2701

ԳՐԻԳՈՐՏԱԹԵՒԱՑԻ,ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

 

ԺԷ. դար

ԳՐԻՉ՝ Պօղոս:

ԹԵՐԹ՝ 388+1 (կրկն.՝ 9). չգրուած՝ 8բ, 9բ, 9դ: ՊՐԱԿ՝ 10+Ա-ԼԲx12 (Ա, ԻԸ 11, ԼԲ 9): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (23x15): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 11ա): ՏՈՂ՝ 40: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդմուգշագանակագոյնկաշի, միջուկը՝տախտակ, աստառը՝շերտաւորկապոյտկտաւ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա. (վջմ.), լուսագծերովգրոտածթուղթ:

 

Նմուշ 11ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – ԳրիգորՏաթեւացի՝ 1բ: Կի­սա­խորան՝ 9գ, 10ա (ուրուագծային): Լուսան­ցազարդ՝բու­սա­կան, թռչուն, տաճար (241ա): Զարդագիր՝հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, մա­նուշակագոյն, վարդագոյն, սեւ, ոսկի:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիկաշինմաշուած, լուսանցա­կո­ղե­րըսեւացած, թ. 9-10իմիջեւ 1 թերթընկած, գրեթէբոլորթեր­թե­րինխոնաւութեանհետքեր, թ. 152-85՝ստ. լս-ումցեցիանցքեր, թ. 347 եւ 387՝պատռուած, թ. 2, 3, 378, 379, 383-7՝եզրերըկապ­­տաւունթղթովամրացուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Գրիգորի Տաթեւացւոյ Քարոզգիրք]

– 4ա-8ա Ցանկ

1. [Քարոզք յառաջին հատորէ]

Տե՛ս Ձմեռան հատոր, տպ. 1740: Ա-ՃԽԷ/չիք: ՃԽԸ/32բ-4բ (ձեռ.-ում՝ Ը.): ՃԽԹ/34բ-7բ (Թ): ՃԾ/37բ-40բ (Ժ): ՃԾԱ/40բ-3ա (ԺԱ): ՃԾԲ/43ա-5բ (ԺԲ): ՃԾԳ/45բ-8բ (ԺԳ): ՃԾԴ/48բ-51բ (ԺԴ): ՃԾԵ/51բ-4ա (ԺԵ): ՃԾԶ/54ա-6ա (ԺԶ): ՃԾԷ/56ա-8ա (ԺԷ): ՃԾԸ/58ա-60ա (ԺԸ): ՃԾԹ/60ա-1բ (ԺԹ): ՃԿ/61բ-4ա (Ի):

2. [Քարոզք յերկրորդ հատորէ]

Տե՛ս Ամառան հատոր, տպ. 1741: Ա/9գ-12ա (9գ կրկն.՝ 10ա): Բ/12ա-5բ: Գ/15բ-21բ: Դ/21բ-4բ: Ե/24բ-7բ: Զ/27բ-9ա: է/29ա-32բ: Ը/64ա-5բ (ձեռ.-ում ԻԱ): Թ/65բ-8բ (ԻԲ): Ժ/68բ-9բ (ԻԳ): ԺԱ/69բ-72բ (ԻԴ): ԺԲ/72բ-5ա (ԻԵ): ԺԳ/75ա-9բ (ԻԶ): ԺԴ/79բ-80բ (ԻԷ): ԺԵ/80բ-1բ (ԻԸ): ԺԶ/81բ-3բ (ԻԹ): ԺԷ/83բ-6ա (Լ): ԺԸ/86ա-8ա (ԼԱ): ԺԹ/88ա-90ա (ԼԲ): Ի/90ա-2ա (ԼԳ): ԻԱ/92ա-3բ (ԼԴ): ԻԲ/93բ-4բ (ԼԵ): ԻԳ/94բ-7ա (ԼԶ): ԻԴ/97ա-100ա (ԼԷ): ԻԵ/100ա-1բ (ԼԸ): ԻԶ/102ա-4ա (ԼԹ): ԻԷ/104ա-6բ (Խ. թերի) «...զի որչափ սիրես զանձն քո, նովին չափովն հա­ւա­սար» (շար. ԻԸ): ԻԸ/106բ-8բ (առանց խորագրի եւ գլխա­հա­մարի, սկզբից թերի՝ «Արդարութիւն բնականապէս ոչ ամենեւին բարի է եւ ոչ ամենեւին չար...»): ԻԹ/108բ-9բ (ԽԱ): Լ/109բ-11ա (ԽԲ): ԼԱ/111ա-2բ (ԽԳ): ԼԲ/112բ-5ա (ԽԴ): ԼԳ/115ա-7ա (ԽԵ): ԼԴ/117ա-9ա (ԽԶ): ԼԵ/119ա-21ա (ԽԷ): ԼԶ/121ա-3բ (ԽԸ): ԼԷ/123բ-5բ (ԽԹ): ԼԸ/125բ-8բ (Ծ): ԼԹ/128բ-30ա (ԾԱ): Խ/130ա-2բ (ԾԲ): ԽԱ/132բ-4բ (ԾԳ): ԽԲ-ԽԳ/չիք: ԽԴ/134բ-7ա (ԾԴ): ԽԵ/137ա-8բ (ԾԵ): ԽԶ/138բ-41բ (ԾԶ): ԽԷ/141բ-4ա (ԾԷ): ԽԸ/144ա-6ա (ԾԸ): ԽԹ/146ա-7ա (ԾԹ): Ծ/147աբ (Կ): ԾԱ/147բ-8ա (ԿԱ): ԾԲ/148ա-9ա (ԿԲ): ԾԳ/149ա-50բ (ԿԳ): ԾԴ/150բ-3ա (ԿԴ): ԾԵ/153ա-4բ (ԿԵ): ԾԶ/154բ-5բ (ԿԶ): ԾԷ/156ա-8ա (ԿԷ): ԾԸ/158ա-60բ (ԿԸ): ԾԹ/160բ-1բ (ԿԹ): Կ/161բ (Հ) (թերի՝ «այլ ծիծաղիլն անմտութիւն է եւ աւելորդ: Զի այսպէս սահմանեն զծաղրն. գրեա» (չի շար.): ԿԱ/161բ-4ա (ՀԲ): ԿԲ/164ա-7ա (ՀԳ): ԿԳ/167ա-70ա (ՀԴ): ԿԴ/170ա-2բ (ՀԵ): ԿԵ/172բ-4ա (ՀԶ): ԿԶ/174ա-5բ (ՀԷ): ԿԷ/175բ-8ա (ՀԸ): ԿԸ/178ա-9բ (ՀԹ): ԿԹ/179բ-81ա (Ձ): Հ/181բ-3ա (ՁԱ): ՀԱ/183ա-5ա (ՁԲ): ՀԲ/185ա-7բ (ՁԳ): ՀԳ/187բ-8բ (ՁԴ): ՀԴ/188բ-93ա (ՁԵ): ՀԵ/193ա-4բ (ՁԶ): ՀԶ/194բ-7ա (ՁԷ): ՀԷ/197ա-8բ (ՁԸ): ՀԸ/198բ-201ա (ՁԹ): ՀԹ/201ա-3ա (Ղ): Ձ/203ա-7ա (ՂԱ): ՁԱ/207ա-9բ (ՂԲ): ՁԲ/209բ-12բ (ՂԳ): ՁԳ/212բ-4ա (ՂԴ): ՁԴ/214ա-6բ (ՂԵ): ՁԵ/216բ-8բ (ՂԶ): ՁԶ/218բ-9ա (ՂԷ): ՁԷ/219ա-21ա (ՂԸ): ՁԸ/221ա-2ա (ՂԹ): ՁԹ/222ա-3ա (Ճ): Ղ/223ա-4ա (ՃԱ): ՂԱ/224աբ (ՃԲ): ՂԲ/224բ-5բ (ՃԳ): ՂԳ/225բ-6ա (ՃԴ): ՂԴ/227ա-8բ (ՃԶ): ՂԵ/228բ-9բ (ՃԷ): ՂԶ/229բ-31բ (ՃԸ): ՂԷ/231բ-3բ (ՃԹ): ՂԸ/233բ-6բ (ՃԺ): ՂԹ/236բ-8բ (ՃԾԱ): Ճ/238բ-41ա (ՃԺԲ): ՃԱ/241ա-2ա (ՃԺԳ): ՃԲ/242ա-4բ (ՃԺԴ): ՃԳ/244բ-6ա (ՃԺԵ): ՃԴ/246ա-9ա (ՃԺԶ): ՃԵ/249ա-51բ (ՃԺԷ): ՃԶ/251բ-4ա (ՃԺԸ): ՃԷ/254ա-7ա (ՃԻ): ՃԸ/257ա-9ա (ՃԻԱ): ՃԹ/259ա-60բ, 61բ-2ա (ՃԻԲ): ՃԺ/262ա-4ա (ՃԻԳ): ՃԺԱ/264ա-6ա (ՃԻԴ): ՃԺԲ/266ա-7բ (ՃԻԵ): ՃԺԳ/267բ-9ա (ՃԻԶ): ՃԺԴ/269ա-70բ (ՃԻԷ): ՃԺԵ/270բ-2բ (ՃԻԸ): ՃԺԶ/272բ-6ա (ՃԻԹ): ՃԺԷ/276ա-8ա (ՃԼ): ՃԺԸ/278բ-80ա (ՃԼԱ): ՃԺԹ/280ա-1բ (ՃԼԲ): ՃԻ/281բ-4ա (ՃԼԳ): ՃԻԱ/284ա-6ա (ՃԼԴ): ՃԻԲ/286ա-8բ (ՃԼԵ): ՃԻԳ/288բ-9բ (ՃԼԶ): ՃԻԴ/289բ-92ա: ՃԻԵ/292ա-3բ (ՃԼԷ): ՃԻԶ/293բ-6ա (ՃԼԸ): ՃԻԷ/296ա-8բ (ՃԼԹ): ՃԻԸ/298բ-302ա (ՃԽ): ՃԻԹ/302ա-5ա (ՃԽԱ): ՃԼ/305բ-9բ (ՃԽԲ) ՃԼԱ/309բ-12բ (ՃԽԳ): ՃԼԲ/312բ-5բ (ՃԽԴ): ՃԼԳ/315բ-7ա (ՃԽԵ): ՃԼԴ/317ա-9բ (ՃԽԶ): ՃԼԵ/319բ-22բ (ՃԽԷ): ՃԼԶ/322բ-4բ (ՃԽԸ): ՃԼԷ/324բ-6բ (ՃԽԹ): ՃԼԸ/326բ-8բ (ՃԾ): ՃԼԹ/328բ-9բ (ՃԾԱ): ՃԽ/329բ-31ա (ՃԾԲ): ՃԽԱ/331ա-3բ (ՃԾԴ): ՃԽԲ/333բ-5ա (ՃԾԵ): ՃԽԳ/335բ-7բ (ՃԾԶ): ՃԽԴ/337բ-9ա: ՃԽԵ/339ա-42ա: ՃԽԶ/342ա-7ա (ՃԾԸ): ՃԽԷ/347ա-8բ (ՃԿ): ՃԽԸ/348բ-50ա (ՃԿԱ): ՃԽԹ/350ա-1ա (ՃԿԲ): ՃԾ/351ա-2ա (ՃԿԳ): ՃԾԱ/352աբ (ՃԿԴ): ՃԾԲ/352բ-4բ (ՃԿԵ): ՃԾԳ/354բ-6ա (ՃԿԶ): ՃԾԴ/356ա-7ա (ՃԿԷ): ՃԾԵ/357աբ (ՃԿԸ): ՃԾԶ/357բ-8բ (ՃԿԹ): ՃԾԷ/358բ (ՃՀ): ՃԾԸ/358բ-9ա (ՃՀԱ): ՃԾԸ(կրկն.)/359ա (ՃՀԲ): ՃԾԹ/359ա-60ա (ՃՀԳ): ՃԿ/360աբ (ՃՀԴ): ՃԿԱ/360բ-1ա (ՃՀԵ): ՃԿԲ/361աբ (ՃՀԶ): ՃԿԳ/361բ-2ա (ՃՀԸ): ՃԿԴ/362ա-4ա (ՃՀԹ): ՃԿԵ/364ա-70ա (ՃՁ): ՃԿԶ/370ա-2ա (ՃՁԱ): ՃԿԷ/372ա-4բ (ՃՁԲ): ՃԿԸ/374բ-7բ (ՃՁԳ): ՃԿԹ/377բ-9ա (ՃՁԴ): ՃԿՀ/379ա-81ա (ՃՁԵ): ՃՀԱ/381ա-3բ, 384աբ (ՃՁԶ): ՃՀԲ-ՃՁԷ/չիք: ՃՁԸ(Յի­շա­տա­կա­րան)/383բ-4ա:

3.[Քարոզ արտաքոյ Ա. եւ Բ. հատորաց]

226աբ (ՃԵ.) Նորին քարոզ վասն արտասուաց, ի բան՝ Արտասուք վասն մեղաց... ի հանդերձեալ կեանսն:

Ծնթ. Քարոզների գլխահամարները խառն, մեծ մասի սկսուածքները չգրուած, միայն ուրուագծային: Լուսանցներում յետագայի յաւելումներ:

Բ. ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ, ԺԸ. դար

1. (Ա. ձեռք) 2բ-3բ, 4աբ (ստ. լս.) [Արիստոտէլի ի­մաս­տասիրի Յաղագս առաքինութեան առ Աղէք­սանդ­րոս թագաւորն] – Գովելի են գեղեցիկ, պար­սաւելի գարշելիք... որք ի պարսաւելեացն (տե՛ս ձեռ. 20, 2ա-4բ):

2. 4բ-5ա (ստ. լս.) [Յաղագս Արիստոտէլի] – Արիս­­տոտէլ ստագիրացի էր... անուանեալ ի նմանէ:

3. (Բ. ձեռք) 8բ-9ա Յաղագս սկզբնական մեղացն ըստ իրին – Արդ, թէպէտ հոգին ոչ լինի... զոր պաշ­տիմք ունել:

4. (Գ. ձեռք) 385աբ Յաղագս աստուածային անուանցն Աստուծոյ – Անուն, որ ասի Աստուծոյ... այլ ոչ ստեղ[ծ]օղն:

5. 385բ-6բ Յաղագս եռակին ներգործութան – Հո­գի ասի ըստ այնմ... որով է կցորդ աստուածու­թիւնն:

6. 386բ-7ա Յաղագս բաժանման պարունակաց – Արարածք մարմնաւոր աշխարհի բովանդակ... եւ ԳՃՀԵ. (375) մղոն:

7. 387ա-8բ Յաղագս բնութեան մարմնոյ – Մարդն յունարէն գոչի աթրօպօս... ծկտումն բնութեան:

8. 388բ Յաղագս գոյլ աստուածաին բնութեան. թէ է Աստուած – Արդ, թէ է Աստուած... առաջէն ան­հունսն հասարակութեան /// (թափուած):

9. (Դ. ձեռք) 1ա Նախ տեսութիւն Աստուծոյ, Բ. խօ­սակ­ցութիւն... ի մէջ խա///:

10. (Ե. ձեռք) 9ա Եզեկիէլի տեսիլ չորեքկերբն – Եւ իմանալ է զմարդն... տեսանեն լուսաւորեալ գիտու­թեամբ:

11. 227ա, 260բ-1ա Գիր գրեալք ներքոյ եւ ար­տաքոյ, ասեմ զխորհուրդ կամացն Աստուծոյ եւ կնքեալ եօթն կնքօվ... չարչարանեաց նոցին ելանել: |260բ| Յոհանո յայտնութիւն. Է. կնքոյ լուծումն եւ տե՛ս յաջոյ ձեռին... յԷ. կնքոյն վասն Քրիստոսի գալստեանն է:

12. 316ա (ստ. լս.) Զի՞նչ ցուցանէ ընդ ոտիւք նորա, զի յատկութիւն ունի լուսինն փոփոխման... մարմինն զարդարեալ է ամենայն առաքինութեամբ:

13. (Զ. ձեռք) 383բ-4ա (ստ. լս.) [Հարցմունք եւ պատասխանիք] – Հարցումն Ա. Աստուծոյ զի՞նչ ասէ առաքեալ Պօղոս... եւ ոչ ի հող լուծանի:

14. 384բ Հաճոյ լինէր քեզ, թէ լինէիր գեղեցիկ որ­պէս զԱպիսողոմ... որ է վերին արքայութիւն:

15. 384բ [Անուանք Ժ. թագաւորաց] – Եւ ի մեկ­նութիւն Ծննդոց Ա. ասէ Բերեսիթոս, թէ Ժ. թագաւորք տիրեսցեն ի սկզբան... որ է առաջին եւ վերջին:

16. 33ա (ստ. լս.) Զի յորժամ պատերազմաւ ոք կամին առնել զանառիկ... եւ այսպէս բերդ երկնից ար­քայութեանն առաքեալ եղեւ:

17. (Է. ձեռք) 346բ-8ա (ստ. լս.) Վասն որոյ ողոր­մութիւն արար Աստուած... եւ զմիտս հաստատէ Քրիս­տոս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

315բ Զմեղսաներկ Պաւղոս գրիչս աղաչեմ, ո՛վ սուրբ հանդիպողք, յիշել ի Տէր:

324բ Զմեղացեալ գծողս՝ Պողոս, սպասաւոր բանի, աղաչեմ յիշել ի բարի մասին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 227ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Ես՝ մելիք Աթի որդի տէր Եսայիս, իմ կամօք ծախեցի Դադեւացին՝ այս Քա­րոզգիրքս, այլեւ հասարակ միայբանօքս երկոյ թու­մանի, Բ. թումանի ծախեցիք<իք> այս Քարոզգիրս ի վերայ Գետայշենեցի հապեղացոյ սարգաւաք Ղա­զա­րին վերայ, թէ (ջնջած՝ «ոբետոյ առաջ գավանէն»): Ես՝ Թիփլիզեցի պարոն Պէճանս վկայ: Ես՝ տէր Վարթանս, գիրս գիրեցի, Տէր Եսայի հրայմանաւն վկայեմ առաջի Աստուծոյ յայտնութեանն եօթն կնքոյ:

2. 260բ (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Շնորհօք եւ ողորմու­թեամբ բարեախնամօղին Աստուծոյ, ես՝ տէր Ղազարս, եւ Յարութիւն, մեր հալալ ընչիւքն ստացանք զայս հո­գիա­զարդ Քարոզգիրքս, կամակար մտօքն յօժարու­թեամբ տուաք կրօնաւոր սարկաւաքՂազարին՝ ի վա­յելումն ընթեռնլոյ եւ յիշատակ մեզ եւ ծնօղաց մերոց:

3. 9գ (1839 թ., նոտրգիր,). Տէր Դանիելին է այս Տաթեւացիս. ՌՄՁԸ. (1839):

4. 2ա (1874 թ., շղագիր) Զայս ձեռագիր Տաթեւացի ընծայեցի ի մատենադարանին Սրբոյ ԱթոռոյնԷջ­միած­նի, ի 1874 ամի 14ն հոկտեմբերի: Ի Սուրբ Էջ­միա­ծին: Յարութիւն Տէր-Մարտիրոսեան Տէր-Դա­նիելեանց Գանձակեցի:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գրիգորի Տաթե­ւա­ցոյ Քարոզգիրք, երկրորդ հատոր, 2»,1ա՝ «301, 2701», «ԺԷ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝1ա՝ «Արարիչ, բարեբաղտութիւն, բա­րե­տիպութիւն, բարեկերպու, Արարիչ բարեգթած, դատա­ւոր երկնաւոր, Զօրութիւն,էութիւն ընդ Հօր, թագաւոր առա/// ի յԱստուծոյ. խաչեալ, ծնունդ կմա///», 28բ՝ «Հոգեոր սիրելիդլ», 35ա՝ «Ես անարժան եւ ա», 236բ՝ «Այս մելիքի որդի Առուստամս գրեցի, գ... այս Առուս­տամս գրեցի», Պհպ. Աա՝ «իմ սիրելի եղբայր զՄա/// (ջնջուած)... մարդն տարածեալ մարմնով ի վե­րայ աշ­խարհի, ասացեալ օվ եանէլի», Պհպ. Աբ՝ «Ամե­նայն անձն, որ առ աստուածայինսն խոկայ, աստուա­ծա­կոյս է, իսկ որ ոչն՝ խոզաց: Յոյժ կարեւոր համարեցայ ես զբան իմաստնոյն, որ ասէ մի՛ արգելուք զդոսա զի: Այս են կամքն իմ, զի ընդ յերեւմանն, Աստուած հարցն մերոց», զանազան տառեր:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 1ա, 87բ՝ ծաղիկ, Պահպանակ Աբ՝ բու­սական, թռչուն, 90ա՝ գծեր, 208բ՝ թռչուն:

 

 

2702

ՊԵՏՐՈՍ ԲԵՐԹՈՒՄԵԱՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 328. չգրուած՝ 1ա-4ա, 320բ-8բ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԼԴx10 (Ա 11, Գ, Է, ԻԸ, ԼԳ 8, Դ, Ը, Ժ, ԺԲ, ԼԴ 9): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝ծաղկային. «Giovanni Battista Ghiglietty»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26,7x19,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (20x12.2): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 39ա): ՏՈՂ՝ 32-4: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդբացշա­գանակագոյնկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝վար­դագոյնեւսպիտակծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝կապոյտթանաքովցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա+Բ՝չգրուածթուղթ, մասնկազմաստառի:

 

Նմուշ 39ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ–Համբարձում՝ 4բ: Լս-ային՝Յա­րու­ցեալՅիսուս՝ 234բ: Ճակատազարդ՝ 5ա (ծաղկային, մէջ­տե­ղը՝խաչ): Լուսանցազարդ՝բուսական: Զարդա­գիր՝հան­գուցագիր, թռչնագիր, հրեշտակ: Գոյներ՝կարմիր, կա­պոյտ, կա­նաչ, դեղին, ոսկի, նարնջի, վարդագոյն, շագա­նա­կա­գոյն, սեւ, սպիտակ:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիկաշինտեղ-տեղքերծուած, վրան՝սեւթանաքաբծեր, Ա. փեղկիստորինեզրիկաշինմաշուած, թ. 134-88, 328, Պհպ. Բ.՝խոնաւութեան, թ. 5՝ձէթի, թ. 304, 312՝վարդագոյնթանաքիհետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Քարոզ տարեկան, արարեալ Պետրոսի վրդ. Նախիջեւանցւոյ Աղամալեան, ի փառս եւ ի պատիւ տնօրէնութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ ի յօգուտ մանկանց եկեղեցւոյ. ի հայրապետութեան տեառն Սիմէօնի սրբազան եւ աստուածաբան կա­թողիկոսին ամենայն Հայոց, յամի Տեառն 1771ին եւ ի թուականութեանս մերում ՌՄԻ. (1771)]

Տե՛ս ձեռ. 174, 38ա-195ա: ա/չիք: բ/5ա-6ա: գ/6բ-9բ: դ/9բ-10բ: ե/11ա-22ա: զ/22ա-32բ: է/32բ-48բ: ը/49ա-52բ: թ/53ա-7բ: ժ/82բ-91ա: ժա/64բ-78բ: ժբ/57բ-64բ: ժգ/80բ-2ա: ժդ/78բ-80բ: ժե/91ա-101բ: ժզ/102ա-23ա: ժէ/123ա-42բ: ժը/143ա-5ա: ժթ/145բ-62ա: ի/162բ-8ա: իա/168բ-83բ: իբ/183բ-7բ: իթ/187բ-94բ: իդ/194բ-8ա: իե/198ա-202ա: իզ/202ա-5բ: իէ/205բ-12ա: իը/212բ-30բ: իգ/231ա-4ա: լ/234բ-44ա: լա/244ա-8ա: լբ/248ա-51բ: լգ/251բ-3ա: լդ/253բ-5ա: լե/255ա-8բ: լզ/258բ-64ա: լէ/264ա-8բ: լը/268բ-80բ: լթ/281ա-3բ: Ցանկ/չիք:

Բ. [Քարոզք Պետրոսի վրդ. Աղամալեան]

Տե՛ս ձեռ. 174, 198ա-218բ: ա/չիք: բ/290բ-3ա: գ/293ա-7ա: դ/297ա-9ա: ե/299ա-301բ: զ/301բ-4ա: է/304ա-8ա: ը/308ա-11ա: թ/311ա-4ա: ժ/314ա-6բ: ժա/316բ-9ա:

Ունի նաեւ.

ա. 283բ-90բ Քարոզ ի բանն Յայտնութեան, որ ասէ. «Յիշեա՛ ուստի անկարն եւ ապաշխարեա՛ եւ զառաջինն գործն գործեա՛, ապա թէ ոչ՝ գամ վաղ­վա­ղակի» – Յորժամ բարեգութ եւ մարդասէրն Աս­տուած... տացէ ձեզ Տէր Աստուած զնոյն զգաստու­թեան հոգին:

բ. 319ա Առ հաղորդութիւն – Օձն ջամբեաց զան­համ­­բեր պտուղն... Աստուած ընթրիս, մաքրիչ կայ­ծակն:

գ. 319բ-20ա Քարոզ համառօտ ի բանն. թէ Բանն մարմին եղեւ. եւ այլն – Մեծ է զօրութիւն սիրոյն... ի մտի ընդարձակ խօսիլ. ամէն:

Ծնթ. Լս-ներում. ունի բացթողումների եւ աւետարանական մէջբերումների համարների լրացումներ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Պետրոս վարդ. Բեր­դումեան, Քարոզգիրք պատկերազարդ», Ա. փեղ­կին՝ «370000099», 1ա՝ «Հմր 40, 31», «310, 2702», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով՝«Печ. Ахалцыхской град­ской полиции»:

2703

ԳԱԲՐԻԷԼ ԱՅՎԱԶԵԱՆ, ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ ՏԵՍԱԿԱՆ

 

ԺԹ. դար

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 105: ՊՐԱԿ՝ 1-10x12 (1՝ 8, 3՝ 7, 10՝ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (22x14-6): ԳԻՐ՝ շղա­գիր (նմուշ՝ 15ա): ՏՈՂ՝ 27-30: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ (կանաչ հէնքի վրայ զարդագծեր) մէջքը՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ չգրուած սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

 

Նմուշ 15ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ եզրերը մաշուած, թ. 14՝ պատռուած, 19բ, 39բ՝ թանաքի հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Աստուածաբանութիւն տեսական, ըստ ուղղա­փառ վարդապետութեան Հայաստանեայց եկեղեց­ւոյ. համառօտեալ ի պէտս ձեռնադրելեաց:

1. 1ա-12ա Ներածութիւն

ա. 1աբ Ա. Սահման աստուածաբանութեան – Հար­ցումն. Զի՞նչ է Աստուածաբանութիւն: Պատաս­խա­նի. Աստուածաբանութիւն ըստ նշանակութեան բա­ռին... որ յաղագս Աստուծոյ եւ աստուածապաշ­տու­­թեան:

բ. 1բ-2ա Բ. Առարկայ Աստուածաբանութեան – Հարցումն. Զի՞նչ է առարկայն... Պատասխանի. Էական առարկայ... ստեղծուածք են գերագոյն Էակի միոյ, որ է Աստուած:

գ. 2աբ Գ. Կրաւն եւ աստուածպաշտութիւն – Հարցումն Զիա՞րդ անուանի... Պատասխանի. Կրօն կամ աստուածպաշտութիւն... ըստ առաջնորդելոյ կամ վկայութեան տիեզերական եկեղեցւոյ:

դ. 3ա Դ. Նպատակ Աստուածաբանութեան – Հար­­ցումն. Զի՞նչ իցէ... Պատասխանի. Նպատակն որոյ... այնու զփրկումն անձանց եւ այլոց:

ե. 3ա-9ա Ե.Հիմունք Աստուածաբանութեան – Հար­ցումն. Ո՞յք են հիմունք... Պատասխանի. Առաջին եւ գլխաւոր... ըստ օրինակի Աստուածա­շունչ մա­տեանին անսխալ է եւ անմոլար:

զ. 9աբ Զ. Զօրութիւն մարդկեղէն մտաց կամ բանականութեան յաստուածաբանական խնդիրս – Հարցումն. Որքա՞ն իցէ... Պատասխանի. Մարդկեղէն միտք... ընդդէմ անհաւատութեան եւ պէսպէս մո­լո­րութեանց:

է. 9բ-11ա Է. Յարգ եւ պիտանութիւն աստուա­ծա­բանութեան – Հարցումն. Յորում իմիք իցէ... Պատաս­խանի. Աստուածաբանութիւն յարդի... ի յանդիմանիլ զմոլորութիւնս նոցին:

ը. 11ա Ը. Ոճ ուսմանաստուածաբանութեան – Հարցումն. Ո՞ր իցէ լաւագոյն... Պատասխանի. Կրկին ո՞ք են... յարդարել եւ զվարս իւրեանց:

թ. 11ա-2ա Թ. Կարեւոր զգուշութիւնք ուսանելեաց աստուածաբանութեան – Հարցումն. Յորո՞ց պակա­սու­թեանց առաւելապէս... է փառաւորութիւն անուանն Աստուծոյ:

2. 12բ-3բ Աստուածաբանութիւն տեսական: Նա­խա­գիտելիք – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ... Պատաս­խա­նի. Աս­տուածաբանութիւն տեսական... բ. Յաղագս աս­տուածային տնտեսութեան:

3. 13բ-27բ Մասն Ա. Բովանդակութիւն եւ բա­ժա­նումն տեսական աստուածաբանութեան

Հարցումն. Զի՞նչ ինչ բովանդակիցէ... Պա­տաս­խանի. Յառաջնում մասին տեսական աստուածա­բա­նութեան... 2. Յուսումն յաղագս երից անձանց ամենա­սուրբ Երրորդութեան:

ա. 13բ-21ա Հատուած Ա. Յաղագս միոյն Աս­տուծոյ ըստ էութեան – Հարցումն. Ո՞ր իցէ առաջին... Պատասխանի. Առաջին եւ հիմնական... բազմապատիկ վկայութիւնք Հին եւ Նոր Կտակարանաց:

բ. 21ա-7բ Հատուած երկրորդ. Յաղագս խորհրդոյ ամենասուրբ Երրորդութեան – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ... Պատասխանի Խորհուրդն ամենասուրբ... անձ­նա­ւո­րութեան նորա:

4. 28ա-105բ Աստուածաբանութիւն տեսական. Մասն Բ. – Հարցումն. Զի՞նչ ինչ բովանդակիցի... Պա­­տասխանի Յետ ուսանելոյ... յաղագս մարդոյ առան­ձինն:

ա. 28ա-36բ Հատուած առաջին. Յաղագս տիե­զերաց առհասարակ – Հարցումն. Որպիսի՞ խնդիրք... Պատասխանի. Երկոքին սոքա... զամենայն ինչ զմար­դոյ զանցեալն եւ զապագայն:

բ. 36բ-43բ Հատուած երկրորդ. Յաղագս հրեշ­տա­կաց – Հարցումն. Զի՞նչ իցեն... Պատասխանի. Անունս հրեշտակ... նզովեն զկախարդս իբրեւ զհերետիկոսս:

գ. 43բ-105բ Հատուած երրորդ. Յաղագս մարդոյ – Հարցումն. Քանի՞ են վիճակք... Պատասխանի. Երեք աւր ի ստեղծմանէ... ապականութիւն մարդկային ազ­գի անկմամբ նախամարդոյն:

1.43բ-5ա Ա. Ծագումն եւ բնութիւն մարդոյ – Հար­ցումն. Զիա՞րդ լեալ իցէ... Պատասխանի. Պատմէ աս­տուա­ծայինն Մովսէս... որ յերեսս երկրի (Գործ. ԺԵ. 26):

2. 45ա-6բ Բ.Առաջին ուխտ Աստուծոյ ընդ մարդ­կան – Հարցումն. Զի՞նչ էր նպատակ... Պատաս­խան. Գե­րագոյն նպատակ... ոչ կարէին նոյնպէս զուարճա­նալ սուրբ զուարճութեամբ:

3.46բ-8բ Գ. Անկումն մարդոյ – Հարցումն. Զիա՞րդ կարելի եղեւ... Պատասխանի. Երջանկութիւն նախաս­տեղ­ծիցն... մատնիլ ի մահ եւ ի կորուստ յա­ւի­տե­նա­կան:

4. 48բ-50ա Դ. Ապականութիւն մարդկային ազգի մեղօք նախաստեղծիցն կամ սկզբնական մեղք – Հարցումն. Զո՞ր վնաս կրիցեն... Պատասխանի. Ող­բալի հետեւանք... եւ ի վախճան ամենայնի մահուամբ:

5. 50ա-3ա Մնացորդք բարւոյ – Հարցումն. Սկզբնա­­կան մեղօք չթողաւ ի մարդումս... Պատաս­խա­նի. Մարդկայինս բնութիւն... եւ նստաւ ընդ աջմէ Աստուծոյ (Մարկ., ԺԶ. 19):

6. 53ա-63ա Ա. Յաղագս պատրաստութեան մարդ­կային ազգի առ խորհուրդն փրկութեան – Հար­ցումն. Կարեւո՞ր է պատրաստութիւն... Պատաս­խանի. Այո՛, փրկիչն երեւեցաւ յաշխարհի...

