԼԳ. Յաղագս չարախառնութեան։ 133բ-6ա ԼԴ. Յաղագս խոնարհութեան։ 136ա-9ա ԼԵ. Յաղագս հպարտութեան։ 139ա-40ա ԼԶ. ՅԱղագս ժուժկալութեան։ 140ա-1բ ԼԷ. Յաղագս որկրամոլութեան։ 141բ-3բ ԼԸ. Յաղագս ողջախոհութեան։ 143բ-5բ ԼԹ. Յաղագս բղջախոհութեան։ 145բ-51ա Խ. Յաղագս պարկեշտութեան – Պարկեշտութիւնն, ըստ Ատրիանոսի, է ունելութիւն իմն համեստի ուրուք եղանակի... եօթներորդում աւուր հանգեաւ ի բնաւից գործոց իւրոց։

-151ա-3ա Ցանկք գլխոց... – Գլուխ առաջին. Յաղագս սիրոյ... Գլուխ քառասներորդ. Յաղագս պարկեշտութեան։

Ընդհանուր խորագիրն ըստ 1671 թ. հրատարակութեան։ Ձեռագրում գլուխները համարակալուած են ՙԳլուխ առաջին», ՙԳլուխ երկրորդ» և այլն։

Գ. [Այլ բնագիրք]

ա. 153ա-63բ Յաղագս անարժան պատարագողաց – [Փ]որձեսցէ մարդ զանձն իւր և ապա ի հացէ անտի կերիցէ...

բ. 163բ-5ա [Հատուած Քարոզի - Զ]երկար հիւանդութիւնն ծանրացուցանէ զբժշկական. Սիրաք, Ժ...

գ. 168ա-81բ [Գրիգորի Տաթևացւոյ Քարոզ] Ե-շաբաթի աւուր վասն պատարագին, ի բանն առաքելոյ. Փորձեսցէ մարդ զանձն... (Ձմեռան՝ ՃԻԲ) – [Ա]սեն բժիշկք, թէ զանազան են կերակուր մարդոյն հիւանդաց...

դ. 181բ-6ա [Վ]ասն պալսանին, որ օրինակ էր սուրբ Աստուածածինն – Վարդապետք ասեն, թէ Աստուածածինն նմանէ ծառոյն պալասանի...

ե. 186ա-95ա [Գրիգորի Տաթևացւոյ Քարոզ Մ]եծի շաբաթ աւուրն, [ի բանն]. Որպէս էր Յովնան... (Ձմեռան՝ ՃԼԴ) –[Գ]իտելի է, զի Յովնան օրինակ էր Քրիստոսի...

Դ. [Յաւելագրութիւն՝ք ԺԷ-ԺԸ դդ.]

ա. 3ա [Հանելուկ] – Այն ի՞նչ էր, որ չէր ինչ... է´ր մարդն։

բ. 3ա [Բառախաղ] – Կալաշ մարդ կատակ դրամ շալակ։

գ. 3բ [Աղօթք] – Ես ննջեցի, զի քուն եղէ...

դ. 4ա Հարց ցքահանայս... – Ընդէ՞ր ասի առաքեալն...

ե. 5ա Սրբոյն Յուստինոսի մարտիրոսի է... – Որպէս մարդն մի է...

զ. 5ա [Քաղուածք] – Դարձեալ ի մեղս այս...

է. 166բ-7բ Եթէ կամիս սիրել, սիրեա։ Նշանք սիրոյ են այսոքիկ – Սիրօղն յօժարութեամբ սիրէ...

ը. 196աբ [Յադամգրոց] – Առեալ զմի կողն յԱդամայ ձեռօքն յօրինէր.../Թողեալ Ադամ արտաքս ելանէր։ (Հատոր Բ, գլ. Է)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

39բ Մանաւանդ Անդրէաս քահանայիս՝ գծողի սորին, և ծնօղացն իմոց՝ Գրիգորին, Ջանխաթունին, և եղբարցն իմոց՝ Բաղդասարին և կողակցյոն՝ Հուրիխանին, և դստերն՝ Հիւսնիխանին, և կրտսեր եղբօրն իմոյ՝ Գասպարին և կողակցոյն իւրոյ՝ Շուշանին, և միւս կողակցոյն՝ Շահամբարին և դեռաբուս որդոյն իւրեանց՝ Մնացականին, և այլ որդոց և դստերացն առ Քրիստոս փոխեցելոցն, և ամենեցունքն։ Եւ քեռն իմոյ՝ Ղատամին և կողակցոյն՝ Աբգարուն,որ երկոքեանն ի միում աւուր տարաժամ մահուամբ փոխեցան առ Քրիստոս՝ ի յոյսն բնաւից, ի թուին ՌՃԼԸ (1689), Հոկտեմբեր ամսոյ Ժ և Թ, զոր Տէր Աստուած ընդ սուրբս իւր դասակցէ և պսակակցէ. ամէն։//(40ա) Եւ որդոց սոցին՝ Սարգսին և Մուլքուն, և Նանիկին, և միւս քեռն իմոյ՝ Մարիամ-խանումին և կողակցոյն՝ Այվազին, և որդոյն՝ Հայրապետին, և դստերաց. ամէն։ Եւ զի՝ եղկելի Անդրէաս իրիցիցուս և ամուսնոյն իմոյ՝ Իսմիխանին, և դստերն իմոյ՝ Տատկումին, որ երկեմնի քահանայութեանն իմոյ մայրն և դուստրն վախճան առին ի կեանցս և փոխեցան առ Քրիստոս թուին ՌՃԺ և Ը (1689)-ին, Դեկտեմբերի ամսոյ Ժ-ումն (տե´ս Յետագայի 1)։ Եւ հօրաքեռն իմոյ՝ բազմաշխատ Նանասին և կողակցոյն՝ Խութլու բէկին, և միւս հօրաքեռն իմոյ՝ Շահզամանին, և որդոցն՝ Մարտիրոսին, Ղազարին, և դստերցն՝ Գարիանին և Հռիփսին։ Եւ քեռու որդոցն իմոյ՝ Վարդանին և Յակոբջանին, և դստերացն՝ Սամարքուէ//(40բ) և Աննայէ։ Եւ միւս քեռու որդացն իմոց՝ տէր Զաքարիայ՝ աշակերտին իմոյ, և եղբօր նորին՝ Աբրահամին, և ամենայն արեանառու մերձաւորացն իմոց՝ կենդանեացն և հանգուցելոցն, միահողոյն ամենեցուն ողորմեսցի Քրիստոս... Գրեցաւ ի թուին հազար հարիւր երեսուն և ինն (1690), յամսեանն Փետրվարի ի մուտն. ծրագրելն եղև յերկիրն Հնդկաց, ի քաղաքն Սուրաթ-Բանդար, ձեռամբ Անդրէաս իրիցուս, քանզի երկրորդ անանգամ եկի ի Հնդիկս։ Առաջին գալստեանս իմոյ զԾաղիկ զօրութեանցն գրեցի ի քաղաքն Էկրայ թվին ՌՃ//(41ա) ԻԹ (1680), յամսեանն Յունվար ի Ժ-ում, և երկրորդ գալստեանս՝ ի Սուրաթ գրեցի Աղօթամատոյցս, և եդաք երկոքեանն ի միում տփի, յիշատակ մեզ՝ ինձ և ննջեցելոցն մերոց. որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ա[մէն]։ Ի հայրապետութեան տեառն Եղիազարու յԱմենայն Հայոց, և ի դիտապետութեանն Ջուղայու Ստեփաննոսի արքիեպիսկոպոսի, և ի թագաւորութեան Շօշոյ քաղաքին Ասպահանու Շահ-Սուլեհմանին, ի Հնդկաց թագաւորութեանն Ջաղաթային Օվրանկզիլի, որ յառաջ երեք ամաւ քան զայս Հայտարապատոյ և Բէջափուռու թագաւորքն ըմբռնեաց և ինքնակալ եղև Հնդկաց երկրին, և ինքնակամ վարէր զթագաւորութիւնն, և սորա որդի Սուլթան Ափկարն, //(41բ) որ մազափուրծ լեալ փախեաւ ի Ասպահան՝ ի ներքոյ ձեռամբ թագաւորին Շահ-Սուլեմանին է ի Ասպահան։

51ա Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որ օգտիք ի սմանէ կարդալով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զվերոասացեալ Անդրէաս քահանայս՝ գծող սորին, որ եմ ես իսկ, և դուք ի Քրիստոսէ վարձատրիք. ամէն։//(51բ) Բայց ներել աղաչեմ յիմում սղալանացս և կամ գրչափոխութեանս, քանզի երկիրն Հնդկաց ջերմ է և գիջային, թուղթն մեզոտ. երբեմն գրէի եփեալ մելանաւ և երբեմն խամ թանաքաւ, յուսահատեալ լինէի՝ սակս ոչ ուղղապէս գրելոյն և թղթին մեզելոյն, որպէս կայր, հազիւ ի յաւարտն հասուցաք՝ ի շատ ընթերցողացդ և ի պարծանս ախմարիս. ամէն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 40ա (1700 թ., Անդրէաս գրչի, լուսանցքում) Եւ միւս կողակցին իմոյ Լապիխանին, որ ի թվուոջն ՌՃԽԹ (1700)-ումն և յՕգոստոս ԺԶ-ումն փոխեցաւ առ ցանկալին իւր,պատկեր աւուրն փոխման սուրբ Աստուածածնին, երեք ժամուն, զոր Տէր Աստուած ընդ սուրբս իւր դասիցէ։

2. 54ա Ի վայելումն վարդապետ Յոհան վարդապետին,

Որ ստացաւ ի ՌՄԷ (1758) թուին՝

Վասն վայելման իւրոյ անձին։

Ձեռս գնայ՝ դառնայ ի հող,

Գիրս մնայ յիշատակօղ։

3. 43ա (Ժը դ.) Օնափիրոսին և յիւր Մանիշակին (նման՝ 42ա, 44ա)։

4. 3ա (ԺԸ դ., յաւելագրողների՞) Վարդան և Սարգիս, Ոսկան։

2բ (Նոյն ձեռքով) բծ լյը բնվ դլտվ քբհբնդլտվ բնվ ծշ[ե]տզւզց ւլսը («Ա՛խ, իմ է այս գիրս, փակայագիրս այս խն[դ]րեցեր ցիռէ (յինէ՞)»)։

 

44

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

[ՌՃԾ-ՌՃԾԷ-1701-1708]

ԹԵՐԹ՝ 277+1 (կրկ. 2). չգրուած՝ 1բ, 121բ, 263բ-9բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ժx12 (Ա 20, Բ, Գ, Ժ 10)+Ա-ԺԲx12 (Դ, Ե 14, Թ, Ժ 10)+1x4 (Ա և Բ պրակների միջև)+1(Դ)x8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,8x10,6։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝53ա)։ ՏՈՂ՝ 17-19։ ԿԱԶՄ՝ անզարդ սև կաշի (2 կտորից), միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ (1 և 277 թերթերը), լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. սկզբի թերթերը վնասուած, տեղ-տեղ թրջուածութեան հետքր և բնագրի ճապաղում։

ԾՆԹ. Ձեռագիրը բաղկացած է 3 մասից՝ առանձին պրակակալմամբ։ Երրորդ մասը սկսւում է ՙԴ՚ պրականիշով, հետևապէս սկզբից պակասում է 3 պրակ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Ոտանաւորք և հանելուկք]

ա. 2ա-4բ Ի տէր Եփրեմ վարդապետէ շարադրեալ Յաղագս Անդրիանու եկեղեցւոյ նորոգութեանն – Կամակցութեամբ աստուածային.../Քանակ թուոյս մեր Յաբեթին/Քննեա և տես ԸԽՁՌ (1679) լինին...

բ. 4բ-5բ Գովասանութիւն Սաղմոսացն Դաւի – Բանք Սաղմոսիս է պատուական, /Լըցեալն Հոգւովն աստուածական...

գ. 5բ-6ա [Հանելուկք Ներսիսի Շնորհալւոյ] – Ութըն մաղախ ես ունէի... Ութ փարչ տեսի կաթամբ լցած... Շնորհալի մին [աղիւսակ]... Մօրն իւր արգանդն է [սևային]... Դաշտ մի արձակ և պատուական... (Վերջին 3-ը՝ կրկ. 14ա)։

Բ. 6բ-90ա [Գիր]ք [Մտածա]կան աղօթից։ [Բանալի] ջերմեռանդակերտ,որ բանայ [զդրունս] սրտից մեղօք փակեցելոց։ Թարգմանեցեալ ի լաթին և իտալական լեզուէ ի հայ բարբառ ի Պետրոսէ վարդապետօ Թիֆլիզեցւոյ, ի փառս Աստուծոյ և ի օգուտ ազգիս մերայնոյ, [ի] հայրապետութեան տեառն Նահապիտի Ամենից Հայոց կաթողիկոսի։ Եւ տպագրեցեալ ի Կոստանդինուպօլիս ի թուին Քրիստոսի հազար եօթըն հարիւր և մէկն, իսկ ըստ Հայոց՝ հազար հարիւր և յիսունըն, ի Մայիսի ամսոյ ԻԸ-ին։

Տե´ս ձեռ. № 343, 1ա-85բ. Յռջբ. թրգմ./7աբ։ Ա/8ա-13ա։ Բ/13ա-4ա։ §1. ա-է/14բ-44ա (բ չիք, գ սկ. ՙԻղձ բարի – Անկիր առ ոտս Աստուծոյ...»)։ § 2. ա-ժբ/44բ-79ա։ § 3/79բ-82բ (սկ. ՙԾանիր, ընթերցող եղբայր...»)։ Այստեղ առկայ է № 343-ից թափուած հատուածը.

82բ-7ա ՙԱղօթք առաւօտեան – Յանուն Հօր... Թագաւոր թագաւորաց Աստուած... ուղղեա և կառաւարեայ, ամէն» (հատուածները՝ խորագրուած)։ Կից՝ 87ա-90ա, յիշատակարան տպագրութեան (տե´ս)։

Գ. 90բ-8բ [Աղօթք զանազանք]

ա. 90բ-1ա Բան վասն կատարելոյ զբարեհաճութիւնն Աստուծոյն մերոյ – Պարգևեա ինձ, ո՛վ բարեգորովագութ...

բ. 91ա-2ա Աղօթք վասն հայցելոյ ի Տեառնէ զշնորհս առաքինութեան – Տէր իմ և Աստուած իմ, դու ես ամենայն...

գ. 92աբ Աղօթք վասն մաքրութեան սրտի և երկնայնոյ իմաստութեանն – Հաստատեայ զիս, Աստուած...

դ. 92բ-3ա Աղօթք ընդ[դ]էմ խորհրդոց չարաց – Տէր իմ և Աստուած իմ, մի´ հեռանար...

ե. 93ա-4ա Աղօթք վասն լուսաւորութեան մտի – Պայծառացոյ զիս, ո´վ բարի...

զ. 94ա-5ա Աղօթք – Ո՛վ լոյս գերազանց, լուսաւորիչ մտաց...

է. 95ա-8բ Աղօթք և երգք աւրհնութեանց... ասաց[եալ] սուրբ վարդապետըն Գէորգեա Մեղրկա – Օրհնեալ է ամենասուրբ Երրորդութիւն...

Ըստ լուսանցային նշման՝ ա և բ աղօթքները ետ ու առաջ են ընդօրինակուած։

Դ. 98բ-121ա [ՙԳիրք Թովմայի Գեմբեցւոյ կանոնունակի կրօնաւորի ի կարգէ սրբոյն Օգոստինոսի Յաղագս»] համահետևմանն Քրիստոսի։ [ՙԹարգմանեցեալ ի Յօհաննիսէ վարդապետէ Կոստանդինուպօլսեցւոյ ի հոգեկան զուարճութիւն մերազնեայց...», № 5903, 144ա]։ Թէ ամենայնք ծանունք բառնալիք իցեն սակս կենին յաւիտենականի։ Գլուխ քառասուն և եօթըներորդ – Որդեա´կ, մի բեկանիցեն զքեզ աշխատանք... և առ քարշեայ զմեզ հանապազ ի կամս քո, զի մի բնաւին... (ընդհանուած. լրացման համար տեղը բաց)։

Գործիս լիակատար օրինակը տե´ս № 5903, որը, հաւանաբար, թարգմանչի ինքնագիրն է՝ նրա անտիպ յառաջաբանով։ Այստեղ ընդօրինակուած են Գ գրքի ԽԷ-ԾԴ գլուխները (հմմտ. տպ. Վէնէտիկ, 1737, էջ 286-322)։

Ե. 122ա-263ա [Կանոնգիրք]

ա. 122ա-4ա ԿԷ. Հարցումն Թէոդորոսի քահանային եկեղեցւոյն Կեսարու առ երանելին Եպիփան Կիպրոսին – Կամիմ ուսանել զայս... Պօղոսի և այլոց վիճակելոցն։

բ. 124աբ ԿԸ. Յոհաննու Երուսաղէմայ եպիսկոպոսի։ Գլուխ Ա – Կանոնք և սահմանք զոր ընդունի եկեղեցի... զի աստուածայինք են և փրկագործք։

գ. 124բ-5բ ԿԹ. [Ս]եբերիանոսի Ղուկայս Աւետարանին մըկըրտութենէ (=մեկնութենէ) – Թէ ոչ առաւելուցու արդարութիւն ձեր... յորում դիպեսցի՝ կատարեսցեն։

դ. 125բ-6ա Հ. Ներսիսի կաթուղիկոսի եղբօր Տեառն Գրիգորիսի Հայոց կաթուղիկոսի Վասն ազգականութեանն – Մի´ ոք արեան մերձաւոր ազգակցաց... զազգակցութիւնն առ սէր։

ե. 126ա-9ա ՀԱ. Կանոնք զգուշաւոր քահանայից համառօտեայնս – Քահանայից պարտ և արժան է սրբութեամբ սպասաւորել... մեծաջան ապաշխարէ։

զ. 129ա-31ա ՀԲ. Վասն զգուշութեամբ սպասաւորելոյ սուրբ խորհրդոյն – Եթէ տխմարութեամբ ճապաղէ ի սուրբ խորհրդոյն... մինչև ի մահ։

է. 131ա-2ա Վասն քահանայագործ կարգածց պատրաստութեան – Ի յատենի ոչ է պարտ քահանայի առանց շուրջառի Աւետարան ընթեռնուլ... զղջմամբ մեծաւ ապաշխարեսցէ։

ը. 132ա-3բ Այս գրէս մինչև այս թխտիս մէկալ երեսն, որ Գիր կանոնական կասէ՝ մեծի գինոնևորի Բարսղի։ Այս գրէս յառաջն այս է՝ մինչև հարցում Թէոդորոսի քահանյին եկեղեցուն Կեսարու որ գայ – Իսկ որ զՔրիստոս ուրասցի... մինչև ուղղեսցէ զինքն։ (Ունի կանոնք՝ ՇԼԴ/ԼԷ, ՇԼԷ/Խ-ՇԽԳ/ԽԶ, ՇԽԶ/ԽԹ-ՇԽԷ/Ծ)։

թ. 133բ-5բ Բարսղի Գիր կանոնական վասն պէս-պէս և բիւրապատիկ ախտից։ [Գ]լուխս ՄՀԲ – Եթէ ոք կին ընդ եղբօր իւրում... եղիցին ընկալեալք։

Ունի կանոնք՝ ՇԼ/ԼԳ-ՇԼԶ/ԼԸ։ Ծնթ. գրչի՝ 135բ ՙԱյս վեց տունս ան խոշորաձև Զ տետրը մնացած Կանոնգրքէն յետ և առաջ մնացածն է, որ այս պզտի տետրը Կանոնգրգիս հետ եկաւ, լմանցաւ վերջն, որ յառաջն կու յիշատակէ, թէ. ՙՆորին Բարսղի առ Թէոդորոս՝ Գիր կանոնական մեծի գինևորի և եպիսկոպոսապետի Բարսղի առ սուրբն Ակաղիքոս։ Բան ԾԱ – Արտաքսեալքն յեկեղեցոյ ամենայն հերձուածողք»։ Այս կանոնքիս յառաջն մինչև հոս մեծ տետրէն մինչև պզտի տետրը խառնվեցաւ։ Վերջ եղաւ այս կանոնիս հրամանն» (տե´ս §ժգ, 180ա)։

ժ. 136ա-7բ Գիր կանոնական սրբոյն Բարսղի առ քահանայ Դիոդորոս յԱնտի[ո]քայ, վասն ամենևին հեռանալոյ և առնելոյ։ Ա բան – Զայս իմն առաւել... ցանկութեան անկանել (կրկ. 193ա-4բ, կանոն ՙՇԽԸ»)։

ժա. 137բ-67ա [Բ]արսղի Գիր կանոնական վասն պէս-պէս բիւրապատիկ ախտից. գլուխ ՄՀԲ, դէմն եկաւ (տե´ս § թ), ըմա այն ասոր յառաջն գրած է, հոս գրածն անկէ յետև է – Թէ աղախին ի տեառնէ իւրմէ պոռընկի... իսկ չորեքշաբաթու և ուրբաթու՝ ոչ։

Ունի կանոնք՝ ՇԾԳ/Ե, ՇԾԵ/Է, ՇԾԵ/Թ-ՇԿ/ԺԲ, ՇՀԴ/ԻԶ-ՇՀԵ/ԻԷ, ՇՁԱ/ԼԳ, ՇՁԶ/ԼԸ-ՇՂԱ/ԽԳ, ՇՂԴ/ԽԶ-ՇՂԷ/ԽԹ, ՈԳ/ԾԵ-ՈԵ/ԾԷ, ԶԷ(=ՈԷ) /ԾԹ, ՈԺԱ/ԿԳ, ՈԺԴ/ԿԶ, ՈՒԱ/ՀԳ, ՈՒԹ/ՁԱ, ՈԽ/ՂԲ-ՈԽԱ/ՂԳ, ՈԽԴ/ՂԶ, ՈԾ/ՃԲ-ՈԾԹ/ՃԺԱ, ՈԿԲ/ՃԺԴ, ՈԿԷ/ՃԺԹ-ՈՀ/ՃԻԲ։ ՈՀԲ/ՃԻԴ, ՈՀԴ/ՃԻԶ, ՈՀԷ/ՃԻԹ-ՈՀԹ/ՃԼԱ, ՈՁԱ/ՃԼԳ-ՈՁԵ/ՃԼԷ, ՈՂ/ՃԽԲ-ՈՂԱ/ՃԽԳ (ծնթ. գրչի. ՙՄինչև հոս հաւար է Բարսեղինն՚), ՈՂԷ/ՃԽԹ-ՊԻ/ՄՀԲ (=ՄՀԳ, քանի որ կրկ. ՄԿԳ), ՊԻԱ-ՊԻԸ։

ժբ. 167ա-78ա Բարսեղի, Գիր կանոնականէ, որ վասն պէս-պէս և բիւրապատիկ ախտից, գլուխ ՄՀԲ-էն մէջ զմէջ տուն կար, զան մնացածներէն, որ տըներս ասոնց հետ է, վէ այս տներս այլ յառաջ է – Թէ ոք յապականէ զյէգ... բայց ապաշխարութիւն պոռընկին եղիցի։

Ունի կանոնք՝ ՇԽԹ/Ա-ՇԾԲ/Գ, ՇԾԴ/Զ, ՇԾԶ/Ը, ՇԿԱ/ԺԳ-ՇՀԳ/ԻԵ, ՇՀԶ/ԻԸ-ՇՁ/ԼԲ, ՇՁԲ/ԼԴ-ՇՁԵ/ԼԷ, ՇՂԲ/ԽԴ-ՇՂԳ/ԽԵ, ՇՂԸ/Ծ-ՈԲ/ԾԴ, ՈԶ/ԾԸ, ՈԸ/Կ-ՈԺ/ԿԲ, ՈԺԲ/ԿԴ-ՈԺԳ/ԿԵ, ՈԺԵ/ԿԷ-ՈՒ/ՀԲ, ՈԻԲ/ՀԴ-ՈԻԸ/Ձ, ՈԼ/ՁԲ-ՈԼԹ/ՂԱ, ՈԽԲ/ՂԴ-ՈԽԸ/ՃԱ, ՈԿ/ՃԺԲ-ՈԿԱ/ՃԺԳ, ՈԿԳ/ՃԺԵ-ՈԿԶ/ՃԺԸ, ՈՀԱ/ՃԻԳ, ՈՀԳ/ՃԻԵ, ՈՀԵ/ ՃԻԷ-ՈՀԶ/ՃԻԸ, ՈՁ/ՃԼԲ, ՈՁԶ/ՃԼԸ-ՈՁԹ/ՃԽԱ, ՈՂԲ/ՃԽԴ-ՈՂԶ/ՃԽԸ։ Ծնթ. գրչի. ՙԲարսեղ հայրապետին մէջ զմէջ մնացած ղուսուրներն (=պակասներն) մինչև բիւրապատիկ պէս-պէս հոս վերջ եղաւ»։

ժգ. 180ա-93ա ԺԴ. Նորին Բարսղի առ Թէոդորոս, Գիր կանոնական մեծի գինևորի և եպիսկոպոսապետի Բարսղի առ սուրբն Ակաղիքոս։ Բան ԾԱ – Արտաքսեալքն յեկեղեցոյ... ուղղեսցէ զինքն։

Ունի կանոնք՝ ՆՂԸ/Ա-ՇԽԷ/Ծ։ Ցանկը՝ 178բ-80ա։ Աստ՝ 193ա-4բ, կրկ. § ժ, 136բ-7բ։

ժդ. 196ա-203ա ԺԸ. Այս կանոնք եդան յաւուրս Ներսէսի կաթուղիկոսի և Ներշապհոյ Մամիկոնենից եպիսկոպոսի – Զի ոչ է պարտ բաժանել զժողովուրդ... հոգոյ փրկութեան։

Ունի կանոնք՝ ՊԻԹ/Ա-ՊԾԹ/ԼԱ, ՊԿ/ԼԳ-ՊԿԶ/ԼԸ։ Ցանկը (Ա-ԼԷ)՝ 194բ-6ա։

ժե. 203բ-8ա ԺԹ. Որք ժողովեալ ի Կեսարիայ եպիսկոպոսք վասն ինչ անօրէնութեանց կանանց, սահմանեցին կանոնս գլուխս Ժ – Վասն կանանց, որ ընդ արամբ են... եթէ կամք իցեն երիցուն։

Ունի կանոնք՝ Ա, ՊԿԷ/Բ-ՊՀԵ/Ժ։ Ցանկը՝ 203ա։

ժզ. 208բ-13բ Ի. Այս կանոնք յետոյ եդան, քան որ յԱնկիւրիայ կամ ի Կեսարեան, բայց քան զՆիկիայն յառաջագոյն, քանզի ժողովեալ ի Նիոյ Կեսարեայ ԺԶ եպիսկոպոսաց վասն պոռընկական աղանդիցն, որ թոյլ տային քահանայից վասն պղծութեան գործոցն, յոր ժողովեալ սահմանեցին կանոնս գլուխ Ի – Երեց այր, եթէ ամուսնով ... մի´ ցոփութիւն լինիցի։

Ունի կանոնք՝ ՊՀԶ/Ա-ՊՂԵ/Ի։ Ցանկը՝ 208աբ։

ժէ. 215բ-21ա ԻԱ. Գանգրեայ կանոնիս՝ գլուխք ԻԴ – Որք զամուսնութեան... մահու չափ լինի։

Ունի կանոնք՝ ՊՂԶ/[Ա] - ՋԺԹ/ԻԴ։ Ցանկ և նախաբան՝ 213բ-5բ։

ժը. 222ա-32բ [ԻԲ]. Ի յետ բազում ժամանակաց... բորբոքեցաւ աղանդն Արտեմովնեայ... վասն որոյ ժողովեալ յԱնտիոք եպիսկոպոսքի ԼԱ, սահմանեցին զկանոնս զայս՝ բանս ԻԵ – [Ա]մենայն ոք, ով և համարձակ[ես]ցին և լուծցեն զսահմանս... և յանձին կալայ։

Ունի կանոնք՝ [ՋԻ/Ա] – [ՋԽԵ/ԻԵ]։ Ցանկը՝ 221աբ։

ժթ. 232բ-6բ ԻԳ. Խոստովանութիւն ժողովոյն Անտիոքայ – [Խ]ոստովանիմք որպէս ուսուցին... ի Կիւլիկեցւոց, ի Սուրացւոց։

ի. 238ա-45ա [ԻԴ]. Յետ այսորիկ զօրանայր Օստացւոց հերձուածսն... Սահմանեցին կանոնս ԾԵ – Զի ոչ է մարդ... եպիսկոպոսք ՆԼԷ։

Ունի կանոնք՝ ՋԽԶ/Ա-ՋՂԹ/ԾԴ։ Ցանկը՝ 236ա-8ա։

իա. 245բ-58ա ԻԵ. Կանոնք Սարդիկեա, որ ժողովք ժողովեցան։ Գլուխք ԻԱ – [Ա]սիոս եպիսկոպոս ասաց... սահմանեցին այս։

Ունի կանոնք՝ Ռ/Ա-ՌԻ/ԻԱ։ Ցանկը՝ 245ա-6բ։

իբ. 258ա-9ա ԻԶ. Կանոնական տեառն Եպիփանու ասացեալ – [Ե]պիսկոպոս կամ երէց... զամենայն մարտիրոսաց։

Ունի կանոնք՝ [ՌԻԱ]-ՌԻԵ։

իգ. 259ա Եղիշայի – Եթէ ոք կիւրակէի կամ տօնի յերևելի աւուրս ամուսնանայ... (միայն՝ կանոն ՌԻԶ)։

իդ. 259բ-61բ ԻԷ. Իսկ յաւուր փոքու Թէոդոսի... երևեցաւ Նեստոր... վասն որոյ ժողովեալ յԵփեսոս եպիսկոպոսք Մ... սահմանդրելով կանոնս գլուխ Զ – [Ք]անզի պիտոյ է... անհաղորդ լիցին։

Ունի կանոնք՝ ՌԻԷ/Ա-ՌԼԲ/Ե (=Զ)։ Ցանկը՝ 259աբ։

իե. 261բ-2բ [Կան]ոնք Կիւրղի Աղէքսանդրացւոյ (կանոնք Ե) – Քահանայ որ կոյս իցէ... Քահանայ որ կին ունի... Որք ամուսնացեալ են... Որք զժառանգս հեթանոսաց առնուն... Քահանյ որ ըմպէ...

իզ. 262բ-3ա Սրբոյն Սահակայ Հայոց հայրապետին։ Գլուխք ԾԵ (ցանկ) – Ա. Վասն զուսումնասէրս... ԼԳ. Վասն ոչ առնել գինարբուս... (անաւարտ. ցանկի և կանոնների լրացման համար բաց՝ 263բ-9բ)։

Կանոնների այս ընդօրինակութիւնը՝ Հայոց կանոնգրքի մի պակասաւոր և տեղ-տեղ շփոթուած օրինակ է։ Կանոնգրքի լաւագոյն օրինակներ կան №№ 6409 (Ա խումբ) և 2677 (Բ խումբ) ձեռագրերում։

Զ. 270ա-7ա [Մասունք Ժամագրոց]

ա. 270ա-1ա [Ալէլուիայք... Ճրագալուցի Ծննդեան ըստ աւուրց...] – Զ. Դու ես քահանայ յաւիտեան... ԴԿ. Բազում նեղութիւնք են արդ։

բ. 271բ-4ա [Երեկոյեան ստեղիք Մեծի պահոց... ] – Դշ. Սրբուհի Մարիամ, սափոր ոսկի... ըզփըրկական գալուստըն քո քարոզեաց. սիրին։ Մաղ[թանք]։

գ. 274ա-5բ Ընդդէմ պատարագի։ Մեղեդիկ ըստ պատշաճի. Աւետեաց – Բարբառ աւետեաց ձայնիւ (կրկնէ) /Գաբրիէլ գոչէր սըրբոհոյն... սուրբ հայրապետ Պետրոս։

դ. 275բ-6բ ԶԸնտրեալն որ ասես՝ մեղեդի մի ասեր – Ընտրեալըդ յԱստուծոյ... այժմ յաւիտեան։

ե. 276բ-7ա Այս վերաբերելով արարողութիւնն, պարտ է առնել զկնի սըրբազնագրութեան, այսինքն յետ Առէք կերէք-ին և Արբէք ի սմանէ-ին։ Յորժամ քահանայն ասէ – Քահանայ. Տէր Աստուած օրհնեսցէ... բաց դնելով ըզգործս//...

Սկզբից 3 պրակ, հաւանաբար և վերջից, պակասաւոր։ 277բ էջը սոսնձուած կազմին։ Առկայ հատուածները տե´ս ՙԺամագիրք», Վաղարշապատ, 1902, էջ 392-395, 482-485, 518-522, 530-531։ 275բ-ում յաւուր պատշաճի մեղեդու մէջ յիշատակուած ՙսուրբ Հայրապետ Պետրոս»-ը կարող լինել Պետրոս Բերիացին (կթղ. Սսոյ՝ 1701-1708), ուստի ձեռագիրը գրուած կարող լինի այդ թուականներին։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

1. 87ա (Տպագրողի) Ողորմութեամբ Աստուծոյ և միջնորդութեամբ կուսին Մարիամու, յանգ ելեալ աւարտեցաւ Գիրգս Մտածական աղօթից, զոր թարգմանեցեալ եղև սա ի լաթին լեզուէ ի հայ բարբառ ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզեցւոյ, ի խնդրոյ ոմանց եղբարց, կամակցութեամբ և հաւանութեամբ մեծաւորաց, տպագրեցեալ ի մայրաքաղաքն Կոստանդինուպօլիս, աշխատասիրութեամբ և սրբագրութեամբ ումեմն չընչին բանասիրի, Արամեան թվին Հազար և հարիւր յիսունըն (1701), Յունիսի ամսոյ ԻԸ-ին, ի տպարանի Սրբոյ Էջմիածնի և Սրբոյն Սարգըսի Զօրավարին։ Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսին, զի սիրով ընդունիջիք զմեղրածորան խրատն գրգոյս այսորիկ և փութասջիք կատարել գործով զնոյնն...// (87բ) և նմա փա՛ռք և յաւիտեանս. ամէն։

2. 90ա (Տպագրել կարգադրողի) Ես՝ Մելքիսէթ վարդապետս, կարողութեամբն և շնորհօքն Աստուծոյ պատրիարգս մայրաքաղաքին Կոստանդինուպօլսի, տեսի զՄտածական աղաւթս զայս և հաւանեցայ, զի գըտի զսայ լի շնորհօք աստուածային բանին յօրինեցեալ ի սրբոց մեծաց վարդապետաց եկեղեցւոյ, վասն որոյ ետու զհրաման, զի տպագրիցի։ [Ա]ջ Տեառն արար զօրութիւն և աջ Տեառն արար զայս։ Վերջ։ ՈԿՎԱ։ Օժարութեամբ բարձօղն խաչին Քրիստոսի. ամէն։

Այս 2 յիշտակարաններն էլ վերաբերում են Բ (6բ-90ա) նիւթին։ 1701 թ. տպագրութեան մէջ նախ զետեղուած է երկրորդը, ապա՝ առաջինը։ Այս, և այն, որ յիշատակարաններին նախորդող վերջին աղօթքները տպագրում անխորագիր են, իսկ այստեղ՝ խորագրերով, թոյլ է տալիս մտածել, որ ընդօրինակութիւնը կատարուած է ոչ թէ տպագրից, այլ տպագրի համար հիմք հանդիսացած, բայց խմբագրուած օրինակից։

Կնքադրոշմ՝ 2ա, 121ա, 261բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝ 270ա ՌԿԶ (1617), ՌԿԷ (1618), ՌԿԸ (1619) գրիմ։

 

45

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Լիմ                                                                                                                      ՌՂԱ – 1642

ԳՐԻՉ-ՍՏԱՑՈՂ՝ Սարգիս Եդեսացի։

ԹԵՐԹ՝ 332։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԸx12 (ԻԸ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ 15,5x10,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 49ա. բոլորգիր նոյն գրչի՝ 2ա-3ա, 62աբ, 297բ-300բ)։ ՏՈՂ՝ 27 (տեղ-տեղ՝ տարբեր)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կարմրաւուն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 62բ, 124բ։ Լուսանցազարդ՝ բաուկսան։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ ցեցակեր, մի քանի տեղ կարկատուած, կազմի դռնակի վերին ծայրն այրուած, թիկունքը՝ վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-23ա [Բնագիրք զանազանք. Ա]

ա. 1ա Նախնիքն մեր – Ադամ և Սէթ, Ենովս, Կայնան, /Մաղաղիէլ հայրն Յարեդայն... / Կարապետիս ձիր բաժին հան, /Մոկս գաւառիս իմոյ սեռեան...

Շար. պահպանակի վրայ։ № 7703, 2ա ՙԳրիգոր գրչիս» փխ ՙԿարապետիս»։

բ. 1բ Այս են սեռական անուանք Աստուծոյ ըստ Դիոնիսեա – Ա. Էական... ԺԲ. Բացբարձական... (խորագիրը՝ վերջում)։

գ. 1բ Ասաց Պղատոն և Արիստոտել – Է կարգ են աշխարհի և Է գործք են բարութեան...

դ. 2ա-14բ Արարեալ է Աշխարհսցոյցս նորոգ թարգմանչին և երկրորդ լուսաւորչին Վարդան վարդապետի պարզ և համառօտ տեսութեամբ – Նախ քան զամենայն խնդրեսցուք...

Տե´ս ձեռ. № 20, 251ա-7ա։ Ընդարձակ խմբագրութիւն. § ա/2ա-3բ։ բ/3բ-4ա։ գ/4ա-10բ։ դ/10բ-4բ։

ե. 14բ-9բ Ներբողական գովեստի չորեցունց արանցն, որ եղեն սկիզբն անապատի կարգեալ յազգս մեր – Աւրհնեալ Տէր Յիսուս փրկիչ... / Ես Ներսէս յոյժ թըշուառական... / Փոքրիկ Փիլիպոս դըպիր՝/ Փափագող բանիս տաղական...

      զ. 19բ-23ա Նորին Ներսէսի Մոկացւո ասացեալ ողբերգական – Մանուկ մտավարժ էի/ Եւ հոգոյ բարոյ դիպեցայ...

Բ. 23ա-62բ [Մասունք Խորհրդածութեանց Ներսիսի Լամբրոնացւոյ]

1. ա. 23ա-35բ Ներսէսի եպիսկոպոսի Կիւլիկեցւոյ Տարսոնի ի Խորհրդածութիւն վասն ուղղափառ հաւատոյ եկեղեցոյ, որ ի սուրբ Երրորդութիւնն և ի տնօրէնութիւնն Քրիստոսի – Հաւատամք իմացականիս գիտութեամբ զԱստուած...

բ. 35բ-42բ Բնախօսութիւն քննութիւն յաղագս զօրութեան աղօթից և հաստատութեան պարտ է ներգործութեամբ ի նոյն կանխեալ – Արարիչն Աստուած՝ գեղական արարծոց...

Տե´ս ՙԽորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ...», Վենետիկ, 1847, էջ 1-21, 109-120։

2. ա. 42բ-5ա Որպէս զի եղիսի սա ամենեցուն մեզ մերձ – Տե´ս, եղբայր, թէպէտ և արտաքոյ է բանիս...

բ. 45ա-51ա Նորին ի նոյն խորհուրդ – Պայծառ է ինձ այսօր վարդապետութիւնս...

գ. 51ա-2ա Նորին Ներսէսի – Որպէս զամենայն խնդրուածս... զուարճացեալ զարգանայ։

դ. 52ա-3բ Աւրհնեալ հայր սուրբ՝ ճշմարիտ Աստուած... – Յերրորդութենէն ընկալեալ զշնորհս...

ե. 53բ-62բ Մեկնութիւն Տէրունական աղաւթից, զոր աղաւթեն ժողովուրդքն, Հայր մեր... – Զաստուածային աղօթս ի փրկչէն մեր աւանդեալ...

Տե´ս ՙԽորհրդածութիւն սրբոյ պատարագի...», Երուսաղէմ, 1842, էջ 130-131, 154, 139-147։

Գ. 62բ-106ա [Յովհաննու Արճիշեցւոյ Մեկնութիւն պատարագի]

ա. 62բ-3բ Պատճառ տեսութեան աղաւթից պատարագին (=Խրատ սրբոյ խորհրդոյս) – Ամենայնի ժամ և ժամանակ է ամենայն իրի...

բ. 63բ-106ա Տեսութիւն, թէ առ ի՞նչ խորհուրդ յամենայն օր պատարագեմք զՔրիստոս... – Արդ, նախ զայս պարտ է գիտել, թէ զիարդ յամենայն աւուր հրաման ընկալաք պատարագել... և անգէտ իմ, թէ զինչ ասացից։ Աւրհնեալ է Աստուած յաւիտեանս. ամէն (տպ. Էջմիածին, 1860)։

Դ. 106ա-24ա [Հարցմունք Վանական վարդապետի]

ա. 106ա-15ա Հարցմունք զանազան արարեալ Վանական վարդապետի և պատասխանի բարբառնաբար – Երկու աղալ ի միասին. մինն առցի և միւսն՝ թողցի... (113ա) Հարց. Գրոյն գտանելն քանի՞ գտաւ Մեսրոպ։ Պատասխանի. Որ յԵբրայեցոցն չկայր, ԲԺ լինի... Իսկ Վիրք և Աղուանք... առեալ ունին ի Հայոց...

բ. 115ա-24ա Հարցմունք համառօտ Վանական վարդապետի – Հարց. Ես եմ Աստուած Աբրահամու, Իսահակա... (115ա) Բաղանեաց տանիսն տափ է, բայց մէջ տանեաց բոլոր ի վեր է՝ որպէս գմբեթ, յանկիւնէ յանկիւն՝ կամար... (116ա) Ադամն ի՞նչ գիրք է... Սիմոն... արարեալ... (118ա) Հարց. Զհայագրեանս ո՞վ է կարգեալ։ Պատասխանի. ԶՏօնական... Սողոմոն, զՏօնացուցակն... Ատոմ, զՏօնապատճառն... Սամուէլ... (117ա) Հարց. Ուստի՞ է մեղու ... պարսիկ առասպելն Զրուանայ տան... (124բ) Հարց. Ուստի՞ է Ագաթանգեղոս։ Պատասխանի. ՅԱգտագոյ ձորոյն յԱգդակ գեղջէն, ասեն թէ...

Ե. 124բ-294բ [Վարք և մատենագրութիւնք Եւագրի Պոնտացւոյ և Լուծմունք նոցին ի Գրիգորէ]

ա. 124բ-8ա Վարք և ճգնութիւն սուրբ և երանելի հաւրն Եւագրեայ – Ի բազում իրս, ո՛վ սիրելիք, կարի յոյժ զարմանալի...

բ. 128ա-39ա Եւագրեա Նշանակ յԵզեկէլէ – Նշանակ յԵզեկիէլէ... Իմանամ զմարդն զբանական...

գ. 139ա-40ա Եւագրեայ – Եթէ ունիցիս ընդ քեզ...

դ. 140աբ Առ մարտիրոսս – Զնահատակն Քրիստոսի զծառայսն...

ե. 140բ-1ա Սրբոյն Եւագրեա Վասն յարութեան – Յարութիւն Քրիստոսի երկիր...

զ. 141ա-50ա Եւագրեա նշանաւոր հանդերձին – Քանզի յառաջագոյն յղեցիր դու...

է. 150ա-75բ Երանելոյ Եւագրեայ Վասն ութ խորհրդոցն – Տրամադրեաց ութ մասունս... Զմիտս մոլորականս զետեղացուցանեն ընթերցուածք...

ը. 175բ-6ա Վասն այնորիկ, որ ընդ քունն ցնորք անցանեն – Յորժամ ընդ քուն ցնորիցն առ ի ցանկութեան...

թ. 176ա-84ա Վասն հաստատութեան, որ մերձ է յանախտութիւն – Երկուս գիտեմ զոգոց խաղաղութեան...

ժ. 184ա-7ա Վասն նշանակացն անցաւորութեան – Ի ժամանակի իբրև միտքն...

ժա. 187ա-90ա Վասն պաշտաման – Յորժամ կենաց կցորդ եղբայր... §§ զ-ժա՝ բաժանուած Ա-Ճ հատուածների։

ժբ. 190ա-242բ Եւագրեա երանելոյ Առաջին լուսաւոր պատերազմին – Բան երանելոյն... Առաջին լուսաւոր պատերազմացն...

ժգ. 243ա-68բ Երանելոյն Եւագրիոսի Ճառ երրորդ – Ժառանգորդք Աստուծոյ...

ժդ. 268բ-74բ [Եւագրեա Հաւատք որ ի Նիկիա] – Արարիչ երկնից և երկրի...

ժե. 274բ-94բ Սրբոյն Եւագրեա Բան խրատու – Բան երանելոյն... Զերախայրիս կալոյ և հնձանի իմոյ... յորս լիցի ամենեցուն մեզ բնակեալ շնորհօքն Տեառն մերոյ... ամէն։

§§ գ-ե, ը, ժ-ժա-ից բացի, միւսներն ունեն լուծմունքներ։ Տե´ս Բ. Սարգսեան, ՙՍրբոյ Հօրն Եւագրի Պոնտացւոյ Վարք և մատենագրութիւնք...», Վենետիկ, 1907։ Այստեղ լուծմունքները դուրս են թողնուած կամ սոսկ քաղուածաբար յիշատակուած՝ ծանօթութիւնների մէջ։

№ 3941 ձեռագրում Եւագրի գործերին յաջորդում է ՙԳրիգորի գիտնական և արդիւնաւոր վարդապետի» գործը։

Զ. 295բ-7ա Տեառն Ներսէսի Հայոց կաթողիկոսի ասացեալ Վասն ամբարտաւանութեան – Պարտ է այժմ վասն վեհագունին ասել...

Է. 297բ-312ա Պատմութիւն և խօսք Խիկարայ իմաստասիրի, զոր պարտ է իմանալ և ի միտ առնուլ ամենայն մարդոյ վասն շահի և աւգտութեան

ա. 297բ-8ա [Նախաբան] – Յամի Սենեքերիմայ արքայի Ասորեստանեաց և Նինուէի, ես, Խիկար՝ դպիր Սենեքերիմայ արքայի...

բ. 298ա-5բ Խրատք Խիկարայ, զոր ասաց Նադանայ՝ քվերորդոյ իւրոյ – Որդեա´կ, եթէ լսել բան ի դրան արքունի, թագոյ զնայ և մեռոյ ի սրտի քում...

գ. 305բ-11ա Կատարցաւ Բանք խրատու և առակաց, զոր ասաց Խիկար՝ Նադանայ, քվերորդոյ իւրոյ, և եղև յոչինչ – Զայս ամենայն ուսուցի Նադանայ...

դ. 311ա-2ա Այլ Խրատք Խիկարայ, զոր ասաց Նադանայ – Որդի Նադան, որ ընդ ականջն ոչ լսէ, ընդ թիկունս և ընդ լանջան լսեցուցանեն... որ սիրէ զչար՝ ատելի բազմաց է, և որ զհետ երթա՝ բարեաց ժառանգէ զնա։

Տե´ս ՙՊատմութիւն և խրատք Խիկարայ իմաստնոյ», Երևան, 1969, էջ 75-124, ձեռ. B1։

Ը. 312բ-32բ [Բնագիրք զանազան. Բ]

ա. 312բ Վասն երակ առնելոյ, արարեալ սրբոյն Գրիգորի Նիւսացոյ – Առաջին օր լուսնին չէ լաւ... Այս է, որ ի Ֆռանկաց օրինակեցաւ...

բ. 312բ [Տաղ խրթնաբանօրէն։ Ծայրակապ՝ ՙՅոհանէս»] – Յումարտութիւն խիպառական/Խախիծացեալ սղնաբերան...

գ. 313ա-22ա [Գրառաչք և օրհնութիւնք յետ քարոզից] – Ի գթութեանցն Աստուծոյ... Ի սուրբ և գերահռչակ ուխտէս... Այլ և օրհնեսցէ զձեզ... (316բ-7բ ՙԱ-Ք» ծայրակապով) Ամենասուրբ Հոգին... Քաղցրն Աստուած...

դ. 322ա-4բ Խաւ[ս]ք իմաստասիրաց և խրատ հասարակաց – Որդեա´կ, նախ ի լեզուէ քումէ երկիցես... (ՙՈրդեակ»-ը կրկնւում է)։

Տե´ս ՙՊատմութիւն և խրատք Խիկարայ իմաստնոյ», Երևան, 1969, էջ 271-297, ձեռ. L5։

ե. 324բ-5ա Խօսք և բանք իմաստնոց (մարմնազնութիւն) – Տանշէն և իմաստուն մարդո աչքն մեծ է, խարտէշ, երեսն պրնկոտ...

զ. 325բ [Ժամանակագրականք] – Ի ՈԺԶ (1167) թվին Ներսէս Կլայեցին նստի կաթողիկոս... (նաև Գրիգոր Տղայի, Ստեփաննոս Աղուանից կաթողիկոսի, Մխիթար Գօշի, Վանական վարդապետի մասին)։

է. 325բ Այս են կարգ վարդապետացն մերոց, ոչ առաջնոցի, այլ՝ վերջնոցն – Նախ՝ Գրիգոր Տաթևացին... Դանիէլ... Յովհաննէս Համշեցին... Գրիգոր... Թորոս... Ես՝ նուաստ Կարապետ բանի սպասաւոր Բաղիշեցի...

ը. 326աբ Տիեզերալոյր և աշխարհալոյս վարդապետի... Ներսէսի Հայոց կաթողիկոսի Կլայեցւոյ արարեալ պատճառս Ժ խորանաց սրբոյ Աւետարանիս, վասն երան-ըռանգ գունոցն, ծաղկանց և հաւուրցն և ծառոցն... – Առաւելապէս հրաշից արժանի...

թ. 327ա [Տաղ Վարդավառի] – Այսօր ցնծայ լեառն Թաբօր,/ Եւ զուարճանայ մեծն Ահերմոն...

ժ. 327բ-8բ [Լուսնացոյց՝ ըստ Ա-ԻԸ աւուրց] – Առաջին օրն բարի է ամենայն իրաց, զի Ադամ ստեղծաւ...

ժա. 328բ [Ժամանակագրականք] – Քրիստոսի գալստենէն մինչև ի մեզ ՌՈԻԶ (1626) ամ է և յայս ամս, որ մէջն կանք՝ Հայոց թիւն ՌՀԳ (1624) է... (4 տող)։

ժբ. 329ա-32բ Երազահան Դանիէլի մարգարէին – Աստուած ի տան քում տեսանես՝ շինութիւն է տան քո...

ժգ. 332բ Հապ վասն քոսոտին և բորոտին և վասն ամենայն իրաց – Առ Ա տրամ թութիայ հնտի...

ժդ. (Պահպանակ Բա) Հապ վասն արեան, որ երթա ի մարդոց քիթն – Առ զառջասպն...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 294բ Զգանձս զայս, որ կայ ի սմա,

Մի´ դանդաղիք խնդրել ըզ[ս]այ...

295ա Փա՛ռք... որ և նորին ամենաբարի կամաւքն ձեռնարկեալ դեդևամիտ և յողդողդ ապիկարս՝ Եդեսացի Սարգիս և ամենակարող զօրութեամբ նորին յանկ և զրաւ ածեալ աւարտեցի զսա ի յերկիրս Ամկոյ, ի ծովապատ Լիմս, ի հրեշտակակրօն և քրովբէաճեմ մենաստանս՝ ընդ հովանեաւ Սուրբ Գէորգ Զօրավարին, ի ՌՂԱ (1642) ամին, և ի կաթողիկոսութեան տեառն տէր Փիլիպպոսին, և ի յառաջնորդութեան յայս սուրբ մենարանի՝ տէր Ստեփաննոս վարդապետին, ի վայելումն ինձ՝ ամենաչար և եղեռնագործ ստրուկ գրչիս Սարգսի։ Բայց աղաչեմ և հայցեմ զհանդիպողքդ յայսմ աստուածեան տառիս՝ ամենաերջանիկ և երիցս երանելի սուրբ հօրս մեր Եւագրեա, անմեղադիր լինել սխալանաց և խոշորութեան և մանրութեան և վասն լուանցկի սակաւութեան և պատուով գրոյն, վանս զի յօժարութիւն կամացս և իղձ փափագանացս յաղթեաց և քարտէս ոչ ունելով բաւական՝ այսպէս ձեռնարկեցի։ Ներումն և թողութիւն շնորհեցէք. և զի կար մեր այսքան էր. անմեղադիր լերուք...

327ա Փա՛ռք... յանգ ելեալ աւար[տեցաւ]։

2. (Այլ գրչութեամբ) Աստուած ողորմի ասացէք տէր Սարգսի, որ ետ զգիրքս յիշատակ ի դուռն Սուրբ Կարապետայ՝ Կտցու անապատին։

Կնքադրոշմ՝ 2ա, 124բ, 140բ, 150ա, 190ա, 243ա, 274բ (լուացուած. ընթեռնելի՝ 150ա) Քրիստոսի ծառայ Դաւթի որդի Միրզայ թվ. ՌՃԻԱ (1692)։

Գրչափորձ. Պահպանակ Աա՝ Թուման, Տէր Սարգիս կրօնաւոր։ Բա՝ Երանելին Եւագրիոս... (նաև՝ ծաղկագրեր)։

 

46

ՊԵՏՐՈՍ ԱՐԱԳՈՆԱՑԻ

ԳԻՐՔ ԱՌԱՔԻՆՈՒԹԵԱՆՑ

Վաղատնոյ վանք                                                                                                             ԺԴ-XIV

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր Տաթևացի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովհաննէս Որոտնեցի։

ԹԵՐԹ՝ 338. չգրուած՝ 250բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԹx12 (Ա, ԺԹ 11, Գ, ԺԱ, Ժէ, ԻԷ 10, Թ 16, ԺԲ 8, ԻԹ 5)+1x6 (ԻԱ և ԻԲ պրակների միջև)+1x1 (վերջում, մագաղաթ)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (մագաղաթ՝ 338)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18x13։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 48ա, ԺԷ դ., նօտրգիր յաւելագրութիւն՝ 335-8)։ ՏՈՂ՝ 33։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ (Ա), մագաղաթ (Բ, մասն 338-րդ թերթի)։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2, թուղթ, վերջում նօտրգիր յաւելագրութիւն՝ 335-8)։ ՏՈՂ՝ 33։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ (Ա), մագաղաթ (Բ, մասն 338-րդ թերթի)։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2, թուղթ, վերջում։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մարդկանց գծապատկերներ՝ 221բ, 214բ։ Ճակատազարդ՝ 2ա, 13բ, 110ա, 140ա, 155ա, 175բ, 198ա, 302ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական (յաճախ), թռչնային (138ա, 162բ, 211ա, 277ա, 310ա, 334բ)։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, մարդագիր (215բ, 237ա)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ թրջուած և գունափոխուած, եզրահատումից լուսանցազարդերն ու զարդագրերը վնասուած։ ԺԷ դ. նորոգուած և վերակազմուած։ Կազմի թիկունքը փոքր ինչ վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-335ա [Պետրոսի Արագոնացւոյ Գիրք առաքինութեանց. թրգմ. Յակոբոս]

-2աբ [ՙՅառաջաբանութիւն հեղինակի գրգոյս առ բոլոր գործն»] – Զաւրութիւն լանէր ի նմանէ... Արդ, բաժանի գիրքս այս ի գլուխս (=գիրքս) Ե... (կից՝ Ա գրքի ցանկը՝ Ա-ԺԲ)։

Խորագիրն ըստ տպագրի (Վենետիկ, 1721), ուր «գիրք» բառի փոխարէն՝ «Մասն»։ Ստորև գրքերը՝ § 1-5։

1. 2բ-13բ [Գիրք առաջին]. Յաղագս առաքինութեանց առ հասարակ։ [Գլուխ] Ա. Արդ սկսանելի է յանուանէ առաքինութեան – Զաւրացիր և քաջ լեր... Արդ, յանուանէ առաքինութեանց Բ իրս տեսանելի է... այսինքն՝ որ կեայ առաքինութեամբ։

2. 13բ-139բ Գիրք երկրորդ. Յաղագս աստուածային առաքինութեանց

-13բ-4բ [Յառաջաբանութիւն, ցանկ մասանց՝ Ա-Գ և գլխոց Ա մասին՝ Ա-Իա] – Յետ ասելոյն յառաքինութեանց առ հասարակաբար, այժմ ասելի է յառաքինութեանցն առանձնաբար...

Ցանկում՝ գլուխք Ա-ԻԱ, բնագրում՝ 40, տպագրում՝ Ա-ԽԵ, սակայն բնագրի պակաս չկայ, որովհետև տպագրի մի քանի գլուխներ այստեղ միաձուլուած են, իսկ ցանկում նշուած է նոյն բնաբանով գլուխներից միայն մեկի խորագիրը։ Այդ մասին ծնթ. գրչի՝ 14բ, «Կարի թիւր է ցանկս, և ոչ ուղղի զեհտ խորագրին, իմա, ո՛վ ընթերցող»։ Նոյնը վերաբերում է նաև յաջորդ ցանկերին։

ա. 14բ-93բ [Մասն Ա. Գիրք Յաղագս հաւատոյ։ Գլուխ] Ա. Առաջին՝ Ի հարկաւորութենէ հաւատոյն – Առանց հաւատոյ անհնար է հաճոյ լինել Աստուծոյ... Կատարեցաւ Գիրք հաւատոյն լիապէս և անթերի։

բ. 94ա-109բ [Մասն Բ]. Գիրք Յաղագս յուսոյ

-94ա [Յառաջաբանութիւն և ցանկ գլխոց՝ Ա-ԺԸ] – Ծնաւ զմեզ վերստին ի յոյսն կենդանի...

-94ա-109բ [Գլուխ] Ա. Յաղագս սահմանի սիրոյն (=յուսոյն) – Ասելի է, թեթ յոյսն է երկբայելի ակնկալութիւն... Եւ այս բաւական է Յաղագս յուսոյ, ի փառս Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս։

գ. 110ա-39բ [Մասն Գ]. Գիրք երրորդ. Յաղագս սիրոյ

- 110աբ [Յառաջաբանութիւն և ցանկ գլխոց՝ Ա-ԺԸ – Գլուխ պատուիրանին սէր է]։ Ի սուրբ սրտէ և մտաց բարեաց և յանկեղծաւոր հաւատոց...

- 110բ-39բ [Գլուխ] Ա. Յաղագս սահմանի սիրոյն – Արդ, գիտելի է, զի բազում կերպիւ սահմանի սէրն... Կատարեցան՝ Աստուածային առաքինութեանցն, այսինքն՝ Հաւատո, Յուսո և Սիրոյ, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ. ամէն։

3. 140ա-263բ [Գիրք երրորդ]. Յաղագս չորս կարտինարական առաքինութեանց

 -140բ-1բ [Յառաջաբանութիւն, ցանկ մասանց՝ Ա-Դ և գլխոց Ա մասին՝ Ա-Է] Զողջախոհութիւն և արդարութեանն և զխոհեմութիւնն...

ա. 141բ-54բ [Մասն Ա. Յաղագս բարոյական առաքինութեանց։ Գլուխ] Ա. Յաղագս [սահմանի] խոհեմութեան – Այր խոհեմ ուղղէ զգնացս իւր... Եւ այսքան բաւական է վասն խոհեմութեան, ի փառս Աստուծոյ։

բ. 155ա-75ա [Մասն Բ]. Յաղագս ողջախոհութեան

- 155ա [Յառաջաբանութիւն և ցանկ գլխոց՝ Ա-ԺԹ] – Առ քեզ լիցի դարձ նորա...

-155ա-75ա [Գլուխ] Ա. Նախ՝ Յաղագս սահմանի ողջախոհութեան։ Ասէ Թուլիոս. Ողջախոհութիւն է տիրող բանականին... Եւ այսքան Յաղագս ողջախոհութեան։

գ. 175բ-97բ [Մասն Գ]. Յաղագս արիութեան

- 175բ [Յառաջաբանութիւն և ցանկ գլխոց՝ Ա-ԺԶ] – Զգեցիր զաւրութիւն...

- 176ա-97բ [Գլուխ] Ա. Յաղագս սահմանի արիութեան – Եւ արդ, գիտելի է, զի Գ կերպիւ առեալի լինի արիութիւնն. Եւ այսքան Յաղագս արիութեան։

դ. 198ա-262բ [Մասն Դ]. Յաղագս արդարութեան

-198աբ [Յառաջաբանութիւն և ցանկ գլխոց՝ Ա-ԽԷ] – Սկիզբն ճանապարհի բարւոյ առնել...

-198բ-262բ [Գլուխ] Ա. Յաղագս սահմանի արդարութեան – Ասէ Թուլիոս. Արդարութիւն է ունակութիւն ոգւոյ... արժանաւորեսցէ յաւիտենական կենացն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

Այս մասի ԼԶ գլխի «փտեսցի լուծն յերեսաց իւղոյն» նախադասութիւնից յետոյ տեղ է թողնուած և նշուած՝ 244բ. «Յօրինակ Զ թուխթ կտրուած է. զպակաս և զաւելին ոչ գիտեմ»։ Թերին նոյն ձեռքով լրացուած է և ներդրուած ԻԱ-ԻԲ պրակների միջև՝ 245ա «Այսինքն ողորմութեան...»։

4. 263ա-302ա [Գիրք չորրորդ. Յաղագս եօթն պարգևաց Հոգւոյն Սրբոյ (Ա-ԺԹ)։ Գլուխ Ա. Յաղագս պարգևաց հասարակաբար – Ետ պարգևս մարդկան... Որպէս ասէ երանելին Թօմաս]. Որքան ճանաչումն է բարձրագոյն... Կատարեցաւ Գիրք Եւթն պարգևացն։

5. 302ա-35ա [Գիրք Հինգերորդ. Յաղագս ութից երանութեանց (Ա-ԻԳ)։ Գլուխ Ա. Յաղագս երանութեանց հասարակաբար] – Երանի մարդո, զոր խրատես դու, Տէ´ր... Քանզի խոստացեալ Աստուած ի ձեռն Երեմիայ... Զոր մեզ շնորհեսցէ երանութիւնն Հաւր, առաքինութիւնն՝ Որդոյ և պարգև՝ Հոգոյն Սրբոյ։ Եւ Քրիստոսի փառք... ամէն։

Ըստ յետագայի յիշատակագիր Իգնատիոսի (28ա, 47ա, 62բ)՝ Գրիգոր Տաթևացին և Յովհան Որոտնեցին այս բնագրում որոշ փոփոխութիւններ են մտցրել։

-335ա [Յիշատակարան թարգմանութեան] – Արդ, ի յամի ծնընդեան փրկչին մերոյ հազարերորդի երեքհարիւրերորդի երեսնորորդի իններորդի (1339) թարգմանեցաւ գիրքս Եւթն առաքինութեանց, Եւթն պարգևաց Հոգոյն Սրբոյն և Եւթն երանութեանց՝ ի լաթին բարբառոյ ի հայս, հաւաքեալ ձեռամբ Ֆրա Պետրի՝ ազգաւ լաթին և աշխարհաւ Արագօնեցի, ի կարգէ քարոզողաց սրբոյն Տօմինիկոսի, որոյ թարգման էր Յակոբոս ազգաւ հայ, և սա դարձեալ ի կարգն Դօմինիկոսի։

Բ. [Այլ բնագիրք]

ա. 1բ [Բանալի համառօտագրութեանց] - ///սս – այսպպէս... Սղմն-Սաղամոն։

12 տող. սկզբից 1-2 բառ վնասուած։ Հաւանաբար բանալին կազմուած է գրչի կողմից՝ սոյն ձեռագրի համար։

բ. 335ա-8ա Գէորգ վարդապետի արարեալ  Քարոզ վասն Երուսաղէմի, ի բանն, որ ասէ. Մտցուք ի յարկս նորա, երկ[իր պագեսցուք] – Ասէ աւետարանիչն ի Ղուկաս Աւետարանին... անմաշ վայելեցին և զայլն. ամէն (ԺԷ դ. յաւելագրութիւն)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

72ա Զբազմերախտ տէրն իմ՝ զրաբունապետ... (քերծուած)։

80ա Զբարերջանկացեալն երանական կենաւք և զկայծակնամաքուր հոգիամուխ արփիաւորեալն մտաւք՜ զտիեզերալոյս րաբունապետն՝ զտէրն իմ Յովհաննէս Որոտնեցի, հանդերձ ամենայն աշխատողաւքն ի սմա, յարուցեալ դասաւորեսցէ Քրիստոս ի կեանս անմահ՝ ի պատիւ և ի հաղորդակցութիւն սիրելեաց իւրոց. ամէն։

84բ (Քերծուած) Ո՜համբակ, մի՜ երկմտիցիս///մի՜ հեղեսցիս յուղիղ/// ի թիւր/// զի չեն միտք վկայութեանցն կարծեացս այս///սպանանէ///կեցուցանէ կեղծաւոր էր պղինծդ/// ժամահոտ/// պայծառափայլ վկայիւք ի պատերումն/// թէ շրթանց/// յատակս դժոխոց։

85բ Այսպէս ի գրոց մեզ յայտ[ն]եցան

Զտանջեալ հոգոցըն պարտական...

(6 տող)։

92բ Ո՜հ թէ զմեղօք մեռեալ ոգի՝ ԶԳրիգոր փցուն գրչի

Յիշման առնէք արժան բանի՝

Յօժար սրտիւ զՏէր-ողորմի,

Զոր հասարակ առատասցի՝

Տալ զպարգևըս հայցողի։

93բ Զստացիչ նիւթոյս ընդ ստացիչ բանիս զտիեզերալոյս մշտապայծառ ջահն եկեղեցւոյ զՅովհան րաբունապետ և զտառապեալ ոգի տառատիպ տառիս սպա[սաւո]րի նմին և բանի՝ յիշել աղաչեմ առաջի զենման գառինն անարատի և թողութիւն յանց[անաց] հայցել, ո՜վ դասք լուսերամից, որոց յիշողացդ և յուսացելոցս առ հասարակ պարգևեսցէ... առատաձիրն... ամէն։ Յ///ք գրեցաւ՝ որպէս ցուցանէ գրեալդ յայլ և յայլ գրչաց, մանաւանդ, թէև կարն՝ այքան։ Իսկ սղալն, զի Բ էր օրինակ, որով ցուցանի յանցնիւրս տեղոջ կրկին գծեալ, և երբեմն, զի որ կարծեօք թուէր բանս ինչ՝ սակաւ մի բացատ թողէի և նշան կարծեաց դնէի, զորոց յուղղաց զուղղելն աղաչեմ և ոչ զհասարակ [ի պարսա]ւադիտաց։

109բ Յուսոյ գիրքս և Սիրոյ,

Որ շաղկապեալ [հաւատոյ,

Հր]ամանէ մեծ րաբունոյ՝ Յոհանիսի Որոտն[եցոյ՝

Աւար]տեցաւ ի վանքս Վաղատնոյ,

Ձեռամբ Գրիգորի Տադևացի։

Յովհ. Որոտնեցու անունը եղծուած և գրուած է «Պետրի ի Արգոնեցւոյ»։

Թէ դպիր ես իմաստուն,

[Ուս]իր զինքս սիրուն,

Քանզի դիւրաւ [լինիս հասուն],

Թէ հետևիս մտօքտ ի սոյն։

Բայց [բանալին գաղնա՞գր]ոյն

Քեզ ցուցանէ դայ-ն ի գլխոյն,

Որ [դրոշմեց]աւ ի սոյն,

Եւ զիս յաղօթս յիշես ի քոյն։

Յիշատակարանը, գաղտնագիրն ու բացատրագիրը՝ իրար են շաղկապուած կարմրագիր Յ, Ն, Թ գրերով։

138ա Ո՜հ, կաղ իշուկս, մինչև յե՞րբ հասից ցաւարտ գրոցս։

175ա Մեղուցեալ աշխատողացս թողութիւն հայցել աղաչեմ, ո՜վ աստածասէրք, կարի ի շտապ ենք։

248ա Եւ զեղկելի գրիչս յերեսս անկեալ աղաչեմ յիշել ի Տէր։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 28ա (ԺԴ-ԺԵ դդ., Իգնատիոսի) Ոչ սակաւ զորոմն սերմանել ընդ ցորենոյն Գրիգոր Տաթևացի անիծեալն, բայց բազում։

47ա Ո՜, Տաթևացի, ոչ երկնչիս յԱստուծոյ՝ խառնելով զթոյնդ անապական գինւոյս, որ սպանէ ոգիս պարզամտաց։

62բ Որոտնեցին և Տաթևացին զորոմ յոգնապատիկ սերմանեալ է ի մէջ սուրբ գրգիս։

176բ Իգնատիո[ս]ին է։

209ա Իգնատիոսն իմանալ կամի խորութիւն բանիս. ուրեմն, ո՜, Հոգի Սուրբ, տուր իմաստութիւն, որ առատ ես տալն։

2. 248բ Արդ, զվերջին ստացողի սուրբ տառիս, որ կոչի Է պարգևեաց գիրք, զՂարբերդցի խաւճա Սաւարն յիշեցօք ի Քրիստոս և Աստուած ողորմի ասացէք նմայ, որ յայսպէս դառն և ի նեղ ժամանակիս բազում գիրք Յայսմաւուր և Աւետարան ազատեաց ի յանաւրինաց ձեռնէ քանզի յայսմ յամի շարժեալ էր ի վերայ յամենայն աշխարհի բարկութիւնն աստուածային՝ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց։ Ելաւ Պարսից արքայն ի յԱսպահանայ բազում և անթիւ զաւրաւք, որում անուն Շահ-Ապազ. եկն առաջ ի Շահաստուն, որ կոչի Թարուէզ, մարտնչաւ հետ ոսմանցուն և էառ զըԹարվէզ և ապայ եկեալ ի յԵրևան և զաւրաւքն Նախճըւանայ փախստական// (249ա) եղեալ՝ յամրացան ի բերդն Երևանայ։ Եւ շահն Է ամիս և Է աւր խըսար արաւ զբ[ե]րդն և զոմանս ազատ արաւ, մեկ տարի եկաց ի յԱրևան։ Յորժամ տարին բոլորաւ, բաւթայտուն երեկ կանկնեցաւ, թէ Ճղալ-աւղլի կասեն վերայ քեզ կռիւ շարժեցաւ։ Յայնժամ լցուաւ չարութեամբ երկրորդ Լա[ն]կ-Թամուրն, գերի և աւար էառ զաշխարհս Հայոց, զԿարսայ յերկիրն գերեցուց և զցորեան և զկալն կրակով այրեաց որդին կորըստեան, որ ի յերկրորդում տարին հանց սով եղև Խարս և Արզրում, որ շատ ոք սովամահ մեռան։ Եւ շահն այրեան յԱնու քաղաքէն մինչև զՃուղայ և զՆախճւան զամենայն գիւղ և զքաղաք. և զմարդն, լալով և ողբով,//(249բ) քըշեաց ի յԱսպահան։ Վա՜յ այն աւուրն և այն պահուն. ո՜վ կարէ լեզուով կամ գրով պատմել զնոցա ողբն և զկոծն, որ զորդին ի հաւրէ բաժանեցին, զհայրն՝ ի յորդոյն, զդուստրն՝ ի մաւրէ և զմայրն՝ ի դստրէ, զըհարսն՝ ի կեսրէ և զկեսուրն՝ ի հարսնէ, ոմանք յԱրասխն ջրայխեղդ առ Աստուած փոխեցան, այլ ոք Մարանդա սարին անհաղորդ ու անթաղ մնացին. ձեզ բաւական է, ինչ յերկարեմ։

Դարձեալ յիշեցէք զխաւճայ Սաւարն, որ ստացաւ զսուրբ գիրքս յիշատակ իւր և բարի ծնաւղացն, հաւրն՝ Աստուածայտրին և մաւրն՝ Կուլշատին, և եղբարցն՝ Մալիճանին, և/// (250ա) կողակցուն՝ Կուլքանին, և դստերացն՝ Հըռեբսիմին, Բեկզատին, և հանգուցեալ Ախիճանին, Ալթունին, և քըւերացն՝ Մարիանին (շրջագծուած), Մողալին, Խաթունփաշին և Թամամին։ Դարձեալ յիշեցէք զաստուածասէր և զբարէմիտ զհիւ[ր]ընկալ և ողորմած ի տուրս տընանկաց զխաւճայ Սաւարն, զհամեստ և զհարկևոր յամուսին իւր՝ զՓաշայճանըն, և զորդիքն՝ զՔասպար սարկաւագն և զՄելքոնըն, և զդստերքն՝ զՄարիանն և զՇահիճանըն, և զամենայն արեան մերձաւորքն, որ առ Քրիստոս են հանգուցեալ. ամէն։ Ով ոք յիշէ՝ յիշեալ լիցի առ Աստուած յաւիտեանս. ամէն։ Հայր մեր։ Գրեցաւ սակաւ յիշատակարան գրոցըս ձեռամբ խոցիւ խոցեալ անարժան Յովաննէս իրիցու, որ եմ յերկրէն Ղարբերդու, ի գեղչէն Գահլուայ, թվին ՌԾԵ (1606)։

3. Պահպանակ Բբ (նշում) Գիրքս այս Առաքինութեան է։ Նման է զայն, որ մէկ մի ասխօվ հոր մի մեծ փորէ։ Որ է՝ ՌԳ (1112+551=1663)։

Գրչափորձ՝ 1ա Գիրք առաքինութեանց։

Ձեռագիրն ընդօրինակուած է ԺԴ դ. երկրորդ կիսում՝ 1386-ից առաջ, որովհետև Յովհաննէս Որոտնեցին, որ այս ձեռագրի ստացողն է, մեռել է 1386-ին։ Ձեռագիրը պետք է վերակազմուած և 338-րդ թերթը կցուած լինի 1606-ից յետոյ, քանի որ այդ թուականի յիշատակարանի (248բ) «Ա» մեծատառը եզրահատումից վնասուած է։

 

 

47

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Էջմիածին                                                                                                                        ՌՃՁԲ-1733

Երուսաղէմ                                                                                                          ՌՃՁԳ-1734

ԳՐԻՉ՝ Մեսրոպ։

ԹԵՐԹ՝ 108. չգրուած՝ 84բ, 107ա-8բ։ ՊՐԱԿ՝ 11(Ձ-Ջ)x12 (Ձ 7, Ղ, Յ, Պ 10, Ո 8, Չ 11, Ջ 4, առանց պրականիշների՝ Ձ, Չ-Ջ)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16x10,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 58ա)։ ՏՈՂ՝ 31։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կանաչաւուն կաշի, թիկունքը՝ սրճագոյն լաթ (Ի դ.), միջուկը՝ ստուրաթուղթ, աստառը՝ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ, մասն աստառի։

ՎԻՃԱԿ՝ Ա-Հ (16) պրակները թափուած, տեղ-տեղ՝ թրջուածութեան հետքեր և բծեր։

ԲՈՎԱՆԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Իմաստասիրականք]

ա. 1ա-7բ Պերի արմենիասի ԺԴ պրակն։

Գծագրական աղիւսակներ, որոնք վերաբերում են Արիստոտէլի Պերի արմենիասի ԺԴ-ԺԵ, ԺԷ, ԻԴ-ԻԶ, ԼԳ պրակներին։ Այդ գործի բնագիրը բացակայում է, մինչ, ըստ գրչի յիշատակարանի, պիտի լինէր։

բ. 8ա-14ա Նորին Գրիգորի՝ աշակերտի Յօհաննու մեծի, Համառօտ լուծումն Առաքինութեանցն Արիստոտելի, որ յետ Աշխարհաց գրոց, աստ կարգէ – Զի յետ Աշխարհաց գրոց։ Աստ կարգէ վասն չորից... (հմմտ. № 58, 297ա-306ա. Ցանկ՝ չիք)։

գ. 14ա-6ա Դաւթի փիլիսոփայի Առածք հինգ, թէ զի՞նչ արդեօք է սահման, ստորոգութիւն և ստորադասական սահման, և կամ ո՞յք ի սոցանէ զայս ոմանս վիճակեցան ի գոյիցն – Արդ, սահման է բան համառօտ յայտնիչ...

դ. 16ա-7ա Նորին Վասն բաժանման – Ամենայն, որ միանգամ բաժանելոյ գոյ յայլոց գոյից...

Բ. [Քարոզք Գրիգորի Տաթևացւոյ և այլոց]

ա. 17ա-27ա Յայլմէ Քարոզ ի բանն որ ասէ. Այսօր է, զոր արար Տէր... (Ձմեռան՝ ՃԽԱ) – Վարդապետք ասեն, թէ երեք յատկութիւն ունի...

բ. 27ա-31բ [Քարոզ ի բանն]. Առն միոջ էին Բ որդի... – Սովորութիւն է մարմնաւոր ծնողացն ի փոքրութեան...

գ. 31բ-7ա [Քարոզ վասն տնտեսին, ի բանն]. Այր մի էր մեծատուն, որոյ էր տնտես... – Բայց նախ պարտ է գիտել, թե ո՞վ իցէ այրն մեծատուն...

դ. 37ա-43ա Տիրատուր վարդապետի արարեալ Պատճառս յաղագս ծննդեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի – Բայց աստանօր պարտ վարկանիմ սակաւ ինչ...

ե. 43ա-8ա Քարոզ Տեառընդառաջին, ի բանն. Իբրև լցան աւուրք... (Ձմեռան՝ ԺԵ) – Լրումն Օրինաց և մարգարէից...

զ. 48ա-51բ Նորին Քարոզ վասն պահոց..., ի բանն Յօհանու. Ահա երեք աւուրք... (Ձմեռան՝ ԻԶ) – Վասն պահոցն նախ գիտելի է...

է. 51բ-5ա Նորին Քարոզ վասն չորեքշաբաթի և ուրբաթի, ի բանն. Պահեմ երկիցս... (Ձմեռան՝ ԻԷ) – Պատճառք պահոցս, որպէս ասէ սուրբն Բարսեղ...

ը. 55ա-60բ Քարոզ խաչի, ի բանն Սողոմոնի, որ ասէ. Փայտ կենաց է ամենեցուն... – Ասէ ուրեմն նախնի տեսօղն ևս...

թ. 60բ-6բ Յայլմէ, դարձեալ Վասն առաջին աւուրն, ի բանն. Յորժամ յաղօթս կայցէք... (Ձմեռան՝ ԿԷ) – Վարդապետք ասեն, թէ աղօթս այս...

ժ. 66բ-73ա Նորին Քարոզ վասն հաւատոյ և յուսոյ և սիրոյ, ի բանն. Հաւատք սիրով յաջողեալք (Ամառան՝ ԺԴ) – Սիրտս (=Միտքս) մեր և հոգիս բանական...

ժա. 73ա-6ա Նորին Քարոզ վասն խաչին, ի բանն. Ետես Յակոբ... (Ամառան՝ ՃԽ) – Այլ և վասն խաչի խորհրդոյս...

ժբ. 76ա-83ա Նորին Քարոզ փոխման սուրբ Աստուածածնին, ի բանն Սողոմոնի, որ ասէ. Յիշատակ արդարոց... (Ամառան՝ ՃԼ) – Արարիչն Աստուած, որ արար զլուսաւորս...

ժգ. 83աբ Հարցումն Գէորգեայ և պատասխանի Գրիգորի նորին համշիրակի – Հարցումն. Որպէ՞ս իմանամ զբանն, թէ երևեցաւ շնորհքն Աստուծոյ...

83բ «Այսքանս Յովհաննու Աւետարանի քաղուածէն վեր առի, զոր արարեալ է... Գրիգոր Տաթևացին»։

ժդ. 85ա-90ա Քարոզ պահոց, ի բանն. Պահեալ զԽ տիւ և զԽ գիշեր... (Ձմեռան՝ ԻԲ) – Վարդապետք ասեն. Ամենայն մեղք զոր աստիճան ունի...

ժե. 90ա-3ա Ներբողեան ասացեալ ի սուրբ վարդապետաց՝ առ երկրորդ լուսաւորիչն Հայոց սուրբն Գրիգոր Տաթևացին – Իսկ զմեծապանծն և զբաղձալին բնաւից զուարթունն...

Մի քանի տող յետոյ՝ չափ. (ծայրակապ՝ «Ա-Ք»). «Ազգակցեալն վեհին, /Ականակիր վտակին...», ապա՝ կրկին արձակ։ Վերջում նշում գրչից՝ 93ա «Նաև, ով սիրազուն եղբայր, զայս ներբողեանս գտի ի հին գիրք մի, որ բազում տեղիս եղծեալ էր. և ես՝ տգէտս, յոլով աշխատեցայ հանդերձ հարբ իմով՝ Եղիազար եպիսկոպոսիւ, և զլոյս ածի։ Եւ թէ սխալ ինչ գտցի ի սմա, թողութիւն արարէք, զի ոչ էր մեր կամացն, և մէկ Հայր մերոյիւ յիշեցէք զվերոյգրեալ վարդապետն ընդ իս, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն»։

ժզ. 93բ-4բ Սակաւ հարցումն սորին գծողէ – Զի՞նչ է, որ ի գիրս Հոգեաց, ի Դ գլուխն ասէ...

ժէ. 95ա-101ա Քարոզ պահոց, յայլմէ, ի բանն, որ ասէ... Պահեալ զԽ տիւ... (Ձմեռան՝ ԻԳ) – Ասէ Յոբ, թէ կեանք...

Գ. [Իմաստասիրականք]

ա. 101ա-3բ, 104աբ Արիստոտելի Յաղագս առաքինութեանց առ Աղէքսանդրի թագաւորն – Գովելի են գեղեցիկք և պարսաւելի՝ գարշելիքն...

104բ «Ո՜վ եղբայր, այս մէկ թուխտս Արիստոտելի Առաքինութեանց պակասն է, որ օրինակն ոչ գոյր, թէ ըստ կարգին գրէին, և ես, տգէտս, այնպէս իմացայ, թէ վերջն է, սխալեցայ, այլ բան գրեցի, որ է Նկատումն։ Յետոյ պակասն աստ գրեցի։ Անմեղադիր լեր և թողութիւն արա. Թ թուխտ շրջեա, ապա գտանես զպակասին տեղին, և հեգս յիշեա»։ Թերթս նախապէս եղել է 94բ և 95ա էջերի միջև. այժմ՝ իր տեղում։

բ. 103բ, 105ա-6ա Նկատումն Արիստոտէլի - // (105ա) Ուսուցանէ մեզ ի լսողութեանցն յայնոցիկ... մշտենջանաւորն և անսկիզբն և անվախճանն։

Անմիջական շարունակութիւնն է՝ «Արդ, ահա ցուցաւ ըստ կարգիդ...» 18տող, որոնց փոխարէն № 1916-ում (284բ-5ա)՝ այլ տողեր, իսկ հնագոյն օրինակում (№ 2101, 198ա-200ա)՝ ոչինչ չկայ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

106բ Դարձեալ աղաչեմ... յիշել զյոգնամեղ հեգ Մեսրոպս, որ սակաւ տառիս բազում աշխատեցայ, և դու յիշեալ լինիս... նա ևս յայտ լիցի սիրազնէիցդ մերոց, զի Պերի արմինասն և Վերլուծականն գրեցի ի սուրբ Գահն Էջմիածին, և անտուստ ելի և եկի ի սուրբ քաղաքս յԵրուսաղէմ՝ ի երկրպագութիւն տնտեսութեան տեղեացն Քրիստոսի, և ապա, զկնի միոյ տարւոյն, թերին գրեցի ի դուռն Որդւոյն որոտման Սրբոյն Յակոբայ ՌՃՁԳ (1734) թվին Հայոց, Յուլիս ամսոյ ԻԴ։ Ի ժամանակի այսմիկ ամենայն տեղիս սրածութիւնք կային և յարուցմունք՝ ըստ բանի Տեառն, և Թահմազ-խանն ղզըլպաշ՝ առեալ էր Բաբիլոն քաղաքն ի ձեռաց արաբացւոց, բայց կատարածն Աստուած գիտէ (տե՛ս նաև բնագրերին կից՝ 83բ, 93ա, 104բ)։

 

48

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

Վահանշինու վանք                                                                                                           ՊԹ-1360

ԳՐԻՉ՝ Կոստանդի՞ն։

ԹԵՐԹ՝ 263։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԲx12 (ԺԳ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,2x12,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 13ա)։ ՏՈՂ՝ 25։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ  - Ճակատազարդ՝6ա։ Լուսանցազարդ՝ թռչնային (6ա)։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր (6ա)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Աւետարան Մատթէոսի։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատուած վերին կէսի ընդերկայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագից երկաթագիր (նմուշ՝ 4ա)։ Կարդալ՝ Աա, Բբ, Բա, Աբ «առ նա սադուկեցիքն... ոչ ունէր զա[ւակ... գի]տէք զգիրս... մեռե[լոց... ի նոցանէ] զնա փորձել... զընկեր քո ի[բրև... զիա]րդ Դաւիթ... զնա [և ոչինչ»] (ԻԲ, 23-46)։ 2. Յովհաննու Ոսկեբերանի Մեկնութիւն Հռովմայեցւոց թղթոցն։ Ժ-Ժա դդ.։ 1(Գ)+1(Դ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատուած ստորին կէսի ընդերկայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա)։ Կարդալ՝ Դա, Գբ, Գա, Դբ «[արդարու]թիւն քան զվարձսն... ընդդիմադրութիւնս իմն խնդրէ առն» (տե´ս տպ. Վենետիկ, 1862, էջ 50-52)։

ՎԻՃԱԿ՝ բոլոր թերթերը թրջուած, առանձին բառեր և տողեր եղծուած, վերջից պակասաւոր։ ԺԷ դ. նորոգուած, տեղ-տեղ կարկատուած։ Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած, թիկունքը վերից վար ճեղքուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4բ-256բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե´ս ձեռ. № 49, 2ա-337բ. Ա/4բ-60բ։ Բ/60բ-122ա։ Գ/122ա-226բ։ Դ/226բ-32ա։ Ե/232ա-56բ (չիք § ժբ, իսկ ժ-ն՝ ժա-ից յետոյ)։ Յիշատակարան թարգմանութեան՝ 262բ։ Յաւելեալ ունի.

ա. 1ա-4բ Այս մեկնութիւն է (այլ ձեռքով՝ «Դիոնէսիոսի մեկնիչն է») – Գրիգոր Աստուածաբան ասէ. Զի՞նչ արդևք իցէ կռիւ Աստուծոյ ընդ մարդոյ։ Թուի ինձ...

բ. 4աբ Պատճառ Դիոնէսիոսի – Դիոնէսիոս Աթենացի էր, որդի Սոկրատայ...

գ. 256բ-62բ Պատմութիւն սրբոյն Դիոնիսի եպիսկոպոսի, որ է որդի Սոկրատայ՝ գլխաւորի Աթենացւոց,որ կոչի իմաստասիրաց քաղաք – Պատմեաց յաղագս անձին իւրոյ երանելին Դիոնէսիոս...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

60ա ՊԹ (1360) Օգոստոսի Ժ, թուրքն ի լեռնէն փախստմամբ էջ. ասեն, թէ վայիս են։

183բ (Վնասուած, մասամբ էլ կարկատանի տակ.).

Այսոր ի նեղ էր և դժվար,

Տարի մի դուրս եմ այժմ ի յար,

Գնալ պիտի հեռի աշխարհ,

Հարազատ գեղիցկայար,

Կին կողակից և տղայ կայտառ, // (184ա)

Լեառն և ի ծով անցնիլ դժւար։

Անդ եմ թ[ողեալ տուն, եղբայր,

Իր տղայ]......

Իմ օգնական Ստեփանոս այր,

Գեորգ...............................

..................................հասանիմ կամկար,

Ուր սիրելի......................

207ա Տարակուսեալ կամ. ի Ղրիմ գնալ պիտի, ժամս ի յանց է, դեռ Վահանշինու վանքս եմ, ու գիրս՝ յայս տեղս։ Աւա՛ղ, թէ վճարի։

217ա Ցեց ոսկերաց՝ սիրտ հոգած, մաղեաց զմորթս հոգք և տարակոյսք, ո՛վ թէ զերծուի։

229ա Ի վերայ Տանձուտն ծ[եր]պերու։

263ա Փա՜ռք... Որ զանազան վիրաւք մեղաց եմ պաշարեալ... /Բայց ոչ բռնութեանն Աստուծոյ այս յայտնութիւն//... (շար. թափուած։ Տե´ս № 52, 309ա-10բ)։

 

49

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ՉԼԱ-1282

ԳՐԻՉ՝ Ստեփաննոս կր.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Ներսէս Հռետոր։

ԹԵՐԹ՝ 340. չգրուած՝ 1աբ, 338բ-40բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԹx12 (Ա, ԺԸ 11, Ի 10, ԻԹ 8)։ ՆԻՒԹ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17x13։ Գրութիւն՝ երկսիւն։ ԳԻՐ ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 193ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ գռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ բազմերանգ զոլերով մետաքս, դռնակինը՝ դրոշմազարդ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ  - Կիսախորան՝ 4ա,74բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր,թռչնագիր։ Գոյներ՝ բաց և մուգ կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա)։ Կարդալ՝ Աբ-Բա «Կանոն Ե, յորս երկուն» (Մատթէոս-Ղուկաս)։ Աա-Բբ «Կանոն Զ. [յորս] երկուն» (Մատթէոս-Մարկոս), «Կանոն Է, յորս երկուն» (Մատթէոս-Յովհաննէս)։ Խորանները՝ եռասիւն, երկկամար, դեղնագիծ հիմքերի վրայ. խոյակները՝ բուսական, գոյները՝ կարմիր, կապոյտ, սև, դեղին։

Վիճակ՝ բաւարար. տեղ-տեղ խոնաւութեան և ցեցակերութեան հետքեր։ Նորոգուած, եզրահատումից կիսախորաններն ու լուսանցազարդերը վնասուած, մի շարք թերթեր բոլորգիր մի այլ ձեռագրի թերթերով կարկատուած (118-9, 319-20 և այլն)։ Կազմի եզրերը մաշուած, դռնակը փոխուած, պատառիկ-պահպանակները վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-337բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Սիւնեցի և Դաւիթ]

2ա-3բ Դիոնեսեայ եպիսկոպոսի Աթենացոյ Յաղագս երկաին քահանայապետութեանցն (ցանկ) – [Ա]. Եթե ամենայն Աստուածային լուսափայլութիւն... ԺԵ. Զի՞նչ են կերպաւորականք հրեշտականացն...

Ա. 3բ Սրբոյն Դիոնեսեայ առաջին եպիսկոպոսի Աթենացոց առ Տիմոթեոս եպիսկոպոս Եփեսացոց Յաղագս երկնայնոցն քահանայապետութեանց...։ Քահանայակցի Տիմոթեայ ի Դիոնեսիէ քահանայէ՝ Յաղագս երկնայնոցն քահանայապետութեանց

ա. 3բ-7բ Գլուխ առաջին. Եթէ ամենայն աստուածաին լուսափայլութիւնք ըստ բարերարութեանն զանազանապէս եկեալ յառաջի նախախնամեալսն մնա պարզ և ոչ այս միայն, այլ և միաւորէ զլուսափայլեալսն – Ամենայն տուր բարի և ամենայն պարգևք կատարեալ...

բ. 7բ-18ա Եթէ վայելջաբար աստուածինք և երկնաինք և ի ձեռն աննմանից նշանակաց երևին – Արդ, պիտոյ է, որպէս վարկանիմ...

գ. 18ա-21ա Գ. Զի՞նչ է քահանայապետութիւն և զի՞նչ քահանայապետութեանն իմացուած – Քահանայապետութիւն է, ըստ իս կարգ սրբազան...

դ. 21ա-6ա Դ. Զի՞նչ նշանակէ հրեշատակաց մականունութիւն – Արդ, քահանայապետութեանս...

ե. 26ա-8ա Ե. Վասն է՞ր ամենայն երկնայինք ըստ հասարակաց հրեշտակք կոչին  -Այս պատճառ է ըստ մեզ...

զ. 28ա-9բ Զ. Թէ ո՞վ առաջին զարդ երկնայնոցն զաւրութեանց, ո՞վ միջին, ո՞վ վերջին – Որքան ինչ են երկնայնոց...

է. 29բ-39բ Է. Յաղագս սերովբէից և քերովբէից և աթոռոց, և յաղագս առաջին քահանայապետութեանն նոցա- Զայս ընդունելով, մեք...

ը. 39բ-45ա Ը. Յաղագս  տերութեանց և զաւրութեանց և իշխանութեանց, և յաղագս միջին քահանայապետութեանն նոցա – Փոխանցելի է մեզ այժմ ի միջին զարդ...

թ. 45ա-50ա Թ. Յաղագս պետութեանց և հրեշտակապետաց և հրեշտակաց և վերջին քահանայապետութեանն նոցա – Արդ, է´ մեզ ի սրբազան տեսութիւն...

ժ. 50ա-1բ Ժ. Վերստին առումն և ժողովումն հրեշտակականին բարեկարգութեան – Արդ, ժողովի մեզ այժմ որքան ինչ...

ժա. 51բ-3ա ԺԱ. Վասն է՞ր ամենայն երկնաին էութիւնքն առ հասարակ զաւրութիւնք երկնաինք կոչին – Այսոցիկ սահմանեցելոյ...

ժբ. 53ա-4ա ԺԲ. Վասն է՞ր մարդկան քահանայապետք հրեշտակք կոչին – Խնդրի և այս իմանալեացն...

ժգ. 54ա-62բ ԺԳ. Վասն է՞ր ի սերովբեէն ասի մաքրիլ մարգարէն Եսայի – Բեր ըստ կարողութեան...

ժդ. 62բ-3ա ԺԴ. Զի՞նչ նշանակէ աւանդեալն հր[ե]շտակ[ակ]անն թիւ – Արժանի է, որպէս վարկանիմ...

ժե. 63ա-74բ ԺԵ. Զի՞նչ են կերպաւորականքն պատկերք հրեշտակականացն զաւրութեանց – Բեր այսուհետև թեթևեսցի հանգուցեալ...

-74բ Այս ինչ է Յաղագս եկեղեցականին քահանայապետութեան – Ա. Զի՞նչ է եկեղեցականիս... Ը. Յաղագս ի վերա ննջեցելոցն կատարմանց։

Բ. 74բ Դիոնիսի Արիսպագացոյ եպիսկոպոսի Աթենաց առ Տիմոթէոս աշակերտ սրբոյն Պաւղոսի առաքելոյ եպիսւկոպոսի Եփեսացոց Յաղագս եկեղեցականին քահանայապետութեան։ Առ քահանայակիցդ Տիմոթէոսի քահանայէ

ա. 74բ-81բ Ա. Եթէ զի՞նչ է եկեղեցականիս քահանայապետութեան աւանդութիւն և զի՞նչ այսորիկ դիտումն – Եւ արդ, զի և ...

բ. 81բ-93բ Բ. Յաղագս ի մկրտութիւնն կատարմանց – Ասի այժմ մեզ, թէ այս է քահանայապետութեանս...

գ. 93բ-112բ Գ. Յաղագս ի ժողովի կատարմանց... – Այլ վա՛շ, զի զայս յիշեցաք, զորով...

դ.112բ-27բ Դ. Յաղագս միւռոին կատարման և որք նովաւ կատարին... – Այսքան ինչ են...

ե. 127բ-31բ Ե. Յաղագս քահանայականացն կատարմանց – Այս է սրբազան աւրինադրութիւն...

զ. 131բ-6բ Զ. Յաղագս քահանայականացն կատարմանց – Իսկ քահանայապետին ի քահանայապետականն...

է. 136բ-43ա Է. Յաղագս նուիրեցելոյն կարգաց – Այսոքիկ են քահանայականք...

ը. 143ա-58ա Ը. Յաղագս ի վերա ննջեցելոցն կատարմանց – Այսոցիկ սահմանեցելոյ...

-158ա-9ա Քահանայկցի Տիմոթիա ի Դիոնիսեա քահանայէ Յաղագս աստուածյնոյն անուանց՝ Գլուխ ԺԳ – Ա. Թէ զի՞նչ է բանիս դիտումն... ԺԳ. Յաղագս կատարելոյն և միոյ...

Գ. 159ա Դիոնիսի Արիսպագացոյ եպիսկոպոսի Աթենացոց առ Տիմոթէոս եպիսկոպոս Յաղագս աստուածայնոց անուանց։ Քահանայակցի Տիմոթեա ի Դիոնոսէ քահանայէ

ա. 159ա-76բ [«Գլուխ Ա. Թէ զի՞նչ է բանիս դիտումն և զի՞նչ յաղագս աստուածայնոցն անուանց». ըստ ցանկի՝ 158բ] – Իսկ այժմ, ո՛վ երանելիդ...

բ. 176բ-92ա Գլուխ Բ. Յաղագս միաւորեցելոյ և անջատելոյ աստուածաբանութեանն, և թէ զի՞նչ է աստուածաինն միաւորութիւն և անջատումն – Զաստուածապետականն բոլոր գոութիւն...

գ. 192ա-6ա Գ Գլուխ. Թէ զի՞նչ է աղաւթից զաւրութիւն, և յաղագս երանելոյն Յեռոթէոսի, և յաղագս երկիւղածութեան և շարագրութեան աստուածաբանականի – Արդ, նախ թէ թուեսցի...

դ. 196ա-244բ Դ գլուխ. Յաղագս բարո, լուսո, ազնուի, տռփման, զարմացման, նախանձու, և թէ չար ոչ գո Է և ոչ ի գոից և ոչ ի գոյսս – Արդ, բեր ի վերա նորին ընկալցուք...

ե. 244բ-56բ Ե. Յաղագս Էի, յորում և յաղագս յարացուցիչ – Փոխանցելի է մեզ...

զ. 256բ-9ա Զ գլուխ. Յաղագս կենաց – Իսկ այժմ աւրհնաբանելի է...

է. 259ա-67ա Է. Յաղագս իմաստութեան մտաց բանի ճշմարտութեան հաւատոյ –Արդ, բեր թէ թուեսցի...

ը. 267ա-74բ Ը. Յաղագս զաւրութեան, արդարութեան, փրկութեան, փրկանաց, յոորում . յաղագս անհաւասարութեան... – Այլ վասն զի զաստուածաինն...

թ. 274բ-81ա Թ. Յաղագս մեծի, փոքու, նորին, այլոյ, նմանոյ, աննմանոյ, կայից և շարժութեան հաւասարութեան... – Արդ, վասն զի մեծն...

ժ. 281ա-3բ Ժ. Յաղագս ամենակալին հնոյն աւուրց, յորում և յաղագս և յաւիտենի և ժամանակի – Ժամ է այժմ բանիս...

ժա. 283բ-90ա ԺԱ. Յաղագս խաղաղութեան ինքնագոլոյ և ինքնակենաց, և նոցունց նմանեաց – Արդ, բեր զաստուածաինն...

ժբ. 290ա-2ա ԺԲ. Յաղագս սրբոյն սրբոց, թագաւորին թագաւորաց, տեառն տէրանց, Աստուծոյն աստուածոց – Այլ վասն զի և յաղագս...

ժգ. 292ա-6ա ԺԳ. Յաղագս կատարելոյ և միոյ – Արդ, ի վերա նորին...

Դ. 296ա-303բ Սրբոյն Դիոնեսիոսի Արիսպագացո եպիսկոպոսի Աթենացոց, առ սուրբն Տիմոթէոս եպիսկոպոս Եփեսացոց, Յաղագս խորհրդականի աստուածաբանութեան

-296աբ Գլուխ Ե (ցանկ) – Ա. Զի՞նչ է Աստուածաինն մէգ... Ե. Թէ ոչինչ է յիմացականացն...

ա. 296բ-9ա [«Ա. Զի՞նչ է աստուածային մէգ». ըստ ցանկի] – Երրորդութիւն գերագոյ...

բ. 299աբ Բ. Զիա՞րդ պարտ է միաւորին և աւրհնութիւնս վերադրել ամենայն պատճառին և գերագունին, քան զամենայն – Ըստ այսորիկ լինել...

գ. 299բ-302ա Գ. Զի՞նչ են ճառելիքն աստուածաբանութիւնք, զի՞նչ անճառելիքն – Արդ, յաստուածաբանականսն...

դ. 302ա [Դ]. Թէ ոչինչ է ի զգալեաց ամենայն զգալեացս գերունակապէս պատճառն – Բայց արդ, ասեմք...

ե. 302ա-3բ [Ե]. Թէ ոչինչ է յիմացականացս ամենայն իմացականացն ըստ գերունակութեան պատճառն – Եւս դարձեալ ի վեր երանելով ասասցուք...

Ե. 303բ-37ա [Թուղթք զանազանք]

-303բ [Ցանկ թղթոց] – Ա. Առ Գայիոս... Ժ. Առ Յովտաննէս աւետարանիչ։

ա. 303բ-4բ Ա. Առ Գայիոս... – Խաւարն աներևոյթ...

բ. 304բ-5բ Առ նոյն, երկրորդ –Զիա՞րդ, որ անդրն է...

գ. 305բ-6ա Երրորդ. Առ նոյն Գայիոս – Յանկարծաւրէն է անյուսաբարն...

դ. 306ա-7ա Չորրորդ. Առ նոյն – Զիա՞րդ ասես Յիսուս...

ե. 307աբ Ե. Նորին Առ Դորոթէոս պաշտաւնեա սարկաւագ – Աստուածաին մէգ է...

զ. 307բ-8ա [Զ].  Առ Սոսիպատրոս քահանա – Մի´ զայս վարկաներ...

է. 308ա-11բ [Է.] Առ սուրբն Պողիկարպոս քահանայապետ Զմիւռնեայ... – Ես ոչ գիտեմ, թէ առ յոյսն...

ը. 311բ-23բ [Ը]. Նորին Առ Դիմոփիլոս սպասաւոր՝ յաղագս անձնիշխան գործոյ են քաղցրութեան ... – Եբրաեցոցն պատմութիւնք, ո՜վ քաջ...

թ. 323բ-32ա [Թ]. Տիտոսի քահանայապետի Կրետացոց խնդրեալ ի սրբոյ Դիոնիւսէ ի ձեռն թղթոյ, թէ զի՞նչ է իմաստութեանն տուն, զի՞նչ խառարան, և զինչ կերակուրք նորա և ըմպելիք...

ժ. 332ա-3բ Թուղթ սրբոյն Դիոնիսի Արիսպագացոյ առաջին եպիսկոպոսի Աթենացոց քաղաքին և նախաշար վարդապետի, զոր գրեաց պատասխանի թղթոյն Տիտոսի եպիսկոպոսի Կրետացոյ, յաղագս ննջման սրբոյ Աստուածածնին և միշտ կուսին – Ծանիցէ եղբայրութիւնդ քո, ո՛վ վսամականտ Տիտէ... (ցանկում՝ չիք)։

ժա. 333բ-5ա [Ժ]. Նորին Առ Յոհաննէս աստուածաբան առաքեալ և աւետարանիչ Քրիստոսի՝ արտաքսեալ ի Պարտմոս կղզի – Ողջոյն տամ քեզ, սրբազանիդ անձին...

ժբ. 335ա-7ա Սրբոյն Յաբէթիոսի Առ ի յաստուածաբանակացս Տիքերոնայ – Որ բոլորիցս պատճառ... նոցա առնուլ անխրատաբար բոլոր աստուածապետութեանց։

-337ա [Յիշատակարան թարգմանութեան] – Ի վեցհազարերորդ երկերիւրերորդի քսաներորդի ամի արարածոց աշխարհիս (712), ըստ յունարէն թուոյ ի չորեքտասաներորդի դիքտիկոնին, յերկրորդ ամին թագաւորութեանն Փիլիպպոսի, թարգմանեցան գիրքս այս սրբոյն Դիոնոսիոսի Արիսպագոյ ի ստո//(337բ)յգ աւրինակաց, ի Կոստանդնուպաւլսի, ի ձեռն Դաւթի Հիւպատոսի և թագաւորական սեղանոյն կինառի, և ի ձեռն Ստեփաննոսի քահանայի և քերթողի, աշակերտի տեառն Մովսիսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի։ Արդ, մաղթեմ զքրիստոսասէր պաշտաւնեայսդ սրբոյ սեղանոյ, ոյք առնոյք յաւրինակէս յայսմանէ, գրեսջիք և զբանս զայս՝ առ ի յիշատակ բարեխաւսութեան առ Քրիստոս, զի գրեալ եղիջիք և դուք ի դպրութեանն կենաց։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 337բ (Գրչի) Փա՛ռք... որ ետ զաւրութիւն իմո տկարութեանս նաւել ընդ այսպիսի յորդեռանդ և գերահոս անբաւ խորոցս՝ ղեկաւ եղեգնեաւ և թոյլ և տարտամ դաստակաւ։ Բայց զաւրացուցիչ և խնամիչ Հոգին ճշմարտութեան և զաւրութեան, որ ասդէ ի կենդանս և յանկենդանս, որ և զիս հասոյց ի յաւարտ ձեռնարկութեանս այս ի թւիս ՉԼԱ (1282) Հա[յ]կազէն տումարիս, // (338ա) և յոր ամ սկսեալ՝ ի նոյն կատարեալ։ Բայց գրեցաւ հրամանաւ գիտնական և արդիւնական հռետորի Ներսիսի՝ ի ծնունդ և ի սնունդ մաքրափայլ որդոց մաւր մերո Սիոնի, որ և զյաւժարամիտսն ծնանի երկաւք բանին ճշմարտութեան, այլ և յիշատակ իւր և իւրոցն ամենայնի։ Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այսմ կենսապարգև կտակիս, յիշեսջիք զառաջ ասացեալ երջանիկ վարդապետն Ներսէս և զծնաւղսն իւր, ընդ նմին և զՄովսէս բեմբական, որ ամենայն մարմնաւոր հանգստեամբ սպասաւորեաց մեզ, որ և փոխարէն տացէ նմա Տէր զիւր հանգիստն։ Իսկ յուսկ յետո քան զամենեսեան, յիշեցէք զազազուն և փցուն գրիչս՝ Ստեփաննոս սոսկ անւանմբ կրաւնաւոր և զեղբայրն իմ Պետրոս՝ զհանգուցեալն ի Քրիստոս, և զայլ աշխատեալքս ի սմա. և տացէ Տէր յիշողացդ և յիշելոցս զիւր անճառ հանգիստ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

165ա Յայսմհետէ յայլ աւրինակէ գրեցաւ մինչև ԻԵ տետր (=165ա-284բ)։

2. 296ա (Սրբագրողի) Զանմենամեղ ոգի Եսայի (=Նչեցի), որ յուղղելս աշխատեցայ, յիշեսջիք հանդերձ վարժողաւք յողորմութիւնն Աստուծոյ։

Կնքադրոշմ՝ 2ա,338ա Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

50

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԶ-XVI

ԳՐԻՉ՝ Եզեկիէլ։

ԹԵՐԹ՝ 264. չգրուած՝ 1աբ, 264բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԲx12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,5x13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 144ա)։ ՏՈՂ՝ 25։ ԿԱԶՄ՝ սրճագոյն լաթ, թիկունքը սև գործուածք, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ (նախկին կազմից)։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1(Ա)+1(Դ), չգրուած թուղթ, սկզբից 2(Բ,Գ), չգրուած մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 5ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մեկնութիւն Սաղմոսաց։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ե,Զ, վերջից), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի երկտակումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Զա)։ Կարդալ՝ Զա, Եբ, Զբ, Եա [«ամ]ենայն հեթանոսք, որ մոռանան զԱստուած... Այսք ասէ որք ոչ հաւատացին աստուածային քարոզութեանն... և իբրև զհուր վառեալ տոչորեն ի վեր աղքատա///» (Բնաբանները ՝ Թ սաղմոսից)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. եզրահատումից պրականիշ տառերն ու լուսանցազարդերը վնասուած։ Նորոգուած և վերակազմուած (Ի դ.)։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-258ա [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե՛ս ձեռ.№ 49, 2ա-337ա. Ա/3ա-57բ։ Բ/57-118բ։ Գ/119ա-226բ։ Դ/226բ-32բ։ Ե/232բ-58ա (§ ա-ժբ, նոյն հերթականութեամբ)։ Յիշատակարան թարգմանութեան՝ 263բ-4ա։ Յաւելեալ ունի.

ա. 2աբ Պատճառ Դիոնէսիսոի – Դիոնէսիոս Աթենացի էր, որդի Սոկրատայ...

բ. 258ա-63բ Պատմութիւն սրբոյն Դիոնէսիոսի եպիսկոպոսի, որ է որդի Սոկրատա՝ գլխաւորի Աթենացւոց, որ կոչի Իմաստասիրաց քաղաք – Պատմեաց յաղագս անձին իւրոյ երանելին Դիոնէսիոս...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

57բ Զմեղաւք մածեալ գրիչս յիշել աղաչեմ, ո՜վ պատուական եղբայր։

118բ Զնուաստ ոգի զԵզեկիէլ մեռեալս ոգի,

Աղաչեմ յիշել ի գիրն կենդանի։

Գրչի անունը քերուած, բայց ընթեռնելի։

226բ Ո՜վ եղբայր իմ, աստուածիմաստք քաջ դպրեալ և սիրող իմաստութեան աստուածայնւոյս Դիոնէսիոսի,

Զգծողս նուաստ ոգի

Յիշման առնէք զիս արժանի՝

Յայժմ և աւուրն յապառնի։

247բ Այսաւր եղև քննութիւն ձայ-ի և ցոյ-ի՝ ի վերայ սողնոյն թունօորի, և // (248ա) խորհրդով ցոյ-ն պատշաճի երևեցաւ, վասն այն ազգ է ի լուսանցն։

Խօսքը վերաբերում է 247բ և 248ա էջերում «աւձիցն» բառին, որ գրուած է «աւձիձն» և «աւցիցն» ձևերով։

255բ Բարեխաւսութեամբ մաւր քո և կուսի, որոյ իջեր կառաւք և վերափոխեց//(256)եր մարմնով, վերափոխեա զիս ի մշտատան[ջ] ալեաց աշխարհական։

 

51

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԳ-ԺԴ-XIII-XIV

ԹԵՐԹ՝ 296. չգրուած՝ 1աբ, 3բ, 158բ-65բ, 295ա-6բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԹx16 (Դ, ԺԱ 14, ԺԹ 12)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,7x12,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (2ա-263բ, նմուշ՝ 85ա), նօտրգիր (265ա-94բ)։ ՏՈՂ՝ 23-28։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վանդակազարդ երփներանգ կտաւ, ստորին լուսանցակողին՝ «Մեծ և ահեղ է զօր[ութիւն]»։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 166ա, 237ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ մանիշակագոյն, կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճաշոց։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ստորին կէսի ընդերկայնակի հատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բբ)։ Կարդալ՝ Բա-Աբ, Աա-Բբ «Եւ խթեաց զկողն... Յովհաննու որ կո[չեցաւն]» (Գործք, ԺԲ, 7-12)։ Ստորին լուսանցքում՝ «Մանկանցն Բեդղահեմի»։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Ժէ դ. վերանորոգուած և բոլորգրով ու նօտրգրով լրացուած՝ 1-62, 158-65, 171-89, 207, 253-6, 264-96։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա-158ա [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե՛ս ձեռ. №49, 2ա-337ա. Ա/4ա-36բ։ Բ/37ա-78ա։ Գ/78բ-136բ։ Դ/136բ-140ա։ Ե/140ա-57բ (§ա-ժ)։ Յիշատակարան թարգմանութեան՝ 157բ-8ա։

Բ. 166ա-236ա Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսացւոյ (=Նեմեսիոսի) Յաղագս բնութեան մարդոյ

Տե՛ս ձեռ. № 470, 2ա-115ա. Ցանկ/չիք։ §ա-խբ/166ա-236ա։ Յիշատակւարան թարգմանչի՝ 236ա։

Գ. 237ա-94բ Գրիգորի եպիսկոպոսի՝ եղբօր Բարսղի Տեսութիւն ի մարդոյն կազմութիւն

Տե՛ս ձեռ. №470, 116բ-213ա. Ցանկ/236բ. §ա-լբ/237ա-94բ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

78ա Յիշեցէք, ո՜վ պատահողք, զգրչիկս։

236ա (Կից թարգմանչի յիշատակարանին) Յիշեցէք զնոսա ընդ օրինակողքս և փոխեցէք զբանս յիշատակի՝ ի յոյս փրկութեան աշխատողացդ, և յիշողացդ առ Քրիստոս։

 

52

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԴ-XIV

ԳՐԻՉ-ՍՏԱՑՈՂ՝ Կոստանդի՞ն։

ԹԵՐԹ՝ 311+1 (կրկ. 8). չգրուած՝ 1ա-2ա, 311բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x4+Ա-ԻԶx12 (Ա, Ե 11, ԻԶ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,5x11,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 72ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ գորշ և սև մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 7ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, մանուշակագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Թուղթ Պօղոսի առ Տիտոս։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած երկու թերթերի ընդլայնակի հատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա)։ Կարդալ՝ Գբ, Բբ, Դա, Աա, Դբ, Աբ, Գա, Բա [«սու]րբ է սրբոցն... զարդարեսցեն յամենա[յնի]» (Ա, 15-16, Բ, 1-10)։ Աա-Բբ տողամէջ յաւելագրութիւն՝ անկանոն շղագրով. [Ներսիսի Շնորհալւոյ Խրատ մանկանց] - «Այբն առաջին զքեզ տղայ... /դուռըն բանայ»։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. ստորին լուսանցային անկիւնները՝ խունացած, կազմը՝ փականազերծ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

5բ-301բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե՛ս ձեռ. №49, 2ա-337ա. Ա/5բ-70բ։ Բ/70բ-142բ։ Գ/142բ-265ա։ Դ/265ա-72ա։ Ե/272ա-301բ (չիք՝ §ժբ, իսկ ժա-ն նախորդում է ժ-ին)։ Յիշատակարան թարգմանութեան՝ 311ա։ Յաւելեալ ունի.

ա. 2բ-4բ Մեկնութիւն – Գրիգոր Աստուածաբան ասէ. Զի՞նչ արդևք իցէ կռիւ Աստուծոյ ընդ մարդոյ։ Թուի ինձ... և անլոնւծական//... (շար. թափուած)։

բ. 5ա [Պատճառ Դիոնիսիոսի – Դիոնէսիոս Աթենացի էր, որդի Սոկրատայ... ա]սի, թէ այր ոմն... և եբեր մեզ (հմմտ. № 48, 4ա)։

գ. 302ա-9ա Պատմութիւն սրբոյն Դիոնիսի եպիսկոպոսի, որ է որդի Սոկրատա՝ գլխաւորի Աթենացւոց, որ կոչի Իմաստասիրաց քաղաք – Պատմեաց յաղագս անձինս իւրոյ երանելին Դիոնէսիոս... և յաւիտեանս յաւիտենից։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

157ա (Գրչի) Զաղկաղկեալ անձն յիշեսջիք՝ զգրող սորին, ո՜վ սիրելիք։

309ա Փա՜ռք Աստուծոյ ամենակալին, անսկզբան և անժամանակին՝ Հաւր և Որդւոյ և Հոգւոյն Սրբոյ, որ զաւրացոյց զտըկարութիւնս իմ ժամանել ի լրումն գրաւորական քաղցր և փափագելի և մեծահռչակ տառիս։

Որ զանազան վիրաւք մեղաց եմ պաշարեալ,

Եւ ի յախտից բազմազանից եմ ներգևեալ,

Քանզի ի կրից երկրաւորիս այս գայթագղեալ։

Որ է ստուեր և դիւրանցու ու ապականեալ։

Բայց որ երկնիցն է բարութիւն անստուերացեալ,

Այնմ սակաւ գոլ հաղորդեալ և անձկացեալ,

Եւ այս բերէր բազում վտանկ յոյժ վրդովեալ,

Որով ներքին և արտաքին մարդն տանջեալ,//(309բ)։

Իսկ որ բնաւիցն է խընամաւղ հաւասարեալ,

Ոչ տալով թոյլ ի յիւր խնամոց զոք արտաքսեալ,

Այլ և զնոյն ձեռն բարի յիս կարկառեալ,

Շարժէ ի յիւր կոյսն խաղալ և նկրտեալ,

Որ և յայս ինչ մասն բարի յառաջացեալ,

Գրելով զտառն աստուածային և ճոխացեալ։

Մեծն և հզաւրն յիմաստ բանի և գիտութիւն,

Հոգոյն Սրբոյ ընդունարանն առ ի լրութիւն,

Տեսուչն մեծ Դիոնէսիոս յայցելութիւն,

Աշակերտ մեծին Պաւղոսի ի գիտութիւն,

Ծանուցելով նմա զհամայնցն իրողութիւն,

Զերկնաւորաց դասուց բնութիւն և դասութիւն։

Համաքատակ զնոցին կերպի ըզտեսութիւն,

Եկեղեցւոյս այս զգալւոյ նմանութիւն։

Բայց թէ վերինն այն անմարմին է էութիւն

Եւ երկնաւորս այս նիւթական տպագրութիւն,

Այլ որ ծածուկն և խորհրդոյն է զատութիւն,

Այնու գոլով համայն ստուգիւ նմանութիւն,

Քանզի յատուկք նոցա անուանցն յորջորջութիւն,

Որ ցուցանէ յաւէտ զբնութեանցն առանձնութիւն,

Զի սէրովբէն ջեռուցանող կիզողութիւն//(310ա)

Եւ քերովբէն գոլով հեղումն գիտութեան։

Նոյնպէս և այլ նոր ըստ կարգի է դասութիւն,

Յայտնաբանեալ ըստ ինքնութեան և զգիտութիւն։

Զսոյն տեսանես և ի սոցայն կոչողութիւն

Յատուկ յաւէտ որոյն յայտնէ առանձնութիւն։

Է և նոցա պակասութեամբ տգիտութիւն։

Որով լուսով իմաստութեամբ լցեալ զնոցին տգիտութիւն,

Եւ կատարմամբ կատարողիւ զանթերութիւն

Լցուցանել զբոլոր նոցին ունակութիւն,

Ի ձեռն նոցա և զերկրայնոցս պետութիւն,

Ըստ պիտոյի կարեաց տուեալ բաշխողութիւն,

Այլև անուանցն աստուածայնոցն է մեկնութիւն,

Որ ի տառից սրբազանից յորջորջութիւն.

Թէ է՞ր ասի լոյս և բարի ու իմաստութիւն,

Սապէս և այլն որպէս և է և զաւրութիւն,

Ունի ստուգիւ յայտնաբանեալ զհաւաստութիւն,

Բայց ոչ բնութեան է Աստուծոյ այս յայտնութիւն,

Այլ ի յէից գործոց իւրոց առասութիւն,

Ի յունելեաց և ի կրելեացս վերադրութիւն,

Զի թէպէտ բանն է այսպիսի ստորասութիւն,

Այլ ամենայնն բաց բարձմամբ աւտարութիւն։

Քանզի ոչ կեանք՝ և ոչ բարի ու իմաստութիւն,

Այսպէս և ոչ լոյս է և է և զաւրութիւն։

Եւ թէ զի՞նչ է նոյն բնութեան ստոյգ քննութիւն,

Նմա խաւար անգիտութեան է ծածկութիւն։

Իսկ ի լրման շարագրութեանս աւարտութիւն՝

Է զանազան դիմաւք թղթոց որակութիւն,

Որ ի պէս պէս յիրս և ի բանս է աւգտութիւն,

Որով զմայլեալ հոգին ցնծա յուրախութիւն։

Արդ, ես ստացա զգանձս ըղձալի ի զգաւնութիւն,

Որով անձինըս տրտմութեան գոլ սփոփութիւն,

Սանդուխք լինել յերկրէ յերկինս բարձրութիւն,

Որ ի յախտից երկրաւորացս ազատութիւն։

Բայց ճոխացեալքդ յիմաստութիւն և մաքրութիւն,

Որք հանդիպեալ պատահեսջիք ի տեսութիւն

Եւ վայելէք ընթերցմամբ առ լիութիւն,

Ուրախութեամբ զուարճանայք առ բերկրութիւն,

Յերես անկեալ պաղատանաւք առ մաղթութիւն

Յիշել զաղքատս զԿոստանդին յողորմութիւն,

Որոյ կարաւտ եմ և փափագ առ զաւրութիւն՝

Աղաւթից ձեր նպաստութեան՝ առ փրկութիւն,

Նաև ծնողաց մեր և զարմից յիշողութիւն,

Ձիր պարգևաց և շընորհաց ի յաւգտութիւն։

Եւ նոյնն ձեզ ընձեռեսցի բարեկրութիւն,

Փոխատրաբար վճարեսցէ աստուածութիւնն։

Եւ ինքն աւրհնեալ մինչ որ յերիս է անձկութիւն՝

Հայր և Որդի և Սուրբ Հոգին ի միութիւն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

37բ (ԺԴ-ԺԵ դդ.) Ո՜վ սուրբ ընդերձողք, յԱյրիվանեցի՝հետևող սուրբ գրոցս, ի նորագիւտ ծաղկանց շինեցի զլուսանցգիրս։

Գրչափորձ՝ 1ա (ԺԷ դ.) Մեսրոպ՝ աշակերտ Դիոնէսիոս Արիսպագացին՝ Պաւղասի առաքելոյն աշակերտ։

 

53

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

Շօ՞շ                                                                                                                     ՌՄԻԷ – 1778

ՍՏԱՑՈՂ՝ Գալուստ վրդ. Ջուղայեցի։

ԹԵՐԹ՝ 413. չգրուած՝ 1բ-2ա, 3աբ, 242բ, 413աբ։ ՊՐԱԿ՝ 1x3+35x12(ԺԹ 11, Ի 10, ԼԵ 5)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,5x12։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 53ա)։ ՏՈՂ՝ 24։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 7ա (կենտրոնում՝ Դիոնիսիոս Արիսպագացի), 190ա, 358ա, 395ա։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ սև մելան։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը՝ փականազերծ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 5ա-411բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե՛ս ձեռ. №110, 1բ-351ա. Յռջբ. /4ա-6ա։ §1/7ա-95բ (չունի ընդհանուր խորագիր)։ 2/95բ-187բ։ 3/ 187բ-357բ։ 4/357բ-69բ։ 5/369բ-408բ (չիք § ժա)։ Չիք յիշատակարան թարգմանչի. տե՛ս № 109, 404ա-11բ։

Բ. [Յաւելագրութիւնք գրչի]

ա. 3բ [Ոտանաւոր] – Իսկ և խիստ պատժոց մերձեալ, /Դու զմեզ փրկեա, յեզդ պարարեալ...

բ. 96բ Աղօթք ի դէմս Աստուծոյ, ասացեալ յումեմնէ դառնացեալ ոգւոյ, որ է գծագրօղ սրբոյ մատենոյս – Ո՜վ իմ և արարիչ Աստուած... խնայեայ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

189բ Եւ Յիսուսի Քրիստոսի յուսոյն և անճառելի մարդասիրութեան, նմա փա՜ռք... որ ետ կարողութիւն տարտամեալ և տարակուսեալ, ժահահոտ և տղմասէր, եղկելի, թշուառացեալ և բազմասղալ և ևս թերացեալ մարմնով և խաւարեալ հոգւով անանուն գծողիս, յորում զայս գլուխս ևս աւարտ հասուցի։ Եւ դուք, ո՜վ եղբայրք, յորժամ հանդիպիք սրբոյ մատենոյս և ընթեռնուցուք, լացէք ողորմելի անձինս, որ լոկ անուամբ միայն եմ քրիստ[ոն]եայ և կարգաւոր. միթէ Տէր Աստուած ձերին մաքուր ողօթիւքն ողորմեսցի իւր անհուն ողորմութեամբն։

369բ Աղերսելով աղերսեմ բազմասղալ գրչիս. ոչ եթէ կամաւս իմ լինի սղալեալ և թուղթն ապականեալ, այլ ի յոլովութենէ դառնութենէ սրտիս և ի աղջատեալ մտացս. ներել խնդրեմ սղալանացս, միայն յիշել բաղձամ ի սուրբ, մաքուր յաղօթս ձեր զմեղօք մուծեալ անձս իմ, միթէ ողորմածն Աստուած ողորմեսցի տառապելոյս։

394բ Ո՜վ սիրելիք, յորժամ որ ընթեռնուք զսուրբ մատեանս, խնդրեմ ի ձէնջ, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զմեղսամած, եղկելի և յոյժ ողորմելի և խղճալի անձն իմ, որ զսուրբ գիրքս ն(ծ)րեցի ըստ իմում կարողութեանս, բայց սղալանացս և գրի պակասութեանն ներել աղաչեմ, վասն զի տրտմութեամբ և պէս-պէս նեղութեամբ անցուցի զառօրեայ կեանս իմ, զի ի մանկութենէ մինչև զծերութիւնս յոյժ դառնութեամբ, միայն իմ յանցանքն սրտագիտին է յայտնի, զի ի նմանէ եղիցի այցելութիւն. այժմոյս ծերացեալ կամ և ցաւագնեալ։ Միթէ ողորմած Աստուած ձերին մաղթանօքն ողորմեսցի և ևս ստացողի սրբոյ գրքոյս և համայն հաւատացելոցդ ի միւսանգամ գալստեանն։

412բ Արդ, ստացեալ եղև սրբոյ մատեանս ի ՌՄԻԷ (1778) թվին ի Շօշ մայրաքաղաքէն Գալուստ հանճարաշատ վարդապետն, ի հալալ ընչիցն իւրոց, զի Տէր Աստուած բարով վայելումն տացէ։

Նշում՝ 1ա (Շղագիր) Սուրբ Էջմիածին, Ջուղաեցի Գալուստ վարդապետին հասանի թուղթս։

Գրչափորձ՝ 1ա Այսօր ցընծայ լեառն Թափօր...

 

54

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆ

Նոր Ջուղա                                                                                                           ՌՃԼԹ- 1690

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս վրդ.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Պրն. Գրիգոր։

ԹԵՐԹ՝ 575. չգրուած՝ 1ա-2ա, 6ա, 574ա-5բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԽԹx12 (Ա 8, ԽԳ 11, ԽԶ 10, ԽԹ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13,5x10,1։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 163ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի (Ա փեղկի կենտրոնում ճնշադրոշմ՝ Խաչելութիւն, շուրջանակի՝ 1691 թ. մակագրութիւն), միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկադրոշմ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4+2, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Դիոնիսիոս Արիսպագացի՝ 6բ  (շրջանակի վերին ձողի կապոյտ խորքի վրայ ոսկեգիր «Սուրբն Դիոնէսիս»)։ Կիսախորան՝ 7ա։ Ճակատազարդ՝ 128բ, 255բ, 493ա, 509ա, 546ա։ Լուսանցազարդ՝ ծաղիկներ և բուսական զարդեր։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր, մարդագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մի քանի թերթեր՝ կազմահան, 504ա-ի վրայ՝ թանաքի ճապաղում, Ե-Զ պրակները՝ ցեցակեր։ Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած, դռնակն ու Բ փեղկի զոյգ ճարմանդներն ընկած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2բ-570բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստեփանոս Լեհացի]

Տե´ս ձեռ. № 110, 1բ-351ա. Յռջբ./2բ-4ա։ § 1/ 4ա-126բ։ 2/126բ-252բ։ 3/252բ-492ա։ 4/492ա-508բ։ 5/509բ-66բ (§ա-ժ)։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ 570բ (տե´ս № 109, 404ա-5բ)։ Պատմութիւն Դիոնէսիոսի՝ 566բ-70բ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 128ա Ո՛վ սրբազան ընթերցօղ, յորժամ լուսաւորեսցիս ի լուսաճաճանչ նշուլից սորա, ընկալ զաղերսս և միով Հայր մերիւ յիշեա զանարժան Յոհանէս չվարդապետս, զոր բազմաւ տաժանմամբ մակագրեցի յաղագս պայազատ պարոն Գրիգորին՝ յիշատակ իւրն և իւրոյ ծնօղացն, թվին ՌՃԼԹ (1690), Մայիսի Ի, ի փառս Քրիստոսի։

255ա Ո՛վ աստուածազան այր և ճշմարտութեան աշակերտ, յորժամ քաղցրաբան վարդապետութենէ լնանիս յուսուցչութենէ երանելւոյս և յարգասէր բանից սորա բարգաւաճեսցես,աղերսեմ մաք(ղ)թանօք զերեսս եդեալ ի ստորև ներբանի երկնաչու ոտիցդ, զի միով Հայր մերիւ յիշեսցես զյոքնամեղ չՅովհաննէս չվարդապետս, զոր բազմաւ տաժանմամբ մակագրեցի ի վայելումն վարդասարաս պայազատ Գրիգորին, թվին ՌՃԼԹ (1690), Յունիսի Բ, ի փառս Քրիստոսի։

434բ Աղաչեմ զսրբազան ընթերցօղդ ,զի յիշեսցես զվատթարագործ Յոհաննէս չվարդապետս, զոր յոքնակի տաժանմամբ գծեցի ի վայելումն ծաղկատիպ Գրիգորին, ի թվին ՌՃԼԹ (1690) և Յուլիսի ԺԴ, ի փառս Քրիստոստ Աստուծոյ մերոյ։

492բ Աղերսեմ մաղթանօք զնազելիսդ՝ ի յամանակումդ, յորում լուսաւորիս յաստուածանակ տառիցս գծելոց, թէ ածանցմամբ և թէ ընթերցմամբ, զարտուղեալս ի կրօնաւորութենէ և զանբաւս ի մասնակցութենէ իմաստայեղձից առաքինեցելոցն, զանգաղափարս ի չարիս՝ չՅովհաննէս չվարդապետս, մեղսամակարդ զառամեալս միակերտիւ Հայր մերիւ յիշեա, զոր յոքնամած խոնճամբ մակագրեցի զքրիստոսունակ տառս՝ ի յիշատակ իշխանաշուք Գրիգորին և իւրոյն ծնօղաց, ի թվին ՌՃԼԹ (1690), Յուլիսի Ի։

509ա Ամենավատթարս ի կաճառս սրբազնազգեցաց և օճռագործս ի յղփացեալսն առաքինութեամբ չՅոհվաննէս բանի ըսպասաւոր, երկադիտակ զգայարանօք լցեալ արտօսրիւ հեղլով առաջի սրբազանիցդ ի վերոյ ներբանից երկնաչու գարշապարացդ լուսասարասի մեծին Սամուէլի, զոր ըսկաւառակաւ գործեաց առաջի Տեառն և հաշտեցոյց ընդ Իսրայէլի, նմանապէս և դուք ընկալջիք զհեղեալս և մատուսջիք Տեառն, թերևս ներեսցէ անօրէնս գործոց, զոր անօրէնամած մատամբ ծրեցի զլուսաճաճանչս բան և պրակք, ի յիշատակ արքայատիպ Գրիգորին, ի թվին ՌՃԼԹ (1690), Յուլիսի ԻԸ։

545բ Ըստորև ներբանի ոտից քաջատոհմիցդ եդեալ զերեսս, աղաչեմ, զի յորժամ ընթերցջիք զքրիստոսունակ գիրս, յիշման արժանաւորեսջիք զպոռնակասարաս անձնս՝ Յովհաննէս չվարդապետնս, որ յոքնակի տառապանօք և ծերական տկարութեամբ վերագրեցի զաստուածաբան արտադրութիւնս և ճառագայթափայլ բացափայլութիւնս ի յ[ը]նթերցումն և ի լուսաւորութիւն տինա և յիշատակութիւն պարոն Գրիգորին և իւրոցն ծնօղաց։ Վասն որոյ յամենայն մաղթեսջիք, զի և ձերն թողցի ի Քրիստոսէ Աստուծոյ։ Ի թվին ՌՃԼԹ (1690), Օգոստոսի Ա գրեցաւ։

572բ Փա՛ռք... որոյ աստուածաբուխ վտակիս եռափափագ տենչմամբ ցանկացեալ ազնիւ ծառայն Քրիստոսի և իշխանաշուք արքայասարաս պայազատ պարոն Գրիգորն, ետ ածանցել և մակագրել զտառս աստուածունակս և արփիափայլ ճա//(573ա)ռագայթս ակնախտիղ՝ ի լուսաւորութիւն մտաց իւրոց և յ[ը]նթերցումն ապագայիցն եկելոց, և ի յիշատակ ծընօղաց իւրոց։ Վասն որոյ և յաղագս բաղձանաց և եռափափագ սիրոյն, զոր ի սմա պարաւանդեալ ունէր, հարկեցոյց զանարգ և զանպիտան ենթակայացեալս ամենայն չարեաց և անօրէնութեանց, զյոքնաբեղունս չարեօք ըզչՅոհանէս վարդապետս, զկոխանս ամենայն մսեղեաց, որ յամէնում րոպէիում ըստորոգի ներմտացս նորակերտ մեղք և չարիք ի յարտաշնչմանէ եռամասնեա հոգւոյս մասնեկացս և տինա քառագի մարմնոյս սապեսեօք չարեօք ամրափակեալ, մակագրեցի ըզճառագայթափայլ արփիանշուլ տրակս, որ ակնախտիղ ճառագայթափայլութեամբն իւրով աչացու առնէ ըզհերետիկոսսն և լուսաւորէ և փափկացուցանէ զհաւատացեալ առաքինագործսն և ցաւեցուցանէր զպոռնկասարաս զաչս իմ մակագրելովն։ Վասն որոյ հազիւ ի գլուխ ելի և ի յանգ։ Յաղագս //(573բ) որոյ աղաչեմ զբանասէրսդ, յորժամ հանդիպեսջիք ի յածանցումն և ի յ[ը]նթերցումն սորին, միով Հայր մերիւ յիշատակեսջիք զվերոյգրեալս, զի և դուք յանջինջըն գրեսջիք ի գիրն կենաց։

Արդ, կրկնաբանելով աղերսեմ, զի ամենայն յօժարամարտական բանիւք յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զքաջուշիմ պարոն Գրիգորն և զհայրն իւր՝ զպարոն Յովհաննէսն, և զմայրն՝ զՄարիանէն։

Արդ, աւարտեցաւ աստուածունակ տրակս ի մեծավայելուչ քաղաքս Իսպահան, ի գեօղաքաղաքս Ջուղայ, ձեռամբ անարժան չՅոհանէս վարդապետի՝ յետնեալ բանասերի, ի ժամանակս թագաւորութեանն Պարսից Շահ-Սլեմանի խոհական արքայի, և ի հայրապետութեան տեառն Եղիազարու, ի թվաբերութեան հայկազունի ՌՃԼԹ (1690), յամսեանն յՕգոստոսի Գ, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս։

2. (Կազմի Ա փեղկի վրայ շուրջանակի դրոշմուած) Յիշատակ է պարոն Գրիգորին և ծնօղացն՝ խօճա Յովանիսին, Մարիանէ[ին], թվին ՌՃԽ (1691)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

572ա (ԺԸ դ., նօտրգիր) Զոր մեծատենչ սիրով և առատ արդեամբք ստացայ Գրիգոր աբեղայս՝ աշակերտս տէր Ռէթէոս վարդապետին Աշտարակեցւոյ, ի վայելս անձին նուաստիս։

Կնքադրոշմ՝ 5բ, 572ա Գրիգոր վարդապետ, ՌՃԺԵ (1766)։

55

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Սուրբ Յակոբ (Երզնկա)                                                                                        ՋԼԸ-1489

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր Տարոնացի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովաննէս րաբունի։

ԹԵՐԹ՝ 495. չգրուած՝ 1բ-2բ, 473ա-86ա, 494բ-5բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԾԳx12 (ԺԴ, ԾԳ 8, ԼԵ 1, ԼԶ-ԽԵ չիք, ԽԶ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,3x11,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 45ա)։ ՏՈՂ՝24 (3ա-427բ), 27 (428ա-94ա)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 11բ, 162ա, 304ա, 363ա, 396ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու։ ԺԱ դ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 4 ամբողջ թերթերից։ Մագաղաթ, միասիւն, բոլորգիր (նմուշ՝ Գա), ունի լուսանցային համաբարբառ։ Կարդալ՝ Գաբ «ամենեքին որ հակառակ կայ... Ի նմին աւուր մատեան ոմանք փարիս///» (ԺԳ, 17-31), Աա. Բբ «գայցէ որ կոչեացն զքեզ... որոյ իցէ հար///» (ԺԴ, 10-ԺԵ, 4), Դաբ «յարուցեալ գնացից... ամբաստանութիւն, որպէս թէ» (ԺԵ, 18-ԺԶ, 1)։

ՎԻՃԱԿ բաւարար. տեղ-տեղ խոնաւութեան,թանաքի, ձէթի հետքեր։ Կազմի եզրերը թեթևակի մաշուած։ ԼԶ-ԽԱ պրակներն ընկած վերակազմելուց առաջ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-11բ [Լուծմունք Վեցօրէից Բարսղի Կեսարացւոյ]

-3ա-4բ Պատճառ Վեցաւրօից սրբոյն Բարսղի – Տեսցուք վասն վարուց սքանչելոյն Բարսղի... և զհաստատութիւն բանիցս ի ճառելոցդ առցես։

ա. 4բ-5բ [Ճառ առաջին] – Քանզի վայելուչ և գեղեցիկ է սկիզբն այս։ Լուծմունք. Քան զայս սկի[զ]բն չկա վայելուչ և գեղեցիկ...

բ. 5բ-6բ Ճառ երկրորդ – Սրբութիւն սրբութեանց։ Լուծմունք. Զբանն որ ի հետ առաջնոյն կա ասէ...

գ. 6բ-7բ Ճառ եր[րորդ] – Բայց զայս գիտասջիք... Լուծմունք. Դուք իմաց զայս...

դ. 7բ-8բ Ճառ չորրորդ – Եւ իրք առականաց են... Լուծմունք. Եւ թէ կանայք լինին...

ե. 8բ-9ա Ճառ Ե-րորդ – Յետ հանգչելոյ երկրի... Լուծմունք. Երկու իրս բարեգործութեանց...

զ. 9ա-10ա Ճառ Զ-երորդ- Որ երթեալ նստեցին... Լուծմունք. Զյաղթութիւն ղումպիական...

է. 10աբ – Ճառ Է-երորդ – Վտառ երամ ջոկ երամ գնան։ Իբրև զակիւրիոս։ Լուծմունք. Ասեն, թէ իրք մի է յաւդոյդ...

ը. 10բ-1ա Ճառ Ը-երորդ – Ծպտել կային... Մաքալուք։ Լուծմունք. Շերեփագին է...

թ. 11աբ Ճառ Թ-երորդ – Սեղան որ առաջի ձեր։ Լուծմունք. Զհոգևոր սեղանն, որ առաջի եդաք... ի բազմաստուածոց հերթանոսաց հեռացոյց, թէ մի է Աստուած։

Բ. 11բ-161ա Լուծմունք Դիոնէսիոսի, ի Դաւթէ և Յակոբայ յիմաստուն վարդապետաց։ Աւգնեայ հոգի սուրբ

Տե´ս ձեռ. № 168, 1ա-152բ. §Ա/11բ-36բ (չիք «Պատճառ», անդ՝ 1աբ)։ Բ/36բ-73ա (չիք 28ա-9ա, 37բ-42բ, 49ա-51բ, 53աբ, 56բ- 7բ, 57բ-8ա, 63բ-5բ-ի նիւթերը)։ Գ/73ա-139բ (չիք 85աբ, 88բ, 91բ-2բ, 105բ-7ա, 113բ- 117ա-8ա, 119բ-20ա, 122բ-3ա, 127ա-8բ, 128բ-9ա-ի նիւթերը)։ Դ/139բ-43ա (չիք 132ա-3բ նիւթերը)։ Ե/143ա-61ա (չիք ա-բ, ե թղթերի լուծմունքները՝ 133բ-4բ, 135աբ, 136աբ)։ Նկատելի են հապաւումներ։

Գ. 162ա-303բ Մեկնութիւն Գրոցն Բնութեան [Նեմեսիոսի]

-162ա [Պատճառ Բնութեան գրոց] – Աստուածահաճոյ և երանելի վարդապետն Գրիգորիոս այնքան ուռճացեալ իմաստութեամբն... և այլ բազում գիրս, զոր դեռևս ոչ է փոխանցեալ ի մերս լեզու։

ա. 162ա-70բ [Յաղագս բնութեան մարդոյ] – Եւ արդ, խաւսի վասն բնութեան մարդոյն, թէ արքն բարէմիտ այսպէս գեղեցիկ ոչ իմացան որպէս զմարդն...

բ. 170բ-95ա Յաղագս անձին մարդոյ – Դժուարին է ճառիս այս քննութիւն և բազմաց անգիտելի...

գ. 195ա-200բ Յաղագս թէ որպէս ունին միաւորութիւն ոգի առ մարմին – Եւ ասէ, թէ ոչ միայն յայնցանէ...

դ. 200բ-2ա Յաղագս մարմնոյ – Կամի բնախաւսութիւն առնել...

ե. 202ա-10ա Յաղագս տարերաց – Ասի, թէ տարին աշխարհական է...

զ. 210ա-3բ Յաղագս տեսողական իրաց – Բնախաւսութիւն առնէ և կամի ցուցանել...

է. 213բ-8ա Յաղագս երեսաց, այսինքն՝ աչաց – Յանցեալ ճառդ յիշեաց զամենայն զգայութիւնս...

ը. 218ա-20բ Յաղագս շաւշափելեաց – Ոչ միայն վասն ձեռաց...

թ. 220բ-1ա Յաղագս ճաշակելեացն – Եւ ասէ, թէ երեսքն ուղիղ տեսան...

ժ. 221ա Յաղագս լսելեաց – Եւ սա զձայն միայն լսէ...

ժա. 221աբ Յաղագս հոտոտելեաց – Հոտոտելիքն ի ձեռն ըռնգացն...

ժբ. 221բ-2ա Յաղագս իմացականին – Բայց ասէ զտեսողականին զաւրութիւնն...

ժգ. 222ա-5ա Յաղագս յիշողականին – Յիշողականն իշտեմարան է այլ և յիշմանն...

ժդ. 225ա-7ա Յաղագս ներտրամադրել[ոյ] – Եւ արդ, մի տարորշումն անձին...

ժե. 227ա-31բ Յաղագս անբանին մասին... – Միապէս ել մնաս կամ տեսակ...

ժզ. 231բ-3ա Յաղագս ցանկականին... – Յառաջագոյն ասացեալ մեր...

ժէ. 233ա-40ա Յաղագս հեշտութեան – Ասաց վասն ցանկականին մասին...

ժը. 240ա-3ա Յաղագս տրտմութեան – Խաւշիւն զայն ասէ...

ժթ. 243աբ Յաղագս սրտմտականին – Սրտմտութիւն այն է...

ի. 243բ-4ա Յաղագս երկեղի – Արեն մտածումն զայն ասէ...

իա. 244ա Յաղագս անբանին – Առանց յոլով բան...

իբ. 244ա-6ա Յաղագս կերակրականին – Կերակրականն բնաւորեալ է...

իգ. 246ա-7ա Յաղագս շնչերակացն – Ասէ, թէ շնչերակն...

իդ. 247ա-8ա Յաղագս ծնընդականին – Կամ սերմնականին, որ մի և նոյն է...

իե. 248աբ [Յաղագս տարորոշման] – Այլապէս տարորոշէ զկենդանին...

իզ. 248բ-9բ Զշարժութիւնն – Այժմ ասեմք, թէ ուստի լինի շարժումն...

իէ. 249բ-4բ Յաղագս շնչոյ – Եւ շունչ  ի կենդանական գործոց է...

իը. 253բ-4բ Յաղագս կամաւորի և ակամայի – Յիշեաց բազում անգամ առաջագոյն...

իթ. 254բ-7ա Յաղագս ակամային – Ակամային կիրըք երկուք են...

լ. 257ա-9ա [Յաղագս անգիտութեան ակամային] – Եւ ասէ՝ այլ է անգիտացեալն...

լա. 259բ-61բ Յաղագս կամաւորի – Կամաւորն ասէ հակակա է...

լբ. 261բ-4ա Յաղագս յաւժարականին – Եւ հարցական դնէ...

լզ. 264ա-7ա Եւ զայն վասն որոյ և խորհիմք – Նախ քան զասելն զխորհուրդն...

լդ. 267ա-70ա Յաղագս ճակատագրին – Որք շրջաբերութեան աստեղացն տան զմարդկան լինել...

լե. 270ա-2ա Յաղագս աստեղաց ճակատագրին – Ճշմարիտ է, ասեն եգիպտացիքն...

լզ. 272ա-3բ Յաղագս որ ասեն՝ զյոժարութիւնն ի գործոցն ի մեզ գոլ – Հելլենացի իմաստասէրքն ասեն...

լէ. 274ա-8ա Յաղագս թէ զինչ ասէ Պղատոն զճակատագիրն – Երկակի ասէ. է´ որ ըստ էութեան, և է´ որ ըստ ներգործութեան...

լը. 278ա-80բ Յաղագս զի ի մեզ է առնելն անձնիշխան կամք – Բայց նախ պարտ է խնդրել, թէ ի մեզ...

լթ. 280բ-4բ Յաղագս թէ են ինչ, որ ի մեզն է առնելն – Ցուցաք, ասէ, բաւականապէս յառաջ...

խ. 284բ-8ա Յաղագս թէ զի՞նչէ պատճառի եղաք անձնիշխանութիւն - Ընդ բանականութեանն էմուտ անձնիշխանութիւն...

խա. 288ա-92ա Յաղագս նախախնամութեան – Զի անձնիշխան և թէ որո՞ց անձնիշխան...

խբ. 292ա-303բ Յաղագս թէ ո՞յց է նախախնամութիւն – Զի ստոյգ է նախախնամութիւն... զգողութիւն և զայլ այսպիսիսս։

Դ. 304ա-63ա [Լուծմունք Կազմութեան գրոցն Գրիգորի Նիւսացւոյ]

ա. 304ա-7բ Պատճառ Կազմութեան գրոց – Յետ բանին Աստուծոյ մարդեղութեանն կամաւոր չարչարանացն...

բ. 307բ-8ա Երկրորդ ճառ – Բնախաւսութիւն իմն առնէ յաղագս...

գ. 308աբ Ճառ եր[րորդ] – Ցուցանէ, թէ ոչ անխորհուրդ եղև...

դ. 308բ-9ա Ճառ չորրորդ – Ասէ զմարդն պատուական...

ե. 309աբ Ճառ հինգ – Ցուցանէ ամենայն իրաւք...

զ. 309բ Ճառ Զ –Նման Աստուծոյ թագաւորութեանն...

է. 309բ-11ա Ճառ Է – Հարցաքննէ վասն մարդոյն...

ը. 311աբ Ճառ Ը – Թէ վասն է՞ր անծածկոյթ մարդն...

թ. 311բ-2բ Թ – Պատմէ զձևն...

ժ. 312բ-3ա Ժ – Ասէ, թէ պատշաճ գործեցաւ...

ժա. 313ա-9բ ԺԱ – Ցուցանէ, թէ միտքն է, որ ի ձեռն...

ժբ. 313բ-4բ [ԺԲ] – Ցուցանէ, թէ անտեսանելի է մտացն...

ժգ. 314բ-7ա ԺԲ(ԺԳ) – Հարցաքննէ, թէ յորո՞ւմ մասին է մարմնոյն...

ժդ. 317ա-9ա ԺԴ – Տեսութիւն վասն թէ որպէ՞ս առ միմեանս ունին...

ժե. 319ա-23ա ԺԵ – Զայն ասէ, թէ ուստի քունն և յաւրանալն...

-323ա-4բ Այլ մեկնութիւն (ի նոյն խորհուրդ) – Իսկ մեք ասեմք միայն զխոհականն։ Պարտ է քննել զբազմամանուած բանք երանելոյ...

ժզ. 324բ-5բ ԺԶ – Զայն ասէ, թէ ոչ ի մի մասն է միտքն...

ժէ. 325բ-6բ ԺԷ – Ասէ տիրապէս բանական զմիտսն...

ժը. 326բ-9բ ԺԸ – Թէ որպէս տեսանի աստուածային բանն...

ժթ. 329բ-30բ ԺԹ – Առ այնոսիկ, որ յանհնարս մտեալ են...

ի. 330բ-2ա Ի – ԹԷ ուստի մեզ գտանի անասնական ախտ...

իա. 332ա-3ա ԻԱ – Առ այնոսիկ, որ ասեն, թէ կերակրով...

իբ. 333ա-4ա Իբ – Թէ որպէս ի դրախտին կեանք...

իգ. 334ա-5բ ԻԳ – Վասն զի յարութիւն ոչ այս չափ ի գրոց քարոզութենէ...

իդ. 335բ-7բ ԻԴ – Առ այնոսիկ, որ գեղեցիկ ասեն զյարութիւնն...

իե. 337բ-9ա ԻԵ – Զայն ասէ, թէ որ սկիզբն գոյացութեան խոստովանի...

իզ. 339ա-40ա ԻԶ – Առ թերաբանութիւն այնոցիկ...

իէ. 340ա-2ա ԻԷ – Ցուցանէ, թէ որով աւրինակաւ արտաքին արքն...

իը. 342ա-3ա ԻԸ – Ասէ, թէ ոչ անվայելուչ է յարութիւնն...

իթ. 343ա-6ա ԻԹ – Թէ կարելի է, ասէ, յամենայնի տարերս մահու...

լ. 346ա-9բ Լ – Առ որ ասեն, թէ ոգին ըստ անմարմին գոլոյն...

լա. 349բ-55բ ԼԱ – Ասէ, թէ՝ կազմած՝ որպէս ասէ թէ շինուած...

լբ. 355բ-63ա ԼԲ – Խաւսի ի բժշկական արուեստէ... միտքն բան ծանուցանէ և յայտ բերէ։

Ե. 363ա-78բ Լուծմունք Ինն երանութեան գրոց [Գրիգոր Նիսացւոյ]

-363աբ [Պատճառ Ինն երանութեան գրոց] – Ոմանք ասեն զԵ գիրքն ի խնդրոյ Աստուածաբանի գրեաց, որ է մինն ի նոցանէ Ինն երանութիւնն...

ա. 363բ-5բ [Բան առաջին] – Ո՜վ արդևք այսպիսի։ Լուծմունք։ Ո՜՛վ ասելն՝ զարմացմամբ է...

բ. 365բ-6բ Բան երկրորդ – Ի յունաց Աւետարանն երկրորդ երանութիւն՝ հեզն է...

գ. 366բ-7բ Բան Գ. Երանի սգաւորաց – Գահաւանդակ աստիճան։ Եւ դիւրաշուրջ կալ... Լուծմունք. Այն որ ասէ չափ շուրջ զմևք...

դ. 367բ-8բ Բան Դ. Երան[ել]ի[ք քաղցեալք] – Բարիոք թուի ինձ ունել յագեցումն։ Լուծմունք. Բարիոք թուի ինձ, եթէ ախտ ինչ...

ե. 368բ-9ա Բան Ե. Երան[ել]ի[ք ողորմածք] – Եւ ոչ մի ինչ հարկաւորութիւն... Լուծմունք. Եւ չկա ինչ հարկ...

զ. 369ա-70ա Բան Զ. Երանելի[ք մաքուրք] – Արդ, ըստ յուսոյ երանութեանս... Լուծմունք. Երանութեանս յոյս...

է. 370ա-1բ Բան Է. Երան[ելիք խաղաղարարք] – Այլ եթէ թշուառութիւն ինչ... Լուծմունք. Թէ որպէս և ախտ ինչ կրեմք...

ը. 371բ-2բ Բան Ը. Երան[ել]ի[ք հալածեալք] – Երկու սաղմոսն Ը-երորդաց... Զի՞նչ մաքրութիւն... Լուծմունք. Թլփատութիւն յայտնի է...

թ. 372բ-4ա Գրիգորի Նիւսաց. Բան Թ-երորդ. Հայր մեր – Ի խնդրոյ Գրիգորի Աստուածաբանի... Բայց ես համարձակեցայց։ Լուծմունք. Համարձակիմ փոքր ինչ...

ժ. 374ա Բան Ժ (լուսանցքում՝ «Այս մէկիս համարագիր չկա») – Արդ, եթէ ոք ծանրասիրտ իցէ... Լուծմունք. Դաւիթ ասէ. Որդիկ մարդկան...

ժա. 374աբ Բան ԺԱ. Հայր – Զանճառելի զքահանայագործութիւնն։ Լուծմունք. Նոցա անճառելի էր...

ժբ. 374բ-5բ Բան ԺԲ – Լուա յումեմնէ։ Լուծմունք. Լսեցի ի բժշկաց...

ժգ. 375բ-7ա Բան ԺԳ – Որպէս զի ոչ ի հայցողէն... Լուծմունք. Զի ոյ եթէ հայցեն թողութիւն...

ժդ. 377ա-8բ Բան ԺԴ – Այս փառս (ճառս) ոչ է ի համար և ի թիւ յառաջ ասացեալ գրոցս, որ կոչի Հայր մեր... Եկն և ի մեզ։ Լուծմունք. Սովոր են մարդիկ... դեռ չէին եկեալ եգիպտացոց եպիսկոպոսունք։

Զ. 378բ-83ա Յորդորումն մանկանց ի կուսութիւն (Պատճառ և լուծմունք) – Բարսեղ և Աստուածաբանն պատշաճ համարեցան գովել զկուսութիւնն... [Բան.] Բազմաց կանխաւ։ Լուծմունք. Պատուասէր մարդիկ, որ կամեցան... երբ ինքն կենդանի է, և ոչ է մեռեալ մեղացն։

Է. 383ա-95բ Լուծմունք Կուսութեան գրոցն – Ա. Զառաքինութիւնսն ոչ ուրանամ։ Լուծմունք. Ոչ ուրանամ և ժախտեմ, թէ կուսութիւն մեծ չէ քան զամենայն առաքինութիւն... ԺԹ. Եւ յո՞ւմ ումեք։ Լուծմունք. Յոր կարգ լինել... և կամաւ զմարմնոյ փառք և զինչս ի բաց ձգեն։

Ը. 396ա-405ա [Մեկնութիւն Սահմանացն Դաւթի]

ա. 396աբ Սահմանք ասացեալ ի Դաւթէ փիլիսոփայէ – Ողջախոհ մոլութիւն, որ ցանկան իմաստութեան... կամ այլ իմաստասէրքն զիւր գիրքն ստէին։

բ. 396բ-7ա Յաղագս Սահմանացն գրոց նախերգան – Մեծն Դաւիթ և Եզնակ Կողբացին չոգան յԱթէնս...

գ. 397ա-405ա [Սահմանք - Ա]. Ի միոջէ առ մինն, այսինքն՝ ի մին չԷ-էն... ԻԱ. Հիւսն զիւր արուեստին նիւթն գիտէ և դարբինն՝ զիւրն ...//... (405ա) Եռամեծն Դաւիթ, որ ունէր զբնական շնորհն... վասն այն զամենայն յաղթեաց։

Թ. 405աբ Ոմանք զչարն անեղ ասացին և բնութիւն ունողացն գրեցին... Վասն այսորիկ հարկ եղև իմաստասիրին Դաւթի, որ ցուցանէ՝ թէ ոչ է անեղ... (Մեկնութիւն «Ամենայն չար տանջելի»-ի) – Ամենայն չար տանջելի, այսինքն՝ չարն սատանայ է և չարին գործողքն... և ընդ բանբասանաւք, որպէս սատանայ։

Ժ. 406ա-66ա Յաղագս քերականութեան համառաւտ լուծմունք։ Արարեալ ի տէր Առաքելոյ Սիւնեաց եպիսկոպոսէ, աշակերտի եռամեծի Գրիգորի քաջ հռետորի, ի խնդրոյ երկուց ոմանց ազնուականաց, նախ՝ գերիմաստ և քաջ վարդապետի Եզեկիէլի Կապանեցոյ, և երկրորդ՝ մեծահանճար, գրոց աշակերտեալ անձին Շմաւոն քահանայի, որք թախանձեցուցին մեզ յայս գործ։ Եւ մեք ըստ ջերմեռանդ խնդրոյ նոցին արարաք Լուծումն քերականութեանս՝ ի յորդորումն ուսումնականաց բանաւոր արհեստից... վասն դիւրալուր հասկանալոյ զխորութիւն բանից Քերականին

ա. 406ա-10բ Յաղագս նախերգանք քերականութեան։ Առաջին որ ասէ՝ Յաղագս քերականութեան – Նախ՝ պարտ է գիտել, զի ամենայն խորագիր ցուցանէ զասացող գրոցն...

բ. 410բ-7ա Յաղագս քերականութեան – Քերականութիւն է հմտութիւն, որք ի քերդողաց և ի շարագրաց...

գ. 417ա-22բ Յաղագս վերծանութեան քերդածաց – Քերդածաց ասէ բազմաւորական...

դ. 422բ-9բ Յաղագս հագներգութեան – Հարց. Զի՞նչ է հագներգութիւն։ [Պատասխանի]. Նախ՝ որպէս կատակն...

ե. 429բ-31ա Իսկ յաղագս վանգիցն ճառէ այժմ – Հարց. Զի՞նչ է վանգն և հեքն և փաղառութիւնն։ Պատասխանի. Վանգ է որպէս ասել՝ ա´դ, ա´զ, ա´խ...

զ. 431ա-2բ Յաղագս երկար վանգի – Հարցումն. Վասն է՞ր երկար փաղառութիւն ըստ եղանակի լինի։ [Պատասխանի]. Վասն Ը պատճառի...

է. 432բ-3ա Յաղագս յերկար վանգի – Յերկար վանգ լինի ըստ Ը յեղանակի...

ը. 433ա-4բ Յաղագս սուղ վանգի – Յետ զԲ ծայրսն ասելոյ...

թ. 434բ-5ա Յաղագս շաղաշարաց – Հարց. Զի՞նչ է շաղաշարութիւն... Պատասխանի. Նախ՝ որ բազում վանկ շաղաշարի...

ժ. 435ա-6ա Յաղագս բանի – Հարց. Ի՞ւ զանազանինո վանգ և փաղառութիւն... [Պատասխանի]. Վանկ է, որ ի մի կողմանէ ունի զձայնաւորն...

ժա. 436ա-7ա Յաղագս բանի – Հարց. զի՞նչ է բանն։ Պատասխանի. Նախ՝ Ե իրք քննելի է ի վերայ բանիս...

ժբ. 437աբ Յաղագս բառի – [Հարց]. Եւ զի՞ ասէ՝ Բայ է բառ անհոլով։ [Պատասխանի]. Որպէս բայն անհոլով բառ...

ժգ. 437բ-9ա Յաղագս բանի – Հարց. Զի՞նչ է որ ասէ. Բան է հետևակ բառի... Պատասխանի. Զհետևակն սեռ դնէ...

ժդ. 439ա-42ա Յաղագս առասութեան – Հարց. Զի՞նչ է որ ասէ. Քանի՞ է առասանութիւն։ [Պատասխանի]. Իբրև տեսակ ընդ անուանն...

ժե. 442ա-6ա Յաղագս հետևմանց անուանն – Եւ հետևին անուանն Ե իր...

ժզ. 446ա-8ա Յաղագս լծորդութեան – Հարց. Զի՞նչ է լծորդութիւն... Պատասխանի. Լծորդն կրկին է իմանալ...

ժէ. 448ա-9ա Յաղագս ընդունելութեան – Հարց. Վասն է՞ր յետ անուան... կարգեցաւ ընդունելութիւնն։ Պատասխանի. Զի ունի մասն ինչ...

ժը. 449աբ Յաղագս յաւդի – Հարց. Զի՞նչ յաւդ։ Պատասխանի. Այսինքն յօդ է մասն բանի հոլովական...

ժթ. 449բ-52ա Յաղագս դերանունութեան -– Հարց. Վասն է՞ր յայսմ տեղոջ նստաւ սա։ Պատասխանի. Որպէս անունն նախադասեցաւ բային...

ի. 452ա-3ա Յաղագս նախադրութեանց– Հարց. Վասն է՞ր աստ եդաւ նախադրութիւնն։ Պատասխանի. Նախ՝ յետ դերանուանն եդաւ...

իա. 453ա-6բ Յաղագս մակբային– Հարց. Զի՞նչ  է, որ ասէ Մեկնիչն... Պատասխանի. Այս Գ-եանս զանուան տեղին լնուն...

իբ. 456բ-8բ Յաղագսշաղկապի– Հարց. Վասն է՞ր ի վերջոյ եդաւ... Պատասխանի. Զոր աւրինակ ամենայն նիւթ...

իգ. 458բ-62ա Յաղագս առոգանութեան – Հարց. Զի՞նչ ասէ առոգանութիւնն։ Պատասխանի. Այսինքն՝ առասացութիւն...

իդ. 462ա-4ա Յաղագս ոտից– Նախ՝ թէ վասն է՞ր յետ առոգանութեան եդաւ... Պատասխանի. Այսինքն՝ զի առասանութիւնն ոտն լինի...

իե. 464ա-6ա Յաղագս խոնարհման բայից – Հարց. Վասն է՞ր զկնի ոտիցն դասեցաւ... Պատասխանի. Զի բայն մի մի ոտն է... Եւ Գ թիւն Գ դէմք է։ Այսքան առ այս։

ԺԱ. 466ա-72բ Լուծմունք Յաղագս քերականութեան։ Աւգնեա´, Տէ´ր Յիսուս և ողորմեա

-466ա-7ա [Նախերգան] – Զքերականութեան արուեստս ասեն, թէ բազումք են արարեալ ... զամենայն գրեալսն ցրուեաց, միայն այս մնաց ի Դիոնէսի ասացեալ... Իսկ մեկնեալ է... Դաւիթ... Գրիգոր Մաքիստռոս... Պլուղ... Եսայի... Ծործորեցի Յոհան... բայց այս որ կարդանք՝ Դիոնիսիսն։

ա. 467ա-8բ Քերականութիւն է հմտութիւն – Հմտութիւն ուսումն է, որ ի կարդալոյն և ի գրելոյն յառաջ գայ...

բ. 468բ-70ա Յաղագս վերլուծութեան – Քերդած, այսինքն՝ որ առաջին մարդիկ իմաստասերք բան են քերդել, յղկել, սրբել...

գ. 470ա Յաղագս ոլորակի – Թէ զի՞նչ է ասացուածք, պատմութիւն և կամ ո՞րն է խանդաղատելն...

դ. 470աբ Յաղագս կիտաց – Գտանես հայնց գիրք հին, որ չկա...

ե. 470բ Յաղագս երգութեան Կատակ – Որ զբանն հեգնեն և ծաղր առնեն...

զ. 470բ-1բ Յաղագս տառից – Բարբարիկոն, այսինքն՝ շատահագել...

է. 471բ Յաղագս վանգի – Անձայն գրերն բոլորովին ձայնաւոր գրեցին...

ը. 471բ Յաղագս յերկար փաղառութեան – Վանգ է, որ Բ կամ Գ գիր...

թ. 471բ Յաղագս սուղ փաղառութեան – Նախդիր և եզն...

ժ. 471բ-2ա Յաղագս շաղաշարաց – Որ բազում բառ և վանգ...

ժա. 472ա Յաղագս բառի – Ասաց՝ աւծ, որ յիւրմէ...

ժբ. 472ա Յաղագս բանի – Անուն՝ Պաւղոս, Պետրոս, բայ՝ եկ, բեր...

ժգ. 472ա Յաղագս անուան – Շինել, գործել բայ է։ Եւ շինողն՝ հիւսն...

ժդ. 472աբ Յաղագս բայի – Խոնարհմունք բայի, որ զԳ ժամանակն ցուցանէ...

ժե. 472բ Յաղագս լծորդութեան – Թէ բանն ղորդ չգա, զմին գիրն հան...

ժզ. 472բ Յաղագս ընդունելութեանն ... – Դաստակ՝ թրի կոթ, բուռն՝ որ բռնեն...

ժէ. 472բ Յաղագս դերանունութեան – Փոխանակ անուան...

ժը. 472բ Յաղագս նախադրութեան – Զի, թէ, ըստ...

ժթ. 472բ Յաղագս մակբայի – Հոմերոս քերդողն ի վերայ այս ցեղ պատերազմի. յայս կերպս՝ մակբայ է... մի´ ասեր, այս ամենայն//... (շար. թափուած)։

Հեղինակն անյայտ։ Ունի բարբառային ձևեր։

ԺԲ. 487ա-94ա [Ն]որին Գրիգորի աշակերտի Յոհանու մեծի Համառաւտ լուծումն Առաքինութեանց Արիստոտելի – [Զ]ի յետ Աշխարհաց գրոց։ Աստ կարգէ վասն չորից... (Հմմտ. № 58, 297ա-306ա։ Ցանկ 485բ-7ա)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

161ա Արդ, ես Գրիգոր Տարոնացի, ի վանացն Գլակայ, որ ամփոփեալ կայ իշխարքն Յովաննու Մկրտչին, և ցանկացայ իմաստութեան, և առի զհամբաւ Յովաննէս քաջ րաբունապետին, որ է աշխարհաւ Համշէնցի, ի թագաւորական ազգէ, եթէ նստեալ կայ ի գաւառն Եկեղեաց, ի դրունս Սուրբ Յակոբին և ունի աշակերտք բազում և ուսուցանէ հանգոյն նախկին վարդապետաց։ Եւ ես յուղի անկեալ եկա և մտի ի համալսարանս նորա և նստա ի յունկդրութիւն աստուածային իմաստութեան, զոր աւր ըստ աւրէ պատմէր հոգովն սրբով և տպաւորէր ի միտս աշակերտացն, և// (161բ) յետ ամի միոյ ետ հրաման ծառայիս իւրոյ, և ի նստեալ գրեցի զԼուծմունք աստուածիմաստ տառիս Դիոնեսիոսին՝ ի վայելումն իւր և ծնաւղաց իւրոց։ Ո՜վ դասք լուսերամ քահանայից և սպասաւորք բանի, որք հանդիպիք սմա աւրինակելով կամ կադրալով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր ստացող սորին՝ զՅոհաննէս  քաջ րաբունին, և զհայր աստուածային բանին և զլի զարդարեալն իմաստութեամբն տեսականաւն և գործնականաւն, և զծնաւղսն իւր. ամէն։Ընդ նմին և զփծուն գրիչս և զծնաւղսն իմ, և Աստուած յիշողացդ և յիշեցելոցս ողորմի. ամէն։

Արդ, գրեցօ Լուծմունք այս ի թվականիս Հայոց ՋԼԸ (1489) ընդ հովանեաւ Սուրբ Յակոբին և Սուրբ Սիոնին, և յառաջնորդութիւն տէր Ներսէսին, որ սիրող է դասատան և պահէ յօժարութեամբ, և Աստուած սորա վարձահատոյց լիցի. ամէն։

206բ Զմեղուցեալ գրիչս՝ զԳրիգոր Տարաւնացին, և զըստացող այսմ տառին, զՅովաննէս քաջ րաբունին, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր, ո՜վ բարեմիտ ընթերձաւղք։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1ա (ԺԸ-ԺԹ դդ.,շղագիր) Զայս գիրք, որ է Լուծմունք Դիոնէսիոսի և Մեկնութիւն քերականութեան, ստացայ ինձ ի վայելս և իմոցն ամենից, զոր և խնդրեմ, որ հանդիպիք՝ յիշեցէք ի Քրիստոս զիս՝ հանդերձ իմայնովքն, որ եմ ծառայ և միաբան Սրբոյ Էջմիածնի՝Ռէթէոս աբեղայ։

2. 495ա (ԺԸ դ.,շղագիր) Տէր Վարդանին վախմ է։

Կնքադրոշմ՝ 3ա Քրիստոսի ծառայ Ռէթէոս վարդապետ, ՌՄԽԴ (1795)։

Գրչափորձ՝ 1ա Եայ Տրդատ։ 494բ Կայփոսիւն։ 495բ Փառ բանին... Պատառիկ-պահպանակ Աա [Յաղագս առաքելոց, թէ յո՞ վիճակեցան] – Պետրոս՝ Հռոմ...

 

56

ԱՍՏՈՒԱԾԱՏՈՒՐ ՀԱՄԱԴԱՆՑԻ

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ Ի ՊԷՏՍ ՔԱՐՈԶՈՂԱՑ

Վան                                                                                                        ՌՃԾԵ-ՌՃԾԸ-1706-1709

ԹԵՐԹ՝ 224+1 (կրկ. 8). չգրուած՝ 1ա-3ա, 222բ-4բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x2+Ա-ԺԹx12 (ԺԷ 13, ԺԹ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,7x10,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 26ա)։ ՏՈՂ՝ 20 (44ա-222ա), 21-22 (4ա-43բ)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր (4ա)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մի շարք թերթեր թանաքից գունափոխուած, այլք (205-24) և կազմի կաշին տեղ-տեղ ցեցակեր, կապիչներն ու փականներն ընկած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3բ-222ա Աստուածատրոյ Համադանցւոյ իբրու բանասիրէ արարեալ Ժողովածու գիրքս ի պէտս քարոզողաց և ի զբօսանս մանկանց եկեղեցւոյ. սկսեալ ՌՃԾԵ (1706) թուին և աւարտեալ ՌՃԾԸ (1709) թուոջն ի Վան քաղաքի։

1. ա. 4ա-6ա Վկայութիւնք երանելւոյն Դիոնէսիոսի առ Տիմոթէոս եպիսկոպոս Եփեսացւոց Յաղագս երկնայնոց քահանայապետութեանց բնախօսութիւնն – Աստուծոյ թաքնութիւնն թէ զինչ երբէք իցէ, ոչ ոք ետես...

բ. 6ա-10ա Վկայութիւնք երանելւոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացոյ առ Տիմոթէոս աշակերտն Պօղոսի Յաղագս եկեղեցական քահանայապետութեանց – Տե´ս, զի մի´ արտաքս կաքավեցուսցես զսրբութիւն սրբութեանցն...

գ. 10ա-5բ Երանելոյն Դիոնէսիոսի առ Տիմոթէոս Յաղագս աստուածային անուանց –Ոչ միայն որպէս աներևոյթ և անհասանելի օրհնաբանելով զնա...

դ. 15բ-6ա Երանելոյն Դիոնէսիոսի առ Գայի միայնակեաց – Քանզի այս Յիսուսի խորհուրդն թաքուն է և ոչ միոյ բանի կամ մտաց հասանելի...

ե. 16աբ Երանելոյն Դիոնէսիոսի առ Դիմոփիլոս – Արդեօք, ո՞չ իցէ գերագոյն և քան զիմաստս անճառ ի բարերարութիւն...

2. 16բ-26բ Վկայութիւն երանելոյն Կիւրղի եպսիկոպոս[ի] ի Գրոց Պարապման՝ Բանք վասն կայծականց – Քանզի միաւորեալ անճառապէս ընդ մարդկութեանն...

3. 26բ-30բ Գրիգորի Աստուածաբանի Առ Եւնոմիացիսն – Զի սերմանէ, որ զբանս սերմանէ յամենայն միտս... (քաղուածք Ա-Ե, Է, Ժ, ԺԲ  ճառերից)։

Աստ՝ 30բ-6ա, տե´ս § 12, առանց խորագրի։

4. 36ա-40բ Բնախօսութիւնք ի գրոց Միթաֆիսիքային։ Սկիզբն է առաջինն, յորմէ այլ լինի – Սկզբանց ոմանք են ներքինք և ոմանք՝ արտաքինք... (Նոյնը՝ համառոտ, տե´ս § 10, բ)։

5. ա. 40բ-63ա Սրբոյն Գրիգորի Նարեկացոյն ասացեալ – Եւ արդ, քանզի առ բարձրեալն Աստուած յօդաւորական շրթամբք կարդաս... (քաղուածք «Մատեան ողբերգութեան» Բ-ՁԵ բաներից)։

բ. 63ա-5բ Յաղագս սրբալոյս մեռոնին, Գրիգորի Նարեկացւոյն ասացեալ – Ի ծառոյն պատճառաւորեալ անկումն անյարիր...

գ. 65բ-7բ Սրբոյն Գրիգորի Նարեկացւոյն ասացեալ Ներբողեան Խաչին – Հարեալ կոխեցի զթշնամին կենաց գործեաւս...

դ. 67բ-9ա Ներբողեան Տիրուհի կուսին, սրբոյն Գրիգորի – Որ զանհասն հրեղինաց ի հողեղէն յարկն պարունակեաց...

ե. 69ա-70ա Վասն սուրբ առաքելոց, սրբոյն Գրիգորի Նարեկացոյն ասացեալ – Խրատ միանգամայն և հանդարտք ըստ օձակոխ զարմի որդւոցն եղջերուաց...

6. ա. 70ա-8ա Տեառն Ներսեսի Հայոց կաթուղիկոսի ասացեալ, Յիսուս Որդի գրւոջ – Զենմամբ եզին պարարակին, / Որ ի խաչին պատարագին...

բ. 78ա-80բ Սրբոյն Ներսէսի կաթուղիկոսի ասացեալ, Երրորդ հատորս (=Բան հաւատոյ ոտանաւոր տաղիւ չափոյ) – Հայր է պատճառ անպատճառից, /Որդւոյն ծննդեամբ, Հոգւոյն բղխմամբ...

գ. 80բ-1ա [Ի բանն հաւատոյ վասն անեղին և եղելոց, բարառնաբար ի դիմաց հայկական տառից չափաբերմամբ ոգեալ ի Ներսիսէ] – Ի Յոհաննէ ուսեալ զայս բան, /Որ որոտաց յԱւետարան...

7. 81ա-95ա Երանելի սրբոյն Յոբայ նահապետին ասացեալ – Բան. Զօրութեանմբ հանդարտեցոյց զծով... Մեկնութիւն. Վասն Քրիստոսի ասէ, յորժամ ննջէր ի նաւին...

8. 95ա-8ա Մարգարէն Դաւիթ ասացեալ է խոր օրհնութիւնք աստիճանաց – Իբր թէ օրհնութիւնք զանազան աստիճան առաքինութեանց...

9. 98բ-104ա Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչի ասացեալ – Զի թէպէտ մեռանիմք, կենդանի եմք...

10. ա. 104ա-5բ Ի Պեր[ի]արմինաս ԻԸ ճառն – Է ինչ միշտ ներգործութեամբ որպէս Աստուած...

բ. 105բ-6բ Ի Գիրս Մեթաֆիզքային – [Ս]կզբանց ոմանք են ներքին, ոմանք՝ արտաքին...

գ. 106բ-9բ Աստուածաբանի գրոց – Ճանաչելեաց ոմանք են ներքոյ բանականի...

դ. 109բ Ի Գիրս Մեթաֆիզիքային – Սկիզբն է առաջին, յորմէ այլ լինի և քանիս բաժանի. Ա. Սկիզբն պատճառական...

ե. 109բ-13ա [Յաղագս իրողութեանց նախադասութեան] – Նախադասութիւն իրողութեան են Դ. է, զի՞նչ է, որպիսի՞ ինչ է, վասն որո՞յ է...

զ. 113ա-5բ Հաւաքմունք ի Սահմանաց գրոց – Որք մի անգամ իմաստութեան տենչան բանից...

է. 116աբ Պորփիւր գրոց – Խորագունիցն ի բաց կալ խնդրոյ...

11. 116բ-34բ Ժողովածու այբուբենից – Աբրահամ երկիր եպագ հրեշտակաց, ըստ որում երևեալ մարմնով իբրու կերպարանօք երևեցուցանէին զԵրրորդութիւն սուրբ...// Քրիստոնեայ՝ ասի որ ի Քրիստոսէ... առ ի նմանութիւն Քրիստոսի մեղաց մեռանի։

Մեկնութիւն աստուածաբանական, իմաստասիրական, քերականական և այլ բառերի ու հասկացութիւնների՝ Ա-Ք (խախտումներով)։

12. 134բ-9ա Հաւաքմունք աստուածաբանութեան։ Յաղագս թէ է՞ Աստուած – Հաւատն վկայէ, Գիրք վկայեն, արարծք վկայեն... (կրկ. 30բ-6ա)։

13. 139ա-94ա [Հաւաքմունք յԱստուածաշունչ գրոց]։ Յաղագս ագահութեան – Որ յուսայ ի մեծութիւն, այնպիսին կործանեսցի (Առակ, ԺԱ, 28)... Եւ տեսի զաթոռ սպիտակ... և տեղի ոչ գտաւ նոցա (Յայտն., Ի, 11)։

14. 194ա-222ա [Վկայութիւնք յԱստուածաշունչ գրոց] ։ Վկայութիւնք ի Յոբ գրոց – Մերկ իսկ եկի ես յորովայնէ մօր իմոյ (Ա, 21)... և յիշեաց Տէր զանօրէնութիւնս նոցա (Յայտն., ԺԸ, 5)։ Վերջ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

3բ (Տե´ս անուանաթերթը)

Կնքադրոշմ՝3ա Աստուածատուր վարդապետ։

Գրչափորձ՝ 2բ Նաւապետ։ 224բ [զկործան]ե[ա]լս նորա և զյատակեալս ն[որա] վեր[ստին] (Ամովս, Թ, 11)։

 

57

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ
Աւագ վա՞նք                                                                                                                              ԺԵ-XV

ԳՐԻՉ՝ Ռըստակէս Սեբաստացի, անանունք։

ԹԵՐԹ՝ 320. չգրուած՝ 57ա-8բ, 311ա, 317ա-20բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Եx12 (Ե 10)+Ա-ԺԹx12 (Ա, Ը 11, Դ 20)+Ա-Բ (Է և Ը պրակների միջև)x12 (Ա 8)+1x6։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (ԺԸ դ. յաւելում՝ 57-8, 311-20)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13,7x9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 36ա, նօտրգիր ԺԵ դարի՝ 25բ-7ա, 59ա-66ա, 100ա-9բ, 203բ-38բ, 306ա-10բ, նմուշ՝ 60ա, ԺԷ դարի՝ 56բ, ԺԸ դարի՝ 311բ-6ա)։ ՏՈՂ՝ 25-29 (տեղ-տեղ՝ 23-48)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ բազմագունի շերտազարդ մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ 4+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 1ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. խոնաւութիւնից մի շարք թերթեր մասնակիօրէն գունափոխուած։ Կազմի եզրերն ու թիկունքը մաշուած, փականներն ընկած, Ա փեղկի տախտակը կոտրուած, դռնակի աստառը մաշուած։ Նախկինում մի քանի անգամ վերանորոգուած։

ԾՆԹ. Տեղն ու ժամանակը հմմտ. № 5118, գրուած 1412-ին Աւագ վանքում նոյն Ռըստակէս գրչի ձեռքով։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-56ա Եսայի վարժապետի (Նչեցւոյ) Համառ[օտ] լուծութիւն Դիոնէսիոսի – Բան. Ամենայն տուրք բարիք և ամենայն պարգևք կատար[եալ]։ Լուծմունք. Զհոգևոր բարիսն, զշնորհս և զիմաստութիւն ի Հօրէն լուսոյ է... Բան. Եւս տակաւին։ Լուծմունք. Այս դեռևս կարաւտ է միտքն ի ձեռն զանազանից և բազմաց նշանաց ի պարզն կոյս և յանդողդոջն գիտութիւնն առաջնորդել։

Բ. 59ա-159ա Եռամեծին Յովհաննու Որոտնեցոյ Հայոց փիլիսոփայի և վարժապետի Լուծմունք Պարապմանց գրոց (Կիւրղի Աղէքսանդրացւոյ)՝ արարեալ ի խնդրոյ աշակերտաց։ Հաւաքեալ երկասիրութեամբ Գրիգորի վարդապետի՝ աշակերտի նորին։ Աւգնեա, Յիսուս

Տե´ս ձեռ. № 476, 368ա-450ա. Ցանկ/չիք։ §1/59-152ա (110աէջի 5-րդ . 6-րդ տողերի միջև 1 պրակ բաց է թողնուած, ապա այլ ձեռքով ընդօրինակուած և նշումով ներդրուած. կարդալ՝ 99բ, 110ա, 100ա-9բ, 110ա)։ 1/152ա-9ա։ Յիշատակարան Գրիգորի Տաթևացւոյ՝ 159աբ (ունի ոճական տարբերութիւններ)։

Գ. 160ա-71բ [Քաղուածք ի Հարանց Վարուց և յառակաց]

ա. 160ա Գրեալ է ի Վարս Հարանց, թէ՝ Ծէր ոմն ետես բացեալ զդժոխս...

բ. 160ա-2ա Գրեալ է ի պատմութիւնս թագաւորաց, թէ՝ Թագաւոր ոմն շինեաց գեղեցիկ դարպաս...

գ. 162ա Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Ազգն ֆռանգաց, մանաւանդ մեծատունքն նոցա յորժամ կամին բաթ խորովել...

դ. 162աբ Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Դ արք յոյժ փարթամացեալք ի շահակերութենէ...

ե. 162բ-3ա Ասի յառակաց, թէ՝ Գուսանն Նաւասարդի աւրն յիւր տանն հանդիպեցաւ...

զ. 163ա Ասի յառակաց, թէ՝ Զաղուեսն բռնեալ կենդանի քերթեցին...

է. 163ա Ասի յառակաց, թէ Անկղի բոյնն առանց ոսկր չլինի...

ը. 163ա Ասի յառակաց, թէ՝ Այր մի զկինն իւր ծեծեց...

թ. 163ա-4ա Ասի յառակաց, թէ՝ Դանիշման մի կամեցաւ ի հաճն գնալ...

ժ. 164ա Ասի յառակաց, թէ՝ Ի միում աւուր ոչխարն վազեց ի յառուին յայնկոյս...

ժա. 164ա Ասի յառակաց, թէ՝ Մժեխն ի յԱստուած գանգատ գնաց...

ժբ. 164ա Վասն պահոց – Ասի ի բժշկա[կա]ն վարդապետաց, թէ՝ Շինական ոմն էհաս ի թագաւորութեան...

ժգ. 164ա Դարձեալ ասեն, թէ՝ Առիւծն յորժամ մի անգամ կուշտ ուտէ...

ժդ. 164ա Դարձեալ ասեն, թէ՝ Մեղուքն սակաւ ուտեն ի մեղրէն...

ժե. 164ա Դարձեալ ասեն, թէ՝ Է կենդանի ինչ, որ կոչի գիլսորամ...

ժզ. 164բ Դարձեալ ասեն բժիշկ[ք], թէ՝ Բնութեամբ է, զի մանուկն լալով ծնանի...

ժէ. 164բ Դարձեալ ասեն ի բնախաւս արանց, թէ՝ Աւձն յորժամ տկարանայ...

ժը. 164բ-5ա Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Կայր պարոն մի խիստ անողորմ...

ժթ.165աբ Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Էր տանուտէր մարդ մի, որոյ էին երիս որդիս...

ի. 165բ-6ա Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Էր այր մի և ունէր Բ որդիս և ունէր գանձս...

իա. 166աբ Ասեն բնայխաւսքն վասն արագլին, թէ՝ Յորժամ ձերանայ կամ տկարանայ...

իբ. 166բ Ասի ի պատմութեանց, թէ՝Էր թագաւոր ոմն և ունէր երիս որդիս...

իգ. 166բ Ասի ի պատմութեանց,թէ՝ Այր ոմն ունէր որդի մի, և ըմբռնեցաւ ի գողութեան...

իդ. 167աբ Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Թագաւոր ոմն գնայր զաւրօքն զճանապարհս իւր...

իե. 167բ Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Բ զինուորք յոյժ նախանձ ունէին ընդ միմեանս...

իզ. 167բ-8ա Ասացեալ են իմաստնոց և բնայխօսից, թէ՝ Ոք զայլ ոք խոցեալ և սպանեալ իցէ...

իէ. 168ա Եղև հարցումն ի մէջ իմաստնոց ոմանց, թէ՝ Ո՞րն է յանդամոց մարդկան առաւել վնաս գործէ հոգոյն...

իը. 168ա Ասի յառակաց, թէ՝ Շունն ուսուցանեն կուրաքաշ առնել կոյր մարդոյն...

իթ. 168աբ Գրեալ է Վարս Հարանց, թէ՝ Սուրբ հայր մի տեսեալ զմի ի դիւացն...

լ. 168բ-9ա Վասն որք ոչ յագին անցաւորաւքս ամենայնի – Գրեալ է ի Վարս Հարանց, թէ՝ Ետես ոմն հայր տեսիլ...

լա. 169ա Վասն ծայրատ սաղմոսաց առակ – Ասեն, թէ՝ Հայր ոմն տեսեալ զսատանայ...

լբ. 169աբ Վասն պատուականութեան հաւատոց քրիստոնէականի – Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Էր թագաւոր մի և ունէր բազում ճոխութիւն...

լգ. 169բ Ասի յիմաստնոց,թէ՝ Իմաստուն վաճառականք յորժամ երկնչին յաւազականց...

լդ. 169բ-70ա Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Ոմն եկն առ Աղէքսանդր թագաւորն, որ էր յոյժ առատ...

լե. 170ա Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Ոմն տանուտէր ի քաղաքն Կոստանդնուպաւլիս...

լզ. 170ա Վասն խրատողաց առաջնորդաց և ինքեանք ոչ առնեն – Ասեն, թէ՝ Խեցգետինն խրատէ զձագս...

լէ. 170աբ Վասն չար սովորութեանց – Ասի ի պատմութեանց, թէ՝ Մանուկ ոմն առնէր գողութիւն փոքր-փոքր...

լը. 170բ-1ա Վասն ժրութեան և խոստովանութեան – Եւ աստ գիտելի է, զի իմաստունք աւրինակ բերեն ժրութեանն, և ասեն, թէ՝ Աւազան մի, որ կոչի Տիգրիս...

լթ. 171աբ Յաղագս կախարդութեան – Գրեալ է ի Վարս Հարանց, թէ՝ Ի ճանապարհին Հռոմայ... և ազատի ի ծառայութենէ նորա։

-¬171բ Զցորեանն ի լաւ արտէ չգովեն, այլ զայն գովեն, որ լաւ հաց լինի։ Նոյնպէս զմարդն զայն չգովեն, որ փարթամ լինի... այլ զայն մարդն գովեն, որ բնութեամբն է բարի... որպէս զեղբայրս մեր՝ հեզահոգի զտէր Սարգիս սպասաւոր բանի։

Դ. 172աբ [«Ծաղկաքաղ մեկնութիւն ի լուսաւոր բանից արդիւնական վարդապետին Յոհաննու Որոտնեցոյ՝ հաւաքեալ աշխատասիրութեամբ Գրիգորի աշակերտին նորին, ի բանից Եսա[յ]եայ մարգարէի։ Աւգնեա, Հոգի Սուրբ – Հարց. Զի՞նչ է որ ասէ, թէ Տեսիլ Եսայեայ... թէ յաւուրս յետինս». № 5871, 61ա-110ա] յայտնի ի լեառն Տեառն և տուն Աստուծոյ... յիրաւի ասէ մարգարէ, թէ եղիցին առակ նշաւակի ազգակցաց իւրոց։ Յորմէ զերծուսցեն մեզ ողորմածն բնութեանս մերոյ Աստուած (հատուած ԿԶ գլխից)։

Ե. 173ա-310բ [Յովհաննու Որոտնեցւոյ Մեկնութիւն Չորեքտասան թղթոցն Պօղոսի]

ա. 173ա-7բ [Դ]արձեալ հաւաքումն նորին եռամեծի իմաստասիրի և տիեզերահռչակ րաբունապետի Յովհաննու Որոտնեցո՝ Յառաջաբանս Պաւղոսի համառաւտ և պայծառ տեսութիւն – [Բան. Ը]նդ ուսումնասէր և փոյթ։ Լուծմունք. Եւթաղ գրէ առ ճգնաւոր ոմն Աթանաս անուն...

բ. 178ա-204բ [«Մեկնութիւն համառօտ և լուսաւոր ի Հռոմայեցւոց թղթոյն Պաւղոսի գլխա[ւոր]աւրէն յեղանակաւ արարեալ Յոհաննու եռամեծ հռետորին և տիեզերալոյս րաբունապետին Հայոց՝ ի խնդրոյ բանասիրաց ոմանց նորին աշակերտելոց անձանց – Բան. Պ». №5169, 212ա] օղոս ծառա։ Մեկնիչ. Թէ վասն է՞ր սա միայն ի թուղթս իւր զանուն իւր գրեաց...

204բ «Յայս տեղս Ա թուղթ թող Նախերգանի»։

գ. 205ա-25ա [Համառօտ տեսութիւն Առաջին Թղթոյն Կորնթացւոց] – Հարց. Զի՞նչ է, որ ասէ ի Կորնթացւոց Առաջին թղթոյն. Ասդ (ազդ) եղև ինձ... Պատասխանի. Երկու յեղանակք են բամբասանաց...

դ. 225ա-50ա Համառաւտ տեսութիւն Երկրորդ Թղթոյն Կորնթացւոց։ Աւնեա´, Սուրբ Հոգիդ։ [Բան. Պ]աւղոս առաքեալ և Տիմոթէոս եղբայր – Հարց. Վասն է՞ր աստ եղբայր և այլուրորդի անուանէ։ Պատասխանի. Զի ի Կորնթոս գնաց...

ե. 250աբ Թուղթ Կորնթացոոցն քահանայիցն առ Պաւղոս առաքեալ – Ստեփանոս և որ ընդ նմա իրիցունք...

զ. 250բ-2ա Առ Կորնաթացիս Երրորդ – Պաւղոս կալանաւոր...

է. 252ա-3ա Գլուխ[ք] Երրորդ Թղթոյն [Կորնթացւոց] – Նախ՝ Յետ սկզբանն Վասն ի կուսէն ծննդեան... (ցանկ)։

ը. 252բ-3ա Թուղթ Կորնթացոց քահանայիցն առ Պաւղոս առաքեալ – Ստեփանոս և որ ընդ նմա երիցունք...

թ. 253աբ Պատճառք Երրորդ Թղթոյն Կորնթացոց՝ Եփրեմի ասացեալ – Կորընթացիքն յետ միաբանութեան իւրեանց...

ժ. 253բ-4բ [Մեկնութիւն Թղթոյն Կորնթացւոց քահանայիցն առ Պաւղոս առաքեալ - Բան]. Ստեփանոս և այլն... Մեկնութիւն. Ոչ ճշտութեամբ ի քէն լուաք...

ժա. 254բ-7ա [Մեկնութիւն] առ Կորնթացիս Երրորդ [Թղթոյն Պաւղոսի առաքելոյ - Բան]. Պաւղոս կալանաւոր։ Մեկնութիւն. Ոչ վասն այլոյ ինչ իրաց...

ժբ. 257ա Սրբոյն Եփրեմի Պատճառ Գաղատացոց Թղթոյն – Գաղատացիք աշակերտեալք ի Պաւղոսէ...

ժգ. 257ա-8ա Սրբոյն Յոհաննու Ոսկէբերանի ասացեալ պատճառ Գաղատացոց թղթոյն – Բազում սաստիւ լի էր սկիզբն թղթոյս...

ժդ. 258ա-81ա [Մեկնութիւն Գաղատացւոց Թղթոյն - Բան]. Պաւղոս առաքեալ ոչ ի մարդկանէ... Մեկնութիւն. Որպէս ասաց ի խաբեբայքն...

ժե. 281բ Պատճառ Թղթոյն Եփեսացոց, սրբոյն Եփրեմի ասացեալ – Եփեսացիք աշակերտեալ աւետարանչին...

ժզ. 281բ-2ա Յոհանու Ոսկեբերանի Պատճառ Թղթոյն Եփեսացւոց – Եփեսոս մայր քաղաքաց է Ասիացոց...

ժէ. 282ա-305բ [Մեկնութիւն Եփեսացւոց Թղթոյն - Բան]. Պաւղոս առաքեալ... կամաւքն Աստուծոյ։ Մեկնիչ. Ահաւասիկ զկամօքն Աստուծոյ...

ժը. 306ա-10բ ՅԵբրայեցոցն հարցմունք։ Աւգնեա, Յիսուս – Հարց. Վասն է՞ր Պաւղոս զԲանին մարմնանալն մուտ կոչէ... Պատասխանի. Յիրաւի, Տէր մեր ելս կոչէ... աղաչեր նա վասն խա[չհանուացն... զի վարձք ձեր բազում։ № 1233, 260բ-3բ]։

Զ. 311բ-6բ [«... Ի Յորդորակաց Սարգիս գրոցս». №4505, 168ա] – Եւ մեք զայս ամենայն գիտելով, սիրելիք, զգուշասցուք... պատր (պարտ) է պատրաստեալ արժ[ան]ա[ւ]որք գտանիմ[ք] ի փառս ամենասուրբ յԵրրորդութեանն (կցուած ԺԸ դ. վերակազմելիս)։

Է. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԷ դ.]

ա. 56բ [Յե]լանելոյն Ադամա ի դրախտէն մինչև ի կատարած աշխարհի – Կալ ամէն ամսէ մի մասն և շինէ աւր... և հունձք են։

բ. 56բ Գիւտ գրոյն այսպէս արայ- Տես, թէ առաջաւորն Յունվար է Ժ... Գիր է տարոյն։

գ. 56բ [Կաֆա] – Ասեմ քեզ զրուց Մուսէ /Յարքաչէ մերոյ հզաւրէ,/Ինձ և քեզ գնալ ասէ (այսքան)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

22բ Ո՛վ պատուական եղբարք սիրալի, յիշեա զմեղօք գծողս ի լի, և անմեղադիր լեր, զի ընդ լուսով ճրագին գրեցի։

171բ... որպէս զեղբայրս մեր՝ հեզայհոգի զտէր Սարգիս սպասաւոր բանի։

172բ Արդ, ես՝ Ռըստակէսս Սեբաստացի, օրինակեցի զԾաղկաքաղ մեկնութիւնս սակաւուք մարգարէին Եսայեայ ի տեառնէս իմոյ և վարժապետիս  մեծիս Գէորգեա, զոր էր հ[աւ]աքեալ համշիրակ սորին՝ պետն հրաշալի Գրիգոր անուն՝ արթուն զուարթուն, ի լուսաւոր բանից տեառն իւրեանց և վարժապետին Յոհաննու Որոտնեցոյ, որոց յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի, և դասակից և պսակակից լիցի առաջնոցն սրբոց, և աղօթիւք նորին և սոցանց տացէ Տէր Աստուած զխնդրելին մեր։ Արդ, և այսպէս էր յօրինակն պիտանութիւն սորին, ի բեմասացութիւնս և ի քարոզս բանի և ի կարգս զրուցաց։ Զի թէ իցէ ինչ ըստ ձերում ախորժակաց՝ Տեառն շնորհք, և նոցունց, զոր երկամբք հաւաքեալ են, իսկ դպակասն ի կոնդիլէ մերում տկարութեանս ներել աղաչեմ, որ և մարդասիրեալ եղբայրական խնամաւք, կաթիք մի ցօղոյ աղօթից ձեր իջցէ յոսկերս իմ և լուասցէ զբազմաշարաւ ապականութիւն հոգոյ և մարմնոյ իմոյ և զծնողացն իմ և եղբարց՝ զներելիսն և զմահացուսն։ Եւ ձեզ յիշողացդ և մեզ յուսողացս առ հասարակ վայելեսցի յոյս հանդերձեալ փառացն ի Քրիստոս Յիսուս Տէր մեր։ Արդ, աղերսեմ, որք ընդաւրինակէք, գրեսջիք և սակաւ յիշատակս մեր, զի և դուք գրեսջիք ի դպրութեան կենացն. ամէն։

182բ Ո՛, դառն ժամանակիս։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1բ (ԺԵ-ԺԶ դդ., բոլորգիր) Լուծմունքս Դիոնէսիոսի, զոր արարեալ է // (2ա) Եսայի վարժապետին, յիշատակ է Կարապետ վարդապետին ի դուռն /// (կարելի է կարդալ՝ «Վարագայ Սուրբ Նշանին»)։

305բ (Նոյն ձեռքով) Լուծմունքս և Համառաւտ մեկնութիւնս Պօղոս գրոցս, զոր արարեալ է Յոհան Որոտնեցին, յիշատակ է /// (կարելի է կարդալ՝ «Կարապետ վարդապետին ի դուռն Վարագայ Սուրբ Նշանին»)։

2. 59ա (ԺԷ դ., նօտրգիր) Գիրքս այս Լուծմունք Դիոնէսիոսի, Պօղոսի և Կիւրղի, որ է Պարապմանց///

159բ (Նոյն ձեպքով, եղծուած) Ի գրեանց Սուրբ Յոհաննու վանից։

3. 204բ (ԺԷ դ., այլ նօտրգրով) Դարձեալ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զտ[էր Պետրոսն և զիւր որդին՝ զՄխիթար սարկաւկագն, և զԻսահակն///

4. 171բ (ԺԷ դ., այլ նօտրգրով) Հոգի զտէր///

5. Դբ (նօտրգիր) թվին ՌՃՀ և Զ (1727)-ին Յուլիսիս ի Ժ և Դ-ին ես [տէր] Մարտիրոսս ձե[ռն]ադրեցայ աբեղայ ի Մանիսա Սուրբ Սիօն եկեղեցին։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

 

58

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 315-1 (թռիչք՝ 77). չգրուած՝ 312բ-5բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԶx12 (ԻԴ, ԻԵ 13)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,8x11,3։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 82ա)։ ՏՈՂ՝ 21-23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ շերտաւոր մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 195բ։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ քերծուած, եզրերը մաշուած, Ա փեղկին խոշոր սև բիծ, կապիչներն ու ճարմանդներն ընկած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-148ա [Գրիգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ Առ որս ճառք]

Տե´ս ձեռ. № 61, 3ա-205բ. Ցանկ/չիք։ §ա/1ա-6ա (անխորագիր)։ բ/6ա-12ա։ գ/12բ-24բ։ դ/24բ-36ա (24բ «Նիւսացուն ասացեալ է ճառս, և Աստուածաբան իւր գիրս առե[ա]լ է»։ ե/36ա-48ա («երրորդ» փխ. «երկրորդ»)։ զ/48ա-63բ։ է/63բ (անխորագիր)։ ը/84բ-93ա (չիք կից «Յանդգնութիւն հերետիկոսաց...» և Յիշատակարան Ներսիսի Կլայեցւոյ)։ թ/93ա-9բ։ ժ/99բ-102բ։ ժա/102բ-9բ։ ժբ/109բ-23ա։ ժգ/123ա-34բ։ ժդ/134բ-41ա։ ժե/141ա-8ա։ Չունի գլխակարգութիւն։

Բ. 148բ-95ա Համառօտ Լուծմունք [Գրիգորի] Աստուածաբանին ի լուսաւոր բան[ից] արդիւնական վարդապետի Յոհաննու Որոտնեցոյ, մականուն՝ Կախեալ ի սէրն Աստուծոյ, հաւաքեալ աշխատասիրութեամբ աշակերտի նորին՝ Գէորգեա Երզնկացոյ։ Աւգնեայ ինձ, յԱստուած, յԱստուած Յիսուս։

Տե´ս ձեռ. № 61, 209ա-75բ. §ա/148բ-52ա (անխորագիր)։ բ/152ա-6բ։ գ/156բ-71ա։ դ/171ա-80ա։ ե/180ա-91ա (անխորագիր)։ զ/191ա-5ա (անխորագիր։ Չիք սկզբից՝ «Կամիմք ուսանել...» և վերջից՝ «Բան. Կամ վասն անտեղի կարճամտութեան...»)։

Գ. 195բ-292ա Պատճառ համառօտ [և Լուծմունք] Առ որս բանի[ւ] են պաճուճեալք

ա. 195ա-205բ Գրիգորի Աստուածաբանի Առ Եւնոմենիանոսն – Յետ մահուան մեծին Կոստանդիանոսի, բաժանի թագաւորութիւնն նորա... Առ որս բանիւ են պաճուճեալ բանս։ Լուծմունք. Ոչ առ տգետս...

բ. 205բ-15բ Նորին Յաղագս հաւատոյ – Յառաջնումն ճառին հանդիսացաւ ընդ[դ]էմ չարափառաց... [Յ]որժամ տեսանեմ զլեզուագարութիւն... Լուծմունք. Զորս և առաջնումն ճառին...

գ. 215բ-37ա Նորին Յաղագս յՈրդոյ. բան յառաջին – Յառաջնումն ճառին էլոյծ զընդդիմաբանիցն... Զորս ինչ ոք ասիցէ... Լուծմունք. Սկիզբն բանիս երկդիմի...

դ. 237ա-9բ Առ այնոսիկ, որ ասեն՝ եթէ մեծ է Հայր քան զՈրդի – Ի ճառիս յայսմիկ բազմադիմի նշանօ ցուցանել...

ե. 239բ-61բ Նորին Յաղագս Սուրբ Հոգոյն ասի – Արդ, որ յաղագս Որդոյ բանն է այսքան... Արդ, այսքան բօականապէս...

է. 261բ-6բ Նորին Յաղագս աստուածաբանութեան – Յառաջնումն ճառին և յերկրորդին... Եւ արդ, վասն զի մաքրեցաք բանիւք... Լուծմունք. Ցուցաք և բանիւ...

ը. 266բ-9բ Յաղագս աստուածաբանութեան առ Արիանոսն – Ի ժամանակի, որում կոչեցեալ եղև նա ի Կոստանդնուպօլիս... Որք զաստուածութիւն չափեն... Լուծմունք. Ասեն թէ՝ Աստուած անչափ է...

թ. 269բ-71բ Նորին Առ Կլոդոնիոս – Կլոդոնիոս քորեպիսկոպոս էր...

ժ. 271բ-3ա Առ Կլոդոնիոս ա[սէ] – Յորժամ զգուշացոյց զԿլոդոնիոս... Առ որս անմտագոյն նոցա յաղագս օրինացն։ Լուծմունք. Արդ, զոր հարցեալ էր...

ժա. 273ա-4բ Ի մարգարէ[ակ]ան բանն.  Յորովայն իմ ցաւէ – Որովայն զհոգին ասէ...

ժբ. 274բ-81ա Յաղագս բարեկարգութեան – Յոլովք ի տգիտաց ընդ վայրաքննինքն... Վասն զի եկիք ի տունս։ Լուծմունք. Տօն էր մարտիրոսաց...

ժգ. 281ա-3բ Խաղաղական յետ լռութեան – Մերձ ի թագաւորաբնակ քաղաքն էր... Արցակէ ինձ լեզուս։ Լուծմունք. [Յ]օժարութիւն սրտիս խօսել տայ...

ժդ. 283բ-7ա Խաղաղական երկրորդ – Այժմ եթէ զի՞նչ ի խաղաղութիւն... Ջերմ է նախանձ։ Լուծմունք. Զհոգևոր սէրն ասէ...

ժե. 287ա-92ա Խաղաղական երրորդ – Եւ յաղագս նորին իրի... Խաղաղութիւն սիրելի իմ։ Լուծմունք. Ոչ միայն անուանի... զամենայն բանս բերանոյ իմոյ։ Եւ Քրիստոսի փա՛ռք յաւիտեանս. ամէն։

Դ. 292բ-6բ Սկսացաք ասել զայս բանս («Արիստոտէլի Յաղագս Առաքինութեանց գրեալ առ Աղէքսանդր թագաւոր». № 126, 166ա) – Գովելի են գեղեցիկքն և պարսաւելի՝ գարշելիքն... ամենայն ասացելոցդ ներհականք, որք են ի պարսաւելեացն։ Ալելուիեայ, ալելուիեայ։

Ե. [Գրիգորի Տաթևացւոյ Լուծմունք Առաքինութեանցն Արիստոտէլի]

-297աբ Այս ինչ է ի Լուծմունս Առաքինութեանց – Նախ՝ կարգն յետ Աշխարհաց գրոց... Եւ թէ որպէս ետ մեզ։ Այքան առ այս։

297բ-306ա Նորին Գրիգորի աշակերտի Յոհանու մեծի Համառաւտ լուծումն Առաքինութեանցն Արիստոտ[է]լի – [Բան]. Զի յետ Աշխարհաց գրոց։ Լուծմունք. Աստ կարգէ վասն չորից. նախ՝ զի և այս թու[ղ]թ է առ Աղէքսանդրոս... բարուական, տնտեսական և քաղաքական առաքինութեանց։ Ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր,որում փա՜ռք... յաւիտեանից. ամէն։

Զ. 306բ-8բ Զի՞նչ է, որ ասէ Պաւղոս. Դուք Քրիստոսի, Քրիստոս՝ Աստուծոյ։ Ասաց,թէ ամենայն ինչ վասն ձեր է... – Ցուցանէ, թէ Քրիստոս վասն ձեր արար, որ և նա զՀօր կամսն կատարեաց ... և այլք ասեն թէ ձեռագիր ետ Ադամ սատանայի, և չէ ստոյգ։

Է. 309ա-12ա [Հարցմունք և պատասխանիք իմաստասիրականք - Հարց]. Զի՞նչ է սահման։ Պատասխանի. Սահման է յայտնիչ բնութեան ենթակային... (ապա՝ յաղագս «շարամանութեան», «կարելիութեան», «շարժման» և այլն) որ ոչ գիտէ զսահմանն, վրիպեաց ի այնցանեաց ամենեցուն, որք հետևիլ բնօորեցան նորին իրի։

Յիշատակւում է «Տրամաբանութիւն» Դիտէոսի (311ա)։

Ը. 312ա [Նախերգան Ստորոգութեանն Արիստոտէլի] – Ստագիրացի էր Արիստոտել, ի Թիրակաց, ի Քաղկիդ գաւառէ... Առասպելաբարի՝ թէ ոսկերս նորա գտին պարս մեղուաց... տարեալ թաղեցին ի տեղոջն յԱրիստոտելիկս։ Ասի, ասի, ասացաք։

№ 126-ից (175ա-6բ) համառօտ և տարբեր։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

195ա Զմեղսամած գրիչս յիշեցէք, ո՜վ իմ սիրելիք, Հայր մեղիւ։

292ա Ո՜վ պատուաըան ընթերցօղ, զմեղուցեալ գրիչս յիշեայ և ասայ Հայր մեղաիւ Աստուած ողորմի, որ Աստուած քո հոգուտ ողորմի։ Ասացէք Հայր մեր...

59

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԳ-ԺԴ-XIII-XIV

ԳՐԻՉ՝ Յոհաննօս Եզնկայեցի։

ԹԵՐԹ՝306. չգրուած՝ 158բ, 207բ, 241բ, 306աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԲx16 (Ա, Ժ 15, ԺԱ-ԺԳ, ԺԹ-ԻԱ 12, ԺԴ 13, ԺԸ 10, ԻԲ 5)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,4x12։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 159ա)։ ՏՈՂ՝ 32։ ԿԱԶՄ՝ սև կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, թուղթ, մասն աստառի։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Գոյներ՝ սև։

ՎԻՃԱԿ՝ 1-9, 302-6 ցեցակեր, խոնաւութիւնից տեղ-տեղ գունափոխուած, եզրահատումից պրականիշ տառերն ու լուսանցազարդերը վնասուած, կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-4ա [Լուծմունք Վեցօրէից Բարսղի Կեսարացւոյ]

Տե´ս ձեռ. № 55, 3ա-11բ. «Պատճառ», §ա/թափուած։ բ-թ/ 1ա-4ա (սկ. «Զբանն, որ հետ առաջնոյն կայ ասէ...»)։

Բ. 4ա-9ա [Պատճառք և Լուծմունք գրոցն Գրիգորի Նիւսացւոյ]

ա. 4աբ Ի Նիւսացին (=Մեկնութիւն ԺԴ բանին Խօսք յինն երանութիւնն գրոց) – [Բան]. Եկն և ի մեզ հոգևոր խրախճան։ Լուծմունք. Սովոր են մարդիկ, որ կարգաւ զմիմիեանս պատուեն... անհաւատքն պիտի գան և հաւատան, մարգարէանա[ն]։

բ. 4բ-7ա Վասն Կուսութեան գրոցն (=Պատճառ և Լուծմունք) – Բարսեղ և Աստուածաբան պատշաճ համարեցին գովել զկուսութիւն... [Բան]. Բազմաց կանխաւ եղև կուսութիւն. Լուծմունք. Պատուասէր մարդիկ, որ կամեցան... երբ ինքն կենդանի մեռեալ մեղացն։

գ. 7ա-9ա Բանք Ժողովողի (=Պատճառ և Լուծմունք Մեկնութեան Ժողովողին գրոց) – Ասացեալ է ստուգապէս, եթէ Նիւսացւոյ է բանս... [Բան Ա – Բան]. Զոր օրինակ մանկանցն կրթութիւն։ Լուծմունք. Զինչ տղայքն որ կու կրթին յիմաստս... զժամանակս և զգալիքս իմացիր։

Գ. 9բ-42ա [Պատճառք և Լուծմունք գրոցն Փիլոնի Եբրայեցւոյ]

1. 9բ-11ա Յաղագս Յունանու – [Բան]. Այնոցիկ, որ զմարգարէսն ընթեռնուն։ Լուծմունք. Մարդիկ, որ կարդան զմարգարէսն... Լուծմունք. Թէ զայն ասէ, որ մատամ[բ]ք վիճակ արկին։

2. ա. 11ա-4բ Յաղագս Նախախնամութեան Փիլոնի առ Աղէքսանդրոս։ Բան Ա – Անզեղջ է Աստուած, որ ար[ար] զմարդն բանական... [Բան]. Յորժամ զյաղագս նախ[ախնմութեան]։ Լուծմունք. Դու առաջի արկեր...

բ. 14բ-21ա Բան երկրորդ – [Բան]. Այգ դեռևս խորին։ Լուծմունք. Առաւօտ խորին դեռևս...

3. 21ա-5ա [Բան ունել և անասուն կենդանեացդ] – Լուսիմաք. Քանզի, ո՜վ պատուական Փիլոն, յերից յ։ Լուծմունք. Վասն Գ պատճառի Աղէկսանդրու բանք զիս առ ինքն է ձգել... պարսաւանս արկանել ի վերայ անհոգալեացն, այս չէ պատեհ։

4. ա. 25ա-33ա Փիլոնի Այնոցիկ որ ի լինելութիւն խնդրոց և լուծմանց։ [Բան չորրորդ] – Մեկնութիւն ի վերայ այնոցիկ, որ ընդ լինելութեամբ են և եղականք... [Բան]. Եւ երեւեցաւ Աստուած Աբրահամու։ Լուծմունք. Ըստ ճառին յայտնի է. որ չար կեանս ստացաւ իւր կամօք, զոր կամի յիշել զկինն։

բ. 33բ-6ա Փիլոնի վասն Ծննդեան գրոցն Լուծմունք (=Փիլոնի Այնոցիկ որ ի լինելութեանն խնդրոց և լուծմանց։ Բան առաջին) – Փիլոն իմաստասէր ազգաւ Ղևտացի էր... [Բան]. Զյորժամ եղևն՝ ոչ յայտնեաց։ Լուծմունք. Զժամանակն թէ երբ եղև՝ չասաց...

գ. 37ա-9ա Զի՞նչ է կազմած Նոյի տապանին (=Փիլոնի Այնոցիկ որ ի լինելութեանն խնդրոց և լուծմանց։ Բան երկրորդ) – Յիսուն երեսնից մակ երկմասն է... [Բան]. Եւ միաբանութիւն աւելորդ բնութեան։ Լուծմունք. Կատարել և աւելորդ բնութիւն, որ է զօրաւոր...

դ. 39ա-42ա Փիլոնի Զի՞նչ է՝ Ես եմ Տէր Աստուած քո (=Փիլոնի Այնոցիկ որ ի լինելութեանն խնդրոց և լուծմանց։ Բան երրորդ) – [Բան]. Զի այնու որով դժուարըմբռնելի է։ Լուծմունք. Զի դժուարագիտելի է...

Ճառերի հերթականութիւնը խախտուած, կարդալ՝ բ-դ, ա։

Դ. 42ա-153ա [Պատճառք և Լուծմունք ճառից Գրիգորի Աստուածաբանի]

1. ա. 42ա-6բ Քրիստոս ծնեալ գրոցն նախերգան – Յառաջ քան զթագաւորել մեծին Թէոդոսի, Գրիգոր Աստուածաբան երթևեկ առնէր ի Կոստանդնուպօլիս... [Բան]. Քրիստոս ծնեալ։ [Լուծմունք]. Քրիստոս անուն ոչ սոսկ մարդկութեանն է...

բ. 46բ-9բ Ի Մկրտութիւն Տեառն (=Ի Յայտնութիւն Տեառն) – [Բան]. Դարձեալ իմ Յիսուս։ Լուծմունք. Կրկին ասէ դարձեալն...

գ. 49բ-54ա Նորին Ի Մկրտութիւն հասարակաց – Նախ՝ զՏեառն մկրտութիւնն ասաց... [Բան]. Երեկ զպայծառ։ Լուծմունք. Երեկ սովոր են գիրք զանցեալն ասել...

դ. 54ա-5ա Ի Պասքա և ի հեղգութիւն – Յորժամ ձեռնադրեցաւ ի Բարսղէ... [Բան]. Յարութեան օր և սկիզբն աջողակ։ Լուծմունք. Օրս Քրիստոսի յարութեան տօն է...

ե. 55ա-60բ Յամենասուրբ Պասքայն – Ի պահու իմում կացից... [Բան]. Եւ ես ընդ նմա։ Լուծմունք. Զինքն ասէ, որ եկաց զԽ-երորդ պահսն...

զ. 60բ-2ա Ի Նոր կիր[ակէն] և ի վկայն Մամաս – Սովորութիւն էր և օրէնք յառաքելոցն... [Բան]. Նաւակատիք պատուեցին հին օրէնքն... Լուծմունք. Գեղեցիկք և մեք նորոգեմք...

է. 62ա-4բ Ի Պենտակոստէն և ի Հոգին Սուրբ – Զբովանդակ պատճառն յայլ տեղ գիտ... [Բան]. Յաղագս տօնիս դուզնաքիա։ [Լուծմունք]. Տօն զՊենդակոստն ասէ...

ը. 64բ-7բ Ի Ժողովողն – Թագաւոր պատուական և մարգարէ զԴաւիթ պիտի ասել... [Բան]. Ոմանք մերձ եկեալք... Լուծմունք. Զկենդանակերպիցն ասէ...

թ. 67բ-9ա Նորին Առ հայրն իւր և վասն կարկտին – Յորժամ հովուէր զեկեղեցին իւր... [Բան]. Հի՞մ բռնադատէք... Լուծմունք. Ընդէ՞ր հարկ առնէք...

ժ. 69ա-71ա Վասն աղքատասիրութեան – Երանելին Գրիգոր Աստուածաբան վասն բնական սիրոյն... [Բան]. Եթէ յերկնուստ կերակուր անձրևիցէ։ Լուծմունք. Որպէս Մովսէս հաց ի յերկնից ետ...

ժա. 71ա-2բ Ի Կիպրանոսն – Սուրբն Գրիգոր յորժամ հովուէր... [Բան]. Եւ սկսանելի է այլ ազգ... Լուծմունք. Սկսանիմ ոչ վաղվաղակի ի պատմութիւն վկային...

ժբ. 72բ-3բ Ի Մակաբայեցիսն – Բարւոք կարգեցաւ Մակաբայեցւոց ճառս... [Բան]. Զի՞նչ և Մակաբայեցիքս։ Լուծմունք. Թէ որպէս և Կիպրիանոս... և ժողովեալ զայն՝ մեզ ի քաղցրութիւն և ալյոց՝ յօգուտ, որով հաճի Աստուած ընդ մեզ, և Քրիստոսի փա՜ռք...

2. ա. 73բ-5ա Գրիգորի Աստուածաբանի Առ Եւնոմիացիսն – [«Յետ մահուանն Կոստանդինոսի ի Նիկոմիդիա...»։ Բան]. Առ որս բանիւ են պաճուճեալ բանս։ Լուծմունք. Իմ բանս որ ասեմ, ոչ է առ տգէտսն...

բ. 75ա-6ա Յաղագս հաւատոյ – [Բան]. Յորժամ տեսանեմ այժմ։ Լուծմունք. Երբ տեսանեմ, որ առանց երկոց լինին աստուածաբանք...

գ. 76ա-9ա Յաղագս Որդոյ. [Բան առաջին - Բան]. Զորս ի՞նչ ասիցէ ոք արդեօք։ Լուծմունք. Երկդիմի է՝ միթէ որ բան կարէ պատմել...

դ. 79բ Առ այնոսիկ, որ ասեն, թէ Հայր մեծ է քան զՈրդի – [Բան]. Արդ զի՞նչ էր երիկեան ամենախահութեան։ Լուծմունք. ի՞նչ էր այն բանն, որ երէկ էանց զմէնջ...

ե. 79բ-81բ Նորին Յաղագս Որդոյ. Բան չորրորդ (=երկրորդ) – [Բան]. Վասն զի քեզ ընդ խորհրդոցն դարձուածս և մանուածս։ Լուծմունք. Զոր ինչ յերրորդ ճառին վասն Որդոյ խորհուրդ կայր...

զ. 81բ-6ա Յաղագս Սուրբ Հոգւոյն – [Բան]. Եւ այսպէս զերծաւ ի քարկոծչաց։ Լուծմունք. Թէպէտ և կամեցան ի Նազարէթ քարկոծել...

է. 86ա-9ա Նորին Յաղագս աստուածաբանութեան – [Բան]. Եւ արդ, վասն զի մաքրեցաք բանիւ աստուածաբանութիւն։ Լուծմունք. Ցուցաք բանիւ ի նախասացեալ ճառին...

ը. 89ա-90ա Յաղագս աստուածաբանութեան առ Արիանոս – [Բան]. Որք զաստուածութիւնն չափեն... Լուծմունք. Ասեն թէ Աստուած անչափ է...

թ. 91ա-2բ Առ Կլոդոնիոս. Առաջին – Կլոդոնիոս կարգեալ երէց... [Բան]. Զի՞նչ է նորաձևութիւն։ Լուծմունք. Իշխանաբար նորաձևս իմն ուսուցանեն...

ժ. 92բ-3ա Առ Կլոդոնիոս. Երկրորդ – Արդ, որ առ անմտագոյն նոցա... [Բան]. Եւ կրեն անմտութիւն զմիտսն ի բաց հանելով։ Լուծմունք. Զոր ինչ ասեն վասն Քրիստոսի...

ժա. 93ա-4բ [Առ Կլոդոնիոս. Երրորդ]։ Ի մարգարէական բանն. Որովայն իմ – [Բան]. Որովայն։ [Լուծմունք]. Զհոգին ասէ. որպէս Դաւիթ խնդրէ լինել զՍուրբ Հոգին ի յորովայնն...

ժբ. 94բ-8բ Նորին Յաղագս բարեկարգութեան – [Բան]. Ժամանակ գործոյ։ Լուծմունք. Զբանս գործեմք մեկնութեամբք...

ժգ. 98բ-100ա Խաղաղական. Առաջին։ Միաբանեցելոցն յետ լռութեան։ Ճառ ԺԲ (ԺԳ) –[Բան]. Արձակէ ինձ լեզուս։ Լուծմունք. Յօժարութիւն սրտիս՝ խօսել տայ լեզուիս...

ժդ. 100ա-2ա Խաղաղական. Երկրորդ – Յորժամ եկին ի միասին որք բաժանեալքն էին... [Բան]. Եւ յերիցն իմ կամ է։ Լուծմունք. Յերիս բաժանեցան...

ժե. 102ա-5ա Խաղաղական. Երկրորդ (= Երրորդ) – Մի անգամ և երկիցս խօսեցաւ... [Բան]. Ոչ գիտեմ, թէ յամենեցունց զհարազատ ձայն։ Լուծմունք. Յորժամ ասացի խաղաղութիւն... զոր և ասէ մարգարէն. Զի դու ատեցեր զխրատ և այլն ի կարգի։

3. ա. 105ա-6բ Գրիգորի Աստուածաբան Առ Նաւարկութիւն – [«Ի ժամանակս թագաւորութեանն Թէոդոսի...»։ Բան.]. Որք յԵգիպտոսէ են, ողջ[ունեմ]... Լուծմունք. Բազումք գովել են զԵգիպտոս...

բ. 106բ-7ա Նորին ի Մելիտոս եպիսկոպոս – Ոմանք ասեն,թէ Նիւսացի Գրիգոր է ասացեալ ճառս, բայց Սոկրատ ցոյց է ի տալ, թէ Աստուածաբան է ասացեալ։ [Բան]. Աճեցոյց մեզ թիւ առաքելոցն։ Լուծմունք. Ասեն թէ ՃԽԹ եպիսկոպոս եկեալ էր...

գ. 107ա-8բ Նորին Ի գալ եպիսկոպոսացն – [«Գնացին եպիսկոպոսք յիւրաքանչիւր օթևանսն...»։ Բան]. Զիարդ ձեզ մերքս։ Լուծմունք. Այս թերաբանութիւն է...

դ. 108բ-9բ Նորին Ի Գրիգոր և ի Բարսեղ- [«Ոչ ժամանեաց Գրիգոր Նիւսիա ի ձեռնադրութիւն եպիսկոպոսութեանն...»։ Բան]. Սիրելոյ հաւատարմի չկա ինչ փոխան... Լուծմունք. Որպէս նաւահանգիստն անբան է և հեռի...

ե. 109բ-10ա Նորին Առ կոչեցեալսն յետ երիցութեան – Յորժամ կամէր հայրն զԳրիգոր երէց ձեռնադրել... [Բան]. Գոնեա ի պատուիրանէն պատճառ։ Լուծմունք. Յար որ ասէ. Սիրեսցես զընկեր քո...

զ. 110ա-3ա Ի Մաքսիմոս իմաստասէրն, որ եկն առ նա յաքսորելոյն – Մաքսիմոս ազգաւ Եգիպտացի՝ յԱղէքսանդր քաղաքէ... [Բան]. Գոնեա ի թիւ անկեալ։ Լուծմունք. Բաւական այնու եմք...

է. 113աբ Նորին Ի բանս և ի հաւասարեցուցիչս – [«Ոմանք ասեն ի բանս և ի հօասար ի տօնի ծնընդեանն...»։ Բան] . Զի՞նչ է բռն[աւորութիւն]։ Լուծմունք. Զի՞նչ է որ վասն սիրոյ բռնադատել էք զիս...

ը. 113բ-22ա Նորին Առ Յուլիանոս թագաւոր – [«Մեծն Կոստանդիանոս Բ եղբայր ունէր... Բան]. Լուարուք զայս ամենայն։ Լուծմունք. Որ թէպէտ բարձր դիտանոց լինի...

թ. 122ա-5ա Առ նոյն (=Առ Յուլիանոս. Բան երկրորդ) – [Բան]. Բայց այժմ դիտաւորութիւն։ Լուծմունք. Այս առաջի կա մեզ...

ժ. 125ա-1ա Նորին Յինքն յագարակէն եկեալ – [Բան]. Անձկայի։ Լուծմունք. Նեղէի յառաւել կարօտութեանդ ձերում...

ժա. 128ա-30բ Երկրորդ. Եկեալ յագարակէ – [Բան]. Ես սքանչանամ։ Լուծմունք. Ի զարմանալ եմ... զի ընդունիցին, ասէ, զքեզ ի յարկսն յաւիտենից՝ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր,որում փա՜ռք յաւ[իտեանս]։

Խորագրերին յաջորդող փակագծուած «պատճառ»-ները (§ ա, գ-դ, է-ը) ըստ № 437-ի։

4. ա.130բ-5բ Յաղթեցայ գրոցն (=Գրիգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ եպիսկոպոսի Պատասխանի յաղագս ի ձեռնադրութիւն անհաւանութեան և հրաժարելոյ) – [Բան]. Յաղթեցայ և զպարտութիւն։ Լուծմունք. Դու, ասէ, յաղթեցիք ինձ...

բ. 135բ Ի ձեռնադրութիւն իրիցութեան – [Բան]. Զբերան իմ բացի... Լուծմունք. Հօր և Որդւով և Սուրբ Հոգւովն...

գ. 135բ-6ա Պատասանի յորժամ եպիսկոպոս ձեռնադրեցաւ – [Բան]. Այլ պահել զարժանաւորութիւն։ Լուծմունք. Զշնորհն զոր առնու մարդ, պահելն դժւար է...

դ. 136ա-8ա Ի յԱթանաս – [Բան]. Վասն զի բազմաց եղելոց։ Լուծմունք. Պարգևքն և շնորհքն որ յԱստուծոյ առ մեզ...

ե. 138ա-9բ Նորին Ի Կեսարոս եղբայր իւր – [Բան]. Կարծէք զիս։ Լուծմունք. Հարք և եղբարք կոչեմ զձեզ...

զ. 139բ-41բ Նորին Ի քոյրն – Զառաքինութիւնո քուերն գովէ... [Բան]. Զքոյրն գովելով... Լուծմունք. Բազմաց այնց թուենայ...

է. 141բ-5բ Ի հայրն իւր մերձ Բարսղի – Յորժամ գնաց Բարսեղ ի մխիթարել զնա... [Բան]. Թէ պարտ է ըստ Սողոմոնին։ Լուծմունք. Այն որ ասէ պսակ ծերութեան...

ը. 145բ-53ա Նորին Ի Բարսեղ Կեսարացի – [Բան]. Հանդերձեալ էր։ Լուծմունք. Որպէս յորժամ որ կենդանին էր... թէ պատուով ելանեն սրբոցն հոգիքն։ Աւրհնեալ Հոգին Աստուած ճշմարիտ... ամէն։

Ե. 153ա-8ա Մեկնութիւն Բնութեան գրոց[ն Նեմեսիոսի] – Աստուածահաճոյ և երանելի վարդապետն Գրիգորիոս յայնքան ուռճացեալ իմաստութեանն... մինչ բազումք յորդորէին զնա գրել վասն ամենայն իրաց... և միւս իւր եղբայրն Պետրոս, զի ի նորա խնդրոյ է արարեալ զայս գիր, որպէս զԿազմութեանն, զԵրգո Երգոյն և զԿուսութեանն, և այլ բազում գիրս, զոր դերևս ոչ ի մեր փոխանցեալ լեզու։ Եւ արդ, խաւսի Յաղագս բնութեան մարդոյն, թէ արքն բարեմիտ այսպէս գեղեցիկ ոչ իմացան... Բեր այժմ յաղագս հոգւոյն զնրբագոյնն և զդժուարաքննին ի բաց թողցուք։

Զ. 159ա-202բ Նարեկացոյն լուծմունք

ա. 159ա-99ա [«Բացայայտումն բանից սուրբ հօրն մեպոյ Գրիգորի Նարեկացւոյ... ի խորոց սրտիցխօսք ընդ Աստուծոյ». № 3275, 258բ]։ Ե ճառն – [Բան]. Կաճառն։ Լուծմունք. Հոյլս ասէ... և եղբաւրն չորս էին, բայց տեսութիւն խորհրդոյն և շաւիղ՝ մի։

բ. 199ա-202ա Լուծմունք Գանձերոյն Նարեկա[ցւոյն]։ Որ հոգին – [Բան]. Գանձ լուսոյ։ Լուծմունք. Զհոգին ասէ...

գ. 202աբ Քարոզ Խաչի. Գանձ – [Բան]. Րոպէից համայնից էիր ի կուսից քառից։ Լուծմունք. Զմասունս բոլոր էիցս ի մի հաստատեցեր... և խնդրէ զխաղաղութիւն երկրպագուաց որդւոյ իւրոյ։

Է. 202բ-7ա Պարապմանց գրոց[ն] Կիւրղի Աղէքսանդրացւոյ Լուծմունք։ ԻԶ. Ի ճառ որ ասէ. Զիա՞րդ պարտ է իմանա[լ]՝ այլ զԲանն մարմին [եղև] և բնակեաց ի մ[եզ - Բան]. Զզաւակէն Աբրահամու ոչ կալմամբ ասասցէ։ Լուծմունք. Որպէս ի սուրբն խնամօք կալեալն... աւրհնութիւն յամենայն ժամ և գոհութիւն. ամէն.

Ը. 207ա [Յեղանակ ստորոգութեան] – Երեք են յեղանակ ստորոգութեան՝ գոյեղաբար, հոմանունաբար, մակագոյեղաբար... Երկու ազգ են՝ սեռին բաժանին, միովն համանգամայն է, միովն՝ չէ։

Այլ ձեռքով էջի ազատ մասում։ Լուսանցքներում՝ «ԻԱ», «Յոհ[աննէս]»։

Թ. 208ա-305բ [Լուծմունք Վահրամայ Րաբունւոյ]

1. 208ա-11ա Լուծմունք Պորփիւրի [«Վահրամայ». № 1683, 37բ]։ Ի Սեռին ճառն – Բան. Բայց երևեցաւ։ Լուծմունք. Սոցա ձայնն պարզ է և իմացումն բաղադրեալ... այս ստորոգութիւն և բացասութիւն է։

2. 211ա-21ա [«Կրկին Վահրամայ». № 1683, 103բ] Լուծմունք Ստորոգութեանցն Արիստոտէլի – Բան. Աստուստ ձեռնարկութիւն։ Լուծմունք. Զայս չորս բանս միայն մեկնէ... ներհական է և զայլսդ։ Յաղագս ունելոյ – Բան. Զի մի´ վայրապար... Լուծմունք. Որ չթուէր վայրապար, զոր յառաջ ընդ տասն սեռսն թուեաց զունելս։

3. 221ա-41ա Լուծմունք Պերի արմենիասին [«արարեալ Վահրամայ». № 1683, 116ա] – Բան. ճառեցաւ մեզ։ Լուծմունք. ի Պորփիւրն ի ԺԹ ճառն տես, որ է զիւր դիտաւորութիւնն... Լուծմունք. Որպէս ի կարծիսն լինի. այսպէս և յարաբերական ձայնն։ Փա՛ռք Քրիստոսի Աստուծոյ (կից՝ տե´ս §Ժ)։

4. 242ա-50ա [«Վահրամայ»] Լուծմունք Արիստոտէլի վասն Աշխարհաց գրոց – Իմաստուն ստորոգիչ զաշխարհէ բնախօսելով՝ սկիզբն ի ճշմարտութենէ առնէ... և բարեբախտեալ ի պաշտպանութենէ իւրաւանացն՝ ընդունին շնորհ։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք (Տե´ս Գ. Հ. Գրիգորեան, Վահրամ Րաբունու Փիլիսոփայութիւնը, Երևան, 1969, էջ 21)։

5. ա. 250ա-8բ Լուծմունք Պորփիւրի. [«զոր արարեալ է մեծ հռետորն . քաջ փիլիսոփայն Վահրամ վարդապետն։ Յաղագս սեռի». № 4132, 15ա - Բան]. Բայց երևեցաւ թէ ո´չ սեռ և ո´չ տեսակ։ Լուծմունք. Սեռ և տեսակ պարզաբար ոչ ասին... և այլ այսպիսիք յայս ցեղ տեղս ինքն կու պարունակի ի մէկ ենթակայէն։

բ. 259բ-75ա Ի Մեկնիչն է (=Լուծմունք Պորփիւրի Մեկնիչին) – [Բան]. Ելոյր, հարկ։ Լուծմունք. Գոլ ասէ կարևոր... կամ սեաւ, և առանց սոցա՝ ո´չ։

6. 275բ-301ա Ստորոգութեանցն Արսիտոսէլի Լուծմունք [«արարեալ Վահրամայ». № 4132, 30բ - Բան]. Հոմանունք ասին, որոց անուանք միայն հաս[արակ]։ Լուծմունք. Հոմանունք այնք ասին, որ զանունն միապէս ունին... Լուծմունք. Որակ ըստ մակացութեան ունելն և ըստ առաքինութեան ասի ունել. նոյնպէս և այլքդ։

7. 301բ-5բ Ի Պերի արմենիասն – [Բան]. Ճառեցաւ մեզ երբեմն. Լուծմունք. Կամ ի Ստորոգութիւնսն, կամ ի Պորփիւրն ճառեցաւ... և թէ յառաջ գնաս ի Մեկնիչն, այսպէս է, թէ զորդ հասկանաս (հմմտ. § 3, 221ա-41ա, համառօտ տարբերակ)։

Ժ. ա. 241ա [Տրամաբանական] – Կարելի գոլ, ո´չ կարելի գոլ... հարկաւոր ո´չ գոլ։

բ. 241ա [Բոլորակ երկոտասան հողմոց] - «Արևելք», «Արևմուտք», «Հիւսիս», «Հարաւ» - «Եւրօսք», «Զեփիւռք», «Վօռէք», «Նօտօք» և իւրաքանչիւրից ելնող 3-ական հողմեր՝ «Եւրոս, ապելիօդ, կեկիաս...»։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

202բ Աղաչեմ զքեզ, սուրբ Աստուածածին, խնդրեա զխաղաղութիւն յիմումս երրութեան ամենամեղ անձին Ստեփանոսի, և ամենայն մարդկան՝ միածնի քո հաւատացելոյ զթողութիւն ի Տեառնէ Աստուծոյ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

73բ ԶՅոհ[աննէս] յիշեցէք։

105բ ԶՅոհ[աննէս] աշխատող սորին յիշեսջիք ի Քրիստոս, ո՛վ եղբարք։

301ա Զաշխատող սորին՝  Յոհ[աննէս] սպասաւոր բանի Եզնկայեցի յիշեսջիք ի Քրիստոս, ո՜վ հմտագոյն ընթերցողք, և գրիս մի´ մեղադրէք, զի շտապով գրեցի ի դառն գաղափարաց ստուգեալ, վասն որոյ ընկալ և զգծողս յիշսեա, և զթերին ուղղեա։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 158բ (Շղագիր) Յիշատակ է գիրքս Աստապատեցի Կիրակոս վարդապետին, հոգևոր և մարմնաւոր ծնողացն իւրոյ, թվին ՌՃՁԱ (1732)։

241բ Յիշատակ է գիրքս Աստապատեցի Կիրակոս վարդապետին և իւր հոգևոր և մարմնաւոր ծնողացն, թվին ՌՃՁԲ (1733)։

2. 305բ (Բոլորգիր) Ամիրդուլ վանաց է։

Կնքադրոշմ՝ 130բ, 208ա, 241բ, 305բ Կիարկոս վարդապետ։ 158բ, 241ա Քրիստոսի ծառայ Կիրակոս վարդապետ. ՌՃՀԷ (1728)։

Գրչափորձ՝ 306բ (Հին նօտրգիր) Զինչ որ ամէն փոխերն, մերն այլ հանց. ԻԶ չափ աղ ա ինչվի։ /// հրաւիցն Ա ռաւպէ մի։ Եկ տանէ նուն (պրս. «մէկ հատ հաց»)։

- (Բոլորգիր) Անապական սուրբ ըզխաչս աւրհնեսցուք...

 

60

ԳՐԻԳՈՐ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ

ԱՌ ՈՐՍ ՃԱՌՔ

ԺԴ-XIV

ԹԵՐԹ՝ 161. չգրուած՝ 1ա-4բ, 5բ, 156բ-61բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x4+Ա-Ժx16 (Բ 14, Ը 15, Ժ 12)+1x4։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (1730 թ. յաւելում՝ 1-6, 19-22, 156-61, առիւծանշան լուսադրոշմով)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16x11,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝35ա, 1730 թ. նորոգողի՝ 5ա, 19ա-22բ, 156ա)։ ՏՈՂ՝ 26 (նորոգողի՝ 30)։ Կազմ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր խորքի վրայ սպիտակ ծաղիկներով չիթ, դռնակի աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. խոնաւութիւնից բոլոր թերթերը կիսով չափ գունափոխուած։ 1730-ին Յովսէփ կր.-ի ձեռքով նորոգուած, աւելացուած պակասող թերթերը և վերակազմուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

6ա-156ա [Գրիգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ Առ որս Ճառք]

Տե՛ս ձեռ. №61, 3ա-205բ։ Ցանկ/15ա (1730 թ. նորոգողի)։ §ա/6ա-11ա։ բ/11ա-7ա։ գ/17ա-28ա։ դ/28ա-39բ։ ե/39բ-52ա։ զ/52ա-68ա։ է/68ա-87բ։ ը/87բ-96բ (չիք՝ «Յանդգնութիւն հերետիկոսաց...» և Յիշատակարան Ներսիսի Կլայեցւոյ)։  թ/96բ-103ա։ ժ/103ա-6ա։ ժա/106ա-12բ։ ժբ/112բ-29ա։ ժգ/129ա-40բ։ ժդ/140բ-7ա։ ժե/147ա-56ա։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

5ա (Նորոգող Յովսէփ քհյ.-ի) Օգնեա՛ ինձ, Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս և հա՛ս ի թիկունս տկարութեան իմում։

156ա Փա՜ռք... Հայցեմ ի ձէնջ հարց և եղբարց, որք հանդիպիք ասբտուածայնոյ և երկնահրաւէր գրոցս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս զյետնեալ ծառայս ձեր, և ողբոց բազմաց ստորակացեալս զՅովսէփ անարդիւն քահանայս և զծնօղսն իմ։ Ընդ որս և դուք յիշեալ լիջիք ի Տեառնէ մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

Յամի Տեառն ՌԷՃԼ (1730), յամսեանն Յունիսի Լ։

 

61

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Նոր Ջուղա՞                                                                                                          ՌՃԼԷ – 1688

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս Իսպահանցի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Աւետ։

ԹԵՐԹ՝ 276+1 (կրկ. 98). չգրուած՝ 2բ, 3բ, 207բ-8բ, 276աբ։ ՊՐԱԿ՝ 1x1+Ա-ԺԸx12 (ԺԸ 4)+Ա-Զx12 (Զ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,9x10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 3ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ շերտազարդ մետաքս։ Բ փեղկին մակագրութիւն։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 4ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր։ ԳՈՅՆԵՐ՝ կարմիր, կապոյտ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մասամբ ցեցակեր։ Փականազերծ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-205բ [Գրիգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ Առ որս ճառք]

-3ա Այս ի՛նչ է ի գիրս յայս, որ կոչի Առ որս Աստուածաբան Գրիգորի հայրապետին (ցանկ) – Նախ՝ ընդդէմ Եւնոմիոսի...

ա. 4ա-11ա Ա. Գրիգորի Ազիանզացւոյ Աստուածաբանի Առ Եւնոմիացիսն – Առ որս բանիւ են պաճուճեալ բանքս...

բ. 11բ-9բ Բ. Նորին Յաղագս հաւատոյ – Յորժամ տեսանեմ այժմ լեզուագարութիւն...

գ. 19բ-35բ Գ. Նորին Յաղագս Որդւոյ. բան առաջին – Զորս ինչ ասիցէ ոք արդեօք ի բաց հատանելով...

դ. 35բ-50ա Դ. Առ այնոսիկ, որ ասեն, թէ Հայր մեծ է, քան զՈրդի – Զոր ինչ ախտանան առ բազմածաղիկ բուրաստանանացն...

ե. 50ա-66ա Ե. Նորին Յաղագս Որդւոյ. բան երկրորդ և ճառ հինգ[երորդ] – Վասն զի քեզ ընդ խորհրդոցն...

զ. 66ա-87բ Զ. Նորին Յաղագս Սրբոյ հոգւոյն – Արդ, որ յաղագս Որդւոյ բանն է...

է. 87բ-112բ Է. Նորին Յաղագս աստուածաբանութեան – Եւ արդ, վասն զի մաքրեցաք բանիւ...

ը. 112բ-23բ Ը. Նորին Յաղագս առ Արիանոս է բանս – Ո՞ւր արդեօք իցեն, որ զաղքատութիւնն...

124աբ Յանդգնութիւն հերետիկոսաց, զոր խօսեցան բանդագուշեալքն – Վաղէնտիանոս երկուս որդիս ասէ...

Գլխակարգութիւնից դուրս. այլ ձեռագրերում՝ «Լուծմունք են, այսոքիկ են»։ Կից՝ 124բ Յիշատակարան Ներսիսի Կլայեցւոյ (տե՛ս)։

թ. 125ա-33ա Թ. Առ Կղեդոնիոս. առաջին – կամիմք ուսանիլ՝ զի՞նչ է նորաձևութիւն յեկեղեցւոջ...

ժ. 133ա-7ա Ժ. Առ Կղեդինիոս. երկրորդ – Վասն զի բազումք եկեալ քո երկիւղածութեանդ...

ժա. 137ա-45բ ԺԱ. Առ Կղեդոնիոս. Նորին ի մարգարէական ի բանն. Որովայն իմ, որովայն իմ ցաւէ, և զգայարանք իմ ճմլին...

ժբ. 146ա-67բ ԺԲ. Յաղագս բարեկարգութեան ի խօսս – Վասն զի եկիք ի միասին յօժարութեամբ...

ժգ. 167բ-83բ ԺԳ. Խաղաղականս միաբանութիւն միայնացելոյն յետ լռութեանն – Արձակէ ինձ լեզուս յօժարութիւնս...

ժդ. 184ա-93ա ԺԴ. Զխաղաղական. երկրորդ –Ջերմ է նախանձ, հեզ՝ հոգի...

ժե. 193ա-205բ ԺԵ. Խաղաղական. երրորդ – Խաղաղութիւն սիրելի, քաղցր... մեծի դատաւորին այժմ և յաւուրըն հատուցման ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

Բ. 209ա-75բ Համառօտ լուծմունք Գրիգորի Աստուածաբանին ի լուսաւոր բանից արդիւնական վարդապետի Յոհաննու Որոտնեցւոյ, մականուն Կախեալ ի սէր Աստուծոյ, հաւաքեալ աշխատասիրութեամբ աշակերտի նորին Գէորգեայ Եզնկացւոյ

ա. 209ա-14ա Ա. [Ճառ առաջին] – Առ որդ բանիւ են... Լուծմունք. Ոչ յիմաստասիրացն, և ոչ յինէն...

բ. 214ա-20ա Բ. Նորին Յաղագս հաւատոյ բան, որ է Երկրորդ ճառ – Յորժամ տեսանեմ այժմ լեզուագարութիւն։ Լուծմունք. Այսինքն թէ լեզուի արագութիւն...

գ. 220ա-38ա Գ. Յաղագս Որդւոյ բան առաջին – Զոր ինչ ասիցէ ոք արդեօք։ Լուծմունք. Կրկին ունի տեսութիւն...

դ. 238ա-50բ Զ. Նորին Յաղագս Սրբոյ Հոգւոյն – Արդ, որ յաղագս Որդւոյ է բան այսքան։ Լուծմունք. Զվերագոյն առարկութիւնս հակառակացն ասէ...

ե. 250բ-66ա Է. Նորին Յաղագս աստուածաբանութեան – Եւ արդ, վասն զի մաքրեցաք բանիւ զաստուածաբանութիւնն։ Լուծմունք. Այսինքն՝ զամենայն հերձուածողական կարծիսն...

զ. 266ա-75բ Թ. [Առ Կղեդոնիոս. առաջին] – Կամիմք ուսանել՝ զի՞նչ է նորաձևութիւն յեկեղեցւոջ։ Լուծմունք. Կամիմք, ասէ, գիտենալ զնորաձևութիւն... երկրորդ կտակ շինէ, այլ ի նոցանէ, հակառակ Աստուածաշունչ գրոց։

Մեկնուած են Ա-Գ, Զ-Է, Թ ճառերը միայն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

1. 124բ (Ներսէս Շնորհալու) Յետ յոքունց ըստացօղաց և զիս յիշեսջիք ի Քրիստոս, զՆերսէս անարժան գոլով եպիսկոպոս և եղբայր կաթողիկոսին Հայոց տեառն Գրիգորի, որ ըստացայ զսա գնիւք յանօրէն յունաց ի վանորէից Հայոց։ Յորժամ ել թագաւորն Հոռոմոց յաշխարհն Կիւլիկեցւոց և առ զնա յիշխանէն Լևոնայ, որ էր հայ ըստ ազգի և հաւատոց։ Եւ աւերեաց զբսազում վանորայս և զեկեղեցիս, և զնշանս տէրունականս խորտակէին և անհնարին հարուածս ազգի մերում հասուցանէին քինաբար, եւ այս եղև ի թվիս ՇՁԶ (1137)։ Եւ երկրորդ [գալ] նորին արքայի եղև ՇՂԲ (1143), յորում և վաղճանի առաջի Անարզաբոյ և թագաւորէ կրսէր որդին Մանուիլ անուն։

2. 124բ (Գրիգոր Տղայի) Ընդ նմին յիշեսջիք և զԳրիգորիս եպիսկոպոս զորդի եղեալ եղբօր տեառն Ներսէսի և յետոյ՝ կաթողիկոս Հայոց, որում և զայս գիրս շնորհեաց ուսեալ ի նմանէ և վարժեալ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 11ա (Գրչի) Զմեղսամակարգ գրօղ Յովհաննէս վարդապետս յիշեա, զոր մակագրեցի ի վայելումն պայազատ Աւետին, ի թվին ՌՃԼԷ (1688)։

123բ Զգծող Յոհանէս վարդապետս յիշեա ի Տէր։ Թվին ՌՃԼԷ (1688)։

124բ Դարձեալ ընդ սոսա յիշեսջիք զվարդապետն իմ զհեզն և զխոնարհն, զքաջն և զարին և զբանիբունն և զՀոգւոյ Սրբոյ զտունն յորջորջեալ Ամլորդոյն անուամբ և զսորա// (125ա) երկու վարդապետքս՝ քաջ երաժիշտքս քաղցրաձայնք և համեղաբարբառք, յորջորջեալք անուամբ նահապետին և նախատեսացն՝ տէր Աբրահամ և տէր Մարգար,  և ըզհայր վանացս՝ զտէր Յովսէփ և զայլ միաբան եղբայրութիւնս, որ աստ կան հաւաքեալ, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ։

143բ Զմեղսամակարգ փծու[ն]ս և զտաժանեալս մեղօք և զմակարդեալս եօթնեկի գլխաւորագոյն մահացուցանող մարբն ծնողականաւ և զառածեալս՝ դըստերօքն և զանկուածս՝ խմորեալ տեսականօք նորին, զամբոխեալ անձն՝ տառապեալ Յովհանէս զվարդապետքս աղաչեմ կողկողագին թախանձանօք, զի միով Հայր մերիւ յիշեսջիք, զոր յոքնակի տառապանօք ծրեցի ի վայելումն պայազատ Աւետին և յիշատակ ծնօղաց նորին, թվին ՌՃԼԷ (1688)-ին, Փետրվարի վեշտասանին։

206ա Անեղանելւոյ և անըսկզբանն Հօր... Որ ետ զօրութիւն տաժանեցելոյ և վտանգեցելոյ զառամեալս հողոյ և մոխրոյ երկնաչու գարշապարաց ոտից պայազատացդ քրիստոսունակ հոգէկրակից բարգաւաճելոցդ՝ Ոհաննէս բացասացելոյ վարդապետիս Իսպահանցոյ և ի գաւառակեաց Ջուղայոյ, մակագրեալ զաստուածապատում տառս սրբոյն Գրիգորի Աստուածաբանի, որոյ// (206բ) անուն Առ որս յորջորջի, և աստուածաբանութիւն ընդդէմ աստուածուրաց անձանց հերետիկոսաց, ի վանումն արտադրեցելոց բանից բացերևութեանց զարտուղի նախադասութեանց և գայթական եզրակացութեանց մակադրականաց, զոր քաջասիրտ դաւթասարասս առեալ զպարսատիկս երրակազոյգ վիմաւ և անգծելին ի ձեռակերտէ նիւթականացս և նոքօք պարսէ զգողիատիպ զանճոռնիսն և զվիթխարիս և սրով իւրեանց բարձեալ զգլուխս նոցա յասպարիսի և ի տեսարանի նորոյ Իսրայելի և յարշաւել երիվարի վերելակիս մատնացոյց զնշաւակն քաջադիմաւ մեզ բացերևցուսցէ, զի նոյնոյ նկատմամբն, որ քառիւ տարեղինիւ թևաւ է բարձրացեալ սևեռմամբ, զի դիմատպաւն ուշ եդեալ զարքունականն անսայթաքելի ընթասցուք պողոտայ։ Եւ մի՛ յայս և յայն յառեսցուք և զուղղակն և տարաբառնալով խոտորմամբ, զոր ոմանց ըստ անօթոյն հոգւոյ վիպաբանութեանն վրիպեցան յարտուղին չսգալով և մի՛ զախմարս խորհելով անկցուք ի ճշմարտութենէ//(207ա) վարդապետին։ Ի թվին Հայոց մեծաց հազարորդի հարիւրորդի և երեսուն և եօթներորդի (1688), ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

2. Կազմ Բ (ստացողի, ճնշադրոշմ) Յիշատակ է Կարապետի որդի պարոն Աւետին, ի թուին ՌՃԼԷ (1688), Շ[ա]մս ամսոյ Ի։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1բ (1811 թ., շղագիր. Տեսանելով իմ զգեղեցիկ բաղձնիս իմաստասիրութեան քում, ընծայեցի քեզ՝ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի միաբան Մինաս վարդապետիդ Կարնեցի Մովսիսեան, զսոյն զայս գրգոյկս արարեալ Գրիգորի Աստուածաբանին, որպէսզի ունելով քեզ իբրու յատուկ իմն նշան անմոռայց սիրոյն իմ առ քեզ, իմաստասիրեալ ի սմա անխոնջ ջանիւ, յիշատակեսցես զիս զանարժանս յարաժամ ի մաքուր աղօթս քո։ Յամի Տեառն 1811, ի 22 Յունվարի, ի Սուրբ Էջմիածին։

2. 2ա (ԺԷ դ.) Տեսէք, եղբարք, որք ընթեռնուք զսուրբ Գիրս պարապմանց, զի յոլովակի են վկայութիւնք աստ, որք ընդդէմ են ժողովոյն Քաղկեդոնի, վասն որոյ մեք զընդիմակ նորին վկայութիւնքն, որ ի սուրբ գիրս նշանակեցաք, զի դիւրագտանելի լիցի խնդրողացն, և այսք են նշանքն, որ այլագունակ թղթովքն շարակարգեալք, զի դեղին նշանն ցուցանէ զմիութիւն և զմիաւորութիւն աստուածութեան և մարդկութեան. իսկ կարմիրն է յայտնիչ չարչարանաց և մահուան Քրիստոսի աստուծոյ, կանանչն ցուցանէ զաստուածաբանութիւն մարմնացեալ, և թէ Քրիստոս մարմնովն է Աստուած, ոչ փոփոխմամբ, այլ միաւորութեամբ։ Դարձեալ խայտն նշանն ցուցանէ, թէ աստուածային միայնգամայն և մարդկայինն ներգործութիւնքն, որ ի Քրիստոսէ աստուծոյ եղեն գործեցեալք, քանզի մի է ենրգործողն և ոչ երկու։ Եւ որ սպիտակ նշանն է, արտայյայտղ, թէ Հոգին Սուրբ միայն բղխեալ է ի հօրէ, որ ամենայնիւ սուրբս մեզ է համաձայն ի փառս Աստուծոյ մերոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեան։

Վերաբերում է այլ ձեռագրի։

Կնքադրոշմ՝ 4ա Յովհաննէս վարդապետ։

Գրչափորձ՝ 1ա (Ժէ-ԺԸ դդ., նօտրգիր) Ծածուկ և թագուն է աստուածաբանութեան գիտութիւնն և հազիւ ճանաչի կիրթ խորհրդոց և նուրբ քննութեամբ սրբոց։

 

62

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉԻ

Աւագ անապատ                                                                                                  ՊԻ – 1371

ԳՐԻՉ՝ Ստեփաննոս։

ԹԳՐԹ՝ 324. չգրուած՝ 4բ, 298բ, 324աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Թx 12 (Գ-Դ 14, Զ 13, Թ 7)+Ա-ԺԸ x12 (Ա 16, ԺԲ 8, Ժզ 14, ԺԸ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,1x12,3։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 1ա)։ ՏՈՂ՝ 27 (տեղ-տեղ՝ 18-33)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը զարդահիւս կարմիր մետաքս, ասեղնագործ մակագրութեամբ, «Յիշատակ տ...»։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 2, սկզբից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Պօղոս առաքեալ՝ 110բ։ Կիսախորան՝ 5ա, 111ա, 249ա, 299ա։ Ճակատազարդ՝ գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, կենդանական։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, կանաչ, սպիտակ, վարդագոյն, մոխրագոյն, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մեկնութիւն Սաղմոսաց։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 2 (Ա-Բ)+ 2 (Գ-Դ), ստացուած երկու թերթերի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Աա-Բբ. «Պատրաստ եմ ի քէն համարձակութեամբ... և Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի /// սէր է դրունք ԴԺ»։ Աբ-Բա. «զի զմևս ևս ... աչաց ծագես առ իս զ///»։ Գա-Դբ. «///եայ նաև ի թագա[ւորէն մե]րմէ Սաւուղայ... և ի ժողո[վրդեան] ևս առաւել»։ Գբ-Դա. «///մտէն մտաց կա յաղաւթս... այնժամ սովորէիր զիս ի բազում նեղ///»։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. ստորին լուսանցքներին խոնաւութեան հետքեր, տեղ-տեղ բամբակակալած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. Եսայի – Գլ. 1ա-3բ։ Նխ. 3բ-4ա։ Մրգ. 5ա-77բ։

- ԺԴ Թղթ Պօղոսի – Յռջբ. 78ա-82բ։ Վկ. 83ա,Բովանդ. ընթերց. 83ա-92ա։ Ց. 92ա։

92ա-104բ Նխ. §3-15, 19-26։ 105ա-8բ։ Առ Կորընթացիս Գ (տե´ս § 16)։

2. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 109ա։ Նխ. 109բ-10ա։ Թղթ 111ա-30ա։

3. Առ Կորնթացիս Ա – Նխ. 92աբ։ Գլ. 130աբ։ Թղթ 131ա-49ա։

4. Առ Կորնթացիս Բ – Նխ. 92բ-3ա։ Գլ. 149աբ։ Թղթ 149բ-62ա (Թղթ Գ տե´ս § 16)։

5. Առ Գաղիատացիս – Նխ. 93աբ։ Գլ. 162ա։ Թղթ 162բ-8բ։

6. Առ Եփեսացիս- Նխ. 93բ-4ա։ Գլ. 168բ։ Թղթ 169ա-75ա։

7. Առ Փիլիպեցիս – Նխ. 94աբ։ Գլ. 175ա։ Թղթ 175ա-9բ։

8. Առ Կողասացիս – Նխ. 94բ-5ա։ Գլ. 179բ։ Թղթ 180ա-4ա։

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Նխ. 95աբ։ Գլ. 184ա։ Թղթ 184բ-8ա։

10. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Նխ. 95բ-6ա։ Գլ. 188ա։ Թղթ 188բ-90բ։

11. Առ Եբրայեցիս – Նխ. 96աբ։ Գլ. 190բ-2ա։ Թղթ 192ա-206ա։

12. Առ Տիմոթէոս Ա  – Նխ. 96բ-7ա։ Գլ. 206աբ։ Թղթ 206բ-11բ։

13. Առ Տիմոթէոս Բ – Նխ. 97բ-8ա։ Գլ. 212բ։ Թղթ 212ա-5բ։

14. Առ Տիտոս – Նխ. 98աբ։ Գլ. 215բ։ Թղթ 215բ-7ա։

15. Առ Փիլիմոն – Նխ. 98բ։ Գլ. 218ա։ Թղթ 218ա-9ա։

- Վերագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. 219աբ (տե´ս ձեռ. № 187, 444բ)։

16. Առ Կորնթացիս Գ – Նխ. 105ա-6ա։ Պօղոսի 106ա-8բ (§ 2-ից առաջ)։

108բ «Գլխոց գիր համաւրէն ըստ իւրաքանչիւր Թղթոցն Պաւղոսի առաքելոյ, և են ի նոցանէ, որ մասնաւոր ներքնաբաժինս ունին կարմրադեղով»։

17. Յայտնութիւն Յովհաննու – Գրք 219բ-41ա։

18. Հանգիստ Յովհաննու – 241ա-4ա։

19. Գործք Առաքելոց – Յռջբ. («Որք»)98բ-101ա։ Նխ. («Գործք») 101աբ։ Ց. 244բ։ Դիր 244բ։ Գլ. 244բ-7բ։ Ընթերց. ԺԶ 248ա։ Գրք 249ա-96բ։

20. Թղթ Յակոբայ – Նխ. 101բ։ Յռջբ. 296բ-7ա։ Գլ. 297բ-8ա։ Թղթ. 299ա-304ա։

21. Թղթ Պետրոսի Ա – Նխ. 102ա։ Գլ. 304աբ։ Թղթ 305ա-10ա։

22. Թղթ Պետրոսի Բ – Նխ. 102աբ։ Գլ. 310ա։ Թղթ 310բ-3բ։

23. Թղթ Յովհաննու Ա – Նխ. 102բ-3բ։ Գլ. 314ա։ Թղթ 314բ-9բ։

24. Թղթ Յովհաննու Բ – Նխ. 103բ։ Գլ. 319բ։ Թղթ 319բ-20ա։

25. Թղթ Յովհաննու Գ – Նխ. 103բ-4ա։ Գլ. 320աբ։ Թղթ 320բ-1ա։

26. Թղթ Յուդայի – Նխ. 104աբ։ Գլ. 321ա։ Թղթ 321բ-3ա։

27. Աղերս Եւթաղի – 323աբ։

Մանրամասն տե´ս № 187։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

4ա Զանպիտան գրիչս յիշեա (նման՝ 175ա)։

104բ Ո՜ աստուածարեալք և սիրողք վերնոյն Սիոնի, որք հանդիպիք այսմ Աստուածաշունչ մատենիս և կամիցիք գաղափարել, զՆախադրութիւն, զոր վերոյ գրեցի զԱռաքելին և ԶԿաթուղիկեայցս, յիւրաքանչիւր Թղթոց գլուխս կարգեսցես, որպէս զՀռոմայեցւոցն եմ կարգեալ, զի յետոյ յայլ աւրինակէ գրեցի, և զմեզ անպատուհաս արասցեմ և զՍտեփանոս անպիտան գրչակս յաղաւթս յիշեսցես։

Զթուղթս զայս, որ է Կորնթացւոցն Երրորդ Թուղթ, եթէ կամիցիս աւրինակել զգիրքս, զհետ Չորեքտասան թղթոցն Պաւղոսի կարգեսցիս, զկնի Թղթոյն որ առ Փիլիմոն, զի յաւրինակն, յորում գրեցի զայս, յետոյ նա այսպէս կարգեալ էր, որպես ասացիսս։ Այլ և մեզ անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այսքան էր, և Աստուած ըստ կարողութեանն կու պահանջէ։

110ա ԶՍտեփանոս գրիչ աղաչեմ յիշել (նման՝ 192ա, 304բ, 323բ)։

255ա Քրիստոս Աստուած, քո սուրբ աւետարանչիտ բարեխաւսութեամբ ողորմեա գծողիս Ստեփաննոսի և ծնաւղաց մերոց, և որք զկնի մեր գան և հանդիպին սմա ուսմամբ, վարձս բարեաց պարգևեա նոցա և տուր կարողութիւն յանկել զսա. և քեզ փա՛ռք յաւիտեանըս. ամէն։

323բ Փա՜ռք... Ի թուաբերութեանն Հայոց ՊԻ (1371) աւարտեցաւ աստուածարեալ և հոգեպատում սուրբ կտակս ի հռչակօոր Աւագ անապատս, ձեռամբ Ստեփ[անոս] անիմաստ և փցուն գրչի, ի յառաջնորդութեանն հայր Կիւրակոսի։ Արդ, որք հանդիպիք սմա, յիշեսջիք զմեզ յաղօթս ձեր։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 77բ (1625 թ., բոլորգիր) Արդ, վերստին նորոգեցող սուրբ Աստուածաշունչ տառի Ջուղաեցի խաւճա Մարութէի եղբաւրորդիքս՝ Մաթէոսս, Մկրտիչս, Սաֆարս, գնեցինք անգին գանձս և տուաք յիշատակ ի ձեռն/// (1 բառ ջնջուած) տէր Զաքարիային ձեռն։ Քրիստոս Աստուածն մեր վայելել տացէ մինչ ի խորին ծերութեան. ամէն։

Զվերստին նորոգող սուրբ տառիս Առաքել դպիրս յիշեցէք ի Քրիստոս։ Թվին ՌՀԴ (1625)։

2. 248ա (1651 թ., նօտրգիր) Ես՝ Զաքարիա վարդապետ, առաջնորդ սուրբ ուխտի Յօհաննուվանից, ընդ բազում արդեանց իմոց ետու և զգիրքս այս ի դրունս Սուրբ Կարապետիս թվին Ռ և Ճ (1651), յորում ամի նորոգեցի յեկեղեցիքս։

3. Աստառ Բ (ասեղնագործ) Յիշատակ տ/// (6 տառ անընթեռնելի)։

Կնքադրոշմ՝ 5ա, 130բ, 323բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝  248բ Զբանն առաջին... ո՜ Թէոփիլէ։

 

63

ՅՈՎՀԱՆ ԴԱՄԱՍԿԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԶ-XVI

ԹԵՐԹ՝ 235+1 (կրկ. 1). չգրուած՝ 1ա-5բ, 171բ-2բ, 230ա-5բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x4+Ա-ԺԹx12 (Բ 13, ԺԵ 11)+1x4։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (ԺԸ դ. յաւելում՝ 1-5, 230-5)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17x14։ ԳՐՈՒԹԻՒն՝ միասիւն (երկսիւն՝ 6ա-8ա)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝7ա)։ ՏՈՂ՝ 25-34 (խառն)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վարդագոյն ծաղկաթուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4(1-3)+4(232-5), թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. խոնաւութիւնից վերին լուսանցային մասերը գունափոխուած, տեղ-տեղ թանաքը ճապաղած, ԺԸ դ. վերակազմելիս եզրահատուած և լուսանցագրութիւնները վնասուած։ Կազմի կաշին քերծուած, թիկունքի նիստերը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

6ա-229բ [Մատենագրութիւնք Յովհաննու Դամասկացւոյ]

-6աբ Գլուխք (ցանկ) գրոցն Յոհաննու Դամասկացոյ։ [Գլուխք յարտաքնոց գրոց] – Ա. Վասն էութեան, գոյութեան և պատահման... ԾԱ. Բանք վասն անձին մարդւա[յ]նոյ։ Այսոքիկ յարտաքնոցն տրամակել՝ զկարևորն դրոշմելով։

-6բ-7բ Եւ աստուստ՝ ի գրոց Աստուծոյ սկսեալ – Ա. Յաղագս անհասանելի գոլոյ Աստուծոյ... Ճ. Վասն յարութեան հասարակաց մարմնոյ։ Այս ի գրոց աստուածայնոց յԱւանդ եկեղեցոյ համառաւտեալ բանք։

-7բ Եւ աստի՝ յապստամբութիւն հերձուածողաց – Ա. Վասն հաւատո բան խոստովանութեան և ընդդիմաբան Նեստորի... Է. Վկայութիւնք յամենայն հարց բանից։

-8ա-9ա Պատասխանի թղթոյն Կոզմայի Մամիամացոյ եպիսկոպոսի – Արժանագով և աստուածապատիւ հաւրդ Կոզմայն արքեպիսկոպոսի Մամիամացոյ՝ նուաստ կրօնաւոր Յոհաննէս՝ ողջոյն տէրամբ. Զնեղութիւն մտաց և զտարակուսանս լեզուոյ գիտելով՝ յապաղէի...

Ա. 9ա-28բ Սրբոյ և աստուածսգեաց հօր մերոյ Յոհաննու Դամասկացոյ համառաւտեալ բանս ի ստորոգութեանց հռետորիցն, զնոցայն հաճեալն ասելով և ի բաց թողեալ զհակառակաբանութիւն այլոց և զընդունայնաբանութիւն առասպելսն, զայն յիշելով, զոր ընդունի եկեղեցի

ա. 9աբ Յաղագս էութեան և գոյութեան և պատահման։ Պրակս առաջին – Էութիւն հասարակաց անուն է ամենայն էից...

բ. 9բ-10բ Վասն սեռի և սեռականագոյն սեռի և տեսակի և տեսակագոյն տեսակի և որ առ միմեանս են։ Բ – Սեռ ի յերիս տեսակս լինել ասի...

գ. 11ա Վասն բաժանման։ Գ – Ոչ է կար գտանել երկուց իրաց ոչ իւիք բաժանելի միմեանց...

դ. 11ա Վասն պատահման։ Դ – Պատահումն է իրք, որ լինի և դարձեալ անյայտ լինի...

ե. 11աբ Վասն բարժանացելոյն։ Ե – Բարժանել ասի ըստ հինկ տեսակս...

զ. 11բ-2ա Վասն լրո և լսողականի։ Պրակ Զ – Ամենայն ստորոգութիւն կամ ի մեծէն գիտէ լինել...

է. 12ա Վասն համանունութեան (=յարանուանութեան)։ Պրա[կ] Է – Յարանուն ստորոգութիւն է...

ը. 12աբ Վասն զի՞նչ է-ի և որ[պիսի՞] զինչ է-ի լրոյ։ Ը - Այլ է զի՞նչ է և այլ է որպիսի՞ զինչ է...

թ. 12բ Վասն սեռականի և անսեռականի։ Թ – Անուն էի երկուս նշանակէ իրս...

ժ. 12բ-3ա Վասն գոյութեան և բնութեան և կերպարանի և անհասի և դիմաց և սեռի։ Ժ –Արտաքին իմաստասէրքն ըստ յառաջասացեալ բանին...

ժա. 13աբ Վասն բաժանելոց։ ԺԱ – Բաժանումն լսի յառաջի հատումն ենթակայ իրին...

ժբ.13բ-4ա Վասն բնութեամբ առաջնոյ։ ԺԲ – Բնութեամբ առաջին կոչի այն, որ ընդ ինքն բերէ...

ժգ. 14աբ Վասն սահմանադրութեան։ ԺԳ – Սահմանադրութիւն է խօսք կարճառօտ...

ժդ. 14բ-5ա Վասն յարանունութեան (=հոմանունութեան)։ ԺԴ – Հոմանունք կոչին, ոյք անուամբք հաղորդին միմեանց...

ժե. 15ա Վասն փաղանունութեան։ Ժե – Փաղանունք են, որոց անունք և սահման...

ժզ. 15ա Վասն բազմանունութեան։ ԺԶ – Իսկ բազմանուն կոչին, որք սահմանաւ հաղորդին...

ժէ. 15ա Վասն այլ և այլ անուանութեանց։ Ժէ – Իսկ որք երկոքումբն բաժանին...

ժը. 15ա Վասն յարանունութեանց։ ԺԸ – Այլ են ինչ ի միջի փաղանունութեան և համանունութեան...

ժթ. 15բ Վասն տասանցն ազգական ազգի, այսինքն՝ ստորոգութեանց։ ԺԹ –Յասացելոցն են ոմանք, որ շարամանութեամբ ասին...

ի. 15բ-6ա Վասն համազգեց և համատպից և այլ ազգեց և այլակերպից և բարժանման թուոց։ Ի – Համազգիք այնոքիկ են, որք ի մի և ի նոյն լուր ենթակայեալ...

իա.16աբ Վասն յորում է։ ԻԱ – Յորում է մետասան ազգ ասի...

իբ. 16բ Վասն գոյացութեան։ ԻԲ – Գոյացութիւն է գործ ինքն ինքեամբ...

իգ. 16բ-7ա Դարձեալ վասն գո[յ]ացութեան։ ԻԳ – Եթէ զինչ գոյացութիւն է, ահա ասացաւ...

իդ. 17ա Վասն բնութեան։ ԻԴ – Բնութիւն է իւրաքանչիւրո յէիցս սկզբն շարժման...

իե. 17աբ Վասն պատկերի տպի և կերպարանի։ ԻԵ – Տպաւորութիւն է ի գոյական տարբերութեանց իմն...

իզ. 17բ-8ա Վասն սեռի մարմնոյ, որ է անձն։ ԻԶ – Սեռի անուն երկուս նշանակէ...

իէ. 18ա Վասն դիմաց, զի դէմք երիս. և սեռ և տեսակ և անձն մի են։ ԻԷ – Դէմք կոչի, որ իւրովն ներգործութեամբ...

իը. 18աբ Վասն անհատիցն։ ԻԸ – Անհատք չորք ազգ ասին...

իթ. 18բ Վասն էականի, որ է անձն։ ԻԹ – Իսկ էակն, այսինքն՝ անձնաւորական...

լ. 18բ-9ա Վասն անսեռի։ Լ – Եւ անանձն ևս ասի Բ ազգ...

լա. 19ա Բարժանումն էութեան և դպրութեան։ ԼԱ – Էութիւն բարժանի ի գոյացութիւն և ի պատահումն...

լբ. 198աբ Դարձեալ վասն համազգեաց և հոմանուանց այլ ազգաց և այլ անուանց և այլ տեսակաց, և որք թուով բաժանեալք են։ ԼԲ – Համասեռք, այսինքն, ազգականք են...

լգ. 19բ-21ա Վասն քանակի և քանիաւնութեան։ ԼԳ – Քանակք կոչին ժողովումն միոց...

լդ. 21ա-2ա Վասն անընչի։ ԼԴ – Առինչք այնոքիկ կոչին, որք որ են իւրօք յինքեանս...

լե. 22ա-3բ Վասն ոյր և որպիսութեանն։ ԼԵ – Որպէս կոչի, որով ոմանք որ կոչին և դարձեալ...

լզ. 23բ-4ա Վասն առնելոյ և հանդիպելոյ։ ԼԶ – Պարտ է գիտել, եթէ առնել և հանդիպել որպիսութեան...

լէ. 24ա Վասն անկալոյ և կալոյ։ ԼԷ – Կալ իցէ զիա՞րդ ունել զդերն եդեալ...

լը. 24ա Վասն ուրին։ ԼԸ – Ուր զտեղի յայտ առնէ...

լթ. 24աբ Վասն երբի։ ԼԹ – Երբն զժամն ցուացնէ...

խ. 24բ-5ա Վասն ունելոյ։ Խ – Ունել է գոյացութիւն ի գոյութենէ...

խա.25աբ Վասն ներհակացն հակառակ։ ԽԱ – Ամենայն ներհակք ընդդիմակաց կամ իբրև զգործ...

խբ. 25բ-6ա Վասն ունելոյ և պակասութեան։ ԽԲ – Ունել ասի ներգործութիւն ինչ ունելոյ...

խգ. 26ա Վասն առաջնո և վերջնոյ։ ԽԳ – Առաջինն բաժանի ի չորս նշանադրութիւնս...

խդ. 26աբ Յաղագս ի միասին համանգամայնց։ ԽԴ- Համանգամայնք ասին, որոց լինելն ի մի և ի նոյն ժամ լինիցի...

խե. 26բ-7ա Վասն շարժողն գոլոյ և շարժողութեան։ ԽԵ – Շարժումն է կատարելութիւն գոլով ներգործութեան...

խզ. 27աբ Վասն ունելոյ։ ԽԶ – Ունել ըստ ութ յեղանակաց ասի...

խէ. 27բ Վասն ճառելոյ և անճառելոյ, որ է այո և ոչ։ Պրակ ԽԷ – Պարտ է գիտել, զի յառաջասացութիւն և յետասացութիւն...

խը. 27բ-8ա Վասն սահմանի և յառաջադիմութեան և ներքսադրեալ խորհրդոց։ ԽԸ – Գիտել պարտ է, եթէ առաջի եդեալ կայ կարծիս ինչ...

խթ. 28աբ Վասն անձնական միաւորութեան հոգւոց։ ԽԹ – Պարտ է գիտել, եթէ առ անձնաւորութեամբ միաւորութիւն... զմիո պահելոյ անխառն և անշփոծ զորակութիւնն։

Ցանկում նաև՝ «Ծ. Սահման իմաստասիրութեան»։ «ԾԱ. Բանք վասն անձին մարդկայնոյ»։

Բ. 29ա-110բ Սրբոյ հօրն մերոյ Յոհաննու քահանա կրօնաւորի Դամասկացոյ Աւանդութիւն ուղղափառ հաւատոյ

ա. 29ա Որպէս զի անհասանելի է Աստուած, և եթէ ոչ է պարտ քննել և խնդրել՝ զոր ոչ տուեալ է մեզ ի մարգարէիցն և յառաքելոցն։ Ա – ԶԱստուած ոչ ոք ետես երբէք, բայց միածինն...

բ. 29աբ Վասն ճառելեաց և անճառելեաց, անիմանալեաց և իմանալեաց։ Բ – Պարտ է որք կամեսցին յաղագս Աստուծոյ...

գ. 29բ-30բ Ցուցումն եթէ գո Աստուած։ Գ – Արդ, եթէ է Աստուած և գո Աստուած...

դ. 30բ Վասն թէ զի՞նչ է Աստուած և զի՞ անհաս է։ Դ –Քանզի է Աստուած՝ այս յայտնի է...

ե. 31ա Յայտնումն եթէ մի է Աստուած և ոչ բազում։ Ե – Եթէ է Աստուած՝ յայտնի է և ցուցաւ իսկ...

զ. 31ա Վասն Բանին Աստուծոյ։ Զ – Այլ մինն և միայնն Աստուած ոչ անբան է...

է. 31աբ Վասն Սուրբ Հոգոյն։ Է – Իսկ պարտ է և Բանին հոգի ունել...

ը. 31ա-5բ Վասն Սուրբ Երրորդութեանն։ Ը – Հաւատամք ի մի Աստուած, ի մի սկիզբն...

թ. 35բ-6ա Վասն ի վեր ասացելոց։ Թ – Աստուած պարզ է և անխառն...

ժ. 36աբ Վասն աստուածային միաւորութեանն ի բաժանմանն։ Ժ – Եւ արդ, զամենայն հասարակաց բերիցուք յամենայնի...

ժա. 36բ-7ա Վասն մարմնապէս ի վեր ասացելոցն։ ԺԱ – Իսկ որովհետև բազումն գտանին յաստուածային գիրս...

ժբ. 37բ Վասն նոցա դարձեալ։ ԺԲ – Այսպէս այսոքիկ ուսանել լինին մեզ...

ժգ. 37բ-9ա Յաղագս տեղեացն Աստուծոյ և եթէ միայն Աստուած է անպարագրելի։ ԺԳ – Տեղիք սեռական իմն է և կատարեալ...

ժդ. 39աբ Յատկութիւնք աստուածային բնութեանն։ ԺԴ – Անեղութիւն, անսկզբնութիւն, անմահութիւն...

ժե. 39բ-40ա Վասն յաւիտեանցն, ԺԵ – Սայ արար զ[յ]աւիտեանսն...

ժզ. 40ա-1ա Վասն հրեշտակաց։ ԺԶ – Նա ինքն է ստեղծիչ և արարիչ հրեշտակաց...

ժէ. 41աբ Վասն սատանայի և դիւաց։ ԺԷ – Ի սոցանէ ի հրեշտակական զօրոնւթեանցս, որ վերակացուն էր...

ժը. 41բ-2ա Վասն երևելի և զգալի արարծոցս։ ԺԸ – Նայ ինքն Աստուածն մեր...

ժթ. 32ա-3ա Յաղագս երկնից։ ԺԹ – Երկինք է շուրջ պարունակող՝ երևելի և աներևոյթ...

ի. 43ա-5բ Վասն հրոյ, լուսոյ և լուսաւորացն ամենեցուն։ Ի – Հուր մի է ի չորից նիւթոցն...

իա. 45բ-6ա Վասն օդոյ և հողմոյ։ ԻԱ – Աւդ մի է ի չորից անդամ[ոցն]...

իբ. 46ա-7ա Վասն ջրոց։ ԻԲ – Ջուր մի է ի չորից անդամոցն...

իգ. 47աբ Վասն երկրի և որք ի նմայն է։ ԻԳ – Երկիր մի է ի չորից նիւթոցն...

իդ. 47բ-9բ Վասն դրախտին։ ԻԴ – Որով կամեցեալ Աստուծոյ յերևելի և յաներևոյթ...

իե. 49բ-51ա Վասն մարդոյն։ ԻԵ – Այսպէս իմանալի գոյութիւն կազմեաց Աստուած...

իզ. 51աբ Վասն ճաշակացն, որ են հիմք։ ԻԶ – Ճաշակաքն ոմանք հոգևորք են...

իէ. 51բ Վասն տարտամութեան։ ԻԷ – Տարտամութեան տեսակք են չորք. հեղձումն...

իը. 51բ Վասն երկեղի։ ԻԸ – Իսկ երկեղ բաժանի ի մասունս վեց...

իթ. 51բ-2ա Վասն սրտմտութեան։ ԻԹ – Իսկ սրտմտութիւն է եռացումն արեան...

լ. 52ա Վասն անրջոց և ցնորից։ Լ – Իսկ անուրջոցն են ազգք չորք...

լա. 52ա-3բ Վասն զգայութեան։ ԼԱ – Զգայութիւն է զօրութիւն անձին...

լբ. 53բ Վասն իմացականին։ ԼԲ – Իսկ իմացականին են այսոքիկ՝ դատողութիւն...

լգ. 53բ-4ա Վասն յիշողականին։ ԼԳ – Յիշողական է յիշողութեան... պատճառ...

լդ. 54ա Վասն որոյ ի ներքո ներտրամադրական է և արտաքո՝ արտաբերական։ ԼԴ – Դարձեալ բաժանի բանականութիւն անձին...

լե. 54ա-6բ Վասն ախտից և ներգործութեան։ ԼԵ – Ախտք փաղանունաբար կոչին...

լզ. 56բ-7ա Վասն ներգործութեան։ ԼԶ – Եւ զայն ինչ գիտել պարտ է, եթէ ամենայն նախասացեալ...

լէ. 57աբ Վասն կամաի և ակամաի։ ԼԷ – Իսկ որովհետև կամաւ գործ...

լը. 57բ-8ա Վասն որոյ ընդ մեաւք ենթակային, այսինքն, անձնիշխանութիւն։ ԼԸ – Այլ որ վասն անձնիշխանութեանն բան է...

լթ. 58բ-9ա Վասն գործեցելոցն։ ԼԹ – Յեղելոցն ոմանք ընդ մևք ենթակայի...

խ. 59աբ Թէ որո պատճառի եղաք անձնիշխան։ Խ – Արդ, ասելի է եթէ առ ժամայն փոյթ զկնի բանականութեան մտանէ...

խա. 59բ Վասն այնոցիկ, որք ոչ ի ներքո մեր են։ ԽԱ – Իսկ որք ոչ ընդ մևք ենթակային...

խբ. 59բ-62ա Վասն նախախնամութեան։ ԽԲ – Նախախնամութիւն այս ինչ է....

խգ. 61ա-2ա Վասն կանխագիտութեան և նախախնամութեան։ ԽԳ – Պարտ է գիտել, զի զամենայն ինչ կանխագիտութեամբ գիտէ Աստուած...

խդ. 62ա-3ա Վասն աստուածային տնօրէնութեան և որ առ մեզ քաղցրութեան և փրկութեան։ ԽԴ – Արդ, այսու բախմամբ սկզբնաչար դիւաց...

խե. 63աբ Յաւրինակ յղութեան Բանին Աստուծոյ և մարմնանալոյն իւրոյ։ ԽԵ – Քանզի հրեշտակ Տեառն առաքեցաւ առ Կոյսն...

խզ. 64ա-5բ Վասն երկուց բնութեանց։ [ԽԶ] – Վասն զի անփոփոխելի և անբաժանելի միաւորեցան...

խէ. 65բ-6ա Տեսակք ի միմեանս տալո աւրինակք փոխատրութեան միմեանց տալոյ։ ԽԷ – Արդ, վասն զի այլ իմն է գոյացութիւն և այլ իմն է առանձնաւորութիւն...

խը. 66ա-7ա Վասն թուոյ բնութեանց։ ԽԸ – Այլ որ ի վերայ աստուածութեանն մի բնութիւն...

խթ. 67ա-8ա Իբր զի աստուածային բնութիւն բոլոր ի ձեռն միոյ իւր անձին միաւորեցաւ բնութիւն և ոչ մասն առ մասն ինչ։ ԽԹ – Հասարակաց և ամենայնի լռին, որ ի ներքս նոցա...

ծ. 68ա-9ա Վասն մի գոլ անձն Բանին Աստուծոյ։ Ծ – Եւ արդ, նախկի էութիւն անժամանակ և մշտնջենաւոր...

ծա. 69ա Առ որս ասեն, եթէ ի միաւորեցելոյ և թէ ի սահմանեցելոյ առեալ լինի քանիօնութիւն բնութեանցն Քրիստոսի։ ԾԱ – Եթէ հարցանիցէ ոք սակս բնութեանց Տեառն...

ծբ. 69աբ Դիմադրութիւն ասացողացն, եթէ ոչ գոյ բնութիւն առանց անձին։ ԾԲ – Զի թէպէտ ոչ գոյ բնութիւն անանձն...

ծգ. 70ա-1ա Յաղագս երրորդ սրբասացութեանն, զոր յաւելուն։ ԾԳ – Յայսմանէ զոր յերրորդ սրբասացութիւնն յաւելին...

ծդ. 71աբ Վասն տեսակի և վասն յանհատիցն գոլ տեսանելի բնութեան... և թէ որպէս ասելի է՝ մի բնուծիւն մարմնացելոյ Բանին Աստուծոյ։ ԾԴ – Բնութիւն կամ աղօտ ինչ տեսութեամբ իմանի...

ծե. 72աբ Եթէ ճշմարիտ Աստուածածին է կոյսն։ ԾԵ – Իսկ ստուգապէս և ճշմարիտ Աստուածածին խոստովանիմք...

ծզ. 72բ-3ա Ինքնութիւն երկուց բնութեանցն։ ԾԶ – Կատարեալ Աստուած խոստովանելով և կատարեալ մարդ...

ծէ. 73ա-5բ Վասն կամաց և ինքնիշխանութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի։ ԾԷ – Արդ, վասն զի երկու ասի բնութիւն Քրիստոսի...

ծը. 75բ-9ա Վասն Տեառն Յիսուսի կրկին ներգործութեանց։ ԾԸ – Իսկ երկուս ասեմք ներգործութիւնս...

ծթ. 79աբ Առ ասողսն, եթէ յերկուց բնութեանց և ի ներգործութեանց է մարդ, ապա հարկ է Քրիստոս յերեք բնութենէ և յերեք ներգործութենէ ասել գոլ։ ԾԹ – Եւ արդ, իւրաքանչիւր մարդ յերկուց բնութեանց ժողովեալ է...

կ. 79բ-80ա Վասն աստուածանալո բնութեան և կամաց և ներգործութեան մարմնոյն Տեառն։ Կ – Պարտ է գիտել, զի ոչ փոխելով բնութեան...

կա. 80ա-1բ Եւ դարձեալ վասն կամաց և անձնիշխանութեան, մտաց գիտութեան և իմաստութեան։ ԿԱ – Որք Աստուած կատարեալ և մարդ կատարեալ...

կբ. 81բ-2ա Վասն աստուածայրական ներգործութեան. ԿԲ – Երանելին Դիոնէսիոս նորոգ անուամբ աստուածայրական...

կգ. 82աբ Վասն բնական և խտրելի ախտից։ ԿԳ – Եւ զայս խոստովանիմք, եթէ զամենայն բնական զանպարսաւելի ախտսն...

կդ. 82բ-3ա Վասն անգիտութեան և ծառայութեան։ ԿԴ – Գիտելի է, վասն զի անգէտ և ծառայական բնութիւն էառ...

կե. 83բ Վասն զարգացման և աճման։ ԿԵ – Իսկ զարգացեալ և աճելական ասի...

կզ. 83բ-4ա Վասն երկեղի։ ԿԶ – Կրկին ունելով իմացուածս անուն երկեղի...

կէ. 84աբ Վասն աղօթից Տեառն։ ԿԷ – Աղօթք է մտաց վերելումն առ Աստուած...

կը. 84բ Վասն բաժանման և հատման։ ԿԸ – Պարտ է գիտել, եթէ Բ են տեսակ բաժանման...

կթ. 84բ-5ա Վասն չարչարանաց մարմնոյն Տեառն և անչարչարելի աստուածութեանն։ ԿԹ – Սայ(=նայ) ինքն է Բանն Աստուած...

հ. 85աբ Վասն անմեկնելի գոլով աստուածութեան Բանին ի հոգո և մարմնոյ, ի մահու մարմնոյն, և թէ մի անձն է։ Հ – Գոլով բնաւ առանց մեղաց Տէրն...

 հա. 85բ Վասն ապականութեան և անապականութեան։ ՀԱ – Անուն ապականութեան երկուս տեսակս դրոշմէ...

հբ. 85բ Վասն ի դժոխս իջմանն։ ՀԲ – Էջ ի դժոխս աստուածացեալ Հոգին...

հգ. 85բ-6ա Վասն որ զկնի ի մեռելոց յարութենէն։ ՀԳ – Իսկ զկնի ի մեռելոց յարութեանն...

հդ. 86ա Վասն ընդ աջմէ նեստելոյն։ ՀԴ – Ընդ աջմէ Հօր Աստուծոյ ասեն նստեալ...

հե. 86աբ Առ ասողոսն, եթէ Բ բնութիւն է Քրիստոս, կամ գեղականն պաշտեցէք՝ իբրու եղականի երկրպագուք, կամ մի բնութիւն երկրպագելի ասացէք և մի բնութիւն՝ ոչ երկրպագելի։ ՀԵ – Որդոյն Աստուծոյ ընդ Հօր և ընդ Հոգոյն...

հզ. 86բ-7բ Ընդ երրորդութիւն Աստուծոյ մարմնացաւ և ոչ Հայր և ոչ Հոգի, և կամ թէ զինչ ուղղեաց և կազմեաց իւրովն մարմնանալովն։ ՀԶ – Հայր է հայր և ոչ Որդի...

հէ. 87բ Առ որս հարցանեն՝ եթէ անձն Քրիստոսի անե՞ղ է, թէ՞ եղական է։ ՀԷ – Անձն Բանին պարզ էր և անխառն...

հը. 87բ-8ա Եթէ յորմէ՞ և ե՞րբ կոչեցաւ Քրիստոս։ ՀԸ – Ոչ որ ոմանք ստուծեամբ բարբաջեն...

հթ. 88աբ Առ հարցողսն՝ եթէ Բ բնութիւն ծնաւ կոյսն, կամ երկու կախեցաւ զխաչէն։ ՀԹ – Բնութեանան կոչի աժենիտոյն և ժենիտոյն... (լուսանցքում. «այսինքն՝ անեղ և եղական, անծնունդ և ծնեալ»)։

ձ. 88բ-9ա Որպէ՞ս անդրանիկ կոչի միածին Որդին Աստուծոյ։ Ձ – Անդրանիկ կոչի առաջի ծնեալն...

ձա. 89ա Առ ասողոսն՝ եթէ ի խառնակելոցն, թէ ի սահմանելոցն վերաբերին ի քանիօնութիւն բնութիւնք Քրիստոսի։ ՁԱ – Բնութիւնք Քրիստոսի ոչ մի սեռ են...

ձբ. 89ա-90բ Վասն հաւատո և մկրտութեան։ ՁԲ – Խոստովանիմք զմի մկրտութիւն....

ձգ. 90բ Վասն հաւատոյ։ ՁԳ – Հաւատ Բ ունի տեսակս...

ձդ. 90բ-2ա Վասն խաչին և վասն հաւատոյ։ ՁԴ – Ճառ խաչին կորուսելոցն յիմարութիւն է...

ձե. 92աբ Վասն ընդ արևելս երկրպագութեանն։ ՁԵ – Ոչ լոկ կամ պատահմամբ և առանց ընտրութեանն...

ձզ. 92բ-5բ Վասն սուրբ և անապական խորհրդոց Տեառն։ ՁԶ – Բարի և ամենաբարի և առաւել բարի...

ձէ. 95բ-7բ Ազգաբանութիւն Տեառն և Կուսին։ ՁԷ – Զ[ս]րբոյ և զառաւել փառաւորելոյ զմիշտ կուսէ...

ձը. 98ա-9ա Վասն նշխարաց սրբոցն և պատուելո նոցա։ ՁԸ – Պատուել պարտ է զսուրբս իբրև բարեկամս...

ձթ. 99ա-100բ Վասն պատկերաց երկրպագութեան։ ՁԹ – Այլ վասն զի մեղադրեն մեզ ոմանք յաղագս երկրպագելո...

ղ. 100բ-1բ Վասն գրոց աստուածայնոց։ Ղ – Մի է Աստուած, որ ի Հին և ի Նոր Կտակարանս...

ղա. 101բ-3բ Վասն ի վերա Քրիստոսի ասելոց։ ՂԱ – Ի վերայ Քրիստոսի ասացեալքն տեսակք ազգայինք ունին...

ղբ. 103բ-4ա Եթէ  ոչ պատճառ է չարեաց՝ է Աստուած։ ՂԲ – Զայս գիտել պարտ էղ, զի սովորութիւն է աստուածաին գրոց...

ղգ. 104ա-5ա Վասն զի ոչ գոյ Բ սկիզբն։ ՂԳ – Եւ զի ոչ գոն երկու սկզբունք...

ղդ. 105ա Ընդէ՞ր զի կանխաւ գիտէր Աստուած զոմանս մեղանչել և ոչ ապաշխարել, և ստեղծ զնոսա։ ՂԴ – Յաղագս բարերարութեան իւր Աստուած յոչ գոյից...

ղե. 105աբ Վասն օրինացն Աստուծոյ և օրինացն մեղաց։ ՂԵ – Բարերար է Աստուած և առաւել բարի կամքն իւր...

ղզ. 105բ-7ա Ի քակտումն հրէիցն և վասն շաբաթուն։ ՂԶ – Շաբաթ կոչի օրն Է-երորդ և յայտնէ...

ղէ. 107ա-8ա Վասն կուսութեան։ ՂԷ – Հայհոյեն մարմնաւորք զկուսութիւն...

ղը. 108աբ Վասն թլփատութեան։ ՂԸ – Թլփատութիւն յառաջ քան զօրէնս տուաւ Աբրահամու...

ղթ. 108բ-9ա Վասն անդիքրիստոսի, որէ Նեռնն։ ՂԹ – Եւ զի այսու պատճառանօք հարկ եղև գալ Նեռին...

ճ. 109ա-10բ Վասն յարութեան ամենեցուն։ Ճ – Այլ հաւատամք ի յարութիւնն... և զանվաղխճան խնդումն և զուրախութիւն կրեն ի նմանէ։ Կատարումն վաստակոց Յովհաննու Դամասկացոյ՝ կոչեցելոյն Մանսուր. համառօտ ասացեալ նորո շնորհաց աւանդութիւնք, և թարգմանեալ Սիմէովնի՝ ի վրաց լեզուէ ի հայ բառ։

 Գ. 111ա-229բ [«Ապստամբութիւն հերձուածողաց». ցանկից՝  7բ]

ա. 111ա-5բ Նորին Բանք յաղագս Հռովմէացոց, թէ որպէս եղեն անմիաբան ի սոցանէ չորից եկեղեցեաց։ Զսա Եւստրատի գրեալ՝ Նիկիո մետրոպոլիտն – Էր երբեմն, զի հանդարտութիւն ունէր եկեղեցական անդորրութիւն... զի մեք նորագոյնս ինչ ոչ առաք կամ ունիմք։

բ. 115բ-56ա Նորին Յոհաննու Դամասկացո Պատասխանի առ Հրեայսն – Զաստուածայինս զամենայն յԱստուած վստահանալ պարտ է... և խնդրեաց մկրտութեան շնորհս, որո և հանդիպեցաւ շնորօքն Քրիստոսի։

գ. 156ա-62ա Նորին հօրն մերո Յոհանու Դամասկացոյ Խրիսունեկտար կոչեցելո Բանք վասն հաւատո և ընդդիմադրութիւն Նեստորիոսի – Պարտ է մեզ փրկելոցս Աստուծոյ... վերջ Հնոյ և Նորոյ կտակարանացն։

դ. 162ա-71ա [«Բան յերկարաձգեալս առ ի քակտումն չար հերձուածոյն Նեստորի». ցանկից՝ 7բ] – Նեստորի որ համախորհ էք, առ ձեզ բանս այսպէս սկսանեմք... զերիսն մի Աստուած յաւիտեանս. ամէն։

ե. 173ա-85ա Յովհաննու Դամասկացոյ Խրիսունեկտարի Բանք ընդդիմադրականք ի քակումն հերձուածոց Յակոբիկ Ասորոց – Եւ ոչ բարին բարի է, ասեն... ի դէմս Յակոբայ Ասորեաց է, այլ և ամենայն միաբնակեացն է ընդդէմ։

զ. 185ա-97բ Նորին Յոհաննու Դամասկացոյ Վասն որ ի Քրիստոս երկու բնութեանց, և այլ ամենայն բնութեանց ինքնութեանց համառաւտեալ – Որք երկու բնութիւնս և մի անձն զՏէրն մեր Յիսուս Քրիստոս խոստովանեսցին... միշտ ընդ նմա լինել և հաղորդել փառաց և թագաւորութեան նորա այժմ և միշտ... ամէն։

է. 198ա-229բ Նորին Յոհաննու Դամասկացոյ Պատասխանիք առ Հայս. բանք համառաւտեալս – Եւ արդ, իմ մինչև ցարդ ևս ընդ համազգեացն իմոց խոսելով Ասորոց... Վասն ձեր հայհոյեսցի անունն Աստուծոյ ի հեթանոսս։

№ 103-ը Գ գրքի սկզբում (97բ) և վերջում (199ա) ունի նշմուներ (տե՛ս)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

212ա (Ստորին լուսանցքում, եզրահատուած).

Թուխթս աննշա էր,

Կրկին կտրած էր,

Թանաքս խիստ առ չալ էր,

Գիրս էնտօք կու փռւէր,

Գրագիրս խիստ վա[տ էր]։

Գրչափորձ՝ 34բ, 35բ, 79բ, 80ա, 89բ, 136բ (առանձին տառեր)։

 

64

ԱԼԲԵՐՏ ՄԵԾ

ՀԱՄԱՌՕՏ ՀԱՒԱՔՈՒՄՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ

ԺԸ-XVIII

ԹԵՐԹ՝ 148. չգրուած՝ 1ա-3բ, 146բ-8բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x3+Ա-ԺԳx12 (Գ, Ե 10, Ժ 6, ԺԳ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, “BERGAIO” լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,9x12,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 71ա)։ ՏՈՂ՝ 25 (4ա-37բ), 29 (38ա-146ա)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ պրակաթերթերից։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 108-48 մասամբ ցեցակեր։ Թանաքից թուղթը գունափոխուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-146ա Ալբերդ վարդապետի ասացեալ է Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանական ճշմարտութեան

Տե´ս ձեռ. № 104, Զա-397բ. Յռջբ./4աբ։ § 1/4ա-29ա։ 2/29ա-58ա։ 3/58բ-74բ։ 4/75ա-90ա։ 5/90ա-113բ։ 6/114բ-33բ։ 7/134ա-46ա։ Չունի Յիշատակարան թարգմանչի։ Լուսանցքներում՝ գրչի և յետագայի լրացումներ, սրբագրութիւններ։

 

65

ԱԼԲԵՐՏ ՄԵԾ

ՀԱՄԱՌՕՏ ՀԱՒԱՔՈՒՄՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ

ՌՃԾԷ-ՌՃԾԸ-1708-1709

ԳՐԻՉ՝ Մկրտիչ, Պետրոս Սահաթճի (հայրը)։

ԹԵՐԹ՝ 293. չգրուած՝ 1ա-3բ, 293աբ։ ՊՐԱԿ՝1x3+Ա-ԻԵx12 (ԻԵ 1)+1x1։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 99ա)։ ՏՈՂ՝ 23 (5ա-7բ), 21 (8ա-11բ), 24 (12ա-292բ)։ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ բուսական (128ա)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից թուղթը գունափոխուած։ ԻԵ պրակից՝ 1 թերթ. մնացածը պոկուած-հանուած։ Կազմի կաշին մասամբ քերծուած և մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-292ա [Ալբերտի Մեծի] Համառօտ հաւաքումն յաղագս աստուածաբանական ճշմարտութեանն

Տե´ս ձեռ. №104, 2ա-397բ. Յռջբ./4աբ։ § 1/4ա-44ա։ 2/44բ-94ա։ 3/94բ-128ա։ 4/128ա-61բ։ 5/161բ-217ա։ 6/217ա-60բ։ 7/ 260բ-92ա։ Չունի՝ Յիշատակարան թարգմանչի, 1-7 գրքերի վերնագրերը։ 4-5, 7 գրքերի նախերգանքները նախորդում են «Ցանկ գլխոց»-ներին։ 5-րդ գրքի ԻԴ գլուխը գլխակարգուած է ԻԵ և շարունակուած։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

4բ Արդ, եթէ սխալեցայ ուրեք ի գիրս այս, թողցի ինձ, զի տգիտութեամբ արարի, իսկ յուր ուղղապէս յառաջեցի, եղիցի ի գովեստ շնորհացն Յիսուսի Քրիստոսի, որոյ պատիւ և ամէներանուհոյ մօրն//(5ա) իւրոյ հաւաքեցի զշարագրութիւնս զայս։

44բ Կատարեցաւ գիրքն առաջին Յաղագս աստուածաբանութեան փոքրիկ Մկր[տ]չի ձեռամբ, որ եմ Պետրոսեան՝ ծառայ ամենեցուն, անարդիւն, և եմ ԺԲ ամաց, ուրեմն ներեցէք ինձ։ Թվին ՌՃԾԷ (1708), Դեկտեմբերի ԺԹ։

95ա Զթարմատար նուաստս, զսակաւ գրոյս նօտրօղ՝ Պետրոս անօգուտս և զորդեակն իմ Մկրտիչն յիշեսջիր, ո՜վ ընթերցօղ։

128ա Ես՝ ջնչին, անօգուտ Պետրոսս, ժտեմ յիշել ի Տէր զիս՝ խեղճս, և զփոքրիկ զորդեակն իմ զՄկրտիչն, որ մեծագոյն մասն գրքկանս նա գրեաց, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ. ամէն։

217ա Կատարեցաւ գիրքն, որ Յաղագս շնորհաց առաքինութեանցն, թվին ՌՃԾԸ (1709), Մարտի ամսոյ ԺԵ։ Հայցեմ, զի յիշեսջիք յաղօթս զփոքրիկ Մկրտիչն, որ եմ ամաց մետասանից. Մկրտիչ ծառայ ձեր Պետրոսեան, և Տէրն տերանց ձեզ ողորմեսցի։

292ա Փա՜ռք... Արդ, եղեև զրաւ սուրբ գրոցս, որ կոչի Ալպերթոս, ձեռամբ Մկրտիչ ծառայի ձերոյ, որ եմ որդի Սահաթճի Պետրոսի և եմ ամաց երկոտասանից։// (292բ) Հայցեմ ընթերցողացդ, եթէ գտանիցէք ի սմա սղալ ինչ, ներեցէք պակասութեանն իմոյ, քանզի տղայեական հասակի իմոյ գրեցի զգիրքս զայս։ Ուրեմն երես անկեալ աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ օրինակելով, յիշեցէք զետնեալ ծառայս ձեր և զծնօղս իմ, և դուք յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ։

Գրեցաւ ի թիւն փրկչին մերոյ 1709, եղև աւարտն Ապրիլի ԺԴ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

292բ (1731 թ., շղագիր) Յիշատակ է գիրքս այս, որ կոչի Ալբերտ, տէր Ովանէսին, և որդոցն՝ Գրիգորին և Մաթոսին։ Յիշատակ տիւից ինձ, յիշատակ օրհնութեամբ եղից։ Թվին ՌՃՁ (1731)-ի։

Կնքադրոշմ՝ 5ա Քրիստոսի ծառայ Քերոփէ վարդապետ. ՌՄԻԲ (1773)։

 

66

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԴ – XIV

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Ֆրա Յեսու քհյ։

ԹԵՐԹ՝ 288 (1644 թ. յաւելում՝ 1, 286, 287). չգրուած՝ 1աբ, 287բ, 288բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ժx12+Ա-ԺԴx12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 120)։ ՏՈՂ՝ 42-52 (խառն)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ եռանկիւնազարդ մետաքսեայ կարմիր գործուածք, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 3ա, 122ա։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Պատարագամատոյց (լատիներէն)։ ԺԳ դ. Իտալիա։ 2 (Ա-Բ)+2 (Գ-Դ), ստացուած 2 առանձին թերթերի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, գոթական գրքային բոլորգիր (նմուշ՝ Դա)։ Գ-Դ թերթերը ձայնանիշերով։ (Վերծանումը՝ Լ. Ի. Կիսիլովայի, Լենինգրադ)։

ՎԻՃԱԿ՝ թրջուած (249-88), թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, 1644-ին նորոգուած և նօտրգրով լրացուած (286-7ա)։ Պահպանակ Գ-ն խոնաւութիւնոից սևացած, Դ-ի ներքևի մասը պատռուած-ընկած։ Կազմը փականազերծ, եզրերը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-120ա [Ալբերտի Մեծի] Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանական ճշմարտութեան

Տե´ս ձեռ. № 104, 2ա-397բ. Յռջբ. /3աբ։ §1/3բ-19ա։ 2/19ա-41ա։ 3/41ա-55ա։ 4/55ա-70բ։ 5/70բ-94ա։ 6/94ա-110ա։ 7/110-20ա։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ 120աբ։

Բ. [Հատուածք քարոզից]

ա. 120բ-1ա Քարոզ Պահոց՝ [ի բանն]. Յայնժամ վարեցաւ Յիսոս... (Մատթ., Դ, 1-2)-Աստ կամիմ խօսիլ յերից բանից. առաջին՝ ի փորձութենէ սատանայի...

բ. 121ա [Յաղագս որդիութեանն Աստուծոյ] – Երեք ազգ որդիութիւն է Աստուծոյ. առաջն՝ չարիքն և բարիքն...

գ. 121ա [Քարոզ ի բանն]. Եւ ի հրապարակս դնէին զհիւանդս, գոնեա հովանին Պետրոսի հասցէ առ նոսա (Գործ, Ե, 15) – Յամենայն ժամ հարկաւորք են բժիշկքն հիւանդաց...

դ. 121բ [Քարոզ ի բանն]. Աչք իմ յամենայն ժամ առ Տէր են (Սղմ. ԻԴ, 15) – Ամենայն չարեաց սկիզբն և պատճառ է աչքն...

Գ. 122ա-273ա Գիրքս Յաղագս մոլութեանց։ [Շարադրեալ ի Պետրոսէ աբեղայէ Արագոնացւոյ, որ ի կարգէ Քարոզողաց սրբոյն Դոմինիկոսի]։ Օգնեա՛, սուրբ Աստուածածին և յաջողեա՛

- 122աբ [Յառաջաբանութիւն] – Պատմեայ ժողովրդեան իմոյ... Ըստ Արիստոտէլի ի յառաջին գիրքս Քաղաքականաց, որպէս լաւագոյնք զամենայն կենդանիս՝ է առաքինի մարդն։ Եւ ըստ այսմ յառաջաեդեալ բաժանի յութ մասունս...

1. ա. 122բ-32ա [Մասն առաջին. Յաղագս մոլութեան» հասարակաբար]։ Ա. Յաղագս մեղաց և անուանց նորին – Արդ, նախ գիտելի է զզանազանութիւնս, որ ի մէջ չարին, մեղաց, մեղադրութեանն, արտին, մոլութեանն և պարտաւորութեանն...

բ. 132ա-70ա [Մասն երկրորդ. Յաղագս մոլութեանց յատկապէս]։ Յաղագս եօթն գլխաւոր մեղացն – Եւթն չարիք կան ի սիրտս նորա...// (133բ) Յաղագս հպարտութեան – Սկիզբն ամենայն մեղացն հպարտութիւնն..

գ. 170ա-7ա [Մասն երրորդ]. Յաղագս երկրորդ մասինն մոլութեանց, որ է նախանձն – Նախանձու բանսարկուին եմուտ մահ յաշխարհս։ Ըստ Օգոստինոսի՝ ի գիրս Կուսութեանն, հպարտութեանն հետևի նախանձն...

դ. 177ա-87բ [Մասն չորրորդ]. Յաղագս բարկութեան – Մի՛ բարկանայցէք ի ճանապարհիդ... Որպէս ասէ Օգոստինոս, հպարտութիւնն բառնայ...

ե. 187բ-207ա [Մասն հինգերորդ]. Յաղագս ծուլութեան – Մի՛ ծուլասցիս կապօք իմաստութեանն... Ըստ Գրիգորիսի, ծուլութիւն ծնանի...

զ. 207-39ա [Մասն վեցերորդ]. Յաղագս ագահութեանն – Արմատ ամենայն չարեաց՝ ագահութիւնն... Ըստ Օգոստինոսի, ոչինչ ծանրագոյն...

է. 239ա-51բ [Մասն եօթներորդ]. Յաղագս որկրամոլութեանն – Ամենայն վաստակ մարդոյ ի բերան նորա... Ըստ Գրիգորիոսի, ևթն գլխաւորաց մոլութեանցն...

ը. 251բ-68բ [Մասն ութերորդ]. Յաղագս բղջախոհութեան – Խորտկաճաշ եղէք... Որպէս ասէ Ջերօնիմոս, խորտկաց և յագեցմանց միշտ հետևի բղջախոհութիւն... Եւ աստանօր բաւականացի յաղագս բղջախոհութեանն։

2. 268բ-9ա Ա. Յաղագս պահպանութեան հինգ զգայութեանն – Զգայութիւնք և խորհուրդ մարդկային սրտի դիւրասահ են ի չարն... 269աբ Բ. Յաղագս տեսանելեացն – Որ խնու զաչս իւր... 269բ-70ա Գ. Յաղագս լսելեաց – Որ խնու զականջս իւր... 270աբ Դ. Յաղագս հոտոտելեաց – Եղիցի փոխանակ հոտոցն... 270բ Ե. Յաղագս ճաշակելեաց – Միթէ կարիցէ ոք ճաշակել... 270բ Զ. Յաղագս շոշափելեացն – Բարիոք է մարդոյն ոչ շոշափել զկին... 270բ-1ա Է. Յաղագս համեմատութեան մարմնական զգայութեանցն առ հոգևորսն – Կատարելոցն է հաստատուն կերակրով... Եւ այսքան բաւականացի յաղագս մարմնաւոր և հոգևոր զգայութեանց։

3. 271ա-2բ Ա. Յաղագս լեզուի – Լռեցոյ զլեզու քո... Օգոստինոս ասէ. Զի՞նչ օգուտ... 272բ-3ա Բ. Յաղագս հնարից, որ ընդդէմ մեղաց լեզուին – Ասացի թէ պահեաց զճանապարհս իմ... Կատարեցաւ Գիրք հաւաքման մոլութեանց՝ ի հերքումն մեղաց և ի կատարումն առաքինութեանց։

Դ. 273ա-7ա [Պետրոսի Արագոնացւոյ] Հաւաքումն յաղագս տասն պատուիրանացն – Եթէ կամիս ի կեանս յաւիտենականս... Որպէս ասէ երանելին Թօմաս...

ա. 277ա-9ա Ա. Յաղագս առաջին հրամանին – Մի՛ ունիցիս աստուածս օտարս... Ըստ Թօմա[յ]ի, զորօրինակ...

բ. 279ա-80բ Բ. Յաղագս երկրորդ հրամանին – Մի՛ առնուցուս զանուն Աստուծոյ քո ընդունայն... Որպէս ասէ երանելին Թօմաս...

գ. 280բ-1բ [Գ]. Յաղագս երրորդ հրամանին – Յիշեսջի՛ր զօր շաբաթուն... Քանզի երեքկին է ստունկանումն ի յԱստուած...

դ. 281բ-2ա Դ. Յաղագս չորրորդ հրամանին – Պատուեա՛ զհայր քո և զմայր... Որպէս ասէ Թօմաս, գրաւորական օրէնքն տուեալ եղեն...

ե. 282ա-3ա Ե. Յաղագս հինգերորդ հրամանին – Մի՛ սպանանէր։ Վասն զի ուշ է բաւական առնել բարի...

զ. 283աբ Զ. Յաղագս վեցերորդ հրամանին – Մի՛ շնար։ Քանզի այր և կին պսակաւն են ի մի մարմին...

է. 283բ Է. Յաղագս է հրամանին – Մի՛ գողանար։ Յետ որոյ արգել զանիրաւութիւնն, որ լինի յանձն ուրուք...

ը. 283բ-4ա Ը. Յաղագս Ը հրամանին – Մի՛ սուտ վկա[յ]եր։ Յետ որոյ արգել առնել անիրաւութիւն ընկերին գործով...

թ. 284աբ Թ. Յաղագս իններորդ – Մի՛ ցանկար կնոջ ընկերին քո։ Զանազանութիւն է ի մէջ մարդկա[յ]ին և աստուածա[յ]ին օրինացն...

ժ. 284բ-5ա Ժ. Յաղագս տասներորդ հրամանին – Մի՛ ցանկար տան ընկերի քո... Քանզի ամենայն ցանկալի ըստ աշխարհի...

ժա. 285աբ ԺԱ. Յաղագս առաջին և մեծագոյն հրամանին – Սիրեսցես զՏէր Աստուած քոյ ամենայն սրտէ։ Թէպէտ վերոյ ասացեալ եղև, թէ հրամանն...

ժբ. 285բ-7ա ԺԲ. Յաղագս երկրորդ հրամանին – Սիրեսցես զընկեր քո իբրև զանձ։ Վասն հրամանիս այս ասէ Տէրն, թէ է նման առաջնոյն... Աստանօր կատարեցաւ հաւաքումն վասն տասնբանեան օրինացն՝ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

19ա Զաղքատ ֆրա Յեսու յիշեցէք՝ զստացօղ սուրբ գրոցս։

70բ Աղաչեմ յիշելք զծրող սորայ՝ զֆրա Յեսու քահանայ և. զծնողս իմ։

120ա Զտառապեալ ոգի՝ ֆրա Յեսու, բիւր քանքարոյ պարտական և վերջին ի կարգս միաբանողաց և առաջինս մեղաւորաց, որ սակաւ աշխատեցայ ի գիրքս յայս, յաղօթս յիշեցէք և սխալանացն անմեղադիր լերուք, զի բազում անգամ տկարացայ ի գրելն զսա։ Նա և զմայրն իմ այրի՝ Մամեր կոչեցեալ, որ բազում աշխատեցաւ ի վերայ իմ, յաղօթս յիշեցէք։

120բ Զպատուական և զմենամարտիկ րաբունին Մարգարէ, որ բազում աշխատեցաւ ի վերայ մեր, յաղօթս յիշեցէք։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2բ (ԺԵ-ԺԶ դդ., բոլորգիր) Պերի արմենիաս գիրքս, զոր մեկնեալ է Դաւիթ Անյաղթ փիլիսոփայն, յիշատակ է Կարապետ վարդապետին, որ մականուն Ձագ կոչի, ի դուռն Վարագայ Սուրբ Նշանին։

19բ (Նոյն ձեռքով, երկու սիւնակների միջև) Գիրքս յիշատակ է Կարապետ վարդապետին ի դուռն  Վարագայ Սուրբ Նշանին (նոյնը՝ 56ա)։

121բ (Նոյն ձեռքով) Պորփիւր գիրգս յիշատակ է Կարապետ վարդապետին, որ մականուն Ձագ կոչի և Պօղոս գրոց աշակերտի նորին՝ ի դուռն Վարագայ Սուրբ Նշանին, և մի՛ ոք իշխեսցէ հեռացուցանել. եթէ յանդըգնի՝ նզովեալ եղիցի. ամէն։

Ձեռագրում նշուած նիւթերը չկան. խօսքը կամ վերաբերում է այլ մատեանի և կամ նիւթերը յետագայում անջատուել են։

2. 2ա ///:::/::////::////::///::////:///:/.////::/::/.///:///:::/::////:://:///::/::./://:////::////:::////:///://:///::/.///:///::/.//::////:/.

///::/./:/.///: («Պետրոս վարդայպետին է գիրքս՝ յիշայտակ Վարագայ»)։

121բ (Շղագրանման նօտրգիր) Գիրքս յիշատակ է Պ[ետ]ր[ո]ս վարդապետին։ Աստուած ողորմի տուողաց, որ զգի[ն] ետո[ւ]ր։ Ով որ կարդեայ կամ աւրինակէ, զԱստուած-ողորմին ասէ, Աստուած իւրեն ողորմի ի միուսանգամ գալստեա[ն]. ամէն։ Ի վթինն (=թվինն) ՋՂ (1541), ի յամին, որում Կար[մ]իր գդակն զԱրզնկէն տիրեաց, մեք եկաք յԱմայսիայ՝ ի դուռն Սուրբ Աստուածածինն։

3. 2ա (Նօտրգիր, եղծուած, հազիւ նշմարելի) [Յ]ոհան վարդապետին այս գիրս Աստուած բարով վայելել տացէ. ամէն։

288ա (Բոլորգիր) Կամաւ ամենազօրին Աստուծոյ կրկին նորոգեցաւ գիրքս ի թվականութեանս մերում ՌՂԳ (1644), ի վերայդիտողութեան առաքելական Աթոռոյն Սրբո Էջմիածնի տեառն Փիլիպպոսի սրբափայլ հայրապետի, որո սրբութիւն և համբաւն տարածեալ ի Յոյնս և ի Լադինս, և երկու անգամ չոգաւ ի դրունս արքաին Պարսից, և արար ազատ զեկեղեցին և զամենայն ինչս նորին՝ ի հարկէ։ Որո հրամանաւ յետնեալս ի բարեաց՝ Յոհան եղեռնալուրս, եկի նուիրակ ի կողմանս Կոստանդնուպօլսի, և պատահեցա ի քաղաքն Թէքիրտաղ յորջորջելո, որո տեսեալ զգրոցս ծերութիւն, առեալ նորոգեաց յօժար սրտիւ և բազում աշխատութեամբ և գրեաց զյիշատակարանս զայս. զոր և խնդրեմք յամենազօրէն յԱստուծոյ, զի տացէ սըմա զվարձս ըստ վարտակոց իւրոց. ամէն։ Հայր մեր։

4. 2ա (ԺԷ դ., նօտրգիր) ռռ ա ռռռռ աբ ժժ ռռ սռ ա ր ագ ա չճ դա վռ («Սարգիս վարդապետ»)։

5. 288բ (Նօտրգիր, սկզբից 2 տող եղծուած և անընթեռնելի) Ես տէր ///թիւ [Ռ]Ճ[Լ]Է (1688), որ Եղիայզար կաթողիկոսն, որ խալաթն հաքաւ։

Կնքադրոշմ՝ 2բ, 287ա  Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝ 1ա (նօտրգիր) յԱլբերթ վարդապետն, 1բ (նոյն ձեռքով), Եշ. Գշ. Աստուածածին։... 2ա (նօտրգիր, Պետրոս վրդ.-ի ձեռքով) Թարա, Աբրահամ, Նաքար... Յովսէփ և Փենիամին՝ ի Հռաքելայ։

 

67

ԱԼԲԵՐՏ ՄԵԾ

ՀԱՄԱՌՕՏ ՀԱՒԱՔՈՒՄՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ

ՁԴ – 1699

ԳՐԻՉ՝ Մկրտիչ քհյ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Մարգար։

ԹԵՐԹ՝ 340+1 (կրկ. 1). չգրուած՝ 1ա-6բ, 334ա-40բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x6+Ա-ԻԷx12 (ԻԷ 16)+1x7։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, մահիկանշան լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16x10,2։ ԳՐՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 7ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ բազմագունի շերտաւոր մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 9ա, 59ա, 125ա, 166բ, 206բ, 261ա, 304բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ։

ՎԻՃԱԿՒ՝ թանաքից գրադաշտը խիստ գունափոխուած, տեղ-տեղ թանաքակեր, 340 կէսը պատռուած ընկած, կազմի կաշին քերծուած, կապիչներն ու փականներն ընկած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

7ա-333բ [Ալբերտի Մեծի] Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանական ճշմարտութեանն

Տե՛ս ձեռ. №104, 2ա-397բ. Յռջբ/7ա-8ա.§1/8ա-57ա (չունի իթ գլուխը՝ «Յաղագս գիտութեան Աստուծոյ», իսկ յաջորդները՝ լ-լդ, գլխակարգուած են՝ իթ-լգ)։ 2/57ա-124ա։ 3/124ա-65բ։ 4/166ա-204բ։ 5/204բ-60ա։ 6/260ա-303բ, 7/303բ-33բ։ Չունի Յիշատակարան թարգմանչի։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

8բ Բարեաց ամենից առաջնորդ Սուրբ Հոգի Աստուած, առաջնորդեա ժտող և դատապարտեալ ծառայի քո տէր Մկրտչի հասանել աւարտ գձիս, զոր սկսաք յաւուրս Յինանց Պէնդէկոստէից, յամսեանն Ադամ Է, զոր և վաղեան աւուրն սէլապ եկաւ, շատ աւէրս արար։ Տէր Աստուած փրկէ ի փորձութենէ։ Փոքր թիւն ՁԴ (84+1615=1699)։

58բ Ո՜վ սուրբ ընթերցօղք, յիշեցէք զգծօղ սորա՝ սուտանուն Մկրտիչ քահանայս և զստացողս՝ խօջայ Ոսկանի որդի պարոն Մարգարն։

333բ Որպէս ուրախութիւն մեծ է նաւելոցն ի նաւահանգիստն, նոյնպէս ուրախութիւն է և գրչին՝ վերջին կէտն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2ա Թ[վ]ին 1200 (1751) Օգոստոսի 6-ին առի 6 աստիճան։ Դեքտեմբերի 2-ին եղէ աբեղա (հմմտ. կնքադրոշմ)։

2. 139բ (Այլ ձեռք, եղծուած և հազիւ նշմարելի) Յիմար՝ սորա գրողն, անմիտ՝ զսորա գծօղն։

Կնքադրոշմ՝ 8բ, 58բ, 124բ, 165բ, 333բ, Քրիստոսի ծառայ Գրիգոր վարդապետ. 1200 (1751)։

 

68

ԹՈՎՄԱ ԱՔՈՒԻՆԱՑԻ

ՅԱՂԱԳՍ ՏՆՕՐԷՆՈՒԹԵԱՆՆ ՔՐԻՍՏՈՍԻ

Նախիջևա՞ն                                                                                                         ՊԼԲ-ՊԼԳ-1383-1384

ԳՐԻՉ՝ Ֆրա Յոհաննէս, Մատթէոս Քռնեցի (միայն՝ 151ա-9ա)։

ԹԵՐԹ՝ 276։ ՊՐԱԿ՝ 1x4+Ա-ԻԳx12 (Ե, ԺԲ 14, Ը, ԺԱ 11, ԻԳ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,3x11,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն՝ 144բ-5ա, 196աբ)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 200ա)։ ՏՈՂ՝ 36-38։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկահիւս կանաչ (Ա) և դեղին (Բ) թաւիշ, դռնակինը՝ զարդադրոշմ կարմիր կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 6ա։ Ճակատազարդ՝ գլուխների մօտ (յաճախ անաւարտ)։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, սև, կանաչ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Կիւրղի Երուսաղեմացւոյ Կոչումն ընծայութեա՞ն։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2 (Ա-Բ) թերթ սկզբում, ստացուած 2 տարբեր թերթերի ստորին կէսի եզրահատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ 2աբ «///ունգաց, զի ոչ ոք էր ընդ անսկիզբանն որ կոչէր զանունն...»,Աբ-Աա, «...Զի ամենայն հայհոյութիւնք դիւաց և հեթանոսաց, ամպարշտաց և մեղաւորաց ոչ հպին յանհպելի լոյս աստուածութեանն...»։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. ցեցակեր և խունացած։ Թերթերը նորոգուած՝ (Ի դ.)։ Կազմի եզրերը, թիկունքը, դռնակն ու աստառը՝ կիսամաշ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

-1ա-5ա Յաղագս տնօրէնութեանն Քրիստոսի (ցանկ) – Ա. Ի պատշաճաւորութենէ մարմնաւորութեան Քրիստոսի... ԾԹ. Ի դատողական իշխանութենէն...

6ա Առաջին հատոր երրորդ մասին հաւաքման երանելոյն Թօմասի Աքինեցոյ Յաղագս տնօրէնութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ

-6աբ [Նախերգան] – Քանզի փրկիչն մեր Տէր Յիսուս Քրիստոս, ըստ վկայելոյ հրեշտակին, փրկելօվ զժողովուրդ իւր ի մեղաց իւրոց, եցոյց յինքեան զճանապարհ առաքինութեան...

Բաղկացած է Ա-ԾԹ գլուխներից՝ տարբեր ենթամասերով, որոնց ցանկը յաջորդում է իւրաքանչիւր գլխի խորագրին։ Խորագրերը, բացառութեամբ առաջինի, ունեն միակերպ սկսուածք՝ «Յետ այսորիկ տեսանելի է...»։ Ստորև թուարկում են խորագրերը՝ առանց այդ սկսուածքների.

6բ-13ա [Ա. Ի պատշաճաւորութենէ մարմնաւորութեան Քրիստոսի]։ Յաղագս առաջնոյն – Երևի թէ ոչ էր պատշաճ Աստուծոյ մարմնանալ... 13ա-23ա Բ. Ի կերպէ մարմնացեալ Բանին։ 23ա-9ա [Գ]. Զմիաւորութենէն ի կողմանէ առնող անձինն։ 29ա-33բ [Դ]. Ի կողմանէ առեցեալ բնութեանն։ 33բ-7ա Ե. Ի յառմանէ մասանց մարդկայինս բնութեանս։ 37ա-41բ [Զ]. Ի կարգէ նախասացեալ առմանս։ 41բ-51ա [Է]. Ի համառեցելոցն Որդոյն Աստուծոյ ի մարդկայինն բնութիւն։ 51ա-6բ [Ը]. Ի շնորհացն Քրիստոսի, ըստ այնմ, որ է գլուխ եկեղեցոյ։ 56բ-9բ [Թ. Ի գիտութենէն] Քրիստոսի։ 59բ-63բ [Ժ]. Յիւրաքանչիւր նախասացեալ գիտութեանցն։ 63բ-7ա ԺԱ. Ի ներտպաւորեալ կամ ի յեղեալ գիտութենէն Քրիստոսի։ 67ա-9բ ԺԲ. Ի ստացական կամ ի հմտական գիտութենէն Քրիստոսի։ 69բ-73ա ԺԳ. Ի կարողութենէ հոգոյն Քրիստոսի։ 73ա-6բ ԺԴ. Ի պակասութեանցն, զորս էառ Քրիստոս ի մարդկայինն բնութիւն։ 76բ-83բ ԺԵ. Ի պակասութեանցն, որ վերաբերին առ հոգին։ 83բ-90բ [ԺԶ]. Յայնց իրաց, որք համահետևին միաւորութեանն (վրջ. խնդիր ԺԱ «... թողուլ զմեղս»։ Շար և յաջորդ գլխի սկիզբը՝ թափուած)։ 91ա-2բ [ԺԷ. «Յայնցանէ, որ վերաբերին առ միաւորութիւն ի Քրիստուս հասարակաբար»։ Սկ. խնդիր Ա. «Դարձեալ որպէս պատահական տեսակն առնէ...]։ 92բ-7ա ԺԸ. Ի միաւորութենէն որ ըստ կամացն։ 97ա-101ա ԺԹ. Ի միաւորութենէն ներգործութեանն Քրիստոսի։ 101ա-3ա [Ի]. Ի յայնց որ յարմարին Քրիստոսի՝ համեմատութեամբն առ Հայր։ 103ա-6ա ԻԱ. Ի յաղօթիցն Քրիստոսի։ 106ա-10ա ԻԲ. Ի քահանայութենէն Քրիստոսի։ 110ա-2բ [ԻԳ]. Թէ որդեգրութիւն պատկանի արդեօ՞ք Քրիստոսի։ 12բ-5ա [ԻԴ]. Ի նախասահմանութենէն Քրիստոսի։ 115ա-9բ ԻԵ. Յայնց, որ վերաբերին առ Քրիստոս համեմատութեամբն առ մեզ։ 119բ-21ա [ԻԶ]. Յայնմանէ, որ Քրիստոս ասի գոլ միջնորդ Աստուծոյ և մարդկան։ 121ա-7ա [ԻԷ]. Ի միաւորութենէ Աստուծոյ և մարդոյն և յայնց իրաց, որ հետևին միաւորութեանն։ 127ա-32ա ԻԸ. Ի կողմանէ ի կուսութենէ Աստուածածնին։ 132ա-4բ [ԻԹ]. Ի հարսնայխօսութենէ մօրն Աստուծոյ։ 134բ-8բ [Լ]. Ի յաւետեաց երանուհոյ կուսին։ 138բ-47ա [ԼԱ]. Ի յղութենէ փրկչին։ 147ա-51ա [ԼԲ]. Ի յառնողական սկզբանէ յղութեանն Քրիստոսի։ 151ա-3բ ԶԳ. Ի յեղանակէ և ի կարգէ յղութեանն Քրիստոսի։ 153բ-6բ [ԼԴ]. Ի կատարելութենէ յղացեալ զաւակին։ 156բ-63բ ԼԵ. Ի ծննդենէ նորին։ 163բ-71ա Ի յայտնութենէն Քրիստոսի ծնելոյն։ 171ա-4բ [ԼԵ]. Ի թլփատութենէն Քրիստոսի։ 174բ-9ա [ԼԸ]. Ի մկրտութենէն որօվ մկրտեցաւ Քրիստոս մկրտութեամբն Յօվանու։ 179ա-86բ [ԼԹ]. Ի մկրտութենէն Քրիստոսի։ 186բ-90ա [Խ]. Յայնցանէ, որ վերաբերին առ մուտն Քրիստոսի ի յաշխարն կամ ի սկիզբն նորին։ 190ա-3բ ԽԱ. Ի փորձութենէն Քրիստոսի։ 193բ-6բ [ԽԲ]. Ի վարդապետութնէն Քրիստոսի։ 196բ-200ա ԽԳ. Ի սքանչելեացն, որ արարան ի Քրիստոսէ։ 200ա-6ա ԽԴ. Յիւրաքանչիւր տեսակաց սքանչելեացն։ 206ա-9բ [ԽԵ]. Ի յայլակերպութենէն Քրիստոսի։ 209բ-21բ ԽԶ. Յայնցանէ, որ վերաբերին ի յելն Քրիստոսի յաշխարհէ աստի։ 221բ-6ա [ԽԷ]. Յառնողական պատճառէ չարչարանացն Քրիստոսի։ 226ա-30ա ԽԸ. Ի ներգործութենէ չարչարանացն Քրիստոսի։ 230ա-4բ [ԽԹ]. Ի ներգործութեանց չարչարանացն Քրիստոսի։ 234բ-8բ Ծ. Ի մահուանէն Քրիստոսի։ 238բ-41ա ԾԱ. Ի թաղմանէն Քրիստոսի։ 241ա-6բ [ԾԲ]. Զիջմանէն Քրիստոսի ի դժոխս։ 247ա-51ա ԾԳ. Յայնցանէ, որ վերաբերին առ բարձրանալն Քրիտսոսի։ 251ա-6ա ԾԴ. Ի յորպիսութենէ յարուցելոյն Քրիստոսի։ 256ա-63ա ԾԵ. Ի յայտնութենէ յարութեանն։ 263ա-5ա ԾԶ. Ի պատճառէ յարութեան մարմնոյն։ 256ա-9բ [ԾԷ]. Ի համբարձմանէն Քրիստոսի։ 269բ-71ա [ԾԸ]. Ի նստելոյն Քրիստոսի ընդ յաջմէ Հօր։ 271ա-5բ [ԾԹ]. Ի դատողական յիշխանութենէն Քրիստոսի... – Երևի թէ դատողական իշխանութիւնն... Ի յորում մարմնաւորութենէ խորհրդոյն բաւականասցի ասացեալքս։

-276ա Կատարեցաւ Գիրք տնօրէնութեանցն Քրիստոսի, որ է առաջին հատոր երրորդ մասին երանելւոյն Թօմասի Աքինեցո... ամէն։

-276ա [Յիշատակարան թարգմանութեան] – Փա՜ռք... Արդ, յամի ծնընդեան փրկչին մերոյ հազարերորդի երեքհարիւրերորդի քառասներորդի հինգերորդի (1345) և ի թուականութեանս Հայոց եօթնհարիւրերորդի նսներորդի չոր[ր]որդի (1345) թարքմանեցաւ Գիրքս տնօրութեանն Քրիստոսի, որ է առաջին հատոր երրորդ մասին երանելոյն Թօմաի, ի լատին բարբառոյն ի հայս, ձեռամբ ֆրա Պետրոսի, ազգաւ լատին և աշխարհաւ Արագօնացի,  ի կարգէ քարոզողաց սրբոյն Դօմինիկոսի, որոյ թարքման էր ֆրա Յակոբոս, ազգաւ հայ, ի կարգէն քարոզողաց սրբոյն Դօմինիկոսի, ի վերին վանքս Քռնոյ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին, որոյ առաջնորդ և հոգաբար-ու վերախնամող կարգին միաբանողաց՝ Յոհան մականուն կոչեցեալ Քռնեցի, ի յորո անունն շինեցին զսուրբ ուխտս աստուածասէր և բարեպաշտ պարոն Գորգոն և ամուսինն իւր՝ տիկին Էլթիկն։ Եւ սոքան երեքեան՝ վերախնամող և պարոն Գ[որ]գն և տիկին Էլթիկն ինքնա[յօ]ժար կամօք նուիրեցին զվանքս կարգին քորզողաց սրբոյն Դօմինիկոսի տուրք յաւիտենական։

Արդ, վերոա[սաց]եալ վերախնամողն եղև պատճառ բազում բարութեան, զի ժողուվեա[ց աս]տ վար

դապետք ի լատինացոց և [հայ]ոց, տածելօվ զնոսա ըստ հոգո և ըստ [մարմնո], և թարքմանեցաւ և թարքմանէ գիրս բազումս ոգեշահս և լուսաւորիչս, և ոչ այսչափ միայն, այլ և իբրև զհաւատարիմ լրտեսն Յեսու Նաւեա՝ մտանելօվ ի յերկիրն Աւետեաց, այսինքն ի միաբանութիւն սուրբ եկեղեցոյն Հռոմայ, և եբեր ազգիս հայոց զփրկական համբաւն և արժանաւորաց [ե]րանելի հնազանդութիւն գերադր[ական Աթոռո՞յ]ն Հռոմայ, որ է մուտ և դու[ռն] երկնից արքայութեանն, որում և մեզ արժանաւորեսցէ Քրիստոս։

Արդ, որք օգտիք ի սմա[նէ կա]մ օրինակէք, ողորմութիւն [խնդ]րեցէք յԱստուծոյ վերոասացեալ աշխա[տո]ղացն և նոցին երախտաւորացն։ Եւ աղաչեմք, զի որք օրինակէք զգիրս, զսակաւ յիշատակարանս գրեցէք, և դուք յիշեալ լիջիք ի գիրն կենաց. ամէն (հմմտ. ձեռ. № 104, 398ա)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

29ա Երկիր դառն է և շմոր,

Սիրտս տրտում է և ժխոր,

Յիմ ընկերացն եմ ես մոլոր,

Վասն այն կու գա գիրս խոշոր։

33բ Զգծողս յիշեա ի Տէր, և Աստուած՝ զքեզ (նման՝ 63ա-83ա)։

51ա Ժուղլ խիստ է և ժխոր,

Երկիրս չար է շմը[ն]դոր,

Աստուած առնէ շուտով անդորր,

Որ ազատիմ ի ծօվոյս խոր։ Ամէն։

51ա (Ճակատազարդի մեջ) Ֆրա Յոհանէս։

67ա Աստուած, արա խաղաղութիւն,

Յուսացելոցս՝ փրկութիւն,

Ննջեցելոցս՝ թողութիւն,

Տկարացելոցս՝ զօրութիւն։

103ա Ի Հա{յ]ոց ՊԼԳ (1384) թուին Սալթաղեցի Սարսուն մեռաւ, ֆրա Տէրունական խոստովանահայրն կախուեցաւ։

106ա Մեծ հոգս եղև ինձ այս տարի,

Մահտարաժամս յերկիրս կու ընկնի,

Նախիջևան քաղաք կու անցնի,

Կու մեռանին շատ ղարիպնի։

110ա Խիստ է դժար մահու համբաւ,

Գրագրիս մեծ հոքս ու ցաւ,

Զգիրքս սկսայ, չկատարեցաւ,

Յոյս իմ ի Քրիստոս է և։

131բ Զնուաստ ոգի զֆրա Յոհանէս՝ գծող գրոցս յիշեցէք ի Քրիտսոս, և Աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն. ամէն։

152ա Աստուած ողորմի Քռնեցի Մաթեոսին, որ զտետրս գրեալ է։

174բ Գրեցաւ թվիս ՊԼԲ (1388) Հոկտեմբերի Ը։

179ա Աստուած ողորմի Վախախին. ամէն։

186բ Ի տօնի սուրբ Թօմաի

Վարդապետին Աք[ու]ինացի,

Ֆրա Ջուանն առաքի

Առ ժողովուրդս Գողթնի.

Յետև նորա խիստ շատ լացի,

Աստուած նորա առնէ բարի։

256ա Զֆրա Մխիթարիչս յիշեցէք ի Տէր։

276ա ... Աւրհնեալ Տէր իմ Յիսուս, որ հասոյց զիս ի վերջին գիրս արժանաւոր։ Օրհնութիւն և փա՜ռք... ամէն։

 

69

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Ճահուկ                                                                                                                            ՊԾ-1401

ԳՐԻՉ՝ Ֆրա Յոհան Քռնայեցի։

ԹԵՐԹ՝ 347 (ԺԵ դ. անանուն նորոգողի յաւելում՝ 1-4, 10-12, 78-81, 101, 157, 168-9, 192-7, 347). չգրուած՝ 1աբ, 4բ, 265աբ, 347աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԲx12 (ԺԷ 13, ԻԲ 11) +Ա-Էx12 (Ա 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14x12։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (2բ-4ա, 5ա-156բ, 222ա, 264բ,266ա-75բ, 288ա-346բ), երկսիւն (2ա, 157ա-221բ, 222բ-64ա, 276ա-87բ)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 119ա)։ ՏՈՂ՝ 24-25 (տեղ-տեղ՝ 24-29)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 2բ (վերանորոգողի), 214բ, 245ա։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ (վերանորոգողի՝ կարմիր)։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ժամագիրք (լատիներէն)։ ԺԴ դ. , Իտալիա։ 1 (Ա)+ 1 (Բ), ստացուած 2 թերթերի ստորին լուսանցքների եզրահատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն գոթական գրքային բոլորգիր (նմուշ՝ Բա)։ (Վերծանումը՝ Լ. Ի. Կիսլովայի, Լենինգրադ)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թերթերը խառնուած, տեղ-տեղ ցեցակեր, լուսանցքային մասերը մաշուած, 265-րդ թերթի աջ կէսը ընդերկայնակի կտրուած հանուած։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, թիկունքը վերից վար ճեղքուած, դռնակն ու կապիչներն ընկած։ ԺԵ դ. նորոգուած և լրացուած։

ԾՆԹ. Բաղկացած է միևնույն գրչի ձեռքով գրուած երկու առանձին մասերից (1-264 և 265-347)։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2բ-264ա [Ալբերտի Մեծի] Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանական ճշմարտութեան

Տե՛ս ձեռ. №104, 2ա-397բ. Յռջբ./2բ-3բ։ §1/3բ-44բ (ցանկը՝ 2ա)։ 2/45ա-100բ։ 3/101ա-36բ։ 4/137ա-68ա։ 5/168ա-213բ։ 6/214ա-44բ (ցանկի Դ-ԼԷ գլուխներն ու Նախերգանքը չեն ընդօրինակուած)։ 7/245ա-64ա (ցանկ՝ չիք)։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ 264բ, վերջից պակասաւոր. «... Գորգն և ամուսինն իւր՝ տիկ[ին...]». տե՛ս № 104, 398աբ։

Բ. ա. 266ա-97ա Հաւաքումն համառօտ և յոյժ օգտակար ի Դիալէտիկէն, որ տրամաբանութիւն։ Կարգեալ և թարգմանեալ ձեռամբ Բարդօլիմէոսի ֆռանկ եպիսկոպոսի – Եւ զի խօսելոց եմք ի Դաիլէթիկաէէն։ Նախ տեսցուք, թէ զի՞նչ է Դիալէթիկայն։ Իսկ Դիալէթիկայն սահմանի սոյնպէս. Դիալէթիկայ է արհեստ արհեստից առ ամենայն մեթոդաիցն... իսկ առաջին կարգն է ընդ միմեամբք Դ-ին, նմանապէս և Բ-ն՝ Գ-ին։

Կարդալ՝ 266ա-88բ, 290աբ, 289աբ, 291ա-6բ, 298աբ, 297ա։ Գծագրերի տեղերը բաց՝ 293ա, 296բ։

բ. 297աբ, 299ա-311բ [«Յաղագս հաւաքաբանութեան] – Ըստ Արիստոտելի՝ գիտելն է ճանաչել զպատճառ իրին։ Իսկ հաւաքաբանութիւն ունի Դ պատճառս.. Եւ վասն հաւաքաբանութեան այսքան։ Եւ Քրիտսոս Աստուած մեր օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

գ. 311բ-337ա [«Յաղագս Պատրանաց գրոցն – Եւ արդ, զի դիտաւորութիւն մեր է յառաջիկայ իրողութեան խօսել ի սոֆիսթիքա տրամաբանութենէն»], այսինքն որ թարքմանի սոֆիսթիքայն... Արդ, կատարեցաւ պրակք Պատրանացն։ Եւ Քրիտսոսի փառք յաւիտեանս. ամէն։

Կարդալ՝ 311բ-27բ, 329աբ, 328աբ, 331աբ, 330աբ, 332ա-6բ, 346ա-7բ, 345աբ, 344աբ, 343աբ, 342աբ, 341աբ, 340աբ, 339աբ, 338աբ, 337աբ։

դ. 337բ [«Յաղագս տրամաբանական տեղեացն – Եւ արդ, վասն զի յաղագս տրամաբանական տեղեացն հանդերձեալ եմք ասել»]։ Եւ զի ի տրամաբանական տեղեացն ելանէ առարկութիւնն... և կամ պատ[ահ]մանն, որո պատճառ է ըստ Արիստոտէլի ի յառաջին գիրս Տրամաբանական տեղեացն։ [«Զի որ ստորոգի ի յիրացն ինչ... Արդ, վասն տեղեացն այսչափ ասացեալ եղև։ Աւրհնեալ է Աստուծոյ»]։

Հմմտ. №2382, 274ա, 291ա, 338ա, 370ա։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

45բ (Կարմրագիր)

Յաղագս դառն ժամանակիս,

Որ էր ի Ճահկո փասըլիս,

Յորժամ ՊԾ (1401) էր Հայոց թվիս,

Ի յՕգոստոս Փոխման տօնիս։

66բ (Զարդագիր Ա-ի բացուածքում, կարմրագիր) Այս նեղութիւնս այլ անցանի. աշխարհս փոփոխելի է։

137ա Զֆրա Յոհանս յաղօթս յիշեցէք, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

Յա՜խ, վասն դառնութեանն ժամանակիս,

Յոր աղօթից եմ ի կարիս.

Յէս էլ անցանի,

Եւ Աստուած ողորմի։

213բ Զսակաւ աշխատօղս յիշեա, և դու յիշեալ [լիցիս]։

245ա (Ճակատազարդի մեջ) Յոհան։

245ա (Կարմրագիր)

Զստորականս ի բնաւ բարիս,

Զբացասականս ի բնաւ չարիս,

Ես՝ ֆրա Յոհան Քռնայեցիս,

Ձեզ աղօթից եմ ի կարիս։

264ա (Կարմրագիր)

Երկիրս օտար և հեռաւոր,

Սիրտս է տրտում և խիստ ժխոր,

Յիմ ընկերացն ես եմ մոլոր,

Վասն այնորիկ գիրս գայ խոշոր։

Կնքադրոշմ՝ 2բ, 169բ, 346բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝ 1ա Զանուն քո, Քրիստո՛ս, աւրհնեմ...։ 2բ ծանիր։

 

70

ՍԿՕԹՈՍ

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԺԸ-XVIII

ԹԵՐԹ՝ 286. չգրուած՝ 167աբ, 285բ-6բ։ ՊՐԱԿ՝ 18x16 (Ա, ԺԸ 15)։ ՆԻՒԹ՝ թու.ղթ, լուսագծերով և «[H] O R T» լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16x10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (մնուշ՝ 31ա, լրանցնողի և յաւելագրողի՝ 1աբ, 5ա-15բ, 258բ-66բ, 284ա-5ա)։ ՏՈՂ՝ 21 (լրացումները՝ 18-35)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, մասն Ա և ԺԸ պրակների, լուսանցակողերը՝ կարմիր, այժմ գունաթափ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր (միայն՝ 2ա-53բ)։ Գոյներ՝ սև և նարնջի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գրադաշտը տեղ-տեղ գունափոխուած, ցեցակեր՝ 1-6, կազմի կաշին թեթևակի քերծուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-285ա Աստուածաբանութիւն Սկօթօսին

Տե՛ս ձեռ. № 125, 3բ-142բ. Գովք/չիք։ Յռջբ. /2ա-5ա։ Ցանկ/չիք։ Ա/16ա-166բ։ Բ/168ա-264բ, 267ա-285ա, 265ա-6բ, 14բ-5բ (առանձին հատուածներ՝ այլ ձեռքով և սխալ ներդրուած)։ Գ/ չիք։

Բ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԸ դ.]

ա. 1ա Դիոնէսի գիր (=Բառք) – Աստուածայնագոյն, նախակատարեալ գեղեցկագործ...

բ. 1աբ [Պետրոսի Բերթումեան] Երգ յարութեան (ծայրակապ՝ «Պետր») – Պայծառ արփիդ արդարութեան, որ ի մարմնի ծածկեցար...

գ. 5ա-6ա [Բառք զանազանք] – Կենցաղօգուտ, ամենազան, գովանք, մրցանակ... արտուստ, ծաղրերաստ (լուսանցքներում՝ 5ա «Պիտոյից», 5բ «Մովսիսի»)։

դ. 6բ-7բ [Քաղուածք աստուածաբանականք] – Վասն Քրիստոսի ասէ. Ստեղծան, ասէ, ամենայն, ամենայն ինչ վասն ձեր... բայց որքան առ տրամադրումն պահանջի ժամանակ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

14բ (ԺԸ դ. շղագիր) Այս է Ղազարիս գիրն (նոյնը՝ 157բ)։

 

71

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 194։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿԱ 1(1)+1(194), թուղթ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին թեթևակի քերծուած։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

Կեսարիա                                                                                                                        ՌՄԲ-1753

ԳՐԻՉ՝ Տէր Յակոբ քհյ.։

ԹԵՐԹ՝ 129 (1-129). չգրուած՝ 1ա-3բ, 127բ-9բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x1+Ա-ԺԱ x12 (ԺԱ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16x10,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 44ա)։ ՏՈՂ՝ 21։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազրդ՝ 4ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական (4ա)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր (բոլոր գլուխների սկզբնատառի առաջին գիրը)։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա-126բ Բանք իմաստասիրականք և աստուածաբանականք. համառօտաբար իբր սահմանօրէն արտադրեալք և հաւաքեալք ըստ այբուբենից՝ աշխատասիրութեամբ Լեհացի Ստեփաննոսի բանասիրի

Տե՛ս ձեռ. № 110, 370ա-463բ։ Հմմտ. № 126։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

127ա Փառք... Արդ, գրեցաւ գիրք ի Կեսարիայ, թվականիս Հայոց ՌՄԲ (1753) ամին, ձեռամբ յոգնամեղ և անիմաստ տէր Յակոբ նուաստ քահանայիս։ Յիշել աղաչեմ ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զխռիւս գեհենին միով Հայր մերիւ, զի և դուք յիշեալ լիջիք անմոռաց յիշմամբ առաջի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ յաւիտեանս. ամէն։

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

Ադրիանուպօլիս                                                                                                   ՌՄԴ-1755

ԳՐԻՉ՝ Աբրահամ վրդ. Աստապատցի։

ԹԵՐԹ՝ 65(130-94). չգրուած՝ 189ա-94բ։ ՊՐԱԿ՝ 5x12 (Գ 16)+1x1։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16x10,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 169ա)։ ՏՈՂ՝ 28։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 130ա-68ա Տէր Ներսէս եպիսկոպոսի՝ /Եղբօր տեառն Գրիգորիսի/Ողբ բարառնական, /Չափեալ տաղիւ հոմերական/Վասն Եդեսիոյ առման, /Ի թուականի հինգ հարիւրի/ Եւ իննսուն ընդ երրեկի, /Քսաներեք դեկտեմբերի, / Յերրորդ ժամու յօր շաբաթի – Ողբացէք եկեղեցիք՝/Հարսունք վերին առագաստի... /Որ միշտ օրհնի յիւր ստեղծուածոց՝ /Երկնաւորաց և երկրայնոց (տները համարակալուած 1-530)։

Բ. 168բ-88բ [Յովհաննիսի Երզնկացւոյ Յաղագս երկնի]

ա. 168բ-9բ Նախերգան – Վայելուչ և գեղեցիկ է ի գիշերի պատարուն և լրացեալ լուսինն...

բ. 170ա-1բ Սուրբ և իմաստուն վարդապետին Յովհաննիսի Երզնկացւոյ, մականուամբ Պլուզ կոչեցելոյ, արարեալ այլաչափ տաղս ի խընդրոյ բարեպաշտ իշխանին Հայոց Ապլոցի՝ ըստ անուանագիծ տառից տանց (ծայրակապ՝ «Յոհանիսի բան Յաղագս երկնի ի խնդրո իշխանի Հայոց Ապլոց անուն») - Յամենահրաշ գործք արարչին որ գոյացան, / Մեծ և ահեղ ըսքանչելիք ներգործեցան...

գ. 171բ-87բ Նորին դարձեալ Յաղագս երկնի – Այն որ յառաջ քեզ ճառեցան բանք նախնական, /Յաղագս երկուց տրամագըծիցն անկիւնական... (տները համարակալուած 1-226)։

դ. 187բ-8բ [«Զօրութիւն ոտանաւոր բանիցս»] – Գիտել արժան է, զի զօրութիւն ոտանաւոր բանիցս նախ զտարերաց դրութիւն և զկարգն ցուցանէ... Այլ աստ սակաւ ծանօթութիւն և աղօթիւք ձերովք յանցանաց մերոց թողութիւն. և Քրիստոսի փառք յաւիտեանս։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

127ա Յիշատակ է գիրքս Ադրիանուպօլսի աւաքէրէց տէր Սարգսին, որ ետ ինձ՝ Աբրահամ վարդապետիս, զի յ[ը]նթեռնուլն իմ զսա, յիշեցեմ զհոգի հանգուցեալ ծնողին իւրոյ՝ տէր Յօնան քահանային և համայն ննջեցելոց իւրոց։

168ա Արդ, գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց 1204 (1755), Օգոստոս ամսոյ 6, ի քաղաքս Ադրիանոսի կայսեր, յեկեղեցւոջն որ յանուն Սրբոյն Թէոդորոսի զինաւորին, որոյ առաջնորդ էր տէր Սարգիս արհիեպիսկոպոսն և աստուածիմաստ վարդապետն, յորմէ առեալ զօրինակն

Եւ առ սէր սրբոյն Ներսէսի

Շնորհալւոյ՝ բանիս յարմարողի,

Եւ մանաւանդ թէ և՛ յայլս տարածեսցի,

Նստեալ գծագրեցի

Ես՝ անարժանս յամենայնի,

Աբրահամ անարդիւն վարդապետս Աստապատցի,

Որ գոլով ի յայսմ ամի

Նուիրակ սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի՝

Ի վերայ բոլոր վիճակին

Քաղաքամօրն Կոստանդնուպօլսի։

Ուստի և յայս քաղաքս եկեալ առ ի նուիրակել, զայսոսիկ զբօսանս ինձ արարեալ, օրինակեցի ի փառս Քրիստոսի Յիսուսի, քանզի ոչ այնքան գտանիւր սա յամենայն ուրեք, և բազումք էին, որ սմա փափագէին, որք և զիս հարցին, թէ ունիցի՞մ արդեօք, զի օրինակեսցեն։ Բայց թէ վասն նոցա շնորհելոյ և թէ առ իս պահելոյ և ընթեռնելոյ, այնր աղագաւ զսակաւ աշխատութիւնս յանձն կալայ, թերևս շահեալք ի սմանէ բազումք, թէ՛ ի կեանս իմ և թէ՛ յետ անցմանս յիշեսցեն զիս ի բարին առ Քրիստոս՝ յոյսն ամենայնի։ Որում ընդ Հօր և Սուրբ Հոգւոյն փա՜ռք և երկրպագութիւն միշտ. ամէն։

 

72

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԸ-XVIII

ԹԵՐԹ՝ 224. չգրուած՝ 33ա-7բ, 63բ-6բ, 93բ-105բ, 115ա-22բ, 161բ-6բ, 179ա, 180ա-1բ, 182բ, 197ա, 198բ-204ա, 205բ-6բ, 214բ-24բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԸx12 (Զ 6, Ժ 20, ԺԴ, ԺԷ 8, ԺԶ 28, ԺԸ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, տարբեր. ուղղահայեաց լուսագծերով, մահիկանշան և “AZ” լուսադրոշմով՝ 1-122, 159-66, 179-224, հորիզոնական լուսագծերով և առանց լուսադրոշմի՝ 123-58, 167-78։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14,6x10,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր, 7 տարբեր ձեռքով՝ Ա (1ա-32բ, նմուշ՝ 13ա), Բ (38ա-63ա, 183ա-94բ, նմուշ՝ 44ա), Գ (67ա-90ա, նմուշ՝ 79ա), Դ (106ա-14բ,նմուշ՝ 114ա), Ե (123ա-58ա, 167ա-78բ, նմուշ՝ 123ա), Զ (207ա-14ա, նմուշ՝ 207ա), Է (90բ-3ա, 158ա-61ա, 179բ, 182ա, 195ա-6բ,  197բ-8ա, 204բ-5ա, նմուշ՝ 205ա)։ ՏՈՂ՝ 26 (Ա), 21 (Բ), 17-18 (Դ), 16-17 (Ե), 21-22 (Զ), 19-33 (Է)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ (Ա՝ մասն պահպանակի, Բ՝ մասն ԺԸ պրակի), լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ սկզբում 3 թերթ սպիտակ թուղթ, “AZ” լուսադրոշմով։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի քուղերը թուլացած, կաշին թեթևակի քերծուած, թիկունքը վնասուած, կապիչներն ընկած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-32բ Յաստուածախումբ և տիեզերական ժողովն Տարսոնի, որ եղև ի շրջանի ընթացից ժամանակի ՈԻԶ (1177) թվականի Հայոց, հրամանաւ համահրեշտակ կաթողիկոսին Հայոց Գրիգորի՝ եղբօր որդոյ սրբոյն Ներսիսի, յաջորդի առաքելական Աթոռոյ սըրբոյն Գրիգորի, և քրիստոսապսակ արքային Հայոց Լևոնի՝ սակս միութեանն եկեղեցւոյ Հայոց և Հոռոմոց. Խոսք ատենական սրբոյն Ներսիսի՝ այնմ քաղաքի աթոռակալի և աստուածաբան վարդապետի – Ո՜վ Քրիստոսի ժողովրդեանն գլուխ և հովիւք... Նորին շնորհիւն լիցուք խաղաղարարքս որդիք Աստուծոյ... փառաւորեալ... այժմ և միշտ և յաւիտեանս։

Բ. 38ա-63ա Սուրբ և իմաստուն վարդապետին Յովհաննիսի Երզընկացւոյն արարեալ այլաչափ տաղս ի խընդրոյ բարեպաշտ Ապլոցի...

Տե´ս ձեռ. № 71, 168բ-88բ. §ա/չիք։ բ/38ա-40ա։ գ/40ա-61բ։ դ/62ա-3ա (սկ. «Նախ՝ զտարերացս...»)։ Հմմտ. № 20, 296ա-301բ։

Գ. 67ա-90ա [Թարգմանութիւնք Բարսղի վարդապիտի Հոլովնաւորի]

1. ա. 67ա-71ա Յաղագս սրբազնութեան վերջնոյ օծման – Վերջնոյ օծման սրբազնութիւն ի Քրիստոսէ Տեառնէ ներկացուցեալ... և կամ թէ լսօղակաւ և կամ այլովք յանցաւորեցար. ամէն։

բ. 71բ-9ա Կարգ պաշտելոյ սրբազնութեան վերջնոյ օծման – Մինչ քահանայն իցէ պաշ[տ]ելոց զայս... իւրոց տեղիս ի ստորև առագրեսցին։

79ա Զսոյն թարգմանեաց Բարսեղ վարդապետ Հոլովնաւոր Ե Հոկտեմբերի, 1670, ի մեծն Հռոմայ, ընգերապատութիւն սենեկի առակելականի։

2. 79բ-87ա Միքայէլ Անճէլօ Րիչչի խորհրդական [Գովասանք Աստուածածնի]։ Ի Հռօմ ընտպարանում գերապատութիւն սենեկին առաքելականի, 1679, զոր թարգմանեաց Բ[արսեղ] վ[արդապետ] Հ[ոլով]նաւոր, 10 Նոյեմբերի ընմինն ամի

ա. 80ա-2ա Մասն առաջին – 1. Նամենայնում աւուր ասա Մարիամու ըզգովութիւն, ո՜վ հոգի իմ... 34. Զի յաւարտիլ կենաց մարմնոյն տեսանիցեմ ըզնա իսկոյն հրճողապէս։

բ. 82ա-5ա Մասն երկրորդ – 1. Ո՜վ բնաւից վայելչութիւն, պատիւ կանանց... 48. Մինչ ստեղծաւ, ի քէն ծընաւ մերոյ սեռի ի կեցութիւն այն անըստեղծն։

գ. 85ա-7ա Մասն երրորդ -1. Վերակերտիչ, մխիթարիչ յուսահատից հոգւոց մարդկան... 38. Ըզքօնըս՝ քոյս, ըզգործըս՝ քոյս, որք միշտ յարգին զուարճօրէն, ասեմք ամէն։

3. ա. 87բ Կցորդ- Ո՜վ ամենասրբուհի կոյս և յաւիտենական լուսոյն մայր...

բ. 87բ-8ա Աղօթք – Զհանդիսաւորութիւն քո ամենակարօղ...

գ. 88ա Կցորդ- Ո՜վ փառաւորագունեղ իշխան, սուրբդ Գազիմիրոս...

դ. 88աբ Աղօթք – Աստուած, որ ի մէջ արքունականաց փափկութեանց... միշտ ձգտեցին Քրիստոսիւ Տէրամբ մերով. ամէն։

4. 88բ-90ա Տաղ ջերմեռանդագունեղ՝ ի գովութիւն ամէներանուհւոյ կուսին Մարիամու Աստուածածնին. շարադրեցեալ լաթիներէն և յօրն յօրէ երգեցեալ ի փառաւորագունեղէ իշխանէն՝ արքայորդւոյն սրբոյն Գազիմիրոսէ։ Եւ յետ երանելոյ մահւան նորին սրբոյ, զկնի 142 ամաց եղև գրեցեալ ի Ըսկըսմունտոսէ՝ թագաւորէն Լէհաց և Շվէտաց ի ներքոյ սրբազանի գլխոյն նոյնոյ սրբոյն։ Զոր ես՝ Բարսեղ վարդապետ Ըստամպօլցի, յամի Տեառն 1674, նամսոջն Փետրվարի, ի Հռօմ քաղաքի, ի լաթինականէն ի հայկաբանութիւն թարգմանեցի, ի փառս մեծագոյնս Աստուծոյ, ի գովեստ ամենասրբուհւոյ կուսին և յօգուտ հոգեկսն ամենից հայկազունեաց – Ո՜վ հոգի իմ հաւատարիմ, ըզԳազիմիր միշտ յիշեայ, / Որ էր որդի թագաւորի Լէհաստանեաց իշխանի... /Ներքո գըլխոյ նորին սրբոյ եղև գըտեցեալ տաղըն այն։

Դ. ա. 90բ-2բ Յաղագս սրբոյ խորհրդոյ ապաշխարութեան – Նիւթ ապաշխարութեան է ամենայն մեղք՝ թէ մահուչափ և թէ ներելի ... եթէ մեռեալ էր առանց խոստովանութեան։

բ. 92բ-3ա Յայլմէ գրոյ վերքաղեցեալ – Դարձեալ ընդ կանոնին, որ ասի Քաղուսրէ սէրվաթի... կամ զպսակ չունիցի ի գլուխն իւր տոկոսակերք։

գ. 106ա-14ա [Յաղագս կերպի խոստովանութեան]- Արդ, յորժամ կամեսցի ոք խոստովանիլ քեզ՝ զորոյ խոստովանութիւնն ոչ երբէք լուեալ իցես...

դ. 114աբ Յաղագս հարցանելոյ զեօթն մահուչափ մեղքն, և նախ զբղջախոհութեանն։ Յաղագս բղջախոհութեան – Վասն բղջախոհութեան հարցջիր, եթէ խոստովանողն պոռնկեալ իցէ... Դարձեալ եթէ զայսպիսի մեղս արարեալ իցէ յաւուրս//...(անաւարտ. բաց՝ 115ա-22բ)։

Ե. 123ա-79բ [Հարցմանց Գիրք Երեմիայ չէլէպի Քէօմիւճեան]

ա. 123ա-6ա [Առաջին գաւազան Արամեանց յորդւոց յորդիս՝ յարարածոց սկսեալ - ... Մաղաղիէլ որդի Կայնանին] ծնաւ Յարեդ... Թորգոմ որդի Թիրասայ ծնաւ//(123բ) զՀայկն... (125ա) ... և իշխանութիւնք Հայոց աստէն դադարեցաւ մինչև զքաջն Արշակ, որ յետ մահուանէն Աղեքսանդրի Կ ամօք ապստամբեալ... Ոմն Արտաշիր... սպան զԱրտաւան... Եւ աստէն դադարեցաւ թագաւորութիւն Պարթևաց։

բ. 126ա-8ա [Երկրորդ գաւազան Արշակունեաց յորդւոց յորդիս] – Այժմ դարձուք ի պատմութիւն թագաւորացն Արշակունեաց... Ա. Վաղարշակ եղբայր քաջին Արշակայ՝ ամս ԻԲ... Աստանօր բարձաւ թագաւորութիւն Արշակունեաց, որք թագաւորեցին զամս ԵՃԿ, թագաւորք՝ ԻԴ։ 128աբ [Մարզպանք Հայոց] – Եղեն մարզպանք Հայոց հրամանաւ Պարսից թագաւորին [Յ]ազկերտի... Վարդան մարզպան... Սմբատ Բագրատունի Բիւրատեան՝ ամս Ի։

գ. 128բ-9բ [Ե]րրորդ գաւազան Բագրատունեաց յորդւոց յորդիս – Ա. Աշոտ Բագրատունի՝ ամս ԺԷ... Աստ դադարեցաւ թագաւորութիւն Բագրատունեաց։

դ. 129բ-30բ [Չորրորդ գաւազան Ռուբինեանց յորդւոց յորդիս] – Ռուբէն մեծն՝ ազգական թագաւորին Գագկայ... Եւ բարձաւ իշխանութիւնք ռուբինեանց, որ ի Կիլիկիա։

ե. 131ա-3ա Հարց. Եւ ո՞րպէս յատկացան իշխանութիւնք մեր Հայոց։ Պատասխանի. Այսու պատմութեամբ ի Դ գաւազանս որոշեցաւ իշխանութիւնք Հայկազանից... և մոլորեալք իսկ, որոց ոչ իցէ հովիւ ըստ բանի Տեառն։

զ. 133բ-8ա Հարց. Դարձցուք ընդ սրբագիրսն, որ պատմէ զԻսրայէլէ, և ո՞րք են երկոտասան ցեղքն Իսրայէլի։ Պատասխանի. Նահապետն Յակոբ՝ որդի Իսահակայ... Սոփոնիա, Անգիա, Զաքարիա, Մաղաքիա։

է. 138բ-47ա Գլուխ ԺԴ-երորդ. Հարց. Քանի՞ք են աւետարանիչք և ո՞րք են։ Պատասխանի. Մատթէոս, Մարկոս, Ղուկաս և Յոհաննէս... և յոյնք եւ լատինք Թէսալօնիգէ ասեն և տաճիկք՝ ՍԷլանիկ։

ը. 147ա-54ա Գլուխ ԺԵ-երորդ. Վասն եկեղեցւոյ և եկեղեցական կարգաւորութեանց – Հարց. Ո՞վ գրեաց զեկեղեցական կարգաւորութիւնսն։ Պատասխանի. Աստուածաբանն Դիոնէսիոս... Գրիգոր կաթողիկոս Աղթամարցի, Յովաննէս Թուլկուրանցի։

թ. 154ա-5ա Գլուխ ԺԶ-երորդ. Վասն պատմագրանց  Հայոց – Հարց. Ո՞րք են պատմագիրք Հայոց։ Պատասխանի. Եւսեբի ի յունաց թարգմանեալ և Եկեղեցական, Ագաթանգեղոս... Միխայիլն... Վարդան վարդապետն ետ թարգմանել զնորա Պատմագիրն յասորոց ի հայ լեզուն։

ժ. 155ա-8ա Գլուխ ԺԷ-երորդ. Վասն չորից սուրբ ժողովոցն – Հարց. Ընդէ՞ր եղեն ժողովքն հայրապետաց։ Պատասխանի. Վասն հաստատելոյ զբանս առաքելական... և նզովեցին զչպատուօղն պատկերաց։

ժա. 158բ-61ա [Վասն կաթողիկոսացն Հայոց] – Նախ եկաց քահանայապետ Հայոց աշխարհիս սուրբ Գրիգոր ի ԺԷ ամի թագաւորութեանն Տրդատայ և եկաց ամս Լ... Տէր Կոստանդին. սա արար ժողով ի Հռօմկլայն... գիտութեամբ Վարդանայ վարդապիտի և Վանականն վարդապետն Բջնոյ, Սարգիս եպիսկոպոսն Կարնոյ և այլքն, յաթոռ եկաց ամս ԽԷ։ (Լրացման համար բաց՝ 161բ-6բ)։

ժբ. 167ա-8ա [Վասն կաթողիկոսացն Աղուանից - ...] կաթողիկոսն ձեռնադրել նոցա կաթողիկոս, և ևս աշխարհն Աղուանից եղիցի ընդ իշխանութեան հայրապետին Հայոց... Ասասցեն հրեշտակք և մարդիք՝ Եղիցի, եղիցի. ամէն։

ժգ. 168ա-9բ Հարց. Վասն է՞ր վեհապետ գահին Հռօմայ անէծս և օրհնութիւնս տայ յԱւագ Ուրբաթին։ Պատասխանի. Այո´, յամենայն տարւոջ յաւուր յԱւագ Ուրբաթին առնու ի ձեռս իւր լապտերս... զ[ը]նկերակիցս իւր նոյն ճշմարիտ ուղղափառ հաւատս։

ժդ. 169բ-72բ Հարց. Ո՞րք են դաւանութիւն ուղղափառ հաւատոյ։ Պատասխանի. Հաւատամ ամենասուրբ Երրորդութեանն... մեռեալ և որոշեալ ի նոցանէ։ Այս են Դաւանութիւն հաւատոյ։

ժե. 173ա-8բ [Հարց]. Որպէ՞ս պարտ է մարդոյ աղօթել և կամ պահել զինքն ի սէրն Աստուծոյ։ [Պատասխանի]. Այսոքիւք, զի յորժամ ելանէ ի քնոյ առաւօտեան... ողջութիւն հիւանդաց, աղօ//... (անաւարտ. բաց՝ 179ա)։

ժզ. 179բ Հարց. Քանի՞ են, որք պարտին գոլ ներհանդիսութեան պատարագին։ Պատասխանի։ Ինն են՝ բեմն կամ սեղանն, սկի[հ]ն, մաղզմանն... զմարմինն Յիսուսի Քրիստոսի, և եդաւ ի գերեզմանի։

ժէ. 179բ [Հարց. Զի՞նչ նշանակէ ժամատուն և Տէր ողորմեայքն։ Պատասխանի]. Ժամատուն նշանակէ զբազումնս սըրբոց հարցն... ևս երից Տէր ողորմեա ի պատիւ Հոգոյն Սրբոյ (հաւանաբար անաւարտ. ազատ՝ 180ա-1բ)։

Սկզբից, միջից և վերջից պակասաւոր. տեղ-տեղ լրացուած և յաւելագրուած։ Փակագծուած խորագրերն ըստ բովանդակութեան։ Հմմտ. «Ցուցակ Հայերէն ձեռագրաց Նոր Ջուղայի...», Ա, Վիեննա, 1970, էջ 772։

Զ. 183ա-94բ [«Կտակ Մեծի Ուրբաթի սգոյն. ի բան սրբոյն առաքելոյն,որ ասէ. Կտակ ետ մահու հաստատուն է – Սովորութիւն է մարդկան, յորժամ մեռանի ոք ի յայլ տեղիս... որչափ բանաւոր որդիքս», № 2126, 187ա-97ա]։ Թ-երորդ կարգ բանի. Զի թէ ոք մեռանի... ապա զիս ընդէ՞ր թողուս [ի գերութիւն հրէիցն...]

«Վասն Ժ պատճառի ողբա ոք զհայր իւր»-ի Ա-Ը պատճառների ցանկը այլ ձեռքով՝ 182ա։

Է. [Մանր բնագիրք]

1. 79բ Կանոնք սրբոյն Կոստանդեա Հայոց կաթողիկոսի որ ի Կիլիկիա, ի ժամանակս Հեթմոյ արքային Հայոց, թվին ՈՂԵ (1246) – Զգուշասցի քահանայն և ձեթն սակաւ աւրհնեսցէ... և լինի պատճառ գայթակղութեան։

Գրչից՝ «Զայս պատեհ տեսաք՝ գրեցաք»։

2. 195ա-6բ [Յաղագս խօսիցն Քրիստոսի – Հարց. Քանի՞ բան խօսեցաւ Տէրն ի վերայ խաչին։ Պատասխանի]. Է բան խօսեցաւ... ծածկոյթ մեղաց պատռել և յայտնել խոստովանութեան։

3. ա. 197բ [Կտաւատ] – Կտաւատն լաւն այն է՝ խոշոր և լի լինի...

բ. 197բ Շէրպէթ – Ռավէն Ա կէս տրամ...

գ. 197բ-8ա Մաճուն – Ըստեպղին հունդ Դ տրամ...

4. 204բ-5ա [Զանազանութիւոն Սաղմոսաց] – Երանեալ՝ վասն ծառի և այգի տնկելոյ... Աւրհնեցէք զԱստուած՝ վասն ճանապարհի, որ վաստակիս։

Ը. 207ա-14ա Աշխարհացոյց Մովսէսի Խորենացւոյ – [Յ]աղագս աշխարհագրութեան յաստուածային գրէ ոչ ուրեք գտանեմք ոճով ասացեալ... Թ. [Ս]արմատացւոց, որոյ հասարակն յարևելից//... (անաւարտ. բաց՝ 214բ-24բ)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

79ա, 79բ, 89ա (տե´ս)։

Գրչափորձ. 181ա (Ազատ էջի վրայ՝ ծաղկահիւս «Ա»)։ 224բ Ստրատելատ՝ աղայ... Սպարապետ՝ այայպէկի։ Ի Պետրոսէ։

 

73

ՄԱՍՈՒՆՔ ՀՆՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

ԺԴ – XIV

ԳՐԻՉ՝ Յոհան։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Կիրակո՞ս քհյ.։

ԹԵՐԹ՝ 185։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԹx12 (Ա 9, Դ-Զ, Ժ 8, Է, ԺԹ 4, ԺԱ 6, ԺԲ 10, ԺԴ 13)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,5x12,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 85ա)։ ՏՈՂ՝ 24-30։ ԿԱԶՄ՝ անզարդ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3+3, սպիտակ թուղթ (ԺԹ դ.)։

ՎԻՃԱԿ՝ նախկին կազմի գամերից ծակոտուած՝ 1-6, ցեցակեր՝ 1-21, 181-5, խունացած և բնագրից 2 տող եղծուած՝ 1ա, մի շարք թերթեր թափուած։ ԺԹ դ. նորոգուած բոլորգիր ձեռագրի մասունքներով, վերակազմելիս եզրահատուած և թերթերը խառնուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. Ովսէէ – Մրգ. 1ա-8բ (վրջ. ԺԴ, 8 «դարձին և»)։

2. Ամովս – Մրգ. 9ա-15բ (սկ. Բ, 5 «Առաքեցից հուր»)։

3. Միքիէ – Մրգ. 15բ-9բ։

4. Յովէլ– Մրգ. 19բ-23ա։

5. Աբդիու– Մրգ. 23ա-4ա։

6. Յովնան– Մրգ. 24աբ, 26ա-7ա։

7. Նաւում– Մրգ. 27աբ, 25աբ, 30ա։

8. Ամբակում– Մրգ. 30աբ, 28ա-9ա։

9. Սոփոնիա– Մրգ. 29աբ, 31ա-2բ։

10. Անգէոս– Մրգ. 32բ-4բ։

11. Զաքարիա– Մրգ. 32բ-4բ։

12. Մաղաքիա– Մրգ. 45ա-8ա։

13. Յոբ – Գրք 48բ-61բ (Ա, 1-ԺԳ, 8 «ամենեքեան դատաւ[որք...]», ԼԳ, 5-ԼԷ, 21 «Ոչ ամենեցուն է [լոյս...]»։)

14. Եզեկիէլ – Մրգ. 62ա-73բ, 75ա-96բ, 74աբ, 97ա-109բ։

Մի շարք թերթեր թափուած։ Առկայ մասերն են. Ե, 17-ԺԳ, 19 «[առաք]եցից... կոտորոյ [միոյ հացի]», ԺԴ, 13-ԺԸ, 20 «[ձգեց]ից... Անձն [որ մեղիցէ], Ի, 15-ԻԷ, 24 «նոցա երկիր... որ բերեն [քեզ]», ԻԹ, 7-ԽԸ, 35 «[յեն]ուին... անուն նորա»։

15. Դանիէլ – Մրգ. 110ա-33բ։

16. Առակք – Գրք 134աբ, 147ա-156բ, 143ա-6բ, 135ա-6բ, 175ա-6բ, 141ա-2բ, 157ա-60բ։

17. Ժողովող – Գրք 161ա-8բ։

18. Երգ Երգոց – 168բ-73ա («Գիտացի եթէ» հատուածը սկզբում՝ 168բ։ Հմմտ. № 159, Ա, § 27)։

19. Իմաստութիւն – Գրք 173ա-4բ, 182աբ, 137ա-40բ, 183աբ, 177ա-81բ, 184ա-5ա։

Մի շարք թերթեր թափուած։ Առկայ մասերն են. Ա, 1-ԺԳ, 10 «զձեռագ[ործս...]», ԺԶ, 27-ԺԹ, 20 «[ոչ ապակ]անէր... Տէր»։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

185ա Ո՜վ սուրբ և արժանապատիւ քահանա Կիրակոս՝ սպասաւոր բանի և հանգիստ Հոգոյն Սրբոյ, և երևելի աւրինակ ամենայն առաքինութեան, աղաչեմ յիշեայ զեղկելիս զՅոհան։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

133բ Ի թուիս Հայոց ՊԺ (1361) գերեաց անաւրէն դատաւորն տաճիկ Պաքիշն զերկիրն [Մանծկերտոյն] (ջնջուած), Շիքարոյ և Խարբերդոյ, և վաճառ առեցին նման ոչխարի, ըստ մարգար[էին Դաւթի, որ աս]է. Վաճառեցին զժողո[ւուրդս քո]։

185բ (Նոյն ձեռքով) ԶՂևոնդ բանի սպասա[ւորս] Նախչուանցի յիշեայ ի Քրիստոս, և Աստուած քեզ պա[հապան]։ Նոյեմբեր Ը գրի։ Յիսուսի Քրիստոսի։

Գրչափորձ՝ 185ա Ա զեղկելի գ։ 185բ Այս գիր Արարածոց...։ Լերինք ցնծասցէք... (Սաղմ. ՃԺԴ, 6)։ Հաստատեցաւ սիրտ ի[մ] ի Տէր... (Ա Թագ., Բ, 1)։ Այս գիրս տիրաց է։ Կալաշ մարդ ու կատակ ու դրամ] շալակ։

 

74

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌՂԶ- 1647

ԳՐԻՉ՝ Մանկասար։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովանէս վրդ. և եղբայրը՝ տէր Հայրապետ։

ԹԵՐԹ՝ 402. չգրուած՝ 1բ-2բ, 292բ-7ա, 299աբ, 304բ, 307ա, 324աբ, 393բ, 400ա-2բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԵx12 (ԻԵ 8)+2(12+16)+Ա-Էx12 (Է 6)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 11,8x9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 325ա)։ ՏՈՂ՝ 17 (3ա-292ա), 11-21 (297բ-323ա), 18 (325ա-99բ)։ ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ զարդահիւս կարմիր և կապոյտ մետաքսեայ բանուածք։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 3ա։ Ճակատազարդ՝ 27ա-, 76բ, 93ա, 122բ, 138բ, 192ա, 325ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, գազանագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, նարնջի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած մէկ թերթի ընդերկայնակի հատումից և հատուած մասերի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, նախապէս՝ երկսիւն, այժմ՝ միասիւն, բոլորագիրծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա),։ Կարդալ՝ Աա, Բբ «[գ]տանէ զնա ի տաճարին... որ բժշկե[ացն]» (Ե, 14-15), Դբ, Գա «Մինչև ցայ[ժմ գ]ործէ... Հայր իւր [զԱստուած] եւ հաւ[ասար]» (Ե, 17-18), Դա, Գբ «[Մարդ]ոյ առնել յանձ]նէ... և զ[ամե]նայն ինչ ցու[ցանէ]» (Ե, 19-20), Աբ, Բա «[զարման]այք։ Զի որպէս հայր... դատի զոք, այդ» (Ե, 20-22)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, կապիչներն ընկած, դռնակի աստառը քայքայուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Մասունք Հնոյ Կտակարանի]

1. Առակք Սողոմոնի – Գրք 3ա-92բ։

2. Բանք ժողովրդին – Գրք 93ա-122ա։

3. Երգ Երգոց – Գրք 122բ-38ա (ունի՝ «Գիտացի»)։

4. Իմաստութիւն – Գրք 138բ-91բ։

5. Սիրաք – Գրք 192ա-254ա։

Մարամասն տե՛ս № 187։

Բ. 254ա-92ա Հարիւր իմաստասիրաց ասացեալ։ Յաղագս խելաց իմաստութեան, որ է ուսումն իմաստն – Կղիտարքոս ասէ. Ճանապարհորդք ի տունս և ի հայրենիս իւրեանց փութան... Եղիշայի. Զծնաւղս ծննդոց իւրեանց քերթողքն արարիչ ասացին... իսկ զնոսա անախտ իմաստութիւն...

Տե՛ս ձեռ. № 464, 9ա-30ա. Յռջբ./չիք։ §ա/չիք։ բ/254ա-5բ։ գ/255բ-7ա։ դ/257ա-60բ։ ե/260բ-3ա։ զ/263աբ։ է/263բ-7ա։ ը/267ա-8բ։ թ/268բ-9ա։ ժ/269ա-70ա (կից՝ §իէ)։ ժա/չիք։ ժբ/չիք։ ժգ/271ա-2բ։ ժդ/272բ-3ա։ ժե/273աբ։ ժզ/273բ-6ա։ ժէ/276ա-8ա (անխորագիր, սկ. «Արծաթասիրացն»)։ ժը/278աբ։ ժթ/278բ-80ա։ ի/280ա-1բ։ իա/281բ-2բ։ իբ/282բ-4ա։ իգ/284ա-6բ։ իդ/286բ-7ա։ իե/287ա-8ա։ իզ/288ա-92, իէ/270աբ (§ ժ-ից յետոյ, սկ. «Սեքեստոս ասէ...»։ իը/չիք։

Գ. 1. 297բ [Լուսնացոյց բանալի - աղիւսակ] //298ա Զմուտ լուսնացուցի, որ ցուցանէ զաւուրքս լուսնի, այսպէս արայ – Կալ վերադիրն Հայոց Շիրակացոյն և երթ Ժ Ժ...

2. 298բ Եթէ կամիցես գիտել, թէ լուսին որում կենդանակերպի է – Տես զաւուրս լուսնի ի գլուխ աղիւսակիդ.. (սկզբում բանալի աղիւսակ)։

3. [Տօնացոյց բանալի - բոլորակք]

ա. 300ա Այս բանալիս ցուցանէ Յայտնութիւն Բարեկենդանն..

բ. 300բ Այս բանալիս ցուցանէ Յայտնութեան յառաջաւորն...

գ. 300բ Այս բանալիս ցուցանէ Աւետեաց Աստուածածնին...

դ. 301ա Այս բանալիս ցուցանէ գարնանամտին, ամառնամտին, աշնանամտին, ձմեռնամտին...

ե. 301ա Այս բանալիս ցուցանէ զՊատկեր աւրն, անկաստեղն, ելաստեղն...

զ. 301բ Այս բանալիս ցուցանէ Վարդավառէն Աստուածածինն, թէ քանի շաբաթ է...

ը. 302ա Այս բանալիս ցուցանէ Աստուածածնին Սուրբ Խաչն, Սուրբ Խաչի մէջն, զԷ – շաբաթներն, թէ քանի շաբաթ է...

թ. 302ա Այս բանալիս ցուցանէ Սուրբ Յակոբա մէջն, թէ քանի աւր է...

4. 302բ-304ա Եթէ կամիցիս գիտել, թէ լուսինն յորո՞ւմ գօտոջ է և ընդէ՞ր ասէ – Նախ տես զարեգակն, զի այս բաւական է լուսնին... (բանալի-բոլորակ՝ 303ա)։

5. ա. 305ա Զատկի է աւուրք – Այսպէս արայ զատիկս այս հայուն. Կալ զթիւն և երթ Գ Գ, թէ Ա մնա՝ ՅԾԷ (357), թէ Բ մնայ՝ ՅՁԷ (387) է, թէ Գ մնայ՝ ՅԾ (350) է այն տարին, որ է ի թաղ խաչին (սկզբում՝ Զատկացոյց բանալի-խաչ)։

բ. 305աբ Զատկաւ Զատիկ այսպէս արայ – Տէս թէ ՅԾ (350) հանդիպի...

գ. 305բ-6ա Եթէ կամիցիս գիտել, թէ որում նահանջի եմք – Կալ զաւրն զոր [Յ]այտնութիւն եթող... ՌՆԿ (1460) տարի օրն նահանջի մի ամ կատարի։

դ. 306ա Խանգարումն Զատկի այսպէս արա – Կալ զմեծ թվական, ԺԹ ի վերայ բեր... ԲՃԽԷ (247)-ումն՝ տարին է։

ե. 306ա Իսկ զեօթն աստեղաց տանուտէր տարոյն այսպէս արայ – Կալ ի գարնանային հասարակածէն մինչև ուր ես Բ թվով պակաս...

զ. 306աբ Աւուր տանուտէր այսպէս արա – Կալ ի գարնանային հասարակածէն Բ թվով պակաս...

է. 306բ Զամս ծնընդեան Քրիտսոսի այսպէս արայ – Կալ ԺԹ թիւ ի Հոռի ամսոյ... կամ ՇԾԳ (553), զհայ թվական ի վերայ ,և այն է։

ը. 307բ [Զատկացոյց երեք բանալի-բոլորակ] – Երեք այս բոլորակս միաւորեա՝ Զատիկ է... Հովական բոլորիս այսպիսի է – Կալ զհայ թուական, Գ Գ երթ... Զատիկ է... ԺԵ ի ներքո և քսան ի դուրս։

6. 308ա [Տօնացոյց բանալի-բոլորակ] – Եօթներեակ՝ Ա-Է (ըստ «եօթներեակ»-ի և ըստ «Գիր տարւոյ» ցոյց են տրվում՝ «Յայտնութիւն», «Տեառնընդառաջ», «Գարնանամուտ», «Աւետիք», «Միջոց Աստուածածնի», «Յետ Գէորգայ», «Սրբոյ Յակոբայ միջոցն»։ Տե՛ս § 3)։

7. ա. 308բ [Յ]աղագս մտից ի Շ-եակս – Կալ Հռոմայեցւոց փոքր թուականն, ԻԸ թիւ ի բաց երթ... Եւ ՇԼԲ (532) ամն լցեալ՝ դարձեալ նոր սկսանի ի սկզբանէ անտի։

բ. 309ա-22բ [ԺԹ-ամեայ խորանք]։

Բաժանուած 6-ական սիւնակների՝ «Գիր տարոյ», «Եօթ[ն]երեակ», «Վերադիր», «Լրմունք», «Քանիք», «Պատկեր օր»։

գ. 323ա [Վերադիր Հռոմայեցւոց] – Կալ զհնգեակն և զվեցեակն, միաւորեա և երթ Լ Լ, որ մնայ՝ Վերադիր է Հռոմայեցւոց... (կից՝ 323բ, բանալի-աղիւսակ՝ «Վերադիր», «Լրմունք», «Քանիք», «Հնգեակ», «Վեցեակ», «Լուսնի քանիք»)։

Դ. 325ա-99բ [Յակոբայ Ղրիմեցւոյ]... Ի խնդիրս հասարակաց օգտի

-325ա-6ա [Նախադրութիւն] – Արդ, ես՝ Յակոբս Ղրիմեցի ... աշակերտ Գէորգ րաբունապետին մեծի և քաջ փաղերային Եզընկացի, հոգևոր զաւակաց իմոց... դաւիս սակաւ ինչ ի տումարական արհեստէս ուսուցաք։ Իսկ սոքա ծանուցեալ զդժուարութիւն իրին, աղաչանօք խնդ//(325բ)րեցին ի նուաստութենէս մերմէ... և գրով աւանդել նոցա... Վասն որոյ և մեք առանց յապաղելոյ բուռն հարաք, ոչ ըստ բոլոր արհեստին, այլ՝ սակաւ ինչ ի գլխաւորագունից մասանց մակացութեանս ի հարկաւորացն... ի մի վայր հաւաքեցաք։ Եւ զի էր ուրեք, որ ծածուկ ունէր զտեսութիւն միտք բանին, մեք զայն պարզ և յայտնի բանիւ բացայայտեցաք ի զուարճութիւն// (326ա) ուսումնասիրաց... Եւ յոյս զայս ունելով ի մտի, թէ... Աստուած ողորմի ասասցեն... մեղուցեալ անձինս... ամէն։

ա. 326ա-8ա Հարցումն շրջանաց արեգական և լուսնի – Հարցումն առաջին. Քանի՞ են շրջանք արեգական և լուսնի։ Պատասխանի. Երկու՝ մեծ և փոքր...

բ. 328ա-37ա Յաղագս թուականին – Գիտելի է, զի ըստ չորից վարդապետական յեղանակաց բացակատարի վարդապետութիւն...

գ. 337ա-8ա Յաղագս եօթներեակին հարցումն – Վասն եօթներեակին երիս իրս խնդրելի է...

դ. 338ա-40ա Յաղագս նահանջի – Վասն նահանջիս երիս իրս խնդրելի է...

ե. 340ա-4ա Յաղագս իննևտասաներեկացն – Երիս իրս խնդրելի է. նախ՝ թէ զի՞նչ է իննևտասաներեակն...

զ. 344ա-51ա Վասն վերադրացն – Չորս իրս խնդրելի է աստ. նախ՝ թէ զի՞նչ է վերադիրն...

է. 351ա-5ա Յաղագս Առաջնաւորին – Հարց. Վասն է՞ր ասի Առաջաւոր։ Պատասխանի. Վարդապետք եկեղեցոյ ըստ բազում յեղանակի մեկնեն...

ը. 355ա-63բ Յաղագս Աւագ լրմանն – Նախ՝ տեսցուք, թէ վասն է՞ր ասի Աւագ լրումն...

թ. 363բ-74ա Յաղագս Ապրիլի չորիցն. ճշգրիտ քննութիւն ի կատարեալ իմաստասիրաց – Հարցումն. Ընդէ՞ր, զի ի շրջանս լուսնին և ի գլուխ բոլորին ամենայն լրմանցն զԱպրիլի Դ-ն դնեն...

ժ. 374ա-83ա Յաղագս կենդանակերպիցն – Բազում ինչ պիտանացու է ի վարդապետութիւն սոցա...

ժա. 383ա-8ա Յաղագս մոլորակացն – Նախ՝ թէ վասն է՞ր ասին մոլորակք...

ժբ. 388ա-95բ Յաղագս Դ կէտաց ժամանակաց – Երիս իրս տեսանելի է աստ. նախ՝ զի՞նչ են կէտք... (Բոլորակ-բանալի՝ 392բ. «Աստիճանք ըստ թաւալման արեգական»)։

ժգ. 395բ-6բ Յաղագս շաւղի – Հարցումն. Վասն է՞ր զանունս ընթացից ճանապարհի արեգական և լուսնի շաւիղ անուանեն...

ժդ. 396բ-9բ Յաղագս կատարեալ լուսնի – Գիտելի է վասն կատարեալ լուսնին... վասն զի կատարեալ թուով եզերեցաւ։ Այսքան առ այս։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

76ա Զտէր Հայրապետ՝ ստացօղ սորա, յիշեցէք։

122ա Զարժանին բարեաց յիշատակի՝ զստացաւղ տառիս՝ զիմաստուն վարդապետն Յովանէս և զեղբայրն իւր՝ զտէր Հայրապետն, և զծնաւղսն իւրոց՝ զՄկրտիչն և զՇնհաւորն, և զփցուն գրիչս՝ Մանկասար աղաչեմ յիշել ի Տէր։ Թվին ՌՂԶ (1647)։

191բ Թվին ՌՂԶ (1647)։ Ո՜վ եղբարք, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթսձեր զմեղաւք լցեալ Մանկասար սուտանուն գծողս. ըստ նմին և զմայրն իմ զՄամէն։

298ա Առնես՝ զտառապեալս այս յիշես։

325ա Օգնեա՛, յաննախանձ Հոգիդ Սուրբ...

393ա Նաև զմեղուցեալ գծողիկոս աղաչեմ յիշել ի Տէր։

Կնքադրոշմ՝ 3ա Քրիստոսի ծառայ Աւետիք վարդապետ. 1191 (1742)։ 399բ (Առանց մակագրութեան, առիւծապատկեր՝ երախը բաց, ագին ոլորուած դէպի կռնակը)։

Գրչափորձ՝ 1ա Խրատ – Իմանալ զբանս հանճարոյ... (Առակ, Ա, 2-5)։

 

75

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Վաղարշապատ                                                                                                               ՌՁ-1631

ԹԵՐԹ՝ 334. չգրուած՝ 1աբ, 124ա-32բ, 303բ-4բ, 321ա-2բ, 332ա-4բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԹx12 (ԺԲ 10, ԺԹ չիք)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,2x9,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (երսկիւն՝ 2ա-5բ, 32աբ)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (2ա-36բ, նմուշ՝ 25ա), նօտրգիր (37ա-332ա, նմուշ՝ 176ա)։ ՏՈՂ՝ 22 (2ա-60բ), 19 (61ա-331բ)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վարդագոյն մետաքս, դռնակի աստառը՝ կարմիր կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, չգրուած մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աստուածածին՝ 123բ (տպ.)։ Ճակատազարդ՝ 6ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական (6ա)։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր (6ա, 197ա, 203ա)։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ թրջուած և լուսանցային մասերը գունափոխուած, առանձին տողեր և բառեր եղծուած, պահպնականերն ու թերթերի ստորին լուսանցքները ցեցակեր, ԺԸ պրակն ընկած, կազմի քուղերը թուլացած, եզրերը մաշուած։

ԾՆԹ. Գրուած է 2 տարբեր ձեռքով. Ա բոլորգրով (2ա-31բ), Բ՝ նախ բոլորգրով (32ա-6ա), ապա նօտրգրով (37ա-332ա)։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Մասունք Հնոյ Կտակարանի]

1.       Յոբ. – Նխ. 2ա-4ա։ Նխ. (Աղիկառնացւոյ) 4ա-5բ։ Գրք 6ա-58ա։ (58բ-60բ տե՛ս Բ, § 1)։

2.       Առակք – Գրք 61ա-123բ։

3.       Ժողովող – Գրք 133ա-50ա։

4.       Երգ Երգոց – Գրք 150ա-60ա (ունի՝ «Գիտացի»)։

5.       Իմաստութիւն – Գրք 160բ-97ա (197ա-202բ, տե՛ս Բ, § 2)։

6.       Սիրաք – Գրք 203ա-49ա։

Մանրամասն տե՛ս №187։

Բ. [Այլ բնագիրք]

1. 58բ-60բ Հարցմունք Դշխոյին Հարաւոյ ընդ Սողոմոնի – Ա. Զի՞[ն]չ է Աստուած քո և կամ ո՞ւմ նման է ... և պահնոր[դ]ք ոչ երևին։

2. ա. 197ա-9ա Տեառն Ներսէսի Յիշատակարան Առակացն Սողոմոնի, զոր իւրով ձեռամբն գրեաց՝ զարթուցանել զթըմրեալս մեղաւք (ծայրակապ՝ «Ա-Ք») – Աստուածեղէն հոգւովն ի սմա, /Խաղաղութիւն անուն արքայ...

բ. 199ա-201ա Անդրադարձութիւն տառիս Յիշատակաւ (ծայրակապ՝ «Ք-Ա») – [Ք]աղցրագունի[ս] այլ բաղձանօք/Լցեալ հոգիս մեռեալ մեղօք...

գ. 201ա-2ա Նորին ի Սողոմոն արքայն (ծայրակապ՝ «Սողոմոնի») – [Ս]ա մարգարէ աստուածաբան/Եւ իմաստուն յոյժ խոհական...

դ. 202աբ Նորին ի Ժողովող անուն (ծայրակապ՝ «Ներսէսի բանս է») – [Ն]մանաբար խորհուրդ խորին/Յայտնէ և միւս անուն նորին...

3. 249ա-89ա [Բանք իմաստասիրաց]

Տե՛ս ձեռ. № 464, 9ա-30. Յռջբ./249ա-51ա։ §ա/251ա-4ա։ բ/254ա-5ա։ գ/255ա-6բ։ դ/256բ-9բ։ ե/259բ-61ա։ զ/261աբ։ է/261բ-3բ։ ը/264աբ։ թ/264բ-5ա։ ժ/265աբ։ ժա/266աբ։ ժբ/266բ-7ա։ ժգ/267ա-8ա։ ժդ/268աբ։ ժե/268բ-9ա։ ժզ/269ա-70բ։ ժէ/270բ-2բ։ ժը/272բ-3բ։ ժթ/273բ-4բ։ ի/275աբ։ իա/275բ-6բ։ իբ/276բ-8ա։ իգ/278ա։ իդ/278աբ։ իե/80ա։ իզ/280ա-3բ։ իէ/283բ-5բ։ իը/285բ-6բ (խորագիր՝ «Յաղագս բարեբարոյ կանանց»)։ իթ/286բ-9ա։ Չունի գլխակարգութիւն։

4. 289բ-7ա [Յաղագս պատկերացութեան - Ա]րդ զանազան յաւրինուած մարմնոյ ըստ պատկերացուցութեան արհեստի... Վասն որոյ ամենայն պատկերացոյցք հաստատեցին զաչսն լինել ճշմարիտ կարապետ որդին։

Տե՛ս ձեռ. № 497, 518ա-25ա։ Միայն 2 գլուխ. բ/298բ-95բ, գ/295բ-7ա։

5. 297աբ [Չ]որս են կարգք գիտութեան գիտնականացն – Նախ՝ որ գիտէ և թէպէտ գիտէ, զի գիտէ...

6. 297բ-8բ Առակք Սողոմոնի... – Ճանաչել զիմաստութիւն ... (քաղուածոյ՝ Ա-Գ)։

7. 299ա-303ա [Քարոզ]։ Երրորդ՝ քան թէ ի կամս զորս պարտ է առնել ուսուցիչն։ [Դ]ուք էք լոյս աշխարհի։ Մ[ատ]թ[էոս], Ե, (14) – Զի ի մէջ ամենայն գործոց մարդկան մեծագոյն և պատուական է ուսուցանելն... և Տէրն շրջէր... և ուսուցանէ[ր] ի ժողովուրդս նոցա։

8. 305ա-6բ Աղաւթք սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչի ասացեալ առանձին – Աւրհնեալ է ողորմութիւնդ, Տէր Աստուած... Ընկալ զաղաչանս... ամէն։

9. 306բ-11ա Գրիգորի Նարեկացո և բանիբուն վարդապետի արարեալ Պաղատանք առ Աստուած («Մատեան», Բան Ը-ԺԷ) – Եւ արդ, զի՞նչ գործեսցես, անձն իմ... Նորին իսկ սակաւ սիրելն կարգեսցի. և քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն։

10. 311ա-4ա Աղօթք սրբոյն Յոհաննու Մանդակունոյ ասացեալ (Ա-ԺԲ) – Ա Սուրբ աստուած, որ ի սուրբս հանգուցեալ ես... Բարեխօսութեամբ սուրբ Աստուածածնին ... և քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն։

11. 314ա-5ա Աղօթ[ք] սրբոյն Յոհաննու Մանդակունցո ասացեալ – Մեղա՜յ քեզ, Տէ՛ր, մեղա՜յ. մեղա, անօրինեցայ... և քեզ մատուցանեմ զաւրհնութիւն... այժմ և միշտ։

12. 315ա-20ա Աղօթք Յովհաննէս Գառնեց[ւո]յ ասացեալ պատշաճաւոր՝ ըստ Է աւուրց արարչութեան. ամենայն աւր միոյ պատշաճի աղօթել (ծայրակապ՝ «Յովանէս»)

Տե՛ս ձեռ. №42, 43բ-61բ։ Այստեղ §§ ա-է (§ զ սկ. «Է բնութիւն բարի»)։

13. 320աբ Աղօթք Յովանէս Գառնեցո ասացեալ ի ժամ ննջման առանձին – Աղաչեմ զքեզ, Տէ՛ր գոհանամ զանհաս մարդասիրութենէդ... փառաւորեցից զամենազօրծ տէրութիւնդ այժմ և միշտ և յաւիտեանս. ամէն։

14. ա. 323ա [Հրաժարումն] – Հրաժարիմք ի սատանայէ...

բ. 323ա-4բ [Խոստովանութիւն] – Խոստովանիմք և հաւատամք ամենակատար սրտիւ զՀայր...

գ. 324բ-6ա Դաւանութիւն զղջման, որ գան ի խոստովանութիւն – Մեղա՜յ Աստուծոյ, մեղա՜յ ամենասուրբ Երրորդութեան... Աստ ասէ զանցանս իւր ի ծածուկ։

15. ա. 326բ-7բ Սուղ ինչ վասն մահացու մեղաց – Այսոքիկ են մեղք գլխաւորք...

բ. 327բ-8բ Այժմ ասասցուք վասն մասանց սոցայ, որ ծնաննին ի սոցանէ – Ի հպարտութենէն առաջ գայ Թ մեղք...

գ. 328բ-31բ Եւ այժմ ասելի է վասն ծննդոց և մոլութեանց – Եւ նախ ի հպարտութենէն... և կամ վասն թողութեան մեղաց ոչ հաւատայ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

58ա Երկիրն Արարատեան, ի քաղաքն Վաղարաշապատ, որ այժմ ասի... (քերծուած), ի դուռս գերահռչակ սուրբ Աթոռոյն Էջմիածնայ, ի թվականիս Հայկազեան տօմարի ՌՁ (1631), ի ժամանակս Մովսէս կաթուղիկոսին, որ երկրորդ լուսաւորիչ անւանեցաւ Հայոց ազգիս, զոր կրկին պայծառացոյց զազգս մեր, ըստ նման սրբոյն Ներսէսի արար բազում անապատս և կարգեաց դպրոցս և նստաւ Աթոռն հայրապետութեան ամս։

332ա Ո՜հ, թէ ինչ բաներ ասաց, որ ամենն ես գործեր եմ, վա՜յ ինձ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Պահպանակ՝ Գբ Ես Պողոս ծառայ Աստուծոյ։

Կնքադրոշմ՝ 2բ, 160ա, 331բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

76

ՄԱՍՈՒՆՔ ՀՆՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

Արծկէ                                                                                                                  ՉԿԶ – 1317

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս կր.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Թադէոս աբղյ.։

ԹԵՐԹ՝ 172. չգրուած՝ 171աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԵx12 (Ա 10, Բ 11, ԺԵ 7)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16x11,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 105ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ, դռնակինը՝ վանդակազարդ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 2ա։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր (2ա)։ Գոյներ՝ կապոյտ, կարմիր, սև։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Սաղմոսարան։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 2 (Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած մէկական թերթերի ընդլայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, միասիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Աբ, Բա, Աա, Բբ. «վայելչութիւն դիցես... հեռի եղեր ի փրկութենէ իմմէ վասն բանից» (Ի 6-ԻԱ, 2)։ Դա, Գբ, Դբ, Գա. «Նայեա՛ առ իս... զձեռաս իմ և շուրջ եղէց զսեղանով քո, Տէր» (ԻԴ, 16-ԻԵ, 6)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. խոնաւութիւնից գունափոխուած, տեղ-տեղ ցեցակեր։ Մի շարք թերթեր երկփեղկուած։ ԺԷ դ. նորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1.       Առակք – Գրք 2ա-85ա։

2.       Ժողովող – Գրք 85ա-110ա։

3.       Երգ Երգոց – Գրք 110ա-24ա (չիք «Գիտացի»)։

4.       Իմաստութիւն – Գրք 124ա-68բ։

Մանրամասն տե՛ս № 187։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

85ա Ո՜վ եղբարք, յիշեսջիք զմեղապարտս առաջի Քրիստոս, աղաչեմ, և Աստուած զձեզ յիշէ։

168բ Զմեղապարտ գրիչս՝ զՅովհաննէս կրաւնաւորս, և որ անուամբս միայն և գործաւքս ոչ, ո՜վ եղբարք, աղաչեմ յիշեսջիք ի մարքափայլ յաղաւթս ձեր։ Ուղղեալ է զաւրինակս զայս յԱղեքսանդրացւոց և յԵրուսաղեմացւոց աւրինակէ։

Փա՜ռք//(169բ) Գրեցի և հաստատեալ կառուցի, աւժանդակութիւն առեալ ի վերին զաւրութենէն, ի դէմս քարտենի, ըստ իմում կարութեան զբանս աստուածայնւոյն Սողոմովնոի աստուածաին հոգւով առլցեալ, ի թուականութեան հայկազեան տոհմիս տոմարիս ՉԿԶ (1317)։ Ես՝ անպիտանս ի մանկունս եկեղեցւոյ Յոհ[աննէս] անուն, գրեցի ըստ իմում տկարութեան և կարգեցի ի դէմս քարտենի, ի գաւառիս Բզնունեաց, յանապատիս Արծկուէ, ընդ հովանեաւ սրբոյ աստուածաբնակ խորանացս՝ // (170ա) Սուրբ Սիոնի, և մաւրս լուսոյ Աստուածածնիս, և Սուրբ և աստուածընկալ Նշանիս՝ պայծառ անուամբ սքանչելագործիս, որ իր կարողութեամբս հասա ի վերջ գրոցս։

Ո՜վ մանկունք նոր Սիովնի, որք հանդիպիք ընթեռնուլ և մտաւք ճաշակեալ յոյսմ յոքնահամեան սեղանոյս, որք է ի պէտս կրթութեան մանկանց նոր Սիոնի, և զսոյն ընդունիք՝ [յիշեսջիք] և զառաջասացեալ զԹադէոս աբեղայս, որ փափաքանաւք և լի հոգւով և յաւժարութեամբ մտաւք ստացաւ զտառս Աստուծայշունչս՝ անջինջ յիշատակ իւրն և ծնաւղաց իւրոց, և ամենայն արեան մերձակաից իւրոց։

Բայց գրեցաւ սա ի սաստիկ և յընդիր աւրինակէ ի վաղուց հետէ ստուգեալ և ճշմարտեալ ի նոյն պայմ//(170բ)անի բանիւք և բառիւք և տառիւ անթերի և անսղալ գոլով, զի թէպէտ և յաղագս մերոցս կարեաց ի սոյնս ձեռնարկեցաք, սակայն և առաւել ևս վասն աւրինակի և գաղափար այլոց լինելով սա՝ ըստ յարմարութեան բանիցն, զի ամենայն ոք համարձաւ զայս առցէ առ ի յայլ փոխելոյ, առանց երկբանութեան և կասկածանաց, և զմեզ և զծնողսն մեր ի խորոց սրտէ յիշեսցէ զԹադէոս աբեղա, որ ստացաւ զգիրքս ի խալալ արդեանց իւրոց, յիշեսջիք առ բևր բարեաց տուողն Քրիստոս Յիսուս, որում յաւէտ փափաքիամք հոգւով նմին տեսութեան՝ ի Հայր և Սուրբ Հոգւին նոցին, որ է աւրհնեալ և փառաւորեալ ընդ Հաւր և Սուրբ Հոգւոյն յերիս յաւիտեանս յամենայն գոյից արարծոց իւրոց//... (շար. թափուած)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

172ա (ԺԸ դ., նօտրգիր) Այս է տէր Գաբրիէլի գրեանքն. Նախ և առաջին՝ Ա Սողոմոն, Ա Երեմիայ, Ա Արտաքին, Ա Արտաքին այլ Կիրակոսի քովն է։

172բ (Նոյն ձեռքով) Մէկ Սողոմոն, Հարանց Վարք, մէկ Փիլոն գիրք, մէկ գաւազան, մէկ ֆարաճի, երկու շալ, մէկ հին փիլոն, արծաթէ չափռ[ա]սդն։

Գրչափորձ. 1ա (Նօտրգիր) ճճճճճճճ։ զվհբտբչզրդտ զւլծզնբժլհևաըդթհևսբյչլէ (ընդգծուած մասը՝ «Ես Կարապետ երէց», մնացեալը հաւանաբար անկապ)։

1բ (Բոլորգիր) Հաղորդեն, գանձեն անձանց իւրեանց չարիս։

172բ (Նօտրգիր. գաղտնագի՞ր) ալաբաբգզգգգդեզլեզեզացս։ Կամաւն Աստուծոյ օգտէ ըզմեզ։

 

77

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 270. չգրուած՝ 1ա, 148ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԶx12 (Ե, Ժ 11, ԺԳ 7, ԺԴ, ԺԵ 14, ԺԶ 6)+1x4+Ա-Էx12 (Ա 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,5x12,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 219ա, այլ ձեռքով՝ 148բ, 183աբ, 185ա-6ա)։ ՏՈՂ՝ 19-31 (խառն)։ ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով կաշի, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2, թուղթ, վերջից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 2ա։ Ճակատազարդ՝ 76բ, 138ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ- Վարք Վառվարայ կուսին։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 2 (Ա-Բ) սկզբից, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Թուղթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Աբ, Բա, Աա, Բբ. «//րառի ոսկիւ ի տեղի արգ///առեալ բերէին զաղախ//զսուրբ Վառվարիա... և կալեալ զհերս նորա քարշէր զերանել///անտի մինչև յԱպար///վերայ յերեսաց իւրոց»։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. խոնաւութիւնից 68-270 վերին անկիւնները գունափոխուած։ 172-85 մասամբ ցեցակեր։ Կազմի կաշին քերծուած, դռնակը վնասուած, փականազերծ։ ԺԷ դ. նորոգուած և լրացուած՝ 148, 183, 185-6։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ՝

Ա. 1բ-147ա [Մասունք Հնոյ և Նորոյ Կտակարանաց]

1.                        ԺԴ Թղթք Պօղոսի։ Առ Հռոմայեցիս - Գլխ. 1բ, Թղթ. 2ա-13ա։

2.                        Առ Կորնթացիս Ա - Գլխ. 13աբ, Թղթ. 13բ-25ա։

3.                        Առ Կորնթացիս Բ - Գլխ. 25աբ, Թղթ. 25բ-34ա։

4.                        Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 34աբ։ Պօղոսի 34բ-6ա։

5.                        Առ Գաղատացիս – Գլ. 36ա։ Թղթ 36ա-40բ։

6.                        Առ Եփեսացիս– Գլ. 40բ Թղթ 40բ-5ա։

7.                        Առ Փիլիպեցիբ – Գլ. 45ա։ Թղթ 45ա-8ա։

8.                        Առ Կողոսացիս – Գլ. 48ա։ Թղթ 48բ-51բ։

9.                        Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 51բ-2ա։ Թղթ 52ա-4բ։

10.                    Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 54բ-5ա։ Թղթ 55ա-6բ։

11.                    Առ Եբրայեցիս – Գլ. 56բ-7բ։ Թղթ 57բ-67բ։

12.                    Առ Տիմոթէոս Ա– Գլ. 67բ։ Թղթ 67բ-71ա։

13.                    Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 71աբ։ Թղթ 71բ-4ա։

14.                    Առ Տիտոս– Գլ. 74ա։ Թղթ 74ա-5բ։

15.                    Առ Փիլիմոն– Գլ. 75բ։ Թղթ 75բ-6բ։

16.                    Առակք– Գլ. 76բ-104ա։

17.                    Ժողովող– Գլ. 104ա-13ա (կից՝ տե՛ս Բ, §1)։

18.                    Երգ Երգոց – Գլ. 113բ-8բ (ունի՝ «Գիտացի»)։

19.                    Իմաստութիւն – Գլ. 118բ-36ա (կից՝ տե՛ս Բ, § 2)։

20.                    Թղթ. Յակոբայ– Գլ. 137բ։ Թղթ 138ա-41բ։

21.                    Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 142ա։ Թղթ 142բ-6ա։

22.                    Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 146ա։ Թղթ 146աբ։

23.                    Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 146բ։ Թղթ 146բ-7ա (կից՝ տե՛ս Բ, § 3-4)։

Մանրամասն տե՛ս Բ, § 3-4։

Բ. 1. 113աբ Տեառն Ներսէսի [Շնորհալւոյ] Ի Ժողովող անուն (ծայրակապ՝ «Ներսէս բանս է») – Նըմանաբար խորհուրդ խորին/Յայտնէ և մի անուն նորին...

2. ա. 136աբ Տեառն Ներսէսի Յիշատակարան յԱռակացն Սողոմոնի, զոր իւրով ձեռաւք գրեաց (ծայրակապ՝ «Ա-Ք») – Աստուածեղէն հոգովն ի սմա,/Խաղաղութիւն անուն արքա...

բ. 136բ-7ա Անդրադարձութիւն տառիս Յիշատակ[ի] (ծայրակապ՝ «Ք-Ա») – Քաղցրագունիս այս բաղձանօք/Լցեալ հոգւոյս մեռեալ մեղօք...

3. 147աբ Անուանք սուրբ առաքելոցն... թէ ուստի՞ կամ յորմէ՞ ցեղէ է – Պետրոս և Անդրէաս ի ցեղէ Նեփթաղիմայ...

4. 147բ Վասն սուրբ առաքելոցն... թէ որո՞վ մահուամբ կատարեցաւ և ո՞ւր կան – Պետրոս ի Հռոմ խաչեցաւ...

Գ. 148բ-82բ [Բնագիրք զանազանք]

-148բ Այս ինչ է յառաջիկայս – Ա. Մեկնութիւնք Պորփիւրոսի... ԼԷ. Վասն նաւակատեաց (բնագիրը՝ Ա-ԼԸ, տե՛ս § 1-4)։

1. ա. 149ա-50ա Ա. [Դաւթի Անյաղթի] Յառաջաբանութիւն Մեկնութեանցն Պորփիւրոսի – Հանդերձեալք հանդերձ Աստուծով սկիզբն առնել առաջիկա շարադրութեանս... զոր ծանուցին իմաստունքն շնորհաւք բարերարին Աստուծոյ։

բ. 150բ-1բ Բ. Ներածութիւն Պորփիւրի (համառօտ մեկնութիւն) – Իլոյր հարկաւորի... Հարց. Զի՞նչ է Ներացութիւնք Պորփիւրի։ Պատասխանի. Սեռ, տեսակ, Ե ձայնքն են... սահմանաւ յայտնելն այս է, և այս կարճառաւտաբար բօ լիցի։

2. 151բ-6ա Գ. [Տասն] ըստորոգութիւնք Արիստոտէլի (համառօտ լուծմունք) – Գոյացութիւն, որակ, քանակ... Գոյացութիւն ի անձն... բովանդակս խնդրեցէք՝ ի բունն ընթասջիր մեկնութիւնն։

3. 156ա-8բ [Վկայութիւնք ի Սուրբ Գրոց]

ա. 156ա Դ. Նախ և առաջին գլուխն. Վասն համբերութեան – Եսայի. Աւրինաւք մատնեսջինք և գանձիւք եղիցի...

բ. 156բ Ե. Երկրորդ գլուխն. Վասն ստախաւսութեան – Դաւիթ ասէ. Երկիւղածս Տեառն փառաւոր առնէ...

գ. 157ա Զ. Երրորդ գլուխ. Վասն թերահօատութեանն – Եսայիաս ասէ. Ծանիցի ձեռն Տեառն...

դ. 157ա Է. Չորրորդ գլուխ. Վասն հպարտութեան – Մովսէս հրամայէ. Մնացեալքն ի ձէնջ սատակեսցին...

ե. 157բ Ը. Հինգերորդ գլուխն. Վասն ոխակալութեան – Դաւիթ ասէ. Զի ահա մեղաւորք լարեցին...

զ. 158ա Թ. Վեցերորդ գլուխ. Վասն աւրինազանցութեան – Դաւիթ ասէ. Դարձան և փորձեցին զԱստուած...

է. 158բ Ժ. Եւթներորդ գլուխ. Վասն կաշառասիրութեան – Մովսէս... Հրամայէ. Կաշառ կուրացուցանէ...

4. 158բ-82բ Գրիգորի եռամեծի՝ աշակերտին Յովհաննու Որոտնեցւոյ, Հարցմունք պիտանիք գրոց աշակերտեալ անձանց (ԺԱ-ԼԸ) – ԺԱ. [Հարց]. Քանի՞ են օրէնք։ Պատասխանի. Աւրէնք սեռական Գ է... Այսքան վասն երազաց։

Քաղուած Հարցմանց գրքի Բ-Դ, Թ-Ժ հատորներից։

Ե. 183աբ Սրբոյն Ներսէսի [Շնորհալւոյ] Պատասխանի թխտոյն Յակովբայ վարդապետի Ասորոց Մելիտինոյ մայրաքաղաքի Հայոց – Հարցումն գոլ քո առ իս... և մի կամք ասեմք փրկչին մերոյ, որ է օրհնեալ ընդ Հօր և Հոգոյն սրբոյ։

-185ա-6ա Այս ինչ հաւաքեալ կայ ի գիրս յայս – Ա. Վասն կանանցն իւղաբերից... ԼԷ. Երրորդ հատորԱստուածաբանութեան Դիոնէսիոսի... Զի՞նչ է հանգիստ մտաց, հոտոց և համոց (տե՛ս § Զ-Է)։

Զ. 188ա-260ա Լուծմունք ի Սուրբ Գրոց Վարդանայ վարդապետի, ի խնդրոյ բարեպաշտ թագաւորին Հեթմոյ (Ժղլանք) – Հրամանն պատկառեցուցիչ... այլ իրք չէ նորել, քան զհինն է և ստոյգն։

Տե՛ս ձեռ. № 341, 1ա-141ա §1/188ա-91ա։ 2/200ա-1բ (§ 3-ի ե-ի և զ-ի միջև)։ 3/191ա-200ա (աստ՝ § 2)։ 201բ-11բ։ 4/211բ-3ա։ 5/215ա (միայն ա-բ, չունի բ-ին կից «Այսմ վկայ...»)։ 6/չիք։ 7/260ա (§ 16-ից յետոյ)։ 8/215աբ (աստ՝ §18)։ 9/217ա-31բ։ 10/231բ-4ա։ 11/234ա-46ա։ 12/246ա-9ա։ 13/249ա-52ա։ 14/252ա-7ա։ 15/257ա-8ա։ 16/258ա-9բ (կից՝ 259բ Յիշատակարան հեղինակի. տե՛ս անդ՝ 103ա)։ Աստ միայն՝ «Վասն որոյ... թէ առ[ժամն զիս հարցանեն...]» շար. թափուած)։ 17/չիք։ 18/125բ-7բ (§8-ից յետոյ)։ 19-23/չիք։ 24/184աբ, 186ա-7բ (այլ գրչութեամբ ներդիր։ Ունի յաւելեալ վկայութիւն. «Սուրբն Ներսէս կաթողիկոս ասէ. Առանց խառնման առնել զխորհուրդն...»)։ 25-27/չիք։

Է. 260ա-70բ Գրիգորի աշակերտի Յոհաննու Որոտնեցոյ և քաջ դիտապետի Համառաւտ հաւաքումն յԱռակաց գրոցն Սողոմոնի, ի լուսաւոր բանից մեծին Ներսէսի (հարցմունք Է-ԼԷ) – Է. Զի՞նչ, որ Սաղմոսն և այլ մարգարէք և Տէրն յՕետարանն առակաւ խաւսէր։ Պատասխանի. Վասն երից. Նախ՝ զի առակն պիտանի է... և գիտջութիւն լուսնին առնէ զգոյնն կարմիր։ Նմանապէս և զայլսն իմացիր։

Թ. [Յաւելագրութիւնք՝ Ժէ-ԺԸ դդ.]

ա. 187բ []Հարցմունք և պատասխանիք – Հարց. Զի՞նչ է, որ Քրիստոս ասաց ի սուրբ Աւետարանին վասն մեղաց... զի մի գուցէ ինքն եղիցի։

բ. 270բ [Ի Մեկնութեանց Մարկոսի] – Կալան պահակ զՍիմոն ասէ զԿիւրենացին։ Լուծմունք. Ոչ թէ ողորմելով...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1բ Աւգնեա, Հոգիտ Սուրբ Աստուած ճշմարիտ և հասոյ ի յաւարտ։

147բ Ո՜վ սուրբ առաքեալք, յորժամ տացէ Տէր Աստուած ձեզ զաթոռն դատողական՝ դատել զերկոտա[սա]ն ազգն Իսրայելի, աղաչեմ զձեզ, յայնժամ շնորհեցէք թողութիւն մեղաց մերոց՝ գրողի գրոցս և ստացողի... (քերծուած և գրուած. «սորա Մարգարէ վարդապետի») և ծնօղաց մերոց և ամենայն ազգայնոց, և Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

137ա Է սուրբ Կտակարանս ի վայելումն Մարգարէ վարդապետին Ապուչեղցոյ, թվին ՌՃԽԴ (1695)։

142ա Յիշատակ է գիրքս Մարգարէ եպիսկոպոսին Ապուչեղցոյ, թվին ՌՃԾԲ (1703), փետրվարի ԺԴ։

270բ Յիշատակ է գիրքս Մարգարէ եպիսկոպոսին Ապուչեղցոյ և ծնօղաց նորին, թվին ՌՃԾԲ (1703), Փետրվարի ԺԴ։ Հայր մեր...

Կնքադրոշմ՝ 45բ, 188բ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Մարգարա վարդապետ. թվին ՌՃԽԴ (1695)։ 2ա, 147բ, 267բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

78

ՄԱՍՈՒՆՔ ՆՈՐՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

Թավրէժ                                                                                                               ՌՁԳ – 1334

ԳՐԻՉ՝ Սարգիս սրկ.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յոհաննէս։ ՍՐԲԱԳՐՈՂ՝ Գրիգոր (1345)։

ԹԵՐԹ՝ 291. չգրուած՝ 1ա-2բ, 172բ, 271բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԵx12 (Դ, ԺԴ, ԻԴ 11, ԻԵ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,4x11,5-12։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 290ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ սև կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը՝ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ, սկզբից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ  - Կիսախորան՝ 4ա, 46ա։ Ճակատազարդ՝ 89ա, 130ա, 158ա, 173ա, 187ա, 198ա, 208ա, 217ա, 226ա, 259ա, 272ա, 281ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական (4ա, 46ա)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. սկզբից և վերջից մաշուած, տեղ-տեղ՝ ցեցակեր, խոնաւութեան, ձէթի և թանաքի հետքեր։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

-ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 4ա-20բ։ Վկ. 20բ-1բ։ Բովանդ. ընթերց. և վկթնց 22ա-39բ, 3աբ, 40ա-43բ։ Ց. 43բ-4ա։

1.       Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 44ա-5բ։ Թղթ 46ա-87բ։

2.                        Առ Կորնթացիս Ա - Գլ. 87բ-8բ։ Թղթ 89ա-127բ։

3.                        Առ Կորնթացիս Բ - Գլ. 128բ-9բ։ Թղթ 130ա-56բ։

4.                        Առ Գաղատացիս - Գլ. 156բ-7բ։ Թղթ 158ա-71բ։

5.                        Առ Եփեսացիս - Գլ. 171բ-2ա։ Թղթ 173ա-86բ։

6.                        Առ Փիլիպեցիս - Գլ. 186բ-7ա։ Թղթ 187ա-96բ։

7.                        Առ Կողոսացիս - Գլ. 196բ-7բ։ Թղթ 198ա-207ա։

8.                        Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա - Գլ. 207աբ։ Թղթ 208ա-16ա։

9.                        Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ - Գլ. 216աբ։ Թղթ 217բ-22ա։

10.                    Առ Եբրայեցիս - Գլ. 222ա-5բ։ Թղթ 226ա-57բ։

11.                    Առ Տիմոթէոս Ա - Գլ. 257բ-8բ։ Թղթ 259ա-70բ։

12.                    Առ Տիմոթէոս Բ - Գլ. 270բ-1ա։ Թղթ 272ա-80բ։

13.                    Առ Տիտոս - Գլ. 280բ։ Թղթ 281ա-6ա։

14.                    Առ Փիլիմոն - Գլ. 286աբ։ Թղթ 287ա-8ա (սկ. տուն 8. («Վասն որոյ բազում համարձաւկութիւն...»)

 – Վերագիր, Թելագրութ., Նաւարկութ. – 288ա-9բ (տե՛ս ձեռ. № 187, 444բ)։

Մանրամասն տե՛ս № 187։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

289բ Որպէս դիւրագոյն է նաւավարին հասանել յեզր ծովոյն, նոյնպէս և գծողի գրոց՝ հասանել յեզր գրոց։

289բՓա՜ռք// (290ա) Յամի և եւթնհարիւր երորդ ութսուներորդ երրորդի թուականութեանս Հայոց (1334) գրեցաւ տառս աստուածային և երիցս երանեալ սրբոյն առաքելոյն Պաւղոսի՝ քրիստոսարգոյ անաւթ, Տարսոնացի փող, ի Հոգւոյն Սրբոյ առլեցալ բազմամասնեայ շնորհաւք, որ չորեքտասանեքումբք թղթովքս պարունակեալ համայն վարս բարեզարդութեան ծնելոց ամաց։ Աստանաւր յանգ ելեալ նորոգեցաւ գիրս այս Պաւղոսի առաքելոյ ի մայրաքաղաքս Թավրէժ, որ կոչի վրէժ ընդ հայք և ընդ պարսիկք, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս մաւրս  լուսով զինաւո//(290բ)րին՝ Սրբոյ Սարգսի և որդւոյ նորայ Մարտիւրոսի։ Այսմ աստուածազարդ սուրբ առաքելոյս ցանկացող եղեալ հաւատարիմ և բարեպաշտ քրիստոնեայն Յոհաննէս (անունը այլ ձեռքով), և ստացաւ զսա ի հալալ և յարդար վաստակոց իւրոց, զսա ունելով ապաւէն իւր և ծնողաց իւրոց։

Ի վերջնում գիշերին, ի ծագել մեծի և աներեկ առաւաւտին, ընդ ամենայն արդարացեալսն հասանել լուսոյ փառաց Որդւոյն Աստուծոյ, այցելութիւն գըտանել առաջի ահաւոր բեմին և անաչառ դատաւորին։ Ընդ սմին և զապիկար գրիչ զՍարգիս ս[ար]կ[աւագ], որ կարի տաժանմամբ և մեծաւ տառապանաւք ըստ կարողութեան իմոյըստքեցի, //(291ա) մանաւանդ և ի ջանս սաստիկ յածիլ, շրջիլ, աղերս մատուցանել սակս գաղափար առնլոյ սրբաբանութեամբ ընտրեալ, մինչև տենչման իմոյ ոչ զկնի գտանիլ, գտի զաւրինակս ի նմանս անհամեմատ ստուգութեան։ Վասն որոյ ժտիմք պաղատանաւք, որք ընթեռնուք, կամ աւրինակէք կամ ուսանիք, աղաւթս անմոռացս յարաժամ աւժընդակ տալ յաւգնականութիւն, յիշեք ի մոռացումն յանցանաց, զի թերևս ողորմութիւն գտեալ յաներեկ աւուրն այց առնել փրկչին, գրեսցէ ի կենացն դպրութիւն զամենեսեան առ հասարակ՝ զյիշողսդ և զյիշեցեալսս, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Աստուած աւրհնեալ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 42բ (1345 թ., սրբագրողի) Կրկնաբանութիւնս այս ոչ է ըստ այլում աւրինակաց, և ոչ կարացի ուղղել զսա, զի բազում է այլայլութիւն սորա և դժուարիմաց է ըստ բառին, բայց մի է ըստ մտացն, եթէ ուղղապէս իմասցիս։

86բ Ի Թուղթս Հռոմայեցի բազում կայր այլ ընդ այլոյ, զոր փոքր ի շատէ ուղղեցաք և անտարակոյս արարաք, զի յիշել արժանի առնէք յաղօթս։

127բ Զվերջին աշխատող և ուղղիչ սորա զԳրիգոր ընդ առաջին երախտաւորացն յիշել յաղօթս աղաչեմ։

156բ Զսակաւ նպաստաւոր սորա զԳրիգոր յիշել յաղօթս աղաչեմ։

186բ Զտառապեալս մեղօք զԳրիգոր նպաստաւոր ուղղութեան յիշել ի Տէր աղաչեմ։

291բ Ընդ առաջնոցդ երախտաւորաց և աշխատողացդ յիշեսջիք և զաշակերտ բանի զԳրիգոր մականուն Մեղուցեալ, որ բազում աշխատանաւք փոքր ինչ նպաստ եղէ յուղղութիւն գրոցս՝ ի բանս, ի կէտս և յոլորակս, զորս թէ մանրամասնաբար և մտադրութեամբ ընթեռնուցուս՝ գտցես, և թողութիւն մեղաց խնտրեսցես բազում և անթիւ սխալանաց իմոց. ընդ խնդրուածոց իմոց և ձեզ եղիցի մասն բարի յամենառատ պարգևացն Քրիստոսի, որում փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

Ի թուի[ն] ՉՂԴ (1345)։

2. 291բ (ԺԶ-Ժէ դդ., բոլորգիր) Գրեցաւ։ Ես՝ Կիրակոս, և Ջըխանմէլէքս մաս մի տւինք այս գրոցս, որ քախանայ կարդայ, զայս մեղաւորքս յիշայ և անխափ Աստուած ողորմի ասի Կիրակոսն և Ջըխան[մէլէքն՝] մասն ի Քրիստոսի առնուն. ամէն։ Եղիցի։

3. Աստառ Բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Դարձեալ յիշեցէք Թադէոսս, յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք Թադէոսս։

Կնքադրոշմ՝ 4բ, 108բ, 285բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝ 2ա Պաւղոս կոչեցեալ առաքեալ։ 256բ Ունկնդիր լերուք։ 1ա, 1բ, 3ա և այլուր առանձին տառեր։ 47ա, 49ա, 50ա, 52ա և այլուր՝ նկարչափորձեր։

 

79

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌՀԹ-1630

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Սարգիս սրկ.։

ԹԵՐԹ. 379. չգրուած՝ 1բ, 16բ, 133բ-4ա, 175բ, 232ա-7ա, 239ա-41բ, 325աբ, 371բ-9բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԹx12 (Ա, Ժ, Ժե, ԺԶ, Ժը 14, ԺԴ 15)+ԺԵ-ԻԵx12 (ԺԸ, ԺԹ, Ի, ԻԵ 14, ԻԱ 6, ԻԳ 16)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 12,7x9,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (2ա-75ա, 76բ-114բ, 115բ-75ա, նմուշ՝ 36ա), նօտրգիր (75-6ա, 114բ-5ա, 172բ, 176ա-371ա, նմուշ՝ 278ա)։ ՏՈՂ՝ 14 (2ա-14բ), 20 (15աբ, 137ա-75ա), 19 (17ա-136բ), 18 (176ա-371ա)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ մագաղաթ՝ 2+1։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ  - Կիսախորան՝ 17ա, 35բ, 71բ, 91բ, 116ա, 134բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կապոյտ, կարմիր, դեղին, կանաչ, սև։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. որոշ թերթեր թանաքից գունափոխուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-10ա [Յիշատակարանք Ներսիսի Շնորհալւոյ]

1. 2ա-4բ Տեառն Ներսէսի Հայոց կաթողիկոսի Բան հոմերական ասացեալ՝ Յիշատակարան Առակոյն Սողոմոնի ըսըտ տարից այբուբենից (ծայրակապ՝ «Ա-Ք») – Աստուածեղէն հոգւոն իմաստ (=ի սմա), /Խաղաղութեան անուն արքա...

2. 4բ-7ա Անդրադարձութիւն տառից յիշատակի (ծայրակապ՝ «Ք-Ա») – Քաղցրագոյնի այս մաղթանօք, /Լցեալ հոգիս մեղեալ մեղաւք...

33. 7բ-10ա Վերստին յաւելուած ըստ անուան ոգողին և ըստ անու[ա]ն գծողիս նախագիծ տառիս (ծայրակապ՝ «Սողոմոն։ Ներսէսի բանս է») – Սա է մարգարէ աստուածաբան/Եւ իմաստուն յոյժ խոհական...

Բ. [Մասունք Հնոյ Կտակարանի]

1.                        Առակք – Նխ. 10բ-2ա։ Գլ. 12ա-5բ։ Գրք 17ա-83բ։

2.                        Ժողովող – Նխ. 83բ-4բ։ Գլ. 84բ-91ա։ Գրք 91բ-114ա։

3.                        Երգ Երգոց – Նխ. 114ա-5բ։ Գրք 116ա-29ա (ունի՝ «Գիտացի»)։

4.                        Իմաստութիւն – Նխ. 129ա-30բ։ 130բ-3ա։ Գրք 134բ-75ա։

5.                        Սիրաք – Գրք 176ա-231ա։

6.                        Յոբ - Նխ. 237բ-8բ (վրջ. «... խրատ թագաւորաց». չի շարունակուած)։ Գրք 242ա-324բ։

Մանրամասն տե՛ս № 187։

Գ. 326ա-71ա [Յովհաննու Թլկուրանցւոյ Յաղագս Արարածոց] – Ես՝ Յովանօս նըաստ ոգի, /Որ մականուն Թուլնգուրանցի.../Ծնունդ Հօր բնութեան։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

91ա Զեղկելի Սարգիս ստացող գրոյս յիշել աղաչեմ։

133ա Ռ և ՀԹ (1630) թուին, յետ Աշխարհամատրեան կիրակէին երկուշաբթի աւրն, որ է Զատիկէն մին[չ]և ցայսաւր վեշտասանօր[ե]այ, յերիկունս մերկացուցին զիս, և երեքշաբթի՝ վեցերորդ աստիճան և վեղափիլոնոտութիւն։ Ես էի ամաց իբրև Ի և Ա-ից։ Եւ Քրիստոս փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

371ա Կատարեցօ Արարածք ձեռամբ սուտ անուամբ Սարգիս սարգաւաքին։

Կնքադրոշմ՝ 17ա, 160բ, 370բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝  15բ Աւրհնեալ է Աստուած։ 16ա Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ։ 31բ Ընտրելի է հանճար, քան զոսկի մաքուր։

 

80

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԹԵՐԹ՝ 203-2 (տե՛ս Պատառիկ-Պահպանակ). չգրուած՝ 98բ, 107բ, 161բ, 173բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա- ԺԶx12 (Ա, Է, ԺԱ 11, Գ 14, Թ 28, ԺԴ-ԺԶ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,7x11,8։ ԳՐՒԹԻՒՆ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 138ա)։ ՏՈՂ՝ 18-28 (խառն)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վանդակազարդ կտաւ։

ՊԱՏԱՌԱԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու։ Թ-Ժ դդ.։ 2 (Ա-Բ, թերթակալուած 1-2)+2 (Գ-Դ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատուած մասերի երկայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա), Բա-ի վրայ բազմագունի Լուսանցազարդ։ Կարդալ՝ Դբ, Աա, Գա, Բբ, Գբ, Բա, Դա, Աբ. «//և զոչխարս [և զաղա]ւնիս... առ նա գիշերի» (Բ, 14-Գ, 1)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ ցեցակեր, խոնաւութեան հետքեր փոքրիկ պատռուածքներ։ Կազմի կաշին ցեցակեր, Բ փեղկը պատռուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-67ա [Մասունք Աստուածաշնչի]

1.                        Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. («Ի փոքունս») 3աբ։ Գլ. 3բ-4բ։ Նխ. («Քանզի)» 5աբ։ Թղթ 5բ-11ա։

2.                        Թղթ Պետրոսի Ա – Թղթ 11բ-7բ։

3.                        Թղթ Պետրոսի Բ – Թղթ 17բ-21ա։

4.                        Թղթ Յովհաննու Ա – Թղթ 21ա-6ա։

5.                        Թղթ Յովհաննու Բ – Թղթ 26ա-7ա։

6.                        Թղթ Յովհաննու Գ – Թղթ 27ա-8ա։

7.                        Թղթ Յուդայի – Թղթ 28ա-9բ։

«Աղերս Եւթաղի» տե՛ս 198աբ։

8.                        Սիրաք – Գրք 30ա-67ա։

Մանրամասն տե՛ս № 187։

Բ. 67ա-106ա [Խրատք և Ճառք]

1. 67ա-72բ Երանելի սուրբ վարդապետին Անանիայի ասացեալ Խրատ վասն խոնարհութեան – [Ա]րդ, որպէս ասէ առաքեալ. Ամենայն խոնարհութեամբ զմիմեանս լաւ համարեալ...

2. 72բ-5ա Սուրբ և Երանելի վարդապետին Յովհաննու Գառնեցւոյ ասացեալ Խրատ յաղագս ժամու և պատարագի – [Պ]ատառ և պատշաճ է մեզ պատւել պատուական պաշտմամբ...

3. 75ա-9բ Խրատ ոգէշահ – [Ա]սաց ծեր ոմն, եթէ պարտ է մեռանել յընգե[րէ] իւրմէ... (կրկ. 93ա-6բ)։

4. 80ա-9բ [Ն]որին Յովաննու Գառնեցոյ Խրատ ոգէշահ ամենայն մարդւոյ, մանաւանդ ժամարարի, ի խնդրոյ Սարգսի քահանայի սրբասիրի – [Ծ]առայ[ա]կից քո ի Քրիստոս Յովաննէս Գառնեցի...

5. 89բ-93ա Այլ և զայս հարցեր, թէ որպէ՞ս կարասցէ մարդ զմիտս որոշել յերկրաւորացս և զայս կեանքս արհամարհել և Աստուծոյ միայն ցանկալ և արդարութեան նորա (=«Սրբոյ Անանիայի Շիրակունեցոյ Հայոց վարդապետի ասացեալ Վասն անցաւոր աշխարհի». № 4951, 135բ) – Արդ, եթէ կամիս, որ յաղթես աշխարհի...

93ա-6բ, տե՛ս § 3, 75ա-9բ։

6. 97ա-8ա Երանելոյն Եփրեմ[ի] ասացեալ ի Թափոր – Իսկ առաքեալն հայրական յերկիր ի վերայ երեսաց...

7. 98ա Յովհաննու Աւետարանի մեկնութիւն – Այլ ես աղաչեմ զքրիստոնեայս յարութեան ուսուցանել...

8. 99ա-100բ [Ներսիսի Շնորհալւոյ Մ]եկնութիւն խորանաց Աւետարանին – [Մ]ատեանք աստուածագիծք և հոգէբուխ... որ ծաղկեալն էր անսկզբնաբար յԱստուծոյ// ... (շար. թափուած)։

9. 101ա-5բ Սահմանադրութիւն դաստիարակութիւն նորածնելոց մանկանց, որ հրաւիրելոց են աստիճան քահանայութեան։ Խրատք հարկաւորք և պիտանիք, արարեալ մեծ վարժեալ պետին Գրիգորի հըռետորի [Տաթևացւոյ] – Արդ, ըստ կարգի ժամանակին վարժեն զմանկունս...

10. 106ա Աղօթք Յովաննէս Գառնեցոյ ասացեալ ի ժամ ննջման – Աղաչեմք զքեզ, Տէ՛ր, և գոհանամք զանհաս մարդասիրութեանն...

Գ. 106բ-49բ [Կանոնք և Խրատք զանազանք]

1. 106բ-7ա Կանոն սահմանեալ ի սրբոյն Սահակայ – Որ հեռի կայ ի հաղորդութենէ... Լուարուք, քահանայք, զհրամանս սրբոյ, որ հարկաւ//... (անաւարտ, բաց՝ 17բ)։

2. 108ա-13բ Անանի Հայոց վարդապետի ասացեալ Խրատ քահանայից – Արդ, քահանայական աստիճան ինքն յայտ[ն]ի է... և որ աղքատ լինին, մի պռնադատէք։

3. 113բ-5ա Սահակա հայր[ապետի] Հայոց Կանոնք – Որ յառաջ ուտեն ին ինչ և հաղորդ առնու՝ Գ ամ։ Եթէ շնա ընդ կուսի՝ Գ ամ...

4. 115ա Իսկ ի Նիկիական Կանոնք – Քահանայ, սարգաւաք և կամ այլ եկեղեցական, որ զարծաթ իւր ի վարձու տայ...

5. 115աբ Կանոնք Յոհան Մանդակունեցոյ – Եթէ ոք ի քահանայից... ի գնել կամ ի վաճառել...

6. 115բ Բարսղի Կանոնք – Քահանայ, որ զեխէ գինով... (1 կանոն)։

7. 115բ-6բ Ի Ներսէս Հայոց կաթուղիկոսէ Կանոն – Ոչ ունին քահանայքն Աստուծոյ և մէնջ հրաման առանց սուրբ ծածկոցի պատարագ մատուցանել...

8. 116բ Առաքելոյն Փիլիպպոսի Բան խրատու – Ամենայն այր կամ կին, կամ մանկունք դատարկացեալք ի գործոյ ... (1 կանոն)։

9. 116բ-8բ Կանոնք քահանայից զգուշաւորք։ Համառ[օ]տն է այս – Քահանայից պարտ է և արժան է սրբութեամբ սպասաւորել...

10. 118բ-26բ Վասն զգուշաւորութեամբ սպասաւորելոյ սուրբ խորհրդոյն – Եթէ տխմարութեամբ ճապաղէ ի սուրբ խորհրդոյն...

11. 126բ Եզնկայ Կողբացոյ Հայոց վարդապետի – Որ հաղորդի սուրբ խորհուրդեանն... (1 կանոն)։

12. 126-7ա Նորին Եզնկայ Բան երկրորդ – Մուկն կամ այլ կայտառ ինչ...

13. 127աբ Այլուստ ժողովածու իմաստախոհ արանց – Ի մարդեղութիւն Բանին Աստուծոյ ապականելի կիրք ոչ է պարտ զմտաւ ածել...

14. 127բ-8ա Յաղագս նկարեալ պատկերաց – Ի պատկերս նկարեալս փրկչական պատկերն միայն է երկրպագելի...

15. 128ա-30ա Վասն քահանայագործութեան կարգաց պատրաստութիւն – Ի յատենի ոչ է պարտ քահանայի առանց շուռջառի Աւետարան ընթեռնուլ...

16. 130աբ Խրատ կանոնական քահանայից և կրաւնաւորաց – Պարտ է քահանայիցն ահիւ է դողութեամբ կալ առաջի Աստուծոյ...

 17. 131ա-7բ Երանելոյն Եփրեմի և Յոհաննու Ոսկէբերանոյն ասացեալ (Յոհաննու Մանդակունեցոյ... Վասն զգուշութեամբ և երկիւղիւ մերձենալ ի մարմին և յարիւն Որդւոյն Աստուծոյ», № 993, 404ա) – Սոսկան ոսկերք իմ դողութեամբ...

18. 137բ-40ա Վասն կուսանաց, թէ որպէս պարտական է առաջնա Աստուծոյ – Եւ արդ, որպէս ակն տպազիոնն կառուցեալ ի թագ դշխոյի...

19. 140բ-6ա Խրատ Գրիգոր Լուսաւորչուն Յաղագս վանաւրէից և սամամանք (=սահմանք) Ժամագարգութեան – Կարի յոյժ աւգտակար է և պիտանացու է մեզ յամենայն ժամ քննել և իմանալ զարժանն...

20. 146ա-9բ Խրատ ժամակարգութեան և ուղղութեան, թէ որպէս պարտ է վարել Աստուծով – Սկիզբն ամենայնի Աստուած է... միայն աշխարհականս և զինուորք, այլ կարգաւորքս, քանզի ան//... (շար. թափուած)։

Դ. [Իմաստասիրականք]

1. 150ա-5ա Արիստոտելի Յաղագս առաքինութեան, գրեալ առ Աղէքսանդր թագաւոր – [Գ]ովելի են գեղեցիկքն և պարսաւելի՝ գարշելիքն...

2. 155ա [Նախերգան Ստորոգութեանցն Արիստոտէլի] – Արիստոտէլէս Ստագիրացի էր, ի Քամշկիծ գաւառէ...

3. 155աբ [Ի բանից իմաստնոց Յաղագս սկզբան աշխարհի - Մ]ովսէս մարգարէ զանդունդս և զխաւար և զջուր գոլ սկիզբն աշխարհի։ [Պ]իթագոր... զթիւս և զչափաբերութիւնս... [Թ]ալէս Մելեսացի՝ զջուր...

Ե. 156ա-61ա [Բարթուղիմէոսի Բոլոնիացւոյ] Համառօտ հաւաքումն յաղագս հաւաքաբանութեան – [Հ]աւաքաբանութիւն լինի յերից եզերաց... պարտ է եզրակացութեանն գոլ մասնաւոր։

Զ. 162ա-93ա Կարճաբանութեամբ բացայայտութիւն տրամաբանութեա[ն]ս յաղագս նորավարժից

- 162աբ [Յաղագս տրամաբանութեան - Դ]իտաւորութիւն առաջիկայիս է, զի դիւրաբանութեամբ և կարճիւք կարգեսցի տրամաբանութիւն... իմ ի տրամաբանութեան երեք երևին հատոր. պարզառութիւն, շարամանութիւն և  շարաբանութիւն...

1. 162բ-93ա Յաղագս պարզառութեան, որ է հատոր առաջին

- 162բ-3բ [Նախերգան - Ա]մենայն պարզ իմացեալ կամ է գոյացութիւն, կամ պատահումն...

ա. 164աբ Յաղագս սեռի – Սեռ անունս է, զի ի վերայ անուանց ոմանց ասի...

բ. 164բ-6ա Յաղագս տեսակի – [Թ]էպէտ հինգ բարբառքս առանց միմեանց ոչ բացայայտին...

գ. 166ա-7բ Յաղագս տարբերութեան – Տարբերութիւն է, որով բաժանի և սահմանի իւրաքանչիւր իր...

դ. 167բ-8բ Յաղագս յատկի - Յատուկ է, որ միոյ տեսակի բնաւորեալ է գոլ...

ե. 168բ-70բ Յաղագս անհատի – [Ք]անզի անհատն մասն ուրումն բոլորի...

զ. 170բ-1ա Յաղագս հոմանուան – Հոմանուն է, որով նշանակեալքն հասարակ են ըստ անուան միայն...

է. 171աբ Յաղագս փաղանուան – Փաղանուն է, յորոյ նշանակութենէ ըմբռնի իր իմն...

ը. 171բ-2ա Յաղագս դասունակական անունա – Դասունակ անուն է, յորոյ նշանակութենէ իր իմն լինի...

թ. 172ա-2բ Յաղագս յարանուան – [Յ]արանուանք են, որք միով ծայրիւ յարին և միով ծայրիւ որոշին...

ժ. 172բ-3ա [Յաղագս ենթացուցական և տարացուցական ստորոգութեանց] – Այլ գիտելի է, զի կրկին է ստորոգութիւնն...

Յաջորդ միաւորները ետևառաջ՝ ԺԳ-ԺԵ պրակների սխալ տեղադրման հետևանքով։

ժա. 184ա-6ա [Յաղագս քանակի և քանակութեան։ Պրակ Ա-Ժ]. Պրակ Զ – Եւ իսկապէս և իրաբար քանակ միայնք այսոքիկ ասին...

ժբ. 186ա-91ա Յաղագս առընչի (պրակ Ա-ԺԳ) – Առինչ այսպիսիք ասին, որք միանգամայն ինքեանք որ ինչ են...

ժգ. 191ա-3ա, 174ա-6բ Յաղագս որակի և որակութեան (պրակ Ա-ԺԲ) – Եւ որակութիւն ասեմ, ըստ որում որակք ոմանք ասին...

ժդ. 176բ-7ա Առնել և կրել – Ընդ Բ ունի առնելդ և կրելդ ներհակութիւն և զաւետն և զնուազն...

ժե. 177ա-82ա Յաղագս հակակայիցն (պրակ Ա-Ը) – Իսկ յաղագս հակակայց ըստ քանի յեղանակս սովորեցաւ հակակայիլ...

ժզ. 182ա-3ա Յաղագս նախկընի – Նախկին այլայլոյ ասի քառաբար...

ժէ. 183աբ Յաղագս համանգամայնց – Համանգամայնք են պարզաբար և իսկագոյնք...

ժը. 183բ Յաղագս շարժութեան – Շարժութեան տեսակք են Զ. լինելութիւն, ապականութիւն... և ոչ մի այլոց շարժութեանցն հասարակացելոց//... (շար. և հատոր Բ-Գ չիք)։

Նմանութիւն ունի Սիմէոն Ջուղայեցու «Տրամաբանութեան» հետ (հմմտ. № 664, 101ա-58բ)։

Է. 193բ-203բ [Մանր բնագիրք]

1. 193բ [Վասն համբերութեան] – Զի որ լեզուի համբերէ...

2. 194ա [Վասն տօնից մարտիրոսաց] – Եւ մարտիրոսք բոլոր տարին... ամենայն օրն իւրն վկայ ունի...

3. 194բ-5ա Վասն շարականաց – Հարց. Ո՞վ է ասացեալ շարականն։ Պատասխանի. Որք զծորան Հոգոյն սրբոյ արբին... աւելին քան զայս խոտելի են և անպիտան (տե՛ս «Հարցմանց գիրք», հատոր Թ, պրակ խէ)։

4. 195բ-6ա Յունարէն այսոքիկ անուանք թարքմանեալք – Իսակօկի՝ ներածութիւն, կենօս՝ սեռ... քօքօն՝ չար, լէաքօս՝ սպիտակ։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք։

5. 196ա Եօթնասնեկին եօթն՝ է ԵՃ-էն Ժ պակաս, որ լինի կէսն ԲՃԽԵ (70x7=500-10:2=245)։ Սիրտ իմաստնոյ ի տուն սգոյ...

6. 196բ Յաղագս նշանաց սիրուն – Նշանք սիրոյն են, զի սիրելին յօժարութեամբ...

7. 196բ-7ա [Յաղագս մեղաց] – Մեղք սրտին են այսոքիկ. խորհուրդ, հեշտութիւն...

8. 197բ Առաքինութեանց – Հսկումն յերկիւղն Աստուծոյ պահէ զանձն յախտից...

9. 198աբ Աղերս Եւթաղի – [Ա]մենայն իրիք, ամենայն ուրեք...

10. 199ա-203բ [Ի Բանից իմաստնոց] – Զայր զուարդ և զառատ սիրէ Աստուած... Մի՛ լինիր խստասիրտ յեղբօր քո, զի անընդունելի լիցի աղաւթք քո։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 194ա (Կազմողի) Փա՜ռք... որ ետ կարողութիւն Թումա կազմողի, որ կազմեցի զսուրբ գիրքս յիշատակ և ի վայելումն տէր Գալուստին,  որ ետ կազմել ի հալալ ընչից իւրոց թվին ՌՂ և Է (1648)։

2. Պատառիկ-պահպանակ Գա (Գնողի) տէր Մովսէս Քրիստոսի ծառա, անուն՝ Գօրի, ծախօղն՝ վրացի։ Թվին ՌՃԾ (1701) զայս գիրքըս ԺԸ ապասի առի։ Քրիստոսի ծառայ տէր Մովսէս։

194բ Յիշատակ է այս գիրքս Նորըցի նորընձայ տէր Մովսէսին, որ է որդի Սատաղին, թվին ՌՃԾԲ (1703) ամին։

Կնքադրոշմ՝ 1ա, 1բ, 172բ, 193բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

81

ՄԱՍՈՒՆՔ ՀՆՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 264+1 (կրկ. 2). չգրուած՝ 1ա-2դ, 73բ-6ա, 193աբ, 254բ, 257աբ, 258բ-64բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Զx12 (Ա 13)+Ա-Ժx12 (Ը10)+Ա-Զx12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14x9,6։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (3ա-73ա, 194ա-254ա, 255ա-6բ, 258ա, նմուշ՝ 194ա), բոլորգիր (77ա-192բ, նմուշ՝ 77ա)։ ՏՈՂ՝ 17 (3ա-73ա, 255ա6բ), 23 (77ա-192բ)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ, դռնակի աստառը՝ սև և կարմիր վանդակներով բամբակեայ գործուածք։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Սողոմոն՝ 76բ։ Կիսախորան՝ 77ա։ Ճակատազարդ՝ 148բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, դեղին։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թռջուածութեան և ցեցակերութեան հետքեր, փոքրիկ պատռուածքներ։

ԾՆԹ. Բաղկացած է առանձին պրակակալուած երեք մասերից (Ա՝ 1-74, Բ՝ 75-192, Գ՝ 193-264)։ Ա և Գ մասերը՝ նոյն գրչի ձեռքով, իսկ Բ մասը՝ հաւանաբար ուրիշ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. Յոբ – Գրք 3ա-73։

2. Առակք – Գրք 77ա-125ա։

3. Ժողովող – Նխ. 125աբ։ Գլ. 125բ-30բ։ Գրք 130բ-146բ։

4. Երգ Երգոց – Նխ. 146բ-8ա։ Գրք 148բ-57բ (ունի՝ «Գիտացի»)։

5. Իմաստութիւն – Նխ. 157բ-8ա։ Գլ. 158բ-60ա։ Գրք 160բ-91բ (կից՝ 191բ-2բ, տե՛ս Բ, § 1)։

Մանրամասն տե՛ս № 187։

Բ. 1. 191բ-2բ Յիշատակարան է (=Ներսիսի Շնորհալւոյ՝ Առակացն Սողոմոնի՝ «Ա-Ք») – Աստուածեղէն հոգովն ի սմայ, /Խաղաղութիւն անուն արքայ...

2. 194ա-254ա Իմաստութիւն Յեսուայ՝ որդւոյ Սիրաքայ (թրգմ. Ստ. Լեհացւոյ)։

-194ա-5բ Յառաջաբանութիւն – Բազմաց երևելի արանց իմաստութիւն մեզ յայտնի եղև...

-195բ-9բ Գլուխք գրոցն Յեսուայ՝ որդւոյ Սիրաքայ (Ա-ԾԱ) – Ա. Վասն իմաստութեան, թէ յԱստուծոյ ելանէ...

200ա-43ա Գլուխ Ա. [Վասն իմաստութեան, թէ յԱստուծոյ ելանէ] – Ամենայն իմաստութիւն ի Տեառնէ յԱստուծոյ է... (անաւարտ. վրջ.՝ գլ. ԻԲ «... յառաջ քան զարիւն, կագ և»)։

3. ա. 255աբ Վասն վարդապետական իշխանութիւն տալոյ – Առ քեզ հրաման իշխանութեան վարդապետելոյ...

բ. 255բ-6բ Յաղագս գաւազան տալոյ էկլէսիաստական վարդապետութեան – Առ քեզ գաւազան զօրութեան...

4. 258ա Բժ-տասան սուրբ վարդապետաց անուվանք (ԺԸ դ. յաւելագրութիւն) – Սուրբն Դիոնէսիոս, սուրբն Յըռէթէոս, սուրբն Սեղբեստրոս, սուրբն Աթանաս, սուրբն Կիւրեղ Երուսաղէմացին, սուրբն Եփրեմ Խորենացին, սուրբն Բարսեղ Կեսարացին, սուրբն Գրիգոր Նիւսացին, սուրբն Գրիգոր Աստուածայբանն, սուրբն Եպիփան Կիպրացին, սուրբն Յոհաննէս Ոսկեբերանն, սուրբն Կիւրեղ Աղէկսանդրացին։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2դ (Կարմրագիր) Սուրբ Հոգի Աստուած, հա՛ս ի թիկունս տկարութեան իմում։

Գրչափորձ՝ 2բ Եւ լուեալ երից բարեկամացն... եկին առ նա։ Յօբ (Բ, 11։ Տե՛ս նաև՝ 1ա, 259ա, 263ա, 264բ)։

 

82

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

 

ԹԵՐԹ՝ 285։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն անզարդ կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, եզրերը՝ մաշուած, մասամբ ցեցակեր։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

Էջմիածի՞ն                                                                                                                                  ՌՄԺԹ- 1770

ԳՐԻՉ՝ Յարութիւն սրկ. Հախպատեցի, անանունք։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յարութիւն Հախպատեցի։

ԹԵՐԹ՝ 119 (1-119). չգրուած՝ 1ա-9բ, 11բ։ ՊՐԱԿ՝ 1x11 (1819 թ. յաւելում)+Ա-Թx12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով և լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x16,5-17։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (3-4 ձեռք, նմուշ՝ 72ա)։ ՏՈՂ՝ 26-34։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. վերջից պակասաւոր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

-10ա-1ա Ցանկ գրքոյս. տե՛ս թղթահամարն – 1. Յառաջաբանութիւն առակացն Քրիստոսի... 494. Բանք խաղաղութեան և արդարութեան։ Վերջ եղև ցանկիս։ 1819, մարտի 5 օրին շինեցի ի Պրուսայ քաղաքն, չնչին Մկրտիչ սևակիրս Վանեցի։

Ցանկն ընդգրկում է նաև Բ ձեռագրի նիւթերը։

Ա. 12ա-68ա [«Գիրք որ կոչի Աղբիւր բացեալ, արարեալ և շարադրեալ տեառն Պետրոսի վարդապետի Նախիջևանցւոյ Աղամալեան»]

Տե՛ս ձեռ. № 2, 12ա-90բ. «Բան առ բարեմիտ ընթերօղս»/12ա-4բ։ «Յորդորակ»/14բ-5ա։ §ա-լբ/15բ-68ա։ Անկիւնաւոր առ առակսն»/68ա։

Բ. 68բ-119բ Գիրք որ կոչեցաւ Աստուածանմանութիւն. շարադրեալ ի Պետրոսէ արդիւնաւոր յեպիսկոպոսէ Նախիջևանեցոյ Աղամալեան, ի Սուրբ Էջմիածին, ի փառս մեծին Աստուծոյ... Յորդորմամբ եղբարց ոմանց՝ աշակերտաց գրոց սրբոց, հետևողաց ճշմարտասիրաց անձանց, ի յաւուրս գերիշխանութեան հայրապետին մերոյ Սիմէօնի սրբազան կաթողիկոսի, ի թվականիս մերոյ ՌՄԺԹ (1770)-ին, Մայիսի Ի-նն, անպիտան գրիչս՝ պիտակ Յարութիւն Հախպատեցոյ

Տե՛ս ձեռ. № 139, 5ա-122բ. Յռջբ./69աբ։ §1/69բ-106բ։ 2/106բ-19բ (գլ. ա-զ, վերջինիս շար. և յաջորդ նիւթերը՝ թափուած)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

68ա Ի վայելումն Հախպատեցի իբրու սարկաւագ Յարութիւնիս, միաբան մեծի Աթոռոյս Էջմիածնի, ի ՌՄԺԹ (1770), Մայիսի Ի-ին եղև սկիզբն։

68բ (Տե՛ս)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

11ա (Տե՛ս ցանկը՝ 10ա-1ա)։

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

Թօխաթ   - Էջմիածին                                                                               ՌՄԵ-ՌՄԺԱ- 1756-1762

ԳՐԻՉ՝ Եսայի վրդ. Թօխաթեցի։

ԹԵՐԹ՝ 166 (120-285). չգրուած՝ 144բ, 159բ, 190բ, 193բ-7բ, 221բ, 227բ, 232բ, 244բ-5բ, 246բ, 250ա-2բ,  267բ-75բ, 277ա-81բ, 283ա-5բ։ ՊՐԱԿ՝ 14 (խառն՝ Ա, Ե, ԺԲ 8, Դ, Ը 9, Է, ԺԴ 10, Գ, Ժ, ԺԳ 12, Զ, Թ, ԺԱ 16)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով և լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x16-17։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (երկսիւն՝ 142ա)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր, շղագիր (խառն,նմուշ՝ 240ա)։ ՏՈՂ՝ 32-36։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ կեղտոտուած, լուսանցային մասերը վնասուած։

ԾՆԹ. Գրուած է տարբեր վայրերում. առանձին թերթեր՝ այլ անձանց կողմից։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 120ա-59ա [Քարոզգիրք]

ա. 120ա-3բ Նորին Մաթէոս վարդապետի ասացեալ քարոզ վասն Շողակաթին, ի բանն. Աստուած իմաստութեամբ իւրով հիմունս էարկ – Եւ գիտելի է, զի ամենայն որ շինուածս առնէ, բազում ինչ զմտաւ ածել արժան է...

բ. 124աբ [Քարոզ ի բանն]. Եթէ ոք իցէ ծարաւի, եկեսցէ առ յիս – Արդ, զայն կենդանի ջուրս...

գ. 125ա [Քաղուածք ի քարոզից] – Մարմին է նաւակ և հոգին ի մարմնի՝ նաւուղիէ ծովագնաց...

դ. 125ա [Վասն որովայնամոլութեան] – Զի Ադամ ոչ եկեր միս և ոչ ձուկն...

ե. 125բ-6ա Բան առ Նինուէացիսն – Զի թէ ի հնումն յաւուրս նահապետաց ի մէջ բնական օրինաց...

զ. 126բ-7ա Առաջի չորեքշաբաթի պահոցն. [Քարոզ ի] բան մարգարիէն Եսայեայ. Գոչեաց զօրութեամբ – Այսօր մայրս մեր սուրբ եկեղեցի...

է. 127ա-8բ [Մանր քաղուածք] – Մարմին ես՝ մարմինն Քրիստոսի մաքրէ զքեզ... Ասէ սուրբն Ամբրոսիոս, թէ ամենայն հոգի մերձեսցի առ Քրիստոս...

128բ Վասն Նինուէի բան Նարեկացոյն – Իբր թէ մինչ աստէն դատախազ լինիմ չարութեանն Նինուէացոց...

ը. 129ա Քարոզ վասն խաչի և ի դէմս Քրիստոսի, զբան մարգարէին որ ասէ. Նշանեցաւ առ մեզ լոյս երեսաց քոց և ետուր ուրախութիւն սրտից մերոց (այսքան)։

թ. 129ա-37բ Տէր Առաքել վադրապետի ասացեալ Քարոզ ի դէմս Ամէնօրհնեալ սրբուհոյ կուսին, ի բանն Սողոմոնի. Գեղեցիկ ես, մերձաւոր իմ – Անեղ բնութիւնն և անճառից թագաւորն...

ժ. 138ա-41բ, 146ա-9ա Բանք պիտանիք վասն քարոզի և ի դէմս զղջման իւրաքանչիւր անձին մտածողաց զվաղճանն իւր, թէ զկնի մեռանելոյն ուր է դիմելոց՝ յաւիտենական կեա՞նքն, թէ՞ տանջանքն. աստ ժողովեալ եդաք – Առաջին օրինակ բնութեան քո տես։ Որպէս ծառնս ճանաչի ի պտղոյ իւրմէ...

ժա. 149աբ Քարոզ վասն յարութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի՝ ասացեալ ի վերայ ութնից երանութեանց – Որպէս գրի ի սուրբ Աւետարանն. Եւ զկնի յարութեան իւրոյ ութն անգամ երևեցաւ...

ժբ. 142աբ Բան առաջին յաւուր Մոխրաց, յորում յորդորի մեղաւորին ի յապաշխարուըեան, մտածելով զմահուանէ և զղջմանէ մեղաց - Դուստր ժողովրդեանն իմոյ, զքուրձ զգեցիր...

ժգ. 143ա-4ա Մեծի երեքշաբաթի։ Առ իմաստուն և յիմար կուսանսն, ասացեալ սրբոյն Յօհաննու Ոսկեբերանի – Յորժամ զմտաւ ածեմք զդիւրախած կեացաղոյս շրջանակն... (145աս տե՛ս 192բ-ից յետոյ՝ § զ, 146ա-9ա տե՛ս 141բ-ից յետոյ՝ § ժ)։

ժդ. 150ա Քարոզ վասն խաչի... Տուր զօրութիւն ծառայի քո... – Գիտութիւն լիցի աստուածասիրութեան ձերում, զի մարգարէն տեսանելով զմարդկային բնութիւնս... (անաւարտ)։

ժե. 150բ-3բ Քարոզ Սուրբ Խաչին, ի բանն Սողոմոնի, որ ասէ, փայտ է կենաց է ամենեցուն... – Գիտելի է, զի կեանք փայտին ի յերիս դէմս երևացաւ...

ժգ. 154ա-8ա Քարոզ վերափոխման սուրբ Աստուածածնին, ի վերայ բանին Սողոմոնի, որ ասէ. Բազում դստերք ստացան զմեծութիւն... – Նախատեսութիւն աստուածապսակ արքային Սողոմոնի...

ժէ. 158բ Նարեկացւոյն՝ Բան քարոզի. Ի Ծուփս և այլն – Նմանեցուցանէ զինքն նաւու հողմածելոյ... (քաղուածք)։

ժը. 159ա [Քարոզ ի բանն. «Ես իբրև իմաստուն ճարտարապետ, հիմն եդի». ցանկից] – Շինուածոյն զոր ասացի ես, ոչ եթէ օտար ինչ ասացի...

Բ. 160ա-75բ [Սահմանագրութիւնք Աֆրիկայ և Ամերիկայի]

ա. 160ա-7բ Նոր Աֆրիքայի սահմանագրութիւն – Աֆրիկա, որպէս ոմանք կամին, յումեմնէ Աֆրոսէ ասացեալ է... Արդ, զԱֆրիկայէ, որք ասացան ի մէնջ, բաւականք են։ Ի յԱմստէրդամ, առընթեր Ճէրառտոսի, ի ներքոյ նշանի Շան հսկողի։

բ. 167բ-75ա Նոր սահմանագրութիւն Ամէրիգայի մասին – Ամէրիգայ ի յԱմերիգոս Վեսբուցիոսէ զանուն յորջորջման զոր ընկալաւ... Արդ, զԱմերիգայէ որք ասացան ի մէնջ, բաւականասցին։ յԱմստէրդամ, առընթեր Ճերարտոսի կոչեցելոյ Վալքս, ի ներքոյ նշանի Շան հսկողի։

Վերջ։

-175բ [Յիշատակարան թարգմանչի] – Թարգմանեցեալ Պատմութիւնս երկուց մասանցս աշխարհի, այսինքն՝ Ամէրիգայի, որ է նորն, և Աֆրիքայի, որ է մասն ի բաժնեաց հնոց աշխարհի, ի լաթինականէ առ հայկականն անդրազեղեալ ի Ղուկասու վարդապետէ Խարբերթացւոյ, ըստ խնդրոյ արհի և պանծալի եպիսկոհոսին տեառն տեառն Յօհաննու պատրիարգին Կոստանդնուպօլսոյ և տեղեաւ օրհնեալ յերկրէն Բաղէշու, յամի Տեառն 1727, ի Կոստանդնուպօլիս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնի եկեղեցւոյն և մօրն մանկացելոյն Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ։

Գ. 176աբ Ներքոյ է գրեալս է բոլոր աշխարհաց և մայրաքաղաքաց զաստիճանս բարձրութեան և ցացութեան, որ ցուցանէ զստորև եդեալս – Վենայ, որ է բէչ. աստիճան առաջինն է, րոպէ՝ զկնի – 48, 20... Լօնտրայ – 52, 30։

Աշխարհագրական 67 անուն։ Պատմական Հայաստանից՝ Երևան, Նախիջևան, Մուշ, Բաղէշ և այլն։

Դ. 177ա-282բ [Քարոզք և բանք զանազանք]

ա. 177ա-83բ Քարոզ ի բանն. Ուրախ եղիցին երկինք ի վերուստ, և ամպք ցօղեսցին զարդարութիւն – Արդ, որպէս ի գալ մեծի և տիեզերակալ թագաւորի...

բ. 183բ-7բ Քարոզ տէր Առաքելի վարդապետի ասացեալ, ի բանն Սողոմնի, թէ՝ Սրտացուցեր զմեզ – Խանդաղատմունք սիրոյ երկնային բաղձանաց...

գ. 188ա-90ա [Քարոզ ի բանն]. Եթէ ոք ծարաւիցօ, եկեսցէ առ յիս... – Այս կենդանի ջուրս, զոր Քրիստոս կամի տալ...

դ. 190ա [Քարոզ յաղագս հաւատոյ] – Հաւատք բազում իրօք յօդին...

ե. 191աբ Բան առ յարութիւնն Քրիտսոսի Աստուծոյ մերոյ ասացեալ – Յաւուրս շաբաթուն եկաց Քրիստոս ի գերեզմանին...

զ. 192աբ, 145աբ Յօհանու Ոսկեբերանի ասացեալ ի մեծատունն և ի Ղազար – Էր ոմն մեծատոմւն և ագանէր բեհէզս...

է. 145բ Առ փարիսեցին և մաքսաւորն. Բան Ոհաննու Ոսկեբերանի ասացեալ - Երրորդ է ճանապարհ ապաշխարութեան...

ը. 193ա [Յաղագս ազգակցութեան] – Իսկ որդէգիրն, որ բանիւ և կամօք լինի...

թ. 198ա-201ա [Հարցմունք և պատասխանիք յաղագս հրեշտակաց և հոգւոց մարդկան] – Հարց. Զի՞նչ է գոյութիւն հրեշտակի անմարմնոյ։ Պատասխանի. Հրեշտակն կենդանի գոյութիւն է...

ժ. 201բ-2ա Պատմութիւն Աղէքսանդրի, յորժամ դիպեցաւ իմաստասիրացն։ Հարց և պատասխանի – Բրաք մերկ իմաստասիրացն առ Աղէ[ք]սանդրոս առն քաջի և մեծ թագաւորի գրեցաք, եթէ գաս առ մեզ պատերազմ տալ...

ժա. 202բ Վասն ազգականութեան ներքո – 1. մեք, 2. և հայրն մեր, 3. և պապն մեր, 4. հօր պապն... (հմմտ. 193ա, §ը)։

ժբ. 203ա-4բ Բանք ժողովեալ համարագրով ի գրքէն Առաքինութեանց – Արդարութիւնն առանց ողորմութեան անգթութիւնն երևի՝ 851։

ժգ. 205ա Համեմատութիւն Հնոյն առ Նորս Օրէն. արարեալ սրբոյն Վանականայ ընտիր և գիտնառատ վարդապետի – Երկինք՝ եկեղեցի... Արուսեակն՝ Յոհաննէս Մկրտչին։

ժդ. 205աբ [Մանունք] – Նաև մինչ դառնայ ոք ի մեղաց... Նարեկ – Փշրեալ նաև ողբալի հոգոյս...//... Եւրոպիոս ծօվն աւուրն եօթնիցս հոսի և յետ դառնայ...

ժե. 206ա-9ա Քարոզ տէր Առաքել վարդապետի և Սիւնեաց երանեալ եպիսկոպոսի, ասացեալ ի բանն Սողոմոնի, թէ՝ Սիրելի մեր ի սենեակ երգեսցուք զսէր – Ասէ ուրեմն հոգէբուխն և մեծն իմաստունս արքայածինն Սողոմոն...

ժզ. 209բ-10ա Բանք վասն խոստովանութեան պահոց – Եւ արդ, ընթեռնումք ի սրբոյ Աւետարանին, թէ Քրիստոս քաղցեաւ 3 անգամ...

ժէ. 210աբ Զայս վասն ամբաստանողաց կերպի դնեն առ մեղաւորս – Առաջին՝ դնին ամբաստանօղք, որք են հրեշտակք...

ժը. 211աբ [«Քահանայք ունին իշխանութիւն թողուլ զմեղս» ցանկից] – Քանզի ունին քահանայք իշխանութիւն, առեալ ի Քրիստոսէ, կապելոյ և արձակելոյ...

ժթ. 211բ Վասն մեղաց և վասն խոստովանութեան և զայս – Մարմինս մեր պարտի համաշարժիլ ի խոստովանութիւն...

ի. 212ա-20ա Նորին Սիմէօն վարդապետի արարեալ Քարոզ վասն սրբալոյս և աստուածագործ մեռունին, արտահանեալ ի սրբոյն Դիոնիսի և Գրիգորե Նարեկացւոյ – Առ լցեալն աստուածեղէն Հոգովն...

իա. 220բ [Քաղուածք քարոզից] – Յետ ստեղծման աներևելի երկնից և խառնեալ...

իբ. 221ա Վասն Ծաղկազարդին բան. Եւ ելեանլն նորա Երիքովն – Զի Երիքովն թարգմանի...

իգ. 222ա-2բ [ՙՔարոզ Ծաղկազարդի. ցանկից] – Մեծի արժանապատութեան առ քաղաք իմն գալո, զանազան աւետաւորք նախառաքեն...

իդ. 224ա [Ի նոյն խորհուրդ] – Եթէ իշխան ոք առ ի մեզ գալոյ...

իե. 224բ-5ա Վասն սրբոյն Ստեփաննոսի Քարոզ – Երկոտասան առաքեալքն ի նմանութիւն ԲԺ աստեղաց...

իզ. 225բ Ի վերայ սրբոցն հայրապետին Իսահակայ և վարդապետին Մեսրոպայ։ Զի եթէ բաժինք շնորհաց են, և այլն – Զի եկեղեցին Քրիստոսի է որպէս հիացական բնակ յԱստուծոյ կարգեալք...

իէ. 226ա [Վասն եօթն ցաւոցն սրբոյ կուսին] – 1. Զցաւն սրբոյ կուսին էր վասն միայնակ մայրութեան... 7. Զի ոչ ոք գտաւ օգնական...

իը. 226բ-7ա [Վկայութիւնք յաղագս սրբոյ կուսին] – Ըստ սրբոյն Գրիգորի Նիւսացոյն, թէ՝ Սիրելին իմ կարմիր է...

իթ. 228ա-32ա [«Մեկնութիւն Թղթոյն Պօղոսի». ցանկից] – Այլ վասն հոգևորացն... Այս ամենայն տեղիքս անյայտ է... այլ միտք իմ... (անաւարտ)։

լ. 233ա-4բ Քարոզ ի Սիմէօն վարդապետէ, ի բանն Յօհանու, որ ասէ. Եւ եղև բան Տեառն առ Յօնան որդի – [Յ]իմաստասիրաց՝ գործ է արարչին խնամ տանիլ իւրոյ արարածոյն...

լա. 234բ-6ա Նորին Քարոզ Առաջաւորի պահոցն, ի նոյն բնաբանի, ի բանն Յօհաննու – Ըստ սրբազանից վարդապետաց՝ մեղքն է յետս դարձումն յԱստուծոյ...

լբ. 236բ-7բ Նորին Քարոզ և ի նոյն բնաբանի, թէ՝ Արի՜ և գնայ ի Նինուէ և անդ – Ասացաք, թէ մեղքն է յետս դարձումն Աստուծոյ...

լգ. 237բ-40բ Նորին Քարոզ ի բանն Յօնանու. Արի՜ և գնայ ի Նինուէ քաղաք, և անդ – Որպէս ամենայն առաքինութիւնք են արդարացուցիչք...

լդ. 241ա-2բ Նորին Ի բանն, որ ասէ. Արք Նինուէացիք յարիցեն ի դատաստանի, և - Նինուէ էր քաղաք կռապաշտից...

լե. 243ա-4ա Քարոզ ի շնորհաւորումն պահոց Աղուհացի, ի Սիմէօն վարդապետէ – Շնորհաւոր պահք և շնորհաւոր աւուրք սրբութեան և մաքրութեան...

լզ. 246ա Քարոզ առ մայրն մեր Սուրբ Էջմիածին, ի բանն իմաստնոյն. Աստուած իմաստութեամբ հիմունս էարկ ի նմա, և այլն – Եւ գիտելի է, զի ամենայն ոք, որ շինուածս արկանէ երկրի... և այլն տես... (անաւարտ)։

լէ. 247ա-9բ [«Քարոզ ծննդեան Քրիստոսի ի սրբոյ կուսէն Մարիամայ». ցանկից] – Քանզի Քրիստոս իբր ողկոյզ խաղողոյ...

լը. 253ա [Անուանք Պօղոսի առաքելոյն] – 1. Անօթ ընտրութեան...

լթ. 253բ-5ա Քարոզ ողջունի, ի բանն որ ասէ. Յոր տուն կամ որ քաղաք – Վարդապետք եկեղեցւոյ ասեն, թէ ողջոյնս այս զոր տամք, ոչ է անզօր...

խ. 255բ Բան որ պատկանի ի վերայ առաքելոցն – Զի են ի վերայ, քան զհրեշտակսն...

խա. 256ա-63բ [Ժամանակագրութիւն Եսայի վարդապետի Թոխաթեցւոյ]

1. 256ա-8ա Արդ պարտ է գիտել ուրեմն, թէ որքան ամք անցեալք են ի ստեղծմանէ աշխարհի և ժամանակս նախնեաց և զթիւս տարերց նոցա – զի յԱդամայ մինչև ի Յովսէփ են ամք 2198...

2. 258ա-60ա Ամք ի սուրբ ծննդենէն Քրիստոսի թուի – Ծնաւ Քրիստոս փրկիչն մեր ի սուրբ կուսէն Մարիամայ՝ 1... Թագաւորք Փօրթուկալին բազում անգամ... յարեան ի վերայ արաբացւոց... Այս եղև 1577։

3. 260ա-1բ Են և այլ ինչք զարմանալիք... – Եւ յաւուր ծննդեան Քրիստոսի... ի Հռօմ աղբիւր մի բխղեաց... Ի յերկիրն Թօսկանայ.. տեղեաց քար... այս եղև թուին 1223։ //Ի թուին Հայոց 1209 (1760)... արեգակն խաւարեցաւ... Էի յանժամ Եսայի վարդապետս ի Թօխաթ...

4. 261բ-3բ Ի 1209 (1760), Յունիսի 8 օրն Թօխաթ կամեցաք և շարագրել զելն այլազգեաց սնոտի մարգարէին – Յետ Յերագլի կայսերն Յունաց, թագաւորէ որդի նորա Կոստանտին... Իսկ յետ տեառն Եղիայի  առնու կաթողիկոսութիւն տէր Յովհաննէս Օձնեցի... առնեն կարգ քրիստոնէից և այլ ամենայն//... (շար. թափուած)։

խբ. 264ա-5բ Ա. [«Քարոզ ի յԱւետիքն հրեշտակապետին առ կոյսն Մարիամ, ի բան... Եւ յամսեանն վեցերորդի առաքեցաւ...» № 176, 106բ] – [Ա]յս փրկագործ և հրաշալի խորհուրդ նախապէս գոյր...

խգ. 266ա-7ա Բ. [«Բանք խաղաղութեան և արդարութեան». ցանկից] – Աստուածաբան մարգարէս Դաւիթ յայլուր ի տեղի իրաւանց զխաղաղութիւն դնէ...

խդ. 276աբ, 282աբ Զզօրութիւն յարատև աղօթից։ Գլուխ 29 – Ասաց և առակ մի նոցա առ այն, թէ պարտ է ամենայն ժամ աղօթս կալ...//Օրհնեալ է հայրն Աստուած... տեսիք արդեօք զզօրութիւն աղօթից։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

158ա (Եսայի գրչի) ՌՄԵ (1756), Օգոստոսի Ժ, Թողաղ։

153բ Վերջ եղև, ոյժ շտափով գրեցի։ ՌՄԵ (1756), Օգոստոսի ԺԵ, յԵւդոկիայ։

209ա ՌՄԵ (1756), Օգոստոսի ԻԷ, յԵւդոկիայ շեշտակի։

145բ 1209 (1760), Յուն[ի]սի 29, ի Թօխաթ։

261բ Ի թուին Հայոց 1209 (1760) Յուն[ի]սի 2 օրն, ցորեկեան 2 սհաթ և կէսի արեգակն խաւարեցաւ... էի յայնժամ Եսայի վարդապետ ի Թօխաթ...

240բ 1211 (1762) Յուն[ի]սի 25, ի դրան Սրսոյ Էջմիածնի գրեցաւ...

261բ Ի 1209 (1760) Յուն[ի]սի 8 օրն ի Թօխաթ...

201ա Եղբա՜յր, այսքանս գտի գրեցի, այլ չկայր, թէ գրէաք։ 1210 (1761), Յունվարի 17։

 

83

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Նոր Ջուղա                                                                                   ՌՃԺԳ, ՌՃԺԹ – 1664, 1670

ԳՐԻՉ՝ Հէրապետ Ջուղայեցի (1բ-190բ, 1664 թ.), Արիստակէս Ջուղայեցի (191ա-272ա, 1670 թ.), Յովանէս քհյ. (275ա-98ա), Անանունք՝ Ա (299ա-309բ), Բ՝ (311ա-33բ), Գ (335ա-57բ), Դ (359ա-67բ),Ե (371ա-415բ)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Հէրապետ Ջուղայեցի (1664 թ.), Արիստակէս Ջուղայեցի (1670 թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 416. չգրուած՝ 1ա, 4բ, 272ա-4բ, 298բ, 310աբ, 334աբ, 358աբ, 368ա-70բ, 416աբ։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, տարբեր՝ "GM" լուսադրոշմով (1-190), անորոշ զինանշանով (291-310, 371-416), առանց լուսադրոշմի (311-370)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,5x11,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (1բ-333բ, նմուշ՝ 2ա), բոլորգիր (335ա-415բ, նմուշ՝ 377ա)։ ՏՈՂ՝ 22 (1բ-272ա), 20-21 (275ա-98ա), 23 (299ա-309բ), 26 (311ա-33բ), 29 (335ա-57բ), 35 (359ա-67բ), 19 (371ա-415բ)։ ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն կաշի, թիկունքը՝ ոսկեդրոշմ, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ (մասն պահպանակի), լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 5+5, թուղթ, մահիկանշան։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 5ա, 121ա, 140ա, 184ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային։ Զարդագիր՝ թռչնագիր (բազում), հանգուցագիր (սակաւ)։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին (2 տարբեր ձեռքով՝ 1664 և 1670)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մի քանի տեղ գունափոխուած, եզրահատումից լուսանցագրութիւնները վնասուած։ Կազմի փականներից պահպանուել են մետաղեայ հիմքերը։

ԾՆԹ. Ձեռագիրը յետագայում (հաւանաբար Արիստակէս Ջուղայեցու ձեռներեցութեամբ) տարբեր գրիչների միջոցով լրացուել ու հարստացուել է նորանոր նիւթերով։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-138բ [Ադամգիրք Առաքելի Սիւնեցւոյ]

-2ա Բանք խրատականք և պատմութիւն պատշաճաւորք յաղագս մեծի նախնեացն Ադամայ և Եւաի, զանազան մտածութեամբ և պէս-պէս խորհրդով ասացեալ ի տէր Առաքելի Սիւնեաց՝ ոտանաւորաբար, հրամանաւ մեծի ու տնեզեր[ա]լոյս վարդապետի և հռետորին Գրիգորի

-2աբ Չորք հատոր գիրք ի միում տփի կազմեալ (ցանկ) – Առաջին հատորեն՝ Վասն Նախնեացն... (բացի «Ադամգրքի 3 հատորներից, ամփոփում է նաև բանաստեղծութիւնները՝ չորրորդ հատոր». տե՜ս 140ա-82ա)։

1. 2բ-100ա [Առաջին հատոր. Վասն Նախնեացն։ Ճառս քսան և վեց և տուն՝ ՌՅՀ]

-2բ-4ա Նախերգան [և ցանկ] առաջին հատորին – Յաղագս Նախնեացն զանազան խորհրդով... Առաջին. Վասն վեցօրեա արարչութեանցն... ԻԶ-երորդ. Վասն երկոտասան սքանչելեացն...

ա. 5ա-7բ Ա. Նախ՝ Վասն վեցաւոր արարչութեանցն։ Տունս է և չորս – Նախ քան զեղեալքս ամենեքեան...

բ. 7բ-8բ Բ. Վասն գեղազարդութեան Նախնեացն ի դրախտին։ Տունս ԺԸ (Ի) – Էր փառք դրախտին անպատմելի...

գ. 8բ-13բ, 28ա-30բ Գ. Վասն բանսարկուին և օձին և խաբմանն։ Տունս Ճ և Լ – Զայս ամենայն տեսեալ չարին...

դ. 30բ-1բ Դ. Վասն ողբալոյն և սգալոյն Նախնեացն։ Տունս Ժ և Բ – Վա՛յ այն աւուրն, որ ես ստեղծա...

ե. 31բ-3բ Ե. Վասն հոգէվարին և ճանապարհին հոգոցն և պատերազմին դիւացն և կայանի հոգոցն Տունս Ի և Է – Վա՛յ ի մահու օր հոգէվարին...

զ. 323բ-6ա Զ. Վասն ահեղ դատաստանին քննութեանց։ Տունս Լ և Զ – Յորժամ դրունք յերկնից բացցին...

է. 36աբ, 24ա-6բ, 14ա Է. Վասն տանջանաց դժոխոցն։ Տունս յիսուն և վեց – Յետ քննութեանց դատաստանին...

ը. 14ա-9ա Ը. Վասն չարութեան, թէ ուստի՞ ունի սկիզբն և կամ զի՞նչ է չարն։ Տուն ՀԱ (ՀԲ) – Ո՛վ հիացմամբ զարմանալի...

թ. 19ա-20բ Թ. Վասն ցանկանալոյ բարոյն։ Տունս Ի (ԻԱ) – Բնութիւնք յանուրց եղանակէ...

ժ. 20բ-2բ, 27ա Ժ. Վասն մարդոյն ո՞րպէս ասէ թէ պատկեր Աստուծոյ կամ ո՞րպէս ունի զանազանութիւն մարմնոյն։ Տունս Լ և Դ (ԼԵ) – Մարդըս պատկեր է արարչին...

ժա. 27աբ, 37աբ ԺԱ. Վասըն յանցմանն՝ հարցափորձելոյն Աստուծոյ, որ ասաց թէ՝ Ո՞ւր ես։ Տունս Ի և Ը (ԻԳ) - Յետ ողբալոյն Տէրն Ադամայ...

ժբ. 37բ-41բ ԺԲ. Վասն կրկնակի խորհրդով հարցմանցն Տեառն զՆախնիսն... Տունս վացուն և վեց – Անճառ խորհուրդն աստուածային...

ժգ. 42ա-6ա ԺԳ. Վասն օձին, ըստ երկրորդ հարցմանն Տէրըն ասէ։ Տունս յիսուն և Է (ԾԸ) – Եւ քեզ ասեմ, օ՜ձ խորագէտ...

ժդ. 46ա-50բ ԺԴ. Վասն տարակուսանօք փոշիմանելոյն Նախնեացն ի լրկմանէ ծաղկապանձ փանռացն։ Տունս վաթսուն (ԿԱ) – Յետ այս հարցմանցս քննութեան...

ժե. 50բ-2բ ԺԵ. Վասն զղջման Եւայի։ Տունս ԼԱ – Այն ի՜նչ չարժամ էր ինձ պահած...

ժզ. 52բ-4բ ԺԶ. Վասն զանազան խորհրդոց կողին, որ առ Ադամայ... Տունս Ի և Է (ԻԵ) – Այն ի՜նչ սև կող էր յիս ծածկեաց...

ժէ. 54բ-9ա ԺԷ. Այլ և խորհուրդ դարձեալ կողին... Տունս Կ և ինն – Նախ՝ զի կողն էր առ իս ծածուկ ...

ժը. 59բ-62ա ԺԸ. Դարձեալ և այս վասըն կողին... /Թէ հանդիպիս դու մօտ ի կին.../Զի այս գանգատ է Ադամայ... Տունս Լ և Է – Կամ զի կողն ոսկր է անըզգայ...

ժթ. 62ա-3բ ԺԹ. Թէ վասն է՞ր ի հողոյ ստեղծ զԱդամ և ոչ յայլ հիւթոյ։ Տունս Ի և մին – Իսկ թէ վասն է՞ր ստեղծ ի հողոյ...

ի. 63բ-7ա Ի. Վասն տարերաց, որ են մարանք արարչին։ Տուն ԾԳ – Տարերքս մարանք են արարչին...

իա. 67ա-8բ ԻԱ. Վասն համեմատ[ութեան] Նախնեացն ընդ Տեառն... Տունս քսան և մին – Տեառըն նման ասի Հոգին...

իբ. 68բ-74բ ԻԲ. Այլ նոր խորհուրդ վասն կողին... Տունս Ձ և եւթն (ՁԶ) – Զծածկեալ խորհուրդն անճառական...

իգ. 74բ-84ա ԻԳ. Դարձեալ խորհուրդ մեծ ու անքննին/Սուրբ կընքելոյ գերեզմանին... Տունս հարիւր և Խ (ՃԼԵ) – Խորհուրդ այս մեծ և զանազան...

իդ. 84ա-92բ ԻԴ. Դարձեալ խորհուրդ ըստ այլ կերպի,/Նըրբատեսակ իմանալի... Տունս հարիւր մին (ՃՆԶ) – Երրորդութեանըն խորհրդի...

իե. 92բ-4ա ԻԵ. Դարձեալ մահու և յարութեան Տեառն... Տունս Ի (ԺԹ) – Դարձեալ խորհուրդ այլ զանազան...

իզ. 94ա-8ա ԻԶ. Դարձեալ վասն երկոտասան սքանչելեացն, որ եղեն յաւուր խաչելութեան։ Տունս ՂԶ (ԿԳ) – Գործք արարչին համանգամայն...

Վերջին հատուածը (96բ-8ա) յօդում է «Այսքան ի Տէր Առաքելոյ ե ասացեալս»։ Տնաքանակի մէջ հաշուած է (ոչ ճիշտ) նաև յիշատակարանի տնաքանակը։

-98ա-100ա [Յիշատակարան։ Տունս ԻԶ]

Ի յութ հարիւր Հայոց թուական,

Յիսուն ու//(98բ) երկու (1403) մըտեալ նոր ամ,

Խորհրդաւոր բանըս գրեցան՝

Ի խրախութիւն սըրտից մարդկան։

Զձեզ աղաչեմ, սուրբ ընթերցողք

Եւ աննախանձ օրինակօղք,

Զհայր իմ Դաւիթ յիշէք մըտօք

Ի սուրբ յաղօթս ձեր արտասուօք։

Այլ և զեղբայրն իմ ըզԲարսեղ,

Սուրբ քահանա և հանճարեղ,

Զի վաղճանեալ էր նա անմեղ,

Յիշէք յաղօթս ձեր արտասուեղ։

Այլ և զմայրն իմ ըզՄելիք

Եւ զՄարիամ հանն իմ բարիք,

Ըզննջեցեալսն և զկենդանիք

Յիշէք յաղօթս ձեր, նազելի՛ք։

Զմեծ վարդապետն իմ դասասաց,

Գրիգորիս՝ պատճառ բարեաց։

Յիշէք յաղօթս ձեր առ Աստուած՝

Ազգօք ու արեամբ մերձաւորաց։

Պայծառամիտ ու հանճարեղ,

Պահօղ, հըսկաւղ և արտասուեղ,

Հոգով մաքուր, բընութեամբ անմեղ,

Եւ մեծ հռետոր բանիւ համեղ։

Բանս յօրին[ե]աց յանճարագոյնս,

Քննե[ա]լ բոլոր էից մասունս.

Գիրք քսան և չորս որպէս ծաղկունս՝

Յեկեղեցոյ եդեալ յակունս։

Զկաթողիկոս Հայոց ազգիս

Զտէր Կարապետ, օրհնող հիքիս,

Յիշէք յաղօթըս ձեր//(99ա) բարիս,

Եւ ընդ նմին զթշուառ հոգիս։

Այլ և իշխանն մեծ Սըմբատ,

ԶԲիւրթէլ եղբարն իւր հարազատ,

Զաւակ նոցա ծընընդեամբ արագ

Յազգէ հայոց լինել անհատ։

Զոր յիշեցաք առ հասարակ,

Յիշէք և դուք մըտօք յիստակ.

Պահել զնոսա հոգով սպիտակ,

Տալ զանթառամ փառաց պըսակ։

Եւ որ յիշէ ըզմեզ անմոռաց՝

Յիշեալ լիցի ինքն առ Աստուած.

Որ թողութիւն խընդրէ մեղաց՝

Թողցի և զիւրըն զոր գործեաց։

Յիշխանութիւնս Լանկ-Թամուրի,

Որ նա տիրեաց շատ աշխարհի.

Տեառըն ձեռին՝ բաժակ ոսկի,

Արբուցանէ ում և կամի։

Անդամալուծ էր և տըկար,

Զօրք ունէր ութ հարիւր հազար.

Զաշխարհս էառ հզօրաբար,

Ոչ ոք նըմա ընդդիմանայր։

Բազում երկիր առ յաւարի

Ու ի Սըմըրղանտ տարաւ գերի.

Յոլովք մընացին յաշխարհ հեռի,

Եւ ոչ տեսին տուն հայրենի։

 

Առաջին հատորս ամէն մին տուն

Հազար ու երեք հարիւր ութսուն.

Որ ընթեռնու մըտօք զնոյն,

Գտանէ շատ բանս պիտանագոյն//(99բ)

Օրհնեմք հոգով զԱստուած Հոգին,

Գովեմ մըտօք զՀայր անքննին,

Բարեբանեմք զմարմնոդ զՈրդին,

Որ ազատեաց ազգօք Նախնին։

Ունի խորհուրդ սա զանազան,

Որ ի գըրոց սըրբոց առան.

Զընթերցողին միտքըն բանան,

Տալ իմանալ՝ զոր ի սըմա կան։

Բայց ըստ ճառից է սա նոր բան։

Որ յայլ ուրեք չերևենան.

Սա կերակուր մըտաց մարդկան,

Ճաշակողացն քաղցր համըս տան։

Բայց որ կարդայ զայս աննախանձ,

Գտցէ իմաստ պայճառասքանչ.

Փայլմունք որ կայ ի սմա թափանց,

Ոչ է յինէն, այլ՝ ի բարձանց։

Ես որթն և հող եմ և փոշի

Ու արհամարանք ամենայնի,

Բայց օրհնութիւն Տեառըն շնորհի,

Որ ի տըկարսըն ներգործի։

Թէ ոք ունի բան ինչ ոսկի,

Ոչ անարգէ զնիւթ արծաթի.

Զի երկոքեանըն պիտանի՝

Առ իւրաքանչիւր պատշաճի։

Ոտանաւորքս վասն այն գրեցի,

Զի դիւրահաճ մարդկան լիցի.

Թէպէտ շատ բան կան աշխարհի,

Այս հաճելի՝ ըստ Ներսէսի։

Գիրս այս գրեցաւ ի վեհից խընդրոյ

Յան//(100ա) արժանէս յԱռաքելոյ։

Ընտրեալ սուրբ ուխտըս Տաթևոյ՝

ՅԱթոռ Սիւնեաց հռչակելոյ։

Որ ախորժակ ունի ի բաց։

Առցէ ի բանըս նոր իմաց.

Որոճասցէ ծասըմամբ մըտաց,

Ու նա՝ ի ճաշակ հոգոց բազմաց։

Միտքն է որպէս ըզճանճ մեղվի,

Որ ի ծաղկունս շրջագայի.

Առնուլ ըզնիւթըս հընարի

Նըրբատեսակ հիանալի։

Զի ի ծաղկանց բըղխին բարի՝

Գոյնք և բուրմունքըն ցանկալի.

Դեղք հիւանդաց ու խորիսխ մեղուի,

Ներկ և անգոց ազդմունք յայտնի։

2. 100բ-20ա [Երկրորդ հատոր. Դարձեալ վասն Նախնեացն յայլ եղանակ ձայնի։ Ճառս Ը և տունս՝ ՆԻ]

-100բ [Ցանկ երկրորդ հատորին] – Նախ՝ Վասն գեղազարդութեան Նախնեացն... Ութերորդ. Վասն յիշատակարանի գրոցըն...

ա. 100բ-2բ [Ա.] Պատմութիւնք։ Նախ. Վասն գեղազարդութեան Նախնեացն և վայելչոնւթեան դրախտին։ Տունս ԼԵ – Յորժամ Ադամ ստեղծաւ, քան զարեգակն էր...

բ. 102բ-6ա Բ. Վասն կողին, որ ունէր զխորհուրդ Աստուածածնին կուսին Մարիամու։ Տունս Ձ և Դ (ՁԲ) – Դարձեալ նա յայլ խորհուրդ կողըն ցուցանէր...

գ. 106ա-7բ Գ. Դարձեալ վասն Նախնեացն պայծառութեան և սիրով խրատելոն Տեառն զնոսա։ Տունս Ի և Զ (ծայրակապ «Աեր Առաքեալս դիտող Սիւնեաց»+«խահա») – Այն որ զԱդամ ստեղծեաց նըմա իւր առն էր...

դ. 107բ-8բ Դ. Վասն պատուիրանին Տեառն։ Տունս ԻԸ – Սիրեաց զԱստուած զԱդամ և պատուիրան Տէր...

ե. 109ա-16բ Ե. Վասն նախանձու բանսարկուին... Տունս ՃՀ և Դ (ՃԿԵ) – Անեղ բնութիւնն յառաջ եղեալքըս դեռ չէր...

զ. 116բ-8բ Զ. Վեցերորդ։ Վասն կողին խորհրդոյ, որ պատրեաց զԱդամ։ Տունս ԻԷ (ԻԸ) – Յորժամ Ադամ ստեղծաւ, Եւա ստեղծեալ չէր...

է. 117բ-9ա Է. Դարձեալ վասն Ադամայ և կողին ի խաչ Տեառն և յարութիւն համեմատեալ։ Տունս ԻԶ (ԻԵ) – Առեալ զկողն Ադամայ ձեռօքն յօրինէր...

ը. 119ա-20ա Ը. Վասն յիշատակարանի գրոցս։ Տունս ԻԷ

Հասեալքս աւարտ բանիս, աւրհնեսցուք ըզՏէր,

Ուստի բանքս սըկսաւ՝ անդ և աւարտ էր.

Պատմէ Ադամ ու Եւա և որ ինչ անցանքն էր,

Եւ այլ ծածկեալ խորհուրդ, որ հանդերձեալն էր։

Առէք զխորհուրդս ի միտ, եղբայր բանասէր,

Իմաստ որ ի սըմայ՝ այլ ուրեք ոչ կէր.

Բանքս այս ոչ թէ յինէն, այլ ի բաղձմանց էր,

Զի սէր տընօրէնութեանն զմիտըս վառէր։

Բայց ոչ յերկարեցաք, զի մի՛ ձանձրանալ տէր,

Այսքան՝ բանասիրացըդ բաւական էր.

Գրեցի զոտանաւորքս որ զինչ պատշաճն էր.

Զի բանք հոգով լլըցեալ՝ ընտրեալ արանցն էր։

Այսըմ ժամանակիս սուլթանն Թամուրն էր,

Թուականս մեր ութ հարիւր յիսուն ու երեք էր (1404).

Բարեմիտ ընթերցողք, յիշեցէք առ Տէր//(119բ)

Զեղբայրն իմ զԲարսեղ՝ սուրբ քահանայ էր։

Ըզհայր իմ ըզԴաւիթ և զՄելիքն իմ մէր,

Արեամբ մերձաւորեաօք յիշեցէք առ Տէր։

Զիմ մեծ րաբունապետն յոյժ իմաստասէր

ԶԳրիգոր մեծ ճըգնազգեաց՝ աղերսէք առ Տէր։

Ըզդիտող հաստատեաց հոգով սըրբասէր,

Զընտրեալ տէր Կարապետ շնորհեազարդէ Տէր.

Զմանկունս եկեղեցոյ, որ ի ներկայս էր,

Զանցեալսն և յապառնիս միշտ յիշեսցէ Տէր։

Ո՛վ ընտրեալ քահանայք, մըտօք բանասէր,

ԶՆըուաստ տէր Առաքեալ յիշեցէք առ Տէր.

Զյիշողդ մեր առ Աստուած գըթով սըրտասէր,

Յաւուրն այցելութեան պըսակեսցէ Տէր։

Զծաղկունս պէս պէս լուսոց, որ աստ յիշած էր,

Նոցին պըճնեալ գունով զձեզ ծաղկեսցէ Տէր.

Զիշխանըն մեծ Սըմբատ և պարոնն Բիւրթէլ,

Ազգօք և զաւակօք ծաղկեցուսցէ Տէր։

Նընջեաց իւր զաւակօք և պարոնըն Բիւրթէլ,

Զպարոն Սըմբատ որդովքն պահպանեսցէ Տէր։

Զհերձուած ֆըռանգաց, որ այսմ ժամանակիս էր,

Ի Սիւնեաց վիճակէս փարատեսցէ Տէր։

Երեք հարիւր ութսուն տունս, որ ի սմայ էր//(120ա),

Այլ ձեզ ի յընթերցումն և ինձ յիշման մէլ։

Հանուր զմեր նընջեցեալսն և զիշողացդ էլ

Մեծի հարսնարանին ծաղկազարդէ Տէր.

Օրհնեալ Հայր և Որդի և Սուրբ Հոգին Տէր,

Փառաց և յարութեան և պըսակաց մէլ։

Որ ազգըս հողեղէն հաղորդս իւր առնէր

Ի փառս աստուածային, որ է օրհնեալ Տէր,

Խառնիլ ընդ հրեշտակաց՝ մեզ խոստացաւ Տէր,

Օրհնեալ յարարածոց յայսքան բարեաց մէլ։

ԸզՀօրն յօթևանս մեզ պատրպաստեաց Տէր,

Գովեալ բարեբանեալ այս մեծ փառաց մէլ,

Ուր եսն եմ, անդ՝ որ զիս պաշտէ, ասաց Տէր,

Տացուք փա՜ռք աւրհնութեամբ քեզ, մարդասէր Տէր։

Օրհնիս յամէն լեզուաց, յանճառագայթ Տէր,

Որ ազգիս մարդասէր եղեր կենաց մէլ.

Օրհնիս ի սրովբէից, եռահիւսեակ Տէր,

Որդիտ Հարբ և Հոգով կեանք և կենաց մէլ։

3. 120ա-38ա [Երրորդ հատոր]. Բանք հոգէզըւարճ և պատմութիւնք հարկաւորք՝ յաղագս Նախնեացն Ադամայ և Եւայէ բարառնաբար ասացեալ։ Այլև զանազան խորհուրդ վասն Նախնեացն և վասն մեր, և վասն Տեառն և վասն օձին և բանսարկուին և պատրանացն։ Ասացեալ ոտանաւորաբար ի տէր Առաքեալ Սիւնեաց։ Տունս ՄՀ. Ժ գլխով բաժանեալ

-120բ [Ցանկ երրորդ հատորին] – Ա. Նախ՝ Վասն Նախնեացն մի առ մի... Ժ. Տասներորդ. Վասն բանսարկուին...

ա. 121ա-3ա Ա. Առաջինն. Վասն Նախնեացն։ Տունս Լ – Ընդ բանսարկուին յոյժ զարմացայ...

բ. 123աբ Բ. Երկրորդ. Թէ վասն է՞ր այսպիսի պատահումն փորձանաց դիպեցաւ մարդն։ Տունս Է – [Փ]ա՛ռք անճառին աստուածութեան...

գ. 123բ-5ա Գ. Զայս մեք ասեմք նոցա անցեալն... Տունս ԻԳ (ԻԴ) – Մեղադիր մի՛ լինիք այլոց...

դ. 125բ-6բ Դ. [Պ]ատասխանի տըւեալ նոքին... Տունս ԺԹ (ծայրակապ՝ «Մ+զտէր Առաքեալ»+7 տուն) – Մի՛ մեղադիր լինիք դուք մեզ...

ե. 126բ-8ա Ե. Նախ գոյացոյց տիպ և նման... Տուն տասն ու վեց (ԺԸ։ Ծայրակապ՝ «Տէր Առաքեալ»+8 տուն) – Տարփամ փառացն իմ առաջին...

զ. 128ա-30ա Զ. Վասն բանսարկուին և օձին։ Տուն ԻԶ – Այժմ թողեալ զբանըս նոցին...

է. 130ա-1ա Է. Պատասխանեն դևքն առ մեզ։ Տունս ԺԷ (ԺԶ)։ Զբանս այս առեալ մըտօք... – Մի՛ վայրապար զիս նախատէք...

ը. 131ա-2ա Ը. Վասն օձին։ Տունս ԺԲ (ծայրակապ՝ «Օձ օւձձըն եհար») – Օձին ասեմ դժնեակ չարին...

թ. 132ա-3բ Թ. Վասն արարչութեան։ Տունս ԻԳ – Անհաս բնութիւն աստուածային...

ժ. 133բ-7բ Ժ. Վասն օձին և բանսարկուին և պատրելոյն Նախնեացն։ Տունք ԿԷ (Կ) – Խայտաբղխէտ և անառակ...

Տնաքանակի մէջ հաշուած է (ոչ ճիշտ) նաև յիշատակարանի տնաքանակը։

-137բ-8ա [Յիշատակարան]

Ի յութ հարիւր Հայոց թուական

Եւ յիսներրորդ մըտեալ նոր ամ (1404)

Ոտանաւոր բանըս գրեցան՝

Հարցաբանումն և պատասխան։

Տէր Առաքեալ նըւաստ հոգի,

Շնորհաց թափուրս յամենայնի,

Զոտանաւորս շարադրեցի

Վասն Ադամայ և Եւայի:// (138ա)

Բանքս որ պատմի համայնգամայն՝

Երկու հարիւր ու երեսուն տան.

Ունի խորհուրդ սայ զանազան,

Զոր հանճարեղ միտքն յիմանան։

Անճառ լուսոյն անզըննելի,

Երրեակ անձանցըն միակի,

Հոգով մըտաւք բանիւ լեզուի,

Տացուք միշտ փառս անլըռելի։

Յորժամ փառօք յերկնից գայցես

Եւ զարարածըս նորոգես,

ԶԲարսեղն՝ եղբայրն իմ, որ առ քեզ,

Անճառ լուսով քո պըսակես։

Այլ և զհայրն իմ և զմայր

Հանգոյ լուսով քո բարերար,

Յորժամ գայցես աստուածաբար,

Պէս պէս պըսակ տուր անզփառ։

Սիրող բանից և ընթերցողք

Եւ աննախանձ օրինակողք,

Զերգողս յիշէք իմով նախնեօք՝

Ի սուրբ յաղօթս արտասուօք։

Զմեծ վարդապետին հանճարեղ

Գրիգորիոս, հոգով անմեղ,

Բազում իմաստք յայտնեաց համեղ,

Յիշէք յաղօթս ձեր արտասուհեղ։

Տպագրի (1907) համեմատութեամբ ունի 109 յաւելեալ և 22 պակասող տներ (Ա հատորում՝ +24-12, Բ հատորում՝ +62, Գ հատորում՝ +23-10)։

Բ. 138ա-229ա [Բանաստեղծութիւնք Առաքելի Սիւնեցւոյ]

1. 138ա-9բ Գովանք սուրբ Աստուածածնին, քաղցրաձայն եղանակ (ծայրակապ՝ «Տեր Առաքեալ»+«Տեր Առաքեալ ասե զայս բանքս») – Տունկ խընկաբեր ծաղկածին,/Լուսաբողբոջ ի մարմին...

2. 140ա-82ա Չորրորդ հատոր գրոցս

ա. 140ա-2ա Ա. Գովանք սուրբ Աստուածածնին։ Տունս Ծ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք»+«Տէր Առաքեալ»+«իոեի») – Յայբէն մինչ ի քէն.../Ի թիւս ութ հարիւր յիսուն 'ւ երեք (1404)...

բ. 142բ-5ա Դարձեալ գովանք սուրբ Աստուածածնին. «Առաջնաճաշակին» գունովն ասայ։ Տունս ԿԱ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք»+«Տէր Առռաքեալ»+«Տէր Առաքեալ»+«րի») – Անճառ ճառագայթ լուսոյն/Ի քէն մարմնանալ գալ նոյն... /Ութ հարիւր յիսուն 'ւ երիս (1404)...

գ. 145ա-7ա Դարձեալ սուրբ Աստուածածնին, խանդայկայթ ձայնիւ։ Տունս ԽԲ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք»+«Տէր Առաքեալ»+«ոե») – Անճառ ու անքննին, /Ծաղիկ լուսածին... /Ի թիւս հայի ութ հարիւր ամի/Յիսուն և երեք մըտեալ (1404)...

դ. 147բ-50ա Դարձեալ սուրս Աստուածածնին գովք։ Տունս ԿԳ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք»+«Տէր Առաքեալ ասէ») – Յայբէն մինչ ի քէն /Գովիս դու յինէն...։

ե. 150ա-2ա Գովք սուրբ Աստուածածնին։ Տունք ԼԸ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք» կրկ. «Է», «Ժ») – Ամպ լուսոյ հրածին...

զ. 152ա-5ա Բ. Բանք բաղձականք ի հոգեկան մըտաց խանդակաթմունք սիպոյ՝ առ ճշմարիտ բաղձալին Քրիստոս, առեալ Երգ Երգոցէն՝ հոգէպէս իմացմամբ։ Ի տէր Առաքելոյ ասացեալ։ Տունս ԼԶ (ԽԶ։ Ծայրակապ՝ «Ա-Ք»+«Տէր Առաքեալ») – Ահա բաղձամ քեզ ցանկալի...

է. 155ա-8ա Առ նոյն բաղձանք սիրոյ։ Տունս Լ և Զ (Խ։ Ծայրակապ՝ «Ա-Ք», կրկ. «Ա-Դ») – Ահա մեծ լեառն և ահագին...

ը. 158ա-9բ Ի դէմս Քրիստոսի ասացեալ (լուսանցքում՝ «Յետ գնալո վարդին» գունովն ասա»)։ Տունս ԼԶ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք») – Յայբէն մինչ ի քէն՝ ի քէն գոհանամ ես...

թ. 159բ-62ա Գ. Վասն սուրբ առաքելոցն Քրիստոսի գովք։ Տունս Լ և Զ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք») – Այգի տընկեալ էք վայելուչ...

ժ. 162ա-7բ Դ. Տաղ դաւանութեան, քաղցրաձայն – Անճառ լոյսն էական...

ժա. 167բ-70բ Ե. Վասն լուսաւորչին Գրիգորին մերոյ տեառն սուրբ հայրապետին։ Տունս ԽԵ (ԾԴ։ Ծայրակապ՝ «Ա-Ք», կրկ. «Մ», «Չ-Տ»+«Տէր Առաքեալ») – Ահա մին ծառ տեսի ծաղկեալ...

ժբ. 170բ-1բ Մաղթանք – Ճառագայթից լուսովըդ քո...

ժգ. 171բ-4ա Զ. Վասն առաքինեացն է բանս (ծայրակապ՝ «Ա-Ք»«Տես») – Աստուածային դրախտ տընկեալ...

ժդ. 174ա-6ա Է. Վասն Նախնեացն՝ Ադամայ և կընոջն (ծայրակապ՝ «Ա-Ք», կրկ. «Դ», «Մ»+«Տէր Առաքեալ»+«երի») – Անքանակ էին, այնորակ գոյին..., /Ի թիւս հայի՝ ութ հարիւր ամի /Յիսուն ու երեք (1404) ամ էր անցեալ...

ժե. 176ա-8ա Ը. Վասն հոգէվարին։ Տունս ԽԲ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք»+«Տէր Առաքեալ»+«եզեթ» - Աչք իմ ծովացեալ, /Գետք յինէն հոսեալ... /Թիւ Հայոց մեծի՝ ութ հարիւրի տարի/Յիսուն ու երեք (1414) ամ էր մըտեալ...

ժզ. 178ա-80ա Թ. Վասն ահեղ դատաստանին։ Տունս ԽԲ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք»+«Տէր Առաքեալ Սիւնեաց ասե») – Յայբէն մինչ ի քէն, յայբէն մինչ ի քէն զբան դատաստանին պատմեմ, որ խիստ հեռիյ չէ...

ժէ. 180բ-2ա Ժ. Վասն փառացն արդարոցն ի հանդերձեալն։ Տունս ԽԱ (ծայրակապ՝ «Ա-Ք»+«Տէր Առաքեալ») – Յայբէն մինչ ի քէն, յայբէն մինչ ի քէն ըզքեզ փառս արդարոցն ասեմ, որ յայտնելոց է...

Ցանկում (2աբ) և բնագրում բանաստեղծութիւնները համարակալուած են ըստ թեմաների՝ Ա-Ժ։

3. 184ա-229ա [Խրատականք]

ա. 184ա-91բ Խրատք աշխարհական քահանայից և կանանց նոցին, ըստ կանոնաց սրբոց հայրապետացն՝ ասացեալ ի տէր Առաքելոյ, Սիւնեաց, ի խնդրոյ տէր Յովանիսի Մըշոյ եպիսկոպոսի։ Տունս հարիւր և վաթսուն (110)։ Միտ դիր, քահանայ (ծայրակապ՝ «Տէր Առաքեալ ասե զայս բանքս խրատ կանանց քահանայիցն սըրբոցն»+ «Տէր Առաքեալ Սիւնեաց նահանգի ասէ զայս բանքս ի խըրատ նոցունց քահանայի զնմա») – Տեսէք զխորհուրդ անճառ բանից...

բ. 191բ-202ա Դարձեալ վասն կուսակրաւն քահանայից ժամարարաց, թէ որոյ շնորհի հասին, կամ որպէս պարտ է կալ արժանապէս պատարագողացն։ Տուն ՃԽԴ (ծայրակապ՝ «Տէր Առաքեալ Սիւնեաց ասէ զայս բանքըք վասըն խըրատուց առաքինեացըն և քահաննայիցըն ժամարարացըն սրբոցըն առ ի խըրատք բանից ցանկացաւղացըն լուսոյն շընորհացըն անճառիցըն»+«տոզեի») – Տեսի զփառսն անճառելոյ.../ԶՍարգիս եղբայրն իմ յիշեցէք.../Ի յութ հարիւր Հայոց թվական/Ու վաթսուն ու Ե (1416) անց[ե]ալ էր ամ,/Վաղճանեցաւ նայ կուսութեամբ...

գ. 202ա-8ա Խրատք վասն խնդրողաց ինչ ի Տեառնէ, թէ զորոց խնդիրք կատարէ Աստուած։ Տունս ՁԴ (ՁԳ։ Ծայրակապ՝ «Տէր Առաքեալ Սիւնեաց ասե զայս բանքս վասըն խըրատուց ամմենսազն մարդկան խընդրողացըն ինչըն յԱստուծոյ») – Տեսի մեծ բան ու անճառելի...

դ. 208ա-12բ Դարձեալ վասն յատկութեան զանազան բարուց մարդկան, զի ի ԺԶ սեղըս բաժանին մարդիկ, որ են ըստ ազգ բարիք և լսող խրատի, եւ ընդ ազգն չարք և ոչ լսողք։ Եւ վասն այն գրեցաւ, զի դու որոց կամիս՝ նոցին նմանեաց։ [Տ]ունս ԿԱ (ԿԳ։ Ծայրակապ՝ «Տէր Առաքեալ Սիւնեաց ասէ զայս բանքս խըրատք մարդփան ազգիս բարոյ և չարի»+«էաիաա») – Տես տասնուվեց ցեղըս մարդկան...

ե. 212բ-29ա Վասն յատկացուցանելոյ զդասս առ հասարակ ամենայն սրբոց, որք են յԲԺ-ն գլուխս բաժանեալ, յորոց զանազան շնորհք յայտնեցան մարդկան։ Այսպէս և դիմակք սոցին՝ մասունք չարեաց, զոր սերմանեաց սատանայ զորոմն յագարակ բնութեանս մասունս չարեաց՝ ՅՀ, որ է ՝ Լx ԲԺ-ն, և ՅՀԵ մասն, և է սայ՝ ԷxԾ խորհուրդ զանազանեալ։ Տունս ՄԽ – Երկոտասան դասք են սրբոց.../Ոտանաւորքս այս մէն մին տուն՝/Երկու Ճ և քառասուն...

Գ. 229բ-71բ [Բ]անք խրատական և յոյժ հարկաւորք, որք քակտեն զխորհուրդ մարմնական և տան ուրանալ զսնոտի խաբէութիւն աշխարհիս, և այլ իմն շինեն զխորհուրդ մարդկան

-229բ-30ա [Նախերգան] – Եւ այսպէս սկսանք բանս, զի դրախտ և քաղաք Է ազգ են յարարածս... Ասացեալ ի տէր Առաքելոյ Սիւնեաց՝ վասն այնմ քաղաքին, որ քաղէ զամենայն ծնունդս մարդկան։

-230ա-1ա [Ցանկ ճառից] – Ա. Եւ նախ առաջին. Վասն դրախտի Աստուածաշունչ գրոց... քսաներորդ ճառ. Զի այս ահագին համբաւս, զոր կրեն գնացեալ հոգիքն...

ա. 231ա-3բ Ճառ առաջին. Վասն դրախտի Աստուածաշունչ գրոց։ Տունս ԼԷ – Զարմանալի բան մի տեսայ. եկայք պատմեմ ձեզ...

բ. 233բ-4բ Երկրորդ ճառ. Զի այլ քաղաք կայ մեզ գնալոյ։ Տունս ԺԴ (ԺԵ) – Յայդ մին քաղաքդ, որ կու կենայք միայն այդ չէ ձեզ...

գ. 234բ-5ա Երրորդ ճառ. Զի այն է բնական քաղաքն մեր, վասն որոյ պարտ է այժմ գնալ տեսանել զայն և տեղիք պտրաստել մեր։ Տունս Է – Այն մեծ քաղաքն, որ ասացաք՝ է հայրենիք մեր...

դ. 235բ-7ա Չորրորդ ճառ. Թէ քանի՛ զանազան բարիք կան յայն քաղաքն, զոր աստ ոչ գոյ։ Տունս ԻԹ (ԻԷ) – Ամէն չարեաց ի զատ կու պահէ այն քաղաքն զքեզ...

ե. 237ա-8ա Հինգերորդ ճառ. Թէ ո՛ւր է քաղաքն այն... Տունք ԺԳ... – Թէ հարցանես, թէ ո՞րն է այն քաղաքն, եկ որ ասեմ քեզ...

զ. 238ա-40ա Վեցերորդ ճառ. Թէ զի՛նչ է անուն այն քաղաքին... Տունս ԻԲ – Թէ կուզես որ ես զայն քաղաքին անունըն տամ քեզ...

է. 240ա-2բ Եւթներորդ ճառ. Թէ զի՛նչ է դուռն այն քաղաք[ին]... Եւ դուռն կոչի վասն Զ պատճառի... Տունք ԻԵ – Ե՛կ գնանք ի դուռն քաղաքին, որ ցուցանեմ քեզ...

ը. 243ա-4բ Ութերորդ ճառ. Թէ յո՛ր տեղ գտանեմք զայն քաղաքն։ Տունս ԻԱ (ԻԲ) – Արդ, այն քաղաքն թէ յոր տեղ է, եկո՛ւր ցուցանեմ ձեզ...

թ. 244բ-9բ Իններորդ ճառ. Վասն բարառնաբար խաւսելոյ մեզ ընդ նոսա, թէ զի՛նչ պատասխան կուտան մեզ՝ առ ի խրատ։ Տունս ՀԵ – Յամենայն օր գնա՛ այն քաղաքն ու խորհուրդ արա քեզ...

ժ. 249բ-51ա Տասներորդ ճառ. Զոր խնդրեն ննջեցեալքն ի կենդանեացս՝ յիշատակեալ զնոսա պաշտմամբ և պատարագօք և գրօք ողորմութեան։ [Տունս] ԻԱ – Մեք եմք խիստ խեղճ և շիւարած, դուք յիշեցէք զմեզ...

ժա. 251ա-2բ Մետասաներորդ ճառ. Վասն զի ոչ յիշելոյ զաղքատ ննջեցեալսն, կրկին պատժին... [Տունս] ԺԷ – Որք ոչ առնէք ողորմութիւն, կրկին պատժէք զձեզ...

ժբ. 252բ-3ա Երկոտասաներորդ ճառ. Զի որպէս են զանազան փառք սրբոցն, այսպէս և զանազան են տանջանք մեղաւորացն... Տունս Թ – Որպէս ջոկ ջոկ են դասք սրբոցն և այլ և այլ տեղ...

ժգ.253ա-5բ Երեքտասաներորդ ճառ. Զի ողորմութիւն է բանալիք արքայութեան երկնից... Տունս Խ (ԼԹ) – Ողորմութիւն է բանալիք արքայութեան ձեզ...

ժդ. 255բ-8ա Չորեքտասաներորդ ճառ. Վասնզի կամին հոգիքն, որ զայն կենաց խաբարն յողորկեն մեզ... [Տունս ԼԲ] – Մեք կու ջանամք, որ զայս կենաց խաբարս աղարկեմք ձեզ...

ժե. 258ա-61ա Հնգէտասաներորդ ճառ. Վասն որոնելոյ մտօք և իմանալո, թէ գնացեալ հոգիքն զորպիսի՛ կիրս կրեն և կամ որպէս կեան։ Տուն ԽԴ – Վասըն սրբոց գնացեալ հոգոցդ յայտնի եղև մեզ...

ժզ. 261ա-5ա Վեցտասաներորդ ճառ. Թէ յանցանք մարդկան, որ գրեցին, զի՞նչ լինիցի գրեանքն այն... [Տունս] ԾԳ – Դուք լըսեցէք այլ նորագոյն զարմանալիք ձեզ...

ժէ. 265ա-7ա Եւթնևտասաներորդ ճառ. Զի գնացեալ հոգիքն եկն կատարելութիւն... Տունս ԻԷ – Այլ բան կու ասեմք նորահրաշ, ականջ դրէք մեզ...

ժը. 267ա-8բ Ութևտասաներորդ ճառ. Զի կայանք հոգոցն՝ ահն և համբաւ դատաստանին զարհուրեցուցանէ զնոսա և ահաբեկ առնէ։ [Տունս] ԻԳ – Այս բարկութիւնս ազգի ազգի որ դիպեցաւ մեզ...

ժթ. 268բ-9բ Իննևտասաներորդ ճառ. Զի հետ համբօյ դատաստանին, այլ մեծ համբաւ դառնութեան գա... Տունս ԺԲ – Յետ այնորիկ այլ դառնութեան խաբար կու տան մեզ...

ի. 269բ-71բ Քսաներորդ ճառ. Զի զայս ահագին համբօս, որ կրեն գնացեալ հոգիքն, զահ և զերկիւղ՝ տանջանացն, զոր բարառնաբար խրատեն մեզ զգուշանալ։ Տունս Լ (ԻԹ) – Արդ, այս երկու չարեաց համբաւս խիստ կու տանջէր մեզ.../Հինգհարիւր տուն է ու երեսուն ի յիշատակ մեզ.../Նուաստ ոգի տէր Առաքեալ յոտս անկանիմ ձեզ,/Զմեզ յիշեցէք յաղօթըս ձեր և զննջեցեալսն մեր։

Տպ. «Դրախտագիրք», Վենետիկ, 1956։

Դ. 275ա-367բ [Բնագիրք զանազանք]

ա. 275ա-86ա Պօղոսի Տարօնեցոյ եռամեծի բանիբուն և ուղղափառ վարդապետի ասացեալ Ընդդէմ երկաբնակաց ժողովոյն Քաղկեդոնի և այլ չարափառացն հերձուածողաց – Աստուածային և մեծ առաքեալն Պօղոս գրէ առ Կորընթացիսն ասելով...

բ. 286ա-98ա Դաւթի փիլիսոփայի Ներգինացւոյ ասացեալ Ի սուրբ խաչն աստուածընգալ՝ ներբողական բանիւք – Բարձրացուցէք զՏէր Աստուած մեր...

գ. 299ա-306բ Երանելոյն Անանիայի Հայոց վարդապետի Ի խորհուրդ Յունանու մարգարէի – Յաղագս Յունանու հակիրճ և համառօտ բանիւ բացայայտնելով...

դ. 307ա-9բ Ի մեծի տօնի աւուրն Տեառնընդառաջին Արծրունեաց եպիսկոպոսի Թուղթ յԵրուսաղեմէ ի Հայս – [Ի] ժամանակս Յուստիանոսի կայսեր, յիսներորդի թագաւորութեան նորա...

ե. 311ա-21բ [Գրիգորի Աստուածաբանի] Առ այնոսիկ, որ ասեն, թէ՝ Մեծ է Հայր քան զՈրդի – Զորս ինչ ախտանան ա բազմածաղիկս բուրաստանաց...

զ. 321բ-33բ Յաղագս Որդոյ, բան երրորդ. Նորին [Գրիգորի Աստուածաբանի] – Վասն զի քեզն խորհուրդոցն դարձուածս...

Ե. 335ա-57ա [Ի Պարապմանց գրոց Կիւրղի Աղէքսանդրացւոյ]

Տե՛ս ձեռ. № 115, 175ա-400բ. Միայն՝ Ա. §իբ/335ա-6բ։ իգ/336բ-7ա։ իդ/337ա-9բ։ իե/339բ-42բ։ իզ/342բ-6բ։ Բ. §ա/346բ-50ա։ բ/350ա-7բ։

Զ. 359ա-67ա Կումիտասի Հայոց կաթողիկոսի և Պիռոսի արշիապատրիարգի Հարցաքննութիւն և վիճաբանութիւն վասն հաւատոց և կարգաց եկեղեցւոյ։ Եւ կարդան յաւուր Ծննդեան և Տեառնընդառաջի և սուրբ Յարութեան Զատկին – Պատրիարգն ասէ. Աստուած բնութեա՞մբ է, թէ դրութեամբ անուն։ Կոմիտաս ասէ. Դրութեամբ է... Մեծաւ պատւով յուղարկեցին զտէր Կումիտաս ի Հայք։

Է. 371ա-415բ [Ներբողեանք Առաքելի Բաղիշեցւոյ]

ա. 371ա-80բ [Գ]ովեստ ներբողեան յԱռաքել վարդապետէ ասացեալ վասն գալստեան Տեառն Խ-օրեա ի տաճարն – Անճառ ծնունդ Հօր՝ միածին Որդի Յիսուս Քրիստոս... Յօրինեցաւ ճառս ի թվականիս Հայոց ՊՁԴ (1435), ի նորաշէն յանապատիս Երկայնընկուզեաց, որ անուն Սրբուհոյ Աստուածածնին և յանուն Սուրբ Կարապետին, ի գաւառին Ցաղմնայ։ Որք կարդայք, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք շինողք ճառի՝ Առաքել վարդապետի։

բ. 380բ-93բ Ներբողեան ասացեալ ի յԱռաքել վարդապետէ – Անժամանակ Բանդ Աստուած, արքայ համայնից, ծնունդ Հէր... Յարմարեաւ ճառս ի վանքս Ղազարու ձեռամբ ամենամեղ և եղկելի թշուառական անձին յԱռաքել վարդապետի, թվականիս Հայոց ՊՀԱ (1422)...

գ. 393բ-405ա Ներբողական ասացեալ վասն մեծի Յարութեանն Քրիտսոսի Աստուծոյ մերոյ ի Առաքել վարդապետէ – Իմաստութիւն Հօր, Որդի Աստուծոյ, տուր զօրութիւն...

դ. 405ա-15բ [Ա]ռաքել վարդապետի ասացեալ Դրւատ վերըստին ի սուրբն Յովհաննէս Կարապետին Քրիստոսի – Աստուած միածինդ Հօր, լոյս ծագեայ ի խաւարեալ ոգւոյս... /Կրօնաւորացն եւթնեկի,/Այլ և նոցունց հետևողի։ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեան։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 1բ (Հէրապետ գրչի) Հոգին Սուրբ առաջնորդեսցէ ինձ հասանել յաւարտ տառիս խաղաղութեամբ և փութով։ Օգնեա՛ ինձ, Հոգի Աստուծոյ. աջողի, ամէն։

100ա Ո՜վ եղանակօք երգիս երգողք, քաղցր նուագ վերաձայնողք, յորժամ հանդիպիս սմա կամ օրինակելով և կամ ուսանելով, յիշեսջիք ի սուրբ յաղօթս ձեր զանարժան գրող սորայ՝ սուտանուն Հէրապետ Ջուղայեցի։ Յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք մեզ, և ձեզ ողորմի Քրիստոս. ամէն։

Դարձեալ յիշեցէք զհայրն իմ՝ Պետրոս և մայրն իմ՝ Փէրիխանն, և քոյրքն իմ՝ Դիշխունն, Մէրիկն, եւ Խառամսիմին, և որդին իմ՝ Պետրոսն, և դուստրն իմ՝ Մարիամն, Թալիթէն, և փոքր Փէրիխանն։ Յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք մէկ Տէր-ողորմիւ։

112ա Լա՛ց, եղբայր, լա՛ց, որ մեր նախամայրն կու լա, և մեք եմք լալու արժան։

119ա Զանպիտան գրչող Հէրապէտս յիշեցէք ի Տէր։

120բ Զտառապեալ և մեղաւոր գրչող Հէրապետս յիշեցէք և Աստուած-ողորմի ասացէք։ Աստուած և զձերն յիշէ, որ յիշողդ էք։

142ա Զմեղաւոր գըրչողս յիշէք ի Տէր, և զձեր մեղքն ջընջի, անթառամ պսակացան արժանի առնէ. ամէն։

147ա Յիշեցէք ով է գրողս՝

Հեղգ Հէրապետ Ճուղայեցի,

Յիշման առնէք զիս արժանի,

Մէկ բերանով Տէր-ողորմի։

147բ Ղալատեցայ։

182ա Յիշատակարան գրչողիս –

 Եւ ըզվերջինս ամենայնի,

Ես՝ Հէրապետ Ճուղայեցի,

Հանդիպեցայ//(182բ) այսմ տառի,

Որ Ադամգիրք անուն կոչի։

Մեծաւ սիրով ես ցանկացի,

Փափաքանօք նըստեալ գրեցի,

Եւ ի յաշխարհս որ ես էի,

Ըսպահան և Շօշ գիրք թարգմանի։

Եւ օթևանս, որ ես էի՝

Նոր Ջուղա վերայ յորջորջի,

Թվականութեանս Հայոց ազգի

Հազար հարիւր տասն ու երեքի (1664)։

Եւ որ հանդիպէք յայսըմ տառի,

Կամ թէ երգէք երգս ցանկալի,

Յիշէք և զիս, եղբայրք բարի,

Որ եմ զազիր մեղօք ի լի։

Եւ որ յիշէք զիս ի բարի,։

Կամ թէ երգէք ինձ ողորմի,

Քրիստոս Աստուած ձեզ ողորմի

Ի միւսանգամ գալըստենի։

Եւ ես խընդրեմ ձեզնէ բան մի,

Վասն իմ ծընօղացըն հոգէլի,

Եւ փոքր քոյրոջըս Վառվառի,

Որ և հանգեան սոքա յերկրի։

Սուրբ բերանով ձեր պանծալի

Եւ սուրբ շրթամք ձեր բարելի,

Եւ իմ արեան մերձաւորի՝

Ասէք, թէ Աստուած ողորմի։

Փեսայ մի կայ ինձ խիստ բարի,

Բաղում անուն վերակոչի,

Որ մեծ սըմսար է վաճառի՝

Ականց քարի պատուականի։//(183ա)

Հայր իմ՝ Պետրոս վերակոչի,

Մայր իմ՝ Փէրիխան հեզահոգի,

Եւ քոյրն իմ՝ Վառվառ բարի,

Որ կուսութեամբ հանգեաւ յերկրի։

Եւ մեծ քոյրն իմ է ցանկալի՝

Դըշխոյ անուն վերաբերի,

Եւ երկուսում՝ Մէրիկ կոչի,

Եւ երեքում՝ Հուռամսիմի։

Զայս երեք քոյրս կան կենդանի,

Ծաղկեալ, փթթեալ կան ի յերկրի,

Աստուած զիւրեանքն անփորձ պահի

Մինչև ի կէտ կոչման յերկրի։

Որդի ունիմ ինձ խիստ բարի,

Պետրոս անուն վերակոչի,

Գրոց հըմուտ է շատ բանի,

Արուեստաւոր է վաճառի։

Աստուած և զինքն անփորձ պահի,

Աչն հովանի վերա լինի,

Վաճառըն իւր շահաւորի,

Բարով հասնի փափագն տեսնի։

Մեծ դուստրն իմ սիրալի՝

Մարիամ անուն վերաասի,

Եւ երկրորդում՝ Դալիթայի,

Եւ յերրորդում ՝ Փէրիխան բարի։

Զայս երեք դուստրս կան կենդանի,

Ծաղկեալ ծաղկին յիւրում տեղի.

Աստուած զիւրեանքն անփորձ պահի,

Մինչև որ կան ի յաշխարհի։

Դարձեալ հայցեմ ձեզնէ բան մի

Եւ յետ խընդր//(183բ)ոյս ամենայնի.

Կըրկին անգամ յիշէք բարի՝

Զմեղօք լըցեալ տարակուսի։

Միթէ Աստուած ի ձեզ հայի,

Ձեր սուրբ աղօթքըն հաճեսցի,

Ու իմ տարակոյսս արձակեսցի,

Ձեր հայցմամբն՝ ինձ ողորմի։

Որք ողորմի մի ինձ ասի

Եւ Հայր մեղայ մի ինձ երգի,

Քրիստոս Աստուածն իւրն ողորմի՝

Մեծ և ահեղ օրն սոսկալի։

Եւ Հայր մեղայ մի ինձ ասի,

Հայրն Աստուած ի նա գըթասցի,

Բազում պարտուց զնա ազատի,

Եւ իւր գործեալ մեղքըն չյիշի։

Ո՜վ իմ եղբայրք, իմ սիրելի,

Անմեղադիր լերուք ինձի.

Եւ տըկար էի յանկողնի,

Տըկարութեամբ կեանքս անցանի։

Եւ սըղալանքս թէ գըտանի,

Խընդրեմ ձեզնէ, որ չանարգի.

Ոչ կարդացեալ էի կարգի,

Ոչ ծառայեալ վարդապետի։

Ո՜վ քահանայք և որք հանդիպի

Եւ ընթեռնուք զայս բանքս հաճի,

Եւ իմ գործեալ մեղքըն չյիշի,

Ձեր աղօթիւքն մեղք իմ ջընջի։

Աւարտ բանիս Տէր ողորմի,

Տէր ողորմեա, Տէր ողորմի,

Փա՜ռք և պատիւ և գոհութիւն

Հօր և Որդւոյ և Սուրբ Հոգւոյն.

Ամէն։

2. 241ա (Արիստակէս գրչի) Տէր Աստուած պատրաստ պահէ մեղսասէր գըծողս։ Որք հանդիպէք, յիշէք՝ յիշեալ լիցիք։

272ա Եւ զվերջինս ամենայնի,

Ես տէր Արիստակէս Ջուղայեցի

Եւ Նորաշինցի,

Հանդիպեցայ այսմ տառի,

Որ Ադամգիրք անուն կոչի։

Մեծաւ սիրով ես ցանկացի,

Փափականօք նըստեալ գրեցի.

Եւ ի յաշխարհն Սֆայունի.

Յորժամ զայս գիրքս գրեցի

Ի թվականութեան Հայոց ազգի՝

Հազար հարիւր տասնևինն (1670)

Շբաթ ամսոյն ԻԶ-ին։

3. 298ա (Յովանօս գրչի)

Խաչդ, որ ի վեր երևեցար

Ամենեցուն, որք են արդար,

Եղանակաց գերազանցեալ,

Չկայ բարեխօս քան զքեզ մեծարեալ։

Ըստացողի գրոցս պայծառ,

Որ եմ լըցեալ մեղօք անճար,

Յիսուսաբար արա ինձ ճար,

Որ ասաց՝ չէ ինչ ինձ անկար։

Զի ես ծփիմ խիստ անհնար

Ի ծով մեղաց իմ անդադար,

Խաչդ, որ ունիս մեծ գեղավար,

Հան զիս դովաւ անհեղձաբար։

Որ զերկնայինն ի քեզ բարբառ

Մեզ փրկութեան տըւեր պատճառ,

Զի ամրացո կերպիւդ քառ,

Քառաբնութեամբս քև լուսավառ։

Յորժամ գայցես լուսով անճառ,

Լուսւորես զերկիր խաւար,

Զիս ընդ արդարսն արա կարկառ,

Զինչ խունգ անուշ՝ քեզ ի բուրվառ։

Եւ որք ծննդեան են իմ պատճառ,

Եւ ազգակից կամ արիւնառ,

Հան զնոսա յերկնից կառճառ,

Ջնջել զմեղս նոցա իսպառ։

Իսկ որ խօսի բարի բարբառ,

Անմեղաբար որպէս զգառն,

Յիշէ զմեզ սրտիւ անդառն,

Ըզնայ յիշէ Քրիստոս անճառն.

Ամէն։

Եւ ինձ մեղապարտ Յովանէս քահանայիս։

4. 349բ (Անանուն գրչի. եզրահատուած)

Լուծմունքս համեղ է և յարմար՝

Քան զմարգարիտ յոսկին ի շար,

Գանձ պատուական է և ճօհար,

Կարդա 'ւ միտ [առ]// (350ա)

Զմեղօք լցեալ անձն իմ տկար

Եւ ամենայն գործով խաւար

Յի///

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

369ա (Ժը դ., նօտրգիր) Ո՜վ սուրբ ընթերցո[ղ]ք գրուս, յիշեցէք ըստացողի գրքիս։ Մի՛ յաւիտեան բարկանար մեզ, Տէր։

Կնքադրոշմ՝ 2ա (եղծուած և անընթեռնելի)։

 

84

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌԿԳ-1614

ԳՐԻՉ՝ Զաքարիայ աբղյ. Երզնկացի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ գրիչը և Վարդերես։

ԹԵՐԹ՝ 282+1 (կրկ. 105)։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԴx12 (Ժ, ԺԲ 11, ԺԴ, Ի 14, ԺԶ 9, ԻԴ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով և լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 218ա)։ ՏՈՂ՝ 25։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կարմիր կտաւ, լուսանցակողերը կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ- Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր։

ՊԱՏՌԱԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մարկոսի։ Ը-Թ դդ.։ 4 (Ա-Դ)+4(Ե-Ը), ստացուած 4 առանձին թերթերի ընդլայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա)։ Կարդալ՝ Աա-Դբ, Աբ-Դա, Եա-Ըբ, Եբ-Ըա, Զա-Էբ, Զբ-Էա, Բա-Գբ, Բբ-Գա «Եւ ասաց տալ նմա ուտել ... ի հեռաստանէ///» (Ե, 43-Ը, 3)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թրջուած և գունափոխուած։ 135բ-36ա և 180բ-1ա-ի արանքներից 1-ական թերթ կտրուած հանուած։ Պատառիկ-պահպանակները սևացած, կազմն կաշին քերծուած, եզրերն ու թիկունքը մաշուած, դռնակը վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

-1բ [Ցանկ] – Ա. Ի Նազարէթ... Ի. Ի Սելովամ...

Ա. 2ա-67ա Կըշտամբանք և յանդիմանութիւն առականի սակաւ անձին ողորմելոյս Վարդանայ, որ ի Մարաթայոյ և ամենայն մեղաւորաց, և ի խորոց սրտէ աղերս մաղթանաց առ Յիսուս Քրիստոս միածին Որդին Աստուծոյ երթալ տնաւրինաբար, զոր գրեցին տեսանողքն վասն նորա և ընթեռնուլ անդէն որիշ որիշ և հայցել թողութիւն մեղաց ի նմանէ, զոր մեղաւորս Վարդան յարարեալ գրեցի յԵրուսաղեմ, ի Սուրբ Յակոբ- ի խնդրոյ Թորոսի աստուածասէր քահանայի և այլ միանձանցն, որ բազում անգամ թախանձեցին զիս

ա. 2ա-5ա Ի Նազարէթ և ի տունն Զաքարիայի – Ծագումն անիմանալի...

բ. 5ա-7բ Ի Բեդղահէմ յայրն առ մսրովն... Աղերս մաղթանաց եղկելոյս Վարդանայ... – Ճառագայթ և կերպարան...

Համարեա բոլոր գլուխներն ունեն «Աղերս մաղթանաց», որոնք ստորև կրճատուած են։

գ. 9բ-13ա Ողորմելոյս Վարդանայ... ի խորոց սրտէ... առ միածին Որդին Աստուծոյ... Յորժամ հալածեցաւ յԵգիպտոս, դարձաւ ի Նազարէթ և եկն երկոտասանամեայ ի տաճարն... – Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, թագաւոր փառաց...

ե. 13ա-6բ Առ հոսանսն Յորդանան գետոյն... Վարդանայ... – Անսկզբնակից Հաւր և էակից Սուրբ Հոգոյն...

զ. 16բ-9բ Ի լեառն փորձութեան... Վարդանայ... – Ճառագայթ փառաց Հաւր...

է. 19բ-24ա Ի լերինն թագաւորական, ի ծովն Տիբերական և ի ջրհորն Յակոբայ... Վարդանայ... – Հրաշափառագոյն և զարմանագործ...

ը. 24ա-8ա Ի Բեթանիայ ի Ձեթենեաց լեառն յաւանակաւ և ի տաճարն... Վարդանայ... – Անեղակից Հաւր և համագոյ Սուրբ Հոգոյն...

թ. 28ա-31ա Ի սուրբ Վերնատունս առաջի ծոցածին Բանին... Վարդանա... – Տէր թագաւոր փառաց...

ժ. 31բ-4ա Ի ձորս Կեդրոնի և ի տեղիս ծնդրադրութեանն... Վարդանա... – Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, հանճարեղ առաջնորդ...

ժա. 34ա-6բ Ի տեղիս, ուր ըմբըռնեցին զՔրիստոս... Վարդանայ... – Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, որ ես Այբ և Քէ...

ժբ. 36բ-9բ Ի բարձումն խաչին և ի Գողգոդայն... Վարդանայ... – Անկարաւտ և համագոյ...

ժգ. 39բ-43ա Ի դուռն աստուածընկալ գերեզմանիս... Վարդանայ... – Պատկեր և ծագումն...

ժդ. 43բ-7բ Ի լեառն Ձիթենեաց, ուստի համբարձաւ... – Որդի բարձրելոյն, ծնունդ անճառելոյն...

ժե. 47բ-52ա Ի սուրբ Վերնատունս առ ամենասուրբ Հոգին... – Հոգի հայրական,բարի և առաջնորդական...

ժզ. 52ա-6ա Առ ամենահայրն բարի և սուրբ Սիոնս խորհրդական, որ է յԵրուսաղէմ... – Ամենահայրն բարի, ամենախնամ ստեղծաւղ...

ժէ. 56բ-60ա Ամէնաւրհնեալ Աստուածածին կոյսն Մարիամ ի տեղի ննջման նորա... – Ո՜վ համագոյ աստուածութիւն...

ժը. 60ա-2բ Ի տեղիս հառաչմանն Պետրոսի... Վարդանա... – Տէր իմ Յիսուս, ձայն ընդանի, բան հայրենի...

ժթ. 62բ-4բ Ի տեղի քարկոծմանն և նահատակութեան Ստեփանոսի... Վարդանայ... –Արքայ ինքնակալ և իշխան զաւրեղ...

ի. 64բ-7ա Ի Պրոյպատիկէ աւազանին, որ կոչի հինգ սրահ... Վարդանայ... – Արթուն ակն Հաւր և բնութեամբ էակից նմա... յաւիտենից, ամէն։

Բ. 67բ—86բ [Դաւանութիւնք, Աղօթք, Խրատք]

ա. 67բ-8ա Դաւանութիւն ամենայն ուղղափառ քրիստոնէի առ սուրբ Երրորդութիւնն։ Խոստովանութիւն ամենայն քրիստոնէի ահիւ և արտասուաւք ի ժամ վաղճանի, նախքան զհաղորդիլն – Հաւատով հաւատամ ի քեզ, Երրորդութիւն անմահ...

բ. 68ա-9բ Յաղագս աղաւթից, զոր արարեալ է տեառն Ներսեսի եղբաւր Գրիգորիսի Հայոց վերադիտողի – Աղաւթք հասարակաց քրիստովնէից մեծամեծաց և փոքունց... Եւ յաղաւթելն զԳրիգորիոս կաթուղիկոսն Հայոց և զեղբայրն նորին... յիշեցէք...

գ. 69բ-71բ Աղաւթք իւրաքանչիւր անձին հաւատացելոց ի Քրիստոս առ սուրբ Երրորդութիւնն և միաստուածութիւնն – Հաւատով խոստովանիմ...

դ. 71բ-2ա Սուրբ Երրորդութեանն՝ Աղաւթք ամենայն հաւատացելոց – Փա՜ռք քեզ, Աստուած, Հայր ամենակալ, հզաւր և յամենայնի կարօղ...

ե. 72ա Աղաւթք սուրբ Երրորդութեանն – Ո՜վ ամէնաւրհնեալ Հայր սուրբ, մեղայ յերկինս...

զ. 72աբ [Աղաւթք] առ սուրբ Երրորդութիւնն և միաստուածութիւնն – Համագոյ սուրբ Երրորդութիւն, անբաժանելի...

է. 72բ-4ա Սուրբ վարդապետին Յովհաննու Սարկաւագի ի Հայր Աստուած – Առատ յամենայն տուրս...

ը. 74ա Նորին վարդապետին սրբոյ ասացեալ դարձեալ ի Հայր – Տէր Հայր և Աստուած կենաց իմոց...

թ. 74ա-5ա Նորին ասացեալ ի յՈրդին – Ի լուսոյ ճշմարտէ համագոյակ լոյս...

ժ. 75ա-6ա Նորին սուրբ վարդապետին ի Հոգին Սուրբ – Անբաւելի և բազմազան շնորհաց...

ժա. 76բ-86բ Խրատ ոգէշահ և կանոնականք, ասացեալ մեծին Դէոնէսիոսի Արիսբաքացոյն վասն կարգից կաթողիկոսաց և հայրապետաց, վարդապետաց, քահանայից, սարկաւագաց, և վասն երկնից և ամենայն զարթուց նորա – Մեծն մարգարէիցն՝ ընտրեալն ի բազմաց աստուածահայրն Դաւիթ...

Գ. 87բ-90ա [Տաղք]

ա. 87բ-8բ Տաղ ի վերայ Պարոն Լոյս նահատակին Կաֆայեցոյ, ի Թումայ գրոց աշակերտէ ոգեալ խրատ ազնիւ և պիտանի – Աւրհնեալ Հայր երկնաւոր, Աստուած անքըննին... /Ի թվականիս Հայոց ի Ռ ամի և ԺԶ նեղեալ ի յաւելորդին/ Գըլխատեցար Մայիս ի տասն և հըթնգին... /Վրդանէս վարդապետ և անուն բարի... /Մեղայպարտ Թումայի և անպիտանի...

բ. 88բ-9բ Տաղ ի վերայ սուրբ խաչին [«Ի Սրկայ», № 2566, 229բ] – Խաչն ի նախնումն երևեցաւ/Ծաղկեալ ի դրախտն աստուածատունկ...

գ. 89բ-90ա Տաղ վասն սեղան աւրհնելոյ (ծայրակապ՝ «Ազարիայ ԱԲԲ») – Արարիչ Տէր քաղցրացաւ ի յԱդամայ, /Եւ ծընաւ ի սուրբ կուսէն Մարիամայ...

Դ. 90բ-163ա [Քարոզք Գրիգորի Տաթևացւոյ՝ Ա-ԺԲ] – Տե´ս Ամառան հատոր՝ ՃԻԷ/90բ-6ա։ ՃԻԹ/96ա-103բ։ ՃԼ/103բ-12ա։ ՃԼԱ/112ա-9ա։ ՃԼԲ/119բ-26ա։ ՃԼԳ/126ա-9բ։ ՃԼԷ/129բ-35բ։ ՃԽ/135բ-9ա։ Թ/139ա-44բ։ Ժ/144բ-54ա։ ՀԸ/154ա-8բ։ ՀԹ/158բ-63ա։

Ե. 163բ-82ա [Կանոնք զանազանք]

ա.  163բ-8ա Կանոնք և սահմանք Թաթէոսի առաքելոյն (Ա-ԼԲ) – Ի գալն նորա յՈւրհա քաղաք... Զայս աւրէնսդրութիւնս ես՝ Զաքէ, աշակերտ սուրբ առաքելոյն Թաթէոսի, գրեցի, որ լուա ի նմանէ... փա՜ռք... ամէն (Տե´ս «Կանոնագիրք Հայոց», Բ, Երևան, 1971, էջ 19-40։ Հերթականութիւնը խախտուած)։

բ. 168աբ Կանոնք Փիլիպոսի առաքելոյն Յաղագս քառասուն առնելոյ – Տեառն Փիլիպոսի հրամայեալ է ունել քառասունս... և բնակութիւն հրեշտակաց։ Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն (տե´ս «Կանոնագիրք Հայոց», Բ, էջ 40-41։ Չունի Ա-Ը)։

գ. 168բ [Կանոնք առաքելականք] – Կարգեցին առաքեալքն և եդին հաստութեամբ. Եղիցին երիցունք... (Տե´ս «Կանոնագիրք Հայոց», Ա, էջ 31)։

դ. 169աբ Կանոն սրբոց առաքելոց, հայրապետաց և վարդապետաց – Պարտ է, որ լինի փեսացուն ԺԵ տարոյ և հարսն ԺԲ... Որ ոք ի քահանայից զետին թոշակն տայ ումեք... (առանց թուահամարների 11 կանոններ)։

ե. 169բ-73բ [Յակոբայ Ղրիմեցւոյ ի խնդրոյ Թումայի Մեծոփեցւոյ». № 739, 314ա] Յաղագս ազգականութեան – Գիտելի է, զի ազգականութիւնն տարորոշեալն անձանցն է...

զ. 173բ-81բ Կանոնք սրբոց առաքելոցն – Հարց. Եթէ մանուկ երեխա կատարեալ իցէ, և չիցէ մկրտեալ... և պատրի [ի] սատան[այ]է, Ը աւուր կարգ է։

1. Աթանասի կանոններից 30-ը՝ Ա-Բ, Դ, Ը, ԺԵ, ԺԹ-ԻԱ, ԼԴ, ԼԶ, ԼԸ-ԽԳ, ԽԵ-ԽԷ, ԽԹ-ԾԲ, ԾԴ-ԾԶ, ԿԱ, ՀԹ, ՁԱ, ՁՁ, ՁԷ (173բ-5ա, 179ա-80ա։ Այստեղ առանց թուահամարների. տե´ս «Կանոնգիրք Հայոց», Ա, էջ 282-328)։

2. Սիոն կթղ-ի կանոններից 3-ը՝ ԺԹ-Ի, ԻԲ (180 աբ, առանց թուահամարների. տե´ս անդ, հատոր Բ, էջ 3-18)։

3. Վաչագանի կանոններից 4-ը՝ Բ-Ե (180բ, առանց թուահամարների. տե´ս անդ, հատոր Բ, էջ 91-100)։

4. Խառն կանոններ (175ա-9ա, 181աբ, առանց թուահամարների՝ 72 կանոն)։

5. Բարսեղի կանոններից 1-ը՝ ԻԲ (181բ-2ա. տե´ս անդ, հատոր Բ, էջ 105)։

Զ. 182բ-282բ [Բնագիրք զանազանք]

ա. 182բ-5ա Վարք և յիշատակ մեծի ճգնաւորին Պարսամայ – Սուրբն Պարսամ, որ թարգմանի որդի պահոց, էր նա ազգաւ ասորն... և Արացի ԻԵ։

բ. 185ա-6ա Յիշատակ տեսլեան Մուղրոյն որ ին Զանկեան քաղաքի – Ասէ սուրբ վարդապետն մեր Յովհաննէս Գառնեցին, թէ ի թվականիս մերոյ ի Ո և ՀԱ (1212) ամին... (հմմտ. § իդ)։

գ. 186բ-202ա Խրատ և կանոնք վարուց նորին Վարդանայ և տիեզերալուր վարդապետի – Ուղիղ դաւանութիւն հաւատոյ՝ որ ի Հայր և յՈրդի և ի Սուրբ Հոգին...

դ. 202բ-4բ Նորին Վարդանայ ասացեալ է Կանոնք յաղագս քահանայից – Զի պարտ է քահանային զգուշ լինել յամենայն աշխարհականաց խաբէութեանցս...

ե. 204բ-12բ [«Վարդանայ Խրատ վարուց առաքինութեան». № 582, 102ա] – Աստուած բարի է և լոյս և ամենայն բարեաց պատճառ...

զ. 212բ-7բ [«Վարդանայ ». № 582, 102ա] Պատմութիւոն վասն անքուն որդանցն, որ է ստոյգ – Եւ արդ, եկայք այսաւր ժողովեցարուք ի միասին...

է. 217բ-22բ [«Վարդանայ ». № 582, 102բ] Պատմութիւն վասն դժոխոցն, որ է ստոյգ, վասն մեղաւորաց – Եւ արդ, եկայք այսաւր, դասք ամենայն մեղաւորաց...

ը. 222բ-9բ [Յովհաննու Գառնեցւոյ] Խրատ ոգէշահ և կանոնականի – Յովանէս Գառնեցի հարցանեմ զողջունէ սիրեցելոյդ...

թ. 229բ-32բ Հարցումն, թէ զիա՞րդ կարէ մարդ զերկրաւորս արհամարհել, որ անցաւորս է [=«Սրբոյ Անանիայի Շիրակուանեցոյ Հայոց վարդապետի ասացեալ Վասն անցաւոր աշխարհի. № 4951, 135բ] – Արդ, եթէ կամի, որ յաղթես աշխարհի...

ժ. 232բ-5ա Հարցումն, եթէ որչա՞փ մասունք են, որ մարդ կատարեալ խոնարհութիւն ստանայ – Արդ, որպէս ասէ առաքեալն. Ամենայն խոնարհութեամբ ըզմիմեանս լաւ համարել...

ժա. 235ա-43բ [Ի Հարանց Վարուց]։ - 235ա-6բ Վասն բարձրամիտ անապատականացն է ասացեալ – Պատմեաց մեծն և սուրբ հայրն Անտոնիոս... 236բ-7ա Նորին ըսքանչելիք – Ի ժամանակին Տեառն Ներսի[սի] Կլայեցոյ... միանձնական եղբարք վեց... 237աբ Վասն վարուց հոգէտես հարցն – Իսկ ծեր մի, որ բնաւ ոչինչ գործէր... 237բ-8բ Նորին հայրքն – Եղբայր ոմն եհարց զծեր իւր... 238բ-9ա Նոյն ծեր ասէր վասն այլոյ ծերոյ... 239ա-40ա Այլ ոմն եղբայր էր, որ գնայր ի սպասաւորութիւն... 240ա-2բ Պատմէր մեզ զայս ծեր ոմն մեծ... 242բ-3բ Ասէր ոմն ի Բեթայիթեցոցն ծերոցն... 243բ Եհարց ոմն ի հարանց ընդ իմաստուն բժիշկ մի...

ժբ. 243բ-9բ Թուղթ վասն կիրակէի. գրեալ է մատամբն աստուածային յառաջմէ (=Թուղթ երկնառաք) – Ես՝ պապս Հռոմայեացոց քաղաքիս, եկի ի տաճար սուրբ առաքելոցս Պետրոսի և Պաւղոսի...

ժգ. 249բ-52բ Պատմութիւն առաքելոցն Պետրոսի և Պաւղոսի – Գլխաւոր և մեծ առաքեալն Քրիստոսի Պետրոս...

ժդ. 253ա-62ա Յիշատակ վարուց Բարսղի Կեսարացոյն սուրբ հայրապետի – Այս մեծ և սքանչելի այրս Աստուծոյ Բարսեղ...

ժե. 362բ-3ա Այլ գիտնաւորութիւն վասն իմաստնոց (=Մարմնազննութիւն) – Տնշէն և իմաստուն մարդ, որ աչքն մեծ է... նա գիտուն է... Մարդ որ գլուխն փոքր է, քիթն կարճ՝ արիւնահեղ է... Եւ այդ է, զոր ցուցաւ կարգաւ։

ժզ. 263աբ Վասն խաւարման լուսնի և արեգական, որ իմանաս – Յարժամ վերնադիրն հոռոմին ԻԷ լինի...

ժէ. 263բ-4ա Յաղագս աստեղաց ցոլանալոյ, թէ զինչ նշան է – Յորժամ յարևմտից յարևելս աստղ ցոլանա...

ժը. 264ա-6ա Յոհաննու (Մանդակունւո՞յ) Խրատք կանոնականք և ոգէշահք – Յոյժ ահագին և սոսկալի և ահեղ է օրն... դատաստանին...

ժթ. 266ա-8բ [«Նեղոսի. № 693, 196ա] Խրատք սուրբ հարց ոգէշահ – Տուր զսիրտս Աստուծոյ և յորժամ ցասնու...

ի. 268բ-9բ Աղաւթք և աւրհնութիւն վասն ամենայնի աշխարհի – Աւրհնեալ Հայր սուրբ Աստուած ճշմարիտ, սրբեայ զմեզ...

իա. 269բ-72ա [Գրիգորի Նարեկացւոյ] Վերըստին յաւելուած... (Բան ԻԷ) – Եւ քանզի ընդ ողբաձայնիցն բանաստեղծութեանց...

իբ. 272ա-3ա [Նորին] Աղաւթք և աղաջանք առ  հասարակ ամենեցուն (Բան Ը) - ...Ո՜վ անարժան անձն իմ...

իգ. 273ա-4բ Եփրեմի ասացեալ Աղաւթք և պաղատանք – Տէր Աստուած զաւրութեանց, աղաչեմք...

իդ. 274բ-82ա [Տեսիլ Յովհաննու Կոզռան]։ Յիշեսցուք բան մի այլ սքանչելի ի հաւրէն – Ի ՈՀԲ (1223) թվականին, ասէ Յովհաննէս Գառնեցին, էաք մեք յԵրուսաղեմ... (276ա) Ի թվականութեանս Հայոց Ն եաւթանասուն (1021) ելանէր թագաւորն Հռոմայ... 227ա Նորին սքանչելիք – Դարձեալ ի թվիսն Հայոց ՆՀԸ (1029)... (հմմտ. § բ)։

իե. 282աբ [Հարցմունք և պատասխանիք – Հարց. Քանի՞ մանկունք կոտորեցաւ ի Բեթղեհէմ։ Պատասխանի]. Բեդղէէմի մանկունքն, զոր կոտորեաց Հերովդէս, ՌՆԿԲ (1462) մանուկ էր ՁԴ (84) գեղջէ... (ապա՝ վասն Քրիստոսի, առաքելոց և այլն)։

իզ. 282բ Վարդապետաց [մեռան]իլն – Հանգեցաւ ի Քրիստոս Ներսէս վարդապետն ի վանս Գլաձորոյ թվին Հայոց ՉԼԳ (1284) ի Փետրվարի Զ... Մխիթար Այրիվանեցի՝ ... ՉՁԶ (1337?)... Յոհանէս Որոտնեցին՝ ... ՊՀԵ (1426. ուղղելի՝ ՊԼԵ – 1386) ... Զաքարիա կաթողիկոս Աղթամարցին՝ ... ՊԽԲ (1393) Յունիսի ԻԶ։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

31ա Քրիստո Աստուած... վերադասեա զհոգի Զաքարիա աբեղային՝ ստացաւղ այսմ կտակի, որ բազում փափաքանաւք գրեցի զսայ յիշատակ ինձ և մեր ծնողացն. ամէն։

43ա Ո՜հ և վա՜յ զանարժան գրչակս (նման՝ 86բ, 137բ, 252բ, 262ա)։

67ա Փա՜ռք... Որ ետ զաւրութիւն և ժուժկալութիւն տկարիս, նուաստ և անարժանիս՝ Զաքարիայի մեղապարտի։ Ո՜վ պատւական և մաքրամիտ հայր սորին հետևողի, զստացեալ կամաւ քո մատենի, ընթերցմամբ յիշեա գըծողս ի յաղաւթի, և տուր փառս սրբոցն տնաւրինակիցն, գոլով տեսօղտ ընթհանրականից. ամէն։ Հայր մեր։

163ա Ի թվականիս Հայոց ՌԿԳ (1614)։

Ես անարժանս Երզնկացի,

Եւ ձեր ոտիցդ հող և փոշի,

Զաքարիա ձեր ծառայի,

Անուամբ միայն աբեղայի։

Ո՜վ եղբայրք իմ սիրելի,

Չի մեղադրէք ինձ գծողի,

Զի այս չափս էր իմ կարի

Եւ չէի հմուտ այս արուեստի։

Ո՜վ մանկունք սուրբ Սիոնի,

Ինձ ասացէք Տէր ողորմի,

Տէր և Աստուածն ամենայնի՝

Աւրհնէ ըզձեզ և զձեր հոգի։

Աւարտեցաւ սա ի յամսի

Ըստ Հոռոմոց Յուլիս ասի,

Ամսու թիւն էր եւթնեքի

Եւ յաւուրս հինկշաբաթի։

Հայր մեր յերկինս սուրբ եղիցի։

185ա Որոց աղաւթքիւն ... ողորմեսցի ստացողի գրոցս և Զաքարիա գրչի...

186ա Ողորմի ստացողի գրոցս Վարդերեսին և փծուն գրչի՝ Զաքարիայ աբեղայի...

202ա... և տրուպ Զաքարիայ// (202բ) գծողէս...

212բ Որ ողորմի ստացողի գրոցս՝ Զաքարիայ աբեղային... (նման՝ 216բ, 222բ, 232բ, 235բ, 249բ)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 87ա Արդ, աղաչեմ զբեզ, եղբայրք, յիշեցէք զտէր Զաքարէն և զկողակիցն իւր՝ Խումարն, և յորդին իւր՝ զտէր Յովանէսն։ Ով ոք զսայ կարդալով կամ օրինակել[ով] զանարժանս յիշէ, յիշեայ լիջի առ Քրիստոս. ամէ[ն]։ Գրվեցաւ թվին ՌՃԺԷ (1668)-ումն, Նախայ ամսին Դ արեգակն խաւարեցաւ։

2. 1ա (ԺԷ դ., 1668-ից յետոյ) Ես Մողնու ///::////::///::///:/.////:///::///:/:////::/::.////:://: (կից բանալի՝ ա՝ ժ՝՝ ճ՝՝՝ ռ՝՝՝՝։ Տ[է]ր Շմավնս գրէցի)։

67ա Ես Թիփլիզցի Մողնոյ ///::/::.////::///::///:/.///::///::/:::////:/:////::/::////:://:////:::: (=///::)////: //””/.////::/::///:://:::///::///::///://:/.////:/::. («տէր Շմաոնըս գրեցի. ով կարդ[այ], ողորմի ասէ»)։

3. 1ա (ԺԸ դ. շղագիր) Արդ, յիշեցէք ի Քրիստոս ըզմա[հ]դասի ///:/.///::/:/.////::///::.///:: (Մարգարէն) և ըզծնօղն ըզ ////::////::///:///::////:/.///::/::.////:///:: (տ[է]ր Յովանէսն) և ըզմար իմ՝զ ///::////::.////::///::////::.//::://:///::////::. (Ուրուձիու)։

87ա Մարգարայ ծառ[այ] Քրիստոսի. ամէն։ Հայր մեր...

4. Պատառիկ-պահպանակ Դբ (նօտրգիր)

Մի´ մեղայդրել, վասն Աստուծոյ

Եւ Տէրդ լիցիս անփորձ կալոյ,

Մինչև լիցիս հարիւր տարոյ,

Լինիցիս Տեառն յաջմէ կալոյ։

Հայկազան թվին ԼԱՉԻՆ վեցոյ

(30+1+700+20+400+6+551=1708)։

Դեգտեմբեր ամսի քսանուհնգոյ,

Թափաշ (շաբաթ) ասեմ հայիոց լեզոյ,

Եղև աւարտ կարճ ի կարճոյ։

5. 1բ Թվին ՌՃԿ (1711) Հոգտեմբեր ամսի Բ, ես տէր Աթանաս քահանայս ետոյ այս Քարոզ և Ժողովածոյ գիրքս ի տէր Մարտիրոս վարդապետին, որ է գեղջէն Նորայգեղու, ետոյ ես տէր Աթանասս գիրքս այս նորա. մի´ ոք հակառակեսցի կամ վիճեսցէ առանց ուղղութեանն։ Իմն էր, ես ետոյ նորա, իմ հալալ արդեանցն։ Եթէ ոք լրբի կամ յանդգնի, առանց պատճառանօք պահանջէ զայս գիրքս, պատիժն ի Աստուծոյ առցէ և ամենայն սրբոց։ // (2ա) Վկայութեամբ աւքերէց Փաշի վանից տէր Մովսէսին և այլ վանքի տէր Բարսեղին վկայութեամբ, և այլ Սուրբ Էջմիածնոյ հարազատ որդի Աբրահամն վկայ, և ինձ տէր Աթանասիս ղաբուլ, և ես գրեցի։

Գա ///:/.////::/::/.////::/.///: (Մարգարայ). Եա՝ ////:/.//::././/:: (Սահակ), //:::/./::/.////:: (Ղազար)։ Տէր Աթանասն գրեց։ Զի բարձին զդրան... (վրացատառ հայերէն)։

(Աստառ Բ) Քանզի այս Քարոզգիրքն ԳՃ-էն ԺԱ թուխթ պակաս է (300+11=289)։

Կնքադրոշմ՝ 2ա Տէր Մովսէս։ 2ա, 9ա, 282ա Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

85

ԳԻՐՔ ՄՏԱԾԱԿԱՆ ԱՂՕԹԻՑ

Կոստանդնուպօլիս                                                                                ՌՃՂԶ – 1747

ԳՐԻՉ, ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Ղուկաս Խարբերդցի։

ԹԵՐԹ՝ 157. չգրուած՝ 155ա-7բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԴx12 (Ա 8, Ե 11, Զ, Ժ, ԺԱ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղը, լուսագծերով և լուսադրոշմով։ ՄԵԾՒԹԻՒՆ՝ 21,3x15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 103ա)։ ՏՈՂ՝ 25։ ԿԱԶՄ ծաղկաթուղթ, թիկունքը՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ,  լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+1, թուղթ, մասն աստառի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Ա պրակի սկզբից 4 չգրուած թերթեր կտրուած հանուած։

ԾՆԹ. Սրբագրական փոփոխութիւնները հաւաստում են, որ թարգմանչի ինքնագիրն է։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-155բ [Գիրք մտածական աղօթից]

Ա. 1ա-127ա Ջերմեռանդ մտածմունք սրբոյն Օգոստինոսի

ա. 1աբ Ներկոչումն ամենակարողին Աստուծոյ վասն նորոգման բարուց և վարուց։ Գլուխ 1. – Շնորհեա ինձ, Տէր Աստուած իմ, զի սիրտ իմ քեզ բաղձասցի...

բ. 2ա-3ա Ամբաստանումն մարդոյ և յանձնարարումն աստուածային ողորմութեան։ գ. 3ա-4ա Տրտունջ մարդոյ, որ վասն անհնազանդութեանն։ դ. 4ա-5բ Երկիւղ դատաստանին։ ե. 5բ-6բ Հայր կոչի Որդւով։ զ. 6բ-7բ Ներկայացուցանէ մարդ Հօրն զչարչարանս Որդոյն։ Է. 7բ-9բ Խոստովանի մարդ՝ լեալ պատճառ չարչարանացն Տեառն։ ը. 9բ-12ա Պատմէ և յայտնէ մարդ... ըզչարչարանս Որդւոյ։ թ. 11բ-2ա Կոչումն Ոգւոյ Սրբոյ։ ժ. 12աբ Աղօթք մարդոյ։ ժա. 12բ Աղօթք առ.. Երրորդութիւնն։ ժբ. 12բ-3բ Խոստովանութիւն։ ժգ. 13բ-4բ Որպէս Աստուած օգնեալ է մարկային ազգին։ ժդ. 14բ-5բ Զհամարձակութենէ։ ժե. 15բ-7ա Զանչափ սիրոյն Աստուծոյ... ժզ. 17ա-8ա Զկրկին բնութենէ Քրիստոսի։ ժէ. 18ա-9բ Զշնորհակալութենէ։ ժը. 19բ-21ա Աղօթք առ Քրիստոս։ ժթ. 21ա-2բ Զանազանութիւնէ ի մէջ իմաստութեանն։ ի. 22բ-3բ Աղաչէ մարդ։ իա. 23բ-4բ Լայց զթշուառութիւնն ներկայ կենիս։ իբ. 24բ-6ա Զերջանկութենէ հանդերձեա[լ] կենի։ իգ. 26ա-7ա Զերջանկութենէ Սուրբ Հոգոն։ ի. 27ա-8ա Կոչումն սրբոց։ իե. 28ա-30ա Իղձ հոգոյն առ երկնային Երուսաղէմն։ իզ. 30ա-1բ Երգ փառացն դրախտին։ իէ. 31բ-3բ Գովութիւն և խոկումն զաստուածային բնութեան։ իը. 33բ-4ա Զի՞նչ իցէ կերպիւ ինչ տեսանել զԱստուած։ իթ. 34ա-6բ Աղօթք որ պատմէ զաստուածային յատկութիւնէ։ լ. 36բ-8ա Զմիութենէ և զբազմութենէ անձանց յԱստուած։ լա. 38ա-9ա Աղօթք առ ամենասուրբ Երրորդութինն։ լբ. 39ա-40ա Թէ Աստուած է ճշմարիտ և ծայրագոյն կեանք։ լգ. 40ա-3ա Գովութիւնն Աստուծոյ։ լդ. 43ա-4ա Մարդ ցաւիլ պարտի, որ ոչ զզգայ։ լե. 44ա-7բ Աղօթք առ Յիսուս։ լզ. 47բ-51ա Այլ աղօթք առ Յիսուս։ լէ. 51ա-5բ Այլ աղօթք առ Յիսուս։ լը. 55բ-9ա Աղօթք ի նեղութեան։ լթ. 59ա-62ա Միտ այլ աղօթք առ Աստուած։ խ. 62բ-5բ Այլ աղօթք առ Յիսուս։ խա. 65բ-8ա Զանճառելի քաղցրութենէն Աստուծոյ։ խբ. 68ա-70ա Զմարդկային թշուառութենէ։ խգ. 70ա-1ա Զարմանալի լուսոյն Աստուծոյ։ խդ. 71ա-2ա Զմահկանացութենէ։ խե. 72ա-3բ Զի՞նչ է ոչնչանալն։ խզ. 73բ-4բ Զանկմանէ հոգւոն ի մեղս։ խէ. 74բ-6ա Զբազում բարերարութեանցն Աստուծոյ։ խը. 76ա-8ա Զապառնւոյ արժանապատուութենէ մարդոյ։ խթ. 78աբ Զամենակարողութենէ Աստուծոյ։ ծ. 78բ-80ա Զանընբռնելի գովութենէն Աստուծոյ։ ծա. 80աբ Թէ պարտ է դնել և ուղղել զամենայն յոյսս առ Աստուած։  ծբ. 80բ-2ա Զորոգայթէ ցանկութիւնն։ ծգ. 82ա-4ա Զթշուառութենէ մարդոյ։ ծդ. 84ա-6ա Թէ Աստուած միշտ նկատէ... մարդոյն։ ծե. 86ա-8ա Շնորհաց զոչ ինչ կարէ առնել։ ծզ. 88ա-9բ Զփորձութեանցն սատանայի։ ծէ. 89ա-92ա Թէ Աստուած լոյս է Արդարոց։ ծը. 92ա-4ա Զբարերարութեանցն Աստուծոյ։ ծթ. 94ա-5ա Զջերմեռանդութենէ սիրոյ։ կ. 95ա-6ա Թէ Աստուած ենթադրեաց զամենայն իրս։ կա. 96ա-7ա Թէ ի նկատման ժամանակաւոր բարեաց պարունակի և ըմբռնի մեծութիւնն։ կբ. 97ա-8բ Թէ աստուածային քաղցրութիւնն բառնայ զամենայն  ներկայ դառնութիւնս աշխարհի։ կգ. 98բ-9բ Թէ բոլոր յոյսն մեր... պարտի լինել յԱստուած։ կդ. 99բ-101ա Թէ փրկութիւն մեր գայ։ կե. 101աբ Որպէս մարդկային կամքն է անկար առ բարին։ կզ. 101բ-2բ Զհնագոյն բարերութեանցն Աստուծոյ։ կէ. 102բ-4բ Զհըրեշտակացն կարգեցելոց զպահպանութիւնն մարդոյ։ կը. 104բ-6բ Զխորին նախատեսութենէ։ կթ. 106բ-8ա Զնոցունց, որք նախ են արդարք։ հ. 108ա-12բ Ո՞ւր և որպէ՞ս Աստուած կարէ գտանիլ։ հա. 112բ-5բ Խոստովանութիւն զճշմարիտ հաւատոյ։ հբ. 115բ-6բ Գոհանալ երկնային լուսաւորութենէ սրտի։ հգ. 116բ-8ա Զխոկմանէ աստուածային հանդիսավեհութեան։ հդ. 118բ-21բ Զ[ը]ղձէ և զծարաւու հոգւոյն յԱստուած։ հե. 122ա-4ա Զփառացն երկնային հայրենւոյն։ հզ. 124աբ Աղօթք առ սուրբ Երրորդութիւնն։ հէ. 125ա-6բ Աղօթք սրբոյն Կիպրիանոսի մարտիրոսին։ հը. 126բ-7ա Աղօթք Մանասէի թագաւորին Յուդայ, կապեալ ի շղթայս վասն թողութեան մեղաց... – Տէր Աստուած ամենակարող հօրդրոյ Աբբրահամու... Վասն զի զքեզ գովեն ամենայն... ամէն։

Բ. 127ա-54բ Ձեռնարկութիւն զբանէն Աստուծոյ, որով վերանորոգի կորուսեալ երկնային ըղձի

-127բ-8ա Առաջաբանութիւն – Արդ, գոլով ի մէջ որոգայթից, թիւրապէս մեք սառիմք երկնայնոյ ըղձէ...

ա. 128ա-9ա Զզարմանալի էութենէն Աստուծոյ – Դու, Տէր, լնուս զերկինս և զերկիր... բ. 129ա-30ա Զանպատմելի գիտութենէն Աստուծոյ։ գ. 130ա-1ա Զ[ը]ղձէ հոգւոյն, որ զգայ զԱստուծոյ։ դ. 131ա-2ա Զթշուառութենէ հոգւոյն։ ե. 132աբ Զբաղձանաց հոգւոյն։ զ. 132բ-3բ Զերջանկութենէ հոգւոյ։ է. 133բ-4բ Զխնդութենէ դրախտին։ ը. 134բ-5ա Զարքայութենէ երկնից։ թ. 135աբ Թէ զկնի բազմաց ողբոց Աստուած մխիթարէ... զտխրեալ հոգին։ ժ. 135բ-6ա Զքաղցրութենէ աստուածային սիրոյ։ ժա. 136աբ Զնախապատրաստութենէ փրկութեան մերոյ։ ժբ. 136բ-7ա Զհոգևոր գոհանակութենէ։ ժգ. 137աբ Թէ ներմարմնացեալ Բանն է պատճառ մերոյ յուսոյ։ ժդ. 137բ-8ա Որքան մեծագոյն է խոկումն զԱստուծոյ։ ժե. 138ա-9ա Թէ վասն Քրիստոսի նեղութիւնքն ցանկալիք են։ ժզ. 139ա Որպէս կարէ ստանիլ արքայութիւնն երկնից։ ժէ. 139ա-40ա Թէ զի՞նչ իցէ այն, զոր ունի դրախտն։ ժը. 140աբ Ոչ կարէ մարդ հատուցանել զփոխարէնն Աստուծոյ։ ժթ. 140բ-1ա Թէ զի՞նչ խնդրէ Աստուած ի մեզ նման ինքեան։ ի. 141բ-3ա Զապաւինութենէ հոգւոյն։ իա. Թէ յիշումն խոցուածոցն Քրիստոսի է հզօրագոյն դեղ։ իբ. 143բ-4բ Մտածումն հոգւոյն զՔրիստոսի սիրոյն։ իգ. 145աբ Թէ ոչինչ կարէ լինել բաւական հոգւոյն, բաց ի ծայրագոյն բարւոյն։ իդ. 145բ-6ա Զի՞նչ է ճանաչումն ճշմարտութեանն։ իե. 146ա-7ա Զի՞նչ  ներգործեաց ի մեզ առաքոնւմն Ոգւոն Սրբոյ։ իզ. 147աբ Զգործոյ նորին, որ սիրէ Աստուած։ իէ. 147բ-8ա Զճշմարիտ հանգստութենէ սրտին։ իը. 148ա-9ա Այն, որ զաչն մտաց հեռացուցանէ նմանէ, բոլորովին փախչել ի նմանէ։ իթ. 149ա-50ա Տեսութիւնն Աստուծոյ կորուսեցեալ է մեղօք։ լ. 150ա-1ա Զբարութենէն Աստուծոյ։, լա. 151աբ  Զհեշտալի վայելմանէ Աստուծոյ։ լբ. 152ա-3ա Թէ ծայրագունի բարւոյ պարտ է ցանկանիլ։ լգ. 153աբ Զփոխաբերական գիրոյ սրբոցն ի յերկինս։ լդ. 153բ-4բ Զկատարեալ խնդութենէ յաւիտենական կենաց – Աստուած իմ և Տէր իմ, յոյս իմ... ի խնդութեանն Տեառն իմոյ առ ի մնալ անդ յաւիտեան յաւիտենից. ամէն։ Վերջ։

-154բ [Յիշատակարան թարգմանչի] – Թարգմանեցաւ այս գրքուկս Մտածական աղօթից յիտալական լեզուէ ի հայկական բարբառ ի փառս ամենամեծին Աստուծոյ և ի պատիւ սրբուհւոյ Աստուածածնին և մօրն կուսի Մարիամու, օժանդակութեամբ և գոյիւք վեհալուս տէր և վեհափառ տեառն տեառն Յակօբ աստուածաբանութեան վարդապետի Ակնեցւոյ  և պատրիարգի Հայոց ի Կոստանդնուպօլիս, ի Ղուկասու վարդապետօ Խարբերթացւոյ, յամի Տեառն 1747։

Կնքադրոշմ՝ 1ա (անգիր խաչապատկեր)։

 

86

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

ԺԸ-XVIII

ԹԵՐԹ՝ 136. չգրուած 6ա-8բ, 129բ-36բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԲx12 (Ա, Բ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, "D&C BLAUW VG" լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,8x17։ ԳՐՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 98ա)։ ՏՈՂ՝ 28-35։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. գրադաշտը տեղ-տեղ թանաքից գունափոխուած։ Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-129ա [Անալօճիա, այսինքն՝ Համեմատութիւն Հնոյ և Նորոյ Կտակի]

Տե՛ս ձեռ. № 87, 1ա-299բ. Յռջբ. /1ա։ Ցանկ/1բ-4բ։ ՙԱռ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ»/5աբ։ §§ 1-26/9ա-129ա։

 

87

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

Կոստանդնուպօլիս                                                                                               ՌՃՂԸ – 1739

ՍՏԱՑՈՂ՝ Սամուէլ վրդ.։

ԹԵՐԹ՝ 302. չգրուած՝ 9բ, 300բ-2բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԶx12 (Ե 8, ԻԶ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,3x15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 51ա)։ ՏՈՂ՝ 28։ ԿԱԶՄ՝ ոսկեդրոշմ շագանակագոյն կաշի (Ա փեղկի կենտրոնում ճնշադրոշմ՝ Տիրամայր, Բ փեղկի կենտրոնում՝ Խաչելութիւն, միջուը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ, լուսանցակողերը՝ ոսկեզօծ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, չգրուած դեղնաւուն թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 10ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական (10ա)։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, մարդագիր։ ԳՈՆՅԵՐ՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, կապոյտ, վարդագոյն, նարնջագոյն, սև։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ գունափոխուած, կազմը՝ փականազերծ։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա Անալօճիայ, այսինքն՝ Համեմատութիւն Հնոյ և Նորոյ Կտակի, յորում նախ կացութիւնն Հնոյ Կտակի, յետոյ համակամութիւն, յարմարութիւն և միաբանութիւն ընդ Նորոյս Կտակի մեկնաբանի։ Շարագրեցեալ նախ ի Մարտինոսէ Պէքանեան յաստուածաբան վարդապետէ ի Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լաթինականաւ, և անտի թարքմանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզեցւոյ

-1բ-2բ Առաջաբանութիւն հեղինակին – Այնպէս տարբերի Հին Կտակն ի Նորոյս...

-2բ-7բ Ցանկ գլխոց և խնդրուածոցն – Գլուխ առաջին. Յաղագս Աստուածաշունչ գրոց և աւանդութեանց Հնոյ Կտակին... Վախճան ցանկից, յորս գլուխք Ի և Զ և խնդիրք ՃԾԵ (155) ներպարունակին։

-8ա-9ա Առ ազդեցութիւնք ի թարգմանչէ – Ծանիր, ընթերցօղ, առ ի բարւոք ըմբռնել զիմացւածն գրոյս, պարտ է գիտել յասոսիկ իրս։

Նախ՝ բազմիցս տեսցես զայս ? նշան, որ ասի կէտ հարցողական, որոյ ճանաչումն յոյժ հարկաւոր է... Երկրորդ՝ առ ի ոչ երկարացուցանել զբառսն, կամեցայ զանուանսն, զգլուխն և զթիւն Աստուածաշունչ գրոց համառօտել, որպէս տեսի դրած ի գիրն լաթինացւոց։ Եւ զայս այսպէս մեկնեցից. Ծնն. ա. բ., այսինքն՝ Ծննդոց առաջին գլուխն և երկրորդ թիւն... Երրորդ՝ առ ի զանազանել զխօսակցութիւնն հեղինակին գրոյս ի բանիցն Աստուածաշունչ գրոց և սրբոց վարդապետաց, զվկայութիւնսն սուրբ գրոց և վարդապետաց նայսմիկ () նշանում ներփակեցի... Չորրորդ՝ աստ երկուք իրք նկատին. նախ՝ գերազանցագոյն վարդապետութիւնն մատենիս, երկրորդ՝ թարքմանութիւնն սորին...

1. 10ա-26ա Գլուխ առաջին. Յաղագս գրուածոց և աւանդութեանց Հնոյ Կտակի – Յայսմիկ գլխոջ եօթն են խնդիրք...

ա. 10բ-1բ Թէ ո՞րք իցեն կանոնական գրեանքն Հնոյ Կտակին։ բ. 11բ-3ա Յաղագս թէ ո՞ք իցեն եդեալք առաջինք գրօղքն Աստուածաշունչ գրեանց։ գ. 13աբ Մի՞թէ ամենայն գրեանք Հնոյ Կտակի նախ գրեցեալք իցեն լեզուաւ եբրայեցականաւ։ դ. 14ա-5ա Մի՞թէ գրեանքն Հնոյ Կտակին համայնքն կատարեալք իցեն ի ժամանակի բաբելականի գերութեանն և յետ այնորիկ ի յԵզդրայ վերանորոգեցեալք իցեն։ ե. 15ա-8ա Մի՞թէ եօթանասունք թարքմանիչքն զկնի բաբելականի գերութեանն ադրաշրջեալք, այսինքն թարքմանեալք իցեն զգրեանսն Հնոյ Կտակին և լեզուն յունական, և թէ որպէս իցէ եղեալ թարքմանութիւնքն այն։ զ. 18բ-20բ Յաղագս վկայութեան սրբոյ Կտակին հարցանի, թէ մինչ վկայութիւնն Հնոյ Կտակին առբերեցեալ լինի ի Նորում Կտակիս. մի՞թէ առնանի այս ըստ նկարագրին։ է. 20բ-6ա Մի՞թէ ի Հնում Կտակի բաց ի յԱստուածաշունչ գրոց եղեալք իցեն և աւանդութիւնք ոմանք։

2. 26ա-41ա Գլուխ հինգերորդ (=երկրորդ). Յաղագս հաւատոյ և հաւատամին – Երեք են զօրութիւնք... Շուրջ զհաւատով ութն (ինն) իրք խնդրեն...

ա. 26բ-8բ Թէզի՞նչ իցէ հաւատն։ բ. 28բ-9ա Յաղագս թէ զի՞նչ արդեօք զԱստուծոյ յայտնեցեալք իցեն ներ Հնում Կտակարանում։ գ. 29բ-31բ Յաղագս թէ զի՞նչ արդեօք յայտնեցեալ իցէ զՔրիստոսէ ի Հնում Կտակի։ դ. 31բ-3ա Յաղագս թէ զի՞նչ արդեօք յայտնեցեալ իցէ զՔրիստոսէ ի Հնում Կտակի։ ե. 33աբ Յաղագս թէ որպիսեօք անուամբք կոչեցեալ իցէ Քրիստոս ի Հնում Կտակոջ։ զ. 33բ-5ա Յաղագս թէ ո՞ արդեօք նախ հաւատացեալ իցէ ի Քրիստոս ի Հնում Կտակի։ է. 35ա-7ա Մի՞թէ ի Հնում Կտակի հարկաւոր լեալ իցէ առ ի փրկիլ հաւատացեալք ի Քրիստոս։ ը. 37ա-8բ Մի՞թէ հաւատն միայն բաւական էր առ ի փրկել զմարդ ըն Հնում Կտակի։ թ. 38բ-41ա Մի՞թէ հաւատն Հնոյ Կտակին կատարելագոյն իցէ եղեալ, քան զհաւատն Նորոյս Կտակին։

3. 41ա-50բ Գլուխ երրորդ. Յաղագս յուսոյ խոստման և աղօթից – Որպէս երկակ է հաւատն...

ա. 41բ-2ա Յաղագս թէ զի՞նչ իցէ յոյսն։ բ.  42աբ Յաղագս թէ որպիսիք բարիք ի Հնում Կտակի յԱստուծոյ խոստացեալք եղեն։ գ. 42բ-4ա Մի՞թէ ևս կեանք յաւիտենական խոստացեալ իցէ Աստուած հրէից։ դ. 44աբ Մի՞թէ աղօթն հարկաւոր լեալ իցէ առ ի ստանալ զայնս, որք խօսացեալք լինէին ի Հնում Կտակում։ ե. 44բ-6բ Յաղագս թէ որպիսի եղեալ իցէ կերպն աղօթից ի Հնում Կտակի։ զ. 46բ-8բ Մի՞թէ ի Հնում Կտակի սովորութիւն լեալ իցէ կարդալ և աղօթել առ սուրբսն։ է. 48բ-50բ Մի՞թէ Հնում Կտակի սովորք էին հրէայքն աղօթել վասն ննջեցելոց։

4. 50բ-6բ Գլուխ չորրորդ. Յաղագս սիրոյ և հրամանի սիրոյ – Երկակ է սէրն...

ա. 51աբ Յաղագս թէ զի՞նչ իցէ սէրն։ բ. 51բ-3բ Յաղագս թէ ո՞րք իցեն եղեալք հրամանք սիրոյ ի Հնում Կտակոջ։ գ. 53բ-5ա Մի՞թէ կարելի իցէ սիրելին զԱստուած յամենայն սրտէ յայսմիկ կենոջս։ դ. 55ա-6ա Մի՞թէ յետնագոյն հրամանն յաղագս սիրելոյ զմերձաւորն իմանի յաղագս բարեկամին միայն կամ թէ ևս յաղագս թշնամոյն։ ե. 56աբ Յաղագս թէ զի՞նչ պարտիմք յիմանալ զբանիցս. Սիրեսցես զմերձաւորն քո որպէս զքեզ ինքդ։

5. 57ա-71բ Գլուխ հինգերորդ. Յաղագս Մօվսիսական օրինին – Արդ, եռակ է օրէնս Մօվսիսական...

ա. 57բ-8բ Մի՞թէ օրէնն Մովսէսի եղեալ իցէ բարի։ բ. 58բ-9բ Մի՞թէ օրէնն Մօսիսական լեալ իցէ օգտակար։ գ. 59բ-60բ Մի՞թէ օրէնն Մօսէսի եղեալ իցէ կատարեալ և բաւական ի փրկել զմարդ։ դ. 61ա-2ա Մի՞թէ օրէնն Մօսիսական յԱստուծոյ եղեալ իցէ տուեցեալ։ ե. 62ա-4ա Ո՞ւր, յե՞րբ և որպիսաբա՞ր տուեցեալ եղև օրէնն Մովսիսական։ զ. 64ա-6ա Մի՞թէ օրէնն Մօսիսական միայն զհրեայսն իցէ պարաւանդեալ, այսինքն մի՞թէ հրեայքն միայն էին պարտական պահելոյ զօրէնն Մօսիսական։ է. 66ա-7ա Մի՞թէ Աստուած հրամայեալ իցէ հրէից, զի յուժգնակի պահիցէին զօրէնն։ ը. 67աբ Մի՞թէ օրէնն Մօսիսական բոլորովիմբ ի բաց բարձեցեալ իցէ այժմոյս։ թ. 67բ-71բ Մի՞թէ ի տեղի Մօսիսական օրինին կացուցեալ իցէ օրէնն աւետարանական, ևս թէ ո՞րն իցէ այս աւետարանական օրէնս։

6. 71բ-8բ Գլուխ վեցերորդ. Յաղագս սինակօկային, այսինքն՝ յաղագս ժողովարանին Հնոյ Կտակին – Արդ, այս սինակօկայ անունս...

ա. 72բ-3ա Մի՞թէ սինակօկայն եղեալ իցէ երևելի։ բ. 73ա-6բ Մի՞թէ սինակօկայն մոլորեալ իցէ և պակասեալ ի հաւատոց։ գ. 76բ-7բ Մի՞թէ սինակօկայն եղեալ իցէ օրինակ եկեղեցւոյն Քրիստոսի։ դ. 77բ-8բ Մի՞թէ սինակօկայն եղեալ իցէ այնքան կատարեալ, որքաի կատարեալ էր եկեղեցին Քրիստոսին։

7. 78բ-104բ Գլուխ եօթներորդ. Յաղագս հասարակաց պաշտօնէիցն սինակօկային, որք էին ղևտականք քահանայքն և քահանայապետքն – Ի կացութեանն բնականի...

ա. 79բ Յաղագս թէ յորմէ՞ տոհմէ լեալ իցէ ծայրագոյն քահանայապետն։ բ. 79բ-84ա Յաղագս թէ որպիսի՞ լեալ իցէ աջորդութիւն։ գ. 84ա-90ա Յաղագս թէ որո՞վ արարողութեամբ ձեռնադրեցեալք իցեն ղևտականք քահանայք և քահանայապետն։ դ. 90ա-3ա Յաղագս թէ ո՞րն իցէ եղեալ պաշտօն քահանայից և քահանայապետին։ ե. 93ա-7ա Յաղագս թէ որո՞վք զգեստուք կամ զարդուք վարեցեալք իցեն քահանայապետքն կամ քահանայաքն Հնոյ Կտակին։ զ. 97ա-102ա Յաղագս թէ զորպիսի՞ս կամ զորքա՞նս մուտս ունեալք իցեն քահանայքն և քահանայապետքն (ունի Յաղագս տասանորդացս, Յաղագս առաջնապտղոց անդրանկածնից, Յաղագս մատուցելոց ենթաբաժինները)։ է. 102ա-4բ Մի՞թէ քահանաապետին և քահանայից պարտ եղեալ իցէ ժուժկալիլ երբեմն ի կանանց իւրեանց։

8. 104բ-17ա Գլուխ ութներորդ. Յաղագս պաշտօնէիցն սինակօկային, այսինքն յաղագս մարգարէից, որք էին յատուկք և մանաւորք պաշտօնեայք – Արք էին յատուկք և մասնաւոր...

ա. 105ա-6բ Յաղագս թէ ո՞վք իցեն եղեալք ճշմարիտք մարգարէքն Հնոյ Կտակին։ բ. 106բ-7բ Յաղագս թէ զի՞նչ իցէ եղեալ պաշտօնն մարգարէից Հնոյ Կտակին։ գ. 107բ-9ա Յաղագս թէ մարգարէքն որպէ՞ս կարէին ուսանել, թէ յԱստուծոյ իցէին առաքեցեալք։ դ. 109ա-11բ Մի՞թէ համայնք մարգարէք զՔրիստոսէ մարգարէացեալք իցեն։ ե. 111բ-2բ Յաղագս թէ ո՞ արդեօք եղեալ իցէ մանաւանդական և գերազանցագոյն ի մէջ ամենից մարգարէիցն Հնոյ Կտակին։ զ. 112բ-3ա Յաղագս թէ որպի՞սաբար իմանալի է բանն Քրիստոսի, որ ասէ, թէ՝ Ամենայն մարգարէք մինչև ցՅովհաննէս էին։ է. 113աբ Մի՞թէ ճշմարիտ իցէ, թէ ամենեքեանք մարգարէք Երուսաղէմ իցեն սպանեցեալք։ ը. 114ա-6ա Յաղագս թէ ո՞րք եղեալք իցեն սուտք մարգարէք ի Հնում Կտակի։ թ. 116ա-7ա Յաղագս թէ որպի՞սաբար ճշմարիտք մարգարէքն ի սուտ մարգարէիցն զանազնէին։ ժ. 117աբ Յաղագս հմայից և հմայուհեաց։

9. 117բ-22ա Գլուխ իններորդ. Յաղագս կրօնաւորացն սինակօկային, որք էին Նազովրականք և Ռէքաբի[թ]եանք – Բացի ի ղևտականաց...

ա. 118ա-20ա Յաղագս Նազովրականացն։ բ. 120ա-2ա Յաղագս Ռէքաբիթացւոց։

10. 122բ-33ա Գլուխ տասներորդ. Յաղագս աղանդաւորաց, որք էին բարիսեցիք, սադուկեցիք և կէսէնեանք- Հասարակա է կարծիս այս...

ա. 122բ-3ա Թէ ուստի՞ ասացան փարիսեցիք։ բ. 123ա-4ա Յաղագս թէ յորմէ՞ ցեղէ կամ յորմէ՞ զարմէ եղեն փարիսցիքն։ գ. 124ա-6ա Յաղագսթէ ո՞րք կամ որպիսի՞ք եղեալք իցեն վարդապետութիւնք կամ ուսուցմունք փարիսեցւոցն։ դ. 126ա-7բ Յաղագս թէ որպիսի՞ք լեալք իցեն բարք և ներկացուցմունք փարիսեցւոց։ ե. 127բ-8ա Յաղագս թէ յե՞րբ կամ որո՞վ հեղինակաւ սկսեցեալք եղեն փարիսեցիքն։ զ. 128ա-9ա Մի՞թէ փարիսեցիքն տարբեր էին ի դպրացն։ է. 129աբ Յաղագս թէ ուստի՞ ասացան սադուկեցիքն։ ը. 129բ-30ա Յաղագս թէ ո՞րք կամ որպիսի՞ք լեալք իցեն ուսուցմունքն սադուկեցւոց։ թ. 130ա-2ա Յաղագս թէ ո՞յք իցեն նմանիք սադուկեցւոցն և փարիսեցւոցն այսմ ժամանակիս։ ժ. 132ա-3ա Յաղագս թէ ուստի՞ ասացեալք եղեն էսէնեանք։ Նաև թէ զի՞նչ կամ որպիսի՞ք իցեն եղեալք վարդապետութիւնք և սահմանադրութիւնք նոցա։

11. 133ա-46ա Գլուխ մետասաներորդ. Յաղագս դատաւորին հակաճառութեան Հնո Կտակին – [Ն]ախ խնդրի՝ Մի՞թէ քահանայապետն...

ա. 133ա-8ա Մի՞թէ ի Հնում Կտակոջ քահանայապետն իցէ եղեալ դատաւոր ընդ[դ]իմադարձութեան կամ վիճաբանութեան։ բ. 138ա-42ա Մի՞թէ քահանայապետն եղեալ իցէ դատաւոր անսխալելի կամ անստելի յառնելն զդաստաստան։ գ. 142ա-6ա Մի՞թէ ևս ի Նորում Կտակիս իցէ ոմն դատաւոր վիճաբանութեամբ։ Եւ թէ ո՞վ իցէ դատաւորս այս։

12. 146ա-60բ Գլուխ երկոհտասաներորդ. Յաղագս գործեացն աստուածայնոյ պաշտօնի – Աստանօր խօսեցաք զպաշտօնէիցն...

ա. 146ա-9ա Յաղագս խորանին և տաճարին։ բ. 149ա-51ա Յաղագս տապանակին ուխտի։ գ. 151աբ Յաղագս քաւչականի։ դ. 152աբ Յաղագս աշտանակաց։ ե. 152բ-3ա Յաղագս սեղանոյն հացիցն առաջաւորաց։ զ. 153աբ Յաղագս սեղանոյն խնկոց։ է. 153բ-4բ Յաղագս սեղանոյն ողջակիզաց։ ը. 154բ-6ա Յաղագս աւազանին կամ լուացարանին և այլոց անօթից սրբոց։ թ. 156ա-60ա Յաղագս փինակօկային և աթոռոց։ ժ. 160աբ Համառօտաբանութիւն իմն ի վերայ այսորիկ գլխոյս, զորմէ մինչև յաստ խօսեցաք։

13. 160բ-73բ Գլուխ երեքտասաներորդ. Յաղագս մօսիսականաց պատարագաց – Եռակաբար բաժանին պատարագքն...

ա. 161աբ Յաղագս զենմանց և նուիրմանց։ բ. 161բ-3բ Յաղագս ողջակիզաց պատարագաց՝ վասն մեղաց և ընծայից հաշտարարաց։ գ. 163բ-4բ Յաղագս հանապազորդականի պատարագին, որ զօր հանապազ մատուցանիւր։ դ. 164բ-9բ Յաղագս պասեքականի գառան։ ե. 169բ-70ա Յաղագս այլոց պատարագաց, որք լինէին յայլս հռջակաւորութիւնս։ զ. 170ա-2ա Յաղագս հրոյն, զոր գործ ածէին քահանայքն ի պատարագի։ է. 172ա-3բ Յաղագս պատարագին Նորոյս Կտակի։

14. 173բ-86ա Գլուխ չորեքտասաներորդ. Յաղագս սրբազնութեանցն մօսիսականաց – Արդ, սրբազնութիւնքն ոմանք են արտաքինք...

ա. 174ա-5ա Յաղագս թէ ո՞յք կամ որքա՞նք իցեն եղեալք մօսիսականքն սրբազնութիւնք։ բ. 175ա-7ա Յաղագս թէ զորպիսի՞ զօրութիւն և զգործուեայնութիւն սրբարարութեան իցեն ունեալք սրբազնութիւնքն մօսիսականք։ գ. 177ա-9ա Մի՞թէ սրբազնութիւնք մօսիսականք եղեալք իցեն այնքան սուրբք, որպիսիք են մերքս։ դ. 179ա-82բ Յաղագս թէ զի՞նչ արդեօք եզրակացուցանելի իցէ զթլփատութեամբ։ ե. 183ա-6ա Յաղագս թէ որպի՞սաբար ենթադատելիք իցեն մաքրեցողութիւնքն, որք ելանէին ի յանսրբութիւն օրինականի (№ 89, 164բ այս խնդիրը բաժանուած է երկու մասի)։

15. 186ա-211ա Գլուխ հնգետասաներորդ. Յաղագս պահեցողութեանց օրինաց – Օրինականք պահեցողութիւնքն...

ա. 186ա-8ա Յաղագս ընտրութեան սրբոց կերակրոցն ի յանսուրբ կերակրոց։ բ. 188ա-9բ Յաղագս ժուժկալութեան յարենէ և ի ճարպոյ։ գ. 189բ-91ա Յաղագս պահոց։ դ. 191ա-200բ Յաղագս ուխտից։ ե. 200բ-4ա Յաղագս երդման։ զ. 204բ-6ա Յաղագս հանդիսաւորութեան տօնից։ է. 206ա-9ա Յաղագս եօթներորդի կամ շաբաթականի տարւոյն, որ և կոչիւր տարի թողութեան։ ը. 209ա-10ա Յաղագս յոբելեան տարւոյն։ թ. 210ա-11ա Յաղագս գերծման և խուզման գլխոյն և մորուացն։ ժ. 211ա Յաղագս կիրարկութեան զգեստուց ոմանց։

16. 211բ-49ա Գլուխ վեշտասաներորդ. Յաղագս թագաւորաց Հնոյ Կտակի – Աստանօր ընձեռեցեալ  եղև զայնոսիկ...

ա. 211բ-3ա Յաղագս թէ որպիսի՞ զանազանութիւնք կային ի մէջ թագաւորաց և դատաւորաց։ բ. 213ա-5ա Յաղագս թէ ո՞յք կամ որքա՞նք իցեն եղեալք դատաւորքն հրէից։ գ. 215ա-6ա Յաղագս թէ ո՞յք կամ որքա՞նք իցեն եղեալք թագաւորքն եբրայեցւոց (ունի ՙԻսկ թագաւորք Իսրայէլի եղեն այսոքիկ» ենթավերնագիրը)։ դ. 216ա-29բ Յաղագս թէ ո՞յք իցեն եղեալք բարիք կամ ո՞յք չարք թագաւորք եբրայեցւոց։ ե. 229բ-31բ Յաղագս թէ որպէ՞ս առնանիէն թագաւորքն եբրայեցւոց։ զ. 231բ-2ա Յաղագս թէ որպի՞սաբար շնորհաւորեցեալք լինէին թագաւորքըն եբրայեցւոց։ է. 232ա-6բ Յաղագս որպիսաբար օծմանն արքայիցն եբրայեցւոց։ ը. 236բ-8բ Յաղագս թէ զի՞նչ իցէ եղեալ պաշտօնն թագաւորացն եբրայեցւոց։ թ. 238բ-40ա Յաղագս թէ ո՞րք իցեն եղեալք իրաւունք թագաւորաց ի վերայ հպատակեցելոց իւրեանց։ ժ. 240ա-2ա Մի՞թէ թագաւորքն եբրայեցւոց կարէին ունիլ զբազում կանայս կամ ամուսինս։ ժա. 242ա-4ա Մի՞թէ թագաւորքն եբրայեցւոց կարէին ունիլ զբազում ձիանս։ ժբ. 244ա-5ա Մի՞թէ թագաւորքն հրէից կարէին ունիլ զմեծ հարստութիւնս։ ժգ. 245ա-7բ Յաղագս թէ ո՞յք կամ որպիսի՞ք եղեալք իցեն խորհրդածուք թագաւորացն եբրայեցւոց և խրատուք նոցա։ ժդ. 247բ-9ա Յաղագս թէ զի՞նչ պարտիցեն ուսանիլ թագաւորք և իշխանք քրիստոնէից յայսցանէ, որք յայսմիկ գլխոջ ասացեալք եղեն։

17. 249ա-58բ Գլուխ եօթնևտասաներորդ. Յաղագս պատերազմի, բանակաց և մաքրութեանցն նոյն բանակաց – Աստ ըստ իրաց խնդիր լինի...

ա. 249ա-51ա Մի՞թէ հրէայքն կարէին պատերազմել ի Հնում Կտակի։ բ. 251ա-3բ Յաղագս թէ ո՞ք իցեն եղեալք օրէնքն պատերազմի, որք յԱստուծոյ սահմանադրեցան ըն Հնում Կտակի։ գ. 253բ-4բ Յաղագս թէ ո՞րք իցեն եդեալք պատճառք արդարք պատերազմին։ դ. 254բ-5բ Մի՞թէ հրէայքն կարէին պատերազմել ընդ հրէից։ ե. 255բ-6ա Մի՞թէ հրէայքն կարէին առնել զպատերազմ ընդ հեթանոսաց։ զ. 256ա-7ա Մի՞թէ հրէայքն կարէին ի պատերազմի հայցել զօգնութիւն հեթանոսաց և այլոց անհաւատից։ է. 257բ Յաղագս թէ ո՞յք իցեն հրէից թագաւորքն այնոքիկ, որք երջանկօրէն իցեն պատերազմեալք։ ը. 257բ-8բ Թէ որպիսի՞ օրէն պահանջիւր յաղագս մաքրութեան բանակաց։

18. 258բ-61բ Գլուխ ութևտասներորդ. Յաղագս գողութեան և տոկոսառութեան – Աստ երկուք իրք կարեն խնդրել ...

ա. 258բ-60բ [Յաղագս գողութեան]։ բ. 260բ-1բ Յաղագս տոկոսի։

19. 261բ-4բ Գլուխ իննևտասներորդ. Յաղագս մարդասպանութիւն և քաղաքացն ապաւինի – Արդ, երկու ազգ է մարդասպանութիւնն...

ա. 261բ [Յաղագս մարդասպանութեան]։ բ. 262բ-4բ Յաղագս քաղաքացն ապաւինի։

20. 264բ-74բ Գլուխ քսաներորդ. Յաղագս պսակին Հնոյ Կտակին – Յաղագս պսակին... կացուցեալք են այսոքիկ օրէնքս...

ա. 265ա-7բ Մի՞թէ պսակն հրամայեցեալ իցէ Աստուծոյ ըն Հնում Կտակի։ բ. 267բ-70բ Յաղագս թէ յորո՞ւմ աստիճանի եղեալ իցէ պատեհ կամ անպատեհ առնել զպսակ ի Հնում Կտակի։ գ. 270բ-2բ Մի՞թէ հրէայքն կարէին առնուլ զկանայս այլազգիս։ դ. 272բ-3բ Մի՞թէ հրէայքն կարէին առնուլ զամուսինս յորմէ ցեղէ հրէականէ և ոչ յիւրմէ ցեղէ։ ե. 273բ-4բ Յաղագս թէ որպիսի՞ տարբերութիւն իցէ ի մէջ պսակին հրէից և քրիստոնէից։

21. 274բ-83բ Գլուխ քսաներորդ առաջնորդ. Յաղագս պօլիգամեայ, որ է բազմակնութիւն – Պօլիգամիայն նոյն է ասել, թէ ունիլ զբազում կինս...

ա. 275բ-6ա Յաղագս թէ պօլիգամիայն ընդ[դ]իմանայ ներկացուցմանն պսակին, զոր արար Աստուած ի դրախտին։ բ. 276ա-7ա Յաղագս թէ պօլիգամիայն հակառակի կերպիւ իւիք բնականի օրինին։ գ. 277ա-81բ Յաղագս թէ զկնի ջրհեղեղին Աստուած ետ հրաման, զի պատեհ իցէր առնուլ զպօլիգամիայն, որ նախ քան զջրհեղեղն ոչ էր պատեհ։ դ. 281բ Յաղագս թէ այս աստուածային հրամանս, որ նախ տուեցեալ էր յաղագս պօլիգամիային, յետոյ հաստատեցաւ ի ձեռն օրինին Մօսիսականի։ ե. 281բ-3բ Յաղագս թէ հրամանս այս փոխեցեցեալ եղև ի Քրիստոսէ, զի մի իցէ պատեհ ունիլ զբազում կանայս։

22. 283բ-5ա Գլուխ քսաներորդ երկրորդ. Յաղագս ամուսնաւորականի նախանձաւորութեան – Արդ, ամուսնաւորական...

23. 285բ-90ա Գլուխ քսաներորդ երրորդ. Յաղագս ապահարզանւոյ, այսինքն գրոյն կնաթողութեան – Այս հաւաստի իմն է...

ա. 285բ-7բ Յաղագս թէ որո՞վ իմացուածով պարտ է իմանիլ թողուլն հրէից զկանայսն։ բ. 287բ-8բ Յաղագս թէ վասն որո՞ց պատճառաց էր պատեհ թողուլ կամ քամահել զկանայս։ գ. 288բ-9բ Յաղագս թէ զորպիսի՞ս արարողութիւնս կիրարկէին ի կնաթողութիւն և որո՞վք բանիւք ապահարզանին տուեցեալ լինէր կնոջն։ դ. 289բ-90ա Մի՞թէ որպէս արքն կարէին թողուլ զկանայս, սոյնպէս ևս կանայքն կարէ՞ին արդեօք թողուլ զարսն։

24. 290ա-1բ Գլուխ քսաներորդ չորրորդ. Յաղագս շնացողութեան և կուսապղծութեան – Յօրինումն Մօսիսականում արգելեցեալք լինին...

25. 292ա–4բ Գլուխ քսաներորդ հինգերորդ. Յաղագս ծառայից, աղախնեաց, վարձկանաց, պանդխտոց և ախտաւորաց ­– Յաղագս ծառայից և աղախնեաց բազումք սահմանադրութիւնք գոն...

ա. 293աբ Յաղագս վարձկանաց: բ. 293բ–4բ Յաղագս պանդխտոց և աղէատաց:

26. 294բ–9բ Գլուխ վերջին և քսաներորդ վեցերորդ. Յաղագս վերանորոգման – Հրապարակական իրն կամ հասարակութիւնն եբրայեցւոց...

ա. 294բ–7ա Յաղագս պաշտամանն Աստուծոյ: բ. 297ա–8ա Յաղագս վերանորոգութեան արդարութեան, որ ի մէջ եբրայեց[ւոց]ն էր պահելի: գ. 298ա–9բ Յաղագս վերանորոգման պատերազմի – Յայսմիկ վերանորոգութեանս... վասն զի ունէր զբազում խաշինս և զայգիս: Վախճան:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

340ա Բան յիշատակա տուողաց գրքոյս – Գրգոյկս այս, որ կոչի համեմատութեանց, այսինքն` Հին և Նոր Կտակարանաց այնու, զի բաղդատէ և համեմատէ զեկեղեցին Քրիստոսի ընդ հնոյ ժողովարանին իսրաելեան և զՔրիստոս ընդ Մսվսիսի և զզենմունս բնաւս, որք լինէին ի հնումն, ցուցանէ անարիւն զենումն սրբազնասուրբ պատարագին, նաև զայլոց ոմանց բաղդատոտութեանց և համեմատութեանց, զորս ընձեռէ գրգուկս այս սուրբ, որ և է պիտանի և հարկաւոր ստանալի քարոզչաց:

Որ և իմս նուսաստութիւն տեսանելով զպատուական գիրքս այս ազնիւ, ի բազմաց ամաց հետէ թէպէտ ջանացի ըստանալ մեծաւ սիրով առ ի ընթեռնուլ և վայելել, բայց տկարութիւն և խղճութիւնն իմ արդարև լինէր արգելօղ և չթողոյր ի ստանալ: Վասն որոյ պատահեցաւ յայսմ ամի ի Սուրբ Աստուածածնի եկեղեցին, ի կողմն բարեպաշտուհեաց և ողորմածասէր կանանց, արարի զբան քարոզութեան ի մեծի Պասէքի և զսոյն գիրքս անտանօր ի սուրբ զատկին յիշեցի միով ծանուցմամբ: Եւ օրհնեալքն յԱստուծոյ, իսկոյն ժողովեալ զգին գրգոյս, ետուն յիշատակ ինձ` Սամուէլ անուամբ միայն ևեթ վարդապետիս, վասն հոգոց իւրեանց և վասն ննչեցելոց, որոց յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի, և ըստ տրոցն իւրեանց փոխարէն այսօր, որ է տօն Վերափոխման սուրբ Աստուածածնի, անդառնալի բարեխօսութեամբն ինքն Քրիստոս իւրոյ ամէնօրհնեալ տեսութեանն արժանիս արասցէ և մանաւանդ զհոգիս ննչեցելոցն նոցին արժանիս արասցէ երկնից աարքայութեանն. ամէն:

Գրեցաւ յիշատակայգիրս ի թվին ՌՃՁԸ (1739), յաւուր տօնի Վերափոխման սուրբ Աստուածածնի, որ էր Օգոստոսի ԺԲ, առ դրան նոյնոյ սրբոհոյ կուսին, և ի պատրիարգարանն Ամենից Հայոց, որ ի Կոստանդնուպօլիս:

 

 

88

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

 

ԺԸ — XVIII

ԹԵՐԹ՝ 201. չգրուած` 1ա–2բ, 198ա–201բ: ՊՐԱԿ՝ 1×2+1-17×12 (Գ, Ե, Է, ԺԴ, ԺԶ 16, ԺԷ 10)+1×2։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,3×15,7։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 38ա)։ ՏՈՂ՝ 30։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ սև կա­շի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ չգրուած դեղնաւուն թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 2 (1-2) + 2 (200-1), թուղթ,  մահիկանշան լուսադրոշմով:

ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա–197բ Անալօճիայ, այսինքն` համեմատութիւն Հնոյ և Նորոյս Կտակի, յորում նախ կացութիւնն Հնոյ Կտակին, յետոյ համակամութիւն, յարմարութիւն և միաբանութիւն ընդ Նորոյս Կտակի մեկնաբանի: Շարադրեալ նախ ի Մարտինոսէ Պէքանեան յաստուածաբան վարդապետէ ի Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լաթինականաւ, և անտի թարգամանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզեցւոյ

Տե՛ս ձեռ. N 87, 1ա–299բ. Յռջբ. /3ա–4ա: «Առ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ» /4աբ: §§1–26/5ա–194ա (§ 13-ի ե և §15-ի զ խնդիրները` անխորագիր): Ցանկ/194բ–7բ (հմմտ. N 163):

Կնքադրոշմ` 3ա, 5ա գիրքս այս Սուրբ Էջմիածնա է:

 

89

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

Կոստանդնուպօլիս

ՌՃՂԲ — 1743

ԳՐԻՉ` Անդէաս դպիր:

ԹԵՐԹ՝ 283: ՊՐԱԿ՝ Ա–ԻԵ×12  (Բ 9, Դ, Ը, ԺԲ – ԺԴ 11, ԻԵ 3)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,8×15,6։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն` 1ա–2ա)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 98ա)։ ՏՈՂ՝ 29 (1ա–21բ), 25 (22ա–169բ), 26 (170ա–283բ)։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն  կա­շի, թիկունքը` ոսկեդրոշմ, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝  թուղթ, լուսանցակողերը՝ կապոյտ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ,  մասն աստառի:

ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. գրադաշտը թանաքից տեղ-տեղ գուանփոխուած, պրականիշները եզրահատուած, կազմի կաշին թեթևակի քերծուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա–283բ Գիրք, որ կոչի Անալօճիա, այսինքն` Համեմատութիւն Հնոյն և Նորոյս Կտակի, յորում նախ կացութիւնն Հնոյն Կտակի, յետոյ համակամութիւն, յարմարութիւն և միաբանութիւն ընդ Նորոյս Կտակի մեկնաբանի: Շարադրեցեալ նախ ի Մարտինոսէ Պէքանեան յաստուածաբան վարդապետէ Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լաթինականաւ, և անտի թարքմանեցաւ ի հայկական լեզու ի Պետրոս վարդապետէ Թիֆլիզեցւոյ:

Եւ ներ թվականիս Հայոց ՌճՂԲ (1743) և յամսեանն նոյեմբերի մէկ վերստին օրինակեցեալ եղև ի Կոստանդնուպօլիս, ի յԱնդրէասէ դպրէ և ի դեռաբողբոջ գրագրէ, որ ևս էր աշակերտ Տէր Մատթէոսեան Գէորգ դպրի:

Տե՛ս ձեռ. N 87, 1ա–299բ. Յռջբ. /1բ–2ա: Ցանկ /2բ–5բ: «Առ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ» /6աբ: §§1–26/7ա–283բ (§1 անխորագիր: 44ա «Գլուխ եօթներորդ» փխ. «Գլուխ հինգերորդ»): Հմմտ. N 162:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

283բ Գրոյս Անալօճիային ... եղանի և վերջաւորի (հմմտ. N 162, 266բ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա (Տե՛ս խորագիրը):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (ԺԹ դ., շղագիրը) Թադէոս վարդապետինս է:

 

90

ԱՂԷՔՍԱՆԴՐ ԳԱԼԱՄԱԹՕ

ԱՆՏԱՌ ՆՈՐԱԳՈՅՆ ՄՏԱԾՄԱՆՑ

Կոստանդնուպօլիս

ՌՄԻԵ – ՌՄԻԸ — 1778 – 1779

ԳՐԻՉ` Գրիգոր Յևքառացի: ՍՏԱՑՈՂ` Մկրտիչ տրց.:

ԹԵՐԹ՝ 408. չգրուած` 1աբ, 2բ, 408բ: ՊՐԱԿ՝ Ա–ԼԴ×12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով և ուղտանշան լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 22,5×16,4։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝  միասիւն` 2ա, 3ա, 407ա–8ա,  երկսիւն` 3բ–406բ: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 308ա)։ ՏՈՂ՝ 32։ ԿԱԶՄ՝ սև  կա­շի, մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝  պահպանակի թղթից: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 3 (Ա­–Դ)+3 (Դ–Զ):

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան` 3ա: Զարդագիր` թռչնագիր: Գոյներ` կանաչ, նարնջաոյն, կապոյտ, բրոնզ:

ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. սկզբի թերթերը (1–108) օսլայած, որից թուղթը` դեղնաւուն: Թանաքից որոշ թերթեր գունափոխուած: Կազմի կաշին տեղ-տեղ քերծուած, թիկունքի ստորին մասը` մաշուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա–408ա Անտառ նորագոյն մտածմանց` հիմնեալ ի հեղինակութեան Սուրբ Գրոց, ի սուրբ հարց և ի յայլոց ծայրագոյն վարդապետացն սրբոյ եկեղեցւոյ, յարմարեցուցանելի ամենից լուր աւուրցն Քառասնորդաց կիւրակէից ի մէջ տարւոյն և հասարակ տօնից, ի գերայարգելի տեառն Աղէքսանդրու Գալամաթօ կոչեցելոյ Մեսինացւոյ, ի Պատուայ: Թարգմանեցեալ յիտալականէ ի հայկական բարբառ ի Ղուկասու վարդապետէ Խարբերթացւոյ յամի փրկչին 1741, ըստ խնդրոյ արհի և պանծալի եպիսկոպոսին` տեառն Յօհաննու պատրիարքին Կոստանդնուպօլսոյ, ի Կոստանդնուպօլիս քաղաքի

ա. 3ա–14բ Սէրն Աստուծոյ դէպ առ մարդն: Յաղագս մեծի սիրոյն, զոր Տէր Աստուած մեր միշտ ունեցաւ առ մարդն: Գլուխ Ա – Ամենակարօղն Աստուած ի յաւիտենից...

բ. 14բ–23ա Յաղագս հարկաւորութեան, զոր ունիմք ի յապաշխարութենէ, ուստի ոչ է պարտ յապաղել: Գլուխ Բ – Հարկաւորագունեղ խրատ միշտ եղև այն ...

գ. 23բ–8ա Յաղագս գարշելի մեղացն բամբասանաց և ծայրագոյն վնասուց, զոր պատճառել սովոր է: Գլուխ Գ – Պիանտոս Լաչետիմոս` մինն ի յեօթանց իմաստասիրաց...

դ. 278ա–33բ յաղագս սատանայական մոլութեան նախանձու և որքան չարեաց պատճառ իցէ: Գլուխ Դ – Սենեքայ բարոյական փիլիսոփայն...

ե. 33բ–9բ Աշխար[հ]ն ոչ կարէ յագեցուցանել զիղձն մեր, վասն այնորիկ պարտիմք փախչել: Գլուխ Ե – Այսոքիկ ակունք մարմնոյ...

զ. 39բ–46բ Յաղագս յաւիտենականի նախասահմանութեան արդարոց և դատապարտութեան մեղաւորաց և նշանացն միոյ և միւսի: Գլուխ Զ – Մեծ հայրն տեղեակ գրոց...

է. 46բ–53ա Յաղագս ծանրութեան մեղաց և վնասուցըն, զոր բերէ մեղաւորին: Գլուխ Է – Դաւիթ մարգարէն, կամելով միանգամ խօսիլ...

ը. 53ա–61ա Յաղագս յիշատակի մահուան և իւրոյ զօրութեան: Գլոըւխ Ը – Տրամադրէ այնպիսի կերպիւ և օրնիակէ...

թ. 61ա–5բ Վերջին դատաստանն լինի սոսկալի, զի խստագունեղ Աստուած պատժէ թարց ողորմութեան: Գլուխ Թ – Հնագոյն նաւավարքն զկնի նաւելոյ...

ժ. 65բ–9բ Յաղագս սոսկալի զարհուրման, զոր ունելոց են մեղաւորքն յաւուրն վերջնոյ դատաստանինհ, ի տեսանել զբարկացեալ դէմս Աստուծոյ` բարկացելոյ դատաւորին: Գլուխ Ժ – Պօղոս առաքեալն, կամելով միանգամ խօսիլ...

ժա. 69բ–74բ Յաղագս սաստկագունի քննութեան, զոր Աստուած` խստագունեղ դատաւորն, առնէ զգործոց մերոց և յաղագս պատկառանաց, զոր ունելոց են մեղաւորքն ի տեսանել իւրեանց յանցանքն առաջի բոլոր աշխարհի: Գլուխ ԺԱ – Եւ ահա ի հասանիլ ժամանակին...

ժբ. 74բ–80ա Յաղագս զարհուրելի վճռոյն յաւուրն դատաստանին: Գլուխ ԺԲ – Զոր Աստուած` խստագունեղ դատաւորն...

ժգ. 80ա–3բ Ոչ պարտիմք չարապէս դատել զընկերն, որովհետև բազմացս խաբիմք: [Գլուխ ԺԴ] – Ծանր հիւանդացութիւն և ախտացաւ...

ժդ. 83բ–9բ Յաղագս յաւիտենականի տանջանացն դժոխոց: Գլուխ ԺԴ – Կեաց արդէն, ո՜վ մեղաւոր վատահամբաւ...

ժե. 89բ–93բ Յաղագս վատահամբաւ մոլութեան` կեղծաւորութեան, և որքան ատելի իցէ Աստուծոյ: Գլուխ ԺԵ – Մեծ զարմանք պատճառէ ինձ...

ժզ. 93բ–8ա Որքան գարշելի իցէ մեղքն վավաշոտութեան, և մասնաւորապէս շնութիւնն որքան անհաճոյ իցէ Աստուծոյ: Գլուխ ԺԶ – Են բազում ճանապարհք...

ժէ. 98ա–104բ Յաղագս խորհրդականի խոստովանութեան և իւրոյ զօրութեան: Գլուխ ԺԷ – Ուրախ լերուք և ցնծացէք...

ժը. 104բ–9ա Յաղագս ծանրագունի վնասուն և յայտնագունի կործանման, զոր բերեն հոգւոյն չար ընկերակցութիւնքն, վասն այնորիկ պարտիմք փախչիլ: Գլուխ ԺԸ – Մինն ի մեծագունից վնասուց...

ժթ. 109ա–14բ Յաղագս պատուիրանի յանդիմանութեան եղբօրն և յաղագս իւրոյ թէութեան և վարձուցըն, զոր ի նմանէ ստանայ: Գլուխ ԺԹ – Իմաստասէրն Պղատոն` նշանաւորագունեղ ի մէջ ամենից այլոց փիլիսոփայից...

ի. 114բ–9բ Յաղագս զանազան արուեստին և կերպի, զոր կիր առնում դևն առ ի պատրել զմեզ...: Գլուխ Ի – Որ կարէ երկնային իմացականութիւնն...

իա. 119բ–25բ Յաղագս վնասուն, զոր պառճառէ որկրամոլութիւնն, և օգնութիւնն, զոր առբերէ պահեցողութիւնն և որպէս պարտիմք սրբել զնա առ ի գալ արդիւնաւոր առաջի Աստուծոյ: Գլուխ ԻԱ – Զղջացեալ մարագարէն Դաւիթ...

իբ. 125բ–30ա Յաղագս սրբազանի ընթրիսի կամ խրախճանի սեղանոյ ի Տեառնէ մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ պատրաստեալ մարդոյն: Գլուխ ԻԲ – Հռչակաւոր, հանդիսաւոր և ի մեծագունի...

իգ. 130ա–4ա Յաղագս պատուոյ և մաքրութեան խղճմըտանաց, որով քրիստոնեայեն պարտի մերձենալ առ սրբազան հաղորդութիւնն: Գլուխ ԻԳ – Զծայրագոյն պատիւ, զխոր յագումն...

իդ. 134ա–8ա Յաղագս զօրութեան, զոր սրբազան հաղորդութիւնն տայ հաւատացեալ հոգւոյն առ ի ընկճել և յաղթել զերևելի և զաներևոյթ թշնամին: Գլուխ ԻԴ – Են առանց երկբայութեան...

իե. 138ա–41բ Յաղագս հոգևորի քաղցրութեանց, որք զգեցեալք և ճաշակեալք լինիմք ի սրբազան հաղորդութենէ սեղանոյ, յորմէ արժանապէս ընկալնանի: Գլուխ ԻԵ – Բարձրագոյն մակագիրք և փառաւորք անուանք...

իզ. 142ա–7ա Յաղագս մեծութեան և գերազանցութեան սրբոյն Նիկողայոսի արհիեպիսկոպոսին Միրայու: Յաղագս համակերպութեան և նմանութեան, որք գտանին ի մէջ նորա և կարապետին Քրիստոսի` սրբոյն Յովհաննու Մկրտչին: Գլուխ ԻԶ – Եթէ բարձրագոյն և գերազանց սրբութիւն Նիկողայոսի...

իէ. 147ա–9ա Պարտի մեր փախչիլ ի պատճառէ մեղաց, եթէ ցանկամք մնալ և պահիլ ի շնորհս Աստուծոյ: [Գլուխ ԻԷ] – Գերապայծառագունեղ արքայն և սրբագունեղ մարգարէն Դաւիթ...

իը. 149ա–51ա Ի յայրս յանապատի, ի ներքոյ մատաղատունկ հասակի, ի յամբոխէն քաղաքացւոց փախչիլ խնդրեցեր, զի մի թեթև գոնեայ բծիւ զկեանս քոյ աղտեղիլ կարիցէր: Գլուխ ԻԸ ­– Առ ի փախչիլ ուրեմն ի մեղաց...

իթ. 151ա–9ա Յաղագս զօրութեան աղօթից և իւրոյ թէութեանն առ ի լսել: Գլուխ ԻԹ – Է (եթէ ոչ պարտիմ) ոչ սակաւ գեղեցիկ...

լ. 159ա–65բ Յաղագս ծանրագունի դժուարութեան, զոր ունի դառնալ առ Աստուած խստացեալ մեղաւորք: Գլուխ Լ – Մեղրածորան սուրբ հայրն Բեռնարտոս...

լա. 165բ–9բ Յաղագս սրբոյ խաղաղութեան և բարեացն, զոր պատճառէ ի քրիստոնեայն: Գլուխ ԼԱ – Հազուագիւտ և խորհրդաւոր մակագիրքն պայծառք...

լբ. 169բ–75ա Ճշմարիտ սիրողն Աստուծոյ ոչ կարէ ոչ վաստակիլ ի պահպանութեան աստուածայնոյ պատուիրանացն: Գլուխ ԼԲ – Վայելուչ և գեղեցիկ ոչ սակաւ, քան արտաքոյ կարգի...

լգ. 175ա–86ա Զպատուիրանէ սիրոյ թշնամեաց հրամայել մեզ ամենօրհնեալ Քրիստոսէ զվարձուն, որ խոստանի առ ոք ներէ և պատժոցն, որք վերապահեն վրէժխնդրողաց: Գլուխ ԼԳ – Թէ ի մէջ ամենից սքանչելի զարմանալեաց...

լդ. 186ա–93ա Որքան մեզ չար իցէ ցանկալ արժանապատուութեանց և աշխարհայնոյ պատւոյ և զծանր յորոգայթիցն, որք վերամնան փառասիրացն: Գլուխ ԼԴ – Փառաւոր սուրբ հայրն Բեռնարտոս...

լե. 193ա–9ա Զպահպանութենէ սրբոց հրեշտակաց և զպարտաւորութեանցն , զոր ունիմք դէպ առ նոսա: Գլուխ ԼԵ – Բոլորովին ահաբեկեալ և անձկացեալ...

լզ. 199ա–208ա Զերկնայնոյ մխիթարութեանց և զհոգևոր ճարակմանցն, որովք բազմիցս Աստուած փորձէ զծառայս իւր, որք համբերութեամբ կրեն զտառապանս ներկայի կենի: Գլուխ ԼԶ –  Ունի Աստուած զմեծ հոգաբարձութիւն...

լէ. 208ա–12բ  Զգերազանցութենէ ճշմարտութեան և թէ որքան այնր ատեցեալ է յաշխարհէ: Գլուխ ԼԷ – Գեղեցկագոյն խնդիր և հետաքրքրիր վէճ...

լը. 212բ–9ա Յաղագս փառացն արքայութեան և միջնորդի առ ի ստանալ զնա: Գլուխ ԼԸ – Թէպէտ ասէ ճշմարիտ, թէ...

լթ. 219ա–27ա Զպատասխանատրութենէ սիրոյ, զոր պարտ է մարդ ունիլ առ Աստուած: Գլուխ ԼԹ – Ես ոչ գիտեմ ինև...

խ. 227ա–37ա Յաղագս անհնոյ ողորմութեան Աստուծոյ և թէ ոչ է պարտ մեղաւորին ապավարիլ նովաւ: Գլուխ Խ – Հրեշտակական վարդապետն սուրբ Թօմաս...

խա. 237ա–44ա Զնեղութեանցն ներկայ կենի, որք են նշանք սիրոյն Աստուծոյ դէպ ի ծառայս իւր, և ոչ պատժիլն է վատ նշան և իբրու առհաւատչեայ ապառնի դատապարտութեան: Գլուխ ԽԱ – Թէ թագաւորն երկնից...

խբ. 244բ–53բ Զամենաբարձր արժանապատուութենէ քահանային և զյարգմանէ, որք նմա պարտին: Գլուխ ԽԲ – Որքան գերազանց և մեծ իցէ անունն...

խգ. 253բ–60բ Զպատկերաւոր յարգմանէ սրբազբասուրբ անունն Յիսուսի և զպատժոցն, որք վերամնան հայհոյչաց: Գլուխ ԽԳ – Այն Աստուածն, որ ի ժամանակի...

խդ. 260բ–3ա Զաստուածայնոյ շնորհաց, որք աստուածագունեղ խորհրդոյ իբրև ի մշտնջենաւոր յաղբերէ ածանցին առ հաւատացեալս, որք արժանապէս զնա ընկալնուն: Գլուխ ԽԴ – Վաստ[ակ]եալ և խոնջեալ ճանապարհորդն...

խե. 263ա–8բ Փարթամութիւնքն են ծանրութիւնք, որք գարշեն զագահ մեծատունն ի դժոխային տարտարոսն: Գլուխ ԽԵ – Հչռակաւոր բանաստեղծ ոմն ի ժամանակի...

խզ. 268բ–74ա Զվատթարագոյն մոլութենէ ապերախտութեան և որքան հաճոյ իցէ Աստուծոյ Տեառն մերոյ: Գլուխ ԽԶ – Ի մէջ բազմաց անօրէնութեանց...

խէ. 274ա–81ա Զզօրութենէ և զգործադրութենէ արտասուաց և թէ ոչ պարտին հեղանիլ վասն այլոյ, եթէ ոչ վըշտացուցման վասն  արարեալ ընդդէմ աստուածայնոյ հանդիսավեհութեան: Գլուխ ԽԷ – Որպիսի լեզու կարէ երբէք մեկնել...

խը. 281բ–8բ Զզարմանալի և զհիանալի դարձմանէ Մարիամու Մագդաղենացւոյն  և զմեծութենէ իւրոյ: Գլուխ ԽԸ – Այն կինն, որ ի Կանաչ Ապրիլի...

խթ. 288բ–93բ Զերջանիկ մահուանէ արդարոց և զվատթարագունէ մեղաւորաց: Գլուխ ԽԹ – Մինն ի զարհուրելի իրաց...

ծ. 293բ–8բ Զյարատևութենէ մինչև ի վախճանն զբարին գործելոյ առ ի անկասկած լինիլ զյատուկ փրկութենէ: Գլուխ Ծ – Ստիպի ի հնչմանէ փողոյն...

ծա. 298բ–303ա Զնախատեսութենէ Աստուծոյ դէպ առ ամենայն ստեղծուածս և յատկապէս դէպ առ մարդն, զապաւինութենէ, զոր պարտիմք ունիլ ի յԱստուած: Գլուխ ԾԱ – Թէպէտ ամենայն ստեղծուածք են այնքան հնչօղ...

ծբ. 303ա–8ա Զդառնագունէ պատժոյ, զոր  կրեն հոգիքն ի քարաւանի, ողբոց, զոր արտառաքեն ի մէնջ խնդրելով զօժանդակութիւն և զմիջնորդացն, որովք կարեմք օգնել նոցա: Գլուխ ԾԲ – Զդառնութիւնն պատժոց և զանչափութիւնն ցաւոց...

ծգ. 308ա–11բ Զզօրութենէ ասուածային նշմարման: Գլուխ ԾԳ – Իմաստուն խորհուրդ և շնորհալի ներգտումն...

ծդ. 311բ–9բ Որպիսի պարտի լինիլ մեծաւորն, կառավարքն և կամ առաջնորդն: Գլուխ ԾԴ – Բարձրագոյն,. վերնագոյն արժանապատուութիւնն...

ծե. 319բ–28բ Նեղութիւնքն ներկա կենի... Գլուխ ԾԵ – Ամովս մարգարէն առ ի բառնալ յաշխարհէ...

ծզ. 328բ–35բ Զմեծութենէ և զկարողութենէ ծառայիցն Աստուծոյ: Գլուխ ԾԶ – Միշտ սովորութիւն է թագաւորաց և իշխանաց...

ծէ. 335բ–43ա Զմեծութեանցն և զգերազանցութեանցն քրիստոնէականի հաւատոյ: Գլուխ ԾԷ – Մեծութիւնքն և գերազանցութիւնքն սրբոյ հաւատոյ...

ծը. 343ա–8ա Զյարգմանէ, որ պարտի եկեղեցւոյն Աստուծոյ և զպատժոցն պահել ապականչաց նորին: Գլուխ ԾԸ – Դաւիթ մարգարէն խօսելով...

ծթ. 348ա–52ա Զմեծութենէ և զգերազանցութենէ սրբոյն Յովսէփայ... Գլուխ ԾԹ – Մեծ նահապետն Յակոբ...

կ. 352ա–3բ Զգարշելի մեղացն մարդասպանութեան և զպատժոց, որով ենթարկին մարդասպանքն: Գլուխ Կ – Թէպէտ բազում և իբրու անթուելի են մեղքն...

կա. 353բ–8բ Որով ոք մեղանչէ, նովիմբ և պատժէ զնա Աստուած: Գլուխ ԿԱ – Իրաւի զարմանալի վճիռ է...

կբ. 358բ–64բ [Զ]հարկաւորութենէ նեղութեանց առ ի ստանալ զվարձն յաւիտենական կենի: Գլուխ ԿԲ – Առաքեալն Պօղոս, խօսելով միանգամ...

կգ. 364բ–8ա Զմեծութենէ և զգերազանցութենէ կուսութեան: Գլուխ ԿԳ – Ոչ կարէ տխուր մարդկային լեզուն ասել...

կդ. 368ա–72ա Բան առ ի առնանիլ ի հանդիսաւոր արարողութեան, որ կիր առնանի ի հատումն հերաց կուսանացն, որ նուիրին Աստուծոյ: Գլուխ ԿԴ – Հանգոյն և խորհրդաւոր սովորութիւնն...

կե. 372ա–6ա Խօսակցութիւն առ ի առնել ի հանդիսի ուխտի, զոր առնէ կոյս ոմն ի վանս... Գլուխ ԿԵ – Զայս աւետարանանական առակս...

կզ. 376ա–80բ Յաղագս անարատի յղութեան Մարիամու կուսին` մօրն Աստուծոյ։ Գլուխ ԿԶ – Հանդիսավեհութիւն գերազանցութենէ և անճառելի մեծութիւնն...

կէ. 381ա–5բ Յաղագս մարնաւոր գեղեցկութեան Մարիամու կուսին` մօրն Աստուծոյ: Գլուխ ԿԷ – Եզական գեղեցկութիւնն այսորիկ մերոյ...

կը.  385բ–90բ Յաղագս խորագունի խոնարհութեանն Մարիամու կուսին` մօրն Աստուծոյ: Գլուխ ԿԸ – Միանգամ յառաջադրեցաւ ի յԱթէն...

կթ. 390բ–5բ Յաղագս մեծութեանցն Մարիամու կուսին` մօրն Աստուծոյ: Գլուխ ԿԹ – Որքան խորհրդաւոր և գեղեցիկք...

հ. 395բ–401բ Յաղագս մօրն կուսին հզօրագունի` մեղաւորաց փաստաբանչին: Գլուխ Հ – Սուրբ հայրն Բեռնարտոս...

հա. 401բ–6բ Յաղագս ցաւոյն և ցաւակցութեանն Մարիամու կուսին, յորժամ կայր մերձ առ խաչին որդւոյ խաչեցելոյն Յիսուսի: Գլուխ ՀԱ – Ցաւ առաւել դառնագին... և ի հանդերձելումն զփառս, զոր Աստուած մեզ ամենեցունց շնորհեսցէ. ամէն:

– 407ա–8ա Ցանկ գրքոյս ­– Յաղագս մեծի սիրոյն... Յաղագս ցաւոյն և ցաւակցութեանն Մարիամու կուսին, յորժամ կայր մերձ:

Բ. [Յաւելագրութիւն` ԺԸ դ.]

ա. (Պահպանակ Ա) [Դեղագիր] – Ծ տրամ մուրդասանգ, Ծ տրամ շամախի...

բ. (Պահպանակ Զ) Այս է շարպաթ խմելու – (20) դրամ ղուտրէթ հէլվասի...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2ա Իսկ ի նարդենիս գաղափարեցեալ եղև ի նախկին հեղինակէ յամի Տեառն 1779, ի Գրիգորէ գարտուղարէ Կեսարիոյ, ի գաղջէն Յևքառացւոյ:

3ա Օգնեայ, Տէր Յիսուս, և հասոյ զըսկսեալս իմ աւարտ:

406բ Ձեռամբ Կեսարու գիւղէն Յևքառացի հանդուցեալ տէր Յակոբի որդի տիրացու ևեթ Գրիգորիս, ի վայելումն տիրացու Մկրտիչին, որոյ Տէր Յիսուս բարեաւ վայելել տացէ. ամէն: Ի ՌՄԻԷ (1778) ամին և ամսեանն Հոկտեմբերի:

Նշում (Պահպանակ Ա) Ա ղռուշ տվի բաղթահջի Անտօնին, (20) ղռուշ` Օվանէսի մօր, (5) ղռուշ` սահաթչի Աւդօին:

 

91

ԱՂԷՔՍԱՆԴՐ ԳԱԼԱՄԱԹՕ

ԱՆՏԱՌ ՆՈՐԱԳՈՅՆ ՄՏԱԾՄԱՆՑ

 

ԺԸ — XVIII

ԹԵՐԹ՝ 412. չգրուած` 1բ, 161բ, 190բ, 196բ, 204բ, 352բ: ՊՐԱԿ՝ Ա–ԼԴ×12 (ԺԳ 9, ԺԴ 11, ԺԷ 27, ԻԱ 10, ԻԹ 7)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21×16։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝  երկսիւն (միասիւն` 1ա, 191ա–204ա): ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 393ա, լրացնողների` ա. 1ա, 190ա, բ. 154ա–160բ, գ. 161ա, դ. 191ա–203բ, ե. 204ա. զ. 334ա–5բ, 344ա–5բ, 353աբ, 364ա–5բ, 376աբ)։ ՏՈՂ՝ 22–56 (խառն)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն  կա­շի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝  թուղթ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 3+2, թուղթ, մասն աստառի:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր` թռչնագիր: Գոյներ` կարմիր:

ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից գրադաշտը տեղ-տեղ գունափոխուած: Սրբագրուած և 6 տարբեր ձեռքով լրացուած: 154–160 հաւանաբար մասն այլ ձեռագրի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա–412բ Անտառ նորագոյն մտածմանց` հիմնեալ ի հեղինակութեամբ Սուրբ Գրոց, ի սուրբ հարց և յայլոց վարդապետաց եկեղեցւոյ, յարմարեցուցանելի ամենայնից լուր աւուրցն կիւրակէից ի մէջ տարւոյն և հասարակ տօնից, ի յարգելի տեառն Աղէքսանդր Գալամաթօ կոչեցեալ Մէսինացւոյէ, ի Պատւայ։ Թարգմանեցեալ յիտալական լեզուէ ի հայկական բարբառ ի Ղուկասու վարդապետէ Խարբերթցւոյ, յամի փրկչին 1741, ըստ խնդրոյ արհի և պանծալի եպիսկոպոսին՝ տեառն Յովհաննու պատրիարգին Կոստանդնուպօլսոյ, ի Կոստանդինուպօլիս քաղաքի

Տե՛ս ձեռ. № 90, 2ա-408ա. Գլուխների յաջորդականութիւնը խախտուած։ Չունի § իը և ցանկ։ 412բ «Փոքրագոյն Անտառ կոչեցեալ գրքիս հեղինակի անունն Գալամաթի է»։

Կնքադրոշմ՝ 2ա, 205ա Գիրքս Սրբոյ Էջմիածնայ գրքատան է. 1813։

 

92

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԸ-XVIII

ԹԵՐԹ՝ 444. չգրուած՝ 1աբ, 232բ։ ՊՐԱԿ՝ 1-37x12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,3x16,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 210ա)։ ՏՈՂ՝ 27 (2ա-348բ, 361ա-437բ), 22 (349ա-60բ), 28 (438աբ), 29 (439աբ), 31 (440ա-4բ)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ պահպանակի թերթերից։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+3, թուղթ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, 175, 310, 427 վնասուած, տեղ-տեղ ձէթի և թանաքի բծեր։ Կազմի կաշին մասամբ ցեցակեր, եզրերը մաշուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. Աբ-438ա Անտառ այլաբանութեան նորագոյն մտածմանց՝ հիմնեալ ի հեղինակութեանն Սուրբ Գրոց, ի սրբոց հարց և ի յայլոց ծայրագոյն վարդապետացն սրբոյ եկեղեցւոյ, յարմար ցուցանելի ամենից լուր աւուրցն Քառասնորդաց կիւրակէից ի մէջ տարոյն և հասարակ տօնից, ի գերյարգելի տեառն Աղէքսանդր Գալամաթոօյ կոչեցելւոյ Միսինացւոյ, ի Պատուայ։ Թարգմանեցեալ յիտալականէ լեզուէ ի հայկական բարբառ ի Ղուկաս վարդապետէ Խարբերթացւոյ յամի Տեառն 1741, ըստ խնդրոյ արհի եպիսկոպոսին պանծալւոյ՝ տեառն Յովհաննու պատրիարգին Կոստանդնուպօլսոյ հանգուցելոյն առ Քրիստոս, ի Կոստանդնուպօլիս քաղաքի մեծի

Տե՛ս ձեռ. № 90, 2ա-408ա։ Գլուխների յաջորդականութիւնը տարբեր։ Չունի՝ ցանկ, § իէ-իը, ծբ, կգ, կե, իսկ § լթ-խ (աստ՝ ԼԸ, ԼԲ)՝ թերի։ Խորագիրը՝ 1786 թ. յաւելում պահպանակի վրայ։

Բ. 438ա-44բ Խօսք Երոգինոսի փիլիսոփայ յԵրգս Երգոցին մեկնութիւն – Հարսն ասէ. Համբուրեսցէ զիս... [Լուծմունք]. Արդ, հրեայքն յօրինաց անտի... զոր օրինօք Մովսիսի շարժեաց, իսկ միւս անգամ շարժեաց զօրէնս յԱւետարանն։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2ա (1786 թ., շղագիր) Այս գիրքս Աբրահմին է, որ բարեաւ վայելէ և քարոզէ ժողովրդոցն։ Անիծեալ է, որ առնու ի նմանէ, և անուն սորա կոչի Անտառ այլաբանութեանն, որ ինքն ստացաւ ի ՌՄԼԵ (1786), ի Սուրբ Էջմիածին։

444բ Իմ՝ տիրացու Աբրահամինս է Սէր Աստուծոյս, որ ստացայ արդեմբ իմով ի Արաբկեցի Յարութիւն վարդապետէն, գիտութեամբ և ձեռամբ հօրն իմոյ՝ տեառն Վարդանայ արքեպիսկոպոսին, ի սրօբէգումար սուրբ Աթոռոջս։

Կնքադրոշմ՝ 2ա Գիրքս Սրբոյ Էջմիածնայ գրատն է. 1813։ 438ա Քրիստոսի ծառայ տիրացու Աբրահամ 1230 (1781)։

 

93

ՊԵՏՐՈՍ ԱՐԱԳՈՆԱՑԻ

ԳԻՐՔ ԱՌԱՔԻՆՈՒԹԵԱՆՑ

Թոխաթ                                                                                                               ՌՃԾ-1701

ԳՐԻՉ՝ Միքայէլ։

ԹԵՐԹ՝ 346։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԸx12 (Ա, ԻԹ 10, ԻԸ 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x16,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 1ա)։ ՏՈՂ՝ 31։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3+2, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 143ա, 269ա։ Ճակատազարդ՝ 91ա, 111ա, 160ա, 181ա, 204բ, 310բ։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ ձկնագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, նարնջագոյն։

ՊԱՏԱՌԱԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ) վերջից։ Եզրահատումից մնացել է միայն 5 տող։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Բբ, Աա, Բա, Աբ. «Ե[ւ ասէ ցնա]... և արբցես դու։ Մի եթե» (ԺԶ, 31-ԺԷ, 9)։

ՎԻՃԱԿ՝ թանաքից սևացած և քայքայուած, տեղ-տեղ ցեցակեր։ Փականներն ընկած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-346ա [Պետրոսի Արագոնացւոյ Գիրք առաքինութեանց]

Տե՛ս ձեռ. № 46, 2բ-335ա. Յռջբ./չիք։ §1/1ա-11բ։ 2/11բ-142բ։ 3/143ա-268բ։ 4/269ա-310ա։ 5/310բ-46ա։ Յիշատակարան թարգմանչի/չիք։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

142բ Կատարեցաւ Գիրք աստուածային առաքինութեանցն ձեռամբ յոքնամեղ Միքայիլի՝ տէր Բարաղամ գրչի որդւոյ, ի թըւին ՌՃԾ (1701) ամի, Յունվարի ԻԹ։

346ա Գրեալ աւարտեցաւ Գիրս առաքինութեանց ի քաղաքս Թոխաթ, ձեռամբ յոքնամեղ Միքայիլի, թըւին ՌՃԾ (1701), Յունիսի Թ։

346բ Յիշատակարան գրոցս – Գոհութիւն... հետևիլ գործոց առաքինութեանց, զորս ուսուցանէ տառս այս զանազան և պէսպէս խրատիւք, որ և կոչի Գիրք առաքինութեանց, այլ և մոլութեանց, զի և զմոլութիւնս ևս ցուցանէ յոլովակի ամբաստանութեամբ և ասէ հետևիլ ճշմարտութեան Սուրբ Հոգւոյն, որոյ օգնականութեամբն սկսեալ զգիրս նուաստ ոգի Միքայել գրիչ՝ որդի տէր Բարղամ քարտուղարի, և ողորմութեամբ նորին հասի յաւարտ գրոցս։ Առ որս ամբարեալ կայ ի սմա. նախ՝ յառհասարակ առաքինութեանցն. երկրորդ՝ յերից աստուածային առաքինութեանցն՝ հաւատոյ, յուսոյ և սիրոյ. երրորդ՝ ի կարտինարական չորից առաքինութեանցն, որ է մարդկային խոհեմութեան, ուղղախոհութեան, արիութեան և արդարութեան. չորրորդ՝ յԷ պարգևաց Հոգւոյն Սրբոյ իմաստութեան, հանճարոյ, խորհրդոյ, զօրութեան, գիտութեան, գթութեան, երկիւղի. հինգերորդ՝ յԸ երանութեանցն՝ աղքատաց, խոնարհաց, հեզոց, սգաւորաց, որ քաղցեալ և ծարաւի են արդարութեան, ողորմածաց, որ սուրբ են սրտիւք, խաղաղարարաց, որք հալածեալ իցեն վասն արդարութեան, որ թարգմանեալ է սա ի լատինացւոցն ի հայս։

 

94

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆ

ԺԸ-ԺԹ-XVIII-XIX

ԹԵՐԹ՝ 227։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԹx12 (Ա 13, Գ, ԺԶ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԸԻՒՆ՝ 22x16,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x16,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 1ա)։ ՏՈՂ՝ 32-33։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ պահպանակի թղթից։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած։ Կազմի կաշին մասամբ քերծուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-227բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստ. Լեհացւոյ]

Տե՛ս ձեռ. № 110, 1բ-351ա. Յռջբ. /1ա-2ա։ § 1/2ա-55ա։ 2/55ա-107ա։ 3/108ա-206բ։ 4/206բ-13ա։ 5/213ա-27բ (չիք § ժա, իսկ §թ-ժ համառօտուած)։ Չիք՝ Պատմութիւն Դիոնիսիոսի։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ 227բ (հապաւուած, տե՛ս № 109, 404ա)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Պահպանակ Բա (ԺԹ դ., նօտրգիր) Այս գիրքս Խաբանանի Էքմեքճի-օղլու Հակօբին է։

Գրչափորձ՝ Աստառ Բ (4 տող արաբերէն անընթեռնելի գրութիւն)։

 

95

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

Երնջակ                                                                                                               ՌՃԿԷ-1718

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Յոհաննէս աբղյ.։

ԹԵՐԹ՝ 459. չգրուած՝ 216բ, 459բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԹx12 (Ա 13, ԼԹ 2)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19,5x13,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 110ա)։ ՏՈՂ՝ 21 (2ա-9բ), 23 (10ա-143բ), 26 (144ա-459ա)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մետաքս։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Դիոնիսիոս Արիսպագացաի և աշակերտք՝ 5բ։ Կիսախորան՝ 6ա։ Ճակատազարդ՝ 111ա, 217ա, 403ա, 415բ, 441ա։ Լուսանցազարդ՝ բուսական։ Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, կանաչ, նարնջագոյն, վարդագոյն, մոխրագոյն, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր։ Որոշ թերթեր ցեցակեր։ Կարմրագիր և սևագիր մի շարք տողեր արտատպուած հանդիպակաց էջերին, որից առանձին բառեր եղծուած և անընթեռնելի։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ-457բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստ. Լեհացւոյ]

Տե՛ս ձեռ. № 110, 1բ-351ա. Յռջբ. /2ա-4բ։ § 1/6ա-109բ։ 2/109բ-214ա։ 3/214ա-402ա։ 4/402ա-15ա։ 5/415ա-55ա (չիք § ժա, իսկ §թ-ժ համառօտուած)։ Պատմութիւն Դիոնիսիոսի՝ 455ա։ Յիշատակարան թարգմանչի՝ 458աբ (տե՛ս № 109, 404ա)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

457բ Կատարեցաւ սուրբ գիրքս ի թուականին Հայոց ՌՃԿԷ (1718) և յամսեանն Աւելեաց հնգին։ Գրեցաւ ձեռամբ նհատ և տարտամ Յօհաննէս ևեթ աբեղայի, յիշատակ ինձ և իմ ծնողացն։

458բ Թվին ՌՃԿԷ (1718)։ Գթութեամբ և շնորհիւ ամենազօր Սուրբ Հոգւոյն, որ ետ կարողութիւն տկար անձին իմոյ յանգ և աւարտ հասուցանել զգիրք սրբոյն Դիոնէսիոսի ընդ հովանեաւ Սրբոյ Կարապետին և Սրբուհոյ Աստուածածնին և Սրբոյն Ստեփաննոսի Նախավկայի, որ ի յերկիրս Նախջուան և //(450ա) նահանկի Երինջակու վանք Սուրբ Կարապետ յորջորջի։ Ես՝ տրուպ ծառայից Աստուծոյ ծառայ Յոհաննէս ևեթ անուամբ աբեղայս, գրեցի զսուրբ գիրքս ձեռամբ իմով՝ յիշատակ ինձ և իմ ծնողացն՝ Էվազին և Շահզատին, և ամենայն արեանառու մերձաւորացս և ուսուցանօղաց  իմոց։ Յերեսս ի հողոյ եդեալ աղաչեմ սուրբ եղբարցդ՝ յիշել զմեզ մէկ Հայր մերիւ, և դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի ամէն։

Գրչափորձ՝ 1ա (ԺԷ դ., նօտրգիր) Օգնեա՛, Հոգիդ Սուրբ Աստուած ճշմարիտ։

 

96

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 6 տարբեր ձեռագրերից)

 

ԹԵՐԹ՝ 134։ ԿԱԶՄ՝ վարդագոյն ծաղկաթուղթ, թիկունքն ու անկիւնները՝ սև կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ (ԺԹ դ.)։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, թուղթ, մասն աստառի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը թեթևակի մաշուած և ցեցակեր։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 70(2-71)։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Զx12 (Ա 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19x13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 22ա)։ ՏՈՂ՝ 29։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. վերին լուսանային մասերը խոնաւութիւնից սևացած, տեղ-տեղ բնագրից առանձին տողեր եղծուած։ Մի շարք թերթեր նորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-71բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստ. Լեհացւոյ]

Տե՛ս ձեռ. № 110, 1ա-351բ. § 1/2ա-68ա (չունի ընդհանուր խորագիր)։ 2/68ա-71բ (միայն § ա. վրջ. «... այսինքն ընդհանուր, զի ընդհանրական»)։ Չունի § 3-5, Պատմութիւն Դիոնիսիոսի և Յիշատակարան թարգմանչի։

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 35 (72-106). չգրուած՝ 106ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Գx12 (Գ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19x13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 75ա)։ ՏՈՂ՝ 30։

ՎԻՃԱԿ՝ թանաքից և խոնաւութիւնից գրադաշտը գունափոխուած, տեղ-տեղ սևացած և փշրուած։ Որոշ թերթեր նորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 72ա-105բ Սիմէոնի Գառնւոյ եպիսկոպոսի (Ջուղայեցւոյ) արարեալ Մեկնութիւն գրոցն Պրոկղի

-72ա-3ա [Առաջաբանութիւն թարգմանչի] – Թարգմանչաց մերոց առաջնոց Մօսէսի ասեմ և Դաւթի...

-73ա-4ա [Ցանկ - Վ]ասն միակի և բազմութեանն՝ Ա-Է ... [Վ]ասն ազնուական անձին, որ է յատուկ յաղագս հոգւոյ մարդոյ՝ ԲՃԷ-ԲՃԺԱ։

74ա-105բ Պրոկղի Դի[ա]դոխոսի պղատոնական իմաստասիրի Շաղկապք աստուածաբանականք՝ հատորք ԲՃԺԱ – [Ա]. Ամենայն բազմութիւն հաղորդի միոյն... Լուծմուն. [Բ]այցերևութիւնս այս որ ասէ՝ Ամենայն բազմութիւն... ԾԵ. [Ա]մենայն ժամանակաւ գոյացեալ.. եղական և հակադարձական//.. (ընդհատուած)։

Բ. 105բ [Տաղ հոգևոր։ Ծայրակապ՝ «Ի Մշա»] – Իսկական Բանին սիրով ցանկանամ, սիրելի (կրկնէ), /պատմեմ զգալոց չարիք, զի մի կորնչիք... (ԺԸ դ., շղագիր յաւելագրութիւն)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

73ա Ո՜վ սուրբ եղբարք և ընթերցողք յայսմ յոգնազուարճ տառիս, յիշեցէք զիս՝ զմեղօք տառապեալ գծողս, միով Հայր մերիւ յողորմութիւն յԱստուծոյ, և դուք յիշեալ լիջիք։

74ա Շնորհաբաշխ Սուրբ Հոգի Աստուած, հաս ի թիկունս տկարութեան իմում։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

106բ (Անվարժ նօտրգրով) Այս գերս Մօղնու տէր Յեսու որդի Սէիթին է. թվին ՌՃԲ (1653)։ Պարուն-տէր Յեսաի, թէ միր ահալն հաս[ր]էթ էս, բարօվ ա Տէրն միր Յիսուս Քրիստոս։

Գրչափորձ՝ 106ա ...իսկական բանին...։ 106բ Այսօր Մարիամ կոյսն։

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 12 (107-18)։ ՊՐԱԿ՝ Աx12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19x13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 118ա)։ ՏՈՂ՝ 26։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թեթևակի թրջուած, վերջից պակասաւոր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

107ա-118ա [Պօղոսի առաքելոյ Թուղթ առ Հռովմայեցիս – Պաւղոս ծառայ Յիսուսի Քրիստոսի, կոչեցեալ առաքեալ,]  որոշեալ... ամենայն որ հաւատասցէ (Ա, 1-Ժ, 11)։

ՁԵՌԱԳԻՐ Դ

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 10 (119-28)։ ՊՐԱԿ՝ 1x10։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19x13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 120ա)։ ՏՈՂ՝ 21։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. խոնաւութիւնից մասամբ գունափոխուած։ Վերջից պակասաւոր։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

119ա-28բ Մարգարէութիւն Եսայեա... – [Լ]ուր երկին և ունկն դիր երկիր... և եղիցի յաւուր (Ա, 1-Է,23)։

ՁԵՌԱԳԻՐ Ե

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 2 (129-130)։ ՊՐԱԿ՝ 1x2։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19x13։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նօտրգիր՝ 129աբ, նմուշ՝ 129ա)։ ՏՈՂ՝ 25։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար։ Խոնաւութիւնից գունափոխուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 130ա Նախադրութիւն Մատթէոսի Աւետարանին – [Ա]ւետարան որ ըստ Մատթէոսի... Մատթէոս, որ թարգմանի՝ Երգ երգոց։

Բ. [Յաւելագրութիւնք]

ա. 129աբ [«Տաղ ծննդեան Ադամայ». № 8605, 117բ] – [Յ]որժամ Ադամ ստեղծաւ՝ քան զարեգակն էր, /Իւրոյ արարողին կերպի նման էր... /Փառօքն աստուածային խայտացեալ հրճուէր (հմմտ. № 83, 100բ)։

բ. 130բ [Ի Հարանց վարուց] – Գնացեալ երբեմն Հայրն Սիլովանէ ի վանս սուրբ հօրն Մարկոսի (7 տող)։

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

129բ Մեղաւ[ո]ր ///լ (եղծուած, հաւանաբար՝ «Միքայէլ») վարդապետս յիշեա, ով սուրբ ընթերցօղ։

Գրչափորձ՝ 130բ Ամենայն բարի, ո՜վ Տէր Յիսուս...։

ՁԵՌԱԳԻՐ Զ

ԺԷ-XVII

ԹԵՐԹ՝ 5(1, 131-4)։ ՊՐԱԿ՝ 1x1+1x4։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծորվ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 19x13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 134ա)։ ՏՈՂ՝ 34։

ՎԻՃԱԿ՝ վերին լուսանցային մասերը խոնաւութիւնից քայքայուած, առանձին տողեր եղծուած։ Մասնակի նորոգուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1աբ, 131ա-2բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ։ Թրգմ. Ստ. Լեհացւոյ]

Տե՛ս ձեռ. № 110, 1բ-351ա. Միայն՝ § 3. ա/1աբ (սկ. «մեծաբանքն յամենակատարին...»)։ 5. թ/131աբ (սկ. Բնաբան Զ. «ամենայնիւ ամենայն անչափութեան...»), ժ/132աբ (ժա-ից յետոյ)։ ժա/131բ-2ա (ժ-ից առաջ)։ Թղթերի մեկնութիւնները՝ զեղչուած։

Բ. 132բ-4բ Սրբոյն Յառէթիոսի առ ի յաստուածաբանականաց ասի քեզ սմա – Որ բարի իցէ պատրաստ և գերալիա պատարայքն աստուածութիւն... և բաց այսոցիկ մի//...(շար. թափուած)։

 

97

ԱԲՐԱՀԱՄ ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՕԼՍԵՑԻ

ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ ԳՐՈՑՆ ԴԻՈՆԻՍԻՈՍԻ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑՒՈՅ

Կոստանդինուպօլիս                                                                                 ՌՃՁԲ-1733

ԳՐԻՉ՝ Աբրահամ վրդ. Կոստանդնուպօլսեցի (հեղինակը)։

ԹԵՐԹ՝ 103. չգրուած՝ 1բ, 103աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԶ (խառն՝ Ա 5, Բ, Ը, Թ, ԺԲ, ԺԵ, ԺԶ 8, Գ, Ե, Զ, ԺԴ 7, Դ 6, Է 4, Ժ 3, ԺԱ 9, ԺԳ թռիչք)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՒԹԻՒՆ՝ 21,2x15,7։ ԳՐՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 97ա)։ ՏՈՂ՝ 17-25։ ԿԱԶՄ՝ մոխրագոյն մոմլաթ, թիկունքը՝ կապոյտ գործուածք, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. եզրահատումից տեղ-տեղ բնագիրը վնասուած։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-102բ Լուծմունք գրոցն սրբոյն Դիոնեսիոսի Արիսպագացւոյ եպիսկոպոսի Աթենացւոյ, հաւաքեալ ի գրոց տիեզերալոյս և աստուածազգեաց վարդապետաց եկեղեցոյ յԱբրահամ վարդապետէ Կոստանդինուպօլսեցւոյ՝ ի Զմիռինեան զարմէ, և ի խնդրոց ոմանց բանասեր եղբարց, ի Կոստանդինուպօլիս, ի հայրապետութեան տեառն Աբրահամու Բաղիշեցւոյ, յամի ներմարմնութեան Տեառն 1733, իսկ ի Հայոց՝ ՌՃՁԲ (1733)

Ա. 2ա-40բ Լուծմունք առաջնոյ գրքոյն, որ Յաղագս երկնային քահանայապետութեան

ա. 2ա-7բ Գլուխ առաջին, համար մէկ – Բնաբան. Ամենայն տուրք բարիք... Լուծմունք. Զի զոր օրինակ, որպէս իմաստուն...

բ. 7բ-12բ Լուծմունք երկրորդ գլխոյն – Դիտումն ամենայն քահանայապետութեանց...

գ. 12բ-5ա Լուծմունք երրորդ գլխոյն – Քահանայապետութիւն է կարգ սրբազան...

դ. 15բ-21բ Լուծմունք չորրորդ գլխոյն – Քանզի ոչ արդեօք էին...

ե. 21բ-2բ Լուծմունք հինգերորդ գլխոյն – Զի ըստ ամենայնի սրբազան...

զ. 22բ-3ա Լուծմունք վեցերորդ գլխոյն – Անընդմիջաբար միաւորիչ...

է. 23ա-8ա Լուծմունք եօթերորդ գլխոյն – Մականունութիւն։ Լուծմունք. Այսինքն՝ անուանկոչութիւն...

ը. 28ա-30բ Գլուխ ութերորդ – Անծառայ իմն..

թ. 30բ-1բ Լուծմունք իններորդ  գլխոյն – Միջնորդութեամբ իւրով...

ժ-ժբ. 32ա Տասն, տասնևմէկ և տասներկու գլուխն ըստ ինքեան մեկնեալ է։

ժգ. 32ա-5ա Լուծմունք երեքտասաներորդ գլխոյն – Սերոբէ ասի առաքեալ...

ժդ. 35աբ Լուծմունք չորեքտասաներորդ գլխոյն – Իմանալոյ տեսութեան...

ժե. 35բ-40բ Լուծմունք հնգետասաներորդի գլխոյն – Քահանայապետեալս ցուցանեն... վասն միոյ մեղաւորի։ Ղուկաս, 15.10։

Բ. 41ա-59ա Լուծմունք Դիոնիսիոսի գրոցն, որ Յաղագս եկեղեցական քահանայապետութեանց...

ա. 41ա-2բ Առաջին գլուխն և թիւ համարին նորապէս նստեալ – Բնաբան. Թագնութիւն Աստուծոյ...

բ. 42բ-6ա Լուծմունք երկրորդ գլխոյն – Բնաբան. Եւ ինձ մի՛ ոք յանկատարիցն...

գ. 46ա-9բ Լուծմունք երրորդ գլխոյն – Բնաբան. Ամէնից լուսաւորեաց...

դ. 49բ-52ա Լուծմունք չորրորդ գլխոյն – Բնաբան. Անկատարիցն արձակին կարգ...

ե. 52ա-5բ Լուծմունք հինգերորդ գլխոյն – Բնաբան. Կրտսերագոյնքն...

զ. 55բ-7ա Լուծմունք վեցերորդ գլխոյն – Բնաբան. Տեսանօղ և կցորդ եղեալ...

է. 57ա-9ա Լուծմունք եօթերորդ գլխոյն – Բնաբան. Սրբազան կեանս... ի քէն իրողութիւնս առնել։

Գ. 58ա-85բ Լուծմունք սրբոյն Դիոնիսիոսի գրոցն, որ Յաղագս աստուածային անուանց

ա. 59ա-65բ Գլուխ առաջին, թիւ միոյր – Բնաբան. Իսկ այժմ, ո՜վ երանելի այրդ...

բ. 65բ-9բ Լուծմունք երկրորդ գլխոյն – Եւ լ[մ]իոյ աստուածութեան...

գ. 69բ-70ա Լուծմունք երրորդ գլխոյն –  Եւ դու զմեզ...

դ. 70ա-8ա Լուծմունք չորրորդ գլխոյն – Գեր քան զաղօտ պատկեր...

ե. 78ա-9բ Լուծմունք հինգերորդ գլխոյն – Փոխանձելի է...

զ. 79բ-80ա Լուծմունք վեցերորդ գլխոյն – Յորմէ ինքնակեանք...

է. 80ա-1բ Լուծմունք եօթերորդ գլխոյն – Եթէ ընտանեբար մեզ...

ը. 81բ-2բ Լուծմունք ութերորդ  գլխոյն – Ոչ վարկանիմ անգիտանալ...

թ. 82բ-3բ Լուծմունք իններորդ գլխոյն – Նման և աննման...

ժ. 83բ Լուծմունք տասներորդ գլխոյն – Հիմն ամէնունակ...

ժա. 83բ-4ա Լուծմունք մետասաներորդ գլխոյն – Քանզի նա է ամենայնի...

ժբ. 84ա Լուծմունք երկոտասաներորդ գլխոյն – Կրկին անանուն...

ժգ. 84ա-5բ Լուծմունք երկրորդ գլխոյն – Յորմէ։ Լուծմունք. Ընդ որում՝ մեզ մի է Աստուած... ի նշանակն աստուածաբանութեան շարադրութիւն։

Դ. 86ա-100բ Լուծմունք Յաղագս խորհրդական աստուածաբանութեան

ա. 86աբ Գլուխ և թիւ առաջնոյր – Ուղղեա զմեզ ի խորհրդականացն...

բ. 86բ Լուծմունք երկրորդ գլխոյն – Որպէս զի անծածկաբար...

գ. 86բ-96ա Լուծմունք երրորդ գլխոյն – Աւրհնաբանեցուք։ Լուծմունք. Այսինքն զոր ինչ...

դ. 96աբ Լուծմունք չորրորդ գլխոյն – Ոչ անգոյ է և ոչ անկենդանի։ Լուծմունք. Ընդդէմ հեթանոսաց...

ե. 96բ Լուծմունք հինգերորդ գլխոյն – Եւս դարձեալ... ասելովս բլշեցուցանեմք։ Այսքան լուծումն Յաղագս խորհրդականի աստուածաբանութեան։

Ե. 97ա-100բ Լուծմունք Յաղագս զանազան թղթոց – Խաւար աներևոյթ լինի ի լուսոյ... և երկրպագութիւն անզբաւ յաւիտենիւ. ամէն։ Վերջ ընդհանուր Լուծմանցս։

-101ա-2բ Պատճառ կերտութեան Լուծմանցս պատմօրէն – Արդ, պիտոյ է պատճառ մեզ արտադրել աստանօր յաղագս հաւաքման Լուծմանս... Արդ, ամանակաւ ինչ անցելոյ, ոմն վարդապետ Ստեփանոս անուն Սիւնեցի, նա թարգմանեալ ի յունականէ զսուրբ գիրս//(101բ) Դիոնեսեայ... ի յերկրորդ ամի թագաւորութեան Փիլիպպոսի... Եւ յետ որոյ ինքն մեկնութիւն արարեալ... Ասեն ոմանք, թէ ոչ ինքն, այլ՝ Մաքսիմիանոս... Սակայն ի մեր տեսեալ... թէ այլ է սրբոյն Ստեփաննոսի և այլ՝ ... Մաքսիմիանոսի։ Եւ յետ որոյ Եսայեա... Գրիգորի Տաթևացւոյն և Գեորքայ... նաև Դաւթայ և Յակօբայ.. Սակայն երկարութիւն ժամանակց չէ թողեալ զնոսա ի վերայ լաւութեան... սրբոցս բանք ոչ մնացեալ անխանգար։ Յաղագս որոյ պատճառի հարկ ի մէնջ //(102ա) պահանջեալ... դարձեալ անգամ թարգմանեալ են, սակայն ի լատինականէ, որով և իմ ի ձեռն վերոյ յիշեցեալ լուծմանցն յորդորեալ առ ի հաւաքել ասացւածք վարդապետացն ի նոր թարգմանութեան վերայ և ի յայն տեղում, զոր ոչ ունեցեալ տեսանէր մեկնութիւն, որպէս յայտ է ի ձեռն կլորակիս այս՝ օ, որ եդեալ կա ներբնաբանումն...

Վասն որոյ զձեզ... աղաչեմ յիշել զԱբրահամ մեղսայներկ վադրապետըս թարմատար այս գործառնութեան, զոր //(102բ) հոգեկիր մեկնողացն առեալ ի գովեստ մօրն փառաց, հաւաքեցի նոյնոյ հովանաւորութեան, որ ի Կոստանդինուպօլիս, ի ՌՃՁԲ (1733) թուականին Հայոց. և որ յիշէքդ՝ ի նոյն մնաք յիշման ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն։

 

98

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

Կոստանդնուպօլիս

ՌՃԽԵ — 1696

ՍՏԱՑՈՂ` Եփրեմ երաժիշտ պատրիարգ:

ԹԵՐԹ՝ 274+2 (կրկ. 203, 242)։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×4+Ա–ԻԴ×12 (Ը 10, Ժ 8, ԻԴ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով և մահիկանշան լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,5×15,2։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (1ա–119բ, 272ա–4բ), ե­րկ­սիւն (120ա–271բ)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 1ա, հաւանաբար 2 տարբեր ձեռքով)։ ՏՈՂ՝ 29 (1ա–119բ), 26 (120ա–271բ): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ դարչնագոյն (Ա) և կապոյտ (Բ) կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր (վերին լուսանցակողին փակագիր «Տէր Առաքել»)։ ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 2+2, մագաղաթ։

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Ճակատազարդ՝ 5ա, 71ա, 120ա։ Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան, թռչնային։  Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր, թռ­չ­նա­գիր, ծաղկագիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ, սև։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի եզրերը մաշուած, թիկունքն ու դռնակը վնասուած, կապիչներն ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. [Բնագիրք զանազանք]

ա. 1ա–4բ Քարոզ վասն կանանց, ի բան յԵսայեայ. Այսպէս ասէ Տէր. Փոխանակ զի հպարտացան դստերք Երուսաղէմի ... – Ասեն վարդապետք, թէ մեծ և առաւել չար է հպարտութիւն...

բ. 5ա–114բ [Գիրգորի Աստուածաբանի Նազիացանցւոյ Առ որս ճառք]

Տե՛ս ձեռ. N 61, 3ա–205բ. Ցանկ/չիք: §ա/5ա–9ա: բ/9ա–13ա: գ/13բ–22ա: դ/22ա–30բ: ե/30բ–8բ: զ/38բ–50ա: է/50ա–64ա: ը/64ա–70բ (ունի` 70բ «Լուծմունք են, այսոքիկ են – Վաղենտիանոս...»: Կից` 70բ–1ա Յիշատակարան Ներսիսի Կլայեցւոյ): թ/71ա–5բ (առանց թուահամարի, իսկ յաջորդները` Թ–ԺԴ): ժ/75բ–7բ: ժա/77բ–82ա: ժբ/82ա–94ա: ժգ/94ա–103ա: ժդ/103ա–8ա: ժե/108ա–14բ:

գ. 115ա [Գծագիրք չորիս տարերաց] – Ութանկիւն, որ է օդ ... Պռամիդէսն (ձկնապատկեր), որ է հուր (հմմտ. N 114, 150բ):

դ. 115բ–7ա  Քարոզ ի բանն Եսաայեայ մարգարէին. Ես եմ որ ջնջեմ իբրև զամպ...  – Եւ դիտելի է, զի ըստ բազում իրաց, մեղքն յամպ համեմատի...

ե. 117աբ Քարոզ վասն խոստովանութեան, ի բանն Եսայեայ մարգարէին. Ասա դու նախ զանօրէնութիւնս քո ... – Եւ գիտելի է, զայս Աստուած ասէ, այլ վերաբերի ի քահանայն...

զ. 119աբ Քարոզ ի բանն Եսայեայ մարգարէին. Այգի եղև սիրեցելոյն յանկեան ի տեղոջ պարարտութեան... և եբեր փուշ – Եւ գիտելի է, զի բարի գործքն նմանի խաղողոյ...

Է. 119բ Եւ դարձեալ ի բանէն Եսայեայ մարգարէին. Վաղվաղակի հասեալ է, զի օր հատուցման դատաստանին ասէ...

§§զ–է յաջորդում են Մագիստրոսի թղթերի ցանկին:

Բ. [Թուղթք և Չափաբերականք Գրիգորի Մագիստրոսի]

– 118–9ա Ցանկ մատենականի իմաստասիրին Մագի[ս]տրոսի Գրիգորի – Ա. Գրիգորի Մագի[ս]տրոսի, որ էր դուքս ի Վասպուրական... գրեալ ոտաչափութեամբ զարարչագործութիւնն Աստուծոյ ... Ղ. Առ ոմանս սակս նռանց:

120ա–1ա Ի չորեք հարիւր և ընըսուն և Դ (1045) թուականութեանս Հայոց լինելոյ իմ` Գրիգորի Մագիստրոսի որդի Վասակայ աստուածապահ կիտոնի և դուկի և Պահլաւունոյ, եղեալ իմ աստուածապահ քաղաքին ի Կոստանդինուպօլիս – Ի ժամանակս բարեպաշտ և քրիստոսապսակեալ արքային Կոստանդեա Մօնօմախին ... Արդ, հռետորաց մանկունք, զյիշատակ իմ Գրիգորի աստուածապահի կիտոնի և դուկի Պահլաւունոյ, ընդ նմին գրեցէք և յաղօթս յիշեցէք և Տէր տացէ ձեզ զշնորհս ողորմութեան իւրոյ. ամէն:

ա. 121ա–40բ Ա. Տաղասացութոիւն Գրիգորի Մագիստրոսի ճշմարիտ և ուղղափառ վարդապետի –  Մեծ են գործքն աստուածային...

բ. 140բ–2բ Բ. Նորին Գրիգորի փիլիսոփայի Ներբողեան ի սուրբ խաչն քրիստոսընկեալ – Աւրհնեալ ես փայտ կենաց, բարեբանեալ, երկրպագեալ, / Զքէն մեզ գուշակեաց նախամարգարէն վերագոչեաց...

գ. 142բ–3բ Գ. Նորին Յաղագս խաչանշան գաւազանին, զոր ընծայեաց տեառն Պետրոսի Հայոց կաթողիկոսի, ասացեալ զխորհուրդ խաչին – Ընծայեմ քեզ տարեկան նորոյս հասեալ ձեզ բարութեան, / Պսակս քաղցրութեան, ամիս եկեալ պարառութեան ... (կից` 143բ–4ա, «Հագներդութիւնս այս...»):

դ. 144ա–52բ Դ. Պատասխանի թխտոյն կաթողիկոսին Ասորոց, ի ժամանակին յորժամ էր դուքս ի Վասպուրական և ի Տարօն, զկնի բառնալոյն զՄանինացիսն յաշխարհէն Յունաց, և ի Թոնտրկաց մնացեալսն, նոցա կործանեալ ազգն չոգան առ կաթողիկոսն Ասորոց ի քաղաքն Ամիթ, զի թերևս խաբէութեամբ հաւանեցուսցեն զնա: Զոր նորա գրեալ թուղթ ի Գրիգոր Մագիստրոսն յԱրշականին, և այս է պատասխանին – Զ[յ]աւէտ ծայրացելոյ բնականագոյն նախուստն մերոյ...

ե. 152բ–4բ Ե. Պատասխանի թխտոյն Թուլայլեցեաց մնացելոցն ի նորոց Մանինեցւոց Թանդրակեցեացն, որք եկեալ էին առ կաթողիկոսն Ասորոց, և կամէին խաբել զնա – Գողացեալքն ի գայլէն Սմբատայ...

զ. 154–5բ Զ. Բան իմաստասիրական, զոր ասացեալ է մեծի փիլիսոփային Գրիգորի Մագիստրոսի Պահլաւունոյ` յիւր անուն (ծայրակապ` «Գրիգոր Մագիստռոս») – Գամագտական գեղանամ, / Շոհացեալ քեզ յայդմ պատահեալ տառի ... (կրկ. 255ա–6ա):

է. 155բ–6բ Առ հոգևոր տէրն Պետրոս Հայոց կաթողիկոս, ի ժամանակին յորում ի կապանաց իւրոց վերըստին յաջորդեաց յԱթոռ իւր, խնդրեալ ի Գրիգորէ զգիր սրբոյն Եփրեմի Հաւատոցն, զոր ընթեռնոյր մինչ ի բանտին էր – Թէպէտ և ըստ գեղեցիկ խնդրոյ քում...

ը. 156աբ–8ա Ը. Առ որդին Աշոտ ի պատասխանի մինչ զհօրէն իւր գրէր բանս կեղերջականս – Ես բնաւորեալ եմ ի խրատուէ...

թ. 158ա–74բ Թ. Առ Աբրեհիմ ամիրայն Վասն հաւատոց Գրիգորոյ որդւոյ Վասակայ ասացեալ – Զըղձաւէտ զտենչումն և զանձկալի փափագումն ...

ժ. 174բ–5բ Ժ. Պատասխանի թխտոյ ումեմն կրօնաւորի, զոր գրեալ է յաղագս վախճանելոյ ումեմն յազգականաց իւրոց ... զկին մահուանն այսպէս գրեաց պատասխանի ­ Զտառ քո դամբանական և եղկական ուժգնակի վերծանեալ...

ժա. 175բ–6բ ԺԱ. Առ աշակերտս իւր Բարսեղ և Եղիսէ յաղագս խնդրոյ գրոցն Արիստոտէլի. ­ Թէպէտև զնախուստ զնուիրականն...

ժբ. 176բ–7բ ԺԲ. Յաղագս նռանց բան կատականս առ Եփրեմ եպիսկոպոս Բջնոյ – Ընկալայ զնռունս, ոչ ի կաթլացն կարծեցելոց արենէ Դիոնէսիոսեայ...

ժգ. 177բ–8ա ԺԳ. Առ կաղ վարդապետբն, զոր ի տօն Աստուածայայտնութեանն կոչեցեալ զնա – Որք կապակցութիւն առ մինեանս դաւանեալ...

ժդ. 178ա–80ա ԺԴ. Առ իշխանն Մամիկոնեան, զոր խնդրէր իմաստասիրել յաղագս ձկանց, և առաքէր նմա կարմրախայտ – Զտռփումն մշտախոհ զցանկ ըղձման քո ...

Ժե. 180բ–2ա ԺԵ. Առ նոյն Մամիկոնեան սակս ծառոյն, զոր խնդրէր ի պէտս սեղանւոյ – Կամիմք իմանալ զծայրագունդ ծառէ...

Ժզ. 182ա–3ա ԺԶ. Առ նոյն Մամրիկոնեան – Խոստացար երբեմն մեզ նպաստ առաքել...

Ժէ. 183ա–5ա ԺԷ. Առ նոյն Մամիկոնեան, զոր կոչեալ ի տօնի Նաւակատեաց եկեղեցւոյն ­ – Զբաղձումն անձկութեան տենչանաց...

Ժը. 185ա–90բ ԺԸ. Պատասխանի թխտոյն տեառն Յովաբննիսի Սիւնեաց արքեպիսկոպոսի յաղագս Վահրամայ հօրեղբոր իւրոյ կատարման մարտիրոսութեամբ – Զաստուածպետականին Յիսուսի և ամենայն ծայրութեանց...

Ժթ. 190բ–2բ ԺԹ. Պատասխանի կաթողիկոսի Գագկայ, ո ասէր, թէ խորհեն կորուսանել զքեզ – Եւ արդ, ծառայից փոքր ի շատէ արդարև զճշմարիտ սիրելւոյդ...

ի. 192բ–3բ Ի. Պատասխանի տեառն Պետրոսի Հայոց կաթողիկոսի սակս տրտնջոյ զորդոյն Աշոտի, մինչ կինն վաղճանեցաւ  – Եկն եհաս աւետաւորս ...

իա. 193բ–7ա ԻԱ. Առ տէր Պետրոս ի ժամանակի խուժան յառնելոյ ի քաղաքին ի վերայ նորա, բան մխիթարական և հարցումն Անանիայի գրոց Շիրիկանւոյն, զոր մեծ Քննոկոնն անուանեն – Զյ[աւէտ ծայրացելոյդ բոլոր լրութեան...

իբ. 197ա–201ա ԻԲ. Պատասխանի սրբազան եղբարցն սուրբ Սանահնին, որ գրեալ էին թուխթ աւրհնութեան ի Միջագետս և մեղադրականս սակս ոչ գրելոյ թուխթ առ նոսա – Զսրբազանից և զի մարմնի աբնմարնբոցն հանդիսակցելոցն...

իգ. 201ա–2ա ԻԳ. Պատասխանի առաջնորդի սուրբ ուխտին Մարմաշինոյ Լիաթենէսի (Սոսթենէսի) – Յաստուածապատիւ հօրդ հարանց և ամենայն սրբազանիցդ դասու...

իդ. 202ա–5ա ԻԴ. Պատասխանի Սարգսի վարդապետին, և ողբս ի վերայ Արամեան նահանգի – Զայսպիսի աղէտ տարակուսանաց...

իե. 205ա–9ա ԻԵ. Պատասխանի Պետրոսի Հայոց կաթողիկոսի ի ժամանակի, քանզի խնդրեաց յաշակերտացն իւրոց զոմանս զԲասիլն և զԵղիսէ – Զվսամականն մականունութեան սրբազանաբար ընկալեալ քո...

իզ. 209ա–13ա ԻԶ. Պատասխանի թխթոյն Աբրեհիմի ամիրայի, զոր խնդրեաց մի` վասն իմաստասիրութեան և մի` վասն հաւատոց ­– Հարկաւորեացայ ի բարձրագոյն խնդրոյս...

իէ. 213ա–6ա ԻԷ. Առ վարդապետն Սարգիս ի ժամանակի հալածանաց գրեաց ի մայրաքաղաքն Անի – Գիտեմք, զի սէր հոգոյն ստիպէ զքեզ յաղագս եկելոցն ի վերայ իմ...

իը. 216ա ԻԸ.Պատասխանի Սարգսի վարդապետին – Ընկալայ զգիրքս, սրբազանդ վարդապետ, որ ունէր զայս ինչ պատճէն բանից...

Իթ. 216ա–7ա ԻԹ. Առ Անանիայ, դարձեալ սակս ձմերայնւոյ սաստկութեանն – Զնախուստ բաղախոհութեան մերում...

լ. 217ա–8ա Լ. ՅԱնանիա գոլով յուղղոջ երկուցեալ ի նոսանուտ հողմոյ յաւուրս ձմերայնոյ – Կամին յայսմ տախտակի կարճառօտ և համառօտ հատանել քեզ...

լա. 218աբ ԼԱ. Առ Անանիա հայրն Տիրուայ – Որդի Պարմինիդայ համբակ գոլով...

լբ. 218բ–9ա ԼԲ. Առ երաժիշտն Դանիէլ – Զմտաւ ածի զՊորփիւռիփոնոս...

լգ. 219աբ ԼԳ. Առ Դանիէլ յաղագս քնոյ –Մի՜ ոք զմեզ աղարտել նախատանս կասկածել վարկցի...

լդ. 219բ–20ա ԼԴ. Առ ոմն իշխան, որ խոստացեալ էր կաթսայ  հեղգայր առաքել զնա – Կաթսայ յեռանդան տեսանէր...

լե. 220ա–1բ ԼԵ. Յաղագս նկարագրութեան սրբոյ եկեղեցւոյն սրահի գաւթի գրեաց զայսոսիկ և սակս Մանինեցւոյ – Բազմաց մոլորեալ ի սնոտի մտածութեան իւրեանց...

լզ. 221բ–2բ ԼԶ. Առ ոմն, որ խաբէութեամբ ջանայր և կեղծաւորէր – Բաւարդան ոմն, արևելեան հարաւային կալով պետութեանն Մարաց...

լէ. 222բ–4ա Լէ. Առ կարծեցեալ ոմն գիտնական, զոր և յոյժ տգէտ գտեալ և զգիրս արտաքին և զԱստուածաշունչ արտողի մեկնէր – Տրաքոնացիսն Բիւռոս Պենտացի...

լը. 224աբ ԼԸ. Նորին առ Վէստն Վահրամ որդին իւր (ծայրակապ` «Վահրամ») – Վարժողական ներտրամադրութիւն մակամտածական բաղադրութեամբ...

լթ. 224բ–5ա ԼԹ. Նորին առ հեղգս ոմանս յաշակերտացն, որք ուսանին զիմաստասիրութիւնս – Մրգուզ փանաք ծրդեալ, ծեքեալ անյոյժ ոգեալ յառեալ, / Իրազեկ խանտեալ մանձրեալ յարարչինեալ իսկոյն յահրեալ...

խ. 225ա–6ա Խ. Առ Գագիկ որդի Աբասայ Յաղագս գիտնական կրօնաւորին Գրիգորի Հնծացւոյ – Ես բնաւորեալ եմ զկինի իրաւ ներողութեանն...

խա. 226աբ ԽԱ. Առ Կիւրակոս յոյն դպիր – Յաղթող վայելչական ճեմեալ պատահեմ քեզ...

խբ. 226բ ԽԲ. Առ ոմն, որ իմաստասիրէր ոչ ուղղապէս – Ոմն անուն Պենտոկլէս...

խգ. 226բ–7բ ԽԳ. Առ ոմն սարկաւագ տեառն Պետրոսի, ի ժամանակի խազմի խուժանին ի վերայ յարուցեալ – Զգիր քո, շնորհազղարդ և քրիստոսազգեաց որդեակ, ընկալեալ...

խդ. 228ա–9ա ԽԴ. Յաղագս կրօնաւորի ումեմն, զոր Շապուհ անուանեն – Ահաւասիկ եկն եհաս Սաբուռ Վռամեանն...

խե. 229ա–30ա Առ Պռաւտես պատրիկն և աշխարհագիր սակս բարեխոսութեան վաճառականի ումեմնի ի Մելիտենոյ Եւտափօլ անուն – Զծայրագոյն յոքնետեսակ ճոխաբանութեան քո...

խզ. 230ա–1բ ԽԶ. Առ կաթողիկոսն յաղագս աշակերտին ապստամբելոյ – Զգիր տարակուսանաց, որ յանտրամախոհէ անտի եհաս...

խէ.  231բ–4ա ԽԷ. Առ հայր Անանիայ – Թէպէտև աստուածայինն Մովսէս զգուշանալ հրամայէ...

խը.234աբ ԽԸ. Առ հայր Սոսթանէս յաղագս ոսկի մատանւոյն – Աւադիկ առաքեմ աւետաբերական տառ...

խթ. 234բ–5ա ԽԹ. Առ խրախճանս մայրաքաղաքացի և վարդապետք  – Նաւ խռովեալ փութա ի նաւահանգիստ...

ծ. 235ա–6ա Ծ. Առ վարդապետն Սարգիս – Զմակարդակ բոլոր կենցաղականս...

ծա.  236աբ ԾԱ. Առ եպիսկոպոսն Կարուց պատասխանի վասն երթալոյ նորա ի սուրբ քաղաքն Աստուծոյ – Զաւէտ ըղձական տենչումն անձկութեան իմոյ...

ծբ. 236բ–7ա ԾԲ. Յաւուրսն ձմերանւոյ եղեալ ահագին որոտումն յամսեան Ահկի, որ էր քսաներորդ եր[ր]որդ, և զասոսիկ գրեաց ի Գրիգոր եպիսկոպոսն Մոկաց և Մանազկերտոյ, սակս ելոյ ևս անձրև սաստիկ – Կամիմք իմանալ զձիածինն պառաւեալ ... (կրկ. 240բ–1ա):

ծգ. 237ա–8ա ԾԳ. Ի Գրիգոր եպիսկոպոսն Մոկաց, վասն շինութեան դղեկի և կանգնելոյ մահարձան ­– Յաճախ զզօրութիւնն Աքիւղայ ոչ դանդաղի...

ծդ. 238աբ ԾԴ. Առ նոյն եպիսկոպոսն Մոկաց վասն ահագին ցրտոյ և սառնամանեաց – Օլոմպեան Ոպողինար հեծեալ յԱրտեմեանն...

ծե. 238բ–40ա ԾԵ. Պատասխանի թխթոյն Գագկայ որդոյն Աշոտայ, եկեալ վասն ոչինչ իրաց վայրապար զկնի կրօնաւորաց սակս պարտուց ինչ նոցա ի գաւառէն Տարօնայ – Զտրամախոհականն նախուստ իմոյ անբաղաբար մտածութեան...

ծզ. 240աբ ԾԶ. Առ արքեպիսկոպոսն վասն ձկանց սուղ ինչ իմաստասիրեալ – Երիս պատճառս զմեզ հարկէ սուղ քեզ իմաստասիրել...

ծէ. 241ա–2ա ԾԷ. [«Առ արքեպիսկոպոսն»] – Զաստուածապատիւ հոգևոր տեառնդ և զիմոյ լուսատուիդ Յովաննու...

Այստեղ և ստորև փակագծուած խորագրերն ըստ Կ. Կոստանեանցի 1910 թ. հրատարակութեան:

ծը. 242ա–4ա ԾԸ. [«Առ տէր Պետրոս կաթողիկոս»] – Զներմտածական տրամախոհութեան տիրապէս յաւէտ քո...

ծթ. 244ա–5ա ԾԹ. Առ աշակերտ իւր Եղիսէ, եպիսկոպոս Սեբաստիոյ – Լսեմ զքէն, մանուկ դու, եթէ զառնդ երբեմն ելով...

կ. 245ա–8ա Կ. Առ Կիրակոյս յոյն դպիր – Լուաք ի քէն ի մէջ բազմութեան ամբոխի...

կա. 248ա–50ա ԿԱ. Եւ վարդապետն Սարգիս` առաջնորդ ուխտին Սևանայ, քասնզի գրեալ էր Գագիկ առ վարդապետս այս, եթէ եկեսցես առ իս և ի միասին գրոց պարապեսցուք – Եկն եհաս առ մեզ յղեալն ի մերոյ նախուս[տ]ն ելոյ արքայէ...

կբ. 250աբ ԿԲ. Առ հայրն Սամուէլ` առաջնորդ վանիցն Խնատի – Իսկ երկեան աւուրս վերծանութեան ընթերցուածի...

կգ. 250բ–1բ ԿԳ. Առ կրօնաւորսն Խնատին յորժամ վաղճանեցաւ ծերն Սամուէլ ­– Ծանեա՜ զծայրագոյն ծերունւոյն փոխումն...

կդ. 251բ–2ա ԿԴ. Առ հայրն Սրբոյ Կարապետին ­– Ծանի՜ր, ծանրագոյնդ ծայրագոյն...

կե. 252ա–3ա ԿԵ. Առ նոյն հայր Սրբոյ Կարապետին – Ցերեկեանն տրամաբանութեան մերում, յորժամ սակս բաժանման Պիւթագորոսի...

կզ. 235աբ ԿԶ. Առ վարդապետն Գէորգ սակս խնդրոյ մեկնութեան մարգարէին Երմիայի – Միշտ տռփումն փափքման ըղձման իմոյ...

կէ. 254ա–6ա ԿԷ. [Խառն հատուածք]

1.     254ա Ահաւասիկ առաքէ տարբերական տառ... 2. 254ա Եւ արդ, թարգմանեցի զՊղատոնի Բ մատեանս... 3. 254ա–5ա Երևի Աստուած Մուսիսի օրենսգետ առնել զնա... 4. 255ա Կիտիւ, արտակիտիւ, քեզ աւատիկ ի կախ կոչեալ... 5. 255ա–6բ Գամագտական...

կը. 256աբ ԿԸ. Այլ ոմն Գրիգոր անուն ի գեղջէ Այլաբերից – Զներածական քո մտածութեան տրամայակայումն...

կթ. 256բ–7բ ԿԹ. Առ եպիսկոսպոսն Մոկաց և Մանազկերտի, պատասխանի թխտոյն մխիթարութեան – Քանզի բնաւորեալ է բնութիւն ընդհարուր լուսոյ...

հ. 257բ–9բ Հ. Առ հայրն Սրբոյ Կարապետին Սարգիս, և առ այլ եղբարսն – Զգիր բարերջանիկ և խաչակրօն հօրդ` առաջնորդի սրբոյ ուխտիդ...

հա.  259բ–60ա ՀԱ. Պատասխանի տեառն Պետրոսի կաթողիկոսին Հայոց մխիթարական թխտին – Զլուսափայլութեան քո ճառագայթարձակ ծագումն...

հբ. 260ա–1ա ՀԲ. Առ արքեպիսկոպոսն է – Մինչ կայի տրամախոհեալ յոյժ աշխոյժ խուզմամբ...

հգ. 261աբ ՀԳ. Առ արքեպիսկոպոսն է – Ասի բան սակս Կեստոնի...

հդ. 261բ–2ա ՀԴ. Առ եպիսկոպոսն Մոկաց և Մանազկերտոյ – Թէպետև բողոքէ մեզ հրաշալին Պղատոն...

հե. 262աբ ՀԵ. Առ արքեպիսկոպոսն է ­– Պաղէտին Աղիկտրացի, որ մերձ առ Եւնոմիոսն...

հզ. 262բ ՀԶ. Տէր Գրիգոր և առ արքեպիսկոսն Ստեփաննոս – Յորժամ զմտաւ ածեմ զդիւրածախ, սնոտի, երազական կենցաղոյս...

հէ. 263ա. ՀԷ. Առ արքեպիսկոպոսն – Ի ձի երաշխ արիւնագոյն հեծեալ...

հը. 263աբ ՀԸ. Առ հայրն Վարագայ – Աստուածայինն Մովսէս յիւրն աստուածեղէն մատենին...

հթ. 263բ–4ա ՀԹ. Նորին առ ոմն – Լուաք, թէ եկ պապն Պաղակ Վարդանասարն պիսակ, / Գիշերաբուն Բուլղարաց, սպիտակափառն դեստրաս...

ձ. 264աբ Ձ.Առ արքեպիսկոպոսն և առ տէր  Գրիգոր – Զանհամեմատ հարթութեան և զանարդակ թևակոխութեան...

ձա. 264բ–5բ ՁԱ. [«Առ արքեպիսկոպոսն և առ տէր Գրիգոր»] – Յեռանդեանն խոստացեալ քեզ բան, զոր ըղձայիր ի մէնջ...

ձբ. 265բ–6ա ՁԲ. Առ տէր Գրիգոր – Աւադիկ առաքեցի քեզ գոշ գեղեցիկ...

ձգ. 266աբ ՁԳ. Առ հայրն Կարապետին – Զտարակուսական մակագրութիւն վերտառական քոյոյդ խոհականութեան...

ձդ. 266բ ՁԴ. Առ Սարգիս կառամարտիկ տէլէտէ[ս] – Լուաք, եթէ պատահեաց քեզ խօթութիւն...

ձե. 267ա–8ա ՁԵ. Առ Հնձացին Գրիգոր տէլէտիս, սակս որոյ ել ի վանաց և չոգաւ ի լեառն Վարագայ – Աստուած բնակեցուցանէ զմիակրօնս ի տան...

ձզ. 268ա–9ա ՁԶ. Առ Հնծացին Գրիգոր տէլէտէսն – Ի խուժադուժ խուժանէ խազամախուռն ամբոխ խըռնելոց զմևք...

ձէ. 269աբ ՁԷ. Առ Գրիգոր Հնծացին տէլէտէսն – Զյաւէտն ի մեզ տռփումն բնաւորականի...

ձը. 269բ–70բ Առ ոմն կրօնաւոր – Զքրիստոսազգեաց և զխաչակրօն սրբազան անձնացելոյդ անձին...

ձթ. 269բ–71ա ՁԹ. Առ Հնծացին Գրիգոր – Զհազարդ սակս բազմաթերթութեան և յոքնաբեղուն...

ղ. 271ա Ղ. Չորս են ենթակայի տրամախոհութեան յեղանակս մակացութեան... Չորս են զրպարտութեան մտածումն ... սակս հրեշտակին ի քէն զրպարտեալ:

Սոյն օրինակը Կ. Կոստանեանցի 1910 թ. հրատարակութեան մեջ օգտագործուած Ա ձեռագիրն է (Կար. N 87, Էջմ. N 92): Օրինակս չունի տպագիր ՁԵ (էջ 236–237) և ՁԸ (էջ 240–244), իսկ տպագիրը օրինակիս` Ա (121ա–40բ), Բ (140բ–2բ), ԿԷ (254ա–6ա), Ղ (271ա): Թղթերի դասաւորութեան համեմատական տախտակում (անդ, էջ 251–253) կան բազմաթիւ վրիպումներ:

Գ. [Քարոզք]

ա. 272ա–3ա Քարոզ վասն արտասուաց, ի բանն Եսայեայ մարգարէին. Լալով ելաց յԵրուսաղէմ և աղաղակեաց ... և ողորմեցաւ նոցա – Եւ գիտելի է, թէ վասն է՞ր ամենայն բարեգործութիւնք առանց արտասուաց ոչ օգտեցուցանեն...

բ. 273ա–4ա Քարոզ վասն արտասուաց, ի բանն ... Երանի որ լան այժմ, զի ծիծաղեսցին – Եւ գիտելի է վասն արտասուաց, թէ վասն է՞ր է...

գ. 274աբ Քարոզ վասն բարկութեան, ի բանն Եսայեայ մարգարէին. Զի ոչ դարձաւ բարկութիւն իմ ... – Եւ գիտելի է վասն բարկութեանն Աստուծոյ ... հպարտանայ և կործանի որպէս սատանայ:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 114բ Արդ, գրեցաւ գիրքս մեծի Աստուածաբանին Գրիգորի ի թուականիս Հայոց ՌՃԽԵ (1696) ամի, ի մայրաքաղաքս Կոստանդնուպօլիս, ի վայելումն նորին պատրիարգի տեառն Եփրեմի քաղցրանուագ վարդապետի, զոր Տէրն համայնից և Աստուածն բոլորից զինքն ընդ երկայն աւուրս արասցէ, մինչև ի խորին ծերութիւնն. ամէն:

271բ Յիշատակարանս վասն սրբոյն Գրիգորի Աստուածաբանին Առ որս գրքին, այլ և Գրիգորի Մաքիստրոսի գրքին – Փա՜ռք... Արդ, ի թուականութեան մերում Հայկազեան սեռի ՌՃԽԵ (1696) ամին, ես` թարմատար և պիտակ, Կոստանդնուպօլսոյ պատրիարգ Եփրեմ երաժիշտ վարդապետս, որ եմ աշակերտ մեծի սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի տեառն Յակովբայ Ամենայն Հայոց սրբազան կաթողիկոսին` վերափոխեցելոյն առ Քրիստոս Աստուածն մեր ի յոյսն ամենից, զոր և ի հալալ արդեանցս գրել ետու զայս սրբոյն Գրիգորի Աստուածաբանին Առ որս գիրքն, նոյնպէս և ի հալալ արդեանցս իմոց ստացայ զայս Գրիգորի Մագիստրոսի գիրքս, և ետու կապել զերկոսեանն ի միում տփի և կապարանի, առ ի վայելումն իմումս անձին և յիշատակ իմոյ հոգւոյս: Յաղագս որոյ բազում թախանձանօք և աղերսանօք հայցեմ և խնդրեմ հարցդ սրբազանից և եղբարցդ մաքրագունից, զի յորու ժամու և ժամանակի, որք պատահիք յայսմ սրբոյն Գրիգորի Աստուածաբանին Առ որս գրքիս, այլ և Գրիգորի Մագիստրոսի գրքիս, տեսութեամբ, գաղափարութեամբ և կամ ընթեռնլով, յիշեսջիք միով Հայր մեղայիւ ի վերոյ գրեցեալ` զիս զանարժանս և փտեալ ծերունիս Կոստանդնուպօլսոյ պատրիարգ Եփրեմ քաղցրանուագ վարդապետս` հանդերձ ծնօղիւքս իմովք, և աշակերտեալ մանկամբքս: Վասն որոյ և որ առատն է ի տուրս բարեաց, Քրիստոս Աստուածն մեր ձեզ` յիշողացդ և զիս` յիշեցելոցդ ողորմեսղի ի միւսանգամ սուրբ գալստեանն իւրոյ, և արժանաւորս արասցէ զիւր ամէնօրհնեալ և երանաւէտ քաղցր բարբառոյն, որ ասէ ընդ աջակողմեան դասուն, եթէ` Եկա՜յք, օրհնեալք Հօր իմոյ ... ամէն: Հայր մեր որ:

Կնիք` 5ա (եղծուած, հաւանաբար` «Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է»):

 

99

­ԳՐԻԳՈՐ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ

ԱՌ ՈՐՍ ՃԱՌՔ

Լէվ

ՌԿԶ — 1617

ԳՐԻՉ` Զատիկ Պօղտանի որդի: ՍՏԱՑՈՂ`  Գրիգոր կր.:

ԹԵՐԹ՝ 210. չգրուած` 1ա–5բ, 207ա–10բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×4+Ա–ԺԷ×12 (ԺԷ 10)+1×4։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով, «T.S.», «V. H. B.» լուսադրոշմներով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19,5×15,4։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 94ա)։ ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ պարզ ճնշագծերով շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ կապոյտ  կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից գրադաշտը գուանփոխուած: Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, թիկունքն ու դռնակը վնասուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա.  6ա–210բ [Գրիգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ Առ որս ճառք]

Տե՛ս  ձեռ. N 61, 3ա–205բ. Ցանկ/չիք: § ա/6ա–13ա: բ/13ա–20ա: գ/20ա–35ա: դ/35ա–49ա: ե/49ա–64ա: զ/64ա–84ա: է/84բ–110ա: ը/110ա–21ա (կից «Յանդգնութիւն հերետիկոսաց»–ն այստեղ անխորագիր, համառօտ և լուսանցքում` 119բ: Չիք` Յիշատակարան Ներսիսի Կլայեցւոյ): թ/121ա–9բ: ժ/129բ–34ա: ժա/134ա–43ա: ժբ/143ա–64բ: ժգ/165ա–81ա: ժդ/181ա–90ա: ժե/190ա–201բ: Ճառերը համարակալուած չեն:

Բ. 202բ–6ա [Լուծմունք գրեացն Փիլոնի]

ա.  202բ–3ա [Նահապետաց] – Իսկ միւս ևս այլ առաքինութեանն սակս կենաց և վարուց տեսականին...

բ. 203աբ Հեսայեանց ­– Եւ այլ ինչ արարեալ սորայ բանա գովեստի ի վերայ նորայ աշակերտաց...

գ. 203բ–4բ Նախախնամեանցն – Մեծ իմաստասէրն Փիլոն յԻսրայելի գոլով...

դ. 204բ–5ա Ծննդոց գիր – Լինելութեան ասէ բոլոր գոյիցս եղանութիւն Աստուծոյ...

ե. 205ա–6ա Երևեցան ­ – Իսկ յետ այսորիկ միւս ևս այլ մի՜ ատեան զձայն ի դէպ է իմանալ...

Գ. ա. 206ա [Քանի՞ անգամ խօսեցաւ Աստուած]– Խօսեցաւ Աստուած ընդ Ադամայ Է...

բ. 206աբ Թէ որպէս գրեցան Թուղթք Պօղոսի... – Հռոմայեցին` ի Կորնթոսէ ... Այս է կարգ Թղթոցն Պօղոսի: Եւ Քրիստոսի ... փառք ... ամէն:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

 160բ Ո՜վ ընթերցող այր, յորժամ գաղափառիս, զմեղաւոր և անպիտան ծառայ Աստուծոյ` զԶատիկ Պօղտանի որդի յիշեա ի Քրիստոս Յիսուս, և Աստուած զձեզ յիշէ:

201բ 1617:

202ա Ես մեղաւոր, անարժան և անպիտան ծառայ Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի, լոկ անուն Զատիկ Պօհտանի որդի, զգիրքս զայս ի վայելումն տէր Գրիգոր կրօնաւորի, զոր Տէր Աստուած Յիսուս Քրիստոս փրկիչ մեր բարով վայելել տացէ նմայ ի երկայն աւուրք. ամէն: Ընդ նմին աղաչեմ զձեզ, խիստ փափագանօք անմոռացելի յիշմամբ յիշեցէք զեղկելի և յոյժ մեղաւոր զԶատկին ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, և որք զիս` զմեղաւոր[ս] յիշեն, յիշեսցէ զնոսայ արարիչ Աստուծ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս յիւր արքայութեանն. ամէն: Հայր մեր որ յերկինս: Որ միայնս եմ անուամբ, բայց գործովս ոչ, դարձեալ աղերսեմ ևս, զի անմեղադիր լերուքն գծիս, զի ձեզ այլ բաւ է մեծ և առաւել իմաստութեանն, զի ոչ խիստ հմուտ չէի գրագիտութեան, բայց որպէս կար իմ տարեալ եղև, այնպէս կարացի առնել: Եւ ես պաղատեմ հառաչամբ սրտիվ, եթէ գտնուք ի մէջ գծիս խոշոր կամ սխալանացս, կամ զպակաս, դուք ձեր վեհ իմաստութեամբդ զթերին լցուցէք: Եւ նօտարեցաւ ի թվականիս Հայոց ՌԿԶ (1617), մէջ քաղաքի Լէվի:

206բ Զմեղաւոր և անարժան, զանպիտան ծառայ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի` զԶատիկ գծող յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, և Աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութեանն… Գրեցաւ թվին ՌԿԶ (1617), Հոկտեմբեր Թ:

 

100

­ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ ԱՌ ՈՐՍ ԳՐՈՑՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԻ

 

ՌԿԸ — 1619

ԳՐԻՉ` Սիմէոն դպիր Զամոսցացի: ՍՏԱՑՈՂ` Յովհաննէս քհյ Քարմատանենց:

ԹԵՐԹ՝ 131։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԶ×12 (Ա–ԺԴ չիք, ԺԵ 7, ԻԶ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով և լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,2×15։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ե­րկ­սիւն ։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 110ա)։ ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի (Ա փեղկի կենտրոնում դրոշմատիպ` Տիրամայրը մանկան հետ),  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ թուղթ։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. մի քանի տեղ ցեցակեր: ԻԱ պրակը` ԻԵ–ից յետոյ: Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած. և փեղկն ու թիկունքը վնասուած, փականներն ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–67բ, 116ա–27բ, 68ա–115բ, 128ա–31բ Պատճառք համառօտ լուծման Առ որս բանիւ են պաճուճեալք Գրիգորի Աստուածաբանի: Առ Եւնոմիանոսն

Տե՛ս  ձեռ. N 59, 73բ–105ա. §ա/1ա–13ա: բ/13բ–25ա: գ/25բ–53ա: դ/25բ–53ա: ե/56բ–67բ, 116ա–27բ, 68ա (խառնուած): զ/68ա–77բ: է/77բ–84բ: ը/84բ–8բ: թ/88բ–92ա: ժ/92ա–3բ: ժա/93բ–6ա: ժբ/96ա–105ա: ժգ/105ա–8բ: ժդ/108ա–13ա: ժե/113ա–5բ, 128ա–31բ (խառնուած): Այստեղ բոլոր գլուխներն ունեն «Պատճառ»–ներ:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

131բ Արդ, գրեցաւ գիրս, որ կոչի Լուծմունք սրբոյն Գրիգորի Աստուածաբանի Առ որս ասացեալ գրոյս, լաւ և ընտիր օրինակէ, ի վայելումն բանասիրի տէր Յովհաննէս ասացեալ քահանայի, որ մականուամբ կոչի Քարմատանենց, որ բազում ըղձիւ ետ գրել, զոր Տէր Աստուած բարով վայելել տացէ. ամէն: Թվին ՌԿԸ (1619). Յիշեցէք զՍիմէոն դպիր Զամոսցացի:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2ա Ես Սրբոյն Էջմիածնի միաբան և տեղապահ Մկրտիչ վարդապետս Շօռօթեցի, Առ որս գիրքս, զոր շնորհակալ էր յԱդամ վարդապետէն, ետու յիշատակ հոգեծին որդեկին իմոյ Դաիէիլ վարդապետին` ի վայելս անձին իւրոյ, ի ՌՄԻԸ (1779) թւին, Յունվարի մուտն:

Կնքադրոշմ` 1ա, 2ա Մկրտիչ վարդապետ, 1210 (1761), 104բ (տարբեր և անընթեռնելի):

 

101

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

Բիւզանդիա, Եւդոկիա

ՌՃՁԹ — 1740

ԳՐԻՉ` Աբրահամ դպիր (1գ–216ա), Յակոբ դպիր (273ա–99ա), անանունք` Ա (217–72), Բ (300–402), Գ (403–37), Դ (438–65): ԾԱՂԿՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ` Բարսեղ և Յակոբ եղբարք: ՍՏԱՑՈՂ` Յովհաննես արքեպս. (վրդ.) Գողթնեցի:

ԹԵՐԹ՝ 465+1 (կրկ. 1). չգրուած` 1աբ, 4բ, 216բ, 299բ–300, 438աբ, 465աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԷ×12 (Ա 11)+7×12 (Բ 2, Է 7)+Ա–Գ×12 (Ա 11, Գ 4)+Ա–Թ×12 (Ա 11, Թ 8)+Ա–Գ ×12 (Ա 11)+3×12 (Բ 10, Գ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,8×15,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (ե­րկ­սիւն` 273ա–99ա)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 34ա, տարբեր ըստ գրիչների)։ ՏՈՂ՝ 22 (1գ–272, 301–402), 25 (273–99), 24 (403–37), 19 (439–64): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ թուղթ, լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 273ա, 301ա: Ճակատազարդ՝ 1գ։ Լուսանցազարդ՝ 301ա–11բ (ըստ բովանդակութեան` ծաղիկ, թագ, դիմանկար, կառք, առիւծ, հրեշտակ, գիրք, եզ, արծիւ, սուր, տաճար, բանալի, արիւն): Զարդագիր՝ թռ­չ­նա­գիր, հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ, դեղին, կանաչ:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. Թանաքից մի շարք թերթեր գունափոուած, յատկապէս` 305–10, 460–4:

ԾՆԹ. Ձեռագիրը բաղկացած է միաժամանակ գրուած 6 տարբեր մասերից, որոնք միակցել, ծաղկել և կազմել են Բարսեղ և Յակոբ եղբայրները Եւդոկիայում:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1գ–210 [Մատենագրութիւնք Յովհաննու Դամասկացւոյ]

Տե´ս ձեռ. N 63, 6ա–229բ. «Պատասխանի թղթոյն Կոզմայի» / 1գ–3ա (անխորագիր, սկ. «Զանեղութիւն մտաց…»): § Ա /5ա–48բ (ցանկը` 3ա–4ա): Բ/52ա–210ա (ծբ–ղէ նշանակուած` ծգ–ղը: Ցանկը` 49ա–50բ): Գ/չիք:

Բ. ա. 210բ–1բ Պատմութիւն քարեղէն պատկերացն, որ ի վերուստ պարգևեցաւ և տուաւ յԱստուծոյ – Յետ ժամանակի անցանելոց զկնի գալստեանն Տեառն … և անուանեալ Հերակլիայ քաղաք, որ կոչի ցայսօր ժամանակի, որ է Էրէկլի:

Բ. 211բ–4ա Յաղագս եօթանասուն և երկու թարգմանչացն, որ ի Փառան կղզին – Աղէքսանդր թագաւոր Մակեդոնացի, որդի Փիլիպպոսի … և հանգեաւ խաղաղութեամբ ի տաճարի անդ, յորում:

Գ. 214ա–5ա Յաղագս ազգահամարութեան սրբոյ Աւետարանի Ղուկասու, կարճառօտ բանիւ ոգեալ –Իսկ Ղուկաս աւետարանիչն գրէ, որ Մատաթայն … անհայր յերկրի. Յորում փա՛ռք յաւիտեանս. ամէն:

Գ. 217ա–32ա Վիճաբանութիւնք աստուածաբանութեան: Շարադրեցեալք ի Աստուածատուր եպիսկոպոսէ Լեհացւոյ: Յաղագս սուրբ եկեղեցայ առհասարակ: Առաջին վիճաբանութիւն: Թէ զի՞նչ է խորհուրդ սուրբ եկեղեցոյ և թէ ո՞յց մասանց բաղկանայ: Առաջին խնդիր – Աստ նախ գիտելի է. Հաւատով հուսամք գոլ սուրբ խորհուրդ եկեղեցւոյ… Եւ այս բաւ է յաղագս խորհրդոցն առհասարակ: Ի փառս Յիսուսի… ամէն: Վերջ առաջին հատորին (հմմտ. N 494, 4ա–20ա):

Դ.  232բ–71ա Ծանօթութիւնք Բարոյականի աստուածաբանութեանց: Շարադրեալ ի Աստուածատուր եպիսկոպոսէ Լեհացւոյ: Վասն կրթութեան և ճանաչողութեան, զկիրառութիւնս եկեղեցականաց բան – Խորհուրդն է հոմանուն. Ասի զբազմաց տեսակաւ… բարի օրինակեաւ ածել զնա ի առաքինութիւն:

Տե´ս ձեռ. N 494, 127ա–71բ. §ա/232բ–4բ: բ/235ա–51բ: գ/251բ–3ա: դ/253ա–60ա: ե/260բ–1ա: զ/261ա-6ա: է/266ա-71ա: Յաւելեալ ունի.

– 271բ–2ա Ցանկ գրգկանս, որ պարունակի ի յինքեան երկուս հատորս: Առաջին հատորին սկսանի զգլուխս Ե … և երկրոր հատորին զգլուխս ԺԴ –ս…– Ա. Նախ, թէ զի՞նչ է խորհուրդ … Ե. Խրատք յաղագս խոստովանութեան: Վերջ ցանգիս:

Ե. 273ա–49ա Թուղթ[ք] երանելոյն Իգնատիոսի եպիսկոպոսի Անտիոքայ, գրեալք ըստ իւրաքանչիւր քաղաքաց, յորժամ ելաներ վկայել ի Հռոմ, ի թագաւորութեան Տրաիանոսի

ա. 273ա–5ա [Թուղթ առաջին ի Զմիւռնիա քաղաք] – Իգնաստիոս, որ է աստուածզգեաց, եկեղեցւոյդ Աստուծոյ Հօր և սիրելիք նորայ…

բ. 275ա–6բ Նորին Թուղթ երկրորդ առ Պօղիկարպոս եպիսկոպոսն Զմիւռնիայ քաղաքին – Ի[գնատիոս, որ է]աստուածզգեաց, Պօղիկարպոս եպիսկոպոսի…

գ. 276բ–81ա Նորին թուղթ երրորդ յԵփեսոս  – Իգնատիոս, որ է աստուածզգեաց, եկեղեցւոյդ օրհնելոյ…

դ. 281ա–2բ Նորին Թուղթ չորրորդ ի Մաղնիաս քաղաք – Իգնատիոս, որ է աստուածզգեաց, եկեղեցւոյդ օրհնեալ ի շնորհացն Աստուծոյ…

ե. 282բ–4ա Նորին Թուղթ հինգերորդ ի Տրալինոս քաղաք – Իգնատիոս, որ է աստուածզգեաց, եկեղեցւոյ սիրեցեալ…

զ. 284ա–6ա Նորին թուղթ վեցերորդ ի Ֆիլիատէլֆիայի քաղաք – Իգնատիոս, որ է աստուածզգեաց, եկեղեցւոյդ աստուծոյ` Հօր Յիսուսի…

է. 286բ–8ա Նորին Թուղթ եօթներրորդ առ Հռոմ քաղաք – Իգնատիոս, որ է աստուածզգեաց, եկեղեցւոյդ հանգուցելոյ…

ը. 288բ–90ա Նորին Թուղթ ութերրորդ յԱնտիոք Ասորւոց – Իգնատիոս, որ է աստուածզգեաց, եկեղեցւոյդ ընտրելոյ…

թ. 290բ–1բ Թուղթ իններրորդ. Մարիայ կնոջ միոյ ի Կասպալոն քաղաքէ առ Իգնատիոս երանելի գրեալ – Մարիա, պանդուխտ Յիսուսի Քրիստոսի…

ժ. 291բ–2ա Թուղթ տասներորդ. Պատասխանի թղթին Մարիա` երանելոյն Իգնատիոսի գրեալ – Իգնատիոս, որ է աստուածզգեաց, գթալոյ ի շնորհացն Աստուծոյ…

ժա. 2*2բ–4ա Թուղթ մետասաներրորդ ի Տարսոն քաղաքի – Իգնատիոս, որ է աստուածզգեաց, եկեղեցւոյդ սեպհականի…

ժբ. 294ա–5բ Թուղթ երկոտասաներրորդ առ Ուրիոն սարկաւագ – Իգնատիոս, որ է աստուածզգեաց, որ է աստուածապատիւ…

ժգ. 296ա–9ա Նորին Թուղթ երքտասաներրորդ ի Փիլիպպոս քաղաք – Իգնատիոս, աստուածզգեաց, եկեղեցւոյդ Աստուծոյ, որ գթացաւ … և զօրացարուք ի շնորհացն Աստուծոյ … ամէն: Կատարեցաւ երեքտասան թուղթքս սուրբ եպիսկոպսին և առաքելոյն Իգնատեա, գրեալք յանցսիւր ի քաղաքս, կանովնըս զգուշաւորս մանկանց եկեղեցւոյ, ի ժամանակին յորժամ ելանէր վկայել նա ի Հռովմ:

Զ. 301ա–402բ Վկայութիւնք արդիւնականք և հարկևորք յաղագս առ պատրաստ գոլոյ ի ձեռս բանասիրաց` ի պէտս իմաստութեան և առ կարիս քարոզութեան և ի պէտս հակաճառութեան, և ի պատասխանս հարցուածոց: Ծաղկաքաղ արարեալ յԱստուածաշունչ տառից` ի Հնոց և ի Նորոց Կտակարանանց, և ի վարդապետաց եկեղեցւոյ, երկասիրութեամբ ուրումն Յովհաննսի վարդապետի Իզմիւռնացւոյ

1. 301ա–11ա [Վկայութիւնք յԱստուածաշունչ գրոց]: Ի գրոց Տօբիթայ` Ռափայիլի հրեշտակի – Բարի է առնել զողորմութիւնս…

2. ա. 311ա Վկայութիւնք յԱռաքելական առաջին կանոնաց – Կարգեցին առաքեալքն և եդին հաստատութեամբ, եթե եղիցի տօն… բ. 311աբ Վկայութիւնք ի կանոնաց սրբոյ առաքելոյն Թաթէոսի – Զհաց պատարագին…

3. ա.  311բ–4բ Վկայութիւնք ի գրոց սրբոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ յառաջին թարգմանութենէ սրբոյն Ստեփաննոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի… ՅԵկեղեցական քահանայապետութենէ – Ծածկեալն հաց … բ. 314բ–5ա ՅԱստուածայնոցն անուանց – Որ գերագոյն ի աստուածածնողութենէ … գ. 315ա Ի Խորհրդական աստուածաբանութենէ – Ոչ է նորա բաւին… դ. 315ա Ի Թխտոյն որ առ Գայիոս – Ոչ մարդ էր…

4. ա.  315բ–6ա Վկայութիւնք յԱգաթանգեղոս գրոց: Ի բանից… Գրիգորի Լուսաւորչին – Հոգիդ Սուրբ որ ի քէն բղխէ… բ. 316ա–20բ Ի Մեկնութենէ հրեշտակին, զոր արար Տեսլեան… Գրիգորի … Լուսաւորչին – Որոյ սեան խարիսխն…

5. ա. 320բ–3բ Վկայութիւնք Յաճախապատում գրոց …  – Որք կարողք և մանկագոյնք են… բ. 322բ  Վկայութիւնք ի Կանոնաց իւրոց – Եթէ ոք քահանայիցն…

6. 322բ Վկայութիւնք ի Զգոն գրոց … Յակոբայ Մծբնայ հարապետին – Գեղեցիկ և ցանկալի է…

7. 322բ–3բ Սրբոյն Եփրեմի Խորին Ասորւոյ – Ո՛վ մեղաւոր, եթէ ի տուր և առ շնչոյդ…

8. 323բ Գրիգորի Սքանչելագործի – Այսպէս իմասցի միութիւն…

9. 323բ Որոգինէի վարդապետի – Զոչ գիտելն Քրիստոսի…

10. 323բ–4ա Կիւրղի Երուսաղէմի հարապետին ի գրոցն … Կոչումն ընծայութեան – Թէ ոք ոչ ընկալցի…

11. ա.  324ա–5ա Բարսղի Կեսարու հարապետին ի Հարցողաց գրոց – Համօրէն երիս զայսոսիկ… բ. 325ա Նորին … ի Պահոց ճառէն – Ոչ մանկագոյն … գ. 325ա–6բ Նորին Բարսղի – Ահա բանին երկինք … դ. 326բ Նորին ի Կանոնաց իւրոց – Որ յառաջ քան զյայտնութիւն…

12. ա. 326բ Գրիգորի Նիւսացւոյ ի Զատկի ճառէն – Ի Հօրէ բղխեալ Հոգին … բ. 326բ Նորին … ի Թաղման ճառին – Շնորհեա ինձ զսուրբ մեռեալն…

13. ա. 326բ–30բ ՅԱռ որս գրոց … Գրիգորի Աստուածաբանի – Լսես ծնունդ… բ. Նորին ի Կանոնաց իւրոց – Իսկ զայլոց չար համբաւ…

14. ա. 330բ–1բ Վկայութիւնք ի Մեկնութենէ Հովհաննու Աւետարանին ... Յովհաննու Ոսկեբերանին – Յորժամ հաղորդիմք ի մարմնոյ նորա... բ. 331բ Նորին ի Մեկնութիւն Մատթէի – Զանգիտութիւն մեր ... գ. 331բ Նորին ի Պենտէկոստէին աղօթից –  Որ եսդ, Տէր ... դ. 321բ Նորին ի Ներբողեան սրբոյն Լուսաւորչին մերոյ – Բարձրացաւ ի խաչին ... ե. 331բ–2ա Նորին ... – Մի՜ երկիւղալից լինիր...

15. 332ա–4բ Վարք և պատմութիւն սրբոյն Գրիգորի Սքանչելագործի Նէոյ Կեսարիոյ եպիսկոպոսի, զոր արարեալ է սուրբն Գրիգորի Կեսարացին` եղբայր սրբոյն Բարսղի եօթնալուսի... – Սքանչելագորն Գրիգորիոս...

16. 324բ Եփիփանու Կիպրացւոյ ի Մեկնութենէ Սաղմոսին –Որք դարձան ի ՏԷր...

17. ա. 334բ–6ա Կիւրղի ... Աղէքսանդրի ... ի Գանձուց գրոց... ԶՀայրդ անուն ... բ. 336ա–7ա Նորին ... ի Պարապմանց գրոց ... – Թարգմանի Էմմանուէլն ... գ. 337բ–9ա Հարցումն Տիբերեայ քահանայի – Եթէ բոլորիցս Աստուած...

18. 339ա–41ա Սրբոյն Աթանասի Աղէքսանդրացւոյ – Խոստովանիմ զՔրիստոս Աստուած...

19.341աբ Ի Կանոնաց Մեծին Ներսիսի ... – Զգուշացին առաւել սարկաւագունք...

20. ա. 341բ Ի Կանոնաց ... Իսահակայ ... հայրապիտին – Սարկաւագ ի մկրտութիւն մի՜ իշխեսցեն... բ. 341բ–3բ Նորին Իսահակայ ... գերաւանդութեան յաղագս սպասաւորաց սրբոյ եկեղեցւոյ և պտղոց ժողովրդեանց ընծայելոց ի տուն Աստուծոյ – Քանզի սուրբ Լուսաւորիչն ... գ. 343բ ­– 4ա Ի Տեսլենէ Նորին – Տեսի, և ահա կայր...

21. ա. 344աբ Երանելոյն Դաւթի Անյաղթ փիլիսոփայի ի Ներբողենէ Խաչին – Եթէ թուի ոչ փոքր ինչ .. բ. 344բ–5բ Նորին ի Սահմանաց գրոց – Պարտ է գրեթէ յամենայն իրողութիւնս...

22. ա. 345բ–8ա Վկայութիւնք ի բանից ... Գրիգորի Նարեկացւոյն – Հոգիս Սուրբ ճշմարտութեամբ բղխեալ ... բ. Վասն սրբալոյս իւղոյն միւռոնի – Որպէս յիջումն լուսաբանի...

23. ա. 348բ–9բ Ի Յիսուս Որդի գրոց ... Ներսիսի Կլայեցւոց ­– Ի հասրցանելն ցքեզ... բ. 349բ–53բ Նորին յԸնթ[հ]անրական գրոց – Մեծ է աղքատանալն...

24. 353բ–4բ Ի Մեկնութենէ Կաթողիկէից... Սարգսի Շնորհալից վարդապետի – Թէև յարքայութիւնն մտանիցեմ...

25. 354բ–9ա Ի Մեկնութենէ Սաղմոսին ... Ներսիսի Լա[մ]բրօնացւոյ – ՏԷ՜ր, յերկինս է ողորմութիւն քո...

26. 359ա-81բ Հարցմանց գրոց... Գրիգորի Տաթևացւոյ ... – Կրկին է չար... բ. 381բ–2ա Նորին ի Պարապմանց Լուծմունք – Իւր բառս այս .. գ. 382աբ Նորին ի Քարոզգրքէն  – Թէ վասն է՞ր սրբոց մահն...

27. 382բ–3ա ՅԱդամգրոց ...Առաքելի Սիւնեցւոյ ... Յետ քննութեան դատաստանին...

28. 383ա Վարդապետաց սրբոց – Անգիտութիւն է մայր ամենայն չարեաց...

29. 383ա–4բ Յոգեշահ բանից ... Եւագրեայ ... – Տեսի ես զայնր հպարտութեան...

30. 384բ–5ա [Ի Բանից իմաստասիրաց]. Արիստոտէլի ... – Է ոմն որ շարժէ զերկնային մարմին ... (ապա` Վերգիլոսի, Սիբիլայ, Պղատոնի, Սոկրատայ):

– 385ա Յայլուստ գտեալք պատմութիւնք

31. 385ա–6ա [Վասն պատկերին որ ի Բիւրիտոն] ­– Պատմեաց մեզ սուրբն Աթանաս...

32. 386ա–9ա Յաղագս ... իւղոյն, զոր գտեալ ... յԱրևելս յԱղունի գիրս  և թարգմանեցին ի հայ գիր – Արդ, պատմեսցուք յաղագս սուրբ իւղոյն...

33. 389ա–90ա Յաղագս իւղոյն ... զոր օծանէին զթագաւորսն – Արդ, իւղոյն որակութիւն զանազան է...

34. 390աբ Պատմութիւն վասն համասփիւռ ծաղկին – Խնդրես զնա յորժամ Ցուլն լինի տանուտէր...

35. 390բ–3ա Պատմութիւն ... Մարիամու Մագդաղինացւոյն – Եւ յետ համբառնալոյն Տեառն...

36. 393բ–4ա Վասն ... Աստուածածնին. Թէ յո՞ր ազգէ էր – Մարիամ էր յազգէ Ղևեայ...

37. 394ա Վասն Յորդանանու գետոյ – Այլև Յորդանան անուն բաղադրեալ է...

38. 394 Սուրբ Հօրն Պիմինի Մեկնութիւն ... Եզեկիէլի ԺԴ գլխոյն – Եւ եթէ իցեն արքն այնոքիկ...

39. 394ա–5ա Վանականայ վարդապիտի ... Վասն Ամպակումայ – Ամպակում մարգարէն ի ժամանակս գերութեանն...

40. 395բ–6բ Վասն հաւալու[ս]ն հաւոն, զոր յիշէ Դաւիթ – Ասի ի պատմութեասնց յաղագս Տեառն մերոյ...

41. 396բ–7բ Յայլուստ ... Վասն սուրբ իւղոյն, որով օծաւ Քրիստոս ... – Այսպէս իմացաք ի հոգելից վարդապիտէ մերոյ...

42. 398 Յաղագս Երից մանկանցն ... – Յայնժամ արք հինգ զօրաւորք...

43. 398բ Վասն փիւնիկ հաւուն ... – Է թռչուն ինչ ի Հնդիկս...

44. 398բ Վասն վիշապին, որ զօրինակ բերէ սատանայի – Դարձեալ ասի ի պատմութեանց, թէ վիշապ մի կայ...

45. 399ա–401ա Վասն Եղիայի ... – Յորժամ եկն Եղիայ...

46. 401ա Յաղագս Նինուէացւոցն – Յորժամ Նինուէացիք իւրեանց քաղաքին...

47. 401ա Սրբոյն Եփրեմի Յաղագս Նինուէացւոցն – Քաղդէ առ սովի զծնունդս նուիրէ...

48. 401բ–2ա Վասն աշտարակին շինութեան ... – Եւ գիտելի է ըստ աստուածային գրոց...