7. 63ա-72ա Բ. Աստուածայրական ներգործու­թիւնք – Այսպէս կոչին ոչ առանձինն որպիսի եւ իցէ...

8. 72բ-8բ Գ. Յաղագս կատարման խորհրդոյ փրկագործութեան մարդկայինս ազգի – Հարցումն. Զիա՞րդ եղեւ կատարումն... Պ[ատասխանի]. Կա­տա­րումն փրկութեան... մինչեւ ցհասարակաց յարութիւն:

9. 78բ-105բ Դ. Յաղագս անընդհատ լինելոյ խորհրդոյ փրկագործութեան յարքայութեանն Աս­տու­ծոյ կամ յաղագս զինուորեալ եկեղեցւոյ – Հարցումն. Զի՞նչ է զինուորեալ եկեղեցի... մինչեւ ցհասարակաց յարութիւն:

Ծնթ. «Հարցումն» եւ «Պատասխանի» բառերը համառօ­տա­գրուած են՝ «Հ» եւ «Պ»:

ՆՇՈՒՄ՝ Աա «Աստուածաբանութիւն տեսական՝ ի պէտս ձեռնադրելեաց՝ Գաբրիէլ եպիսկոպոսի Այվա­զեան», կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գաբրիէլ եպս. Այվազեան», Պհպ. Աա՝ «352, 2703», 1ա՝ «105 թերթ», 105բ՝ «հարիւր հինգ թերթ»:

2704

ԳԱԲՐԻԷԼ ԱՅՎԱԶԵԱՆ, ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ

 

ԺԹ. դար

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 56 (էջակալուած՝ 1-110). չգրուած՝ 14բ-5ա, 56աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-5x12 (5՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26.8x20.5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (24x12.5): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 1ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ (կանաչ հէնքի վրայ զարդագծեր), մէջքը՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ չգրուած սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

 

Նմուշ 1ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, ծաղկաթուղթը տեղ-տեղ քերծուած-պոկուած, միջուկը Ա. եւ Բ. փեղկերի ստորին եզրերի մասերում կոտրուած-կիսապոկուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Աստուածաբանութիւն բարոյական, ըստ ուղղա­փառ վարդապետութեան Հայաստանեայցս եկեղեց­ւոյ. ի պէտս ձեռնադրելեաց:

– 1աբ Ներածութիւն – Հարցումն. Զի՞նչ է բարոյա­կան աստուածաբանութիւնն: Պատասխանի. Բարոյա­կան աստուածաբանութիւնն է ոճով իմն բացատրու­թիւն... իսկ երկրորդումն զպարտս առն քրիստոնէի:

Ա. 2ա-13բ Մասն առաջին: Յաղագս աստուա­ծա­յին օրինաց

ա. 2ա-4ա Հատուած առաջին: Յաղագս օրինացն Աստուծոյ եւ պահպանութեան

1. 2ա-3բ Գլուխ Ա. Յաղագս բարոյական օրի­նացն Աստուծոյ – Հարցումն. Զի՞նչ իցեն օրէնք: Պա­տաս­խանի. Աստուածային օրէնք... «Հնազանդիլ պարտ է Աստուծոյ առաւել, քան թէ մարդոյ» (Գործ., Ե. 29):

2. 4ա Գլուխ Բ. Յաղագս հիմնական սկզբանց քրիստոնէական վարուց – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ հիմ­նական սկիզբն... Պատասխանի. Հիմնական սկիզբն... զանցառութեան պատուիրանացն Աստուծոյ:

բ. 4բ-13բ Հատուած երկրորդ:Յաղագս պահպա­նութեան օրինացն Աստուծոյ

1. 4բ-7ա Գլուխ Ա. Յաղագս մարդկային ներգոր­ծութեանց առհասարակ –Հարցումն. Ի քանի՞ ազգս բաժանին մարդկային ներգործութիւնք: Պատասխանի. Որովհետեւ օրէնքն... որք ծաղր առնին զկրօնն սուրբ եւ զվարս բարիս:

2. 7բ-8բ Գլուխ Բ. Յաղագս ներգործութեանց, որք համաձայնք իցէն օրինացն Աստուծոյ, կամ յաղագս առաքինութեան – Հարցումն. Ի՞մ իմիք կարօտիցի... Պատասխանի. Աստուածային շնորհաց... եւ են երեքին սոքա՝ հաւատ, յոյս եւ սէր:

3. 8բ-11բ Գլուխ Գ. Յաղագս զանցառութեան զօրի­նօքն Աստուծոյ, կամ յաղագս մեղաց – Հար­ցումն. Զի՞նչ է մեղքն: Պատասխանի. Մեղքն է զան­ցա­ռութիւն... ծածկել զոհիւք զախտաւորութիւն իւրեանց:

4. 11բ-2բ Գլուխ Դ. Յաղագս պատճառաց կամ աղբերաց մեղաց – Հարցումն. Զի՞նչ էր սկիզբն... Պա­տասխանի. Սկզբնապատճառ մեղաց... կարող է յաղթիլ ի փորձութենէ:

5. 13աբ Գլուխ Ե:Յաղագս դարձի մեղաւորաց – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ դարձ... Պատասխանի. Դարձ կո­չի... իսպառ յուսահատելոյ յողորմութենէն Աս­տուծոյ:

Բ. 13բ-55ա Մասն երկրորդ: Յաղագս պարտուց քրիստոնէի

– 13բ Հարցումն. Զի՞նչ իցեն պարտք քրիտոնէի: Պատասխանի Պարտք առն... եւ ի պարտս առ ընկերն:

ա. 13բ-25ա Հատուած առաջին: Յաղագս պար­տուց քրիստոնէից առ Աստուած

– 13բ-4ա Հարցումն. Ո՞յք իցեն պարտք քրիս­տո­նէին առ Աստուած: Պատասխանի. Պարտք քրիս­տո­նէին... չորրորդ՝ խորին խոնարհութեամբ եւ ջերմագին եռանդեամբ:

1. 14ա, 15բ-6ա Գլուխ Ա.Յաղագս հաւատոյ – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ հաւատն: Պատասխանի. Հաւատն է ըստ ասելոյ առաքելոյն... ուրացութիւն է կամաւորա­պէս կոտորումն ի ճշմարիտ հաւատոյ:

2. 16ա-7ա Գլուխ Բ. Յաղագս յուսոյ – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ յոյսն. Պատասխան. Յոյսն է աստուածաբա­նական... փոխանակ ապաւինելոյ ի նախախնամու­թիւնն յԱստուծոյ:

3. 17բ-9ա Գլուխ Գ. Յաղագս աղօթից – Հար­ցումն. Զի՞նչ իցեն աղօթքն: Պատասխանի.Աղօթքն է ջերմեռանդն... մարթէ եւ պարտ իսկ աղօթել եւ յամենայն տեղիս:

Ծնթ. Մէկը մատիտով ջնջել է՝ «եւ պարտ իսկ, յամենայն տեղիս» բառերը, ապա վերջում աւելացրել՝ «ի տան ի բաց»:

4. 19ա-20ա Գլուխ Դ.Յաղագս սիրոյ – Հար­ցումն. Զի՞նչ իցէ սէրն: Պատասխանի. Սէրն Աստու­ծոյ... կամ հայցել զՀոգի Սուրբ (Գործ., Ը. 18):

5. 20ա-4ա Գլուխ Ե. Յաղագս աստուած­պաշ­տու­թեան – Հարցումն. Ո՞յք իցեն գործք... Պատասխանի. Ոմանք ի գործոց... կամ առանց իսկ բնաւ պատճառի:

6. 24ա-5ա Գլուխ Զ. Յաղագս պարտուց մերոց առ սուրբսն Աստուծոյ – Հարցումն. Ունիցի՞մք ինչ պարտս... Պատասխանի. Ուսուցանէ մեզ... նմանող լինել վարուց նոցա եւ գնացիցն եւ նահատակութեանց:

բ. 25ա-35բ Հատուած եր[կ]րորդ: Յաղագս պար­տուց մարդոյ առ անձն իւր

– 25աբ Հարցումն. Որպիսի՞ ինչ պարտս... Պա­տասխանի. Թէպէտ եւ ըստ բանի... եւ առ մարմին եւ առ արտաքին բարիս կամ առ ինչս:

1. 25բ-9ա ԳլուխԱ. Յաղագս հանրական պար­տուց քրիստոնէի առ անձն իւր – Հարցումն. Կարեւո՞ր ինչ իցէ ինքնաճանաչութիւն: Պատասխանի. Ինքնաճա­նա­չութիւնն կամ ճանաչումն... եւ զամենայն միջոցս հասանելոյ ի նպատակն:

2. 29ա-30ա ԳլուխԲ.Յաղագս պարտուց մերոց ի փոյթ խնամոց հոգւոյ – Հարցումն. Որպիսի՞ ինչ իցէ կարեւորութիւն խնամոց... Պատասխանի. Գլխաւոր փոյթ... անպատշաճ հանդէսք գեղարուեստից եւ գե­ղե­ցիկ դպրութեանց:

3. 30ա-3բ ԳլուխԳ. Յաղագս պարտուց խնամելոյ զմարմին – Հարցումն. Առ ի՞նչ կարգեալ իցէն... Պա­տասխանի. Երկրաւորս կեանք մարդոյ... զի պահեսցէ զմեզ ի սրբութեան:

4. 33բ-5բ Գլուխ Դ.Յաղագս պարտուց մերոց ի կիրառութեան արտաքին կամ երկրաւոր բարեաց – Հարցումն. Զի՞նչ իցեն երկրաւոր կամ արտաքին բարիք: Պատասխանի. Ի կարգի արտաքին... եթէ կա­մի­ցիմք հասանել փառաց նորա:

Գ. 35բ-43բ Հատուած երրորդ: Յաղագս պարտուց քրիստոնէին առ ընկերս

– 35բ-6ա Հարցումն. Զի՞նչ հաստատեալ իցեն... Պատասխանի. Թէպէտեւ ամենեքին մեք ստեղծեալ եմք... եւ թէ սիրով ընկերին նմանող լինիմք Աստուծոյ (Մտթ., Ե. 35):

1. 36ա-8բ Գլուխ Ա. – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ սէր... Պատասխանի. Եղբայրսիրութիւն է այնպիսի... այլեւ բանիւ կամ չարախօսութեամբ եւ զրպարտութեամբ:

2. 38բ-42ա Գլուխ Բ.Յաղագս պարտուց մերոց առ անձն ընկերին – Հարցումն. Որ՞ք իցեն առար­կայք... Պատասխանի. Որովհետեւ քրիստոնէին պարտք են սիրել... վշտացուցանել զնոսա յանդիմա­նու­թեամբ եւ դժկամակութեամբ:

3. 42ա-3բ Գլուխ Գ. Յաղագս պարտուց մերոց առ ընկերն ի պատճառս արտաքին բարեաց նորա – Հարցումն. Ո՞րք իցեն արտաքին բարիք ընկերին: Պատասխանի. Պատիւ... զապօրինաւոր եղանակաւ անցեալն ի ձեռս մեր:

4. 43բ Պարտականութիւնք ինչ առ ընկերս ըստ պէս պէս յարաբերութեանց մերոց առ նոսա – Հար­ցումն. Զի՞նչ իցեն պարտք... Պատասխանի. Որով­­հե­տեւ ոմանք... իսկ հանրականքն են տէրութիւնն եւ եկեղեցի:

Դ. 44ա-8բ Անձնական յարաբերութիւնք

1. 44աբ Գլուխ Ա. Յաղագս բարեկամութեան – Հարցումն. Որպիսի՞ ինչ իցեն պարտք... Պատասխանի. Որովհետեւ ճշմարիտ... զգաղտնիս հաւատացեալս մեզ երբեմն ի բարեկամէն:

2. 44բ-6ա Գլուխ Բ. Յաղագս պարտուց քրիս­տոնէին յամուսնական վիճակի – Հարցումն. Ե՞րբ եւ առ ի՞նչ սահմանեալ իցէ... Պատասխանի. Ամուսնու­թիւնն սահմանեալ է... եւ զհաւատարմութիւն առ այրն նաեւ հետ մահու նորա:

3. 46ա-7բ Գլուխ Գ. Յաղագս յարաբերութեան ծնողաց եւ զաւակաց – Հարցումն. Որպիսի՞ ինչ իցեն... Պատասխանի. Հարք եւ մարք... թէպէտ եւ ծնողքն բազում թերութիւնս եւ յանցանս ունիցին:

4. 47բ-8բ Գլուխ Դ. Յաղագս յարաբերութեան տէրանց եւ ծառայից – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ իմա­նալ... Պատասխանի. Տէր կոչի նա... ոչ կորուսցեն զվարձս իւրեանց առաջի Աստուծոյ:

Ե. 49ա-55ա Առանձին յարաբերութիւնք ընկերա­կան վիճակի

1. 49ա-52բ Գլուխ Ա. Յաղագս պարտուց քրիս­տո­նէին ի քաղաքական ընկերութեան – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ քաղաքական... Պատասխանի. Քաղաքական ըն­կե­րութիւնն... դնել գլխաւորապէս զյոյս իւր եւ զակնկա­լութիւն:

2. 52բ-5ա Գլուխ Բ.Յաղագս պարտուց քրիս­տո­նէին առ եկեղեցի եւ առ եկեղեցականս – Հարցումն. Զի՞նչ իցէ եկեղեցի... Պատասխանի. Եկե­ղեցի է ըն­կե­րակ­ցութիւն... զոր պարտէաքն առնել՝ արարաք (Ղուկ., ԺԷ. 10):

Ծնթ. «Հարցումն» եւ «Պատասխանի» բառերը համառօ­տա­գրուած են՝ «Հ» եւ «Պ»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Պհպ. Աա Աստուածաբանութիւն բարոյական՝ ի պէտս ձեռնադրելեաց. Գաբրիէլ եպիսկոպոսի Այվա­զեան:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գաբրիէլ եպիս­կոպոս Այվազեան», Պհպ. Աա՝ «253, 2704», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 1ա՝ «54 թերթ», 55բ՝ «Յի­սուն եւ չորս թերթ»:

2705

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

ՊԱԻՂԱՆԻԱ (Ա), ԿԱԶԱՐԻԱ (ՂՐԻՄ)(Բ), ԿԱՖԱ (Գ)

ՊԺԷ. – 1368,ՌՃԹ. – 1660

ԳՐԻՉ՝ Առաքեալ աբեղայ (Ա. 219ա-332ա, 477ա-484բ), Ստե­փանոս քահանայ (Բ. 195ա-218բ, 335ա-476ա, 485ա-7ա), Նիկո­ղայոս [Մելանաւոր] (Գ. 2ա-193ա): ԾԱՂԿՈՂ՝ Նիկողայոս [Մե­լա­նաւոր], Ստեփանոս Նատերենց: ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովհաննէս քահա­նայ (Բ), Առաքել քահանայ (գրի՞չը, Ա), Գրիգոր եպիսկոպոս (Գ):