49. 402աբ Յաղագս շնորհաց սրբոյ պատարագին – Որպէս ասեն վարդապետք եկեղեցւոյ, թէ մարդ, որ երթայ ի պատարագն սուրբ ... Աստուծոյ և Որդւոյ պատարագին շնորհս: Յորում փա՜ռք յաւիտեան:

Է. ա. 403ա–32բ [Յովհաննու Որոտնեցւոյ] Քարոզ ի բանն մարգարէին Դաւթի, որ ասէ. Ի սկզբանէ Տէր զերկիր հաստատեցեր. գործք ձեռաց քոց երկին են – Ո՜վ Տէր Աստուած իմ ... Բուռն հարկանեմ զթարգմանութենէ առաջի եդեալ մարգարէական բանիս, որ ասէ. Ի սկզբանէ Տէր զերկիր հաս[տատեցեր]: Այլ նախքան մտանել ի մեկնութիւն բանիս, նախերգաբար յարդարեսցուք զգլուխս ԲԺ-անս ... որ միայն տեսանէին // [«զկիսաբոլորն երկնից ... և շարժականք կոչին» N 2017, 364բ]:

բ. 433ա–7բ [«Յոհաննու Որոտնեցւոյ տիեզերալոյս վարդապիտի արարեալ ի բանս Աւետարանին ըստ Յոհաննու, որ ասէ. Ի սկզբանէ էր Բանն... Ամենայն ինչ նովաւ եղև – Ճահաւորիմ, ո՜վ կաճառք լուսերամից ... Եւ նախ ասասցուք զանեղութիւն, զմի մի աս». N 1431, 148ա]  ի անեղութիւն ունայնն ... այլ միշտ ընդ Հօր զոյգ Աստուած: // [«Հաւատամ և ի Սուրբ Հոգին ... Են և այլ բազում զանազանութիւն, բայց վասն աւուրս պատշաճի` այսքան բաւական լիցի». N 1431, 152ա–63ա]:

Ը. 1. 439ա–45ա Մեծի Գալստեանն Ծաղկազարդի` ասացեալ Առաքել վարդապետէ – Անժամանակ Բանդ Աստուած, արքայդ համայնից... Եւ նմա փա՜ռք... ամէն:

2. 445ա–51ա Մեծի յաւուր Յարութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ` ասացեալ յԱռաքել վարդապետէ – Իմաստութիւն Հօր` Որդի Աստուծոյ, տուր զօրութիւն մտաց ... Որ է աւրհնեալ ...ամէն:

3. ա. 451բ–2բ Յարմարեցաւ ճառս ի վանքն Ղազարու ձեռամբ ամենամեղ և եղկելի թշուառական անձին Առաքել վարդապետէ, ի թվականին Հայոց ՊՀ և Ա (1422): Գովասանութիւն սուրբ Աստուածածնի` Սիւնեաց վարդապիտէ (նախերգան) – Պարտ է գովել զսուրբն և զ[ը]նտրեալսն Աստուծոյ … Ապա ևս առաւել զհոգևոր ծնօղսն մեր… յորոց և մի … Գրիգորիոս Խլաթեցին … Առաքել պիտականուն վարդապետ, որ չեմ բաւական գովել…

բ. 452բ–3բ Գովասանութիւն սուրբ Աստուածածնի` ասացեալ Տէր Առաքել Սիւնեաց վարդապիտէ – Աստուածածին կոյս յըղացեալ, / Եւ կուսութեամբ զԱստուած ծնեալ … / Ի յեղականացս առ անեղն/, Ի մարդկանէ առ Աստուած: Փառք յաւիտեանս. ամէն:

Թ. [Մանր բնագիրք]

1. 453բ–4բ Յաղագս սահմանի մարդոյ – Նախ` պարտ է գիտել, թէ զինչ է մարդն: Մարդն է կենդանի, բանաւոր, մահկանացու… Որում փա՛ռք. Ամէն:

2. 455աբ Հարցմունք իմաստնոց և պատասխանիք գիտնոց – Հարց. Իմաստութիւն ընդհանո՞ւր է, թէ՞ մասնական … Պատասխանի. Իմաստութիւն ընդհանուր է… Հարց. Ո՞րք են կարգեալ գրեանս Հայոց: Պատասխանի. ԶՏօնականն, այսինքն զՏօնացոյցն` Մաքինեցի հայրն Սողոմոն, զՏօնապատճառն` զԿարմնջաձորոյն հայրն Սամուէլ, զՏօնացուցականն` Վարագայ հայրն Ատօմ, զՆերփողեանն և զԱասմաւուրսն` Գրիգոր Վկայասէրն Կլաեցին … մեզ օրինակ` Մովսէս, Դաւիթ և Պետրոս:

3. ա. 455բ–8ա Յաղագս հնոյ և նորոյս քահանայութեան – Բայց հարկաւորաբար ի նախերգութեան բանիս պատիմք խնդրել, թէ ընդէ՞ր մարգարէն … ասէ, թէ` Դու ես քահանայ…

բ. 458ա–9բ Խրատ եպիսկոպոսին առ այնոսիկ, որք հրաւիրեալք են յաստիճան քահանայութեան – բայց այժմ առ ձեզ են բանքս, ո՛վ նորընծա հրաւիրեալքդ…

գ. 459բ–61բ Դարձեալ վեց ազգ սգեստիւ քահանայն սգեսռաւորի` խաչակից լինի Քրիստոսի – Առաջին զգեստն է խոյրն … անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

4. ա. 461բ Ստորոգութիւն Արիստոտէլի – Այսինքն` չորիւք գլխովք վարի ամենայն իրողութիւն է. ՞, զի՞նչ է, որպիսի՞ ինչ է, վասն է՞ր է… և ասեն:

բ. 461բ–3ա Տասն ստորոգութիւնք Արիստոտէլի – Առաջին` գոյացութիւն, որ էութիւն ինչ … և թէ աւելի է ճշմարիտն քան զսուտն, լինի տրամաբանական:

գ. 463ա – Յորս (= Չորս) են կարգ գիտութեան – Մի` զի գիտէ, և գիտէ որ գիտէ … սա յանդուգն է. Փախիր ի սմանէ:

դ. 463բ–4ա [Յաղագս երկրաչափութեան] – Հարց. Երկրաչափական որպէ՞ս անուանէ: Պատասխանի. Ի միոյ տեղ անյայտ նիշն ասէ … Զերկրաչափութիւն եգիպտացիքն զտան… զաստղաբաշխութիւնն` քաղդէացիք:

ե. 464աբ Իմաստասէրքն ո՞րք են առաջին և զկնի – Առաջինն` Հոմերոս է… այս պատկերս Պղատոնի է` առն զիմաստութիւնն ի լոյս ածողի:

զ. 464բ Յաղագս խորագր[եալ] պատմութեանցս, որ ասի Բանալի մտաց (այսքան):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 210ա (Աբրահամ գրչի) Բերանն աստուածային, անօթն ընտրութեան, գրիչն Հոգւոյն Սրբոյ, յափշտակեալն յերկինս, երանելին և սրբազան առաքեալն Պօղոս ասէ ի գիրս իւր, թէ զհետ Գրոց Սրբոց ընթերցարուք, զի նոքօք ունիցիք կեանս: Մեծ է հետևումն Գրոց Սրբոց, քանզի ճշմարտապես հետևիլ գրոց` է հետևիլ աստուածային կամաց, քանզի կամք Աստուծոյ ի նոսին հաւասարապէս: Ուստի զայս գիտացեալ սրբազան հայրն մեր և մեծ րաբունապետն` առաջնորդն վանից Թովմայի առաքելոյն տէր Յոհաննէս վարդապետն, յոյժ փափաքանօք և սրտատենչ բաղձանօք ջանաց, կամեցաւ և ետ գրել ինձ մեղաւորիս և ապիկար, անպիտան գրագրիս` Աբրահամ չնչին դպրիս, ամենևին ոչ հայելով ի կորուստ դրամոյ, այլ միայն զայս խնդրելով, զի ի յայտ եկեսցեն սոյնպիսի զարմանալի գիրքս և աստուածաբանութեան բանքս` արարեալ ի հօր Յոհաննու Դամասկացւոյ և աստուածաբան վարդապիտէ, որ է արեգակն ի մէջ այլոց աստուածաբանից:

2. 286ա (Յակոբ գրչի) Գրեցաւ յԵւդոկիոյ ՌՃՁԹ (1740), ձեռամբ Յակոբին:

288ա Ավա՛ղ, աչեր, որ խաւարիս և լուծանիս,

Մատունք և ձեռք` դու հող լինիս,

Խաբօղ դպիր` գծօղ գրիս,

Ի ձէնջ խնդրի Տէր ողորմիս:

 

299ա Աւարտեցաւ գիրքս ի Հայոց թըւին`

ՌՃՁ և ինն ամին (1740),

Ի յամսեանն Օգոստոսի քսան և հնգին,

Եւ ի քաղաքիս մեծի յԵւդոկիային,

Ձեռամբ մեղսամած Յակոբին`

Անպիտան և անարդիւն ծառային:

3. 215բ (Ստացողի) Ես` յետինս և անարժան ի բանասիրաց և մոխիր ի հողմահոսաց և մեղապարտս ի յոչընչաց և անկարգս ի կարգաւորաց, տէր Յոհաննէս արքեպիսկոպոս ի յԱրևելից կուսէ, ի Գողթան գաւառէ, անարդիւն յաջորդ ի սուրբ Բարդուղիմահիմն վանից` հոյակապ և սքանչելագործ Սրբոյն Թումայի առաքելոյ, ուր կայ աջն նորին անդ, մխեալն ի կողն Յիսուսի և ներկեալն սարսափելի արեամբն Քրիստոսի, յորոյ եղէ  ծառայ ստրուկ` նուիրեալ ի մանկութենէ իմմէ ի ծնողաց իմոց, սնեալ և վարժեալ սրբութեամբ առ ոտս ծերունազարդ, գերիմաստ և քաջաքարոզ արհիեպիսկոպոսին, երանելւոյն Յոհաննու առաջնորդի նոյնոյ վանաց Սուրբ Թումայի առաքելոյն և բոլոր թեմի և վիճակի նորին Տանն Գողթնեաց: Արդ, ըղձիւ բնականաւ յոյժ փափաք ունէի յայսմ գրքոյ, որոյ հեղինակն է Յոհան Դամասկացին, արքեպիսկոպոսն Մանսուր կոչեցեալ. Այլ և ժողովեալ վկայութինք առաքելական և վարդապետական գրոց, այլ և զանազան քարոզք, այլ և Խորհրդոց եկեղեցւոյ և Աստիճանաց գիրք, յորոց պատահեցայ ի Բիւզանդ մայրաքաղասքի, ի Պատրիարգարանն Հայոց, և ետու գաղափարել զսա ի պտղոյ արդեանց գաւազանի քարոզութեան իմոյ, ի թուոյ կենարարին մերոյ հազարերորդի եօթնհարիւրերորդի և քառասուն, որ ի վերայ բարդի, և ըստ էասական թվոյն Հայոց հազարերորդի հարիւրերորդի ութսուն և իններորդի (1740), ըստ յունարէն ամսոյ Յունվարի մուտն և ի Հայոց ամսոյ Տրէի տասն և եօթն, և բերեալ եդի ի վանս Սրբոյն Թումայի առաքելոյ` յիշատակ անջինջ ինձ և բարեմիտ ծնողաց իմոց: Եւ մի´ ոք իշխեսցէ հանել զսա ի Սուրբ վանուցն Թումայի առաքելոյ, և եթէ յանդգնին հանել զսա, ընդ Դաթանու և ընդ Կորխայ հնոյն, ընդ Յուդայի և ընդ Արիոսի նորոյս ընկալցին զպատիժս, որոց մինն մատնեաց զՏէրն և միւսն ուրացաւ զՈրդին Աստուծոյ: Իսկ ընթերցօղքն և շահեցօղքն ի սմանէ կամ գաղափարօղքն` յիշեալք լիջին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ. ամէն:

Ծաղկեցաւ և կազմեցաւ գիրքս երկուցդ հարազատից եղբարցն Բարսղի և Յակոբայ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

272բ Յիշատակ է սուրբ գիրքս, որ կոչի Քարոզգիրքս, ուստա Մեսրոբին և իւր ծնօղացն` հանգուցեալ Ներեսեին  և իւր կողա[կ]ցուն` Պաղդայգուլի, և իւր եօթն մասն ննջեցելոցն, ի դուռն Սուրբ Թօմայի առաքելոյն. Յիշատնակն արդարոցն արդարոցն օրհնութեամբ եղիցի. Տէր Աստուածն անճնճելի յիշատակ արասցէ. ամէն: Գրեցաւ թվին ՌՄԼԸ (1789), Նոյեմբերի ԺԷ: Ես` մեղաւոր և անարժան Եսայի սևավորս գրեցի:

 

102

­ՅՈՎՀԱՆ ԴԱՄԱՍԿԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

 

ԺԸ — XVIII

ՍՏԱՑՈՂ` Յակոբ վրդ. Օշականցի:

ԹԵՐԹ՝ 98. չգրուած` 2բ, 5բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–Թ×12 (Ա 13, Բ 11, Թ 2)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, մահիկանշան լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,1×15։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 19)։ ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ վարդագոյն ծաղկաթուղթ, թիկունքն ու անկիւնները` սև կաշի, միջուկը` ստուարաթուղթ, աստառը` թուղթ, լուսանցակողերը` կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 3+2, սպիտակ թուղթ (3-րդ` վարդագույն):

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Զարդագիր՝  6ա:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ պակասաւոր. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, մկնկեր` 98, վերակազմելիս թերթերը խառնուած. Կարդալ` 1–14, 89–98, 15–88: Կազմի եզրերը մաշուծ, թիկունքը` ցեցակեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

 

Ա. 3ա–98բ [Մատենագրութիւնք Յովհաննու Դամասկացւոյ]

Տե´ս ձեռ. 63, 6ա–229բ. «Պատասխանի թղթոյն Կոզմայի» / 3ա–4ա (սկ. «Զանեղութիւն մտաց…»): § Ա/9ա–14բ, 89ա–98բ, 15ա–6բ (լե, խզ–խթ=լէ, խէ–ծ, թափուած` խդ, թերիէ խգ, խե: Ցանկը` 4բ–5ա, Ա–ԽԹ): Բ/18ա–88բ (ծդ, կէ` անխորագիր, իթ` «Վասն տրտմութեան», իե, խզ, ձբ=ի, խէ, հբ, բազումք առանց գլխանիշերի: Թափուած` ճ, թերի` ղթ, վրջ. «… և սատակեսցէ զմարդն անօրէնութեան զորդին»: Ցանկը` 16ա–8ա, Ա–Ճ): Գ/չիք:

1. 1ա [Թուղթ առ Կարբոյ մհալի գործակատար տէր Եսայի] –  1846 ամի Դե[կ]դ[եմ]բերի 24. Կա[ր]բոյ մհալի գործակատար տէր Եսայ[ի]. Յա[յ]տարարութիւն լին[ի] հրամանիտ, որ Պապան էր ամեօ 18 ամե[ա]ն, Մարգարի դուստր Մկրտչեան 16 ամեան… հարսնացիեալ կուս ընդ կուսին:

2. 1բ Մուրհակ պարտուց …  – Ի 1848 ամին… գրուս զօրութիւն այս է, որ ես Ղուլդարվէշ գիւղի բնակիչ Մարգարս Կիրակոսով վեր առեալ… Ես, Գրիգոր Օվանէսով վկայ եմ:

3. 2ա Այս է ոչխարի հիսապ, որ տվիք Մամատին Թ էծ, Թ ուլ, ԼԱ թօղլի, ՁԶ անաճ, ջամն` ՃԼԵ (135):

4. ա. 70բ–1ա Մէկ մարդու մի հայան ուռենայ… – Մօրմէնու քօքն բերես … բ. 71բ–2ա Մէկ մի, որ մեռելի պէս ընկեր է … – Առ գլուխ սխտոր … գ. 72բ [Դեղ] ղապզի – Առ մկան ծեռտն…

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

2ա (Ստացողի) Այս գիրքս երիցս երանեալ և հանճարեղութեամբ շատացեալ յՈւշականցի խոհեմազարդ Յակոբ վարդապետին, որ իւր դառն վաստակոցն և [հա]լալ քրտամբն է ստացեալ, բաւ է:

Կնքադրոշմ` 3ա, 6ա Քրիստոսի ծառայ Յակոբ վարդապետ, ՌՃՂԵ (1746): 6ա Քրիստոսի ծառայ տէր Ակոբ վարդապետ … (թուականն անընթեռնելի):

Գրչափորձ` 2ա Այսօր ցընծայ լեառն Թափօր … (3 տող):

 

103

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

 

ԺԸ — XVIII

ԹԵՐԹ՝ 210. չգրուած` 209բ–10բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԶ×8 (Ա 12, ԻԶ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով (թագ+աստղ +մահիկ) ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,1×14,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 53ա)։ ՏՈՂ՝ 29: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը` ստուարաթուղթ, աստառը` սպիտակ թուղթ (առաջինը` մասն պահպանակի, վերջինը` մասն ԻԶ պրակի), լուսանցակողերը` կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 2, թուղթ , ծաղկանշան լուսադրոշմով:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝  բաւարար. Եզրահատուած և պրականիշ տառերը վնասուած. Կազմի կաշին մաշուած, թիկունքը` ցեցակեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

 

Ա. 1ա–199ա [Մատենագրութիւնք Յովհաննու Դամասկացւոյ]

Տե´ս ձեռ. 63, 6ա–229բ. «Պատասխանի թղթոյն Կոզմայի» / 3աբ: § Ա/4ա–23բ (ցանկը` 1աբ, Ա–ԾԱ): Բ/23բ–97բ (ցանկը` 1բ–2բ, Ա–Ճ. համարանիշով` Ա–ԾԳ, մնացեալը մատիտագիր` 1–47): Գ/98ա–199ա (ցանկը` 2բ): Գ/գրքի սկզբում և վերջում այլ ձեռքով նշումներ.

ա. 97բ «Բանքս, որ զկնի հետևին և մակագրի ի նոսին անուն ս. Յոհաննու Դամասկացւոյ, ոչ համարիմ, թէ նոցա իցեն, այլ` այլոց: Բայց ընդ նորին բանից օրինակեցի, որպէս գտից յԱրևելս, զի կարիցեմք յայնց  առնուլ զնպաստ ճշտութեան հաւատոյս մերոյ կաթուղիկէի»:

բ. 199ա «Թէ ով իցէ այս Յոհաննէս Դամասկացի, ոչ գիտեմ, զի սուրբն այն չէ, որպէս համարիմ, որ գրի յեկեղեցեաց կաթուղիկէ»:

Բ. 199բ–208բ Գիրգ Յաղագս վեցօրեայ գործոց արարչութեան` արարեալ երանելոյն Բարդուղիմէոսի Մարաղոյ եպիսկոպոսի, և թարգմանեալ ի հռոմէականէն ի հայ բարբառ` ի Յակոբայ Հայոց կաթուղթիկոսէ

– 199բ–200բ Առաջաբանութիւն – Սքանչելի եղև գիտութիւն քո… Վասն ի զանազան մեկնութեանց սրբոց հաւաքեցի զսակաւ, եպիսկոպոս ազգաւ Հռոմեայեցի … Եւ ես` դատապարտեալ Յակոբ կաթողիկոս Հայոց, թարգմանեցի ի լաթին բարբառոյ ի հայ լեզու, ի փառս Աստուծոյ…

ա. 201ա–8բ Ա. Առաջի աւուրն – [Բան.]Ի սկզբանէ էստեղծ Աստուած զերկին և զերկիր: [Մեկնութիւն]. Վարդապետք ասեն, թէ Աստուած ի սկզբան լինելութեան արարածոցս երիս գործս գործեաց … առաջին նիւթն էր աներևույթ և անպատրաստ // … (ընդհատուած):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

 

209ա (Շղագիր) Ի վայելումն Աբրահամ վարդապետի Կրետացոյ, ընծայեալ ի Յոհաննէս արհիեպիսկոպոսէ Լեհաց, թվին Հայոց ՌՃՀԸ (1729):

 

104

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

Կաֆա

ՌՅԾ — 1350

ԳՐԻՉ` ֆրա Անդրեաս:

ԹԵՐԹ՝ 405. Չգրուած` 1բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԶ×16 (Զ, ԺԷ 14, ԺԲ 12, ԺԶ, Ի, ԻԱ 15)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,7×14,8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 19ա)։ ՏՈՂ՝ 19–35 (խառն): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝  ծաղկահիւս կանաչ մետաքս։

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 3ա: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան (3ա)։  Գոյներ՝ կար­միր։

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ ­– Ճաշոց: Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (Ա–Բ)+2 (Գ–Դ), ստացուած մէկական թերթերի ընդլայնակի ծալումից: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Բա): Լուսանցազարդ` Դբ: Կարդալ` Բա, Աբ, Բբ, Աա. «այ իջի ի լեռնէ ան[տի]… Արագ արագ եհար [զիս] ի ծունգս: Միան[գամայն] (Բ Օրէնք, Թ, 15–24 և Յովբ. ԺԶ. 1–11), Դա, Գբ, Դբ, Գա. «[առ]աքեաց զիս առ ձեզ … մի ասիցես ի սրտի [քում] եթե զաւրութիւն» (Ելք, Գ, 13–15, Յովէլ. Բ, 21–26, Բ Օրէնք, Ը, 11–17):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 249բ–50ա, 310–1ա, 263բ–4ա-ի միջև 1-ական թերթ ընկած: Ցեցակեր` Պատառիկ–պահպանակ Ա–Բ, 1–5, 63–92, 192–235, կազմ և աստառ: Կազմի եզրերը մաշուած, թիկունքը` վնասուած, դռնակն ու կապիչնեը` ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա.  2ա–397բ [Ալբերտի Մեծի Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանական ճշմարտութեան]

– 2աբ [Ցանկ գլխոց առաջնոյ գրգոյն, որ Յաղագս աստուածային բնութեան] – Ա. Նախ թէ` Է Աստուած … ԼԴ. Յաղագս ողորմութեանն Աստուծոյ:

– 3ա–4բ Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանական ճշմարտութեան (Յառաջաբանութիւն) – Քանզի գերազանցութիւն աստուածաբանական ճշմարտութեանն…

1. 4բ–967ա Գիրք առաջին. Աստուածային բնութեան

ա. 4բ–6բ  Նախ թէ` Է´ Աստուած – Արդ, եթէ է Աստուած … բ. 6բ–8բ Յաղագս թէ` մի է Աստուած: գ. 8բ–9բ Յաղագս թէ` միայն մի է սկիզբն: դ. 9բ–11ա Յաղագս թէ` Է´ Հայր: ե. 11ա–2ա Յաղագս թէ` Է´ Որդի: զ. 12ա–4ա Յաղագս թէ` Որդի է պատկեր Հօր: է. 14աբ Յաղագս թէ` Է´ Որդին Սուրբ:  Է´ Որդին Սուրբ: ը. 14բ–5բ Յաղագս թէ` Հոգին Սուրբ` Է´ սէր Հօր և Որդոյն: թ. 15բ–20բ Յաղագս թէ` Է´ Հոգին Սուրբ սէր և պարգև: ժ. 20բ–3ա Յաղագս թէ` ի յԵրրորդութիւն անձանց է´ միութիւն էութեանց: ժա. 23բ–4ա Յաղագս թէ` բազմադիմի է Երրորդութիւն: ժբ. 24ա–5ա Յաղագս թէ` է´ համահաւասարութիւն յանձինսն: ժգ. 25ա–6բ Յաղագս զանազանութեան, որ ի մէջ անձին և էութեան: ժդ. 26բ–7ա Յաղագս անչափութեան Աստուծոյ: ժե. 27բ–9ա Յաղագս անհունութեան Աստուծոյ: ժզ. 29ա–32ա Յաղագս անընբըռնութեան Աստուծոյ: ժէ. 32ա–5ա Յաղագս անպարագրութեան Աստուծոյ: ժը. 35ա–7ա Յաղագս յաւիտենականութեան Աստուծոյ: ժթ. 37ա–40բ Յաղագս անփոփոխութեան Աստուծոյ: ի. 40բ–1բ Յաղագս պարզութեան Աստուծոյ: իա. 41բ–3ա Յաղագս գերազանցութեան Աստուծոյ: իբ. 43ա–4բ Յաղագս ծանօթութեան Աստուծոյ: իգ.44բ–6բ Յաղագս աստուածային անուանց: իդ. 46բ–7բ Յաղագս թէ` Աստուած է անճառելի: իե. 47բ–9բ Յաղագս նախագաղափարացն և դպրութեան կենաց: իզ. 49բ–51ա Յաղագս յայտկացելոյն աստուածային անձանցն: իէ. 51ա–3ա Յաղագս կարողութեանն Աստուծոյ: իը. 53ա–5ա Յաղագս զօրութեան սքանչելեացն: իթ. 55ա–7ա Յաղագս գիտութեանն Աստուծոյ: լ. 57ա–9բ Յաղագս նախասահմանութեանն Աստուծոյ: լա.59բ–60ա Յաղագս նախագիտութեանն և անարգութեանն: լբ. 60ա–3ա Յաղագս կամացն Աստուծոյ: լգ. 63բ–5բ Յաղագս արդարութեանն Աստուծոյ: լդ. 65բ–7ա Յաղագս ողորմութեանն Աստուծոյ:

2. 67ա–136ա Սկիզբն երկրորդ գրոց. Յաղագս ստեղծուածոց

– 67ա–8ա [Ցանկ գլխոց երկրորդ գրոց] – Ա. Նախ` Յաղագս ստեղծման էից… ԿԶ. Յաղագս կարգի փորձութեան, որ ի մեզ:

ա. 67բ–9բ Յաղագս ստեղծման էից – Գերազանց բարութեան … բ. 69բ–70բ Յաղագս բաժանման ստեղծուածոց: գ. 70բ–1բ Յաղագս բաժանման պարունակաց: դ. 71բ–2բ Յաղագս բնութեան երկնից: ե. 72բ–3բ Յաղագս բնութեան աստեղացն առ հասարակ: զ. 73բ–4ա Յաղագս լուսոյ: է. 74ա–6ա Յաղագս մոլորակաց: ը. 76ա–7ա Յաղագս բնութեան չորից տարերաց: թ. 77ա–9ա Յաղագս տպաւորութեանց, որ ի յօդն: ժ.79ա–80բ Յաղագս ժամանակի: ժա. 80բ–2ա Յաղագս հրեշտակաց առ հասարակ: ժբ. 82աբ Յաղագս զանազանութեան քահանայապետութեանց: ժգ. 82բ–3բ Յաղագս յատկութեան հրեշտակաց առ հասարակ: ժդ. 83բ–5ա Յաղագս յատկութեանց և գործոց իւրաքանչիւր կարգաց: ժե. 85ա–6բ Յաղագս առաւօտեան և երեկոյեան ճանաչման հրեշտակաց: ժգ. 86բ–7բ Յաղագս վերակացութեան հրեշտակաց: ժէ. 87բ–8ա Յաղագս հաստատութեան հրեշտակաց: ժը. 88ա–90բ Յաղագս հրեշտակական պահպանութեան: ժթ. 90բ–2ա Յաղագս խաւսից հրեշտակաց: ի. 92ա Յաղագս յատուկ անուանց հրեշտակաց: իա. 92աբ Յաղագս անգման դիւին: իբ. 92բ–3ա Յաղագս հոգևոր անկման դիւին: իգ.93ա Յաղագս տեղական անկման դիւին: իդ. 93աբ Յաղագս նորոգման հրեշտակին կործանման: իե. 93բ–4ա Յաղագս թէ` է՞ր վասն մեղքն սատանաի անթողլի: իզ. 94աբ Յաղագս յատկութեանց դիւաց: իէ. 94բ–6ա Յաղագս չարութեան սատանաի: իը. 96աբ Յաղագս Արուսեկին յատկապէս: իթ.  96բ–7բ Յաղագս հոգոյն, թէ զի՞նչ իցէ ըստ սահմանին: լ. 97բ–8ա Յաղագս թէ` զի՞նչ է հոգին ըստ իրին: լա. 98աբ Յաղագս թէ` զի՞նչ է հոգի անուան: լբ.  98բ–9ա Յաղագս եռակի ներգործութեան: լգ. 99աբ Յաղագս զօրութեանց տնկական հոգոյն: լդ. 99բ–100ա Յաղագս զօրութեանց զգայական հոգոյն: լե. 100ա–1ա Յաղագս մասնաւոր զգայութեանց: լզ. 101բ–2ա Յաղագս հասարակ զգայութեանն: լէ. 102ա Յաղագս երևակաական զօրութեան: լը. 102ա–3ա Յաղագս կարծողականին: լթ. 103ա–4բ Յաղագս տրամախոհութեան: խ. 104բ–6ա Յաղագս յիշողականին: խա.  106ա–7ա Յաղագս զգալի շարժական զօրութեան: խբ. 107աբ Յաղագս զօրութեանց բանական հոգոյն: խգ. 107բ–8բ Յաղագս բաժանման զօրութեանց: խդ.  108բ–9ա Յաղագս ճանաչողական զօրուեանց: խե. 109ա–11ա Յաղագս ճանաչելոյ զիրս: խզ. 111ա–2ա Յաղագս առնողական և կրողական իմացականին: խէ. 112աբ Յաղագս տեսական և գործնական իմացականին: խը. 112բ–3ա Յաղագս բանին և մասանց նորին: խթ. 113աբ Յաղագս շարժողական զօրութեանց  հոգոյն: ծ. 113բ–4բ Յաղագս կամացն: ծա. 114բ–5ա Յաղագս տրտնջականին: ծբ. 115ա–7ա Յաղագս խղճի մտաց: ծգ. 117աբ Յաղագս ներգործութեանց հոգոյն: ծդ. 117բ–8բ Յաղագս քանակութեան հոգոյն: ծե. 118բ–9ա Յաղագս անմահութեան հոգոյն: ծգ. 119ա–20ա Յաղագս անձնիշխանութեան: ծէ. 120ա–1բ Յաղագս բնութեան մարդկա[յ]ին մարմնոյ: ծը.  121բ–4բ Յաղագս պատկերացուցութեան: ծթ. 125ա–6ա Յաղագս հասարակ կանոնաց պատկերացուցութեան: կ. 126ա–7ա Յաղագս բոլոր մարդոյն: կա. 127ա–8ա Յաղագս յատկութեանց մարդոյն: կբ. 128ա–30բ Յաղագս նախին ծնօղաց: կգ. 130բ–1ա Յաղագս տուեալ պատուիրանացն նմին: կդ. 1314աբ Յաղագս դրախտին: կե. 131բ–3բ Յաղագս անգման առաջին մարդոյն: կգ. 133բ–6ա Յաղագս կարգի փորձութեանն, որ ի մեզ:

3. 136ա–85բ Սկիզղբնհ երրորդ գրոցն. Վասն ապականութեան մեղացն

– 136աբ [Ցանկ գլխոց երրորդ գրոց] – Ա. Նախ` Յաղագս չարին ... ԻԴ. Յաղագս թվոյ մեղացն:

ա. 136բ–7ա Յաղագս չարին առ հասարակ – Չարն է եռակի ... բ. 137ա–8ա Յաղագս սահմանի մեղացն: գ. 138աբ Յաղագս թէ` զի՞նչ է մեղքն ըստ իրի: դ. 138բ–9ա Յաղագս թէ` զի՞նչ է մեղքն ըստ անուան: ե. 139ա–40բ Յաղագս սկսբան մեղացն: զ. 140բ–2ա Յաղագս բաժանման մեղաց: է. 142ա–8ա Յաղագս ներգործութեան մեղացն: ը. 148ա–9բ Յաղագս սկսբնական մեղաց ըստ իրին: թ. 149բ–50բ Յաղագս  սկսբնական մեղաց ըստ անուան: ժ. 150բ–2ա Յաղագս առաջին շարժմանցն: ժա. 152ա–3ա Յաղագս յամեալ հեշտութեանց և հաւանութեան մեղաց: ժբ. 153ա–5ա Յաղագս ներելի մեղաց: ժգ. 155ա–7ա Յաղագս ներգործութեան ներելի մեղաց: ժդ. 157ա–8բ Յաղագս եւթն գլխաւոր մոլութեան առ հասարակ: ժե. 158բ-62ա Յաղագս հպարտութեան: ժզ. 162ա–3ա Յաղագս նախանձու: ժէ. 163ա–6ա Յաղագս բարկութեան: ժը. 166ա–8բ Յաղագս ծուլութեան: ժթ. 168բ–70բ Յաղագս ագահութեան: ի. 170բ–4բ Յաղագս բղջախո[հ]ութեան: իբ. 174բ–81բ Յաղագս թէ` եւթն մոլութիւնքս այս ե՞րբ իցեն մահու չափ և ե՞րբ ներելի: իգ. 181բ–3ա Յաղագս մեղաց, որ ընդդէմ հոգոյն: իդ. 183ա-5բ Յաղագս թուոյ մեղաց:

4. 186ա–240ա Գիրք չորրորդ. Վասն մարդեղութեանն Քրիստոսի

– 186ա Նախերգան (= Ցանկ գ:խոց չորրորդ գրոց) – Ա. Յաղագս հրեշտակական ողջունի... ԻԳ (=ԻԴ) Յաղագս նստելոյն Քրիստոսի ընդ աջմէ Աստուծոյ:

– 86բ [Նախերգան] – Որպէս  ասէ ներգործական...

ա. 186բ–8ա Յաղագս հրեշտակական ողջունին – Առաքեցաւ Գաբրիէլ ... բ 188ա–9ա Յաղագս պատասխանոյ կուսին: գ. 189ա–93ա Յաղագս սրբութեան մօր Տեառն: դ. 193ա–5բ Յաղագս տէրունական յղութեանն: ե. 195բ–8բ Յաղագս պատճառաց մարդեղութեան Քրիստոսի: զ. 198բ–200ա Յաղագս կերպի մարմնանալոյն: է. 200ա–3ա Յաղագս միաւորութեան առեալ բնութեան: ը. 203ա–5ա Յաղագս օգտութեանն, որ ի մարդեղութենէ: թ. 205ա–7ա Յաղագս զարմանալեացն ի մարմնաւորութիւն Քրիստոսի: ժ. 207ա–9բ Յաղագս ծննդեան Տեառն: ժա. 209բ–12ա Յաղագս թլփատութեան Տեառն: ժբ. 212ա–3բ Յաղագս մկրտութեան Տեառն: ժգ. 213բ–6ա Յաղագս լրութեան շնորհեացն Քրիստոսի: դ. 216ա–8ա Յաղագս լրութեան իմաստութեան Քրիստոսի (ցանկում` չիք): ժե. 218ա–9բ Յաղագս արժանաւորութեան Քրիստոսի: ժզ. 219բ–20բ Յաղագս կամացն Քրիստոսի: ժէ. 220բ–1բ Յաղագս պակասութեանցն, զոր էառ Քրիստոս: ժը. 221բ–3բ Յաղագս չարչարանացն Քրիստոսի: ժթ. 223բ–7բ Յաղագս ներգործութեան չարչարանացն Քրիստոսի: ի. 227բ–9բ Յաղագս խաչին Քրիստոսի: իա. 229բ–32ա Յաղագս իջանելոյն Քրիստոսի ի դժոխս: իբ. 232ա–5ա Յաղագս յարութեան Քրիստոսի: իգ. 235ա–9ա Յաղագս համբարձմանն Քրիստոսի: իդ. 239ա–40ա Յաղագս նստելոյն Քրիստոսի ընդ աջմէ Աստուծոյ:

5. 240բ–314բ Սկիզբն հինգերորդ գրոցն. Յաղագս շնորհաց և առաքինութեանց

– 240բ–1բ Նախերգան (= Ցանկ գլխոց հինգերորդ գրոց) – Ա. յաղագս սկզբնական շնորհաց ... ԿԹ. Յաղագս աւետարանական խրատուցն յատկապէս:

– 241բ–2ա Նախերգան – Զոր օրինակ, Աստուած ոչ իջանէ...

ա. 242ա–4բ Յաղագս սկսբնական շնորհաց ­– Առ բարի շնորհացն ... բ.  244բ–5բ Յաղագս զանազանութեան շնորհաց: գ. 245բ– 6բ Յաղագս ներգործութեան շնորհաց: դ. 246բ–8ա Յաղագս թէ` զի՞նչ արդեօք իցէ առաքինութիւն: ե. 248ա–9բ Յաղագս որակութեան առաքինութեան: զ. 249բ Յաղագս հաւասարութեան առաքինութեանց (վրջ. «Ի միմեանց են զանազան»): է. 250ա–1ա [Յաղագս կապակցութեան առաքինութեանց]: ը. 251ա–3ա Յաղագս զովութեան առաքինութեան: թ. 253ա–5ա Յաղագս ներգործութեան առաքինութեան: ժ. 255ա–6բ Յաղագս արդեանց առաքինութեանց: ժա. 256բ–7բ Յաղագս նախապատրաստութեան առ շնորհն: ժբ. 257բ–9ա Յաղագս թէ` յորո՞ց պատճառի արդիւնք: ժգ. 259ա–60ա Յաղագս վախճանի գործոց: ժդ. 260ա–2բ Յաղագս թէ` զի՞նչ արդիւնաւոր գործոցն վարձ: ժե. 262բ Յաղագս  բաժանման առաքինութեան (վրջ. «պարփակէ սէրն, որ ոչ կը», շար. թափուած): ժզ. [Յաղագս զանազանութեանց աստուածային առաքինութեանց և կարտինարականաց – ...] իսկ կարտինարականքն ստացմամբ...: ժէ. 264ա–5ա Յաղագս աստուածային առաքինութեանցն առ հասարակ: ժը.  265ա–9ա Յաղագս հաւատոյ: ժթ. 269ա–70ա Յաղագս ներգործութեան հաւատոյ: ի. 270ա–1բ Յաղագս աստիճանաց հաւատոյ: իա. 271ա–4ա Յաղագս յուսոյ: իբ. 274ա–5բ Յաղագս սիրոյ: իգ. 275բ–7ա Յաղագս զանազանութեանց սիրոյն: իդ. 277ա–8բ Յաղագս ներգործութեան սիրոյն: իե. 278բ–9բ Յաղագս թէ` որո՞ց իրաց համեմատի սէրն: իզ. 279բ–80բ Յաղագս գերազանցութեան սիրոյն: իէ. 280բ–1ա Յաղագս նշանաց սիրոյն: իը. 281ա–2ա Յաղագս աստիճանաց սիրոյն: իթ. 282աբ Յաղագս կարգի սիրոյն: լ.  282բ–3բ Յաղագս սիրոյն ընկերին: լա.  283բ–5ա Յաղագս սիրոյ թշնամեաց: լբ. 285ա–6բ Յաղագս կարտինարական առաքինութեանց առ հասարակ: լգ. 286բ–8ա Յաղագս խոհեմութեանն: լդ. 288ա–90ա Յաղագս ողջախոհութեան: լե. 290ա–2ա Յաղագս արիութեանն: լզ. 292ա–4ա Յաղագս արդարութեանն: լէ. 249աբ Յաղագս ևթն պարգևացն հոգոյն Սրբոյ: լը. 294բ–6ա Յաղագս պարգևի երկեղի: լթ. 296ա–7ա Յաղագս ծառայական երկեղին: խ. 297աբ Յաղագս սկզբնական երկեղին: խա. 297բ Յաղագս որդիական սիրոյն: խբ. 297բ–8ա Յաղագս պարգևի աստուածապաշտութեանն կամ գթութեանն: խդ. 298բ–9ա Յաղագս պարգևի խորհըրդոյն: խե. 299ա Յաղագս իմաստութեան և հանճարոյ: խզ. 299բ–300ա Յաղագս երանութեանց առ հասարակ: խէ. 300աբ Յաղագս երկրորդ երանութեանն: խթ. 300բ Յաղագս երրորդ երանութեանն: ծ. 300բ–1ա Յաղագս չորրորդ երանութեանն: ծա. 301աբ Յաղագս հինգերորդ երանութեանն: ծբ. 301բ Յաղագս վեցերորդ երանութեանն: ծգ. 301բ Յաղագս եւթներորդ երանութեանն: ծդ. 301բ–2ա Յաղագս ութներորդ երանութեանն: ծե. 302բ Յաղագս հոգևոր զգայութեանց: ծզ. 302բ–3ա Յաղագս պտղոյ հոգոյն: ծէ. 303աբ Յաղագս պաշտաման և պատույ: ծը. 304ա–5բ Յաղագս պատուիրանացն հասարկաբար: ծթ. 305բ–6բ Յաղագս առաջին հրամանին Ժ-բանեան պատուիրանին: կ. 306բ–7ա Յաղագս երկրորդ հրամանին: կա. 307ա–8ա Յաղագս երրորդ հրամանին: կբ. 308ա Յաղագս չորրորդ հրամանին: կգ. 308ա–9ա Յաղագս հինգերորդ հրամանին: կդ.  309ա Յաղագս վեցերորդ հրամանին: կե. 309աբ Յաղագս եւթներորդ հրամանին: կզ. 309բ Յաղագս ութներորդին: կէ. 309բ–10ա Յաղագս իններորդին և տասներորդին: կը. 310աբ  Յաղագս խրատուց հասարակաբար (վրջ. «...զի այն է օրինական, և այս ճշմ», շար. թափուած): կթ. 311ա–4բ [Յաղագս աւետարանական խրատուցն յատկապէս – ...] իմ դատաւորին...

6. 314բ–68բ Սկիզբն վեցերորդ գրոցն. Յաղագս խորհրդոց

– 314բ–5ա [Ցանկ գլխոց վեցերորդ գրոց] – Ա. Յաղագս սահմանի... ԼԶ (ԼԷ). Յաղագս պսակին:

315բ [Նախերգան] – Երկնաւոր բժիշկն...

ա. 315բ–6բ Յաղագս սահմանի խորհրդոց – Ըստ Օգոստինոսի, խորհուրդն է անտեսանելի... բ. 316բ–8ա Յաղագս կացուցման խորհրդոց: գ. 318ա–9բ Յաղագս ներգործութեան խորհրդոց: դ. 319բ–21ա Յաղագս թուոյ խորհրդոց: ե. 321ա–2ա Յաղագս մատակարարութեան խորհրդոց: զ. 322ա–3ա Յաղագս կնքոյ և կրկնելոյ խորհրդոյն: է. 323բ–4բ Յաղագս զանազանութեան խորհրդոյ: ը. 324բ–7բ Յաղագս մկրտութեանն: թ. 327բ–8ա Յաղագս ուսման հաւատոյ և հրաժարելոյ ի սատանայէ: ժ. 328ա–9բ Յաղագս դրոշմին: ժա. 329բ–33ա Յաղագս խորհրդոյ հաղորդութեանն: ժբ. 333ա–5բ Յաղագս մեծապատուութեան հաղորդութեանն և զարմանալեացն (տպագրում «այլ և արդ բազում զարմանալիք են» բառով սկսուող մասը (334ա) դրուած է այլ խորագրի տակ և դիտուած որպէս նոր միաւոր): ժգ. 335բ–7բ Յաղագս ներգործութեան հաղորդութեան: ժդ. 338ա–9բ Յաղագս ճաշակողացն զհաղորդութիւնն և վասն կերպի ճաշակելոյն: ժե. 339բ–41բ Յաղագս ի բաց կալոյ ի հաղորդութենէն: ժզ. 341բ–3ա Յաղագս արարողութեան պատարագի: ժէ. 343աբ Յաղագս հեղգութեանց, որ լինի ի պատարագն: ժը. 343բ–5բ Յաղագս խորհրդոյ ապաշխարութեան: ժթ. 345բ–7ա Յաղագս որակութեան ապաշխարութեան: ի. 347ա–8ա Յաղագս ներգործութեան ապաշխարութեան: ի. 347ա–8ա Յաղագս ներգործութեան ապաշխարութեան: իա. 348ա–9ա Յաղագս մասանց ապաշխարութեան առ հասարակ: իբ. 349ա–50բ Յաղագս զղջման: իգ. 350բ–2բ Յաղագս խոստովանութեան: իդ. 352բ–3բ Յաղագս որակութեան և ներգործութեան խոստովանութեան: իե. 353բ–4բ Յաղագս թէ` որ[ո՞ւմ]  պարտ է խոստովանել: իզ. 354բ–5ա Յաղագս ծածկելոյ խոստովանութիւնն: իէ. 355աբ Յաղագս փոխարինին: իը.  255բ–6ա Յաղագս մասանց փոխարինի (ցանկում` չիք): իթ. 356աբ Յաղագս իւրաքանչիւր մասանց փոխարինին: լ. 356բ–9ա Յաղագս արդարութեան ամբարըշտին: լա. 359ա–60բ Յաղագս ապաշխարութեան ներելի մեղաց: լբ. 360բ–2ա Յաղագս թէ` որո՞վ լինի թողութիւն ներելի մեղացն: լգ. 362ա–3բ Յաղագս վերջին օծմանն: լդ. 363բ–5բ Յաղագս խորհրդոյ կարգին: լե.365բ–6ա Յաղագս որպիսութեան կարգառողաց: լզ. 366աբ Յաղագս կարգառութեանն: լէ. 366բ–8բ Յաղագս պսակին:

7. 368բ Սկիզբն եւթներորդ գրոցն. Յաղագս կատարածի աշխարհի

– 368բ–9ա Նախերգան (= Ցանկ գլխոց եւթներորդ գրոց) – Ա. Յաղագս քաւարանին ... Լ. Յաղագս թուելոյ զերկնային խնդութիւնս:

– 369աբ Նախերգան – Վերջին դատաստասն ոմանք են ընթացական...

ա. 369բ–71ա Յաղագս քաւարանին ­– Հուր քաւարանին է ... բ. 371ա–3ա Յաղագս դժանդակութեան քաւարանին: գ. 373աբ Յաղագս օժանդակութեան եկեղեցոյ: դ. 373բ–5ա Յաղագս թէ` որոց օժանդակութեան եկեղեցոյ: դ. 373բ–5ա Յաղագս թէ` որոց ոժանդակութիւնքն օգնեն և որոց ոչ: ե. 375աբ Յաղագս թողութեան: զ. 375բ–6ա Յաղագս գալստեանն Նեռինն: է. 376ա–7ա Յաղագս չար վարուց Նեռին: ը. 377ա–8բ Յաղագս չորից կերպից, որով խաբեսցէ Նեռն: թ. 378բ–9ա Յաղագս հետևողաց Նեռին: Ժ. 379աբ Յաղագս Գօգայ և Մագօգայ: ժա. 379բ–80ա Յաղագս Եղիայի և Ենովքայ: ժբ. 380ա Յաղագս յամելոյ  հալածանացն: ժգ. 380աբ Յաղագս մահուան Նեռին: ժդ. 380բ–1բ Յաղագս այրման աշխարհի: ժե.381բ–2բ Յաղագս ընթհանրական յարութեանն: ժզ. 382բ–3բ Յաղագս վերջին դատաստանին: ժէ. 383բ–4բ Յաղագս դատաւորաց: ժը. 384բ–5ա Յաղագս դատելոցն: ժթ.385ա–6ա Յաղագս նորոգման աշխարհի: ի. 386ա–7ա Յաղագս տանջանաց դժոխոց: իա. 387ա–8ա Յաղագս զանազանութեան տանջանաց: իբ. 388աբ Յաղագս երկնային փառաց: իգ. 388բ–9բ Յաղագս բաժանեաց առ հասարակ: իդ. 389բ Յաղագս բաժնեաց հոգոյն հասարակաբար: իե.  389բ–91բ Յաղագս բաժնեաց հոգոյն յատկապէս: իզ. 391բ–2ա Յաղագս բաժնեաց մարմնոյն հասարակաբար: իէ. 392ա–4ա Յաղագս բաժնեաց մարմնոյն յատկապէս: իը. 394ա–5ա Յաղագս փոքրիկ ոսկեղէն պսակացն հասարակաբար: իթ. 395ա–6ա Յաղագս ոսկեղէն փոքրիկ պսակին յատկապէս: լ. 396ա–7բ Յաղագս թուելոյ զերկնային խնդութիւնս – Յետ ամենայնի համառօտաբար ... զոր և մեզ շնորհեսցէ ի սկիզբն և ի վախջանն յամենայն, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

1715 թ. հրատարակութեան մէջ 4-7 գրքերի նախերգանները դիտուած որպէս գլուխներ:

398ա [Յիշատակարան թարգմանութեան] – Փա՜ռք...

Արդ, ի յամի ծնընդեան փրկչին մերոյ հազարերորդի երեք հարիւրերորդի քառասներորդի չորրորդի և ի թուականութեանս Հայոց եւթն հարիւրերորդի նսներորդի երրորդի (1344) թարգանեցաւ գիրքս, որ կոչի Ալպէրտ, ի լատին բառբառոյն ի հայս` ձեռամբ ֆրայ Պետրոսի, ազգաւ լադին և աշխարհաւ Արագօնացի,  ի կարգէ քարոզողաց սրբոյն Դօմէնիկոսի որոյ թարգման էր  Յակոբոս վարդապետն, ազգաւ հայ և նայ ի կարգէ քարոզողաց սրբոյն Դօմինիկոսի, ի վերին վանս Քռնոյ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին, որոյ առաջնորդ և հոգաբարձու էր Ոհան վարդապետն, որ մականուն կոչի Քռնեցի, որոյ յանունն շինեցին զսուրբ ուխտս աստուածասէր և բարէպաշտ պարոն Գորգն  ամուսին իւր` տիկին Ելթիկն: Եւ սոքա երեքեան` Ոհան վարդապետն և պարոն Գորգն և պարոն Ելթի[կ]ն ինքնայօժար կամօք նուիրեցին զվանքս կարգին քարոզողաց սրբոյն Դօմինիկոսի տուրք յաւիտենական:

Արդ, վերոյասացեալ Ոհան վարդապետն եղև պատճառ բազում բարութեան, զի ժողովեաց աստ վարդապետք ի լատինացոց և ի հայոց` տարածելով զնոսայ ըստ հոգոյ և ըստ մարմնոյ, թարգմանեաց և թարգմանէ գիրս բազումս ոգէշահս // (398բ) և լուսաւորիչս, և ո՜չ այսչափ միայն, այլ եղև իբրև զհաւատարիմ լրտեսն Յեսու Նաւեայ մտանելով յերկիրն աւետեաց, այսինքն` ի միաբանութիւն սուրբ եկեղեցոյն Հռոմայ և եբեր ազգիս հայոց զփրկական համբաւն և առաջնորդեաց արժանաւորացն մտանել ի հնազանդութիւն գերադրական աթոռոյն Հռոմայ, որ է մուտ և դուռն երկնից արքայութեանն, որում զմեզ արժանաւորրեսցէ Քրիստոս:

Արդ, որք օկտիք ի սմանէ կամ օրինակէք. ողորմութիւն խնդրեցէք յԱստուծոյ վերոյասացեալ աշխատողացս և նոցին երախտաւորացն: Եւ աղաչեմք, զի որք օրինակէք զգիրքս, զսակաւ Յիշատակարանս գրեցէք, և դուք գրեալ լիջիք ի գիրն կենաց. ամէն:

Բ. 399բ–404ա Երգ Երգոցն Սողոմոնի – Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ... զի այսպէս ունէր: Եւ կայր այս յօրհնութիւն օրհնութեանց: Փա՜ռք յաւիտեանս յաւիտենից (ունի` «Գիտացի»):

Գ. [Յաւելագրութիւնք` ԺԸ դ.]

ա. 404ա Աղօթք առ սուրբ Անտօն Պատւացի­ – Եթէ խնդրես զըսքանչելիս ... լինիցիմք խոստմանցն Քրիստոսի: Հայր մեր, որ ...

բ. 404բ–5ա [Գիր ընդդէմ սատանայի] ­– Ո՜վ պիղծ և ատելի սատանայ... արեամբ նորին գնեցելոցս քրիստօնէից. ամէն: Եղիցի, եղիցի:

գ. 405բ [Աղօթք] սրբոյն Յոհաննու Ոսկիբերանի – Օրհնեա՜լ է Աստուած, որ զիս կերակրես... ամենայն գործս բարիս առատասցուք, և քեզ վայել է փա՜ռք և այլ...

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

 

3ա Թուխտս անպէտ և գծողս անգէտ:

398բ Յամի մարդեղութեանն Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ ՌՅԾ (1350), յամսեանն Նոյեմբերի ԻԸ գրեցաւ տառս, որ կոչի Ալպէրտ, ի մայրաքաղաքն Կաֆայն, ընդ հովանեաւ Սրբոյն Նիկօլայոսի, յորոյ առաջնորդ և հոգաբարձու էր առաքելաշնորհ եպիսկոպոսն տէր Ոհաննես, ձեռամբ նուաստ ֆրա Անդրէասի, որ է ի կարգի միաբանողաց.  Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ փա՜ռք, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից:

Ո՜վ եղբարք, որ և կարդաք և կամ օրինակէք, անմեղադիր լերուք սղալ գիրս, ես գրա//(399ա)դիր չէի, այլ հարկ արարին ի վերայ իմ գրել /// (3 տող քերուած):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

 

1ա (1653 թ., նօտրգիր) Ափրահամ չէլպու որդւոյն Մաթէոսի  ծնունդ եղև ի թվին Հայոց ՌՃ և Բ (1653), Յունուարի Ժ և Գ, յաւուր հինգշափաթոջ. մօրն անուն Կուիհանէ:

Կնքադրոշմ` 2բ, 17բ, 95բ, 158բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` 1ա (ԺԷ դ., նօտրգիր) Աբրահամ, Մատթէոսի ... 405ա (ԺԷ դ., բոլորգիր, կարդալ հայելու օգնութեամբ) Ե՜ս, Դաւ: Ե՜ս, Դաւիթ գիրող է Տ Տ թիւ Սիմօն լէվւի իմ ախբօր չիպուլուն դաչ:

 

105

­ԱԼԲԵՐՏ ՄԵԾ

ՀԱՒԱՔՈՒՄՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ

Թօխաթ

ՌՃԽԲ — 1693

ԳՐԻՉ` Մկրտում Ջուղայեցի: ՍՏԱՑՈՂ` Յակոբ վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 301. չգրուած` 1ա։  Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԶ×12 (Ա, ԺԶ 11, Դ, ԻԳ 13, ԻԶ 1)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,6×14,9։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ե­րկ­սիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 99ա)։ ՏՈՂ՝ 24: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  Ա փեղկին դրոշմատիպ խաչելութիւն, Բ փեղկին` Տիրամայրը մանուկ Քրիստոսը գրկին, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝  կանաչ կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 4+4, մահիկական լուսադրոշմով թուղթ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 3ա: Ճակատազարդ՝ 44բ, 99բ, 138ա, 173բ, 229ա, 271բ։ Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ թռ­չ­նա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի եզրերը մաշուած, թիկունքը վնասուած, կապիչներն ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1բ–300բ  [Ալբերտի Մեծի] Համառօտ հաւաքումն յաղագս աստուածաբանական ճշմարտութեան

Տե՛ս  ձեռ. N 104, 2ա–397բ. Յռջբ. / 1բ–2ա: §1/2ա–43ա: 2/43բ–99ա: 3/99ա–137ա: 4/137բ–71բ: 5/172ա–227բ: 6/228ա–70բ: 7/270բ–300բ: Չունի Յիշատակարան թարգմանչի:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

4բ Օգնեա՜, Հոգի Սուրբ Աստուած ճշմարիտ, և զգործ ձեռացս յաջողեա ի բարին շնորհօք քո:

300բ Յիշատակարան գրոցս – Փա՜ռք ... // (301ա)... Բայց, արդ, յանկ ելեալ զաւարտն հասուցաք շնորհօք և ողորմութեամբ ամենազօր Հոգւոյն Աստուծոյ ի թուահաշութեանն սեռի հայկազունի երկշրջանի և երկերեսնի և վեց ի վերայ եռապատկի (1693), յաւորս հայրապետութեան // (301բ) հանդարտախաղաց ծովու, հա [ս]տահեղոյս և անառիկ պարիկպարապի տեառն Նահապետի սրբազան կաթուղիկոսին, որ ի Սուրբ Էջմիածին յԱթոռ Լուսաւորչի, և դիտապետութեան նահանգիս տեառն Մինասայ աստուածաբան վարդապետի, որ և գոլ տեսուչ սուրբ Երուսաղէմայ` հրամանաւ տեառն Մխիթարայ աստուածաբան  վարդապետի, հոգածութեամբ և վերակացութեամբ Դաւիթ քահանայի յԵւդոկեցւոյ. ընդ հովանեաւ Սրբոյն Մինասայ, ձեռամբ Մկրտումի Ջուղայեցոյ մեղօք վիրաւորի և անարժան յետին արհեստի, յոտս տեառն իմոյ Յովսէփայ աստուածաբան վարդապետի` նուիրակի Սուրբ Էջմիածնի, ի  խնդրոյ և ի վայելումն բանասէր և *հեզահոգի տէր Յակոբ վարդապետի` սպասաւորի սուրբ Երուսաղեմայ Սրբոյն Յակոբայ Աթոռի Ամենայն Հայոց (*-ից` սրբագրողի ձեռքով):

Արդ, աւարտ եղև գրոցսն ամսումն Նոյեմբերի, ի քաղաքս Թօխաթ, յաւուրս թագաւորութեանն հագարացւոց Սուլտան Ահմէտի, և ի Պարսից Շահ–Սուլէյմանի, յորոյ յայսմ վայրի լինին յոյժ պատերազմունք, հագարացիք` ընդ Ալման ֆռանկի և պարսիկք` ընդ Վիրս, և այս ամ, ասին, սրածութիւնք սաստիկ: Բայց զվերջն և զկատարածն Տեառն է գիտելի: Նաև յարուցեալ զագն արապկաց և թորգոմայինք և սիրիկանք` յոյժ հարամիկք` առ ի աւերել զքաղաքս, զգաւառս, զգեօղս և զաւանս ամենայն, և հարկապահանջմունք և անհնարինք ի վերայ քրիստոնէից, զոր Տէր ազատեսցէ: Բայց զձեզ յիշողացդ և զմեզ յիշելոցս ողորմեսցի Տէրն բնաւից. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

 

304բ (Եղծուած և հազիւ նշմարելի) Ո՜վ ոք հա[նիցէ ի] Սուրբ /// նիս կամ ծախէ` [անիծ]եալ եղիցի:

 

106

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

 

ժէ — XVII

ԳՐԻՉ` Կարապետ:

ԹԵՐԹ՝ 303. չգրուած` 1աբ, 271բ, 300բ–3բ։  Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԵ×12 (ԻԵ 15)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19,4×14,4։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միա­սիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 191ա)։ ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝  մանուշակագոյն մետաքս:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 2ա, 40բ, 89բ, 128բ, 164բ, 212բ, 247բ: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ մարդագիր, թռ­չ­նա­գիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կա­պոյտ, կար­միր, նարնջագոյն, վարդագոյն, սև։

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան: ԺԱ–ԺԲ դդ.: 2 (Ա–Բ)+2 (Գ–Դ), ստացուած երկու թերթերի երկայնակի ծալումից: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Բբ): Կարդալ` Գբ, Դա, Դբ, Գա, «[ահաւ]ասիկ եհաս որ .. զտաճարն Աստուածոյ և» (Մատթ. ԻԶ, 46–61): Բբ, Աա, Աբ, Բա. «Աւետարան ըստ [Ղուկասու] – Քանզի Տեառն. և գինի և աւղի մի արբցէ» (Ա, 1–15):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի Ա փեղկը` ցեցակեր, Բ փեղկը` քերծուած,  թիկունքն ու դռնակը` վնասուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 2ա–271ա  [Ալբերտի Մեծի] Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանական ճշմարտութեանն

Տե՛ս ձեռ. N 104, 2ա–397բ. Յռջբ. / 2ա–3ա: §1/2ա–39բ: 2/39բ–89ա: 3/89ա–127բ: 4/128ա–63ա: 5/163ա–211բ: 6/212ա–46բ: 7/247ա–71ա: 4–5 գրքերի նախերգանները նախորդում են «Ցանկ գլխոց»­ներին: Չունի Յիշատակարան թարգմանչի:

Բ. 272ա–83բ [«Նորին Առաքելի Սիւնեաց». N 662, 294ա] Գիրք յաղագս ծնընդեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյ. Բանն մարմին եղև և բնակեաց ի մեզ – Արդ, ի չորից աւետարանչացն... Բանն մարմինն եղև և բնակեաց ի մեզ:

Գ. 283բ–300ա Գիրք յաղագս համօրէն յարութեանն. հարցումն և պատասխանի  – Զի ինքնին Տէր հրամանաւ ... որ կենդանի է և թագաւոր:

Դ. Պատառիկ–պահպանակ Բ. [Ցանկ գրոց և գլխոց] Ճարտասանութեանց, Մոլութեանց, Առաքինութեանց, Տեղեաց, Պատրանաց – Առաջին գիրք` 3 ... Տասներ[որդն`] 563 (ԺԸ դ.):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

 

39բ Զնուաստ ոգի Կարապետ անարժանս յիշեա առ Տէր, յորժամ կարդաս:

40ա Զտարտամս ի բարեաց և զփարթամս ի չարեաց Կարապետ անարժանս աղաչեմ յիշել ի Տէր, ո՜վ ընթերցողք (նման` 246բ):

128ա Զմեղապարտ գծողս յիշեսջիք:

300ա Կատարեցաւ գիրքս, որ Յաղագս համօրէն յարութեան, ձեռամբ յագնամեղ Կարապետ իրիցու:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

 

300ա Եւ արդ, զայս Ալբերդիոս գիրքս է Անդրիանուպօլսոյ առաջնորդ Եփրեմ վարդապետին, ի վայելումն իւրում անձին, ՌՃԼԶ (1687) թուականին:

 

107

­ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

 

ԺԸ — XVIII

ԹԵՐԹ՝ 268։  Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԱ×12 (Ժ, ԺԱ 14)+Ա–ԺԱ×12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,8×16,8–17,5։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միա­սիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 110ա)։ ՏՈՂ՝ 30–32: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, թիկունքը` կտաւ, մի­ջու­կը՝  ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝  պահպանակի թղթից: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ —Զարդագիր՝ թռ­չ­նա­գիր ։ Գոյներ՝ կար­միր։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար: Վերջին մասից եզրահատուած որոշ տողեր, որոնք աւելացուած են նախորդ էջի տողատակում: Խոնաւութիւնից գրադաշտը մասամբ գուանափոխուած: Թերթերի զգալի մասը նորոգուած: Կազմը ծռուած, կաշին մասամբ ցեցակեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1ա–122բ Համառօտութեան մասն բոլոր Աստուածաբանութեան սրբոյն Թօմայի Ագուինացոյ հրեշտակային հեղինակի և վարժապետի Առաջին հատորին առաջինոյ մասին, այսինքն Զերրորդութենէն կամ Զերրորդական աստուածութենէն

– 1աբ Նախերգանք – Քանզի երկիւղածին յԱստուծոյ...

– 1բ Ընձեռուած զԵրրորդութենէն – Խորհեցեալ իսկ արդ զայնցանէ, որք պատկանին առ միութիւնն աստուածային էութեանն...

ա. 1բ–7բ Խնդրուած առաջին. Զելմանէ աստուածայնոց անձանց. ի հինգ օդուածս տրոհեալ... Օդուած առաջին. Միթէ իցէ արդեօք յաստուածային ելումն ... ­–Առաջինն այսպէս մատչեալ լինի...

Բոլոր «Խնդրուած»-ները ունեն նախերգան, ցանկ և միակերպ սկսուածով մի քանի «օդուած»-ներ` «Առաջինն այսպէս մատչեալ լինի...», «Երկրորդն այսպէս ...» և այլն: Ստորև նշւում են միայն «Խնդրուած»-ները և «օդուած»-ների քանակը` փակագծերում:

բ. 7բ–13բ Խնդրուած երկրորդ ... Զառնչութեանցն կամ յարաբերութեանցն աստուածայնոց (Ա–Դ): գ. 13բ–21ա Խնդրուած երրորդ ... Զանձանցն աստուածայնոց (Ա–Դ): դ. 21ա–7բ Խընդրուածն չորրորդ. Շուրջ զբազմութեան անձանցն ի յաստուածայինսն (Ա–Դ): ե.  27բ–34ա Խնդրուած հինկերրորդ ... Զայսցանէ, որք պատկանին առ միութիւնն աստուածային Երրորդութեանն և միութեանն (Ա–Դ): զ. 34ա–42ա Խնդրուած վեցերրորդ ... Զճանաչմանէ անձանց աստուածայնոց (Ա–Դ): է. 42ա–8բ Խնդրուած եօթներրորդ ... Զանձնէ Հօր (Ա–Դ): ը. 48բ–55ա Խնդրուած իններրորդ ... ԶՈրդոյն Աստուծոյ ըստ որմէ պատկեր (Ա–Բ): ժ.  57ա–66բ Խնդրուած տասներրորդ ... Զյանձնէ Հոգւոյն Սրբոյ (Ա–Դ): ժա. 67ա–71ա Խնդրուած մետասաներրորդ ... Զանուանէ Հոգւոյն Սրբոյ, որ է սէր (Ա–Բ): ժբ. 71բ–4ա Խնդրուած երկետասներրորդ ... Զանուանէ Հոգոյն Սրբոյ, որ է պարգև (Ա–Բ): ժգ. 74ա–89բ Խնդրուած երեքտասաներրորդ... Զանձանցն յարաբերելոց կամ առնչելոց առ էութիւնն (Ա–Ը): ժդ. 89բ–95բ Խնդրուած չորեքտասաներորդ... Զանձանցն ցորքանս բաղդատին առ առնչութիւնս կամ յարաբերութիւն կամ առ յատկութիւնս (Ա–Դ): ժե. 95բ–105բ Խնդրուած հինգետասաներորդ ... Զանձանցն աստուածայնոց բաղդատութեամբ առնու իրս կամ ներգործութիւնս (Ա–Զ): ժզ. 105բ–14ա Խնդրուած վեշտասաներորդ ... Զհաւասարութենէ և զնմանութենէ աստուածայնոց անձանց ի միջի իւրեանց կամ առ իրեարս (Ա–Զ): ժէ. 114ա–22բ Խնդրուած եօթևասատաներորդ ... Զառաքմանէ աստուածայնոց անձանց (Ա–Ը) ... Օդուած առաջին. Մի՞թէ ումեք աստուածային անձին պատկանիցի արդեօք առաքիլ ... – Առաջինն այսպէս մատչեալ լինի ... և աստուստ յայտնի է պատասխանին և լուծմունքն ութերորդի: Վերջ:

Բ. 123ա–36ա Սրբոյն Թօմայի Ագուինացւոյն հրեշտակականի վարդապետի Զնախագիտութենէ և զնախասահմանութենէ

Տե´ս ձեռ. N 119, 5ա–22ա: Չիք Յիշատակարան թարգմանութեան: Յաւելեալ ունի.

– 136ա Ցանգ սրբոյն Թօմայի Ագուինացւոյ...  – Գլուխ Ա. Որպէս այս չորեսին ... Է. Ընդէ՞ր Աստուած ... դատապարտելի ստեղծէ:

Գ. 137ա–61բ [Կղեմեսի Գալանոսի] Վիճաբանութիւնք աստուածաբանութեան [Յաղագս խորհրդոց եկեղեցւոյ]

Տե´ս ձեռ. N 132, 3ա–100բ. §1/137ա–46բ: 2/146բ–62ա (չիք` §ա–բ, ե–է, իսկ §գ–դ համառօտուած և նշուած` ա–բ: Նման N 133-ին: Վրջ. 161բ «... զեօթն գլխաւոր իրս պահանջէ»): Յաւելեալ ունի ցանկ (տե´ս 231բ):

Դ. 162ա–231ա [Կղեմեսի Գալանոսի] Յաղագս աստուածային բացարձակ կատարելութեանցն, այսինքն` աստուածային ստորոգելեացն

Տե՛ս  ձեռ. N 137, 1ա–71բ, §ա/191բ–5ա: բ/195ա–204ա: գ/204բ–10ա: դ/210ա–8ա: ե/173բ–91ա (§ ա-ից առաջ): զ/162ա–73ա (§ ե-ից առաջ): է/218բ–22բ, 224ա–31ա (§ դ-ից յետոյ): Յաւելեալ ունի ցանկ, թերի և կցուած Գ-ի վանկի վերջին` 223բ:

– 231բ, 223աբ [Ցանկ] – Առաջին. Թէ զի՞նչ խորհուրդ ... Եօթներորդ. Թէ զիա՞րդ հրեշտակքն խօսին ընդ միմեանս (խառնուած):

Ե. 233ա-60ա [Կղեմեսի Գալանոսի] Իմաստասիրական վիճաբանութիւնք ոմանք, որք պատկանին առ գիտութիւնք Մեթաֆիզիքային, որ թարգմանի` Համաբնաբանութիւն

– 233ա [Նախադրութիւն] – Յոյժ ի յերկար տարածիւր բանն...

ա. 233ա–45բ Յաղագս ճշմարտութեան և ստութեան ներգործութեանց մտաց: Հինգերորդ վիճաբանութիւն (խնդիրք Ա–Ե): Առաջին խնդիրք – Ոչ ասացի առաջին վիճաբանութիւն, այլ հինգերորդ, վասն զի զայլ Դ յառաջագոյն վիճաբանութիւնս Համաբնաբանութեան...

բ. 245բ–60ա Յաղագս էակի և էութեան: Վերցերոդ վիճաբանութիւն (խնդիրք Ա–Զ). Մի՞թէ բան էակին հրաժարի ի տարբերութեանց իւրոց: Առաջին խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի էակ ասի... վասն զի է կատարել իւրեան: Վերջն է Համաբնաբանութեան:

– 260ա [Ցանկ վիճաբանութեանց և խնդրանաց] – Հինգերորդ վիճաբանութիւն. Յաղագս ճշմարտութեան ... Յաղագս գերազանցական միութեան ճշմարտութեան և բարութեան էակի:

Զ. 260բ–5ա 231ա [Կղեմեսի Գալանոսի] Յաղագս ութերորդ գրոցն Ֆիզիկայականաց Արիստոտելի և կամ Բնականաց

Տե´ս ձեռ. N 170, 185ա–227ա. § 1/261ա–5բ (§ 4 անխորագիր, § 5 նշուած` «չորրորդ», § 6` «հինգերորդ»): § II–IV/չիք: Յաւելեան ունի ցանկ. թերի և կցուած Ե-ի ցանկի վերջին` 260բ:

Է. 266ա–8բ Համառօտ վերլուծութիւն Պորփիւրի դժուարիմացից, ի յերկասիրութեան մեծ հռետորին Հայոց Յօհաննու Որոտներցւոյն – Զի՞նչ է սահման ... որ ոչ ունի սեռն զբաղկացականն և ոչ տեսակն զբաժանականն: Վերջ բանիս:

Ը. [Յաւելագրութիւնք` ԺԸ դ.]

ա. 136ա [Հարցմունք և պատասխանիք] – Ընդէ՞ր խրհուրդք Է են...

բ. 218ա [Բառք Եբրայեցւոց] – Եէհէվա` ես եմ, որ եմ ... Սաբաւօտ` մեծանուն:

գ. 232ա [Բառք յԵլից`] Գ գլուխ, Գ համար (=Զ, 3) – Ե՛ս, Տէ՛ր, որ եմ, երևեցայ Աբրահամու...

դ. 268բ [Բառք յունաց] – Իտօս` տե[սակ]... Սիկիու` կր[ել] (14 բառ):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

 

238բ Թուղթս այս ծերացեալ եղև և այլ ևս ոչ կարէ գրիլ, վասն որոյ և դու, ո՛վ ընթերցօղ, անցիր ի միւս երես թղթին ասելով պատասխանեմք, և զիս` զանարժան գըծագրօղս յիշեա միով ևեթ Հայր մերիւ, և դու յիշեալ լինիցիս ի Քրիստոս. ամէն:

Գրչափորձ` 238ա Գրչափորձեաց զայս:

 

108

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երուսաղէմ

ՉՀԱ— 1322

ԳՐԻՉ` Թորոս: ԿԱԶՄՈՂ` Մատթէոս: ՍՏԱՑՈՂ` Յակոբոս երէց Արևելցի:

ԹԵՐԹ՝ 274։  Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԴ×12 (Ա 10, ԻԴ 2)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18,2×12,2:  ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միա­սիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 104ա)։ ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝ սև կաշի,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝  պահպանակի թղթից:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան  (117բ)։  Զարդագիր՝ հանգուցագիր (117բ, 183բ)։ Գոյներ՝ կար­միր ։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ անբա­ւա­րար. սկիզբը և վերջը բամբակակալած: Բազմաթիվ թերթեր և կազմը մասամբ ցեցակեր: 61 և 272 թերթերը վնասուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1ա–9բ  [«Սրբոյն Վարդանայ վարդապետի ասացեալ Վասն դժոխոցն և անքուն որդեանցն – Ո՛վ քահանայք և ժողովուրդք Աստուծոյ]... զԴադան կլաւ, զի չար նախանձ կալան ընդ Մովսէս:

Սկզբնամասն անընթեռնելի: Հմմտ. N 2111, 156բ:

Բ. 9բ–35ա  [«Գրիգորի Հայոց վարդապետի ի Վայ գրոց ասացեա: Ճառ զղջման». N 640, 224բ] – Աղաւթք և պահք ընդ միմեանս լծեալ ... զմիտս քո դարձուցանել յապաշխարութիւն և ի Տեառնէ հայցել, որ երկնից արքայութեանն արժանի արասցէ, և նմա փա՛ռք յաւիտեանս (սկ. Տե՛ս  44բ–177ա, § Ե):

– 35ա [Յիշատակարան Վայք ողբոց գրոց Գրիգորի Յեսուացւոյ]

ԶՎայքս ողբոց, զոր շարեցի,

Մտաւքս զբանս որսալ ըստ կարգի

Եւ ինձ սուգ լալեաց յաւրինեցի,

Թերևս լիցի ի լսելի

Արարչին ամենայնի`

Տալ ինձ տեղի աղաղակի,

Սակաւ մի խաւսել աղերսալի,

Դառնակսկիծ սրտիս վտանգելի,

Զկարիքս ասել անթուելի,

Զմեղաց բազմութիւնքս անճառելի,

Զոր ի գիր հանի և հաստատեցի

Արձան կանգնել անսասանելի,

Նշան յաւիտենից անջնջելի:

Արդ, աղաչեմ և պաղատիմ, որ զհետ իմ գայ և յայս կարգ // (35) բանիս սոքաւք առ Տէրն պաղատել զողբ և զաղէտս մաղթանաց ի գործ ածել և սոքաւք զԱստուած հաշտեցուցանել, աղաչեսցէ վասն իմ տառապանացս, զի լինիցի ընդունելի ընդ նոցին աղաչանաց և բանք իմ, զոր հիւսեցի առաջի աչաց հեղահ[այ]եաց և երկայնամիտ դատաւորին պարգևելով ինձ ապաշխարութիւն, որ ունի հաստատուն զթողութիւն յուսով ի բանից կենարարին: Արդ, որ խնամով սրտի զմեզ յիշէ, յիշեսցէ Աստուած և զնա յաշխարհին կենդանեաց և նոքաւք և ամենայն սրբովք բարեխաւսելով ողորմեսցի մեզ ըստ մեծ ողորմութեան իւրում, և սրտացողի սորա և մեղապարտ գրչիս և զոր զամէն ասէ: Եւ նմա փա՛ռք յաւիտեանս:

Գ. 35բ–9ա  [«Գրիգորի սուրբ վարդապետի». N 640, 61բ] Երգ աւրհնաբանութեանց ոգոց արթնոց և մաղթանք մաքուր մտաց առ Աստուած – Աւրհնեալ է ամենասուրբ Երրորդութիւնն յամենայն արարածոց ... ողորմեա ամենայն հաւատացելոց` կենդանեաց և մեռելոց, թող զմեղս ամենեցուն:

Դ. 39ա–44ա Սուրբ հաւրն Թէոփիլիոսի Յաղագս արտաս[ու]աց – Յորժամ միտքն սբաղեալ լինի ... պատիւ նորա քան զանմարմնոցն, որում արժանի լիցուք ... ամէն:

Ե. 44բ–117ա Վարք ողբոց մեղուցեալ անձին` խոստովանաբար ասացեալ առաջի Աստուծոյ Գրիգորի մինայնաւոր ճգնաւորի Յեսուացւոյ և անյաղթ գիտնակաի` յանդիմանութիւն հոգւոց և մտաց և մարմնոց` ի զգուշութիւն բարուց և յուղղութիւն սղալանաց, ի բղխումն արտասուաց և ի խայտառակութիւն մեղաց և ծուլութեան, ո էր ի թուիս ՇՂԸ (1149) – Վա՛յ քեզ, անձն իմ, ընդէ՞ր ոչ սկսանիս տեսանել ... մարմնական և հոգէկան ցաւոց դեղ իցէ: Եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փա՛ռք յա[ւ]իտեանս (շար. տե´ս 9բ–35բ, § Բ: Հմմտ. N 2680, 484բ):

Զ. 117բ Սկիզբն խոստովանութեան և յայտնութեան գաղտնեաց, պատմութիւն յանցանաց Գրիգորի Յեսուանց Մարաշոյ ասացեալ մեղայիւ առաջի ծածկագիտին Աստուծոյ, որով զամենայն տեսանէ յառաջ քան զլինել նոցա

– 117բ–22բ Խրատ անձին – Արի ի խոստովանութիւն ի գիշերի...

ա. 122բ–3ա Խոստովանելով համառաւտ – Ապա սկսեայց յանուանէ...

բ. 123ա–4բ Եւ ապա զկնի խաբէութեանն առանձին մեղք, որկորստութիւն, որ է պատճառ ամենայն մեղաց – Մեղայ պատուիրանազանցութեամբ...

գ. 124բ–33ա Երկրորդ մեղք պոռնկութեան – Մեղա ի խորհուրդս զազրալիս...

դ. 133ա–5բ Խոստով[ան]եցայց ըստ խորհրդոց ձանձրութեան – Մեղայ խորհրդովք ձանձրութեան...

ե. 135բ–41ա Խոստովանեցայց զագահութեան և զարծաթասիրութեան, որ հաւասար է կռապաշտութեան – Մեղայ ագահութեամբ ...

զ. 141ա–7ա Սկզբնահայր սկսայց մինչև ի սպառումն ծննդոց նորա կամայական յանձնառութեամբ հաստատեցի, եդի զիս պատրաստական ամենայն չարեաց – Մեղայ անյարմարապէս ..

է. 147ա–78բ Խոստովանեցայց վերստին դարձեալ աստանաւր զմնացեալ չարութեան բիծս – Մեղայ ընդ սին չարութեանցն .. կամ զտուն` ընչիւք կամ զվաստակ կամ զանդառ կամ զայլ ինչս մարդկան:

– 178բ [Յիշատակարան գրոցս] – Արդ, ամենայնիւ յամենայնի մեղայ, որ գրեցաւ և ոչ գրեցաւ: Նա ևս բազում էին, զոր ոչ գրեցի, վասն զի ոչ էին յիշած իր գիրքս, բայց միայն ի խոստովանութիւն: Եւ ես ոչ համարեցաւ պատեհ կարգել աստ վասն թեթևամտաց և տխմարաց, զի մի վնասցեսցին առաւել քան աւգտեսցին: Այլ զայս բաւականացուցի տունս Ռ և Լ (1030): Բայց ուսիր զկարգ արուեստիս և զմիտք բանիս, զի թէ առաջի Աստուծոյ խոստովանիս, այդ է ոճ, որպէս և գրած է, ապա թէ ընկերի` շրջէ´ զբանիդ կարգ:

Արդ, ես` Գրիգոր, մեղաւոր անյուսութեամբ վհատեալ  ի բազմութենէ մեղաց իմոց, ոչ ունելով ակնակալութիւն կենաց զկնի աւազանին յանցման, ապա զաւրացեալ յաստուածային աւրինացն ի ձեռն մարգարէիցն, քաջալերելով ... // (179ա)... Արդ, ի յայս հասեալ, սկսաւ ինչ ոգի առեալ սկսա գրով արձանացուցանել և ձեռամբ իմ ի գիրս քանդակեալ ... // (179բ) Արդ, ես ըստ իմում յիշողութեան գրեցի սփռելով զսոցա առաջի Աստուծոյ և սրբոց նորա ի տուէ և ի գիշերի, թերևս գըտանել սակաւ ինչ մխիթարութիւն վշտագնեալ հոգոյս ի յոյս ապագայիցն: Արդ, յորժամ սկսա զՅիշատակարանս, թուրքն կանչենց, և զսիրտս վրդովեց և անհնարին տրտմութիւն պատեաց, ես  այլում տեղոյ թողի և ժամանակի: Արդ, սկսանիմ զմնացեալս ի կատարումն ածել ... // (180ա) ... Վասն որոյ բարւոք համարեցա նախ զՈղբսն և զԽրատս կարգել աղաչանաւք առ Աստուած ապա պատմիչ ինչ լինել իմոյ մեղաց և անաւրէնութեանս, թերևս ի ձեռն այսորիկ գտից թողութիւն ամբարշտութեանս ամենայնի մեղաց ... Արդ, ես ինձէն ինքնադսրով անձնադատ գերիս, կամաւորապէս մատն եղեալ բնութեանս, որպէս ոսոխ յատենի զկորստեան մեղաց խորս չափելով, զորքանութիւն երբէք // (180բ) ոչ գտի, ապա մասնաւոր բանիւք հանդէս թուոցն ջանացի և զմտացըս արգելի զթիւս և յերևոյթս իրին ոչ հասի, վասն զի յամենուստ պարտեալ և ի սպառ լքեալ իբր զյիմար խաշամեալ հերքեցայ, կորեա, վանեցա վատնել ի բազմութենէսդ ի մահ գրաւեցայ, արգելեցաւ, փակեցաւ, կըքեցաւ առ յինէն ամենայն մասանց կենացն հնարք: Ապա բեկութեամբ շիջեալ ափշեցայ ըստ իմաստնոյն բանի, որ ասէ. Վա՛յ մեղաւորի, որ տարակուսեալ կացցէ ի վերայ երկուց ճանապարհաց: Յիշեցի և զբան մարգարէին ... // (182բ)... Արդ, եթէ հանդիպի ոք բազմամեղ, իբրև զիս, և կամիցի դիմել առ Տեառն Աստուծոյ, այս է ճանապարհ անմոլար ... Բայց ես, թէպէտ և բազում տարիք աշխատեցայ, այլ ի յաւարտում գրոցս հասի և ոչ ի գլուխ ապաշխարութեան ... // (183ա)... Արդ, որ ոք մտաւորութեամբ ընթեռնլով ճանաչէ զմեր աշխատութիւնս և աւգտի ի սմանէ, հայցեսցէ և ընդ իւրում և ինձ թողութիւն մեղաց ի Տեառնէ ... մերմէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն, ամէն, ամէն:

Է. 183բ–243բ Երանելոյն Աթանասի արքեպիսկոպոսի Աղէկսանդրացոյ Հարցմունք վայելուչք և պատասխանիք Կիւրղի Երուսաղէմի Յաղագս մակացութեան եւ հանճարոյ – Հետևումն համարիմ ընդ Աստուծոյ ... ընդ հրեայսն տանջեսցիս, որ զՔրիստոս ապտակեցին:

Ը. 243բ–6բ Ի Հարանց վարուց գրոց քաղուածո Վարդան վարդապետի Արևելցւոյ – Ասէր Մոսէս հայրն. Որ փախչի ի մարդկանէ ... մեղս ոչ ունի, վասն այնր խնդա:

Թ. 246բ–58ա Վարդան վարդապետի (Այգեկցւոյ) ասացեալ Խրատ ոգեշանք յԱստուածաշունչ գրոց – Ո՛վ որդեակք, վերջին է ժամանակս ... աւրհնութիւն ծնաւղացն իբրև զԱստուծոյ անէծքն և աւրհնութիւն է:

– 258ա Ապա քահանայք և ժողովուրդք Աստուծոյ, այս ձեզ սակաւ մի բանք ի պատուիրանացն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, զոր անդադ[ար] // (258բ) լսէք և գիտէք ի մանկութենէ, զի լցաւ երկիր գիտութեամբն Աստուծոյ, վասն որոյ կարճ և համառաւտ գրեցի, զի չէք տգէտք և պարզ բանիւ և գեղջուկ բառով գրեցի, որ կարէ իմանալ տխմարն  և տգէտն, և մի´ մեղադրէք, զի չէ բանքս զերդ որ պատեհն է, զի ծերութիւնս և յերկար ցաւքս կուրացուցանէ զմիտքս և զաչքս, և Սուրբ Հոգին Աստուծոյ աւրհնեսցէ զձեզ և զսահմանս ձեր և ի չարեաց փրկեսցէ զձեզ և ջնջեսցէ զմեղս ձեր և զձեր ննջեցելոցն, և դուք, որդեակք իմ, ի Քրիստոսէ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք մեղաւորացս և հին խաբեբայս Վարդանայ:

Ժ. 259բ–63բ Մովսէսի վարդապետի ասացեալ ի խնդրոյ Յակոբայ – Հաւատոյ դաւանութիւն ծանաւթութիւն է ... այլ և ամենայն աշխարհի, որով փառաւորեսցի Հայր և Որդի և Հոգին Սուրբ այժմ և միշտ և յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ԺԱ. 264ա–8բ Նորին Գէորգեա վարդապետի [Սկեւռացւոյ] ասացեալ Վասն հաղորդութեան, ի խնդրոյ Յոհան քահանայի – Արեամբն Քրիստոսի փրկեալ ... ի փրկութիւն անձանց և ի փառս Աստուծոյ, որում փառք յաւ[իտեանս]:

ԺԲ. 269ա–70ա Նորին (Վարդանայ Այգեկցւոյ) Վասն սուրբ հաղորդութեանն, այլ կարճ – Լուարուք Քրիստոսի Աստուծոյ ... հաղորդութեամբս սրբով կատարեալ փրկութեան հասանիցեն Քրիստոսիւ ի փառս Աստուծոյ Հաւր. ամէն:

ԺԳ. 270ա–5բ Յօհանու քահանայի Աղօթք ի դեմաց մեղուցելոց – Տե´ս, Տէ՛ր, զտառապանս իմ և զցաւս սրտի իմոյ ... և դիր ի բանդ կապանաց անխզելի սիրոյ քոյ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

 

1. 9բ (Թորոս գրչի) Եւ բարեխաւսութեամբ սուրբ Աստուածածնի և ամենայն սրբոց, ողորմեա՛ ստացողի սորա և գրողի. ամէն:

13ա Այդ ես եմ` անարժամ գրիչս (նման` 91ա):

35բ Արդ, որ խնամով սրտի զմեզ յիշէ, յիշեսցէ Աստուած և զնա յաշխարհին կենդանեաց և նոքաւք և ամենայն սրբովք բարեխաւսելով ողորմեսցի մեզ ըստ մեծի ողորմութեան իւրում և ստացողի սորա և մեղապարտ գրչիս և որ զամէն ասէ: Եւ նմա փա՛ռք յաւիտեանս:

39ա ... Եւս առաւել զՅակոբոս քահանայի` զստացող սուրբ մատենիս, ընդ նմին և ինձ` մեղսաթաւալ և անարժան գրչի Թորոսի, և լսողաց սորա, և արժանի արա արքաութեան քում, որ աւրհնեալդ ես յաւիտեանս. ամէն:

113բ Յակոբոս էրէց Արևելցի,

Որ հոգեշահ ճառս քեզ գրեցի

ՅԵրուսաղէմ քաղաք մեծի,

Որ ինձ ու քեզ վա՛յ տա ի մէկ տեղի,

Եւ ո՛չ թէ քեզ, ինձ` մեղաւորի:

117ա Քրիստոս Աստուած, քո սուրբ ծնողիդ բարեխաւսութեամբ և ամենայն սրբոց քոց ողորմեա ստացողի սորա` Յակոբոս քահանայի և ծնողաց իւրոց, ընդ նմին և ինձ եղկելոյս մեղաւոր գրչիս: Ո՛վ սուրբ հարք և եղբարք, յերես անկեալ առ ոտս ձեր համբուրեմ, հայցէք յԱստուծոյ զթողութիւն, զի սովոր է Աստուած ի ձեռս այլոց` այլում ողորմել, և որ առատն է յամենայնի պարգեւիչն տիեզերաց Քրիստոս, մեզ և ձեզ ողորմեսցի, և որ զամէն ասէ լի սրտով, Քրիստոս և նմա ողորմեսցի. ամէն:

172բ Եւ որ Աստուած ողորմի ասէ և մեղաց թողութիւն խնդրէ յամենառատ Տեառնէն ստացողի սորա Յակոբոս քահանայի և մեղսաթաւալ գրչի Թորոսի, գտցէ և նա թողութիւն ի Քրիստոսէ, և որ զամէն ասէ ի բոլոր սրտէ. ամէն:

183ա Բարեխաւսութեամբ Աստուածածնին և ամենայն սրբոց Քրիստոս տայ ձեզ հոգի ապաշխարութեան և ինձ` եղկելի գրչիս: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա ընթերցմամբ կամ գաղաբարելոյ, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք Յակոբոս ծերոնոյ քահանայի և ամենայն արեան մերձաւորաց և համաւրէն ննջեցելոց իւրոց, ընդ նմին և ինձ` մեղսաթաւալ գրչի Թորոսի և ծնողաց իմոց, և երախտաւորաց, և որ յիշէ սրտի մտաւք, նա ինքն իւր ն[ն]ջեցելովքն յիշեալ եղիցի ի Քրիստոսէ. ամէն:

231բ Հանապազ զինեալ ու միշտ կենդանի,

Յորժամ փառօք գաս հայրենի,

Մի՛ անտես առնէր զիս,

Որ ի մեղքս կամ ի բանդի:

243ա Ո՛վ սուրբ հարք և եղբարք, որք ընթեռնոյք կամ աւրինակէք, և որք լսէք զոգէշահ բանքս, աղաչեմ յիշեցէք զհեզահոգի և զառաքէնի զՅակոբոս քահանայ` զստացաւղ սորա, և զանարժան և փծուն գրիչս, և զծնողսն իմ և զամենայն երախտաւորս: Նա որ և մեզ չար և բարի են արարեալ, աղաչեմ յիշել ի Տէր ի յոյսն ամենեցուն Քրիստոս, և որ յիշէ զմեզ և մեղաց թողութիւն խնդրէ, ինքն յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ, և որ զամէն ասէ:

251բ Վա՛յ, սատանա, շատ կոխան արարեր և դեռ ոչ ես յագել, յԵրուսաղէմս այլ կու գլորես, զի՞նչ շահիս, ամենաչար:

258բ ... Եւ Յակոբոս քահանայի` ստացողի սորա, և ընդ նմին ինձ` անարժան և մեղսաթաւալ գրչի, և մեր ննջեցելոցն և քահանայից, որ վասն Աստուծոյ ի սուրբ պատարագն յիշեսցէ անուամբ զմեզ զողորմել ի Քրիստոս: Եւ մարդ, որ տա մի փող կամ մի պա//(259ա)տառ հաց յանուն Աստուծոյ յաղքատն վասն մեր, որպէս զի միայն ի սոսկալի տանջանացն ազատիմք, զի շատ վիրաւորեցաք և տրտմեցուցաք զՍուրբ Հոգիբ Աստուծոյ անաւրէն գործովք մերովք, Քրիստոս իւր աստուածախառն արեամբն ջնջեսցէ զմեղս նոցա և ի չարէ փրկեսցէ զնոսա, որք մեզ բարի արարին և չար, Քրիստոս ջնջէ զմեղսն նոցա, և ի բոլոր սրտէ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք զվերոյ յիշեալ ստացող սորա` զՅակոբոս էրէց և զծնողս նորա և զազգատոհմն: Յերես անգեալ աղաչեմ, յիշեսջիք զմեռեալս մեղաւք զԹորոս գրիչ, նաև զծնողսն մեր և զամենայն արեան մերձաւոր, և որ ինձ չար և բարի են խորհել, ջնջեսցէ Քրիստոս զիւրեանց ձեռագիր զանցանացն, և որ առատն է ի տուրս, Քրիստոս Աստուած ձեզ և մեզ ողորմեսցի առ հասարակ, և այնոցիկ, որ զամէն ի խորոց սրտէ ասեն. ամէն:

263բ Ո՛վ սուրբ հարք, աղաչեմ անմեղադիր լինել խոշորութեան գրոյս և սղալանաց, զի այս էր կար մեր:

268բ Որ ստացողի սորա` Յակոբոս քահանայի մեղաց թողութիւն խնդրէ, // (269ա) նա և ինձ` անարժան մեղասաթաւալ գրչի, և որ զամէն ասէ բոլորվ սրտիւ. ամէն:

270ա ԶԳէորգ վարդապետն յիշեցէք ի բարին Քրիստոս, և զստացող սորա և զանարժան գրիչս և որ զամէն ասէ. ամէն:

275բ Փա՛ռք ... որպէս և հոգևոր քահանայս Յակոբոս, որ ետ զայս նուագ հոգէշահ և պտուղ բարեաց ի Հոգւոյն Սրբոյ ազդեալ ի լեզուս սուրբ վարդապետաց` քաղվածոյ, յաստուածաշունչ գրոց յաղագս աւգտի որդւոց մարդկան գծա[գրել ի յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց] // (276ա) և ամեննայն զարմից և երախտաւորաց, և որք ողորմութիւն ունին ի սմա` յիշել առաջի Աստուծոյ:

Գրեցաւ սա ի թուին Հայոց ՉՀԱ (1322), ի սուրբ և ի հռչակաւոր քաղասքս Երուսաղէմ, ի հանգստարանին Հայոց, առ դռանս Սուրբ Յակոբա եւ տիեզերալոյս առաքելոյս` եղբաւրն Յովհաննիսի աւետարանչի:

Արդ, ես` թափուրս ի գործոց բարեաց և լցեալ ամեայն յանցանաւք, զերեսս ի մայրն եդեալ, աղերսահայցմամբ մաղթանաւք խնդրեմ յամենեցունց, զի ոք և իցէ հանդիպեսցի սմա տեսութեամբ կամ ընթերցմամբ, սրտի մտաւք կամ կարեկցաբար, իբրև եղբաւր սիրելոյ, աղաւթից եւ յիշմամբ արժանի արասջիք զՅակոբոս քահանայ և զծնաւղս իւր, ընդ նմին և ինձ եղկելոյս` մեղաւոր գրչիս, որ իբրև զծով լցեալ եմ [չար] գործաւք, և խոշորութեան և սղա[լանաց] ի սմա չլինել մեղադիր, /// գրել մխիթարանք հոտ /// եմայ և տեղս, որ գրե /// զի ազգ /// // (276բ) նելս ///ց ամենայն եկն ի վերա իմ վասն մեղաց իմոց: Ո՛վ հարք, եղբարք, յերես անկեալ [գարշապ]արս ձեր համբուրեմ, զի որ և կարդայք և լուսաւորիք և յաւարտ ելանէք սուրբ գրոցս, Գ ծունրդ Աստուծոյ տայք դնել և երիս Տէր ողորմեա և թողութիւն խնդրել յԱստուծոյ ստացողի և գրողի սորա` Թորոսի, զի սովոր է Աստուած ի ձեռս այլոց` այլում ողորմել, զի և որ կամակից լինի այսմ բանի, կամեսցի Քրիստոս և իւր հոգին դասել ընդ երամս արդարոց: Յիշեսջիք և զհոգեւոր մայրն իմ զԹագեր, որ սպասաւորէր ի կերակուրս մեր, զի /// Աւրհնեալ է Աստուած, որ և հասոյց ի յայս` գրեցի զսա:

2. 276բ (Կազմողի) Ով զմեղաւք դատապարտեալս, զկազմող սորայ` զՄաթէոս զեղկելի և զմեղաւոր հողս յիշ /// զծնաւղն իմ, և Աստուած [զձեզ յիշէ և] ողորմեսցի. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

183բ (ԺԷ–ԺԶ դդ., բոլորգիր) Ես Բասենու Բլրցի Էբրիանոս առի աստուածայշունչ գիրգս ի դուռ // (184ա)ն Սուրբ Աստուածածնին, յիշատակ ինձ և իմ ծնաւղաց Շահրիարին.ամէն: // (184բ) /// պարտք, Սարգիս եպիսկոպոս:

Գրչափորձ` 39ա (ԺԷ դ., նօտրգիր) Հիւսուսոյ քամին` Թրասքիաս, ձուն կու բերէ, Ապրաքթիաս` կարկուտ, Լուաիաս` եղեմ արեւել[ից] /// րոն, ջերմ է արեւ տան /// բարեխառն է: 221բ–2ա (ԺԵ դ., շղագիր) Պողոս ծառայ Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի յԵրուսաղեմայ մինչև ի Լուրիկէ. որ է եզր աշխարհի, լի արարի, զօր տե // ԿԴ քաղաք հօատք եբեր, զարդ է գեշն ու յագարակ Բ տարին ///

 

109

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

Թադէոս Առաքեալ (Մակու)

ՌՃԻԵ — 1676

ՍՏԱՑՈՂ` Սարգիս վրդ., Կաֆայեցի:

ԹԵՐԹ՝ 408. չգրուած` 1ա–2ա, 408աբ։  Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԼԴ×12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19,2×12,5։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միա­սիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 170ա)։ ՏՈՂ՝ 27 ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝  մուգ կարմիր կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 6ա: Ճակատազարդ    ` 99բ, 185բ, 351ա, 363ա, 387բ: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան, թռչնային։  Զարդագիր՝ թռ­չ­նա­գիր, կենդանագիր, հանգուցագիր, մարդագիր ։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ, դեղին, կանաչ, նարնջագոյն, վարդագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մատթէոսի: Ժ–ԺԱ դդ.: 1 (Ա)+1 (Բ), ստացուած 2 թերթի ընդլայնակի հատումից, եզրահատուած: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Աբ): Կարդալ` Աա, Բբ, Աբ, Բա. «[Նո]րայ: Եւ էր տե[սիլ] նորա ... առ դատ[աւուրն] մեք հաճես[ցուք] (ԻԸ, 2–14):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. խոնաւութիւնից թերերը մասամբ գունափոխուած. 214–53, 400–8, պահպանակ Բ և աստառ Բ ցեցակեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

2ա–407բ  [Մատենագիտութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ: Թրգմ. Ստ. Լեհացի] Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանական ճշմարտութեանն

Տե՛ս ձեռ. N 110, 1բ–351ա: Յռջբ. / 3ա–5բ: §1/6ա–98բ: 2/98բ–183ա: 3/183ա–350բ: 4/350բ–62բ: 5/362բ–401բ: (§ ժա-ն առանձին` 406ա–7բ): Պատմութիւն Դիոնիսիոիսի` 401բ–4ա: Յաւելեալ ունի.

– 404ա Յիշատակարան գրոցս – Շնորհիւ և գթութեամբ Աստուծոյ, ես` Ստեփաննոս Իլօվացի. յետին // (404բ) ի բանասիրաց, տեսեալ զգիրս սրբոյն Դիոնէսիոսի այլափոխեալ և բազում տեղիս ապականեալ, փոյթ յանձին կալայ վերստին թարգմանել ի լատինացւոց բարբառոյ ի մեր լեզու: Եւ զայս աշխատութիւնս յանձն առի մանաւանդ վասն երից պատճառաց: Նախ, զի ընթերցումն գրոցս դիւրաձեռն լիցի ուսումնասիրացն և մի ինչ անյայտ իցէ ի խրթնածածուկ բանիցն սրբոյն Դիոնէսիոսի, այլ ամենայն բան և իմացումն պարզ երևեսցի, վասն որոյ ընդարձակ և բովանդակապէս իւրաքանչիւր բանից մեկնութիւն առընթեր դրոշմեցի: Երկրորդ. հարկեալ գոլով առ ի խնդրոյ բարեմիտ եղբարցն, որք ի սուրբ Աթոռս Էջիածնին ի հրահանգս իմաստասիրութեան կրթէին զանձինս իւրեանց, ոչ կարացի անտես առնել, այլ զանց արարեալ զտկարութեամբս իմով, յօժարեցայ զայս իրողութիւնս յաւարտ հասուցանել, քանզի զայսու ժամանակաւ զբազումք էին երևելիք վարդապետք քաջաբանք, բանաստեղծք, աստուածային գրոց քաջ, գիտունք և հմուտք, յորոց մի էր և Առաքել վարդապետն, քաջ րաբունի և վիպասան, որ ժամանակագրութիւնս հայրապետաց և թագաւորաց գեղեցկայարմար բանիւր դրոշմեաց և իւր յիշատակ անջնջելի եթող: Երրորդ պատճառ. զի մի´ երևեցայց զքանքարն, զոր ի Տեառնէ ընկալեալ ի վարշամակի ծրարեալ // (405ա) և ընդ վատթար ծառային զպատիժս ընդունել, վասն որոյ պատշաճ վարկայ ի սեղանաւորս հոգւոց մանկանց եկեղեցւոյ բաժանել և ի պարտուցս ազատիլ, որպէս և յառաջ քան զայս, այլ շարադրութիւնս թարգմանեցի, այսինքն` Յովսեպուս պատմագիր և միւս գիրս, որ ասի Պատճառաց, և Հարանց Վարք, որ կոչի Հայելի Վարուց` ի լեհաց բարբառոյ ի հայ լեզու փոխարկեցի: Արդ, եթէ ինչ բարւոք և հաճոյ թուեսցի ուսումնասիրաց և ընթերցողացդ, փա՛ռք և գոհութիւն տուողին զշնորհս, իսկ եթէ ինչ ոճ ուղակի և ընդդէմ արուեստաբանութեան քերթողացն գտանիցի, աղաչեմ ներել պակասութեանս, քանզի այսքան մեր կար: Արդ, թարգմանութիւնս գրոյս եղև ի թուաբերութեան տումարիս Հայոց ՌՃԺԱ (1662) և ի հայրապետութեան տեառն Յակօբայ սրբազան կաթողիկոսի Ամենայն Հայոց, որ զկնի երիցս երանեալ հայրապետի տեառն Փիլիպպոսի յաջորդեաց զԱթոռն Լուսաւորչին, զոր Տէր Աստուած ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ ի պարծանս հայոց ազգին և ի հաստատութիւն կաթուղիկէ եկեղեցւոյ: Եւ արդ, հայցեմ ի բարեսէր ուսումնասիրաց անձանց և ի ճաշակողացդ յայսր հոգևոր սեղանոյ` յիշատակել զիս ի մաքրափայլ մաղթանս, և ինձ ներումն յանցանաց շնորհել, թերևս աղօթիւք ձերովք ցօղն ողորմութեան մարդասիրին Աստուծոյ ցօղեսցի ի շիրիմ ոսկեաց իմոց և անուն // (405բ) գրեսցի ի դպրութիւն կենաց, որով և դուք եղիջիք գրեալ ի մատեանս կենաց վերին դպրութեանն. ամէն: Ընդ սմին մաղթեմ և զայս դուզնաքիայ յիշատակս դրոշմել, եթէ ոք զայս իրողութիւնս գաղափար դիցէ, ուստի և ինքն յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

 

405բ Փա՛ռք ... Արդ, ստացօղ եղև նոր թարգմանեալ գրոցս Սարգիս վարդապետն Կաֆայեցի, որ էր առաջնորդ մեծ Աթոռոյն Թադէոսի սուրբ առաքելոյն, որ նորոգեաց զեկեղեցին ի հիմանէ և զպարիսպն ընդարձակեաց հաստահեղուս որձաքարամբք, բրգօք և դարպասօք, խցերօք և հիւրանոցօք և տնտեստնօք և այլ հարկաւոր շինուածովք: Այլ և զմուլքն վանիցս, զոր այլազգիքն տիրեալ էին, նոր յետ գնեաց և վախմ ետ սուրբ Աթոռոյս, ի հայրապետութեանն Յակոբայ կաթողիկոսի, յԱթոռ Սուրբ Էջմիածնի և յարհիեպիսկոպոսութեան նահանգից Իսահակ վարդապետի Մակուացւոյ և ի թագաւորութեանն Պարսից Շահ-Սուլէյման, և ի թվականիս մերում ՌՃԻԵ (1676) ամին: Որք վայելէք, բարով յիշեսջիք զաշխատօղ սոցա և զգրոցս ընծայող սուրբ Աթոռոյ:

 

110

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

Էջմիածին

ՌՃԺԱ — 1662

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ` Ներս`ս սրկ.:

ԹԵՐԹ՝ 470. չգրուած` 4ա, 469բ, 470բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԽԱ×12 (Ա11, Դ, Թ, ԺԲ, ԺԴ, ԺԶ, ԻԳ, ԻԵ, ԻԷ, Լ, ԼԸ 10, ԼԲ 14, ԽԱ 7)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19×12,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (2ա–35բ, 46ա, 69ա), ե­րկ­սիւն (36ա–45բ, 69բ–470ա)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 2ա)։ ՏՈՂ՝ 20–31 (խառն): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ դրոշմազարդ  կտաւ։

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ —Կիսախորան` 5ա, 81ա, 160ա, 303ա, 313ա, 334բ, 352ա, 370ա: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ թռ­չ­նա­գիր, հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ, վարդագոյն, կանաչ, մոխրագոյբ, նարանջագոյն, բրոնզ, դեղին

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու: Ժ–ԺԱ դդ.: 2(Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած մէկական թերթերի երկայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ` Բբ), լուսանցազարդ, զարդագիր: Կարդալ` Դա, Դբ, Աա, Աբ, Բբ, Գա, Գբ. «Ի ժողովըրդենէն: Վասն այնորիկ ասացին ... ոչ գիտացին, թէ զինչ էր որ» (Թ, 22 –Ժ, 6):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, մաշուած (103): Կազմի կաշին ցեցակեր, թիկունքը վերից վար ճեղքուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա.  1բ–348բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ: Թրգմ. Ստ. Լեհացի]

– 2ա–3ա Յառաջաբանութիւն գրոցս – Նախ քան զձեռնարկել յիրողութիւնս, արժան վարկանիմ պատճառ արտադրել, թէ վասն է՞ր համարձակեցայ վերստին թարգմանութիւն առնել, մի´ գուցէ թուեսցի ումեք աւելորդ գոլ աշխատութիւնս մեր:

Արդ, վասն զի թարգմանութիւնն սրբոյ Ստեփաննոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի էր դժուարիմաց, և բնաբանն ի բազում տեղիս փոփոխեալ, և մեկնութիւնն առ ի սրբոյն Մաքսիմոսէ արարեալ կիսակատար թարգմանեալ, քանզի ոչ եթէ ինքն սուրբ Ստեփաննոս մեկնեաց, որպէս ոմանք կարծեն, այլ ի յունաց բարբառոյ ի մերս թարգմանեաց: Վասն որոյ ես` Ստեփաննոս Իլովացի, յետին ի բանասիրացն, ի խնդրոյ եղբարցն ուսումնասիրաց, ի դուռն Սրբոյ Աթոռոյ Էջմիածնի համարձայեցայ միւսանգամ թարգմանել ի լատինացւոց բարբառոյ ի հայոց լեզու թէ զբնաբանն, և թէ զմեկնութիւնն լիակատար: Եւ զիւրաքանչիւր գլուխս բաժանեցի ի գլխաւոր մասունս, զորոց ըստ իւրաքանչիւր մասանց ի սկիզբն գլխոց համառօտիւք եդի, զի այսպէս դիտաւորութիւն բանիցն դիւրաւ իմասցի: Եւ ապա զկնի իւրաքանչիւր մասին բնաբան մեկնութիւն շարագրեցի և արտաքոյ մեկնութեանն, զոր արարեալ էր սրբոյն Մաքսիմոսի յունաց վարդապետին, այլուստ ևս բազում բանս մեկնողականս առ ի բացայայտութիւն նկարագրին դրոշմեցի:

Եւ գիտելի է ուսումնասիրացն, զի արտաքոյ շարագրութեանս, որք այսօր առ մեզ են, զայլ ևս իրողութիւնս յիշատակ իւր գորովամիտ իմաստութեան սուրբն Դիոնէսիոս թողեալ էր, որք ոչ են ի միջի այլոց, և զոր ինքն յիշատակէ և են այսքիկ. // (2բ):

ա. Յաղագս նշանակական աստուածաբանութեանն.

բ. Յաղագս անձին.

գ. Յաղագս աստուածայնոցն օրհնաբանութեանց.

դ. Յաղագս աստուածաբանական տպաւորութեանց.

ե. Յաղագս արդարոյ և աստուածայնոյ իրաւագործութեան.

զ. Յաղագս իմացականցն և զգալեացն:

... Արդ, նախ ձեռնարկեսցուք ի շարագրութիւն Յաղագս երկնային քահանայապետութեանն, որոյ գլուխք են հընգետասան: Եւ քահանայապետութիւն է կագաց երկեղեցւոյ հոգաբարձութիւն: Եւ քահանայապետք են իշխանք քահանայից և խնամակալուք սրբազանիցն և հրամայօղք խորհրդոյն: Իսկ վասն սորբոյ Դիոնէսիոսի, թէ վասն է՞ր Արիսպա//(3ա)գացի կոչեցաւ, կամ յորո՞ւմ ժամանակի էր, կամ զիա՞րդ հաւատաց և ե՞րբ նահատակեցաւ, ի վերջոյ զպատմութիւն զսմանէ դիցուք:

– 3աբ Սրբոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ եպիսկոպոսի Աթենացւոյ Առ Տիմոթէոս եպիսկոպոս Եփեսացւոց Յաղագս երկնային քահանայապետութեանն (ցանկ) – Ա. Եթէ ամենայն աստուածային ... [ԺԷ]. Զի՞նչ են կերպաւորականք...

– 1. 4բ–80ա Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ եպիսկոպոսի Աթենացւոյ Առ Տիմոթէոս եպիսկոպոս Եփեսացւոց. Յաղագս երկնայնոյն քահանայապետութեանն

ա. 4բ–10ա Գլուխ առաջին. Եթէ ամենայն աստուածային լուսափայլութիւն ըստ բարերութեան զանազանապէս եկեալ յառաջ ի նախախնամեալսն մնայ պարզ և ոչ այս միայն, այլ և միաւորէ ըզլուսափայլեալսն – // Ամենայն տուր բարի...

բ. 10ա–9բ Գլուխ երկրորդ. Եթէ վայելչաբար աստուածայինք և երկնայինքն ի ձեռն աննմանիցն նշանաց երևին – // Արդ, պիտոյ է...

գ. 20ա–3բ Գլուխ երրորդ. Զի՞նչ է քահանայապետութիւն և զի՞նչ քահանապետութեանն իմացուած – Քահանայապետութիւնն է ըստ իմում բանի...

դ. 23բ–9ա Գլուխ չորրորդ. Զի՞նչ նշանակէ հրեշտակաց մականունութիւն – // Վասն զի նոյն ինքն քահանայապետութիւնն...

ե. 29ա–31ա Գլուխ հինգերորդ. Վասն է՞ր ամենայն երկնայինքն էութիւնք ըստ` հասարակաց հրեշտակք կոչին – // Այս է պատճառ, ըստ որում...

զ. 31ա–3բ Գլուխ վեցերորդ. Ո´ր` առաջին զարդ երկնայնոցն էութեանց, ո´ր` միջին և ո´ր` վերջին – // Որքա՞ն իցեն երկնայնոցն երկայնոցն էութեանցն զարդք...

է. 33բ–43ա Գլուխ եօթներորդ. Յաղագս սերովբէից և քերովբէից և աթոռոց և յաղագս առաջին քահանայապետութեան նոցա – Զայս կարգ սրբոցն քահանայապետութեանց...

ը. 43ա–8ա Գլուխ ութերորդ. Յաղագս տերութեանց և զօրութեանց և իշխանութեան և յաղագս միջին քահանայապետութեան նոցա – // Փոխանցելի է մեր այժմ ի միջին զարդ...

թ. 48ա–53բ Գլուխ իններոդ. Յաղագս պետութեանց և հրեշտակապետաց և հրեշտակաց և վերջին քահանայապետութեան նոցա – // Արդ, մնայ մեզ առ ի տեսութիւն...

ժ.  53բ–6ա Գլուխ տասներորդ. վերջին առումն և ժողովումն հրեշտակականին բարեկարգութեան – // Արդ, բովանդակեցաւ առ ի մէնջ...

ժա. 56ա–7բ Գլուխ մետասաներորդ. Վասն է՞ր ամենայն երկնային էութիւնք առ հասարակ զօրութիւնք երկնային կոչին – Զայսոսիկ այսպէս սահմանեալ...

ժբ. 57բ–60ա Գլուխ երեքտասաներորդ. Վասն է՞ր մարդկան քահանայապետք հրեշտակք կոչին – Խնդրի և այս իմանալեացն...

ժգ. 60ա–7ա Գլուխ երեքտասան[երորդ]. Վասն է՞ր ի սերովբէէն ասի մաքրիլ մարգարէն Եսայի – Բեր ըստ կարողութեան ևզայս որոնեսցուք...

ժդ. 67աբ Գլուխ չորեքտասաներորդ. Զի՞նչ նշանակէ աւանդեալն հրեշտակական թիւ – Արժան է և այս որպէս...

ժե. 67բ–80ա Գլուխ հնգէտասաներորդ. Զի՞նչ են կերպաւորականքն պատկերք հրեշտակացն զօրութեանցն ...  – // Բեր այսուհետև, թէ հաճոյ թուեսցի ... առ արժանաւորութեանցն նոցա: Այսուհետև դարձցուք յԵկեղեցական քահանայապետութիւն:

2. 80ա–158ա Սրբոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ` եպիսկոպոսի Աթենացւոյ Առ Տիմոթէոս աշակերտին Պօղոսի, եպիսկոպոս Եփեսոսի. Յաղագս եկեղեցական քահանայապետութեան

– 8բ [Ցանկ գրքոյս]  – Ա. Առաջին. զԻ՞նչ է եկեղեցականիս ... Է. Յաղագս ի վերայ ննջեցելոցն...

ա. 80բ–7բ Գլուխ առաջին. Զի՞նչ է քահանայապետութեան աւանդութիւն և զի՞նչ այսորիկ դիտումն  – Եւ արդ, զի մեր քահանայապետութիւնս...

բ. 87բ–98բ Գլուխ երկրորդ. Յաղագս ի մկրտութիւնն կատարմանց – Արդ, ասացաւ ի մէնջ...

գ. 98բ–117ա Գլուխ երրորդ. Յաղագս ի ժողովի կատարմանց – // Այլ վա՜շ, զի զայս յիշեցաք...

դ. 117ա–28ա Գլուխ չորրորդ Յաղագս մեռոնին կատարման և նովաւ կատարելոցն – Այսքան ինչ են սրբոյն ժողովոյ...

ե. 128ա–39ա Գլուխ հինգերորդ. Յաղագս քահանայապետականացն կարգաց և կատարմանց – // Այս է մեռոնին աստուածային կատարողագործութիւն...

զ. 139ա–45բ Գլուխ վեցերորդ. [Յ]աղագս նուիրեցելոցն կարգաց – // Այսոքիկ են քահանայականք կարգ և վիճակք նոցա...

է. 145բ–58ա Գլուխ եօթներորդ. Յաղագս ննջեցելոցն կատարմանց – // Զայսոսիկ այսպէս սահմանեալ ... այսինքն աստուածայնոցն լուսաւորեականին գիտութեան:

3. 158ա–302ա Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ` եպիսկոպոսի Աթենացւոյ Առ Տիմոթէոս եպիսկոպոս. Յաղագս աստուածայնւոց անուանց – Յաղագս աստուածայնւոցն աանուանց այա ինչ գիտելի է...

– 158ա–9ա [Ցանկ գրքոյս] – Առաջին. Թէ  զի՞նչ բանիս դիտումն... ԺԳ. Յաղագս կատարելոյն և միոյ:

ա. 159ա–77ա. Գլուխ առաջին. Զի՞նչ դիտաւորութիւն գրոցս և զի՞նչ յաղագս աստուծային անուանց աւանդութիւնք և ասացեալքն – // Իսկ այժմ, ո՛վ երանելի...

բ. 177ա–92բ [Գլուխ երկրորդ]. Յաղագս միաւորեցելոյ և անջատելոյ աստուածաբանութեանն և թէ զի՞նչ է աստուածային միութիւն և անջատումն – Բնաբան. Նոյն ինքն բարերարութիւնն...

գ. 192բ–7ա Գլուխ երրորդ. Թէ զի՞նչ է աղօթից  զօրութիւն և յաղագս երանելւոյն Յեռոթէոսի և յաղագս երկիւղածութեան և շարագրութեան աստուածաբանականի – // Բնաբան. Արդ, նախ թէ  թուեսցի...

դ. 97բ–239բ Գլուխ չորրորդ. Յաղագս բարւոյ, լուսոյ, ազնուութեան, տռփման, զարմացման, նախանձու և եթէ չար ոչ գոյ է և ոչ ի գոյից և ոչ ի գոյսս – Արդ, բեր ի վերա նորին...

ե. 240ա–54բ Գլուխ հինգերորդ. Յաղագս էի, յորում և յաղագս յարուցուցի – Բնաբան առաջին. Փոխանցելի է մեզ այժմ յարդարև...

զ. 254բ–7բ Գլուխ վերցերորդ. Յաղագս կենաց – Իսկ այժմ է օրհնաբանել...

է. 257ն–67ա Գլուխ եօթներորդ. Յաղագս իմաստութեան մտաց բանի, ճշմարտութեան հաւատոյ – // Բնաբան. Արդ բեր, թէ հաճոյ...

ը. 267ա–75բ Գլուխ ութներորդ. Յաղագս զօրութեան, արդարութեան, փրկութեան, փրկանաց, յորում և յաղագս ան//հաւասարութեան  – Այլ վասն զաստուածային...

թ. 275բ–85ա Գլուխ իններոդ. Յաղագս մեծի, փոքու, նորին, այլոց, նմանոյ, աննմանոյ, կայից, շարժութեան, հաւասարութեան  – // Արդ, վասն զի մեծն և փոքրն...

ժ. 285ա–7բ Գլուխ տասներորդ. Յաղագս ամենակալին հնոյն աւուրց, յորում և յաղագս յաւիտենի և ժամանակի – Ժամ է այժմ բանիս...

ժա. 287բ–94բ Գլուխ մետասաներորդ. Յաղագս խաղաղութեան ինքնագոլոյ և ինքնակենաց և նոցունց նմանեաց – Արդ, բեր զաստուածայինն...

ժբ. 294բ–7ա Գլուխ երկոտասներորդ. Յաղագս սրբոյն սրբոց, թագաւորին թագաւորաց, Տեառն տերանց, // Աստուծոյն աստուածոց – Բնաբան առաջին. Այլ վասն զի...

ժգ. 297ա–302ա Գլուխ երեքտասաներորդ. Յաղագս կատարելոյն – Այսքան և յաղագս այսոցիկ ասացի ... այս իրողութիւնս ոչ է միջի: Յետ ասյորիկ դարձցուք ի Խորհրդական աստուածաբանութիւնն:

4. 302ա–13ա Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ` եպիսկոպոսի Աթենացւոյ Առ Տիմոթէոս եպիսկոպոս Աթենացւոց. Յաղագս խորհրդական աստուածաբանութեան

– 302աբ [Ցանկ գրքոյս] – Առաջին. Զի՞նչ է աստուածային մէգ ... Ե. Թէ ոչինչ է յիմացականացն...

ա. 302ա–7ա Գլուխ առաջին. Զի՞նչ է աստուածայինն մէգ – // Երրորդութիւն գերագոյն և գերագոյնդ...

բ. 307ա–8բ Գլուխ երկու. Զիա՞րդ պարտ է միավորիլ և օրհնութիւնս վերադրել ամենայնի պատճառին և գերագուինի, քան զամենայն ... – Ի վերայ այսորիկ գերալոյսն...

գ. 308բ–10բ Գլուխ երրորդ. [Զ]ի՞նչ են ճառելիքն աստուածաբանութիւնք, զի՞նչ անճառելին – Արդ, յաստուածաբանականսն տպաւորութիւնս...

դ. 310բ–1ա Գլուխ չորրորդ. Թէ ոչինչ է ի զգալեացս ամենայն զգալեաց գերունակապէս պատճառն – Բայց արդ, ասեմք...

ե. 311ա–3ա Գլուխ հինգերորդ. Թէ ոչինչ է յիմացականացն ըստ գերունակութեան պատճառն – Եւս դարձեալ ի վեր ելանելով ... որ ամենեվիմբ անըմբռնելի է:

5. 313ա–48բ Սրբոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ` եպիսկոպոսի Աթենացւոյ Թուղթք զանազանք

– 313ա [Ցանկ թղթոց] – Ա. Առ Գայիոս ... Ժ. Առ Յովհաննէս աւետարանիչ:

ա. 313ա–4բ Առ Գայիոս միայնակեաց. Թուղթ առաջին – Խաւար, աներևոյթ լինի ի լուսոյ...

բ. 314բ–5ա Առ նոյն. Թուղթ երկրորդ – Զի՞արդ, որ անդրն է, քան զամենայն...

գ. 315բ Առ նոյն. Թուղթ երրորդ – Յանկարծօրէն է անյուսաբարն...

դ. 316ա–7բ Առ նոյն. Թուղթ չորրորդ – Զի՞արդ ասես Յիսուս...

ե. 317բ–8ա Առ Դորոթէոս պաշտօնեայ. Թուղթ հինգերորդ – Բացայայտ է, թէ զինչ է...

զ. 318ա–9ա Առ Սոսիպատրոս քահանայ. Թուղթ վեցերորդ – Մի´ զայս վարկանիր...

է. 319ա–23բ Առ Պօղիկարպոս քահանայապետ. Թուղթ եօթներորդ – Բնաբան առաջին. Եւ ոչ գիտեմ, եթէ...

ը. 323բ–34ա Առ Դիմոփիլոս սպասաւոր. Յաղագս անձնիշխան գործոյ և քաղցրութեան. Թուղթ ութներորդ – Եբրայեցւոցն պատմութիւնք, ո՜վ քաջդ...

թ. 334ա–45ա Թուղթ իններորդ. Տիտոսի քահանայապետի Կրետացւոյ, խնդրեալ ի նմանէ ի ձեռն թղթոյ, թէ զի՞նչ է իմաստութեան տունն. զի՞նչ խառնարանն, և զի՞նչ կերակուրք նորա և ընպելիք  – Բնաբան առաջին. Սրբազան Տիմոթէոս, ո՛վ գեղեցիկդ...

ժ. 345ա–7ա Թուղթ տասներորդ. Առ Յովհաննէս աստուածաբան, առաքեալ և աւետարանիչ – Ողջո՛յն տամ քեզ սրբազան անձինդ... և ի վիճակդ դարձցիս:

Թարգմանչից` 347ա «Աստանօր գիտելի է, զի ի մերում օրինակի զկնի սորին թղթոյն այլ թուղթ կայ առ Տիտոս` վասն ննջման Աստուածամօրն կուսին, բայց զի յունաց և լատինացւոց օրինակում ոչ գտի, վասն այսրիկ զանց արարի զայն դրեշմել, իսկ դու, եթէ հաճոյ թուեսցի քեզ, անտի օրինակեա և զիս ի մեղադրանաց ազատ արա (տե´ս §ժա):

ժա. 347բ–8բ Թուղթ Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ` առաջին եպիսկոպոսի Աթենացւոց քաղաքին, զոր և գրեաց նա պատասխանի թղթոյն Տիտոսի` եպիսկոպոսին Կրետացւոց, Յաղագս ննջման սըր[բուհւոյ] Աստուածածնին և միշտ կուսին Մարիամու – Ծանիցէ եղբայրութիւնդ քո ... ծածկեալ առ ի բոլոր զգայ[ական] աշխարհէ: Նմա փա՛ռք յաւիտեանս. ամէն (Հմմմտ. N 49, 332ա–3բ):

Թարգմանչից` 347ա «Այժմ սակաւիւք բանիւք զՊատմութիւն սրբոյն Դիոնէսիոսի աստանօր դրոշմեսցուք, քանզի պատմութիւն սորա, որ առ մեզս է, ոչ համաձայնի ընդ լատինացւոց, վասն որոյ պատշաճ համարեցայ անտի ի մեր լեզու փոխարկել»:

–  348բ–51ա Պատմութիւն սրբոյն Դիոնէսիոսի – Բազում[ք] ի յունաց և լատինացւոց վարդապետաց... Այսքան բաւական է յաղագս սրբոյն Դիոնէսիոսի ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Դիոն. Արիսպագացու վերոյիշեալ երկերի համարեա բոլոր գլուխներն ունեն «Ցանկ գլխոյս», «Բնաբան» ր «Մեկնութիւն» հատուածները, որոնք չեն բերուել: Այստեղ բացակայում է թարգմանչի Յիշատակարանը (տե´ս N 109, 404ա):

Բ. 351բ–69բ [Դ]ուզնաքեայ բանս թարգմանեցաւ ի լատինացւոց բարբառոյ ի հայոց լեզու ի ձեռն ուրումն Լեհացի Ստեփաննոս վարդապետի, որ ասի Պատճառաց գիրք. ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ յուսոյն մերոյ յաւիտեանս. ամէն: Ի Գրոց պատճառաց Արիստոտէլի կամ որպէս ոմանց թուի` Պրոկղի

ա. 352ա–3ա Առաջներորդ – Ամենայն պատճառ է նախկին...

բ. 353աբ Բ – Ամենայն գոլն վերնագոյն...

գ. 353ա–4ա Գ – Ամենայն հոգի ազնուական...

դ. 354բ–5ա Դ – Ամենայն յարարածոցս է գոլն...

ե. 355աբ Ե – Իմացութիւնք վերնոգոյնք...

զ. 355բ–6բ Զ – Պատճառ նախկին գեր ի վերոյ...

է. 356բ–7ա Է – Իմացութիւն է գոյացութիւն...

ը. 357ա-8ա Ը – Ամենայն իմացութիւն գիտէ...

թ. 358ա–9ա Թ – Ամենայն իմացութեան հաստատութիւն...

ժ. 359աբ Ժ – Ամենայն իմացութիւն է զի տեսակօք...

ժա. 359բ–60ա ԺԱ – Ամենայն իմացութիւն իմանայ զմշտնջենաւոր էութիւն...

ժբ. 360աբ ԺԲ – Առաջից ամենից ոմանք են մակ...

ժգ. 360բ ԺԳ – Ամենայն իմացութիւն իմանայ զէութիւն իւր...

ժդ. 360բ–1բ ԺԴ – Ամենայն ոգւոջ են զգալի իրք ...

ժե. 361բ ԺԵ – Ամենայն գիտօղ, որ գիտէ զէութիւն իւր...

ժզ. 361բ–2բ ԺԶ – Ամենայն զօրութիւնք, որոյ ոչ գոյ վախճան...

ժէ. 362բ–3ա ԺԷ – Ամենայն զօրութիւն միացեալ է առաւել անհուն...

ժը. 363ա ԺԸ – Ամենայն գոյք ունին զէութիւն իւրեանց...

ժթ. 363աբ ԺԹ – Ի մէջ իմացութեանցն ոմն է իմացութիւն աստուածային...

ի. 363բ–4բ Ի – Պատճառ նախկին կառավարէ զամենայն արարածս...

իա. 364բ–5ա ԻԱ – Նախկին հարուստ է ինքեամբ...

իբ. 365ա ԻԲ – Պատճառ նախկին է գեր ի վերոյ ամենայն անուան...

իգ. 365աբ ԻԳ – Ամենայն իմացութիւն աստուածային գիտէ գիրս...

իդ 365բ–6ա ԻԴ – Պատճառ նախկին յամենայն էութիւն կայ...

իե. 366աբ ԻԵ – Գոյացութիւնք միացեալք իմանալիք ոչ են ստեղծեալ յէութենէ...

իզ. 366բ ԻԶ – Ամենայն գոյացութիւն ինքնակայ ոչ անկանի ընդ ապականութեամբ...

իէ. 366բ–7ա ԻԷ – Ամենայն գոյացութիւն ապականելի ոչ մշտնջենաւոր...

իը. 367ա ԻԸ – Ամենայն գոյացութիւն կայուն էութեամբ իւրով է պարզ...

իթ. 367ա ԻԹ – Ամենայն գոյացութիւն պարզ է ինքնակայ...

լ. 367ա–8ա Լ – Ամենայն գոյացութիւն ստեղծեալ է ի ժամանակի...

լա. 368աբ ԼԱ – Ի միջի իրին, որոյ գոյացութիւն և իրագործութիւն են ...

լբ. 368բ–9բ ԼԲ – Ամենայն գոյացութիւն ի վերայ ոմանց իւր տրամադրութեանց անկեալ... սակայն մինն նախկին ճշմարիտ է ստեղծօղ միութեանց, առնօղ ստանալոյ զոչ ստացեալն, որպէս ցուցաք: Վերջ է բանս:

Մի քանի ձեռագրերում գլուխները խորագրուած են «Առակութիւն առաջներորդ», «Առակութիւն երկրորդ» և այլն:

Գ. 370ա–463բ Բանք իմաստասիրականք և աստուածաբանականք, համառօտաբար իբր սահմանօրէն արտադրեալք և հաւաքեալք ըստ այբուբենից, աշխատասիրութեամբ Լեհացի Ստեփաննոսի բանասիրի

ա. 370ա–83զ Աբրահամ է առաջին օրինակ հաւատո...

բ. 383բ–8ա Բան յատկապէս առեալ եռակի ասի...

գ. 388բ–90բ Գալուստն Քրիստոսի առաջին էր...

դ. 290բ–4ա Դադարումն է նախկին, քան զշարժումն...

ե. 394ա–8բ Ելումն ասի երկակի...

զ. 399ա–401ա Զարմացումն է տեսակ երկիւղի...

է. 401 աբ Էակ ըստ բանի նախկին է...

ը. 401բ–2ա Ընդհանուր է հասարակ բազմաց...

թ. 402աբ Թիւ է կրկին. ոմն է տեսակ քանակի...

ժ. 403աբ Ժամանակ ոչ է թիւ վերանցեալ...

ժա. 403ա–5ա Իմաստութիւն, որով տեսակարար իմաստունք լինիմք...

ժբ. 405ա–6բ Լինելութիւն է կրկին, այսինքն` փոփոխումն...

ժգ. 406բ–10ա Խաղաղութիւն է հանդարտութիւն...

ժդ. 410ա–1ա Ծառ կենաց և ծառ գիտութեան բարւոյ և չարի...

ժե. 411ա–4բ Կամք է յօժարութիւն բանականին...

ժզ. 415ա-21ա Հակադրութիւն առնչութեան երկակի տարաբերէ...

ժէ. 421բ–2ա Ճանաչումն բաժանի ըստ տարբերութեան...

ժը. 422բ–8բ Մահ ըստ ինքեան է ատելի բնականապէս...

ժթ. 429ա–32ա Յատուկն ամենայն իրի է պատահումն...

ի. 432բ–6ա Նախադասութեան ճշմարտութիւն է կրկին...

իա. 436բ–8բ Շաբաթ պահել հրէից Աստուած պատուիրեաց...

իբ. 439ա–41բ Ողորմութիւն է ըստ որում ցաւակից սրտիւ լինիմք...

իգ. 441բ–2ա Չար է ինչ և էակ մտածական...

իդ. 442ա–8բ Պակասութիւն է ի բաց բարձումն այնր իրի...

իե. 448բ Ջուր ըստ հասարակաց ունի վեց յատկութիւն...

իզ. 449ա–53բ Սեռ ասի երկակի, այսինքն` յատկապէս...

իէ. 453բ–7ա Տաճար կամ սեղան Աստուծոյ միայնոյ նուիրեալ լինի...

իը. 457ա–8ա Ցանկութիւն է փափագումն հեշտութեան զգայականի...

իթ. 458ա–60ա Փափագումն, որ է բնական զօրութիւն ցանկականին...

լ. 460ա–1ա Քանակ և որակութիւն են առաջին պատահմունք...

լա. 461բ–3բ Օգտակարութիւն մեծ առ ամենայն ջերմութիւն... Օրէնք բնական ոչ կարեն ասիլ ի վերայ անասնոց, եթէ ոչ ըստ նմանութեան, այլ ոչ բնականապէս:

Ձ, Ղ, Ռ, Վ, Ր, Ի, Ֆ տառերով «բանք»-եր չիք:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

351ա Յիշեա´ զյոքնամեղ և ամենաթշուառ Ներսէս գրիչս:

464ա Փա՛ռք ... // (465բ) Արդ, ես` նուաստ և չնչին հեքս, թշուառականս, յետնեալս ի յուսմանէ, բաջաղկոտս, վեհերոտս, դանդաղկոտս, դօղեալս, խաւթացեալս, բախեալս, հարեալս, դիւթելս և ամենունակ չարս,ամենաչար չարի ուռկանաւ որսացեալս, զի յորում պահի տեսի այս ամենաբարբառ հրազինութեան լեզուս, հորդահոսան անձրևս, կոհակաբարդ ծովս, պղպճակատեսակ ծովակս, աստուածաբուղխ աղբիւրս, լուսաթափանց երկիրս, ամենապայծառ ծաղիկս, համայնունակ գոյնս, անմահական ճաշակս և անսայթաք ճանապարհս, մինչև ի մահ ընկլուզեցաւ անձն իմ ի յառաւել փափագմանէ առ ի ստանանալ զսա յիշատակ ինձ, զի չէր հնար գանձիւ ումեք վաճառել, վասն զի նորաթարգման էր և անգաղափար, բայց ի մուսաւատայէն և բընաւ թէ ծեթիկ և խծըծաբոյծ այլայլական տառիւք գծեալ, վասն այնր պատճառի, և իսկ թէ քաչ քարտուղարքն ոչ զօրէին մինչ միոյ տառի արտահանութեան: Ապա և զկնի ես` ամենամեղ չար Ներսէս ծառայ ձեր և աշակերտ սրբոյ թարգմանչի քաչ հեռետորի և անյաղթ փիլիսոփայի և թելադրօղի հրահանգիս Ստեփաննոսի Իլովացւոյ և բանիբուն վարդապետի, մատեալ առ Տէր // (466ա) իմ Յիսուս Քրիստոս ձեռնտուչութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ և բարեխօսութեամբ սըրբուհւոյ Աստուածածնին և միագումար աղօթիւք եղբարցս, փղձկեալ սրտիւք և լալոտ աչօք գոնեա թերևս լուիցէ ձայնի իմում և զի տացէ կարողութիւն և ժուժկալութիւն: Իսկ ողորմածն Աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց մաղթողաց, ոչ անտես արար զհայցուածս իմ, այլ զի ըստ իւրով անճառ մարդասիրութեամբ շնորհեաց ինձ կար մինչև յեզր ժամանեցուցանել: Բայց թէ ո՞ր արդեօք տաժանմամբն և գուն գործով ևեթ վերծանելի է զլռութիւնն, քան թէ վիպասանելի, վասն զի անչափ է և անկշռելի, այլ թէ տալի է փառատրութիւն և գոհացողական աւրհնաբանութիւն տուչին այսմ շնորհի, զոր սատարութեամբ նմին յաւարտ ածի այս ճաճանչաւուխ և հրաշացուցիչ մատեանս ի թուահաշւութեան Արամեան սեռի ՌՉ-երորդի և ԺԱ-երորդի (1662) և ի հայրապետութեան երիցս երանելոյ տեառն Յակոբայ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի և ի յաջորդութեան տեառն Միքայէլի աստուածաբան և տիեզերահռչակ քաչ վարդապեի, ր ի թագաւորութեան Պարսից Շահ-Աբասի Երկրորդի և ի յոտս Մասեայ Վաղար//(466բ)շապատու քաղաքի, որ և յԱրարատ գաւառի, ընդ հովանեաւ սրբոյ մեծի Աթոռոյս Էջմիածնի, առ ի վայելս մանկանց Սիովնի և տինա թէ զկնի հետևելոց իմոց, զոր հորդահոսան քըրտամբք ծրէցի ի փառս Քրիստոսի:

Ա. Արդ, յափսթեր անկեալ, միանգամայն գլխակորեալ դիմօք, լալոտ աչօք, փղձկեալ սրտիւ, կականմամբ ձայնիւ և կողկողագին մաղթանօք աղերսեմ, պաղատեմ, հայցեմ, ժտեմ, բողոքեմ, ձայնեմ, խնդրեմ և աղաչեմ, ես` ամենակիր չարութեան Ներսէս, որ անուամբ միայն եմ սարկաւագ և բնաւին ներգործութեամբ սատանի պարկ, զի յորժամ ժամու հանդիպիք այսմ աստուածաբուղխ կտակիս կամ ընթեռնելով և վայելելով, կամ գաղափարելով և կամ ևեթ լոկ տեսանելով, յիշեսջիք ի վեհաճեմ և յաստուածատես յաղօթս ձեր նախկին միահազոյն գումարեալ զեղբայրս ի խորանս այս Միածնի իջման տեղիս, մինչ զի քանակով երկերիւր և կամ այլ յաւէժս, առ ի հրահանգութիւն և ի մաքրութիւն անձանց, զոր Տէր Աստուած հաստատուն և անշարժ պահեսցի յար. մինչև ի Մարան Աթայ:

Բ. Եւ երկրորդ. զուսուցիչն իմ և զվարժիչն զՍտեփաննոս Իլովացի քաչ հե//(467ա)ռետոր  և թարգմանիչ րաբունի, որ էր այր լի շնորհօք և հանճարով և սրբեալ Հոգւով Սրբով, զի հանապազ ըստ աստուածատուր պարգևօքն զամենայն եղբարս կատարելագործէր փիկլիսոփայական կրթութեամբ և թէպէտ հուսկ յետին զիս, վասն որոյ հայցեմք ի Տեառնէ Յիսուսէ Քրիստոսէ մերմէ, զի յորժամ նստեցի յաթոռ փառաց, հատուսցէ զվարձս սորին միոյն հազարապատիկ և բիւր ևս բիւրապատիկ, և զյիշատակ իւր անխրամատելի պահեսցէ յաւիտեանս. ամէն:

Գ. Եւ Երրորդ. զսրբասնեալ քահանայապետն իմ տէր Միքայէլ վարդապետն, զոր ի յաղտեղութենէ մեղաց իմոց զտեալ և մաքրազարդեալ, արժանի արար զիս բաշխելոյ մարմնոյ և արեան փրկչին, թէպէտ, վա՛յ և եղուկ ինձ է, ոչ ըստ հաճոյից կամաց Տեառն: Յաղագս որոյ մաղթեմ ի վեհագոյն քահանայապետէն մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ շնորհողէ, զի զսա ցորքան ի մարմնի է խաղաղական կենօք, պարագայց ամօք և ամերամ ժամանակօք պահեսցէ և պահպանեսցէ ամենակարօղ աջով իւրոց, և յետ աստեացս ելանելոյն` ընդ իւր հաղորդեցուսցէ, ընդ իւր մեռցուսցէ, ընդ իւր փառաւորեսցէ և ընդ իւր զմայլեցուսցէ յաւիտեան և յաւիտեանս յաւիտենից փառօք. ամէն // (467բ):

Դ. Չորրորդ. զխոստովանահայրն իմ և զփակակալ սրբոյ Էջմիածնիս մեծ Աթոռոյ զԴաւիթ վարդապետն, զոր վարժեաց զիս և կրթեաց պէսպէս առաքինութեամբ մինչ ի կատարումնութիւնս այսորիկ սորայ («Դ»-ից մինչ աստ` քերուած): Տէր Աստուած մաղթանօք սրբոյ Աստուածածնին հատուսցէ իւր ամենառատ ողորմութեամբն իւրով ի միւսանգամ գալստեանն. ամէն:

Այլ և զուսուցանող գրոյս զԴաւիթ վարդապետն վարձատրեսցէ ընդ վաստակեալս.ամէն: Այլ և զչարչարակիր և զսփոփիչ զեղբարս մեր մենարանիս, այսինքն` զեպիսկոպոսունս, զվարդապետս, զկուսակրօն քահանայսսն, զսարկաւագունսն, զդպիրսն, զբնաւ ուխտսն եկեղեցւոյն,զգործակալսն և զազատսն միանգամայն յաղօթսն ձեր մաղթեմ յիշատակել, զի և դու` յիշատակօղքդ, սոցին մշտաջան աղօթիւքն, յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի վասն մեղաց ձերոց. ամէն:

Այլ և զիս` տարորոշեալս ի սոցունց զգրքապան և զծրօղ մատենիս զՆերսէս յիշել մաղթեմ ընդ սոցին: Այլ և զհոգևոր հայրն իմ` զխօճայ Պուտաղն և զորդիս իւր` պարօն Սաֆրազն և զՅոհանն և զՄիրզաղուլին հանդերձ ամենայն մերձաւորօք նոցին յաղօթս հայցեմ յիշատակել ձեզ: Եւ ևս դարձեալ աղաչեմ ձեզ բոլորածաւալ սիրով և յոքնաթախանձ տենչանօք, զի զոր ինչ // (468ա) գրեալ կայ ի սմին` ի սրբոյն թարգմանէ ի նախակերտ գաղափարէն գծեցաւ և տպեցաւ, և տինա թէ ձեռամբ նորին սրբագրեցաւ, և ևս թէ սովիմբ իսկ ընթերցոյց զիս ի յուսմունս այս, թէպէտ ոչ նոյն չափով ընկալայ սակս բլշամտութեան իմոյ: Արդ, եթէ լրբենի դիմօք կամեսցի ոք ի սմին յաւելուլ ինչ և կամ նուազեցուցանել համարձակիցի, այնպիսին  դատապարտեալ լիցի ի Քրիստոսէ ի վերոյ յեղբարց անտի յիշեցելոցն և ի մէնջ, իսկ անպարտքն անխղճիւ մնասցեն: Բայց եթէ գտցի իւիք ինչ շամբուշեալ, զայն ի խորանի խորհրդեանն ձերում գրեսցի և ի յըմպոն նամակին արտալուծցի: Իսկ սակայն յաղագս խոշորութան, նուազութեան և յեղեղութեանն տառից լիցի ի ձէնջ ներումն, քանզի կար մեր այսքան էր:

Այլ ինքն Հայր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ նոյն ինքն է տէր փառաց, բաշխօղ շնորհաց, պարգևիչ բարեաց և պսակիչ ամենայն սրբոց, զի նոյնն նայն տացէ յիշողաց և յիշեցելոցս զիւր անճառ ողորմութիւնն, զառատ բարեբարութիւնն, զքաղցրութիւնն, զխաղաղութիւնն, զերկայնամտութիւնն, զխնդութիւնն, զհեզութիւնն, զմարդասիրութիւնն, զհաւատն, զյոյսն, զսէրն. ամէն: Այլ և լուսաւորութիւն մտաց, մաքրութիւն անձանց, հաստատութիւն հաւատոյ, աչս // (468բ) արտասուաց, զլեզուս պաղատանաց, սիրտ հառաչանաց, ազատութիւն ի ձեռաց անօրինաց, քաւութիւն մեղաց, թողութիւն յանցանաց և զերծումն յաւիտենից տանջանաց: Եւ յետ աստեացս ելանելոյ արժանի արասցէ զերանական ձայնին լսելոյ և դասեսցէ ընդ յընտրեալսն, ուր անպատում ուրախութիւն է, անդ Հայր ընդ Որդւով պսակեսցէ և Որդի ընդ Հօր փառակցեցուսցէ, և Հոգին Սուրբ հանդերձ Որդւոցն  և Հարբն ինքնաբուն լի սիրովն շաղկապեսցէ, զի նորա են մեծութիւն և պատիւ և երկրպագութիւն և գոհացողական աւրհնութիւն յամենայն արարածոց, բանակ[ան]աց, շնչականաց և յանշնչից և սանդարամետականաց անլռելի ձայնիւ. ամէն:

Արդ, պաղատիմ զեղբարսդ ողջոյն,

Որք տենչօղքդ էք ցանկ այս այգոյն,

Մի´ հեղգանայք տալոյ վարձոյն,

Ըստ զառածի Տեառն Աստուծոյն:

Արկի զսա գանձանակոջ,

Ըստ լումայի այրւոյ կնոջ,

Թէպէտ և զայս յեկեղեցւոջ,

Իսկ է նկատումն ի Հօր ծոցոջ:

Զգիրն ընդ ինև սահման գտցի,

Իբր արաչին թէ իսկ բերցի,

Բայց զբանն ընդ նանձինս յար տևեսցի

Եւ մինչ յապայն Տեառն բղխեսցի:

Իսկ թէ գուցէ թէ ոք գտցէ

Եւ ի ծովէս թէ ըմպիցէ,

Ինձ` Ներսէսիս մի՞թէ լռեսցէ

Վասն սպեղանացս թէ Տէր թողցէ:

Նոյնպես և յիւր շնոր//(469ա)հեսցէ,

Բոլոր սրտիւ թէ ասասցէ,

Որդւոյն փառաւք զնա յարգեսցէ

Եւ ընդ աջմէ իւր նըստուսցէ:

Գրչափորձ` 1ա ... Գիրք սրբոյն Դիոնէսիոսի ... Դբ Ամենայն թռչուն է կենդանի... Ամենայն ագռաւ է կենդանի:

 

111

­ ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

 

ԺԷ — XVII

ԳՐԻՉ` Աթանաս:

ԹԵՐԹ՝ 361–1 (թռիչք` 77). չգրուած` 1աբ, 5ա, 361աբ: Պ­ՐԱԿ` Ա–Լ×12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19×12,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 121ա)։ ՏՈՂ՝ 27: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ ոսկեթել մետաքսեայ կանաչ բանուածք, լուսանցակողերը` կարմիր։

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 6ա: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան:  Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր, թռ­չ­նա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ, դեղին, կանաչ, շագանակի:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. տեղ–տեղ գորշագոյն բծեր, ցեցակեր: Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած, փականներն ու կապիչնեըն ընկած, դռնակի աստառը մաշուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

2ա–359բ  [Մատենագրութիւնք Դիսնիսիոսի Արիսպագացւոյ: Թրգմ. Ստ. Լեհացւոյ]:

ա. 1ա–4բ Քարոզ վասն կանանց, ի բան յԵսայեայ. Այսպէս ասէ Տէր. Փոխանակ զի հպարտացան դստերք Երուսաղէմի ... – Ասեն վարդապետք, թէ մեծ և առաւել չար է հպարտութիւն...

Տե՛ս ձեռ. N 110, 1բ–351ա. Յռջբ. //3ա–4բ: §1/5բ–83ա: 2/83ա–161ա: 3/161ա–311բ: 4/311բ–22ա: 5/322ա–57ա (չիք §ժա): Յիշատակարան թարգմանչի` 360աբ (Տե՛ս N 109, 404ա–5բ): «Պատմութիւն Դիոնէսիոսի»` 357ա–9բ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

163ա Ո՜վ  իմաստուն ընթերցող, աղաչեմ զգծողս լեր յիշող:

360բ Ո՜վ ուսումնասէրք և ընթերցողք, աղաչեմ յիշել զԱթանաս գրիչս և թողութիւն շնորհել սղալանաց իմոց:

Գրչափորձ` 2ա Այլ եկեսցուք վերստին ասացելոցն ... Տէր Յիսուս, օգնեա՜...

 

112

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

Կայիփոսի վանք

ՋԽԶ–ՋԽԷ–1497–1498

ԳՐԻՉ` Յոհաննէս աբղյ (1ա–453բ), Կիրակոս (436աբ, 438ա): ԾԱՂԿՈՂ` Մաղաքէ՞ րաբունի:

ԹԵՐԹ՝ 438. չգրուած` 438բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԼԷ×12 (Ա 10, ԼԷ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18×13,2։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 112ա)։ ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը` կապոյտ շերտերով կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Ճակատազարդ՝ 1ա, 111ա, 183ա։ Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան, թռչնային։  Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. տեղ–տեղ ցեցակեր: Կազմի  կաշին քերծուած, դռնակը վնասուած, փականներն ընկած, աստառը խունացած, դռնակինը` քայքայուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1ա–182ա [Գիրգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ Առ որս ճառք]

Տ՛ե՛ս ձեռ. N 61, 3ա–205բ. Ցանկ/չիք: §ա/1ա–6բ: բ/6բ–13բ: գ/13բ–26բ: դ/26բ–39բ: ե/39բ–53բ: զ/53բ–74ա: է/74ա–99բ: ը/99բ–110ա (նշուած «է» և շարունակուած: Ունի` 110աբ «Լուծմունք են` այսոքիկ են – Վաղենտիանոս...»: Կից` 110բ–1ա «Յիշատակարան ... Ներսէսի Կլացւոյ` աստ միայն գրեալ վասն պատճառի)»: թ/111ա–9ա: ժ/119ա–22բ: ժա/122բ–30բ: ժբ/130բ–50ա: ժգ/150ա–64բ: ժդ/164բ–72ա: ժե/172ա–82ա:

Բ. 183ա–435բ Երանելոյն տեառն Կիւրղի եպիսկոսպոսապետի Աղէքսանդրացւոյ Գիրք որո անուն կոչի Գանձ...

– 183ա–4բ [Նախադրութիւն] – Ոչ ի փոքունսս մեզ հանդէս ճեպիլ պարտ է, զոր քո բանդ հաւանեցուցանէ զմեզ...

– 184բ–8ա Այս ինչ` ի գիրս յայսմիկ – Ա. Յաղագս անեղութեան և եղելութեան... ԼԵ. Առընթերադրութիւնք ... որոց ի գիրս են գրեալ գլուխք:

ա. 188բ–90ա Ա. Առաջին. Յաղագս անծնելութեան և ծնելութեան, անեղութեան և եղութեան – Թէ հարցանել զմեզ ձեռնարկիցեն...

բ. 190ա–2ա Բ. Թէ անեղութիւն` ոչ էութիւն, այլ էութիւն նշանակական – Անեղութիւն որպէս սկիզբն...

գ. 192ա–3բ Գ. Թէ միութիւն ծնընդեան էութիւն է, այլ միայն ոչն լինելոյ է նշանակական – Եթէ անեղութիւն էութիւն է...

դ. 193բ–202բ Դ. Առ այնոսիկ, որք յանդգնին ասել, թէ` էր երբեմն յորժամ ոչ էր Որդի ... ցուցաք, թէ մշտնջենաւոր է Բանն Աստուծոյ  – Անմտաբար ասեն աստուածամարտքն...

ե. 202բ–9բ Եթէ ոչ նախքան զՈրդի Հայր, թէպէտ և անծին է, այլ էր ընդ նմա մշտնջենաւոր կից ծնեալ Որդի – Եթէ է անսկիզբն և անծին...

զ. 209բ–14բ  Եթէ Հայր անդաժանաբար և առանց հոսման ծնաւ յինքենէ զՈրդի, ընդդիմադրութիւն որպէս յԵւնոմիոսէ – Եւ զիա՞րդ ասէ ոչ է հարկաւոր...

է. 214բ–22բ Առ այնոսիկ, որք յարձակինն ասել, եթէ` Անախորժաբար և կամ ըստ ախորժման ծնաւ զՈրդի Հայր: Այլ հարցումն որպէս ի հերձուացողացն  – Անախորժաբար արդեօք ասէ...

ը. 222բ–7բ Առ այսոսիկ, որք ասենն, թէ` Ոչ Հօր, այլ ախորժելոյն նորա նման է Որդի – Զբազում անխորհուրդ մտածութիւնս...

թ. 227բ–31ա Թ. Եթէ համագոյ է Հօր Որդի: Առըթեր եդեալ և զասացեալսն, թէ` Զի՞ կոչես զիս բարի... – Եթէ սկսաւ ծնանել զՈրդի Հայր և դադարեաց...

ժ. 231ա–41ա Ժ. Եթէ համագոյ է Որդի Հօր: Առաջի կալոյվ և ճառեցելոցն, թէ` Երթամ ես առ Հայր իմ ...  – Յորժամ զմարդոյ զկերպարանս...

ժա. 241ա–61բ ԺԱ. Եթէ համագոյ է Որդի Հօր: Առաջի կալով ճառելոցն, եթէ` Հայր մեծ է քան զիս: Ընդդիմադրութիւն որպէս յԵւնոմիոսէ  – Որքան զնոյն էութիւնն են վիճակեալք...

ժբ. 261բ–76ա Յոր թէ` Ես ի Հայր և Հայր յիս և Հայր իմ մի եմք ... – Ոչինչ է սքանչելի...

Ժգ. 289ա–95ա ԺԳ. Եւ յաղագս համագոյութեան: Առաջի կալով ճառեցելոցն. քանզի որպէս Հայր ունի կեանս յանձին, նոյնպէս և Որդոյ ետ ունել կենաս յանձին ...  – Եւ զիա՞րդ կարասցէ...

ժե. 295ա–9ա Յորս յԱռակսն, թէ` Տէր ստացաւ զիս ի սկիզ[բ]ն ճանապարհաց իւրոց ի գործս իւր: Եթէ ստացաւն ոչ ըստ էութեան բանի կա և ոչ ստացուած և կամ արարած է Որդի .. – Որք Ար[ի]ոսի մոլութեանն...

ժզ. 299ա–302ա Այլ ուղղափառացն ասելով, թէ` Ստացուած է Որդի, զիա՞րդ ունի ըստ բնութեան զգոլն արարչագործ...  – Ստացուած է, ասէ, Որդի...

ժէ. 302բ [Զ]ի Տէր ստացաւ զիս ի սկիզբն ճանապարհաց իւրոց ի գործս իւր: Եթէ ոչ ստացուած է Որդի, այլ Հօր մշտնջենաւորակից, զիա՞րդ պիտոյ իմանալ զՏէր ստացաւ զիս... – Նախ զայս պիտոյ է ասել...

ժը. 302բ–4բ Այլ, թէ` Ստացաւ զիս միայն կալով ոչ ամենայն իրօք զէութիւնն նշանակելով, այլ յիմեքէ կամ կա[զ]մութենէ կամ իրէ յայլ ինչ փոխակայութիւն ... – Տէր ստացաւ զիս... Եթէ ոք ստուգաբար կամից[ի]...

ժթ. 304բ–8ա Այլ, թէ` Ոչ է ստացուած Որդի – Եթէ ծնունդ է Հօր Բանն Աստուծոյ...

ի. 308ա–18բ  Թէ` Յանձն Էառ զխաչն, արհամարեաց զամօթ, վասն որոյ և Աստուած զնա առեալ բարձրացոյց և շնորհեաց նմա անուն, որ ի վեր է, քան զամենայն անուն... – Գրեալ է, ասէ, զայս խորհեսցի...

իա. 318բ–24ա Առաքելական ասասցեալմ, թէ` Հայեցարուք յառաքեալն և ի քահանայապետն.. Յիսուս հաւատարիմ գոլով արարողին իւրոյ, իսկ ժողովեալն, եթէ` Ոչ ստացուած և աչ արարած է Որդի – Եթէ արարած է Որդի...

իբ. 324ա–9ա Յոր, թէ` Վասն աւուրն այնորիկ և ժամուն ոչ ոք գիտէ, ոչ երկնից և ոչ Որդի, բայց միայն Հայր ... – Եւ զիա՞րդ եղիցի, ասէ, ըստ էութեան...

իգ. 329ա–33բ Յորս, թէ` Հայր սիրէ զՈրդի և զամենայն ետ ի ձեռս նորա...  – Եւ զի՞արդ կարիցէ...

իդ. 334ա–9ա ԻԴ. Յասացեալն առ ի փրկչէն մարդկօրէն առ օ յաւետարանչացն, յոր, թէ` Ելաց, եթէ այժմ անձն իմ խռովեալ է, և յոր, թէ` Կարողութիւն է անց[ց]է բաժակս այս յինէն ... – [Ե]թէ առ ի ումեքէ յորոցդ է պեղեալ...

իե. 339ա–43բ Անդրանիկն արարածոց եթէ` Ոչ է ստացուած Որդի ... – Եթէ ոչ ստացուած է Որդի...

իզ. 343բ–6բ Յասացեալն ի վերայ որդոցն Զեբեթիա, թէ` Զնեստելն ընդ աջմէ և ընդ յահեկէ իմմէ ոչ է իմ տալ ...  – Եւ զի՞արդ եթէ էր ի հաւասարութեան...

իէ. 346բ–8բ ԻԷ. Յոր թէ` Գիտասցեն զքեզ միայն ճշմարիտ, և զոր առաքեցեր զՅիսուս Քրիստոս ... – Ահա, ասէ, ինքն Որդ[ի] միայն գոյ...

իը. 348բ–51բ ԻԸ. Յոր ի Ղուկասուն կա` Եւ Քրիստոս աճէր իմաստուեամբ և հասակաւ և շնորհիւ յԱստուծոյ և ի մարդկանէ ...  – Եւ զի՞արդ կարէ, ասէ, հաւասար գոլ...

իթ. 351բ–5ա ԻԹ. Յոր թէ` Յորժամ հնազանդեղցի նմա ամենայն ժամ, ինքն Որդին հնազանդեսցի հնազանդեցուցչին նմա զամենայն ... – Եւ զի՞արդ եղիցի, ասէ, հաւասար...

լ. 355ա–6բ Յոր թէ` Հայր, փառաւոր[եա] զիս փառաւքն, զոր ունէի նախքան զլինելն աշխարհի առ ի քէն ... – Եւ զի՞արդ, ասէ, ոչ է անտեղի...

լա. 356բ–61բ Առ այնոսիկ, որք ասեն, եթէ` Աստուած յաղագս իւրոյ էութեանն ոչինչ առաւել քան զմեզ գիտէ...  – Անեղ է Աստուծոյ էութիւնն...

լբ. 361բ–406բ Ընտրութիւնք ասացելոց` ժողովեալ ի Նորոց Կտակարանաց, թէ` Աստուած է ըստ բնութեան Որդի, և թէ այս է` ոչ էր արար[ած] և ոչ ստացուած: Ի Հռոմայեցւոց Թղթոյն – Գրէ առ Հռմոմայեցիսն երանելի Պօղոս...

լգ. 406բ–9բ Յոր թէ` Աստուած ըստ բնութենէ Հոգին Սուրբ և յ[Է]իւթենէ Հօր  ի ձեռն Որդոյ բաշխեալ յարարածս: Յառաջարկութիւն ի հակառակորդացն Մակեդոնի  – Եթէ վասն ասելոյն...

լդ. 409բ–23ա ԼԴ. Առադրութիւնք բանի զկնի նորին, յորմէ տեսանել, որ ոք հայիցի, թէ` Աստուած է Հոգին և զնոյն զՈրդոյ ներգործութիւն ունի ամենայն ուրեք, և ոչ օտարացեալ յէութենէ նորա համայնգամայն, և ուսուցանեն, թէ Աստուծոյ ասացեալ` բնակել ի մեզ, Հոգին Սուրբ է, որ բնակէ ի մեզ – Գրէ առ Տիմոթէոսն երանելին Պօղոս...

լե. 425բ–35բ ԼԵ. Վկալութիւն[ք] աստուածային գրոց, թէ` Ծնունդ է Հօր Որդի և ոչ արարած – Իմաստութիւն ասէ ... Որք ոչ յարենէ ... այլ յԱստուծոյ ծնան: Կամաւ փրկչին մերոյ բարոյ:

Գ. 438ա [Ոտանաւոր ի տնօրէնութիւն Քրիստոսի ... ծայրակապ – տողասկիզբ` «Յուսեփ վերադիտող», տողավերջ` «Մուշեղ վերադիտող»] – Յայտնութիւն բանից` բանիցս յոյժ լուսաւոր, զոր լուաք` զոր Քրիստոսէ ասացեալ, այժՄ, / Ունայնութիւն ունայնութեանց, ասաց անհա[ւատ]ըն ժողովուրդ զՔրիստոս, թէ դու վկայես վասն անձն քՈ...

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 164բ (Յոհաննէս գրչի)

Տէր Մաղաքէ դու աննման,

Քաջ րաբունի յաճախաբան,

Զփոխերուս զառաջս զամէնն եհան,

Զձայնն լսէ վեր[ն]ական,

Աւրհնեալ, եկեալ:

182ա [Փ]ա՜ռք...

[Ա]րդ, գրեցաւ գիրս մեծի Աստուածաբանին Գրիգորի

Յամի Ջ-հարիւրերորդի և չորից տասանց և վեցեակ թուի (1497),

Ձեռամբ ներգ[և]եալ ոգոյ և թարմատար գրչի`

Յոհանէս սուտանուն աբեղայի,

Ի վայելումն մանկանց Սիոնի`

Ուղղափառութեանցն դասի:

[Ա]րդ, որք օ[գ]տիք ի սմանէ` գրելով ի քարտիսի,

Կամ ուսմամբ իմաստի`

Նախաշաւիղ հետևողացն առաքելագումար խմբիցն երջանկի,

Զանըստերիւրն գնալով ձեզ ուղղի, // (182բ)

Յիշել մաղթեմ անմոռաց սրտիւ զկարաւտս աղօթից սրբազանիցդ դասի,

Զի թերևս օժանդակութեամբ աղօթից ձեր ըղձի`

Ցաւղեսցի կաթիլ մի ցաւղոյ յամեներանեանն Տեառնէ ի կրկնամեռս իմ ոգի:

Որոց խնդրողացդ և փափագողացս առ հասարակ ողորմութեան ցաւղն տեղասցի,

Հանդերձ մերովքն ննջեցելովք և ձերովքն ամենի,

Յորոց միով բերանով փառաւորի

Ամենասուրբ Երրորդութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Արդ, գրեցաւ ի վանս Կայիփոսի,

Ի դրունս Սուրբ Յակոբա և Սուրբ Սիոնի,

Ի յառաջնորդութեան տէր Ներսեսի,

Սիրասնունդ յոյժ գովելի,

 Խնամակալ սրբոց սորին,

Յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի. ամէն:

Նաև զերիցս երանելին`

զՅովանէս րաբուն արին,

Որ այսմ ամի հանգեաւ ի Քրիստոս Յիսուս:

Աւա՜ղ, աւա՜ղ, ուրախութեամբ սկիզբն առի

Եւ տրտմութեամբ յաւարտ հասի,

Քանզի ոչ ժամանակեաց րաբուն արի,

Բացայայտող այսմ տառի,

Ակն պայծառ և հրաշալի,

Աստուածաբան հրաշալի,

Վեհ իմաստուն և գովելի:

Այսաւր մահու նա պարուրի,

Աղբիւր քաղցր, ախորժելի,

Զովացցնէր զպասկեալ հոգի,

Ցամաքեցաւ նա յայսմ ամի,

Որ և բնաւ ոչ երևի:

Արեգականն նմանի,

Զլոյսն պայծառ ի յինքն ունի,

Էջ ներգին կիսագընտի,

Խաւարեցուց զմեզ եղկելի:

435բ (Ծայրակապ` «Յոհաննիսի գրչի թողութիւն Ավ»)

Յաւարտ հասայ այս սուրբ տառիս,

Աստուածային բուրաստանիս,

Այս հոգելի սուրբ մատենիս,

Հոգով լցեալ սուրբ կտակիս:

Որ է յոգեալ Կիւրղի մեծի,

Աստուածայբան վարդայպետի,

Ընտերալ ի քաջ ախոյանի,

Եւ ուղղափառ դաւանողի, // (436ա)

Հայրապետին Աղէքսանտրի,

Եղբաւրոր[դ]ոյն Թէոփիլի,

Որ էր գլուխ Սիւնհոդոսի`

Սուրբ ժող[ով]ոյն Եփեսոսի.

Արիացաւ ընդդէմ չարին`

Մարդադաւան պիղծ Նեստորին,

Որ ուրացաւ զՈրդի կուսին

Եւ հա[յ]հոյեաց զծնաւղ նորին:

Նորա բանին ոչ հաւանեալ,

Զնորա աղանդն սայ հերգեալ,

Զնայ ի տեղոյն իւր հալածեալ,

Եւ զկոյսն սուրբ ծնաւղ դաւանեալ:

Նայ ի բանէն իւր ոչ լռեալ,

Սուրբս այս Կիւրեղ զնա անիծեալ,

Ցերկիր ի ներս վտարանդեալ,

Ի հալածանսըն սատակեալ:

Ի խելացն յիմարեալ

Եւ զլեզուն գարշ խածատեալ,

Իբրն զշունս սատակեալ,

Անզեղջ մահուամբ զկեանքն աւարտեալ:

Սայ զքաջութիւնս որ յարդարեաց,

Յերկար ամաւք մարմնի ճգնեաց,

Բարի մահուամբ յերկինս գնաց,

Խառնեալ ի դասս անդրանկաց:

Իւր յիշատակ` զգիրս աւանդեաց

Եկեղեցիս ու[ղ]ղայփառաց,

Ի սփոփանս սուրբ մանկանց

Եւ ի վանունմ հերծուածողաց:

Գրեալ զսայ ի Կաբոսի,

Հռչակաւոր յանապատի,

Առ ի դրան Սուրբ Յակոբի,

Ի յԵկեղեացս գաւառի,

Րաբունեացն հրաշալի`

Յովանիսի ւ’Ստեփանոսի,

Յառաջնորդութեան տէր Ներսէսի,

Ես Յոհաննէսըս եղկելի:

Չորս երկեակ և Ա թուակ,

Քառեակ տասնեակ և ի եւթնեակ (1498)

Յաւարտ ելաւ այն սուրբ կտակ

Ի դառնացեալս այս ժամանակ:

Ինձ եղկելոյս սայ է ճարակ

Եւ խոցելոյս սպեղանակ,

Ի ներ[կայ ա]յս ժամանակ

Եւ ապագայս մեզ յիշատակ: // (436բ)

Թողութիւն ինձ լիցի,

Իմ ծնողացն ’ւ իմոյ զ[արմի],

Եղբաւրն իմոյ Աստուածատրի`

Ընտրեալ և սուրբ քահանայ[յ]ի,

Որ վճարեաց զկենաքն աշխարհի,

Սուգ մեզ հասոյց անչափելի,

Մանուկ տիաւք փոխեալ աստի,

Գնաց յերկին կենդանի:

Ղամբար վառեալ է սայ մեզի,

Բոլոր ամէն իմոյ զարմի,

Որք են մարմնով յայսմ աշխարհի

Եւ մեռելոց նոր ի հողի:

Որոց լիցի մասն բարի,

Յուսիկ անուն վարդայպիտի,

Տէր Աւետիք կրօնօորի`

Ընտրեալ և սուրբ մաքուր ծերի:

Ւիւսեմ ըզբանս ընձանաց,

Արտասուայթոր հառաջանաց,

Դուք ողորմիս տուք մեր անձնաց:

Թողու զմեղս Առաքելի`

Ընտրեալ և սուրբ կարգօորի,

Ամէն չարէ ինքն ազատի

Եւ պարզերես մշակ լինի:

Ինձ այլ ներումն եղիցի,

Որ զյիշատակս գրեցի,

Թող ի մեղաց գիրն ջնջի,

Տէրն բարի հետ ինձ հաշտի:

Ւիւծեալ դիմաւք առ ձեզ գոչեմ,

Զբան մաղթանացս աւարտեմ,

Թէպէտ և յոյժ լրբայբանեմ,

Սակայն զձեզ խիստ աղաչեմ:

Նայ և ձեզի մասն լիցի,

Որ զողորմիսն տայք մեզի,

Միոյն և ձեզ հազար լիցի,

Տէրն բարի ձեզ ողորմի,

Ամէն, ամէն և եղիցի.

Քան զոր ասի և խնդրեցի,

Մեզ և ձեզ հազար լիցի

Յապագայի աւրն վերջի:

Վա՜յ, վա՜յ, վա՜յ, ա՜լֆ, ա՜լֆ:

2. 435բ (Կիրակոս գրչի) Մ.ա.ն.ի.լ. ի.տ. չ. [ն]. ի. [է]. թ. ն.ա.ր.ե.բ. ր.ա.զ.ա.հ. յ.ա.վ. ս.ի.չ.ո.գ. ս.ո.կ.ա.ր. [ի. կ.] (կարդալ աջից ահեակ. «[Կի]րակոս գրչիս վա՜յ հազար բերան. թ[է] ի[ն]չ տի լինամ»):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

437ա (ԺԷ դ., բոլորգիր) Փա՜ռք ... Արդ, վերջին ստացող գրոցս ողորմեայ, Քրիստոս Աստուած, ըստացող գրոցս` Գինինոսին, Դիլանճկա, առ Աստուած փոխեալ եղբայսր իմ` Յովանէսն, և միւս եղբայսր իմ` Տեփանն, և զծնողս իմ` Գրիգորն և զմայրն իմ` Դովլաթ, և առ Աստուած փոխեալ եղբայսր իմ` Գրիգորն, և զորդին իմ` Խաչերեսն և զմիւս որդին իմ` Գրիգորն և զՂազարն, և զՎարդանն, և զՍարգիսն, որ ետուր իւր հալալ վաստակոցն, և գնեաց զայս գիրգս և [յ]իշատակ ետուր Իսահակ այր[հ]ի եպիսկոպոս: Ով ոք զայս գիրգս հանէ ի ձեռանէ սորա (եղծուած` «մասն Յութի առնէ...»):

437բ (Նօտրգիր) Ես սուտանուն (եղծուած` «Գինինոս») առայ գիրք զայս, որ անունանեալք կոչեն Առ որս և Գանձուց: Բաւ է:

Կնքադրոշմ` 1ա, 99բ (Էջմիածնի գրատան «Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է» մակագրութեամբ կնքադրոշմը` դիտաւորեալ եղծուած և անընթեռնլի): 435ա (Հազիւ նշմարելի) Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ Եր[...]սրցի. թվին ՌՁԵ (1636):

 

113

ԳՐԻԳՈՐ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ

ԱՌ ՈՐՍ ՃԱՌՔ

Կայիփոսի վա՞նք

ՋԼԲ–1483

ԳՐԻՉ` Յուսիկ: ՍՏԱՑՈՂ` տէր Գրիգոր:

ԹԵՐԹ՝ 159։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԴ×12 (Ա 10, ԺԴ 5)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18,3×13,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 24ա)։ ՏՈՂ՝ 24: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը` կապոյտ կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Ճակատազարդ՝ 1ա։ Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան ։  Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր (1ա)։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­նաչ։

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ          – Ճառընտիր: Ժ–ԺԱ դդ.: 2(Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած երկու առանձին թերթրեի ընդերկայնակի հատումից և ընդլայնակի երկտակումից, նախապէս երկսիւն, այժմ` միասիւն. եզրահատուած, խունացած և հազիւ նշմարելի: Մագաղաթ, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Բբ): [ՃԱՌ Ի ՅԱՐՈՒԹԻՒՆՆ ՂԱԶԱՐՈՒ]: Կարդալ` Բա, Աբ «///ուրս/// հարկ է անսալ Տեառն ... [Յե]տ այսորիկ ասէ ցաշա[կերտս]. Այս Ղազարոս բարե[կամ մ]եր նն[ջեաց, այղ երթամ զ]ի զարթուցից զնա ... մինչ աստ ես ոչ կար///», Բբ, Աա «տան իսկ զի /// ասել աշակերտք ...ննջելոյ քնոյ ասաց. Ձևապէս Ղազար մեռ[աւ], և ես ուրախ եմ վասն ձե[ր]... զկենդանութիւն///», Գբ, Դա «... ոչ է հիւ[անդու]թիւն, այղ ... հաւատոյ լապտեր///», Գա, Դբ «զարթուցանել զմեռեա[լս] ... այղ ոչ այնպէս ... [ըն]դունէին զշնոր[հ...]»: Աբ-ի ստորին լուսանցքում »«Վեց սրբ[ոյ] աւուր»:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. լուսանցային մասերը թեթևակի բամբակակալած, խոնաւութիւնից տեղ-տեղ գուանփոխուած, 158-ի բնագիրը վնասուած:

Ծնթ. N 112-ի հետ ունեցած ընդհանուր նմանութիւնը (թուղթ, գրչութիւն, մանրանկարչութիւն և կազմ) թոյլ է տալիս կարծելու, որ երկուսն էլ գրուած և կազմուած են միևնոյն վայրում` Կայիփոսում:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–182ա [Գիրգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ Առ որս ճառք]

Տե՛ս ձեռ. 61, 3ա–205բ. Ցանկ/չիք: §ա/1ա–6բ: բ/6բ–12բ: գ/12բ–25բ: դ/25բ–38ա (25բ «Ոմանք ասեն, թէ Գրիգորի Նիւսացւոյն է ճառս»): ե/28բ–50ա: զ/50ա–67ա: է/67ա–90ա: ը/90ա–100ա (նշուած «է» և շարունակուած: Ունի` 100աբ «Լուծմունք են` այսոքիկ են – Վաղենտիանոս...»: Կից` 100բ–1ա «Յիշատակարան ... Ներսէսի Կլացւոյ` աստ միայն գրեալ վասն պատճառի» տե՛ս անդ 124բ): թ/101ա–8ա: ժ/108ա–11ա: ժա/111ա–8ա: ժբ/118ա–35ա: ժգ/135ա–45բ (նշուած` «ԺԵ»): ժդ/145բ–51բ: ժե/151բ–9ա:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

159բ Փա՜ռք Արդ, գրեցաւ գիրս մեծին Աստուածաբանին Գրիգորի յամի ՋԼԲ (1483) թվին, ձեռամբ անարժան և անպիտան Յուսիկ անուամբ մեղաւք ի լի, ի խնդրոյ տէր Գրիգորի յոյժ սրբասէր, հեզահոգի, ի վայելումն անձին իւրոյ.   յՏէր Աստուած տացէ վայելել յերկար ամօք և սրբութեամբ:

Արդ, որք օգտիք ի սմանէ գրելով ի քարտի,

Կամ ուսմամբ իմաստի,

Նախաշաւիղ հետևողացն առաքելագումար խմբիցն երջանկի,

Զանըստերիւրն գնալով ձեզ ուղղի,

Յիշել մաղթեմ անմոռաց սրտիւ զկարօտս աղօթից սրբազանիցդ դասի,

Զի թերևս օժանդակութեամբ աղօթից ձեր ընղձի`

Ցաւղեսցի կաթիլ  մի ցաւղոյ յամեներանեանն

Տեառնէ ի կրկնամեռս իմ ոգի,

Որոց խնդրողացդ և փափագողացդ առ

հասարակ ողորմութեան ցաւղն տեղասցի,

Հասնդերձ մերովք ննջեցելով և ձերովքն ամենի,

Յորոց միով բերանով փառաւորի ամենասուրբ Երրորդութիւն յաւիտեանս. ամէն:

Գրչափորձ` Պահպանակ Աա (6 տող եղծուած և անընթեռնելի գրութիւն): Պահպանակ Գբ (նոյն ձեռքով) Գաղափարել զայս ասէ թէպ:

 

114

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Կապրոսի անապատ

ՋԽԴ–ՋԽԶ–1496–1497

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ, ՍՏԱՑՈՂ` Մաղաքիա Բաբերդացի (հմմտ. N 112):

ԹԵՐԹ՝ 454+3 (չորեքկնուած` 1). չգրուած` 1ա–1զ, 452բ–4բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–Ժ×16 (Ա 15, Բ–Դ, Ժ 14)+Ա–ԻԲ×14։ (ԻԲ 12): ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18×13։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 133ա, 1685 թ. նօտրգիր յաւելումներ` 149ա–51ա, 451ա–2ա)։ ՏՈՂ՝ 26 (1ա–12բ, 149ա–51ա), 27 (13ա–148բ), 25 (152ա–452ա): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը` ծաղկահիւս դեղին մետաքս, դռնակի աստառը` կապոյտ և կարմիր շերտերով կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Ճակատազարդ՝ 1է, 90ա, 152ա, 217բ, 289բ, 410բ։ Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ։

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ          – Աւետարան Ղուկասու: Ժ–ԺԱ դդ.: 2(Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած երկու թերթերի ընդլայնակի երկտակումից: Մագաղաթ, երկսիւն (2-րդ սիւնակն եզրահատուած), ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Դա): Կարդալ` Գա, Դբ, Գբ, Դա Այղ զի յառնէն ... Եկեսցեն աւուրք յորս» (Ի, 37 – ԻԱ, 6), Բա, Աբ, Բբ, Աա « [Դուք] էք որ ցանկայիք ընդ իս ... Հայր եթե կամիս` անցո զբաժակս զայս» (ԻԲ, 28–42):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. առանձին թերթեր խոնաւութիւնց գունափոխուած, պահպանակները խունացած, աստառը մաշուած, կազմի կաշին թեթևակի քերծուած, կապիչներն ու փականերն ընկած:

 

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1է–148բ [Գիրգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ Առ որս ճառք]

Տե՛ս ձեռ. N 61, 3ա–205բ. Ցանկ/չիք: § ա/1է–6բ: բ/6բ–13աբ: գ/13աբ–25ա: դ/25բ–36ա: ե/36բ–47բ: զ/47բ–62բ: է/62բ–81ա: ը/81ա–9ա (Ունի` 89բ «Լուծմունք են` այսոքիկ են – Վաղենտիանոս...»: Կից` 89բ «Յիշատակարան ... Ներսէսի Կլացւոյ». տե՛ս անդ 124բ): թ/90ա–6ա: ժ/96ա–9ա: ժա/99ա–105ա: ժբ/105բ–21ա: ժգ/121ա–32բ: ժդ/133ա–9բ: ժե/139բ–48ա:

Բ.  150բ [Գծագիրք չորից տարերաց]

ա. «Ութանգիւն, որ է աւդ»: բ «Սա ասացաւ հաւասարակող. որիշ այլոցն` Ի-անիստ, որ է ջուր»: գ. «Քառանգիւնի բոլոր»: դ. «Կիբիկոն, որ  է երկիր»: ե. «Սկալինեաց եռանգիւնից. սա զերկնից ունի միաւորութիւն` ի ջրո, և օդոյ: զ. (ձկան պատկեր) «Պռամիդէսն, որ է հուր»:

Գ.  152ա–442ա [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ: Թրգմ. Ստեփանոս Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե՛ս ձեռ. N 49, 2ա–335ա.Ա/152ա–217ա: Բ/217ա–88բ (§ է` 273ա, ը` 279ա. նման N 165-ին): Գ/289ա–410բ (§բ–դ, թ, ժա, նման N 165-ին): Դ/410բ–7ա (§ե նման N 165-ին): Ե/417ա–42ա (§ժ–ժա, նման N 165-ին, § ժբ/չիք): Յիշատակարան թարգմանութեան` 151բ: Յաւելեալ ունի.

Դ. 444ա–50ա [Պատմութիւն] սրբոյն Դիոնիսի եպիսկոպոսի, որ է որդի Սոկրատայ` գլխաւորի Աթենացւոց, որ կոչի իմաստասիրաց քաղաք – Պատմեաց յաղագս անձին իւրոյ երանելին Դիոնէսիոս... Սովաւ ճանաչի ամենայն գործք ծածկեալք ... և յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1ը (Ստորին լուսանցքներում, մանր բոլորգրով, խունացած)

Ո՜վ սուրբ Գրիգորդ արթնական,

Րաբունի սուրբ աստուածաբան, // (2ա)

Դու ջատագով ճշմարտութեան,

Ուղղի[չ] քանոն դու ուղղութեան // (1ը)

Եւ ուսուցիչ ճշմարտութեան,

Բարեպօսեա առ Հայր և Բան,

Եւ Սուրբ // (2ա) Հոգին ճշմարտութեան`

Արժան առնէ զիս ի յիւր սեղան`

[Ո]ւր Աստուած այրն տեսլեանն:

36ա Հոգի Աստուած, ես քեզ մեղա,

Եղկելոյս դու ճար արա,

Զհիւանդութիւնս իմ դու բուժեա:

Որպէս զարքայն Եզեկիա

ԶզՌապսակն որ կու սպառնա,

Դու պատժող լեր անձին նորա,

Որպէս զԱնանիա և զՍափիրա:

148բ Փա՜ռք ... Արդ, գրեցաւ գիրս մեծին Աստուածաբանին Գրիգորի ի թվականիս Հայոց ՋԽԴ (1495), ձեռամբ յոգնամեղ և փծուն Մաղաքիայի Բաբերդացւոյ` յիշատակ ինձ և ծնօղացն իմոց, և ի վայելումն մանկանց Սիովնի` ուղղափառութեանցն դասի:

Արդ, որք օգտիք ի սմանէ` գրելով ի քարտի,

Կամ ուսմամբ իմաստի,

Նախաշաւիղ հետևողացն առաքելագումար խմբիցն երջանկի,

Զանըստերիւրն գանլով ձեզ ուղղի:

Յիշել մաղթեմ անմոռաց սրտիւ զկարօտս աղօթից սրբազանիցդ դասի,

Զի թերևս օժանդակութեամբ աղօթից ձեր ըղձի`

Ցօղեսցի կաթիլ մի ցօղոյ յամէներանեանն

Տեռանէ ի կրկնամեռս իմ ոգի:

Որոց խնդրողացդ և փափաքողաց առ հասարակ ողորմութեան ցօղն տեղասցի,

Հանդերձ մերովք ննջեցելովք և ձերով ամենի,

Յորց միով բերանով փառաւորի ամենասուրբ Երրորդութիւն յաւիտեանս. ամեն (հմմտ. ձեռ. N 112, 182աբ):

197ա Ո՜վ եղբայր մտաւք արի,

Քեզ գանգատիմ բան մն քանի,

Հպարտ մարդն թող չապրի,

Ի յԱստուծոյ պատիժն ընկնի:

288բ Զանարժան գծողս` զՄաղաքիա Բաբերդացիս, յիշեա միով Տէրողորմայի, և Աստուած զձեզ յ[իշէ]:

405բ Փա՜ռք ... Արդ, գրեցաւ մատեանս սուրբ ի գաւառս յԵկեղեաց, ի սուրբ յանապատս Կապոսի, ի դուռն Սուրբ Յակոբի և այլ սրբոց, և առաջնորդութեան տէր Ներսէս սրբազան կրաւն[աւոր]ի, ի թուաբերութեանս հայկազեան տումարի Ջ-երրորդի քառասուներորդի և Զ-երորդի (1497): Ես մեղաւորս, զառածեալս և հողոյ հաւասարեալ, խըխայթեալ Մաղաքիաս Բաբերդացի, յոգնաբաղձ տենչիւր, ցանկացեալ հոգւով ի սէր այսր մատենի, գրեցի զսա մեծաւ չարչարանաւք և տաժանմամբ, ի վայելումն վարժման մանկանց Սիովնի և ի պայծառութիւն սուրբ և կաթուղիկէ եկեղեցւոյ զարդ և գանձ անդրժելի: Վասն որոյ աղաչեմ զդաստ սրբազանիցդ, յորժամ պատահիք սուրբ մատենիս` կամ ընթեռնելով և կամ այլ ինչ կերպիւ, թէպէտ որ չեմ արժանի յիշելոյ, այլ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր` զիս և զծնաւղսն իմ, զհայրն իմ` զզԱմիր-Գրիգորն և զիւր եղբայրն` զզԱմիր-Սքանդարն, և զմայրն իմ` դշխոյ Մելիքն // (451ա) և զեղբայրն իմ` զզԱմիր-Ջիհանն և զիւր որդիքն, և զմիւս եղբայրն իմ` զԽուպիճանն, որ երիտասարդ հասակաւ առ Քրիստոս գնաց և մեծ սուք եթող և լաց և հառաչ, և զամենայն արեանատու մերձաւորս իմ` հանդերձ ամենայն զարմաւք համայնաւք: Ընդ որս լիցի ձեզ վայելել յառատ պարգևաց մարդասէր փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ է աւրհնեալ, գովեալ և փառաւորեալ... յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

149ա (1685 թ., նօտրգիր. սկզբում ծայրակապ` «Երեմիայ»):

Երանելին և միայն հզօր թագաւոր, կենարար Քրիստոս փրկիչն մեր`

Րամից արարծոց եկեալ ծանոյց զՀայրն ամենակալ` Աստուած,

Եւ զՀոգին Սուրբ` զտուօղ շնորհաց, լնլով աստուածային լուսով, գիտութեամբ,

Մաքրողապէդ ընտրեալ զաշակերտեալս բանից կենաց ճշմարտութեան,

Իսկ որք ոչն խնդրեցին կամօք անձնիշխանականաւ, զրկեցան ի փրկագործութեանն շնորհաց.

Առաքեալքն սուրբք և անօթն ընտրութեան, մանաւանդ հաց ևս ոչ ուտել նոսին ոչ հրամայէ.

Յանգէ վճռելով, թէ բարձէք և զչարն ի միջոյ, զի մի զամենայն զանգուածսն խմորիցէ:

Ի բանէս երանելւոյս Գրիգորի Աստուածաբանի տեսանելի է, որ յԱւետարանէն և ի սրբոց առաքելոցն առեալ զէնս, հարկանէ, վիրաւորէ, կառափնատէ զայնպիսի գործարանս սատանայի, որք վրիպին ի ճշտութնէ և զարտուղի մեկնեն` սխալելով զգիրս սուրբս ... // (151ա)

... Արդ, թէպէտ ի հանդիպիլն մեր ուրեք ընթեռնուաք զգիրքս Աստուածաբանիս Գրիգորի և եկլէսիասդիկոս րէդօրի և կաթողիկեայց վարդապիտի և եպիսկոպոսապիտի Կոստանդնուպօլսի, ի պատճառէ յիշատակարանիս եդաք և զմերս հետևմունս դաւանութեան ընդ նմին, զի իբր և զլոյս յաշտանակի ծանուսցի սիրելեացդ ապառնի, զոր ի տեսանելն իւր անդրանիկ որդեակն մեր Գրիգորիս րաբունի, ըղձմամբ ստացեալ զսա ի զբօսնութիւն բերկրութեամբն վայելչալի: Ընդ ամենայն մաղթէ յիշել յողօթս ձեր բարիս` այժմ և յապագայ, որպէս ձերդ է մարդասիրութիւն, և դուք յիշեսջիք մեօք և ամենայն հաւատացելովք յերանական բարբառ յամենօրհնեալ բերանոյ Տեառն ամենից, թէ` Եկայք օրհնեալք:

451ա (Նոյն նօտրգրով) Ի ՌՃԼԴ (1685) ամի, զվերջին ստացողս, որպէս գրեցի զյիշատակարանս յաւարտ գրոցն յառաջնում զաստուաածաբանութեան Գրիգորի, որ կոչի Առ որս, իսկ ե[ր]կ[րոր]դումս գիրք սրբոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացոյ` աշակերտի երանելոյն Պօղոսի առաքելոյն, զոր գրեաց առ Տիմոթէոս աշխատակցի իւրոյ Վասն երկնայնոց քահանայապետութեանց, որոց աղօթք զօրաւոր և բարեխօսութիւնք արագապէս հասցրին ի վերայ ամենայն քրիստոնից, մանաւանդ և խնդրողաց, և ևս ի վերայ մեր և ստացօղիս` անդրանիկն իմոյ Գրիգորիս րաբունւոյ, որ հանդիպեալ ի քարոզութիւն բոլոր Հայաստանեայց, գնեալ լինի զսա ի հալալ քրտանցն յարդեանց, այսինքն` ի պտղոյ գաւազանին իւրոյ բեմբասացութեանց: Եւ խնդրեաց ի մէնջ, որպէս և զամենայն գիրք իւր զստացեալսն գրել // (451բ) յարձանս յիշատակի, զի ըստ տեղոյն և ժամանակին, տեսեալ, վայելեալ, հանդիպօղք գոհասջիք զշնորհաց տուօղին, և յիշեսջիք ի հեշտալուր սուրբ յաղօթս ձեր, հանդերձ հոգևոր և մամնաւոր երախտաւորօք մերովք` ի Քրիստոս Աստուած հանգուցելովք: Նաև անսայթագ կենօք, երկար ժամանակօք, մինչև ի խորին քաղցրութեան սորա, հետևելով շաւղաց երանելեացս անշէջ ճրագաւն, որ լոյս կոչեցաւն ի Տեառնէ, տալով զլոյս կենդանարեանառուաց և նախնեաց մերոց, և յետ աստեացս ճշմարիտ խոստովանութեամբ պատուական և կենարար մարմնոյ և արեան Տեառն, կցորդութեամբ հրեշտակի խաղաղութեան յանձն արարեալ զմեզ մարդասիրին, վիճակօք սրբոցն, արժանաւորելով ի լոյս փառաց երեսաց նորա` յաւիտենական ցնծութեամբ,  մշտնջենաւոր ուրախութեամբ, ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեան. ամէն:

Եւ զայս ոչ ծածկեցաք ի սիրելեացդ ի յիշատակարանս գրոց զառականս անգէտ ազգիս, յորոց ոմանք զգիրք մի ստացեալ, զառաջնոյ ստացողին զյիշատակարանսն ջնջեն, ոչ գիտելով զառակն Տեառն, որ հրամայեաց, թէ` Որ սերմանէն և որ հնձէն, առ հասարակ ցնծասցեն ... // (452ա) ... Աւա՜ղ անխրատ և անգէտ ազգիս ժողովրդեան. և զի զայս ախտ ի քարոզատուսն տեսանեմք չար օրինակ եղեալ վերջնոցն ապագայից և  զառաջնոցն մեղանչելով, անւամբ միայն ուսուցիչ դաւանին և արդեամբք հեռի, ուխտեն բերանովք և ոչ կատարեն գործով: Վասն որոյ լռեցից այս փոքու բաիւքս, առակօք և օրինակօքս, զի մի՛ գթեցից զգռեհիկս, պարզամիտս և այլն մեծամեծ յանդիմանութեամբ բան, զորս ինքեանք քաջ հասկանան, ի վրէժխնդիրն թողցուք, ասելով զմարգարէին բան, թէ` Որ անկեաց զունկն, ինքն ոչ լուիցէ, բաւ է իմաստնոց:

Գրեացւ յԵրեմիայի` հօր Գրիգորիս վարդապետի Կոստանդնուպօլսոյ` գրոցս սրբոյ ստացօղի: Տէրն ասմենայնի այց արասցէ տառապեալ և անգեալ, ազգիս. ամէն:

Գրչափորձ` 1ը (Նօտրգիր) Առ որս է և Դիոնէսիոս` զայս գիրքս:

 

115

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

 

 

ԹԵՐԹ՝ 402։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը` բազմագունի շերտազարդ մետաքսյա բանուածք, լուսանցակողերը` կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 4+2:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ          – Քահանայաթաղ: Ժ–ԺԱ դդ.: 2(Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած 2 առանձին թերթերի ընդլայնակի երկտակումից և ձախակողմեան լուսանցքների եզրահատումից: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Դա), Դա բազմագունի բուսական լուսանցազարդ: Կարդալ` Դա, Գբ, Դբ, Գա . «[Կանոն չորրորդ աւուրն ... Աղօթք – Անկանիմք առաջի քո ... Հայեա՜, Տէ՜ր] ողորմութեամբ քո ի հոգի ննջեցելոյս այսորիկ ... Կանոն Հինկերրորդ աւուրն... Ընթերցուած Յեսաա մարգ[արէէ] – Այսպէս ասէ Տէր. Ո՛չ ևս եղիցի քեզ... Աւետարանն ըստ Ղուկասու ­ – Զգո՜յշ լերուք ... արթուն կացէք»: Բա, Աբ, Բբ, Աա. «[Աղօթք ... ճանա]պարհն, ի ձեռն քո սուրբ հրաւիրողացն, զի հոգի սորա ընդ ա[ր]դարս հանկուցնես ... առ ի յիշել զանշուշտ ահեղ դատաս[տան...]»:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի կաշին ցեցակեր:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

Աւագ վանք

ՋԺԲ – 1463

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ` Ստեփանոս:

ԹԵՐԹ՝ 174 (1–174). չգրուած` 1աբ, 2բ, 174աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԵ×12 (ԺԵ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18×13։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 106ա): ՏՈՂ՝ 26:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

2ա–172բ [Գիրգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ Առ որս ճառք]

 Տե՛ս ձեռ. N 61, 3ա–205ա Ցանկ/2ա: §ա/3ա–9ա: բ/9ա–16ա: գ/16ա–29բ: դ/29բ–42ա (29բ «Թւի Նիւսացուն է բանս»): ե/42բ–55բ (42բ «Այս առաջին ճառին հատոր է Որդոյ»): զ/55բ–73ա: է/73ա–85բ: ը/95բ–105ա (Ունի` 105աբ «Յանդգնութիւն հերետիկոսաց – Վաղէնտիանոս...»): Կից` 105բ. Յիշատակարան Ներսիսի Կլայեցւոյ` անխորագիր): թ/106ա–13ա: ժ/113ա–6բ: ժա/116բ–24բ: ժբ/124բ–43ա: ժգ/143բ–55ա: ժդ/155բ–62բ: Լուսանցքներում տեղ-տեղ «Լուծմունք»:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

9ա Զմեղօք գրիչս յիշեա ի Տէր, աղաչեմ (նման` 105ա, 116բ, 143ա):

29բ Զերանելի և զերջանիկ րաբունապետս իմ` զյորջորջեալս Ամլորդոյն անուամբ և զանարհեստ և զանաժան, զմեղսաթաւալ գրիչս` զՍտեփանոսս սորին աշակերտ, անպիտան և ծառայ անարժան, աղաչեմ յիշել ի Տէր, և Աստուած յիշողացդ և յիշեցելոցս ողորմեսցի ի գալստեանն իւրում. ամէն:

42ա Զերանելի վարդապետս իմ, և զմեղօք գրիչս յիշեցէք ի Քրիստոս, և Աստուած զձեզ յիշէ ի բարի:

48բ Սրտիւս ունիմ փափաք բանիս,

Գործիւ հմուտ չեմ արուեստիս,

Բայց աղաչեմ, որ հանդիպիս,

Սրտիւ ասայ Տէր-ողորմիս` // (49ա)

Զեղբօր իմոյ Կարապետիս,

Որ կամաւոր է սա գործիս,

Տո՛ւր, Տէ՛ր, սորա զկամս սրտիս

՛Ւ առաջնորդեայ զինքն ի բարիս:

55բ Ո՜վ խոհեմք և իմաստունք, յիշեցէք ի Քրիստոս զհոգևոր ծնօղսն և զբազմերախտ հայրս մեր` զքաջ հռետորս և բանիբուն տելետինս Ձայն յորջորջեալ անուամբ, և զսորին անարժան ծառայս և զտրուպս աշակերտացն` զՍտեփանոս մեղօք լցեալ գրիչս, և զայլ սրբազան եղբայրսն, որք կան յայսմ լսարանիս` ի վանքս Աւագ կոչեցեալ, ի Դարանաղեաց գաւառիս: Եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ. ամէն:

59բ Ո՜հ անօգուտ գրուց,

Որ զրկէ զմարդ ի բարեաց բիւրուց.

Միտ արա նշանիդ («X»), եղբայր,

Բ տողիւ կարդա ի վայր,

Եւ գնա զայլն` ի կարգին ճարտար:

65բ Հայր և Որդի և Սուրբ Հոգի`

Երրորդութիւն անքակտելի,

Որ զքեզ ուղիղ խոստովանի,

Դու տուր նոցա մասն բարի

’ի արժան արայ քում սեղանի: // (66ա)

Իսկ որ առ քեզ հակառակին

Եւ անիրաւ շրթամբք խօսին,

Սաստեայ նոցա, զի լռեսցին

Եւ չար ահուամբ սատակեսցին:

73ա Զերջանիկ վարդապետս, զհոգևոր հարս, նաև զմարմնաւոր ծնաւղս` զհայրս և զմայրս, և զեղբայրս, և զամենայն արեան մարձաւորս, և զմեղուցեալ գրիչս` զՍտեփանոսս յիշեցէք ի Քրիստոս, և Աստուած զձեզ յիշէ յահեղ ատենին և յանաչառ դատաստանին. ամէն:

94բ Փցուն գրիչս ինչ բան ասեմ, կամ հարկ դնեմ` թէ յիշեցէք,

Միայն ի ձեզ եմ ապաստան` զողորմութիւն ձրի շնորհէք. // (95ա)

Նա որ առատն է պարգևօք, ձեզ պարգևէ զոր ինչ խնդրէք,

Զփափաք սրտիս ձեր կատարէ, որպէս դուք զմերս կատարէք:

95ա Զքաջ հռետորս, զերջանիկս և զարժանաւորս` Ձայն կոչեցեալ անուամբ, աղաչեմ յիշել ի Տէր: Տնդ նմին և զանյաղթ փիլիսոփայս զտէր Աբրահամս, որ սկիզբն և պատճառ է դասատանս, յիշեցէք ի Տէր:

96աս Ո՜հ, իմ անմտութեանս:

105բ Դարձեալ ընդ սոսա յիշեսջիք զվարդապետն իմ` զհեզն և զխոնարհն, զքաջն և զարին, զբանիբունն, և զհոգոյ սրբո զտունն` յորջորջեալ Ամլորդոյն անուամբ, և զսորա երկուս վարդապետքս` քաջ երաժիշտքս քաղցրաձայնք և համեղաբարբառք, յորջորջեալք անուամբ նահապետին և նախատեսացն` տէր Աբրահամ և տէր Մարգար, և զհայր վանացս, զտէր Յովսէփ, և զայլ միաբան եղբայրութիւնս, որ աստ կան հաւաքեալ, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ:

107բ Ո՜հ, տկարութիւն, որ տարաւ զկարողութիւնս, և ձեռս կու դողայ:

124բ Եղբարք, անմեղադրանք թողէք զգերիս,

Զի ենթակայս այսմ տառիս,

Որ ստորոգի տառս գծիս,

Յոյժ անյարմար խաբեաց զիս.

Զգիրս, որ գրեմ, կու խոցէ զիս:

155ա Ո՜վ դասք սրբազանից,

Նահատակք ի հրահանգս իմաստից,

Կրթեալք ի դեգերանս աստուածային տառից,

Եւ եղեալք հմուտ ներհմտաբար անճողոպրելի ճառից:

Որում և ես պաղատանս մատուցանեմ աղերսից`

Յիշման առնել արժան զերերանեալ րաբունապետս պետից`

Զհամանունս Ամլորդոյն, որ և նորին ի յար և նորին քաղաքակից,

Ի սգացեալս փախուցեալ ի բացուստ

Եւ բուռն հարեալ իմանալեացն գանձուցն,

Որ անիբաց դնելի է և անկողոպտելի

Ի ներհակացն սեռից:

Ընդ նմին և զիս, վասն սիրոյ Քրիստոսի,

Առնել յիշման արժանի,

Որ անարհեստ զգանձս գծագրեցի,

Եւ յիշատակ եղկոյս` ի ձեռն սուրբ վերլուծողացդ նուիրեցի:

158բ Գիրս է խորին ծովու նման,

Ծածկեալ ի սա գանձ պատուական,

Լաւղորդ պիտի ճարտարաբան`

Արտաքս բերէ զգանձս, որ աստ կան: // (159ա)

Մի լինիցիս յանձդ ապաստան,

Կարծել գիտուն զքեզ ճարտասան,

Այլ յուսացիր յԱստուածն Բան,

Յայն, որ աղբիւր է գիտութեան:

Կրթեա՛, եղբայր, մինչ ի վախճան,

Մաքրեալ զքո միտըդ և զգայարան

Եւ լեր Հոգոյն Սուրբ բնակարան,

Որ հասնիս իմաստութեան:

Այս բանս լիցի քեզ բաւական.

Վա՜յ, եղկոյս Ռ (հազար) բերան:

172բ  Փա՜ռք ... // (173ա) ... Որ ետ կարողութիւն իմոյ տկար և տարտամ անձինս` հասանել խաղաղութեամբ յաւարտ հոգէլից և աստուածային գանձիս` Առ որդիս, որ յորդառատ շնորհիւ և աստուածային լցեալ հոգովն Աստուածաբանն Գրիգորիոս արարեալ աստուածաբանութիւն, և ուղղափառ դաւանութիւն, և ընդդիմադրութիւն ընդդէմ հերետիկոսացն, ընդդէմ Նոմիոսի և Ատիկոսի, ընդդէմ Արիոսի և Մակէդոնի, և այլ ամենայն համախոհացն նոցա: Եւ ճիշտ և հաստատուն դաւանութիւն է մերոյ Հայաստանեաց եկեղեցոյս, և ամրացեալ կայ մերս եկեղեցի ի վերայ սորին դաւանութեանն: Որ և իմ թշուառելոյս տեսեալ զսա, և ցանկացող եղէ աստուածային գանձիս, և զամենայն տկարութիւն և զախմարութիւն գրչիս և զսխալումն մեղկ ի մտացս ի բաց թողլով, այլ  ջերմեռանդ սիրով և բորբոքեալ հոգով և յաւժարեալ կամաւք յԱստուած ապաւինելով, գծագրեցի զսա` յիշատակ քաջ վարդապետին իմոյ` երանելոյն յորջորջեալ անուամբ Ամլորդոյն, և ինձ եղկելոյս, սորին անարժան աշակերտիս` Ստեփաննոսիս, // (173բ) այլև համաւրէն եղբարցս մերոց սրբազանից, որք հաւաքեալ կան յայսմ համալսարանիս, ի վանքս Աւաք, առ ոտս առատաշնորհ երջանիկ րաբունապետիս, և երկուս դասագլխոցս` տէր Աբարահամիս և տէր Մարգարէիս, և վանաց հարպետիս` տէր Յովսէփիս, որ բազում աշխատանք ունի. զի բազումք են միաբանքս, զի Լ անձն աբեղայ է, թող զսարկաւագն և զգործաւորքն, զոր աղաչեմք զՔրիստոս, որ ի սոյն պահեսցէ մինչև ի գալուստ իւր: Այլ և յիշատակ է մարմնաւոր ծնաւղաց, հաւրս` Կաւրելին և մօրս` Ազմելիքին, և եղբաւրս` Պարսամին, և որդոց նորին, և միւս որդոյն` Յոհաննէս սարկաւագին, որ աշխատեցաւ ի կոկել թղթիս, և ամենայն երախտաւորացն մերոց` որք հոգևոր և որք մարնմաւոր, որք սիրելի են մեզ և որք ատեն զմեզ` վասն յանդգնութեան մերոյ:

Աղաչեմ զձեզ, սրբասնեալ մանկունք եկեղեցոյ, որք հանդիպիք սմա` կարդալով կամ աւրինակեոլվ, կամ պատահմամբ դիպչելով, յիշեցէք սրտի մտաւք զվերոյգրեալսն` զերջանիկ վարդապետս, և զհամաւրէն եղբարքս, և զանարժան գրչակս, և մեղաց թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ, զի այլ բարութիւն յիշատակ չունիմ, միայն ի Քրիստոս եմ ապաւինեալ և ի ձեր սուրբ աղաւթսն: Եւ Աստուած զձեզ յիշէ առաջի ահաւոր ատենին, ասելով. Եկա՜յք, աւրհնեալք Հաւր իմոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Գրեցաւ գիրս ի թվիս ՋԺԲ (1463), ի վանքս Աւագ:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

 

ՌՃԼԷ–1688

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ` Աղէքսանդր վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 228  (175–402): Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԹ×12: ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18×13։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 183ա)։ ՏՈՂ՝ 23:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Դիմանկար` 176բ (Կիւրեղ Աղէքսանդրացին գահաւորակի վրայ, իսկ Աղէքսանդր վրդ.-ը նրա դիմաց ծնկաչոք. վերևում` կապոյտ խորքի վրայ ոսկեգիր. «Սուրբն Կիւրեղն է». իսկ ներքևում` սիպտակագիր, «Յ»իշատակ է Աղէկսանդր վարդապեին. յիշեցէք ի Քրիստոս»): Կիսախորան՝ 177ա։ Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ կենդանագիր «ՔՍԴ», պատուի նշանը գալարուն օձ (177ա):  Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ, մանիշակագոյն, դեղին, ոսկի։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

 

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 175ա-206բ  Գիրք Պարապմանց սրբոյն Կիւրղի վասն մարդանալոյ միածնին

– 175ա–6ա Եւ այս ինչ կայ ի սմա – Ա. Թէ զիա՞րդ իմասցի Քրիստոսն... ԽԶ. Աթանասի Թուղթ առ Եպիկտիմոն, զոր վերոյասացեալ թուղթս յիշէ մեծն Կիւրեղ:

Ցանկն ընդգրկում է նաև յաջորդող միւս թղթերն ու ճառերը: Փակագծուած խորագրերն ու հատուածներն ըստ տպագրի (Կ. Պոլիս, 1717):

ա. 177ա–8ա [«Ա. Թէ զի՞նչ նշանակէ` Քրիստոսդ անուն»] – Քրիստոսդ անուն ոչ սահմանի զօրութիւն ունի...

բ. 178աբ Բ. Զի՞նչ եղանակաւ պարտ է իմանալ զԵմմանուէլն – Եմմանուէլ անուանի...

գ. 178բ–9ա Գ. Զի՞նչ ի Յիսուս – Զօրութեամբ, մտածութեամբ պարտ գոլ...

դ. 179աբ Դ. Ընդէ՞ր ասի` Մարդ Բանն Աստուծոյ – Մարդ անուանի, որ բնութեամբ...

ե. 179բ–80ա Ե. Ընդէ՞ր ասի` Ունայնացեալ Բանն Աստուած – Լի ըստ բնութեան գոլով...

զ. 180աբ  Զ. Զիա՞րդ` Մի Քրիստոս – Գրէ աստուածային Պօղոս. [Զի] թէպէտ և իցեն...

է. 170բ–1ա Է. Զիա՞րդ` Մի Եմմանուէլ – Մի անգամ ի վաղճան յաւիտեանցն...

ը. 181ա–2ա Ը. Զիա՞րդ ասեմք` Լինել զմիութիւնն  – Միաւորութեան իր...

թ. 182աբ  Թ. Յաղագս կայծականն – Երանելին Եսայի, առաքեցաւ առ իս....

ժ. 182բ–3ա Ժ. ՅԵրգ Երգոց ինքն ի ներս մտեալ ասելով Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. Ես ծաղիկ դաշտաց... – Արդ, որպէս հոտն անմարմին...

ժա. 183աբ ԺԱ. Զի՞ թէև ի միաւորութիւն ճշմարիտ եկեալ առ մարդկութիւնն` անշփոթ մնացին գոյութիւնքն – Կանգնեցաւ կամելով Աստուծոյ ...

ժբ.  183ա–6ա ԺԲ. Զի՞ Աստուած գոլով Բանն` եղև մարդ ... – Աստուածայինն Պօղոս, մեծ գոլ, ասէ...

ժգ. 186ա–7բ ԺԳ. Զի՞ Յիսուս Քրիստոս եղեալ մարդ Բանն Աստուծոյ ­– Զմարմնով տնօրէնութեան միածնին խորհուրդ...

ժդ. 187բ–8ա ԺԴ. Յարացոյց յԱստուածաշունչ գրոց, թէ` Եկաց մնաց Աստուծոյ Բանն, և յետ մարդանալոյն` Աստուած ... – Ասաց ուրեմն Աստուած ցսրբազանն Մովսէս...

ժե. 188ա–9ա ԺԵ. Այլ` [ի նոյն խորհուրդ] –  Առաքիւր երբեմնն աստուածային Մովսէս...

ժզ. 189աբ ԺԶ. Այլ` [ի նոյն խորհուրդ] –  Ասէ ցնա Տէր դարձեալ...

ժէ. 189բ–90բ ԺԷ. Զի ոչ աստուածազգեստ մարդ էր Քրիստոս և ոչ ի մարդ բնակեաց Բանն Աստուծոյ, այլ յաւէտ եղև մարմին... – Որք զանբիծ հաւատս ունին...

ժը. 1910բ–1ա ԺԸ. Խորհրդածութիւն [վասն այսր] –  Ասէ ուրեմն, Աստուած վասն մեր...

ժթ. 191ա–2բ ԺԹ. Բանք  առաքելականք, որով[ք] Աստուած անուանի Քրիստոս – Յաղագս խորհրդոյն ասելով...

ի. 192բ–3բ [Ի]. Այլ` [Զի՞ Աստուած ի Քրիստոս] – Գրեալ է յաղագս Քրիստոսի ...

 «Ի» գլխանիշը դրուած ԺԹ գլխի «Այլ– Կամիմ զի գիտեցէք...» հատուածի մօտ (191ա):

իա. 139բ–6ա  ԻԱ. Զիա՞րդ պարտ է իմանալ` զԲանն եղև և բնակեաց ի մեզ – Զզաւակէն Աբրահամու բուռն հարկանեալ...

իբ. 196ա–7բ  ԻԲ. Զիա՞րդ արդեօք իմասցի Աստուածածին կոյսն Մարիամ – Ծնաւ անճառաբար յԱստուծոյ Հօրէ...

իգ.  197բ–8բ ԻԳ. Վկայութիւն[ք] յաղագս Քրիստորսի  – Ահա, կոյս յղասցի և ծնցի որդի...

իդ. 198բ–200բ  ԻԴ. Զի՞ Աստուած անուանի և մարդ` երևեալ միածինն – Սողոմոն ասէ ի կալն յաղօթս...

իե. 200բ–3բ ԻԵ. Յաղագս չարչարանացն Քրիստոսի ... – Երանելին Պօղոս զփրկական չարչարանս պատմելով...

իզ. 203բ–6բ ԻԶ. Առ այնոսիկ, որք ասեն, թէ միայն վերաբերութեամբ վայելէ Աստուծոյ Բանին մարդկօրէնքն – Ոմանք շատախօսութեամբ զմարմնով տնօրէնութենէ միածնին դանդաղեալք ... Զայսոսիկ խորհելով բարեպաշտ եղերուք... Փա՜ռք հանդերձ Հոգովն Սրբով յաւիտեանս:

Բ. 206բ–400բ [Թուղթք և ճառք Կիւրղի Աղէքսանդրացւոյ]

ա.  206բ–9բ ԻԷ. Հաւատարիմ քահանայապետի Քրիստոսի, մտերիմ ծառայի Աստուծոյ` սրբոյն Կիւրղի Աղէքսանդրացոյ ի Տիբերեայ քահանայէ և յեղբարց – Բարիոք էր մեզ լսել, թէև էր յուղղութիւն...

բ. 209բ–17ա ԻԸ. Լուծումն օրինակաց խնդրոյ` Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղէքսանդր[ացւոց] քաղաքի[ն] – Եթէ Աստուած ի վերայ ամենեցունց ձեռս...

գ. 217ա–21ա ԻԹ. Տեառն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղէքսանդրացոյ` Առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոսիոս Յաղագս տօնի սրբոյ Զատկին – Ասէ ումեմն սրբազանն գիր. Սկիզբն իմաստութեան...

դ. 221ա–32ա Լ. Երանելոյն տեառն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղէքսանդրի` Առ բարեպաշտ թագուհին Եւդոկիա` կին Թէոդոսի բարեպաշտ թագաւորի –  Որոց զաստուածային և զերկնաւորն...

ե. 232ա–5բ ԼԱ. Վասն հնազանդութեանն Քրիստոսի – Ապա ուրեմն որպէս ի ձեռն միոյ  յանցանաց...

զ. 235բ–47ա ԼԲ. Յաղագս սրբելոյն Քրիստոսի և նորին քահանայութեան իմացելոց –  Քանզի վայել էր իսկ նմա...

է. 247ա–9ա ԼԳ. Յաղագս ասելոյն` Փառս առնուլ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի – Պօղոս առաքեալ` ոչ ի մարդկանէ...

ը. 249ա–52ա ԼԴ. Յաղագս ասելոյն` Յառնել Քրիստոսի փառօք Հօր – Աստուածայինն Պօղոս գրէ յաղագս նախահօրն ...

թ. 252ա–5ա ԼԵ. Յամօթ հակառակորդացն ասացեալ –  Այժմ անձն իմ խռովեալ է...

ժ. 255բ–63բ ԼԶ.Նորին սրոբյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղէքսանդրի` Առ բարեպաշտ թագուհիսն միշտ կուսանսն քորս ուղղափառ թագաւորին Թէոդոսի` Արկադիա և Մարինա – Պարկեշտութիւն տիեզերական...

ժա. 263բ–90ա ԼԷ. Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղէքսանդրի` Առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոս Յաղագս ուղղափառ հաւատոյ, որ ի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս –  Որ ի մարդիկք փառաւորութիւն...

ժբ. 290բ–8ա ԼԸ. Նորին սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի աղերսական գրեալ յԱղէքսանդրէ` Առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոս, յետ դառնալոյն ի սուրբ ժողովոյն որ յԵփեսոս – Աստուածայինն և անմահ և բոլորիցս իշխեցօղն...

ժգ. 298ա–342բ ԼԹ. Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղէքսանդրի` Թէ մի է Քրիստոս, զոր խնդրեաց Երեմիաս` ընդդէմ Նեստորի – Ուսմանց սրբազանից յագուրդ ամենևին...

ժդ. 342բ–6բ Խ. Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղէքսանդրի` Առ Սեկունդոս եպիսկոպոս Դէոկերտեա քաղաքի Սուրայոց գաւառի – Ընթերցա զթուղթս, զոր առ ի քոյոյդ սրբութենէ...

ժե. 346բ–50ա ԽԱ. Նորին Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղէքսանդրի` Առ Սեկունդոս Թուղթ Բ – Յայտնի կացուցանէ զինքն ճշմարութիւն... 

ժզ. 350ա–8բ ԽԲ. Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղէքսանդրին` Առ Ակակիոս Մելետինեա եպիսկոպոս, յորժամ զեկոյց նմա, թէ զի՞արդ գրեաց յարևելեայսն  – Մեծութիւն եղբարց է բանք քաղցունք...

ժէ. 358բ–62ա ԽԳ.  Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղէքսանդրի` Պատասխանի թղթոյն առ Յոհաննէս եպիսկոպոս Անտիոքու մեծի, քանզի կամէր շահել զսա, զի Նեստորին խորհէր Յոհաննէս ի յորդորումն – Սուրբ և սիրելի եղբօր և պաշտօնակցի մերոյ Յոհաննու` Կիւրղոս ի Տէր խնդրեալ...

Յաջորդ 3 ճառերը (§ժը–ի) ցանկում չեն նշուած և տպագիր օրինակում չկան:

ժը. 362ա–4ա ԽԴ. Սիրելեաց և փափագելաց Անաստասաւ և Մարինեա, Յոհաննու և այլոց ուղղափառաց հարց միայնակեցաց, և որոց ընդ ձեզ միայնական ճգնին վարս հաւատով Աստուծոյ սիրեցելոց, Կիւրղի եպիսկոպոսի խնդալ ի Տէր – Յուսամ նախասիրութիւնդ ձերոյդ..

ժթ. 364ա–73բ ԽԵ. Մեկնութիւն սուրբ հաւատոյն, որ ընթ[հ]անրական յեկեղցիս միշտ ասի, զոր կարգեցին սուրբ հարքն ի Նիկիացոց ժողովն – Հաւատամք ի մի Աստուած Հայր ամենակալ...

ի. 373բ–8ա  Երանելոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղէքսանդրի` Խոսք ի սուրբ Աստուածածինն, ասացեալ ի ժողովոյն Եփեսոսի` ընդդէմ չարափառին Նեստորի պղծոյ – Պայծառ է մեզ բանս և շնորհօք լցեալ...

իա. 378ա–83բ Թուղթ Կիւրղի եպիսկոպոսապետի առ Նեստոր, զի տայր նմա տեղի ապաշխարութեան յառաջ քան զմերժելն յեպիսկոպոսութենէն, զի չև ևս էր լեալ սուրբ սիւնհոդոսն, որ կամօք Աստուծոյ ժողովեցան յԵփեսոս: Թուղթ Կիւրղի առ Նեսդտոր – Առ սուրբ և աստուածապաշտ և պաշտօնակից մեր Նեստոր ... (ըստ ցանկի և ըստ տպագրի` գլ. ԽԵ):

Այստեղ` 383բ–98, այլ նիւթ. Տե՛ս Գ:

իբ. 399ա–400բ [«Վկայութիւնք ի սրբոց հարցն ... զոր ժողովեաց ... Կիւրղի Աղէքսանդարցի` առ ի յանդիմանութիւն ... Նեստորի: Գլուխ ԽԴ: Սրբոյն Պետրոսի եպիսկոպոսապետին Աղէքսանդրի ...որ Յաղագս աստուածութեան գրոց –  Վասն զի և ճշմարտապէս շնորհն ... արհամարհեալ զթագաւորն զառաքիչն նոցա»]: Սրբոյ Կիպրիանոսի ... յորմէ և Յաղագս ողորմութեան ճառին – Բազումք և մեծամեծք են, եղբարք սիրելիք, աստուածայինքն ... Այսոքիկ գլուխք ընթերցան յԵփեսացւոցն` ի լուծումն Նեստորի: [«Տեառն Յեսուայ Խոռխոռունեաց եպիսկոպոսի ... և  մեղաց  բաց բարձիչէ]:

398բ տեղ է թողնուած և նշուած. «Յօրինակումն գոյր զպակասն, զոր թողաք, զի թէ գտցի, գրեսջիք»: Լրացուած ըստ տպագրի: Լուսանցքներում տեղ-տեղ` «Լուծմունք»:

– 400–1ա [Յիշատակարան թարգմանութեան] – Ի վեց հազարերորդի երկերիւրերորդի քսաներորդի չորրորդ ամի (6224–5508=716) յարարածոց աշխարհիս ըստ յունարէն թուոյ, ի չորեքտասաներորդի ենտիքտիոնի, յերկրորդ ամի թագաւորութեանն Աստասի, թարքմանեցան գիրքս Պարապմանց և Թղթոց սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղէքսանդրի` ի ստոյգ օրինակաց, ի Կոստանդնուպօլիս, ի ձեռն Դաւթի հիպատոսի և թագաւորական սեղանոյ կենառոյի, և ի ձեռ Ստեփաննոսի քերթողի` աշակերտիս Մովսէսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի: Արդ, մաղթեմ աստուածասէր պաշտօնէսդ սրբոյ սեղանոյ, որք առնոյք օրինակ յայսմանէ, գրեսջիք և զբանս զայսոսիկ առ յիշատակ բա//(401)րեխօսութեան առ Քրիստոս, զի գրեալ եղիցիք և դուք ի դպրութեան կենաց. ամէն:

Գ. ա.  383բ–92ա Սրբոյն Թէոդոսի եպիսկոպոսի Անկիւրեա` Խօսք յօր ծննդեանն փրկչին մերոյ և Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի, յոր ի կուսէն ծնաւ, և եթէ Աստուած է ծնեալն` մարդ եղեալ սքանչելեօք և ոչ փոխադրութեամբ, և եթէ միևնոյն է և այն և զայս ասացեալ և ոչ խորհրդով անջատեալ – Պայծառ և հրա[շա]փառ է մերձակայ տօնիս խորհուրդ...

բ. 392ա–8բ Նորին Թէոդոսի եպիսկոպոսի` Խօսք երկրորդ ի յայտնութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ի քննութիւն դիմողաց, յորում թէ` Մի Աստուած Տէր Յիսուս Քրիստոս – Պայծառ է մերձակայ տօնիս պատճառ ... վասն իսկ հրովարտակ թագաւորին ապականեալ որպէս զբան թագաւորին:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

 401ա Դարձեալ յիշատակարան` սրբոյն Գրիգորի Տաթևացւոյն արարեալ յետոյ – Եռահալք վսեհից, գրաւակ գերահունից, յանհաղբս թողլակաց, ներունակ գամագիւտից, արշաւականս վարձաւորաց, յասպարազիխղ ճեմահունաց, ազնուականացն խուզողաց, ներթականութիւնք դաւանագիտի, գիրս աստուածունակս անդերալիք միակցութեամբ ի հաւատս երախճանից, բնաբնակք Սիովնի, ի ճարհ դիզողաց, բացաբերօղք համասեռիցս, զանմակասարան ի բասաւոր հիւղակապիցս, յառագանօղք օրինակաւանդ ի պողանալ խորոց, համահրաշն աւանդից, պարզբերօղք ի հոսանուտ եղանակիս, այլ և զունելն իսկագոյն և զկրելն առնչապէս, պարաբերելի պարունակիլ ոսկագունիւք զանորակն բարձրութիւն և զանքանակն լայնութիւն, զինքնադիտումն իսկահաս, անպարագիծն յեղանակաց, անտարորոշն էութեամբ, աննրբունակն ի գերագոյնս և համակաւանս ի յրոպպ, ներբաւականն ստորնոց, յորս առինչ առեալս առասանակս իսկութեամբ գերապատէն սակս ասպարիզող դաւանիւր ճեմատրոհիցս պարզբերեալք աւանդս ի հաւատս և ի գիւտս` ի սարաս ուղղութեանս: Աստանօր բաղեալ յիմաստութեանց զքարսն գիտութեանց` քարկոծել զայլ առամուտ Սաւ//(401բ)ուղն երկրպագևել եռափառն շնորհօք դիմացեալ արձանս պարապման, որ և տեսդիկ անունս գերաբուն բերանի ընդ ջահակալս աշտանակեալ իմաստից ուղղութեամբ յանբծից տան ձևագրեալ յստոյգ դաւանողաց, ի քերովբս ծածկելով զմարդեղութիւն Բանին անճառութեան, որք ի ճառելսն ըղձաւորք, առողացն ի լրմանց բաշխողին զանասելիքն ասել, զարբումն ըստ ներգոյից զուխս փափկութեան, պարարտութեան ի տան գոլ Աստուծոյ, քաջուղէշք ըստ ոստոց ձիթենեաց, երկհաստելով զդաւանումն, ուղղակի ըստ գրելումն համակացս բարձր քարոզել ատենագէտն վստահիւք: Եւ առ որովք դիմարկիմք ընդ երկնաբնակսն, ճակատելով ընդ խումբսն Նեստորի  և յաղթեմք, քան թէ յաղթիմք, զի անյաղթ է զօրութիւնն Քրիստոսի, որում ոչ բաժանեմք, այլ միաւորս մի ի մնալով` անքննին գոլ դաւանեմք, որոյ իւրև հրաշք անճառելոյ գերաբուն և անդր հայրենեօք ծածկեալ հոգովն ասացին, որում հաւատալն ասացեալ, յորմէ եղելոցս ամենայն է պատճառք, որում առանց նորա եղևն և ոչինչ և ոչ որով, թէ զկնին իսկ լինիցի: Զոր ծանեաք Աստուած, զորս առաքս յանբաւս դիտման, որում երկրպագեն ի բարձունս, և երկրպագմեք մեք` ընդ նոսին սրբաբանելով ի բարձուն երեքերանեալ դաւանութեամբ, եռակի զսուրբն ի հրեղինեացն լեզուաց և լի փառօք նորս գոլ զերկինս և զերկիր, որով զանուն ծանեալք և ի շնորհացն առաք և յերաշի փառաց զբոլորս միտս, բոլոր խորհրդօք տարածեցաք ծանօթացեալ վարուք մաքուր, // (402ա) որով խոստացաքն առ սիրել և մեռանիլ ի խոնարհս զօր հանապազ, զի բարձրասցուք յետոյ ի պատիւ անճառութեանն, ժառանգեսցուք զխոստացեալն Հարբ  սկզբանէ աշխարհիս մեր, որ արդեօք կամք ի հաւատս, և այս ամենայնի սպասեմք անսուտ խոստացողին: Աւրհնեալ Աստուած յաւիտեանս. ամէն:

Զոր այսու յուսով տարփացօղ եղեալ սորին ուղղութեան, վերջինս բանասիրաց և տրուպս պետաց Գրիգոր կոչեցեալ` խնդրօղ բանի, զոր ի վաղ ժամանակաց տենչացեալ կարօտ էաք, յեղակարծ ժամու գտեալ եղև ի յարկեղս գրոց յեկեղեցոջ առաքելական Աթոռոյն Տաթևու, յորում ժամանակի էր կրկին ընծիւղեալ դառն և դաժան երկաբնակ աղանդն Քաղկեդոնի ի կոչեցեալ  գեօղն Քռնա. շրջաբնակ գաւառօք: Եւ մեք` զգիւտ սորա ի հրամանէ Հոգոյն ընկալեալք, առեալ իւրաքանչիւր ոք օրինակեցաք` ի վարժուն ուղղասէր մտաց: Որ և ես ըստ իմում կարի տխերծ մատամբ գծագրեցի զսա, առ ոտս մեծ վարժապետին իմոյ Յոհաննու Որոտնեցոյ, որ և կրկին ընթերցմամբ լուսաւորեալ առաջնորդեցայ ի սմանէ: Եւ ապա առեալ ընթացաք ի վերայ ասացեալ գաւառն, և պարսաքարեալ զհայհոյիչ ճակատ, և զրուեցաւ փաղանկն աղթարմայութեան, բազում վանորայս առեալ ի նոցանէ, եղև ուրախութիւն ուղղափառաց դասուց ամս բազումս: Յորում և էր թիւ շրջագայութեան տօմարի մեծի Պ և ԻԸ (1379) ամի:

Արդ, յերեսս [անկեալ] աղաչեմ զաստուածասէր պատահօղսդ` յիշել առ Քրիստոս զբազմերախտ առաջնորդն իմ` զվերոյգրեալն Յոհաննէ[ս] Որոտնեցի, հանդերձ ծնողօք իւր // (402բ) կրկնակի: Ընդ որով և նշխար շնորհի ձերդ մաղթանաց աղերսի իջցէ ի գերեզման ոսկերաց իոմց և լուասցէ զզազրացեալ վէրս յանցանաց իմոց, թերևս գտից յողորմութիւն յամէնողորմ պարգևողէ Աստուծոյն իմոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք ընդ Հօր իւրում և ամենասուրբ Հոգոյն անկէտ յաւիտենիւ. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

176ա Զտէր Աղէքսանդր  վատնօղ բանի և անարժան այցելու` գծօղ գրոյս, յիշել ի Քրիստոս, աղաչեմ:

Ի շաբաթու Բարեկենդանի Սրբոյ Խաչին, յաւուր տօնի մեծի ժողովոյն Նիկիոյ ԳՃ և ԺԸ (318) հայրապետացն սրբոց, որ էր յամսեանն Սեպտեմբերի Ը, զոր պարտ էր տօնել զտօն Ծննդեան ամէնօրհնեալ, երջանիկ աստուածամայր տիրածին կուսին Մարիամու Աստուածածնին, պահեալ զնա ի վաղուեանն տօնել փառաւոր կիւրակէի, որպէս և արժան իսկ է, բայց այսօր տօնեցաք զտօն սրբոց հայրապետացն` կարկեցուցանողաց զբերանս հերձուածողացն գարշելեաց պղծոց, որպէս և սուրբն Կիւրեղ` զպղծոյն Նեստորի և նմանեաց նորա: Զոր և մեք յայսմ աւուր նզովեցինք զԱրիոս, զՄակեդոն, զՆեստոր, զԼևոն, զԵւտիքէս, և զամենայն համախոհս նոցին: Եւ սկսաք զգիծս շնորհիւ Տեառն ի թվին ՌՃԼԷ (1688):

209բ Լուծմունքս համեղ է և յարմար,

Քան զմարգարիտ` ոսկին ի շար,

Գանձ պատուական է և ջօհար,

Կարդա’ւ ի միտ ած անդադար:

Զմեղօք լցեալ անձն իմ տկար

Եւ ամենայն գործօք խաւար,

Յիշեա սիրով քո տիրաբար,

Ով սիրելի քաղցրիկ եղբայր,

Փա՜ռք արաչին տուր անդադար:

255ա Զախմարս մտօք և լցեակս չարօք` զԱղէքսանդր անուամբ ևեթ վարդապետ և անարժան այցելու յիշեցէք ի Քրիստոս:

265բ Տեսէք զոմանս միտս խաւար,

Որպէս խօսին բանս անհանճար` // (266ա)

Մեր Աստուծոյ` փրկչին արդար,

Լըրբին դիմօք հոգիքն չար:

290ա Զախմար գրիչ սորա` զմեղսաթաւալ անձինս տէր Աղէքսանդր անուամբ ևեթ սպասաւոր բանի և անարժան եպիսկոպոս յիշել ի Քրիստոս աղաչեմ, ո՜վ սրբազան դասք եկեղեցականաց: Ի թուին ՌՃԼ և Է (1688):

298ա Յոյժ տրտում էր սիրտս յայսմ աւուր` վասն սիրելոյ ումեմն հեռացելոյ եղբօր:

327բ Վա՜յ բաժանողաց զՔրիստոս: Քաջ ընթերցիր, ո՜վ երկաբնակ (նման` 330բ, 333բ, 342ա, 380բ, 397բ):

340բ Տա գեղեցիկ քեզ օրինակ`

Ի յերկաթին խառնեալ զկրակ,

Մնան անշփոթ  երկու տեսակ,

Մի երևին միագունակ:

353ա Տես, ո՜վ ընթերցօղ, զի ըստ սրբոյս` թիւր է պիղծ ժողովն Քաղկեդոնի, զի յետ Եփեսոսի սուրբ ժողովոյն, որ արգելեալ էր` այլ ոչ առնել ժողով:

370վ Կարդա սիրով դու զայս, եղբայր,

Սա մարգարիտ` յոսկին ի //(371ա)շար,

Սա է բազմաց յոյժ օգտակար`

Իմաստութիւն, բան և հանճար:

402բ Աւրհնեա՜լ ես, պաշտելի, փառաւորելի և երկրպագելի սուրբ Երրորդութիւն ... որ և ետուր կարողութիւն տարտամ և տարակուսեալ անձինս տէր Աղէքսանդրի` անուամբ ևեթ բանի պատմողի և անարժան այցելուի, հասանել յաւարտ տառիս սրբոյ, որ կոչի Պարապմանց, որոյ եղև աւատումն ի թուականիս Հայոց ՌՃԼԷ (1688) և յամսեանն Դեկտեմբերի Ի  և Թ, ի տօնի սրբոյն Որդոց Որոտման, ի բարեկենդանի պահոց Աստուածայայտնութեան: Որք հանդիպիք սմա ընթերցմամբ և տեսութեամբ, յիշման արժանի արասջիք զվերոյգրեալս և զծնօղսն իմ` զմահդասի Կոստանդն և Զեբեթեայն, զի և դուք յիշեալ լիցիք առաջի աթոռոյն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ: Որ է աւրհնեալ ընդ Հօր ամենակալի և ազատիչ Սուրբ Հոգոյն յաւիտեանս. ա[մէն]:

Կնքադրոշմ` 3բ, 155բ, 173բ, 402բ. Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

 

116

­ՅՈՎՀԱՆ ԴԱՄԱՍԿԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԶ — XVI

ԳՐԻՉ` Յակոբ:

ԹԵՐԹ՝ 255+2 (կրկ. 126, 161). չգրուած` 1աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ +Ա–ԻԲ×12 (Ը 16, Ժ 14, ԺԶ 8, ԻԲ 3)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 17,7×13,1։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 113ա, նօտրգիր` 17բ–8ա)։ ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ ևս մետաքս, դռնակի աստառը` բազմագունի շերտազարդ մետաքս:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Ճակատազարդ՝ 2ա, 59բ։ Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ տեղ-տեղ թրջուած. մի քանի տեղ կպումների և փոքրիկ այրուածքների հետքեր. վերջից պակասաւոր, կազմի կաշին թեթևակի քերծուած, դռնակի աստառը քայքայուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

2ա–255բ  [Մատենագրութիւնք Յովհաննու Դամասկացւոյ]

Տե՛ս ձեռ. N 63, 6ա–229բ. «Պատասխանի թղթոյն Կոզմայի» /3ա–5բ: Ա/5բ–55ա (ցանկը` 2ա–3ա, Ա–ԾԱ): Բ/59բ–246բ (ցանկը` 57ա–9բ, Ա–Ճ): Գ/247ա–55բ (միայն §ա, վրջ. «...յՈրդոյ ելանէ Հոգի, կրկին լինիցի»: Շար. թափուած):

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

246բ Աղաչեմ յիշել յաղաթաւս զՅակոբ մեղուցեալ գրչիս:

Գրչափորձ` 1բ (1 տող շղագիր, եղծուած և անընթեռնելի):

117

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

Եդեսիա

ՌՀԹ— 1630

ԳՐԻՉ` Նիկողոս Սարսամենց: ԿԱԶՄՈՂ` Սարգիս կր.: ՍՏԱՑՈՂ` Յովհաննէս րաբունապետ:

ԹԵՐԹ՝ 181. չգրուած` 1ա։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԷ×12 (Դ, ԺԶ, ԺԷ 9, Ե չիք, Զ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18,3×12,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ե­րկ­սիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 124ա)։ ՏՈՂ՝ 35: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ կարմիր (Ա փեղկ), դեղին (Բ փեղկ) մետաքս, լուսանցակողերը` կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ– ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Աւետարան Մարկոսի: Ժ–ԺԱ դդ.: 2(Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած 2 առանձին թերթերի ընդլայնակի երկտակումից և լուսանցային մասերի եզրահատումից: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ` Գբ): Կարդալ` Բբ, Աա, Բա, Աբ «[Փա]րիսեցիքն ... զՄատթե[ոս] (Գ, 6–18), Գբ, Դա, Գա, Դբ «լսել. և առանց առակի ... և գոտնակապսն խորտա[կելոյ] (Դ, 34 – Ե, 4):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. մի շարք թերթեր կտրուած հանուած, տեղ-տեղ խոնաւութիւնց գուանփոխուած, կազմի եզրերը մաշուած, դռնակը, փականներն ու կապիչները` ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1բ–2ա Նշանակութիւնք կերպարանաց առաքելոցն երկոտասանից և որով զինուք կատարեցան: Յորս և նկատումն աստիաճանց հաւատոյ խորհրդաբար – Ա. Պետրոս` սպիտակ մորուօք, կարճագունիւք և կարմրատեսակ երեսօք... Յոր վերադրի և կեանս յաւիտեանականս ասացեալն:

Բ. 2բ–123բ [Ալբերտի Մեծի] // Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանական ճշմարտութեանն

Տե՛ս ձեռ. N 104, 2ա–397բ. Յռջբ. /3ա: §1/3ա–19բ (ցանկը` 2բ): 2/19բ–45բ: 3/45բ (միայն ցանկը. գիրքը կտրուած հանուած): 4/46ա–61ա (ցանկը կտրուած հանուած): 5/61բ–87ա: 6/87ա–108ա: 7/108ա–23բ: Յիշատակարան թարգմանչի` 123բ:

Գ. 124ա–39բ Յաղագս Զ–օրեա արարչութանն, [ի բանն]. Ի սկզբանէ ստեղծեաց Աստուած զերկինս և զերկիր – Վարդապետք ասեն, թէ Աստուած ի սկիզբն լինելութեան արածոցս երիս գործս գործեաց. նախ` զգործ ստեղծմանն ... քանզի Աստուած էհեղ ի  միտս նորա յետ ստեղծմանն զնմանութիւն ամենայն բնական իրաց:

Համառօտուած է Բարդողիմէոս Մարաղացու համանուն գործից: Հմմտ. N 3273, 190ա–286բ:

Դ.  140ա–51բ Սկսանի Դիալաւկուս սրբոյն Օգ[ո]ս[տինոսի] առ Աւրաւզիուս: Աւգնեա՛, Յիսո՛ւս: Ի սկզբանէ ստեղծեաց Աստուած զերկինս և զերկիր և զամենայն – [Ա. Օրօզիուս]. Բազումք, այսինքն` հմտագոյնք և յոյժ փորձած արք զանազան իսկ եղանակաւ ... Օգոստինոս. Ի Ծննդոցն զնոսին բացայայտաբար ցուցանէ ... ԿԵ. Օրօզիուս. Զիա՞րդ գիտել կարեմք, թէ որք առաքին յԱստուծոյ: Օգոստինոս. Զայս ճանաչեմք առաքած յԱստուծոյ... որ առաջին գոլ ցանկայ, ոչ օգտեալ: Կատարեցաւ Դիալօկուս սրբոյն Օգոստինոսի, որ ասի երկուց բանն, այս է` հարցողին և պատասխանողին:

Ե. 152աբ [Պետրոսի Արագոնացւոյ] Վասն եւթն մահու չափ մեղացն (թրգմ. Սարգիս Վաշենց) – Եւ նշան մեծ երևեցաւ յերկինս: Եւ ահաւասիկ վիշապ հրեղէն մեծ, որոյ էին գլուխք Է և եղջևրք Ժ...

ա. 152բ–3բ Ա. Առաջինն է հպարտութիւնն: Եւ թէ զի՞նչ է հպարտութիւնն – Ասէ Օգոստինոս, թէ հպարտութիւնն է ցանկութիւնն մեծութեան փառաց իւրոց...

բ. 153բ–4ա  Բ. Երկրորդ գլուխ վիշապին է նախանձն  – Ասեն սուրբքն, թէ նախանձն է տրտմութիւն ընդդէմ բարութեան այլոց...

գ. 154ա–5բ Գ. Երրորդ գլուխ վիշապին է բարկութիւնն: Եւ զի՞նչ է բարկութիւնն  – Բարկութիւնն է, որպէս ասէ Օգոստինոս, ցանկութիւն վրէժխնդրութեան...

դ. 155բ–7բ Դ. Չորրորդ գլուխ չար վիշապին է ծուլութիւնն  – Եւ ծուլութիւնն է հեղգութիւն հոգւոյ...

ե. 157բ–64բ Ե. Հինգերորդ գլուխ վիշապին է ագահութիւնն – Եւ ագահութիւնն է, որպէս ասէ Օգոստինոս, անթիւ ընչից ցանկութիւն...

զ. 164բ–9ա  Զ. Վեց գլուխ վիշապին է որովայնամոլութիւնն  – Եւ այս է բերան և դուռն ամենայն մեղաց, վասն այն ընդդէմ սմա եդ Աստուած...

է. 169ա–79բ Է. Եւթն գլուխ վիշապին է բղջախոհութիւնն  – Եւ այս անիծից գլխովս սատանայ առաւել պատերազմի... ԺԵ-րդն` յանդգնութիւնն:

– 179 [Յիշատակարան թարգմանութեան] Կատարեցաւ գիրքս է մահու չափ մեղացն` խրատ զգուշացուցանելոյ զեկեղեցիս հաւատացելոց, ի լատին լեզուէ ի հայ թարգմանեալ ի ձեռն Սարգսի, մականուն Վաշենց, ի սուրբ վարդապետէն Ֆրափէր ի կարգէ Դօմինիկոսի: Թարգմանեցաւ ՌՅԼԷ (1337): Եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փա՜ռք` հանդերձ Հարբ և ամենասուրբ Հոգոյն յաւիտեանս. ամէն:

Զ. 180բ–1բ Սուղ ինչ վասն մահացու մեղաց – Այսոքիկ են մեղք գլխաւորք որ և կոչին մահու չափ, և են ևթն ... որ հանդերձեալ փառացն և կամ վասն թողութեան մեղաց ոչ հաւատայ (հմմտ. N 75, 326բ–31բ):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Ո՜վ սուրբ տեսողք` պատուական հայրք և մաքրամիտ եղբայրք իմ, անմեղադիր լերուք գրիս խոշորութեան և մանրութեան, զի չեմ հմուտ արուեստի: Յիսուս Քրիստոս, առաջնորդեա զսկսեալս ի բարին:

87ա Ես Նիկողոսս` ծառայ ձեզի,

Սակաւ բանիկս որ գրեցի,

Եւ որ յիշէ` յիշեալ լիցի,

Արքայութեան լինիք որդիք:

198ա Եւ աստ զաւարտումն վեցերորդ գիրք` ձեռամբ անպիտան Նիկողոսի:

139բ Արդ, եղև զրաւ սուրբ գրոցս ի մայրաքաղաքն յԵդեսիա, որ այժմ ասի յՈւրհա, ի յառաջնորդութեանն քաղաքիս տէր Յոհաննէս րաբունապետին և աստուածաբան սրբազան հայրապետին, ի վայելումն սրբասէր անձին իւրոյ, ի թվականիս մերում ՌՀԹ (1630) թվին, փետրվար ԺԶ: Արդ, ո՜վ սուրբ հայրք և մաքրամիտ եղբարք, անմեղադիր լերուք գրիս սղալութեանն, զի չեմ հմուտ արուեստի. խնդրեմ ի ձէնջ, վասն Աստուծոյ սիրոյն, որ Տէր-ողորմայիւ յիշէք զծնօղս իմ, և զիս` անարժան, եղկելի Նիկողոսս` գրող սորին:

179բ [Փ]ա՜ռք քեզ, անսահման անուն և անզուգական անձնաւորութիւն` Հայր և Որդի և Սուրբ Հոգի որ ետուր զաւրութիւն և կարողութիւն և սատար եղեր գրչի իմոյ ի զրաւ հասանել յայսմ ըղձալի մատենի` մեկնութեան Հին և Նոր Կատակարանացս: Շնորհիւ Տեառն սկսեալ և ողորմութեամբ նորին յանկ ելեալ աւարտեցաւ յոգիաբուխ մատեանս այս աստուածային, որ վարդապետք եկեղեցոյ արարին ի վերայ Հին ևւ Նոր Կտակարանաց աստուածաշունչ տառիցն, որ կոչի Ալպերտ, որ և թարգմանեցաւ ի լատին բարբառոյն ի հայս` բազում աշխատութեամբ և ջանիւ, որ և պարփակեալ ունի առ ինքն Զ-օրեա արարչութիւն և Է մահացու չափ բանքս, որ և [զ]գուշացուցանէ զհաւատացեալ քրիստոնեացս: Արդ, եղև գրչութեան բանիցս ի թվաբերութեան  Հայկազեան տոհմի ՌՀԹ (1630) ամի, ի մայրաքաղաքս յՈւրհա, ընդ հովանեաւ Տիրամայր Սուրբ Աստուածածնա եկեղեցոյս և այլ սրբոցս, որ աստ կան հաւաքեալ` ի պահպանութիւն քրիստոնէից, ի յառաջնորդութեան յայսմ նահանգի քաջ և արի հովուապետի տեառն տէր Յոհաննէս րաբունապետի և աստվածաբան վարդապետի, որ փայլեաց իբրև զարեգակն ի մէջ աշխարհի և լուսաւորեաց զազգս Հայկազեան տոհմի, և երկրորդ լուսաւորիչ եղեալ մերոցս ազգի: Արդ, ետ գրել զսա եռափափաք սիրով և տենչալի ըղձմամբ` ի վայելումն պատուական և նազելի անձին իւրոյ և յիշատակ իւր  ծնաւղացն իւրոց, հաւրն` տէր //(180ա) Յովանէս ծերունի քահանային և մաւրն` մահդասի Զմրութին և ամենայն ազգատոհմից սորին` կենդանեացն և ննջեցելոցն. ամէն: Արդ, ես յետին ի գրչաց, առաջինս ի մեղաւորաց, թարմատար և փծուն գրիչս, անարժան Նիկողոսս, որ մականուամբ Սարսամենց կոչիմ, որ գրեցի ի խնդրոյ քաջ և արի րաբունապետին իմոյ տէր Յոհաննէս վարդապետին` ի վայելունմ յիշատակ աստուածահաճոյ անձին իւրոյ և ծնօղասց իւրոց և ամենայն ազգատոհմից իւրոց. ամէն: Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զստացող սորին` զգերերջանիկն և զսրբասնունդն զտէր Յոհաննէս վարդապետն, լի բրանով Աստուած ողորմի ասացէք իւրն և իւր ծնօղացն. ամէն: Ընդ նմին և զիս` անարժան գրչակս յիշեցէք ի Քրիստոս և թողութիւն մեղաց հայցեցէք ի Քրիստոս`, և ծնօղացն իմոց, հաւրս` Սարգսին և մօրս` Սանդուխտին և եղբարցս և քըւերցս, և ամենայն ազգատոհմիցն իմոց` կենդանեաց և ննջեցելոցն: Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս զյիշման արժանին զտէր Սարգիս կրաւնաւորն, որ կազմեց զսուրբ գիրքս զայս: Բայց հայցեմ, թէ ով ոք որ հանդիպի սմա, լի բերանով Աստուած ողորմի ասիցէ ստացողի սորին  գրողի և կազմողի: Քրիստոս Աստուած ողորմեսցի ձեզ յիշողացդ և մեզ յիշեցելոցս` ի միւսանգամ գալստեանն իւրոյ. ամէն և եղիցի:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Բա (ԺԸ դ., շղագիր) Յոհանի կին խոստմունք ունի վանքին և Էջմիածնայ վասին ԴՌ (4000). Դ մասն որդէկրութեան արձակելոյ է:

Դա (նոյն ձեռքով) «ԶՌ (6000), ԴՌ (4000), ԺԵՌ (15000): ԺԲՌ (12000) հասաւ ինձ: Տէր Գասպարն (կապգիր) ԻԳՌ (23000) մնաց մօտն»:

Կնքադրոշմ` Բբ (անընթեռնելի):

Գրչափորձ` 1ա, 1բ, 2ա, Աա, Բբ (մի շարք գրեր և բառեր):

 

118

­ԹՈՎՄԱ ԱՔՈՒԻՆԱՑԻ

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ ԲՈԼՈՐԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ

Վէնէտիկ

ՌՃՀԸ — 1729

ԳՐԻՉ` Թէոդորոս վրդ. Մէտիաշցի:

ԹԵՐԹ՝ 420+2 (կրկ. 165, 166). չգրուած` 1ա–2բ, 3բ–4ա, 414ա–20բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×2+Ա–ԾԲ×8 (Ա 9)+1×3։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով  և «AC» լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20×14,4։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ե­րկ­սիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 68ա)։ ՏՈՂ՝ 29: ԿԱԶՄ՝ ոսկեզօծ զարդանախշերով սև կա­շի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ բասզմագունի ծաղկաթուղթ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Թովմա Աքուինացի. «S. Tomaso d’Aguino & il S. Loanni di Dio protetoti librari e stampadori» 4բ: Ճակատազարդ՝ 5ա (տպ.):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի եզրերն ու փականները  մաշուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

3ա. Բովանդակութիւն բոլոր Աստուածաբանութեան սրբոյն Թօմայի Ագուինացւոյ հրեշտակայնոյ վարդապետի, ի կարգէ  քարոզողաց: Առաջնոյ մասին` հատոր երկրորդ: Թարգմանեցեալ ի լաթինականէ լեզուէ ի հայկական բարբառ աշխատասիրութեամբ տեառն Մխիթարայ վարդապետի Սեբաստացւոյ Աբբայհայր կոչեցելոյ և նորին աշակերտի Յօհաննիսի վարդապետի` իւրոյ քաղաքացւոյ, ի փառս մեծագոյնս Աստուծոյ և ի յօգուտ մանկանց եկեղեցւոյ` փափաքողաց ասոտւածաբանի ճշմարտութեան, յամի Տեառն 1713:

Իսկ յամի Տեառն 1729 օրինակեցեալ ի հայր Թէոդորոսէ վարդապետէ Մէտիաշցւոյ, հանդերձ սրբագրութեամբ նոյնոյ, ի Վէնէտիկ

5ա–413բ  Առաջին մասն Աստուածաբանականի բովանդակութեան հրեշտակայնոյ վարդապետի սրբոյն Թօմայի Ագուինացւոյ

ա. 5ա–12ա Խնդիր յիսներորդ. Յաղագս գոյացութեան հրեշտակաց բացարձակաբար, ի հինգ պրակս բաժանեալ... Պրակ առաջին. Արդեօ՞ք հրեշտակն իցէ ամենևին անմարմին  – Առ առաջինն այսպէս յառաջանայ: Երևի, թէ հրեշտակն ոչ է ամենևին անմարմին...

Խնդիրների խորագրերից յետոյ` փոքրիկ նախերգան և ցանկ. պրակների սկսուածքները` միակերպ. «Առ առաջինն...», «Առ երկրորդն...» և այլն: Ստորև նշւում են միայն խնդիրների խորագրերը և պրակների քանակը` փակագծերում:

բ. 12ա–6ա ԾԱ. Յաղագս բաղդատութեան հրեշտակաց առ մարմինս (Ա–Գ): գ. 16բ–8բ ԾԲ. Յաղագս բաղդատութեան հրեշտակաց առ տեղիս (Ա–Գ): դ. 18բ–23ա. ԾԳ. Յաղագս տեղականի շարժման հրեշտակաց (Ա–Գ): ե. 23ա–7բ ԾԴ. Յաղագս ճանաչման հրեշտակաց (Ա–Ե): զ. 27բ–31ա ԾԵ. Յաղագս միջոցի ճանաչման հրեշտակայնոյ (Ա–Գ): է. 31ա–4ա ԾԶ. Յաղագս ճանաչման հրեշատակաց ի կողմանէ իրաց աննիւթականաց (Ա–Գ): ը. 34բ–41ա ԾԷ. Յաղագս ճանաչման հրեշտակաց վերահայեցմամբ իրաց նիւթականաց (Ա–Ե): թ.  41ա–7բ ԾԸ. Յաղագս եղանակի ճանաչման հրեշտակալնոյ (Ա–Է): ժ.  48ա–51բ ԾԹ. Յաղագս կամեցողութեան հրեշտակաց (Ա–Դ): ժա. 52ա–7ա Կ. Յաղագս սիրոյ կամ սիրելութեան հրեշտակաց (Ա–Ե): ժբ.  57ա–60բ ԿԱ. Յաղագս արտադրութեան հրեշտակաց ի գոլն բնութեան (Ա–Դ): ժգ. 60բ–70ա ԿԲ. Յաղագս կատարելութեան հրեշտակաց ի գոլն շնորհաց փառաց (Ա–Թ): ժդ.  70ա–80ա ԿԳ. Յաղագս զաւրութեան հրեշտակաց, որ քան առ մեղքն (Ա–Թ): ժե. 80բ–5բ ԿԴ. Յաղագս պատժոյ դիւաց (Ա–Դ): ժզ. 85բ–90բ ԿԵ. Յաղագս գործոյ ստեղծման ստեղծուածոյ մարմնականի (Ա–Դ): ժէ. 90բ–7բ ԿԶ. Յաղագս կարգի ստեղծման առ զանազանութիւն (Ա–Դ): ժը. 97բ–102ա ԿԷ. Յաղագս գործոյ զանազանութեան ըստ ինքեան (Ա–Դ): ժթ. 102ա–7բ ԿԸ. Յաղագս գործոյ երկրորդի աւուր (Ա–Դ): ի. 108ա–11ա ԿԹ. Յաղագս գործոյ երրորդ աւուր (Ա–Բ): իա. 111ա–6ա Հ. Յաղագս գործոյ զարդու, որ քան առ չորրորդ օրն (Ա–Գ): իբ. 116բ–7բ ՀԱ. Յաղագս գործոյ հինգերորդ աւորն (Ա): իգ. 118ա–9բ ՀԲ. Յաղագս գործոյ վեցերորդի աւուր (Ա): իդ. 119բ–22բ ՀԳ. Յաղագս այնց, որք պատկանին առ եօթներորդ օրն (Ա–Գ): իե. 122բ–7բ ՀԴ. Յաղագս ամենից եօթանց աւուրց ի հասարակի (Ա–Գ): իզ. 127բ–36ա ՀԵ. Յաղագս մարդոյ, որ ի հոգևորէ և ի մարմնաւորէ բաղադրի... (Ա–Է): իէ. 136ա–51բ ՀԶ. Յաղագս միաւորութեան հոգւոյ առ մարմին (Ա–Ը): իը. 151բ–60ա ՀԷ. Յաղագս այնց, որք պատկանին առ կարողութիւնս հոգւոյ սեռականաբար (Ա–Ը): իթ. 160բ–7բ ՀԸ. Յաղագս կարողութեանց հոգւոյ ի մարմնաւորի (Ա–Դ): լ. 167բ–82 ՀԹ. Յաղագս կարողութեանց իմացականաց (Ա–ԺԳ): լա. 182բ–4ա Ձ. Յաղագս կարողութեանց բաղձականաց (Ա–Բ): լբ. 184բ–7բ ՁԱ. Յաղագս զգայականութեան (Ա–Գ): լգ. 187բ–93ա ՁԲ. Յաղագս կամաց (Ա–Ե): լդ. 193ա–7ա ՁԳ. Յաղագս անձնիշխանութեան (Ա–Դ): լե. 197բ–210ա ՁԴ. Թէ  զի՞արդ հոգին համակցեալ մարմնոյ` իմանայցէ զմարմնաւորս (Ա–Ը): լզ. 210ա–22բ ՁԵ. Յաղագս եղանակի ի կարգի իմանալոյ (Ա–Ը): լէ. 223ա–7ա ՁԶ. Զի՞նչ ճանաչիցէ իմացութիւն մեր ի յիրս նիւթականս (Ա–Դ): լը. 227բ–32ա ՁԷ. Թէ  զի՞արդ հոգին իմացական զիւր ինքն և զայնս, որք են յինքեան, ճանաչէ (Ա–Դ): լթ. 232բ–7բ ՁԸ. Թէ զի՞արդ հոգի մարդկային ճանաչիցէ զայնս, որք են ի վեր քան զինքն (Ա–Գ): խ.  237բ–47ա ՁԹ. Յաղագս ճանաչման հոգւոյն անջատեցելոյ (Ա–Ը): խա. 247բ–51բ Ղ. Յաղագս արտադրութեան նախկնոյ մարդոյն, որ քան առ հոգին (Ա–Դ): խբ. 251բ–7բ ՂԱ. Յաղագս արտադրութեան մարմնոյ նախկնոյ մարդոյն (Ա–Դ): խգ. 257բ–61բ ՂԲ. Յաղագս արտադրութեան կնոջ (Ա–Դ): խդ. 261բ–70բ ՂԳ. Յաղագս վախճանի կամ եզեր արտադրութեան մարդոյ (Ա–Թ): խե. 271ա–6բ ՂԴ. Յաղագս կացութեան և տէրութեան նախկնոյ մարդոյն, որ քան առ իմացութիւն (Ա–Դ): խզ. 276բ–81բ ՂԵ. Յաղագս այնց, որք վերաբերին առ նախկնոյ մարդոյն... (Ա–Դ): խէ. 281բ–5բ ՂԶ. Յաղագս տէրութեան, որ պատկանէր մարդոյն ի կացութեան անմեղութեան(Ա–Դ): խը. 285բ–9բ ՂԷ. Յաղագս այնց, որք պատկանին առ կացութիւն նախկնոյ մարդոյն, որ քան առ պահպանումն անհատին (Ա–Դ): խթ.289բ–92ա ՂԸ. Յաղագս պատկանողաց առ համապատահումն տեսակի (Ա–Բ): ծ. 292բ–4ա ՂԹ. Յաղագս թէութէան զաւակին ծնանիլւոյ որ քան առ մարմինն (Ա–Բ): ծա. 294ա–6ա Ճ. Յաղագս թէութեան զաւակին ծնանելոյ, որ քան առ արդարութիւն (Ա–Բ): ծբ. 296բ–7բ ՃԱ. Յաղագս թէութեան զաւակին ծնանելոյ, որ քան առ գիտութիւն (Ա–Բ): ծգ. 298ա–301բ ՃԲ. Յաղագս տեղւոյ մարդոյն, որ է դրախտն (Ա–Դ): ծդ. 302ա–9բ ՃԳ. Յաղագս կառավորութեան իրաց ի հասարակի (Ա–Ը): ծե. 309բ–15ա ՃԴ. Յաղագս գործոց աստուածայնոյ կառավարման ի մասնաւորի (Ա–Դ): ծգ. 315ա–23ա ՃԵ. Յաղագս փոփխման ստեղծուածոց յԱստուծոյ (Ա–Ը): ծէ. 323բ–8ա ՃԶ. Թէ զի՞արդ մի ստեղծուածն շարժիցէ զմիւսն, և նախապէս յաղագս լուսաւորման հրեշտակաց (Ա–Դ): ծը. 328բ–32բ ՃԷ. Յաղագս խօսելութեան հրեշտակաց (Ա–Ե): ծթ. 332բ–45ա ՃԸ. Յաղագս կարգաւորման հրեշտակաց ըստ սրբազնապետութեանց... (Ա–Ը): կ. 345ա–8ա ՃԹ. Յաղագս կարգաւորման հրեշտակաց չարաց (Ա–Դ): կա. 348բ–53ա ՃԺ. Յաղագս վերակացութեան հրեշտակաց ի վերայ մարմնական ստեղծուածոյ (Ա–Դ): կբ. 353բ–7բ ՃԺԱ. Յաղագս գործողութեան հրեշատակաց ի մարդս (Ա–Դ): կգ. 357բ–62բ ՃԺԲ. Յաղագս առաքման հրեշտակաց (Ա–Դ): կդ. 363ա–70բ ՃԺԳ. Յաղագս պահպանութեան բարեաց հրեշտակաց և հակամարտութեան չարեաց (Ա–Ը): կե. 370բ–5ա ՃԺԴ. Յաղագս ընդդիմամարտութեան դիւաց (Ա–Ե): կզ. 375բ–84բ ՃԺԵ. Յաղագս գործողութեան մարմնաւորի ստեղծուածոյ (Ա–Զ): կէ. 384բ–8բ ՃԺԶ. Յաղագս նախակարգութեան, որ լատիներէն ասի` ֆադում (Ա–Դ): կը. 388բ–94ա ՃԺԷ. Յաղագս այնց, որք պատկանին առ գործողութիւն մարդոյն (Ա–Դ): կթ. 394բ–400ա ԺՃԸ. Յաղագս անդրածութեան մարդոյն, որ քան առ հոգին (Ա–Գ): հ. 400ա-5բ Խնդիր ՃԺԹ. Յաղագս համասերման մարդոյն, որ քան առ մարմինն: Յերկուս պրակս բաժանեալ ... Պրակ առաջին. Արդե՞օք իմն ի յապրուստէ համադառնայցէ ի ճշմարտութիւն մարդկայնոյ բնութեան – Առ առաջինն այնպէս յառաջանայ. Երևի թէ ոչինչ ի յապրուստէ ... որ է ի վեր քան զամենեսեան օրհնեցեալ Աստուած ի յաւիտեանս. ամէն:

Երկրորդի հատորի առաջնոյ մասին Աստուածաբանականի բովանդակութեան սրբոյն Թօմայի Ագուինացւոյ վախճան:

– 406ա–13բ Ցուցակ խնդրոց և պրակաց երկրորդի հատորի առաջնոյ մասին Աստուածաբանականի բովանդակութեան – Խնդիր Ծ ... Խնդիր ՃԺԹ... Վախճան:

Նշուած 70 խնդիրներն ունեն 324 պրակ, համարակալուած` 261–584:

 

119

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Էջմիածի՞ն

ՌՃՂԳ –1744

ՍՏԱՑՈՂ` Աբրահամ վրդ. Աստապատցի:

ԹԵՐԹ՝ 370. չգրուած` 1ա–4ա, 22բ, 106ա, 359ա–70բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×4+Ա–Լ×12 (Թ 13, Է 15)+1×2։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19,7×15։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ` 237ա)։ ՏՈՂ՝ 29: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը` շերտազարդ կարմիր մետաքս:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 106բ: Ճակատազարդ՝ 238ա։ Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ թռչնագիր, հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ բաց կար­միր:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

 

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 5ա–22ա  Սրբոյն Թօմայի Աքուինացւոյն հրեշտակականի վարդապետին Զնախագիտութենէ և զնախասահմանութենէ

­– 5աբ Ընձեռուած առաջաբանութեան  – Ըստ խնդրոյ և աղաչանաց ձերոյ, սիրելի եղբարք...

ա. 5բ–6բ Գլուխ առաջներորդ. Որպէ՞ս այսոքիք չորեքկինս, այսինքն` գիտութիւն, նախագիտութիւն, նախատեսութիւն  նախասահմանութիւն զինքեանս ունին ի յԱստուած – Գիտելի է ուրեմն...

բ. 6բ–7բ Գլուխ երկրորդ. Զի՞նչ իցէ դատապարտութիւն ... – Արդ, որպէս նախասահմանութիւն Աստուծոյ...

գ. 7բ–9բ Գլուխ երրորդ. Արդեօ՞ք գիտութիւն ... իցէ պատճառ նախագիտեցեալ իրաց –  Հետևապէս նկատելի է...

դ. 9բ–13ա Գլուխ չորրորդ. Արդեօ՞ք նախագիտութիւն Աստուծոյ դնէ զհարկաւորութիւն իրաց գալոյ – Նախասացելոցս հաւաքիլ կարէ...

ե. 13ա–4ա Գլուխ հինգերորդ. Արդեօ՞ք նախասահմանութիւն ունի զհաւաստութիւն – Զկնի այսոցիկ ևս զնախասահմանութենէ...

զ. 14ա–7ա Գլուխ հինգերորդ (= վեցերորդ) Արդեօ՞ք նախասահմանութիւն դնէ զհարկաւորութիւն – Ապա քննելի է ...

է. 17ա–22ա Գլուխ եօթներորդ. Ընդէ՞ր Աստուած, որ նախագիտէր զմարդն գոլ դատապարտելի, արարեալ առնէ – Վերջապէ նկատելի է... այլ մնայ ի յաւիտեանս յաւիտենից: // (22ա) Մեծի հրեշտակականի վարդապետի... Թօմայի Աքունիացւոյ զԱստուածայնոյ նախագիտութենէ և նախասահմանութենէ ընձեռեալ և վկայութեամբ սրբոց գրոց զարդարեալ և վկայականօք հաստատեալ: Գոհութիւն միոյ և երրակի: Վերջ:

– 22ա [Յիշատակարան թարգմանութեան] – Գիրքս այս, որ կոչի Նախասահմանութեան, շարադրեալ ի սրբոյն Թօմայի Աքունիացւոյն ... թարգմանեցեալ ըստ խնդրոյ և յօժանդակութեամբ արհի և պանծալի և աստուածաբանութեան (=աստուածաբան) Յովհաննէս վարդապետի Բաղիշեցւոյ` պատրիա[գ]ի Կոստանդնուպօլսոյ, միջնորդութեամբ Սարգսի վարդապետի` աշակերտի իւրոյ Ակնցւոյ, ի Ղուկաս վարդապետէ Խարբերթացւոյ, ի լատինական լեզուէ ի հայկական բարբառ ... յամի փրկչին 1734, ի Կոստանդնուպօլիս: Վերջ գրքոյս:

Բ. 23ա–7բ Յաղագս որդէգրութեան Աստուծոյ, թէ ո՞յր վերայ հաստատեալ կամ զի՞արդ որդիք Աստուծոյ լինիմք – Խոստովանիմք անշարժ և աներ[կ]բայ ... և ընդ նմա անվախճան թագաւորեսցուք, որում լինի մեզ ամենեցուն հասանել. ամէն:

– 27 բ [Յիշատակարան թարգմանութեան] – Թարգմանեցաւ Որդէգրութիւն բացայայտութեան ի լատին լեղուէ ի հայ` աշխատասիրութեամբ տէր Ստեփանոսի կուսակրոն քահանայի` Վարդանի որդւոյ Իլովացւոյ, ի սուրբ մենաստանս Էջմիածնի, ի լուսաւորութիյն մտաց մանկանց եկեղեցւոյ ... ամէն:

Գ. 28ա–65ա Ընձեռնուած Յաղագս ստեղծման աշխարհի, ուր զհրեշտակաց և նախ զմարդոյն ընձեռնի (= Երրորդ Ընձեռուած Աստուածաբանութեանն Սկօթոսի)

Տե՛ս ձեռ. N 125. 119ա–25ա:

Դ. 65ա–76ա Ի գրոց Պատճառաց Արիստոտէլի կամ, որպէս ոմանց թուի, Պրոկղի, թարգմանեցեալ ի Լէհացւոյ Ստեփանոսէ մեծիմաստ վարդապետէ ի լատին լեզուէ ի հայս

Տե՛ս ձեռ. N 110, 351բ–69բ: Գլուխները խորագրուած` «Առարկութիւն»:

Ե. 76ա-83բ Արտահանեալ ի մեկնողական բանից Նիկողայոսի Լիւրացւոյ, որ ըստ Յոհաննու Աւետարանին` Յաղագս սրբոյ Երրորդութեան – Խնդրի թէ` Կարելի՞ է, զի Աստուած մի լինի էութեամբ... վասն անքննելի սրբոյ Երրորդութեանս: Վերջ:

Զ. 83բ–102բ Ի Սիմէոն վարդապետէ Ջուղայեցւոյ Արտադրութիւն վասն անձին մարդոյ

– 83բ–4ա [Նախերգան] – Մտաց ըղձալի ճշմարտութիւն ոչ ըստ նոյն շաւղի...

1. 84աբ Յաղագս գոյութեան և էութեան – Գոյութիւն և էութիւն մի են... 84բ–5ա Յաղագս գոյացութեան: 85աբ Յաղագս ենթադրութեան: 85բ Յաղագս տեսակի:  85բ–6բ Յաղագս բնութեան: 86բ Յաղագս բունի և բնութեան: 86բ–7ա Յաղագս անհատի: 87աբ Յաղագս անձին: 87բ Յաղագս բանի: 87բ Յաղագս բառին իմանալի: 87բ Յաղագս կենդանւոյ: 87բ–8ա Յաղագս հոգւոյ: 88ա Յաղագս շնչաւորին: 88բ Յաղագս մարմնոյ:

2. 89ա–90բ Յաղագս թէ ոչ ոք հոգի է մարմին – Ամենայն մարմին շարունակ քանակ է...  90բ–1ա Յաղագս թէ ոչ ոք հոգի պատահումն: 91աբ Յաղագս թէ զի՞նչ է հոգի: 91բ–2ա Վասն  սեռօրէն բաժանման զօրութեանց անձին: 92աբ Վասն զօրութեանց տնկական հոգւոյն:  92բ Յաղագս հասարակաց և յատկից զօրութեանց տնկականին:  92բ–3ա Յաղագս բաժանման զօորութեանց զգայականին:  93աբ Վասն արտաքին զգայութեանց: 93բ Վասն զգայարանաց և ենթակայից արտաքին զգայութեանց:  93բ–4ա Վասն դասաւորութեան արտաքին զգայութեանց:  94աբ Վասն հասարակաց և յատկից արտաքին զգայութեանց: 94բ–5բ Վասն ներքին զգայութեանց: 95բ–6ա Վասն երկորդման ներքին զգայութեանց: 96աբ Վասն հասարակ զգայութեանց: 96բ Վասն կարծողականին:  96բ–7ա Վասն տրամախոհականին:  97աբ Վասն յիշողականին:  97բ–8ա Վասն զգայարանաց ներքին զգայութեան: 98աբ Վասն դասաւորութեան ներքին զգայութեանց: 98բ–9ա Վասն հասարակաց և յատկից ներքին զգայութեան:  99աբ Վասն զգայական զօրութեան, որ ոչ է զգայութիւն:  99բ–100ա Վասն կամաց: 100աբ Վասն ցասմնականին: 100բ Վասն շարժողական զօրութեան: 100–1ա Վասն գործարանաց կամաց և շարժողականին: 101աբ Վասն իմացական զօրութեան: 101բ–2ա Վասն բաժանման ճանաչողական զօրութեանց իմացական զօրութեանն: 102աբ Վասն բանական կարծեաց և տրամախոհութեան և յիշման – Կարծողականն ի մարդում է բանական ... ոչինչ կերպիւ են յանբանս:

Է. 103ա–234բ Համառօտ հաւաքումն յաղագս հոգւոյ բանականին (= Գիրք Հոգեաց)

– 103ա Յառաջաբանութիւն գրոցս – Գիտելի է, զի տեսութիւն յաղագս բնութեան մարդոյ...

– 103ա–5բ Ցանկ գրոցս – Գլուխ առաջին. Յաղագս էութեան հոգւոյն ... Գլուխ եօթնևտասներորդ. Յաղագս ճանաման Աստուծոյ:

ա. 106բ–14բ Գլուխ առաջին. Յաղագս էութեան հոգւոյն, յեօթն պրակս բաժանեալ: [Պրակ առաջին]. Թէ հոգին ոչ է մարմին – Ընդդէմ առարկի, առաջինն այսպէս...

Յաջորդ գլուխներն ևս ունեն առաջինի ձևակերպումն ու պրակների միևնույն սկսուածքը: Ստորև նշւու են միայն խորագրերը և պրակների քանակը` փակագծերում:

բ. 114բ–30ա Յաղագս միաւորութեան հոգւոյ ընդ մարմնոյ (Ա–Ը): գ.130ա–9բ Յաղագս զօրութեանց հոգւոյն սեռօրէն (Ա–Ը): դ. 139բ–46բ Յաղագս զօրութեանց հոգւոյն ըստ հասարակաց: Այժմ ասասցուք յաղագս իւրաքանչիւր զօրութեան առանձնակի (Ա–Դ): ե. 146բ–61բ Յաղագս իմացական զօրութեանց (Ա–ԺԳ): զ. 161բ–3ա Յաղագս յօժարական զօրութեանց (Ա–Բ): է. 163ա–6բ Յաղագս զգացման (Ա–Գ): ը. 166բ–72ա Յաղագս կամաց (Ա–Ե): թ.  172բ–6բ Յաղագս անձնիշխանութենէ (Ա–Դ): ժ. 176բ–89բ Յաղագս հոգւոյ ճանաչման կողմանէ մարմնաւորացս (Ա–Ը): ժա. 189ա–201ա Յաղագս կերպի և կարգի իմանալոյ (Ա–Ը): ժբ. 201ա–5ա Յաղագս թէ իմացականն մեր զի՞նչ իմանայ ի նիւթական իրսն (Ա–Դ): ժգ. 205ա–9ա Յաղագս թէ զի՞արդ իմացական հոգին ճանաչէ զինքն և զայնս, որք ի նմա են (Ա–Դ): ժդ. 209ա–12բ Յաղագս թէ զի՞արդ մարդկային հոգին ճանաչէ  զվերնագոյնսն, քան զինքն (Ա–Գ): ժե. 212բ–9բ Յաղագս ճանաչման անջատեալ հոգւոյն (Ա–Ը): ժզ. 219բ–23ա Յաղագս ստեղծման առաջին մարդոյն ի կողմանէ հոգւոյ (Ա–Դ): ժէ. 223ա–34բ Յաղագս ճանաչման Աստուծոյ, թէ զի՞արդ Աստուած ի մէնջ ճանաչի (Ա–ԺԳ)... – Ընդդէմ առարկի ... և նովաւ զմայլեսցի անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն: Վերջ գրոցս:

– 234բ Առ բարեմիտ ընթերցօղն – Վասն զի առաջին թարգմանութիւն գրոցս` Յաղագս մարդկային հոգւոյն էր յոյժ ապականեալ և այլափոխեալ և, մանաւանդ, բովանդակն ոչ թարգմանեալ ... Ես` Ստեփաննոս Իլովացի ... ի խնդրոյ ուսումնասէր եղբարցն ... վերստին ... յետ այլ գրոցն թարգմանութեան, զայս ևս հատորս Յաղագս հոգւոյն ի լատինացւոց բարբառոյ ի հայ լեզղուն փոխարկեցի ... ի թուականութեան մերում ՌՃԺԷ (1678), ի հայրապետութեան .. տեառն Յակոբայ, ընդ հավանեաւ ... սրոբյ Աթոռոյս Էջմիածնի... Զայս ես խնդրեմ, զի թէ ոք յօժարեսցի, մի՜ ձանձրասցի զսակաւաբանս` յիշատակարան դրօշմել ... ամէն:

Ը. 237ա–58բ Համառօտ տեսութիւն յաղագս հրեշտակաց

­– 237ա [Ցանկ գրոցս] – Յետ ասելոյ Յաղագս հոգւոյ բանականին, այժմ ճառեսցուք Յաղագս բնութեան հրեշտակաց ... Եւ նախ ... զգոյացութիւնն նոցունց ... ԻԴ գլուխ. Յաղագս մարտի դիւացն...

ա. 238ա–44ա Գլուխ առաջին. Յաղագս գոյացութեան. հրեշտակաց. Ընդարձակապէս առեալ և ի հինգ պրակս բաժանեալ: Պարկք առաջին. Թէ  հրեշտակ է ամենևին անմարմին  –Ընդդէմ առարկի, նախ երևի, թէ հրեշտակ ոչ է անմարմին ամենևին...

Յաջորդ գլուխներն ևս ունեն առաջինի ձևակերպումն ու պարկների միևնույն սկսուածքը: Ստորև նշւում են միայն խորագրերը և պարկների քանակը` փակագծերում:

բ. 244ա–7բ Յաղագս համեմատութեան հրեշտակաց առ մարմնաւոր էութիւնս (Ա–Գ): գ. 247բ–9բ Յաղագս համեմատութեան հրեշտակաց առ տեղիս (Ա–Գ): դ. 249բ-53բ Յաղագս տեղական շարժման հրեշտակաց (Ա–Գ): ե.  253բ–7բ Յաղագս ճանաչման հրեշտակաց (Ա–Ե): զ. 257բ–60բ Յաղագս կերպի հրեշտակային ճանաչման (Ա–Գ): է. 260բ–3ա Յաղագս ճանաչման հրեշտակաց ի կողմանէ աննիւթ իրացն (Ա–Դ): ը. 163բ–8բ Յաղագս ճանաչման հրեշտակաց ի կողմանէ նիւթականացս (Ա–Ե): թ. 268բ–74բ Յաղագս կերպի հրեշտակական ճանաչման (Ա–Է): ժ. 274բ–8ա Յաղագս կամաց հրեշտակաց (Ա–Դ): ժա. 278ա–82բ Յաղագս սիրոյ հրեշտակաց (Ա–Ե): ժբ. 282բ–5բ Յաղագս ստեղծման հրեշտակաց (Ա–Դ): ժգ. 285բ–94բ Յաղագս կատարելութեան հրեշտակաց ի  կողմանէ շնորհաց և փառաց (Ա–Թ): ժդ. 294բ–304բ Յաղագս չարութեան հրեշտակաց ի կողմանէ յանցաւորութեան (Ա–Թ): ժե. 304բ–10ա Յաղագս պատժոյ դիւաց (Ա–Դ): ժզ. 310ա–5բ Յաղագս լուսաւորութեան հրեշտակաց (Ա–Դ): ժէ. 315բ–8բ Յաղագս խօսից հրեշտակաց (Ա–Ե): ժը. 318բ–30 Յաղագս կարգաւորութեան հրեշտակաց ըստ քահանայապետութեանց և դասուց(Ա–Ը) ժթ. 330ա–3ա Յաղագս դասակարգութեան չար հրեշտակաց (Ա–Դ): ի.  333ա–8ա Յաղագս վերակացութեան հըրեշտակաց ի վերայ մարմնաւոր ստեղծուածոց (Ա–Դ): իա. 338ա–42ա Յաղագս ներգործութեան հրեշտակաց առ մարդիկք (Ա–Դ): իբ. 342ա–7ա Յաղագս առաքման հրեշտակաց (Ա–Դ): իգ. 347ա–54բ Յաղագս պահպանութեան հրեշտակաց (Ա–Ը): իդ. 354բ–8բ Յաղագս մարտի դիւացն (Ա–Ե)... Պրակ առաջին. Թէ դևք մարտնչին ընդ մարդիկք – Ընդդէմ առարկի ... Պրակ հինգերորդ ... Եզրակացութիւն ... թէ կարէ փորձել զայլս, այլ // (անաւարտ. տեղը բաց):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

235ա (Ծայրակապ` «Յիշատակարան գրոյս յայսմիկ` ի վայելս Աբրահամ վարդապետի Աստապատեցւոյ»×4. տան 4 տողերը նոյն տառով)

Յանեղածագ յարփւոյն լուսոյ էականի,

Յարփիափայլ ծնունդ ծոցոյն անճառելի,

Յաղբերաբար Հոգին շնորհաց անքննելի,

Յերիս անձինս դաւանելով Աստուած և մի:

Ի համբուն գործ արարչին ամենասուրբ,

Ինքնահրաշ ներգործելով խորին և նուրբ,

Ի բազմասեռս զարդարէ շնորհիւ իւր ջուրբ,

Իսկականաւ լուսաւոր իբրև ըզհուրբ:

Շնորհօք արար զմարդն անձնիշխան և գերակայ,

Շինուածս երիս` մարմին, հօգի, միտքն որ ի նըմայ,

Շարժեալ կամօք` առնէ զբարին միշտ յարակայ,

Շնորհաց Հոգւոյն` լինել տաճար և մերձակայ:

Անմահ փառաց տենչալ, լինիլ արժանաւոր,

Արքայութեանն և արքային վայելչաւոր,

Աստի ուսեալ վերելս առնէ տաժանաւոր,

Առաքինեաց նմանելով և երկնաւոր:

Տիրականին անճառելւոյ, որ է անհաս,

Տարեալ առնէ սա օթարան ընդ սրբոց դաս,

Տևել աշխոյժ համեբրութեամբ կալ անվընաս,

Տոկալ սովիմբ ընդդէմ բնութեան յորում թէ կաս:

Անձն զգածեալ հոգւոց կիրց ինչ պատճառէ,

Անմաքրութեամբ աշխարհայնօք թէ առակէ,

Արբանեկեալ սորին թևօք` ըզնա շորթէ,

Առ բաղձալիսն վերածեալ կացուցանէ:

Կիրք խորհրդոց ունայնութեանց որպէս հեղեղ,

Կրականաւ բոցով վառեալ իբրև ըզկեղ,

Կրկին գրովք այսու հերքեալ առնէ անմեղ,

Կայտառ հագւով պայծառացեալ քան զբիւրեղ: // (235բ)

Արթուն հոգւոց խրախճանարան սա պատրաստէ,

Արթնացուցիչ թմրեալ մտաց` զոր յարդարէ,

Արդարապէս ունել ընդ հոգւոյն զմիտսն առնէ,

Աստուածային սուրբ երկիւղիւնըն զարդարէ:

Րաբունաբար վարդապետէ աստուածայնով,

Րամ աւետեաց ձայնիւ գոչէ մեծաւ սիրով,

Րուպ ամանակ լեր զուարթուն և սուրբ հոգւով,

Րուճ անկեալ սիրով, յուսով և հաւատով:

Արդ, յայսքանեաց գանձուց բարեաց, որ է ի սմայ,

Արդիւնաբար մտաց հոգւոց, զոր ընթերցայ,

Այս սոփերի հրճուանի ես ցանկացայ,

Աշխատութեամբ և մեծ ջանիւք զսա ստացայ:

Նայեալ ի գանձս այս անկապուտ, զարմանաւոր.

Նստարանի մեծ արքային և փառաւոր,

Նուաստ հոգւով գծել կամօք յորդոր,

 Նպաստ լինել միշտ յիշատակ ինձ հոգևոր:

Գերագունի սրբարանի այս բազմամարդ,

Գրեալ Հոգւով աստուածայնով որպէս ըզզարդ,

Գեստրաս ’ ւ ունայն զսա ստացայ իբրև ըզվարդ,

Գերիմաստիցդ լինիլ խնճոյն որպէս և արդ:

Ր ամից քարոզս այս գերազարդ  վեհակայ,

Րոտեալ հոգւով անլուր եղ` բանից սորայ,

Րապաղս թշուառ յոյս յաւիտեան զսա ինձ ծանեայ,

Րամիցդ լուսոյ արթնացուցիչ միշտ յարակայ:

Որով թէպէտ անկայունեաց եմ յարավէպ,

Ոստիկան չար, ունայնախոհ, ախտից անդէպ,

Ուրախ հոգւով զսա ունիմ ինձ յերաշխէպ,

Որք հանդիպիք` յիշէք յաղօթս եթէ ի դէպ:

Յուսով կենաց և անվախճանից, զոր հանդերձ է,

Յանմահ այգւոյս ճաշ քաղցրահամ ձեզ պատրաստէ,

Յորժամ ըմպէք և վայելէք դուք ի սմանէ,

Յիս տուք զգութ և զողորմին ի սուրբ սըրտէ: // (236ա)

Սիրելի գանձ, զանկապտելի սորին իմաստ,

Սրտիւ բոլոր հետևողացն լոյս է ջահ աստ,

Սարտուցելոյս լիցի սփոփիչ, երկիւղ և ըզգաստ,

Սորին թևօք խառնիլ յերամսն բարեբաստ:

Յարաջանիւք միշտ ընթեռնուլ սայ յոյժ խնդրէ,

Յորդոր մտօք հետևողաց` զիմաստն աճէ,

Յուզմունք պէս պէս չար խորհրդոց սա լուծանէ,

Յերաստս ածեալ հանդարտ ղեկօք առագաստէ:

Ախտից բուժիչ հոգւոյն կազմեալ ըսպեղանիս,

Արդարապէս առեալ ստացայ` ունել ընդ իս,

Արձան հաստատ կանգնեալ երկամբք անշուշտ բարիս,

Առ ի վայելս ապագայիցդ ի յիշել զիս:

Յարամնայ յետ իմս անցման` մնացական,

Յարակցապէս ուսուցանօղ անձանձրական,

Յարփիափայլ նշոյլ բանին իւր գիտնական,

Յորդահեղուլ առատապէս յոգիս մարդկան:

Սայ ուղեկից յաւիտենիս այս չարակայ,

Սայ և ճրագ խաւար մտաց, զոր ստանայ,

Սովիմբ եղեալ զելս ի մտի, ուր Տէրն կայ,

Սիրով այսու ի սէրն անճառ գոլ միանայ:

Մաքուր հոգւոցդ ընծայեցի զայս անմահ հաց,

Մոլար հոգւոյս տալ սուրբ նուէրս ձեր արտասուաց,

Մերձեալ համբոյր մատուցանեմ գարշապարաց,

Մի՛ մոռանալ զծառայս անպէտ ի ժամ ընթերցմանց:

Ի ժամանակս յորում հասաք աւուրք վերջնոյ,

Ի անբարի, յոր տառապիմք ցաւօք հոգւոյ,

Ի Ղազարու հայրապետի տեառս մերոյ,

Իսկ ի վանում Ստեփաննոսի Նախկնի Սըրբոյ:

Կատարեցաւ Գիրքս Հոգեաց ի հայ հաշուի`

Կրկնաշրջան իննեակ ընդ երկ յոբելենի,

Կցեալ ընդ այնց և  կրկին տասն` աւարտ լինի

(2×532+9+2×50+2×10+551 =1744)

Կոյս ընդ եռի (7+3=10), որ ամսոյն թիւ Հոկտեմբերի:

 Իմաստաբան վարդապետին արդիւնական, // (236բ)

Յոգնահանճար եռերանոյն Լիբէական,

Ստեփաննոսի Առաքինւոյ բարեմտական,

Րենաուսոյց առն սրբոյ համեստական:

Արբեալ զիմաստ մակացութեան վերաբերական,

Անդրափոխեաց րամեալ Դաղմատական,

Այս Գիրք Հոգեաց պայծառավէպ երուստական,

Տարորոշեալ ի տասնևեօթն նախդասական,

Անձին  մարդոյ սոսկ զգայնոյ տնկասնական

Ազնիւ գոյից, պարզ տեսակաց անյեղական,

Տարբերաբար եղանակեալ ցանկ յայտական,

Ի իւթ իմաստից ուղղախոհաց յարմարական:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ

4բ Ես` Աստապատեցի Աբրահամ վարդապետս, միաբան սուրբ Աթոռոյն Էջմիածնի, զգիրքս, զոր արդեամբ իմով ստացեալ էի, շնորհեցի հոգևոր որդւոյն իմոյ և աշակերտի` Յովսէփ վարդապետին, զի ընթերցեալ և վայելեալ` յիշեսցէ զտառապեալ հոգիս իմ առաջի անմահ գառին Քրիստոսի: Այս եղև ի ՌՄԻԳ (1774) թուին, Սեպտեմբերի ԺԵ: Գրեցաւ ձեռամբ իմով և կնքեցաւ:

Կնքադրոշմ` 2ա, 4ա Քրիստոսի ծառայ Կարապետ` վարդապետ: 4ա Յովակիմ վարդապետ: 4բ Քրիստոսի ծառայ Աբրահամ վարդապետ: 5ա (տարբեր) Քրիստոսի ծառայ Աբրահամ վարդապետ. 1232 (1783):

 

120

ԹՈՎՄԱ ԱՔՈՒԻՆԱՑԻ

ՅԱՂԱԳՍ ՏՆՕՐԷՆՈՒԹԵԱՆ ՔՐԻՍՏՈՍԻ

ՌՂԱ –1642

ԳՐԻՉ` Յակոբ երէց: ՍՏԱՑՈՂ` Յովհաննէս վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 388. չգրուած` 1ա, 7բ, 382բ–8բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×6+Ա–ԼԱ×12 (Ա, ԺԳ 13, ԺԶ 10)+1×8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 17,5×12,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ` 249ա)։ ՏՈՂ՝ 27: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կա­շի` դռնալով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը` վանդակազարդ երփներանգ գործուածք:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 8ա: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան, կենդանական։  Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր,  թռչնագիր ։ Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մատթէոսի, Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատումից և հատուած մասերի ընդերկայնակի ծալումից: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ` Գբ): Կարդալ` Դա, Աբ, Գբ, Բա, Դբ, Աա «թշնամին նորա և ցանեաց ... ոչինչ խաւսէր ընդ նոցա, զի լցցի» (ԺԳ, 25–35):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

2ա–382ա  Առաջին հատոր երրորդ մասին հաւաքման երանելոյն Թօմայի Աքինացւոյն` Յաղագս տնօրէնութեան Քրիստոսի

Տե՛ս ձեռ. N 68, 1ա–275բ: Չունի Յիշատակարան թարգմանչի:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

124ա Ո՜հ, Ո՜հ, թէ զինչ լինիմ մեղաւք զառածեալս, վա՜յ է ինձ (նման` 82ա, 113ա, 141ա, 168ա, 206ա, 236ա):

254բ Թվին ՌՂԱ (1642):

293ա Զմեղապարտ Յակոբ եղկելի երէցս լիշեցէք (նման` 347ա):

304ա Խիստ նեղացեալ եմ ի գրելն. ո՜հ, ո՜հ, ո՜հ:

382ա Զստացող սորին յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր` զՅովհաննէս վարդապետն  զիւրքն ամենայն, և դուք լիջիք յիշեալք ի Քրիստոսէ. ամէն: Թվին ՌՂԱ (1642):

Կնքադրոշմ`  8ա Մկրտիչ վարդապետ, 1197 (1748):

 

121

ՍԿՕԹՈՍ

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԺԱ – XVIII

ԹԵՐԹ՝ 125. չգրուած` 1ա։ Պ­ՐԱԿ՝ 16 (պրականիշերը շփոթ` Գ, Բ, Գ–Դ, 8–11, 15–16, 19, 12, 20–23)×8 (Ա 9, ԺԲ, ԺԶ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 22,3×16,6։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ շղարգիր (նմուշ` 58ա)։ ՏՈՂ՝ 28–36 (խառն): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը` վանդակազարդ կտաւ:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. սկզբից և միջից պակասաւոր: Տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, ստորին անկիւնները նորոգուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1բ–125բ  Աստուածաբանութիւն Սկօթոսի

Տե՛ս ձեռ. N 125, 3բ–142բ. Գովք/չիք: Յռջբ./չիք: Ցանկ/124ա–5բ: Ա/2ա–61բ (թերի, սկ. §2, զ, Երկրորդ խնդիր. «Արտաքին տեսութենէն...»): Բ/61բ–121ա: Գ/չիք: Ունի նաև

– 121բ–3բ Ցանկ գլխոց այբենական կարգաւ – Անբաժանելութիւն կարէ նշանադրել ի վեցեկի... Քրիստոս մեզ արդիւնաւորեցաւ զառաջին շնորհն:

Գրչափորձ` 33բ Այր մի էր մեծատուն... Եւ վայք պատկանող առաջին կերպին... 66ա Ի սոյն ձև կողմնական ընդմիջականք...

 

122

ՍԿՕԹՈՍ

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԺԸ– XVIII

ԹԵՐԹ՝ 132–2 (Տե՛ս Պահպանակ). չգրուած` 3աբ, 128ա–32բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԲ×6 (ԺԱ, ԺԳ–ԺԴ 5, ԺԶ 9)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,7×14,9։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 8ա)։ ՏՈՂ՝ 24: ԿԱԶՄ՝ սև կա­շի,  թիկունքը` ոսկեդրոշմ, մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը` թուղթ, լուսանցակողերը` ոսկեզօծ և դրոշմազարդ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 2(1–2)+2, թուղթ:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած:  Տեղ-տեղ ցեցակեր: Կազմի կաշին քերծուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

4ա–127բ  Աստուածաբանութիւն Սկօթոսի

Տե՛ս ձեռ. N 125, 3բ–142բ, Գովք/չիք: Յռջբ./չիք: Ցանկ/չիք: § Ա/4ա–73բ: Բ/73բ–127բ: Գ/չիք: Կան զեղչուած հատուածներ:

 

123

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԸ – XVIII

ԹԵՐԹ՝ 245–3 (Տե՛ս Պահպանակ). չգրուած` 4աբ, 216ա, 223ա, 224ա–9բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԳ×12 (Ա 9, Ե 8, Դ 16, Զ 10, Թ, Ի, ԻԳ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,6×15։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 11ա)։ ՏՈՂ՝ 24–33 (խառն): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը` թուղթ, մասն պահպանակի: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 3(1–3)+1, թուղթ:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. վնասուած` 92–3:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա.5ա–222բ  [Աստուածաբանութիւն Սկօթոսի]

Տե՛ս ձեռ. N 125, 3բ–142բ: Գովք/չիք: Յռջբ,/5ա–6բ: Ցանկ/7ա–11բ: §Ա/12ա–125բ: Բ/125բ–211բ: Գ/212ա–22բ (տեղ-տեղ զեղչուած: Ընդմիջարկութիւն` 216բ–7բ, տե՛ս ստորև Բ, §ա–դ):

Բ. [Բնագիրք զանազանք]

ա. 216բ–7ա [Նշանագիրք իմաստնոց] – Արեգակն ... Քաղցր:

բ. 217ա [Ի Բանից իմաստնոց յաղագս աստուածաբանութեան] – Թռիսմէճիսթոս, այսինքն` եռարփեան վարդապետն եգիպտացուցն ասէ... յաղթական արմաւենին հաւատոյ Սուրբ Գրոց (հմմտ. N 171, 188բ–9բ):

գ. 217ա [Հարցմունք և պատասխանիք յաղագս Աստուծոյ] – Զի՞նչ է Աստուած ... են բան աստուածաբանի և փիլիսոփայի:

դ. 217բ Ի սկզբանէ [ստեղծման աշխարհի և ժամանակեաց] – Նախ` սուրբ Օգոստինոս ... ուսուցանէ ժողովն Լաթերնու, ստորև վերոյյիշելի:

ե. 223բ [Գրառաջ] – Խնդութիւն սրտիս յարաժամ և բերկրութիւն ... ես չեմ ղարիպ, որ հիմա երկիրս կամ և բնակիմ (թերի):

զ. 230ա–45բ Դիակօլուս սրբոյն Օգոստինոսի, որ ասի երկուց բան, այսինքն` Հարցումն Օրէզիու և պատասխանի սրբոյն Օգոստինոսի: Օրօզիու – Խնդրեմ ի քէն` զի՞նչ հաւատաս ... զինքն ոչ գոլ եպիսկոպոս, որ առաջին գալ /// (1 բառ) ոչ օգտեալ Աստուծոյ: Կատարեցաւ Դիակօլոս սրբոյն Օգոստինոսի, որ ասի երկուկ բան, այս է` հարցանողին և պատասխանի խնրվին (խնդրղի՞ն): Բաւ է. ամէն (հմմտ. N 117, 140ա–51բ):

Գ. [Յաւելագրութիւնք]

ա.  245բ [Ի բանից իմաստնոց] – Զի ասէ Օգոստինոս. Է խորութիւն բանից քոց ... ոչ գիտեմ, քան թէ գիտեմ ի սուրբ գրոցն քոց:

բ. 245բ [Խրատք] – Ո՜վ մարդ, զի ամենայն է Քրիստոս, մերձեցիր առ նա ... և ձեռքն պարտին համաձայնիլ:

Գրչափորձ` 229բ (Ջ-ի տառաձևեր):

 

124

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌՃԾԹ  – 1740

ԹԵՐԹ՝ 189. չգրուած` 7աբ, 188բ, 189բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1–19×10 (ԺԹ 9)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,5×16։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 112ա)։ ՏՈՂ՝ 30–32 (խառն): ԿԱԶՄ՝ սև կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը` պահպանակի թղթից: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, թուղթ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ —Զարդագիր՝ թռչնագիր (1ա, 8ա)։ Գոյներ՝ կար­միր:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից թուղթը մասամբ գունափոխուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1ա–160բ  [Աստուածաբանութիւն Սկօթոսի]

Տե՛ս ձեռ. N 125, 3բ–142բ: Գովք/չիք: Յռջբ,/1ա–2ա: Ցանկ/2բ–6բ: §Ա/8ա–89բ: Բ/90ա–160բ: Գ/չիք:

Բ.  161ա–88ա [Կղեմէսի Գալանոսի] Իմաստասիրական վիճաբանութիւնք ոմանք, որք պատկանին առ գիտութիւն մեթաֆիսիկային, որ թարգմանի Համաբնաբանութիւն – Յոյժ ի յերկար տարածիւր բանն...

1. 161ա–73ա Յաղագս ճշտութեան և ստութեան ներգործութեանց մտաց: Հինգերորդ վիճաբանութիւն

ա. 161ա–2բ Առաջին խնդիր – Ո՜չ ասացի առաջին վիճաբանութիւն, այլ հինգերորդ...

գ. 162բ–4ա Թէ զի՞նչ իցէ ըստ ինքեան նախասացեալ հանգիտութիւնն ճանաչման առ իրն ճանաչեցեալ, զոր մեք ասացաք տեսակական ճշտութեան: Երկրորդ խնդիր – Ասացաք, թէ ճշտութիւն...

դ. 164ա–6ա Մի՞թէ ի յառաջին ներգործութեան մտաց գոյ ճշտութիւն կամ ստութիւն: Երրորդ խնդիր – Նախ գիտելիէ, զի առաջին ներգործութիւն...

դ. 166բ–8բ Մի՞թէ նախադասութիւնք բացերևեցիչիք զներընդունական ապագայից ունիցին զհաստատ և զաներկբայ ճշմարտութիւն: Չորրորդ խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի ներընդունական...

ե. 168բ–70բ Մի՞թէ ճանաչումն մտաց եղիցի յայլմէ առաջացեալ ճանաչմանէ: Հինգերորդ խնդիրք –  Նախ գիտելի է, զի ճանաչումն ...

զ. 170բ–30ա Թէ զինչ իցէ հայեցողական և արտաքսական ճանաչումն մտաց և ներածեալ պատկերք, որովք միտք արտադրէ զնոսա: Վեցերորդ խնդիրք – Վասն կատարեալ  ծանուցման...

2. 173ա–88ա Յաղագս էակի և էութեան: Վեցերորդ վիճաբանութիւն

ա. 173ա–5բ Մի՞թէ բան էակի հրաժարի ի տարբերութեան իւրոց: Առաջին խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի էակ ասի...

բ. 175բ–7բ Մի՞թէ էութիւնք կարելի է էակաց են ի յաւիտենից ներքսապէս դրական, է՞ր ինչ ներկայական արտաքոյ Աստուծոյ: Երկրորդ խնդիրք  – Նախ գիտելի է, զի որ ինչ դրական...

գ. 177բ–80ա Մի՞թէ էութիւն զանազանք ըստ ենթակայացեալ իրի ի լինելութենէ, այսինքն ի գոյութենէ իւրմէ: Երրորդ խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի բանն էութեան...

դ. 180ա–3ա Յաղագս ենթակայութեան գոյացական էակի: Մի՞թէ ենթակայութիւնն ի կողմանէ իրին զանազանի ի գոյացութենէ: Չորրորդ խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի գոյացական բնութիւն...

ե. 183ա–4բ Յաղագս յենողական պատահմանն: Հինգերորդ խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի պատահումն է այն...

զ. 184բ–8ա Յաղագս գերազանցական միութեան ճշմարտութեան և բարութեան էակի: Վերցերորդ և յետին խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի գերազանացական միութիւն... տեսակ ցանկայ նիւթոյ բնական ցանկութեամբ, զի է կատարիչ իւրեան: Վերջ Համաբնաբանութեան:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

160բ Թիւն Հայոց ՌՃՉԹ (1740) եզերումըն գըրքիս եղև: Ո՜հ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Աբ (1774 թ., նօտրգիր) Ես` Աստապատցի Աբրահամ վարդապետս, միաբան Սուրբ Էջմիածնի, զգիրքս, զոր ես արդեամբ իմով ստացեալ էի, շհորհեցի հոգևոր որդւոյն իմոյ և աշակերտի` Յովսէփ վարդապետին, զի ընթերցեալ յիշեսցէ զտառապեալ հոգիս իմ առաջի անմահ գառին Քրիստոսի: Այս եղև ի ՌՄԻԳ (1774) Յուլիս Բ. Գրեցաւ ձեռամբ իմով և կնքեցաւ:

Կնքադրոշմ` Աբ Քրիստոսի ծառայ Աբրահամ վարդապետ: Աբ Յովակիմ վարդապետ: 1ա Քրիստոսի ծառայ Աբրահամ վարդապետ. 1232 (1783):

 

125

ՍԿՕԹՈՍ

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

Բալու

ՌՄԻԱ –1772

ԳՐԻՉ` Սահակ վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 144–4 (Տե՛ս Պահպանակ). չգրուած` 1ա–3ա, 9բ, 22աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1–16×8 (Ա 20, Զ 4, ԺԳ 12)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,1×14,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ` 4ա)։ ՏՈՂ՝ 37–40: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ սև կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տե՛ս Պատառիկ–պահպանակ, աստառը` չիք, լուսանցակողերը` կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 2(1–2)+2(143–4), թուղթ:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան: ԺԱ–ԺԲ դդ.: 1(Ա)+1(Բ), ստացուած մի քանի թերթերի իրար սոսնձելուց` օգտագործուած կազմի համար ստուարաթղթի փոխարէն: Թուղթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Բա): Կարդալ` Աա «[պարտ]ակ[ան լիցի դատաստ]անի ... ոչ ելան[իցես]» («Մատթ., Ե, 22–26): Բա «Ասէ զնա ... և գր[աւք]» (Յովհ., Ի, 15–19):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. խոնաւութիւնց թաանքը տեղ-տեղ ճապաղած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

3բ–142բ  Աստուածաբանութիւն Սկօթոսի

– 4ա [Գովք Սկօթոսի Աստուածաբանութիւն գրոցն] – Սա է աղբիւր հոսեալ ի Տեառնէն ... Սա է, որ տանի և յինքեան հանգուցանէ:

– 4ա–5բ Առաջաբանութիւն կամ սկիզբն Աստուածաբանութեան Սկօթոսի աստուածաբանի – Մեծութիւն կամ լայնատարածութիւն նիւթոց...

– 5բ–9ա Ցանկ գլխոց Առաջնոյ մասին: Ընձեռուած առաջին. Զմիոյն Աստուծոյ տրամադրութեան ընձեռուածոց – Գլուխ 1. Յաղագս պարզ ստորոգելոցն ... Գլուխ վերջին. Յաղագս ծանօթութեանց... (Միայն` Ա–Բ):

10ա–125ա Աստուածաբանութիւն Սկօթոսի: Մասն առաջին. Զմիութենէ էութեան աստուածայնոյ և զերրորդութենէ անձանց մեկնելով

Ա.  10ա–59բ Տրամադրութիւն առաջնոյ ընձեռուածոյ. Յաղագս միոյն Աստուծոյ  – Եթէ արեգակն ի ջուրն..

1. 10ա–5ա Գլուխ առաջին. Յաղագս էութենական ստորոգութեանցն Աստուծոյ և պարզ ինչութենականացըն նորա – Էութեանական ստորոգութիւնքն մարդոյն...

2. 15ա–42բ Գլուխ երկրորդ. Յաղագս ստորոգելոցն ոչ պարզ ինչութեանցն Աստուծոյ կամ ներքին կերպից աստուածային բնութեան – Ստորոգութիւնքն, որ պատկանի մարդոյն... (ունի ա–ը վիճաբանութիւն):

ա. 17ա–20ա Զանհնութենէ Աստուծոյ: բ. 20ա–4ա Զպարզութենէ Աստուծոյ: գ. 24ա–7ա Զանփոփոխութենէ Աստուծոյ: դ. 27ա–30ա Զյաւիտենականութենէ: ե. 30ա–3ա Զանչափութենէ: զ. 33ա–41բ Զերևե:ութնէ և զաներևութենէն Աստուծոյ: է. 41բ–2ա Զանճառելութենէն Աստուծոյ:

3. 42բ–57բ Խնդիր (=Գլուխ) երրորդ. Յաղագս պարզ ստորոգելեացն որ ինչութենականաց կամ յատկութեանց էութեանն Աստուծոյ – Զէութենական ստորոգելոցն, զորոց խոսեցաք ... (ունի ա–ե վիճաբանութիւն).

ա. 42բ–4բ Զյատկութեանցն ի հասարակի: բ. 44բ–5բ Զյատկութեանցն ի մասնաւորի: գ. 45բ–7ա Զիմացականութենէն Աստուծոյ: դ.47ա–51ա Զգիտութենէն Աստուծոյ: ե. 51ա–7բ Զաստուածայնոյ կամացն:

4. 57բ–68ա Գլուխ վերջին. Յաղագս առնչութեանց առ արտաքս – Յառնչութեանց ոմանք են ներքին ... (ունի ա–գ վիճաբանութիւն).

ա. 57ա–9բ Յաղագս նախատեսութեան Աստուծոյ: բ. 59բ–67բ Յաղագս նախասահմանութեան: գ. 67բ–8ա Զդատապարտութենէ:

Բ. 68բ–118բ Ընձեռուած երկրորդ Սկօթոսի. Զերրորդութենականէ Աստուծոյ, այսինքն` զերրորդութենէ – Աստուածաբանին յամենայն ուստեք է...

1.. 68բ–71ա Գլուխ առաջին. Յաղագս ճանաչելութեան խորհրդոյ Երրորդութեան – Յայնքան այսորիկ խորհրդում վարդապետութեան...

2. 71ա–8բ Գլուխ երկրորդ. Յաղագս անձանց հաւասարապէս – Զայս զիճեցան սաստկապէս սուրբ հարքն...

3. 78բ–84ա Գլուխ երեք. Յաղագս յառաջածմանց աստուածայնոց – Յորժամ ասացաք, թէ  ի յաստուածայինսն են...

4. 84ա–92ա Գլուխ չորրորդ. Յաղագս աստուածայնոյ առնչութեանց: Խնդիր առաջին: Արդեօք յաստուածայինսն իցեն իրական առնչութիւնքն – Աստուածային առնչութիւնքն շրջին շուրջ ...

5. 92ա–9բ Գլուխ հինգերորդ. Յաղագս աստուածային անձանցն ի հասարակի և նախ զՀօրէն: Խնդիր առաջին: Արդեաք անուն Հօր յատկապէս պատկանի առաջնոյ անձին – Անուն Հօր ի յաստուածայինսն առնանի...

6. 99բ–104ա Գլուխ վեցերորդ. Յաղագս երկրորդի անձին – Զկինի այնմ, որ ասացի...

7. 104ա–12բ Գլուխ Ը (Է). Յաղագս երիս անձին Երրորդութեանն – Երրորդ անձն Երրորդութեան ասէ Ոգին Սուրբ...

8. 112բ–8բ Գլուխ վերջին. Յաղագս ծանօթութեանց շրջապարունակութեան և առաքմանցն աստուածային անձանց – Զկնի ընձեռելոյ զորպիսութենէ անձա նց...

Գ. 119ա–42բ Երրորդ ընձեռուած Ակօթոսի վարդապետին, Յաղագս ստեղծման աշխարհի, ուր զհրեշտակաց և նախ զարդոյն ընձեռի – Երից աստուածային անձանց ... (ունի ա–գ վիճաբանութիւն).

ա. 119ա–25ա Յաղագս ստեղծման աշխարհի ի հասարակի կամ գործոց եօթանց աւուրց: բ. 125ա–34բ Զհրեշտակաց: գ. 135ա–42բ Զստեղծմանէ  յառաջին մարդոյն – Վեց ի մէնջ ասելիք են ... ոչ է ընդդէմ ախորժակի մարդոյն և վասն այնորիկ էր ի կացութեան անմեղութեան:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

118բ Այս երեք տետրս գրեցաւ մեղաց գերի,

Ամենեցունց փանաքի ոտից հող և փոշի,

Ձեռամբ Սահակ ամենանուաստ աբեղայի.

Հանդիպօղքն ասասցեն մին Հայր և մեր և Աստուած-ողորմի,

Տէր Քրիստոս իւրեանց հոգոցն ողորմեսցի:

Որ ի թվին Հայոց ՌՄԻԱ (1772), ամսոյ Ապրիլի Ժ, օրն Աւագ երեքշափաթ: Տէ՛ր, ողորմեա՛ մեզ. ի Բալուայ վանքն Քաղցրահայեաց Սուրբ Աստուածածնի օգնութեամբն և բարեխօսութեամբն:

142բ ՌՄԻԱ (1772): Վերջ առաջնոյ մասին: Սահակ փանաքի վարդապետն յիշեայ: Հայր մեր ... արքայութիւն և զօրութիւն և փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

 

126

ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

Աստապատ

ՌՃԾԸ –1709

ԳՐԻՉ` Ներսէս աբղյ. (6ա–176բ), Անանուն Ա (177ա–251ա), Անանուն Բ (255բ–6ա): ՍՏԱՑՈՂ` Պետրոս վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 258+1(կրկ. 32). չգրուած` 1ա–5բ, 133բ–5բ, 251բ–5ա, 256բ–8բ։ Պ­ՐԱԿ՝ – նախապէս` Ա–ԺԶ+Ա-ԺԷ. ապա միաւորուած` Ա–ԻԳ×12 (Ա 4, ԺԶ 5, ԻԳ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 17,5×12։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ` 75ա)։ ՏՈՂ՝ 19 (երբեմն` 18, 20): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  կապոյտ կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 136ա: Ճակատազարդ` 6ա, 166ա: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝  կենդանագիր և  թռչնագիր ։ Գոյներ՝ կար­միր:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու: Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած 1 ամբողջական թերթի ընդլայնակի հատումից և հատուած մասերի ընդերկայնակի երկտակումից, եզրահատուած: Մագաղաթ, նախապէս` երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ` Բբ), Բբ` բազմագունի լուսանցազարդ: Կարդալ` Աա, Դբ, Բբ, Գա, Բա, Գբ, Աբ, Դա. «հետէ զմարդիկ որսայցես ի կեանս ...Եւ տեսեալ Յիսուսի զհաւ[ատսն]» (Ե, 10–20):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. պատառիկ–պահպանակի լուսանցազարդը խոնաւութիւնից դրոշմուած 1ա-ի լուսանցքում: Դռնակն ու կապիչները ընկած, թիկունքի կաշին ճեղքուած:

Ծնթ. Ձեռագրի երկու մասերը գրուած են առանձին-առանձին, ապա` միաւորուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 6ա–133ա  Բանք իմաստասիրականք և աստուածաբանականք. համառօտաբար իբր սահմանօրէն արդադրեալք ըստ այբուբենից` աշխատասիրութեամբ Լեհացի Ստեփաննոսի բանասիրի

Տե՛ս ձեռ. N 110, 370ա–463բ: Ք-ն (§ լ) պակասաւոր (սկ. 129ա «Քացախ և գինի տեսակաւ տարբեր են...»):

Բ. 136ա–65բ Լատինացւոց լեզուէ ի հայ լեզու թարգմանեցաւ ի Գրոց Պատճառաց Արիստոտելի կամ, որպէս ոմանց թուի, Պրոկղի

Տե՛ս ձեռ. N 110, 351բ–69բ: Գլուխները խորագրուած` «Առարկութիւն»:

Գ. [Բնագիրք զանազանք]

1. 166ա–72բ Արիստոտելի Յաղագս առաքինութեանց` գրեալ առ Աղէքսանդր թագաւոր – Գովելի են գեղեցիկքն և պարսաւելի գարշելիքն ... և հետևութիւն ամենայն ասացելոցդ ներհակքն, որք են պարսաւելեացն:

2. 173ա–5ա Ի Բան[ց] թագաւորի Նօշրովանի – Ամենայն մարդ, որ գիտէ զչափս անձին իւրոյ ... Տգիտաց և արբեցողաց և դիւահատաց խրատ մի տայք (78 խրատ):

3. 175ա–6բ [Նախերգան Ստորոգութեանն Արիստոտէլի] ­– Արիստոտէլէս Ստրագիրացի էր, ի Քամշիթ գաւառէ ... Եպիքմաքոս ասաց, որ փոքր ինչ յանցիցէ, քաջ այր է նա:

N 58-ից (թերթ 312ա) ընդարձակ և տարբեր:

4. 176բ Ա՜յ խուտա, թու միտանի – Չի կուեամ քի նէգօֆտեանըմ բէ[հ]թար աս,  /Զըբուն տըր դհուն փասպանը սար աս: (Թրգմ. «Ո՜վ Աստուած, դու գիտես – Ի՞նչ ասեմ, որ չասելս աւելի լաւ է, / Լեզուն բերանում գլխի պահապան է»):

5. 176բ Հանելուկ է – Ձեռն ամենակալին ստեղծ զիս ... Ծնու[ն]դ իմ ի ջրոյ ... Ի հրոյ զարհուրիմ ... Անուն իմ բաղկանայ Գ տառիւք ... Ի Դ տասնէն Դ էառ ...

Դ. 177ա–251ա  Համառօտ հաւաքումն յաղագս հրեշտակաց

–  177աբ [Նախերգան և ցանկ] – Ասէ երանելին Դ[ի]ոնէսիոս ի գիրս Երկնային քահանայապետութեանցն ... Եւ նախ` Ի բնութենէ նոցին ... Քսաներորդ հինգերորդ` Թէ մարդիկք փորձի՞ն ի դիւաց:

ա. 178ա–80ա Ա. Յաղագս բնութեան հրեշտակաց: Նախ. Խնդրի թէ ամենևի՞ն են անմարմին – Երևի թէ ոչ, զի այն որ է...

բ. 180ա–1ա Բ. Յաղագս բազմութեան հրեշտակաց: Նախ. Խնդրի թէ հրեշտակք ե՞ն բազումք – Երևի թէ ոչ, զի որչափ ոք...

գ. 181ա–3բ Գ. Յաղագս մարմինն ձևացուցանելոյ ինքեանց հրեշատակացն: Նախ.  Խնդրի թէ հրեշտակք ոչ ունի՞ն բնական միաւորեալ ինքեանց – Երևի թէ այոյ, զի կատարաելագոյն...

դ. 183բ–5ա Դ. Յաղագս տեղեաց հրեշտակացն: Նախ. Խնդրի թէ հրեշտակք ե՞ն ի տեղւոջ – Երևի թէ ոչ, զի լինելն ի տեղւոջ...

ե. 185ա–7ա Ե. Յաղագս շարժման հրեշտակաց: Նախ. Խնդրի թէ կարէ՞  շարժիլ հրեշտակն ի տեղւոջէ տեղիս – Երևի թէ ոչ, զի ըստ Արիտոտէլի ի Զ-երորդ գիրս...

զ. 187ա–9բ Զ. Յաղագս իմացման հրեշտակաց: Նախ. Խնդրի թէ իմանալ հրեշակացն է՞ գոյացութիւն նոցին – Երևի թէ այոյ, զի մէջն ոչ զանազանի...

է. 189բ–91բ Է. Յաղագս կերպի հրեշտակական ճանաչմանն: Նախ. Խնդրի թէ հրեշտակք ճանաչի՞ն զայլս էութեամբն իւրեանց – Երևի թէ այոյ, զի ըստ Դիոնէսիոսի...

ը. 191բ–3բ Ը. Յաղագս ճանաչման հրեշտակաց ի կողմանէ ճանաչեալ իրացն: Նախ. Խնդրի թէ հրեշակն կարէ ճանաչել զինքն – Երևի թէ ոչ, զի իմացական...

թ. 194ա–7ա Թ. Յաղագս ճանաչման հրեշտակաց որ առ ստեղծուածս: Նախ. Խնդրի թէ հրեշտակք ճանաչե՞ն նիւթական իրս – Երևի թէ ոչ, զի իմացեալն է...

ժ. 197ա–201ա Ժ. Յաղագս հրեշտակա[յ]ին իմացմանն: Նախ. Խնդրի թէ իմացումն հրեշտակացն երբեմն լինի՞ զօրութեամբ – Երևի թէ այոյ, զի ըստ Արիստոտէլի...

ժա. 201ա–4ա ԺԱ. Յաղագս հրեշտակական կամացն: Նախ. Խնդրի թէ հըրեշտակք ունի՞ն կամս – Երևի թէ ոչ, զի ըստ Արիտոտելի յութերորդ գիրս...

ժբ. 204ա–6բ ԺԲ. Յաղագս ներգործութեան հրեշատակային կամացն: Նախ. Խնդրի թէ  հրեշտակք ունի՞ն բնական սէր  – Երևի թէ ոչ, զի ըստ Դիոնէսիոսի գիրս Աստուածային անուանցն...

ժգ. 206բ–8բ ԺԳ. Յաղագս ստեղծման հրեշտակաց: [Նախ]. Խնդրի թէ  հրեշտակք ունի՞ն պատճառ գոլոյն իւրեանց – Երևի թէ ոչ, զի ամենայն ստեղծուածք...

ժդ. 207բ–14բ ԺԴ. Յաղագս շնորհաց կամ փառաց հրեշտակաց: Նախ. Խնդրի թէ  հրեշտակքն  ստեղծա՞ն երանելիք – Երևի թէ այոյ, զի ըստ Օգոստինոսի...

ժե. 214բ–20ա ԺԵ. Յաղագս անկմանն հրեշտակացն: Նախ. Խնդրի թէ  չար մեղացն կարէ՞ լինել ի հրեշտակս – Երևի թէ ոչ, զի չարն ոչ կարէ լինել...

ժզ. 220ա–3ա ԺԶ. Յաղագս պատաժոց դիւ[ա]ցն: Նախ. Խնդրի թէ դիւական իմացումն  խաւարեա՞լ զրկմամբ ճանաչում ամենայն  ճշմարտութեանն – Երևի թէ այո, զի գիտէ զճշմարտութիւն ...

ժէ. 223ա–6ա ԺԷ. Յաղագս լուսաւորութեան հրեշտակացն: Նախ. Խնդրի թէ  հրեշտակն լուսաւորէ՞ զմիւսն – Երևի թէ ոչ, զի հրեշատկքն...

ժը. 226բ–8ա ԺԸ. Յաղագս խօսից հրեշտակաց: Նախ. Խնդրի թէ  հրեշտակն խօսի՞ ընդ միւսոյն – Երևի թէ ոչ, զի երկին է խօսքն...

ժթ. 228բ–36դ ԺԹ. Յաղագս երկնային քահանայապետութեանն և կարգացն: Նախ. Խնդրի թէ  հրեշտակքն  ե՞ն ի ներքոյ միոյ քահանայապետութեանն – Երևի թէ այոյ, զի քան զամենայն...

ի. 236բ–8ա Ի. Յաղագս կարգաց չար հրեշտակացն: Նախ. Խնդրի թէ  դևքն ունի՞ն կարգ – Երևի թէ ոչ, զի կարգ հրեշտակացն ...

իա. 238ա–40ա ԻԱ. Յաղագս իշխեցողութիւն հրեշտակացն ի վերա մարմնական ստեղծուածոցս: Նախ. Խնդրի թէ  մարմնական ստեղծուածս խնամեան լինի՞ն հրեշտակօք – Երևի թէ ոչ, զի որք որ ունին...

իբ. 240ա–2բ ԻԲ. Յաղագս ներգործութեան հրեշատակաց առ մարդիկ: Նախ. Խնդրի թէ հրեշտակք կարե՞ն լուսաւորել զմարդիկ – Երևի թէ ոչ, զի ըստ Դիոնէսիոսի ընդ գիրս Երկնային քահանայապետութեանցն...

իգ. 242բ–4բ ԻԳ. Յաղագս առման հրեշտակացն: Նախ. Խնդրի թէ  հրեշտակք առաքի՞ն ի սպասաւորութիւն մարդկան – Երևի թէ ոչ, զի հրեղէն երկինն...

իդ. 245ա–8բ ԻԴ. Յաղագս պահպանութեան հրեշակացն: Նախ. Խնդրի թէ  մարդիկ պահպանի՞ն ի հրեշտակաց – Երևի թէ ոչ, զի կարգեալ լինին...

իե. 248բ–51ա ԻԵ. Յաղագս դիւական մարտից: Նախ. Խնդրի թէ  մարդիկք փորձի՞ն ի դիւաց – Երևի թէ ոչ, քանզի հրեշտակք կարգեալ են ի պահպանութիւն մարդկան ... Եւ այսք բաւականասցի յաղագս հրեշտակաց: Ի փառս Քրիստոսի... ամէն:

Համառօտութիւն Թովմա Աքուինացու «Հաւաքումն Աստուածաբանութեան» գործի առաջին մասի (հմմտ. N 118) 50–64 և 106–114 խնդիրների (թրգմ. Յակոբ Քռնեցի, 1337): Տե՛ս M. A. v. d. Oudenrujn O. P., Lingeua Haecanae Scriptores, Bern, 1960, §466.

Ե. ա.  255բ–6ա Այս են պատմագիրք ամենայն (Ա–ԻԴ) –  Ա. Նախ Ագաթանգեղոս` նօտար Տրդատայ արքային ... ԻԴ. Զաքարիա կաթողիկոս Հայոց` ճառաբան և պատմագիր:

բ. 256ա  Այս են աշակերտք թարգմանչացն (Ա–ԺԸ) – Ա. Յովսէփ կաթողիկոս... ԺԸ. Հռոփանոս Սամուստացի:

 ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 176բ (Ներսէս գրչի, նօտրգիր) Վա՜յ եղկելի անձինս, թէ ում նմանեցա` ամենաթշուառ Ներսէս ևեթ աբեղայս: Վա՜յ աբեղայս: Վա՜յ, վա՜յ ինձ:

2. 251ա (Պետրոս վրդ.-ի, բոլորգիր)

Յիշատակ է սուրբ գիրքս Աստապատայ վանքին`

Սուրբ Ստեփաննոսին և Հրեշտակապետին

Ի վայելումն սուրբ եղբարց միաբանին:

Աղաչեմ յիշել զստացող սորին առ Տէր ի բարին,

Զյառաջնորդ մեծի վանացս,

Եւ զհոգևոր ծնօղն իմ` զԽաչատուր րաբունին,

Եւ զՊետրոս վարդապետս` ստացօղ սմին.

ԶՅովանէս և զԳուլնապաթն`

Զհայր և զմայրն իմ զաշխատաւոր,

Եւ զպատճառն ընդ նոսին:

եւ դուք ձայնէ փրկչին,

Որք ասէք զողորմին,

Եւ Հայր մեր յերկին:

Գրեցաւ յիշատակարանս ԶՃԱՌԱԾ (1709) թվին,

Սկիզբն Յունվարին:

Կնքադրոշմ` 6ա, 166ա Քրիստոսի ծառայ Պետրոս վարդապետ. ՌՃԾԵ (1706): 136ա, 178ա (պատկեր` Գառն Աստուծոյ):

Գրչափորձ` 1ա (այլ նօտրգրով) Սաղմանք աստուածաբանութեան և հրեշտակաց` թարգմանեալ ի Ստեփաննոսէ բանասիրէ Լեհացւոյ:

 

127

ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

Մարզվան

ՌՄԸ –1781

ԳՐԻՉ`  Յովսէփ աբղյ.:

ԹԵՐԹ՝ 365+3 (կրկ. 1, 216, 222). չգրուած` 1ա–2բ, 114աբ, 133բ–4բ, 209բ, 358ա–63ա, 364ա–5ա։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×3+Ա–ԺԱ×12+Ա–ԺԹ×12 (ԺԹ 14)+1×3։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ թագակիր լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,6×15,8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ շղարգիր (նմուշ` 3ա)։ ՏՈՂ՝  27–31(հիմնականում` 27): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  թուղթ, մասն պահպանակի: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 4+4, ձեռագրի թղթից, մեկական թերթ օգտագործուած աստառի համար, միւսները թերթակալուած` 1–2, 363–5:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. խոնաւութիւնից ստորին լուսանցքների մօտ թանաքը ճապաղած, առանձին տողեր ու բառեր եղծուած: Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 3ա–113բ Համառօտ գո[ւ]մարումն հաւաքաբանականի աստուածաբանութեանս մատեան ի բազմազանից սրբոց գրեանց նրբից և արտաքնոց և աստուածաբան վարդապիտաց, գեղեցիկ շառավիղօք և ցանկալի տեսողաց, վասն առ [ի] պատրաստ գոլոյ, ի պէտս մտառութեան և սերտողութեան բանասիրաց, ոչ թէ իմաստնոց և գիտնականաց, այլ նմանեաց իմոց իմաստակաց և տգիտաց, և ևս թէ մոռացկոտաց: Հաւաքեալ ի նուաստ, մեղսամած, պիտակ Պետրոսէ Հռոմկլայեցւոյ, ի վարժարանս Սրբոյ Պետրոսէ Հռոմկլայեցւոյ, ի վարժարանս Սրբոյ Էջմիածնի: Օգնեայ տկարութեանս իմում, Հոգի Սուրբ Աստուած ճշմարիտ. ամէն

Տե՛ս ձեռ. N 129, 3բ–92բ. Յռջբ./3ա–4ա: Յշտկրն./ 64բ (անդ` 55ա): Չիք` «Ցանկ մատենիս ի վերայ այբուբենից»:

Բ. [Հաւաքմունք Աբրահամու վարդապետի Աստապատեցւոյ]

1. 115ա–33ա Կտակ Մեծի Ուրբաթի` վասն չարչարանաց և խաչելութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ի բան առաքելոյն Պօղոսի, թէ`  Կտակ յետ մահու հաստատումն է... – Սովորութիւն է մարդկան, յորժամ մեռանի ոք ի յայլ տեղիս և առնէ կտակ ... քաւէ զյանցանս նոցա: Հաւաքեցաւ Կտակս ձեռամբ Աբրահամու վարդապետի Աստապատեցւոյ` ի բանից Յակոբայ Ղրիմեցւոյ, Յովհանիսի Ջուղայեցւոյ և յայլ մեկնչաց, ի ՌՄ (1751) թվոջ, Փետրվարի ԻԲ:

2. 135ա–40բ Բան վասն ողջոյն ասելոյ վարդապիտաց, հաւաքեալ ի Մեսրոպ վարդապետէ Գանձակեցւոյ և ի նորին բանիցն համառօտեալ և յղկեալ [«յԱբրահամ վարդապիտէ». N 2257, 54ա]  – Բազմագութ և մարդասէր է Աստուած ... դրօքն փակելովք մտնելով առ նոսա:

3. 141ա–50ա Բանք պիտանիք ի վերայ սրբալոյս իւղոյն մեռօնի, ի բանից սրբոյն Գրիգորի Նարեկացւոյ և ի մեկնութենէ նորին և յայլ տեղեաց, համեմատեալ և առ ձեռն եդեալ յԱբրահամու Աստապատեցւոյ վարդապիտէ: Ի բանն, որ ասի. Եւ դուք զօծութիւն ունիք առ սրբոյն: Յոհաննու Կաթուղիկեայց – Գերահրաշ գագաթն աստուածաբանից` երանելի վարդապետն Դի[ո]ն[իսիոս] ասէ ի գիրս Եկեղեցական քահանայապետութեանց ... և ոչ բարձրամիտ քահանայից տաճարին:

Գ. 150ա–65բ [Մասն Անտառ նորագոյն մտածմանց ... Աղէքսանդրու Գալամաթօ կոչեցելոյ Մեսինացւոյ...]

Տե՛ս ձեռ. N 90, 2ա–408ա: Միայն 3 գլուխ` § կզ/150ա–5բ կէ/155բ–60բ: կը/160բ–5բ:

Դ. 166ա–357բ [Քարոզգիրք]

ա. 166ա–75բ Քարոզ Լուսաւորչին, ի բանն որ ասէ... Ես եմ հովիւն քաջ ... – Վարդապետք եկեղեցւոյ ասեն, թէ սատանայ նմանէ գայլի ... զի աղաւնին` զանմեղն և զմիամիտն նշանակէ:

Սկզբնամասը նոյնական է Գրիգոր Տաթևացու Քարոզի համապատասխան հատուածի հոտ (հմմտ. Ձմեռան ԿԲ):

բ. 175բ–82բ Քարոզ ի վերայ ելման ի Վիրապէն սրբոյն Գրիգորի մեր[ոյ] Լուսաւորչին, ի բանն Մատթէի ԺԶ, ԻԷ (= ԺԹ, 28). Դուք որք  եկիք զկնի իմ ... – Երբ որ գեղեցիկն Յովսէփ քաջագոյն գտաւ ... (180ա) Գովեսցուք զարս փառաւորագոյնս ... մարտիրոս յաղթօղ Տէր Գր[գոր] բևեռս երկաթս ընկալան երկն:

գ. 183ա–6բ Ծաղկաքաղ բան` հաւաքեալ ի խորհուրդ սրբոյ Խաչին, ի բանն իմաստնոյն Սողոմոնի, որ ասէ. Եթէ ոք նաւ ելեալ... – Գիտել արժան է, զի ի բազմանալ մեղաց մարդկան ... և նա ուրանայ զմեզ: Փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

դ. 186բ–94բ [Քարոզ ի բանն]. Այր մի էր մեծատուն և ագանիւր բեհեզս և ծիրանիս – Գիտելի է, զի Քրիստոս Տէրն մեր զոր ինչ ուսուցանէր բանիւ ... յայտնութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ:

ե. 195ա–8ա [Քարոզ ի բանն]. Իբրև մերձ եղև Յիսուս յԵրուսաղէմ և եկն ի Բեթբագ և ի Բեթանիայ` մօտ ի լեառն Ձիթենեաց... – Ի մերձենալ աւուր չարչարանաց ... ի տոյժս անկցին:

զ. 198ա–204ա [Քարոզ ի բանն]. Ահա թագաւոր գայ քեզ – Տէրն մեր Քրիստոս ի յայսմ աշխարհիս ... սիրեաց զաղքատութիւն ... Որում փա՜ռք ... յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

է. 204բ–9ա Քարոզ սրբոյ Զատկին, ի բանն որ ասէ Աւետարան, թէ Մարմիամ Մագդաղենացի և այլն – Սակաւք են, որ սիրեն զբարեկամս ... զի յիմարութիւն է նմայ:

ը. 210ա–22բ Քարոզ Պենտէկոստ[է]ի Հոգւոյն Սրբոյ Գալստեանն, ի վերայ բանին Յօհաննու .. Եթէ սիրէք զիս, պատւիրանս իմ պահեսջիք ... – Բնաբանս այս ունի զչորս մասունս. նախ, թէ Հոգին Սուրբ պարգև է... Ընդ որում ... փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

թ.222դ–8բ Երկրորդ քարոզ սրբոյն Երրորդութեան  ի վերայ բանին Յօհաննու. Երեք են որք վկայեն յերկինս... – Զայս քարոզս ի պատիւ սրբոյ Երրորդութեան... Որում փա՜ռք ... ամէն:

ժ. 228բ–36բ Քարոզ ի վերայ տօնի եկեղեցւոյ` կարգեալ ի սրբոյն Գրիգորէ Լուսաւորչէն յետ ելմանան ի Վ[ի]րապէն, ի բանն . Եղեն յայնժամ նաւակատիք յԵրուսաղէմ... – Նաւակատիքն է տօն օրհնութեան տաճարի ... որպէս ասէր Պօղոս /// յերկինս է:

ժա. 237ա–47բ Քարոզ ի վերայ Մատթէոս ԺԳ. Նմանեցաւ արքայութիւն երկնից առն, որ սերմանիցէ... յագարակի իւրում – Արքայութիւն յերկնից, որ է եկեղեցի, նման է յագարակի... տացուք զփառս յաւիտեանս. ամէն:

ժբ. 248ա–61ա Քարոզ Վարդավառին յայլակերպութեան Տեառն, ի վերայ Մատթէոս ԺԶ, ԺԳ ... Եւ ելեալ Յիսուս ի կողմանս Փիլիպպեայն Կեսարիայ և այլն ...  Առ ի զանազանութիւ ն Կեսարիոյ Կապադովկիացւոց ... գոլ նոյն Աստուած: Որում ... փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

ժգ. 261ա–4բ Քարոզ Շողակաթի Աստուածածնի իջման Բանին Աստուծոյ ի Վաղարշապատ քաղաքի ... Զգոյշ լեր, որպէս ցուցաւ քեզ օրինակ ի լերինն արասցես ... – Որպէս ասէ մեծ վարդապետն Որոգինէս, սկսաւ ջուր ի գինւոջ հեղեալ... ի ծոց մայրութեան նորա. ամէն:

ժդ. 265ա–76բ Քարոզ յաղագս Վերափոխման ամէնօրհնեալ սրբուհւոյ Աստուածածնին ... ի վերայ Բ Թագաւարութեանց, Է. Եւ եղև յորժամ նստաւ Դաւիթ ի տան իւրում... – Խորհրդականապէս զի՞նչ տապանակն, զի՞նչ պարունակեալքն... և եղիցի միշտ օրհնեալ.ամէն:

ժե. 277ա–87բ Քարոզ Խաչվերացի կիրակէին, ի պատիւ սուրբ Խաչին, ի վերայ Աւետարանին Յօհաննու ... Որպէս բարձրացոյց Մովսէս զօձն յանապատն ... – Սուրբն Դիոնէսիոս ասէ, թէ բնաւորական է մարդոյ ... զերախտեաց նոցա: Որում ... ամէն:

ժզ. 287բ–97ա Քարոզ արտաքոյ կիրակէից, ի տօնի Դաւթի մարգարէին և Յակոբայ Տեառնեղբօրն: Նաթան մարգարէն բերանովն Աստուծոյ ասաց. Սոյնպէս ասասցես ցծառայ իմ Դաւիթ... – Թէպէտ մասնաւոր յատկութիւնք պատուոյ մարգարէին ... պսակող ի նոցին ըզփառս երգացաք:

ժէ. 297բ–304բ Քարոզ ի վերայ սրբոյն Ստեփաննոսի նախասարկաւագին... Կոչեցին երկոտասանքն զբազմութիւն աշակերտացն և ասեն. Ընտրեցէ՛ք, եղբա՛րք, վկայեալս ի ձէնջ արս եօթըն ... – Երկոտասան առաքեալքն  նմանութիւն երկոտասան կենդանակերպից ... որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի. ամէն:

ժը. 305ա–14ա Քարոզ ի վերայ գլխաւոր առաքելոյն Պետրոսի և Պօղոսի, ի բանն Ծննդոց Ա, ԺԶ. Եւ արար Աստուած զերկուս լուսաւորսն զմեծամեծս... – Անստուեր լոյսն իմանալի Աստուած յորդազեղուն բարութեամբ ... իսկ զայլսն տես ի Մեկնութիւն Նարեկին` ի գթութիւնսն Պետրոսի և Պօղոսի:

ժթ. 314ա–8բ Քարոզ ի վերայ Որդւոցն Որոտման Յօհաննու աւետարանչին և Յակոբայ մեծի առաքելոյն: Եւ յաթոռոյ անտի ելանեին փայլատակմունք ... – Նախ. Աթոռովն Աստուծոյ իմանամք զաստուածային փառքն ... և զօգտակարն ձեր տալ:

ի. 318բ–33բ Քարոզ Առաջաւորի պահոց, ի բանն Քրիստոսի, Արք Նինուէացիս յարիցեն ի դատաստան... – Յորժամ Աբիմէլէք որդին Գեդէօնի թագաւորեան ... թողցուք և աշակերտաց բանին զմասն ինչ պեղելի և գտանելի:

իա. 334ա–6բ Արտաքոյ կիրակէից ի վերայ սրբոյն Սարգսի Զօրավարին և որդւոյն նորա Մարտիրոսին, ի վերայ Եսայեայ ԽԱ, Բ. Ո՞  զարթոյց յարևելից զարդարութիւն ... – Այս մարգարէական բանս նախ առնանի ի վերայ Կիւրոս արքային ... վկայեալ առաջի Շապհոյ զբարւոց դաւանութիւն հաւատոյ:

իբ. 337ա–57բ Սիմէօն վարդապիտի [Երեւանցւոյ] Քարոզ ի վերայ սրբալոյս և աստուածագործ մեռոնին, արտահանեալ ի սրբոյն Դիոնիսիոսէ և ի սրբոյն Գրիգորէ Նարեկացւոյ – Առլցեալն աստուածեղէն Հոգւոյն Սրբոյ ... բաշխելով ձեզ բաւականասցուք: Եւ Քրիստոսի մարդասիրին... ամէն:

Ե. [Յաւելագրութիւնք]

ա. 363բ [Քարոզ Նուիրակի, ի բան մարգարէին Դաւթի. Որ պտուղ իւր ի ժամու տացէ. Սաղմ., Ա, 3] – Արդ, ահա ընթերցաւ օրհնութիւն սրբազան վեհապիտին մերոյ ... զի պտուղ յոյժ բերեցէք և եղիցէք իմ աշակերտ:

բ. 365բ [Քաղուածք ի բանից Սիրաքայ] – Հայեցարուք, որդիք ... (Բ, 11–13): Բազումք բռնակալք նստան յաթոռ ... (ԺԱ,  5):

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Աստառ Ա (գրչի).

Սուրբ Էջմիածնայ

Անպիտան ծառայ`

Յովսէփ աբեղայ

Գրեալ է սայ:

Ի թվին ՌՄԼ (1781) և Յուլիսի ԺԳ-ին, ի Մարզվան քաղաքն:

 

128

ՊԵՏՐՈՍ ՀՌՈՄԿԼԱՅԵՑԻ

ՀԱՄԱՌՕՏ ՀԱՒԱՔՈՒՄՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ

ժԸ –XVIII

ԹԵՐԹ՝ 108. չգրուած` 1ա–2ա, 103բ–8բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×2+Ա–Ժ×12 (Դ 5, Ե 9, Զ 4, Է–Ը 11, Թ–Ժ 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, տարբեր (մահիկանշան` 1–41, 44–52, 55, 107–8, թագանշան` 42–3, 53–4, 56–106): ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,4×16,2։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 6ա, Ա գրիչ` 2բ–41ա, 44ա–52բ, Բ գրչի` 42ա–3բ, 53ա–4բ, 56ա–103ա), շղագիր (երկու մասերը միակցողի` 41բ, 55աբ)։ ՏՈՂ՝  23 (Ա), 26–33 (Բ): ԿԱԶՄ՝ վարդագոյն լաթ, կռնակը` սև գործուածք,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  թուղթ (Ի դ.): ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, սպիտակ թուղթ, մասն աստառի:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

3ա–103ա Համառօտաբար գումարումն հաւաքաբանականի աստուածաբանականի մատեան ի բազմազանից սրբոյ գրեանց նրբից և արտաքնոց և աստուածաբան վարդապետաց, գեղեցիկ շառաւիղօք և ցանկալի տեսողաց, վասն առ ի պատրաստ գոլոյ ի պէտս մտառութեան և սերտողութեան բանասիրաց, ոչ թէ իմաստնոց և գիտնականաց, այլ նմանեաց իմոց իմաստակաց և տգիտաց, և ևս թէ մոռացկոտաց: Հաւաքեալ ի նուաստ, մեղսամած, պիտակ Պետրոսէ Հռոմկլայեցւոյ, ի վարժարանս սրբոյ Էջմիածնի: Աւգնեայ տկարութեանս իմում, Հոգի Սուրբ, Աստուած ճշմարիտ. ամէն:

Տե´ս ձեռ. N 129, 3բ–92բ. Յռջբ./3ա–4ա: Յշտկրն/2բ, 68բ: Չիք` «Ցանկ մատենիս ի վերայ այբուբենից»:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

2բ (գրչի, բժշկական ծածկագրով, տես N 129, 3ա:)

 

 

129

ՊԵՏՐՈՍ ՀՌՈՄԿԼԱՅԵՑԻ

ՀԱՄԱՌՕՏ ՀԱՒԱՔՈՒՄՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ

Կարին

ՌՄԳ –1754

ԳՐԻՉ` Տէր Մելքոն: ՍՏԱՑՈՂ` Զաքարիա վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 96+1 (կրկ. 61). չգրուած` 1ա–2բ, 94բ–5ա, 96աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×2+8×12 (Զ 10, Է 13)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19,9×14,4։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն, (միասիւն` 3աբ): ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 14ա)։ ՏՈՂ՝  33: ԿԱԶՄ՝ վարդագոյն լաթ, թիկունքը` սև գործուածք,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  դեղնաւուն թուղթ (Ի դ.), վրան փակցուած նախկին կազմի ծաղկաթղթէ աստառը: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, դեղնաւուն թուղթ, մասն աստառի (նախկին պահպանակները թերթակալուած` 1–2):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից գրադաշտը թեթևակի գուանափոխուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

3բ–921աբ Համառօտ գումարումն հաւաքաբանականի աստուածաբանութեանս մատեան ի բազմազանից սրբոյ գրեանց նրբից և արտաքնոց և աստուածաբան վարդապետաց, գեղեցիկ շառաւիղօք և ցանկալի տեսողաց, վասն առ ի պատրաստ գոլոյ ի պէտս մտառութեան և սերտողութեան բանասիրաց, ոչ թէ իմաստնոց և գիտնականաց, այլ նմանեաց իմոց իմաստակաց և տգիտաց, և ևս թէ մոռացկոտաց: Հաւաքեալ ի նուաստ, մեղսամած, պիտակ Պետրոսէ Հռոմկլայեցւոյ, ի վարժարանս Սրբոյ Էջմիածնի: Օգնեայ տկարութեանս իմում, Հոգի Սուրբ, Աստուած ճշմարիտ. ամէն

– 4աբ [Յառաջաբանութիւն] – Եւ արդ, քանզի աստուածաբանութիւնն գերազանցագոյն է, քան զիմաստասիրաց արհեստս ... Սակս որոյ բուռն հարի զահաւաքմանէ սորին` ի յաստուածաբանակաց տառից կարճառօտապէս և համառօտաբար` ըստ ախորժակաց իմոց...

– 4բ Ցանկ գրոյս այս է – Ա. Նախ` Վասն երանելութեանն աստուածայնոց... ԺԱ. Վասն հնոյն աւուրց...

ա. 5ա–6բ Յաղագս երանելութեան աստուածապետականի: Գլուխ առաջին – [Ե]րանելին և միայն հզօր թագաւոր և տէր տէրանց...

բ. 6բ–14բ Յաղագս միայն հզօրութեանն Աստուծոյ: Գլուխ երկրորդ – [Ք]անզի զօրութիւն աստուածապետականին ի յերիս իրս տեսանի...

գ. 14բ–8ա Յաղագս գերադրական անուանց, որ ասէ Պողոս. թագաւոր թագաւորաց և տէր տէրանց, Աստուած աստուածոց և սուրբ սրբոց: Գլուխ երրորդ – [Ե]ւ արդ, գիտելի է, զի երկու են անուանակոչութիւնք Աստուծոյ...

դ. 18ա–25բ Յաղագս բնակելոյն լուսոյ անմատչելոյ, որպէս ասէ Պողոս. Բնակեալն ի լոյս... Եւ Դաւիթ ասէ. Եդ զխաւար ի ծածկոյթ իւր ... Գլուխ չորրորդ – [Ե]ւ արդ, գիտելի է, քանզի ճանաչելեացս ոմանք են ի ներքոյ բանականին...

ե. 25բ–8բ Յաղագս մեծութեանն Աստուծոյ, ի բան մարգարէին Դաւթի, որ ասէ. Մեծ է Տէր մեր ... Գլուխ հինգերորդ – [Ա]րդ, նախքան ի  մտանել բանիս, երկու ինչ խնդրելի է մեզ...

զ. 28բ–31բ Յաղագս աստուածայնոյ իմաստութեան: Գլուխ վեցերորդ – [Բ]եր տեսցուք, թէ  զինչ է, որ ասէ մարգարէն. Իմաստութիւն նորա ոչ գոյ բաւ ... (31) Յաղագս աստուածաբանութեան եղանակաց – Քանի՞ են եղանակ աստուածաբանութեանն. այսինքն` չորս...

է. 32ա–55ա Յաղագս անանունութեանն Աստուծոյ: Գլուխ եօթներորդ – [Ո]րպէս ասէ  Ծննոդոց ԼԲ գլուխ, ԻԹ համարն. Էհարց Նահապետն Յակոբ ցայրն, զոր գօտէմարտէր...

ը. 55ա–60ա Յաղագս մշտագոյ և անեղ էութեանն Աստուծոյ: Որպէս ասէ Աստուած առ Մովսէս Ելից Գ գլուխն, ԺԴ համարն, թէ` Ես եմ Աստուած Որ Էն ... Գլուխ ութներորդ – [Բ]եր պատրաստեսցուք սակս տրամաբանութեան երկուց ներհակ հոմանուանց...

թ. 60ա–3ա Յաղագս ծայրագոյն բարութեանն Աստուծոյ: Որպէս ասէ Քրիստոս... Չիք ոք բարի ... Գլուխ իններորդ – [Ե]ւ արդ, գիտելի է, քանզի զայս ասելով տարորոշէ զծայրագոյն բարին...

ժ. 63ա–6ա Յաղագս կայութեան և շարժութեանն աստուածայնոյ: Որպէս ասէ Սողոմոն իմաստութեան Է գլուխն, թէ` Դիւարշարժ և հաստատուն, քան զամենայն շարժագոյն է իմաստութիւն... Գլուխ տասներորդ – [Ե]ւ արդ, չորս իրս խնդրելի է մեզ ի վերայ այսմ բանի...

ժա. 66բ–92բ Յաղագս հնոյն աւուրց և հրեշտակաց: Որպէս ասէ Դանիէլ Է գլուխն. Տեսանէք մինչև աթոռք անկանէին ... Գլուխ մետասաներորդ – [Ե]ւ արդ, քանզի ո՛վ ոք ի մարդկանէ խնդրեաց ... ի ձեռն հրեշտակաց իւր օրհնեալ տեսութեանն. ամէն:

– 93բ–5բ [Ցանկ մատենիս ի վերայ այբուբենից] – Աթոռոյ Աստուծոյ զանազանութեանն – 173... Քրիստոս մարմնով լուսաւորեացաւ ի Թափօր – 41 (այլ ձեռքով):

– 3ա [Յիշատակարան հեղինակի] – Համառօտ հաւաքումն Աստուածաբանութեան գրքոյս: Քիւթիւր կոչեցեալ Պետրոս վարդապետն յիշեսջիք միով Հայր մերիւ, ընթեռնլով կամ օրինակելով, ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, և դուք յիշեալ լիջիք առաջի ատենին Քրիստոսի. ամէն:

– 55 Եւ արդ, ժողովօղ հաւաքաբանի աստուածաբանութեան տառիս` զՊետրոս Հռօմկլայեան պիտակ և ապիկար վարդապետս յիշել ի Տէր աղաչեմ: Որ և դուք յիշօղքդ` յիշեալ լիջիք առաջի անմահ և անարատ գառինն Աստուծոյ.

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

3ա (Գրչի)

(«Յոհանէս մեղսամ[ա]ծ գրիչս»):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

93ա Փա՛ռք ... Որ ետ կարողութիւն գրելոյ և յաւարտ ածելոյ զմատեանս Աստուածաբանութեան, ի թուին Հայոց ՌՄԳ (1754), Մայիսի ԻԸ, ի հայրապետութեան Սրբոյն Էջմիածնի տեառն Աղէքսանդրի ընդհանրաիշխ կաթողիկոսի, և ի պատրիարգութեան սրբոյն Սաղիմայ և Կոստանդնապօլսոյ տեառն Թէոդորոսի և տեառն Յակոբայ սրօբէակրօն և աստուածաբան վարդապետաց, ի խնդրոյ հայրապատիւ եղբօրն իմոյ Զաքարիայ հեզահոգի, քաղցրիկ վարդապետին, ձեռամբ անգէտ գրչիս` տէր Մելքոն նորընծայիս, որ ի բուն իսկ յօրինակէ հեղինակէ սորին եղև ընդօրինակեցեալ, ի քաղաքիս Կարնոյ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնի և Սուրբ Լուսաւորչի եկեղեցեացս:

Խնդրի փափագանօք ի յընթերցօղացդ, ներել սղալանացս և ևս միով Հայր մերիւ յիշել զիս ծնողիւքս հանդերձ: Որ և ձեզ յիշողացդ, և մեզ յիշելոցս առհասարակ ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած իւր միւսանգամ գալստեանն: Որում վայել է փառք  յաւիտեանս. ամէն:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Ես տիրացու Խաչատուրս գրեցի զայս գիրս. անմեղադիր լերուք. ամէն:

Գրչափորձ` 1բ (նոյն ձեռքով) Գիրս գրեալ եղև ...: 92բ Բանս ծածուկ:

 

130

ՇԱՐՄԷՍ

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

Կոստանդնուպօլիս

ՌՄՂԴ –1845

ԳՐԻՉ` Եղիազար քհյ.:

ԹԵՐԹ՝ 202. չգրուած` 1աբ, 2բ, 91բ, 124բ, 199բ–202բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×2+25×8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,7×17,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 5ա)։ ՏՈՂ՝  23: ԿԱԶՄ՝ սև բծերով շագանակագոյն կաշի,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  թուղթ (դեղին` Ա, նարնջագոյն` Բ.), լուսանացակողերը` դեղին:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի կաշին մաշուած, տեղ-տեղ ճաքճքած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

2ա Գիրք որ կոչի Շաչմէսի Աստուածաբանութիւն, և Վիճաբանութիւն աստուածաբանութեան այլոյ ուրումն: Բաժանի չորս հատորս. Առաջին` Վիճաբանութիւն աստուածաբանութեան, Երկրորդ` Շնորհացն Քրիստոսի: Երրորդ` Առարկայի աստուածաբանութեան, և Չորրորդ` Աստուածաբանութիւն յաղագս Աստուծոյ: Սոյն հազւագիւտ և սիրալիր մատեանս գտանեցեալ ուրումն բարեպաշտի, խնդրեալ ի նմանէ, վերստին օրինակեցաւ ձեռամբ տէր Եզիազար յետին քահանայէ և պաշտօնեայ Սուրբ Հրեշտակապետ եկեղդեցւոյ ի թաղն Պալաթ, յամի փրկչին ի 1845, Հոկտեմ[բերի] 10

Ա. 3ա–91ա [Հատոր Ա. Վիճաբանութիւն աստուածաբանութեան]

ա. 3աբ Վիճաբանութիւն առաջին. [Յաղագս սահմանի աստուածաբանութիւն] – Աստուածաբանութիւն ըստ ստուգութեան անուանն` է բան զԱստուծոյ...

բ. 4ա–6բ Վիճաբանութիւն Բ. Յաղագս գոյութեան և հարկաւորութեան աստուածաբանութեան – Գիտ. 1. Աստուախաբանութեանն կրկնակի հնար է նկատել...

գ. 6բ–8ա Վիճաբանութիւն Գ. Յաղագս առարկայի աստուածաբանութեան – Գիտ. Ա. Առարկայ իւրաքանչիւր գիտութեան կրկին է...

դ. 8բ–14բ Վիճաբանութիւն Դ. Յաղագս յատկութեանց աստուածաբանութեանց: Գլուխ առաջին – Որպիսի ունակութիւն մտաց իցէ աստուածաբանութիւնն ... (գլ. Ա–Գ):

ե. 14բ–80ա Վիճաբանութիւն Ե. Յաղագս աստուածաբանական տեղեաց: Խնդիր Ա – Աստուածաբանական տեղիքն զի՞նչ են: Պատասխանեմ. յերկուս... (Ա–Զ):

զ. 81ա–5բ Վիճաբանութիւն Զ. Յաղագս հերետիկոսական նախադասութեանցն վճռոց – Գիտ. Որովհետև երկբայական նախադասութիւնք բազմօրինակ դատապարտին... (գլ. Ա–Բ):

է. 85բ–91ա Վիճաբանութիւն Է. Յաղագս երևելի հերետիկոսաց –­ Գիտ. Զամենայն և զիւրաքանչիւր հերետիկոս ոչ գիտեմք աստանօր յիշատակել... Այնպիսի զի Գուինէլիսեանն հաղորդի ընդ այլոց հերետիկոսութեանց նախընթաց դարուց:

91ա «Այս գործ բովանդակէ համառօտութիւն առաջին հատորի Աստուածաբանութեանն Շարմէսի, յորում պակասին միայն երկու ինչ, այսինքն` զգուշութիւն և ծանոթութիւն  ի թարգմանել և ի մեկնել զգիրս սուրբս Հնոյ և Նորոյ Կտակին յայտարարութիւն եբրայական ոչոյն և դասակարգութիւն սուրբ պապիցն: Վախճան առաջին հատորին:

Բ.  92աբ [Հատոր Բ]. Յաղագս շնորհացն Քրիստոսի – Խնդրիցես` Ա. Շանորհքն Քրիստոսի որպէս սահմանի Պատասխանեմ. Պարգև և գերբնական ձրի յԱստուծոյ....

ա.  92բ–108ա Վիճաբանութիւն Ա. Յաղագս ներգործութեան շնորհաց – Երեակ գլխովք խօսիմք աստանօր: Ա. զհարկաւորութենէ...

բ. 108ա–14բ Վիճաբանութիւն Բ. Յաղագս ունակական շնորհաց– Խնդրիցես` Ա. Զի՞նչ է ունակական շնորհքն: Պատասխանեմ. Է պարգև Աստուծոյ... Եթէ մարտիրոսն Ստեփաննոս ոչ աղօթեր, եկեղեցին  զՊօղոս ոչ ունէր:Վախճան:

Գ. 115ա–24ա [Հատոր Գ]. Խնդիր նախընթաց Յաղագս աստուածաբանութեանն:

ա. 115ա–20ա Գլուխ Ա. Յաղագս առարկայի աստուածաբանութեան – Առարկայ իւրաքանչիւր մակացութեան` է այն ինչ ...

բ. 120ա–4ա Գլուխ Բ. Յաղագս բնութեան և յատկութեանց աստուածաբանութեան –Հարց. Արդեօք աստուածաբանութիւնն իցէ՞ գիտութիւն...

գ. 124ա Գլուխ Գ. Յաղագս աստուածաբանական տեղեաց – Հարց. Զի՞նչ են աստուածբանական տեղիք... Տասներորդ` վկայութիւն արժանահաւատ պատմագրաց:

Դ. 125ա–96ա [Հատոր Դ]. Առաջին մասն աստուածաբանութեան. Յաղագս Աստուծոյ.

ա. 125ա–30բ Վիճաբանութիւն Ա. Յաղագս այնց, որք վերաբերին առ էութիւնն Աստուծոյ: Խնդիր առաջներորդ. Յաղագս գոյութեան և էութեանն Աստուծոյ: Պրակ Ա. Արդեօք իցէ՞ Աստուած – Գոլն Աստուծոյ է ըստ ինքեան ծանուցեալ յիւրմէ կողմանէ ... (պրակք Ա–Բ):

բ. 130բ–96ա Խնդիր Բ. Յաղագս առատութեանցն Աստուծոյ: Պրակ Ա. Յաղագս առատութեանցն Աստուծոյ առհասարակ – Հարց. Զի՞նչ է առատութիւնն Աստուծոյ... այնչափ ասացեալ համառօտ, շատ լիցի (պրակ Ա–Ե):

– 197ա–9ա Ցանկ գրքոյս առաջին հատորիս – Աստուածաբանութիւն` [էջ]1 ... Յաղագս միջնորդի, յորում ճանաչէ Աստուած զներընդունական բացարձակ ապագայս` [էջ] 356:

Ցանկ առարկայական է և ընդգրկում է գործի Ա–Դ հատորները:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2ա (տե´ս):

196ա Գրեցաւ ի 1845, Դեկտեմբերի 16, յամի փրկչին:

 

131

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 93։: ԿԱԶՄ՝ կարմիր մոմլաթ, միջուկը` ստուարաթուղթ, աստառը` թուղթ, թիկունքը` սև կաշի: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, ծաղկաթուղթ (նախկին կազմից), 2+1, թուղթ (Ի դ.):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

ԳՐԻՉ` Համբարձում դպիր:

ԹԵՐԹ՝ 59 (1–59). չգրուած` 38բ–40բ, 59աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1–7×6+1×19։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21×15,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (շղագրանման, նմուշ` 1ա)։ ՏՈՂ՝  19–26:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. խունացած, ցեցակեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. ա. 1ա–2բ [Ի բանից իմաստասիրաց – ...] ուսուցանէ մեզ ի բնալսողութեանցն այնոցիկ, որ հասարակաց բնականաց գոյանայ ... և կրթութեամբ բանի ունի մարդս: Վերջ:

բ. 3ա–4բ Աստուածաբանութիւն իմաստասիրաց – Հոմերոս նշանաւոր փիլիսոփայ ասէ. Գ զօրութիւնք են յերկինս...

Բ. 5ա–10բ Թուղթ սրբոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ Յաղագս մահուանն Պօղոսի և Պետրոսի սուրբ առաքելոցն` առ Տիմօթէոս – Ո՜վ աշակերտ աստուածային և որդի հոգևոր...

Գ. ա. 11աբ Ներբող ի վերայ փոխման ամէնօրհնեալ սուրբ Աստուածածնին ասացեալ ի Ներսիսէ Լամբրօնացւոյ` արքեպիսկոպոսի Տարսոնի Կիլիկեցւոյ – Արդ, աղաչեմք, ընկալ զերգաբան օրհնութիւն մերումս լեզուի, / Եւ հաճեալ տացես սմա զձիրս շնորհաց Սիովնի և Բեթլեհեմի....

բ. 12ա–38ա Ներբողեան ի վերափոխումն ամէնօրհնեալ Աստուածածնին, ասացեալ ի Ներսիսէ` ծնողաց խոստմամբ ի նմին ընծայեալ ծառայէ – Պարտական դատիմ կուսական աւուրս տօնի ընծայել զպտուղս բանի...

Դ. 41ա–58բ  Պատմութիւն վարուց և մահուան առն երանելոյ սրբոյ վարդապետին Մեսրոպայ և յաղագս գիւտոյ հայկական դպրութեան, արարեալ ի Կորիւր վարդապետէ` յաշակերտէ նորին, ի խնդրոյ և հրամանաւ սրբոյ կաթողիկոսին Յովսէփայ, որ նահատակեցաւ ընդ Ղևոնդեանցսն – Զազքանազեան ազգին և Հայաստան աշխարհին զաստուածապարգև գրոյն ... և դպրութեան Հայոց յութերորդ ամի Յազկերտի առեալ սկիզբն: Եւ Քրիստոսի մարդասիրին փա՛ռք յաւիտեանս. ամէն:

Տե´ս Կորիւն, Վարք Մաշտոցի..., Երևան, 1941, «d» օրինակ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

58բ Յետնագրութիւն այներերրորդի, յորմէ այս օրինակեցաւ:

Գրեցաւ մատեանս վարդապետին Կորիւնի ի ՌՄԼ (1781) թուականին Հայոց, ընդ հարկաւ սքանչելի շինուածոյ լուսաձևեալ սուրբ կաթողիկէին, որ կայ կառուցեալ յԱյրարատեան դաշտին ի Վաղարշապատ քաղաքի, ձեռամբ Գևորգայ ուրումն, բնիկ տեղեաւ Կոստանդնուպօլսեցւոյ, մականուամբ Պատուելի կոչեցելոյ` Երկան Տէր-Յօհաննէսեան, որ ի Պալատ:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

58բ Իսկ այժմ գաղափարեալ եղև զգուշութեամբ ի նմին օրինակէ ձեռամբ Համբարձումի ուրումն ապարդիւն դպրի:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ԹԵՐԹ՝ 34 (60–93). չգրուած` 60ա, 90բ–3բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 2(22+12)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 22×16։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ շղարգիր (նմուշ` 64ա)։ ՏՈՂ՝  21–30:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

60բ–90ա Րէմի և քիմիական գիտութեանց վրայ տեղեկութիւնք են հետևեալն, այսինքն` առաջիկայ թուրքերէն գրութիւնն // – /// լիպի տու հիւմէթ էվելա պուրումիզտէն պու իլիմտէն պերի տուր օլուր... պունտէն իւջ տիրհէմ սու չգար զայտէ (հետևում է արաբական «ԱԲՋԴ» թուահաշւումներով մի աղիւսակ):

60բ «* Տե´ս այս նշանը ուրիշ տետրակի ստորոտը, որ այս յետևեալին պիտի կցուի, և սկզբնաւորութիւնը ա[յ]նտեղ է, որ ասոր նման կազմած տետր մըն է»: Ըստ այսմ, սոյն բնագիրն սկզբից թերի է:

 

132

ԿՂԵՄԷՍ ԳԱԼԱՆՈՍ

ՅԱՂԱԳՍ ԽՈՐՀՐԴՈՅ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ

ԺԸ –XVIII

ԹԵՐԹ՝ 101. չգրուած` 1ա–2ա, 101աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×2+1–12×8 (Ա 7)+1×4։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով և լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19×15։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 17ա)։ ՏՈՂ՝  28: ԿԱԶՄ՝ բազմագունի ծաղկաթուղթ, թիկունքն ու անկիւնները` շագանակագոյն կաշի,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  թուղթ (Ա փեղկը` մասն Ա պրակի):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից գրադաշտը թեթևակի գունափոխուած, տեղ-տեղ ցեցակեր: Կազմի ծաղկաթուղթը մաշուած, եզրերը` վնասուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

3ա–100բ Աստուածաբանութիւն պատուէլի հօրն Կալանոսի Թեադինոսի

1. 3ա–17բ  Յաղագս սուրբ խորհրդոց առ հասարակ. Առաջին վիճաբանութիւն: Թէ զի՞նչ իցէ սուրբ խորհուրդ և յո՞յց մասանց բաղկանայ (Ա–Ե): Առաջին խնդիրք – Նախ գիտելի է, թէ հաւատով հաւատամք ... Եւ այս բաւ է Յաղագս խորհրդոցն առ հասարակ:

2. 18ա–100բ Յաղագս իւրաքանչիւրոյ խորհրդոյ վիճաբանութիւն

ա. 18ա–36բ Վասն մկրտութեան. Առաջին գլուխ (Ա–Ե): Թէ որպիսի ինչ է էութիւն մկրտութեան. Առաջին խնդիրք – Հարուցումն. Զի՞նչ իցէ խորհուրդ մկրտութեան: Պատասխանի. Է արտաքին լուսացումն...

բ. 44ա–69բ Երկրորդ գլուխ. Յաղագս դրոշմի (Ա–Բ): Առաջին խնդիրք: Թէ որպիսի ինչ իցէ էութիւն դրոշմի – Հարցումն. Մի՞թէ դրոշմն իցէ ճշմարիտ և յատուկ խորհուրդ...

գ. 44ա–69բ Յաղագս ամենասուրբ խորհրդոց հաղորդութեանն. Երրորդ գլուխ (Ա–Թ): Առաջին խնդիրք: Վասն լինելութեան այսր խորհրդոյս – Հարցումն. Մի՞թէ սուրբ հաղորդութիւն իցէ  ճշմարիտ խորհուրդ...

դ. 70ա–86ա Յաղագս խորհրդոց ապաշխարութեան. Չորրորդ գլուխ (Ա–Ե): Թէ զինչ իցէ ապաշխարութիւն. Առաջին խնդիրք – Հարցումն. Զի՞նչ է ապաշխարութիւն...

ե. 86ա–8ա Յաղագս խորհրդոց վերջին օծման հիւանդաց– Հարցումն. Մի՞թէ վերջին օծումն իցէ ճշմարիտ խորհուրդ...

զ. 88ա–93ա Յաղագս խորհրդոց կարգի քաղանայութեան – Հարցումն. Զի՞նչ է խորհուրդ կարգի...

է. 93ա–100բ Յաղագս խորհրդոց պսակին. Եւթներորդ խնդիրք (= գլուխ) – Հարցումն. Զի՞նչ է խորհուրդ պսակին: Պատասխանի, թէ պսակ է... Եւ այս բաւական իցէ Յաղագս խորհրդոց սրբոյ եկեղեցւոյ: Փառք իցէ ամենակարօղի Աստուծոյ... ամէն:

Նշումներ. 2բ Theologia moralis venerabilis P. Clementis Galani Theatini clerici regularis. 3ա. Ex libris Rev. Ignatij Lazarowicz sacerd armeni. 100բ (անընթեռնելի):

 

133

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԷ –XVII

ԹԵՐԹ՝ 208. չգրուած` 1բ–1գ, 18բ–9ա, 73ա–4ա, 205ա–8բ: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–Զ×12 (Զ 14)+Ա–ԺԲ×12 (Է 8, ԺԱ 14, ԺԲ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով և խարսխանշան լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19,1×13,4։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 11ա)։ ՏՈՂ՝  21: ԿԱԶՄ՝ դեղնագոյն անզարդ կաշի,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  թուղթ:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ Թանաքից գրադաշտը գուանփոխուած, տեղ-տեղ փշրուած, թափուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 2ա–27բ  Ի գիրս ֆիսիկային, այսինքն` Բնաբանութեան Արիստոտելի. Յաղագս սկզբանց բնական մարմնոյ, շարա[կարգեալ ի կարգէ Թէադինոսա]ց Կլեմէս աստուածաբան վարդապետէ

Առաջին վիճաբանութիւն. Թէ ի՞նչ և քանի՞ք իցեն սկզբունք բնական իրաց.

ա. 2ա–4ա Առաջին խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի սկիզբն առ հասարակ սահմանի յԱրիստոտելէ...

բ. 4ա–5ա Յաղագս նիւթոյ, թէ գո՞յ նիւթ և զի՞նչ իցէ: Երկրորդ խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի նիւթն է երկեակ...

գ. 5ա–7բ Թէ նիւթ է կարողութիւն կրաւորակա՞ն, թէ՞  ներգործական: Երրորդ խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի կարողութիւն է երկակ...

դ. 7բ–10բ Թէ առ ո՞ր ներգործութիւն նիւթ է կարողութիւն – Նախ գիտելի է, զի ներգործութիւն բաղադրելոյն է քառեակ...

ե. 10բ–2ա Յաղագս գոյացական տեսակին: Հինգերորդ խնդիրք – Առաջին եզրակացութիւն. Գոյ ըստ ենթակայացեալ իրի գոյացական տեսակ...

զ. 12ա–4ա Յաղագս պակասութեան: Վեցերորդ խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի պակասութիւն է կարօտութիւն...

է. 14ա–20բ Յաղագս բնական պատճառաց: Եօթներորդ խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի պատճառ առ հասարակ սահմանի...

ը. 20բ–4բ Յաղագս արարողական պատճառի: Ութերորդ խնդիրք – Առաջին եզրակացութիւն. Արարողական պատճառ է արտաքին սկիզբն...

թ. 24բ–7բ Յաղագս վախջանական պատճառին: Իններորդ խնդիրք – Վախջանական պատճառ է արտաքին սկիզբն ... և զնոյն ասեմ զանխել մարդկանէ և երեխայից:

Բ. 27բ–72բ [Կղեմէսի Գալանոսի] Վիճաբանութիւնք աստուածաբանութեան (Յաղագս խորհրդոց եկեղեցւոյ).

Տե´ս ձեռ. N 132, 3ա–100բ. 1/27ա–48ա: 2/48ա–72բ (չիք` §ա–բ, ե–է, իսկ § գ–գ համառօտուած և տարբեր գլխակարգութեամբ: Նման N 107-ին: Վրջ. 72բ «արտաքոյ խոստովանութեան: Մնաց անկատար»):

Գ. 75ա–201ա [Կղեմէսի Գալանոսի] Յաղագս աստուածային բացարձակ կատարելութեանցն, այսինքն աստուածային ստորոգելեացն

Տե´ս ձեռ. N 137, 1ա–71բ. §ա/75ա–81բ: բ/81բ–98բ: գ/98բ–109ա: դ/109ա–25ա: ե/125բ–56բ: զ/157ա–78ա: է/178ա-201ա:

Դ. 201բ–4ա Յաղագս ամենասուրբ Երրորդութեան, երգ-ոտանաւոր ասացեալ Կղեմէս վարդապետ – Զէն այնչափ եռեակ անձնեայ` /ԶՀայր, զՈրդի և զՀոգի նոցայ...

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1գ Աւգնեա՛, Հոգի Սուրբ, Աստուած ճշմարիտ, կարող լեր ինձ մեղաւորիս` հասանել աւարտ գրոյս (նման` 74բ):

204բ Թվին ՌՂԶ (1647) գնացի Ըսպահան, երբ Սպահանայ դուրս ելայ` թվին ՌՃԲ (1653), երբ եկի մեծն Հըռոմ` թվին ՌՃԹ (1660), թվին ՌՃԺԳ (1664) ձեռնադրեցայ քահանայ շնորհօք Սուրբ Հոգւոյն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

204բ Յիշատակ է գիրքս այս մղտսի Միրիճանին և ծնօղաց` Այվազին և Թուրվանտին, որ ետ ի ձեռն Կարնոյ առաջնորդ Իսահակ վարդապետին, որ որքան կարդասցէ` ասասցէ զողորմին: Այս եղև ՌՃՁԶ (1737) թուին, ի մեծ քաղաքն Բիւզանդիա:

Նշում` 1ա “B N 53 Philosophia et Theologia ... in Lingua Armena...”:

Կնքադրոշմ` 1ա, 208բ Քրիստոսի ծառայ Ներսէս, ՌՃՀ (1721):

 

134

ԳԷՈՐԳ ՄԽԱՅԻՄ ՕՂԼՈՒ

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ ՅԱՂԱԳՍ ՔԱՀԱՆԱՅԱԳՈՐԾՈՒԹԵԱՆՑ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՆ ՔՐԻՍՏՈՍԻ

ԺԸ –XVIII

 ԹԵՐԹ՝ 76. չգրուած` 1աբ, 76աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–Ժ×8 (Թ, Ժ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, «V.G» լուսադրոշմով(տարբեր` 71–6): ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,4×15,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 5ա)։ ՏՈՂ՝  25 (13ա–75բ), 26 (2ա–12բ): ԿԱԶՄ՝  շրջանակաձև դրոշմազարդով կանաչաւուն կաշի, մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  թուղթ (մասն պահպանակի): ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 2 (Ա–Բ)+2 (Գ–դ), թուղթ:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. մի քանի տեղ (71ա–75բ) թանաքից գրադաշտը գուանափոխուած: Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, տեղ-տեղ ցեցակեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

2ա–75բ Աստուածաբանութիւն յաղագս քահանայագործութեանց եկեղեցւոյն Քրիստոսի, շարադրեցեալ ի մեծէ անտի և ի ջահոյն Հայաստանեայց եկեղեցւոյ` ի տեառնէ Գէորգ անաչառ և ուղղափառ քարոզչէ Մխլայիմ Օղլու կոչեցելոյ, ի մէջ բանտին Ֆռանկստանայ, ի թուին Քրիստոսի 1713, իսկ Հայոց 1162 (1713)

2ա [Բնաբան] – Սքանչելի եղև գիտութիւն... Խաւարն ի քէն ոչ խաւարեսցի, ևն, Սաղմոս, 138 (=ՃԼԸ, 6–12):

– 2բ Նախերգանք – Ես ոչ մարգարէ [էի] և ոչ որդի մարգարէ[ի], այլ հովիւ էի, և թութ քաղէի, և յանկարծակի յափշտակեաց զիս Տէր ի հօտից, և մարգարէանամ (Ամովս, Է, 14–15): Զայս երբեմն Ամովս մարգարէն, զնոյն և ես առձայնեմ: Ես ոչ աստուածաբան և ոչ աշակերտ աստուածաբանի, այլ նուաստ հովիւ բանաւոր խաշանցն Քրիստոսի, հազիւ կացեալ էի ի լայնատարած անդաստանս գրոցն հայրապետաց զհոգևոր պտուղս քաղել, և նոքօք զեկեղեցի Աստուծոյ կերակրել, երբ յանկարծակի ըմբռնեալ ի գերաքրիստոսեան հերձուածօղաց, սկսայ աստուածաբանել ի վերայ քահանայագործութեանց եկեղեցւոյն Քրիստոսի.

Բղխեաց սիրտ իմ աղբիւրաբար,

Բարբառեցաւ լեզուս ճարտար,

Բացաւ բերան իմ ճոխաբար`

Ճառել զխորհուրդս սրբարար:

Դո´ւ, Տէ´ր, հոգի կենդանարար

Տուր զօրանալ լեզուիս տըկար,

Զսուրբ խորհուրդս բացայայտել,

Զհակառակորդս յանդիմանել,

Զճշմարտութիւնդ փառաւորել,

Զնեռան որդիս խայտառակել,

Զուղղահաւատս մխիթարել

Եւ ի յերկինըս մուծանել:

Մի՛ ոք զարմասցի, որ զթուականն Քրիստոսի չորս տարի աւելի եդաք ի վերայ, քան զթուկանն լադինացւոց, զի այժմ ամենայն իմաստունք ֆռանկսզաց այնպէս համարեն:

ա. 3ա–5ա Ճշմարիտ մեկնութիւն է քահանայագործութեանց ըստ վարդապետութեան Աստուածաշունչ գրոց: Գլուխ Ա – Մի´ համարիք, ասէ Տէրն մեր Քրիստոս...

բ. 5ա–6ա Գլուխ Բ. Յաղագս եօթն քահանայագործութեանց – Քահանայագործութիւնք կոչին խորհուրդ եկեղեցւոյ...

գ. 6ա–7ա Գլուխ Գ. Յաղագս մկրտութեան – Հրամայեաց Աստուած ի մէջ օրինաց իւրոց...

դ. 7ա–8ա Գլուխ Դ. Ցուցանի` զի Տէրն մեր մկրտեցաւ ի Յոհաննէ բոլոր անձամբն – Նախ և առաջ գիտելի է, զի Յովհաննու...

ե. 8ա–10ա Գլուխ Ե. Թէ Քրիստոս առաքեալքն ընդհանրապէս մկրտէին զհաւատացեալսն – Նախ և առաջ` վասնզի և առաքեալքն ըստ կերպին Յոհաննու...

զ. 10ա–2բ Գլուխ Զ. Թէև մասնաւոր լուացմունսն ոչ եբարձ Քրիստոսի – Զի որպէս քահանային իսրայելացւոց...

է. 12բ–3ա Գլուխ Է. Թէ որպէս Քրիստոս զպակասութիւնսն պէս պէս մկրտութեանց օրինացն ելից և զտկարութիւնսն հաստատեաց – Առաջին և գլխաւոր պակասութիւնն այս էր...

ը. 13ա–5բ Գլուխ Ը. Յաղագս անկնունք եղեալ տղայոց – Հերձուածօղ վարդապետքն լադինացւոց ուսուցանեն...

թ. 15բ–7բ Գլուխ Է. Յաղագս կնքոյ – Ի Հին Օրէնսն թագաւորքն Իսրայէլի օծանէին...

ժ. 17բ–8ա Գլուխ Ժ. Մի՞թէ առանց մեռոնի կնիք լինի, թէ՞ ոչ – Իսկ երկրորդ երկբայութիւն է` մի՞թէ առանց մեռոնի կնիք լինի...

ժա. 18բ–20բ Գլուխ ԺԱ. Յաղագս հաղորդութեան – Բազում անունս ընկալաւ երրորդ քահանայագործութիւնն...

ժբ. 20բ–2ա Գլուխ ԺԲ. Պատմութիւն փոփոխմանց պատարագին և հաղորդութեան – Որպէս իսրայելացիք ի Խթման երեկոյին...

ժգ. 22ա–4բ [Գլուխ ԺԳ]. Մի՞թէ բազում հացքն սեղանոյն կարեն Քրիստոսի մարմին լինել – Ոմանք ասեն, թէ ոչ կարեն...

ժդ. 24բ–9բ [Գլուխ ԺԴ]. Մի՞թէ բաժակն հարկաւոր իցէ վասն պատարագի – Յայտ է, զի առաքեալքն երբեմն առանց բաժակի...

ժե. 29բ–31բ Գլուխ ԺԵ. Յաղագս նիւթոց հաղորդութեան – Յայտ է, զի թէպէտ Քրիստոս բաղարջ...

ժզ. 31բ–2բ Գլուխ ԺԶ. Մի՞թէ սեղան հարկաւոր իցէ վասն պատարագի –Յայտ է, զի Քրիստոս սեղանին ընթրեաց...

ժէ. 32բ–3ա Գլուխ ԺԷ. Յաղագս հարկաւորաց պատարագին – Առաջին` հարկաւորն է, զի պատարագօղն քահանայ լիցի...

ժը. 33ա–5ա Գլուխ ԺԸ. Յաղագս հարկաւորութեան ժողովողի – Յայտ է, զի Քրիստոս ժողովեալ զաշակերտս իւր...

ժթ. 35ա–6ա Գլուխ ԺԹ. Թէ ո՞յք են, որք կարող են մերձենալ ի սեղան Տեառն – Ամենասուրբ եկեղեցին Քրիստոսի զչորս ազգս մարդկան արտաքսէ...

ի. 36ա–8ա Գլուխ Ի. Թէ ո՞յք են արժանաւորքն հաղորդիլ մարմնոյ և արեան Տեառն – Յետ արտաքսելոյ զերախայս, զթերահաւատս...

իա. 38աբ Գլուխ ԻԱ. Թէ  յո՞րում ժամու Քրիստոս զգոհութեան հացն և բաժակն փոխարկեաց ի մարմինն և յարիւն իւր – Ի յարարողութեանն Քրիտոսի պարտ է զհինգ պահս ժամու որոշել...

իբ. 38բ–43բ Գլուխ ԻԲ. Համաձայնութիւն արարողութեանն Քրիստոսի ընդ Խորհրդատետրին մերոյ – Խորհրդատետրն մեր, զոր կարծեմ շարադրեալ ի սուրբ Գրիգորէ...

իգ. 43բ–6բ Գլուխ ԻԳ. Յաղագս խորհրդոյ և պտղոյ պատարագին – Աստուած պատիժ մահուչափ մեղաց զմահն եդեալ...

իդ. 46բ–9ա Գլուխ ԻԴ. Ցուցանի պարտաւորութիւնն հաղորդելոց զտղայս` վկայութեամբ Հռօմայ եկեղեցւոյն – Յայտնի է այս` նախ և առաջ ի սուրբ Կիպրիանոսէ...

իե. 49ա–51բ Գլուխ ԻԵ. Յաղագս չորրորդ քահանայագործութեան, որ է օծումն կամ ձեռնադրութիւնն ապաշխարողաց և հիւանդաց – Փափահաւատքն չորրորդ քահանայագործութիւն կամ խորհուրդ...

իզ. 52ա–6ա Գլուխ ԻԶ. Մի՞թէ օծումն հիւանդաց հարկաւոր իցէ – Նաև փափահաւատքն ուսուցանեն, թէ չէ հարկաւոր...

իէ. 56ա–7ա Գլուխ ԻԷ. Յաղագս հինգերորդ քահանայագործութեան, որ է օծումն ննջեցեալ քահանայից – Իսրայէլացիք սովոր էին պէս պէս անուշահոտ իւղովք...

իը. 57ա–64ա Գլուխ ԻԸ. Յաղագս վեցերորդ քահանայագործութեան, որ է ձեռնադրել զկարգաւորս  – Կարգն քահանայագործութեան կամ հովիւութեան կամ վարդապետութեան...

իթ. 64ա–8ա Գլուխ ԻԹ. Բան սրբոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի, արտահանեալ ի Ներբողեան ճառէն սրբոյ Գրիգորի Լուսաւորչին ընդդէմ հովուաց ժամանակին իւրոց` ցցուցանելով, թէ ճշմարիտ առաջնորդաց մերոց պարտիմք հնազանդիլ և պղծոց ... զգուշանալ – Այսպիսի, ասէ, վայել է մեզ քահանայապետ...

լ. 68ա–70ա Գլուխ Լ, Յաղագս եօթներորդ քահանայագործութեան, որ է պսակն – Լատինացիք զօթներորդ խորհուրդն եկեղեցւոյ ամուսնութիւն անուանեն...

լա. 70բ–1ա Գլուխ ԼԱ. Եզրակացութիւն յաղագս թուոյ և անուանց խորհրդոց եկեղեցւոյ – Ի մէջ վարդապետաց եկեղեցւոյ առաջին թուօղ և անուանօղ...

լբ. 71բ–5բ Գլուխ Լբ. Յաղագս առ ախթարմայս հայոց – Ահա, ցուցաք յայնպէս զճշմարիտ քահանայագործութիւնս ... և երկնից արքայութեան իւրում արժանի արասցէ. ամէն: Վերջ:

 

135

ՄԵՍՐՈՎԲ ՏԷՐ-ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ ԱՐԶՐՈՒՄԵՑԻ

ՃԱՌ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ

Կոստանդնուպօլիս

ՌՄԿԼ –1818

ԳՐԻՉ` հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 80. չգրուած` 80բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–Ը×10։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,5×14,8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 8ա)։ ՏՈՂ՝  18: ԿԱԶՄ՝ ոսկեզօծ ծաղկադրոշմով կանաչաւուն կաշի,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  բազմագունի ծաղկաթուղթ, լուսանցակողերը` ոսկեզօծ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 3 (Ա–Գ)+3(Դ–Զ), թուղթ, Աա, Զբ պատուած աստառի ծաղկաթղթով:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի եզրերը թեթևակի մաշուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–69բ Աստուածաբանական ճառ ի վերայ շնորհացն Քրիստոսի: Ծաղկաքաղ հաւաքեալ ի գրոց աստուածաբան վարդապետաց` աշխատասիրութեամբ Արզրումցի Տէր-Յարութիւնեան տեառն Մեսրովբայ դասատու քահանայի Սուրբ Աստուածածնի մայր եկեղեցւոյ, ի փառս փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի: Ի պատրիարգութեան աստուածարեալ տեառն տեառն Պօղոսի շնորհազարդ արքեպիսկոպոսի և աստուածաբան վարդապետի Անդրիանուպօլսեցւոյ: Յամի Տեառն 1818 և Հայոց ՌՄԿԷ (1818), Յուլիսի Գ, ի Կոստանդնուպօլիս

– 1բ–5բ Ներածութիւն ի ճառս շնորհաց – Ա. Սէրն Քրիստոսի ստիպէ զմեզ քննել...

6ա–69բ Աստուածաբանական ճառ ի վերայ շնորհացն Քրիստոսի

ա. 6ա–9ա Գլուխ առաջին. Ի վերայ էութեան շնորհացն Քրիստոսի – 1. Հարց Ա. Զի՞նչ է շնորհքն Քրիստոսի...

Արաբանական թուահամարները ցոյց են տալիս հարցադրումները:

բ. 9բ–11ա Գլուխ Բ. Ի վերայ բաժանման շնորհաց: Պարապումն – 16. Աստանօր նախ շարունակաբար...

գ. 11ա–5բ Գլուխ Գ. Ի վերայ ձրիատուր շնորհաց –33. Հ[արց] Ա. Քանի՞ պատիկ են ձրիատուր շնորհքն...

դ. 16ա–7բ Գլուխ Դ. Ի վերայ ներգործական շնորհաց, թէ զինչ է և քանիպատիկ – Ցուցաք ի վերոյ (20), թէ հաճոյաբար շնորհքն...

ե. 18ա–22ա Գլուխ Ե. Ի վերայ բաւական շնորհաց, թէ զինչ և քանի – 66. Առ յաջողակի ծանօթութեան այսր գիտելի է...

զ. 22բ–7բ Գլուխ Զ. Ի վերայ բաշխման բաւական շնորհաց – 81. Հ[արց] Ա. Բաւական շնորհքն պարգևի՞ ամենեցուն...

է. 27բ–45բ Գլուխ Է. Ի վերայ գործադիր շնորհաց – 95. Հ[արց] Ա. Զի՞նչ է գործադիր շնորհքն...

ը. 46ա–50բ Գլուխ Ը. Ի վերայ ունակական կամ սրբարար շնորհաց – 172. Հ[արց] Ա. Զի՞նչ ինչ անուանս ունի ունակական շնորհքն...

թ. 50բ–62բ Գլուխ Թ. Ի վերայ առաջին գործոյ ունակական շնորհաց, այսինքն` ի վերայ արդարութեան մեղաւորին – 192. Հ[արց] Ա. Զի՞նչ է արդարութին մեղաւորին...

ժ. 62բ–9բ Գլուխ Ժ. Ի վերայ երկրորդ գործոյ սրբարար շնորհաց, այսինքն` ի վերայ արդիւնաւորելոյ զարդարն – 230. Հ[արց] Ա. Զի՞նչ է արդիւնքն... Ազգս հայոց զքրիստոնէութիւն ոչ պահէր:

– 70ա80ա Օ[գնեա] Հ[ոգի] Ս[ուրբ]: Ցանկ (առարկայական` Ա–Օ) – Ադամայ շնորհն .. Օժանդակ շնորհք:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա (տե´ս):

Գրչափորձ` 80բ Ծ (50) ղռուշ:

 

136

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՋՈՒՂԱՅԵՑԻ

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԺԸ –XVIII

ԹԵՐԹ՝ 40։ Պ­ՐԱԿ՝ 1–5×8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,8×15,2։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 3ա)։ ՏՈՂ՝  29–31: ԿԱԶՄ՝ ստուարաթուղթ, թիկունքը` կաշի, աստառը`  թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, թուղթ:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–40բ [Յովհաննիսի Ջուղայեցւոյ Աստուածաբանութիւն]

ա.1աբ Յաղագս շարամանութեան աստուածաբանութեան ընդ մարդկութեանն անձն Բանին ընդ բնութեանս մարդկային – Վասն զի մակացուացն է...

բ. 1բ–2բ Յաղագս թէ յերսակաց պարզառութեանց շարժմանեցաւ Յիսուս... – Զոր ինչ տնօրինիչ էր...

գ. 2բ–3ա Յաղագս թէ երևելի պարզառութեամբն Քրիստոսի զաներևոյթսն և երևելի շարժամանութեամբն ... – Վասն զի արդարև մակացու...

դ. 3ա–5ա Յաղագս թէ ամենայն իր սահմանաւ ճանաչի ... – Եւ արդ, որովհետև...

ե. 5ա–6բ Յաղագս թէ որպէս անմարմին Բանն եղև մարմին ... – Եւ արդ, երևելի...

զ. 6բ–7բ Յաղագս թէ Քրիստոս ի մարմնի զիարդ Աստուած ճանաչի – Դարձեալ որպէս ծուխ...

է. 7բ–8բ Յաղագս աստուածաբանութեան, թէ մարդեղութեամբն Քրիստոսի եղև փրկութիւն... – Որպէս ուսաք բնականօք...

ը. 8բ–14ա  Յաղագս հանգուցելոց ընդհանրականաց, որովք զպարագրեալ և չունօղն ինքնեանց ծանուցանի և իմանի – Զի ահա մինչև զայս վայր...

թ. 14ա–7ա Դարձեալ ... պարտ է մակացուացն սահմանաւն իւրով ճանաչել զաստուածութիւնն Քրիստոսի – Յետ մակացութեանն հանգեցելոց...

ժ. 17ա-22բ Յաղագս ... Աստուծոյ Բանին, թէ անկարելի ելոյր լուսով բնականին... հասանել իսկութեանն, եթէ ոչ լուսով շնորհաց ... – Ամենայն էակ յորժամ իմանի...

ժա. 23ա–4ա Դարձեալ ... թէ որպէս երկեակք տարակցեալք բնութիւնք միաւորեցան և միացան անշփոթաբար... – Դարձեալ ծանիր, զի ի մակացութիւնս...

ժբ. 24ա–6ա Յաղագս ... թէ որպէս իմաստասիրական հաւաքաբանութիւնն ընդհանարաւն ելոյր նախադասութիւնն և նովաւ եզրակացութիւնն, նմանապէս և աստուածաբանութեան նախադ[աս]ութիւն պարտ է լինել ընդհանրիցն ընդհանրաւ, և էակացն էակ տայ, որ է Աստուած և Բան, որով ապա և ճշմարիտ եզրակացութեան հասանիմք ...– Յետ բացման ական մտաց...

ժգ. 26ա–9ա Դարձեալ ... թէ մի է սկիզբն Հայր Որդւոյ ծննդեան և Հոգւոյ բղխմանն և մի պատճառ երկոցուն, որպէս նախ փիլիսոփայականն տրամաբանէ և յետ այնորիկ աստուածաբանութիւնն ենթադատէ ... – Եւ արդ, յետ այսորիկ մակացուցան պարտ է...

ժդ. 29ա-30ա Յաղագս ... թէ որպէս հակադարձի մեծն ընդ փոքրն և փոքրն ընդ մեծին, նմանապէս ... աստուածութեանն ընդ մարդոյն և մարդոյն ընդ աստուածութեանն ... – Յետ ճանաչման ամենցունց է խոստովանելի ...

ժե. 30ա–3բ Դարձեալ ... ընդդիմութիւնք առ այնոսիկ, որք զներհակ նախադասութիւնսն կազմեն ընդդէմ ճշմարտութեանն և եզրակացութեան – Յետ մակացութեան հակադարձութեանն...

ժզ. 33բ–4ա Եւ ևս յաղագս աստուածաբանութեան, թէ զոր ինչ սրբազանքն ասացին մարգարէք սակս Քրիստոսի յիւրաքանչիւր դարս յանգելոյ և լցեալ կատարեցաւ զնախաճառութիւնսն – Այլ, արդ ընդ բնական...

ժէ. 34ա–5ա Դարձեալ ... թէ պարտ է բանիւն Աստուծոյ ... հասանել ճանաչման և եզրակացութեան աստուածաբանութեանն Աստուծոյ – Ահա, արդ, զամենայն զնախադրութիւնս...

ժը. 35ա–8բ Դարձեալ ... թէ պարտ է եզրակացութեան աստուածաբանութեռանն Քրիստոսիւ միջնորդ լինել – Բայց բարդ կան նախադասութեան...

ժթ. 38բ–40բ Դարձեալ... որ երրակօք ձևօք եզրակացութեամբ եզրակացուցանի զաստուածութիւնն Քրիստոսի ... – Աստանօր յետ մակացութեան ... այլ ոչ ունիմ վկայութիւն Որդի զհաճոյսն Աստուծոյ առեալ, այլ զներհակն:

 

137

ԿՂԵՄԷՍ ԳԱԼԱՆՈՍ

ՅԱՂԱԳՍ ԱՍՏՈՒԱԾԱՅԻՆ ԲԱՑԱՐՁԱԿ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒԹԵԱՆ

ԺԸ –XVIII

ԳՐԻՉ` Թումաս:

ԹԵՐԹ՝ 72. չգրուած` 72ա։ Պ­ՐԱԿ՝ 1–9×8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18,6×11,9։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 39ա)։ ՏՈՂ՝  32: ԿԱԶՄ՝ կարմիր լաթ,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, թիկունքն ու անկիւնները` սև կաշի, աստառը`  պահպանակի թղթից:  ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, թուղթ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ —Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր, թռ­չ­նա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից որոշ թերթեր գուանափոխուած, տեղ-տեղ քայքայուած, լուսանցքներում խոնաւութեան հետքեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–71բ [Կղեմեսի Գալանոսի Յաղագս աստուածային բացարձակ կատարելութեանցն, այսինքն` աստուածային ստորոգելեացն]

ա. 1ա–5ա [Յաղագս երանելի տեսութեան: Հինգերորդ վիճաբանութիւն: Խնդիրք Ա–Դ]: Յաղագս երանելի տեսութեան. Մի՞թէ կարէ էութիւնն Աստուծոյ տեսանել մտօք, այսինքն` ճանաչիլ հայեցողական ճանաչմամբ: Առաջին խնդիրք – Պատասխանի ստորասելով: Ցուցանի նախ հաւատով...

գ. 15ա–21ա Յաղագս գիտութեան Աստուծոյ: Վեցերորդ վիճաբանութիւն (խնդիրք Ա–Գ): Մի՞թէ գոյ գիտութիւն ներ Աստուծոյ և ո՞յք իցեն առարկեալ ենթակայք նորին: Առաջին խնդիրք – Նախ` պատասխանի, թէ...

դ. 21ա–9բ Յաղագս կամացն Աստուծոյ: Եւթներորդ վիճաբանութիւն (խնդիրք Ա–Զ): Մի՞թէ  գոյ ներ Աստուծոյ կամք և կամեցողութիւն և զի՞նչ իցէ առարկել ենթակայ նորին: Առաջին խնդիրք – Նախ գիտելի է, թէ գոյ ներաստուածական...

ե. 29բ–47ա Յաղագս ամենասուրբ Երրորդութեան: Ութներորդ վիճաբանութիւն (խնդիրք Ա–Է): Թէ քասնի՞ են աստուածային բղխմունքն: Առաջին խնդիրք – Նախ գիտելի է, թէ աստուածային բղխումն...

զ. 47ա–59ա Յաղագս աստուածային մարդեղութեան: Իններորդ վիճաբանութիւն (խնդիրք Ա–Ե): Թէ զիա՞րդ կարելի է աստուածային մարմնացումն, այսինքն` Աստուծոյ մարմնանալն: Առաջին խնդիրք – Նախ գիտելի է, զի մարմնացան...

է. 59ա–71բ Յաղագս հրեշտակաց: Տասներորդ վիճաբանութիւն (խնդիրք Ա–Ը): Միթէ հրեշտակք գոն մարմնաւորք, թէ անմարմինք: Առաջին խնդիրք – Նախ գիտելի է, թէ գոյ ... բաւ է յաղագս հրեշտակաց. ամէն:

N 107 ձեռագրում Վիճաբանութիւնները համարակալուած են Ա–Է:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

43ա Թումաս տ:

62բ Թումաս եթ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

72բ (ԺԹ դ., շղագիր) Մովսէս աստուածա[բ]ան վարդապետին:

Կնքադրոշմ` 71բ Քրիստոսի ծառայ  Յովսէփ վարդապետ: 72բ (անընթեռնելի):

Գրչափորձ` 72բ Բարերար Տէր և ւ:

 

138

ՊԵՏՐՈՍ ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ-ԲԵՐԴՈՒՄԵԱՆ

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ, ՔԱՐՈԶՔ

ՌՄԻԵ –1776

ԹԵՐԹ՝ 222. չգրուած` 47ա–8բ, 57բ–8բ, 60–1ա, 144բ, 219բ–22բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1–20×2×12 (Ե–Զ 10, Է, Թ 8, ԺԳ 14, Ի 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21×15,9–16,2։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 18ա)։ ՏՈՂ՝  23–42 (խառն): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի,  մի­ջու­կը՝ տախակ, աստառը` թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1, թուղթ, սկզբից:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. տեղ-տեղ թանաքի ճապաղում (68–112, 191–7), մի քանի թերթեր թիկունքային մասինց կարկատուած: Կազմի կաշին 2–3 տեղ ցեցակեր, Բ փեղկի տախտակը կոտրուած, եզրերը մաշուած, աստառի թղթերն ընկած. մնացել են մասունքներ:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1ա–46բ [Գիրք, որ կոչի Աստուածանմանութիւն, արարեալ ի Պետրոսէ վարդապետէ Նախիջևանցւոյ Աղամեալեան]

Տե´ս ձեռ. N 139, 5ա–122բ. Յռջբ./1ա: § 1/1բ–34բ: 2/35ա–45բ: Վրջբ. /45բ: Յիշատակարան / 46ա: «Գովեստ» / 46աբ: Չունի գլխանիշ և պրականիշ թուեր: Սկզբնատառերի տեղերը բաց:

Բ. 49ա–218բ [Քարոզ տարեկան, արարեալ Պետրոսի վարդապետի Նախիջևանցւոյ Աղասմալեան...]

Տե´ս ձեռ. N 174, 38ա–195ա. § ա/49ա–59բ: բ/62ա–4ա: գ/64բ–7բ: դ/68ա–9ա: ե/69ա–80ա: զ/80բ–9ա: է/89ա–9ա: ը/99բ–101բ: թ/101բ–4ա: ժ/104բ–8բ: ժա/109ա–15ա: ժբ/115բ–8բ: ժգ/119ա–20բ: ժդ/121ա–5ա: ժե/125ա–7բ: ժզ/127բ–34ա: ժէ/134ա–42բ, 145ա: ժը/143ա–4ա: ժթ/145ա–54ա: ի/154ա–7ա: իա/157ա–65ա: իբ/165բ–7ա: իգ/167բ–70բ: իդ/171ա–2բ: իե/172բ–4բ: իզ/175ա–7ա: իէ/177ա–80բ: իը/181ա–90բ: իթ/190բ–2ա: լ/192բ–7բ: լա/197բ–9բ: լբ/199բ–201բ: լգ/201բ–2բ: լդ/202բ–3բ: լե/204ա–5բ: լզ/206ա–8բ: լէ/209ա–11բ: լը/211բ–7բ: լթ/217բ–8բ: Չունի համարակալում և ցանկ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

219ա Ի 1225 (1776) թիւ: Սիրելիք, զՀայր մեղայիւ զՈղորմին մի զանց առիցէք, և դուք ընկալնուք զմասն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

61բ (1825 թ., շղագիր) Յամի Տեառն 1825, Փետրվարի 16-ին սկսայ գրել, օրն երկուշաբթի:

Կնքադրոշմ` 1ա, 46բ, 54բ, 62ա, 218բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնի է:

 

139

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌՄԾԵ — 1806

ՍՏԱՑՈՂ` Ստեփաննոս վրդ. Տփխիսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 196. չգրուած` 1ա–4բ, 6բ, 123աբ, 176բ, 188բ–96բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×3+1–19×10+1×3։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,8×15,8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 72ա)։ ՏՈՂ՝ 22: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ ծաղկաթուղթ։ ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ` 3+3, թուղթ (թերթակալուած` 1–3, 194–6):

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ —Հիւսածոյ զարդեր` 5ա, 6ա, 7ա, 85բ, 86ա, 122բ, 124ա:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից գրադաշտը գուանփոխուած: 189–96 թերթերը, Բ փեղկը մասամբ ցեցակեր: Կազմի թիկունքի կաշին պատռուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 5ա–22բ Գիրք որ կոչի Աստուածանմանութիւն, արարեալ ի Պետրոսէ վարդապետէ Նախիջևանցւոյ Աղամալեան, ի փառըս Աստուծոյ և յօգուտ մանկանց եկեղեցւոյ, յամի Տեառն ՌՉԿԹ (1769) և թուականութեանս Հայոց ՌՄԺԸ (1769), ի Մարտ ամսոյ Լ:

Եւ արդէն իսկ նորոգ օրինակեալ ըստ կարի զգուշութեամբ ի վայելս անձին տեառն Ստեփաննոսի աստուածաշնորհ վարդապետի Տփխիսեցւոյ, յամի Տեառն 1806 և ի թուին Հայոց 1255 (1806), ի Դեկտեմբերի ամսոյ 1 սկսեալ:

– 5բ–6ա Յառաջաբանութիւն  – Արարածապատում մարգարէն Մովսէս...

1. 7ա–85բ Հատոր առաջին

ա. 7ա–8ա Գլուխ նախ[ը]նթաց. Թէ որքան մեծ իցէ ճանաչելն զԱստուած – Ճանաչումն Աստուծոյ այնքան մեծ է...

բ. 8ա–10բ Գլուխ երկրորդ. Յաղագս նմանութեան, բաժանեալ յերկուս պրակս: Պարկ առաջին. Յաղագս զանազանութեան նմանութեանց – Նմանութիւն է ընդ սեռիւ...

գ. 10բ–4բ Գլուխ երրորդ. Յաղագս թէ որով եղանակաւ իմանի Աստուծոյ, բաժանեալ յերիս պրակս: Պրակ առաջին. Թէ  աստուածային էութիւնն է անիմանալի ... – Աստուածային էութեանն ի մէջ...

դ. 14բ–24ա Գլուխ չորրորդ. Յաղագս նմանութեան Աստուծոյ, որ արտահանի յանսահմանութենէն նորին, բաժանեալ ի հինգ պրակս: Պարկ առաջին. Յաղագս թէ էյութիւն Աստուծոյ է անսահմանելի ...– Առ ի բարեպէս գիտել...

ե. 24ա–31ա Գլուխ հինգերորդ. Յաղագս էական ստորոգելեացն Աստուծոյ, բաժանեալ ի հինգ պրակս: Պարկ առաջին. Յաղագս թէ Աստուած է գոյացական էակ ...  Առ ի բարեպէս...

զ. 31ա–8բ Գլուխ վեցերորդ. Յաղագս նմանութեանց, որք արտահանին ի գերազանցական ստորոգութեանցն Աստուծոյ, յերիս պրակս բաժանեալ: Պարկ առաջին. Թէ Աստուած է ճշմարիտ էակ – Են ոմանք յատկութիւնք էակի...

է. 38բ–48բ Գլուխ եօթներորդ. Յաղագս նմանութեանց, որք արտահանին ի պարզութեանն Աստուծոյ, յերիս պրակս բաժանեալ: Պարկ առաջին. Թէ Աստուած է բնականաբար պարզ – Պարզութիւնն սահմանի...

ը. 48բ–52ա Գլուխ ութներորդ. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի յանհնութենէ Աստուծոյ – Անհնութիւնն աստուածային սահմանի...

թ. 52ա–4ա Գլուխ իններորդ. Յաղագս նմանութեանց, որք արտահանին ի յաւիտենականութենէն Աստուծոյ  – Եւ քանզի աստուածային...

ժ. 54ա–6ա Գլուխ տասներորդ. Յաղագս նմանութեանցն, որք արտահանին յանչափութենէն Աստուծոյ – Նոյն է անհնութիւնն...

ժա. 56ա–9ա Գլուխ մետասաներորդ. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի յանպարագրութենէ Աստուծոյ – Առ ի բարեպէս իմանալ...

ժբ. 59ա–61բ Գլուխ երկոտասաներորդ. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի յանհասութենէն Աստուծոյ – Աստուած վասն իւրոյ...

ժգ. 62ա–4ա Գլուխ երեքտասաներորդ. Յաղագս նմանութեանց, որք արտահանին յանփոփոխութենէ Աստուծոյ – Փոփոխութիւնն լինի շարժմամբ...

ժդ. 64բ–71բ Գլուխ չորեքտասաներորդ. Յաղագս նմանութեանց, որք արտահանին ի նախագաղափարութեանցն Աստուծոյ, յերիս պրակս բաժանեալ: Պրակ առաջին. Յաղագս թէ նախագաղափարք իրաց ... զիարդ իցեն – Գիտելի է, զի նախագաղափար իրաց...

ժե. 71բ–85բ Գլուխ հնգետասաներորդ. Յաղագս նմանութեանց, որք արտահանին ի զօրութեանց կամացն Աստուծոյ, բաժանեալ եօթն պրակս: Պրակ առաջին. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի ի նախասահմանութենէն Աստուծոյ– Թէ իցէ կամք ... ոչ համընթանան սոքա ի միասին: Աւարտ առաջնոյ հատորին:

2. 86ա–120ա Հատոր երկրորդ

ա. 86ա–94ա  Գլուխ առաջին. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի ի սուրբ Երրորդութենէն, բաժանեալ ի չորս պրակս: Պրակ առաջին. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի ի ճանաչմանէ սրբոյ Երրորդութեանն – Երանելի Երրորդութիւնն...

բ. 94ա-9բ Գլուխ երկրորդ. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի ի յատկութեանց Հօր Աստուծոյ, բաժանեալ ի չորս պրակս: Պրակ առաջին. Յաղագս նմանութեան Հօր ի կողմանէ գթութեան – Հայրութիւնն կրկին կերպիւ...

գ. 99բ–106բ Գլուխ երրորդ. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի ի յատկութեանցնց Որդւոյ, բաժանեալ յերրորդ պրակս: Պրակ առաջին. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի ի յատկութենէս Որդի – Գիտելի է, զի յատկութիւնք...

դ. 106բ–9ա Գլուխ չորրորդ. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի յերկրորդ տեսակէ յատկութեանց Որդուոյն Աստուծոյ. բաժանեալ յերկուս պրակս: Պրակ առաջին. Յաղագս նմանութեան [որ] արտահանի ի յատկութենէ զօրութեան – Յատկութիւնք Բանին...

ե. 109ա–11բ Գլուխ հնգերորդ. Յաղագս  երկրորդ տեսակի յատկութեանց Որդւոյն Աստուծոյ, բաժանեալ յերիս պրակս: Պրակ առաջին. Յաղագս նմանութեան, որ արտահանի ի մարդեղութեան Բանին Աստուծոյ – Զի որպէս վերոյգրեալքն էին...

զ. 111բ–5բ Գլուխ վեցերորդ. Յաղագս յատկութեանց Հոգւոյն Սրբոյ, բաժանեալ յերիս պրակս: Պրակ առաջին. Յաղագս նմանութեան Հոգւոյն Սրոբյ, ըստ որում Հոգի – Զառատութեանց Հոգւոյն Սրբոյ...

է. 115բ–7բ Գլուխ եօթերորդ. Յաղագս յատկագունից Հոգւոյն Սրբոյ, բաժանեալ յերկուս պրակս. Պրակ առաջին. Յաղագս նմանութեան Հոգւոյն Սրբոյ, ըստ որում սուրբ – Սրբութիւնդ անուն բաձարձակապէս...

ը. 117բ–20ա [Գլուխ ութերորդ... բաժանեալ յերկուս պրակս]: Պրակ առաջին. Յաղագս նմանութեան Հոգւոյն Սրբոյ ի կողմանէ եօթանց պարգևաց և այլոց յատկացելոց – Հոգին Սուրբ ըստ զանազան պարգևաց ... ի նմանութիւն սրբոյ Երրորդութեանն վերանայցեն: Որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 120ա–1ա Վերջաբանութիւն – Ի վախճանի ծանիք... ևս յանցանացն ներումն շնորհեսցէ. ամէն:

– 121ա [Յիշատակարան գրոցս: Ծայրակապ` «Պետրոս»]

 Ի թուականիս Հայոց

Զկենդանակերպս երկոտասան

Ճէ-պիւ պատկեա, դիր և քսան,

Ի քսանէն զերկոսն հան

(12×100+20-2+551=1769),

Գտցես զթիւ գրքոյս շարման:

Ապա ի գիտել զամսոյս քանիս,

Լրումն եղև ի խազմ ամիս: // (121բ)

Պայծառ արփի արդարութեան,

Ծագող մեզ լոյս իմաստութեան,

Երգեմ քեզ փառս լիաբերան

Յաւարտ գործոյս բնազանցական:

Տուր ինձ լինել վեհիդ նման,

Ընդ որում ազդի այս հանգաման,

Րամեա նաև պատկերոյդ համայն

Բերել ըստ այս զքոյդ կերպարան:

Որով եղեալ աստուածանման,

Լիցին քոյդ տեսութեան,

Սուրբ նախատպիդ բան գոհութեան

Տեալով ընդ մեզ ի յաւիտեան:

Մաղթեմ զեղբարսդ գերապանծ,

Ոյց մեծագին ձօնեմ զայս գանձ,

Անխախտ սիրով գաղափարեալ`

Անթերի և անյաւելուած:

– 121բ–2բ Գովեստ աստուածութեան (ծայրակապ` «Աստուած Պետրոսէ») – Ամենասքանչ խոր էութիւն, անքննին և անմատոյց, / Ի բազմազասնութիւն էից դու միայն ևեթ էակ, ո՜հ...

Բ. 124ա–76ա Եզրակացութիւնք և համառօտ ցուցմունք նոցին առաջին հատորի Աստուածաբանութեան Բիլվարտի

ա. 124ա–7ա Վիճաբանութիւն առաջին (պարկք Ա–Գ): Պրակ առաջին. Արդեօ՞ք իցէ ըստ ինքեան ծանուցեալ կամ ապացուցակա՞ն է, թէ գոյ Աստուած – Ասելի է նախ...

բ. 127ա–31ա Վիճաբանութիւն երկրորդ (պարկք Ա–Գ): Պրակ առաջին. թէ ո՞ր իցէ կատարիչ աստուածային բնութեանն... – Ասելի է նախ. Բնութիւնն...

գ. 131ա–43բ Վիճաբանութիւն  երկրորդ (պարկք Ա–Թ): Պրակ առաջին. Յաղագս պարզութեանն Աստուծոյ – Խնդրի նախ. Արդեօ՞ք...

դ. 143բ–59բ Վիճաբանութիւն չորրորդ. Յաղագս ճանաչելութեան և տեսութեան Աստուծոյ ի մէնջ (պրակք Ա–ԺԲ): Պրակ առաջին: Արդե՞օք զաստուածային էութիւնն հնար է տեսանեալ մարմնաւոր աչօք – Ասելի է նախ. Բացարձակապէս անհնար է...

ե. 160ա–6բ Վիճաբանութիւն հինգերորդ. Յաղագս գիտութեանն Աստուծոյ (պրակք Ա–Դ): Պրակ առաջին: Արդեօ՞ք Աստուած իցէ գիտութիւն... ­– Ասելի է նախ. Է յԱստուած...

զ. 166բ–76ա Վիճաբանութիւն վեցերորդ. Յաղագս նախատեսութեան ապագայից (պրակք Ա–Է): Պրակ առաջին. Զի՞նչ և քանիպատի՞կ իցէ ապագայն – Ասելի է նախ... զոր ունին յԱստուած, են կեանք ի նմա: Վախճան առաջին հատորին, որ Յաղագս Աստուծոյ և ստորոգելեաց նորա:

Գ. 177ա–87բ [Յովհաննու Միրզայեան Վանանդեցւոյ «Տետրակ կոչեցեալ Տապար սիրոյ, պարունակիչ փաստից ինչ, որք ցուցանին զպատճառաց ընդ ներգործութեանց իւրեացն զնմանակցութեան, թէև ի մեծագոյնս տարածանիցեն». N 6023,1ա]

– 177ա–8բ Նախաբանութիւն – Դէպ լինէր երբեմն, զի նպաստահաւաք սրբոյ Սաղիմայ` Պօղոս վարդապետն Անդրիանուպօլսեցի ... նուաստ ծառայի Միրզայեան Յովհաննու Վանանդեցւոյ: Ի Զմիւռնիա, 1804 և ի 27 Հոկտեմբերի:

179ա–87բ  Արդեօ՞ք պատճառ ինչ ի մեծագոյնս տարածեալ յառաջածիցէ զներևակ ներգործութեան – Կամեցեալ բացայայտ զխնդիրոս ... յարմատաքի խլումն նոցին ամենեցուն և ևս: Վերջ:

– 188ա [Ոտանաւոր] – Հիդրայ է այդ վէճ բազմագլխանի, / Ի զեղչելդ զմին` երկեակ բուսանի ... / Յորոց ճշմարիտ կարի չաղաւաղի:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

5ա (տե՛ս):

 

140

ՊԵՏՐՈՍ ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ-ԲԵՐԴՈՒՄԵԱՆ

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԺԸ –XVIII

ԳՐԻՉ` Ղազար:

ԹԵՐԹ՝ 44։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԱ×4։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, «D & CDLAUW» լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19,8×15,4։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 15ա)։ ՏՈՂ՝  27 (1ա–36բ), 28 (37ա–44բ): ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, թիկունքն ու եզրերը` կարմիր կաշի,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը` կազմի ծաղկաթղթից: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 3+2, թուղթ, մասն աստառի:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. ստորին լուսանցքները ձէթոտուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–44բ Զհոգելից և զիմաստալիս Գիրքս աստուածանմանութեան արարեալ տեառն Պետրոսի վարդապետի Նախիջևանցո Աղամալեան, կոչի և իսկ Փերթումեան, որ էր բնիկ միաբան Սրբոյ Էջմիածնի մեծ գահին Հազկազեան. որ և շարադրեալ և ի լոյս ածեալ ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն Աստուծոյ և ի յօգուտ լուսաւորութեան մանկանց եկեղեցւոյ և մանաւանդ  ուսումնաբան և իմաստասէր րաբունեացն քարոզչաց, ի հայրապետութեան տեառն Սիմէօնի սրբազան և գիտնական կաթողիկոսին Ամենայն Հայոց և ի պատրիարգութեան սրբոյ Երուսաղէմի Սրբոյն Յակոբայ Աթոռոյն հանուրց Հայոց տեառն Յովակիմայ սրբակրօն ճգնակիր րաբունապետի և ի պատրիարգութեան Կոստանդնուպօլսոյ տեառն Զաքարիայ բազմերջանիկ և ազգասէր անուանեալ րաբունապետի, յամի Տեառն 1773-ին և թուականութեանս մերում ՌՄԻԳ (1774)-ին:

Տե´ս ձեռ. N 139, 5ա–122բ. Յռջբ./1աբ: § 1/2ա–44բ (չիք` §ժդ, իսկ §ժե գլխակարգուած` «ԺԴ»): Չունի` §2, Վրջբ., Յիշատակարան, «Գովեստ» (անդ, 86ա–122բ):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

44բ Արդ, սոյն իմաստալից մատեանս ես` ապիկար Ղազարս գրեցի, որ եմ աշակերտ Մովսիսի բազմաշխատ վարժչին, որ և Տէր տացէ սմա վայելողին և իմոյ վարժչին կեանս բարիս. ամէն:

 

141

­ՄԱՍՈՒՆՔ ՀՆՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

ԺԴ— XIV

ԳՐԻՉ`  Մխիթար երէց: ՆՈՐՈԳՈՂ-ԿԱԶՄՈՂ` Աբրահամ աբղյ. (1447 թ.):

ԹԵՐԹ՝ 328, չգրուած` 1ա, 328աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–Պ (վերապրակակալուած` Ա–ԻԶ)×12 (Խ/ԺԴ 16)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 22,2×17։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ե­րկ­սիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 78ա)։ ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ արծաթաթել մետաքսեայ գործուածք (կենտրոնում` քուֆի գրութեամբ արաբերէն աղօթք), լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 2ա (ԺԴ դ.):Ճակատազարդ՝ 158ա, 208 (ԺԴ դ), 85ա, 271ա (1447 թ.)։ Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան ։  Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կա­պոյտ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Բուսաբանութիւն Դիոսկորիդոսի (յունարէն, նմուշ` Աբ): Սկզբում 1(Ա) թերթ մագաղաթ, Աբ էջում բոյսի նկար, մօտը` հայերէն  «դ. ժ. նկտի» (Տե՛ս “De materia medica libri quinque”, հրատ. C. Kuhn, Leipzig, 1828, I, էջ 499–500): 2. Մաշտոց ձեռնադրութեան: ԺԱ–ԺԲ դդ.: Սկզբում 2 (Բ–Գ) թերթ, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի երկտակումից: Թուղթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր ( նմուշ` Բբ), Գբ` բազմագունի ուշագրաւ լուսանցազարդ: Կարդալ` Գբ «[ի] բանէն յոր և եդան ... այժմ ողորմութիւն գտէք» (Ա. Թղթ. Պետրոսի, Բ, 8-10), Գբ, Բա, Գբ «[Աւետար]ան ըստ Մաթէոսի – Ասէ Յիսուս. Ամենայն որ լսէ զբանս ... կործանումն նորա մեծ յոյժ» (Է, 24–27), Գբ, Բբ, Գա «Եւ սարկաւագն քարոզէ ... Եւ ապա եպիսկոպոսն ասէ զաղաւթս զայս. Տէր Աստուած մեծ... Եւ ամենայն Իսրայեղ անցցին զաւրինաւք քովք»: 3. Աստուածաշունչ: Ժ–ԺԱ դդ.: Վերջում` 2(Դ–Ե) թերթ, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի երկտակումից: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ` Եա): Կարդալ` Եա, Դբ, Եբ, Դա. «[մի՛] սպանիցէ զիս... ամսոց սնոտեաց» (Յռջբ. Զ 9 – Է 3):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. տեղ-տեղ թրջուած և ցեցակեր, կազմի կաշին քերծուած, թիկունքը վերից վար ճեղքուած, փականներն ընկած: 1447-ին նորոգուած և վերակազմուած, լրացուած` 1, 5, 75, 82, 85, 91, 271, 322–3, 326–8:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնունդք – Գրք 2ա–84բ:

2. Ելք – Գրք 85ա–158ա:

3. Ղևտական – Գրք 158ա–208բ:

4. Թիւք – Գրք 208բ–271ա:

5. Բ. Օրէնք – Գրք 271ա–327բ:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. [Յաւելագրութիւն` 1447 թ.]

1. 1բ Այս ինչ կա բովանդակեալ ի գիրս Հին Կտակարանաց (Ցանկ Հնգամատենին Մովսիսի) – Առաջինն` Արարածք ի Ծնն[դ]ոց...

2. 1բ [Հերոնիմոսի Լորենցիոսի Սուղ ինչ վասն Հին Կտակարանաց]– Արդ, թուեն Եբրայեցիքն զգիրս զայս ձև օրինակի. Զառաջինն անուանեն Եբրեսիթ ... Երկոտասան մարգարէիցն` Թարէ սարն կոչեն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

70ա Աւրինակն թռած էր և ես` մեղաւք զառացած:

84բ Եւ աւա՜ղ ինձ ամենամեղիս:

158ա Բայց ես` նուաստ և թարմատար գրողս Մխիթար սուտանուն երէց, զիմ զմոխրակոյտ երեսս ի գետինն եմ դրել և արտասուելով աղաչեմ զՏէր և զսուրբ հայրքտ, և զեղբարստ, և զորդեակքտ, զի ողորմեսջիք մեզ և խնդրէք մեղած թողութիւն , այսպէս ասելով. Քրիստոս Աստուած, թո՛ղ զՄխիթարա զյանցանսն. ամէն:

208բ Ես` տառաե[ա]լս և թարմատարս,

Նուաստ գրիչ և ապիկար,

Զձեզ աղաչեմ աղերսաբար

Եւ պաղատիմ յաւժարաբար`

Յիշել յաղաւթս զմեզ ի յար`

Առ Տէր պառիցն խնամող հայր:

Զձեռն ընգալցի նա հաշտարար

Եւ ի մեզ գթա անխռովաբար,

Ի ձեզ և մեզ առ հաւասար:

Քրիստոսի փա՜ռք, որ զայս մեր արար,

Թէ զմեղքտ ապշվէ լինի քեզ ճար,

Յոյժ անարհեստ, ո՛վ Մխիթար:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 269 (նորոգողի) ԶԱբրահամս յիշեա, աղաչեմ:

327բ Փա՜ռք ... Շնորհիւ և օգնականութեամբ Տեառն Աստուծոյ մերո, ես` սուտանուն Աբրահ[ամ] աբեղայս ձեռնարկեցի և սակաւ գծով, և կազմեցի զմատեանս Հին Կտակարա[նա]ցս, զոր սկսեալ է նախամարգարէն Մովսէս ի յիսկզբանց Արարածոցն Տեառն Աստուծոյ` զարարածս ստեղծանելոյն մինչև ի կատարումն Երկրորդ Օրէնք, որ է գիրք հինգ փերթ, այսինքն` Ա. Ծնունդքն, Բ. Ելքն, Գ. Ղևտականքն, Դ. որ է Թիւքն, Ե. Երկրորդ Օրէնք: Արդ, աղաչեմ զհանդիպողստ սմա, յիշման արժանի առնել զիս` զանարժանս, նաև հայրն իմ` զՅովանէս մղտսին, և զամենայն ազգայտոհմս մեր` զկենդանիս և զհանկուցեալս, և որ յիշէքդ սրտի մտօք և Աստուած ողորմի ասէ մեզ, նոյն ինքն Քրիստոս Աստուած ձեզ և մեզ տացէ զիւր անսպառ բարիսն: Եւ նմա փա՜ռք յաւիտեանս: Ի թվականութեանս Հայոց ՊՂԶ (1447) և ի յամսեան Յունիսի Ը:

2. 301բ (ԺԵ՞ դ.) Գրիգոր Անեցի:

3. 1ա (ԺԶ–ԺԷ դդ.) Ղատուն բաշային հոգոյն:

Կնքադրոշմ`1բ, Գիրքս Սրբոյ Էջմիածն[այ] գրքատան է. 1813: 2բ, 327բ Գիրքս Սուրբ Էջմի[ա]ծնա է:

 

142

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԴ— XIV

ԳՐԻՉ`  Մարգարէ: ԿԱԶՄՈՂ` Կոստընդին սրկ.: ՍՏԱՑՈՂ` Կարապետ քհյ.:

ԹԵՐԹ՝ 328–1 (տե՛ս Պահպանակ)։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԼԲ×12 (Դ, ժԴ, Զ 8, ԺԳ 11, ԺԸ 4, ԻԲ 6, ԻԳ 10, Լ 1, ԼԲ 7)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,9×15,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ե­րկ­սիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 13ա)։ ՏՈՂ՝ 45: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ կապոյտ կտաւ (ԺԷ դ.): ՊԱՀՊԱՆԱԿ` սկզբում 1 թերթ թուղթ, հաշուած թերթաքանակի մէջ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 2բ, 76բ, 157ա, 184բ, 234բ:Ճակատազարդ՝ 87ա, 93ա, 98բ, 105ա, 110բ, 116բ, 124բ, 181ա, 189ա, 257բ, 273ա, 299բ։ Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ մուգ-կար­միր (2բ, 76բ), շագանակագոյն (87ա–299բ), երկու տարբեր ձեռքով։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. պակասաւոր: 77 կարկատուած և լրացուած: Կազմի եզրերը մաշուած, դռնակն ու թիկունքը վնասուած, փականներն ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Եսայի – Մրգ. 2բ–38բ:

2. Առակք – Գրք 39ա–46ա (սկ. ԺԹ, 9 «Վկայ սուտ»):

3. Ժողովող – Գրք 46ա–51բ:

4. Երգ Երգոց – Գրք 51բ–4բ (ունի` «Գիտացի»):

5. Իմաստութիւն – Գրք 54բ–60բ (Ա, 1–Գ, 13 «ոչ գիտաց», ԺԱ, 25 «[Զի սիր]ես...»):

6. Եզր Գ – Գրք 61ա–76ա (տե՛ս N 351, Ա. §17):

7. Սաղմոսք – Գրք 76բ–124բ (ունի` «Փոքր էի»: Բաժանուած է կանոնագլուխների, որոնց վերջերում` օրհնութիւնք: Տե՛ս N 182, Բ, §1, ա/80բ–1ա: բ/86բ: գ/92բ–3ա: դ/93ա: ե/98ա: զ/104բ: է/110աբ: ը/116բ: թ/116բ: ժ/122աբ: ժա/123աբ: ժբ/124աբ: ժգ/124բ: ժդ/124բ: ժե/123բ–4ա):

Նոր Կտակարան, տե՛ս Դ, §§ 1–23:

Բ. 1. 124բ–33բ [«Աղաւթամատոյց». N 179, 545ա]: Քարոզ գիշերային պաշտամանց – Զարթուցեալքս ամենեքեան ... Աղօթք – Քրիստոս Որդի Աստուծոյ ... ամէն:

2. 133բ–43բ [«Պատարագամատոյց». N 179, 551բ]: Օրէնք արկանելոյ սպաս եկեղեցւոյ – Յորժամ կամեսցի քահանայն պատարագ մատուցանել ... Երգ երեկոին պաշտաման – Շնորհեա մեզ... առաքեա ի մեզ ... ամէն:

Ժամակարգութիւն տե՛ս Ե, §§1–3:

Գ. 144ա–56բ [Ի Մատեան Ողբերգութեան գրոց Գրիգորի Նարեկացւոյ]

1. 144ա [Նորին հսկողի Բան ԻԵ – ...բարձրու]թեան քաղցրութեամբ.

2. 144ա–5ա Նորին ... Վասն լալական սգոյ: ԻԶ – Եւ արդ, ստուգապէս...

3. 145ա–6ա Նորին ... ԻԷ – Եւ քանզի ընդ ողբաձայն...

4. 146աբ Վասն ջերման ... ԻԹ (= ԻԸ, հատուած Ե) – Արդ, այսքանեացս...

5. 146բ–8բ Նորին ... Դաւանութիւն ... ԼԴ (= հատուած Գ) – Խոստովանիմք և դաւանեմք...

6. 148բ–50ա Նորին Վասն մեղաց խոստովանութեան: ԽԵ – Եւ արդ, յայս բարեաց...

7. 150ա–1բ Նորին ... Վասն խաչելութեանն խորհըրդո: ԿԶ – [Արդ, որ ոք...] Իսկ ինձ եղիցի պատգամս...

8. 151բ–2բ Նորին ... Ի սուրբ Աստուածածինն ... Բան 2 – Եւ արդ, ի վերայ...

9. 152բ–3ա Նորին ... Եւ ի սուրբ հրեշտակական զօրսն: ՁԱ – Ընդ Աստուածածինն...

10. 153ա Նորին ... Բան ՁԹ – Աստուած և Տէր, կեանք և արարիչ...

11.153ա–4բ Նորին ... Վասն գիշերականիցն: Բան Ղ – Բարեբանեալ...

12. 1254բ–6ա Նորնի ... Վասն եկեցէոյն: ՂԱ – Տէ՛ր, Տէ՛ր գթութեանց...

13. 156ա Նորին ... Բան ՁԴ – Աստուած յաւիտենական...

14. 156աբ Նորին ...[Բան Ղե] – Արեգակն արդար...

Դ. 1. Գործք Առաքելոց – Գրք 157ա–81ա:

2. Թուղթ Յակոբայ – Թղթ 181ա–2բ (Ա, 1–Դ, 5 «կամ թէ վայր[ապար]»):

3. Թղթ Յովհաննու Գ – Թղթ 183ա (սկ. 3 «ճշմարտութեանդ»):

4. Թղթ Յուդայի ­– Թղթ 183ա–4ա:

5. Աղերս Եւթաղի – 184ա:

– ԺԴ Թղթ Պօղոսի – Յռջբ. 184բ–8ա: Վկ. 188ա: Ց. 188աբ (կից` 188բ «Բայց գրեցան ի Պօղոսի երեսաց միայն թուխթք հինգ...):

6. Առ Հռոմայեցիս – Թղթ 189ա–98ա:

7. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 198բ: Թղթ 198բ–207բ:

8. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 207բ: Թղթ 207բ–13բ:

9. Առ Գաղատացիս – Գլ. 213բ–4ա: Թղթ 214ա–6բ:

10. Առ Եփեսացիս – Գլ. 217ա: Թղթ 217ա–20ա:

11. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 220ա: Թղթ 220ա–1բ (Ա, 1–Դ, 12 «ի Քրիստոս Յիսուս):

12. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Թղթ 222ա–3բ (սկ. Ա, 10 «Ի մեռելոց»):

13. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 223բ: Թղթ 223բ–4բ:

14. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 224բ–5ա: Թղթ 225բ–9ա:

15. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 229բ: Թղթ 229բ–30ա (Ա, 1–11 «վարդ[ապետութեանս]», Զ, 13 «[Պոնտ]ացոյ Պիղատոսի...»):

16. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 230ա: Թղթ 230ա–2ա:

17. Առ Տիտոս – Գլ. 232ա: Թղթ 232ա–3ա:

18. Առ Փիլիմոն – Գլ. 233ա: Թղթ 233աբ:

– Վերագիր, Թելադրույթ., Նաւարկութ. – 233բ–4ա (տե՛ս N 187, 444ա):

19. Թղթ Եւսեբի – Թղթ 234ա:

20. Մատթէոս – Աւ. 234բ–57բ:

21. Մարկոս – Աւ. 257բ–73ա (ունի` «Յարուցեալ»):

22. Ղուկաս – Աւ. 273ա–99ա:

23. Յովհան – Աւ. 299բ–309բ (Ա, 1–ԺԱ, 42 «առաքեցեր զիս»):

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Ե. 1. 310աբ [Աստուածայայտնութեան ժամակարգութիւն, այլ և բովանդակ տարւոյն` ըստ ընթերցուածին և ըստ այլ կարդացմանցն – Յունուարի Ե սրբոյ Ճրագալուցին...] ալէլու. Տէ՛ր, ի զօրութեան քում ... // Սուրբ Խաչին առաւօտին ... Աւետ. Յովհ. ԻԷ «Եւ ոչ ոք ... Աստուծով գործեցան» (հմմտ. N 179, Բ, §4.ա):

2. 310բ–1բ Կանոն հաղորդ տալոյ ... ասէ զաղօթս – Տէր Աստուած զամենակալ...

3. 311բ–8ա Կանոն համարէն ննջեցելոց ... և ասեն զաղօթս զայս – Աստուած յաւիտենական, անըսկիսբն... // Ընդ որում ... վայելէ փա՜ռք ... յաւիտենից. ամէն:

Զ. 1. 318ա Յաղագս երկոտասան առաքելոցն, զոր պատմէ վսամական Դորոթէոս` գրով – Ա. Պետրոս առաքեալ ի Գալիլեա... քարոզեաց... ԺԲ. Սիմոն նախանձախոյզ ... զհամադրութիւնս եկեղեցականաց:

2. 318բ–20ա Յաղագս եւթանասուն և երկու աշակերտացն Տեառն` նորին Դորոթէոսի ասացեալ – Ա. Յակոբոս եղբայր Տեառն` եպիսկոպոս Երուսաղէմի... ՀԲ. Սոքա, երեքեանք ... առ ի Ներոնէ թագաւորէ գլխատեցան:

Թարգմանչից` 320ա. «Զայս, ահա, երիցս երանեալ և ամենափարթամն Դորոթէոս ի Հռոմ եղեալ, ի ձեռն հռոմեական գրոց յիշատակարան եթող, յորո[յ] և մեր յեղափոխեալ առ ի յԵլլադացոցն ձայն փոխաթարգմանեալ` յայտնի բոլորիցս արարաք: Զիւրաքանչիւր անուն եւթանասուն և երկու աշակերտացն զկարգ և զհաւատս, և ճշմարտութեամբ զայս առընկալեալք, քանզի առաքեալն գրելով վասն սոցայ, այսպէս ասէ. Որք և յառաջ քան զիս եղեն ի Տէր»:

3. 320ա–2բ Անուանք երկոտասան մարգարէիցն` թէ ուստի՞ էին և ո՞ւր մեռան և թաղեցան (= Մահ ԺԲ մարգարէիցն. նաև` Եսայի, Երեմիա, Նաթան, Եզեկիէլ)

320ա Ա. Յովսէէ – Սա էր ի Բեղամովթա...

320ա Բ. Ամովս – Սա էր ի Թեկըւա...

320բ Գ. Միքիաս – Սա էր ի Մօրաթա...

320բ Դ. Յովէլ – Սա էր  ի զաւակէն Ռուբենի...

320բ Ե. Աբդիու – Սա էր ի Սիւքիմա...

320բ Զ. Յովնան – Սա էր յԱրիթամաւուսա...

321ա Է. Նաւում – Սա էր յԵլկեսեա...

321ա Ը. Ամպակումն – Սա էր ի ցեղէն Շմաւոնի, յագարակէն Բենաքուրա...

321ա Թ. Սոփոնիա – Սա էր ի ցեղէն Շմաւոնի, յագարակէն Մարանաթա...

321բ Ժ. Անգէաս – Սա էր ի ցեղին Ղևեա...

321բ ԺԱ. Զաքարիաս – Սա էր յԱւիգադդի...

321բ ԺԲ. Մաղաքիաս – Սա յետ դարձի գերութեանն...

321բ ԺԳ. Եսաիաս – Սա էր որդի Ամովսայ...

322ա [ԺԴ.] Յերեմիաս – Սա էր յԱնաթովթ  Բենիամենի...

322բ [ԺԵ.] Նաթան – Սա էր մարգարէ յաւուրս Դաւթի...

322բ [ԺԶ.] Եզեկիէլ – Սա էր ի Սարիրայ ... յարիցէ գետն դարձեալ լինել զ[...]:

Է. 323ա–5ա [Ի Մատեան Ողբերգութեան գրոց Գրիգորի Նարեկացւոյ]

1. 323ա [Նորին ... Բան ՁԲ (հատուած Զ) – Մի ածեր ... ապականու]թիւն գործիսցէ...

2. 323ա–4ա Նորին ... ԿԵ – Եւ արդ, ես նախնիս...

3. 324ա–5ա Նորին ... ԾԶ – Իսկ զառիթսն մահու ... զօրութիւն անվթարելի: Եւ քեզ փա՜ռք յամենայնի:

Բ. 327բ–8բ Տեառն Ներսիսի Հայոց կաթաւղիկոսի ասացեալ – Հաւատով խոստովանիմ ... /// Եւ քեզ փա՜ռք ... հոգւոյտ այժմ և միշտ:

Թ. 2ա [Յաւելագրութիւն գրչի` ի Գործոց Առաելոց և յԱւետարանէն Մարկոսի. հայատառ լատիներնէն] – Լեկցիօ ակդում աբօսդօլօրում ... էդ բօրդատէ տէում ին գօբօրէ վէսդր (Lectio actum apostolorum ... et porlate deum in corpore vestr).

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 26ա (Մարգարէ գրչի) Վարդան եղբայրն մեզ ... (1 բառ ջնջուած) երետ: Տէր Յիսուս տացէ նմա զանամահական բաժակն և զմայլեցուցսէ զնա ի յիւր կենարար սեղանն:

38բ Սխալ էր օրինակն, և այլ չկայր ստոյգ օրինակ:

76ա Սաստիկ ծուռ էր օրինակն և ըսխալ:

124բ Օրհնութիւն քեզ, Երրորդութիւն, ի վերջ հասեալ գծիս. ամէն:

273ա Եւ Քրիստոսի փա՜ռք: Թէ իւրաւ է, ես ոչ գիտեմ, Տէր գիտէ:

325ա Փա՜ռք ... Ի յամի եաւթնհարիւրերորդի ութ և տասներորդի (1269) թըւականութեանս Հա[յ]ոց տոմարիս, յորում ժամանակի հովըւէր զուղղափառութիւն հաւատոյս քրիստոներութեան վերադիտողական իշխանութեամբ ճշմարիտ աթոռակալ Լուսաւորչին մերո` տէր Յակոբոս, աստանօր յանգ ելեալ կատարեցաւ աստուածախօս մատեանս ի մեծամասնեան բաժնի մասին Եւրոպիոյ, ի նահանգիս յԻտալական, ի գերահռչակ և յականաւոր մայրաքաղաքիս Հռոմ, ընդ հովանեաւ Սուրբ առաքելոյս վսամապատիւ և վեհ անըւանեալ ի վերնումն Երուսաղեմի` Պետրոսի` վիմիս հաւատոյ, և տիեզերալոյս և համատարած հօրս բարեխնամի, անոթոյս ընտրութեան` Սուրբ առաքելոյս Պօղոսի, ի հանգստարանիս Հայոց, որ է շինեալ ի բազում աշխատութեանց` յոլովից աղքատաց և փարթամաց, և ամենայն ոք, որ եկեալ է ի յերկրպագութիւն սուրբ առաքելոցն` ինքնայօժար կամաւ ձեռնտու եղեալ է արդեամբք ի շինութիւն տանս, որ շատ և որ պակաս` ըստ իւրում կարի: Որոց ամենեցունց Տէրն ամենակալ և ամենառատն ի բարի պարգևս հարիւրապատիկ, հազարապատիկ և բիւրապատիկ հատուցումն արասցէ ի յարքայութեանս իւրում: Նոցայ որ յառաջագոյն աշխատեալ են ի տունս, զի ոմանք // (325բ) ի յայնցանէ, որ յառաջագոյն աշխատեալ են, հանգեալ են ի Քրիստոս, և ոմանք գնացեալ յաշխարհն իւրեանց, որոց ամենեցուն Քրիստոս Աստուած առհասարակ ողորմեսցի: Եւ որք ի յայժմու ներա[յ]իս բնակեալ են ի տունս` փառազըւարճ քահանայք անբիծք և անարատք, բարեշուք ծերունիքն Գրիգորն և Առաքեալն. եւ սոքա ևս, որ մանկական տիօք արիանան ընդդէմ բազմահնար ախտիցն Բելիարայ` Ստեփաննոսն և Կարապետն, Խաչատուրն և Յովհաննէսն, Թորոսն և Եզիազարն և Վարդան Արևելցին. այլ և արիական ճգնաւորքս` բարձողք խաչին Քրիստոսի և հետևողք լուսաշաւիղ ճանապարհացն Տեառն` Աղեկանուն և Կոստընդին, Սարգիս Սուրբ Մարեցի և Ստեփանոս  Խլաթեցի, Կիւրակոս և Ներսէս, Տիրատուր և Խաչերն, Յովաննէս Արևմտցի և փոքր Խաչերն, Արևիկն և Վասիլն, Կոստընդին Պըճիկ, Վարդան փռնավառն և այլ Գրիգորի Ուձնացոյ և Գրիգոր Կիւլիկեցի, Պօղոսի և Պետրոսի երկայնոյ, Ստեփաննոսի և Աւետեացն, Յովհան և Յովհանէս, Սիրուն կօշկարն և Գրիգոր Արևմտցի, Գրիգորի և Կարապետի: Սոքա են բնակիչք տանս ի յայժմուս, որք թողեալ զաշխարհ իւրեանց և զազգ, զտուն և զհայրենիք, եկեալ պանդըխտանան ի դուռն Սուրբ առաքելոցս Պետրոսի և Պաւղոսի, և ակն ունին յուսոյն յաւիտենից և անպատում հանգըստեանն:

Իսկ հանդերձ այսոքիւք և կանայք պատըւականք և պարկեշտք պառաւունք կան բնակեալ ի տունս` աղքատք և աղքատացեալք վասն Քրիստոսի, գետնախշտիք և պահականց: Այլ և կան ոմանք ի սոցանէ կուսութեամբ նահատակեալք, և այլք, որք պարկեշտաբար ամուսնացեալք ի կենցաղս, յետո հետևեցան. վերնական յուսոյն և ակն ունին հանգստեանն արդարոց:

Արդ, Տէր ամենակալ, Հայրն բարեաց, Աստուածն ողորմութեան և Տէրն գթութեան, որ առատն է ի տուրս և շնորհս ի ձիրս, առատապէս հեղցէ զողորմութիւն իւր ի վերայ ամենեցուն, որ ի յայս տունս են աշխատեալ` առաջնոցն և միջնոցն և վերջնոցս, որ շատ է աշխատեալ և որ փոքր, որ շատ է ընծայաբեր լեալ արդեամ[բ]ք  և որ պակաս, ամենեցուն առհասարակ ողորմեսցի ողորմածն Աստուած` կենդանեաց և մեռելոց, եկաց և բնակաց, քահանաից ի սրակաւարգաց, միանձանց և կրօնաւորաց, աշխարհականաց և պառաւանց. ցօղ ողորմութեանն Աստուծոյ իջցէ ի յոսկերս մեռելոցն, որ ի յայսմ քաւարանի ննջեցեալք են, հոգին Աստուած հանգիցէ ի հոգիս նոցա, կամք ամենակալին // (326ա) Աստուծոյ կամեսցի, Հոգին Աստուած հանգուսցէ զհոգիսն, Որդին միածին զաջս նոցա ըմբռնեալ ասացէ. Եկա՜յք, օրհնեալք Հօր իմոյ, ժառանգեսցէք զպատրաստեալ ի սկսբանէ զարքայութիւնն: Ոչ միայն այնոցիկ, որ ի յայսմ քաւարանի են ննջեցեալք, այլ և ամենայն հայադաւան ննջեցելոցն տացէ Տէր Աստուած զնոյն հանգիստն: Այլ և ձեր աղօթիւք, և բարեխօսութեամբ սուրբ Աստուածածնին և սուրբ առաքելոցն Պետրոսի և Պօղոսի և ամենայն սրբոց երկնաւորաց և երկրաւորաց, և սրբոյն Յովաննու Կարապետին, խաղաղութիւն տացէ մերում աշխարհին և ազատեսցէ ի ծառայութենէ այլասեռիցն, կազդուրեցուսցէ, կարողացուսցէ և հաստահիմն արասցէ, և զբնակիչք տանս Հռոմայ օրհնեսցէ բարեգութն Աստուած, զքահանայսն ընդ առաքեալսն դասեսցէ, զի միանձունսն ընդ սուրբ ճգնաւորսն հանգուսցէ և զպառաւունսն ընդ սուրբ և ընդ եղաբեր կանանցն պսակեսցէ: Եւս առաւել բարի պարգևս պարգ[և]եսցէ Քրիստոս Աստուած Վարդանայ և իւր ծնողացն` հօրն և մօրն, զի բազում աշխատեցաւ ի յեփել կերակուր և տալով մեզ շատ քացախ, որում տացէ Տէր Յիսուս քաղցրն զքաղցրաճաշակ կերակուրն և զուրախարար հանգիստն, և եղիցի օրհնեալ յաւիտեանս:

Իսկ ես` բազմավրդովս Մարգարէս, որ աշխատեալ ծրպըտեցի զգիրս ի խնդրոյ եղբօրն մերոյ Կարապետին`  անարատ և անբիծ քահանաին, ի վաելս անձանց մերոց և յիշատակ հոգոց մերոց:

Արդ, ես` տառապեալս Մարգարէս, անպէտս և անպիտանս, տարտամս և աղկաղկս, ապիկարս և թարմատարս, ամօթալիս և եղեռնագործըս, չարս ի չարեաց և ատելի ատելեացս, որ բարիս ոչ գործեցի և ի չարեաց ոչ հեռացա: Զո՞րս յիշեցից և կամ զո՞րս գրեցից ի չար և անյիշելի գործոց իմոց...// (327բ)... Յիշեալ լիցին կամօք բարերարին Յիսուսի Քրիստոսի Տեառն մերոյ բարեսէր քրիստոսնեայքն, որ տան մեզ, կերակուր հացի, տացէ նոցա Տէր Աստուած զկենաց հացն... Արդ, յայմհետէ և յաւիտեանս ժամանակաց օրհնեալ այրն ամենակալ, Որդին միածին և Հոգին ճշմարիտ յաւիտեանս և յաւիտեանս յաւիտեն[ից]:

2. 60բ (Կազմողի, կարմրագիր) Զմեղապա[ր]տ կազմող գրոցս` զԿոստընդին սարկաւագ յիշեսջիք ի մեղսաքաւիչ յաղաւթս ձեր, և Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

328բ (ԺԷ դ., բոլորգիր) Յիշատակ է գիրքս Էջմիածնա:

Կնքադրոշմ` 2բ, 117բ, 328բ, Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` (գրչի ձեռքով մեկնութիւն լատիներէն բառից)` 21բ «նօտուս (nodus) – հանգոյց», 122ա «ստրուցիօ (strothiocamelus) – իշտրմուղ (ջայլամ)», 221բ «պրաւու (protervus) – լիրբ», «անբիդուտինեմ (ampiltudo) – այնութիւն»:

318ա «Հայոց», «Թադէոս», «Ի Շաւարշան»:

Մ. Տէր-Մովսիսեանը ջնջելով այդ բառերը, գրել է. «Յաւելուածները Մեսրոպ եպս. Սմբատեանի` ձեռագրաց ապականողի գործն են»:

 

143

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

ԺԴ–ԺԵ–XIV–XV

ԹԵՐԹ՝ 345(ԺԷ–ԺԸ դդ. յաւելում` 1, 319–45). չգրուած` 1ա–2բ, 28բ, 196բ, 319աբ, 328բ–30բ, 337բ–45բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×1+Ա–ԻԳ × 12 (Գ 15, Դ, Զ–ԺԱ 16, Ե, ԺԹ–ԻԳ 14, ԺԴ 10)+3 (12, 7, 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (յաւելումը` «L.E.», «ROCORIAN» լուսադրոշմով)։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,8–21,4×16,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն` 320ա–9ա, 331ա–7ա): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 5ա, նօտրգիր` 320ա–9ա, 331ա–7ա)։ ՏՈՂ՝ 35 (յաւելումը` 24): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ  շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  թուղթ, լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 29ա, 303բ: Ճակատազարդ` գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝  հանգուցագիր ։ Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, կանաչ, ոսկի:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. տեղ-տեղ շագանակագոյն բծեր: Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, կռնակը ճեղքուած: ԺԷ–ԺԸ դդ. վերակազմելիս եզրահատուած, պրականիշերը թափուած, թերթերը խառնուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. Ծնունդք – Նխ. 26աբ:Գլ. 26բ–8ա: Գրք 29ա–51ա (Ա, 1–ԻԱ, 7 «Ով պատմես[ցէ]», ԼԹ, 13–Ծ, 25 «իբրև ետես ... յԵգիպտոս»):

2. Ելք – Նխ. 51աբ: Գլ. 51բ–5ա: Գրք 55ա–6բ (Ա, 1–Գ, 16 «Արդ երթեալ»):

3. Ղևտականք – Գլ. 57ա–9ա (սկ. Ը համարից` «չար առնել»): Գրք 59ա–81բ:

4. Թիւք – Նխ. 81բ–2ա: Գլ. 82ա–3բ: Գրք 83բ–115ա:

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 115աբ: Գլ. 115բ–7բ: Գրք 117բ–8բ (Ա, 1–Բ, 4 «որ բը[նակեալ են]»):

6. Յեսու – Գրք 119ա–36բ (Զ, 9–ԻԴ, 33 «և որ հարկանիցեն ... ամս ութ և տասն»):

7. Դատաւորք – Նխ. 136բ: Գլ. 136բ–7բ: Գրք 137բ–50բ (Ա, 1–ԺԴ, 18 «Զինչ [քաղցրագոյն]»):

8. Թագ. Ա – Գրք 151ա–4բ (ԻԵ, 39 – ԼԱ, 13 «[Նաբա]ղայ ... զեաւթն աւր»):

9. Թագ. Բ – Գրք 154բ–66բ Ա, 1–ԺԶ, 10 «անիծանել զԴաւիթ»:

10. Յոբ – Նխ. 3աբ: Գրք 4ա–21ա (կից` 21աբ, տե՛ս Բ, §1, ա):

11. Առակք  – Նխ. 22ա: Գլ. 22ա–3ա: Գրք 23ա–5բ (Ա, 1–Զ, 21 «և արկ [իբրև զմանեակ]»), 167ա–70ա (ԻԱ, 1–ԼԱ, 31: Կից` 170ա, տե՛ս Բ, §2, ա):

12. Ժողովող – Նխ. 170աբ: Գլ. 170բ–2ա: Գրք 172բ–8ա:

13. Երգ Երգոց – Նխ. 178աբ: Գրք 178բ–82ա (կից` 182ա, տե՛ս Բ, §2, բ):

14. Իմաստութիւն – Նխ. 182աբ: Գլ. 182բ–3ա: Գրք 183ա–90բ (Ա, 1–ԺԵ, 6 «Չարեաց արուես[տագէտք]»):

15. Սիրաք – Գրք 191ա–6ա (սկ. ԻԳ, 37 «և չիք ինչ քաղցր քան»):

16.Եսայի – Նխ. 197ա: Գլ. 197ա–8բ: Մրգ. 198բ–215բ (Ա, 1–Դ, 2 «իւրովք յերկիր», ԻԶ, 3–ԽԳ, 20 «ճշմարտութեան ... արբուցանել զազգն», ԿԳ, 1–ԿԶ, 24): Մահ 215բ–6ա:

17. Երեմիա – Նխ. 216աբ: Գլ 216բ–8բ: Գրք 218բ–48բ (Ա, 1–ԼԵ 14 «որդւոց իւրոց չըմ[պել]»):

18. Դանիէլ – Մրգ. 249ա (ԺԴ, 40–41 «Աստուած Դանիէլի ... առաջի նորա»: Կից` 249ա, տե՛ս Բ, §1, բ):

19. Ովսէէ – Նխ. 249աբ: Գլ. 249բ–50ա: Մրգ. 250ա–5ա:

20. Ամովս – Գլ. 255աբ: Մրգ. 255բ–9ա:

21. Միքիէ – Գլ. 259աբ:  Մրգ. 259բ–62բ:

22. Յովէլ – Գլ. 262բ: Մրգ. 262բ (Ա, 1–8 «քրձազ[գեաց]»):

23. Գործք Առաքելոց– Գրք 305ա–8ա (սկ. ԻԵ, 7 «հրեայքն...»):

24. Թղթ. Յակոբայ – Յռջբ. 308աբ: Գլ. 308բ: Նխ. 308բ–9ա: Թղթ 309ա–11բ:

25. Թղթ.Պետրոսի Ա – Գլ. 311բ: Նխ. 311բ–2ա: Թղթ 312ա–4բ:

26. Թղթ. Պետրոսի Բ – Գլ. 314բ: Նխ. 314բ: Թղթ 314բ–6ա:

27. Թղթ. Յովհաննու Ա – Գլ. 316բ: Նխ. 316բ–7ա: Թղթ 317ա–8բ (Ա, 1–Դ, 12 «ի մեզ կատա[րեալ է]»), 291աբ (Դ, 12–Ե, 21 «[ի մեզ կատա]րեալ է»):

28. Թղթ. Յովհաննու Բ – Գլ. 291բ: Նխ. 291բ: Թղթ 291բ–2ա:

29. Թղթ. Յովհաննու Գ – Գլ. 292ա: Նխ. 292ա: Թղթ 293աբ:

31. Աղերս Եւթաղի – Նխ. 293բ–4ա:

– ԺԴ Թղթ. Պօղոսի – Յռջբ. 294ա–7բ: Վկ. 297բ: Բովանդ. ընթրց. և վկթնց 297բ –302բ: Ց. 302բ:

32. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 302բ–3ա: Նխ. 303աբ: Թղթ 303բ–4բ (Ա, 1–Բ, 19 «լոյս խաւարելոց»):

33. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 263ա (սկ. ԺԲ համարից «[Վասն] արեան): Նխ. 263ա: Թղթ 263ա–70ա:

34. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 270ա: Նխ. 270աբ: Թղթ 270բ–3ա:

35. Առ Տիմոթէոս Բ – Գ. 273ա: Նխ. 273աբ: Թղթ 273բ–5ա:

36. Առ Տիտոս – Գլ. 275ա: Նխ. 275աբ: Թղթ 275բ–6բ:

37. Առ Փիլիմոն – Գլ. 276բ: Նխ. 276բ: Թղթ 276բ–7ա:

– Վերնագիր. Թելադրութ., Նաւարկութ. – 277աբ (տե՛ս N 187, 444բ)

38. Յայտնութ. Յովհաննու – Նխ. 277բ–8ա: Գլ. 278աբ: Գրք 278բ–89ա:

39. Հանգիստ Յովհաննու – 289ա–90բ:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 1. ա. 21ա [Գէորգայ Սկևռացւոյ Յիշատակաբան Յոբայ – Զ]Յովբ յիշեսցից զերանելին, / Զայն որ յիշման է արժանին...

բ. 249ա 21ա [Գէորգայ Սկևռացւոյ Յիշատակաբան Դանիէլի] – Պաւղատանօք մարգարէին, / Ի մանկութեան տեսանողին...

2. ա. 170ա [Ներսիսի Շնորհալւոյ Յիշատակարան Առակացն Սողոմոնի` Փառք Աստուծոյ գլխոյն (ծայրակապ` «Բան Ներսէսի»)] – Բան ընդ Հօր էականի / Եւ ճշմարիտ Սողոմովնի...

բ. 182ա [Ներսիսի Շնորհալւոյ Յիշատակարան Երգ Երգոց գլխոյն (ծայրակապ` «Ներսէսի է»)] – Նորոգելոյս ի քէն Յիսուս / Եւ ի մեղաց խաւարելոյս...

Բ. § 3–6 աւելացուած ԺԷ–ԺԸ դդ. վերանորոգելիս:

3. 320ա–1բ Յաղագս Տեառն Աստուծոյ մարմնալոյն – Դարցեալ յերկրորդ թխտի աստ, որ ի ձէնջ գրեալ էր զոմանց ... // Եւ այս վասն նորին խորհրդոյ. այսքան ևս շատ լիցի:

4. 321բ–27բ Յաղագս երկուց կատարեալ բնութեանց միացելոց – Ասացուք յաղասգս այնոցիկ, որ զԲանին էութիւն միայն ասեն ... // և ի խաղաղ նաւահանգիստն խոստացելոց բարեացն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր: Որում փա՜ռք ... յաւիտենից. ամէն:

5. 327բ–9ա Սրբոյն Գրիգորի և Հայոց վերադիտողի Վկայասիրի` Բան յորդորական վասն մոլորման Զատկին – Ի թուականութեան ՇԼԱ (1082) ի սուրբ Զատկէն մոլորեցան Ժ ազգ հաւատացելոց ... // Իսկ հաւատացեալքն ... ի մէնջ և յԱստուծոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

6. 331ա–7ա Առ Փլափիանոս եպիսկոպոսն, Տօմար և թուղթ Լևոնի Հռոմայ հայրապետի, զոր ընկալան ի Քաղկեդոն: Պրակ Ե

ա. 331ա Գլուխ առաջին – Լևոն եպիսկոպոս` սիրելի եղբօրդ Փլափ[ի]անոս եպիսկոպոսի Կոստանդնուպօլսու ողջո՜յն...

բ. 331ա–2բ Երկրորդ գլուխ – Արդ, քանզի ոչ գիտէր, թէ զի՞նչ պարտէր նմա....

գ.332բ–3բ Երրորդ գլուխ – Պահեցելոց այսույետև յատկութեանցն...

դ. 333բ–4բ Չորրորդ գլուխ– Արդ, ուրեմն եմուտ ի ստորին աշխարհս...

ե. 334բ–7ա Գլուխ հինգերորդ –Վասն այսր միութեանս անձինն ... // Գրեցաւ ի Յունիսի ԺԳ, ի յամին բթեշխութեան գերապայծառ դատաւորացս Աստերիոսի և Պրոտուենայ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

26ա (Կարմրագիր) Աւգնեա՜, Որդի Աստուծոյ, և տո՜ւր կարողութիւն ելանել ի կատար` բարեխաւսութեամբ մօր քո անարատի:

290բ Բարուոք կատարեցեր խնամօք,

Ղաբանոս, լե՜ր մտօք ճարտար,

Զի յերկվանգիցն է սա համար:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2բ (ԺԷ–ԺԸ դդ., նօտրգիր) Ի վայելումն տիրացու Խաչատուրին:

345բ (Շղագիր) Ի վայելում տ[իրացու]:

Կնքադրոշմ` 4ա Եփրեմ վ[աևդապե]տ. 1222 (1773):

 

144

ՄԱՍՈՒՆՔ ՀՆՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

ԺԵ –XV

ԹԵՐԹ՝ 253։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԲ×12 (Ա, ԺԵ 10, ԺԶ 13, ԻԲ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,1×14։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 48ա)։ ՏՈՂ՝ 33: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  վանդակաւոր բամբակեայ գործուածք:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. վերակազմութեան ժամանակ եզրահատուած, պրականիշներն ու լուսանցագրութիւններրը վնասուած: Կազմի եզրերն ու թիկունքը մաշուած: Ա պրակի սկզբից 2 և ԻԲ պրակի վերջից 4 չգրուած թերթեր կտրուած հանուած: Գլխատառերի զարդագրման համար տեղ է թողնուած, բայց չի լրացուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. Եսայի – Մրգ. 1ա–55բ: Մահ 251բ–2ա (§18-ից յետոյ):

2. Երեմիա – Մրգ. 56ա–115բ:

3. Բարուք – Թղթ 115բ–20բ:

4. Ողբք Երեմիա – Ողբք 120բ–6ա:

5. Դանիէլ – Մրգ. 126ա–47բ: Մահ 252ա–3բ (§ 18-ից յետոյ):

6. Եզեկիէլ – Մրգ. 147բ–203բ (ԽԳ, 21–24, ԽԴ, 5–7 հատուածների տեղերը բաց): Մահ 203բ–4բ:

7.Ովսէէ – Գլ. 204բ: Մրգ. 204բ–11ա: Մահ 212բ:

8. Ամովս – Գլ. 212բ–3ա: Մրգ. 213ա–8բ: Մահ 218բ:

9. Միքիէ – Գլ. 218բ–23ա: Մրգ. 219ա–23ա: Մահ 223ա:

10. Յովէլ – Գլ. 223աբ: Մրգ. 223բ–6ա: Մահ 226ա:

11. Աբդու – Գլ. 226ա: Մրգ. 226ա–7ա: Մահ 227ա:

12. Յովնան – Գլ. 227աԼ Մրգ. 227ա–9ա: Մահ 229աբ:

13. Նաւում – Գլ. 229բ–31ա: Մահ 231աբ:

14. Ամբակում – Գլ. 231բ: Մրգ. 231բ–3բ: Մահ 233բ–4բ:

15. Սոփոնիա – Գլ. 234բ: Մրգ. 234բ–6բ: Մահ 236բ–7ա:

16. Անգէոս – Գլ. 237ա: Մրգ. 237ա–8բ: Մահ 238բ:

17. Զաքարիա – Գլ. 238բ–9ա: Մրգ. 239ա–48ա: Մահ 248աբ:

18. Մաղաքիա – Գլ. 248բ: Մրգ. 248բ–51ա: Մահ 251աբ (կից` 251բ–3բ, Տե՛ս «Մահ» §1,5):

«Մահ» §1, 5–18, Տե՛ս N 287, Ա. § 31, 47–48, 32–43: Մանրամասն Տե՛ս N 187:

 

145

ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌՁԵ–ՌՁԶ–1636 –1637

ԳՐԻՉ` Ղազար:

ԹԵՐԹ՝ 334–2 (Տե՛ս Պատառիկ–պահպանակ). չգրուած` 2ա–3ա, 166բ–70բ, 332ա–3բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԸ×12 (ԻԸ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18,5×13։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 142ա)։ ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  դրոշմազարդ կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 7ա, 171ա: Ճակատազարդ` 137ա, 251աք, 269բ: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝  հանգուցագիր,  թռչնագիր ։ Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Շարակնոց (վրացերէն): ԺԴ–ԺԵ դդ.: 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1–ական ամբողջական թերթերից: Մագաղաթ, միասիւն, նուսխուրի (սկզբնատառերը` մրգլովանի, նմուշ` Աա): Կարդալ` Աբ–Աա    .................., Բբ–Բա...........

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 1–38 ցեցակեր, մի քանի տեղ խոնաւութեան հետքեր, կազմի թիկունքն ու դռնակը վնասուած:

Ծնթ. Ձեռագրի երկու մասերը գրուած են առանձին-առանձին, ապա` միաւորուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. Եսայի – Գլ. 3բ–6բ: Մրգ. 6բ–135ա: Մահ 135բ–6բ:

– ԺԴ Թղթ Պօղոսի – Յռջբ. 137ա–49բ: Վկ.149բ–50բ: Բովանդակ. ընթրց. և վկթնց 150բ–64բ: Ց. 164բ–5ա:

2. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 165ա–6ա: Թղթ 171ա–204ա:

3. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 204բ–5ա: Թղթ 205բ–31բ:

4. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 231բ–2բ: Թղթ 232բ–50ա:

5. Առ Գաղատացիս – Գլ. 250աբ: Թղթ 250բ–60ա:

6. Առ Եփեսացիս – Գլ. 260ա: Թղթ 260բ–9ա:

7. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 269ա: Թղթ 269բ–75բ:

8. Առ Կողոսացիս – Գլ. 275բ–6ա: Թղթ 276բ–82ա:

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 282աբ: Թղթ 282բ–8ա:

10. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 288աբ: Թղթ 288բ–91բ:

11. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 292բ–3բ: Թղթ 293բ–313ա:

12. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 313ա–4ա: Թղթ 314ա–21ա:

13. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 321աբ: Թղթ 321բ–6բ:

14. Առ Տիտոս – Գլ. 326բ: Թղթ 326բ–9բ:

15. Առ Փիլիմոն – Գլ. 329բ–30ա: Թղթ 330ա–1ա:

– Վերնագիր. Թելադրութ. – 331աբ (չիք` «Նաւարկութ.», տե՛ս N 187, 444բ):

Մանրամասն տՏե՛ս N 187:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

166ա Թվիս Հայոց հազար և ութսուն ու վեց (1637) աւարտեցաւ Յունիս ամսոյ քսաներորդի, կաթողիկոսութեան Հայոց տեառն Փիլիպէոսի: Գծագրեցաւ ձեռամբ ախմար գրչի` Ղազար պիտակակոչի: Հանդիպողք սմին, յիշեսջիք և Աստուած զձեզ յիշէ: Խոշորութեան գրիս թողութիւն շնորհեսցէք, զի կարս մեր այս էր:

204ա Ղազար գրիչս յիշել հայցէ, հարք իմ. թվին ՌՁԵ (1636):

269ա Վասն Աստուծոյ, հանդիպողք սմին, յիշեսջիք մեռեալ ոգով Ղազար գրիչս, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2բ Թվին ՌՃԻԹ (1680) յԱւգոս[տոս]ի Ժ (10):

Կնքադրոշմ` 2բ, 3ա, 333բ (զարդադրոշմ` ցողուն, տերևներ, ծաղիկ և վարսանդ): 7ա, 171ա, 301բ գ[ի]րքս ս[ուր]բ Էջմի[ա]ծնա է:

Գրչափորձ` 2ա Տեսիլ Եսայեա մարգարէի Ա տոփ: Պաւղոս կոչեցեալ առաքեալ...: Ես` Զաքարէս (և այլ բառեր): 170բ (կիսախորանի նկարչափորձ):

 

146

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Հի՞զան

ՌՀԶ –1627

ԳՐԻՉ` Մեսրոպ դպիր: ՍՏԱՑՈՂ` Գրիգոր վրդ. Մշեցի:

ԹԵՐԹ՝ 401+2 (երեքկնած` 1). չգրուած` 1ա–1դ, 240ա, 400բ–1բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԼԵ ×12 (Ա 10, ԺԹ 11, Ի 6, ԼԵ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19,1×12,9։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 8ա)։ ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  կանաչ մետաքս, լուսանցակողերը` կարմիր և զարդադրոշմ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Հոգեգալուստ` 106բ, Տեսիլ Յովհաննու` 200ա, Պօղոս` 240բ, ի լուսանցս – Ստեփանոս` 117բ, Յակոբոս` 165բ, Պետրոս` 172բ, Յովհաննէս` 185ա, Յուդա` 194ա, Սիրաք` 370ա: Կիսախորան` 3ա, 57բ, 165բ, 200ա, 241ա, 370ա: Ճակատազարդ` գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան, թռչնային։  Զարդագիր՝  հանգուցագիր,  թռչնագիր ։ Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, դեղին, վարդագոյն, շագանակագոյն, ոսկի:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Գիրք Հարցողաց Բարսղի Կեսարացւոյ: Ժ–ԺԱ դդ.: 2(Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած 2 տարբեր թերթերի ընդլայնակի երկտակումից: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Բա): Կարդալ` Դա–Գբ, Գբ–Գա «[ՃԽԴ ... հարկ]աւոր է  լռութիւն, զի և ժամանակի խաւսից ... [ՃԽԹ...]Տեառն երբեմն ասելով ... ես թէպէտ հեռի եմ մարմնով, մերձ եմ հոգւով», Բա–Աբ, Բբ–Աա «[ՃՀԲ ...ոչ վասն] պիտոյից, այլ վասն պաճուճանաց... ՃՀԸ ... որ ոչ առնու յանձն զարհամարհութիւն պատուիրանացն Աստուծոյ»:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքի ճապաղում` 383ա:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Առակք – Նխ. 1 եզ: Գլ. 1զ–2բ: Գրք 3ա–40ա:

2. Ժողովող – Նխ. 40աբ: Գլ. 40բ–4ա: Գրք 44ա–56ա:

3. Երգ Երգոց – Նխ. 56ա–7ա: Գրք 57բ–65ա (ունի` «Գիտացի»):

4. Իմաստութիւն – Նխ. 65աբ: Գլ. 65բ–7ա: Գրք 67բ–93ա (կից` 93ա–5ա, տե՛ս Բ, §1):

5. Գործք Առաքելոց – Ց. 95բ: Յռջբ. («Որք») 95բ–9ա: Դիր 99ա: Գլ. 99բ–103ա: Ընթերց. ԺԶ 103աբ: Նխ. («Գործք») 103բ–4ա: Ընթեացքն 104բ–5բ: Գրք 107ա–62բ (տե՛ս N 187, Ա, §55):

6. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ, 163բ–4բ: Նխ. (խորագրում` «Գէորգա վարդապետի») 162բ–3ա (§ 5-ից յետոյ): Գլ. 164բ–5բ: Թղթ 165բ–71բ:

7.Թղթ Պետրոսի Ա –  Նխ. 163աբ (§ 5-ից յետոյ): Գլ. 171բ–2ա: Թղթ 172բ–8բ:

8. Թղթ Պետրոսի Բ– Նխ. 178բ–9ա: Գլ. 179աբ: Թղթ 179բ–83բ:

9. Թղթ Յովհաննու Ա – Նխ. 183բ–4ա: Գլ. 184բ–5ա: Թղթ 185ա–90բ:

10. Թղթ Յովհաննու Բ – Նխ. 190բ–1ա: Գլ. 191ա: Թղթ 191ա–2ա:

11. Թղթ Յովհաննու Գ – Նխ. 192ա: Գլ. 192աբ: Թղթ (նշուած` «Երկրորդ») 192բ–3ա:

12. Թղթ Յուդայի – Նխ. 193աբ: Գլ. 193բ–4ա: Թղթ 194ա–5բ:

13. Աղերս Եւթաղի – 195բ–6բ (կից` 196բ, տե՛ս Բ, §2):

14. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 197ա–8ա: Յռջբ. 198ա–9ա: Գրք 200ա–24ա (կից` 224բ–5բ, տե՛ս Բ, § 3):

15. Հանգիստ Յովհաննու –  225բ–9ա:

– ԺԴ Թղթ Պօղոսի – Յռջբ. 230ա–7ա: Վկ. 237բ:

16. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 237բ–8ա: Նխ. 238ա–9բ:  Թղթ 241ա–61բ:

17. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 261բ–2ա: Նխ. 262աբ: Թղթ 262ա–82բ:

18. Առ Կորնթացիս Բ – Նխ. 282աբ: Գլ. 282բ–3բ: Թղթ 283բ–96բ (Թղթ Գ տե՛ս §30):

19. Առ Գաղատացիս –  Նխ. 296բ–7ա: Գլ. 297ա: Թղթ 297բ–304ա:

20. Առ Եփեսացիս –  Նխ. 304աբ: Գլ. 304բ: Թղթ 304բ–11ա:

21. Առ Փիլիպեցիս – Նխ. 311աբ: Գլ. 311բ: Թղթ 311բ–6ա:

22. Առ Կողոսացիս – Նխ. 316աբ: Գլ.316բ–7ա: Թղթ 317ա–21բ:

23. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Նխ. 321բ–2ա: Գլ. 322աբ: Թղթ 322բ–6բ:

24. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ –  Նխ. 326բ–7ա: Գլ. 327աբ: Թղթ 327բ–9բ:

25. Առ Եբրայեցիս –  Նխ. 330աբ: Գլ. 330բ–2ա: Թղթ 332ա–48բ:

26. Առ Տիմոթէոս Ա –  Նխ. 348բ–9ա:Գլ. 349աբ: Թղթ 349բ–55բ:

27. Առ Տիմոթէոս Բ –  Նխ. 355բ–6ա: Գլ. 356աբ: Թղթ 356բ–60բ:

28. Առ Տիտոս –  Նխ. 360բ–1ա: Գլ. 361ա: Թղթ 361բ–4ա:

29. Առ Փիլիմոն –  Նխ. 364ա: Գլ. 364ա: Թղթ 364ա–5ա:

– Վերնագիր, Թելադրթ., Նաւարկութ. – 365ա–6ա (տե՛ս N 187, 444ա):

30. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 366աբ: Պօղոսի 367ա–9ա:

31. Սիրաք –Նխ. 369ա (Տե՛ս Բ, § 4, ա): Գլ. 369աբ (տե՛ս Բ, § 4, բ): Գրք 370ա–99ա:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 1. ա. 93ա–4ա Տեառն Ներսէսի Յիշատակարան Առակացն Սողոմոնի, զոր իւրով ձեռամբն գրեաց` զարթուցանել զթմբրեալս (ծայրակապ` «Ա–Ք») – Աստուածեղէն հոգովն ի սմա, / Խաղաղութիւն անուն արքայ...

բ.94ա–5ա Անդրադարձութիւն տառիս Յիշատակի (ծայրակապ` «Ք–Ա») – Քաղցրաբանիս այս բաղձանօք, / Լցեալ հոգիս մեռեալ մեղաւք...

2. 196բ [Յաղագս Եւթաղայ] – Այս երանելիս Եւթաղ էր Աղէքսանդրացի ... սակս հերձուածողացն որք յայն ժամ: Ի Կայսերաց գրոց է:

3. 224բ–5բ Ներսիսի Կլայեց[ւ]ոյ (=Լամբրոնացւոյ) [Յիշատակարան թարգմանութեան Յայտնութեանն Յովհաննու] – Այս Յայտնութիւն  աստուածաբան աւետարանչին Յովհաննու, սրբոց հարցն մերոց պատուել ի պէտս վկայութեանց... (Տե՛ս Գ. Յովսէեփեան, «Յիշատակարանք», Անթիլիաս, 1951, էջ 623–624):

4. ա.  369ա Նախադրութիւն Սիրաքա[յ] – ԶՅեսու Սիրաքայ չհամարձակիմ ասել` եթէ ի մարգարէից...

բ. 369ա Գլուխք Սիրաքա[յ] – Ա. Վասն որ յԱստուծոյ իմաստութիւնն է... (հմմտ. N 187, 152ա, տարբեր):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 229բ (Գրչի) Զստացաւղ լուսազարդ սուրբ տառիս և աստուածախաւս կտակարանիս` զտէր Գրիգոր րաբունին և զկողակիցն իւր` զԸռիհանն, և զորդին իւր` Թաթուլ, և զծնաւղսն իւր` զԹաթուլն, և զմայրն` զԽանումն, և զեղբարսն իւր` զՄիրզէն, և զամենայն արեանառու մերձաւորսն իւր` զկենդանիս և զննջեցեալսն յիշեցէք ի Քրիստոս, և Աստուած ողորմի ասացէք նոցա, և Աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց, ամենեցունցդ ողորմեսցի` յիշողացդ, և այնոցիկ, որ վերոյ յիշեացք, մանաւանդ ընթերցողին և լաւ պահողին. ամէն: Նաև  զյետնեալ և տառապեալ և զմեղաւք տարագրեալ գրիչս` զՄեսրոպ դպիրս, աղաչեմ յիշել ի Տէր Քրիստոս, զի թերևս արժանաւորեցայց տեսլեանն  Յիսուսի, և ողորմութիւն գտից ի նմանէ` աղօթիւք ձեր: Այլ և զծնաւղսն իմ` զԱւետիսն և զԱզամաթն, նաև զհոգևոր հայրն իմ` զտէր Սահակ վարդապետն արժանի արասցէ Քրիստոս Աստուած դասուն աջակողմեան և խորանին երանական: Այլ և յիշողացդ ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած յիւր միւսանգամ գալստեանն, և զամենայն հաւատացեալքս անուան իւրոյ` արժանի առցէ տեսլեանն իւրոյ. ամէն:

2. 399ա (Ստացողի) Արդ, ես` Գրիգոր բանի սպասաւորս, նւաստ և յետինս ի վարդապետաց, յերկրէն Տարաւնոյ, ի քաղաքէն Մշոյ, ամուսնացեալ ըստ կարգի աշխարհի և կոչեցեալ ի կարգ քահանայութեան: Ի ՌՀԶ (1627) թվին փոխեցաւ կին իմ Բ որդովք առ Քրիստոս, և իմ ապաւինեալ առ Սուրբ Հոգին, հետևեցա ընթերցման գրոց, և եկեալ աշակերտեցայ սուրբ և երջանիկ րաբունապետին` Հայրապետ վարդապետին Ղուլթկեցոյ, կացեալ առ ոտս նորա, և ի նմանէ ընկալայ գաւազան և աստիճան վարապետութեան: Եւ մինչդեռ յաշակերտութեան էի, ցանկացող եղէ այսմ գրոց, և ետու գրել զսա ի հալալ արդեանց իմոց, ի վայելումն անձին իմոյ և յիշատակ բարի` ինձ և ծ//(399բ)նաւղաց իմոց, և ամենայն ազգականացն:

Արդ, որք հանդիպիք այսմ անմահական սեղանոյս և աւգտիք ինչ ի սմանէ, յիշեցէք ի սուրբ և յերկնագնաց աղաւթս ձեր զիս` զԳրիգոր բանի սպասաւորս, և զծնաւղս իմ` զԹաթուլն և զԽանումն, և զկողակիցն իմ` զԸռեհանն, և զորդիքն` զԹաթուլն և զՊարսամն, զեղբայրն իմ` զՄիրզէն և զկողակիցն իւր` զՂիմաթն, և զորդիքն` զՅովանէսն և զՅակոբն, զդստերքն` զՍուլթանն և զՓաշաբեկինն, և զքուրն իմ` զՄահբուբն, և զփեսայն` զԴանիէլն, և զորդիքն իւր` զՍամուէլն, զՎարդանն, զՄելքեսէթն և զՄարգարէն, զմեծ պապն իմ` զՉիթախն և կողակիցն իւր` զՇահզադէն, և զորդին` զԵղիէն, զկողակիցն` զՀռիփսիմէն, զորդիքն` զՄուրատն և զՉիթախն, զքուրն` զՇուշան, զհաւրեղբարքն իմ` զՓանոսն, զՍիմէոնն և զՄինասն, զաներն իմ` զԲաղդասարն և զկողակիցն իւր` զՊստիկխաթունն, զորդիքն` զՊարսամն և զՄեսրոպն, և զդստերքն` զՄամխաթունն: // (400ա) Դարձեալ` զհոգևոր հայրն իմ և զուսուցիչն` զտէր Հայրապետ րաբունապետն, և զհայրն իւր` զմահդասի Պարիշախն, և զմայրն իւր` զՇաղբեկին, և զեղբարքն իւր` զտէր Աբրահամ կրաւնաւորն և զՍահակն, և զկողակիցն իւր` հանգուցեալ զԳաւզալն և զԽանաղէն, և զորդիքն` զՆազարն, զՅովանէսն, զՍարգիսն և Մարտիրոսն, և զսանն իմ` զԳրիգորն, և զամենայն ազգատոհմն իւրեանց, նաև զհոգևոր եղբայրն իմ զԴիլաքն և զորդիքն իւր, որ գրոցս գրելոյն եղև աւժանդակ: Յիշեցէք զսոսա զամենեսեան ի յոյսն ամենայնի` Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, և Աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն: Եւ նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

400ա (Այլ ձեռքով) Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՀռիփսիմէն, որ ողորմութիւն ետ գրոցս գրելէն, նաև` զՂուլիջան և զիւր կողակիցն` զՄարգարիտն, և զիւր որդիքն` զԱմիրխանն, զՄարիամ: Յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք նոցա. ամէն:

 

147

ՄԱՍՈՒՆՔ ՀՆՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

ԺԷ –XVII

ՍՏԱՑՈՂ` Տէր Յոհաննէս (1665 թ.):

ԹԵՐԹ՝ 456. չգրուած` 1ա–2բ, 112բ, 453բ–6բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԼԸ ×12 (Ա 16, ԼԸ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,3×15,8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 5ա)։ ՏՈՂ՝ 25–29 (խառն): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  դեղին խորքի վրայ մանիշակագոյն ծաղիկներով մետաքսեայ գործուածք, լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 3ա, 113ա, 193ա, 405ա: Ճակատազարդ` 35բ, 45ա, 64ա, 70բ, 82ա, 89ա, 300բ, 379բ: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կար­միր, մեծաւ մասամբ միայն ուրուագծուած:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մատթէոսի: Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (Ա–Բ)+(Գ–Դ): Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ` Բբ), լուսանցքներում համաբարբառային ցուցիչներ: Կարդալ` Գա, Դբ, Գբ, Դա, Աա, Բբ, Աբ, Բա. «[արծա]թի և յայնմհետէ խնդրէր պարապ ... անկաւ ի վերայ երեսաց իւ[րոց]» (ԻԱ, 16–39):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. տեղ-տեղ խոնաւութիւնից թանաքը ճապաղած, գրադաշտը գունափոխուած, կապոյտով գրուած տողերը դրոշմուած հակադիր էջերին: Կազմի եզրերը մաշուած, թիկունքը ճեղքուած, փականներն ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. Յոբ – Գրք 3ա–35ա:

2. Առակք –  Գրք  35բ–70ա:

3. Ժողովող –  Գրք 70բ–82ա:

4. Երգ Երգոց – Գրք 82ա–8բ:

5 Իմաստութիւն.– Գրք 89ա–112ա:

6. Եսայի – Մրգ. 113ա–92բ:

7.Երեմիա –  Մրգ. 193ա–285ա:

8. Բարուք – Թղթ 285ա–91բ:

9. Ողբք Երեմիայ –  Ողբք 291բ–300ա:

10. Եզեկիէլ –  Մրգ. 300բ–79ա:

11. Դանիէլ –  Մրգ. 379բ–404բ:

12. Ովսէէ – Մրգ. 405ա–13ա:

13. Ամովս –  Մրգ. 416ա–19բ:

14. Միքիէ –  Մրգ.419բ–24բ:

15. Յովէլ –  Մրգ. 424բ–7բ:

16. Աբդիու –  Մրգ. 427բ–8բ:

17. Յովնան –  Մրգ. 428բ–30բ:

18. Նաւում –  Մրգ. 430բ–2բ:

19. Ամբակում –  Մրգ. 432բ–5ա:

20. Սոփոնիա –  Մրգ. 435բ–8ա:

21. Անգէոս –  Մրգ. 438ա–40ա:

22. Զաքարիա –  Մրգ. 440ա–9ա:

23. Մաղաքիա –  Մրգ. 449ա–52ա:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

300ա (Անանուն գրչի, ԺԷ դ.) Աղաչեմ, աղաչեմ, կողկողագին պաղատանաւաք հայցեմ առ սուրբ ընթերցողքդ, ևս խնդրող յայսմ Աստուածաշունչ գրոցս, յիշեցէք ի Քրիստոս զգծող սորա` անարհեստ և արժանապատիժ, մեղապարտ ... (տեղ է թողնուած) ապաշխարողս, և մեղաց իմոց թողութիւն խնդրեսջիք, զի յոյժ մեղաւոր եմ: Եւ ևս սխալանաց սորա թողութիւն շնորհեցէք. ամէն (նման` 112ա, 192բ, 379ա):

452ա Աւրհնութիւն և փա՜ռք ... Արդ, ես` մեղապարտ և անարհեստ, մեղաւք լցեալ գծող սորա, աղաչեմ զքրիստոսասէր պաշտաւնայսդ սրբո եկեղեցո, որք հանդիպիք զաստուածայինս տառից Մարգարէականի,

Զմեղադրէք ի յայս բանի,

Զի իմ կարիքն էր այս չափի.

Այլ  յիշեցէք Տեառն Յիսուսի,

Որ թողութիւն ինձ պարգևի,

Եւ որ յիշէ` յիշեալ լիցի

Արքայութեանն Քրիստոսի:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

452բ Այլ և յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր` Սուրբ Էջմիածնայ խոստովանահայր զտէր Յովհաննէս մաքրասնունդ և զբազմաջանն, որ զսուրբ գիրքս եթօղ յիշատակ` առ ի վայելս սրբոյ մօրս լուսոյ Էջմիածնի: Եւ որք հանդիպիք և օգտիք ի սմանէ, յիշեսջիք յաղօթս ձեր, զի և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ. ամէն: Թվին ՌՃԺԴ (1665):

Կնքադրոշմ` 3ա, 266բ, 452բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` 1ա ( ԺԷ–ԺԸ դդ. նօտրգիր) Այս է գիրք Մարգարէից և Առակ[աց] Սողոմոնի. բայց ընթերցիր, զի քաղցրասցի հոգիդ և մարմինդ:

 

148

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Լեռնակողմ անապատ

Նորաշէն (Երնջակ)

ԺԴ –XIV

ՌՃԺԴ – 1665

ԳՐԻՉ` Յովանէս (ԺԴ դ., 6ա–93բ, 96ա–206բ), Ալէքսան (1665 թ, 1ա–5բ, 94ա–5բ, 207ա–409ա): ԿԱԶՄՈՂ` Մատթէոս (ԺԴ դ.): ՍՏԱՑՈՂ`  Բարսեղ վրդ. Փոքր Սիւնեցի (1665 թ.):

ԹԵՐԹ՝ 410. չգրուած` 107բ, 260բ, 408բ, 409բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×1+Ա–ԼԷ× (Ա 13, Բ, ԺԷ 10, Ե, Ժ, ԻԳ 11, ԺԸ, ԼԷ 6, ԻԱ 5, ԻԴ 2)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 16,6×11,8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 120ա)։ ՏՈՂ՝ 22 (1ա–206բ), 24 (207ա–409ա): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  ծաղկադրոշմ կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր (1665 թ.):

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 108ա, 261ա: Ճակատազարդ` 5ա, 176ա, 236ա, 284ա, 327ա, 336ա, 345ա, 352ա, 358բ, 368, 389ա, 402ա, 405բ: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գոյներ՝ կար­միր (ԺԴ դ.), կապոյտ, դեղին, կանաչ (ԺԷ դ.):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ – Ա մասը (1–206)` վնասուած. թերթերը բամբակակալած, լուսանցային մասերը քայքայուած, բնագրից առանձին տողեր եղծուած, Բ մասը (207–410)` բաւարար: Կազմի եզրերն ու թիկունքը մաշուած, դռնակի աստառը հնացած, փականներն ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. Եսայի – Գլ. 1ա–3ա: Նխ. 3ա–4բ: Մրգ. 5ա–107ա:

2. Գործք Առաքելոց – Գրք 108ա–75բ:

3. Թղթ Յակոբայ – Թղթ 176ա–83ա:

4. Թղթ Պետրոսի Ա – Թղթ 183ա–90բ:

5. Թղթ Պետրոսի Բ – Թղթ 190բ–5բ:

6. Թղթ Յովհաննու Ա – Թղթ 195բ–202բ:

7. Թղթ Յովհաննու Բ – Թղթ 202բ–3ա:

8. Թղթ Յովհաննու Գ – Թղթ 203ա–4բ:

9. Թղթ Յուդայի – 204բ–6բ:

10. Աղերս Եւթաղի – 206բ (վերջից թերի. «... այլ ի բազում և յան[հնարինս....]»):

Շար.§11–25 լրացուած 1665-ին Երնջակի Նորաէշն գիւղում Ալէքսան գրչի կողմից:

11. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 207ա–9ա: Յռջբ. 209ա–10ա: Գրք 210ա–35բ:

– ԺԴ Թղթ Պօղոսի – Յռջբ. 236ա–43բ: Վկ. 243–4ա: Բովանդ. ընթրց և վկթնց 244ա–57ա: Ց. 257աբ:

12. Առ Հռովմայեցիս – Գլ. 257բ–8բ: Նխ. 258բ–60ա: Թղթ 261ա–83բ:

13. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 283բ–4ա: Թղթ 284ա–308բ:

14. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 308բ–9բ: Թղթ 309բ–26ա:

15. Առ Գաղատացիս – Գլ. 326աբ: Թղթ 327ա–35բ:

16. Առ եփեսացիս – Գլ. 335բ: Թղթ 336ա–44բ:

17. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 344բ: Թղթ 345ա–51ա:

18. Առ Կողոսացիս – Գլ. 351աբ: Թղթ 351բ–7բ (խորագիրը վրիպմամբ` «Առ Կորնթացիս»):

19. Առ Թեսողանիկեցիս Ա – Գլ. 357բ–8ա: Թղթ .358ա–63ա:

20. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 363աբ: Թղթ 363բ–6բ:

21. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 366բ–8ա: Թղթ 368բ–88ա:

22. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 388ա–9ա: Թղթ 389ա–96ա:

23. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 396ա–7ա: Թղթ 397ա–401բ:

24. Առ Տիտոս – Գլ. 401բ–2ա: Թղթ 402ա–5բ:

25. Առ Փիլիմոն – Գլ. 405բ: Թղթ 405բ–7ա:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 407ա–8ա (տե՛ս N 187, 444բ):

Մանրամասն տե՛ս N 187:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 107ա (ԺԴ դ., Յոհանէս գրչի, կարմրագիր) [Յի]շեսջիք զամենայմեղ և [զ]սուտանունս Յոհ[անէս]:

175բ (Տեղ-տեղ եղծուած) Քրիստոս Աստուած, քո սուրբ առաքելոցս բար[եխ]աւսութեամբ ողորմ[ե]ա ստացողի սուրբ մատենիս, և ծնողաց իմոց, և եղբարց և ք[եր]ց, և համայն ազգա[տո]հ[մ]ի իմոյ, զի [յո]յժ ըղձ[այի] ի սէր սորին, նաև [բարե]միտ ընթերցող[աց, որ սրտի մտաւ]ւք յիշեն [և Աստուած ողոր]մի գ[ր]ողի [ասեն]ս[որ]ա, և ս[տ]ացողի:

183ա Զստացաւղն և զգծողս յիշեսջ[ի]ք ի Տէր:

2. 107ա (ԺԴ դ., Մատթէոս կազմողի) Ո՜հ, զտերևաթափս և զանպտուղս ի բարեաց, զանարժան, զեղկելի և զմեղաւոր հողս` զկազմաւղ սորա զՄատթէոս, և զծնաւղսն իմ, և զեղբայրս իմ, և զամենայն ազգականսն յիշեսջիք առ Քրիստոս, և Աստուած յիշողացս և յիշելոցս ողորմեսցի. ամէն: Արդ, կազմեցաւ սա յանապատիս, որ կոչի Լեռնակողմ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Կարապետիս և Սուրբ Ծնընդիս, և յիշաւղքն աւրհնին յԱստուծոյ. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

284ա (1665 թ., նորոգող և թերին լրացնող Ալեքսան գրչի) Յիշեսջիք ի Քրիստոս զհարազատ որդեակն իմ` զԳասպար սարկաւագ հանդերձ ծնողօք ամենայնի:

326բ Զանարժան ծրօղք յիշել աղաչեմ, ո՜վ հայրք իմ:

344բ ԶԱլեքսան ծրօղս յիշել աղաչէ, ո՜վ ստացող գրոյս Պօղոսեան:

405ա ԶԱլէքսան ծրօղս յիշել պաղատի,

Ո՜վ Բարսեղ րաբունի`

Հայր իմ պատուելի:

409ա Ի զօրութենէ անտի ներբնաւորելում ոգւոջ համայնի, յորում ի կատար եկեալ ներգործաբար երևի ամենայն բարեգիրծութեան տեսակ, որով և մերումս փափաք ի վեր եռացեալ ի զօրութենէ ի տենչումն գրոյս Նորոյ Կտակի, հետևեալ հնութեան սորին, աշխատասիրաբար նորոգեցի զսա և ետու լնուլ զպակասն, ես` վարդապետս Բարսեղ, տեղեաւ Փոքր Սիւնեաց, առ ի յիշատակ յապա եկելոցդ և ուսումնասէր անձանցդ, զի գոնեա ուսանելն և հարևանցի հայելն` արժանի յիշման ձերոյ ի սրտառուճ աղօթիցն, որով և դուք ի յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս Աստուծոյ մերոյ յաւետ և առ յապայ:

Ի թուիս Հայոց ՌՃԺԴ (1665) ամի եղև նորոգումն սորա` ձեռամբ անարժան Ալէքսան գրչի, ի  յերկրէն Երնջակայ, ի գեղջէն, որ ասի Նորաշէն: Արդ, ո՜վ վայելողք, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զծրօղ սորին, և զհայրն իմ` զՂազար քահանայն, և որք յիշէքդ, յիշեալ լիջիք ի Տեառնէ Աստուծոյ. ամէն:

Կնքադրոշմ` 2բ, 112բ, 143բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` 260ա ... Ես Պողոս, ես Պողոս և անարաժան ...: 410բ ... Մարտիրոսէս բազում ողջոյն մատուցանեմ առ եղբայրս մեր... (և այլուր` առանձին բառեր, նախադասություններ. ԺԷ դ.):

 

149

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Երուսաղէմ

ՉՁ – 1331

ԳՐԻՉ` Կարապետ աբղյ Տիւըրկեցի:

ԹԵՐԹ՝ 280–2 (տե՛ս Պատառիկ–պահպանակ). չգրուած` 2ա–3բ, 28բ–9բ, 103բ, 211բ, 279ա–80բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–Գ (նախկին` ԺԷ–ԺԸ)+ԺԹ–Խ ×12 (Ա 7, Գ 8, ԻԵ 2, Լ 11, Խ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (ԺԷ դ. յաւելում` 3, 279–80)։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 186ա)։ ՏՈՂ՝ 27–32 (խառն): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  ծաղկահիւս կարմիր թաւիշ, լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 105ա: Ճակատազարդ` 8ա, 127ա, 166ա, 170ա, 205ա, 212ա, 256ա, 260բ, 273բ, 275բ: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ հանգուցագիր։ Գոյներ՝ շագանակի, յետագայում սևով եզրագծուած:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Բառգիրք: ԺԷ դ: Սկզբում` 2 (1–2), հաշուած թերթաքանակի մէջ: Թուղթ, 2աբ չգրուած, երկսիւն, բոլորգիր (նմուշ` 1բ), 23 տող: Կարդալ` 1. 1աբ «[Բառք քերթողականք ... Տիրաւորեալ – Աստուծոյ ա]ւանդել... Քրիստոս–աւծեալ»: 2. 1բ «Հանդէս բանաստեղծաց ... բառ գեղջուկ – [Պ]արտ–պատշաճ ... Համեմատ-բաղդա[տութիւն]»: ւըն]»:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. որոշ թերթեր  խոնաւութիւնից գունափոխուած, մի քանի տեղ ցեցակեր, պահպանակը վնասուած, կազմի թիկունքը վերին մասից մաշուած: ԺԷ դ. նորոգուել է, անջատուել Աւետարանները` պարկ Ա–ԺԶ, իսկ պրակ ԺԷ–Խ, վերակազմուել: ԺԷ–ԺԸ պրակները վեր են ածուել 3 պրակների և համարակալուել` Ա–Գ:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Հանգիստն Յովհաննու – 4ա–8ա:

2. Յայտնութիւն Յովհաննու – Գրք 8ա–28ա:

3. Եսայի – Մրգ. 30ա–103ա:

4. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 104աբ: Թղթ 105ա–26ա:

5. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 126աբ: Թղթ 127ա–43ա:

6. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 143աբ: Թղթ 144ա–54բ:

7. Առ Գաղատացիս – Գլ. 154բ: Թղթ 155ա–60բ:

8. Առ Եփեսացիս – Գլ. 160ա: Թղթ 161ա–6ա:

9. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 166ա: Թղթ 166ա–9բ:

10. Առ Կողոսացիս – Գլ. 170ա: Թղթ 170ա–3ա:

11. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 173բ–4ա: Թղթ 174ա–7ա:

12. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 177ա: Թղթ 177ա–9ա:

13. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 179ա–80բ: Թղթ 180բ–93ա:

14. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 193աբ: Թղթ 193բ–8ա:

15. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 198ա: Թղթ 198ա–201ա:

16. Առ Տիտոս – Գլ. 201աբ: Թղթ 201բ–3ա:

17. Առ Փիլիմոն – Գլ. 203բ: Թղթ 203բ–4ա:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 204աբ (տե՛ս N 187, 444բ):

Աստ` 205աբ տե՛ս Բ, §1–2:

18. Գործք Առաքելոց – Յռջբ. («Որք») 205բ–8ա: Դիր 208ա: Գլ. 208ա–11ա: Գրք 212ա–54ա:

19. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 254բ–5ա: Գլ. 255աբ: Թղթ 256ա–60ա:

20. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 260աբ: Թղթ 260բ–5ա:

21. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 265աբ: Թղթ 265բ–8բ:

22. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 268բ–9ա: Թղթ 269ա–73ա:

23. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 273բ: Թղթ 273բ–4ա:

24. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 274աբ (նշուած` «Երկրորդ»): Թղթ 274բ–5ա:

25. Թղթ Յուդայի – Գլ. 275ա: Թղթ 275բ–6բ:

26. Աղերս Եւթաղի – 277աբ:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 1. Անուանք սուրբ առաքելոցն, որ ի սփիւռս ընդ  [ժամանակս] ժամանակս կարգեալ ի  քարոզութիւն` թէ ուստի կամ յորմէ ցեղէ էին – Պետրոս և Անդրէաս ի ցեղէ Նեփթաղէմի...

2. 205աբ  Վասն սուրբ առաքելոցն, որ քարոզեցին զՔրիստոս` թէ որով մահու կատարեցան և թէ ուր կան – Պետրոս ի Հռովմ խաչեցաւ...

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

254 Քրիստոս Աստուած, քո սուրբ առաքելոցն բարեխաւսութեամբ թո՛ղ զյանցանս Կարապետ աբեղայի Տիւըրիկեցոյ, և ծնաւղացն, և եղբարց, և ընթերցողաց, և որոց զամէնն ասեն. ամէն (նման` 28ա, 103ա, 260ա, 273բ, 276բ):

277բ Փա՜ռք ... Յամի եւթն հարիւր և ութսուն (1331) թուականի մերոյ, ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ և ի թագաւորութեան դեռաբոյս պատանեկին` Լևոնի որդւոյ Աւշինի, գրեցաւ սուրբ և լուսաիղձ և կենսակիր, աստուածաւանդ, աստուածախաւս սուրբ Նոր Կտակարանս ի սուրբ քաղաք Երուսաղէմ, ի դուռն սուրբ և փառաւորեալ տաճարիս Քրիստոսի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Հրեշտակապետացս, ձեռամբ իմով`  անարժան և մեղսաթաւալ, փանաքի և ա[ն]արհեստ գրչի Կարապետի, ըզսա մեծաւ փափագա[ն]աւք և ես` ողորմել[ի] գերիս յանձն առ[ի] և ըստ կարի իմում ջանացի: Արդ, թէպետ և անարհեստ էի գրչութեանս, փանաքի և անյարմար, այլ հանդիպեալ լաւ և ընդիր աւրինակի, և ես` մեղաւոր հողս, յոյժ բաղձանաւք և յոգնատոչոր տենչանաւք, մեծաւ աշխատութեամբ ըստ կարի գծագրեցի զս//(278ա)այ` ի լուսաւորութիւն մանկանց եկեղեցոյ: Արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, մանաւանդ զդաս քահանայից, որք վայելեք  ի քաղցրաճաշակ եդեմատունկ վտակաց` քառառաջեայ հոսանաց կենդանական աստուածախաւս և սուրբ Նոր Կտակարանացս, մանաւանդ յորժամ բառնայք ի ժամ սոսկալի պատարագին, յայնժամ նովին սուրբ Աւետարանաւդ և մարգարէին Եսսայե[այ], և սուրբ առաքելոցն, և միջնորդական կենարար հրաշիւք  [ս]ուրբ պատարագին, յիշեսջիք զերջանիկ և զհեզահոգի րաբունի` զառաջնորդ ուխտիս զտէր Վարդան եփիսկոպոս տեղոյս, զի յոյժ հանգուցեալ է զմեզ ի հոգևորն և ի մարմնաւորն: Յիշեսջիք ծնաւղաւք ի մեղաց թողութիւն և այլ մերեղէն եղբարքս զՀրեշտակապետացս` զքահանայք և զմիանձունս, և զիս` զխաւարեալս մեղաւք զԿարապետ կրաւնաւոր, և զծնաւղսն իմ` զպարոն Տատ և զՃո[հ]արհ, և զեղբարսն իմ` զկայսն և զհանգուցեալսն ի Քրիստոս` զԲաննարգէսն, և զՅոհաննէս, և զՆերսէս, և զՍարգիս, և քերց մերոց, և զիմսն ամենայն` ողորմութիւն գտանել յահեղ աւուրն համառաւտի, ընդ կամարարս իւր ի Տեառնէ մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ Եւ որ յիշեսցէ զվերոյգրեալքս, Քրիստոս Աստուած զինքն յիշէ ողորմութեամբն իւրով. և նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

Խնամաւ պահող աւրհնի յԱստուծոյ:

ՅԱւգոստոս ԺԷ սկսայ և Դեկտեմբերի Ի աւարտեցի:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 278ա (ԺԴ դ., բոլորգիր) Ռստակես յիշեսցիք. ամ[էն]:

2. 278բ (Խոշոր բոլորգրով) Ո՜վ դասք լուսերամից, յորժամ հանդիպիք այս Աստուածաշու[ն]չ  տառիս, յիշեսջիք ի վերնաթռիչ յաղօթս ձեր զվերջին ստացող գրոցս` զտէր Յոհանէս և ծնողսն իւր, զհայրն իւր` զՈվանէս քահանայ, և զմայր իւր` զԱղբրաց, և զարհիեպիսկոպոս եղբայրն իւր` զտէր Պետրոս, և զամենայն արեան մերձաւորսն: Թվին ՊԽԱ (1392) կատարեցաւ տէր Թէոդորոս Սսոյ կաթողիկոսն բարի խոստովանութեամբ ի Քրիստոս,  յետ սորա, մին այլ տարին կատարեցաւ ի յայլազգեաց սպանմամբ տէր Զաքարիայն` աթոռակալ Ախթամարայ և պատուելի կաթողիկոսն: Ով որ յիշէք, յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս:

 

150

ՄԱՍՈՒՆՔ ՆՈՐՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

ԺԷ –1669

ՍՏԱՑՈՂ` Մանուէլ վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 199. չգրուած` 1ա–2ա, 199բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԷ ×12 (ԺԷ 7)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, մահիկանշան լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19,9×14,8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (2ա–27բ), բոլորգիր (նմուշ` 50ա, տարբեր` 28ա–192բ, 193ա–9ա)։ ՏՈՂ՝ 29 (2ա–192բ), 25(193ա–9ա): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց–շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  կանաչ մետաքս (Ա փեղկ), բազմագունի շերտաւոր մետաքս (Բ փեղկ), դրոշմազարդ կտաւ (դռնակ), լուսանցակողերը` կարմիր:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճաշոց: Ժ–ԺԱ դդ.: 2(Ա–Բ)+2(Գ–Դ), երկուական կից թերթեր, եզրահատուած: Մագաղաթ, միասիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ` Դա), գլխատառերը ոսկեզօծ: Կարդալ` Բբ–Բա. «[Կանոն Հոգւոյն Սրբոյ գալստեանն ... Աղաւթք – Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ... իմաստութե]ան և հանճարոյ... յանուն իմ տացէ  ձեզ յոր խոստումն», Աբ–Աա. [Աղաւթք – Որ եսդ Տէր զաւրութեանց... զհարս մեր և զեղ]բարս ... ապաշխարութեամբ և արտասուաւք», Գա–Դբ «[Սրբոյն Եղիշէի վարդապետին արարեալ Վասն Այլակերպութեանն Քրիստոսի – Աւրհնեալ ես, Տէր Աստուած ամենակալ ... և յերկիւսնէ  ոչ] ևս գիտեին զկենդանութիւն... Արդ աւրհնեալ փառք քո ... ի տեղւոջ  սր[բութեան...հիւանդութիւնք և պէս պէս ցաւք ... Այդ վասն  զի դու ես իշխան...]» (տե՛ս «Ճաշոց», Վաղարշապատ, 872, էջ 460–462, 552–553):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի Բ փեղկին` խոշոր սև բիծ:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. ԺԴ Թղթ Պօղոսի – Յռջբ. 3ա–10բ: Վկ. 10բ: Բովանդ. ընթրց և վկթնց 10բ–23ա: (Կից` 2բ, Տե՛ս Բ, § 1 և 23ա–5ա, Տե՛ս Բ, §2):

1. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 25աբ: 25բ–7բ: Թղթ 28ա–49բ:

2. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 49բ–50ա: Նխ. 50ա–1ա: Թղթ 51ա–72ա:

3. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 72աբ: Նխ. 72բ–3ա: Թղթ 73ա–87բ (Թղթ Գ – տե՛ս §15):

4. Առ Գաղատացիս – Գլ. 87բ: Նխ. 88ա: Թղթ 88ա–95բ:

5. Առ Եփեսացիս – Գլ. 95բ–6ա: Նխ. 96աբ: Թղթ 96բ–104ա:

6. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 104ա: Նխ. 104ա: Թղթ 104բ–10ա:

7. Առ Կողոսացիս – Գլ. 110աբ: Նխ. 110բ–1ա: Թղթ 111ա–6բ:

8. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 116բ–7ա: Նխ.117ա–8ա: Թղթ 118ա–22բ:

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 122բ–3ա: Նխ. 123աբ: Թղթ 123բ–6ա:

10. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 126ա–8ա: Նխ. 128ա–9ա: Նխ. 128ա–9ա: Թղթ 129ա–45բ:

11. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 146աբ: Նխ. 146բ–7ա: Թղթ 147ա–53բ:

12. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 153բ–4ա: Նխ. 154աբ: Թղթ 154բ–8բ:

13. Առ Տիտոս – Գլ. 159ա: Նխ. 159աբ: Թղթ 159բ–62բ:

14. Առ Փիլիմոն – Գլ. 162բ: Նխ. 162բ: Թղթ 162բ–3բ:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 164աբ (Տե՛ս N 187, 444բ):

Խորագրի փոխարէն` «Ի յաւիրկանէն Գոյներիցանց Ստեփաննոս այսպէս ասէ»:

15. Առ Կորնթացիս Գ –  Կորնթացւոց 164բ–5բ: Պօղոսի 165բ–8ա:

16. Թղթ Յակոբայ –  Թղթ 169ա–74բ:

17. Թղթ Պետրոսի Ա –  Թղթ 174բ–81ա:

18. Թղթ Պետրոսի Բ – Թղթ 181ա–5ա:

19. Թղթ Յովհաննու Ա –  Թղթ 185ա–90բ:

20. Թղթ Յովհաննու Բ –  Թղթ 190բ–1բ:

21. Թղթ Յովհաննու Գ –  Թղթ 191բ–2ա:

22. Թղթ Յուդայի –  Թղթ 192ա–3բ:

23. Աղերս Եւթաղի – 194աբ:

24. Հանգիստ Յովհաննու – 194բ–8բ:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 1.  2բ ՈԿ (1211) թուին նշանքն այս է, որ ճշմարտի – Նախ` զվերնագիրն տուն համարել, որ ասէ` Ի Հռովմայեցւոց Թղթին ... (Բացատրութիւն որքանութեան տանց և ընթերցուածոց Թղթոցն Պօղոսի):

2. 23ա–5ա Վարդան վարդապետի արարեալ Մեկնութիւն զՀայր մեր որ յերկինս – Յետ եղանակա[ց] զոր արար Աստուած ... Հաւաքեալ ի մի անուն, նոյնպէս գրով հաւաքեալ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

 168ա Փա՜ռք ... Աստանաւոր կատարեցաւ մատեան, որ կոչի Գիրք Պաւղոս առաքեալ, որ ունի անթերի չորեքտասան գլուխ լիակատար` ցանկովն իւրոց միահամուռ, ի թուաբերութեանս Հայոց ութհարիւրերոր//(168բ)դի տասներորդի իններորդի (1370), ի կաթողիկոսութեանն տեառն մերոյ Մեսրովպայ, և այսմ նահանկի դիտաւորութեաննն աթոռակալի Յովհանէս աբեղայի կորովամտի, յոյժ հմուտ աստուածաշունչ մատենից, բնական Սեբաստացի, ձեռամբ նուաստ Մարկոսի փցուն գրչի, ի մայրաքաղաքի, որ Կաֆայ անուն յորջյորջի, ընդ հովանեաւ ի յոտս Սրբոյն Յակոբի. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

198բ Քրիստո՜ս, որդի Աստուծոյ, քո սուրբ և ընտրեալ գլխաւոր առաքելոցդ բարեխօսութեամբն ողորմեա ստացողի սուրբ գրոցս` Մանուէլ վարդապետին, և ծնողացն իւր, և ամենայն արեան մերձաւորաց, և թաղմատար գրչաց սորին:

Ո՜վ սուրբ ընթերցողք, յիշեցէք զՄանուէլ վարդապետն միով Տէր-ողորմիւ, և դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի: Գրեցաւ թուին ՌՃԺԸ (1669), որ և սոյին ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս:

Կնքադրոշմ` 2բ, 119բ, 192բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` 1ա Պողոսի առաքելոյ, (այբուբեն` «ա–ք»):

 

151

ՄԱՍՈՒՆՔ ՆՈՐՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

ՌՃԲ – 1653

ԳՐԻՉ`  Պօղոս էրէց Այրարատու:

ԹԵՐԹ՝ 195. չգրուած` 1աբ, 165ա, 166ա, 194բ–5բ: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԷ ×12 (Ա 11, ԺԷ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  17,8×12,2։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 9ա)։ ՏՈՂ՝ 24: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց-շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  զարդահիւս շերտաւոր մետաքս: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` թուղթ 2 վերջից:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ —Զարդագիր՝ թռչնագիր (82ա, 138բ), գազանագիր (131ա)։ Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մատթէոսի: ԺԱ–ԺԲ դդ.: 2 (Ա–Բ), սկզբից, ստացուած 1 թերթի վերին կէսի ընդերկայնակի ծալումից: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Բա): Կարդալ` Բբ, Աա, Բա. «Այղ առակ լուարուք ... որ արար հարսանիս որդւոյ» (ԻԱ, 33 – ԻԲ, 2):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի կաշին քերծուած, եզրերը` մաշուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. ԺԴ Թղթ Պօղոսի – Յռջբ. 2ա–10ա: Վկ. 10աբ: Բովանդ. ընթերց. (չիք «Վկայութիւնք») 10բ–4ա: Ց. 15բ:

1. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 14բ–5ա: Թղթ 16ա–37ա:

2. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 37աբ: Թղթ 38ա–58բ:

3. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 58բ–9ա: Թղթ 59բ–73ա:

4. Առ Գաղատացիս – Գլ. 73բ: Թղթ 74ա–81ա:

5. Առ Եփեսացիս – Գլ. 81աբ: Թղթ 82ա–8բ:

6. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 88բ–9ա: Թղթ 89ա–94ա:

7. Առ Կողոսացիս – Գլ. 94աբ: Թղթ 94բ–9ա:

8. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 99ա: Թղթ 99բ–103բ:

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 103բ: Թղթ 103բ–6ա:

10. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 106ա–7բ: Թղթ 108ա–24ա:

11. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 124աբ: Թղթ 124բ–30բ:

12. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 130բ–1ա: Թղթ 131ա–5ա:

13. Առ Տիտոս – Գլ. 135աբ: Թղթ 135բ–8ա:

14. Առ Փիլիմոն – Գլ. 138ա: Թղթ 138բ–9բ:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 139բ–40ա (տե՛ս N 187, 444բ):

15. Յայտնութիւն Յովհաննու –  Գրք 140բ–64բ:

16. Թղթ Յակոբայ –  Յռջբ. («Ի փոքուն») 168աբ: Գլ. 168բ–9ա: Թղթ 170ա–5բ:

17. Թղթ Պետրոսի Ա –  Թղթ  176ա–81բ:

18. Թղթ Պետրոսի Բ – Թղթ 181բ–5ա:

19. Թղթ Յովհաննու Ա –  Թղթ 185ա–90ա:

20. Թղթ Յովհաննու Բ –  Թղթ 190ա–1ա:

21. Թղթ Յովհաննու Գ –  Թղթ 191աբ:

22. Թղթ Յուդայի –  Թղթ 191բ–3բ:

23. Աղերս Եւթաղի – 193բ–4ա:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. [Յաւելագրութիւնք ԺԷ–ԺԸ դդ.]

1. 165բ [Ընդդէմ երկաբնակաց] – Տեսի ես յայնմ ատենի բան ծագեալ ի Հօրէ: Յերկաբնակն էկէզ զերկս աշխատողաց... սուրբն Դէոսկորոս ոչ հաւանեալ անօրէն ժողովուն, նըզովեաց  ըզԼէոն և զՏօմարն իւր պիղծ:

2. 166բ–7բ Կանոն խաչլուայ առնելոյ ամենայն ցեղ ցաւոցս բուսոց, տնկոց և պտղոց ... Ընթերցուած ի Չորրորդ Թագաւորութեանց  – Եւ ասեն արք քաղաքին ցԵղիսէէ ... Եւ մեք զքոյս քեզ մատուցանեմք ... և զՍուրբ Հոգի:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

15ա Արդ, անկեալ աղաչեմ,

Ցաւ[ա]գնեալ պաղատեմ

Զանպիտան ծրողս

Եւ իմոյս ծնօղիս,

Մարմնաւոր տնկողիս,

Հոգևոր կրթողիս,

Եւ բնաւին իմ տոհմիս`

Նախանցեալ, ներկայիս,

Յապագայն գալոցիս

Մինչ մարդս վերջինս,

մաղթելով յիշեսջիք, բախելով, զի բացցի խոստացելոց բարեաց, ըստ սրբոցն` մեզ տացի այն պարգ[գ]ն, որ և է չվերջասցի: Թվին ՌՃԲ (1653):

Սողոմոնի ծնունդն թվին ՌՂ և մէկ (1642), Նոյեմբեր տասն:

15բ Գոհութիւն և փա՜ռք ... քեզ յամենայն ժամ:

37բ Զբազմամեղ Պօղոս ծրողս և զծնօղսն իմ` նախ զհոգևորն և հուսկ զմարմնաւորն` Եղիայն և զՀռիփսիմայն, և քեռն իմ զՄարիամն, որ հնգետասան ամ է այրիացեալ է` նստեալ լռութեամբ և կուսութեամբ զմանկունս իւր դաստիարակէ, և զեղբարսն իմ զՅակոբն, զՊետրոսն և զհանգուցեալսն` զՍուքիասն, զՄարութայն, զՄիրզախանն և զայ[լ]սն, որ ի Քրիստոս են հանգուցեալս, ի սկզբնատպէն մինչև ի վերջինն, և զդեռաբոյս և քաջուղէշ որդեակն իմ /// (քերծուած) զՀրաշին /// (քերծուած) և զ[ը]նթանուր հաւատացեալս յիշել ի պանծալի յաղօթս ձեր, եղբարք իմ, զի ձեզ և մեզ մասն լիցի սրբոցն ի լոյս:

50բ Զգծող Պօղոս և զծնօղս իմ` զԵղիայն, զՀռիփսիմեայն, և զքոյրն իմ` զՄարիամն և զեղբարսն իմ զՅակոբն, զՊետրոսն և զհանգուցեալսն` զՍուքիասն, զՄարութայն և զայլսն, և զորդին իմ զ/// (քերծուած), զՍօղօմոնն և միահամուռ զազգականս իմ, մանաւանդ զամենայն հաւատ[աց]եալսն յիշել աղաչեմ լի սրտիւ ի Քրիստոս Յիսուս, զի ձեզ և մեզ միասին հ[ա]նդիպեսցի խնդրելիս մեր, որում տւողին փա՜ռք:

55ա Զամենածրօղս յիշեցէք, ո՜վ անծկալիք իմ, ի Տէր: Թվին ՌՃԲ (1653):

59ա Օրհնեալ թագաւոր,

Հայր մեր երկնաւոր,

Մեծ և զօրաւոր,

Անծին ծնաւոր,

Բանիդ միաւոր,

Ծնունդ ահաւոր,

Փայլեալ ջահաւոր,

Ընդ աթոռ հօր քո

Բազմեալ գահաւոր,

Հոգի շնորհաւոր,

Անհաս բազմաւոր,

Որ միշտ խնամւոր,

Եռանձն յատկաւոր,

Մի բնութիւնաւոր,

Հաւաւասար և խոր,

Անժամանակաւոր,

Բանդ հրաշազօր,

Զգեցար մարմին

Որպէս երկնաւոր,

Յորժամ գաս դատել,

Մի՛ անտես առնել

Զազգս երկրածին`

Ի նախատպէն

Մինչև ի վախճան կատարածին:

73ա Յոքնամեղ ծրող սորին` զՊողոս էրէց Այրարատու և զծնօղսն իմ` Եղիայն և զՀռիփսիմսիմեայն,  և զեղբարս իմ` զԱկոբն և զիւրսն, և զՊետրոսն, և զքեռն իմ` զՄարիամն և զիւրսն, և զհոգևոր ծնօղսն իմ, և զորդին իմ` զ/// (քերծուած) և զՍօղօմոնն, և մայր սորին յիշեցէք ի Տէր, ո՜վ եղբարք իմ, բաղձալիք ի Քրիստոս Յիսուս, զի և դուք յիշեալ լիջիք: Թվին ՌՃԲ (1653):

73բ Զորս ընդ քեզ ունէիր և նովաւ խօսէիր, սուրբ առաքեալ Պօղոս, բարեխօսեա առ նա և մաղթեա, զի թողցէ զբազում յանցանս գրիչիս ծնօղաց իմոց հոգևորաց և մարմնաւորաց և բովանդակ հաւատացելոց: Անհաւատից այլ խնդրեմք, զի միասին ժառանգեսցուք արքայութիւն Հօր նմա մի ///:

81բ Վա՜յ, Վա՜յ, վա՜յ ինձ, և անզօր, և անտէր ազգիս մերում, զի չունիմք գլուխ, ունիմք քահանայութիւնն, բայց տկար է և անզօր. ի հզօրէ բռնւի և նուաղի: Մարմին առանց գլխոյ կարօ՞ղ է իրագործութիւն կատարել.ո՛չ: Վասն ծովացեալ մեղաց իմոց բարձեր է հովիւ ի հօտէ իւրմէ: Զինչ օգուտ է, եղբարք իմ սիրելիք, անմեղ գառինք մեր. գայլք վայրասնունդ ի յորջս իւրեանց առեալ պէսպէս օշոտեն և քաղցրասնունդ և կաթնաբուծ ուլունս, նոյնպէս և զոչխարսն կրթեալ և դաստիարակեալ, նոյնպէս ի գործ արկանեն սակս անտէրութեան մերոյ: Լաւ է ոչ լի (լինի՞) մարմին առանց գլխոյ. այսպիսոյս չէ պարտ բազում քննել: Ով ոք իցէ, որ ոչ գիտիցէ, թէ կերակուր գազանաց լինելոց է այսպիսիս: Զմիտս մեր հաստատեմք, բայց ոչ ունի արմատս, որպէս ձմեռն սաստիկ և պնտասառոյց և ձիւնաշատ, և հողմք բքարարք և խստացուցանելով զժամանակն: Երանի, բիւր Ռ (1000) երենի, թէ այսպէս լինէր. սուղ և առօրեայս տանջէր, քան թէ երկնայնամտէր և զյաւիտենականն պահէր: Ինչ պարտ է իմանալ այսպիսիս: Հայր, որ բազում անգամ խրատէ զորդի և ոչ դառնայ, վերջին ոխն կալոց է յաւիտեան: Զի՞նչ յոյս ունիս, ո՜վ եղկելի անձն իմ, որ այսպիսիս անկար, ո՞րպիսի հնարս արասցուք: Ոչի՜նչ: Բայց ապաւինեսցուք ի նորա գթութիւն, զի և զմեզ ընդ երջանակցն հաղորդս և մասնակից արասցէ զյաւիտենական տանջանացն ազատեսցէ: Նմա զօրութիւն, փա՜ռք, պատիւ:

89ա Պարտական բիւր քանքարաց, գրօղ սորին զՊօղոս էրէց և զծնօղս իմ` Եղիայն և զՀռիփսիմիսմայն, և զեղբայրս իմ` զՅակոբն, զՊետրոսն, և զքեռն` զՄարիամն, և զորդիսն իմ` զՊօղոսն և զՍողոմոնն, և զամենայն արիւնակիցս իմ յիշեցէք ի Քրիստոս Յիսուս: Տէր մեր, զի և դուք յիշեալ լիջիք:

99ա Զմեղապարտ գծողս` զՊողոս էրէց, և զծնօղսն իմ, և զեղբարս, և զքորս, և զորդիս յիշել ի Տէր Յիսուս աղաչեմ:

107բ Այսմ վայրի սոսկացաւ անձն իմ յիշել զերկայնմտութիւն Տեառն ... Զգծող ամենամեղ Պօղոսս, զծնօղս, զեղբարս, զքորս և զորդիսն իմ յիշել աղաչեմ, ո՜վ սրբասէր եղբարք իմ, ի Տէր:

168ա Օգնեա՜, Աստուած իմ նոր, զի առանց սայթաքելոյ անցից ընդ ծովս:

169բ Թուականիս Հայոց ՌՃԳ (1654)-ին, ի օգոստոս ամսոյ Բ-ումն, ի յինն ժամու մի[ն]չև ի կէս ժամն խաւարեցաւ արեգակն և եղև  սեաւ, իբրև ըզկապերտ այծեաց, և եղև իբրն ի մէջ գիշեր, և  երևեցաւ աստեղք յերկնից, սակա[յ]ն բարերարն Աստուած ոչ կամեցաւ զմահ մեղաւորացս, այլ զդառնալն մեր ի չար ճանապարհացս մերում, վերստին ծագեաց զլոյս արեգական: Արդ, եղբարք և հարք, լուարուք և ի միտ առէք, զի Աստուած, որ զյաս արար, կարօղ է հանապազ առնել, որպէս զայսօրս, այլ ի չարեաց հեռացարուք և ի բարոյն մերձեցարուք. աղօթից ը[ս]տէպ կացէք, զմահ ի մտի ունիցիք և զմիւսանգամ գալուստն և զահեղ տատաստանն, զարդարոց պսակն և զմեղաւորաց տանջանքն ի միտ պահեցէք և զբարիս գործեցէք, զի յորժամ լինիցի, պատրաստ գտանիցէք:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

194ա (1743 թ., շղագիր) Ի վայելումն տիրացու Սուքիասին: Թվին ՌՃՂԲ (1743): Բարով վայելեմ:

Կնքադրոշմ` 178բ, 179ա, 182բ (եղծուած):

Գրչափորձ` 2ա Ես եմ սկիզբն: 88բ (այբուբեն` «ա–հ»): 99ա Տէր Յիսուս Քրիստոս Աստուած...: 100ա (այբուբեն` «ա–փ»): 165բ (շղագիր) Զի  այս է դրամ` Դ ապասի, բլուր` Դ ապասի Բ շահի, վաղավեր` Գ [ա]պ[ասի] Բ շահի: 195բ Այսօր կագ: Հաստատութիւն իմ լեր, Տէ՛ր...:

 

152

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 4 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 387։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝  դրոշմազարդ կտաւ:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 1. Ճառընտի՞ր: Ը–Թ դդ.: 1 (Ա), սկզբում, ստացուած ընդլայնակի հատուած կէս թերթից, երզահատուած: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ Աա): Կարդալ` Աա–Աբ. «/// [Զ]ղջմամբ և անձ /// անշարժ ունել... և առ նա շողովի ճշմարտութիւն արդարոց, քաջութիւնք նախատակաց և արդարութիւն սրբոց ... այղ և ստոյգ խոստովանողաց վարք շարժեն զգութ /// ... իւրով, կենդ ///»: 2. Մեկնութիւն Սաղմոսաց: Թ–Ժ դդ.: 2 (Բ–Գ), վերջում, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Գա):Կարդալ` Գա, Բբ, Գբ, Բա. «///րապէս մատուցի ... զանգասիրութեանն դնէ զորոգայթ»:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի Ա փեղկն ու թիկունքը վնասուած:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

Յոհաննավանք

ԺԵ–ԺԶ–XV–XVI

ԳՐԻՉ`  Վարդանես (1ա–84բ), Աթանաս (85ա–121բ):

ԹԵՐԹ՝ 124: Պ­ՐԱԿ՝ 1–11 ×12 (Ը 11, Ժ 10, ԺԱ 7)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (տարբեր, սպիտակ և մոմած` 1–84, դեղնաւուն և խամ` 84–124)։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  19,3×14։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 55ա, յաւելագրութիւնները` նօտրգիր)։ ՏՈՂ՝ 28:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 1ա, 98ա: Ճակատազարդ` 103բ, 108բ, 112բ, 118ա, 118բ, 119բ: Լուսանցազարդ` բուսական: Զարդագիր`հանգուցագիր: Գոյներ՝ կար­միր:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. խոնաւութիւնից վերին կէսը խունացած և գուանփոխուած:

Ծնթ. Աթանաս գրիչը Յովհանավանքում լրացրել է թերին` 85ա–121բ:

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. [Մասունք Նորոյ Կտակարանի` ԺԴ Թուղթ Պօղոսի և Թուղթք Կաթողիկեայք]

1. Առ Հռոմայեցիս –  Թղթ 1ա–18բ:

2. Առ Կորնթացիս Ա –  Թղթ 18բ–9ա: Թղթ 19ա–34բ:

3. Առ Կորնթացիս Բ –  Գլ. 34բ–5ա: Թղթ 35ա–45ա:

4. Առ Գաղատացիս – Գլ. 45աբ: Թղթ 45բ–50բ:

5. Առ Եփեսացիս – Գլ. 50բ: Թղթ 51ա–6ա:

6. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 56ա: Թղթ. 56ա–9բ:

7. Առ Կողոսացիս – Գլ. 59բ–60ա: Թղթ 60ա–3բ:

8. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 63բ–4ա: Թղթ 64ա–7ա:

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 67աբ: Թղթ 67բ–9ա:

10. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 69ա–70բ: Թղթ 70բ–82բ:

11. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 82բ–3ա: Թղթ 83ա–7բ:

12. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ.  87բ–9ա: Թղթ 88ա–91բ:

13. Առ Տիտոս – Գլ. 91բ: Թղթ 91բ–4ա:

14. Առ Փիլիմոն – Գլ. 94ա: Թղթ 94ա–5ա:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 95աբ  (տե՛ս N 187, 444բ):

15. Թղթ Յակոբայ –  Յռջբ. («Ի փոքունս») 96աբ: Գլ. 96բ–7բ: Թղթ 98ա–103ա:

16. Թղթ Պետրոսի Ա –   Գլ. 103աբ: Թղթ 103բ–8բ:

17. Թղթ Պետրոսի Բ –  Գլ. 108բ: Թղթ 108բ–12ա:

18. Թղթ Յովհաննու Ա –   Գլ. 112աբ: Թղթ 112բ–7բ:

19. Թղթ Յովհաննու Բ –  Գլ. 117բ: Թղթ 118աբ:

20. Թղթ Յովհաննու Գ –  Գլ. 118բ: Թղթ 118բ–9բ:

21. Թղթ Յուդայի –  Գլ. 119բ: Թղթ 119բ–21ա:

22. Աղերս Եւթաղի– 121բ (վրջ. «և ուղիղ ի նմին հաս». շար. թափուած)

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. [Յաւելագրութիւն` ԺԸ դ.]

ա. 122ա–3ա Նարեկացւոյ ասացեալ Վասն վարդապետաց և քահանայից վախճանի բան գովութեան և մխիթարութեան – [Ա]ւրհնեալ է Աստուած և Հայր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի....

բ. 123բ–5ա Այս նախերգանքն [քարոզի] Է – Ո՜վ Աստուած աստուածոց և նորոգիչ...

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 60ա (Վարդանես գրչի) ՌՇ ՌՇ Ա ԲՌՇ ԲՌՇ ԲԲ Ա ԲՃ ԲՃ ԲԳ ԲՌ («Վարդանես»):

2. 117բ (Աթանաս գրչի) Զմեղաւոր Աթանաս գրիչս ի յաղօթս ձեր յիշեսջիք (տե՛ս նաև Բ ձեռագրի յիշատակարանը` 244ա):

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

Յովհաննավանք

ԺԵ–ԺԶ–XV–XVI

ՌՃԲ – 1653

ԳՐԻՉ`  Աթանաս (125ա–53բ, 196ա–244աբ), անանուն (154ա–95բ): ԾԱՂԿՈՂ` Տէր Յովանէս: ՍՏԱՑՈՂ` Յովհաննէս վրդ. առաջնորդ Յովհաննավանից:

ԹԵՐԹ՝ 121 (125–245): Պ­ՐԱԿ՝ 11 ×12 (Ա 11, Գ 6, Ը ԺԱ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  19,3×14։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 135ա)։ ՏՈՂ՝ 33–35:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Զարդագիր`հանգուցագիր:  Գոյներ՝ կար­միր:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. խոնաւութիւնից խունացած և գուանփոխուած:

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 125ա–244ա [Քարոզք Գրիգորի Տաթևացւոյ և այլոց]

Գրիգոր Տաթևացու քարոզները յղւում են Ամառան և Ձմեռան հատորներին, իսկ միւսները` նկարագրւում:

ա–թ. 125ա–66ա Տե՛ս Ձմեռան. Ա/125ա–31բ: Բ/132ա–4ա: Դ/134բ–9բ: Ե/139բ–44ա: Զ/145բ–52բ: ՃԲ/152բ–4բ: ճժ/154բ–7բ: ՃԻ/157բ–60բ: ՃԼԳ/160բ–6ա:

ժ. 166ա–8բ ՃՂԶ. Քարոզ վասն յարութեան. Ի գիշերի համբարձէք զձեռս ի սրբութիւն – Բեր նախ տեսցուք, թէ ընդէ՞ր ի գիշերի...

ժա. 168բ–77բ ՃՂԷ. Քարոզ ննջման ամենասրբուհւոյ և միշտ կուսին Մարիամու, ի բանն. Տեսի թագուհի մի, որ զգեցեալ էր զարեգակի և զլուսինն ի ներքոյ ոտից նորա ... – Եկեղեցի սուրբ պատկեր է աստուածային փառաց...

Սկզբնամասը նոյնական «Տիրատուր վարդապետի Տեսութիւն ի բան սուրբ Աւետարանին...» քարոզի հետ. N 2142, 312ա:

ժբ. 177բ–8բ ՃՂԸ. [Քարոզ ի բանն.] Ապաշխարեցէք, զի մեձեալ է արքայութիւն երկնից – Իսկ յետ մեղանչելոյն պարտ է դառնալ...

ժգ. 178բ–81ա ՃՂԹ. Քարոզ հրեշտակապետացն Գաբրիէլի և Միքայէլի և ամենայն երկնային զաւրացն – Մեծ պատերազմ լինէր յերկինս...

ժդ. 181բ–4ա Մ. Վասն ժողովրդեան և վասն քահանայից Խրատք զգուշութեան – Արդ քահանայական կարգաց արժանի...

ժե–ժզ. 184ա–91ա Տե՛ս Ամառան. ՃԿԷ/184ա–7բ, ՃԿԸ/187բ–91ա:

ժէ. 191ա–4ա ՄԳ. Յաղագս ապաշխարութեան: Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ասէ. Այնպէս ուրախութիւն եղիցի յերկինս հրեշտակաց վասն մի[ոյ] մեղաւորի – Ծանութցումն լիցի...

ժը. 194ա–5բ Տե՛ս Ամառան. ԽԳ (սկ. «Նախ առաջին, զի խոստովանահայր...»):

ժթ–իը. 196ա–244բ Տե՛ս Ձմեռան. ՀԴ/196ա–7ա: ՂԱ/197ա–201ա: ՁԱ/201բ–6ա: ՁԵ/220ա–4ա: ԿԹ/224ա–9ա: ՃԻԲ/229ա–34բ: ՃԻԹ/234բ–44ա:

Բ. 244ա–5բ [Յաւելագրութիւն` ԺԸ դ.: Քարոզ ի բանն]. Ճանապարհս իմ ուղիղ արա ինձ – Ճանապարհ ասի և կոչի աստի կեանքս...

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 206ա (Աթանաս գրչի) Եւ ինձ` մեղաւոր գրչի:

210բ Որ և զմեզ ... արժանի արասցէ զերծանիլ ի սպառնալեաց գեհենոյն ... ամէն:

244ա Անչարչարելիդ Աստուած ... ազատե՛ա ի յաւիտենական տանջանացն զհոգի ստացողի գրոյս և առաջնորդ Յուհանուվանու վանիցս` Յովհաննէս վարդապետին և գծողի սորա` Աթանասի: Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս (տե՛ս նաև Ա ձեռագրի յիշատակարանը` 117բ):

2. 161ա (Ծաղկողի) Նկարող գրիս` տէր Յովհաննէսս յիշեա:

195ա Յերեսս անկեալ աղաչեմ զսուրբ պատահողք դորա, Ա Տէր ողորմիս չխնայէք:

Նշում. 245բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Յօհաննուվանիս Սուրբ Կարապետին է գիրքս անունն Աստուծոյ:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ

Յովհաննավանք

ՌՃԻԱ–1672

ԹԵՐԹ՝ 12 (246–57): Պ­ՐԱԿ՝ 1 ×12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  19,2×14, 8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 246ա)։ ՏՈՂ՝  19:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

246ա–57բ  [Օրհնութիւնք յետ քարոզից] – Զոր և բազկատարած մախթանօք բարեխօսութեամբ սուրբ Աստուածածնին ... զանասունս և զխաշինս ձեր օրհնեսցէ ... բիւրաւորս արասցէ. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

257բ Արդ, օրհնեալ, գովեալ և բարեբանեալ ...ամէն: Գրեցաւ ի թվին ՌՃԻ և մէկին (1672), ի վանսն Յովհաննու Սուրբ Կարապետին և Սուրբ Կաթուղիկէին:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Դ

ԺԷ–XVII

ՌՃԲ – 1653

ԹԵՐԹ՝ 130 (258–307): Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԱ ×12 (Ա 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով ու լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  19,2×15։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 259ա)։ ՏՈՂ՝ 25:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից գրադաշտը գուանփոխուած: Վերջից պակասաւոր:

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

259բ–307բ  Նորին բազմերջանիկ և երանաշնորհ սուրբ հօրն և անյաղթ հռետորի և լուսաւոր վարդապետի և խարանազգեաց ճգնաւորի, նորոգ լուսաւորչի Հայոց Գրիգորի Եռամեծի (Տաթևացւոյ) Լուծմունք դժուրարիմաց բանից և քաղուածոյ Սաղմոսացն Դաւթի ի սրբոյն Վարդանայ Մեկնութենէ, յոյժ պիտանի շարադրութեամբ և գեղեցիկ պիտառութեամբ

258ա–9բ Ցանգն է առաջի կանոն[ին] և Նախերգան – [Ն]ախ` մի է Աստուած միջնորդն ... (Ա–ԺԷ: Ընդհանուր  խորագրից առաջ):

ա. 259բ–318ա [Առաջին կանոն –  Մի Աստուած նախ ընդդէմ բազում աստուծոյ:] Երկրորդ. մի է անձամբ հայր...

– 318ա–20ա Այս ինչ է ցանգն երկրորդ կանոնիս – Ութ և տասաներորդ Սաղմոս է... (ԺԸ–ԼԵ):

բ. 320բ–66բ  Ի կատարած ի Սաղմոս ի Դաւիթ: [Երկրորդ կանոնս, որ է ու և տասաներորդ] Սաղմոս – Պատճառք ունի զերեք օրէնս...

– 366բ–8ա Ցանգն է երրորդ կանոնին – Երեսուն և վեցերորդ Սաղմոս ... (ԼԶ–ԾԴ):

գ. 368բ–87բ [Ի կատարած Սաղմոսի ի Դաւիթ: Երրորդ կանոն, որ է երեսուն և վեց Սաղմոս – Պատճառ] ունի զնախանձելի ծերութեանն Դաւթի... (Սղ. Խ) յաղքատ մօրէ ծնաւ և ի մսուր եդաւ //... (շար. թափուած):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

328բ (ԺԸ դ.) Վա՜յ, եղո՜ւք թշվառական Ազարիայ հապեղային. ուր որ գնացի, դենէ ի դռնաւ ձքէցին:

Կնքադրոշմ` 1բ, 178բ, 378բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

 

153

ՄԱՍՈՒՆՔ ՆՈՐՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

Ասպահան

ՌՃԻ – 1671

ԳՐԻՉ`  Յովսէփ դպիր: ՍՏԱՑՈՂ` Եղիսաբեր:

ԹԵՐԹ՝ 171+2 (կրկ. 25, 60). չգրուած` 171աբ: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԵ ×12 (Ա 10, ԺԵ 7)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  19,5×14,2։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 21ա)։ ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  դրոշմազարդ շագանակագոյն կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 1ա, 43ա: Ճակատազարդ` 130բ: Լուսանցազարդ` բուսական: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։  Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, կանաչ, նարնջագոյն:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Ճառընտի՞ր: ԺԷ դ.: 2 (Ա–Բ), սկզբից, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած: Թուղթ, երկսիւն, բոլորգիր (նմուշ` Բ ա), ունի լուանցազարդ և զարդագիր: Կարդալ` Բբ, Աա. «[Ճառ] // ըստ կարի մերում Աստուծոյ /// լիցուք որպէս ինքն ասաց /// Եղիջիք նման հօր ձերոյ ... երկնից արքայութեանն [արժա]նի լինել շնորհօք և մար///»: Բբ, Աա, Բա, Աբ. «Սրբոյն Յակոբայ ասացեալ ի Նոր կիրակէն և ի սուրբ առաքեալն Թովմաս – Յորժամ յարեաւ ի մեռելոց հովիւն ... ի վեր է քան զսահման /// զայն մարդկային մա ///»: 2. Ճաշոց: ԺԲ–ԺԳ դդ.: 1 (Գ) վերջից, ստացուած ընդլայնակի հատուած վերին կէսից, եզրահատուած: Թուղթ, երկսիւն, բոլորգիր (նմուշ` Գա). բազմագոյն զարդագիր («Ե»): Կարդալ` Գաբ. «[ՅԵբրայեցւոց թղթոյն ... հ]անդարտէին հ[րամանի]ն ... անդրանկաց //  միւս անգամ ... անշարժք[ն]: Աւետարան ըստ Մաթէ[ոսի] – Եւ եմուտ Յիսուս ի տաճարն ... և գն[էին] /// [բերան]ոյ տղայոց ... զաւրհնութիւն: Ընթերցուած ի Զաքարիա մարգարէ[է] – Եւ եկեսցէ հասցէ ... և եղ[իցի ... երկիր] զանապատն ի Գաբայ ... և նզովք ոչ րս լինիցի[ն]» (տե՛ս Ճաշոց, Վաղարշապատ, 1872, էջ 639–640):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, 70, 72–73, 75, 82, 86–87 թանաքակեր: Մի քանի տեղ ցեցակեր և թրջուածութեան հետքեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. Գործք Առաքելոց – Գրք 1ա–42ա:

2. Առ Հռոմայեցիս –  Թղթ 43ա–60ա:

3. Առ Կորնթացիս Ա –  Թղթ 60ա–74բ:

4. Առ Կորնթացիս Բ –  Թղթ 75ա–85ա:

5. Առ Գաղատացիս –  Թղթ 85բ–90բ:

6. Առ Եփեսացիս –  Թղթ 91ա–5բ:

7. Առ Փիլիպեցիս –  Թղթ 96ա–9բ:

8. Առ Կողոսացիս –  Թղթ 99բ–103ա:

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա –  Թղթ 103ա–6ա:

10. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ –  Թղթ 106ա–8ա:

11. Առ Տիմոթէոս Ա –  Թղթ 108ա–12ա:

12. Առ Տիմոթէոս Բ –  Թղթ 112բ–5բ:

13. Առ Տիտոս –  Թղթ 115բ–7բ:

14. Առ Փիլիմոն –  Թղթ 117բ–8ա:

15. Առ Եբրայեցիս –  Թղթ 118ա–30ա:

16. Թղթ Յակոբայ –  Թղթ 130բ–5ա:

17. Թղթ Պետրոսի Ա –   Թղթ 135ա–9բ:

18. Թղթ Պետրոսի Բ –  Թղթ 139բ–42բ:

19. Թղթ Յովհաննու Ա –   Թղթ 142բ–7ա:

20. Թղթ Յովհաննու Բ –  Թղթ 147աբ:

21. Թղթ Յովհաննու Գ –  Թղթ 147բ–8բ:

22. Թղթ Յուդայի –  Թղթ 148բ–9ա:

23. Յայտնութիւն Յովհաննու –  149բ–70ա:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

42բ [Ո]ր ողորմի Քրիստոս Աստուած ստացօղ Կտակիս, օր է բերանն Յիսուսի Քրիստոսի, ողորմեայ Եղիսաբերթին, և ըզմայրն իւր` Նարինն, և զհայրն իւր` Աւետիսն, և զպապն իւր` Սաֆարն, և զհանիկն իւր` Դիշխոյնն: Ով ոք կարդասցէ, ողորմի ասէ. ամէն: Ի յետ սմին և զիս` զանաժան դպիր  Յովսէփս և գծող յիշել աղաչեմ:

60ա Եւ դարձեալ յիշեցէք զԵղսաբերն, և զպապն իւր` Սաֆարն և զհանիկն իւր` Դիշխունն, և զքեռին իւր` Գրիգորն. յիշեցէք ի Քրիստոս և ողորմի ասացէք. ամէն: Եւ զՅովսէփն գծօղս յիշել աղաչեմ ի Քրիստոս և ասել Աստուած-ողորմի:

74բ Յիսուս Քրիստոս, ողորմեայ Աստուած ստացօղ սուրբ տառիցըս` Եղսաբերին, և զմայր իւր` Նարինին, և զհայրն իւր` Աւետիսին և զիւր կողակցին` Յովհաննէսին, և գծողիս սորա. ամէն:

85ա Որ ողորմի ըստացօղ սուրբ գրոյս` մեղապարտ զԵղսաբերն, և զմայրն իւր` Նարինն, և զհայրն իւր` Աւետիսն, և զհանգուցեալ ննջեցեալս իւր, կարդացողաց և լսօղացս Աստուած ողորմի. ամէն:

90բ Որ ողորմի Քրիստոս Աստուած ըստացող սուրբ տառիս` Եղիսաբերին, և զկողակիցս նորին` Յովհանիսին և զհանգուցեալ դստերք սորա` Սուղումին, Մարիամին, Սափուռին, ևս առաւել կարդացօղաց և լսօղացս ասէ Աստուած ողորմի. ամէն:

95բ Որ ողորմի Տէր Աստուած ըստացօղի սուրբ գրոցս` զմեղապարտ Եղսաբերին, և զիմ պապն` Սաֆարն, և իմ հանիկ` Դիշխունն, և իմ քեռին` Գրիգորին, կարդացողաց:

99բ Որ ողորմի Քրիստոս Աստուած ըստացօղ սուրբ տառիս` զԵղիսաբերին և զկողակիցն իւր` Յոհանիսին և դստերացն` Սուղումին, Մարիամին և Սափուռին, և քեռն նորայ` Գրիգորին, և կարդացօղաց և լսօղացս առ հասարակ. ամէն:

Զմեղօք տառապեալ և զառածեալ Յովսէփ գծօղս յիշել աղաչեմ և զվարպետն իմ` Մկրտումն, և դուք յիշեալ լիջիք:

112ա Արդ, ով ընթերձօղք կամ գրօղք, ով ոք հանդիպէ այս գրիս կարդալու, զյորդորօղք այս  գրել տվօղն` զմեղապարտ և զառածեալ Յովհաննէս իրիցիս յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն:

170բ Փա՜ռք... Արդ, գրվեցաւ Կտակարանըս ի քաղաքն Ասպահան, ի դուռն Սուրբ Աստուածածան, ի թագաւորութիւն տաճկաց Շահ-Սլէմանին, ի կաթուղիկէոսն մերոյ Յակոբայ, ի յառաջնորդն մեր` Դաւիթ վարդապետին, ի թուականիս մերոյ հազար և հարիւր ի քսանումն (1671), որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն: Արդ, յիշեցէք զԵղիսաբերն, որ ետ գրել զԿտակարանս զհալալ հընչիցն և յապարանիցն իւր, որ է յիշատակ զԵղսաբերին և իւր արեան մերձաւորացն. ամէն: Արդ, յիշեցէք զԵղսաբերն, և զհայրն իւր` Աւետիսն, և զմայրն իւր` Նարինն, և հանգուցեալ դուստրն` Սուղումն, Մարիամն, Սափուռն, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն: Դարձեալ յիշեցէք զԵղսաբերն, և զկողակիցն իւր` Յոհաննէսն, և զպապն իւր` Սաֆարն, և զհանիկն իւր` Դշխունն, և զքեռն իւր` Գրիգորն, և Աստուած զձեզ յիշէ ի գալստեանն իւրում . ամէն: Դարձեալ յիշեցէք զԵղսաբերն, և զկենակիցն իւր` Յոհաննէս, ևս առաւել գծողի սորա` Յովսէփն, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն, ո աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Կնքադրոշմ` 1ա, 56բ, 141բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

 

154

ՄԱՍՈՒՆՔ ՆՈՐՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

Գերմաղբևր

ԷՃկ – 1311

ԳՐԻՉ`  Թորոս քհյ Հուոմկլայեցի: ՍՏԱՑՈՂ` Վարդան քհյ.:

ԹԵՐԹ՝ 299–2 (տե՛ս Պահպանակ). չգրուած` 1ա–3բ, 167բ: Պ­ՐԱԿ՝ ԻԱ–ԽԶ ×12 (ԻԱ 8, ԻԳ 10, ԼԱ 13, ԼԵ 3, ԼԷ 11)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  19×13։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 25ա, վերանորոգողի` 4ա–10բ, 27ա–8բ, 117ա–29բ, 166ա–7ա, 263ա–4բ)։ ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 28ա (1622 թ.): Ճակատազարդ` 4ա (1622 թ.), 53բ, 77բ, 93բ, 109բ, 115բ, 131բ, 150բ, 157բ, 162բ, 168բ, 231բ 239ա, 252ա, 265բ: Լուսանցազարդ` բուսական, կենդանական: Զարդագիր՝ հանգուցագիր (1317 թ.), թռչնագիր (1622 թ.)։  Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, ոսկի (168ա):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. տեղ-տեղ թրջուած և ցեցակեր: 1622-ին նորագուած, լրացուած` 1–10, 27–8, 117–29, 166–7, 263–4: Բասցակայող Ա–Ի պրակները` Աւետարան, գրուած 1311-ից առաջ Կիպրոսում (տե՛ս գրչի յիշատակարանը` 299ա):

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. ԺԴ Թուղթ Պօղոսի –  Յռջբ. 4ա–13ա: Վկ. 13աբ: Բովանդ. ընթրց և վկթնց 13բ–26բ (վրջ. «Առ Տիտոսի Թղթին վկայութիւնք Ա». Շար. թափուած):

1. Առ Հռոմայեցիս –  Գլ. 27աբ: Թղթ. 28ա–52բ:

2. Առ Կորնթացիս Ա –  Գլ. 52բ–3ա: Թղթ.53բ–76բ:

3. Առ Կորնթացիս Բ –  Գլ. 76բ–7բ: Թղթ 77բ–93ա:

4. Առ Գաղատացիս – Գլ. 93աբ: Թղթ 93բ–101ա:

5. Առ Եփեսացիս – Գլ. 101աբ: Թղթ 101բ–9ա:

6. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 109աբ: Թղթ 109բ–14բ:

7. Առ Կողոսացիս – Գլ. 115ա: Թղթ 115բ–21ա:

8. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 121ա: Թղթ 121բ–6բ:

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 126բ–7ա: Թղթ 127ա–9բ:

10. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 129բ–31բ: Թղթ 131բ–50ա:

11. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 156աբ: Թղթ 150բ–7ա:

12. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ.  157աբ: Թղթ 157բ–62ա:

13. Առ Տիտոս – Գլ. 162ա: Թղթ 162բ–5ա:

14. Առ Փիլիմոն – Գլ. 165ա: Թղթ 165ա–6ա:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 166բ–7ա (տե՛ս N 187, 444բ):

15. Գործք առաքեալոց – Գրք 168ա–230ա («Նխ.», «Գլ.» և այլ թափուած):

16. Թղթ Յակոբայ –  Յռջբ. («Ի փոքունս») 230բ–1ա: Գլ. 231բ–8ա:

17. Թղթ Պետրոսի Ա –   Գլ. 238բ–9ա: Թղթ 239ա–46ա:

18. Թղթ Պետրոսի Բ –  Գլ. 246աբ: Թղթ 246բ–31ա:

19. Թղթ Յովհաննու Ա –   Գլ. 251ա–2ա: Թղթ 252ա–9ա:

20. Թղթ Յովհաննու Բ –  Գլ. 259ա: Թղթ 259ա–60ա:

21. Թղթ Յովհաննու Գ –  Գլ. 260ա: Թղթ 260ա–1ա:

22. Թղթ Յուդայի –  Գլ. 261աբ: Թղթ 261բ–3բ:

23. Աղերս Եւթաղի – 263բ–4բ:

24. Յայտնութիւն Յովհաննու – Գրք 265ա–97բ:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 30ա–29բ, 266ա–9ա, 273աբ [Երազահան] – Փայտ` բար[ի] ճանապ[արհ] գնա[լոյ], ո[ր]ով ... դոփէ, շարժ արկանէ` գանձ գտանես... մահտարաժամ ///

Գրուած անվաժ բոլորգրով, ստորին լուսանցքներում: 1622 թ. նորոգելիս` եզրահատուած:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

115ա Զմեղապարտ գրողս և ըզստացաւղ սորին աղաչեմ յիշել ի Տէր:

230ա Զստացաւղ սորին` զպատուական քահանայ և զպատկառելի ծերունին Վարդան և զծնաւղս իւր աղաչեմ յիշել ի Տէր, և զմեղապարտ գրիչս Թորոս աղաչեմ յիշել:

297բ Փա՜ռք ... // (298բ) որում ցանկացաւղ եղէ ես` Վարդանս, ի վերջ հասեալ քահանայից, որ բնակեալ էի ի սուրբ ուխտն Դրազարկն: Եւ փափագեցի տեսութեան սուրբ առաքելոցն Պետրոսի և Պաւղոսի, և Սրբոյն Յակովբայ, և Սուրբ Աստուածածնին, և մեծաւ աշխատանօք գնացեալ  տեսի զսուրբ տեղիսն, և յոյժ փորձութեան հանդիպեցայ ի ծովու և ի ցամաքի: Եւ դարձեալ անտի եկի ի հռչակաւոր և յականաւոր քաղաքն` ի Հռովմ: Եւ անտի դէմ եդեալ եկի ի Կիպրոս կղզի և անտ հանդիպեցայ բարեպաշտ արանցն, որ վերոյգրեալ կան ի սուրբ Աւետարանս` Թաւտարէ և Ճուանի, և մեր յոյժ երեխտաւարին` Սարգսին, և բերպաշտ իշխանին` պարոն Պաղտնին, որ է յաժմ մարաջախտ Հայոց, զոր խնամեսցէ Տէր Աստուած զնա և զհարազատ եղբարք իւր, որք բարէմտութեամբ և հոգաբարձութեամբ հանգուցին զիս, զոր հատուսցէ նոցա Տէր:

Եւ իմ ցանկացաւղ եղեալ սուրբ Աւետարանի, և վերոյգրեալ բարեպաշտ արանցն ընչիւք, և ոչ յիմ գոյից, ետու գրել: Եւ հանդիպեցայ քահանայի միոյ գրչի և // (299ա) ետու գրել Աւետարան, և ոչ հաւանեցայ վասն անվարժ գրելոյն, և նիւթոյն թանձրութեան, և ծաղկին անպատեհութեան: Եւ վասն երկրիս անհանգըստութեանն և գերելոյն յանաւրինաց վասն մեղաց մերոց, բազում ժամանակս կացաք անտ, և այլ մագաղաթ ճարկեցի բարեպաշտի արանցն ընչիւք: Եւ դիմեալ եկի յերկիրս` յառաջին բնակութիւնն իմ` ի սուրբ ուխտն ի Դրազարկն, յո և իմ խորհուրդ առեալ եկի ի սուրբ ուխտն Գերմաղբևր, յորում բնակեալ էր նախածանաւթ և յոյժ սիրելի եղբայր իմ` քահանայ ոմն Թորոս անուն Հոռոմկլացի, հմուտ գրչութեան: Եւ յոյժ աղաչեցի զնա յանձն առնուլ և գըրել զՆոր Կտակարանքն ի լման ի մէկ տուփ, և նա յանձն էառ. և ես ոչ յիմոց ընչից, այլ ի վերոյգրեալ աստուածասէր արանցն և յայլ պարոնացն, ետու գրել: Եւ թէպէտ այլոց ընչիւք ետու գրել, այլ ես յոյժ աշխատեցայ ի գալ և ի գնալ:

Եւ արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, ոյք աւգտիք ի սմանէ, յիշել ի սուրբ // (299բ) և ի մեղսաքաւիչ աղաթս ձեր զիս` ըզստացաւղ գրոցս ըզՎարդան, և զհարազատ եղբայրն իմ` զԱնդրէաս կրաւնաւոր քահանայ, որ սրով կատարեցաւ, և զծընաւղսն իմ` զԹորոս, և զ մայրն իմ` զՇար, և զեղբարսն իմ` զԱւետիք և զՅովաննէս, և զփոքրիկ եղբայրն իմ` Ելֆինաս կոչեցեալ, և զքորսն իմ` զգնացեալսն առ Քրիստոս: Յիշեսջիք և զմաւրքոյրորդին իմ`  զԹադէոս կարաւնաւոր քահանայ, յիշեսջիք և զքեռին իմ` զտէր Վարդան, յիշեսջիք և զսնուցաւղն իմ և զմաւրքոյրն` Ոսկեցաւղ կոչեցեալ: Աղաչեմ յիշել և զամենայն ազգատոհմն իմ` զկենդանիս և զհանգուցեալս: Յիշեսջիք և զՎասիլ քահանայ Հոռոմկլայեցի և զամենայն արդիւնարարսն, ոյք աւգնական եղեն ընչիւք իւրեանց ի սուրբ գիրքս յայս: Յիշեսջիք և զյոյժ երեխտաւորն իմ զՀայրապետ վարդապետն` զգնացեալն առ Քրիստոս և զՍտեփանոս կրաւնաւոր քահանայ: Յիշեսջիք և զառաջնորդ սուրբ ուխտիս զսրբասէր րաբունին` զտէր Կոստանդին, և զփակակալ սուրբ ուխտիս // ... (շար. թափուած):

Գրեցաւ ի թվականիս Հայոց ԷՃ և Կ (1311):

Վերջին տողը ստորին լուսանցքում, նօտրգիր, նորոգողի ընդօրինակութեամբ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 27բ Ստացողին և գրչիս մեղաց թողութիւն խնդրել աղաչեմ:

167ա Վերստին նորոգեցաւ սուրբ գիրս Պաւղոսի ի թվականիս Հայոց Ռ և ՀԱ (1622), ի վայելումն Ուրհայեցի տէր Յովաննէս եպիսկոպոսին, որ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրոց, զոր Տէր Աստուած բարով վայելել տացէ նմայ ընդ երկայն աւուրս. ամէն: Եւ զվերջին գծագրող այսմ մատենիս` զԱստուածատուր դպիրս, աղաչեմ յիշել ի Տէր և թողութիւն մեղաց խնդրել ինձ և ծնաւղաց իմոց և ողորմի ասել, և Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ձեզ և մեզ ողորմեսցի ի միւսանգամ գալստեանն իւրոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն: Հայր մեր, որ:

2. 3ա Քրիստոսի ծառայ Դանիէլ սարկաւագ` լուսարար և աւելածու Սուրբ Էջմիածնայ, ի ՌՄԺԴ (1765) թուին իմով արդեամբ գնեցի:

Կնքադրոշմ` 28ա, 168ա, 264բ, 299բ Նահապետ վարդապետ:

Գրչափորձ` 1բ (նօտրգիր) Մագաղաթ է թուխթս այս: Պօղոս է գիրք այս, Գործք է, Յոհանու Տեսիլ:

 

155

ՄԱՍՈՒՆՔ ՆՈՐՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

ԺԳ – XIII

ԳՐԻՉ`  որդի Սարգսի և Թագուհւոյ: ՍՏԱՑՈՂ` Վախտանգ պատրոն:

ԹԵՐԹ՝ 130: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԷ ×8 (Ա 9, Զ 10, Ը, Ժ 7, ԺԷ 1)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  15×11,2–11,8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 12ա)։ ՏՈՂ՝ 31: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  նարնջագոյն կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Յիսւոս` 10բ, 32ա, Պօղոս առաքեալ` 73ա, 114ա, Սաւուղ` 80բ, Վախտանգ ստացող` 106բ: Կիսախորան` 1ա, 11ա, 73բ, 100ա: Ճակատազարդ` գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում: Լուսանցազարդ` բուսական: Զարդագիր՝ հանգուցագիր։  Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, մոխրագոյն, սև, ոսկի:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Հռոմէական իրաւունք (լատիներէն): ԺԴ դ., Իտալիա: 2 (Ա–Բ), սկզբից, ստացուած 1թերթի ընդլայնակի երկտակումից: Մագաղաթ, երկսիւն, գոթական բոլորգիր և նօտրգիր (նմուշ` Աբ): Նման ձեռ. N 266-ի պատառիկ–պահպանակին (վերծանումը` Լ. Ի. Կիսիլովայի, Լենինգրադ):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. վերջից պակասաւոր: Նորոգելիս թերթերը խառնուած: Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը` մաշուած, թիկունքի կաշին` մասամբ պատռուած, ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

– ԺԴ Թուղթ Պօղոսի –  Յռջբ. 1ա–9ա: Վկ. 9ա:

1. Առ Հռոմայեցիս –  Գլ. 9բ–10բ: Թղթ 11ա–31ա:

2. Առ Կորնթացիս Ա –  Գլ. 31բ–2ա: Թղթ 32բ–52ա:

3. Առ Կորնթացիս Բ –  Գլ. 52աբ: Թղթ 53ա–65բ:

4. Առ Գաղատացիս – Թղթ 66ա–72բ:

5. Առ Եփեսացիս – Գլ. 72բ–3ա: Թղթ 73բ–9բ:

6. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 80ա: Թղթ 80բ–5ա:

7. Առ Կողոսացիս – Գլ. 85բ: Թղթ 86ա–90բ:

8. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 90բ–1ա: Թղթ 91ա–5ա:

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 95աբ: Թղթ 95բ–7բ, 114ա:

10. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 114ա–6ա: Թղթ 116ա–29բ, 98ա–9բ:

11. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 100աբ: Թղթ 100բ–6բ:

12. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ.  107ա: Թղթ 107բ–11բ:

13. Առ Տիտոս – Գլ. 111բ–2ա: Թղթ 112ա–3բ:

14. Առ Փիլիմոն – Գլ. 130բ: Թղթ 130բ (վրջ. «... և Տիմոթէոս ե[ղբայր ...]». շար. թափուած).

Մանրամասն տե՛ս N 187:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

40բ, 88բ Պատրոն Վախտանգ:

106բ Զբարի անուն և զավ[ակ] մեծացեալ զմեծ պատրոն զՎախտանգն յիշեցէք ի Տէր: Նաև զբազմամեղ գծողս և զծնողսն իմ` զՍարգիս և զԹագուհի, և Աստուած զձեզ յիշէ:

Կնքադրոշմ` 1բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է: 10բ, 32բ Գրիգոր վարդապետ: 27ա Եփրեմ վարդապետ. 1774:

 

156

ՄԱՍՈՒՆՔ ՀՆՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

ԺԴ – XIV

ԳՐԻՉ`  Պետրոս կր.:

ԹԵՐԹ՝ 299. չգրուած` 175բ–6բ, 297ա–9բ: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԵ ×12 (Ա 9, Թ, ԺԴ 14, ԺԵ 6, ԻԵ 13)+1×3։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  13,3×9,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 81ա)։ ՏՈՂ՝ 17–20 (հիմնականում` 17): ԿԱԶՄ՝ սև կա­շի, մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  թուղթ, լուսանցակողերը` սևացած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, թուղթ, մասն աստառի (Ի դ.):

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 1ա: Ճակատազարդ` 177բ, 199բ, 214ա, 225ա, 232ա, 234բ, 239ա, 244ա, 249բ, 255բ, 261ա, 284ա: Լուսանցազարդ` բուսական: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։  Գոյներ՝ բաց-շագանակի, խունացած:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 1ա կիսախորանն ու լուսանցազարդը վնասուած, կազմի կաշին քերծուած: 223–296 կանխուած հիւանդութեան հետքեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Եզեկիէլ – Մրգ. 1ա–173ա: Մահ 173ա–5ա:

2. Ովսէէ – Գլ. 177աբ: Մրգ. 177բ–98ա: Մահ 198աբ:

3. Ամովս – Գլ. 198բ–9բ: Մրգ. 199բ–213բ:

«Մահ» § 3–13, համախմբուած` 290բ–6բ, §1:

4. Միքիէ – Գլ. 213բ–4ա: Մրգ. 214բ–24բ:

5. Յովէլ – Գլ. 225ա: Մրգ 225ա–32ա:

6. Աբդիու – Գլ. 232ա: Մրգ. 232ա–4ա:

7. Յովնան – Գլ. 234բ: Մրգ. 234բ–8բ:

8. Նաւում – Գլ. 239ա: Մրգ. 239ա–43բ:

9. Ամբակում – Գլ. 243բ: Մրգ. 244ա–9ա:

10. Սոփանիա – Գլ. 249ա: Մրգ. 249բ–55ա:

11. Անգէոս – Գլ. 255ա: Մրգ. 255բ–9բ:

12. Զաքարիա – Գլ. 259բ–61ա: Մրգ. 261ա–83բ:

13. Մաղաքիա – Գլ. 283բ: Մրգ. 284ա–90բ:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 1. 290բ–6բ [Մահ ԲԺ-ան մարգարէից]

ա.  290բ Ովսէի մահն զկնի իւրո մարգարէութեան եդաւ (Տե՛ս Ա, §2, 198ա): բ. 290բ–1ա Բ. Մահ Ամովսա ... – Ամովս էր ի Թեկուա... գ. 292ա Այլուստ [Մահ Ամովսա] – Սա էր ի Թեկուա ... դ. 293աբ Է. Մահ Նաւումա ... – Նաւում էր յԵղկեսա... թա... ե. 291բ  Դ. Մահ Յովելա ... – Յովէլ էր յազգէ Ռովբենի ... զ. 291բ–2ա Ե. Մահ Աբդեա ... – Աբդիու էր յերկրէն Սիւքեմա... Է. 292ա–3ա Զ. Մահ Յովնանու ... – Յովնան էր ի Կարիաթարիմա ... ը. 293ա Է. Մահ Նաւումա ... – Նաւում էր յԵղկեսա... թ. 293բ–4բ Ը. Մահ Ամբակումա ... – Ամբակում էր ի ցեղէն Շմաւոնի ... ժ. 294բ–5ա Թ. Մահ Սոփոնիա... – Սոփոնիա էր ի ցեղէն Շմաւոնի ... – ժա. 295ա Ժ. Մահ Անգեա ... – Անգէաս մարգարէ էր ի ցեղէն Ղևա ... ժբ. 295ա–6ա ԺԱ. Մահ Զաքարիա ... – Զաքարիաս էր յազգէ Ղևա ... ժգ. 296ա ԺԲ. Մահ Մաղաքիա... – Մաղաքիաս յետ դարձին ի գերութենէ...

2. [Մեկնութիւն բառից]

Լուսանցքներում ԺԷ դ. նօտրգրով մեկնուած են բնագրերի հետևյալ բառերը. Անագ – կլա[յ]եկ (70բ): Ապահով – հանգիստ (129բ): Ապաւառ –  աղբ (288ա): Ա[ւ]ճառ – սապոն (288ա): Գեհ –  վիհ (133ա): Գէս – մազ (80բ): Երախայրեաց –  առաջին արմտեաց (159բ): Թոպէր– կոշկոճէր (291ա): Կանչ – հնազարդ (188ա): Կապէն –  վարձ (44բ): Կառոյ –  դիր (78բ): Կոզակն –  պահանգ (137ա): Կոնք –  ափսէք կամ խան (139բ): Հաճար –  նման է արըշի, բայց հաց ջեն անել, կորկորդ կանեն (11ա): Յափրացաւ –  տաղտկացաւ կամ ձանձրացաւ (74բ): Ոլոռ –  սեսերի նման է, բայց սև է (11ա): Պատշգամք –  վերնա[յա]րկ կամ սրահ (147բ): Սամարիա – Շամրն ի (189ա): Վաղակ –  սուր կամ թուր (65):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

296բ Զթափուրս ի գործոց բարեաց` զՊետրոս զսուտանուն կրաւնաւոր, որ և գծող գրոյս ըստ կարի, ո՜վ մակացուք, յիշման արժանի արասջիք, զի և դուք յիշեալ լիջիք յամենառատ շնորհսն Յիսուսի:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 296 (ԺԷ–ԺԸ դդ., նօտրգիր) Ընդ սմին և զեղկելի Աբրահամս յիշ[ե]սջիք ի Քրիստոս /// (1 բառ):

2. 297բ (Ժէ–ԺԸ դդ., նօտրգիր) Գիրս Գրիգորին է. էլ ոչ ով բան չունի:

Գրչափորձ` Գրիգոր յիշատակագրի նօտրգրով մի քանի բառեր և տողեր` 146ա, 297բ, 299բ:

 

157

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Բաղէշ

ՌԾԲ – 1603

ԳՐԻՉ`  Տէր Մարտիրոս: ՍՏԱՑՈՂ` Տէր Մկրտիչ:

ԹԵՐԹ՝ 268. չգրուած` 1ա–3ա, 12ա, 17բ–8ա, 86ա, 132ա, 205ա, 264բ–7ա, 268աբ: Պ­ՐԱԿ՝  2 (11+6)+Ա–ԻԱ ×12 (ԺԷ 13, ԻԱ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  19,3×14,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 22ա)։ ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  կապոյտ կտաւ, Ա փեղկին 13 արծաթէ խաչ, 2-ը` 1-ական ակով, 1-ը` մակագրուած, Բ փեղկին` 9, 1-ը` մակագրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ 2+2, մագաղաթ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Զոհաբերութիւն Իսահակայ` 3բ, Աւետումն` 4ա, Երկրպագութիւն մոգուց` 4բ, Ընծայումն` 5ա, Մկրտութիւն` 5բ, Այլակերպութիւն` 6ա, Յարութիւն Ղազարու` 6բ, Մուտք յԵրուսաղէմ` 7ա, Ոտնլուայ` 7բ, Խաչելութիւն` 8ա, Թաղումն` 8բ, Աւերումն դժոխոց` 9ա, Ժ կուսանք` 9բ, Համբարձումն` 10ա, Հոգեգալուստ` 10բ, Վերջին դատաստան` 11ա, Փողհարումն (նաև ստացող և գրիչ)` 11բ: Մատթէոս` 18բ: Մարկոս` 86բ, Ղուկաս`  132բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն` 205բ: Խորան` 13բ, 14ա, 14բ, 15ա, 15բ, 16ա, 16բ, 17ա: Կիսախորան` 19ա, 87ա, 133ա, 206ա: Լուսանցազարդ` բուսական, կենդանական, յուշկապարիկ, տաճար: Զարդագիր՝ մարդագիր, կենդանագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր:   Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, դեղին, կանաչ, շագանակագոյն, մանիշակագոյն, նարնջագոյն, սպիտակ, սև

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. թերթերը մասամբ նորոգուած, 144, 168 ցեցակեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1.  12բ–13ա Թուղթ Եւսեբեայ:

2. 13բ–17ա Համաբարբառ (նաև` լուսանցային):

3. 19ա–85բ Աւետարան Մատթէոսի:

4. 87ա–131բ Աւետարան Մարկոսի (131ա «Յարուցեալ Յիսուս»):

5. 133ա–204բ Աւետարան Ղուկասու:

6. 206ա–26ա Աւետարան Յովհաննու:

Բ.  267բ [Հմայագիր. ԺԸ դ.] /// եղի լող: Յեայ հաննայ անթայ ալլազի... Յանուն Աստուծոյ գդածին ... անուամբ սուրբ մարգարէից եղից[ի]:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

262բ Փա՜ռք ... // (263ա) որոց ցանկացող եղեալ բարեմիտ և աստուածասէր քահանային տէր Մկրտչին և կողակցին, վասն որոյ յաւժար կամօք ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յարդար վաստակոց իւրոց` յիշատակ հոգոյ իւրո և ծնօղաց իւրոց` հաւրն և մաւրն իւրոյ. ամէն: Յիշեցէք յաղօթս:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականիս Հայոց Ռ և ԾԲ (1603), ի քաղաքս Բաղէշ, ընդ հովան[ե]աւ Սուրբ Կիրակոսին, ձեռամբ անարժան // (263բ) և մեղսաշաղախ և ներգևեալ և մեղսամած սուտանուն Մարտիրոսի: Որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ յարևանցի տեսանելով, լի բերան և բոլոր սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէք մեղաւորիս  և իմ ծնօղաց: Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս Աստուած զստացող սուրբ Աւետարանիս (շար. այլ ձեռքով) զտէր Մկրտիչ, զկողակիցն իւր` զԽնծորիկն, զորդին` զտէր /// զեղբայրս` զՍտեփանոսն, և զտէր Ներսէս, և զԽդրօն, զՊետրոս ///, որդին ///, Ասատուրն, Մարգարին, քուերորդին` զԼուսիկ դպիրն, մայրն` Նուբարն, քոյրն` Շնահաւոր, և այնոցիկ, որ երախիք և աշխատանք ունին. և ամենայն արեան մերձաւորաց մերոց. ամէն: Լաւ պահողն աւրհնի ի յԱստուծոյ, և չի հոգող` պատժի ի Քրիստոսէ Աստուծոյ, ամէն: Կացցէ Աւետարանս անջինջ յիշատակ է դուռն սրբութեան տեղիք` տէր Մկրտչի հոգւոյն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

264ա վերստին նորոգեցաւ և կազմեցաւ սուրբ Աւետարանս ի քաղաքս Բաղէշ, ընդ հովանեա[ւ] Սուրբ Կիրակոսին և Կարմիրակ Սուրբ Նշանին, ձեռամբ նոյն գրողին տէր Մարտիրոսի թոռին թոռն և անուան նորին ժառանգորդ տէր Մարտիրոսին, ի դառն և ի նեղ ժամանակի, յորում նեղիմք յայլազգաց, ի թվին ՌՃԿԸ (1719): Որք հանդիպիք սմա տեսեամբ և կարդալով, ողորմի ասացէք գրողի սորին` մեծի պապկին իմոյ` տէր Մարտիրոսին և ծնօղաց նորին և ինձ անարժանիս տէր Մարտիրոս անարժանինս, և ծնօղաց իմոց, հօրս իմոյ և ուսուցչի` տէր Աւետիք բազմաժամանակեայ այրի և ծեր քահանայի, և մօրս իմոյ` Թարղումաշին, որ մի ամ յետ ծնանելոյն զիս` փոխեալ է առ Քրիստոս, և ձեզ` յիշողացդ, և մեզ` յիշեցելոցս, տէր Յիսուս Քրիստոս ողորմեսցի յիւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս Աստուած ///, որ ետ վերստին նորոգել և եդ յիշատակ անջինջ ... (քերուած և այլ ձեռքով լուսանցքում գրուած. «ի ձեռն տէր Ղուկասին»):

(Ա փեղկի խաչին) Յիշատակ է Պուղուսին, Մոպառին:

(Բ փեղկի խաչին) Յիշատակ խաչս Խլխաթին, Կիրակոսին:

 

158

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Աղթամար

ՋԽՋ – 1497

ԳՐԻՉ`  Մատթէոս աբղյ: ԾԱՂԿՈՂ` Յովսէփ կր.:

ԹԵՐԹ՝ 347+1 (կրկ. 1). չգրուած` 1բ: Պ­ՐԱԿ՝  1×15+Ա–ԻԴ ×14 (Ա 13, ԺԱ 10, ԺԲ–ԺԳ 16, ԻԳ 12)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  18×13,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 22ա)։ ՏՈՂ՝ 19: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ (Ա փեղկը) շագանակագոյն կա­շի, դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  դրոշմազարդ կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ —Աւետումն` 1դ, Ծնունդ` 2ա, Ընծայումն` 2բ, Մկրտութիւն` 3ա, Այլակերպութիւն` 3բ, Յարութիւն Ղազարու` 4ա, Մուտք յԵրուսաղէմ` 4բ, Ոտնլուայ` 5ա, Խաչելութիւն` 5բ, Թաղումն` 6ա, Աւերումն դժոխոց` 6բ, Յարութիւն` 7ա, Համբարձումն` 7բ, Հոգեգալուստ` 8ա, Վերջին դատաստան` 8բ, Փողհարումն` 9ա: Մարկոս` 107բ, Ղուկաս`  166բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն` 266բ: Խորան` 9բ, 10ա, 10բ, 11ա, 11բ, 12ա, 12բ, 13ա, 13բ, 14ա: Կիսախորան` 108ա, 167ա, 267ա: Ճակատազարդ` 1ա (1551 թ.): Լուսանցազարդ` բուսական, կենդանական, տէրունական, տաճար: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր:   Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, դեղին, կանաչ, վարդագոյն, մոխրագոյն,  սև, սպիտակ:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճառընտիր: ԺԱ–ԺԲ դդ.: 1 (Ա) վերջից, քառորդ թերթ, եզրահատուած: Թուղթ, այժմ միասիւն, արեւելեան բոլորգիր (նմուշ` Աբ): Կարդալ` Աա. «///ար մսոցն արա ... գանչէ սրբէ». Աբ. «յայսաւր ժա///... և ջլաւքո հաստ[ատե]ցեր զիս ոչխ ///» (ունի մէջբերում` Յոբ, Ժ, 10. «Միթէ ոչ իբրև զ[կաթն] կըթեցեր զիս...»):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. սկզբից և վերջից մի շարք թերթեր քայքայուած: Մատթէոսի մանրանկարն ու կիսախորանն ընկած: 1551 թ. նորոգուած պատառիկ–պահպանակի բեկորներով: Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, թիկունքի կաշին` փոխարինուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.  9բ–10ա Թուղթ Եւսեբեայ:

2. 10բ–4ա Համաբարբառ (նաև` լուսանցային):

3. 15ա–107ա Աւետարան Մատթէոսի (սկ. Ա, 7. «Աբիայ ծնաւ զԱսափ»):

4. 108ա–66ա Աւետարան Մարկոսի:

5. 167ա–266ա Աւետարան Ղուկասու:

6. 267ա–341ա Աւետարան Յովհաննու (340բ Գիրք կնոջն շնացելոյ):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

341բ Փա՜ռք... // (342բ) Աստանաւ յանկ ելեալ աւարտեցաւ քառաբար, ք[առ]ավըտակ աստուածախաւս սուրբ Աւետարանս այս ի թուաբերութեան հայկազեան տումարիս ՋԽԶ (1497) ամի, յանառիկ և ի տիրախնամ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ Սուրբ Խաչիս և Սուրբ Սարգիս Զօրավարիս, և ի հայրապետութեան տեառն Ատոմի կաթողիկոսի, ի դառն և ի վշտալից ժամանակիս, յորում ի խիստ և ի նեղութեան և ի չար ծառայութեան կամք ազգին նետողաց, // (343ա) զի յոյժ կեղեն և կեղեքեն զազգս քրիստոնէից: Զոր տեսեալ զայս սուրբ գանձս աստուածախաւսս և զլուսափայլ և զպատուական մարգարիտս, և ցանկացաւ այս հոգէկեցոյց սուրբ Աւետարանս աստուածասէր և հաւատարիմ <զԹումայն և զհայրն Շատիպէկն>: Եւ սորա վառեալ ի սէրն Քրիստոսի ... Այսպէս և (4,5 տող բաց)  // (343բ) զաստուածախաւս կտակս զայս արար ճարակ փրկութեան հոգոյն իւրոյ ... և ետ զսուրբ Աւետարանս գծագրել ջերմեռանդ սիրով ... աստուածասէրն <Թումայն` իւրն և ծնաւղացն>, ի հալալ վաստակոցն, յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ և ծնաւղացն իւրոյ`  <Շատիպէկին և Մուլքանին, և կողակցին իւրոյ` Մուղալին և իւր ծնաւղացն` Ազիզպէկին և Մարթային, և մեծ պապին իւրոյ` Թևդաւրին և Խէրմելիքին, Շահփաշին և Շահազա[յին]>: Իսկ ես` ունայնաթափուրս յամենայն հոգևոր բարեմասնութեան ... մեղաւոր և անարժան... Մատթէոս սուտանուն աբեղայ, տեսի զփափագ և զսէր հաւատարիմ <Թումայի, Գուլստանիս և Հէրիկին>, զոր ունէր առ հոգևորսն, և տկար անձամբ յանձն առի կա//(344ա) տարել զհայծուածս նորին և գծագրեցի մեղսամած մատամբ իմով զաստուածախաւս Աւետարան ի լաւ և յընդիր աւրինակէ: Արդ ... որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս... Աստուած ողորմի ասացէք ստացողի սորա` <Թումային, և իւր ծնաւղացըն` Շատիպէկին և Մուլքանին, Թէւդաւրին և Խէրմելիքն, և կողակցին իւրոյ` Մուղալին, և իւր ծնաւղացն` Ազիզպէկին և Մարթաին>: Մանաւանդ ի ժամ սուրբ և սոսկալի և հաշտարար պատարագին լի բերանով և ուղիղ մըտաւք Աստուած-ողորմի ասել <Թումային և Թո/// ծնաւղաց իւրոց` Շատիպէկին և Մուլքանին, Շահփաշին և Սալչո[ւկին], և Հէրիկի[ն] և Խէրխաթունին>: Դարձեալ յերեսս անկեալ աղաչեմք, զիս` անարժան և զմեղսամած գծողս յիշեցէք ի Քրիստոս` զՄատթէոս անուն կրաւնաւոր, և զծընաւղսն իմ` //(344բ) զԿարապետ և զԽոնձա-խաթուն, և զհաւրնեղբայրն իմ` զտէր Յովանէս եպիսկոպսն, և զեղբայրն իմ` զԱզիզբէկ, և զդեռաբոյս զաւակ նորին` զԴարման, և զԾերուն պահէ ի դառ[ն] սասանմանէ. ամէն: Եւ զուսուցիչն իմ` զտէր Յակոբ կրօնաւորն, զկենդանիքն և զհանգուցեալք առ Քրիստոս, և լի բերանով և ուղիղ մըտօք Աստուած-ողորմի ասացէք նոցա և ստացողին, գծողին և աշխատողացն, և ձեզ ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած ... ամէն:

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՅովսէփ կրօնաւորն, որ յոյժ աշխատութեամբ նկարեց զսուրբ Աւետարանս: Աստուած իւր վարձահատոյց առնէ զերկնից արքայութիւն և զանբաւ բարութիւնսն. ամէն: <Եւ ինձ` անարժան Գրիգորիս ողորմեսցի>:

Սուրանկիւն փակագծերով նշուած անունները գրուած են Գրիգորի ձեռքով ԺԶ դ., գրչի կողմից բաց թողնուած տեղերում:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1գ (1551 թ., բոլորգիր)

Ի թվականի Հայոց ազգիս

Ռ (1551) ամիս մեծ տումարիս`

Դարագլուխ եղև բանիս,

Որ է պատճառ ժամանակիս:

Եկաւ ը մեծն Շահ-Թամազն,

Իջաւ ի մէջ Ջաւախեդին,

Հուր և ծրծումն բորբոքեաց

Սուրբ Վարձիու մէջ տաճարին:

Յայնժամ այս սուրբ աստուածա[շ]ունշ Ախթա[մար]ցի Աւետարանս անկաւ ի ձեռն այլազգաց. քակեցին Բ խաչապատկերքն, կոսթխերն, անարգեցին սուրբ Աւետարանս: Ես` Ախլցխու///ացի Ամ[իրխա]նս, տեսայ, որ ի ձ[եռն անօրին]աց էր, խիստ փափական /// ըտ /// յուզեցի և /// ցեն: Յիշատ[ակ է սուրբ Աւետարանս] ահւրն իմո/// արշաթին ///, կենակիցն իմ ///

2. 1դ (ԺԶ դ., բոլորգիր) /// դուն /// [մեր]ձաւոր /// նս /// [Ախլ]ցիխ// (2ա)է, ի ձեռն Յովանէս երեցն, այլվի կոստխերով պատուական /// և ակնով ոսկեցի և տվի [ի ձեռն Յովհանն]ես երեցն: Ով յիշէ, [յիշ]եա[լ լի]ցի:

3. 1ա (ԺԶ դ., բոլորգիր) /// իր որդուն` Ար///, դս[տե]րն` Դ[ով]լադին, որ հ[ոգ]ուն համար էրետ Գ շահի: Ով յիշէ, [յիշա]լ լիցի ///ու Բ մտխալ արծաթ: Աստուած [ողոր]յի աս[ացէք]: Աստուած ողորմի Փիրումին և իւր հօրն` Ղարիպշին, և իւր մաւր` Շայհումին, և իւր կողայկցին` Թուխիկին, և իւր զաւակացն` Ղազարոսին և Ղարաճին, որ Դ ֆլորի խարճեց, մէկ էրեսն կազմեց սուրբ  Աւետարանիս իւր հոգուն համար: Ով յիշէ, յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ. ամէն ///

14բ Աստուած-ողորմի Մկրտչին, Ծատուրին, որ իւր հոգու համար երետ Ա կարապերտտ, որ ինքն առ Աստուած փոխեցօ: Ով գահհանայք, ով հանդիպիք, մի բերան Աստուած-ողորմի ասացէք Մինկրչին, Ծատուրին, Աստուած ողորմի Շազատին: Ով գահանայք և ժողովուր[դ], մի բերան ողորմի ասացէ[ք], ո Միտիչի մարն, Ծատուրին Աստուած ողորմի: Աստուած ող[ո]րմի Թուրվանդուն: Ով գ[ա]հանայք, որ հանդիպիք, Աստուած-ողորմի ասացէք: Գ քուերք Ա որդի ունէին, անուն Ծատուր, որ առ Աստուած փոխեցօ. Աստուած ողորմի:

Աստուած ողորմի Միրանդուխտին: Ով հանդիպիք, Ա Աստուած ող[ո]ր[մ]ի ասացէք: Աստուած Ռոյիսու[լ]թանի, ո՜վ գահանայք, ով հանդիպիք, մի բերան ողորմի [ա]սացէք Ռայիսուլթ[ան]ին:

347ա [Յ]անուն Աստուծոյ զՅիսուս Քրիստոսի Փ[ի]րում-Մելիքս կազմեցի սուրբ Աւետարանս մէկ երես: Աստուած ողորմի Փիրում-Մելիքին, Աստուած ողորմի Թոխիկին, Աստուած ողորմի Ղարաճին, Աստուած ողորմի Դիլանին: Ո՜վ քահհանայք, հանդիպիք, մի բ[ե]րան ողորմի ասաց[էք]:

347բ Աստուած Ովանէսին հոգին աւրհնէ և իւր ծ[ն]ողաց հոգին, հաւրն, որ էրետ Աւետարանիս Ա մէկ նանթայ:

4. 347բ (ԺԶ դ. բոլորգիր) Ես` Աազիզ-խաթունս, տվի իմ հոգուս համար Ա հորդ: Աստուած ող[որմի] Ազիզ-խաթունին:

5. 107ա (ԺԷ դ., նօտրգիր) Նորագիւղիցի ես` Ջիլաւանց Խէչատուրի որդի Դաւիթս շինեց[ի] Յուհանվանից յանապատի Սուրբ Աստուածածնի յեկեղեցոյ Ե մաղն իմ հալալ արթեան, ի մերում ինձ և իմ կողակից` Զարդին: Ով պատարագիչ[ք], աղօթք մատուցանէք, երեք բերան մեր մեղացն թողութիւն առնէք և մեր ննջեցելոցն արքայութիւնպարգևէք. ամէն:

6. 342ա (1686 թ., նօտրգիր) Շնորհօք և ողորմութեամբ ամենազօր մարդասիրին Աստուծոյ, կամակցութեամբ և օժանդակութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ, եղև նորոգումըն սուրբ Աւետարանիս ի թուիս Հայոց Ռ և ՃԼ և Ե (1686), յերկիս Արարատեան, ի գաւառս Կարբւոյ, ի յանապատս Յօնհաննուվանից, որ ի ձորն Սերկևելայ, ի թագաւորութեանն Պարսից Շահ-Սուլէմանի, յիշխանութեան տանս Արարատեան Զալիխանի և ի կաթողիկոսութեան Սուրբ Էջմիածնի տեառն Եղիազարու, առաջնորդութեան սուրբ և հրաշափառ մենաստանիս Յօհաննուվանից Սարգիս վարդապետի խոհեմագունի և հեզոյ, որ է ի բնիկ գեղաքաղաքէն Կարբոյ, ձեռամբ եղեռնագործ և վատաշուէր, նիմամօրտան և կիսաթաղ Զաքարիայ անուամբ ևեթ աւագ սարկաւագ, ի գեղջէ Քանաքեռոյ նեքա// (345բ)ւով և թիւրափայ, որ ԽԷ ամ ծառայեցի ի դրան Սուրբ Կարապետիս անընդունելի սպասաւորութեամբ, սակայն ի ձեռն առեալ նորոգեցի բազում գըրեանս հնացեալսն անվարժ կրթութեամբ, ընդ նոսին և սուրբ Աւետարանս, արդեամբ և հոգաբարձութեամբ առաջնորդի ուխտիս Սարգիս վարդապետի: Արդ, որք օգտիք ի սմանէ, յիշեցէք ի մաքրափայլ և քրիստոսընկալ յաղօթս ձեր զԶաքարիա քաջ րաբունապետն և զՅօհաննէս վարդապետն առաջին առաջնորդք ուխտին` փոխեցեալքն առ Քրիստոս: Ընդ նոսին և զկենդանի միաբանքս` զՍարգիս վարդապետ առաջնորդ մեր, զԳրիգոր երաժիշտ վարդապետ, զՍիմոն վարդապետ, զտէր Գրիգոր, զտէր Յովաննէս, զտէր Կարապետ, զմիւս տէր Գըրիգոր, զտէր Թորոս, զփակակալ Կարապետն, զԶաքարիայն, զՅարութիւնն, զԴաւիթն, զԱրկադէոսն, զԱստուածատուրն, զՎասիլ տնտեսն, զԱբրահամ և զՍուջհատին գործակալք // (345) և այլ միաեղեն մանկունք վանացս` թուով Ի: Ընդ նոսին յիշեցէք և զԲիւզանդացի պարոն Երեմիայ գիտնականն և զորդի նորա` զՄաղաքիա պատանի, զնկարիչ պատկերաց և զոսկածաղիկ արաօղ, որք են բուն բարեկամ ինձ` թշուառացեալ Զաքարէիս: Յիշեցէք և զիս` տրուպս, որ տխեղծ մատամբ իմով կազմեցի Կ (60) ամաց կենաց իմոց: Արդ, և դուք լիջիք ի Քրիստոսէ: Եւ ով ոք հանէ զԱւետարանս հանէ ի դրանէ Սուրբ Կարապետիս և կամ վաճառէ, առցէ զայն, որ առնելոց [է]: Իսկ մեք զմերն արարք, և Քրիստոսի յուսոյն մերոյ փա՛ռք, պատիւ, գոհութիւն և երկրպագութիւն յա[ւ]իտեանս. ամէն: // (346բ) Եւ զհոգեւոր եղբայրն իմ Սերկևելցի տէր Սարգիսն, որ է մելիք Կարբւոյ գաւառիս և զորդի նորա Իսահակ, և զփոքրիկ (շար. քերուած) զորդի` նորա զպարոն Յոհանէս, որ /// սպասաւոր հեքոյս:

 

159

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Ապրակունեց գիւղ

ՊԻԸ – 1379

ԳՐԻՉ` Կարապետ (3ա–288բ), Յակոբ (289ա–312բ): ՍՏԱՑՈՂ` Թումա քհյ.:

ԹԵՐԹ՝ 314–4 (տե՛ս Պատառիկ–պահպանակ). չգրուած` 277բ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԶ ×12 (Դ 8, Ե, Է 13)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 22,×16,5: Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (3ա–84բ, 105ա–312բ), միասիւն (85ա–104բ): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 52ա)։ ՏՈՂ՝ 17–33 (խիստ խառն, հիմնականում` 17–24 և 27–30): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բալագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  ծաղկահիւս կանաչ մետաքս, լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան (միայն` 3ա–31բ)։  Զարդագիր՝ հանգուցագիր (բոլոր գրքերի սկզբում)։ Գոյներ՝  կարմիր, սև (2 տարբեր ձեռք):

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ –  Աւետարան Մարկոսի: Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (1–2)+2(313–4), ստացուած 2–ական կից թերթերի եզրահատումից: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ` Աա): Կարդալ` 313աբ, 1ա–2բ, 314աբ. «Այսք պիղծք մտին ի խոզսն ... ցկէս թագաւորութեան» (Ե, 13 – Զ, 23):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. ԺԷ դ. նորոգուած, աւելացուած պակասող 30-րդ թերթը և վերակազմված: Եզրահատումից լուսանցազարդերը վնասուած, 166 Բ սիւնակից մի հատուած  կտրուած, որոշ թերթեր թանաքի ճապաղումից սևացած: Կազմի թիկունքը ճեղքուած, դռնակի աստառը քայքայուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Եսայի – Մրգ. 3ա–59բ:

– ԺԴ. Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 60ա–5բ: Վկ. 65բ: Բովանդ. ընթրց և վկթնց 65բ–73ա: Ց. 73ա:

2. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 73աբ: Թղթ 74ա–87բ:

3. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 87բ: Թղթ 87բ–104ա:

4. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 104աբ: Թղթ 104բ–16բ:

5. Առ Գաղատացիս – Գլ. 116բ: Թղթ 116բ–23ա:

6. Առ Եփեսացիս – Գլ. 123բ: Թղթ 123բ–9բ:

7. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 129բ: Թղթ 129բ–34ա:

8. Առ Կողոսացիս – Գլ. 134ա: Թղթ 134ա–8ա:

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 138բ: Թղթ 138բ–42բ:

10. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 142բ: Թղթ 142բ–5ա:

11. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 145ա–6բ: Թղթ 146բ–58ա:

12. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 158աբ: Թղթ 158բ–62բ:

13. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 162բ: Թղթ 163ա–5բ:

14. Առ Տիտոս – Գլ. 165բ: Թղթ 165բ–7բ:

15. Առ Փիլիմոն – Գլ. 167բ: Թղթ 167բ–8ա:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 168աբ (տե՛ս N 187, 444բ):

Աստ` 168աբ տե՛ս Բ, §1:

16. Գործք Առաքելոց –  Գլ. 169ա–70ա (սկ. «[ԺԳ ...] ա. Յորում վասն բժշկութեան»): Ընթերց. ԺԶ 170աբ: Գրք 171ա–215բ:

17. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 215բ–6ա: Գլ. 216աբ: Թղթ 217ա–21բ:

18. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 221բ: Թղթ 222ա–7ա:

19. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 227ա: Թղթ 227ա–30ա:

20. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 230աբ: Թղթ 230բ–4բ:

21. Թղթ Յովհաննու Բ –  Թղթ 234բ–5ա:

22. Թղթ Յովհաննու Գ –   Թղթ 235աբ:

23. Թղթ Յուդայի – Թղթ 235բ–7ա:

24. Աղերս Եւթաղի – 237աբ: (Կից` 237բ–40ա, տե´ս Բ, §2):

25. Առակք – Գրք 240բ–68ա:

26. Ժողովող – Գրք 268ա–77ա:

27. Երգ Երգոց – Գրք 277ա–82բ («Գիտացի թէ) հատուածը սկզբում` 277ա: Հմմտ. N 73, §18:

28. Իմաստութիւն – Գրք 282բ–304բ: (Կից` 305ա–12բ, տե´ս Բ, §3–4):

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 1.  168բ [Հանելուկ Ներսիսի Շնորհալւոյ] – Վաճառական Կիլիկեցի, / Ոսկէ բարձր արաբացի, / Անգին բաշխէ, ունկ կուպիտի, /Չառնողն ետև  փոշմանի:

2. 237բ–40ա Թուղթ Կիւրղի Երուսաղէմացոյ [առ Կոստանդիանոս թագաւոր] Վասն երևելոյ նշանին խաչին յերկնից – Թագաւորի աստուածայսիրի և բարեպաշտի ...Աստուած շնորհե[ս]ցէ մեզ ամենայն տամբ աւգոստոս թագաւոր աստուածայսէր:

3. 305ա–10ա  Իւղաբերից Աւետարան կարդա` Մա[տ]թէոս, Մարկոս, Ղուկաս, Յո[վ]հաննէս

ա. 305ա–6ա [Ըստ Մատթէոսի] –  Եւ յերեկո[յ]ին շաբաթին ... (ԻԸ, 1–20):

բ. 306ա–7ա [Ըստ Մարկոսի] – Եւ իբրև երեկո[յ] եղև ... (ԺԵ, 42–ԺԶ, 8):

գ. 307ա–8ա [Ըստ Ղուկասու] – Եւ ահա այր մի անուն Յովսէփ ... (ԻԳ, 50 – ԻԴ, 12):

դ. 308բ–10ա [Ըստ Յովհաննու] – Յետ այսորիկ աղաչեաց զՊիղատոս ... (ԺԹ, 38 – Ի, 18):

4. 310ա–12բ Բժշկութեան Աւետարան

ա. 310ա–1ա Ի Մա[տ]թէոսի չորս գլխոյն – Եւ շրջէր Յիսուս ընդ ամենայն քաղաքս ... (Թ, 35–Ժ, 15):

բ. 311ա–2ա Աւետ[արան] ի գլխոյն Մարկոսի – Եւ ընդ այգ առաւօտն ... (Ա, 35–45):

գ. 312աբ Աւետար[ան] ի գլխոյն Յովհաննու – Եւ յաւուրն երրորդի հարսանիք էին ի Կանա... (Բ, 1–11):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 12ա (Կարապետ գրչի) Երբ որ համբերութիւն չկա, գիրն հենց գա:

234բ 34բ Զգործս ձեռաց մերոց ուղիղ արայ մեզ, Տէր Աստուած:

104ա Զգծօղս յիշեա:

277ա Յիրիկուն է, այլ չեմ գրել:

312բ Փա՛ռք ... Գրեցաւ Աստուածաշունչ գիրգս` աստուածաբանութեան Եսա[յ]եայ մարգարէին, և սուրբ առ[աքելոյն] Պօղ[ոսի], և սուրբ թագաւորին Սաղոմոնի, ի ձեռամբ Կարապետի անարհեստ գրչի, ի վայելումն առաքինասէր Թում[այի] քահանայի, և յիշատակ հօրն նորա Յակոբ քահանայի, և մօրէ Աւագուհու, և քւեր նորա` Եղիսաբեթի և Մարթա[յ]ի: Որք կարդայք կամ օրինակէք, յիշեցէք ի Քրիստոս Աստուած, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն:

Թվ[ին] ՊԻԸ (1379) գրեցաւ ի գեօղս Ապրակունեց ի դրան Սուրբ Սարգսի, ի յաւորս Մաղ[ա]ք[ի]ա ճգնաւորի:

2. 310ա (Յակոբ գրչի).

Չնչուկ Յակոբս ողորմելի,

Զերկու տետրակս գրեցի`

Թագաւորին Սողոմովնի

Եւ Յարութեանն Քրիստոսի,

Որ կանայքն եկին յառաւօտի`

Ի գերեզմանն Քրիստոսի:

Զայս սակաւ բանս գրեցի

Պի թվի Ը-երորդի (1379),

Մեր եղբօրն Թումաի`

Սրբակրօն քահանաի,

Հոգով հեզի, յոյժ գովելի:

Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յամենայնի`

Յայժմու և յապագայի. ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 35ա (ԺԷ դ., բոլորգիր, նոյն ձեռքով կան սրբագրումներ) Տէր Աստուած, աւգնեայ տկարիս:

2. 216բ (Բոլորգիր) Մովսէս ծառայ Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի, թվին ՌՃԼԳ (1684) գրեցաւ. ամէն:

3. 240ա (ԺԷ դ., նօտրգիր) Երգ իմաստնոյն Սողոմոնի, զոր և ես` նուաստ և յետնեալ Ներսէս ախմար գրիչ փոքուս: Ե[ւ] դուք, եղբայր, յորժամ կարդաք կամ աւ[ր]ինակէք, յիշեցէք զմաքրափայլ յաղօթս ձեր` զիս զանարժան զՆերսէս, և զծնաւղսն իմ, որ հանգուցեալ են ի Քրիստոս:

Եւ է սայ Սուրբ Էջմիածնայ:

/::/.///:://:/::.//: («Դանիէլ»):

4. 310բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Ես անարժան Մարտիրոս քըրեցի էս գիրքս. թողութեան արարէք [ս]ըղալութեան, եա չըմ` Հայր մե[ղա]:

5. 311բ (ԺԷ–ԺԸ դդ.,  բոլորգիր) Ի վայելումն մեղսամած Յովաննէս աբեղայի Հիզանցու, որ ետ ողորմութիւն և գնեաց զՍուրբ Գի[ր]քս` յիշատակ իւր: Աստուած ողորմի Ազատին և Գուլաւին և իւր ծնաւղին, // (312ա) և յետ նորա ի դուռն Սուրբ Գէորգայ Զաւրավարին ի Լիմ անապատին. ամէն:

6. 312բ (ԺԷ դ., նօտրգիր) Դու պահեցեր զանուշ գինիդ մինչև ցայժմ:

Կնքադրոշմ` 3ա, 144բ, 308բ «Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է»:

Գրչափորձ` 1ա Կարապահ: 313ա Թուշիկ (և մի շարք բառեր ու նախադասութիւններ` Ներսէս և Մարտիրոս յիշատակագիրների ձեռքով):

 

160

ԱՒԵՏԱՐԱՆ ՔԱՂՈՒԱԾՈՅ

ԺԷ – XVII

ԳՐԻՉ` Թումա: ՍՏԱՑՈՂ` Պարոնտէր:

ԹԵՐԹ՝ 146. չգրուած` 1աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×8+Ա–ԺԱ × 12 (Գ, Զ 10, Թ, ԺԱ 11)+1×12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 10×7,5: Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 2ա, խորագրերը` նօտրգիր)։ ՏՈՂ՝ 14 (երբեմն` 11–15): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  սև խորքի վրայ սպիտակ պուտերով կտաւ, դռնակինը` կանաչ մետաքս:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Զարդագիր՝  միայն 2ա, 7բ, 51բ, 59ա, 133բ, 143բ։ Գոյներ՝  սև, կարմիր:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ –  Աւետարան Յովհաննու: Ժ–ԺԱ դդ.: Վերջում` 1(Ա), ստացուած 1/8 թերթի ընդերկայնակի հատումից: Մագաղաթ, նախապէս`  երկսիւն, այժմ` միասիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ` Աա): Կարդալ`  Աբ. «[ոչ ս]ա է որ[դին Յովսեփա]յ զո[րոյ մեք գիտե]մք զ[հայր]», (Ա, 42): Աա. «Եւ ե[ղիցին ամենեքե]ան ուսե[ալք յԱստուծոյ ա]մենայ[ն որ լսէ ի հաւ]րէ և ու[սանի]» (Զ, 45):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. մի շարք թերթեր (1–4, 139–46), պատառիկ–պահպանակն ու կազմի կաշին ցեցակեր, թիկունքը վնասուած, փականներն ընկած: Կան հանուած խաչերի հետքեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 2ա–7բ Աւետարան ըստ Մարկոսի: [Խաչելութեան] – Եւ վաղվաղակի ընդ առաւաւտն... (ԺԵ, 1–41):

2. 7բ–8բ Աւետարան ըստ Մա[տ]թէոսի: [Տաճարի]– Զի որպէս փայլակն ... (ԻԴ, 27–35):

3. 9ա–29բ [Աւետարան ըստ Մատթէոսի: Բժշկութեան] – Եւ շրջէր Յիսուս ... (Դ, 23–25. Է, 28 –Ը, 17. Թ, 18–Ժ, 15. ԺԲ, 9–37. ԺԴ, 13–21, 28, 36, ԺԵ, 14–20, 29–ԺԶ, 12. ԺԷ, 14–20. Ի, 29–ԻԱ, 17): 29բ–31բ Աւետարան Պաշտ[ա]ման – Յայն ժամ թողեալ Յիսուսի ... (ԺԳ, 36–52): 31բ–35ա Աւետարան Տաճարի ... – Եւ եկեալ Յիսուս արտաքս ... (ԻԴ, 1–26): 35ա–37բ [Աւետարան Իւղաբերից] ­– Եւ յերեկոյի շաբաթուն... (ԻԸ, 1–20):

4. 38ա–50ա Աւետարան ըստ Մարկոսի: [Բժշկութեան] – Եւ ելեալ արտաքս վաղվաղակի... (Գ, 6–12. Դ, 35–40. Ե, 21–Զ, 6. Զ, 45–Է, 23. Ը, 22–26): 50ա–1ա Աւետարան Պաշտ[ա]ման ... – Եւ ասէր այսպէս է ... (Դ, 26–34):51բ–6բ Աւետարան Տաճարի... – Եւ յելանել նորա ի տաճարէ անտի ... (ԺԳ, 1–37): 56բ–8բ Աւետարան Իւղաբերից – Եւ իբրև երեկոյ եղև ... (ԺԵ, 42–ԺԶ, 8):

5. 59ա–102բ [Աւետարան ըստ Ղուկասու:Բժշկութեան] – Եւ էջ ի Կափառն[ա]ում ... (Դ, 31–42. Ե, 12–26. Զ, 1–Է, 50. Ը, 22–57. Թ, 37–62. ԺԱ, 14–32, ԺԳ. 10–21. ԺԴ, 1–11. ԺԷ, 1–19): 102բ–5բ Պաշտաման ...– Մի´ երկնչիր, հաւտ փոքրիկ ... (ԺԲ, 32–48): 105ա–11ա Աւետարան Տաճարի ... – Եւ յասել ոմանց զտաճարէն ... (ԻԱ, 5–38): 111ա–14ա Աւետարան Իւղաբերից – Եւ ահա այր մի անուն Յովսէփ... (ԻԳ, 50–ԻԴ, 12):

6. 114բ–33ա [Աւետարան ըստ Յովհաննու: Բժշկութեան] – Եւ էր նմայ անցանել ընդ Սամարիայ ... (Դ, 4–23, 45–Ե, 18): 122ա–4բ Աւետարան Պաշտաման ... – Պատասխանի ետ Յիսուս ... (Ե, 19–30): 124բ–8ա Աւետարան Տաճարի ... – Եղեն յայնժամ նաւակատիքն ... (Ժ, 22–42): 128ա–33բ Աւետարան Իւղաբերից ... – Յետ այսորիկ աղաչևաց զՊիղատոս ... (ԺԹ, 38–Ի, 18):

7.134ա–43ա Աւետարան ըստ Յոհանու (Խառն քաղուած` Բժշկութեան, Հանգստեան, Տաճարի) – Եւ մինչդեռ անցանէր, ետես այր մի կոյր ի ծնէ ... (Թ, 1–38, ԺԱ, 47–54, ԺԲ, 24–26, ԺԳ, 16–30):

8. 143բ–6բ Աւետարան ըստ Ղուկասու: [Խաչելութեան] – Ածին և այլ երկուս չարագործս ... (ԻԳ, 32–49):

Գրիչը նախապէս գրել է §3–6 (9ա–133բ), ապա նոր թերթեր աւելացնեկլով` լրացրել է §1–2 (2ա–8բ), § 7–8 (134ա–46բ):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

38ա Այսչափ Աւետարանս Մաթէոս էր, զոր գրեցաք` Բժշկութեան, Պաշտաման, Տաճարի և Իւղաբերից, որ է աւրհնեալ յԱստուծոյ և Քրիստոսի յաւիտեանս. ամէն:

58բ Աւարտեցաւ Մարկոս Աւետարան, և սկսաք շնորհօքն Աստուծոյ Աւետարան Ղուկաս:

102բ Կարդա և զիս յիշեա (նոյնը` 122ա, 124բ, 128ա):

133բ Փա՜ռք թագաւորին և անմահին, որ ետ կարողութիւն աւարտել մէկ քանի ընտրեալ, փառաւորեալ Աւետարանս ծաղկաքաղեալ. ընթեռնուք և օգտիք, յիշեցէք զԹումա գծողս, և յիշատակ մեծ Պարոնտէրին, և սը:

 

161

ՊԵՏՐՈՍ ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ-ԲԵՐԴՈՒՄԵԱՆ

ԱՂԲԻՒՐ ԲԱՑԵԱԼ

ԺԸ–ԺԹ – XVIII–XIX

ԹԵՐԹ՝ 24. չգրուած` 21բ–4բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 3 × 8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 23,4×17,7: Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 2ա)։ ՏՈՂ՝ 39: ԿԱԶՄ՝ բաց-վարդագոյն մոմլաթ, թիկունքը` բամբակեայ սև գործուածք,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  դեղնագոյն թուղթ (Ի դ..): ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 3(Ա–Գ)+3(Դ–Զ), Ա և Զ` մասն աստառի, Բ և Ե` ծաղկաթուղթ (նախկին կազմից), Գ և Դ` ձեռագրի թղթից:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. գրադաշտը թանաքից գուանափոխուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–21ա [«Գիրք որ կոչի Աղբիւր բացեալ, արարեալ և շարադրեալ տեառն Պետրոսի վարդապետի Նախիջևանցւոյ Աղամալեան»]

Տե´ս ձեռ. N 2, 12ա–85ա. «Բան առ բարեմիտ ընթերցօղս» /1ա–2բ, «Որդորակ»/ 2բ: §ա–իգ/ 3ա–21ա (անաւորատ, վրջ. «որոյ [իցէ] Ճ ոչխար, [և] կորուսեալ»):

Գրչափորձ` Գա Պոնտացի:

 

162

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

Կոստանդնուպօլիս

ՌՃՁԶ – 1737

ԹԵՐԹ՝ 267. չգրուած` 267աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԵ×12 (Ա, ԻԵ 8, Գ, ԺԳ, ԺԹ, Ի, ԻԴ 11, Ե, Է–Թ 10, Զ, ԺԵ 9, ԻԲ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, մահիկանշան լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 25,8×19: Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն` 1ա–5բ): ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 31ա)։ ՏՈՂ՝ 25–31 (խառն): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  թուղթ, լուսանցակողերը` սև և դեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, թուղթ, մասն աստառի:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. պատռուած` 26, 163, 197, լուսանքներընորոգուած` 197–200, կարմիր թանաքի բիծ` 19ա: Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը` մաշուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–266բ Գիրք, որ կոչի Անալօճիա, այսինքն` համեմատութիւն Հնոյն և Նորոյս Կտակի, յորում նախ կացութիւն Հնոյն Կտակին, յետոյ համակամութիւն, յարմարութիւն և միաբանութիւն ընդ Նորոյս Կտակի մեկնաբանի: Շարագրեցեալ նախ ի Մարտիրոսէ վարդապետէ Պէքանեան յաստուածաբան վարդապետէ Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լաթինականաւ, և անտի թարգմանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոս վարդապետէ Թիֆլիզէցւոյ

Տե´ս ձեռ. N 87, 1ա–299բ Յռջբ./1աբ: Ցակ/1բ–5ա: «Առ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ» /5աբ: §§1–26/6ա–266բ (45բ «Գլուխ եօթներորդ փխ «Գլուխ հինգերորդ»):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

266բ Գրոյս Անալիճիայն իմս բաղձալւոյ ի փառս Յիսուսի և ի պատիւ մօրն իւրոյ ամենօրհնեցելոյ կուսին Մարիամու և ի պարծանս կաթողիկէի սրբոյ եկեղեցւոյն զինուորեցելոյ ի Կոստանդնուպօլիս, յամի Տեառն 1737, օգոստոսի 15, ի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին, որոյ եզրափակումն եղև յաւուր տօնի Վերափոխեցման նոյնոյ սրբոյ կուսին: Փա՛ռք միոյ ամենամեծին Աստուծոյ, որով ամենայն ինչ սկսանի, եղանի և վերջաւորի:

 

163

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ

ԱՆԱԼՕՃԻԱ

Զմիւռնիա

ՌՄԿԱ – 1812

ԳՐԻՉ` Յովհաննէս Միրզայեան Վանանդեցի: ՍՏԱՑՈՂ` Ստեփանոս վրդ. Տփխիսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 238. չգրուած` 1բ, 253ա–8բ: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԴ×10 (ԻԴ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 23,9×18: Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (երկսիւն` 231ա–4բ): ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 6ա)։ ՏՈՂ՝ 27: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 2+2, թուղթ, մասն աստառի:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. գրադաշտը թանաքից տեղ-տեղ թոյլ (1ա–216բ), տեղ-տեղ ուժեղ (217բ–34բ) գունափոխուած: Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–234բ Անալօճիա, այսինքն` համեմատութիւն Հնոյ և Նորոյս Կտակի, յորում նախ կացութիւնն Հնոյ Կտակին, յետոյ համակամութիւն, յարմարութիւն և միաբանութիւն ընդ Նորոյս Կտակի մեկնաբանի: Շարադրեցեալ նախ ի Մարտիրոսէ վարդապետէ Պէքանեան յաստուածաբան վարդապետէ Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լաթինականաւ, և անտի թարգմանեցեալ ի հայկական բարբառ ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզէցւոյ: Եւ ի վայելս Ստեփաննոս վարդապետի Տփխիսեցւոյ նորոգ ընդօրինակեալ ի Միրզայեան  Յովհաննէ[ս] Վանանդեցւոյ, ի 1812, յԱպրիլի 1, ի Զմիւռնիա

Տե´ս ձեռ. N 87, 1ա–299բ Յռջբ./2ա–3ա (խորագիր` «Առ ազդեցութիւն հեղինակին»): Ցանկ /231ա–4բ (վերջում, հմմտ. N 88):  «Առ ազդեցութիւն ի թարգմանչէ» /3աբ: §§1–26/4ա–230բ (§ 8 պակասաւոր, 86ա էջում ը խնդրի (... զ սոքա ասէին, թէ ժողովուրդն հրէից վաղվաղակի» նախադասութեանն յաջորդում է ժ խնդրի վերջին հատուածը. «ոչ ևս, որ հարուցանիցէ ցըհմայս....»):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա (տե´ս):

234բ Օժանդակութեամբ Տեառն աւարտեցաւ գրութիւն Անալօճիա գրոյս ի 1812, ի Յուլիսի 17, ի վայել[ումն] տեառն Ստեփաննոսի շնորհապսակ վարդապետի Տփխիսեցւոյ, որ բնիկ միաբանն է Սրբոյ Աթոռոյ Էջմիածնի և փոխանորդ Զմիւռնոյս բարեկարգ դիտի` տեառն Մարտիրոս արքեպիսկոպոսի: Տէր Աստուած հարուստ ժամանակս վայելել տացէ. ամէն:

 

164

ՊԵՏՐՈՍ ԱՐԱԳՈՆԱՑԻ

ԳԻՐՔ ԱՌԱՔԻՆՈՒԹԵԱՆՑ

ԺԵ – XV

ԹԵՐԹ՝ 213. չգրուած` 143բ, 177բ–9ա, 213աբ: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԹ× 12 (Ա 9, Դ թռիչք. ծնթ. գրչի` 33բ «Այս մէջս այլ տետր չէ պակաս», ԺԹ, ԺԹ 7)+1×10։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 23,5×16: Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 152ա)։ ՏՈՂ՝ 47 (տեղ-տեղ` 39–46): ԿԱԶՄ՝ սև կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  թուղթ, լուսանցակողերը` կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, թուղթ, մասն աստառի:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ –  Ճաշո՞ց: Ժ–ԺԱ դդ.: Սկզբում` 1(Ա) թերթ, եզրահատուած: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Աա): Կարդալ`  Աաբ. «[ի խնդր]ուածս ծառայից քոց... քեզ վա[յ]ել է փառք» (Գ Թագ., Ը 52–3), «Եւ սկիզբն առնեն երրորդ ժամուն և ասեն. Գովեա Երուսաղէմ զՏէր շարականս: Սաղմոս ՃԺԷ: Կցուրդ: Այսաւր է զոր արա Տէր, ե[կայք]» (ՃԺԷ, 24). «Ընթերցուած յԵսայեայ. Ասաց Տէր, հաշ[տե]ալ եմ ... շինեսջիր» (ԾԴ, 11–4), « [Հռո]վմայեցւոց Թղթոյն Պաւղոսի .[Ոչ] կամիմ... Ո՛վ խորք մեծութեան» (ԺԱ, 25–33):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ սկզբից պակասաւոր, խոնաւութիւնից տեղ-տեղ գունափոխուած, առանձին բառեր եղծուած, ԺԹ դ. վերակազմելիս` պրակները խառնուած: Կարդալ` 1–82, 131–40, 93–130, 83–92, 141–213:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1ա–212բ [Գիրք առաքինութեանց Պետրոսի Արագոնացւոյ]

Տե´ս ձեռ. N 46, թերթ 2բ–335ա: §1/1ա–6բ (սկ. գլ. Բ «[... մտացն առնէ առաքինութիւնն], քանզի նա լուսաւորէ զբանն...»): 2/6բ–82բ, 131ա–3ա: 3/133ա–40բ, 93ա–130բ, 83ա–92բ, 141ա–56ա, 159ա–69բ (Այս գրքի Դ մասի ԼԶ գլխում` ընդմիջարկութիւն. տե´ս ստորև §Բ): 4/169բ–77ա, 179բ–94բ: 5/194բ–212բ: Յիշատակարան թարգմանչի /չիք:

Բ. 156բ–8բ  [Սահմանք զանազանք]

Ընդմիջարկութիւն, որ գալիս է նախօրինակից: N 46-ը չունի. սասկայն ճիշտ նոյն տեղում նշուած է` 245բ «Յօրինակն Գ թուխթ կտրած է. զպակաս և զաւելին ոչ գիտեմ»: Նիւթս անխորագիր է, սկզբից և վերջից թերի. հատուածներից մի քանիսը գլխակարգուած` ԻԷ, ԻԹ, ԼԵ, ԼԹ. լրացնելով բաց թողնուածները, կունենանք` ԻԵ–ԽԱ:

ա. 156բ [ԻԵ. ...]և քէն հողմ պիղծ` թշնամիք ազգի մարդկան, մտօք բանական, չարութեամբ նուրբ...

բ. 156բ–7ա [ԻԶ]. Իսկ ծորեալն վնասէ մարդո բազում իրօք...

գ. 157ա ԻԷ. [Գ]իտելի է, զի արօսեակն էր ի վերին կարգէ առաջին դասուն...

դ. 157ա [ԻԸ. Յ]ետ ասելո զբնութիւն մարմնո և մարմնաւորի, այժմ ասասցուք վասն բնութեան, որ յերկոցունց յօդեալ է...

ե. 157ա ԻԹ. Զկնի զանազանութեան բազմաց, մեք սրբոցն հետևելով ասեմք` զի հոգի է հոգևոր գոյացութիւն...

զ. 157աբ [Լ. Հ]ոգի ասի յայնմանէ, որ հոգիացուցանէ կամ կենդանացուցանէ զմարմին...

է. 157բ [ԼԱ. Ն]երգործութիւն հոգևոր Գ են. [յա]տկական, անասնական և բանական...

ը. 157բ [ԼԲ. Հ]ոգի ծննդական ունի երիս զօրութիւնս. ծննդական. սննդական, աճողական...

թ. 157բ [ԼԳ. Հ]ոգի զգա[յ]ական ունի կրկին զօրութիւն. ընբռնողական և շարժողական...

ժ. 157բ–8ա [ԼԴ. Զ]գա[յ]ութիւն անհատի ի Ե բաժանի. տեսական, լսական, ճաշակական, հոտոտական, շօշափական...

ժա. 158ա ԼԵ. Ա(ս)գա[յ]ութիւն առհասարակ է զօրութիւն...

ժբ. 158ա [ԼԶ. Զ]օրութիւն տեսողականին է ընդունող ամենայն սգալի տեսակաց...

ժգ. 158ա [ԼԾ. Կ]արծողականն է զօրութիւն, որ ի կերպէ առնու և ընտրէ...

ժդ. 158աբ [ԼԸ. Տ]րամախոհութիւն է զօրութիւն...

ժե. 158բ ԼԹ. [Մ]իտք է` ուր եդեալ լինին անցեալքն...

ժզ. 158բ [Խ. Կ]արծողական զօրութիւն երբեմն շարժէ հոգևորապէս...

ժէ. 158բ [ԽԱ. Ե]րեք են ի հոգին, որ իմաստասէր ասէ, այսինքն` զօրութիւնք, ունակութիւնք և կիրք: Զօրութիւնք են ծնեալ ընդ հոգոյն և ունակութիւնքն` ստացեալ կամ հեղեալ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 213բ (ԺԷ դ., նօտրգիր, Զաքարիա ստացողի).

Ձեռս գնայ, գիրս մնայ,

Տկար մարմինս ի հող դառայ.

Ձեզանից խնդրեմ մէկ Հա[յ]ր մեղ[այ],

Լուսն իջանէ ձեր ծնողաց վերայ:

Ես Զաքարիայս գրեցաւ: Հայր, Քրդի, Հոգուն Սուրբ. ամէն:

2. 213բ (ԺԷ դ., բոլորգիր, անանուն նորոգողի).

Զաստուածային գանձուս ստացող`

Զտէր Զաքարէ սորին սիրող,

Լերուք յաղօթս միշտ յիշող,

Դուք` որ գանձիս էք պահող:

Եւ զապիկար սորին գըծող`

Սուղ ինչ յիշմամբ լերուք խնդրող,

Թէ որ գթած ես և ներող,

Զբնաւ յանցանս նորա թողող:

Ի մի բնութիւն հաւասարեալ,

ԶՀայր անըսկիզբն և ոչ սկսեալ,

ԶՈրդի ծնունդ, զՀոգի բխեալ,

Մի Աստուած խոստովանեալ,

Եւ անվախճանն այնիւ գովեալ,

Եւ յաւիտեանս փառաւորեալ:

Ամէն:

Գրչափորձ` 213բ (Զաքարիա ստացողի ձեռքով). 22.12.34. ՀԺ: Անուն Աստուծոյ. ամէն: ՌՃ. ՌՃԾԱ ... ՌՃՊՅ: Զբնաւ յանցանս նորա թողեալ... Որչափ և իցէ կար ձեր:

 

165

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԴ – XIV

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ` Աստուածատուր:

ԹԵՐԹ՝ 140. չգրուած` 11աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԳ×12 (Ա, Թ 10, Զ, Է 13, ԺԱ 6, ԺԳ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (ԺԸ դ. յաւելում` 11. մահիկանշան լուսադրոշմով)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 24,3×17,7: Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (երկսիւն` 127բ–36բ): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 65ա)։ ՏՈՂ՝ 26–34 (խառն): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց-շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  թուղթ,  լուսանցակողերը` կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, թուղթ, մասն աստառի:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Աստուածատուր գրիչ` 134բ (կարմիր թանաքով լուսանցքում նկարուած գլուխ. ներքևում` «սպասաւորս»):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. խոնաւութիւնից գունափոխուած, տեղ-տեղ ցեցակեր, 124-րդ թերթի 1/3-ը թափուած, պրականիշ տառերը եզրահատուած, կազմի կաշին քերծուած: ԺԸ դ. նորոգուած և վերակազմուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–140բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ: Թրգմ. Ստ. Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե´ս ձեռ. N 49, 2ա–335ա. Ա/1ա–36ա (§ բ–գ, թ պակասաւոր): Բ/36ա–70բ (§ա, ը անխորագիր, §դ, է պակասաւոր. «Է» գլխանիշը դրուած` 63բ. «Խորհուրդ միայնականի կատարման...», §ը-ի «Խորհուրդ ի վերայ սրբազնաբար ննջեցելոց» ենթագլուխը` 66ա, գլխակարգուած` «Թ»): Գ/70բ–127բ (§ ա անխորագիր, § գ–դ պակասաւոր): Դ/127բ–31ա: Ե/131ա–40բ (§ ը պակասաւոր, §ժ առանց գլխանիշի և §ժա-ից յետոյ, §ժա գլխակարգուած` «Ժ» և §ժ-ից առաջ, §ժբ չիք): Յիշատակարան թարգմանութեան` չիք: Յաւելեալ ունի.

140բ [Պատմութիւն սրբ]ոյն Դիոնիսի եպիսկոպոսի, որ է որդի Սոկրատայ` գլխաւորի Աթենացւոց, որ կոչի իմաստասիրաց քաղաք – Պատմեաց յաղագս անձին իւրոյ երանելին Դիոնէսիոս... Ասէ. Ընտրեցէք ինձ Դ դատաւորս// ... (շար. թափուած):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

31բ (Բոլորգիր) Զգծողս յիշեայ:

53բ (Նօտրգիր) Զստացող սորա` զԱստուածատուր բանի սպասաւոր յիշեցէք յաղաթս ձեր, ո՜վ սուրբ ընթերցողք:

84բ (Բոլորգիր, կարմիր) Ըզբազմավէր հոգի զգծողս յիշեայ` զԱստուածատուր սպասաւոր բանի, ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր:

88ա (Նօտրգիր) ԶԱստուածատուր սպասաւոր բանի յիշեցէք:

125ա (Բոլորգիր, կարմիր)

Աւգնեա՛, Հոգի անեղական,

Քում էակցէն ելաւղական,

Անջրպետ և տրոհական:

131ա (Նօտրգիր) Զբազմամեղս` զԱստուածատուր զսպասաւոր բանի յիշեցէք յաղաւթս:

131բ (Բոլորգիր) Յիշեալ Տէր ողորմայիւ, ո՜վ սուրբ կարդացողք:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

81ա Իսկ ի թվիս Հա[յ]ոց ՌԾԴ (1605), ես` տհաս, ամենայն աստուածա[յն]ոց իմաստութեանց դժուարիմացս Սիմէոն, մականուամբ միայն բանի խնդրողիս` սրբայզան և աստուածարեալ մեծ եռետոր փիլիսոփա Գրիգորիս, վարձատրեցէք միով Տէր-ողորմիւ // (81բ) ի մագրայգործ Հագոյն անաւտ ընտրեալ և նունոյ:

 

166

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԳ – XIII

ԹԵՐԹ՝ 325. չգրուած` 1բ–2բ, 324բ–5բ: Պ­ՐԱԿ՝ 1–28 (Ա–Ռ)×12 (Գ, Դ, Է 11, Ն 10, Ռ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  24,5×16,5։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 28ա)։ ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  կարմիր կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 3ա: Ճակատազարդ` 5ա, 72ա, 153ա, 284բ: Լուսանցազարդ` բուսական: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր,  կենդանագիր։  Գոյներ՝  կարմիր, կապոյտ, դեղին, մոխրագոյն, սպիտակ, ոսկի:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մարկոսի: Ժ–ԺԱ դդ.: 2(Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած 2 թերթերի ընդլայնակի ծալումից: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ` Աբ), գունաւոր լուսանցազարդով: Կարդալ` Դբ, Գա, Դա, Գբ. «ոչ ինչ արտաքուստ ... նախ յագեսցին մանկունքն, զի» (Է, 15–17), Աբ, Բա, Աա, Բբ. «ոչ է բարւոք առնուլ ... երեք աւուրք են մինչև առ իս են և» (Է. 27–Ը. 2):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. խոնավութիւնից թերթերը գունափոխուած: 320–5, Գ–Դ պահպանակները, Բ աստառը մասամբ ցեցակեր: Կազմի կաշին տեղ-տեղ մաշուած ու պատռուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

3ա–323բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ: Թրգմ. Ստ. Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե´ս ձեռ. N 49, 2ա–337ա. Ա/3ա–72ա: Բ/72ա–153ա: Գ/153ա–284բ: Դ/284բ–91բ: Ե/291բ–323բ: Յիշատակարան թարգմանութեան` 323բ: Գլուխների խորագրերից յետոյ և այլուր յունարէն` «Դիոնսիոս», «Դաւիթ» և այլն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

60բ Զգրողս յիշեա, ո՜վ իմաստուն ընթերցող:

323բ Փրկչին փա՜ռք և գրչին յիշատակ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (1387 թ., բոլորգիր) Ըզվերջին ստացաւղս զտէր Յոհաննէս:

324ա (1387 թ., բոլորգիր, յետագայ ընդօրինակութեամբ): Զվերջին ստացօղս զըտէր Յոհաննէս, և զեղբայրն իմ` զտէր Պետրոս, և զծնօղսն իմ` զՅովաննէս քահանա, և զմայրն իմ` Աղբրաց և զԱղորն յիշեցէք ի սրբազան յաղօթս ձեր, և Աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց, մեզ և ձեզ ողորմեսցի առհասարակ. ամէն: Որ կարդայք և որ օրինակէք, սրտի մտօք թողութիւն խնդրեցէք մեզ: Գրեցաւ յիշատակարանս ի թվին ՊԼԶ (1387): Տրէ Թ, օրն հինգշաբթի: Եւ զիս, զսուտ ծրողս յիշեցէք:

 

167

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԳ–ԺԴ –XIII– XIV

ԳՐԻՉ`  Յովանէս Հռոմիայրեցի: ՍՏԱՑՈՂ և ԼՈՒՍԱՆՑԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԻ ԳՐԻՉ` Եսայի հռետոր (Նչեցի):

ԹԵՐԹ՝ 337: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԹ ×12 (Ա 11, ԻԹ 2)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  24,6×17։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (եռասիւն` 1աբ, 132բ, 133ա, միասիւն` 209ա, 236ա, 249ա, 300ա, 307ա, 329ա, 330ա): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 87ա)։ ՏՈՂ՝ 24 (1ա–11բ), 23 (12ա–186բ), 22 (187ա–337բ): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  կապոյտ կտաւ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, թուղթ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 2ա: Լուսանցազարդ` բուսական: Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու: ԺԱ–ԺԲ դդ.: 2 (Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած մէկական թերթի ընդլայնակի ծալումից: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ` Աբ): Կարդալ` Աա, Բբ, Աբ, Բա. «զաւուրբք իւրովք: Պատասխանի ետ ... Պատասխանի ետ հրեշտակն և ասէ ցնա. Հտ» (Ա, 18–35), Դա, Գբ, Դբ, Գա. «[ամ]բոխին, ելին ի տանիսն ... յորժամ վարասցի ի նոցանէ փե» (Ե, 19–35):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. լուսանցքներին խոնաւութեան հետքեր: Երկիցս նորոգուած: 1–19 թերթերի վերին լուսանցքները մասամբ ցեցակեր: Բ փեղկի կաշին մաշուած և պատռուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1ա–337ա [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ: Թրգմ. Ստ. Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե´ս ձեռ. N 49, 2ա–337ա. Ա/1ա–56ա: Բ/56ա–129բ: Գ/129բ–293բ: Դ/294ա–303ա: Ե/303ա–37ա (չիք` § ժբ: § ժա նախորդում է §ժ-ին: §ժա-ի վերջն ու § ժ-ի սկիզբը` թափուած): Յիշատակարան թրգմանութեան` 237ա:

Բ. 2ա–335ա [«Եսայեայ վարդապետի Նչեցւոյ Համառօտ վերլուծութիւն Դիոնէսիոսի». ի լուսանցս] – Լուծմունք բարի պարգև կատարեալ. զհոգևոր բարիսն ասէ... Մեկնութիւն. Տե´ս, զի այս աստուածաբանութիւն է սրբոյս Դիոնէսիոսի յաղագս իմաստութեանն տան, զոր ասէ առաքեալ սրբոյն Տիտոսի (հմմտ.  N 57, 1ա–56ա):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 227բ (Յովհաննէս գրչի) Յայսմ վայրի կրկին գրեցաւ: Աղաչեմ չմեղադրել, զի զրուցով եղաք և չիմացաք:

337ա Փա՛ռք... // (337բ) Այս տառ սրբազան մեծին Դիոնոսիոսի Աթենացւոց եպիսկոպոսի գրեցաւ ի ստոյգ և յընտիր աւրինակէ ի հռչակաւոր ուխտէն Հաղբատայ, հրամանաւ և արդեամբք եռամեծի և անյաղթ վարդապետի և ժրաջան հռետորի Եսայեայ: Արդ, որք աւգտիք ինչ յաստուածազարդ տառէս և կամ աւրինակ առնոյք, յիշեսջիք զսրբազան րաբունապետն իմ զԵսայն` հանդերձ ծնողաւք և վարդապետաւք: Ընդ նմին և զիս` զամենաթշուառ գրիչս Յովանէս Հոռոմիայրեցի աղաչեմ յիշել ի Տէր, և յիշողքն յիշեալ լիցին. ամէն:

///խւբ վեհմ («[Յովա]նէս գրիչ»),

201բ (Յունատառ հայերէն)

(«Ալփացամուտա՞ւ, գրեցի զայս էջս»):

204ա (Յունատառ հայերէն):

(«Գ. վարգ ամ մնացին»):

2.  56ա (Եսայեայ Նչեցւոյ) Զնուաստ և մեղապարտ ոգի Եսայի մի՛ մոռանայք յիշել ի բարի , որ ուղղեցի ի սա զստոր, զկետ և զբան և զտուն, և ի տեղիս-տեղիս դժուարալոյծ բանիցն գրեցի լուծմունս իմով ձեռաւք, որպէս տեսանէք, զի ի ձեռն սակաւուս շահեցայ ի ձէնջ յիշել միշտ ծնողաւք և վարդապետաւք:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

179ա (1689 թ., նօտրգիր) Գիրքս յիշատ[ակ] է Մեծոփայ...

195բ (Նոյն ձեռքով) Ես` Մելքիսէթ վարդապետս, վերատեսուչ Մեծոփա, թվին ՌՃԼԸ (1689)-ի:

168

ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ ԳՐՈՑՆ ԴԻՈՆԻՍԵԱՅ

ՊԻ – 1371

ԳՐԻՉ`  Նահապետ սրկ.: ՍՏԱՑՈՂ` Յովհաննէս:

ԹԵՐԹ՝ 152: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԴ ×12 (Գ չիք, Դ, Թ 11, ԺԴ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  24×16,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 8ա)։ ՏՈՂ՝ 27: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, դռնակով, մի­ջու­կը՝ տախտակ, շերտաւոր գունազարդ մետաքս:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 1ա: Լուսանցազարդ` բուսական, թռչուն, մարդ: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր, սև:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Կանոնք Անկիւրեայ: ԺԱ–ԺԲ դդ.: 2 (Ա–Բ)+2(Գ–Դ), ստացուած մէկական թերթի երկայնակի ծալումից: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Բբ): Կարդալ` Գա, Գբ, Բբ, Բա, Աբ, Աա, Դա, Դբ. «[մարդա]սիրութեամբ ինչ հայել ... խափանեցաք. զի մի´ եւս լինիցին: Կանոնքս Կեսարիա Առաջաբանք» (տե´ս «Կանոնագիրք Հայոց». Ա, էջ 156–67):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 53, 54, 58, 113, 114 վնասուած, 18–26, 36–44, 98–127 մասամբ ցեցակեր: Ստորին լուսանցակողին այրուածութեան հետք: Թիկունքային մասում խոնաւութեան ուժեղ հետքեր: Փականազերծ: ԺԷ դ. նորոգումից առաջ պակասել են Ա–Գ պրակները. նորոգելիս լրացուել է 2 (Ա, Բ) պրակներով:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1աբ  Պատճառ Դիոնէսիոսի գրոցն – Դիոնէսիոս Աթենացի էր, որդի Սոկրատայ իշխանին ... և Ստեփաննոս Սիւնեաց եպիսկոպոս թարգմանեաց ի Կոստանդնուպօլիս և եբեր մեզ, և լուծումն եդեալ դժուարագոյն բանիցն յինքենէ յոյժ պիտանի:

Ա. 1բ–20բ [Լուծմունք Երկնայնոց քահանայապետութեանց]

ա.  1բ–3բ Ա. [Ճառ առաջին] – Բնաբան. Ամենայն տուրք բարիք: Լուծմունք. Սկիզբն զառաքելականըն դնէ իւրոց բանիցն...

բ. 3բ–6բ Բ. Ճառ երկրորդ – Եթէ վայելչաբար աստուածային ... Լուծմունք. Ի ձեռըն աննման նշանակացըն...

գ. 6բ–7ա [Գ]. Ճառ Գ – Քահանայապետութիւն է ըստ իս: Լուծմունք. Սահման դնէ. զի ամենայն ինչ անուամբ...

դ. 7ա–8բ [Դ]. Ճառ չորրորդ – Զհրեշտակացն քահանայութիւն աւրհնաբանելի: Լուծմունք. Պատմել ասել և կատարողական...

ե. 8բ–9ա [Ե]. Ճառ հինգերորդ – Վասն է՞ր ամենայն երկնայինքն ... Լուծմունք. Ըստ Դաւթայ արար զհրեշտակս իւր...

զ. 9աբ [Զ]. Ճառ վեցերորդ – Մ[ի] միայն ստոյգ գիտել ... Լուծմունք. Վասն Աստուծոյ ասէ, զի տեսողական...

է. 9բ–12ա Է. Ճառ եւթներորդ – Զայս ընդունելով մեք զսրբոցն ... Լուծմունք. Զսրբոցն քահանայապետութեանց առաջին և երկրորդ և երրորդ...

ը. 12ա–3ա Ը. Ճառ ութերորդ – Կարողսն տեսութիւնս աստուածայնոց ... Լուծմունք. Ոչ ի տէրութեանց միայն...

թ. 13բ–4բ Թ. Ճառ իններորդ – Արդ, է մեզ ի սրբազան ... Լուծմունք. Զառին և զարդուն և զերկորորդին տեսութիւն...

ժ. 14բ–5ա Ժ. [Ճառ տասներորդ] – Արդ, ժողովի մեզ այժմ: Լուծմունք. Զի յառաջ ընդարձակ բանիւ...

ժա. 15ա ԺԱ. Ճառ տասն և մին – Նուաս[տ]ագունիցն բոլորովիմբ հպելն ... Լուծմունք. Որ զհրեշտակ անուն և զզօրութեանց ասեմք...

ժբ. 15ա ԺԲ. [Ճառ երկոտասաներորդ] – Խնդրելի է այս իմանալեացն ... Լուծմունք. Իմանալեաց զերկնային քահանայապետսն ասէ...

ժգ. 15ա–6բ ԺԳ. Ճառ երեքտասան[երորդ] – Արդ, ոմանք ասեն, թէ ... Լուծմունք. Զվերին և առաջին քահանայապետութիւնս ասէ...

ժդ. 16բ ԺԴ. [Ճատ չորեքտասաներորդ]  – Եւ սահմանել առ միայն ... Լուծմունք. Ի մեր գիտութեանցս և թուոյ արտաքսէ...

ժե. 16բ–20բ ԺԵ. Ճառ հնգետասաներորդ – Հանգուցեալ մեր զիմանալի ակն... Լուծմունք. Ի մեր գիտութեանցս և թուոյ... նոցայն աստուածային է և անախտ, և Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն: Կատարեցաւ Երկնայնոց քահանայապետութեանց Լուծմունքըս:

Բ. 20բ–65բ Վասն եկեղեցական քահանայապետութեանց

ա. 20բ–3ա Ա. – Ի գերազարդից: Լուծմունք. Ցուցանել պատշաճ համարիմ...

բ. 23ա–9ա Բ. Ճառ Բ – Ասի այժմ մեզ: Լուծմունք. Ասացաւ այժմ ի մէնջ...

28ա–9ա Տեսութիւն. Կրկին լուծմունք – Քանզի զինչ...

գ.29ա–42բ [Գ]. Գլուխ յաղագս սուրբ պատարագին – Այլ վա՜շ, զի զայս յիշեցաք...

37բ–42բ Կրկին լուծմունք. Սուրբ գոհութեանն հաղորդ տեսութիւն է լուծմունք – Իսկ աստուածային հաղորդութիւնն...

դ. 42բ–51բ [Դ]. Յաղագս սրբալոյս մեռոնին – Այսքան ինչ են սրբոյն ժողովո: Լուծմունք. Ժողով և հաղորդութիւն ըզպատարագն ասէ...

49ա–51բ Մեռոնին տեսութեան կրկին լուծմունք –Եւ իմացականութեամբ երևին...

ե. 51բ–2բ [Ե]. Քահանա[յա]կան կարգաց –Ոչ ապաքէն և սգալիս էութիւն: Լուծմունք. Երկիր յաւդս առաւել ճառագայթէ...

զ. 52բ–7բ [Զ]. Քահան[այ]ական կատարումն – Զաստուածաւանդսն ասացեալ: Լուծմունք. ԶԱւետարանն ասէ...

53աբ Նախերգան ձեռնադրութեանն լուծմունք – Աներևութի և երևելո ... 53բ–6ա Տեսութիւն լուծմունք – Եւ մաքրեալ մատուցանէ... 56աբ Վասն նուիրելոցն – Իսկ զոր ընդ սոքաւք երրեակն է... 56բ–7բ Տեսութիւն այս` քահնայական կատարմանն տեսութիւն կրկին – Զամենայն քահանայապետականն զաւրութիւն...

է. 57բ–8բ [Է]. Նուիրեցելոց կրկին – Այսոքիկ են քահանայք: Լուծմունք. Քահանայապետ և քահանայ և սարկաւագ...

58աբ Խորհուրդ կատարման աբեղաից այս ի աւրհնել – Զմիայնական կոչումն սրբազբաբանութեամբ...

ը. 58բ–65բ [Ը]. Յաղագս ննջեցելոցն կատարմանց – Որպէս զճշմարտութիւն նոցա: Լուծմունք. Զխոստմանց  զճշմարտութիւնն... նա անմեղ մնա և անփորձ:

36բ–5բ Տեսութիւն ննջեցելոցն կատարի. Կրկին լուծմունք – Զայսոսիկ, թէ տեսան...

Գ. 65բ–130բ Յաղագս աստուածայնոցն անուանց ի Դիոնէսիոսէ առ Տիմոթէոս – Եւ եղիցի այժմ մեզ սայ: Լուծմունք. Որպէս ի տպաւորական աստուածաբանութիւնն...

ա. 67ա–72բ Ա. Յաղագս աստուածայնոցն անուանց ի Դիոնէսիոսի է Առ Տիմոթէոս – Եւ զասացեալ գրոց անուանսն ... Լուծմունք. Այս է գրոց զաստուածապետական լոյսն...

բ. 72բ–81բ Բ. [Յաղագս միաւորեցելոյ եւ անջատելոյ աստուածաբանութեանն] – Առ ի յասացելոցն աւրհնաբանի: Լուծմունք. Ի գրոց պատմի, զի ինքն զինքն...

գ. 81բ–3բ Գ. [Յաղագս աղաւթից զաւրութեան] – Եւ յամենեցունց պարունական: Լուծմունք. Զի ամենեքին նովաւ են...

դ. 83բ–107ա Դ. Յաղագս բարո, ազնուին եւ այլոցն – Արդ, բեր ի վերայ նորին: Լուծմունք. Ի վեր նորին Աստուծոյ...

85աբ Նոյն ճառիս կրկին լուծմունք – Յորս յաղագս անձին ասացաք... 85բ–8բ Յաղագս ազնուի – Ազնու արարի և բերկրի ... 88բ Այլ ի նոյն ճառէս – Զի ըստ նորին որոշի ամենայն ... 88բ–91բ Յաղագս տռփման – Համատարերքն ի համակարգս ... 91բ–2բ Յաղագս տռփման և զարմացման – Նոյնք ի նոյնս ... 92բ–3բ Յաղագս զարմացման – Եւ համատարերքն ի միմեանց... 93բ–4ա Յեռոթէոսի – Զտռփումն թէպէտ աստուածային ... 94ա–105բ Յաղագս չարի – Զիարդ դիւաինն ցեղ ... 105բ–7ա Այլ ի Չարին ճառէն – Զի մի ոմն է...

ե. 107ա–13բ [Ե]. Յաղագս էի և յարացուցից – Փոխանցելի է մեզ այժմ գոյն: Լուծմունք. Զբարին, զգեղեցիկն, զազնիւն...

113բ Այլ ի նոյն ճառիս լուծմունք – Ի նմանէ և ի նա...

զ. 113բ–4բ [Զ]. Գլուխ յաղագս կենաց – Յորմէ ինքնակեանք: Լուծմունք. թէ զի՞նչ է ինքնակեանք...

է. 114բ–8ա [Է]. Յաղագս իմաստութեան մտաց... – Արգակն: Լուծմունք. Պօղոս, որ մեր և առաջնորդին մեր...

117ա–8ա Նոյն ճառիս կրկին լուծմունք – Աւրհնաբանելի է մեզ կեասն...

ը. 118ա–20ա [Ը]. Յաղագս զաւրութեան, արդարութեան, փրկութեան և այլն – Եւ որպէս նոյն գոլոյն զաւրութիւն ... Լուծմունք. Նորին Աստուծոյ զաւրութեանն զօրութիւն...

119բ–20ա Նոյն ճառիս այլ լուծմունք – Ի յէից անկեալ ի վայր...

թ. 120ա–3ա Թ. Յաղագս մեծի, փոքու – Եւ այլն յորժամ բազմաձև: Լուծմունք. Այլն ի վերայ Աստուծոյ այն է...

122բ–3ա Այլ լուծմունք նոյն ճառին ... – Եկի ի մեծութեան...

ժ. 123ա–4բ [Ժ]. Յաղակս ամենակալին – Է ինչ, որ ասի վասն գոլուն նորա: Լուծմունք. Վասն ամենակալին Աստուծոյ գոլոյն...

ժա. 124բ–8բ ԺԱ. Յաղագս խաղաղութեան – Անդրանիկք ժողովոց զօրութեանց: Լուծմունք. Զիս, ասէ, որք ժողովաբար...

127ա–8բ Նոյն ճառիս այլ լուծմունք – Աղխիւք ինչ փակեալ...

ժբ. 128բ–9ա [ԺԲ]. Յաղագս Սրբոյն սրբոց, թագաօրին թագաւորաց, Տեառն տերանց – Սուրբ սրբոց: Լուծմունք. Յեսայն է...

ժգ. 129ա–30բ [ԺԳ]. Յաղագս կատարելոյ և միոյ – Ըստ միոյ միութեանն գերուն: Լուծմունք. Վասն Աստուծոյ ասէ... առ Տիմօթէոս ասէ:

130բ Կրկին լուծմունք – Կատարեալ: Լուծմունք. Որպէս և Հայրն ձեր երկնաւոր...

Դ. 130բ–3բ Յաղագս խորհրդական աստուածաբանութեան [գրոցն լուծմունք]

ա. 130բ–2ա [Ա]. Լուծմունք աստուածային մեգի – Զաստուածայնոց իմաստութեանն... Լուծմունք. Յայն իմաստութիւնն...

բ. 130աբ  Բ. Երկրորդ ճառ միաւորութեան – Ինքնաբուն առնիցեն առն պատկեր: Լուծմունք. Օրինակ բերէ...

132աբ Խորհրդական աստուածաբանութեանն այլ լուծմունք – Որք ընդ մաքուրսն...

գ. 132բ–3ա Գ. Զի՞նչ են ճառել և զի՞նչ` անճառել – Եւ զիարդ, որ ի նմա և յինքեանս: Լուծմունք. Որդի և Հոգի ի Հաւրէ...

դ. 133աբ Դ. Թէ ոչ ինչ ի սգալեացս – Ոչ անգոյ է և ոչ անկենդանի: Լուծմունք. Զի գոյն և կենդանին ոչ սգալի է...

133աբ Կրկին լուծմունք նոյն ճառին – Ոչ անգոյ է և ոչ անկենդանի...

ե. 133բ [Ե]. Թէ ոչ ինչ է յիմացականացս – Եւ ոչ նա զէքս գիտէ, թէ էք են: Լուծմունք. Այսինքն ոչ ինչ ի յէիցս... ոչ հայրութիւն, ոչ որդիութիւն, ոչ հոգի:

Ե. 133բ–52բ [Մեկնութիւն թղթոց Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ]

ա. 133բ–4ա Թուղթ առ Գայիոս – Գայիոսս այս այն է...

բ. 134աբ [Առ նոյն Բ] – Զիարդ, որ անդրն է...

գ. 134բ Երրորդ ճառ լուծմունք – Յանկարծաւրէն է անյուսաբարն...

դ. 134բ–5ա Առ նոյն – Զիարդ ասես Յիսուս, որ: Լուծմունք. Ի վերա Գ թխթիտ է...

ե. 135աբ. Այլ նոյն ճառիս – Զիարդ ասես թւի, թէ...

զ. 135բ–6բ Սոսիապատրոս քահանայն – Զի ոչ բարիոք երևեալն...

136աբ Այլ – Այս Սոսիպատրոս քահանայ էր...

է. 136բ–41ա Առ սուրբսն Պօղիկարպոս Զմիւռնայ քահան[այ]ապետ – Ես ոչ գիտեմ առ...

ը. 141ա–6ա Յաղագս անձնիշխան գործոց: Լուծմունք անձնիշխան գործոյն Դիմոփիլոսի և քաղցրութեանն Աստուծոյ – Եբրաեցոցն պատմութիւնք: Լուծմունք. Աւրէնքն յորժամ զսէրն...

թ. 146ա–50բ Թուղթ առ Տիտոս եպիսկոպոս Կրետացի – Բանդագուշանս: Լուծմունք. բազմաց յիմարութիւն...

ժ. 150բ–2բ Առ Յոհանէս աւետարանիչն աստուածաբանն – Ողջոյն տամ քեզ սուրբ անձին... որչափ և քեզ արձակիս և յԱսիացոց աշխարհն վերստին երթիցեմ:

Զ. [Յաւելագրութիւնք]

ա. 151ա–2բ [Խրատ] – Զչափ և զգործս աղօթից ժամանակն յայտնեսցէ քեզ... զվարս հ[աւ]րն և վկաիցն խոնարհեցուսցէ:

բ. 101ա [Զրոյց] – Գ վարդապետ Սոսայ գալիս ին ի Սիս գաւվառէն: Ասին, թէ երդանք տեսցուքք զէն Գիիգոր մեծ Նա[ր]ակացին, թէ մեռելն յարուցէ, նայ ճշմարիտ որ ասացին երկիր պագանեմք բհայբհայբ (կրկ. 47ա):

Այս և նման զրոյցների մասին տես «Յովհաննէս Թլկուրանցի», Երևան, 1960, էջ 278–285:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

152 Փա՜ռք ... Դիոնեսիոսի զցանկացող սորին խրթնահայեացս զննու[թեանց զՅովհ]անէս, Վարդան եւ զԵր[ան]ոս աշակերտ: Այլ և զաստուածարեալ րաբունապետն զՅոհանէս յիշման արժանի առնէք, որք հանդիպիք սմա, որ զաւրինակն շնորհեաց եւ զհամակրաւն եղբարքս մեր, ընդ որս եւ զմակագրաւղսն Նախապետ, զԱկոբ, որ զթուղթս կոկեաց:

Վարդապետ ես, որ իբրու անպիտան

Աստուածարար տարար խնամ

Քո հատուցումն, ո[ր] ի յապագայն,

Ուր ամենայն սուրբքն ցնծան,

Որ արարիք զմեզ բազմաց պիտան:

Գրեցաւ ի թվ. Հայոց ՊԻ (1371), ձեռամ[բ մեղ]ապարտ գրչիս: Որք հանդիպիք սմա, արժանի արարէք զգրող սորայ զՆախապետ սարկաւագ անուամբն, ոչ գործաւք, և Աստուած զձեզ յիշէ յաւիտեանս. ամէն:

51բ Ըռըստակէսն է գրել զայդ Օ-երտ, և ինձ մի´ մեղադրեր:

65բ Զինչ համեմատեմ քեզ աստուածաին փարթամութիւն յէակացս ոչ ոք: Աստուծով կատարեցաւ առաջին գիրք սրբոյս:

77ա Աստուածայնո Լուծմունք Միութիւն ոչ ի վերայ միո դիմաց է, այլ Աստուածութեանն:

133բ Թէ զի՞նչ է Աստուածային մէգն և խաւարն, զԴորոթէոսի զթուղթ կարդա:

134ա Զիս մի մոռանար, աղաչեմ (նման` 135ա, 151ա):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 50ա Ես` անարժան Ամիրճան մոթս, գրեցի, թէ Աստուած ողորմայ մեզ և աւրհնեայ զմեզ: Տէր ողորմեայ.... մե[ղ]աւորի Տէր ողորմա:

59ա Աստուած, ողորմայ, Աստուած ողորմայ մեզ և աւ[ր]հ[ն]եայ զմեզ, երևեցոյց, ետես (նման` 84բ):

85բ Ի ծառայի ծառ[այ]իցն Աստուծոյ ի Մի[ն]աս վարդայպետէ արժան քո Ամիրճան մոթս. ես գրեցի` Ամիրճան:

102ա Ես գրեցի` անարժան մեղաւոր Ամիրճան մոթս:

118բ Ես գրեցի` աբնարժան Ամիրճան մոթս, թէ ով ես գիրս կարդայ, մի բերան ես գիրիս գշինողի եղ:

129ա Ես գրեցի` անարժան Ամիր:

129բ Ես գրեցի` անարժան Ամիրճան մեղաւոր մոթս: Թէ Աստուած չենք գիտել, թէ մոտ քեզ, որ գործք է արժանի, թէ մնայ, մեք քո արժանի գործք կոյն և գործ էինք: Վա՜յ ինձ, վա՜յ ին[ձ], չար եմ. մեղա: Ես, ես, ես գրեց[ի]:

2. 93բ (1733 թ., նօտրգիր) Ես Փարէշ Ասալանից Գիորգո տաղա Հասրաթաս գարեցի օ ո կարթա, ողորամի ասէ մի բէրան: Աստուած ձիզ և միզ: Թի. ՌՃՁԲ (1733):

Աա Ես Հասրաթաս գարեցի թի. ՌՃՁԲ (1733):

Կնքադրոշմ` 1ա Քրիստոսի ծառայ Յովսէփ վարդապետ. 1215 (1766): Զ. Վ.

 

169

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԳ–ԺԴ –XIII–XIV

ՍՏԱՑՈՂ` Կիրակոս վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 296. չգրուած` 296ա: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԻԶ×12 (Ա 7, Բ 10, ԻԵ 11, ԻԶ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  23,4×15,8։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն` 5բ): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 101ա, վերանորոգողի` 1–5, 7, 291–5)։ ՏՈՂ՝ 25–26: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  շերտազարդ կապոյտ կտաւ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճաշոց: ԺԲ–ԺԳ դդ.: 2(Ա)+2(Բ), ստացուած 2 թերթերից. եզրահատուած: Մագաղաթ, երկսիւն, երկաթագրախառն բոլորգիր (նմուշ` Աա): Կարդալ`  Բա–Բբ. «[Սրբոյն Եղիշէի վարդապետին արարեալ Վասն այլակերպութեանն Քրիստոսի ... պա]րունակս երկնի ... զաշտիճան [որ ա]ռաւել քան [զինք]ն էր ի գերուն[ակ]», Աա–Աբ. «/// ոստաց /// սել ի մա/// մտաց ... քեզ  թուարկցե[լով], որ զնոյն երրե[ակ]»  (տե´ս «Ճաշոց գիրք...», Վաղարշապատ, 1872, էջ 550, 552):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր: 1–8, 287–96 թերթերն ու պատառիկ-պահպանակները մասմբ ցեցակեր: ԺԷ դ. նորոգուած և լրացուած` 1–5, 7, 291–5:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–288բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ: Թրգմ. Ստ. Սիւնեցի և Դաւիթ]

Տե´ս ձեռ. N 49, 2ա–337ա. Ա/1ա–62ա (անխորագիր` §բ): Բ/62ա–129բ: Գ/129բ–252բ: Դ/252բ–9ա: Ե/259ա–88բ (չիք § ժբ, իսկ §ժա նախորդում է §ժ-ին): Յիշատակարան թարգմանութեան` չիք: Յաւելեալ ունի.

– 288բ–95ա [Պատմութիւն] սրբոյն Դիոնիսի եպիսկոպոսի, որ է որդի Սոկրատայ` գլխաւորի Աթենացւոց, որ կոչի իմաստասիրաց քաղաք – Պատմեաց յաղագս անձին իւրոյ երանելին Դիոնէսիոս... սովաւ յայտնի գաղտնիք անծանօթից... յաւիտեանս... ամէն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

156բ Զերջանիկ և զհոգիահրաշ վարդապետն զԿիրակոս` զստացաւղ սուրբ կտակիս, յիշեսջիք ի Տէր, ո՜վ ուուսմնասէրք, և զանպիտան գր[իչս], աղաչեմ:

186ա Ստացողի սորա` Կիրակոս վարդապետի ողորմեսցի ի Քրիստոս, և մեղուցեալ գրչի:

247ա Զերջանիկ րաբունին` զԿիրակոս զստացօղ գրոցս յիշեսջիք ի Տէր և զծնաւղսն իւր, և զբազմամեղ գրաւղս հանդերձ իմովքն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 23բ (ԺԵ ս., բոլորգիր)

Այս գիրքս է ծով սառնատեսակ,

Աստ կան ակունք անթուական

Եւ մարգարիտ ողջ զանազան,

Միափրըթեալ ամենիքեան:

Սառաֆ պիտի ճարտարասան,

Յայտնէ զակունք զանազան,

Զիմասն, որ աստ կան համբարեալ,

Բացայայտէ անսխալական:

Արեգական լոյսն, որ ծագէ,

Անաւր լուսով լուսաւորէ,

Պայծառ, մաքուր, յըստակ առնէ,

Զամենիսեան մաքրազարդէ:

62բ (Նոյն ձեռքով)

Այս գիրքս է ծով խրատական,

Մեզ յԱստուծոյ պարգևք տուան,

Զեւթըն խորհուրդ եկեղեցոյ

Յինքն է անջատական:

Բանիւ քննէ զիմաստս, որ աստ կան,

Յայտնեսցէ ծածկեալ անսխալական,

Իմաստ պիտի ծովու նման,

Ջանքն ենթակա որակ նմայ:

253ա (Այլ ձեռքով)

Ի վանքս, որ Կաիփոսի կոչ[ի]

ԵՒ խիստ անչափ ձիւն կու կուտի,

Բազում որոտալով քամի`

Կու տա քան զծովու ալի,

Որպէս որ ձեզ է խիստ յայտնի:

2. 295ա (Նորոգման) Արդ ես` վերջինս ի բանասիրաց և տրուպս ի գրոց աշակերտաց Ղազար լոկ անուամբ միայն կոչեցեալ վարդապետս, զի ուսմամբ և գործով ի կոչմանէ հեռի եմ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զհանդիպողքըդ սուրբ մատենիս սրբոյն Դիոնիսեա, մաղթանաօք սրբոյս և աղաւթիւք ձերովք մեզ և մեր ծնօղաց // (295բ) մեղացն թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ` յուսոյն մերմէ, զի սակաւ աշխատութեամբ զգիրքս նոր նորոգեցաք, և դուք` զմեզ յիշողքդ, որ չձանձրանայք ի մի անգամ Աստուած-ողորմի ասելն, նա միւսանգամ գալստեանն Քրիստոսի բազում ողորմութեանց արժանասջիք. ամէն:

Դարձեալ յիշեսջիք և զյիշման արժանիքն զտէր Մելքիսէթ վարպետն և ըզտէր Թումա գրոց աշակերտն, որ բազում նպաստ և ձեռնտուք եղեն մեզ ի կապելն զգիրքս, զոր Տէր Աստուած յահաւոր և ի միւսանգամ գալստեան իւրում զսոցա աշխատանացն փոխարէնն միոյն հարիւրապատիկ, հազարապատիկ և բիւրապատիկ տացէ ի յիւր առատ ձրիցն և պարգևացն. ամէն: Եւ եղիցի, եղիցի:

3. 295բ (ԺԷ դ., նօտրգիր) Դարձեալ զիս` ըզետնեալս ի ամենայն ուսումնասիրաց` զտէր Աստուածատուր բանի սպասաւորս, որ ըստացայ զսայ ի հալալ ընչից իմոց ինձ և իմ ծնօղացն և ամենայն արեան մերձաւորացն: Եւ ուսումնասէր աշակերտեալքտ, որք ընթեռնուք զսայ, ողորմիս ասացէք և զիս յիշեցէք, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյն մերոյ. ամէն:

Կնքադրոշմ` 2ա, 5ա, 259բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` 296բ .... զամենայն սուրբ և մարմ:

 

170

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌՃՀԲ–1723, ՌՃՁ– 1731

ԳՐԻՉ`  Աբրահամ կր.:

ԹԵՐԹ՝ 229+1 (կրկ. 148). չգրուած` 1ա–5բ, 129ա–31բ, 135բ, 184բ, 227բ–9բ: Պ­ՐԱԿ՝ 1–20 ×12 (Ա 14, Թ–ԺԱ 16, ԺԵ 3, ԺԶ 11, ԺԸ 8, ԺԹ 10, Ի 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  21,8×16։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (անկանոն և սխալաշատ, նմուշ` 6ա)։ ՏՈՂ՝ 20 (6ա–65բ, 147ա–227ա), 24 (66ա–90բ, 132ա–5ա, 136բ–46բ), 25 (91ա–128բ), 31 (136ա): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց-շագանակագոյն կա­շի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  կարմիր (Ա) և նարնջագոյն (Բ) թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 2+2, աստառի թղթից:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 184-ից 4, 227-ից 1 տող կտրուած հանուած: Կազմի թիկունքը մասամբ ցեցակեր:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 6ա–128բ  [Գրիգորի Աստուածաբանի Նազիանզացւոյ Առ որս Ճառք]

Տե´ս ձեռ. N 61, 3ա–205բ. Ցանկ/չիք:  § ա/6ա–10բ: բ/10բ–5բ: գ/16ա–26բ: դ/26բ–36բ: ե/30բ–47ա: զ/47ա–61ա: է/61ա–76բ: ը/76բ–83ա (չիք «Ապստամբութիւն» և Յիշատակարան Ներսիսի Կլայցեւոյ): թ/83ա–8ա: ժ/88ա–90բ: ժա/90բ–5բ: ժբ/95բ–107բ: ժգ/108ա–16բ: ժդ/116բ–21բ: ժե/121բ–8բ:

Բ. 132ա–46բ  Ի Սիմէօնէ Ջուղայեցւոյ Հայոց վարդապետէ Արտադրութիւն վասն անձին մարդոյ

Տե՛ս ձեռ. N 119, 83բ–102բ. Նխ./132ա: § 1/չիք: 2/132ա–46բ:

Գ. 147ա–84ա [Կղեմայ Գալանոսի] Յաղագս լոջիկային

1. 147ա–9բ Վիճաբանութիւն առաջին: Յաղագս առաջաբանութեան

ա. 147ա–8ա Պրակ առաջին. Թէ զի՞նչ է  լօճիկայն և թէ զի՞արդ տրոհի վարքական և ուսումնական նայ և` մի՞թէ գոն միունակութիւն – Լօճիկայն յունաց բարբառէ իջանէ...

բ. 148ագ Պրակք երկրորդ. Մի՞թէ լօճիքայն է մակացութիւն – Պատասխանելի է առաջին եզրակացութեամբ...

գ. 148գ–9ա Պրակ երրորդ. Մի՞թէ լօջիքայն է գործնական կամ տեսական գիտութիւն – Տեսական գիտութիւն ասի...

դ. 149աբ Պրակ չորրորդ. Թէ զիա՞րդ լօճիքայն իցէ հարկաւոր առ այլ մակացութիւն – Ասելի է, թէ լօջիքայն ոչ է հարկաւոր...

2. 149բ–52բ Երկրորդ վիճաբանութիւն

ա. 149բ–51ա Պրակ առաջին. Մի՞թէ ենթակայ լօջիքային իցէ իրական էակ կամ մտածական – Ասելի է, թէ է էակ...

բ. 151ա–2ա Պրակ Գ-դ (= երկրորդ) – Մի՞թէ միայն էակ մտածութեան...

գ. 152աբ Պրակ երրորդ. Թէ  որո՞վ զօրութեամբ լինի էակ մտածութեան – Պատասխանի մտածական զօրութեամբն...

3. 152բ–3բ Երրորդ վիճաբանութիւն. Յաղագս ընդհանրականին – Քառակի է ընդհանուրն...

ա. 153աբ Պրակք առաջին. Արդ, առաջնումն խօսիմք ընդհանրէն – Մի՞թէ ըստ ենթակացեալ իրին գոն բնութիւնք...

բ. 153բ–4բ Պրակք երկրորդ. Թէ յորո՞ց ներգործութեանց մտաց գոյ ի բնութիւն ընդհանուր – Վասն զի եռապատիկ իմանի...

գ. 153բ Պրակք երրորդ. Թէ զիա՞րդ ընդհանուրք են մշտնջենաւորք: Մի՞թէ ըստ ապականելն եզական անհատիցն կորընջիցին ևս ընդհանուրքն – Նախ ասել է, թէ ընդհանուրքն...

4. 155ա–62բ Չորրորդ վիճաբանութիւն. Յաղագս ստորոգութեան

ա. 155ա Պրակք առաջին. Պատասխանի ստորոգաբար փորձի – Ընդհանրութիւնն հիմնեալ է բնութիւնս...

բ. 155ա–6ա Պրակք երկրորդ. Յաղագս սեռի –Սեռն է այն, որ ստորոգի...

գ. 156աբ Պրակք երրորդ. Յղաագս տեսակի – Տեսակն է այն, որ ստորոգի...

դ. 156բ–7բ Պրակք չորրորդ. Մի՞թէ սեռն կարիցէ պահպանիլ ներումն միոյ տեսակի կամ մի տեսակ ներումն մի անհատի – Աստ առնանի հիմնաւորապէս...

ե. 157բ–8ա Պրակք հինգերորդ. Մի՞թէ միտք տեսակ ենթարկական լիցի ստրոգական – Խնդիրս այս յայլոց այլապէս որոնին...

զ. 158բ Պրակք վեցերորդ. Յաղագս բնութեան անհատ[ի] – Անհատ է այն, որ ...

է. 158բ–9բ Պրակք եօթներորդ. Թէ զիա՞րդ դասակարգի ծառ  ստորոգութեան գոյացութեան – Պատասխանի. Պորփիրոս առաջ էած զգաղափարն...

ը. 160աբ Պրակք ութերորդ. Յաղագս տարբերութեան – Տարբերութիւն է, որ ստորոգի...

թ. 160բ–70ա Պրակք իններորդ. Մի՞թէ իւրաքանչիւր տարբերութիւն է կատարագոյն, քան զսեռն – Պատասխանի ստորասաբար, քանզի...

ժ. 161ա Պրակք տասներորդ. Յաղագս յատկին – Ա. Չորեսին առումս...

ժա. 161բ–2բ Պրակք մետասաներորդ. Յաղագս պատահման – Պատահումն է այն, որ...

5. 162բ–3բ Հնգերորդ վիճաբանութիւն. Յաղագս համեմատութեան – Համեմատք են այնոքիկ...

ա. 162բ–3ա Պրակք առաջին. Թէ քանի՞ է համեմատութիւն – Համեմատ է երկեակ...

բ. 163աբ Պրակ երկրորդ. Թէ ո՞րք են թէութիւնք երկոցուց համեմատութեանց – Համեմատութեան հաղորդականութեան երս հասարակաբար...

6. 163բ–8բ Վեցերորդ վիճաբանութիւն: ՅԱղագս ստորոգութեանց – Ստորոգութիւն է ոչ այլ ինչ, եթէ ոչ...

ա.164աբ Պրակք առաջին. Թէ ո՞ր է յատուկ և տեսակաւոր բան կայացուցիչ ստորոգութեանս այսորիկ – Ասելի է նախ, թէ գոյացութիւնն...

բ. 164բ–5ա Պրակք երկրորդ. Մի՞թէ սահմանք առաջնոյն և երկրորդ գոյացութեանց լիցին ոճիւ նշանակեալք – Սահման առաջին գոյացութեան...

գ. 165աբ Պրակք երրորդ. Թէ ո՞ր գոյացութիւնք տեղաւորին ի յայս ստորոգութիւնս – Արդարև իմանալի է, զի ...

դ. 165բ–6ա Պրակք չորրորդ. Յաղագս յատկութեանց գոյացութեան – Վեց են յատկութիւնք գոյացութեան...

ե. 166ա Պրակք հինգերորդ. Յաղագս քահանայութեան – Բաժանի քանակութիւնն ի գոյացութենէ...

զ. 166աբ Պրակք վեցերորդ. Թէ որո՞վ կայանայ տեսակաւոր բան և էութիւն քանակութեան – Ասելի է, թէ ոչ կայանայ բանիւ...

է. 166բ–8ա Պրակք եօթներորդ. Մի՞թէ մարմնաւոր գոյացութիւնք դարց քանակութեան գոն էակաբար ունիցի զմասունս – Պատասխանի բացասաբար, քանզի...

ը. 168աբ Պրակք ութներորդ. Յաղագս տեսակին և յատկութեանց քանակութեան – Երկու են բաժանմունք քանակութեան...

7. 168բ–72ա [Եօթներորդ վիճաբանութիւն]. Յաղագս առընջութեան – Գոն իրական առընչութիւնք...

ա. 169ա–70 Պրակք առաջին. Թէ ո՞ր ատընչութիւնքս պատկանին առ այս ստորոգութիւնս – Նախ բաժանի առընչութիւնն...

բ. 170աբ Պրակք երկորդ. Թէ  քանի՞ են հիմումնք առընչութեան – Ասելի է, թէ սեռքա հիմանց...

գ. 170բ–1ա Պրակք երրորդ. Մի՞թէ առընչութիւնք զանազանիցի իրապէս ի յիւրում հիմնաէ – Ասելի է, թէ ստորոգական առընչութիւնն...

դ. 171աբ Պրակք չորրորդ. Մի՞թէ առընչութիւնն եզերի առ բացարձակն կամ առաջականն – Ասելի է, թէ միտք առընչութիւն ստորոգական...

ե. 171բ–2ա Պրակք հինգերորդ. Թէ ուստի՞ առնանի միութիւն և զանազանութիւն առընչականց – Պատասխանի, թէ ի հիմանէ և եզերէ...

8. 172ա–6ա Յաղագս որակի– Եւ զի որակութիւն է ըստ իւր...

ա. 172բ–3ա Պրակք առա[ջ]ին. Յաղագս առաջի տեսակի, որքան ունակութեան և տրամադրութեան – Անուամբ ունակութեան իմանամք զայն...

բ. 173ա Պրակք երկրորդ. Յաղագս երկրորդ տեսակին, որկեն բնական կարօղութեան և տկարութեան – Կրկին է սկիզբն ներգործութեան...

գ. 173աբ Պրակք երրորդ. Յաղագս երրորդ տեսակի որակութեան, այսինքն` կրական որակութեան և կրից – Արդ, զանազանի կրական որակութիւնն...

դ. 173բ–6ա Պրակք չորրորդ. Յաղագս վերչին սակի որակութեան, այսինքն` կրական որակութեան և կրից – Արդ, զանազանի կրական որակութիւնն...

Ենթաբաժանվում է. 173բ–4ա Գ են յատկութիւնք որակութեան: 174ա Յաղագս վեցեքին ստորոգութեանց: 174ա Յաղագս առնելոյն և կրելոյն: 174աբ Յաղագս ստորոգութեանց, ուրին, երբ, կալ և ունել: 174բ Վերչին ստորոգութիւն Արիստոտէլի: 174բ–5ա Յաղագս յակադրութեան: 175ա Յաղագս նախկին եղանակ[ին]: 175աբ Յաղագս եղանակաց համայնգամայն: 176բ Յաղագս տեսակաց շարժման: 175բ–6ա Յաղագս եղանակաց ունելոյն:

9. 176ա–7բ Ութներորդ վիճաբանութիւն.Յաղագս պիտոյից առապացուցութեանն

ա. 176աբ Պրակ առաջին. Մի՞թէ մարդ ճանաջումն մտաց լիցի ըստ առաջ եղեալ ճանաջման – Նախադասութիւնս այս իմանալի է...

բ. 176բ–7ա Պրակք երկրորդ. Մի՞թէ երկու իցեն նախաճանաջմունք և երեք նախաճանաջմանց ելք – Նախաճանաջումն նոյն է իբրև թէ առաջարկեալ ճանաջման...

գ. 177ա Պրակք երրորդ. Մի՞թէ հաւաանումն առաջարկութեանց իցէ պատճառ հաւանման եզրակացութեան և յուում (յորում) սեռի – Հաւանումն առաջարկութեանց է պատճառ...

դ. 177բ Պրակք չորրորդ. Մի՞թէ ի ձեռն հաւանման առաջարկութեանց հարկապահանջի միտքն ի հաւանումն եզրակացութեան – Կրկնապատիկ է հարկաւորութիւնն...

10. 177բ–9բ Վիճաբանութիւն իններորդ. Յաղագս էութեան և բաժանմանց ապացուցութեան

ա. 177բ–8բ Պրակ առաջին. Մի՞թէ սահմանք  ապացուցութեան ի յԱրիստոտելէ ընձեռեալք բարոք իցեն – Առաջին. Կրկին է ապացուցութեան սահման...

բ. 1778բ–9բ Պրակք երկրորդ. Մի՞թէ բաժանումն ապացուցութեան վասն զի և վասն ոյր իցէ կատարեալ – Պատասխանի ստորասաբար, քանզի ապացուցութիւն...

11. 179բ–81բ Վիճաբանութիւն տասներորդ. Յաղագս գիտութեան, որ է գործ ապացուցութեան – Գիտութիւն կամ մակացութիւն է ունակութիւն...

ա. 179բ–81բ Պրակք միայն. Թէ զիա՞րդ ունի զմիութիւն մարդ մակացութիւն և ուստի առնանի այն – Նախ ասելի է միութիւն և զանազանութիւն...

12. 181բ–4ա Վի[ճ]աբանութիւն վերչին. Յաղագս այլոց մտածական ունակութեանց

ա. 181բ–2ա Պրակք առաջին. Մի՞թէ ունակութիւն սկզբմանց իցէ զանազան ի մտաց – Պատասխանի  ստորասելով, վասն զի մտածական զօրութիւնն է...

բ. 182աբ Պրակք երկրորդ. Մի՞թէ ունակութիւն սկզբմանց իցէ  բնաւորեալ ի բնութենէ կամ թէ զի՞արդ լիցի ի մէնջ – Ունակութիւն սկզբմանց իմնապէս ասի...

գ. 1832բ–3ա Երրորդ պրակք. Թէ զի՞նչ է կարծիք և թե զիա՞րդ զանազանի ի մակացութենէ – Քանզի կարծիքն է հաւանումն...

դ. 183ա–4ա Պրակք վերչին. Մի՞թէ  ներումն նոյն առարկեալ ենթակայի կարեն գոյ հիմնագոյն մակացութիւն և կարծիք – Ւմացումն խնդ[ր]ոյս է. Մի՞թէ նոյն մարդ... և յափշտակութիւնն այն պատկանիւր առ մարգարէութիւնն: Եւ զայս ասացեալս ի պատիւ և փառս Աստուծոյ /// (4 կտրուած–հանուած): Բաւեսցի բովանդակ Լօճիգային:

Դ. 185ա–227ա [Կղեմայ Գալանոսի] Յաղագս ութներորդ գրոց ֆիզիքայեականացն Արիստոստելի և կամ բնականաց

I. 1. 185ա–6ա Գիրք և վիճաբանութիւն առաչին

ա. 185ա–6ա Պրակք միոյր. Թէ ո՞ր է առարկեալ ենթակայ ֆիլիոսվաութեան – Եթէ խօսիմք ըստ իրին...

2. 186ա–7ա Երկրորդ վիճաբանութիւն. Յաղագս սկզբմանց բնական իրաց

ա. 186ա Պրակ առաչին. Թէ ո՞ր էութիւն սկզբմանց բնական իրաց – Ասելի է սկզբմունք բնական իրերաց են...

բ. 186բ–7ա Պրակք երկրորդ. Մի՞թէ սկզբմունք բնական իրաց լիցին միայն երեք – Յաղագս բացայայտութեան խնդրոյս գիտելի է...

3. 187ա–8բ Երրորդ վիճաբանութիւն. Յաղագս առաչին նութոյ – Առաջին նիւթ է նախկին ենթակայ...

ա. 187բ–8ա Պրակ առաչին. Մի՞թէ առաչին նիւթն է սոսկ զօրութիւն, մինչ զի արտաքս փակիցէ զէութենէ նայ կան ներգործութիւնն – Պատասխանի ստորասաբար, քանզի կամ առաջի նութն...

բ. 188աբ Երկրորդ պրակ. Մի՞թէ առաչի նութն ունիցի ընդ ինքեան զյատուկ ենթագոյութիւն իւր– Պատասխանի բացասաբար, քանզի ի յոգունց...

գ. 188բ Պրակք երրորդ. Մի՞թէ առաջի նիւթն աստուածաին զօրութեամբ կարէ գոյանալ դարց իւրոյ դասակին – Պատասխանի բացասաբար, քանզի եթէ առաջինկ նիւթն...

4. 188բ–90ա [Չորրորդ վիճաբանութիւն]

ա. 188բ–9բ Պրակք առաջին. Մի՞թէ գոյացական տեսակք արտահանիցեն ի կարօղութենէ նիւթոջ և թէ զի՞նչ իցէ այս արտահոսիլն – Աստ ոչ խօսիմք յաղագս տեսակաց...

բ. 189բ–90ա Պրակք երկրորդ. Մի՞թէ աստուածաին կարօղութեամբն բազումք գոյացականք տեսանք կարիցեն կերպացուցանել համայնգամայն զմի և զնոյն թվով նիւթ և մի տեսակ զհոլով նիւթս – Պատասպխանի, թէ երկոքինն ներհակակայի...

5. 190աբ Հինգերորդ վիճաբանութիւն. Յաղագս հա[կա]սութեան – Մի՞թէ վերաբերի առպակասութիւնն փաղանունաբար...

6. 190բ–1ա Վեցերորդ վիճաբանութիւն. Յաղագս բնական բաղադրելոյ – Բնական էակն էութենաբար կայանայ...

ա. 191ա–2ա Պրակք առաջին. Մի՞թէ նիւթն և տեսակն իւնեան ինքեամբ միաւորին կամ թէ ի ձեռն զանազան բաղազանութեան – Գոն զանազան բաղազանութիւն, քանզի թէպէտ...

II. 192ա–6ա Գիրք երկրորդ. Յաղագս բնութեան և արհեստին – Առ ի բացատրութիւն խնդ[ր]ոյս այսորիկ...

1. 192բ–3բ [Վիճաբանութիւն առաջին]. Արդ, աստ խոսիմք յաղագս երրորդին – Բնութիւնն է ըստ Արիստոտելի ...

2. 193բ–5ա Վիճաբանութիւն երկրորդ. Յաղագս պատճառի – Պատճառ է այն, առ որոյ գոլն...

3. 195աբ Վիճաբանութիւն երրորդ. Յաղագս նիւթական և կերպական պատճառաց – Նիւթական պատճառն պատճառ է իւրովին...

4. 195բ–6ա Վիճաբանութիւն չորրորդ. Յաղագս գոյացական տեսակին – Գոյն գոյացական տեսակք այնպէս ...

III. 196ա–216բ Գիրք երրորդ. Յաղագս  այնոցիկ, որք պատկանին առ երկորդ ներածութիւնս մտաց

ա. 196ա–7ա Պրակ առաչին. Յաղագս բանի առհասարակ և նորին անջատման – Բան է ձայն նշանական ...

բ. 197ա–8ա Պրակք եր[կ]րորդ. Յաղագս կերպի գիտելոյ կամ մակացութեան – Արդ, կերպ գիտելոյն առհասարակ սահմանի...

գ. 198ա–9բ Պրակք երկրորդ. Յաղագս սահմանի – Սահման է, բան հայտնիչ ենթակային...

դ. 199բ–201ա Պրակ չորրորդ. Յաղագս բաժանման – Բաժանումն է բան, որով իր ինչ բաժանի...

ե. 201ա–2ա Պրակ հինգերորդ. Յաղագս ձեռնարկութեան – Արդ, երրորդ տեսակս կերպի գիտելոյն...

զ. 202ա–3բ Պրակ վեցերորդ. Յաղագս նախադասութեան կամ բացերևութեան և անչատմանց նորին – Գլխովին տեսակ կատարեալ բանին է բացերևութիւնն...

է. 203բ–4բ Պրակք յեօներորդ. Յաղագս նութոյ և յատկութեանց նախադասութեանց – Ներ նախադասութեանն ենթակայն է նիւթ...

ը. 204բ–7բ Պրակ ութերրորդ. Յաղագս ենդադրութեան սահմանի – Ենթադրութիւն է առնումն եզերին...

թ. 207բ–8բ Պրակք իններորդ. Յաղագս առընջականին – Առ որս գիտելի է զիարդ խօսիմք...

ժ. 208բ–9ա Պրակք տասներորդ. Յաղագս ընդարձակութեան անձկայութեան և օտարութեան – Ընդարձակութիւնն սահմանի այսպէս...

ժա. 209ա–10ա Պրակք մետասաներորդ. Յաղագս առասանութեան – Առասանութիւն է յարադրութիւն տեսակաւոր...

ժբ. 210ա–1բ Պրակք երկոտասաներորդ. Յաղագս հակադրութեան բացարձակ նախադասութեան – Հակադրութիւն ըստ Արիստոտելի...

ժգ. 211բ–2բ Պրակք երեքտասաներորդ. Յաղագս յանգիտութեան և անդրադարձութեան բացարձակ նախադասութեանց – Յանգիտութիւն է նոյն ուժգնութիւն...

ժդ. 212բ–3բ Պրակք չորեքտասաներորդ. Յաղագս անդրադարձութեան նախադասութեանց – Անդրադարձումն է փոխաբերութիւն ծայրից նախադասութեան...

ժե. 213բ Պրակք հնգետասաներորդ. Յաղագս եղանակաւոր նախադասութեանց – Եղանակաւոր նախադասութիւն է...

ժզ. 213բ–6ա Պրակք վեշտասաներորդ. Յաղագս քանակութեան, որակութեան և յանգիտութեան եղանակաւորաց – Քառակի են եղանակ, որք...

ժէ. 216աբ Պրակք ինն (եօթն) և տասներորդ. Յաղագս  ստորադասական նախադասութեան – Որպէս ի վերոյ ասացաք ... է ճշմարիտ միայն ըստ միոյ մասին: Եւ այսոքիկ բաւեսցի յաղագս երկրորդ գրոյն ներածութեան:

IV. 217ա–27ա Գիրք երրորդ (= չորրո՞րդ). Յաղագս երրորդ ներածութեան մտաց

ա. 217աբ Պրակք առաջին. Յաղագս եզրակացութեան և նորին անջատմանց –  Արդ, եզրակացութիւն հասարակաբար սահմանի...

բ. 217բ–9ա Պրակք երկրորդ. Յաղագս հաւագաբանութեան և նորին նիւթոյ և կերպի –  Արդ, հաւաքաբանութիւն սահմանի այսպէս...

գ. 219ա–20ա Պրակք երրորդ. Յաղագս անջատման հաւաքաբանութեան ի կողմանէ նիւթոյ և ի տեսակին –  Արդ, անջատումումն է հաւագաբանութեան...

դ. 220աբ Պրակք չորրորդ. Յաղագս կանօնաց առհասարակ երեքեան ձևոջ և յատկագոյնից իւրաքանչիւրոցն –  Արդ, հասարակ կանօնքն են չորք...

ե. 220բ–1բ Պրակք հինգերորդ. Յաղագս եղանակաց հաւագաբանութեան ներ իւրաքանչիւր ձևոջ, որպէս ասացաք յանցեալ գիրս յաղագս անդրադարձման նշանակէ –  Ա. Ընդհանուր ստորասական...

զ. 222ա–5ա Պրակք վեցերորդ. Յաղագս տարալուծութեանց կամ մակաբերութեանց անկատար հաւագաբանութեանց ի կատարեալսն –  Արդ, տարա[լու]ծութիւն անկատար հաւագաբանութեան...

է. 225ա–9ա Պրակք եօթներորդ. Յաղագս արհեստին գտանելոյ զմիջնորդ եզրն – Առ ի գտանել միջնորդն ... է եզր նախընթաց վերայբերութեամբ առ մարդն և օտարացեալ  ի քարէն: Եւ այսքանս ասացեալ դադարեսցուք զարդիս` մնալով ի Տէր խաղաղութեամբ:

Ե. 227ա Այս այլ բան է – Հարց. Թէ որպէ՞ս սահմանելի է զանսահմանելին: Պատասխանի. Զսահմանելին սահմանելի սահմանելեաւ սահմանելի է ... ենթադատելով ճշդակշիռ (7 տող):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

128բ Գրեցաւ գիրքս, որ ասի Առ որս աստուածաբանութիւն ի թուականիս ՌՃՀԲ (1723)-որդի, ձեռամբ կրօնաւորի ումեմն իբրու Աբրահամու: Ներումն շնորհեա լծորդութեանցն գրոց վասն խառնափնտուրութեան զամենցուն:

227ա Գրեցաւ գիրքս ի թըւականիս Հայոց ՌՃՁ (1731)-որդի, ձեռամբ Աբրահամու մերկ ևեդ անուն իբրու կրօնաւորի:

 

171

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԸ –XVIII

ԹԵՐԹ՝ 205. չգրուած` 205աբ: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԺԹ ×12 (Թ, Ժ, ԺԲ–ԺԳ, ԺԵ 10, ԺԷ 9, ԺԹ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  25,5×19։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 8ա)։ ՏՈՂ՝ 33: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը`  թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 2+2, թուղթ, մասն աստառի:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի կաշին քերծուած, ցեցակեր, եզրերն ու թիկունքը մաշուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1ա–188բ  [Աստուածաբանութիւն Սկօթոսի]

Տե´ս ձեռ. N 125, 3բ–142բ. Գովք/չիք:  Յռջբ. /1ա–2բ: Ցանկ/2բ–6բ: Ա/7ա–103ա: Բ/103ա–80ա: Գ/180ա–8բ (միայն առանձին խառն հատուածներ §բ-ից` 181ա–4ա, 180ա–1ա և §գ-ից`184ա–8բ):

Բ. 188բ–9բ  [Ի բանից իմաստնոց յաղագս աստուածաբանութեան] – Թռիսմէճիսթոս, այսինքն` եռարփեան վարդապետն եգիպտացոց ասէ. Ընդհանուրն է գիրք աստուածութեան... բերանն, միտն ու ձեռքն պարտին համաձայնիլ:

Գ. 190ա–204բ Դիակօլուս (Դիալօկուս) սրբոյն Օգոստինոսի, որ ասի երկուց բան, այսինքն` Հարցումն Օրէզիու և պատասխանի սրբոյն Օգոստինոսի – Օրօզինու. Խնդրեն ի քեն` Զի՞նչ հաւատս Հոգոյն Սրբոյ ... Օգոստինոս. ԶՀոգին Սուրբ ոչ անծին ... որ առաջին գոլ ցանկա, ոչ օգտես: Կատարեցաւ ... Այս է հարցանողին և պատասխանի խնդվին  (խնդրողնի). բաւ է. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. N 117, 140ա–51բ: Այստեղ` սկզբի մասը տարբեր և առանց համարակալման:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

204բ ՌՄԽԳ (1794) թուին ընծայեցաւ գիրքս Սկօթօսի Աստուածաբանութեան` ի նշան սիրոյ, ի Սաղոմօնէ հեզահոգի վարդապետէն ինձ` Յակոբայ ապարժան վարդապետիս, ի վայելս անձին իմոյ և յիշումն բարւոյ ինքեան:

 

172

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 168։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝  թուղթ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝  թուղթ 3, սկզբում:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի կաշին քերծուած և տեղ-տեղ ցեցակեր:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

ԺԸ–XVIII

ԹԵՐԹ՝ 84 (1–84). չգրուած` 73բ–84բ: Պ­ՐԱԿ՝ 7×12: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  23,2×16,4։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 14ա)։ ՏՈՂ՝ 28:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 10–1 ստորին լուսանցքում այրուածի անցք:

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1ա–73ա  [Աստուածաբանութիւն Սկօթոսի]

Տե՛ս ձեռ. N 125, 3բ–142բ. Գովք/չիք: Յռջբ./1ա–2բ: Ցանկ/չիք: Ա/3ա–73ա (վրջ. §3, եւ ...տրամադրութիւնն Աստուծոյ է Գ կիտոջ և»: Շար. և յաջորդ ընձեռուածները չեն ընդօրինակուած: Տեղը բաց):

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ԺԸ–XVIII

ՌՃԲ – 1653

ԹԵՐԹ՝ 84 (85–168). չգրուած` 93բ–6բ, 161ա–8բ: Պ­ՐԱԿ՝ 1×12+6×12 (Ե 14, Զ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով: Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 129ա)։ ՏՈՂ՝ 26 (159ա–69բ` 35):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 97 կարկատուած, խորագիրն ու բնագրի սկիզբը վնասուած:

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 85ա–93ա Քարոզք Աւետեաց Աստուածածնի, [ի բանն]. Առաքեցաւ Գաբրիել հրեշտակ Աստուծոյ ի քաղաք մի Գալիլացւոց – Սովորութիւն է աղքատաց, որ դիւրին է նոցա ողորմութիւնն խնդրել... Հրեշտակն ետ նմա ողջոյն, նոյնպէս և մեք պարտիմք տալ նմա ողջոյն:

Բ. 97ա–160բ [Քարոզք ի գրոց քարոզողաց]

ա. 97ա–103ա /// [Ո՞վ է] վարձկան, ո՞վ գայլ  և ո՞վ գգւօղ ոչխարաց /// [Տէրն] մեր ի սուրբ Աւետարանն իւր ի Յովհաննու [ասէ. Ես եմ հովիւն] քաջ ... – Ի ներկայ կենաս ոչ ոք պարտի գովել ինքն զինքն...

բ. 103բ–8ա Բան առաջին, յորում բացատրի առաջաձեռնութիւն հրաւիրողին և հաւատարմութիւն պատկերաւորաց և մեծ զանազանութիւն կոչեցելոց առ ընթիրսն բերկրութեան: Այր ոմն արար ընթրիս... – Մինչ Աստուած զմարդն ստեղծեալ է...

գ. 108ա–13ա Բան առաջին, Առ ի լսելոյ զբանն Աստուծոյ ... Եւ եղեւ ի խռնիլն զնովաւ ժողովրդեան... – Սուրբն Ոսկեբերան ի վերայ Մատթէի...

դ. 113ա–6ա Քարոզ Բարդուղիմէի հեղինակութենէն. Ճրագ մարմնոյ ակն է... – Արար Աստուած երկուս լուսաւորս` արեգական և լուսին...

ե. 116ա–21ա Բան առաջին. Ծնօղքն առ որդիս և որդիք առ ծնօղս զինչ ունիլ պարտին ցուցանէ – Մինչ եղև Յիսուս երկոտասան ամաց...

զ. 121ա–5ա Ծաղկազարդի աւուր Արմաւենեաց գալստեանն Տեառն յԵրուսաղէմ քաղաքի. ի Բանք Ոսկիականից քարոզիցն արտադրեալ և աստեն գաղափարեալ Յակոբայ Վօռաճիոյ եպիսկոպոսի Եանվենսիոյ ի կարգէ  քարոզողաց – Սրբազան մարգարէն Ամովս ... ասէ. Պատրաստեաց ընդդէմ Տեառն...

է. 125ա–9բ Բան առաջին. Զողորմութենէն տայ օրինակ Տէրն մեր գօլ Հօրէ Աստուծոյ և մեզ ուսուցանէ: Եղերուք գթածք... – Մօսիսական և աւետարանական օրինացն տարբերութիւնք...

ը. 129բ–34ա Բան առաջին. Յորում ցուցանի զողորմիլն Քրիստոսի, խնդրի կնոջն Քանանացւոյ, տանջումն դստերն, լլկումն սատանայի, և ցաւակցութիւն աշակերտացն: Եւ ելեալ Յիսուսի ի կողմանս Տիւրոսի ... – Ըստ մեկնչին Տիւրոս և Սիդօն...

թ. 134ա–8ա Բան առաջին. Վասն հարսանեաց, ի տեղւոյ, ի խրախճանէ և սպասաւորաց առ նշանագրի: Եւ յաւուրն Երրորդ հարսանիք էին ...  – Պետական պատուական քահանայն ասէ...

ժ. 138ա–40բ Բան առաջին. Վասն Նային քաղաքին մեռելոյ որդւոյ այրւոյն ըստ յատկի առ  նշանագրի: Գայ Յիսուս ի քաղաք մի ... – Այրի Այրոս կինն լայր վասն միեակ որդւոյ իւրոյ...

ժա. 140բ–3ա Բան առաջին. Վասն գալստեան Տեառն մերոյ ի դատաստան ... Եղիցին նշանք յարեգակն և ի լուսին ... – Նախկին գալուստն Քրիստոսի էր ի սիրոյ...

ժբ.  143բ–6ա Բան առաջին. Ի վերայ սրբոյ Յոհաննու Կարապետին: Մինչ Յովհաննէս լուաւ ի բանդտին ... – Հերովդէս Աֆրիկան զՄկրտիչն եդ ի բանդին...

ժգ. 146ա–8բ Բան առաջին. Դարձեալ վասն Յովհաննու Մկրտչի: Առաքեցին յԵրուսաղէմէ առ Յօհաննէս քահանայս... – Վասն երեք պատճառք եղև հարցումն այս...

ժդ. 148բ–50բ [Բան առաջին...]. Տանուտէրն վարձու կալնաւ զմշակս – Յառաւօտն` յԱդամայ մինչև ցՆոյ 3 ժամն...

ժե. 151ա–4ա [Բան առաջին...]. Վէմս առին հրէայքն զի ... – Յաշխարհս իբրև զծով և իբրև գետ որոգայթաւոր...

ժզ. 151բ–9ա [Բան առաջին...]. Լուան փարիսեցիքն, եթէ պապանձեցոյց զՍանդուկեցիս... – Ասէ Եկեղեցին (=Եկեղեցական) պատմութեան, թէ Գ աղանդ էին...

ժէ. 159աբ Բան առաջին. Զչարչարանացն Քրիստոսի ... [Ա]հաւասիկ ելանեմք յԵրուսաղէմ ... – Արդ, Քրիստոս աշակերտացն երկուս...

ժը. 159բ–60բ Բան առաջին. Զփորձութենէ, թէ որպէս սատանայն զՔրիստոս ... փորձեաց... [Վ]արեցաւ Յիսուս յանապատ ... – Արդ, փորձիլ կամեցաւ Քրիստոս ... բայց զայս ոչ եցոյց նման առաջի աչացն:

Նշուած ա–ժը քարոզներից և ոչ մէկը չունի «Բան երկրորդ»:

Գ. 117բ [Մանունք]

ա.  Քրիստոսի նմանութիւնն իբրու  մի մի մասամբ մարդոյ, այսինքն, հասակաւն` Ադամայ, գեղեցկութեամբն` Յովսէփայ...

բ. Շինեցաւ տաճարն Սողօմոնի նախ յինքն Սողոմօնէ...

գ. Յղութիւն Տեառն մերոյ եղև սկզբանէ աշխարհի 5519...

դ. Փիլիսոփայք ասեն, թէ երկու կերպ շարժում կայ...

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (Շղագիր) Փիլիպպոս վարդապետինն է այժմ: Պ. Տ. Վ.: 1812:

Կնքադրոշմ` 1ա Քրիստոսի ծառայ Փիլիպպոս վարդապետ: 1243 (1794):

 

173

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌՃՁԸ– 1739

ՍՏԱՑՈՂ`  Աստուածատուր վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 139. չգրուած` 1աբ, 3աբ, 124բ–7բ: Պ­ՐԱԿ՝ 1×3+Ա–ԺԲ×12 (ԺԱ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  25×19,1։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 47ա)։ ՏՈՂ՝ 32: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  թուղթ:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 2ա–118ա  Համառօտաբար գումարումն հաւաքաբանականի աստուածաբանութեանս մատեան ի բազմաց սրբոց գրեաց նրբից և արտաքնոց և աստուածաբանից վարդապետաց գեղեցիկ շառաւիղօք և ցանկալի տեսողաց, վասն առ ի պատրաստ գոլոյ ի պէտս մտառութեան և սերտորղութեան բանասիրաց, ոչ թէ իմաստնոց և գիտնականաց, այլ նմանեաց իմոց իմաստակաց և տգիտաց, և ևս թէ մոռացկոտաց: Հաւաքեալ ի նուաստ և մեղսամած պիտակ Պետրոսի Հռոմկլայեցւոյ, ի վարժարանի Սրբոյ Էջմիածնի: Աւգնեայ տկարութեանս իմում, Հոգիդ Սուրբ Աստուած ճշմարիտ. ամէն

Տե´ս ձեռ. N 129, 3բ–95բ. Դ գլխից յետոյ ունի յաւելեալ գլուխ (տե՛ս), իսկ յաջորդ Ե–ԺԱ գլուխները համարակալուած են` Զ–ԺԲ: Չունի վերջին ցանկը (93բ–5բ):

– 21ա–34բ Յաղագս խաւարածածկութեան Աստուծոյ: Որպէս ասէ Դաւիթ. Եդ զխաւար... Գլուխ հինգերորդ – Քանզի գիտելի է, զի ի ներքոյ բանին է...

Բ. 118ա–24ա Քարոզ մկրտութեան Քրիստոսի: Որպէս ասէ Մատթէոս. Յայնժամ գայ Յիսուս ի Գալիլէէ ի Յորդանան... զի այսպէս վայել է մեզ լնուլ զամենայն արդարութիւն – Արդ, գիտելի է, մի մեծ է աւուրս խորհուրդ... և սքանչելացն, որ եղև ի Յորդանան:

Գ. 128ա–39բ Վարդապետութիւն ճշմարտութեան, որով իմաստնանալով, ճանաչէ զմոլորութիւն իւր և եղանի իմաստուն և զգաստ: Շարադրեալ ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզեցւոյ` ի խնդրոյ Մաղաքիայ դպրի Կոստանդնուպօլսեցւոյ, ամի Տեառն 1722, ի Վէնէտիկ քաղաքի

– 128ա Յայտնութիւն բանից քոց լուսաւոր առնէ և զիմաստութիւն տայ տղայոց: Բան առ ընթերցօղս – Զամս ոմանս կացայ ի քաղաք Բօլօնեա...

– 128ա Ցանկ գրքոյս այս է – Ընդդէմ նոցա, որք ունելով երջանկութիւնս...

ա. 128բ–32ա Վարդապետութիւն առաջներորդ. Ընդդէմ նոցա, որ զինքեանս երջանիկ համարէն վասն ունելոյ զյաջողութիւն յաշխարհիս այսմիկ – Ոչ գոյ յաշխարհի այնպիսի մարդ...

բ. 132ա–4բ Վարդապետութիւն երկրորդ. Որով ծանուցեալ և իմացեալ լինի մոլորութիւն նոցա, որք մեղանչեն և առ անմեղադիր լինիլ ինքեանք, զմեղն դնեն ի վերայ սատանայի և ասեն – Այս է խաբէրութիւն կարի մեծագոյն...

գ. 134բ–7բ Վարդապետութիւն երրորդ. Որով մերժի մոլորութիւն և պատարաքն նոցա, որք ոչ կամին լսել զքարոզ` ասելով, թէ գիտեմ ես, թէ ինչ պարտ է առնել առ ի փրկիչ – Յաւուր միում խօսելով Որդին Աստուծոյ...

դ. 1137բ–9բ Վարդապետութիւն չորրորդ. Որով ի բաց մերժի մոլորութիւն նոցա, որք ոչ հաւատան զհաւատն ուղղափառ, զի ոչ տեսանեն աչօք զայն, զոր հաւատան – Ո՜վ քրիստոնեայ, դու որ ասես, թէ կամիմ տեսանել ... Արդ, բաւական է եթէ կնքեալ իցէ: Վերջ:

Դ. 1բ Բառ է այս – Ըխտաւոր` սէրսէմին կասեն... Շաղախուլ` որ է վայրի ստեպղին:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Լուսանցակողերին` «Ի վայելումն Աստուածատուր  վարդապետին, թվին ՌՃՁԸ (1739)»:

Նշում` 1ա “Battse le fer pendent qu’il est chaud”:

 

174

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԸ– 1739

ԳՐԻՉ`  Խաչատուր վրդ. Պօլսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 230. չգրուած` 1բ–2բ, 219ա–30: Պ­ՐԱԿ՝ 1×2+Ա–Ժ×24 (Ա 23, Բ 12)+1×1։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով և լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  26,8×17,9։ ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 34ա)։ ՏՈՂ՝ 40: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց-շագանակագոյն կա­շի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  թուղթ:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. լուսանցային մասերը տեղ-տեղ խունացած, կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 3ա–37բ  Աստուածաբանութիւն, արարեալ Պետրոսի վարդապետի Նախիջևանցւոյ Աղամալեան ի փառս Աստուծոյ և ի յօգուտ մանկանց եկեղեցւոյ, ի հայրապետութեան տեառն Սիմէօն սրբազան և աստուածաբան կաթողիկոսին Ամենայն Հայոց, յամի Տեառն 1771-ին և ի թուականիս մերում ՌՄԻ (1771)

Տե՛ս ձեռ. N 139, 5ա-122բ. Յռջբ./3ա: §1/3ա–27բ: 2/27բ–37ա: Վրջբ./37աբ: Յիշատակարան/37բ: «Գովեստ» /37բ:

Բ. 38ա–195ա Քարոզ տարեկան, արարեալ Պետրոսի վարդապետի Նախիջևանցւոյ Աղամալեան ի փառս և ի պատիւ տնօրէնութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի և ի յօգուտ մանկանց եկեղեցւոյ. ի հայրապետութեան տեառն Սիմէօնի սրբազան և աստուածաբան կաթողիկոսին Ամենայն Հայոց, յամի Տեառն 1771-ին և ի թուականութեանս մերում ՌՄԻ (1771)

ա. 38ա–43բ Ա. Յաղագս խոնարհութեան և բարձրութեան նորա – Իմաստութիւն Հօր Յիսուս զճանապարհս փրկութեան...

բ. 43բ–4բ Բ. Իսկ իմաստութիւն Աստուծոյ ասաց. Առաքեցիցի ի նոսա մարգարէս ... –  Շնորհակալութիւն մեծ բանականս...

գ. 44բ–6բ Գ. Տէր արար զքեզ երգ: Վասն յղութեան Աստուածամօրն – Բնաբանս այս ունի հինգ մասունս...

դ. 46բ–7ա Դ. Յաղագս երեքամեայ ընծայման կուսնի ի տաճարն: Մուծէք զիս ի տուն գինւոյ... – Մեծ է բաղձանքն հարսին...

ե. 47ա–54բ Ե. Ի վերայ աւետեաց կուսին: Ասէ հրեշտակն. Ուրախ լեր, բերկրեալդ... – Յայսմանէ ամենայն ինչ տեսանելի է...

 զ. 54բ–60բ Զ. Յաղագս տարեմտին: Օրհնեսցի պսակ տարւոյ քաղցրութեան քոյ ... – Առաքեալն Պօղոս յորդորէ...

է. 61ա–70բ Է. Ի վերայ ծննդեանն Քրիստոսի: Ահաւասիկ աւետարանեմ ձեզ ուրախութիւն մեծ... – Ուրախութիւն է հանգիստ...

ը. 70բ–3ա Ը. Յաղագս մկրտութեան Քրիստոսի: Եւ իբրև մկրտեցաւ Յիսուս ... – Թէպէտ թլփատութիւն Քրիստոսի...

թ. 73ա–5բ Թ. Յաղագս թլփատութեան Քրիստոսի: Եւ իբրև լցան աւուրք Ը... – Զայսմանէ Բ ինչ տեսանելի է...

ժ. 75բ–81ա Ժ. Քարոզ կիւրակէի պահոց, ի բանն. Արար Աստուած զմարդն ... Յաղագս պատուոյ մարդոյն... – Գիտելի է, զի կիւրակէք Աղուհացից...

ժա. 81ա–8ա  ԺԱ. Եւ եղև բան Տեառն առ Յօվնան ... Մասն առաջին. Զերկայնամտութենէն Աստուծոյ – Բնականաբար հզօրք և իմաստունք...

ժբ. 88բ–92ա ԺԲ. Եւ իբրև լցան աւուրք սրբութեան նորա... – Նախ` զհանգամանէ կարուցմանն...

ժգ. 92ա–3ա ԺԲ. Քարոզ Բուն Բարեկենդանին... Որդեակ, մեղր եթէ գտանիցես ... – Ըստ փիլիսոփայից` գերազանցութիւն զգալեացն...

ժդ. 93ա–4ա Ի վերայ երից ժողովոցն, ի բանն. Եթէ երկուք երեք ... – Ի յօրէնսն օրինադրաց...

ժե. 94ա–9բ ԺԳ. Քարոզ յերկրորդ կիւրակէին պահոց, ի բանն գոչեա զօրութեամբ... – Գիտելի է, զի այս կիրակէս...

ժզ. 99բ–110ա ԺԳ. Քարոզ երրորդ կիրակէի  պահոց: Գոչեա զօրութեամբ... – Եւ ասէ Տէր ցՆոյ. Արա դու քեզ տապան...

ժէ. 110ա–20բ [ԺԴ]. Չորրորդ կիրակէի պահոց, ի բանն. Գոչեա զօրութեամբ ... –  Ամենամեծ խորհուրդ տնօրէնութեան Քրիստոսի...

ժը. 120բ–2ա ԺԵ. Ի վերայ սրբոց քառասնից: Որ յաղթեաց, արարից զնա սիւն ... – Նախախնամօղն Աստուած...

ժթ. 122ա–31բ ԺԶ. Հինգերորդ կիրակէի պահոց: Արասցես զամենայն ըստ օրինակին... Մասն առաջին. Յառաքմանէն Մովսէսի յԵգիպտոս –  Յայսմանէ զերիս ուսանմիք...

ի. 131բ–4բ ԺԷ. Ի շաբաթի աւուրն ի մուտ Վիրապին, ի բանն. Դու ես վէմ – Թէպէտ այս գովեստ յատկապէս Պետրոսի...

իա. 134բ–41բ ԺԸ. վեցերորդ կիրակին, որ ունի զխորհուրդ վեցերորդ դարուն ... Մասն առաջին. Այլ թէ որպէս մարդն վիրաւորեալ եղև մեղօք... –  Այլ մի իջանէր յԵրուսաղէմէ յԵրիքով...

իբ. 141բ–3բ ԺԹ. Ի վերայ Ղազարու յարութեան: Եհան զիս ի գբոյ ... –  Յայս բան մարգարէին...

իգ. 143բ–7ա Ի գլուխ. Քարոզ ի վերայ Ծաղկազարդի: Եօթներորդ կիրակէի... Մասն 1. Զաստուածութենէն Քրիստոսի –  Նախանձոտ դպիրքն և փարիսեցիք...

իդ. 147ա–9ա Քարոզ Աւագ երկուշաբաթի... ունի զխորհուրդ ստեղծագործութեան ... – Եւ նախ զչորացուցմանէ թզենւոյն...

իե. 149ա–51բ ԻԲ. Աւագ երեքշաբաթի: Յայնժամ նմանեսցի արքայութիւն երկնից տասն կուսանաց... – Արքայութիւն երկնից...

իզ. 151բ–3բ ԻԳ. Մեծի չորեքշաբաթի: Եւ էր Զատիկ ... – Յիրաւի, ասէ Տէրն, որ առնէ զմեղս...

իէ. 153բ–7ա ԻԴ. Մեծի հինգշաբաթի: Առեալ զղենջակ... – Այսօր ունի զխորհուրդ...

իը.  157բ–6բ [ԻԵ]. Մեծի ուրբաթուն: Սուգ միածնի արա քեզ, որդեակ... – Քան զամենայն աղէտ և ցաւ...

իթ. 166բ–8ա ԻԶ. Մեծ շաբաթու. Յաղագս պատւով հանգստեան Տեառն մերոյ: Եւ յանգեաւ Աստուած... – Աստուածապետական բարին...

լ. 168բ–73բ ԻԷ. Ի վերայ փառաւոր Յարութեան... Ընդ երեկոյս հանգիցեն լալիք ... – Վերնագիր այսր Սաղմոսի գրի...

լա. 173բ–5բ ԻԸ. Ի վերայ Նոր կիրակէի: Եւ յետ ութաւուր ...  – Մեծ է հոգ երկնային հովուին...

լբ. 175բ–7ա ԻԹ. Ի վերայ Աշխարհամատրան կիրակէի: Մի է աղաւնի իմ ... – Յայսմիկ կիրակէի եկեղեցի սուրբ տօնէ...

լգ. 177բ–8բ Լ. Ի վերայ Դ կիրակէի Յարութեան: Զերիցունս այսուհետև աղաչեմ... – Առաքեալքն Պօղոս գիտելով զհարկաւորութիւն....

լդ. 178բ–9բ ԼԱ. Ի վերայ Ե կիրակէի Երևման խաչի: Եւ ապա երևեսցի նշան ... – Մեծ է հոգին Քրիստոսի...

լե. 179բ–81բ ԼԲ. Ի վերայ վեց կիրակէի Յինանց: Ասէ Պետրոս. Երթամ ձուկն որսալ – Որովհետև յամենայն կիւրակէս Յինանց...

լզ. 182ա–5ա [ԼԳ.] Ի վերայ Համբարձմանն Քրիստոսի: Էհան զնոսա մինչև ի Բեթանիա... – Նախընթաց օրինակ համբարձման....

լէ. 185ա–7ա [ԼԴ]. Ի վերայ է կիւրակէի... Եւ եմուտ Յիսուս յԵրուսաղէմ ... – Առաքեալն առ Գաղատացիս...

լը. 187բ–93բ [ԼԵ]. Ի վերայ Գալստեան Հոգւոյն Սրբոյ: Եօթն ղամբարք... – Եօթն ղամբարօքս...

լթ. 193բ–5ա [ԼԶ]. Ի վերայ սրբալոյս իւղոյն միւռոնի: Համբուրեաց զիս... – Որովհետև իւղս այս ... զի ընդարձակ գրեաց նա զսմանէ: Կատարեցաւ առաջին հատոր գործոյս... Ի խնդրոյ սրբոյ Աթոռոյս նորընծայից ոմանց բանասիրաց:

Եթէ տեսցես ըզծաղիկ ինչ հոտոտելի, /Առցես ի ձեռք, մինչ ծաղիկ է, չէ խոտելի:

– 195բ–7բ Ցանկ Քարոզգրքոյս – Ա. Քարոզ Յաղագս խոնարհութեան... ԼԶ. Քարոզ ի վերայ սրբալոյս իւղոյն միւռոնի:

Գ. 198ա–218բ [Քարոզք Պետրոսի վարդապետի Աղամալեան]

ա. 198ա–9ա [Ք]արոզ առ սուրբ Էջմիածին, ի բանն. Իբրև զիմաստուն ճարտարապետ... – [Փ]ողն Տարսօնցի, բերանն Յիսուսի...

բ. 199ա–200բ [Ք]արոզ ի վերայ սրբոց Հռիփսիմեաց. Տարցին թագաւորի կուսանք ... – [Ս]աղմոսերգուն թէպէտ առ եզական...

գ. 200բ–3բ [Ք]արոզ յելիցն ի Վիրապէն սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ, ի բանն ... Եւ հանից զվէմն ... – Ճշմարտութիւն յաւիտենական...

դ. 203բ–5ա [Ք]արոզ ի տօնի եկեղեցւոյ, զոր կարգեաց սուրբն Գրիգոր յելն ի Վիրապէն, ի բանն... Ծափս հարէք ... – Եկեղեցին երկուս նշանակութիւն ունի...

ե. 205ա–6բ [Ք]արոզ ի վերայ Գիւտի նշխարաց սրբոյն Գրիգորի, ի բանն. Ո՞ տայր ինձ ... – [Ս]էրն Աստուծոյ յորժամ վառի...

զ. 206բ–8բ [Ք]արոզ ի Վարդավառի շաբաթուն, ի վերայ տապակին: Եւ ուրասցես տապանակ ... – Ոչ միայն աստուածային բանքն...

է. 208բ–11բ [Ք]արոզ ի վերայ Վարդավառին, ի բանն ... Ամէն ասեմ ձեզ ... – [Ի]սկագոյն պատճառ ցուցանելոյն...

ը. 211ա–3բ [Ք]արոզ ի վերայ Շողակաթի Սրբոյ Էջմիածնի ...Եւ զքաղաքն սուրբ զնորն Երուսաղէմ ... – Նիւթական եկեղեցին հրամայեցեալ եղև...

թ. 213բ–5բ [Ք]արոզ ի վերայ Վերափոխման սուրբ Աստուածածնին: Ո՞վ է սա, որ ելանէ... – [Յ]որժամ համբառնալոց էր Տէրն...

ժ. 215բ–7ա [Ք]արոզ եկեղեցւոյ, ի բանն. Լցցուք մեք ի բարութենէ... – [Բ]արութիւնն տանն Աստուծոյ...

ժա. 217ա–8բ [Ք]արոզ Խաչվերացին, ի բանն... Յորժամ բարձրացայց յերկրէ ... – [Ս]քանչելի է խորհուրդ փրկագործ... որոյ ըղձալի վայելմանն և զմեզ արժանի արասցէ. ամէն:

Ի ծով կենցաղս զկարթ խաչիդ սիրով ընկեա, /Ի ջուրց մեղաց հեշտասէր ձուկս առ քեզ ձգեա:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

197բ Անպիտան գրչիս`

Պօլսեցի Խաչատուրիս,

Իբր վարդապետիս

Ծառայ` ստեղծօղիս:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա Աստուած իմ, գոհանամ զքէն, զի թէպէտ էի իբրև զշունս և զպոռնիկս կամ զմասքսաւորս, այլ արարիչդ իմ, կամեցար և բարձրացուցեր յաստիճանն սուրբ մեծագոյն: Ի ՌՄԽԷ (1798) և Յունվարի Է օրն:

219ա (Առանձին թերթիկի վրայ) Յարգել[ի] մահտեսի Յօհաննես աղայ: Զի ահա մեր սպասաւոր Գրիգորն ուղարկեցի առ յարգութիւնդ, որ Սաղիմայ նուիրակ Յօհաննէս վարդապետ սանահօրդ հոգեբաժինի և կտակի թևտերն ղրկես գայ ինձ, որ և ես տեսանեմ, թէ որն որ պատշաճա[ւ]որ է, գիտենամ և առնում:

 

 

175

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

1818– 1819

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ` Կարապետ դպիր Եզիազարեան Սարգսեանց Վաղարշապատեցի:

ԹԵՐԹ՝ 264+2 (երեքկնուած` 1). չգրուած` 1ա–ե, 69բ, 103բ, 111աբ, 116բ, 123բ–6բ, 127բ, 132աբ, 158ա, 172, 182աբ, 185ա–8բ, 189բ, 226բ–64բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1–28×10(Ա, Թ, ԻԴ–ԻԵ 12, Ժ, ԻԳ 6, ԺԳ, ԺԷ, ԻԷ–ԻԸ 8, ԺԸ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, տարբեր, 111–264 «I. KOOL & COMP., F. F.» լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 23,5×19,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 4ա)։ ՏՈՂ՝ 27–30 (խառն): ԿԱԶՄ՝ ոսկեդրոշմ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ ծաղկաթուղթ։ ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 1+1, ծաղկաթուղթ, աստառի թղթից:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 2ա (Ադամ եւ Եւա), 190ա (Կշիռ): Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան (2ա), թռչնագիր (70ա, 128ա, 133ա, 236ա), մարդագիր (117ա, 159ա, 227ա)։  Գոյներ՝ դեղին, վարդագոյն, կանաչ, սրճագոյն, սև։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի անկիւնները մաշուած, փականներն ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա.  1ա–69ա Գիրք, որ կոչի Աստուածանմանութիւն, արարեալ ի Պետրոս ոսկիաբան վարդապետէ Նախիջեւանցւոյ Բերդումեան Աղամալեանց, ի փառս Աստուծոյ եւ ի յօգուտ մանկանց եկեղեցւոյ, յամի Տեառն 1769 եւ ի թուականութեան Հայոց 1218 (1769)

Եւ արդէն իսկ նորոգ ընդօրինակեալ յաւէտ իմն ըղձատարփութեամբ Կարապետ նուաստ դպրի Եղիազարեան Սարգսեանց Վաղարշապատեցւոյ և հոգեսուն որդեկի տեառն Փիլիպպոս սրբազան արքեպիսկոպսի աստուածարեալ դիտի, ծովածիծաղ քաղաքին Զմիւռնիոյ, յամի Տեառն 1818, ի փետրվարի 20, ի յեպիսկոպոսարանն մեծին Զմիւռնիոյ: Խնդրեմ, զի սոյն ընթերցող եղբարցդ ներել սխալանացս, քանզի յիմում համբակութեան անդր դիպեցաւ ինձ գրել զայս

Տե՛ս ձեռ. N 139, 5ա–122բ. Յռջբ./2աբ: § 1/3ա–48ա: § 2/48բ–67բ (ը-ն` անխորագիր): վրջբ. /67բ–8ա: Յիշատակարան /68աբ: «Գովեստ» /68բ–9ա:

Բ. 70ա–103ա Եզրակացութիւնք և համառօտ ցուցմունք նոցին առաջին հատորի Աստուածաբանութեան Բիլվարտի

Տե՛ս ձեռ. N 139, 124ա–76ա. § ա/70ա–1բ: բ/71բ–4ա: գ/74բ–82բ: դ/82բ–92բ: ե/93ա–7ա: զ/97ա–103ա:

Գ. 104ա–10բ [Յովհաննու Միրզայեան Վանանդեցւոյ Տետրակ կոչեցեալ Տապար սիրոյ...]

Տե՛ս ձեռ. N 139, 177ա–87բ. Նխ../104ա–5ա:  «Արդեօք պատճառ ինչ»` 105ա–10բ: Ոտանաւոր` 110բ:

Դ. 112ա–6ա Խառն պէտք արտահանեալ ի Յովհան վարժապետէ – Անաքսագորաս յանդիմանեալ յումեմնէ...

ա. 112ա Գովութեամբ – Չնաշխարիկն յաղթանակաց...

բ. 112ա–3ա Մեկնաբանութեամբ – Ո՜վ լի խորհրդով բարեաց...

գ. 113աբ Պատճառօք – Քանզի արդարև զոր օրինակ...

դ. 116բ–4ա Նմանութեամբ – Յարեգակն վստահադէտ...

ե.114ա–5ա Յարացուցիւ – Այլ ընչաքաղց ոք թերևս...

զ. 115աբ Ընդդիմակօք – Իսկ որք զսորին հակառակն...

է. 115բ–6ա Վկայութեամբ – Զսոյն զայս և որ ամենեցուն է օրէնսդիր...

ը. 116ա Համառօտ վերջաբանութեամբ – Եւ արդ, զի երկնայնոցն ... որ վասն մեր աղքատացաւ, հասանիլ և փառաւորել զնա ընդ Հօր իւրումն և Հոգւոյն Սրբոյ, այժմ:

Ե. 117ա–8բ Այսոքիկ են մեղք գլխաւորք, որք  և կոչին մահուչափք և են եօթն – Հպարտութիւն, նախանձ, բարկութիւն, ծուլութիւն, ագահութիւն, որկրամոլութիւն, բըղջախոհութիւն... ութերորդ` յուսահատութիւնն հանդերձեալ փառաց և կամ թողութեան:

Զ. 118բ [Յատկութիւնք տարերց մարմնոյ] – Մարմինք մեր յօդեալ ի չորս տարերացդ... զոր փրկիչն եցոյց նախքան զյարութիւնն, որում փառք ... ամէն:

Է. 119ա–23ա Ի մեծի աւուր տօնի Վարդավառի երանելոյն Մովսէսի Քերթողահօրն ասացեալ – Լուսաւոր և պայծառ է խորհուրդ մեծաւոր տօնիս... ընդ թագաւորեալսն ի լոյս ի նոյն ինքն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

Ը. 127ա–84բ Գիրք մեկնութեան առակաւոր բանից Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ կոչի Աղբիւր բացեալ, ժողովեցեալ ի գրոց աստուածայնոց և ի լուսաւոր բանից սուրբ վարդապետաց, աշխատասիրութեամբ նորին Պետրոս աստուածաբան վարդապետի Նախիջեւանցւոյ

Տե՛ս ձեռ. N 2, 12ա–90բ. «Բան առ բարեմիտ ընթերցողս» /128ա–31ա: «Յորդորակ»/ 131աբ: § § ա–լբ /153ա–84բ: §իգ և իդ միացուած` «ԻԳ», իսկ § իը և իթ` «ԻԷ» (տպ. «Լ»): § լբ (աստ` «Լ») միջից թերի: Չունի «Անկիւնաւոր առ առակսն» (անդ` 90բ):

Թ. 189ա–211բ Գիրք, որ կոչի Կշիռ արդարութեան, արարեալ նորին Պետրոս աստուածաբան վարդապետի Նախիջեւանցւոյ ի յօգուտ մանկանց

ա. 190աբ Գլուխ առաջներորդ. Յաղագս արդարութեան – Յայսմիկ մատենի խորհիմք...

բ. 190բ–2ա Գլուխ երկրորդ. Յաղագս անուան արդարութեան – Արդարութիւնն ըստ անուանն իւրում...

գ. 192ա–201ա Գլուխ երրորդ. Յաղագս աստուածային անուան: Արդեօք ո՞ր արդարութիւն պատկանիցի Աստուծոյ – Որովհետև բազում են բաժանմունք...

դ. 201ա–2բ Յաղագս նախախնամութեան: Գլուխ չորրորդ – Նախախնամութիւն է վաղահաս գութ Աստուծոյ...

ե. 202բ–3բ Յաղագս նախասահմանութեան: Գլուխ հինգերորդ – Զնախասահմանութենէ թէպէտ ունիմք յայլում գործառութեան խօսել...

զ. 203բ–4բ Յաղագս ստուգութեան և նախասահմանութեան: Գլուխ վեցերորդ – Թիւն նախասահմանելոց է այնքան հաւաստի...

է. 204բ–6բ Յաղագս թէ նախասահմանութիւնն ոչ դնէ զհարկ:  Գլուխ եօթներրորդ – Առ բարեպէս գիտել զայս...

ը. 206բ–7ա Յաղագս ուղղութեան ողորմութեանն Աստուծոյ, որ է երրորդ մասն: Գլուխ ութերորդ – Զի որպէս գործ մեծ է պահելն քան ստանալն...

թ. 207ա–8ա Յաղագս օրինաց: Գլուխ իններորդ – Օրէնքն ունի բազում նշանակութիւնս...

ժ. 208ա–բ Յաղագս բնական օրինաց: Գլուխ տասներրորդ – Բնական օրէնքն է ծանօթութիւն...

ժա. 208բ–11բ Յաղագս խղճի մտաց և տրտնջականին: Գլուխ մետասաներորդ – Գիտելի է, զի ոչ առ ուղղութիւն ... բանն հասանիցի առ տէրն իւրեանց, որով տանջիցի և ուղղիցի:

Ժ. 212ա–26ա [Ներբողեանք Յովհաննու Վանանդեցւոյ]

– 212աբ Յառաջաբանութիւն. Առ խաչակիր պաշտօնեայդ սքանչելագործ Սրբոյ Նշանին Վարագայ Սարգիս խոհական վարդապետ, դոյն ինչ նախաբանութիւն ազդարարութեան – Տէրունականն հրամայէ վճիռ տալ ամենայնի... Միրզայեան Յովհան Վանանդեցի` վարժապետ Զմիւռնիոյ քաղաքի: Յամի Տեառն 1816, ի 24 Յունվարի, ի Զմիւռին բարեճոխն քաղաքի:

ա. 212բ–21բ  Ներբողեան գովեստի յաստուածընկալ Սուրբ Խաչ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, և մասնաւորապէս պատմագրական առասացութիւն բարեբանութեան յարիւնամած Սուրբ Նշանն Վարագայ – Քաղցրաձայն զերգոց նուագեա քնար...

բ. 221բ–6ա դարձեալ Ներբողեան առ Սուրբ Նշանն Վարագայ, զորոյ զպատճառսն յայտ առնեն սկզբնաւոր տառք ոտանաւոր տանցս (ծայրակապ` «Ներբողեան գովեստի առ Սուրբ Նշանն Վարագայ, ի խնդրոյ Սարգիս վարդապետի` նորին Սրբոյ Նշանին պաշտօնէի, ասացեալ Յովհաննու Միրզայեան Վանանդեցւոյ») – Նուէր բանի օրհներգութեան գեղանկար / Յըղից սրտի տալ փափագէ հոգիս տըկար ... / Ուր հնգիցս հինգ Յունվարեան ամսոյ / Աւուրքն առ ի հուն վարեցին ըզսոյն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա (տե՛ս):

127ա Օրինակեցաւ յեպիսկոպոսարանն Զմիւռնոյ, ի նոյնոյ Կարապետ դպրէ, յամի կենարարին 1819, ի 15 Յունիսի:

155ա Ո՜վ բարի ընթերցօղ, զմեղապարտ նուաստիկ Կարապետ գրիչս յիշել մաղթեմ ի Քրիստոս, ո՜հ, աւա՜ղ խղճալի հոգւոյս:

189ա Օրինակեցաւ յեպիսկոպոսարան Զմիւռնոյ, ի նոյն Կարապետ դպրէ, յամի Տեառն 1819, ի 18 Ապրիլի:

 

176

­ժՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 4 տարբեր ձեռագրերից)

 

ԹԵՐԹ՝ 118։ ԿԱԶՄ՝ կանաչագոյն ծաղկաթուղթ,   թիկունքը` սև կաշի, աստառը` թուղթ, լուսանցակողերը` կանաչ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝  1+1, սպիտակ թուղթ, մահիկանշան լուսադրոշմով, մասն աստառի:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. կազմի կաշին քերծուած և տեղ-տեղ ցեցակեր:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

Զմիւռնիա

ՌՃԿԲ–1813

ԳՐԻՉ` Յովհաննէս Միրզայեան Վանանդեցի:

ԹԵՐԹ՝ 90(1–90, գրչի էջակալմամբ` 1–175). չգրուած` 1աբ, 88բ: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–Թ×10: ՆՒՒԹ` թուղթ, առիւծանշան և «F. F. A.» լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  23,3×17,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 6ա)։ ՏՈՂ՝ 27:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. վերջից պակասաւոր. տեղ-տեղ թեթևակի մրոտուած:

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 2ա–89ա Գիրք որ կոչի Աստուածանմանութիւն: Արարեալ տեառն Պետրոս վարդապետի  Աղամալեան Նախիջևանցւոյ` Փերթում Օղլու մակաձայնելոյ, ի փառս Աստուծոյ և յօգուտ մանկանց սրբոյ եկեղեցւոյ: Յամի Տեառն 1769 և ի թուին Հայոց ՌՄԺԸ, ի Մարտ ամսոյ 30: Հատոր առաջին:

Իսկ այժմ նորոգ ընդօրինակեալ ի ձեռն Միրզայեան Յովհաննու Վանանդեցւոյ. յանի Տեառն 1813, ի Յուլիս 14... ի Զմիւռնիա

Տե՛ս ձեռ. 139, 5ա–122բ. Յռջբ. /3աբ: §1/4ա-62բ: 2/63ա–87բ: Վրջբ./87բ–8ա: Յիշատակարան/88աբ: «Գովեստ»/88բ–9ա:

Բ. 90աբ Եզրակացութիւնք և համառօտ ցուցմունք նոցին Ա հատ[որի] Աստուածաբանութիւն Բիլվարտի: Վիճաբանութիւն առաջին... Պրակ Բ. արդեօ՞ք իցէ Աստուած և որովք պատճառօք ապացուցանի – Ասելի է, թէ հնգեքումբք զօրաւորագոյն պատճառօք ցուցանի //... (շար. թափուած):

Տե՛ս ձեռ. N 139, թերթ 124ա–76ա: Միայն սկիզբը` 124ա–5ա:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2ա (տե՛ս):

Կնքադրոշմ` 89ա (փակագիր) Քրիստոսի ծառայ Սարգիս վարդապետ. 1809:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

ԺԹ–XIX

ՌՃԲ – 1653

ԹԵՐԹ՝ 10 (91–100, գրչի էջակալմամբ` Ա–Ի): Պ­ՐԱԿ՝ 1×10։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, կապտաւուն և «HONIG» լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  23,3×17,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 92ա)։ ՏՈՂ՝ 26–29:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. լուսանցագրութիւնները եզրահատումից վնասուած, գրադաշտը գունափոխուած:

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 91ա–7ա [Մեկնութիւն] Անթառամ ծաղիկ [շարականին] Վարդանայ վարդապետի` ի խնդրոյ Սարգսի – Թագաւորեալ սուրբ եկեղեցի հրաման տայ... կարօղ և կամեցօղ ողորմութեամբն Քրիստոսի Աստուծոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Բ. 97ա–100բ [Մեկնութիւն]  Ուրախացիր պսակ [շարականին] ի Վանական վարդապետէ ասացեալ` ի խնդրոյ Պետրոսի – Աստուածասիրութիւն ի մարդս ոչ թէ  յօրինացն պատուիրելոյ ... Որով և մեզ զամենեսեան արասցես մասնակից... յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ

ԺԹ–XIX

ՌՃԲ – 1653

ԹԵՐԹ՝ 8 (101–108). չգրուած` 108բ: Պ­ՐԱԿ՝ 1×8։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, առիւծանշան և «HONIG» լուսադրոշմով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  23,3×17,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 102ա)։ ՏՈՂ՝ 26–35:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. լուսանցագրութիւններն եզրահատուած:

 

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

 

ա. 101ա–6ա Երանելոյն Անանիայի Հայոց վարդապետի ի խորհուրդ Յովհանու մարգարէի – Յաղագս Յովնանու հակիրճ և համառօտ բանիւք անցցուք ... զի միաբանութեամբ ի մի բերան փառաւորեսցուք զՀայր և  զՈրդի և զՍուրբ Հոգին. ամէն:

բ. 106բ–8ա Քարոզ ի Աւետիքն հրեշտակապետին առ կոյսն Մարիամ, ի բանն սրբոյ Աւետարանին. Եւ յամսեանն վեցերորդի առաքեցաւ, և այլն – Այս փրկագործ և հրաշալի խորհուրդ նախապէս գոյր ի միտս Աստուծոյ... Եւ յամսեանն Զ-երորդի և այլն, առաքեցաւ Գաբրիել և այլն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

108ա Աւարտ բանիս եղև գրեալ,

Միշտ անդադար աշխատեցեալ:

Գրչափորձ` 106բ /// .... (Տէր Յիսուս Որդի Աստուծոյ): Թագաւոր:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Դ

ԺԹ–XIX

ՌՃԲ – 1653

ԹԵՐԹ՝ 10 (109–118, գրչի էջակալմամբ` ı–τ): Պ­ՐԱԿ՝ 1×10։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, առիւծանշան և «V. G.» լուսադրոշմով (տե՛ս ձեռ. Գ): ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝  23,3×17,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ` 109ա)։ ՏՈՂ՝ 28–40:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար:

 

­­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

 

Ա. ա. 109ա–13ա [Քարոզ]: Հինգերորդ կիրակի զկնի Պէնտէկոստէին, ի վերայ Մատթէի... Նմանեցաւ արքայութիւն երկնից առն, որ սերմանիցէ զսերմն յագարակի իւրում – Արքայութիւն երկնից` որ է եկեղեցի, նմանի ագարակի... թէ յորպիսի չարեաց զերծան ողորմութեաբըն Աստուծոյ:

133ա (Նախագաղափարի՞ց) «Յաղագս գիւտի նշխարաց սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին յիւրում տեղւոջ տեղաւորելի է» (աստ` չիք):

բ. 113ա–8ա [Քարոզ ի բանն Մատթէի]. Նման է արքայութիւն երկնից առն վաճառականի, որ խնդրիցէ մարգարիտ գեղեցիկս, և այլն – Որպէս ասէ սուրբն Բարսեղ Հարցողաց ՄԻԶ գլուխ, թէ` Առաքէ ոչ տան զտեսութեան լրումն... Սուրբ Երրորդութեանն տացուք միշտ փառս ի յաւիտեանս. ամէն:

Բ. [Քաղուածք զանազանք]

ա. 118ա [Ի Բանից իմաստնոց] – Որք ընդ մեծամեծաց կենցաղաւարին, մեծ զգուշութիւն պարտին ունիլ...

բ. 118բ Ոսկեբերանին – Ծախեցաւ պար որդւոցն, և զխնդրելին ոչ գտանէր...

գ. 118բ Շնորհաց վասն` թէ քանիք են (Մատթ., Թ, 18) – Եկ դիր ձեռն քո ի վերայ, և կեցցէ...

դ. 118բ [Ի Սաղմոսաց, ԻԸ, 7-8] – Ձայն Տեառն հատանէ զբոց ի հրոյ, ձայն Տեառն շարժէ:

 

177

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Կիլիկիա

ԺԳ – XIII

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ` Մովսէս:

ԹԵՐԹ՝ 610+3–2 (կրկ. 1, 256, 458, թռիչք 173, 227). չգրուած` 1ա–1գ, 610աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×12+30 (Ա–Վ) ×20 (Վ 4)+1×15։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 25,2×18,4։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (քառասիւն` 1դ–2բ): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 42ա)։ ՏՈՂ՝ 45 (1գ–11ա` 54–55): ԿԱԶՄ՝ պարզ ճնշագծերով շագանակագոյն կաշի, թիկունքը կարկատուած սև կաշւով, 1 արծաթեայ, 3 պղնձեայ անկիւնակալներով, միջուկը` տախտակ, աստառը` կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր։

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Խորան` 470բ–1ա, 471բ–2ա, 472բ–3ա: Ճակատազարդ` 14ա, 131ա, 470ա: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան (127ա, 131ա)։ Զարդագիր` հանգուցագիր (14ա, 474ա)  Գոյներ՝ կարմիր:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. մի քանի տեղ ցեցակեր և դեղին բծեր: Կազմի կաշին քերծուած, դռնակն ու փականներն ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնունդք – Նխ. 3ա: Գլ. 13աբ: Գրք 14ա–34բ:

«Նխ.» § 1–9, 13, 15–23, 25–28, 30, 32, 44, 45, 79 և «Գլ.» §17, 21–23, 25, 26, 28, 31, 32 համախմբուած` 3ա–12բ: «Գլ.» §11, 12, 24, 25, 44, 45, 48–ի մասին` 11ա «... ի վերջք գտանես», սակայն, բացի թիւրիմացաբար նշուած «Գլ.» § 25-ից, միւսները` չիք:

2. Ելք – Նխ. 3աբ: Գլ. 34բ–6բ: Գրք 36բ–54բ:

3. Ղևտական – Նխ. 3բ: Գլ. 54բ–6ա: Գրք 56ա–68բ:

4. Թիւք – Նխ. 3բ: Գլ. 69աբ: Գրք 60բ–86բ:

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 3բ: Գլ. 86բ–7բ: Գրք 87բ–103ա:

«Գլ.» § 6, 7, 13 համախմբուած` 103ա–4բ:

6. Յեսու – Նխ. 3բ–4ա: Գլ. 103աբ: Գրք 105ա–16ա:

7. Դատաւորք – Նխ. 4ա: Գլ. 103բ–4ա: Եւ այս են դատաւորք 116ա: Գրք 116ա–27ա:

8. Հռութ – Նխ. 4ա: Գրք 127ա–8բ:

«Գլ.» § 9, 10 համախմբուած` 128բ–30ա:

9. Թագ. Ա – Նխ. («Սկիզբն») 4աբ: Յռջբ. («Վասն») 130աբ: Գլ. 128բ–9ա: Գրք 131ա–46ա:

10. Թագ. Բ – Գլ. 129ա–30ա: Գրք 146ա–58բ:

11. Թագ. Գ – Գրք 159ա–75ա:

12. Թագ. Դ – Գրք 175ա–88բ:

13. Մնաց. Ա – Նխ. 4բ: Գլ. 104աբ: Գրք 189ա–201բ:

Չունի` ԻԶ, 8 – ԻԷ, 13. «որդիք... հազարք»: Ծնթ. ԺԷ դ. 200ա «Աստ Բ եչ պակաս է»:

14. Մնաց. Բ – Գրք 201բ–18ա:

15. Եզր Ա – Նխ. 4բ: Գրք 218բ–28ա:

16. Եզր Բ – Հանգամանք 7բ: Գրք 228ա–32բ:

17. Նեեմի – Նխ. 4բ–5ա: Գլ. 7բ–8ա: Գրք 232բ–9բ:

18. Եսթեր – Նխ. 8ա: Գրք 239բ–44բ:

19. Յուդիթ – Նխ. 8ա: Գրք 245ա–52բ:

20. Տովբիթ – Նխ. 8ա: Գրք 252բ–56գ:

21. Մակաբ. Ա – Նխ. 5ա: Գլ. 8ա–9ա: Գրք 256դ–74բ:

22. Մակաբ. Բ. – Նխ. 9ա: Գլ. 9աբ: Գրք 274բ–88ա:

23. Մակաբ. Գ – Նխ. 5ա: Գլ. 9բ–10ա: Գրք 288ա–94ա:

24. Սաղմոսք – Նխ. 294ա–5բ («Զամենայն»): Նխ. 295բ–6ա (անանուն. «Արդ առեալ». տե՛ս N 187, Ա, §24. բ): Գրք 296բ–324ա (ունի` «Փոքր էի»):

25. Առակք – Նխ. 5ա: Գլ. 10ա: Գրք 324ա–35ա:

26. Ժողովող – Նխ. 5աբ: Գլ. 5բ–6ա: Գրք 335ա–8ա:

27. Երգ Երգոց – Նխ. 6աբ: Գրք 338բ–40բ (ունի` «Գիտացի»):

28. Իմաստութիւն – Նխ. 6բ: Գլ. 10աբ: Գրք 340բ–7ա:

29. Սիրաք – Գրք 347ա–55ա:

30. Յոբ – Նխ. 12ա: Նխ. (Աղիկառնացի) 12աբ: Նխ. 12բ (տե՛ս Բ, §2): Գրք 355ա–67ա:

31. Եսայի – Գլ. 367բ–8ա (կրկ. 10բ–1բ): Մրգ. 368ա–90ա:

32. Ովսէէ – Նխ. 6բ–7ա: Մահ 390ա: Գլ. 390ա (կրկ. 10): Մրգ. 390ա–3ա:

33. Ամովս – Մահ 393ա: Գլ. 393աբ: Մրգ. 393բ–6ա:

34. Միքիէ – Մահ 396ա: Գլ. 396ա: Մրգ. 396ա–8ա:

35. Յովէլ – Մահ 398ա: Գլ. 398ա: Մրգ. 398ա–9ա:

36. Աբդիու – Մահ 399ա: Գլ. 399ա: Մրգ. 399աբ:

37. Յովնան – Մահ 399բ:Գլ. 399բ: Մրգ. 399բ–400բ:

38. Նաւում – Մահ 400բ: Գլ. 400բ: Մրգ. 400բ–1բ:

39. Ամբակում – Մահ 401բ: Գլ. 401բ: Մրգ. 401բ–2բ:

40. Սոփոնիա – Մահ 402բ: Գլ. 402բ: Մրգ. 402բ–3բ:

41. Անգէոս – Մահ 403բ: Գլ. 403բ: Մրգ. 403բ–4ա:

42.Զաքարիա – Մահ 404ա: Գլ. 404աբ: Մրգ. 404բ–8ա:

43. Մաղաքիա – Մահ 408ա: Գլ. 408ա: Մրգ. 408ա–9ա:

44. Դանիէլ – Նխ. 7ա: Մրգ. 409ա–18ա: Մահ 418աբ:

45. Երեմիա – Նխ. 7ա: Մրգ. 419ա–44ա:

46. Բարուք – Թղթ 444ա–5բ:

47. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 445բ–8ա:

48. Եզեկիէլ – Նխ. 7աբ: Մրգ. 448բ–69բ:

49. Թղթ Եւսեբի – 470ա:

50. Համաբարբառ – Կանոն 470բ–3ա (նաև` լուսանցային):

51. Մատթէոս – Գլ. 473աբ: Հմձյնթ. 473բ: Նխ. 473բ: Աւ. 474ա–89ա:

52. Մարկոս – Գլ. 489աբ: Նխ. 489բ: Աւ. 490ա–9բ (ունի` «Յարուցեալ»):

53. Ղուկաս – Գլ. 499բ–500բ: Նխ. 500բ: Աւ. 501ա–17բ:

54. Յովհան – Գլ. (Ա–ԺԸ) 517բ: Նխ. 517բ (ունի` «Իրք»): Աւ. 518ա–30ա:

55. Գործք Առաքելոց – Ց. 530բ: Յռջբ. («Որք») 530բ–1ա: Դիր 531ա: Գլ. 531ա–2բ: Ընթերց. ԺԶ 532բ: Նխ. («Գործք») 607աբ: Ընթացքն 532բ: Գրք 533ա–47բ (տե՛ս N 187, Ա, §55):

«Նխ.» §55–62 համախմբուած` 607ա–8բ:

56. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 548ա: Գլ. 548ա: Նխ. 607բ: Թղթ 548բ–9բ:

57. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 549բ–50ա: Նխ. 607բ: Թղթ 550ա–1բ:

58. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 551բ: Նխ. 607բ–8ա: Թղթ 551բ–2բ:

59. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 552բ–3ա: Նխ. 608ա: Թղթ 553ա–4բ:

60. Թղթ Յովհաննու Բ –  Գլ. 554բ: Նխ. 608աբ: Թղթ 554բ:

61. Թղթ Յովհաննու Գ –   Գլ. 554բ: Նխ. 608բ: Թղթ 554բ–5ա:

62. Թղթ Յուդայի –  Գլ. 555ա: Նխ. 608բ: Թղթ 555աբ:

63. Աղերս Եւթաղի – 555բ:

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 556ա–8ա: Վկ. 558ա: Բովանդ. ընթերց. և վկթնց 558ա–62ա: Ց. 562ա:

«Նխ.» § 64–66, 68–78 համախմբուած` 604ա–6բ:

64. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 562աբ: Նխ. 604ա: Թղթ 563ա–8բ:

65. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 568բ: Նխ. 604աբ: Թղթ 569ա–74ա:

66. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 574աբ: Նխ. 604բ: Թղթ 574բ–8ա:

67. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 578ա: Պօղոսի 578աբ:

68. Առ Գաղատացիս – Գլ. 579ա: Նխ. 604բ–5ա: Թղթ 579ա–80բ:

69. Առ Եփեսացիս – Գլ. 580բ: Նխ. 605ա: Թղթ 581ա–2բ:

70. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 582բ: Նխ. 605ա: Թղթ 582բ–4ա:

71. Առ Կողոսացիս – Գլ.  584ա: Նխ. 605աբ: Թղթ 584ա–5ա:

72. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 585աբ: Նխ. 605բ: Թղթ 585բ–6բ:

73. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 585աբ: Նխ. 605բ–6ա: Թղթ 586բ–7ա:

74. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 587աբ: Նխ. 606ա: Թղթ 587բ–91բ:

75. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 592ա: Նխ.606ա: Թղթ 592ա–3բ:

76. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 593բ: Նխ. 606աբ: Թղթ 593բ–4բ:

77. Առ Տիտոս – Գլ.  594բ: Նխ. 606բ: Թղթ 594բ–5ա:

78. Առ Փիլիմոն – Գլ. 595ա: Նխ. 606բ: Թղթ 595բ:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 595աբ (տե՛ս N 187, 444բ):

Աստ` 596ա–603բ, տե՛ս Բ, §3–5:

79. Յայտնութ. Յովհաննու –  Նխ. 7բ (չիք «Գլ.» և «Գրք»):

Բ. 1.  1դ–2բ  Վանական վարդապետին [Համեմատութիւն Հին և Նոր Կտակարանացն] – Երկինք` եկեղեցի....

2. 12բ Սամուեղի վարդապետի –  Իսկ վասն բանիցն, զոր խօսեցաւ Աստուած ընդ Յովբայ, այս է. Վասն զի մարդն առաջին ոչ գտաւ արժանի... և ոչ միով պտղով յիմոց արարածոցս ուտել (հմմտ. N 183, Բ, §3):

3. 596ա–601բ [Յայսմաւուրացոյց – Տօնացոյց (սիւնակաձև)]: Ամիս Յունուար ... –  Եբրայեցւոց` Տբէթ ԺԶ: Ամսա Յունուար` Յառաջ քան Նոնին: Հոռոմոց` Յունուար Ա: Հայոց` Քաղոց ԻԴ: [Տօն]` Բարսղի Կեսարու ... Աւուրք շաբաթուն` Ա: Աւուրք լուսնի` Ա...

4. 602ա–3բ [Վերադրացոյց և խորանացոյց աղիւսակք]:

Հինգ աղիւսակ. հինգերորդի բացատրագրում` 603բ «Զմուտ վերադրացս Հայոց ՇԼԲ ... Տեառն Անանիայի Շիրակացոյն է...»:

5. 608բ Եւ ապա մեկուսի ասասցէ զաղաւթս զայս ի վերայ ձիթոյն –  Քրիստոս Աստուած մեր, որ վասն բազում ողորմութեանդ ... որ ես աւրհնեալ ... յաւիտեանս:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա /// (11 տող) եթէ ոք ոչ պահեսցէ սուրբ Աստուածաշունչս ի Սուրբ Լուսաւորչին հովանաց /// նոյն ինքն կողոպտեալ լինիցի. ամէն: Պահողն և խնամ տանողն, որչափ վանքն կենա, աւրհնի  յԱստուծոյ և ևթնարփի շնորհաւք Հոգւոյն լցցի. ամէն: Որ զթուղթս չկտրէ ինչուր մաշի, աւրհնի ի Տեառնէ, և որ կտրէ` դատի ի Տեառնէ և /// ամէն, ամէն:

11բ Ո՜վ եղբարք, գրեալ է: Իսկ եթէ այլք վաստակեսցեն, և այլք վայելեսցեն: Տէր ողորմին մի զլանայք, և դուք ի նոյն լիջիք` բարի աւրհնելոյն յաւիտեանս. ամէն:

12բ Ո՜վ եղբարք, շատ աշխատեցայ

Եւ սակաւ վայելեցի.

Դու որ գայք մեր զկնի

Եւ հանդիպիք այսմ խահի,

Մեզ ասացէք` Տէր ողորմի,

Եւ դուք ի նոյն լիջիք բարի,

Միշտ աւրհնելոյն յաւիտեան,

Ամէն, ամէն և եղիցի:

12բ Որ զգիրքս զԱստուածաշունչս և կամ զՄեկնչերն և զնրբերն և զինչ վարդապետական գիրք կա, խնայէ դասասաց վարդապետի, փակեալ լիցի նմա դուռն արքայութեանն Աստուծոյ, զի գրեանքդ վասն դասի ենք դրել ի դուռն Սուրբ Լուսաւորիչդ. որ փակէ և չտա, փակեալ լիցի նմա կենացն մուտ. ամէն:

13բ Ես` անարժան Մովսէս, զԱստուածաշունչս իմովք ձեռաւք գրեալ, Դամբարանի Սուրբ Լուսաւորչին նուիրեցի ի Լերինն Սեպուհի, ի Մանեա յայրսն: Եւ թէ ոք և իցէ նենգել խորհիցի` յափշտակելով կամ գողանալով, կամ թէ առաջնորդ վաճառեսցէ, կամ ումեք շնորհեսցէ, դատախազ կացցէ նմա սուրբ Լուսաւորիչն առաջի Քրիստոսի, և աստ մի հասարակեսցէ զաւուրս իւր:

34բ Տէր Աստուած, ողորմեա Ներսէսի քահանայի` փոխեցելոյն առ քեզ և եդելոյն ի գերեզմանի, և մեղօք մեռելոյս` Մօսէսի, և ամենայն հաւատացելոց (նման` 54բ, 86բ, 158բ, 188բ, 201բ, 324ա, 340բ, 390ա, 547բ):

103ա Լրումն օրինաց, Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, յիմանալի լուսոյդ շնորհաց լցո զհոգիս քոց ծառայից` զՆերսէսի և զՄովսէսի, զծնողացն նոցին, և զզարմից, և դասեցո յաջեաց դասին` ընդ արդարոցն, որք զարդարին:

Զմեզ յիշող ի մտօք սրտի,

Լիցի վայելս ի նոյն բարի,

Աւրհնեալ ձայնիւ անլռելի,

ԶԵրրորդութիւն փառօք ի մի,

Այժմ և յանկէտն ապագայի:

130ա Ո՜վ եղբարք և ծառայակիցք, որք գայք զկնի մեր և հանդիպիք մերումս շարագրութեան, այս ձեզ յայտնի լիցի, զի թէ յանցն իւր տեղւոջ ոչ ` եդեալ զգլխահամար իւրաքանչիւր գրոց, այս է պատճառն, զի ի մերումս ժամանակի` հնոցն արարած ոչ գտաք գլխահամար Աստուածաշնչից գրեանց: Եւ որ մերն էր րաբունապետ, է՜, զոր յինքենէ  շարժեալ և է՜, զոր ի մէնջ թախանձեալ եղև, և զայսոսիկ յորժամ արար, ի գրոցս սուղ ինչ կայր  գրելոյ, և ուր տեղի գտաք` եդաք, ուր` ոչ, լուր ժողովեցաք առ ի պէտս:

175ա ԶՄովսէս մեղօք մեռեալ ոգի` աղաչեմ յիշել ի Տէր սրտի մտօք, և զծնօղս իմ, և զամենայն զարմ, և դուք ի նոյն յիջիք յողորմութիւն Տեառն. ամէն (նման` 288ա):

197ա Անուն Մնացորդ ու բանքս` կրկնորդ (նոյնը` 210ա, վերջում փակագիր` «Թադեոս վարդապետ»):

228ա Տէր Աստուած, ողորմեա գծողի տառիս և ծնողաց նորին, և որ ամէն ասէ (նման` 218ա):

232բ Յորժամ յաւէտ եզր կալցի

Բանք մատենիս, զոր աստ գրեցի,

Յիշեա զգծօղ այսմ տառի,

Տէր իմ Յիսուս` Դաւթեան որդի,

Անեղ բանիւր Հօրն մեծի,

ԵՒ դասեցո յաջեաց դասի`

Ծնողօք, զարմիւք մեր համայնի,

Երգել քեզ փառս անլռելի`

Անձայն երգով, որ ոչ լսի,

Այլ իմանալ միշտ ճանաչի:

Բայց այնոցիկ երանի,

Որոյ հոգի անդէն հանգչի:

Վերջին երկու տողը` այլ ձեռքով:

252բ. Ողորմեա, Տէր, Ներսէս քահանայի և անարժան գծողիս, և որ յիշէ սրտի մտօք:

256գ Մովսէս մեղօք մեռեալ ոգի,

Ձեզ պաղատիմ ողորմելի,

Որք հանդիպիք այսմըն տառի,

Եւ զմայլիք սորին բանի,

Յիշման առնել զմեզ արժանի`

Ծնողօք, զարմիւք մերովք նախնի

Եւ ամենայն արեանառուի:

Բանիւ ասել Տէր ողորմի,

Յաւէտ և ձեզ նոյնըն լինի,

Զի միաբան յաւրն վերջի,

Յանփոխանորդն առաւօտի,

Միում բնութեանն եռանձնէի,

Երեքսրբեան փառսն երգեսցի`

Մեծաց ձրիցն պարգևողի:

261ա Վա՜յ աղքատութեանս (նման` 262ա, 263ա, 263բ, 298բ, 313ա, 321ա, 321բ, 322բ, 338ա, 343բ, 344ա, 362բ, 363ա):

270ա Ո՜վ եղբայր, չեմ հմուտ արուեստիս, թողութիւն արա, այլ կարիսս (նոյնիմաստ` 297բ, 376ա):

281բ Վա՜յ մեղաւորիս, // (282ա) չարիք գործոց հասին ինձ (նման` 260ա, 275ա, 284ա, 284, 286բ–7ա, 293ա, 293բ, 297ա, 299բ, 303բ–4ա, 304բ, 306ա, 307բ–8ա, 311բ–2ա, 327ա, 329բ, 331բ–2ա, 332բ–3ա, 334բ, 338բ, 340բ–1ա, 347ա, 349բ, 365ա, 373բ, 382ա, 398ա, 451բ, 464ա):

294ա Սքանչելաբար Տեառնդ բարի,

Արագահասդ օգնականի,

Ժտեմ մեղօք մեռեալս ոգի`

Մօսէս գրիչ այսմ տառի,

Խզեա՛ և զիմս կապ շղթայի,

Զպարաւանդեալ մեղօքս ոգի,

Հարսնարանիդ առագաստի

Արժանացո անտխրալի,

Ծնողօք, զարմիւք մեր համայնօք

Եւ ամենայն քրիստոնիւք,

Զի յանըսպառ քում սեղանոյ

Ճաշակեսցուք կաթիլ բարւոյ,

Ձայնակցելով միշտ անմարմնոցն`

Երգել քեզ փառս ընդ զուարթնոց:

296բ Մինչև յե՞րբ ոչ հրաժարես դու ի յօձէն խարամանէ, այլ տաս տեղի, որ պատրաստ է միշտ և յաւէտ զքեզ խոցի:

300բ Նմա երանեկ, որ աղբևր և ծառիդ ուռն չկայ:

347ա Տէր խնամօղ ամենայնի,

Որ պաշտպան ես մարդկան ազգի,

Լեր ծառայից քոց հովանի`

Գրիչ Մօսէսի և Ներսէսի:

Զերծո յաւուրն դատաստանի

Ի գազանէն դառնամաղձի,

Որ չար խորհի մարդկանս ազգի`

Քարշել ի վիհ կորըստենի,

Քեզ պաղատիմք միշտ անձկալի,

Կարկառեա ձեռն օգնականի,

Ձըգեա զբազուկըդ հայրենի,

Որպէս արծուի թևք տարածի:

Ածել ըզգինս արեանդ մեծի

Ո՜չ ի զըգալիս Պաղէստինի,

Այլ յերկնայինդ առագաստի,

Միայն գոռոզն ընկղմեսցի:

Փրկեալքս երգեն զերգ նըւագի`

Ըզյաղթականն օրհնութենի:

347բ Վա՜յ, զի երկարեցաւ պանդխտութիւնս իմ:

351բ Ա՜յ վա՜յ, կաղ իշով մինչև յե՞րբ հասից ի տեղի:

355ա Կամաց քոց, Տէր, պատրաստական

Շնորհեա յաւէտ գոլ ըղձական,

Խրատով վարժիլ աստուածական,

Պըսակ զգենուլ անանցական,

Զի յառօրեայ փոքր ջանի`

Ճշմարտապէս մեծըն տացի:

Որում հայցեմք զՏէրըդ բարի,

Առնել զանձինս մեր արժանի`

Ըզծառայից քոց Ներսէսի

Եւ զՄօսէսի փցուն գրչի:

Զի յաղբերէդ իմանալի

Ըմպել տացես, որ ոչ սպառի,

Ում փափագէր մեծն ի մարմնի,

Վասն անուղղայ գնացիցն երկրի.

Ի պապակելն ի բոց տապի:

Զմայլէր աղքատն ի կեանց բարի,

Զի իւրաւամբք Տէրըդ դատի`

Արդարութեամբ ըստ ճշմարտի

Ողորմածաց լինել բարի,

Անողորմից նոյն հանդիպի:

Զհաւատացեալս ի քեզ յուսով,

Արժանացո պաշտել մարմնով,

Յայնժմու` ի կեանս վարիլ գրով

Յանտիդ` օրհնել զերրեակդ միով:

360բ Վիշտ սեռական, վիշտ տեսական // (361ա) ոչ ի գետոց, ոչ յաւազակաց:

361բ ԶԳէորգ  փակակալ յիշեսջիք ի Տէր:

367ա Ըստ համբերող երանելւոյն,

Շնորհեա մեզ, Տէ՛ր, ստանալ ըզնոյն,

Զի թէպէտ մարդ յօժարի,

Քո օգնութեանդ կարօտ լինի:

Որ գիտես ըստ պատշաճի

Բաժանել տամ ում պէտ լինի,

Ընդ նեղութեանն և զելսն առնես,

Վարձըս յոլով պարգևեսցես:

Յառատաձիր այդր սեղան

Յոր սիրեցեալք հրաւիրեցան,

Լիցի և մեզ մասն ընդ նոսին

Արժանանալ այնըր շնորհին.

Ներսէսի և Մօսէսի`

Քոց ծառայիցս ողորմելի,

Այլև ծնողաց մեր և զարմից

Եւ ընդհանուր քրիստոնէից,

Որք միաբան միով ձայնիւ

Ընդ անմարմնոց կարգիլ ի թիւ,

Եռանձնեայ մի տէրութեանց,

Միով բնութեամբ աստուածութեանդ`

Երգել փառք ու գոհութիւն

Եւ անդադար փառաբանութիւն:

Ի յանկէտըն պայմանի,

Եւ յանվախճան յաւիտենի.

Ամէն, ամէն, այսպէս լիցի,

Որպէս և աստ շարագրեցի:

 

409ա Արեգակն արդարութեան,

Ծագեա զըլոյսդ աստուածութեան

Ի յոգիս քոց ծառայից`

Վերագրելոցս ի մատենի.

 Ներսէսի քահանայի,

Մովսէս գրչի այսմըն տառի.

Թևօք մեծաւ քո բժըշկեա,

Եւ յառաջինսըն հրաւիրեա,

Եւ զտխրութեան կապըն խըզեա:

Ընդ արդարոցն դասեցո,

Պայծառ զգեստին արժանացո,

Որպէս սովոր ես, բարերար,

Թողուլ զմեզ աստուածաբար,

Ոչ միայն այս թէ լինիցի,

Այլև շնորհաց արժանեսցի:

Լսես միշտ զաղաչանս

Եւ խոնարհիս ի խաղատանս,

Տաղանդիւ ոչ չափեսցես,

Այլ ձրի պարգևըս շնորհեսցես.

Միայն թողուլ մեզ հրամայես

Եւ տոկոսօք ըզնոյն շնորհես:

Աննախանձ Տէրդ բարի,

Որ զամենայն տացես ձրի,

Ընկալ զգիրս այս մատենի`

Քո առաջի յամենայնի,

Զի բարեխաւս մեզ լինիցի,

Դեղ հաշտութեան և միջնորդի:

Թէ հեղգացայ յայսմ գըծի

Եւ յաւրինացըն կասեցի,

Կարգեալ ժամուն յետնեալ գտի,

Հընչմամբ փողոյն ոչ փութացի,

Խոստովանիմ զայս առաջի

Տեառն և մարդկան ամենայնի:

Հայցեմ զներումըն սըխալման,

Եւ թողութիւն իմոյ յանցման.

Խնդրողաց նոյնըն լիցի,

Եւ Տէր օրհնեալ յամենայնի:

418բ Փառաւորէ մարդասէրն Աստուած զհոգի տեառն Ներսէսի Լամ[բ]րօնեցւոյ, որ ի վերայ ամենայն յաւելուածոց բարեացն, զոր պարգևեաց ազգիս մերում` թարգմանութեամբ և մեկնչութեամբ բազմաց տառից, և զայս ևս յաւել շնորհելով մեր ի միասին` ըզհաւաքումն Աստուածաշնչիցս, նախանձ բարի արկանելով ամենցուն, զի մինչև ցնա ոչ երևէր, թէ լիեալ էր յազգիս մերում. և ի մերումս ժամանակի գրեթէ երկուս կամ երիս միայն տեսաք` յաւելեալք զկնի նորա: Եւ տե՛ս զտարտամութիւն ազգիս, զի այժմ հարիւր ամ կամ թէ ևս աւելի ի նմանէ  մինչ առ մեզ, և այս չափ գոն աճեցեալք, որչափ ասացաք:

Եւս առաւել զարդարեսցէ Աստուած զհոգիս սրբոց թարգմանչացն, որք աստուածաբար երախտաւորք են ազգիս Հայոց, որք բազում երկամք և աշխատութեամբ այսպիսի անկողոպտելի գանձ պարգևեցին մեզ:

Ընդ որս և մեղաւք մեռեալս ոգի, որ մեծաւ լուսով և փափագանաւք ի սմա վաստակեցի աղքատ կենաւք և տկար մարմնով` թափառական յօտար գաւառի: Վասն որոյ աղաչեմ ոչ ձանձրանալ  ասել զՏէր ողորմին, որով և նոյնն ձեզ լիցի: Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեան:

448ա Ողբերգակ թէ պարտ լիցի`

Յայժմու ժամուս պիտանի.

Մանաւանդ թէ ևս յաւէտ,

Քան թէ յանցեալն և յապառնի.

Զի ընդ մարմնոյ վիշտ վտանգի`

Հոգւոց յաւէտ տարածեսցի.

Եկեղեցիք անփոյթ լինի,

Կարգք և օրէնք խափանեսցի.

Յառաջնորդաց անփոյթ լինի`

Վըրէժխնդիր ոչ գըտանի.

Լիրբն համարձակ անամօթի`

Սաստ յումեքէ ոչ լինիցի.

Ո՜չ պատուհաս` յանդգնողի.

Ակնառութիւն յաղթահարէ,

Եւ շողոքորթն առ ինք քարշէ,

Փառամոլքն տիրեցին,

Ուղիղիքն ի յետս ընկրկեցին.

Թիւրեալն յօրէնսըն պատուեսցի,

Աւրինապահն արհամարհի.

Տըգէտք յառաջեցին,

Ճշմարտախոհք ծաղր լինին.

Եկեղեցիք նըսեմասցին,

Պայծառութիւնքըն ջրեսցին.

Քահանայք խիզախեսցնի,

Եւ անպատշաճքըն գործիցին.

Ժողովուրդ մոլորեսցին,

Եւ անտրտունջք յար շրջեսցին:

Զգիրս օրինաց թէ ոք յիշէ`

Յամենեցունց նախատ կրէ.

Նաբուզարդան զայս ոչ գործէ,

Այլ` որ յաւէտ է քրիստոնէ:

Իշխանայք թէ յիշեսցին`

Բանս ոչ բաւէ, զի պատմեսցին:

Այլ որ արար բարձիթողի,

Դարձեալ թէ նոյն ողորմեսցի,

Որ է օրհնեալ յամենայնի:

Ամէն:

454ա Վա՜յ, վա՜յ, վա՜յ ինձ, զի յորմէ խիթային` եկն եհաս, որպէս յաւուրս յայսմիկ տեսանել:

467ա Ով ինձ Աստուածաշունչ էր տուեալ, գոգջիր գերի էր ազատեալ, մանաւանդ թէ ևս առաւել:

469ա Ով գիրք տեսանէ գրած, կարծէ դիւրաւ եկեալ յառաջ. ոչ այդպէս, գոգցես մահու չափ:

469բ Կատարումն Օրինաց և Մարգարէից, Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, շնորհեա մեզ կատարմամբ պատուիրանի քոյ` ի վերինդ Երուսաղեմ ժառանգել զվայելչութիւն իմանալի տաճարիդ, և յարազուարճ բերկրանօք և մշտապայծառ ուրախութեամբ առաջի փառաց աթոռոյ աստուածութեան քոյ և ընդ անմարմնոցն դասուցն` իմանալի ձայնակցութեամբ օրհնել զամենասուրբ զԵրրորդութիւնդ, որ ես գովեալ և փառաւորեալ յաւիտեանն:

530ա Որ կոչեցեր ի ծովակէն,

Զորս ընտրեցեր ի սկզբանէն,

Կարգել քարոզ աշխարհօրէն,

Ի լոյս ածել զազգս անօրէն:

Հրաման տուեալ աստուածօրէն`

Հասկըս հընձել մշակօրէն,

Զոր նախընտրեալք սերմանեցին,

Սոքա ըզնոյն ժողովեցին:

Բանիւ քարոզք առաքեցան

Եւ հրաւիրակք պատրաստեցան,

Յերկրի կապել առին հրաման

Եւ արձակել սովորեցան:

Ի հարսանիս հրաւիրեցան`

Յօժարութեամբ պատրաստ գտան,

Զնոյն և այլոց քարոզեցին

Եւ համայնից միշտ ուսուցին`

Ստանալ հանդերձ առագաստի

Եւ զարդարիլ ի հանդիսի.

Ով ոչ լսէ այն հրամանի`

Կապեալ ի հուրն առաքեսցի:

Յորմէ հայցեմք, Տէրըդ բարի,

Փրկել զմեզ յայնմ ատենի,

Ըզծառայից քոց եղկելի`

ԸզՆերսէսի և զՄօսէսի,

Զոգիս դասել ի կայանի

Սրբոցն ի լոյս զի պսակի.

Նաև զծնողաց մեր և զարմի,

Եւ զամենայն քրիստոնէի,

Ամէնին մեզ ասողի,

Սրտի մըտաւքըն յիշողի:

Եւ փրկչիդ մեր Յիսուսի

Տացուք ըզփառս անլռելի,

Ընդ Հաւր և Հոգւոյդ յամենայնի,

Ամէն, ամէն, և եղիցի:

552ա Դա՜ռն մորթս:

555բ Մովսէս մեղաւք մեռեալ ոգի,

Վըշտօք բազում պատեալ գերի,

Թէ զվիշտ անձինըս գըրէի`

Յաւէտ լինէր անթըւելի:

Զթախիծ սրտիս թէ յայտնէի`

Մարդկան լինէր անբաւելի,

Զի ինձ վա՜յ է յամենայնի,

Վասն իմ գործոց զոր գործեցի:

Հեղգ և ծոյլ, և թոյլ գտի,

Անապաշխար յամենայնի,

Խոստովանիմ, որք գայք ըզկնի,

Հայցել ժտեմ, թէ լինիցի,

Զի թողութիւն ինձ թէ տացի`

Անձին գերւոյս ողորմելի,

Որ միայն յոյսն է յենլի`

Ի մարդասէր Աստուածն Որդի:

Ծնողաց իմոց, այլև զարմի,

Լիցի նոցա մասըն բարի,

Եւ յիշողացդ ամենայնի`

Աւանդօղ պատուիրանի,

Տէրն է օրհնեալ անլըռելի,

Ամէն, ամէն, և եղիցի:

588բ Ողջուանաբեր այրըդ բարի,

Որ շրջեցար դու ժիր յերկրի`

Երագոտիւք անհեղգալի,

Վասն մարդկան ոգւոց պօգտիմ

Ի Լիւրիւկոյ մինչ յըՌուկի

Քայլեալ յաւէտ անձանձրելի,

Վիշտըս յոլով կրել ի մարմնի`

Հակառակօք անթըւելի:

Լե՜ր բարեխօս դու Մօսէսի`

Այսմըն տառի փըցուն գրչի,

Այլև ծնողաց մեր և զարմի,

Եւ համօրէն քրիստոբէի:

Եւ որ ասէ մեզ բան բարի,

Այնպէս նըմա նոյնըն լիցի.

Կատարօղն հայցուածի`

Տէրն է օրհնեալ յամենայնի: Ամէն:

595բ Եւ արդ  եղև զրաւ գրչութեան սորա ի գաւառիս Կիւլիկա, ի թագաւորութեան Լևոնի` որդոյ Հեթմոն թագաւորին: Գրեցաւ հայոց թվին ///: Որ է աւրհնեալ Յիսուս Տեառն:

Սոյն յիշատակագրութիւնը քերուած է և վրայից գրուած այլ  ձեռքով, դժուար ընթեռնելի. թուականը լրիւ եղծուած:

603բ Տէր ողորմի Մովսէսի:

608բ Որ զԱսուտուածաշունչս և կամ զայլ վարդապետական գրեանք, որ ի Սուրբ Լուսաւորիչս կա, յաղագս յաղաչանաց խնայէ, որ ի շուրջակա վանօրեայքդ // (609ա) դասատուն լինի, եղիցի ընդ անիծիւք` իբրև զայն ծառառայն, որ թաքոյց զարծաթ տեառն իւրոյ, և իբրև զայն, որ ինքեանք ոչ մտին, և որ մտանէին` չտային թոյլ մտանել, և զնոյն անէծս ժառանգեսցեն: Ապա որ կարդասցէ, խնամով պահեսցէ, և այս բաւական է, զի զէնն զինաւորին է: Եւ կատարողքն եղիցին աւրհնեալ. ամէն:

610բ (8 տող, եղծուած և հազիւ նշմարելի). Եթէ ոք յանդգնի կտրել զանգիր մագաղաթս /// այլ կացցէ /// ինչուր մաշի /// աւրհնեալ լիցի ... ամէն (հմմտ. 1ա):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 608բ (Շեղագիր) Սուրբ Գրիգ[որ]ու է: (Յաջորդում է անվերծանելի ստորագրութիւն).

2. 609բ (Նօտրգիր) Այս է պառատոսն , Դ օետարան, Ա Տարէգիրք, Ա Գանձատետր, Ա Ատենի Սաղ[մ]ոսարան մի , Ա Աստուածաշունչ, Ա սկի, Ա պղըընծ, ԺԵ շու[ր]ջառ, Բ վարշամակ, Դ գերեզմանի ծածկոց, Ա խաչվառ, Զ ղավլեխ, Թ շապիք, Ե սուրբ սեղանի ծած[կոց], Ե ջուխտակ բաղպանտ, Ե ուրար, Դ պաւղ, Ա շարմի, Ա նշ[խ]արծածկ:

Կնքադրոշմ` 2բ, 296բ, 608բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է: 14ա, 296բ, 608բ Գիրքս Սրբոյ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` 1բ Նախադրութիւն Ծննդոց գրոց: 1գ Աստուած, դու աջողեա... զամենայն գործս մեր: (Այլք` 130բ, 325ա, 541բ, 609բ, 610բ):

 

 

178

­ՄԱՍՈՒՆՔ ՀՆՈՅ ԿՏԱԿԱՐԱՆԻ

Երկայնամօրուք անապատ

ՉԲ–ՉԴ–1253–1255

ԳՐԻՉ`  Միքայէլ քհյ (228–55 լրացուած 1406-ին Յակոբ Ղրիմեցու, իսկ 1–9, 107, 114` 1507-ին անանուն նորոգողի կողմից):

ԹԵՐԹ` 281+1 (կրկ. 1), չգրուած` 1աբ, 281աբ։ Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԼԲ×8 (Ա, Գ, Ե, Է, ԺԳ, ԻԶ, Լ 10, Բ, Դ, Զ, Թ 6, Ժ 9, ԻԸ 7, ԻԹ 28)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 25×17։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ե­րկ­սիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (գրչի, նմուշ` 66ա), նօտրգիր (լրացնողների)։ ՏՈՂ՝ 45–55 (գրչի), 51 (1406թ.), 41 (1507 թ.): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի` դռնակով,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ (1507 թ.) — Կիսախորան` 3ա:Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան ։  Զարդագիր՝ թռչնագիր, հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ կար­միր ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Աւետարան Մարկոսի: Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (Ա-Բ)+2(Ե–Զ), ստացուած 2 ամբողջական թերթերի ընդլայնակի երկտակումից, լուսանցային մասերը եզրահատուած: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ` Աբ): Կարդալ` Եբ–Զա, Եա–Զբ «սկսան մահճաւք բերել... վարդապետութիւնս զմարդկան» (Զ, 55–Է, 7), Աբ–Բա, Աա–Բբ «[ի մէջ սահ]մանացն ... յանապատի աստ» (Է, 31 – Ը, 4): 2. Վարք Հարանց: ԺԷ դ.: 2(Գ–Դ) կից թերթեր` եզրահատուած: Թուղթ, միասիւն, նօտրգիր (նմուշ` Գա), Դբ չգրուած: Կարդալ` Գա–Դա «[Վարք] Յոհ[ա]նու Աղէքսանդրու հայրապետին ողորմածին – Երանելիս այս էր ի Կիպրոս կզղոյն, որդու  լինեալ Եբիբանու ... միայն չորս դրամ, և առեալ ետ աղքատի»:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 1–11 մկնկեր, այլք խոնաւութիւնից գունափոխուած, առանձին բառեր եղծուած, կազմի Բ փեղկի կաշին քերծուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնունդք – Նխ. 1աբ: Գլ. 1բ–2բ (Ա–ԾԵ «... և խնդրէ ի Յովսէ[փայ...]»): Գրք 32ա–28բ, 30ա (խառնուած):

2. Ելք – Գրք 30աբ, 29աբ, 31ա–51ա (խառնուած):

3. Ղևտական – Գրք 51ա–67ա:

4. Թիւք – Գրք 67ա–88բ:

5. Բ. Օրէնք – Գրք 88բ–108բ:

6. Յեսու – Գրք 108բ–26ա:

7. Դատաւորք – Գրք 126ա–44բ:

8. Հռութ – Գրք 144բ–6բ:

9. Թագ. Ա – Գրք 147ա–63բ (147ա «ԶԹագաւորաց գիրս Յէուա մարգարէի է ասացեալ` որդոյ Անանիաի»):

10. Թագ. Բ – Գրք 163բ–78ա:

11. Թագ. Գ – Գրք 178ա–97բ:

12. Թագ. Դ – Գրք 198ա–212բ:

13. Յոբ –  Գրք 213ա–21բ:

14. Դանիէլ –  Մրգ. 222ա–8ա (228աբ տե՛ս Բ):

Ա. §15–21 և Բ, § ա–ժբ լրացուած 1406-ին Յակոբ Ղրմեցու կողմից:

15. Եզր Ա – Նխ. 229ա: Գրք 229ա–32բ (համառօտ):

16. Նեեմի – Նխ. 232բ (համառօտ): Գրք 232բ (համառօտ):

17. Եսթեր – Նխ. 233ա: Գրք 233ա–7ա:

18. Յուդիթ – Նխ. 237ա: Գրք 237ա–43ա:

19. Տովբիթ – Նխ. 243ա: Գրք 243ա–6բ:

20. Մակաբ. Գ – Նխ. 246բ: Գլ. 246բ: Գրք 246բ–51ա:

21. Մակաբ. Բ – Գրք 251բ–5բ (համառօտ` «Սակաւ ինչ յԵրկրորդ Մակաբայեցոց` Վասն թաքուցեալ հրոյն ի ժամանակս գերութեանն – Քանզի ի ժամանակի յորում վարեցան հարքն մեր...):

22. Եսայի – Մրգ. 256ա–71բ:

23. Ովսէէ – Մրգ. 271բ–3բ: Մահ 273բ (տե՛ս նաև` Բ §ա):

24. Ամովս – Մրգ. 273բ–5ա:

25. Միքիէ – Մրգ. 275ա–6ա:

26. Յովէլ –  Մրգ.276աբ:

27. Աբդիու–  Մրգ. 276բ–7ա:

28. Յովնան – Մրգ. 277աբ:

29. Նաւում – Մրգ. 277բ–8ա:

30. Ամբակում – Մրգ. 278աբ:

31. Սոփոնիա – Մրգ.278բ–9ա:

32. Անգէոս – Մրգ. 279աբ:

33. Զաքարիա – Մրգ. 279բ–80բ (վրջ.` ԺԱ, 6 «... և հովվեցից զխայշինս»):

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 228ա [Մահ ԺԲ մարգարէից]: ա. 228ա Մահ Ովսէի ... – Ովսէ էր ի Բեկեղթղամովթայ... բ. 228ա Մահ Ամովսա ... – Ամովս էր ի Թեկուայ... գ. 228ա Մահ Միքիայ... – Միքիաս էր ի Մարովթա... դ. 228ա Մահ Յովելա ... – Յովէլ էր ի զաւակէ Ռուբենի ... ե. 228ա Մահ Աբդիու ... – Աբդիու էր ի Սիւքեմայ... զ. 228աբ Մահ Յովնանու ... – Յովնան էր ի Կարիաթամաւուսա... է. 228բ Մահ Նաւումայ... – Նաւում էր յԵղկեսեայ ... ը. 228բ Մահ Ամբակումա... – Ամպակում էր ի ցեղէ Շմաւոնի ... թ. 228բ Մահ Սոփոնիա... – Սոփոնիաս էր ի ցեղէն Շմաւոնի... ժ. 228բ Մահ Անկէի ... – Սա էր ի ցեղէն Ղևեայ... ժա. 228բ Մահ Զաքարիայ... – Սա էր յազգէ Ղևեայ... ժբ. 228բ Մահ Մաղաքիայ ... – Սա  յետ դարձի գերութեանն...

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

67ա (Կարմրագիր) ԶՄիքաէլ զաշխատող մատենի:

108բ Փա՜ռք քեզ, ամենասուրբ Երրորդութիւն, որ հասուցեր զիմս անարժանութիւն յաւարտումն գրիս:

130բ Եղբայր ընթերցաւղ, [մի՛] մեղադրել, զի խիստ շտապ էի:

146բ Փա՜ռք ... Գրեցաւ մատեանս այս ի թու[ին] ՉԲ (1253) ձեռամբ Միքայէլի քահանայի:

Արդ, աղաչեմ զամենայն որդիս նորո Սիոնի,

Որ սիրող են այսմ պատուիրանի,

Յիշել զմեզ և զծնաւղսն մեր ի Քրիստոս,

Եւ ինքն Տէրն` բարի և ողորմած յամենայնի,

Մեզ և ձեզ ողորմեսցի, և նմա փա՜ռք յամենայնի:

163բ Ողբամ զմեղս իմ:

177բ [Մինչ ի յա]յս տեղս էաք, նա Պապիաւսն եկն և եբեր մեզ աւձանման, չգիտեմ ուստի:

178ա Զմեղաւք մեռեալս և զանաժան գրիչս Միքա[յ]էլ աղաչեմ յիշել ի Տէր Յիսուս: Գրեցաւ մատեանս այս ի թուականի մերում ՉԴ (1255), յամսեանս Հոգտեմբերի ԺԴ-ին յանապատիս յԵրկայնմաւրուի, ի փառս ամենակալին Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս: Եւ վասն դառն ժամանակիս խիստ շտապով գրեցաւ. ոչ գրչի պէտ է այրած և ոչ գրի:

184ա Այս ի՞նչ եղաւ, Տէրն գիտէ:

212բ Յամի եւթնհարիւր[եր]որդի և չորրորդի (1255) եղև զրաւ մատենիս, յամսեան Հոքտեմբերի ԻԹ, աւրն յուրբաթի, և մինչ էաք ի ցաւն, որ է վերջին գիր, վաղվաղակի հաւ խաւսեցաւ, և մեք գոհութեամբ փառս ի վեր առաքեցաք:

Արդ, գրեցաւ սա ի դառն ժամանակիս, ի թագաւորութեանն Հեթմոյ, և նորա երեգ ամն էր երթալոյն ի Թաթարսն: Եւ ես` մեղաւորս և անարժանս և անպիտանս, կամաւ իմով մտախոհ եղէ ի գրել զգիրս զայս, և վասն առաւել սիրոյ` փոյթ ընդ փոյթ գրեցի, որ ոչ գրի պէտ եմ այրել ու ոչ գրչի շինելոյ զուղեղն, այլ շտապով ի գիշերի և յամենայն ժամ գրեցի հայնց վատ գրչով, որ զերկու տետրն և զերեքն ի մի գրչէ, նաև զայս վերջինս` ի մի գրչէ: Արդ, աղաչեմ սակաւ յիշման արժանի առնել զմեզ և զմերսն` վասն սիրոյ Քրիստոսի: Տէր Քրիստոս: ՅՌոմանոսնոցս գրեցի ես Միք[այէլ] ք[ա]հ[անայ] ի փառս Աստուծոյ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 255բ (Նօտրգիր) զՅակոբ Ղրիմեցիս` զսիրողս բանի, զսակաւ բանս նշանաւոր և պիտանի, որ համառօտեցի յԵրկրորդ Մակաբայեցոց, զի լինիցի առ ձեռն պատրաստ, աղաչեմ յիշել ի Տէր, և դուք յիշեալ լիջիք ի նմանէ. ամէն: Ի թվին Հայոց ՊԾԵ (1406):

2. 114բ (Նօտրգիր) Ո՜վ հանդիպողք սուրբ Աստուածաշնչիս, յիշեցէք ի Քրիստոս զԽաչատուր միայնակեցն, որ փոքր ինչաւք աւգնական եղև Աստուածայշնչիս գնելն. Աստուած յիշէ յիւր արքայութիւնն. ամէն: Դարձեալ յիշեցէք զհայրն իւր` զԴաւիթ, և զմայրն իւր` զՄուրվաթն, և Աստուած յիշէ յիւր մի[ւ]սանգամ գալստեանն. ամէն: Ես` Ստեփանոս եպիսկոպոս, գնեցի զԱստուածաշունչս ի հալալ ընչից իմ` յիշատակ հոգո ինձ և ծնողաց իմոց, թվին ՋԾԶ (1507):

Կնքադրոշմ` 3ա, 116բ, 271բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` 1ա (Նօտրգիր) Եւ եղեն կեան[ք] Սառայի ՃԻԷ (նմանիք` 51բ, 106բ):

 

179

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

[Կիլիկիա]

ՉԽԱ – 1292

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ` Ստեփանոս Գոյներերիցանց:

ԹԵՐԹ՝ 579. չգրուած` 255բ, 281բ–2ա: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–Ծ×12 (Ա 11, Ի, ԻԱ, ԽԹ 14, ԻԳ, ԻԵ–ԼԲ 10, ԽԶ, ԽԸ 13, Ծ 2)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 23×15,9։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 61ա)։ ՏՈՂ՝ 52: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի` դռնակով, միջուկը` տախտակ, աստառը`  կարմիր թաւիշ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Մովսէս մարգարէ` 1բ:  Ճակատազարդ` 2ա, 283ա, 310բ, 328բ: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան (բազում)։ Զարդագիր` թռչնագիր, կենդանագիր (միայն` 2ա, 283ա):  Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, ոսկի (1բ), կարմիր, կապոյտ (2ա), շագանակագոյն, դեղին (մնացեալը):

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մատթէոսի: Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (Ա-Բ)+2 (Գ–Դ), ստացուած երկու թերթերի վերին կէսերի ընդերկայնակի երկտակումից: Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ` Աա): Կարդալ` Աբ, Բաբ, Աա, Դա, Գբ, Գա, Դբ. «մի՛ շնար: Բայց ես ասեմ ձեզ... կեղծաւորքն զի սիրեն ի ժողովուրդս» (Ե, 27– Զ, 5):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 1650 թ. նորոգուած և վերակազմուած: Կազմի եզրերը մաշուած, Ա փեղկի տախտակը ջարդուած, կաշին` պատռուած, փականներն` ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնունդք – Գլ. 1աբ: Գրք 2ա–22բ:

Գրչից` 1բ «Ուր ֆռ. գտնուս` այն ֆռանգնոյն ջաբիստըն է...»:

2. Ելք –  Գլ. 22բ–4ա: Գրք 24ա–42ա:

3. Ղևտական –  Գլ. 42ա–3բ: Գրք 43ա–55բ:

4. Թիւք –  Գլ. 56աբ: Գրք 56բ–74ա:

5. Բ. Օրէնք –  Գլ. 74ա–5բ: Գրք 75բ–89բ:

6. Յեսու –  Գլ. 89բ–90ա: Գրք 90ա–100բ:

7. Դատաւորք – Գլ. 100բ–1ա: Գրք 101ա–11ա:

8. Հռութ –  Գրք 111ա–2ա:

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 112աբ: Գլ. 112բ–3ա: Գրք 113ա–26բ:

10. Թագ. Բ – Գլ. 126բ–7ա: Գրք 127ա–38ա:

11. Թագ. Գ –  Գլ. 138ա–9ա: Գրք 139ա–52ա:

12. Թագ. Դ –  Գլ. 152ա–3ա: Գրէ 153ա–65բ:

13. Մնաց. Ա – Գլ. 165բ–6ա: Գրք 166ա–77ա:

14. Մնաց. Բ – Գլ. 177աբ: Գրք 177բ–91ա:

15. Եզր Ա –  Գլ. 191ա: Գրք 191ա–8ա:

16. Եզր Բ – Հանգամանք 198ա: Գրք 198ա–201բ:

17. Նեեմի –  Գլ.201բ–2ա: Գրք 202ա–7ա:

18. Եսթեր – Նխ. 207ա: Գրք 207ա–11բ:

19. Յուդիթ – Նխ. 211բ: Գրք 211բ–8ա:

20. Տովբիթ – Նխ. 218ա: Գրք 218ա–22ա:

21. Մակաբ. Ա –  Գլ. 222աբ: Գրք 222բ–37ա:

22. Մակաբ. Բ. – Նխ. 237աբ: Գլ. 237բ–8ա: Գրք 238ա–49բ:

23. Մակաբ. Գ –  Գրք 250ա–5ա:

Գրչից` 249բ «Երրորդ Մակաբաեցիքն չկա ի ֆռանգուն գիրքն»:

24. Սաղմոսք – Նխ. 256ա (տե՛ս Բ, §1): Յռջբ. 256բ–7բ (տե՛ս Բ, §2): Նխ. (Եպիփան) 258ա–9ա: Գրք 259ա–80բ (ունի` «Փոքր էի»):

25. Առակք –  Գլ. 280բ–1ա: Գրք 283ա–91բ:

26. Ժողովող – Գրք 291բ–4ա:

27. Երգ Երգոց – Գրք 294ա–5բ (ունի` «Գիտացի»):

28. Իմաստութիւն – Գլ. 282բ: Գրք 295բ–301ա:

«Գլ.» §25, 28 համախմբուած` 280բ–1ա:

29. Յոբ – Նխ. 301աբ (Աղիկառնացի) 301բ: Գրք 301բ–10ա:

30. Եսայի – Գլ. 310բ: Մրգ. 310բ–28բ:

31. Ովսէէ – Գլ. 328բ: Մրգ. 328բ–31ա:

32. Ամովս – Գլ. 331ա: Մրգ. 331ա–8ա:

33. Միքիէ – Գլ. 333ա: Մրգ. 333ա–4բ:

34. Յովէլ – Գլ. 334բ: Մրգ. 335աբ:

35. Աբդիու – Գլ. 335բ: Մրգ. 335բ–6ա:

36. Յովնան – Գլ. 336ա: Մրգ. 336աբ:

37. Նաւում –  Գլ. 336ա: Մրգ. 336բ–7բ:

38. Ամբակում – Գլ. 337բ: Մրգ. 337բ–8ա:

39. Սոփոնիա – Գլ. 338ա: Մրգ. 338ա–9ա:

40. Անգէոս – Գլ. 339ա: Մրգ. 339աբ:

41.Զաքարիա –  Գլ. 339բ: Մրգ.339բ–42բ:

42. Մաղաքիա – Գլ. 342բ: Մրգ. 342բ–3բ:

43. Երեմիա – Գլ. 343բ: Մրգ. 344ա–65ա:

44. Բարուք – Թղթ 365ա–6բ:

45. Ողբք Երեմիայ – 366բ–8ա:

46. Դանիէլ – Գլ. 368ա: Մրգ. 368բ–75բ:

47. Եզեկիէլ – Գլ. 375բ–6բ: Մրգ. 376բ–95բ:

«Գլ.» § 30–43, 46–47 խորագրուած «Յռջբ.»: «Մահ»§30–43, 46–47 համախմբուած` 395բ–7ա, տե՛ս Բ, §3:

48. Թղթ Եւսեբի – 397բ:

49. Համաբարբառ – Կանոնք 397բ–9ա (նաև` լուսանցքային):

50. Մատթէոս – Գլ. 399ա–400ա: Հմձյնթ. 400ա: Նխ. 400ա: Աւ. 400ա–15ա:

51. Մարկոս – Գլ. 415աբ: Նխ. 415բ: Աւ. 415ա–25բ (ունի` «Յարուցեալ»):

52. Ղուկաս – Գլ. 425բ–6ա: Նխ. 426բ: Աւ. 426բ–42բ:

53. Յովհան – Գլ. (Ա–ԺԸ) 442բ–3ա: Նխ. 443ա: Աւ. 443ա–54բ:

Կից` «Իրք կնոջն շնացելոյ» և ծնթ. գրչի. «Թէ կամիս գրել զսա ի կարգն` յՁԶ համարն է... Պապէասայ ումեմն` աշակերտի Յովհաննու է գրած, որ յետեյ հերձուած խաւսեցաւ և խոտեցաւ...»:

54. Գործք Առաքելոց – Յռջբ. («Որք») 454բ: Դիր 455բ: Գլ. 455ա–6բ: Ընթերց. ԺԶ 456բ: Նխ. («Գործք») 456բ: Ընթացքն 456բ–7ա: Գրք 457ա–70բ (տե՛ս N 187, Ա, §55):

55. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 470բ–1ա: Գլ. 471ա: Նխ. 471աբ: Թղթ 471բ–2բ:

56. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 472բ–3ա: Նխ. 473ա: Թղթ 473ա–4բ:

57. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 474բ: Նխ. 474բ: Թղթ 474բ–5բ:

58. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 475բ–6ա: Նխ. 476ա: Թղթ 476ա–7բ:

59. Թղթ Յովհաննու Բ –  Գլ. 477բ: Նխ. 477բ: Թղթ 477բ:

60. Թղթ Յովհաննու Գ –   Գլ. 477բ: Նխ. 478ա: Թղթ 478ա:

61. Թղթ Յուդայի –  Գլ. 478ա: Նխ. 478ա: Թղթ 478ա–9ա:

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 479ա–81ա: Վկ. 481ա: Բովանդ. ընթրց. և վկթնց 481ա–4բ: Ց. 484բ:

62. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 484բ: Նխ. 484բ–5ա: Թղթ 485ա–90բ:

63. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 490բ: Նխ. 490բ: Թղթ 490բ–6ա:

64. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 496ա: Նխ. 496ա: Թղթ 496ա–9բ (Թղթ Գ – Տե՛ս §76):

65. Առ Գաղատացիս – Գլ. 499բ–500ա: Նխ. 500ա: Թղթ 500ա–1բ:

66. Առ Եփեսացիս – Գլ. 501բ–2ա: Նխ. 502ա: Թղթ 502ա–3բ:

67. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 503բ: Նխ. 503բ–4ա: Թղթ 504ա–5ա:

68. Առ Կողոսացիս – Գլ.  505ա: Նխ. 505աբ: Թղթ. 505բ–6բ:

69. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 506բ: Նխ. 506բ–7ա: Թղթ 507ա–8ա:

70. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 508ա: Նխ. 508ա: Թղթ 508ա–9ա:

71. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 509աբ: Նխ. 509բ: Թղթ 509բ–13բ:

72. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 514ա: Նխ. 514ա: Թղթ 514ա–5բ:

73. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 515բ–6ա: Նխ. 516ա: Թղթ 516ա–7ա:

74. Առ Տիտոս – Գլ.  517ա: Նխ. 517աբ: Թղթ 517բ–8ա:

75. Առ Փիլիմոն – Գլ. 518ա: Նխ. 518ա: Թղթ 518աբ:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 518բ (տե՛ս N 187, 444բ):

Աստ` 596ա–603բ, տե՛ս Բ, §3–5:

76. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 518բ–9ա: Պօղոսի 519աբ:

77. Յայտնութ. Յովհաննու –  Գլ. 519բ–20ա: Գրք 520ա–6բ:

78. Հանգիս Յովհաննու – 527աբ:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 1.  256ա  [Նախադրութիւն Սաղմոսաց] – Սուրբ և սքանչելի այր Աստուծոյ մեծն Դաւիթ ... և աղաւթք աւրկէի (այսպէս), և այլ ինչ, որ փոքր ի շատէ առի զհանգամանսն:

2. 256բ–7բ Յառաջաբան Դաւթի մարգարէի Մեկնութեան Աթանասի եպիսկոպոսի Աղէքսանդրացւոյ զամենայն երգոց Սաղմոսարանացն Դաւթի զներունակ միտս իւր գտեալ և այլոց յայտնի ցուցանէ – Փոյթ յոժարութեան եդի ի սրտի իմում...

3. 395բ–7ա [Մահ ԺԲ և Դ գլխաւոր մարգարէից]: 395բ Ա. Մահ Եսայեայ – Սա էր որդի Ամովսայ... 395բ Բ. Մահ Ովսէի – Ովսէ էր ի Բեդղեմոթայ ... 395բ Գ. Մահ Ամովսայ – Սա էր ի Թեկուայ... 395բ Դ. Մահ Միքիայ – Միքիա էր ի Մոսովրեթայ... 395բ Ե. Մահ Յովելայ – Յովէլ էր յազգէ Ռուբենի ... 395բ Զ. Մահ Արդիու – Աբդիու էր յերկրէ Սիւքարայ... 395բ–6ա Է. Մահ Յունանու – Յունան էր  յերկրէն Կարիաթմաւուսայ ... 396ա Ը. Մահ Նաւումայ – Նաւում էր յԵղկեսեայ ... 396ա Թ. Մահ Ամբակումա – Ամբակում էր ի ցեղէն Շմաւոնի... 396ա Ժ. Մահ Սոփոնիա – Սոփոնիա էր ի ցեղէն Շմաւոնի ... 396ա ԺԱ. Մահ Անկէի – Անկէաս էր ի ցեղէն Ղևեայ... 396ա ԺԲ. Մահ Զաքարիա – Զաքարիա էր յազգէն Ղևեայ ... 396բ ԺԳ. Մահ Մաղաքիայ – Մաղաքիաս յետ դարձին ... 396բ–7ա ԺԵ. Մահ Դանիէլի – Դանիէլ էր ի յերկրէ Յուդայ ... 397ա ԺԶ. Մահ Եզեկիելի – Եզեկիէլ էր ի յերկրէ Սարիրայ...

Դ. 527բ–79բ [Բնագիրք զանազանք]

– 527բ Այս ինչ կայ յառաջիկայ գիրս – Ա. Խրատք ընթերցմանց բովանդակ տարւոյն ... Ի.  Պատճէն տաւմուրի, և ի Հինգհարիւրակէն, և այլ զրուցանի:

1. ա. 528ա–31բ Ա.  Աստուածայայտնութեանն  ժամանակագրութիւն, այլ և բովանդակ տարւոյն ըստ Ընթերցուածին և ըստ այլ կարդացմանցն – Յունւարի Ե սրբոյ Ճրագալուցին...

բ. 531բ–9ա Խրատք բովանդակ ընթերցմանց տաւնից սրբոց առաքելոց և մարգարէից, և մարտիրոսաց... վասն դիւրաւ գտանելոյ ըստ այբուբենից գրեցի զսա – Անտոնի անպատականի` Սղ. ՃԺԵ...

2. 539ա–40բ Բ. տաւնացոյց ըստ շաբաթուց և սակաւ մի Հարցնացոյց – Զկնի Զատկին երկուշաբաթի հանգստեան: Հց. ԱՁ. Աւրհնեալ ես...

3. 540բ–5ա Գ. Տաւնք ըստ Հայոց և Հոռոմայեցւոց ամսոց – Նաւասարդի Ա և Աւգոստոսի ԺԱ. Տաւն է Յովաննու Մկրտչին ...

Գրչից` 540բ «Կարմիր համարն, որ ի տողն է, զհայ ամիսն ցուցանէ` ըստ Սարկաւագին Տաւմարի, որ է անշարժ, և սևն, որ ի լուսանցն է` զհռոմայեցւոցն»: 544բ «Զտաւն Պայծառակերպութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ի սուրբն Թաբովր ոչ նշանակեցի ի գիրս, վասն զի յայտն է ամենեցուն մերոցս», և թէ ոք կամեսցի գիտել յայտն է ամենեցուն մերոցս, և թէ ոք կամեսցի գիտել զյունացն, նոքա յԱւգոստոս ի վեցն կատարեն ըստ  խորհրդոյ իրի: Եւ մերս ամսով ոչ // (545ա) կատարեն, այլ` ուր սահմանեալ է սրբոց հարցն առաջնոց»:

4. ա. 545ա–51ա Դ. [«Աղաւթամատոյց». լուսանցնքերում]: Քարոզ Գիշերային ժամուն պաշտաման, զկնի` Տէր  եթէ շրթանցն – Զարթուցեալքս ամենեքեան...

Գրչից` 551ա «Ի Գէորգ վարդապետին աւրինակէն գրեցի զսա: Եւ նա գրեալ էր, թէ որք յընթեռնուլն զսա այլափոխ բանիցն պատահեսցէ, մի՛ տգիտութեան վարկցի կամ անձնահաճութեան և մի՛ հա//(551բ) մարձակեսցի յեղաշրջել բան ինչ, զի յաւրինակէ Մեկնութենէն տեառն Խոսրովու ուղղեցաք` որ չափ գտաք զ’ի նմանէ  քննեալն:

բ. 551բ–5բ [«Պատարագամատոյց». լուսանցնքներում]: Աւրէնք արկանելոյ սպաս եկեղեցւոյ – Յորժամ կամեսցի պատարագ մատուցանել...

5. 555բ–7ա Ե. Ի մեծի աւուրն Պենտակոստէին... Եւ ասէ զաղաւթս զայս, զոր ասացեալ է սրբոյն Յովհաննու Ոսկեբերանի ի սուրբ Երրորդութիւնն – Ամենակալ անարատ Աստուած...

6. 557ա–60ա Զ. Աղաւթ Վարդավառին – Աւրհնեալ ես, Տէր Աստուած ամենակալ, Որդի և Բանդ Աստուած...

7. 560ա–1բ Է. [Կանոն Ջրաւրհնեաց...]: Քարոզ զկնի Աւետարանին – Վասն ի վերուստ... (560ա) Աւրհնութիւն ջրոյ, զոր ասացեալ է սրբոյն Բարսղի Կեսարու Կապպադովկեցւոց – Աւրհնեալ ես, Տէր Աստուած ամենակալ, հզաւր...

8. 561բ–3բ Ը. Կանոն Մեծի Հինգշաբաթու Ոտնալուային: Ըստ որում ասաց Յիսուս, թէ աւրինակ մի ետու ձեզ: Զոր արարեալ է տեառն Եփրեմի Խորին Ասորւոյ, զոր թարգմանեաց սուրբ դիտապետն Հայոց Մեծաց Գրիգորիոս Վկայասէր – Ի տասներորդ ժամուն զկնի կատարմանն սրբոյ պատարագին...

9. 563բ–4ա Թ. Թուղթ Կիւրղի եպիսկոպոսի Երուսաղէմի Վասն երևելոյ նշանի Խաչին յերկնից – Թագաւորի աստուածասիրի և բարեպաշտի...

10. 564ա–5բ Ժ. Կանոն Նաւակատեաց եկեղեցւոյ պղծելոյ յանաւրինաց և շարժեալ սեղանն վերստին հաստատել ... Եւ եպիսկոպոս ասէ զաւղաթս – Որ ընդունիչդ ես աղաւթից...

11. 565բ ԺԱ. Կանոն Նորակերտ գրոց... Եւ քահանայն ասէ զաղաւթս – Աւրհնեալ ես, Տէր Աստուած մեր,. որ ետուր մեզ զպատուիրանս զայս...

12. 565բ–7բ ԺԲ. Կանոն Խաչ աւրհնելոյ ... եւ եպիսկոպոսն ասէ զաղաւթս – Տէր Աստուած անսկիզբն, որ ես միշտ յէութեան...

13. 567բ–8ա ԺԴ. Կանոն զնկարեալ եկեղեցի աւրհնել[ոյ]... Աղաւթք – Սուրբ ես, Տէր Աստուած, և ի սուրբս բնակեալ...

14. 568ա–9բ ԺԴ. Կանոն Մկրտութեան ... Աղաւթք ի վերայ երեխայից նախքան զձեռնադրութիւն – Տէր Աստուած մեր, Աստուած բարերար...

15. 569բ ԺԵ. Կանոն հաղորդութիւն տալոյ ... Եւ ասէ զաղաւթս – Աւրհնեալ ես, Տէր Աստուած ամենակալ. արարիչ ամենայն արարածոց...

16. 570ա–1բ ԺԶ. Կանոն զամենայն վախճանեալ ի հանգիստ յուղարկելոյ ... Եւ եպիսկոպոսն ասէ զաղաւթս – Աստուած յաւիտենական, անսկիբն...

17. 571բ ԺԷ. Աւրհնութիւն աղի... Եւ ասէ զաղաւթս – Աւրհնեալ ես, Տէր Աստուած ամենակալ, արարիչ ամենայն արարածոց...

18. 571բ–2բ ԺԸ. Կանոն խաղաղ աւրհնել... Քարոզ – Եւ ևս խաղաղութեան: Գոհացարուք զբարերարէն Աստուծոյ...

19.572բ–3ա ԺԹ. Խոստովանութիւն Մանասէի –  Տէր ամենակալ, Աստուած Աբրահամու...

20. 573ա–578բ Ի. [Պատճէն տաւմարի, և ի Հինգհարիւրակէն, և այլ զրուցանի (ըստ ցանկի)].

ա.  573ա Պատճէն տաւմարի Եբրայեցւոց... կրկնակ ամսոցդ այսպէս  – Կալ զամիսն և զիւր կրկնակն...

բ. 573աբ Պատճէն Հոռոմոց տաւմարի... Զուգաւորութիւն Հայոց ընդ Հոռոմի – Կալ  զաւուրս հայ ամսոյն...

գ. 573բ–4բ Պատճէն տաւարի Սարկաւագին ... Կիսակ ամսոցս այսպէս – Կալ զամիսն և զիւր կիսակն...

դ. 575ա–6ա Զմուտ ՇԼԲ ամաց շրջանիս այսպէս արա (ԺԹ-ամեայ խորանք) – Կալ զթուական Հոռոմին...

ե. 575ա–6բ [Յաղագս սրբոյ պասքային և տերունական լրմանն] – Գովելի է զգուշութիւն ամենայն անձին, որք յարարչէն գոյացեալ...

Գրչից` 576բ «Ի մերում ժամանակիս, ի մեծ թուականութեանս ՉԽ (1296), հրամանաւ... արքային ամենայն Հայոց Հեթմո և ... երջանիկ կաթողիկոսին տեառն Ստեփանոսի, հանդերձ բարեպաշտաւն իշխանաւք, արարեալ ժողով սուրբ` բազում եպիսկոպոսաց և վարդապետաց և յոլով գիտնականաց, որք առեալ զգիրս Հին և Նոր Աւրինաց Աստուծոյ և զկանոնեալ հրաման երիցագոյն սուրբ ժողովոյն վասն սուրբ Զատկին, և տումարական արուեստի քննութեամբ գտին արտաքս նզովից զՌէոնս, այսում զպարսաւանս տաս պատճառ փառաւորութեան` վեցին ի հինգն փոխելով: Սուրբն այն ժողով ի վեցտասանն տա հրաման առնել զԶատիկ ... որում հետևեցաք և մեք ... Բայց թէ կամիս իմանալ զպատճառս խանգարման սուրբ Զատկիս... Վասն փոքրագոյն տեղոյս ոչ գրեցաք... (2–3 բառ անընթեռնելի)»:

զ. 576բ Ամսամուտ այսպէս (աղիւսակ) – Ամսովն և եօթներեակովն ի ներս մուտ...

է. 576 Զմուտ Առաջաւորացս այսպէս (աղիւսակ) – Վերնագրովն և եօթներեակաւն ի ներս մուտ...

ը. 577ա Զմուտ Բուն Բարեկանեդանիս այսպէս արա (աղիւսակ) – Վերադրովն և եօթներեկովն ի ներս մուտ...

թ. 577ա Զմուտ Զատկացս այսպէս (աղիւսակ) – Վերադրովն ի ևօթներեկովն...

ժ. 577բ Զմուտ Վարդավառիս այսպէս (աղիւսակ) – Վերագրովն և եօթներեկովն...

ժա. 577բ Զմուտ Լուսանցուցիս այսպէս (աղիւսակ) – Վերադրովն և ամսովն, զոր ուզես ի ներս մուտ...

Գրչից` 577բ «Աւելորդ էր աւագ լրմանցս գրել աստ. ապա ես յաւինակէն սխալեցաւ և յետոյ ի վերայ հասի»:

ժբ. 578ա Գէորգեայ վարդապետի Բան վասն կանուխ և անագան լինլոյ Զատկին – Դիցուք սուղ ինչ և վասն տէրունական լրմանցս յետ և յառաջ խաղալոյ ... որ է կէս աւուր սուղ ինչ պակաս ըստ քսանչորս ժամուց աւուրն: Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս:

21. 579բ [Խրատ Պսակի] – Յառաջ [յ]որժամ կամիս զայր և զկին պսակել, նաև խոստովանեցոյ զերկոսին ... զայս և առնու զթագն և զքաւղն:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

255ա Տարտամս յիմաստ սուրբ գրոց,

Որովք սնայ յարբունս տիոց,

Ահա, կարաւտ սոցին համոց,

Գտայ զերեալ յաւտար հոգոց:

Ուստի հարեալ սրտիս ի խոց,

Եւ տոչորմանս, որ կա յիս բոց,

զայս սրսկեմ կաթս անձրևոց`

Զձեռահևսս սուրբ գրոց:

Միթէ գնացիւք այսու գետոց`

Իմ զովասցի ծարաւս ոգւոց,

Եւ սփոփեսցի յիւրոց ցաւոց,

Սրբեալ տաճար Տեառն աւթանոց:

Այսու յուսով յերկս վաստակոց`

Կամ ի յոքունց մէջ ի հոգոց,

Զի արծարծեալ ճրագիս իմ բոց`

Մի՜ խրթնասցի յաւտար հողմոց:

Աւրհնութիւն` որ կարդայ, գովութիւն` որ լսէ: Փա՜ռք տուողին և յիշատակ գրչիս: Որ մեզ  ողորմի բանիւ, Քրիստոս նմա ողորմի գործով. ամէն: ////:////::/::////:::/.///::///::////: (ծածկագրի տակ մանր կարմրագրով` «Ստեփանոս») Գոյներիցանց մեղաւոր գրչի:

255ա Կատարեցան մակաբայեցիքն հանդերձ այլ հնագրենաւքն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ` ի ձեռն իմոյ նուաստիս Ստեփանոսի, ի թուին ՉԽԱ (1292):

258ա  ¯, այս ազգ ձևս «որպէս» է և այս m` «ամենայն»: Վասն պարկեշտութեան արարի, աղաչեմ ներել:

328բ Զմեղաւոր հողս` զՍտեփանոս, յիշեա ի Տէր, ո՜վ սուրբ ընթերցաւղ:

526բ Փա՜ռք որ ներեաց անարժանիս և ետ զաւրութիւն տկար և մեղաւք լցեալ անձինս` մեղավոր հոգոյս Ստեփանոս Գոյներերիցանց, որ թէպէտ և սպասաւորական աստիճանի վիճակեալ էի, սակայն ամաչեմ կոչել զիս ի բարձրագունէն, այլ մականունութեամբ կոչեմ Գոյներիցանց: Որ յոյժ ժամանակի իմոյ` ցանկացաւղ եղեալ աստուածաւանդ մարգարէական բանից հնոյն և աստուածայրականին Յիսուսի լուսափառ նոր վարդապետութեանն, և իմոյին երկաւք և բազում աշխատութեամբ զփափագ տենչանաց սրտիս լցի, և յանգ հանեալ աւարտեցի զԱստուածաշունչ գիրս բովանդակ, և զայլ պիտանացու և յոյժ հարկաւոր եկեղեցական աւանդութիւնս` ըստ իմոյ կարողութեանս խոշորագիծ գրով:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան զհանդիպաւցսդ, որք ուտէք ի կենաց մանանայէս մտաւք և զպասուք ծարաւ Հոգւոյ` կենդանաբուղխ ջրովս աստուածայնով արբուցանէք, յիշեսջիք ի Քրիստոս զհոգևոր հայրն իմ և լուսաւորիչ` զԳէորգ վարդապետն, և զհամակամ աշակերտ նորին` զԽաչատուր, յորոց աւրինակաց և զգիրքս գրեցի` բազում խնամարկութեամբ ի նոցանէ: Այլև մեղաւք թաթաւեալ անձին գրչիս` մեղաց թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ, նաև մերն ծնողաց և եղբարց, և քերց հարազատաց, նաև ուսուցչաց, և սննդակից ընկերաց` մերձակայիցս և անմերձից: Յիշեսջիք ի Քրիստոս և զԿոստ[անդ] քահանայ Տարսոնացի և զծնաւղսն իւր, և զհոգևոր մայրն իւր, որ բազում գութ խնամոց ցուցեալ է նոցա` յիս: Յիշեսջիք և զԴաւիթ սարկաւագ, յորոյ արդեանցն կայ ի նիւթ սորին: Յիշեսջիք և զՎահրամ` որդի Գէորգայ, որ աւգնեաց ի նիւթ սորին: Եւ Յիսուս Քրիստոս` Աստուածն բոլորից մեզ` մեղուցելոցս, և ձեզ` խնդրողացդ ի Քրիստոսէ մեղաց թողութիւն, և ամենայն հաւատով ննջեցելոցն առհասարակ ողորմեսցի. ամէն, և որոց մտադիւր կամաւք զամէնն ասեն. ամէն:

Աւրհնութիւն` որ կարդայ, գովութիւն` որ լսէ, փա՜ռք տուողին և յիշատակ գրչիս. ամէն: Թուական ՉԽԱ (1292):

557ա Աղաչեմ և ես` մեղուցեալ գրիչս` յիշել զիս զանարժանս, և Աստուած զձեզ յիշէ:

577բ Խաւարեցաւ բնաւքն ի լուսոյ, ո՜վ հանդիպաւղ, յիշեա զեղկելիս` զՍտեփանոս Գոյներերիցանց ի Տէր:

578բ Զայս չափ գիրքս, որ զկնի Աստուածաշունչ գրոցն յաւդեցի, իմ տկար մտաւքս յոյժ հարկաւոր համարեցայ: Աղաչեմ ներել մեզ, որք տեսանէք զթանձրութիւն գրոցս, այլ ողորմութիւն հայցել մեզ ի Քրիստոսէ, զի և դուք ողորմութեան հանդիպեսջիք ի նմանէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն: Գրեցաւ ի թուականութեանս Հայոց ՉԽԱ (1292):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

578բ Ի կամս Աստուծոյ և շնորհօք նորին, ես Խաչատուր վարդապետս` աշակերտ երանեալ հօրն Մօսէսի կաթողիկոսի Հայոց, որոյ հրամանաւ և եղև մեզ ժառանգել զԱթոռս Գողթան, զսուրբ վանս որ յանուն սրբոյ, առաքելոյս Թումայի հաստատեալ է, վերստին ետու կազմել զսուրբ մատեանս, որ է շտեմարան ամենայն Կտակարանաց Հնոց և Նորոց անպակաս, և որ անուանեալ կոչի Աստուածաշունչ: Էր սա ի նախնեաց անտի յիշատակ սուրբ Աթոռոյս անջինջ, բայց ի վատթար յոյժ քայքայեալ էր, վասն որոյ ոչ անտես արարաք զհնութիւն սորա, այլ վերստին նորոգեցաք զսա ի թուաբերութեան Տ(Ա)րամեանս ազին ի Ռ.-երորդի ինսներորդի և յիններորդում (1650) ամի, ի հայրապետութեան հրեշտակաբնակ սուրբ Աթոռոյս Էջմիածնի տեառն Փիլիպպոսի և ի թագավորութեան Պարսից Շահ-Ապասին Փոքու, և եդաք զսա ի սոյն վանս, յորում և  գոյրն // (579ա) յառաջագոյն: Եւ արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զհանդիպօղսդ սուրբ մատենիս, յիշեսջիք զիս յաղօթս ձեր, և մեղաց թողութիւն հայեցէք, աղաչեմ, աղաչեմ:

Ձեռամբ կազմեալ անարժանի,

Կոչեալ անուամբս չար դպրի,

Ոչ եմ արժան կոչիլ բարի,

Վեհ եմ և ես գլուխ չարի:

Արդ, ես` Գալուստ ստոր անկելի,

Ես աղերսեմ հառաչելի`

Զմեզ յիշէք անուղղելի,

Անկնարկելով այսմ բանի:

Գրչափորձ` (վերակազմող Գալուստ դպրի) Աա ... Յարութիւն ... տիրացու Մարտիրոս ... Յօհաննէս...: Բա` Իմաստութիւնն հօր ի տան քոյ սիրո իմովս չարչա[ր]եալ:

 

180

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

[Կիլիկիա]

ՉԽԴ – 1295

ԳՐԻՉ` Ստեփանոս: ՍՏԱՑՈՂ`  Հեթում թագաւոր:

ԹԵՐԹ՝ 564. չգրուած` 49բ–50ա, 81բ, 97ա, 297բ, 319բ, 333բ, 340բ, 348բ, 451բ–2ա, 555բ, 562բ (քերծուած), 564աբ: Պ­ՐԱԿ՝ Ա–ԽԷ×12 (Ա, ԺԸ, ԻԷ, ԼԸ 10, Գ, Դ 15, Ե, Է–Ժ, ԻԹ 13, ԻԴ 8, Լ, ԽԷ 11) +1×2 (1624 թ.)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 22×15,8։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն` 497բ, 523բ): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 317ա)։ ՏՈՂ՝ 42–52 (հիմնականում` 45–6): ԿԱԶՄ՝ ոսկեդրոշմ շագանակագոյն կաշի ( Ա փեղկին` Վերափոխումն Աստուածածնի, Բ փեղկին` Խաչելութիւն), միջուկը` տախտակ, աստառը`  թուղթ, լուսանցակողերը` ոսկեգոյն ծաղկադրոշմ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Տիրամայրը մանուկ Յիսուսը գրկում` 279ա. ի լուսանցս – Ովսէէ` 381բ, Ամովս` 384ա, Միքիէ` 386բ, Յովէլ` 388ա, Աբդիու` 389բ, Յովնան` 389բ, Նաւում` 390բ, Ամբակում` 391ա, Սոփոնիա` 392ա, Անգէոս` 393ա, Զաքարիա` 393բ, Մաղաքիա` 397ա, Դանիել` 399ա, Երեմիա` 408ա, Մատթէոս` 453բ, Մարկոս` 465բ, Ղուկաս` չիք,Յովհաննէս և Պրոպորոն` 486բ: Կիսախորան` 29ա, 50բ, 82ա, 97բ, 109ա, 122ա, 216ա, 265բ, 288ա, 320ա, 454ա, 466ա, 512ա, 524ա:  Ճակատազարդ` գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան, կենդանական, թռչնային, մարդկային։ Զարդագիր` թռչնագիր, մարդագիր:  Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, կանաչ, վարդագոյն և ոսկի (109ա, 122ա, 279ա, 453բ, 465բ, 486բ առանց գունազարդման):

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ բա­ւա­րար. 562 թերթից կտրուած հանուած մի հատուած: Կազմը ձեռագրից անջատուած, եզրերն ու թիկունքը մաշուած, ճարմանդներն ու զարդերն ընկած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնունդք – Գրք 1ա–26ա:

2. Ելք –  Նխ. 26ա: Գլ. 26ա–8բ: Գրք 29ա–47բ:

3. Ղևտական –  Նխ. 47բ: Գլ. 47բ–9ա: Գրք 50բ–62ա:

4. Թիւք –  Նխ. 62աբ: Գլ. 62բ–3ա: Գրք 63բ–80ա:

5. Բ. Օրէնք –  Գլ. 80ա–1ա: Նխ. 81ա: Գրք 82ա–96ա:

6. Յեսու –  Նխ. 96ա: Գլ. 96աբ: Գրք 97բ–107բ:

7. Դատաւորք – Գլ. 107բ–8ա: Նխ. 108աբ: Գրք 109ա–19ա:

8. Հռութ –  Նխ. 108բ (§7-ի «Նխ.»-ից յետո): Գրք 119ա–20ա:

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 120աբ: Նխ. («Սկիզբն») 121աբ: Գ:. 120բ–1ա: Գրք 122ա–36ա:

10. Թագ. Բ – Գլ. 136ա–7ա: Գրք 137ա–49ա:

11. Թագ. Գ –  Գլ. 149ա–50ա: Գրք 150ա–63բ:

12. Թագ. Դ –  Գլ. 163բ–4ա: Գրք 164բ–77ա:

13. Մնաց. Ա – Նխ. 177ա: Գլ. 177բ: Գրք 177բ–89ա:

14. Մնաց. Բ – Գլ. 189ա: Գրք 189բ–206բ:

15. Եզր Ա –  Նխ.206բ: Գլ. 206բ: Գրք 207ա–16ա:

16. Եզր Բ – Հանգամանք 216ա: Գրք 216ա–21բ:

17. Նեեմի –  Նխ. 221ա: Գլ. 221ա: Գրք 221ա–7բ:

18. Եսթեր – Նխ. 228ա: Գրք 228ա–33բ:

19. Յուդիթ – Նխ. 233բ: Գրք 233բ–41ա:

20. Տովբիթ – Նխ. 241ա: Գրք. 241ա–6ա:

21. Մակաբ. Ա –  Նխ. 246ա: Գլ. 246ա–7ա:Գրք 247ա–64բ:

22. Մակաբ. Բ. – Նխ. 264բ: Գլ. 265ա: Գրք 265բ–78բ:

23. Մակաբ. Գ –  Նխ. 279ա: Գլ. 279ա: Գրք 280ա–6ա:

24. Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան) 286բ–7բ: Գրք 288ա–318բ (ունի` «Փոքր էի»):

25. Առակք –  Նխ. 318բ: Գլ. 318բ–9ա: Գրք 320ա–32ա:

26. Ժողովող – Նխ. 332ա: Գլ. 332ա–3ա: Գրք 334ա–7ա:

27. Երգ Երգոց – Նխ. 337աբ: Գրք 338ա–9բ (ունի` «Գիտացի»):

28. Իմաստութիւն – Նխ. 339բ: Գլ. 339բ–40ա: Գրք 341ա–7ա (կից` 347աբ, տե՛ս Բ, §1):

29. Յոբ – Նխ. 347բ (Աղիկառնացւոյ) 347բ–8ա: Գրք 349ա–58բ:

30. Եսայի – Նխ. 359ա: Գլ. 359աբ: Մրգ. 360ա–81ա:

31. Ովսէէ – Նխ. 381ա: Գլ. 381ա: Մրգ. 381բ–4ա:

32. Ամովս – Գլ. 384ա: Մրգ. 384ա–6բ:

33. Միքիէ – Գլ. 386բ: Մրգ. 386բ–8ա:

34. Յովէլ – Գլ. 388ա: Մրգ. 388ա–9ա:

35. Աբդիու – Գլ. 389ա: Մրգ. 389աբ:

36. Յովնան – Գլ. 389բ: Մրգ. 389բ–90ա:

37. Նաւում –  Գլ. 390բ: Մրգ. 390բ–1ա:

38. Ամբակում – Գլ. 391ա: Մրգ. 391ա–2ա:

39. Սոփոնիա – Գլ. 392ա: Մրգ. 392աբ:

40. Անգէոս – Գլ. 392բ: Մրգ. 392բ–3բ:

41.Զաքարիա –  Գլ. 393բ: Մրգ. 393բ–7ա:

42. Մաղաքիա – Գլ. 397ա: Մրգ. 397ա–8ա (կից` 398ա, տե՛ս Բ, § 2):

43. Դանիէլ – Նխ. 398ա: Գլ. 398աբ: Մրգ. 398բ–406բ:

44. Երեմիա – Նխ. 406բ: Գլ. 406բ–7բ: Մրգ. 408ա–29բ:

45. Բարուք – Թղթ 429բ–31ա:

46. Ողբք Երեմիայ –  Ողբք 431ա–3ա:

47. Եզեկիէլ – Գլ. 433աբ: Նխ. 433բ–4ա: Մրգ. 434ա–51ա:

48. Մատթէոս – Գլ. 452բ–3ա: Հմձյնթ. 453ա: Նխ. 453ա: Աւ. 454ա–64բ:

49. Մարկոս – Գլ. 464բ–5ա: Նխ. 465ա: Աւ. 466ա–73ա  (ունի` «Յարուցեալ Յիսուս»):

50. Ղուկաս – Գլ. 473աբ: Նխ. 473բ: Աւ. 474ա–85բ:

51. Յովհան – Գլ. 485բ–6ա: Նխ. 486ա: Աւ. 487ա–95բ:

 «Իրք կնոջն շնացելոյ»-ն դրուած է Ը գլխի սկզբում` 490ա. «Զայս շնորհ Տեառն սքանչելեաց Եւսերի ժամանակագրէ` թէ ի հեբրայեցի Աւետարանէ անտի ընկալաւ եկեղեցի: Վասն այնորիկ և առընթեր պատշաճ համարեցաք կարգել ընթացից Յովհաննու Աւետարանիս, զոր յիշատակէ յերրորդ դպրութեան ԼԹ գլխին` բանիւ Պապիայ»:

52. Գործք Առաքելոց – Յռջբ. («Որք») 496աբ: Դիր 496բ: Գլ. 496բ–7ա: Ընթերց. ԺԶ 497: Նխ. («Գործք») 497ա: Ընթացքն 497բ: Գրք 498ա–509բ (տե՛ս N 187, Ա, §55):

53. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 509բ: Գլ. 509բ–10ա: Նխ. 510բ: Թղթ 510բ–1բ:

54. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 512ա: Նխ. 512ա: Թղթ 512ա–3բ:

55. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 513բ: Նխ. 513բ: Թղթ 514աբ:

56. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 515ա: Նխ. 515ա: Թղթ 515ա–6բ:

57. Թղթ Յովհաննու Բ –  Գլ. 516բ: Նխ. 516բ: Թղթ 517ա:

58. Թղթ Յովհաննու Գ –   Գլ. 517ա: Նխ. 517ա: Թղթ 517ա:

59. Թղթ Յուդայի –  Գլ. 517բ: Նխ. 517բ: Թղթ 517բ–8ա:

60. Աղերս Եւթաղի – 518ա:

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 518բ–20ա: Վկ. 520ա: Բովանդ. ընթրց. 520ա–3ա:

61. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 523ա: Նխ. 523աբ: Թղթ 524ա–8բ:

62. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 528բ: Նխ. 528բ–9ա: Թղթ 529ա–33բ:

63. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 533բ: Նխ. 533բ–4ա: Թղթ 534ա–7ա:

64. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթց. 537աբ: Պօղոսի 357բ–8ա:

65. Առ Գաղատացիս – Գլ. 538ա: Նխ. 538ա:Թղթ 538բ–40ա:

66. Առ Եփեսացիս – Գլ. 540ա: Նխ. 540ա: Թղթ 540ա–1բ:

67. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 541բ: Նխ. 541բ–2ա: Թղթ 542ա–3ա:

68. Առ Կողոսացիս – Գլ.  543ա: Նխ. 543ա: Թղթ 543բ–4բ:

69. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 544բ: Նխ. 544բ: Թղթ 544բ–5բ:

70. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 545բ: Նխ. 545բ–6ա: Թղթ 546աբ:

71. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 546բ–7ա: Նխ. 547ա: Թղթ 547ա–50բ:

72. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 550բ: Նխ. 550բ–1ա: Թղթ 551ա–2ա:

73. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 552ա: Նխ. 552աբ: Թղթ. 552բ–3բ:

74. Առ Տիտոս – Գլ.  553բ: Նխ. 553բ: Թղթ. 554ա:

75. Առ Փիլիմոն – Գլ. 554ա: Նխ. 554ա: Թղթ.554աբ:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 554բ (տե՛ս N 187, 444բ):

Բ. 1.  347աբ Յիշատակարան [Առակացն Սողոմոնի Ներսիսի Շնորհալւոյ. ծայրակապ` «Ա–Ք»] – Աստուածեղէն հոգովն ի սմա, /Խաղաղութիւն անուն արքա... (վերջում. «Ներսէսի կաթողիկոսի սրբոյ է բանս, և նորին համանուն և դաստիարակեալ աշակերտի գրեալ»):

2. 398ա [Ոտանաւոր Նորսիսի Լամբորանցւոյ` ի կատարածի ԺԲ մարգարէիցն] – Զոր մարգարէքս սպառնացան, /Երուսաղէմի յորժամ մեղան... /Վայելելոյ գտցուք արժան:

Մետենիս լուսանցքներում կան այլ ձեռքով հետագայում պատարուած նշումներ (տնահամարներ, վկայութիւններ, բնագրային ճշտումներ ևլն): Ըստ Ս. Քոլանջեանի, Աստուածաշնչի Ոսկանեան հրատարակութեան հիմքում դրուած է այս ձեռագիրը, և եղած նշումներն էլ կատարուած են Ոսկան Երևանցու կողմից («Էջմիածին», 1966, ԺԱ–ԺԲ, էջ 98–129):

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 47բ (Ստեփանոս գրչի) Զբարեպաշտ արքայն Հայոց զՀեթում` զեկեղեցւոյ Աստուծոյ բարձրացուցանաւղն և զվարժեալն ամենայն իմաստութեանց, յիշման արարէք զսա, ով ոք ընթեռնոյք զսա կամ աւրինակէք, զի ստացաւ զսա յիշատակ իւր և ծնողաց իւրոց` յաստիս և յապառնումն: Նաև զիս` զկարկամեալս մեղաւք զՍտեփանոս` զգրող սորա, և զծնողս իմ, և զզարմն մի՛ մոռանայք, այլ  յիշեցէք, զի յոյժ աշխատեցայ ի գրելն սորա, և Աստուած յիշողքդ` յիշէ. ամէն:

241ա Ո՜հ, աղաչեմ յիշել զմեղաւոր զՍտեփանոս (նման` 381ա, 384ա, 515ա, 518ա):

286ա Զստացող սուրբ մատենիս` զբարեպաշտ թագաւորն մեր զՀեթում և զծնողսն իւր յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր, նաև զիս` զմեղաւք լցեալ զգրող սորա զՍտեփանոս, և զծնողսն իմ, և զզարմ:

464բ Ո՜վ դասք սուրբ լուսերամից, որք ընթեռնոյք զսա կամ աւրինակէք, յիշեցէք ի սուրբ և ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացող սորա` զամենաաւրհնեալ և զբարեպաշտ արքայն Հեթում, հանդերձ ամենայն զարմիւք կենդանիւք և մեռելովք: Նաև զիս` զսևացեալս և զկաշկանդեալս մեղաւք զՍտեփանոս` զգրողս սորա յիշեցէք, և ծնողսն իմ, և Աստուած զյիշողք` յիշէ. ամէն:

497բ Ո՜վ տէր իմ արքայ Հեթում, աղաչեմ յիշեա՛ ի սուրբ աղաւթս քո` մեղաւոր գրող սորա զՍտեփանոս ըզծերացեալս մեղաւք, զի յոյժ աշխատեցայ ի գրելն սորա, մանաւանդ ի ցանկերս կարի խիստ աշխատեցայ:

561բ Աւրհնութիւն` որ կարդայ, գովութիւն` որ լսէ, փա՜ռք տուաւղին և յիշատակ գրչիս. ամէն: Թուակ[անին] ՉԽԴ (1295) գրեցաւ:

2. 561 (Հեթմոյ Բ թագաւորի)

Որ ծառայեալս եմ բիւր ախտից,

Կապեալ տոռամբ չար շըղթայից,

Առ ի մեղաց գոլով տիրեալ,

Եւ ներհակաց ներքոյ անկեալ:

Յիս յարձակմունք անասնական`

Իշխեն մտացըս բանական,

Եւ ըստ նեխեալ գերեզմանին,

Բըռով արտաքոյքս իմ պաճուճին:

Հեթում անուամբ լոկ թագաւոր,

Ներքո աղքատ և պարտաւոր,

Քանզի կոչիմ իշխան Հայոց,

Բայց ես իշխիմ յախտից իմոց:

Հոգոյս ցաւոց դեղ յարակայ`

Ձայն հեծութեան զգիրս այս ստացա,

Ինձ ողբալոյ լինել սատար,

Ծուլիս խթիչ միշտ անդադար:

Ընդոստուցիչ թմբրեալս ոգւոյ,

Իբրու խըթան հեղգ անասնոյ,

Կամ հեղեղաւ ընկղմելո`

Ճեղ ի ցամաք զձեռն իւր ձգելոյ:

Ստացա անկեալս ես չարաչար,

Կամաւք ի սուգ անմխիթար.

Պատճառ սովին զԱստուած յիշել

Եւ ընդ Դաւթի ուրախ լինել:

Սա և յապայս գոլ յիշատակ`

Ինձ և իմոցն առ հասարակ,

Եւ ի լինել պատճառ բարեաց`

Ձեզ աղաւթիւ պարապողաց:

Որոյ գրութիւնս աւարտեցաւ

Մինչև մեր ամացըս թիւ լցաւ`

Եաւթն հարիւր ընդ քառասնի

Եւ այլ չորեց Հայոց թուի (1295):

Յորում ի սոյն ժամանակի

Պէս պէս տեսաք գործ յիշելի,

Զոր ի նախկի սկսեալ սկըզբանց`

Համառաւտեմք ձերոց անձանց:

Մերոյ տոհմիս որ Հայկազնի,

Իշխանութիւն այն մեծ նախնի,

Ի յայլազգեաց ստրկացեալ

Եւ բուն գաւառն իսպառ քանդեալ:

Ձայն հեղեղէ Ռոբէն զերծեալ,

Որ ի Գագկայն զարմէ սերեալ,

Իբրու զտապանն զայն զՆոի`

Եբաց զերկիրս այս մեր տոհմի:

Սա զԿոստանդին ծնաւ սրդի`

Զհայր Թորոսի եւ Լէոնի,

Եւ հայր զորդի փոխանորդեալ,

Յետ Կոստանդեա Թորոս տիրեալ:

Ապա Լևոն պայազատէ,

Այն որ երեք որդաւք ծաղկէ,

Քանզի Թորոս և Ստեֆանէ`

Ընդ Մլեհի ծնան ի նմանէ:

Յետ տիրելոյ միմեանց զկնի,

Ծնաւ Ստէֆանէ երկու որդի.

ԶՌոբէն երէց, որ նախ տիրեաց,

Ապա Լևոն, որ յաջորդեաց:

Սա զխափանեալ թագըն նախնի

Նոր նորոգեաց մերոյ ազգի,

Որպէս Պարոյրն որ դրուատի,

Թագաւորաց քաջս այս արի:

Զապէլ դշխոյ` դուստըր սորա,

Զուգեալ տիրեաց ըզկնի նորա.

Սա արքային Հեթմոյ լծեալ`

ԶԼևոն արքայ հայրն իմ ծընեալ,

Որ վասն ազգիս մեր և երկրի

Զանձն իւր դնելով` չոգաւ գերի:

Իսրայելի զոյգ պատուեցաւ,

ՅԵգիպոսէ տերամբ դարձաւ,

Ի բազմահոյլ ծփանս ալեաց,

Յորում աշխարհ կայր յայլազգեաց:

Եւ մանաւանդ ի գոռոզէն`

ՅԵգիպտացոց բռնաւորէն,

Որ շուրջ ըզմեաւք դրացեաց տիրեաց

Եւ զԱնտիոք մեծն աւերեաց:

Զբազում ամրոցս ըմբռնելով

Եւ զքրիստոնեայս կոտորելով:

Որ և յաշխարհ մեր արշաւէր,

Երիցս անգամ զայս գուն գործէր:

Սակայն պահել հայրն իմ ջանաց,

Զազգս և զերկիր զիս փոխանցեաց:

Իսկ առ ինև յաճախեցին

Մեծ արհաւիրք երկիղագին,

Զի թշնամիքն զաւրացեալ

Եւ Տրապաւլեաց նախկին տիրեալ:

Եղև խաւար մեզ անհնարին,

Անմխիթար սուգ ցաւագին.

Քանզի առին զքաղաքն Աքքա

Եւ ըզբոլորսն որ ընդ նմա:

Տեսին թէ չէ ոք աւգնական,

Եւ որ ինքեանց ինչ ներհական,

Զի յոյս էաք մեք ապաստան`

Ազգ նետողացըն հեղգացան:

Զայս առաւել յոխորտացեալ,

Զմեզ որսայինն գազանացեալ:

Որք զաւրս անթիւ գումարեցին`

Ջնջել զմեզ ամենևին.

Որպէս առիւծ մռընչելով,

Զմեզ յորովայնս համարելով,

Զի այն գթած Տէրն այց առնէր,

Զազգս և զգաւառ հրաշիւք փրկէր,

Եւ այսորիկ միջնորդ լինէր,

Որ մեր գթած նախահայրն էր:

Գովորաբար մեզ վշտակցեալ`

Գրիգորիոս սուրբն երանեալ,

Որ վասն մեր կրեաց նախկին

Զիրս տանջանացն և զՎիրապին:

Այժմ ըզմեղաց մեր պատուհաս`

Ըզգան խրատուն արժանահաս,

Ի բաց ի մէնջ առ դարձուցեալ`

Յինքն և յաթոռն իւր ընկալեալ:

Հովիւն եդ գանձն ընդ ոչխարաց`

Մատնեալ զոսկերս իւր նշխարաց:

Քանզի գոռոզն այն // (562ա) խոտորէր

Եւ զդղեակ հաւրըն պաշարէր,

[Ս]սեմ ըզԿլայն Հռոմայական`

Զհայրապետաց մեր նստարան,

Զոր և յիշելն է ողբալի,

Աղէտ, կսկիծ, ծառ դողալի:

Քանզի տիրեալ` ի սուր մաշէր,

Ողորմելի գերիս վարէր.

Սա Բուզարդան նոր կատաղէր,

Քանզի զտաճարն հրդեհէր,

Զհայրապետն սուրբ զըզվէր,

Ըզսրբութեան Կաին գերէր:

Որում և թաթ աջոյն յայտնէր`

Ընդ Բաղդասար զնա տարագրէր:

Մինչդեռ հարճիւքն իւրովք լրբէր`

Պղծել զանաւթսն այն որ սուրբ էր:

Քանզի ըզփոխն էառ յանձին`

Որպէս գերողք տապանակին,

Եւ այժմ կան դեռ հարուածեալ,

Անձամբք յանձինըս բաժանեալ:

Իսկ մեք շնորհիւ պահեալ եղաք,

Որպէս ճնճղուկք յորսոյ զերծաք,

Զի որոգայթըն փշրեցաւ,

Որով աւրհնեմք ըզգութն անբաւ:

Պատմեմ այլ ինչ յիշելի`

Ի մերս եղեալ ժամանակի.

Պատմել որդոց ձեր ըզկնի`

Ի յաւրինակ ըզգուշալի:

Զքառասուն և մի թուի,

Որ ընդ եաւթնեանցն է հարիւրի (1292),

Եղև ոմանց յամառութիւն,

Ի սուրբ Զատկէն մոլորութիւն.

Որք և ամաւթ չհամարէին,

Զի ընդ Նեստորսըն դասէին,

Եւ յընթանուր եկեղեցւոյ`

Պատառէին յախտ հերձուածոյ:

Քանզի զվեց Ապրիլէլին,

Որ ճշմարիտ էր աւր Զատկին,

Ի բաց թողուլ բաջաղէին,

Զերեքտասան աւրն ընտրէին:

Իսկ մեք զուղեղն դատեցաք`

Լինել ժողով յաւժարեցաք.

Քննել ըզգիրս աղաչեցաք,

Եւ զոր ստուգի յանձին կալաք:

Յայնժամ եկեալ ի միասին`

Հանուր լըրմամբ եկեղեցին,

ԶԱստուածաշունչ գիրս քննեցին,

Զբանըս սուրբ հարցն ի մէջ ածին:

Եւ անդըստին ճշգրտեցաւ`

Արդարութիւն խնդրոյն ցուցաւ,

Որով հրաման կանոնեցաւ`

Տաւնել ի վեցն հաւաստեաւ:

Քանզի սուրբ գիրքըն Մուսիսի`

Զչորեքտասան աւրըն լուսնի

Տաւն ցուցանէ հընոյն Զատկի.

Եւ այս բազմաւք անդ հաստատի:

Իսկ Նոր Կտակս աստուածային,

ԶՅիսուս ասէ գալ ի Զատկին.

Եւ անդ խաչեալ յայգ ուրբաթին,

Յարեաւ յետ այնմ ի յերրորդին,

Որով թէ աւրըն հին Զատկի`

Պատահեսցէ կիրակէի:

Զի խաչելոյն աւր հանդիպի,

Փոխի ի միւսն որ ըզկնի:

Ապայ թէ մէջ շաբաթու գա,

Հուպ կիրակէն իւր զատկանայ.

Որպէս կանոնն է Նիկիա,

Եւ ամենայն հարց ըստ նորա:

Եւ զայս Կիւրեղ ասէ յայտնի`

Ընդ այլ բազմաց հարցըն խըմբի,

Զի խաչելոյն աւր Քրիստոսի

Չորեքտասան դիպաւ լուսնի:

Զայս Դիոնէսիոսի պատմէ,

Եւ Եվսեբի քաջ վկայէ,

Եւ միւս Կիւրեղ համաձայնէ,

Ի վեցտասան զյառնելն ասէ:

Չորեքտասան էր յայս ամի`

Յաւրն մեծի չորեքշաբթի,

Ուր և հրէից բոլոր խմբի`

Տեսաք առնել ըտաւն Զատկի:

Իսկ կիրակէն որ ըզկնի`

Ութ և տասանց աւր էր լուսնի.

Գնացեալ ազատ յամենայնի,

Աւր յարութեանն էր ստոյգ Զատկի:

Զայս իմաստնաւք յոյժ քննեցաք,

Ցաստեղագէտսըն քաջ հարցաք,

Յետո զլուսինն աչաւք տեսաք,

Թէև գրաւք վաղ հաւատացաք:

Այլ և հրէիւք ճշմարտեցաւ,

Զի հինկ շաբաթըն լրացաւ.

Ի շաբաթ մեծ լրումն եղաւ,

Ուղեղ Զատիկն տաւնեցաւ,

Յորում բոլոր ազգք որ ի նոյն,

Միաբանեայ եղեն ուղղոյն:

Արդ, ըզպատմեալըս սակաւորք,

Եղբարք, սիրով ընկալարուք,

Եւ զմեզ յիշել մի՛ մոռանայք,

Որք յաղաւթելն քաղցրանայք:

Եւ մանաւանդ ըզծնողսն զիմ

Յիշել, ո՜վ տեարք, առ ձեզ ժտիմ,

Անդ արքայհաւրն իմ Լևոնի,

ԶԿեռան դշխոյ` մայրն իմ բարի,

Բոլոր նախնիեաւք զոր ըզկնի,

Համայն զարմիւք ազգատոհմի,

Մաղթեմ հայցել Տեառն Յիսուսի`

Տալ քաւութիւն  մերոյն պարտի:

Եւ ձեզ կրկին փոխադևեսցի

Ողորմութիւնն անզրաւելի:

Զի մեզ և ձեզ առատասցի`

Ցաւղ վըտակաց նորա շնորհի.

Աւրհնեալ ըզնա ընդ Հաւրն իւրում,

Եւ ընդ Հոգոյն իւրո սրբում.

Միշտ և յաւէտ և յապառնում`

Զերիսն ի մի բնութեան նոյնում:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 562բ (ԺԴ դ., լուացուած) ... զԱլէքսն յիշեցէք ի Քրիստոս:

2. 563ա Փա՜ռք ... Ի թուականութեանս Հայկազեան տումարիւ հազարերորդի ևթանասներորդի երրորդի (1624), ես վերջինս ի բնաւիցս և տրուպս ամենայնի, տղխեղծ և փցնամիտ բանի սպասաւորս` Արիստագէս լոկ վարդապետ [յ]որջորջորեալ, ցանկացաւղ եղէ Աստուածաշունչ սուրբ գրոցս, և ելի ի խնդիր սմին մեծաւ փափագանաւք, մինչ զի հինգ և վեց ամ ի պանդխտութիւն շրջեցա վասն սորա, միթէ լիցի, զի հասից փափագանաց իմոց: Ապա նա, որ ամենայնի կարողն էր և ծածուկ սրտից և խորհրդոց քննողն և աներկբայ խնդրողաց ըղձից լցուցանողն, ըստ խոստմանն` Խնդրեցէք և առնցուք, հասոյց զյիս տենչանաց իմոց և ելից զփափագն իմ: Վասն զի յորժամ գնացաք ի Տիգրանակերտ, կամաւքն Աստուծոյ պատահեաց մեզ Աստուածաշունչ սուրբ գիրքս` մեծագին և բազմածախ:

Ստացա զսա ի վայելումն անձին իմոյ

Եւ առաջնորդ հոգւոյս իմոյ,

Զբաղմանց զսիրտս իմ սրբելոյ,

Հոգւոյն Սրբոյ պատրաստելոյ,

Յիշատակ բարի մնալոյ

Տէր Կիրակոս` հաւրն իմոյ,

Եւ Հռիփսիմէ` մաւրըն իմոյ:

Արդ, ստացա զսա յիշատակ բարի հոգւոյս իմոյ և եղբաւրն իմ` Վրթանիսին, և պահեսցէ Քրիստոս զինքն անփորձ, հանդերձ որդովն իւրով Կիրակոսիւն. ամէն: Եւ ծնաւղացն իմոց` տէր Կիրակոսին, և մաւրն իմ` Հռիփսիմէ, որ մականուն Կուլքան կոչի, որ հանգուցեալ են ի Քրիստոս, և այլ եղբարքն իմ, որ աստեացս փոխեալ են` Ստեփաննոսն և Խտրշայն և Յուսիկն, և ամենայն արեանառու մերձաւորքն իմ յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաթս ձեր, ո՜վ սուրբ ընթերցաւղք կամ աւրինակաւղք, // (564բ) միով Տէր ողորմիայիւ և Հայր մեղայիւ, աղաչեմ զձեզ, և դուք յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն: Եւս առաւել աղաչեմ, ո՜վ սուրբ ընթերցաւղք, յիշել ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զհարազատ և զիրասնունդ աշակերտն իմ` զտէր Թադէոսն, որ բազում աշխատանս կրեաց ընդ յիս, մինչ որ ստացայ զսուրբ Աստուածաշունչս, որոյ զվարձն ի Քրիստոսէ առցէ. ամէն: Դարձեալ յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զմահդասի Մելքոնն և զորդիսն իւր` զԱստուածատուրն և զԽոճաճանն, և Հրմըզն և ծնաւղս իւր, որ ետ կապել զսուրբ Աստուածաշունչ գիրքս, որ արդարվաստակոց իւրոց ետ զկապելէն իւր հոգւոյ համար, զորոյ զփոխարէնն ի Քրիստոսէ առցէ ի միւսանգամ գալստեանն Քրիստոսի. ամէն:

Ընդ յառաջին աշխատողացն և ստացողացն սուրբ Աստուածաշունչ մատենիս, յիշեսջիք և զիս` զՄելքէսէթ [դպիր] և զուսուցիչն և զդասիարակողն իմ`  զՄելքէսէթ վարդապետն, որ են տեղօ Սեփաստիացի, որ հանդիպաք ի Ըստամա[պ]օլ և զԱստուածաշունչ գիրքս ետ ինձ կապել Արիստագէս վարդապետն Խարբերթցի, ի Ղալաթիա, ի դուռն Սուրբ Խաչին և Սուրբ Լուսօրչին, թվին Հայկազնեայ տումարիս ՌՀԳ (1624). Աստուած բարով վայելել տացէ իւրն: Աղաջեմ, աղաջեմ զպատահողքըդ այս սուրբ մատենիս, որ զիս` զհողս և զփոշիս զՄելքէսէթ դպիրս ոչ մոռանայք յիշել իւ սուրբ աղօթս ձեր` ընդ առաջին աշխատօղացն. ամէն: Հայր մեր որ յերկինս:

3 564բ (ԺԹ. դ., շղագիր) Գիրքս է Սրբոյ Մայր Աթոռոյ Էջմիածնի:

 

181

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Մլէ՞ճ

ՉԽԴ – 1295

ԳՐԻՉ` Յովհաննէս քհյ.: ԿԱԶՄՈՂ` Հայրապետ քհյ.: ՍՏԱՑՈՂ` Ներսէս և Թորոս քհյ-ք (եղբարք):

ԹԵՐԹ՝ 306. չգրուած` 2աբ, 24բ–6բ, 112բ, 300բ, 306բ։ Պ­ՐԱԿ՝ 1×2+30 (պրականիշերը յետագայի և խիստ սխալ. պայմանականօրէն Ա–Լ)×12 (Ժ, ԻԹ 2, ԻԸ 5, ԻԷ 7, ԻԲ–ԻԵ 8, ԺԵ, Լ 9, ԺԶ, ԻԶ 10, ԺԳ, ԺԴ 11, Է, Ի 13, ԺԹ 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 25×16–17 (1–275, 284–98), 22,5×16 (276–83, 299–306): Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (ԺԶ–ԺԷ դդ. նորոգողի, միասիւն` 3ա–24ա, 99աբ, 276ա–83բ, 301ա–6ա): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ` 30ա, նորոգողի նօտրգիր` 1ա–24ա, 99աբ, 119ա, 276բ–83բ, 301ա–6ա)։ ՏՈՂ՝ 30 (տեղ-տեղ` 23–45): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի,  մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը`  կապոյտ կտաւ:

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Կիսախորան` 113ա: Ճակատազարդ` 42ա, 57ա, 67ա, 72ա, 77ա, 81ա, 85ա, 90բ, 102ա, 106ա, 151ա, 154բ, 278բ: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան։  Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր:

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ անբա­ւա­րար. թերթերը բամբակակալած, խունացած, ցեցակեր, խոնաւութիւնց գուանփոխուած: Քանիցս նորոգուած և վերակազմուած:

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Յայտնութիւն Յովհաննու–  Յռջբ. 3աբ: Գլ. 3բ–4բ: Գրք 5ա–20բ:

1աբ տե՛ս Բ, §1–2.

2. Հանգիստն Յովհաննու – 20բ–3ա:

23ա–4ա տե՛ս Բ, §3.

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի

3. Առ Հռոմայեցիս – Թղթ 27ա–41բ:

4. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 41բ–2ա: Թղթ 42ա–56բ:

5. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 56բ: Թղթ 57ա–66բ (Թղթ Գ տե՛ս §31):

6. Առ Գաղատացիս – Գլ. 66բ: Թղթ 67ա–72ա:

7. Առ Եփեսացիս – Գլ. 72ա: Թղթ 72ա–7ա:

8. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 77ա: Թղթ 77ա–81ա:

9. Առ Կողոսացիս – Գլ. 81ա: Թղթ 81ա–4բ:

10. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 84բ: Թղթ 85ա–7բ:

11. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 88ա: Թղթ 88ա–9բ:

12. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 89բ–90բ: Թղթ 90բ–101բ:

13. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 101բ–2ա: Թղթ 102ա–6ա:

14. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 106ա: Թղթ 106ա–9ա:

15. Առ Տիտոս – Գլ. 109ա: Թղթ 109ա–11ա (նշուածա` «Տիմոթէոս»):

16. Առ Փիլիմոն – Գլ. 111ա: Թղթ 111աբ:

– Վերնագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. –  111բ–2ա (տե՛ս N 187, 444բ):

17. Գործք Առաքելոց – Գրք 113ա–51ա:

18. Թղթ Յակոբայ – Թղթ 151ա–4բ:

19. Թղթ Պետրոսի Ա – Թղթ 154բ–9ա:

20. Թղթ Պետրոսի Բ –  Թղթ 159ա–61բ:

21. Թղթ Յովհաննու Ա – Թղթ 161բ–5ա:

22. Թղթ Յովհաննու Բ – Թղթ 165աբ:

23. Թղթ Յովհաննու Գ –  Թղթ 165բ–6ա:

24. Թղթ Յուդայի – Թղթ 166ա–7ա:

25. Աղերս Եւթաղի – 167բ:

26. Եսայի – Գլ. 299ա–300ա (§30-ից յետոյ: Կից` 300ա, տե՛ս Բ, §4, ե): Մրգ. 168ա–226բ:

27. Առակ – Գրք 228ա–59բ (կից` 236բ, 254ա, 259բ–60ա, տես՜ Բ, §4, ա–գ):

28. Ժողովող – Գրք 260ա–70ա:

29. Երգ Երգոց – Գրք 270բ–8ա (ունի` «Գիտացի», սկ. «Բարձրասցի»: 278ա տե՛ս Բ, § 4, դ):

30. Իմաստութիւն – Գրք 278բ–98բ:

31. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 300աբ: Պօղոսի 301բ–3ա (303ա–6ա տե՛ս Բ, §4, զ):

Մանրամասն տե՛ս N 187:

Բ. 1. 1աբ [Ի Բանից իմաստնոց]: Իմաստունն Սիրաք ասէ –  Զվառեալ հուր` ջուր շիջուցանէ... Բազմութիւն իմաստնոց` փրկութիւն աշխարհի, և թագաւոր հանճարեղ` հարստութիւն ժողովրդաց:

2. 1բ   [Հայրեններ]

ա. Յորժամ որ ի հաց նստիս, / Նայ ձենէ մէկ ալ քեզ ընկեր...

բ. Այն օրն, որ ի մօրէտ ծընար, / Դու լայիր, ամէն խընդային...

գ. Յորժամ կին տեսնամ, ցանկամ, /Դժոխոց դուռըն մօտենամ...

3.23ա–4ա Տեսիլ սրբոյն Սահակայ Պարթևի – Եւ ահայ հանկարծակի բացօ հաստատութիւնն երկնից... որ միանգամ լինելոց է, եցոյց զամենայն:

4. [Ոտանաւորք]

ա. 236բ [Գրիգորիսի ասացեալ Յիշատակարան Առակաց Ա գլխոյն] (ծայրակապ` «Գրիգորիսի ե») – Գլխոյս իմո պսակ բարի, /Ըզսա ստացա ինձ քան զոսկի...

բ. 254ա [Նորին ասացեալ Յիշատակարան առակաց Բ գլխոյն] (ծայրակապ` «Գրիգորիսի է») – Գանձ անկապուտ է գիտութիւնն / Հետևողաց նորայն բանին...

գ. 259բ–60ա [Նորին ասացեալ Յիշատակարան Առակաց Գ գլխոյն] (ծայրակապ` «Գրիգորիսի է այս բանս») – Գերագունի փառաց Է–ին / Պարտ է ցանկալ խոհականին...

դ. 278ա Ոտանօորս Ներսէսի կաթողիկոսի [Երգ Երգոց գլխոյն] (ծայրակապ` «Ներսեսի է») – Նորոգելոյս ի քէն Քրիստոս / Եւ ի մեղաց խաւարելոյս...

ե. 300ա [Յիշատակարան Եսայեայ] – ՅԷ-էն էացեալս յաւիտեան գոչէ հոգովն Եսայի, / Տէր խաւսեցաւ, ասէ բան ահեղ և զարմանալի...

զ. 303ա–6ա Խոստովանութիւն մեղաց և խայտառակութիւն անձին ինքնայօժար կամօք եղկելոյս Վարդանայ – Ո՜վ դուք ընտրեալք և պիտանիք, / Հայրք և եղբայրք, իմ որդիք...

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 63ա Զեղկելի գրիչս Յովհաննէս քահանայ յիշեա, ո՜վ հայր իմ:

147ա ԶՅովանէս քահանայ յիշեսջիր:

226բ Փա՜ռք ...

Յևթն հարիւր թուականի

Քառասներրորդ և չորրորդի (1295)

Կատարեցաւ գիրս տառի

Աստուածաշունչ սուրբ կտակի...

Արդ, գրեցաւ գիծ սուրբ տառի

Ձեռամբ իմով բազմամեղի

Եւ սուտանուն քահանայի`

Յովանիսի փցուն գրչի,

Ի խնդրոյ սրբազանի

Եւ կուսակրաւն քահանայի,

Որոյ անուն Ներսէս կոչի,

Եւ եղբաւրն իւր Թորոս ասի,

Որ փափաքմամբ իւրոյ սրտի

Առ յիշատակ իւր բարի,

Ստացաւղ եղեալ այս կտակի

Աստուածաբան սուրբ մատենի:

Արդ, աղաչեմ յամենայնի,

Զձեզ, որ սիրող էք մատենի, // (227ա)

[Եւ է]ք որդիք սուրբ Սիոնի

Եւ ը[նթ]երցող այսմ տառի,

Յիշեսջիք սիրով սրտի

Եւ աւժընդակ մերձ ի հոգի

Զհայրն Ներսէս անուն բարի,

ԵՒ զազգայինսն իւր համայնի`

Զեղբայրն, որոյ Թորոս կոչի,

Զքահանայն սրբահոգի,

Որք ճգնութեամբ յայս կենցաղի

Սպասաւոր են Տեառն Է փրկչի

Եւ զծնողսն իւրեանց բարի,

Զհրաժարեալսն առ ի յաստի,

Զի թողութիւն նորա շնորհի`

Ի յարարչէն ամենայնի

Հաւրեղբաւրն իւր ծերունի`

Կարապետի քահանայի,

Զնոյն և քեռոյն խաչակրաւնի,

Հայր անուանի միակեցի,

Եւ հանգուցեալ հաւրն իւր Վասլի

Եւ ննջեցեալ մաւրն Շուշնի,

Այլ և եղբաւրն Զաւրվարի

Եւ մաւրքեռն իւր Վարդանուշի,

Սուրբ և արհի եպիսկոպսին`

Մլէճ ուխտին առաջնորդի,

Որոյ Վարդան անուն կոչի

Եւ մականուն Հիւսն յորջորջի,

Որ փոխեցաւ ի յայսմ ամի

Առ թագաւորն ամենայնի,

Զի դասեսցին յաջակողմի,

Յաւգեաց դասուն ընդ Պետրոսի,

Այլ որ առատն է յամենայնի,

Յիշողացտ ողորմեսցի

Եւ յիշելոցս քաղցրասցի

Ի յայնմ աւուր աւուրն վերջի,

Որ աւրն է մեծ և սոսկալէ,

Յորժամ Քրիստոս մեզ երևի:

Զի նման վայել է փա՜ռք այժմ և յաւիտեանս. ամէն:

229ա Ձեռնտու լեր տկարութեանս իմո` ժամանեալ յաւարտ և քեզ փառս տալ հանապազ:

230բ Ո՜հ, ի դառն և ի վնասակար աւգոյս, թուխտս կոտորեցաւ և կամիմ հեղձնուլ. ա՜յ, վա՜յ:

240ա Թէ յառաջքն դնես, վերին համրաւքն շարէ:

253բ Եւ զգրողիկս մի մոռան[ար], ո՜ իմաստուն վերծ[անող]:

260ա Տուք գծողիս և ստացողին

Եւ հարց մերոց զՏէր ողորմին,

Զի ողորմած Տէրըն վերին

Մեզ հանգըստեան տացէ բաժին

Եւ ի վերջին աւրն ահագին

Տացէ պսակ մեր յիշողին:

2. 227ա (Կազմողի) Յիշեսջիք ի Տէր զկազմող գրոցս զՀայրապետ քահանայ:

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 23ա (ԺԶ դ., նօտրգիր, վերակազմողի) Եւ յիշեցէք զՍտեփանոս:

227ա Վերըստին կազմեցաւ Սուրբ Գիրքըս ձեռամբ մեղապարտ և անիմաստ գրչի` Ստեփանոս իրիցու, ի քաղաքս ի Թոխաթ, ի թաղս ի Մահմատ Էճիպ, առ յոտն Սուրբ Քառասուն Վկայիցն: Որք հանդիպիք սմայ տեսանելով, կարդալով, օրինակելով կամ բան ինչ ի սմանէ օկտելով, յիշեսջիք ի սուրբ և ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զՍտեփանոս ձեր ծառայն, և զհարազատ զսրբասնունդ զեղբարն իմ` զՅակոբ սարկօագն, որ բազում աշխատեցօ ի օսլայելն: Աստուած զինք վարձահատոյց արասցէ, որ և ձեզ` յիշողացդ, և մեզ` յիշեցելոցս, ողորմի Քրիստոս Աստուածն մեր. ամէն: Հայր մեր...

2. 227բ (ԺԷ դ., վերանորոգողի. բոլորգիր) Զվերջին նորոգօղ սորա զանարժան Աբրահամս յիշեցէք, և դուք յիշեալ լիջիք առաջի Աստուծոյ. ամէն:

Կնքադրոշմ` 3ա, 27ա, 27բ, 167բ, 306ա Գիրքս Սրբոյ Էջմիածնա  է:

Գրչափորձ` 25բ Եկա՜յք, որդիք մարդկան, բերկրեալ սրտիւք...: 26բ Աստուածանմ[ան] գորովագութ հայր պարծանաց...: 267բ Իմաստունն յիմանայ, և անիմաստըն զարմանայ: 306բ Աշխարս է ունայն և անցաոր:

 

182

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Գռներ, Խաչատրոյ անապատ

ՉԾԲ – ՉԾԳ – 1303 – 1304

ԳՐԻՉ` Մարտիրոս վրդ.:

ԹԵՐԹ` 755. չգրուած` 755բ: ՊՐԱԿ` Ա–ԾԵ×14 (Ա, Դ, Է 13, Ը, Խ, ԽԳ, ԾԵ 12, ԽԱ, ԽԴ, ԽԶ 15, ԽԸ 10, ԽԹ 8)+1×1: ՆԻՒԹ` թուղթ (մագաղաթ` 2–3, 6–7, 10–1, 13–4, 17, 20–1, 24, 27–8, 34–5, 41): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 25×16,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ` երկսիւն: Գիր` բոլորգիր (նմուշ` 400ա, ԺԷ դ. վերանորոգողի` 83ա–107բ, 150աբ, 339ա–40բ, 672աբ, 755ա): ՏՈՂ` 40–55: ԿԱԶՄ` դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի` դռնակով, միջուկը` տախտակ, աստառը` վարդագոյն խորքի վրայ ոսկեթել մետաքսեայ բանուածք:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մովսէս մարգարէ` 2բ: Ի լուսանցս-Եսայի 426բ, Երեմիա` 486բ, Դանիէլ` 525բ, Յիսուս` 626ա, Յովհ. աւետարանիչ` 628ա: Կիսախորան` 3ա, 321ա, 573ա, 594ա: Ճակատազարդ` 158ա, 205բ, 223ա, 256բ, 266ա, 277բ, 288բ, 292ա, 367ա, 425ա, 539ա, 608ա, 628ա, 644բ: Լուսանցազարդ` բուսական, կենդանական: Զարդագիր` հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ` կարմիր, երբեմն` կանաչ և դեղին:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու: Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (Ա–Բ)+2 (Գ–Դ), ստացուած երկու ամբողջական թերթերի ընդլայնակի երկտակումից: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ` Դա), Բա-ի վրայ բազմագունի լուսանցազարդ: Կարդալ` Դա, Գբ, Դբ, Գա. «[հանդ]էպ Գաղիղեայ ... փրկեցաւ դի[ւ]ահարին» (Ը. 26–36), Բա, Աբ, Բբ, Աա. «արասցուք երիս տաղաւարս ... ասէ ցաշակերտսն իւր» (Թ, 33–44):

ՎԻՃԱԿ` վնասուած. բազմաթիւ թերթեր, յատկապէս 1–150-ի միջև, թանաքակեր, առանձին հատուածներ լրիվ սևացած, որոշ տողեր փշրուած թափուած: Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած, եզրերն ու դռնակը մաշուած, փականներն` ընկած: ԺԷ դ. նորոգուել է լրացուել և վերակազմուել:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնուդք – Նխ. 1աբ: Գլ. 1բ–2բ: Գրք 3ա–29բ:

2. Ելք – Նխ. 29բ–30ա: Գլ. 30ա–2բ: Գրք 32բ–56բ:

3. Ղևտական – 56բ–7ա: Գլ. 57բ–8բ: Գրք 58բ–75բ:

4. Թիւք – Նխ. 75բ–6ա: Գլ. 76ա–7ա: Գրք 77ա–99ա:

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 99ա: Գլ. 99ա–100ա: Գրք 100ա–20ա:

6. Յեսու – Նխ. 120աբ: Գլ. 120բ–1ա: Գրք 121ա–37ա:

7. Դատաւորք – Նխ. 137աբ: Գլ. 137բ–8ա: Գրք 138ա–53ա:

8. Հռութ – Նխ. 153բ: Գրք 153բ–5բ:

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 155բ–6ա (Նոյնը` «Վասն ... քափն» կրկ. 157բ): Գլ. 156ա–7բ: Գրք 158ա–76ա:

10. Թագ. Բ – Գլ. 176աբ: Գրք 176բ–89բ:

11. Թագ. Գ – Գլ. 190աբ: Գրք 190բ–205ա:

12. Թագ. Դ – Գրք 205բ–22ա: Գլ. 222ա–3ա:

13. Մնաց. Ա – Յռջբ. 238բ: Գրք 223ա–38ա:

14. Մնաց Բ – Գրք 239ա–56ա (Ա, 1–4 կրկ. 238բ):

15. Եզր Ա – Գրք 256բ–65ա (կից` 265բ ծնթ., տե՛ս N 345, Ա, §15):

16. Եզր Բ – Գրք 266ա–71ա:

17. Նեեմի – Գրք 271ա–7բ:

18. Եսթեր – Նխ. 227բ: Գրք 277բ–82ա:

19. Յուդիթ – Գրք 282ա–8բ:

20. Տովբիթ – Նխ. 288բ: Գրք 288բ–92ա:

21. Մակաբ. Ա – Գրք 292ա-304բ:

22. Մակաբ. Բ – Գրք 304բ–13բ:

23. Մակաբ. Գ – Գրք 313բ–7բ:

24. Սաղմոսք – Նխ. («Զամենայն») 318ա–9բ: Նխ. («Արդ առեալ», տե´ս N 187, Ա, §24, բ) 319բ–20բ: Գրք 320բ–61բ (ունի` «Փոքր էի», և Օրհնութիւնք ի կատարած` 261բ–60ա: Տե´ս Բ, § 1. ա–ժե):

25. Առակք – Նխ. 366աբ: Գլ. 366բ–7ա: Գրք 367ա–83բ:

26. Ժողովող– Նխ. 383բ–4ա: Գլ. 384ա–5բ: Գրք 385բ–91ա:

27. Երգ Երգոց – Նխ. 391աբ: Գրք 391բ–5ա (ունի` «Գիտասցի»):

28. Իմաստութ. – Նխ. 395ա: Գլ. 395աբ: Գրք 395բ–406բ:

29. Յոբ – Նխ. 406բ–7ա: Նխ. (Աղիկառնացի) 407աբ: Գրք 407բ–25ա:

30. Եսայի – Նխ. 425աբ: Գլ. 425բ–6բ: Մրգ. 426բ–58բ: Մահ 458բ–9ա:

31. Ովսէէ – Նխ. 459աբ: Գլ. 459բ–60ա: Մրգ. 460ա–4ա:

32. Ամովս – Գլ. 464աբ: Մրգ. 464բ–8բ:

33. Միքիէ – Գլ. 468բ: Մրգ. 468բ–70բ:

34. Յովէլ – Գլ. 470բ: Մրգ. 470բ–2ա:

35. Աբդիու – Գլ. 472ա: Մրգ. 472աբ:

36. Յովնան – Գլ. 472բ: Մրգ. 472բ–3բ:

37. Նաւում – Գլ. 473բ: Մրգ. 473բ–4բ:

38. Ամբակում – Գլ. 474բ: Մրգ. 474բ–6ա:

39. Սոփոնիա – Գլ. 476ա: Մրգ. 476ա–7ա:

40. Անգէոս – Գլ. 477բ: Մրգ. 477բ–8ա:

41. Զաքարիա – Գլ. 478աբ: Մրգ. 478բ–83ա:

42. Մաղաքիա – Գլ. 483բ: Մրգ. 483բ–4բ:

43. Երեմիա – Նխ. 485ա: Գլ. 485ա–6բ: Մրգ. 486բ–519ա:

44. Բարուք – Թղթ. 519ա–21բ:

45.Ողբք Երեմիայ – Ողբ 521բ–4բ: Մահ 524բ:

46. Դանիէլ – Նխ. 525ա: Գլ. 525աբ: Մրգ. 525բ–37բ:

47. Եզեկիէլ – Նխ. 537բ–8ա: Գլ. 538ա–9ա: Մրգ. 539ա–69բ:

48. Թղթ Եւսեբի – 570ա:

49. Համաբարբառ – Կանոնք 570բ–1բ:

50. Մատթէոս – Նխ. 571բ (կրկ. 572բ): Գլ. 571բ–2բ: Հմձյնթ. 572բ: Աւ. 573ա–93բ:

51. Մարկոս – Գլ. 593բ: Նխ. 594ա: Աւ. 594ա–606բ (ունի` «Յարուցեալ Յիսուս»):

52. Ղուկաս – Գլ. 607աբ: Նխ. 607բ: Աւ. 608ա–26բ:

53. Յովհան – Գլ. (Ա–ԺԸ) 626բ: Նխ. 626բ: Գլ. (Ա–ԽԳ): Աւ. 628ա–41բ:

Ը գլխի սկզբում (633ա). «Իրք կնոջն շնացելոյ». բնագիրը չի բերուած:

54. Գործք Առաքելոց – Ց. 642ա: Յռջբ. («Որք») 642ա–3ա: Դիր 643ա: Գլ. 643ա–4ա: Ընթերց. ԺԶ 644ա: Գրք 644բ–61բ:

55. Թղթ Յակովբայ – Յռջբ. 661բ–2ա: Նխ. 671բ: Գլ. 662ա: Թղթ 662ա–4ա:

56. Թղթ Պետրոսի Ա – Նխ. 671բ: Գլ. 664ա: Թղթ 664ա–6ա:

57. Թղթ Պետրոսի Բ – Նխ. 671բ–2ա: Գլ. 666աբ: Թղթ 666բ–7բ:

58. Թղթ Յովհաննու Ա – Նխ. 672աբ: Գլ. 667բ–8ա: Թղթ 668ա–9բ:

59. Թղթ Յովհաննու Բ – Նխ. 672բ: Գլ. 669բ: Թղթ 669բ–70ա:

60. Թղթ Յովհաննու Գ – Նխ. 672բ: Գլ. 670ա: Թղթ 670ա:

61. Թղթ Յուդայի – Նխ. 672բ: Գլ. 670աբ: Թղթ 670բ–1ա:

62. Աղերս Եւթաղի – 671աբ:

«Նխ.» § 55–61, համախմբուած` 671բ–2բ:

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 673ա–6ա: Վկ. 676ա: Բովանդ. ընթերց. և վկթնց 676ա–80բ: Ց. 680բ:

63. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 680բ: Նխ. 681ա: Թղթ 682ա–9բ:

64. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 690ա: Նխ. 690աբ: Թղթ 690բ–7բ:

65. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 698ա: Նխ. 698աբ: թղթ 698բ–703բ (թղթ Գ տե´ս Ա, § 77):

66. Առ Գաղատացիս – Գլ. 703բ: Նխ. 703բ: Թղթ 704բ–6բ:

67. Առ Եփեսացիս – Գլ. 706բ: Նխ. 706բ–7ա: Թղթ 707ա–9բ:

68. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 709բ: Նխ. 709բ–10ա: Թղթ 710ա–2ա:

69. Առ Կողոսացիս – Գլ. 712ա: Նխ. 712աբ: Թղթ 712բ–4ա:

70. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 714ա: Նխ. 714բ: Թղթ 714բ–6ա:

71. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 716ա: Նխ.  716բ: Թղթ 716բ–7բ:

72. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 717բ–8ա: Նխ. 718աբ: Թղթ 718բ–24բ:

73. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 724բ–5ա: Նխ. 725ա: Թղթ 725ա–7ա:

74. Առ Տիմոթէոս Բ– Գլ. 727բ: Նխ. 727բ: Թղթ 727բ–9ա:

75. Առ Տիտոս – Գլ. 729բ: Նխ. 729բ: Թղթ 729բ–30բ:

76. Առ Փիլիմոն – Գլ. 730բ: Նխ. 730բ: Թղթ 730բ–1ա:

– Վերնագիր, Թելադր., Նաւարկութ. 731աբ (տե´ս N 187, 444բ):

77. Առ Կորնթացիս Գ – Կրնթց. 731բ: Պօղոսի 732աբ:

78. Յայնութ. Յովհաննու – Գլ. 732բ–3բ: Նխ. 733բ–4ա: Գրք 734ա–43բ:

Մանրամասն տե´ս N 187:

Բ. 1. 361բ–6ա [Օրհնութիւնք ի կատարածի Սաղմոսաց]

ա. 361բ–2ա ՅԵլից երգ Մովսիսի ... – Աւրհնեսցուք զՏէր ... (Ելք, ԺԵ, 1–19):

բ. 362աբ Աւրհնութիւն Մովսիսի ... – Նայեցարուք երկինք ... (Բ. Օր., ԼԲ,  1–21):

գ. 362բ Աւրհնութիւն Մովսիսի – Զի հուր բորբոքեցաւ ... (Բ, Օր., ԼԲ, 22–38):

դ. 362բ–3ա Երգ Մովսիսի... – Ծաներուք ... (Բ, Օր., ԼԲ 39–43):

ե. 363ա Աղաւթք Աննայի ... – Հաստատեցաւ սիրտ իմ ... (Ա. Թագ., Բ, 110):

զ. 363աբ Աւրհնութիւն Եսայ[ե]այ ... – Ի գիշերաց կանխէ ... (Ես., ԻԶ, 9–21):

է. 363բ–4ա Աղաւթք Եզեկիայ ... – Ես ասացի ... (Ես., ԼԸ, 9–20):

ը. 364ա Աւրհնութիւն Եսայ[ե]այ... – Աւրհնեսցէք զԱստուած ... (Ես., ԽԲ, 10–13):

թ. 364ա Աւրհնութիւն Յունանու ... – Ի նեղութեան իմում ... (Յովն., Բ, 3–10):

ժ. 364ան Աղաւթք Ամբակումայ ... – Տէր, զլուր քո լուայ... (Ամբ., Գ, 1–19):

ժա. 364բ–5ա Աղաւթք Մանասէի – Տէր ամենակալ, Աստուած Աբրահամու...

ժբ. 365ա Աւրհնութիւն Մարիամու ... – Մեծացուսցէ ... (Ղուկ., Ա, 47–55):

ժգ. 365աբ Աւրհնութիւն Զաքարիայ ... – Աւրհնեալ Տէր Աստուած ... (Ղուկ., Ա, 68–79):

ժդ. 365բ Աւրհնութիւն Սիմէոնի... – Արդ,  արձակեա ... (Ղուկ., Բ, 29–32):

ժե. 365բ–6ա Աւրհնութիւն Երից մանկանցն – Աւրհնեալ ես, Տէր Աստուած հարցն մերոց ... (Դան., Գ, 26–90):

2. ա. 743բ Աւետարանացոյց և այլ խրատք բովանդակ տա[ւոյն] – Աստուածայայտնութեանն ճրագալուցին գիշերն ... վերջ` Անշարժքն: Ալէ//... (շար. թափուած. ԺԵ դ. լրացուած` 744ա–54բ):

բ. 744ա–54բ [Աւետարանացոյց և այլ խրատք բովանդակ տարւոյն] – Ի մեծի աւուր սրբոյ ճրագալուցին, որ է Յունուար հինգ, այսպէս կատարի կարգ. Եթէ կիրակէ լինի` զՄանկունքն Մեծացուսցէ ասա... // Աւետ. Ղուկ. Մծ. Բայց յառաջ քան զայս... վերջ. Համբերութեամբ ստասջիք զոգիս ձեր:

1658 թ. նորոգելիս խառնուած. կարդալ` 746, 752, 745, 747–8, 750, 744, 749, 751, 753–4:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

189ա ԶՄարտիրոս վարդապետ` գրող սորին յիշեա, ո՛ եղբայր կարդացող կամ աւրինակող (նման` 223ա, 256ա, 288բ, 317բ, 345ա, 366ա, 459ա, 477ա, 524բ, 537բ, 569բ, 661բ, 668ա):

205ա Ես Մարտիրոս` սպասաւոր բանի և աշակերտ գրոց, ըստ ըղձի և փափաքման սրտի գրեցի զսա ի վանքս հռչակելի, որ Գռներ կոչի, մերձ ի Բարձրն կոչեցեալ Բերդ, ի մեծ թուականիս Հայոց ՉԾԲ (1303), ի յամսեանն Մայիս ըստ Հռոմայեցւոց անուանց ամսոցս, որ աւր ԺԵ (15) էր սորին ամսոյ, յորում լուաք ի նոյն աւրս չար համբաւ, զի տէր երկրիս մերում չոգաւ ի Շամբն կոչեցեալ աշխարհ, հանդերձ մուղալն կոչեցեալ` զաւրաւք, և ընդ մեղաց մերոց յաղթեալ յանաւրինաց, փախստեայ եղև յաշխարհն Բաբելացւոց` առ խանն Խազան կոչեցեալ, և եղև աշխարհս մեր յոյժ ի տարտարոսք:

238ա ԶՄարտիրոս վարդապետ` աշակերտ Գէորգեայ Սկևռացւոյ, զգրաւղ գրոցս յիշեցէք ի Տէր, ընդ նմին և զվարդապետն իմ և զուսուցիչ` զԳէորգ րաբունապետ, նաև զծնաւղսն իմ և զամենայն  ազգատոհմն, և Աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն, և ինքն եղիցի աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն, ամէն:

265բ ԶՄարտիրոս վարդապետ և զգրիչ սորա յիշեցէք  յաղաւթս, ո՛ եղբարք, որք հանդիպիք: Գրեցաւ սա ի Գռներս, ի թվականիս Հայոց յևթն հարիւր յիսուն և երկուքն (1303), Յուլիս ԻԹ:

644ա ԶՄարտիրոս սպասաւոր բանի և գրող սորին յիշեա ի Տէր, ո՛ ընթերցող: Ի մեծ թուին ՉԾԳ (1304), ի մարտ ԺԱ (11) գրեցի զսա:

671ա (Կարմրագիր) Զմեղապարտ վարդապետ Մարտ[իրոս] աղաչեմ յիշել ի Տէր Քրիստոս: Գրեցաւ սա ի թուականիս ՉԾԳ (1304), յամսեանն Յուլիս, յերկիրս Կիլիկիոյ, մերձ ի Բերդս Բարձր, յանապատս Խաչատրոյ, ի վերայ գետոյս Շղրկայ, ի քարանձաւ և ի նեղ տեղիս, ի դառն ժամանակիս, յորում ամսեան եկին մահմետական զաւրքն ի Շամբէն և առին սիրով զբերդն Թիլ, և ուխտազանց  եղեալ դաշանցն` կոտորեցին զորս գտին անդ, և բազումք փախստական եղեալ ի նոցանէ, գետասոյզ եղեալ ի մեծ գետն Ջահան, և այս ամենայն վասն մեղաց իմոց:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 755ա Վերստին նորոգեցաւ Աստուածաշունչ գիրքս ի թուականութեանս ՌՃԷ (1658), ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ սրբազան հայրապետի, ի թագաւորութեանն Պարսից Շահ-Ապասի Երկրորդի, յամսեանն Օգոստոսի Ի: Որ եղև օժանդակ և օգնական Յակոբ մահդասին, որ բազում աշխատութեամբ ծառայեաց սուրբ Աթոռոյս դռնաբանութեամբ և այլ գործակալութեամբ. յիշեցեք առ Քրիստոս` յոյսն բնաւից ծնօղիւք հանդերձ, և Աստուած ողորմի ասացէք, և ձեզ յիշողացդ մասն բարի լիցի ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ` օրհնելոյն յաւիտեանս. ամէն:

Ի սոյն ժամանակի կային առ դրան սուրբ Աթոռոյս բազում վարդապետք և եպիսկոպոսունք, քահանայք և պաշտաւնայք ՃԼ (130) և այլ գործակալք և վարձկանք բազումք, որք էին ամենեքեան ԳՃ (300), որ հանապազորդ կերակրէին առ դրան սուրբ Աթոռոյս: Միթէ ինքն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս հաստատուն և անվրդով պահեսցէ զսուրբ Աթոռս և երկար ամօք` զսուրբ հայրապետս մեր ամենայն երևելի և յաներևոյթ թշնամեաց. ամէն:

2. 2բ Յիշեսջիք նաև զՄեսրովբ եպիսկոպոս Սմբատեանց (քերծուած) Նախիջևանցի` միաբան Սուրբ Էջմիածնի, ի 1 Ապրիլի, 1884:

627բ (Նոյն ձեռքով) Յիշեցէք, ընթերցողք, զժողովող ազգային հնութեանց և յիշատակարանաց, ևս և բևեռաձև արձանագրութեանց Արարատեան նահանգի` զՄեսրովբ եպիսկոպոս Սմբատեանց Նախիջևանցի, միաբան Սուրբ Էջմիածնի ի 1850 ամէ: Գրեցաւ ի 1-ն Ապրիլի, 1884ա, և 6-ն Մայիսի առաջիկայ ամոսյ, ի տօնի Երևման Սուրբ Խաչին պարտի լինել ընտրութիւն նոր կաթողիկոսի: Աղաչեսցուք զԱստուած` արթուն և բարի հովիւ շնորհել Հայոց ազգին և եկեղեցւոյն. ամէն:

Սոյն յիշատակագրութեան վրայ խաչ է քաշուած և ներքևում գրուած. «Անիծեալ», ապա այլ ձեռքով աւելացուած` «Չեպիսկոպոս և իւր ժամանակի ամենալիրբ և անբարոյական անձ Ս. Էջմիածնի միաբանութեան մէջ»:

Կնքադրոշմ` 2բ, 3ա, 317բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է: 3ա, 754բ Գիրքս Սրբոյ Էջմիածնայ գրքատանն է. 1813:

 

183

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Լուսաւորչի անապա՞տ

ՉԾԷ – 1308

ԳՐԻՉ` անանուն (1ա–349բ, 430ա–573ա), Կարապետ (350ա–428բ): ՍՐԲԱԳՐՈՂ` անանուն (1313 թ., Լուսաւորչի անապատ):

ԹԵՐԹ` 573. չգրուած` 429աբ: ՊՐԱԿ` Ա–ԽԹ×12 (Ա 11, Է, ԽԲ 10, ԽԹ 2): ՆԻՒԹ` թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 25×16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ` երկսիւն: Գիր` բոլորգիր (նմուշ` 259ա): ՏՈՂ` 36 (երբեմն` 35–39): ԿԱԶՄ` դրոշմազարդ մուգ-շագանակագոյն կաշի, միջուկը` տախտակ, աստառը` մասն հնատիպ Մաշտոցի (տե´ս Պատառիկ–պահպանակ), լուսանցակողերը` կարմիր:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ` 1ա, 30բ, 34ա, 346ա, 350ա, 372ա, 387ա, 411ա, 490ա, 557բ: Լուսանցազարդ` բուսական: Զարդագիր` հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր, մարդագիր: Գոյներ` կարմիր, բաց-շագանակագոյն:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մաշտոց (հնատիպ` ԺԷ դ.): 1 (էջ 23–24)+1 (էջ 21–22) և մէկական թերթ (էջ 17–18, 19–20) օգտագործուած աստառի համար, 17 և 19 էջերը սոսնձուած տախտակին: Կարդալ` էջ 17–18 «Կանոն հիմնարկութեան եկեղեցւոյ», էջ 19–20 «Կանոն Նաւակատեաց եկեղեցի օրհնելոյ: Նորին տեառն Յովհաննու Մանդակունւոյ»:

ՎԻՃԱԿ` վնասուած. թրջուած և խունացած, գրադաշտը (346–428) գունափոխուած, կանաչագիր խորագրերն ու սկզբնատողերը թանաքակեր, կազմի կաշին թքերծուած, եզրերը` մաշուած, դռնակն ու փականներն` ընկած, թիկունքը` կարկատուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնուդք – Նխ. 1աբ: Գլ. 1բ–3ա:

2. Ելք – Նխ. 3ա: Գլ. 3ա–6բ:

3. Ղևտական – Նխ. 6բ: Գլ. 6բ–8բ:

4. Թիւք – Նխ. 8բ–96ա: Գլ. 9ա–10բ:

5. Բ. Օրէնք – 10բ: Գլ. 10բ–2բ:

6. Յեսու – Նխ. 12աբ: Գլ. 12բ–3բ:

7. Դատաւորք – Նխ. 13բ–4ա: Գլ. 14աբ: Այս են դատաւորք 28աբ (§22-ից յետոյ: Գրչից. «Սա է Դատաւորացն ի կարգ բանիցն է և մոռացմանէ եդաւ...»):

8. Հռութ – Նխ. 14բ:

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 14բ–5բ: Նխ.  («Սկիզբն»): 18աբ (§10-ից յետոյ): Գլ. 15բ–6բ:

10. Թագ. Բ – Գլ. 16բ–8բ:

11. Թագ. Գ – Գլ. 18բ–9բ:

12. Թագ. Դ – Գլ. 19բ–21բ:

13. Մնաց. Ա – Նխ. 21բ–2ա: Գլ. 22աբ: (Գրչից. «Գլուխք երկրորդին չկայ յայս գիրքս...»):

14. Եզր Ա – Նխ. 22բ–3ա:

15. Եզր Բ – Հանգամանք 23ա:

16. Նեեմի – Նխ. 23բ–4ա:

17. Եսթեր – Նխ. 227բ: Գրք 277բ–82ա:

18. Յուդիթ – Նխ. 24ա:

19. Տովբիթ – Նխ. 24ա:

20. Մակաբ. Ա – Նխ. 24աբ: Գլ. 24բ–6բ:

21. Մակաբ. Բ – Նխ. 26բ–7ա: Գլ. 27ա–8ա:

22. Մակաբ. Գ – Նխ. 28ա: Գլ. 28ա: (Աստ` 28բ–30բ, տե´ս Բ, §1):

Չունի § 1–22 գրքերը:

23. Սաղմոսք – Նխ. 30բ–2բ («Զամենայն»): Նխ. 32բ–3բ (Անանուն. «Արդ առեալ», տե´ս N 187, Ա, §24, բ): Գրք 34ա–81ա (ունի` «Փոքր էի»: Բաժանուած կանոնագլուխների, որոնց վերջաւորութեանց Օրհնութիւնք. տե´ս N 182, Բ, § 1.ա/38աբ: բ/44աբ: գ/50աբ: դ/50բ: ե/55բ–6ա: զ/62աբ: է/68ա: ը/74ա: թ/74ա: ժ/79ա–80բ: ժա/80բ–1ա: ժբ–ժե/չիք (կից` 81աբ, տե´ս Բ, §2):

24. Առակք – Գլ. 82աբ: Նխ. 82բ–3ա: Գրք 83ա–102ա:

25. Ժողովող–  Գլ. 102բ–4ա: Նխ. 104ա: Գրք 104ա–10բ:

26. Երգ Երգոց – Նխ. 110բ–1ա: Գրք. 111ա–4բ (ունի` «Գիտացի»):

27. Իմաստութ. – Գլ. 114բ–5ա: Նխ. 115աբ:Գրք 115բ–27ա:

28. Սիրաք  – Գրք 127ա–41բ:

29. Յոբ – Նխ. 141բ–2ա: Նխ. (Աղիկառնացի) 142աբ (կից` տե´ս Բ, §3): Գրք 143ա–63ա:

30. Եսայի – Գլ. 163ա–4բ: Նխ. 164բ–5ա: Մրգ. 165ա–203բ:

31. Ովսէէ – Յռջբ. 203բ–4ա: Գլ. 204աբ: Մրգ. 204բ–9բ: Մահ 209բ–10ա:

32. Ամովս – Գլ. 210ա: Մրգ. 210ա–4բ: Մահ 214բ:

33. Միքիէ – Գլ. 214բ: Մրգ. 214բ–8ա: Մահ 218ա

34. Յովէլ – Գլ. 218ա: Մրգ. 218ա–20ա: Մահ 220ա:

35. Աբդիու – Գլ. 220ա: Մրգ. 220աբ: Մահ 220բ:

36. Յովնան – Գլ. 220բ–1ա: Մրգ. 221ա–2ա: Մահ 222աբ:

37. Նաւում – Գլ. 222բ: Մրգ. 222բ–3բ: Մահ 223բ–4ա:

38. Ամբակում – Գլ. 224ա: Մրգ. 225բ: Մահ 225բ:

39. Սոփոնիա – Գլ. 225բ–6ա: Մրգ. 226ա–7բ: Մահ 227բ:

40. Անգէոս – Մրգ. 227բ–8ա: Գլ. 228աբ: Մահ 228բ:

41. Զաքարիա – Գլ. 229ա: Մրգ. 229ա–35ա: Մահ 235աբ:

42. Մաղաքիա – Գլ. 235բ (Ա համարը խորագրուած` «Նխ.»): Մրգ. 235բ–7ա: Մահ 237աբ:

43. Դանիէլ – Գլ. 237բ: Նխ. 238աբ: Մրգ. 238բ–54ա: Մահ 254աբ:

44. Երեմիա – Գլ. 254բ–6բ: Նխ. 256բ–7ա: Մրգ. 257ա–300ա:

45. Բարուք – Թղթ. 300ա:

46. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 303ա–7ա:

47. Եզեկիէլ – Գլ. 307ա–8ա: Նխ. 308ա–9ա: Մրգ. 309ա–45բ:

48. Թղթ Եւսեբի («Նխ.») – 346ա:

49. Համաբարբառ – Կանոնք 346բ–8բ (նաև` լուսանցային):

50. Մատթէոս – Գլ. 349ա: Նխ. 349բ: Հմձյնթ. 349բ: Աւ. 350ա–71ա:

51. Մարկոս – Նխ. 371աբ: Գլ. 371բ: Աւ. 372ա–85բ («Յարուցեալ Յիսուս» դրուած §52-ի «Գլ.»-ից յետոյ` 386բ):

52. Ղուկաս – Նխ. 385բ–6ա: Գլ,. 386աբ: Աւ. 387ա–410ա:

53. Յովհան – Նխ. 410ա: Գլ. 410ա: Աւ. 411ա–428բ («Իրք» դրուած  սկզբում` 410աբ):

54. Գործք Առաքելոց – Ց. 430ա: Յռջբ. («Որք») 430ա–1բ: Դիր 431բ: Գլ. 431բ–3բա: Ընթերց. ԺԶ 433բ–4ա: Ընթացքն 434ա: Նխ. («Գործք»), 434ա–5ա: Գրք 435ա–63ա (տե´ս N 187, Ա, §55):

55. Թղթ Յակովբայ – Յռջբ. 463աբ: Գլ. 463բ–4ա: Նխ. 464ա: Թղթ 464ա–7ա:

56. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ.467ա: Նխ. 467աբ: Թղթ 467բ–70ա:

57. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 470բ: Նխ. 470բ: Թղթ 470բ–2բ:

58. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 472բ–3ա: Նխ. 473ա: Թղթ. 473ա–5բ:

59. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 475բ–6ա: Նխ. 476ա: Թղթ 476ա:

60. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 476աբ: Նխ. 476բ: Թղթ 476բ:

61. Թղթ Յուդայի – Գլ. 476բ–7ա: Նխ. 477ա: Թղթ 477աբ:

62. Աղերս Եւթաղի – 477բ:

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 478ա–81բ: Վկ. 481բ: Բովանդ. ընթերց. և վկթնց 481բ–8ա: Ց. 488ա:

63. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 488աբ: Նխ. 488բ–9ա (կից` 489բ, տե´ս Բ, §4): Թղթ 490ա–501ա:

64. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 501ա: Նխ. 501աբ: Թղթ 501բ–11բ:

65. Առ Կորնթացիս Բ – 511բ–2ա: Նխ. 512աբ: Թղթ 512բ–9ա (Թղթ Գ տե´ս Ա, §77:)

66. Առ Գաղատացիս – Գլ. 519ա: Նխ. 519աբ: Թղթ 519բ–23ա:

67. Առ Եփեսացիս – Գլ. 523ա: Նխ. 523աբ: Թղթ 523բ–7ա:

68. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 527ա: Նխ. 527ա: Թղթ 527ա–9բ:

69. Առ Կողոսացիս – Գլ. 529բ–30ա: Նխ. 530աբ: Թղթ 530բ–2բ:

70. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 532բ–3ա: Նխ. 533ա: Թղթ 533բ–5բ:

71. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 535բ: Թղթ 535բ–7ա: Նխ. 537ա:

72. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 537ա–8ա: Նխ. 538աբ: Թղթ 538բ–46բ:

73. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 546բ–7ա: Նխ. 547աբ: Թղթ 547բ–50բ:

74. Առ Տիմոթէոս Բ– Գլ. 550բ: Նխ. 550բ: Թղթ 551ա–3ա:

75. Առ Տիտոս – Գլ. 553ա: Նխ. 553աբ: Թղթ 553բ–4բ:

76. Առ Փիլիմոն – Գլ. 554բ:լ Նխ. 554բ–5ա: Թղթ 555աբ:

– Վերնագիր, Թելադր., Նաւարկութ. – 555բ (տե´ս N 187, 444բ):

77. Առ Կորնթացիս Գ – Կրնթց. 555բ–6ա: Պօղոսի 556ա–7բ:

78. Յայնութ. Յովհաննու – Գլ. 557բ–8ա: Նխ. 558ա–9ա: Գրք 559ա–71բ:

79. Հանգիստ Յովհաննու – 571բ–3ա: (Աստ` 573ա, տե´ս Բ, §5):

Մանրամասն տե´ս N 187:

Բ. 1. 28բ–30բ Վանական վարդապետի Այլաբանութիւն Հնոց Գրքոց – Երկինք` եկեղեցի...

2. ա. 81ա [Աղօթք] – Աղաչեմ և խնդրեմ ի քէն, թո´ղ ինձ, Տէ´ր...

բ. 81աբ  Հանգամանք աղաւթից – Այլ յորժամ կամիցիս կալ յաղաւթս, երթ յեկեղեցի Աստուծոյ և ասա զՁԵ սաղմոս...

գ. 81բ Երկրորդ փոփոխումն (Վասն Սաղմոսաց) – Յետ գերութեանն Երուսաղէմի և աւերածոյ նոցա... Ամենայն Սամոսք Դաւթի ՃԾ Սաղմոս:

3. 142բ Սամուէլի վարդապետի – Իսկ վասն բանիցն, զոր խաւսեցաւ Աստուած ընդ Յոբայ, այս է. Վասնզի մարդն առաջին ոչ գտաւ արժանի.... և ոչ միով պտղով յիմոց արարածոցս ուտել (տես´ N 177, Բ, §2):

4. 489բ Յառաջաբանութիւն Պաւղոսի, զոր Եփթաղի ցանկ է արարեալ (Մեկնութիւն Յառաջաբանութեան Պօղոսի) – Աբիացիքն հերձուած ասէին... Նմանողք լինել Քրիստոսի վասն անոխակալութեանն: Թ և Ժ-երրորդ գլուխն: (ԺԴ դ. յաւելագրութիւն):

5. 573ա Վասն տանց համարոյ Հին և Նոր Կտակարանաց – Ծննդոց գիրքն տունք` ՏՅԷ (4307)... Փիլիմոնին` ԽԸ (48):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 81բ (Անանուն գրչի) Քրիստոս ճշմարիտ Աստուած մեր, բարեխաւսութեամբ սրբոյ մարգարէին Դաւթի և ամենայն սրբոց քոց երկնաւորաց և երկրաւորաց, ողորմեա աշխատողաց ի գիրս յայս, և երախտաւորաց, և որ խնամեն զսա: Եւ քեզ փա՜ռք և պատիւ. ամէն: (Նման` 345բ, 463ա):

573ա Գրեցաւ ի Հայոց թուիս ի ՉԾԷ (1308):

2. 428բ (Կարապետ գրչի) Զմեղաւք դատապարտեալս, զփցուն գրիչ Աւետարանիս`  զԿար[ապետ], և զծնաւղսն իմ` զփոխեալսն ի Քրիստոս յիշեա, աղաչեմ, ո՜վ սուրբ րաբունի:

3. 346բ (Անանուն սրբագրողի) Ըստ կարի մերում, որքան հասու եղաք քանակութեան խորանաց թուոց, զսխալ սորա ուղղեցաք, զուգելով զթիւ կանոնացս և որ ի կարգ բանիցն են: Զոր աղասչեմ զվերահասու մակացուսդ` ողորմութիւն խնդրել ի Քրիստոսէ աշխատելոցս յոյժ տաժանմամբ ի սմա, յորս և դուք լիջիք: Ի թուիս Հայոց ՉԿԲ (1313), ի յանապատիս Լուսաւորչին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 573բ (ԺԵ՞ դ., բոլորգիր)

Զվերջին ստացող սուրբ մատեան Աստուածաշնչիս`

ԶԱռաքել եպիսկոպոս Տարոսնացիս,

Զմեղաւք լցեալ և տատանեալ էեմ յաշխարհիս:

Որք հանդիպիք այսմ տառիս:

2. 573բ (ԺԷ–ԺԸ դդ., նօտրգիր) Փա՛ռք... Ես` Ղոկաս էրացս գենեցի Սուրբ Աւետարանս Զաքարիայ էրեցոյ տղեցանայ Ռ /// ան պատճառոյ ա[ն]նահիլաթ  յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմուց, հաւրն իմ` Մ[ա]տթէոս, մայրն իմ` Հռեմսեմայ, և կենսակիցն` Ռէվաթին, և ամենայն յարեան մերձաւորաց, Մանուէլ եպիսկոպոսին վկայութեամբն: Ճէնի` վկայ, Զէքիթ` վկայ առաջի Աստուծոյ: Ով որ կարդայք կամ աւրինակէք, յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր:

3. 573բ (Նօտրգիր, այլ) Ես` Վարդան եպիսկոպոս իմ կամաւ տվի Աստուածաշունչն Ղուկայ եպիսկոպոսին: Ես` տէր Յովանէսս, Վարդան եպիսկոպոս վաքիլ արի, Աստուած վկայ: Ղուղկա եպիսկոպոսին տվին Գ հալալու կով:

Կնքադրոշմ` 1ա, 349բ, 557բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

 

184

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Ապարաներ

ՊԽԹ – ՊԾ – 1400 – 1401

ԳՐԻՉ` Ֆրա Յովանէս Ապարաներեցի: ՍՏԱՑՈՂ` Խաչատուր քհյ.:

ԹԵՐԹ` 376. չգրուած` 144բ, 152ա, 253բ, 270բ–5բ, 309ա, 319բ: ՊՐԱԿ` Ա–ԽԱ×12 (Ա–Է պրակներից պահպանուել է 12 թերթ, Ժ–ԺԴ պարկներից` 13, Ը 11, Թ 13, ԺԵ, ԺԶ, ԻԵ, ԻԸ 16, ԺԸ, ԻԲ, ԻԴ, ԻԶ, ԼԶ 14, ԼԱ 5, ԼԵ 6, ԼԸ–Խ 10, ԽԱ 3): ՆԻՒԹ` թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 23,2×14,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ` երկսիւն: Գիր` բոլորգիր (նմուշ` 217ա): ՏՈՂ` 48–63 (հիմնականում` 56–57): ԿԱԶՄ`  փեղկերը կարմիր մոմլաթ, թիկունքն ու անկիւները` սև կաշի, միջուկը` տախտակ, աստառը` ծաղկաթուղթ (աստղածարդ երկինք): ՊԱՀՊԱՆԱԿ` 1+1, մասն աստառի (Ի դ.):

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աստուածածինը մանուկ Յիսուսը գրկին` 276ա, Խաչելութիւն` 319ա, Մարկոս` 288բ, Ղուկաս` 296բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն` 309բ, ի լուսանցս–լարախաղաց և նուագածուներ` 216բ: Կիսախորան` 276ա, 297ա, 310ա:  Ճակատազարդ` 52ա, 70բ, 83բ, 97ա, 127ա, 152ա, 164բ, 173ա, 183բ, 203ա, 215ա (Դանիէլի դիմանկարով), 224ա, 241բ, 265բ, 266ա, 289ա, 321բ, 342ա, 369բ: Լուսանցազարդ` բուսական (միայն` 83բ, 97ա, 121ա, 126ա, 127ա, 224ա, 310ա, 363ա): Զարդագիր` թռչնագիր, հանգուցագիր, մարդագիր: Գոյներ` սև, կարմիր, շագանակի: Նկարներն ուրուագծուած են, բայց չեն գունազարդուած:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աստուածաբանութիւն (լատիներէն): ԺԳ դ., Ֆրանսիա՞: 1 (Ա)+2 (Բ–Գ), ստացուած` առաջինը կէս թերթից, երկրորդը` մեկ թերթի ընդլայնակի երկտակումից: Մագաղաթ, երկսիւն, գրքային սովորական գիր (նմուշ` Բա): (Վերծանումը` Լ. Ի. Կիսիլովայի, Լենինգրադ):

ՎԻՃԱԿ` սկզբից և միջից պակասաւոր, լուսանցային մասերը բամբակակալուած, թանաքից գրադաշտը գուանփոխուած, առանձին տողեր և բառեր սևացած, 370–6 քայքայուած, բնագիրն եղծուած: Տեղ-տեղ նորոգուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. Ելք – Գրք (ԼԲ, 34 – ԼԵ, 12, ԼԷ, 16 – ԼԹ, 32) 1ա–2բ:

2. Ղևտական.– Գրք (ԺԷ, 13 – ԻԳ, 12) 3ա–4բ:

3. Թիւք –  Գրք (ԻԷ, 23 – ԼԶ, 13) 5ա–8ա:

4. Բ. Օրէնք –  Նխ. 8ա: Գլ. 8ա–9ա: Գրք 9ա–22ա:

5. Յեսու – Գրք 22ա–30բ:

6. Դատաւորք – Գրք 30բ–9բ:

7. Հռութ – Նխ. 39բ: Գրք 39բ–40բ:

8. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 40բ–1ա: Նխ.  («Սկիզբն») 41աբ: Գլ. 41բ–2ա: Գրք (Ա, 1 –ԺԳ, 8): 44ա–8բ:

9. Թագ. Բ – Գլ. 42աբ:

10. Թագ. Գ – Գլ. 42բ–3ա:

11. Թագ. Դ – Գլ. 43ա–4ա: Գրք (ԺԶ, 14 – ԻԵ, 30) 49ա–52ա:

12. Մնաց. Ա – Գրք 52ա–60ա:

13. Մնաց. Բ – Գրք 60ա–70ա:

14. Եզր Ա –  Գլ. 70բ: Գրք 70բ–6ա:

15. Եզր Բ – Հանգամանք  76ա: Գրք 76ա–9ա:

16. Նեեմի – Գլ. 79ա: Գրք 79ա–83բ:

17. Եսթեր – Նխ. 83բ: Գրք 83բ–7բ:

18. Յուդիթ – Նխ. 87բ: Գրք 87բ–93ա:

19. Տովբիթ – Նխ. 93ա: Գրք 93ա–6ա:

20. Մակաբ. Ա – Նխ. 96ա: Գլ. 96ա–7ա: Գրք 97ա–110ա:

21. Մակաբ. Բ – Նխ. 110աբ: Գլ. 110բ: Գրք 111ա–21ա:

22. Մակաբ. Գ – Նխ. 121ա: Գլ. 121ա: Գրք121ա–5բ:

23. Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան): 125բ–6բ: Գրք 127ա–44ա (ունի` «Փոքր էի»):

24. Առակք –  Նխ. 145աբ: Գրք 145բ–53ա:

25. Ժողովող–  Նխ. 153բ: Գլ. 153բ–4բ: Գրք 154բ–7ա:

26. Երգ Երգոց – Նխ. 157ա: Գրք 157ա–8բ:

27. Իմաստութ. – Նխ. 158բ: Գլ. 158բ–9ա: Գրք 159ա–64բ:

28. Սիրաք  – Գրք 164բ–70բ (կից` տե´ս Բ, §1. ա–բ):

29. Յոբ – Նխ. 172բ–3ա: Նխ. 173ա ( տե´ս N 187, Ա, , §30. բ): Գրք 173ա–82բ:

30. Եսայի –  Նխ. 182բ: Գլ, 182բ–3ա: Մրգ. 183ա–200բ: (Գրչի` 183ա «Մարգարէիս մահն... ի վերջ գրոցս կարդա...»: Տե´ս Բ, § 2):

31. Ովսէէ – Յռջբ. 200բ: Գլ. 200բ–1ա: Մրգ. 201ա–3ա:

32. Ամովս – Գլ. 203ա: Մրգ. 203ա–5ա:

33. Միքիէ – Գլ. 205ա: Մրգ. 205ա–6բ:

34. Յովէլ – Գլ. 206բ: Մրգ. 206բ–7ա:

35. Աբդիու – Գլ. 207ա: Մրգ. 206բ–7ա:

36. Յովնան – Գլ. 207բ: Մրգ. 207բ–8ա:

37. Նաւում – Գլ. 208ա: Մրգ. 208աբ:

38. Ամբակում – Գլ. 208բ: Մրգ.208բ–9բ:

39. Սոփոնիա – Գլ. 209բ: Մրգ. 209բ–10ա:

40. Անգէոս – Գլ. 210ա: Մրգ. 210աբ:

41. Զաքարիա – Գլ. 210բ–1ա: Մրգ. 211ա–3բ:

42. Մաղաքիա – Գլ. 213բ: Մրգ. 213բ–4ա:

43. Դանիէլ – Նխ. 214բ: Գլ. 214բ: Մրգ. 215ա–22բ:

44. Եզեկիէլ –  Նխ. 222բ–3ա: Գլ. 223աբ: Մրգ. 224ա–40բ:

45. Երեմիա – Նխ. 240բ: Գլ. 240բ–1բ: Մրգ. 241բ–62ա:

46. Բարուք – Թղթ. 262ա–3բ:

47. Ողբք Երեմիայ – 263բ–6ա: (266ա–70ա, տե´ս Բ, §2–5):

48. Մատթէոս – Աւ. 276ա–88ա (կից` տե´ս  Բ, §6):

49. Մարկոս –Աւ. 289ա–96ա (կից` տե´ս Բ, §7):

50. Ղուկաս – Աւ. 297ա–308բ:

51. Յովհան – Աւ. 310ա–8բ:

52. Գործք Առաքելոց –Յռջբ. 320աբ: Դիր 320բ: Գլ. 320բ–1ա: Ընթերց. ԺԶ 321աբ: Գրք 321բ–32բ:

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի –Յռջբ. 333ա–4բ: Վկ. 334բ: Բովանդ. ընթրց և վկթց 334բ–7ա: Ց. 337աբ:

53. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 488աբ337բ: Թղթ 338ա–41բ:

54. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 341բ–2ա: Թղթ 342ա–6ա:

55. Առ Կորնթացիս Բ – Թղթ 346ա–9ա:

56. Առ Գաղատացիս – Թղթ 349ա–50բ:

57. Առ Եփեսացիս – Թղթ 351ա–2ա:

58. Առ Փիլիպեցիս – Թղթ 352ա–3ա:

59. Առ Կողոսացիս – Թղթ 353բ–4բ:

60. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Թղթ 354բ–5ա:

61. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Թղթ 355աբ:

62. Առ Եբրայեցիս – Թղթ 356ա–9ա:

63. Առ Տիմոթէոս Ա – Թղթ 359ա–60ա:

64. Առ Տիմոթէոս Բ– Թղթ 360ա–1ա:

65. Առ Տիտոս – Թղթ 361աբ:

66. Առ Փիլիմոն – Թղթ 361բ–2ա:

– Վերնագիր, Թելադր., Նաւարկութ. – 362ա (տե´ս N 187, 444բ):

67. Թղթ Յակովբայ –  Յռջբ. 363ա: Նխ. 363ա: Գլ. 363ա: Թղթ 363ա–4ա:

68. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 364աբ: Նխ. 364բ: Թղթ 364բ–5բ:

 69. Թղթ Պետրոսի Բ – Նխ. 365բ: Գլ. 365բ: Թղթ 365բ–6բ:

70. Թղթ Յովհաննու Ա – Նխ. 366բ–7ա: Գլ. 367ա: Թղթ 367ա–8ա:

71. Թղթ Յովհաննու Բ – Նխ. 368ա: Գլ. 368ա: Թղթ 368աբ:

72. Թղթ Յովհաննու Գ – Նխ. 368բ: Գլ. 368բ: Թղթ 368բ:

73. Թղթ Յուդայի – Նխ. 368բ–9ա: Գլ. 369ա: Թղթ 369ա:

74. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 369աբ: Գրք 369բ–75բ: (Այստեղ` 375բ, տես´ Բ, §8):

Մանրամասն տե´ս N 187:

Բ. 1. 170բ–1ա Վանական Բանք խրատականք օգտակարք իմաստասիրաց – Ճանապարհորդք ի տունս և ի հայրենիս իւրեանց փութան...

բ. 171ա–2բ  Բանք իմաստասիրաց – Ամենայն մակացութիւն որոշեալ յարդարութենէ...

2. 266ա Ա. Մահ յԵսաեա մարգարէին, և այլոց մարգարէիցն ԲԺ-անիցն – Եսայի ասէր ... 266ա Բ. Մահ Դանիէլի – Արդ, մեռաւ Դանիէլ ... 266ա Գ. Մահ Օվսէէ – Ովսէէ էր ... 266ա Դ. Մահ Ամօվ[ս]ա – Ամօվս էր ... 266ա Ե. Մահ Միքիա – Միքիաս էր ... 2666ա Զ. Մահ Յօվելայ – Յօվել էր ... 266ա Է. Մահ Աբդիու – Աբդիու էր ... 266աբ Ը. Մահ Յունանու – Յովնան էր ... 266բ Թ. Մահ Նաւումա –  Նաւում էր ... 266բ Ժ. Մահ Ամբակումա – Ամբակում էր ... (չիք` «Մահ Սոփոնիայ»): 266բ ԺԱ. Մահ Անգեա – Անգեա մարգարէ էր... 266բ–7ա ԺԲ. Մահ Զաքարիա – Զաքարիաս էր յազգէն Ղևեայ ... 267ա ԺԳ. Մահ Մաղաք[ի]ա – Մաղաքիաս յետ դարձի ... 267ա ԺԴ. [Մահ] Եզեկիէլ[ի] – Եզեկիէլ էր ... 267ա ԺԵ. Մահ Զաքարիա – Զաքարիաս էր որդի Ադուա ... (հմմտ. ԺԲ): 267ա ԺԶ. Ծնունդ (Մահ) Եղիա – Եղիա էր...

3. ա. 267բ Բան յիշատակի գծողի` տեառն Ներսիսի Հայոց կաթողիկոսի, ըստ այբուբենից տառից չափաբերապէս ասացեալ ի կատարումն գրոց Առակացն (ծայրակապ` «Ա–Ք») – Աստուածեղէն հոգովն ի սմա, / Խաղաղութիւն անուն արքայ...

բ. 267բ–8ա  Անդրադարձութիւն տառից այբուբենի (ծայրակապ` «Ք–Ա») – Քաղց[ր]ագունիս այս բաղձանօք /Լցեալ հոգիս մեռեալ մեղօք...

4. 268ա–70ա Տեսութիւն մարգարէիցն համանգամայն ի վերայ կենարարին, և վկայութիւն Տեառն – Ա. Եթէ յառաջ քան զյաւիտեանս որդի ծնաւ ի հօրէ ... և հուր նոցա ոչ շրջցի. և այդ է:

5. 270ա Դեկտեմբերի Դ: Վկայութիւն սուրբ կուսին Վառվառայ – Աղախինն Քրիստոսի Վառվառեա դուստր էր առն ամբարշտի ... հասուսցես զամենեսեան ի մշտնջենաւոր և յաւիտեան:

6. 288ա Ֆասլ բիսթուհաշտում – Դար նամազ դիկարի շամբէ ամադ Մարիամ Մաջդալենա... (Մատթէոսի Աւետարանի ԻԸ գլխի հայատառ պարսկերէն թարգմանութիւնը):

7. 296ա ........ – Չուն գուդաշտ շամբէ ... (Մարկոսի Աւետարանի ԺԶ գլխի հայատառ պարսկերէն թարգամանութիւնը):

8. 375բ Վարք և պատմութիւն սքանչելագործութեան ... Յոհաննու աւետարանչին ... եղբօր Տեառն... քանզի յաղագս ասյորիկ անուանի Յոհաննէս աստուած[աբան]` եղբայր – Եւ արդ, սկիզբ[ն] պատմութեանս, զոր գրեաց [երանելին] Պրախորոն աշակերտն// ... (շար. թափուած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

22ա (Յովանէս Ապարաներեցւոյ) Զնուաստ և զանարհեստ գրչողս յիշեա ի Քրիստոս (նման` 183ա):

44ա Փա՜ռք ... Որ ետ կարողութւին տկարութեանս իմո հասանել  յայսմ նվագ ի փառս Քրիստոսի, ի թվականիս Հայկազեան տօմարիս ՊԽԹ (1400) և ի թվին մարդեղութեան մերո  և փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի ՌԴՃ (1400) և ի թագաւորութեանն Թամուրին և որդո նորա Միրանշահին: Յայսմ ամի շարժեցան զօրքն Շամա, որդի Իլդրումին, ի վերայ Թամուրին:

70ա Ֆրա Յոհանէս` տառապեալս յամենայնի,

Յիշեա՛, Քրիստոս Հիսուս բարի,

Փրկեա՛, ի լեզուէ նենգաւորի,

Եւ ազատեա՛ ի հրոյն գեհնի.

Ամեն, և եղիցի:

70բ (Ճակատազարդի մէջ) Յիշեա՛, Քրիստոս Աստուած, զԽօջամիր միրն ի քո սուրբ թագաւորութիւնդ. ամէն:

110բ Զնուաստ և զանարհեստ և զփցուն գրիչս` զֆրա Յոհանէս Ապարաներեցի, ի կարգէ սրբոյն Դօմինիկի, յիշեցէք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր (նման` 121ա):

126բ Զնուաստ և զտառապեալ ոգի` զֆրա Յոհանէս, ի կարգէ սրբոյն Դօմինիկի, որո առաջնորդ և հոգաբարձու եղև մեզ պատուական վարդապետն տէր Ֆրանցիսկոս, յիշեցէք ի Քրիստոս...:

164բ Տէր Յիսուս Քրիստոս ... փրկեա՛ զանմեղն զՄկրտիչ ի ձեռացն անօրինացն...

203ա (Ճակատազարդի մէջ) Յիշեա՛, Քրիստոս Աստուած, զՄարթա խաթունի հոգին:

250ա Զֆրա Յոհանէս ծրողս յիշեա՛ ի Քրիստոս:

214բ Հասրաթ ունիմ ի յիմ սրտիս

Ես` Յոհանէս ողորմելիս,

Որ մինչ հոգիս է ի մարմնիս,

Ես տեսանեմ զթամամ գրիս:

Նաև կազմեմ ըստ իմ սրտիս,

Եւ յաւանդ տամ յիմ սիրելիս,

Որ զմեղօք մեռեալ հոգիս`

Յիշման առնեալ  միշտ արժանիս,

Եւ դուք յիշուիք յանճառ բարիսն:

223բ Զմեռեալս հոգով և զտկարս մարմնօվ, զվերջինս ի կարգն և զառաջինս ի մեղաւորսն, զարտա[հա]լածս յ[ը]նդանեաց և զթախանձեալս հանդերձ ձաղանօք, զժխորեալս մտօք, զխոշորս գրչաւ և զանպիտանս յամենայնի` զֆրա Յոհանէս քահանայ յիշել առ Քրիստոս, աղաչեմ:

267ա (Կարմրագիր) Զանապատս ի բարեաց և զլծեալս ի կառս մեղաց... զանարհեստ գրիչ զֆրա Յոհանէս` ի կարգէ սրբոյն Դօմինիկոսի... աղաչեմ յիշել ի սուրբ և ի մաքրափայլ աղօթս ձեր: Թվիս ՊԾ (1401) գրեցաւ:

288ա Աւա՜խ զժամ ժամանակիս,

Աւա՜խ զգերիս և զեղկելիս,

Կամ շիւարած ի վերա բանիս`

 Ալէկոծեալ յեզեր ծօվիս,

Թ’ ապ’ամ հասնիմ յաւարտ գծիս,

Եւ դուրանամ ողորմելիս:

318բ Աւետարան ըստ Յոհաննու` գրեալ ձեռամբ Յոհաննէս քահանաի մեղաւորի, անարժանի և փցուն և անարհեստ գրչի, ի ... (9 տող ջնջուած և անընթեռնելի) վասն Աստուածաշունչ մատենիս, վասն զի ես էի աղքատ ընչիւք ... այլ աղօթիւք և օգնականութեամբ սուրբ հարցս`

Վստահեցա և ծրեցի,

Հետ դողացի, հետ գրեցի,

Աշխատանօք յեզր հասի:

Աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք, այսմ տեղի զվերո ասացեալ երախտաւորքս մեր յիշեցէք ի Քրիստոս. նաև զծնողցն մեր զամենայն արեան մերձաւորսն... յիշեցէք առ Քրիստոս, և Քրիստոս ... պարգևեսցէ ձեզ և մեզ առհասարակ զարքաութիւն երկնից. ամէն:

332ա Զտկարս մարմնով ... որ ցաւոտ անձամբ ... ծրեցի, աղաչեմ յիշման արժանի առնել... ամէն, և եղիցի:

337բ Զնուաստ և զտառապեալ զոգի` զֆրա Յոհանէս, ի կարգէ քարոզողաց սրբոյն Դօմինիկոսի, որ բազում աշխատանօք .. գրեցի, աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս:

355բ Զնուաստ և զմեծ վիրաւորս ի փոքր անդամէ, այսինքն` ի բարեկամի լեզւէ, յիշեցէք առ Քրիստոս: (Ապա` լուսանցքում).

Անգեթ` գեթաւոր,

Անմեղ` մեղաւոր,

Անսուր` խոցած,

Անկրակ` խորօված,

Քացախ` խառնած,

Լեղի ըմբած,

Սիրտս տրտում,

Արեամբ լցած,

Եւ անմենայն ինչ` կատարած:

ՌՃ (1100) ողորմի Աստուծոյ, որ զմեղրն բերին:

376ա Աւրհնութիւն և փառք ... որ հասոյց  զարժանիքս` ի վերջին գիրս արժանաւորս: Արդ, գրեցաւ Աստուածաշունչ տառս և հոգ[և]որ բուրաստանս ձեռամբ անարհեստ և անպիտան գրչի` Յոհանէս քահանայի, ի վայելումն տէր Խաչատրոյ սրբասնեալ և աստուածասէր քահանայի, և յիշատակ հոգոյ իւրոյ և ծնողաց իւրոց, և ամենայն արեան մերձաւորաց, զոր Տէր Աստուած վայելել տացէ աստ և ի հանդերձեալն` յիշատակ անջինջ և անսպառ, անվախճան յաւիտեանս. ամէն:

Արդ, ես Յոհանէս քահանայ ... (1 տող ջնջուած և անընթեռնելի) գրեցի զսուրբ Աստուածաշունչս ի վայելումն տէր Խաչատրոյ, և առի շուքրանա գրոցս ԲՌ (2000) դոհեկան, որ առնէ կէսն Ռ (1000) դահեկան թանկա թաբրէզի, վկայութեամբ Անդրէաս սրբասնեալ քահանայի և որդոց նորա` Գրիգոր քահանայի և Աւետշայ սարկաւագի: Եւ աղաչեմ զամենեսեան, որք կարդայք կամ օրինակէք, Աստուած ողորմին լի բերանով ասացէք տէր Խաչատրոյ` ստացողի գրոցս, և ծնողաց իւրոց, և մեզ` անարժան ծառայիս ձեր:

Յանուն Աստուծոյ ամենակալին` Հօր և Որդոյ և Հոգոյն Սրբոյ, ես Խաչատուր քահանայս ստացա զսուրբ Աստուածաշունչ[ս]ի հալալ արդեանց իմոց` յիշատակ ինձ և ծնօղաց իմոց, հօր իմոյ` Նէքռուզին, և մօր իմոյ` Շնորհվորին. և եղբարցն իմոց, որք ի Քրիստոս փոխեցան` Սկանդարին և Ամիրշային, և այլ ամենայն արեան մերձաւորացն իմոց, և նորաբոյս զ[աւ]ակացն մերոց` ժառանգաւորաց սուրբ գրոցս` Սպան[դար]ին և Բախտիարին Տէր Աստուած վայե///

Կնքադրոշմ` 10բ, 127բ, Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` 376բ, Ապիկարս եղկելի:

 

185

ՄԱՍՈՒՆՔ ՀՆՈՅ ԿԱՏԱԿԱՐԱՆԻ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

 

ԹԵՐԹ` 328+1 (կրկ. 11): ՊՐԱԿ – միաւորումից յետոյ` Ա–ԻԸ×12 (Ա, Բ, Ը, ԻԲ 10, ԺԵ 11, ԻԴ, ԻԸ 13): ԿԱԶՄ` դրոշմազարդ (Ա փեղկ) շագանակագոյն կաշի, միջուկը` տախտակ, աստառը` կապոյտ կտաւ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ` վերջում 1 թերթ կապոյտ թուղթ (ԺԹ դ.):

ՎԻՃԱԿ` խոնաւութիւնից գունափոխուած, տեղ-տեղ ցեցակեր, լուսանցային մասերից պատռուած, կազմի կաշին վնասուած, դռնակն ու փականներն ընկած, եզրերը մաշուած, Ա փեղկի ստորին մասը թեթևակի այրուած:

Ծնթ. ԺԴ դ. 2 տարբեր Աստուածաշնչերի մասերի` միացուած հաւանաբար 1465-ին. գրչութեան և զարդագրութեան էական տարբերութիւններ չկան. գրուել են թերևս նոյն դպրոցներում կամ նոյն ձեռքով:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

 

ԺԴ – XIV

ԳՐԻՉ` Պաւղոս: ՍՏԱՑՈՂ` Յովհաննէս վրդ.:

ԹԵՐԹ` 276 (1–276): ՊՐԱԿ` Ա–ԻԴ×12 (Ա, Բ, Ը, ԻԲ, ԻԴ 10, ԺԵ 11): ՆԻՒԹ` թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 25×16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ` երկսիւն: Գիր` բոլորգիր (նմուշ` 114ա): ՏՈՂ` 28 (1ա–89բ), 30 (90ա–276բ): ԿԱԶՄ` դրոշմազարդ մուգ-շագանակագոյն կաշի, միջուկը` տախտակ, աստառը` մասն հնատիպ Մաշտոցի (տե´ս Պատառիկ–պահպանակ), լուսանցակողերը` կարմիր:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան` 1ա: Ճակատազարդ` 58բ, 106ա, 137ա, 180բ, 218ա, 248բ: Լուսանցազարդ` բուսական: Զարդագիր` հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ` կարմիր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. Ծնուդք – Գրք 1ա–58ա:

2. Ելք – Գրք 58բ–105բ:

3. Ղևտական – Գրք 106ա–37ա:

4. Թիւք – Գրք 137ա–80ա:

5. Բ. Օրէնք – Գրք 180բ–218ա:

6. Յեսու – Գրք 218ա–48ա:

7. Դատաւորք – Գրք 248բ–76բ:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

58ա Զստացաւղ սուրբ տառիս` զսուրբ ևւ զերանաշնորհ րաբունապետն և զտիեզերալոյս վարդապետն Յովհաննէս յիշել աղաչեմ ծնաւղաւք և ամենայն զարմիւք, այլ և զամենամեղ ծրաւղ սորա, և Աստուած զձեզ յիշէ:

105բ Ստացաւղի տառի` սուրբ և երանաշնորհ րաբունապետի և տիրեզերալոյս վարդապետի Յոհանիսի, որորմեայ Քրիստոս, ի քում սոսկալի և ահաւոր ատենիդ, և ամենայն զարմից իւրոց, այլ և յոգնամեղ և ողորմելի ոգւոյ Պաւղոսի և ծնողաց իւրոց, և ամենայն ի քեզ հաւատացելոց. ամէն:

180ա Ստացողին և գրողին ողորմեայ, Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, և ամենայն ի քեզ հաւատացելոց. ամէն:

276վ Զստացաւղ սորա` զսուրբ և զերանաշնորհ րաբունապետն և զկենդանի նահատակն Քրիստոսի զՅովհաննէս, և զամենամեղ հոգիս Պաւղ[ոս]` ծնաւղաւք մերովք և ամենայն ազգականաւք աղաչեմ յիշել աղաւթիւք և խնդրուածաւք ի Տէր Յիսուսի Քրիստոս:

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

 

ԺԴ – XIV

ԹԵՐԹ` 52 (227–328): ՊՐԱԿ` 6 (Ն–Ջ)×12 (Ն 1, Ջ 3): ՆԻՒԹ` թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 25×16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ` երկսիւն: Գիր` բոլորգիր (նմուշ` 278ա): ՏՈՂ` 27:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ` բուսական: Զարդագիր` հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ` կարմիր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. Նեեմի –  Գրք 277ա (սկ. ԺԳ, 25 «Զի [մի տա]ց[են զդստ]երս որդւ[ո]ց նոցա...):

Վերջում թիւրիմացաբար նշուած` «Եզրաս Երկրորդ»: Էջը ծածկուած է եղել թղթով. յետագայում անջատել են` վնասելով բնագիրը:

2. Հռութ – Գրք 277ա–81ա:

3. Եսթեր – Գրք 281ա–95բ:

4. Յուդիթ – Գրք 295բ–316ա:

5. Տովբիթ – Գրք 316ա–28բ:

Մանրամասն տե՛ս N 187:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

328բ Ի թվաբերութեան Հայոց ՋԺԴ (1465) յՕգ[ո]ս[տոսի]ԺԵ: Յայսմի[կ] ամի կալեալ եղև թագաւորն Վրաց Գորգի ի յանաւրէն իշխանէն Ղաւրղաւրէն (այլ ձեռքով` «շարամանեալ կալան զայս»): Յետ նորայ նստաւ յաթոր թագաւորութեան` Կոստանդին եղբաւրորդին իւր: Յետ Կոստանդինին նստաւ Բագրատ` յետ մի ամի:

Կնքադրոշմ` 1ա, 327բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

 

186

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Կոստանդինուպօլիս

ՌԿ – 1611

ԳՐԻՉ`  Միքայէլ Թոխատցի (7ա–382բ, 392ա-501ա I սիւնակ), Անանուն (2ա–7բ, 384ա–90բ, 501ա, II սիւնակ – 503ա): ՍՏԱՑՈՂ` Մկրտիչ վրդ. Խարբերթցի:

ԹԵՐԹ` 503. չգրուած` 1աբ, 6աբ, 383աբ, 503բ: ՊՐԱԿ` Ա–ԽԲ×12 (Ա, ԼԲ 15, ԺԴ 11, ԻԳ 13, ԽԲ 5): ՆԻՒԹ` թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 25,8×19: ԳՐՈՒԹԻՒՆ` երկսիւն: Գիր` բոլորգիր (նմուշ` 28ա): ՏՈՂ` 47: ԿԱԶՄ`  դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի` դռնակով, միջուկը` տախտակ, աստառը` ծաղկահիւս ն մանիշակագոյն մետաքսեայ գործուածք, լուսանցակողերը` կարմիր:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան` 7ա, 392ա:  Ճակատազարդ` 243բ, 268բ, 286բ, 328ա, 359բ, 384ա, 403ա, 410ա, 422ա, 433բ, 460ա: Լուսանցազարդ` բուսական, թռչնային: Զարդագիր` հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ` կարմիր, կանաչ:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մարկոսի: Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (Ա–Բ)+2 (Գ–Դ), ստացուած երկու թերթերի ընդլայնակի երկտակումից: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ` Բբ), ունի բազմագունի լուսանցազարդեր: Կարդալ` Բա, Աբ, Բբ, Աա, Դբ, Գա, Դա, Գբ. «և ի Հրէաստանէ ... նա է իմ եղբայր և քոյր և մայր», (Գ, 14–35) :

ՎԻՃԱԿ` բաւարար. թերթ 2-ը վնասուած, առանձին թերթերի մասամբ պատռուած և ցեցակեր: Կազմի թիկունքը քերծուած, կապիչներն ընկած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնուդք – Գլ. 2աբ: Նխ. 3աբ: Գրք 7ա–27բ:

2. Ելք – Նխ. 4բ: Գլ. 4բ–5բ: Գրք 27բ–44բ:

3. Ղևտական – Գլ. 3բ–4ա: Գրք 44բ–56բ:

«Գլ.» § 1–3 և «Նխ.» §1–2 համախմբուած` 2ա–5բ:

4. Թիւք – Գրք 56բ–72ա:

5. Բ. Օրէնք – Գրք 72ա–86ա:

«Գլ.» § 6, 7, 13 համախմբուած` 86ա–7բ: Կից` 87բ–8ա, տե՛ս Բ, §1: «Նխ.» §6–9, 13, 15–21, 23 համախմբուած` 88ա–9բ:

6. Յեսու – Գլ. 86աբ: Նխ. 88ա: Գրք 90ա–9բ:

7. Դատաւորք – Գլ. 86բ–7ա: Նխ. 88ա: Եւ այս են դատաւորք 99բ–100ա: Գրք 100ա–9բ:

8. Հռութ – Նխ. 88ա: Գրք 109բ–11ա:

9. Թագ. Ա – Նխ. («Սկիզբն») 88աբ: Յռջբ. («Վասն»), 111աբ: Գլ. 111բ–2բ: Գրք 112բ–25բ:

10. Թագ. Բ – Գլ. 125բ–6ա: Գրք 126բ–37ա:

11. Թագ. Գ – Գլ. 137ա–8ա: Գրք 138ա–50բ:

12. Թագ. Դ – Գլ. 150բ–1բ: Գրք 151բ–62բ:

13. Մնաց. Ա –  Գլ. 87աբ: Նխ. 88բ: Գրք 162բ–72բ:

14. Մնաց Բ –  Գրք 172բ–85ա:

15. Եզր Ա – Նխ. 88բ–9ա: Գրք 185ա–91ա:

16. Եզր Բ – Հանգամանք  89ա: Գրք 191ա–4բ:

17. Նեեմի – Նխ. 89ա: Գրք 194բ–9բ:

18. Եսթեր – Նխ. 89ա: Գրք 199բ–203բ:

19. Յուդիթ – Նխ. 89աբ: Գրք 203բ–9բ:

20. Տովբիթ – Նխ. 89բ: Գրք 209բ–12բ:

21. Մակաբ. Ա – Նխ. 89բ: Գրք 212բ–25բ:

22. Մակաբ. Բ – Գրք 225բ–35ա:

23. Մակաբ. Գ – Նխ. 89բ: Գրք 235ա–9բ:

24. Սաղմոսք – Նխ. 240աբ (Դաւթի. «Արդ առեալ», տե´ս N 187, Ա, §24, բ): Նխ. 240բ (Աթանասի. «Փոյթ». տե՛ս N 179, Բ,  §2): Գլ. 240բ–2ա («Վասն հաւատոց»): Նխ. 242բ–3ա («Զամենայն»): Գրք 243բ–67բ  (չիք «Փոքր էի»):

25. Առակք – Նխ. 381ա: Գրք 268բ–76բ:

26. Ժողովող– Նխ. 381ա: Գրք 276բ–9ա:

27. Երգ Երգոց – Նխ. 381աբ: Գրք 279ա–81ա:

«Նխ.» §25–27, 43 համախմբուած` 381աբ:

28. Իմաստութիւն – Գլ. 268ա (§24-ից յետոյ): Գրք 281ա–6ա:

29. Յոբ – Նխ. 286ա: Նխ. (Աղիկառնացի) 286աբ: Գրք 286բ–94բ:

30. Եսայի – Գլ. 295ա: Մրգ. 295ա–312բ:

31. Ովսէէ –  Գլ. 312բ: Մրգ. 312բ–5ա: Մահ 315ա:

32. Ամովս – Գլ. 315ա: Մրգ. 315ա–7ա: Մահ 317ա:

33. Միքիա – Գլ. 317ա: Մրգ. 317ա–8բ: Մահ 318բ:

34. Յովէլ – Գլ. 318բ: Մրգ. 318բ–9բ: Մահ 319բ:

35. Աբդիու – Գլ. 319բ: Մրգ. 319բ: Մահ 319բ:

36. Յովնան – Գլ. 319բ: Մրգ. 319բ–20բ: Մահ 320բ:

37. Նաւում – Գլ. 320բ: Մրգ. 320բ–1ա: Մահ 321ա:

38. Ամբակում – Գլ. 321ա: Մրգ. 321ա–2ա: Մահ 322ա:

39. Սոփոնիա – Գլ. 322ա: Մրգ. 322աբ: Մահ 322բ:

40. Անգէոս – Գլ. 322բ: Մրգ. 322բ–3ա: Մահ 323ա:

41. Զաքարիա – Գլ. 323աբ: Մրգ. 323բ–6ա: Մահ 326ա:

42. Մաղաքիա – Գլ. 326աբ: Մրգ. 326բ–7ա: Մահ 327ա:

«Մահ» §31–42, տե՛ս N 187, Ա, §32–43:

43. Երեմիա – Գլ. 327ա–8ա: Մրգ. 328ա–48բ: Նխ. 318բ (§ 48-ից առաջ):

44. Բարուք – Թղթ. 348բ–50ա:

45.Ողբք Երեմիայ – Ողբք 350ա–2ա:

46. Դանիէլ – Գլ. 352ա: Մրգ. 352ա–9ա:

47. Եզեկիէլ – Գլ. 359աբ: Մրգ. 359բ–80բ:

«Գլ.» §31–42, 46–47 նշուած` «Յռջբ.»:

48. Սիրաք – Նխ. 384ա: Գլ. 384ա: Գրք 384ա–90բ:

49. Մատթէոս – Աւ. 392ա–403ա:

50. Մարկոս – Աւ. 403ա–10ա (չիք «Յարուցեալ»):

51. Ղուկաս – Աւ. 410ա–22ա:

52. Յովհան – Աւ. 422ա–31ա (ունի` «Իրք»):

53. Գործք Առաքելոց –Յռջբ. («Որք») 431ա–2ա: Դիր 432ա: Նխ. («Գործք») 432աբ: Գլ. 432բ: Ընթրց. ԺԶ 433բ: Ընթացքն 433բ:Գրք 433բ–46բ (տե՛ս N 187, Ա, §55):

54. Թղթ Յակովբայ – Յռջբ. 446բ: Գլ. 446բ–7ա: Նխ. 447ա: Թղթ 447ա–8ա:

55. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ, 448աբ: Նխ.448բ: Թղթ 448բ–50ա:

56. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 450ա: Նխ. 450ա: Թղթ 450ա–1ա:

57. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 451ա: Նխ. 451աբ: Թղթ 451բ–2բ:

58. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 452բ: Նխ. 452բ–3ա: Թղթ 453ա:

59. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 453ա: Նխ. 453ա: Թղթ 453աբ:

60. Թղթ Յուդայի – Գլ. 453բ: Նխ. 453բ: Թղթ 453բ–4ա:

61. Աղերս Եւթաղի – 454ա:

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 454ա–6ա: Վկ. 456ա: Բովանդ. ընթերց. և վկթնց 456բ–9բ:

62. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 459բ–60ա: Նխ. 460ա: Թղթ 460ա–5ա:

63. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 465բ: Նխ. 465բ: Թղթ 465բ–70բ:

64. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 470բ–1ա: Նխ. 471ա: Թղթ 471ա–4բ (Թղթ Գ տե´ս  § 76):

65. Առ Գաղատացիս – Գլ. 474բ: Նխ. 474բ–5ա: Թղթ 475ա–6ա:

66. Առ Եփեսացիս – Գլ. 476բ: Նխ. 476բ–7ա: Թղթ 477ա–8բ:

67. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 478բ: Նխ. 478բ: Թղթ 478բ–80ա:

68. Առ Կողոսացիս – Գլ. 480ա: Նխ. 480ա: Թղթ 480բ–1բ:

69. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 481բ: Նխ. 481բ: Թղթ 481բ–3ա:

70. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 483ա: Նխ. 483ա: Թղթ 483ա:

71. Առ Եբրայեցիս – Նխ. 483բ–4ա: Գլ. 484ա: Թղթ 484բ–8բ:

72. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 488բ: Նխ. 488բ: Թղթ 488բ–90ա:

73. Առ Տիմոթէոս Բ– Գլ. 490ա: Նխ. 490աբ: Թղթ 490բ–1ա:

74. Առ Տիտոս – Գլ. 491բ: Նխ. 491բ: Թղթ 491բ–2բ:

75. Առ Փիլիմոն – Գլ. 492բ: Նխ. 492բ: Թղթ 492բ:

– Վերնագիր, Թելադր., Նաւարկութ. – 492բ–3ա (տե´ս N 187, 444բ):

76. Առ Կորնթացիս Գ – Կրնթց. 493ա: Պօղոսի 493աբ:

77. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 493բ: Գրք 494ա–500բ: Նխ. 502աբ (§78-ից յետոյ):

78. Հանգիստ Յովհաննու – 501ա–2ա (կից` 502բ–3ա, տե՛ս Բ, §2):

Մանրամասն տե´ս N 187:

Բ. 1. [Յիշատակաբանք Գէորգայ Սկևռացւոյ]

ա. 87բ Ելիցն – Տէ՛ր, որ ի տիպ մեծ փրկութեանս որ ի վերջոյ...

բ. 87բ Թուոցն – Զրոյց Թըւոցըս մատենի...

գ. 87բ [Երկրորդումն օրինաց] – Զարհուրիմ ի քո փառաց, տէ՛ր իմ Մովսէս...

դ. 87բ Յեսուայն է – Որպէս փրկիչ զամանագործ, Տէր մեր Յիսուս..

ե. 87բ–8ա Դատաւորացն է – Փրկիչ անուն և դատաւոր...

զ. 88ա Հռութայն – Կինս այս Հռութ` ի դստերացն Մովաբու...

2. 502բ–3ա Վանական վարդապետի [Համեմատութիւն Հին և Նոր Կտակարանացն] – Երկինք` եկեղեցի...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

268ա Յիշատակ է Աստուածաշունչս Մկրտիչ վարդապետին Ղարբերդեցոյ:

448ա Ստացողին և գծողիս ողորմեսցի Տէր:

501ա Փա՜ռք ... Գրեցաւ սուրբ Աստուածաշունչս ի մայրաքաղաքն ի Կոստանդինուպօլիս, ձեռամբ Թոխատցի Միքաէլի, թվին ՌԿ (1611), ի վայելումն Խարբերթցի Մկրտիչ վարդապետի` յիշատակ իւրն և իւր ննջեցելոցն: Աստուած բարով վայելել տացէ իւրեանն. ամէն, և ի հանդերձեալն` զերկնային ուրախութիւնն պարգևեսցէ. ամէն: Արդ, աղաչեմ զամենեսեանդ, որք հանդիպիք սմա` կարդալով կամ յօրինակելով, մէկ Հայր մեղաիւ մի յիշեսցէք զանպիտան գրիչս և զծնաւղսն իմ, և զկենդանիսն իմ, և զննջեցեալսն իմ, և Աստուած զյիշողքդ յիշէ իւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն: Հայր մեր որ: Դարձեալ յիշեցէք զՍուլու Մանաս[տ]իրու տէր Յովաննէսն, և զտէր Սարգիսն, և զտէր Խաչատուրն, և զայլ պաղի տոլվաթավորքն, որ ոչ գիտեմ զանուն նոցին. Աստուած իւրեանց ընդ երկայն աւուրս արասցէ, և ի հանդերձեալն` զերկնային ուրախութիւնն պարգևեսցէ. ամէն:

Կնքադրոշմ` 7ա, 267բ, 500բ,  Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է:

Գրչափորձ` Պատառիկ–պահպանակների վրայ նօտրգրով մի շարք անկարևոր բառեր: Դա Պօղ[ո]ս վարդապետ տեառն է:

 

187

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Տիգրանակերտ (Համիթ)

ՌՁԹ – 1640

ԳՐԻՉ`  Եզիազար (2ա–319բ, 338ա–451բ), Յոհաննէս (320ա–37բ): ԾԱՂԿՈՂ` Եզիազար գրիչ: ՍՏԱՑՈՂ` Յովասափ քհյ Արծրունեցի:

ԹԵՐԹ` 453+3 (կրկ. 1, 2, 11). չգրուած` 1ա–1դ, 2գ–4ա, 345աբ, 346բ–50ա, 368բ, 376բ, 452բ–3բ: ՊՐԱԿ` Ա–ԼԷ×12 (Է 10, ԻԷ 18, ԼԷ 14)+1×6: ՆԻՒԹ` թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 25,8×19: ԳՐՈՒԹԻՒՆ` երկսիւն: Գիր` բոլորգիր (նմուշ` 6ա): ՏՈՂ` 53: ԿԱԶՄ`  դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի` դռնակով, աստառը` կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր (վերին լուսանցակողին` եկեղեցու դրոշմապատկեր): Ա փեղկին արծաթեայ խաչի  բեկոր, Բ փեղկին` արծաթեայ փոքրիկ խաչ:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Վեցօրեայ արարչագործութիւն` 4բ, ի լուսանցս – Յուլիանոս Աղիկառնացի` 258բ, Եսայի` 267բ, Ովսէէ` 284բ, Միքիա` 288բ, Յովէլ` 290ա, Աբդիու` 290բ, Յովնան` 291ա, Նաւում` 291բ, Ամբակում` 292բ, Սոփոնիա` 293ա, Անգէոս` 294ա, Զաքարիա` 294բ, Մաղաքիա` 297ա, Դանիէլ` 320ա, Եզեկիէլ` 328ա: Խաչելութիւն` 356բ (անկիւններում` չորս աւետարանիչներ, վերևում` Հայր Աստուած և Սուրբ Հոգի, ներքևում` ստացող և ծաղկող): Խորան` 350բ (Եւսեբիոսի նկարով), 351ա (Կարպիանոսի նկարով), 351բ–5ա: Կիսախորան` 5, 234ա (Սողոմոնի նկարով), 357ա, 369ա, 377ա, 389ա, 399ա, 420ա (Պօղոսի նկարով):  Ճակատազարդ` 22ա, 37ա, 47բ, 61բ, 74ա, 83բ, 137բ, 159ա, 168ա, 216ա, 218ա, 221ա, 223ա, 226ա, 228բ, 231ա, 258բ, 267բ, 284բ (Ովսէէի նկարով), 299ա, 320ա, 328ա, 409բ, 445բ: Լուսանցազարդ` բուսական, թռչնային: Զարդագիր` հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր և մարդագիր: Գոյներ` կարմիր, կապոյտ, դեղին, կանաչ:

ՊԱՏԱՌԻԿ–ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու: Ժ–ԺԱ դդ.: 2 (Ա–Բ)+2 (Գ–Դ), ստացուած 4 կից թերթերի եզրահատումից: Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ` Բբ): Կարդալ` Գաբ, Աաբ, Բաբ, Դաբ. «բնաւ չիք ... զայդ Աբրահամ ոչ արար» (Է, 15–Ը, 41):

ՎԻՃԱԿ` բաւարար:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. ա. Նախադրութիւն Ծննդոց  – Զսուրբ և զաստուածային գիրս...

բ. 2աբ Գլուխք Ծննդոց – Ա. Աստուածախաւսութիւն վեցաւրեայ...

գ. 5ա–20բ [Գիրք Ծննդոց] – Ի սկզբանէ արար Աստուած զերկին ... (կից` Տե՛ս Բ, §1. ա):

2. ա.  20բ Նախադրութիւն Ելից – Գիրք Ելիցս...

բ. 20բ–2ա Գլուխք Ելիցն – Ա. թուէ զսակաւութիւն...

գ. 22ա–35բ Ելք – Այս են անուանք որդւոցն Իսրայէլի ... (կից` տե՛ս Բ, §1. բ):

3. ա.  35բ Նախադրութիւն Ղևտականին – Ղևտական գիրքս վայելչապէս...

բ. 35բ–6բ Գլուխք Ղևտականին – Ա. Հրամայէ Աստուած Մովսիսի...

գ. 37ա–46բ Ղևտական – Եւ կոչեաց Տէր զՄովսէս... (կից` տե՛ս Բ, §1. գ):

4. ա. 46բ Նախադրութիւն Թուոց – Որպէս որ նախքան...

բ. 46բ–7բ Գլուխք Թուոց – Ա. Հրաման առնու Մովսէս...

գ. 47բ–60բ Թիւք – Եւ խաւսեցաւ Տէր ընդ Մովսէսի ... (կից` տե՛ս Բ, §1. դ):

5. ա. 60բ–1ա Նախադրութիւն Երկրորդում Աւրինաց – Այս է պատճառ գրոցս...

բ. 61աբ Գլուխք Երկրորդում Աւրինաց – Ա. Երկրորդելով մեկնէ...

գ. 61բ–73բ Երկրորդումն Աւրինաց – Այս են պատգամք... (կից` տե՛ս Բ, §1. ե):

6. ա. 73բ Նախադրութիւն Գրոց Յեսուայ որդւոյ Նաւեայ – Յեսու որդի Նաւեայ ի ցեղէն Եփրեմի...

բ. 73բ–4ա Գլուխք Գրոց Յեսուայ ... – Ա. Յանձն առնէ Աստուած...

գ. 74ա–82բ Գիրք Յեսուայ... – Եւ եղև յետ վախճանելոյն Մովսիսի ... (կից` տե՛ս Բ, §1. զ):

7. ա.  83ա Նախադրութիւն Դատաւորացն – Քանզի յետ մահուան Յեսուայ...

բ. 83ա Գլուխք Դատաւորացն – Ա. Թէ յետ վախճանին Յեսուայ...

գ. 83բ–91բ Դատաւորք – Եւ եղև յետ վախճնելոյն Յեսուայ... (կից` տե՛ս Բ, §1. է):

8. ա. 91բ Նախադրութիւն Հռութայ – Պատճառ գրոցս Հռութայ...

բ. 92ա–3ա Հռութ – Եւ եղև յետ այսորիկ ... (կից` տե՛ս Բ, §1. ը):

9. ա.  93աբ Յառաջաբան նախակարգեալ Թագաւորութեանց – Վասն ի յերկուս գիրս առ ի Հեբրայեցւոց...

բ. 93բ նախադրութիւն Թագաւորութեանց – Սկիզբն գրոց թագաւորութեանցս...

գ. 93բ–4ա Գլուխք Առաջին Թագաւորութեանց – Ա. Վասն Եղկանայ...

դ. 94ա–105ա Թագաւորութեանց Առաջին – Եւ այր մի էր յԱրիմաթեմայ...

10. ա. 105աբ Գլուխք Երկրորդ Թագաւորութեանց – Ա. Զի սպան Դաւիթ...

բ. 105բ–114բ Թագաւորութեանց Երկրորդ – Եւ եղև յետ մահուանն Սաւուղայ...

11. ա.  114բ–5ա Գլուխք Երրորդ Թագաւորութեանց – Ա. Զի ցուրտ ցաւով...

բ. 115–25բ Թագաւորութեանց Երրորդ – Եւ արքայ Դաւիթ ծերացեալ...

12. ա. 126բ–6բ Գլուխք Չորրորդ Թագաւորութանցս – Ա. Թէ հիւանդացեալ Ոքոզիայ...

բ. 126բ–36բ Թագաւորութեանց Չորրորդ – Եւ նշկահեաց Մովաբ ... (կից` տե՛ս, Բ, §1. թ.):

13. ա. 136բ–7ա Յառաջաբան Առաջին և Երկրորդ Մնացորդացն – Երևի ի ԳԻրս Մնացորդացս...

բ. 137ա Գլուխք Առաջին Մնացորդացն – Ա. ՅԱդամայ մինչև զՆոյ...

գ. 137բ–46ա Մնցորդաց Առաջին – Ադամ, Սէթ, Ենովս...

14. ա.  146բ Գլուխք Երկրորդ Մնացորդաց – Թէ հազար ողջակէզս...

բ. 147ա–58բ Մնացորդաց Երկրորդ – Եւ զաւրացաւ Սողոմոն...

15. ա. 158բ–9ա Նախադրութիւն Եզրի Առաջնոյ – Եզր ի քահանայիցն էր...

բ. 159ա Գլուխք Գրոցն Եզրի – Ա. Սկսանի յութ և տասն ամէն Յովսիայ...

գ. 159ա–64բ Եզրաս Առաջին – Եւ արար Յովսիայ թագաւոր...

16. ա.  164բ  Հանգամանք գլխոց Երկրորդ Եզրի – Գիրքս Եզրի, որ անուանեալ կոչի Եզր...

բ. 164բ–8ա Եզրաս Երկրորդ – Յառաջնում ամի Կիւրոսի..

17. ա. 168ա Նախադրութիւն Նեեմայ – Զնէեմայ թէ իցէ ի քահանայիցն...

բ. 168ա Գլուխք Նեեմայ – Ա. Յետ երեքտասան ամի արձակելոյն Եզրի...

գ. 168ա–72բ Բնաք Նեեմայ որդւոյ Աքազիայ– Եւ եղև յամսեանն Քասղև...

18. ա. 172բ Նախադրութիւն Գրոցս Եսթերայ – Ժամանակ իրացն Եսթերայ...

բ. 172բ–6բ Եսթերայ բանք – Յամին երկրորդի ի թագաւորութեանն Արտաշէսի...

19. ա. 176բ Նախադրութիւն Գրոցս Յուդթայ – Զգործ քաջութեան Յուդիթայ...

բ. 176բ–81բ Յուդիթ է գիրքս այս – Յամին երկոտասաներորդի թագաւորութեանն Նաբուքոդոնոսորայ...

20. ա.  181բ Նախադրութիւն Տօբիթայ – Տօբիթ ի գերելոցն է Սաղմանասարա...

բ. 181բ–5ա Տաւբիթ – Գիրք բանից Տաւբիթայ...

21. ա. 185ա Նախադրութիւն Ա Մակաբայեցւոց – ՅԱդամայ մինչև ցկրկին շինուած պարսպին...

բ. 185ա–6ա Գլուխք Առաջին Մակաբայեցւոց – Ա. Թէ յետ Ճ և Ծ (150) ամի...

գ. 186ա–98ա Գլուխք (= Գիրք) Առաջին  Մակաբայեցւոց – Եւ յետ հարուածոցն Աղէքսանդրի...

22. ա. 198ա Նախադրութիւն Երկրորդ Մակաբայեցւոց – Բազումք ի հրէից իջին յԵգիպտոս...

բ. 198բ Գլուխք Երկրորդ Մակաբայեցւոց – Ա. Աղաւթք հրէաստանեաց...

գ. 198բ–207բ Մակաբէ Երկրորդ – Առ եղբարս հրէաստանեայս...

23. ա. 207բ–8ա Նախադրութիւն Երրորդ Մակաբայեցւոց – Երևի ի Երկրորդ Մակաբայեցիս...

բ. 208ա Գլուխք Երրորդ Մակաբայեցւոց – Ա. Զի Փիլիպատովր թագաւորն...

գ. 208ա–12ա Մակաբայեցւոց Երրորդ – Ազդ եղև Փիլովպատովրայ...

24. ա. 212ա–3ա Երանելոյն Եպիփանու Կիպրացւոյ Յաղագս Երգոց Սաղմոսարանի – Զամենայն ինչ զոր ասաց հայրն մեր Աթանաս...

բ. 213ա Եպիփանու Կիպրացւոյ Յաղագս Սաղմոսաց Դաւթի – Արդ, առեալ, ասէ, Սամուէլ զսրուակ իւղոյն...

Այլուր` «Դաւթի փիլիոսփայի» (տե՛ս N 186, 240աբ, N 205, 306աբ, N 350, 259ա–60ա) կամ` անանուն (տե՛ս N 177, 295բ–6ա,  N 183, 32բ–3ա, N 353, 340ա–1ա):

գ. 214ա–33բ [Գիրք Սաղմոսաց Դաւթի] – Երանեալ է այր ... (վերջում` «Փոքր էի»):

25. ա. 233բ Նախադրութիւն Առակացն – Խորհուրդ փրկելոյն Քրիստոսի...

բ. 233բ–4ա Գլուխք առաջնոյ բանի Առակացն – Ա. Զբանական մասն հոգւոյ...

գ. 234ա–42ա Առակք Սողոմոնի ... – Ճանաչել զիմաստութիւն...

26. ա. 242ա Նախադրութիւն ժողովողին – Ես Ժողովողս...

բ. 242աբ Գլուխք Ժողովողին – Ա. Թէ ընդունայն է ջանք...

գ. 242բ–5ա Բանք Ժողովողին ... Եկլէսիաստէն – Ունայնութիւն ունայնութեանց...

27. ա. 245ա Նախադրութիւն Երգոց Երգոյն – Անուն Երգոյ Երգոյս...

բ. 245բ–6բ Երգ Երգոց ... Հարսն ասէ – Համբուրեսցէ զիս համբուրից բերանոյ իւրոյ ... (վերջում` «Գիտացի»):

28. ա. 246բ–7ա Նախադրութիւն Իմաստութեան Սողոմոնի – Բազում գիրս երևեցուցանեն ...

բ. 247ա Գլուխք Իմաստութեան Սողովմովնի – Ա. Խարտ արդարութեան...

գ. 247ա–52ա Իմաստութիւն Սողովմովնի – Սիրեցէք զարդարութիւն...

29. ա. 252ա Նախադրութիւն Յեսուայ որդւոյ Սիրաքայ – ԶՅեսու Սիրաքայ յերկբայութեան եղեալ...

բ. 525ա Գլուխք Յեսու Սիրաք – Ա. Նախ գովէ զիմաստութիւն...

գ. 252ա–8ա Բանք Սիրաքայ – Ամենայն իմաստութիւն ի Տեառնէ ... (կից` տե՛ս Բ, § 2):

30. ա. 258աբ Նախադրութիւն Յովբայ – Զայրս զայս ոմանք ըստ պատմութեան...

բ. 258բ Յուլիանեա եպիսկոպոսի Աղիկառնացւոյ Ի վերայ Գրոց Յոբայ – Նշանակ է Գիրք երանելոյս Յոբայ...

գ. 258բ–66բ Գիրք Յոբայ – Այր մի էր յԱսիդ աշխարհի ... (կից` տե՛ս Բ, § 1, Ժ):

31. ա. 267ա  Նխադրութիւն մարգարէին Եսայայ – Հռչակաւորն ի մարգարէս...

բ. 267աբ Գլուխք Գրոց Եսայայ մարգարէի – Ա. Ամբաստանութիւն զԻսրայէլէ...

գ. 267բ–84ա Տեսիլ Եսայայ ... – Լո՛ւր, երկին և ունկն դի՜ր, երկիր...

դ. 284ա Մահ նորին մարգարէի – Եսայիաս էր որդի Ամովսայ...

32.ա. 284աբ Նախադրութիւն Երկոտասան մարգարէիցն – Մեծ են շնորհք մարգարէութեան...

բ. 284բ Գլուխք Ովսէի մարգարէի – Ա. Հրամայի առնուլ կին պոռնիկ...

գ. 284բ–6բ Մարգարէութիւն Ովսեայ ... – Սկիզբն բանից Տեառն առ Ովսէէ...

դ. 286բ Մահ  նորին մարգարէի – Ովսէ էր ի Բեթլեմովթայ...

33. ա. 286բ–7ա Գլուխք Ամովսայ մարգարէի – Ա. Զանաւրէնութիւն Դամասկոսի...

բ. 287ա–8բ Մարգարէութիւն Ամովսայ... – Տէր ի Սիովնէ...

գ. 288բ Մահ նորին մարգարէի – Ամովս էր ի Թեկուայ...

34.ա. 288բ Գլուխք Միքիայ մարգարէի – Ա. Զհանդերձեալ աւերն Սամարիայ...

բ. 288բ–9բ Մարգարէութիւն Միքիայ... – Լուարուք ժողովուրդք...

գ. 289բ Մահ նորին մարգարէի – Միքիայ էր ի Մոսովրեթայ...

35.ա.  289բ–90ա Գլուխք Յովէլ մարգարէի – Ա. Զպէս պէս պտղոց...

բ. 290աբ Մարգարէութիւն Յովելեայ... – Լուարուք զայս, ծերք...

գ. 290բ Մահ նորին մարգարէի – Յովէլ էր յազգէ Ռուբենի...

36. ա. 290բ Գլուխք Աբդիու մարգարէի – Ա. Զպատժոցն Եդովմայեցւոց...

բ. 290բ–1ա Մարգարէութիւն Աբդիու... – Այսպէս ասէ Տէր Աստուած...

գ. 291ա Մահ նորին մարգարէի – Աբդիու էր յերկրէն Սիքարայ...

37. ա. 291ա Գլուխք Յովնանու մարգարէի – Յովնանու մարգարէութիւն...

բ. 291աբ Մարգարէութիւն Յովնանու ... – Եւ եղև բան Տեառն առ Յովնան...

գ. 291բ Մահ նորին մարգարէի – Յովնան էր յերկրէն Կարիաթմաւուսայ...

38. ա. 291բ Գլուխք Նաւումայ – Ա. Վասն Աստուծոյ զաւրութեան...

բ. 291բ–2ա Մարգարէութիւն Նաւումայ... – Աստուած նախանձոտ...

գ. 292ա Մահ նորին մարգարէի – Նաւում էր յԵղկեսեայ...

39. ա. 292ա Գլուխք Ամբակումայ մարգարէի – Ա. Զանիրաւութեան ժողովրդեանն...

բ. 292բ–3ա Մարգարէութիւն Ամբակումայ... – Մինչև յե՞րբ, Տէր, աղաղակիցեմ...

գ. 293ա Մահ նորին մարգարէի – Ամբակում էր ի ցեղէն Շմաւոնի...

40. ա.  293ա Գլուխք Սոփոնիայ մարգարէի – Ա. Սպառնայ մեծամեծ...

բ. 293ա Մարգարէութիւն Սոփոնիայ... – Պակասելով պակասեսցէ...

գ. 293բ Մահ նորին մարգարէի – Սոփոնիայ էր ի ցեղէն Շմաւոնի...

41. ա. 293բ–4ա Գլուխք Անկէի մարգարէի – Ա. Սա յետ ելիցն ի Բաբելոնէ...

բ. 294աբ Մարգարէութիւն Անկեայ... – Յամի երկրորդի Դարեհի...

գ. 294բ Մահ նորին մարգարէի – Անգէաս էր ի ցեղէն Ղևեայ...

42. ա. 294բ Գլուխք Զաքարիայ մարգարէի – Ա. Եւ սա յետ ելիցն ի Բաբելոնէ...

բ. 294բ–7ա Մարգարէութիւն Զաքարիայ... – Բարկացաւ Տէր  ի վերայ հարցն ձերոց...

գ. 297ա Մահ նորն մարգարէի – Զաքարիայ էր յազգէն Ղևեայ...

43. ա. 297ա Գլուխք Մաղաքիայ մարգարէի –Եւ սա յետ ելիցն ի Բաբելոնէ...

բ. 297ա–8ա Մարգարէութիւն Մաղաքիայի...  –  Դիք ի սիրտս ձեր...

գ. 298ա Մահ նորին մարգարէի – Մաղաքիաս յետ դարձին ի գերութենէ...

44. ա. 298ա Նախադրութիւն Երեմիայի մարգարէի – Երեմիայ սկսաւ մարգարէանալ...

բ. 298ա–9ա Գլուխք Երեմիայ մարգարէի – Ա. Սկիզբն մարգարէութեանն Երեմիայ...

գ. 299ա–316բ Մարգարէութիւն Երեմիայի – Պատգամն Աստուծոյ, որ եղև ի վերայ Երեմիայի...

45. 316բ–8ա Թուղթ Բարուքայ – Եւ այս են բան թղթոյն...

46. 318ա–9բ Ողբք Երեմիայ մարգարէի – Եւ եղև յետ գերութեանն Իսրայէլի ... (կից` «Աղօթք»):

47. ա.  320ա Նախադրութիւն Դանիէլի – Ասի Դանիէլ որդի գոյ Յովհաննու...

բ. 320ա Գլուխք Դանիէլի – Ա. Մարգարէանայ նախ վասն Շուշանայ...

գ. 320ա–7ա Մարգարէութիւն Դանիէլի ... – Եւ էր այր մի բնակեալ ի Բաբելովն...

դ. 327ա Մահ նորին մարգարէի – Դանիէլ էր ի ցեղէն Յուդայ...

48. ա. 327աբ Նախադրութիւն Եզեկիէլի – Եզեկիէլ Նաբուքոդոնոսորայ...

բ. 327բ–8ա Գլուխք Եզեկիէլի – Ա. Տեսիլ գազանացն...

գ. 328ա–44բ Մարգարէութիւն Եզեկիէլի... – Եւ եղև յամին երեսներորդի...

դ. 344բ Մահ նորին մարգարէի – Եզեկիէլ էր յերկրէն Աբրիսիքայ...

49. 350բ–1ա [Թուղթ Եւսեբի առ Կարպիանոս] – Եւսեբի` Կարպիանոսի սիրելի եղբաւր` ողջոյն...

50. 351բ–5ա [Համաբարբառ կանոնք Ա–Ժ] – Կանովն առաջին...

51. ա. 355բ–6ա Գլուխք Մատթէոսի Աւետարանին – Ա. Վասն մոգուցն...

բ. 357ա–67ա [Աւետարան ըստ Մատթէոսի] – Գիրք ծնընդեան...

52. ա. 367բ Գլուխք Մարկոսի Աւետարանին – Ա. Վասն դիւահարին...

բ. 368ա Նախադրութիւն Մարկոսի Աւետարանին – Աւետարանս որ ըստ Մարկոսի...

գ. 369ա–75ա [Աւետարան ըստ Մարկոսի] – Սկիզբն Աւետարանի Յիսուսի Քրիստոսի ... (վերջում` «Յարուցեալ Յիսուս»):

53. ա. 375ա–6ա Գլուխք Ղուկայ Աւետարանին – Ա. Վասն աշխարհագրին...

բ. 376ա Նախադրութիւն Ղուկայ Աւետարանին – Աւետարանս որ ըստ Ղուկայ...

գ. 377ա–87բ [Աւետարան ըստ Ղուկասու] – Քանզի բազումք յաւժարեցին...

54. ա. 387բ Գլուխք Յովհաննու Աւետարանին (Ա–ԺԸ) – Ա. Վասն ի Կանա հարսանեացն...

բ. 387բ Նախադրութիւն Յովհաննու Աւետարանին – Յովհաննու Աւետարնն գրեալ է Յովհաննու...

գ. 389ա–96բ [Աւետարան ըստ Յովհաննու] – Ի սկզբանէ էր Բանն ... (վերջում` «Իրք կնոջն շնացելոյ»):

55. ա.  397աբ Յառաջաբան գրոցս Գործոց Առաքելոց – Որք մի անգամ ճշմարիտ և կարևոր...

բ. 397բ Դիր գլխոց Գործոց Առաքելոց – Ի հարց և ի վարդապետաց...

գ. 397բ–8ա Գլուխք Գործոց Առաքելոց – Ա. Վասն ի յարութենէ...

դ. 398ա Ի գիրս Գործոց Առաքելոց ընթերցուածք ԺԶ – Ընթերցուածն Ա` տունս Խ...

ե. 398բ Այլ նախադրութիւն Գործոցս – Գործք Առաքելոց գիրքս անուանեցաւ...

Սոյնի վերջին 2 հատուածները խորագրուած են` ա) Անուանք ԺԲ առաքելոց – Առաջինն` Սիմովն ..., բ) Անուանք վիճակեալ սարկաւագաց – Առաջինն` Ստեփանոս...

զ. 398բ Ընթացքն Պաւղոսի առաքելոյ – Ի Դամասկոսէ սկսեալ...

Գրչից` 398բ «Եղբայր, այս յետին ցանկաւղս ի քսան և երկու գլուխ է ժողովել զԳործքս ողջ. տասն սքանչելիք զայլ առաքելոցն` ի ծնէ կաղէն սկսեալ, և տասն և երկուք` ի կոչմանէն Պաւղոսի մինչև յաւարտ գրոցս: Մեք չգրեցաք կրկին. զյԵւթաղեայ Խ գլուխսն լիով գտանին և այսոքիկ»:

է. 399ա–409ա  Գործք Առաքելոց Ղուկայ աւետարանչի – Զբանն առաջին զոր արարի...

56.ա. 409ա Յառաջաբան Եւթանեցունց թղթոցն Կաթուղիկեայց – Ի փոքունս փոքումբք...

բ. 409ա Նախադրութիւն Թղթոյն Յակովբայ – Քանզի ինքն իսկ Յակովբոս...

գ. 409ա Գլուխք Թղթոյն Յակովբու – Ա. Վասն համբերութեան...

դ. 409բ–10բ Թուղթ Յակովբու առաքելոյ – Յակովբոս Աստուծոյ և Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի  ծառայ...

57. ա. 410բ Նախադրութիւն Առաջին Թղթոյն Պետրոսի – Զայս գրէ Պետրոս թուղթ վարդապետական...

բ. 410բ Գլուխք Առաջնոյ Թղթոյն Պետրոսի – Ա. Վասն Քրիստոսիւ վերստին ծննդեանն...

գ. 410բ–1բ Թուղթ Պետրոսի Առաջին – Պետրոս առաքեալ Յիսուսի Քրիստոսի ընտրելոց նժդեհից...

58. ա.  411բ–2ա Նախադրութիւն Երկրորդ Թղթոյն Պետրոսի – Զայս դարձեալ ինքն Պետրոս գրէ...

բ. 412ա Գլուխք Երկրորդ Թղթոյն Պետրոսի – Ա. Վասն կոչմանն հաւատով...

գ. 412աբ Թուղթ Պետրոսի Երկրորդ – Շմաւոն Պետրոս ծառայ և առաքեալ...

59. ա.  412բ–3ա Նախադրութիւն Առաջին Թղթոյն Յովհաննու – Քանզի և Յովհաննէս...

բ. 413ա Գլուխք Առաջին Թղթոյն Յովհաննու – Ա. Աւետարանական աստուածախաւսութիւնն...

գ. 413ա–4ա Թուղթ Յովհաննու Առաջին – Որ էրն ի սկզբանէ...

60. ա. 414ա Նախադրութիւն Երկրորդ Թղթոյն Յովհաննու – Զայս իբրև զերէց գրեաց...

բ. 414ա Գլուխք Երկրորդ Թղթոյն Յովհաննու – Ա. Յետ սկզբանն վասն ուղիղ վարուց...

գ. 414ա Թուղթ Յովհաննու Երկրորդ – Յերիցուէ առ ընտերալ Կիւրիա...

61. ա. 414ա Նախադրութիւն Երրորրդ Թղթոյն Յովհաննու – Յառաջագոյն ընդունի զԳայիոս...

բ. 414ա Գլուխք Գ Թղթոյն Յովհաննու – Ա. Աղաւթք վասն կատարման...

գ. 414բ Թուղթ Յովհանու Երրորդ – Յերիցուէ առ Գայիոս...

62. ա. 414բ Նախադրութիւն Թղթոյն Յուդայի – Զայս թուղթ գրէ նորոգ հաւատացելոցն...

բ. 414բ Գլուխք Թղթոյն Յուդայի – Ա. Վասն զգուշութեան հաւատոցն....

գ. 414բ–5ա Թուղթ Յուդայի` եղբօր Յակովբայ – Յուդայ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ...

63. 415ա Աղերս Եւթաղի – Ամենայն իրիք, ամենայն ուրեք...

 – ա. 415ա–6բ Յառաջաբան Պաղւոսի առաքելոյ նախակարգեալ ի գլուխ գրոցս – Ընդ ուսումնասէր...

բ. 416բ Վկայութիւն Պաւղոսի առաքելոյ – Առ Ներոնիւ կայսերբ...

գ. 416բ–9բ Բովանդակութիւն ընթերցուածոց ... (և աստուածեղէն վկայութեանց) – Ի Հռովմեայեցւոց Թղթին ընթերցուածն Ե...

դ. 419բ Այս ինչ է ի գիրս Պաւղոսի` Թուղթք չորեքտասանք (ցանկ) – Ա. Առ Հռովմայեցիս...

64. ա. 419բ Գլուխք Հռովմայեցւոց Թղթոյն – Աւետարանական վարդապետութիւն ...

բ. 419բ–420ա Նախադրութիւն Հռովմայեցւոց Թղթոյն – Զայս առաքեաց ի Կորնթոսէ` մինչդեռ ոչ էր տեսեալ...

գ. 420ա–4ա [Առ Հռովմայեցի Թուղթ] – Պաւղոս ծառայ Քրիստոսի Յիսուսի, կոչեցեալ առաքեալ...

65. ա.  424ա Գլուխք Առաջին Թղթոյն Կորնթացւոց – Ա. Զբազում և զպէս պէս յանցուածոց...

բ. 424աբ Նախադրութիւն Ա Թղթոյն Կորնթացւոց – Զայս առաքեաց յԵփեսոսէ...

գ. 424բ–8ա Առ Կորնթացիս Առաջին Թուղթ – Պաւղոս կոչեցեալ առաքեալ...

66. ա. 428ա Գլուխք Բ Թղթոյն Կորնթացւոց – Ամենայն բանք թղթոյս...

բ. 428բ Նախադրութիւն Բ Թղթոյն Կորնթացւոց – Զայս թուղթ  առաքեաց ի Մակեդովնիոյ...

գ. 428բ–31ա Առ Կորնթացիս Երկրորդ Թուղթ –  Պաւղոս առաքեալ Յիսուսի Քրիստոսի կամաւքն Աստուծոյ, և Տիմոթէոս եղբայր. եկեղեցւոյդ...

67. ա. 431ա Գլուխք Գաղատացւոց Թղթոյն –  Ա. Յետ սկզբանն պատմութիւն իւրոյ...

բ. 431աբ Նախադրութիւն Գաղատացւոց Թղթոյն –  Զայս առաքէ ի Հռովմայ, առ որս տեսեալ էր...

գ. 431բ–2բ Առ Գաղատացիս –  Պաւղոս առաքեալ ոչ ի մարդկանէ..

68. ա. 432բ Գլուխք Եփեսացւոց Թղթոնյ –  Ա. Վասն Քրիստոսի ընտրութեանն...

բ. 432բ–3ա Նախադրութիւն Եփեսացւոց Թղթոյն – Զայս առաքեաց ի Հռովմայ, որպէս թէ ոչ էր տեսեալ...

գ. 433ա–4ա Թուղթ առ Եփեսացիս – Պաւղոս առաքեալ Յիսուսի Քրիստոսի կամաւքն Աստուծոյ, սրբոց որ են յԵփեսոս...

69. ա. 434ա Գլուխք Փիլիպեցւոց Թղթոյն – Ա. Գոհութիւն վասն Փիլիպեցւոց...

բ. 434ա Նախադրութիւն Փիլիպեցւոց Թղթոյն – Զայս առաքէ ի Հռովմէ, զի տեսեալ էր...

զ. 434ա–5ա Առ Փիլիպեցիս – Պաւղոս և Տիմոթէոս ծառայ Յիսուսի Քրիստոսի` ամենայն սրբոց...

70. ա. 435ա Գլուխք Կողոսացւոց Թղթոյն – Ա. Գովութիւն վասն Կողոսացւոց...

բ. 435աբ Նախադրութիւն Կողոսացւոց Թղթոյն – Զայս առաքէ ի Հռովմէ, մինչ ոչ էր տեսեալ...

գ. 435բ–6բ Առ Կողոսացիս – Պաւղոս առաքեալ Յիսուսի Քրիստոսի կամաւքն Աստուծոյ, և Տիմոթէոս եղբայր, առ Կողոսացիս...

71. ա. 436բ Գլուխք Ա Թղթոյն Թեսաղոնիկեցւոց – Ա. Գովութիւն վասն Թեսաղոնիկեցւոցն...

բ. 436բ Նախադրութիւն Ա Թղթոյն Թեսաղոնիկեցւոց – Զայս առաքէ յԱթենայ...

գ. 436բ–7բ Առ Թեսաղոնիկեցիս Առաջին Թուղթ – Պաւղոս և Սիղուանոս և Տիմոթէոս... Գոհանամք զԱստուծոյ...

72. ա. 437բ Գլուխք Թեսաղոնիկեցւոց Երկրորդ Թղթոյն – Ա. Գոհութիւն վասն Թեսաղոնիկեցւոցն...

բ. 437բ Նախադրութիւն Բ Թղթոյն Թեսաղոնիկեցւոց – Զայս առաքեաց ի Հռովմէ և է պատճառ թղթոյս...

գ. 437բ–8ա Առ Թեսաղոնիկեցիս  Բ Թուղթ – Պաւղոս և Սիղուանոս և Տիմոթէոս... Գոհանալ պարտիմք...

73. ա. 438ա Գլուխք Թղթոյն Եբրայեցւոց – Եբրայեցւոց թուղթս թուի թէ չիցէ Պաւղոսի...

բ. 438աբ Նախադրութիւն Թղթոյն Եբրայեցւոց – Զայս առաքեաց յԻտալւոյ...

գ. 438բ–41բ Թուղթ առ Եբրայեցիս – Բազում մասամբք...

74. ա. 441բ Գլուխք Ա Թղթոյն Տիմոթեայ – Ա. Վասն յԱստուծոյ սէրն...

բ. 441բ Նախադրութիւն Ա Թղթոյն Տիմոթեայ – Զայս առաքեաց ի Մակեդովնիոյ...

գ. 441բ–2բ Առ Տիմոթէոս Թուղթ Առաջին – Պաւղոս առաքեալ Յիսուսի Քրիստոսի` ըստ հրամանի փրկչին...

75. ա.442բ Գլուխք Բ Թղթոյն Տիմոթեայ – Ա. Գովութիւն Տիմոթեայ...

բ. 442բ–3ա Նախադրութիւն Բ Թղթոյն Տիմոթեայ – Զայս թուղթս դարձեալ առաքէ ի Հռովմէ...

գ. 443աբ Առ Տիմոթէոս Թուղթ Երկրորդ – Պաւղոս առաքեալ Յիսուսի Քրիստոսի կամաւքն Աստուծոյ, ըստ աւետեաց կենացն...

76. ա. 443բ Գլուխք Թղթոյն որ առ Տիտոս – Ա. Վասն վարդապետաց պիտանեաց...

բ. 443բ Նախադրութիւն առ Տիտոս Թղթոյն – Զայս առաքեաց  Նիկոպաւլսէ...

գ. 443բ–4ա Թուղթ առ Տիտոս – Պաւղոս ծառայ Աստուծոյ և առաքեալ Յիսուսի...

77. ա. 444ա Գլուխք Թղթոյն Փիլիմոնի – Ա. Գովութիւն Փիղեմովնի...

բ. 444ա Նախադրութիւն Թղթոյն Փիլիմոնի – Զայս թուղթ առաքէ ի Հռովմէ...

գ. 444բ Առ Փիլիմոն և առ Արքիպպոս սարկաւագ և առ Ապփիաս – Պաւղոս կապեալ Յիսուս Քրիստոսի...

– ա. 444բ [Վերագիր գրոցս ցուցակի] – Գրեցի և կարգեցի ... (Խորագիրը` N 2706, 634ա և N 3604, 150բ, այլուր` անխորագիր):

բ. 444բ Թելադրութիւն – Գլխաւոր եմ և աստուածեղէն կրաւնիցն վարդապետ ... Պատասխանի – Գանձ ունիմ զքեզ...

գ. 444բ Նաւարկութիւն Պաւղոսի առաքելոյ ի Հռովմ – Հարիւրապետին, որ տանէր զՊաւղոս...

78. ա. 444բ Թուղթ Կորնթացւոց առ սուրբ առաքեալն Պաւղոս – Ստեփանոս և որք ընդ նմա – երիցունք...

բ. 444բ–5ա [Առ Կորնթացիս Թուղթ Երրորդ] – Պաւղոս կալանաւոր Յիսուսի Քրիստոսի....

79. ա. 445աբ Նախադրութիւն Յայտնութեան Յովհաննու – Սրբոյ աւետարանչին Յովհաննու է գիրքս...

բ. 445բ Գլուխք Յայտնութեան Յովհաննու – Ա. Յայտնութիւն սրբոյն Յովհաննու...

գ. 445բ–50բ Յայտնութիւն սրբոյն Յովհաննու առաքելոյ աստուածաբան աւետարանչի – Յայտնութիւն Յիսուսի Քրիստոսի...

80. 450բ–1ա Հանգիստ սրբոյն Յովհաննու աւետարանչի – Էր ընդ եղբարս...

Բ. 1. ա.  20բ [Գէորգայ Սկևռացւոյ Յիշատակաբան Ծննդոցն] – Աստուած անեղ, անմահ և տէր յաւիտենից...

բ. 35բ [Նորին Յիշատակաբան Ելիցն] – Տէր, որ ի տիպ մեծ փրկութեանս որ ի վերջոյ...

գ. 46բ [Նորին Յիշատակաբան Ղևտականին] – Քրիստոս փրկիչ Աստուածդ Բան...

դ. 60բ [Նորին Յիշատակաբան Թուոցն] – Զրոյց Թուոցս մատենի...

ե. 73բ [Նորին Յիշատակաբան Երկրորդումն Աւրինաց] – Զարհուրիմ ի քոց փառաց, տէր իմ Մովսէս...

զ. 83ա [Նորին Յիշատակաբան Յեսուայ] ­ – Որ ես փրկիչ զարմանագործ, Տէր մեր Քրիստոս...

է. 91բ [Նորին Յիշատակաբան Դատաւորացն] – Փրկիչ անուն և դատաւոր...

ը. 93ա [Նորին Յիշատակաբան Հռութայն] – Կինս այս Հռութ` ի դստերացն Մովաբու...

թ. 136բ [Նորին Յիշատակաբան Թագաւորութեանցն] – Թագաւորք աստուածածանք...

ժ. 266բ [Նորին Յիշատակաբան Գրոցն Յոբայ] – Քաջ մրցողիս այս ի մարտի...

2. 258ա Խրատք իմաստասիրաց պիտանի – Ճանապարհորդք ի տունս և ի հայրենիս իւրեանց փութան...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

213բ Ո՜վ բարեմիտ ընթերցողք, աղաչեմ զձեզ մեծաւ պաղատ[ան]աւք, յորժամ ընթեռնոյք զՍուրբ Գիրքս, լի սրտիւ Աստուած-ողորմի ասել ստացաւղի սորին` տէր Յովասափին և որդոյ նորին` Պետրոս սարկաւագին, և իւր ծնաւղացն, և ամենայն արեանառու ազգականացն, և ինձ` եղկելի գրիչս Եղիազարի, և ծնաւղացն իմ, և դուք`  յիշողքդ և Աստուած-ողորմի ասողքդ զվարձս ի Քրիստոսէ առնուք. ամէն:

299ա Արդ, աղաչեմ զհանդիպողք լուսազարդ սուրբ բուրաստանիս, յիշել յարժանաւոր յաղօթս ձեր զտէր Յովասափ քահանայն, որ ետ գրել զՍուրբ  Գիրքս` յիշատակ անձին իւրոյ, և որդեկին իւրոյ` Պետրոսին, և զիս` զանպիտան գրիչս զԵղիազար անուամբ ևեթ կոչեցելոյն, և ծնօղացն իմ, և ուսուցանողին իմոյ, և դու` յիշողքդ յերկնից արքայութեանն արժանաւորիք. ամէն:

344բ Ո՜վ սիրելի հանդիպողք Սուրբ Գրոցս, որք ընթեռնոյք և կամ աւրինակէք, խնդրեմ ի ձէնջ կողկողագին հառաչանօք, Աստուած-ողորմի և մեղաց թողութիւն հայցել ստացաւղի սորին` Արծրունեցի տէր Յովասափին, և ծնաւղաց նորին, և ինձ` անարժան գծողիս, և դուք ի յԱստուծոյ վարձատրիք. ամէն:

356բ (Խաչելութեան պատկերի մէջ` ստացողի և գրչի նկարների գլխավերևում).

Տէր Յովասափ` ստացող սմին,

Պետրոս որդեակն իւր` ընդ նմին,

Առ քեզ գոչեն, Տէրդ երկնային,

Ջնջելո յանցանս մեղաց սոցին:

Զմեղուցեալ Եզիազար` նկարող պատկերացս, յիշեա, Տէ՛ր, և ողորմեա:

451ա Փա՜ռք ... Ամենայն գոյիցս, որք միանգամ ի գերագոյն գոյէն.. գոյացան, և ի նմանէ  սկսեալ շարժին և նովաւ զկայ առեալ` դադարին: Նա է ամենայնի սկզբն ... Որոյ ամենակարող զաւրութեամբ... եղև բարի սկսմունս գերարփիս այս, որ կոչի Աստուածաշունչ, զոր և մարգարէքն ի Սուրբ Հոգոյն շնորհս ընկալան, իւրաքանչիւր ճառս խաւսեցան... Նախ գրէ Մովսէս զվեցաւրեա արաչագործութիւն Բանին Աստուծոյ ... // (451բ) ... Եւ սոքա են գիրք Աստուածաշունչք` Հին և Նոր Կտակարանք` մարգարէականք և առաքելականք, յեռեալ ընդ միմեանս իբրև զշղթայս ոսկիս և իբրև զծաղիկս անթառամելիս` ժողովեալ աստուածատունկ և անմահական դրախտէն, փնճեալ երփն առ երփն, և զանմահական հոտն բուրէ ի քիմս տենչմամբ հոտոտողացն: Որ և տեսեալ զպայծառութիւն և զանթառամելի գեղեցկութիւն, և զանճողոպրելի փարթամութիւն աստուածային գանձիս և լուսազարդ անմահութեան սուրբ բուրաստանիս, յոքնատենչ ըղձի[ւ]ք բաղձացեալ, ինքնայօժար կամաւք ցանկացող եղև բարեմիտ և քրիստոսասէր քահանայն տէր Յովասափն, և ստացաւ զթագս պանծալի և զպսակս լուսափայլ` հիւսեալ ի Հոգւոյն Սրբոյ, եռափափագ սիրով և ըղձալի տենչմամբ ետ գրել զսուրբ գիրքս` ի վայելս անձին իւրոյ և որդւոյն` Պետրոս սարկաւագին: Վասն որոյ և ես նուաստ ի գրչաց, ախմար և թարմատար գրիչս, տեսի զիղձ և զփափագ տենչման սրտի նորին, հարկեցայ և տկար անձամբս յանձն առի ի գրել, որ ի վեր էր քան զկար իմ, այլ յուսալով յողորմութիւն մարդասիրին, Աստուծոյ, որ տայ ամենայնի առատապէս և ոչ նախատէ, որոյ ամենակարող զաւրութեամբն ձեռնարկեալ ի գծագրումն աստուածախօսութեանց հոգեշունչ մատենիս, սկիզբն արարեալ մտի յերկայնաձիգ յանհուն շաւիղ աստուածաբանութեան ծովուս` սատարութեամբ արժանացելոց աղաւթիցդ և, հազիւ եզերեալ ընդ լայնատարած ասպարէզս հողմով, Հոգւոյն աւժանդակութեամբ, շնորհաւք ամենազաւրին աւարտեալ կատարեցաւ և լցաւ իղձ սրտի սորին ստացողին, քանզի բազում խնդուածովք յողոք անկեալ հայցէր տեսանել զաւարտ սորին:

Արդ, եղև աւարտ լրման սորա ըստ Աբեթական Հայկազեան տումարիս, ի շրջագայութեան ամենակաց թուաբերութեանն յամի Ռ-[եր]որդի, Ձ-երորդի, Թ-երորդի (1640), յաշխարհս Միջագետաց, ի քաղաքս Տիգրանակերտ, որ և Համիթ վերակոչի, ընդ հովանեաւ Սրբոյն Կիրակոսի և մօրն նորա` Յուդիտայի և Սրբոյն Սարգսի Զաւրավարին և որդւոյն նորա` Մարտիրոսին և այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ աստ կան ի պահպանութիւն քաղաքիս, ձեռամբ զառածեալ անձին անարհեստ, սուտ և փուտ գրչի` Եզիազարի, որ անուամբս եմ միայն և գործիւքս` ոչինչ անպիտան, ի հայրապետութեան Վաղարշապատու Սուրբ Էջմիածնայ տէր Փիլիպոս սրբասնեալ կաթուղիկոսի և ի թագաւորութեանն տաճկաց Սուլթան Իպրահիմին` եղբաւր Սուլթան Մուռատին: Արդ, յերես անկեալ մոխրամած դիմաւք և արտասուաթոր աչաւք, աղաչեմ զհանդիպողքդ, որք ընթեռնոյք և կամ գաղափար առնոյք զՍուրբ Գիրքս, յիշել ի Քրիստոս և լի բերանով Աստուած-ողորմի ասել ստացողի սորին` Արծրունեցի տէր Յովասափ հեզահոգի քահանային և որդոյ նորա` Պետրոս սակաւագին, և կենակցին իւրոյ` Ճհանին, և դստերացն` Մարիամին և Անթառամին, այլ և ծնօղացն, հօրն` տէր Մկրտչին և մօրն` Փաշային, մեծ հօրն` տէր Մաթէոսին և Ազիզին, և եղբարցն` տէր Մարկոսին և տէր Սրապիոնին, քուէրն` Ազիզին, և քուէրորդոյն` տէր Անդրէասին, Մարգարին և Աւետիսին, և եղբաւրորդոցն` Յոհանիսին, տէր Մկրտչին, և իւր որդոյն` Մաթէոսին, Կարապետին և Յովաննէսին, եղբօր կենակցին` Մարգարտին, դստերն` Յուղիտին, և իւր աներն` Գրիգորին և Մահպուպին, և ամենայն զարմից և զաւակաց նոցին: Դարձեալ կրկին անգամ աղաչեմ զընթերցող և զվայելող սուրբ Աստուածաշնչիս, յիշել ի մաքրափայլ աղօթս ձեր և մեղաց թողութիւն հայցել ինձ` եղկելի գծողիս Եղիազարի, և ծնաւղոցն իմ ըստ մարմնի, հօրն իմ` տէր Մինասին և մաւրն իմ` Պաղչային, և եղբօրն իմոյ` Յոհաննէս գրչի, որ աշխատեցաւ ընդ իս ի սրբագրելն և սակաւ մի տեղ նա գրեաց` ի Դանիէլէ մինչև Եզեկիէլի կէսն, զոր Տէր Աստուած աւր ըստ աւրէ աւելացուսցէ զշնորհս սորա, նաև հոգևոր ծնաւղին իմոյ և ուսուցանողի ի յարհեստ գրչութեան` տէր Մինաս քաջ քարտուղարին, որ բազում աշխատեցաւ ընդ անարժանութիւնս իմ, զոր Տէր Աստուածն ամենայնի իւր աշխատանացն փոխարէն` զանաշխատ կեանս նմա պարգևեսցէ և ընդ սուրբ գրչապետացն և ընտրելոցն դասեսցէ: Եւ որ առատն է ի տուրս բարեաց, ձեզ` հանդիպողացդ, լաւ պահողացդ և Աստուած-ողորմի ասացողացդ` վարձս բարեաց պարգևեսցէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 452ա (1668-ից առաջ. նօտրգիր, գունաթափ և եղծուած) Դարձեալ կրկին անգամ աղ[աչե]մ զհանդիպողք Աստուածաշունչ կտակի, որ լի բերանով Աստուած ողորմի ասէք [տէ]ր Յովասափ[ին և] իւր կողակցո[յ]ն` Ջա[հանի]ն, [և] ո[ր]դոցն` [Դա]ւիթ սա[րկ]ա[ւ]ագին, և միւս որ[դւոյն]` Նիկողոսին, և դ[ստերաց]ն` Անդանա(՞) և [Մ]արիամի[ն], Անթ[առա]մին, ա[մ]ե[ն]եց[ուն] արեան [մ]երձաւորացն, և իւր [ք]ե[ռ]ի Տէր Ղազարին և Յովանիսն, և իւր խնամի` Արևի[ն] և [Փ]աշաին /// (1 տող): [Աղա]չեմ զձեզ, ո՜վ մանգունք սուրբ ե[կեղեցւ]ոյ, յ[ի]շե[լ] ի [Տ]էր զ[վ]եր[ոյ]գրե[ալս]դ, ն[ա]յ և զԴ[ա]ւիթն և զիւր դեռափթիթ որդին` Պետր[ոս]ն, և զկողակիցն` Մարիամն, և զՆ[իկ]ողաոսն և զիւր կողակիցն` Ղարի[պ]ն: Որ ողորմին ասէ`  ողորմեսցի առ  հասարակ [ամենեցուն]. ամէն:

2. 388ա Եւ արդ, ես վերջինս ի սպասաւորաց և տրուպս ի բանասիրաց, տառապեալ և նուաստ ոգի Ներսէս Հզուեցի, յետինս ի կարգս բանասիրաց, աշակերտ տեառն իմոյ` Մեսրոպա վարդապետի, որ ի թուին ՌՃԺԷ (1668) առի ի նմանէ իշխանութիւն և հրամանաւ նորա և քաղաքին կարգեցայ սպասաւոր և ծառայ սուրբ առաքելաշէն ուխտին  Կոնոնսի, այսահալած Սուրբ Մարտիրոսի և Սուրբուհոյ Աստուածածնի և Սրբոյն Յոհաննու աւետարանչի և Սրբոյն Գէորգեայ Զօրավարի և Սրբոց Մակաբայեանցն` Եղիազարու և Շամունեայ և Է որդոցն և այլ սրբոց` կարգեցայ ես անարժանս տեսուչ և հովիւ Արզնու դաշտին: Եւ յառաջին ամին փոխեացաւ առ Քրիստոս տէր Յովասափ, և բերին ի սուրբ ուխտս առ ի թաղել զնա աստ, և իւր որդիքն` տէր Դաւիթն և Նիկողոսն և իւր քեռի` տէր Ղազարն և Յովանէս և Հասոն և քաղաքի մղտսի Ամիրն և Խօջօն և երկրի ըռէսներու վկայութեամբն յառաջ ղաւլ և զրար արարին, երեկոյին ասացին, թէ` վարդապետ, զԱստուածաշունչն քեզ անփող, անփարայ տանք` թէ՜ թաղման, թէ՜ օծման, թէ՜ պատարագի, թէ՜ այգուն, թէ՜ ամբիծք, թէ՜ կերակուր և ըմպելի, թէ՜ եօթան կողոպուտ, հոգէբաժին և թէ՜ քառասնից, զամենայնն ի քէն հոգայ, Աստուածաշունչն քո անձինդ լինի, և ես անյապաղ արարի առաջի իւրեանց` ըստ կամաց սրտից նոցա: Եւ զայս ևս խոստացան, թէ Աստուածաշունչն քո անձինդ` վասն բանիցն կատարելոյ. այլ և Յայսմաւուրք մի կայ, զայն տամք ի սուրբ դուռն Կոնոնոսի` յիշատակ վասն շիրիմի և դամբարանի տէր Յովասափին, որ կա ի մէջ սրբոցս հանգուցեալ: Եւ ի կատարման սոցայ ոչ ետուն զՅայսմաւուրքն և փոշիմանեցան զԱստուածաշնչի տալն, և ես տեսի զաղմուկն և զտրտունջն և իմացայ, որ վասն աղքատութեան և նեղութեան էր, ոչ մեղադրեցաք նոցա, այլ առաջի վերասացեալ վկայից ասացելոց, կրկին գին և ծախ արարինք, Ծ սաղ ղռուշ տուի տէր Դաւթին և Նիկողոսին և գնեցի, և Ծ այլ որիշ ի վերայ հոգւոյն գնաց, հետոյ առի զԱստուածաշունչս, և թէ այլ աւելի երախտիք կայ, Քրիստոս վարձահատոյց լինի տէր Յովասափին և աւրհնէ զիւր որդիքնէ զտէր Դաւիթն և զՆիկողոսն և զիւրեանց որդիքն:

Կրկին անգամ յիշեցէք ի Քրիստոս զՀզուեցի Ներսէս վարդապետն, որ ըստացաւ զսա յարդար վաստակոց իւրոց` ի պտղոյ գաւազանին, զանատիկ մեծութիւնս, զանխօս մարգարիտն և զանկողոպտելի գանձս, զնուագս Հոգւոյն Սրոբյ, որ կոչի Աստուածաշունչ, որ բարդեալ ունի յինքեան զքարոզութիւնն ամենասուրբ Երրորդութեան` ՀԲ գլուխ Հին և Նոր Կտակարանք, յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ և ծնօղացն, հօրն` Նուրիջանին, և մօրն` Փարիխանին, և եղբարցն` մղտսի Յովհանիսին և մղտսի Զիրաքին, և Յովանիսի որդոցն` Մարտիրոսին և Ստեփանոսին և Նուրիջանին, և ամենայն արեանառու մերձաւորացն` կենդանեացն և հանգուցելոցն, առհասարակ ամենեցուն ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած մեր ի միւսանգամ գալստեան իւրոյ. ամէն:

Աւրհնեալ է Աստուած, որ արժանի արար զանարժանս ի թվին ՌՃ և ԻԱ (1672) առնուլ զգաւազան վարդապետութեան ի վանս սրբոյն Կոնոնոսի, ձեռամբ Մեսրոպ վարդապետի, առաջի Դաւիթ վարդապետին // (388բ) և Վարդան վարդապետին, որ յայսմ ամի փախուցեալ ի Բաղշու բռնաւորէն և եկին ի սուրբ ուխտս, Դ ամիս և կամակցութեամբ վարդապետացն ետ ինձ գաւազան վարդապետութեան: Աստուած իւրեանց հոգոյն կենդանութիւն տայ և վարձահատոյց լինի: Թվին ՌՃԺԷ (1668) առի իշխանութիւն և ի նոյն ամի առի զԱստուածաշունչս, և թվին ՌՃԻԱ (1672) առի գաւազան վարդապետութեան:

Դարձեալ կողկողագին դիմօք, մեծաւ հառաչմամբ, արտօսրածին ողբովք, տուայտեալ անձամբ, բեկեալ սրտիւ, տխուր այտիւք, կականեալ ձայնիւ, երիթացեալ շրթամբք, փղձկեալ անձամբ, կաշկանդեալ ձեռամբ, պապակեալ բերանով, ցամաքեալ լեզուաւ, անձնատոչոր ոգւով ի յոտս ձեր անկանելով, ո՜վ մանկունք սուրբ եկեղեցւոյ, սիրօղք բանին Աստուծոյ, քարոզք ճշմարտութեան և քանոնք ուղղափառութեան, յորժամ ընթեռնուք վերծանութեամբ զմատեանս Աստուածաշունչ Հին և Նոր Կտակարանաց, յիշեսջիք ի մաքրափայլ  յաղօթս ձեր զտրուպ տառապեալս զՆերսէս պիտակ անուամբ ևեթ վարդապետ, որ ցանկացա սմա և ըստացայ` յիշատակ հոգւոյ իմոյ և ծնօցաղս և եղբարցս և ամենայն արեանառու մերձաւորացս` կենդանեաց և հանգուցելոցն, յիշեցէք զմեզ ի յոյսն Քրիստոս, և մեղայս թողութիւն խնդրեցէք, զի և ձեզ լիցի թողութիւն յաննախանձ Տեառնէն մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ` Աստուծոյն մերմէ. ամէն:

3. 388բ Իսկ ի թվականի մերում ՌՃԻԶ (1677)-երորդի ամի, Ներսէս վարդապետս այս Հզուեցի գետակուր եղեալ վաղճանիցաւ, և եղբայր նորա` մահդասի Յովհաննէսն և վարդապետ նորա` Մեսրոպ րաբունապետն Բաղիշեցի, զԱստուածաշունր կտակս ընծայեցին ի ձեռն մեր անարժանի` Իսահակայ վարդապետի` առաջնորդի սուրբ Աթոռոյ Առաքելոյն Թադէոսի, զոր և մեր առեալ բերաք և եդաք յիշատակ ի դրան սուրբ առաքելոյն յաւիտեան:

Արդ, որ մի անգամ վայելէք և զուարճանայք յաստուածատունկ բուրաստանէս, յիշես սրտի մտօք ի բարին առաջի Քրիստոսի զստացօղս և զերասխտաւորս սորին` զՆերսէս վարդապետն և զեղբայր նորա` զմահդասի Յովհաննէս, որ ետ  զսա սուրբ Աթոռոյ առաքելոյն, զի մնասցէ անմեկնելի ի դրանէ սրոին` յիշատակ իւր և իւրոց ազգայնոցն ամենեցուն: Եւ որք յիշէքդ` յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ. ամէն:

4. 451բ Ի թվականի մերում ՌՃԻԶ (1677)-երորդի ասմի, ես Իսահակ վարդապետս Մակուեցի` աշակերտ տեառն Յակոբայ կաթողիկոսի, որոյ հրամանաւ գնացի ի Բաղէշ քաղաք վասն նուիրակութեան Սուրբ Էջմիածնի: Յայսմ ժամանակի Ներսէս վարդապետ ոմն Հզուեցի` աշակերտ հեզահոգի Մեսրոպ վարդապետի Բաղիշեցւոյ, գետամոյն եղեալ վաղճանեցաւ, իսկ եղբայր նորա` բարեպաշտօն մահդասի Յովհաննէսն և Մեսրոպ վարդապետն ընծայեցին, զսուրբ Աստուածաշունս ի ձեռն մեր` ի դուռն սուրբ առաքելոյն Թադէոսի առաքելոյն` մնալ անտ յիշատակ յաւիտեան: Որք վայելէքդ, յիշեսջիք ի Քրիստոս զվերոգերալ երախտաւորս և զսատացօղս, և պահեսջիք հաստատուն ի դրան սուրբ առաքելոյն, և որք խնամով պահեն, ի Տեառնէ վարձատրեսցին:

5. 346ա (Նօտրգիր) Թշուառ հոգի, մեղապարտ տէր Իսահակ անարժան եպիսկոպոս, ՌՄԼԲ (1783) թւին կարգեցայ սրբազան Առաքելոյն Թադէոսի  գերահրաշ, սկանչելագործ սրբոյ Աթոռոյս հառաջնորդ: Քանզի ժամանակն յոյժ և դժ[ն]տակ էր, և ոչ գոյր թագաւոր Պարսից, և բազումք էին կեղեքօղք սրբոյ վանքիս, և ես տառապեալս անընտրել ղարիպ, միայն առնէի մխիթարութիւնն ինձ սուրբ Աստուածաշունչ գիրքս, և խնամով պահեալ` կարդայի և ողորմիս տայի յիշատակ տուողաց, գրողաց և այնմ ժամանակի եղեալ հոգէսէր և բարեպաշտօն անձանց, և վասն այն` փտելի ձեռամբս զայսքանս գրեցի: Եւ դուք, հարք իմ և եղբարք, տաք ինձ ողորմիս, ինքն Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն:

 

188

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Կոստանդինուպօլիս

ՌՂ – ՌՂԲ – 1641 – 1643

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ`  Յակոբ դպիր Ակնցի: ՍՏԱՑՈՂ` Գասպար քհյ Ակնցի:

ԹԵՐԹ` 520. չգրուած` 1ա–3բ, 516բ–20բ: ՊՐԱԿ` 1×2+Ա–ԽԳ×12 (Ա 15, Ը, Խ 13, ԺԵ 14, ԺԷ 6, ԽԴ 11)+1×2: ՆԻՒԹ` մագաղաթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ` 26,1×19,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ` երկսիւն: Գիր` բոլորգիր (նմուշ` 19ա): ՏՈՂ` 48: ԿԱԶՄ`  դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը` տախտակ, աստառը` կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը` կարմիր և դրոշմազարդ – վերևում` Քրիստոս, ներքևում` ծաղկաման:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Վեցօրեայ արարչագործութիւն` 10բ–1բ, Խորան վկայութեան` 44ա, Յեսու` 79բ, Հեղի քահանայապետ և Աննա` 100բ, Դատաստան Սողոմոնի` 151ա, Կիւրոս արքայ Պարսից` 166ա, Նէեմի` 169ա, Եսթեր` 175ա, Յուդիթ` 180ա, Տովբիթ` 182ա, Եսայի` 305բ, 317ա, Ովսէէ` 326ա, Ամովս` 329ա, Միքիէ` 331ա, Յովէլ` 332բ, Աբդիու` 333բ, Յովնան` 334ա, Նաւում` 334բ, Ամբակում` 335բ, Սոփոնիա` 336ա, Անգէոս` 337ա, Զաքարիա` 338ա, Մաղաքիա` 341ա, Երեմիա` 343. 350բ, Դանիէլ` 370ա, 374ա, 378ա, Եզեկիէլ` 379բ, 381բ (և զանազան տեսարաններ ի լուսանցս Ծննդոց` 18բ, 20ա, 20բ, 23ա, 25բ, Ելից` 30բ, 31ա, 35բ, 40բ, Թուոց` 59ա, 61բ, 62ա, Յեսուայ` 81ա, 82բ, 83բ, Դատաւորաց` 90բ, 91բ, 94ա, 94բ, 95բ, 98բ, Թագաւորաց` 104ա, 106բ, 118բ, 128ա, 133ա, 134ա): Երկրպագութիւն մոգուց (ստորին ձախ անկիւնում` Մատթէոս)` 403բ, Մարկոս` 417ա, Ղուկաս` 425բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն` 439բ: Առաքեաք-Ղուկաս («Գործք»)` 451բ, Յակոբոս` 465ա, Պետրոս` 468ա, Յովհաննէս («Յայտնութ.»)` 471բ, 472բ, Պօղոս` 484բ: Մովսէս մարգարէ` 515բ (ի լուսանցս Յիշատակարանի): Խորան` 399բ (Եւսեբիոսի և Կարպիանոսի նկարներով), 400ա–1բ: Կիսախորան` 12ա, 101ա, 186ա, 233ա, 263ա, 404ա, 417ա, 426ա, 439բ:  Ճակատազարդ` 80ա, 89ա, 142ա, 151ա, 161ա, 169ա, 173ա, 176բ, 180բ, 196ա, 203բ, 207ա, 223բ, 236ա, 239ա, 242բ, 245բ, 249բ, 252բ, 255բ, 286բ, 294բ, 305բ, 370ա, 379բ, 451բ, 464բ, 484բ: Լուսանցազարդ` բուսական, թռչնային: Զարդագիր` թռչնագիր, հանգուցագիր, մարդագիր, կենդանագիր: Գոյներ` կարմիր, կապոյտ, կանաչ, վարդագոյն, ոսկի:

ՎԻՃԱԿ` բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, թիկունքը ճեղքուած, դռնակն ու փականներն ընկած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնուդք – Գլ. 4աբ: Նխ. 9ա: Գրք 12ա–30ա:

2. Ելք – Գլ. 4բ–6ա: Նխ. 9աբ: Գրք 30ա–44ա:

3. Ղևտական – Գլ, 6ա–7ա: Նխ. 9բ: Գրք 44ա–54ա:

4. Թիւք –  Գլ. 7ա–8ա: Նխ. 9բ: Գրք 54ա–67ա:

5. Բ. Օրէնք –  Գլ. 8ա–9ա: Նխ. 9բ–10ա: Գրք 67ա–79ա:

«Գլ.» և «Նխ.» § 1–5 համախմբուած` 4ա–10ա:

6. Յեսու – Նխ. 79ա: Գլ. 79աբ: Գրք 80ա–8բ:

7. Դատաւորք –  Նխ. 88բ–9ա: Գլ. 89ա: Գրք 89ա–97բ:

8. Հռութ – Նխ. 97բ–8ա: Գրք 98ա–9ա:

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն»), 99աբ:  Նխ. («Սկիզբն») 99բ: Գլ. 99բ–100ա: Գրք 101ա–12ա:

10. Թագ. Բ – Գլ. 112աբ: Գրք 112բ–21բ:

11. Թագ. Գ – Գլ. 121բ–2ա: Գրք 122ա–32ա:

12. Թագ. Դ – Գլ. 132աբ: Գրք 132բ–41բ:

13. Մնաց. Ա –  Նխ. 141բ–2ա: Գլ. 142ա: Գրք 142ա–50բ:

14. Մնաց Բ –  Գլ. 150բ: Գրք 154ա–61ա:

15. Եզր Ա – Նխ. 161ա: Գլ. 161ա: Գրք 161ա–6ա:

16. Եզր Բ – Հանգամանք 166ա: Գրք 166ա–9ա (Եզր Գ –  տե՛ս Ա, §26):

17. Նեեմի – Նխ. 169ա: Գլ. 185բ: Գրք 169ա–73ա:

18. Եսթեր – Նխ. 173ա: Գրք 173ա–6ա:

19. Յուդիթ – Նխ. 176աբ: Գրք 176բ–80բ:

20. Տովբիթ – Նխ. 180բ: Գրք 180բ–3բ:

21. Մակաբ. Ա – Նխ. 183: Գլ. 183բ–4բ: Գրք 486ա–95բ:

22. Մակաբ. Բ – Նխ. 195բ–6ա: Գլ. 184բ–5բ: Գրք 195բ–6ա:

23. Մակաբ. Գ – Նխ. 185բ: Գլ. 185բ: Գրք 203բ–6բ:

«Նխ.« §21, 23 և «Գլ.» § 17, 21–23 համախմբուած 183բ–5բ: Ծնթ. գրչի` 184բ–5ա, 203բ:

24. Կտակ ԺԲ նահապետացն – 207ա–17ա (տե՛ս N 351, Ա, §25, ա/207աբ: բ/207բ–8ա: գ/208ա–10ա: դ/210ա–1բ: ե/211բ–2ա: զ/212աբ: է/212բ–3ա: ը/213ա–4ա: թ/214աբ: ժ/214բ–5ա: ժա/215ա–6բ: ժբ/216բ–7ա):

25. Յովսէփ և Ասանեթ – 217ա–23բ (տե՛ս Բ, §1)

26. Եզր Գ – Գրք 223բ–30բ (տե՛ս N 351, Ա, § 17):

27. Սաղմոսք – Նխ. 231ա–2ա («Զամենայն»): Նխ. 232աբ (Եպիփան. «Արդ առեալ». տե՛ս N 187, Ա,  §24. բ): Գրք 233ա–59ա (Կից` «Փոքր էի» և Օրհնութիւնք համախմբուած` 259ա–62ա. տե՛ս N 182, Բ, §1. ա/259ա: բ/259աբ: գ/259բ–60ա: դ/260ա: ե/260բ: զ/260աբ: է/260բ: ը/260բ: թ/260բ: ժ/260բ–1ա: ժա/261ա: ժբ/261ա: ժգ/261աբ: ժդ/261բ: ժե/261բ–2ա):

28. Առակք – Նխ. 262: Գլ. 262աբ: Գրք 263ա–73ա:

29. Ժողովող– Նխ. 273ա: Գլ. 273ա–4ա: Գրք 274ա–7ա:

30. Երգ Երգոց – Նխ. 277աբ: Գրք 277բ–9ա (ունի «Գիտացի»):

31. Իմաստութիւն – Նխ. 279աբ: Գլ. 279բ: Գրք 279բ–85բ (կից` 285բ–6ա, Տե՛ս Բ, §2):

32. Սիրաք – Գրք 286բ–93բ (կից` 293բ–4ա, Տե՛ս Բ, §3):

33. Յոբ – Նխ. 294աբ: Նխ. (Աղիկառնացի) 294բ: Գրք 294բ–304բ:

34. Եսայի – Նխ. 305ա: Գլ. 305աբ: Մրգ. 305բ–25ա: Մահ («Սա էր») 325բ:

35. Ովսէէ –  Նխ. 325բ–6ա: Գլ. 326ա: Մրգ.326ա–8բ:

36. Ամովս – Գլ. 438բ–9ա: Մրգ. 329ա–31ա:

37. Միքիէ – Գլ. 331ա: Մրգ. 331ա–2բ:

38. Յովէլ – Գլ. 332բ: Մրգ. 332բ–3բ:

39. Աբդիու – Գլ. 333բ: Մրգ. 333բ–4ա:

40. Յովնան – Գլ. 334ա: Մրգ. 334աբ:

41. Նաւում – Գլ. 334բ: Մրգ. 334բ–5բ:

42. Ամբակում – Գլ. 335բ: Մրգ. 335բ–6ա:

43. Սոփոնիա – Գլ. 336ա: Մրգ. 336ա–7ա:

44. Անգէոս – Գլ. 337ա: Մրգ. 337աբ:

45. Զաքարիա – Գլ. 337բ–8ա: Մրգ. 338ա–41ա:

46. Մաղաքիա – Գլ. 341ա: Մրգ. 341ա–2ա:

342ան, տե՛ս Բ, §4:

47. Երեմիա – Նխ. 342բ–3ա: Գլ. 343աբ: Մրգ. 343բ–65բ:

48. Բարուք – Թղթ. 365բ–7ա:

49.Ողբք Երեմիայ – Ողբք 365ա–9ա: Մահ («Սա էր») 369աբ:

50. Դանիէլ – Նխ. 369բ: Գլ. 369բ–70ա: Մրգ. 370ա–8ա: Մահ 378աբ:

51. Եզեկիէլ – Նխ. 378բ: Գլ. 378բ–9բ: Մրգ. 379բ–9ա: Մահ 399ա:

52. Թղթ Եւսեբի – Թղթ 399բ:

53. Համաբարբառ Կանոնք Ա–Ժ – 400ա–1բ:

54. Մատթէոս – Գլ. 402աբ: Հմձյնթ. 402բ: Նխ. 402բ: Աւ. 404ա–16ա:

55. Մարկոս – Գլ. 416բ–7ա: Նխ. 417ա: Աւ. 417ա–25ա(ունի` «Յարուցեալ Յիսուս»):

56. Ղուկաս – Գլ. 425աբ: Նխ. 425բ: Աւ. 416ա–39ա:

57. Յովհան – Գլ. (Ա–ԽԳ) 439ա: Նխ. 439բ: Աւ. 439բ–49բ (ունի` «Իրք»):

58. Գործք Առաքելոց – Ց. 450ա: Յռջբ. 450բ: Դիր 450բ: Գլ. 450բ–1բ:  Ընթրց. ԺԶ 451բ: Գրք 451բ–64ա:

59. Թղթ Յակովբայ – Յռջբ. 464ա: Նխ. 464աբ: Գլ. 464բ: Թղթ 464բ–6ա:

60. Թղթ Պետրոսի Ա – Նխ. 466ա: Գլ. 466ա: Թղթ 466ա–7բ:

61. Թղթ Պետրոսի Բ – Նխ. 467բ: Գլ. 467բ: Թղթ 467բ–8բ:

62. Թղթ Յովհաննու Ա –  Նխ. 468բ: Գլ. 468բ–9ա: Թղթ 469ա–70ա:

63. Թղթ Յովհաննու Բ – Նխ. 470ա: Գլ. 470ա: Թղթ 470աբ:

64. Թղթ Յովհաննու Գ – Նխ. 470բ: Գլ. 470բ: Թղթ 470բ:

65. Թղթ Յուդայի – Նխ. 470բ: Գլ. 470բ–1ա: Թղթ 471ա:

66. Աղերս Եւթաղի – 471աբ:

67. Յայտնութ. Յովհաննու –  Գրք 472ա–8ա:

68. Հանգիստ Յովհաննու – 478ա–9ա:

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 479ա–80բ: Վկ. 481ա: Բովանդ. ընթերց. և վկթնց 481ա–3բ: Ց. 483բ:

69. Առ Հռոմայեցիս –  Նխ. 483բ–4ա: Գլ. 484ա: Թղթ 484բ–9բ:

70. Առ Կորնթացիս Ա – Նխ. 489բ: Գլ. 489բ: Թղթ 489բ–94բ:

71. Առ Կորնթացիս Բ – Նխ. 494բ: Գլ. 494բ–5ա: Թղթ 495ա–8ա (Թղթ Գ –  տե՛ս Ա, §83):

72. Առ Գաղատացիս – Նխ. 498ա: Գլ. 498ա: Թղթ 498ա–500ա:

73. Առ Եփեսացիս – Նխ. 500ա: Գլ. 500ա: Թղթ 501բ:

74. Առ Փիլիպեցիս –  Նխ. 501բ: Գլ. 501բ: Թղթ 501բ–3ա:

75. Առ Կողոսացիս –  Նխ. 503ա: Գլ. 503ա: Թղթ 503ա–4ա:

76. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Նխ. 504աբ: Գլ. 504բ: Թղթ 504բ–5բ:

77. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Նխ. 505բ: Գլ. 505բ: Թղթ 505բ–6ա:

78. Առ Եբրայեցիս – Նխ. 506աբ: Գլ. 506բ: Թղթ 506բ–10բ:

79. Առ Տիմոթէոս Ա –  Նխ. 510բ: Գլ. 510բ: Թղթ 510բ–2ա:

80. Առ Տիմոթէոս Բ–  Նխ. 512ա: Գլ. 512բ: Թղթ 512բ–3բ:

81. Առ Տիտոս –  Նխ. 513բ: Գլ. 513բ: Թղթ 513բ–4ա:

82. Առ Փիլիմոն – Նխ. 514ա: Գլ. 514ա: Թղթ 514աբ:

– [Վերնագիր, Թելադր., Նաւարկութ.] – 514բ (տե´ս N 187, 444բ):

83. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 514բ:  Պօղոսի 514բ–5ա:

Մանրամասն տե´ս N 187:

Բ. 1. 217ա–23բ Պատմութիւն Յովսէփայ և կնոջ նորա Ասանեթի` դստերն Պետափրէ քրմի Արեդ քաղաքի – Եւ եղև յամին յառաջնումն, որ աւր էր ևթներորդի ամսոյն ... Եւ յերրորդում աւուր մեռաւ որդին Փարաւոնի: Փառք ... ամէն:

2. ա. 285բ–6ա Տեառն Ներսիսի Յիշատակարան Առակացն Սողոմոնի, զոր իւր ձեռամբն գրեաց` զարթուցանել զթմբրեալս մեղւաք (ծայրակապ` «Ա–Ք») – Աստուածեղէն հոգովն ի սմա, / Խաղաղութեան անուն արքայ...

բ.  286ա Անդրադարձութիւն տառիս Յիշատակի (ծայրակապ` «Ք–Ա») – Քաղցրագունիս այս բաղձանօք, / Լցեալ հոգիս մեռեալ մեղօք...

3. 293բ–4ա Այս խաւսք Սիրաքայ, կարծեմ որդւոյ կատարելոյն Սիմէոնի – Միտք հնազանդ և որկոր պարկեշտ....

4. 342աբ [Մահ ԲԺ-ան մարգարէից]: 342 Ա. Մահ Ովսէի – Ովսէ էր ի Բելմովթայ... 342 ա Բ. Մահ Ամովսայ – Ամովս էր ի Թեկուայ... 342ա Գ. Մահ Միքիայ – Միքիէ էր ի Մոսորովթայ... 342ա Դ. Մահ Յովելայ – Յովէլ էր յազգէ Ռուբենի ... 342ա Ե. Մահ Աբդիու –  Աբդիու էր յերկրէ Սիքիմայ... 342ա Զ. Մահ Յունանու – Յունան էր յերկրէն Կարիաթմաւուսայ... 342բ Է. Մահ Նաւումայ – Նաւում էր յԵղկիայ ... 342բ Ը. Մահ Ամբակումայ – Ամբակում էր ի ցեղէն Շմաւոնի ... 342բ Թ. Մահ Սոփոնիայ – Սոփոնիա էր ի ցեղէն Շմաւոնի ... 342բ Ժ. Մահ Անգէի – Անգեաս մարգարէ էր ի ցեղէն Ղևեայ... 342բ ԺԱ. Մահ Զաքարիայ – Զաքարիայ էր յազգէ Ղևեայ ... 342բ ԺԲ. Մահ Մաղաքիա – Մաղաքիաս յետ դարձի գերութեանն...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

98բ Խորհուրդ կենաց, Տէր իմ Յիսուս,

Որ ես ծածկեալ յայս տառ գրոյս,

Արա արժան տալ ինձ զլոյս,

Որ եմ եղեալ քերօղ գծոյս:

100ա Յիշեսջիք ի Քրիստոս զստացող սուրբ Աստուածաշնչիս` զԱկնեցի Գասպար քահանայն, որ ետ գծագրել զմատեանս զայս ի հալալ արդեանց իւրոց, յիշատակ հոգոյ իւրոյ և ծնօղաց իւրոց` մահտեսի Աստուածատուրին և մահտեսի Մինային, և եղբարցն իւրոց` ննջեցելոցն ի Քրիստոս, և քւէրն` Մարգարտին, և կենակցին` Մելիքին, և զաւակացն իւրոց` Յակոբին և Մելքոնին, և նորաբոյս Դաւթին, և ամենայն արեան մերձաւորաց, ձեռամբ բազմամեղ գրչի` Ակնեցի Յակոբ դպրի, ի մայրաքաղաքն Կոստանդնուպօլիս, ի թվականին մերում ՌՂԲ (1643) ամի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Հրեշտակապետացըն Գաբրիէլի և Միքայէլի եղև կատարումն Սուրբ Գրոցս:

150բ Զմեղաւոր հողս` Յակոբ դպիր, յիշեցէք ի Տէր միով ողորմեայիւ, աղաչեմ (նման` 484ա):

173ա Էր թիւ Հայոց ՌՂ (1644), յորժամ Սուրբ Գիրքս գծագրեցի:

286ա Զբազում երկաւք ստացաւղ սուրբ Աստուածաշունչ տառիս` զԳասպար քահանայն և զծնօղսն նորա` զմահտեսի Աստուածատուրն և զմահտեսի Մինան, և զեղբարսն` զհանգուցեալսն առ Քրիստոս զՄելքոնն և զԹովմասն, և զամենայն արեան մերձաւորսն յիշեցէք ի մեղաց թողութիւն, որ և Տէր զձերն թողցէ. ամէն: Գրեցաւ ՌՂԱ (1642) ամի:

449բ Զստացաւղ սուրբ Աստուածաշունչս Կտակարանացս զԱկնեցի Գասպար քահանայն և զծնողս նորա` զմահտեսի Աստուածատուրն և զմահտեսի Մինան, և զեղբարսն իւր` զՄելքոնն և զԹովմասն, և զամենայն արեան մերձաւորսն յիշեցէք առ Քրիստոս, որ և ձեզ յիշեսցէ յիւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն:

Գրեցաւ տառս աստուածային ի թուականիս մերում ՌՂԲ (1643) ամի, ի մայրաքաղաքն Կոստանդնուպաւլիս, ընդ հովանեաւ Սրբոց Հրեշտակապետացն Գաբրիէլի և Միքայէլի, ձեռամբ Ակնեցի Յակոբ դպրի: Աղաչեմ զձեզ, վասն իմ նուէր տուք Աստուծոյ յաղօթս ձեր և մեղաց իմոց թողութիւն խնդրեցէք, նաև ծնօղացն իմոց, և ողորմածն Աստուած զձերն թողցէ. ամէն:

464ա Զմեղաւորս Յակոբ գրիչ, նաև զծնաւղսն իմ` զՎահրատ և զՇազատան յիշեցէք ի մեղաց թողութիւն, ո՜ աստուածասէր ընթերցաւղք, և Քրիստոս Աստուածն իմ յիշողացդ և յիշեցելոցս առհասարակ ողորմեսցի` յորժամ գայցէ փառաւք Հաւր և հրեշատակաց սրբոց. ամէն:

471 [Ա]րդ, երես անկեալ աղաչեմ զդասս սրբազան պաշտաւնէիցդ, որք հանդիպիք այսմ աստուածային մատենիս, յիշեցէք յաղաւթս ձեր զստացաւղ սորա` զԳասպար սրբասնունդ քահանայն և զծնաւղս նորա` զմահտեսի Աստուածատուրն և զմահտեսի Մինայն, և զեղբարսն` զխոճայ Մելքոնն և զԹովմասն, և զքոյրն` զՄարգարիտն, և զկողակիցն` զՄելիքն, և զորդիսն` զՅակոբն և զՄելքոնն, և զդստերսն` զՄարիամն և զԳաւհարն, և զհանգուցեալ զաւակսն` զԴաւիթն և զԳրիգորն, այլ և երկոսին կողմանց պապերց նորին` Միրաքին և մահտեսի Պաղտասարին, և մամերցն` Մարիամին և Շալչուքին, և հաւրեղբաւրն` մահտեսի Խաչատուրին, և որդւոյ նորին` Ղազար քահանային, նաև վարժապետին իւրոյ` Դարանաղեցի Գրիգոր քաջ րաբունապետին, և ամենայն արեան մերձաւորացն` կենդանեացն, և հանգուցելոյն թողութիւն յԱստուծոյ խնդրեցէք, զի և Տէր զձերն թողցէ, և աշխատաւորացն ի սա բարի վարձս տացէ Աստուած, յորմէ և մեզ` յիշելոցս, և ձեզ` յիշողացդ, և սրտի մտաւք ընթերցողացդ, և Աստուած ողորմի իւրեանց հոգոյն ասողացդ` տացէ Տէր զերկնից թագաւորութիւնն` ի փառս անուան իւրոյ. ամէն:

Գրեցաւ տառս աստուածային ի մայրաքաղաքն Կոստանդնուպօլիս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Հրեշտակապետացն Գաբրիէլի և Միքայէլի, ի թուականիս ՌՂԲ (1643) ամի, ի թագաւորութեանն իսմայելացոց Սուլտան Իպրահիմի, և ի հայրապետութեանն Աթոռոյն սուրբ Երուսաղեմայ տէր Աստուածատուր քաջ հռետորի, ձեռամբ բազմամեղ գրչի` Ակնեցի Յակոբ դպրի: Աղաչեմ զամենեսեանդ, որք հանդիպիք սմա ի պատճառս տեսլեան, ասացէք Աստուած ողորմի տառիս գծողի, և ծնօղացն իմոց` մահտեսի Վահրատի և մահտեսի Շազատայի, և որք յիշէքդ զմեզ` և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ:

515բ Յիշատակարան գրոցս– Փա՜ռք ... Արդ, ի ծրարս ծրարեցաւ հանգամանս նախնեաց սրբոց, որ ունի յինքեան զտառս գերունակ մարգարէիցն խմբի, և զկարգս թագաւորացն, և զաւետաբերս կենաց` զԱւետարանս Տեառն մերոյ յուսոյ և Աստուծոյ, և զպրակս առաքելոցն` հանդերձ իւթանասուն և երկու կտակարանօքն, որ կրէ ի միջի զէակս ամենայն իմանալեաց և զգալեաց ... (ապա` երկարաշունչ գովասանութիւն մատենիս):

Որպէս և այս աստուածարեալ և փափագողս բանի հետևողաց` Ակընցի Գասպար քահանայս, որ հրով տոչորեալ ի սէրն սորա, և մաշէր զինք իղձք մտաց իւրոց ի բազում ժամանակաց, և զի յայսմ ազնիւ և անգիւտ աւրինակէս ստասցի, որ էր ուղղեալ յառաջին սուրբ վարդապետացն, և զելս իւրանցն ոչ գտանէր, այլ այն որ զկամս երկիւղածաց իւրոց առնէ, ոչ անտես արար զխնդիր սորա, այլ առաջնորդեալ հասոյց փափագանացն, որ ետ սկսել զսուրբ Աստուածաշունչ գիրքս ի գրել ձեռամբ Ակընցի Յակոբ դպրի, որ էր իւրն գաւառակից, և յաւարտ հասուցեալ կատարեաց Տեառն գործակցութեամբ, և զարդարեաց գոյնզգոյն դեղաւք և պատկերաւք և ոսկիազարդ զարդարեաց բազում ծախիւք, ի մտի արկանելով զբանն տէրունական, որ ասէ. Երթայք գործեցէք մի զկորստական կերակուրն, այլ զկերակուրն, որ մնայ ի կեանս յաւիտեանականս: Եւ, յիրաւի, հետևեցաւ այսմ հրամանիս, զի ոչ էր վասն մարմնաւոր շահից ջան սորա, այլ վասն յուսոյն, որ առ Աստուած, և զի յաղաւթից ձեր աւգտեսցի, քանզի այլուր ասէ գիր, թէ յոյժ զօրաւոր են աղօթք արդարոց յաւգնականութիւն: Զոր և հայցեմ ի հանդիպողացդ այսմ ցանկալի սուրբ գրոյս` հանգանակեցէք զպարգևս աղաւթից ստացողի սորա` Գասպար սրբասէր քահանայի և ծնաւղացն` մահտեսի Աստուածատուրին և մահտեսի Մինային, և եղբարցն իւրոյ հանգուցելոցն առ Քրիստոս` խոճայ Մելքոնին և Թովմային, և քըւերն` Մարգարտին, և կողակցին` Մելիքին, և որդոցն` Յակոբ տիրացուին և Մելքոնին, և դստերացն` Մարիամին և Գոհարին, և հանգուցեալ զաւակացն` Դաւթին և Գրիգորին, այլ և երկոսին կողմանց պապերց նորին` Միրաքին և մահտեսի Պաղտասարին, և մամերցն` Մարիամին և Շալչուքին, և հօրեղբօրն` մահտեսի Խաչատուրին, և որդոյ նորին` Ղազար քահանային, նաև վարժապետին իւրոյ` Դարանաղեցի Գրիգոր քաջ րաբունապետին, և ամենայն արեան մերձաւորաց նորին` կենդանեացն և հանգուցելոցն // (516ա) թողութիւն յԱստուծոյ խնդրեցէք, զի և Տէրն զձերն թողցէ, և աշխատաւորացն և երախտաւորացն ի սա` բարի վարձս ընկալցին յԱստուծոյ, յորմէ և մեզ` յիշելոցս և ձեզ` յիշողացդ և սրտի մտաւք ընթերցողացդ, և Աստուած-ողորմի իւրեանց հոգոյն ասացողացդ, տացէ Տէր զեկնից թագաւորութիւնն` ի փառս անուան իւրոյ. ամէն:

Կատարեցաւ տառս աստուածային ի մայրաքաղաքն երջանիկ ի մեծն Կոստանդնուպաւլիս, ընդ հովանեաւ հրաշագործ տաճարի Սրբոց Հրեշտակապետացն Գաբրիէլի և Միքայէլի, ի թիւ Հայկազեան սեռիս` կրկին հնգից հարիւրից և միոյ յոբելեանից և քառեակ տասնից և երկուսից (1643), ի թագաւորութեան և ի մեծ բռնակալութեան իսմայելեցոց ի վերայ բազում ազգաց և ազանց քրիստոնէից և այլոց սեռից` Սուլտան Իպրահիմի, և ի հայրապետութեան Հայոց, որ ի Սուրբ Էջմիածինն` տեառն տէր Փիլիպպոս սրբազան կաթողիկոսի, նաև յառաջնորդութեան Աթոռոյն սուրբ  Երուսաղեմայ` Տէր Աստուածատուր քաջ հռետորի, ձեռամբ բազմամեղ գրչի` Ակընցի Յակոբ դպրի:

Աղաչեմ զամենեսեանդ, որք հանդիպիք սմա ի պատճառ տեսլեան յինչևիցէ, Աստուած ողորմի ասացէք ինձ` անիմաստ գրչի Յակոբի, և ծնաւղացն իմոց` մահտեսի Վահրատի և մահտեսի Շազատայի, և ամենայն արեան մերձաւորացն իմոց, զի բազում երկաւք և աշխատութեամբ գրեցի ի դառն և ի նեղ ժամանակիս, յորում յարուցեալ են ազգքն տաճկաց մեծաւ պատերազմաւ ի վերայ մեծ կղզոյն Կրետոյ Ֆռանգաց և դեռևս ի նոյն պատերազմի կան, և բազում աւերս ածին եկեղեցեաց և յոլով արիւնս հեղին քրիստոնէից, որ բազում տառապանաւ ի ժամանակիս յայսմիկ գրեցի զՍուրբ Գիրքս զայս, և առաջնորդութեամբ Սուրբ  Հոգոյն` յաւարտ հասեալ կատարեցի, և այս ի  խնամոց ամենակալ մարդասիրին: Իսկ վասն անարհեստութեան և անվարժութեան գրոյս` ներումն արարէք, զի կար մեր այս էր: Նաև վարժապետին իմոյ` Յակոբ կուսակրաւն սարկաւագի, ասացէք Աստուած ողորմի, որ բազում վշտաւք ուսոյց ինձ զարուեստս գծի գրութեան:

Արդ, երես անկեալ աղաչեմ զդասս սրբազան պաշտաւնէիցդ, որք հանդիպիք այսմ աստուածային մատենիս, դարձեալ յիշեցէք յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալ ստացաւղ սորա` զսրբասնունդ Գասպար քահանայն և զծաւղսն իւր` զմահտեսի Աստուածատուրն և մահտեսի Մինան, և զեղբարսն իւր` զհանգուցեալս առ Քրիստոս  զխոճայ Մելքոնն և զԹովմասն, և զքոյրն` զՄարգարիտն, և զկողակիցն` զՄելիքն, և զնորահաս զաւակսն իւր` զՅակոբ տիրացուն և զՄելքոնն, և զդստերսն` զՄարիամն և զԳոհարն, և զհանգուցեալ զաւակսն` զԴաւիթն և զԳրիգորն, այլև զերկոսին կողմանց պապերց նորին` Միրաքին և մահտեսի Պաղտասարին, և մամերցն` Մարիամին և Շալչուքին, և հաւրեղբարցն՝ մահտեսի Խաչատուրին և որդոյ նորին՝ Ղազար քահանային, նաև վարժապետին իւրոյ՝ Դարանաղեցի Գրիգոր քաջ րաբունապետին, և ամնայն արեան մերձաւորացն, ևս և աշխատաւորացն ի սայ, և սրբագրողացն, և աւրինակի շնորհ[ող]ացն, և առաւել և այնոցիւ, որ ի վերայ մեր աշխատանք և երախտիք ունին՝ եթէ հոգևոր, եթէ մարմնաւոր, ասացէք Աստուած ողորմի։ Եւ որք յիշէքդ զմեզ՝ Որդին Աստուծոյ և ձեզ յիշեսցէ և ողորմութեանցն իւր արժանի արասցէ հանդերձ ամենայն հաւատացեալ ննջեցելովք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, և մխիթարիչ Հոգին Աստուած, Հարբ և միածին Բանիւն տացէ մեզ դարձ ի մեղաց յայսմ աշխարհիս և մասն բարեաց՝ ի հանդերձեալն, և որք ընթեռնուն զսա՝ բանայ զմիտս բանասիրաց և մխիթարէ յուսով անսպառ բարեացն և ատել տայ, զոր երևիսս և զմիայնն սիրել, և վասն ապառնի պսակացն վաստակել և նմին ակն ունել ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Հայր մեր, որ յերկինս։

Տարտամս յիմաստս այսմ գրոց,

Որ եմ եղել քերաւղ գըծոց,

Ահա, կարաւտ սոցին համոց,

Գըտա գերեալ յաւտար հոգոց։

Ուստի հարեալ սըրտիս ի խոց

Եւ տոչորմանս, որ կայ յիս բոց,

Զայս սըրսկեմ կաթս անձրևոց՝

Ըզձեռահիւսս Սուրբ Գրոց։

Միթէ գնացիւք այսոց գետոց՝

Իմ զովասցի ծարաւս ոգւոց

Եւ սփոփեսցի յիւրոց ցաւոց.

Սըրբեալ տաճար Տեառն աւթանոց։

Այսու յուսով յերկս վաստակոց,

Կամ ի յոքունց մէջ ի հոգոց,

Զի արծարծեալ ճրագիս իմ բոց՝

Մի՛խրթնասցի յաւտար հողմոց։

Իսկ Սուրբ Երրորդութիւնն աւրհնեալ եղիցի յաւիտեանս. ամէն։

Սոյն ոտանաւորը, փոքր տարբերութեամբ, տե՛ս N 345, 570բ (1270 թ.)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

516բ (Նօտրգիր, սկզբից 4 տող եղծուած և հազիւ նշմարելի) Յիշ[ատա]կ [է] սուրբ [Աստուածա]շունչս /// (1 բառ) հանգուցեալ հոգի մխս[ի] Լէլիեան մահտեսի Պետրոսի, մայի փրկչին (=Հայոց) ՌԲՃԵ (1756), Յունիսի ԻԲ (22)-ին։

 

189

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ ­

­ Նոր Ջուղա

ՌՂԸ-ՌՂԹ - 1649-1650

Գ­ՐԻՉ՝ ­Գասպար երէց, աշակերտք՝ Յովսէփ դպիր, Յարութիւն։ ՍՐԲԱԳՐՈՂ՝ Անդրէաս քհյ, Տէր Յովհաննէս։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Հայրապետ։ Ս­ՏԱ­ՑՈՂ՝ ­Խօջայ Նազարէթ՝ ի վայելումն Մատթէոս վրդ. Ջուղայեցւոյ։

­ԹԵՐԹ՝ 659. չգրուած՝ 1ա-6ա, 12բ-3ա, 300բ-2ա, 392ա, 463ա, 464բ-5ա, 466բ-7ա, 468ա, 470բ-1ա, 472բ, 473ա, 515ա, 645ա-6բ, 657ա-9բ։ Պ­ՐԱԿ՝­ 2(4+8) + Ա-ԾԴ×12 (ԺԶ, Լ 11, ԻԳ 14, ԼԸ, ԾԳ 6) + 1×10 (ԼԸ-ԼԹ պրակների միջև)+1×1։ ­ՆԻՒԹ՝ ­մագաղաթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 26×19,7։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ­երկ­սիւն (եռասիւն՝ 605ա-43բ)։ ­ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 17ա, ըստ գրիչների՝ անզատորոշելի)։ ­ՏՈՂ՝ 50։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ ­շա­գա­նա­կա­գոյն­ ­կա­շի, ­մի­ջու­կը՝ ­տախ­տակ,­ աս­տա­ռը՝ մոխրագոյն խորքով զարդահիւս մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4(1-4) + 1(659), մագաղաթ։

ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Անուանաթերթ՝ 6բ (Տէր զօրութեանց, Մովսէս, Դաւիթ, խաչելութիւն, չորս աւետարանիչք), Տեսարաններ ի գրոց Հնգամատենից՝ 11բ (Եղիցի լոյս, Նախաստեղծք ի դրախտի, Գայթակղութիւն Եւայի, Նոյեան տապան), 12ա (Հիւրասիրութիւն Աբրահամու, Զոհաբերութիւն Իսահակայ, տեսիլ Յակոբու, Անցումն ի Կարմիր ծովէ), 13բ (Ընկալումն Մովսիսի զքարեղէն տախտակսն, Ընծայաբերութիւն, Տապանակ ուխտի)։ Յոբ՝ 288բ Դաւիթ՝ 302բ (Ազատումն ոչխարի, Սպանումն Գողիաթի, Զոհաբերութիւն, Գահի վերայ), Սողոմոն՝ 329բ, Յովնան՝ 392բ (Բան Տեառն առ Յովնան, Փախչիլն ի Թարսիս, Անկումն ի ծով, Թքումն կիտին զՅովնան ի ցամաք), Դանիէլ՝ 430բ (Երեք մանկունք ի մէջ հնոցին, Դանիէլ ի գուբ առիւծոց), Տեսիլ Եզեկիէլի՝ 441ա։ Քրիստոս և Հայրապետ ծաղկող՝ 469ա, Մատթէոս՝ 473բ, Մարկոս՝ 488բ, Ղուկաս՝ 499բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 515բ։ Յայտնութիւն Յովհաննու - «Որդի մարդոյ ի մէջ եօթն ճրագարանացն» 592ա, «Աթոռ... յերկինս» 593բ, «Եբաց գառն զմի կնքոցն» 594 «Հրեշտակքն, որ ունէին փողս, պատրաստեցին զինքեանս առ ի հարկանել» 595ա, «Աստղ մի անկաներ յերկնից» 595բ, «Հրեշտակ... իջանէր յերկնից... ի ձեռին իւրում գրքոյկ մի բացեալ» 596ա, «Կին մի արկեալ գիւրև զարեգականն» 596բ, «Այլ գազան... ելանէր յերկրէ և ունէր եղջիւրս Բ» 597ա, «Եւ գնաց առաջին հրեշտակն և եհեղ զսկաւառակ իւր յերկիր» 598բ, «Կին մի զի նստէր ի վերայ կարմիր գազանի» 599ա, «Ահա ձի սպիտակաւոր հեծեալ» 600ա, «Հրեշտակ... իջանէր յերկնից և ունէր զփականս դժոխոց» 600բ, «Զքաղաքն սուրբ զնորն Երուսաղէմ» 601ա։ Խ ո ր ա ն՝ 463բ (Եւսեբիոսի նկարով), 464ա (Կարպիանոսի նկարով), 465բ-6ա, 467բ-8ա, 469բ-70ա, 471բ-2ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 14ա, 303ա, 330ա, 474ա, 489ա, 500ա, 516ա, 529ա, 557բ։ Ճ­ակ­ատ­ազ­արդ՝ ­գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում։ Լուսանց­ազ­արդ՝ ­բու­սա­կան­, թռչնային։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, կենդանագիր, մարդագիր։ Գ­ոյն­եր՝ կար­միր, ­կապոյտ, վարդագոյն, կանաչ, շա­գա­նա­կա­գոյն, ոսկի։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­վնասուած. բնական անցքեր՝ 53, 59, 70, 191, ցեցակեր՝ 659, սև բծեր՝ 33բ, 34ա, 126բ, 127ա, թանաքից գրադաշտը գունափոխուած՝ 481ա-505բ, առանձին էջեր անընթեռնելի։ Որոշ մանրանկարների ներկերը թափուած, կազմի եզրերը մաշուած, դռնակն ու փականներն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1.­ Ծնունդք – Նխ. 9բ-10ա։ Գլ. 10ա-1ա։ Գրք 14ա-35ա (7ա-9բ տե՛ս Բ, 1-3)

2. Ելք – նխ. 35աբ։ Գլ. 35բ-7բ։ Գրք 37բ-58բ։

3. Ղևտական – Նխ. 55բ։ Գլ. 55բ-7ա։ Գրք 70բ-87ա։

4. Թիւթ – Նխ. 69բ։ Գլ. 69բ-70բ։ Գրք 70բ-87ա։

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 87աբ։ Գլ. 87բ-8բ։ Գրք 88բ-103ա։

6. Յեսու – Նխ. 103ա։ Գլ. 103աբ։ Գրք 104ա-14բ։

7. Դատաւորք – Նխ. 114բ-5ա։ Գլ. 115ա։ Եւ այս են դատաւորք 115աբ։ Գրք 115բ-25բ։

8. Հռութ – Նխ. 126ա։ Գրք 126ա-7ա։

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 127ա-8ա։ Նխ. («Սկիզբն») 128ա։ Գլ. 128աբ։ Գրք 129ա-42բ։

10. Թագ. Բ – Գլ. 142բ-3բ։ Գրք 143բ-54բ։

11. Թագ. Գ – Գլ.154բ-5ա։ Գրք 155բ-68ա։

12. Թագ. Դ – Գլ. 168ա-9ա։ Գրք 169ա-81ա։

13. Մնաց. Ա – Նխ. 181աբ։ Գլ. 181բ-2ա։ Գրք 182ա-93բ։

14. Մնաց. Բ – Գլ. 193բ-4ա։ Գրք 194ա-208ա։

15. Եզր Ա – Նխ. 208աբ։ Գլ. 208 բ։ Գրք 208բ-15բ։

16. Եզր Բ – Հանգամանք 215բ։ Գրք 215բ-9բ։

17. Եզր Գ – Գրք 219բ-30ա (տե՛ս N 351, Ա § 17)։

18. Նեեմի – Նխ. 230ա։ Գլ. 230ա։ Գրք 230ա-6ա։

19. Եսթեր – Նխ.236ա։ Գրք 236ա-41ա։

20. Յուդիթ – Նխ. 241ա։ Գրք 241ա-7բ։

21. Տովբիթ – Նխ. 247բ-8ա։ Գրք 248ա-52ա։

22. Մակաբ. Ա – Նխ. 252աբ։ Գլ. 252բ-3բ։ Գրք 253-69ա։

23. Մակաբ. Բ – Նխ. 269աբ։ Գլ. 269բ-70ա։ Գրք 270ա-82ա։

24. Մակաբ. Գ – Նխ. 282ա։ Գլ. 282ա։ Գրք 282ա-7բ։

25. Յոբ – Նխ. 287բ։ Նխ. (Աղիկառնացի) 287բ-8ա։ Գրք 288բ-99ա։

26. Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան) 299ա-300ա։ Գրք 303ա-28բ (ունի՝ «Փոքր էի»)։

27. Առակք – Նխ. 328բ։ Գլ. 328բ-9ա։ Գրք 330ա-9բ։

28. Ժողովող – Նխ. 339բ։ Գլ. 339բ-40բ։ Գրք 341ա-4ա։

29. Երգ Երգոց – Նխ. 344ա։ Գրք 344ա-6ա (ունի՝ «Գիտացի»)։

30. Իմաստութիւն – Նխ. 346ա։ Գլ. 346ա։ Գլ. 346աբ։ Գրք 346բ-52բ։

31. Սիրաք – Գրք 352բ-60ա (խորագիր՝ «Սիքարա»)։

32. Եսայի – Նխ. 360աբ։ Գլ. 360բ-1ա։ Մրգ. 361բ-82ա։

33. Ովսիէ – Յռջբ. 382աբ։ Գլ. 382բ։ Մրգ. 382բ-5բ։

34. Ամովս – Գլ. 385բ։ Մրգ. 385բ-8ա։

35. Միքիէ – Գլ. 388ա։ Մրգ. 388ա-90ա։

36. Յովէլ – Մահ 390ա։ Գլ. 390ա։ Մրգ. 390ա-1ա։

37. Աբդիու – Մահ 391ա։ Գլ. 391ա։ Մրգ. 391աբ։

38. Յովնան – Մահ 391բ։ Գլ. 391բ։ Մրգ.393աբ։

39. Նաւում – Մահ 393բ։ Գլ. 393բ։ Մրգ. 393բ-4բ։

40. Ամբակում – Մահ 394բ։ Գլ. 394բ։ Մրգ. 394բ-5բ։

41. Սոփոնիա – Մահ 395բ։ Գլ. 395բ։ Մրգ. 395բ-6բ։

42. Անգէոս – Մահ 396բ։ Գլ. 396բ։ Մրգ. 396բ-7ա։

43. Զաքարիա – Գլ. 397ա։ Մրգ. 397բ-400բ։

44. Մաղաքիա – Մահ 400բ։ Գլ. 400բ-1ա։ Մրգ. 401ա-2ա։

45. Երեմիա – Նխ. 402ա։ Գլ. 402ա-3ա։ Մրգ. 403ա-26ա։

46. Բարուք – Թղթ 426ա-7ա։

47. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 427բ-9բ։

48. Դանիէլ – Նխ. 429բ-30ա։ Գլ. 430աբ։ Մրգ. 430բ-9ա։ Մահ 439աբ։

       «Մահ» § 36-42, 44, տե՛ս N 351, Ա § 37-43, 45, 49։

49. Եզեկիէլ – Նխ. 439բ։ Գլ. 439բ-440բ։ Մրգ. 441ա-62բ։

50. Թղթ Եւսեբի – 463բ-4ա (խորագիր՝ «Նխ.»)։

51. Համբարբառ – Կանոնք 465բ-72ա (նաև՝ լուսանցային)։

52. Մատթէոս – Աւ. 474ա-87բ։

53. Մարկոս – Գլ. 487բ-8ա։ Նխ. 488ա։ Աւ. 489ա-98ա (ունի՝ «Յարուցեալ»)։

54. Ղուկաս – Գլ. 498աբ։ Նխ. 498բ-9ա։ Աւ. 500ա-14բ։

55. Յովհան – Գլ. (Ա-ԺԸ) 514բ։ ՆԽ. 514բ։ Աւ. 516ա-27ա (ունի՝ «Իրք»)։

56. Գործք Առաքելոց – Ց. 527ա։ Յռջբ. («Որք») 527ա-8ա։ Դիր 528ա։ Գլ. 528ա։ Ընթերց. ԺԶ 529ա։ Գրք 529-43ա։

57. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 543ա։ Գլ. 543աբ։ Թղթ 543բ-5ա։

58. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 545ա Թղթ 545ա-6բ։

59. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 546բ-7ա։ Թղթ 547ա-8ա։

60. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 548ա։ Թղթ 548ա-9բ։

61. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 549բ։ Թղթ 549բ։

62. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 549բ-50ա։ Թղթ 550ա։

63. Թղթ Յուդայի – Գլ. 550ա։ Թղթ 550աբ։

64. Աղերս Եւթաղի – 550բ-1ա։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 551ա-3ա։ Վկ. 553ա։ Բովանդ. ընթրց. և վկթնց. 553ա-7ա։ Ց. 557ա։

65. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 557աբ։ Թղթ 557բ-63ա։

66. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 563ա։ Թղթ 563ա-8բ։

67. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 568բ։ Թղթ 569ա-72բ։

68. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 572բ։ Պօղոսի 572-3բ։

69. Առ Գաղատացիս – Գլ. 573բ։ Թղթ 573բ-5բ։

70. Առ Եփեսացիս – Գլ. 575բ։ Թղթ 575բ-7ա։

71. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 577ա։ Թղթ 577բ-8բ։

72. Առ Կողոսացիս – Գլ.578բ։ Թղթ 579ա-80ա։

73. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 580ա։ Թղթ 580ա-1բ։

74. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 581բ։ Թղթ 581բ-2ա։

75. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 582աբ։ Թղթ 582բ-7ա։

76. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 587ա։ Թղթ 587ա-8բ։

77. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 588բ։ Թղթ 588բ-90ա։

78. Առ Տիտոս – Գլ.590ա։ Թղթ 590աբ։

79. Առ Փիլիմոն – Գլ. 590բ։ Թղթ 590բ-1ա։

– Վերագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 591ա (տե՛ս N 351, 551բ)։

80. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ.591բ-2ա։ Գրք 592ա-602ա։

81. Հանգիստ Յովհաննու – 602ա-3ա։

Բ. 1. 7ա-8ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ Յառաջաբանութիւն Աստուածաշունչ սուրբ մատենիս] – Շնորհիւ Տեառն սկսա...

2. 8բ Գրիգորի եռամեծի՝ որ այսպէս շարահիւսեալ է զՀին և զՆոր Կտակարանս – Որքա՞ն են և Ո՞րք գիրք սուրբք...

3. 8բ-9բ Վանական վարդապետին [Համեմատութիւն Հին և Նոր Կտակարանացն] – Երկինք՝ եկեղեցի...

4. 603ա-5բ [Ղազարայ Բարերդացոյ Ոտանաւոր չափաբերական նուաստ բանասիրէս (Յիշատակարան)] – Փա՜ռք ամենասուրբ Երրորդութեան անեղական, / Հօր և Որդոյ և Սուրբ Հոգւոյն անքննական...

5. 605բ-43բ [Ղազարայ Բաբերդացւոյ] Ցանկ ի վերայ այբուբենից... ըստ հայկական թուոց – Աբէլի բանք... (տե՛ս N 351, Բ. § 5. ա/ 605բ-22ա։ բ/ 622բ-43բ)։

6. 647ա-56բ Պատմութիւն Յովսէփ Գեղեցկան և Ասանեթայ – Եւ եղև յամին յառաջնումն, որ եւթն էր ամսոյն... // Եւ յերրորդում աւուր մեռաւ որդին փարաւոնի։ Փա՜ռք Աստուծոյն մերոյ (տե՛ս N 188, Բ, § 1)։

Մանրամասն տե՛ս N 351

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 253 բ (Գասպար գրչի) Ստացօղ Աստուածաշունչ մատենիս՝ զխօջա Նազարէթ և զծնօղսն իւր՝ զՍալվիանազն, և զհանգուցեալ հայրն իւր՝ զխօջայ Եղնազարն, և զամենայն արեան մերձակայս իւր յիշեսջիք ի Քրիստոս՝ որք լուսաւորիք ի սմանէ ընթերցմամբ կամ օրինակելով։ Նաև զիս՝ զեղկելի գրիչս զԳասպար երէցս, և Աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց, մեզ և ձեզ ողորմեսցի իւր միւսանգամ գալուստն։

643բ Զի որպէս ուրախութիւն մեծ է նաւելոցն ի նաւահանգիստն ժամանել, նոյնպէս և գրչին՝ ի վերջին կէտն։ Վասն որոյ գոհացողական ձայնիւ վեր առաքեմ փառք, պատիւ և գոհութիւն ի բարձունս, որ և զանարժան գրիչ Գասպար քահանայս, և զիմ աշակերտ Յովսէփ դպիրն արժանի արարեր՝ հասանել ի վերջին գիծ տառիս և ի հոգելից բուրաստանիս. ամէն։

644ա Փա՜ռք... Աստուած... յորժամ առաքեաց զմշակքն քաջ հերկել զերկիր բանաւոր և խլել զփուշն կռապաշտութեան... Յետ նոցա ելին հրաշազարդ հայրապետքն և, զորոմն զոր հերձուածողքն սերմանեցին, արտաքսեցին յեկեղեցւոյ... սահմանեցին յեկեղեցիք գիրք աստուածաշունչք... զոր ընթեռնուն սուրբ վարդապետք...

Զոր տես[եա]լ այսպիսի գանձս աստուածային և զբանալին դրանն արքայութեան՝ աստուածասէր և ողորմած, հեզ և հանդարտ, աղօթասէր և քաղցր առ քահանայս և առ տնանկս, հաւատարիմ ծառայն Աստուծոյ պարոն Նզարեթն, ջերմեռանդ սրտիւ և փափագանօք ետ գրել։ Եւ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրոյ Նազարեցն՝ յիշատակ իւր և ծնօղացն, հօրն՝ մահդասի խօջայ Եղնազարին, և մօրն իւրոյ՝ Սալվինազին, եղբարցն՝ Գասպարին, Ղազարոսին, և քուերցն՝ Մարիամին, Շահզադին, Մէրջանին, Աննային, Ասանեթին։ Եւ որք որ կենդանի են՝ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս բարով և խաղաղ կենօք վայելել տացէ. ամէն, և որք հանգուցեալ են՝ արժանի լինին կենեղուդ ձայնին, որ ասէ. Եկա՜յք առ իս, ամենայն աշխատեալք և ծանրաբեռինք, և ես հանգուցից զձեզ։ Արժան լինի այն ձայնին. ամէն։

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս խօջայ Նազարեթն և զհօրեղբայրքն՝ զխօջայ Առաքելն, զմահդասի խօջայ Նազարն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք։ Կրկին յիշեցէք ի Քրիստոս զխօջայ Նազարէթն, և զհօրեղբօր կանայքն՝ զՍղմերն, զՇիրին և զԴիշխունն. յիշեցէք և Աստուած ողո[րմի ասացէք]։ Միւս անգամ յիշեցէք ի Քրիստոս զխօջայ Նազարէթս, և զհօրեղբօր որդիքն իմ՝ զխօջայ Ոհանն, Ոսկանն, զխօջայ Սաֆարն, Բաղտասարն և զԱղամալն. յիշեցէք և Աստուած ողո[րմի ասացէք]։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զխօջայ Նազարէթն և զկողակիցն՝ Եզդիխանն, դեռաբոյսք և նորաբողբոջք, նազելիք և սրամիտ, գեղեցիկք և ցանկալիք որդիքն՝ եղնազարն և Միքայէլն, որ կոչին ծաղիկք պատուականք, որ և ապէնիազն անփորձ պահէ զնոսա. ամէն։ Կրկին անգամ յիշեցէք ի Քրիստոս զխօջա[յ] Նազարէթն և զծառայքն՝ Վարդանն, Յովսէփն, Պիճօն, Գօրգի, Գրիգորն, Պետրոսն, Պօղոսն, և զաղախնայքն՝ Ջանաղէն, Սառէն, Շամանդուխտն, Եղինարն, Գուլդաստէն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զիս՝ զանարժան Գասպար երէց գրիչս, և զիմ մարմնաւոր ծնօղքն՝ զՊաղտասար քահանայն և զԹուրվանդայն, և զիմ որդի՝ Յարութիւն դպիրն, որ բազում աշխատեցաք ի վերայ մաքաղաթի և գրի սուրբ Աստուածաշունչ գրքիս. յիշեցէք և Աստուած ողորմի [ասացէք]։

Գրեցաւ Աստուածաշունչ գիրքս և աւարտեցաւ ձեռամբ ոքնամեղ Գասպար իրիցի, և իմոյ աշակերտի՝ Յովսէփ դպիր, ի քաղաք Շօշ, որ Ասպահան ասի, եզր Նարընղալային, ընդ հովանեւ Սուրբ Էջմիածնի, ի հայրապետութեան խարանազգեաց տեառն Փիլիպպոս կաթողիկոսի, և առաջնորդութեան մերոյ քաջ րաբունապետի՝ տէր Յակոբի, ի թվականին ՌՂԸ (1649), ի թագաւորութեան այլազգի Շահ-Ապասի, որ յայսմ ամի բազում զօրօք խախդեալ և գնացեալ ի վերայ Ղանդահարա՝ ընդդէմ զօրացն Հնդկաց, որ և ապագայն միայն յԱստուծոյ է գիտելի։

Արդ, ես Գասպար մեղօք ի լի,

Զ՚ԽԵ (45) ամըն լըցի,

Զամենն ի հետ մեղաց կացի,

Ու զմահու օրն չյիշեցի։

Զօրն ուտէի և ըմպէի,

Ես ծոյլ և թոյլ ամենայնի.

Աշխարհս ծով էր, ես ծփէի,

Միթէ իմ Տէրն ինձ ողորմի։

Զինչ որ այլոց խրատ տայի,

Յօժար կամօք զայն գործէի,

Զնյլոց շուղըն յայտնէի,

Եւ զիմ գերանըն ծածկէի։

Զգրոց կոջակն արձակէի, // (644բ)

Ես և այլոց քարոզէի։

Ես որպէս սալ եմ դարբնի,

Եւ կամ զորց քար ի մէջ ջրի։

Տէրըն հրամէ իւր քարոզի,

Թէ վա՜յ, որ ի կին մարդն հայի,

Զհրաման Տեառն ես անցի,

Վա՜յ ինձ ՚ւ եղո՜ւկ յամենայնի։

Ես կարգ առի քահանայի,

Եւ զայն գործով չկատարեցի,

Յանմեղ մարդկանէ գովէի,

Եւ ես ի յիս փքանայի,

Ի մտացս մէջն հպարտանի։

Բայց վա՜յ հազար բերան ընձի,

Աստուածածին կոյս սրբուհի,

Իմ յոյսն դու յաւուր մեծի.

Բարեխօսեա քո միածնի՝

Վասն անարժան քո ծառայի,

Նազարէթ մանուկ բարի՝

Քո սուրբ տեսուն արժան լինի։

Այս աշխարհս է պանծալի,

՚ի այն ատենին յոյժ գովելի,

Զանազանեալ ամենայնի,

Քահանայից յոյժ պիտանի։

Ամենաւրհնեալ սուրբ տիրուհի,

Զսա պահեա անդրդուելի,

Րամից աղքատացն բոլորովի՝

Սա անտրտունջ ի հոգ տանի։

Երկնաւոր փեսային տաճար լինի,

Որբոց ՚ւ այրեաց խնամք տանի.

Թողութիւն մեղաց սորա լինի՝

Ծնօղաց, ննջեցելոց ամենայնի։

Ով որ սակաւ բանքս լսէ,

Նա մեզ ասէ՝ Տէրն ողորմի,

Զի Տէրն քաղցր է ու բարի,

Ինձ ՚ւ ամենիցդ ողորմեսցի. ամէն։

Նախավերջին մասում ծայրակապ՝ «Նազարեթ»։

Եւ, այրդ ես անպտուղս ի բարեաց, մեղաւորս արդարոց և անկատարս ի կատարելոց, մեղանչականս անմեղաց և անկարգս ի կարգաւորաց, անյիշելիս ի գրչաց և անարհեստս յարուեստաւորաց, տգէտս ի գիտնականաց, բազմամեղ և անարժան, մեղսամած, սոսկանուն քահանայ Գասպար, որ զձև ունիմ քահանայի և գործոյն թափուր և ունայն գտանիմ, տեսի զսէր և փափաք խօջայ Նազարէթիս, զոր ունէր առ հոգևորս, և իմով իսկ տկարութեամբս յանձն առի և յամենակարող զօրութեամբն Աստուծոյ կատարեցի զսուրբ Աստուածաշունչս։ Ո՜վ հայրք և եղբարք, մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, երեսս ի գետին դնելով, արատասութոռ աչօք մաղթելով հայցեմ ի ձէնջ, յորժամ հանդիպիք սմա կարդալով կամ օրինակելով, անմեղադիր լերուք խոշորանաց և սղալանաց, զաւելին բառնայք և զպակասն լնուք, զվարձքն ի Քրիստոսէ ընկալջիք միուն Ճ (100) - ապատիկ, Ռ (1000) - ապատիկ և բիւրապատիկ՝ աստ և ի հանդերձեալն։ Ի՛նչ մարդ որ այս Աստուածաշունչ գրքիս խնմաք տանէ ի մոմ կաթելոյ, ի ջրէ, ի հրէ՝ և Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս զինքն ի յանշէջ հրոյն ազատէ. ամէն։ Ո՛վ ոք զմեզ յիշէ մի Հայր մեղայիւ, ինքն յիշեալ իցի ահեղ ատենին Քրիստոսի. ամէն։ Հայր մեր։

2. 594ա (Յարութիւն գրչի) Ո՜վ եղբայր, յիշեա՛ զմեղաւոր Յարութիւն չարչարելի զգծողս մին Հայր մերիւ։ Ո՛վ որ զմեզ յիշեա, յիշեալ լի[ցի]։

3. 6բ (Հայրապետ ծաղկողի։ Պատկերազարդ անուանաթերթի կենտրոնում՝ ոսկեգիր երկաթագրով) Աստուածաշունչ սուրբ։ Ամք կենարարին՝ ՌԶՃԾ (1650), Հայոց՝ ՌՂԹ (1650)։ (Անուանաթերթի շրջանակի մէջ՝ կապոյտ խորքի վրայ ճերմակագիր երկաթագրով) Ես եղկելի Հէրապետս շնորհիւ Տեառն սկսա և ողորմութեամբ նորին աւարտեցի Աստուածաշունչ սուրբ մատեանս ի Շօշ քաղաքն Ասպահան, ի գիւղն Ջուղայ, (շար. սև խորքի վրայ դեղնագիր երկաթագրով) ընդ հովանեաւ Սուրբ Նիկողայոսի, ի թագաւորութեանն Պարսից Փոքր Շահ-Ապասին և ի հայրապետութեան տեառն Փիլիպոսին, թվին ՌՂԹ (1650)։

469ա (Քրիստոսի առջև ծնկաչօք ծաղկողի՝ առ Տէր կարկառուած մատեանի ներքևում) Ընկալ ըզմատեան նւէր ծառայիս քո Յէրապետի։ (Ծաղկողի գլխավերևում) Ահա, թողեալ լիցին քեզ մեղք քո բազում։

469բ (Խորանների կենտրոնական կիսակամարների մէջ՝ կապոյտ խորքի վրայ ճերմակագիր երկաթագրով) Ո՜վ դասք սուրբ և մաքուր վարդապետաց և մանկունք // (470ա) սուրբ եկեղեցեաց, յիշեսջիք ի Քրիստոս զ[Մա]թէոս վարդապետն։ // (471բ) Դարձեալ յիշեցէք զՋուղայեցի Մատթեոս // (472ա) վարդապետն, որ ստացաւ զսա յիշատակ հոգոց իւրոյ և ծնօղացն։

644բ Դարձեալ յիշեցէ[ք] ի Քրիստոս զծաղկող սորա՝ զՀայրապետն, և զվարդապետն իմ՝ զքաջ րաբունի Խաչատուր վարդապետն, և զեղբայն իմ՝ զԲաղտասար վարդապետն, ընդ սմին և զծնողսն իմ, և զԾկողակիցն, և ամենայն արեան մերձաւորսն իմ՝ զկենդանս և զննջեցեալսն. և որք յիշէք՝ յիշեալ լիջիք ի միւսանգամ գալստեանն. ամէն։

4. 288ա (Սրբագրողների) Յիշեցէք զսրբայգրող Աստուածաշունչ տառիս՝ զԱնդրէաս քահանայն և զտէր Յովանէսն. ամէն։

 

190

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ

 

ՌՃԸ – 1659

Գ­ՐԻՉ՝ ­Վարդան աբղյ։

­ԹԵՐԹ՝ 408. չ­գ­րո­ւած՝ ­2բ-3բ, 128բ, 283ա, 300ա, 330աբ, 381բ, 399բ, 406աբ, 408աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԸ×12 (Ա, ԺԸ, ԼԱ 11, Է 8, ԻԴ 9, ԻԸ, ԼԸ, 3, ԻԹ-Լ 6, ԼԳ 4)։ ­ՆԻՒԹ՝ ­մագաղաթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 26,1×17,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝­ երկ­սիւն, մի­ա­սիւն՝ ­2ա-3ա, 13­7ա-9ա։ ­ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 92ա)։ ­ՏՈՂ՝ 48-50։ ­ԿԱԶՄ՝ բաց-շագանակագոյն անզարդ՝ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ­ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ սկզբում 1 թերթ թուղթ, մասն աստառի։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – տեղերը բաց, 387բ կենդանագիր «Բ»։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թրջուած՝ 1-2, 80-91, շագանակագոյն բծեր՝ 80, 84, 86, ցեցակեր՝ 211-4, 277-9, 321, բնական անցքեր՝ 241, 285, 317, 357, 408։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած։ ԺԷ-ԺԸ դդ. վերակազմուելիս արդեն թափուած են եղել մի շարք գրքեր. տե՛ս §§ 14 (ծնթ., 31, 32, 35, 60։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

Ա. 1. Ծնունդք – Նխ. 1աբ։ Գլ. 1բ-2ա։ Գրք 4ա-27ա։

2. Ելք – Նխ. 27աբ։ Գլ. 27բ-9բ։ Գրք 30ա-49ա։

3. Ղևտական – Նխ. 49ա։ Գլ. 49ա-50բ։ Գրք 51ա-64ա։

4. Թիւրք – Նխ.64աբ։ Գլ. 64բ-5բ։ գրք 65բ-84բ։

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 84բ։ Գլ. 84բ-5բ։ Գրք 86ա-100բ։

6. Յեսու – Նխ. 101ա։ Գլ. 101աբ։ Գրք 101բ-13ա։

7. Դատաւորք – Նխ. 113ա։ Գլ. 113բ։ Գրք 113բ-24բ։

8. Հռութ – Նխ. («Պատճառ») 124բ։ Գրք 124բ-6ա։

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 126բ-7ա։ Նխ. («Սկիզբն») 127ա։ Գլ. 127ա։ Գրք 129ա-43բ։

10. Թագ. Բ – Գլ. 143բ-4ա։ Գրք 144ա-56ա։

11. Թագ. Գ – Գլ. 156ա-7ա։ Գրք 157ա-71բ։

12. Թագ. Դ – Գլ. 171բ-2բ։ Գրք 172բ-85բ։

13. Մնաց. Ա – յռջբ. 185բ-6ա։ Գլ. 186աբ։ Գրք 186բ-99ա։

14. Մնաց. Բ – Գլ. 199աբ (վրջ. ԼԲ «... ի սպասուցն Տեառն կարծիս)։

Այստեղ թափուած են՝ Մնաց. Բ, Եզր Ա-Բ, Նեէմի, Եսթեր, Յուդիթ, Տովբիթ, Մակաբ. Ա-Գ, Սաղմոսք, Առակք, ժողովող, Երգ Երգոց, Իմաստութիւն, Սիրաք, Յոբ, Եսայի։

15. Ովսէէ – Նխ. 200ա։ Գլ. 200բ։ Մրգ. 200բ-4ա։

16. Ամովս – Գլ. 204ա։ Մրգ. 204ա-6բ։

17. Միքիէ – Գլ. 207ա։ Մրգ. 207ա-9ա։

18. Յովէլ – Գլ. 209։ մրգ. 209ա-10ա։

19. Աբդիու – Գլ. 210ա։ Մրգ. 210աբ։

20. Յովնան – Գլ. 210բ։ Մրգ. 210բ-1բ։

21. Նաւում – Գլ. 211բ։ Մրգ. 211բ-2բ։

22. Ամբակում – Գլ. 212բ։ Մրգ. 212բ-3բ։

23. Սոփոնիա – Գլ. 213բ։ Մրգ. 213բ-4բ։

24. Անգէոս – Գլ. 214բ։ Մրգ. 214բ-5ա։

25. Զաքարիա – Գլ. 215աբ։ Մրգ. 215բ-9ա։

26. Մաղաքիա – Գլ. 219ա։ Մրգ. 219ա-20բ (կից՝ տե՛ս Բ)։

27. Դանիէլ – Նխ. 220բ-1ա։ Գլ. 221աբ։ Մրգ. 221բ-30բ։

28. Երեմիա – Նխ. 230բ։ Գլ. 230բ։ Գլ. 230բ-2ա։ Մրգ. 232ա-56ա։

29. Բարուք – Թղթ 256ա-8ա։

30. Ողբք Երեմիայի – 258-60ա։

31. Եզեկիէլ – Նխ. 260աբ։ Գլ. 260բ-1ա։ Մրգ. 261բ-82 բ (Ա 1-ԽԶ 1 «ի սրահն արտաքին»)։

32. Մատթէոս – Գլ. 283բ։ Նխ. 283բ։ Աւ. (թափուած՝ ԺԵ, 35-ԺԸ, 7) 284ա-91բ, 322ա-9ա (խառնուած)։

33. Մարկոս – Գլ. 329բ։ Նխ. 329բ։ Աւ. 319ա-21բ, 292ա-9ա (խառնուած)։

34. Ղուկաս – Նխ. 299ա։ Գլ. 299բ։ Աւ 301ա-18ա։

35. Յովհան – Նխ. 318աբ։ Գլ (Ա-ԽԳ) 318աբ։ Աւ (թափուած)։

36. Գործք Առաքելոց – Գրք 331ա-47բ։

37. Թղթ Յակովբայ – Յռջբ. 348ա։ Գլ. 348աբ։ Թղթ 248բ-50բ։

38. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 350բ։ Թղթ 350բ-2բ։

39. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 352բ։ Թղթ 352բ-3բ։

40. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 354ա։ Թղթ 354ա-5բ։

41. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 355բ-6ա։ Թղթ 356ա։

42. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 356ա։ Թղթ 356աբ։

43. Թղթ Յւդայի – Գլ. 356բ։ Թղթ 356բ-7ա։

44. Աղերս Եւթաղի – 357ա։

45. Առ Հռովմայեցիս – Թղթ 358ա-64բ։

46. Առ Կորնթացիս Ա – Թղթ 365ա-71ա։

47. Առ Կորնթացիս Բ – Թղթ 372ա-6ա։ (Թղթ Գ - տե՛ս § 59)։

48. Առ Գաղատացիս – Գլ. 376աբ։ Թղթ 376բ-8բ։

49. Առ Եփեսացիս – Գլ. 379ա։ Թղթ 379ա-81ա։

50. Առ Փիլիպեցիս – Թղթ 382ա-3ա։

51. Առ Կողոսացիս – Գլ. 383ա։

52. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 384բ։ Թղթ 385ա-6ա։

53. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 386ա։ Թղթ 386աբ։

54. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 386բ-7ա։ Թղթ 387բ-92ա։

55. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 392ա։ Թղթ 392ա-3բ։

56. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 393բ-4ա։ Թղթ 394ա-5ա։

57. Առ Տիտոս – Գլ. 395ա։ Թղթ 395աբ։

58. Առ Փիլիմոն – Գլ. 395բ։ Թղթ 396ա։

– Վերագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 396 (տե՛ս N 187, 444բ)։

59. Առ Կորնթացիս Գ – Գլ. 396բ («Նախ՝ յետ սկզբան վասն ի կուսէն») Նխ. 396բ-7ա (Պատճառ Երրորդ Կորթնացոց՝ սրբոյն Եփրեմի-Կորընթացիքն յետ միաբանելոյն...»)։ Կորնթացւոց 397աբ։ Պօղոսի 397բ-8ա։

60. Յայտնութ. Յովհաննու – Նխ. 398բ։ Գլ. 398բ-9ա։ Գրք 400ա 5բ (վրջ՝ ԻԱ, 7 «որ յաղթէ»)։

61. Հանգիստ Յովհաննու – 406բ-7բ։

Բ. 220բ [Ոտանաւոր Ներսիսի Լամբրոնացւոյ՝ ի կատարածի ԺԲ մարգարէիցն] – Զոր մարգարէքս սպառնացան, / Երուսաղէմի յորժամ մեղան...

                                                                   Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

2ա Համար ֆռանգաց, զոր ջաբիստը կոչեն, որ ի վերայ ամենայն Աստուածաշնչին ճապաղած է, ես՝ Հեթումս, որ և Յովհաննէս կոչիմ, բազում աշխատութեամբ փոխեցի՝ առ ի դիւրաւ գտանելոյ եթէ բան և եթէ այլ ինչ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1ա Աւգնա՛, Սուրբ Հոգի Աստուած ճշմարիտ, և տուր կարողութիւն անկար ծառայիս։

2ա Տէր Յիսուս Քրիստոս, դու տուր կարողութիւն տկարիս, և առաջնորդեա անկար գծողիս, որ արժանաւորիմք աւարտ առնելով զտառս աստուածախաւսս, որ է Հին և Նոր Կտակարանք։ Եւ ես՝ անարդանս, որ եմ տկար, գոլով և ի չափ երիտասարդութեան, դիմեալ եմ ի քո ձրի և առատ շնորհաբաշխ մարդասիրութիւնդ, և ի փառս աւրհնելոյն քո. ամէն։

79բ Անմեղադիր լերուք, ո՜վ եղբարք։

299ա Գրեալ ձեռամբ Վարդան աբեղի՝ թվական ՌՃ և ութի (1658)։

322ա Վարդան գրիչքս յիշեալ ի Տէր։

329ա Ո՜վ մանկունք սուրբ Սիոնի,

       Հարք և եղբարք աւազանի,

       Վարդան գրչակս մեղաւք ի լի,

       Զձեզ աղաչեմ, սիրով սրտի.

       Յորժամ որ կայք միշտ աղաւթի,

       Կամ ընթերցաւղ սուրբ մատենի,

       Յիշման անէք զիս եղկելի,

       Յիշեալ և դուք ի Քրիստոսի։

       Կատարեցաւ սա ի ամի՝

       Ջրհոս անւամբ տանուտէրի,

       Ի թուականիս Ռ ամի,

       Ճ և Ը թիւ աւելի (1659)։

329բ [Գ]րեցաւ սա ի յամի՝

       Ջրհոս՝ անւամբ տանուտէրի,

       Թվին ՌՃԸ (1659)-ի

Տգեղ ձեռամբ ծուլ Վարդանի։

Զձեզ աղաչեմ սիրով սրտի,

Ո՜վ սուրբ եղբարք ընտրեալ սեռի,

Յորժամ պաշտաւն կայք աղաւթի,

Յիշեցէք զիս ձերում մասի։

Եւ դուք յիշեալ լիջիք բանի,

Դատողական աթոռ նստի,

Զձեզ կոչեսցէ յաջակողմի,

Զերանաւէտ աւրհնեալ ձայնի։

387ա Երես անկեալ աղաչեմ, վասն աղօթիւք ձեր յիշատակել զե[ղ]կելիս

 գծագրօղ՝ ոչ աբեղայս Վարդան։

 

191

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ

Ասպահան

ՌՃԺԲ - 1663

Գ­ՐԻՉ՝ ­Գասպար երէց, Յովսէփ (297ա)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Խօջայ Սաֆար, ի վայելումա Միքայէլ վրդ.-ի։

­ԹԵՐԹ՝ 635. չ­գ­րո­ւած՝ ­1ա-4բ, 297բ-9ա, 385ա, 454բ-7ա, 458բ-9ա, 460բ-1ա, 462բ-3ա, 464բ-5ա, 466բ-7ա, 633բ-5բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×2 (ԻԵ, ԾԱ 8, ԽԱ 10, ԽԹ 13, ԾԲ 14, ԾԳ 4) + 1×2 (ԼԸ-ԼԹ պրակների միջև)։ ­ՆԻՒԹ՝ ­մագաղաթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 26×19,5-20։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝­ երկ­սիւն։ ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 160ա)։ ­ՏՈՂ՝ 49։ ­ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր թաւիշ, վրան սևով ուրուագծուած (նոյնը՝ N 345)։ ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 2 (1-2) + 1 (բեկոի), մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Տեսարաններ ի գրոց Հնգամատենից՝ 9բ (եղիցի լոյս, Նախաստեղծք ի դրախտի, Գայթակղութիւն Եւայի, Նոյեան տապան), 10ա (Հիւրասիրութիւն Աբրահամու, Զոհաբերութիւն Իսահակյա, Տեսիլ Յակովբու, Անցումն ի Կարմիր ծովէն,) 10բ (Ընկալումն Մովսիսի զքարեղէն տախտակսն, Ընծայաբերութիւն, Տապանակ ուխտի)։ Հեղի քահանայպետ և Աննա՝ 132բ, Յոբ 286ա, Դաւիթ՝ 299բ (Ազատումն ոչխարի, Սպանումն Գողաթն, Զոհաբերութիւն, Գահի վերայ), Սողոմոն՝ 324բ, Յովնան՝ 385բ (Բան Տեառն առ Յովնան, Փախչիլն ի Թարսիս, Անկումն ի ծով. Թքումն կիտին զյովնան ի ցամաք)։ Մատթէոս՝ 467բ Մարկոս՝ 482բ, Ղուկաս՝ 492բ, Յովհաննէս՝ 507բ (Ի լուսանցս - Մարիամ՝ 481բ, Յովսէփ՝ 490բ, 518ա, Յիսուս՝ 506ա)։ Յայտնութիւն Յովհաննու - «Որդի մարդոյ ի մէջ եօթն ճրագարանացն» 579բ, «Եօթն եկեղեցիք» 580բ, «Աթոռ... յերկինս» 581ա, «Եբաց գառն զմի ի կնքոցն» 581բ, «Հրեշտակքն, որ ունէին փողս, պատրաստեցին զինքնեանս առ ի հարկանել» 582ա, «Աստղ մի անկանի յերկնից» 592բ, «Հրեշտակ... իջանէր... ի ձեռին իւրում գրքոյկս մի բացեալ» 583ա, «Կին մի արկեալ զիւրև զարեգականն» 583բ, «Այլ գազան... ելանէր յերկրէ և ունէր եղջիւրս Բ» 584ա, «Եւ գնաց առաջին հրեշտակն և եհեղ զսկաւառակ իւր յերկիր» 585ա, «Կին մի զի նստէր ի վերայ կարմիր գազանի» 585բ, «Ահա ձի սպիտակաւոր հեծեալ» 586բ, «Հրեշտակ... իջանէր յերկնից և ունէր զճականս դժոխոց» 587ա, «Զքաղաքն սուրբ զնորն Երուսաղէմ» 587բ։ Խ ո ր ա ն՝ 457բ (Եւսեբիոսի նկարով), 458ա (Կարպիանոսի նկարով), 459բ, 460ա, 461բ, 462ա, 463բ, 464ա, 465բ, 466ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 11ա, 133ա, 300ա, 325ա-468ա, 483ա, 493ա, 508ա, 521ա, 548ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, շագանակագոյն, մանիշակագոյն, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքից տեղ-տեղ գրադաշտը գունափոխուած։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը թեթևակի մաշուած, փականներն ընկած։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

Ա. 1. Ծնունդք – Նխ. 1աբ։ Գլ. 1բ-2ա։ Գրք 4ա-27ա։

2. Ելք – Նխ. 27աբ։ Գլ. 27բ-9բ։ Գրք 30ա-49ա։

3. Ղևտական – Նխ. 50ա։ Գլ. 50ա-1ա։ Գրք 51բ-62բ։

4. Թիւք – Նխ. 62բ։ Գլ. 62բ-3բ։ Գրք 63բ-79ա։

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 79ա։ Գլ. 79ա-80ա։ Գրք 80ա-94ա։

6. Կտակ ԺԲ նահապետացն – 94ա-107ա (տե՛ս N 351, Ա, § 25. ա/94ա-5ա։ բ/95ա-6ա։ գ/96ա-8ա։ դ/98ա-100ա։ ե/100աբ։ զ/100բ-1ա։ է/101ա-2ա։ ը/102ա-3ա։ թ/103աբ։ ժ/104աբ։ ժա/104բ-6ա։ ժբ/106ա-7ա)։

7. Յեսու – Նխ. 107ա։ Գլ. 107աբ։ Գրք 108ա-18ա։

8. Դատաստաւորք – Նխ. 118ա։ Գլ. 118աբ։ Եւ այս են դատաւորք 118բ։ Գրք 119ա-28բ։

9. Հռութ – Նխ. 128բ։ Գրք 129ա-30ա։

10. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 130աբ։ Նխ.(«Սկիզբն») 130բ-1բ։ Գլ. 131ա-2բ։ Գրք 133ա-46բ։

11. Թագ. Բ – Գլ. 146բ-7ա։ Գրք 147բ-8բ։

12. Թագ. Գ – Գլ. 158բ-9ա։ Գրք 159բ-72բ։

13. Թագ. Դ – Գլ. 172բ-3բ։ Գրք 173բ-86ա։

14. Մնաց. Ա – Նխ. 186ա։ Գլ. 186աբ։ Գրք 186բ-97բ։

15. Մնաց. Բ – Գլ. 197բ-8ա։ Գրք 198ա-211բ։

16. Եզր Ա – Նխ. 211բ-2ա։ Գլ. 212ա։ Գրք 212ա-8բ։

17. Եզր Բ – Հանգամանք 218բ։ Գրք 219ա-22բ։

18. Եզր Գ – Գրք 222բ-32ա (տե՛ս N 351, Ա § 17)։

19. Նեեմի – Նխ. 232ա։ Գլ 232աբ։ Գրք 232բ-8ա։

20. Եսթեր – Նխ. 238ա։ Գրք 238ա-42բ։

21. Յուդիթ – Նխ. 242բ։ Գրք 243ա-9ա։

22. Տովբիթ – Նխ. 249ա։ Գրք 249ա-53ա։

23. Մակաբ. Ա – Նխ. 253ա։ Գլ. 253ա-4ա։ Գրք 254ա-68բ։

24. Մակաբ. Բ – Նխ. 268աբ։ Գլ. 268բ-9ա։ Գրք 269ա-79բ։

25. Մակաբ. Գ – Նխ. 279բ։ Գլ. 279բ-80ա։ Գրք 280ա-5բ։

26. Յոբ – Գրք 286ա-96ա։

27. Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան) 296ա-7ա։ Գրք 300ա-23բ (ունի՝ «Փոքր էի»)։

28. Առակք – Նխ. 323բ։ Գլ. 323բ-4ա։ Գրք 325ա-34բ։

29. Ժողովող – Նխ. 334բ։ Գլ. 334բ-5բ։ Գրք 335բ-8բ։

30. Երգ Երգոց – Նխ. 338բ-9ա։ Գրք 339ա-40բ (ունի՝ «Գիտացի»)։

31. Իմաստութիւն – Նխ. 340բ։ Գլ. 341ա։ Գրք 341ա-7ա։

32. Սիրաք – Գրք 347ա-54բ։

33. Եսայի – Նխ. 354բ։ Գլ. 354բ։ Մրգ. 355բ-75ա։

34. Ովսէէ – Նխ. 375աբ։ Գլ. 375բ։ Մրգ 376ա-8բ։

35. Ամովս – Գլ. 381ա։ Մրգ. 381ա-3ա։

36. Միքիէ – Գլ. 381ա։ Մրգ. 381ա-3ա։

37. Յովէլ – Մահ 383ա։ Գլ. 383ա։ Մրգ. 383ա-4ա։

38. Աբդիու – Մահ 384ա։ Գլ. Գլ. 384ա։ Մրգ 384աբ։

39. Յովնան – Մահ 384բ։ Գլ. 384բ։ Մրգ. 386աբ։

40. Նաւում – Մահ 386բ։ Գլ. 386բ։ Մրգ. 386բ-7բ։

41. Ամբակում – Մահ 387բ։ Գլ. 387բ։ Մրգ. 387բ-8բ։

42. Սոփոնիա – Մահ 388բ։ Գլ. 388բ։ Մրգ. 388բ-9բ։

43. Անգէոս – Մահ 389բ։ Գլ. 389բ։ Մրգ. 389բ-90ա։

44. Զաքարիա – Գլ. 390աբ։ Մրգ. 390բ-3բ։

45. Մաղաքիա – Մահ 393բ։ Գլ. 393բ։ Մրգ. 397աբ։

46. Երեմիա – Նխ. 394բ-5ա։ Գլ. 395ա-6ա։ Գրք 396ա-419բ։

47. Բարուք – Թղթ 419բ-21բ։

48. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 421բ-3բ։

49. Դանիէլ – Նխ. 423բ։ Գլ. 423բ-4ա։ Մրգ. 424ա-32ա։ Մահ 432ա։

«Մահ» § 38-44, 46, 50 տե՛ս N 351, Ա § 37-43, 45, 49։

50. Եզեկիէլ – Նխ. 432աբ։ Գլ. 432բ-3բ։ Մրգ. 433բ-54ա։

51. Թուղթ Եւսեբի («Նխ.») – 457բ-8ա։

52. Համաբարբառ – Կանոնք 459բ-66ա (նաև՝ լուսանցային)։

53. Մատթէոս – Աւ. 468ա-81բ։

54. Մարկոս – Նխ. 481բ։ Գլ. 482ա։ Աւ. 483ա-91ա (ունի՝ «Յարուցեալ»)։

55. Ղուկաս – Գլ. 491ա-2ա։ Աւ. 493ա-506բ։

56. Յովհան – Նխ. 506բ։ Գլ. 507ա (Ա-ԽԳ)։ Աւ 508ա-18բ (ունի՝ «Իրք»)։

57. Գործք Առաքելոց – Ց. 519ա։ Յռջբ. («Որք») 519աբ։ Դիր 519բ։ Գլ. 519բ-20բ։ Ընթրց. ԺԶ 521ա։ Գիրք 521ա-34ա։

58. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 534բ։ Գլ. 534բ։ Թղթ 535ա-6ա։

59. Թղթ Պատրոսի Ա – Գլ. 536աբ։ Թղթ 536բ-8ա։

60. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 538ա։ Թղթ 538ա-9ա։

61. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 539ա։ Թղթ 539ա-40բ։

62. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 540բ։ Թղթ 540բ։

63. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 540բ։ Թղթ. 541ա։

64. Թղթ Յուդայի – Գլ. 541ա։ Թղթ 541աբ։

65. Աղերս Եւթաղի – 541բ։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 542ա-4ա։ Վկ. 544ա։ Բովանդ. Ընթրց. և վկթնց. 544ա-7բ։ Ց. 547բ։

66. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 547բ-8ա։ Թղթ 548ա-53ա։

67. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 553աբ։ Թղթ 553բ-8ա։

68. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 558աբ։ Թղթ 558բ-62ա։

69. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 562ա։ Պօղոսի 562աբ։

70. Առ Գաղատացիս – Գլ. 562բ-3ա։ Թղթ 563ա-4բ։

71. Առ Եփեսացիս – Գլ. 564բ։ Թղթ 564բ-6բ։

72. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 566բ։ Թղթ 566բ-7բ։

73. Առ Կողոսացիս – Գլ. 567բ։ Թղթ 567բ-9ա։

74. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 569ա։ Թղթ 569ա-70ա։

75. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 570ա։ Թղթ 570աբ։

76. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 570բ-1ա։ Թղթ 571ա-5ա։

77. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 575ա։ Թղթ 575ա-6բ։

78. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 576բ։ Թղթ 576բ-7բ։

79. Առ Տիտոս – Գլ. 577բ։ Թղթ 577բ-8ա։

80. Առ Փիլիմոն – Գլ. 578ա։ Թղթ 578բ։

– Վերագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 578բ (տե՛ս N 351, 551բ)։

81. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 579ա։ Գրք 579բ-8ա։

82. Հանգիստ Յովհաննու – 588բ-9բ։

Բ. 1. 5ա-6ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ Յառաջաբանութիւն Աստուածաշունչ սուրբ մատենին] – Շնորհիւ Տեառն սկսեաւ…

2. 6աբ Գրիգորի եռամեծի՝ որ այսպէս շարահիւսեալ է զՀին և զՆոր կտակարանս – Ո՞րքան են և ո՞րք Գիրք Սուրբք…

3. 6բ-7բ Վանական վարդապետին [Համեմատութիւն Հին և Նոր Կտակարանացն] – Երկինք՝ եկեղեցի…

4. 591-633ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ] Ցանկ ի վերայ այբուբենից… ըստ հայկական թուոց – Աբէլի բանք… (տե՛ս N 351, Բ, § 5. ա/591-608բ։ բ/608բ-9ա։ գ/609ա-33ա)։

Մանրամասն տե՛ս NN 187, 351։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 9ա (Գասպար գրչի) Տէր Աստուած, ողորմեա ստացօղի Աստուածաշունչ տառիս՝ խօջայ Սաֆարին և կողակցեացն՝ Խանզատէ և Ղարիպխանին, և որդոյն՝ Ստեփաննոսին և կողակցին՝ Լէլիկին, և նորին որդւոյն՝ Գրիգորին, և դստերացն՝ Կատարինեայ, Սալար-խանումին, Մադալինեայ, Վարվառին, և ծնօղացն՝ Նազարին և Դշխոյհին, փեսային իւրոյ՝ Յակոբջանին.ամէն (նման՝ 128բ, 132ա, 147ա, 324ա, 345բ, 454ա)։

118բ Աղաչեմ յիշել ի Տէր յխօջայ Սաֆարն և զծնօղսն, և զեղբարսն, և զկողակիցսն, և զորդիսն, և դստերսն, և ղամենայն արեան մերձաւորսն, և որք յիշէք՝ յիշեալ զիջիք. Ամէն (նման՝ 51ա, 159ա, 212ա, 218բ, 355ա, 389բ, 506բ)։

589բ Յիշատակարան. Փառք… [Ո]րոյ ամենառատ ողորմութեամբն և անբաւ բարութեամբն ի լինելութիւն եկին էակք ամենայնքն՝ իմանալիք և զգալիք… այլ եթող արմատ // (590) մարդկային սեռի՝ ղարդարն Նոյ… (արարչագործութիւնից – յարութիւն Քրիստոսի)։ Եւ այս ամենայն, զոր համառօտ բանիւք ծանուցաւ… պարփակեալ կայ ի գիրս յայս, որ կոչի Աստուածաշունչ… որք են բովանդակն ՀԲ… որոյ ստացօղն վասն յիշատակի՝ ոչ զրկի յերանութենէ, այլ սովաւ յարքայութեանն ժառանգորդ լինի, որպէս վկայեն Սուրբ Գիրք աստուածայինք։

[Ա]րդ, այսպիսում լուսազարդ տառի և վարդափթիթ բուրաստանի, և անծախելի գանձի փափագօղ եղև ջերմեռանդ սիրով և մեծաւ յուսով՝ սրբամիտ և հեզահոգի, բարեբարոյ և բարեհամբաւ աստուածաբան և քաջ վարդապետն Միքայէլ՝ ստանալ զսա ի զբօսանս հոգւոյն և ի մխիթարութիւն անձին իւրոյ՝ ի վայրս նժդեհութեան, և յիշատակ անջնջելի և արձան անքակտելի։ Վասն որոյ յորդորեաց զբարեմիտ այրն գովելի՝ զխօճայ Սաֆարն, որ զգին գրոյ շնորհեաց՝ առ ի հաղորդութիւն աստուածային մատենիս, ակն ունելով վարձուց հատուցման յանսպառ կեանսն, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի։ Իսկ այլ ամենայն ծախսն՝ թէ ծաղկելոյն, թէ ոսկւոյն, թէ մագաղաթին և թէ կազմին, զամենայն վերոյգրեալ Միքայէլ վարդապետն անձամբ իւրով հոգաց՝ սակս այսմ պատճառի։ Քանզի, որպէս ամենեցուն յայտնի է, զի բնութեամբ ունի մարդս, որ ոչ կամի զմահ և զապականութիւն իւր, այլ կամի զմիշտ յարամնասցէ, և զի ոչ կարեն զայսոսիկ ունել սակս արարչադիր սահմանին, վասն այնորիկ հնարին, զի մի՛ անյիշատակ մնասցեն, այլ ջանան ոմանք // (590բ) եկեղեցի շինելով, զի այնու միշտ յիշեսցին, և այլք՝ այլ իմն բարեգործութիւնս առնելով, զի այնու յիշատակ նոցա մի՛ կորիցէ, իսկ այլք՝ գիրս ստանալով և յիշատակ անջինջ ինքեանց առնելով, և այլք՝ ամենայն ոչ եթէ միայն սակս այսոց կենաց, որ աստէն ակն ունիցին զհատուցումն և զփոխարէնսն, այլ ևս առաւել անանցականին ակն ունելով, և վասն յուսոյն, զոր մարգարէն Եսայի յորդորէ՝ ասելով. Երանի՜ որ ունիցի զաւակ ի Սիօն և ընտանեակ յԵրուսաղէմ։ Զայս լսելով, առաւել յորդորեցան մարդիկ, առաւել քան այս կենացս՝ ի հանդերձեալս և ի վերինն Երուսաղէմ զյիշատակ իւրոց անջնջելի թողուլ։ Զոր զայս ամենայն զմտաւ ածեալ և զայսպիսի բարութեանց առիթ գոլ՝ յիշատակ բարեաց թողուլ, վերոյ ասացեալ տէր Միքայէլ հոգւով լցեալ վարդապետն, ցանկացաւ զայսպիսի անկողոպտելի և անմոռանալի յիշատակ թողուլ, զի միշտ վայելօքն և օգտեալքն յիշեսցեն զինքն և զծնօղքն իւր, զի թերևս արժանի լինիցի աղորմութեանն Աստուծոյ։

[Ա]րդ, գրեցաւ սուրբ Աստուածաշունչս ի թուականիս Հայոց ՌՃԺԲ (1663) ամին, ի յերկիրս Պարսկաստանի, ի քաղաքս որ կոչի Ասպահան, ի թագաւորութեանն Պարսից Փոքր Շահ-Ապասին, և ի հայրապետութեան տանս Հայկազեան տէր Փիլիպոս սրբազան կաթողիկոսի, ձեռամբ անարժան գրչի՝ Գասպար իրիցու, հոգաբարձութեամբ և ծխիւք վերոյ ասացեալ վարդապետին Միքայէլի՝ ձեռնասուն աշակերտի տեառն Փիլիպոս կաթողիկոսի, որ մեծաւ հոգացողութեամբ ջան յանձին կալաւ, գուն գուն գործեալ ի տուէ և ի գիշերի՝ անդադար հոգալով թէ՛ մագաղաթին, թէ՛ օրինակին և ստուգութեան, նաև վասն գրոյն և ծաղկին, և պատկերացն, առատապէս ծախելով զինչս, թերևս լցցի փափագ սրտի իւրոյ, զոր ի վաղուց հետէ ցանկացեալ էր առ ի զբօսանս և ի վայելումն անձին իւրոյ, որ և աւարտ հասուցեալ այսպիսի գեղեցկազարդ և պատուական գանձս աստուածային, և եդ յիշատակ ի դուռն Սրբոյ Նախավկային՝ սեփհական իւրոյ վիճակին։

Արդ, աղաչեմ զձեզ սիրովն Քրիստոսի, ո՜վ հանդիպօղք այսմ լուսերամ տառի, յիշել զիս՝ զՄիքայէլ վարդապետս, բոլորով սրտիւ, և թողութիւն մեղաց իմոց հայցել, զի թերևս արժանի եղէց ողորմութեանն Աստուծոյ՝ աղօթիւք ձերովք, նաև զմարմնաւոր ծնօղսն իմ։

2. 297ա (Յովսէփ գրչի) Ո՜վ ընթերցօղ, զիշեա զեղկելի և զտառապեալ Յովսէփ դպիրս մին Հայր մերիւ։

192

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ

Լիմ

ՉԿԴ-1315

Գ­ՐԻՉ՝ Աբրահամ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Թատէոս կր.։

­ԹԵՐԹ՝ 270. չ­գ­րո­ւած՝ 120բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԳ×12 (Ա, ԻԳ 9)։ ­ՆԻՒԹ՝ ­թուղթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 23,5×16,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝­ երկ­սիւն։ ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 123ա)։ ­ՏՈՂ՝ 21։ ­ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր թաւիշ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 3ա, 121ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 1ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, մարդագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ։

ՎԻՃԱԿ՝ վնասուած. լուսանցային մասերը թուլացած և ցեցակեր։ Կազմի եզրերը մաշուած, դռնակն ու փականներն ընկած։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

1. Եսայի – Գլ. 1ա-2բ։ Մրգ. 3ա-97ա։ Մահ 97ա-8ա («Սա էր որդի Ամովսայ»)։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 98բ-105բ։ Վկ. 106ա։ Բովանդկթ. Ընթրց. և վկթնց. 106ա-19ա։ Ց. 119ա։

2. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 119ա-20ա։ Թղթ 121ա-45ա։

3. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 145ա-6ա։ Թղթ 146ա-69բ։

4. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 169բ-70բ։ Թղթ 170բ-87ա։

5. Առ Գաղատացիս – Գլ. 195բ-6ա։ Թղթ 196ա-204բ։

6. Առ Եփեսացիս – Գլ. 204բ։ Թղթ 204բ-10բ։

7. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 204բ։ Թղթ 204բ-10բ։

8. Առ Կողոսացիս – Գլ. 210բ-1ա։ Թղթ 211ա-7ա։

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 217ա։ Թղթ 217ա-22բ։

10. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 222բ-3ա։ Թղթ 223-6ա։

11. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 226ա-7բ։ Թղթ 227բ-47բ։

12.Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 248աբ։ Թղթ 248բ-56ա։

13. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 256աբ։ Թղթ 256բ-62ա։

14. Առ Տիտոս – Գլ. 262ա։ Թղթ 262բ-6ա։

15. Առ Փիլիմոն – Գլ. 266ա։ Թղթ 266ա-7բ։

– Վերագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 267բ-8բ (տե՛ս N 187, 444բ)։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

98ա Փա՜ռք… Գրեցաւ սուրբ Առաքեալս և Եսայի մարգարէս ձեռամ անարժան կրաւնաւորի Աբրահամու, որ անուամբս միայն եմ ձևացեալ։ Ո՜վ քահանայք՝ պատրագողք ճշմարիտ որդւոյն Աստուծոյ, որք կարդայք կամ աւրինակէք, յիշեցէք զԹադէոս կրաւնաւոր և զամենայն արեան մերձաւորք իւր՝ ի մաքրափայլ և յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

120ա Ո՜հ զմեծ և զտարակոյս տարիս անաւրինաց, որ յարուցեալ են ի վերայ մեր. Վասն բազմանալոյ մեղաց մերոց բարձաւ սէր բազմաց։ Ո՜վ պատուական հարք և եղբարք՝ կրաւաւորք և աշխարհականք, որ կարդայք զԱռաքեալս և զՄարգարէս Քրիստոսի, յիշեցէք զԹադէոս կրաւոր յաղաւթս ձեր, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

247բ Որք կարդայք զմարգարէս զԵսայի և զՊաւղոս առաքեալս, աղաչեմ զձեզ՝ վասն սիրոյն Քրիստոսի յիշեցէք զՅակոբ և զորդիքն՝ զԳրիգոր և զԳիշուկ, և զամենայն արեան մերձաւորք իւրեանց ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

265բ Որք կարդայք կամ աւրինակէք զՄարգարէս և զԱռաքեալս, յիշեցէք զԹադէոս կրաւնաւոր, և զամենայն արեան մերձաւորք իւր ի Քրիստոս, և Աստուած զձեզ յիշէ և ողորմեսցի։

268բ Փա՜ռք… Արդ, ի կարճեալ աւուրս և յե//(269ա)րեկոյացեալ ժամանակիս, այսինքն՝ ի վերջի դարուս յաղագս ծովացեալ մեղաց աշխարհիս, իբր երեքալեան իմն մրրկեալ, տատանեալ ծփէր ի բռնութենէ սրոյն ազինն նետողաց, զոր յոլով ժամանակաց աւուրց սաստկացեալ տիրէր համայն ամենայն երկրի, սկսեալ յելիցն արևու ի ծովէն Կասբից, շրջապատեալ զհիւսիւսիւ մինչև գայ հասանէ ի ծովն Պռնտոսի, և դարձեալ ի միւս կողմամբն հարաւա[յ]նոյ պատ առեալ՝ պարունակեալ զաշխարհն Բաբելացւոց, և զհամայն զԱսորիս, և զԿիւլիկեայ, մինչև ցնոյն ծովն Պռնտացւոց աշխարհին, զբոլոր միջերկրայս՝ զազգս և զլեզուս բազումս, ընդ ինքեամբ կալեալ ունէր չար լուծ ծառայութեան նոցա, ըստ նախատեսութեանն մեծ հայրապետին Հայոց Ներսէսի, և պակասեալ նուազեալ գայր հայրապետութիւնն սեռի սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի և թագաւորութիւն ազին Արշակունեաց, և ըստ տեսլեան սրբոյն Իսահակայ, և սակս անդարձութեանն մերոյ ոչ դարձաւ // (269բ) բարկութիւն նորա, այլ տակաւին ձեռն իւր բարձրացեալ է՝ ի պատժել ի պատուհասեալ։ Եւ մեր ոչ զղջացեալ, մինչև ծիւրեալ և ծնգեալ, հիւծեալ մաշեցան ամենայն կեանք մեր, ի մահ և ի դժոխս մերձեցան անձինք մեր, և յերկիր մածան մէջք մեր, քանզի թողեալ գազանաբարու և այլադէմ և այլալուսու ազգին նետողաց զհայրենի աւրէնս իւրեանց, թողին, հետևեցան չար աղանդոյն կարապետի նեռինն՝ Մահմետի, և ես քան զևս ընդ նեղութեան և ընդ հալածանաւք արկին զազգս քրիստոնէից։ Զորոյ զաղէտս տառապանացն ո՞ ոք կարասցէ պատմել կամ ընդ գրով արկանել։

Արդ, յայսմ դառն և ի դժնու ժամանակի, յորում խաւար անլոյս և մէգ անմխիթար տարածեալ մածեալ ունէր զամենայն երես երկրի, ես՝ Թադէոս կրաւնաւոր և եղկելի անձն, գրել տուի զՄարգարէս և զԱռաքեալս ի յարդար վաստակոց իմոց։ Արդ, աղաչեմ զամենեսեան՝ զդասս լուսերամից և զմանկունս նոր Սիովնի, մանաւանդ թէ վերոնոյն… (մեկ թերթ ընկած) // (270ա) ///եաի և ի հանդիպիլն ձեր այսմ աստուածա[յ]ին տառիս՝ ընթերցմամբ և կամ գաղափարելով, յիշեսջիք և ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զերանելի և զպատուական կրաւնաւոր զԹադէոս, և զհայր իւր, և զմայր իւր, և զեղբայր, և զամենայն արեան մերձաւորք իւր, և Աստուած յիշողացդ ողորմեսցի. ամէն։

Գրեցաւ և կատարեցաւ Մարգարէս և Առաքեալս անարժան ձեռամբ սուտանուն Աբրահամու, ի թվականիս ՉԿԴ (1315). Գրեցաւ ի կղզիս, որ կոչի Լիմն, ընդ հովան[ե]աւ Սուրբ Գէոր[գ]եայ աջիս՝ նորակազմ տաճարիս, ի հայրապետութիւն տէր Զաքարի և յառաջնորդութիւն տեղոյս տէր Յով[հաննիսի]։ Տէր Աստուած թողցէ զյանցանս իւր և զննջեցելոց իւրոց, որ հանգիստ արար մեզ ի մարմնաւոր կեանս։ Ես՝ Աբրահամ սուտանուն գրիչ, ըստ իմում տկարութիւնս սկսայ, ողորմութեամբն Աստուծոյ և կատ[ար]եցի զՄարգարէս և զԱռաքեալս. աղաչեմք զամենեսեան՝ զմանկունս եկեղեցւոյ և զդասս քրիստոնէից հաւատացել//(270բ)ոց, որ կարդայք կամ աւրինակէք, մեղաց թողութիւն հայցեցէք յԱստուծոյ՝ մեզ և մեր ննջեցելոցն, և հաւր իմոյ՝ Յուսէփայ, և եղբարց իմոց՝ Յակովբայ և Սահակա, որ երիտասարդական կենաւք փոխեցան ի Քրիստոս։ Յիշեցէք և զեղբայրս մեր զԹումայ կրաւնաւոր՝ հեզ և խոնարհ, և սպասաւորեաց մեզ ի մարմնաւոր կեանս, և զհայր իւր, և զմայր իւր, և զամենայն արեան մերձաւորք իւր զկենդանիս և զհանգուցեալս, մինչ Թումէս զմեզ աստ հանգոյց. Աստուած զինքն և զննջեցեալսն իւր հանգուսցէ ի վերին Երուսաղէմ և ի դասս արդարոց։ Քրիստոս Աստուած մեր, վասն անճառ տնաւրինութեան քո և չարչարանաց խաչին, որ վասն աստուածա[յ]ին մարմնոյ և արեան քո, որ ի ժամ սոսկալի և հաշտարար պատար[ագ]ին բաշխես ի քաւութիւն և ի թողութիւն մեղաց մերոց և ամենայն աշխարի, և վասն սիրոյ և բարեխաւսութեամբ սուրբ Աստուածածնին՝ անարատ ծնաւղի քո և միշտ կուսի, և ամենայն սրբոց քոց երկնաւորաց և երկաւորաց և որոց այսաւր//… (շար. թափուած)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 120բ Արդ, նորոգեցաւ սուրբ գիրքս Պօղոս յամին Ռ-երորդի Ճ-[եր]որդի Ժ-երորդի է աւելորդի (1668)՝ ձեռամբ Շմաւոն անուամբ ևեթ վարդապետի Լօռեցոյ, որ եմ գնածոյ ծառայ Սրբոյ Կարապետիս և աշակերտ տեառն Եսայեա սրբազան վարդապետի, զորս պայծառացոյց զսուրբ զեկեղեցիս և զամենայն շինուած սրբոյ վանիցս, և վարդապետք իբրև աւելի քան զԲԺ առեալ ի սմանէ զիշխանութիւն, գնացին իւրաքանչիւր զաշխարհս լուսաւորել. ընդ որս և ես յաւուրս տօնի Դաթի մարգարէին ելեալ գնացի զաշխարհն մեր Լօռի, հաստատել անդ յանապատ՝ գործակցութեամբ Տեառն և հրամանաւ վեհիս։

2. 197բ (Նօտրգիր) [Ես Յ]արութունս գրեցցի թվին ՌՃԾԹ (1710), Օգոստոսի Ի (նոյն ձեռքով տարբեր տեղերում գրչափորձեր)։

Կնքադրոշմ՝ 13բ, 14բ, 16ա, 24ա (եղծուած զարդադրոշմ)։

 

193

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Հ Ն Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն

Ասպիսնակ վանք

ՉԽԸ-1299

Գ­ՐԻՉ՝ Յովսէփ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Սարկաւագ կր.։

­ԹԵՐԹ՝ 171։ ՊՐԱԿ՝ 14(Ա-Ծ) ×12+1×3։ ­ՆԻՒԹ՝ ­թուղթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 24,4×16,3։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝­ երկ­սիւն (միասիւն՝ 1ա, 170աբ, 171բ)։ ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 142ա, ԺԷ դ. Վերանորոգողի՝ 1աբ, 49աբ)։ ­ՏՈՂ՝ 23։ ­ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վարդագոյն կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2(Բ-Գ), թուղթ, սկզբում (ԺԷ դ. յաւելում)։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊՐԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու։ ԺԱ դ.։ 1(Ա)+1(Դ), ստացուած 1 ամբողջական թերթի ընդլայնակի հատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա) Կարդալ՝ Դա, Աա, Դբ, Աբ. «Զքաղցեալս լցոյց բարութեամբ… Զաքարիա հայր նորա լցաւ հոգւով սր[բով]» (Ա., 53-67)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. խոնաւութիւնից լուսանցային մասերը գունափոխուած, հրդեհից կազմի Ա փեղկն ու եզրերը վնասուած, փականներն ընկած։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

1. Առակք – Գրք 1ա-44բ։

2. Ժողովող– Գրք 44բ-60ա։

3. Երգ Երգոց – Գրք 60ա-7բ (ունի՝ «Գիտացի»)։

4. Իմաստութիւն– Գրք 67բ-86բ, 88աբ, 87աբ, 89ա-92բ, 94աբ, 93աբ, 95աբ (խառնուած)։

5. Ովսէէ – Մրգ. 96ա-109բ։

6. Ամովս – Մրգ. 109բ-20ա։

7. Միքիէ – Մրգ. 120ա-8ա։

8. Յովէլ – Մրգ. 128ա-33ա։

9. Աբդիու – Մրգ. 133ա-4բ։

10. Յովնան – Մրգ. 134բ-7բ։

11. Նաւում – Մրգ. 137բ-41ա։

12. Ամբակում – Մրգ. 141ա-4բ։

13. Սոփոնիա – Մրգ. 144բ-9ա։

14. Անգէոս – Մրգ. 149ա-51բ,

15. Զաքարիա – Մրգ. 152ա-65բ։

16. Մաղաքիա – Մրգ. 165-9բ։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

80բ Տէր Աստուած, ողորմեա ստացողի սորա՝ Սարկաւ[գի] // (81ա) և ինձ՝ ախմար գրչի (նման՝ 160բ-1ա)։

95բ Զմեղապարտ գծողս, և ստացող սորա յիշեցէք, աղաչեմ (նման՝ 128ա)։

137բ Պաշտելի խրայխոյս՝ աստուածային հրաման։

169բ Ուղղեալ է զաւրինակս զայս յԱղէքսանդրացւոց և յԵրուսաղէմացւոց աւրինակէ, դարձեալ և ի չորեքկնւոյն Ովրիգենի։ Գրեցաւ Երկոտասան մարգարէս ըստ Եւթանասնիցն և երկուց թարգման[չ]ացն։

170ա Փա՜ռք… Գրեցի և հաստատեալ կառուցի՝ աւժանդակութիւն առեալ ի վերին զաւրութենէն, ի դէմս քարտենի, ըստ իմումս կարութեան, զբանս աստուածայնւոյն Սողոմովնի՝ աստուածային հոգւով առլցեալ, ընդ որում և զտառս Առածից երկոտասան սրբոց մարգարէից, որոց անուանք գրեալ ի դպրութիւն կենաց՝ անեղծ պայմանաւ. Ընդ նմին շարայարեալ զաւրէն մաքրութեան ոսկւոյ ընդ պայծառութիւն ականց պատուականաց, կամ ևս հրաշազարդ տեսութեամբ նման արեգական՝ ընդ երկոտասան աստեղաց կենդանակերպաց յերկինս յեդելոց, հրամանաւ անեղին Աստուծոյ, որպէս նոքա զերկնայինն լուսաւորէն զվայրս, նոյնպէս և սոքա՝ զստորև կացելոց անձինս, ի հրահանկս կրթութեան մանկանց նորոյ Սիովնի և ի զարդ պայծառութեան կաթուղիկէ սուրբ եկեղեցւոյ։ Ի թուականութեան Հայկազեան տոհմիս տոմարիս Չ-երորդի քառասներորդ Ը-երորդի (1299), ես անպիտանս ի մանկունս եկեղեցւոյ՝ Յովսէփ մակադրեալ անուն, գրեցի ըստ իմ կարութեան և կարգեցի ի դէմս քարտենի, ի գաւառիս Աճիշոյ կոչեցեալ, յանուանեալ անապատիս Ասպիսնկա վանք, սխրալի և պայծառ անուամբ շքեղացեալ, ընդ հովանեաւ սրբոյ աստուածաբնակ խորանացս Սրբոյ Յարութեանս, պատուեալ անուամբ յարութեան փրկչին Յիսուսի և Սրբոյ Աստուածածնիս՝ աւրհնեալ և միտ կուսին Մարիամու։

Արդ, հայցեմք ի ճաշակողացդ յայսմ յոքնահամեան սեղանոյ, որք ի պէտս կրթութեան զսոյն ընդունիք, յիշատակի արժանի առնել աղաւթիւք առ Քրիստոս՝ յոյս անձին իմոյ, զտաժանելիս զանազան կրիւք ներհակաց աստուածային կամաց։ Մանաւանդ զՍարկաւագ կրաւնաւոր, որ է հաւրեղբայր մեր, և զեղբայր նորա՝ զԱստոածատուր, զԹովմա քա[հանայ], և զծնողս նորա, և զամենայ[ն] // (171ա) ազգականս նորա՝ ըստ արեան սերելւոյ եղբարբք հարազատաւք և ննջե[ցել]ովք՝ ուղիղ դաւա[նու]թեամբ ի Քրիստոս կատարելոց։ [Եւ]սոքին ևս քան զևս աւժանդակ կենաց մերոց լինելով՝ ամենայն ուրեք սակս անձանց մերոց հոգացեալք։ Եւ էին նոքա երիտասարդ հասակաւ, որ փոխեցան ի Քրիստոս, որպէսզի ընդ միոյն վարձս բարեաց և բազմապատիկս երկնային պարգևաւք առլցեալս՝ հատուսցէ նոցին ըստ տրոց փոխարինին արդար դատաւորն Քրիստոս՝ յորժամ գայցէ փառաւք Հաւր և Հոգւոյն հանդերձ հրեշտակաւք։

Եւս և յաւէտ զհարազատ հոգևոր վարդապետն մեր՝ զՄխ[իթար], որ զաւրինակն շնորհեաց, շնորհեսցէ նմա զիւր երկնից արքայութիւնն։ Բաց գրեցաւ ի սաստիկ և յընտրելագոյն աւրինակէ, ի վաղուցհետէ ստուգեալ և ճշմարտեալ ի նոյն պայմանի բայիւք, և բառիւք, և տառիւ անթերի, և անսղալ գոլով, զի թէպէտ և յաղագս մերցս կարեաց ի սոյն ձեռնարկեցաք, սակայն և առաւել ևս վասն աւրինակի և գաղափար այլոց լինլով, սա ըստ յարմարութեան բանիցն, զի ամենայն ոք համարձակ զայս առցէ՝ առ ի յայլս փոխելոյ, առանց երկբայութեան և կասկածանաց. և զմեզ և զծնողսն մեր ի // (171բ) խո[րոց] սրտէ յիշեսցէ առ(ղ)բևը բարեաց տուո[ղն] Քրիստոս Յիսուս, որում յաւէտ փափագիմք հոգով նմին [տես]ութեան ի Հայր և ի Սուրբ Հոգին, որ է աւրհ[նեա]լ և փառաւորեալ ընդ Հաւր և Սուրբ Հոգւոյ[ն] յերիս յաւիտեանս յամենայն գոյից արարա[ծոց] իւրոց յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն, ամէն։

171բ ՂՋՔ. ՀՉԻ. ԶՈՑ. ԺՃՌ. ԵԾՇ. ԽՆՏ. ԺՃՌ. ԲԻՄ. ԲՄՍ. ԲԻՍ. ԺՃՌ. ԲԻՄ. ԴԽՆ. ԶԿՑ. ԷՀՉ. ԴԽՏ. ԶԿՑ. ԲԻՍ. ԴԽՏ. ԾՇՐ. ԲԻՄ (գրիչը բացել է). Թէ կարդաս՝ իմաստուն ոմն ես։ Եւ զԱստուածատուր քահ[անայ], որ բազում սատարութեամբ աւգ[նա]կան եղև մերումս կարեաց, զի և նա հասցէ անճառ պարգևաց՝ հանդերձ ծնաւղաւք իւրովք ի Քրիստոս Յիսուս՝ յոյսն ամե[ն]այն հաւատացելոց անձանց։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

95բ Կամաւն Աստուծոյ ազատեցաւ գիրքս ի թուրքաց և ի տէրն դարձաւ։ Յամի Պ և ԽԱ (1392) թուին գերեցաւ սա ի Վարագայ, և թափեցաւ ձեռամբ աւրհնելոյն յԱստուծոյ՝ Մկրտիչ երիցուն ի Բերկրի քաղաք, յիշատակ իւր և ծնողաց իւրոց՝ Օզբէկին և Խութլու-խաթունին, Արղունին՝ իւր հաւրեղբօրն, և իւր կենակցին՝ Սալչուկին, և իւրեանց զաւակին՝ Ֆառուխշային, մևս հօրեղբաւրն՝ Ամիրի և իւր կենակցին՝ Մելիքին, և իւր պապուն՝ Խուբլուբեկին, հանոյն՝ Զըմրութին, և այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրեանց՝ կենդանեաց և մեռելոց սա յիշատակ եղիցի, որ զայս գիրքս ու այլ Է գիրք թափեց ու էնց ի տէրն երետ։ Աստուածն ամենաբաշխ իւրն տայ զիւր ողորմութիւնն և իւր եղբարցն՝ Արապշային և Եւատշին, և դեռաբոյս պատանեկին՝ Պետրոսին, զոր Տէր Աստուած պահեսցէ զնոս երկայն աւուրս. ամէն։

2. 169բ (ԺԵ՞ դ., բոլորգիր) Զվերջին ստացող Երկոտասան մարգարէական տառիս՝ զԹադէոս կրաւնաւոր յիշեցէք ի Քրիստոս, և զծնաւղսն իւր, և զամենայն արեան մերձաւորս իւր, և նմա մեղաց թողութիւն խնդրեցէք յԱստուծոյ, և ինձ բազմավէր ոգոյս՝ Աբրահամ գրչի, և Աստուած զձեզ յիշէ։ Յառաջնորդութիւն տեղոյս՝ սրբոյ առն և պատուական հայրապետի տեառն Աբրահամու, վերատեսուչ գոլով հոգւոց և մարմնոց, ըստ ամենայնի բաւականացեալ ի Քրիստոս։

3. 82բ (ԺԷ՞ դ., անհամաչափ բոլորգիր) Մինաս գրիչ, զաւակ ի խրթաւ իցէ, զլեզուն բերէ, ի զաւագէ Թաւթի զաւրանային։

171բ (Նոյն ձեռքով) Թողութիւն շնորհեսցէ ննջեցելոց ձերոց և երկուցդ՝ զիւր պահպանութիւնն յամենայն ժամ։

4. 49բ (ԺԷ դ., բոլորգիր, անանուն վերանորոգողի) Ո՜վ պատուական ընթերցողք, մի՛ տարակուսիք, կարգն այս է։

5. 86բ (ԺԷ դ., նօտրգիր) Ո՜վ եղբայր, Թուղթն ղալատ է, չսղալիս, նշանս այս՝ ա (խառնուածները թերթակալուած՝ ա, բ, գ, դ-ով)։

92բ (Նոյն ձեռքով) Եւ ղայս ևս նոյն գունակ գիտ։

171բ (Նոյն ձեռքով) ////. /. ///։ ////. /// ///։։ («Ռամռոն»)։ ա ա ժ ա. ռ։ ա։։ [ա.] ռ։ ժ։ ճ։ ա. ռ։ ռ։։ ճ ռ։ ա[ա.] ռ։ («Թէ կարդ[ա]ս իմաստուն ես»)։ ՕՕ։ Օ. Օ։։ ՕՕՕ Օ։ («Յակոբ») /։ ////։ /. //// («երէց»)։

Գրուած է քերուած գրութեան վրայ, որից նշմարւում է՝ «…գեղացի եղև և կոչիս յոմ…»։

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա, 85բ, 169բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։ 170բ (բոլորշի, կենտրոնում՝ Քրիստոս) Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Մարքարայ [Ս]պ[ե]րու։

Գրչափորձ՝ Աա (նօտրգիր) … Շուրջ պատեալ զինև շունք (Սաղմ., ԻԱ, 17)։ Դբ Ամենայն այր… (Առակ, ԻԱ, 2) Ձայն եղբօրորդոյ իմոյ… (Երգ։ Բ, 8)։ Քարիս (= Սիրարք)։ ԼԼ. ԺԺ. ԵՌ. Ա. ԺԾ. ԶՃ, ՌՌ («Կիրակոս»)։ Հիւանդն առողջանայ… քաղցե[ա]լն յագենայ։

 

194

Մ Ա Ս ՈՒ Ն Ք Ն   Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ն Չ Ի

Հաղբա՞տ

ՌԾԶ – 1207

Գ­ՐԻՉ՝ Առաքել քհյ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յունան քհյ։ ԿԱԶՄՈՂ՝ Սուքիաս (1209 թ.)

ԹԵՐԹ՝ 393+1(կրկ. 2). չգրուած՝ 1ա, 145բ, 329բ, 393բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Դ×10(Ա 7)+22(Ա-Ն) ×10(Ա, Ժ, Լ 9, Ի 11)+Ա-ԺԴ×10(Բ 9)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25,3×15,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (1բ-38բ, 195ա-7ա, 255ա-93ա), երկսիւն (39ա-194բ, 197բ-254բ)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ 153ա, 289, նորոգողի՝ 135ա-44բ, 180ա-1բ)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս, լուսանցակողերը կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 75ա, 110բ, 148բ, 197բ, 226բ։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա խ ո ր ա ն՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ։

ՎԻՃԱԿ՝ թրջուած և խունացած, թանաքը գունաթափ, առանձին բառեր թարմացուած, բնագրերը վնասուած՝ 2, 31, 304, 391-3, ցեցակեր՝ 1-2, 32-6, 323-91, մկնկեր՝ 8-11, 309-23։ Կազմի կաշին թեթևակի քերծուած։ ԺԷ դ. Նորոգուած և լրացուած՝ 135-45, 180-1։

 

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

 

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. (սկ. «[խրատեալ և վար]ժեալ…») 2ա-13բ։ Վկ. 13բ-4ա։ Բովանդ. ընթերց. և վկթնց. 14ա-36ա։ Ց. 36բ։

1. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 37ա-8բ։ Թղթ 39ա-73բ (չիք՝ Ա, 1-10)։

2. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 73բ-4բ։ Թղթ 74բ-109բ։

3. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 109բ-10բ։ Թղթ 110բ-34բ։

4. Առ Գաղատացիս – Գլ. 134բ-5ա։ Թղթ 135ա-48ա։

5. Առ Եփեսացիս – Գլ. 148աբ։ Թղթ 148բ-61բ։

6. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 161բ-2ա։ Թղթ 162ա-71ա։

7. Առ Կողոսացիս – Գլ. 171ա-2ա։ Թղթ 172ա-81ա։

8. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – 181աբ։ Թղթ 181բ-9ա։

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – 189աբ։ Թղթ 189բ-94ա։

10. Առ Եբրայեցիս 194ա-7ա։ Թղթ 197բ-225ա։

11.Առ Տիմոթէոս Ա – 225ա-6ա։ Թղթ 226բ-36բ։

12. Առ Տիմոթէոս Բ – 236բ-7ա։ Թղթ 237ա-44բ։

13. Առ Տիտոս – Գլ. 244բ։ Թղթ 245ա-9ա։

14. Առ Փիլիմոն – Գլ. 229աբ։ Թղթ 249բ-51ա։

– Վերագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 251ա-2ա (տե՛ս N 187, 444բ)։

15. Եսայի – գլ. 255ա-7բ։ Մրգ. 258ա-391բ։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

197ա (Գրիչ) Զստացող սուրբ Առաքելոյս՝ զՅունան, և զծնաւղսն իւր յիշեցէք ի Քրիստոս, որք ճաշակէք յանմահական յաղբիւրէս։ Ընդ նմին և զանպիտան գրիչս զԱռաքել աղաչեմ ի Տէր։

225ա ԶՅունան՝ ստացող գրոցս՝ յիշեցէք ի Քրիստոս, և զանպիտան գրիչս, աղաչեմք։

252բ Ամենասուրբ Երրորդութեանն փա՜ռք…Ամենայն դասք ընտրելոցն Քրիստոսի՝ կոչեցելոց յառաքելական ընտրութիւնն, ընկալան զիմաստս գիտութեան ի Հոգւոյն Աստուծոյ և եղեն քարոզք ճշմարտութեանն… // (253ա) և սփռեալ ընդարձակեաց եկեղեցւոյ զբանն ճշմարտութեան… Վասն որոյ և այսր շահաետ գանձու ցանկացող եղեալ Յունան քահանայ՝ սպսաւոր տէրունեան խորհրդոյն, ստացաւ յիշատակ անջնջելի առաջի Աստուծոյ, և խնդրէ յամենեցունց, որ յետ իւր առ ոյ ոք և իցէ սա, յիշեսցէ ի Քրիստոս՝ // (253բ) յոյսն ամենեցուն։

Եւ ես՝ Յունան նուաստ քահանայ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնոյք և լուսաւորիք ի սուրբ պատուիրանացս Քրիստոսի, և եթէ ընդաւրինակէք, յիշել աղաչեմ յաղաւթս և թողութիւն հայցել Քրիստոսէ՝ յանցանաց իմոց, և ծնաւղաց և եղբարց իմոց։ Եթէ ի հասարակաց եկեղեցիս և եթէ առանձին առ եղբաւր ումեք իցէ սուրբ Առաքեալս, յիշել աղաչեմ ի Քրիստոս, որպէսզի բարէխաւսութեամբ սորին ողորմեսցի մեզ Քրիստոս, մեզ՝ յիշելոցս և ձեզ յիշողացդ ի հասարակացն յարութեան. ամէն։

Գրեցաւ խոշորագիր գրով գիրքս այս ձեռամբ նուաստ և ամենամեղ քահանայի Առաքելոյ ի սուրբ և ի հռչակաւոր ուխտս… (քերուած՝ «Հաղբա՞տ»), ընդ հովանեաւ Սրբոյ Նշանիս և մաւրս լուսոյ Կաթողիկէի, // (254ա) յառաջնորդութեան սուրբ հայրապետիս մերո տեառն Յոհանիսի, ի թուիս Հայոց ՈԾԶ (1207)։ Ընդ որս և ես աղաչեմ մասնաւորել զիս սուրբ աղակթից ձերոց։ Եւ Քրիստոս Աստուած հասարակաց ողորմեսցի, և ինքն եղիցի աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

254ա (Մանրագիր) Ի ստոյգ գիտողաց և յուղիղ աւրինակէ գրեցաւ, թէպետ և ես ախմար էի, զի ոչ մտահաճութեամբ է ընտրեալ, այղ ի բազում աւրինակաց ընտրեալ և վկայե[ա]լ ի գիտնականաց եկեղեցւոյ։

391 Փա՜ռք… Կատարեցաւ սուրբ մատեանս ամենանուաստ և յետին կրաւնաւորի՝ ձեռ//(392) ամբ Առաքելի /// [անպիտ]ան քահանային /// առ ի բարի յիշատակ ի[նձ] /// [հան]դերձելումն զսուրբ Ա[ռ]աքեալս [և] զԵսայիս ի մի տփի եղեալ։ [Արդ,] աղա[չ]եմք Յունան ստացաւղ և ան[պ]իտան գրիչս, որք աւգտիք ի սմանէ, մեզ ա[ն]մոռաց յիշել ի սուրբ յաղաթս ձե[ր], ընդ նմին և զծնողսն մեր… և Աստուած զձեզ յիշէ յիւրում գալստե[ան]։

2. 392ա (Կազմողի) Հ[ր]ամանաւ սրբազան քահանա[յ]ի Յունան[ու] ի [թ]ուիս ՈԾԸ (1209) կազմեցաւ գի[րք] առաքելական և մարգարէական, ձեռամբ իմոյս ախմար հեստի Սուքիասի։ Աղաչեմ և զիս մ[ի]աւորել աղաւթից, թերևս ի ձեր [աղաւթիւք գ]տից ողորմութիւն ի Տեառնէ։ Որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 254ա Փառք և պատիւ Հաւրն ամէնի

Եւ միայնոնյն բարերարի,

Միոյ Որդոյ կենարարի,

Հոգոյն Սրբոյ շնորհաբաշխի,

Կեցուցանող մարդասիրի,

Այժմ և ի յայսմ յաւիտէնի,

Եւ յաւիտեանս յաւիտենի։

Շնորհիւ Աստուծոյ և ողորմութեամբ նորա, ես՝ Սարգիս աբեղայս, ստացա զՅեսայիս և [զԱռաքեալս՝ յիշատակ ինձ…տ]*//(354բ)իկնոյ և հաւրեղբաւրն իմոյ Գրիգոր քահանայի, և հարազատ եղբարձ իմոց՝ Խոցադեղս և Սիրականս և այլ արե[ա]ն մերձաւորաց մերոց։

*Գրուած և փակցուած է հետևեալ տողերի վրայ. «Շնորհիւ Աստուծոյ և ողորմութեամբ նորին, ես՝ Սարգիս աբեղայս/// ի Հալալ արդեանց յիմոց զԱռաքեալս պանծալի ի սուրբ ուխտ Նախավկայս, ի հայրապետութեան տէր Մատթէոսի, հեզ և ամենայն շնորհաւք ի լի, ստացա զԱռ[առաքեալս]»։ Հետագայում բացել են վնասելով թէ՛ մեկը, թէ՛ միւսը։

Արդ, միաբանեաց սուրբ ուխտս Դաստակէրա և տըւի զգիրքս ի Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայս։ Տէր Սարգիս և այլ եղբարքս ընկալան զմիաբանութիւնս մեր և խոստացան ի տարին երկու աւր պատարագ, մինն՝ ինձ Սարգսի, և միւսն՝ Գրիգորա։ Կատարողքն՝ աւրհնին յԱստուծոյ, խափանողքն՝ դատին։ Ի թըւաբերութիւնս Հայոց ՉՁԱ (1332) ընձայեցաւ գիրքս այս։

2. 257բ (ԺԴ-ԺԵ դդ., բոլորգիր) Եւ ես մեղ[սաթաւա]լ ծառայս Աստուծոյ Տիմո[էո]ս ի յել[…]ոյս, Էտու ընծայ Սուրբ Կ[աթողի]կէ… [Հ]աղբատայ զՉորեքտասան Թո[ւղթ]ս սրբոյ առաքելոյն Պաւղոսի և զԱստուած[ա]բանութիւն մեծին Եսայեայ՝ յիշատակ ինձ և իմոցն, որք աշ//(258ա)խատեալ են ի սայ։ Եւ այս է իմ խնդ[րել]ս, որ անշորթելի մնայ ի սուրբ յարկեղս, և Գ գիրք այ[լ] եմ տվեալ։ Եւ որ հանել ջանայ զսայ ի Սուրբ Նշանէս, յամաւթ լիցի առաջի Աստուծոյ և զրկեալ՝ յողուրմութենէն Քրիստոսի. [ա]մէն։

3. 393ա (Նօտրգիր) Եւ ես մեղաւոր և անարժան Աստուծոյ ծառայ Յարութիւնս, որ եկի գիւղն Վըժան ընտանեօք իմոք, որ էի բնիկ յերկըրէն Վրաց և հոգածին որդի Մողնէցի Դաւիթ վարդապետին, որ հանգուցեալ է ի Քրիստոս ի թովայբերութեանս Հայոց ՌՃԿԹ (1720) և ամսի… Մարտի Ի, ի հայրապետութեան տեառն Աստվածայտուր կաթողիկոսի և ի բըռնակալութեան յերկիրս դեռաբոյս Մէհըրալի-խանի, ի թագաւորութեանն Պարսից Շահ-սուլթան Հուսէինն։ Ո՜վ սիրելիք մեր, զի հայոց ազգն խիստ նեղութեան և տառապանաց միջի էայք. Միթէ Աստուած բանայ դուռն ողորմութեանն։ Ո՛վ սիրելի ընթերձողք, ով ոք կարդայք այս գիրս, [անխափ]ան Հայր մեղայիւ յիշէք ըզծը[նօղս] իմԹինաթին, որ հանգուցեա[լ է ի Քրիստոս], ևս մեղաւոր գըրիչս։ Ո՛վ յի[շէ զմեզ], ինքն յիշեալ լիջի անմա[հո]ւթիւնն Աստուծոյ. ամէն։ Հ[այր մեր որ] յերկինս, սուրբ եղիցի։

4. 1բ (Նօտրգիր) Յորժամ ես մեղայպարտս եկի ի գուղս Վէժան, թիվն ՌՃԾԷ (1708)-ին էր։ Սիս (Սարգի՞ս) աբեղայս գրեցի։

Յորժամ արեգակն խաւարեցաւ, թիվ ՌՃ /// յետ խաւարումն ՌՃԽԷ (1698), Փորք (փոքր) խաւարումն ՌՃԾԷ (1708) էր, շարժըն՝ ՌՃԻԸ (1679) է[ր]։

5. 1բ (այլ ձեռքով) Ետին շանժըն ՌՃԿԴ (1715)։

6. 198ա (ԺԸ դ., շղագիր) Յիսուս Քրիստոսի ծառայ Սիմայ[ւո՞ն] վարդապետ։

Կնքադրոշմ 16բ Գիրքս Սրբոյ Էջմիածնայ գրքատանն է. 1813։

 

195

Մ Ա Ս ՈՒ Ն Ք Ն  Ա Ս Տ ՈՒ Ա Ծ Ա Շ Ն Չ Ի

[Գռնե՞ր]

ՉԼԳ-ՉԼԷ – 1284-1288

Գ­ՐԻՉ՝ Կոստանդին (10ա-366բ), Յոհաննէս Արքայեղբայր (1բ-9բ, 367ա-406)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յոհաննէս Արքայեղբայր։

­ԹԵՐԹ՝ 407. չ­գ­րո­ւած՝ 1ա, 6ա, 60բ, 92բ, 196բ, 363բ, 407աբ։ ՊՐԱԿ՝ 2(6+3)+Ա-ԼԶ×12 (Բ, Գ, Է, ԻԱ 11, Ը 7, ԻԲ թռիչք, ԻԴ 10, ԼԲ 8, ԼԶ 5)։ ­ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 24,4×16։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝­ երկ­սիւն։ ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 123ա)։ ­ՏՈՂ՝ 33 (10ա-366բ), 34(367ա-378բ), 36(379ա-405բ), 37(7ա-9բ)։ ­ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Խ ո ր ա ն՝ պարզ շրջագծեր։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 10ա, 40ա, 61ա, 93ա, 197ա, 275ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 138ա, 143ա, 178ա, 182ա, 210ա, 223ա, 247ա, 250ա, 253ա, 255բ, 265բ, 269ա, 272ա, 273բ, 281ա, 288ա, 295բ, 302ա, 310ա, 316բ, 324ա, 338ա, 364ա, 394ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. որոշ թերթեր խունացած, 8-10, 368, 406-7 վնասուած, 367-368, 404 ցեցակեր։ Կազմի դռնակը, փականներն ու զարդերն՝ ընկած, կռնակի կաշին մի քանի տեղից ճեքուած։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

Ա. 1. Թուղթ եւսեբի – 1բ-2ա։

2. Համաբարբառ – Կանոնք 2բ-6ա (7ա-8ա, տե՛ս Բ)։

3. Մատթէոս – Նխ. 8բ։ Գլ. 9աբ։ Աւ. 10ա-39բ։

«Գլ»-ը (Ա-ՀԲ) տպագրից տարբերւում է և՛ միաւորների քանակով, և՛ շարադրանքով։

4. Մարկոս – Աւ. 40ա-60ա (չիք «Յարուցեալ)։

5. Ղուկաս – Աւ. 61ա-92ա (Թափուած՝ ԻԱ, 27-ԻԴ, 9 «Մարդոյ եկեալ… և այլոցն ամենեցուն»)։

6. Յովհան – Աւ. 93ա-118բ (չի՛ք «Իրք»)։

7. Յայտնութ. Յովհաննու – Գրք 119ա-35ա։

8. Հանգիստ Յովհաննու – 135ա-7բ։

9. Գործք Առաքելոց – Յռջբ. («րք»)։ Գիր 140ա-2բ։ Թնթրց. ԺԶ 142բ։ Գրք 143ա-77ա։

10. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 177ա։ Թղթ 178ա-81բ։

11. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 181բ-2ա։ Թղթ 182ա-5բ։

12. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 185բ-6ա։ Թղթ 186ա-8բ։

13. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 188բ։ Թղթ 189ա-92բ։

14. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 192բ։ Թղթ 192բ-3ա։

15. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 193ա։ Թղթ 193աբ։

16. Թղթ Յուդայի – Գլ. 193բ։ Թղթ 193բ-5ա։

17. Աղերս Եւթաղի – 195աբ։

18. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 196ա։ Թղթ 197ա-210ա։

19. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 210աբ։ Թղթ 210բ-23ա։

20. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 223աբ։ Թղթ 223բ-32ա։

21. Առ Կորնթացիս Գ – Գլ. 232աբ (տե՛ս N 190, Ա, § 59)։ Կորնթացւոց 232բ-3ա։ Պօղոսի 233ա-4ա։

22. Առ Գաղատացիս – Գլ. 234աբ։ Թղթ 234բ-9ա։

23. Առ Եփեսացիս – Գլ. 239ա։ Թղթ 239ա-43բ։

24. Առ. Փիլիպեցիս – Գլ. 243բ։ Թղթ 243բ-6բ։

25. Առ Կողոսացիս – Գլ. 246բ-7ա։ Թղթ 247ա-50ա։

26. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 250ա։ Թղթ 250ա-2բ։

27. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 252բ-3ա։ Թղթ 253ա-4բ։

28. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 254բ-5բ։ Թղթ 255բ-65ա։

29. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 265աբ։ Թղթ 265բ-9ա։

30. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 269ա։ Թղթա։ 269ա-71բ։

31. Առ Տիտոս – Գլ. 272ա։ Թղթ 272ա-3բ։

32. Առ Փիլիմոն – Գլ. 273բ։ Թղթ 273բ-4ա։

– Վերագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 267բ-8բ (տե՛ս N 187, 444բ)։

33. Սաղմոսք – Գրք 275ա-331ա (Ունի՝ «Փոքր էի» և Օրհնութիւնք համախմբուած՝ 331ա-7բ։ Տե՛ս N 182, Բ, § 1. ա/331աբ։ բ/331բ-2բ։ գ/332բ-3ա։ դ/333ա։ ե/333աբ։ զ/333բ-4ա։ է/334աբ։ ը/394բ։ թ/334բ-5ա։ ժ/335աբ։ ժա/335բ-6ա։ ժբ/336ա։ ժգ/336աբ։ ժդ/336բ։ ժե/336բ-7բ)։

Բ. 7ա-8ա։ Յաղագս սուրբ աւետարանչացն – Անսկիզբն և անկատարածն Աստուած… երթալով ամպաթռիչ թևովք ընդ առաջ Տեառն յաւդս՝ ի վերինն Երուսաղէմ։ Յոր և զմեզ… այժմ և միշտ։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 118բ (Կոստանդին գրչի) Ստացաւղ սուրբ Աւետարանիս՝ զՅոհաննէս արհեպիսկոպոս, արքայեղբայր Հայոց, հանդերձ ծնողիւք իւր և համայն ընտանեաւք յիշեցէք ի բարին Քրիստոս։

Ի թուակ[անութեան] ՉԼԳ (1284), ի ժամ սորին գրութեան, փոխեցաւ առ Քրիստոս բարեպաշտ իշխանն, արքայեղբայրն Հայոց և տեառնս Վասակ՝ տէր Ճանճոյն, ի Մարտ ամսոյ ի ԺԳ, յաւուր երկշաբաթոջ, ընդ երեկո աւուրն՝ ի մայրաքաղաքին Սիս, և թաղեցաւ ի սուրբ ուխտն Ակներ, որոյ ողորմեսցի Տէր Յիսուս Քրիստոս. ամէն։

177ա Զստացող սորին՝ Աստուածաշունչ տառիս, զՅոհ[աննէս] արհեպիսկոպոս արքայեղբայրն, հանդերձ ծնողաւք և նոցին ծնընդովք, յիշեցէք ի բարին Քրիստոս, և Աստուած զձեզ յիշէ։

181բ Զստացաւղ սորին տառի՝ զՅոհ[աննէս] արհեպիսկոպոս արքայեղբայր, ծնողաւք իւր և զամիւք, յիշեցեք ի բարին Քրիստոս։

195բ Զստացող սորին՝ Աստուածաշունչ տառիս, զՅոհաննէս արհեպիսկոպոս, արքայեղբայր Հայոց, հանդերձ ծնողաւք և նորին ծնընդաւք և համայն զարմաւք իւր թագազնեաւք յիշեցէք ի բարին Քրիստոս, տեսողք սորին և վայելողք։ Ընդ որս և զիս՝ զանարհեստ գրիչս Կոստ[անդին], ծառայ և աշակերտ վերասացեալ տեառն իմում, յաստուածամեծար վեհիցդ հայցեմ յիշել և զմեզ առ լաւ ի բարին Քրիստոս։ Եւ նա, որ ամենառատն է և բազմաբաշխ, առհասարակ յիշողացդ և յիշեցելոցս, և ամենայն հաւատացելոց՝ հանգիստ և ողորմութիւն շնորհեսցէ յիւրոց անսպառ գթութեանցն այժմ և յաւրն յաւիտենից։ Եւ նմա փառք յաւիտեաս. ամէն։

273բ ԶԿոստ[անդին] սորին գծող յիշեցէք ի Տէր։

2. 363ա (Յովհաննէս Արքայեղբօր) Դատապարտ և եղկելի ոգւոյս՝ Յոհ[աննէս] եպիսկոպոսի արքայեղբաւր, ստացողի սորա և աշխատողի, ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած, և աշխատողացն ի սա և զմեզ սրտի մտաւք ի բարին յիշողաց. ամէն։

381ա Փա՜ռք տըւողին իմաստից՝ Քրիստոսի Աստուածոյն իմոյ։

394ա Յոհ[աննէս] եպիսկոպոսի՝ աշխատողի, և իմոցն հայցեցէք ի Քրիստոսէ, վայելողք սորա, և ձեզ ևս Տէր տացէ, որպէս դուք մեզ՝ աստ և անդ։

406ա Փա՜ռք քեզ, Տէր իմ և Աստուած Յիսուս Քրիստոս՝ որդի Աստուծոյ։ Զգրող սորա և ստացող՝ զՅոհ[աննէս] եպիսկոպոս արքայեղբայր, յիշես[ցէք], որ յոյժ աշխատեցա յուղղոյն սորագիւտ։ Յիշեցէք ծնողաւք և ընտանեաւք մերովք ի բարին Քրիստոս, և Աստուած զձեզ յիշեսցէք։ Ի թվա[կանութեան] Հայոց ՉԼԷ (1288) գրեցաւ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 137բ (ԺԴ-ԺԵ դդ., անվարժ բոլորգրով) Փա՜ռք… Զստ[աց]աւղ սորին Աստուածայշու[ն]չ Քրիստոսի միւսանգամ գալուստն, և ինքն ա[ւր]հ[նեալ լիցի] յաւիտեանս. ամէն։ Յիշեցէք ի բարին Քրիստոս, տեսոօղ սորին և վայելողք։

2. 407ա (ԺԴ դ., հին նօտրգրով) Աստուած ողորմի Յոհ[աննէս] աբեղին ամէն ու Ռ (1000) ամէն։

Գրչափորձ՝ 406բ (Կիլիկեան ուշագրաւ շղագիր՝ Քաղուածք յԱռակաց, խունացած և հազիւ նշմարելի) Երկուս ինչս… Աստուծոյ իմոյ (Լ, 7-9), Ո՞վ պարծեսցի սիրտ սուրբ ունել… (Ի, 9)… 407բ (Նոյն ձեռքով) Դժոխք և կորուստ… և աչք ագահ (ԻԷ, 20)… 407 (Նոյն ձեռքով, բայց աւելի խոշոր. ծածկագի՞ր)  , , , ։

 

196

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Ն Ո Ր Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն Ի

Տիրոջ գիւղ (Գռներ)

ԺԳ – XIII

 

Գ­ՐԻՉ՝ Կոստանդին Աւըղցի։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Ստեփաննոս Վահկացի, Գրիգոր Պիծակ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովհաննէս Արքայեղբայր։

­ԹԵՐԹ՝ 113+2 (կրկ, 1, 61). չգրուած՝ 1բ։ ՊՐԱԿ՝ 17 (Ա-ից բացի, յաջորդ զոյգ պրակները նշանակուած են Բ-Թ, իսկ կենտերը՝ ԼԲ-ԼԹ) × 8(Ա 14, ԼԲ-ԼԹ 4)+1×5։ ­ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 24×16։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝­ երկ­սիւն (միասիւն՝ 1գ-8բ)։ ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 69ա, թերթ 61, 65 կրկնագիր՝ բոլորագիծ երկաթագիր)։ ­ՏՈՂ՝ 21։ ­ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ երիզներով դեղին մետաքս։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2 թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 10ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 1գ, 79ա, 87ա, 100ա, 109ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, վարդագոյն, կապոյտ, սպիտակ, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Գրիգոր Նիւսացւոյ Տեսութիւն ի մարդոյն կազմութիւնն (Ճառ ԻԷ)։ Թ-Ժ դդ.։ 2 (Ա-Բ) վերջից, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա) Կարդալ՝ Բա, Աբ, Բբ, Աա. «ասացելովքն խոստով[անէ զ]ճշմարտութիւնն… խակութեան [դժուար և վտանգաւոր արարեալ դարձեալ]» (տե՛ս N 467, 141բ-3բ)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ նորոգուած։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

1. Գործք Առաքելոց – Յռջբ. («Որք») 1գ-4ա։ Դիր («Գիր») 4ա։ Գլ. 4ա-8բ։ Ընթերց. ԺԶ 8բ։ Ց. 9բ։ Գիրք 10ա-76բ։

2. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. («Ի փոքունս») 77աբ։ Գլ. 78աբ։ Թղթ 79ա-85բ։

3. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 86աբ։ Թղթ 87ա-94ա։

4. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 94աբ։ Թղթ 94բ-9բ։

5. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 99բ-100ա։ Թղթ 100ա-6բ։

6. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 106բ-7ա։ Թղթ 107աբ։

7. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 107բ-8ա։ Թղթ 108ա-9ա։

8. Թղթ Յուդայի – Գլ. 109ա։ Թղթ 109ա-11բ։

9. Աղերս Եւթաղի – 112աբ։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 76բ (Գրչի) ԶՅոհաննէս (քերուած) սրբազան արքեպիսկոպոս, որդի բարէպաշտ իշխանաց իշխանին Կոստանդեա և զեղբայր քրիստոսասէր արքային Հայոց Հեթմոյ, զստացող սորա, ծնաւղաւք իւր և համայն զարմիւք յիշեցէք ի բարին Քրիստոս, ժառանգողք սորա և վայելողք, և Աստուած զձեզ յիշեսցէ ի բարի. Ամէն (նման՝ 78բ)։ Գրեցաւ սուրբ տառս նորակերտ տաճարին, որ յանուն Աստուած Սուրբ Հոգոյն կանգնեցաւ ի գաւղն Տիրոջ, որ է սեփհական ժառանգութիւն սուրբ անապատին Գռներոյն, որոց Տէր հովանասցի. ամէն։

86բ ԶՅոհաննէս (քերուած) սրբազան արքեպիսկոպոս… Աստուած զձեզ յիշեսցէ ի բարի (տե՛ս 76բ)։

Նաև զձեռ[ն]ասուն աշակերտ իւր զՍտեփ[անոս] Վահկ[ացի] և զԳրիգոր՝ մականուն Պիծակ, զնկարողք սուրբ տառիցս, յիշման արժանի համարեսջիք, և զգծող սորին զԿոստանդին Աւըղցի։

111բ Զաստուածահաճոյ և զերիցս երանեալ րաբունին և տէր զՅոհաննէս (քերուած) եպիսկոպոս, արքայեղբայր ամենայն Հայոց յիշեցէք ի սուրբ սրտէ և յամենայն զաւրութենէ ծնաւղաւք իւրաւք և համայն զարմաւք ի Տէր Յիսուս Քրիստոս, և որ առատն է ի տուրս բարեաց, տացէ այնմ հազարապատիկ, որ արտասուալից հառաչմամբ խնդրէ զթողութիւն մեղաց և զհանգիստըն յաւիտենից վերագրելոցս և ստորագրելոցս, գծողին և նկարագրողացն, այժմ և յարաժամ։

2. 10ա (Ստացողի) Ստա»ողի սորա Յովհաննիսի (քերուած) ողորմեսցի. ամէն։

111բ Տարտամս ի բարիս և արագս ի չարիս, դատապարտ ծառայակիցս Յովհաննէս եպիսկոպոս յիշեալ յաստուածայնոցդ եղէց։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 113ա Զվերջին ստացող սուրբ գրոցս, զանարժան Մարկոս երէցս /// (1 տող) տէր Մարկոսին եղբայրորդի՝ տէր Վլասին, եղբայր ըՍտեփանոս սարքաւաքին, իշեցէք, և Աստուած զձեզ իշէ. ամէն։ Թվին ՋՂ (1541), որ Շայ-Դահմազ Վրացտուն գնաց։ Աստուած զտէր Ղուկասն բարի իշէ իւր առատ ող[որ]մութեամբն, որ զմեղս խիստ էառ և ընդեց. իւր տուն Աստւկած շէն պահէ, իւր տղեքն՝ Էսումն ու Սարքիսն Աստուած պահէ, որ շատ հանգիստ նրայ տանէն /// (2 տող)։

2. 76բ Ես՝ Արիստակէս վարդապետս, ստացա զսուրբ գիրքս ի հալալ արցեանց իմոց՝ յիշատակ ինձ և ծնաւղաց։

78բ Զստացող Արիստակէս վարդապետս և զեղբօր կուսան դստերքն՝ Մարիամն և զԵղիսաբեթն յիշեցէք։

85բ Յիշատակ է սուրբ գիրքս Արիստակէս վարդապետին ի դուռն Սուրբ Ստեփաննոս Նախավկային, որ Շամբի Ձոր վերաձայնի, առաջնորդութիւն Միքայէլի աստուածաբան վարդապետին։ Թիւն ՌՃԻ (1671)։

86բ Զստացող սուրբ գրոցս՝ Արիստակէս վարդապետս յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք հանդերձ ծնօղօքն և զեղբօր դըստերսն՝ զՄարիամն և զԵղիսաբեթն. ամէն։

94բ ԶԱրիստակէս վարդապետս՝ զստացող սուրբ հանդերձ ծնողաւք իւրովք և համայն զարմիւք յիշեցէք ի Տէր Քրիստոս, ո՜վ սրբազան դասք քահանայից, զի ՛ դուք յիշման լինիջիք արժանի աստ, յապագայն։

112բ Յ[իշեցէք] /// ի ժամ սուրբ պատարագին և դու[ք] արժանի լինիք ի սուրբ սեղանին և ահեղի սուրբ թեմին Քրիստոսի ///

113ա Զվերջին ստացող սուրբ գրոցս՝ զԱրիստակէս վարդապետս և զեղբաւրորդին իմ՝ զՀովանէսն սարգաւագն յիշեցէք ի սուրբ և ի մաքրափայլ յաղակթս ձեր, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն, ամէն։

Գրչափորձ՝ 1ա, 9աբ, 113բ և պահպանակների վրայ՝ մի շարք տառեր և բառեր։

 

 

197

Ա Վ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Ակներ

ՉԼԶ-1287

Գ­ՐԻՉ, Ս­ՏԱ­ՑՈՂ՝ Յովհաննէս Արքայեղբայր։

ԹԵՐԹ՝ 353+3 (կրկ. 12, 13, 273). Չգրուած՝ 1ա, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 13ա, 15ա, 20ա, 71ա, 97ա, 104ա, 132ա, 165ա, 169ա, 174ա, 266բ-7ա, 311ա, 314ա, 318ա, 335ա, 341ա, 350բ-3բ։ ՊՐԱԿ՝ 2(10+4)+27(Ա-Ջ) ×12(Ա, Խ Ո 14, Ե, Է, Ժ, Չ-Ջ 13, Ը, Յ 15)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26,5×18,2։ ԳՐՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ 77ա) ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, Բ փեղկը դրոշմազարդ, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս, դռնակինը՝ կանաչ կտաւ։ Ե փեղկին, 4, Բ փեղկին 3 մետաղեայ անկիւնազարդեր և մէկական ականակուռ խաչ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, մագաղաթ։

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ­ — Ծնունդ՝ 15բ, Մկրտութին՝ 20բ, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 71բ, Խաչելութիւն 97բ, Համբարձումն՝ 132բ, Աւետումն՝ 169բ, Ընծայումն՝ 174բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 311բ, Հոգեգալուստ՝ 314բ, Երոտասան առաքեալք՝՝ 318բ, Աւերումն դժոխոց՝ 335բ, Ձեռնադրութիւն կղերիկոսի՝ 341բ։ Մատթէոս՝ 13բ, Մարկոս՝ 104բ, Ղուկաս՝ 165բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 267բ։ Խ ո ր ա ն՝ 1բ, 2ա, 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 13գ, 105ա, 166ա, 268ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 342ա։ Լուսանցազարդ՝ ­բու­սա­կան­։ Զարդագիր՝ մարդագիր, կենդանագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, կանաչ, մոխրագոյն, մանիշակագոյն, սպիտակ, վարդագոյն, սև, ոսկի­։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. լուսանցային եզրերը մաշուած, խունացած, բծերով պատուած։ 1590 թ. 319-24 և 349-53 թերթերի թիկունքային կէսերը նորոգուած թղթով և բնագրի թերին լրացուած։ Ներկերն ու ոսկին տեղ-տեղ թափուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ­

1. 1բ-2ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 3բ-10բ Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 11բ-2ա Թելադրութիւն («Սուրբ Մատթէոս…»)։ 12ա-դ Ցուցակք գլխաւորք (Գլուխք)։ 13դ-102ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 102ա Ցուցակք գլխաւորք (= Թելադրութիւն. «Սուրբն Մարկոս…»), 102բ-3բ Գլուխք (կից տե՛ս § 7, ա)։ 105ա-61բ Աւետարան Մարկոսի (161ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 162ա Ցուցակք գլխաւոք (=Թելադրութիւն. «Սուրբ աւետարանիչն Ղուկաս…»)։ 162բ-4բ Գլուխք (կից տե՛ս §7, բ)։ 166ա-264ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 264բ Ցուցակք գլխաւորք (=Թելադրութիւն. «Սուրբ առաքեալն և աւետարանիչն Քրիստոսի Յովհաննէս…»)։ 365ա-6ա Գլուխք (Ա-ԽԱ։ Կից տե՛ս §7, գ)։ 268ա-340ա Աւետարան Յովհաննու (կից տե՛ս § 7, դ)։

7. [Ոտանաւորք՝ 1590թ. յաւելագրութիւն]

ա. 103բ Մատթէոս՝ մարդ վասն այն ցուցաւ…

բ. 164բ Իսկ Մարկոսի՝ ասի առիւծ…

գ. 266բ Այլ թէ զՂուկաս՝ եզն գրեցին…

դ. 340բ Իսկ Յոհաննէս՝ արծուայնման…

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

102բ Գերակատար գլխոյն մաքուր անդամք բարի և քաջ հովուին անմեղ գառինք, հայրատունկ որթոյն ուռք պտղեղք, այս աստուածատունկ դրախտի վայելողք և ժառանգողք, հարք սուրբք և եղբարք ի Քրիստոս և որդեակք, գրողս սորա և աշխատողս Յովհաննէս եպիսկոպոս ծնողաւք և ընտանեաւք մեր և համայն Քրիստոսի երկրպագողաւք յիշեալ լիցուք ի ձէնջ ի բարի, և դուք ևս ։

103բ Եղկելի ոգիս Յովհաննէս եպիսկոպոս Արքայեղբայր՝ այսմ գրող, ծընողաւք մեր կրկին և ընտանեաւք և ամենայն ի սա աշխատողաւք յիշեալ լիցուք ի բարին Քրիստոս ի վեայելողացդ զաս, և զձեզ ի բարին յիշեսցէ Քրիստոս Աստուած մեաւք. ամեն։

161 բ Փա՜ռք քեզ, Տէր իմ և Ատուած Յիսուս Քրիստոս փրկիչ (նման՝ 264ա, 340ա)։

162ա Բազմաբիծ բծկանս /// ին Քրիստոս լիցուք յիշե ///

348բ Երջանիկ անձանցդ [տ]աւնասիրաց և աստուածասիրաց պաղատիմ հողս՝ դատապարտ ծառայակիցս Յովհաննէս եպիսկոպոս Արքայեղբայր՝ ստացող սորա և կիսոյն նորոգող, յիշել [զմեզ ի ] մեծ լուսափայլ տաւնիս՝ զիս և զծնաւղսըն իմ, և զեղբարսն և զքոյրսն՝ համայն նոցին ծննդաւք և զարմիւք հանգիստ և փրկութիւն, թողութիւն և ողորմութիւն ի Քրիստոսէ գտանել համայն ի Քրիստոս հաւատացելովք այժմ և յապագայն, ևս և զի մեզ աշխատողսն կրկին։ Եւ որ առատն է ի տուրս բարեաց Աստուածն իմ Յիսուս Քրիստոս, զնախ եղեալսն և զկնի եկեալսդ մեաւք, ևս և զմեզ յիշողաւքդ՝ ի փառս իւր ընկալցի հայցմամբ սրբոյս, և նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

349ա (Վերանորոգող Վասիլ գրչի ընդօրինակութեամբ) Փա՜ռք… աւարտեցաւ ծայրածաւալ և տիեզերալոյս, քաղցրավտակ, յորդաբուխ և հեզախաղաց, կենսատու արբեցողաց, ի սէր նորա զանձինս գրեալ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Ոհաննէս եպիսկոպոսի, ի թագաւորութեանն Հայոց Հեթմո, ի սուրբ ուխտն Ակներ կոչեցեալ, ուր յոլով ամաւք նախ նոցին միաբան էր գրեալ, և յոլով արդիւնք անդ արարել, ի թուականին Հայոց ի ՉԼԶ (1287), ի Մարտի ամսոյ ի ԺԳ, ի սուրբ Քառասնորդացն պահս, որոց Տէր Աստուած ողորմեսցի, յորոյ ոսկերսն ցաւղ կողից կենարարին Քրիստոսի ցաւղեսցի. ամէն։ Եւ արդ, ես՝ անարժանս ի ծառայիցս Աստուծոյ, և վերջինս յորդոցս եկեղեցոյ, անուամբս եպիսկոպոս կոչիմ, բայց գործովս չեմ արժանի, ո՜հ, մի  Տէր ողորմեսցի։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 164բ (1590 թ.) Սուրբ Աւետարանս յիշատակ է Մարտիրոս քահանային Ֆռնօսցուն, և կողակցիւն իւրոյ՝ Պլօրին, և իւր որդոցն՝ Հազարշահին և Վասիլ քահանային և Սարգսին, և Բարդուղիմէոսին, և Պետրոսին, և Ստեփանոսին, և Խաչատուրին, Մարիամին և Դունիային, և Եփրոսինին։ Կացցէ ի դուռն Հիզանայ Սուրբ Եւթն խորանին, Սուրբ Յարութեանն, և Սուրբ Աստուածածնին, և Սուրբ Յովաննու Մկրտչին, և Սուրբ Ստեփանոսին Նախավկային, և Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչին, և Սուրբ Սարգիս  Զօրավարին և որդոյ նորա Մարտիրոսին։ Զինչ պատարագ մատչի ի սուրբ եկեղեցիքս, մասն և բաժին հասցէ Մարտիրոս քահանային և իւր ամենայն արեան մերձաւորացն. ամէն։

264ա Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Մարտիրոս քահային և կենակիցին իւրո՝ Պլաւրին, և որդոցն՝ Հազարշահին և Սարգսին, և Բարդուղիմէոսին, և Վասիլ քահանային և կենակցին իւրոյ Տունիային, և որդոցն՝ Հռիփսիմէ և Խաչատուրին, և Ստեփաննոսին՝ ի դուռն Սուրբ Կիրակոսին։ Եւ մի՛ ոք իշխեսցէ հանել ի դռանէ Սուրբ Կիրակոսին։ Եւ եթէ ոք անդըքնի՝ ներքև կապանաց է, հնազանդքն՝ աւրհնին յԱստուծոյ։

349ա Եւ տեսաք զսուրբ Աւետարանս խիստ փտեալ և եղծեալ և ապականեալ, որ և է ինքն բոլոր Քրիստոս և // (349բ) վասն մեր մարմնացաւ և զմեզ ազատեաց ի դժոխոցն, և մեք վասն սիրոյն Քրիստոսի և սուրբ Աւետարանիս, ոչ յիշելով զմեղս մեր ընդ անառակին, թէ՝ Հայր, մեղա յերկինս և առաջի քո, և վերստին ուսլայեցաք և գրացաք զսուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՌԼԹ (1590), ի դուռն Սուրբ Կարապետին, ի գեւղաքաղաքն ի Ֆռնաւս, ի կաթողիկոսութեանն տէր Ազարիա քաջ րաբունապետին, և յեպիսկոպոսութեանն տէր Խաչատուր արհեպիկոպոսին, և տէր Յակոբ եպիսկոպոսին, և տէր Թորոս եպիսկոպոսին։

Արդ, յերես անկեալ արտասուալից պաղատանօք հայցեմ ի ձէնջ, ո՜վ դասք համագումարք երկնայնոցն գնդից, յորժամ ակումպ խումպ առեալ առաջի սուրբ սեղանոյս ի մէջ տաճարիս և զերգս առեալ եղանակէք՝ զերգ սուրբ պատարագիս, և ընթեռնոյք զաստուածային գիրս և լուսաւորիք յաստուածային բանիցս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացողք սուրբ Աւետարանիս՝ զՄարտիրոս քահանայն և զկողակիցն իւր զՊլաւրն, և զորդիքն իւրեանց՝ զՀազարշահն և զՍարգիսն, և զԲարդուղիմէն, և զիւրեանց ամենայն // (350ա) արեան մերձաւորսն. ամէն։ Ընդ նոսին և զիս՝ զանարհեստ գրիչս, զՎասիլ սուտ և խաբեբայ և ոչ թէ հաբեղայ, և զկողակիցն իմ՝ զՏունիայն, և զորդիքն՝ զՀռիփսիմէն և զԽաչատուրն և զՍտեփաննոսն, որ տղա մանկութեամբ փոխեցան ի Քրիստոս։ Յիշեցէք և Աստուած-ողորմի ասացէք ստացողի սուրբ Աւետարանիս։ Եւ որ յիշեսցէ զմեզ յաղաւթս իւր և ծունր կրկնեսցէ և մեղաց թողութիւն հայցէ, Քրիստոս Աստուած զիւրսն թողցէ և անթառամ պսակաւք պսակեսցէ. ամէն։ Այլ և յիշեցեք ի Քրիստոս զմեր վարժապետն՝ զՄարգարէ քահանայն, որ ոչ ժամանակեաց, այլ փորձանաց հանդիպեցաւ։ Աստուած ողոմի իւր հոգոյն. ամէն։

Դարձեալ աղաչեմ չմեղադրել խոշորութեան գրոյս և սխալացս։ Եւ որ յիշատակարանս կարդասցէ և որ լսիցէ առանց ծուլանալոյ և առանց նախանձոյ, Քրիստոս Աստուած զնոսա ազնիւ ծառա անուանեսցէ և ասասցէ. Եկա՜յք, աւրհնեալք Հաւր իմոյ, և որ զկնի։ Եւ ինքն ամենասուրբ Երրորդութիւնն աւրհնեալ և փառաւորեալ եղիցի յերկնաւորաց և յերկրաւորաց՝ այժմ և միշտ և [յաւիտեանս. ամէն]։

2. 353բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Շահին, Շահբուլա, Աննա, Նազլու, Սաֆար։

 

198

Ա Վ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Բաղէշ

ՌՀԷ-1628

Գ­ՐԻՉ, ԾԱՂԿԱՂ՝ Սահակ քեյ (ծաղկմանն օժանդակող՝ Մուրադ սրկ.)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ ԳՐԻԳՈՐ Երևանցի Մահրումենց։

ԹԵՐԹ՝ 366. չգրուած՝ 1բ, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 14բ-5ա, 16բ-7ա, 18բ-9ա, 20բ, 21բ-2ա, 23բ-4ա, 25բ-6ա, 27բ-8ա, 29բ-30ա, 31բ-2ա, 33բ-4ա, 35բ, 41բ, 137ա, 139ա, 194բ-7ա, 289ա, 364բ-6բ։ ՊՐԱԿ՝ 4(12+8+10+12)+Ա-ԻԹ×12(Ա, Թ, ԻԷ 11, ԻԱ 8, ԻԸ 6, ԻԹ 1)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23×16,1։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսին (զարդաշրջանակով)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 41ա)։ ՏՈՂ՝ 19 (երբեմն՝ 21-22)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 2 վերջից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Գուշակութիւն մարգարէից՝ 2ա, Աւետումն՝ 3բ, Ծնունդ՝ 4ա, Ընծայումն՝ 5բ, Բժշկութիւն անդամալուծի՝ 6ա, Այլակերպութիւն՝ 7բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 8ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 9բ, Ոտնլուայ՝ 10ա, Մատնութիւն՝ 11բ, Չարչարումն՝ 12ա, Ելանելն ի Գողգոթայ՝ 13բ, Խաչելութիւն՝ 14ա, Պատանումն՝ 15բ, Թաղումն՝ 10ա, Աւերումն դժոխոց՝ 17բ, Յարութիւն՝ 18ա, Համբարձումն՝ 19բ, Հոգեգալուստ՝ 20ա, Վերջին դատաստան՝ 21ա, Ժ կուսանք՝ 22բ, Ադամ և Եւայ ի դրախտի՝ 23ա, Յիսուս՝ 24բ, Աստուածածին՝ 25ա, Փորձութիւն սատանայի՝ 51բ Օրհնութիւն ձկանց և ընթրիք՝ 87բ «Տաց քեզ զփականս արքայութեան երկնից»՝ 94ա, Բժշկութիւնք՝ 64ա, 69ա, 142ա, 142բ, 161բ, 166բ, 221ա, 233ա, 248բ, «Որ սուր առնուցուն՝ սրով անկանիցին»՝ 128ա, 233ա, 248բ, «Որ սուր առնուցուն՝ սրով անկանիցին»՝ 128ա, 278բ, «Դո՞ւ ես թագաւորն հրէից»՝ 130բ, Յովսէփ առ Պիղատոս՝ 134ա, Մարիամ Մագդաղինացի՝ 135ա, Օրհնութիւն նկանակի և ձկանց՝ 158ա, Մանուկ ի գիրկն Քրիստոսի՝ 167բ, Թլփատութիւն՝ 204բ, «Ի տան հէր իմոյ պարտ է ինձ լինել»՝ 206բ, «Տապար առ արմին ծառոց»՝ 208ա, «Ետուն նմա գիրս զԵսայեայ»՝ 211բ, Յիսուս ի նաւուն Սիմոնի՝ 214ա, «Արտասուօքն սկսաւ թանալ զոտս նորա»՝ 224ա, Յարութիւն դստերն ժողովրդապետին՝ 229բ, Յիսուս և Յովհաննէս՝ 234ա, «Տուր ինձ փոխ երիս նկանակս»՝ 239ա, «Առն… մեծատան ետուն անդք»՝ 244բ, Դատ այրւոյն՝ 261բ, «Ցանկացայ զայս պասէք ուտել»՝ 275բ, Աղօթք ի լեառն Ձիթենեաց՝ 277բ, Քրիստոս առ Հերովդէ՝ 280բ, Թերահաւատութիւն Թովմասի՝ 352ա։ Մատթէոս՝ 44բ, Մարկոս և Պետրոս առաքեալ՝ 139բ, Ղուկաս՝ 197բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 289բ։ Խ ո ր ա ն՝ 26բ, 27ա, 28բ, 29ա, 30բ, 31ա, 32բ, 33ա, 34բ, 35ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 45ա, 140ա, 198ա, 290ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ Բուսական, կենդանական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, մարդագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, կարմիր, կանաչ, ոսկի, դեղին, սպիտակ, սև նարնջագոյն, մոխրագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մեկնութիւն Սաղմոսաց։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացած երկու թերթերի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա)։ Կարդալ՝ Աա, Բբ, Աբ, Բա «ելութեանն և զաներևոյթսն յաւելլով... յապահովային հողմով մակուկավարէին», Դա, Գբ, Դբ, Գա «այղք ընդդիմակացս մեկնեցին… դարձեալ զչարախաւսն»։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ­

Ա. 1. 26բ-7ա։ Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 28բ-35բ Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

                               36ա-41ա տե՛ս Բ, § 1-2։

3. 42ա-3ա Սկիզբն գլխոյ։ 43ա Համաձայնութիւն։ 43բ Նախադրութիւն։ 45ա-136բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 137բ Նախադրութիւն։ 138աբ Գլուխք։ 140ա-90բ Աւետարան Մարկոսի (190բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 191բ-2ա Նախադրութիւն։ 192բ-4ա Սկիզբն գլխոյ։ 198ա-287բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 288ա Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 288բ Նախադրութիւն 290ա-355բ Աւետարան Յովհաննու (355ա Գիրք կնոջն շնացելոյ)։

«Գիրք կնոջն շնացելոյ»-ի վերջում՝ 355բ «Զայս յիշատակ բանի եկեղեցի յասորոց Աւետարանէ բանիւ Պապիասայ ումեմն՝ Յովհաննու աշակերտի, որ և յետոյ հերձուած խաւսեցաւ և խոտեցաւ… Եւսեբի է ասացեալ»։

Բ. 1. 36ա-7բ Տիեզերալուր և աշխարհալոյս վարդապետի և հոգէնուագ երգողի՝ տեառն Ներսէսի Հայոց կաթողիկոսի Կլայեցոյ արարեալ զՊատճառ Ժ խորանաց սրբոյ Աւետարանիս և վասն երանգ [Ե]ռանգ գունոյն ծաղկանց և հակուցն և ծառոց՝ ի փառս Քրիստոսի աստուծոյ մարդասիրին, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն – Առաւելապէս հրաշից արժանի… առ նորս կատարեալ ի փառս Սուրբ Երրորդութեան։

2. 37բ-41ա Յայլմէ վարդապտէ ասացեալ Վասն խորանաց սրբոյ Աւետարանիս – Դրախտ իմանալի սուրբ եկեղեցի… որ այն բանն յայլոքն չկայ. Եւ փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

3. [Ոտանաւորք Սահակ գրչի՝ վասն տէրունական պատկերաց]

ա. 11բ [Մատնութիւն] – Յուդա համբուրելով զՏէրդ մատնէ, / Մաղքոս անդամայլուծն զքեզ ապտակէ...

բ. 12ա [Չարչարումն] – Որ ձաղեցար ի թուք պղծին, / Եւ եղեգեամբ կռփեալ գլխիդ... / ԶՍահակս և զԳրիգորին...

գ. 14ա [Խաչելութիւն] – Որ բարձրացար ի սուրբ խաչին, / Վասն իմ արբեր զդառն լեղին...

դ. 21ա [Վերջին դատաստան] – Յաւուր մեծի դատաստանին, / Յորում կշռես զգործս մարդկային...

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

24բ (Սահակ գրչի) Մեղայ յերկինս և առաջի քո... փրկել զմեղուցեալ ոգի գրչիս և զԳրիգորին յաւիտենական տանջանացն, ո՜վ երանեալդ ի կանայս, սուրբ Աստուածածին։

25ա Աղաչեմ զԲանդ Աստուած՝ զծնեալդ յաղախնոյս, ողորմեա Սահակ գրչի և ծնօղաց նորին, և Մուրադ դպրին, և Գրիգորին և ազանց նոցին. ամէն։

191բ Համբարձման կարդա զսա և զՍահակ գծաւղս յիշեա։

192ա Աւրհնութիւն՝ որ կարդա, գովութիւն՝ որ լսէ։ Փա՜ռք փրկչին և յիշատակ գրչիս։

355 Ո՜հ, մեղաւորիս հազար բերան,

       Որ դեգերեալ եմ յամենայն ժամ։

356ա Յիշատակարան է – Փա՜ռք... // (357բ) ուստի և տեսեալ զսորայս անճառ փրկագործութեան խորհուրդ՝ մաքրամիտ և հեզահոգի իմաստունն խոջա Գրիգորն Երևանցի և առափաբագ սիրով և սերտ հաւատով և յաւժար կամաւք ցանկացող եղև այսմ ծաղկաւէտ և վարդափըթիթ, կենսաբուխ սուրբ Աւետարանիս և ըստացաւ զսա՝ յիշելով ըզբան մարգարէին, որ ասէ. Երանի՜, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն, որ է եկեղեցի սուրբ։ Վասն այս յուսոյն ըստացաւ ըզսուրբ Աւետարանս ի պայծառութիւն սուրբ եկեղեցոյ և ի վայելումն մանկանց Սիովնի, այլ և յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ և ծնօղաց իւրոց՝ Առաքելին և Թարղումաշին, // (358ա) և կենակցին իւրոյ՝ Բեկիխաթունին, և որդոցն՝ Սիմէոնին, Յարութենին, Ավէրիսին, հոգևոր որդոյն՝ Յակոբին, դստերացն՝ Փիանդին, Սեվէրին, և քըւերն՝ Ողուրսուլթանին... (3 տող չգրած)։ Արդ, որք հանդիպիք լուսազարդ և կենսաբուխ սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զխօջա Գրիգորն և զծնօղսն իւր՝ զԱռաքելն և զԹարղումաշն, և զկենակիցն իւր՝ զԲեկիխաթունն, և զորդիքն իւր՝ զՍիմէոնն և զՅարութիւնն և զԱվարիսն, և զդըստերքն իւր՝ զՓիանդէն և զՍեվերն, զքուրն իւր՝ զՈղուրսուլթանն, և զամենայն արեանառու մերձաւորսն իւր, և Աստուած ողորմի ասացէք նոցա, և Աստուած, որ առատն է ի յամենայնի, յիշողացդ և յիշեցելոցդ ողորմեսցի յիւր գալստեանն։ Եւ նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։ // (358բ) Եւ արդ, ես՝ յետինս ի գրչաց և անպիտանս և անարժանս ի մանկունս եկեղեցոյ, բազմամեղս և անիմաստս ի գիրս գրչութեան և յանցաւորս ամենայն պատուիրանացն Աստուծոյ, Սահակ սուտ և լոկ անուամբ քահանայ, որ միայն զանունս ունիմ և զգործս ոչ, տկարութեամբ իմով գրեցի և ծաղկեցի ըստ կարի իմում և ըստ տկարութեան անիմաստ մտաց իմոց, բայց աւժանդակութեամբ և ձեռնտուութեամբ Հոգոյն Սրբոյ աւարտեցի զսա ի թվականութեանս Հայկազեան տոմարի ՌՀԷ (1628) ամի, ի քաղաքիս Բաղիշու, ընդ հովանեաւ Սուրբ Սարգսի Զաւրավարին և այլ սրբոց, որ աստ կան հանգուցեալ։ Վասն որոյ երես ի գետին դնելով աղաչեմ զձեզ, զի լի սրտիւ և բոլոր հաւատով Աստուած-ողորմի ասացէք ինձ՝ Սահակ մեղսամած գրչիս, և իմ ծնօղացն՝ Ստեփանոսին և Շահումաղին, և կենակցին իմոյ, և դստերն իմոյ՝ Հռիփսիմին, և եղբարց իմոց՝ // (359ա) Յակոբին և Ոսկիանին, և ամենայն արեանառու մերձաւորացն մերոց, և Աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց, ձեզ և մեզ ողորմեսցի յիւր միւսանգամ գալըստեանն, բարեխօսութեամբ սուրբ Աստուածածնին և ամենայն սրբոց իւրոց. ամէն։ Դարձեալ աղաչեմ յիշել ի Տէր զհոգևոր ծնօղքն մեր և զբարի երախտաւորքն մեր և զուսուցիչքն՝ զտէր Յովանէս քաջ քարտուղարն Հիզանցի, և զտէր Կիրակոսն, և զԴիլաքն, որ աշխատեցան հետ անարժանս յուսումն արւեստիս, նաև զտէր Ներսէս ուսուցիչն իմ։ Եւս առաւել զհոգևոր որդիքն իմ և զաշակերտքն՝ զտէր Աւետիսն և զՄուրադ սարկաւագն, որ բազում աշխատեցաւ ի ծաղկել սուրբ Աւետարանիս՝ ձեռն տալով տկարութեանս մերոյ, և զմիւս Մուրադ պատանին, ևս և զայնոսիկ, որ երախտիք և աշխատանք ունին ի վերայ մեր՝ թէ հոգևոր, թէ մամնաւոր, զոր Տէր Աստուած հատուցանէ զփոխարէն յարքայու // (359բ)թեան երկնից. ամէն։

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան զհանդիպող սուրբ Աւետ[ա]անիս, որ կարդայք կամ աւրինակէք կամ զսուրբ տնօրինական պատկե[ր]սն տեսանէք և մխիթարիք, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զստացօղ սըմին՝ զխոջա Գրիգորն, և զծնաւղսն իւր՝ և զԱռաքելն և զԹարղումաշն, և զկենակիցն իւր՝ զԲեկիխաթունն, և զորդիքն իւր՝ զՍիմէոնն և զՅարութիւնն և զԱւերիսն, և զհոգևոր որդին իւր՝ զՅակոբն, և զդստերսն իւր՝ զՓիանդէն և զՍեվերն, և զքուրն իւր՝ զՈղուրսուլթանն, և զամենայն ազինս իւր՝ զկենդանիսն և զհանգուցեալսն, լի սրտիւ և բոլոր բերանով Աստուած ողորմի ասացէք, և Տէր Աստուած ձեզ և մեզ ողորմեսցի ըստ մեծի ողորմութեանն իւրում և երկ[ն]ից արքայութեան արժանի արասցէ և անճառելի աստուածային տեսութեանն իւրոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեան յաւիտենից. ամէն։ Հայր մեր։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 360ա (1654 թ., ստացողի, գրիչ՝ Աստուածատուր) Արդ, ի վերջին դարոյս... // (360բ) Քանզի ասէ Տէր մեր ի սուրբ Աւետարանին. Որ խնդրէ, առնու։ Եւ դարձեալ ասէ. Որ ունիցի ականջս ի լսելոյ, լուիցէ։ Եւ զայս լուեալ պատուական և իմաստուն, բարեմիտ և հեզահոգի այրն ցանկալի մահդասի Գրիգորն, որ մակյիշմամբ Մահրումենց ասի, և սորայս իսկ վառեալ աստուածային սիրովն, ջերմեռանդ սրտիւ և աներկբայ հաւատով և անորոշելի յուսով շաղկապեալ ընդ միմեանս, ի բաց եդեալ զփառս աշխարհիս՝ հանդերձ շահիւք իւրովք, ըստ բանին Տեառն, որ ասէ. Նման է արքայութիւն երկնից առըն վաճառականի, որ խնդրիցէ մարգարիտս գեղեցիկս և այլն։ Վասն աստուածային և սուրբ հրամանացն մեծաւ ջանիւ փափգէր և ի տարակուսանս մտանէր և ցանկայր տենչմամբ այսմ լուսատու մարգարտիս՝ աստուածային և անմահական արքայութեանն յերկնից հրաւիրողիս, անուշահոտ և զմայլեցուցիչ հոգւոց յերկնից բուրաստանիս, վասն որոյ խնդրեաց և // (361ա) ընկալաւ իսկ և եհաս տենչանացն իւրոց, և ստացաւ զաստուածաշրթունք սուրբ Աւետարանս ի բարի և յարդար վաստակոց իւրոց, և ոչ խնայեաց ի ծախսն, այլ առատ պարգևօք ստացաւ ըստ բանին. Որ շատ ըսփռէ, բազումս ժողովէ։ Եւ ընձայեաց ի դուռն Սուրբ Ամենափրկչիս և այլ սրբոցս, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և ծնօղացն, ամենայն արեանառու մերձաւորացն, և ի վայելումն ամենայն եկեղեցականաց, ընթերցողաց և լսողաց, և որ զողորմին ասէք. ամէն։

Քանզի սորայս ծրագրութիւն և զծաղիկ կատարւեր է այլ երկրի, զոր յառաջիկայդ գրեալ է։ Եւ զայս յիշատակարանս գրեցաւ ի թըւաբերութեանս Հայոց ՌՃ և Գ (1654) ամի, ի մայրաքաղաքս Ասպահան, ի հայրապետութեան Էջմիածնա սուրբ Աթոռոյն տեառն Փիլիպոսի հրեշտակակրօն և խարանազգեաց կաթողիկոսի և յառաջնեորդութեան պանդխտեալ և տառապեալ ազգիս հայոց, որ կամք Ասպահան, տէր Դաւթի արքեպիսկոպոսի և քաղցրուսոյց վարդապետի, զոր տէր Աստուած անփորձ պահէ. ամէն։ // (361բ) Եւ ի թագաւորութեանն Պարսից Փոքր Շահ-Ապասին, զոր բարեգութն Աստուած յամենայն ժամ զսիրտն ի գութ շարժեսցէ ի վերայ տառապեալ ազգիս քրիստոնէից, և զինքն խաղաղութեամբ և արիութեամբ ընդ երկար ամս պահեսցէ. ամէն։ Եւ ի ժողովրդապետութեանն վտարեալ և պանդխտեալ ազգիս կորովամիտ և արիասիրտ, իմաստուն և հանճարեղ, խնամատար և ցաւակից ամենայն Հայոց, ևս առաւել եկեղեցւոյ և կարգաւորաց և այլոց ամենեցուն, պարոն Յակոբջանին, զոր Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, արարիչն երկնի և երկրի, ընդ երկայն աւուրըս բարեպաշտութեամբ և խաղաղ կենօք պահեսցէ հանդերձ ամենայն ընտանեօք և առհասարակ ամենայն ժողովրդեամբ. ամէն։

Եւ արդ, մեծաւ պաղատանօք և յորդահաս արտասուօք առ ոտս անկեալ համբուրեմ զգարշապարսդ ձեր, վեհագոյն հայրք և եղբայրք, և քաղցրահընչող տատրակք՝ մանկունք սրբոյդ Սիովնի, յորժամ զմայլիք և // (362ա) ուրախանայք աստուածաբուխ և անմահարար սուրբ աղբերէս, ընդ վերոյյիշեցելոցըս՝ յիշման արժանի արարէք արժանաւոր աղօթիւք զմահդասի Գրիգորն և զծնօղսն իւր, հայրն՝ Առաքելն, և մայրն՝ զԹարղումաշն, և պապն՝ զՓիրիջանն և հանիկն՝ Ազիզփաշէն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։ Եւս առաւել յիշեցէք ի Քրիստոս զմահդասի Գրիգորն և զեղբայրքն իւր՝ զՍարգիսն... (1 անուան տեղ բաց,) և քոյրն՝ Ուղրիսօլթանն, և սորա որդին՝ Մարկոսն յիշեցէք։ Կրկին անգամ յիշեցէք ի Քրիստոս զմահդասի Գրիգորն և կենակիցն իւր ըզԲէկիխաթունն, և որդին իւր՝ զՍիմոն-խանըն, և  զդըստերսն իւր զՓիանտէն, Սէվարն և զՄարիտատն, և հանգուցեալ որդիքն՝ Աւետիսն, Մանուկն. յիշեցէք։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՍիմոն-խանն և զկենակիցն իւր՝ Խաթունըն, և զորդիքն իւր՝ դեռաբոյս և նորաբողբոջ Պօղոսն և զՊետրոսն, Մնացականն (այլ ձեռքով՝ տողամէջ), զոր բարերարն Աստուած ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ և հոգւով և մարմնով // (362բ) ծաղկեցուսցէ. ամէն։ Նաև զդստերս իւր՝ Եղիսաբեթն, Թարղումաշն, Ազիզփաշէն, Մարգարիտն յիշեցէք։

       – Այս և յաջորդ պարբերութեան լուսանցքում կարմրագիր նշում՝ «յետ» և «յառաջ»։

Այլ ևս յիշեցէք ի Քրիստոս զՓիանտէն և որդիքն իւր՝ զՍարգիսն, Ջուհարն, ըզՅէմինն. յիշեցէք։ Եւ ևս յիշեցէք ի Քրիստոս զՍէվարն և որդիքն իւր՝  Յակոբջանն, Կարապետն, Սարգիսն. յիշեցէք։ Եւ դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՄարիտատն և որդիքն իւր Ռափայէլն, Աստուածատուրն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։

Եւս առաւել յիշեցէք ի Քրիստոս զՊօղոսն և զկենակիցն իւր՝ Մինախաթունն և որդին՝ յԱռաքելն, որ է հանիգուցեալ ի Տէր, և զդուստրն՝ Բէկզատէն, Գալուստ (2 տող բաց)։

Կրկին անգամ յիշեցէք ի Քրիստոս զՊետրոսն և զկենակիցն իւր՝ Քաթրինէն, և որդին՝ Գրիգորն, և հանգուցեալ որդին՝ Անդրիասն, Յարութիւն (4 տող բաց). յիշեցէք։ // (363ա) Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՍիմոն-խանն, և ըզաներն իւր զԳրիգորն, և զսորա կողակիցն՝ Մարգարիտն, և զորդիքն իւրոց՝ զտէր Կարապետն, Մկրտիչնև զԹարիղուլն յիշեցէք։ Եւս առաւել աղաչեմ յիշել ի Տէր Ամենափրկիչ եկեղեցւոյ քահանայքն, նախ՝ զտէր Կարապետն, հանգուցեալն ի Քրիստոս, զտէր Միքայէլն, տէր Բարսեղն, տէր Յովանէսն, տէր Սարգիսն, տէր Սահակն, տէր Պետրոսն և զտէր Յովհաննէսն, զոր բարերարն Աստուած սիրով և միաբանութեամբ և բարի կենացաղավարութեամբ պահեսցէ ընդ երկայն ժամանակս. ամէն։

Եւ արդ, ես՝ մահդասի Գրիգորս, ետու զսուրբ Աւետարանս ի դուռն Ամենասուրբ Փրկչիս՝ յիշատակ ինձ և իմոցն և ի վայելումն վերոյգրեալ քահանայիցդ։ Որ ոք յանդգնեսցի դաւի անելոյ կամ ծախելոյ՝ ի յազգականաց և յամենայն արեան մերձաւորաց, եթէ կարգաւոր իցէ, մասն ընդ Յուդայի և ընդ Արիոսի առցէ, և եթէ յաշխարհական՝ ընդ խաչահանողացն համարեսցի, և ինքն նըզովեալ եղիցի։ // (363բ)

Ո՜վ դասք լոյսերամ քահանայքդ և աստեղափայլ մանկունքըդ Սիովնի, յորժամ ընթեռնուք զհոգիաբուխ աստուծածային վըտակս և դուք՝ հանդիսացեալ ժողովուրդք, յորժամ զմայլիք աստուածաբուխ աղբերէս, ուղիղ հաւատով և միամիտ սրտիւ և կատարեալ սիրով յիշեցէք ի Քրիստոս յերկնաթռիչ ըզմահդասի Գրիգորն և զկենակիցն իւր՝ Բէկիխաթունն և զորդին զՍիմոնխանն, և զծիծեռնահնչող թոռունքն՝ զՊօղոսն և զՊետրոսն, և զդըստերսն, ամենայն արեան մերձաւորօքն։ Քրիստոոս Աստուած իւր առատ ողորմութեամբն փոխարէն վարձս Ռ-ապատիկ և բիւրապատիկ աստի կեանս պարգևեսցէ և յետ աստեացս՝ իւր սուրբ և քաղցր տեսոյն արժանաւորս արասցէ և յերկնից արքայութեանն ընդ սրբոցն դասակից և պսակակից արասցէ հանդերձ նընջեցելովք իւրոց. ամէն։ Ընդ նոսին և զանարժան Աստուածատուրս, որ զսակաւ բանս ծրեցի, յիշելոյ արժանի արարէք, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիոտոսէ Աստուծոյ մերոյ։ // (364ա)

Քրիստոս Աստուած մեր, որ տէրն է փառաց և տըւող ողորմութեանց, տացէ զիւր առատ ողորմութեամբն աշխարհի՝ խաղաղութիւն, տանց՝ շինութիւն, օդոց և տարերաց՝ բարեխառնութիւն, անձրևաց՝ ըստ ժամանակին առատութիւն, աղբերց և գետօրէից՝ յորդութիւն անդաստանաց՝ արդիւնաւորութիւն, ծառոց՝ պտղաբերութիւն և ամենայն բարեաց՝ լիութիւն, թագաւորաց՝ բարեպաշտութիւն, իշխանաց՝ քաղցրութիւն և միամտութիւն, զօրաց և զօրավարաց՝ քաջութիւն, թշնամեաց՝ հնազանդութիւն, հոգևոր առաջնորդաց՝ ուղիղ վարդապետութիւն, եկեղեցւոյ՝ հաստատութիւն, քահանայից՝ սէր և միաբանութիւն, սարկաւագաց՝ խոնարհութիւն և ուսումնասիրութիւն, ժողովրդոց՝ սրբութեամբ քաղաքավարութիւն, ծերոց՝ իմաստութիւն, տղայոց՝ պահպանութիւն, երիտասարդաց՝ ողջախոհութիւն, կանանց՝ համեստութիւն, հիւանդաց՝ առողջութիւն, վտանկելոց՝ դիւրութիւն, բանտելոց՝ ազատւոթիւն, պանդխտելոց՝ անդրադարձութիւն, վշտացելոց՝ մխիթարութիւն, և միաբան ժողովրդեանս՝ կեանք և առողջութիւն և մեղաց թողութիւն, համօրէն ննջեցելոցն՝ հանգիստ և արքայութիւն. և Քրիստոսի մարդասիրին փա՜ռք, պատիւ և գոհութիւն, որ է աւրհնեալ յաւիտեաս. ամէն։ Հայր մեր։

2. 44ա (1774 թ.) Յիշատակարան ստացօղի սուրբ Աւետարանիս – Փա՜ռք... որ ետ զայս պարգև՝ սկիզբն փրկութեան մերոյ, ճրագ ճշմարիտ, աշտանակ լուսատու և դուռն ուղիղ գիտութեան զսուրբ Աւետարանս զայս, ոսկազօծ և ծաղկազարդ սուրբ պատկերօք տնօրինականօք և խորհրդաւոր կանոնօք՝ կամարաւոր խորանօք, զոր և կարի փափակմամբ ըստացայ ես՝ յետինս ապաշխարողաց Փառակեցի ի Տէր հանգուցեալ Մուրադի դուստր Եղիսաբեթս, ձեռամբ եղբօր որդւոյն իմոյ՝ Զօրուն, որ ստացեալ էր նա ի հալալ արդեանց իւրոց, և ես՝ նուաստ կոյս ապաշխարօղ Եղիսաբեթս, որ այժմ բնակիմ ի աստուածապահ օրհնեալ քաղաքս Աշտարխան, ի յարկս տան հօրեղբայր Յովաննէսի որդի Ոսկանին, և վառեալ իմ ի սէր սրբոյ Աւետարանիս, յօժար կամաւ իմով ետու զայս սուրբ Աւետարանս ի կենդանութեան իմում՝ յիշատակ հոգւոյ իմոյ ի քրիստոսահիմն և լուսակառուց սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի, ի ձեռն նոյնոյ ծայրագուն նուիրակ և ազգիս Հայոց, որ ի կողմանս հիւսիսոյ և առաջնորդ սրբազան Յովսէփ աստուածաբան վարդապետին Սանահնեցւոյ, այսու խնդրանօք և պայմանաւ, որ որքան կենդանի իցեմ, մի՛ ոք իշխեսցէ առնուլ և տիրել, այլ տանիցեն ըզսա ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին՝ առ մայրն ամենայն եկեղեցեաց, ի յիշատակ հոգւոյ իմոյ և ծնողաց իմոց, և ազգականաց իմոց՝ կենդանեաց և հանգուցելոց։ Արդ, ո՜վ սրբազան հայրք հոգևորք, աստուածուսոյց վարդապետք, մաքրակենցաղ քահանայք, ուսումնասէր սարկաւագք և համայնք դասք եկեղեցւոյ, ո՛վ ոք հանդիպիք և տեսանէք զսուրբ Աւետարանս կամ ընթեռնուք, յիշեցէք զնուսատ և յետին պաշտօնեա ապաշխարօղ Եղիսաբեթս, զհայրն իմ՝ Մուրատն և զմայրն իմ՝ Սարանգուլն, եղբայրն իմ՝ Բարսեղն և եղօրակին Մարինոսն, հօրեղբայրքն իմ Յովաննէսն և Առաքելն, և նոցին կենակիցք՝ Անթառամն և Հռիփսիմին, որք հանգուցեալք են ի Տէր, և Աստուած-ողորմի ասացէք։ Դարձեալ յիշեցէք Յովանիսի որդի պարոն Ոսկանն և կողակիցն իւր՝ Եփրոսիմայն և որդին՝ Յովանէսն, և Բարսեղի որդի պարոն Զօրին, և յերկար կեանս խնդրեցէք յիշողացդ և յիշեցելոցն։ Տէր Աստուած աստ և ի հանդերձելումն ողորմեսցի ըստ մեծի ողորմութեան իւրում, որում փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։ Գրեցաւ յիշատակարանս ի քաղաքն Աշտարխան, յամի Տեառն ՌԷՃՀԴ (1774), Դեկտեմբերի ԺԸ և Հայոց թուին ՌՄԻԳ (1774), ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին։ Գրիչ Յարութիւն Ջուղայեցի յիշեցէք։

3. 1ա (1810 թ., շղագիր) Յիշատակ է զայս ոսկէզօծ և խորհրդաւոր տնօրինական պատկերօք նկարեալ և մաքուր ձերամ[բ]ք յօրինեալ ի մաքաղաթի սուրբ Աւետարանս՝ լուսաւորեալ հոգի աղայ Մկրտում Գալստեանին Ջուղայեցւոյ և զուգակցւոյն՝ բարեպաշտուհի Նաշխուն խանըմին, և որդւոյցն՝ աղայ Գալուստին, աղայ Գրիգորին, և դստերացն՝ պատուելուհի Անա խանըմին և պատուելուհի Կատարինէին, որք ամենաջերմեռանդ կամաւ ետուն ի գերագահ և երկնահանգետ Աթոռոյն Սրբոյ Էջմիածնի, ձեռամբ յերիցս եռանեալ և կայսերապսակ հայրապետին տեառն տեառն Եփրեմայ սրբազան կաթուղիկոսի Ամենայն Հայոց, ի յիշատակ մշտնջենաւոր յիշման հոգւոց համայն արիւնառու ննջեցելոցն իւրեանց։ Նաև ընդ սմին տուաք ևս մին արծաթապատ և ոսկէզօծ փոքրիկ Աւետարան, որ նա ևս նկարեալ է ի վերայ մաքաղաթի և մաքուր ձեռամբ յօրինեալ։ Գրեցաւ զայս յիշատակարանս յամի փրկչին 1810 և թուին Հայոց ՌՄԾԹ (1810), ի յԱժդարխան։

 

199

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Հ Ն Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն Ի

Դրազարկ, Վանկունք

ՉԻ - 1271

Գ­ՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ ­Կոստանդին։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Գրիգոր քհյ. Աւետիս (գլխագրող)։ ԿԱԶՄՈՂ՝ Առաքել Հնազընդենց։

ԹԵՐԹ 433-1 (թռիչք՝ 9)։ ՊՐԱԿ՝ 26 (Ա-Պ) ×16 (Ա-Գ 12, Ձ-Ղ, Մ-Շ, Պ 20)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27,3×19։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ եպկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 27ա)։ ՏՈՂ՝ 29։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց-շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ, լուսանցակողերի՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 1ա, 30ա, 108ա, 169բ, 229բ, 388բ, 417բ։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 28ա, 57բ, 67ա, 116ա, 132ա, 137բ, 147ա, 152ա, 305ա, 364ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, ճարտարապետական, գլուխ (76բ)։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ բուսագիր, մարդագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ ցեցակեր։ 365, 268 մասամբ պատռուած ընկած։ Կազմի կաշին խոնաւութիւնից գունափոխուած։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

1. Յոբ – Գրք 1ա-29բ։

2. Սաղմոսք – Գրք 30ա-107բ (չիք «Փոքր էի ես»)։

3. Առակք – Գրք 108ա-37ա։

4. Ժողովող – Գրք 137բ-46բ։

5. Երգ երգոց – Գրք 147ա-52ա (ունի՝ «Գիտացի»)

6. Իմաստութիւն – Գրք 152ա-69ա։

7. Եսայի – Մրգ. 169բ-229ա։

8. Երեմիա – Մրգ. 229բ-94բ։

9. Բարուք – Թղթ 294բ-9բ։

10. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 299բ-305ա։

11. Եզեկիէլ – Մրգ. 305ա-64ա։

12. Դանիէլ – Մրգ. 364ա-88բ։

13. Ովսէէ – Մրգ. 388բ-96բ։

14. Ամովս – Մրգ. 396բ-403ա։

15. Միքիէ – Մրգ. 403ա-7բ։

16. Յովէլ – Մրգ. 407բ-10բ։

17. Աբդիու – Մրգ. 410բ-1բ։

18. Յովնան – Մրգ. 411բ-3բ։

19. Նաւում – Մրգ. 413բ-5ա։

20. Ամբակում – Մրգ. 405ա-7բ։

21. Սմփոնիա – Մրգ. 417բ-20ա։

22. Անգէոս – Մրգ. 402ա-1բ։

23. Զաքարիա – Մրգ. 421բ-30բ։

24. Մաղաքիա – Մրգ. 430բ-3բ։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

107բ (Կոստանդին գրչի) Զայս աստուածաշունջ մատեանս, զոր սկիզբն արարեալ իմոյ ձեռին՝ Կոստանդեա սպասաւոր բանի, եթէ ի յանկ ելեալ աւարտեսցի, զկնի մահուան իմոյ տաց զսա ի ժառանգութիւն մաւրն Աստուծոյ՝ ի յԱւագ Մլիճին։ Եթե կամի Աստուած, ուր և հասանէ վախճան կենաց իմոց, անդր առաքեցից, զի իմ ժառանգաւոր Սուրբ Աստուածածինն է։ Եւ որ զայս գիրքս հանէ և կողոպտէ զՍուրբ Աստուածածինն յետ իմ մահուան, հանցէ և զնա Քրիստոս յիւր արքայութենէն, քանզի սեղան ա[ն]կողոպուտ է, և ժառանգաւոր սորա, զոր վերագոյն յիշեցաք՝ աւսոխ և դատախազ նմա ի համագումար ատեան հանդիսին։ Վասն որոյ ընծայեմ զսա ի յԱւագ Միլիճոյն Սուրբ Աստուածածինն ի յիշատակ ինձ և աւրն իմոյ՝ Մանուել երիցու, զի յիւր մահուն աւրն ինձ լու ի լու յայն սուրբ տաճարին Աստուածածնաւրն ընծայեաց և նուիրեաց զիս, և ինքն հաւն է թաղեալ ի դամբարանի, վասն որոյ անշարժ մնասցէ ի նմա եդեալ։ Ոչ ասեմ զտիւ և զգիշեր կալ մնալ ի նմա, զի այս անհնար է, այլ զի մի՛ ոք իբր զիւր ստացուած առեալ գնասցէ ուր և կամի, զի զայս ես միայն կարեմ առնել յիմ կենդանութեան։ Ոչ՛ ոք իշխեսցէ անցանել և արհամարհել զհաստատուն տիպ տառիս ի մարդկանէ. ո՛չ թագաւոր, ո՛չ իշխան, ո՛չ եպիսկոպոս և ո՛չ հայր վանաց, ո՛չ մեծ և ո՛չ փոքր, ո՛չ եկեղեցական և ո՛չ աշխահական, զի մի՛ հպարտացեալ ի դատաստան սատանայի անկցի և զվերնագոյն անէծս առցէ։ Եւ այս վերոյգրեալս հաստատուն է կամաւքն Աստուծոյ, և վասն առաւել հաստատութեան՝ իմով ձեռամբս գծագրեցի։

169ա Եւ արդ, լեր պաշտպան և վերակացու, Յիսո՛ւս, հոգւոյ և մարմնոյ իմ ... զի մնասցէ անջինջ յիշատակ ինձ ի յեկեղեցւոջ Աւագ Մլիճայ Աստուածածինն և Սուրբ Փրկչին։

299բ Վասն որոյ աղաչեմ զբարերար և զամենողորմտ Յիսուս, փրկեա՛... և նորոգեա նորոգ կենդանութեամբ ի համաւրէն յարութեանն։

305ա Բարեխաւսութեամբ և աղաւթիւք սուրբ մարգարէին Երեմիայի և ամենաւրհնեալ Տիրամաւրն, որոյ զգիրքս շնորհեցի Աւագ Մլիճոյն եկեղեցւոյն, մի՛ յիշեր զմեղս իմ և մի՛ բարկանար իսպառ, զի գինք արեան քո եմ, և դարձոյ զսըրտմտութիւնս քո յինէն։

433բ Աւրհնութի՜ւն... Ի թուականութեանս Հայոց եւթն հարիւր և քսանն (1271), ի հայրապետութեանն տեառն Յակովբա՝ Հայոց կաթողիկոսի, և ի թագաւորութեանն Հեթմո Հայոց թագաւորի, կամաւքն Աստուծոյ փափագեցի բազմավրէպս Կոստանդին պիտակ անուամբ սպասաւոր բանին, ստանալ զաստուածաբան մարգարէիցս տառս, և շնորհիւ Տեառն, ծխիւք իսկ և ձեռամբ իմով գրեալ աւարտեցաւ ի հռչակաւոր ուխտս Դրազարկ և յանապատս Վանկունք, ընդ հովանեաւ ամենաւրհնեալ Սուրբ Տիրամաւրն, ի վայելումն մանկանց եկեղեցո և յիշատակ բարեաց առաջի Աստուծոյ ստացողի և գրողի սորա Կոստանդես, և ծնաւղաց և հարազատաց իմոց ըստ մարմնո և ի Քրիստոս։ Արդ, աղաչեմք Աստուծով զքրիստոսասէր պաշտաւնեայսդ սրբո եկեղեցո, որք պատահիւք այսմ գրո՝ ընթերցմամբ կամ աւրինակելով, համարձակ լերուք,

Զի բազում աշխատութեամբ ուղղեցի

Եւ որ ինչ ի սմա ըստ մտի թուեսցի,

Գոհութիւն Տեառն մատուսցի,

Եւ եթե սխալ ինչ հանդիպեսցի,

Զիջմամբ ըստ իս ներելով թողցի,

Զի ոչ ծուլութեամբ անփոյթ արարի,

Այլ մեծաւ ջանիւ այդչափ կարացի։

Վասն որս բարէմիտ կամաւք յիշեսջիք զմեզ և զծնաւղս և զհարազատսն մեր աղաւթիւք յառատ ողորմութիւնն Աստուծոյ և յանծախելի սուրբ և անմահ պատարագն, զի արժանասցուք թողութեան մեղաց և արքայութեանն երկնից ի փառս բարերարին Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

Ո՜հ, մեղաւք դատապարտեալ կազմաւղ սորա զԱռաքել Հնազընդենց և զծնաւղս և զհարազատս և զուսուցիչս իմ՝ հանգուցեալսն ի Քրիստոս, աղաչեմ յիշել ի Տէր։ Այլ և զԳրիգոր նորընծա քահանա, որ ծաղկազարդեաց զսա, և ընտիր գրչաւորն զԱւետիս, որ գլխագրեաց զսա, յիշեսջիք աղաւթիւք ի Քրիստոս, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 29բ Ի թվականիս Հայոց Ռ և ԾԵ (1606) ես՝ Ճանաղէնց տէր Առաքել եպիսկոպոսս, վաքիլ և աթոռակալ սուրբ յԱթոռոյն յԷջմիածնայ, առայ զտէր Սահակ արի և քաջ սուրբ վարդայպետէն բունա Մաշտոց մի փարթամ և լիակա[տա]ր՝ Ձեռնադրութիւն ի ներս, այլ և ԺԸ հազար դահեկան նաղտ, և տվի զգիրքս [Յ]ովբայ ի ձեռն տէր Սահակ րաբունապետին։ Թէ ոյք ի մարդկանէ ի յետ իմոյ, թէ կարգաւոր և աշխարհական այլ և այլ անէ կամ տավու անայ՝ անկարգ է և նզ[ով]եալ եղիցի ԳՃ և ԺԸ (318) հայրապետացն և նալաթ ամենայն ազգաց. ամէն։

Ես՝ տէր Սահակ վարդապետս, տվի ԺԸՌ (18000) դահեկան նաղտ դրամ Ա բունայ Մաշտոց պարոնտէր Առաքելին և առայ զգիրքս, յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմոց, հաւրն իմ՝ Սաւլթանին և մաւրն իմոյ՝ Փարիխանին։

137ա Աստուած ողորմի Սահակ վարդապետի և եղբարց իւր, որ փոխեցան առ Քրիստոս՝ զտէր Դաւիթ քահանայն, զԱկոբն և զՆերսէսն, և զմնացեալ եղբարքս՝ Վարդանն, Սարգիսն։

388բ Զվերջին ըստացող Աստուածաշունջ սուրբ գիրքս նւաստ տէր Սահակ վարդապետ առայ գնաւք, յիշատակ իմ և եղբարց իմոց՝ պարոն Վարդան եպիսկոպոսի և աւագ եղբաւրն իմ՝ Սարգիսն, Յակոբն, Ներսէսն, և եղբա[ւ]րորդոցն մերոց. ամէն։

2. 1ա Գիրքս սեփական Սուրբ Էջմիածնայ է, որ ի թվին ՌՃԻԴ (1675) նորոգ կազմեցաւ հոգէբարձութեամբ Յոհան վարդապետի Մեղրեցւոյ։

364ա (Եղծուած) Սուրբ Էջմիածնայ է այս սուրբ գիրքս։ Գրեցաւ ի թվին ՌՃԻԴ (1675) ///

Կնքադրոշմ՝ 1ա, 133բ, 147բ, 417բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

200

Ա Ս Տ Վ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ ­

­ Նոր Ջուղա

ՌՃԲ-ՌՃԷ - 1653-1658

Գ­ՐԻՉ՝ ­Յովանէս դպիր։ Ս­ՏԱ­ՑՈՂ՝ ­Պրն. Աւետիք։

­ԹԵՐԹ՝ 611+1 (կրկ. 398). չգրուած՝ 5բ-7ա, 120բ, 335աբ, 397աբ, 459ա, 481բ-3ա։ Պ­ՐԱԿ՝­ Ա-ԾԳ×12 (Ա 6, ԼԹ 9, Խ թռիչք, ԽԳ 14, ԾԳ 7)։ ­ՆԻՒԹ՝ ­մագաղաթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 26,6×20,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ­երկ­սիւն (1ա-568բ), եռասիւն (569ա611բ)։ ­ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 10ա)։ ­ՏՈՂ՝ 49։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ ­շա­գա­նա­կա­գոյն­ ­կա­շի՝ դռնակով, ­Ա փեղկին՝ Խաչելութիւն, Բ փեղկին՝ Աստուածածին և յիշատակագրութիւն, մի­ջու­կը՝ ­տախ­տակ,­ աս­տա­ռը՝ արծաթաթել ծաղկահիւս մետաքսեալ բանուածք, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ սկզբում 1 թերթ մագաղաթ։

ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Վեցօրեայ արարչագործութիւն՝ 7բ, Դաւիթ՝ 308բ, ի լուսանցս – Եսայի՝ 367ա, Ովսէէ՝ 387բ, Ամովս՝ 390բ, Միքիէ՝ 392բ, Յովէլ՝ 394բ, Աբդիու՝ 395բ, Նաւում՝ 398բ, Ամբակում՝ 398դ, Սոփոնիա՝ 399բ, Անգէոս՝ 400բ, Զաքարիա՝ 401բ, Երեմիա՝ 407ա։ Մատթէոս (հրեշտակի հետ)՝ 459բ, Մարկոս՝ 472բ, Ղուկաս՝ 483ա, Յովաննէս՝ 495բ։ Յայտնութիւն Յովհաննու – «Որդի մարդոյ ի մէջ եօթն ճրագարանացն» 559ա, «Եօթն եկեղեցիք» 560ա, «Աթոռ... յերկինս» 560բ, «Եբաց գառն զմի ի կնքոցն» 561ա. «հրեշտակքն, որ ունէին փողս, պատրաստեցին զինքեանս առ ի հարկանել» 561բ, «Աստղ մի անկանէր յերկնից» 562ա, «Հրեշտակ... իջանէր յերկնից... ի ձեռին իւրում գրքոյկ մի բացեալ» 562բ, «Կին մի արկեալ զիւրև զարեգականն» 563ա, «Այլ գազան... ելանէր յերկրէ և ունէր եղջիւրս Բ» 563բ, «Գնաց առաջին հրեշտակն և եհեղ զսկաւառակ իւր յերկիր» 564բ, «Կին մի զի նստէր ի վերայ գազանի» 565ա, «Ահա ձի սպիտակաւոր հեծեալ» 566ա, «Հրեշտակ... իջանէր յերկնից և ունէր զփականս դժոխոց» 566բ, «Զքաղաքն սուրբ զնորն Երուսաղէմ» 567ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 8ա, 121ա, 309ա, 336ա, 398ա, 460ա, 473ա, 484ա, 496ա, 506բ, 518ա, 530բ։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր հանգուցագիր, կենդանագիր, մարդագիր։ Գ ո յ ն ե ր – էջային նկարները և 8ա, 309ա, 460ա, 473ա, 484ա, 496ա կիսախորանները՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, շագանակի, վարդագոյն, ոսկի, մնացեալը՝ միագոյն կարմիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի Բ փեղկի կաշին քերծուած, դռնակը 2 տեղից ծակուած մաշուած, փականներն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1.­ Ծնունդք – Նխ. 3բ-4ա։ Գլ. 4ա-5ա։ Գրք 8ա-27բ (1ա-3բ տե՛ս Բ, 1-3)

2. Ելք – նխ. 27բ։ Գլ. 27բ-9բ։ Գրք 29բ-46բ։

3. Ղևտական – Նխ. 46բ։ Գլ. 46բ-8ա։ Գրք 48բ-60ա։

4. Թիւք – Նխ. 60աբ։ Գլ. 60բ-1ա։ Գրք 61բ-78բ։

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 78բ։ Գլ. 78բ-9բ։ Գրք 79բ-94բ։

6. Յեսու – Նխ. 94բ։ Գլ. 94բ-5ա։ Գրք 95բ-106ա։

7. Դատաւորք – Նխ. 106ա։ Գլ. 106ա։ Եւ այս են դատաւորք 106բ։ Գրք 106բ-17բ։

8. Հռութ – Նխ. 117ա։ Գրք 117ա-8բ։

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 118ա-9ա։ Նխ. («Սկիզբն») 119ա։ Գլ. 119աբ-20ա։ Գրք 121ա-35ա։

10. Թագ. Բ – Գլ. 135աբ։ Գրք 136ա-47ա։

11. Թագ. Գ – Գլ. 147աբ։ Գրք 147բ-61ա։

12. Թագ. Դ – Գլ. 161ա-2ա։ Գրք 162ա-74ա։

13. Մնաց. Ա – Նխ. 174աբ։ Գլ. 174բ-5ա։ Գրք 175ա-86բ։

14. Մնաց. Բ – Գլ. 186բ-7բ։ Գրք 187բ-201բ։

15. Եզր Ա – Նխ. 201բ-2ա։ Գլ. 202ա։ Գրք 202ա-9ա։

16. Եզր Բ – Հանգամանք 209աբ։ Գրք 209բ-13բ։

17. Եզր Գ – Գրք 213բ-33բ (տե՛ս N 351, Ա § 17)։

18. Նեեմի – Նխ. 223բ-4ա։ Գլ. 224ա։ Գրք 224ա-9բ։

19. Եսթեր – Նխ.229բ-30ա։ Գրք 230ա-4բ։

20. Յուդիթ – Նխ. 234-5ա։ Գրք 235ա-41բ։

21. Տովբիթ – Նխ. 241բ-2ա։ Գրք 242ա-6ա։

22. Մակաբ. Ա – Նխ. 246աբ։ Գլ. 246բ-7բ։ Գրք 247բ-63ա։

23. Մակաբ. Բ – Նխ. 263աբ։ Գլ. 263բ-4ա։ Գրք 264ա-76ա։

24. Մակաբ. Գ – Նխ. 276ա։ Գլ. 276ա։ Գրք 276ա-81բ։

25. Յոբ – Նխ. 281բ-2ա։ Նխ. (Աղիկառնացի) 282ա։ Գրք 282բ-93ա։

26. Կտակ ԺԲ նահապետացն – 293բ-307ա (տե՛ս N 351, Ա, § 25. ա/293բ-4բ։ բ/294բ-5ա։ գ/295ա-7բ։ դ/297բ-9բ։ ե/299բ-300ա։ զ/300ա-1ա։ է/301աբ։ ը/301բ-3ա։ թ/303աբ։ ժ/303բ-4բ։ ժա/304բ-6ա։ ժբ/306ա-7ա)։

27. Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան) 307ա-8ա։ Գրք 309ա-34բ (ունի՝ «Փոքր էի»)։

28. Առակք – Նխ. 334ա։ Գլ. 334աբ։ Գրք 336ա-45բ։

29. Ժողովող – Նխ. 345բ-6ա։ ։ Գլ. 346ա-7ա։ Գրք 347ա-50ա։

30. Երգ Երգոց – Գրք. 350ա-2ա։ (ունի՝ «Գիտացի»)։

31. Իմաստութիւն – Նխ. 352ա։ Գլ. 346ա։ Գլ. 352բ։ Գրք 352բ-8բ։

32. Սիրաք – Գրք 358բ-66ա։

33. Եսայի – Նխ. 366ա։ Գլ. 366ա-7ա։ Մրգ. 367ա-87ա։

34. Ովսէէ – Յռջբ. 387ա։ Գլ. 387աբ։ Մրգ. 387բ-90ա։

35. Ամովս – Գլ. 390աբ։ Մրգ. 390բ-2բ։

36. Միքիէ – Գլ. 392բ։ Մրգ. 392բ-4բ։

37. Յովէլ – Մահ 394բ։ Գլ. 394բ։ Մրգ. 394բ-5բ։

38. Աբդիու – Մահ 395բ։ Գլ. 395բ։ Մրգ. 395բ-6ա։

39. Յովնան – Մահ 396ա։ Գլ. 396աբ։ Մրգ.398աբ։

40. Նաւում – Մահ 398բ։ Գլ. 398բ։ Մրգ. 398բ-դ։

41. Ամբակում – Մահ 398դ։ Գլ. 398դ։ Մրգ. 398դ-9բ։

42. Սոփոնիա – Մահ 399բ։ Գլ. 399բ։ Մրգ. 399բ-400բ։

43. Անգէոս – Մահ 400բ։ Գլ. 400բ։ Մրգ. 400բ-1բ։

44. Զաքարիա – Գլ. 401աբ։ Մրգ. 401բ-4բ։

45. Մաղաքիա – Մահ 404բ։ Գլ. 404բ-5ա։ Մրգ. 405ա-7ա։

46. Երեմիա – Նխ. 407ա-27բ։

47. Բարուք – Թղթ 427բ-9ա։

48. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 429ա-30բ։

49. Դանիէլ – Նխ. 430բ-1ա։ Գլ. 431ա։ Մրգ. 431բ-9ա։ Մահ 439ա։

       «Մահ» § 37-43, 45, 49, տե՛ս N 351, Ա § 37-43, 45, 49։

50. Եզեկիէլ – Նխ. 439բ։ Գլ. 439բ-40ա։ Մրգ. 440ա-58բ։

51. Մատթէոս – Աւ. 460ա-72ա։

52. Մարկոս – Գլ. 472ա։ Նխ. 472ա։ Աւ. 473ա-80ա (ունի՝ «Յարուցեալ»)։

53. Ղուկաս – Գլ. 480բ-1ա։ Նխ. 481ա։ Աւ. 484ա-95ա։

54. Յովհան – Գլ. 495ա (Ա-ԺԸ) ։ ՆԽ. 495ա։ Աւ. 496ա-504ա (ունի՝ «Իրք»)։

55. Գործք Առաքելոց – Ց. 504բ։ Յռջբ. («Որք») 504բ-5բ։ Դիր 505բ։ Գլ. 505բ-6բ։ Ընթերց. ԺԶ 506բ։ Գրք 506բ-17բ։

56. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 517բ։ Գլ. 518ա։ Թղթ 518ա-9բ։

57. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 519բ։ Թղթ 519բ-21ա։

58. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 521ա։ Թղթ 521ա-2ա։

59. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 522ա։ Թղթ 522ա-3ա։

60. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 523բ։ Թղթ 523բ։

61. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 523բ։ Թղթ 523բ։

62. Թղթ Յուդայի – Գլ. 523բ-4ա։ Թղթ 524ա։

63. Աղերս Եւթաղի – 524բ։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 524բ-6ա։ Վկ. 526աբ։ Բովանդ. ընթրց. և վկթնց. 526բ-30ա։ Ց. 530ա։

64. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 530աբ։ Թղթ 530բ-5ա։

65. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 535ա։ Թղթ 535ա-9բ։

66. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 539բ։ Թղթ 539բ-42բ։

67. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 542բ։ Պօղոսի 542-3բ։

68. Առ Գաղատացիս – Գլ. 543բ։ Թղթ 543բ-5ա։

69. Առ Եփեսացիս – Գլ. 545ա։ Թղթ 545ա-6բ։

70. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 546բ։ Թղթ 546բ-7բ։

71. Առ Կողոսացիս – Գլ.547բ։ Թղթ 548ա-9ա։

72. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 549ա։ Թղթ 549ա-50ա։

73. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 550ա։ Թղթ 550աբ։

74. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 550բ-1ա։ Թղթ 551ա-4բ։

75. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 554բ-5ա։ Թղթ 555ա-6ա։

76. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 556ա։ Թղթ 556բ-7բ։

77. Առ Տիտոս – Գլ.557բ։ Թղթ 557բ-8ա։

78. Առ Փիլիմոն – Գլ. 558ա։ Թղթ 558ա։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. – 558աբ (տե՛ս N 351, 551բ)։

79. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ.558բ։ Գրք 559ա-68ա։

80. Հանգիստ Յովհաննու – 568ա-9ա։

Բ. 1. 1ա-2ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ Յառաջաբանութիւն Աստուածաշունչ սուրբ մատենիս] – Շնորհիւ Տեառն սկսա...

2. 2ա Գրիգորի եռամեծի՝ որ այսպէս շարահիւսեալ է զՀին և զՆոր Կտակարանս – Որքա՞ն են և Ո՞րք գիրք սուրբք...

3. 2բ-3բ Վանական վարդապետին [Համեմատութիւն Հին և Նոր Կտակարանացն] – Երկինք՝ եկեղեցի...

4. 571բ-610ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ] Ցանկ ի վերայ այբուբենից ըստ հայկական թուոց – Աբէլի բանք... (տե՛ս N 351, Բ. § 5. ա/571բ-88բ։ բ/588բ։ գ/588բ-610ա)։

Մանրամասն տե՛ս NN 187, 351։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

61ա Յիշեսջիք ի Քրիստոս զպարոն Աւետիքն, և հարազատ որդիքն իւր՝ պարոն Աղամալն և զՊօղոսջանն, և դուք յիշողացն հանդիպիցիք։ Զմեղաւոր և անպիտան զՅովանէս դպիրս՝ գծրող սորա, յիշեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր (նման՝ 95ա, 293ա, 307ա, 350ա, 401բ, 458բ)։

120ա Յովանէս գրիչս յիշեսջիք առ Տէր Յիսուս (նման՝ 311բ, 330բ, 472ա)։

224ա Ո՜վ ընթերցողք սուրբ Աստուածաշնչիս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զպարոն Աւետիքն և զկողակից՝ Եղիսաբեթն։ Զմեղաւոր և անպիտան գրիչս՝ զՅովանէս դպիր, յիշեսջիք ի Քրիստոս։ Թվին ՌՃԲ (1653)։

182ա Յիշեցէք ի Քրիստոս, ո՜վ ողորմած մարդք Աստուծոյ, և զիս՝ անարժան Յովանէս գրիչս։ Թվին ՌՃԲ (1653)։ (Նման՝ 308ա, 314բ)։

372բ Մեղաւոր [և] անարժան Յովանէս գրիչս [յիշեցէք, և դուք] յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս։ ՌՃԳ (1654)։

394բ Յիշատակ է սուրբ գիրքս պարոն Աւետիկին և դստերացն իւրոց՝ Նանաջանին և Մէրջանին, և Աստուած ձեզ ողորմեսցի։ Զսուրբ մատենիս զածանցօղն յայլուստ՝ զՅովաննէս գրիչս, յիշեսջիք ի Տէր Քրիստոս։

431ա Դարձեալ յիշէցէք ի Քրիստոս զպարոն Աւետիկն և զծնօղսն իւր՝ զհանգուցեալն առ Քրիստոս՝ հեզահոգի Ձիք Պետրոսն, և մայրն իւր՝ Մէրտատիկն յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն (նման՝ 440ա)։

453բ Զստացօղ սուրբ մատենիս՝ զպարոն Աւետիկն և զկողակիցն իւր ՝ զԵղիսաբեթն. ամէն։

506բ Զստացօղ սուրբ մատենիս՝ զբարեպաշտ պարոն Աւետիկն և զծնօղսն իւր Ձիք Պետրոսն և զ Մէրտատիկն. ամէն։ Թվին ՌՃԲ (1653)։

518ա Յիշեցէք ի Քրիստոս զտէր Ստեփաննոսն և զտէր Յակոբն՝ սրբագրօղք սուրբ մատենիս, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ։

519բ Յիշեցէք ի Քրիստոս զպարոն Աւետիքն և զորդիքն իւր՝ զպարոն Աղամալն և զՊօղոս[ջանն], և զհանգուցեալ ծնօղքն իւր զպարոն Պետրոսն և ... (2 տող ազատ) և զիս՝ անարժան Յովանէս գրիչս։

545ա            Որ կապեցար ի Պաղեստին,

Արձակեցար ի Հռոմ կրկին,

Լեր բարեխօս դու Յովանէսին՝

Գծողի տառիս ըստ իւր կարին,

Այլև ծնօղաց իւր և զարմին,

Եւ որ ասէ, թէ՝ եղիցին։

Հայր մեր։

610ա [Փ]ա՜ռք... Աստանօր Հոգւոյն Սրբոյ շնորհիւն կատանրեցաւ հոգիակեցոյց և ցանկալի դրախտս, որ կոչի Աստուածաշունչ... քանզի սա պարունակեալ ունի առ ինքն զամենայն Հին և Նոր Կտակարանքն... (թուարկւում են Աստուածաշնչի գրքերը)։ Եւ այս է ՀԲ փերթ գիրքս, զոր ընդունեն վարդապետք եկեղեցի Աստուծոյ։

Սովորութիւն է աստուածային արանց միշտ և հանապազ խոկալ յաստուածային պատւիրանս... Նախ՝ վասն յուսոյ յաւիտենական... // (610բ) ... Երկոտասաներորդ՝ վասն ի նախանձ և ի փափագ շարժելոյ զայլ ճշմարիտ արդեանց և ի բարի գործոց, որպէս ասէ Պօղոս. Նախանձաւոր լերուք շնորհացն, որ լաւ են։ Ըստ այսմ պայմանի ամենագովելի, երջանիկ, ընտրեալ, հեղ և խոնարհ, օրինավրէժ ընդդէմ հերձուածողի, բազում անգամ մարտեաւ համարձակութեամբ ըստ նոցա մոլորութեանն, դարձեալ շնորհօք Սուրբ Հոգւոյն եղև ջատագով ըննդէմ ուրացողաց, զոր չէ հնար ի գիրս արկանել, յաղթեաց և ապշեցոյց զմիտս նոցա շնորհօք Սուրբ Հոգոյն, որ և Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, որ վասն մեր մարմնացաւ, պահեսցէ զինքն անփորձ և անսասան հոգւով և մարմնով՝ մինչև ի խորին ծերութեանն. ամէն։

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զհեզահոգի և խոնարհ սրտիւ պարոն Աւետիկն, և ցանկացեալ յայսմ աստուածային և փարթամ գանձուցս, և ջերմեռանդ սիրով և փափաքանօք ելեալ ի խնդիր պատուական մարգարատիս և ամենալի սուրբ սեղանոյս, և ըստացաւ զսա յարդար վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և բարեպաշտ ծնօղացն իւրոց, հօրն իւրոյ՝ Ձիք Պետրոսն, որ հանգուցեալ է առ Քրիստոս, և մօրն՝ համեղ և հարկևոր, բարեպաշտ և ուղղափառ, նման իւղաբերից կանանցն, Մէրտատիկն, որ հանգուցեալ է առ Քրիստոս, և եղբօրն՝ Վասիլին, դեռաբուս և մանուկ, որ հանգուցեալ է առ Քրիստոս, զոր Տէր Աստուած ընդ սուրբս դասեսցէ, և հանգուցեալ զքոյրն իւր՝ Ոսկիտատիկն։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զպարոն Աւետիկն և զկողակիցն իւր՝ հեզահոգի և ողորմած Եղիսաբեթն, և հարազատ որդիքն՝ իւր՝ պարոն Աղամալն և շնորհալից և բուրաստան Պօղոսջանն, նորատունկ դստերքն իւր՝ Նանաջանն և զՄէրջանն, զոր Տէր Աստուած անփորձ և անսասան պահեսցէ. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս պարոն Աւետիքն և ծնօղսն իւր՝ Ձիք Պետրոսն և Մէրտատիկն, և զորդիսն իւր՝ պարոն Աղամալն, Պօղոսջանն։ [Դ]արձեալ Աւետ[ի]կիս աղօթքս այս է, որ ամենայն ժամ ընդ բերանս իւր ունի. Բարեխօսութեամբ... սուրբ Աստուածածնին... և սրբոյն Յակոբայ Մեբծնայ հայրապետին և // (611ա) Անտոնի... աղօթիւք սրբոցս յիշեցէք ի Քրիստոս։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զպարոն Աւետիկն և զծնօղսն իւր՝ Ձիք Պետրոսն, որ հանգուցեալ առ Քրիստոս, և զպապն իւր՝ Երվէլին, և զՊետրոսին պապն՝ աղա Խոնդվէլի։ [Դ]արձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս պարոն Աւետիկն և զհանգուցեալ եղբայրն իւր՝ զՎասիլն, և զի առ Քրիստոս հանգուցեալ քոյրն իմ՝ Ոսկէհատիկն և զորդիքն իւր՝ պարոն Ոսկանն, Յովանէսն, Խաչատուրն. յիշեցէք և Աստուած [ողորմի] ասացէք, և Աստուած ձեզ և մեզ ողորմեսցի միւսանգամ գալըստեանն իւրոյ. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս պարոն Աւետիկն և զսրտով սիրեցեալ մուսահիպն իւր՝ Անդրէասն. պահեսցէ Տէր Քրիստոս ամենայն չարէ. ամէն։

[Ե]ւ, արդ, ես՝ անարժան և մեղօք լցեալ և որոշեալ ամենայն մասանց բարեաց՝ Յովաննէսս, որ շնորհօք Սուրբ Հոգւոյն հանգ ելեալ աւարտեցի զսուրբ Աստուածաշունչս ի թվաբերութեանս Հայոց ՌՃԷ (1658)-ումն։ Բայց գրեցաւ զսուրբ գիրքս ի քաղաքս Ասպահան, գիւղաքաղաքս Ջուղայ, ընդ հովանեաւ ի դուռն... (տեղը՝ բաց) և ի հայրապետութեան մերոյ՝ տեառն Յակոբայ սրբազան և ճգնաւորական վարուք, որ է ինքն բնիկ Ջուղացի, և վերայ տեսչութեան նահանգիս Պարսկաստանի, հեզահոգի և խոնարհ սրտիւ, նման սրբոյն Պօղոսի և Անտոնի ճգնաւորի, զահրի եպիսկոպոսն մեր՝ տէր Դաւիթս, որ և սայ է բնիկ Ջուղացի, և ի թագաւորութեան մերոյ Փոքր Շահ-Ապասի, որ է թոռն Մեծ Շահ-Ապազին, զոր Տէր Աստուած անփորձ և անսասան պահեսցէ. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս Յովանէս գրիչս, և ծնօղսն իմ՝ զՅուրիխանն յիշեցէք։

Կազմ Բ (ճնշադրոշմ) Յիշատակ է Աստուածաշունչս Աւետիքին և ծնօղացն՝ Ձիք Պետրոսն, Մէրտատիկին, և որդոցն՝ Աղամալին, Պօղոսին և մօրն՝ Եղիսաբեթին։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

5ա Ի Թուականիս ՌԱԶՄԻ (1778) բառիս,

       Ստացա զԱստուածաշունչ զայս ցանկալիս

       Ի վայելումն յոյժ նուաստիս՝

       Բարսեղ չնչին սարկաւագիս։

       Առեալ զսա Բասիլիոսի,

       Նուաստ ծառայի Տեառն Յիսուսի,

       Ընթերցօղն զսա, յիշեցէք ի բարի

       Զըստացօղս այսմիկ սրբոյս տառի։

611բ Թադէոս յետնեալ վարդապետ՝ միաբան սրբոյ գահին Էջմիածնի, բաղձացօղ Սուրբ Գրոցս՝ ի յիշատակ Բարսեղի վարդապետի Ամդեցւոյ։

Կնքադրոշմ՝ 1ա, 460ա, 611բ Քրիստոսի փրկչի ծառայ Թադէոս վարդապետ 1234 (1785)։ 5ա Հ. Պ. Թադէոս կրօնաւոր։ 5ա Բարսեղ (կապգրով, մօտը մակագրուած՝ «Բարսեղ ծառայ Տեառն չ. ս.»)։ 8ա, 496ա, 558բ, 559ա, 611ա (քերուած և անընթեռնելի)։

 

201

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ ­

Ասպահան

ՌՃԹ -1660

ԳՐԻՉ՝ Աստուածատուր քհյ։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Հայրապետ։ Ստացող՝ Զաքարիա վրդ.

ԹԵՐԹ՝ 616. չգրուած՝ 1ա-2բ, 7ա, 8բ-9ա, 289ա, 315ա, 439ա, 440բ-1ա, 442բ-3ա, 444բ-5ա, 446բ-7ա, 448բ-9ա, 463ա, 473ա, 518աբ, 614բ-6բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×8+Ա-Ծ×12(ԼԶ-ԼԷ 10, ԽԵ 14)+1×10 (ԼԹ-Խ պրակների միջև)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27,5×20։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 295բ)։ ՏՈՂ՝ 50։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ ­շա­գա­նա­կա­գոյն­ ­կա­շի՝ դռնակով, մի­ջու­կը՝ ­տախ­տակ,­ աս­տա­ռը՝ բազմագունի շերտաւոր և ծաղկազարդ մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2(Ա-Բ)+1(Գ), չգրուած մագաղաթ։

ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Տեսարաններ ի գրոց Հնգամատենից՝ 7բ (Եղիցի լոյս, Նախաստեղծք ի Դրախտի, Գայթակղութիւն Եսայի, Նոյեան տապան), 8ա (Հիւրասիրութիւն Աբրահամու, Զոհաբերութիւն Իսահակայ, Տեսիլ Յակոբու, Անցումն ի Կարմիր ծովէն), 9բ (Ընկալումն Մովսիսի զքարեղէն տախտակսն, Ընծայաբերութիւն, Տապանակ ուխտի)։ Հեղի քահանայպետ և Աննա՝ 130բ, Յոբ՝ 277բ, Դաւիթ՝ 289բ (Ազատումն ոչխարի, Սպանումն Գողաթի, Զոհաբերութիւն, Գահի վերայ), Սողոմոն՝ 315բ, Յովնան՝ 375բ (Բան Տեառն առ Յովնան, Փախչիլն ի Թարսիս, Անկումն ի ծով, Թքումն կիտին զՅովնան ի ցամաք), Դանիէլ՝ 411ա (Երեք մանկունք ի մէջ հնոցին, Դանիէլ ի գուբ առիւծոց), Տեսիլ Եզեկիէլի՝ 420ա։ Մատթէոս՝ 449բ, Մարկոս՝ 463բ, Ղուկաս՝ 473բ, Յովհաննէս՝ 487բ։ Յայտնութիւն Յովհաննու – «Որդի մարդոյ ի մէջ եօթն ճրագարանացն» 557բ, «Եօթն եկեղեցիք» 558բ, «Աթոռ... յերկինս» 559ա, «Եբաց գառն զմի կնքոցն» 559բ, «Հրեշտակքն, որ ունէին փողս, պատրաստեցին զինքեանս առ ի հարկանել» 560ա, «Աստղ մի անկանէր յերկնից» 560բ, «Հրեշտակ... իջանէր յերկնից... ի ձեռին իւրում գրքոյկ մի բացեալ» 561ա, «Կին մի արկեալ զիւրև զարեգականն» 561բ, «Այլ գազան... ելանէր յերկրէ և ունէր եղջիւրս Բ» 562ա, «Եւ գնաց առաջին հրեշտակն և եհեղ զսակաւառակն իւր յերկիր» 563ա, «Կին մի զի նստեր ի վերայ կարմիր գազանի» 563բ, «Ահա ձի սպիտակաւոր հեծեալ» 564բ, «Հրեշտակ... իջանէր յերկնից և ունէր զփականս դժոխոց» 565ա, «Զքաղաքն սուրբ զնորն Երուսաղեմ» 565բ։ Խ ո ր ա ն՝ 439բ-40ա, 441բ-2ա, 443բ-4ա, 445բ-6ա, 447բ-8ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 10ա, 131ա, 290ա, 316ա, 450ա, 464ա, 474ա, 488ա, 500ա, 526բ։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր, մարդագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, մանիշակագոյն, կանաչ, դեղին, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. միայն վերջին պրակը թուլացած ստորին լուսանցային մասերից թեթևակի ջուր տեսած, կազմի կաշին քերծուած, եզրերն ու թիկունքը վնասուած, փականներն ընկած, դռնակի աստառը մաշուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1.­ Ծնունդք – Նխ. 5բ-6ա։ Գլ. 6աբ։ Գրք 10ա-30բ (3ա-5բ տե՛ս Բ, § 1-3)

2. Ելք – Նխ. 30բ-1ա։ Գլ. 31ա-2բ։ Գրք 33ա-49բ։

3. Ղևտական – Նխ. 49բ։ Գլ. 49բ-51ա։ Գրք 51ա-62բ։

4. Թիւք – Նխ. 62բ։ Գլ. 62բ-3ա։ Գրք 63բ-79ա։ (խորագիր՝ «Ելք»)

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 79բ։ Գլ. 79ա-80ա։ Գրք 80ա-93բ։

6. Կտակ ԺԲ նահապետացն – 94ա-106բ (տե՛ս N 351, Ա, § 25. ա/94աբ։ բ/95աբ։ գ/95բ-7բ։ դ/97բ-9բ։ ե/99բ-100ա։ զ/100ա-1ա է/101աբ։ ը/101բ-2բ։ թ/102բ-3բ։ ժ/103բ-4ա։ ժա/104բ-6ա։ ժբ/106աբ։

7. Յեսու – Նխ. 106բ-7ա։ Գլ. 107աբ։ Գրք 107բ-17բ։

8. Դատաւորք – Նխ. 117բ։ Գլ. 117բ-8ա։ Եւ այս են դատաւորք 118ա։ Գրք 118ա-27բ։

9. Հռութ – Նխ. 127բ։ Գրք 128ա-9ա։

10. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 129ա։ Նխ. («Սկիզբն») 129բ։ Գլ. 129բ-30ա։ Գրք 131ա-44ա։

11. Թագ. Բ – Գլ. 144աբ։ Գրք 144բ-55ա։

12. Թագ. Գ – Գլ. 155աբ։ Գրք 155բ-67բ։

13. Թագ. Դ – Գլ. 167բ-8բ։ Գրք 168բ-79բ։

14. Մնաց. Ա – Նխ. 179բ-80ա։ Գլ. 180ա։ Գրք 180բ-90բ։

15. Մնաց. Բ – Գլ. 190բ-1ա։ Գրք 191բ-204ա։

16. Եզր Ա – Նխ. 204աբ։ Գլ. 204բ։ Գրք 204բ-11ա։

17. Եզր Բ – Հանգամանք 211ա։ Գրք 211ա-4բ։

18. Եզր Գ – Գրք 214բ-24ա (տե՛ս N 351, Ա § 17)։

19. Նեեմի – Նխ. 224աբ։

20. Եսթեր – Նխ.230ա։ Գրք 230ա-4բ։

21. Յուդիթ – Նխ. 234բ։ Գրք 234բ-41ա։

22. Տովբիթ – Նխ. 241ա։ Գրք 241ա-4բ։

23. Մակաբ. Ա – Նխ. 244բ-5ա։ Գլ. 245ա-6ա։ Գրք 246ա-60ա։

24. Մակաբ. Բ – Նխ. 260աբ։ Գլ. 260բ։ Գրք 261ա-71բ։

25. Մակաբ. Գ – Նխ. 271բ։ Գլ. 271բ-2ա։ Գրք 272ա-6բ։

26. Յոբ – Նխ. 276բ-7ա։ Նխ. (Աղիկառնացի) 277ա։ Գրք 277բ-87բ։

27. Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան) 287բ-8բ։ Գրք 290ա-314ա (ունի՝ «Փոքր էի»)։

28. Առակք – Նխ. 314ա։ Գլ. 314բ։ Գրք 316ա-25բ։

29. Ժողովող – Նխ. 325բ։ Գլ. 325բ-6բ։ Գրք 326բ-9բ։

30. Երգ Երգոց – Նխ. 329բ-30ա։ Գրք 330ա-1բ (ունի՝ «Գիտացի»)։

31. Իմաստութիւն – Նխ. 331բ։ Գլ. 331բ-2ա։ Գրք 332ա-8ա։

32. Սիրաք – Գրք 338ա-45բ։

33. Եսայի – Նխ. 345բ։ Գլ. 345բ-6ա։ Մրգ. 346բ-66բ։

34. Ովսէէ – Նխ. 366աբ։ Գլ. 366աբ։ Մրգ. 366բ-9բ։

35. Ամովս – Գլ. 369բ։ Մրգ. 369բ-71բ։

36. Միքիէ – Գլ. 371բ-2ա։ Մրգ. 372ա-3բ։

37. Յովէլ – Մահ 373բ։ Գլ. 373բ։ Մրգ. 373բ-4բ։

38. Աբդիու – Մահ 374բ։ Գլ. 374բ։ Մրգ. 374բ-5ա։

39. Յովնան – Մահ 375ա։ Գլ. 375ա։ Մրգ. 375աբ։

40. Նաւում – Մահ 376բ։ Գլ. 376բ։ Մրգ. 376բ-7ա։

41. Ամբակում – Մահ 377աբ։ Գլ. 377բ։ Մրգ. 377բ-8բ։

42. Սոփոնիա – Մահ 378բ։ Գլ. 378բ։ Մրգ. 378բ-9ա։

43. Անգէոս – Մահ 379ա։ Գլ. 379ա։ Մրգ. 379ա-80ա։

441. Զաքարիա – Գլ. 380ա։ Մրգ. 380ա-3ա։

442. Մաղաքիա – Մահ 383աբ։ Գլ. 383աբ։ Մրգ. 383բ-4բ։

45. Երեմիա – Նխ. 384բ։ Գլ. 384բ-5բ։ Մրգ. 385բ-406բ։

46. Բարուք – Թղթ 406բ-8բ։

47. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 408բ-10ա։

48. Դանիէլ – Նխ. 410ա։ Գլ. 410բ։ Մրգ. 411ա-8բա։ Մահ 418բ-9ա։

       «Մահ» § 37-43, 45, 48, տե՛ս N 351, Ա § 37-43, 45, 48։

49. Եզեկիէլ – Նխ. 419ա։ Գլ. 419աբ։ Մրգ. 420ա-38բ։

50. Թուղթ Եւսեբի – 440աբ (սկ. «Արդ, այս է ներքոյ կարգեալ կանոնացս...»)։

51. Համաբարբառ – Կանոնք 441բ-7բ (նաև՝ լուսանցային)։

52. Մատթէոս – Աւ. 450ա-62ա։

53. Մարկոս – Գլ. 462ա։ Նխ. 462ա։ Աւ. 464ա-72ա (ունի՝ «Յարուցեալ»)։

54. Ղուկաս – Գլ. 472բ։ Նխ. 472բ։ Աւ. 474ա-87ա։

55. Յովհան – Նխ. 487ա։ Գլ. (Ա-ԺԸ) 487ա։ Աւ. 488ա-98ա (ունի՝ «Իրք»)։

56. Գործք Առաքելոց – Ց. 498ա։ Յռջբ. («Որք») 498ա-9ա։ Դիր 499ա։ Գլ. 499ա-500ա։ Ընթերց. ԺԶ 500ա։ Գրք 500բ-13ա։

57. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 513ա։ Գլ. 513ա։ Թղթ 513բ-4բ։

58. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 514բ-5ա։ Թղթ 515ա-6բ։

59. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 516բ։ Թղթ 516բ-7բ։

60. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 517բ։ Թղթ 517բ-9ա։

61. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 519ա։ Թղթ 519աբ։

62. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 519ա։ Թղթ 519ա։

63. Թղթ Յուդայի – Գլ. 519բ։ Թղթ 519բ-20ա։

64. Աղերս Եւթաղի – 520ա։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 520ա-2բ։ Վկ. 522բ։ Բովանդ. ընթրց. և վկթնց. 522բ-6ա։ Ց. 526ա։

65. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 526ա։ Թղթ 526բ-31բ։

66. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 5331բ։ Թղթ 532ա-6բ։

67. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 536բ-7ա։ Թղթ 537ա-40ա։

68. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 540աբ։ Պօղոսի 540բ-1ա։

69. Առ Գաղատացիս – Գլ. 541ա։ Թղթ 541ա-2բ։

70. Առ Եփեսացիս – Գլ. 542բ։ Թղթ 542բ-4ա։

71. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 544ա։ Թղթ 544բ-5բ։

72. Առ Կողոսացիս – Գլ.545բ։ Թղթ 545բ-6բ։

73. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 546բ։ Թղթ 547ա-8ա։

74. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 548ա։ Թղթ 548աբ։

75. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 548բ-9ա։ Թղթ 549ա-52բ։

76. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 553ա։ Թղթ 553ա-4բ։

77. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 554բ։ Թղթ 554բ-5բ։

78. Առ Տիտոս – Գլ.555բ։ Թղթ 555բ-6ա։

79. Առ Փիլիմոն – Գլ. 556ա։ Թղթ 556բ։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. – 556բ (տե՛ս N 351, 551բ)։

80. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ.557ա։ Գրք 557բ-66բ։

80. Հանգիստ Յովհաննու – 566բ-7բ։

Բ. 1. 3ա-4ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ Յառաջաբանութիւն Աստուածաշունչ սուրբ մատենիս] – Շնորհիւ Տեառն սկսայ...

2. 4ա Գրիգորի եռամեծի՝ որ այսպէս շարահիւսեալ է զՀին և զՆոր Կտակարանս – Որքա՞ն են և Ո՞րք գիրք սուրբք...

3. 4ա-5բ Վանական վարդապետին [Համեմատութիւն Հին և Նոր Կտակարանացն] – Երկինք՝ եկեղեցի...

4. 569ա-607բ [Ղազարայ Բաբերդացւոյ] Ցանկ ի վերայ այբուբենից ըստ հայկական թուոց – Աբէլի բ[ա]նք... (տե՛ս N 351, Բ. § 5. ա/569ա-85ա։ բ/585բ։ գ/585բ-607բ)։

5. 608ա-10ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ Ոտանաւոր չափաբերական նուաստ բանասիրէս (Յիշատակարան)] – Փա՜ռք ամենասուրբ Երրորդութեան անեղական, / Հօր և Որդւոյ և Սուրբ Հոգւոյն անքննական...

Մանրամասն տե՛ս NN 187, 351։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

32բ Զըստացօղ սուրբ մատենիս՝ զԶաքարիայ մեծ րաբունապետն, և զմեղապարտ ծրող Աստուածա[տուր յիշեցէք]։

80ա Զըստացող սուրբ մատենիս՝ ըզԶաքարիայ վարդապետն յիշեցէք (նման՝ 130ա, 298բ, 346ա, 410բ)։

204բ Զտառապեալ Աստուածատուր գծողս յիշեա մսիով Տէր ողորմեայիւ (նման, անանուն՝ 375ա, 440ա)։

610 բ Յիշատակարան – Փա՜ռք... // (612ա) Եւ արդ, ես վերջինս ի վերջին դարուս և վերջացեալս ի ծնունդս սրբոյ եկեղեցւոյ, ամենեցուն հող և մոխիր, նաև ևս աջիւնս ոտից եկեղեցականաց, ապիրատս, փինատս, հէքս և թշուառացելոց թշուառացեալս՝ Զաքարիա ևեթ բանի սպասաւորս՝ կոչմամբ վարդապետ, աշակերտ գոլով մեծի և տիեզերահռչակ երկրորդ լուսատուին Հայոց և վերստին նոր նորոգողի Սուրբ Էջմիածնի՝ տեառն տէր Մովսիսի կաթուղիկոսի, որ էր նա յերկրէն Սիւնեաց, գաւառէն Աճանանու՝ ի Գեղտանան կոչեցելոյ, կրթեալ և վարժեալ ի մամուլս առաքինութեան, ի ներքո ձեռին Արապիոնի Եդեսացայ, որ էր կաթողիկոս Սուրբ Էջմիածնի։ Եւ մեք՝ նուաստացեալքս այսքիկ, աշակերտք գոլով նորին. Նախկին և առաջին՝ առաջնորդ մեծի անապատին Ստաթէի՝ արի և ճգնազգեաց Արիստակէսն Շամբեցի. երկրորդն՝ Իսրայէլ վարդապետն Մեղրեցի. երրորդ՝ ճշգրտահանն, զմըրխտահանն և կենդանագրող քաջ քարտուղարն և աստուածազարդ վարդապետաց վարդապետն Խաչատուր Կեսարացին՝ առաջնորդն մեծին Ջուղայու, չորրորդ՝ սրբազնամաքուր և բազմահանճար վարդապետն Փիլիպպոս, որ և յետ վախճանի առն Աստուծոյ՝ տեառն Մովսէսի, եղև կաթուղիկոս Ամենայն Հայոց ի թուականիս մերում ՌՁ և երեք ամին (1634) ի յԱթոռս Էջմիածնի՝ լուսաւոր հովուապետութեամբ զբազում որդիս ի փառս ածեալ ի լուսաւորութիւն սրբոյ Սիոնի, և յետ ի Ի և Ա ամի հայրապետութեան իւրոյ՝ ժողովեցաւ ի յշտեմարանս ամենայն սրբոց քաջ հովապետաց. հինգերորդ՝ Խաչատուր վարդապետն Երնջակեցի, ի գեղջէն Հուղսա, առաջնորդն Արգուլեաց և աթոռակալ Սրբոյն Թումայի առաքելոյն, որ և սա նոր նորոգեալ պայծառացոյց զաթոռն զայն շքեղապանձ վայելչութեամբ՝ ի հիացումն կարգեալ տեսողաց՝ իբրև զդրախտ Աստուծոյ զարդարեալ ազգի ազգի ճոխութեամբ հոգևորօք և մարմնաւորօք. վեցերորդ՝ ծերունի մաքուր աղաւնին, կուսութեամբ պերճացեալն և հոգւով բարգաւաճեալն Յակոբ վարդապետն Աստապատեցի, որ և սա՝ այս սրբանուէր եղբայրս մեր, զվանքն Աստապատու, որ ի վերայ Երասխայ գետոյն կայ՝ ի կատարս քարանձաւին շինեալ, պայծառացոյց զբովանդակն զպարիպն և զեկեղեցին, և զամենայն զորս ի նմա կան շինուածք. ևթներորդ՝ Եսայի վարդապետն Մեղրացի, ի գեղջէն Կարճաւան կոչեցեալ, առաջնորդ Երնջակայ Սուրբ կարապետին, որ և սա բազում աշխատութեամբ և անհանգիստ տքնութեամբ ի հիմանց ի վեր նոր իմն սքանչելատեսութեամբ շինեաց զեկեղեցի Սրբոյ Կարապետին պարսպաւն ամենայնիւ, կոփածոյ վիմօք և ձուլածոյ կրով՝ ի փառս փրկչին մերոյ և Աստուծոյ. ութներորդ՝ չնչին ես և եղուկ եղկելիս ամենամեղ պարտականս բիւրուց և Ռ (1000)-աց քանքարոց՝ Զաքարիա, տանէս Արարատեան, ի Վաղարշապատ շողակաթիկ սուրբ Աթոռոյս Էջմիածնի, առաջնորդ Ամատունեաց Սրբոյ Կարապետիս, որ ի ստորոտս Արագածու, և ի գաւառիս Կարբոյ և յԱնբերդոյ, բազում և ազգի ազգի տուայտութեամբ հեծեծէի ի դեգերեալ մտօք, մանաւանդ սեռն արտասուօք յուսացեալ ի յուսալին ամենից // (612բ) յամենասուրբ Երրորդութիւնն, որ ետ կարողութիւն նորոգել զսուրբ տաճարքս զայսոսիկ աստուածաբնակք, որ և ամենայն զարդիւք, շնորհօքն Քրիստոսի, զարդարեցի զսուրբ եկեղեցիք ամենայն գոյականօք շարժուն և անշարժուն, հոգևոր և մարմնաւոր շքեղութեամբ։ Բայց, սակայն, ցանկայի սրտառուչ տենչմամբ և պասքատոչոր կարօտիւ ի վերայ ամենայն ստացուածոց, զորս ըստ կարի ստացայ, ստանալ ևս գիրս Աստուածաշունչ կտակարանաց՝ սակս յիշատակի սրբոց տաճարացս, տոչորէի, այրէի, խորովէի, և գալարէին աղիք իմ, թէ արդե՞օք հասանիցեմ ցանկութեան սրտիս և ստիպման տենչանացս։ Այլ ըստ տկար իմոյ կարողութեան ի դիպող ժամու տասն ի Դաւիթ վարդապետն, որ էի առաջնորդ Ջուղայու, որպէսզի գրել տացէ, բայց ի չըգոյէ նիւթոյ վարձու, կեղակարծ իսկ էի յուսույն իմոյ։ Այլ ողորմածն Աստուած իսկոյն հասոյց ձեռնտու և օգնական զպարոն Վաթանն՝ զորդի մեծի աստուածասէր խօճա Սաֆրազին, որ էառ յանձն հասուցանել ի վերջ կատարման՝ գրել տալ և ծաղկել ամենավայելուչ տեսութեամբ։

Բայց աստանօր յուշ առնեմ սիրելեացդ զայս ինչ, զի իմ գլով ի Շօշ քաղաք զԱսպահան, վարժեալ և սնեալ ի տիս մանկութեան ի մէջ ջուղայեցւոց քահանայից և առհասարակ ժողովրդոց արանց և կանանց, ծերոց և տղայոց, երիտասարդաց և կուսից, ամենայնքն նոքա խնամք տանելով առ մեղաւորս, յօրացուցեալ զօրացուցին և ի յարբունս հասակի հասուցեալ և կարգ կուսակրօն քահանայութեան նուիրեալ՝ հարսնացուցին և առաքեցին յաշակերտութիւն առ վերագոյն ասացեալ տէրն իմ ըստ հոգւոյ ի սուրբ կաթուղիկոսն Մովսէս։

Բայց հռչակաւոր յայնժամ և այժմուս ի մէջ ջուղայեցեացն, Շահիխասենց խօճայ Խաչիկի որդիքն էին երևելիք, փառաւորք, մեծաշուք և մեծահանդէսք, արքայամաջլիս մուսահիպքն թագաւորին Պարսից, համազուպանքն, համափիալայքն մեծի Շահ Ապազին, խորհրդակից յամենայն իրագործութիւնս՝ խօճայ Սաֆարն ասեմ և խօճայ Նազարն բազմաբախտք. ընդ սոսին և որդիք խօճայ Սաֆարին՝ պարոն և նազելի Մէլիքաղայն, աղօթասէր պարոն Ֆռանկիգուլն, պարոն Սուլթանումն, պարոն Ջալալն, և աստուածատունկք հարազատածին որդիք խօճայ Նազարին՝ խոհեմամիտն և բազմահանճարն, լայնասիրտն և արդարակշիռն, ծառն հաստարմատ և գերամբարձ, զարդարեալն աստուածայնով և մարդկայնով առաքինութեամբ, որոյ ըստ հովանեաւ երկնաբերձ բարձրութեան նորա բանակետեղեալ մակաղէին բազմաթիւք գազանամտաց և ջոլիրք խաշանց, և երամբ թռչնոց՝ յոստս աստուածապաշտութեանն, մեծահաւատն խօճայից խօճայ Սաֆրազն, որ ամբծութեամբ վարուց և արդարութեամբ հոգւոյ կենցաղավարեալ զառօրեայս և ի ծայրս ծերութեան ժամանեալ, փոխեցեալ եղև ի գունդս սրբոց ընտրելոց և իշխանացն բարեպաշտից, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի. ամէն։

Նաև պարոն Էլիազն և պարոն Հայկազն, այլև ի տիս տղայութեան մանկութեան սնեալ և վարժեալ եղէ ի ծոց և ի գոգ սոցունց, ազնուատոհմ իշխանազուն իշխանացս՝ իբրև զմի յորդւոց իւրոց և սիրեցեալ յաչս սոցունց իբրև զհամակամ և համամիտ որդի՝ ոչ ըստ մարմնոյ, այլ ըստ հոգւոյ, զի զառաւելութիւն և զյաճախութիւն հարազատ երախտեաց սոցա, որ առ փանաքի հէքս, ո՜իսկ կարէ ճառել կամ գրել։ Միայն երախտահատոյցն ամենայն քրիստոնէից՝ օծեալն Աստուած Յիսուս Քրիստոս, հանգիցէ ի հոգիս սոցա և զարմից և զաւակաց սոցա, և վարձս բազումս բիւրապատիկ և բիւրիցս, բիւր Ռ (1000)-ապատիկ ըստ իւրոյ աստուածութեան անչափութեանն տացէ, սոցունց կենդանեացն՝ կեանք երկարակեցութեամբ և խաղաղութեամբ, և ննջեցելոցն՝ անպատում ուրախութիւն և անզրաւ ցնծութիւն։ Նաև որդւոց սոցունց՝ արևշատութիւն, զի կացցեն և մնասցեն ըստ արևու յառաջ՝ քան զլուսին ազգէ յազգ մինչև յաւիտեան։

Այլ, արբ, հարազատատունկ որդի խօճա Սաֆրազին՝ գեղեցկարմատ շառաւիղն, աստուածասուն բողբոջն, սաղարթափթիթ և ուղէշն, կանաչագեղ և անթափատերև ոստն, շքեղաբերձ և ծաղկատեսակ պտուղն, քաղցրահամ և անծորելի, մեծատանց մեծատուն և որդի մեծատան, քրիստոսավառ ճրագն տանս Արամեանն՝ պարոն խօճայ Վաթանն, ըստ զգուանաց ցանկացող եղեալ այսմ աստուածակերտ բուրաստանիս՝ մեծաւ սիրով և անթերի հաւատով, և ետ գրել և յաւարտումն հասուցանել զանազան երանգօք և երփն երփն գունաւորութեամբ, ոսկէնկար վայելչութեամբ՝ ըստ խորանին վկայութեան, առ ի յաւիտենական յիշատակութիւն յաղագս նախնեացն և հարցն իւրոց ընտրելոց, և ծնօղացն իւրոց գովելեաց՝ պարոն խօճա Սաֆրազին, և մօրն իւրոյ՝ համեստամեծար և պարկեշտազարդ, սաղմոսանուագ և աղօթաջան, պատկառաճոյճ, ամենազգաստ աստուածասէր Յուղիտային, հանգուցեալոցն ի Քրիստոս Յիսուս՝ յորսն ամենայն երախտաւորաց, և զվերջի մօրն իւրոյ՝ Գուլնաբաթին, և որդւոյն՝ Մէլիքին։ Նա ևս առաւել յիշեցէք ի Քրիստոս զպարոն Վաթանն և զբազմահամեստ կողակիցն իւր՝ զ// (613ա) Թանկխաթունն, զդեռաբոյս և զնորաբողբոջ որդիքն իւր՝ Աղաջանն և զՆազարն, զոր Տէր Աստուած յերկար ամօք անփորձ և անսասան պահեսցէ հանդերձ ծնօղօքն. ամէն։

Այլ և մեծական ողբով և թախծեալ սրտիւ, հառաչանօք պաղատիմ, հայցեմ, ժտեմ, խնդրեմ, մաղթեմ, աղաչեմ, աղերսեմ կողկողագին դիմօք, զի զիս՝ զամենաթշուառ Զաքարիա վարդապետս, յիշել ի մաքրապանծ յաղօթս, ո՜վ հանդիպողք և վայելողք սմին, նաև զծնօղսն հիքոյս, զհայրն իմ՝ զՅովանէս քահանայ և զմայրն իմ՝ զԲէկիսօլթեանն, և զեղբայրն իմ՝ զԱռաքելն, և զորդին նորուն՝ զԳրիգորն, և զթոռն եղբօր իմոյ՝ զքաղցրատեսակ և զախորժահասակն Յովսէփ, որ ի տարաժամու կենաց իւրոց փոխեցան ի Քրիստոս. զորս և մաղթեմ, զի լի ստիւ և յօժարութեամբ կամաց զԱստուած ողորիմին ասէք սոցին, զի որով չափով չափէք՝ չափեսցի ձեզ։ Այլ և յիշել աղերսեմ զհօրեղբայրն իմ՝ զՍտեփաննոս և զկենակից իւր՝ զՇահփաշայ, և զորդի նոցունց՝ զտէր Սարգիսն, և զթոռն սոցին՝ զկուսակրօն քահանայն զտէր Մովսէսն, որ այժմս կայ ի սպասու յիմումս ծերութեան՝ աշխուժ դեգերանօք, մինչև հասցէ յարբունս կատարելութեան հասակի՝ ըստ հոգւոյ և ըստ մարմնոյ, մանաւանդ շնորհաց և աստիճանի, որոց և Տէր կամեսցի։ Այլև վերըստին յիշել մաղթեմ զցուպ ծերութեանս ձեռանսուն ցանկալին հոգւոյս, զաշակերտեալն ի մանկութենէ՝ զսրբասէրն իմ զՅովհաննէս վարդապետն Կարբեցի, որ ունի զաթոռն իմ, որ և ինքն Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս զսա ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ՝ սակս սրբոյ աթոռոյս և իմոյս ծերութեան։ Նաև զհանգուցեալն ի Քրիստոս զորդեակն իմ ըստ հոգւոյ՝ զԽաչատուր վարդապետն, որ ի կիսաւուրց իւրոց գնաց առ անծկալին բնաւից։ Եւ զքեռին իմ՝ զԿարապետ եպիսկոպոսն, զՅովհանէս պարոնտէրն, հայրապետ Մկրտիչն, քաղցրիկ և քաղցրաձայն Բաղտիկն, դռնապան Ղազարն։ Նաև որք ընդ հովանեաւ տաճարացս կան հանգուցեալք, հանգուսցէ Քրիստոս ի գոգ Աբրահամու։ Այլ և կրկնակի ժտեմ՝ յիշել ի մաղթանս զերախտաւոր Սրբոյ Կարապետիս՝ զծերունի տէր Պետրոսն, զծերունի տէր Թումայն, և զօրիորդ մանկունսն՝ զտէր Յոհանէսն և զտէր Յովանէսն, զփոքրիկ տէր Գրիգորն և զտէր Ղազարն, նաև զսարկաւագունսն՝ Զաքարիայն, զՊետրոսն և զՎարդանն, և զժրաջան մշակն երախտաւոր բազմամեա Աբրահամն՝ աղօթասէր կենդանի նահատակն, զի Ի և Զ ամ է, որ աստ ի դրան սրբոցս աշխատի անխոնջելի երկամբք և զմիաբանիցս բովանդակ վար և ցան և արտորայքն անձամբ իւրով ի հասըլ ածեալ՝ ժողովէ զցորեանն առատապէս, զոր և Տէրն բոլորից հատուսցէ վարձս ըստ իւրոյն վաստակաց. ամէն։

Դարձեալ ևս զայս ի միտ առէք, ո՛վ ընթերցողք և հանդիպողք սուրբ Աստուածաշնչիս, յորժամ զայս ի Շօշ քաղաք գրէին, ես՝ նուասատ, ի թուին ՌՃ և Ե (1656) գնացի յԵրուսաղէմ ուխտ՝ լուսաբուխ սուրբ գերեզմանին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ և այլոց տնօրինականաց։ Եւ ի գնալս իմ ի Կարին քաղաք, որ յԱրզում, շնորհօք շնորհողին՝ ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր և Որդոյ և Հոգոյն Սրբոյն, շնորհեաց ևս զայսպիսի շնորհս, զի Աստուածաշունչ մեծի արքային Հեթմոյ (տե՛ս N 180) բերեալ էին ի ծախս։ Յորժամ տեսի՝ գալարեցին աղիք իմ ի փորի իմում, և նուաղեաց սիրտ իմ սակս սիրոյ սուրբ գրոյս և յիշատակի մեծի արքային և սրբոյ, որ իւրովի հոմերական տաղիւ չափաբանութեամբ շարամանեալ ունէր զանուանս նախնեացն մինչև ցյինքն՝ գեղեցիկ յօրինուածովք. և զայն ևս գնեցաք պաշար և առիթ հոգւոց մերոց և կենաց բերկրութիւն՝ մանկանց Սիոնի։

Դարձեալ մեծաւ սիրով աղաչեմ զձեզ, կաթողիկոսք, եպիսկոպոսք, վարդապետք, քահանայք, մելիքք, տանուտէրք, քերաթխուտէք, ժողովուրդք, աշխարհականք՝ մեծ ու փոքր, արք և կանայք, տէրք և տղայք, ամենեքեան դուք՝ իմ ճշմարիտ հարք և մարք, քորք և եղբարք և որդիք էք, հրեշտակք և մարդիկք, վկայք լինիք առաջի Աստուծոյ, որ ես իմ կամօքս և իմ սրտիս յօժարութեամբն, և իմ հիւսն ռզուխ, զիմ գոյքն ամենայն ետու Սուրբ Կարապետի լոյս գերեզմանին վախմ, և Սուրբ Կաթուղիկէին՝ յեկեղեցւյ գլխի խաչէն հետ, թէ՛ ոսկեղէն, թէ՛ արծաթեղէն։ Թէ՛ գիրք, թէ՛ Աւետարան, Շարակնոց, Այսմաւուրք, Մեկնիչ, Քարոզգիրք, Տօնացոյց, Աղօթամատոյց, մինչև ցմէկ թուղթ մի, մանաւանդ զայս երկու լուսին և արեգակս հոգւոց մերոց այս սուրբ Աստուածաշունչքս, նուիրեցի սուրբ տաճարացս, թէ՛ զարբաֆեղէն, թէ՛ ապրիշմեղէն, թէ՛ բրդեղէն, թէ՛ պղընձեղէն, թէ՛ երկաթեղէն, թէ՛ չինի, թէ՛ փայտեղէն, թէ՛ ձի, թէ՛ ջորի, թէ՛ գոմէշ, թէ՛ եզն, կով, ոչխար, թե՛ շարժուն, թէ՛անշարժուն, ամէնն վախմ ետու սուրբ աթոռոյս և Սուրբ Կարապետիս, մինչև ցաւել և սընտուկալն ևս։ Այլ մարդ իշխանութիւն չունի ի դրանէ սորին շորթել կամ գողանալ, կամ ծախել, կամ գրաւել, կամ հանել։ Ո՛վ ոք յանդգնի, թէ՛ եկեղեցականաց, թէ՛ աշխարհականաց, թէ՛ մերոց, թէ՛ օտարաց, թէ՛ իշխանաց, թէ՛ իշխեցելոց, կամ եթէ ոք ասիցէ վասն ագահութեան, թէ ես ազգական եմ Զաքարիայ վարդապետին, այնպիսին նզովեալ և կալած կապած եղիցի հոգւով և մարմնով, տամբք և տեղօք, զարմօք և զաւակօք՝ աստ և ի հանդերձեալն ընդ Կայենի, Աքարա, Գէեզի, Կորխայ, Դադանայ, // (613բ) Աբիրոնի և Յուդայի դասեսցին, աստ և ի հանդերձեալն զնոցին պատիժն ընկալցին։ Ասասցեն հրեշտակք և մարդիկք՝ Եղիցի, եղիցի։ Եւ կամ թէ յայլազգեաց՝ տաճկաց, իշխանաց և դատաւորաց, ով ոք զիմ աղաչանս լսեն, ինքեանք իւրոց ռասուլէն պսակ առնուն։ Եւ թէ ոք վասն ագահութեան ճողոպրել կամեցին, յԱստուծոյ և ի հրեշտակաց և յիւրոց ռասուլէն շարմանդայ, ապիզար դտանիցին։

Այս իմոյ ձեռին՝ Զաքարիայի, վախմիաթ և նամակ գրեցի ի թվականիս Հայոց ՌՃ և է (1658)-երրորդի, Յունիսի մէկն, ի դրան Սուրբ Էջմիածնայ։

Եւ, արդ դարձեալ երիթացեալ դիմօք և կականագոչ ողբոք, սրտատոչոր ըղձմամբ և հառաչանուագ պաղատանօք հայցեմ ի վայելողացդ այսմ աստուածատուփ սոփեստիս և մօսիսակերտ մատենիս, զի ի խրախճանալն ժամու աներկևան ցնծութեամբ՝ յիշեսջիք ուղիղ սրտիւ և սեռն հաւատով զվերոյգերեալս զամենայն զհոգևոր զմարմնաւոր զհարս և զեղբարս, զերախտաւորս և զաշխատաւորս, մանաւանդ զլուսատու ակն հոգւոյս և զանգին մարգարիտն, զջահն անշիջանելի և զատողն անշամանդաղելի զտէր Մօսես կաթուղիկոսն հրաշազան, որ ի ՌՀ և Ը (1629) թուին նստաւ կաթուղիկոս, և զաթոռս սուրբ ի յաղբիւսաց ի վեր առեալ, հաւասար արար երկնից, ի յամին յորում մեռաւ խրոխտազօր արքայն Պարսից Շահ-Ապազ, և քառ ամ կեցեալ ի վառ սրբազանն և ի ՌՁ և Բ (1633) թուին եմուտ ընդ անմուտ արեգականն, ի ծագումն անստուեր լուսաւորաց մշտնջենաւորաց, ի լուսաւորութիւնն աներեկի։ Եւ յետ նորին կացեալ ամենազգաստ տէր Փիլիպպոս կաթուղիկոս մինչև ցթիւն ՈՃ և Գ(1654), և յետ յոքնահրաշ ուղղութեանց գնացեալ յԵրուսաղեմ, և պատեալ զԿոստանդինուպօլսեաւ, ամենայն բարգաւաճութեամբ և վեհափառ ճոխութեամբ դարձեալ ի գահն իւր, և կատարեալ զընթացս առօրեայ՝ փոխեցաւ ի կեանսն անսպառ առ բաղձալին իւր։ Իսկ ի յինն ամի հայրապետութեան սորին՝ ՌՂ և Ա (1642) թուին նստաւ Շահ-Ապազն Սանի ի տեղի հօր իւրոյ՝ Շահ-Սէֆուն, և մարտ եդեալ ընդ Հնդկաց արքային՝ դադարեցուցեալ զգոռ նորին և առեալ զառեցեալ դղեակն ի հօրէն իւրմէ՝ Ղանդահար կոչեցեալ բերդն, նստաւ ամենայն անհոգութեամբ և յըՍպահան։ Այլև յաւուրս սորին եղև աղմուկ շփոթմանց հագարացեաց ընդ ազգն Ֆրանգաց, որ Վէնէտիկ կոչի, և այս չորեքտասան ամ է, զի մրցին սաստկապէս և ի վերայ ծովնու, և ոչ երբէք լուաք, եթէ պարտեցաւ կողմն քրիստոնէից, այլ միշտ յագուրդ կերակրին ձկունք փափկասուն մարմնօք հագարածնացն։ Այլ յարևմտական հիւսիսայինքն և ընդ միմեանս ելեալ՝ ոգորին անհնարին դառնութեամբ, որք և լեհք և մաճարք, ղազախք և շուէտք, բուլխարք և թաթարք անուանին։ Սակայն, ըստ դիպուածոյ ամանակիս միջերկրայս խաղաղացեալ գոյ ի պատերազմական հինից, ի նպաստութեանց մշտանուէր պաղատանաց հարցս մերոց, զորօ և յիշատակեցաք ի վերոյ։ Եւ թէպէտ ի սրոյ անքութացեալ կան պարանոցք մեր, սակայն անուր ծանրութեան հարկապահանջութեան կեղեն և կեղեգեն գկեանս մեր, որ և զորքանութեանցն անկարանամք վիպել։ Բայց գթութեամբ Հօրն գթածի է՛ ջահաւորեալ գերազարդապէս փառօք մայրս մերազնեաց ըստ հոգւոյ և տունս փրկութեան հարսն փեսային Քրիստոսի, որոյ և իջման տեղին, որ և հարսնածու գոլով սմին, տէր Յակոբ սրբազան պետս Ամենայն Հայոց, զի յետ վաղճանի տեառն Փիլիպպոսի, սա նստաւ ի տեղի նորին կաթուղիկոս Ամենայն Հայոց, ի հազար Ճ և Դ (1655) թուիս, և է այժմ Գ ամ և կէս հայրապետութեան սորին, ի թուականիս ՌՃԷ (1658)-երորդի, ի ժամանակս արքայութեանն Պարսից Շահ-Ապազ Սանի կոչեցելոյն, որ օ վեշտատան ամ միահեծան իշխանութեան սորին ի վերայ արևելեան կողմանցս։

Դարձեալ մեծաւ պաղատանօք զերեսս առ մայրն մեր եդեալ, աճիւնաթաթաւ դիմօք խնդրեմ ի հանդիպողացդ, զի հայեցեալ յօր ելից ձերոց և զմտաւ ածեալ զդատաստանն անաչառ, և զհատուցումն աններելի, մի գուցէ ըստ չար սովորութեանց ոմանց, զոր ունին անաստուածք, խորհիցիք ի յիշատակարանացս այսոցիկ բան ինչ ջնջել և կամ թուղթ հատանել, զի այն գործ սատանայի է և կամարարաց նորին, և կամ նենգութեամբ կամել զայս Աստուածաշունչքս գրաւել, ծախել և կամ ի դրանէ Սրբոյ Կարապետիս հանեալ, զի եթէ իցէ ոք, որ այնպիսի ինչ խորհիցի, ի ներքոյ աջոյն սրբոյ կապեալ և կաշկանդեալ եղիցի, որ ի վերայ գլխոյ աստուածութեան եդի ժամ մկրտութեան, յորժամ բացան երկինք թէև կաթողիկոս, կամ եպիսկոպոս, կամ վարդապետ, կամ առաջնորդ, կամ քահանայ, կամ աշխարհական և կամ իշխան ոք իցէ, մի՛ իշխեսցէ, որ ես առաջի Քրիստոսի յօժարութեամբ Սրբոյ Կարապետիս դատախազեմ այնպիսւոյն։ Վասն որոյ աղաչեմ զձեզ՝ զգոյշ լերուք, այլ սիրով ի դրան սորին վայելեցէք և զիս՝ զթաղձեալս յիշեցէք, զի զգիրն ընդ մարմնոյս և զբանն ընդ հոգւոյս բողքիչ թողի զկնի իմ, զի միշտ թախանձեսցէ փոխանակ գերելոյս մեղօք, որ և սակս յիշողացդ զմեզ՝ աղաչեմ զբազմազեղն Աստուած, զի զյիշօղսդ ընդ այնոսիկ դասեսցէ, որք կան առաջի գառինն արկեալ զիւրեամբք հանդերձս սպիտակս և երանելի քաղաքին՝ քաղաքակիցս արասցէ մեօք հանդերձ. ամէն։ Հայր մեր։ // (614ա)։

Շնորհիւ ամենաղօր Սուրբ Հոգւոյն՝ ամէնառատ պարգևողին և առատաձիր շնորհօղին սկսայ զԱստուածաշունչ սուրբ մատեանս տկար անձամբս և ողորմութեամբ նորին կատարեցի ի յետին դարուս և ի սառնացեալ ժամանակիս, ի յերկիրս Պարսից, ի քաղաքս Շօշ, որ կոչի Ասպահան, ի թուականիս Հայոց ՌՃ և Թ (1660) ամի, և ի հայրապետութեան Տանս Հայոց տեառն Յակոբայ սուրբ Աթոռոյ Էջմիածնայ, և ի թագաւորութեանն ազգին Պարսից Փոքր Շահ-Ապասին, և ի դիտապետութեան Նոր Ջուղայոյ Ասպահանաւ և ամենայն ազգիս հայոց, որ աստ կամք հաւաքեալ, տեառն Դաւթի քաջ և արի, մաքուր և անբիծ սուրբ վարդապետի, որ վերակացու էր այսմ սուրբ մատենիս, քանզի բազում ջանս հասուցի սմա, ես մեղաւոր գծողս, վասն չարաչար ծուլութեանս իմոյ, զի սուրբ հայրս բազում անգամ ներեաց ինձ, զոր Տէր Աստուած վարձս բազումս տացէ, և ինքն ընդ երկայն աւուրս անփորձ և անսասան պահեսցէ, և յետ աստեաց՝ ընդ սուրբ հայրապետսն դասակից և պսակակից արասցէ՝ հանդերձ ծնօղօք իւրովք. ամէն։

Կատարեցաւ սուրբ մատեանս ի դուռն Սրբոյ Յակոբայ, ձեռամբ անարժան, մեղաւոր և տառապեալ, հոգւով տկարի և ի մեղս քաջ և արի, և ամենայն անձամբս ծոյլ և պղերգ գոլով, Աստուածատուր միայն անուամբ քահանայս, քանզի չեմ յիշելոյ վասն բազմադէմ և զանազան մեղաց իմոց, սակս այս յուալով ի Հոգին Սուրբ և ի մաքուր յաղօթս ձեր, կատարեցաւ։ Յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասաց[էք]։ Նա ևս առաւել յիշեցէք ի Քրիստոս զծաղկօղ և զարդարող սուրբ մատեանս՝ զվարպետաց վարպետ Հայրապետն, որ ծաղկեալ զարդարեաց զսուրբ մատեանս ոսկով և լաճվարտով, և գոյնզգունօք՝ յոյժ աշխատութեամբ տքնեալ ի վերայ սորա, զոր Տէր Աստուած զարդարեսցէ զնա հոգւով զնա հոգւով և մարմնով, և յետ աստեացս՝ վարձս բիւրապատիկ առցէ, հանդերձ ծնօղօք, ի հանդերձեալ կեանսն. ամէն։

Կնքադրոշմ՝ 6բ, 10ա, 614ա Գիրքս Սրբոյ Էջմիածնայ գրքատան է. 1813։

 

202

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ ­

Կոստանդնուպօլի՞ս

Տիգրանակերտ

ՌՃ – 1651-ից առաջ

ՌՃԺԵ-1666

ԳՐԻՉ՝ Ստեփանոս դպիր (18ա-253բ, 1651-ից առաջ), Յակոբ տրց. (3ա-17բ, ստացողը), անանուն աշակերտք Յունանու քհյ-ի (254ա-542բ, 1666թ.)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յակոբ տրց. (1651-ից առաջ), Յոհան բանի սպասաւոր (1666թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 546. չգրուած՝ 1ա-2բ, 267ա, 332աբ, 543ա-6բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×2+ԽԶ×12 (Դ 11, ԻԲ-ԻԳ 6, ԻԸ 20, ԽԶ 7)+1×2։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25×19,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 271բ)։ ՏՈՂ՝ 45-47։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, թաւշեայ կարմիր շապիկով, դեղին երիզի վրայ ամրացած արծաթեայ երեքական փականներով և ելւստներով, աստառը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2(1-2)+2(545-6), մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Դաւիթ՝ 267բ, Մատթէոս՝ 429բ։ Կ ի ս խ ո ր ա ն՝ 3ա (կենտրոնում՝ Աստուած), 268ա, 294ա, 430ա, 451ա, 464բ, 476բ։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ գրէթէ բոլոր գրքերի սկզբում։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր (մարդագիր՝ 3ա)։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, վարդագոյն, կանաչ, ոսկի (միայն՝ 3ա, 25ա, 58ա, 132ա, 133ա)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մետաքսեայ շապիկը մաշուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1.­ Ծնունդք – Գրք 3ա-25ա։

2. Ելք – Գրք 25ա-43ա։

3. Ղևտական – Նխ. 43ա։ Գլ. 43ա-4բ։ Գրք 45ա-58ա

4. Թիւք –Գրք 58ա-75ա։

5. Բ. Օրէնք – Գրք 75ա-90ա (Կից՝ 91բ-2ա, տե՛ս Բ, § 1)։

«Գլ.» § 6-7, 13 համախմբուած՝ 90աբ, իսկ «Նխ.» § 6-9, 13, 15-21, 23 համախմբուած՝ 92ա-4ա։

6. Յեսու – Գլ. 90աբ։ Նխ. 92ա։ Գրք 94բ-105ա։

7. Դատաւորք – Գլ. 90բ-1ա։ Նխ. 92աբ։ Եւ այս են դատաւորք 105ա։ Գրք 105ա-15ա։

8. Հռութ – Նխ. 92բ։ Գրք 115ա-6ա։

9. Թագ. Ա – Նխ. («Սկիզբն») 92բ։ Յռջբ. («Վասն») 116բ-7ա։ Գլ. 117աբ։ Գրք 118ա-32ա։

10. Թագ. Բ – Գլ. 132ա-3ա։ Գրք 133ա-44ա։

11. Թագ. Գ – Գլ. 144ա-5ա։ Գրք 145ա-58բ։

12. Թագ. Դ – Գլ. 158բ-9բ։ Գրք 160ա-71բ։

13. Մնաց. Ա – Նխ. 171բ-2ա (կրկ. 92բ-3ա)։ Գլ. 172աբ (կրկ. 91աբ)։ Գրք 172բ-83բ։

14. Մնաց. Բ – Գլ. 183բ-4ա։ Գրք 184ա-97բ։

15. Եզր Ա – Նխ. 197բ (կրկ. 93ա)։ Գլ. 197բ։ Գրք 198ա-204բ։

16. Եզր Բ – Հանգամանք 204բ։ (կրկ. 93աբ) Գրք 205ա-8բ։

17. Նեեմի – Նխ. 208բ (կրկ. 93բ)։ Գրք 208բ-14ա։

18. Եսթեր – Նխ. 214աբ (կրկ. 93բ) Գրք 214բ-9բ։

19. Յուդիթ – Նխ. 219բ (կրկ. 93բ)։ Գրք 219բ-26ա։

20. Տովբիթ – Նխ. 226ա (կրկ. 93բ-4ա)։ Գրք 226բ-30բ։

21. Մակաբ. Ա – Նխ. 230բ (կրկ. 94ա)։ Գլ. 230բ-1բ։ Գրք 232ա-46ա։

22. Մակաբ. Բ – Նխ. 246աբ։ Գլ. 246բ-7ա։ Գրք 247ա-58բ։

23. Մակաբ. Գ – Նխ. 259ա (կրկ. 94ա)։ Գլ. 259ա։ Գրք 259ա-64բ։

24. Սաղմոսք – Նխ. («Զամենայն») 265ա-6ա։ Նխ. («Արդ առեալ». տե՛ս N 187, Ա, § 24. բ) 266աբ։ Գրք 268ա-93ա (ունի՝ «Փոքր էի»։ Կից՝ 293ա, տե՛ս Բ, § 2)։

25. Առակք – Նխ. 293բ։ Գլ. 293բ։ Գրք 294ա-301բ (Բան Ա-Բ), 302բ (Բան Գ)։

«Նխ.» §27-28 համախմբուած՝ 301բ-2ա և գրուած Գրք Առակացի Բ և Գ բաների միջև

26. Ժողովող – Նխ. 302բ։ Գլ. 302բ։ Գրք 302բ-7բ։

27. Երգ Երգոց – ՆԽ. 301բ-2ա։ Գրք 307բ-9ա։

28. Իմաստութիւն – Նխ. 302ա։ Գլ. 309աբ։ Գրք 309բ-15ա (կից՝ 315աբ, տե՛ս Բ, §3)։

29. Սիրաք – Նխ. 315բ (տե՛ս N 146, Բ, §3)։ Գլ. 315բ։ Գրք 315բ-22ա։

30. Յոբ – Նխ. 322ա։ Նխ. (Աղիկառնացի) 322աբ։ Գրք 322բ-31բ (կից՝ 331բ, տե՛ս Բ, §4)։

31. Եսայի – Նխ. 231բ-3ա։ Գլ. 333աբ։ Մրգ. 334ա-52բ։

32. Ովսէէ – Գլ. 352բ։ Մրգ. 353ա-55բ։ Մահ 355բ։

33. Ամովս – Գլ. 355բ։ Մրգ. 355բ-7բ։ Մահ 357բ։

34. Միքիէ – Գլ. 357բ-8ա։ Մրգ. 358ա-9բ։ Մահ 359բ։

35. Յովէլ – Գլ. 359բ։ Մրգ. 359բ-60բ։ Մահ 360բ։

36. Աբդիու – Գլ. 360բ։ Մրգ. 360բ-1ա։ Մահ 361ա։

37. Յովնան – Գլ. 361ա։ Մրգ. 361ա։ Մահ 361բ։

38. Նաւում – Գլ. 361բ։ Մրգ. 362աբ։ Մահ 362բ։

39. Ամբակում – Գլ. 362բ։ Մրգ. 362բ-3ա։ Մահ 363աբ։

40. Սոփոնիա – Գլ. 363բ։ Մրգ. 363բ-4ա։ Մահ 364ա։

41. Անգէոս – Գլ. 364բ։ Մրգ 364ա-5ա։ Մահ 365ա։

42. Զաքարիա – Գլ. 365ա։ Մրգ. 365ա-8ա։ Մահ 368ա։

43. Մաղաքիա – Գլ. 368ա։ Մրգ. 368ա-9ա։ մահ 369ա։

44. Երեմիա – Գլ. 369ա-7ա։ Նխ. 370ա։ Մրգ. 370բ-93բ։

45. Բարուք – Թղթ 393բ-5ա։

46. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 395ա-7ա։

47. Դանիէլ – Գլ. 397բ։ Նխ. 397բ։ Մրգ. 398ա-604ա։ Մահ 406ա։

48. Եզեկիէլ – Գլ. 406բ-7բ։ Նխ. 407բ։ Մրգ. 408ա-27բ։ Մահ 428ա։

«Մահ» § 32-43, 47-48, տե՛ս N 187, Ա § 32-43, 47-48։

49. Մատթէոս – Գլ. 429ա։ Հմձյնթ. 429ա։ Նխ. 429ա։ Աւ. 430ա-42ա։

50. Մարկոս – Գլ. 442բ. Նխ. 442բ։ Աւ. 443ա-50բ ( «Յարուցեալ Յիսուս» սկզբում՝ 442ա)։

51. Ղուկաս – Գլ. 450բ-1ա։ Նխ. 451ա։ Աւ. 451ա-64ա։

52. Յովհան – Գլ. (Ա-ԺԸ) 464ա։ Նխ. 464ա։ Աւ. 464բ-74ա (ունի՝ «Իրք»)։

53. Գործք Առաքելոց – Ց. 504բ։ Յռջբ. («Որք») 474աբ։ Դիր 474բ։ Գլ. 474բ-5բ։ Նխ. («Գործք») 475բ-6ա։ Ընթացքն 476ա։ Գրք 476բ-88բ (տե՛ս N 187, Ա, § 55)։

54. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 488բ-9ա։ Գլ. 489ա։ Նխ. 489ա։ Թղթ 489ա-90բ։

55. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 490բ։ Նխ. 490բ։ թղթ 490բ-2ա։

56. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 492ա։ Նխ. 492ա։ Թղթ 492ա-3ա։

57. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 493ա։ Նխ. 493աբ։ Թղթ 493բ-4բ։

58. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 494բ։ Նխ. 494բ։ Թղթ 494բ-5ա։

59. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 495ա։ Նխ. 495ա։ Թղթ 495ա։

60. Թղթ Յուդայի – Գլ. 495ա։ Նխ. 495աբ։ Թղթ 495բ։

61. Աղերս Եւթաղի – 495բ-6ա։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 496ա-8ա։ Վկ. 498ա։ Բովանդ. ընթրց. և վկթնց. 498ա-501ա։ Ց. 501աբ։

62. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 501բ։ Նխ. 501բ-2ա։ Թղթ 502ա-6բ։

63. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 506բ-7ա։ Նխ. 507ա։ Թղթ 507ա-11բ։

64. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 511բ-2ա։ Նխ. 512ա։ Թղթ 512ա-5ա (Թղթ Գ տե՛ս Ա, § 76)։

65. Առ Գաղատացիս – Գլ. 515ա։ Նխ. 515աբ։ Թղթ 515բ-7ա։

66. Առ Եփեսացիս – Գլ. 517ա։ Նխ. 517ա։ Թղթ 517ա-8բ։

67. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 518բ։ Նխ. 518բ-9ա։ Թղթ 519ա-20ա։

68. Առ Կողոսացիս – Գլ. 520ա։ Նխ. 520ա։ Թղթ 520ա-1բ։

69. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 521բ։ 521բ։ Թղթ 521բ-2բ։

70. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 522բ։ Նխ. 522բ։ Թղթ 522բ-3բ։

71. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 523բ։ Նխ. 523բ-4ա։ Թղթ 524ա-7բ։

72. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 527բ-8ա։ Նխ. 528ա։ Թղթ 528ա-9բ։

73. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 529բ։ նխ. 529բ։ Թղթ 529բ-30բ։

74. Առ Տիտոս – Գլ. 530բ։ Նխ. 530բ։ Թղթ 530բ-1ա։

75. Առ Փիլիմոն – Գլ. 531ա։ Նխ. 531ա։ Թղթ 531բ։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. – (տե՛ս N 187, 444բ)։

76. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթց. 531բ-2ա։ Պօղոսի 532աբ։

77. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 532բ-3ա։ Գրք 533ա-9ա։ Նխ. 538բ-9ա։

78. Հանգիստ Յովհաննու – 539ա-40ա։ (Կից՝ 540ա-1բ, տե՛ս Բ, § 5)։

Բ. 1. ա. 91բ [Գէորգ Սկևռացւոյ Յիշատակաբան] Ելիցն – [Տէ՛ր,] որ ի տիպ մեծ փրկութեանս...

բ. 91բ [Ղևտականին] –Փրկիչ Աստուածդ Բան...

գ. 91բ Թուոցն– Զրոյց Թուոց ըստ մատենի...

դ. 91բ [Երկրորդումն Օրինաց] – Զարհուրիմ ի քոց փառաց, տէ՛ր իմ Մովսէս...

ե. 91բ-2ա Յեսուայն է – Որպէս փրկիչ զարմանագործ Տէր մեր Քրիստոս...

զ. 92ա Դատաւորացն է – Փրկիչ անուն և դատաւոր...

է. 92ա Հ[ռ]ութայն է – Կինս այս Հռութ՝ ի դստերացն Մահաբու...

2. 293ա Աղօթք Մանասէր – Տէր ամենակալ, Աստուած Աբրահամու...

3. ա. 315ա Տեառն Ներսէսի Յիշատակարան Առակացն Սողոմոնի, զոր իւրով ձեռամբն գրեաց՝ զարթուցանել զթմրեալս մեղաւք (ծայրակապ՝ «Ա-Ք») – Աստուածեղէն հոգւովն ի սմա, / Խաղաղութիւն անուն արքա...

բ. 315աբ Անդրադարձութիւն տառիս Յիշատակի (ծայրակապ՝ «Ք-Ա») – Քաղցրագունիս այս բաղձանօք / Լցեալ մեղօք փափագեցի սրտատրոփ...

4. 331բ [Գէորգայ Սկևռացւոյ Յիշատակաբան Յոբայ] – Հարցդ սրբոց միշտ ես հայցեմ...

5. 540ա-1բ Վանական վարդապետութիւն (= Համեմատութիւն Հին և Նոր Կտակարանացն) – Երկինք՝ եկեղեցի...

Մանրամասն տե՛ս N 187

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 44բ (Ստեփանոս գրչի, 1651-ից առաջ) Զմեղսաթաւալ գրչի՝ Ստեփանոսն, և զհայրն, և զմայրն յիշեցէք մէկ Հայր մեղայիւ. ամէն։ Հայր մեր ասացէք. բաւ է (նման՝ 145ա, 159բ, 184ա, 214բ, 226ա, 247ա)։

133ա Զմեղսաթաւալ գրչիս՝ Ստեփանոս դպրի յիշեցէք, զհայրն՝ Պարոն, և զմայրն՝ Մարիամ, և զկողակիցն՝ Մարթայ, յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ. ամէն։ Հայր մեր որ յերկինս։

2. 369ա (Անանուն գրչի, 1666 թ.) Կատարումն Աստուծով ԲԺ-ան սուրբ մարգարէիցն։ Սոցին ԲԺ-ան սուրբ մարգարէիցս և ամենայն սրբոց բարեխօսութեամբ՝ ողորմեա՛, Քրիստոս Աստուած, ստացողի գրոցս... (բաց) և մեղապարտ գրչիս։

3. 542ա (Յոհան ստացողի, 1666 թ.) Շնորհաւք և առատ գթութեամբ մարգասիրին Աստուծոյ՝ Հօր և Որդւոյ և Հոգւոյն Սրբոյ, այն որ վասն կամելոյ զկեանս ամենեցուն, ընդարձակեալ աճեցոյց զօրինակս և ճանապարհս փրկութեան՝ ըստ այլ և այլ բարոյից հասակաց և արուեստից մարդկան, այլ և այլ ձևս և արուեստս փրկականս՝ բարձրագոյն և խոնարհագոյն, նախապատիւս և երկրորդականս, զի ըստ կարի կամ յօժարութեան այսմ կամ այլում հետևելովք, մի՛ հուսահատ եղեալ ի դժուարութենէն վերջոտնեալ անհաղորդ մնասցէ փրկական ճանապարհի իմիք, այլ ըստ չափոյ զօրութեան կամ յօժարութեան ընդ մի կամ ընդ հոլովս ի ճանապարհաց հետևեալ ժամանեսցէ փրկութեան։

Յայս ամէն առատագրութիւնս Աստուծոյ հայեցեալ ես մեղուցեալ ծառայս Աստուծոյ, յամենավրէպս և թշուառապաշարս Յոհան անուամբ ևեթ, իբր ի ջոլիրս բեմբասաց, իսկ ընթացիւք և գործով օն անդր ի բաց քեցեալ ի շաւղաց երջանկագնացից, միտեալ միշտ ի կողմն սդորազուզին և հարեալ ուշգունակի խոցմամբ յաներևոյթ նետէ նորին՝ աղէկիզիմ անդոյլ դառնութեամբ ի խղճէ մտացս, ոչինչ ունելով ինձ յոյս բարեաց յայսմ յաւիտենիս, որոյ պատճառէ ըստացայ զայս ամենավայելուչ գանձս և անգին մարգարիտս, այսինքն, զաստուծախօս տառս և զաշխարհագործութեան գիրքս, որ ասի Աստուածաշունչ։ Այսպէս և ըստ այսմ օրինակի, զի ի թվականութեանս մերում ՌՃ (1651) ամի սրբազան հայրապետն Հայոց տէր Փիլիպոս, գոլով գաւառաւ Աղբակեցի, որ նստէր յԱթոռ սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին՝ ի Վաղարշապատ քաղաքի, ի տեղի իջման Բանին միածնի, որ էր այր զօրաւոր բանիւ և արդեամբք արդար և հաւասար առաջին սրբոց հայրապետացն, որոյ զպատմութիւն վարուց և գործոց արարեալ եմ յայլում տեղւոջ։ Սա չոգաւ ի սուրբ քաղաքն յԵրուսաղէմ բազում վարդապետօք, քահանայիւք և սարկաւագօք, ընդ որոց հուսկ և ես Յոհան բազմավէրս հոգւով, իբր բանի սպասաւոր և ծառայ վերոյգրեալ տեառնս իմոյ, գոլով ընդ նմին ի նոյն ուխտի ճանապարհին։ Գնալով մեր ի քաղաքն ծովապատ և յարքայանիստ ի Կոստանդնուպօլիս, հրամանաւ տեառնս իմոյ իբր հրաւիրակ նոցին՝ գալ ի գերեզման կենսատուին։ Եւ իմ ոչ ունելով զգիրս Աստուածաշունչ, կարի տագնապէի ի ժամ քարոզութեան, և ոչ ունէի կարողութիւն ստանալոյ և ոչ գրելոյ, սակս ոչ գիտելոյ զարհեստ գրութեան, որոյ պատճառէ հանապաղ վարանէի, փափաքէի և խնդրէի յԱստուծոյ պարգևել ինձ զայս մեծածախ և դժուարաստանալի գիրքս յանկարծ տեղեաց, առ որ շնորհեաց ինձ Աստուածն ամենայնի այսու պատճառաւ, զի այր ոմն Յակոբ անուն, արհեստիւ գրիչ և գոյուք փարթամ, գրեալ էր զկէս սորին և ինքն ստացեալ էր այլ ևս ազնուագոյնն, իսկ այս անկատարս մնացեալ իբր աչաց անկած, զոր իմ լուեալ, խնդրեցի իբր զի առնիցեմ գնովն։ Իսկ այրն բարեսէր Յակոբ տիրացուն շնորհեաց մեզ ձրի զԻԲ տետրն, զոր իմ առեալ՝ ջանացի յաւարտ ածել զբովանդակ Աստուածաշունչ գիրքն, յոր և կատարեցի յօժանդակութեամբն Աստուծոյ, թէպէտ քարշեցի շատ աշխատութիւն ի ձեռն խաբուսիկ գրչաց, զի ոմանք առեալ զդրամն, պահելով երկու և երեք ամ, ոչ գրեցին, և այլք առեալ զդրամն փախեալ։ Եւ ես այսպէս վարանի մնացի սակս սորին մինչ ի ԺԵ տարին շրջացուցանելով ընդ իս զանկատար գիրքն ի յԵրուսաղէմ, յԸստամպօլ, ի Լէհ, ի յԷջմիածին։ Եւ յետ ԺԵ ամի, որ եղև թվին ՌՃԺԵ (1666), եկեալ հրամանաւ տեառն Յակոբայ կաթողիկոսի, բնակեցայ ի բնիկ գաւառն իմ հայրենի ի յԱրղնի, ի հռչակաւոր ուխտն, որ յանուն ամէնաւրհնեալ թագուհուն երկնից կառուցեալ ի վերա բարձրաբերձ և վիմապատ լերին և արդ ասի Բարձրահայեաց Սուրբ Աստուածածին։ Եւ աստ առեալ սակաւիկ մի ոգի, // (542բ) ևս շունչ ի շրջագայութենէն, ետու գրել զմնացեալն ի Կերտն Տիգրանու, ոմանց ախմարավարժ գրչաց, ձեռամբ ումեմն բարեսէր և արհեստավարժ գրչի՝ տէր Յունան քահանայի, բայց ոչ իւր ձեռամբ, այլ աշակերտաց այլ և այլ գրչաց, որպէս որ տեսանէքդ, զի թէպէտ ինքն կատարեալ հմուտ էր արհեստին, բայց վասն սբաղմանց ժողովրդեան, ոչ կարաց գրել իւրով ձեռամբ, այլ ետ գրել իւրոց թերակատար աշակերտաց, վասն որոյ լերուք անմեղադիր։ Եւ արդ, զինչ և իցէ, կատարեցաւ Աստուածաշունչ տառս ի թվին մարդեղութեան Բանին Աստուծոյ ՌՈԿԸ (1668), իսկ ի մերումս Հայկազեան տումարի ՌՃԺԵ (1666) ամի, ի քաղաքին Տիգրանակերտու, ի դուռն սրբոց վկայից Սարգսի և Կիրակոսի Զօրավարացն, ի հայրապտութեան Սուրբ Էջմիածնայ Յակոբ Ջուղայեցւոյ և՛ թագաւորութեան իսմայէլացւոց Սուլտան Մահմէտին և ի պարսից Շահ-Ապազին, առ ի յիշատակ անձին իմոյ՝ ի կենդանութեան իմում և ծնօղաց իմոց՝ ի Քրիստոս գնացելոց, և բնաւին ազայնոց մերոց՝ կենդանեաց և ննջեցելոց։ Իսկ յետ ելանելոյ իմոյ յաշխարհէ և տրոհելոյ հոգւոյս ի բիսանական յարկէ, եղիցի սա յիշատակ անջնջելի և արձան անեղծանելի և առիթ ապաւինի հոգւոյ իմոյ՝ ի դուռն մեծի Աթոռոյն հոգւոց լուսատուին ի Սուրբ Էջմիածին։ Զի յօրէ, որմէ որ սկսայ հոգալ զսա մինչև ի կատար հանելն զսայ, եդի ի մտի իմում՝ ցորքան կենդանի իցեմ, շրջեսցի սա ի ձեռին իմում, իսկ յետ վճարման ի կենաց իմոց, գնասցէ սա ի Սուրբ Էջմիածին, առանց ուրուք հակառակութեան և ընդիմաբանութեան, զի ոչ ոք չունի ի վերայ սորա զրուց կամ երախտիք, ո՛չ ընտանեաց իմոց և ո՛չ օտարաց, զի ես ստացայ զսա ոչ ի հայրենի ընչից և ոչ ի վիճակաց տրոց կամ ղօշաքաղութենէ, այլ ի ձեռն քարոզութեան և դժոխաաշխատ շջագայութեան ճարեցի զգին սորին. վասն այսորիկ ոչ համարձակեցայ գրել զայս՝ թէ արդար ընչից իմոց, որպէս որ սովոր են ոմանք գրել։ Այլ ևս գրեմ զսա ստացուած յընչից ոմանց աստուածասիրաց, որոյ պատճառէ ոչ ումեք տամ զսա ի վայելումն յետ գնալոյն իմոյ ի յոյսն բնաւից, այլ եղիցի սա ստացուած երջանիկ Աթոռոյն Սրբոյ Էջմիածնի զկնի եկելոց ընթերցողաց և շահողաց, և աղօթիւք վայելողացդ լիցի ի շնորհացն Աստուծոյ գրել ի մատեանսն յաւիտենից։ Խնդրեմ ի վայելողացդ ի սոյն՝ զմեզ բարւոյ յիշման արժանի առնել, զի և ինքն յողորմածէն Աստուծոյ. ամէն։

 

203

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ ­

 

ՌՃ[ԺԵ] -1660

 

ԳՐԻՉ՝ Տիրատուր դպիր։ Ստացող՝ Մինաս վրդ. Յամթեցի (1683)։ ԹԵՐԹ՝ 513. չգրուած՝ 1ա-3բ, 11ա-2ա, 399ա, 415ա, 425ա, 440բ-1ա, 512ա-3բ։ ՊԱՐԿ՝ 2(3+8)+Ա-ԽԴ×12 (ԻԱ, ԼԳ 6, ԼԱ-ԼԲ 14)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26,5×19,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 209ա)։ ՏՈՂ՝ 50։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, արծաթեայ զոյգ փականներով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մետաքս։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, գորշագոյն թուղթ (Ի դ.)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Արարչագործութիւն՝ 12բ («Ասաց և եղեն, հրամայեաց և հաստատեցան», Նախաստեղծք ի դրախտի, Գայթակղութիւն Եւայի, Արտաքսումն Ի Դրախտէ), Երկոտասան նահանպետք՝ 33բ, Մովսէս՝ 49բ, Յեսու՝ 88բ, «... Ո՞ ելցէ մեզ... առաջնորդ» 99ա, Հեղի քահանայապետ և Աննա՝ 111բ, Դատաստան Սողոմոնի՝ 170ա, Կիւրոս՝ 188ա Նեեմի՝ 191բ, Եսթեր՝ 198բ, Տովբիթ՝ 206բ, Մակեդոնացի՝ 210բ, Յովսէփ և Ասանէթ՝ 245ա, Դաւիթ՝ 260ա, Սողոմոն՝ 286բ, Դանիէլ ի զբի առիւծոց՝ 377ա, ի լուսանցս Ովսէէ՝ 335բ, Ամովս՝ 338ա, Միքիէ՝ 339բ, Յովէլ՝ 341ա, Աբդիու՝ 342ա, Նաւում՝ 343, Ամբակում՝ 343բ, Սոփոնիա՝ 344ա, Անգէոս՝ 344բ, Զաքարիա՝ 345բ, Մաղաքիա՝ 348ա, Երեմիա՝ 350ա, 369ա, 370բ, Բարուք՝ 367բ, Դանիէլ՝ 371ա, և այլ տեսարաններ։ Մատթէոս՝ 339բ, Մարկոս՝ 415բ, Ղուկաս՝ 425բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 441բ, և տեսարաններ ի լուսանցս Աւետարանաց։ Յովհաննէս («Թուղթ»)՝ 470բ, Յայտնութիւն Յովհանու՝ 471բ, Պօղոս՝ 482բ։ Խ ո ր ա ն՝ 395բ, 396բ, 396բ, 397բ (իւրաքանչիւր էջում 2-ական)։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 13ա, 33բ, 50ա, 89ա, 99ա, 112ա, 211ա, 245ա, 260ա, 287ա, 400ա, 416ա, 426ա, 442ա, 471ա, 482բ։ Ճ ա կ ա տազարդ՝ 159բ, 170ա, 182ա, 188ա, 191բ, 196ա, 200ա, 205ա, 223ա, 231ա, 235ա, 251ա, 263ա, 266ա, 269ա, 272ա, 275բ, 278ա, 281ա, 304ա, 310բ, 319ա, 350ա, 371ա, 378բ, 454ա, 464բ։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, մարդագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, վարդագոյն, կանաչ, դեղին, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բւարար. կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, դռնակն ու չորս արծաթեայ փականներից երկուսն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1.­ Ծնունդք – Գլ. 4աբ։ Նխ. 9բ։ Գրք 13ա-31բ։

2. Ելք – Նխ. 31բ-2ա (կրկ. 9բ-10ա)։ Գլ. 32ա-3բ (կրկ. 4բ-6բ)։ Գրք 33բ-49բ։

3. Ղևտական – Գլ. 6բ-7բ։ Նխ. 10ա։ Գրք 50ա-61ա։

4. Թիւք – Գլ. 7բ-8բ։ Նխ. 10աբ։ Գրք 61ա-75բ։

5. Բ. Օրէնք – Գլ. 8բ-9բ։ Նխ. 10բ։ Գրք 76բ-88ա։

«Գլ.» և «Նխ.» § 1-5 համախմբուած՝ 4ա-10բ։

6. Յեսու – Նխ. 88ա։ Գլ. 88աբ։ Գրք 89ա-98ա։

7. Դատաւորք – Նխ. 98աբ։ Գլ. 98բ։ Եւ այս են դատաւորք 98բ։ Գրք. 99ա-108ա։

8. Հռութ – Նխ. 108աբ։ Գրք 108բ-9բ։

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 109բ-10ա։ Նխ. («Սկիզբն») 110ա։ Գլ. 110ա-10ա։ Գրք 112ա-25ա։

10. Թագ. Բ – Գլ. 125աբ։ Գրք 125բ-35բ։

11. Թագ. Գ – Գլ. 135բ-6ա։ Գրք 136ա-47բ։

12. Թագ. Դ – Գլ. 147բ-8բ։ Գրք 148բ-59ա։

13. Մնաց. Ա – Նխ. 159ա։ Գլ. 159աբ։ Գրք 159բ-69ա։

14. Մնաց. Բ – Գլ. 169աբ։ Գրք 170ա-82ա

15. Եզր Ա – Նխ. 182ա։ Գլ. 82ա։ Գրք 182ա-7բ։

16. Եզր Բ – Հանգամանք 187բ։ Գրք 188ա-91 (Եզր Գ - տե՛ս § 26)։

17. Նեեմի – Նխ. 191ա։ Գլ. 210բ։ Գրք 191բ-6ա։

18. Եսթեր – Նխ. 196ա։ Գրք 196ա-200ա։

19. Յուդիթ – Նխ. 200ա։ Գրք 200ա-5ա։

20. Տովբիթ – Նխ. 205ա։ Գրք 205ա-8բ։

21. Մակաբ. Ա – Նխ. 208բ։ Գլ. 208բ-9բ։ Գրք 211ա-22բ։

22. Մակաբ. Բ – Նխ. 222բ։ Գլ. 209բ-10ա։ Գրք 229ա-231ա։

23. Մակաբ. Գ – Նխ. 210ա։ Գլ. 210ա։ Գրք 231ա-5ա։

«Գլ.» § 17, 21-23 և «Նխ.» § 21, 23 համախմբուած՝ 208բ-10բ։

24. Կտաը ԺԲ նահապետաց – 235ա-45ա (տե՛ս N 351, Ա, § 25. ա/235ա-6ա։ բ/236ա։ գ/236բ-8ա։ դ/238ա-9բ։ ե/239բ-40ա։ զ/240աբ։ է/240բ-1ա։ ը/241ա-2ա։ թ/242աբ։ ժ/242բ-3ա։ ժա/243ա-4բ։ ժբ/244բ-5ա։

25. Յովսէփ և Ասանէթ – 245ա-51ա (տե՛ս Բ, 1)։

26. Եզր Գ – Գրք 251ա-7բ (տե՛ս N 351, Ա, § 17)

27. Սաղմոսք – Նխ. 258ա-9ա («Զամենայն»)։ Նխ. 259ա-60ա (Եպիփան. «Արդ առեալ». տե՛ս § 187, Ա 24. բ)։ Գրք 260ա-83բ (ունի՝ «Փոքր էի» և Օրհնութիւնք համախմբուած՝ 283բ-5բ։ Տե՛ս N 182, Բ, § 1. ա/283բ-4ա։ բ/284ա։ գ/284ա։ դ/284աբ։ ե/284բ։ զ/284բ։ է/284բ։ ը/284բ։ թ/284բ-5ա։ ժ/285ա։ ժա/285ա։ ժբ/285աբ։ ժգ/285աբ։ ժդ/285բ։ ժե/285բ)։

28. Առակք – Նխ. 285բ-6ա։ Գլ. 286ա։ Գրք 287ա-94ա։

29. Ժողովող – Նխ. 294ա։ Գլ. 294ա-5ա։ Գրք 295ա-7ա։

30. Երգ Երգոց – Նխ. 297աբ։ Գրք 297բ-8բ (ունի՝ «Գիտացի»)։

31. Իմաստութիւն – Նխ. 298բ-9ա։ Գլ. 299ա։ Գրք 299ա-303բ։

32. Սիրաք – Գրք 304ա-9բ (կից՝ 309բ-10ա, տե՛ս Բ, §2)։

33. Յոբ – Նխ. 310աբ։ Նխ. (Աղիկառնացի) 310բ։ Գրք 310բ-8բ։

34. Եսայի – Նխ. 318բ։ Գլ. 318բ-9ա։ Մրգ. 319ա-35ա։ Մահ 335ա։

35. Ովսէէ – Նխ. 335աբ։ Գլ. 335բ։ Մրգ. 335բ-7բ։

36. Ամովս – Գլ. 337բ-8ա։ Մրգ. 338ա-9բ։

37. Միքիէ – Գլ. 339բ։ Մրգ. 339բ-41ա։

38. Յովէլ – Գլ. 341ա։ Մրգ. 341ա-2ա։

39. Աբդիու – Գլ. 342ա։ Մրգ. 342ա։

40. Յովնան – Գլ. 342ա։ Մրգ. 342աբ։

41. Նաւում – Գլ. 342բ։ Մրգ. 342բ-3բ։

42. Ամբակում – Գլ. 343բ։ Մրգ. 343բ-4ա։

43. Սոփոնիա – Գլ. 344ա։ Մրգ. 344աբ։

44. Անգէոս – Գլ. 344բ։ Մրգ. 344բ-5ա։

45. Զաքարիա – Գլ. 345աբ։ Մրգ. 345բ-8ա։

46. Մաղաքիա – Գլ. 348ա։ Մրգ. 348աբ (կից 348բ-9ա, տե՛ս Բ, § 3)։

47. Երեմիա – Նխ. 349աբ։ Գլ. 349բ-50ա։ Մրգ. 350ա-67բ։

48. Բարուք – Թղթ 367բ-9ա։

49. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 369ա-70բ։ Մահ 370բ։

50. Դանիէլ – Նխ. 370բ-1ա։ Գլ. 371ա։ Մրգ. 371ա-7բ։ Մահ 377բ։

51. Եզեկիէլ – Նխ. 377բ-8ա։ Գլ. 378աբ։ Մրգ. 378բ-94բ։ Մահ 394բ։

52. Թուղթ Եւսեբի – 395բ։

53. Համաբարբառ – Կանոնք 396ա-7բ։

54. Մատթէոս – Գլ. 398աբ։ Հմձյնթ. 398բ։ Նխ. 398բ։ Աւ. 400ա-14բ։

55. Մարկոս – Գլ. 416ա-24բ (ունի՝ «Յարուցեալ»)։

56. Ղուկաս – Աւ. 426ա-40ա։

57. Յովհան – Գլ. 442ա-52ա (ունի՝ «Իրք»)։

58. Գործք Առաքելոց – Ց. 452բ։ Յռջբ. 452բ-3ա։ Գլ. 453ա-4ա։ Ընթրց. ԺԶ 454ա։ Գրք 454ա-64ա։

59. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 464աբ։ Նխ. 464բ։ Գլ. 464բ։ Թղթ 464բ-5բ։

60. Թղթ Պետրոսի Ա – Նխ. 465բ-6ա։ Գլ. 466ա։ Թղթ 466ա-7ա։

61. Թղթ Պետրոսի Բ – Նխ. 467ա։ Գլ. 467ա։ Թղթ 497ա-8ա։

62. Թղթ Յովհաննու Ա – Նխ. 468ա։ Գլ. 468աբ։ Թղթ 468բ-9բ։

63. Թղթ Յովհաննու Բ – Նխ. 469բ։ Գլ. 469բ։ Թղթ 469բ։

64. Թղթ Յովհաննու Գ – Նխ. 469բ։ Գլ. 469բ։ Թղթ 469բ-70ա։

65. Թղթ Յուդայի – Նխ. 470ա։ Գլ. 470ա։ Թղթ 470աբ։

66. Աղերս Եւթաղի – 470բ։

67 Յայտնութ. Յովհաննու – 476բ-7բ։

68. Հանգիստ Յովհաննու – 476բ-7բ։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 477բ-9ա։ Վկ. 479ա։ Բովանդ. ընթրց. և վկթնց. 479ա-82ա։ Ց. 482ա։

69. Առ Հռոմայեցիս – Նխ. 482ա։ Գլ. 482աբ։ Թղթ 482բ-7ա։

70. Առ Կորնթացիս Ա – Նխ. 487ա։ Գլ. 487աբ։ Թղթ 487բ-91բ։

71. Առ Կորնթացիս Բ – Նխ. 491բ։ Գլ.491բ-2ա։ Թղթ 492ա-5ա (Թղթ Գ - տե՛ս § 83)։

72. Առ Գաղատացիս – Նխ. 495ա։ Գլ. 495ա։ Թղթ 495աբ։

73. Առ Եփեսացիս – Նխ. 496բ-7ա։ Գլ. 497ա։ Թղթ 497ա-8բ։

74. Առ Փիլիպեցիս – Նխ. 498բ։ Գլ. 498բ։ Թղթ 498բ-9բ։

75. Առ Կողոսացիս – Նխ. 499բ։ Գլ. 499բ-500ա։ Թղթ 500աբ։

76. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Նխ. 500բ-1ա։ Գլ. 501ա։ Թղթ 501ա-2ա։

77. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Նխ. 502ա։ Գլ. 502ա։ Թղթ 502աբ։

78. Առ Եբրայեցիս – Նխ. 502բ։ Գլ. 502բ-3ա։ Թղթ 503ա-7ա։

79. Առ Տիմոթէոս Ա – Նխ. 507ա։ Գլ. 507ա։ Թղթ 507ա-8բ։

80. Առ Տիմոթէոս Բ – Նխ. 508բ։ Գլ 508բ։ Թղթ 508բ-9բ։

81. Առ Տիտոս – Նխ. 509բ։ Գլ. 509բ-10ա։

82. Առ Փիլիմոն – Նխ. 510բ։ Գլ. 510բ։ Թղթ 510բ։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. – (տե՛ս N 187, 444բ)։

83. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 511ա։ Պօղոսի 511աբ։

Բ. 1. 245ա-51ա Պատմութիւն Յովսէփայ և կնոջ նորա Ասանէթի՝ դստերն Պետափրէ քրմի Արեգ քաղաքի – Եւ եղև յամին յառաջնումն, որ օր էր եւթներորդ ամսոյն... // Եւ յերրորդում աւուր մեռաւ որդին փարաւոնի։ Փառք... ամէն (տե՛ս N 188, Բ, § 1)։

2. 309բ-10ա Այս խաւսք Սիրահայ, կարծեմ որդւոյ կատարելոյն Սիմէոնի – Միտք հնազանդ և որկոր պարկեշտ...

3. 348բ-9ա [Մահ ԲԺ-ան մարգարէից]։ 348բ Ա. Մահ Յովսէի – Ովսէ էր... 348բ Բ. Մահ Ամովսայ – Ամովս էր... 348բ Գ. Մահ Միքիայ – Միքիայ էր... 348բ Դ. Մահ Յովելայ – Յովել էր... 348բ Ե. Մահ Աբդիու – Աբդիու էր... 348բ Զ. Մահ Յունանու – Յունան էր 349ա Է. Մահ Նաւումայ – Նաւում էր... 349ա Ը. Մահ Ամպակումայ – Ամպակում էր... 349ա Թ. Մահ Սոփոնիայ – Սոփոնիայ էր... 349ա Ժ. Մահ Անգէի – Անգէաս էր... 349ա ԺԱ. Մահ Զաքարիա – Զաքարիա էր... 349ա ԺԲ. Մահ Մաղաքիա – Մաղաքիա յետ դարձի...

4. 476բ [Ներսիսի Լամբրոնացւոյ Յիշատակարան թարգմանութեան Յայտնութեանն Յովհաննու] – Այս Յայտնութիւն աստուածաբան աւետարանչին Յովհաննու... (տե՛ս N 146, Բ, § 3)։

Մանրամասն տե՛ս NN 187, 351։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

169բ Զմեղաւոր հողս՝ Տիրատուր դպիր, յիշեցէք ի Տէր միով ողորմեայիւ, աղաչեմ։

303բ Զբազում երկաւք ըստացաւղ սուրբ Աստուածաշունչ տառիս՝ զՄինաս վարդապետ Յամթեցի, և զծնօղս նորա՝ զհանգուցեալսն առ Քրիստոս՝ զմահտեսի Առաքելն և զմայրն իւր՝ զՀռիփսիմէն, և զամենայն արեան մերձաւորսն յիշեցէք ի մեղաց թողութիւն, որ և Տէր զձերն թողցէ. ամէն։ Գրեցաւ ՌՃԼԲ (1683) ամի։

Մինաս Յամթեցին քերել է նախորդ ստացողի ու նրա ծնողների անունները, ինչպէս և թուականի վերջին երկու գրերը և յարմարեցրել իր անուանն ու ժամանակին։ Թուականի «ԼԲ» գրերի տակ նշմարելի է «ԺԵ» (= «ՌՃԺԵ», 1666)։

511բ Յիշատակարան գրոցս – Փա՜ռք... Արդ, և ի ծրարս ծրարեցաւ հանգամանս նախնեաց սրբոց... հանդերձ իւթանասուն և երկու կտակարանօքն... Վասն որոյ եղեն քնարք քաղցրանուագք և անուշահամ ճաշակ ի քիմս բանասիրաց, որ ճաշակողացն ի սմանէ ոչ հատէ սահմանս կարօտութեան ցանկութեան կենցաղոյս ունայն։ Այլ և ի վեր... (ընդհատուած)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

88բ (Յեսուայ պատկերում՝ գալարաթղթի վրայ) Զստացօղ սուրբ գրքիս՝ զՄինաս վարդապետս յի[շեցէք]։

111ա ԶՄինաս վարդապետս Յամթեցի յիշեսջիք ի Քրիստոս, որ ետ զսուրբ մատեանս յիշատակ ի Սուրբ էջմիածին, թվին ՌՃԼԲ (1683)։ Որք ընթեռնուք, տուք ողորմին. ամէն (նման՝ 310բ, 414բ, 452ա)։

395ա Զվայելող սրբոյ աստուածակիր տառիս՝ զՄինաս վարդապետն և զծնօղսն իւր՝ զմահտեսի Առաքելն, և մայրն՝ զՀռիփսիմէն յիշեցէք ի Քրիստոս, և Աստուած-ողորմի ասացէք, որ եդ յիշատակ ի Սուրբ Էջմիածին, թվին ՃՌԼԲ (1683)։ Եւ դարձեալ յիշեսջիք զհոգևոր ծնօղն իւր՝ զՄարկոս վարդապետն և զհանգուցեալն ի Քրիստոս, որ էր տեղապահ Շընքուշու։ Նաև զմեծ մայրն՝ զմահտեսի Պահրին, որ բազում երախտիս ունի ի վերայգրեցեալ Մինաս վարդապետին վերայ, զորոյ զփոխարէնն՝ տացէ նմա Տէր Աստուած զերկնից արքայութիւնն. ամէն։

440 Յիշատակ է սուրբ մատեանս աստուածային՝ Տիգրանակերտից Մինաս վարդապետին և ծնօղաց իւրոց՝ մահտեսի Առաքելին և Հռիփսիմէին, ի Սուրբ յԱթոռն Էջմիածին, թվին ՃՌԼԲ (1683)։ Տեսողք ասացէք զողորմին։

Կնքադրոշմ՝ 200ա, 211ա, 260ա, 286ա Մինաս վարդապետ։ 400ա, 442ա Յիսուս Քրիստոսի ծառայ Մինաս վարդապետ Յամթեցի թվին ՌՃԴ (1655)։

 

204

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ ­

Նոր Ջուղա՞

ԺԷ - XVII

 

ԳՐԻՉ՝ Գասպար երէց (14ա-523բ, 560ա-99բ), Յարութիւն դպիր (524ա-59բ), Սարգիս Վանեցի (լրացնող՝ 5ա-10ա, 600ա-58ա)։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Ստեփանոս (Սարգիս Վանեցու ընդօրինակած մասի նկարազարդումները՝ այլ նկարչի գործ)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Պօղոս։

ԹԵՐԹ՝ 671. չգրուած՝ 1ա-4ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 129բ-30բ, 288բ, 301ա, 329բ-30ա, 390ա, 458ա, 459բ-60ա, 461բ-2ա, 463բ-4ա, 465բ-6ա, 467բ-8ա, 484ա, 511ա-2ա, 601բ, 618բ-9բ, 658բ-71բ։ ՊՐԱԿ՝ 2 (4+6)+Ա-ԾԲ×12(Ե 11, ԻԷ-ԼԸ, ԽԳ 8, ԼԹ, ԽԸ 10, Ծ 6, ԾԱ թռիչք)+3(4+8+8)+Ա-Դ×12(Բ 6, Դ 10)+1×12։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26×20։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (14ա-618ա), եռեսիւն (620ա-58ա), քառասիւն (6բ-10ա)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 348ա)։ ՏՈՂ՝ 49 (երբեմն՝ 48-50)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով (Ա փեղկին՝ Խաչելութիւն, Բ փեղկին՝ Խաչելութիւն, Բ փեղկին՝ Տիրամայրը մանուկ Յիսուսը գրկին), միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ խորքի վրայ սպիտակ ծաղիկներով մետաքսեալ գործուածք, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Տեսարաններ ի գրոց Հնգամատենից՝ 11բ (եղիցի լոյս, Նախաստեղծք ի դրախտի, Գայթակղութիւն Եսայի, Նոյեան տապան), 12ա (Հիւրասիրութիւն Աբրահամու, Զոհաբերութիւն Իսահակայ, Տեսիլ Յակոբու, Անցումն ի Կարմիր ծովէն), 13բ (Ընդկալումն Մովսիսի զքարեղէն տախտակս, Ընծայաբերութիւն, Տապանակ ուխտի)։ Դաւիթ՝ 801բ (Ազատումն ոչխարի, Սպանում Գողիաթի, Զոհաբերութիւն, Գահի վերայ), Սողոմոն՝ 330բ, Յովնան՝ 390բ (Բան Տեառն առ Յովնան, Փախչիլն ի Թարսիս, Անկումն ի ծով, Թքումն կիտին զՅովնան ի ցամաք), Դանիէլ՝ 426բ (Երեք մանկունք ի մէջ հնոցին, Դանիէլ ի գուբ առիւծոց), Տեսիլ Եզեկիէլի՝ 437ա։ Մատթէոս՝ 468բ, Մարկոս՝ 484բ, Ղուկաս՝ 495բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 512բ։ Յայտնութիւն Յովհաննու – «Որդի մարդոյ ի մէջ եօթն ճրագարանացն» 588ա, «Աթոռ... յերկինս» 589բ, «Եբաց գառն զմի կնքոցն» 590ա, «Հրեշտակքն, որ ունէին փողս, պատրաստեցին զինքեանս առ ի հարկանել» 591ա, «Աստղ մի անկանէր յերկնից» 591բ, «Հրեշտակ... իջանէր... ի ձեռին իւրում գրքոյկ մի բացեալ» 592ա, «Կին մի արկեալ զիւրև զարեգականն» 592բ, «Այլ գազան... ելանէր յերկրէ և ունէր եղջիւրս Բ» 593ա, «Եւ գնաց առաջին հրեշտակն և եհեղ զսկաւառակ իւր յերկիր» 594բ, «Կին մի զի նստէր ի վերայ կարմիր գազանի» 595ա, «Ահա ձի սպիտակաւոր հեծեալ» 596ա, «Ահա ձի սպիտակաւոր հեծեալ» 596ա, «Հրեշտակ... իջանէր յերկնից և ունէր զփականս դժոխոց» 596բ, «Զքաղաք սուրբ զնորն Երուսաղեմ» 597ա։ Խորան՝ 458բ (Եւսեբիոս նկարով), 459ա (Կարպիանոսի նկարով), 460բ, 461ա, 462բ, 463ա, 464բ, 465ա, 466բ, 467ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 14ա, 131ա, 302ա, 331ա, 469ա, 485ա, 496ա, 513ա, 526ա, 542ա, 554ա, 602ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, կենդանագիր, մարդագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, վարդագոյն, կանաչ, շագանակագոյն, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բւարար։ Կազմի եզրերը մաշուած, մետաղեալ զոյգ ճարմանդներն ընկած։

ԾՆԹ. Ձեռագիրը հաւանաբար գրուած է Նոր Ջուղայում ԺԷ դ. 60-ական թթ.։ Հմմ. N 189։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1.­ Ծնունդք – Նխ. 8բ-9ա։ Գլ. 9ա-10ա։ Գրք 14ա-36ա (5ա-8բ տե՛ս Բ, § 1-3)

2. Ելք – Նխ. 36աբ։ Գլ. 36բ-8բ։ Գրք 38բ-56ա։

3. Ղևտական – Նխ. 56աբ։ Գլ. 65բ-7բ։ Գրք 57բ-69բ։

4. Թիւք – Նխ. 69բ։ Գլ. 69բ-70բ։ Գրք 70բ-87ա։

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 87ա։ Գլ. 87ա-8ա։ Գրք 88ա-103ա։

6. Յեսու – Գլ. Նխ. 103ա։ Գլ. 103աբ։ Գրք 104ա-14բ։

7. Դատաւորք –Նխ. 114բ-5ա։ Գլ 103աբ։ Եւ այս են դատաւորք 115ա։ Գրք 115բ-26ա։

8. Հռութ – Նխ. 126ա։ Գրք 115բ-26ա։

9. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 127բ-8ա։ Նխ. («Սկիզբն») 128ա։ Գլ. 128ա-9ա։ Գրք 131ա-44բ։

10. Թագ. Բ – Գլ. 144բ-5բ։ Գրք 145բ-56բ։

11. Թագ. Գ – Գլ. 156բ-7բ։ Գրք 157բ-70բ։

12. Թագ. Դ – Գլ. 170բ-1բ։ Գրք 171բ-84ա։

13. Մնաց. Ա – Նխ. 184աբ։ Գլ. 184բ-5ա։ Գրք 185ա-97ա։

14. Մնաց. Բ – Գլ. 197աբ։ Գրք 197բ-212ա։

15. Եզր Ա – Նխ. 212ա։ Գլ. 212աբ։ Գրք 212բ-9բ։

16. Եզր Բ – Հանգամանք 219բ։ Գրք 219բ-23բ։

17. Եզր Գ – Գրք 224ա-33բ (տե՛ս N 351, Ա, § 17)։

18. Նեեմի – Նխ. 233բ-4ա։ Գլ. 234ա։ Գրք 234ա-9ա։

19. Եսթեր – Նխ. 239աբ։ Գրք 239բ-44ա։

20. Յուդիթ – Նխ. 244ա։ Գրք 244ա-50ա։

21. Տովբիթ – Նխ. 250ա։ Գրք 250բ-4ա։

22. Մակաբ. Ա – Նխ. 254աբ։ Գլ. 254բ-5բ։ Գրք 255բ-69բ։

23. Մակաբ. Բ – Նխ. 269բ-70ա։ Գլ. 270աբ։ Գրք 270բ-81բ։

24. Մակաբ. Գ – Նխ. 281բ-2ա։ Գլ. 282ա։ գրք 282ա-7ա։

25. Յոբ – Նխ. 287աբ։ Նխ. (Աղիկառնացի) 287բ-8ա։ Գրք 289ա-99բ։

26. Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան) 299բ-300բ։ Գրք 301ա-28ա (ունի՝ «Փոքր էի»)։

27. Առակք – Նխ. 328աբ։ Գլ. 328բ-9ա։ Գրք 331ա-41ա։

28. Ժողովող – Նխ. 341ա։ Գլ. 341ա-2ա։ Գրք 342ա-5ա։

29. Երգ Երգոց – Նխ. 345աբ։ Գրք 345բ-7ա (ունի՝ «Գիտացի»)։

30. Իմաստութիւն – Նխ. 347աբ։ Գլ. 347բ։ Գրք 348ա-53բ։

31. Սիրաք – Գրք 354ա-61ա։

32. Եսայի – Նխ. 361ա։ Գլ. 361ա։ Մրգ. 362ա-80բ։

33. Ովսէէ – Յռջբ. 380բ-1ա։ Գլ. 381ա։ Մրգ. 381ա-3բ։

34. Ամովս – Գլ. 383բ-4ա։ Մրգ. 384ա-6ա։

35. Միքիէ – Գլ. 386ա։ Մրգ. 386ա-7բ։

36. Յովէլ – Մահ 387բ-8ա։ Գլ. 388ա։ Մրգ. 388ա-9ա։

37. Աբդիու – Մահ 389ա։ Գլ. 389ա։ Մրգ. 389աբ։

38. Յովնան – Մահ 389բ։ Գլ. 389բ։ Մրգ. 391աբ։

39. Նաւում – Մահ 391բ։ Գլ 391բ։ Մրգ. 391բ-2բ։

40. Ամբակում – Մահ 392բ։ Գլ. 392բ։ Մրգ. 392բ-3բ։

41. Սոփոնիա – Մահ 393բ։ Գլ. 393բ։ Մրգ. 393բ-4բ։

42. Անգէոս – Մահ 394բ։ Գլ. 394բ։ Մրգ. 394բ-5ա։

43. Զաքարիա – Գլ. 395ա։ Մրգ. 395բ-8բ։

44. Մաղաքիա – Մահ 398բ։ Գլ. 398բ։ Մրգ.398բ-9բ։

«Մահ» § 36-42, 44 տե՛ս N 351, Ա, § 37-43, 45։

45. Երեմիա – Նխ. 399բ։ Գլ. 399բ-400բ։ Մրգ. 400բ-22ա։

46. Բարուք – Թղթ 422ա-4ա։

47. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 424ա-6ա։

48. Դանիէլ – Նխ. 426ա։ Գլ. 426աբ։ Մրգ 427ա-35բ։

49. Եզեկիէլ – Նխ. 435բ-6ա։ Գլ. 436աբ։ Մրգ. 437ա-57բ։

50. Թղթ Եւսեբի – 458բ-9ա (խորագիր՝ «Նխ.»)։

51. Համաբառբար – Կանոնք 460բ-7ա (նաև՝ լուսանցային)։

52. Մատթէոս – Աւ. 469ա-83ա։

53. Մարկոս – Նխ. 483ա։ Գլ. 483բ։ Աւ. 485ա-94ա (ունի՝ «Յարուցեալ»)։

54. Ղուկաս – Նխ. 494ա։ Գլ. 494բ-5ա։ Աւ. 496ա-510ա։

55. Յովհան – Գլ. (Ա-ԺԸ) 510բ։ Աւ 513ա-23բ (ունի՝ «Իրք»)։

56. Գործք Առաքելոց – Ց. 524ա։ Յռջբ. («Որք») 524աբ։ Դիր 524բ։ Գլ. 524բ-6ա։ Ընթրց. ԺԶ 526ա։ Գրք 526ա-39բ։

57. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 539բ-40ա։ Գլ.540ա։ Թղթ 540ա-1բ։

58. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 541բ։ Թղթ 542ա-3բ։

59. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 543բ։ Թղթ 543բ-4բ։

60. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 544բ։ Թղթ 544բ-6ա։

61. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 546ա։ Թղթ 546բ։

62. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 546բ։ Թղթ 546բ-7ա։

63. Թղթ Յուդայի – Գլ. 547ա։ Թղթ 547աբ։

64. Աղերս Եւթաղի – 547բ։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 547բ-9բ։ Վկ. 549բ-50ա։ Բովանդ. ընթերց. և վկնթց. 550ա-3բ։ Ց. 553բ։

65. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 554ա։ Թղթ 554ա-9բ։

66. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 559բ-60ա։ Թղթ 560ա-4բ։

67. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 565ա։ Թղթ 565ա-8բ։

68. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 568բ։ Պօղոսի 568բ-9բ։

69. Առ Գաղատացիս – Գլ. 569բ։ Թղթ 569բ-71ա։

70. Առ Եփեսացիս – Գլ. 571ա։ Թղթ 571բ-3ա։

71. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 573ա։ Թղթ 573ա-4բ։

72. Առ Կողոսացիս – Գլ. 574բ։ Թղթ 574բ-6ա։

73. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 576ա։ Թղթ 576ա-7ա։

74. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 577ա։ Թղթ 577ա-8ա։

75. Առ Եբրայեցիս – Գլ. Գլ. 578աբ։ Թղթ 578բ-82բ։

76. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 582բ։ Թղթ 582բ-4ա։

77. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 584ա։ Թղթ 584բ-5բ։

78. Առ Տիտոս – Գլ. 585բ։ Թղթ 585բ-6ա։

79. Առ Փիլիմոն – Գլ. 586ա։ Թղթ 586բ։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. – 586բ-7ա (տե՛ս N 351, 551բ)։

80. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 587աբ։ Գրք 588ա-98ա։

81. Հանգիստ Յովհաննու – 598ա-9ա։

82. Կտակ ԺԲ նահապետացն – 602ա-18ա (տե՛ս 351, Ա. § 25. ա/602ա-3ա։ բ/603ա-4ա։ գ/604ա-6բ։ դ/606բ-9ա։ ե/609ա-10ա։ զ/610աբ։ է/610բ-1բ։ ը/611բ-3ա։ թ/613ա-4ա։ ժ/614ա-5ա։ ժա/615ա-7ա։ ժբ/617ա-8ա)։

Բ. 1. 5ա-6ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ Յառաջաբանութիւն Աստուածաշունչ սուրբ մատենիս] – Շնորհիւ Տեառն սկսա...

2. 6բ Գրիգորի եռամեծի՝ որ այսպէս շարահիւսեալ է զՀին և զՆոր Կտակարանս – Որքա՞ն են և Ո՞րք գիրք սուրբք...

3. 7ա-8բ Վանական վարդապետին [Համեմատութիւն Հին և Նոր Կտակարանացն] – Երկինք՝ եկեղեցի...

4. 571բ-610ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ Ոտանաւոր չափաբերական նուաստ բանասիրէս (Յիշատակարան)] – Փառք համագոյ Երրորդութեան անեղական, / Հօր և Որդւոյ և Սուրբ Հոգւոյն անքննական...

5. 620ա-658ա [Ղազարայ Բաբերդացւոյ] Ցանկ ի վերայ այբուբենից ըստ հայկական թուոց – Աբէլի բանք... (տե՛ս N 351, Բ. § 5. ա 620ա-6բ։ բ/636բ։ գ/636բ։ դ/637ա-58ա)։

Մանրամասն տե՛ս NN 187, 351։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 103բ (Գասպար գրչի) Զմեղապարտ գրիչ՝ զԳասպար էրէցս բարի մտօք յիշել ի Տէր, յերեսս անկեալ աղաչեմ զընթերցօղդ։ Երեսս ի գետին դնելով, աղերսելով հայցեմ ի ձէնջ, ո՜վ պատուական հարք և եղբարք՝ հանդիպօղք սուրբ Աստուածաշունչ մատենիս, յիշեսջիք ի սուրբ երկնաբացիք յաղօթս ձեր յստացող սորա՝ զնորահաս և զբարեհանջար, զբարեմիտ մանուկն զՊօղոսն և զծնօղսն՝ զՍարատն, և զամենայն։

126ա Յիշէցեք ի Քրիստոս զստացող սուրբ տառիս՝ զսրբասնունդ, զխոհեմ մանուկն՝ զխօջա Պօղոսն, որ ջերմեռանդ սիրով և փափաքմամբ սրտիւ ետուր գրել զԱստուածաշունչս՝ յիշատակ իւրն, և դեռաբուս և նորաբողբոջ որդոյն իւրո՝ Իսրայէլին, և ծնօղացն՝ Սարատին, Գուլպարիխանին, և պապին՝ Իսրայէլին, հանկանն՝ Մէրտատիկին, որ և Տէրն մեր Քրիստոս իւր տեսուն արժան առնէ։ Եւ Գասպար երէց գրչի՝ Տէրն քաղցրութեամբ հայի. ամէն։

223բ Ո՜վ սրբասնունդ քահանայք, յորժամ հանդիպիք սուրբ մատենիս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զբարեմիտ և հեզահոգի զստացօղ սորա՝ զպարոն Պօղոսն մի Հայր մերիւ։

234ա Ո՜վ հանդիպողք Աստուածաշունչ տառիս, յիշեցէք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զստացող սորա՝ զՊօղոսն և զիւր որդին՝ զԻսրայէլի, հանդերձ ամենայն ազգականօքն, և զիս՝ զեղկելի Գասպար երէց գրիչս, յիշեցէք մի Հայր մեղայիւ ի Տէր։

250ա Ո՜վ հայրք և եղբայրք՝ հանդիպողք սուրբ մատենիս, յիշեցէք ի Քրիստոս զստացող սորա՝ զՊօղոսն և զորդին իւր զԻսրայէլն, և [ծնօղն] իւր՝ զՍահրատն, և զեղկելի գրչակ՝ զԳասպար քահանայս, հանդերձ ծնօղիւք իմովք յիշել ի Տէր։

255բ Ո՜վ հանդիպողք և ընթերցողք սուրբ Աստուածաշնչիս, յիշեցէք ի Քրիստոս Աստուած զստացօղ սորա՝ զՊօղոսն, և զմեծ պապն իւր՝ զԻսրայէլն, և զհանիկն՝ զՈստիանէն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի [ասացէք]։

282ա Ո՜վ նազելի հարք և եղբայրք, զերեսս ի գետինն դնելով, Գասպար երէց գրչակս, և մաղթելով հայցեմ ի ձէնջ՝ հանդիպողք սուրբ Աստուածաշունչ գրքիս, յիշեսջիք ի Քրիստոս զբարեմիտ Պօղոսն և զորդին իւր՝ զԻսրայէլն, և զծնօղսն իւր՝ զՍարհատն և զԳուլփարիխանն, և լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէք նոցա. ամէն։

353բ Յերեսս ի գետին դնելով հայցելով ի ձէնջ, ո՜վ հանդիպողք սուրբ Աստուածաշնչիս, մանկունկ սուրբ եկեղեցւոյ, կարդալով կամ օրինակելով, յիշեսջիք զեղկելի Գասպար երէց գրիչս, հանդերձ ծնօղիւքս՝ մին Հայր մեղայիւ ի Տէր։

361բ Ո՜վ հանդիպողք սուրբ գրքիս, երեսս ի գետին դնելով, հայցելով խնդրում ի ձէնջ, յիշեսջիք ի Քրիստոս զստացող սորա՝ զՊօղոսն, և զծնողսն՝ զՍարհատն և զԳուլփարիխանն, և զորդին՝ դեռաբոյս և նորաբող[բո]ջ Իսրայէլն, որ և Աստուածն ամենայնի վայելել տացէ և յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի յաւիտեանս. ամէն։ Հայր մեր։

381ա Յիշեցէք զեղկելի գրչակս՝ զԳասպար երէցս մի Հայր [մերիւ]։

389բ Արդ, երեսս անկեալ աղաչեմ զձեզ մեղապարտ Գասպար երէց գրչակս, պատուական հարք և եղբարք՝ ընթերցողք և ածանցօղք Աստուածաշունչ սուրբ մատենիս, յիշեցէք ի Քրիստոս զստացօղ սորին՝ զՊօղոսն, որ յոյժ սիրով և բազում փափագանօք ստացաւ զսա՝ յիշատակ յիւր և իւր որդոյն՝ դեռաբոյս և նորաբողբոճ Իսրայէլն, ծնօղացն՝ Սարհատն, Գուլփարիխանին, և ամենայն արեան մերձաւորացն. ամէն։

510բ Աւրհնութիւն՝ որ կարդա, գովութիւն՝ որ լսէ։ Փա՜ռք պարգևօղին բարեաց և յիշատակ գրչիս. ամէն։

571ա Յիշեցէք ի Քրիստոս զեղկելի Գասպար երէց գրչակս և։

2. 540ա (Յարութիւն գրչի) Զանգէտս ի բարեաց, գիտունս ի չարեաց՝ զմեղապարտ փասքուսք Յարութիւն գծողս յիշեցէք ի Քրիստոս, ո՜վ հարք։

541բ Արդ, երեսս անկեալ աղաչեմ զձեզ՝ մեղապարտ Յարութիւն դպիր գրիչս, պատուական հարք և եղբարք՝ ընթերցօղք և ածանցօղք Աստուածաշունչ սուրբ մատենիս, յիշեցէք ի Քրիստոս զստացօղ սորին՝ զՊօղոսն, որ յոյժ փափագանօք ստացաւ զսա՝ յիշատակ յիւր և իւր որդոյն՝ դեռաբոյս և նորաբողբոճ Իսրայէլն և ծնօղացն՝ Սարհատն, Գուլփարիխանին, և մեծ պապին՝ Իսրայէլն, և հանկանն՝ Ուստիանին, և ամենայն ար[եան մերձաւորաց]։

554ա Ո՜վ պատուական հարք և եղբարք, և մանկունք Սիոնի, յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր գյեղկելի Յարութիւնս։

3. 255բ (Ծաղկողի, կարմրագիր) ////։ ////։։ / ։։ ////  ։/.///։։[///]////։ («Ստեփանոս»)։

361բ. (Կարմրագիր) ////։ ////։։ /։ ////։ /.///։։ [///]////։///։։///.////։///// //////։ ///։ /։. //// /.//// («Ստեփանոս նկարող յիշեցէք»)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 9ա (Ժէ դ., լրացնող Սարգիս գրչի) Զգծող ցանկիս և սակաւ ինչ զթերուին լցուցանող սուրբ տառիս՝ զՎանեցի Սարգիս յիշեցէք։

658ա Փա՜ռք... Զոր տեսեալ այսպիսի գանձս աստուածային և զբանալին դրանն արքայությեան՝ աստուածասէր և ողորմած, հեզ և հնազանդ, աղօթասէր և քաղցր առ քահանայս և առ տնանկս, հաւատարիմ ծառայն Աստուծոյ պարոն... (չի շարունակուած)։

2. 4բ (նուիրաբերողի) Ի թուականիս Հայոց ՌՄԽԲ (1793), ի վեհափառ հայրապետութեան տեառն Ղուկասու աստուածարեալ սրբազան կաթուղիկոսին, զայս ծաղկազարդ և բազմապատկեր, ամենաչքնաղ Աստուածաշունչ գիրքս մագաղաթեայ Թիֆլիզեցի Օշինենց բարեպաշտ պարոն Յարութիւնն նուիրեաց ի սուրբ Աթոռս Էջմիածին՝ ի բարի յիշատակ իւր և հօրն իւրոյ՝ պարոն Եսայեայ, և մօրն՝ Մարիամայ, եղբօրն՝ Յովաննէսի, քեռն՝ Սառայի, և հանգուցեալ կենակցին իւրոյ՝ Թամարայ, և պապուն իւրոյ՝ Յարութիւնին, և հանւոյն՝ Սառային, և այլ ամենայն արեանառու մերձաւորացն իւրոց՝ կենդանեաց և ննջեցելոց՝ այսու խնդրուածով, զի յատկապէս ի վեհարանին ի գործ ածցի՝ ներկայապէս ի վայելս վերոյիշեալ երիցս երջանիկ հայրապետին և ապա՝ զկնի յաջորդող հայրապետացն, որք վայելեալ յիշեսցեն ի փրկարար սուրբ պատարագս զյիշատակատու պարոն Յարութիւնն և զամենայն նորայինսն, և ոչ թողուցուն յօտար վայրս և յայլոց ձեռս անկանիլ այսմ հրաշատիպ գրքոյս, այլ ի վեհարանին՝ մօտ առ ինքեանս պահեսցեն, վանս հանապազ յիշման մեծահաւատ նուիրողին և նորայնոցն, որոց յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի, և ողորմութիւնն Աստուծոյ և շնորհք քրիստոսաէջ սրբոյ գահիս առ նոսա ծաւալեսցի միշտ. ամէն։

 

205

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ ­

 

ԺԷ - XVII

ԳՐԻՉ՝ Յովանէս երէց (1ա-156ա), Մատթէոս (156ա-596բ)։

ԹԵՐԹ՝ 596. չգրուած՝ 1ա-2ա, 23բ, 197աբ, 227բ, 362բ, 452ա, 453բ-4ա, 455բ-6ա, 457, 8ա, 459բ, 595ա-6բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԾԱ×12 (Ա, ԺԳ, ԻԴ 11, Ե 3, ԼԱ 14, ԼԹ 13, ԾԱ 5)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26×18,3։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 196ա)։ ՏՈՂ 50։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ արձանագիր արծաթեայ դռնակով (տե՛ս «Յիշատակարան»), միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ բազմագունի երիզներով մետաքսեայ գործուածք։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Տեսարաններ ի գրոց Հնգամատենից՝ 2բ (Աստուած ի վերայ քառակերպ աթոռոյ, Նախաստեղծ ի Դրախտի, Արտաքսումն ի Դրախտէ), 53բ (Մովսէս և Յակոբ), 71բ («Կոչեաց Տէր զՄովսէս և խօսեցաւ ընդ նմա»), 83բ («Խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսէսի յանապատին Սինայի»), 100բ («Պատգամք զոր խօսեցաւ Մովսէս») Յեսու՝ 115ա, Յուդա թագաւոր՝ 126բ, Հռութ՝ 137ա, Հեղի քահանայապետ և Աննա՝ 140բ, Դաւիթ՝ 310բ, Սողոմոն՝ 334ա, 348ա, Յոբ՝ 354ա։ Մատթէոս (կիսախորանի մէջ)՝ 460ա, ի լուսանցո – Մարկոս՝ 475բ, Ղուկաս՝ 485բ, Յովհաննէս՝ 500բ, առաքեալք – Ղուկաս՝ 514բ («Գործք»), Յակոբոս՝ 530ա, Պետրոս՝ 532ա, Պօղոս՝ 552բ։ Խ ո ր ա ն՝ 452բ (Եւսեբիոս նկարով), 453ա (Կարպիանոսի նկարով), 454բ-5ա, 456բ-7ա, 458բ-9ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 3ա, 53բ, 71բ, 83բ, 100բ, 123բ, 141ա, 156ա, 168բ, 183բ, 198ա, 211բ, 228ա, 232ա, 235բ, 239բ, 250ա, 256ա, 261բ, 268ա, 274ա, 290ա, 301ա, 311ա, 334ա, 348ա, 354ա, 364ա, 460ա, 475բ, 485բ, 500բ, 514բ, 530ա, 553ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա րդ՝ գրեթէ բոլոր գրքերի սկզբում։ Վ ե ր ջ ն ա զ ա ր դ՝ 512ա (ծաղիկ)։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, թռչնային, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, կենդանագիր, մարդագիր։ Գ ո ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, մանիշակագոյն, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բւարար. կազմի կաշին քերծուած, թիկունքը վնասուած, արծաթեայ կրկնակազմը հանուած, մնում է դռնակը։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1.­ Ծնունդք – Գրք 3ա-23ա։

2. Կտակ ԺԲ նահապետացն – 24ա-36ա (տե՛ս N 351, Ա, § 25. ա/24աբ։ բ/24բ-5բ։ գ/25բ-7բ։ դ/27բ-9բ։ ե/29բ-30ա։ զ/30աբ։ է/30բ-1բ։ ը/31բ-2բ։ թ/32բ-3ա։ ժ/33ա-4ա։ ժա/34ա-5բ։ ժբ/35բ-6ա)։

3. Յովսէփ և Ասանէթ – 36բ-43բ (տե՛ս Բ, § 1)։

4. Սիրաք – Գրք 43բ-50բ։

5. Ելք – 51ա։ Գլ. 51ա-3ա։ Գրք 53բ-69բ։

6. Ղևտական – Նխ. 69բ-70ա։ Գլ. 70ա-1ա։ Գրք 71բ-82ա։

7. Թիւք – Նխ. 82աբ։ Գլ. 82բ-3ա։ Գրք 83բ-99ա։

8. Բ. Օրէնք – Նխ. 99ա։ Գլ. 99ա-100ա։ Գրք 100բ-14բ։

9. Յեսու – Նխ. 114բ։ Գլ. 114բ-5ա։ Գրք 115ա-25բ։

10. Դատաւորք – Նխ. 125բ։ Գլ. 125բ-6ա։ Գրք 126բ-36բ։

11. Հռութ – Նխ. 136բ-7ա։ Գրք 137ա-8բ։

12. Թագ. Ա – Յռջբ. («Վասն») 138բ-9ա։ Նխ. («Սկիզբն») 139ա։ Գլ. 139ա-40ա։ Գրք 141ա-55ա։

13. Թագ. Բ – Գլ. 155ա-6ա։ Գրք 156ա-67բ։

14. Թագ. Գ – Գլ. 167բ-8բ։ Գրք 168բ-82ա։

15. Թագ. Դ – Գլ. 182ա-3ա։ Գրք 183բ-5բ։

16. Մնաց. Ա – Նխ. 195բ-6ա։ Գլ. 196աբ։ Գրք 198ա-210բ։

17. Մնաց. Բ – Գլ. 210բ-1բ։ Գրք 211բ-26բ։

18. Եզր Ա – Նխ. 226բ։ Գլ. 226բ-7ա։ Գրք 228ա-35ա։

19. Եզր Բ – Հանգամանք 235ա։ Գրք 235բ-9ա։

20. Եզր Գ – Գրք 239բ-49ա (տե՛ս N 351, Ա, § 7)։

21. Նեեմի – Նխ. 249աբ։ Գլ. 249աբ։ Գրք 250ա-5բ։

22. Եսթեր – Նխ. 255բ-6ա։ Գրք 256ա-6ա։

23. Յուդիթ – Նխ. 261ա։ Գրք 261բ-8ա։

24. Տովբիթ – Նխ. 268ա։ Գրք 268ա-72ա։

25. Մակաբ. Ա – Նխ. 272աբ։ Գլ. 272բ-3բ։ Գրք 274ա-88բ։

26. Մակաբ. Բ – Նխ. 288բ-9ա։ Գլ. 289աբ։

27. Մակաբ. Գ – Նխ. 300բ։ Գլ. 300բ-1ա։ Գրք 301ա-6ա։

28. Սաղմոսք – Նխ. 306աբ (Դաւթի. «Արդ առեալ». տե՛ս N 187, Ա, § 24. բ) Նխ. 306բ-7ա (Աթանասի. «Փոյթ». տե՛ս N 179, Բ, § 2)։ Նխ. 309ա-10ա («Զամենայն»)։ Գրք 311ա-33ա (ունի՝ «Փոքր էի»)։

29. Առակք – Նխ. 333աբ։ Գրք 334ա-42բ։

30. Ժողովող – Նխ. 342բ։ Գրք 342բ-5ա։

31. Երգ Երգոց – Նխ. 345աբ։ Գրք 345բ-7ա (ունի՝ «Գիտացի»)։

32. Իմաստութիւն – Նխ. 347ա։ Գլ. 347բ։ Գրք 348ա-53ա։

33. Յոբ – Նխ. 353աբ։ Նխ. (Աղիկառնացի) 353բ։ Գրք 354ա-62ա։

34. Եսայի – Նխ. 363ա։ Գլ. 363աբ։ Մրգ. 364ա-83ա։

35. Ովսէէ – Յռջբ. 383աբ։ Գլ. 383բ։ Մրգ. 383բ-6ա։ Մահ 386ա։

36. Ամովս – Գլ. 386ա։ Մրգ. 386ա-8ա։ Մահ 388ա։

37. Միքիէ – Գլ. 388աբ։ Մրգ. 388բ։ Մահ 389բ։

38. Յովէլ – Գլ. 389բ-90ա։ Մրգ. 390աբ։ Մահ 390բ-1ա։

39. Աբդիու – Գլ. 391ա։ Մրգ. 391ա։ Մահ 391ա։

40. Յովնան – Գլ. 391ա։ Մրգ. 391ա-2ա։ Մահ 392ա։

41. Նաւում – Գլ. 392ա։ Մրգ. 392աբ։ Մահ 392բ։

42. Ամբակում – Գլ. 392բ։ Մրգ. 392բ-3ա։ Մահ 393բ։

43. Սոփոնիա – Գլ. 393բ։ Մրգ. 393բ-4բ։ Մահ 394բ։

44. Անգէոս – Գլ. 394բ։ Մրգ. 394բ-5ա։ Մահ 395ա։

45. Զաքարիա – Գլ. 395ա։ Մրգ. 395ա-8ա։ Մահ 398ա։

46. Մաղաքիա – Գլ. 398ա։ Մրգ. 398ա-9ա։ Մահ 399ա։

«Մահ» § 35-46, տե՛ս N 187, Ա § 32-43։

47. Երեմիա – Նխ. 399ա։ Գլ. 399ա-400ա։ Մրգ. 400ա-21ա։

48. Բարուք – Թղթ 421ա-2բ։

49. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 422բ։

50. Դանիէլ – Նխ. 424բ։ Գլ. 424բ-5ա։ Մրգ. 425ա-32ա։

51. Եզեկիէլ – Նխ. Եզեկիէլ – Նխ. 432աբ։ Գլ. 432բ-3ա։ Մրգ. 433ա-51բ։

52. Թղթ Եւսեբի – 452բ-3ա։

53. Համաբառբար – Կանոնք 454բ (միայն՝ Կանոն Ա)։

54. Մատթէոս – Աւ. 460ա-75ա։

55. Մարկոս – Գլ. 475ա։ Նխ. 475ա։ Աւ 475բ-84բ (ունի՝ «Յարուցեալ»)։

56. Ղուկաս – Գլ. 484բ-5ա։ Նխ. 485ա։ Աւ. 485բ-500ա։

57. Յովհան – Գլ. (Ա-ԽԳ) 500ա։ Նխ. 500աբ։ Աւ. 500բ-11բ (չիք՝ «Իրք»)։

58. Գործք Առաքելոց – Ց. 504բ։ Յռջբ. («Որք») 512ա-3ա։ Դիր 513ա։ Գլ. 513ա-4ա։ Ընթերց. ԺԶ 514ա։ Գրք 514բ-29ա։

59. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 529աբ։ Նխ. 529բ։ Գլ. 529բ։ Թղթ 530ա-1բ։

60. Թղթ Պետրոսի Ա – Նխ. 531բ։ Գլ. 531բ։ Թղթ 532ա-3բ։

61. Թղթ Պետրոսի Բ – ՆԽ. 533բ։ Թղթ 533բ-4բ։

62. Թղթ Յովհաննու Ա – Նխ. 534բ-5ա։ Գլ. 535ա։ Թղթ 535ա-6բ։

63. Թղթ Յովհաննու Բ – Նխ. 536բ։ Գլ. 536բ։ Թղթ 536բ-7ա։

64. Թղթ Յովհաննու Գ – Նխ. 537ա։ Գլ. 537ա։ Թղթ 537ա։

65. Թղթ Յուդայի – Նխ. 537աբ։ Գլ. 537բ։ Թղթ 537բ-8ա։

66. Աղերս Եւթաղի – 538ա։

67. Յայտնութ. Յովհաննու – Գրք 538ա-44բ (կից՝ տե՛ս Բ, §2)։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 544բ-7ա։ Վկ. 547ա։ Բովանդ. ընթերց. և վկթնց. 547ա-51բ։ Ց. 551բ։

68. Առ Հռոմայեցիս – Նխ. 551բ-2ա։ Գլ. 552աբ։ Թղթ 553ա-9բ։

69. Առ Կորնթացիս Ա – Նխ. 559բ։ Գլ. 559բ-60ա։ Թղթ 560ա-5բ։

70. Առ Կորնթացիս Բ – Նխ. 565բ-6ա։ Գլ. 566ա։ Թղթ 566բ-70ա (Թղթ Գ - տե՛ս § 82)։

71. Առ Գաղատացիս – Նխ. 570ա։ Գլ. 570բ։ Թղթ 570բ-2բ։

72. Առ Եփեսացիս – Նխ. 572բ-3ա։ Գլ. 573ա։ Թղթ 573ա-5ա։

73. Առ Փիլիպեցիս – Նխ. 575ա։ Գլ. 575ա։ Թղթ 575բ։

74. Առ Կողոսացիս – Նխ. 576բ։ Գլ. 577ա։ Թղթ 577բ-8բ։

75. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Նխ. 578բ-9ա։ Գլ. 579ա։ Թղթ 579ա-80բ։

76. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Նխ. 580բ։ Գլ. 580բ։ Թղթ 581աբ։

77. Առ Եբրայեցիս – Նխ. 581բ։ Գլ. 581բ-2բ։ Թղթ 582բ-7ա։

78. Առ Տիմոթէոս Ա – Նխ. 587աբ։ Գլ. 587բ։ Թղթ 588ա-9բ։

79. Առ Տիմոթէոս Բ – Նխ. 589բ։ Գլ. 589բ։ Թղթ 590ա-1ա։

80. Առ Տիտոս – Նխ. 591ա։ Գլ. 591ա։ Թղթ 591բ-2ա։

81. Առ Փիլիմոն – Նխ. 592ա։ Գլ. 592ա։ Թղթ 592բ։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. –  592բ-3ա (տե՛ս N 351, 551բ)։

82. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոցն 593ա։ Պօղոսի 593աբ։

83. Հանգիստ Յովհաննու – 594աբ։

Բ. 1. 36բ-43բ Պատմութիւն Յովսէփայ և կնոջ նորա Ասանէթի՝ դստերն Պետափրէ քրմի Արէգ քաղաքի – Եւ եղև յամին յառաջնումն, որ օր էր եւթներորդ ամսոյն... Եւ յերրորդում աւուր մեռաւ որդին փարաւոնի։

2. 544բ [Ներսիսի Լամբրոնացւոյ Յիշատակարան թարգմանութեան Յայտնութեան Յովհաննու] – Այս Յայտնութիւն աստուածաբան աւետարանչին Յովհաննու... (տե՛ս N 146, Բ, §3)։

Մանրամասն տե՛ս NN 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 23ա (Յովանէս գրչի) Կատարեցաւ Գիրք Ծնընդոցս կամօք Աստուծոյ։ Եւ զեղկելի գծողս՝ զսուտանուն Յովանէս էրէցս աղաչեմ յիշել միով Աստուած ողորմայիւ. և որ յիշէ, յիշեալ լիցի առաջի անմահ գառինն Աստուծոյ. ամէն։

53 Աղաչեմ, աղաչեմ և յերես անկեալ պաղատիմ զհանդիպողքդ այսմ տառիս, յիշել միով ողորմայիւ զգծողս՝ զսուտանուն և զփոշիս ոտից ձերոց զՅովանէս էրէցս, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն (նման՝ 71ա, 83ա, 100ա)։

82ա Կատարեցաւ Ղևտական գիրքս կարողութեամբ ամենազօր Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ ձեռամբ մեղուցեալ, սուտանուն Յովանէս երէց գրչի։

115ա Ո՜գիր, որ մնաս,

Ո՜ ձեռն, որ հողանաս,

Ո ՜եղայր, որ կարդաս,

Ո՜հ թէ գծողս չմոռանաս։

Աղաչեմ, աղաչեմ,

Հանդիպողացդ պաղատեմ,

Մեղաւք մածեալ և սևերես եմ,

Գծողիս՝ Աստուած ողորմի խնդրեմ։

126ա Ո՜վ ադք, որ խաւարիս,

Ո՜վ լեզու, որ դադրիս,

Ո՜վ բերան, որ խփիս,

Ո՜վ մարմին, որ փլչիս,

Ո՜վ գիր, որ մնաս,

Ո՜վ մատունք, որ հողանաս,

Ո՜վ եղբայր, որ կարդաս,

Ո՜հ թէ գծողս մոռանաս։

Այն որ առատն է ի տուրս բարեաց՝

Յիսուս Քրիստոս Տէրն տէրանց,

Ձեզ յիշողաց, մեզ մեղաւորաց

Պարգևեսցէ վարձս բարեաց։

129բ Ո՜վ եղբայրք, յօրինակէն խաբեցայ, մի՛ մեղադրէք։

140ա Եւ զիս՝ զնուաստ և զանարժանս, զծոյլս և զպղերգս ի գործս բարեաց, զգծողս՝ սուտանուն զՅովանէս էրէցս, երես ի գետին դնելով աղաչեմ զհանդիպողքդ այսմ մատենիս, զի մի Աստուած ողորմիիւ յիշել, կամ՝ Հայր մեղայիւ մի։ Եւ որք յիշէ և լի բերանով Աստուած ողորմի ասէ, Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս ողորմեսցի յիւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն։

2. 156ա (Մատթէոս գրչի) Զհողս և զփոշիս, զծոյլս և զպղերգս ի գործս բարեաց՝ զսուտանուն զՄատթէոսն յիշեցէք ի Տէր (նման 196բ, 211բ, 235ա, 485ա, 566ա,573ա, 580բ)։

514ա Զթափուրս ի գրչաց, զտրուպս ամենայն յիշեցէք ի միտս բարիս, ո՛վ վերծանօղք և գաղափարօղք և ընդ աղօտ տեսանօղք։ Դարձեալ աղաչեմ զսուրբ հարսդ, որք ընթեռնուք, սխալանացս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս է. և տուողին ամենայն կարողութեան փա՜ռք Աստուծոյ. ամէն։

544բ Աւարտս ի Մարտս Լ և սկիզբն յԱպրիլի ԻԶ։

577ա Զմեղաւորս զՄաթէոսն՝ երկօք անձին աշխատաւղս և կուրացեալ աչօք զսա գրաւղս, և սովաւ զիղձ սրտիս տուաւղս յիշեցէք ի Տէր։

582բ Պատուեալք յԱստուծոյ և ի Քրիստոս եղբարք սուրբք, որք յինչևիցէ պատճառս հանդիպիք սուրբ այս գրոցս, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զսուտանուն զՄաթէոսն, և զուսուցիչն և զաշխատողն, որ ի վերայ իմ բազում աշխատանք ունի, զտէր Յովանէսն, և զիւր հաւասար ննջեցեալսն։ Եւ ով ոք յիշէ, յիշեալ լիջի ինքն անմահ գառինն Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Հայր մեր որ յերկինս։

587բ Զմեղաւոր զՄաթէոս յիշեցէք ի բարի, և մի մեղադրէք նուաղ աչաց։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

593բ (ԺԷ դ., բոլորգիր) Աստուած աւրհնէ զմահտեսի Կիրակոսն, այս Աստուածաշունչն կազմել երետ։ Վարձ Աստուծոյ առնու։ Ով ոք կարդայ, Հայր մեր միով յիշեցէք զինքն։

594բ (Նօտրգիր) Յիշատակէ Աստուածաշունչ մատեանս համբաւահռչակ առն մեծի Գէորգայ քրիստոսազօր աղայի՝ հանգուցեալ մահտեսի Գալստեան, որ ի տիրապարգև արդար վաստակոցն վերաստացաւ ի փառս վերանորոգողին զմեզ, քանզի անկեալ էր սա ի ձեռս այլասեռից վասն մեղաց իմոց, որ իբրև զսա այնպիսի նախատինս, բորբոքեցաւ հրով սիրոյն, վասն որոյ ոչ սակաւ աւուրս թարց ընթրեաց, և իբրև զմայլեալ սիրովն սորա, ոչ ուտէր և ոչ ըմպէր, և ոչ ընդ ումեք ըստ բնական բարուցն քաղցրաբանէր, այլ իբրև զՊօղոս էր յափշտակեալ սիրով սորա երրորդ յերկինս, և յորժամ ստացաւ և սեպհականեաց զսա, յայնժամ հրճուեաց, բերկրեաց և ցակացաւ ի հոգի և ի մարմին, և վերանորոգեցաւ իբրև զարծուի, ըստ Դաւթի, վասն որոյ և նոյն ընծայեաց ցպոյ ծերութեանն և նեցուկ ի սրտին՝ Գալուստ քաղցրիկ թոռնիկին իւրոյ՝ ի վայելումն տիրազօր անձին նորին։ Վասն որոյ ի հաւատարմութիւն տեսողաց՝ կնքեաց իւրով կնքովն և ետ ի Գալուստ թոռնիկին իւր, որոյ Տէր Աստուած վայելել տացէ երկայն աւուրս։ Այս եղև ի ՌՄԽԶ (1797) թուոջն մերում և յԱպրիլի ամսոյ Իգ, ի տիրապահ քաղաքս Կարս։ (Կնքադրոշմ փրկագնողի, տե՛ս)։

Հանրական Աթոռոյ Սուրբ Էջմիածնի ծառայ և նուիրակ Եւդոկոյ՝ Գրիգոր վարդապետս գրեցի և կնքեցի, և վկայ եմ։ (Կնքադրոշմ, տե՛ս)։

– (Կազմի արծաթեայ դռնակի վրայ, որի վերին մասից կոտորուած ընկած). «[Յիշատակ է Աստուածաշո]ւջ ս[ու]րբ տառս, որ անկեալ էր գերի ի ձեռս այլազեաց, ես հանգուցեալ մ[ա]հտ[ե]սի Գալուստի որդի Գէոր[գ]ս հալալ արդեմբս ազատեցի [ի վայելո]ւմն դեռափթիթ թոռոյս՝ տիրացու Գալուստին. Աստուած վայելումն տացէ։ Թվ[ին] ՌՄԽԶ (1797)-ին»։

Կնքադրոշմ՝ 594բ (Փրկագնողի) Քրիստոսի ծառայ Գէորգ. ՌՄԻԲ (1773)։ 594բ (Յիշատակագրի) Քրիստոսի ծառայ Գրիգոր վարդապետ. 1230 (1781)։

 

206

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ ­

Գլաձո՞ր

ՉԿԷ - 1318

ԳՐԻՉ՝ Ստեփանոս (2ա-510բ), Կիւրակէ (511ա-42բ), Յովհաննէս Եզնկացի (544ա-88ա)։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Թորոս։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Եսայի րաբունապետ (Նչեցի)։

ԹԵՐԹ՝ 588. չգրուած՝ 1աբ, 435ա, 436բ-7ա, 438բ-9ա, 443բ, 444բ, 543աբ, 550ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԸ×16 (Ա 11, Ժ, ԻԹ-Լ, ԼԶ 17, ԻԶ 15, ԻԸ 18, ԼԲ 20, ԼԳ 2, ԼԵ 10, ԼԷ-ԼԸ 14)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26×18։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 141բ)։ ՏՈՂ՝ 49-50 (2ա-434բ), 42-48 (435բ-588ա)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկահիւս կապոյտ մետաքս, լուանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մովսէս և Ահարոն, Ադամ և եւա՝ 3բ, Կոտորումն որդւոցն Սաւուղայ՝ 116ա, 3էու՝ 141բ, Գուշակումն մարգարէից (տոհմածառ)՝ 258բ, Սողոմոն՝ 311ա, Եսայի՝ 323բ, Ովսէէ՝ 346ա, Ամովս՝ 349բ, Միքիէ՝ 352բ, Յովէլ՝ 354բ, Աբդիու՝ 356ա, Յովհան՝ 356բ, Նաւում՝ 357բ, Ամբակում՝ 358բ, Սոփոնիա՝ 359բ, Անգէոս՝ 360բ, Զաքարիա՝ 362ա, Մաղաքիա՝ 365բ, Երեմիա՝ 368ա, Երեք մանկունք ի մէջ հրոյն՝ 399բ, և բազում տեսարանք ի լուսանցս Հնոյ Կտակարանի՝ 103ա, 130ա, 141բ, 155ա, 167ա, 178ա, 192ա, 198բ, 202բ, 208ա, 212բ, 218բ, 239ա, 263ա, 364ա, 265բ, 270բ, 274ա, 279ա, 297ա, 297բ, 301ա, 311ա, 356ա, 361ա, 362ա, 394բ, 394բ, 396բ։ Ծնունդ՝ 443ա, Մկրտութիւն՝ 444ա, Աւետումն՝ 474բ, Քառասնօրեայ գալուստն ի տաճար՝ 476ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 489բ, Խորհրդաւոր ընթրիք՝ 491բ, Համբարձումն՝ 494բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 503բ, Ոտնալուայ՝ 505ա, Հոգեգալուստն՝ 506ա, Խաչելութին՝ 509ա, և բազում տեսարանք ի լուսանցս Աւետարանաց՝ 448ա, 448բ, 449բ, 450ա, 464ա, 467բ, 468ա, 469բ, 501բ, 511ա, 511բ, 520բ, 521ա, 521բ, 522բ, 524ա, 529ա (Խորան քանդակեն»), 533բ։ Մատթէոս՝ 441բ, Մարկոս՝ 460բ, Ղուկաս՝ 473բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 495բ։ Առաքեալք ի լուսանցս-Ղուկաս («Գործ»)՝ 518ա, 52բ, Յակոբոս՝ 534բ, Պետրոս՝ 536բ, 538ա, Յովհաննէս՝ 539բ, 541ա, 541բ, Յուդա՝ 542ա, Պօղոս՝ 544ա, 550բ, 551ա, 557ա, 563բ, 563բ, 567բ, 570ա, 572ա, 574ա, 575բ, 576բ, 578ա, 583ա, 586ա, 587ա։ Խ ո ր ա ն՝ 435բ (Եւսեբիոսի նկարով), 437բ (Եսայի Նշեցու նկարով), 438ա, 439բ, 440ա։ Կ ի ս խ ո ր ա ն՝ 4ա, 286ա, 311ա, 324ա, 346բ, 368բ, 400ա, 411ա, 442ա, 461ա, 474ա, 496ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ բուսական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, կենդանագիր, մարդագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, շագանակագոյն, մոխրագոյն, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Մեկնութիւն Աւետարանին Մարկոսի (լատիներէն)։ ԺԲ-ԺԳ դդ., Ֆրանսիա՞։ 1(Ա) թերթ սկզբից։ Մագաղաթ, երկսիւն, Գոթական գրքային սովորական գիր (նմուշ՝ Աբ)։ (Վերծանումը՝ Լ. Ի. Կիսիլովայի, Լենինգրադ)։ 2. Աւետարան Յովհաննու։ Ժ-Ժա դդ.։ Վերջում՝ 2 (Բ-Գ), ստացուած մէկ թերթի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա), գունաթափուած և հազիւ նշմարելի։ Կարդալ՝ Բա, Գբ, Բբ, Գա. «կայր ընդ նոսա և Յուդա... Զի հարցանես զիս հարց զայնոսիկ որ լու[անն]» (ԺԸ, 5-21)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կան մեծ ու փոքր բնական անցքեր՝ 24, 27, 81, 82, 100, 134, 171, 173, 183, 234, 290, 294, 299, պատռուածքներ՝ 40, 92, 145, 155, 187, 189, 212, 249, 257, 283, 499, 516, մետաքսաթելերով կարուած՝ 1-11, 27, 28, 533, առանձին թերթեր գունափոխուած։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, դռնակն ու աստառը վնասուած, փականներն ընկած։

 

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.­ Ծնունդք – Նխ. 2ա։ Գլ. 2ա-3ա։ Գրք 4ա-26ա։

2. Ելք – Գլ. 26ա-8ա։ Գրք 28ա-45բ։

3. Ղևտական – Նխ. 45բ։ Գլ. 45բ-7ա։ Գրք 47ա-58բ։

4. Թիւք – Նխ. 58բ-9ա։ Գլ. 59աբ։ Գրք 59ա-76ա։

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 76բ։ Գլ. 76բ-7բ։ 77բ-91բ։

6. Յեսու – Նխ. 91բ։ Գլ. 91բ-2ա։ Գրք 92ա-102բ։

7. Դատաւորք – Գլ. 102բ-3ա։ Նխ. 103ա։ Գրք 103ա-113ա։

103ա «...զՆախադրութիւնս նախ կարդայ քան զԳլուխք գրոցս... յաւրինակն ոչ էր ըստ կարգի...»։

8. Հռութ – Նխ. 113բ։ Գրք 113բ-4բ։

9. Թագ. Ա – Նխ. («Սկիզբն») 114բ։ Յռջբ. («Վասն»)  114բ-5ա։ Գլ. 115բ-6ա։  Գրք 116ա-29բ։

10. Թագ. Բ – Գլ. 129բ-30ա։ Գրք 130ա-40բ։

11. Թագ. Գ – Գլ. 140բ-1բ։ Գրք 141բ-54ա։

12. Թագ. Դ – Գլ. 154ա-5ա։ Գրք 155ա-66բ։

13. Մնաց. Ա – Գլ. 166բ-7ա։ Գրք 167ա-77բ։

14. Մնաց. Բ – Գլ. 177բ-8ա։ Գրք 178ա-91բ։

15. Եզր Ա – Գլ. 191բ։ Նխ. 191բ-2ա։ Գրք 192ա-8բ։

16. Եզր Բ – Հանգամանք 198բ։ Գրք 198բ-202ա։

17. Նեեմի – Նխ. 202բ։ Գլ. 202բ։ Գրք 202բ-7բ։

18. Եսթեր – Նխ. 207բ-8ա։ Գրք 208ա-12ա։

19. Յուդիթ – Նխ. 212աբ։ Գրք 212բ-8բ։

20. Տովբիթ – Նխ. 218բ։ Գրք 218բ-22բ։

21. Մակաբ. Ա – Նխ. 222բ։ գլ. 222բ-3բ. Գրք 223բ-38բ։

22. Մակաբ. Բ – Նխ. 238բ։ Գլ. 238բ-9ա։ Գրք 239ա-51ա։

23. Մակաբ. Գ – Նխ. 251ա։ Գլ. 251ա։ Գրք 251ա-6բ։

24. Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան) 256բ-8ա։ Գրք 259ա-85ա (ունի՝ «Փոքր էի)։

25. Առակք – Նխ. 285աբ։ Գլ. 285բ։ Գրք 286ա-96ա (286ա «...Առակս ի Մեկնչէն է գրած»)

26. Ժողովող – Նխ. 296բ։ Գլ. 296բ-7բ։ Գրք 297բ-301ա։

27. Երգ Երգոց – Նխ. 301ա։ Գրք 301ա-3ա (ունի՝ «Գիտացի»)։

28. Իմաստութիւն – Նխ. 303աբ։ Գլ. 303բ։ գրք 304ա-10ա։

29. Յոբ – Նխ. 310բ։ Նխ. 310բ-1ա (տե՛ս N 187, Ա, § 30. բ)։ Գրք 311ա-22բ։

30. Եսայի – Նխ. 322բ։ Գլ. 323աբ։ Մրգ. 324ա-45բ։

31. Ովսէէ – Նխ. 345բ-6ա։ Գլ. 346ա։ Մրգ. 346բ-9բ։

32. Ամովս – Գլ. 349բ։ Մրգ. 350ա-2բ։

33. Միքիէ – Գլ. 352բ։ Մրգ. 353ա-4բ։

34. Յովէլ – Գլ. 354բ։ Մրգ. 354բ-6ա։

35. Աբդիու – Գլ. 356բ։ Մրգ.356բ-7բ։

36. Յովնան – Գլ. 356բ։ Մրգ. 356բ-7բ։

37. Նաւում – Գլ. 357բ։ Մրգ. 357բ-8բ։

38. Ամբակում – Գլ. 358բ։ Մրգ. 358բ-9բ։

39. Սոփոնիա – Գլ. 359բ։ Մրգ. 359բ-60բ։

40. Անգէոս – Գլ. 360բ։ մրգ. 361աբ։

41. Զաքարիա – Գլ. 361բ-2ա։ Մրգ. 362ա-5բ։

42. Մաղաքիա – Գլ. 365բ։ Մրգ. 366ա-7ա։

43. Երեմիա – Նխ. 367ա։ Գլ. 367ա-8ա։ Մրգ. 368բ-94բ։

44. Բարուք – Թղթ 394բ-6բ։

45. Ողբք Երեմիայ – 396բ-9ա։

46. Դանիէլ – Նխ. 399ա։ Գլ. 399աբ։ Մրգ. 400ա-9ա։

47. Եզեկիէլ – Նխ. 409բ։ Գլ. 409բ-10բ։ Մրգ. 411ա-34բ։

48. Թղթ Եւսեբի – 435բ։

49. Համաբառբառ – 436ա-40ա (նաև լուսանցային)։

50. Մատթէոս – Գլ. 440բ-1ա։ Հմձյնթ. 441ա։ Նխ. 441ա։ Աւ 442ա-59բ։

51. Մարկոս – Գլ. 459բ-60ա։ Նխ. 460ա։ Աւ. 461ա-72բ (ունի՝ «Յարուցեալ»)։

52. Ղուկաս – Գլ. 472բ-3ա։ Նխ. 473ա։ Աւ. 474ա-94ա։

53. Յովհան – Գլ. (Ա-ԺԸ) 495ա։ Նխ. 495ա։ Աւ. 496ա-511ա (ունի՝ «Իրք»)։

54. Գործք Առաքելոց – Ց. 518ա։ Յռջբ. 518աբ։ Դիր 518բ-9ա։ Գլ. 519ա-20ա։ Ընթրց. ԺԶ 520ա։ Ընթացքն 520աբ։ Գրք 520բ-34ա (տե՛ս N 187, Ա, § 55)։

520ա «Եղբայր, ստուգիւ քննեալ. Թատէոսն՝ որ ի Մատթէոս և ի Մարկս, Յուդայ Յակոբեանն է՝ յՂուկաս»

55. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 534ա։ Գլ. 534աբ։ Նխ. 534բ։ Թղթ 534բ-6ա։

56. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 536ա։ Նխ. 536աբ։ Թղթ 536բ-8ա։

57. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 538ա։ Նխ. 538ա։

58. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 539ա։ Նխ. 539աբ։ Թղթ 539բ-41ա։

59. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 541ա։ Նխ. 541ա։ Թղթ 541ա։

60. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 541աբ։ Նխ. 541բ։ Թղթ 541բ։

61. Թղթ Յուդայի – Գլ. 541բ։ Նխ. 541բ-2ա։ Թղթ 542աբ։

62. Աղերս Եւթաղի – 542բ։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 544ա-6ա։ Վկ. 546ա։ Բովնդ. ընթց. և վկթնց. 546ա-9բ։ Ց. 549բ (տե՛ս N 187, 415ա-9բ)

63. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 549բ։ Թղթ 551ա-7բ։

64. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 557ա։ Թղթ 557ա-63ա։

65. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 563աբ։ Թղթ 563բ-7բ։

66. Առ Գաղատացիս – Գլ. 567բ։ Թղթ 567բ-70ա։

67. Առ Եփեսացիս – Գլ. 570ա։ Թղթ 570ա-2ա։

68. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 572ա։ Թղթ 572ա-3բ։

69. Առ Կողոսացիս – Գլ. 573բ։ Թղթ 574ա-5ա։

70. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 575աբ։ 575բ-6բ։

71. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 576բ։ Թղթ 576բ-7բ։

72. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 577բ («Գլուխք»-ի նախաբանը նշուած՝ «Նխ.», իսկ ցանկը՝ «Գլ.»)։ Թղթ 577ա-83ա։

73. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 583ա։ Թղթ. 583ա-4բ։

74. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 585բ-5ա։ Թղթ 585ա-6ա։

75. Առ Տիտոս – Գլ. 586ա։ Թղթ 586ա-7ա։

76. Առ Փիլիմոն – Գլ. 587ա։ Թղթ 587աբ։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. 587բ  (տե՛ս N 187, 444բ)։

Մանրամասն տե՛ս NN 187։

Բ. ա. 588ա [Տօնացոյց աղիւսակ] – Թուականաւն և եօթներեկաւն մուտ և զտանես, զոր ինչ խնդրես աստ...

բ. 588ա [Լուսնացոյց աղիւսակ] – Զմուտ լուսնանորոյս և լրմանց այսպէս արա. Վերադրով տարոյն ի ներս մուտ...

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 113ա (Ստեփանոս գրչի)

Զրաբունապետս զԵսայի,

Ով է ստացաւղ համայնս տառի,

Է և յայժմուս ժամանակի

Ջուր իմաստից մերոյս սեռի։

Յիշել ի Տէր տարփմամբ սրտի,

Յաւէտանալ յայսմ գործի,

Զի սընութիւն մերոյս ազգի

Պտղաբերի յիմաստս բանի։

ԶՍտ[ե]փանոս աղաչ[եմ] յիշել ի Տէր։

166բ Ո՜հ, աղաչեմ արտաքոյ դնել մեղադրանաց, զի և դու զկարն պահանջես, ո՜վ մեծ րաբունապետդ բոլոր Հայաստանեաց և հայր մեր հոգևոր Եսայի։

191բ Զգրիչս ապիկար յիշեա, ո՜վ խոհեմ ընթերցաւղ, և զպետս վարժից ազին Թորգումայ՝ Եսայի։

294բ Ստացող Եսայի յիշ[եա]։

310ա Ամովսածնին անուանակրող,

Մարգարէին սուրբ նմանող,

Աստուածային բանին դիտող

Եւ զաշակերտքս ի նոյն վարժող,

Որ և տառիցս այսմ է սիրող,

Այլ բազմում գրեանց ժողովող,

Հին Աւրինացն և հաւաքող,

Ի Նորս կցել սա յարմարող,

Շարամանէ զսա ի մին տող,

Ի յետ ելիցն յիշատակող։

Զոր և հայցեմք ձրի շնորհող,

Ըստ արժանեաց շնորհաց բաշխող,

Առնես զսա սմին վայելող։

Եւ ժամանակաց յերկար կրող։

Եւ Ներսեսի հռետորի՝

Գնացեալն առ Տէր իւր ըղձալի,

Յիշման առնէք զնա արժանի,

Առ բարեգութն՝ Տէրն ամենի։

Ընդ նմին և զմեղաւոր գծողս այսմ տառի։

345բ Զստացաւղ սուրբ տառիս՝ զմեծ րաբունապետն Եսայի, աղաչեմ յիշել աղաւթիւք, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

352ա Զստացող սորին՝ Եսայի, յիշեցէք ծնողօք և վարժապետօք։

2. 511բ (Կիւրակէ գրչի) Ո՜հ, ո՜հ, աղաչեմ զողորմելի մեղաւք գերիս՝ յիշեա զԿիւրակէ և զքաղցրիկ ծնողսն իմ, և որք յիշեն, յիշեալ լիցին ի Քրիստոսէ. ամէն, ռիւխ (փոխանակագիր՝ «ամէն»)։

517բ Զբազմերջանիկն ի յոքունս և զարժանին յիշատակի՝ զհռետորական րաբունապետն և զհոգևորական երկամբք զսնուցանաւղն մեր՝ զստացաւղն բազում ջանիւ և աշխատութեամբ Աստուածաշունչ կտակիս՝ Եսայի, ամենայն արեան մերձաւորաւք և հոգևորասնունդ զաւակաւք, յիշեսջիք առաջի զենման գառինն Աստուծոյ, զի արժանի լիցին քաղաքին սրբոյ և ծառոյն կենաց, գրեալ ի գիրն կենդանոյն յաւիտենից և գառինն. ամէն, ամէն։ Նաև զյոքնազան մեղաւք գերիս զԿիւրակէ և զքաղցրիկ ծնողսն իմ աղաչեմ յիշել ի մեղաց թողութիւն. և որք յիշեն՝ յիշեալ լիցին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն, ռիւխ («ամէն»)։

534ա Ո՜[հ], ո՜հ, զողորմելի գերիս յիշեա, աղաչեմ (նոյնը՝ 542բ)։

539բ Ո՜հ, ո՜հ, աղաչեմ զպատահեալսդ Աստուածաշունչ կտակիս, զմեղաւք լցեալ հոգիս՝ զԿիւրակէ և զքաղցրիկ ծնաւղսն իմ յիշել ի մեղաց թողութիւն. և որք յիշեն՝ յիշեալ լիցին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն, ռիւխ («ամէն»)։

3. 550բ (Յոհաննէս Երզնկացի գրչի) Զնուաստ գծող Յոհ[աննէս] սպասաւոր բանի յիշ[եա]։

587բ Զաստուածեղէն գանձիս ստացօղն՝ զերջանիկ վարժապետն Եսայիաս, յիշեսջիք ի Քրիստոս, ընդ նմին և զնուաստ գծօղ սորին՝ զՅոհ[աննէս] սպասաւոր բանի Եզնկայեցի, որ և Ծործորեցի, հանդերձ ծնողօք, որ և գրեցի զսա յըստ մեզ մարդեղութեան թուին Յիսուս Քրիստոսի Տեառն մերոյ ՌԳՃ և ԺԸ (1318), և ըստ Խոսրովային տօմայրին ՉԿԷ (1318)։

4. 437բ (Թորոս ծաղկողի։ Նչեցու պատկերի վերևում, ոսկեգիր երկաթագրով) Եսայի վարդ[ապետ]։

495ա (Ոսկեգիր բոլորգրով)

Զվարդապետ սիրունական,

Որ սրովբէիցն է ըղձական՝

Եսայի աստուածաբան

Եւ առաջնոյն հաւսարական,

Նկարաւղիս և անպիտան,

Որ աշակերտ եմ անարժան,

Հոգովս եմ եղական

Եւ մարմնովս յոյժ ցաւական,

Հայցէք աղաւթական՝

Իմ յանցանացն թողութեան։

529ա (Լուսանցային պատկերի ներքևում) Խորան քանդակեն։ ԶԹորոս յիշեա։

551բ ԶԹորոս յիշեա ի Տէր Յիսուս։

587բ Եւս և զանարժան նկարող զԹոր[ոս] և զծնաւղսն մեր։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 588բ (ԺԴ-ԺԵ դդ., բոլորգրով) Կամաւ ամենակալին Աստուծոյ, ես՝ Սափարշահ, որդի տէր Մկրտիչ իրիցի, տեսայ գերեալ զԱստուածաշունչս յանօրինաց, թափեցի և բերի զԱստուածաշունչս ընծայեցի ի յիւր տէր Յով[հաննէս] վարդապետին՝ յիշատակ անջինչ ինձ և ծնաւղաց իմոց։ Պարտի Յովանէս վարդապետ և որք յետ նորայ, արժանաւորեալ հանդիպին այսմ Աստ[ուած]աշունչ տառիս, միշտ և հանապազ աղօթիւք և պատարագօք զյիշատակ իմ և ծնօղաց մերոց անջինջ պահել։ Կատարաւղքն՝ աւրհնին, և խափանօղքն՝ դատին։ Եւ զեղբայրն իմ զԽտրշահ։

2. 1ա (Ժէ դ., բոլորգիր) Զմեղուցեալս յիշեցէք, Աստուած զձեզ։

3. 1ա (ԺԷ դ., եղծուած և անընթեռնլի. հազիւ նշմարւում է) Յիշեա՛, ով...

 

207

Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ Ա Շ Ո Ւ Ն Չ

Վարագ-Աղթամար

ՊՀ-ՊՀԱ – 1421-1422

ԳՐԻՉ՝ Սաղաթիէլ վրդ. (նաև՝ քհյ, աբղյ, կր.), Զաքարայ աշակերտ, Խաչատուր քհյ, Յովհանէս, Անդրիաս, Վարդան, Թումա, Կարապետ քհյ, Յոհաննէս վրդ. Մոնթ։ ԿԱԶՄՈՂ՝ Թումա (գիչը)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Սաղաթիէլ վրդ. (գրիչը), Յոհանէս վրդ. (Մո՞նթ)։

ԹԵՐԹ՝ 559-1 (կրկ. 1). չգրուած՝ 1ա-1դ, 327բ-9բ, 412բ-3բ, 481բ, 493բ, 524բ-5ա, 558բ-9բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×2+Ա-ԽԷ×12(Է, ԼԶ, ԽԶ 14, Ը 16, Ի, ԻԳ 11, Խ 6, ԽԷ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27,8×18,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 302ա, տարբեր և խառն)։ ՏՈՂ՝ 45-55 (խառն, հիմնականում՝ 50-51)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ թաւիշ, դռնակի աստառը՝ բամբակեայ վանդակաւոր գործուածք, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 440ա, 455բ, 482ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 2ա, 3ա, 30բ, 54ա, 69բ, 116բ, 130ա, 156ա, 181բ, 234ա, 240ա, 244ա, 275ա, 303բ, 330ա, 388բ, 464բ, 498բ, 502բ, 507ա, 527ա, 542ա, 542բ։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիւ, կապոյտ (զարդագրերից մի քանիսը՝ սև)։

ՊԱՏԱՌԻԿ-Պահպանակ – Առ կորնթացիս Ա թուղթ Պօղոսի։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 2 առանձին թերթերի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա)։ Կարդալ՝ Բա-Աբ, Բբ-Աա. «Վասն խղճի մտաց... յամաւթ առնէ զգլ[ուխն]» (Ժ, 28-ԺԱ, 4), Դա-Գբ, Դբ-Գա, «[պատ]մեցէք, մինչև եկեսցէ նա... զի ոչ ոք հոգւո Աստուծոյ» (ԺԱ, 26-ԺԲ, 3)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մի շարք թերթեր լուսանցային մասերից բամբակակալած, թրջուած և ցեցակեր։ Կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, թիկունքը այլ կաշւով նորոգուած, դռնակը քայքայուած, փականներն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.­ Ծնունդք – Նխ. 2ա։ Գլ. 2բ-3ա։ Գրք 3ա-27բ։

2. Ելք – Նխ. 27բ-8ա։ Գլ. 28ա-30բ։ Գրք 30բ-52ա։

3. Ղևտական – Նխ. 52աբ։ Գլ. 52բ-4ա։ Գրք 54ա-68ա։

4. Թիւք – Նխ. 68աբ։ Գլ. 9ա։ Գրք 69բ-88ա։

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 88ա։ Գլ. 88աբ։ Գրք 89ա-103բ։

6. Յեսու – Նխ. 104ա։ Գլ. 104աբ։ Գրք 104բ-16ա։

7. Դատաւորք – Նխ. 116ա։ Գլ. 116աբ։ (Եւ այս են դատաւորք  104ա Գրք § 6-ից առաջ)։ Գրք 116բ-27ա։

8. Հռութ – Նխ. 127ա։ Գրք 127ա-8բ։

9. Թագ. Ա – Նխ. («Սկիզբն») 128բ։ Յռջբ. («Վասն») 128բ-9ա։ Գլ. 129ա-30ա։ Գրք 130ա-43բ։

10. Թագ. Բ – Գլ. 143բ-4բ։ Գրք 144բ-55բ։

11. Թագ. Գ – Գլ. 155բ-6ա։ Գրք 156ա-68բ։

12. Թագ. Դ – Գլ. 168բ-9բ։ Գրք 169բ-81ա։

13. Մնաց. Ա – Գլ. 181աբ։ Գրք 181բ-93բ։

14. Մնաց. Բ – Գլ. 193բ-4ա։ Գրք 194ա-211բ։

15. Եզր Ա – Գլ. 212ա։ Գրք 212ա-9ա։

16. Եզր Բ – Հանգամանք 219ա։ Գրք 219ա-23ա։

17. Նեեմի – Գլ. 223աբ։ Գրք 223բ-9ա։

18. Եսթեր – Նխ. 229ա։ Գրք 229ա-33բ։

19. Յուդիթ – Նխ. 233բ-4ա։ Գրք 234ա-40ա։

20. Տովբիթ – Նխ. 240ա։ Գրք 240ա-4ա։

21. Մակաբ. Ա – Նխ. 244ա։ Գրք 244ա-57ա (չիք՝ Գ, 50-Ե, 11 «և ասէին... զօրագլուխ նոցա»)

22. Մակաբ. Բ – Նխ. 257ա։ Գլ. 257աբ։ Գրք 257բ-8բ։

23. Մակաբ. Գ – Գրք 268բ-73բ։

24. Երեմիա – Նխ. 274ա։ Գլ. 274ա-5ա։ Մրգ. 275ա-98ա։

25. Բարուք – Թղթ 298ա-300ա։

26. Ողբք Երեմիայ – 300ա-2բ։

27. Եզեկիէլ – Գլ. 302բ-3բ։ Մրգ. 303բ-27ա։

28. Յոբ – Գրք 330ա-40ա։

29. Դանիէլ – Մրգ. 340ա-8բ։

30. Առակք – Գրք 348բ-8բ։

31. Ժողովող – Գրք 358ա-61ա։

32. Երգ Երգոց – Գրք 361ա-3ա (ունի՝ «Գիտացի»)։

33. Իմաստութիւն – Գրք 363ա-9ա։

34. Ովսէէ – Մրգ. 369ա-72բ։

35. Ամովս – Գլ. 372բ։ Մրգ. 372բ-4բ։

36. Միքիէ – Գլ. 374բ-5ա։ Մրգ. 375ա-6բ։

37. Յովէլ – Գլ. 376բ։ Մրգ. 376բ-7բ։

38. Աբդիու – Գլ. 378ա։ Մրգ. 378ա։

39. Յովնան – Գլ. 378ա։ Մրգ. 378ա-9ա։

40. Նաւում – Գլ. 379ա։ Մրգ. 379ա-80ա։

41. Ամբակում – Գլ. 380ա։ Մրգ. 380ա-1ա։

42. Սոփոնիա – Գլ. 381ա։ Մրգ. 381ա-2ա։

43. Անգէոս – Գլ. 382ա։ Մրգ. 382ա։

44. Զաքարիա – Գլ. 382բ-3ա։ Մրգ. 383ա-7ա։

45. Մաղաքիա – Գլ. 387ա։ Մրգ. 387ա-8ա։

46. Եսայի – Գլ. 388աբ։ Մրգ. 388բ-412ա։

47. Սաղմոսք – Գրք 414ա-39բ (ունի՝ «Փոքր էի»)։

48. Մատթէոս – Աւ. 440ա-55բ։

49. Մարկոս – Աւ. 455բ-64ա։

50. Ղուկաս – Աւ. 464բ-80բ (481ա կրկ. ԻԳ, 10-23)։

51. Յովհան – Աւ. 482ա-93ա։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Ց. 494ա։ Յռջբ. 494ա-5բ։ Վկ. 495բ։ Բովանդ. ընթրց. և վկթնց. 495բ-8ա (տե՛ս N 187, 415ա-9բ)։

52. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 498աբ։ 498բ-502բ։

53. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 502բ։ Թղթ 502բ-7ա։

54. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 507ա։ Թղթ 507ա-7ա։

55. Առ Գաղատացիս – Գլ. 510ա։ Թղթ 510ա-1բ։

56. Առ Եփեսացիս – Գլ. 511ա։ Թղթ 511բ-3ա։

57. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 513ա։ Թղթ 513ա-4ա։

58. Առ Կողոսացիս – Գլ. 514աբ։ Թղթ 514բ-5բ։

59. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 515բ։ Թղթ 515բ-6բ։

60. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 516բ։ Թղթ 516բ-7ա։

61. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 517ա։ Թղթ 517բ-21ա։

62. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 521ա։ Թղթ 521ա-2բ։

63. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 522բ։ Թղթ 522բ-3բ։

64. Առ Տիտոս – Գլ. 523բ։ Թղթ 523բ-4ա։

65. Առ Փիլիմոն – Գլ. 524ա։ Թղթ 524ա։

– Վերագիր., Թելադրութ., 524ա։ Նաւարկութ. –  525բ (տե՛ս N 187, 444բ)։

66. Գործք Առաքելոց – Ց. 525բ։ Յռջբ. 525բ-6ա։ Դիր 526ա։ Գլ. 526ա-7ա։ Ընթրց. ԺԶ 527ա։ Գրք 527ա-41ա։

67. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 542ա։ Գլ. 542աբ։ Թղթ 542ա։ Գլ. 542աբ։ Թղթ 542բ-4ա։

68. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 544ա։ Թղթ 544ա-5բ։

69. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 545բ-6ա։ Թղթ 546ա-7ա։

70. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 547ա։ Թղթ 547ա-8բ։

71. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 548բ։ Թղթ 548բ-9ա։

72. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 549ա։ Թղթ 549ա։

73. Թղթ Յուդայի – Գլ. 549ա։ Թղթ 549աբ։

74. Աղերս Եւթաղի – 549բ-50ա։

75. Յայտնութ. Յովհաննու – Գրք 550ա-6բ։

76. Հանգիստ Յովհաննու – 556բ-7բ։

Մանրամասն տե՛ս NN 187, 351։

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 233բ (Սաղաթիէլ գրչի) Զիս՝ զանարժանս, զմեղօք մեռեալ զՍաղաթէլ կրօն[աւ]որս [յիշեցէք], և զծնաւղս իմ, և լի բերանով Աստուած ողորմի ասացէք, և ձեզ մասն լիցի ընդ մեզ. ամէն։ Եղիցի, եղիցի։

244ա Զմեղօոր զՍաղաթէլ անարժան գրիչս յիշեայ, աղաչեմ զձեր սրբութիւնդ՝ վասն իմ անարժանիս և իմ ծնօղացն իմոց, և ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց. ամէն։ Եղիցի։

273բ Զմեղօոր գրօղս յիշեայ, վասնզի յշտապեցայ և միտքս մոլորեցաւ, վասնզի օրինակն գողացան։

275ա Զմեղօք մեռեալ զհոգիս Սաղաթիէլ քահանայի յիշեայ [ի] Տէր. ընդ նմին և զծնաւղս իմ՝ զԱմիրբէկ և զԽէլօքն. ամէն։

293բ ԶԽաչատուրն ի Քրիստոս յիշեցէք, որ զջուրն էբեր։

303բ Զստացօղ աստուած[ային] տառիս՝ զՍաղաթիէլ յիշեցէք ի Քրիստոս։

327ա ԶՍաղաթէլ մեղաւք լցեալ

Եւ ազգի ազգի ախտիւ գերեալ,

Ի բարի գործոց ունա[յնա]ցեալ,

Եւ գրչէ բան մի չուսեալ,

Ու ի ծերութեանն այս պատահեալ,

Ամէն գրէանքնս սլախլ եկեալ։

Եւ աղաչեմ մոխրամած դիմօք, յիշեսջիք ի բարին Քրիստոս զծնաւղ իմ՝ զզԱմիրբէկ, և զԽելաւքն՝ զմայրն իմ, և զքոյրն իմ՝ զՓաշամէլէք, և զհօրեղբայրն իմ՝ զՍէթ, և զորդի նորին՝ զԿիրակոս, և զամենայն ազգն իմ՝ զկենդանին և զննջեցեալ, կրկին կենօք և Բ աշխարհօք ի Քրիստոս ի բուն բարին և յաղբիւր բարութեանն։ Եւ ձեզ՝ յիշողացդ, և մեզ՝ յիշեցելոցս, ողորմեսցի ամէն քրիստոնէիցս՝ Քրիստոս առհասարակ. ամէն։

439բ ԶՍաղաթիէլ մեղաւք մեռեալ,

Եւ յարտաքին խաւարն ելեալ,

Որ ի գործոց եմ ձանձրացեալ,

Ու ողորմութեան եմ կարաւտեալ։

Հիւանդ մտաւք եմ տկարացեալ,

Ու ի ծերութեանս եմ ժամանեալ,

Արդարութեան եմ փափաքեալ,

Որ ի յիւրմէն եմ հեռացեալ։

Ով զիս յողորմած Տէրն յիշէ

Եւ զիմ փափագս կատարէ,

Յողորմութեան հասանէ,

Որ արդարոց պարծանք է։

558ա Յայսմ ամի եղև զրաւ սորա, որ էր թիւս Հայոց ՊՀԱ (1422), ի պարոնութիւնն Էզդիշէրին և որդոյ նորին՝ Մելեքին։ Գրեցաւ գիրքս հոգէլից ի գաւառս Տոզբ կոչեցեալ, ի սուրբ մենաստանիս Վարակք կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ կենսատու Սուրբ Նշանիս, և Երկոտասան սիւն լուսոյ, և Սուրբ Աստուածածնիս, և Նախավկայիս, և Սուրբ Յովհաննէս աւետարանիչս, և գերապանծ Սրբոյ Սիոնիս, և Սուրբ Սոփայիայ, ի յառաջնորդութիւն տիեզերալոյս րաբունապետիս՝ Մարգարէ քաջ հռետորի և իմաստասիրի, ի հայրապետութիւն արքեպիսկոպոսիս՝ տէր Յովանիսի, որ սիրող և խնամածու եղև մեզ՝ իբր հայր առ որդի, գորովագութ գթով ուսուցանելով և խրատելով. զոր Տէր Յիսուս վարձատու լինի սմա, վասն զի սա եղև պատճառ գրոցս, որ Ժ տետր ետուր և զաւրինակն շնորհեաց. Ռ (1000)-ապատիկ առցէ ի հանդերձեալն։

Ես՝ պիտականուն վարդապետ Սաղաթիէլ, առի յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմոց։ [Որք հանդիպիք] կարդալով, կամ տեսութեամբ, կամ գաղափար առնելով՝ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զվերոգրեալս ի սմա, և մեղաց թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ Աստուծոյն մերմէ. ամէն։ Եւ նա, որ առատն է յամենայնի, ձեզ՝ յիշողացդ և մեզ՝ յիշեցելոցս, առհասարակ ողորմեսցի. ամէն։ Եղիցի, եղիցի։

2. 211բ (Զաքարայ գրչի) Զստացօղ սորայ՝ զՍաղաթէլ, և զանարժան Զաքարայ աշակերտն յիշեցէք ի Քրիստոս։ Ով որ լի բերանով Աստուած ողորմի ասէ, նայ Քրիստոս Աստուած ողորմեսցի ձեզ և մեզ՝ յիւր միւսանգամ գալուստն. ամէն։ Եղիցի։

223ա Եւ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ կարդացողք, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ի Քրիստոսէ ինձ՝ անարժան գրչիս, և գրիս մի՛ մեղադրէք։

3. 330ա (Խաչատուր գրչի) Աւգնեայ, ձեռն բարձր և բազուկ հըզօր տկար Խաչատրոյս, և զգործս ձեռաց իմոց յաջողեա։

340ա Զթափուրս յամենայն մասեաց բարեաց՝ գրիչս, աղաչեմ յիշեցէք։

341 Աւա՜խ զայս վատ թղխթերս։

343բ Անմեղադիր կացէք։

377բ Զստացող գրոցս յիշեցէք ի Քրիստոս, զՍաղաթէլ կրօնաւորն, և Աստուած ողորմի ասացէք։ Ընդ նմին և զմեղապարտ գրիչս՝ զԽաչատուր. և Աստուած զձեզ յիշէ. Եղիցի։

4. 488ա (Յովհանէս գրչի) ԶՅովհանէս գծողս աղաչեմ յիշել ի Տէր, որ զկէս տետրս գրեցի մինչև ի վերջքն։

5. 420ա (Անդրիաս գրչի) ԶԱնդրիաս գծողս [յիշել] աղաչեմ։

6. 428բ (Վարդան գրչի) ԶՎարդան սակաւ գծողս յիշեցէք։

7. 103բ (Թումա գրչի) Յամի Պ և Հ և Ա (1422) թվականութեան Հայկազեան տումարիս գծագրեցաւ գիրս Երկրորդումն Օրինացս ի կղզիս Աղթամար, ձեռամբ Թումայի անարժանի, ի խնդրոյ սրբասէր աբեղային Սաղաթէլի։ Աղաչեմ զհանդիպողսդ, զԱստուած ողորմին անմոռաց ասել ստացողի սորին, և ծնօղացն նորին, և մեղաւոր գծողին, և ծնողաց նորին, և ձեզ ողորմեսցի Տէր. ամէն։

541ա Զստացող սորա՝ զսրբազան և զպատուական կրօիաւոր Սաղաթէլ աբեղայ, և զհայրն՝ զԱմիր, և զմայրն՝ Հէլօք, և զամենայն ազգատոհմն իւր՝ զկենդանիս և զհանգուցեալսն, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր. ընդ նոսին և զիս՝ զանարժան գրչակս, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

557բ Փա՜ռք... Արդ, այսմ աստուածեղէն և երկնապարգև գանձիս և լուսափայլ և մաքուր մարգարիտս ցանկացող եղեալ երջանիկ ոմն կրօնաւոր և աստուածեղէն ձրիւքն բարգաւաճեալ, որոյ անուն Սաղաթէլ ճանաչի, և ելեալ ի խն[դ]ի[ր] այ[սմ ա]ստուածախօս և աստուածունակ տառիս, որ ունի ամբարեալ յինքեան զբոլոր Հին և զՆոր Կտակարանսն՝ զմարգարէականս և զառաքելականս, որ անուն գրոցս Աստուածաշունչ յորջորջի, և ետ գըծագրել զսա յոյժ փափագանօք բազում գըծագրողաց՝ ի հալալ արդեանց իւրոց։ Որ և վասն առաւել ջերմեռանդ սիրոյն, զոր ունէր առ Աստուած, և վասն չքաւորութեան իւրոյ, զմեծ մասն գրոցս իւրով իսկ ձեռամբն գծագրեաց ի մեծահռչակ և յաստուածաբնակ և յականաւոր և յերևելի և ի մայրաքաղաքն ամենայն վանորայից՝ ի Վարագ վանքն, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին և այլ բազմահաւաք սրբոցն, որ անդ կան հաւաքեալ։

Աւրինակ եղջերուին, որ յոլովութենէ հարկան մասինն բաղձայ փափագմամբ ի յաղբիւրս ջուրց, ըստ բանի երջանկին Դաւթայ, այսպէս և սրբասէր և ընթերցասէր կրօնաւորն Սաղաթիէլ, ի յօժարութենէ կամացն յաղթեալ՝ փափագեցաւ այսմ աստուածախաւս և աստուածաշունչ կտակիս և ստացաւ զգանձս անկողոպտելի և զանառիկ մեծութիւնս՝ ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցոյ, և ի զուարճութիւն մանկանց Սիոնի, ի վայելումն անձին իւրոյ յաստի կենցաղումս, և յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ, և ծնօղաց իւրոց, հօրն իւրոյ՝ Ամիրբէկին, մօրն՝ Խէլօքին, և եղբօրն՝ Մկրտչին, և քըւերն՝ Փաշամէլէքին, և հօրեղբօրն՝ Սէթին, և այլ ամենայն արեան մերձաւորացն իւրոց՝ կենդանեաց և հանգուցելոցն, և որոց Տէր կամեսցի։ Արդ, աղաչեմ զամենեսեան զհանդիպողքդ այսմ Աստուածաշունչ տառիս, որք ընթեռնուք զսա և լուսաւորիք սովաւ, լի բերանով և բոլորախօս լեզուաւ և ուղիղ մտօք Աստուած-ողորմի ասացէք պատուական և ընտրեալ մահդասի կրօնաւորին՝ Սաղաթէլին, և ծնօղաց նորին՝ Ամիրբէկին և Խէլօքին, և եղբօրն՝ Մկրտչին, և քըւերն՝ Փաշամէլէքին, և հօրեղբօրն՝ Սէ[թ]ին, և այլ ամենայն արեան մերձաւորացն իւրոց կենդանեացն և հանգուցելոցն։ Եւս առաւել ի ժամ սուրբ և սոսկալի պատարագին, զի ողորմածն Աստուած ողորմեսցի նոցա առհասարակ և ջնջեսցէ զձեռագիր յանցանց նոցա, և գրեսցէ զանունս նոցա ի դպրութիւն կենաց. ամէն։ Այլ և զգծագրողք այսմ Աստուածաշունչ կտակիս՝ նախ և առաջին զՅոհաննէս պատուական վարդապետն՝ մականուն Մոնթ կոչեցեալ, որ պատճառ և սկզիզբն գըծաւգրու// (558ա) [թեանս ե]ղեալ, և զԽաչատուր քահանայն, և զԿարապետ քահանայն (մէկ տող տեղ է թողնուած) և զծնօղս նոցին յիշեցէք ի Քրիստոս սրտի մտօք, և Աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, ո՜վ պատուական հարք իմ և եղբարք՝ ընթերցողք և վայելողք այսմ տառի։ Ընդ նոսին և զիս՝ զամենամեղ և զանարժան ծառայս ծառայիցն Աստուծոյ, զանյիշելի և զանարհեստ սոսկ անուն աբեղայս Թումա, որ և ես արժանի եղէ սակաւ ինչ աշխատութեան՝ գծագրելով զԵրկրորդ Աւրէնքն ի տառիս յայս՝ մեղսամած մատամբ իմով և զյիշատակարան գրոցս, և կազմեցի զսա ըստ կարի փանաքիմաց գիտութեան իմոյ։ Միոյ Աստուած ողորմի արժանի արարէք և զիմս անարժանութիւն, զի և ողորմածն Աստուած ձեզ ողորմեսցի ի գալստեան իւրում, և ինքն աւրհնեալ եղիցի յաւիտեան և յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

Աւարտեցաւ և կազմեցաւ գիրքս այս ի թվաբերութեան Հայկազեանս տումարի ի ՊՀ (1421), յաստուածախնամ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ գերահռչակ Սուրբ Խաչին և Սուրբ Աստուածածնին, ի հայրապետութեան տեառն Դաւթի։ Արդ, աղաչեմ զհանդիպողքդ սմա, զԱստուած ողորմին աննախանձ կամօք ասասջիք սրբասէր և պատուական կրօնաւորին՝ Սաղաթիէլին, որ և սպասաւոր է բանի, և ծնօղաց նորին՝ Ամիրբէկին և Խէլօքին, և այլ ամենայն արեան մերձաւորաց նորին՝ կենդանեացն և հանգուցելոցն, և գծագրողաց տառիս, և ձեզ ողորմեսցի Քրիստոս ի գալստեանն իւրում, և մեղաւոր Թումային, և ծնօղաց նորին. ամէն։

8. 181բ (Կարապե՞տ գրչի) Զստացող աստուածապատում դրոցս՝ զբարեմիտ և զհոդիփայլ վարդապետն զՅոհանէս, հանդերձ ծն[ո]ղօք իւրովք յիշեցէք ի բարեգութն Քրիստոս։ Նաև զթափուրս յամենայն բարեաց՝ զգծողակս յիշել ի [Տէր]։ Ո՜հ, ո՜հ, ո՜հ, զանիծածն սատանա, որ ոչ կամի թոյլ տալ գրել սա, այլ ցնորեցուցանէ զմիտս յայլ դեհ. ապաւէնն՝ Աստուած։

378ա։ Աւա՜ղ, զայս վատ թանաքս. անմեղադիր լերուք։

460ա Մոռացա՜յ։ Վա՜յ ի խորհրդոցս։

474բ Յայս էջի գրելիս ահ անկաւ, փախանք։

557բ Ո՜վ եղբայր իմ Սաղաթէլ, ընկալ զսակաւ գիրս ի ձեռաց իմոց, և յիշեա զիս ի քո սուրբ յաղաւթս։

 

208

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Ն Ո Ր Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն Ի

Աղթամար

ՉԻԶ – 1277

ԳՐԻՉ՝ Սիմէոն։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Խաչատուր քհյ։

ԹԵՐԹ՝ 222։ ՊՐԱԿ՝ 30(Ա-Վ)×8(Ա, Մ, Շ, Պ 6, Բ 4, Գ, Յ 9, Թ, Ջ 7, Վ 2)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,5×16,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիւ (նմուշ՝ 144ա, կարմրագիր առոգանութեան նշաններով՝ ՜ ՞ ՛)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Խ ո ր ա ն՝ 12ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 1ա, 154ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ՝ կարմիր։ 30-304

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թերթերին՝ խոնաւութեան և ցեցակերութեան հետքեր, 1-2, 19, 153-4՝ լուսանցային մասերը վնասուած, 91՝ երկայնակի կտրուած և կրկին միացուած. կազմի կաշին քերծուած, թիկունքի ստորին մասը մաշուած, փականներն ընկած։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

1. Գործք Առաքելոց – Ց. 2ա։ Յռջբ. («Որք») 2ա-6ա։ Դիր 6ա։ Գլ. 6ա-10բ։ Ընթրց. Ժզ 10բ-11ա։ Գրք 12ա-105ա (կից՝ 1ա-2ա տե՛ս Բ, § 1, 11բ-2ա տե՛ս Բ, § 2)։

2. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 105ա-6ա։ Թղթ 106բ-16բ։

3. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 116բ-7ա։ Թղթ 117ա-27բ։

4. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 127բ-8ա։ Թղթ 128ա-35ա։

5. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 135աբ։ Թղթ 135բ-45ա։

6. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 145աբ։ Թղթ 145բ-6բ։

7. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 146բ-7ա։ Թղթ 147ա-8ա։

8. Թղթ Յուդայի – Գլ. 148աբ։ Թղթ 148բ-51բ։

9. Աղերս Եւթաղի – 151բ-3ա։

10. Աւետարան Յովհաննու – 154ա-221բ (չիք «Իրք»)։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

Բ. 1. ա. 1ա Անուանք առաքելոցն, որ ի սփիռս ընդ ժամանակս ժամանակս կարգեալ ի քարոզութիւն Քրիստոսի, թէ ո՞ւստի և կամ յո՞ւրմէ ցեղէ էին – Պետրոս և Անդրէաս ի ցեղէ Նեփթաղէմի...

բ. 1բ-2ա Վասն սուրբ առաքելոցն, որ քարոզեցին զՔրիստոս, թէ ո՞րով մահու կատարեցան և ո՞ւր կան – Պետրոս ի Հռոմ խաչեցաւ...

2. 11բ-2ա Սաղմոս Յինանցն (ծայրաքաղ) – Ա. Քեզ վայել է աւր[հնութիւն]...

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

153ա Փա՜ռք... Յամի ՉԻԶ (1277) թուականութեանս հայկազնե[ա]նն սեռի և յամս աստուածապատիւ տեառն մերոյ Տղայ Ստեփանոսի՝ Հայոց վերադիտողի, գրեցաւ ծաղկազարդ և տիեզերալոյս Գործք սրբոց Առաքելոցն ձեռամբ յոգնամեղ ոգւոյ Սիմէոնի, ի խնդրոյ Խաչատուր քահանայ[ի], ի կղզիս Ախթամար, ընդ հովանեա։ Սուրբ Խաչիս։ Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք // (153բ) սմա, յիշեսջիք աղաւթիւք ի Տէր զստացող սորա և զծնողսն իւր, և զմեղապարտ գրիչ և զծնողսն իմ, և Քրիստոս Աստուած յիշողացդ ողորմեսցի։ Եւ նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

221բ Փա՜ռք... Աստանաւր յանգ ելեալ աւարտեցաւ լուսայեղձ և շնորհաձիր տառս, որ է սա հաւասարապէս լրումն և պատճառ աստուածային բանիցն՝ սքանչելի նշանա//(222ա)ցն և աստուածահրաման վարդապետութեանն, զոր ճշմարիտ Աստուածն Բան կատարեաց ի մեզ զամենայնն ստուգապէս, զի ծանիցեն ճշմարիտ զՔրիստոս Որդի Աստուծոյ՝ հաւասար և փառակից Հաւր և Սուրբ Հոգւոյն։ Որոյ փափագեալ սրբասէր և շնորհազարդ և երիցս երանեալ քահանայ Աստուծոյ Խաչատուր, գրել ետ և ստացաւ զսա յընտիր աւրինակէ, ի վայելումն կենաց իւրոյ և զաւակաց յաստիս, և յետ ելից իւրոց աստեացս՝ յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ և ծնողաց իւրոց։ Որոյ Տէր Յիսուս վայելել տացէ ընդ երկայն աւուրս։

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, ո՜վ դասք լուսերամից, որք հանդիպիք տեսութեամբ կամ գաղաբաը դնելով և տարազաւ իւիք ինչ աւգտութիւն աւգտիք ի սմանէ, յիշել սրտի մտ//(222բ)աւք ի բաղդատական և յերկնաբացիկ աղաւթս ձեր զԽաչատուր քահանայ և զծնողսն իւր։ Նաև զապիկար և զապմար գրիչ զՍիմէոն, և զծնողսն իմ աղաչեմ յիշել ի Տէր, և Քրիստոս Աստուած յիշողացդ և յիշելոցդ ողորմեսցի կրկին կենաւք և երկու աշխարհաւք՝ ի փառս աւրհնելոյն յաւիտեանս. ամէն։ Յամի ՉԻԶ (1277) գրեցաւ։

 

209

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ­

 

ԺԷ — XVII

ԹԵՐԹ՝ 174. չգրուած՝ 21բ-3ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԵ×12 (Ա, ԺԴ, ԺԵ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, մահիկանշան և ծաղկանշան լուսադրոշմներով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21×16։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 71ա)։ ՏՈՂ՝ 33։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր երիզներով դեղին մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Աւետարան Ղուկասու։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ) թերթ սկզբում, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից ստորին մասերը եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Աբ, Բա, Բբ, Աա. «մեծ ասէ. Թուղացո... և այլոց քաղաքաց պա[րտ է... ինձ ...]» (Դ, 33-44)։ 2. Աւետարան Մարկոսի։ Թ դ.։ 2(Գ-Դ) թերթ վերջում, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա)։ Կարդալ՝ Գա, Դբ, Գբ, Դա. «[զիշխանու]թիւնդ զայդ... ի Տեառնէ եղև այս» (ԺԱ, 28-ԺԲ, 2)։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ զանազան բծեր և թանաքի ճապաղում։ Թանաքից գրադաշտը թեթևակի գունափոխուած։ Կազմի կաշին քերծուած, դռնակը վնասուած, փականազերծ, աստառը խունացած, դռնակինը՝ քայքայուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. [Քաղաքական աւրինադրութիւն]

– 1ա-2բ Յանուն Հաւր և Որդւոյ և Հոգոյն Սրբոյ։ Լևոնի և Կոստանդիանոսի բարէպաշտ թագաւորաց Յառաջաբան քաղաքական օրինադրութեամբ – [Տէր]ն և արարիչն Աստուած մեր, որ ստեղծ զմարդն...

Հմմտ. N 488, 86ա-7ա։ Չունի «Բարեխոհ Սակելիոսի» սկսուածով վերջնահատուածը։ 2բ-17բ տե՛ս Բ։

1. 18ա-39բ [«Աւրէնք յաղթող թագաւորաց քրիստոնէից Կոստանդիանոսի և Թէոդոսի և Լևոնի թագաւորաց Հռովմայեցւոց»]

Տե՛ս ձեռ. N 488, 87ա-103ա. Ցանկ/18ա-20ա (խորագիր՝ «Ցանկ Դատաստանի Գրոց», հերթականութիւնը խախտուած)։ Նխ./20բ-1ա (խորագիր՝ «Յաղագս Աւրէնք թագաւորաց...») §§ Ա-ՃԾԳ/23բ-39բ (Թ-Ժ միակցուած՝ Թ, միւսները՝ Ա-Ը=Ա-Ը։ ԺԱ-ԻԳ=Ժ-ԻԲ։ ԻԴ-ՃԾԳ=ԻԴ -ՃԾԳ)։ Յաւելեալ ունի. «ԻԳ. Եթէ ոք դարձեալ գրէ տուար... աւտարացն ոչ է հաստատուն»։

2. 40բ-3ա Համառօտ ժողովումն օրինաց վերըստի

Տե՛ս ձեռ. N 488, 103ա-5ա։ Յօդուածներն անխորագիր։ Ունի ցանկ՝ 39-40ա «Ցանկ դատաստանի Գրոցս, գլուխք ՁԶ (=ՁԵ) – Ա. Դատաւորաց և իշխողի քաղաքի... ՁԵ. Աղչկանն, որ ձեռնտու են և մեռանի խօսնայրն»։

3. 43ա-66ա [«Ընտրութիւն համառաւտ յաւրինացն քաղաքականաց Լևոնի և Կոստանդեայ իմաստուն և բարեպաշտ թագաւորաց...»]

Տե՛ս ձեռ. N 488, 105ա-23բ. Ցանկ/43ա-4բ (միայն Ա-ԺԸ տիտլոսների, ԺԹ տիտլոսի ցանկը՝ իր յօդուածաշարի սկզբում՝ 59բ-60ա, տրոհուած ա-իը գլուխների)։ Տիտլոս Ա-ԺԹ/44բ-66ա։

4. 66ա-70բ [Սահմանք զինւորութեան]

 – 66ա7ա Վասն զինուորաց սահմանադրութեան. գլուխ ԾԷ (= ԾԶ) – Ա. Վասն զինուորաց յանդգնութեան ի վերայ իշխանաց... ԾԶ. Վասն զինուորի, որ գողան[այ]։

– 67ա Սահմանք զինուորութեան և հաստատութեան և [հ]արկութեան՝ ի Քաղաքական աւրինացն կարգէ

67ա Ա. Զինուոր ոք թէ համարձակի վասն [իւրոյ] իշխանին...

67ա Բ. Զինուոր հնգապետ զիւր հնազանդեալսն...

67աբ Գ. Որ լսէ բան զտասնապետին...

67բ Դ. Որ ոք զինուոր անիրաւի պատճառէ...

67բ Ե. Որ ոք իշխէ հրաժարել զինուոր մինչև ի գլուխ ամին...

67բ Զ. Որ ոք կոմս ի պատերազմին ժամանակի...

67բ Է. Եթէ ուրուք վերայ հաստատի, թէ ի թշնամին...

67բ Թ. Յոր ոք յանձն առնեն բերդ կամ քաղաք...

67բ Ժ. Որ ոք զձեզ կամ զայլ անասուն...

67բ-8ա ԺԱ. Եւ թէ ոք զինուորաց ի ժամանակի պարտի ի ճակատուն...

68ա ԺԲ. Ի ժամանակին արքունական հարկին...

68ա ԺԳ. Եթէ ոք փախչի ի թշնամեացն...

68ա ԺԴ. Իսկ որ հարուածով խոցի...

68ա ԺԵ. Եթէ տաս զօրացն ի ժամ ճակատին...

68աբ ԺԶ. Ի զինուորացն, ի ժամ մարտին զզէնն...

68բ ԺԷ. Եթէ ոք ի պատերազմի օրն արտաքոյ...

68բ ԺԹ.Եթէ ոք ի յահէ մարտին...

68բ Ի. Եթէ ոք ի սահմանաւ պատերազմին...

68բ ԻԲ.Եթէ ոք խորշի շաղախել...

68բ ԻԳ. Զինուոր թէ ի զինուորութեան կամիցի...

68բ ԻԵ. Որ ի մարտէն փախստական լինի...

68բ ԻԶ. Որ անպատուի որով և իցէ պատճառնօք...

69բ-9ա Իէ. Զինուոր եթէ գողասցի զէնս այլոց...

69ա ԻԸ. Եթէ զանատիւ դրամն զինուոր ոք...

69ա ԻԹ. Զինուոր եթէ փախստական լինի ի պատուհասէն...

69ա Լ. Որ վասն շնութեան կամ վասն այլ անապաշխարհար գործոց...

69ա ԼԱ. Զինուոր եթէ փախստական լինի իւրոյ իշխանէն...

69աբ ԼԲ. Եթէ ոք զիւր որդին ի ժամանակ ճակատուն...

69աբ ԼԳ. Եթէ ոք ի զինուորաց ձեռնարկէ ինքնահաճութեամբ...

69բ ԼԴ. Եթէ ոք իւր զինուորակիցն հարկանէ...

69բ ԼԵ. Եթէ զինուորն իմիք պատճառէ ինքն զանձն իւր խոցոտէ...

69բ ԼԶ. Ի յառաջամարտիցն ի ճակատն եթէ ոք հարու զթշնամին...

69բ ԼԷ. Եթէ ոք զինուոր գաղտ խորհուրդ առնէ...

69բ ԼԸ. Եթէ հրամայող զինուոր զիւր զինուորակիցն սրով հարկանէ...

69բ ԼԹ. Որ խռովէ զխաղաղութիւնն...

69բ Խ. Որ բեկանէ զբանտ...

69բ ԽԱ. Որ ի վերայ գինոյ արբեցութեան...

69բ ԽԲ. Որ զկարգաւ իւրով յօուր մարտի...

69բ-70ա ԽԳ. Եթէ ոմանք գտանին ակնառութեամբ...

70ա ԽԴ. Եթէ զինուորն առ շնութեան կնոջ իւրոյ...

70ա ԽԵ. Էքշօռքնսարխօսքն (= էքսարխօսքն) ուր և երթայցեն...

70ա Խզ. Եթէ ոք ի զինուորացն համաձայնի այլ զինուորակցի...

70ա Խէ. Եթէ ոք ի զինուորացն հակառակի իշխանին...

70ա ԽԸ. Որ զիւր էքսարխօսն եւ կամ զինուորակիցսն թողու...

70ա ԽԹ. Որ ի գիշերային ժամոյն ելանէ ի պահ պաղատին...

70ա Ծ. Որ առ բարբարոսսն միաբանի...

70աբ ԾԱ. Որ զզինուորակիցս իւր այպանէ...

70բ ԾԲ. Որ Խորհի զանձն իւր խառնել ընդ բարբարոսս...

70բ ԾԳ. Որ լրտեսի քաղաքին ի թագաւորին զինուոր զինուորացն...

70բ ԾԴ. Եթէ որ զինուոր ի ժամանակս մարտին գործ առնէ...

70բ ԾԵ. Որ քարիւ եհար զզինուորակիցի...

70բ ԾԶ. Զինուորն ինչ զոր գողանայ... և կամ այլ իւիք պատուհասեն, և ոչ կացցէ ի կարգ իւր։

5. 71ա-2ա [«Վասն աստիճանաց ազգականութեան՝ յերրորդ գրոցն, տիտղոս երրորդ»] – Ազգականութիւն ծննդականութեան անուն է... Երրորդ՝ ի թոռանցն։

Տե՛ս ձեռ. N 488, 126բ-8ա։ Չնք § գ։

6. 72բ-83ա [«Գլուխք ըտրութեամբ ժողովեալ ի Մովսիսական աւրինացն»]

Տե՛ս ձեռ. N 488, 77ա-68ա։ Չունի § կբ։ Ի տարբերութիւն N 488-ի, այստեղ՝ ցանկում (72բ-3ա) և բնագրում (73ա-83ա) գլուխները տրոհուած և գլխակարգուած ըստ յօդուածների՝ Ա-ՁԸ. Ա-Գ=Ա։ Դ=Բ։ Ե-Ժ=Գ։ ԺԱ=Դ։ ԺԲ-ԺԴ=Ե։ ԺԱ=Զ։ ԺԶ=Է (+Ը-ի ա յօդուածը)։ ԺԷ-ԺԸ=Ը (միայն բ-գ յօդուածները)։ Ժ-ԻԸ=Թ-ԺԸ։ ԻԹ-ԼԱ=ԺԹ։ ԼԲ-ԼԸ=Ի-ԻԶ։ ԼԹ-Խ=ԻԷ։ ԽԱ-ԾԴ=ԻԱ-ԽԱ։ ԾԵ-ԾԶ=ԽԲ։ ԾԷ-ԾԹ=ԽԳ-ԽԵ։ Կ-ԿԲ=ԽԶ։ ԿԳ=ԽԷ։ ԿԴ=ԽԷ։ ԿԴ=ԽԸ-ԽԹ։ ԿԵ-ԿԶ=Ծ։ ԿԷ-ՀԴ=ԾԱ-ԾԸ։ ՀԵ-ՀԷ=ԾԹ։ ՀԸ=Կ։ ՀԹ-ՁԱ=ԿԱ։ ՁԲ-ՁԴ=ԿԳ։ ԶԴ-ՁԶ=ԿԴ-ԿԶ։ ՁԷ-ՁԸ=Է

Բ. 2բ-17բ, 83ա-156ա [Գիրք Դատաստանի Մխիթարայ Գօշի]

– 2բ Ցանկ՝ Նախադրութիւն Գրոց Դատաստանի – Ա. Ընդդիմադրութիւն բամբասողացն՝ եթէ ոչ է դաստան ի Հայս... Ժ. Թէ որ ոչ արդեաւք ի գրոց հանդերձեալ եմք հաւաքել զիրս դատաստանաց։

– 2բ-17բ Գիր Դատաստանի՝ ընդ ակնարկելոյ կամաց Տեառն Յիսուս Քրիստոսի։ Նախադրութիւն Գրոց Դատաստանի.

ա. 3աբ [Ա]. Յորում ընդ[դ]իմա[բանի] բամբասողաց՝ եթէ ոչ են դատաստանք – Հանդերձեալ եմք գրել զԳիրս Դատաստանաց...

բ. 3բ-5բ Բ. Յաղագս թէ ընդէ՞[ր] այժմ կամեցաք գրել կամ յո՞ւմմէ շարժեալ յայս իսկ եկաք – Զի թէպէտ ասացաւ ոչ լինել գրով աւանդիլ մեզ դատաստան ի Տեառնէ...

գ. 5բ-6բ [Գ.] Նշանակ չափաւորապէս զօրութեան յառաջարկայիս՝ հանդերձ աղերսաբանութեամբ առ տէր Ըստեփանոսէ Աղուանից կաթողիկոս – Քանզի հարկաւոր է զկնի այնոցիկ սակաւուք ցուցան[ել] զզաւրութիւն յառաջակայ...

դ. 6բ-7ա Դ. Յաղագս թէ ո՞րք են դատաւորք, զանազանեալք ի միմեանց իբր ճշմարիտք և պիտականք – Առաջին դատաւորն ամենեցուն Աստուած է...

ե. 7աբ Ե. Յաղագս թէ զի՞նչ է դատաստան, և որո՞ց և ո՞ւմ աւանդելի է զԳիրս Դատաստանին – Բաղկանայ անունդ յիիրէ և տեղոջէ...

զ. 8ա-10ա Զ. Յաղագս եթէ որպէ՞ս արժան է լինել դատաւորաց, ամբաստանաց և դատախազաց – Զդատաւորս անկաշառս լինել արժան է...

է. 10ա-2ա [Է]. Յաղագս վկայից, թէ զի՞նչ է հարկաւորութիւն նոցա, և կամ ընդէ՞ր երկու և երեք ընտրին – Հարկաւորապէս իսկ զվկայն խնդրէ դատաւորին ի դատաստանն...

ը. 12ա-5բ Ը. Յաղագս երդման, թէ որպէ՞ս լիցի, որո՞ց ոչ աւրինադրեցաք... – Զմեծ և զտէրունակ պատուիրան տեսանեմք...

թ. 15բ-6բ Թ. Յաղագս թէ ոչ է պարտ հաւատացելոց ի Քրիստոս յատեան երթալ ի դատաստան անհաւատից – Յայտնի է ամենեցուն հաւատացելոց անհաւատից որոշել...

ժ. 16բ-7բ [Ժ]. Յաղագս որո՞ց արդեաւք ի գրոց հանդերձեալ եմք հաւաքել զԳիրս Դատաստանի և կամ ազգաց, որովք հաստատի ճշմարտութիւնն մեր և ոպէ՞ս պարունակի տառ դատաստանի – Հարկաւոր իսկ է այնմ, որ հանդեր/եալ է գրով աւանդել զիրս դատաստանի... ըստ իւրաքանչիւր բազմաց։ Եւ այսպէս անպարսառ(ւ) լինիմք։

Չունի գլուխ ԺԱ՝ «Յիշատակարանք սաւաւուք»։ 18ա-83 տե՛ս Ա, §§ 1-6։

– 83ա-6բ Սկիզբն ամենայնի՝ Աստուած, զնոյն և կատարածի ամենայնի՝ Աստուած։ Եւ արդ, սկիզբն Դատաստանի Գրոց՝ ցանկս և թիւ գլխոց ի կարգի – Ա. [Յ]աղագս ի սկզբան դատաստանի և վիճակի... ՄԽԷ. Յաղագս այսահարաց անասնոց։

– 86բ-156ա Սկիզ[բ]ն դատաստանաց, ի կամս Հաւր և Որդոյ նորա Յիսուսի Քրիստոսի, զաւրութեամբ Հոգոյն Սրբոյ, և յա[ղ]ագս վիճակի դատաւորաց

86բ-8ա Ա. [Յ]աղագս ի սկզբան դատաստանի և վիճակի – [Ա. Ե]կեսցուք այժմ ի գործ դատաստանի...

88ա-91բ Բ. Յաղագս թագաւորաց դատաստանի և որոց ընդ ձեռամբ նորա – Բ. Նախ՝ զի եդաք զվիճակ թագաւորաց...

91բ-2բ Գ. Յաղագս կրօնաւորաց և նոցին դատաստանաց – Գ. Կարգ ոգոց դատաստանաց և հրահանգ բարեաց...

92բ-3բ Դ. Յաղագս դատասատանի վարդապետաց – Դ. Վարդապետք ըստ իրօանց նախակրթեալք...

93բ-4բ Ե. Յաղագս դատաստանի քահանայից – Ե. Մի լիցի քահանայից ժառանգութիւն առնել...

94բ-5ա Զ. Յաղագս առն և կնոջ, որք զկուսութիւն լուծանին – Զ. Յարմարումն առն և կնոջ ըստ պատշաճի ցուցեալ է...

95աբ Է. Յաղագս առն և կնոջ, թէ պատահի այսահարիլ, ուրկանալ կամ բորոտիլ կամ հաշմութիւն – Է. Եթէ պատահի առն և կնոջ այսահարիլ...

95բ Ը. Յաղագս դատաստանաց յամլոց արանց և կանանց (= Յաղագս դատաստանաց առն և կնոջ գերելոց) – Եթէ ի տան առն վրիպիցի ի գերութիւն...

96ա Թ. Յաղագս դիւթական ախտից, որ զմիմեանս ատիցեն – Թ. Յոյ(ր)ժամ դիւական ախտիւ զմիմեանս ատիցեն...

96աբ Ժ. Յաղագս այսոց դիպելի յայր և կին – Ժ. Եթէ չար այսոքիկ ախտ գտանիցի կին ուրուք...

96բ ԺԱ. Յաղագս ամլութեան արանց և կանանց – ԺԱ. Ամուլ գտեալ կին ուրուք մի՛ լիցի...

96բ-7ա ԺԲ. Յաղագս արուագիտութեան և անասնապղծութեան – ԺԲ. Յորժամ զառն չար գիտիցէ կին...

97ա ԺԳ. Յաղագս առն է կնոջ, որ զիրար ատեն – ԺԳ. Եթէ ատելութեամբ յառնէն մեկնեսցի...

97աբ ԺԴ. Յաղագս որ վաճառականութեան երթիցէ այրն և յամիցէ, և կինն այլում լինի – ԺԴ. Յորժամ այր վասն պատճառի իրիք...

97բ-8ա ԺԱ. Յաղագս որ կռուին այր և կին հետ միմեանց – ԺԵ. Եթէ դիւական ախտիւ լցեալ այր...

98ա ԺԶ. Յաղագս առն և կնոջ, որ յիմարութեամբ զիրար թողու[ն] – ԺԶ. Եւ այրն անպատճառ յաղագս պակասամտութեան...

98աբ ԺԷ. Յաղգաս արանց և կանանց ուրացողաց – ԺԷ. Թէ պարտեալ ի սատանայէ և ի նորին արբանեկաց...

98բ ԺԸ. Յաղագս արանց և կանանց, որ քինու զՔրիստոս ուրանան – ԺԸ. Թէ այր անկցի յուրացութիւն...

98բ ԺԹ. Յաղագս առն և կնոջն, որ զիրար սպանանեն – ԺԹ. Եթէ այր զկին ըսպանցէ...

98բ Ի. Յաղագս [յ]անցօոր իշխանաց առ թագաւորս և այլոց – Ի. Եթէ իշխան և այլք ի թագաւորական տանէ...

98բ-9ա ԻԱ. Յաղագս դատաստան շինականաց – ԻԱ. Ազատ յարարչէն եղև մարդկային բնութիւն...

99ա ԻԲ. Յաղագս սպանութեան մանկանց – ԻԲ. Ապականութիւնս ի մանկունս եղեալ...

99ա Իգ. Յաղագս մականց, որ ի խաղս զիրար խեղդեն – ԻԳ. Յորժամ մանկունք զմիմեանս ի խաղս վնասեսցեն...

99ա ԻԴ. Յաղագս մանկանց, որ ի ջուրս զմիմեանս խեղդեն – Ի ջուրս լողանալով մանկանց թէ զմիմեանս հեղցուցանեն...

99աբ ԻԵ. Յաղագս մանկանց, թէ գրօու պատճառու զիրար սպանանե[Ն] – ԻԵ. Թէ յասացելոցդ և յայտպիսեացդ պատահի...

99բ ԻԶ. Յաղագս երիտասարդաց վայրապար գրաւու – ԻԶ. Սովոր են երիտասարդք վայրաբար...

99բ-100ա ԻԷ. Յաղագս գինարբուաց և նոցին վնասու – ԻԷ. Ի գինարբուս վնաս ինչ եղեալ...

100ա ԻԸ. Յաղագս շնացողաց և այլոց չարագործաց – ԻԸ. Յորժամ յայտնի չարագործ չարագործացն...

100ա ԻԹ. Յաղագս կուսից, որ չիցեն խաւսեալ – ԻԹ. Զխօսեալ բռնադատել՝ նոյն կացցէ...

100աբ Լ. Յաղագս բամբասողաց զկանայս, թէ ոչ էր կոյս – Լ. Եթէ առնուցու կին և ատիցէ...

100բ ԼԱ. Յաղագս որ ի գօւառս ոսկի և արծաթ գտանեն – ԼԱ. Ի գօառս ոսկէհանս գտեալ յամենայն սահմանս...

100բ-1ա ԼԲ. Յաղագս գիւտից, որ իրք գտանեն – ԼԲ. Թէ պատահեսցի ումեք գտանել յանդ...

101ա ԼԳ. Յաղագս կռուողաց և խլողաց զմորուսն – ԼԳ. Եթէ կռուիցեն արք, և մինն պատահի անկատար լինել...

101աբ ԼԴ. Յաղագս սերմանց և հորոց – ԼԴ. Եթէ բացեալ հոր ոք...

101բ ԼԵ. Յաղագս շինականաց, որ յօել դատին իշխանաց – ԼԵ. Թէ առաւել քան զկար անգթաբար հրամայիցէ գործել...

101բ ԼԶ. Յաղագս որ չիցեն [քահանայ] և իրս ին[չ] առնիցեն – ԼԶ. Կարգեցին առաքեալն և եդին հաստատութեամբ, եթէ մի՛ ոք յանդգնեսցի...

101բ-2ա ԼԷ. Յաղագս զքահանայ անարգողաց – ԼԷ. Կարգեցին առաքեալքն և եդին հաստատութեամբ, եթէ մի՛ անարգեսցէ...

102ա ԼԸ. Յաղագս դատաւորաց– ԼԸ. Կարգեցին առաքեալք և եղին հաստատութեամբ։ Եթէ որք են աստիճան դատաւորութեան...

102աբ ԼԹ. Յաղագս ընչից եկեղեցո և եպիսկոպոսաց – ԼԹ. Եղիցի յայտնի եպիսկոպոսին իրք...

102բ Խ. Յաղագս իշխելոյ եպիսկոպոսին եկեղեցեկան իրաց – Խ. Եւ հրամայէ եպիսկոպոսաց իշխանութիւն...

102բ ԽԱ. Յաղագս եպիսկոպոսաց և Խահանայից, որ զպէտս ժառանգօորաց ոչ – ԽԱ. Եթէ եպիսկոպոս կամ էրէց ի ժառանգաւորաց...

102բ-3ա ԽԲ. Յաղագս կարգաւորաց ի կռուի հարկանողաց – ԽԲ. Եթէ ոք ժառանգաւոր կռուի և հարկանէ...

103ա ԽԳ. Յաղագս երկրորդ ձեռնադրողաց – ԽԳ. Եպիսկոպոս կամ էրէց կամ սարկաւագ...

103ա ԽԴ. Յաղագս գողոյ եկեղեցո – ԽԴ. Եթէ ոք ժառանգաւոր կամ ժողովրդական...

103աբ ԽԵ. Յաղագս եպիսկոպոսաց ամբաստ[անողաց] – ԽԵ. Եպիսկոպոս ամբաստանեալ առաջի հաւատարմաց...

103բ ԽԶ. Յաղագս վկայից եպիսկոսպոսաց – ԽԶ. Զվկայութիւն զթերահաւատ ոք մի՛ ընդունել...

103բ ԽԷ. Յաղագս եպիսկոպոսաց, որ ձեռնադրեն զազգայինս – ԽԷ. Զի ո՛չ է պարտ եպիսկոպոսին եղբօր կամ որդոյ...

103բ ԽԸ. Յաղագս եպիսկոպոսաց, որ արկանէ զանձ իւր յերկրաւոր հոգ[ս] – ԽԸ. Ո՛չ է պարտ եպիսկոպոսին արկանել զինքն...

103բ-4ա ԽԹ. Յաղագս զծառայս իւր ի ժառանգութիւն ածել – ԽԹ. Ծառայ ի ժառանգութիւն ընձեռել...

104ա Ծ. Յաղագս անարգողաց զթագաւորս և զիշխանս – Ծ. Եթէ ոք թշնամանեսցէ զթագաւոր...

104ա ԾԱ. Յաղագս որ կորուսանեն կանայք զտղայս – ԾԱ. Եթէ հեղցուցանէ ոք զտղայ...

104աբ ԾԲ. Յաղագս գողոց և օազակաց – ԾԲ. Գողք և ասպնճականք նոցին...

104բ ԾԳ. Յաղագս առևանգաց – ԾԳ. Առևանգսն թէև որդիս ծանցի, հայր և մայր...

104բ ԾԴ. Յաղագս ծառայից ազատել ըստ աւրինաց – ԾԴ. Եթէ պատահի քրիստոնէի գնել ծառայ...

104բ-5ա ԾԵ Յաղագս աղախնեաց – ԾԵ. Իսկ եթէ պատահի ումէք վաճառել զդուստր...

105ա ԾԶ. Յաղագս այլազգի ծառայից և աղախնեաց – ԾԶ. [Ե]թէ ոք գնեսցէ ծառայ այլազգի...

105ա ԾԷ. Յաղագս հարկանողաց զհայր կամ զմայր – ԾԷ. Որ հարկանէ զհայր կամ զմայր...

105ա ԾԸ Յաղագս մարդոյ գողաց – ԾԸ. Որ ոք գողասցի յորդոցն ...

105աբ ԾԹ. Յաղագս զհայր կամ զմայր բամբասողաց – ԾԹ. Որ բանբասէ զհայր կամ զմայր...

105բ Կ. Յաղագս կագողաց – [Կ. Ե]թէ կագեցին արք Բ, և հարկանէ զընկեր իւր ոք...

105բ ԿԱ. Յաղագս ծառայից կամ աղախնաց սպանելոց ի տէրանց – ԿԱ. Եթէ ոք հարցէ զծառայ իւր կամ զաղախին...

105բ ԿԲ. Յաղագս որ կռուին և հարկանեն զյղի կանայս – ԿԲ. Կռուին արք Բ և հարկանիցեն զկին յղի...

105բ-6ա ԿԳ. Յաղագս հարուածոց – ԿԳ. Ակն ընդ ական և առամն ընդ ատաման...

106ա ԿԴ. Յաղագս ծառայից և աղախնոց հարուածոց ի տիր[անց] – ԿԴ. Եթէ հարցէ ոք զակն ծառային իւրոյ...

106աբ ԿԵ. Յաղագս թէ հարկանիցէ ցուլ զայր կամ զկին – ԿԵ. Եթէ հարկանիցէ ցուլ զայր կամ զկին...

106բ ԿԶ. Յաղագս թէ հարկանէ ցուլ գաղախին կամ զծառայ – ԿԶ. Իսկ եթէ ծառայ կամ գաղեախին հարկանիցէ...

106բ ԿԷ. Յաղագս թէ հականիցէ ցուլ և սպանցէ – ԿԷ. Իսկ եթէ հարկանիցէ ցուլ զցուլ...

106բ ԿԸ. Յաղագս հորոց և ջրհորոց – ԿԸ. Եթէ բանայցէ ոք հոր...

106բ-7ա ԿԹ. Յաղագս թէ անկանիցի ի հոր արանց թէ կանանց – ԿԹ. Եթէ անկանիցի կամ կին ի հոր բացեալ...

107ա Հ. Յաղագս թէ հարկանիցէ ցուլ զկով կամ այլ կենդան[ի] – Հ. Եթէ հարկանիցէ ցուլ զկով...

107ա ՀԱ. Յաղագս թէ գրաստք հարկանեն զիրար և սպանանե[ն] – ՀԱ. Եթէ ձի էշ կամ ջորի հեղձուցանելով...

107ա ՀԲ. Յաղագս թէ կենդանի հարկանէ զոք և վնասէ – ՀԲ. Եթէ ծառայ կամ աղախին կամ ուստր...

107աբ ՀԳ. Յաղագս գողոց առջառաց և ոչխարաց և այլ կենդան[եաց] – ՀԳ. Եթէ գողասցի ոք առջառ կամ ոչխար...

107բ ՀԴ. Յաղագս գողոց ակնահատ[աց] – ՀԴ. Եթէ ական դտցի գող և խոցեալ...

107բ ՀԵ. Յաղագս գողոց եկեղեցոյ – ՀԵ. Յեկեղեցոյս ՛ կորուսեալ...

107բ ՀԶ. Յաղագս որ զարտորայս կամ զայգիս արածիցեն – ՀԶ. Թէ արածիցէ ոք զանդ ուրուք...

107բ-8ա ՀԷ. Յաղագս հրդե[հ]ից, որ հուր – ՀԷ. Եթէ ելանիցէ հուր և գտանիցէ փուշ...

108ա ՀԸ. Յաղագս որ զինչս ի յաւանդ տան – ՀԸ. Եթէ ոք ընկերի իւրում տացէ յաւանդ ...

108աբ ՀԹ. Յաղագս պահեստի ընչից – ՀԹ. Եթէ տացէ ընկերի իւրում էշ կամ եզ...

108բ Ձ. Յաղագս անաւթ առողաց – Ձ. Իսկ եթէ խնդրիցէ ոք անօթ...

108բ ՁԱ. Յաղագս զկոյս խօսեալ խաղողաց – ՁԱ. Իսկ եթէ խաբիցէ ոք զկոյս խաւսեցեալ...

108բ-9ա ՁԲ. Յաղագս փոխոց – ՁԲ. Եթէ արծաթ փոխ տացես ընկերին քում...

109աբ ՁԳ. Յաղագս գրաւից – ՁԳ Եթէ ոք ի գրաւ առցէ զուրուք զտուն...

109բ ՁԴ. Յաղագս որ հուր դիցէ ի տուն – ՁԴ. Եթէ կամաւ ոք հուր դիցէ տուն...

109բ ՁԵ. Յաղագս տնկահատաց – ՁԵ. Շարժեալ ոք սատանական ցասմամբ...

109բ-10ա ՁԶ. Յաղագս աւանդից յափշտակութեան և վնասելոյ ինչ զընկերին – ՁԶ. Խաւսեցաւ Տէր ընդ Մովսէսի և ասէ. Անձն քո եթէ մեռիցէ...

110ա ՁԷ. Յաղագս որ զեկեղեցոյ պտուղ արգելուն և չտան – ՁԷ. Մարդ, որ յանգէտս կերիցէ զսրբութիւնս...

110աբ ՁԸ. Յաղագս որ յիշոցանտուք – ՁԸ. Եւ ել որդի կնոջ Իսրայէլացոց...

110բ ՁԹ. Յաղագս որ զանասուն սպանանէ – ՁԹ. Որ հարկաննէ զանասուն անձն ընդ անձին...

110բ-1ա Ղ. Յաղագս վաճառողաց և գնողաց զերւիր – Ղ. Եթէ աղքատասցի եղբայր քո...

111ա ՂԱ. Յաղագս վաճառողաց և գնողաց տուն – ՂԱ. Եթէ վաճառեսցի ոք տուն...

111աբ ՂԲ. Յաղագս քահանայից, որ գնեն և ծախեն տուն – ՂԲ. Զքաղաքս Ղևտացոց տունք, որ ի քաղաքս...

111բ ՂԳ. Յաղագս ջրաղացաց վաճա [ե]լո – ՂԳ. Յաղագս աղքատութեան ջրաղացաց...

111բ ՂԴ. Յաղագս որ անասուն վաճառեն և գնեն – ՂԴ. Եւ զչորքոտանիս վաճառել երից վկայից...

111բ ՂԵ. Յաղագս եզանց վաճառելոյ – ՂԵ. Վկայիւք և զայս հաստատեցին...

112ա ՂԶ. Յաղագս կռվուց վաճառելոյ – ՂԶ Եւ կռվուց վաճառեալ վկայիւք հաստատեսցի...

112ա ՂԷ. Յաղագս մեղու վաճառելոյ – ՂԷ. Մեղուք վաճառել յաշնան...

112ա ՂԸ. Յաղագս որ կարաս վաճառեն և գնեն –ՂԸ Կարաս վաճառել և գնել...

112աբ ՂԹ. Յաղագս որ այգի և դրախտ կապլեն –ՂԹ. Վաճառել և գնել բազմաց պատահի...

12բ Ճ. Յաղագս վարձու ջրաղացաց, նաւուց վարձուց – Ճ. Եւ զայսպիսի ըստ գլխոյ առեալ...

112բ-3բ ՃԱ. Յաղագս բաժանման ժառանգութեան արանց – ՃԱ. Եւ մատեան դստերք Սաղպայադու...

113բ-4բ ՃԲ. Յաղագս բաժանման որդոց և դստերաց – ՃԲ. Եւ նախ զայս ասասցուք, զի Բ դուստր...

114բ-5ա ՃԳ. Յաղագս բաժանման կանանց զինչ որդոց – ՃԳ. Կանանց մեռելոց նոյն լիցի...

115աբ ՃԴ. Յաղագս բաժանման արուեստից ընչից ի ժառանգութիւն – ՃԴ. Ըստ բաժանողական արուեստի զժառանգութիւնս...

115բ-6ա ՃԵ. Յաղագս արհամարհողաց զքահանայս և զդատաւորս – ՃԵ. Եթէ վրիպիցէ ի քէն բան ի դատաստանի...

116ա ՃԶ. Յաղագս հասից ի ժողովրդենէն քահանայից –ՃԶ. Եւ այս իրօունք քահանային...

116ա ՃԷ. Յաղագս սահմանաց, թէ որպէս սինաւռ – ՃԷ. Մի՛ փոխեսցես զսահման ընկերի քո...

116բ ՃԸ. Յաղագս սուտ վկայից – ՃԸ. Մի՛ հաստատել վկայութիւն վկայել մարդոյ...

116բ ՃԹ. Յաղագս թէ գտցի ոք վնասեալ ի դաշտի – ՃԹ. Եթէ գտանիցի վիրօոր յերկրի քում...

116բ-7ա ՃԺ. Յաղագս գերելոյ կանանց այլազգիս – ՃԺ. Եթէ ելանիցես ի պատերազմի...

117ա ՃԺԱ. Յաղագս հարանց անդրանկաց ուսուցանելոյ զորդ[իս] – ՃԺԱ. Եթէ լինիցի առն Բ կանայք...

117 աբ ՃԺԲ. Յաղագս անզգամ որդոց – ՃԺԲ. Եթէ իցէ որդի խեռ և անզգամ...

117բ ՃԺԳ. Յաղագս մահապարտ մեռելոց – ՃԺԳ. Եթէ հասանիցէ ուրուք մեղք...

117բ-8ա ՃԺԴ. Յաղագս կորուսեալ առջառոց և ոչխարաց – ՃԺԴ. Գուցե տեսեալ զարջառ և զոչխար...

118ա ՃԺԵ. Յաղագս յարուցանելոյ զանկեալ չորքոտանիս – ՃԺԵ. Գուցե տեսանիցես զէշ եղբաւր քո...

118ա ՃԺԶ. Յաղագս հանդերձից կանանց – ՃԺԶ. Մի եղիցի հանդերձ առնացի զկանամբք...

118աբ ՃԺԷ. Յաղագս բունոց թռչնոց – ՃԺԷ. Թէ դիպեսցի բունուց թռչնոց ...

118բ ՃԺԸ. Յաղագս նորաշէն տանց – ՃԺԸ. Եթէ շինիցես տուն նորաշէն...

118բ ՃԺԹ. Յաղագս ծառայից փախուցելոց – ՃԺԹ. Մի՛ մատնեսցես գծառայ տեառն...

118բ-9ա ՃԻ. Յաղագս մտելոց ի հունձս – ՃԻ. Մի՛ մտանիցես ի հունձս...

119ա ՃԻԱ. Յաղագս մտողաց յայգի ընկերին – ՃԻԱ. Եթէ մտանիցէ յայգի ընկերի քո...

119ա ՃԻԲ. Յաղագս արձակեալոյ զկանայս – Ճիբ. Եթէ առնուցու ոք կին և մտանիցէ առ նայ...

119աբ Ճիգ. Յաղագս որ առնու կին, չէ պարտ ի ճանապարհ գնալ – ՃԻԳ. Եթէ առնուցու ոք կին նորոգ...

119բ ՃԻԴ. Յաղագս որք գրօեն զներքին և զվերին երկանս – ՃԻԴ. Մի՛ գրօեսցես զվերին և զներքին երկանս...

119բ ՃԻԵ. Յաղագս պարտուց և նորին գրաւու – ՃԻԵ. Եթէ պարտելով պարտիցի ընկեր քո գինչ...

119բ-20ա ՃԻԶ. Յաղագս որ գրաւ վարձէ և այլ – ՃԻԶ. Մի՛ զըլասցիս տալ զվարձս տնանկին...

120ա ՃԻԷ. Յաղագս ոչ մեռանել հարց ընդ որդոյ – ՃԻԷ. Մի՛ մեռանիցին հարք ընդ որդոց...

120ա ՃԻԸ. Յաղագս խոտորաւղաց գիրաւունսն տնանկին– ՃԻԸ. Մի՛ խոտորեսցես զիրաւունս եկին...

120ա ՃԻԹ. Յաղագս գրաւոյ զձորձս այրոյ և որբոյ – ՃԻԹ. Մի՛ գրօեսցես զձորձս այրոյն...

120ա ՃԼ. Յաղագս գանից արժանօորաց – ՃԼ. Յատեան դատաստանի ըստ որում և իցէ...

120ա ՃԼԱ. Յաղագս թէ կռուին Բ մարդ և կինն միոյն թափէ զնոսա – ՃԼԱ. Եթէ կռուիցին արք ընդ միմեանս և թափելոյ...

120աբ ՃԼԲ. Յաղագս զգերեզմանս և զմեռեալ կողոպտողաց – ՃԼԲ. Դիակողոպուտ եթէ ըմբռնեսցի...

120բ ՃԼԳ. Յաղագս ակամայ սպանութեան – ՃԼԳ. Եթէ ոք անմեղ գնասցէ գնասցէ ի ճանապարհ...

120բ ՃԼԴ. Յաղագս զհիմունս եկեղեցոյ արկանելոյ – ՃԼԴ. Զհիմունս եկեղեցոյ եպիսկոպոսն միայն...

120բ-1ա ՃԼԵ. Յաղագս նստուցանելոյ զեպիսկոպոս ի յաթոռ – ՃԼԵ Զեպիսկոպոս արժան է, որք աշխարհին...

121ա ՃԼԶ. Յաղագս այնոցիկ որք ի կարգէ մերժեալ են՝ թէ՛ եկեղեցական, թե՛ աշխարհական – ՃԼԶ. Վասն այնորիկ, որք ի կարգէ և յաղօթից...

121աբ ՃԼԷ. Յաղագս Եղէքսանդրու եպիսկոպոսին – ՃԼԷ. Նախնեաց սովորութիւն կացցէ...

121բ ՃԼԸ. Յաղագս եպիսկոպոսաց, որ զայլոց վիճակ յափշտակել ջանա– ՃԼԸ. Վասն բազմաց յուզիցն և մեծամեծ ամպոխիցն...

121բ-2ա ՃԼԹ. Յաղագս եպիսկոպոսաց ագահից և զաւշաքաղից – ՃԼԹ. Զոր ի կարգի իցեն և ի կանոնին...

122ա ՃԽ. Յաղագս զխաւսեալ աղջկուն[ք] յափշտակողաց – ՃԽ. Որք մի անգամ խօսգեալ աղջկունք են...

122ա ՃԽԱ. Յաղագս մսակերութեան եկեղեցականաց – ՃԽԱ. Որք յուխտի անդ իցեն...

122աբ ՃԽԲ. Յաղագս եկեղեցականաց ընչից – ՃԽԲ. Վասն ընչից, որ անուանեալ է եկեղեցոյ...

122բ ՃԽԳ. Յաղագս որ ստէ խոստացեալ կուսութիւն – ՃԽԳ. Վասն այնոցիկ, որ ի չափ հասեալ իցեն...

122բ ՃԽԴ. Յաղագս յղի կանանց, որք մկրտութիւն խնդրեն – ՃԽԴ. Վասն յղի կանանց, զի արժան է մկրտել...

123աբ ՃԽԵ. Յաղագս արձակելոյ զկին պոռնիկ – ՃԽԵ. Եթէ ոք արձակէ զկին իւր վասն բան պոռնկութեան...

123բ ՃԽԶ. Յաղագս կնոջ սարկաւագաց շնացելոց – ՃԽԶ. Եթէ ոք պատրաստեալ են ի քահանայութիւն...

123բ ՃԽԷ. Յաղագս քահանայից, թէ գտանին իշխանութիւն – ՃԽԷ. Քահանայ, թէ ի պղծութիւն գտանիցի...

123բ ՃԽԸ. Յաղագս քահանայից, թէ քանի ամաց ձեռնադրեն – ՃԽԸ. կամ եղև մեծ ժողովոյն թէ Լ-ամեայ...

124ա ՃԽԹ. Յաղագս որ ի հարկէ գան ի մկրտութիւն – ՃԽԹ. Որք ի նեղութիւն անկանիցին...

124ա ՃԾ. Յաղագս գօառի իրիցանց – ՃԾ. Գաւառի իրիցունք ի քաղաքի եկեղեցոջ...

124ա ՃԾԱ. Յաղագս քորեպիսկոպոսաց – ՃԾԱ. Այլ քորեպիսկոպոսք ըստ աւրինակի...

124ա ՃԾԲ. Յաղագս պտղոյ եկեղեցո –ՃԾԲ. Որք զպտուղս եկեղեցւոյ կամին արտաքս...

124բ ՃԾԳ. Յաղագս հարանց, որ թողուն զորդիս – ՃԾԳ. Ոյք հարք են և թողուն զորդիս...

124բ ՃԾԴ. Յաղագս որդոց, որ թողուն գծնաւողս – ՃԾԴ. Թէ ուրուք որդի, որոց ծնօղն առօել հաւատացեալ իցէ...

124բ-5ա ՃԾԵ. Յաղագս կերողաց զԱւազ հինգշաբթին – ՃԾԵ. Եթէ ոք զքառասունսն պահեսցէ սուրբ...

125ա ՃԾԶ. Յաղագս եպիսկոպոսաց հնազանդել կաթողիկոաց – ՃԾԶ. Որ իւրաքանչիւր իշխանութեան եպիսկոպոսք...

125աբ ՃԾԷ. Յաղագս որ իւրմէ եպիսկոպոսէն լուծաւ – ՃԾԷ. Եթէ ոք յիւրմէ եպիսկոպոսէ լուծաւ...

125բ ՃԾԸ. Յաղագս եպիսկոպոսաց չձեռնադր[ել] յայլոց վիճակէ – ՃԾԸ. Մի՛ ոք յեպիսկոպոսաց կամ համարձակեսցի...

125բ-6բ ՃԾԹ. Յաղագս ամբաստանեալ եպիսկոպոսաց – ՃԾԹ. Եթէ յեպիսկոպոսաց յիրս ինչ յանցուածոց...

126ա ՃԿ. Յաղագս թէ ոչ է պարտ խափանել զհին սովորութիւն եկեղեցոց – ՃԿ. Ո՛չ է պարտ զվաղնջուց սովորութիւն ի գաւառի...

126ա ՃԿԱ. Յաղագս ոչ տալ յայլ եկեղեցի զայլ նուէր եկեղեցոյ – ՃԿԱ. Ո՛չ է պարտ զսրբութիւնսն յաւրհնութեան կարգի...

126ա ՃԿԲ. Յաղագս որք ընդ այլազգիս խառնին խնամութեամբ – ՃԿԲ. Թէ մարդ (= Չէ՛ մարթ), որ յեկեղեցոյ մերոյ են...

126ա ՃԿԳ. Յաղագս եպիսկոպոսաց, որ զայլոց եկեղեցիս կողոպտեն – ՃԿԳ. Եպիսկոպոսք ոք Եթէ իցէ ի գօառաց...

126աբ ՃԿԴ. Յաղագս որ ի միտս ոչ իցէ – ՃԿԴ. Որ յիւր միտս ոչ իցէ և երթիցէ...

126բ ՃԿԵ. Յաղագս այսահար կնոջ – ՃԿԵ. Եթէ ոք կին այսահարեսցի...

126բ ՃԿԶ. Յաղագս մարդոյ, որ ոչ լինիցի ի գործ այրութեան, ելանիցէ կինն իւրմէ – ՃԿԶ. Եթէ այր ոք ոչ լինիցի ի գործ այրութեան...

126բ-7ա ՃԿԷ. Յաղագս կնոջն, որ հաշմի – ՃԿԷ. Եթէ կին ուրուք հաշմեսցի...

127ա ՃԿԸ. Յաղագս մարդոյ, որ անասնոյ պղծի – ՃԿԸ. Եթէ այր ոք ընդ անասնոյ պղծիցի...

127ա ՃԿԹ Յաղագս քահանայից, որ մարդ սպանանեն – ՃԿԹ. Եթէ ոք ի քահանայից յուղոջ զդիպեսցի...

127աբ ՃԿ. Յաղագս այսահարաց մարդոյ սպանութեան – ՃՀ. Եթէ ուրուք ի դիւհարիլ իւրում...

127բ ՃՀԱ. Յաղագս որ վասն ամլութեան եթող զկին – ՃՀԱ. Եթէ ոք [վասն] ամլութեան եթող զկին իւր...

127բ-8ա ՃՀԲ. Յաղագս քահանայից և այլոց ակամայ սպանութեանց – ՃՀԲ. Եթէ ոք ի քահանայից սրբէ զանդաստան իւր...

128ա ՃՀԳ. Յաղագս ի պատերազմի սպանութեան – ՃՀԳ. Որք ի պատերազմունս մահ գործեն...

128ա ՃՀԴ. Յաղագս բաժանման որդո[ց] – ՃՀԴ. Որդիք որ ոչ հնազանդին ծնաւղաց...

128աՃՀԵ. Յաղագս ներքինեաց և մարմնազեղծաց – ՃՀԵ. Եթէ ոք ներքինի իցէ...

128ա ՃՀԶ. Յաղագս որ ուտէ ի տեղո ինչ – ՃՀԶ. Եթէ ոք տեղոյ, տացէ...

128ա ՃՀԷ. Յաղագս այլոց վաստակոց հրդ[եհ]ողաց – [ՃՀԷ]. Եթէ ոք հրդեհիցէ զարդար վաստակ իւր...

128աբ ՃՀԸ. Յաղագս [յ]ափշտակող արուեստաւորաց – [ՃՀԸ]. Արուեստաւորք, որ յափշտակեն զինչս...

128բ-9ա ՃՀԹ. Յաղագս բաժանման հայրենեաց – [ՃՀԹ]. Եթէ ոք վախճանի և ունիցի ուստերս եւ դստերս...

ՃՀԷ-ն գլխահամար չունի, իսկ ՃՀԸ-ՃՀԹ նշանակուած՝ ՃՀԷ-ՃՀԸ։

129ա ՃՁ. Յաղագս թէ քանի տարոյ լինի տղան, որ առնու բաժին – ՃՁ. Աստուածային աւրինադրութիւն և կանոնական հրամանն զնկարեալ սաղմն...

129աբ ՃՁԱ. Յաղագս հաշ[մելոյ] զօակաց – ՃՁԱ. Եթէ պատահի հաշմ լինել զաւակ...

129բ-30ա ՃՁԲ. Յաղագս կտակաց – ՃՁԲ. Եթէ կտակ լիցի, որպէս ուսուցանեն կանոնք...

130աբ ՃՁԳ. Յաղագս թէ որպէս արժան է զմեռելոյն առնել – ՃՁԳ. Եթէ ի միասին բազում ժամանակս բնակեալ են այր և կին...

130բ ՃՁԴ. Յաղագս վաճառաց նենգութեան – ՃՁԴ. Եթէ ոք զարատաւորն ինչ տայ ընկերի իւրում...

130բ-1ա ՃՁԵ. Յաղագս սուտ վկայից – ՃՁԵ. Եթէ ոք երկաթ սուտ վկայ...

131ա ՃՁԶ. Յաղագս կուսի [և] երկակի – ՃՁԶ. Իսկ որ մինն կուսան է և կուսան է և միւսն երկեակ...

131ա ՃՁԷ. Յաղագս խօսեան կանաց – ՃՁԷ. Եթէ խօսեսցի կին և հաստատեալ իցէ քահանային...

131ա ՃՁԸ. Յաղագս ախտաժետաց արանց և կանանց – ՃՁԸ. Կին կամ մայր ցօագին կամ ախտաժէտ...

131աբ ՃՁԹ. Յաղագս գոդաց և պիսակոտաց և կուրաց – ՃՁԹ. Ուրկայ(ց)՝ ծնունդ նոցա հանապաղ ուրուկ ծնցի...

131բ-2ա ՃՂ. Յաղագս խօսեալ կանանց, որ յետոյ զչար գործն լսեն – ՃՂ. Եթէ ոք ումէք խօսեալ է կին նախքան աղջկանն յեկեղեցին...

132ա ՃՂԱ. Յաղագս տղայոց պսակաց – ՃՂԱ. Տղացոյ պսակ մի՛ դնել մինչև ի չափ հասակի լեալ...

132ա ՃՂԲ. Յաղագս որ միոյ մօր կաթամբ սնեալ իցեն – ՃՂԲ. Որք զմի մաւր կաթն կերեալ իցեն...

132աբ ՃՂԳ. Յաղագս զսահմանս փոխողաց – ՃՂԳ. Որ զսահման յափշտակէ ընկերին...

132բ ՃՂԴ. Յաղագս կնահանաց – ՃՂԴ. Եթէ ոք զկին թողցէ՝ զորդեաց մայր առանց բանի պոռնկութեան...

132բ-3ա ՃՂԵ. Յաղաս կնոջ ամլոյ – ՃՂԵ. Եթէ ոք կին արար և ամուլ պատահեաց...

133աբ ՃՂԶ. Յաղագս կանանց, որ զարս իւրեանց թողուն – ՃՂԶ. Եթէ կին ոք ելանէ յառնէ իւրմէ...

133բ-4ա ՃՂԷ. Յաղագս որ առևանգ արասցեն – ՃՂԷ. Որ առևանկ արասցէ, կալցէ, կալցեն զկինն...

134ա ՃՂԸ. Յաղագս աւագ իրիցանց – ՃՂԸ. քահանայք գահասիրութեամբ մի՛ հակառակեսցին...

134աբ ՃՂԹ. Յաղագս քահանայից և մտից ժողովրդ[եան] – ՃՂԹ. Ժողովրդականք մի՛ հրապուրեսցին ի բաժանումն...

134բ Մ. Յաղագս սպասօորելո եկեղեց[եաց] – Մ. Պաշտօն և պատարագ և սպասք սրբոյ եկեղեցոյ...

Ցանկում ՄԱ-ն գլխահամար չունի, ՄԲ-ՄԺԷ նշանակուած՝ ՄԱ-ՄԺԶ, իսկ ՄԺԸ-ն՝ ՄԺԷ/ՄԺԸ։

134բ [ՄԱ]. Յաղագս վանաց ժողովրդեան և եկեղեցոյ – ՄԱ. Կամ եղև ինձ յաղագս այսորիկ սակաւ ինչ գրել...

135ա ՄԱ (ՄԲ). Յաղագս յիշատակի ննջեցելո[ց] ­– ՄԲ. Զյիշատակս ննջեցելոց, ընտանեաց նոցա...

135 աբ ՄԲ (ՄԳ). Յաղագս բանադրանաց – ՄԳ. Զժողովրդական ոք որ յաղագս պէսէս սխալանաց...

135բ ՄԳ (ՄԴ.) Յաղագս քորեպիսկոպոսաց, որ զդրունս եկեղեցեաց փակեն – ՄԴ. Քորեպիսկոպոսունք մի՛ իշխեսցեն զդուռն եկեղեցոյ փակել...

135բ-6ա ՄԴ (ՄԵ.) Յաղագս գերելոց արանց և կանանց – ՄԵ. Յորժամ վասն մեղաց մերոց աշխարհս գերեցաւ Հայոց...

136աբ ՄԵ (ՄԶ). Յաղագս թէ այր կամ կին իցէ անորդի և մեռանիցեն, թէ որպէս առնիցեն զինչս նորա – ՄԶ. Թէ այր ոք կամ կին ի սրբոյ եկեղեցոյ անորդի մեռցի...

136բ-7ա ՄԶ. (ՄԷ). Յաղագս տանց քահանայից, որ հարկ – ՄԷ. Ազատ ոք յորժամ զիւրեանց մուտս և զմարդ բաժանեսցեն...

137ա ՄԷ (ՄԸ). Յաղագս վանանց – ՄԸ. Ոմանք տանուտեարք և ազատք ի վանաց վերայ իշխանութիւն առնեն...

137աբ ՄԸ (ՄԹ). Յաղագս տկարանոցաց և աղքատան[ոց]աց – ՄԹ. Ոմանք ի տկարանոցս իշխանութիւն առնեն...

137բ ՄԹ (ՄԺ). Յաղագս իջօանաց ի վանորայս – [ՄԺ]. Ոմանք ազատք և հեծեալք, որք ի գիւղս ևս հասանիցեն...

137բ-9ա ՄԺ (ՄԺԱ). Յաղագս թէ քանի ազգս պատ է առնել զիրաւ – ՄԺԱ. Զի որպէս ամենայն մեր աթոռակիցք գրել...

139ա-41ա ՄԺԱ (ՄԺԲ). Յաղագս ի նոյն խորհուրդ, թէ որպէս զուգի – ՄԺԲ. Գիտելի է, զի կանոնք հրամայէ. Մի՛ ոք իշխեսցէ խնամութիւն առնել...

141ա ՄԺԲ (ՄԺԳ). Յաղագս նաւաց բեկելոց – ՄԺԳ. Զնաւս բեկեալս ի ծով...

141ա ՄԺԳ (ՄԺԳ). Յաղագս խաբեբայից – ՄԺԴ. Եւ զայնոսիկ, որ խաբէութեամբ շրջին յանուն սրբոյ եկեղեցեաց...

141աբ ՄԺԴ (ՄԺԵ). Յաղագս աւերեալ գիւղից, որ կրկին շինի – ՄԺԵ. Յորժամ զառաջին շինիցի գիւղ...

141բ ՄԺԵ (ՄԺԶ). Յաղագս որ գնիցեն և ծախիցեն ինչք – ՄԺԶ. Պատճառք (=Վաճառք) ամենայն հաստատին, յորժամ որք վաճառենն...

141բ-2ա ՄԺԶ (ՄԺԷ). Յաղագս բաժանման հայրենեաց – ՄԺԷ. Յորժամ բաժանիցին եղբարք ի միմեանց...

142ա ՄԺԷ/ՄԺԸ. Յաղագս որ անկանի ի ծառէ կամ եկեղեցոյ ի վայր – ՄԺԸ. Յաղագս ի ծառոյ անկեալ մեռելոյ...

142աբ ՄԺԹ. Յաղագս գողոց ի փայտ հանելոյ – ՄԺԹ. Այլ վասն գողոց ի փայտ հանելոյ էիր հարցեալ...

142բ ՄԻ. Յաղագս սպանելոց ի կենդանեաց – Մի. Եթէ մարդոյ լինի խեռական ջորի...

142բ-3ա ՄԻԱ. Յաղագս որ ուղարկէ զմարդ ի ճանապարհ կամ այլ գործ և մեռանի – ՄԻԱ. Զմարդ ի ճանապարհ ուղարկել ումէք...

143ա ՄԻԲ. Յաղագս զմանկունս ի վարձու ուսուցանելոյն – ՄԻԲ. Ո՛չ է պարտ զմանկունս ի վարձու ուսուցանել...

143ա ՄԻԳ. Յաղագս արբեցութեան – ՄԻԳ. Զարբեցութիւն սահման բազումք անգիտանան...

143ա-9ա ՄԻԴ. Յաղագս կարգաց եկեղեցոյ և տան թագաւորաց – ՄԻԴ. Զինչ գործ մարդոյ՝ զաստուածապաշտութիւն ծանեաք...

149ա ՄԻԵ. Յաղագս թէ ոք զոք ի գործ առաքէ, որ չիցէ վարձկան – ՄԻԵ. Եթէ ոք զոք ի գործ առաքէ և անդ որոգայթի...

149աբ ՄԻԶ. Յաղագս թէ ոք վարձկան իցէ առաքեալ ի գործ ինչ – ՄԻԶ. Եթէ ոք վարձկան իցէ և ասիցէ ցտանուտէր

149բ-50ա ՄԻԷ. Յաղագս հակառակ եկեղեցի շինողաց – ՄԻԷ. Վասն հակառակ եկեղեցի շինելոյ...

150ա ՄԻԸ. Յաղագս աքսորանաց – ՄԻԸ. Եթէ ոք արժանաւոր աքսորանաց իցէ...

150աբ ՄԻԹ. Յաղագս աքսորելոյ թագաւորի – ՄԻԹ. թագաւորք կարգեալք յԱստուծոյ...

150բ ՄԼ. Յաղագս վնասողաց զկենդանիս ի հարկանելոյ զնոսա վնաս – ՄԼ. Եթէ ի կենդանեաց սրբոց կամ անսրբոց...

150բ-1ա ՄԼԱ. Յաղագս թէ չար կամօք խրտուցանէ և մեռցի – ՄԼԱ. Եթէ կատարեալ ոք իցէ և չար կամօքն գործիցէ...

151ա-2ա ՄԼԲ. Յաղագս ակամայ և կամաւ սպանողաց – ՄԼԲ. Ակամայ սպանութիւն լինի բազմաւրինակաւ...

152ա ՄԼԳ. Յաղագս ջրով վնասողաց – ՄԼԳ. Եթէ պատահի ումէք ջուր բերել...

152աբ ՄԼԴ. Յաղագս բժշկաց – ՄԼԴ. Բազում ի բժշկաց բազում վնասս գործեն...

152բ ՄԼԵ. Յաղագս որ հարկէ զմարդ ի բան առաքէ և մեռանի կամ վնասի – ՄԼԵ. Եթէ ոք զոք ի գործ ինչ հարկիւ առաքեսցէ...

15բ-3ա ՄԼԶ. Յաղագս այգեգործաց և անդաստան գործոց և մշակաց – ՄԼԶ. Յաղագս այգէգործաց և այլոց...

153ա ՄԼԷ. Յաղագս հովուաց և անդապահաց – ՄԼԷ. Հովիւք և անդ[ա]պահք ըստ սովորութեան դօառացն...

153աբ ՄԼԸ. Յաղագս նուիրաց եկեղեցւոյ հող կամ ջուր կամ այգի – ՄԼԸ. Եթէ պատահի աւեր եկեղեցոյն, յոր նուէրն...

153բ ՄԼԹ. Յաղագս վաճառաց և այլոց այսպիս[իս] – ՄԼԹ. Եւ վաճառք ըստ հրամանի թագաւորաց կարգեսցին...

153բ-4ա ՄԽ. Յաղագս ամենայն արուեստօորաց խաբողաց – ՄԽ. Արուեստաւորք ամենայն ըստ որում և իցեն...

154ա ՄԽԱ. Յաղագս վարձկանաց վնասողաց գործի – ՄԽԱ. Վարձկանք, որք տէրանց գործիւք վարին...

154աբ ՄԽԲ. Յաղագս դատաստանաց դատաստան – ՄԽԲ. Եւ զդատաստանս դատաստանի այպէս պարտիմք...

154բ ՄԽԳ. Յաղագս որ աղոն տանին ի ջրաղացք – ՄԽԳ. Ջրաղացրպանք փորձ լիցի արուեստի...

155ա ՄԽԴ. Յաղագս դատաստանաց, որ զերիվայրի տանի ի ջուր կամ այլ տեղ և վնասի – ՄԽԴ. Մի(=Զն) ևս այս բազում անգամ պատահի լինել տալ...

155աբ. ՄԽԵ. Յաղագս անուանեալ հողադրամաց – ՄԽԵ. Գ(Հ)ողադրամդ այժմ անուանեալ ոչ է ի կանոնական...

155բ-6ա ՄԽԶ. Յաղագս սահմանաց և գաւառաց – ՄԽԶ. Եւ սահմանք գօառաց լերամբ, գետաւք և արձանաւք հաստատեսցին...

156ա ՄԽԷ. Յաղագս այսահարաց անասնոց – ՄԽԷ. Այսահարութիւն յանասունս գտեալ ոչ ինքեանց լինի... և բժշկեալն՝ ի քրիստոնեայս. այլ դարձուցանելն լիցի։ Այս դատաստան կանոնական է։

Տպ. Մխիթար Գօշ, Գիրք Դատաստանի, Երևան, 1975, Ա խմբագրութիւն (էջ 1-154)։ Տպագրում ԿԵ-կցուած ԿԶ-ին, ՀԱ-ն և ՃԽԵ-ն տրոհուած՝ Հ-ՀԱ և ՃԽԵ-ՃԽԶ։ Օրինակս չունի տպագրի ՄԽԹ-ՄԾԱ յօդուածները։

Գ. 156բ-74ա [Կանոնք զանզանք]

1. 156բ-8բ Սրբոյն Եղիշայի Կանոնք վասն դիւահարաց, եթէ պարտ իցէ աւրէնս տալ, կամ թէ երախայից կնիք մինչ դեռ դևն ի նմայ է – Բազում են ի մարդիկք, զի ունի մարմին չարչարելի... զի անկաշառ է ատեանն, որ հարուցանէ իւրաքանչիւր ըստ գործոց իւրոց։

2. ա. 159ա [Նորին Վասն] դժոխոց – Քանզի կրկին էհար դժոխոց...

բ. 159ա Նորին Վասն ուրացողաց – Ապայ եթէ ոք հաւատացան կամ մօտ և դարձեալ ուրանայցէ...

գ. 159աբ Նորին Վասն ուրացողաց – Իսկ Վասն անմեղ երախայիցն, որ հրաժարեցին աշխահէս.. որ երթալոց է սատանայ։

Քաղուած Եղիշէի «Վասն յիշատակաց մեռելոց» ճառից (հմմտ. N 1913, 378բ-81բ)

3. ա. 159բ Յոհանու Կոստանդնուպօլսի հայրապետի – Քանզի ոչ եթէ ընդ վայր յիշեմք զաստուածային խորհուրդն զննջեցեալսն... զի բաւական է նոցա այն աւգնականութիւն և մխիթարութիւն։

բ. 159բ-60ա Նորին Բանք – Զոր ինչ խնդրեցէք յանուն իմ ի Հօրէ... նոյնպէս և զիս թաղեսցէք ի հող և միայն յիշատակս իմ կատարեսջիք։

4. 106աբ Մեծի Ագաթանգեղոսի բանէն, որ զԿայենէն – Արդ, աստանաւր զտէրունեանն դադարեցուսցուք զառասանութիւն... և յանսպառն հանցուք բարութեանս ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր։

5. 106բ-1ա Երանելոյն Մեսրոպայ Հայոց վարդապետի – Բարուոք ողբայր ոմն ի սրբոց... զորոյ վերայպատութիւն ընկալօ։

6. ա. 161ա Եզնակ Կողբացո Հայոց վարդապետի [«Վասն հաղորդողաց, զի պատրաստ կացեն ի քնոյ». N 2677, 272ա] – Որ հաղորդի ի սուրբ խորհրդոյն և այն աւրն ննջէ ի տուընջեան և փորձի... խոստովանել միայն արժան է։

բ. 161աբ Նորին [Կողբացւոյ] Բան երկրորդ, գլուխ Զ – Ա. Մուկն կամ այլ ինչ կայտառ... [Զ]. Ի սուրբ քառասնից աղուհացսն... և ապա ի նոյն դառնալ, զի մի փորձեսցին։

7. 161 Յաղագս նկարեալ պատկերաց – Զպատկերս նկարեալ փրկչական... գործիք չարչարանաց, որոք փրկեցաք։

8. 161բ-2ա Վասն քահանայագործութեան կարգաց պատրաստութեան – Ի յատենի ոչ պարտ քահանայի առանց շուրջառի Աւետարան ընթեռնուլ... ի սպասու կայցէ և ապայ մտոացէ։

9. 162բ-4բ Այս են անուանք քաղ[աքաց՝ Ա-Ք-Ա]. Ասորեստան՝ Համիթ և Մերտին է... Բ. Բաբելոն՝ Պաղտատ է... Գ. Գալիլեայ՝ յԵրուսաղէմայ քով... Փ. Փայտակարան՝ Տփխիս... Ք. Քերսոն՝ Խալիլ Ըռահահմանն է ... Քէֆֆէ՝ Կաֆայ է։

Է, Ժ, Ձ, Ղ, Չ, Ջ, Ր, Ց, Ի գրերով տեղանուններ չկան։

10. 165ա-7ա Կոչումն ապաշխարութեան, զոր ասացեալ ի տեառն Յովհաննու Մանդակունոյ Հայոց կաթողիկոսի – Երթայ քահանայն մեղուցելովն ի դուռն եկեղեցւոյն և ասէ Սաղմոս. Առ քեզ, Տէ՛ր, համբարձ... և լուսաւորեսցի հոգի քո աւիտեանս յօիտենից։

11. 167ա-71ա [Կանոնք վասն քահանայից՝ Ա-ՀԷ-Ա. Եթէ ոք] առանց վտանգի հրաժարեալս յամենայն իրաց... ՀԷ. Մի՛ իշխեսցէ խոստովանահայր ոք վասն բարեկամութեան ումէք... որով քաւի [յ]անցանք իւր։ Որում վայել է փառք։

Կանոններն անխորագիր. քաղուած Գրիգոր Լուսաւորչի, Հարանց հետևողաց, Նիկիական Երկրորդ, Բարսղի, Վաչագանայ, Սևանտիայ, Դաւթի Ալաւկայ Որդւոյ և այլ կանոնախմբերից։

12. 171բ-4ա Յոհաննու Ոսկեբերանի Յաղագս սահմանի կարգաւորաց, որ ոք գան խոստովանութիւն։ Գլուխ ՃԳ – [Ա. Ե]թէ ոք ազդեցութեամբ սատանայի անկանիցի արուագիտութիւն... ՃԳ. Որ ջուր խառնէ ի գինի և վճառէ, ունի կարգ Ճ աւր, ծունր՝ աւուրն Ճ։

Գլուխներն անխորագիր։ Չունի Խթ. ԽԸ-ին յաջորդում է Ծ-ն։վ

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. Բա (նօտրգիր) Զի այս են կայն այնձ իմոյ։ Եթէ քուն լինիցիմ, այնպէս իբրև մեռեալ եմ ես, եթէ հոգոց հանիցիմ, այնպէս համարեմ, թէ պահաճեցաւ ի քէն հոգիս... Ո՜վ բազմայգուդ փրկիչ, ողորմայ... մեղապարտ Դիլաքիս... ամէն։ Մեղա՜ Աստուծոյ։ Թվ. ՌՃՁԲ (1733), Նոյեմբերի ԻԷ։ Մեղայ յամենայն ժ[ամ]. ամէն։

Բբ. Յիսուս Քրիստոս, ծառայ Աստուծոյ Դիլաքս գրեցի, ԻԶ, թվ. ՌՃՁԲ (1733), Նոյեմբերի գրեցի։ Տէր Աստուած, տու բարին աջողեսցէ. ամէն։ Հայր մեր... Ի վայելումն գրիս, որ ի Դատաստանի պատվարան քնունումն մեղաց, որպէս իրաւունք այս է։ Յիշատակ է այս հոգևոր ծնոցերց, որ հանեն կամմն Յօվանէսին, իւր որդի Դիլաքին, թվ. ՌՃՁԲ (1733), Նոյեմբեր ԻԷ։ Տէր Աստուած, դու բար[ին]։ Մեղա՜յ. ամէն։

1ա. Յիշատակ է այս գրիս Յօվանէսի որդի Դիալքս։ Այս գրճայփորց է։ Այս է թվ. ՌՃՁԲ (1733) Դստեբերի (դեկտեմբերի) ԺԲ, օրն չորսքշաբաթ գրեցաւ։ Յիսուս Քրիստոս. ամէն։ Հայր մեր...

174բ Յիսուս Քրիստոս ծառայ Դիալք...

Գբ (եծուած. հազիւ նշամարելի) Յիշատակ է այս [Կանոնագիրքս] Յօվ[անէսին, իւր որդի Դիլաքին...]։ Ով ընթերցող գրիս, ողորմի ասացէք միոյ բերանօք, դուք յիշեալ իցուք ատեան Քրիստոս. ամէն։

2. 174բ (Նօտրգիր, եղուած եւ հազիւ նշմարելի) Յիշատակ է Կանօնագիրք Երեմիայի որդի [տէր Բարա]ղամին և որդ[ոյն՝ Գր]իգորին, և կողակցոյն, և ծնողացն, որ ետ ի դուռն Սուրբ Վարդանայ եկեղեցոյն, որ ժամար[ար]ն կարդայ, մէկ բերան ողորմի ասէ տէր Բարաղամին և ամենայն մերձավորացն իւրոց։ Եւ ով ոք որ յիշէ զ[մեզ], յիշեալ լիցի առաջի Քրիստոսի Աստուծոյ. ամէն։ Արդ, տվավ սայ յիշատակ թվին ՌՃՂԲ (1743), Օգոստոսի ամսոյ Ի և Ե-ին, և զիս գծօղիս մէկ Տէր ողորմիայիվ յիշման արժանի առնէք. ամէն։

Գրչափորձ՝ 21 Յիշացրուք կափակաք։ 23բ Յիշատակ է Կանոնական Աթոռոս սրբոյ Երուսաղէմի, հարմանաւ Գրիգորի պատրիարգ[ի], թագաւորութեանն մեծի Կոստանդիանոսի թագաւորին։

 

210

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Կաֆա

ՌՃԻԸ – 1679

Գ­ՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ՝ Նիկողայոս Մելանաւոր։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Աւգսէնդ մահդասի։

­ԹԵՐԹ՝ 286. չգրուած 1ա, 214բ-5ա, 281բ, 282բ, 283ա-6բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԴ×12 (Է, ԺԲ 11)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ (թուղթ՝ 281-6)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,6×13,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 143ա)։ ՏՈՂ՝ 22։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ շեղազարդ մետաքս։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 2, սկզբից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 1բ, Մարկոս՝ 80բ, Յոհաննէս և Պրոխորն՝ 215բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 2ա, 81ա, 132ա, 216ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, տէրունական, տաճար, թռչնային։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ մարդագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, կարմիր, սպիտակ, ոսկի։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մի քանի տեղ ցեցակեր, որոշ թերթեր վերանորոգուած, խոնաւութիւնից մանրանկարների ներկերը մասամբ թափուած, մասամբ արտատպուած հանդիպակաց էջերին։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.­ ­2ա-78ա Աւետարան Մատթէոսի։

2. 78բ Նախադրութիւն։ 79ա-80ա Սկիզբն գլխոց։ 81ա-129ա Աւետարան Մարկոսի (128բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 129բ Նախադրութիւն։ 213ա Գլուխք։ 132ա-212ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 212բ Նախադրութիւն։ 213ա Համաձայնութիւն։ 213ա-4ա։ Գլուխ (Ա-ԽԳ)։ 216ա-77բ Աւետարան Յովհաննու (276բ «Իրք կնոջն շնացելոյ»)։

                 Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

277բ Փա՜ռք... որ զտկարութիւնս իմ զաւրացոյց յաւէտ իւրոյ իմաստութեանն, վասն որոյ և ես՝ մեղապարտ ոգի Նիկողայոս անարժան երէցս՝ ծառայ ծառայիցդ Աստուծոյ, [յ]անձն առեալ ոգով // (278ա) չափ կատարեցի զտառս հոգեշունչ աստուածազարդ, աստուածախաւս սուրբ Աւետարանս ձեռամբ նուաստ և յետին գրչի՝ Նիկողայոս անարժան քահանայի, ունայնագործ Մելանաւորի, ի թուաբերութեանս ասքանազեան և աբեթական տաւմարի ՌՃԻԸ (1679), և ըստ նորում շրջանի ԼԴ, և ի գալստենէ կենարարին ՌՈՁԴ (1684), ի ըստոյգ և յընտիր աւրինակէ, ևս առաւել համաբայիցն, զի գաղափար սորին էր ի դրանէ Սուրբ Սարգիս Զաւրավարին, ի յաշխարհս Հոնաց, յանեղշէն և աստուածապահ քաղաքս ի Կաֆայ, ընդ հովանեաւ բարձրակառոյց և կամարակապ աւագ եկեղեցւոյ, որ յանուն Սրբոյն Սարգսի Զաւրավարին և որդոյ նորա Մարտիրոսին, ի հայրապետութեան Հայոց տեառն Յակոբայ և առաջնորդութեան ամենայն հիւսիսական կողմանց տէր Մարտիրոս քաջ րաբունապետի, զոր Տէր Քրիստոս պահեսցէ ի կամս ողորմութեան իւոյ. ամէն։ // (279բ) Ի յայսմ ժամանակի գրեցաւ ամենգովելի և գերահռչակելի, գերակատար և գերապանծ, գեղապաճոյճ և յոգնատենչ լուսայիղձ և աստուածապատում սուրբ Աւետարանս չորեքճառագայթեան... // (280ա) Արդ, այսմ աստուածապատում և քրիստոսաւանդ տառիս ցանկացօղ եղեալ աստուածարեալ և պատուական այրս այս մանդասի Աւգսէնդն, ետ գրել զսուրբ Աւետարանս յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և եկնակցին։ Արդ, որք հանդիպիք սմա ընթեռնլով կամ գաղափար առնելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ և ի սրբամատոյց յաղօթս ձեր զպատուելի մահդասի Աւգսէնդն և ըզկենակիցն՝ զՆուրպիքան, և զծնօղսն իւր՝ զՅակոբ և զՄարիամն, և զեղբարսն իւր՝ զՔրիստոստուն, զՅնկոբն ևզՄանուկն, և զզաւակսն իւր՝ զԹուրվանդան, Սէֆէրպիքան, զմիւս Յակոբն և զՄուրատպիքան, և զմիւս Թուրվանդան և զՅակոբն, զՅակոբն, զԱստուածատուն //(280բ) և զԽաչատուրն, և ըզքորքն իւր՝ զՍաչլուկն, զԾամիկն, զՄուրատպիքան, Սէֆօրպիքան և զՇահրիպիքան, և զամենայն արեան զմերձակայսն իւր՝ զայժմոյս կենդանքն և զկանխաւ զննջեցելսն, որ մեծաւ փափա[գա]նաւք և սրտաջան յաւժարութեամբ և քաջահաւատ յուսով և քրիստոսասէր բաղձանաւք ետ գրել զսուրբ Աւետարանս ի փրկութիւն կենաց իւրոց և ի լուսաւորութիւն հոգւոյ իւրոյ, յիշատակ իւր և ծնողաց և զարմից՝ գանձ յաւիտենական և անկապուտ ճոխութիւն, ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ և յուրախութիւն ուխտի մանկանաց նազելի մաւր մերոյ՝ նոր Սիովնի։ Արդ, աղաչեմ զսրբազան և աստուածամերձ դասս քահանայիցդ, որք ընթեռնուք և լուսաւորիք, յիշեսջիք զվերոյ գրեալքս ի սմա և զիս զմեղաւոր գրիչս և զծնաւղս իմ, և զեղբարքս, և զքորքս, և զամենայն մերձակայսն իմ։ Եւ որ յիշէ սրտի մտաւք, և ինքն յիշեալ լիցի առաջի ահեղ ատենին Քրիստոսի, ուր բանք սպառին // (281ա. շար. վերանորոգողի ընդօրինակութեամբ) և գործք թագաւորին առաջի արդար դատաւորին Քրիստոսի։ Եւ նմայ փառք յաւիտեանս։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

228ա Յիշատակ է սուրբ Աւետարաըս Անանի որդի պարոն Ամուվէլուն և որդոցն՝ Յովսէճին և Անանին, և ծնողացն, և ետուր ի դուռն Սուրբ Ամենայփրկչին։ Աւ ով ոք կարդասցէ, մէկ բերան ողորմի յիշեսցէ յիշատակ սուրբ Աւետարան տվողացն. ամէն։ Թուին ՌՃՂԵ (1746), Փետրվարի ամսոյ ԻԶ։

Կնքադրոշմ՝ 2ա, 81ա, 132ա, 216ա Անանեի՞ (կապգիր)։ 51բ, 211ա Քերոփէ քահանա։ 280բ (եղծուած)։

 

211

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ­

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 192+1 (կրկ. 1) ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մեքտաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ Ա և Բ փեղկերի անկիւններին աստղաձև կոստղեպ։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. Կազմի կաշին և աստառը ցեցակեր, դռնակը քայքայուած։

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

ԹԵՐԹ՝ 95 (1-95)+1 (կրկ. 1). չգրուած՝ 1ա-դ, 3բ-11բ։ ՊՐԱկ՝ 1×12+Ա-Է ×12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,8 ×15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն՝ 2ա-3ա)։ Գիր՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 48ա)։ ՏՈՂ՝ 28(12ա-95բ), 20(2ա-3ա)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 12ա, 33ա, 48ա, 76ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, վարդագոյն։

ԾՆԹ. Գրչութեամբ և մանրանկարչութեամբ առնչւում է Բ ձեռագրին. հաւանաբար երկուսն էլ գրուած են նոյն գրչի ձեռքով, ապապ մէկտեղուած մի կազմի մէջ։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1.­ ­22ա-32բ Աւետարան Մատթէոսի։

2. 33ա-47բ Աւետարան Մարկոսի (47բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 48ա-75բ Աւետարան Ղուկասու։

4. 76ա-95բ Աւետարան Յովհաննու (95բ Իրք կնոջն շնացելոյ)։

Բ. 2ա-3ա Յայսմաւուր վկայաբանութիւն սրբուհոյն փոտինայ, որ թարգման լուսեղէ։ Սա այն կինն է, Սամարացի, յորմէ զՔրիստոս զջուրն խնդրեաց – Կինս այս Սամարացի հաւատաց ի Քրիստոս... Եւ յետ Գ տարէն հանգեաւ ի Քրիստոս։ Եւ ի բարէխօս... ամէն։ (ԺԷ-ԺԸ դդ. յաւելագրութիւն)։

                 Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

75բ Ո՜վ ընթերցօղ սուրբ Աւետարանիս, զմեղուցող գծող սորա յիշեսջիք ի սուրբ յաղօթս ձեր, ևոր ասէ Աստուած ողորմի, և նա գըտցէ ողորմութիւն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ։

95բ Կատարեցաւ թվին ՌՁԴ (1635), Մարտ Բ, օրն Բ-շաբթի։ Վերջ։

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

Լուցքա

ՌՀԸ – 1629

ԳՐԻՉ՝ Խաչատուր կր.։

ԹԵՐԹ՝ 97 (96-192). չգրուած՝ 96ա-7բ, 191բ-2բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ը×12 (Ա 13)։ Նիւթ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,8×15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 105ա)։ ՏՈՂ՝ 23

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ թանաքից գունափոխուած։ Եզրահատուած։ 182-92 ցեցակեր։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

98ա-191ա [Հայր Մաշտոց]

– 98ա-բ Այս ինչ կայ ի Մաշթոցիս – Ա, Նախ՝ Մկրտութիւն... ԼԸ. Կրօնաւորաթաղ։

ա. 99ա-104ա [Ա. Կանոն մկրտութեան]։

բ. 104ա Բ. Կանոն [յ]որժամ տղայ ութօրեայ լինի։

գ. 104աբ Գ. Կանոն յորժամ քառասնօրեա բերեն յեկեղեցին։

դ. 104բ-8ա Դ. Կարգաւորութիւն հարսանեաց։

ե. 108ա-10ա Ե. Կանոն հաղորդ տալոյ։

զ. 110ա-7ա Զ. Կանոն աշխարհաթաղի։

է. 117ա-9բ Է. Այգուցն գան ի գերեզմանն։

ը. 120ա-5բ Ը. Կանոն թաղման տղայոցն։

թ. 125բ-6բ Թ. Այգուցն գան ի գերեզմանն։

ժ. 126բ-9բ Ժ. Կանոն հոգէհանգիստ առնելոյ։

– 129բ Աւրհնութիւն աղի։

Ժա. 129բ-30բ ԺԱ. Աւրհնութիւն հատի պատարագի։

Ժբ. 130բ-3բ ԺԲ. Կանոն տեառնական աւրհնել։

ժգ. 133բ-4ա ԺԳ. Աւրհնութիւն սեղանոյ տեառնականի։

ժդ. 134ա-42ա ԺԴ. Կանոն խաղող աւրհնելոյ։

ժե. 142ա-4ա ԺԵ. Կանոն ժամատուն աւրհնելոյ։

ժզ. 144ա-8ա ԺԶ. Կանոն ապաշխարող աւրհնելոյ։

ժէ. 148ա-54ա ԺԷ. Կանոն Մեծի հինգշաբաթի զապաշխարօղսն արձակելոյ։

ժը. 154ա-60բ ԺԸ. Կանոն Մեծի հինգշաբաթի ոտնլուային։

ժթ. 160բ-7ա ԺԹ. Կանոն ջուր աւրհնելոյ։

ի. 167ա-8ա Ի. Կանոն եղբայրակցութեան։

իա. 168ա-9ա ԻԱ. Կանոն ի վերայ ջրհորոց, յորում հեղձնու ինչ ի նա։

իբ. 169աբ ԻԲ. Աւրհնութիւն խաղողի։

իգ. 169բ-70ա ԻԳ. Կարգաւորութիւն վասն ձիթոյ։

իդ. 170ա ԻԴ. Աւրհնութիւն հաւուց աղաւնեաց։

իը. 171աբ ԻԵ. Կանոն յորժամ նոր դուռն դնեն եկեղեցոյն։

իզ. 170բ ԻԶ. Կանոն նկարեալ եկեղեցի կամ պատկերք աւրհնելոյ։

իէ. 170բ-1ա ԻԷ. Կանոն աւրհնութեան նորակերտ գրոց։

իը. 171աբ ԻԸ. Կանոն խունկ աւրհնելոյ։

իթ. 171բ-5ա ԻԹ. Կանոն հանդերձեղէն, սպաս աւրհնելոյ։

լ. 175ա-6ա Լ. Աւրհնութիւն սկոյ և մաղզմայի։

լա. 176ա-7ա ԼԱ. Կանոն ժամահար աւրհնելոյ։

լբ. 177ա ԼԲ. Աղօթք վասն երաշտի։

լգ. 177ա-8բ ԼԳ. Կանոն զարմտիս սերմանց, զշեղջ և զհնձան աւրհնելոյ։

լդ. 178բ-81ա ԼԴ. Կանոն աւազան աւրհնելոյ։

լե. 181ա-4ա ԼԵ. Կանոն նաւակատեաց եկեղեցւոյ պղծելոյ յանօրինաց և շարժեալ սեղանոյն։

լզ. 184բ-6ա ԼԶ. Կանոն խաչլուա առնել։

լէ. 186բ-7բ ԼԷ. Կանոն ջրհոր աւրհնելոյ։

լը. 188ա-191 ԼԸ. Կանոն յորժամ կրօնաւոր վաղճանի։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

191ա Փա՜ռք... Շնորհիւ Տեառն սկսայ և ողորմութեամբ նորին կատարեցաւ Հայր Մաշտոցս այս ի յաշխարհս Իլախաց, ի քաղաք Լուցքա, ինդ հովանեաւ Սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային և առաջի մարտիրոսին, թվին ՌՀԸ (1629), Հոկտեմբեր ԺԹ, օրն երկուշաբթի։ Բայց գրեցաւ ձեռամբ թերավարժ գրչի՝ Խաչատուր կրօնաւորիս, որ է որդի պարոն Սդէցքոին Խոճիկյենց Լովցի։ Երես անկեալ խնդրեմ գաղափարողսդ, որ մեղադիր չլինիք գրիս, որ կար մեր այսչափ էր։ Աղաչեմ, որ անպարսաւ թողուք և զմեզ յիշէք յերկնաբացիկ յաղօթս ձեր, և Աստուած, որ առատ է ի տուրս բարեաց, ձեզ՝ յիշողացդ, և մեզ՝ յիշեցելոցս առհասարակ ողորմեցի յաւուրն յահեղին. ամէն։ Հայր մեր, որ յերկինս։

 

212

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Սուլտանիա, Թավրէժ

ՉՁԶ – 1337

Գ­ՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ՝ Ավագ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Պեշգեն։ ԹԵՐԹ՝ 313+2 (կրկ. 81, 180). չգրուած՝ 1ա-4ա, 5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-11ա, 12բ, 98ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×3+2(9+12)+1(բ)×12+1-23 (նշուած՝ ٢ -٢٥)×12 (ԺԲ 13)+ 1×2։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18×13։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլոր (նմուշ՝ 175ա, զարդագիր, 16ա-18ա, բոլորագիր՝ 99բ, 100ա, 153բ-4ա, 241բ-2ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ, թիկունքին ճնշադրոշմ՝ «Աւետարան գրչեայ»։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3(1-3)+2(312-3), թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Նահապետք յԱբրահամէ ցԱսափ՝ 16բ-8ա, Տիրամայրը մանուկ Յիսուսը, գրկին՝ 19ա, Երեք մոգեր՝ 20բ, Ծնունդ՝ 21ա, Մկրտութիւն՝ 23բ, Փորձութիւն ի սատանայէ՝ 23բ, որդիք Զեբեդեայ ի նաւի՝ 25ա, Բժշկութիւնք՝ 34բ, 55ա, 68ա, 102բ, 103բ, 112ա, 121բ, 130ա, 270բ, «Իշխան մի երկիր եպագ»՝ 37բ, Գլխատումն Յովհաննու՝ 52ա Օրհնութիւն հինգ նկանակի՝ 52բ, «Տացք քեզ զփականս արքայութեան»՝ 57բ, Այլակերպութիւն՝ 58բ, «Կոչեաց Յիսուս մանուկ մի»՝ 60բ, «Մայր որդւոցն Զեբեթեա»՝ 67ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 68բ, Ծաղկազարդ՝ 69ա, Աւերումն դժոխոց՝ 79բ, Քրիստոս բազմած քառակերպ աթոռին՝ 80ա, Խորհրդաւոր ընթրիք՝ 85ա, Աղօթք ի Գեթսեմանի՝ 86ա, Աշակերտք ի քուն՝ 86բ, Մատնութիւն՝ 87ա, «Պետրոս ելաց դառնապէս»՝ 89ա, խեղդումն Յուդայի՝ 89բ, Պիղատոս յատենի՝ 90ա, Դատաստան Պիղատոսի՝ 90բ, «Արիւն դորա ի վերայ մեր»՝ 91ա, Ձաղկումն Քրիստոսի՝ 91ա, «Տարան ի խաչ հանել»՝ 91բ, Թաղումն՝ 93ա, 2333բ, Յարութիւն՝ 94ա, Սիմովն և Անդրէաս՝ 101ա, Ննջումն ի խելս նաւին՝ 110ա, «Տալիթա կումի»՝ 113ա, Աշակերտք ի նաւի՝ 116բ, «Տուք զկայսեր»՝ 132բ, Լումայ այրւոյն՝ 136ա, Օծումն իւղամբ նարդեան՝ 139ա, «Գնացին պատրաստել զԶատիկն»՝ 140բ, Աղախին քաղաքապետին՝ 144ա, «Հանին զնա ի խաչ»՝ 164ա, Իջեցումն խաչից՝ 148ա, 233ա, Աւետումն՝ 156ա, «Մարիամ ետ ողջոյն Եղիսաբեթի»՝ 157ա, Ծնունդ Մարիամայ՝ 158ա, Ընծայումն՝ 161ա, «Ետուն նմա գիրս զԵսայեայ»՝ 167ա, Յարութիւն պատանւոյն՝ 177ա, «Աւտասուօք եթաց զոտս իմ»՝ 179բ, «Այր մի իջանէր յԵրուսաղեմէ յԵրիքով»՝ 190ա, «Վայ օրինականացդ»՝ 194բ, «Մարդ, որոյ իցէ հարիւր ոչխար»՝ 205ա, «Կին, որոյ իցեն դրամք տասն»՝ 205բ, Վերադարձ անառակ որդւոյն՝ 206բ, Ղազարոս ի գիրկս Աբրահամու՝ 209ա, «Արք երկու ելին ի տաճարն կալ յաղօթս»՝ 213ա, Զաքէոս՝ 215բ, Ուացումն Պետրոսի՝ 228ա, 288բ, Յիսուս առ Հերովդէս՝ 230ա, Յիսուս ընդ Կղէովպաս՝ 234բ, «Ձկան խորովելոյ և խորիսխ մեղու»՝ 236բ, Հոգեգալուստ՝ 237բ, 288բ, Քրիստոս և Յովհաննէս Մկրտիչ՝ 244ա, Փիլիպպոս և Նաթանայէլ առ Քրիստոս՝ 245բ, Հասանիք ի Կանայ՝ 246ա, «Գայ կին մի ի Սամարիայ հանել ջուր»՝ 152բ, «Ի Պրոբատիկէ աւազանին»՝ 255ա, Յարութիւն Ղազարու՝ 278բ, Ոտնլույա՝ 247ա, Խաչելութիւն՝ 301բ, «Բարձին զՏէրն ի գերեզմանէ»՝ 303բ, Թերահաւատութիւն Թովմասի՝ 305բ, Արկանումն ուռկանի՝ 306բ, «Արածեա զոչխարս իմ»՝ 307բ, Մատթէոս՝ 15բ, Մարկս՝ 98բ, Ղուկաս՝ 152բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 240բ։ Խ ո ր ա ն՝ 4բ, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա, 11բ, 12ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 16ա, 99ա, 153ա, 241ա։ Լ ո ւ ս ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար, տէրունական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ մարդագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ ոսկի, կանաչ, կարմիր, դեղին, կապոյտ, մանիշակագոյն, սպիտակ, վարդագոյն, շագանակագոյն, սև։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. եզրահատումից խորաններն ու լսանցազարդերը թեթևակի վնասուած2耀­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 4բ Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 5բ-12ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 13ա Նախադրութիւն։ 13ա-5ա Գլուխք։ 16ա-95բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 96ա Նախադրութիւն։ 96բ-7բ Գլուխք։ 99ա-149ա Աւետարան Մարկոսի (128բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 149բ-50ա Նախադրութիւն։ 150ա-2ա Գլուխք։ 153ա-237ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 238աբ Նախադրութիւն։ 238բ Համաձայնութիւն։ 239-40ա Գլուխ (Ա-ԽԳ)։ 241ա-308բ Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

152ա Զփծուն գրիչս յիշեա։

308բ Փա՜ռք... // (309բ) յորոց միջի հասեալ աջողականութեամբ և գեր քան զբնաւս յընդրութիւն բարւոյն գեղաղէշ և շնորհաշուք յորդիս Սիովնի անդրանիկն և Հայոց Մեծաց թագազարմից ժառանկն, տէր տանն Սիսակայ՝ մեծիմաստ պարոնաց պարոն Պեշգէն, սնեալն սրբութեամբ, սիրող եղեալ սրբազանից կտակարանաց, գիտելով խոհեամ ընդրութեամբ զսնոտի կենցաղս անհաստատ բերուն, յաղագս որո զձեռն յուսոյ ի գործ արկեալ մեծաւ տարփանօք, և ստացաւ զանհամեմատ փարթամութիւնս, և որ հահին մշտնջենապէս տալով ընդ սգալի յոլովութեան գանձուցն և զանչափ յօժարութիւն ըղձից, և ստացաւ զպատուակա//(310ա)ն մարգարտս զայս ի վարժումն և ի վայելս ներհուն և սրբազան մտաց իւրոց, և նորաբոյս ոսկէբորբոջ, աստուածատուր, հարազատ ծիրան[ա]ծին և բարենշան զաւակին իւրոյ Ելիկումին, և աստուածապատիւ և մեծաշուք ծնողաց իւրոց Աստուծով զօրացելոց՝ մեծ իշխանաց իշխանին և մեծահաւատ բարեպաշտին պարոն Բուրթելին և մեծուհոյն՝ պարոն Վախախին, նաև պարծանաց սիրալիր հարազատին իւրո՝ պարոն Իւանէի, և ի յիշատակ մեծայոյս և երկաղազարդ ամուսնո իւրո՝ փոխեցելոյն ի Քրիստոս։

Արդ, եղև սկիզբն և աւարտ տառատպութեան աստուածային մատենիս յաշխարհն Ատրպայկան, յարքայանիստ քաղաքն Սուլտանիայ և Թավրէժ, ընդ հովանեաւ Սրբոյ Մօրն Լուսո և Սրբոյ Սարգսի Զաւրավարի, ձեռամբ անիմաստ և անարհեստ փցուն գրչի և ոսկէնկար ծաղկի Ավագի՝ յետին կարօտի բանի, ի թվաբերութեան ամի մարդեղութեան Տեառն մերո և փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի ի Ռ և ԳՃ և Խ (1340) ամն, և ըստ գրոյս ըվո ՉՁԶ (1337), //(310բ), ի բռնակալութեան ազգին նետողաց կարճակեցին Արփայի, և յիշխանութեան զօրացելոյն Յիսուսիւ և փառաց ի փառս բարձրելոյն կրկին կենօք և աշխարհօք մեծ իշխանաց իշխանին՝ պարոն Բուրթելին, հօր վերասացեալ զարդու զաւակին՝ պարոն Պեշգենին՝ ստացողի աստուածաին գանձուս և ի վերատեսջութիւն եպիսկոպոսութիւն տեառն Սարգսի մետ[ր]ապօլտի, ի դպրապետութեան մեծ հռետորին Եսայեա։ Այլ և, որք օգտիք և վայելէք յաստուածային բուրաստանէս ընթերցմամբ կամ գաղափար ունելով, յիշեսջիք ի սրբամատոյց և յաստուահաճոյ աղօթս ձեր զտէրն մեր ըստ մարմնո, զայրն զուարթնոց ցանկութեանց զխոհեամ խորհրդանն, զմեծայոյս պարոնաց պարոնն զՊեշգէն, բարեյաղթ ծընողօք, զարմօք, հարազատօք, որ մեծաւ սիրով և կատարեալ հաւատով զաւակ ի Սիոն ստացաւ զսա և ետ նուէր՝ արձան անմոռանալի, ընդ այլ բազմութեան արդեանցն և զոսկէծաղիկ, բազմածախ, անգին և անհամեմատ Աւետար//(311ա)անս յիւր սեփհական և գերահռչակ մեծ ուխտն Տաթևոյ՝ յիշատակ գերեզմանի աղախնոյն Քրիստոսի և յոյժ չքնաղագեղոյն Փաշային, որ էր ամուսին նորին, և տղա հասակաւ փոխեցաւ յաստեացս։ Զոր և աղաչեմք զամենեսեան խնդրել ի Քրիստոսէ նմա և վերոյգրելոցդ և մեզ տալ զանվաղխճան զկեանսն, և ուրախութեամբ վայելել զաստիսս և զմշտնջենաւորն՝ ընդ Քրիստոսի յանսպառ յաւիտեանն։ Այլ և ոք մի իշխեսցէ զսուրբ Աւետարանս գողանալ, կամ թուղթ կտրել, կամ հանել ի սուրբ և ի գերամաքուր յուխտէ Տաթևոյ մեծի եկեղեցոյն, մասն և բաժին Կայենին, զՅուդային և զխաչահանւացն առցէ և անէծս ցաւագինս ժառանգեսցէ. ամէն։

Դարձեալ, մեծաւ աղերսանօք կրկին աղաչեմ զհանդիպողսդ սուրբ Աւետարանիս միով Տէր ողորմայիւ յիշել զիս՝ զԱվագս, կաօտ բանի և զծնողսն իմ, զի յոյժ սիրով, փրցփրցուն գրչաւ և տարտամ ձեռամբ գրեցի, ոսկեցի ծաղկերանգ և կազմեցի։ Եւ որպէս յիշէքդ՝ յիշեալ լիջիք։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 311բ (1578 թ., կազմողի) Թվիս Հայոց ՌԻԷ (1578) կազմեցաւ սուրբ Աւետարանս հրամանաւ Յոհաննէս կաթողիկոսին, որ է առաջնորդ սուրբ ուխտիս Գանձասարայ, ետ նորոգել զսա յիշատակ հոգոյ իւրոյ և ծնողաց նորա՝ պարոն Մեհրապին և Շամումաղին, և պարոն եղբարցն՝ Բաղտասարին և Ճալալին, Մելիքին և Դաւութին, և այլոցն ամենայնի։ Որք հանդի[պի]ք սմա կարդալով կամ միայն տեսանելով, յիշեցէք ի Քրիստոս և լի բերանով Աստուած ողորմի ասացէք Յովաննէս կաթողիկոսին և իւրոցն ամենայնի. ամէն։ Ընդ նոսին և ինձ՝ մեղապարտ Աթանասի, և Քրիստոս աստուած ձեզ՝ յիշողացդ և մեզ՝ յիշեցելոցս ողորմի աստ և ի հանդերձելումն իւր յարքայութիւնն հրաւիրէ. ամէն։ Հայր մեր...

2. 311բ (1631 թ.) Դարձեալ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զվերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս զԹէոդուպօլսեցի Խապզենց Յովանէսն, որ եդ զսայ անջինջ յիշատակ ի դուռն Սուրբ Էջմիածնայ վասն հոգոյ իւրոյ և հօրն՝ Այվաթշին, և մօրն՝ Արղունին, և կողակցին՝ Մուլքիճանին, հօրն՝ Նուրումին, և մօրն՝ Թուրինճին, և որդոյն՝ Այվաթշին, որ հանգեաւ առ Քրիստոս և անմխիթար սուգ եթող մեզ, և այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց, թվին ՌՁ (1631), Աւգոստոսի ԻԲ, օրն երկուշաբթի։ Արդ, որք հանդիպիք սըմայ կարդալով կամ օրինակելով, կամ տեսանելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զԽապզին Յովանէսն և զամենայն ազգայինսն իւր, և Աստուած ողորմի ասացէք, և տէր Աստուած ձեզ ողորմեսցի ի միւսանգամ գալստեան իւրոյ. ամէն։ Հայր մեր։

 

213

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Չմշկածակ

ՌՃԻԱ – 1672

Գ­ՐԻՉ՝ Յակոբ երէց։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Գոհար խաթուն։

ԹԵՐԹ՝ 257. չգրուած՝ 1ա, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 81ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×10+Ա-ԻԱ×12(ԺԴ 11, ԻԱ 6) + 1×3։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,2×12,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ 183բ)։ ՏՈՂ՝ 23 (12բ-255բ), 21 (256ա-7բ)։ ԿԱԶՄ՜ դրոշմազարդ շագանակագոյն ւաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 2 սկզբից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 13բ, Մարկոս՝ 81բ, Ղուկաս՝ 125բ, Յովհաննէս՝ 197բ։ Խ ո ր ա ն՝ 1բ, 2ա, 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 14ա, 82ա, 126ա, 198ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ տէրունական, բուսական, կենդանական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ մարդագիր, թռչնագիր, կենդանագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ սպիտակ, սև կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, շագանակագոյն, նարնջագոյն, ոսկի, մոխրագոյն, վարդագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած երկու թերթերի ընդլայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ), Եզրահատուած։ Կարդալ՝ Գա, Դբ. «[զան]ձն իւր... ոչ գոյր նո[ցա]» (ԺԵ, 13-22), ԳԲ, Դա. «[պատճա]ռք վասն մեղաց... զսիրտ ձեր» (ԺԵ, 23-ԺԶ, 6), Աա, Բբ. «չեմ։ Եւ ասէ... ազգ քո» (ԺԸ, 25-35), Աբ, Բա, «գործեալ է քո... հանդերձ ծիրանի» (ԺԸ, 35-ԺԹ, 2)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, փականներն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 2բ-10ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 11ա-2ա Գլուխք։ 12բ Համաձայնութիւն։ 12բ-3ա Նախադրութիւն։ 14ա-79ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 79բ-80ա Գլուխք։ 80բ Նախադրութիւն։ 82ա-122բ Աւետարան Մարկոսի (122ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 122բ-3ա Նախադրութիւն։ 123բ-5ա Գլուխք։ 126ա-96ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 196բ Գլուխ (Ա-ԺԸ)։ 196բ-7ա Նախադրութիւն։ 198ա-254բ Աւետարան Յովհաննու (254ա Իրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

80բ ԶՅակոբ քահանայս յիշել պարտ է, ո՜վ սիրուն եղբարք իմ, և դու յիշեալ լիջիք ի Տէր Թվին ՌՃԻԶ (1677)։

254բ Փա՜ռք... // (256ա) ըստ այսմ սարասի եղև ցանկացօղ այսմ պաշտելի և աստուածախօս մատենիս բարեպաշտ և իմաստունԳօհար Խաթունն, և ծնօղացն՝ իւր՝ Կիրակոսն և Կուլվարդն, և եղբարքն իւր՝ Սինանն և Աստուածատուրն, բարեխօս կենաց իւրոց և յիշատակ հոգւոց և ամենայն զարմից՝ կենդանեաց և հանգուցելոց։ Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անիմաստ անձին և եղկելի հոգւոյ Յակոբ երէցս և վատթար գրչի, ի թվականութեանն տաճկաց Սուլթան Մէհէմէտին, և ի վազիրութեանն Քէօփրուլու Օղլու փաշային, և // (256բ) ի հայրապետութեանցն Հայոց տեառն Յակոբայ, որ նստի ի Սուրբ Էջմիածին և տեառն Եղիազարու, որ նստի ի սուբր Երուսաղէմ, և երախտիս յոլով ունին ի վերայ երախտամոռաց ազգիս Հայոց, զոր Տէր իբրև զջահ անշիջանելի երկայն աւուրբք պահեսցէ զնոսա։ Եւ արդ, այսմ դառն և դժնեա ժամանակիս ստացաւ զսուրբ Աւետարանս կինս այս հոգէսէր Գօհար խաթունն կոչեցեալ՝ ի հալալ արդեանցն և արդար վաստակոցն և եդ զսա յիշատակ ի քաղաքն Չմշկածակ, ի դուռն Սուրբ Կարապետին, որ կոչի Կարմիր Վանք, ի ժամանակս առաջնորդութեան և դիտողութեան Կոստանդնուպօլսի տէր Յովաննէս աստուածաբան Վարդապետին։ Արդ, աղաչեմ զամենեսեան զօգտեալսդ և զլուսաւորեալսդ ի սուրբ Աւետարանէս, որք զմայլեալ յանծայրածաւալ ծովէս և փարթամայք // (257ա) և յանծախելի գանձուս, յիշեսջիք սրտի մտօք և մեղաց թողութիւն զստացօղ սորա՝ զԳօհար խաթունն, և զծնօղսն իւր՝ զԿիրակոսն և զԿուլվարդն, ի զեղբարցն իւր՝ զՍինանն և զԱստուածատուրն։ Ի ստույգ և յընտիր օրինակաց ողորգ բայիւ և բառիւ ի զարդ և ի պայծառութիւն աստուածաբնակ տաճարին՝ Սուրբ Կարապետին։ Արդ, մի՛ ոք իշխեսցէ հանել զսուրբ գիրքս ի քաղաքէս Չմըշկածակու, ի դրանէ Սուրբ Կարապետին, ի Կարմիր Վանքէն գողանալով կամ գրաւ դնելով և կամ այլ ինչս պատճառելով։ Եւ եթէ ոք լրբի և յանդգնի, զմասն Յուդայի և զպատիժն Կայենի և զԳէեզու ընկալցի աստ մարմնով և անդ՝ հոգով, զի մի վրիպեսցի յողորմութենէն Քրիստոսի և ի Սուրբ Կարապետէն։ Եւ հոգաբարձութեամբ ընթերցողքն՝ ի // (257բ) բանալ և ի խփել կոճկով կնքողքն, վարձուց յուսասցին ի Քրիստոսէ բարեխօսութեամբ սրբոցն, որ աստ յիշին։ Արդ հանդիպողքդ ընթերցմամբ այսր սոփերի արագասաւորի, յիշեցէք միով Հայր մերիւ Կեսարացի զտէր Պետրոսն և իւր որդին՝ Երեմիա դպրին, որ բազում աշխատանք ունին զսուրբ Աւետարանս գրելոյն, և զի սակաւ քան զյոլով աշխատեցան զսրբագրելն ի յառ և ի գնել գրքիս։ Յիշեցէք և զայլ ամենայն արեանառու մերձաւորսն իւր, որք կան և որք հանգուցեալ են առ Տէր. ամէն։ Հայր մեր, որ յերինս։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

10բ (1786 թ., նօտրգիր) Յիշատակ է այս սուրբ ոսկէհալ և արծաթապատ Աւետարանս մեղաւոր և անարժան Չիմիշկածակցի Պողոս աբեղայիս և հօրցս՝ Աբրահամին, մօրըս Պատուականին, ի սուրբ Աթոռըս Էջմիածին, ձեռամբ սուրբ Աթոռին ծայրագոյն նախապատիւ եպիսկոպոս Մեսրոպ վարդապետին, թվին ՌՄԼԵ (1786)-ին, Յուլիսի ԻԱ-ին։

214

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Ծաղկու վանք

ՋԿ – 1511

Գ­ՐԻՉ՝ Զաքարիա դպիր։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Մկրտիչ քհյ։

­ԹԵՐԹ՝ 299+2 (կրկ. 206, 217). չգրուած 1ա2բ-3ա, 146ա, 299բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԶ×12 (Ե, Ը 11, ԻԶ 3)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,5×12,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 201ա)։ ՏՈՂ՝ 19 (4ա-59բ), 20 (60ա-294ա), 21 (295բ-6բ), 13-14 (297ա-9ա)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ Ծաղկանկար իւղաներկ թուղթ, դռնակինը՝ դրոշմազարդ կտաւ։ Ա փեղկին արծաթէ 2 խաչ, մէկը՝ մակագրութեամբ և ակով։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 2, սկզբից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 3բ, Մարկոս՝ 92բ, Ղուկաս՝ 145բ, Յոհաննէս և Պրոխորն՝ 299բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 4ա, 93ա, 147ա, 230ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տէրունական, տաճար, թռչնային։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ մարդագիր, հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, մանուշակագոյն, կապոյտ, կանաչ դեղին։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ ցեցակեր, փոքրիկ պատռուածքներ, Մատթէոսի նկարը վնասուած։

ԹՆԹ. Մատթէոսի նկարը, հաւանաբար, կատարուած է ԺԶ-ԺԷ դդ., վերանորոգութեան ժամանակ՝ Յովհ. Բաղիշեցու պատուէրով (296բ)։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.­ ­1ա-2ա Գլուխք։ 4ա-91ա Աւետարան Մատթէոսի։ 9ա Թելադրութիւն, «Մաթոս աւետարանիչն ի կողմանէ փրկչին...», կից՝ Ոտանաւոր. «Մաթէոս մարդ անուանեցաւ...»

2. 91բ-2ա Գլուխք։ 93ա-143բ Աւետարան Մարկոսի (143բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։143բ Թելադրութիւն. «Մարկոս աւետարանիչն աշակերիեալ Պետրոսի...», կից՝ Ոտանաւոր. «Այս Մարկոսի ասի առիւծ...»։

3. 144ա-5բ Գլուխք։ 147ա-288ա Աւետարան Ղուկասու։ 228ա Թելադրութիւն. «Աւետարանիչն Ղուկաս բժիշկ էր ճարտար...», կից՝ Ոտանաւոր. «Այս Ղուկասու եզն ասացին...»։

4. 228բ-9ա Գլուխ (Ա-ԽԳ)։ 230ա-94ա Աւետարան Յովհաննու։ 294ա Թելադրութիւն. «Յոհաննէս աւետարանիչն և սիրելի աշակերտն Քրիստոսի...», կից՝ Ոտանաւոր. «Այս Յովհաննէս արծւանման...»։

     Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

294բ Յիշատակարան է – Փա՜ռք... // (295ա) որոյ ցանկացող եղեալ բարեմիտ և ողջախոհ քահանայն Մկրտիչ՝ վանից հայր, որ զատեալ էր և մեկնեալ ի մանկութենէ իւրմէ յամենայն կրից և ի հոգոց աշխարհիս և բարձեալ զխաչ իւր հանապազ և ընթանայր զհետ կոչողին Քրիստոսի։ Վասն որոյ յաւժար կամօք ստացաւ զսուրբ աւե//(295բ)-տարանս ի յարդար վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և ծնաւղաց իւրոց՝ Ըսքանդարին և Նուբարին, և եղբարցն՝ Թումաջանին, Մելիքզադին և Մեսրոպին, և քըւերցն՝ Թաթիփաշին, Սաւլթանին և Նադարփաշին, և եղբօրորդւոցն՝ Աղաջանին, Ախիջանին և Ամիրզադին, և մօրքըւերն՝ Գուլիզարին, որդւոյն՝ Ղուբաթին, և քըւերն՝ Գոհարին, այլ և ամենայն արեան մերձաւորացն՝ կենդանեացն և հանգուցելոն։ Լի բերանով և ուղիղ սըրտիւ Աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, և Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն։

Արդ, գըրեցաւ սա ի թվականիս Հայոց ի Ջ և ի Կ (1511) ամի, ձեռամբ մեղսամած գրչիս Զաքարիայ դպրի, ի բռնակալութեան կարմիր գլուխ փաթիշահին՝ Շահ Իսմաելին, [ի] դառն և ի չար ժամանակիս։

Ես՝ Զաքարիա, մեռեալըս մեղաւք, տեսա զեռափափք սէր Մրտիչ հերպետիս, զոր ունէր հետ սուրբ Աւետարանիս, և ձեռնարկեալ գրեցի զսա ի յըն//(296ա)տիր աւրինակէ և զցանկերն և զՎասներն։ Արդ, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս, լի բերանով Աստուած ողորմի ասացէք ինձ՝ Զաքարիայ սարկաւագի և ծնօղացն իմ՝ Ղազար քահանայի և Դաւլվաթի, և եղբարցն իմ՝ Կարապետ կրօնաւորի և Ներսէսի և փոխեցելոցն առ Աստուած՝ Յովանիսին և Դարմանին, և քըւերացն՝ Արղունին և Մահսումին, և հօրեղբորն իմ՝ Յակոբ եպիսկոպոսին, որ մականուն Նետրարենց ասի։ Աստուած ողորմի ասացէք նորա, և Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն։

Դարձեալ կրկին անգամ աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զՄկրտիչ հերապետն, զի միաբանքն, որ ետ զսուրբ Աւետարանս և նըւէր ի վանքն Ծաղկու, ի դուռն մաւլու լուսոյ Մուրբ Աստուածածնիս։ Եւ մի՛ ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ եկեղեցւոյս, ոչ ի բնակաց, և ոչ յաւտարաց։ Այլ որ յանդըգնի, զմասն Յուդայի առցէ և խաչահանւածոց։ Դարձեալ Աստուած ողորմի ասացէք վանից միաբանից տէր Կարապետին և տէր Ղազարին, որ նոքա այլ կամակից եղեն սուրբ գրոցս. Աստուած լուսաւորէ զիւրեանց հոգին. ամէն։ //(296բ) Երանի է քեզ, տէր Մկրտիչ, որ այս լուսափայլ որդիս քեզ է. Աստուած թողնու զքո մե[ղ]քն, որ վայելեցիր զայս կեանքս և զանանց կեանքն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 296բ (ԺԶ-ԺԷ դդ., բոլորգիր, եղծուած) [Դարձեալ] յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած զՅովանէս Բաղիշեցի աբեղայն, որ զսուրբ Աւետարանս ծաղկել և կապել ետ, որ իւր հոգուն համար և իւր եղբաւր հոգոյն՝ մահդասի [Մել]ի[ք]-Մուսին, որ գն[ացեալ էր] վաճառական[ութեան] ի /// քաղաքի, և անկեալ եղև ի ձեռք արեանարբու ենգիչարի պարոնացն և վասն ընչից համար անմեղ նահատակեցին, և քրիստոնէից առեալ տարան թաղեցին։ Ի գիշերին յայնմիկ տեսեալ անաւրինացն ի դղեկան ի վայր յաստուածային շնորհացն լոյս իջեալ ի վերայ գերեզմանին՝ յամաւթ և ի նախատինս անաւրինաց և ի պարծանս քրիստոնէից։ Լի բերանով Աստուած ողորմի /// (4 տող) Յովանէս[ին]///

2. 297ա (ԺԷ դ., բոլորգիր) Փա՜ռք... // (298ա) սակս որոյ ցանկացեալ և եղև այսմ լուսաւոր և մեծագին մարգարտիս և գանձի աստուածայնոյ։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զհանգուցեալ Աւետն և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զհանգուցեալ Ամիրում և կողակակաիցն իւր՝ Խանումն և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։ Կրկին անգամ յիշեցէք ի քրիստոս զիւրեանց որդիքն՝ Սարգիսն, Խաչատուրն, Գաւարն և Յեթարն, իրեանցն արևշատութիւն լիցի ի սուրբ Աւետարանիս ողորմութեամբ. ամէն։

Արդ, ես՝ պարոն Սարգիս, ետու սուրբ Աւետարանս ի Սուրբ Յարութիւնս յիշատակ ննջեցելոց // (298բ) և կենդանեաց և ամենայն ազկականաց մերոց. ամէն։ Դարձեալ, եթէ ոք յանդգնեսցէ կամ եղբա[ր]ց կամ յորդոց կամ ի դստերաց կամ այլ ազգականաց՝ սուրբ Աւետարանս ի Սուրբ Յարութենէն հանելոյ կամ ծախելոյ կամ զյիշատակարնս կտրելոյ, կտրեսցի ի մէջ, նզովեալ եղիցի ի ԳՃԺԸ (318) հայրապետացն և մասն և բաժին Յուդայի առցէ։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս մեղաւոր սարկաւագ Զաքարէս, որ սորա շատ աշխատանք արարի սուրբ Աւետարանս կազմելոյ։ Յիշեցէք, Քրիստոս զձեզ յիշէ։ Երես անկեալ լի աղաչեմ զձեզ, ո՜վ քահանայք և սարկաւագունք, ով ոք հանդիպիք սմա կարդալոյ կամ օրինակելոյ, // (299ա) սպիտակ դասդկառակալով բռնեցէք։ Եթէ ոք պահեսցէ զաս ի հրէ, ի ջրէ, ի ձիթոյ, ի մոմէ և այլ ամենայն աղտից, վարձն ի Քրիստոսէ առնու, և Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ մերոյ փա՜ռք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։ Հայր մեր, որ։

3. (Կազմի Ա փեղկի խաչին, ԺԷ դ.) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Պալու որդի Ոհանին։

 

215

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Հայոց Թառ

ՋԻ – 1471

Գ­ՐԻՉ՝ Ստեփանոս մահդասի։ ՍՏԱՑՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ՝ Յոհաննէս մահդասի։

ԹԵՐԹ՝ 306+17 (կրկ. 1). չգրուած՝ 1ա-4ա, 154ա, 237ա, 302բ-6բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×4+Ա-ԻԶ×12(Ա 11, Դ, Ի 14, Ը 13, ԺԱ 8, ԺԳ 17, ԻԵ 6, ԻԶ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,4×13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ 147ա)։ ՏՈՂ՝ 16-19։ ԿԱԶՄ՜ դրոշմազարդ շագանակագոյն ւաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 2 սկզբից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 5բ, Մարկոս՝ 45բ, Ղուկաս՝ 154բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 237բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 6ա, 46ա, 155ա, 238ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար, տէրունական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, շագանակագոյն, նարնջագոյն։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ Թղթերը նորոգուած։ Նկարազարդումները գունաթափուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.­ ­4բ-5ա Գլուխք։ 6ա-94ա Աւետարան Մատթէոսի։

2. 91բ-5ա Գլուխք։ 96ա-152ա Աւետարան Մարկոսի (152ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 152բ-3բ Սկիզբն գլխոց։ 155ա-236ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 236աբ Գլուխ (Ա-Խ)։ 238ա-301ա Աւետարան Յովհաննու։ (300բ Իրք կնոջն շնացելոյ)։

     Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

94ա Զանարժան և զմեռեալ ոգի և փծուն գրիչ զՍտեփանոս մահդասի աղաչեմ յիշման արժանի առնէք, նաև ծնօղաց մերոց լի բերանով՝ ողորմի։

95ա Զփծուն գրիչս և զստացօղ կարդա զսա և յմեղապարտ ծրողս յիշէ։

153բ Զմեղապարտ գրիչս՝ զՍտեփաննոս, նաև զփոքրն իմ զՅովաննէս մահդասիքս՝ զնկարաւղօղ և զկազմօղ յիշեսցիք։

236ա Զփծուն գրիչս և զմեղաւք ծերացեալ մահդասի զՍտեփանոս յիշման արէք արժանի։

301ա Փա՜ռք քեզ, փրկ[ի]չ Աստուած, որ ետուր կարողութիւն տկար անձամբ հանելոյ։

301բ Փա՜ռք... //(301բ) Արդ, եղև զրաւ գրչութեան այսմ աստուածաշունչ Աւետարանիս, ի թվ. Հայոց Ջ և Ի (1471) և ի վշտաշատ ժամանակի, ի խանութեան Ուզուն-Հասանին և ի հայրապետութեան տեառն տէր Ռըստակէս կաթողիկոսի // (302ա, վերանորոգողի արտագրութեամբ) ի սուրբ յԱթոռն Էջմիածին, ի յերկնահանգետ և ի սուրբ ուխտս Հայոց Թառ Սուրբ Ամենափրկչիս, որ է պատկեր Տեառն մերոյ Յիսուս Քրիստոսի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

Կնքադրոշմ՝ 5բ, 297բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

216

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Ծղաքու

ՋԻԳ – 1474

ԳՐԻՉ՝ Պօղոս վարդապետ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Գուլփաշա խաթուն։

ԹԵՐԹ՝ 296. չգրուած՝ 1ա-2ա, 89բ-91ա, 141բ-4ա, 225բ-8ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×11+Ա-ԺԸ×12Ա+Զ×12 (Զ 9)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,5×13,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 160ա)։ ՏՈՂ՝ 22 (16ա-225ա), 19 (229ա-96բ)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր վանդակներով սպիտակ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր-կապոյտ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3+3, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 2բ, Ծնունդ՝ 3ա, Ընծայումն՝ 3բ, Մկրտութիւն՝ 4ա, Այլակերպութիւն՝ 4բ, յարութիւն Ղազարու՝ 5ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 5բ, Ոտնլուայ՝ 6ա, Խաչելութիւն՝ 6բ, Թաղումն՝ 7ա, Աւերումն դժոխաց՝ 7բ, Յարութիւն՝ 8ա, Համբարձումն՝ 8բ, Հոգեգալուստ՝ 9ա, Վերջին դատաստան՝ 9բ, Դժոխք՝ 10ա։ Մատթէոս՝ 15բ, Մարկոս՝ 91բ, Ղուկաս՝ 144բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 228բ։ Խ Ո Ր Ա Ն (առանց Եւսեբիոսի թղթի և Համբարբառի)՝ 10բ, 11ա, 11բ, 12ա, 12բ, 13ա, 14ա, 14բ, 15ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 16ա, 92ա, 145ա, 229ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, տէրունական, կենդանական (նաև յուշկապարիկ), տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, կենդանագիր հանգուցագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, շագանակագոյն, դեղին, կապոյտ, սև, կանաչ, նարնջագոյն։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին ցեցակեր։ Ստորին լուսանցքերին թրջուածութեան հետքեր։ Թուղթը մասամբ նորոգուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.­ ­16ա-88բ Աւետարան Մատթէոսի։ 88բ Թելադրութիւն, «Մատթէոս աւետարանիչն յետ է ամի...»։ 89ա Ոտանաւոր. «Մաթէոս մարդ անուանեցաւ...»

2. 92ա-14ա Աւետարան Մարկոսի (140ա «Յարուցեալ Յիսուս») 141ա Ոտանաւոր. «Այս Մարկոսի ասի առիւծ...»։141ա Թելադրութիւն. «Մարկոս աւետարանիչն աշակերիեալ Պետրոսի...»։

3. 145ա-224բ Աւետարան Ղուկասու։ 224բ Ոտանաւոր. «Այս Ղուկասու եզն ասացին...»։ 224բ-5ա Թելադրութիւն. «Աւետարանիչն Ղուկաս աշակերտեալ Պաւղոսի...

4. 229ա-93բ Աւետարան Յովհաննու (293բ Իրք կնոջն շնացելոյ) 293բ Ոտանաւոր. «Այս Յովհաննէս արծւանման...»։ 293բ-4ա Թելադրութիւն. «Յոհաննէս աւետարանիչն և սիրելի աշակերտն Քրիստոսի...»։

     Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

88բ Զանարժան ծառայս Աստուծոյ զՊօղոս վարդապետս աղաչեմ յիշել ի Տէր։

225ա Զնուաստ վարդապետս զՊաւղոս աղաչեմ յիշատակել յ[ա]ղօթս ձեր՝ զծրագրող սորա, և զստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զբարեպաշտ և զհաւատարիմ... (ընդհատուած)։

294ա Աւրհնութի՜ւն... // (295ա) որոյ ցանկացող եղեալ սուրբ Աւետարանիս աստուածասէր, հաւատարիմ և երկիւղած տանտիկինն խաթուն Գուլփաշէն և ստացաւ զսա ի հալալ վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և ծընաւղաց իւրոյ՝ Մկըրտչին և Շայմէլէքին, և եղբաւրն իւրոյ՝ պարոն Սադաղին, և զաւակացն իւրոց՝ գնացելոցն առ Քրիստոս՝ Խալիֆին, և քւերն իւրոյ՝ Շամշախաթունին, տէր Տիրկանն, և Ամիրմելիքն, և Մարտիրոսին, և առն Գուլփաշին՝ Ճանիբէկին, Շնոհւորին, և Նադարփաշին, Մխիթարին, Ղարիպշին, և զաւակի Սադաղին՝ ծաղկեալ Դանիէլին, զոր տացէ նմա Տէր Աստուած ընդ երկայն աւուրս, և զաւակի Խալիֆին։ // (295բ)։

Եւ արդ, գրեցաւ սա ի վանըս Ծաղքու, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածընի տաճարիս, և Սուրբ Յակոբայ, և Սուրբ Գէորգայ Զաւրավարիս, ի թըւիս Հայոց ՋԻԳ (1474), ի թագաւորութեան Հասան-բէկի և որդոց նորին, և ի կաթողիկոսութեան Ըռըստակիսի ընդհանուր Հայոց, և Աղթամարա՝ կտեառն տէր Ստեփանոսի։ Յայսմ ամի, յորում Հասան -բակն զԲաղէշ խըսարեաց և զբազում ի մարաց ազգէն կոտորեաց. և Հայոց ազգիս յոյժ ողորմած է, զի գերի ոչ առնէ. և այս ի խընամոցն Աստուծոյ պիտի իմանալ։ Վասն որոյ յերեսս անկեալ աղաչեմ ձեզ, ո՜վ մանկունք եկեղեցւոյ, յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զմեղսամած գրիչս՝ զնուաստ և զներգևեալ պիտականուն վարդապետս Պաւղոս, // (296ա) և զեղբարքն իմ՝ զխոճա Աղուպն և զՆիկողայոսն, և զհանգուցեալն ի Քրիստոս զորդի Նիկողայոսին՝ զտարաժամ առ Քրիստոս զՅակոբն, այլ և զհոգևոր և զբազմերախտ հայրն իմ զՂազար րաբունին, և զծնաւղքն իւր՝ զԱստուածատուրն և զԱմէնտիկինն յիշեսջիք յերկնաբացիկ յաղաւթս ձեր, և Աստուած ողորմի ասացէք նոցա։ Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, Աստուած ողորմի ասացէք մեր մարմնաւոր ծընաւղացն՝ Մխիթարին և Սիրմա-խաթունին, և եղբարցն իմոց՝ հանգուցելոցն առ Քրիստոս Կիրակոսին և Մարտիրոսին, և քըւերցն իմոց՝ Էւատմելէքին, Խաթունմելէքին, Գուլպահարին, և զաւակի նորին՝ Մուրատին, և լի բերանով և ուիղի սրտիւ Աստուած-ողորմի ասացէք, և Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն։

Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, Աստուած ողորմի // (296բ) ասացէք կրկնապատիկ ստացողի սուրբ Աւետարանիս՝ Գուլփաշին, և ծնաւղացն իւրոց, հաւրն՝ Մըկրտչին և մաւրն իւրոյ՝ Շայմելեքին, և առն Գուլխաշին՝ Ճանիբէկին, և զաւակի նորին՝ Խալիֆին, և զաւակի նորին՝ Էդգարին։ Ամենեցուն առհասարակ ողորմեսցի Քրիստոս ի միւսանգամ գալըստեանն իւրոյ և թողցէ զմեղս նոցա՝ զկամայն և զակամայն, և լսել տացէ նոցա զիւր զևթնալիր և զերան[աւ]էտ բարբառն, որ ասէ. Եկա՜յք,, աւրհնեալ հաւր իմոյ, ժառանգեցէք զանսպառ ուրախութիւնն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք սմա, լի բերանով աստուած ողորմի ասացէք մեր խաթուն հարսինն՝ Նուպարին, զոր տացէն Տէր Աստուած նմա վարձս ըստ վաստակոց իւրոց՝ աստի և ի հանդերձեալն. ամէն։

Կնքադրոշմ՝ 16ա, 293բ Գրիքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

217

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Սանահին

ՋՁԳ – 1534

Գ­ՐԻՉ՝ Տէրունական։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Աթանէս (151 թ., Մալազկերտ)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովհաննղս փիլիսոփա (1534 թ.) Յովհաննէս վրդ. (151)։

ԹԵՐԹ՝ 327. չգրուած՝ 1ա-2ա, 327աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԷ×12 (Գ, Ե, Ը 11, ԺԴ 13)+1×5։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18×13։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ 207ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՜ դրոշմազարդ շագանակագոյն ւաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս, դռնակինը՝ կանաչ մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 2բ, Մարկոս՝ 98բ, Ղուկաս՝ 157բ, Յովհաննէս՝ և Պրոխորոն՝ 248բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 3ա, 99ա, 158ա, 249ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար, հրեշտակ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ նարնջագոյն, կարմիր, կանաչ, կապոյտ, սև, շագանակագոյն, մանուշակագոյն, սպիտակ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու։ Ե-Զ դդ.։ 2(Ե-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատումնց և հատուած մասերի ընդերկայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագից խոշոր երկաթգիր (նմուշ՝ Բբ)։ Կարդալ՝ Դդ, Գա, Գբ, Դա. «ԵՒ դարձեալ... իմ ընկեր» (Ժ, 23-29), Աբ Բա, Բբ, Աա. «[բաժա]նեալ... ընդ իս ցրուէ» (ԺԱ, 17-23)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 3-10 թերթերը շեղակի պատռուած, թիկունքը ձգուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.3ա-98ա Աւետարան Մատթէոսի։

2. 99ա-157ա Աւետարան Մարկոսի (122ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 158ա-248ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 198ա-254բ Աւետարան Յովհաննու (323բ Գիրք կնոջն շնացելոյ)։

Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

324ա Փա՜ռք... // (325ա) զոր և տեսեալ զսորայսն անճառ փրկագործութեան խորհուրդ, բարեմիտ և սրբասէր, ճգնազգեաց կոսակրաւն աբեղայն, այլ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ յաւիտենական, կտակ անվախճան կենացն, պաշար և առաջնորդ երկնաչու ճանապարհին, ի հալալ արդեանց իւրոց՝ ակն ունելով ելից ի կենցաղոյս ջերմեռանդ սիրով և անհատական յուսով զաւակ ի Սիոն և գանձ անկողոպտելի ի վերինն Երուսաղէմ, յիշատակ հոգոյ իւրոյ և ծնողաց, հաւրն՝ Ջահանշին, մաւրն՝ Շահսալթանին, հաւրեղբաւրն՝ Թումայ վարդապետին և Ըռըստակէս եպիսկոպոսին, և եղբ//(325բ)բարցն իմոց՝ Մնրզային և Միրզաճանին, Աղայպաստին, որ ի Քրիստոս հանգուցեալ է, և քվերցն իմոց՝ Շահպէկին, Մախթումազտին և Խոնտաղին, որ հանգուցեալ է ի Քրիստոս, և հարսներնին՝ Խոնդխաթունին, և եղբաւր որդւոցն՝ ամանին, Գասպարին, Մելքունին, և եղբաւր դստերացն՝ Շահումին, Սավլվարին, խանումին, և ամենայն արեան մերձաւորացն՝ կենդանաց և ննջեցելոց, մեղաց թողութիւն խնդրեն ի Քրիստոսէ։

Եւ արդ, ես՝ յետինս ի կրաւնաւորաց, սուտանուն Տէրունական մեղապարտ գրիչս, տեսի զսէր և զփափագ տէր Յոհաննէս փլիսոփային առ հոգեւորսն, և իմ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան, այլ ըստ կարի մերում, զոր //(326ա) պարգևեաց մեզ մարդասէր Հոգին, յանձն առի և բազում աշխատութեամբ գծագրեցի զսա մեղսամած մատամբ իմով ի յաստուածաբնակ վանքս, որ կոչի Սանահին, ընդ հովանեաւ մաւրս լուսոյ Սուրբ Աստուածածնիս և ամենայն սրբոց, որ աստ կան տաւագեալ, ի յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս՝ Ղուկաս րաբունապետ վարդապետիս և Ղուկաս արհեպիսկոպոսի և այլ միաբանիցս, որ աստ կան հաւաքեալ, ի թվական[ութեանս] ՋՁԳ (1534), ի դառն և ի չար ժամանակի, որով նեղիմք ի յանաւրինաց։ Եւ արդ, երես անկ[ե]ալ աղաչեմ ղսրբութիւնդ ձեր՝ յիշել և զմեզ ի յաղաւթս ձեր, և զայլ ամենայն մերձաւորս յիշեցէք ի Քրիստոս։ Դարձեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ, յիշեցէք զտէրՅովհաննէս սրբասնունդ //(326բ) և բարեմիտ աբեղայն, սուրբ սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէք, զի և ձեզ ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած յիւր միւսանգամ գալըստեան. ամեն։

Դարձեալ հայցեմ կրկին մաղթանաւք, որ ի Յինանց վերջի շաբաթ աւրն, ի յաւարտ Աւետարանիս, զըսովորական զպարտսն հատուցանէք՝ ասելով. Երանի, ում թողութիւն եղև, և Քրիստոս՝ որդի Աստուծոյ, որով յիշողացդ և յիշեցելոցս, և որ ամէնն ասցէնն ասցէ, առհասարակ ողորմեսցի ի Քրիստոս Աստուած, և նմա փա՜ռք յաւիտեանս։ Այլ և յիշեցէք զԶաքարա սարկաւագն իմ, որ բազում աշխատութեամբ սպասաւորեց մեզ։ Յիշատակ սորին աւրհնութեամբ եղիցի։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

248ա (Ծաղկողի) Ծաղկեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անարժան և ապիտան Աթանէս մեղաւորիս, ի խնդրոյ սրբասէր և հեզահոգի Յովհաննէս վարդապետին, ի դուռն Մալազկերի Սուրբ Աստուածածնիս, թվիս Հայոց Ռ (1551)։ Ով ոք հանդիպիք սմա, յիշեցէք զստացող սորայ զՅովհաննէս վարդապետն, և աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

 

218

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Հռոմ

ՈՁԹ – 1240

Գ­ՐԻՉ՝ Վանական։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Յովանիսիկ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ ՍՏԵՓԱՆ Համշինեցի։

ԹԵՐԹ՝ 267. չգրուած՝ 1ա, 267բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԷ×10 (ԻԱ 9, ԻԷ 8)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18×12,4-13,2։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 110ա)։ ՏՈՂ՝ 22 (3ա-80բ), 20-21 (81աբ), 23 (82ա-266բ)։ ԿԱԶՄ՝ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ մասն պահպանակի, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 2բ, Ղուկաս՝ 126բ։ Խ ո ր ա ն՝ 1բ (խաչ), 2ա (երկու սիրամարգ)։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 3ա, 79ա, 127ա, 206ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, տէրունական (մեծի մասամ միագոյն)։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, կապոյտ, մոխրագոյն։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.3ա-78ա Աւետարան Մատթէոսի։

2. 79ա-126ա Աւետարան Մարկոսի (125բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 127ա-205բա Աւետարան Ղուկասու։

4. 198ա-254բ Աւետարան Յովհաննու (264ա Իրք կնոջն շնացելոյ)։

Նխ. §§ 1-4 համախմբուած՝ 78աբ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 78բ (Գրչի) Ստեփաննոս արգելական և երջանիկ ճգնաւոր Քրիստոսի ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յիւր աղքատութենէ՝ ի վայելումն կենաց և ի յիշատակ հոգւոյ և ծնողաց իւրոց, և յետ մահունն իւրոյ՝ յով անկանի՝ իւր պատարագ առնէ Կ աւր։ Ստացողի սորայ և կազմողի ողորմեսցի Տէր Յիսուս Քրիստոս։

125ա Քրիստոս, ողորմեայ ստացաւղին։

126ա ԼՔրիստոս Աստուած, ողորմեա Ստեփանոսի քահանաի՝ ստացողի սորա։ Ողորմեա, Քրիստոսի Աստուած, և այս մաւրս հոգևորի որ բազում աշխատութեամբ ի ժամ գրելոյ սորա սպասաւորեաց ինձ յաւժար կամաւք

205բ Ո՜վ Բան և Հայր և Հոգի Սուրբ, ողորմեա Ստեփանոսի քահանի՝ ստացողի սրբոյ Աւետարանիս և իւր ծնողացն, և անպիտան ծրողի սորա՝ Վանականի ևիւրայնոցն։

264բ Փա՜ռք... Յամի Տեառն վեցհարիւերորդի ութսըներորդի իններորդի (1240) թուականի աւարտագործեալ եղև սուրբ և կենսատու Աւետարանս Քրիստոսի Յիսուսի Աստուծոյ մերոյ, զոր ընկալեալ յաստուածատուր վարդապետութենէ երկնաւոր հովուապետին սրբոց աւետարանդացն Մատթէոսի, Մարկոսի, Ղուկասու և սրբոյն Յովհաննիսի... // Օ265ա) Զոր իմ բազմամեղի և անարժան քահանաի՝ Ստեփանոս Համշինեցի, տկար մարմնով և հոգւովս, ևս առաւել ստացա զսա յիշատակ ինձ և գանձ անկողոպտելի և փրկանս մեղուցեալ հոգւոյն, ընդ նմին և ծնողաց իմոց՝ Սոսթանէս քահանայի՝ հաւր իմոյ, և մաւր իմոյ, և պապուն իմոյ՝ Միքել քահանաի, և եղբաւր իմոյ՝ Գէորգա քահանաի, և Ճուան նաւտարին, և այլ արեան մերձակաից։

Արդ, ես՝ Ստեփանոս, թափուրս ի գործոց բարեաց և լրացեալս ամենայն յանցանաւք, զերեսս ի մայրն եդեալ, աղերսահայց մաղթանաւք խնդրեմ յամենեցունց, զի ո ոք և իցէ, որ ժառանգէ զսա յետ ելից մերոց յաստեացս, սրտի մտաւք, կարեկցաբար, իբրև եղբաւր սիր//(265բ)ելոյ, աղաւթից և յիշման արժանի արասջիք և թողութիւն մեղաց խնդրեցէք առաջի մեղսաքաւիչ սու[ր]բ պատարագին՝ Ստեփանոսի և վերագրելոցն ի սմա։ Յիշեսջիք և զԱւետիս փիլիսոփայն, որ յաւժար կամաւք ետ զաւրինակն գովելի. տացէ նմա Քրիստոս մասն ի սուրբ առաքելոցն և զերկնից արքայութիւնն, և գրե զնա ի գիր վերագունին Սիովնի։

Եւ արդ, գրեցաւ սա ի յակնադիտակ և ի հռչակաւոր մայրաքաղաքս Հռոմ, ընդ հովանեաւ սուրբ առաքելոցս Պետրոսի և Պաւղոսի, ի հանգըստարանի տանս Հայոց, ի դրան Սուրբ Աստուածածնիս, ձեռամբ տկար և մեղապարտ իմոյ Վնական կոչեցելոյ, զոր այր մի աստուածասէր և բարեպաշտաւն ի Հռոմա, անուն Յակոբ, և ամուսին իւր՝ ևս բարեպաշտ և հոգևոր, տաին աւր ըստ աւրէ զպարէնիկն ի պէտս կերակրոյ վատշուեր մարմնոյս։ Արդ, այն, որ առատն է ի տուրս // (266ա) պարգևաց, տացե նոցա վարձս ըստ վաստակոցն, զոր յիս են արարեալ, ընդ միոյն հազարապատիկ և զերկնից արքայութիւնն պատրաստէ ի հանդերձեալ երկին։ Ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած այս կամաւոր աղքատացս, որ կան աստ բազում տառապանաւք՝ արանց և կանանց, առաջնորդի տեղոյս Սարգսի, և այլ միեղեն եղբայրութեանս, և մասնակից արասցէ բարեվաստակ մշակացն։ Նաև գրողի սորա՝ Վնականին, և իւր ծնողացն և նոցա, որ սրով ելին յաշխարհէս։ Արդ, ես ըստ իմում կարողութեան արտասանեցի զսա՝ որչափ կարացի, և դու ընկալ ըզսա, ո՜վ մարդ Աստուծոյ և պատուական եղբայր, և զեղկելիս յիշեա ի Տէր, և դու լիջիր ի հաճոյսն Աստուծոյ։

2. 267ա (Ծաղկողի) Ընդ նմին զթափուրս ի բարեաց, զանպիտանս և զախմարս՝ զՅովանիսիկս, աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս, և դուք յիշեալ լիջիք ի միւսանգամ գալուստն, և ծաղիկս անմեղադիր լինել, զի կար մեր յաս է։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 266ա (ԺԴ-ԺԵ դդ., կազմողի) Ո՜հ, զմեղաւք դատապարտեալ, զվերջին կազմաւղ սորայ՝ զՅովանէս սուտանուն կրաւնաւորն աղաչեմ յիշել ի Տէր, և Աստուած զձեզ յիշէ յիւր միւսանգամ գալուստն. ամէն։

2. 266բ (ԺԴ-ԺԵ դդ., ստացողի) Ո՜վ դասք լուսերամից և մանկունք վերին Սիոնի, դասք պատուելի սուրբ քահանայիցդ, յորժամ հանդիպիք սուրբ և լուսապայծառ և մեղսաքաւիչ սուրբ Աւետարանիս, յիշեսջիք յերիս երանեալ և զարժանապէս ընդրեալ քահանայս՝ զՍիմէոնն, զվերջին ստացողս, որ ըստացաւ զսայ ի հալալ ընչից իւրոց՝ պարոն Սարգսի, և մօրն իւրոյ՝ մեծ Խաթունին, զոր Տէր Յիսուս վայեալ տացէ սմայ բազում ժամանակօք. ամէն։

3. 266բ Յիշեցէք, ընթերցողք, զժողովող յիշատակարանաց ձեռագիր մատենից հայոց՝ զՄեսրովբ եպիսկոպոս Սմբատեանց Նախիջևանցի, միաբանս Սրբոյ Էջմիածնի ի 1850 ամի։ Գրեցաւ ի 1884 ամի։

Կնքադրոշմ՝ 2ա Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

219

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Գաւրի

ՋԺԸ – 1469, ՌԼԳ – 1584

Գ­ՐԻՉ՝ Գրիգոր աբղյ. (1469 թ., 143ա-300բ), Բարսեղ (1584 թ., 1բ-142ա)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Գրիգոր գրիչը, ապա՝ Ամիր-Ասլան և Ամիր-Հասան եղբարք (1469-ից յետոյ), Խաչատուր արքեպս. (1584 թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 303. չգրուած՝ 1ա, 302բ-3բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×7+Ա-ԻԶ×12 (Ա 10, ԺԲ 6, ԺԳ 11, ԻԶ 5)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, (մագաղաթ՝ 302-3)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18×13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 177ա)։ ՏՈՂ՝ 20 (1469 թ.), 17-21 (1584 թ., խառն)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 9բ, Մարկոս՝ 92բ (1584 թ.) Ղուկաս՝ 145բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 234բ (1469 թ.)։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 10ա, 93ա (1584 թ.), 146ա, 235ա (1469 թ.) Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական (1584 թ.), բուսական, թռչնային, տէրունական (1469 թ.)։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ ըենդանագիր, հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, կանաչ, մուգ-կարմիր, սպիտակ, սև, մոխրագոյն (1469 թ.) կանաչ, դեղին, սև, կապոյտ, մուգ-կարմիր (1584 թ.)

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Կիւրեղ Երուսաղեմացի, Կռչումն ընծայութեան։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2 (Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած երկու թերթերի ընդլայնակի ծալումնց, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բբ)։ Կարդալ՝ Աա, Բբ, Աբ, Բա, Դբ, Գա, Դա, Գբ. «[Գլուխ Ե. Վասն հաւատոյ...] և զքեզ ընկալեալ զհաւատն միանգամայն կեցուցանել... փառք... ամէն», Գբ. «[Գլուխ Զ]. Կոչումն ընծայութեան վասն Աստուծոյ միահեծան իշխանութեան-Յայն, որ ասէ. Ի հաւատալ ի մի Աստուած... աւրհնեա՜լ է Աստուած և հայր Տեառն» (տե՛ս տպ. Վենետիկ. 1832, էջ 83-88)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ թրջուածութեան և բորբոսի հետքեր, մասնակիօրեէն նորոգուած։ Կազմի եզրերը մաշուած, կաշին ցեցակեր, դռնակը վնասուած, աստառն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 2բ-6ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 6բ-8ա Գլուխք։ 8աբ Համաձայնութիւն։ 8բ-9ա Նախադրութիւն։ 10ա-90բ Աւետարան Մատթէոսի (կից՝ Ոտանաւոր. «Մատթէոս մարդ վասն այն ցուցաւ...»)։

4. 91ա-2ա Գլուխք։ 92ա Նախադրութիւն։ 93ա-140բ Աւետարան Մարկոսի (139բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։ Կից՝ Ոտանաւոր. «իսկ Մարկոսի ասի առևծ...»)։

5. 143ա Նախադրութիւն։ 143բ-5ա Գլուխք։ 146ա-232բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 233ա Նախադրութիւն։ 233բ Գլուխ (Ա-ԺԸ)։ 235ա-301ա Աւետարան Յովհաննու (300բ Իրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 301ա (1469 թ., Գրիգոր աբղյ-ի) Փա՜ռք... Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականութեանս Հայոց ՋԺԸ (1469), // (301բ) ի գեղաքաղաքս Գաւրի, ընդ հովանեաւ կաթուղիկէ Սուրբ Աստուածածնիս, ձեռամբ անարհեստ և փցուն գրչի՝ Գրիգորի, վասն յիշատակի ինձ և ծնաւղաց իմոց, հաւրըն՝ Չարքասին, մօրն՝ Վարդետիկնայ, նաև եղբարցն և ամենայն արեան մերձաւորացն։ Եւ ետու զսայ անջինջ յիշատակ ի դուռն Սուրբ Լուսաւորչին Բրէծու, ձեռամբ կուսակրաւն աբեղաին Յովանիսին և սրբասէր քահանաիցն՝ Վարդանին և Եզեկիելին, վասն որո աղաչեմ յիշել ի Տէր զծնաւղսն, զարեանառու մերձաւորսն մեր, և զամենայն երախտաւորսն և զուսուցիչն մեր։ Եւ զիս՝ զփտեալ ծերունիս, զմեղաւք զառածեալս զԳրիգոր, անուամբ միայն աբեղա, նաև զհոգևոր [որդ]եակս իմ զՄարտիրոս դպիր, որ ձեռնտու և աւգնական է ամենայն աշխատանաց գրա//... (շար. թափուած)։

2. 302ա (1469-ից յետոյ, ստացողի, գրիչ՝ Ղազար աբղյ) [Փ]ա՜ռք.. Ես՝ Ամիր-Ասլանս, և երղարն (=եղբարն) իմ զԱմիր-Հասանս գնեցի սուրբ Աւետարանս յիշատակ ինձ և ծնողաց իմոց, և հաւրն իմոյ՝ Յայտինին, և մաւրն իմոյ՝ Շատբաղտին, և քոյր իմ՝ զՄունուս և քվերորդին՝ զԳուդուզ, և որդոյ իմոյ՝ Ջահարին, և միւս որդին՝ զԱմիրբեկն։ Եւ ես գնեցի զսայ ի Գաւրեց[ի] Գրիգոր աբեղայէն, ի Շաքեցի Ղազարար աբեղային ձեռաւքն։ Ստացայ զսայ հալալ ընչից իմոց և ետու զաս անջի[ն]ջ յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմոց և զաւակաց իմոց, և ետու զսայ ի դուռն սուրբ եկեղեցոյ... (բաց)։ Եւ ով ոք հանցէ զսայ ի ի դրան[է] Սուրբ Սստուածածնիս կամ ծախելով, կամ գրօելով, կամ գողանանով, կամ այլ ինչ բանիւ, նայ սորայ գնաւղին մեղաց ու ազգաին մեղացն տէր լինի, և պահաւղ[ն] աւրհնի Աստուծոյ։

Ե[ւ] զիս՝ զմե[ղ]սամակար[դ] մեղաւք լցեալ սուտանուն Ղազար աբեղայս յիշեցէք ի Քրիստոս, և Աստուած զձեզ յիշէ իւր արքայութեամբ. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 9ա (1584 թ., թերին լրացնող Բարսեղ գրչի) Ո՜վ եղբարք, որք ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս, յիշեցէք զհայրապետն տէր Խաչատուր՝ Վրաստանա արքեպիսկոպոսն, և զհայրն և զմայրն, քուրս և զեղբարս իւր ի Քրիստոս յոյսն մեր, և զիս՝ զիս անպիտանս Բարսեղս յիշեցէք վասն Քրիստոսի, և դուք յիշեալ լիջիք ահեղ ատ[են]ին։

90բ Զպատուական Խաչատուր եպիսկոպոսն՝ ստացող սուրբ Աւետարանիս [յ]իշեցէք հանդերձ բարի ծնաւղօքն։

92բ Տառապեալս և մեղաւորս Բարսեղս իմով մեղս[ա]ներկ ձեռամբ գրեցի յիշատակ Խաչատուր եպիսկոպոսի։

140բ Ստացողի սորա՝ Խաչատուր եպիսկոպոսի և ծնաւղաց և զարմից յիշատակ բարի և յԱստուծոյ թողութիւ յանցանաց հայցեցէք հանդերձ բարի ծնաւղաւքն. ամէն։ Աստ բարի վարիւք և առաքինի գործովք ի խորին ծերութիւն հասուցանէ և յետ աստի կենացս ելանելոյ՝ ԳՃ ու ԺԸ (318) սուրբ հայրապետաց դասուն արժանի արասցէ. ամէն։

141ա փա՜ռք... արդ, գրեցաւ ըզպակասութիւն սուրբ Աւետարանիս ի դառն և դըժար ժամանակիս, որ զաւրացան խաւնթքարեցիքն, և ելեալ մինչև ի Դարբանդ բըռնեցին, և պարոն Սիմոն չկարացին հանազանդեցուցանել, խիստ շատ կոտորումն արաւ Հոռոմի հեծելին։ Զ տարի է, որ պատերազ[մ]ելիս է, դեռ հնազանդել չէ։ Ի թվին ՌԼԳ (1584), ի գիւղաքաղաքս, որ կոչի Գաւրի, ի դուռս Տիրամայր Սուրբ Աստուածածնին, ի կաթողիկոսութեան տեառն տէր Առաքէլի, ի թագաւորութեանն Վրաստանա պարոն Սիմոնի, ի խնդրոյ Խաչատուր սրբասէր և կուսակրաւն արհեպիսկոպոսի, յիշատակ հոգոյ իւրոյ և ծնաւղաց իւրոց, հաւրն՝ Շաքարին և մաւրն... (բաց), և եղբաւրն Վարդանին, և այլ ամենայն յարեան մերձաւորաց առհասարակ, կենդ//(141բ)անեաց և ննջեցելոց առհասարակ, մեծի և փոքու։ Եւ ետ անջինջ յիշատակ Մուխրան, ի բնիկ գաւառն իւր, որ կոչի Քանդայ, ի վայելումն եղբաւր արդւոյն՝ Կիրակոս սարկաւագին, զոր և Տէր Աստուած ի կարգ քահանայութիւն հասուցանէ և վաելել տացէ մինչև ի խորին ծերութիւնն. ամէն։

Արդ, երես անկեալ աղաչեմք զձեզ, ո՜վ սուրբ քահանայք, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս կարդալով կամ տեսանելով, լի սրտիւ և առատ բերանով ողորմի հրամաէցէք պարոնտէր Խաչատուրին և հոգևոր ծնաղին՝ պարոնտէր Դաւթին և մարմնաւոր ծնաւղացն՝ հաւրն և մաւրն, քվերացն և եղբարցն առհասարակ. ամէն։ Եւ որք յիշէք և ողորմի ասէք, և դու[ք] յիշեալ լինիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերո ի միւսանկամ գալստեանն և յերկնից արքայութեանն. ամէն։

Եւ ես մեղաւք խաւարեալ մականուն Բարսեղս, աղաչեմք անմեղադիր լերուք խո//(142ա)-շորութեան գրոյս և սխալանացս, զի կար մեր այս էր, և միով Ողորմայիւ յիշեցէք զիս և հայրն և մայրն իմ, որ չեմ արժան յիշելոյ և ոչ յիշատակելո, և նա՛, որ առատն է ի տուրս բարեաց, մինին հազար ձեզ ողորմի և ձեր ննջեցելոցն. ամէն։ Ո՛հ, որ չար ժամանակի ենք դէմ ելել, վասն մեղաց մեցոց կու տատանիմք որպէս զալիս ծովու և մրրիկս հողմոց։ Փա՜ռք ներողութեան Քրիստոսի աստուծոյն մերո յաւիտեանս. ամէն։

2. 142ա (1599 թ., անվարժ բոլորգրով) [Յ]իշատակ[արան] սուրբ յԱւետ[ար]անիս – Փա՜ռք... Արդ, գնեցաւ սուրբ յԱւետարանս ի դառն և դժար ժամանակիս։ Ես՝ Ամիրջանս գնեցի զայս աստուածայշու[ն]չ Աւետարանս յիշայտակ ինձ և ծնողացն իմոց՝ հաւրն իմ Ալէքսանին և մաւր իմ Նսէփին և կողաքցին իմոյ Ազիզին և որդո իմո Ալայդարտին և քուվէր իմ Վարդխաթունին և ամենայն ար[ե]ան մերձայորաց. ամէն։ //(142բ) Ի հալալ ընչից իմոյց և քրտանց գնեցի։ Արդ, երես անգալ աղաչիմք զձեզ, ո՜վ սուրբ քահանայք, որք հանդիպիք ի սմայ սուրբ Աւետարանիս կա[ր]դալով կամ աւրինակելով, լի սրտիւ և առատ բերանով ողորմի ասէք պարոն Ամիրջանին և մեր մերձայորացն, առհասարակ՝ մեծի և փոքու. ամէն։ Ի թվին ՌԽԸ (1599) այս Աւետարանս որ գնեցի, էստուր հեդ Գ գերի գնեցի, ազատ արի։

Այս սուրբ Աւետարանս գնեցինք ի քաղաք, որ կոչի Տպխիս, ի դուռն Սուրբ Ծիրանաւոր Սուրբ Աստուածնին, դրինք ի վախմ։ Ով սուրբ քայհանայք, ով որ հանդիպիք ի սմայ, միաբան Ա բերան ողորմի ասէք լի բերանով, որ ով զմեզ յիշէ, Աստուած զինքն յիշէ աւուր դատաստ[ան]ին յաւիտե[ա]նս. ամէն։ Հայր մեր...

3. 142բ (Ժէ՞ դ., նօտրգիր) Շինեցի դուռն նորայկնու[ն]ք Աստուածմաւր ժամայտունն, Աստուած ողորմի Անէշելին ։ հաւր և մաւր, իւր յյիշատակ լաւ պահէ, ով որ կարդ[այ], ողորմա ասէ։

4. Բա (ԺԸ դ., շղագիր, եղծուած) Փա՜ռք... Աստուած ողորմի տէր Սահակին, Աստուած իր դատաստանի բարի անէ, որ իր յիշատակն եթող։ Աստուած իր մեղքն ե[թ]ող ամէնայն։ Իր յիշա[տ]ա[կ] /// իր ինձ /// դատաստան ///։

Աստուած [ող]որմի տէր Սիմոնին, որ ինձ երկու փող ղարեկած էր։

 

220

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Սանահին

ՋՁԳ – 1534

Գ­ՐԻՉ՝ Ալեգսանոս աբղյ (59ա-274բ)։

ԹԵՐԹ՝ 274. չգրուած՝ 1ա, 83ե։ ՊՐԱԿ՝ (վերանորոգողի)՝ Ա-Ե×12 (Բ 10)+(գրչի)՝ Ե-ԻԲ×12 (Ե 8, Է 13, ԻԲ 15)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 17×12,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 140ա)։ Տող՝ 21 (բուն գրչի), 19 (վերանորոգողի)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ մասն պատառիկ-պահպանակի, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 83բ, Մարկոս՝ 131բ, Ղուկաս՝ 157բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 213բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 84ա, 132ա, 214ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար (միայն՝ 59-274)։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մաշտոց (Կանոն պսակի). ԺԴ-ԺԵ դդ.։ 4(Ա-Դ)+4(Ե-Ը), ստացուած 8 թերթերի եզրահատումից, Աա և Ըբ սոսնձուած կազմաստառին։ Թուղթ, միասիւն, բոլորգիր (նմուշ՝ Եա), 22-24 տող։ Կարդալ Աբ «և ասէ զաղօթս. Տէր Աստուած, որ զամենայն ինչ իմաստութեամբ արար...», Բա «Պաեւղոսի առաքելոյն Կորնթաց[ւոց] թղ[թոյն]. Կանայք հնազանդ լինին արանց...», Դա «Եւ ասէ գաղաւթս. Աստուած, որ միայն կարողդ ես...», Զբ «Վասն այնորիկ որդեակ, ի կարճոյ համառաւետցի յականջո ձեր...», Ըա «Եւ ասաց Աստուած. Արասզուք մարդ ըստ պատկերի իմում... և եղիցին Արքոքեան ի մարմին մի»։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Խոնաւութիւնից գունափոխուած և խունացած։ ԺԸ դ. նորոգուած և լրացուած թերթին՝ 1-58։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.2ա-82բ Աւետարան Մատթէոսի։

2. 84ա-131ա Աւետարան Մարկոսի (130ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 132ա-213ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 214ա-74ա Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

131ա Զմեղապարտ գրիչս Ալեգսանոս յաղաւթս յիշեցէք հանդերձ ծնողաւքն իմ, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։ (Նոյնը՝ 213ա)։

274ա Փա՜ռք... Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականիս Հայոց ՋԽԸ (1499), ձեռամբ անարժան, հեք, ֆանաք Ալեգսանոս անուամ[բ] միայն աբեղա և գործով ունայն և վա[տ]թար եմ քան զամենայն մարդ, ի սուրբ ուխտս Մաքենացոց, ի դուռս Սուրբ տաճարիս Աստուածածնիս հայր Սողոմոնի նշխարացս և այլ սրբոց, որ աստ կան, ի առաջնորդութեան սուրբ ուխտիս՝ Թաթէոս եպիսկոպոսին, //(274բ) իմ աղաւթս յիշեցէք։ Սղալութեան գրոյս և խոշորութեան թողութիւն արէք, զի կար մեր այս էր և ոչ աւելի։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 274բ (1579 թ., բոլորգիր) Վերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս /// ի հալալ ընչից իմոց [յ]իշատակ ինձ և ծնող[աց] իմոց՝ հաւրն իմ /// (20 տող) կարդալով և [օ]րինակելով և Աստուած ողորմի ասացէք, ձեզ ողորմեսի մեկին Ռ-ապատիկ. ամէն։ Ի թվականութիւն Հայոց ՌԻԸ (1579), յղանութիւն Խոյտապանդէին, պարնութիւն Մէհտի-ղուլի սուլտանին ///

2. 1բ (ԺԸ դ. նօտրգիր) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Լուսաւորչի անապատի հայր Գրիգոր վարդապետին, որ եհ յիշատակ տիրացու Յարութենին. ամէն։

 

221

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Սրկղունք գիւղ

ՋԻԴ – 1475

Գ­ՐԻՉ՝ Դաւիթ երէց։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Տէր Աբրահամ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Շահրամիր Բարկուշատեցի և Աւղուլ (ամուսինք)։

ԹԵՐԹ՝ 319+1(կրկ. 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18×13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 153ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ սպիտակ գծերով սև մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 1բ, Մարկոս՝ 88բ, Ղուկաս՝ 149բ, Յովհաննէս՝ և Պրոխորոն՝ 248բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 2ա, 89ա, 150ա, 249ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական (նաև յուշկապարիկ), տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, նարնջագոյն, կանաչ, մոխրագոյն, դեղին, կապոյտ։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Լուսանցային մասերը թուլացած, կազմի կաշին մաշուած, տախտակները ծռուած, դռնակը վնասուած, աստառը քայքայուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.2ա-87բ Աւետարան Մատթէոսի։

2. 89ա-148բ Աւետարան Մարկոսի (147բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 150ա-247բ Աւետարան Ղուկասու։

4. 249ա-317բ Աւետարան Յովհաննու։

Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 88ա Զտառապեալ հոգի Դաւիթ յիշեա և ասա միշտ Տէր ողորմեա (նմա՝ 248ա)։

148բ Զստաղաւղ սուրբ Աւետարանիս Աւղուլ և Շահրիար յիշեսցի ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, մեղաւոր գրիչս՝ Դաւիթ, և դուք յիշողքդ. ամէն։

317բ Յիշատակարան – Փա՜ռք... // (318ա) որ ետ կարողութիւն անարհեստ և անիմաստ տկարութեանս իմում հասանել գծագրութեամբ ի վերջ աստուածատունկ և աստուածախաւս և նորաբողբոջ և աստուածատես Աւետարանիս, որ է սա աւետաւոր արդարոց և մեղաւորաց, և կոչաւղի ի յառագաստ արդարադատ դատտաւորին Աստուծոյ։

Արդ, գրեցաւ այս աստուածանկար բուրաստանս ի թվականութեանս Հայոց ՋԻԴ (1475), ի ղանութեան Հասան-բեկին՝ թոռինն Պայընտըրոյ, ի յաթոռակայութեանն Վաղարշապատու տէր սարգիս կաթողիկոսի, և մերում նահանգի եպիսկոպոսութեանն տէր Յոհանիսի, որ է ի դուռն Սուրբ Գեղարդեանն, ի յերկիրս Վայիձորոյ, ի գեօղս, որ կոչի Սրկըղունս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Գէորգի և Սուրբ Յակոբի և այլ սրբութեան, որ աստ կան, ի իշխանութեան պարոնՋումին և որդոցն իւրոց, // (318բ) առ ոտս արիաջան և սրբահաճոյ Աւգատէր վարդապետի՝ հաւրեղբօրս մերոյ, որ է ի յանապատն Բոլորաձորոյ, ի դուռն Սուրբ Աստուածածնին և Սուրբ Կարապետին, որ վերստին նորոգեաց՝ շինութեամբ և պայծառութեամբ ժամատեղաց։ Եւ այլ մարմնաւոր եղբարցս իմ՝ տէր Զաքարի և տէր Աբրահամի՝ նկարողի Աւետարանիս, կուսակրաւն աբեղայից և ընկերակցի իմոյ՝ տէր [Ե]զեկիէլ գեղու իրիցու, և տէր Ստեփանոս՝ փեսոյ իմոյ։

Ձեռնագրեցաւ սա իմոյ տկարութեանս՝

                               Դաւիթ իրիցի,

Որ եմ յետնեալս ամենայնի,

Որ չեմ արժան եմ ի կարգի,

Որ ըզանունս չարժէի,

Որ իրիցուկ ես կոչէի,

Որ յոյժ պղերգ եմ ի բարի,

Արագաթիւր եմ ի չարի,

Պիթ միայն Տէրն ինձ ողորմի ի յահեղ աւրն իւր յատենի,

Որ ի յաթոռն սուրբ բազմի Եւ բաժանէ զազգս ամենի,

Եւ նմա փա՜ռք յաւիտենի։

Արդ, ստացեալ զԱւետարանս բարեմիտ այրն՝ Բարկուշատեցի Շահրամիր և Աւղուլ (շար. մինչև յաջորդ պարբերութիւնը՝ այլ ձեռքով) մայրն, որ ստացաւ զԱւետարանս յիշատակ իւր և հանգուցեալ որդոցն իւրոց՝ Շարհրիարին և Մաթէոսին, և կենդանի որդոյն իւրոյ՝ Շահրիմանին, և քւերցն՝ Սիրամարգին, Շախանդրխտին և Մելիքին և Թագոհին. ամէն։ Արդ, ես՝ Աւղուլս, որ զԱւետարանս ստացայ ի հալալ ընչից իմոց կատարման ամենայն ննջեցելոց իմոց. ամէն։

Դարձեալ աղաչեմ զհանդիպողքդ այսմ տառի, զի յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալքս ի սմա և զիս՝ զանարժան գրիչս՝ զԴաւիթ էրէցս և զծնօղսն իմ, զհայրն իմ՝ զՏէրտէր և զմայրն իմ՝ զԳոիացայ, հանգուցեալ առ Քրիստոս յոյսն ամենեցուն, և զհարազատ որդիքս իմ՝ զԱլեքսանոս և զՅոհան, և մայր սոցա, զի բազում աշխատութեամբ // (319բ) սպասաւորէ մեզ։ Եւ սխալատութեամբ //(319բ) սպասաւորէ մեզ։ Եւ սխալանաց և խոշորութեան գրոյս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր։ Եւ որ առատ է ի տուրս բարեաց, ձեզ՝ յիշողացդ, և մեզ՝ յիշելոցս, առհասարակ ողորմեսցի, և նմա փառք յաւիտենիւ. ամէն։

2. 1բ (Ծաղկողի, նօտրգիր, ստորին լուսանցքում, վնասուած) Զանարժան աբրահամ /// յիշեայ, և Աս[տուած ողոր]մեայ։

3. 88ա (Ստացողի, բոլորգիր) Յուսովն, որ առ Աստուած, ես՝ Աւղուլս, ստացայ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ինչից իմոց, յիշատակ ինձ և ամուսնոյն իմոյ՝ Շահրամիրին, և ի Քրիստոս հանգուցեալ զաւակացն իմոց՝ Շարհիարին և Մաթէոսին, և դստերն իմոյ՝ Շահանդուխտին, և փեսին իմոյ՝ Խուպիարին. զՏէր տէր Աստուած գթայ նոցա հոգոյն, և հաւրն իմ՝ Մանուըին, և մաւրն իմ՝ Ջհանբախտին։ Աստուած ողորմի նոցա հոգւոյն. ամէն և եղիցի։ Եւ զթոռերն իմ՝ զԱմիրբարն, զՍիրամարգ՝ զդուստրն իմ, և զԱմիրխէր դպիրն՝ զժառանդող սուրբ Աւետար[ան]իս։ Ով որ զմեզ յիշէ, յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ, թէ Աստուած ողորմի նոցա. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 149ա (1591 թ., շղագիր) Փա՜ռք... ո. ետ կարողութիւն՝ առայ սուրբ Աւետարանս հալալ ինչից և ապրանաց իմոց ես՝ իսայ երէցս, [ի] վայելումն որդոյ իմոյ՝ Մակուկին, թուռերանց իմոյ՝ տէր Բարսեղին, Պալասանին, աստուածայդուրին, Աղայփիրին, Պեկնազարին, Պարունպապին։ Դարձեալ աղաչեմ, հանդիպող այսմ տառիս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր և մայրն իմ՝ Մանիշակն, և դուք իշայ (=յիշեալ) լիջիք առաջի Քրիստոսի, որ գինեսցայ այս Աւետարանս թվայկանութիւնէն։ ՌԽ (1591), սուլթանութեան մարութեանին, մելիքութիւն Սարոյեանին, հայրապէտութիւն Զաքարայ պարունտէրին։

2. 1ա (ԺԶ-ԺԷ դդ. անվարժ բոլորգիր) Գրիգորս գրեցի։ Ո՛վ որ կարդէք, մէկ բերան ողորմի ասէք։ Զգործըս ձեռաց իմոց ուղիղ արայ ինձ, Տէր, և զգործըս ձեռաց իմոց աջողեայ մեզ։

3. 1ա (Ժէ դ., անվարժ բոլորգիր, այլ) Վերջին ըստացող սուրբ Ա[ւե]տ[ա]րա[նիս] Յետկարին, Չինարին, որ գինեցին [ի] ձեռաց յանաւրի[ն]աց՝ յիշատակ մեզ և ծնողաց մերոց, զաւակաց մերոց՝ Քասպարին, Շաւ[զ]ային, Եղսպեդին, մեծ և փոքր առ ամենուցոյ և ամէն։ Ով որ էս Աւատ[ար]անս կարդա, Աստուած ողորմի ասէ։

4. 87բ (1646 թ., նօտրգիր) Թիվն էր Լ (30+1616=1646)։ (Նոյնը՝ 88ա)։

5. 319բ (Բոլորգիր, քերծուած և անընթեռնելի)։

222

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԳ – XIII

ԾԱՂԿՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ՝ Մեսրոպ Խիզանցի (1629 թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 168. չգրուած՝ 1աբ, 49ա, 81բ, ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԵ ×12 (Ա, Ե 11, ԺԲ 10, ԺԵ 4)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 18 ×12,9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիրպ (նմուշ՝ 93ա) ՏՈՂ՝ 26։ ԿԱԶՄ՝ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, Ա փեղկի աստառը՝ պատառիկ-պահպանակի Ա թերթը, Բ փեղկինը՝ մասն պահպանակի։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 1 վերջից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 2ա, 50ա, 82ա, 131ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար, խաչ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր ։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, սպիտակ, մանիշակագոյն, շագանակագոյն, դեղին, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ –Յովհան Ոսկեբերանի Ներբողեան ի վարս Պելագիա Անտիոքացի (վրացերէն, թրգմ. Եփրեմ Մցիրէ)։ ԺԳ-ԺԴ դդ.։ 4(Ա-Դ), սկզբում, ստացուած 2 թերթերի ընդլայնակի երկտակումից, Աա սոսնձուած աստառին։ Մագաղաթ, միասիւն, նուսխուրի (նմուշ՝ Գա), սկզբնաբառերը մխեդրուլի։ Կարդալ՝ Բա-Դա, «[...]  dre cxore(a)Á, vinaÁca soflisb[a]n... m[e]fisa c[a]Tisa nec[a] ro, Toma da...։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Խորաններն ու աւետարանիչների նկարները կտրուած հանուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.2ա-48ա Աւետարան Մատթէոսի։

2. 48ա Նախադրութիւն։ 48բ-9ա Գլուխք։ 50ա-78բ Աւետարան Մարկոսի։

3. 79ա Նախադրութիւն։ 79բ-91ա Գլուխք։ 82ա-130բ Աւետարան Ղուկասու։

4. 130բ Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 131ա-67ա Աւետարան Յովհաննու։

Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 81ա (1595 թ., բոլորգիր) Արդ, ես՝ երեսս անկեալ Նարինս, գնեցի զսուրբ Աւետարանս հալալ արդեա[ն]ց իմոց, յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմոց՝ Անտրիասին և մայրն իմ՝ անթառանն, և եղբայրն իմ՝ Գրիգոր, Դաւութն, Մարգարէն, Հէրապետն, Կարապետն, և կողայկիցն իմ՝ Եղիսաբեթն, և որդիքն իմ՝ տէր անտրիասն, Բարսեղն, Ոհանջանն, և հայրսն իմ՝ Մարիամն։ Որ կարդայք կամ աւրինակէք, մին բերան ողորմի // (81բ, եղծուած և դժուարընթեռնելի) ասէք, Քրիստոս ձեզ ողորմեսցի ի միւսանգամ գալստեան. ամէն։ Արդ, գնեցի զսուրբ Աւետարանս թվին ՌԽԴ (1595)-ին։

2. 167ա (1629 թ., բոլորգիր) Փա՜ռք... Արդ, յիշեցէք ի Քրիստոս զվերջին ստացող սուրբ լուսազարդ և վարդափթիթ Աւետարանիս՝ բարեմիտ և աստուածասէր, հեզահոգի և ողորմած զմահդասի խօջայ Նազար Ջուղայեցին, որ ստացաւ զսա ի հալալ և ի յարդար վաստակոց իւրոց և ետ վերստին զարդարել ոսկով և երանք-երանք դեղերով, ի վայելումն մանկանց Սիոնի, յիշատակ իւր և ծնօղաց իւրոց, հօրն՝ մահդասի Մաթէոսի, և մօրն՝ Մէրջանին, և պապին՝ Ամիրսաթին, և հանիկին՝ էլիփաշին, և ամենայն արեան մերձաւորացն յիշեցէք։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զմահդասի խօջայՆազարն, և կողակիցն իւր՝ մահդասն Դշխուն, և զորդիքն իւրեանց, նախ՝ զխօջա Սաֆար և կողակիցն՝ Խանզադէ, և որդին՝ Փանոսն, և դուստրն՝ Կատարինէ։ Եւ միուս խօջա Բաղդասարն, և կողակիցն՝ մարան, և որդիքն՝ Մաթոսն, Էլիազն, և դուստրն՝ Աննայն, և խօջա Նազարի դուստրն՝ Համասփուռն յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք։ Կրկին անգամ յիշեցէք ի Քրիստոս զմահդասի // (167բ) խօջա Նազարն, և եղբարք իւր, նախ՝ զմահդասի խօջա Եղնազարն, և կողակիցն՝ Սալուինան, և զորդին՝ Նազարեթն, Գասպարն, և դստերքն՝ Աննայն, Մարիամ, Շահզադէն, Աստանէթն, Մէրջանն, և միուս եղբանյր՝ Առագելն, կողակիցն՝ Աղմէրն, որդին՝ Յոհան, և միուս եղբայրն՝ մահդասի Մարութէն, և կողակիցն՝ Շիրին, և որդին՝ ոսկան և Յարութէն. յիշեցէք և Աստուած-ողորմի ասացէք։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զմահդասի խօջայ Նազարն, և զքուերքն իւր՝ մահդասի Զադէն, Մերումըն և զՇուշան, և զհայրաքոյրն՝ Փաշաշէն, և հօրեղբայ[ր]քն՝ Մարտիրոսն, Մարգարէն, Յոհանէսն, Մուրատն, և զամենայն արեան մերձաւորս յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք։

Եւս առաւել յիշեցէք զիս՝ զանարժան Մեսրոպ դպիր Խիզանցիս, որ բազում աշխատեաց ի ծաղկել ոսկով և լազուարդով և երանք դեղերով, ի վայելումն մանկանց Սիոնի։ Ո՜վ եղբայրք, որք հանդիպիք, յիշեցէք զիս՝ յանարժանս, և զհոգևոր վարպետս իմ, նախ՝ զտէր Սարգիս, որ մականուն Մազման կոչի, և միուս վարպետաց վարպետ՝ զտէր Մարտիրոս Խիզանցին։ Եւս առաւել մարմնաւոր ծնօղսն իմ՝ զտէր Մարտիրոսն և զԽոնդքարն յիշեցէք, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

Ծաղկեցաւ և կազմեցաւ ի թուականիս Հայոց ՌՀը (1629), ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. ամէն։ Հայր։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

248ա (Ծաղկողի)

 

223

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Սուլտանեցի գիւղ

ՌՂԶ-1647

Գ­ՐԻՉ՝ Մխիթար աշխարհական­։ Ս­ՏԱ­ՑՈՂ՝ ­Լալա Ծատուր։

­ԹԵՐԹ՝ 222. չգրուած՝ 2ա, 220բ, 221ա, 222աբ։ Պ­ՐԱԿ՝­ Ա-ԻԲ×12 (Գ-Ե թափուած, ԺԶ 8, ԺԷ 10, Ի 11, ԻԲ 13)։ ­ՆԻՒԹ՝ ­թուղթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 18×13,5։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ­երկսիւն։ ­ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 160ա)։ ­ՏՈՂ՝ 20։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 1+1։

ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ - Կիսախորան՝ 3ա, 35ա, 80ա, 159ա։ Լուսանց­ազ­արդ՝ ­բու­սա­կան, կենդանական, տաճար։­ Զ­արդագիր՝ ­թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գ­ոյն­եր՝ կար­միր, ­կապոյտ, դեղին, կանաչ, վարդագոյն։

­ՊԱ­ՏԱ­ՌԻԿ-ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ - Գիրք Մնացորդաց (վրացերէն)։ ԺԴ-ԺԵ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդերկայնակի հատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, նուսխուրի (նմուշ՝ Աա), գլխագրերը՝ մրգլովանի։ Կարդալ՝ Բա, Աբ, Բբ, Աա «dalevitelTag[a]nni samia, Ze asoebisa... da levit՚  e]lni igi iyvnes taZrebsa z[ed]a... (Թ, 14-26)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար։ Կազմի կաշին քերուած, եզրերը մաշուած, Բ փեղկն ու դռնակը վնասուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.­ ­3ա-34ա Աւետարան Մատթէոսի (թափուած՝ ԺԱ, 7-ԻԱ, 11։ «Եւ իբրև նոքա... բարի գործեաց դա յիս»)։

2. 35ա-79ա Աւետարան Մարկոսի։

3. 80ա-158բ Աւետարան Ղուկասու։

4. 159ա-218ա Աւետարան Յովհաննու։

                 Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

79ա Զապիկար ծրող յայսմ գծի մաղթեմ յիշել ի Տէր հանդերձ ծնօղովք և հարազատօք. ամէն։

218բ Փա՜ռք... Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս յորդառատ բղխմամբ, աղբիւրաբար հոսեալ ի Հոգւոյն Սրբոյ, // (219ա) յարբումն պասքելոց անձանց և ի զարդ պայծառութեան նորոյ Սիովնի և ի լուսաւորութիւն մանգանց առագաստի, ի թուաբերութեան հայկական տօմարի՝ յամի հազարերորդի նսներորդի վեցերորդին (1647) և Հայոց՝ երկոտասաներորդի ամսոյ և նորին երկրորդ հնգեակերորդի մէկ երրորդին և հռովմացւոց՝ իններորդի ամսոյ և նորին երեք հնգեակերորդի մէկ երրորդին, և հռովմաեցւոց իններորդի ամսոյ և նորին երեք հնգեակերորդի մէկ երրորդին, ի հայրապետութեան Հայոց տէր Փիղիպպոսի, ի յԱթոռ Սուրբ Էջմիածնի, ի յերկիրս Զակամա, ի գեօղս, որ կոչի Սուլտանեցի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին, ձեռամբ մեղապարտ և անարժան և անպիտան գծագրողի ՃԾԼԺԲՏ («մխիթար») աշխարհականի։ Արդ, հայցեմ ի ճաշակողաց յայսմ յոքնահամ և ախորժընձա սեղանոյ, որք հանդիպիք օգտութեամբ իւիք ի սմանէ, յիշմամբ աղօթից արժանի առնել առ Քրիստոս // (219բ) զիսզ և զհայրն իմ՝ ըզՀայրապետ քահանայ, և զմայրն իմ՝ զԳօհարն, և զամենայն ազգայինսն, նաև զուսուցիչն իմ՝ զՄովսէս վարդապետն, սեռն սիրով ի միտս բարիս և ի պատկանաւոր խընդրուածս. ամէն։

Արդ, ես՝ Լալա Ծատուրս, ի միտ ածելով զբան մարգարէին, որ ասէ. Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն և ընտանի յԵրուսաղէմ, և յոյժ ըղձմամբ և ջերմն սիրով և փափաքմամբ յուսով ետու գծագրել զսուրբ Աւետարանս՝ յիշատակ ինձ և ծնօղացն իմոց, հօրն իմում՝ Գրիգորն, և մօրն իմում՝ Սօլթանին, յիշեցէք և լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք զԼալա Ծատուրն և ամուսինն իւր՝ Օղլանդարաք, և միւս ամուսինն իւր՝ Աբուսմէլ, և որդին՝ Րաբետն, և եղբայրն իւր՝ Մաթէոս, քոյրն իւր՝ Շուշան և Օղլան, և իւր որդին՝ Ղազարն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք։ // (220ա) Դարձեալ յիշեցէք զԼալա Ծատուրն, և զպապն իւր՝ Ղարաճայն, և զդուստրն իւր՝ Թազագուլ, և զփեսայն իւր՝ Թամուր, հօրեղբօր դուստրն իւր՝ Փարիխան, և եղբայրն՝ Մալազէն, Թէլէփաշա, և այլ ամենայն ազգայինս միագումար յիշեցէք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր։ Արդ, ո՜վ եղբայրք, յորժամ ընթեռնուք զԱւետարանս զայս, անմեղադիր լերուք սխալանաց և խոշորութեան և պակասութեան գրոց, զի այսչափ էր կար մեր։ Աղաչեմ յիշել ի Տէր հանդերձ ծնօղօք և հարազատօք. ամէն։ Ընդ սոցին և զՍտեփանոս քահանայն և զՀռիփսիմէ ապաշխարողն յիշեցէք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Հայր մեր...

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1բ (1708 թ., նօտրգիր) Յիսուսի Քրիստոսի ծառա Մովսէսս գրեցի թվին ՌՃԾԸ (1708)-ին, որ եմ աշակ[երտ] Սարգիս վարդապետին։

2. 221բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Քրիստոսի ծառայ Օվագիմես, օր կարդայ և գիրըս, մեկ բերան այսայ ողորմայէ Ավետարան գրօղին, Աստուած նորայ բան աջողայ։

3. Բա (1715 թ., նօտրգիր) Ես՝ անարժան Միրզայջանս գրեցի թվ. ՌՃԿԴ (1715)։

Գրչափորձ՝ 1ա... Յակոբ ծնաւ զԵղի։

 

224

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Բիրական

ՌՃ-1651

 

Գ­ՐԻՉ՝ Գրիգոր երէց։ Ս­ՏԱ­ՑՈՂ՝ Յոհան Միայնակեաց։

­ԹԵՐԹ՝ 312. չգրուած՝ 58բ, 59ա, 117բ-20ա, 229բ, 230ա, 312բ-3բ։ Պ­ՐԱԿ՝­ Գ-ԻԸ×12 (Գ, Ը 10, Է 11, Ը, ԺԳ, ԻԲ 13)+1×2։ ­ՆԻՒԹ՝ ­թուղթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 17,7×13։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ­երկսիւն։ ­ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 171ա)։ ­ՏՈՂ՝ 18 (1ա-11բ, 60ա-311բ), 19 (12ա-26բ, 53բ-8ա), 20 (27ա-53ա)։ ԿԱԶՄ՝ Ա փեղկը սև կաշի ստուարաթղթէ միջուկով, Բ փեղկը դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տակտակ, Ա աստառը՝ թուղթ, Բ՝ սպիտակ, կանաչ և վարդագոյն շերտերով մետաքս։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թուղթ 1 սկզբից։

ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ - Մարկոս՝ 59բ, Ղուկաս՝ 120բ, Յովհաննէս՝ 230բ։ Կիսախորան՝ 60ա, 121ա, 232ա։ Լուսանց­ազ­արդ՝ ­բու­սա­կան, կենդանական։­ Զ­արդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ­ոյն­եր՝ կար­միր, ­կապոյտ, ոսկի, դեղին, սև, մանիշակագոյն, նարնջագոյն, սպիտակ։

­ՊԱ­ՏԱ­ՌԻԿ-ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ – Յայսմաւո՞ւք։ ԺԳ-ԺԴ դդ.։ 1(Ա) թերթ վերջից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, միասիւն, բոլորգիր (նմուշ՝ Աա), 18 տող։ Կարդալ՝ Աբ. «[Ննջումն և վերափոխումն սուրբ Աստուածածնայ...] ի տապանէ դորա գերիս աւուրս... և մի ոմն ի քահանայիցն, Սոփոնիաս անուն... Եւ ապա աղաչեաց Պետրոս այլ առաք///»։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. սկզբից պակասաւոր, թրջուածութեան հետքեր, ցեցակեր։ Եզրահատուած, լուսանցազարդերը վնասուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.­ ­1ա-58ա Աւետարան Մատթէոսի (սկ. Թ, 35. «ուսուցանէր ի ժողովուրդս...»)։ 58ա Թելադրութիւն. «Մատթէոս գրեաց զԱւետարանս իւր յԵրուսաղէմ...»։

2. 60ա-117ա Աւետարան Մարկոսի։

3. 121ա-228բ Աւետարան Ղուկասու։ 228բ-9ա Թելադրութիւն. «Ղուկաս աւետարանիչն արուեստով բժիշկ գոլով...»։ 229ա Ոտանաւոր. «Այլ թէ զՂուկաս եզն գրեցին...»։

4. 232ա-310ա Աւետարան Յովհաննու։ 310ա Թելադրութիւն. «Յովհաննէս աւետարանիչն սիրելի Որդւոյն Աստուծոյ...»։ 310ա Ոտանաւոր. «Իսկ Յովհաննէս արծուանման...»։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

229ա [Յ]իշատակ է սուրբ Աւետարանս Յոհան միայնակեցին, հաւրն իւրոյ՝ Ումրշատին, և մաւրն իւրոյ՝ Դշխոյին, եղբօրն՝ Կիրակոսին, Մկրտչին, որդոց նոցին՝ Էլումին, Նուրիջանին, որդւոյն՝ Յակոբին, և ամենայն արեանառու ազգականաց իմոց՝ կենդանեաց և հանգուցելոց։ Որք հանդիպիք սմա տեսանելով կամ օրինակելով, մի բերան Աստուած ողորմի ասացէք, և ձեզ ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած ի միւսանգամ գալստեանն, որ է աւրհնեալ անզրաւ յաւիտենիւ յաւիտենիւ յաւիտեանս. ամէն։ Հայր

310բ Փա՜ռք... // (311ա) որոյ ողորմութեամբ և շնորհօք ամենազօրին Աստուծոյ, ես՝ նուաստ անձս և տարտամս, կայիւք և կրիւք փանաքիս ամենայն մսեղեաց, տարամերժեալս ամենեցուն բարեկենդանութեանցն և առաքինութեանց և պարաւանդեալս ամենեքումբք թշուառակրութեամբք Յոհան միայնակեաց, եղէ ցանկացօղ լուսազարդ տառիս և աստուածախօս կտակարանիս մեծաւ փափա[գա]նօք յաւէտատարփ ըղձիւ, յիշատակ ինձ և ծնօղաց իմոց՝ Ումրշատի, Դշխոյին, և եղբարց իմոց՝ Էլ-Կիրակոսին, Մկրտչին և կողակցին՝ յԵթարին, որդոց նոցին և զաւակաց՝ Էլումին, Նուրինճանին, // (311բ) Յակոբին, և ամենայն արեանառու ազգականաց իմոց՝ կենդանեաց և հանգուցելոց։ Արդ, որք հանդիպիք կարդալով կամ գաղափարելով, թերևս դիպեսցի հարևանցի տեսանելով, յիշեսցի միով ողորմիւ զվերոյ շարատառեալ անուանս, որք և սակս այնոցիկ գծեցան, զի գոնեա յիշմամբ ձերով ողորմութեան ինչ մասին ճահաւորեսցին, ընդ որոց և դուք մասն բարեաց ի Քրիստոսէ բարերարէ և առատաձիր պարգևատուէ ընկալջիք, որ է աւրհնեալ յաւէտ յաւիտենիւ և անկատար ամենակաւ. ամէն։ Արդ, գրեցաւ սուրբ տառս [յ]երկիրս Արարատեան, ի գեօղն Բիրական, ձեռամբ Գրիգոր իրիցու, ի թվականին ՌՃ (1651) ամին, [ի] հայրապետութեան տեառն Փիլիպպոսի սրբազան կաթողիկոսի, ի դառն և վշտաշատ ժամանակիս։

312ա Դարձեալ յիշեցէք զՅովայն միայնակեցն և եղբարք իւր՝ Մկրտիչն և Նուրիճան, և հարգուցեալ եղբարցն՝ Վէլիճանն, Յէայլաէկն, և որդիք Մկրտչին՝ Էլումն, Կիրակոս, և դստերք՝ Հոռոմն, Գոլին, Եղսաբերթն, Թումիանն, և ամենայն զաւակաց նոցին, և Հոռոմին տղայն՝ Սարգիսն, և դուստր՝ Գոզալն, Սափին, և ամենայն մերձաւորաց՝ կենդանեաց և նընջեցելոց։ Յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասաց[ք] հօրն մերոյ՝ Ջանազին, և մօրն մերոյ՝ Ծաղիկին, և ամենայն արեան մերձաւորաց, և դուք յիշեալ յիջիք ի Քրիստոսէ. ամէն։

Յիշեցէք և զՆորիկի որդին՝ Յակոբն։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս Աստուած զխօճայ Բէհբուտն, որ ետ ԲՌ (2000) գին ծաղկելէ, և զծնօղսն իւր՝ զԲայիսօղուլն և զԹեթրօն, և ամուսին իւր՝ զԳուլարզանդն, և եղբայր իւր՝ զԽատինն, և քորքն իւր՝ զԳօզալ խաթունն և Ձուձանն, և դու[ս]տրն իւր՝ զԹիթանն, և զամենայն արեան մերձայկայս իւր։ Յիշեցէք և Աստուած ողողորմի ասէք և վասն ի Քրիստոսէ առնէք. ամէն։ Հայր մեր, որ։

 

225

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Աղճաղալա

ՊԿ – 1411

 

Գ­ՐԻՉ, ԾԱՂԿՈ՞Ղ՝ Յոհաննէս քհյ Սեբաստացի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Աբրահամ կր.։

­ԹԵՐԹ՝ 311. չգրուած՝ 1աբ, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ, 12բ, 311բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա×12+Ա-ԻԵ×12 (ԺԱ 10, ԺԴ 8, ԻԵ 6)+1×1։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,8×13,5-13,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ 176ա)։ ՏՈՂ՝ 17։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ սև կաշի, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ, դռնակինը՝ շագանակագոյն։ Ա փեղկին արծաթէ մեծ խաչ 4 կարմիր, 4 կանաչ և 1 անգոյն ակով, արծաթէ անկիւնազարդերով, կոստղապատ։ Բ փեղկին արծաթէ խաչ, ակն ընկած։

ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ – Մառեխ (Հրատ)՝ 2բ, Զոհրա (Արուսեակ), Արեգակն, Առիւծն՝ 3ա։ Մատթէոս՝ 13բ, Մարկոս՝ 97բ, Ղուկաս՝ 149բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 240բ։ Խ ո ր ա ն՝ 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա, 11բ, 12ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 14ա, 98ա, 150ա, 241ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական (նաև յուշակապարիկ), տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, սև։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Աւետարան Ղուկասու։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1 թերթ սկզբից (Ա), ստացուած 1/4 թերթից։ Մագաղաթ, միասիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ)։ Կարդալ՝ Աաբ. «Է՞ր խորհուրդք ելանեն... գրելոցն յաւրէնս Մովսիսի» (ԻԴ, 38-44)։ 2. Ներբողեան ի սուրբ Երրորդութիւնն (վրացերէն)։ ԺԳ-ԺԴ դդ.։ 1 թերթ վերջից (Բ), ամբողջական։ Մագաղաթ, միասիւն, նուսխուրի (նմուշ՝ Բա)։ կարդալ՝ Բաբ «...nebul ... mj[u]lsa S[in]a (?) gaTbrwyinvebu]l... da wy[a] lobisa S[e]nisa... romel]i Zdidradmohfine C[ue] nz[ed]a»

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. խոնաւութիւնից խունացած և գունափոխուած, առանձին բառեր հպումներից եղծուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. 3բ-4ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 2բ-6ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 14ա-97ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 98ա-149ա Աւետարան Մարկոսի։

5. 150ա-239բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 241ա-308ա Աւետարան Յովհաննու։

Բ. 13ա Գիր մահու դեղ – Մարդ որ մահէն բռընվի... դեղ կու լինի Աստուծով (ԺԷ դ., նօտրգիր)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

4ա ԶՅոհաննէս տրուպ և անարժան, փըծնուգիր յիշեսջիք ի Տէր Աստուած մեր, տեարք իմ և եղբայրք, իմ, աղաչեմ [ձ]եզ։

149ա Յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս, յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զՅոհաննէս սուտանուն գրիչս և զԱբրահամ կրաւնւորս, որ յոյժ փափաքմամբ և հառաչմամբ սրտիւ ետ գրել զսուրբ Աւետարանս՝ յիշատակ իւր և ծնողաց իւրոց և ամենայն զարմից։ Յորժամ կարդայք և ընթ[եռ]նուք զսուրբ Աւետարանս, յիշեցէք սրտի մտաւք և թողութիւն հայցեցէք մեզ ամենեցուն, և Աստուածն ամենայնի յիշեսցէ զձեզ ի յիւր միւսանգամ գալուստն. ամէն։

304ա Զգրող սուրբ Աւետարանիս յիշման արժանի արարէք։

308ա Փա՜ռք... // (308բ) Աբրահամ կրաւնաւոր կամեցաւ ստանալ զսուրբ Աւետարանս զայս, զոր ի վաղուց հետէ ցանկայր լուսալրական և հոգիաբուխ սուրբ մատենիս։ Եւ արդ, ես՝ Աբրահամ կրաւնաւորս, յետինս և անարժանս ի մանկունս եկեղեցւոյ, հրաման առեալ... // (309ա) ստացա զսա այլ գանձ յերկինս և բարէխաւս առ թագաւորն մեր և Տէր Աստուած Յիսուս Քրիստոս, որ տայն // (309բ) ամենայնի առատապէս և ոչ նախանձի, որ և մեզ ամենեցուն տացէ մասն ողորմութեան հայցուածովք ամենայն սրբոց. ամէն։

Այլ և գրեցաւ սուրբ Աւետարանս այս ձեռամբ մեղապարտ և անիմաստ և տխմար գրչի՝ Յոհաննէս սուտանուն քահանայի, որ կոչի Սեբաստացի։ Եւ իմ մեղաց ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի մերում, զոր պարգևեաց մեզ մարդասէր Հոգին, գրեցի անարժան ձեռաւք իմով յընդիր և ի ստոյգ աւրինակէ՝ կենաւք տառապանաւք և բազում պանդըխտութեամբ։ Իսկ ի Հայկազան թվականիս ՊԿ (1411), ի գաւառս Բագրանա, ի բերդս Տիկրանա, որ կոչի Աղճաղալայ, ընդ հովանեաւ Սրբոյ Յովհաննիսի և Սուրբ Նշխարացս Դաւթի, ի մեծ // (310ա) հայրապետութիւն տեառն Յակովբայ և ի կայսերակալ բռնակալութիւն ազգին նետողաց Ուսուփ խանին, և ի պարոնութեանն Փիր-Հուսեինին, որ և եդեալ կան հարկ ի վերայ քրիստոնէից և կան ի տառապանք յայլասեռից, և է ամենայն ուրէք բարեկարգութիւն նուազեալ, և անիրաւութեան յամենայն կողմանց զաւրացեալ։ Եւ կատարեցաւ բանն մարգարէական, որ ասէ, թէ՝ Գոյ ժամանակ, որ ասեն լերանց, թէ անկերուք ի վերա մեր, և բլրոց, թէ ծածկեցէք զմեզ։ Զոր Տէր Աստուած այց արասցէ ազգի մերում և փրկեսցէ զմեզ ի ձեռաց նեղչաց մերոց։ Այլ և, արդ, սուրբ հայրք և եղբայրք և մանկունք եկեղեցւոյ, որք ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս զայս կամ աւգտիք և աւրինակէք, յիշեսջիք աղաւթիւք ձերովք զստացաւղ սորա՝ զԱբրահամ կրաւնաւորս, և զծնողսն մեր, զհայրն մեր՝ զպարոն Սարգիսն, և զմայրն մեր // (310բ) զԽութլուխաթունն, զհարազատ եղբարն մեր զպարոն Շաքարպէկն, և զկենակիցն իւր՝ զԱմենտիկինն, և զհանգուցեալն առ Քրիստոս զեղբայրսն մեր՝ զԴաւիթն և զԳրիգորն և զՇահինպէկն, և զամենայն արեան մերձաւորքս մեր, որ ի վերա մեր երախտիք ունին, և զՅովաննէս կրաւնաւորս, որ աստ հանդիպեցաք։ Ընդ նմին և զիս՝ զանպիտան գրիչս զՅոհաննէս սուտանուն քահանայս, և զմայրն մեր՝ զԽասխաթունն։ Արդ, յորժամ ընթեռնուք սուրբ Աւետարանս, յիշեցեք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր, և Աստուածն ամենայնի յիշեսցէ զձեզ ի յիւր միւսանգամ գալուստն. ամէն։ Եւ զիւ՝ զՆերսէսս, որ զթուղթս կոկեց[ի], յիշեցէք ի ձեր աղաւթքդ. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 310բ (1536 թ., բոլորգիր, հազիւ նշմարելի) Ես՝ Մարտիրոս սարգաւաքս, գնեցի սուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից ի[մո]ց՝ յիշատակ ինձ և ծնողաց իմոց։ Երեսս անկեալ աղաչեմ զձեզ, ով որ կարդայք, Աստուած ողորմի ասէք, և Աստուած ձեզ ողորմի իւր միւսանգամ գալստեանն։ Թվականիս ՋՁԵ (1537) կազմեցօ։

97ա (1537 թ., բոլորգիր) Մարտիրոս սարգաւաքս գնեցի սուրբ Աւետարանս ի հալալ իմոյ՝ տէր Ոհանէսին, մաւրն իմոյ՝ Մարգարտին, եղբայրն իմ՝ Զորել, քուրն իմ՝ Ուստիանայ, կողակիցն իմ՝ Խաթունջան։ Երես անկեալ աղաչեմ զձեզ, յիշեսջիք ի սուրբ աղաւթս ձեր և լիայսիրտ բերանաւ Աստուած ողորմի ա[սա]ցէք, և Աստուած ձեզ ողորմի իւր մուսանգամ գալըստեան. ամէն։ [Ի] թվականիս ՋՁԶ (1537)։

2. 240ա (1562 թ., բոլորգիր) Զվերջին ըստացող սուրբ Աւետարանիս զտէր Քրիստոստուրն, որ հալալ արդեանցն և վաստակոցն գնաց իւր յիշատակ և իւր ծընաւղացն, հաւրն՝ Աղպաշին, և մաւրն՝ Գուլփաշին, և որդոյն՝ Իսպահանշին, և որդոյն՝ Մըսըրշին և Աղպաշին և Դիւանշին՝ տէր Քրիստոստուրն, և որդին իւր՝ Սուքիաս և զԿիրակոսն և զՄարտիրոսն և զՏէրտէրն, և զորդին՝ Նորհատն, և զորդին՝ Տիրատուրն և զԱստուածատուրն, զՊապիկն, զՏատուրն, և զորդին՝ զՏուտուխն և Նուրազիզն, Շահազիզն, Խանիկն, Խանզատայն։ Գնեաց յիշատակ իւր ծնողացն և իւր հոգոյն՝ էրետ տէր Քրիստոստուր իրիցուն, Աստուած զիւր արքայութիւն պարգևէ. ամէն։ Ի թվականութեանս Հայոց Մեծաց ՌԺԱ (1562)։

3. 311ա (1691 Թ., նօտրգիր) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս տէր Ղազարին, և կնոչն՝ Ծաղիկին, և թոռն նոցին՝ տէր Յարութենին, և դստերացն նոցին՝ Գուլխաթուն[ին], Ղիմաթին, որ յեդին յիշատակ Մանծկերտցի տէր Ղազարին, քանի որ ընդեռնու կա[մ] ժ[ա]մու պաշտոն առնէ, յիշէ մեզ հաւսար ննջեցեալքն։ Ով որ այս սուրբ Աւետարանս գրաւէ կամ ծախէ կամ այլոցն ձեռն ցգէ, որ մեզ չ[յ]իշէ, պարտական լիցի աւուրն դատաստանին Քրիստոսի առաջևն ի հանդերձեալն։ Սուրբ Աւետարանս յիշատակ եդին թվին ՌՃԽ (1691), Նուենբերի ԻԱ։

4. 11ա (ԺԷ. դ., բոլորգիր, եղծուած և հազիւ նշմարելի) Գ/// է///անու առաւ Աւետարանս։ Յիշատակ եդի ս[ուրբ] Աւետ[արանս ի]դուռն [Սուրբ Աստուա]ծած[նայ] ///ալայմարքէ ///խդիր Կարուց/// մամ/// գրել ե[տ] ///

5. 308բ (1652 թ., նօտրգիր, եղծուած և աննթեռնելի) Վերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս զԽարբեր[դ]ցի զ/// [և կի]ն իւր՝ զՇայեաթ(՞), և որդին իւր՝ [զՂ]ազար, զԳասպար /// և զայլ /// զսուրբ Աւետարանս /// թվին ՌՃԱ (1652) /// [վաճառ]է կամ գրավէ, զպատիժն Յուդայի առցէ։

 

226

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Պառուագրկու վանք

ՋԻԴ – 1475

 

Գ­ՐԻՉ՝ Սարգիս քհյ.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Սիմէոն։

­ԹԵՐԹ՝ 347. չգրուած՝ 1ա, 289բ, 346ա, 347աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԹ×12(Ա 14, Դ, ԻԹ 10, ԺԳ, ԻԴ 13, Ի 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (ԺԷ դ. լրացումը՝ լուսադրոշմով)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,6×13։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ 133ա)։ ՏՈՂ՝ խառըն (17-22)։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ։ Զարդաքանդակ և կոստղապատ արծաթեայ կրկնակազմով, Բ փեղկին յիշատակագրութիւն։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3, թուէթ, սկզբից։

ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 6բ, Մարկոս՝ 101բ, Ղուկաս՝ 164բ, Յովհաննէս՝ 263բ։ Խ ո ր ա ն ՝ 1բ, 2ա, 2բ, 3ա, 3բ, 4ա, 4բ, 5ա, 6ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն ՝ 7ա, 102ա, 165ա, 264ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական (նաև յուշկապարիկ), խաչ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, մանիշակագոյն (ԺԵ դ.), կարմիր, սև (ԺԷ դ.)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. ԺԷ դ. վերանորոգուած և լրացուած 27-48, 145-57, 182-205, 265-89։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 2բ-6ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 7ա-101ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 102ա-64ա Աւետարան Մարկոսի։

5. 165ա-262բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 264ա-341բ Աւետարան Յովհաննու (340բ Իրք կնոջն շնացելոյ)։

Նախադրութիւնները միահիւսուած են յիշատակարանին. Մատթէոսի՝ 342բ-3ա, Մարկոսի՝ 343ա, Ղուկասու՝ 343աբ (կից՝ Ոտանաւոր. «Այլ թէ զՂուկաս եզն գրեցին...»), Յովհաննու՝ 343բ-4ա (կից Ռտանաւոր. «Իսկ Յոհաննէս արծուանման)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

341բ Աստուածաւոր... /// (342ա) Ի յամս Հայկազեան թուաբերութեան տումարին, յորում էր թիւ համարոյ թուականին Թորքոմեան տոհմին ինն հարիւր և ԻԴ (1475)-ին, աւարտագործեալ եղև սուրբ և կենսատու Աւետարանս Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ... (ապա՝ 342ա-4ա Նախադրութիւնք) // (344ա)... Արդ, լրացաւ սուրբ Աւետարանս ի վանքս Պառուագրկու, ընդ հովանեաւ Սուրբ Կարապետիս և Աստուածընկալ Սուրբ Նշանիս, և այլ բազմահաւաք սրբոցն, որք աստ կան հաւաքեալ և յառաջ // (344բ) նորոդութեան երանաշնորհ սուրբ հաւրս մերում տէր Կարապետ հայրապետի և այլ ամենայն եղբայրսիրութեանս մերում՝ հնգէտասան կրաւնաւորացն, որ աստ կան ժողովեալ, որոց անուանք սոցա գրեալ են ի դպրութիւն կենաց։ Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով և կամ տեսանելով, յիշեսջիք ի Քրիստոս Աստուած զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս՝ զբարի և զհաւաիարիմ և զհոգևոր ծերունին Սիմէոնին, և զկողակիցն իւր՝ զԿիրա-Խաթուն, որ ստացաւ զսուրբ Աւետար//(345ա)անս յիշատակ իւր և ծնողաց իւրոց՝ Տրպաւին, և մաւրն իւրոյ՝ Մանանին, և հանգուցեալ զաւակացն՝ Պետրոսի և Պաւղոսի և Սահակի։ Քրիստոս Աստուած զիւր երկնից արքայութիւնն և զանանց հանգիստն տացէ նոցա։ Ընդ նմին և զբազմամեղ գրիչս՝ զՍարգիս սուտանուն քահանայ, և զծնաւղսն մեր, զամենայն երախտաւորքն մեր, և զքոյրն իմ՝ Հըռիփսիմէ, և զհարսն իւր՝ զԷլխաթունն միով Տէր-ողոմ[եա]իւ յիշատակեցէք ի Քրիստոս, և Աստուած զձեզ յիշէ յիւր միւսանգամ գալուստն. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 346բ (1678 թ., նօտրգիր) Դարձեալ յիշատակ է Ղուկասին, իւր կնոնջ՝ Սառային, որդոյն՝ Գրիգորին, իւր հաւրն՝ Աստուածայտուրին, մաւրն՝ Եղնիկին, պապուն՝ Մելիքշին, Կողակցին՝ Այմելիքին, ի քաղաքն Սապ խարայսար, ի գիւղ Զիպառի, ի դուռն Սուրբ Սարգիս, ի ձեռն տէր Ղուկասին հասնի։ Յիշատակ է ի թիւվին ՌՃԻԷ (1678)։

48բ (1679 թ., նօտրգիր) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս մահտեսի Գրիգորին, և իւր կողակցին՝ Դէսպինային, և դստերըն՝ Տիրուհի, և Տիրուհի որդոյն՝ Գրիգորին, և զամենայն արեան մերձաւորացն։ Եթէ ոք ըզսա կարդալով կամ աւրինակելով, յերեսս անկեալ աղաչեմք ըզձեզ, հայր և եղբայրք, յիշեցէք ըզմեղաւորքս ի մաքրափայլ յաղ[ա]ւթս ձեր, որ Տեառն մեր Յիսուս Քրիստոս զձեզ յիշեսցէ, և յինքն աւրհընեալ եղիցի։ Հայր մեր։ Ի վայելումն է Ղուկաս վարդապետին։ Թվին հազար ՃԻ և Ը (1679)-ին։

Կազմ Բ փեղկ (1679 թ., փորագրուած) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս տէր Ղուկասին, և կենակցին իւրոյ՝ Տիրուհէ, և որդոցն՝ Գրիգորին, ի դուռն Սուրբ Քառասնից, թո[ւ]ին ՌՃԻԸ (1679)-ին։

Գբ (1679 թ., Նօտրգիր) Կոստղեցաւ սուրբ Աւետարանս թուին ՌՃԻԸ (1679)։

101ա (1688 թ., նօտրգիր) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Ղարահիսարցի Ղուկաս եպիսկոպոսին, և իւր բարեպաշտ ծնողացն՝ տէր Պօղոսին և Հայոցին, և միահողոյն ամենայն արեանառու մերձաւորացն՝ և կենդանեցան և հանգուցելոցն ի Քրիստոս՝ յոյսն ամենայնի։ Եւ որք հանդիպին կենսաբուխ սուրբ Աւետարանիս, որ տուաք յիշատակ Սուրբ Գայիանեայ եկեղեցւոյն, եթ[է] ոք կարդալով կամ օրինակելով, լի բերանով և ուղիղ հաւատով յիշեն զվերոյգրեալ տվօղք սուրբ Աւետարանիս, զի և նոքա յիշեալ լիցին առաջի անմահ գառին Քրիստոսի Աստուծոյ. ամէն։ Հայր մեր, որ յերկինս, սուրբ։

164ա (1688 թ., նօտրգիր) Յիշատակ է սուրբ Ավետարանս Ղարահիսարցի Ղուկաս պարոնտիրոչը, և իւր ծնողացն՝ տէր Պօղոսին, և մօրն՝ Հայոցին, և կենակցին՝ Տիրուհէ, որ երեսնամեա փոխեցավ առ Քրիստոս, և որդուն՝ Գրիգորին, որ ութնամեա փոխեցավ առ Քրիստոս, ետուն յիշատակ ի դուռն Սուրբ Գայիանէ, ի թվին Հայոց ՌՃԼԷ (1688), որո յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի. ամէն։

263ա (1688 թ., նօտրգիր) Յիշատակ է կենսաբուխ սուրբ Աւետարանս Ղարահիսարցի Ղուկաս եպիսկոպոսին, որ ետու յիշատակ Սուրբ Գայիանեայ եկեղեցւոյն, ծնողացն իմոց՝ տէր Պօղոսին և Հայոցին, և ամենայն արեանառու կենդանեացն և հանգուցելոցն ի Քրիստոս, և որք ընթ[ե]ռնլով կամ գաղափար առնլով և ուղիղ հաւատով յիշեն զտվօղք սորա, զի և նոքա յիշեալք լիցին առաջի անմահ գառին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. ամէն։ Հայր մեր, որ։

2. 345բ (ԺԷ դ., բոլորգիր) Դարձեալ կրկին աղաչեմ զամենեսեան, ով սուրբ ընթերցողք, յիշել սրտի մտաւք զմեղաւք լցեալս և պղերգս առ բարիս։ Սուրբ Աւետարանս [յ]իշատակ է Ասզ[ա]տուրին, իւր կողայկիցին՝ Պհայտուրին, իւր կողայկցին որդոյն նորայ՝ Յուսուֆին, իւր կողայկցին՝ Կիրակոսին, իւր կողայկիցին եղբաւրն նորայ՝ Ոհանին, և զիւրեանց։

3. 263ա (1884 թ., շղագիր) Յիշեցէք նաև, ընթերցո՛ղք, զմիաբանս Սուրբ Էջմիածնի զՄեսրովբ եպիսկոպոս Սմբատեանց Նախիջևանցի՝ ժողովող յիշատակարանաց և ազգային հնութեանց, նաև բևեռաձև արձանագրութեանց Հայաստանի՝ ի նւթ պատմութեան։ Ի 1884 ամի, ի Ս. Էջմիածնի։

345ա (1884 թ., բոլորգիր) Յիշեցէք և զՄեսրոպ եպիկոպոս Սմբատեանց Նախիջևանցի՝ ժողովող բևեռագրոց։ 1884։

Կնքադրոշմ՝ 7ա (Մեսրոպ արքեպս. Սմբատեանցի, եղծուած)։

Գրչափորձ՝ Աա (նօտրգիր և բոլորգիր) Ամենակալ քաւիչդ յամենայնի, այսօր ցընծան...

 

227

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ­

 

ԺԷ— XVII

ԳՐԻՉ՝ «դստերք»։

ԹԵՐԹ՝ 240+1(կրկ. 131). չգրուած՝ 1բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ի×12(Ա 11, ԺԹ 16, Ի 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,1×12,3։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 62ա, նօտրգիր՝ 229ա-30բ)։ ՏՈՂ՝ 24 (նօտրգիրը՝ 25-26)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ չիք։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 1ա, 64բ։ Լ ո ւ ս ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մատթէոսի։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած մէկական թերթերի ընդլայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ, երկաթագիր (նմուշ՝ Բա) Կարդալ՝ Բբ, Աա, Բա, Աբ. «[ժ]ողովուրդս [նոցա] և քարոզէր... կամ ի գեաւղ [հարցա]նիցէք, թէ ո է ի [նմա]» (Թ, 35 - Ժ, 11), Գա, Դբ, Գբ, Դա. «[մ]արդոյ։ Ոչ է աշակերտ առաւեէլ... և գայ զկնի [իմ, չէ] ինձ արժանի» (Ժ, 23-38)։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի կաշին մասամս ցեցակեր և մաշուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1բ-64ա Թուղթ ընդհանրական Ներսիսի կաթողիկոսի Հայոց

Տե՛ս ձեռ. N 500, 4ա-51բ. §ա/1ա-14ա։ բ/14ա-27բ։ գ/27ա-31ա։ դ/31ա-9բ։ ե/39բ-52բ։ զ/53ա-9բ։ է/59բ-61ա։ ը/61աբ։ թ/61բ-3ա։ ժ/63ա-4ա։

բ. 64բ-71ա [Թուղթք Տեառն Ներսիսի կաթողիկոսի Հայոց]

Տե՛ս ձեռ. N 500, 4ա-51բ. §ա/64բ-70ա։ բ/70ա-1ա (շար. տե՛ս ստորև՝ Զ, 143ա-9ա)։

Գ. 71բ-3ա Կաթողիկոսք Հայոց և ամք և թիւք նոցա – Ա. Սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն... Ստեփաննոս Հռոմկլայեցին... միոյ Շ-եկի և ՄԺԴ (1265) թվին։

Ունի նօտրգրով յաւելում 1395-1563 թթ. վերաբերեալ։

Դ. 73բ-92ա Թուղթ տեառն Գրիգորիսի կաթուղիկոսի Հայոց գրեալ եղբաւր նորին Ներսէսի եպիսկոպոսի հրամանաւ նորին ի Միջագետս Ասորոց... – Զի թէպէտ և տէրունական հրամանն յոդորէ... զի մի՛ փոքր խմոր չարութեան զբովանդակ զանգուածն ապականեսցէ, որպէս ասեն առաքեալ։

Ե. [Ճառք]

ա. 92բ-111բ Երանելոյն Եփրեմի Յաղագս ապաշխարութեան... – Ասէ երանելի մարգարէն Եզեկիէլ... Աւրհնեալ է Աստուած յամենայն ժամ։

բ. 112ա-9բ Առաջաւորաց հինգշաբթին ասացեալ ի սուրբ վարդապետաց – Վասն այսորիկ ասէ պահք առաջաւորաց... զի երկնից արքայութեանն արժանի լիցիք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

գ. 120ա-6բ Յոհաննու Մանդակունեցոյ ասացեալ առաջին հինգշաբաթ աւրն Վասն ընդունելի և անկնդունելի աղաւթից – Ամփոփեալ զմիտս իմասցուք զճառս բանիցս... զհեշտութիւն ուրախութեանցն, զանմահ կենացն վայելչութիւն։

դ. 126բ-31գ Երկրորդ երկուշաբթին. Յոհաննու Մանդակունեցոյ ասացեալ Վասն յանցանաց ինչ – Որք Սուրբ Հոգոյն են ցանկացեալք... ժառանգեցէք զյաւիտենական ուրախութիւնսն ընդ սուրբս ամենայն այժմ և միշտ և յաւիտեանս։

ե. 131բ-4ա Երկրորդ երկուշաբթի. Յոհաննու Մանդակունեցոյ ասացեալ – Յանկարծ գողանայ և անէրևույթ յափշտակէ... յանվախճան բարիսն վայելեսցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս։

զ. 134ա-8ա Չորրորդ հինգշաբթին. Յոհաննու Մանդակունեցոյ ասացեալ Վասն սիրոյ և մախանաց – Ոչինչ պիտոյոյ են յաղագս սիրոյ... ժառանգեցէք զպատրաստեալ արքայութիւնն ի սկըզբանէ աշխարհի, և նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

է. 138ա-42բ Վեր հինգշաբաթի աւրն. Նորին Սարգսի [շնորհալից] վարդապետի [խրատ հոգևոր] – Եւ արդ, եթէ այսպիսի տէր ունիմք... որով և ընդ որում Հաւր միանգամայն և Հոգոյն Սրբոյ փա՜ռք և իշխանութիւն և պատիւ այժմ և միշտ և յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

Զ. 143ա-9ա [Թուղթք տեառն Ներսիսի կաթողիկոսի Հայոց]

Տե՛ս ձեռ. N 500, 52ա-66բ, § ա-բ տե՛ս վերը՝ Բ, 64բ-71ա։ գ/143ա-4ա։ դ/205բ-7բ։ ե/144ա-6ա։ զ/146ա-7ա։ է/147ա-8ա։ ը/148աբ։ թ/148բ-9ա։ ժ/149ա։ ժա/չիք։

է. 149ա-229ա [Յաղագս միաբանութեան հաւատոյ և կարգաց եկեղեցւոյ]

Տե՛ս ձեռ. N 500, 66բ-239բ,, § ա/149ա-51ա։ բ/151ա-65բ։ գ/165բ-7ա։ դ/167ա-74բ։ ե/174բ-81բ։ զ/181բ-91բ։ է/191բ-2բ։ ը/192բ-9ա։ թ/199բ-20բ։ ժ/199բ-200բ։ ժա/200բ-2ա։ ժբ/202ա-3ա։ ժգ/203ա-5բ (205բ-7բ տե՛ս Զ, § դ)։ Ժդ/207բ-9բ։ ժե/ 209բ-13բ։ ժզ/213բ-23ա։ ժը/223ա-9ա։ ժթ/-իա/չիք։

Ը. 229ա-30բ [Ի Հասարակաց խրատուց Յովհաննու Երզնկացւոյ. կանոն Թ.] Յաղագս իշուցնատուաց – Վասն ահեղ և մեծ և դռան և զարհուրելի մեղացն... յայնպիսի չար և յիմար սովորութենէն։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեան. ամէն։

Թ. 231աբ Դաւթի եռամեծի և անյաղթ փիլիսոփայի Ընդդէմ չորից առարկութեան Պիհռոնի իմաստակի – Ամենայն չար տանջելի... ապա ուրեմն ոչ է անեղ։

Ժ. 231բ Մեկնութիւն ի բան Դաւթի փիլիսոփայի, որ ի կատարումն նորին տառի, որ վասն Սահմանաց իմաստասիրութեան, ասացեալ տեառն Ներսէսի կաթողիկոսի Կլայեցւոյ, ի խնդրոյ Ստեփաննոսի իմաստասիրութեան սիրողի – Զխնդիր հոգևորական հաւատով և սիրով... Գոհութիւն շնորհողին մատուցուք և փա՜ռս այժմ և միշտ և յաւիտեան։

ԺԱ. 240բ [«Յոհաննու Մանդակունեցոյ», N 228, 122բ] Եւ վասն խրատ քահանայից դասուց – Եթէ որ ի քահանայիցն ի գնել կամ ի վաճառել... ընդ ժողովուրդն աղօթեսցէ//... (շար. թափուած)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

64ա Ո՜վ սուրբ և պատուական հայր, թողութիւն շնորհեա մեղուցեալ դստերցս և անմեղադիր լեր սխալանաց և վատութեան սորա։

119բ Յիշեա՛, Քրիստոս Աստուած, յարքայութեան քում զսիրող այսմ բանի։

126բ Եւ ընդ նոսին ձեզ ամենեցուն և մեզ և հետևողի սորա և ցանկացողի բանիս և խնդրողի գըրոյս և սիրով ստացողի՝ վայելել ընդ սուրբս և ընդ սիրելիս անւան իւրոյ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն։

Կանքադրոշմ՝ 27բ, 31ա Քրիստոսի ծառայ Պետրոս վարդապետ. ՌՃԼԲ (1683)։ 63 Պետրոս վարդապետ 1[1]40 (1691)։

Գրչափորձ՝ 240ա (ԺԸ դ., բոլորգիր) Ողորմութիւն դժողաց՝ հուր գեհենին շիջուցանէ... բայց ողորմութիւն Տեառն մնա յաւիտեանս յաւիտենից։

 

228

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ­

Դերձկոյ անապատ

ՋԺ – 1457

ԳՐԻՉ՝ Սիմէոն կր.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Տէր Յակոբ։

ԹԵՐԹ՝ 244. չգրուած՝ 244բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԱ×12(Ա 7, ԻԱ 9)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,3×14։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 128ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, թիկունքը՝ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 2ա։ Լ ո ւ ս ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, վարդեակ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, դեղին։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Գործք առաքելոց։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 2. (Ա-Բ), սկզբից, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա) Կարդալ՝ Բա, Աբ, Բբ, Աա, «[Իբր]և լցաւ նորա քառասնամեայ... ցրուեցաւ ի գե[աւղս] Հէրաստան և ի Սամարիա» (Է, 23-Ը, 1)։ 2. Ծնունդք։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 1 (Գ), վերջից, ստացուած 1 թերթի եզրահատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գա)։ Կարդալ՝ Գբ, Գա. «Ի մէջ տուընջեան և ի մէջ գիշերոյ... ետու ձեզ զամենայն խոտ սերման[ելի]» (Ա, 14-29)։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի կաշին Ա-Բ պահպանակները և թուղթը տեղ-տեղ ցեցակեր։ Նորոգուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 2ա-71ա Թուղթ ընդհանրական Ներսէսի կաթողիկոս[ի]

Տե՛ս ձեռ. N 500, 4ա-51բ. §ա/2ա-20ա։ բ-գ/չիք։ դ/20ա-33բ։ ե/33բ-55ա։ զ/55ա-64բ։ է/64բ-6բ։ ը/66բ-7բ։ թ/67բ-9բ։ ժ/69բ-71ա։

Բ. 1. 71ա-108բ Նուսստ վարդապետի Յոհանիսի Եզնկացոյ Խրատ հասարակաց քրիստոնէից, քահանայից և ժողովրդոց՝ ի կանոնական սահմանաց առաքելոց, սրբոց և հայրապետաց և վարդապետաց և սուրբ հօրն մերոյ Վարդ[անայ] վարդապետի, որ յամենայնէ ժողովեցի և գրեցի

– 71ա-4ա [Նախադրութիւն] – Ամենազաւր թագաւորին մերոյ Քրիստոսի և բարերար փրկչին...

ա. 74ա-7բ Յաղագս հօատոյ դաւանութեան – Նախ՝ պարտ է իմանալ, եթէ զի՞նչ է քրիստոնէութիւն...

բ. 77բ-80ա Յաղագս մկրտութեան – Արդ, քրիստոնէութեանն սկիզբն և մկրտութիւնն է...

գ. 80ա-2ա Յաղագս զտղայս սնուցանելոյ – Սրբութեամբ և անարատութեամբ սնուցանեն քրիստոնէքն...

դ. 82ա-6ա Յաղագս պսակի եւ խրատ ամուսնացելոց – Եւ արդ, որք այսպէս սրբութեամբ սնանին։

Ունի՝ 83 «Կանոնք սուրբ հարց – Եթէ ազգականք ամուսնանան...»։ 83աբ «Կանոնք սուրբ հայրապետաց – Եթէ ոք առնու կին...»

ե. 86բ-8բ Յաղագս շնութեան – Քրիստոնէք մի՛ անկցին յախտ շնութեան...

զ. 88բ-90ա Եւ այժմ գրեմք Է-երրորդ՝ Վասն գողութեան – Զի գողն Աստուծոյ հակառակ է...

է. 90ա-1բ Յաղագս երդման. ութերորդ բան կանոնական – Ո՛չ է պարտ քրիստոնէին երդնուլ սուտ...

ը. 91բ-2ա Յաղագս սուստ վկաից – Իններորդ կանոն գրեմք վասն այնոցիկ, որք անաստուածաբար սուտ վկաութիւն տան...

թ. 92բ-5ա Յաղագս յիշոցնատուաց – Տասներորդ կանոնք գրեմք վասն ահեղ և մեծ և դառն և զարհուրելի մեղացն...

ժ. 95ա-7բ Յաղագս ատելութեան – Տասն և միերորդ բան գրեմք կանոնական, որ չէ պարտ որ քրիստոնէքն...

ժա. 97բ-9բ Յաղագս սիրոյ – Եւ է առաջին պատուիրան սէրն...

ժբ. 99բ-101ա [«Վասն աղօթից – Արդ, պարտ է քրիստոնէին... ձեր», N 342, 206բ-7ա] տղայքն անաղօթք հաց ուտեն...

ժգ. 101ա-2բ Յաղագս խոստովանութեան – Տասն և Դ գլուխք գրեմք վասն խոստովանութեան...

ժդ. 103աբ Յաղագս հաղորդ տալոյ – Պարտ է քրիստոնէին, որ յամէն քառասուն աւր հետ մի հաղորդի...

ժե. 103բ-4ա Սահակայ Յաղագս ողորմութեան– Ողորմութիւն արարէք աղքատաց...

ժզ. 104ա-5բ Յաղագս պահոց – Զպահքն սուրբ և անարատ պարտ է պահել...

ժէ. 105բ [Վասն չտանելոյ գուսան ի կնունքն] – Ի կնունքն և ի պսակն ոչ է պարտ արբենալ... ի մեհեանս դիւաց և զամօթ և [«զպարկեշտութիւնն ի փառաւոիչս», N 342, 209ա]։

ժը. [N 342, 209ա «Վասն անդարձ առնելոյ – Յայլ և այս է օրէնքն քրիստոնէից...»]

ժթ. 105բ-7ա [«Յաղագս ոչ առնելոյ սուք մեռելոյն – Դարձեալ ի վերայ ամենայնի գրեմք և զայս կանոնքս հաստատութեամբ... նոյնպէս և արտասուել ի վերայ մեռ». N 655, 123բ-4ա] ելոյն...

Կից ունի Հետեւեալ 3 կանոնները։

– 107աբ Ի. Սահակայ է կանոնքս– Պարտ է քառասունք կատարել...

– 107բ ԻԱ. Սրբոյն Սահակայ վասն քահանալից – Խորհրդական են նուէրք ամենայն...

– 108աբ ԻԲ. Սրբոյն Բարսղի կանոնք – Եթէ ոք արգելցէ զպտուղս քահանային... զի զոր ինչ և կարացաք իմանալ, հնարս արարաք։

2. 108բ-27ա Կանոն յաղագս քահանայից

– 108բ- ԻԳ. Յետ գրելոյ զՀասարակաց քրիստոնէից կանոնս, և այժմ դիցուք զքահանայիցն... թէ ո՞յք են արժանի քահանայութեան։

ա. 18բ-9ա ԻԴ. Յռաքելոց կանոնաց – Կարգեցին առաքեալքն և եդին հաստատութեամբ, թէ ամբարտաւանք...

բ. 109աբ ԻԵ. Բարսղի կանոն – Քահանայութիւն է, որ յԱստուծոյ է...

գ. 110ա ԻԶ. Նորին սրբոյն Բարսղի կանոնք – Իսկ քահանայ, որ յԱստուծոյ է...

դ. 110ա ԻԷ. Յաղագս առաքելական կանոնաց – Իսկ զպոռնկորդիսն...

ե. 110բ ԻԸ. Ի Նիկ[ի]ա ժողովոյն կանոնաց ՅԺԸ – Ո՛չ է պարտ նախ քան զԼ ամն ձեռնայդրել քահանայ...

զ. 110բ ԻԹ. Ի սուրբ առաքելոյն Թադէոսի կանոնս – Արժան է եպիսկոպոսին ձեռնադրել քահանայ...

է. 110բ-1բ ԻԹ (կրկ.) Եւ դարձեալ ի սուրբ առաքելոյն Թադէոսի – Ասէ առաքեալն. Եպիսկոպոսն եղիցի անարատ...

ը. 111բ-2ա Լ. Եւ դարձեալ ասէ առաքեալն Թադէոս զնոյն բան – Արժան է եպիսկոպոսին առօել հրաժարել ի ագիտաց ձեռնադրուըենէ...

թ. 112ա-3ա Լա. Յոհաննու Մանդակունյ – Արդ, ես զայս ըստ իմում գիտելոյ...

ժ. 113ա-4ա ԼԲ. Ի Ներսէսէ Հայոց կաթողիկոսի Կանոնական խրատ – Ո՛չ ունին քահանայք յԱստուծոյ և ի մէնջ հրաման առանց սուրբ ծածկութիւն...

ժա. 114ա-6բ ԼԳ. Ի կանոնական խրատուց Ներսէսի Հայոց կաթողիկոսի – Մի՛ ոք ի ձէնջ անարժանութեամբ աստուածային խորհրդոյն սպաօորեսցէ...

ժբ. 116բ-7ա ԼԴ. Այլ կանոնք քահանայից – Քահանային պարտ է Խ աւուրբք յառաջ զգուշանալ...

ժգ. 117ա-9ա ԼԵ. Ի կանոնաց սրբոյն Բարսղի– Քահանայ մի՛ իշխեսցէ ի շաբաթու կամ ի կիրակէի...

ժդ. 119ա-20բ ԼԶ. Այլ կանոնք– Զմեռոնն մի՛ ոք իշխանեսցէ ի պէտս դեղոց...

ժե. 120բ-1ա ԼԷ. Կանոն յաղագս պէս պէս յանցանաց, որ հանդիպի քահանայից և սարկաւագաց – Եւ լուաք վասն քահանայից, որք ի քաղաքի...

ժզ. 121աբ ԼԸ. Յառաքելական կանսնաց – Եթէ եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ լուծանէ զօուրս պահոց...

ժէ. 121բ ԼԹ. Բարսղի կանոնք – Քահանայ, որ զեղխի գինով...

ժը. 121բ Խ. ՅԱնդիոքու ժողովոյն կանոնաց – Կամ եղև մեծ ժողովոյն, թէ քահանայ և ամենայն ուխտ...

ժթ. 121բ-2ա ԽԱ. Ի Նիկիա կանոնացն – Քահանայ և կամ այլ եկեղեցական, որ զարծաթ իւր ի վարձու տայ...

ի. 122ա Խբ. Սրբոյն Գրիգորի Հայոց Լուսօորչին – Քահանայ, որ ի մեղս զառածեալ է...

իա. 122աբ ԽԳ. Կանոն Յոհանու Իմաստասիրի (Օձնեցւոյ) – Եպիսկոպոս կամ քահանայ կամ սարկօագ կամ ով ոք և իցէ...

իբ. 122բ-3ա ԽԴ. Յոհանու Մանդակունոյ – Թէ ոք ի քահանայից ի գնել ի վաճառել...

իգ. 123աբ ԽԵ. Սահակայ կանոնք– Որպէս եղև անառակ սովորութիւն քահանայից և նոցին կանանցն...

իդ. 123բ-4ա ԽԶ. Կանոնք Եփրեմի Խորին Ասորոյ – Եւ սուրբն ի գիր կտակի...

իե. 124աբ ԽԷ. Թադէոսի առաքելոյն Յաղագս եպիսկոպոսաց – Ասէ սուրբ առաքեալն Թադէոս...

իզ. 124բ-5ա ԽԸ. Թադէիոսի առաքելոյն – Դարձեալ ասէ առաքեալն. Արժան է եպիսկոսպոսին...

իէ. 125բ ԽԹ. Սահակայ Յաղագս եպիսկոպոսաց – Պարտ է եպիսկոպոսին խնամ տանել...

Իը. 125բ-7ա Ծ. Հայրապետաց Յաղագս եպիսկոպոսաց – Որ վերակոչին յեպիսկոպոսութիւն... քահանայք քո զգեցցին զարդարութիւն, զի և ցնծութեան սրբոցն արժանի լիջիք ի Քրիստոս Յիսուս... ամէն։

Գ. 127ա-208բ [Խրատք, Կանոնք, Թուղթք]

ա. 127ա-32բ Խրատք ժամարարաց պատարագի – Եթէ ոք բան մոռանայ... զամանն աւրհնեայ...

բ. 132բ-4բ Վասն հոսման ախտից, որ քունն անցանեն – Են, որ խոտելիք են... քահանայն մի պատարագեսցէ զՔրիստոս Աստուած։

գ. 134բ-6բ Սրբոյն Գրիգորի Հայոց Լուսաւորչին ասացեալ – Մանուկ, որ առանց մկրտութան մեռանի... այլ առաջնորդն տեսցէ։

դ. 136բ-9ա Պատճէն, որով զորովայնամոլ արբեցողսն յամաւթ առնէ այսպէս։ Վա՜յ ինձ – Որք ծառայ են որովայնի... խնդրեսցեն թողութիւն մեղաց քոց։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յօիտեանս։

ե. 139ա-42բ [Խրատ վասն պահոց] – Պարտ է, որք սրբութեամբ... առնուլ փոխարէն զանապական և զանայլայելին զերկնից արքայութիւնն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մերում փա՜ռք։

զ. 142բ-9ա [Յովհաննու Մանդակունւոյ] Վասն սիրոյն և մախանաց և նախանձու – Ոչինչ պիտոյ են յաղագս սիրոյ... ընդ որում հօր և Հոգւոյն։

է. 149ա-51ա Վասն խորհրդոյն սուրբ պատարագին, զոր ջերմ սիրեսցուք (ի Ժղլանաց Վարդանայ. N 341, 5ա-7ա) – Նշխար կազմի Հին կտակօք... որ է օրհնեալ յօիտեան։

ը. 151ա-7բ [Յովհաննու Ոսկեբերանի ճառ ի վեցերորդ կիրակէին, ի Մեկնութենէ Աւետարանին] – Արդուն կացէք, զի ոչ գիտէք... առաւօտ, որ է տղայութիւն։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեան։

թ. 157բ-72բ Կիրակոս վարդապետի ասացեալ (Թուղթ առ Կարնեցիս) – ՅԱստուծոյ ամենակալէ աւրհնութիւն... (171ա)... Այս է գիր ձեռին իմոյ՝ ի նուաստ Կիրակոս վարդապետէ Եզնկացոյ... աւրհնեալ եղերուք ի շնորհաց Սուրբ Հոգւոյ։

ժ. 172բ-7ա Բան վասն հաւատոյ և աւրինաց պարզ և համառօտ ի Յովանէս վարդապետէ – Բարի է Աստուած... ուսջիք զպատուիրանս Աստուծոյ։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յօիտեանս։

ժա. 177ա-9բ Սրբոյն Ներսէսի Պատասխանի թխթոյն Յակոբայ վարդապետի Ասորոց Մելիտինոյ մայրաքաղաքի Հայոց – Հարցումն գոլ քո առ իս... որ է աւրհնեալ...

ժբ. 179բ-85ա Վասն անխմոր նշ[խ]արին և անջուր բաժակին (ի ժղլանաց Վարդանայ. N 341, 132ա-3ա) - Սուրբ Եփրեմ ասէ. Խմորն սկսաւ յԵւայէ... զմարդկայինն միացոյց։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յօիտեանս

ժգ. 185ա-93բ Տեառն Ներսէսի արքեպիսկոպոսի Տարսոնի Կիլիկեցոց յորժամ չոգաւ դեսպանութեամբ ի թագաւորէ Հայոց Լևոնէ ի Կոստանդնուպօլիս։ Հարցումն պատրիարգին և պատասխանի սրբոյն Ներսէսի – Իբրև յառաջեաց սուրբն Ներսէս... և գտեալ սուրբն յաղթաւղ ամենայն յունաց։ Եւ Քրիստոսի... ամէն։

ժդ. 194ա-208բ Թուղթ տեառն Գրիգորիսի կաթողիկոսի Հայոց գրեալ եղբօր նորին եպիսկոպոսի հրամանօն, որ ունի Միջագետս Ասորոց... ի խնդրոյ ումեմն աստուածասիրիր Առիւծ կոչեցելոյ իշխանի ի Թլկուրանն աւանի։ Աւգնա՛, Յիսուս – Թէպէտ և տէրունական հրամանն յորդորէ... կան ի մոլար իւրեանց աւանդութիւնն։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս։

Դ. 208բ-41բ [Ճառք Կիրակոսի Երզնկացւոյ]

– 208բ-17բ Կիրակոս վարդապետի Յաղագս Ը խորհրդոյն – Զարմարնալի քննութեամբ անաւթն ընտրութեան Պօղոս...

ա. 217բ-23ա Նորին Կիրակոս վարդապետի Յաղագս շնութեան – Երկրորդ տախտակն Ե պատգամացն գրեալ...

բ. 223ա-7բ Նորին Կիրակոս վարդապետի Յաղագս արծաթսիրութեան – Արմատ ամենայն չարեաց արծաթսիրութիւնն...

գ. 227բ-30ա Նորին Կիրակոս վարդապետի Յաղագս տրտմութեան – Տրտմութիւնն երկակի է...

դ. 230ա-4բ Նորին Յաղագս բարկութեան – Բարկութիւնն է եռանդն շուրջ զսրտի արեանն...

ե. 234բ-8ա Նորին Յաղագս ձանձրութեան – Ձանձրութեան դևն քան զամենայն դևսն...

զ. 238ա 40ա Նորին Կիրակոս վարդապետի Յաղագս սնափառութեան – Սնափառութիւն է ախտ անբնական...

է. 240ա-1բ Նորին Յաղագս անբարտօանութեան – Ամբարտաւանութիւն է սկզբն և կատարումն ամենայն չարեաց... յորմէ փրկեսցէ Քրիստոս յամենայն փորձութենէն, որում փա՜ռք... այժմ և միշտ։

Ե. ա. 242ա [Դարագլուխք] – ՅԱդամայ մինչև ցջրհեղեղն գումարին ամք ՍՄԽԲ (2242)... ի ծննդենէն մինչև ի սուրբն Գրիգոր՝ ամք ՅԺԲ (312) և անտի ի հայ թուականն ամք ՄԽԱ (241)։

բ. 242ա-3ա [Կաթողիկոսք Հայոց և ամք նոցին] – Առաջին կաթողիկոս ի Հայք՝ սուրբն Գրիգոր ամս Լ... յաջորդէ յԱթոռ հայրապետութեան Հայաստանեաց Խոսրովու շնորհաւք եւ մարդասիրութեամս Տեառն... ամէն։

գ. 1աբ [Տաղ վասն թութունի] – Թէ հարցանեմք ի սուրբ գրոյն, / Գարշ և զազիր ասէ զթութուն... (ԺԷ դ. յաւելագրութիւն)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

71ա Զամենամեղ ոգի՝ զսուտանուն գրչակ և զստացաւղն և Սիմէոն գրիչս յիշել աղաչեմ։

127ա Զստացօղ սուրբ մատենիս զՍիմէոն կրընօորս յիշեսջիք ծնօղօք, և Տէր Յիսուս զձեզ յիշէ. ամէն։

136բ Զգրիչս՝ զՍիմէոն կրօնօորս յիշեա, տէր Յակոբ։ Քրիստոս Աստուած գթածն ողորմեսցի մեզ և յիշօղի։

208բ Զնուաստ գրչակս՝ զՍիմէոն կրօնօոր յիշեսջիք ի Քրիստոս ծնօղ[օ]ք, և դուք յիշիք ի Տեառնէ. ամէն։

243ա Փա՜ռք... որ ետ զաւրութիւն իմոյ հոգէշահ, և ամենայն քահանայից և քրիստոնէից խրատք հոգոյ և մա[ր]մնոյ ի սուրբ առաքելոցն և ի սուրբ հայրապետացն և ի սուրբ Լուսաւորչէն, կանոնք հաստատեաց ամենայն եպիսկոպոսաց՝ պարտ է ամենայն եպիսկոպոսաց զմահ ի յանձն առնուլ և ոչ թողուլ յօրինաց և ի կանոնաց բան մի անցանել, զոր հրամանէ // (243բ) Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, թէ՝ Երկինք և երկիր անցանեն, և բան մի յաւրինաց և ի մարգարէից ոչ անցանեն։ Զոր եղև զրաւ գրչութեան սորա ի թուականիս Հայոց ՋԶ (1457), ի սուրբ անապատիս Դերձկոյ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Թորոսու, ձեռամբ Սիմէոն անարժան կրաւնօորի, ի խնդրոյ վերոյգրեալ պատուելի եպիսկոպոսին՝ տէր Յակոբին, զորոյ վայելել տացէ Տէր Աստուած պարագայց ամաւք մարմնով։ Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ կամ աւրինկէք, յիշեսցջիք ի սուրբ յաղօթս ձեր զՍիմէոն գրչակս, և դուք յիշեսջիք ի Քրիստոս։ Ո՜վ հոգեւոր եղբայր տէր Յակոբ, յորժամ ընթեռնուս զհոգէշահ խրատքս և զԿանոնքս, լի սրտիւ յիշեայ. զանարժան գրչ[ս] յաղաւթս քո։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1բ (1534 թ., բոլորգիր)

Յովսէփ Մոկացին՝

Զվարդապետ մեղսածին,

Զտառապեալ զհոգին

Ընդ Դաւ[թ]եան բանին,

Հանդիպող սորին,

Յիշեա ի բարին

՚ի ասայ զՈղորմին

Ի սրտի քումին։

Թվ. ՋՁԳ (1534) հանդիպեցաք ասծ։

2. 244ա (ԺԷ դ., բոլորգիր) Յիշ[ատակ] է Կանոնգիրքս Ասլանին և իւր կողակցին, և որդոցն՝ Ազարին, Ոհանին, [ի] դո[ւ]ռն Սուրբ Նշ[ան]ին, ի ձեռն տէր /// պարոնտէր /// ոջ ///

Կնքադրոշմ՝ 1բ, 2ա (եղծուած)։ 2ա, 112բ, 243բ Գրիքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

229

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ

 

ԺԷ — XVII

­ԹԵՐԹ՝ 275+1 (կրկ. 54)։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԳ×12 (Ա 11, ԻԳ 13)։ ­ՆԻՒԹ՝ ­թուղթ, ­խաչանշան լուսադրոշմով։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 19×14,5։ ­ԳԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 106ա)։ ­ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դ­րոշ­մա­զարդ ­շա­գա­նա­կա­գոյն ­կա­շի՝ դռնակով, ­մի­ջու­կը՝ ­տախ­տակ,­ աս­տա­ռը՝ շերտազարդ բազմագունի ­մե­տաք­ս։

­ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ — Ճակատազարդ՝ 1ա, 161բ, 183ա, 192բ, 197ա, 201բ։ Լուսանցազարդ՝ ­բու­սա­կան­, թռչնային, վարդեակ։ Զարդագիր՝ թռչ­նա­գիր, հան­գու­ցա­գիր։ Գոյներ՝ ­կա­միր, ­կա­պոյտ, ­կա­նաչ, ­վար­դա­գոյն, կանաչ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Բարսղի Կեսարացւոյ Գիրք Հարցողաց։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատումից. եզրահատուած, Ա-ն կտրուած հանուած (մնում է 2 սմ լայնքով մի շերտ)։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա)։ Կարդալ՝ Բա, Աա, Բբ, Աբ. «[առ]նելով շահաւղացն ի նմանէ... Հարցողաց ՄԾԱ. Զի՞նչ է ջաղջախեալ եղեգն... ըստ գրգռութեան եւ փառասիրութեան ///» (N 524, 163աբ, ԲՃԼԹ)։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. աստառները, 1-9, 21-3, 258-75 ցեցակեր։ ԻԳ պրակից 5 թերթ ընկած։ Կազմի թիկունքն ու դռնակը վնասուած, փականազերծ։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա.­ 1­ա—41ա [Մասունք Աստուածաշնչի]

1. Թղթ Յակոբայ – 1ա-6բ։

2. Թղթ Պետրոսի Ա – 6բ-12ա

3. Թղթ Պետրոսի Բ – 12ա-6ա։

4. Թղթ Յովհաննու Ա – 16ա-21բ։

5. Թղթ Յովհաննու Բ – 21բ-2բ։

6. Թղթ Յովհաննու Գ – 22բ-3բ։

7. Թղթ Յուդայի – 23բ-5ա։

8. Աղերս Եւթաղի – 25ա-6ա։

9. Առակք – 26ա-37բ (վրջ. ԻԹ, 27 «... ուղի ճանապարհն»)։

10. Ժողովող – 37բ-41ա (քաղուածոյ)։

11. Իմաստութիւն – 38բ-41ա (վրջ ԺԲ, 22 «... հանդերձեալ ողորմութեամբ»)։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

Բ. 41ա-54ա [Գրիգորի Տաթևացւոյ] Խրատ կրօնաւորաց, թէ զի՞նչ հակաւոր է յանպատ բնակողաց... (Ձմեռան՝ ԻԱ, 2-րդ մաս) – Ասեմք նախ, եթէ այն է հարկաւոր...

Գ. 54ա-7ա Բանք իմաստասիրաց – Եղօտարքոս ասէ. Յաճախեա ի խորհուրդս... Զ(Դ)իմոսթէնէս՝ զի նախատէին զբերանն հոտոտել, ասէ ի չպատմելոյ զճշմարտութիւն և զանճառելիսն Աստուծոյ առժամայն հոտեցաւ (քաղուածոյ)։

Դ. 57ա-73բ [Խրատք զանազանք]

ա. 57ա-8ա Խրատ կանոնաց [«Վարդանայ». N 2335, 179ա»] – Եւ զոր հրամայեցեր մեզ սակաւ մի խրատ կանոնաց դնեալ... մեծ հերձուած է քննել զմանուկն մեռեալ։

բ. 58ա-9ա Վասն պատարագի, թէ մասն ընկնկի – Թէ մասն ընկնի ի վերայ սեղանոյն... ի լրումն աստուածեղէն ուսման առաջնորդին։

գ. 59ա-61բ Վասն քահանայից – Քահանայք քո զգեցցին զարդարութիւն... անցաք մեք ընդ հուր և ընդ ջուր և հանէր։

դ. 61բ-5բ Յաղագս վարուց և համեմատութեան եկեղեցականաց – Արդ, վասն զի եկեղեցականաց... ջերմեռանդութեամբ զաստուածային կարգեալ աղօթսն։

ե. 66ա-9ա Յաղագս անգիտութեան – Ուստի ամենեքեանքն պարտական են... սակայն Բանն մարմին եղև և ոչ Հայր և Հոգի։

զ. 69ա-70բ Յովհաննու Ոսկեբերանի Մեկնութիւն Գործոց Առաքելոց – Ընդէ՞ր ասի Գործք Առաքելոցն... զմեղանչէին պսակին, զի նահատակք են։

է. 70բ-3ա Առ կրօնաւորս, որ ի վանորեայս (յԸնդհանրական Թղթոյն Ներսիսի Շնորհալւոյ) – Եւ արդ, առաջին ընդ գերաշխարհիսդ... անօգուտք են և ոչինչ պէտս համարեալ։

ը. 73աբ [Խրատք] – Կատարելութիւն մարդոյն է սիրել զԱստուած... փիլիսոփայութիւն մարդոյն է լռութեամբ կեալ ի տեղոջ, ուր արժանն իցէ։

Ե. 73բ-108ա [Հարցմունք եւ պատասխանիք] – Հարց. Վասն է՞ր առանց մարմնոյ ոչ յաղթեաց փորձողին։ Պատասխանի. Ոչ վայել էր չորս դիմաց... նուէրք ոչ մատուցանեմք՝ ոչ լսէ։ Այսքան առ այս։ Եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փա՜ռք յաւիտեանս։

Հարցերը ըստ հետևեալ նիւթերի. Փորձութեանց, Հիւանդութեանց, Խոնարհութեան, Հպարտութեան, Սգոյ, Բարկութեան, Հեզութեան, Ողորմութեան, Խաղաղարաց, Յանդիմանութեան, Կերակրոյ եւ հանդերձի, Դատարկաբանութեան, Կուսանաց, Արթնութեան և քնոյ, Երկիւղի, Հաշտութեան, Ապաշխարութեան, Զղջման, Խոստովանութեան, Մեղաց, Հանդերձից, Ընկերի, Որսողաց, Եղջիւրաց, Երկեղի, Գլխոյ, Պատարագի, Դպրութեան, Նշանաց սիրոյ, Հաճոյական աղօթից։

Զ. 108աբ [Քարոզ] Վասն համբերութեան ի բանն. Մի՛ ասեր, թէ առից վրէժս ի թշնամեաց, այլ համբերեա Տեառն, և նա օգնեսցէ – Վրէժ խնդրելն չարաց փոխարէն է... համբեր կաց, և Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

Է. 108բ-18ա [Մեկնութիւն] Երգ Երգոց Սողոմոնի – Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ։ [Մեկնութիւն]. Նաեւ անառակորդին գոլով, մեք համբուրիմք յերկնաւոր Հօրէն... բնակիչս եղեալ անմահ դժոխոցն, վասն որոյ յիրաւի կրեն տանջանքն յաւիտենից։

Ը. 118բ-76ա [Հարցմունք և պատասխանիք ի Հարցմանց գրոց Գրիգորի Տաթեւացւոյ] Վասն աւետեաց հրեշտակին – Հարց. Վասն է՞ր հրեշտակապետն Գաբրիէլ աւետեաց կուսին և ոչ մարդ ոք։ Պատասխանի. Վասն Ե պատճառի... Հարց. Ո՞չ ցաւին արդարքն ի տեսանելն զնոսա յայնպիսի տանջանս։ Պատասխանի. Ոչ թէ որպէս հայր տեսանէ զորդի... յորժամ տեսցէ զհատուցումն մեղաւորաց։

Քաղուած են Ը (118բ-26բ), Թ (126բ-55ա), Ժ (155ա-60ա), Գ (160ա-5բ), Ե (165բ-8ա), Զ (168ա-74ա), Ժ (174ա-6ա) հատորներից։

Թ. ա. 176ա-8բ Խրատ Յոհանու Մանդակունեցոյ միանձանց – Առն մոնոզոնի ուսելոյ և իմաստնոյ... հասանիցեմք արքայութեան երկնից և Քրիստոս.. ամէն։

բ. 178բ-80բ Նորին ի նոյն գրոց – Արդ, են վանականք, որք գիտեն... դիմադրութիւն ի դէմ մեղաց ի մեղս մեռանել

գ. 180բ-2բ Քարոզ վասն միայնակեաց, ի բանն. Որ ոչ թողու – Արդ, նուիրեալքն ի կրօնս... յերկնաւոր փառախն։ առ քաջ հովուապետն ժողովեսցիք ի Քրիստոս Յիսուս Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեան. ամէն։

Ժ. 182բ-267ա [Վարք Հարանց]

– 182բ-3ա Ցանկ վասն գլխաւոր բանից Հարանց Վարուց – Ա. Վասն կատարեալ առաքինութեանց... ԻԱ. Խրատ Նեղոսի սուրբ հօրն։ (Առանց թուահամարի) Հարցումն Արձանայ [և] պատասխանի Եզնա[կայ] Կողբացո Հայոց վարդապետի։

1. 183ա-90բ Խրատք գեղեցկայարմար սուրբ և երանելի հարցն մերոց կրօնաւորաց Յաղագսս կատարեալ առաքինութեանց։ Գլուխ երկրորդ – Եհարց եղբայր ոմն ցհայրն Անտոնիոս...

ա. 190բ-1բ Յայլուստ խրատ հոգեշահ – Պահեա զսիրտ քո առ ի չարս...

2. 191բ-6բ Գլուխ երրորդ. Խրատք հոգևոր սուրբ հարցն մերոց՝ եթէ պարտ է մեզ հետևել հանդարտութեան միայնակեցութեան – Ասաց հայրն Անտոն. Զոր աւրինակ ձկունք...

3. 197ա-200ա Գլուխ չորրորդ. Բանք սուրբ հարցն Յաղագսս զղջութեան և քաղցր արտասուաց – Ասաց հայրն Անտոն. Առաջի աչաց քոց...

ա. 200ա-1ա Վասն ապաշխարութեան հոգոց – Ապաշխարութիւն է վերապատուեալ ընդ մկրտութեանն...

4. 201բ-5ա Գլուխ հինգերորդ. Վասն պահոց – Ելին երբեմն եղբարք առ հայրն Անտոնիոս...

5. 205ա-8ա Գլուխ վեցերորդ. Վասն զգուշանալոյ մեզ ի պատերազմաց պոռնկութեանց – Ասաց հայրն Գերոնդի. Բազում են պատերազմունք...

6. 208ա-9բ Գլուխ եւթներորդ. Վասն անընչութեան և ոչ ագահելոյ ստացուածոց իւրաքանչիւր. Խրատ սրբոց հարցն – Ասաց հայրն Իսահակ, եթէ՝ Հայրն Պամբոյ...

7. 209բ-13բ Գլուխ ութերորդ. Վասն համբերութեան և արիութեան – Իսկ հայրն Գրիգոր Աստուածաբանն ասաց...

ա. 213բ-6բ Ի Հարանց վարուց Խրատ կրօնաւորաց. Խօսք սուրբ հարցն – Պարծանք կրօնաւորի է համբերութիւն...

Չունի ցանկի «Թ. Վասն ոչ առնելոյ ի ցոյցս մարդկան» (182բ)։

8. 216բ-8բ Գլուխ տասներորդ. Թէ պարտ է զգուշանալ մեզ ամենայն զօրութենէ մերմէ՝ ի դատելոյ և ի բամբասելոյ զեղբայրն – Հայրն Աղաթոն տեսանէր...

9. 218բ-28ա Գլուխ մետասաներորդ. Վասն աստուածային դատաստանաց և ընտրելոյ զբարին ի չարէն և ոչ ակնառութեամբ ինչ առնելոյ – Ասաց հայրն Անտոնիոս. Բազումք ճնշեցին զմարմինս...

10. 228ա-33ա Գլուխ երկոտասաներորդ. Իբր թէ պարտ է մեզ միշտ արթուն և զգաստ լինել – Ասաց հայրն Անիոնիոս, եթէ՝ Տեսի ես կրօնաւորք...

ա. 232ա-3ա Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Վասն ձանձրութեան – Ձանձրութիւն է լքումն անձին...

11. 233ա-5ա Գլուխ երեքտասան. Եթէ պարտ է անդադար և արթուն աղօթել յամենայնի և յամենայն ժամ – Եղբայր ոմն եհարց ցհայրն Աղաթոն...

ա. 235ա-6ա Սուրբ հօրն Նեղոսի Վասն տրտմութեան, որ խափանիչ է աղօթից – Տրտմութիւն է տխրութիւն անձին...

12. 236բ-7ա Գլուխ չորեքտասներորդ. Վասն ողորմութեան – Ասաց հայրն Անտոն. Ապոլոն վասն ընդունելութեան...

13. 237ա-8ա Գլուխ հնգէտասաներորդ. Առ հոևոր հայրս ստանալ հնազանդութիւն – Ասաց հայրն Անտոնիոս, եթէ՝ Հնազանդութիւն...

14. 238բ-46ա Գլուխ վեցտասներորդ. Վասն բարուք խոնարհութեան – Ասաց հայրն Անտոն ցհայրն Պիմէն...

ա. 246ա-9բ Ճառ վասն խոնարհութեան – Առաջին աստիճանն այս է...

15. 249բ-50բ Գլուխ Եօթնևտասներորդ. Վասն անյիշաչարութեան – Ասաց հայրն Անտոնիոս. Յորժամ ոք ծածկեսցէ...

16. 250բ-2բ Գլուխ ութեւտասներորդ. Վասն սիր[ել]ոյ զԱստուած և զընկերն – Ասաց հայրնԱնտոնիոս. Ես ոչ երկնչիմ...

17. 252բ-3բ Գլուխ իննեւտասներորդ. Վասն հոգետես հարցն – Ասէր հայր Սիքիրոն...

18. 253բ-67ա [Խրատք Նեղոսի]

ա. 253բ-60ա Սուրբ հօրն Նեղոսի Խրատ պիտանի – Լաւ է յստակ խորհրդով ննջել...

բ. 260ա-2ա Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Խրատ – Ճանապարհք յառաքինութիւնս՝ հրաժարումն յաշխարհս է...

գ. 262ա-5ա Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Խրատ հոգեշահ – Զերկիւղն Աստուծոյ ունիջիր և զղճումն նորա...

դ. 265ա-6ա Նորին Նեղոսի Վասն որկրամոլութեան – Սկիզբն պտղաբերութեան ծաղիկ...

ե. 266ա-7ա Նորին Նեղոսի Պատուէր առ մանկունսն – Պարտ է մանկանց ճգնել... նոցա բարեացն ժառանգակից լինել, և Քրիստոս Յիսուս ի Տէրն մեր, որում փա՜ռք յաւիտեան. ամէն։

ԺԱ. 267բ-74բ [Բնագիրք զանազանք]

ա. 267բ-9ա Հարցումն Արձանա, պատասխանի Եզն[կայ] Կողբացո – Հարց. Արձան ասէ. Զի՞նչ է կրօնաւորութիւն։ Եզնակ ասէ. Խաչակցութիւն... և այն վասն մեր օգտի է, և նմա փառք։

բ. 269ա-71ա [Հարցումն Աշոտայ, պատասխանի Եզնկայ Կողբացւոյ] – Թագաւորն. Ամենայն քահանայի պա՞րտ է խոստովանել։ Եզնակ. Բժիշկ պարտ է հմուտն ընտրել... զի չհաւատայ, թէ դատաստան լինելոց է և հատուցումն։ Եւ այս ամենայն ի կամապաշտութենէ է։

գ. 271աբ [Խրատ Եզնկայ Կողբացւոյ] – Քրիստոս ասաց. Ես եմ ճանապարհ... Եթէ զանարժանն ըստ պիտուիցն ոչ յանդիմանես, մի՛ լինիր վարդապետ։

դ. 271բ-3ա [Խրատ] – Այլ դու, ո՜վ սիրելի, զգուշ լեր խոնարհիլն քո ի ներքոյ ընկերին ընդ Աստուած միաւորէ զքեզ։

ե. 273ա-4ա [Ի Վայք ողբոց Գրիգորի Յեսուացւոյ] – Վա՜յ քեզ, անձն իմ, անօթ փայտեղէն... փակեցին մեղք քո զերկինս, զի մի հասցին աղօթք քո առ Աստուած (հմմտ. N 2680, 472բ)։

զ. 274ա-5բ [«Նեղոսի». N 40, 69բ] Յաղագս խորհրդոց զգուշութեան – Արդ, նախ յառաջ քան զամենայն խորհրդոց մաքրութեան... Յայնժամ դժուարաւ է հանել զնա//... (շար. թափուած)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

70բ Յիշեա զտառապեալ գրիչ սորա և Աստուած-ողորմի ասա։

201ա Որով և մեզ արժանի արասցես Քրիստոս Աստուած, զամենայն հաւատացեալքս ընդ երանելի սուրբ հարսն, և զստացող սորա, զկարդացօղսն և զլսօղ. ամէն (նման՝ 213բ, 267ա)։

Նկարչափորձ՝ 201բ (ճակատազարդ)։

 

230

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ

 

ԺԴ— XIV

­

ՍՏԱՑՈՂ՝ Եսայի րաբունի (Նչեցի՞)։ ԹԵՐԹ՝ 171+1 (կրկ. 4)։ ՊՐԱԿ՝ Զ-Ի×12 (Զ, Ի 8)։ ­ՆԻՒԹ՝ ­թուղթ։ ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 15,1×10,5։ ­ԳԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 70ա)։ ­ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դ­րոշ­մա­զարդ ­շա­գա­նա­կա­գոյն ­կա­շի (նախկին կազմից), եզրերը, (նոր) մոմլաթ թիկունքը՝ սև կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, աստառի թղթից։

­ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ —Լուսանցազարդ՝ ­բու­սա­կան­ 14բ, թռչնային (148բ)։ Զարդագիր՝ թռչ­նա­գիր (2ա, 14բ, 39ա, 52բ), հան­գու­ցա­գիր (99ա)։ Գոյներ՝ ­կա­միր, սև։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. սկզբից (պրակ Ա-Ե) և վերջից պակասաւոր, եզրահատուած։ Սկզբի և վերջի մի քանի թերթերը մասամբ նորոգուած և վերակազմուած (Ի դ.)։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա.­ [Մասունք Հնոյ Կտակարանի]

1. Առակք – Գրք 1ա-14ա (սկ. Լ, 32. «անարգեսցիս։ Կըթեա կաթն...»)։

2. Ժողովող – Գրք 14ա-38բ։

3. Երգ Երգոց – Գրք 39ա-52ա (ունի «Գիտացի»)

4. Իմաստութիւն – Գրք 52բ-98ա։

5. Սիրաք – Գրք 99ա-149ա։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

Բ. 149բ-71բ Հարիւր իմաստասիրաց ասացեալ։ Յաղագս խելաց և իմաստութեան – [Պ]իղիտարքս ասէ. ճանապարհ[որդ]ք ի տունս և հայրենիս իւրեանց փութան...

Տե՛ս ձեռ. N 464, 9ա-30ա. Յռջբ/ չիք։ § ա/չիք։ բ/149բ-50բ։ գ/150բ-2ա։ դ/152ա-5ա։ ե/155ա-7ա։ զ/157աբ։ է/157բ-60ա։ ը/160ա-1բ։ թ/161բ-2ա։ ժ/162աբ։ ժա-ժբ/չիք։ ժգ/163ա-4ա։ ժդ-ժե/չիք։ ժզ/164ա-7բ։ ժէ/չիք։ ժը/167բ-8ա։ ժթ/168ա-9ա։ ի/169ա-70բ։ իա/170բ-1ա։ իբ/171աբ (վրջ. «մի ոք ի գեղեցկաց և բար», շար. թափուած)։ իգ-իդ/չիք։ իէ/162բ-3ա (§ Ժ-ից յետոյ, սկ. «Սեքեստոս ասէ ի վերայ չար կանանց...»)։ իը-իթ/չիք։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

38բ Զարժանին բարեաց յիշատակի, զսացաւղ տառիս՝ զիմաստուն քաջ րաբունին զտէր Յեսային, և զծնաւղսն իւր, և զփցուն գրիչս աղաչեմ յիշել ի Տէր։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

98բ (ԺԷ դ., նօտրգիր) Յիշեա՛, Տե՛ր, ողորմած, մարդասէր և բարեգոյթ Աստուած, ի միւսանգամ ի տիեզերական մեծի ահեղ ատենին և ի սարսափելի վերջին հատուցմանն արդարոց և մեղաւորաց, յորժամ հատուցանես իւրաքանչիւր գործոց, ի յայնմ աւուրն ողորմեա և փրկեա ի յաւիտենական անշէջ հրոյն և ի անտանելի դառն տանջանացն, և քո օրհնեալ տեսութեանն և երկ[ն]ից արքայութեանն՝ անանց կենացն և յաւիտենական ուրախութեանն ի տեղւոջ լուսոյ և ի տեղւոջ հանգստեան, ուր անպատում ցնծութիւն է և յարազուարճ ուրախութիւն, արժանաւորեա նախ Շողակաթու վանիցն առաջնորդ Մատթէոս վարդապետն, որ զայս Յայսմաւուրքն առեալ և իւր յիշատակն գրեալ, նոյնոյ Շողակաթին վանիցն է թողեալ և ինքն հանգուցեալ առ Տէր և առ յոյսդ բնաւից։ Այժմոյս շատ քայքայեալ էր, իսկ ի տեղի նորին առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետն, որ է յերկրէն Քէֆայեցի, պատճառ եղև վերստին կազմել տալն։ Իսկ յորդորմամբ սորին Աքուլեցի տիրացու Յովհաննէսն իւր հալալ աշխատանացն, իւր կենդանի հոգւոյն և իւր համայն ննջեցելոցն ետ կազմել, [զ]ի հանդիպողք գրին յիշես[ջ]իք [ի սուր]բ աղօթս ձեր։

Յիշատակագրութեան տուեալները վերաբերում են մէկ այլ ձեռագրի։

Կնքադրոշմ՝ 2ա Եփրեմ վարդապետ, 1222 (1773)։ 159բ (եղծուած)։

 

231

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Հ Ն Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն Ի

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

 

­ԹԵՐԹ՝ 268։ ԿԱԶՄ՝ մուգ-ճնշագծերով ­շա­գա­նա­կա­գոյն ­կա­շի՝ դռնակով,­ միջուկը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ կանաչ ­մե­տաք­ս (1660թ.)։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Աւետարան Ղուկասու։ Ժ-ԺԱ դդ.։ Սկզբում՝ 1(Ա), ստացուած 1/4 թերթի եզրահատումից։ Մագաղաթ, նախապէս՝ երկսիւն, այժմ՝ միասիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ), Աբ-ի վրայ բազմագունի լուսանցազարդի մնացորդ։ Կարդալ՝ Աաբ. «Այրս այս արդար էր... ակն ունէր արքայութեա[ն]» (ԻԳ, 47-51)։ 2. Թուղթ Մելքիսէթ քահանայի։ 1658թ., Երուսաղէմ։ Վերջում՝ 4(Ա-Դ), Դ-ն չգրուած, Ա-Գ ստացուած 1թերթը ընդլայնակի 3 մասի բաժանելուց։ Թուղթ, միասիւն, նօտրգիր (նմուշ՝ Գա)։ Կարդալ՝ Բա. «Է։ Սրբասնեալ հայրց, եբղարց... քան// (Գա) զի և ես իսկ... այն ուխտիցն, որ Պարոնտէրին հետ եդեալ եմ... եթէ // (Աա) մահ բաժանիցէ միմեանցս... Ողջ լերուք ի Տէր։ Գրեցաւ գիրս ի [սուրբ] Երուսաղէմ թվ[ին] ՌՃԷ(1658)։ // (Բբ) Գիրս գրեց անարժան քահանայի Մելքիսէթ անուն. երդա Ալդեքաձորի անապատն, ի ձեռն տէր Ազ[ա]րիաին, Աստուած, և տէր Նահապետին, Թաթոսին ձեռն»։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­խոնաւութիւնից գունափոխուած, տեղ-տեղ եղծուած։ Կազմի եզրերն ու թիկունքը մաշուած, փականներն ընկած։ Քանիցս նորոգուած, թերին լրացուած տարբեր գրիչների ձեռքով, խունացած հատուածները՝ թարմացուած։

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

 

ԺԴ — XIV

ԳՐԻՉ՝ Սահակ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Պետրոս քհյ։

ԹԵՐԹ՝ 252 (1-252), չգրուած՝ 1ա-2բ, 20բ, 112բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Բ×12(Բ 8)+Ա-Ի×12(Ա, Ի 9, Զ, Ը 11, Է, ԺԲ 13, Թ, ԺԱ 10, Ժ 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,3×12։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 169ա, վերանորոգողների՝ բոլորգիր, 1426թ, 96ա-101բ, 1660թ. 3ա-12բ, 13ա-20ա, 66աբ, 77ա-8բ, նօտրգիր, ԺԸ դ. 87աբ, 111ա-2ա)։ ՏՈՂ՝ 19-21։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն (ԺԷ դ.)՝ 7ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ (ԺԴ դ.)՝ 27ա, 68ա, 81բ, 105ա, 118բ, 166ա։ Լ ո ւ ս ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր՝ (ԺԴ դ.), կարմիր, կապոյտ, դեղին (ԺԷ դ.)։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. Առակք – Նխ. 3ա-5ա։ Գլ. 4ա-6բ։ Գրք 7ա-81ա (կից՝ 67աբ, 80բ-1ա, տե՛ս Բ, § 1. ա-բ)։

2. Ժողովող – Գրք 81բ-104բ։

3. Երգ Երգոց – Գրք 105ա-18ա (կից՝ 118ա, տե՛ս Բ, §1. գ)։

4. Իմաստութիւն – Գրք 118բ-65բ։

5. Յոբ – Գրք 166ա-251բ (կից՝ 251բ-2ա, տե՛ս Բ § 2)։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

Բ. 1. ա. [Ներսիսի Շնորհալւոյ Յիշատակարան Առակաց՝ Բան Երկրորդ գլխոյն։ Ծայրակապ՝ «Ներսես»] – Նորոգ ծնունդ, որ յերկիր գաս / Եւ յերկարեալ կենաւք մնաս...

բ. 80բ-1ա [Նորին Յիշատակարան Առակաց՝ Փառք Աստուծոյ գլխոյն։ Ծայրակապ՝ «Բան Ներսէսի»] – Բանիդ ընդ Հաւր էականի / Եւ ճշմարիտ Սողոմոնի...

գ. 118ա Նորին Յիշատակարան Երգ Երգոց գլխոյն։ Ծայրակապ՝ Ներսեսի է» – Նորոգելոյս ի քէն Յիսուս / Եւ ի մեղաց խաւարելոյս...

2. 251բ-2ա [Քաղուածք ի Սաղմոսաց] – Հայր իմ և մայր իմ... (ԻԶ, 10-11)։ Մանուկ եմ ես... (ՃԺԸ, 141)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

67բ (Սահակ գրչի)

Ո՜վ Պետրոս՝ սիրող բանի,

Քո սուրբ հոգիդ փառաւորի,

Որ ցանկացար սրտի մտաւք

Ասացեալ բանից Սողոմոնի։

Քրիստոս տացէ քեզ սիրտ բարի,

Զի ընթեռնուս զբանս Առակի

Եւ զոր ի սայ կա աւգտակար՝

Ի քո խորհուրդ համբարի։

Յորժամ կարդաս և զղջասցիս,

Եւ միտք առ քեզ ամփոփեսցի,

Դու զիս յիշեա սրտի մտաւք՝

ԸզՍահակ անուն, զոր գրեցի։

Նա, որ Յիսուս անուն կոչի,

Ինքն ինձ և քեզ ողորմեսցի։

81ա Ո՜վ աստուածասէր ընթերցողք, որ աւկտիք ի լուսաւոր և ի հոգելից բանից Առակացըս Սողոմոնի, յիշեսջիք սրտի մտաւք զերիցս երանեալ և սրբասէր կոյս կրաւնաւորն զՊետրոս, և <զՊաւղոս*>, զհայրն իւր՝ զԹութէլ, և զմայրն իւր՝ ը[զ]Զմրուխ, և զհանգուցեալ եղբայրն իւր՝ զՄումեղեն, և զմիւս այլ եղբայրն իւր՝ զՍտեփանոս, և զամենայն համաւրէն ազգականս իւր՝ զկենդանիս և զհանգուցեալսն ի Քրիստոս, և մեղաց թողութիւն խնդրեցէք։ Ընդ նմին և զսրբազան կրաւնաւորն՝զԿոստանդին փիլիսոփա, որ զաւրինակս շնորհեաց, և զծնաւղն իւր. և ո՛վ յիշէ սրտի մտաւք, Քրիստոս զինքն յիշեսցէ։ Եւ զնուաստ գրչակ[ս զՍա]հակ։

104բ Զճշմարիտդ, աղաչեմ, ժողովաւղ բնութեանս Յիսուս, և զիմս ժողովեա՝ զցրուեալ [մաս]ունս հոգոյ ի ցրուողին ճանապար[հ և] ընդ քոյդ ճշմարիտ ուղղևորեալ ճանապա[ր]հ, և արժանացոյ քոյ սուրբ արքայութեանդ զ[Պ]ետրոս քահանայ <և զՊաւղոս> և զծնաւղսն իւր <-եանց>, և որ զամէնն ասէ։

118ա Ընդ քեզ և ընդ քոյդ նման[ե]ալսն ընկալցի Քրիստոս Աստուած զՊետրոս քահանային <և զՊաւղոս> զհամաւրէն ննջեցեալսն յանմահական կեանսն, ընդ նմին զԿոստանդին փիլիս[ոփա], որ զա[ւ]րինակս շնորհեաց. ամէն։

165բ Քրիստոս Աստուած, յարութիւն կենաց պարգևեա տեառն Ներսեսի Հայոց կաթողիկոսի, որ զաւրինակս է շինել, և զԿոստանդին փիլիսոփա, որ զաւրինակս երետ. ընդ նմին և զստացող գրոցս՝ զՊետրոս <և զՊաւղոս> կրաւնաւոր <-սն> և զծնաւղսն իւր <-եանց>, և զանարժան գծաւղ՝ զՍահակ, և զծնաւ[ղսն] իմ, և Քրիստոս զձեզ յիշէ։

243բ Զմեղուցեալս անթիւ, անհամար,

Յիշեա յաղաւթս քո անդադար,

Զի այս իմ անբաւ չարիքս առնու դադար։

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ

Փերճոց

ՉԿԱ — 1312

ԹԵՐԹ՝ 116 (253-368)։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ժ (վերահամարակալուած՝ ԻԱ-Լ)×12(Ժ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,3×12։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 349ա, նորոգողների՝ 1425 թ. 315աբ, 1660 թ. 367աբ)։ ՏՈՂ՝ 19։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 253ա։ Լ ո ւ ս ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. Ովսէէ –Գլ. 253աբ։ Մրգ. 253բ-71բ։ Մահ 271բ։

2. Ամովս – Գլ. 271բ-3ա։ Մրգ. 273ա-88ա։ Մահ («Ամովս» 288ա։ Մահ («Այլուստ – Սա էր) 288ա։

3. Միքիէ – Գլ. 288ա-9ա։ Մրգ. 289ա-99բ։ ՄԱՀ 299բ։

4. Յովէլ – Գլ. 299ա-300ա։ Մրգ. 300ա-7ա։ Մահ 307աբ։

5. Աբդիու – Գլ. 307բ։ Մրգ.307բ-9բ։ Մահ 309բ-10ա։

6. Յովնան – Գլ. 310ա։ Մրգ. 310ա-4բ։ Մահ 314բ-5բ։

7. Նաւում – Գլ. 315բ։ Մրգ. 315բ-20ա։ Մահ 320ա։

8. Ամբակում – Գլ. 320բ։ Մրգ. 320բ-5բ։ Մահ 326աբ։

9. Սոփոնիա – Գլ. 327ա։ Մրգ. 327ա-32ա։

10. Անգէոս – Գլ. 332բ։ Մրգ. 332բ-6բ։ Մահ 336բ-7ա։

11. Զաքարիա – Գլ. 337ա-8բ։ Մրգ. 338բ-59բ։ Մահ 359բ-60ա։

12. Մաղաքիա – Գլ. 360աբ։ Մրգ. 360բ-6բ։ Մահ 366բ, 368ա (նոյնը 1660 թ. վերընդօրինակութեամբ՝ 367աբ)։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

368ա (Անանուն գրչի, վնասուած) Փա՜ռք... Արդ, ես անարժան և մեղուցեալ, [թափուր] աստուածային սուրբ աւրինացն, ի տուէ և գիշերի ///աւղ///ան/// // (368բ) [ա]ղաչեմ զ[ա]մենե[ս]ե[ան]/// [զընթերց]աւղ և զլս[աւղ, ո]ր [զմ]եղաց թո[ղութիւն հայցէք] մեզ և ծնողաց մերոց, [և եղբար]ց և քերձ և /// ի միւսանգամ գալուստն, և ողորմի առ հասարակ ամենեցուն, և որ զամենն ասեն։ Դ,ա։րձեալ, կրկին աղաչեմ զձեզ, ո՜վ եղբարք, անմեղադիր լինիք մեր տխմարութիւնս և խոշորութիւն գրոյս, և սխալան[ա]ց, զի մեր կարս այսչափ էր, զի ի ծերութիւնս ուսաք զայս խոշոր գրիկս։

Գրեցաւ Գիրք Երկոտասան մարգարէիցս ի թուիս Հայոց ՉԿԱ (1312), յամսեանս Սա[հ]մի, ի վանս որ կոչի Փերճոց, ընդ հովանեաւ սրբոյ մաւրս մերոյ Սիոնի և [սուրբ վ]անացս, և ի թագաւորութիւն Աւշինի և որ[դւոյ նո]րա Լևոնի։ Պահեսցէ զնոսա [Աստուած ի] խաղաղութիւն և տացէ նոցա յաղթ//... (շար. թափուած)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1.67ա (Ղազարոս քհյ-ի) ԶՂազարոս յիշ[ե]այ (նման՝ 104բ, 118ա, 165բ)։

67բ Եւ զվերջին ստացող գրոցս,

Որ ազատացի յայլազգոցն՝

Մահդասի Առաքելն ի Յամթեցոցն,

Որ հայր կոչի աղքատ ազգոցն։

Ով որ կարդայք զգիրքս յիմաստնոցն,

Յորժամ աւարտ առնես գրոցն,

Նայ ողորմի ասայ հոգոցն,

Եւ զՂազար էրէցս յիշեցէք ի յանկելոցն։

252ա Ո՜վ մանկուք եկեղեցւոյ, ևս առաւել

զՂազարոս անարժան քահանայս յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր, և զիմ ննջեց[ե]ալսն, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

252բ (Ծայրակապ՝ «Ղազարոս»)

Ղամբար լուսով դու դարդարէ,

Զհոգիս մղցոյն փառաւորէ,

Արքայութեան արժան արայ,

Եւ ընդ արդարսն զնայ դասէ։

Զի ողորմած ես, Տէր Աստուած,

Զողորմութիւն քո ծագէ,

Առաքելին վերայ ասեմ,

Որ ըզգիրգս զայս ըստացեր է։

Րաբունապետն Գրիգորիէ,

Վանց մահդասուն բարէխաւսէ,

Ուրախութեամբ զնայ ձայնէ,

Եւ հետ սրբոցն զնայ դասէ։

Սուրբ և Աստուած զքեզ դաւանէ՝

Այս մեղաւորս, որ զսա գրէ։

Արդ, աղաչեմ զձեզ, եղբարք, որ ով գիրքս կարդայ, նա յիշէ զմղցի Առաքելն ի մաքրափայլ յաղաւթս իւր, որ գնեաց զգիրքս և ազատ[ե]աց ի յանաւրինաց գերութենէ, ի թվականին Հայոց ՊՀԵ (1426)։ Աղաչեմ զձեզ, որ Աստուած ողորմի ասէք իւր ծնաւղաց և ննջեցելոց հոգոյն, և զձեզ յիշէ. ամէն։ Եւ սակաւ մի՝ զՂազար էրէցս։

2. 252 (Վասիլ դպրի, ԺԵ դ.) Զանպիտանս՝ զՎասիլ դպիրս, աղաչեմ յիշել ի մեղաց թողութիւն, ո՛վ եղբայր, զի և Աստուած զյիշողքտ յիշէ յիւր արքայութիւն, և ծնողքն իմ, և զամենայն երախտաւորքն իմ, զի և դուք յիշ[ե]ալ լիջիք համայնից գո[յ]ացուցչէն։

3. 367ա (Բոլորգիր) Ի թվականիս Հայոց ՌՃԹ (1660) նորոգեցաւ և կազմեցաւ ի փառս Աստուծոյ։ Գիրքս Սաղմոսավանիցն է։

4. 20բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Մեղա՜, Տէր, մեղա՜յ, յանաւրինեցա, յանցաւոր գտա։

128ա (Նոյն ձեռքով) Վա՜յ ինձ մեղաւորիս։

252բ (Նոյն ձեռքով) Մեղաւոր Անդրէաս։

Գրչափորձ՝ 87բ (Անդրէաս յիշատակագրի ձեռքով). Նաբաւ, որ է երկիրն Մովապացոց՝ յանդիման Երիքովի։ 127բ Երանի՜ արդարոց։

 

232

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Հ Ն Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն Ի

 

ԺԵ – XV

­ԹԵՐԹ՝ 284+2 (կրկ. 115, 263). չգրուած՝ 1ա-2բ, 276ա-84բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԴ×12(ԻԴ 10)։ ­ՆԻՒԹ՝ ­թուղթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 13,5×10։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝­ միասիւն։ ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 123ա)։ ­ՏՈՂ՝ 16։ ­ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կարմրավուն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 10ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 5ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊՐԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մաթէոսի։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած կէս թերթի ընդերկայնակի հատումից։ Մագաղաթ, միասիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Աա, Բա, Բբ, Աբ «[Ե]կայք երկիր պագանել նմա... տեսին զմանուկն հանդերձ Մարեմաւ» (Բ, 2-11)։

ՎԻՃԱԿ՝ մկնկեր և ցեցակեր, խոնաւութիւնից և կպումներից տեղ-տեղ եղծուած։ Կազմը սևացած, Ա փեղկի վերին անկիւնը մկնկեր, եզրերն ու դռնակը մաշուած։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

1. Եսայի – Նխ. 3ա-4բ։ Գլ. 5ա-9բ։ Մրգ. 10ա-201ա։ Մահ («Սա էր») 201ա-3բ։

2. Սիրաք – Գլ. 204ա-5ա (տե՛ս N 146, Բ, §4. բ)։ Գրք 205ա-75բ։

Կնքադրոշմ՝ 5ա, 16բ, 246բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

 

233

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Ն Ո Ր Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն Ի

 

ԺԴ – XIV

 

Գ­ՐԻՉ՝ Զաքարիա։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Ներսէս։

­ԹԵՐԹ՝ 218+1 (կրկ, 170). չգրուած՝ 3ա-4բ, 217բ-8բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԱ×12 (Ա, Ժէ 8, Բ, ԺԶ 11, Գ չիք, Դ 10, ԻԱ 3)։ ­ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 15×11։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝­ Միասիւն։ ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 57ա, նորոգողի՝ 67, 69, 125, 172, 179, 216-217, նօտրգիր՝ 74, 76, 114)։ ՏՈՂ՝ 20-25 (1ա-19բ), 17-18 (20ա-215բ), 13-22 (նորոգողի)։ ­ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ սև խորքի վրայ բազմագունի ծաղկադրոշմ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ սկզբում 1 թերթ չգրուած թուղթ, ԺԸ դ. յաւելում։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 1ա, 19ա, 20ա, 55ա, 87ա, 109բ, 121բ, 134ա, 142բ, 150բ, 158բ, 165ա, 204ա, 211բ։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, դեղին։

ՎԻՃԱԿ՝ խոնաւութիւնից խունացած, ներկերը գունաթափուած, եզրերը բամբակակալած, քանիցս նորոգուած, ԺԸ դ. լրացուած 67, 69, 74, 76, 114, 125, 172, 179, 216-8 թերթերը։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 1ա-7բ (թափուած՝ «փրկութեան գտանէր պատճառս... զգիւտս մեզէն իսկ»)։ Վկ. 7բ-8ա։ Բովանդ. ընթրց. և վկթնց. 8ա-18բ։ Ց. 18բ։

1. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 19աբ։ Թղթ 20ա-54բ։

2. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 55ա։ Թղթ 55ա-87ա։

3. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 87աբ։ Թղթ 87բ-109բ։

4. Առ Գաղատացիս – Գլ. 109բ։ Թղթ 109բ-21բ։

5. Առ Եփեսացիս – Գլ. 121բ-2ա։ Թղթ 123ա-33բ։

6. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 134ա։ Թղթ 134ա-42ա։

7. Առ Կողոսացիս – Գլ. 142բ։ Թղթ 142բ-50բ։

8. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 150բ։ Թղթ 151ա-8բ։

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 158բ-9ա։ Թղթ 159ա-65ա։

10. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 165ա-6ա։ Թղթ 166ա-93ա։

11. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 193աբ։ Թղթ 193բ-204ա։

12. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 204նբ։ Թղթ 204բ-11բ։

13. Առ Տիտոս – Գլ. 211բ-2ա։ Թղթ 212ա։

14. Առ Փիլիմոն –Թղթ 216ա-7ա։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

19բ Աւրհնեալ Հայրն անծին և անըսկզբան,

Որդին միածին և անճառական,

Յաւիտենական, անուր, անթուական,

Անպարագրական, ոչ անջատական,

Ի ծոցս ծնաւղին քթթել միական,

Եւ միշտ փառաբանեմք զՀոգին վեհական,

Անձինք յատկական, բնութիւնք միական,

Փա՜ռք յաւիտենական։

Զմեղապարտ գծողս՝ Զաք[արիա], աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս։

142ա Զեկելի գծողս, զպարտապանս բիւր քանքարացն՝ ԿՈՑ. ԺՃՌ. ԹՂՋ. ԺՃՌ. ԵԾՇ. ԺՃՌ («Զաքարա»)։

164ա Զեղըելի գծողս՝ Զաքար յիշե[սջիք]։

204ա (Ճակատազարդի մէջ՝ զարդագրով) ԶՆերսէս ծաղ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

9ա (ԺԷ դ.) //// /. ///։ /։։ /. ///։ («Վարդան»)։

Կնքադրոշմ՝ 67բ Աղայբէկի։ 5բ, 95բ, 216ա Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

234

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Կիլիկիա՞

ՉԷ – 1258

Գ­ՐԻՉ՝ Կիւր։ ԿԱԶՄՈՂ՝ Առաքէլ Հնազանդենց (1268)։

ԹԵՐԹ՝ 303. չգրուած՝ 7ա, 303աբ։ ՊՐԱԿ՝ 1×6+Ա-Ք×8 Ա, Ճ 7, Բ, Խ, Մ, Շ 6, Չ 10)+3(8+6+3)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 12,6×9,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 210ա, բոլորագիծ երկաթագիր՝ 238աբ)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ շագանակագոյն մետաքս (1640 թ.)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 7բ, Մարկոս՝ 93բ, Ղուկաս՝ 146բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 237բ։ Խ ո ր ա ն՝ (1640 թ.) 1ա, 1բ, 2ա, 2բ, 3ա, 3բ, 4ա, 4բ, 5ա, 5բ, 6ա, 6բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 8ա, 94ա, 147ա, 238ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 91բ։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական ճարտարապետական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, գազանագիր, հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, ոսկի, դարչնագոյն, սպիտակ, մանիշակագոյն, կանաչ, սև։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մարգարէութիւն Եզեկիէի։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 2(Ա-Բ), սկզբից, ստացուած մէկ թերթի ընդլայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, երկսիւն (Ա սիւնակը եզրահատուած), բոլորգիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Բա, Աբ, Բբ, Աա. «Ի վերայ քաղաքին... և անիւք լի էին աչաւք» (Ժ, 4-12)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 1-6 խորանների վերին եզրերը քայքայուած, թռչնազարդերը տուժած։ Կազմի Բ փեղկի կաշին ու տախտակը վնասուած, եզրերը մաշուած, փականներն ընկած։ 1640-ին նորոգուած, լրացուած 1-6 խորանները։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1ա-2բ Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 2ա-6բ Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 8ա-93ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 94ա-145բ Աւետարան Մարկոսի։

5. 147ա-237բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 238ա-99բ Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

91բ (Կարմրագիր) Զամենամեղ գրիչս Կիւր յիշեսջիք ի Քրիստոս, և որք յիշեքդ, և դու յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ։

299բ Փա՜ռք... երևեցելոյ// (300ա. շար. միասիւն և գրաձևը փոխուած) ազդեցութեամբ Հոգւոյն սրբոյ... Որոյ ցանկացող եղեալ այսմ աստուածային տառի՝ գրեցի զսա վերջացեալս ի բարեաց, մեղաւք զառածեալս, անյիշելի անուն, ի վայելս և ի մխիթարութիւն ոգւոյ իմոյ։ Արդ, որ ոք վայելէք զսա, յիշեսջիք ի Քրիստոս զգրողս և զծնաւղսն մեր, և առատապարգև Տէրն մեզ և ձեզ ողորմեսցի ի գալստեան իւրում. ամէն։ Բայց եղև զրաւ գրչութեան սորա ի հայրանպետութեան տեառն Կոստանդնի և ի թագաւորութեանն Հայոց Հեթմոյ, ի թուիս ՉԷ (1258), և Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 300բ (1268 թ., կազմողի) Ո՜հ, զմեղաւք դատապարտեալ կազմաւղ սորա՝ զԱռաքել Հնազանդենց, և զծնաւղսն իմ, և զհարազատսն իմ՝ ըզԿարապետ քահանայ և զՊաւղոս սարկաւագ, և զուսուցիչն իմ՝ զՍարգիս քահանայ՝ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս, աղայեմ յիշել ի Տէր։ Ի թվին ՉԺԷ (1268)։

2. 146ա (ԺԶ-ԺԷ դդ., շղագիր) Յանուն Աստուծոյ ես՝ Մարդայ խաթունս, տվի աստուածայշունջ Աւետարանիս գին ԵՃ (500) սպ[իտակ]։ Ո՜վ սուրբ քահանայք, ով որ կարդէք, իմ մեղացն թողութիւն խնդրեցէք և ողորմի ասէք Թմոյգէնլին արևշատութիւն։ Քրիստոս Աստուած, քո սուրբ աւետարանչացն բարեխաւսութեամբ ողորմեայ Շահզատին հոգոյն և իր որդին իրեն զՎարձէլն յիշատակ ապրեցոյ, Աստուած (վրան գիծ քաշած) ողոր[մ]իլ Գրիգորին։

3. 300բ (1640 թ., բոլորգիր) Արդ, ի ժամանակս յետինս, որ էր թիւ Հայոց ՌՁԹ (1640) և ի հայրապետութեան տեառն Փիլիպպոսի խորանազգեաց կաթողիկոսի Հայոց, ես՝ Անդրէաս անուամբ ևեթ եպիսկոպոս, վերջին ստացաւղ եղէ ոսկէնկար սուրբ Աւետար//(301ա)անիս, որ և ստացայ զսա ի հալալ ընչից իմոց և ետու վերըստին կազմել և նորոգել, արծաթապատել և ոսկէաւծ նկերմամբ զարդարել՝ անջինջ և մշտընջենաւոր յիշատակ ինձ և իմ ծնողացն, հօրն իմոյ՝ պարոն Թաղին և մաւրն իմ՝ պարոն Սառա խաթունին, և յամենայն արեան մերձաւորացս, և ետու ի դուռն Ծիրանաւոր Սուրբ Աստուածածնին՝ ի փառս և ի գովեստ ամենասուրբ Երրորդութեանն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն։

4. 301բ (ԺԷ դ., նօտրգիր) Աստուած ողորմի Մարքարին, իւր կողակից Թանդրին, Ա լ[աւ] եզն տվին։ Աստուած ողորմի Գվէզու տանուտէր պարոն Յակոբին, և իւր կողակից՝ պարոն Թէթրօին, և իւրոց որդի՝ Անանին երկար աւուր, որ ինչ վանքին պակասութիւնն կլի, թէ՛ գ[ո]մէշ, թէ՛ եզն, թէ՛ կով, թէ՛ հաց, զամենայն անտրնունջ կուտ[ա]ն, Աստուած իւրեանց մեղքն թողու. ամէն։ // (302ա)։

Աստուած ողորմի Ռօստոմին, Հէրիքնազին, և իւր եղբօր Նուրօին, Մամքանին. Ա լօ եզն տվին։ Աստուած Թէթրօի մե[ղ]քն թողու, որ էրետ իւր հոգու համա Բ աբ[ա]զի։

5. 302ա (1633 թ., նօտրգիր) Ի ժամանակս Փիլիպպոս սրբազան կաթողիկոսի և ի թուականութեանս Հայոց ՌՁ և երկուց (1633), ես՝ տէր Յովհաննէս քահանայս, ի քաղաքէն Ախլցխու, ետու զայս ոսկէնկար Աւետարանս յիշատակ հոգւոյ իմոյ և ամենայն նախնեաց և ծնօղաց իմոց ի դուռն Սուրբ Էջմիածնի, պապուն իմոյ՝ տէր Դաւիթ քահանայի, և հօր իմոյ՝ Խաչատուր քահանայի, և այլ ամենայն արեանառու մերձաւորաց իմոց և ընդանեաց։ Ով ոք վայելեցէք զսա, միով Տէր ողորմայիւ յիշեսջիք զմեզ, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն։

6. 302բ (ԺԷ դ., նօտրգիր) Աստուած ողորմի Շահղուլուն և իւր կողակցուն՝ Ասլիխաթո[ւ]նին, որ Ա հատ մասն յիշատակ է ի դուռն Սուրբ Աստուածանայ, իԳօրա վ[ա]նքն։ Աստուած աւրհնէ Դօիթն։

 

235

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Բաբերթ

ՊԺԴ – 1365

Գ­ՐԻՉ, Ս­ՏԱ­ՑՈՂ՝ Դաւիթ երէց։

­ԹԵՐԹ՝ 260+1 (կրկ. 88). չգրուած՝ 1ա-3բ, 49ա-7բ, 123բ-4բ, 257ա-60բ։ Պ­ՐԱԿ՝­ Ա-ԻԲ×12 (Ա, Է 14, ԻԲ 5)։ ­ՆԻՒԹ՝ ­թուղթ։ ­ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 12,6×8,2։ Գ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ ­երկսիւն (միասիւն՝ 256աբ)։ ­ԳԻՐ՝ ­բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 100ա)։ ­ՏՈՂ՝ 22-24։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ շագանակագոյն մետաքս, դռնակը՝ դեղին, արծաթէ երիզակալով, 5 ականակուռ (4 կանաչ, 1 կարմիր) խաչով, կոստղապատ։

ՄԱՆ­ՐԱՆ­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ - Կիսախորան՝ 4ա, 78ա, 125ա, 197ա։ Լուսանց­ազ­արդ՝ ­բու­սա­կան, կենդանական, տաճար։­ Զ­արդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ­ոյն­եր՝ կար­միր, դեղին,­ կապոյտ, կանաչ։

­ՊԱ­ՏԱ­ՌԻԿ-ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ - 1. Աւետարան Յովհաննու (վրացերէն)։ ԺԳ-ԺԴ դդ.։ 2(Ա-Բ) թերթ սկզբից, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, նուսխուրի (մուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ սկ. «...moslvad... betyv mcnexasa ...» (ԺԳ 34). վերջ «sRli ibi q[efmari]t [e]b[isaÁ]... [so]delsa» (ԺԴ, 17)։

2. Գիրք Հարցողաց Բարսղի Կեսարացւոյ (Գլ. Ե)։ ԺԱ-Ժբ դդ..։ 2(Ա-Բ) թերթ, վերջից, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից, եղծուած։ Մագաղաթ, միասիւն, ուղղագիծ մանր երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ)։ Կարդալ՝ Բբ-Բա (Ա-ն անընթեռնլի). «///զի մի երբեք վասն Աստուծոյ զմտածութիւն հանցես ... /// ...յիշելով ի միտս իւր բերիցէ զայն և զձև նորա և զմեծու[թիւն]»։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. 1632-ին նորոգուած և վերակազմուած։ Եզրահատումից լուանցազարդերը մասամբ վնասուած։ Կազմի Բ փեղկը ցեցակեր, դռնակի աստառը քայքայուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1.­ 4ա-75բ Աւետարան Մատթէոսի։ 75բ Թելադրութիւն. «Գրեցաւ յԵրուսաղէմ քաղաքի...»։

2. 78ա-122ա Աւետարան Մարկոսի (121բ-2ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 125ա-96ա Աւետարան Ղուկասու։ 196ա Թելադրութիւն. «Ղուկաս աւետարանիչն աշակերտեալ Պօղոսի...»։ 229ա Ոտանաւոր. «Այլ թէ զՂուկաս եզն գրեցին...»։

4. 196բ Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 197ա-255ա Աւետարան Յովհաննու (254բ Իրք կնոնջ շնացելոյ)։ 255բ Թելադրութիւն. «Յովհաննէս աւետարանիչն գրեաց զԱւետարանս...»։

«Իրք կնոնջ շնացելոյ»-ին կից՝ 255բ «Զայս յիշատակ բարի...» տե՛ս N 198, 355բ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

75բ Զստացաւղ աւետաբեր սուրբ կտակիս՝ զԴաւիթ էրէց յիշեսջիք ի Տէր։

196ա Քրիստոս Աստուած, զո սուրբ և ընտրեալ աւետարանչացս բարեխօսութեամբ ողորմեա ստացողի սորա՝ Դաւիթ քահանայի, և ծնօղաց իւրոց Աբրահամա՝ փոխեցելոյն ի Քրիստոս, և ամենայն ազգա[կա]նաց մերոց, ընդ նմին և զԵղիսաբեթ հաւատվորն յիշեցէք, որ աւգնական եղև սմայ թանաքի եփելովն։

256 Փա՜ռք... Արդ, ես՝ Դաւիթ էրէց, որ անուամբ կոչիմ քահանայ և գործովք ոչ, որ գրեցի զսուրբ Աւետարանս ընդ հովանեաւ Սուրբ Առաքելոցն, կամեցող բարերարին Աստուծոյ, որ հանապազ զբարիս կամի կամարարաց իւրոց, բազում ըղձիւ ցանկացող [եղ]է և փափա[գա]նօք գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի յանառիկ ամրոցիս՝ դղեկապատ քաղաքիս Բաբերթ կոչեցեալ, ի հայրապետութեան տէր Մեսրովբայ և եպիսկոպոսութեան տէր Գրիգորի [դեռ]աբոյս պատանեկի, յիշատակ ինձ [և] ծնողաց իմոց։ Արդ, մեծաւ յ[ուսով և բազում աղերսանօք խնդրեմ յ/// //(256բ) որ լո[ս]աւորիք ի կենսաբեր սուրբ [Աւ]ետարանիս քարոզութէնէն, զի յիշեսջիք ցաւակցաբար զիս՝ զբազմամեղս՝ զԴաւիթ երէց և զծնաւղսն իմ։ Ընդ նմին և զԵղիսաբեթ հաւատվորն, որ զթանաքն կու եփէր, յիշեսջիք ի ձեր սուրբ աղօթք։ Եւ որ Տէրն է ամենայն, յիշողացդ և յիշեցելոցս ողորմեսցի ի յիւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն և ամէն։ Ի թվ. ՊԺԴ (1365)։ Ընդ նմին յիշեցէք և զԽոցադեղ ոսկերիչն, որ աւգնական եղև սմայ ոսկոյն։ Յաղագս պայծառութեան սորայ Քրիստոս զիւր հոգի /// զիւր ննջեցելոցն պայծառու /// յաւիտենից արքայու /// ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 122բ Վերըստի նորոգեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականիս Հայոց ՌՁԱ (1632) ամի, ի գեաւղաքաղաքս Կարբի, ձեռամբ անիմաստ Ստեփանոս սուտանուն քահանայի, և ետ յիշատակ բարէմիտ և հաւատարիմ առս այսորիկ Խանբաբիս, որ և սա ստացօ սուրբ Աւետարանս հալալ արդ[ե]անց իւրոց՝ յիշատակ իւրն և ծընողացն՝ Նուրումին և Թամթայ խաթունին և եղբաւրս իմ՝ Գալուստին, և ամուսինն իմ՝ Մայրանին, և որդոյ իմոյ՝ Կիրակոսին, Մարտիրոսին, դստերց իմոց, և առաջին կողակիցն իմ՝ Սալվարին, և դստերն իմ՝ Մայրանին, Մարգարտին, Հեղինին, Սառի[ն], //(123ա) Մուրվաթին, և եղբաւր կողակցին՝ Թարղումաշին, որդոյն՝ Ծատուրին, դստերն՝ Հռիփսիմին, Մայրանին։ Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ հանդիպողք յիշատակարանիս, բոլոր սրտիւ և լի բերանով Աստուած ողորմի ասացէք ըզվերագրեալ անուանցս՝ հեզահոգի Խանբաբս և պապ սորա՝ Բաբէն, և հայր սորա՝ Նուրումն, և մայր սորա՝ Թամթայ խաթունն, և եղբայր սորա՝ Գալուստն, և կողակից սորա՝ Սալվար, և միւսն՝ Մարիամ, դուստր սորա՝ Եղիսաբեդն։ Աստուած ողորմի ասացէք ննջեցելոց սորա և հոգոյն սորա թողութիւն խնդրեցէք յԱստուծոյ, զի և Տէրն ամենայնի ձեզ ողորմեսցի իւր միւսանգամ գալըստեանն. ամէն։ Հայր։

225բ Զնորոգաւղ անարժան Ստեփանոս յիշեցէք։

2. 255բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Յուհրա ես Գրիգոր անողէ Խաչիկ աստուածարար ///

 

236

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Կոստանդնուպօլիս

ՌՂԵ – 1646

Գ­ՐԻՉ՝ Եղիա դպիր Համթեցի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Վարդան երէց։

ԹԵՐԹ՝ 320. չգրուած՝ 1ա-4ա, 5բ-6ա, 7բ-8ա, 9բ-10ա, 11ա-2ա, 13բ-4ա, 15բ-6ա, 17բ-8ա, 19բ-20ա,21բ-2ա, 23բ-4ա, 25բ-6ա, 27բ-8ա, 29բ, 33ա, 113ա, 167ա, 252ա, 318աբ։ ՊՐԱԿ՝ 3(3+16+10)+Ա-ԻԴ×12(Ա 13, Զ 14)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ (թուղթ՝ 11-2 ներդիր)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,5×11,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ 202ա)։ ՏՈՂ՝ 22։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ նարնջագոյն մետաքս, Ա փեղկը պատուած պահպանակի մագաղաթով։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3, մագաղաթ, վերջից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 4բ, Ծնունդ՝ 5ա, Ընծայումն՝ 6բ, Մկրտութիւն՝ 7ա, Այլակերպութիւն՝ 8բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 9ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 10, Ոտնլուայ՝ 12բ, Մատնութիւն՝ 13ա, Ելն ի Գողգոթայ՝ 14բ, Խաչելութիւն՝ 15ա. Աւետումն դժոխոց՝ 16բ, Համբարձումն՝ 17ա, Հոգեգալուստ՝ 18բ, Վերջին դատաստան՝ 19ա։ Մատթէոս՝ 33բ, Մարկոս՝ 113բ, Ղուկաս՝ 158բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 252բ։ Խ ո ր ա ն՝ 20բ, 21ա, 22բ, 23ա, 24բ, 25ա, 26բ, 27ա, 28բ, 29ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 34ա, 114ա, 168ա, 253ա։ Լ ո ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական (173բ ոչխարի բեր գալ), տէրունական, խաչ, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, բուսագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ ոսկի, կանաչ, մոխրագոյն, սպիտակ, կապոյտ, սև կարմիր, շագանակագոյն, դեղին։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. «Ոռնալուայ» տեսարանը՝ մագաղաթեալ թերթի վրայ՝ փակցուած 12բ։ Մի այլ մանրանակար եղել է 11ա թերթին. երևում են սոսնձի հետքերը։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 20բ-1ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 22բ-9ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 30ա-1բ Գլուխք։ 31բ-2ա Համաձայնութիւն։ 32աբ Նախադրւթիւն։ 34ա-110բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 111ա-2ա Գլուխք։ 112աբ Նախադրութիւն։ 114ա-63բ Աւետարան Մարկոսի (162բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 164ա-5բ Գլուխք։ 166աբ Նախադրութիւն։ 168ա-249բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 250ա-1ա Գլուխք (Ա-ԽԳ)։ 251աբ Նախադրութիւն։ 253ա-316բ Աւետարան Յովհաննու (315բ Իրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

316բ (Եղիա գրչի) Փա՜ռք... որոյ շնորհիւն յանկ ելեալ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անարհեստ գրչի՝ Եղիա դպրի Համբթեցո, թվին ՌՂԵ (1646), ի քաղաքն Կոստանդնուպօլիս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնի նորաշէն տաճարիս, ի հայրապետութեան Սուրբ Էջմիածնա տէր Փիլիպոս կաթողիկոսին։

316բ Արդ, ես՝ Վարդան երէցս, որ առ Աստուած մահուամբ փոխեցա առ Քրիստոս, և ի ժամ մահուան իմոյ արարի կըտակ զսուրբ Աւետա(317ա)րանս զայս, զոր բազում աշխատութեամբ ի հալալ արդեանց իմոց ստացեալ եմ, դիցեն յիշատակ անջընջելի ի Սուրբ Էջմիածին վասն ոգոյ իմո և ամենայն զարմից և զաւակաց իմոց՝ կենդանեաց և հանգուցելոց։ Եւ որ յիշէ, յիշեալ լիցի առաջի անմահ զենլոյն Քրիստոսի, զի որ առատն է ի տուրս բարեաց և նախախնամօղն յամենայնի, անպարագրելի գթութեամբ իւրով գթասցի ի մեզ և ողորմեսցի միւսանգամ գալըստեան իւրում. ամէն։

(Այլ ձեռքով) Դարձեալ յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զՎարդան իրիցուս, զծընաւղքս իմ՝ զՄինասն, և զմայրն իմ՝ զՀազրէվարդն, և զմեծ պապն իմ՝ զՍարգիսն, և զմեծ մամն իմ՝ զՍալչուգն, զհօրեղբայրն իմ՝ զԴաւիթն, և զկողակիցն իմ՝ Վարդենին, և զդեռաբոյս որդին իմ՝ զԱսլանն, և զքուրն իմ՝ զՎարդխաթունն, զՄուրվաթն, և զԳուլվարն, և զՊաղտատն, և յամենայն առու արեան մեր//(317բ) ձաւորացն, որ առ Աստուած հանգուցեալ են, յիշեցէք ի յաղաւթս ձեր, յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս. ամէն։ Եւ զսորա աներձագն՝ Աղաճանն։

 

237

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Ասպահան

ՌՃ – 1651

Գ­ՐԻՉ՝ Վահրամ դպիր։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Հայրապետ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Առաքել, մականուն՝ Ամիրխան (1652 թ.)

ԹԵՐԹ՝ 258-8 (տե՛ս Պահպանակ). չգրուած՝ 1ա-5ա, 193ա, 251ա-8բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԱ×12(ԻԱ 10)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,8×11,4։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 100ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ նարնջագոյն մետաքս։ Ա փեղկը կոսղապատ, կենտրոնում արծաթեայ խաչ, 1 անգոյն ակով և մակագրութեամբ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4(1-4)+4(255-8), մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 5բ, Մարկոս՝ 73բ, Ղուկաս՝ 119բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 193բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 6ա, 74ա, 120ա, 194ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր ՝ բուսական, կենդանական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր ՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, կենդանագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ վարդագոյն, կարմիր, նարնջագոյն, կանաչ, կապոյտ, մոխրագոյն, սև դեղին, սպիտակ։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. խոնաւութիւնից գունափոխուած (յատկապէս 190-250), թանաքը թափուած (70բ-1ա), կազմի եզրերը մաշուած, թիկունքը վնասուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 6ա-71ա Աւետարան Մատթէոսի։

2. 71բ-2բ Գլուխք։ 72բ Նախադրութիւն։ 74ա-116բ  Աւետարան Մարկոսի (115բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 117ա-8բ Սկիզբն գլխոց։  119ա Նախադրութիւն։ 120ա-91բ Աւետարան Ղուկասու։

4. 192ա Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 192բ Նախադրութիւն։ 194ա-249ա  Աւետարան Յովհաննու։

Ունի լուսանցային Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 249ա Փա՜ռք... // (249բ) Եւ արդ, ես՝ անարժանս և անար[ու]եստս ի գիրս գրչութեան, Վահրամ դպիրս, և զուսուցիչն իմ՝ զՄեսրոբ վարպետս, և հօրն իմոյ՝ Պուտախին, և մօրս իմոյ՝ Նունուֆարին։ Շնորհիւ տեառն սկսաք և ողորմութեամբ նորին կատարեցաք զաստուածախօս և զաստուածաբնակ տառս՝ զլուսազարդս սուրբ Աւետարան ի լաւ և ի յընտիր օրինակէ, ի մեծ թուականին Հայոց ի Ռ և ի Ճ (1651) ամին, ի քաղաքիս Շօշ, որ կոչի Ասպահան, յեզր պարըսպին Նորաշինի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին և Սուրբ Էջմիածնին, ի հայրապետութեան տեառն տէր Փիլիպպոսին և ի յառաջնորդութեան մերոյ քաջ րաբունապետ տէր Սիմէոնին, ի թագաւորութեանն այլասեռից Շահ-Ապասին, ի դառն և ի նեղ ժամանակիս, յորում նեղիմք ի հարկապահանջութենէ անօրինաց և ի սովութենէ հացի, զոր Տէր Աստուածն մեր պահեսցէ զամենայն // (250ա) ազգս քրիստոնէից ընդ ամրածածուկ աջովն իւրով. ամէն։ Արդ, որք ճաշակիք և վայելէք յամէնառատ սեղանոյս և հանդիպիք տեսութեան սուրբ Աւետարանիս կարդալով կամ օրինակելով, անմեղադիր լերուք խոշորութեան և սխալանաց գըրիս, զի կար մեր այս էր։

2. 193բ (Ծաղկողի. Յովհաննու մանրանկարի ներքևում, կապոյտ խորքի վրայ սպիտակագիր երկաթագրով) Զմեղաւոր Հայրապետ նարօղս յիշեցէք։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 73ա (Ստացողի. գրիչ՝ Սահակ աբղյ) Եւ արդ իսկ, ցանկացօղ եղեալ սմա կրօնաւոր և մահդասի Առաքելն, որ մականուամբ Ամիրխան կոչի, և յոյժ փափաքանօք և բաղձմամբ սրտի ստացաւ զսուրբ Աւետարանս՝ յիշատակ բարի հովւոյ իւրոյ և ի վայելումն անձին իւրոյ. և ոչ եթէ յաւելորդ յընչիչ ստացաւ զսա, այլ ի յաւելորդաց և առ յոյժ փափաք սրտին զտըւայտութիւն ոչինչ համարելով, մինչև հասաւ բաղձանաց սըրտին։ Արդ, աղաչեմ զամենայնսն, որ հանդիպիք սմա և օգտիք ի սմանէ տարազիւ իւիք ինչ՝ թէ ընթերցմամբ, և թէ ի  պէտս գաղափարի, յիշեսջիք ի սրբազան աղօթս ձեր զվերոյասացեալ մահդասի Առաքելն, զծնօղսն իւր, զհայրն իւր՝ Ամիրաղայն, զմայրն իւր՝ զՄանիխանն, և զեղբարքն իւր՝ զՄուրատաղայն, զԿիրակոսն, զքեռսն իւր՝ ըզտօստաղայն, զՍօլթանխաթունն, և զամենայն ազինս իւր աղաչեմ ներել, և  Տէր Յիսուս զձեզ յիշէ իւր սուրբ յարքայութեանն, և նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։ Գրեցաւ յիշատակարանս ի թվին ՌՃԱ (1652)։

116բ Յիշեցէք զստացօղ սուրբ Աւետարանիս ըզտնտես Առաքելն և զծնօղքն իւր, զըհայրն՝ Ամիրաղայն, զմայրն՝ Մանիխանն, զեղբարքն՝զՄուրատաղայն, զԿիրակոսն, նաև զքորքն իւր՝ Տօստաղայն, զՍօլթա[ն]խաթունըն և ազգայինքն իմ՝ զկենդանիս և ըզփոխեցեալն ի Քրիստոս յիշման արժանի առնէք։

192բ Զստացօղ սուրբ Աւետարանիս՝ զմահդասի Առաքեալն, որ և Ամիրխան ասի, և զծնօղքն իւր, զհայրն՝ Ամիրաղայն, մայրն՝ Մանիխան, զեղբարքն՝ Մուրատաղայն և Կիրակոսն, քորքն իւր՝ Դօստաղայ, զՍօլթա[ն]խաթունն յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք և դուք յիշեալ։ Գրեցաւ յիշատակարանս ի թվ[ի]ն ՌՃԱ (1652)։

250ա Արդ, այսպիսում լուսազարդ տառի՝ աստուածախօս կտակի, ցանկացօղ եղև ոմն մահդասի Առաքեալ  անուն, որ և Ամիրխան յորջորջի, որ սիրով Քրիստոսի հրաժարեալ յունայնազբաղ կենցաղոյս և հետևեցաւ երկնաւոր կենաց՝ բառնալով յուս իւր զլուծն Քրիստոսի, մեծաւ յուսով ակն ունելով տեսոյն Քրիստոսի և տեսանելով զպայծառութիւն սուբր Աւետարանիս, զի սովաւ կատարին  ամենայն կարգաւորութիւն Հայաստանեայց եկեղեցւոյ և պայծառանան տօնախմբութիւնք մօրն լուսոյ, մեծաւ փափախանօք ցան//(250բ)կացաւ ստանալ զսա ի վայելս անձին իւրոյ և ծնօղաց իւրոյ, հօրն՝ Ամիրաղային, և մօրն՝ Մանիխանին, և եղբարցն՝ Մուրատաղային, Կիրակոսին, և քըւերցն՝ Տօստաղային և Սօլթա[ն]խաթունին և ամենայն արեան մերձաւորացն՝ կենդանեացն և հանգուցելոցն ի Քրիստոս։ Վասն որոյ աղաչեմ զձեզ, որք օգտիք ի սմանէ կամ միայն հարևանցի տեսանելով, բոլոր սրտիւ յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ յԱստուծոյ մերմէ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Հայր մե[ր]։ Եւ զիս՝ զՍահակ աբեղայս, մաղթեմ յիշել, որ զսակաւ յիշատակարանս մեղսամած մատամբս գրեցի։ Գրեցաւ ի թվին ՌՃԱ (1652)։

2. (Ա փեղկի խաչի վրայ) Խաչ յիշատակ է Փ[ի]րբաբին, թվ. ՌՃԲ (1653)։

 

238

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ՌՃ – 1651

ՍՏԱՑՈՂ՝ Սարգիս Էրեւանցի։

ԹԵՐԹ՝ 301. չգրուած՝ 1ա, 6բ, 8աբ, 88բ, 140բ, 228բ-9բ, 300ա-1բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԶ×12 (Ա 6, ԻԴ-ԻԵ 10, ԻԶ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,8×12,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 137ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ, դռնակինը՝ մանիշակագոյն մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Խ ո ր ա ն՝ 1բ, 2ա, 2բ, 3ա, 3բ, 4ա, 4բ, 5ա, 5բ, 6ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 9ա, 89ա, 141ա, 230ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մեկնութիւն Սաղմոսաց։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ)+(Գ-Դ), ստացուած մէկական թերթի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն (այժմ՝ 1,5), ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Բբ, Աա. «Զի հալածեաց թշնամին իմ յանձն իմ... (ՃԽԲ, 3) ... Տարած ///ռս իմ /// բովան /// ամբար»։ Բա, Աբ. «աց յինէն /// բաւութի /// ցն սոքա // վասն զի... և աւգնական։ Հոգի քո բարի առաջնոր» (ՃԽԲ, 10)։ Գա, Դբ. «Ոչ, յայղ /// այղ եւ /// ունսն ի /// այղ զհետ... Փայղատակեա զփայղատակունս քո և ցրուեա զնոսա» (ՃԽԳ, 6)։ Գբ, Դա. «Հոգւոյն առաջնորդութեամբ խրախանալ... ած /// սակարի /// այս կեր /// ժիր տի /// յատանէ /// եւ յարդ ///»։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, դռնակի աստառը քայքայուած։ Ա փեղկին՝ ընկած մետաղէ խաչի հետք։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1ա-2բ Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 2ա-6բ Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 7աբ Սկիզբն գլխոց։ 9ա-86բ  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 86բ-7բ Սկիզբ գլխոց։ 87բ-8ա Նախադրութիւն։ 89ա-138բ  Աւետարան Մարկոսի (137բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 138բ-9բ Սկիզբն գլխոց։ 139բ-40ա Նախադրութիւն։ 141ա-227ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 227ա Վասն Աւետարանին Յովհաննու (Նախադրութիւն)։ 227բ-8ա Գլուխք (Ա-ԽԳ)։ 230ա-96բ  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

296բ (Գրչի) Փա՜ռք...//(297ա) Փա՜ռք քեզ, կոնիաքոզ արէքսագով արարիչ կիսագնդի և Դեմետրի. ամէն։ ...//(298ա) [Ո]ւստի և տեսեալ զսորայ անճառ փրկայգործութեանն խորհուրդն, ես՝ յԷրեւանցի անարժան և անպիտան Սարգիս էրէցս և ըստացայ զսայ և ցանկացող էղէ այս աստուածայբերան սուրբ Աւետարանիս և վարդայփթիթ բուրաստանիս և անմահական աղբիւրիս և միտ առի զբանն ի կայծակնայմաքուր յԵսայայ մարգարէին, //(298բ) որ ասէ. Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն և ընդանի յԵրուսաղէմ, և ջերմեռանդ սրտիւ ետու գծայգըրել զսա գանձ անկողոպտելի և կտակ անդառնալի ի հալալ և ի քրտնաջան վաստակոց իմոց՝ յիշատակ ինձ և հոգևոր հօրն իմոյ և զիս սնուցողին՝ Վիրապեցի Դաւիթ եպիսկոպոսին, և մարմնաւոր հօրն իմոյ՝ Ջալալին, և մօրն իմոյ՝ Վարդիթերին, և որդոցն իմ՝ Կարապետ սրբասնեալ քահանային, որ տղայ հասակաւ փոխեցաւ առ Քրիստոս և սուք մեծ եթող մեզ, ի մօրն իւրոյ՝ Եղսալամին, և միւս որդւոցն՝ Մկ[ր]տչին և Մարգարին, և միւս Մարգարին՝ փոխեցելոցն առ Քրիստոս, և միւս որդոցն՝ Առաքելին և Մկրտչին, և դստերն իմոյ՝ Սոփիին, և քերցն իմ՝ Խաթունբէկոյն և Բահալուին, և պապուն իմոյ՝ Սարգիսին, և կենակըցին՝ Շահսօլթանին, և այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց՝ // (209ա) կենդանեաց և հանգուցելոց. ամէն։

Արդ, ես՝ Սարգիս էրէցս, ըստացայ զսուրբ Աւետարանս և ետու զսայ ընծայ և նըւէր՝ յիշատակ վերոյգրելոցս ի սմայ ի սուրբ և հրեշտակայբնակ անապատն Լուսաւորչին մերոյ ի ձորն Սաղմոսայվանից, ի դուռն Սուրբ Աստուածածնին և այլ սրբոցն, որ անդ կան, և ի յառաջնորդութեանն սուրբ և հրեշտակայկրօն հրօն Յովանէս պարոնտէրին և այլ միաբանացն, որ անդ կան, որպէսզի հրճըւեսցին սովաւ մանկունք սուրբ անապատի, և լի բերանով և ուղիղ սրտիւ Աստուած ողորմի ասասցեն ինձ՝ մեղապարտ Սարգիս իրիցոյս, և այլ վերայգրելոցս ի սմայ, ի թվիս Հայոց Ռ և հարիւր (1651)։

Արդ, որք հանդիպիք սմա ընթերձմամբ կամ տեսութեամբ, յիշեսջիք երկնայգնաց յաղօթս ձեր զիս՝ մեղապարտ Սարգիս քահանայս, և զամենայն վերոյգրեալս ի սմայ և լի բերանով // (299բ) և ուղիղ սրտիւ Աստուած-ողորմի ասացէք մեզ և վերայգրելոցս, և Աստուած յիշողացդ և յիշելոցս ի սմա առ հասարակ ողորմեսցի իւր արքայութեանն. ամէն։ Հայր մեր, որ յերկինս, սուրբ։

 

239

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԷ – XVII                               

ԹԵՐԹ՝ 324. չգրուած՝ 1ա, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ, 11ա-5ա, 97ա-9ա, 153ա-5ա, 247ա-9ա, 312աբ, 317բ, 318ա, 319բ-20ա, 321բ-2ա, 323բ-4ա։ ՊՐԱԿ՝ 2(10+4)+Ա-ԻԸ×12(Ա 11, ԺԳ չիք, ԺԴ, ԺԹ 10, ԻԲ 14, ԻԷ 5, ԻԸ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18,3×12,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 227ա)։ ՏՈՂ՝ 21 (16ա-157բ), 20(158ա-316բ)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ թուղթ։ Ա և Բ փեղկին դրոշմատիպ՝ «Պողոս ծ[ա]ռ[այ]» (ԺԸ դ.)։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3+3, կապոյտ թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ծնունդ՝ 317ա, Ընծայումն՝ 318բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 319ա, Հոգեգալուստ՝ 320բ, Մատնութիւն՝ 321ա, Ոտնլուայ՝ 322բ, Մկրտութիւն՝ 323ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 324բ։ Մատթէոս՝ 15բ, Մարկոս՝ 99բ, Ղուկաս՝ 155բ, Յովհաննէս՝ 249բ։ Խ ո ր ա ն՝ 1բ, 2ա, 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա (առանց Եւսգբիոսի թղթի և Համաբարբառի)։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 16ա, 100ա, 156ա, 250ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ր դ՝ տէրունական, բուսական, կենդանական, տաճար։  Զ  ա  ր դ ա գ ի ր՝ մարդագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ Կարմիր, կանաչ, շագանակագոյն, կապոյտ, սպիտակ, ոսկի, սև, վարդագոյն, դեղին, նարնջագոյն, մոխրագոյն։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. ԺԸ դ. նորոգուած և վերակազմուած, եզրահատումից լուսանցազարդերը տուժած, տէրունական նկարները փոխադրուած՝ 317-24, Յովհաննու Աւետարանի բերին լրացնելու համար աւելացուած 1 ազատ թերթ՝ 312։ Տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր։ Յովհաննու նկարի ներկերը մասամբ թափուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 16ա-96բ Աւետարան Մատթէոսի։

2. 100ա-52բ  Աւետարան Մարկոսի (152ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 156ա-246ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 250ա-316բ Աւետարան Յովհաննու (Թափուած՝ Ի, 1-15. «գայ [առաւօտուն... զո՞ խնդրես]»։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. Կազմի Ա փեղկ (ԺԸ դ., կազմողի, ճնշադրոշմ) Պողոս ծ[ա]ռ[այ] (նոյնը՝ Բ փեղկ)։

15բ (ԺԸ դ., բոլորգիր, անունները շրջագծուած) Հայր՝ Պողոս, Պետրոս, Որդի՝ Պողոս, Պետրոս, Հոգի՝ Պողոս, Պետրոս։ Երրորդութեան շնորհն ի վերայ սոցա եղիցի։

2. 22ա (ԺԸ դ., բոլորգիր, այլ ձեռք) Աստուած ողորմի Սխնիուն, իւր կողակցին Եագունդուն, իւր ծնողացն՝ Գուլքանին, Թահմազին (նման՝ 28ա, 43ա, 54ա, 77ա, 113ա, 158ա, 192ա, 246բ, 267ա)

Կնքադրոշմ՝ 16ա Քրիստոսի ծառայ Պետրոս. ՌՄԾ (1801)։ 154բ Քրիստոսի ծառայ Պետրոս։

Գրչափորձ՝ 5բ (թռչնափորձ), 323բ (տառեր)։

 

240

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Բջնի

ՌՃԺԶ – 1667

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս քհյ։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Սարգիս քհյ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Դաւիթ քհյ։

ԹԵՐԹ՝ 294. չգրուած՝ 293ա-4բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԵ ×12  (ԻԵ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,8×12,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն՝ 292աբ)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 94ա)։ ՏՈՂ 20։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 1բ, Մարկոս՝ 84բ, Ղուկաս՝ 136բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 223բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 2ա, 85ա, 137ա, 224ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր ՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, նարնջագոյն, դեղին, կանաչ, կարմիր, վարդագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Աւետարան Ղուկասու։ ԺԲ – ԺԳ դդ.։ 2 (Ա, Դ)+2(Ե, Զ), ստացուած երկու թերթերի ընդլայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա)։ Գլխատառերը՝ ոսկեգիր (1-ը նաև զարդագիր)։ Կարդալ՝ Եա, Զբ, Եբ, Զա. «[յա]ռաջ ելանել յԵրուսաղէմ... լըռեսցեն քարին» (ԺԹ, 28-40), Աա, Դբ,  Աբ, Դա. «Արասցէ ընդ նոսա... ըմբռնել բանիւք առաջի» (Ի, 15-16)։ Ունի լուսանցային համաբարբառ, կեիադրական և առոգանութեան նշաններ, «Յովանակ» փխ. «Յաւանակ»։ 2. Մեկնութիւ՞ն ինչ։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 2 (Բ, Գ, բնական վիճակով, Ա և Դ պահպանակների միջև)։ Մագաղաթ, միասիւն, մանր ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գա) Կարդալ՝ Բա-Գբ. «Ի սկզբանն ի կոյ[ս յե]րկրէ անապական և անեղ և անմահ ստեղծաւ յարարչէն... Եւ որպէս անդ խորասոյզ ... նմանապէս և աստ ի փրկչին տեառն ամենայնի ի մըկրտելն անմարմին փարաւովն, այն է սատանայ»։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. նորոգուած։ Տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 2ա-84ա  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 85ա-136ա  Աւետարան Մարկոսի։

3. 137ա-223ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 224ա-90ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 290բ (Գրչի) [Փ]ա՜ռք... Երրորդութեանն... որոյ կարողութեամբն և ամենահաս օգնականութեամբն յանգ ելեալ կատարեցաւ գիրքս այս, որ Աւետարան կոչի, որ է պայծառութիւն եկեղեցւոյ և ծանուցիչ եկեղեցականաց խորհրոց։ Որում յաւէտ տարփանօք և սրտի տենչանօք և ցանկացօղ եղեալ բարեպաշտօն և աստուածասէր սաղմոսերգու քահանայ ոմն Դաւիթ անուամբ, յԱրարատեան աշխարհէ, ի Ծաղկունեաց նահանգէ, Եայչի կոչեցեալ գեղջէ։ Ուստի և ետ գրել Յովհանէս քահանայի՝ յիշատակ լինել յաւիտենական և արձան հաստատեալ յեկեղեցի Աստուծոյ անվախճան, որով թողութիւն մեղաց // (291ա) և քաւութիւն յանցանաց գտցէ իւրովք մերձաւորօք յԱստուծոյ ողորմածէն և ի սրբոց պսակողէն աստ և ի հանդերձելումն աշխարհի. ամէն։ Եւ արդ, որք փոփոխման ժամանակի զայս մատեանս վայելէք և կամ ընթերցմամբ զքաղցրութիւն սորին ճաշակէք և ոյք օրինակէք, յիշեսջիք, աղաչեմ, մաքուր աղօթիւք և սրտի մտօք զստացօղ գրոցս զպարոն տէր Դաւիթն՝ համօրէն ազգատոհմիւք և զարմօք, որոց անուանքն են այսոքիկ. հօրն՝ տէր Յակոբ, և մօրն՝ /// և եղբարց՝ /// նաև հարսունք իւր /// այլ և ուստերք և դստերք իւրոց եղբարց՝ /// // (292բ) ընդհանուր մերձաւորօք և արեանառու սերեալ զարմիւք՝ կենդանեօք և հանգուցելովք յիշատակեսցին առաջի Աստուծոյ ձերովք մաղթանօք, զի յարաձգական ամօք զկենդանիսն պահեսցէ և ամենագութ ողորմութեամբ փոխադրելոցն անձանց հանգիստ պարգևեսցէ յանճառ կեանսն. ամէ[ն]։ Բայց գրեցաւ գիրքս այս յամի հազարերորդի հարիւրերորդի ընդ վեց տասանեկի (1667) թուականութեան հայկայինս տոհմի, ի թագաւորութեանն պարսկականի Շահ Սէֆու Երկրորդի՝ թոռինն Առաջնոյ և ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ՝ ունողի զաթոռ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին, իսկ ի վերադիտողութեան արքեպիսկոպոսարանի Բջնւոյ զմեզ հովուողի՝ քաջ հռետորին Մովսէսի։

Արդ, սոյն այսմ հոգևոր // (293ա) և իմանալի բուրաստանիս տենչացօղ եղեալ տէր Դաւիթն, ստացաւ զսա յարդար վաստակոց իւրոց և նուիրեաց եկեղեցւոյն իւրոյ գեղջի, որ ասի Եայչի գոլ անուամբ, առ ի կալ մնալ անդանօր առանց այլ և այլ ուրեք փոփոխելոյ կամ վաճառելոյ, զի ինքն իւրայովքն հանդերձ, զոր ի թիւ արկեալ նշանակեցաք, յիշեսցի յապագայից անտի զԱւետարանս ունողաց և վայելողաց արժանաւոր աղոթիւք և  արտասուալից պաղատանօք, որով յանցանք նոցին քաւեսցին և պարտիք մեղացն թողցին, ուստի և ներողութիւնք դատաւորին առ նոսին ձգեսցին և ողորմութեան նորին հասանիցեն վայելել զանսպառ բարիսն՝ զպատրաստեալն ի սկզբանէ աշխարհի սրբոց իւրոց, օրհնել զամենաբաւականն Տէր յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։ //(293բ) Գրեցաւ Աւետարանս ի տան բարեպաշտի և աստուածասիրի՝ Առաքել անուն քրիստոնէի։ Հայր մեր։

2. 223բ (ծաղկողի) Յիշեցէք զմեղաւոր Սարգիս քահանայս, որ աշխատանք ձգեցի ի վերայ պատկերներիս։ Թողութիւն շնորհեցէք ի Քրիստոսէ. ամէն։

Գրչափորձ՝ 1ա Աւգնութիւն ինձ ի Տեառնէ եկեսցէ այն։

 

241

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԶ – XVI

ԹԵՐԹ՝ 349. չգրուած՝ 6բ-7ա, 106ա, 168ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×6+Ա-ԻԷ×12 (Ա 13, ԺԲ, ԻԱ-ԻԲ 14, ԺԹ 11, ԻԳ-ԻԶ 16, ԻԷ 9)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 18×13,3։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 177ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ Կազմ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դեղին շերտերով կարմիր մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 7բ, Մարկոս՝ 106բ, Ղուկաս՝ 168բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 271բ։ Խորան՝ 1բ, 2ա, 2բ, 3ա, 3բ, 4ա, 4բ, 5ա, 5բ, 6ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 8ա, 107ա, 169ա, 272ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական (նաև յուշկապարիկ), տէրունական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, կանաչ, մոխրագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Ճաշոց (Կանոն Աւագ ուրբաթու)։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ) սկզբից, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա) Կարդալ՝ Աբ, Բա, Աա, Բբ. «[Ընթերցուած Առ Փիլիպեցիս Բ թղթոյն... ի] փառս Աստուծոյ հաւր։ Աղաւ[թք] Սաղմոս Խ... Ընթերցուած է յԱմովսայ մ[ար]գա[րէէ]. Եւ եղիցի յաւուր յա[յ]նմիկ ասէ. Տէր, Տէր... Եւ դարձուցից ի սու[գ] զտաւնս ձեր և զ[ամենայն]» (տե՛ս «Ճաշոց», 1872, էջ 233-4). 2. Բարսղի Կեսարացւոյ Գիրք Հարցողաց (ԻԲ-ԻԴ)։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Գ-Դ) վերջից, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գբ)։ Գբ, Դա, Գա, Դբ. «[Իբ ...] ինչ յառաջնումն ցուցանել և յակն առեալ իցէ ըստ հրամանի ինչ ... [ԻԴ ...] յանդիմանեալ ամենայն եղբայրութեան և ամենայն մխիթար[ութեամբ]»

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. վերանորոգուած՝ 1-6, 48, 341-9։ Կազմի եզրերը մաշուած, թիկունքը վնասուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 2բ-6ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 8ա-105բ  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 107ա-67բ  Աւետարան Մարկոսի։

5. 169ա-271ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 272ա-347ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

347ա Փա՜ռք... // (347բ) Փիսոն, Գեհոն, Տիգրիս և Եփրատես։ // (շար. թափուած)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 349ա (1736 թ.) Փա՜ռք... Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս տէր Առաքելին, և որդի Մաթէոսին, և կողայկից Մարիամին, և դստերն՝ Հոռոմսիմին։ Աստուած ողմրմի յիւրաց հոգոյն, որ տվան ի դուռն Խնդրայկատար խորան Սուրբ Աստուածածնի՝ տեղ աղօթից սրբոյ Լուսայորչի, յիշատակըն օրհնութեամբ եղիցի մինչև ի խորհին ծերութեան և կենդանեացն յիւրեանց [արև]շատութեան, ննջեց[ել]ոց հանգիստ և արքայութիւն պար[գ]ևէ սուրբ անապատ կառուցեալ Սուրբ Կայրայպետի. ձեռամբ անարժան // (349բ) Զաքարիայ հափբաղայի, որ բազում ջանիւք և աշխատութեամբ առինք թվին ՌՃՁԵ (1736) էր։

2. 348ա (1738 թ.) Փա՜ռք... Ես՝ Յարութիւն քրիստոնեայս, խորհուրդ արարի և տեսի զաշխարհս, որ անցաւոր է և ունայն, ջերմեռանդ սրտիւ և փափագանօք ըստացայ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց՝ յիշատակ հոգոյն իմոյ և  ամուսնոյն իմոյ՝ Հերիքնազին, և ծնողացն՝ Սարգըսին և Օղլանփաշին, և հանգուցեալ որդոյն Մատաթիային, և դստերացն՝ Գուլումին, Ուստիանին, Հոռոմին, Մայրանին, Յեթարին, Վառվառին, Ուստիանին, Ազըզին, և ամենայն կենդանեաց և ննջեցելոց։ Եւ ըստացայ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ հոգոց մերոց և ետու վայելումն տէր Առաքել քահանային, որ է փեսայ իմ, և ոչ ոք ունի հրաման առնուլ ի ձեռանէ նորա՝ ոչ որդի, և ոչ դուստր, ոչ բարեկամ, և ոչ օտար։ Ինչ մարդ դիմադարձի, դատաստանին պարտա//(348բ) կան լինի։ Ո՜վ դասք քահանայից և ընթերցողք, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր ըզՅարութեն քրիստոնեայս, որ ըստացաւ զսուրբ Աւետարանս, և զկենակիցն իմ և զծնօղսն յիշեցէք և Աստուած-ողորմի ասացէք մէկ բերան, և դուք յիշեալ լիջիք ի գալստեան ահեղ դատաստանին Քրիստոսի. ամէն։ Հայր մեր որ յերկինս։

Ես՝ տէր Գրիգորըս Քուլվէրանցի գերեցի թվին ՌՃՁԷ (1738)։

Բա-ԱԲ (նոյն ձեռքով) [Յիշ]եցէք [Հերիք]նազին, Յարտենին, ծնօղացն՝ Սարգսին, Օղլան-փաշին,  դստերն՝ Ուստիանին, Գուլումին, Հոռոմին, Յեթարին, Վառվառին, Ազիզին, տղին՝  Մաթաթինյին, Մարանին։

Բբ (շեղագիր) Բ կով, Ե եզն, Ա իրի[ն]ջ, Ա մոզի, Գ պիղի[ն]ձ, Ա գոմէշ, Ա կով, Բ լակուռի ձակն, Գ ղալպակ։

Գրչափորձ՝ 1ա Խաչն գայ արև[ել]ից. է՛ զարմաց///

 

242

Ն Ո Ր   Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն

Կիպրոս

ՉԿԶ-ՉԿԷ – 1317-1318

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Թորոս։ ԿԱԶՄՈՂ՝ Սահակ քհյ։

ԹԵՐԹ՝ 394. չգրուած՝ 1ա-3ա, 11ա, 179բ, 187բ, 393ա, 394աբ։ ՊՐԱԿ՝ 1×11+Ա-ԼԲ×12(ԼԲ 11)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,7×12,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն՝ 3բ-4ա, 9ա-10ա)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 233ա)։ ՏՈՂ՝ 30։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ զարդահիւս կանաչ մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 11բ, Մարկոս՝ 54բ, Ղուկաս՝ 85բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 137բ, Պօղոս առաքեալ՝ 271բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 12ա, 55ա, 86ա, 138ա, 188ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 180ա, 229բ, 234ա, 239ա, 242ա, 243բ, 272ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, տաճար, տէրունական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, մարդագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, ոսկի, կանաչ, սպիտակ, վարդագոյն, շագանակագոյն, սև մոխրագոյն։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ գունաթափ և ցեցակեր։ Կազմի կաշի քերծուած, եզրերը մաշուած, թիկունքը վերից վար պատռուած, աստառը վնասուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. Թուղթ Եւսեբի – 3բ-4ա։

2. Համաբարբառ – Կանոնք 4բ-8ա (նաև՝ լուսանցային)։

3. Մատթէոս – Նխ. 8բ։ Գլ. 9ա-10ա։ Հմձյնթ. 10բ։ Աւ. 12ա-53ա։

4. Մարկոս – Նխ. 53աբ։ Գլ. 53բ-4բ։ Աւ. 55ա-83ա (ունի՝ «Յարուցեալ»)։

5. Ղուկաս – Նխ. 83աբ։ Գլ. 84ա-5ա։ Աւ. 86ա-136ա։

6. Յովհաննէս – Նխ. 136աբ։ Գլ. (Ա-ԺԹ) 136բ-7ա։ Աւ. 138ա-76ա (ունի՝ «Իրք», վերջում՝ 176ա «Զայս յիշատակ բանի ընկալաւ եկեղեցի յասորոց Աւետարանէ բաննւ Պապիասայ... Եւսեբի է ասացեալ»)։

7. Հանգիստ Յովհաննու ­– 176բ-9ա։

8. Գործք Առաքելոց – Յռջբ. («Որք») 180ա-2ա։ Դիր («Յառաջագիր») 182աբ։ Գլ. 182բ-5բ։ Ընթերց. ԺԶ 185բ։ Նխ. («Գործք») 185բ-6բ (տե՛ս N 187, Ա, §55, ե)։ Ընթացքն 186բ-7ա։ Գրք 188ա-227բ։

186բ «Եղբայր, ի Գորգ վարդապետին աւրինակէն գրեցի, և նա այսպէս էր գրեալ յայսմ տեղւոջ, թէ այս յետ ցանկողս...» (շար. տե՛ս N 187, 398բ)։  

9. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. («Ի փոքունս») 227բ-8ա։ Նխ. («Քանզի») 228աբ։ Գլ. 228բ-9ա։ Թղթ. 229բ-33բ։ 

10. Թղթ Պետրոսի Ա – Նխ. 223բ։ Գլ. 233բ-4ա։ Թղթ. 234ա-8բ։  

11. Թղթ Պետրոսի Բ – Նխ. 238բ-9ա։ Գլ. 239ա։ Թղթ. 239ա-42ա։

12. Թղթ Յովհաննու Ա –  Նխ. 242ա-3ա։ Գլ. 243ա։ Թղթ. 243բ-7բ։

13. Թղթ Յովհաննու Բ – Նխ.  247բ։ Գլ.247բ-8ա։ Թղթ. 248աբ։ 

14. Թղթ Յովհաննու Գ – Նխ. 248բ։ Գլ. 248բ։ Թղթ. 248բ-9ա։ 

15. Թղթ Յուդայի – Նխ.  249աբ։ Գլ. 249բ-50ա։ Թղթ 250ա-1ա։ 

16. Աղերս Եւթաղի –  251աբ։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ.  252ա-8բ։ Վկ. 258բ։ Բովանդ. ընթերց. և վկթնց. 258բ-69ա։ Ց. 269ա։

17. Առ Հռոմայեցիս – Գլ.269ա-70ա։ Նխ. 270ա-1ա։ Թղթ 272ա-88ա։  

18. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ.  288աբ։ Նխ. 288բ-9բ։ Թղթ 289բ-304բ։

19. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ.  304բ-5ա։ Նխ.305աբ։ Թղթ 305բ-15ա (Թղթ Գ տե՛ս § 31)։

20. Առ Գաղատացիս – Գլ. 315աբ։ Նխ. 315բ-6ա։ Թղթ 316ա-21ա։

21. Առ Եփեսացիս – Գլ. 321աբ։ Նխ. 321բ։ Թղթ 322ա-7ա։

22. Առ Փիլիպեցիս – Գլ.  327ա։ Նխ. 327աբ։ Թղթ 327բ-31ա։

23. Առ Կողոսացիս – Գլ. 331աբ։ Նխ. 331բ-2ա։ Թղթ 332ա-5բ։

24. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ.  335բ։ Նխ. 335բ-6ա։ Թղթ 336բ-9բ։

25. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ.  339բ։ Նխ.340ա։ Թղթ 340բ-2ա։

26. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 342ա-3ա։ Նխ. 343աբ։ Թղթ 344ա-55բ։

ԺԱ, 33-40 տների համար նշում՝ 353բ. «Որ ուզէ գիտենալ զանուանքն, թէ ո՞յք են, զմեկնիչի թող կար[դ]այ, նա շատ շահի»։

27. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 355բ-6ա։ Նխ. 356աբ։ Թղթ 356բ-60բ։

28. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 360բ-1ա։ Նխ.361ա։ Թղթ 361բ-4բ։

29. Առ Տիտոս – Գլ. 364բ։ Նխ. 364բ-5ա։ Թղթ 365ա-6բ։

30. Առ Փիլիմոն – Գլ.  366բ-7ա։ Նխ. 367ա։ Թղթ 367ա-8ա։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. –    (տե՛ս N 187, 444բ)։

31. Առ Կորնթացիս Գ – Կորնթացւոց 368բ-9ա։ Պօղոսի 369ա։

32. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 370բ-2ա։ Յռջբ. 372ա-3ա։ Գրք 373ա-91բ։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

179ա Փա՜ռք... Զամենամեղս Թորոս ծնողաւք և եղբարբք և քուերբք և բնաւ զարմիւք յիշել աղաչեմ առ յոյսն մեր Քրիստոս։

186բ (տե՛ս §8)։

251բ Փա՜ռք... Աւժանդակութեամբ Սուրբ Հոգոյն կատարեցաւ Գործքս սուրբ Առաքելոյցն ձեռամբ մեղսասէր անձին Թորոսի, ի թու[ին] ՉԿԶ (1317), ի Մարտի ԺԱ, ի յիշատակ ինձ և ծնողաց իմոց։

340ա Զբազմաթշուառս յամենայնմեղս զԹորոս յիշեսջիք ի Քրիստոս։

391բ Փա՜ռք... Դարձեալ փառք և գոհութիւն և բարեբանութիւն ի մեղաւոր հողոյս և յանարժան բերանոյս ստեղծողին և զաւրացուցանողին զիս՝ յանգ հանել զաստուածաբարբառ բանս աւետեաց Աւետարանին սրբոյ, այլ և զպրակք Առաքելոցն, նոյն և Կաթողիկէիցն թուղթք, ընդ որս և Չորեքտասան թուղթք Պաւղոսի առաքելոյն, որ Քրիստոսիւ խաւսէր, այլ և ահաւոր սուրբ Յայտնութիւն սուրբ աւետարանչին Յովհաննու, որ ունին յայտնապէս ճշմարտութեամբ զպատմութիւն աստուածեղէն մարդեղութեանն Քրիստոսի։ Զսա բաղձմամբ սիրոյ նուաստս Թորոս գրեցի ձեռամբ իմով՝ ի Կիպրոս կղզի, ի դուռն ատենահասին Սրբոյն Սարքսի, յոյժ տաժանմամբ, ո՛չ ունելով պատշաճաւոր տեղի, քանզի հեռաբնակ լեալ յիմ սննդեան աշխարհէ, և յ[ը]նտանեաց և ի սիրելեաց, զայս հոգևոր մխիթարութեանս գտի սփոփանս վշտագնեալ անձինս։ Արդ, որք ի սմանէ տարազաւ  իւիք աւգտիք, զանթիւ բիւրուց պարտականս Տեառն իմոյ Քրիստոսի, ծնողաւք իմովք և եղբար[բ]ք, և քուերբք, //(392ա) և բնաւ զարմիւք ի սուրբ և ի մաքուր աղաւթս ձեր յիշեսջիք։ Նաև ևս առաւել և զերախտաւորսն մեր, որ ի հանձերձ և ի կերակուրս, զմեր մարմնական պէտսն լցուցեալ են, զի ի մեծի աւուր գալըստեան փրկչին առհասարակ յիշեցեալքս և յիշաւղ ողորմութեանն յուսոյն մերոյ Յիսուսի արժանապէս հանդիպեսցուք, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Բայց գրեցաւ սա ի թու[ականին] ՉԿԷ (1318)։

Յիշեսջիք աղաւթիւք և զՍահակ քահանայ ծնողաւքն և զարմիւքն իւրովք, որ է ի նոյն կղզիս պանդխտակից մեր, որ և կազմեաց զգիրքս զայս։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 392ա (ԺԵ դ., բոլորգիր) Այլ և յիշեսջիք զվերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս զմղտեսի Թորոսն, որ ստացաւ զսա ի յարդար վաստակոց և արար յիշատակ իւր և կենակցին իւրոյ՝ մղտեսի Ճոհարին, և ծնողացն՝ Յակոբին և Յևատմելիքին, և եղբաւրն՝ Յովանիսին, և դեռաբոյս զաւակին՝ Աստուածատուրին, և հարսին՝ Փոքրտիկնայ և եղբաւրորդոյն՝ Յակոբին, և եդ ի  գեւղս, որ կոչի Խասայ, ի դուռն Սուրբ Աստուածածնին։ Չունիք որք հրաման ո՛չ աւտարք, ո՛չ ընտանիք, որ ծախեն և կամ գրաւկնեն և կամ յայլ տեղ փոխեն։ Եւ եթէ ոք յանդգընի զմասն Յուդայի առցէ և զխաչուհանւացն և զպատիժ Կայենի։

2. 392բ (այլ Ձեռքով) Այլ և վերջին յիշեսջիք զՃոհար, զքուր Մլհամ, և Թորոս որդին, և զՓանոս։

3. 392բ (ԺԶ դ., նօտրգիր) Զվերջին կապել տուողս սուրբ Աւետարանիս՝ զՍուլթան և զՄանուկն, և զհայրն իւրեանց՝ զՏատուր և զԽաչուկն, և զՃիհանշայն և զՎարդանէսն, և զմայր իւրեանց՝ զՄելիքն և զՎարդտիկին և զԱնուկն,  զորդիքն իւրեանց՝ Ճանսավտին և զՏելայն և զՄանուկն, կին[ն]՝ Ոսկին, և զԹորոսն և զԿիրախատուն և զՍուլթանին, Սալչուկն։ Տէր Աստուած հատուսցէ զվարձս ըստ գործոց իւրեանց. ամէն։

4. 176ա (1884 թ., շղագիր) Ընթերցողք, յիշեցէք նաև զժողովողս յիշատակարանաց ձեռագիր մատենից՝ ի Նիւթ պատմութեան և ժամանակագրութեան և այլն զՄեսրովբ եպիսկոպոս Սմբատեանց Նախիջևանցի, զմիաբանս Սուրբ Էջմիածնի ի 1850 ամէ։ Գրեցաւ գիրս ի 1884 ամի։ («Եպիսկոպոս»-ից առաջ աւելացուած՝ «ոչ», լուսանցքում՝ «Անիծեալ չեպիսկոպոս», ողջը՝ ջնջուած)։

Գրչափորձ՝ 393 բ (Կարմրագիր) Այս է Գտայկարանք։ 394բ 767+551=1318

 

243

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԵ – XV

ՍՏԱՑՈՂ՝ Շնորհուոր։

ԹԵՐԹ՝ 257. չգրուած՝ 2բ-3ա, 5բ, 71ա, 116ա, 196բ-7ա, 256բ-7բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×4+Ա-ԻԱ×12(Գ 10, Զ, ԺԷ, ԺԸ 11, Ժ 14, ԻԱ 16)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16×13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 147ա, վերանորոգողի՝ 4ա-5ա, 62աբ, 72աբ, 117աբ, 198աբ, 235աբ)։ ՏՈՂ՝ խառն (18-21)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 3բ, Մարկոս՝ 71բ, Ղուկաս՝ 116բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 197բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 1ա (ԺԵ դ.), 4ա, 117ա, 118ա (միայն շրջանակ), 198ա (ԺԷ դ.)։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տէրունական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ մարդագիր, հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, մոխրագոյն, դեղին, սև, սպիտակ։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. ԺԷ դ. նորոգուած, աւելացրած 2-5, 62, 72, 116-7, 197-8, 206, 235, 255-7, նկարուած աւետարանիչների պատկերներն ու կիսախորանները. լրացրած թերին։ Տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր։ Կազմի թիկունքը ներքևից պատռուած, դռնակի անկիւները մաշուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. 4ա-70ա  Աւետարան Մատթէոսի (Ա, 1-10, կրկ. 1աբ)։

2. 72ա-115բ  Աւետարան Մարկոսի։

3. 198ա-255ա  Աւետարան Ղուկասու (Ա, 1-8, կրկ. 118աբ)։

4. 198ա-255ա  Աւետարան Յովհաննու (254բ Իրք կնոնջ շնացելոյ)։

Բ. 132բ [Վառ]ածի դեղ – [Տ]որոնն, շիպն, աղն, ջուրն, դմակի յեղուկմ եբէ ու քսէ (այսքան։ ԺԸ դ., շղագիր)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

70բ (Ստացողի, եղծուած և մեծի մասամբ անընթեռնելի) /// անս ի ծնողաց իմոց՝ Ակիլուսի որդոյ Սիսայկի, որ ի Գանձակայ, և մաւր իմոյ՝ Արղունին, [այլ և] ինձ՝ Շնոհուորին, որ զսուրբ Աւետարանս [գն]եցի, և իմ որդոցըն՝ Յովանիսին, և Յոհանիսին, Կիրակոսին, Մարտիրոսին, Մադադին, Հաթ /// [ծն]ողա[ցն] /// իմ /// իմ եղբարց՝ դպրի Լուսին /// և ամենայն իմ արեան մերձաւորսն /// ինձ և ծնողաց իմոց ///

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2ա (ԺԷ դ., բոլորգիր) Արդ, յիշեցէք Խանբէկին, և իւր կողակիցն՝ Սարգիսն, և յամենայն [ար]եան մերձաւորք յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք լի սրտիւ, և Աստուած յամենայն չարէ։

255ա Ո՜վ լուսերամ դասք քահանայից, յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք Սարգսին, և իւր եղբաւր կնոջն՝ Մահբուպին, որ տղայ աւրաւք առ Աստուած փոխեցան և սուք մեծ թողին իւր ծնօղ[ա]ցն և ազգականացն. ամէն։ Յիշեցէք և լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէք իւրոց հոգւոյն. ամէն։ // (255բ) Դարձեալ կրկին յիշեցէք զՍարգիսն և զՄահբուպն, որ նոցա հոգւոյն մին գթակ և մին սարաղուճ հոգոյյիշէք տվին. Աստուած իւր իւրեանց հոգւոյն արքաութիւն պարգևէ և իւրեանց դատաստանն ք[ա]ղցր անէ և իւրեանց մեղքն ջնջէ. ամէն։ Հայր։

2. 255բ (1714 թ., նօտրգիր) Յիշատակ է սուրբ յԱւետարանս տանոյտէր Սարգսի որդի Մարտիրոսին, և կողակիցն իւր՝ Զարումն, և որդիքն իւրեանց՝ Սարգսին, որ առ Աստուած փոխեցաւ, պարօն Յաթապէկն, դիրացոյ։ Մայիլն։ Օ՜վ սրբանւերք դասք քահանայից, յիշեցէք ի Քրիստոս, և դուք // (256ա) յիշ[ե]ա[լ] լինիք առաջի Քրիստոսի. ամէն։ Դարձեալ իշեցէք պարօն Մարտիրոսն, և ամենայն արեան մերձաւորքն, և իւր կողակիցն, և իւր որդիքն. ամեն։ Գրեցաւ ձեռամբ Սարգիս վարդապետին հազար հայուր ԿԳ (1714) թվին, Մայիսի մուտն եղաւ։

3. 1ա (ԺԸ դ., շղագիր) [Ո]ր ողոր[մի] /// նի հոգոյ[ն] ուռ առ ///

Գրչափորձ՝ 2բ (աւետարանիչի նկարչափորձ)։ 45ա, 95բ, 120բ, 121ա, 133բ, 157բ, 158ա, 159ա, 193բ, 194ա, 216ա, 249ա (կարմրագիր և սևագիր ռամի նշաններ, եղծուած)։

 

244

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԶ – XVI

ԹԵՐԹ՝ 320. չգրուած՝ 4ա, 5բ-6ա, 7ա, 8բ-9ա, 10բ, 11բ, 12ա, 13բ-4ա, 152բ, 249բ, 250ա, 319ա-20բ։ ՊՐԱԿ՝ 2(3+10) Ա-ԻԶ×12 (ԻԶ 7)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17,4×12,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 92ա)։ ՏՈՂ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ-շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ մասն առաջին և վերջին պրակների։ Ա փեղկին մետաղեալ խաչելութիւն։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 14բ, Մարկոս՝ 96բ, Ղուկաս՝ 154բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 250բ։ Խ ո ր ա ն՝ 4բ, 5ա, 6բ, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա, 11ա, 12բ, 13ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 15ա, 97ա, 155ա, 251ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր ՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ վարդագոյն, դեղին, կարմիր, կանաչ, կապոյտ, սև, նարնջագոյն, ոսկի, շագանակագոյն, սպիտակ, մոխրագոյն։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. խոնաւութեան հետքեր՝ 1-13, իւղային բծեր՝ 152-60, ցեցակեր 1 և աստառ Ա։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 4բ-5ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 6բ-13ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 2ա Նախադրութիւն։ 2ա-3բ Գլուխք։ 15ա-94բ  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 94բ-5ա Նախադրութիւն։ 95ա-6ա  Աւետարան Մարկոսի (151ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 153ա-4ա։ Գլուխք։ 155ա-248ա  Աւետարան Ղուկասու։

6. 248բ Նախադրութիւն։ 249ա Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 251ա-317բ  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

 318ա Փա՜ռք... ըստ այսմ օրինկի փափաքեալ եղև աստուածային սուրբ Աւետարանիս աստուածասէր (այսքան)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1բ (ԺԷ դ., բոլորգիր) Փա՜ռք... Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Ալուխանին և իւր կողոյակցին՝ Գուլզատի, և իւր հանգուցեալ ոգւոյ՝ Արաութիւն, Փիրղուլին։

2. 2ա (ԺԷ դ., բոլորգիր) Ես տէր Գիւիկոս տալում տէր Ակըն Ա ղուռուշ. ես եմ կուրս ոչ։

Գրչափորձ՝ 3բ Որպէս ասէ, թէ Եր[անի] այնոցիկ... (նման՝ 1ա, 96բ)։

 

245

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Կարին

ՌՃԺԶ – 1667

ԳՐԻՉ՝ Եսայի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ։

ԹԵՐԹ՝ 296. չգրուած՝ 1ա-2ա, 141ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Լ×12 (Ա 11, ԻԳ 9, Լ 6)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ (թուղթ՝ 1, 291-6)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,1×11,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 150ա)։ ՏՈՂ 21։ ԿԱԶՄ՝ բաց-շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ Ա փեղկը վանդակազարդ կտաւ, Բ փեղկը պահպանակի թղթից։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4, թուղթ վերջից։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 2բ, Մարկոս՝ 84բ, Ղուկաս՝ 142բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 231բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 3ա, 85ա, 143ա, 232ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, տերունական, խաչեր, կենդանական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր ՝ հրեշտակագիր, հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտմոխրագոյն, կարմիր, վարդագոյն, կանաչ, բրոնզ, դեղին, նարնջագոյն, սպիտակ։

ՊԱՏԱՌԻԿ ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Շարակնոց-տօնական։ ԺԲ-ԺԳ դդ.։ 2 (Ա-Բ), Սկզբից, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, միասիւն, նուսխուրի գրութեամբ (Նմուշ՝ Աա)։ Կարդալ՝ Աբ-Բա, Աա-Բբ «f[en]iTsZ[a]lT cToeaÁ g[irve]lisa dedisaÁ g[a]nipurna... cx[o]r[e]bisaT, [v]s s[u]la C[ue]nTa...»

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. Մանրանկաները մասամբ խունացած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 3ա-82բ Աւետարան Մատթէոսի։  

2. 82բ Թելադրութիւն. «Յաւետարանիչն Մարկոս աշակերտ էր Պետրոսի...» 83ա-4ա Գլուխք։ 85ա-138ա Աւետարան Մարկոսի։

3. 138աբ Թելադրութիւն.  «Աւետարանիչն Ղուկաս հեթանոս էր ազգաւ...»։ 139ա-40բ Գլուխք։ 139ա-40բ Աւետարան Ղուկասու։

4. 230աբ Թելադրութիւն. «Սուրբ առաքեալն և աւետարանիչն Յովհաննէս յեբրայեցի էր...»։  Աւետարան Յովհաննու։

Ունի լուսանցային Համաբարբառ

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 84ա (Եսայն գրչի) Զմեղասաթաւալ և անարժան, պղերգ, ծուլ, սուտանուն Եսայիս և զծնօղսն իմ յիշեսջիք ի Տէր, և յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ։

138բ Ով ոք հանդըպիք սմայ, յիշեցէք անարժան, մեղօք լի, սուտանուն Եսայիս և զծնօղսն իմ՝ մայր Դաւլաթն. Աստուած զձեզ յիշէ [ի] զալստեանն իւր։

295բ Փա՜ռք... որ ետ կարողութիւն տկար անձին իմոյ սկզմամբ սուրբ գրոյս և ողջմամբ և պարգևօք ամենասուրբ Հոգոյն հասեալ աւարտ։ Արդ, գրեցաւ աստուածաշունչ և գենսատու սուրբ Աւետարանս ի թվականութեանս հայգազան տօմարի ՌՃ-երորդի և ի վեցտասան (1667) ամի, ի հայրապետութեան Հայոց տեառն // (296ա) սրբազան Յակոբ  կաթուղիկոսի, ի քաղաք Կարնոյ, ի դուռն Սուրբ Լուսաւորչին, ի առաջնորդութեան աստուածաբան տեառն Սարգիս քաչ րաբունապետին։ Արդ, երեսս անկեալ աղաչեմ ըզձեզ, ո՜վ ընթե[ր]ցողք, յիշեսչիք ըզմաքրափայլ օղըթս ձեր զանարժան գծողս, մեղսաթաւալ և անարժան, պղերք, ծուլ, սուտանուն Եսայիս և զծնօղսն իմ. յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ մարդասիրէն։

2. 141բ (Աբրահամ գրչի) Աղաչեմ զձեզ, ո՜վ դասք լուեսրամից և կաճառք լուսափայլ սուրբ հանդիսից այսմ կենսաբուղխ և քրիստոսաձիր և պարգևաբաշխ սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք ի սուրբ և յերկնաբացիկ աղօթս ձեր զիս՝ զտանռապեալ Կարապետս, որ ստացայ զսա ի հալալ արդեանց իմոց, յիշատակ ինձ և ծնօղաց իմոց, հօրն իմոյ՝ Աւետ[ի]սին, և մօրս Թուրվանդին, և պապոյս՝ Շաղբաթին, և իւր եղբօրն՝ տէր Յովհաննէս քահանային, և իմ կողակցոյն՝ Եղիսին, որ փոխեցեալ է առ Քրիստոս, և միւս կողակցոյս՝ Նունուֆարին, որդոյս՝ Յակոբին, և իմ եղբարցս՝ Ղարիպճանին, Նուրիճանին, Ախիճանին և Եղիային, և քերցն իմոյ՝ Եթարին, Հռիփսիմին, Խանպէկուն, Ըռեհանին, և իմ եղբարց կանանցն՝ Ամասիին, Խանաղին և Եղիսաբեթին, և իւրոց որդոցն՝ Շաղբաթին, Մուրատին, Աւետ[ի]սին, Յակոբին, Միրաքին. //(142ա) և միւս Աւետ[ի]սին, Շահնազարին և Սառային, և իմ հօրեղբարցս՝ Պուտկէն և Նատարին, և իւրոց որդոցն՝ Խաչատուրին, Սարգսին և Մարտիրոսին, և ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց և նոցին, և դուք, որ հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս կարդալով և կամ տեսանելով, մի՛ խնայէք ի տալ զողորմին, զի և ձեզ Տէրն ողորմեսցի յաւուր մեծի դատաստանին։

Զտաժանեալ անձնս՝ զԱբրահամ բանի սպասաւորս և զաշակերտս Վարդանայ րաբունապետին Բաղիշեցոյ, արժանի համարեսջիք միով ողորմայիւ, որ զսակաւ յիշատակարանս գծեցի ի Տէր։

296ա Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Կարապետին, որ ըստացաւ զսա հալալ արթեանց և ի  վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ իւր և ի ծնօղաց իւրոց, յիշելով զբան մարգարէին, որ ասէ. Երանի այնոցիկ, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն և ընդանեակ նորա յԵրուսաղէմ։ Որպէս երկիր բարւոք պտղնբերեաց ի սրտի իւրում և ետ պտուղ հարիւրաւոր, ստացաւ զսա անանց մեծութիւն և անկողոպտելի գանձ։ // (296բ) Դարձեալ յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք Կարապետին, որ ըստացաւ կենսատու և լուսաբուխ սուրբ Աւետարանս յիշատակ նախնեաց իւրոց, կողակցին իւրոց՝ Նունուֆարին և ի ծնողացն իւրոց, հօրն՝ Աւետիսին, և մօրն՝ Թուրվանդին, և եղբարցն՝ Ղարիպճանին, և Նուրիջանին, և Ախիջանին, և հարսներացն՝ Եղիսաբեթին և Ամասին, և դեռաբոյս եղբօրորդոցն՝ Շաղուպաթին և Միրաքին, Աւետիսին, և քըւերցն՝ Եթարին, և Յըռեհանին, և Նունուֆարի որդի  Յակոբին, և ամենայն յարեան մերձաւորացն՝ կենդանեաց և հանգուցելոցն. ամէն։ Ով ոք հանդիպիք սմա կարդալով կամ օրինակելով, միով Հայր մեղաիւ յիշեսջիք ի Տէր, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ։

Ի թվին ՌՃԺԶ (1667)-ին շարժ եղև ի Երզնկան, բազում տուն և սարայք հ[ի]մնայատակ տապալեցան վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, և շատ արք և կանայք, անմեղ տ[ղա]յք հողուն ներքև զնտանեցան։

 

246

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Երևան

ՌՃԼԳ – 1684

ԳՐԻՉ՝ Աւետիս էրէց։ Ստացող՝ Խանփարի։

ԹԵՐԹ՝ 258+2 (կրկ, 131, 174), չգրուած՝ 1ա-5բ, 75բ-6բ, 120ա-1բ, 194աբ, 255ա-8ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×4+Ա-ԻԱ×12+1×4։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ (թուղթ՝ 2+3, 255-8)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,7×11,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 157ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ շերտազարդ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4+4, հաշուած թերթաքանակի մէջ, մագաղաթ՝ 1, 4, թուղթ՝ 2, 3, 255-8։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս խ ո ր ա ն ՝ 6ա, 77ա, 122ա, 195ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանկան, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո ն ե ր՝ կարմիր։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 6ա-75ա  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 77ա-119բ  Աւետարան Մարկոսի (119ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 122ա-93բ  Աւետարան Ղուկասու։

4. 195ա-252բ  Աւետարան Յովհաննու։

Ունի լուսանցային Համաբարբառ

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

253ա Փառք... // (253բ) Եւ ուստի տեսեալ զսորա անճառ փրկագործութեան խորհուրդ, աստուածասէր և հաւատարիմ և զընտըրեալն ի կանայս զԽանփարին և ստացաւ զսա և ցանկացող եղեալ այս աստուածաբերան սուրբ Աւետարանիս և վարդափըթիթ բուրաստանիս և անմահական աղբիւրիս, և առ զբանն ի կայծակնամաքուր յԵսայեայ մարգարէին, // (254ա) որ ասէ. Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիօն և ընդանի յԵրուսաղէմ, և ջերմեռանդ սըրտիւ ետ գծագրել զսա՝ գանձ անկողոպտելի և կտակ անդառնալի, ի հալալ և ի քրիտնախոնջ վաստակոց իւրեանց, յիշատակ իւրն և որդւոցն՝ Յեթարին և Մարգարիտին, և կենակցին՝ Յովանէսին, որ և յուսամբ ամենապարգև Հոգին Աստուած զԽանփարին, որ ետ գծագրել զսա յիշատակ իւրն և ծնօղացն՝ Յովանէսին և Խանբէկուն, և եղբարցն՝ Ամիրբէկն, Յենկիբէկն, Ազիզն, Ուլուբէկն, Շահումն, ըզՄարգարէն, և զհանգուցեալ քոյրն իւր՝ զՆանէն յիշեցէք և Աստուած ող.։

Եւ արդ, ես՝ յետինս գրչաց և անարժանս ի քահանայից, սուտանուն Աւետիս էրէցս, և տեսի զսէր և ըզփափագ Խանփարուս, յանձն առի գծագրել, այլ կարողութեամբն Աստուծոյ աւարտեցի զսա ի քաղաքս իմ յԷրևան, ընդ հովանեաւ Սուրբ Յակոբ հայրապետիս և Սուրբ Սարգիս, Սուրբ Էրկու Յէրէսիս և Սուրբ Կաթուղիկէնիս, // (254բ) ի հայրապետութեան տեառն Եղիազարու և առաջնորդութեան Սուրբ Ամենափրկչի Լհեցի Յովանէս վարդապետի, ի ղանութեան քաղաքիս Զալխանիս, ի թվականիս Հայոց ՌՃԼԳ (1684)։ Այրդ, որք ճաշակիք յաստուածային բուրաստանիս ընթերցմամբ կամ տեսութեամբ, յիշեսջիք ըզտրուպ Աւետիս գծողս և զծնօղսըն իմ՝ զԳրիգորն և զՀռիփսիմէն, և կենակիցն իմ՝ զվերոգրեալ Նանէն, և որդիքն իմ՝ զՊետրոսն և զՀռիփսիմէն, յիշեցէք և Աստուած ող.։

Գրչափորձ. 258բ (Նօտրգիր) Առեալ հրաման պետըն վերնայկան, /Գայ իջանէ արգանդ մայրական։

 

247

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Նոր-Ջուղա

ՌՃԽ – 1691

ԳՐԻՉ՝ Կիրակոս երէց։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Հայրապետ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Ղազար վրդ. Թավրիզեցի։

ԹԵՐԹ՝ 306. չգրուած՝ 1ա-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 14բ-5ա, 16բ-7ա, 18բ-9ա, 20բ-1ա, 22բ-3ա, 24բ-5ա, 26բ-7ա, 32ա, 112ա-3ա, 165ա, 247ա։ ՊՐԱԿ՝ 4(2+9+6+12)+Ա-ԻԴ×12 (Ա, Դ 11, ԺԱ 14, ԻԴ 1)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմներով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16,2×11,1։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 194ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ-բաց շագանակագոյն կաշի՝  դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 3բ, Երկրպագութիւն մոգուց՝ 4ա, Ընծայումն՝ 5բ, Մկրտութիւն՝ 6ա, Այլակերպութիւն՝ 7բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 8ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 9բ, Ոտնլուայ՝ 10ա, Մատնութիւն՝ 11բ, Խաչելութիւն՝ 12ա, Թաղումն՝ 13բ, Աւերումն դժոխոց 14ա, Համբարձումն՝ 15բ, Հոգեգալուստ՝ 16ա, Փողհարումն (նաև ստացող)՝ 17բ, Վերջին դատաստան՝ 18ա։ Մատթէոս՝ 32բ, Մարկոս՝ 113բ, Ղուկաս՝ 165բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 247բ։ Խ ո ր ա ն ՝ 19բ, 20ա, 21բ, 22ա, 24ա, 25բ, 25բ, 26ա, 27բ, 28ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 33ա, 114ա, 166ա, 248ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար, խաչ, տէրունական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ դեղին, վարդագոյն, ոսկի շագանակագոյն, կանաչ, կապոյտ կարմիր, սպիտակ, սև նարնջագոյն, մոխրագոյն։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. ցեցակեր՝ 304-6։ Կազմի կաշին քերծուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 19բ-20ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 21բ-8ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 29ա-30ա Գլուխք։ 30բ Համաձայնութիւն։ 30բ-1բ Նախադրութիւն։ 33ա-109բ  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 109բ-10ա Նախադրութիւն։ 110բ-1բ Սկիզբն գլխոց։ 114ա-61բ Աւետարան Մարկոսի (161ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 162աբ Նախադրութիւն։ 162բ-4բ Սկիզբն գլխոց։ 166ա-244բ  Աւետարան Ղուկասու։

6. 245աբ Նախադրութիւն։ 246աբ Գլուխք (Ա-ԽԳ)։ 248ա-305ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

245բ Աւրհնութիւն՝ որ կարդայ, գովութիւն՝ որ լսէ։ Փա՜ռք տուողին Աստուծոյ. ամէն։

305բ Փա՜ռք... Արդ, գրեցաւ աստուածախօս սուրբ Աւետարանս։ Եղև զրաւ գրութեանս թվին ՌՃԽ (1691), ձեռամբ նուաստ և զառամեալ, սուտանուն Կիրակոս իրիցի, որ անուամբս եմ և ոչ բարի գործով, յերկիրս Ըսպահան, ի գեօղս Ջուղայ, հայկազան սեռիս տեսուչ Հայոց ազգիս Սուրբ Էջմիածնի հայրապետին Եղիազարու, և առաջնորդութեան Ջուղայու հոգելի ըՍտեփաննոսի վարդապետի և վերակացու Ջուղայու պարոն Աւետին, և ծաղկեալ ոսկէնկար ծաղկօղ Հայրապէտն, որ է բարէսէր յամենայն ի գործս բարիս, ի վայ//(306ա) ելումն ճարտասան և աստուածաբան Ղազար վարդապետին։

Արդ, ես՝ տրուպ Ղազար վարդապետս Թավրիզեցի, եպիսկոպոս քաղաքին Բաբիլոնի Պարսից երկրին և Սագաստանեաց նահանգին, ստացայ զսուրբ Աւետարանս իմով ընչիւք և ետու կազմել առ ի [զ]բօսանս անձին իմոյ՝ ցորքան կենդանի եմ ի մարմնի և յետ աստեացս ելանելոյ։ Ով ոք որ վայելսցէ այս հոգենուագ բուրաստանէս, աղաչեմ յիշել յաղօթս զստացօղ սորին զՂազար վարդապետս և զծնօղս իմ և զամենայն ազգայինս և  արեանառու մերձաւորս, մա[նա]ւանդ զհայրն իմ՝ զՅակոբն, և զմայրն իմ՝ զԳուհարն, և զեղբարսն իմ՝ զՆասիպն և զԱռաքելն, և զքորքն իմ՝ զՍավգուլին և զՂարիպ խաթունն և զՄարիամն, և զքեռորդին իմ զտէր Յարութիւնն, որ բազում երկամբ սնուցի և յարբունս կատարելութեան հասուցեալ// (306բ), աւրհնեցի քահանայ և արարի ժառանգ հայրենեաց իմոց։ Եղև ստացումն այս հոգեպատում բուրաստանի ի հայրապետութեան տեառն Եղիազարու, յԱթոռ Սուրբ Էջմիածնի և առաջնորդութեան Թավրիզու և բոլոր շրջակայ գեղօրէից՝ արքեպիսկոպոսի սրբոյ Աթոռոյ առաքելոյն Թադէոսի տեառն Իսահակայ աստուածաբան վարդապետի, որ մականուամբ Արդար վերայձայնի, և աշակերտի նորին՝ Սարգիս վարդապետի Կաֆայեցւոյ, որ է վերատեսուչ սրբոյ Աթոռոյ առաքելոյն Թադէոսի, որ ի հիանէ նորոգեաց զե[կե]ղեցին և զպարիսպն, ի թագաւորութեան Շահ Սուլէյմանի, ի թուականութեանս Հայոց ՌՃԽ (1691), զամսեանըն Մայիսի։ Այլ և կրկին աղաչեմ, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս ընդերցմամբ և կամ գաղափարելով, յիշեսջիք զՂազար վարդապետս և զամենայն ազգայինս իմ, և դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի. իմ, դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

28ա (ԺԸ-ԺԹ) դդ., նօտրգիր, եղծուած) Վարաղիս միուս հերեսին գրեալ /// (1 բառ) սուրբ Աւետարանիս կողմանէ Մնացական և որդի պարոն Փիր[ի] եղրովալն եմ, Եաղուպի որդի Մկրտումն։ // (28բ) Ըստ յորդորական բանիւ մարգարէք, զոր ասեն, եթէ Երանի/// (շար. անընթեռնլի)։

 

248

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Նոր-Ջուղա

ՌՃԵ – 1656

ՍՏԱՑՈՂ՝ Սարգիս Ջուղայեցի։

ԹԵՐԹ՝  319+2 (կրկ, 200, 260), չգրուած՝ 1ա, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 14բ-5ա, 16բ-7ա, 18բ-9ա, 20բ-1ա, 22բ-3ա, 24բ-5ա, 26բ-7ա, 30ա-2ա, 317ա-9բ։ ՊՐԱԿ՝ 3(16+10+4)+Ա-ԻԴ×12 (Ժ-ԺԱ 14, ԺԹ 13, ԻԴ 10)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,3×10,8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 209ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ նարնջագոյն մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 1բ, Ծնունդ՝ 2ա, Ընծայումն՝ 3բ, Մկրտութիւն՝ 4ա, Այլակերպութիւն՝ 5բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 6ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 7բ, Ոտնլուայ՝ 8ա, Մատնութիւն՝ 9բ, Խաչելութիւն՝ 10ա, Իջեցումն ի խաչէ՝ 11բ, Յարութիւն՝ 12ա, Համբարձումն՝ 13բ, Հոգեգալուստ՝ 14ա, Փողհարումն՝ 15բ, Վերջին դատաստան՝ 16ա։ Մատթէոս՝ 32բ, Մարկոս՝ 113բ, Ղուկա՝ 168բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 252բ։  Խ ո ր ա ն՝ 17բ, 18ա, 19բ, 20ա, 21բ, 22ա, 23բ, 24ա, 25բ, 26ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 33ա, 114ա, 169ա, 253ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար, տէրունական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ ոսկի, վարդագոյն, նարնջագոյն, կապոյտ, կարմիր, փիրուզ, շագանակագոյն, սպիտակ, սև, մոխրագոյն, դեղին, կանաչ, մանիշակագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1, Աւետարան Ղուկաս։ Ժ-ԺԱ դդ,։ 2(Ա-Բ), սկզբից, ստացուած կէս թերթի ընդերկայնակի երկտակումից, Բ եզրահատուած։  Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիր (նմուշ՝ Աբ)։ Կարդալ՝ Աա, Բբ, «Ամենայն մարդիկ... սիրեցէք զթշ[նամիս... մի] արգելուր ի նմանէ զշապիկս... մի պա[հան]ջեր» (Զ, 26-30)։ Բա, Աբ. «[բարեր]արաց ձերոց... որ շնորհ[է... վարձք] ձեր բազում... Եւ եղերուք գթածք» (Զ, 33-36)։ 2. Աւետարան Ղուկասու։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 2(Գ-Դ) վերջում, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն բոլորագիծ մանր երկաթագիր (նմուշ՝ Դա)։ Կարդալ՝ Գա, Դբ, Գբ, Դա. «/// Եւ ասէ ցսպ[ասաւորն]. Առէք... սկսաւ հա[նել գաղաւ]նավաճա[ռսն]» (ԺԹ, 24-45)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. 107-10, 128-41 թանաքից գունափոխուած։ Կազմի կաշին ցեցակեր, եզրերը մաշուած, թիկունքն ու դռնակը վնասուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 17բ-8ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 19բ-26ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 27բ Նախադրութիւն։ 28ա-9բ  Գլուխք։ 33ա-112ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 112աբ Սկիզբն գլխոց։ 114ա-66բ Աւետարան Մարկոսի (165ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 166բ-8ա Գլուխք։ 169ա-251ա  Աւետարան Ղուկասու։

6. 251բ-2ա Գլուխք (Ա-ԽԳ)։ 253ա-315ա  Աւետարան Յովհաննու (314բ Իրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 315բ (Անանուն գրչի) Փա՜ռք... Արդ, ընդ նոյն ապացուցի աստուածայնոց իրաց հետևեալ մեծահաւ //(316ա)ատ և քրիստոսասէր Ջուղայեցի մուղտասի Սարգիս, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս ի յարդար վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ իւր և ծնօղաց ի[ւր]ոց, հօրն՝ Միւրումին, մօրն՝ Նաշխարգուլուն, եղբարցն՝ Աստուածատուրին, Խաչատուրին, Ղուկասին, և քըւերն՝ Թանկիկին, և ամենայն արեանառու մերձաւորացն։ Որք պատահիք սմա ընթերցումամբ կամ գաղափար առնելով կամ հարևանցի ինչ տեսանելով, մի բերան թողութիւն խնդրեցէք մեղաց իմոց և մի բերան Աստուած ողորմի ասացէք, և Հայրն երկնաւոր թողցէ զյանցանս ձեր. ամէն։ Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի մայրաքաղաքն Շօշ արքայանիստ, որ այժմ ասի Ասպահան, ի թագաւորութեան Շահ-Ապասին, ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ, ի թուականութեանն մերում ՌՃԵ (1656) ամի, ձեռամբ ամենավրէպ և մեղ//(316բ)ապարտ փծուն գրչի... (բաց)։ Անմեղադիր լերուք սղալանաց և պակասութեան, զի կար մեր այս է։ Ո՜վ մանկունք սուրբ Սիոնի, խնդրեմ կողկողագին պաղատանօք, զի խնամ պահէք և մի հատանէք զյիշատակարանս, զի բազում բացատ տեղիս թողեալ եմք, զձեր անդ գրասջիք։

2. 113ա (Ստացողի) [Յ]իշատակ է սուրբ Աւետարանս Ջուղայեցի մահդասի Սարգսին և ծնօղացն, հօրն՝ Միրումին, և մօրն՝ Նաշխարգուլուն, և եղբարցն՝ Աստուածատուրին, Խաչատուրին, Ղուկասին, և քուերն՝ Թանկիկին, և ամենայն արեանառու ազգականացն՝ կենդանեաց և հանգուցելոց։ Որք պատահիք սմա, միոյ ողորմայի արժանի արարէք և թողութիւն խնդրեցէք մեղաց մերոց, որք յիշէք՝ յիշեալ ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ՝ աւրհնելոյն յաւիտեանս. ամէն։ Հայր։

168ա [Ես]՝ անարժանս Սարգիս միայնակեաց, ստացայ զսուրբ Աւետարանս ի յարդար ընչից իմոց՝ ի վայելումն անձին իմոյ և յիշատակ յետ ելից կենաց իմոց։ Որք պատահիք, մի բերան Աստուած ողորմի ասացէք։

316բ Դարձեալ ես՝ անարժան Սարգիս մահդասի, ստացօղ սուրբ Աւետարանիս, վերստին ետու կոստղել հրաշազան յօրինուածով՝ յիշատակ հոգւոյ իմոյ և վերոգրեալ ծնօղացն, և եդի ի դուռն Սուրբ Էջմիածնի, ի ՌՃԻԱ (1672) թուոջ։

 

249

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 265. չգրուած՝ 1ա, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ, 7բ-8ա, 9բ-10ա, 11բ-2ա, 13բ-4ա, 15բ-6ա, 17բ-8ա, 19բ, -20ա, 21բ-2ա, 23բ-4ա, 25բ-6բ, 102ա, 265աբ։ ՊՐԱԿ՝ 3(7+8+10)+Ա-ԻԱ×12(Բ 10, ԺԶ 11, ԻԱ 3)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14,2×10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 132ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ դեղին կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վանդակազարդ կարմիր մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 1բ, Ծնունդ՝ 2ա, Ընծայումն՝ 3բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 4ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 5բ, Վերջին ընթրիք՝ 6ա, Մկրտութիւն՝ 7ա, Ոտնլուայ՝ 8բ, Մատնութիւն՝ 9ա, Ելն ի Գողվոթայ՝ 10բ, Խաչելութիւն՝ 11ա, Յարութիւն՝ 12բ, Համբարձումն՝ 15ա։ Մատթէոս՝ 29բ, Մարկոս՝ 102բ, Ղուկաս՝ 146բ, Յովհաննէս՝ 213բ։ Խ ո ր ա ն՝ 16բ, 17ա, 18բ, 19ա, 20բ, 21ա, 22բ, 23ա, 24բ, 25ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 30ա, 103ա, 147ա, 214ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար, տէրունական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, կենդանագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, դեղին, կապոյտ, մոխրագոյն սպիտակ, բրոնզ, կանաչ, սև նարնջագոյն, վարդագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու։ ԺԶ-ԺԷ դդ.։ 4(Ա-Դ), սկզբում, ստացուած երկու թերթերի ընդլայնակի ծալումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Աա, Դբ, Աբ, Դա, Բա, Գբ, Բբ, Գա. «հրէիցն կալան զՅիսուս... այլք ասացին ի քէն զինէն» (ԺԸ, 12-34)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. վերակազմելիս նկարների հերթականութիւնը խախտուած, թերթերը մասամբ նորոգուած, կազմի կաշին քերծուած, դռնակը վնասուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 16բ-7ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 18բ-25ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 27ա-8բ Գլուխք։ 28բ-9ա Համաձայնութիւն։ 29բ Նախադրութիւն։ 30ա-99բ  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 100ա-1ա Սկիզբն գլխոց։ 101բ Նախադրութիւն։ 103ա-43 Աւետարան Մարկոսի (142բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 143բ-5բ Սկիզբն գլխոց։ 145բ-6ա Նախադրութիւն։ 147ա-211բ  Աւետարան Ղուկասու։

6. 212աբ  Սկիզբն գլխոց (Ա-ԽԳ)։ 213ա Նախադրութիւն։ 214ա-64բ  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

213ա Աւրհնութիւն՝ որ կարդայ, գովութիւն՝ որ լսէ, փա՜ռք տուաւղին և յիշատակ գրչիս. ամէն։ Հայր մեր։

 

250

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Ամասիա

ՌՃԺԹ – 1670

ԳՐԻՉ՝ Մարտիրոս քհյ։

ԹԵՐԹ՝ 286. չգրուած՝ 2ա, 3բ-4ա, 5բ-6ա, 7բ-8ա, 9բ-10ա, 11բ, 15ա, 85բ, 90ա, 141ա, 222բ, 285բ-6ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×11+Ա-ԻԳ×12 (Է 13, ԺԹ 10)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13,9×10,6։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 156ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), մագաղաթ (գրչափորձեր)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 15բ, Մարկոս՝ 90բ, Ղուկաս՝ 141բ, Յովհաննէս և Պրոխորոն՝ 222բ։ Խ ո ր ա ն՝ 2բ, 3ա, 4բ, 5ա, 6բ, 7ա, 8բ, 9ա, 10բ, 11ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 16ա, 91ա, 142ա, 223ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, տէրունական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կանաչ, շագանակագոյն, դեղին, մոխրագոյն, նարնջագոյն, սև, սպիտակ, վարդագոյն, ոսկի, արծաթ (91ա)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի կաշին քերծուած, կոստղերը հանուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 2բ-3ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 4բ-11ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 12աբ Նախադրութիւն։ 12բ-4բ Գլուխք։ 14բ Համաձայնութիւն։ 16ա-87բ  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 87բ-8ա Նախադրութիւն։ 88բ-9բ Գլուխք։ 91ա-137բ  Աւետարան Մարկոսի։

5. 137բ-8ա Նախադրութիւն։ 138բ-40բ Գլուխք ։ 142ա-219ա  Աւետարան Ղուկասու։

6. 219բ-20ա Նախադրութիւն։ 220ա-1բ Գլուխք (Ա-ԽԳ)։ 223ա-84ա  Աւետարան Յովհաննու (283բ Իրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

284բ Փա՜ռք... Արդ, գրեցաւ փրկական սուրբ Աւետարանս ձեռամբ յոգնամեղ և անարհեստ գրչի՝ Մարտիրոս սուտանուն քահանայի, ի թուականութանս Հայոց ՌՃԺԹ (1670) ամի, ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ՝ յԱթոռ Սուրբ Էջմիածնի, և ի քաղաքն Ամասիա, ընդ հովանեւ Սուրբ Նիկողայոս հայրապետի։ Այլ և խոշորութեան գրոյս և սխալանացս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր։ Այլ և որք հանդիպիք սմա, սուրբ հարք և սիրուն եղբարք, կարդալով կամ օրինակելով կամ ընդ աղօտ տեսանելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զառածեալս մեղօք զՄարտիրոս գրիչս միով Հայր մեղայիւ։ Այլ և ստացօղ սուրբ մատենիս (նօտրգրով աւելացուած է 3 տող. ջնջուած և անընթեռնլի)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1բ (ԺԸ դ., նօտրգիր, եղծուած) Յիշատակ է Աւետարանս Բստո Սուրբ Նշանին, յիշատակ /// [Յովհան]նէսին, առա Ռ (1000) մսխալ իլ կէս աւր ետուր /// լինի /// աւետարանիչն /// պառտական լինի ///։ Ի թվին ՌՃԾԱ (1702)-ին գըրեցաւ, Յուլիսի ԺԲ։ // (2ա) Կատարեսցէ բանս այս /// ելումն կատարելոց. և ամէն։

2. 285ա (1745 թ.) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Աստապատցի Կիրակոս վարդապետին, որ ետի դուռն Սուրբ Գայիանայ տաճարին և իւր հոգևոր և մարմնաւոր ծնողացն և ամենայն աշխատւորացն։ Գրեցաւ ի ՌՃՂ և Դ (1745) թուին Հայոց և ի յամսեանն Մարտի Ի-ին։

3. 1ա (Լուացուած և անընթեռնլի վրացերէն 6 տող գրութիւն)։

Կնքադրոշմ՝ 223ա, 285ա, 286ա Քրիստոսի ծառայ Կիրակոս վարդապես, ՌՃՀԷ (1728)։ 284ա Կիրակոս վարդապետ։

Գրչափորձ՝ Աա (բոլորգիր). Այսօր նորայ[հրաշ] տօնին ցնծամք, / Ընդ վկայից գործքն խնդամք... «(4 տող. տե՛ս N 424, 300ա «Տաղ սրբոյն Մինասայ»)։ Բբ (նօտրգիր). Յիսուս Որդի իմ միածին, / Որ բևեռեալ կաս ի խաչին... (4 տող. տե՛ս N 2436, 66բ «Տաղ Յարութեան՝ ասացեալ ի Յարութիւն վարդապետէ»)։

 

251

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 253. չգրուած՝ 1աբ, 70բ-2ա, 116բ-8բ, 192բ-3բ, 249ա-53բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ի×12(Ա 11, ԻԱ 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսադրոշմով (մագաղաթ՝ 252)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15×10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 125ա)։ ՏՈՂ՝ 22։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, Ա փեղկին՝ մետաղէ խաչ և կոստղեր, աստառը՝ կարմիր կտաւ, գծաւոր մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 2ա, 73ա, 119ա, 194ա։  Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, մանիշակագոյն, կանաչ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 1 թերթի ընդերկայնակի հատումից և հատուած մասերի ընլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։  Կարդալ՝ Բա, Դբ, Աբ, Գա, Աա, Գբ, Բբ, Դա. [Խն]դրէին գնա։ Եկին մինչև առ նա... հանեալ զնաւն ի ցամաք թողին» (Դ, 43-Ե, 11)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 2ա-70ա  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 73ա-116ա  Աւետարան Մարկոսի (115բ-6ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 119ա-92ա  Աւետարան Ղուկասու։

4. 194ա-248բ  Աւետարան Յովհաննու։

Ստորին լուսանցներում՝ Համաբարբառ։

 

Գրչափորձ՝ 252բ (ԺԸ դ., շղագիր) Ես բանտայ յԵղազարն։ Ես բանտայ։

 

252

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Խնծորէք

ՌՃԼԱ-ՌՃԼԲ – 1682-1683

ԳՐԻՉ՝ Մարտիրոս։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Տէր Վարդան։

ԹԵՐԹ՝ 329. չգրուած՝ 1ա-2ա, 87բ-9ա, 146ա, 247բ-8ա, 328ա-9բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԷ×12(Ա 13, Ե 14, ԻԲ 10, ԻԷ 16)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ (թուղթ՝ 314-29)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14×9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 156ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 2բ, Մարկոս՝ 89բ, Ղուկաս՝ 146բ, Յովհաննէս՝ 248բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 3ա, 90ա, 147ա, 249ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, կանաչ, դեղին, կարմիր։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. Ա փեղկին՝ պոկուած խաչի հետքեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 3ա-87ա  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 90ա-145բ  Աւետարան Մարկոսի։ 145բ Թելադրութիւն. «Մարկոս աւետարանիչն աշակերտեալ Պետրոսի...»։

3. 119ա-92ա  Աւետարան Ղուկասու։ 147ա Թելադրութիւն. «Ղուկաս աւետարանիչն աշակետեալ Պօղոսի...»։

4. 194ա-248բ  Աւետարան Յովհաննու։ 324բ թելադրութիւն. «Յովհաննէս գրեաց զԱոետարանս իւր յԵփեսոս...»։

Ստորին լուսանցներում՝ Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

145բ Քրիստոս Աստուած, թող զանցանս ծառայիս քո՝ մեղուցելոյս Մարտիրոս բազմամեղիս. ամէն։

247ա Թիւք ՌՃԼԱ (1682) ամին։

325ա Փա՜ռք...

Կալ քեզ խրատ ո՜վ իմաստուն,

Լեր դու նման անհուն ծովուն,

Մի՛ ցուցանէր զորդիդ ստեղուն՝

Բուսեալ ծանծաղ և միշտ վարժուն։

[Շ]նորհօք և ողորմութեամբ աստուածային խնամոցն, որ ընդհանուրս զռգալապէս և մասնաւոր և մասնակաց ի զգալեացս յայտնութենէ առնու զհաւատ, յորոց մասնակունքն անուանողք մասին ըստ կարի գլուխ և ի միւսոյն՝ զհրաժէշտ սակս լաւագունին հաստատուն ունակութեան և հանուրքն ունողք նորին անբաժք ի պտղոյ յայնց, որոց կամօք հրաժարեցին, // (325բ) որոյ սատարութեան մերոյ հեղգութեան օժանդակ եղեալ յաւարտումն յըղձից ստուգաբանութեան սրբոյ Աւետարանիս, որոյ ճշմարտութեան ի տեսիլս կրկին աչաց, եթէ դիտեսցես ձեռին առեալ։

[Ա]րդ, եղև զրաւ սորին թուաբերութեանս Հայոց ՌՃԼ և Բ (1683) ամին, ի ղանութեան Պարսից Փոքր Շահ-Սիլևմանին, ի հայրապետութեան տեաառն տէր Եղիազարի Հռոմայեցի։ Գրեցաւ սա երկիրս Ծագածորու, ի գեւղս որ և գոչի Խնծորէք, ի դուռն Հռիփսիմայ եկեղեցւոյն և սուրբ նահատակին, ընդ հովանեաւ Ըստտաթէի սուրբ վանից և սուրբ յանպատացս, որոց հաստատուն պահեսցէ ի պարծս ազգիս մերոյ, ձեռամբ անհար[հ]եստ // (326ա) և փծուն գրչի՝ սուտանուն Մարտիրոսի, և խնդրոյ աստուածապաշտ, հեզա[հ]ոգի և զհաւատարիմ տէր Վարդանն,  որ և յիշեալ զբան տէրունական, զոր հրամայէ, թէ՝ Երանի, որ ունիցի զաւակ ի Սիովն և ընդանի յԵրուսաղէմ։ Որոյ ցանկացող եղեալ յայս սուրբ տառիս, յօժարեղձ կամօք և փափակմամբ սրտիւ ետ գրել զսուրբ Աւետարանս՝ յիշատակ իւրն և ծնօղաց իւրոց, ի հալալ ընչից իւրոց, հօրն՝ Մելիքսեթն, և մօրն իւր՝ Մարգարիտ, միւս մայր իւր՝ Մարինոս, և կենակիցն իւրոյ՝ Մարինոսն,  հարազատ որդին իւրոց՝ Աւետիսն, կենակից իւր՝ Սահիպն, որդին իւր՝ Ղուկասն, և դստերաց իւրոց՝ Զատան, Նազլուխանն, հանգուցեալ եղբ//(326բ)այր իւր՝ Հայրապետն, դուստրն իւրոյ՝ հանգուցեալ Մարգարտին. յիշեցէք ի Քրիստոս։ Աստուած ողորմի յիշողաց. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք զմիւս եղբայրն՝ զՅակոբջանն, որ ստացօղ եղև, գրել հետ զկէս զսուրբ Աւետարանիս՝ առ ի յիշատակ իւրն, կենակից իւրոց՝ Եւղիուտին, և որդոցն իւրոց՝ Յովհանէսն, կենակիցն իւր՝ Մարիամն, որդին իւր՝ Եվազն, Շահնազարն, հանգուցեալ Սահակն, միւս հարա[զա]տ որդին իւրոյ՝ տէր Թուման, կենակից իւր Հռիփսիմին, որդին իւրոյ՝ Գրիգորն, Վարդանին, յիշեցէք ի Քրիստոս։ Այլ յիշեցէք զմիւս եղբայր իւրոյ՝ հանգուցեալ առ Քրիստոս Մարգարն, կենակից՝ Սառային, որդին իւր՝ Պաղ[տ]ասարն, Հախնազարն. ամէն, դուստրն Յակոբջանին իւրոյ՝ Եղի // (327ա)սաբէթն, Սրիթուխտն, Մարգարիտ, և ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, առ հասարակ մեծի և փոքու, կենդանեաց և հանգուցելոց ի Քրիստոս։

Ո՜վ սուրբ քահանայք և առ հասարակ արուե[ս]տաւոր ժողովուրդք, երիտասարդ և տղայք և կուսանք, [որք] հանդիպիք այս սուրբ Աւետարանիս՝ կարդալով կամ օրինակելով, կամ այլ ինչիւք պիտոյի[ւ]ք, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զտէր Վարդանն,  և եղբայրն՝ Յակոբջանին, և զամենայն ընդանիս իւր, զոր յիշեցաք և զոսր ոչ կարացաք յիշատակել։ Լի սրտիւ և ուղիղ մտօք Աստուած ողորմի ասացէք ըստացողի սորա՝ տէր Վարդանին, Յակոբջանին, վասն որոյ ինքն ողորմածն Աստուած, որ առատն է ի տուրս բերեաց, ձեզ՝ յիշողացդ և մե[զ՝] յուսա//(327բ)ցելոցս ողարմեսցի իւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն. եղից[ի]։

Ընդ սորցին յիշեցէք զմեղապարտ գըծօղս սորա՝ զՄարտիրոս գըրիչ, զանպիտան և զանարժան ծառայս, և սղալանաց և խոշորութեան գրիս անմեղադիր լերուք, և Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտ[եանս]։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1բ (ԺԷ դ., շղագիր) Ես Աւետիսի որդի Միքայէլս, ես Աւետարանս առի, որ տամ մին նորընծայ երէց, ղրկեցի Սուրբ ըՍտեփանոս Նախավկայ՝ Ազտայպատցի Ովանէսին, որ համիշայ իմ հեր և իմ ծնողըն պատարագում հիշէ։

2. 327բ (Բոլորգիր) Ես տէր Մաթէոս, որ ձեռնադրեցին թվին ՌՃԾԲ (1703)։

253

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 272. չգրուած՝ 1ա-2բ, 128բ, 209ա-70ա, 271ա։ Պրակ՝ Ա-ԻԳ×12(ԻԳ 6)+1×2։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14×9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 140)։ ՏՈՂ՝ 22։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս, Ա փեղկին՝ 2, Բ փեղկին՝ 1 արծաթէ խաչ՝ մակագրութիւններով։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 3ա-79ա  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 80ա-128ա  Աւետարան Մարկոսի։

3. 129ա-206բ  Աւետարան Ղուկասու։

4. 208ա-268ա  Աւետարան Յովհաննու։ (267բ-8ա Իրք կնոջն շնացելոյ)։

Ստորին լուսանցներում՝ Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 269ա (ԺԷ-ԺԸ դդ., շղագիր) Փա՜ռք... (նօտրգիր) Աւետարանս յիշատակ է Աղաբէկուն և իւր ծնօղացն՝ Զիարքին և Խանումին, և իւր սկեսրէր՝ Ղազարին, և իւր կիսրոչն՝ Ջուհարին, և իւր իրիկանն՝ Ջանգուլին, և իւր որդոցն՝ Շիրաքին և Գալուստին, և իւր դստերն՝ Ջուհարին, իւր քեռմամայ՝ Թուրվա[ն]դին, և իւր այրոչ՝ Ամիրին, և իւր եղբօյր՝ Յարութենի[ն], և քըւերն՝ Սիմին, որ ետ սուրբ Աւետարանս յիշատակ ի ձեռն Յովաննէս վարդապետին, զսայ ընթեռնալով և վայելելով՝ ողորմի ասասցէ իւրեանց հոգոյն, և Տէրըն մեր Յիսուս Քրիստոս բարեխօսութեամբ սուրբ Աւետարանիս իւրեանց հոգոյն և զերկնից արքայութիւն պարգևեսցէ. ամէն։ Եղիցի, եղիցի։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զԴիլաքն և զկողակիցն՝ Խալխաթուն։

2. 269բ (Շղագիր, այլ ձեռք) Դարձեալ յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէ Խլղաթին և իւր կողակից՝ Հռիփսիմին, որ զայս սուրբ Աւետարանս անօրինաց գերութենէն  ազատեաց և եդ ի դուռն Սուրբ Աստուածածնին։

(Շղագիր, այլ ձեռք) Աստուած օրհնի Խլղաթն և Հոռոմսիմէն, ուր դուստր՝ Ասլիխան, որ այս սուրբ Աւետարանս գերի էր անօրինաց ձեռ, ազատեցին և ետիուն ի դուռն Սուրբ Աստուածածնին, և քամար մ՚ և բեմի ծածկոց մ՚։

3. 268բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Ես, Յովանէս վարդապետս, ետու զսուրբ Աւետարանս ի դուռն Յանկուսներու Սուրբ Աստուածածնին՝ յիշատակ ինձ և ծնօղաց իմոց՝ տէր Մինասին և Սանդուխտին, և եղբօրս իմոյ՝ Յոհանին և ամեայն ազգականացս։ Որք հանդիպիք, Աստուած-ողորմի ասացէք նոցին, և թէ ով հեռացուցանէ՝ զպատիժն յԱստուծոյ և ի Սուրբ Աստուածածնէն առցէ. ամէն։

4. 270ա (ԺԸ դ., նօտրգիր) Եւ արդ, ո՜վ սրբազնագործ քահանայք և ուսումնասէր սարկաւագունք, եթէ հարցանէք, թէ ուստի՞ է, կամ ո՞վ եդեալ է այս արծաթապատ սուրբ Աւետարանս ի դուռն Անկոյսներու Սուրբ Աստուածածնին, այս սուրբ Աւետարանս յիշատակ էր եդեալ ի տաճարն Սուրբ Աստուածածնին վաղուց ժամանակի վերոյգրեալ արանց։

Ա փեղկի խաչերի վրայ՝ «Նազլուն», «Մանուկ»։

Բ փեղկի խաչի վրայ՝ «Խռռոմսիմայ»։

 

254

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Նոր Ջուղա

ՌՃԸ-ՌՃԹ – 1659-1660

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Հայրաեպտ։ Ստացող՝ Խօճայ Ռուստամ, Յովհաննէս վրդ.։

ԹԵՐԹ՝ 280+1 (կրկ. 107). չգրուած՝ 1ա, 2բ, 3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 220բ, 280աբ։  ՊՐԱԿ՝ 1×9+Ա-ԻԴ×12 (Թ 6, ԺԳ, Ի 11, ԺԸ, ԺԹ 8)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 9,7×7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 117ա)։ ՏՈՂ՝ 20։ ԿԱԶՄ՝ սև մոմլաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 12բ։ Խ ո ր ա ն՝ 1բ, 2ա, 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 13ա, 100ա, 146ա, 221ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ դեղին, կապոյտ, կանաչ, կարմիր, ոսկի։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. վերակազմելիս 99 զետեղուած 94-ից յետոյ։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 3բ-9ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 10ա Նախադրութիւն։ 10բ-2ա Գլուխք։ 13ա-98ա  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 98բ Նախադրութիւն։ 99աբ Գլուխք։ 100ա-43բ  Աւետարան Մարկոսի։

5. 143բ-4ա Նախադրութիւն։ 144բ-6բ Գլուխք ։ 147ա-220ա  Աւետարան Ղուկասու։ 220 Թելադրութիւն. «Իսկ Ղուկաս աւետարանիչն աշակերտեալ Պօղոսի...»։

6. 220բ Գլուխք։ 221ա  Նախադրութիւն։ 222ա-78ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

98ա Թվին ՌՃԸ (1659) (նոյնը՝ 278ա)։

98բ  Յովհաննէս ծրողս յիշէ ի Տէր (նոյնը՝ 114ա, 221ա)։

278բ Փա՜ռք... Աւարտեցավ աստուածախօս սուրբ Աւետարանս ի գերհռչակ Շօշ քաղաք, որ կոչի Ասպահան, և ի գիւղաքաղաքն Ջուղայ, ի թվականութեանս Հայոց ՌՃԹ (1660) ամին, ի թագաւորութեան Պարսից Փոքր Շահ-Ապասին, և ի հայրապետութեան Սուրբ Էջմիածնայ՝ տեառն Յակոբայ, և ի առաջնորդութեան գեղոյս՝ Դաւիթ վարդապետին, և իշխանութեան պարոն Հայկազին, որ է որդի խօճայ Նազարին, ի խնդրոյ սրբասնեալ քաջ և րաբունի վարդապետին Զաքարիային, որ այսմ ամի փոխեցաւ առ յոյսն ամենեցուն, և վերակացութեամբ հաւատարիմ և բարեմիտ աստուածահաճոյ պարոն Ըռուստամին։ Ըստացա զսա ի հալալ // (279ա) արդեանց իմոց և ետու վաղմ ի դուռըն Ոհանավանից՝ ի վայելումն Ոհանէս վարդապետին։ Մի՛ ոք իշխեսցէ հանել զսուրբ Աւետարանս ի Ոհանավանից, այլ ուրեք տանել կամ վաճառ ածել։ Եթէ ոք յանդգնեսցէ արասցէ զայս մասն և բաժին Յուդայի առցէ։ Դարձեալ յիշեցէք զվերոյգրեալ զխօճայ Ռուստամն, զծնօղսն իւր՝ թօփչի Գրիգորն, Ասփաշէն։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զխօճայ Ռուստամն և զկողակիցն իւր՝ Ազատն, և զորդին իւր՝ զՅովանէսն, և դստերքն իւր՝ Սափուռըն և Անային։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զխօճայ Ռուստամն և զհանգուցեալ դստերքն իւր՝ Մարիամն և Ասփաշէն։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զխօճայ Ռուստամն և զհանգուցեալ եղբարքն իւր՝ զխօճայ Սուլթանումն, խօճայ Աղավալի, խօճայ // (279բ) Նիկողոսն և զխօճայ Մարտիրոսն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք զծրող սորա՝ Յոհաննէս, և զծընողսն իւր. ամէն։ Ընդ սմին յիշեցէք ի Քրիստոս զծաղկող սորա զՀայրապետն, և զծնօղսն իւր, զկենակիցն, և զեղբայրն իմ՝ զսրբասնեալ Բաղդասար վարդապետին. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։ Եւ որք յիշէք, յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ. ամէն։ Հայր մեր...

 

255

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Անապատ գիւղ

ՌՃԻ – 1671

ՍՏԱՑՈՂ՝ Գուլխանտան։

ԹԵՐԹ՝ 265. չգրուած՝ 1ա-2ա, 3բ, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա, 11բ-2ա, 85ա, 131ա, 264բ-5բ։ Պրակ՝ 1×11+Ա-ԻԲ× 12(Ա, ԺԲ, ԺԴ, ԺԷ 10, Է, ԺԹ, 14, ԺԱ 13, ԻԲ 5)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ՝ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13×10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 156ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ թաւշապատ կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկադրոշմ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 12բ, Մարկս՝ 85բ, Ղուկաս՝ 131բ, Յովհաննէս՝ 207բ։ Խ ո ր ա ն՝ 2բ, 3ա, 4բ, 5ա, 6բ, 7ա, 8բ, 9ա, 10բ, 11ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 13ա, 86ա, 132ա, 208ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրաչափական և աւետարանական դրուագներ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, դեղին, կանաչ, վարդագոյն, կարմիր, ոսկի։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. Կազմի թաւիշը խունացած, եզրերը մաշուած։

ԾՆԹ. Գրչութեան վայրն ու թուականը՝ ըստ ստացողի յիշատակարանի։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 2բ-3ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 4բ-11ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 13ա-83բ  Աւետարան Մատթէոսի։ 83բ Ոտանաւոր. «Մատթէոս մարդ անւանեցաւ...»։

4. 83բ-4ա Նախադրութիւն։ 84բ Գլուխք։ 86ա-130ա  Աւետարան Մարկոսի (129ա-30ա «Յարուցեալ Յիսուսի»)։ 130ա Ոտանաւոր. «Այս Մարկոսի ասի առիւծ...»։

5. 130աբ Թելադրութիւն. «Աւետարանիչն Ղուկաս բժիշկ էր ճարտար...» ։ 132ա-206ա  Աւետարան Ղուկասու։

6. 206բ-7ա Գլուխք (Ա-ԽԱ)։ 207ա Վասն աւետարան[չ]ին Յոհաննու –Յոհանէս աւետարանիչն և սիրելի յաշակերտն Քրիստոսի...։ 208ա-64ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 34ա (Գրչի) Աւգնեա, Տէր իմ Յիսուս, զի ի քեզ եմ ապաւինեալ տկար անձամբ։

2. 264ա (Ստացողի, այլ ձեռքով) Ստացող սուրբ Աւետարանիս՝ Անապատցի խօճայ Ղուլի կենակից Գուլխանտանս, առայ հալալ ընչից իմոց՝ յիշատակ ինձ և ծնօղացն իմոց, հօրն իմ՝ Եսային,  և մօրն իմ, եղբարցս՝ խօճայ Գրիգորին, և հանգուցեալ եղբօրս՝ խօճայ Սարգսին։ Ո՛վ ոք ընթեռնու կամ օրինակէ, աղաչեմ լի սրտիւ ողորմի ասացէք ծնողացն իմոց և ինձ մեղաւորիս. ամէն։ Գրեցաւ թվին ՌՃԻ (1671), Սեպտեմբերի Ժ, և ետու ի դուռն Սուրբ Ստեփաննոսի Նախավկային, ի գեօղն Անապատ, ի սահմանս Ուրտուվարու, յիշատակ անյիշատակ Գուլխանտանին։ Յիշողք զմեզ՝ յիշեալ լիջին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

4ա Տանաի որդի Գօրգին յիշատակ է այս սուրբ Աւետարանս. առայ իմ հալալ ի ընչիցն։ Գօրգինոս և հայր իմ՝ Պապուն, և իմ մայր՝ Մայրամին, իմ բիծայ՝ Բէժանին, իր կողակից՝ Մարիամին, իր որդի՝ Աղտգելօմին, Դաւիթին, Անայ խանումին, որդի՝ Ապրհամին, Պապունին, զոր կարդայ, Ա բերան ողորմի ասէ. ամէն։ Ի թվին ՌԲՃՂ (1841) գրեցաւ [Յ]ունուարի ԻԹ։

 

256

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Նոր Ջուղա՞

ՌՁԲ – 1633

ԳՐԻՉ՝ Սիմէոն Ջուղայեցի։

ԹԵՐԹ՝ 304. չգրուած՝ 1ա-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ, 11բ, 12ա, 13ա, 98ա, 240ա, 302բ-4ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×11+Ա -ԻԱ×12 (Ե, Թ 10, ԻԵ 9)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14×10,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 134ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ-շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2 մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 13բ, Մարկս՝ 98բ, Ղուկաս՝ 153բ, Յովհաննէս՝ 240բ։ Խ ո ր ա ն՝ 3բ, 4ա, 5բ,6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա, 11ա, 12բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 14ա, 99ա, 154ա, 241ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, շագանակագոյն։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. Մարկոսի նկարից մնացել է մի փոքրիկ բեկոր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 3ա-4ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 5բ-12բ Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 14ա-97բ  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 99ա-153ա Աւետարան Մարկոսի։

5.  154ա-239բ  Աւետարան Ղուկասու։

6. 241ա-300ա  Աւետարան Յովհաննու։ (299բ-300ա Իրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐԻ ՕՐԻՆԱԿԻ

300ա Յիշատակարան Աւետարանին

Փառք և պատիւ այժմ, յաւիտեան,

Համագո Երրորդութեան,

Երեք անձնեա սուրբ տէրութեան,

Միասնական աստուածութեան,

Որ ստեղծ յերկինս հրաշական,

Զդասս անմարմնոցն իւր փառաբան,

Անզռելի և մշտական

Աւրհնաբանեն զՏէր յաւիտեան։

Իսկ ի վերինն մեծ խորան

Աթոռ կարգեաց չորէքկուսեան,

Բոց կորովի մարդոյ նման,

Կերպ առևծու խըրոխտաձայն։

Եւ ցըլած և արդիւնական,

Եւ արծըւի վելսլացական,

Ութիւք թևօք վերամբարձման

Եւ ութ աչաւք գեղեցկացան։

Նըշանակէ զմարդն // (300բ) յանդիման՝

ԶՄատթէոսեան Աւետարան,

Մարկոսն՝ առիւծ և ճեմական,

Արի և քաջ և կարճաբան,

Ղուկաս՝ եզին ասացական,

Մեղմով գնալ երկրաբան,

Իսկ Յոհաննէս արծուանընման,

Թռաւ մտաւք անհատական։

Իսկ ի ստորի[ն]սն այս նիւթական,

Արարծոց գոլ ամենայն,

Չորեքանկիւն աշխարհ որ կան,

Ծագէ ի ծագ ընդհանրական։

Արևելեան ՚ւ արևմտեան,

Հիւսիս, հարաւ յարմարական,

Որք ընդհանուր քարոզեցաւ՝

Աւետարանըն սրբազան։

Այլ և գետոցն զանազան,

Որք ի դրախտէն յառաջ խաղան՝

Փիսոն, Գեհոն ընդ Տիգրիսն այն

Եւ Եփրատէսն հրաշական։

Որ նշան է և գուշական,

Զառ ի չորցն համանման.

Փիսոն ասէ զՄատթէոս,

Գեհոն՝ զՄարկոսն առիւծայնման,

Տիգրիս՝ զՂուկաս եզնայնման

Եւ Եփրատէս՝ զարծիւն Յոհան,

Որ ի բարձանց որոտալով

Հնչեաց զբարբառն վերնական։

Այլ և խաչինն սոսկական՝

Յարևելից փայլեալ ծագման,

Ընդ Դ անկիւնս տարածական՝

Լուսաւորեալ զխաւար մարդկան։

Այսքան հրաշիւք գերադրական,

Բարգաւաջի Աւետարան.

Քերովբէից է սա նման,

ԶՏէրն փառաց բարձեալ յինքեան։

Այլ և նման է տապանին,

Զոր Նոյ կազմեաց չոր//(301ա) էքկուսեան,

Որք ի ջրոցն սուզական

Ի ներքս մտեալքըն փրկեցան։

Այլ և դարուն Աբրահամեան,

Որ չորս ասի ի յանդիման,

Որ կերակրիւր տէրն ընդ ծառայն,

Տայր զաւետիսն ծնընդեան։

Եւ տապանական յանփուտ փայտեան

 Ի ժամանակն Մովսիսեան,

Որ ի Տեառնէ էառ հրաման,

Յոսկւո սրբոյ հաստատել զայն,

Եւ ետ անդէն զմանանայն,

Զբուրվառն ոսկի և զգաւազան

Նշանակէր զԱւետարան,

Զբանն և զմարմինն տէրունեան։

Այս աղագաւս յարգական

Պատմաբանի Աւետարան,

Որ ընձեռէ շնորհ մարդկան՝

Ապաքինիչ ցաւոց որ կան։

Դիւաց կարիչ սադաելեան,

Վանիչ չարին ըստորնական,

Գաղտն իցէ պահպան

Եւ տկարաց է աւգնական։

Յերես անկեալ կողկողական

Պաղատանաւք մաղթողական,

Զքեզ աղաչեմ սուրբ դամբարան,

Տուն և տեղի արքա[յ]ական։

Ձեզ հասանել ի նեղութեան,

Ի ժամանակս փորձութեան,

Պահել անփորձ և անսասան

Ի յարկածիցըն դիւական։

Ի քէն հա[յ]ցեմք Աւետարան,

Որ աւետեաց ես մեզ աման,

Ճաշակ բարի և փրկական,

Մարմին ՚ւ արիւն անապական։

Զաղքատամիտ, պակասաբան

Մարտիրոսէ  բանքս ծրեցան՝

Ի գովեստ քեզ հաճո[յ]ական // (301բ)

Առ միածին Աստուածըդ Բան։

Ի մեզ գթաս Տէր վերնական

Եւ հաշտեսցես Տէր ողորմական՝

Փրկել հրոյն անշիջական՝

Այժմ և յաւէտ, միշտ յաւիտեան։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

97բ Զմեղաւորս յիշեա, կարդացող։

301բ Փա՜ռք... Եւ արդ, ես յետինս ի կարգաւորաց և անարժանս ի մանկունըս եկեղեցւոյս, անիմաստս և տգէտս ի գիրս գրչութեան սուտանուն Սիմէոն Ջուղաեցի, որ զանունս ունիմ և զգործս՝ ոչ, շնորհիւ Տեառն սկսա և ողորմութեամբ նորին կատարեցի զաստւածախաւս տառս՝ զլուսազարդ սուրբ Աւետարանս, ի մեծ թվականիս Հայոց ՌՁԲ (1633) ամի, ի հայրապետութեան տէր Մովսէսին, որ ի թվին ՌՁԲ (1633) հանգուցաւ ի Քրիստոս, և իշխանութեան տաճկաց Շահի Սէֆոյն։

Այլ ես մեղուցեալ և անպիտան Սիմէոնս գրեցի սուրբ... (շար. թափուած)։

302ա Եղբայրք, վասն այս Աւետարանիս չմեղադրէք գրայդարձութեան համար, որ ճառտավարին համար այսպէս գրեցի, որ մէկն չէր գալ։

 

257

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Շօշ (Սպահան)

ՌՃԺԴ-ՌՃԺԸ – 1665-1669

ԳՐԻՉ՝ Բարսեղ կր.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Մլքսէթ (1665թ.), Ցողէր (1669թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 298. չգրուած՝ 1ա, 4աբ, 87ա, 294աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԵ (կրկ. ԺԲ)×12(Ա, Ը, ԺԲ-ԺԳ, ԺԹ 11, ԺԵ 10, ԺԷ 13, ԻԵ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13×9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 158ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմատիպ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ա ւ ե տ ա ր ա ն ի չ ն ե ր՝ պոկուած հանուած։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 5ա, 89ա, 142ա, 227ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Կիւրղի Աղէքսանդրացւոյ Գիրք Պարապմանց։ ԺԶ-ԺԷ դդ.։ 4(Ա-Դ) թերթ սկզբում, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատմամբ և ընդերկայնակի երկտակմամբ։ Թուղթ, երկսիւն, բոլորգիր (նմուշ՝ Գա), տող՝ 24։ Կարդալ՝ Գա, Դբ, Բբ, Աա, Բա, Աբ, Գբ, Դա. «[Կիւրղի Լուծմունք խնդրոցն Տիբերեայ։ Գլուխ ԻԸ-Խ]նդրել պարտ է  մեզ զզօրութիւնն Աստուծոյ... որ վասն ի բաց արձակելոյն ի զենմանէն անուանի ի բաց արձակեալ» (հմմտ. «Գիրք Պարապմանց», Կ. Պօլիս, 1717, էջ ՃԺԱ-ՃԺԶ)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ Համաձայնութիւն։ 2ա-3բ Գլուխք։ 5ա-86ա Աւետարան Մատթէոսի։ 86ա Թելադրութիւն. «Մատթէոս աւետարանիչ յետ եօթն ամի...»։

2. 86աբ Նախադրութիւն։ 87բ-8բ Գլուխք։ 89ա-138ա Աւետարան Մարկոսի։ 138բ Թելադրութիւն. «Մարկոս հրամանաւ Պետրոսի վիմի...»։

3. 138բ-9ա Նախադրութիւն։ 139ա Թելադրութիւն. «Ղուկաս արուեստիւ բժիշկ գոլով...»։ 139բ-41բ Գլուխք։ 142ա225ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 225բ-6ա Նախադրութիւն։ 226բ Թելադրութիւն. «Յովհաննէս՝ Հնազանդութիւն, որ և Որդի որոտման...»։ 226բ Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 227ա-96բ Աւետարան Յովհաննու (295ա-6բ Իրք կնոջն շնացելոյ։ Կրկ. ԻԱ, 18-25)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 86ա (Բարսեղ գրչի) Զմեղաւոր սուտանուն ևեթ կրօնաւոր Բարսեղ՝ ծրող սորին յիշեցէք ի Քրիստոս. ամէն։

139ա Քրիստոս Աստուած, որ յարեարդ ի մեռելոց, յարոյ և զիս՝ մեղօք մեռեալ զսևերես Բարսեղ ևեթ կրօնաւորս։

226ա Զմեղօք զառածեալ, զսևերես ևեթ կրօնաւոր՝ անուամբ Բարսեղ, և զծնօղս իմ յիշեցէք և բերան մի ողորմի ասացէք, և Աստուած ձեզ ողորմեսցի ի միւսան[գամ] գալըստեանն. ամէն։

292բ Զմեղաւոր և զսևերես Բարսեղ ևեթ կրօնաւորս յիշեցէք զԱստուած։

297ա Յերես անկեալ կողկողական,

Պաղատանօք մաղթողական,

Զքեզ աղաչեմ սուրբ [դ]ամբարան,

Տուն և տեղի արքայական,

Մեզ հասանել ի նեղութեան,

Ի փորձութեան ժամանակեան,

Պահել անփորձ և անսասան

Ի յարկածիցըն դիւական։

Լեզուս տարտամ, անխօսական,

Անձամբս մեղկեալ մեռելական,

Գործովս թափուր և զազրական,

Որ անբանից եմ նմանական։

Ի մեզ գթայ սիրողական,

Եւ հաշտեսցես ողորմական,

Փրկել ի հրոյն անշիջական

Աստ ի յայժմուս և յապագայն։

Յաղքատամիտ, պակասաբան

Բարսեղ կրօնաւորէ բանք ծրեցան.

Եւ տալ հոգոցս խաղախութեան,

Պահել զձեզ միշտ անսասան։

Քրիստոս լիցի ձեզ օգնական,

Մեղաւորիս մէկ լի բերան

Ասէք ողորմի՝ ի միւսանգամ

                     Իւր գալստեան,

Եւ ձեզ ողորմեսցի դատողական,

                     Արարչական։

297բ Փա՜ռք... Արդ գրեցաւ և աւարտեցաւ աստուածաբուխ տառս ի դուռն Ամենափըրկչի սուրբ ուխտիս, ի քաղաքն որ կոչի Շօշ, ի թագաւորութեան Փոքր Շահ-Ապասին, և հայրապետութեան տեառն Յակովբայ, և առաջնորդ սուրբ ուխտիս տէր Դաւթի արհիեպիսկոպոսին և հարազատ հոգևոր որդւոցն՝ Ստեփաննոս և Յակոբ վարդապետ՝ րաբուն և քաջ հռետորի, որ և անփորձ և անսասան պահել միշտ յաւիտեան։ Թուաբերութեան Հայկազան սեռիս հազարերորդի հարիւր և տասն և չորրորդի (1665) գրեցաւ ձեռամբ Բարսեղ և սուտանուն կրօնաւորի.

Մէկ լի բերան տուք ողորմի,

Քրիստոս Աստուած ձեզ ողորմի, //(298ա)

Եւ ինձ մասն բաժին լիցի

Ի միւսանգամ իւր ատենի.

Թողութիւն մեղացս լինի

Աղաչանօք սրբոյ գնդի

Եւ իւր ծնօղ Աստուածածնի

Միջնորդութեամբ մեզ ողորմի՝

Իմ և իմ ծնօղացն ամենայնի,

Գոհութիւն ստեղծօղի,

Փա՜ռք Երրորդութեան երեքանձնի։

[Ո]ւստի և տեսե[ա]լ զսորայս անճառ փրկագործութեան խորհուրդ, ոմն ի լուսածնեալ զարմից սրբոյ Սիրովնի՝ զտէր Մլքսէթն և եռափափագ սըրտիւ և յօժար կամօք ստացաւ զսա ի յարդար վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և ծնօղացն իւրոց՝ Յակոբին  և Խանբէկին, և եղբարցն՝ Գրիգորին և Ծատուրին, և որդւոցն՝ Յարութենին և  Յովակիմին։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս հեզահոգի զտէր Մլքսէթն, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ վաստակոց իւրոյ և  ետ յիշատակ ի դուռն սուրբ եկեղեցւոյ, // (298բ) որ անուանի զսուրբ... (բաց), և ամուսնոյն իւրոյ՝ Մարիամին. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։

2. 293ա (Նոյն ձեռքով) Փա՜ռք... Արդ, գրեցաւ սաղարթափթիթ բուրաստանս և անգին մարգարիթս, որ կոչի Աւետարան, ի խնդրոյ բարեմիտ և հեզահոգի, բարեպաշտ Ցողէրն՝ յիշատակ իւրն և հանգուցեալ առ Քրիստոս զտէր Յակոբին. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք հանգուցեալ առ Քրիստտոս զսրբազան քահանայն զտէր Յակոբն, և զկողակիցն իւր՝ Մարիամն, և զմայրն իւր՝ Խաթունն, է զորդին՝ Գրիգորն, և դուստրն՝ Խաթունն, և զմիւս դուստրն՝ նորաբողբոջ Եղեգիէն, զոր Տէր Աստուած ամփորձ պահեսցէ. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք զԲաբէն և կողակիցն՝ Շիրինն. յիշեցէք Թասալի և կողակիցն՝ Սանդուխտն. ամէն։ //(293բ)։ Դարձեալ յիշեցէք Բաղէրն և կողակիցն՝ Ցողէրն, և զորդին իւր՝ Մինասն. ամէն։ Եւ յիշողացն և յիշեցելոցն ողորմեսցի Քրիստոս Աստուածն ամենայնի։ Որչափ ի մարմնի են՝ խաղաղական կենօք պահեսցէ, և յետ աստեացս՝ երկնից արքայութեան արժանի արասցէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Եղիցի, եղիցի։ Հայր մեր որ յեր[կինս]։ Եղև աւարտումն սուրբ Աւետարանիս ի թվինն ՌՃԺԸ (1669)-ումն։

 

258

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 249. չգրուած` 1ա, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 14բ-5ա, 16բ-7ա, 18բ-9ա, 20բ-1ա, 22բ-3ա, 24բ-5ա, 26բ, 29ա, 93ա, 134ա, 197բ-9ա, 247ա-9բ։ ՊՐԱԿ՝ 2(16+10)+Ա-ԺԹ×12 (ԺԹ 7)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 14×10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր՝ (նմուշ՝ 61ա)։ ՏՈՂ 24։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 1բ, Երկրպագութիւն մոգուց՝ 2ա, Ընծայումն՝ 3բ, Մկրտութիւն՝ 4ա, Այլակերպութիւն՝ 5բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 6ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 7բ, Խորհրդաւոր ընթրիք՝ 8ա, Ոտնլուայ՝ 9բ, Մատնութիւն՝ 10ա, Գողգոթայ՝ 11բ, Խաչելութիւն՝ 12ա, Յարութիւն՝ 13բ, Աստուածածինն ընդ առաքեալսն՝ 14ա, Պենտեկոստէ՝ 15բ, Վերջին դատաստան՝ 16ա։ Մատթէոս՝ 29բ, Մարկոս՝ 93բ, Ղուկաս՝ 134բ, Յովհաննէս՝ 199բ։ Խ ո ր ա ն՝ 17բ, 18ա, 19բ, 20ա, 21բ, 22ա, 23բ, 24ա, 25բ, 26ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 3ա, 94ա, 135ա, 180ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական և աւետարանական դրուագներ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 27ա-8բ Գլուխք։ 30ա-91ա   Աւետարան Մատթէոսի։

2. 91բ-2ա Գլուխք։ 92բ Նախադրութիւն։ 94ա-131ա  Աւետարան Մարկոսի (130բ-1ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 131բ-3ա  Գլուխք։ 133աբ Նախադրութիւն։ 135ա-96բ  Աւետարան Ղուկասու։

4. 197ա Գլուխք։ (Ա-ԺԸ)։ 200ա-46ա  Աւետարան Յովհաննու։

Ստորին լուսանցներում՝ Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

246բ Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Բերհոոտցի Աւագին, որդոյն՝ Թևանին, Մկրտչին, Անդրիասին, և կողակցոյն՝ Գուլզատային։ Դարձեալ յիշատակ է Աւետարանս Թաթէոսի որդուն՝ Մարթային, Հէրիին, Փիրին, և կողակցոյն՝ Եղիսաբեթին։ Դարձեալ յիշատակ է Աւագին, որդոյն՝ Նիկողոսին, Աւետիսին, Յակոբին, և կողակցոյն՝ Երեսխին, որ ստացան զսուրբ Աւետարանս և եդին յիշատակ ի դուռն Բերհուտու Սուրբ Յովաննէս եկեղեցոյն, թվին ՌՃԺԸ (1669)։

Կնքադրոշմ՝ 1ա (յաւելադիր թղթի վրայ) Քրիստոսի ծառայ տէր Աբրահամ. ՌՄԱ (1752)։

 

259

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 248. չգրուած՝ 1ա, 2բ, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ, 12աբ, 123ա, 244ա-8ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×10+Ա -Ի×12 (Թ 16, ԺԹ 10, Ի 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (մագաղաթ՝ 1-34)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13×9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 146ա)։ ՏՈՂ՝ 23-25։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Խաչելութին՝ 3ա (գծանկար)։ Մատթէոս՝ 12բ, Մարկս՝ 79բ, Ղուկաս՝ 123բ, Յովհաննէս՝ 191բ։ Խ ո ր ա ն՝ 1բ, 2ա, 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 13ա, 80ա, 124ա, 192ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ կենդանական, բուսական, աւետարանական դրուագներ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, վարդագոյն, կարմիր, երկնագոյն, մանշակագոյն, մոխրագոյն, դեղին, սրճագոյն, ոսկի։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 3բ-10ա Համաբարբառ։

3. 13ա-79ա  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 80ա-122ա  Աւետարան Մարկոսի (121ա-2ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։։

5. 124ա-191ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 192ա-243բ  Աւետարան Յովհաննու։

260

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ՝ 349. չգրուած՝ 1ա-3ա, 4աբ, 99բ-101ա, 102աբ, 163ա-5ա, 166աբ, 269աբ, 346ա-9բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԹ×12 (Ա, ԻԳ 13, Դ, ԺԵ, Ի, ԻԲ 11, Թ 15, ԻԱ, ԻԸ 10) +1×14։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 13×10։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորդիր (նմուշ 384ա)։ ՏՈՂ՝ 20։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ-շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ երփներանգ գծաւոր մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 3բ, Մարկս՝ 101բ, Ղուկաս՝ 165բ, Յովհաննէս՝ 268բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 5ա, 103ա, 167ա, 270ա։ Լ ո ւ ս  ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական կենդանական, երկրաչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, կարմիր,, դեղին, կանաչ, մանիշակագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մարկոսի։ ԺԲ-ԺԳ դդ.։ 2(Ա-Բ)+1(Դ), ստացուած 1 թերթի 2/3-ական և 1/3-ական մասերի եզրահատումից։ Մագաղաթ, նախապէս երկսիւն, այժմ՝ միասիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա), 5-12 տող։ Կարդալ՝ Աա «[զգա]ւառաւքն... ի ճանապարհ բայց» (Զ, 7-9), Աբ «Եւ Հերովդիա... քաղցրութեամբ լսէր նմա» (Զ, 19-20), Բա «կամ ի քաղաքս... ի դպրոցն, որ եկեա[լ]» (Զ, 56-Է, 1) Գբ «որ ընկալեալ ունել... եւ մահճաց» (Է, 4), Գա «[պա]շտէին զիս... թողեալ զպատուիր[անն]» (Է, 7-8), Բբ «[ասի]ցէ ոք ցհայր այլ որ այսմ նմանէ առնէք» (Է, 11-13)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. որոշ թերթեր թուլացած, տեղ-տեղ խունացած, ցեցակեր, կազմի Ա փեղկին՝ կոստղահետքեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 5ա-99ա  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 103ա-62ա  Աւետարան Մարկոսի։

3. 167ա-267ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 267բ Գլուխք։ 268աբ Նախադրութիւն։ 270ա-345բ  Աւետարան Յովհաննու (344բ-5բ Իրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

345բ Եւ զանպիտան գծողս յիշել աղաչեմք, և անմեղադիր լինել խոշորութեան և սխալանաց։

 

261

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Ասպահան

ՌՃԲ – 1653

ԳՐԻՉ՝ Ազարիա։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Յակո՞բ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Շահղուլի Խոսրովապատցի։

ԹԵՐԹ՝ 423. չգրուած՝ 1ա-6ա, 7բ, 15ա-20ա, 189ա-99բ, 319բ-21ա, 413բ-23բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×6+3 (12+11+12)+Բ-ԼԲ×12(Գ, Ը 13, ԼԲ 8)+1×12։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 12×9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 210, լրացուած նօտրգրով՝ 8ա-41բ)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դեղին մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 20բ, Մարկս՝ 128բ, Ղուկաս՝ 200բ, Յովհաննէս՝ 321բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 21ա, 129ա, 201ա, 322ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական,երկրաչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, կարմիր, վարդագոյն, կանաչ, դեղին։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ գրադաշտը գունափոխուած, լուսանցքները մաշուած, կազմի կաշին քերծուած, խաչերն ու կոստղերը՝ հանուած։ 1-41, 412-23 աւելացուած 1758 թ.վերակազմելիս։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 8բ-13բ Գլուխք։ 13բ-14բ Համաձայնութիւն գլխոց։ 21ա-127բ  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 128ա Նախադասութիւն։ 129ա-91բ  Աւետարան Մարկոսի (196բ-7բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։։

3. 200ա  Նախադասութիւն։ 201ա-319ա  Աւետարան Ղուկասու։

4. 322ա-41ա  Աւետարան Յովհաննու։

Ստորին լուսանցներում (129բ-95ա, 351ա-5բ)՝ Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 410 Փա՜ռք... Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանն ձեռամբ և անարժան փըծուն գրչի՝ սուտանուն Ազարիայի, ի  Շօշ քաղաք Ասպ[ահ]ան, ի թուականիս Հայոց ՌՃԲ (1653) ամին, ի հայրապետութեան տեառն տէր Փիլիպպոսին, ի խնդոյ բարեմիտ և աստուծասէր պարոն Շահղուլէ Խոսրովապատու՝ յիշատակ իւրն և իւր ծընօղացն՝ Յովանիսին, և մօր իւրոյ՝ Մէհրիշարին, // (411ա) և եղբօրն իւրոյ՝ Միրզին, և պապին՝ Ղազարին, և հանկանն՝ Մարիամին, Խանումաղինի, և հօրեղբօրն՝ Ամիր-Թօլաթին, և որդոյն՝ Մէլիք Բօլօնին, Տօլանին, Շիրինին, Սարգսին, Միրիջանին։ Դարձեալ յիշեցէք զպարոն Շահղուլին և կողնակ իւրոյ՝ Խաթուջանին, և որդիքն՝ Ղազարոսն, Յակոբջանն, Այվազն,  դուստրն՝ խանումաղէն, Մարիամն։ Դարձեալ յիշեցէք Միրզէն, որդիքն՝ Էրիջանն, Հայր//(411բ)պետն... (թուղթ փակցուած. շար. անընթեռնլի)։

2. 319ա (ծաղողի՞) ///  /. //  /// /։ «Յակոբ»։)

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 6բ (Վերանորոգողի) Այս սուրբ Աւետարանս ես Համատանցի ողօրմանծ հոգի տէր Պօղոսի որդի անարժան քահինայ Օվանէսէս կազմեցի, գրեցի, կիսատն թամամեցի։ Օվ կարդայ՝ յիշէ հարն իմ տէր Պողոսն, և //(7ա) մարն իմ՝ Մերամն, եղպարն իմ Ուսեփն, Մամերն, Արեստակէսն, քուրն իմ՝ Թագուհին, Սողօմօն, և իմ արեան մերձաւորացն յիշեն մէկ հար մեղայիւ՝ յիշեալ լինի առաջի ահեղ ատենին Քրիստոսի։ Թվին ՌՄԷ (1758), Մայիսի Ե Ղարայչօլան։

2. 411բ Այս Աւետարաննս յիշատակ է տէր Մօսէսին և իր որդի՝ Ենջիլղուլուս։ Դարձեալ յիշեցէք Մոս[էս]ին, Հոռօմսիմին, Մանուկին. ով յիշէ՝ յիշեալ լիչի [առաջի] Քրիստոսի։

3. 412ա Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս լուսայհոգի տէր Մովսեսի որդի Ենջիլղուլուն, մարն նորին՝ Խաթունն, և մեծ հարն՝ Շահմելիքն, կողակիցն՝ Եթարն, և հորողպերն իմ Սարքիսն, կողակիցն՝ Մուլկին, // (412բ) և եղպար՝ Կիրակոսին, Մարիամին, և իմ արեան մերձաւօրաց հոգուն։ Օվ օր կարդայ կամ օրինակէ՝ մեզ յիշէ, յիշեալ լինի առաջի ահեղ ատենին Քրիստոսի. ամէն։ Աւետարանս Խմուստանայ է. ամէն։

4. 413ա Յիշատակ է սուրբ Աւետարանսս տէր Գրիգորի որդի տէր Յովսէփիս, և որդի՝ Մնացականին, կողակից՝ Եթարին, և որդի՝ Գրիգորին ի սուրբ կահան Էջմիածին. թիվն ՌԲՃԼԳ (1784) հոգոստոսի ԻԵ-ին, Բաղատատ։

 

262

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Նոր Ջուղա՞

ՌՃԺ – 1661

ՍՏԱՑՈՂ՝ Բարսեղ կր.։

ԹԵՐԹ՝ 305, չգրուած՝ 1ա-4ա, 5բ-6ա, 7բ-8ա, 9բ-10ա, 11բ-2ա, 13բ, 17ա, 147բ-8ա, 289աբ, 294բ, 299ա-305բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×2+1×4+Ա-ԻԴ×12 (ԺԱ 14, ԺԸ 10, ԻԴ 11)+1×14+1×2։ ՆԻՒԹ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 12×9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 179ա բոլորագիծ երկաթագիր՝ 18բ-23ա, 98աբ, 149բ, 228բ-9ա, նմուշ՝ 19ա)։ ՏՈՂ՝ 23 (բոլորագիծ երկաթագրով գրուած թերթերը՝ 8-12)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ արծաթաթել մետաքսէ գործուածք։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2(1-2)+2 (304-5), մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Անկումն աշտարակին ի Սելովամ՝ 192բ, Փիլիպպոս և Նաթանայէլ՝ 231բ, Մովսէս՝ 234բ Նահապետք՝ 18բ-23բ, Աւետումն՝ 24բ, 141բ, Ծնունդ՝ 25բ, 255բ, Կոտորումն մանկանց՝ 26բ, Յովհաննէս Մկրտիչ՝ 27ա, 158բ, Մկրտութիւն՝ 28ա, Պետրոս, Անդրէաս, Յակոբոս և Յովհաննէս՝ 29բ, Պայծառակերպութիւն՝ 61բ, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 71ա, 262բ, Երկրորդ գալուստն՝ 81ա, Քրիստոս առ Կայիափայ՝ 89ա, Ուացումն Պետրոսի՝ 90բ, Յարութիւն՝ 94բ, 283բ, Օծիլն ի Մարթայէ՝ 134բ, 262ա, Խորհրդաւոր ընթրիք՝ 136ա, 216ա, 267ա, Ելանելն ի Գողգթայ՝ 141ա, Իջեցումն ի խաչէն՝ 142բ, Աւետումն Զաքարիայն՝ 150ա, Գլխատումն՝ 155բ, Եղիսաբէթ և Մարիամ՝ 152բ, Յովսէփ և Մարիամ ի  Բեթղեհէմ՝ 154բ, Թլփատումն Քրիստոսի՝ 156ա, Ընծայումն՝ 156բ, Փորձութիւնն՝ 161ա, Աղօթելն՝ 167բ, 218ա, 290ա, Օրհնէ զառաքեալս՝ 177բ, Քարոզէ՝ 181ա, Խաչելութիւն՝ 221բ, 282ա, Համբարձումն՝ 226ա, Քրիստոս ընդ Զաքէոսի՝ 207բ, Ճամփորդացն Էմմաուսաց՝ 225ա, Կնոջն Սամարացի՝ 236բ, Ընդ հրէից՝ 245ա, Մարիամայ Մագթաղինացւոյն՝ 284ա, Պետրոսի առաքելոյն՝ 287ա, Պետրոսի և Յովհաննու առաքելոցն՝ 287բ, «Տուք զկայսերն»՝ 211բ Ոտնլուայ՝ 265բ, Հոգեգալուստ՝ 270ա, Մատնութիւն՝ 277ա, Զինաւորք ծաղրեն զնա՝ 279բ, Վիճակս արկանեն՝ 281բ, Թերահաւատութիւն Թովմայի՝ 285ա, Բժշկութիւնք Քրիստոսի՝ 37բ, 41աբ, 48ա, 100ա, 109բ, 125բ, 163ա, 171ա, 180բ, 203ա, 239բ, 253բ, Հրաշագործութիւնք՝ 164ա, 175ա, 232ա, 243ա, 260բ, 286ա, Պատկերումն առակաց՝ 83ա, 131ա, 184ա, 193ա, 198ա, 199ա, 200ա, 201բ, 205բ, 256բ։ Մատթէոս՝ 17բ, Մարկոս՝ 97բ, Ղուկաս՝ 148բ, Յովհաննէս՝ 227բ։ Խ ո ր ա ն՝ 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 18ա, 98ա, 149ա, 298ա։ Հանգիստ Յովհաննու՝ 294ա, Ստացող Բարսեղ կրօնաւոր՝ 296բ։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրաչափական, աւետարանական դրուագներ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, կարմիր, վարդագոյն, կանաչ, դեղին, երկնագոյն, ոսկի։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ խունացած, թանաքը ներծծուած, մանրանկարների ներկերը թափուած, կոստղերը հանուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. 4բ-5ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 6բ-13ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 14ա-5բ Գլուխք։ 15բ-6ա Համաձայնութիւն նախասացեալ գլխոցս։ 16աբ Նախադրութիւն։ 18ա-95բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 96ա-7ա Գլուխք։ 97ա Նախադրութիւն։ 98ա-114ա Աւետարան Մարկոսի (143բ-4ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 144բ-6ա Գլուխք։ 146բ-7ա Նախադրութիւն։ 149ա-266բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 226բ-7ա Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 227ա Նախադրութիւն։ 228ա-88բ Աւետարան Յովհաննու։

Բ. 290ա-294ա Հանգիստ Յովհաննու – Էր ընդ եղբարսն...

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

295ա Փա՜ռք... // (296բ) Ըստ այսմ օրինակի և ես տրուպս ի մարդոյ և անկարգս // (297ա) ի կարգաւորաց, անարգս ի կր[օ]նաւորաց և վերջինս յուսումնասիրաց՝ Բարսեղ լոկ կրօնաւոր և ամենաթշուառ, ի խնդիր ելեալ յայսմ կենսունակ և աստուածազարդի սուրբ կտակիս, որ ըստ յորջորջման անուան իւրոյ աւետէ համայնից ազանց ի վերին գաւառն, ուր քարոզողն և փրկիչն ամենայնի բազմի ընդ աջմէ Աստուծոյ։ Վասն զի սովորութիւն է աստուածասէր արանց միշտ և հանապազ խոկալ յաստուածային պատուիրանս ի տուէ և ի գիշերի, միշտ վերինն խորհելով, ուր Քրիստոս նստի ընդ աջմէ Աստուծոյ, ի յայս սէր և փափագ տենչման վասն անվախճան փառացն յօժարին ազգք մարդկան բազում պատճառաւ... //(նոյն ոճով՝ մինչև 298բ)։ Ըստ այսմ պայմանի և ես ներգևեալս յամենայն մասին արժանաւորութեանց՝ Բարսեղ սոսկ կրօնաւոր, ստացայ զսա եռափափագ սիրով, զոր ունէի ի մանկութենէ իմմէ։ Այժմ ամենակարողն Աստուած ելից զփափագ ըղձից իմոց՝ առ ի յիշատակ ինձ մշտնջենաւոր և անջրելի թողուլ յազգաց յազգս և ժողովոց ի ժողովս, զի գիրն ընդ մարմնոյս և բանս ընդ հոգոյս միշտ առ աստուածասէր վայելողացդ թախանձեսցէ, զի գոնեա նպաստութեամբ ձերոց մաքրանուէր աղօթից և սրտառուչ յիշատակութեանց՝ գտայց յողորմութեանց ծովէն կաթիլ մի գթութեան։ Արդ, գրեցաւ սա թուաբերութեան Հայկազեան տօմարի քսաներորդ երկրորդ յոբելինի և կրկնակի հնգից աւելորդի (1661), ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ սրբազան կաթողիկոսի և ճգնազգեաց դիտապետի, և  ի թագաւորութեան Պարսից Փոքր Շահ-Ա[բասին...] (շար. թափուած)։

Կնքեդպոշմ՝ 17բ, 298բ Քրիստոսի ծառայ տէր Եղիայ. ՌՃՂԴ (1745)։

(Կազմի ստորին կողերին) «Եղիազար վրդ.»

 

 

263

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Ասպահան

Երնջակ

ՌՁ – 1631

ՌՁԷ – 1638

ԳՐԻՉ՝ Գասպար երէց և աշակերտը՝ Աստուածատուր (1631 թ.)։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Սիմէօն՝ (1638 թ.)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովհաննէս դպիր (1631 թ.) Եսայի վրդ. (1638 թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 287. չգրուած՝ 1ա, 82աբ, 138ա-9ա, 221ա, 283բ, 285ա-7բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԵ×12 (Է, ԺԳ 10, ԺԲ 8, ԻԵ 7)։ ՆԻՒԹ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 12×9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 432ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 1բ, Մարկոս՝ 83բ, Ղուկաս՝ 139բ, Յովհաննէս՝ 221բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 2ա, 84ա, 140ա, 222ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, կարմիր, դեղին, վարդագոյն, կանաչ, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մարկոսի, ԺԷ դ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), 1 ամբողջական կից թերթեր։ Մագաղաթ, երկսիւն (գրուած է միայն Բ թերթը որպէս գրչափորձ), բոլորգիր (նմուշ՝ Բա), 21 տող։ Աբ-ի վրայ աւետարանչի նկարչափորձ, Բա-ի վրայ՝ լուսանցազարդ և զարդագիր։ Կարդալ՝ Բաբ «[առա]կօք յԱստուած... մի տան[ջէր զիս]» (Դ, 33-Ե, 8)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի վրայ մետաղեայ կրկնակազմի և կոստղերի հետքեր։ 1-12, 83-4, 93-4, 139-40, 221-2, 231-2, 281-7 լրացուած են ծաղկող Սիմէօնի ձեռքով։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 2ա-79ա  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 79բ-80ա Նախադրութիւն։ 80բ-1բ Գլուխք։ 84ա-134բ Աւետարան Մարկոսի (134աբ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 135աբ Նախադրութիւն։ 136ա-7բ Գլուխք։ 1401ա-220բ Աւետարան Ղուկասու։

4. 222ա-80ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 79ա (Գասպար գրչի) Ո՜վ հայրք և եղբայրք, յերեսս ի գետին դնելով աղաչեմ զձեզ, յորժամ հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս կարդալով կամ օրինակելով, անմեղադիր լերուք ինձ՝ մեղաւոր Գասպար երէց գրչի վասն սղալանացս. և դարձեալ աղաչեմ և խնդրեմ ի ձէնջ, յորժամ ընթեռնուք՝ զթերին լնուք և զաւելին բառնայք։ Եղբայրք, թէ կամիք գիտել գրիս պակասութիւն՝ մաքաղատիցն է, որ էր խիստ խոժոռ, և բազում նեղութեամբ կու գրէի։ Անմեղադիր լերուք վասն սիրոյ Քրիստոսի։

280ա Փա՜ռք... // (280բ) Արդ, եղև զրաւ գրչութեան յայսմ աստուածաշունչ սուրբ Աւետարանիս ի թու//(281ա) ականութեան Հայկազեանս համարի ՌՁ (1631), յարքայանիստ քաղաքն Շօշ կոչեցեալ, որ այժմ ասի Ասպահան, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս, ի հա[յ]րապետութեան տեառն Մովսէս րաբունապետին և վերատեսչութեան այս մեծահռչակ մայրաքաղաքիս՝ տէր Խաչատուր արքեպիսկոպոսին, և ի թագաւորութեան, Պարսից Շահ Սէֆւոյն, ձեռամբ ամենամեղ, փծուն և անարհեստ գրչի՝ Գասպար իրիցոյս և իմոյս աշակերտի՝ Աստուածատրոյ, ի խնդրոյ բարեմիտ և աստուածասէր Յովհաննէս դպրի,  որ ստացաւ զսա յիշատակ բարի իւրն և ծնողաց իւրոց և ամենայն արեանառու մերձաւորաց՝ կենդանեաց և ննջեցելոց, որ և աղաչեմ յիշել ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, և որք յիշեցէք՝ յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ յիւրում գալըստեանն. ամէն։

Դարձեալ յերեսս անկեալ աղաչեմ յիշել զիս՝ զտառ//(281բ)ապեալ գրիչս և զիմ ծնօղսն, և զուսուցիչն իմ և վարպետ՝ զՄեսրօբ դպիրն Հիզանցի։ Յիշողացն և Աստուած ողորմի ասողացն՝ Քրիստոս Աստուածն մեր ողորմեսցի նմա. ամէն։

2. 283ա (Սիմէօն ծաղկողի) Զվերջին ստացաւղ սրբոյ Աւետարանիս՝ զմաքրասուն և զճգնազգեաց, խարազանազգեստ սրբազան վարդապետն Եսայի, որ եռափափաք սիրով ստացաւ զսայ և ետ աւարտել, որ յառաջմէ կիսակատար կայր, այլ և գեղազարդ և ծաղկապաճոյճ և ոսկէզաւծ նըկարակերտիւ պերճացոյց առ ի վայելումն անձին իւրոյ և յիշատակ բարի առ յապայսդ։

Արդ, յանկ ելեալ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս թուականութեան Հայկազեանս տօմարի ի ՌՁ-երրորդի, Է-երորդի (1638), ի հայրապետութեան երիցս երանեալ տառն Փիլիպոսի ընդհանուր Հայոց դիտապետիս ի Վաղնրշապատ քաղաքի, առ դրունս մաւրս լուսոյ, լուսակառոյց սուրբ Աթոռոյս Էջմիածնիս, ի խնդրոյ վերոյասացեալ մեծապատիւ վարժապետին Եսայեայ //(282բ), որ էր վերատեսուչ և առաջնորդ Սրբոյ Կարապետին, որ յԵրընջակ, ձեռամբ յոքնամեղ և ամենաթշուառ անձին Սիմէօն կոչեցելոյ։

Արդ, երես անկեալ աղաչեմ զամէնէսինսդ, որք պատահիցիք այսմ աստուածախօս մատենիս, յիշեսջիք ի մաքուր աղօթս ձեր զվերոյգրեալ Եսայի վարդապետն և իւր միաբանքն՝ զտէր Մաթէոսն, որ բազում աշխատանօք սհասաւորելով եղբացն, վերակացութիւն առնէ վանիցն, եւ զտէր Յակոբն ճգնազգեաց, որ և սա աշխատի վասն եղբարցն, և զաշակերտեալ մանկունսն իւր՝ զնորաբողբոջ նորընծայքն՝ զտէր Սիմէօնն, զտէր Կի[ր]ակոսն, զտէր Ղազարն  և զտէր Եղիայն, զՅովհաննէս և զԿիրակոս սարկաւագունքն, զՍտեփաննոս տնտեսն. և որք յիշենն՝ յիշեալ լիցին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն։ //(283ա) Ընդ երանելեացն՝ և զեղկելի Սիմէօնս աղաչեմ յիշել յարտօսրաթոր յաղօթս ձեր, որ տկար և ծիւրեալ անձամբ զսակաւ աշխատանս արարի ի վերայ սորին, այսինքն՝ զչորեսին գլխոցն զպատկերսն և զծաղիկսն, և որք յիշենն՝ վարձս ի Քրիստոսէ առնուցուն. որ է օրհանեալ յաւիտեանս. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

83ա (Նօտրգիր) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանիս վերայ արծաթապատըն Կեսսարացի տէր Անդրէասին,  տէր Պօղոսին, տէր  Պետրոսին և որդոյն՝ Անդրէասին հոգոյն՝ ի դուռն սուրբ Էջմիածին, ի վայելումն Աղէկսանդր կաթողիկոսին, թիվն ՌՃԾԶ (1707)-ին (նոյնը 284ա)։

 

264

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Նոր Ջուղա

ՌՃ՞ – 1651՞

ԳՐԻՉ՝ Բարաղամ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Պարոն Մխիթար։

ԹԵՐԹ՝ 268. չգրուած՝ 1ա, 2բ, 3ա, 4բ, 5ա, 6բ, 7ա, 8բ, 9ա, 10բ, 11ա, 81բ, 109բ, 117աբ, 200աբ, 207աբ, 222աբ, 241աբ։ ՊՐԱԿ՝ 1×10+Ա-ԻԲ×12 (Զ, ԺԶ 10, Է 11, Թ, ԺԷ 14, Ժ 19 ԺԱ, ԺԸ 13, ԻԲ 8)։ ՆԻՒԹ թուղթ, լուսանցադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 12×9։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 151ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ մուգ-կարմիր մոմլաթ, թիկունքը՝ սև կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+3, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կոտորումն մանկանց՝ 15բ, Մկրտութիւն՝ 17ա, Երկրորդ գալուստն 69բ, Առ քահանայապետն Կայիափայ՝ 74բ, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 109ա, Վերջին ընթրիք՝ 120ա, Համաբարձումն՝ 128ա, Ի գիրկն Աստուածածնի՝ 129բ, Յայտնութիւն՝ 132բ, Ընծայումն՝ 137ա, Այլակերպութիւն՝ 160բ, Մատնութիւն՝ 197ա, Խաչելութիւն՝ 201ա, Փոխումն Աստուածածնի՝ 206բ, Հարսանիք ի Կանայ՝ 221բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 240բ, Ոտնլուայ՝ 247ա, Եսայի՝ 16ա, Յովսէփ Արեմաթացի՝ 79ա, 203ա։ Խ ո ր ա ն ՝ 1բ, 2ա, 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 12ա, 82ա, 130ա, 208ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր  դ՝ բուսական, կենդանական, երկրաչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. նախկինում նորոգուած, թերին լրացուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 2բ-10ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 12ա-81ա  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 82ա-129ա Աւետարան Մարկոսի (126բ-9ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 130ա-206ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 208ա-267բ  Աւետարան Յովհաննու (267աբ  Իրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

267բ Փա՜ռք... Եւ զայս իմացեալ ամենեցուն, ուսան առնել ողորմութիւն վասն Աստուծոյ. ոմանք՝ վասն յոլովութեան ընչիցն ի Էրուսաղէմ երթան և ոմանք՝ եկեղեցիս շինեն, և ոմանք զգերիս ազատեն վասն սիրոյն Քրիստոսի, և այլք զկարմունճս //(268ա) ///(3տող) որպէս ասէ մարգարէն. Երանի որ խորհի զաղքատն և զտնանկն, և այլ ուրուք ասէ. Ասացէր, թէ աշխարհս ողոցմութամբ շինեսցի, ողորմութիւն բարձր է, ի գլուխ պարծի ա[ռաջի դա]տաստանին Աստուծոյ։ Եւ այլ, որ ի կարգին, որպէս ասէ առաքեալն, թէ՝ Երանի այնոցիկ, որ ունիցի[ն] զաւակ ի Սիոն և ընդանի յԵրուսաղէմ։ Զայս լուեալ և իմացեալ աստուածասէր և հաւատարիմ Մխիթա[ր]ն և ցանկացաւղ եղեալ և վերըստին ըստացաւ /// [զԱւետ]արանս ի հալալ ընչից իւրոց և ի յարդար վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և ծնաւղացն, ևս ամենայն արեան մերձաւորացն և ծնաւղացն՝ Տէրոնին, և մօրն՝ Գուլսազթանին, և ի հանգուցեալ եղբարցն՝ Թեղանին և Յակոբջանին, և քվերացն՝ Սաբերանին, և ի միւս քւերն՝ Մէրտատիկին, և ամենայն արեան մերձաւորացն. ամէն։

Դարձեալ կրկին անգամ յիշեցէք զսուրբ տառից ըսացաւղն՝ պարոն Մխիթարն, և զկողակիցն իւր՝ Մէրտատիկն // (268ս), մ[այր]ն՝ Գուլս[աւ]լթան, եղբայրն՝ Թեղանին և միւսն՝ Յակոբջանին, քւերն՝ Սաբերանին, և միւս քւերն՝ Մէրտատիկին. և ո՛վ յիշէ՝ յիշեալ լիցին ի միւսանգամ գալըստեանն. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք զտէր Գրիգորն, որ կամակից եղև Մխիթար անուն քրիստոնէին, ետ գնել զսուրբ աստուածային սուրբ Աւետարանս. և որ յիշէ՝ յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ. ամէն։ Գրեցաւ սուրբ Աւե[տա]րանս մատե/// մն խոստմանն [որ է յայ]տնի ձեռամբ մեղա[պարտ] ///ՌՃ /// (1651-1655)* /// ԺԴ, ի դուռն Սուրբ [Ստե]փանոսի, ի հայրապետութեան տեառն Փիլիպոսի, ի թագաւորութեան Պարսից Շահ-Սէֆոյն, ի քաղաքն Շաւշ. գրեցաւ ի Նաւրն Ջուղայ՝ առաջնորդութեամբ տէր Խաչատուրին։  Դարձեալ յիշեցէք մ[եղսա]թաւալ Բարաղամս, զհայրն իմ՝ Ըռուի, և մայրն իմ՝ Մարիամն, որ բազում աշխատութեամբ շինեցի զտառս ի յընտիր աւրինակէ. և որ յիշէ՝ յիշեալ լիցի ի միւսանգամ գալստեանն Քրիստոսի. ամէն։ Հայր մեր, որ յերկինս։

 

265

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԳ – XIII

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ՝ Գէո՞րկ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Դաւիթ վրդ., Յակոբ, Յովհեննէ՞ս։

ԹԵՐԹ՝ 205։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԸ×12 (Ա-Բ, ԺԲ-ԺԳ, ԺԸ 10, ԺԴ, 11)։ ՆԻՒԹ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 12×8։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 161ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ մետաքս։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 1ա, 59բ, 99ա, 162ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. որոշ թերթեր խունացած, տեղաշարժուած, նորոգուած։ Կազմի վրայ կան մետաղեայ կրկնակազմի հետքեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. 1ա-10բ, 199ա-200բ, 11ա-44բ, 198աբ, 45ա-59ա  Աւետարան Մատթէոսի (խառնուած)։

2. 59բ-98բ Աւետարան Մարկոսի։

3. 99ա-139բ, 196ա-7բ, 140ա-62ա Աւետարան Ղուկասու (խառնուած)։

4. 162ա-95բ, 201ա-2բ  Աւետարան Յովհաննու (խառնուած։ Թափուած՝ ԺԴ, 22-ԻԱ, 7։ 202աբ  Իրք կնոնջ շնացելոյ)։

Բ. 204բ Յ[աղ]ագս յ[անապատական]ից է գրած – Մին աւրն գրէր Դաւիթ ճգնաւորն...

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1ա Սուրբ Աւետարանս Դաւթի վարդապետին է եւ Յակոբայ։

59ա Գէորկին։ Տէր Աստուած Յիսուս Քրիստոս, ողորմեա ստացողին։

59բ ԶՅոհանէս յիշէ, // (60ա) զՅակոբ և զԴաւիթ. ո՜հ, ո՜հ։

203ա Դաւիթ վարդապետին է սուրբ Աւետարանս։

204բ Դաւիթ և Յակոբայ եղբաւր է սուրբ Աւետարանս։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 19բ (ԺԷ դ.) Ո՜վ եղբայր, այն քահանայ // (20ա), որ զայս սուրբ Օետարանս գրեց, յոյժ սուրբ մարդ է։

2. 204ա (Բոլորգիր, քայքայուած) ՌՃ (1651) Ա կով, Ա լի ///, Գ ոչխար ///, Զ բարկ /// ու թաս։

3.205ա (Այլ ձեռքով, քայքայուած) Ար[դ] ///ա ///ն ///վ /// զոր /// զո /// րդ /// Ե /// ընդ /// ռ դր /// անլ/// Ռ և Ճ (1651), ի /// զեկեղեցի ի յ[իշ[ա]տ[ա]կ /// ի դրա ///

 

266

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ­

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերի)

ԹԵՐԹ՝ 214։ ԿԱԶՄ՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ տե՛ս Պտառիկ-պահպանակ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1, թուղթ, սկզբից։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Հռոմէական իրաւունք (լատիներէն)։ ԺԴ դ., Իտալիա։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 2 առանձին թերթերից։ Մագաղաթ, երկսիւն, գոթական բոլորգիր և նօտրգիր (նմուշ՝ Ա)։ Նման ձեռ. N 155-ի պատառիկ-պահպանակին։ (Վերծանումը՝ Հ. Ի. Կիսլովայի, Լենինգրադ)։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած, Ա փեղկն ու թիկունքը ցեցակեր։

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

 

ԺԴ — XVII

ԹԵՐԹ՝ 104(1-104). չգրուած՝ 100բ-4բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Թ×12(Ը-Թ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17×11,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (միասիւն՝ 94ա-6բ)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 50ա, նօտրգիր՝ 96ա-7բ, յաւելագրողների՝ 1ա, 98ա-100ա)։ ՏՈՂ՝ 25-26։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լ ո ւ ս ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական (2ա)։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր (2ա)։ Գ ո յ ն ե ր՝ սև։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. այրուածք՝ 36։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 2ա-73բ [«Այս բառք են քերթողականք...». N 267, 24ա] – Աստուածազան՝ աստուածազարդ... Քքել՝ թշնամանել։

Բ. 74ա Թարգմանութիւն պարզիկ բառից ի Վարդան գրոց – Զրադաշտական՝ զբուն բան կամ զկարևոր ուխտ... Շկաւթակ՝ վտարանդի կամ տարաշխարհիկ (հմմտ. N 267, 194բ-5ա)։

Գ. 74ա-5ա [Հերոնիմոսի Լորենցիոսն Սուղ ինչ վասն Հին Կտակարանաց – Արդ, թուեն եբրայեցիքն զգիրս այսպէս...] որ է Թագաւորութեանցն... Մարգարէիցն՝ ութ, Սրբագրացն՝ ինն (հմմտ. N 267, 195ա-6ա)։

Դ. 75բ-83բ Հանդէս բանաստեղծաց փաղանուանաբար ստորագիլ նորավարժիցն սակս – Պարտ՝ պատշաճ, ի դէպ, ի ճահ... Արբանեակ՝ սպասաւոր, պաշտաւնեա, հիւպէրէտ։

Ե. 83բ-7ա Բառք Քերականի է – Վերծանութիւն՝ ընթերցողութիւն... Ենթանկեալ՝ ի ներքոյ անկեալ։ (Կից՝ 87ա) Հոլովք անուանց – Աստուած՝ ուղղական... է Աստուած՝ հոշական (հմմտ. N267, 242բ-6բ)։

Զ. 87բ [Յաղագս առոգանութեան] – Առոգանութիւնք են տասն. Շեշտ, բութ, թաւ... Կիրք՝ երեք (հատուած Դիոն. Թրակացու «Արուեստ քերականութեան» ԻԲ գլխից։ Տե՛ս N 267, 241 աբ)։

Է. 87բ-9բ Արիստոտէլի Տասն ստորոգութիւնք (համառօտ լուծմունք) – Գոյացութիւն, որակ, քանակ... է սիրելութիւն իմաստութեան։

Ը. 89բ-90ա Եզնկանն ասացեալ Վասն արարչութեան աւուրց – Յառաջնումն աւուրն արար երկին վերին... Յևթներորդ աւուրն հանգիստ յամենայն գործոց, զոր արար Աստուած։ Այսքան համառաւտեցաւ։

Թ. 90աբ Դիոնէոսիոսի ասացեալ է – Առաջին դասք հրեշտակաց... լի են երկինք և երկիր փառաւք նորա։

Ժ. 90բ-3բ Սրբոյն Եպիփանու Յաղագս ականց և պատուականաց – Առաջին ակն՝ սարդիոն... և գեղեցկատեսիլ, թափանցիկ։

ԺԱ. 94ա-6ա [«Նշանագիրք անուանց կարճաբանութիւն» Ա-Ք, N 341, 105բ], Աբրահամ՝

 ... Քաղցր՝։

Ժբ. 96ա-7բ [Նախերգանք]

ա. 96ա Սկիզբն նախերգանաց Աւետարանի – Երանելի բնութիւն և աննախանձ բարերարութիւն...։ բ. 96ա Առաքելոց է այս – Անաւթն հոգևորական...։ գ. 96ա Նախերգանք մարգարէից – Հայրն մարգարէից...։ դ. 96բ Նախերգանք առաքելոց, մարգարէից – Անծախելի շնորհացն...։ ե. 96բ Նախերգանք Աւետարանի  – Երանելին և միայն հզօր...։ զ. 96բ Նախերգանք առաքելոյն – Փողն Տասոնացի, բերանն Յիսուսի...։ է. 96բ Նախերգանք առաքելոց – Փողն բարձրաբարբառ...։ ը. 97ա Նախերգանք Սողովմոնի – Մանուկն տիօք, ծերացեալն մտաւք... Աստուածեղէն առհանճարովն լըցեալն... թ. 97ա Նախերգանք Եսայեայ – Լցեալն ի շնորհաց...։ ժ. 97ա Նախերգանք մարգարէից – Գովելին ի գումարս...։ ժա. 97ա Նախերգանք Յովհաննու մարգարէի – Տէ՛ր, լոյս փառաց...։ ժբ. 97բ Նախերգանք Սուրբ Հոգւոյն – Երրորդութիւն գերակայ... Որ ասէ. Հոգի է Աստուած և երկրպագուաց նորա։

ԺԳ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԷ-ԺԸ դդ.]

ա. 98ա Միջացօի դեղ – Խարտալ, սև գնտիկ... ծեծէ և խառնէ, ճուպարայ փորձած է։

բ. 98ա-9ա [Գրառաջք]։ Վարդապետի – Լուսայզարդ ռահին կենաց... 99ա Կենդանի բանին սպասաւոր... աշակերտ բանի և սպասաւոր Քրիստոսի։

գ. 99բ-111ա [Բառք հայերէն-թուրքերէն] – Արջ՝ այյու, Աղվէս՝ տիլքի... Անէծք՝ իլէնչ (55 բառ Ա-ով)

դ. 1ա [Հաշիւ ինչ՝ հայատառ թուրքերէն] – Ա. Մուրատա – Ժ դիմին... Ա. Տենէհճի Երդինէ – Ժ դիմին։

­

 ՁԵՌԱԳԻՐ Ա

 

ՋԺԷ – 1468

ԳՐԻՉ՝ Ամիրտովլաթ Ամասիացի (105ա-61ա), Թորոս (162ա-213բ)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Գրիգոր (162ա-213բ)։

ԹԵՐԹ՝ 110 (105-214). չգրուած՝ 161բ, 167բ-9բ, 170բ-1բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Թ×12(Ա, Ե 11, Դ 10, Թ 9)+1×9 (Ե-Զ պրակների միջև)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 17×11,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 145ա)։ ՏՈՂ 20 (105ա-67ա), 23 (172ա-213բ)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ ՝ 105ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական (105ա) Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, սև։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ ցեցակեր։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 105ա-17բ Բառ Գեղիանոսի բժշկապետի այս է

ա. 105ա-16բ [Ա-ք] – Աւթխաւր, որ է վաղամեռուկն... Քսիզի քեղիկսն, որ է եղջուրն։

բ. 116-7բ [Արտաքոյ այբուբենից] – Կւկոն, որ է կարապ... Քամէեղոն, որ է գետնառիւծ։ Եւ կատարեցաւ բառն Գեղիանոսի կամաւքն Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ լաւիտեանս. ամէն։

Բ. 118ա-24բ Բառք Փիլոնի առանձին (Ա-Ք) – Անկված, որ է հանած... Քայլն Զ ոտն է, եւ մղոնն Ռ քայլ է։ Ասպարէզն ՃԻԴ քայլ է։ Փա՜ռք սուբր Երրորդութեանն եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

Գ. 125ա-49ա Բառք Եբրայեցոցն (Ե-Ք) – Ադամ, որ է երկիր... Քերեթին և ոփելեթին, որ է աղեղնաւորք և պարսաւորք. ըստ եբրայեցոցն և ըստ հայումս, ռաքուբաք ըստ գեղջկացն ցուցանեալ լինին։ Եւ կատարեցաւ Բանք եբրայեցոց զօրութեամբն Աստուծոյ. ամէն։

Դ. ա. 149բ Դեղ աչաց, որ ևթանասուն ցաւոցն որ ի յաչքն լինայ աւգտէ  Աստուծոյ – Որ որ լինի մարդուն մարդուն ի յաչքն... և դիր ի յաչքդ. զլուսն աւելցնէ Աստուծոյ։

բ. 150ա Թէ կամիս, որ սևացնես զմարդն որպէս կուպր – Առ մարդակ ապիկի... Թպր հնդով հար, աւգտէ։

Ե. 150բ-61ա [Պատմութիւն Մարխայի եւ Կոսպարի – Յ]ետ կենդանարար չարչարանաց և յարութեան Տեառն մերոյ... Կոսփար կացեալ ճգնաւորութեամբ ամս է և հանկաւ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ օրհնեալ է յաւիտեանս. ամէն։

Զ. 162ա-213բ [Ամիրտովլաթ Ամասիացւոյ Առաջագիտութիւն հիւանդին]

1. 162ա-5ա Առաջագիտութեան հիւանդին այս է  – Գիտացիր, որ քիչ մ՚ն հիւանդութիւն կա, որ ի յառաջն նշաննին գէշ երևնայ...

2.165ա-7ա Վասն ճանաչելոյ զերակն, որ է նապզն – Ասէ Գեղիանոս, թէ զմարդուն բնութիւն ճանաչելն՝ յառաջն երակն է վկայ... խաղաղ է քան զամռան երակն (անաւարտ, բաց՝ 167ա-71բ)։

3. 172ա Ասէ Գաղիանոս – Երականիդ ,որ յըղղէն ելանէ՝ հով են և գէճ...

4. ա. 172բ-4ա [Խրատք ի բժշկապետէ] – Ասէ Բագարատ, թէ ՃԽ ցաւ ի մաղասէ ընծայի... բ. 174ա-5ա Ասեմ դարձեալ զչորս բնութեանց զաւրութիւն – Յառաջ ըզպըլղամին գործն ասեմ... գ. 175աբ Ասեմ սև վշին զաւրանալն, որ է սև մաղձն – Ինչ սև վուշն զաւրանայ... դ. 175բ-6բ Ասեմ զարե[ա]ն ցաւն – Ինչ արիւն զօրանայ, նշան այս է... ե. 176ա-7ա Վասն բնութեան մարդոյն – Գ ամսին գարուն է... զ. 177աբ Արդ ասեմք զաւուրն – Զի աւուրն բնութիւն նմայն է տարոյն... մարդասն է (անաւարտ)։ է. 177բ-8ա Ասեմք զքամից բնութիւնքն – Մին քամին քամին յարևելից գայ՝ հով է... ը. 178աբ Անմայն է տարոյն... մարդասն է (անաւարտ)։ է. և չոր... թ. 178բ-81բ Պարտ է, որ բժ[ի]շկն զամէն յառաջ մարդոյն պատկերն տեսանէ... – Թէ մարդն սպիտակմորդ... ժ. 181բ-2ա Այլ գէտնաւորութիւնն – Ի տղայութենէ մինչև ցԺԵ տարուն զինչ ցաւ դիպի մարդոյն՝ յարենէ լինի... ժա. 182ա-3բ Նշանք արեանն այս է շարժելոյ – Որքան յաջութեան տաք լինի և գոյն կարմիր... ժբ. 183բ Ասաց Բագարատ – Ի ժամու երակ կտրելն լաւ է... ժգ. 184աբ Վասն քնոյ – Որ շատ քուն լինի՝ զանձն թուլացնէ... Ժդ. 184բ-5ա Ասեմք և զգլխոյն – Զի նայ թագաւոր է անձինն... ժե.  185աբ Վասն աչից – Աչքն ստեղծուած է Է տապախով... ժզ. 185բ-6ա Վասն լուծման – Ասաց Բագարատ, թէ անձինն պէտ պիտի առնել... ժէ. 186աբ Վասն իլիճ առնելոյ, որ է վերայբերութիւն – Ասէ Բագարատ, թէ ի վեր ձգելն աղէկ է...

5. 186բ-91բ [Վասն առողջութեան] – Յանուն Աստուծոյ տեսայ զառողջութիւն... (191ա) Արդ, բազում ջանս եդեալ է իմ վասն այսպիսի պատուական բաներոյս... և քնթխայ՝ մահու է։

6. 191բ-4ա Հիւանդաց նշան մահու և կենաց այս է – Եթէ յանկարծ ջերմութիւն լինի...

7. 194ա-9ա Յաղաքս մահացու դեղոց, զաւրս յիշեցաք զայսոսիկ –Յում տված լինի եղջևրվի պոչ...

8. 199ա-206բ Ասաց ապուպաքր Մահմէտ Զաքարիայի որդին Ռազիկն՝ Եթէ տեսաք և լսեցաք անգէտ մարդիք, որ արհամարհեն զմեզ... Ապայ հարկ եղև ինձ սահմանել զայս գիրքս և ցուցանել զամենայն իրաց բնութիւն... Այս գիրքս զոր գրեցաք, զայս միօոր դեղերս, որ ցուցանէ զբնութիւն իրացն, որ ասի խասիաթ, որ ոչ էր յայտնի ամենայն մարդկան, զոր Գագիգ Շահնշահն որդ[ո]ցս [Ա]բասայ թարգմանեցի ի տաճիկ լեզվէ ի հայ լեզուս, և ի նորայ թարգմանութենէն գրեցաք համառօտ զայս։

9. 206բ-8ա Վասն Բագարատայ մայճունին, որ օգտէ ամենայն ցօին... – Առ ստեփղընի հունդ...

10. 208բ-10բ Վասն Բագարատայ գիտութեան, զաւր ասաց ի յիր մահուանն ի յօրն վանց  հիվընդին զմահուն նշանին, որ ճանչնան – Գիրք Բագրատայ, որ ասեն Իրբեղոս կրտուփուէինքիէ...

11. 210բ-3բ Վասն նշանաց, զոր ասացեալ է Ճալինոսն, որ գուշակէ փրկութիւն ի ցօեն, որ անհոգիր իրմաւ մն ի վերայ հիւընդին ի մահվանէ – Որպէս ասաց Ճալանիոսն բժշկապետն, թէ այս նշանս զոր յիշենք... զի նիւթն, որ արար զցաւն, նայ ի վայր իջաւ։

§1-4 հմմտ. «Օգուտ բժշկութեան», Երևան, 1940, էջ 68-96։ Այլ խմբագրութիւն։

Է. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԷ-ԺԸ դդ.]

ա. 170ա Ահա բանամ քեզ խրատ գրչութեան, ով Սահակ աստուածասէր, ուսիր շնորհաւքն Աստուծոյ։ Քերականութիւն է հմտութիւն... և մասունք են՝ նորա Զ (3 տող, հմմտ. N 267, 247ա)։

բ. 214ա Սերմանէ մարմին շնչօոր, և յառնէ մարմին հոգևոր... Հինգերորդ գիրս Միթաֆիզիգոց է զօրութիւն է վեցեկին... Զ-երորդ գիրս [Մե]թօ[ֆ]իզիքայ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 117բ (Ամիրդովլաթ գրչի) Եւ զանարժան եւ զանպիտան ծառայն զԱմիրդովլաթ բժիշկն յիշեցէք ի Տէր, և Քրիստոս զձեզ յիշէ ի վերին յԷրուսաղէմ. ամէն։ Գրեցաւ գիրս Յունվարի ԻԲ, աւրն ուրբաթ, ի թվական Հայոց  ՋԺԷ (1468) ամին, որ է նահանջ։

149ա Փա՜ռք ամենասուրբ Երրորդութեանն... ամէն։

2. 194ա (Թորս գրչի) Ո՜վ հոգևոր եղբայր իմ Գրիգոր, ընկալ զսակաւ գիրս և զմեղաւոր հողս զԹորոս յիշեայ, և անմեղադիր լեր, զի աւրինակն ծուռ էր, չէր աղէկ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 214ա (1738 թ., նօտրգիր) Թւին ՌՃՁԷ (1738) Դեկտեմբերին ԻԴ-ին ես մեղաւոր և անարժան տիրացու Ալեքսանս օրհնուեցայ ի քաղաքն Սեբաստիայ, որ է Սւազ, ի Սուրբ Աստուածածնա եկեղեցին, ի ձեռանէ հոգեւոր հօրն իմոյ տեառն Յոհան աստուածաբան վարդապետէն և արշիեպիսկոպոսէ, աբեղայ օրհնեցայ, որ և Աստուածն յամենայնի իւրն կեանք և կենդանութիւն, կար և կարօղութիւն տայ, երևելի և աներևոյդ թշնամւոյն փրկեալ ազատեսցէ զինք, և Աստուածն ամենայն զինքն ի վերա գաւազանի իւրոյ հաստատ պահեսցէ, և ասասցեն հրեշտակ և մարդիկ. Եղիցի, եղիցի, որ և այսմ ամի ի Սուրբ Էջմիածնա նուիրական էր ինքն։

2. 214բ (ԺԸ դ. շղագիր) Մեղա՜յ տէր Աբրահամ։

3. 314բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Հաճի Պահատուր, կողակիցն՝ Նուրի։

4. Աա (ԺԹ դ., շղագիր) Յիշատակարան... «Գրեցաւ գիրս... ի թվական հայոց ՋԺԷ (1468)...»։ Այս յիշատակարանը Ա բառարանինը չէ, այլ Փիլոնի բառերի. տե՛ս 115բ (իմա՛ 117բ), որ գրել է Ամիրդովլաթ բժիշկն։ Մատենադարանապետ Սահակ վարդապետ Ամատունի։

Կնքեդպոշմ՝ 172ա /// Կաթողիկոս Հայոց Պետրո՞ս։

Գրչափորձ՝ Բա (նօտրգիր). Եւ ասէ Յոհանէս Ոսկիբերան։ Բբ (այլ ձեռք). Այսաւր երևի անտեսն... 7ա. 1287 (1838)։ 213բ (զարդագիր) Յ, Միր սբ։

 

267

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ­

Ա՞րղն

ՌԿԲ – 1613

ԳՐԻՉ՝ Յոհանէս երէց  (56բ-196ա, 399ա-455ա), Ղուկաս եպս. Արղնցի (2ա-56ա, 229ա-398ա, 455բ-85բ)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Ղուկաս եպս. Արղնցի։

ԹԵՐԹ՝ 485. չգրուած 200ա, 214բ-5ա, 219ա-4ա, 398բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ի×12(ԺԹ 5, Ի 7)+Ա-Ի×12(Ը 10, Թ 11, ԺԹ 8)+2×12(Ը և Թ պրակների միջև)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ 15,1×10,6։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (2ա-196ա), միասիւն (196բ-485բ)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (Յոհանէս գրչի, նմուշ 85ա), նօտրգիր (Ղուկաս գրչի և յաւելագրողի, նմուշ 290ա)։ ՏՈՂ՝ 20-22 (խառն)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ  շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկահիւս կանաչ մետաքս, լուսանցազարդերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 247ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր ՝ թռչնագիր, հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու։ Թ-Ժ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 1 թերթի ընդերկայնակի  հատուած մասերն ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ Բբ)։ Կարդալ՝ Գբ, Աբ, Դա, Բա, Դբ, Բբ, Գա, Աա. «[Տիւ]րոսի և Սիդոնի... և որ[պէս կամի]ք թէ» (Զ, 17-31)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, 1-7 գամերի ճնշումից 2 տեղից ծակուած, պատառիկ-պահպանակներ Ա-Բ մկնկեր, կազմի եզրերը մաշուած, թիկունքի կաշին պատռուած, կապիչներն ու փականնրն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 2ա-23բ Բառք Եբրայեցւոց – Ադամ՝ երկիր կամ կոյս... Քահանայն, որ զգենոյր զդատաստանաց տախտակն, որ էր անունն յայտնութիւն և ճշմարտութիւն։ Բառք Եբրայեցւոց աւարտեցաւ աստ։

Բ. 24ա-128բ Այս բառ են քերթողականք՝ վասն չափոյ հոմերական տաղիցն, վասն զի քերթողական արհեստքն չափաբերականք են, չափով վարին, և են որ գեղչուկք են, որով ճարտասանքն վարին, զի յաճախապէս փոխաբերին սակս զարդու ճարտասանիցն, և հարկ է յոքնահամար եղանիլ – Աստուծազան՝ աստուածազարդ... Քուրարգոբ՝ գուրձ կտաւի։

Գ. 129ա-52ա Բառք որ ինչ ի Խորան և այլոց անյայտից – Անկուած հանած, Ապարումն և ապաւանդակ՝ ստորոտ խորանին... Քերթող՝ քերական։

Դ. 152ա-76ա Սահմանք իմաստասիրականք իբր հարցմամբ (Ա-Ք+Ա)։ Զի՞նչ Աստուած – Աստուած՝ վսեմական և ինքնաբուն գոյութիւն... Քաջ է ոգի բացարձակ ի հողեղէն մարմնոյ ըստ ինքեան գոլով բարի։ (175ա) Ատելութիւն՝ ի տաղտկալեացն... յորժամ յանգէտս թշնամի ըսպանեմք, կամ գանձ գտանեմք. զայսոսիկ ոչ ի կամաց ասեն։

Ե. 177ա-82ա Յաղագս լծորդ տառիցն և վանգիցն և հեգիցն, թէ որպէս անվրէպ յարին ընդ միմեանս՝ ոմանք սեպհական տեղեաւ և այլք՝ փոփոխին ի հոլովսն։ Եւ դու, ո՜վ եղբայր, զոր ինչ ի սմա գտցես, աներկբայ գրեսցես և մի զտառս կամ զբառս փոփոխեսցես, զի այսպէս սրբագրեալ են զսա սուրբ և ընտրեալ վարդապետքն մեր, և ես անարժանս, տեսի և աստ գրեցի զգուշութեամբ – Անդոտին, ապստամբ, ախտաժէտ... Քրիստոսիւ քրիստոնանք միաւորեսցին ի գլուխն ճշմարիտ։ Որում փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

Համառօտումն Արիստակէս գրչի «Վերլուծութիւնք բացերևապէս բազմազան բայից և բառից» աշխատութեան Ժ կանոնի (տե՛ս աստ 370-28ա)։

Զ. 183ա-94ա Հանդէս բանաստեղծաց փաղանունաբար ստորոգել նորավարժիցն սակս։ Բառ է գեղջուկ – Պարտ՝ պատշաճ, ի դէպ, ի ճահ... Գիծք՝ տառք, գծաւորք։

Է. 194բ-5ա Թարգմանութիւն Պարսիկ բառից ի Վարդան գրոց – Զրադաշտական՝ զբուն կամ զկարևոր ուխտ... Շկաւթակ՝ վտարանդի կամ տարաշխարհիկ[...]։

Նախօրինակից թերթեր ընկած լինելու պատճառով §§ Է և Ը միաձուլուած։

Ը. 195ա-6ա [Հերոնիմոսի Լորենցիոսի Սուղ ինչ վասն Հին Կտակարանաց – Արդ, թուեն Եբրայեցիքն զգիրս այսպէս. Առաջինն անուանեն Բեթեսիթ... չորրորդն՝ զՄալաքիմն], որ է Թագաւորութեանցն որ յերրորդումն... Մարգարէիցն՝ ութ, Սրբագրացն՝ ինն։

Թ. 229ա-42բ [Դիոնիսիոսի Թրակացւոյ Արուեստ քերականութեան]

ա. 229 Ա. Յաղագս քերականութեան – Քերականութիւն է հմտութիւն, որք ի քերդողացն...

բ. 229աբ Յաղագս վերծանութեան – Վերծանութիւն է մասն քերթածոց...

գ. 229բ Յաղագս ոլորակի – Ոլորակ է բացագանչութիւն պատկանաւոր ձայնի...

դ. 229բ-30ա [Յ]աղագս կէտից – Կէտք են երեք. կէտ աւարտեալ...

ե. 230ա [Յ]աղագս հագներգութեան – Հագներգութիւն է մասն քերթածաց...

զ. 230ա-1բ [Յ]աղագս տառի – Գիր է երեսուն և վեց յայբէ մինչև ցքէ...

է. 231բ Յաղագս վանգի – Փաղառութիւն է իսկապէս պարառութիւն ձայնորդաց...

ը. 232ա [Յ]աղագս երկար վանգի – Երկար փաղառութիւն լինի ըստ յեղանակս ութ...

թ. 232աբ Յաղագս սուղ վանգի – Սուղ փաղառութիւն լինի ըստ երկուս յեղանակս...

ժ. 232բ Յաղագս հասարակաց շաղաշարի – Հասարակ վանգ լինի ըստ յեղանակս երիս...

ժա. 232բ Յաղագս բառի – Բառ է մասն բանի դուզնաքեայ՝ ըստ բաղադրութեան բանի...

ժբ. 232բ-3ա Յաղագս բանի – Բան է հետեակ բառի շարադրութիւն...

ժգ. 233ա-6ա Յաղագս անուան – Անուն է մասն սանի հոլովական, մարմին կամ իր...

ժդ. 236ա-7ա Յաղագս բայի – Բայ է բառ անհոլով, ընդունական...

ժե. 237աբ [Յ]աղագս լծորդութեան – Լծորդութիւն է կարգաւ խոնարհութիւն բայից...

ժզ. 237բ Յաղագս ընդունելութեան – Ընդունելութիւն է բառ ընդունական...

ժէ. 237բ-8ա Յաղագս յաւդի – Յաւդ է մասն բանի հոլովական...

ժը. 238ա-9ա Յաղագս դերանունութեան – Դերանունութիւն է բառ փոխանակ անուան [առ]եալ...

ժթ. 239ա Յաղագս նախադրութեան – Նադարութիւն է բառ նախադրեալ...

ի. 239ա-40բ Յաղագս մակբայի – Մակբայ է մասն բան անխաղաց...

իա. 240բ-1ա Յաղագս շաղկապի – Շաղկապն է բառ, որ շաղկապէ զտրամախոհութիւնն...

իբ. 241աբ Յաղագս առոգանութեան – Առոգանութիւնք են տասն. շեշտ, բութ, պարոյկ...

իգ. 241բ-2ա Յաղագս ոտից – Ոտք են պարզք երկոտասանք, և ի սոցանէ են երկշարավանզք չորս...

իդ. 242աբ Խոնարհմունք բայից – Բայ սահմանական, ներգործական, պարզ... Յարաձգականքն. եզական՝ էկոփղի, էկոփէիր, էկոփիւր։

Ժ. 242բ-6բ Մեկնութիւն բառից Քերականին – Վերծանութիւն՝ ընթերցողութիւն... փեթեկումն՝ բացումն։ (Յաւելեալ 13 բառ՝ 245ա-6բ.) Ենթակայ՝ բնութիւն... Արգէն՝ մեծութիւն։ (Կից՝ 246բ) Հոլովք Անուանց – Աստուած՝ ուղղական... Է Աստուած՝ հոշական։

§§ Թ-Ժ, տե՛ս Ն. Ադոնց, «Արուեստ Դիոնիսեայ Քերականի...», Պետրոգրադ, 1915, էջ 1-66։

ԺԱ. 247ա-311բ Յաղագս Մեկնութեան Քերկանին, զոր արարեալ է մեծ վարդապետին Վարդանայ՝ ի խնդրոյ թագաւորին Հայոց Հեթմոյ

ա. 247ա-8ա [Ա. Յաղագս քերականութեան] – Քերականութիւն է հմտութիւն, որ ի քերթողացն...

բ. 248ա-50ա Բ. Յաղագս վերծանութեան – Վերծանութիւն է մասն քերթածաց։ Վերծանութիւն գիտութիւն ասի...

գ. 250ա-1ա Գ. Յաղագս ոլորակի – Ոլորակ է բացագանչութիւն պատկանաւոր ձայնի։ Ոլորակ այս Գ առոգանութիւնքս են...

դ. 251ա-2ա Դ. Յաղագս կիտից – Կէտ է տրամախոհութեան յանգեցելոյ նշան...

ե. 252աբ Ե Յաղագս հագներգութեան – Հագներգութիւն մասնաւոր է...

զ. 252բ-8բ Զ. Յաղագս տառի – Տառ է անմարմին՝ որպէս զհոգի...

է. 258բ-9ա ­Է. Յաղագս վանգի – Փաղառութիւն է իսկապէս պարառութիւն ձայնորդաց...

ը. 259ա-61ա Ը. Յաղագս երկար վանգի – Երկար փաղառութիւն լինի ըստ յեղանակս ութ... Ի յութ յեղանակս եդ...

թ. 261աբ Թ. Յաղագս սուղ վանգի – Սուղ փաղառութիւն լինի ըստ յերկուս յեղանակս...

ժ. 261բ-3ա Ժ. Յաղագս հասարակ շաղաշարաց – Հասարակ վանգս լինի ըստ յեղանակս երիս։ Հասարակ վանգս ի Հոմերոնի ասացածն...

ժա. 263ա-4ա ԺԱ. Յաղագս բառի – Բառ է  մասն դուզնաքեայ՝ ըստ բաղադրութեան բանի։ Բառն աս թարգմանի...

ժբ. 264ա-77ա ԺԲ. Յաղագս անուան։ Աստ մեկնէ զմասունս – Անուն է մասն բան հոլովական՝ մարմին և իր նշանակելով... Հասարակաբար և յատկապէս...

ժգ. 277ա-80բ [ԺԳ]. Յաղագս բայի – Բայ է բառ անհոլով ընդունական... Նախ զանունն ասաց...

ժդ. 281ա-3ա ԺԴ. Յաղագս լծորդութեան  Լծորդութիւն է կարգաւոր խոնարհութիւնք բայից։ Լծորդութիւնս խառնուած է բայի...

ժե. 283աբ ԺԵ. Յաղագս ընդունելութեան – Ընդունելութիւն է բառ ընդունական... Ընդունելութիւնդ հասարակ ասի գոյանալ...

ժզ. 283բ-5բ ԺԶ. Յաղագս յաւդի – Յաւդ է մասն բանի հոլովական... Յաւդն կցումն և միաւորութիւն կոչի...

ժէ. 285բ-9ա ԺԷ Յաղագս դերանունութեան – Դերանունութիւն է բառ փոխանակ անուան առեալ... Գիտելի է, զի որպէս նախադասեցաւ…

ժը. 289ա-91ա ԺԸ. Յաղագս նախադրութեան – Նախադրութիւն է բառս նախադրեալ... Նախադրութեանս անուն և տեղի...

ժթ. 291ա-7ա ԺԹ Յաղագս մակբայի – Մակբայ է մասն բանի անխաղաց... Անխաղաց ասաց զմակբայս...

ի. 297բ-303ա Ի. Յաղագս շաղկապի – Շաղկապ է բառ, որ կապէ զտրամախոհութիւնն... Շաղկապ որ ի վերջէ դասեցաւ...

298ա «Քիչ մի մեկնութենէ շաղկապիս գրեցաւ ի մակբայն. զայն անդ ընկալ»։

իա. 303ա-6ա ԻԱ. Յաղագս առոգանութեան  – Առոգանութիւնք են տասն... Առոգանութիւնն ասացութիւն ասի...

իբ. 306ա-8բ ԻԲ. Յաղագս ոտից – Ոտք են պարզք երկոտասանք... Համբոյրն երկուցն երկայնաց...

իգ. 308բ-11բ ԻԳ. Խոնարհմունք բայի – Բայ սահմանական... Բազում իմաստ և շատախել արուեստաւորս... զի բովանդակեաց զհարկաւորն ասացեալ բանիս։

ԺԲ. 311բ-2բ Յառոգանութիւնսն պատառիկս զոր գտի – Շեշտոլորն երեք տեղի ունի... առն՝ նախդիր։

Նոյնը կրկնուած՝ 482բ-3ա։ Տե՛ս Ն. Ադոնց, էջ 39-41, ի չարս Թրակացու գործի։

ԺԳ. 312բ-4ա Մովսիսի Խորենացւոյ Բան իմաստութեան – [Յ]Աստուծոյ խորհրդով և իմաստութեամբ հաստատեցաւ մարդկայինս տեսակս... և ոչ վայրապար կամ ըստ ախորժակաց մարդկայնոց ըստ ամենայնի և յամենայնի փա՜ռք Տեառն Աստուծոյ յաւիտեանս. ամէն։

Տե՛ս Ն. Ադոնց, էջ LXIV-LXV

ԺԴ.  314ա-8ա Նշանագիր [ք «անուանց կարճաբանութիւն»՝ Ա-Ք, N 341, 105բ] – Արահամ՝  ... Քաղցր՝ ։

ԺԵ. ա. 318բ-9ա Յաղագս շեշտի և պարուկի։ [Յաղագս շեշտի] – Արդ, ամենայն անուն, որ միով հեգով յառաջ քան հեգն ունի զայբ կամ զեչ...

բ. 319ա-20 Եւ վասն պարունակին գիտելի է – Արդ, ամենայն անուն, որ միով հեգով... ունի զէ կամ զով...

գ. 320աբ [Բան առ իմաստուն գրիչսն] – Այսոքիկ խրատք վերծանութեան բացերևապէս հաւաքեալ ի վերայ բազում անուանց... յաշխատասիրութեան և հանճարեղ և իմաստուն րաբունոյն Յակովբայ՝ աշխարհաւ Ղրիմեցոյ, մնացեալ առ մեզ։ Որոյ ողորմեսցի Քրիստոս... հանդերձ ծնաւղաւք իւրովք. ամէն։

ԺԶ. 326ա-41բ [Ս]ուրբ և երջանիկ հօրն Մովսիսի թարգմանչի և քերթողի Մեկնութիւն Քերականի

ա. 326աբ [Յաղագս քերականութեան] – Քերականութիւն՝ գրականութիւն իսկ ստուգաբանի...

բ. 326բ Յաղագս մասանց – Մասն ի բոլորէ և տեսակ՝ ի սեռէ...

գ. 326բ Ա. Յաղագս վերծանութեան – Վերծանութիւն՝ կարդացողութիւն է...

դ. 327ա Բ. Յաղագս զրուցատրութեան – Զրուցել քերթողական եղանակաւ...

ե. 327ա Գ. Լեզուաց գիտութիւն – Եթէ գիտէ զսահմանակցացն զլեզուսն…

զ. 327ա-8ա Դ. [Յաղագս ստուգաբանութեան] – Ստուգաբանութիւն այս պիտացու է վասն թիւրելոյ անուանց...

է. 328ա Ե. [Յաղագս համեմատութեան] – Համեմատութիւն՝ զբան առ բան և զբայ առ բայ համեմատել...

ը. 328ա Զ. [Յաղագս դատման քերթածաց] – Դատումն քերթածած. Զայս զոտին չափոյ ասէ...

թ. 328ա-9բ [Յաղագս վերծանութեան] – Իսկ վերծանութիւն կարդացողութիւն է...

ժ. 329բ-30ա [Յաղագս] ոլորակի – Ոլորակ է բացագանչութիւն պատկանաւոր ձայնի,  այսինքն՝ ձայնատրութիւն...

ժա. 330ա-1բ Յաղագս տառի – Գիր է ԼԶ՝ յայբէ մինչև ցքէն...

ժբ.331բ-2ա Յաղագս վանկի – Արդ, իբրև եգիտաց արուեստաւորս զնիւթն...

ժգ. 332ա-3ա Յաղագս բառի – Հիմն արկանէ, արդ, բանի զբառս, որպէս նաւի ցողնափայտն...

ժդ. 333ա-4ա Յաղագս բանի – Բայց զմասունս բանի և զառասութիւն ևս յաւելելով...

ժե. 334ա-9ա Յաղագս անուան – Անուն է մասն բանի հոլովական, այսինքն՝ ընդունակ հոլովիցն...

ժզ. 339ա [Յաղագս բայի] – Բայ է, որ զանուն և զգործն պատմէ...

ժէ. 339ա [Յաղագս ընդունելութեան] – Իսկ ընդունելութիւնդ՝ ունելութիւն ասի...

ժը. 339ա [Յաղագս յօդի] – Իսկ յօդն զմերձաւորն և զհեռին ցուցանէ...

ժթ. 339ա [Յաղագս դերանունութեան] – Իսկ դերանուն է փոխանուն...

ի. 339աբ [Յաղագս նախադրութեան] – Նախադրութիւն է, որ երբ կամիս ճոխացուցանել և խոկաս զբանն...

իա. 339բ [Յաղագս մակբայի] – Մակբայ՝ վերնաբայ...

իբ. 339բ [Յաղագս շաղկապի] – Շաղկապն կապէ զբանն...

իգ. 339բ-40բ Յաղագս առոգանութեաց – Առոգանութիւնք են՝ Ժ. շեշտ, բութ, պարոյկ... ստորատ։ Առոգանութիւնդ... Իսկ, արդ, ասելն թէ առոգանութիւն են՝ Ժ... Այսոքիկ [են] խրատ վերծանութեան։

իդ. 341աբ [Յաղագս ոտից] – Ոտք ասին, զի որպէս կենդանին չկարէ թարց ոտին ի հաստատութիւն կեալ... զի աճմամբ դոքայ լինին շարադրեալք... և կամ ի վերադարձեալ անդրէն երանել։ Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս։

Չի առնչում Ն. Ադոնցի հրատարկածի հետ (էջ 159-79)։ §§ իդ-իգ ունեն քաղուածքներ Դաւթից և Ստ. Սիւնեցուց։

ԺԷ. 348ա-98ա Վերլուծութիւն բացերևապէս բազմազան բայից և բառից՝ յոքնախումբ շարագրութեամբ արարեալ զըսա Առիստակիսի Գրչի, ի խնդոյ բազմաց, յԱրհեստ գրչութեան

– 348ա-50բ [Նախերգան] – Աստուածզանից արանց առաջի և վարուք առաքինեաց վարդապետաց սրբոց և կատարելագունից...

ա. 350բ-3ա Կանովն խրատական առաջին։ Զկնի նախ սկսման խրատուղ, որ ցուցանէ առանց յիոյ դրոշմունքս... այսու օրինակաւ – Աւզնեա՛, Տէ՛ր բարերարեա,՛ Տէ՛ր, առաքեա՛,  դասեա՛...

բ. 353ա-7ա Կանոն երկրորդ։ Վասն համօրէն անուանց մարդկան, զոր սակաւուք թուով զբազումս արտայայտեցից քեզ... զսրբոց և զանսրբոց անուանս այսու օրինակաւ – Յորժամ զանունն առնացուս՝ թէ Մատաթիա առաքեալ եկաց փոխանակ Յուդայի...

գ. 357ա-9բ Կանովն երրորդ։ Վասն անուանց քաղաքաց և գիւղից, որ բազմապատիկ ևս սոքաւք իմանաս զխորհուրդ և զիմաստութիւն յիոյ – Յորժամ ասես, թէ երթամ ի Կիլիկիա, յԱնարզաբա, ի Մամեստիա...

դ. 359բ-61ա Կանովն չորրորդ։ Վասն ինոյ՝ յորժամ հոլովի նա, ինն ւիւն դառնայ. այսպէս – Արի-արւագոյն, արի և քաջ-արւացեալ, արւական...

ե. 361ա-4բ Կանովն հինգերորդ։ Վասն ռերոյ, որ անպատճառ յի ունին զկնի, վասն զի չեն սոքա այն ռերն, որ յառաջին կանովնին՝ կեցո՛, կենդանացո՛, եմ շաղաշարել, այղ սոքա կատարեալք են և յամենայն տեղի առնուն զյիեարն զկնի. այսպիսեաք – Առաքելոյ, առնելոյ, արծաթոյ, աղաւնոյ...

Ունի ենթագլուխ՝ 364աբ «Վասն կատարեալ վերայից – Զվերայքս այսպես իմացիր...»

զ. 364բ-7բ Կանոն վեցերորդ։ Վասն նոյնոյ կատարեալ յիերոյ, որ անփոփոխք են և անշարժք... սակս ունելոյ յի անյուազ. այսպիսիք –Ապրեցայ, արդարացայ, արմատացայ...

է. 367բ-8ա Կանովն եւթներորդ։ Վասն նոյն կատարեալ լիերոյ անշարժ և անփոփոխք, զորս դիւրաւ իմանաս – Արքայ, արքայական,  արքայազունք...

ը. 368ա-9ա Կանովն ութերորդ։ Վասն նոյն կենդանական յիերոյ։ Եւ են այլ ազգք զանազանեալք, վասն զի յեղաշրջին և այսոքիկ անուանքս, որպէս արքայն... վասն այնորիկ ոչ գոյ կարիք հիւնի, և են այսոքիկ – Աստուածային-աստուածայնոց, հրեշտակային-հրեշտակայնոց...

թ. 369ա-70ա Կանովն իններորդ։ Վասն նոյն կատարեալ բառերոյ, որ յամենայն տեղտիս անսխալ և անպատճառ առնուցուն զկենդանական յիեարն՝ զկնի դրոշմամբ... որիշ որիշ բացատրեցից առանձնակի, այսպէս – Առհաւատչեայ, առհաւատչեայք, առհաւատչեաւ, առհաւատչիւք...

ժ. 370ա-98ա Կանովն տասներորդ։ Համաւրէն այբենաք բազմամասնաբար շարագրութեամբ ճշգըրտեալ յորջորջմամբ և յեռեալ ընդ իրեարս... Եւ արդ. նախ զպատուովն սկսայց և ապա՝ զպարգն-ԱԾ-Աստուած, Այ-Աստուծոյ... Քար... քրիստոնեանք միաւորեսցին ի գլուխն ճշմարիտ։ Յորում փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։ Աւարտ է յԱրիստակիսէ արարելոցն բանիցն։

ԺԸ. 399ա-417 Գէորգեա վարդապետի (Սկևռացւոյ) արարեալ ի խնդրոյ Ստեփաննոս մականուն Գոյներիցունց Կայթառցւոյ մեղսաներկ անձին

– 399աբ [Նախերգան] – Անպարապ անձամբ ձեռնարկեցի ի գրել զսա, այրս թշուառ, և ծաղկաքաղ արարեալ զմասն ինչ գրելոցն յԱռիստակիսէ հռետոր գրչէ...

ա. 400ա-8ա Խրատ վասն հանգամանից հեգից, որ և պատճառն իսկ է գրադարձին յարուեստ գրչութեան – Արդ, կամելով գիտել զարուեստ գրադարձին, նախ զայս հարկ իմանալ արուեստաւոր գրչին...

բ. 408ա-15բ Խրատ վասն առոգանութեանց – Թէպէտ և նախ զգրադարձն կարգեցի, այլ զի պատճառ գրադարձին գտաք զհեգս...

գ. 415բ-7բ Յաղագէս կէտից – Այղ զի քան զկէտն նախ դասէ Քերականն զոլորակն և զառոգանութիւն զամենայն... կամ որոյ ինչ է մասն  էով և ոչ եչով տեսաք։

ԺԹ. 418ա-28ա Խրատ գրչութեան, զոր արարեալ էր զսա յառաջագոյն Գէորգեայ վարդապիտին՝ ի խնդրոյ ումեմն. զորոյ զպակասն ի նմանէ յետոյ իմ ի վարդապիտէն խնդրեալ, և նա կատարեաց զխնդրուածս իմ, եդեալ յառաջ զԱռիստակիսի արարեալն և զթերին ի նմանէ կատարեաց ինքն ինձ նուաստիս, որոց ողորմեսցի Տէր՝ արարողին և խնդրողին

– 418ա-20բ Յառաջաբան սակաւ խրատուս – Յաղագս գրչութեան արուեստի, զի կատարեալ և զարդարուն հանդիպեսցի շարագրութիւնն..

ա. 420բ-3ա Առաջին գլուխ – Մով-սէս շարագ-րեաց զլի-նե-լու-թիւն երկ-նի և երկ-րի...

բ. 423ա-4բ Թէ ուրանա՞ւր պիտոյանայ հիւն փոխանակ իմոյ՝ ի միջոցս հոլովմանց անուանց։ Գլուխ երկու – ժամ է այսուհետև յերկրորդում ձեռնարկութեանս և որ ինչ վասն փոխելոյ հիւնի զինն ի հոլովսն...

գ. 424բ-5բ Թէ ո՞յք են առանց յիոյ բառեարն։ Գլուխ երէք – Եւ քանզի բազմազաւր և բազմադիմի է խնդիրն, որ վասն յիոյ՝ թէ ուր պիտոյ է...

դ. 425բ-7բ Թէ ո՞րք են բառեարն՝ ոյք յի առնուն ի վերջս։ [Գլուխ չորրորդ] – Յաղագս այսոցիկ նախ զայս գիտացիր, զի ուր ի սպառուածս անուանցն... Ո՜վ եղբայր... որպէս թէ միով բանիւ զհազարաց պատասխանի։

ե. 427բ-8ա [Խրատ առ Կոստանդին գրիչ՝ Ա-Ք] – Առ քեզ յիմոյ Բազկէ մասանց Գիր գրչութեան, / Դուն և խրատ Եզահոմեալ խուն Զարթութեան...

զ. 428ա [Խրատ առ Ստեփանոս Գոյների-ցանց՝ Ա-Ք] – Ահա Բանամ քեզ Գրչութեան Դուռն խրատու, / Եւ դու Զորպէս է ակն Ընկալ  յարուեստ գրոյ...

Ի. 429ա-44ա Գրիգոր[ի] եռամեծի Լուծումն համառօտ Խրատ գրչութեան Գէորգեա վարդապիտի, զոր նախ խնդրեալ էր ի նմանէ Կոստանդեա գրչի և ապա՝ Գո[յ]ներիցանց Ստեփանոսի

ա. 429աբ [Լուծմունք Նախերգանի – Բան.] Անպարապ անձամբ։ Լուծմունք. Նախ՝ հոգացող ի յիրս և ի բանս...

բ. 429բ-40ա Նորին Մեկնութիւն վասն գրոցն – Ամենայն գիր ԼԶ է՝ յայբէ մինչև ցքէ և բազում մեկնութիւն քերդողացն... Եւ աստ կատարումն առաջին խրատուն, որ վասն Կոստանդեա գրեաց։

գ. 440բ-2ա Դարձեալ Խրատ նոյն Գէորգէ վարդապիտի առ Ստեփան[ոս] և Գո[յ]ներիցանց գրեալ [Յաղագս գրչութեան արուեստի – Բան]. Յաղագս գրչութեան արուեստի։ Լուծմունք. Գրչութեանն արուեստ է, և զամենայն արուեստ պարտ է ուսանել...

դ. 442աբ Վասն ոտանաւոր այբուբենից Գէորգեայ – Կրկին է, զի մինն ի դէմս Կոստանդեա խաւսի և մինն՝ ի դէմս Ստեփանոսի Գոյներիցանց...

ե. 442բ-3բ Այբուբենից Գէորգեա՝ [Խրատ առ Կոստանդին Գրիչ – Բան]. Բազկէ։ Լուծմունք. Զաւրութիւն մտացն... Այս առաջին խրատ գրչութեան առ ի խրատն Կոստանդեա։

զ. 443բ-4ա [Այբուբենից Գէորգեա՝ Խրատ առ Ստեփանոս Գոյներիցանց] – Բան. Գրչութեան։ Լուծմունք. ներկայի է որպէս սկիզբն և դուռն ամենայն իմաստից... Այս Բ խրատն գրչութեան առ ի խնդիրն Ստեփանոս Գոյներիցանց կոչեալ։ Այսքան առ այս։

ԻԱ. 444ա-5ա Նորին Գրիգորի (Տաթևացւոյ)՝ աշակերտի Յովհաննու, Լուծումն համառատ դժուարիմաց բանի ի գիրս Գրչութեան Արիստակիսէ Հռետորէ

ա. 444ա-7ա [Նախերգան – Բան]. Վերլուծութիւն։ Լուծմունք. Մեկնութիւն յայտնապէս...

բ. 447աբ Ա. Կանոն առաջին։ Կարգ ասէ կամ ուղղութիւն և խրատն՝ ուսումն և գիտութիւն... – Բան. Աւգնեա։ Լուծմունք. Բայ է, երբ Տէր ասես կամ Աստուած...

գ. 448աբ Բ. Կանոերկրորդ – Վասն անուան է, որ չունի յի, որ ցուցանէ, թէ մասնաւոր եղանակ է, որպէս՝ Շիղա...

դ. 448բ-9բ Գ. Կանոն երրորդ։ Վասն անուան գիւղից և քաղաքից, որ ոչ ունի յի, որպէս՝ Սեբաստիա, Անարզաբա – Նախ՝ զի մասնաւոր քաղաք է...

ե. 449բ Դ. Կանոն չորրորդ։ Վասն ինոյ, որ հոլովն ւիւն փոխի – Բան. Որպէս՝ բարի-բարւոյ, գինի-գինւոյ...

զ. 450աբ Ե. Կանոն հինգերորդ – Աստի յառաջ վասն անպակաս դնելոյ զյին ուսուցանէ. Առաքելոյ, արծաթոյ, ժողովելոյ...

է. 450բ Զ. Կանոն վեցերորդ։ Վասն յիոյ, որ յայնպիսի բառն դնի, որ այբ է ի վերջն, ոչ շարժի և ոչ փոփոխի, թէ զինքենէ ասէ – Արդարացա և թէ վայել է՝ արդա[րա]նայ...

ը. 450բ-1ա Է. Կանոն եւթներորդ։ Վասն յիոյ, որ ի կատարեալ անունըս, որ է հասարակ և  բոլոր ազգին... – Որպէս՝ արքայ, քահանայ...

թ. 451աբ Ը. Կանոն ութերորդ։ Վասն նոյն կենդանական յիերոյ, որ հետ՝ այբին անշարժ մնան...– Որպէս աստուածային, աստուածայնո[յ] և այլն...

ժ. 451բ-2ա Թ. Կանոն իններորդ։ Վասն նոյն կատարեալ և առողջ յիերոյ, որ ոչ նուազի ոչ ի բայն և ոչ ի յանունն... – Առհաւատչեա[յ], որպէս չաշնի...

ժա. 452ա-5ա Ժ. Կանոն տասներորդ։ Վասն բոլոր այբեանց մինչև ցքէն – Բան. Կարծի թէ եչ է կամ՝ է։ Լուծմունք. Եդոմ, Եմանուէլ, Եսայի և Էդոմ, Էմանուել, Էսայի... Իսկ վէրք-վիրաց։ Այս Ռըստակէսի է մինչև ի քէն, և ի վերջին ԺԱ ճառ՝ կանոն և նախերգանն։ Այսքան յԱրիստակս են։ Եւ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս.  ամէն։

ԻԲ. 456ա-67ա Նորին Գրիգորի աշակերտի Յովհաննու մեծի Համառօտ Լուծմունք Առաքինութեանց Արիստոտէլի... – Զի յետ Աշխարհաց գրոց։ Աստ կարգէ վասն չորից... (Հմմտ. N 58, 297ա-306ա. Ցանկ՝ 455բ-6ա)։

ԻԳ. 467բ-8բ [«... Վասն բանին մասանց՝ ի խնդրոյ բարեզարդ քահանայի Թորոս անուն կոչեցելոյ՝ Եղբօրորդոյ Տեառն Կոստանդեայ Հայոց կաթողիկոսի, ի Վարդանայ Աղվանեցոյ կարճառօտ». N 1784, 205բ-6ա] – Բանին մասունք Ը են. նախ՝ անուն, երկրորդ՝ բայ... ութերորդ՝ շաղկապ։ Բան կոչի կատարումն խորհրդոյն... զևն դնելով ցուցեր, թէ եկն, ապա՝ գնաց։ Այս են մասունք բանին։

ԻԴ. [Սահմանք զանազանք]

ա. 469աբ Արիստոտէլի ասացեալ առ թագաւորն, թէ Զ են սահմանք իմաստասիրութեանն – Ա. Գիտութիւն էակաց, ըստ որում էակ են... և զայս տեղեաւս շրջաբերիլ հարկ է։

բ. 469բ Ստորոգրութիւն Արիստոտէլի Ժ – Գիտութիւն, որակ, քանակ... կրել։

գ. 469բ-71ա [«Այլ իմն բանք». 7217, 64ա] – հինգ են ամենայն բնականութեան պատճառք... Հինգ են զոր գիտեմք... և է այսպէս վերուստ ի վայր։

դ. 471ա Յաղագս սահմանի – Բնութիւն է զօրութիւն հրամանատու... գործելով մեղանչէ։

ե. 471աբ Սահմանք ֆռանկաց – Բնութիւն է իւրաքանչիւր իրաց ծնունդ... Այս է սահման մարդոյ անձին միայն։

զ. 471բ Սահման պահոց – Պահքն է բնութեան պահող... և Բանին էր անձն։

ԻԵ. 474ա-82ա [«Մովսիսի Քերթողի». N 1980, 286ա] Վերլուծութիւնք Արիստոտէլի Ժ բանից – Ստորոգութիւնք ներքին ասութիւնք ասին... մխիթար կամ հանգիստ։ Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն։

                                                                                                                                                       482բ-3ա կրկ. 311բ-2բ (§ ԺԲ)։

ԻԶ. [Յաւելագրութիւնք՝ ԺԷ դ.]

1. ա. 1ա [Դեղ քամոյ, մաղձի, բլղամի և աչաց լոյսի] – Է մսխալ սինամաքի... բ. 346բ [Վասն քորի] – Եւ յիշենք զայն պատճառքն, թէ վասն է՞ր է... գ. 346բ-7ա [Վասն ստամոքին] – Եւ զամենայն ինչ զոր ուտէ և ըմպէ մարդն...

2. ա. 1բ [Մեկնութիւն բառից] – Աղանդաւոր՝ թէ կախարդ, Շշունջ՝ է գաղտնի բանբասանք... բ. 182ա [Մեկնութիւն անուանց հրեշտակաց] – Միքայէլ՝ ո՞վ է Աստուած... գ. 320բ Ճագար՝ որ է տաւշան... դ. 321ա Քաւ լիցի՝ թէ մի՛ լիցի քեզ։ ե. 321ա [Ի բառից քերականին] – Առասանութիւն՝ առասացութիւն... (5 բառ)։ զ 346ա Երաշխաւորն՝ որ է քէֆիլն կամ օթադարն...

3. ա. 341բ [Ի Բանից իմաստնոց] – Անբարիշտ է, որ անմասն է ի բարոյ... բ. 343բ-4ա Դիոգինէս ասէ. Չար մեծ է, թէ վատթարքն զաւագունիցն իշխեն... գ. 346ա Լաւ է ճշմարտութիւնն և արդարութիւն, քան զարիւն զոհից...

4. 346ա [«Ի Բանից Արիստակիսի Գրչի – Աստուածազանից արանց. դժուար»] իմաց և ծանրալեզու գիծն ընթերցցի... և րաբունաբար աստուածային [«տառիւքն... ամէն». 348ա, § ԺԷ]

5. 210բ-3ա Երանելոյն Կիւրղի եպիսկոպոսի Երուսաղեմացոյ ի բանէն բազում մասամ[բ]ք – Արդ, Աստուած ճշմարիտ Որդի յանձին իւրում ունի զՀայր.. Ասա ինձ զհաւասարն, որ զանհաւասարդ իմանաս։

6. 213ա-4ա Յովհաննու Մայրագոմեցոյ – Եւ, արդ, այսպէս հաւատամք և խոստովանիմք զՀայր և զՈրդի և զՀոգին Սուրբ... Այս է զօրութիւն Աստուծոյ առ կատարեալ հաւատն։

7. 215բ [Յաղագս կարգաց եկեղեցւոյ] – Զի սուրբն Գրիգոր զոր ինչ գտաւ ի ժամանակին այն՝ հաւատք և կարգ եկեղեցւոյ ի Կեսարիայ... և զԽմորն ոչ կարաց։

8. 215բ-6ա Քրիստոս յետ մկրտութեանն աւուրն Խ աւր ոչ եկեր և ոչ արբ – [Հարց]. Յառաջ ո՞ւր եկեր և արբ։ Պատասխանի. Զկնի Խ աւրն անց...

9. 218ա [Աղօթք տէրունական] – Հայր մեր...

10. 218բ [Մ]եղք որ կոչին մահու չափք – Եւ են այսոքիկ եօթն, և գլխաւորք ասին, զի ի սոցանէ ծնանին ամենայն չարք...

11. Բազում մանր քաղուածք ի զանազան մեկնութեանց և քարոցից՝ 176աբ, 182բ, 196ա-210ա, 216ա-7բ, 224բ-8բ, 318ա, 320բ, 321ա-5ա, 325բ, 342ա-3ա, 344բ-5բ, 347բ, 428բ, 455ա, 467ա, 468բ, 472ա-3բ, 483բ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 128բ (Յոհանէս գրչի, բոլորգիր) Զմեղուեալ գրաւղս՝ զսուտանուն Յոհանէս յիշեցէք, և Աստուած ողորմի ասացէք։ Գրեցաւ թվին ՌԿԲ (1613)։

428ա Գրեցաւ հաստահիս ձեռամբ մեղապարտ, սուտանուն Յոհանէս երիցուն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասէմ։

2. 346ա (Ղուկաս Արղնցւոյ, նօտրգիր)

Ես՝ անարյան մեղօք ի լի,

Զուրկ և թափուր ամենայնի,

Ծառա Ղուկաս և Արղնցի։

347ա Ես՝ անարժան մեղօք ի լի,

Զուրկ և թափուր ամենայնի,

Ծառա Ղուկաս և Արղնցի,

Աշակերտ եղէ հօրն մերո Բարսեղ վարդապիտի,

Ի թուականիս մերոյ Ռ և Ծ և ութի (1608*)

Ի յօրն կիրակի, Սուրբ Յակոբայ բարեկենդանի,

Դեկտեմբեր ամսոյ ի ինն լինի, ի ժամն երրորդի

Կամաւն աստուածային, ի յօրն Բ-շաբաթի,

Ետ ի ձեռն իմ Չորէքտասուն Թուղթն Թօղոսի։

482ա Գրեցաւ գիրքս ձեռամբ սուտանուն Ղուկաս եպիսկոպոս՝ Քերականս և Բառգիրքս, Գրչութեան խրատս ի մի տուփ, ի վայելումն անձինս և յիշատակ ընթերցողաց։ Յիշեցէք ի Քրիստոս. ամէն։

Կնքադրոշմ՝ 2բ, 264բ, 482բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

Գրչափորձ՝ 36բ Թանաք փորձելոյ է։

 

268

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ­

Մատթէոսի և Անդրէի մենաստան

ՌՃԽԶ – 1697

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Հայրապետ աբեղայ։

ԹԵՐԹ՝ 340. չգրուած՝ 1ա-13բ, 153բ-7բ, 314բ, 315բ, 337ա-40բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×13+Ա-ԺԲ×12 (Ը 14, ԺԲ 10)+Ա-ԺԵ×12(ԺԲ 14, ԺԵ 13)։ ՆԻՒԹ թուղթ (տարբեր)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,3×10,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (երկսիւն՝ 152ա-3ա)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 214ա)։ ՏՈՂ՝ 16-23 (խառն)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ ցեցակեր. Եզրահումից լուսանցագրութիւները վնասուած (98-157)։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 14ա-149ա Համառօտ գումարումն և լուծումն բառից յԱստուածաշունչ գրոց յումեմնէ յԵրեմիայէ վարդապետէ Մեղրեցւոյ։ Բառք ի գցոց Արարածոց – Խաւար՝ մութն կամ մէգ... Ամբասիր՝ անպատճառ։

Բ. 149բ-50ա [Հերոնիմոսի Լորենցիոսի Սուղ ինչ վասն Հին Կտակարանաց] – Արդ, թուեն Եբրայեցիքն զգիրս այսպէս. Առաջինն անուանեն Բերեսիթ... որ լինի ԻԲ։

Գ. 150աբ Այս բառք յեռահիւսական բաղաձայն համանուանց բակ ձայնեալ – Զամենայն որ ինչ միանգամայն են անուանք յԵբրայեցի յօրէնս... Շաւ՝ նշան կամ կոչումն, Փըն, Մեմ։

Դ. ա. 150բ Այս է Ժ հարուածն Եգիպտացւոց – Ա. Առաջին՝ գետն արիւն փոխիլն...

բ. 150բ-1ա Այս է Ահարոնի վկասին ԲԺ-ն ականց անուանքն – Կարգն առաջին՝ սարդիոն...

գ. 151ա Այս է Կայենի է պատիժն – Առաջին՝ կոտոշն... (Տե՛ս Հարցմանց գիրք Գրիգորի Տաթևացւոյ, Հատոր Զ, պրակ ԻԶ, ԼԴ, Ա)։

Ե. 151աբ Թարգմանութիւն Բարսից բառից ի Վարդան գրոց – Զրադաշտական՝ բուն բան կամ զկարևոր ուխտ... Զառաջին ճառն երիս բառ պարթևն ոչ գիտաց, ասելովն, թէ չէ բարսից, և այն այս է։

Զ. ա. 152աբ Այս են ազգ ՀԲ – Եբրայեցիք, Ասորիք, Քաղդէացիք... Մակեդոնացիք՝ ՀԲ։

բ. 152բ Իսկ որ դպրութիւն գիտէ և գրով վարժի՝ ԺԲ ազգ – Եբրայեցիք, Քաղդէացիք, Ասորիք... Մակեդոնացիք ևս համօրէն և ոմանք ոչ։

գ. 152բ-3ա Իսկ գեղեցկախօսութիւն լեցուաց այս են – Փափուկ՝ հելլէնք, սաստիկ՝ հռովմաեցիք... Իսկ այլն՝ ոչ, ասացաւ, ի վերոյ։  (Տե՛ս Հարմանց գիրք Գրիգորի Տաթևացւոյ,  հատոր Զ, պրակ Է)։

Է. 158ա-293բ [Բառգիրք Հայոց] – Աբաւովթ՝ անշէն, Աբանայ՝ հօր աւրհնութիւն... Քօշ՝ վայրի թէքէ կամ վայրի ղօչ, Ֆրէր՝ եղբայր։

Ը. 294ա-9ա Բառ Գալիանոսի Բժշկին – Աթխար՝ վաղամեռուկ, Աթէնոյ՝ սամիթ... Քորտոր՝ սպերման։

Թ. 299բ-302ա Թարգմանութիւն դեղոց, զոր ընտրեալ են իմաստունքն և կարգեալ յայլ լեզուաց ի մերս – Աբհուլ՝ ցրթնի պտուղ, Ադխար՝ վաղամեռուկ... Ֆրասիոն՝ մեղածծուկ։

Ժ. 302ա-12ա Հանդէս բանաստեղծաց փաղանունաբար ստորոգիլ սակս նորավարժիցն։ Բառ է գեղջուկ – Աստուածազան՝ աստուածասքանչ, աստուածազգեաց... Փոփոխիլ՝ յեղուլ, յեղեղուկ... խարխալել։

ԺԱ. ա. 312ա Վասն անուանց հրեշտակաց – Հարց. Քանի՞ հրեշտակապետի անուն ասի և մեկնի։ Պատասխանի. Առաջին՝ Գաբրիէլ, որ է պատկեր Աստուծոյ... Իններորդ. Փանուէլ՝ յայտնութիւն Աստուծոյ։

բ. 312ա Վասն փառաբանութեանց հրեշտակաց – Հարց. Զի՞նչ է փառաբանութիւն Թ դասուց հրեշտակաց... Պատասխանի. Նախ և առաջին դասք աթոռացն... Վարդապետք՝ ի նմանութիւն հրեշտակացն։ (Տե՛ս Հարմանց գիրք Գրիգորի Տաթևացոյ, հատոր Գ, պրակ ԺԷ, ԺԸ)։

ԺԲ. ա. 313ա Անանք ԻԴ մարգարէիցն – Մովսէս, Սամուէլ... Ամբակում, Սոփոնիա։

բ. 313ա [Անուանք] յատուկ ԲԺ-ն մարգարէիցն – Ովսէէ, Ամովս... Զաքարիա, Մաղաքիա։

գ. 313բ Անուանք ԲԺ-ն առաքելոցն Քրիստոսի – Սիմոն, Պետրոս... Մատաթիա։

դ. 313բ Այս են անուանք ԲԺ-ն վարդապետացն – Դիոնէսիոս, Յռեթէոս... Կիւրեղ Աղէքսանդրացին։

ԺԳ. 314ա Այս է  խորհուրդ եկեղեցւոյ – Մկրտութիւն, դրոշմ... պսակ։ (Տե՛ս Հարցմանց գիրք Գրիգորի Տաթևացւոյ, հատոր Թ, պրակ ԻԸ)։

ԺԴ. 316ա-36բ Արարեալ է Աշխարհացոյց նորոգ թարգմանչին և երկրորդ լուսաւորչին Վարդանայ վարդապետի պարզ և համառօտ տեսութեանն

Տե՛ս ձեռ. N 20, 251-7ա. Ընդարձակ խմբագրութիւն՝ § ա/316ա-8բ։ բ/318բ-20ա, գ/320ա-32ա։ դ/332ա-6բ (անաւարտ, վրջ. «և զլիճո Բ Տիբերական»)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

315ա Աւարտ եղև զրքոյքս Սուրբ Առաքելոցն Մատթէոսի և Անդրէի մենաստանիս, ի յառաջնորդութեան սրբոյ ուխտիս՝ Մովսէսի հեզաբարոյ և հոգիազարդ եպիսկոպոսի, իսկ ի հայրապետութեան Սրբոյ Էջմիածնի տեառն Նահապիտի կարթողիկոսի։

Էր թուական մերոյս ազեան՝

Երկ շրջան և մու յոբելեան,

Քառեակ հնգեակ և մի տասնեակ

Եւ երկ լծակ (1697)։

Ձեռամբ մեղսամած մրգուզ Հայրապետի պիտակ աբեղայի, Դեկտեմբեր ամսոյ Ե-երորդի, յիշատակ անձին իմոյ։ Մաղթեմ և ժտեմ կողկողակին դիմօք, և որք ընթեռնուք զսա և կամ զբօսնուք, միով յիշմամբ արժան առնել անձն եղկելիս։ Իսկ որք յիշէքդ, յիշեալ լիջիք անմահ գառին Քրիստոսի. ամէն։

Կնքադրոշմ՝ 14ա, 293բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

269

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Ն Ո Ր Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն Ի

Մեծափայ վանք

ՉՁԷ – 1338

Գ­ՐԻՉ՝ Ստեփանոս։

­ԹԵՐԹ՝ 218. չգրուած 1ա-2բ, 217ա-8բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×2+Ա-ԺԹ×12(Ա չիք, Բ, ԺԹ 11)+1×2։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 16×12։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 122ա)։ ­ՏՈՂ՝ 18։ ­ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ սպիտակ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր, այժմ գունաթափ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 26ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 23բ, 58բ, 93բ, 117ա, 129ա, 147բ, 155բ, 166ա, 192բ, 208բ, 213ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճառընտիր։ ԺԱ-ԺԲ դդ.։ 1(Ա) +1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատումից։ Մագաղաթ, միասիւն, ուղղագիծ մանր երկաթագիր (նմուշ՝ Բբ)։ Կարդալ՝ Աա. «լիցուք աւթեվան, զի ոչ յաղթել հ[այ]ցեմք, այդ ընդունել եղբարս որո[ց հե]ռաւորութեամբ վտանգիմք... այդ և աւրինաւոր յորոց և պսակ», Աբ. «[մա]քրութեամբ. և ամենագիշեր սաղ[մո]սերգութեամբ, և աղքատասիրու[թե]ամբ, և եղբայրասիրութեամբ, և աւ[տա]րոսիրութեամբ... այն է յարուցանել որ կենդա///», Բա. «[այ]ղ դրութեամբ ամբոխին եթէ ե[ւ մ]ոտո[յ] են զնոցա բամբասելի է, այլ ոչ զկու[րու]թիւն... թուի թեև դուք իսկ /// էն զհետ գայյք», Բբ. «/// այսքան զձևք փա///քան ի ձենջ պատկառեմ... հաստատութեամբս և ի ս[րա՞խ]աւսութեամբ»։

ՎԻՃԱԿ՝ վնասուած. Ա մամուլն ընկած, 4-5 թերթերը սխալ տեղադրուած, առանձին թերթեր գունափոխուած և ցեցակեր։ Կազմի թիկունքը ճեղքուած, դռնակն ու փականներն ընկած, աստառը խունացած։ ԺԷ դ. նորոգուած ու վերակազմուած։

ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒԹՅԻՒՆ

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ.  (սկ. «[չորեքտա]սան, զոր և յաջորդեալ Ներովնի») 3աբ, 6ա (խառնուած)։ Վկ. 6աբ։ Բովանդ. ընթրց. և վկթնց. 6բ, 5աբ, 7ա-13բ, 4աբ, 14ա-23ա (խառնուած)։ Ց. 23աբ։

1. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 23բ-5ա (կից 25աբ, Ղուկ., ԻԱ, 34-36 «Զգոյշ լերուք... որդւոյ մարդոյ»)։ Թղթ 26ա-58բ։

2. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 58բ-9բ։ Թղթ 59բ-93բ։

3. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 93բ-4բ։ Թղթ 94բ-117բ։

4. Առ Գաղատացիս – Գլ. 117աբ։ Թղթ 117բ-29ա։

5. Առ Եփեսացիս – Գլ. 129աբ։ Թղթ 129բ-39բ։

6. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 140ա։ Թղթ 140ա-7բ։

7. Առ Կողոսացիս – Գլ. 147բ-8ա։ Թղթ 148ա-55բ։

8. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 155բ-6ա։ Թղթ 156ա-62ա։

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 162աբ։ Թղթ 162բ-6ա։

10. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 166ա-8բ։ Թղթ 168-92բ։

11. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ.  192բ-3ա։ Թղթ 193ա-202ա։

12. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ.  202ա։ Թղթ 202ա-8բ։

13. Առ Տիտոս – Գլ. 208բ-9ա։ Թղթ 209ա-13ա։

14. Առ Փիլիմոն – Գլ. 213ա։ Թղթ 213ա-15ա։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. –    215ա-6ա (տե՛ս N 187, Ա, § 77*)։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

216ա Գրեցաւ մատեանս աստուածային ի փառս համապատիւ և միասնական սուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր և Որդւոյ և Հոգւոյն Սրբոյ, ի թուի[ն] Հայոց ՉՁԷ (1338)-երորդի, յանապատին Մեծոփայ վանս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս, ձեռամբ Ստեփանոսի պիտականուն և անարուեստ և փցուն գրչի։ Ի Քրիստոս յիշել զմեզ հայցեմ, զի բազում աշխատութեամբ գրեցի զգիրքս զայս՝ ի սուրբ և յընդիր աւրինակէ րաբունոյն մերո[յ՝ փոխ]եցելոյն ի Քրիստոս, որ զաւրինակս, այլ [և բա]զ[ում մատե]անս եթող ի վանս՝ յիշատակ [իւ]րն և ծնողաց իւրոց։ Աղաչեմ զամենեսեան, յիշեցէք ի Քրիստոս, Աստուած զմե[զ յ]իւր սուրբ յաղաւթս [յիշ]է. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 216բ (ԺԷ դ., բոլորգիր) ԶԿարապետ պարզամիտ կրօնաւո[ր՝] ստացող աստուածային գրոցս յտշեցէք ի Քրիստոս, [ո]րոյ Տէր Աստուած վայելել տացէ ընդ երկայն աւուրս խաղաղական կենաւք։

– (Նօտրգիր) Զստա»աւղ սուրբ գրոցն զտէր Կարապետն յիշեցէք ի Քրիստոս և լի բերանով Աստուաց ողորմ[մի ասացէք]։

– (Նօտրգիր) Յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք Յոհանէսին. ամէն։

– //։։/. /// . /. ////։։ /// //// . ////։ («Խաչատուր»)։ ծբ պբ րշցփ («Խաչատուր»)։ իի. ա. նյ. ա. սս. յյ. տր. սվ. («Խաչատուր»)։

218բ (Նօտրգիր) Քրիստոսի նուաստ ծառյ Խաչատուր վարդապետէ, յորմէ աւրհնութեամբ և սիրով սուրբ Հոգոյն։

– (Նօտրգիր) Տէր Յակոբ՝ ծառայ Աստուծոյ և Յովանիսին։

Աա (Նօտրգիր) Տէր Յակոբ ծա[ռայ]։

2. 216բ (ԺԷ դ., նօտրգիր) Գոհար, Արապշա։

Կնքադրոշմ՝ 3բ Յիսուս Քրիստոսի ծառայ Իգնատիս վարդապետ։ 5բ, 97բ, 213բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

270

Ժ­ Ո Ղ­ Ո Վ­ Ա Ծ­ Ո Յ­

 

ԺԷ – XVII

ԳՐԻՉ՝ Աւետ, անանունք։

ԹԵՐԹ՝ 311. չգրուած՝ 5բ, 14բ, 238բ-40բ, 244բ, 272բ, 280ա, 308ա-11բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԷ×12 (Ա 14, Թ, ԻԳ, ԻԷ 10, ԻԱ 11, ԻԴ 4)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 15,5×11,1։ ԳՐՈՒԹԻՒն՝ միասիւն (2ա-56բ, 71բ-296ա, 301ա-307բ), երկսիւն (56բ-71ա, 296բ-299բ)։ ԳԻՐ՝ նօտրգիր (նմուշ՝ 167ա)։ ՏՈՂ՝ 20-23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռանկով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ բազմագունի զարդահիւս մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2(Ա-Բ), վերջում, չգրուած մագաղաթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 6ա։ Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 3ա, 15ա, 23ա, 29ա, 36ա, 37բ, 39ա, 47ա, 74բ, 102ա, 129ա, 146բ, 156բ, 166ա, 174ա, 181ա, 188ա, 194բ, 216բ, 225բ, 232ա, 236ա, 245ա, 280բ, 302ա։ Լ ո ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. խոնավությունից գունափոխուած, մի քանի տեղ ցեցակեր, կազմի եզրերը մաշուած, թիկունքը ճեղքուած, դռանկը վնասուած, փականներն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 2ա-277բ [Մասունք Նորոյ Կտակարանի]

1. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 3ա-4ա։ Նխ. 42բ-3ա։ Գլ. 4ա-5ա։ Թղթ 6ա-13ա։

2. Թղթ Պետրոսի Ա – Նխ. 43աբ։ Գլ. 13բ-4ա։ Թղթ 15ա-22ա։

3. Թղթ Պետրոսի Բ – Նխ.  43բ-4ա։ Գլ. 22բ։ Թղթ 23ա-7բ։

4. Թղթ Յովհաննու Ա – Նխ. 44բ-5բ։ Գլ. 27բ-8բ։ Թղթ 29ա-35բ։

5. Թղթ Յովհաննու Բ – Նխ. 45բ-6ա։ Գլ.35բ-6ա։ Թղթ 36ա-7ա։

6. Թղթ Յովհաննու Գ – Նխ. 46ա։ Գլ. 37ա։ Թղթ 37բ-8ա։

7. Թղթ Յուդայի – Նխ. 46աբ։ Գլ. 38բ։ Թղթ 39ա-41ա։

8. Աղերս Եւթաղի – 41ա-2ա։

Նխ. §1-7 համախմբուած՝ 42բ-6բ։

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 47ա-56ա։ Վկ. 56ա։ Բվնդ. ընթրց. 56բ-70բ։ այս ինչ է 70բ-1ա։

9. Առ Հռոմայեցիս – Նխ. 71ա-3ա։ Գլ. 73ա-4ա։ Թղթ 74բ-99բ։

10. Առ Կորնթացիս Ա – Նխ. 99բ-100բ։ Գլ. 101աբ։ Թղթ 102ա-27ա։ 

11. Առ Կորնթացիս Բ – ՆԽ. 127աբ։ Գլ.128աբ։ Թղթ 129ա-45ա։

12. Առ Գաղատացիս – Նխ. 145աբ։ Գլ. 145բ-6ա։ Թղթ 146բ-55ա։

13. Առ Եփեսացիս – Նխ.  155աբ։ Գլ. 155բ-6ա։ Թղթ 156բ-64բ։

14. Առ Փիլիպեցիս – Նխ. 164բ-5բ։ Գլ 165բ։ Թղթ 166ա-72ա։

15. Առ Կողոսացիս – Նխ.  172ա-3ա։ Գլ. 173աբ։ Թղթ 174ա-9բ։

16. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – ՆԽ. 179բ-80բ։ Գլ. 180բ։ Թղթ 181ա-6ա։

17. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – ՆԽ. 186ա-7ա։ Գլ. 187աբ։ Թղթ 188ա-91ա։

18. Առ Եբրայեցիս – Նխ. 191աբ։ Գլ. 192ա-4ա։ Թղթ 194բ-214բ։

19. Առ Տիմոթէոս Ա – Նխ. 214բ-5բ։ Գլ. 215բ-6ա։ Թղթ 216բ-24ա։

20. Առ Տիմոթէոս Բ – Նխ.  224աբ Գլ. 224բ-5ա։ Թղթ 225բ-30բ։

21. Առ Տիտոս – Նխ. 230բ-1ա։ Գլ. 231բ։ Թղթ 232ա-5ա։

22. Առ Փիլիմոն – Նխ. 235ա։ Գլ. 235բ։ Թղթ 236ա-7ա։

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. – 237բ-8ա (տե՛ս N 187, 444բ)։

23. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 241ա-4ա։ Գրք 245ա-70ա։

24. Հանգիստ Յովհաննու –  273ա-7բ։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

 Բ. 278ա-310բ [Բնագիրք զանազանք]

1. 278ա-9բ [«Սրբոց վարդապետացն Հայոց Մովսէսի և Դաւթի Հարցմունք ընդ երկաբնակ չարափառսն – Որդիք լուսոյ և վերինն Սիօնի... բարբառոյն քաղցր» . N 2018, 119ա-55բ]։ Ահա լոյսն, և ի խաւարի նստէին տեսողքն... Պաւղոս և Աբրահամ ճառս ոչ սակաւս պէս պէս խորհրդոց։

– 279բ Եւ յետ բազում ժամանակաց գրեաց զգիրս զայս, իբրև Աստուած հասոյց զմեզ ի ժամանակս զայս, յորում Հ և Զ (627) էր թուական Հայոց։ [Ե]ւ Գուրգէն քարտուղարս Հայոց Մեծաց և սուրբ թագաւորացն պռոսպաթար, ստացող եղէ գրոցս այսմ։ Բայց զարմանալի է ի նախկի յիշատակի գրոցս այսմիկ, եթէ գրեցաւ այս Էակքս հրամանաւ թարգմանեալ ի յունաց ի հայս տեառն Յովհանիսի Հայոց կաթողիկոսի Գաբեղենացւոյ ի ԻԵ (576 թուականութեանն Հայոց։ Վկայ է այսմիկ Սարգիս Արաբացի եպիսկոպոս ճշմարիտ վկայութեամբ։ Աւրհնութիւն և գովութիւն և փառք և պատիւ Հաւր և Որդւոյ և Սուրբ Հոգւոյն այժմ և միշտ և։

2. 280ա-96ա [«Դիոնեսիոսի Թրակացւոյ Արուեստ քերականութեան»]

Տե՛ս ձեռ N 267, 229ա-42բ։ Առաջին գլուխն՝ անխորագիր։

3. 296բ-300բ Մեկնութիւն բառից քերականութեան (=Քերականին) Վերծանութիւն ընթերցողութիւն... Փեթեկումն՝ բացումն։ (Յաւելեալ) Ենթակայ՝ բնութիւն... Ենթանկեալ՝ ի ներքոյ անկեալ(հմմտ. N 267բ-6բ)։

4. 300բ-1բ Մովսէսի Խորենացւոյ Բան իմաստութեան – ՅԱստուծոյ խորհուրդով և իմաստութեամբ հաստատեցաւ մարդկայինս տեսակ... կամ ըստ ախորժակաց մարդկայնոց ըստ ամենայնի և յամենայնի։ Փա՜ռք Տեառն Աստուծոյ յաւնտեանս. ամէն։

5. 302ա-7բ Արիստոտելի Յաղագս առաքինութեան առ Աղէքսանդր թագաւոր – Գովելի են զեկեղեցիկքն և պարսաւելի՝ գարշելիքն... և հետևութիւն ամենայն ասացելոցդ ներհակքն, որք են պարսաւելեացն։

Գ. [Յաւելագրութիւնք]

ա. 2ա [Ի Կաթողիկէ թղթոյն Յակոբայ՝ Ե, 1-9] – Արդ, այսուհետև...

բ. 310բ Թվական այսպէս – Կալ թիւ մի յԱրաց ամսոյ, և թուեայ մինչև ցՅայտնութիւնն չորեքպատկեայ, և այն է, թէ առաջի։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

5ա (Բոլորգիր)

Ո՜վ սուրբ Յակոբ, Տեառնդ Եղբայր,

Առաքելոց դասուն յարմար,

Մարգարէիցն համագումար,

Միշտ ընդ Էին երանեցար,

Յորժամ գայցէ փրկիչն աշխարհ.

Նստի յաթոռ դատօղն արդար,

Չյիշել զմեղս իմ չարաչար։

277բ (Նօտրգիր) Զսակաւ աշխատող սուրբ տառիս՝ զպանդուրամիտ Աւետիս աղաչեմ յիշել ի Տէր։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 1բ Ես Յովսէփըս կարդացի այս գրգիս վե[ր]այ։ Թվ. ՌՃԼԳ (1684)-ին գրեցաւ։

2. 1բ Թ. ՌՃԼԳ (1684)-ին գրեցաւ. ես Աւեքս գրեցի։

3. 2բ (ԺԷ դ.) Սրբազան առաքեալք, Պետրոս՝ վէմ հաւատոյ, անյաղթն ի դրանցըն դժոխոց, և Պողոս՝ ընտրեալ անօթ և տեսանօղ երրորդ երկնից, տուք մոլորեալ ծառայիս յիմաստութիւն՝ յուսանելոյ ըզխրատըս ձեր։

Կնքադրոշմ՝ 15ա, 137բ, 307բ Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։ 32ա, 37բ S+O Քրիստոսի ծառայ ///

Գրչափորձ՝ 1ե (Յովսէփի ձեռքով) Որ երկնից իջեր Բանդ Աստուած... Ճրագ օրինացն Մովսիսի...

 

271

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Հ Ն Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն Ի

 

ԺԷ – XVII

ԹԵՐԹ` 270. չգրուած՝ 1բ, 7բ, 9բ-10բ, 35բ, 134բ-5ա, 207բ-8ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×9+Ա-ԻԲ×12(Ի 10, ԻԲ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 12,8×9,7։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ Գիր՝ բոլորգիր (2ա-7ա, 266ա-70ա), նօտրգիր (8ա-265բ, նմուշ՝ 94ա)։ ՏՈՂ՝ 15(2ա-8ա, 94բ-270ա), 16(8բ-94ա)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մետաքս, դռնակինը՝ կարմիր։

­ՄԱՆ­ՐԱ­Ն­ԿԱՐ­ՉՈՒ­ԹԻՒՆ­ — Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 11ա, 156ա։  Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 80բ։ Լուսանցազարդ՝ ­բու­սա­կան­, թռ­չ­նա­յին։ Զարդագիր՝ ­հան­ագու­ցա­գիր, թռչնագիր։ Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մաշտոց։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), երկու թերթ, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա)։ Կարդալ՝ Բբ, Բա, Աբ, Աա. «[Կանոն յանօրինաց պղծեալ զեկեղեցին սրբելոյ...] եւ որք զաղաւնիսն վաճառէին... [Մ]տեալ սեղանն դնեն, [մ]ինչև եթն աւր նաւակատ[իս] կատարեն ի  փառս Աստուծոյ։  Աւրհնութիւն նորակեր[տ գրոց...]. Տանին յեկեղեցին... և ասեն սաղմոս Հէ»։

­ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ­—­տեղ  թրջուած։ Կազմի եզրերն ու թիկունքը մաշուած, փականներն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ­

Ա. 1. Առակք – Նխ. 2ա-3բ։ Գլ. 3բ-7ա (Կից՝ 8ա-9ա, տե՛ս Բ, §1)։

2. Ժողովող – Նխ. 95ա-6ա։ Գլ. 96բ-105ա։ Գրք 105բ-32ա։

3. Երգ Երգոց – Նխ. 132ա-4ա։ Գրք 135ա-50ա (ունի՝ «Գիտացի»)։

4. Իմաստութիւն – Նխ. 150ա-1բ։ Գլ. 151բ-5ա։ Գրք 156ա-207ա։

5. Սիրաք – Գրք 208բ-70ա։

Մանրամասն տե՛ս N 187։

Բ. [Յաւելագրութիւն՝ ԺԷ դ.]

1. 8ա-9ա Վաս շարականաց, թէ յորոց է ասացեալ (ի Հարցմանց գրոց Գրիգորի Տաթեւացւոյ. հատոր Թ, պրակ ԽԷ) – Որք գծորանս հոգւոյն արբին և ի ժամանակս ժամանակս երգեցին եղանակաւ երգս շարականացն՝ այսոքիկ են. [Ն]ախ՝ մեծն Մեսրովպ... Եւ աւելին քան զայս՝  խոտելի է և անպիտան։

2. ա. 1ա [Տաղ] – Իսկուհի սրբուհի կուս Հռիփսիմէ... (3 տող)։

բ. 270բ [Տաղ] – ... Ի տարանջատ սէր ծնողիդ ինձ սև լինէր, / Մաշեաց, ահա, Էջմիածին քաղցրիկ... (8 տող)։

 

272

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Բերթակայ վանք

ՋԿ – 1511

ԳՐԻՉ՝ Ներսէս։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Անանուն, Ներսէս գրիչ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յակոբ քաղաքացի։

ԹԵՐԹ՝ 313. չգրուած՝ 1ա, 11ա, 16բ-7բ, 18բ-9ա, 104ա, 158ա, 244ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԶ×12(Ա, ԺԹ 16, ԺԲ 8, ԻԶ 9)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26,7×17։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (Նմուշ՝ 23ա) ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ և սև գործուածք, վարդագոյն մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Յայտնութիւն՝ 1բ, Ծնունդ՝ 2ա, Ընծայումն՝ 2բ, Մկրտութիւն՝ 3ա, Այլակերպութիւն՝ 3բ, Հարսանիք ի Կանայ՝ 4ա, Բուժումն անդամալուծին, Ի վերայ լճին Գալիլիոյ՝ 4բ, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 5ա, Հաղորդութիւն ժողովրդեան՝ 5բ, Մատնութիւն, Ուրացութիւն Պետրոսի՝ 6ա, Խաչելութիւն՝ 6բ, Իւղաբեր կանայք՝ 7ա, Մարիամք առ Գերեզմանն Քրիստոսի՝ 7բ, Աստուածածին՝ 8ա, Զոհաբերութիւն Իսհակայ՝ 8բ, Քառակերպեան աթոռ՝ 9ա,  Փոխումն Աստուածածնի՝ 9բ 10ա, Սուրբ Սարգիս՝ 10բ, Տիրամայրը մանկան հետ՝ 18ա։ Մատթէոս 19բ, Մարկոս՝ 104բ, Ղուկաս՝ 158բ, Յովհաննէս՝ 244բ։ Խ ո ր ա ն՝ 11բ, 12ա, 12բ, 13ա, 13բ, 14ա, 14բ, 15ա, 15բ, 16ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 20ա, 105ա, 159ա, 245ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրաչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, վարդագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճառընտիր։ Ժ-Ժա դդ.։ 2(Ա-Բ) +2(Գ-Դ), ստացուած 2 թերթերի ընդլայնակի ծալումից, եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (Նմուշ՝ Բա) նախկին վիճակում՝ 30տող։ Ունի գունաւոր ճակատազարդ՝ Բա։ Կարդալ՝ 1, Բա, Աբ, Բբ, Աա. «Նոյն գրոց. վասն հանգստեան երանելոյ Անտոնի-Զաւրագլխի ուրումն, անուն՝ Բաղակիոս, դառնութեամբ հալածէր զքրիստոնեայս... ընդ հոլով։ իսկ վասն այնորիկ ///»։ 2. Դբ, Գա, Դա, Գբ. «[Մամբրէի վերծանողի՝ ի մեծի գալստեան Տեառն մերոյ Յիսուս Քրիստոսի յԵրուսաղէմ] – /// նութեանցն մանկանց տա///ծանեն գոչմամբ զեկաւո[ր]ութեանն հետևմունսն... զատեալ որոշեցա /// բարձրակա... ///» (Տե՛ս «Ճառք», Վենետիկ, 1894, էջ 65-66)։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը թեթևակի այրուած, եզրերը մաշուած, թիկունքը ճեղքուած։

ԾՆԹ. 1-16 թերթերի մանրանկարներն ու խորանները որոշակի տարբերում են աւետարանիչների պատկերներից ու ծաղկումներից. ապահովաբար 2 տարբեր նկարիչների գործեր են։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 11բ-2ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 12բ-6ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 20ա-102ա  Աւետարան Մատթէոսի։ 102ա Թելադրութիւն. «Մատթէոս աւետարանիչն յետ է ամի...» 102 Ոտանաւոր. «Մատթէոս մարդ անուանեացաւ...»։

4. 102բ Նախադրութիւն։ 102բ-3բ Գլուխք։ 105ա-56ա Աւետարան Մարկոսի։ 156ա Թելադրութիւն. «Մարկոս աւետարանիչն աշակերտեալ Պետրոսի...»։ 156ա Ոտանաւոր. «Իսկ Մարկոս[ի ասի] առիւծ...»։

5.  156բ Նախադրութիւն։ 156բ-7բ Գլուխք։ 159ա-242բ  Աւետարան Ղուկասու։ 242բ Թելադրութիւն. «Ղուկաս աւետարանիչն աշակերտեալ Պաւղոսի...»։

6. 242բ Նախադրութիւն։ 243աբ Գլուխք (Ա-ԽԲ)։ 245-309ա  Աւետարան Յովհաննու։ (308ա-9ա Իրք կնոջն շնացելոյ)։

309ա «Զայս շնորհ Տեառն սքանչելեաց Եւսերի ասէ՝ յԵկեղեցական պատմութենէ...»։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

309ա ­Փա՜ռք... որոյ շնորհաւք աւարտեցաւ եռայհրաշ և հոգիազարդ Աւետարանս, որ է շաղկապեալ //(309բ) երանեալ աւետարանչաց... // (310ա)... որոյ ցանկացող [եղ]եալ սուրբ Աւետարանիս Յակոբ միակեցս... //(310բ)... Ո՜վ աստուածասէր դասք լուսերամից, որպէս որ Աստուած աստղ քան զաստղ պայծառ է յաւրինեալ, նոյնպէս մարդ քան զմարդ՝ առաւել, իսկ ի յայս ժամա[նա]կս Աստուած

Զհոգիընկալ և զսրբասնեալ,

Վարուք մաքրեալ,

Հոգով զարդարեալ,

Ի յազգէ ընտրեալ,

Յաշխարհէ զատեալ,

Կուսութիւն ստացեալ,

Լռութեամբ կացեալ

Եւ պահաւք պընդեալ,

Անսվաղ կացեալ,

Գիշերի տգնեալ,

Ի հայր Անտոն ձեռք ձգեալ,

Ի Վարոս նմանեալ,

Հայր Թաթլոյ հաւասարեալ,

Զգործս առաջնոց գործեալ։

Ոչ այնու շատացեալ,

Զհրամ[ան]ս Տեառն լսեալ,

Թէ նա երանեալ՝

Զաւակ ի Սիոն եդեալ։

Եւ դայ բորբոքեալ,

ՅԱստուած յուսացեալ,

Զինչս իւր վաճառեալ,

Զհետ կամաց Տեառն երթ[ե]ալ՝

ԶԱւետարանս ստացեալ,

Բ շուրջառ առեալ՝

Յիշատակ եդեալ։

311ա Արդ, գս՝ Յակոբս քաղաքացի, թոռն՝ Կարապետին, որդի՝ Մելքիսեդին, զսուրբ Աւետարանս գնեցի և ի Բերթական վանքս եդի, ի դուռն Սուրբ Աստուածածնի և Սուրբ Լուսաւորչի, յիշատակ կենդանեաց և ննջեցելոց, հաւրն իմոյ՝ Մելքիսեդին և մաւրն իմոյ՝ Եղիսաբեթին, և հաւրեղբաւրն իմոյ՝ բազմերախտ և քաջայհաւատ խաւճայ Մկրտչին  և կենակցին իւրոյ՝ Թուրվանդին, և որդւոյն իւրոյ՝ խոհեմ և հանճարեղ Պարոնին, և եղբաւրն իմոյ՝ Կարապետին, և քվերն իմոյ՝ Դը[շ]խոյին, և մա[ւ]ր մամին իմոյ՝ Եմինին, և փոխեցեալ եղբաւրն իմոյ առ Աստուած՝ Ղազարոս սարկաւագին, և քվերն իմոյ՝ Ղպելին, և հաւրեղբաւր որդոյն իմոյ՝ հասրաթամեռ Ամիր-Ջիհանին, և քվերն իւրոյ՝ Իկտիշին, և ամենայն արեան մերձաւորաց՝ կենդանեաց և ննջեցելոց։

Քանզի, որք մեծութեան ընչից աշխատութիւն զմտաւ ածեալ՝ յայլմէ յայլ անցանեն գաւառս հեռագնաց ուղղևորութեամբ, որպէսզի և շահն աճեցուցանել մարդասիրին, այլ և ընդ համատարած ծովուն ծփանաց նաւարկեալք, որք բարկացայդ այլեաւք լեռնացեալ կոխաձև դաշտանան, //(311բ) անտընտապտոյդ խորոցն փքացեալ կուտիցն մէտ առ մէտ ալեաց ահ պակուցող, տեսողացն արկանելով, իսկ արիացեալք ըստորիջիցն ի խորս խաւարային ձորոցն, համարձակին քարաժեռս դժուարամուտ տեղեացն ի  խընդիր ականց զանազանից, լաւ համարելով զմահ անձանց, քան թէ ունայն ձեռաւք զվատացն ժառանգել անուն, և այլք, ըստ քրէական արուեստին հալոցօք հնոցացն սոկոյն (ոսկոյն) զդիւտ (գիւտ) արուեստաւորեալ՝ յառաջ բերէն անաւթ պատուական։

Ըստ նմին աւրինակի՝

Ճգնեալն ի մարմնի,

Զարդ անապատի,

Հայրս հոգելի

Կարապետ պատուելի,

Մղտեսի անուանի,

Եւ մայրն իւր բարի՝

Եղիսաբէթ ասի,

Ի խնդիր ելին՝

Անգին մարգարտին,

Մայրն և իւր որդին

Ստացան զգանձն անկողոպտելի։

Արդ, ես Յակոբս և մայրս իմ՝ Եղիսաբեդս գնեցաք զսուրբ Աւետարանս և զերկու շուրջառս ի հալալ վաստակոց մերոց և եդաք ի սուրբ յուխտս ի Բերթական վանքս, ի դուռն Սուրբ Լուսաւորչիս և Սուրբ Աստուածածնիս՝ յիշատակ հոգոց մերոց և ննջեցելոց։ Արդ, մի՛ ոք իշխեսցէ հանել զսուրբ ուխտէս՝ ծախելով կամ գրաւելով, կամ գողանալով, ո՛չ //(312ա) յիմոց և ո՛չ յաւտարաց, և թէ ոք յանդքնի հանել ի սուրբ ուխտէս, մասն զՅութայի և զխաչահանուացն առցէ, և զպատիժն Կայենի կրեսցէ, և ընդ Կորխայ և Դադանայ պատուհասցի. ամէն։ Հայր։

Արդ, եղկելի, մեղաւք լըցեալ,

Հոգով տկար և աղտեղեալ,

Չարիս անձին ընդ յոյժ մոլեալ,

Անհուն ծովուն ի գոլ առեալ,

Առանց նաւի ի ներս անկեալ,

Բաս թէ լինիս կիսախեխտեալ։

Ճարտար չէիր դու քարտուլար,

Ոչ վարպետէ բան նըկարեալ,

Գոռոզութեամբ դու վստահեալ,

Ամենեցուն դու ծաղր եղեալ,

Ներսէս անուն դու խըխայդեալ,

Սուտ աբեղայ ես անուանեալ,

Դու զքեզ ոմանց նման կարծեալ,

Բայց շատ չարեաց պատճառ եղեալ։

Ես՝ սուտանուն Ներսէս աբեղաս, շնորհիւ Տեառն սկսայ և ողորմութեամբ նորին կատարեցի զսուրբ Աւետարանս ի գաւառս Խախտեաց, ի վանքս Բերթակ,

Ի դուռն Սուրբ Լուսաւորչիս,

Եւ Սուրբ Աստուածածնիս,

Եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս՝

Նոյն եղկելիս ի միաբանութեան վանիցս՝

ԶՅոհանէս մեծ րաբունիս,

Բան յարտաքնոց չունի կարծիս,

ՅԱստուածաշունչ գիրքն խորինս,

Տէր Ըռըստագէս սրբազանիս,

Տէր Կարապետս Դոմնեցիս,

Տէր Յովանէսըս Ոստեղցիս,

Տէր Կարապետս Դերջընցիս,

Տէր Պետրոսս //(312բ) Արզրումցիս,

Տէր Սարգիսըս Քարաւերկցիս,

Փոքըր մալազ մեր Յակոբիկս,

Տէր Մարտիրոսն չէ միջվիս,

Գալուստ երեցս Սուլցիս.

Գինն տվող Աւետարանիս՝

Յակոբ անուն մղտեսիս։

Եւ մեր միակեց լև դերիկս.

ԺԴ սարկաւագ են պաշտոնիս,

Բ սարկաւագ ի վճարն են Սաղմոսիս,

Դ այլ՝ ըսկիզբ արին հեքիս,

Այլ և յիշերէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զմարմնաւոր մայրն իմ՝ զՄուղալն, որ բազում աշխատութեամբ կու տնտեսէ վանիցս։

Զհոգոյորդին իմ սիրական՝

Զտէր Կարապետն սրբազան,

Հոգովն սուրբ է մաքրական,

Մտաւքն արթուն իմաստութեան։

Հասու եղև սա գրչութեան,

Զթուխտս կոկեց աշխատութեամբ,

Զվրէժն առցէ յաւր յարութեան։

Այլ և վերըստին յիշեցէք, ո՜վ սրբազան դասք լուսերամից, զՅակոբ հոգելին, զմայրն իւր՝ զԵղիսաբեթն, և զմաւրաքեռին իւր՝ զպարոնտէր Ղազար եպիսկոպոսն, որ կամակից և աւգնական եղև մեզ՝ գրելոյ զսուրբ Աւետարանս։ Աստուած զինքն յիշէ։ Գրեցաւ Աւետարանս ի թվիս Հայոց ՋԿ (1511) ի լաւ և յընտիր աւրինակէ։

Թէպէտ որ չէ արուեստաբանիս,

Մտիկ արայ ժամանակիս,

ՋԽԹ (1500) թվականիս,

Բ անգամ ի մէկ տարիս,

Յուղի վազեցի յայս երկրիս,

Ես ո՞նց բերեմ զմիտս ի գրիս,

Ինձ գուժ կու տան մահու կարծիս,

Դուք հրամեցէք՝ Հայր մեր, յերկինս։

Եւ զեղկելի ծրաւղ գծիս՝

Զծոյլս և զհեղգս ի գործ բարիս,

Զժիրս և զփոյթս յանթիւ չարիս,

Զթշուառականս և զեկելիս՝

ԶՆերսէս պղերքս և աղտեղիս,

Զյոյժ տառապեալ աղքատ ոգիս,

Որք հանդիպիք այսմ տառիս,

Յիշման արէք զմեզ արժանիս.

Եւ դուք յիշեալ առ տէրունիս՝

Լինիք յերկնից նորայն բարիս.

Կատարեսցէ զխնդրելիս,

Զխարազնազգեաց սուրբ ու բարիս,

ԶՅակոբ ըստացող Աւետարանիս։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

16ա թվին ՌՃՁԸ (1739)։ Մաթէոս վարդապետ վախճանեցաւ Ըգոստոս ԺԸ ՌՃՁԸ (1739)։

310բ (Շղագիր) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Վարդէկէտու սուրբ վանուցն։ Ես՝ Կարնեցի Պաղտասարի դուստր Հօռօմսիմ այս ի գերութենէ գնեցի և ետու այս սուրբ վանուցն։ Եւ որք ընթեռնուք, միով Հայր մերիւ յիշեցէք զանարժան ծառայս՝ հանդերձ կենդանեօք և ննջեցելովք. ամէն։ Գրեցաւ թվին Հայոց ՌՄՀԹ (1830) և Ապրիլի մէկին։

 

273

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Վերինշէն

ԹՃԼԴ – 1485

ԳՐԻՉ՝ Աւաք։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Նուրիճան, Պէկլար, և Եզտամպաշխ, Տէրուն, Կոստանդ։

ԹԵՐԹ՝ 228. չգրուած՝ 61բ, 101բ, 172բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ի×12(Ա 9, ԺԷ 11, Ի 3)+1×2։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27×18։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 21ա)։ ՏՈՂ՝ 25։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ-շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վանդակազարդ կապոյտ կտաւ և դրոշմազարդ գործուածք։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 1ա, 62ա, 102ա, 173ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, շագանակագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մեկնութիւն Երգոց Երգոյն։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ, փոքրիկ բեկոր), ստացուած 1 թերթի վերին կէսից. եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ մանր երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ)։ Կարդալ՝ Աբ «զհաց իմ հանդերձ կաթամբ... [Յոր]ժամ առաջի եդեալ մեզ աստուածային բա[ն]իս տեսութիւն յԵրգոյ Երգոցս...», Աա «[այս]ոսիկ և տե՛ս զաստեղս զայսոսիկ, եթէ կամիցես զսոսա շափել զիմաստիցս բարձրութիւն... որ ընդ հրեշտակին մարտ[ն]չելով Աստուծոյ մարտակցութեամբն...»։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ թրջուած և խունացած։ Դռնակը՝ կիսամաշ։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1ա-60բ  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 62ա-100ա  Աւետարան Մարկոսի։

3. 102ա-171բ  Աւետարան Ղուկասու։

4. 173ա-226բ  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. (Աւաք գրչի) 228ա Փա՜ռք... Ի թու[ին] Հայոց ԹՃԼԴ (1485) գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի գեղս, որ կոչի Վերիշէն, ընդ հովանեաւ Սուրբ Գրիգորիս։ Ո՛վ կարդայք կամ աւրինակէք՝ յիշեցէք զանպիտան գծող սուրբ Աւետարանիս՝ զԱւաքս, և Աստուած զձեզ յիշէ ի միւսանգամ գալուստն իւր. ամէն։

2. 60բ (Նուրիճան ստացողի) Փա՜ռք... Ես՝ Նուրիճանս ըստացա զՄաթէոս գլուխ Աւետարանս յիշատակ և ծնաւղաց իմոց, հաւրն իմոյ՝ Սիմէոնին, և մաւրն իմոյ՝ Խոնտիկին, կողակցին իմ՝ Հիաթին, և որդոց իմ՝ Յակոբին, Խոնտամիրին և Շեհրամիրին և Կուլամիրին, և ամենայն յարեան մերձաւորաց իմոց, ըստ հրամանի սուրբ առաքելոյն, թէ՝ Երանի, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն և ընդանեակք իւր յԵրուսաղէմ։ Արդ, ո՜վ մանկունք նոր Սիոնի, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս կամ աւրինակէք, յիշեսջիք աղաւթիւք ի  Քրիստոս զՆուրիճան աղէս՝ սրբասէր և սրբամիտ, և զվարդափթիթ որդիքն իւր, զի ողորմեսցի նոցա Քրիստոս Աստուած յաւուրն դատաստանի, դասակից և պսակակից առնէ զՆուրիճանն սրբոյն Մաթէոսի աւետարանչին, բա//(61ա)րեխաւսութեամբ սուրբ Աստուածածնին և սրբոց առաքելոցն և ամենայն սրբոց. ամէն։

3. 100բ (Պէկլար և Եզտամպաշխ ստացողաց) Փա՜ռք...։ Ես Պէկլարս և Եզտամպաշխս ըստացանք զՄարկոս գլուխ Աւետարանս յիշատակ մեզ և ծնաւղաց մերոց։ Ես Պէկլարս ըստացա յիշատակ ինձ և հաւրն իմոյ՝ Կոստանդին, մաւրն իմոյ՝ Նիկարին, և կողակցին իմ՝ Գուլին՝ և որդոց իմ՝ Կուլիարին և Ղանատիարին, և ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց, ըստ հրամանի սուրբ առաքելոյն, թէ՝ Երանի, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն և ընդանեակք իւր յԵրուսաղէմ։ Ես Եզտամպաշխս ըստացա յիշատակ ինձ, և հաւրն իմոյ՝ Սիմէոնին, և մաւրն իմոյ՝ Խոնտիկին, կողակցին իմ՝ Հուռումին, և որդոց իմ՝ Ամիրին և Կիրակոսին, Զիալին և Սիմէոնին, և ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց։

Արդ, ո՜վ մանկունք նոր Սիոնի, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետա//(101ա)րանս կամ աւրինակէք, յիշեսջիք աղաւթիւք ի Քրիստոս զԵզտամպաշխս և զվարդափթիթ որդիքն իւր, զՊէլկարս, և զվարդափթիթ որդիքն իւր, զի ողորմեսցի նոցա Քրիստոս Աստուած յաւուրն դատաստանի, դասակից և պսակակից առնէ զՊէկլարս և զԵզտամպախշս սրբոյն Մարկոսի աւետարանչին, բարեխաւսութեամբ սուրբ Աստուածածնին և սրբոց առաքելոց. ամէն։

4. 171բ (Տէրուն ստացողի) Փա՜ռք...։ Ես Տէրունս ըստացա զՂուկաս գլուխ Աւետարանս յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմոց, հաւրն իմ՝ Պախշաիշին, և մաւրն իմ՝ Ազիզին, և կողակցին իմ՝ Բաղտատին, և որդոց իմ՝ Ճանազիզին, Ամիրազիզին և Միրզաին, Էտկարշին և Պապին, և ամենայն յարեան մերձաւորաց իմոց, ըստ հրամանի սուրբ առաքելոյն, թէ՝ Երանի, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն և ընդանեակք իւր յԵրուսաղէմ։ Արդ, ո՜վ մանկունք նոր Սիոնի, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս կամ աւրինակէք, յիշեսջիք աղաւթիւք ի Քրիստոս զՏէրուն աղէս, սրբասէր և սրբամիտ, և գերէթափ և զվարդափթիթ որդիքն իւր, զի ողորմեսցի նոցա Քրիստոս Աստուած յաւուրն//(172ա) դատաստանի, դասակից և պսակակից առնէ զՏէրուն աղէս սրբոյն Ղուկասու աւետարանչին, սրբոյն Աստուածածնին և սրբոց առաքելոցն և ամենայն սրբոց. ամէն։ Դարձեալ աղաչեմ, ո՜վ սրբասնունդ և սրբամիտ քահանայք, եթէ կարդայք կամ տեսանէք զսուրբ Աւետարանս, յիշեցէք զՏէրուն  աղէն յաղաւթս ձեր,  և Աստուած զձեզ յիշէ ի միւսանգամ գալուստն իւր. ամէն։

5. 228ա (Կոստանդ ստացողի) Ես Կոստանդս (եղծուած) ըստացա զՅոհան գլուխ Աւետարանս՝ յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմոց, հաւրն  իմոյ՝  Յովանիսին, և մաւրն իմոյ՝ Նորըստին, և կողակցին իմոյ՝ Նիկարին, և որդոց իմ՝ Շաքարին և Ղուզիկին և Փաշիկին, և ամենայն յարեան մերձաւորաց իմոց, ըստ հրամանի սուրբ առաքելոյն, թէ Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիովն և ընդանեակք իւր Երուսաղէմ։ Արդ, ո՜վ մանկունք նո//(228բ)ր Սիովնի, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս կամ աւրինակէք յիշեսջիք աղաւթիւք ի Քրիստոս զԿոստանդ աղէս, սրբասէր և սրբամիտ և զվարդափթիթ որդիքն իւր, զի ողորմեսցի նոցա յաւուրն դատաստանի, դասակից և պսակակից առնէ Քրիստոս Աստուած զԿոստանդ աղէս սրբոյն Յովհաննու աւետարանչին, բարեխաւսութեամ սուրբ Աստուածածնին, ծնողի իւրոյ և սրբոց առաքելոցն և ամենայն սրբոց. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

227ա Յիշատակարանըս այս է, որ կարօտ էր ի վերայ նորայ, որ կատարեաց զխորհուրդն. զստացող գրոյս, որ կոչի սուրբ Աւետարան, գնեցող Հախնազարի  որդին՝ Էվազս հալալ վաստակոց իմոց յիշատակ հոգոյ իմոյ, հայրն իմ՝ Հախնազարին, որ հանգուցեալ է առ Քրիստոս, մայրն իմ՝ Լէլին, եղբարք իմ՝ Սիմէոնն, Յոհանն, կցորդն իմ՝ Գուլին, Սալվարն, որդին իմ՝ Պատալին, մեծին և փոքրին, և ամենայն արեանն։ Ո՛վ ոք կարդաք կամ աւրինակէք սուրբ Աւետարանս, յիշեցէք զհ[ա]րազատ և բարիմիտ և վատաբախտ զԷվազ սարկաւագս, վերոյ անունն, որ խնդրուած էր իւր, և Աստուած զձեզ յիշէ ի միւսանգամ գալըստեան. ամէն։ Ի թվին ՌՃԾԹ (1710) էր։ Պատալին, որ մօրէն ծնաւ, թվին ՌՃԾԸ (1709) էր։

Գրչափորձ՝ 228բ (անընթեռնելի)։

 

274

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Կոստանդնուպօլի՞ս

Տիգրանակերտ

ԺԷ – XVII

ՌՃ – 1651

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս երէց (ԺԷ դ.)։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Եղիազար (1651 թ.)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Զաքարիա վրդ. (ԺԷ դ.), Փիլիպպոս կթղ. (1651 թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 306+1 (կրկ. 1). չգրուած՝ 1ա-4ա, 5բ, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ, 13բ-4ա, 15ա, 16բ-7ա, 18բ-9ա, 20բ-1ա, 22բ-3ա, 24բ-5ա, 26բ, 108ա, 161ա, 241բ-2ա, 302բ-6բ։ ՊՐԱԿ՝ 3(4+13+10) + Ա-ԻԳ×12+1×4։ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26×18։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երեսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 39ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վարդագոյն և կապոյտ մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒն – Աւետումն՝ 4բ, Երկրպագութիւն մոգուց՝ 5ա, Մկրտութիւն՝ 6ա, Այլակերպութիւն՝ 7բ, Համբարձումն՝ 8ա, Մուտք յԵրուսաղէմ, Խորհրդաւոր ընթրիք՝ 10ա, Ոտնլուայ՝ 11բ, Մատնութիւն՝ 12ա, Իջեցումն ի խաչէ՝ 13ա, Աւերումն դժոխոց՝ 14բ, Հոգեգալուստ՝ 15բ, Երկրորդ գալուստն՝ 16ա, ի լուսանցս՝ աւետարանակա դրուագներ։ Մատթէոս՝ 30բ, Մարկոս 108բ, Ղուկաս՝ 161բ, Յովհաննէս՝ 242բ։ Խ ո ր ա ն՝ 17բ, 18ա, 19բ, 20ա, 21բ, 22ա, 23բ, 24ա, 25բ, 26ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 31ա, 109ա, 162ա, 243ա։ Լ ո ւ ս  ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրաչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի Բ փեղկը՝ քիչ մաշուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 17ա-8բ Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 19բ-26ա Համաբարբառ (նաև լուսանցային)։

3. 28ա-9բ Գլուխք։ 29բ-30ա Նախադրութիւն։ 31ա-105բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 106ա-7ա Գլուխք։ 107բ Նախադրութիւն։ 109ա-57բ  Աւետարան Մարկոսի (156բ-7բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 158ա-60ա Գլուխք։ 160աբ Նախադրութիւն։  162ա-238բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 239ա-40բ  Գլուխք (Ա-ԽԳ)։  240բ-1ա Նախադրութիւն։ 243ա-301բ Աւետարան Յովհաննու (301ա Իրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

105բ Եւ զեղկելի և զփոշի գծողս՝ զսուտանուն զՅովանէս  էրէցս, աղաչեմ յիշել ի Տէր. ամէն։

157բ Զըստացաւղ սուրբ Աւետարանիս՝ զԶաքարիայ վարդապետն՝ զպատրիարգն Կոստանդինուպաւլսի, աղաչեմ յիշել ի Տէր։ Ընդ նմին և զիս՝ զյետնալս և զվարանեալս մեղաւք, զյունայնս և զծոյլս ի գործս բարեաց, զգծողս՝ սուտանուն Յովանէս էրէցս, աղաչեմ զհանդիպողքդ այսմ տառիս, որ միով Աստուած ողորմայիւ յիշել զբազմամեղս, և որ յիշէ՝ յիշեալ եղիցի ի յարքայութեան երկնից. ամէն։

238բ Ո՜հ, զմեղաւք մածեալ և զմոխրաթաւալ ոգիս՝ զՅովաննէս էրէցս, աղաչեմ յիշել միով Աստուած ողորմայիւ. ամէն։

241ա Աղաչե՜մ, աղաչե՜մ զհանդիպողքսդ այսմ սուրբ տառիս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զըստացաւղ սուրբ Աւետարանիս՝ զԶաքարիայ վարդապետն՝ զպատրիարգն Կոստանդինուպաւլսի։ Ընդ նմին և զգծող սորին՝ զյետին և զյոռացեալ և զծոյլս ի գործս բարեաց և զտարտամս և զվատթար զՅովաննէս սուտանուն երէցս, յիշեցէք միով Աստուած ողորմայիւ, և որք յիշէք յիշեալ լիջիք ի յառաջի անմահ  գառինն Աստուծոյ. ամէն։ Հայր մեր, որ։

302ա Փա՜ռք... (միայն «Փառք»-ի հատուածը)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

27ա (Ծաղկողի) Ի քանակութեանս Աբեթական Հայկազեան ազգիս Ռ և Ճ (1651) ամի, ի գալ սուրբ Հաւրս մերոյ  տէր Փիլիպոս սրբասնեալ կաթողիկոսի և հայրապետի սուրբ Աթոռոյս մեր Էջմիածնի ի յերկիրս Միջագետաց, ի քաղաքս, որ կոչի Տիգրանակերտ, և աստի գնացեալ ի սուրբ Երուսաղէմ՝ յերկրպագութիւն սուրբ գերեզմանին և այլ ոտնակոխ տնաւրինականացն Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ, ընդ իւր ունելով զսուրբ Աւետարանս թերակատար, այսինքն՝ զտասն խորան համաբարբարռսն և այլ ուրեք-ուրեք ինչ տեղի պատկեր և թուփ, զոր հարկ եդեալ ի վերայ եղկելոյս՝ առ ի լնուլ զպակասութիւն սորին։ Վասն որոյ և ես նուաստս ի գրչաց՝ Եղիազար տրուպ ծառայ նորին, կամաւ և յաւժարութեամբ յանձն առի և կատարեցի զհրամայեալն ի նմանէ ըստ իմում կարեաց։ Արդ, որք հանդիպիք սմա աղաչեմ մեծաւ պաղատանօք խնդրել աղօթիւք ի Տեառնէ՝ պահել զսա ախոյեան յաղթող ընդդէմ  ներհակաց, ի վանումն չարափառաց և ի պածանս ազգիս Հայոց, և յետ աստեացս ելանելոյ՝ ընդ սուրբ հայրապետացն դասեսցէ և պսակեսցէ, որ և աղաչեմ, զի և ինձ մասն լիցի ընդ սա յաւուր  ահեղ ատենին Քրիստոսի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

 

275

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ՇԻ[Է՞] – 1078

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Սմբատ Պատրիկ։

ԹԵՐԹ՝ 269. չգրուած՝ 269բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Ի (նշանակուած վերին լուսանցի աջ անկիւնում, յետագայում այլ ձեռքով՝ Ա-ԼԵ)×8(Ա 7, Ի 5)+1×1։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ (թուղթ՝ 269) ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26×19։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ 9ա) ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ-շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դեղին մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 1ա, 77ա, 125ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ ոճաւորած երկրաչափական ձևեր (եռանկիւի, քառանկիւնի, շրջան և այլն)։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճառընտի՞ր։ Թ-Ժ դդ.։ Սկզբում 1(Ա), ստացուած 1 թերթի առաջին կէսի ձախակողմեան սիւնակի ընդերկայնակի հատմամբ։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ)։ Կարդալ՝ Աաբ «/// և Սէմ, որ յառաջ էր, քան /// և Նոյ, որ էրէցն էր /// և զՀաբել, որ յառաջ /// [յա]մենեսեան... վկայեաց Եզեկիէղ և ա /// [եղի]ցի արիւն ծառայից քո[ց] /// սրտմտութեամբ ար ///»։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար, միայն վերն վերին լուսանցների կողմից թրջուած և խունացած, առանձին բառեր ու տողեր գունաթափուած, Յոհաննու Աւետարանի անուանաթերթը կտրուած հանուած։ 76բ, 268ա յիշատակարանները պատուած թղթով, յետագայում անջատուած, որից բնագիրը մասնակի վնասուած։ Կազմի կաշին ցեցակեր, դռնակի աստառը՝ քայքայուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1ա-76ա  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 77ա-124բ  Աւետարան Մարկոսի։

3. 125ա-204բ  Աւետարան Ղուկասու։

4. 205ա-62բ  Աւետարան Յովհաննու (թափուած՝ Ա, 1-3)

Պարականոն հատուածներն առանձին.

ա 236աբ Ըստ Մարկոսի – Յարուցեալ Յիսուս... (ԺԶ. 9-20)։

բ. 263բ-4ա Ըստ Ղուկայ։ ՄԱԳ – Բայց ոչ մի կամք... (ԻԲ, 42-44)։ ՄՁԷ Համարն է այս բանս – Պատասխանի ետ... (ԻԲ, 51)։

գ. 264աբ Ըստ Յովհաննու («ԻրՔ») – Եւ գնացին յիւրաքանչիւր... (Ը, 1-11)։

Ստորին լուսանցներում՝ Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

76բ (Յովհանէս գրչի) Զստացող սուրբ Աւետարանիս զՍմբատ, որդի Վահրամայ, քրիստոսասէր և բարեյաղթող Պատրիկ յիշեսջիք ի Տէր և զծնաւղ իւր և զեղբարս՝ զննջեցեալսն ի Քրիստոս, որոց ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած ի փառաւորեալ գալստեան իւրում։

288ա Ի հինգհարիւրերորդի քսան[երորդի եաւթներո՞ր]դի (1078) ամի թուաբերութեան Հայոց, ի թագաւորութեանն Յունաց Միխայիլին որդւոյ Տուկծին [կայսերն Հռոմոց], ի կուրապաղատութեանն Մարեամայ բարեպաշտի և հազաւրի [մեր Պատրիկի] և տեառն որդւոյ, յամս աստուածապատիւ և հոգևոր տէրանց մերոց՝ Հայոց կաթողիկոսաց՝ տեառն Գրիգորի  և տեառն Գեորգայ, ես Սմբատ Պատրիկ, որդի Վահրամայ, ցանկացաւղ եղէ աստուծային տառիս սրբոյ Աւետարանիս, մեծաւ փափագանաւք և սրտի սիրով յաւժարութեամբ ետու գրել Յովհաննիսի գրչի [յը]նտիր և ի ստոյգ աւրինկաց։ Ստացայ զսայ յուրախութիւն հոգւոյ իմոյ, ի լուսաւորութիւն և ի փրկութիւն կենաց իմոց, յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմոց և եղբարց կենդանեաց և մեռելոց և ամենայն ազգի ուխտի մանկանց եկեղեցւոյ. և եղիցի ինձ գանձ յաւիտեանական յերկինս և անկապուտ ճո//(268բ)խութիւն։

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնուք և լուսաւորիք և փարթամանայք անթափելի ճոխութեամբ յաստուծային կտակարանացս, յիշեսջիք զմեզ առաջի զենլոյն Քրիստոսի, թերևս ողորմեսցի մեզ յահեղ և ի միւանգամ գալստեանն իւրոյ, յորժամ բանք սպառեն և գործք թագաւորեն։

Ի սմին ամի արժանաւորեաց զիս մարդասէրն Աստուած՝ առնուլ զձև և զկարգ կրաւնաւորութեան՝ դիմելով առ դուռն ողորմութեանն Աստուծոյ, զի և ինձ բացցի դուռն կեանց մտին, առեալ զանուն որդեգրութեան Հաւր երկնաւորի, անուանեցայ Յովհաննէս ըստ վերակոչման հրաժարելոյ իմոյ ի ծփանաց կենցաղոյս։ Հասի երանելի և ցանկեալի ճանապարհիս, որում ի վաղնջուցն սպասեի։ Արդ, հայցեմ յամենեցունց սրբերամից լուսազգեստից կրաւնորացդ՝ լինել ինձ աւժանդակ աղաւթիւք, զի և ինձ ողորմեսցի Քրիստոս յիւրում սուրբ գալստեանն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 264բ (Կազմողի, ուղղագիծ երկաթագրով) Քրիստոս Աստուած ի միւսանգամ քո գալստեանդ ողորմեա մեղուցեալ քո ծառայի Գրիգորի. ամէն (փակագիր)։

265ա Արդ, որոց լուսաւորեալ են մըտացն առաջարկութիւնսն և զըփոյթ և զյաւժարութիւնս՝ վերին աշխարհն ունիցին, ամենայն ինչ դիւրաւ հանդիպի՝ հաճոյ Տեառն և մարդկան, որպէս և  այժմ էր տեսանել առ այր ոմն մեծ և երևելի ընդ իմաստունս համեմատեալ և քան զբազումս խոհեմ գտեալ, որբոց և այրեաց անիրաւելոց և զրկելոց անվեհեր աւգնական և բարեխաւս ի դրունս արքունեաց, քրիստոսասէր և ազատ//(265բ) ծնաւղաց զաւակ, որոց անուն Խայտեր, ճանաչիւր մըտացս ի զլուսատու աւետարանութիւնս Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի Տեառն մերոյ, որ քառահոս վտակաւք արբուցանէ զամենայն հաւատացելոց անձինս՝ ըստ նախանկար գետոցն յաստուածատունկ դրախտէ անտի բըղխեալ ոռոգանել զամենայն երկիր, որ աւրինակ էր զլուսաւոր վտակս սըրբոյ Աւետարանիս։

Արդ, այս նախասացեալ պատրոն Խայտեր ստացաւ զըսուրբ Աւետարանս զաւակ ի Սիովն և ընտանի յԵրուսաղէմն վերին։

266ա Արդ, յայցէ յամենեցունց, որք լուսաւորիք ի սուրբ պատուիրանէս, յիշել յարժանախումբ ձեր սուրբ հանդէսս զպատրոն Խայտերն՝ զստացաւղ սորա և զծնաւղսն իւր, զաստուածասէր ամուսին իւր՝ զԵմենիկն, զհարազատ զաւակ նորա՝ զՍտեփան, և զդստերն իւր՝ զՆասերն և զԱնըլհերն, զի ողորմեսցի սոցա Քրիստոս յիւրում փառաւոր և ի հրաշազարդ առաւատուն և գրեսցէ զանուանս սոցա ի դպրութիւն կենաց և ջնջեսցէ զամենայն պարտիս սոցա, և ընդ միոյ  ընծայա//(266բ)բերութեանս այսորիկ հատուսցէ զանվախճան բարիսն. ամէն։

Բայց նորոգեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՈԿԹ (1220) հրամանաւ պատուական եւ աստուածասէր պատրոնին՝ Ալէքսին, որ բազում փափագանաւք սրտի իւրոյ ետ նորոգել զսուրբ կտակս, և զարդարեաց ծաղկազարդ  երանկաւք, ոսկիովք պատուականաւ[ք] և գոյնսգունեան վայելչական դեղովք՝ ի յիշատակ ոգւոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իմոց, հաւր իւրոյ՝ //(267ա) Վարդանայ, և մաւր իւրոյ՝ Զըմբաղին, և գեղեցիկ և անդրանիկ պատանեկի իմոյ՝ Մըխիթարչին, որ է յիշատակ և ժառանգ ամենայնի, զոր Տէր Յիսուս աղաւթիւք սրբոցն ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ. ամէն (կապգիր)։

Արդ, աղերս մաղթանաց արկանեմ առաջի մանկանց նոր Սիովնի՝ յիշել ի միագումար և ի սրաթռիչ աղաւթս ձեր զվերագրեալսդ ամենայն, որոյ ողորմեսցի սոցա Քրիստոս յաւուր մեծի ծագման իւրոյ, յորժամ բանք սպառին և գործք թագաւորին։ //(267բ) Եւ որ տէրն է մահու և կենաց՝ Յիսուս Քրիստոս, զյիշողքդ հանդերձ յիշելովքս յիշեսցէ իւր ամենամեծ ողորմութեամբն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։ Ընդ սոսին և զկազմող սաոր՝ զԳրիգոր կրաւնաւոր և զծնաւղսն իւր յիշեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս. ամէն։

267բ (ԺԷ-ԺԸ դդ., շղագրանման բոլորգիր) Ո՜վ ընդրեալ սուրբ մանկու[ն]ք Սիոնի, Սարգիս ներկարար և զամուսին իւր և զաւակսն իւր, որ հալալ վաստակոց գնեաց սուրբ Աւետարանս և եթող յիշատակ հոգոյ և մարմ[ն]ոյ, ով որ կարդա, յի[շ]մանան արժանի արասցէ՝ յիշեալ [լ]ինիք առաջի Աստուծոյ. [ա]մէն, եղիցի։

269ա (ԺԸ դ., բոլորգիր, յաւելադիր թերթի վրայ) Փա՜ռք... Ես՝ Իսպէս և իմ աղբերս՝ Գրիգորս ստացաք այս սուրբ Աւետարանիս ի հալալ հնչից մերոց՝ հոգոց մերոց և ծնաւղացն մերոց, հաւրն մերոյ՝ Թանխշուխշին, և մաւրն մերոյ՝ Գուլշարին, եղբարց մերոց, փոխեցելոյն ի Քրիստոս՝ Վարձելն, Իմարինդաին, և կենակցին մերոյ՝ Նազուխաթունին և Ղրմըզխաթունին։ Տվաք զայս սուրբ Աւետարանս Ոհաննու վանացն։ Ով ոք կարդայ կամ աւրինակէ՝ ի սուրբ բերանովն Աստուած ողորմի ասէ, և Աստուած իւրն ողորմի ի միւսանդամ գալըստեան. ամէն։

Կնքադրոշմ՝ 1ա Գիրքս Սուրբ Էջմիածնա է։

 

276

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԶ – XVI

ԳՐԻՉ՝ Մարտիրոս

ԹԵՐԹ՝ 344. չգրուած՝ 1ա-4ա, 5բ-6ա, 7բ-8ա, 9բ-10ա, 11բ-2ա, 13բ-4ա, 15բ-6ա, 17բ-8ա, 20բ-2ա, 23բ-4ա, 25բ-6ա, 27բ-8ա, 29բ-30ա, 31բ-2բ, 35ա, 122բ-3ա, 271-2ա։ ՊՐԱԿ՝ 4(2+8+12+9)+Ա-ԻԵ-1 (կրկ. ԺԴ)×12(Դ 13, Զ, ԺԳ 11, ԺԱ-ԺԲ 14, ԻԵ 6)+1×4։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,7×17։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 43ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 4բ, Ծնունդ՝ 5ա, Ընծայումն՝ 6բ, Մկրտութիւն՝ 7ա, Այլակերպութիւն՝ 8բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 9ա, Մուտք յերուսաղէմ՝ 10բ, Ոտնլուայ՝ 11ա, Խաչելութիւն՝ 12բ, Թաղումն՝ 13ա, Աւետումն դժոխոց՝ 14բ, Յարութիւն՝ 15ա, Համբարձումն՝ 16բ, Հոգեգալուստ՝ 17ա, Տէրունական խաչ՝ 18բ, Քերոբէական աթոռ՝ 19ա։ Մատթէոս՝ 35բ, Մարկոս՝ 123բ, Յովհաննէս՝ 272բ։ Խ ո ր ա ն՝ 22բ, 23ա, 24բ, 25ա, 26բ, 27ա, 28բ, 29ա, 30բ, 31ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 36ա, 124ա, 181ա, 273ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, մարդ, հրեշտակ, խաչ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի վրայ կոստղերի և խաչի հետքեր։ Վերջին չորս թերթերն աւելացած վերակազմելիս։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 22բ-3ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 24բ-31ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 33ա-4բ Գլուխք։ 36ա-120բ Աւետարան Մատթէոսի։ 121ա Թելադրութիւն. «Մատթէոս աւետանիչն յետ եւթն ամի...»

4. 121բ-2ա Գլուխք։ 124ա-78ա  Աւետարան Մարկոսի (177բ-8ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։ 178բ Թելադրութիւն. «Մարկոս աւետարանիչն աշակերտեալ Պետրոսի...»։

5. 179բ-80բ Գլուխք։ 181ա-270ա Աւետարան Ղուկասու։ 270աբ Թելադրութիւն. «Ղուկաս արուեստիւ բժիշկ գոլով...»

6. 271բ Նախադրութիւն։ 272ա  Գլուխք (Ա-ԺԸ)։  273ա-337բ  Աւետարան Յովհաննու (337աբ Իրք կնոջն շնացելոյ)։ 337բ Թելադրութիւն. «Յովհաննէս աւետարանիչն որ և Որդի Որոտման...»։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

178ա Զանարժան գրիչս յիշեցէք ի Քրիստոս։ Վա՜յ ինձ Ռ (1000) բերան

338ա Փա՜ռք և պատիւ յաւիտեան՝

Համագոյ Երրորդութեան,

Երեք անձնեայ սուրբ տէրութեան,

Միասնական աստուածութեան։

Հայր անըսկիզբն և անվախճան,

Պատճառ Որդւոյ սուրբ ծըննդեան

Եւ Սուրբ Հոգւոյն անճառ բըղխման,

Փառաւորեալ միշտ յաւիտեան։

Եւ կատարող արարչական

Որով բոլոր էակ ստեղծման,

Յորժամ հըրամանքըն տիրական

Մտաց բըղխմանց զաշխարհս համայն։

Երկիր հիմամբք հաստատեցան

Եւ ամրացեալ անշարժացան,

Բարի շարժմամբ բաժանեցան՝

Ի պըտղաբերդ և յանդաստան։

Ի բուսական յաճական,

Եւ ի յաճումն նիւթական,

Նիւթականաց արար հրաման

Աննիւթ քննութիւն աստուածական։

Ճարտարապետն ազգի մարդկան

Էարկ զհիմունըս տարրական,

Կառոյց կամարք անզուգական,

Տասըն մասամբք բաժանեցան։

Կմբեթաձև բոլորանման՝

Դասք զաւրութեանց անմահական,

Յամէն խորան անդ կարգեցան՝

Ի յաւրհնութիւնըն փառաբան։

Իսկ ի վերինըն մեծ // (338բ) խորան,

Աթոռ կարգեաց չորեքկուսեան,

Բոց կորովի մարդոյ նման,

Կերտ առևծու խըրոխտաձայն։

Եւ ցըլաձև արդիւնական,

Եւ արծըւի վեր սըլացական,

Ութիւք թևօք վեր ամբարձման

Եւ ութ աչաւք գեղեցկացան։

Նըշանակէր մարդն յանդիման՝

ԶՄատթէոսան Աւետարան.

Մարկոսն՝ առիւծ և ճեմական,

Արի և քաջ և կարճաբան.

Ղուկաս՝ եզին ասացական,

Մեղով գնալ երկարական,

Եւ Յոհաննէս՝ արծուանըման

Թռեաւ մըտաւք անհասական։

Իսկ ի ստորին այս նիւթական,

Արարածոց լինելութեան,

Չորեք անկիւն աշխարհ, որ կան

Ծագէ ի ծագ ընդհանրական։

Արևելեան, արևմտեան,

Հիւսիս, հարաւ յարմարական,

Որք ընդհանուր քարոզեցաւ

Աւետարանն սրբազան։

Այլ և գետոցըն զանազան,

Որք ի դրախտէն յառաջ խաղան՝

Փիսոն, Գեհոն ընդ Տիգրիսն այն

Եւ Եփրատեսըն հրաշազան,

Որ ցուցանէ յայտ//(339ա)նի նըշան

Զառ ի չորիցն համանըման.

Փիսոն ասէ՝ զՄատթէոսի,

Գեհոն՝ զՄարկոսն առիւծանման,

Տիգրիս՝ զՂուկաս եզն աննման

Եւ Եփրատէս՝ զարծիւն Յոհան,

Որ ի բարձանց որոտալով՝

Հընչեաց զբարբառը վերնական։

Այլ և խաչինը սոսկական,

Յարևելից փայլեալ ծագման,

Ընդ Դ անկիւնս տարածական,

Լուսաւորել զխաւար մարդկան։

Այսքան հրաշաւք գերադրական

Բարգաւաճի Աւետարան,

Որ քրովբէից սա նըման ԶՏէրըն փառաց բարձեալ յինքեան։

Այլ և նըման սուրբ տապանին,

Զոր Նոյ կազմեաց չորեքկուսեան,

Որք ի ջըրոցն սուզական,

Անդէն մըտեալքըն փրկեցան։

Այլ և դարուն Աբրահամեան,

Որ չորք ասի ի յԱդամեան,

Որ կերակիրիւ տէրն ընդ ծառայն,

Տայր զաւետիսըն յըղութեան։

Եւ տապանական յանփուտ փայտեան

Ի ժամանակըն Մովսիսեան,

Որ ի Տեառնէ էառ հրաման

Յոսկւոյ սըրբոյ հաստատել զայն։

Եւ եդ անդէն ըզմա //(339բ) նանայն

Զբուրւառն ոսկի և զգաւազան,

Նըշանակէր զԱւետարան

Զբանըն և զըմարմինըն տէրունեան։

Այս աղագաւըս յարգական

Պատմաբանի Աւետարան,

Որ ընձեռէ շընորհս մարդկան

Ապաքինիչ ցաւոց որ կան։

Դիւաց կարկիչ  սադայէլեան,

Վանիչ չարին ըստորնական,

Գաղտնի նետից և պահապան

Եւ տըկարաց է աւգնական։

Յերես անկեալ զկողկողական,

Պաղատանօք մաղթողական,

Զքեզ աղաչեմք սուրբ ամբարան՝

Տուն և տեղի արքայական,

Մեզ հասանել ի նեղութեան,

Ի Փորձութեան ժամանակեան

Պահել անփորձ և անսասան

Ի յանկարծիցըն դիւական։

Ի քէն հայցեմք, Աւետարա՛ն,

Աւետաբեր սուրբ աւթարան,

Ճաշակ բարի և փըրկական,

Մարմնոյ ՚ւ արեան անապական։

Յաղքատամիտ, պակասաբան

Մարտիրոսէ բանքս ծըրեցան,

Սա ի գովեստ հաճոյական

Առ միածին Աստուածըդ Բան։

Լեզուաւ՝ տարտամ //(340) անխաւսական,

Անձամբս՝ մեղկեալ մեռելական,

Գործովս՝ թափուր և զազրական,

Որ անբանից եմ նմանական։

Ի մեզ գըթաս սիրողական

Եւ հաշտեսցիս ողորմական,

Փըրկել ի հրոյն անշիջական

Աստի յայժմուս և յապագայն։

Իսկ չորից աւետարանացն խորհուրդ... //(340բ)... Ուստի և տեսեալ զսորայս անճառ փրկագործութեան խոր//... (շար. թափուած)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

341ա Փա՜ռք... Արդ, ես Սիմոնս, եղբայր՝ Կարապետս, Յովսէփս, Սիմոնի կին՝ Զանիկս, առիք զսուրբ Աւետարանս ի հալալ վաստակոց մերոց և թողաք յիշատակ ի դուռն Սուրբ Գրիգոր եկեղեցւոյն, ի գեօղն, որ կոչի Նորակերտ։ Ո՜վ քահանայք և մանկունք եկեղեցւոյ, յորժամ հանդիպիք կարդալով կամ օրինակելով, յիշեցէք զբարեմիտ և հեզահոգի զՍիմոնն, Կարապետն, Յովսէփն, Զանիկն և ծնօղքն՝ զԴաւութն և Սառիկն։ Եւ յիշեցէք Զանկին և հայրն՝ Մարտիրոսն և մայրն՝ Մախմուրն և եղբայր՝ Մանուկն, և ամնայն արեան մերձաւորքն։ Յիշեցէք զՍիմոնի որդիք՝ Նահապետն, Ոսկանն, Արզանին, Պուղոսն, //(341բ) Դաւութն, որ է որդի Կարապետին, և Յոհանն, և Սիմոնի դուստր՝ Նարինկուլն, Սաչինարն, Սառիկն, Եղինարն, Մարգարիտն, և ամնայն արեան մերձաւորքն՝ աստ և ի համդերձելումն. յիշեցէք ի Քրիստոս, և դուք յիշման արժանի լինիք ի յահեղ դատաստանին. ամէն։ Հայր մեր։ Եւ էր գեղիս վանքին դէր  և վերակաց[ու]տէր Ըստեփան կրօնաւորն, որ եղև պատջառ զսուրբ Աւետարանիս առնելոյն. և էին ժամանակին քահանայք գեղիս՝ տէր Նիկօղօսն և տէր Ղազարն, սպասաւոր Սուրբ Կարապետին և առաջնորդ Մաթէոս վարդապետին, թվին ՌՃԼԹ (1690)։ Յիշեցէք Զանիկն և հայրն՝ Մարտիրոսն և մայրն՝ Մախմուրն և եղբայրն՝ Մանուկն և քըւերքն՝ Մարեանն, Եղիսապետն։

Արդ, ես՝ Սիմոնս, Կարապետս, Յովսէփս, Զա//(342ա)նիկն, առիք զսուրբ Աւետարանս՝ յիշատակ մեզ և ծնօղացն մերոց, և տվիք ի զուռն Սուրբ Գրիգոր եկեղեցւոյն։ Ո՛վ ոք յիշխէ հանել ի մէջ սուրբ եկեղեցոյս, նզովեալ եղիցի ՅԺ և ութ (318) հայրապետացն, մասն և բաժին ընդ Յուդայի և Կայենի առցէ և սևերես լինի ի յահեղ դատաստանին Քրիստոսի. ամէն։ Հայր մեր...

Կազմեցաւ ձեռամբ Մովսէսին և Ովանէսին. և եմք ի յերկրէն Ղափանայ, ի գեղչէն Աջպաճայ։

Յիշեցէք Զանիկին եղբայրք՝ Մարութէն, Մարտիկն։ Յիշեցէք Կարապետն, որ եղև պատջառ սուրբ Աւետարանիս առնելոյն։

342բ Ես՝ Սիմոնս, ես Կարապետս տվիք մեր վանքին՝ Աստուածածնին մէկ սուրմալու վակաս, մէկ սաղաւարտ։

 

277

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Տիւրիկէ

ՋԼԷ – 1488

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս քհյ.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Սիմէոն։

ԹԵՐԹ՝ 306. չգրուած՝ 1ա-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 16ա, 98ա, 149ա, 305բ-6բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×2+Ա+ԻԵ×12 (Ա, ԺԲ, ԺԹ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆԻ՝ 25×16,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 58ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկադրոշմ կտաւ։ Ա փեղկին՝ 3 կանաչ և 1 վարդագոյն ակերով արծաթէ խաչ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 16բ, Մարկոս՝ 98բ, Ղուկաս՝ 149բ, Յովհաննէս՝ 233բ։ Խորան՝ 3բ-4ա, 5բ-6ա, 7բ-8ա, 9բ-10ա, 11բ-2ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 17ա, 99ա, 150ա, 234ա։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, դեղին, վարդագոյն, կանաչ, մանիշակագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մատթէոսի։ Թ-Ժ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 2 թերթերի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ)։ Կարդալ՝ Գբ, Դա, Գա, Դբ, Աա, Բբ, Բա «[ի տա]ճարէն գնայր, և մատեան աշակերտքն... թէ ոչ անցցէ ազգս» (ԻԴ, 1-34)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. Որոշ թերթեր ցեցակեր, կազմի կաշին քերծուած, կոստղերը հանուած, խաչի ակերից 1-ն ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 3բ-4ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 5բ-12ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 13բ Նախադրութիւն։ 14ա-5բ Գլուխք։ 17ա-95բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 96ա-7բ Նախադրութիւն։ 97աբ Գլուխք։ 99ա-146բ  Աւետարան Մարկոսի։

5. 146գդ Նախադրութիւն։ 147ա-8բ  Գլուխք։ 150ա-232 Աւետարան Ղուկասու։

6. 232բ Նախադրութիւն։ 233ա  Գլուխք (Ա-ԺԸ)։  234ա-96բ  Աւետարան Յովհաննու։

Բ. 297ա-302ա Հանգիստ Յովհաննու – Էր ընդ եղբարսն...։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

302ա Փա՜ռք... //(303բ) Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Յովանէս քահանայի, ի քաղաքս Տիւրիկոյ, ի դուռս Սուրբ Նշանիս, ի թվին ՋԼԷ (1488), ի Դեկտեմբեր ամսոյ ԻԱ, ի խնդրոյ հոգևոր և աստուածասէր Սիմէոնի, որ ստացաւ զսա ի հալալ և ի յարդար վաստակոց իւրոց և արար յիշատակ իւր և ծնաւղաց իւրոց, հաւրն՝ Յոհաննիսին և մաւրն՝ Քարամին, և եղբաւրն՝ Հաճաթին, և կողակիցն՝ Տոսախին, և ամենայն արեան մերձաւորացն, և եդ ի գիւղն, որ կոչի Սիմառայ, ի դուռն Սուրբ Քրիս[տ]ափորին՝ յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմոց։ Չունի ոք իշխանութիւն և հրաման՝ ո՛չ իւրքն և ո՛չ աւտարք, որ հանէ զսա ի դրանէ սուրբ տաճարին. այլ եթէ փորձանք հանդիպի, ահ կամ փախ, նա ի յամրոց տանէ և թաքուցանէ, նա զաւրհնութիւն յԱստուծոյ առցէ. եթէ ոք յանդգնի՝ զմասն Յուդայի և զպատիժն Կայենի առցէ և զարեան իմոյ վրէժ տացէ։ // (304ա) Արդ, գրեցաւ սա ի հայրապետութեան և վերադիտողութեան երկրիս՝ Կարապետ վարդապետին, որ բազում աշխատութեամբ և ջանիւք առնել երետ զսա։ Աստուած հատուցանէ իւր զանճառ բարիսն և զանսպառ ուրախութիւն. ամէն։ Այլ և յիշեսջիք զվերոասացեալս՝ զՏոսախն և զծնաւղսն իւր՝ զՅովանէս երէցն և զԹուրան և զաւակն իւրեա[ն]ց՝ զՅոհաննէսն՝ զփոխեցեալն առ Քրիստոս. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 304ա Այլ և կրկին նորոգեցաւ սուրբ Աւետարանս, որ էր յոյժ հնացեալ և պատառեալ, ի թւականիս մերոյ ՌՃՂԸ (1739)-ին, Սեպտեմբերի Լ, ի քաղաքն յԵւդոկիոյ՝ ընչիւք և տրօք լուսահոգի Մանելենց Խաչատուրի որդի Առաքելին։ Արդ, որք հանդիպիք սմա, յիշեցէք միով Հայր մեղայիւ՝ հանդերձ ննջեցելովքն իւրովք, զի և  դուք յիշեալ լիցիք ի սոսկալի ատենին Քրիստոսի. ամէն։ Հայր մեր։ // (304բ) Նախ խնդրի ի դասուց սրբազնագոյն քահանայիցդ,

Որ խնամով պահէք,

Բ Գ շորով պատէք,

Թացեալ ձեռօք չի շօշափէք,

Կամ ըզկողքն ի հետ խիստ շրջէք,

Վարձն ի Տեառնէ մերմէ առնէք.

Ըզմեղսամած Յակոբն այլ յիշէք,

որ զկազմն սուրբ Աւետարանիս արար։ Անմեղադիր լերուք, ո՜վ սրբազան դասք քահանայից. ամէն։ Հայր մեր։

2. 305ա (ԺԸ-ԺԹ դդ., շեղագիր) Ես՝ տէր Մկրտիչ մեղապարտ քահանայ, զայս սուրբ Աւետարանս գնեցի ի գերողաց և ետու յիշատակ ծնողաց իմոց՝ հանգուցեալ Տըրդատին, Սառային և եղբօրն իմոյ՝ Յօհանին և հոգւոց սոցին յիշատակ յաւիտենից։ Յաղագս այսորիկ խնդրեմ զմաքրափայլ աղօթս ձեր, հա՛րք սուրբք, յիշեսջիք ի Քրիստոս, և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս՝ յոյսն փառաց. ամէն։

 

278

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Վա՞ն

ԺԶ – XVI

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ՝ Սարգիս Մոկացի (Մազման)։  ՍՏԱՑՈՂ` Աւետիք քհյ.։

ԹԵՐԹ՝ 284+2 (կրկ. 1, 11). չգրուած՝ 1ա-1գ, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 11դ-2ա, 13բ-4ա, 15բ-6ա, 21բ-2բ, 221աբ, 284աբ։ ՊՐԱԿ՝ 2×12+Ա-ԻԳ×12(Է 13, ԺԴ 10, ԺԷ 6, ԻԳ 5)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 25,5×18,3։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 208ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ և վանդակազարդ գործուածք։  Ա  փեղկը կոստղապատ և արծաթէ 4 անկիւնազարդերով (3-ը մէկական կարմիր ակով),  կենտրոնում 2 փոքր և 1 մեծ ականակուռ (4 կարմիր, 7 կանաչ) արծաթէ խաչ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 1բ, Ծնունդ՝ 2ա, Ընծայումն՝ 3բ, Մկրտութիւն՝ 4ա, Այլակերպութիւն՝ 5բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 6ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 7բ, Ոտնլուայ՝ 8ա, Խաչելութիւն՝ 9բ, Թաղումն՝ 10ա, Աւերումն դժոխոց՝ 11բ, Յարութիւն՝ 11գ, Համբարձումն՝ 12բ, Հոգեգալուստ՝ 13ա, Խաչ՝ 14բ, Քերոբեական աթոռ՝ 15ա (բոլորն էլ՝ մակագրութիւններով)։ Մատթէոս՝ 24բ, Մարկոս՝ 97բ, Ղուկաս՝ 144բ, Յովհաննէս՝ 221բ։ Խ ո ր ա ն՝ 16բ, 17աբ, 18աբ, 19աբ, 20աբ, 21ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 25ա, 98ա, 145ա, 222ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրչափական, մարդ, հրեշտակ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, վարդագոյն։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. խոնաւութիւնց լուսանցային մասերը գունափոխուած, մանրանկարներից մի քանիսը վնասուած։ Կազմի կաշին քերծուած, թիկունքը վերից վար ճեղքուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 16բ-7ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 17բ-21ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 23ա-4ա Գլուխք։ 97ա Նախադրութիւն։ 25ա-96բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 142բ Նախադրութիւն։ 98ա-142բ Աւետարան Մարկոսի (142աբ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 143ա-4ա  Գլուխք։ 145ա-219բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 220աբ  Գլուխք (Ա-ԽԲ)։ 279բ Նախադրութիւն։  222ա-79ա  Աւետարան Յովհաննու (278բ-9ա Գիրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

279բ [Փ]ա՜ռք և պատիւ այժմ, յաւիտեան, 

Համագոյ Երրորդութեան,

Երեք անձնեայ սուրբ տէրութեան,

Միասնական աստուածութեան...

Ի մէջ գըթա սիրողական,

Եւ հաշտեսցիս ողորմական՝

Փըրկել ի հրոյն անշիջական

Աստի ի յայժմուս և յապագայն։

Ամէն։

281բ Ուստի և տեսեալ զսորայս անճառ փրկագործութեան խորհուրդ, ոմն ի լուսածնունդ զարմից սրբոյն Սիովնի, բարեմիտ և ողորմած, քրիստոսասէր և հաւատարիմ մահդասի և կրօնաւոր, իմաստուն և գիտնական, ճշմարիտ վաճառականն և ժիր ծառայ Քրիստոսի՝ Աւետիք քահանայն, զոր ի վաղուց հետէ ցանկայր և եռայր հոգւով այսմ լուսալիր, լուսապատար, լուսանորոգ, լուսաբողբոջ, լուսատունկ բուրաստանիս և լուսաբուղխ սուրբ Աւետարանիս և ետ գրել զսա ի հալալ արդեանց իւրոց՝ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և ծնօղաց իւրոց, ի միտ առեալ զբան զԵսայեայ մարգարէին, որ ասէ. Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն և ընդանեակք //(282ա) յԵրուսաղէմ։ Վասն որոյ զահուրեալ ի բանէն, որ ասէ, թէ՝ Ոչ գիտեմ զձեզ, փութացան յառաջագոյն պատրաստել զիւղն հոգևոր և վառեալ զջահն եւթնաբերանեան վասն իւր և վասն ծնօղաց իւրոց, հօրն՝ Խլղաթին և մաւրն՝ Շամշուղամարին և եղբարցն՝ Դաւթին և Կարապետին և Մինասին, և այլ ամենայն արեան մերձաւորացն։

Արդ, որք ճաշակէք յամէնառատ սեղանոյս և վայելէք յաստուածային բուրաստանէս կարդալով կամ օրինակելով և կամ հարևանցիկ տեսանելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, առաջի անարիւն զենմանն ի ժամ սոսկալի սուրբ պատարագին, զի լի սրտիւ և բոլոր հաւատով Աստուած ողորմի ասացէք ստացողի սուրբ Աւետարանիս տէր Աւետիս քահանայի՝ մեծ սքեմաւորին, այսինքն՝ Քրիստոսի ժիր ծառային. և ծնօղաց սորին՝ Խլղաթին և Շամշուղամարին, և եղբարցն՝ Դաւթին և Կարապետն և Մինասին, և Դաւթի կողակցին՝ Սաիպսօլթանին և որդոյ սոցին՝ Ատոմին և Կարապետի կնոջն՝ // (282բ) Փաշաջանին, դստերն՝ Մարգարտին և որդւոյն՝ Աւէդին և դստերն՝ Մարեմին, և Մարգարտի առն՝ Բուտախին, և այլ ամենայն արեան մերձաւորացն՝ կենդանեացն և ննջեցելոցն. ամէն։

Եւ արդ՝ ես տառապեալս մեղօք Սարգիս Մոկացի, սոսկ անուամբ քահանայ, որ մականուն Մազման յորջյորջեն, որ և ըստոյգ գործի է անուն, զի մազման վասն յետս կոյս ընթանալոյն ասի, և է ճշմարիտ, զի ես, որպէս երինջս լըծընկէց իբրև զայաւանակս անկիրթ և իբրև զխոզս տղամաթաւալ և զերդս զուլս զարդուղագնաց և իբր զաղւէս կեղծաւորեալ յար ի խաբել զմարդիկ և որսալ առ ի կլանել զնոսա, և յետս ընդ կրունկն դառնալ ի սիրոյն Աստուծոյ և ի բարեկրօնից և ի ճշմարիտ քահայանութենէ, վասն չար ծուլութեանս ունիմ զարծաթ Տեառն առ իս ծրարեալ ի վառշամակ վատութեանս։ Ո՜հ թշուառութեանս, զի եթէ խնդէ աւանդողն, լսէ յինէն ղլրբաբար պատասխանիս, ո՜հ և վա՜յ է ինձ յայնմ ահեղ ատենին։

Բայց ես յուսալով... (1 թերթ ընկած) //(283ա) և իմ եղբարցն փոխեցելոցն առ Քրիստոս և ամենայն արեան մերձաւորացն իմոց. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 238ա Դարձեալ յիշեցէք վերջին ստացօղ սուրբ Աւետարանի[ս] և Աստուած ողորմի ասացէք Յօսէփին, հօրն՝ Եարօին և մօրն՝ Ալթուն, եղբաւրն՝ Յակոբին, կողակցուն՝ Մինաին, որդին՝ տէր  Կապրելին, Ֆռանգուլին, փոխեցելոցն ի Քրիստոս Աղկուլին և Յակոբին, և ամենայն արեան մերձաւորացն Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։

Ո՜վ որ հանդիբի սմայ, կամ օրինակէ, կամ հարևանցիկ տեսանէ, լի սրտիւ և բոլոր հաւատով Աստուած ողորմի ասացէք Յօսէփին և իւր կողակցուն՝ Մինային, եղբարն՝ Յակոբին և ծնողացն՝ Եայրօին, Ալթիւնին, և ամենայն արեան մերձաւորացն, հին և նոր ննջեցելոցն. ամէն, որ սըտացաւ ի սուրբ Աւետարանն իւր հալալ արդեայնցն և ետ ի ձեռս անարժան տէր Խաչատուրին. Աստուած վայելել տարէ. ամէն։ //

(283բ) Գրեցաւ ի յիշատակարանս թվին ՌՃՀԱ (1722)-ին, ամսեանն Սեբտենբերի Ի-ին, ի գուղն Քո Մինասի տղան, ընդ հովհանեաւ Սուրբ Աստուածածնին, ձեռամբ մեղսամած Խաչատուր իրիցուն, որ այս տարիս այլազգիքն միմիեանց հարում են. Աստուած քրիստոնէից ազգն ազատի։ Ո՜վ ընթերցօղ, հայր եւ եղբայր, գրիս խամութեան անմեղադիր կացէք և թողութիւն արէք. ամէն։

2. 283բ Յիշատակ է սուրբ Աւետարան տէր Պ[օ]ղոսին, հայր՝ Բաբախանին, մայր՝ Թառլանին, եղբայր՝ Սարգսին, Նէրսէսին, կողակից նորայ՝ Շարբաթին, որդի՝ Մօվսէսին, և ամենայն հին և նոր նըջեցելոյց, հոյգոյն։ Օ՛վ որ հանդիբի զայս սուրբ  Աւետարան կարդայ յանունս տէր Պողյսին։ Զայս սուրբ Աւետարան յիշատակ դրվաւ. զողորմի տայք խօր, մօր և ասացէք Աստուած գիւրեանց հոյքին լուսաւորեայ, Աստուած ձեր ծընօղաց մեղք թօղութիւն անէ. ամէն։ Առեցի զայս սուրբ Աւետարան իմ հալալ վաստակոյց Ծ ղռուշ, թվին ՌՃՁԸ (1739)-ին, գրեցաւ Մարտի Ժ։

 

279

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Հերմոնի վանք

ՋԹ – 1460

ԳՐԻՉ՝ Զաքարայ։ ՍՏԱՑՈՂ՝ կին Մխիթարայ ժամկոչի՝ ի վայելումն Մելքիսէթ քհյ-ի։

ԹԵՐԹ՝ 337. չգրուած՝ 3բ-4ա, 5ա, 6բ, 7բ-8ա, 9բ, 10բ, 105ա, 166ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԹ×12(Ա 10, ԺԲ, ԺԸ, ԻԸ 11, ԻԹ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 24×18։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 168ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ։  ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –  Մատթէոս՝ 13բ, Մարկոս՝ 105բ, Ղուկաս՝ 166բ, Յովհաննէս՝ 265բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 14ա, 106ա, 167ա, 266ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 25ա, 98ա, 145ա, 222ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­թերթերը բամբակակալած և ցեցակեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 3բ-9ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 11ա Նախադրութիւն։ 11ա-2բ Գլուխք։ 12բ-3ա Համաձայնութիւն գրոցս։ 14ա-103ա  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 103ա Նախադրութիւն։ 103բ-4բ Գլուխք։ 106ա-63բ  Աւետարան Մարկոսի։

5.  163բ-4ա Նախադրութիւն։ 164ա-5բ  Գլուխք։ 167ա-264ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 264աբ Նախադրութիւն։  265ա  Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 266ա-334բ  Աւետարան Յովհաննու։

Բ. 1ա [Աւետարանցոյց] – ԶԲժշկութեա Աւետարանքն այս համարովս գտցես ի չորս գլուխսն, նոյնպէս և՝ չՀանգըստեան, ի Մատթէոս՝ Ծ, ԿԸ...

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

104բ Զմեղապարտ Զաքարայ և զըստացող սուրբ Աւետարանիս աղաչեմ յիշել ի Տէր։

264բ Ո՜վ աշակերտեալք ճշմարտութեան և հետևեալք ձայնի քաղցր կոչողին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, մանկունք եկեղեցւոյ եկեղցւոյ և Աստուածունակ հոգիք, որք հանդիպիք սքանչելանկար և արփիաձոյլ սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք յաստուածամերձ և յերկնաբացիկ յաղաւթս ձեր զստացաւղ սոր[ա]... (բաց)։ Եւ զծրող սուրբ Աւետարանիս՝ զսուտանուն Զաքարայ աղաւթիւք սուրբ աւետարանչիս Յովհաննու՝ յիշել ի Տէր, և Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։

334բ Փա՜ռք անեղ Բանին Աստուծոյ, երիցն ի միում կատարեալ առանձնաւորութեամբ և միաւորեալ ըստ աստուածութեան՝ եռահրաշ, անբաժանելի և անքակ տէրութեան, միասնական սուրբ Երրորդութեան կըրկնեալ փառք ի գոից բնաւից, յիմանալեաց և [զ]գալեաց։ Գծագրեցաւ վսեմական անբաղդատելի ի //(335ա) աստուածունակ, արփիահրաշ, գերափայլ և տիեզերալուր չորեքծագեան կտակս, որ հանապազ հնչէ ի լսելիս Քրիստոսի հաւատացեալ ժողովրդեանդ՝ յաղագս փրկութեան ամենայն աշխարհի, և արբուցանէ և կերակցէ զջուրն կենդանական և զհացն անմահական յեդեմեան վտակացն, ընդ քառանկիւն ոլորտս տիեզերաց, ի զուարճումն և ի պարարումն զովացութեան պասքեալ և կատարեալ ժողովրդեան։ Եւ է սա ուրախութիւն՝ տրտմեցելոց, բժշկութիւն՝ հիւանդաց, քաւիչ՝ մեղաց, լոյս՝ խաւարելոց, դաստիարակ՝ մանկանց, սփոփանք՝ երիտասարդաց, հաստատութիւն՝ ծերոց, կենդանութիւն՝ մահացելոց, սրբիչ՝ ամենայն ախտից, սաւսափումն և հալածիչ՝ դիւաց գնդին և անմահութիւն կենդանութեան պարգևե//(335բ)սցէ ամենեցուն, որք հաւատով և յուսով դիմին ի սա, և կատարեսցէ Քրիստոս ի ձեռն հրամանիս իւրո ամենեցուն. Թէ՝ Որ խնդրէ՝ առնու և որ հայցէ՝ գըտանէ, և որ բախէ՝ բացցի նմա։ Եւ արդ, գրեցաւ սա ի թուաբերութեանս Հայոց Ջ հարիւր և Թ (1460) ամի, ձեռամբ սուտանուն Զաքարի, ի թագաւորութեան Ջըհանշայիս, ի հայրապետութեան տէր Գրիգորի, ի սուրբ մենաստանս Հերմոնի վանք, ի առաջնորդութեան Սարգիս վարդապետի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Լուսաւորչիս մերոյ և Սուրբ Յակովբիս՝ կենաց բար[ե]խաւսի, և Սուրբ Ստեփանոսիս, և Սուրբ Յովանիսիս, և այլ սուրբ նշանացս, և նշխարացս Սուրբ Հերմոն ճգնաւորի, և սուրբ վարդապետացս, որք աստ հանգուցեալ կան. առ Քրիստոս բարեխաւս ունիմք՝ փրկել ի փորձութենէ սատանայի։ //

(336ա) Այլ և ստացաւղ եղեալ սուբր Աւետարանիս բարեսէր կինն... (բաց) վասն հոգւոյ իւրոյ և առն Մխիթա[րա] ժամկոչի, ի հալալ յընչից իւրոց ետ գրել և ետ զսա ի Մելքիսէթ քահանայ՝ վասն իւրոյ յիշատակի աստ և ի հանդերձելումն։ Եւ Աւետարանիս թու[ղ]թն Սամուէլին  էր. վասն յիշատակի հոգւոյ նորա գրեցաք զսուրբ Աւետարանս։ Ո՛վ որ կարդայք կամ տեսանէք, Աստուած ողորմի [աս]ացէք Սամուէլ մահդասին, յիշատակ բարի առաջի Աստուծոյ՝ յետ աստի կենացս յաւուրն համառաւտի ի տիեզերաժողով ատենին։

Արդ, որք ընթեռնուք և կամ աւրինակէք, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս, և զաշխատող սորա, և զհամշիրակ եղբարքս մեր։ Այլ և յիշեցէք ի Քրիստոս Յիսուս զմեղուցեալ ոգի գրիչ Զաքարայ և զծնաւղսն իմ, և թողութիւն մեղ// (336բ)աց շնորհեցէք և Քրիստոս Աստուած ձեզ թողցէ զանցանս ձեր՝ զընթերցողացդ և զլսողացդ. ամէն։ Այլ և խոշորանաց և սղալանաց անմեղադիր լերուք՝ վասն սղալութեան մտաց և տկարութեան մարմնոյս։ Շնորհաւք տեառն սկսաք և ողորմութեամբն նորին աւարտեցաք զամենայն ցանկն և զհամ[ա]բարբառքն լիով՝ անուամբն տեառն Աստուծոյ մերոյ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 336բ Զվերջին ստացողի սուրբ Աւետարանիս յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք աստուածասէր տանուտրոջն Ասլիպա[րոն]ին, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս /// (1 բառ) ի յիշատակ իւր հոգոյն և ծնաւղացն, հօրն՝ Ղարիպին և մօրն՝ Թուրվանդին, և կողակցին՝ Սօլթանզատին, և որդոցն, որ փոխեցան առ Քրիստոս՝ Միրիքալամին, Ասլանմէլիքին, Ղարիպշին և դստերացն... (շար. թափուած)։

2. 337ա Փա՜ռք... Արդ, վերջին ստացաւղ սուրբ Աւետարանիս Մէլիքսէթ քահանայն, որ ստացայ զսա խիստ դառն և դժար ժամանակի, որ Աւսմանլու երեկ Ղզըլպաշն ի բաց վարեց, տարաւ ի հասուց ի Խորասան, Թարվէզ քաղաքն և Նախչուան, Էրևան առաւ. խիստ սով եղաւ, և Աւետարանս գերի ընկաւ ի ձեռն Ղզըլպաշի, տարաւ ի Արջէշ, և ես՝ Մէլիքսէթ քահանայն գնացի Արջէշ, գտա, Խ ֆլօրի տվի, առի, վերստին նորոգել ետու, և յիշատակս գրել վասն հոգոյ իմոյ, յիշատակ ինձ և ծնաւղացն իմոյ, հօրն իմոյ՝ Մանուէլին, և մաւրն՝ Թրվանդին, և կողակցին իմոյ՝ Չիչաքին, և որդոցն՝ Յակոբին և Մանվէլին, և եղբաւրն՝ Յոհանին և կողակցին՝ Մարիանին և դուստրն՝ Թրվանդին և հանգուցեալ եղբ//(337բ)-այրն՝ Մէլիքսէթ քահ[անայի]՝ սարկաւագն Ովանէսն. ամէն։ Ո՜վ սուրբ մանկունք եկեղէցոյ, որք հանդիպիխ սուրբ Ավետարանիս կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեցէք զՄէլիքսէթ քահանայն և եղբայրն Ոհանն, որ բազում աշխատանաւք հանեցին ի ձեռաց քրտի և բերաք նորոգել ետուք անջինճ յիշատակ։ Ո՛վ մեզ յիշէ, Աստուած զինքն արքաութեան արժանի արասցէ. ամէն։ Թվին ՌԼԷ (1588)։

3. 337բ Փա՜ռք... Արդ, ես Ովանէս աբեղես առայ յԱւետարանս և ծախեցի Ծատուրին՝ որդի Դանիէլին և մայրն՝ Մրուվաթին և կողակցին՝ Ալմէն և որդոցն՝ Մկրըրտկչին, Կիրակոսին, Տէրտէրին, և հարսներոյն՝ Հիւրիխանէն, Մանիխանին, և թոռոցն՝ Մարտիրոսին, Սարգարիտին, Տաւլաթխանումին. ամէն։ Անջինջ յիշատակ Ծատուրին և իւր ծնողացն և իւր որդոցն. ամէն։ Կամաւն Աստուծոյ ես տէր Ովանէս առա կոստխած Աւետարանս. գերի էր, գնեցի իմ հալալ ապրանքով և ծախեցի Ծատուրին, Մկրտչին, Կիրակոսին. այլ ոնչ ով տավիւ չկայ։ Դարփին Հրապետն վկայ, Այտկարի տէր Թուման վակայ, Մահմատն վկայ, Մեհրաբն վկայ, Հիւսէնբէկն վկայ, Ամիրպէկն վկայ, Գրիգորն վկայ, ես՝ տէր Մէլիքսէթ յաբեղէս վկայ. ինչ մարդ, որ այլ տաւի [անի], սուրբ Աստուածածինի, ՅՃԺԸ (318) հայրապետացն մա[ս]ն /// (անընթեռնլի)։

Ով որ կարդայք կամ աւրինակէք, ողորմի ասէք լի բերանով Ծատուրին, կողակցին։ Ով որ [յ]իշէ, [յ]իշեալ լիցի ի Քրիստոս. ամէն։ Եւ ես՝ Ներսէս եպիսկոպոս գրեցի թվին/// (անընթեռնլի. հաւանաբար՝ ՌԽԷ-1598)։

Գրչափորձ՝ 10ա Պատճառ գրոյս այս է, որ եղաւ. թվին Ռ հարիւր յիսունհիգին (1706) գ[ե]րապատի[ւ] ազն[ու]ամեծարե[ալ] և իշխան և իշխանապարծան մե[ր] Հայոց։

 

280

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Բաբերդ

ՉԾԹ – 1310

ԳՐԻՉ՝ Տէր Աւազ։  ՍՏԱՑՈՂ` Աւագ Պարոն, Յուսիկ (գրչի որդիները), ապա՝ Նորշահ (1314 թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 264. չգրուած՝ 1ա-3ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 205ա։ ՊՐԱԿ՝ 2(2+10)+Ա-ԻԱ×12(Ա, ԺԶ 11, ԻԱ 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 23,7×18,3։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 243ա)։ ՏՈՂ՝ 20։ ԿԱԶՄ՝ թաւշապատ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ։ Ա փեղկին՝ շրջանաձև խաչազարդ արծաթէ միակտոր թերթ (կենտրոնական խաչի վրայ 4 ակ), Բ փեղկին՝ արծաթէ 4 շերտերից կազմուած շրջանակ և ոսկեզօծ կոստղերով ամրացած դատարկ ակնաբնով 1 խաչ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մարկոս՝ 83բ, Ղուկաս՝ 129բ, Յովհաննէս՝ 205բ։ Խ ո ր ա ն՝ 3բ-4ա, 5բ-6ա, 7բ-8ա, 9բ-10ա, 11բ-2ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 13ա, 84ա, 130ա, 206ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, թռչնագիր։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, կանաչ, դեղին, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճառընտիր։ Ժ-ԺԱ դդ.։ Գրիչ՝ Եղիայ։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 2 թերթերի ընդերկայնակի եզրահատումից և հատուած մասերի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա), բաց վիճակում՝ 28-29 տող։ Ունի բազմագունի խոշոր լուսնցազարդ։ Կարդալ՝ 1 Բբ, Աա «Երանելոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղեքսանդրի՝ ի Մեկնութենէ Աւետարանին որ ըստ Ղուկայ-Իբրև լցան աւուրք սրբութեան նոցա... ինքն իսկ մատոյց իբրև անդրանիկ։ (Բա, Աբ) /// հաւանեցոյց զտիեզերս իւրոց բարեձայնութեամբն... բռնակալ զմեղս ջնջեսցէ։ (Գբ. Դա) /// ասէ  չորս Աւետարան... պատրաստեցեր առաջի ամենայն ժողովրդեան» («Հմմտ. N 1525, 161բ, 162բ)։ 2. Գա-Դբ (Ճառ ինչ). «եղև ի վերայ կուսին զաւրութիւն բարձրելոյն... ընդ Աստուծոյ կործանի /// և այսպէս նորադասն//»։ Յ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն՝ Դբ. «զԵղիայ գրիչ յիշեցէք ի Քրիստոս» (Սոյնի մի մասը տե՛ս Պատառիկների հաւաքածու N 1241)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ խունացած և ցեցակեր։ Նորոգուած և աւելացուած՝ 1-2։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Ա. 1. 3բ-4ա  Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 7բ-12ա Համաբարբառ։

3. 12բ Գլուխք։ 13ա-82ա Աւետարան Մատթէոսի։ 82բ Թելադրութիւն. «Աւետարանս Մատթէոսի... գրեցաւ յԵրուսաղէմ...»։

4. 82բ-3ա Գլուխք։ 84ա-128բ Աւետարան Մարկոսի։ 128բ-9ա Թելադրութիւն. «Մարկոս աւետարանիչին աշակերտեալ Պետրոսի...»։

5. 143ա-4ա  Գլուխք։ 145ա-219բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 128բ  Գլուխք։ 130ա-203բ Աւետարան Յովհաննու։ «Յովհաննէս առաքեալ և աւետարանիչ գրեաց...»։

Բ.4բ-7ա Ստեփանոսի Սիւնեաց Եպիսկոպոսի [Մեկնութիւն խորանաց] – Զառաւել հրաշից արժանի...

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

128ա Զտէր Աւագ նուսատ, մեղապարտ և անարհեստ գրիչ յիշեցէք ի Տէր։ Ընդ նմին և  Պարոնշահն՝ զհանգուցեալն ի Քրիստոս։

263ա Փա՜ռք... Արդ, ես՝ նուաստ և անարժանս ի քահանայս և ախմարս ի յարհեստ գրչական, աւգնականութեամբ կամեցօղ բարերարին Աստուծոյ, որ հանապազ զբարիս կամի կամարարաց իւրոց, բազում ըղձիւ ես և մանկունք իմ  Աւագ Պարոնն և Յուսիկն ցանկացող եղաք, և իմոյ ձեռամբ գրեցի զսուրբ Աւետարանս, // (263բ) որ է աւետիս կենաց և պարծանք հաւատոյ և գլուխ անկեան քարանց շափիղաից, որ ի հիմունս Սիովնի. քանզի սովաւ զարդափայլեալ պայծառանայ զարմ քրիստովնէից, սովաւ հիմնացեալ հաստատի կաթուղիկէ եկեղեցի, սովաւ լուսաւորի վերստին ծնունտ մեր ի ձեռն սուրբ աւազանին շնորհի, սովաւ աւրհնեալ երկրպագի կենարար նշանն՝ փրկութեան խաչն լուսոյ, սովաւ ձեռնադրին հայրապետք և վարդապետք և քահանայք՝ ի սպասաւորութիւն սուրբ եկեղեցո, սովաւ հզաւրանան թագաւորք իշխանական և պետական նահանգաւք, սովաւ միայնաւորք մենամարտեալք վանեն զամենաչար թշնամին, սովաւ վառեալ զաւրանան կուսանք ընդդէմ փաղաքշական խորհրդոց և յաղթեն ամենայն հեշտութեանց, սովաւ շնորհի բժշկութիւն ամենայն ախտացելոց և հերքի զաւր լեգէոնին ի ծառայից Աստուծոյ, սովաւ աւրհնի պսակ ամուսնացելոց և պահպանի յամենայն փորձութեանց, սովաւ շնորհի թողութիւն մեղուցելոց ի ձեռն ապաշխարութեան։ Եւ արդ, ո՞ պատմեսցէ սուղ բանիւք ի  դոյզն ժամանակի զանբաւ զաւրութիւն սորա բարձրութեան, և վասն // (264ա) զի գլուխ ամենայն բարութեանց է սայ և ցանկալի ամենեցոյն, վասն այսորիկ աշխատեցայ և գրեցի զսայ ի վայելումն դեռաբոյս զաւակաց իմոց՝ Աւագ Պարոնին, Յուսականն, Ղազարին և Գրիգորոյ, զորս Տէր Աստուած ի կամս իւր պահեսցէ զոսա մինչ  ի խորին ծերութիւն։

Արդ, մեծաւ յուսով և բազում աղերսանաւք խնդրեմ յամենեցունց, որ լուսաւորիք ի կենսաբեր քարոզութէնէ սուրբ Աւետարանիս, զի յիշեսջիք ցաւակցաբար զիս՝ զմեղուցեալ գրողս և զզուգակիցն իմ, և զուստերս և զդստերս իմ, և զեղբայրսն իմ՝ զՍտեփանոս քահանայն և զՍարգիսն, և զքվերսն՝ զկենդանիս և զհանգուցեալսն, որպէսզի աղաւթիւք ձերովք շնորհեսցէ մեզ Աստուած թողութիւն, և ձեզ յիշողացդ. ամէն։ Յիշեսջիք աղաւթիւք և զհայրն իմ՝ զԳրիգորն, և զմայրն իմ, և զսնուցողսն իմ՝ զԿարապետն, զպապն իմ և զմամն, որ բազում աշխատանս կրեցին ի վերայ իմ, որոց Տէր Աստուած հատուսցէ նոցա զվարձս բարեաց և հանգուսցէ զնոսա ընդ սուրբ իւր՝ աղաւթիւք ձերովք։ Բայց գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի ՉԾԹ (1310) թուականութեանս՝ Հայկազնեա տոմարիս և ի գալստենէ կենարարին ՌՅԺԲ (1312) ամ, ի ձեռն անաշխատ և նուաստ երիցու, //(264բ) ի դղեակս, որ կոչի Բաբերդ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Յոհնա (Յոհաննու) և Սուրբ Սիոնի աստուածաբնակ տաճարաց՝ ի լուսաւորութիւն մանկանց նոր Սիոնի։ Յիշեսջիք զարժանաւորն ամենայն բարեաց՝ զխոհեմ և զհանճարեղ, զշնորհազարդ եպիսկոպոսն մեր՝ զտէր Սահակ, ողջ լինել կրկին կենդանութեամբ և պարագայց ամաւք, զի շնորհեաց մեզ աւրինակ ընտիր։ Յիշեսջիք և զսրբասէր քահանայ զՍամուէլն և զաւակսն իւր, որ ետ կրկին այլ աւրինակ, որ ստուգեյաք, և զԿարապետ քահանայն, որ միւս աւրինակ այլ շնորհեաց, որ կոչի Մուրղանեցի, քանզի յերկուց և յերից վկայից հաստատի ամենայն բան։ Զի յորժամ յաւարտումն հասաւ, եդաք զերիս ընդիր և անուանի Աւետարանքն և ստուգեցայք, որ մին շառաւեղաւք էին գրած. և մի՛ հայիք ի յախմարութիւն իմ և յանարհեստ գիրս, զի բազում աշխատանս կրեցի մինչ ի ձեռն բերի զաւրինակերս և ստոյգեցի, որոց՝ շնորհողաց աւրինակացն, շնորհեսցէ Քրիստոս Աստուած զիւր արքայութիւն աստ և ի հանդերձեալն. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

128ա ԶՆորշահն և զկենակիցն իւր՝ զՄարգրիտն, որ աշխատեցան ի գինս և ի ծախս սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք ի Տէր Քրիստոս, և դուք յիշե[ա]լ լիցիք. ամէն։

204բ Ո՜վ սրբասնունտ հայրք, որք կարդաք զսուրբ Աւետարանս, յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զպարոն Նորշահն, և զկենակիցն իւր՝ զՄարգրիտն, և զհանգուցեալ զաւակսն իւրեանց՝ զԱւետն և զՎահանն, զոր Տէր Աստուած ընդ սուրբ իւր դասեսցէ. ամէն, և մխիթարեսցէ զնոսա բանիւ սուրբ Աւետարանիս և զկենդանիքն պահեսցէ ի ստանայական փորձութենէ և յիշատակ պահեսցէ իւրեանց՝ զԱֆէնտն և զԹուխանն, և զքուերն՝ զլալն և զՄամշահն. ամէն, և որք յիշէք՝ յիշե[ա]լ լիցիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն։

264բ Ի թվիս ՉԿԳ (1314) ես՝ Նորշահս, որդի Աւետի, ի Վարզէհնա գեղէ, գնեցի զսուրբ Աւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց՝ յիշատակ ինձ և ծնաւղաց իմոց։

 

281

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Պաղչասարայ

ՌՃԾԷ – 1708

ԳՐԻՉ, Եզեկիէլ դպիր։  ՍՏԱՑՈՂ` Մարիամ։

ԹԵՐԹ՝ 299. չգրուած՝ 1ա-6ա, 7բ-8ա, 9բ-10ա, 11բ-2ա, 13բ-4ա, 15բ, 231ա, 296ա-9բ։ ՊՐԱԿ՝ 2(4+12)+Ա-ԻԴ×12(ԺԱ 14, ԺԲ 11, ԻԴ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 25,5×18։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 78ա)։ ՏՈՂ՝ 23։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը՝ ծաղկադրոշմ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Մատթէոս՝ 18բ, Մարկոս՝ 96բ, Ղուկաս՝ 150բ, Յովհաննէս՝ 231բ։ Խ ո ր ա ն՝ 6բ, 7ա, 8բ, 9ա, 10բ, 11ա, 12բ, 13ա, 14բ, 15ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 19ա, 97ա, 151ա, 232ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրչափական, տէրունական մանրանկարներ. եզրակողերը՝ զարդանկարուած։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, սև, կարմիր, դեղին, կանաչ, վարդագոյն, ոսկի։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի փեղկերին պոկուած խաչի, կոստղերի և մետաղազարդերի հետքեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 6բ-7ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 8բ-15ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 15ա Նախադրութիւն։ 16բ-7բ Գլուխք։ 18ա Համաձայնութիւն գրոցն։ 19ա-94ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 94բ Նախադրութիւն։ 95ա-6ա Գլուխք։ 97ա-147ա  Աւետարան Մարկոսի (146բ-7ա  «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 147բ-8ա Նախադրութիւն։ 148ա-50ա  Գլուխք։ 151ա-229ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 229բ Նախադրութիւն։  230աբ  Գլուխք (Ա-ԽԳ)։ 232ա-94բ  Աւետարան Յովհաննու (294աբ Գիրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

294բ Փա՜ռք... Շնորհիւ առատապարգև Հոգւոյն Աստուծոյ աւարտեալ եղև սուրբ գիրքս, որ աւետաւոր հնչմամբ, քառավըտակ հոսմամբ, յորգաբուղխ ծաւալմամբ, զուարթագընաց ընթացմամբ արբուցանէ զբանակս դրախտ՝ բողբո//(295ա) ջեցուցանելով և յոգնապտուղ առնելով ունկնդիր լսողսն զանազան տունկս առաքինութեան. որ և շնորհիւ և ողորմութեամբ Հոգւոյն Աստուծոյ անգ ելեալ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ յետին գրչի՝ Եզեկիէլի ունայնագործ մելանաւորի, ի թվաբերութեանս Ասքանազեան և Աբեթական տումարի ՌՃԾԷ (1708), Սեպտեմբեր ամսոյ Բ, ի գիւղաքաղաքս Պաղչասարայ, ընդ հովանեաւ Սըրբոյն Գրիգորի մերոյ ափիաւորչին, ի հայրապետութեան տեառն Աղէքսանդրի, և մերոյ նահանգիս յառաջնորդ և քաջ հովիւ Յակոբ վարդապետն՝ արի քահանայապետն, զոր պահեսցէ Տէր Աստուած ի կամս ողորմութեան իւրոյ։ Որ և ցանկացաւղ եղև այսմ աստուածապատում և քրիստոսաւանդ տառիս Մարիամըն, որ մտաւ ածեալ զբարի խորհուրդ, ետ գրել //(295բ) զսուրբ գիրքս այս՝ յիշատակ իւրն և իւր բարի ծնօղացն և եդ ի դուռն Սուրբ Էջմիածնի ի վայելումն և ի ընթերցումն քահանայից և սարկաւագաց, զոր Տէր Աստուած պարգեվեսցէ ամենեցուն երկար կեանս. ամէն։ Արդ, որք հանդիպիք յայսմ ահաւոր և սքանչելի և լուսալրացեալ սուրբ Աւետարանիս՝ ընթեռնելով կամ գաղափար առնելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ և ի սըրբամատոյց յաղաւթս ձեր զվերոյ գրեալքս ի  սամ, նաև գծողի սորին՝ Եզեկիէլ դպիրն, զծնօղքն եմ՝ տէր Սարգիսն և զմայրն իմ՝ ըզՇահապիքէ իրիցինն և զեղբարն իմ՝ զՄարտիտոսն, նաև զքորքոս իմ, և դուք յիշեալ լիջիք ի ապենիազ փրկչէն մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ՝ յուսոյն մերմէ. նմա փառս առաքեմք՝ ամենազօր տէրութեան այժմ, անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն։

(Նօտրգիր) Մատենիս սրբափայլ յիշատակարան։

 

282

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք   Ն Ո Ր Ո Յ   Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն Ի

 

ՉԿ – 1311

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս (2ա-192ա, 1311 թ.)։ ՆՈՐՈԳՈՂ՝ Անանուն Ա (195բ-255ա, 1657-ից առաջ), Անանուն Բ (257ա-77ա, 1657թ., Էջմիածին)։

ԹԵՐԹ՝ 278. չգրուած՝ 1աբ, 193ա-5ա, 256աբ, 277բ-8բ։ Պրակ՝ Ա-Բ×14(Բ 13)+Ա-ԻԱ×12(ԺԴ 11, ԺԹ 14, ԻԱ 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (տարբեր)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 23,5×16,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (երկսիւն՝ 11բ-5ա, 17ա-20բ, 22աբ, 25ա-6բ)։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 48ա)։ ՏՈՂ՝ 21 (2ա-192ա), 30(195բ-255բ), 31(257ա-77ա)։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր խորքի վրայ սպիտակ ծաղիկներով դրոշմազարդ կտաւ (1657 թ.)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 101բ, 178բ, (1311 թ.)։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ չիք։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր,  կենդանագիր(1-ը՝ 179բ, ԺԴ դ. մնացեալը՝ ԺԷ)։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, սև։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մատթեոսի։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա), Ա-ն՝ վնասուած։ Կարդեալ՝ Աբ, Բբ, Աա, Բա. «[ծա]ծուկ և հայրն քո որ տեսանէ... հարուսցէ քեզ» (Զ, 4-18)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. մասամբ մկնակեր՝ 1-7, ցեցակեր՝ 252-78։ Կազմի կաշին թեևակի քերծուած, փականներն ընկած^

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

– ԺԴ Թղթք Պօղոսի – Յռջբ. 2ա-11ա։ Վկ. 11աբ։ Բովանդ. ընթրց. և վկթնց. 11բ-26ա։

1. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 26ա-7ա։ Թղթ 27բ-54ա

2. Առ Կորնթացիս Ա – Գլ. 54աբ։ Թղթ 55ա-81բ

3. Առ Կորնթացիս Բ – Գլ. 81բ-2բ։ Թղթ 82բ-101բ։

4. Առ Գաղատացիս – Գլ. 101բ-2ա։ Թղթ 102ա-11բ։

5. Առ Եփեսացիս – Գլ. 111բ-2ա։ Թղթ 112ա-22ա։

6. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 122աբ։ Թղթ 122բ-9ա։

7. Առ Կողոսացիս – Գլ. 129ա-30ա։ Թղթ 130ա-6բ։

8. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա – Գլ. 136բ-7ա։ Թղթ 137ա-42բ։

9. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ – Գլ. 142բ-3ա։ Թղթ 143ա-6ա։

10. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 146ա-8ա։ Թղթ 148ա-69բ։

11. Առ Տիմոթէոս Ա – Գլ. 170աբ։ Թղթ 170-8բ։

12. Առ Տիմոթէոս Բ – Գլ. 178բ-9ա։ Թղթ 179ա-85ա։

13. Առ Տիտոս – Գլ. 185աբ։ Թղթ 185բ-9ա։

14. Առ Փիլիմոն – Գլ. 189ա։ Թղթ 189ա-90բ

– Վերագիր., Թելադրութ., Նաւարկութ. –    190բ-1բ (տե՛ս N 187, 444բ)։

15. Գործք Առաքելոց – Յռջբ. 195բ-7բ։ Դիր 197բ։ Գլ. 197բ-200ա։ Ընթերց. ԺԶ 200ա։ Ց. 200բ։ Գրք 200բ-36ա։  

16. Թղթ Յակոբայ – Յռջբ. 236աբ։ 236աբ։ Գլ. 236բ։ Թղթ 237ա-41ա։

17. Թղթ Պետրոսի Ա – Գլ. 241աբ։ Թղթ 241բ-5բ։

18. Թղթ Պետրոսի Բ – Գլ. 245բ։ Թղթ 245բ-8ա։

19. Թղթ Յովհաննու Ա – Գլ. 248աբ։ Թղթ 248բ-52ա։

20. Թղթ Յովհաննու Բ – Գլ. 252աբ։ Թղթ 252բ-3ա։

21. Թղթ Յովհաննու Գ – Գլ. 253ա։ Թղթ 253աբ։

22. Թղթ Յուդայի – Գլ. 253բ։ Թղթ 253բ-4բ։

23. Աղերս Եւթաղի –  255ա։

24. Յայտնութ. Յովհաննու – Գլ. 257ա-8ա։ Գրք 258բ-74բ։

Կից՝ 274բ, փոքրիկ հատուած. «[Յաղագս եօթանց տեսելեանց] – Առաջին տեսիլ՝ հովուացն է... Եւթներորդն՝ դատաստանին, և սակաւնի յետ սատակման Նեռինն»։

25. Հանգիստ Յովհաննու – 274բ-7ա։

Նախապէս (1311 թ.)՝ միայն Պօղոսի թղթերը (§ 1-14). նորոգուելիս լրացուել է թերին՝ 2-3, 7-9, 11-5, 17-20, 22, 25-8, 49-51, 54-5, 81-2, 102, 111-2, 122, 129-30, 136-7, 142-3, 146, 148, 161-70, 185, 189, 191 և կցուել § 15-23 (1657-ից առաջ), § 24-25 (1657 թ., Էջմիածին)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

150ա (Յովհաննէս գրչի) Դանդաղիմ քնովս, մարփիմ՝ միթէ ժրանամ ինչ. կատարած է այս սև քունս։

151ա Վա՜յ զայս սև ու մթան քնոյս, ի վերայ մեր կու դառնացուցէ։

179ա Զի՜նչ առնեմ յայս պիղծ քնոյ. բալայ ես, որ չեմ ազատիլ։

180ա Այնչափ նեղեաց այս մրափ քունս, որ կաղամարս կու ջանա ի ձեռացս անկանի։

181 Վա՜յ քուն, ի քո վերայ քանի չարչարես ծառաել քեզ։

192ա Շնորհիւ Տեառն սկսա և ողորմութեամբ նորին կատարեցի զԱստուծաշունչ տառս զայս, զոր Հոգին Սուրբ տա բարբառել սրբոց առաքելոցն։ Արդ, գրեցաւ սայ ձեռամբ անպիտան և փծուն գրչի Յո[հաննիսի]՝ յիշատակ հոգոյ իմոյ և ծնողացն իմոց, որ ի Քրիստոս փոխեցան, և եղբարցն իմոց։ Արդ, ո՛վ կարդայք կամ աւրինակէք, մեղաց թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ, և Աստուած հայցողացդ և հայցեցելոցս առ հասարակ ողորմութիւն պարգևեսցէ. ամէն։ Ի թուական Հայկազեան տումարիս ՉԿ (1311)։ Կարաւտ եմ Աստուծոյ ողորմութեանն և սիրոյն, և եմ տառապեալ և յոյժ մեղաւոր և յանցաւոր Աստուծոյ պատուիրանին։ Աստուծոյ սիրոյն համար, ո՛վ հանդիպիք այսմ տառի, զԱստուած ողորմին անյապաղ շնորհեցէք Յով[հաննիսիս] և ծնաւղաց իմոց։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 116բ Աստուած ողորմի Սամվիլայ, հաւրն՝ Խերպետին, մաւրն՝ Մարեմայ, և եղբաւրն՝ Ծերունի ու Տնկըկան, ու Ազիզ տիկնէս, որ կենդանի է դեռ, որ զՊաւղոսս  շնորհեաց՝ յիշատակ հոգոյ իւրոյ, որ կարդացաք ի Ղուզելս, որ իսկ գիրք չկեր. բազում վարձք իւր հոդոյն, ու Աստուած զ[յ]իշաւղդ յիշէ. ամէն։ Իւր ամեն ննջեցելոցն, ի ջոջէ ի փոքր, և Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեան։

[Թ]վ[ին Ջ՞]Խ (1491՞)

2. 192բ Ա՜հ ու Ռ (1000) ա՜հ, որ Ռ ու Է (1558) թվականիս Հայոց, ի մարտի Ե, Աղուհացից պահոց Կիւրղի տունին։ Ո՜հ ի ձեռաց անաւրինաց և ի սուտ քրիստոնէից, և ի սատանայ քահանայից, որ անուամբ քահանայ են և գործով՝ սատանայ և հաբեբայ, որ կու դառնայցուցեն զաղքատքն և նեղեն սուտ ասելով։ Վասն անու[ղ]այ գնացից մերոց Աստուած մեզ բարկացեր է, և զանաւրէնք ի վերայ մեր յարուցեր։

Դաւանիմք զՄարիամ՝

Կոյս Աստուածածնին,

Բարեխաւսէ իւր միածնին՝

Միթէ ողորմած լինի։

Թէպթտ և մեք մեղաք,

Սակայն յարգանդէ ի քեզ անգայք,

Պատուիրանաց քոց մեք ոչ անսացաք,

Զուխտ և զդաշինս քո մոռացաք,

Վասն այնորիկ քեզ յաչաց եալք

Ամենայնքն ծերք և տղայք,

Երեխայ և զինչ հասակք։

Աւրհնութիւն, գոհութիւն և փառաբանութիւն

Տացուք էիցս էակցին,

Ի յանգոյից գոյացուցչին,

Երկնից անմահ թագաւորին,

Եւ միածնի նորա Բանին,

Հոգոյն Սրբոյ՝ ի միասին,

Սառ... (լուսացուած),

Եւ Տրամօր Աստուածածնին. ամէն։

Եւ հաւատասցուք սրբոցս, որ կան ի սմին,

Ընդ Տիրամօր Աստուածածնին.

Ի յաջեակն՝ Գէորգայ Զաւրավարին,

Եւ ի յահեական՝ Սարգիս Զաւրավարին,

Եւ ի խոնարհ՝ Աբդուլմսեխ պատանեկին,

Եւ այլ սակաւ մի հեռագոյն՝ Քրիստոսի մկրտողին,

Եւ Տէր Դաւիթ սուրբ տապանին,

Եւ այլ մասանցն, որ կան եդեալ հիմունս սոցին,

Ե՛ն պահապան Հայոց ազգին։

3. 255բ (Յոհան Կարճաւանցւոյ) Զվերջին ստացօղ Սրբոյ Պօղոսիս, Գործոց և Կաթուղի[կ]էից՝ զՍիմէոն ճգնաւորական աշխատութեանց սիրող և հետևող վարդապետն Ցաղնեցի, յիշել աղաչեմ զվայելողսդ, որ զի ի Մազանդարան սակս նուիրակութեան վասն Սուրբ Էջմիածնի, հրամանաւ կաթուղիկոսին Ամենայն Հայոց Յակոբայ Ջուղայեցւոյ, ի ճանապարհին սպանեալ եղև յաւազակաց։ Եւ ես՝ եղբայր տեառն Եսայեայ վարդապետին՝ շինողի Սրբոյ Կարապետին Երընջակայ, Յոհան Կարճաւանցի, որ և բանի սպասաւոր, սակս անխզելի սիրոյն, որ առ վերոյ գրեալ նահատակն ունէի, զՏեսիլքն և զԷր ընդ եղբարսն Յոհաննու գրել ետու և կազմել՝ առ ի յիշատակ նորուն և մեզ, ի թվականութեան մերում ի ՌՃ և վեցին (1657), ի սուրբ Աթոռս Էջմիածնի, վասն որոյ աղաչեմ յիշել զմեզ ծնողիւք մերովք։

277ա Զըմբռնեալս ի ժանիս չարութուն վիշապին՝ զՈհան Կարճաւանցի և զծրօղ սորին յիշել մաղթեմք։։ Ի թվականութեանս Հայոց Ռ և Ժ և Ե (1666), Սեպտեմբերի Ա, յորում ամն ազատեալ եղև Սուրբ Կարապետս Երնջակայ ի ծառայութենէ Քանկաոլու անուանեալ ազգէն՝ շնորհիւ Քրիստոսի։

4. 16ա (ԺԸ դ. կապոյտ թանաքով, ճապաղած, հազիւ նշմարելի) Ա Պետաւն, Ա Գէւ[որգ], Բ Մուրադ, Բ Նիսա՞յ, Բ Խլխաթ, Բ Սահագ, Բ [Ա]բդալ, Գ Թառլան, Ա [Յոհա՞ն]էս  և Ա Ղազար, Բ Յակոբ։

5. 192բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Սկիզբն Մարտի ամսոյ ԺԱ, երրորդ շաբաթու հինգշաբաթ օրն։

Կնքադրոշմ՝ 2ա, 118բ, 277ա, Գ[ի]րքս Ս[ուր]բ Էջմի[ա]ծնա է։

278ա (ծաղկադրոշմ՝ ցողուն, տերև և վարսանդ)։

Գրչափորձ՝ 1ա Այս է Գիրք Պողոսին...։ 1բ Տ[է]ր, յիշեա զիս... 54ա, 102ա, 256բ, 277բ, 278բ (տառեր ու բառեր)։

 

283

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ՆՁԲ – 1033

ԳՐԻՉ՝ Քրիստափոր։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Սիմէովն։

ԹԵՐԹ՝  373։ ՊՐԱԿ՝ 2×4+Ա-ԽԶ×8 (Դ, ԻԲ 6, Ա 9)+1×4։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,3×15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ 25ա) ՏՈՂ՝ 17։ ԿԱԶՄ՝ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանչ գործուածքի մնացորդ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3+4, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – «Սիմէոն» ստացողը, իր երեք եղբայրները և «Հռուփայէլ հրեշտակ»-ը՝ 3ա։ Մկրտութիւն՝ 4ա, Ծնունդ՝ 8բ, Խաչ՝ 180բ, աւետարանիչներ՝ 4բ։ Խ ո ր ա ն՝ 1աբ, 2աբ, 5աբ, 6աբ, 7աբ, 8աբ։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Գ ո յ ն ե ր՝ կանաչ, բաց-կարմիր, կապոյտ, մանիշակագոյն, սև, դեղին։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. որոշ թերթեր խունացած ու ցեցակեր։ Կազմը մասամբ քայքայուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1ա-2բ Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 1բ-8ա Համաբարբառ։

3. 9ա-115ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 116ա-80ա Աւետարան Մարկոսի։

5. 181ա-295բ  Աւետարան Ղուկասու։

6. 296ա-372բ  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

373ա Խորին բանքս և յոյժ լցեալ ծածուկ իմաստիւ զխորհրդոցն աստուածայնոց, երկնէ զկանխասացութիւն և մեծն աստուածական գիտութեան բանական իմաստիցս առնէ ներհունս, ծանաւթ առնէ երեսաց սրբոյ Երրորդութեան և հասու իսկ և իսկապէս բարւոյն առնէ զմակացուսն։ Արդ, որք վերծանէք, մանգունք մակացուք, զսուրբ և զպատուական քահանա Սիմէովն՝ զստացող սուրբ Աւետարանիս, իւր հարազատ եղբարբքն և պատուեալ ծնաւղի իւրոյ, որոյ զանուն Տէր ճանաչէ, Աստուած վայելեալ տացէ ի կամս ողորմութեան իւրոյ, ի թուականութեանն Հայոց ՆՁԲ (1033) գրեցաւ ի ստոյգ աւրինակէ. և զտառապեալ գրիչ Քրիստափոր յիշեսջիք առաջի զենլոյն Քրիստոսի, և յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս[է] Աստուծոյ մերում. ամէն։

Յիշատակ՝ գրչիս և փա՜ռք՝ փրկչին։

////. /........ //// .....// ..//// /../ (թարմացուած, աղաւաղուած. «Քրիստափո՞ր»)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 180բ (Կազմողի) Ով զայս Աւետարանս կամ այլ գիրք գողանա ի Հոռոմայրէս, նզոված է սուրբ Աւետարանէս. ամէն։

Յամի ՈԼԱ (1182) կազմեցաւ Աւետարանս հրամանաւ Քրիստափորի կրաւնաւորի՝ վասն եղբաւր իւրոյ Սարգսի յիշա[տա]կի։ Որք կարդայք՝ զՍարգիս և զՔրիստափոր յաղաւթս յիշեսջիք։

2. 3բ (Կազմողի) Քրիստոս Աստուած, քո փառաւոր գալըստե[ա]նդ, յորժամ բանք սպառին և գործք թագաւորեն, յայնժամ բարեխաւսութեամբ սուրբ մաւր քո և սրբոց առաքելոց քոց ողորմութիւն արա մեղաւք մեռե[ա]լ Մաթէոսիս, որ զսուրբ Աւետարանս կազմեցի վասն յիշատակի հոգոյն իմոյ և ծնողաց, և եղբարց, և վարդապետաց, և ամենայն յանկնեցելոց։ Որք ընթեռնոյք, ասացէք լի բերանով և ուղիղ սրտիւ. Քրիստոս Աստուած, քո սուրբ մաւրն բարեխաւսութեամբ թո՛ղ զՄաթէոսի յանցանքն, և Քրիստոս Աստուած յիշողածդ ողորմութիւն արասցէ. ամէն։

Արդ, կազմեցաւ սայ ի թվիս ՉԾԲ (1303), ի նեղ և ի դառն ժամանակի, ի յառաջնորդութեան սուրբ հաւր՝ հեզ և խոնարհ Խայչայտուր, և ի փակակալութեան սուրբ և ժիր երանելին ծերոյն Սէրոբին  և Քերոբին, և երանելի ծերունոյն Դանիէլի, որ ամոլ է եկեղեցոյ, և զՄարտիրոս, որ ի բարի և զգառն անարատ պատարագի, որ հիմն է եկեղեցոյ, և փոքրերն՝ տէր զՈվանէս  և զՈհանէս, զՍարգիս և զԸռըստայկէս,  և ամենիքեան սուրբ և հրըշտակակրաւն մանգունք սուրբ եկեղեցոյ, որոց անուանքն Տէր Աստուած ի դպրութիւն կենաց ի յարքայութեան էրկնից. և յիշողացդ ողորմութիւն արասցէ Քրիստոս Աստուած. ամէն։ Եւ արդ, յերեսս անգելով աղաչեմ զսուրբ [յաղօթս] ձեր զիշման արժանի արարէք զմեզ և զառաջի աշխատողս իւր. և Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

3. 373բ [Զվեր]ջին ըստացողիս, հալալ ընչիւք [զա]զատող սուրբ Աւետարանիս՝ [Խ]ումարին և իւր ծնաւղացն, հաւրն [Վա]դրիշաղին և մաւրըն՝ Կուլմայի /// արին. դարձեալ Թութալին և իւր [ար]եան մերձաւորացըն. Աստուած ողոր[մի]իւրեանց հոգոյն. ամէն։ Ի թվիս ՌԿԸ (1619)։

4. 179բ (ԺԷ՞ դ.) Աստուած զՄկրտիչ աւրհնէ, որդի դառցաւ տիրացուին. Աստուած ողորմի իր հուրն՝ Ովանէսին, իր աղբորն՝ Խուբիարին։

5. 373ա (ԺԸ դ., շղագիր) Աստուած ողորմի Եամայջաղին, Նորսէսին, Սարգիսին, Երեշանի՞ն, Լվանէսին... (մէկ անուն՝ անընթեռնլի)։

284

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

[Կիլիկիա]

ՉԻԱ – 1272

ԳՐԻՉ՝ Կարապետ, Կիւր.։ ԿԱԶՄՈՂ՝ Գրիգոր։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Պաւղոս, ի վայելումն Սագսի քհյ-ի։

ԹԵՐԹ՝ 327. չգրուած՝ 1ա, 6բ-8բ։ Պրակ՝ 1×8+Ա-ԻԷ×12(Է, Ժ, ԺԳ, ԻԳ, ԻԷ 11)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ (մագաղաթ՝ 8-18)։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25,5×17։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 90ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս։ Ա փեղկը պատուած կանաչ թաւշով և եզերուած արծաթէ ֆիլիգրան շրջանակով, կենտրոնում՝ բարձրաքանդակ խաչելութեամբ արծաթէ խաչ, աւետարանիչների 4 արծաթէ գլուխ և 9 վարդեակ (4-ը՝ արծնապատ ակերով)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Խ ո ր ա ն՝ 1բ, 2աբ, 3աբ, 4աբ, 5աբ, 6ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 9ա, 106ա, 159ա, 255ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ բաց կարմիր։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու։ Թ-Ժ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 4 առանձին թերթերի ստորին կէսերից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորգաիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա)։ Կարդալ՝ Բբ, Բա, Գբ, Գա, Դա, Դբ, Աա, Աբ «Եւ ի քահանայապետիցն... Եւ յայնմանէ... աղաղակէին և աս[էին]» (ԺԸ, 3 – ԺԹ, 12)

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. վերանորոգուած։ Թերթերը բամբակակալած, խունացած և ցեցակեր։ Բ փեղկին՝ պոկուած խաչի հետք։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-6ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

2.  9ա-105բ Աւետարան Մատթէոսի։

3. 106ա-58բ Աւետարան Մարկոսի (թափուած՝ ԺԵ, 47-ԺՉ, 20)։

4.  159ա-254բ Աւետարան Ղուկասու։

5.  255ա-324բ Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 105բ (Կիւր. գրչի) Ստացաւղ սորա՝ Պաւղոսի և վայելողի սուրբ տառիս՝ Սարգսի քահանայի, ողորմեա, Քրիստոս, ի գալստեան քում, և մեղաւոր գրչիս՝ Կիւր. և որ ամէն ասէ. ամէն։

2. 254բ (Կարապետ գրչի) Պաւղոսի՝ առն աստուածասիրի՝ ստացողի սուրբ Աւետարաիս և Սարգսի քահանայի՝ վա[յելողի] զսա և տառապեալ գրչի՝ Կար[ապետի], ողորմեա, Քրիստոս, ի գալուստնն քում, և որք ամէն ասեն. ամէն։

325ա Փա՜ռք... Շնորհիւն Աստուծոյ սկսայ և ողորմութեամբ նորին կատարեցի զսուրբ Աւետարանս ի խնդրոյ աստուածասէր առն Պաւղոսի, որ ստացաւ զսա յարդար ընչից իւրոց՝ ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, և պարգևեաց ըզսա աստուածարեալ քահանային Սարգսի՝ առ ի յիշատակել զոգի նորա ի յաղաւթս իւր և ի պատարագս։

Արդ, որք հանդիպիք սամ կամ ժառանգէք զսա, կամ ընթեռնոյք՝ յիշեցէք աղաւթիւք զստացող և զծնաւղս իւր, զՍարգիս քահանայ. և առատն ի պարգևս Քրիստոս առ հասարակ յիշողացդ և յիշէ //(325բ) ցելոցս ողորմեսցի ի գալստտեսան իւրում։ Բայց գրեցաւ սա ի թուականիս Հայոց ՉԻԱ (1272), ի հայրապետութեանն տեառն Յակոբայ և ի թագւորութեանն Հայոց Լևոնի բարեպաշտ արքայի, ձեռամբ մեղաւոր գրչի Կարապետի, որ և աղաչեմ յիշել յաղաւթս և զիմ զանարժանութիւն և զծնաւղսն իմ, և Աստուած զձեզ յիշեսցէ յառատ ողորմութիւն իւր. և նըմա փա՜ռք այժմ և յանսպառ յաւիտեանս. ամէն։

Աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զԳրիգոր՝ ազմող սորա և զհարազատն իւր՝ Ստեփանոս, որ տարաժամ հանգեաւ ի Քրիստոս։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

325բ Ի Թուականութեանս Հայոց ՊԼԹ (1390), և ի կաթողիկոսութեանն տեառն Թէոդորոսի, և յէպիսկոպոսութեանս Երուսաղէմի տէր Գրիգորիոսի Մըսրցւոյ // (326ա) բերաւ աստուածազարդ և չորեքծագեան, եդեմաբուխ, քառավտակ և աստուածախաւս սուրբ Աւետարանս ի Տարսուսոյ ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, զոր եբեր հաւատարիմ աղախինն Քրիստոսի Ըսպիլ իրիցկինն և եդ ի Սուրբ Յակոբ՝ առ ի յիշատակ իւր և առն իւրում՝ Գրիգոր քահանայի և զաւակին իւրեանց՝ Յոհանիսի, նայ և առաջին ստացողին՝ Սմպատայ և կողակցին իւրոյ՝ Տիրանցին։ Վասն որոյ առ ոտս անկեալ երկրամած դիմօք, ես՝ մեղուցեալ Ըսպնիլս, և աղաչեմ  զերամս եպիսկոպոսաց և ըզքահանայից և զսարկաւագաց, այլ և զամենայն լսողաց դասս, որք վայելէք ի քաղցրաճաշակ յեդեմայտունկ վտակաց քառառաջեյ/// անաց կենդանական աստուածախաւս [Աւ]ետարան բանիցս, առ ոտս անկեալ աղաչեմք, յիշեսջիք զիս՝ զմեղուցեալ // (326բ) Ըսպիլ և զԳրիգոր Էրէցն իմ, և զաւակն մեր՝ զՅոհանէս, ընդ նմին և զառաջին ստացող սորայ՝ զՍմպատ, և զկողակիցն իւր՝ զՏիրանցն յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, և Աստուած զ[յ]իշաւղդ յիցէ. ամէն։ Եւ եթէ ոք զսուրբ Աւետարանս բոնաբար իշխանութեամբ կամ գողութեամբ, վասն իւր ագահ բարոցն, հանցէ ի սուրբ քաղաքէս Երուսաղէմի, իւր առանձին ստանալով կամ ազգ[ակ]անի շնորհելով, ինքն Քրիստոս լիցի նմայ դատախազ յիւր մեծ և ի սոսկալի ատենին. և եթէ ոք ղ[յ]իշատակս եղծանել կամեսցի ի Քրիստոսէ. ամէն։ Ստեփանոս մեղաւորս գրեցի զսակաւ յիշատակս, աղաչեմ յիշել ի Տէր։

 

285

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ՈՀ – 1221

ԳՐԻՉ՝ Կոստանդին (յետագայ անանուն գրիչ՝ 65ա-69բ, 77ա-92բ, 271աբ)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յոհաննէս։ ԿԱԶՄՈՂ՝ Յոհաննէս։

ԹԵՐԹ՝ 274. չգրուած 1ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-Փ (35)×8(Ա 7, Է 9, Ժ, Փ 4, Ս 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 25,5×17։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 62ա)։ ՏՈՂ՝ 18։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ և կարմիր մետաքս։ Ա փեղկը կոստղապատ, կենտրոնում մետաղէ խաչ։ 

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Խ ո ր ա ն՝ 1բ-2ա, 2բ-3ա, 3բ-4ա, 4բ-5ա, 5բ-6ա, խաչ՝ 6բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 7ա, 85ա, 134ա, 213ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, սև դեղին, կապոյտ կանաչ։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մաշտոց։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատմամբ։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ)։ Կարդալ՝ Աա, Բա, Աբ, Բբ «աւազակաց. վերստին ողջացոյց պատելով զվէրս նորա... ստացաւ զմեզ ակեամբն իւրով... կարծեալ իշխանին աշխարհի... և կործանեալն վերստին նորոգեաց... առնելով խաղաղու[թիւն]» (Բա ստորին լուսանցում՝ «Ապաշխ[արող] արձա[կել]»)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ ցեցակեր, կազմի կաշին քերծուած, եզրերն ու թիկունքը մաշուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 2բ-6ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 7ա-85ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 85ա-133բ Աւետարան Մարկոսի։

5. 134ա-212բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 213ա-73բ  Աւետարան Յովհաննու (278բ-9ա Գիրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

2բ Ո՜եղբայր, գիտեա՛, զի զանուն աւետարանչիս այլ ի վայր պիտէր, որ ղորդ գայր։

133բ Տէր Յիսուս Քրիստոս, ողորմեա գրողի սորա. ամէն, և ստացողի սորա. ամէն։

206բ Ո՜ անաւրէն հրեայք, ի զուր դատապարտէք զԱստուածն, ընդե՞ր ոչ ամաչեք և խնայեք ի ձեզ։

212բ Աղաչեմ յիշել զբազմամեղս։

273բ Փա՜ռք... Շնորհիւ Աստուծոյ սկսայ և  ողորմութեամբ նորին կատարեցի զսուրբ և ըզցանկալի Աւետարանս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, զոր աւետարանեցին մեզ առաքեալքն՝ ծարաւելոցս յարբուցումն. // (274ա) և խնդրոյ* սըրբասէր և ընտրեալ եղբաւր մերոյ Յոհաննիսի պատուական ծերունւոյ՝ ի յիշատակ իւր և ծնողաց իւրոց, և եղբարց և ամենայն ազգատոհմի, ի յարդար արդեանց իւրոց՝ ի վայելումն անձին իւրոց յաստիս և ի հանդերձելումն։ Արդ, գրեցաւ ցանկալի Աւետարանս ի թու[ին] ՈՀ (1221) ձեռամբ Կոստանտեա մեղապարտ գրչի։ Արդ, որք օգտիք ի սմանէ կարդալով կամ գաղափար առնլով, յիշեսջիք զստացող սորա՝ զյառաջ ասացեալ ծերունին զՅոհաննէս, և զծնաւղս իւր, և ղեղբարս, զըքոյրս, և որ ոք յիշեսցէ սրտի մտաւք, ինքն յիշեալ եղիցի յաներեկ աւուրն, ուր բանք սպառին և գործք թագաւորեն. և Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։ Եւ զանպիտան կազմողս Յոհաննէս յիշեսջիք յաղաւթս ձեր, մանկունք նազելի մաւր Սիովնի։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 274բ (ԺԵ՞ դ.) Զվերջին ըստացող սուրբ և ցանկալի Աւետարանիս՝ զՏաւլվաթն և զկողակից նորին՝ զԽաչատուրն, զպատգական որդին նոցա՝ զՄարտիրոսն, և զկողակից նորա՝ զԹավրէզ տիկինն, և զամենայն ազգյտոհմ, զԽաթունփաշան, և զմեծ պապն՝ զՄկրտիչ քահանա, և զեղբարք նորին՝ զՈւռուզպէկն և զՍիմաւոն, զԿարապետ քահանայն, և Նորպարոն, և զկողակից նոցա՝ զՀազրէվարդն և Տաւլաթն, Աստուածատուրն, զՍահակ քահանայն, զՄկրտիչն, և զամենայն արեանառու մերձաւորսն յիշեցէք ի սուրբ և ի մաքուր յաղաւթս ձեր, որք ստացան զսայ ի [հալալ] վաստակոց իւրեանց և ետուն (շար. ծածկուած թղթով. լոյսի տակ ընթերցւում է) ի ձեռն Յոհանէս քահանային՝ ի գեղս Լծեն, ի դուռն Սուրբ Աստուածածնին։

2. 274բ (ԺԵ դ.) Զվերջին ըստացող սուբր Աւետարանիս յիշեցէք յաղաւթս ձեր, և ըզռաիս Յոհանին և կողակցին իւրոյ՝ Պուլային, և որդոցն՝ Յևատշաին և Մխիթարին, և ամենայն արեան մերձաւորացն. և որ յիշէ՝ յիշեալ լիցեալ լիցի ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք զմեղապարտ Յովասափն, որ ոսլայեց զսա, զի ծերացեալ էր խիստ։

3. 92բ (ԺԶ՞ դ.) Զվերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս զտէր Սարգիսն յիշեցէք ի Քրիստոս, որ ստացաւ ի յարդար ընչից իւրոց [և ետ] ի դուռն [Սուրբ Աստուածածնայ՝] յիշատակ իւրն և ծնաւղաց իւրոց, պապին տէր Մկրտչին, հաւրն՝ տէր Առաքելին և մաւրն՝ Ջուհարին, և իւր կողակցոյն՝ Վարդաշաղին,  և իւր որդոյն՝ տէր Ռոստակիսին, Յոհանին, Սահակին, Տիրատուրին, և կողակցոյն՝ Թուխանին և ամենայն ազգականայն և արեան մերձաւորացն. ամէն։ Հայր [մեր]։

4. 92բ Զվերջին ըստացող սուրբ յՕետարանիս՝ մեղայպարտ, անարժան, հող ու փոշի տէր Սագիս և իւր որդին՝ Ռսըտագէսն, իւր կողակիցն՝ Վարդէշաղն, իմ քաղցրիկ եղբայրքն՝ Յոհանն, Սահակն, իմ քաղցրիկ մայր՝ Ջուհար, իմ հարն՝ տէր  Սարգիս, տէր Վարդան, Տիրայտուր, Կոստամն, Գոհար։ Դարձեալ յիշեցէք հարսն՝ Գոհար, որ շատ աշխատն[ք] տարօ Ա խալու վե[րայ], որ տուանք՝ զայս յՕետարանս առանք։

Դարձեալ յիշեցէք փոքր հարս Հերիք, զԹոխիկ, զՎարդ-խաթուն, զՈվանէս։ Խիստ դառն ու դիժար ժամա[նա]կի հանդիպեցանք. սով սաստիկ եղօ, որ շատ գարշելի և զազրալի կերակուր մերցեցօ ադամորդիս, զշուն, զկատուն կերան, հայր զորդին կերօ, որդին զհար կերօ։ Ես անարժան տէր Սարգիս հալածական եղեայ, գնացի ի ըՍտամբոլ. ելայ եկի այս յՕետարանս գնեցի ի հալալ ինչից իմոց թվին ՌԿ (1611)։

Ո՛վ որ ողորմի ասէ, Աստուած զինքն յիշէ, իւր ողորմութիւն յիշէ։

5. 6բ (Խաչի տակ, անհամաչափ շղագրով, դժուարընթեռնլի). Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս տէր [Յ]ոհ[անին] ի դուռն Սուրբ Յակոբայ թվին [ՌՃՁԷ՞] (1738՞)։ Ես նուաստ Գրիգոր յեպիսկոպոս/// սուրբ յԵրուսաղէմ, գրեցի անիծ/// չունի յիշխանութիւն սուրբ յԵրուսաղէմայ հանէ կամ այլայլէ։ Եթէ ոք անդիքնէ՝ [պատիժն] ի Աստուծո և առաքելոց [ա]ռցէ. ամէն։

 

286

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԵ – XV

ԹԵՐԹ՝ 329. չգրուած՝ 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 99ա, 256ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×10+Ա-ԻԷ×12 (ԻԱ 11, ԻԷ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 24,3×16,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 96ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դեղին, կարմիր, մուգ-կանաչ մետաքս։ Ա Փեղկին՝ կարմիր ակով խաչի բեկոր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 12բ, Մարկոս՝ 99բ, Ղուկաս՝ 157բ, Յովհաննէս՝ 256բ։ Խ ո ր ա ն՝ 1բ, 2ա, 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 13ա, 100ա, 158ա, 257ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրչափական ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, կարմիր, կանաչ, վարդագոյն։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու։ Թ-Ժ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 2 թերթերի ընդլայնակի երկտակմամբ։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բբ), լուացուած և դժուարընթեռնլի։ Կարդալ՝ Դբ, Դա, Բա, Բբ, Աա, Աբ, Գբ, Գա, «եղև տեսիլ երեսաց նորա... բայց զայս գիտասջիք, զի մերձեալ է» (Թ, 29-Ժ, 12)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի դռնակն ու թիկունքը՝ քիչ պատառուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 3բ-9բա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 10ա-1բ Գլուխք։ 13ա-96բ  Աւետարան Մատթէոսի։ 97աբ Յաղագս սրբոյ աւետարանչին Մատթէոսի... – Մատթէոս աւետանիչ. Սա էր յերկոտասանից...

4. 96բ Նախադրութիւն։ 97բ-8բ Գլուխք։ 100ա-54ա  Աւետարան Մարկոսի (153ա-4ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։ 154բ-5ա Յաղագս սրբոյ աւետարանչին Մարկոսի... – Մարկս աւետարանիչ. սա էր յևթանասնիցն...

5. 155ա-7ա  Գլուխք։ 158ա-255ա Աւետարան Ղուկասու։ 255ա Յաղագս սրբոյ աւետարանչին Ղուկայ... – Ղուկաս աւետարնիչ. Սա էր յևթանասնիցն...

6. 255բ  Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 257ա-328բ  Աւետարան Յովհաննու։ 328բ-9ա Յաղագս սրբոյ աւետարանչին Յոհաննու – Յոհաննէս աւետարանիչ Որդի Որոտման. Սա մեկուսի յ[ը]նկերայն...

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

329ա Փա՜ռք...  Շնորհք և ողորմութիւն... առ կցորդութիւն բարւ//(329բ)ոյն յարձակիլ... և փրկական ճանապար//... (շար. թափուած)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. Գա (Բոլորգիր) Յվերջին ըստացաւղ սուրբ Աւետարանիս։ Արդ, ես Մելիք Ովասափս, որ գնեցի զսայ անաւր[ին]աց ձեռաց՝ յիշատակ ինձ և ծնողացն իմոց, հաւրն իմոյ՝ Մելիք Եղիշին և մաւրն իմոյ՝ Հռիմսիմին, եւ եղբարցըն իմոց՝ տէր Սիմէ[ոն]ին, տէր Սարգիսի և Յակոբճանին և կողակցին իմոյ՝ Բանամշին, և որդոցն իմոց՝ Հարապետին և Կար[ա]պետ եպիսկոպոսին, որ առ Քրիստոս փոխեցան, և միւս որդոցն իմոց՝ տէր Դաւթին և կողակցին՝ իւրոյ՝ Անթառանին, և հանգուցեալ որդոցն իմոց՝ Ովասափին, Բապաճանին, Աբրահամին, Հըռիմսիմին և նորաբողբոջ որդոյն իմոյ՝ Յարութենին. արարիչ Աստուած զինքն ի խորին ծերութեան հասուցեանէ. ամէն. և Մինախաթին, եւ միւս որդոյն՝ Մելիք Նազարին և հանգուցեալ որդոցն իմոց Հարուպետին, Թաթոսին, Սիմէ[ոն]ին, և դստերն իմոյ՝ Հըռիմսիմին, Ասլիզատին, եւ եղբարցն իմոց՝ Ատիբեկին և կողակցին իւրոյ՝ Խանաղին և որդոյն իւրոյ՝ Կարապետին, Ակոբճանին, Սահակին։ //(Գբ) և դստերացն իմոց՝ Գուհարին և Նազուխանին, փեսայքն մեր՝ Սաւլթանշին և Մարտիրոսին, և յորբ Ծատուրին, և յարեան մերձաւորացըն՝ կենդան[ե]ացըն և ննջեցելոցն մէկ բերան Աստուած ողորմի ասէք, և Աստուած ի  ձեզ ողորմեսցի ի յաւուր դատաստանին. ամէն։ Ո՜վ սուրբ քահանայք, [յ]որժամ յիշատակարանս կարդայք Յայտնութեան ճրագալուցի գիշերն։ Զատկի յարութեան գիշերն, Ամբիծք ու Շարական, Հոգոց հաւատացելոց, Քրիստոս Որդի ասէք, և Աստուած ողորմի և Հայր մեղա։ Գրեցաւ ի թուականութեանս Հայոց ՌԽԸ (1599)։ Աղաչեմ զձեզ, լալով լալայգին և կողկողագին՝ մէկ բերան Աստուած ողորմի ասէք սուտանուն Փիլիպոսի. ամէն։

2. 2բ (Նօտրգիր) Ես՝ տէր Մէլիք Օվայսաբս ըստացայ սուրբ Աւետարանս, իմ կամաւ և իմ սրտի [յ]օժարութեամբ [ետու] իմ որդի Գասբարին, որ իրան յիշատակ ըլի, յուր կողակից Եղիսայփէթին և որդի իմ՝ Նավայսարդին և Յուհանին, սարկայվաք Ատոմին և մուսն խալիֆայ Սարգիսին և դուստ[ր]ն իմ՝ Թանկայզիզին և Անայխաթունին և Անթառանին, և մուսն Հոռոմսիմին, Յուհանի կողակից Հոռոմին, դուստր նորա՝ Մարիամին, Վարդխ[ա]թունին, և որդին նորա՝  Օվասափին, Սիրիթղ[թ]ին, հին և նոր ննջե[ցե]լ[ո]ցսն։ Օվ կարդայ, վարցն յԱստուծոյ առնէ, յիշէ մեղայոր տէր Գասբարին, Բ որդի իմ՝ սա[ր]կայվաք Ատոմին և Սարգիսին։ Աստուած կարդողին արքա[յ]ութուն տայ, Յիսուսի Քրիստոսի նորա. ամէն։ Գրեցաւ թիւն ՌՃԼԹ (1690օ-ին, Եսայիայ մարքարէի աօտ(ն)ին. ես տիրացու Ատումըս սուտանուն. ամէն։

Դբ (Նօտրգիր) Աստուծոյ ծառայ Ատոմս գրեցի ի թվայբերութեանն ՌՃԽԳ (1694)-ումն։

3. 12ա (ԺԷ դ., բոլորգիր) Արդ, ես՝ Փանոս աղէս գնեցի սուրբ Աւետարանն ի հալալ ընչից իմոց՝ յիշատակ ինձ և ծնաւղացն իմոց, հաւրն իմոյ՝ Միսիրին և մաւրն իմոյ՝ Նուշիճ և ամուս[ն]ոյն՝ Նանայփաշի, որդոցն իմոյ՝ պարոն Իպակին և ամուսնոյն Հուռումսիմին, Կոկջայբէկին, հանգուցեալ առ Քրիստոս Դաւութճանին, Ակոբճանին և իւրեանց որդոցն՝ Աղամին, Էսայբէկին, Տաւստիբէկին, Ջահանկիրին, և եղբարցն իմոց՝ Ոսկանին, որդոյն՝ Ովասափին, Փիրիբէկին, Ատիբէկին, Մկըրտիչ աղին, ամուսնոյն՝ Ուղուրսուլթանին, որդոյն՝ Ղոնճայբէկին, Միրզայբէկին, Ղարայխանին, Նազարին, Մսիրին, հաւրեղբաւրն իմ՝ Բարաթին և ամսոյսնոյն՝ Ուլուխաթունին, որդոցն՝ Գրիգորէսին, Խէչիկին, որդոյն՝ Դաւիթ կրաւ[նաւ]որին, և այլ եղբարն՝ Այլէքսանոսին, որդոյն՝ Հապուզին, որդոյն՝ Ամիրին, Այլ[էք]սանոսին, և դստերացն՝ Սէրէաւթին, Խաթունճանին, և ամենայն յարեան մերձաւորաց մերոց՝ յարեանց և կանա[ն]ց, կենդան[ե]աց և հանգուցելոց որ հանդիպիք ի սմայ կարդալով կամ տեսանելով, լիայկատար սրտիւք յիշեցէք ի վերոյ գրեալս, և Աստուած զձեզ յիշէ իւր երկնից արքայութեան, և մեզ մեղաւորացս՝ Յովաս(ն)էս, եպիսկոպոսիս և Դաւիթ սուտանու[ն] այբեղէս, որ գրեցէաք զ[յ]իշատակս։

4. Աբ (նօտրգիր) Յիշատակ է ինձ և իմ ծնողաց իմոց՝ տէրտէր Գասբարին և որդու նորա՝ Յուհանին, մայր յուր՝ յԵղիսաբէթին, առ Աստուած հա[ն]գուցեալ որդոցն՝ սարգաւաք Ատումին, Սարգիսին, Նավայսարդին, դստերքն՝ Թանկայաղին, Անայխաթունին, Անթառանին, Հոռոմսիմին և որդոյն, իմ կողակից՝ Հոռոմսիմին, դուստ[ր]ն նորա՝  Վարդխաթունին, Մարիամին, Սիրայմարքին, [Ան]թառանի[ն], Մարքարին, Յուհանի[ն], Օվասաբին, յԵղիազարին, Իսրայէլին, կողակից իմ՝ Քուլխաթունին, որ է կենդանոյ։ Մառելոց արքայութիւն, կենդանեացն՝ արևշատութիւն։ Օ՛վ ոք կարդայ, մէկ բերան ողորմի ասէ տէր Մէլիք Օվասաբի[ն] և յուր որդի տէր Գասբարին, որդի Յուհանս գրեցի թվին ՌՃԾԳ (1704)։ Սուրբ Աւետարանս Օվասափին  է։

5. 1ա (Բոլորգիր) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Ջուղա[յ]եցի տէր Պօղոսի և ծնողանց իւրոյ՝ Գրիգորին և Շահնաբաթին, և զաւակացն իւրոց՝ Խաչատուրին և Աթանագինին, և կւղակից՝ Ըռէհանին, և ամենայն արիւնառու մերձաւորացն, զոր ըստացաւ զսա իւր հալալ արդեամբն և ետ ի  դուռն աստուածակերտ յԱթոռն Սուրբ Էջմիածին, ձեռամբ չնչին Գալուստ  վարդայպետին Ջուղայեցւոյ ի ՌՄԻԲ (1773) թուին և Օգոստոսի ամսոյ ԺԵ. վերջ։

 

287

Մ Ա Ս Ո Ւ Ն Ք  Հ Ն Ո Յ  Կ Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ն

Հռոմկլա՞

ՉԷ – 1258

Գ­ՐԻՉ՝ Կոստանդին քհյ.։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Պետրոս։

­ԹԵՐԹ՝ 290. չգրուած՝ 1ա-2ա, 290աբ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԴ×12(Ա 9, Զ 18, ԺԶ 11)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,3×15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 112ա)։ ՏՈՂ՝ 33։ ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր խորքի վրայ դեղին զարդածաղիկներով մետաքսեայ հիւսուածք, դռնակինը՝ կապոյտ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճ ա կ ա տ ա զ ա ր դ՝ 14բ, 66ա, 103բ, 104բ, 175ա, 227բ, 244բ։ Լ ո ւ ս ա ն ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ բաց-շագանակի, տեղ-տեղ կարմրով և դեղինով թարմացուած։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊՐԱՀՊԱՆԱԿ – Դաւանաբանական ճառ (Յունարէն)։ ԺԳ-ԺԴ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած երկու ամբողջական թերթերի ընդլայնակի երկտակումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, 30 տող (նմուշ՝ Բա)

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած և պատռուած թերթերը մետաքսաթելով կարուած։ Կազմի եզերեն ու թիկունքը մաշուած, կաշին ու տախտակները ցեցակեր, փականները ընկած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. Յոբ – Գրք 3ա-14բ (սկ. ԺԴ, 12 «Եւ մարդ ննջեաց»)։

2. Սաղմոսք – Գրք 14բ-65բ (կից՝ «Փոքր էի» և Օրհնութիւնք համախմբուած՝ 59ա-65բ։ Տե՛ս N 182, Բ § 1, ա/59աբ։ բ/59բ-60ա։ գ/60աբ։ դ/60բ։ ե/60բ-1ա։ զ/61աբ։ է/61բ։ ը/61բ-2ա։ թ/62ա։ ժ/62աբ։ ժա/63բ-4ա։ ժբ/64ա։ ժդ/64աբ։ ժե/64բ-5բ)։

3. Առակք – Գրք 66ա-83բ։

4. Ժողովող – Գրք 83բ-9բ։

5. Երգ Երգոց – Գրք. 89բ-92բ (ունի՝ «Գիտացի»)։

6. Իմաստութիւն – Գրք 92բ-103բ։

7. Եսայի – Գլ. 103բ-4բ։ Մրգ. 104բ-24բ, 129ա-31բ, 125ա-8բ, 132ա-42ա (խառնուած)։

8. Ովսէէ – Գլ. 142բ։ Մրգ. 148ա-52ա։

9. Ամովս – Գլ. 147բ-8ա։ Մրգ. 148ա-52ա։

10. Միքիէ – Գլ. 152ա։ Մրգ. 152ա-5ա։

11. Յովէլ – Գլ. 155բ։ Մրգ. 155բ-7բ։ Մահ 157բ։

12. Աբդիու – Գլ.  157բ։ Մրգ. 157բ-8ա։ Մահ 158ա։

13. Յովնան – Գլ.  158ա։ Մրգ. 158ա-9բ։ Մահ 159բ-60ա։

14. Նաւում – Գլ. 160ա։ Մրգ. 160ա-1ա։ Մահ 161ա։

15. Ամբակում – Գլ. 161աբ։ Մրգ. 161բ-3ա։ Մահ 163ա։

16. Սոփոնիա – Գլ. 163ա։ Մրգ. 163ա-5ա։ Մահ 165ա։

17. Անգէոս – Գլ. 165ա։ Մրգ. 165ա-6ա։ Մահ 166ա։

18. Զաքարիա – Գլ. 166բ։ Մրգ. 166բ-72բ։ Մահ 172ա-3ա։

19. Մաղաքիա – Գլ. 173ա։ Մրգ. 173ա-5ա։ Մահ 175ա։

20. Երեմիա – Մրգ. 175ա-219բ։

21. Բարուք – Թղթ 219բ-23ա։

22. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 223ա-7բ։

23. Դանիէլ – Մրգ. 227բ-44բ։

24. Եզեկիէլ – Մրգ. 244բ-88բ։

Մարամասն տե՛ս N 187։

 

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

288բ Զմեղաւք դատապարտելս զԿոստանդ քահանայ, աղաչեմ յիշել ի Տէր Յիսուս։

289ա Փա՜ռք եզկոնաքող արեգսագոն կիսագնդի և Դեմետրի,  ծովու, ե[ւ] ամենայն արարածոց, որ արժանի արարեր յանգ հանել զայս աստուածախաւս մարգարէական տառս, ձեռամբ Կոստանդեա նւաստ քահանայի ախմար գրչի, ի խնդրոյ եղբայր մերոյ՝ Պետրոսի, որ եռափափագ սիրով ցանկացաւ այս հոգիապատում մատենիս և ետ զսա ի վարժումն անձին իւրոյ և ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և ծնաւղաց իւրոց, և բնաւ զարմից։

Արդ, աղաչեմք զամենեսեան, որք աւկտիք ի սմանէ կամ ընդաւրինակէք, յիշեսջիք զիս՝ զՊետրոս, և զծնաւղսն իմ, ևս և զերանեալ, արժանապատուեալ քահանայապետն և զըստ հոգւոյ հայրն մեր, և զվարժից իմ յայսմ աստուածախաւս բանիցս/// որ բազում աշխատութիւնս և զբաղանս՝ զորս ըստ հոգւոյ և մարմնոյ, ոչինչ կրեր, այլ ի վերայ ամենայնի և զայս առներ, աշխատութիւն՝ զցայգ և զցերեկ անդադար քննէր մեզ՝ զգիրս Աստուծոյ, լուրջ սրտիւ և բերկրեալ հոգւով, ոչ ձանձրանայր կամ մեծամտեր առ մեր ախմարութիւնս, որ անբաժ էաք ամենայն բայից և բառից գրոց, այլ փոքրոգի եղեալ, քաղցրութեամբ ուսուցանէր զամենայն, թէպէտ և մեք ոչ կարէաք ծածկել ի մեզ զամենայն լուսաւոր բանսն նորա, այլ փոքր ի շատէն, և բազում սատարութիւնս ընձեռեաց մեզ ընչիւք և աւրինակաւ։ Ընդ նմին և զյիշատակի արժանին յիշեսջիք զսուրբ հայրապետն մեր՝ զկաթողիկոսն, որ և նա  մասնաւոր աւգնեաց մեզ։ Որովք աղաչեմ զառատաձիրն Աստուած՝ զՀոգին Սուրբ, զի շնորհազարդեսցէ զարժանիքն յիշատակի զվերոգրեալ սուրբ հարքս մեր՝ յաստիս և ի հանդերձելումն հոգւով և մարմնով։ Ընդ նոցին և զանարժան աշակերտս՝ զՊետրոս, և զծնաղս իմ, և զսնուցիչն իմ՝ զՄարեմ և զԿոստանդին քահանայ, և զծնաւղսն իմ, և զորդիսն իմ, որ բազում աշխատեցաւ ի սա։ Եւ եթէ անարհեստ համարիք զգիրս, մի՛ մեղադրէք, զի ի վանկից, շեստից և ստորից չէր տեղեակ, և աւրինակքն ախմարաց գրած էր, վասն  այնորիկ այս մինչև յայս չափ։

Արդ, գրեցաւ սա թվիս Հայոց ՉԷ (1258), ի թագաւորութեանն Հեմթմոյ բարեպաշտի, ի դիտապետութեանն տեառն Յակոբայ (թարմացուած), որ յայսմ ամի կարգեցաւ առաջնորդ սուրբ եկեղեցւոյ //(289բ) Հայկազեան քրիստոնէիցս և յաջորդ Աթոռոյ սուրբ Լուսաւորչին մերոյ Գրիգորի, յամսեանն Փետրվար, որ աւր ԺԲ էր։

Եւ վասն թշուառութեան ժամանակիս զինչ պիտոյ է գրել, որ Երեմիայի մարգարէին ողբոցն կարաւտանամք, զի աշխարեսցուք զգերիսն մեր յանաւրէն զաւրացն Փարաւովնի՝ նմանեալք գերութեանն Երուսաղէմի, և առաւել աւաղեմք զթագաժառանգն թագաւորութեանս մերոյ՝ զխողխողեալն սրով անաւրինացն, զքաջ զաւրականն Քրիստոսի զպարոն Թորոս, և զգերեալն յԵգիպտացւոցն՝ զպարոն Լևոն։ Վասն որոց հայցեմք յԱստուծոյ՝ միոյն՝ հանգիստ յարքայութեանն երկնից և պսակ մարտիրոսական արեամբ նահատակին, և ազատութիւն՝ ազատեցելոյն արեամբն Քրիստոսի պայազտին Լևոնի՝ պարոնին մերոյ, զի ազատութեամբ նորին վերըստին ուրախասցուք մեք, որպէս Իսրայեղ ի դարձին ի Բաբելովնէ ի ձեռն Զաւրաբաբելին։ Որում շնորհիս պարգևողին՝ Քրիստոսի, աւրհնութիւն և փա՜ռք Հաւր իւրոյ և հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեանս. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 65բ (Կապտագիր) Զվերջին ստացաւղ սուրբ տառիս՝ զՎասիլ դպիր, աղաչեմ յիշել ի Տէր, ևս առաւել զծնաւղսն, զհայրն իմ՝ զԹորոս Ռ-պետ (հազարապետ), և զմայրն իմ՝ զՄարիամ, և զեղբարսն իմ՝ զԿոստանդին և զԹադէոս, և զՍտեփաննոս՝ զհանգուցեալն առ Քրիստոս, որ և  յայսմ ամի վախճանեցաւ, և Աստուած յիշողացդ և յիշեցողացդ պարգևեսցէ զիւր սուրբ արքայութիւնն։ Եւ նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։ Գրեցաւ ի թվին Հայոց ի Պ և ՁԱ (1432), և երբ զսա գրեցի, էի ԺԸ ամաց։

65բ (Նոյն ձեռքով, շագանակագոյն) Ի թվին Հայոց ՊՁԳ (1434), ի Յունիս ամսոյ ԺԷ, ի չորեքշաբաթ աւր խաւարեցաւ արեգակն։

2. 65բ (Այլ ձեռքով, շագանակագոյն) Թվին ՋԷ (1458), ի Մարտի ամսոյ ի ԺԴ։ [Յիշեցէք] զվերջին ստացաւղ սուրբ գրոցս՝ զՄարտիրոս անարժան եպիսկոպոս և զծնօղսն իմ, և զամենայն արեան մերձօորսն՝ զհանգուցեալսն առ Քրիստոս Աստուած, և Քրիստոս Աստուած ձեզ՝ յիշողացդ և մեզ յիշեցելոցս առ հասարակ ողորմեսցի, և որ զամէնն ասէ. ամէն։ Եւ զԹորոս Կիպ[ր]օսցին, որ զգիրքս հարկօք ծախեց, մեզ, և զհանգուցեալ եղբայրն՝ զԿոստընտին սարկաւագն յիշեցէք ի մեղաց թողութիւն, և զնոյն ձեզ շնորհէ Քրիստոս Աստուածն մեր. ամէն և բիւր հազար ամէն։

3. 65բ (ԺԵ դ., անանուն գրչի) Զանպիտան գծողս յիշել աղաչեմ ի սուրբ յաղօթս սիրովն Աստուծոյ։ (Լուսանցքի բոլորակի մէջ) Յիշեա՛, Տէր, զգրիչս և շնորհեա սմա։

4. 289բ (ԺԵ՞ դ., շագանակագոյն) Վերջին ստացող գրոցըս՝ Վարդանա վարդապետի և իւրոցն ողորմեա, Քրիստոս Աստուած /// (10 տող քերուած)։

5. 289բ (ԺԵ՞ դ., շագանակագոյն, այլ ձեռքով՝ քերուած մասի վրայ).

Ձեռս երթայ, գիրս մնայ,

Ով զայս գիրս կարդայ,

Նայ Տէրն ողորմի

Ինձ և նորայ։

6. 289բ (ԺԵ՞ դ., սև բոլորգրով) Յիշատակ տէր Կարապետի, որ երետ ի հոգուն Գրիգոր աբեղին, որ մարդ իշխանութիւն չունենայ, որ ջալըն ջէթ է, թէ վանիցն է, յում ուզի, նա՝ նայայ նոր տայ։ Ես՝ տէր Կարապետս Տարսու իպոսկոսս (եպիսկոպոսս), որ տվել եմ Գրիգոր աբեղին՝ իմ հոգուս, յում ուզէ, նայ ինք տայ՝ իր հոգուն ու իմ հ[ոգուս]։

7. Բա (Նօտրգիր) Գիրքս այս մարգարէական է, ով ընթեռնու, գծօղս յիշէ ի Տէր։

Դբ (Նոյն ձեռքով) Թվին ՌՃԻԳ (1674), Յունվարի ամսոյն ԼԱ Յովսէփ վարդապետն առ Աստուած փոխեցաւ։ Ի առատ Աւետինքն նոյն օրն վաղճանեցաւ։ Ով որ զայս գիրս կարդայ, մէկ բերան ողորմի ասէ։

8. 2բ (Շեղագիր) Յիշեսջիք, ընթերցողք, նաև զժողովողս յիշատակարանաց հին և ձեռագիր մատենից՝ ի պատմութեանն նիւթ և ժամանակագրութեան, զՄեսրովբ եպիսկոպոս Սմբատեանց Նախիջևանցի, միաբան Սուրբ Էջմիածնի ի 1850 ամէ, յաւուրս երից կաթողիկոսացն Ներսիսի Ե Աշտարակեցւոյ, Մատթէոսի Ա. Կ. Պօլսեցւոյ երջանկայիշատակ հոգևոր ծնօղի իմոյ, որ զմեծահամբաւ ճեմարանն Ս. Էջմիածնի կառոյց և ըզփառաւոր թանգարանն, յորմէ և ձեռնադրեցայ եպիսկոպոս յամին 1872, իսկ չորրորդ կաթողիկոսն աստուծով ընտրեսցի յամսեանն առաջիկայ Մայիսի սոյն 1884 ամի, յի Գէորգ Դ կաթողիկոսն վաղճանեցաւ ի 6 Դեկտեմ[բերի] 1882 ամի։ Մեսրովբ եպիսկոպոս Սմբատեանց, ի 1 Ապրիլի, 1884 ամի։

Կնքադրոշմ. 3բ, 121բ, 287բ «Գ[ի]րքս Ս,ուր։բ Էջմի[ա]ծնա է»։

Գրչափորձ. 288բ (2 տող հայատառ-լատիներէն) Ավէ Մարիայ կրասիայ պլէնայ...։ 289բ (տարբեր ձեռքերով մի շարք բառեր, ապա՝ Փա՜ռք քեզ եռակի անձնեան...։

 

288

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Աղէկսանդրիա

ՇԽԸ – 1099

ԳՐԻՉ՝Ահարովն կր.։  ՍՏԱՑՈՂ` Յովհաննէս։

ԹԵՐԹ՝ 280. չգրուած՝ 216բ, 220բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×4+Ա-Ք×(Գ չիք, Ձ, Ս 7, Ջ 9, Ք 5)։ ՆԻՒԹ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22×16,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳՐԻ՝ ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ 86ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ սև կաշի, միջուկը՝ տախտակ (ԺԹ դ.)։  ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1+1, թուղթ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Խ ո ր ա ն՝ 1աբ, 2աբ, 3աբ, 4աբ (պարզ գծագիր, միայն 2բ, 3աբ, 4բ էջերի խորաններն են մասամբ նկարազրդուած)։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, խաչ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, սրճագոյն, դեղին։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ խունացած, մի շարք թերթեր խառնուած, 107, 172 և կազմի թիկունքը վնասուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1ա-2բ Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 3աբ  Համաբարբառ (միայն Կանոնք՝ Ա-Բ։ Նաև լուսանցային)։

3. 5ա-75բ Աւետարան Մատթէոսի (թերթերը խառնուած, կարդալ՝ 5, 43, 6-9, 44, 10-42, 45-75)։

4. 76ա-125ա Աւետարան Մարկոսի։

5. 126ա-212բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 213ա-78բ  Աւետարան Յովհաննու։

Մատթէոսի և Մարկոսի Աւետարանները սրբագրուած են կարմիր թանաքով և օժտուած առոգանութեան նշաններով։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 4ա (Ահարովն գրչի) Զորս աղաչեմ զամենիսեան յիշել ի սրբամատոյց և յառագթռիչ յաղաւթս ձեր և որք յիշէք՝ յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր. ամէն։ Տէր, ողորմեայ մեզ, զի ի քեզ յուսով յուսացաք։

278բ Փա՜ռք երից անբաւից կարելեաց անկարի եռանձնե[այ] միութեան իսկունականաց, ի թուականութեանն Հայոց ՇԽԸ (1099) գրեցաւ սուրբ [Աւ]ետարանս ձեռամբ Ահարովնի ախմարի և փանաքի գրչի և անպիտան կրաւնաւորի։ 279ա Արդ, աղաչեմ զամենեսին, որք լուսաւորիք և աւգտիք ի սուրբ Աւետարանիդ, զի աւղաւթից արժան արասջիք, և Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն։ Ընդ նմին և զեղբայրն իմ՝ զՅովհաննէս, որ կատարեցաւ յանաւրէն ազգէն հարաւայնոցն յանաւրէն Մահմետի անանաւրէն ժողովոյն՝ վասն եղկելի կենաց իմոց։ Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, յիշեցէք ի ձեր սուրբ աղաւթս զՅովհաննէս, և Քրիստոս Աստուած այս սուրբ աւետարանչացս բարէխաւսութեամբ և սուրբ Աստուածածին, և սուրբ Կարապետն բարեխաւսութեամբ ողորմեսցի Յովհաննիսի հոգւոյն և ջնջեսցի զձեռագիր յանցանաց նորա և գրեսցի ի դպրութիւն կենաց. ամէն։ Եւ որ յիշէք, յիշե[ա]լ լիցիք, և Աստուած ամենեցուն ողորմեսցի. ամէն։ //

279բ Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի հայրապետութեանն տեառն Գրիգորի և յինքնակալնութեան Հռոմայեացւոցն ազգին ար[ի]ական, որ են փառանգս. յորժամ շարժեցան և ելին անթիւ բազմութեամբ ի վերին խնամոց ազդմամբ ամենակալին Աստուծոյ և եկին հասին մինչև յԱնդիոք, և բազում աշխատութեամբ և մեծաւ պատերազմաւք բացին զԱնդիոք և ի սուր սուսերի յանխնայ կոտորեցին յանաւրէնսն, և յետ Գ աւուրց եկին անթիւ և անհամար ազգս թուրքաց և պարսից և ար[ա]պկաց և տաճկաց և բանակեցան շուրջ զքաղաքաւն և զդաշտաւն՝ թուով Դ հարիւր հազար և Խ հազար։ // (280ա) Եւ ելին ազգն արիական և խմբեցաւ պատերազմն և վերին աւգնականութեամբ Աստուծոյ դարձուցին զբանական անաւրինացն ի զերիս աւուրս սուրն քրիստոնեիցն ճարակէր զանաւրէնսն, և մեծաւ յաղթութեամբ դարձան ի մեծ եկեղեցին Սուրբ Պետրոսի և տաւն ուրախութեան կատարեին մեծին Աստուծոյ և Փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որ ետ զյաղթութիւնն ծառայից իւրոց։ Ի նմին ամի բացին զմեծ և զհռչակաւոր մայրաքաղաքն Երուսաղէմ, և զբազմութիւն անաւրինացն ի սուր սուսերի կոտորեցին զաւրութեամբն Քրիստոսի։

Աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս ի մայրաքաղաք Աղեկսանդրու, ընդ հովանե[ա]ւ Յովհաննու աւետարանչին, ի Քրիստոս Յիսուս ի Տեր, որում փա՜ռք [յա]ւիտեանս. ամէն։

280բ (Կարմրագիր. խամրած և դժուար ընթեռնլի) Տէր Աստուած, ողորմեա նեղացելոյս Ահարոնի, շնորհեա իմ բազում մեղացն թողութիւն, զի դու կարող ես ամենայնի, և քեզ փառք յաւիտեանս, ամէն։ /// մնայ և ձեռ քո ///աւա՜ղ, զեղկելիս յաւուրն յետնումն։

2. 75բ (Ստացողի. կարմրագիր ոչ սովորական բոլորգրով) Քրիստոս Աստուած, այս սուրբ աւետարանչացս բարէխաւսութեամբ ողորմեա Յովհաննիսի հոգւոյն. ամէն։ Եւ որք յիշէք՝ յիշ[եա]լ լիցիք, և Աստուած ամենեցուն հասարակաց ողորմեսցի. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 125բ Աստուած ողորմի Առուծին հոգուն և  Աղբարկանն որդուն, որ գնեց սուրբ Ավետարանս ի Խփչախ, ի թվականութե[ա]նս Հա[յ]ոց ՈԽԲ (1193) ուր [յ]իշատակ ուր ծնողած։

Ո՜վ սիրելի և պատվական եղբերք, զես խնդրեմք ի ձէնջ, որք կարդէք և ընթերնաւք, զիս՝ զբազմամեղս զՈւսէփս յաղոթ յիշեցիք, և ո՛վ որ յիշէք, յիշե[ա]լ լիջիք առաջ Քրիստոս. ամէն։

2. 278բ (ԺԸ-ԺԹ դդ.) Սուրբ Աւետարանս յիշատակ է Ըռապացի Յոհանիսին ի դուռն Սուրբ Էջմիածնայ։ Յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի։

 

289

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Կաֆա

ՌՃ – 1651

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ՝ Նիկողոս։

ԹԵՐԹ՝ 379. չգրուած՝ 1ա-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 14բ-5ա, 16բ-7ա, 18բ-9ա, 20բ-1ա, 22բ-3ա, 24բ-5ա, 29ա, 125ա, 188ա, 293ա, 346բ-9բ։ ՊՐԱԿ՝ 3(2+14+3)+Ա-ԻԹ×12։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 19,5×14։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 136ա)։ ՏՈՂ՝ 17։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մետաքս

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 5բ, Ծնունդ՝ 6ա, Ընծայումն՝ 7բ, Մկրտութիւն՝ 8ա, Այլակերպութիւն՝ 9բ, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 10ա, Խաչելութիւն՝ 11բ, Յարութիւն՝ 12ա, Համբարձումն՝ 13բ, Հոգեգալուստ՝ 14ա, Դատաստան Պիղատոսի՝ 15բ, Վերջին դատաստան՝ 16ա։  Մատթէոս՝ 29բ, Մարկոս՝ 125բ, Ղուկաս՝ 188բ, Յովհաննէս՝ 283բ։ Խ ո ր ա ն՝ 17բ, 18ա, 19բ, 20ա, 21բ, 22ա, 23բ, 24ա, 25բ, 26ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 30ա, 126ա, 189ա, 284ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, մանիշակագոյն, վարդագոյն, վարդագոյն, երկնագոյն, սև, մոխրագոյն, ոսկի։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 17բ-7ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 19բ-26ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 27ա Նախադրութիւն։ 27բ-8ա Գլուխք։  30ա-122բ  Աւետարան Մատթէոսի։

4. 123բ Նախադրութիւն։ 124աբ Գլուխք։ 126ա-85բ  Աւետարան Մարկոսի (184բ-5բ  «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 186ա Նախադրութիւն։ 187բ-8բ  Գլուխք։ 189ա-290 Աւետարան Ղուկասու։

6. 291ա  Նախադրութիւն։  292աբ Գլուխք (Ա-ԽԳ)։ 294ա-71բ  Աւետարան Յովհաննու (371աբ Գիրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

372բ Փա՜ռք... Որ զտկարութիւնս իմ զաւրացոյց յաւէտ իւրոյ իմաստութեանն, վասն որոյ և  ես մեղապարտ ոգի Նիկողոս անարժան ծառայ ծառայիդ Աստուծոյ, յանձն առեալ՝ ոգւով չափ կատարեցի զտառս հոգեշուչ, աստուածազարդ, աստուածախաւս սուրբ Աւետարանիս... //(373բ) Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ նուաստ և յետին գրչի Նիկողոսի  մեղապարտի, ունայնագործ մեղաւորի, ի թըւաբերութեանս Ասքանազեան և Աբեթական տաւմարի ՌՃ (1651) և ըստ նորումս շրջանի ԼԴ և ի գալըստենէ կենարարին ՌՈԾԲ (1652), ի սոյգ և յընտիր աւրիակէ, ևս առաւել համաբայիցն, զի գաղափար սորին էր ի դրանէ Սուրբ Սար//(374ա)գսին և որդւոյ նորա Մարտիրոսին, ի յաշխարիս Հոնաց, յանեղաշէն և աստուածապահ քաղաքի Կաֆայ, ի հայրապետութեան Հայոց տեառն Փիլիպպոսի և յեպիսկոպոսութեան ամենայն հիւսիսական կողմանց տէր Գրիգորի աւրհնեալ քահանայապետի, զոր Տէր Քրիստոս շահեսցէ ի կամս ողորմութեա իւրոյ. ամէն... //

(375) Արդ, այսմ աստուածապատում և քրիստոսաւանդ տառիս ցանկացաւղ եղեալ աստուածարեալ և պատուական... (բաց) ետ գրել զսուրբ Աւետարանս՝ ի վայելումն անձին իւրոյ և յիշատակ հոգւոյ իւրոյ։ Արդ, որք հանդիպիք սմա ընթեռնելով կամ գաղափար առնելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ և ի սրբամատոյց յաղօթս ձեր զպատուելի... (բաց) և զծնաւղսն իւր զը... (բաց), //(375բ) որ մեծաւ փափաքանաւք և սրտաջան յաւժարութեամբ և քաջահաւատ յուսով և քրիստոսասէր բաղձանաւք ետ գրել զսուրբ Աւետարանս՝ ի փրկութիւն կենաց իւրոց և ի լուսաւորութիւն հոգւոյ իւրոյ, յիշատակ իւր և ծնաւղաց և եղբարց և ամենայն զարմից, գանձ յաւիտեանական և անկապոյտ ճոխութիւն, ի պայծառութիւն, սրբոյ եկեղեցւոյ և յուրախութիւն ուխտի մանկանց նազելի մաւր մե//(376ա)րոյ նոր Սիոնի։ Արդ, աղաչեմ զսրբազան և զաստուածամերձ դասս քահանայիցդ, որք ընթեռնուք և լուսաւորիք, յիշեսջիք զվերոյգրեալքս ի սմա և զիս՝ զՆիկողոս մեղաւոր գրիչ, և զուսուցիչն իմ զտէր Զաքարիայ զսրբազան քահանայ, որ բազում աշխատութեամբ և ճշգրտիւ զմեղաւորս հասոյց ի յայսմ արհեստի, զոր Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս իւր փոխարէնն ընդ սուրբ քահանայիցն ի միասին տացէ ի հանդերձեալն, և զմարմնաւոր ծնաւղսն իմ և զեղբարքս և զքորք և զամենայն մերձակայսն իմ. և որ յիշէ սրտի մտաւք և ինքն յիշեալ լիցի առաջի ահեղ ատենին Քրիստոսի, ուր բանք սպառին և գործք թագաւորեն առաջի արդար դատաւորին Քրիստոսի, և նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։ Եւ որ հաւատով ամէն ասէ՝ և նմա ողորմեսցի. ամէն։

 

290

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Խոտանան

Տիգրանակերտ

ՌՁԴ – 1635

ՌՁԹ – 1640

ԳՐԻՉ՝ Յովանէս (1635 թ.)։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Յովանէ՞ս գրիչ (1635 թ.), Եղիազար (1640 թ.)։  ՍՏԱՑՈՂ` Արիստակէս վրդ. (1635 թ.), ապա՝ Փիլիպոս կթղ. (1640 թ.)։

ԹԵՐԹ՝ 326. չգրուած՝ 1ա-2ա, 3բ-4ա, 5բ-6ա, 7բ-8ա, 9բ-13ա, 16ա, 158ա, 161ա, 321բ, 324բ-6բ։  ՊՐԱԿ՝ 1×9+Ա-ԻԶ×12(11)+1×6։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 22×16։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 108ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դեղին մետաքս, կոստղապատ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Երկրպագութիւն մոգուց՝ 20բ, Մկրտութիւն՝ 23բ, Այլակերպութիւն՝ 62ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 72բ, Քրիստոս՝ յաղօթս 9բ, Ծաղրի ի զինուորաց՝ 96բ, Իւղաբեր կանայք՝ 99բ, 100բ, Մատնութիւն՝ 150բ, Խաչելութիւն՝ 150ա, Յայտնութիւն՝ 164բ, Ընծայումն՝ 169բ, Կերակրումն զժողովրդեան ձկամբ՝ 144բ, Աղքատ Ղազարոս ի զիրկն Աբրահամու, Մեծատունն ի դժոխս՝ 220ա, Համբարձումն՝ 249բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 240, Ոտնլուայ՝ 296ա, Հոգեգալուստ՝ 300ա։ Մատթէոս՝ 16բ, Մարկոս՝ 103բ, Ղուկաս՝ 161բ, Յովհաննէս՝ 251բ։ Խ ո ր ա ն՝ 2բ, 3ա, 4բ, 5ա, 6բ, 7ա, 8բ, 9ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 17ա, 104ա, 162ա, 252ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար, խաչ, հրեշտակ։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, դեղին, վարդագոյն, մանիշակագոյն, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 2 թերթերի ընդլայնակի երկտակմամբ։ Մագաղաթ, երկսիւն բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ)։ Աա, Գա էջերում բազմագունի լուսանցազարդեր։ Կարդալ՝ Աբ, Բա, Բբ, Աա. «[ուտի]ցէ ոք ի նմանէ... մատնելոց է զնա» (Զ, 50-56), Դբ, Գա, Գբ, Դա, «Վէմս առին... ի մէջ նոցա» (Ը, 59-Թ, 16)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. Ցեցակեր 98, 106, 171-82, դռնակը մաշուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 2բ-3ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 4բ-9ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 13բ-5ա Գլուխք։ 15ա Համաձայնութիւն գլխոց։ 15բ Նախադրութիւն։ 17ա-101բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 102ա-3ա Գլուխք։ 103ա Նախադրութիւն։ 104ա-57բ  Աւետարան Մարկոսի (157աբ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 158բ-60ա  Գլուխք։ 160բ Նախադրութիւն։  162ա-250ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 250բ  Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 251ա Նախադրութիւն։  252ա-321ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 322ա (Յովանէս գրչի) Փա՜ռք... //(322բ) Արդ, զայս լուր բանի տէրունական հրամանին ի միտ առեալ տէր Արիստակէս քաջ րաբունին և ետ գրել զքառաջահեան և զմշտաբուխ տառս քրիստոսեան, որ և կոչի Աւետարան։ Արդ, գրեցաւ սա ի թվականութեանս Հայոց Ռ և ՁԴ (1635) ամի, ձեռամբ ումեմն գրչի Յովանէսի, ի յերկիրն Էճանան, ի գեաւղն, որ կոչի Խոտանան, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին՝  յիշատակ անձին իւրոյ և ծնաւղացն՝ մահդասի Մարտիրոցին և Մէհրշին, և ամենայն արեանառու ազգականաց նորին, որ և աղաչեմ զհանդիպողքդ, որ լի բերանով Աստուած ողորմի ասէք տէր Արիստակէս վարդապետին և իւր ծնաւղացն, և գծագրողի սորին՝ Յովանէսի, այլ և ծնաւղաց նորին և ազգականացն, և դուք յիշողքդ՝ յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։

2. 323ա (Եղազար ծաղկողի) Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս և Աստուած ողորմի ասացէք Յամթեցի մահդասի խոճայ Երեմիային, որ ծաղկել զսուրբ Աւետարանս, զի այս ինչ եղև պատճառ և պատահումն գրոցս, քանզի մինչդեռ ի մարմնի էր վարդապետն Աւիստակէս, ետ գրել զսուրբ Աւետարանս, նաև զչորեսին աւետարանչացն զպատկերսն՝ խորանաւն հանդերձ, ոսկենկար անկուածով, և զբովանդակ թփերոյն զքաշուածսն՝ միայն լոքով արարեալ։ Եւ յետ փոխելոյն նորա յաստեացս՝ մնացեալ ամայի և անկատար սուրբ Աւետարանս, զոր առեալ սուրբ հաւրս մեր տեառն տէր Փիլիպոս կաթուղիկոսի Ամենայն Հայոց, և ետ բերել զսա ի քաղաքս Յամիթ առ բարեմիտ և պատուական, հաւատարիմ և քրիստոսասէր իշխանն մահդասի խոճայ Երեմիայն՝ վասն կատարման սորին։ Եւ նա յաւժար կամաւք և եռափափագ սիրով յանձն էառ կատարել զխնդրուածս հաւրն մեր հոգևորի։ Վասն որոյ ետ աւարտել զսուրբ Աւետարանս ոսկենկար անկուածով և երկնագոյն լազվարդով //(323բ) զհամբարբառսն, և զտնաւրինականսն՝ ըստ վկայելոյն յիւրաքանչիւր տեղիս. նաև՝ զթփերոյն և զգրին և զտէրունական անուանց զոսկին և զերակս լիով կատարել։ Եւ եղև աւարտ լրման սորան ըստ աբեթական Հայկազեան տումարիս ի շրջագայութեան ամանակաց թուաբերութեան Ռ-որդի Ձ-երորդի Թ-երորդի (1640), յաշխարհս Միջագետաց Ասորոց նահանգի, ի Տիգրանակերտ մայրաքաղաքիս, որ և Յամիթ [յ]որջորջի, ընդ հովանեաւ Սրբոյն Կիրակոսի  և մաւրն նորա  Յուղատիայի և այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ աստ կան ի պահպանութիւն քաղաքիս, մանաւանդ քրիստոնեայ ազգիս, ձեռամբ յոքնամեղ, եռաթշուառ, զառածեալ անձին՝ անարհեստ սուտ և փուտ գրչի Եղիազարի,  ի հայրապետութեան Սուրբ Էջմիածնայ տէր Փիլիպոս սրբասնեալ կաթողիկոսի, զոր Տէր Աստուած պահեսցէ զսա յախոյեան յաղթող ընդդէմ ներհակաց, ի վանումն հերետիկոսաց և ի հերքումն չարափառաց՝ ի պայծառութիւն նորոյս //(324ա) Սիոնի և ի պարծանս ազգիս Հայոց, ամէն։

 

 

291

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Կոստանդնուպօլիս

ՌՀԷ – 1628

ԳՐԻՉ՝ Միքաէլ Թոխաթցի։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Մէլիք Երևանցի։

ԹԵՐԹ՝ 248. չգրուած՝ 1ա-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ, 16ա-7ա, 82բ-4ա, 126աբ, 129ա, 195բ, 196բ, 198ա, 248բ։ ՊՐԱԿ՝ 3 (2+10+3)+Ա-ԺԹ×12(Զ, Ժ 14, ԺԵ 15, ԺԹ 10)։ ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ։ ՄԵԹՈՒԹԻՒՆ՝ 20×14։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 149ա)։ ՏՈՂ։ 22։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց-շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Մատթէոս՝ 17բ, Մարկոս՝ 84բ, Ղուկաս՝ 129բ, Յովհաննէս՝ 198բ։ Խ ո ր ա ն՝ 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա, 11բ, 12ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 18ա, 85ա, 130ա, 199ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, նարնջագոյն, վարդագոյն։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. թիկունքը՝ կիսամաշ, փեղկերին՝ պոկուած կրկնակազմի և կոստղերի հետքեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 3բ-4ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 4բ-13ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 13աբ Նախադրութիւն։ 13բ Համաձայնութիւն ասացեալ գլխոյս։  14ա-5բ Գլուխք։ 18ա-80բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 80բ Նախադրութիւն։ 81ա-2ա Գլուխք։ 85ա-125բ  Աւետարան Մարկոսի։

5. 125բ Նախադրութիւն։ 127բ-8բ  Գլուխք։ 130ա-95ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 195ա Նախադրութիւն։  196ա  Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 199ա-247ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

247ա Փա՜ռք Գրեցաւ սայ ի թվին ՌՀԷ (1628) ի մայրաքաղաքն ի Կոստանդինուպաւլիս ձեռամբ Թոխաթցի Միքաէլի։ Արդ, աղաչեմ զամենեսեանդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ յաւրինակելով, մէկ Հայր մեղաիւ մի յիշեցէք զանարժան գրչիս և զծնաւղսն իմ, և զկենդանիս և զննջեցեալսն իմ, և Աստուած չյիշողդ յիշէ իւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն։ Հայր մեր, որ յերկինս։ Եւ արդ, յիշեցէք զստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զԵրևանցի Մէլիքն և զծնօղսն՝ Ամիրպէկի և զՈւղուրն, և զկողակիցն՝ Մարգարիտն, եւ զեղբարքն՝ զՅակոբն և Ատիպէկն, Խանաղն և զՄարիամն, և զամենայն արեան մերձաւորսն սորայ // (247բ) յիշեսջիք ի Քրիստոս, որ ըստացաւ զսուրբ Աւետարանս արդար վաստակոց իւրոց և եդ յիշատակ իւր հոգւոյն և ծնաւղացն ի... (ընդհատուած)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

247բ (ԺԷ դ., նօտրգիր) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս ի իւր հալալ արդեանցն և յօժար սրտիւ մահտեսի Յարութենին և ծնօղացն՝ Ալիարին, մօրն՝ Նանաին, եղբօրն՝ մահտեսի Ներսէսին, կողակցացն՝ մահտեսի Նուրիխանին և մահտեսի Շահզատին, որդւոյն՝ մահտեսի տիրացու Յօվանէսին, դստերն՝ Խաթունբէկուն և հանգուցեալ որդւոցն և դստերացն՝  Յակոբին և Մեսրոպին, Ղազարին, Սանդուխտին, Խաթունբէկուն և Շամանանտին, Գոհարին, Աշխէն տիկինին, և հարսին՝ Ոսկիհատին, և թոռինն՝ Իգնատիոսին, և ամենայն արեան մերձաւորսն նորին յիշեսջիք ի Քրիստոս, Աստուած ողորմի ասէք, որ ըստացաւ զայս սուրբ Աւետարանս յարդար վաստակոցն իւրոց և եդ յիշատակ աստուածամուխ Սուրբ Գեղարդայ՝ իւր հոգւոյն և ծնօղացն։ Եւ արդ, երես անկեալ աղաչեմ զամենեսեանդ, որք հանդիպիք ասմ՝ կարդալով զսայ, միօվ հայր մեղայիւ յիշեսջիք ի Քրիստոս, որ և դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ յուսոյն մերմէ ի միւսան//(248ա)գամ գալստեանն իւրոյ. ամէն։ Ապա թէ ոք յան[դ]նեսցի զայս սուրբ Աւետարանս հանել ի Սրբոյն Գեղարդայ՝ կամ յափշտակելօվ կամ գողանալօվ զսայ, և կամ զայս սակաւ յիշատակարանս գտրելօվ և կամ ջնջելօվ, զայնպիսին ընդ Յուդայի և խաչահանօղն դասեսցի ի Աստուծոյ և հրեշտակաց, և ամենայն սրբոց նզօվեալ եղիցի, եղիցի. ամէն։ Հայր մեր։

 

292

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԶ – XVI

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ՝ Մանուէլ Նկարող։  ՍՏԱՑՈՂ` Սաւար։

ԹԵՐԹ՝ 218. չգրուած՝ 1ա-3բ, 317բ-8բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԸ×12(Ա 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 21,6×6։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 112ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 4բ, Մարկոս՝ 66բ, Ղուկաս՝ 106բ, Յովհաննէս՝ 169բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 5ա, 67ա, 107ա, 170ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, դեղին, վարդագոյն,  կանաչ, կապոյտ ։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ խունացած և ցեցակեր, լուսանցային մասերը բամբակակալած, կազմի կաշին կիսամաշ։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 5ա-66ա Աւետարան Մատթէոսի։ 66ա Թելադրութիւն. «Մատթէոս աւետարանիչ ի կողմանէ փրկչին...»։

2. 67ա-105ա Աւետարան Մարկոսի։ 105բ Թելադրութիւն. «Մարկոս աւետարանիչ աշակերտ  Պետրոսի...»։

3.   107ա-79ա Աւետարան Ղուկասու։ 169բ Թելադրութիւն. «Ղուկաս աւետարանիչն արուեստիւ բժիշկ գոլով...»։

4.  170ա-214բ  Աւետարան Յովհաննու (214աբ Գիրք կնոջն շնացելոյ)։ 214բ Թելադրութիւն. «Յօհաննէս աւետարանիչ սիրելի Որդւոյն Աստուծոյ...։

Ստորին լուսանցներում՝ Համաբարբառ։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

215ա Փա՜ռք... Արդ, ես՝ Սաւարս ցանգացող եղէ այսմ աստուածախաւս և աստուածաբան սուրբ Աւետարանիս, փափաքմամբ, հոգևոր սիրով, ջերմեռանդ սրտիւ և ուղիղ հաւատով գնեցի զսուրբ Աւետարանս ի հալալ յարդ[ե]անց իմոց և եդի ի դուռն եկեղեցեաց, լսելով, թէ՝ Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն և ընդունակ յԵրուսաղէմ, ճրագ մարմնոյ և  ղամբար հոգւոյ, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ և ծնաւղաց իւր, հաւրն իւր՝ Ամիր-Մուլքին և մաւրն իւր՝ Սադաթին, և կողակցին իւր՝ Շաքարին,  և որդւոյ իւր՝ Քրիստոսատուրին, և պապին իւր՝ Իւանին, ազգականին իւր՝ Մսրմէլիքին, յիշելով զկենդանին և զննջեցեալս և ասել բոլորով սրտիւ //(215բ) եթէ՝ Քրիստոս լոյս փառաց և ծագումն անպարագրելի, ի քո հրաբորբոք և յամբախաղաց գալստեանդ՝ ողորմեա Սաւարայ, ծնաւղաց և արեան մերձաւորաց իւրոց։ Յիշեցէք և թողութիւն խնդրեցէք յանցանացն նոցա, և ինձ՝ մեղայպարտ գրիչս՝ Մանուէլ նկարողիս յիշեցէք և թողութիւն դրեցէք յանցանաց մերոց. և Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 105բ Զվերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զԽաչատուր և զկենակից իւր՝ զՀռիփսէ  և զծաղկեալ զաւակս իւր՝ զԳրիգոր, Եբրիանոս և զԱստուածատուր և դստերցն՝ Նազիկի և այլոց։ Արդ, ցանկացող եղէ սուրբ գրոց, ևս առաւել այսմ աստուածախաւս սուրբ Աւետարանիս փափաքմամբ, հոգևոր սիրով, ջերմեռանդ սրտիւ և ուղիւղ հաւատով, ստացա զսայ ի հալալ արդեա[ն]ց իմոց և ետու ի դրունս եկեղեցեաց, լսելով, եթէ՝ Երանի որ ունի զաւակ ի Սիովն և ընդանի վերին Երուսաղէմ, ճրագ լուսոյ և ղամբար հոգոյն և պաշար էրկայնաձիգ անդարձ ճանապարհին՝ յիշատակ ինձ և ծնաւղացն իմոց և ամենայն աերան մերձաւորաց իմոց, կենդանեաց և ննջեցելոցն, որ զամէն ասէ. եղիցի։

2. 215բ Ես՝ տէր Բարսէղս կողակիցն՝ Գուլփաշն, նորոգել տվի սուրբ Աւետարանս յիշատակ ինձ և ծնողացն իմոց, հայր իմ՝ Աւագն և մայրն իմ՝ Գաւարն, եղբայրն իմ՝ Աւետիսն, որ փոխեալ է առ Աստուած, քոյրն իմ՝ Հուրիխանն, Գուլաղէն, Խանումն, Ըստեփան աղէն, Նարինխաթունն, հաւրեղբարն իմ՝ Շիւրինն, կողակիցն իմ՝ Հէրապետա և միւսն Խէչատուրն, Եղսաբէրն,  և միւս //(216ա) հաւրեղբարն իմ՝ Մէհէրաղէն, կողակիցն իւր՝ Խանփարին,  որդին՝ Ակոբճանն, Բաբաքն, Մարիանն։ Թիւն ՌԿԹ (1620), մարտի ամսի ԺԴ աւրն, Թ ժամն։ Դարձեալ յիշեցէք Զոհապ աղէն և իւր կինն՝ Աջապխանն, որ Զ շահի է տվել Աւետարանն նորոգելու. Աստուած զիւրեանց մեղքն ջննջէն. ամէն։ Դարձեալ զՄկրտիչ սուտանուն քահանաս Ա բերան ողորմի ասացէք. ինչ ինձ ասէք՝ ձեզ եղիցի. մեր կարս այս էր թողութիւն արէք. ամէն։ Հայր մեր...

3. 216ա Դարձեալ յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր ըզհեզայհոգի Թանումն, որ ըստացակ ի հալալ վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ իւր և ծնաւղաց իւրոց, հաւրն՝ Մաթոսին, մաւրն՝ Սայիբսուլթանին։ Դարձեալ յիշեցէք զԹանումն և զկողակյկիցն իւր՝ Գուլինարն, և զհանկուցեալ որդիք իւր՝ Այվազն, Ատիբէկն, և զդուստրն՝ Խանին, Թամամն, Եղիսայբէթն, զկենդանի դուստրն իւր՝ Ազիզն որդիքն՝ Յարութիւն, Աբրայհամն, Բուտախն//(216բ) և զմիւս դուստն իւր՝ Սայիբն և զդուստրն իւր՝ Խանումաղէն, և զԹանումի միուս դուստրն՝ Մարիամն, և զհանկուցեալ դուստրն՝ Գուլիխաթունն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք, և Աստուած ձեզ ողորմեսցի ի միւսանգամ գալստեան. ամէն։ Դարձեալ յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զԴաւիթն և զկողայկիցն իւր՝ Գուլփաշէն, զհանկուցեալ որդիքն իւր՝ Ասայտուրն, Քրիստոսատուրն, Յովակիմն, Այլայբէկն, Ուզկենտուկն,  և զդուստրն իւր՝ Դաւլվաթն։ Դարձեալ յիշեցէք յիշեցէք զԳոլփաշէն և զհայրն իւր՝ զՍարգիսն, և զմայրն իւր՝ Մարգարիտն։ Դարձեալ յիշեցէք զԴաւիթի հայրն՝ Ումբրիջանըն և զմայրն՝ Վարդխաթունն։  Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զվերջին ըստացողք սուրբ Աւետարանիս՝ զԹանումն և զԴաւիթն, որ ետուն զսուրբ Աւետարանս ի դուռն Ղազար Փարփեցուն՝ Եղնայբեր Աստուածածնին։ Ո՛ջ ոք հանցէ ի դրանէն նզովեալ եղիցի. ամէն։ //(217ա) Ետուն զսայ ի թվականիս մեր ՌՁԳ (1634)-ին, ի թագաւորութեան Շահ-Սաֆուն, ի հայրապետութեա Փիլիպոսին։  Աստուած ողորմի Մարայնին, էրետ կարմիր Աւետարանին Ա ծածկոց։ Այս սուրբ Աւետարանս Դաւթի Թանունմին  յիշատակ է։

Կնքադրոշմ՝ 4բ, 82բ Քրիստոսի ծառայ տէր Յովսէփ. 1204 (1755)։

Գրչափորձ՝ 4բ,106ա։

 

293

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Տանծէվէր

ՌԿԹ – 1620

ԳՐԻՉ՝ Խաչատուր երէց։  ՍՏԱՑՈՂ` Տէր Յակոբ։

ԹԵՐԹ՝ 319. չգրուած՝ 1ա-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 91բ-2ա, 146բ-7ա, 238բ-9ա, 317ա-9բ։  ՊՐԱԿ՝ 3(2+10+2)+Ա-ԻԷ×12 (Ա, ԺԹ 11, ԺԲ 4, ԺԶ 8, ԻԱ 13, ԻԷ 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 20,6×14։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 71ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով կոստղազարդ, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մետաքս և դրոշմազարդ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 13բ, Մարկոս՝ 92բ, Ղուկաս՝ 147բ, Յովհաննէս՝ 239բ։ Խ ո ր ա ն՝ 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա, 11բ, 12ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 14ա, 93ա, 148ա, 240ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, վարդագոյն, դեղին։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աստուածաշունչ։ Թ-Ժ դդ.։ 2(Ա-Բ)+2(Գ-Դ), ստացուած 2 տարբեր թերթերի ընդլայնակի երկտակմամբ։ Մագաղաթ, երկսիւն բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ)՞ Կարդալ՝ Աա, Բբ, Աբ, Բա. «Ամենայն տուրք բարիք... իսկ որ յառեալ» (Թուղթ Յակոբայ, Ա, 17-25), Դբ, Գա, ԳԲ, Դա. «Վասն այդորիկ... մնացեալ իցէ յերկ[րին]» (Եսայի, Է, 14-23)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի թիկունքն ու դռնակը մաշուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 3բ-4ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 5բ-12ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 14ա-91ա Աւետարան Մատթէոսի։

4. 93ա-146ա Աւետարան Մարկոսի։

5. 148ա-238ա Աւետարան Ղուկասու։

6. 240ա-313ա  Աւետարան Յովհաննու (312բ-3ա Գիրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

146ա Ո՜վ ընթերցողք սուրբ Աւետարանիս, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս, զմեղաւք լցեալ սևերես Խաչատուրս յիշեցէք։

313բ Ո՜վ Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, որ կնոնջ մեղուցելո[յ] շնորհեցեր զյանձանս նորա և ոչ դատապարտեցիր ըստ արժանեաց, շնորհեա և մեղուցեալ ծառայիս քո՝ սուստանուն Խաչատուրիս, որ անուամբս երէց կոչիմ և ոչ գործս ունիմ բարի։ Բարեխաւս սուրբ Աստուածածինն ունիմ, որ բարեխաւսէ իւր միածին որդին, որ ազատէ ըզմեղաւոր Խաչատուրս ի մեղաց և ի դժ[ոխ]ոց և դառն տանջանաց և զիմ զյանցանս մի՛ դատապատէր, Տէր Յիսուս, յորժամ գաս փառաւք հայրենի, զի արժանի արասցես շնորհիւ քո աւրհնել զքեզ ընդ Հաւր և ընդ Հոգւոյդ Սրբոյ յաւիտեանս. ամէն։ Եւ զծնաւղսն իմ յիշեցէք ի Քրիստոս, զհայրն իմ՝ Դաւրիշն և զմայրն իմ՝ Ազիզն, և հոգւոյ մայրն իմ՝ Անտրախաթունն. ամէն։

314ա Փա՜ռք... Որք զմտաց աչս անաղաւտ և վիճիտ ունիցին երկնանկար դիտմամբ առ էականն լոյսն և իմանալեացն տեսարան նոցին, ոչինչ է փոյթ բովանտակ բնաւին ինչ որ աշխարհի և որ ընդ հոսանոյդ և եղծանելի բնութեանս բարին, այլ միանգամայն զհուր սիրոյն, զոր Հաւրն կենդանի արկ ի բանական բնութիւնս, աւրըստաւրէ արծարծեն յոգս անշրջանելի բորբոքմամբ հոգւորացն տուր և առատութեամբ, որով և լուսաւորին ըստ բանի աստուածահաւր մարգարէին, որ աս // (314բ) է. Պատուիրանք Տեառն լոյս են և լուս տան աչաց։

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի երկիրն Ղափանու, ի գիւղն, որ կոչի Տանծէվէր, ի դուռն Սուրբ Ստեփանոսի, ի թուականութեանս  Հա[յ]ոց ՌԿԹ (1620), ի հայրապետութիւն սուրբ ուխտիս ի տէր Մեսրովբ արհեպիսկոպոսի, որ է առաջնորդ և քահա[նա]յապետ սուրբ ուխտիս Ստաթէի առաքելոյ վիճակին և թեմին, և ի ղանութեան Պարսից ազգին՝  Շահ-Ապազին։ Եւ գրեալ ձեռամբ յոգնամեղ և անարհեստ գրչի՝ սուտանուն Խաչատրի։ Ի դառն և ի նեղութեան ժամանակի գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ընդ հովանեաւ Սուրբ Առաքելոցս Ստաթէի և բազմահաւաք սրբոց նշխարաց ԹՌ և Ը//(315ա) հարիւր (9800), որ կան հաւաքեալ ի վանս Սուրբ Ստաթէի, որ է գերեզման և հանգիստ սուրբ վարդապետին Գրիգորի. ամէն։ Ո՜վ ժիր մշակք Քրիստոսի և սպասաւրք կաթուղիկէ եկեղեցւոյ և արժանացեալք սուրբ մարմնոյ և յարեանն Տեառն, որք ժառանկող էք սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զսուտանուն Խաչատուր գրիչս և զիմ վարպետն՝ զտէր  Դաւիթ Էպիսկոպոսն, որ բազում աշխատանք և երախտիք ունի ի վերայ մեր, և զիմ ծնաւղսն, զհայրն իմ՝ Դավրիշն և զմայրն իմ՝ Ազիզն, և զհոգոյ մայրն իմ՝ Անտրախաթունն և զկենակիցն իմ՝ Նուպկարսաւլթանն. ամէն։ Աղաչեմք զձեզ, որ լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէք, և Աստուած ձեզ ողորմի յաւուրն յետնումն. ամէն։ // (315բ) Զստացող սուրբ Աւետարանիս գտէր Յակոբն յիշեցէք, որ ըստացաւ սուրբ Աւետարանս իւր հալալ ընչիցն և արդար վաստակոցն, և էառ յիշատակ իւր հոգւոյն և իւր ծնաւղաց հոգւոյն, հաւրն՝ տէր Պաւղոսին և մաւրն՝ Ծամոսկոյն, և իւր հօրեղբարքն՝ տէր Յոհաննէսն, Վարդանան, Մարտիրոսն, և իւրոց ամենայն յարույարեան ննջեցեալքն յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասէք իւրոցն. ամէն։ //(316ա) Արդ, յիշեցէք զտէր Յակովբն և իւրեան կենակիցն՝ Թիլին և իւրեանց զաւակացն, դստերանցն՝ Շաղոսկին, Հռիփսիմին, Սառին, Հէրիքնազին և իւրեանց որդոցն՝ Յովանէսին (լրացում). յիշեցէք և լի սրտիւ Աստուած ողորմի [ասա]ցէք, կենդանեացն՝ կեանք և առողջութիւն, ննջեցելոց՝ մեղացն թողութիւն խնդրեցէք, և ձեր յիշողաց մեղացն թողութիւն առնէ Հայրն Աստուած ի յաւուրն  յետնումն և իւր ահեղ դատաստանին. ամէն։ Եղիցի, եղիցի. ամէն։ Դարձեալ կրկին անգամ յիշեցէք զտէր Ակոբն և իւր եղբարքն, որ է առ Աստուած փոխե[ա]լ, և զքուրն՝ Մարգարիտն (լրացում). յիշեցէք զտէր Յակոբին, աներն՝ Զաւրհապն և զոքանչն իւր՝ Խոնտին, և իւր որդին՝ Ղարախանն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք իւրոցն հոգւոյն. ամէն։ Հայր մեր, որ յերկ[ինս]։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 315բ (ԺԷ դ.) Յիշեցէք Անթառանն, որ ետ ողորմութիւն Աւետարանիս գնումն։ Դարձեալ յիշեցէք զՄինասն, որ ետ սուրբ խաչս յիշատակ հոգոյ իւրոյ։

2. 316բ Դարձեալ յիշեցէք կրկին անգամ ըզվերջին ստացող սորա Կարբցի Թորոսն և զիւր կողակից Խանումն, զորդւոցն՝ Աւագն և զՅակոբն, զԳաբրիէլն և զՊօղոսն, զՊետրոսն, զդստերն՝ Խանումն, որ զայս Աւետարանս սուրբ ի գերութենէ ազատեցի, ետու զսա յիշատակ ի սուրբ Շատիկու անապատի Սուրբ Սիօն Աստուածածնի տաճարին, թվին ՌՃՀԶ (1727)։ Բայց մի՛ ոք հանիցեն ի նմանէ, այլ ի նմին ընթեռնուցուն և  Աստուած ողորմի ասասցեն, և որք յիշեն՝ յիշեալ լինիցին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն։

306բ Ծեռս գնայ ի հողն մաշի,

Գիրս մնա ի վերայ երկրի։

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 3բ 5բ (եղծուած և անընթեռնլի)։

 

294

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Թորըսկան գիւղ

ՌՂԱ – 1642

ԳՐԻՉ՝  Վահրամ դպիր։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Մեսրոպ Խիզանցի։  ՍՏԱՑՈՂ` Յակոջան խօճայ։

ԹԵՐԹ՝ 272. չգրուած՝ 1ա, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 14բ-5ա, 16բ-7ա, 18բ-7ա, 18բ-9ա, 20բ-1ա, 22բ, 213բ։ ՊՐԱԿ՝1×12+Ա-ԻԱ×12 (ԺԶ, ԻԱ 11)+1×10՞ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 20×16։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 36ա)։ ՏՈՂ՝ 20։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Տեսիլ Եզեկիէլի՝ 1բ, Գուշակումն մարգարէից՝ 2ա, Աւետումն՝ 3բ, Ողջագուրումն Եղիսաբեթի՝ 4ա, Ծնունդ՝ 5բ, Թլփատումն՝ 6ա, Ընծայումն՝ 7բ, Մկրտութիւն՝ 8ա, Այլակերպութիւն՝ 9բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 10ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 11բ, Ոտնլուայ՝ 12ա, Մատնութիւն՝ 13բ, Խաչելութիւն՝ 14ա, Աւերումն դժոխոց՝ 15բ, Յարութիւն՝ 16ա, Համբարձումն՝ 17բ, Հոգեգալուստ՝ 18ա, Խաչն տէրունական՝ 19բ, Քերոբեական աթոռ՝ 20ա, Յիսուս՝ 21բ, Մարիամ՝ 22ա։ Մատթէոս՝ 23բ, Մարկոս՝ 93բ, Ղուկաս՝ 140բ, Յովհաննէս՝ 214բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 24ա, 94ա, 141ա, 215ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, տաճար։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, երկնագոյն, վարդագոյն, կապոյտ, մոխրագոյն, ոսկի։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու։ Ժ-ԺԱ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), 2 թերթ, վերին մասերն եզրահատուած։ Մագաղաթ, երկսիւն, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա)։ Կարդալ՝ Աբ, Աա, Բբ, Բա. «[ճշմարիտքն] երկրպագուք... գնա Յիսուս ի տաճարին» (Ժ. 23-Ե, 14)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. որոշ թերթեր եզրահատուած, մաշուած։ Կազմի թիկունքը վնասուած, կոստղերը հանուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 24ա-90բ Աւետարան Մատթէոսի։

2. 91ա-2ա Գլուխք։ 92բ Նախադրութիւն։ 94ա-137բ  Աւետարան Մարկոսի (136բ-7բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 137բ-8աՆախադրութիւն։ 138բ-40ա  Գլուխք։ 141բ-212բ Աւետարան Ղուկասու։

4. 212բ  Նախադրութիւն։ 213ա Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 215ա-69  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. (22ա Վահրամ գրչի)

Ո՜վ սուրբ կոյս Մարիամ Աստուծածին,

Դու լեր բարեխաւս առ որդիտ քո միծին,

Որ ազատեա ի դժոխոց ստացող սորին։

23ա Յիշեցէք ի Քրիստոս զըստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զխօճա Յակոբջանն և զկողակիցի իւր՝ զԴօլվաթ խանումն, և ծնօղսն իւր՝ զՍէթն և զԽանաղէն, և եղբարքն իւր՝ զԴաւուտն և զԳրիգորն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։

90բ Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ հայրք և եղբարք, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր  զըստացօղ սուրբ Աւետարանիս՝ յխօճա Յակոբջանն և զծնօղսն իւր՝ զՍէթն և զԽանաղայն, և զորդին իւր՝ զՍարգիսն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։ Թվին ՌՂԱ (1642) կատարեցաւ։

93ա Յիշեցէք ի Քրիստոս զըստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զխօճա Յակոբջանն և զկողակիցըն իւր՝ զԴօլվաթ խանումն, և զծնօղսն իւր՝ զՍէթն և զԽանաղէն. յիշերէք և Աստուած ողորմի ասացէք, ամէն։

110ա ԶՅակոբջանն յիշեցէք և զծնօղսըն՝ զՍէթն և զԽանաղէն։

137բ Յիշեցէք ի Քրիստոս զխօճա Յակոբջանն և զծնօղսն իւր՝ զՍէթն և զԽանաղէն, և զորդին իւր՝ զՍարգիսն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։

214ա Ո՜վ դասք լոյսերամից և կաճառք ամենափայլ մանկունք նորոյ Սիովնի և փեսաւէրք հարսին եկեղեցւոյ. հայրք և եղբարք, վայելօղք աստուածախօս մատենիս, լըսողք և ընթերցողք, յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ, վասն սիրոյն Քրիստոսի, յիշատակել առաջի զենման գառին Աստուծոյ զստացօղ սորայ՝ զխօճա Յակոբջանն և զնօղսն իւր՝ զՍէթն և ըզԽանաղէն. և եղբարքն իւր՝ զԳրիգորն և զԴաւուտն, և զորդին իւր՝ զՍարգիսն, և զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն. յիշեցէք և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։

269ա Փա՜ռք... //(269բ) Արդ, շնորհօք Տեառն սկսաք և ողորմութեամբ նորին կատարեցաք զսուրբ Աւետարանս և սրբագրեցաք ի լաւ և յընտիր օրինակէ, ի մայրաքաղաքս Շօշ, այսինքն է Ասպահան, ի գևղս Թորըսկան, որ է յեզր Նարընղալային, ձեռամբ անարժան գրչի Վահրամ դպրի, որ միայն զանունս ունիմ և զգործս ոչ, //(270ա) ի թուականիս Հայոց ՌՂԱ (1642) ամին, և ի հայրապետութեան տօհմիս Հայկային տեառն Փիլիպոսի խարազնազգեաց զսուրբ Աթոռն Էջմիածնի, և ի արքեպիսկոպոսութեան գևղաքաղաքիս Նոր Ջուղայո և ամենայն քրիստոնէիցս տէր Խաչատրի հեզահոգի և քաղցրաբան վարդապետի, և ի թագաւորութեան Պարսից Շահ-Սէֆուն, որ էր երկրորդ մեծին և իմաստնոցն արքայի քաջասրտի Շահ-Ապաս կոչեցելոյ, որ և սա եհան զմեզ ի բնիկ երկրէն մերմէ և բերեալ զետեղացոյց զմեզ խաղաղութեամբ ի քաղաքս Շօշ, որ կոչի Ասպահան, յանկեան ուրեք պատշաճաւոր, ընդ մեզ բերելով և զսուրբ աջն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին, որպէս թէ հիմն և հաստատութիւն կալոյ մնալոյ մեզ աստ, զի յոյժ սիրէր զազգս Հայոց և բազում գթով և խնամօք պահեաց զմեզ՝ որչափ եկաց մնաց նա կենդանի, զորոյ զլաւութեան փոխարէնն հատուսցէ նմա ամենազօր թագաւորն երկնաւոր։

Իսկ ի այն ամին, որ ՌՁԸ (1639) էր թիւն հայոց, Փիլիպոս կաթողիկոսն՝ հայրապետն Ամենայն Հայոց և մեծ պատրիարգն Վաղարշապատու տեառնակառոյց և լուսանկար սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի, //(270բ) յաջորդ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին, ելեալ ի յԱթոռոյն՝ եկն ի Ասպահան՝ ի սակաւաժողով քրիստոնէից առ ի մխիթարութիւն և ի սոփոփումն տրտմութեանս մերոյ՝ զրկելոյ ի հայրենական ժառանգութենէ, որ և ի գալըստենէ նորա ոչ սակաւ մխիթարեցաք յաստուածատուր բանիցն և խրատուց նորա։ Նաև կամ եղև սորա դարձուցանել զսուրբ աջն Լուսաւորչին մերոյ ի յԱթոռն իւր ի Սուրբ Էջմիածինն, զոր և արարն իսկ, որպէս թէ նշան ազատութեան մերոյ յօտար և ի պանդուխտ երկրէս ի հայրենի և ի բնիկ երկիրն մեր, զոր և յոյժ ըղձիւ փափագիմք։ Այլ, զի յայսմ հնար ոչ էր լինել առանց հրամանաց թագաւորին, զի հրամանաւ թագաւորին բերեալ եղև աստ, վասն որոյ վըստահացեալ ի Հոգին Սուրբ և ի կենդանի աղօթք սրբոյ Լուսաւորչին, եմուտ առ թագաւորն Պարսից արժանաւոր պատարագաւ և բազում գանձուց ծախիւք, և շնորհօք Սուրբ Հոգոյն էառ ի թագաւորէն հուքմ և հրաման յաղագս Դ իրաց. նախ՝ զի զպատուական սուրբ աջն Լուսաւորչին մերոյ դարձուցանել ի յԱթոռն իւր արժանաւոր, // (271ա) երկրորդ՝ զի Սուրբ Էջմիածնա գևղն ազատ լիցի ի թագաւորական հարկէ և վախմ լիցի սրբոյ Աթոռոյն՝ որպէս և յառաջագոյն, երրորդ՝ զի ուր քրիստոնեայք իցեն՝ եկեղեցի հաստատեսցի անպատճառ, չորրորդ՝ զի վարդապետք և առաջնորդք, որ յիշխանութենէ սրբոյ Աթոոռոյն, ուր և գնասցեն զիշխանութիւնս իւրեանց ըստ կանոնաց սրբոց հարցն վարեսցեն առանց ընդդիմանալոյ ուրուք։ Զհրամանս զայսոսիկ առեալ կաթողիկոսն Հայոց տէր Փիլիպոսն, հանդերձ սուրբ աջիւն դարձաւ ի յԱթոռն իւր սուրբ, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի և աղօթիւք նորա Տէր մեզ ողորմեսցի. ամէն։

Դարձեալ ի թվականիս Հայոց ՌՂԱ (1642) ամին, որ զսուրբ Աւետարանս կատարեցաք, թագաւորն Պարսից Շահ-Սէֆին՝ թոռն պարսից Շահ-Ապասին, բազում զօրս ժողովեալ և կամէր երթալ ի Հնդկաց երկիրն ի պատերազմ, քանզի ապըստամբեցաւ այն իշխանն Պարսից, որ ի Ղանտահար նստէր, և գընաց առ թագաւորն Հնդկաց։ Եւ էլ Շահ-Սէֆին ի Ասպահանայ, և գնացեալ ի քաղաքն Քաշան,  և անդ հիւանդացեալ՝ մահուամբ փոխեցաւ։ Եւ յաջորդեաց յաթոռ թագաւորութեան Պարսից որդին նորա փոքրիկ //(271բ) Շահ-Ապասն, որ և նա նըման է ամենայն բնութեամբն և իմաստութեամբն մեծ Շահ-Ապասին, որ և զսա ի Քաշան նստուցին յաթոռ։ Եւ յետ սակաւ աւուրց գնաց ի քաղաքն Ղազպին, բայց զկատարածն Աստուած գիտէ։ Եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մարդասիրին փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։

Արդ, խնդիր եղև այս ծաղկալի դրախտիս և վարդափթիթ բուրաստանիս խօճայ Յակոբջանն և գնեաց զսուրբ Աւետարանս ի հալալ և յարդար վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ հոգոյ իւրոյ, զոր և ասէ մարգարէն. Երանի, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն և ընդանեակ յԵրուսաղէմ։ Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զխօճա Յակոբջանն  և զկողակիցն իւր՝ զԴօվլաթ խանումն, և զծնօղսն իւր՝ զՍէթն  ըզԽանաղէն, և զեղբայրսի իւր՝ զԳրիգորն և զԴաւուտն, և զքըւերքն իւր՝ զԱնախաթունն, զՍառէն և զԵղսալամն զիշեցէք, և Աստուած ողորմի ասացէք. ամէն։ Կրկին անգամ յիշեցէք ի Քրիստոս զպարոն Յակոբջանն և զկողակիցն իւր՝ զԴօվլաթ խանումն, և զորդիքըն՝ զՍարգիսն և զՅովհաննէսն, զՄարգարէն և զՍէթն, և զդստերքն իւր՝ Աճապխանն և զԵղսալամն և զԶեբեդեայն յիշեցէք։ //(272ա) Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զխօճա Յակոբջանն և եղբայրն իւր՝ զԳրիգորն և նորին կողակիցն՝ զՄարիտատն, և զորդիքն՝ ըզՍահակն և զԶաքարէն, և զդստերն՝ Անախաթունն. յիշեցէք և Աստուած։ Կրկին անգամ յեշեցէք ի Քրիստոս զպարոն Յակոբջանն, և զմիւս եղբայրն իւր՝ զԴաւուտն, և զնորին կողակիցն՝ զՄասումփաշէն, և զդստերքն իւր՝ զԽաթունջանն, զԽաթային և զՅաննայն. յիշ[եցէք]։

Արդ, յերեսս ի գետին դնելով, համբուրեմ զգարշապարս ձեր, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, ո՜վ հայրք և եղբարք, զխօճա Յակոբջանն, հանդերձ ծնօղօք, զարմօք և զաւակօք և ամենայն ազգականօք. նաև զիս՝ զմեղապարտ գծողս, կարդալով կամ օրինակելով. անմեղադիր լերուք գիրս խոշորութեան և սղալանացն, զի կարն իմ այսչափ էր։ Եւս առաւել զծաղկող սորին՝ զՄեսրոպ դըպիր Խիզանցին  հանդրձ ծնօղօք յիշեցէք և լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէք, և Աստուած ձեզ և մեզ ողորմեսցի ի միւսանգամ գալըստեան իւրոյ. ամէն։

Արդ, ես՝ Յակոբջանս  զսուրբ Աւետարանս ետու ի դուռն Սուրբ Գրիգորի և Սուրբ Պետրոսին, որ մականուամբ // (272բ) Երկուերեսէն կոչի, յիշատակ հոգւոյ իմոյ և ծնօղաց իմոց և ամենայն ազգականաց. ամէն։ Դարձեալ, եթէ ոք յադգնեսցի կամ ի եղբարց կամ ի յորդոց, կամ ի դստերց, կամ այլ ազգականաց զսուրբ Աւետարանս Երկուերեսիցն հանելոյ կամ ծախելոյ, կամ զյիշատակարանս կտրելոյ, կտրեսցի ի մէջ, նզվեալ եղիցի ի ԳՃԺԸ (318) հայրապետացն և մասն և բաժին Յուդայի առցէ։ Եթէ ոք պահեսցէ զսա ի հրէ, ի ջրէ, ի ձիթոյ, ի մոմէ և այլ ամենայն աղտից՝ վարձն ի Քրիստոսէ առնու. և Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն։ Հայր մեր։

2. 21բ (Ծաղկող)

Զքեզ աղաչեմ, ո՜վ կուսածին,

Յորժամ գաս ի յատենին,

Յիշեա՛ զիս՝ ծաղկող սորին՝

Մեսրոպ դպիրս Խիզանցին։

 

295

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ՌՀԶ – 1627

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ՝ Աղազար էրէց։

ԹԵՐԹ՝ 277. չգրուած՝ 119ա, 274աբ, 275բ, 277բ։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԴ×12 (Ա ընկած, ԻԱ 11, ԻԴ 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 20×13,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 25ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ բազմերանգ գծաւոր կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մարկոս՝ 68բ, Ղուկաս՝ 119բ, Յովհաննէս՝ 209բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 69ա, 120ա, 210ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, դեղին, սև։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ սկզբից և միջից պակասաւոր։ Կազմի թիկունքը մաշուած։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1ա-68ա Աւետարան Մատթէոսի։

2. 69ա-118բ  Աւետարան Մարկոսի (117բ-118բ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 120ա-208ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 210ա-72բ  Աւետարան Յովհաննու (թափուած՝ Զ, 71-Է, 13։ 272աբ  Գիրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

118բ Անմեղադիր լերուք ծաղկիս խոշորութէնէն. դեռևս վարպետ չէի տեսեալ, զի իմ գլուխ լրբութեամբ ձեռնատրեցի. ոչ թէ այլ ես իցեմ ծաղկի կամ գրի ձեռնտըւել, առաջինն զայս է։

273ա Փա՜ռք... Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականութեան Հայոց ՌՀԶ (նոյն գոյնի թանաքով ջնջուած)։ //(273բ) Որ ետ կարողութիւն հասանել ցաւարտ գրոյս ձեռամբ յոգնամեղ և փծուն գրչիս՝ Աղազար էրէցս։ Արդ, աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք սմայ կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեցէք ի մաքրափայլ աղա[ւ]թս ձեր, մեր մեղացն թողութիւն խնդրեցէք ի Աստուծոյ, և [որ] առատն է ի տուրս բարեաց՝ Քրիստոս Աստուած ձեզ և մեզ առ հասարակ ողորմեսցի իւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն։ Ի թվականութեանս Հայոց ՌՀԶ (1627)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

275ա Ես՝ Ղափանց Գրիգորի որդի Սիմէոնս, որ զայս ձեռագիր սուրբ Աւետարանս բազում աշխատանօք ազատել էի ի գերութենէ՝ ի ձեռաց այլազգեաց, վերադարձ ժամանակի՝ յիշատակ տուք ի դուռն Սուրբ Վիրապին։ Եւ ընդերցողք սորին և վայելօղք՝ յիշեշջիք ի մաքրակենացաղ աղօթս ձեր, որ և դուք իշեալ լիցջիք ի Քրիստոսէ. ամէն։ Ի թվականիս մերոյ ՌՃԿԴ (1715), Մարտի մէկն։

 

296

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ՌԼԸ – 1589

ԳՐԻՉ՝ որդի տէր Մաղաքիայի։

ԹԵՐԹ՝ 361. չգրուած՝ 1ա, 2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ-4ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×13+Ա-Լ×12(Դ, Ե 6)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 21,7×15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 54ա)։ ՏՈՂ՝ 19։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 1բ, Մարկոս՝ 110բ, Ղուկաս՝ 173բ, Յովհաննէս՝ 282բ։ Խ ո ր ա ն՝ 1բ, 2ա, 3բ, 5ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 14ա, 111ա, 174ա, 283ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, մուգ-կանաչ, դեղին։

ՊԱՏԱՌԻԿ ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու։ Թ-Ժ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա), գլխազարդով։ Կարդալ՝ Բա, Աբ, Աա, Բբ. «թողցի... պանծացեալս յանձինս» (ԺԷ, 35-ԺԸ, 9)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. Կազմի կաշին, աստառն ու պատառիկ-պահպանակները ցեցակեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 14ա-109բ Աւետարան Մատթէոսի։ 109բ Թելադրութիւն. «Մատթէոս աւետարանիչն յետ է ամի...»։ 110ա Ոտանաւոր. «Մատթէոս մարդ անւանացաւ...»

2. 111ա-73ա Աւետարան Մարկոսի։ (171բ-3ա «Յարուցեալ Յիսուս»)։ 173ա Թելադրութիւն. «Մարկոս աւետարանիչ աշակերտ  Պետրոսի...»։ 173ա Ոտանաւոր. «Այս Մարկոսի ասի առիւծ»։

3.   174ա-281բ  Աւետարան Ղուկասու։ 281բ Ոտանաւոր. «Այս Ղուկասու եզն ասացին...»։  282ա  Թելադրութիւն. «Աւետարանիչն Ղուկաս աշակերտալ առաքելոյն Պաւղոսի...»։

4.  283ա-359բ  Աւետարան Յովհաննու։ 359բ Ոտանաւոր. «Այս Յովհաննէս արծւանման…» 359բ-60ա  Թելադրութիւն. «Յօհաննէս յետ Հ ամաց...»

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

360ա Փա՜ռք... //(360բ) Յիշեցէք ի Քրիստոս զանարգ և զանարժան ախմար գրիչս և ըզհայրն իմ.

Որ մեղաւոր եմ յիրաւի,

Եւ ես չունիմ գործ մի բարի,

Քանի ծնեալ եմ յաշխարի,

Մեղք եմ գործեր անթողնելի։

Զկարգս առի՝ յուխտի ոչ կացի,

Եւ զհայրենի ցանկն պատռեցի,

Զի կատարի բան մարգարէի,

Որ վկայէ մեկնիցն Եսայի,

Թէ ով քակէ զցանկ հայրենի,

Զնա // (361ա) խածանէ աւձն անապատի։

Եւ ուխդ եդեալ եմ ես ի մտի՝

Էրուսաղիմայ վերին քաղաքի,

Սուրբ գերեզմանն, որ լոյս ցաթի,

Տրտմեալ հոգիքն անդ լուսաւորի։

Առ ոտս անկեալ ձեզ ամենայնի՝

Քահանայի և աշխարհականի,

Որք հանդիպիք այս ախմար գրչի,

Միաբան ասէք, թէ Աստուած ողորմի

Գրօղի և ստացողի,

Այն, որ առատ է յամենայնի,

Մեզ և ձեզ Աստուած ողորմի. ամէն։

Առ ոտս անկեալ աղաչմ զձեզ, ո՜վ դասք քահանայից, յորժամ ընթեռնոյք զսուրբ Աւետարանս, յիշեցէք ի Քրիստոս զանարժան գրիչս և զհայրն իմ՝ զմահդասն տէր Մաղաքիայն և զմայրն իմ՝ զՄարիամ, և զքաղցրիկ եղբայրն իմ՝զտէր Մեսրոպն և զկողակիցն իմ՝ զԽանզատան, և զաչաց լոյս որդին իմ՝ զԹորոս սարկաւագն։ Արդ, եղև աւարտ սորա ոգտենբերի Ժ, ի դառն և ի նեղ ժամանակի, որոյ այսմ ամի ելեալ Ճալալի  ի վերայ մեր՝ վասն մեղաց մերոց, և ես ահիւ և դողութեամբ հասի յաւարտ սուրբ Աւետարանիս՝ աւգնական //(361բ) ութեամբն Աստուծոյ ի թվին ՌԼԸ (1589)։ Աղաչեմ զձեզ, անմեղադիր լերուք սխաալանաց սորա, զի կար մեր այս էր։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

1. 12բ Փա՜ռք... ի թւիս [Ռ]ԾԷ (1608), ի գուղս որ կոչի Բերդ, երկիր որ կոչի Թայուզ, ես Մէլիք Ալիխանս, կողակիցն իւր՝ Խոստրովն, որ գնեցինք սուրբ Աւետարանս հալալ ընչից մերոց յիշատակ հոգոց մերոց և իմ ծնաւղաց մերոց՝ Ալիխան, իր հէր ի Ամիրվէլին, ի[ր] կողակից՝ Շամիկին, իւր պապ՝ Խոցայդեղին, Հանձրևարդի որդին Էվանէսին, իր  աղբեր՝  Ղալայբեկին, ի[ր] քուր՝ Թուրվանդին, Սարգիսին և Խոստրով, իր որդի՝ Ավանէսին, իւր աղբեր՝ Խոցիկ և իւր քուր՝ Շայզատայ, ի[ր] քուր՝ Խանումաղայ, Թաճումաղայ, Ղարայխան, իւր հաւրուղբէր իւր՝ Մարտիրոս  և իր կողակիցն իւր՝ Թուրվանդայ, իր որդի՝ //(13ա) Սիմաւոն, իւր կողակիցն իւր՝ Շամբէկին, իր որդի՝ սարկաւակ Յոհանին, իր աղբեր՝ Ծատուրին, իր քիր՝ Բէկիսաւլթանին, իր հաւրաւղբէր՝ Կիրակոսին, իր կողակից՝ Եթարին, իր տէքր՝ Թաթոսին, իր կողակից՝ Շնհաւորին, ի[ր] տէքր՝ Մխիթարին, իր քիր՝ Եղսաբէթին, իր քիր՝ Թանկազիզ,  իր աղբէր՝ Միրզային յաւիտեանս. այմէն։ Հայր մեր, որ յերկինս։

2. 11բ (ԺԸ դ.) Փա՜ռք... Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Մաթէոսին, Ամիրճահանին, Միրիճանին, Հատիին, Թուրվանտին, Հատիին, Հռոփսիմին, Մանուշակին, Նաղաշին, Կուլվարդին, Միրիմին, Իմիրանշին, Շահրիստանին, Մանուկին, և հաւրն իւրեանց՝ Ազատին, Սիմաւոնին, Յևատին, Աւետին, Յևատին, Նանային, Հռոփսիմային, Ճանփաշին, և հաւասար ննճեցելոցն, որ միաբանեցան //(12ա) և գննեցին զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իւրեանց և եդին յիշատակ ի գիւղս, որ կոչի Պարտախչիք, ի դուռն ի Սուրբ Յակոբին և Սուբր Տիկնին։ Ո՛չ ով չունի հրամա հանել զսուրբ Աւետարանս ի դրանէ սորին՝ դողանալով կամ գրաւորելով։ Եթէ ոք յանդըգնի, զմասն Յուդի առցէ և զպատիժն Կայենի. պահողքն աւրհնեալ եղիցի[ն] յԱստուծոյ։ Հայր մեր, որ յերկինս։

3. 12ա (ԺԸ դ., այլ ձեռք) Յիշեցէք ի Քրիստոս զՍարգիսն, զՇահմելիքն, զՇահղուպաթն, Գիրակոսն. ամէն։ Հայր մեր։ Էւայտմելիք։

 

297

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Սեբաստիա

ՌՂԸ – 1649

ԳՐԻՉ՝ Շամլու։  ՍՏԱՑՈՂ` Ներսէս աբեղայ։

ԹԵՐԹ՝ 288. չգրուած՝ 1ա-3ա։ ՊՐԱԿ՝ 1×10+Ա-ԻԴ×12(ԻԳ 14)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 21×15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 24ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, շագանակագոյն կաշի։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Մատթէոս՝ 11բ, Մարկոս՝ 95բ, Ղուկաս՝ 147բ, Յովհաննէս՝ 228բ։ Խ ո ր ա ն՝ 3բ, 4աբ, 5աբ, 6աբ, 7աբ, 8աբ, 9ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 12ա, 96ա, 148ա, 229ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, նարնջագոյն, դեղին, կարմիր։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. կազմի թիկունքը մաշուած, փեղկերին՝ կոստղահետքեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 3բ-5ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 5բ-9ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 9բ Համաձայնութիւն գլխոցս։ 9բ-10ա Նախադրութիւն։  10աբ Գլուխք։ 12ա-93բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 94ա Նախադրութիւն։ 94ա-5աԳլուխք։ 96ա-145բ Աւետարան Մարկոսի (145աբ «Յարուցեալ Յիսուս»)։

5. 146ա Նախադրութիւն։ 146բ-7բ  Գլուխք։ 148ա-227բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 227բ Նախադրութիւն։  228ա  Գլուխք (Ա-ԺԸ)։ 229ա-86ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

12ա Աւգնեա՛, Հոգի Սուրբ, և աջողեա՛ զգործս ձեռաց։

146ա Զմեղաւոր գծող յիշեցէք։

286 Փա՜ռք... Արդ, գրեցաւ և աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականութեանս Հայոց ՌՂԸ (1649) ամին ի քաղաքն Սեբաստիայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին և Սուրբ Սարգսին, որ տուեալ են կարողութիւն տըկար անձին իմո գըրել զսուրբ Աւետարանս ի լաւ և ընտիր յաւրինակէ։ Արդ, երես անկեալ աղաչեմ և աղերսանաւք մաղթեմ զամենեսեանդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ տեսանելով, անմեղադիր լերուք, զի կարիք մեր այսչափ է, և յիշեսջիք զանպիտան և զանարժան, մեղապա[ր]տ գըրիչս՝ զսուտանուն Շամլուս, ի սուրբ յաղաւթս ձեր և ամենայն [յ]անցանաց իմոց ներումն և թողութիւն խնդրեցէք, և Քրիստոս Աստուած զձեր մեղքն ջնջէ և իւր արքայութեան արժանի արասցէ. ամէն։ Դարձեալ յիշեսջիք զըստացաւղն իմ՝ զՆերսէս աբեղայն, ի սուրբ յաղաւթս ձեր. և որ յիշէ՝ յիշեալ լիցի առաջի Աստուծոյ. ամէն։

287ա Ի տանս հազար Հայոց թվական,

Նսուն և ութ սկսեալ նոր ամ (1649)

Յաւարտեցաւ բանս տէրունեան,

Որ յորջորջի Աւետարան։

Որ յամպարեալ ունի յինքեան՝

Ըզվէպ Փրկչին ներմարդութեան,

Ըզբան և զգործըս զանազան,

Շարայեռեալ յոյժ հրաշազան.

Ի յիջմանէ Աստուածըն Բան

Ի ծոց կուսին լոյս հայրական,

Մինչ ի դարձումըն միւս անգամ

Անդրէն յաթոռ իւր սեփհական... //

(287բ) Ոմըն կցորդ գոլով անուան՝

Տարսոնացոյն համակոչման,

Բաղձանք շարժեալ ներբուսական,

Իբր իմաստուն վաճառական,

Ստացաւ սա գանձ անզուգական,

Զարմ՝ ի Սիոն երանութեան,

Եւ մարգարիտ գեղեցկական՝

Ոսկոյ յեռեառգոյն զանազան,

Եւ յիշատակ բարի յինքեան,

Եւ ծընաւղաց առուարեան,

Համանգամայն բոլոր ծնընդեան,

Ազգատոհմիցն միաբան։

Արդ, աղաչեմ զամենեսան,

Որք հանդիպիք այս երեխայն,

Եւ ի խորտկացըս զանազան

Լցցեալ լինիք անմահական,

Եւ ի գինոյս ուրախական // (288ա)

Զմայլիք ճըմլեալ նոր խառնըման,

Ստացաւղ տառիս այս վեհական

Բարոյ յիշման առնէք արժան։

Սովաւ ցնծալ այժմ յաւիտեան

Եւ խրախանալ անեզրական,

Լուսաւորել զոգիս մարդկան,

Որք ի խաւար մեղաց նըստան։

Զարբեալս գինովն յիմարական՝

Զարթուցանէ ի յայս խըթան,

Եւ զգըլորեալսն անկանգնական՝

Յարուցանել սովաւ անկման։

Եւ ըզբեկեալսըն խորտակման՝

Առողջ գործել ի յարշաւման,

Զհոգիս տըգեղ անմաքրական՝

Չըգնաղազարդ պըճնեալ փայլման։

Առնու զպսակն երանական,

Լսել ըզձայն քաղցր կոչման.

Եկա՜յք աւրհնեալք հաւր սեփական՝

Ժառանգ բարեացն անզրական։

Վայելեցէք անզրաւական,

Յանկէտ, անեզր և յաւիտեան,

Եւ զմեղուցեալ ոգի ննջման՝

Դասեա՛ ի դասս աջակողմեան։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ՅԵ­ՏԱ­ԳԱ­ՅԻ

11ա Զիշատակ է սուրբ Աւետարանս Սէբաստիուացոյն մահտեսի Մուղամշի և իւրեանց զարմն հաւար յարակաց հոգոյն, և եդին զիշատակ առաջնոյմն ի ձեռն Դաւըռցի տէր Սարգսի և նորին որդոյն՝ տէր Պետրոս հեզահոգոյն, որ եկն երկրին Հայոց Կարուս, որ կոչի  Ղարս։ Նայ ևս առ Աստուած փոխեցաւ, և նորա որդին Մկրտիչ սարկավարք, նայ ևս ետուր զիշատակ  սուրբ Աւետարանս ի դուռն Հառընճա Սուրբ Աստուածածնա, որ կոչի Ղպջաղ, ի թուականութեան Հայոց ՌՃԾԶ (1707)-ին, հայրապետութեամբ տեառն սրբազան կաթողիկոսի տէր Աղէկսանդրի և առաջնորդութեունն Սեբատացի տէր Խաչատուր վարդապետին և ուխտ եբ առի սուրբ Աւետարանս, որ վանքին միջին դուս չելանէ, հանապազ ընթեռնոյն, ողորմի շնոր[հ]են մասնակից և զիշատակ դնողաց հոգոյն. Աստուած ողորմի և լսելի տացէ զերանական ձայն. Աւրհնեալք Հաւր իմոյ անըսպառ պարգևօք. ամէն։ Եթէ ոք ի սուրբ Աւետարանս ի Սմորբ Աստուածածնա կամենա հանել կամ գողանալ, կամ կողոպտել, կամ ծախել, կամ գրաւել, յի սուրբ եկեղեցոյ զուրս հանողն մասն ի Ուդաէն առնէ և պատիճն Կայենէն կրէ, ՅԺԸ (318) հայրապետացն նզովեալ եղիցի. ամէն։

288բ Յիշատակ է Աւետարան մահտեսի Մուղամշին հոգոյն և իւր ծնաւղաց՝ Յովանիսին և Մանուշկին հոգոյն, և իւր որդոյին՝ Յովանիսին հոգոյն, իւր եղբաւրն՝ Խաչատուրին հոգոյն, մահտեսի Զարդարի հոգոյն, և իւր ծնաւղացն՝ Ղազանտարին և կողակցին, և եդին յիշատակ ի Դահուռցի տէր Սարգիսին ձեռն անջինջ յիշատակ. Աստուած քլուսաւորեսցէ զիւրեանց հոգիքն. ամէն։ Հայր մեր։

 

298

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ԺԷ – XVII

ԳՐԻՉ՝ Վարդան։

ԹԵՐԹ՝ 366. չգրուած՝ 1ա, 4ա, 77ա, 128ա, 207ա, 208ա։ ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԲ×12(ԺԱ, ԻԲ 13)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 20,5×15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 23ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ մուգ-կանչ կտաւ, դրոշմազարդ մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 4բ, Մարկոս՝ 77բ, Ղուկաս՝ 128բ, Յովհաննէս՝ 208բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 5ա, 78ա, 129ա, 209ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ դեղին, կարմիր, կապոյտ, կանաչ, սրճագոյն, վարդագոյն, սև։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Թուղթք Պօղոսի։ Թ-Ժ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա)։ Կարդալ՝ Աա, Բբ, Բա. «///րան աւանդեմ... ամենայն հնազա///» (Ա Տիմոթ., Ա., 18-Բ, 11)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ ցեցակեր։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 1բ-2բ Գլուխք։  3աբ Նախադրութիւն։ 5ա-75ա  Աւետարան Մատթէոսի։

2. 75ա Նախադրութիւն։ 76աբ Գլուխք։ 78ա-125ա  Աւետարան Մարկոսի (124բ-5ա  «Յարուցեալ Յիսուս»)։

3. 125բ Նախադրութիւն։ 126ա-7բ  Գլուխք։ 129ա-206 Աւետարան Ղուկասու։

4. 206ա Նախադրութիւն։  207բ Գլուխք (Ա-ԻԲ, թերի)։ 209ա-66ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 266բ Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Դուացի Ղազարին և իւր ծնողացն, հօրն՝ Վարդանին, մօրն՝ Եղիսաբեթին, եղբօրն՝ Յարութենին, կողակցին՝ Մարիամին, և դստերն՝ Սառային, և որդւոցն հանգուցելոց՝ Սահակին և Յակոբին և այլորն, և քուերցն՝ Կուլվարդին և Հազրէվարդին, և այլ կենդանեացն և հանգուցելոցն։ Եւ որք հանդիպիք սմա կարդալով օրինակելով, լի սրտիւ ողորմի ասացէք Մեծ Դուացի Ղազարին. ի թուին ՌՃԻԳ (1674), Սեպտեմբերի ԻԲ։

2. 266բ (ԺԸ դ., նօտրգիր) Մարտիրոս, Կուլվարդի որդ[ի] Սողոմոն, Երեմիայ, Մինաս, ետ յիշատակ ի ձեռն տէր Մովսէսին։ Աստուած...

Գրչափորձ՝ 1ա (նօտրգիր) Մեղավոր Սարգես այս գիսն (գի՞րն) է սուրբ։ 266բ (Նոյն ձեռքով) Մեծ Դուացի ջջա [ՌՃ]իգ (1674) Սեպտեմբ[ե]րի ԻԲ։ Մեծ Դուացի Ղազարն ի թուին ՌՃ [ԻԳ] (1674)։

 

299

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

 

ՌԻԸ – 1579

ԳՐԻՉ՝ Աւաք երէց։ ԾԱՂԿՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ՝ Զաքարայ երէց։  ՍՏԱՑՈՂ` Մել[ք]իսէթ էրէց։։

ԹԵՐԹ՝ 318. չգրուած՝ 1ա-3ա, 4բ-5ա, 104ա, 164բ-5ա, 252բ-3ա, 315բ-8բ։ ՊՐԱԿ՝ 1×2+Ա-ԻԷ×12(Թ 11, ԺԴ 9, ԻԷ 8)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսադրոշմով։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 21,2×15,5։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 269ա)։ ՏՈՂ՝ 20։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ։ ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2+2, թուղթ (խորանաձև գծագրերով)։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 3բ, 4ա։ Մատթէոս՝ 5բ, Մարկոս՝ 104բ, Ղուկաս՝ 165բ, Յովհաննէս՝ 253բ։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 6ա, 105ա, 166ա, 254ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, երկրչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կարմիր, կապոյտ, մուգ-կանաչ, վարդագոյն, դեղին, սրճագոյն մանիշակագոյն։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. ստորին լուսանցներում խունացածութեան հետքեր։ Նորոգուած և լրացուած և լրացուած՝ 166, 271-9։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 6ա-103բ Աւետարան Մատթէոսի։

2. 105ա-64ա  Աւետարան Մարկոսի։

3. 166ա-252ա Աւետարան Ղուկասու։

4. 254ա-314ա  Աւետարան Յովհաննու։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 314բ (Աւաք գրչի) Փա՜ռք... գիրեցաւ ի սուրբ Աւետարանս ձեռամբն սուտանուն և անարժ[ան], երևելի՝ էրէց և ծածուկ՝ ոչ բնաւ, որ կոչէ Աւաք, ի յիշատ[ակ] իմ և ծնօղացն իմոց, և հաւրն իմ՝ Սա[ր]քիսին և մաւրն իմ՝ Խոտնոյն և Հիւրիխանին, և իմ եղբարցն և եղբէրորդոցն, և իմ որդոցն, և ի[մ] կողայկիցին՝ Ուստիանաին,  և ամենայն ար[ե]ան մե[ր]ձաւորացն. ամէն։ Հայրք իմ և եղբայրք իմ, որ և կարդաք և հասանէ[ք], յիշեցէք զմարգարտափայլ յաղաւթս ձեր, և Քրիստոս Աստուած զձեզ յիշէ իւր արք[այ]ութեանն։

2. 315ա (Զաքարայ ծաղկողի) Փա՜ռք... Եւ ես Սեզ[ք]իսէթ էրէցս գրիլ տվի սուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իմոց՝ յիշատակ ինձ և ծնողաց իմոց, հաւրն իմոյ՝ Ամիրվալին և մաւրն իմոյ Շահնարին, և եղբարցն՝ Վարդանին, Ովանէսին, Մկրտչին, և կողակիցն իմ՝ Գուլիխանին, հարսն իմ Ուստիանէն, եղբայրորդիքն իմ՝ Աղամիրն, Աղապապան, Յոհանին, Յովանէսին, և որդին իմ՝ Անդրիաս, և ամենայն արեան մերձաւորաց՝ մեծին և փոքու։ Ո՛վ որ կարդայք կամ աւրինակէք, լի սրտիւ և ուղիղ մտաւք թողութիւն խնդրեցէք Աստուծոյ, և Աստուած ձեր մեղքն ոչ յիշէ. յամէն։ Հայր մեր։ Թվին ՌԺԶ (1567) էր՝ կարգւեցայ, ՌԺԸ (1569), որ Յոհան ծնաւ, ՌԻ (1571), որ  Անդրիաս ծնաւ։

Ծաղկող և կազմող սուրբ յԱւետարանիս՝ յանարժան Զաքարայ սուտանուն էրէցս յիշեցէք, զհայրն իմ և զմայրն իմ, և եղբարցն իմոց, և ամենայն արեան մերձաւորքն, և Աստուած զձեզ յիշէ իւր միւսանգամ գալստեան. ամէն։ Ի թվականին ՌԻԸ (1579)։

 

 

300

Ա Ւ Ե Տ Ա Ր Ա Ն

Մոկս

ՌԽԳ – 1593

ԳՐԻՉ՝ Մելքեսէթ Մոկացի։ ԾԱՂԿՈՂ՝ Սարգիս Մոկացի (Մազման)։ ՍՏԱՑՈՂ՝ Կիրակոս Ոսկոնգ (հիւսն)։ ԿԱԶՄՈՂ՝ գրիչը և ծաղկողը։

ԹԵՐԹ՝ 305. չգրուած՝ 1ա-2բ, 3բ-4ա, 5բ-6ա, 7ա, 8ա, 9բ-10ա, 11բ-2ա, 13բ-4ա, 19բ-21ա, 102ա-3ա, 153ա-4ա, 237ա-8ա, 304բ-5բ։ ՊՐԱԿ՝ 2(7+12)+Ա-ԻԴ×12(Է 10)։ ՆԻՒԹ՝ թուղթ։ ՄԵԾՈՒԹԻՒն՝ 20×15։ ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն։ ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 77ա)։ ՏՈՂ՝ 21։ ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս։

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մկրտութիւն՝ 3ա, Այլակերպութիւն՝ 4բ, Յարութիւն Ղազարու՝ 5ա, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 6բ, Խաչելութիւն՝ 7բ, Աւերումն դժոխոց՝ 8բ, Յարութիւն՝ 9ա, Համբարձումն՝ 10բ, Հոգեգալուստ՝ 11ա, Խաչ (պատուանդանի մոտ՝ Կիրակոս ստացողը ծնկաչոք)՝ 12բ, Քերոբեական աթոռ՝ 13ա։ Մատթէոս՝ 21բ, Մարկոս՝ 103բ, Ղուկաս՝ 154բ, Յովհաննէս՝ 238բ։ Խ ո ր ա ն՝ 14բ, 15աբ, 16աբ, 17աբ, 18աբ, 19ա։ Կ ի ս ա խ ո ր ա ն՝ 22ա, 104ա, 155ա, 239ա։ Լ ո ւ ս ա ց ա զ ա ր դ՝ բուսական, կենդանական, երկրչափական։ Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր, թռչնագիր։ Գ ո յ ն ե ր՝ կապոյտ, կարմիր, վարդագոյն մուգ-կանաչ, սրճագոյն, դեղին, սև։

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մատթէոսի։ Թ-Ժ դդ.։ 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի հատուցումից։ Մագաղաթ, երկսիւն, բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա)՞ Կարդալ Աա (Բ-ն լուացուած). «[հ]ինգ քանքար... բարձցի ի նմանէ» (ԻԵ, 16-29)։

ՎԻ­ՃԱԿ՝ ­բա­ւա­րար. տեղ-տեղ ցեցակեր, վերանորոգուած։ Կազմի Բ փեղկն ու թիկունքը՝ կիսամաշ։

­ԲՈ­ՎԱՆ­ԴԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

1. 14բ-5ա Թուղթ Եւսեբեայ։

2. 15բ-9ա Համաբարբառ (նաև՝ լուսանցային)։

3. 22ա-101բ Աւետարան Մատթէոսի։

4. 104ա-52բ Աւետարան Մարկոսի։

5. 155ա-236բ Աւետարան Ղուկասու։

6. 239ա-99ա  Աւետարան Յովհաննու (298ա-9ա Գիրք կնոջն շնացելոյ)։

ՅԻ­ՇԱ­ՏԱ­ԿԱ­ՐԱՆ ԳՐ­ՉՈՒ­ԹԵ­ԱՆ ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԻ

1. 299բ (Մելքեսէթ գրչի) Փա՜ռք... //(300ա) Որ ետ կարողութիւն տկար մատիս բազմամեղիս՝ Մելքեսէթի Մոկացոյ, հասանել ի յաւարտ գրիս, որ զանուանակոչութիւնս միայն ունիմ քահանայի և գործովս հեռի ի բարեացն մասնակցութենէ։ Եւ թէպէտ չեմ արժանի մտաւք և կամ ձեռաւք ի սա հըպիլ կամ ծրել, այլ ապաւինելով ի մարդասէր կամքն աստուածային և ի բարեխաւս ունելով զամենայն սուրբս և զսիրելիս անուան իւրոյ, և իմ վստահացեալ ի խնկեալ և ի մաքուր մաղթանս նոցին, և գրեցի ի լաւ և ի յընդիր  յաւրինակէ բազում աշխատութեամբ և տառապա //(300բ) նաւք և դառն կենաւք և ցնորեալ մտօք, ի դառն և ի նեղ ժամանակիս, որ եզնամահ եղև և բազում նեղութիւն եղև աշխարհիս, մինչ զի վաստակք ամենայն յարտորեայքն և կալերն մնացին, և անչափ նեղութիւն եղև վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, մինչ զի գրաստով և ջորով ծեթէին զկալերն ամենայն, և բազում աւերումն եղև աշխարհիս ի թվականիս մերում Ռ և ԽԴ (1595) ամին, ի քաղաքս Մոկաց, ընդ հովանեաւ Սուրբ Գ խորանացն՝ Ամենասուրբ Աստուածածնին և Սուրբ Յովհաննու Մկըրտչին և  Սուրբ Ստեփաննոսի Նախավկային, ի կաթուղիկոսութեան Աղթամարայ տեառն Գրիգորիսի, զոր հայցեմք յամենազաւր կամաց արարչէն՝ անսասանելի կենօք պահեսցէ մինչև ի կէտէ կոչման իւրոյ, և յետ աստեացս՝ ընդ երջանկ հայրապետացն դասաւորեսցէ. ամէն։

301ա Արդ, ես Մելքեսէթ մեղօք ի լի

Որ ցնորեալ կամ յաշխարհի,

Ձեռամբ իմով մեղսամածի

ԶԱւետարանս գըրեցի։

Տարտամ մատամբ և անպիտան,

Գիրս սղալ, խոշորական,

Դուք ինձ մի՛ առնէք մեղադրեանք,

Զի կարն մեր այս է և ջանն։

Աւետարանս բազմօրինակ

Ցուցաւ ի դարս և ժամանակ,

Քառակերպեան դասուցն յըստակ,

Զոր մարգարէքն երգեն յայտկակ։

Այլ և գետոցն, որ յԱդենա

Բղխեն յաշխարհս ըստորակա,

Երկուսըն մեզ յանդիման գայ,

Երկուսն ի զատ յերկիր գնայ։

Այլ և տարերցն, որ արարան,

Ի յանեղէն հաստատեցան,

Մարդ՚ւ անասուն, ՚ւ ամեն կենդան

Ի Դ նիւթիցըն գոյանան։

Աւետարանն է ցեղ կենաց

Եւ ապաւէն յամէն դիմաց,

Սա է սփոփանք սգաւորաց

Եւ քաւարան մեղաւորաց։

Սա է պատմող մարդեղութեան

Տեառն մերոյ և յայտնութեան,

Զմկըրտիլն ի Յովհաննէ

Եւ յե//(301բ) լանելն ի փորձութեան։

Առասանող սքանչելեաց,

Զտընաւրինութիւն, զոր կատարեաց,

Զքաղցն և զծարաւն, զոր կրեաց,

Զխաչիլն ի մէջ յանօրինաց։

Սա քարոզէ զթաղիլն յերկրի,

Զմեռելութիւն կենդանի

Եւ զյարութիւն յետ եռատի,

Եւ զերևումն հրեշտակի։

Այլ և ըզյայտնումն Քրիստոսի

Յետ ութ աւուր ի կիրակի,

Թումաս անդէն հաստատեսցի,

Զերանութիւն մեզ թափեսցի։

Զմեր բնութիւն ամենևին,

Մարդիք տըւին Հաւրըն վերին,

Աղաչանօք նոր Ադամին

ԶՀոգին, յերկիր առնէ բաժին։

Որում փա՜ռք և գոհութիւն

Յերկրէս յերկինս առաքեցին

Երեք անձին և մի բնութեան,

Միասնական աստուածութեան

Յաւիտեանս. ամէն։ //(302ա)

Ուստի, տեսեալ զանճառելին,

Զխորհուրդն ի սմա զանքը[ն]նելին,

Որդի՝ ծնունդ սուրբ Սիոնին,

Եւ ցանկացող եղև սըմին։

Կիրակոս պարոնորդին,

Դատվան գղջէն ծովեզերին,

Խնդիր ելեալ այս սուրբ տառին,

Զոր ի վաղուց կայր ի սըրտին։

Հանդիպեցաւ զԱղէթ գեօղին,

Ընդ հովանեաւ Սուրբ Յակոբին,

Մոկացի Սարգիս գրչին,

Տէր Մելքեսէթ աշակերտին։

Զաւետարանըս կապեցին

Եւ նորոգոյն զարդարեցին

Եպիսկոպոս Աղբակեցին,

Որ Կարապետ անուն ասին։

Սա միջնորդեալ այս վաճառին,

Զաւետարանս ետու հիւսին

Որ Կիրակոս վերայձայնին,

Որ ըստացօղ եղև սըմին։

Հալալ յընչիցըն, զոր ունէր,

Ետ ի գին Աւետարանին,

Ըստ այրւոյն և լոմային

Արկ, զոր ունէր գանձարանին։

Յիշատակ իւրն և իւր ծնօղին՝

Տէր Յակոբայ մաքրամտին,

Յերկինս առ Տէր գընացողին,

Եւ Հանզադի՝ նորին կողակցին։

Եւ զաւակացն ամենայնին,

Մեծի, փոքու ի հետ կարգին՝

Յոհանիսին և Սարգըսին,

Յովանիսին և Բըլըուլին։

Եւ Զիրաքին ի հետ շարին,

Հոգով առ Տէր գնացողին,

Զոգ առ Քրիստոս Ամիրղօչին

Եւ քուերաց այսքան տղային՝

Գուլբէկուն և Ջանբէկին,

Թանգազըզին և Խոնդաղին,

Թազագուլին և Հռիփսիմին.

Եւ Շահբէկու՝ մօր սոցին։

Եւ ազգայնոցն ամենայնին,

Մերձաւորաց արեամբ նոցին՝

Գէորք անուն և Սարգսին,

Որ են աղբարք Կիրակոսին։

Այլ և քըւերց թուով երեքին՝

Գուլաղայի և Խանաղին,

Ոսկիհատ՝ անուն վերջին,

Եւ ազգայնոցն, որք աստ յիշին.

Ամէն, ամէն, և եղիցին։

Արդ, երես անկեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ քահանայք և ժողովուրդք, մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, լի բերանով և բոլոր սըրտիւ Աստուած ողորմի ասացէք ստացողի լուսաբուխ սուրբ Աւետարանիս ուսթայ հիւս Կիրակոսին Ոսկոնց կոչեցելոյ և ծնօղաց նորին, հօրն՝ Յակոբ քահանային և մաւրն՝ Խանզադին, և որ//(303ա)դոցն՝ Յոհանիսին և Սարգիս սարկաւագին, Յովանէսին և Բլբուլին և Զիրաքին և Ամիրղօչին, և դստերցն՝ Գուլբէկուն  և Ջանբէկուն, Թանգազըզին և Խոնդաղին, Թազագուլին և Հռիփսիմին և Խանաղին. ամէն։ Դարձեալ զերեսս ի գետին դնելով և կողկողագին պաղատանօք և արտասուալի դիմօք և զոտս ձեր համբուրելով աղաչեմ, որ ամէն մարդ մի բերան Աստուած ողորմի ասէք Ոսկոնց ուսթայ հիւս Կիրակոսին և իւր կողակցին՝ Շահբէկուն, որ զիւրեանց հոգոյ բաժինն, ինչ որ պահեր են, յիւրեանց մարմնաւոր կենացն կտրեցին և ի յերկինս գանձեցին, ի գին սուրբ Աւետարանիս ետուն, և ունին բարեխօս առ Աստուած զսուրբ Աւետարանս և զձեր սուրբ աղաւթքն։ Արդ, աղաչեմ զձեզ, որքան լսէք զձայն սուրբ Աւետարանիս, Աստուած ողորմի ասացէք ուսթայ Ոսկոնց Կիրակոսին և Շահբէկուն՝ նորին կողակցին. ամէն։ //(303բ) Դարձեալ աղաչեմ, ո՜վ ընթերցողք սուրբ Աւետարանիս և օրինակողք, յիշեսջիք ի սուրբ յաղօթս ձեր զՄելիքսէթ գրիչս և զիմ ծնօղսն զԲաշարաթն և զԻնախփաշէն, և զիմ վարպէտն՝ զՍարգիս նաղաշն, որ մականուն Մազման ասեն, և իւր ծնօղացն. ամէն։

Արդ, ես՝ մեղուցեալ ծառայս Աստուծոյ, Ոսկոնց Կիրակոսս և կինն իմ՝ Շահբէկին, միաբանեցաք և գնեցինք զսուրբ Աւետարանս և ետուք ի դուռն Սուրբ Թէոդորոսի Զօրավարին և Սուրբ Սարգսի Զօրավարին՝  յիշատակ ինձ և իմ կողակցին, և մեր ամենայն ազգականացն, և իմ թոռին՝ նորակնու[ն]ք տէր Մելքեսէթին, եւ ի վայելումն մանկանց սուրբ եկեղեցւոյ՝ տէր Յովանէսին, և որդոյն՝ տէր Ղազարին և տէր Յակոբին ի Դատավան գեղջի, ի յերկրիս Աղձնի՝ անջինջ յիշատակ մեզ և յառաջ յիշեցելոցն։ Արդ, ոչ ոք կարէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ եկեղեցեացս, ոչ ի մերոց //(304ա) և ոչ յօտարաց, ոչ ծախելով և ոչ գողանալով։ Եթէ ոք անդգնի և լրբի, զմասն Յուդային առնէ և զայլ խաչհանողացն և զպատիժն Կայէնի։ Եւ լաւ պահողն աւրհնի յԱստուծոյ և յամենայն սըրբոց նորա և ի մէնջ, ամէն։ Հայր մեր, որ յեր[կինս]։

2. 12բ (Ծաղկողի) Հիւս Կիրակոս խնդրէ զթողութիւն մեղաց։ ԶՄոկացի ծաղկողս յիշեայ, ո՜վ տեսող, առաջի խաչին Քրիստոսի, զի Աստուած զքեզ յիշէ։

22բ ԶՍարգիս Մոկացի ծաղկող սորա, յիշեա, ո՜վ սուրբ աւետարանիչդ Մաթէոս, զի խիստ տարակուսեալ է ի մէջ մեղաց, և զստացող սորա՝ յՈսկոնց Կիրակոսն. ամէն։

 

 

 

 

 

 


* Սուրանկիւն փակագծերով նշուած բառերը գրուած են այլ ձեռքով՝ տողամիջում։

* Ձեռագիրը կարող էր ընդօրինակած լինել միայն 1651-1655 թթ., քանի որ Փիտլիպոս Աղբակեցի կաթողիկոսը վախճանվել է 1655 թ.։ Ապահովաբար «ԺԴ»-ն ցույց է տալիս ամսաթիւը։

*  Հայոց ՌԾԸ-ՌԿԱ տարեթուերը սկսում են 1608-1611 թուականների հոկտեմբերի 20-ին (հին տոմարով)։ 1608-ը ոչ թէ մատենիս գրչութեան, այլ Ղուկաս Արղնցու ուսումնառութեան թուականն է։

*  Այստեղից գրուած է քիչ տարբեր գրչութեամբ. հաւանաբար կազմողն ընդօրինակել է գրչի քայքայուած յիշատակարանը և վերջում աւելացրեալ իր անունը։