ԹԵՐԹ՝ 488-1 (տե՛ս Պահպանակ). չգրուած՝ 194ա, 332բ, 333ա, 334ա, 483բ, 487բ, 487բ, 488աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԶx12 (Ա 11, ԺԶ 13)+Ի-ԽԵx12 (Ի 1, Լ 14, ԽԵ 16, թռիչք ԽԳ-ԽԵ): ՆԻՒԹ՝ մա­գա­ղաթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29x20.5-21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (22x14-5), թ. 195-218 (23x15), քառասիւն՝ թ. 485-6 (22.5x15.5): ԳԻՐ՝ բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 221ա, 196ա, 7ա): ՏՈՂ՝ 48 (թ. 1-29), 50 (թ. 30-193), 46 (թ. 195-218), 44 (թ. 219-487): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շա­գա­նակագոյն կաշի՝ դռնակով, 3ական վարդեակահիմք գա­մերով եւ կապիչներով, փեղկերի արտաքին անկիւններում չոր­սա­կան արծաթէ անկիւնազարդեր, միջուկը՝ տախտակ, աստա­ռը՝ կապոյտ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ, թ. 1+Գ՝ չգրուած սպիտակ թուղթ (Ա,Գ), մագաղաթ (Բ, թ. 1):

 

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աստուած չորեքկերպեան աթոռին, Վեցօրեայ արարչագործութիւն (շրջանակներում՝ «Ողորմութեամբ Տեառն լի եղեւ երկիր, եւ բանիւ Տեառն երկինք հաստատեցան եւ հոգով բերանոյ նորա ամենայն զօրութիւնք նորայ»), Արարումն Ադամայ, Արարումն Եւայի, Մեղսագործութիւն, Վտարումն՝ 3բ, Օծումն Դաւթի, Զոհաբերութիւն ի կալսն, Սպանումն Գողիաթի, Յաղթանակած ձիաւոր Դաւիթ, ձիու ոտքերի տակ սպանուած թշնամին՝ 194բ: Աւետարանիչք (Մատթէոս, Մարկոս, Ղուկաս եւ Պօղոս, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն)՝ 334բ: Երկնային Երուսաղէմ (Քրիստոս եւ Գառն Աստուծոյ ի վերայ չորեքկերպեան աթոռի եւ դասք հրեշտակաց)՝ 476բ: Գառն Աստուծոյ, Քառակերպ աթոռ՝ 483ա: Լս-յին. Մովսէս՝ 25բ, Խորան վկայութեան, որի տակ Մով­սէս եւ Հայր Աստուա՞ծ՝ 40բ, Հայր Աստուած ի վերայ գահի, Մով­սէս եւ Ահարոն՝ 50բ, Մովսէս պատգամների գալարը ձեռքին՝ 64ա, Խօսէ Աստուած ընդ Յեսուայ՝ որդի Նաւեայ՝ 75բ, Աննա ծնրադիր աղօթէ ի տաճարի՝ 93ա, Եղիա եւ Եղիսէ՝ 121ա, Ծնրա­դիր Սողոմոն աղօթէ առ Աստուած՝ 137բ, Եզրաս՝ 147ա, Եսթեր ծնրադիր աղօթէ՝ 159ա, Յուդիթ՝ 162բ, Ալեքսանդր Մակեդոնացի սրով սպանանէ զթագաւոր ոմն՝ 170բ, Դաւիթ՝ 198բ, Սողոմոն՝ 219ա, Ծնրադիր լուսապսակով թագակիր Հարսը դիմում է Քրիս­տոսին («Իջցէ եղբաւորդին իմ ի պարտէզ իւր եւ կերիցէ զպտուղ») եւ Քրիստոս վերեւից պատասխանէ («Մտի ի պար­տէզ իմ քոյր իմ հարսն, կթեցի զմուռս»)՝ 231բ, Բժշկումն Յոբայ (Աստուած եւ սատանայ, Յոբ եւ կին իւր)՝ 239բ, Եսայի՝ 249ա, Ովսէէ՝ 267բ, Ամովս՝ 270ա, Միքիա՝ 272ա, Յովէլ՝ 273բ, Յովնան, Յովնան ի երախ կիտի՝ 274բ, Նաւում՝ 275ա, Ամբակում՝ 276ա, Սոփոնիա՝ 276բ, Անգէոս՝ 277բ, Զաքարիա՝ 278ա, Մաղաքիա՝ 281ա, Դանիէլ ի գուբ առիւծուց՝ 282բ, Երեմիա՝ 290բ, Եզեկիէլ՝ 314ա, Յակոբոս առաքեալ՝ 412ա, Պետրոս առաքեալ՝ 414ա, Յով­­հաննէս առաքեալ՝ 418ա, 477բ, Յուդա առաքեալ՝ 421ա, Պօղոս առաքեալ՝ 430ա, Պօղոս եւ Տիմոթէոս՝ 445բ, Պօղոս եւ Քրիս­տոս՝ 450բ: Կիսախորան՝ 4ա (վերեւում Քրիստոսը՝ գրկին 2 հրեշտակ, աջ կողմում Մարիամ, ձախում՝ Յովհաննէս Մկրտիչ, կիսախորանի մէջ Հոգեգալուստ), 25բ, 64ա, 335ա (կենտրոնում՝ շրջանակի մէջ, Քրիստոս), 350ա: Ճակատա­զարդ՝ 2ա, 39բ, 40բ, 50բ, 75բ, 83բ, 93ա, 103ա, 111բ, 121ա, 129բ, 147ա, 170բ, 198բ, 200բ, 203բ, 206ա, 208բ, 211բ, 214ա, 216բ, 231բ, 239բ, 249ա, 361բ, 379բ, 395ա, 411բ, 430ա, 477բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն: Զարդագիր՝ թռչնա­գիր, մարդագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր: Գոյներ կար­միր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, նարնջի, վարդագոյն, շագանա­կա­գոյն ոսկի:

Տե՛ս Ա. Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ, Մատենագի­տու­­­թիւն. Թ-ԺԹ. դդ., Գահիրէ, 1998, էջ 601, 702:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. ԺԷ. դ.-ումլրացուած (թ. 1-193, 334) եւկազ­մընորոգուած, մէջքիստորինմասը՝ԺԹ. դարում. կապիչ­ներընոր՝Ի. դարի, մէջքիկաշինտեղ-տեղմաշուած, խոնաւու­թեանհետքերով, գրադաշտըմասամբգունափոխուած, թերթերիստորինլուսանցներըգործածութիւնիցգունափոխուած, լուսան­ցա­կողերըգունաթափուած. 194բ՝մանրանկարիգոյներըմաս­մաբթափուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1.Ծնունդք – Նխ. 2աբ: Գլ. 2բ-3ա: Գիրք 4ա-23բ:

2. Ելք –Նխ. 23բ-4ա: Գլ. 24ա-5բ: Գիրք 25բ-39բ:

3.Ղեւտական – Նխ. 39բ: Գլ. 39բ-40բ: Գիրք 40բ-9բ:

4.Թիւք – Նխ. 49բ: Գլ. 49բ-50բ: Գիրք 50բ-63ա:

Ծնթ. 50բ Գրչից ստ. լս.՝ «Ֆռանգ համարն է ի յայս գլուխս ԼԶ. (39)»:

5. Բ. Օրէնք – Նխ. 63ա: Գլ. 63ա-64ա: Գիրք 64ա-75ա:

Ծնթ. 64ա Գրչից ստ. լս.՝ «Ֆռանգ համարն է յայս գլուխս ԼԴ. (40)»:

6.Յեսու – Նխ. 75ա: Գլ. 75աբ: Գիրք 75բ-83ա:

7.Դատաւորք – Նխ. 83աբ: Գլ. 83բ: Գիրք 83բ-91ա:

8.Հռութ – Պատճառ գրոց 91ա: Գիրք 91ա-2ա:

9. Թագ. Ա. – Յառաջաբան նախակարգեալ Թագ. 92ա: Նխ. 92աբ: Գլ. 92բ-3ա: Գիրք 93ա-102բ:

Ծնթ. 93ա Գրչից ստ. լս.՝ «Յայս գլուխս ֆռանգ համարն ԼԱ. (31) է»:

10. Թագ. Բ. – Գլ. 102բ-3ա: Գիրք 103ա-11ա:

11. Թագ. Գ. – Գլ. 111աբ: Գիրք 111բ-20ա:

111բ Գրչից ստ. լս.՝ «Ֆռանգ համարն յայս գլուխս է ԻԲ. (22)»:

12. Թագ. Դ. – Գլ. 120աբ: Գիրք 121ա-9ա:

13. Մնաց. Ա. – Նխ. 129ա: Գլ. 129ա: Գիրք 129բ-37ա:

14. Մնաց. Բ. – Գլ. 137աբ: Գիրք 137բ-47ա:

15. Եզր Ա. – Նխ. 147ա: Գլ. 147ա: Գիրք 147ա-52ա:

16. Եզր Բ. – Հանգամանք գրոց երկրորդ Եզրի 152ա: Գիրք 152ա-5ա:

17. Նէեմի – Նխ. 155ա: Գլ. 155ա: Գիրք 155ա-9ա:

Ծնթ. 159ա Գրչից ստ. լս.՝ «Այստեղիս է սկիզբն ֆռան­գին»:

18. Եսթեր – Նխ. 159ա: Գիրք 159ա-62բ:

19. Յուդիթ – Նխ. 162բ: Գիրք 162բ-7ա:

Ծնթ. 162բ Գրչից ստ. լս.՝ «Եւ աստ կու մոլորին Ի. (20) գլխնին ու առջնին հայերն ու ֆռանգնին, որ իսկ չեն միաբանիլ եւ մինչեւ յիննս ղորդ կու գան»:

20. Տովբիթ – Նխ. 167ա: Գիրք 167ա-9բ:

21. Մակաբ. Ա. – Նխ. 169բ: Գլ. 170աբ: Գիրք 170բ-80բ:

22. Մակաբ. Բ. – Նխ. 180բ-1ա: Գլ. 181աբ: Գիրք 181բ-9ա:

23. Մակաբ. Գ. – Նխ. 189աբ: Գլ. 189բ: Գիրք 189բ-93ա:

24. Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան) 195ա-6ա, Նխ. (Աթանաս Աղեքսանդրացի) 196աբ: Գլ. 196բ-8բ: Գիրք 198բ-218բ:

– 196ա Կանոն ցագութեան սաղմոսաց – Առաջին ժամն ՀԳ. (73) սաղմոս... ԺԲ. (12) ժամն ԾԶ. (56) սաղմոս:

25. Առակք – Գլ. 219ա: Գիրք 219ա-27բ:

26. Ժողովող – Նխ. 227բ: Գլ. 227բ-8բ: Գիրք 228բ-31ա:

27.Երգ երգոց – Նխ. 231աբ: Գիրք 231բ-3ա:

28. Իմաստութիւն – Նխ. 233ա: Գլ. 233աբ: Գիրք 233բ-8բ:

29. Յոբ – Նխ. 239ա: Նխ. (Աղիկառնացւոյ) 239աբ: Գիրք 239բ-48բ:

30. Եսայի – Նխ. 248բ: Գլ. 248բ-9ա: Մրգ. 249ա-66բ:

31. Ովսէէ – Նխ. 267ա: Գլ. 267ա: Մրգ. 267ա-9բ:

32. Ամովս – Գլ. 269բ-70ա: Մրգ. 270ա-1բ:

33. Միքիէ – Գլ. 271բ-2ա: Մրգ. 272ա-3ա:

34. Յովէլ – Գլ. 273աբ: Մրգ. 273բ-4ա:

35. Աբդիու – Գլ. 274ա: Մրգ. 274աբ:

36. Յովնան – Գլ. 274բ: Մրգ. 274բ-5ա:

37. Նաւում – Գլ. 275ա: Մրգ. 275ա-6ա:

38. Ամբակում – Գլ. 276ա: Մրգ. 276աբ:

39. Սոփոնիա – Գլ. 276բ: Մրգ. 276բ-7բ:

40. Անգէոս – Յռջբ. 277բ: Մրգ. 277բ-8ա:

41. Զաքարիա – Գլ. 278ա: Մրգ. 278ա-81ա:

42. Մաղաքիա – Գլ. 281ա: Մրգ. 281ա-2ա:

43. Դանիէլ – Նխ. 282ա: Գլ. 282աբ: Մրգ. 282բ-9բ:

Ծնթ. 282ա Գրչից ստ. լս.՝ «Զայս ֆռանգն ԺԳ. (13) հա­մարն ունի»:

44. Երեմիա – Նխ. 289բ: Գլ. 289բ-90բ: Գիրք 290բ-309բ:

45. Բարուք – Թղթ. 309բ-11ա:

46. Ողբք Երեմիայ – Ողբք 311ա-2ա: Աղաւթք 312բ-3ա:

47. Եզեկիէլ – Նխ. 313ա: Գլ. 313ա-4ա: Մրգ. 314ա-32ա (ունի 332ա Խաւսեցաւ Աստուած ընդ Ադա­մայ Է. անգամ եւ ընդ Եւայի Գ. անգամ, ընդ Կայենի Դ... ընդ Զաքարիաս ԾԹ., ընդ Մաղաքիաս ԻԲ.):

48. Մատթէոս – Գլ. 333բ: Նխ. 333բ: Աւ. 335ա-49բ:

49 Մարկոս – Գլ. 349բ-50ա: Նխ. 350ա: Աւ. 350ա-60բ (360բ Յարուցեալ Յիսուս):

50. Ղուկաս – Գլ. 361ա: Նխ. 361բ: Աւ. 361բ-79ա:

51. Յովհաննէս – Գլ. 379աբ: Նխ. 379բ: Աւ. 379բ-92բ (392բ Իրք կնոջն շնացելոյ):

52. Գործք առաքելոց – Յռջբ. («Որք») 392բ-3բ: Դիր 393բ: Գլ. 393բ-4բ: Ընթրց. ԺԲ. 394բ-5ա: Գիրք 395ա-411բ:

53. Թուղթ Յակովբայ – Նխ. 411բ-2ա: Գլ. 412ա: Թուղթ 412ա-4ա:

54. Թուղթ Պետրոսի Ա. – Նխ. 414ա: Գլ. 414ա: Թուղթ 414ա-6ա:

55. Թուղթ. Պետրոսի Բ. – Նխ. 416ա: Գլ. 416աբ: Թուղթ 416բ-7բ:

56. Թուղթ Յովհաննու Ա. – Նխ. 417բ-8ա: Գլ. 418ա: Թուղթ 418ա-20ա:

57. Թուղթ Յովհաննու Բ. – Նխ. 420ա: Գլ. 420ա: Թուղթ 420ա:

58. Թուղթ Յովհաննու Գ. – Նխ. 420աբ: Գլ. 420բ: Թուղթ 420բ:

59. Թուղթ Յուդայ – Նխ. 420բ-1ա: Գլ. 421ա: Թուղթ 421աբ:

60. Աղերս Եւթաղի – 421բ-2ա:

61. Թուղթք Պօղոսի – Յռջբ. 422ա-4բ: Վկյբ. Պաւղոսի առաքելոյն 424բ: Բովանդ. ընթրց. եւ վկյբ. 424բ-9բ:

– Ունի 422ա Գրչից՝ «Վեց հարեւր եւ վաթսուն թունի նշանքն այս է, որ ճշմարտի, նախ զվերնագիրն տուն համարել, որ ասէ ի Հռովմայեցւոց թղթին, ի Կորնթացւոց թղթին եւ որ ի կարգին... Ընթեռնլոյն սահմանն այս է: Զոր ի Հռովմայեցւոց թղթին՝ ի վե­ցերորդ համարին կարգեալ է եւ եդեալ եւ է յԱրա­րածոց առաջին վկայութիւն: Զնոյն եւ ի Գաղատացւոյց թղթին ի յառաջին համարին կրկնաբանեալ է եւ եդեալ եւ է յԱրա­րածոց իններորդ վկայութիւն»:

62. Առ Հռոմայեցիս – Գլ. 429բ: Նխ. 429բ-30ա: Թուղթ 430ա-7բ:

63. Առ Կորնթացիս Ա. – Գլ. 437բ: Նխ. 437բ-8ա: Թուղթ 438ա-45ա:

64. Առ Կորնթացիս Բ. – Գլ. 445ա: Նխ. 445աբ: Թուղթ 445բ-50ա:

65. Առ Գաղատացիս – Գլ. 450աբ: Նխ. 450բ: Թուղթ450ա-3ա:

66. Առ Եփեսացիս – Գլ. 453ա: Նխ. 453ա: Թուղթ 453ա-5բ:

67. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 455բ: Նխ. 455բ: Թուղթ 455բ-7բ:

68. Առ Կողոսացիս – Գլ. 457բ: Նխ. 457բ: Թուղթ 457բ-9ա:

69. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա. – Գլ. 459աբ: Նխ. 459բ: Թուղթ 459բ-61ա:

70. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ. – Գլ. 461ա: Նխ. 461աբ: Թուղթ 461բ-2ա:

71. Առ Եբրայեցիս – Գլ. 462ա-3ա: Նխ. 463ա: Թուղթ 463ա-8բ:

72. Առ Տիմոթէոս Ա. – Գլ. 468բ: Նխ. 468բ-9ա: Թուղթ 469ա-71ա:

73. Առ Տիմոթէոս Բ. – Գլ. 471ա: Նխ. 471ա: Թուղթ 471բ-2բ:

74. Առ Տիտոս – Գլ. 472բ: Նխ. 473ա: Թուղթ 473ա-4ա:

75. Առ Փիլիմոն – Գլ. 474ա: Նխ. 474ա: Թուղթ 474ա:

76.Առ Կորնթացիս Գ. – Գլ. 474բ: Պատճառ երրորդ թղթոյն Կորնթացւոց սրբոյն Եփրեմի 474բ-5ա: Թուղթ Պօղոսի 475ա-6ա:

76բ Վերագիր, Թելադրութիւն, Նաւարկութիւն – 476ա (տե՛ս ձեռ. 187, Ա, 77):

77. Յովհաննու Յայտնութիւն – Նխ. 477ա: Գլ. 477աբ: Գիրք 477բ-82բ:

78. Հանգիստ Յովհաննու – 484աբ:

Բ. 238բ-9ա [Տեառն Ներսիսի] Յիշատակարան է (ծայրակապ՝ Ա-Ք) – Աստուածեղէն հոգովն ի սմայ խա­­ղաղութիւն անուն արքայ... քոյր կոչելով աս­տուա­ծակառք, յաննիւթական տարեալ քաղաք:

Գ. 282ա [Ներսիսի Լամբրոնացւոյ Ոտանաւոր ի կատարածի ԺԲ. մարգարէիցն] – Զոր մարգարէքս սպառնացան, / Երուսաղէմի յորժամ մեղան... զի զմար­գարէիցս դարձին զբան, / վայելելոյ գտցուք արժան. ամէն եւ եղիցի:

Դ. 485ա-486բ [Վանականայ վարդապետի Հա­մե­մատութիւն Հին կտակարանի ընդ Նորս] – Երկինք. Եկեղեցի, Արեագակն-Քրիստոս եւ Աւետա­րանն... Պտղոմէոս գրասէր՝ Միտդ դիր ընթերց՛՛ մխ՛՛, իւթա­նա­սուն եւ երկու թարգմանքն՝ Աստուածաբան վար­դա­պետք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ԱՒՐԻՆԱԿԻ

196ա (1129 թ. յետոյ) Ո՛վ աստուածասէր սիրելի եւ ցանկացաւղ, ցանկալի եւ քան զական պատուականի Սուրբ Հոգւոյն նուագի, բաղձալի բանիցդ Դաւթի, զայս իմա՛, զի բազումք բարբանջեն այլ ընդ այլ եւ այլ եւ այլ զաստուածասահման եւ Քրիստոսազարդ սաղմոսդ եւ ղաւղաջեն թիւր ընդ թիւր անմտառութեամբ, մա­նա­ւանդ թէ անուսումնասիրութեամբ: Եւ զինչ կայ նման սաղմոսիս աղերս առ Տէր, զի ահա ամենայն կեանք մեր սովաւ աւարտի, թէ խաչ աւրհնի, թէ՛ եկեղեցի, թէ՛ ժամահար, թէ՛ նոր գիրք, թէ՛ միռոն, թէ՛ պսակ, թէ՛ մե­ռելթաղ, թէ՛ տաւնախմբութիւն, թէ՛ բովանդակ տնաւ­րի­­նական բանք տնտեսութեան Որդւոյն Աստու­ծոյ: Եւ ահա պատուի բանք մարգարէին Դաւթի ի հրեշտակաց եւ ի Տեառնէն հրեշտակապետաց: Նա եւ ամենայն հա­ւատացեալք ի բերան ունին զայդ նուագդ իբրեւ զստին դիւրադիեցուցիչ մաւր ի քիմս ստընդիեաց: Եւ ո՞ր բերան կարէ կանգուն կացուցանել զգովասա­նու­թիւն դորին, այլ որ արբ ի սիրոյ սիրոյն, նա միայն գիտէ զճաշակ քաղցրութեան սորա: Բայց սաստիկ ծռե­ցաւ ճշգրիտ բանքդ ի ձեռն անփութութեան գրա­գրաց եւ թուլութեան ուս[ու]մնաւորաց: Զոր վերահասու եղեալ մեծ իմաստասէրն հայոց հոգեխառն վարդապետն սուրբ Յովհաննէս մականուն Սար­կաւագ, որ ի գե­րա­հռչակ ի սուրբ ուխտն ի Հաղբատ, եւ գտեալ ի յարկեղ սուրբ վարդապետացն եւ թա­գաւորաց զթարգման­չա­գիր Սաղմոսարանն եւ պարա­պեալ ի յայնմ աւուրս բա­զումս՝ ի լոյս էած զգանձն ծածկեալ եւ եբաց զխցեալ աղբերն եւ ցրուեաց ընդ սահմանն Հայաս­տա­նի զայս աւրինակս: Եւ այդ նշմար սեւակի, որ ծրի յառաջիկայդ, յայն աւրինակէն է, հաստատ ուսի՛ր եւ յիշեա՛ զմեզ աղաւթիւք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 49բ (Նիկողայոս գրչի) Կատարեցաւ Ղեւտական ձեռամբ Նիկողայոս մեղուցեալ գրչի, յիշեսջիք եւ զԳրիգոր եպիսկոպոսն, որ ետ գրել:

75ա Փառք տէրութեանն Աստուծոյ, որ զմեղաւորս հասոյց յայսմ տեղի, խնդրեմք սրբամատոյց յաղաւթս ձերոց մի բանիւ յիշել զանպիտան գրչակս զՆի­կո­ղ[այոս] մեղաւորս, զի եւ նոյ[ն] գտչիք ի Քրիստոսէ:

75բ Զմեղաւք մեռեալ գծողս սորին աղաչեմ յիշել ի Տէր միով Հայր մեղայիւ, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիս­տոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

193բ Արդ, յամենառատ շնորհացն Աստուծոյ լցեալ արժանապէս այրն Աստուծոյ սրբազան եւ առաքինի, վեհիմաստ եւ հանճարեղ, կորովամիտ եւ խոհեմիմաց, սրբասեր կրաւնաւոր եպիսկոպոսն տէր Գրիգոր՝ առաջ­նորդ հիւսւսական աշխարհի, վերստին նորո­գեաց զԳիրքս Սուրբ եւ զտառս Հնոց կտակարա­նաց, զոր եղծեալ եւ ջնջեալ էր յանփոյթ ըմբռնողաց, յիշա­տակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողաց եւ եղբարց առապա յաւիտեան: Եւ այնչափ ունէր փոյթ յանձն իւր եւ սէր եւ սիրէր յոյժ զբանն Աստուծոյ եւ խորհէր ի մտի, թէ զբովանդակեալ կտակարան գիրքս զամենեսեան նորո­գել, ապա ոչ եղեւ հասու յղձի իւրոյ, փոխեցաւ առ Քրիստոս յոյսն ամենեցեւն: Արդ, աղաչեմք զկնի եկեալ մեր հարցդ եւ եղբարցդ՝ սիրովն Քրիստոսի, որք պա­տահիք հոգիաձիր տառիս եւ հանդիպիք աւգտու­թեան ինչ իւիք, յիշեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր եւ յԱստուած զարժանին յիշատակի զերջանիկ Գրիգոր արհեպիսկոպոսն եւ զծնօղսն իւր: Նա եւ զտէր Մինաս քահանայն եւ զտէր Վարդան բանասէրն եւ զտէր Մարկոս կրօնաւորն եւ զԽոչկի սարկաւաքն յիշեսջիք ի Քրիստոս, որ բազում աշխատութիւն կրեցին ի Սուրբ Գրիս կատարման, խնդրեմ ի Քրիստոսէ, որ իւրեանց աշխատանաց փոխարէնն ի Քրիստոսէ առնուց[ուն]:

Դարձեալ յիշեսջիք ի Քրիստոս զԿաֆա քաղաքիս իշխանաշուք դօլվաթաւորքն մեր՝ զմահդասի Խա­չա­տուրն, ու զմահ[դասի] Եաւլչիքն, եւ զմահդասի Խա­չերեսն, եւ զեղբայր իւր ըստ հոգւոյ զմահդասի Ալեք­սանն եւ խոճայ Յակոբն եւ զխոճայ Կուսիկն եւ զխո­ճայ Միասարն, որ բազում աշխատանք կրեցին երթ եւ եկ առնելոյս իմոյ, աշխատանաց փոխարէնն ի Քրիս­տոսէ առնուցուն: Հուսկ յետոյ, եթե ախորժէք, յիշեսջիք ի Քրիստոս եւ զանպիտան գրիչս զՆի­կո­ղա­յոս մե­ղաւորս, զհոգեւոր ծնօղսն իմ՝ զտէր Զաքարեա քա­հանայն, եւ զմարմնաւոր ծնօղսն իմ, եւ դուք զնոյն գտջիք ի Տեառնէ Աստուծոյ մերոյ: Եղեւ զրաւ գրիս ի քա­ղաքս Կաֆայ, որ եւ Ղրիմ առձայնի, ի թվականու­թեանս ՌՃԹ. (1660), ընդ հովանեաւ Սրբոյն Սարգսի զաւրավարին եւ որդոյ նորին Մարտիրոսի: Դարձեալ աղաչեմ զձեզ՝ ընթերցո՛ղք եւ գաղափարո՛ղք սորին, մի՛ իշխեսցէ ոք զգիրքս զայս քակելոյ, ով ոք յանդգնի՝ նզովեալ եղիցի ի մարանաթայն, զգուշութեամբ ըմբռնողքն աւրհնեալ եղիցին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն. Հայր մեր:

Տե՛ս ԺԷ. դ., յիշ.ք, Գ., էջ 934-5:

2. 486բ (Ստեփանոս գրչի) Բարեաց ամենայնի է պատճառ գոյութեան ծարագոյն բարին, լոյսն ան­փո­փոխ եւ միշտ բարին, սուրբ եւ համափառ, զուգա­պատիւ, միասնական Երրորդութիւնն՝ Հայր եւ Որդի եւ Սուրբ Հոգին, որով ի լոյս ածեալ գոյացան եղեալք ամենայն վերինք եւ ներքինք, իմանալիք եւ զգալիք, հրանիւթք իմանալի զաւրութիւնքն, որք առ­նեն զբան նորա եւ լսեն ձայնի պատգամացն Աստուծոյ: Եւ զկնի հողազանգուած բնութիւն սեռի մարդկութեանս ելով ի սմա եւ ոգի իմանալի՝ առ ի ճանաչել զարարիչն եւ լինել աւրհներգու ստեղծողին հրաշագործ. որպէս եւ նախնիքն բանական մտաց հետեւմամբ իմացան եղե­լովքս զարարաւղն եւ հաճոյացան նմա հաւատովք իւրեանց, եւ վկայեցան ի Բանէն Աստուծոյ բարութեան գործովք իւրեանց, յորոց մի էր եւ երանելին Մովսէս՝ արարչապատում այրն Աստուծոյ, որ առեալ յԱստուծոյ զհանգամանս եղելութեան երկնի եւ երկրի, գրեաց զամենայն ըստ կարգի ի մատեան յաւիտենական՝ ազ­գաց յազգս, ի պատիւ փառացն Աստուծոյ, առ ի սիրել զարարիչն եւ զընկեր, եւ մի՛ զսնոտիսս եւ զանցաւորս: Որում եւ զմեծ փրկութիւն մեր որ ի Քրիս­տոսէ, գրեաց նա, նա եւ ընտրեալքն ամենայն յիւրա­քանչիւր ամա­նա­կի ընկալեալք նախագիտութիւն ի Հոգւոյն Աստուծոյ գրեցին զանյայտ եւ զծածուկ գործսն Քրիստոսի՝ զհրաշակերտ եւ զբազմապատիկսն, որոց ոչ գոյ թիւ, առ ի զգուշանալ գալստեան Բանին Աստուծոյ եւ ըն­դունել ի դէպ ժամանակի զպատճառ փրկութեան մերոյ եւ սիրել զնա, եւ ընդունել զկեանս յաւիտենից եւ մի՛ հրէաբարու յափրութեամբ աստէն բեւեռել կամաւ՝ մատ­նելով զմերն այլոց զվիճակն երկնային:

Արդ, յամենառատ շնորհացն Աստուծոյ լցեալ ար­ժանապէս այրն Աստուծոյ, սրբազան եւ առաքինի, վեհիմաստ եւ հանճարեղ, կորովամիտ եւ խոհեմիմաց սրբասէր կրաւնաւոր քահանայն տէր Յովհաննէս աթոռակալ այցելութեան հիւսական աշխարհի ստացաւ զգիրս աստուածաբան մարգարէիցն եւ զտառս Նորոց կտակարանաց զքրիստոսախաւս աւետարանութիւնս եւ զառաքելոցն սրբոց զԳործսն եւ զքարոզութիւնսն եւ զՅայտնութիւն ահագին տեսլեան սրբոյ աւետարանչին Յովհաննու՝ ի մի տուփ, շատ եւ յոլով ծախիւք զար­դա­րելով խորհրկան նկարակերպութեամբ, ոսկիազարդ եւ երանգաներկ գունովք՝ ի սփոփանս |487ա| եւ ի զուարճութիւն անձին իւրոյ եւ յիշատակ ոգւոյն առ յապա յաւիտեան: Եւ այնչափ ունէր փոյթ յանձն իւր եւ սէր եւ սիրէր յոյժ զբանն Աստուծոյ, մինչ զի ոչ տալ քուն աչաց կամ նինջ արտեւանաց յընթեռնլոյ զԳիրս Սուրբս եւ քննելոյ զխորս խորհրդոցն, որ ծածկեալ են ի նմա, որ եւ շնորհաւքն Աստուծոյ հասու եղեալ ամե­նայն մտաց գրելոց սրբոց՝ անտարակոյս լեզուաւ տայր զլոյս բանին Աստուծոյ ի սիրտ եւ յոգի ունկնդրաց, որ քաղցրութիւն ի քիմս իմանալոյն քան զմեղր բերանոյ: Որ եւ ժողովեալ գրեանս բազում մեկնչաց ի սրբոց հարանց բացայայտեալ զբոլոր Աստուածաշունչ գրոց մեկնութիւնս, եւ զի գրասէր գոլով ստացաւ զամենայն գրեալսն եւ անյագ փափագմամբ ընթեռնոյր, ուսանէր եւ ուսուցանէր ո՛չ միայն բանիւ, այլեւ արդեամբք ի գործ բերեալ արձանացուցանէր զուսեալսն ի գրելոց սրբոց: Յորում եւ ընդ բազում արդիւնարարութիւնսն զոր առնէր, արմատացուցեալ կանգնեաց ի վանս իւր տաճար երկնանման, գեղապաճոյճ, կամարաձեւ, գըմ­բե­թայարկ, սրբագործ վիմաւք, ոսկեզաւծ գեղազա­նու­թեամբ տեղի անտանելոյն՝ ի հանգիստ անախտ կա­մացն Աստուծոյ եւ զենարան գառինն անմահի՝ անուա­նելով զնա Սուրբ Նշան, Ե. խորանաւք Թ.ն աշտի­ճա­նաւք յաւրինակ վերնոյն Սիոնի: Կարգեալ ի նմա սպա­սաւորս սրոբէանմանս, կուսակրաւնս եւ սրբա­մաքուրս, հրեշտակագեղս, զուարթապատկեր, ան­դադար բերա­նով եւ անհանգիստ բարբառով սպա­սաւորելով մշտա­մռունչ փառաբանութեամբ արար­չին ամենայն արարա­ծոց Աստուծոյ Հաւր եւ Յիսուսի Քրիստոսի եւ Հոգւոյն ճշմարտի, որում փառք ՛՛:

Արդ, աղաչեմք զկնի եկեալ մեր եղբարսդ սիրովն Քրիստոսի, որք պատահիք հոգիաձիր տառիս եւ հան­դիպիք աւգտութեան ինչ իւիք, յիշեսջիք ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր եւ յԱստուած զարժանին յիշատակի զերջանիկ կրաւնաւորն զտէր Յովհաննէս ստացաւղ գրոցս, զի յոյժ աշխատութեամբ եւ բազում հոգա­ծու­թեամբ ջանաց յաւարտումն գրոցս՝ հանելով ինչս բազումս, մինչ յանգ հանեալ աւարտեաց, զոր Տէր Աստուած վայելեալ տացէ. ամէն:

Յիշեսջիք եւ զծնաւղսն նորին՝ զփոխեալսն առ Քրիստոս զպարոն Պարոնշահն եւ զտիկին (3 տող չգրած, յետոյ լրացնելու համար): Մանաւանդ զհարա­զատ եղբայր տէր Յովհանիսին՝ զսիրելին եւ զհամա­կարի զՂազար յիշեսջիք ի Քրիստոս, որ յամս յայս փոխեցաւ առ Տէր՝ թողեալ սուգ մեծ սիրելեաց ազգա­կա­նաց իւրոց, եւս առաւել եթող տրտմութիւն անմխի­թար տէր Յովհանիսին, զի եղբայր կամարար էր նմա եւ յամենայն գործս բարութեան կամակից, իբրեւ զգաւազան յենլի եւ որպէս ցուպ ի ձեռին, իբր զքաղաք ամուր եւ հաստատեալ թագաւորութիւն եւ ըստ Դաւ­թայ վայելուչ էր բնակելն նոցա ի միասին, քանզի եւ ինքն Ղազար այր գոլով, կատարեալ հաւատով սիրեաց զմիայնութիւն՝ հետեւելով կոչմանն Քրիստոսի, բառնալով յուսն զխաչն Տեառն, հոգացեալ զՏեառնէն միշտ եւ ոչ զաշխարհի, եղեալ մի ոգի միացեալ ի Տէր, լիեալ ամաց յիսնից բարւոք վարուք կեցեալ յաշխարհի վերափոխեցաւ յանդրանկաց խորանսն երջանիկն ընդ երանեալսն եւ թաղեցաւ պատուական մարմին նորա ընդ հովանեաւ նորաշէն սրբոյ տաճարին ՍուրբՆշանին, որում եւ բազում էր աշխատեալ նոյն ինքն Ղազարն՝ ի կանգնումն նորին տաճարի: Հուսկ յետոյ եթէ ախորժէք, յիշեսջիք ի Քրիստոս եւ զանպիտան գրիչս զՍտեփանոս քահանայ, որ եւ ես աշխատեցայ ի սմա՝ մասն ինչ գրեցի զՆոր կտակարանս բովանդակ եւ զՍաղմոսն, բաց ի Յայտնութենեն, հրամանաւ տէր Յոհ[անիսին], եւ կատարեցաւ ձեռամբ բազմամեղիս:

Գրեալ էր Հին կտակարանսն յաշխարհն Փռանկաց՝ ձեռամբ աբեղայի միոջ՝ Առաքեալ կոչեցելոյ, ի քաղաքն Պաւլաւնիա, եւ կատարեցաւ ձեռամբ Ստեփանոս քա­հանայի՝ որդւոյ Նատերի՝ ի քաղաքս Կազարիա, որ եւ Խրիմ առձայնի ի թվականութեանս մերում ՊԺԷ. (1368), յետ երից ամաց անցելոյ առման քաղաքիս, յուրում եւ զկնի եկն սով սաստիկ եւ սատակեաց ան­համար եւ անթիւ ոգիս, որ եւ գրելոյ անկար է:

3. 63ա (Գրիգոր ստացողի) Ո՛վ հայր հոգեւոր, յոր­ժամ Երկրորդ աւրէնս ընթեռնուս, յիշեսջիր սրբա­մա­տոյց աղաւթս քո զԳրիգոր եպիսկոպոս՝ առաջնորդ երկ­րիս Հոնաց, որ ետ գրել զԳիրքս Սուրբ, եւ զգծողս ընդ նմին՝ միով Հայր մերիւ:

4. 218բ (Յովհաննէս ստացողի) Զստացաւղ Աս­տուա­ծաշունչ մատենիս զՅովհաննէս իմաստախոհ կրաւնաւորն յիշեսջիք ի Տէր, զի յոյժ աշխատեցաւ ի ստուգաբանութիւն Սաղմոսիս, բազում աւուրս ի սուրբ վարդապետին Վարդանայ մեկնչէն զբառ, զբայ եւ զվերնագիր, եւ զտունք, զոր աստուածապաշտիցն յար­մար թուի, եւ ետ գրել զսա ինձ՝ մեղապարտ գրչիս Ստեփանոսի, յիշատակ իւր եւ իւրայոցն, ի դաստիա­րակութիւն հոգւոյ, աստ եւ ի հանդերձեալն բարեխաւս առ Քրիստոս Յիսուս, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

5. 484բ (Առաքել ստացողի) Տէ՛ր Աստուած Յիսուս Քրիստոս, Աստուա՛ծ մեր, ողորմեա՛յ ստացողի գրոցս Առաքել քահանայի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

487ա (1780 թ., նոտրգիր) Յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս ՍրբոյԱթոռոյնԷջմիածնի ծայրագոյն նւիրակ եւ Ռու­սաց երկրի ամենայն հայոց ազգին առաջնորդ եւ ՆորՆախիջեւանայ հիմնադիր Սանահնեցի Արղու­թենցՇեօշբէգի որդի Յովսէփ արքեպիսկոպոսս՝ աշխատա­ւորս նորաշէն քաղաքիս Նախիջեւանայ եւ աստուա­ծային տառիս, զոր ընկալայ ի գալն ի Ղռիմու, 1780 ամի փրկչին:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. կազմաստառին ամրացուած թերթիկին՝ «1. Աստուածաշունչ. գնեալ արդեամբք Յովսէփ արքե­պիսկոպոսի Արղութեան ի Խրիմ: Գրիչն է Առաքել աբեղայ, գրեալ է ի Պաւլանիայ քաղաքի, յերկրին Ֆռան­կաց, խնդրանօք եւ ծախիւք Յովհաննէս քա­հա­նայի՝ աթոռակալի հիւսիսային աշխարհի, ի թ. հ. ՊԺԷ. (1368), զարդարեալ վայելչանկար պատկերօք: Ունի յի­շատակարան ի վերջն: Գրեալ ի մագաղաթի: Յի­շա­տակ[արան] նորոգութեան՝ եր[ես] 193բ (թ. ՌՃԹ. 1660), յիշատ[ակարան] Յովս. արքեպիսկոպոսի Ար­ղու­թեանցի՝ եր[ես] 487 (թ. 1780)», Պհպ. Աա՝ «357, 2705, ՊԺԷ. – 1368, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 2ա՝ «Այս եղեւ թվին Ռ[Ճ]ՂԵ.ին (1746) /// (ջնջուած) Մկրտիչըս առի, կարդացի», 50բ՝ «Ես Մկրտիչ»:

 

2706

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

ԿԱՖԱ

ՌՃԺԷ.-ՌՃԼԸ. – 1668-1689

ԳՐԻՉ՝ Վրթանէս, որ եւ Վարդան երէց, Անանուն (212ա-43բ1): ԾԱՂԿՈՂ՝ Նիկողայոս երէց: ՍՏԱՑՈՂ՝ Վարդան արք. Կաֆայու (գրիչ թ. 672ա-6բ):

ԹԵՐԹ՝ 680+4 (կրկն.՝ թ. 104, 125, երիցս՝ թ. 126). չգրուած՝ 125գ, 677բ-80բ, 475ա, 476բ, 477ա, 478բ, 479ա, 480բ, 481ա, 482բ, 483ա, 484բ, 485ա, 487ա, 506ա, 519ա, 539ա, 648բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԾԶx12 (Ա 11, ԺԸ 12+2, ԺԹ՝ չիք, ԻԶ, ԻԹ 11, ԽԱ 24, ԾԴ 12+5)+8: ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27x19: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (20,9-19.5x12), քառասիւն (472ա-3ա): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 30ա, 213ա): ՏՈՂ՝ 45: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանա­կա­գոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վարդագոյն մետաքս, դռնակինը՝ ժամանակի ընթացքում՝ դեղնած, լուսան­ցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Դ (սկ.)՝ չգրուած մագաղաթ:

 

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Արարչագործութիւն (աւուրք 1-3)՝ 2բ, Արարչագործութիւն (աւուրք 4-6, վերջում նաեւ արարումն Եւայի)՝ 3ա, Աստուած ի չորեքկերպեան աթոռ, Արարումն Ադա­մայ եւ Եւայի, Մեղսագործութիւն, Վտարումն ի դրախտէն՝ 3բ, Որդիք Յակոբայ՝ 30բ, Թագաւորութիւնք Իսրայէլի՝ 125դ, Պատ­մու­թիւն Դաւթայ՝ 296բ, Մատթէոս՝ 487բ, Մարկոս՝ 506բ, Ղուկաս՝ 519բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 539բ, Աւերումն դժո­խոց՝ 558բ, Երկնային Երուսաղէմ (Քրիստոս եւ գառն Աստուծոյ ի վերայ չո­րեք­կերպեան աթոռի եւ դասք հրեշտակաց)՝ 635բ, Տեսիլ Յով­հան­նու (Քրիստոս ի վերայ չորեքկերպեան աթոռի՝ գրկին գառ, աջ ձեռքը Մարիամ Աստուածածնի գլխին, ձախը՝ Գաբրիէլ հրեշ­տա­կապետի, որոնցից ցած 7 շարքով պատկերուած թա­գաւորք)՝ 643ա: Լս-յին. Իսահակ օրհնէ զՅակոբ՝ 15ա, Հայր Աստուա՞ծ՝ 30բ, Մովսէս եւ Ահարոն (թէ՞ Խորան վկայութեան, տակը Մով­սէս եւ Հայր Աստուա՞ծ)՝ 51բ, Հայր Աստուած ի վերայ գահի, Մով­սէս եւ Ահարոն՝ 65բ, Յեսու եւ Քաղէբ՝ 72ա, Բաղաամ ի վե­րայ իշու, սուսերով հրեշտակ՝ 76բ, Մովսէս՝ պատգամների գա­լարը ձեռքին՝ 84բ, Խօսէ Աստուած ընդ Յեսուայ որդւոյ Նաւեայ՝ 100բ, Ծառից կախուած երկու թագաւոր՝ 103բ, Խօսէ Աստուած ընդ Յուդայ եւ որդւոցն Իսրայէլի՝ 111բ, Սամսոն պա­տառէ զերախ առիւծու՝ 118ա, Բոոս (՞) եւ Հռութ՝ 122ա, Ծնունդն Սա­մուէլի աղօթիւք մօրն՝ 124բ, Դաւիթ ի վերայ գահի, երկրպա­գող մունետիկ եւ Սաւուղ՝ 140բ, Աբիսողոմ կախեալ ի ծառէ, նաեւ ի վերայ ջորւոյ՝ 149ա, Դաւիթ ի վերայ գահի, առջեւը Զաբի­տակ Սովմնացի եւ եղջերափողով ոմն՝ 154ա, Հրեշտակ եւ ծնրադիր Եղիա դիմէ առ Տէր՝ 170բ, Աստուած օծէ զՍողոմոն՝ 198ա, Եզ­րաս՝ 215ա, Կիւրոս արքայ ի վերայ գահի՝ 223բ, Յուդա եւ երկու եղ­բարք Նէեմայ՝ 229ա, Եսթեր ծնրադիր աղօթէ, վերն՝ աջն Աս­տու­ծոյ՝ 236ա, Յուդիթ, աջ ձեռքին սուր, ձախին՝ Հողո­փեռ­նէսի կտրած գլուխը՝ 242ա, Տուբիթ եւ Տուբիայ՝ 249բ, Աղեքսանդր Մակեդոնացի սրով սպանանէ զթագաւոր ոմն՝ 255բ, Սողոմոն՝ 324բ, Ծնրադիր լուսապսակով թագակիր Հարսը դի­մում է Քրիս­տո­սին («Իջցէ եղբաւորդին իմ ի պարտէզ իւր եւ կերիցէ զպ[տուղ]») եւ Քրիստոս վերից պատասխանէ («Մտի ի պար­տէզ իմ քոյր իմ, հարսն, կթեցի զըմուռս»)՝ 339բ, Բժշկումն Յոբայ (Աստուած եւ սատանայ, Յոբ եւ կին իւր)՝ 349ա, Եսայի՝ 361ա, Եզեկիա՝ 373ա, Ովսէ՝ 382բ, Ամովս՝ 386բ, Միքիա՝ 389ա, Յովէլ՝ 391ա, Աբդիու՝ 392բ, Յովնան ի երախ կիտի՝ 393ա, Նաւում՝ 394ա, Ամբակում՝ 395ա, Սոփոնիա՝ 396ա, Անգէ՝ 397ա, Զաքա­րիա՝ 398ա, Մաղաքիա՝ 402ա, Դանիէլ ի մէջ գբոյ՝ 404ա, Տէրն մատնեաց զՅովակիմ ի ձեռն Նաբուգոդոնոսորայ, Յովա­կիմ ի տա­­ճարի լեզու քաղդեացւոց ուսուցանէ զթագաւորն եւ զխորհրդա­կանաս իւր՝ 405ա, Դանիէլ եւ Նաբուգոդոնոսոր՝ 406ա, Երեմիա՝ 415բ, Աստուած խօսէ ընդ Երեմիայ՝ 429բ, Եզե­կիէլ՝ 448բ, Տոհմածառ Յիսուսի՝ 488ա, 522բ, Աւետումն Յովսէ­փայ՝ 488բ, Երեք Մոգք՝ 489բ, Յովհաննէս Մկրտիչ եւ Յիսուս՝ 489ա, Յիսուս Քրիստոս քարոզէ, Պետրոս եւ Անդրեաս՝ 489բ, 507բ, Յովհաննէս Մկրտիչ՝ 495բ, 522ա, 540բ, Յիսուս Քրիստոս՝ 490աբ, 493ա, 493բ (երկիցս), 497բ (եւ գառն Աստուծոյ), 510աբ, 524բ, 529ա, 540բ, 542ա, 543բ, 544ա, 545ա, 545բ, 546բ, 548աբ, 549աբ, Ուսուցումն աշակերտաց՝ 490բ, 491ա, Յի­սուս բժշկէ զբորոտն՝ 491բ, Յիսուս եւ ծնրադիր Մատթէոս՝ 492ա, Յիսուս եւ իշխան (որոյ աղջիկ մահացեալ էր)՝ 492ա, Յի­սուս բժշկէ զկոյրս երկուս՝ 492բ, 499ա, Յիսուս ուսուցանէ ժո­ղովրդեան՝ 492բ, 496բ, 511բ, 523ա, 525բ, 526ա, 527բ, 529բ, 530աբ, 531աբ, 534բ (երկիցս), 541բ, Յիսուս բժշկէ զդիւահարն՝ 494ա, 509բ, 528բ, Յիսուս եւ ժողովուրդ ի նաւ՝ 494բ, 508բ, 509ա, 526ա, 543բ, Յիսուս եւ աշակերտք՝ 495ա, 497ա, 498աբ, 500բ, 501ա, 503ա, 508բ, 511ա, 512ա, 542ա, 527ա, 528ա, 532բ, 534ա, 538ա (երկիցս), 543ա, 545բ, 548բ, 549ա, 550աբ, 553բ, 554ա, Յիսուս եւ կին քանանայի միոյ (որոյ աղջիկ այսա­հար էր)՝ 496ա, Յիսուս եւ հայր մի (որոյ որդին լուսնոտ էր)՝ 497ա, Յիսուս եւ անպտուղ թզենին՝ 499բ, 514ա, Յիսուս եւ փա­րի­սեցիք՝ 500ա, 533ա, Յիսուս եւ սադուկեցիք՝ 500ա, Մարիամ Մագ­դաղենացի լուանայ զոտս Քրիստոսի՝ 502բ, 515բ, Յիսուս եւ երկու սուտ վկայք առաջի Կայիափայի՝ 503բ, Մատնութիւն՝ 504ա, 552ա, Յիսուս եւ աւազակք խաչեալք՝ 504բ, Պիղատոս եւ փարիսեցիք՝ 505ա, Մարիամ Մագդաղենացի եւ միւս Մարիամ գնան ի գերեզման՝ 505ա, Բժշկումն զոքանչին Սիմոնի 507բ, Յի­սուս կոչեաց զՂեւի Ալփեայ՝ 508ա, Սերմնացան՝ 509ա, Բժշկումն դստեր ժողովրդապետի՝ 510ա, Բժշկումն խուլեւհամրի՝ 511բ, Բժշկումն այսահար տղայի՝ 512բ, Յիսուս օրհնէ զման­կունս՝ 513ա, 533բ, Յիսուս եւ երիտասարդ մեծա­տուն՝ 513ա, 528ա, Բժշկումն կոյր Բարտիմէոսի՝ 513բ, Յի­սուս եւ սադուկեցիք՝ 514բ, Յիսուս ուսուցանէ ի տաճարի՝ 515ա, 535ա, 544բ, Երկու աշակերտք եւ այր մի, որ սափոր ջրոյ յուս ունիցի՝ 516ա, Յիսուս առաջի Պիղատոսի՝ 517ա, Աքաղաղ՝ 517ա, Յովսէփ Արիմաթացի ի Պիղատոսէ խնդրէ զմարմին Յիսուսի՝ 505ա, 517բ, 553ա, Յի­սուս եւ Մարիամ Մագդա­ղենացի՝ 518ա, Աւետումն՝ 520բ, Մա­րիամ եւ Յովսէփ՝ 521աբ, Հովիւք՝ 521ա, Յիսուս եւ Սիմոն-Պետ­րոս՝ 523բ, Յիսուս բժշկէ զանդամալուծն՝ 523բ, Յիսուս եւ Ղեւի մաքսաւոր՝ 524ա, Յիսուս բժշկէ զծառայն հարիւրապետի՝ 525ա, Բժշկումն դստեր Յայրոսի՝ 526բ, Քրիստոս եւ աշակերտ (Տնտեսի առակը)՝ 532ա, Յիսուս եւ քահանայապետք՝ 535բ, Յովսէփ Արի­մաթացի՝ 537բ, Հարսանիք ի Կանայ՝ 541ա, Օձակերպ գաւազան Մովսիսի (Պղնձէ օձը)՝ 541բ, Աղաւնակերպ Սուրբ Հոգի՝ 542ա, Յարութիւն որդւոյ թագաւորազնի՝ 542բ, Բժշկումն ի ծնէ կոյր՝ 546ա, Յարութիւն Ղազարու՝ 547ա, Քահանայապետք եւ փարի­սեցիք՝ 548ա, Յուդա եւ քահանայապետք՝ 551բ, Յիսուս եւ կին շնացեալ՝ 554բ, Յա­կովբոս՝ 576բ, Պետրոս՝ 578բ, Յովհաննէս՝ 582ա, 643բ, Յուդա՝ 584բ, Պաւղոս՝ 593բ, 607ա, 611բ (եւ Աս­տուած), Սիրաք՝ 649ա, Ռուբէն՝ 657բ, Շմաւոն՝ 658բ, Ղեւի՝ 659բ, Յուդա՝ 661բ, Իսաքար՝ 664ա, Զաբուղոն՝ 664բ, Դան՝ 665բ, Նեփ­թաղիմ՝ 666ա, Գադ՝ 667բ, Ասեր՝ 668ա, Յովսէփ՝ 669ա, Բենիա­մին՝ 671ա: Խորան՝ 475բ-6ա (մէջը Եւսեբիոս՝ 475բ, Կար­պիա­նոս՝ 476ա), 477բ-8ա, 479բ-80ա, 481բ-2ա, 483բ-4ա: Կիսա­խորան՝ 4ա, 126ա, 297ա, 488ա, 507ա, 520ա, 540ա, 559ա: Ճակատազարդ՝ 1ա, 27բ, 49բ, 64բ, 83ա, 99բ, 124բ, 139ա, 184աբ, 1 254բ, 272բ, 285բ, 292ա, 300ա, 303բ, 307ա, 310ա, 314ա, 317ա, 320բ, 324բ, 335ա, 336ա, 339բ, 341բ, 342ա, 349ա, 361ա, 382բ, 576բ, 657բ: Կիսախորան-ճակատազարդ՝ 30բ, 51բ, 65բ, 84բ, 100բ, 111բ, 122ա, 140բ, 154ա, 170բ, 198ա, 215ա, 223բ, 229ա, 236ա, 242ա, 249բ, 255բ, 273ա, 286ա, 339բ, 636ա, 649ա: Լուսան­ցազարդ՝ բուսական, թռչուն, տաճար, մէկ մոմով աշտանակ (509ա): Զարդագիր՝ թռչնագիր, կեն­դա­նագիր, հանգուցա­գիր: Գոյներ՝ ոսկի, կապոյտ, կարմիր, կանաչ, նարնջի, մոխ­րա­­գոյն, շագանակագոյն:

Տե՛ս Ա. Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ, Թ-ԺԹ. դդ.. Մա­տե­նագիտութիւն, Գահիրէ, 1998, էջ 603:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի 3 կապիչներն ու գամերն ընկած, կաշին փոքր-ինչ մաշուած, դռնակի ստ. մասը հիմքից անջատ, դռնակի աստառը գունափոխուած-դեղնած, թ. 325-6ի, 648-9ի միջեւ 1ական թերթ կտրած-հանած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1.Ծնունդք – Նխ. 1աբ: Գլ. 1բ-2ա: Գիրք 3ա-27բ:

2. Ելք – Նխ. 27բ: Գլ. 27բ-30ա: Գիրք 30բ-49ա:

3. Ղեւտական – Նխ. 49աբ: Գլ. 49բ-51ա: Գիրք 51բ-64ա:

4.Թիւք – Նխ. 64աբ: Գլ. 64բ-5բ: Գիրք 65բ-82բ:

Ծնթ. 65բ ստ. լս., գրչից՝ «Ֆռէնկ համարն է ի յայս գլուխ ԼԶ. (36)»:

5.Բ. Օրէնք – Նխ. 82բ, Գլ. 83ա-4ա: Գիրք 84բ-99բ:

6.Յեսու – Նխ. 99բ, Գլ. 99բ-100բ: Գիրք 100բ-10բ:

7.Դատաւորք – Նխ. 110բ, Գլ. 111ա, Գիրք 111բ-21բ:

8.Հռութ – Նխ. 122ա, Գիրք 122ա-3բ:

9.Թագ. Ա. – Յռջ. 123բ-4ա, Նխ. 124աբ, Գլ. 124բ-5բ, Գիրք 126ա-39ա:

10.Թագ. Բ. – Գլ. 139ա-40ա, Գիրք 140բ-53ա:

11.Թագ. Գ. – Գլ. 153ա-4ա, Գիրք 154ա-69ա:

12.Թագ. Դ. – Գլ. 169ա-70ա, Գիրք 170բ-183բ:

13.Մնաց. Ա. – Նխ. 183բ-4ա, Գլ. 184աբ, Գիրք 184բ-97ա:

14.Մնաց. Բ. – Գլ. 197աբ: Գիրք 198ա-214ա:

15.Եզր Ա. – Նխ. 214աբ, Գլ. 214բ, Գիրք 215ա-23ա:

16. Եզր Բ. – Նխ. 223ա, Գիրք 223բ-8ա:

17.Նեեմի – Նխ. 228բ, Գլ. 228բ, Գիրք 229ա-36ա:

18. Եսթեր – Նխ. 236ա: Գիրք 236ա-42ա:

Ծնթ. 241բ ստ. լս., գրչից. «Եւ աստ կու մոլորին ի գլխնին ու առաջնի հայերնին ու ֆռանգին, որ իսկ չեն ի միաբանիլ եւ մինչեւ յիննս ղորդ կուգան»:

19. Յուդիթ – Նխ. 242ա, Գիրք 242ա-9ա:

20.Տովբիթ – Նխ. 249բ, Գիրք 249բ-54ա:

21.Մակաբ. Ա. – Նխ. 254ա, Գլ. 254բ-5բ, Գիրք 254բ-72ա:

22.Մակաբ. Բ. – Նխ. 272աբ, Գլ. 272բ-3ա, Գիրք 273ա-85բ:

23.Մակաբ. Գ. – Նխ. 285բ, Գլ. 285բ, Գիրք 286ա-91բ:

24.Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան) 292ա-3ա, Նխ. (Աթա­նաս Աղէքսանդրացի) 293բ, Գլ. 293բ-6ա, Գիրք 297ա-324ա (Ունի «Փոքր էի»):

– 293ա Կանոն ցագութեան սաղմոսաց – Առաջին ժամն ՀԳ. (73) սաղմոս... ԺԲ. (12) ժամն ԾԶ. (56) սաղմոս:

25.Առակք – Գլ. 324աբ, Գիրք 324բ-334բ:

26. Ժողովող – Նխ. 334բ, Գլ. 335ա-6ա, Գիրք 336ա-9ա:

27. Երգ երգոց – Նխ. 339աբ, Գիրք 339բ-41ա:

28.Իմաստութիւն – Նխ. 341աբ, Գլ. 341բ-2ա, Գիրք 342ա-8ա:

29. Յոբ. – Նխ. 348աբ, Նխ. (Աղիկառնացի) 348բ-9ա, Գիրք 349ա-59բ:

30.Եսայի – Նխ. 360ա, Գլ. 360աբ, Մարգ. 361ա-81բ:

31.Ովսէ – Նխ. 382ա, Գլ. 382բ, Մարգ. 382բ-6ա:

32. Ամովս – Գլ. 386ա, Մարգ. 386բ-9ա:

33. Միքիա – Գլ. 389ա, Մարգ. 389ա-91ա:

34. Յովէլ – Գլ. 391ա, Մարգ. 391ա-2բ:

35. Աբդիու – Գլ. 392բ, Մարգ. 392բ-3ա:

36. Յովնան – Գլ. 393ա, Մրգ. 393ա-4ա:

37. Նաւում – Գլ. 394ա, Մրգ. 394աբ:

38. Ամբակում – Գլ. 394բ-5ա, Մրգ. 395ա-6ա:

39. Սոփոնիա – Գլ. 396ա, Մրգ. 396ա-7ա:

40. Անգէոս– Գլ. 397ա, Մրգ. 397աբ:

41. Զաքարիա – Գլ. 397բ-8ա, Մրգ. 398ա-402ա:

42. Մաղաքիա – Գլ. 402ա, Մրգ. 402ա-3ա:

43. Դանիէլ – Նխ. 403բ, Գլ. 403բ-4ա Մրգ. 404ա-14ա:

44. Երեմիա – Նխ. 414ա, Գլ. 414ա-5բ, Մրգ. 415բ-442բ:

45. Բարուք – [Թուղթ] 442բ-4բ:

46. Ողբք Երեմիայ – 444բ-7ա:

47. Եզեկիէլ – Նխ. 447ա, Գլ. 447ա-8ա, Մրգ. 448բ-471ա (չիք ԽԴ. 22-31, ԽԵ., ԽԶ. 1-21, 470ա՝... եւ զայրի, եւ զհանեալ մի առնուցուն (ԽԴ. 22)շրջեցոյց զիս ընդ չորս կողմանս սրահին. եւ ահա գաւիթ առ գաւիթս (ԽԶ. 21):

– 471աբ Խաւսեցաւ Աստուած ընդ յԱդամայ Է. ան­գամ... ընդ Մաղաքիայ ԻԲ. (22) անգամ. փառք շնոր­հաւղին կատարելութեան. ամէն:

48. Թուղթ Եւսեբեայ – 475բ-6ա:

49. Համաբարբառ – 477բ-8ա, 479բ-80ա, 481բ-2ա, 483բ-4ա:

50. Մատթէոս – Նխդ. 485բ, Գլ. 485բ-6բ, Աւետ. – 488ա-505ա:

51. Մարկոս – Գլ. 505բ, Նխդ. 505բ, Աւետ. 507ա-518ա (ունի՝ 518ա «Յարուցեալ Յիսուս»):

52. Ղուկաս – Նխդ. 518ա, Գլ. 518բ, Աւետ. 520ա-38բ:

53. Յովհաննէս – Նխդ. 538բ, 554բ, Գլ. 538բ, Աւետ. 540ա-554բ (ունի՝ 554բ-5ա «[Իրք կնոջն շնա­ցելոյ]»):

54. Գործք Առաքելոց – Անունք առաքելոց 555ա. Ցանկ 555ա, Յռջբ. 555բ-6բ, Գիր գլխոց՝ 556բ-8ա, Ընթերց. 558ա, Գիրք 559ա-76ա:

55. Յառաջաբանութ. թղթոցն Կաթուղիկէից – 576աբ (սկզբից 2 տող չգրած թողած՝ թերեւս զար­դա­գրե­լու համար՝ Քան զիս արկի զանձս յաշխատու­թիւնս...):

56. Թղթ. Յակոբայ – Գլ. 576բ, Թղթ. 576բ-8բ:

57. Թղթ. Պետրոսի Ա. – Գլ. 578բ, Թղթ. 578բ-80բ:

58. Թղթ. Պետրոսի Բ. – Գլ. 580բ, Թղթ. 580բ-1բ:

59. Թղթ. Յովհաննու Ա. – Գլ. 582ա, Թղթ. 582ա-3բ:

60. Թղթ. Յովհաննու Բ. – Գլ. 583բ, Թղթ. 584ա:

61. Թղթ. Յովհաննու Գ. – Գլ. 584ա, Թղթ. 584աբ:

62. Թղթ. Յուդայի – Գլ. 584բ, Թղթ. 584բ-5ա:

63. Աղերս Եւթաղի – 585աբ:

– ԺԴ. Թուղթք Պօղոսի – Յռջբ. 585բ-8ա: Վկ. 588ա: Բովանդ. ընթրց. եւ վկթնց. 588ա-593ա:

64. Առ Հռոմայեցիս– Գլ. 593աբ, Թղթ. 593բ-600ա:

65. Առ Կորնթացիս Ա. – Գլ. 600աբ, Թղթ. 600բ-6բ:

66. Առ Կորնթացիս Բ. – Գլ. 607ա, Թղթ. 607ա-11ա:

67. Առ Գաղատացիս – Գլ. 611բ, Թղթ. 611բ-3բ:

68. Առ Եփեսացիս – Գլ. 614ա, թղթ. 614ա-6ա:

69. Առ Փիլիպեցիս – Գլ. 616ա, Թղթ. 616բ-7բ:

70. Առ Կողոսացիս – Գլ. 618ա, Թղթ. 618ա-9բ:

71. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա. – Գլ. 619բ, Թղթ. 619բ-621ա:

72. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ. – Գլ. 621ա, թղթ. 621աբ:

73.Առ Եբրայեցիս – Գլ. 622ա-2բ, Թղթ. 622բ-7բ:

74. Առ Տիմոթէոս Ա. – Գլ. 627բ, Թղթ. 628ա-9բ:

75. Առ Տիմոթէոս Բ. – Գլ. 629բ, Թղթ. 630ա-1ա:

76. Առ Տիտոս – Գլ. 631ա, Թղթ. 631աբ:

77. Առ Փիլիմոն – Նխդ. 631բ (կրկն.՝ 648ա), Գլ. 631բ, Թղթ. 632ա:

78. Առ Կորնթացիս Գ. – Պատճառ երրորդ Կորնթ.-ոց սրբոյն Եփրեմի՝ 632աբ, Գլ. 633ա, Թղթ. 633ա, 633բ-4ա: – Վերագիր, Թելադրութ., Նաւարկութ. – 634ա:

79. Յայտնութիւն Յոհաննու – Նխ.. 634աբ, Գլ. 634բ-5ա, Գիրք 636ա-42բ:

80.Հանգիստ Երանելոյն Յովհաննու Աւետա­րան­չի – 643բ-4բ:

81. 644բ-8ա [Նախադրութիւնք թղթոցն Պաւղոսի] (գրչից՝ 644բ «Ո՛վ ընթերցողք սուրբ մատենիս, զի չորեքտասան թղթոյս Պաւղոսի զՆախադրութիւնքն ոչ էր գրեալ ի յաւրինակն, յետոյ գտեալ՝ ի տեղիս այս եդաք, եթէ իմանալ կամիս, այս է»):

ա. 644բ Նխ. թղթոյն Յակոբայ:

բ. 644բ Նխ. Պետրոսի Ա. թղթոյն:

գ. 644բ-5ա Նխ. Պետրոսի Բ. թղթոյն:

դ. 645ա Նխ. Յովհաննու Ա. թղթոյն:

ե. 645ա Նխ. Յովհաննու Բ. թղթոյն:

զ. 645աբ Նխ. Գ. թղթոյն Յովհաննու:

է. 645բ Նխ. թղթոյն Յուդայի:

ը. 645բ-6ա Նխ. Առ Կորնթացիս Ա. թուղթն:

թ. 646աբ Նխ. Առ Կորնթացիս Բ. թղթոյն:

ժ. 646բ Նխ. Գաղատացւոց թղթոյն:

ժա. 646բ Նխ. Առ Եփեսացիս թղթոյն:

ժբ. 646բա Նխ. Առ Փիլիպեցիս թղթոյն:

ժգ. 647ա Նխ. Առ Կողոսացիս թղթոյն:

ժդ. 647ա Նխ Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա. թղթոյն:

ժե. 647աբ Նխ. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ. թղթին:

ժզ. 647բ Նխ. Առ Եբրայեցիս թղթոյն:

ժէ. 647բ-8ա Նխ. Առ Տիմոթէոս Ա. թղթոյն:

ժը. 648ա Նխ. Առ Տիմոթէոս Բ. թղթոյն:

ժթ. 648ա Նխ. թղթոյն Տիտոսի:

ի. 648ա Նխ. Առ Փիլիմովն թղթին:

82. Իմաստութիւն Սիրաքայ – 649ա-657ա:

83. Կտակ ԺԲ. նահապետաց – 657բ-672ա

Տե՛ս ձեռ. 351, 266ա-79ա: ա/657բ-8բ: բ/658բ-9բ: գ/659բ-661բ: դ/661բ-4ա: ե/664աբ: զ/664բ-5ա: է/665բ-6ա: ը/666ա-7ա: թ/667բ-8ա: ժ/668ա-9ա: ժա/669ա-71ա: ժբ/671ա-2ա:

Ծնթ. բոլոր գրքերի համառօտ խորագրերը նշուած են ստ. լս-ներում:

Բ. 1. 348ա Յիշատակարան է [Տեառն Ներսէսի Լամբրոնացւոյ՝ Առակացն Սողոմոնի] («Ա-Ք»)– Աստուածեղէն Հոգովն ի սմա խաղաղութիւն անուն արքայ... քոյր կոչելով աստուածակառք, յաննիւթական տարեալ քաղաք):

2. 403աբ [Ներսիսի Լամբրոնացւոյ Ոտանաւոր ի կատարածի ԺԲ. մարգարէից] – Զոր մարգարէքս սպառ­նացան, / Երուսաղէմի յորժամ մեղան... զի զմար­գարէիցս դարձին զբան, / վայելելոյ գտցուք արժան. ամէն եւ եղիցի:

Գ. 472ա-3բ [Վանական վարդապետի Համեմա­տու­թիւն Հին եւ Նոր կտակարանցն, ձեռ. 177, 1դ-2բ] – Երկինք՝ եկեղեցի, արեգակն՝ Քրիստոս եւ Աւետա­րանն... եւթանասուն եւ երկու թարգմանք՝ աստուա­ծաբան վարդապետք:

Դ. 673ա-6բ Շարադրեցաւ բանս ըստ անուանց տառից՝ Վարդանայ եպիսկոպոսէ («ՎԱՐԴԱՆԻ Է ԱՍԱ­ՑԵԱԼ, ԱՇԱԿԵՐՏ ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ԵՒ ՈՐԴ­ՒՈՅ ՅԵՆՈՎՔԱՅ ԵՒ ԱՆՆԱՅԻ, ԱՌԱՋՆՈՐԴ ԵՐԿՐԻՆ ԿԱՖԱՅՈՒ ՔԱՂԱՔԻ ՄԻՋԻ. ԵՒ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ ԳԻՐԳՍ ՄԱՏՈՒՑԻ ՏԱՃԱՐՆ ՏԻՐԱՄԱՅՐ ԱՍՏՈՒԱԾԱԾՆԻ՝ ՅԻՇԱՏԱԿ ՀՈԳՒՈՅ ԻՄՈՅՍ». 1688 թ.) –

Վարդան եպիսկոպոս ծառայ Քրիստոսի

հայցեմ ընդ շնորհաբաշխ Հոգոյն ճշմարտի,

որ տայ փափագողաց պարգեւք համայնի,

արարչագործն Աստուած տայ ինձ տկարի:

Աստուած տացէ շնորհք սիրով խնդ[ր]ողի,

պարգեւք իմաստութեան ընդ մեծագունի,

հանճարք մակացութեան ընդ գաղափարի.

աստուածական խաւսքեր, բառեր նազելի:

Րամից կարգաւորաց յետնեալ ծառայի,

ամենեցուն ոտից հող եմ եւ փոշի,

յորժամ զգիրս ընթեռնուք ի սիրով սրտի,

զիս ի յաղաւթըս ձեր առնէք արժանի:

Դատաստանաւ քննէք ի ձերում միջի,

թէ մարդ որքան ապրի ի մէջ աշխարհի

եւ բազում փորձանաց, որ կու հանդիպի,

գոհութիւն Աստուծոյ եւ փառք տալ պիտի:

Արդարադատ մարդոյն աղօթքն է բարի,

ողորմութիւն եւ վարձքն է ընդունելի,

եթէ խոնարհ եւ հեզ Տեառըն նըմանի,

եւ իւր աւուր ծննդեանն հազար երանի:

Նըմանեցայ եւ ես անառակ որդի՝

հըպարտ, գոռոզ եւ չար ամբարտաւանի,

մեղայ գոչեմ առ Հայրն, Տէրն ողորմեսցի

եւ զիս ազատեսցէ ի չար վըտանգի:

Ի թուականիս հայոց հազարերորդի

եւ է վաթսուն եւ չորս թիւ աւելորդի (1615):

իմ ընծայման աւուրս ի յայսըմ ամի

եւ տանուտէրն տարոյն էր եկաւորի:

Եհաս իմ ժամանակ վեցերորդ տարի

եւ իմ բարի ծընօղքն զիս ետուն դպրի,

ութ ամ այլ ընթերցայ առ ոտըն ծերի,

Ներսէս անուն աւրհնեալ սուրբ քահանայի:

Աստուած լուսաւորէ զիւր հոգին բարի,

որ զիս ուղիղ սըրտիւ եհան աւարտի

եւ ես եղէ իւրեան հոգեւորդի,

զինքն ամեն աղաւթից յիշատակեցի:

Սան Պեթրէ անուանեալ սուրբ եկեղեցի

եւ աշխարհամատրեան ազգաց ֆռանկի,

եւ շինութիւն սորա ի հետ պարըսպի,

աւագ խորանն էր ձեռն մեր հայոց ազգի:

Արդ, շնորհաբաշխութիւն եղեւ ի միջի,

տէր Խաչատուր անուն եպիսկոպոսի

չորս աստիճան ետուր ինձ անարժանի

եւ տասն եւ մէկ եղբարք հետս իմ կցորդի:

Ցանկացայ ընդ ուսումն հետեւիլ գըրի,

վեշտասան տարեկան ի չափ հասակի,

աւր աւուր ընթեռնուլ բան Հոմերոսի

առաւել զաւրութեամբ ըստանալ բարի:

Եւ ով ոք ընթանայ այս ճանապարհի,

յամենայն բարութեանց հոգւով զարդարի,

թէպէտ մէջ աշխարհի, որ է կենդանի,

զոր միշտ պայծառանայ եւ փառաւորի:

Այլ եւ քըսանամեան եղէ հասակի,

զԱստուած ապաւինեալ մըտաք ի նաւի,

հայրս եւ եղբայրս ի հետ եղաք երրորդի,

գնացաք Կոստանդինուպօլիս քաղաքի:

Լըցեալ թիւ կատարեալ մինչ ի մէկ տարի,

եհաս աւր ժամանակ հաւրըս վախճանի,

խիստ լալագին դիմօք հայրըս թաղեցի,

ղարիպութեան տեղիք զաւրհնութիւնն առի:

Աստուած լուսաւորէ զիւր հոգին բարի,

եթէ զինչ գործեցեալ մեղքըն ջնջեսցի,

վերին արքայութեանն ժառանգորդ լինի,

եւ Քրիստոսի տեսոյն միշտ արժանասցի:

Շնորհօք Հոգւոյն Սըրբոյ զկեանս իմ անցուցի,

ի մէջ ըՍտամպօլի տարի մ’ այլ կացի,

վէմ մի հօրըս վերայ գերեզման դրի,

դարձայ Կաֆայ քաղաք, մօրըս գնացի:

Աւրհնեալ խըղճուկ մարիկս ուրախացուցի,

որ զիս ամուսնացոյց ի մէջ աշխարհի,

եւթն ութ ամսեան վերայ եղէ ես այրի,

արդարուկ ամուսինս իւր հողոյն տւի:

Կարողութեամբ փըրկչին մերոյ Յիսուսի

ելայ ի Կաֆայու միջէն աշխարհի,

դիմեալ ի յանապատ վանուց Սուրբ Խաչի,

յուսով եւ հաւատով երկըրպագեցի:

Եւ աբեղայ անուն տէր Զաքարիայի,

աշակերտեալ նըմա տումարականի,

գանձի գուներն որ կայ՝ զամեն դաս առի

եւ զիւր աւրհնեալ հոգոյն Աստուած ողորմի:

Րոտերս ի մէջ վանից Ե. տարի կացի,

զկնի եկի Կաֆայ՝ վանք Աստուածածնի,

առ ոտըն Խաչատուր եպիսկոպոսի

կըրթիլ աստուածաբանքն ի սիրով սրտի:

Տաճարապետն Աստուած եւ ինձ հաճեսցի

առնուլ լուծ եւ կապանք ծանրացեալ բեռի,

երկիւղալի դիմօք կարգ քահանայի,

հըլու եւ հըպատակ եւթն աստիճանի:

|673բ|Խաչատուր առաջնորդ Ղըրըմու երկրի

զիս ձեռնադրեաց իւրեան հոգեւոր որդի,

ի միասին կացաք քանի մի տարի,

յետոյ մաքուր հոգին եհաս վաղճանի:

Աբեթական զարմից մեծ թուականի

ՌՂ. եւ Ե. եւ աւելորդի (1657):

թաղումըն Խաչատուր եպիսկոպոսի

միաբան ասասէ՛ք Աստուած ողորմի:

Չարչարացեալ մարմնով ի մէջ աշխարհի

չարդարացեալ հոգւով զիս զուր կորուսի

յուսամ ես առ Աստուած Հայրն ամենայնի,

զիս բարի տեսութեանն առնէ արժանի:

Արագապէս փութամ յուսալով գրի,

փափաքանաւք ցանկամ քարտուղարի բարի,

բազում պաղատանաւք խնդիրք արարի,

եւ ըստ ասացելոյն հայցեա եւ գըտի:

Տէր Զաքարեայ անուն ժամուն Սուրբ Սարգսի

զիս ուսոյց մեծութեանս ի չափ հասակի,

եւ ես իւրեան բազում ողորմիս տուի,

եւ ընդ արքայութեանն ժառանգորդ լինի:

Ողորմութեամբ եւ Տեառն ամենազաւրի

գոհութիւն եւ փառք տամ համայն ստեղծ[ո]ղի,

զոր եւ ամենայն մարդ խնդրոյն հասանի,

բազում պաղատանօք ժտեալ եւ առի:

Ւիւծեալս երբ ցանկացայ հոգեւոր բանի,

նոյն ժամ ատենահաս Աստուծոյ առի

գոհութիւն հազար փառք փրկչին Քրիստոսի,

որ տայ զիւր խնդրողաց առատ եւ ձրի:

Րամից կարգաւորաց յետնեալ ծառայի

եմ անարժան ծառայ Յիսուս Քրիստոսի,

զձեզ աղաչեմ, եղբա՛յրք եւ հա՛յրք իմ բարի,

զիս անարժանի առնէք ձերում աղաւթի:

Երանի այնոցիկ, որ ցանկայ գրի

իմաստութեան բանի եւ հոգեւորի,

զերկնից արքայութեանն արժանի լինի

եւ յաւիտենականն միշտ վայելեսցի:

Պակասութիւնս է շատ բարեաց պատճառի,

մոլորեցայ մեղաւք ի մէջ աշխարհի,

խեղճ, անճարակ դիմօք զՏէրն աղաչեցի,

նոյն ինքն ազատեսցէ զիս չար վտանգի:

Իմաստութիւն մարդկան վերուստ իջանի,

յորժամ արտասուագին դիմօք պաղատի,

փութանակի առնէ պարգեւք բաղձալի,

իմաստութեան բանից հետեւող լինի:

Սուրբ Աննայի վանուց նորոգման տարի

Աստուածաշունչ գրել ըսկիզբն արարի,

ես՝ անարժան գոլով ի կարգ աբեղի

եւ երեսուն տարոյ ի չափ հասակի:

Կարողութիւն ուժեղ յամենայն իրի,

եթէ մարմնաւորի, այլ հոգեւորի,

երկու եկեղեցի երթայի գայի

հանապազ հոգեւորն ուրախանայի:

Ուրախութեան աւր էր տօնի սուրբ Զատկի

եկեղեցի գնալով մխիթարէի

Սիմօն իրիցու հետ խիստ սիրուն էի

Աստուած լուսաւորէ զիւր հոգին բարի:

Պաշտաւն եւ պատարագ մատուցանէի

Ի մէջ Սուրբ Գէորգայ քաջ զաւրավարի,

եւ եհաս վաղճանումն տէր Սիմեաւնի,

Հոգւոյ գալըստեան օրն մըտաւ մէջ հողի:

Որ ըզկընի սորա տասներկու տարի

միայնակ մընացի վանք Սուրբ Աննայի,

երկու հովու ջաղացք ես բանեցուցի

եւ Աստուած շինողաց հոգւոյն ողորմի:

Սուրբ Աննայի վանուց մէջ հայր վանաց էի,

եւ գիրք Աստուածաշունչ ես գրել տըւի

տէր Վարդան քահանայ Սուրբ Թորոս ժամի,

եւ նա ըսկիզբն արար միայն թուխ գրի:

Իմաստութեան շընորհք վանուց մէջ առի

անուամբ Յովակիմայ եւ սուրբ Աննայի

եւ բարեխաւսութեամբ նոր նահատակի

մանուկ սուրբ Պարոնլոյս իւր դամբարանի:

Եւ նահատակեցին ի մէջ Կաֆայի

տասնեւութ տարեկան ի չափ հասակի

պարծանք եղեւ ի մէջ մեր հայոց ազգի:

պայծառանայ հոգւով ահեղ ատենի:

Ւիւր ծընողացըն տանք Ռ. երանի

որ այսպիսի զաւակ ըստացան բարի,

աստեացս ելանելոյ վերին ժառանկին,

արքայութեան որդիք լինին արժանի:

Որ ունիցի զաւակ Տեառն ի Սիաւնի

եւ ընտանեակ նորա յԵրուսաղէմի,

այլ բազում յիշատակ Աւետարանի,

որ թողութիւն մեղաց փըրկութիւն լինի:

Րամից պաշտաւնէից Վարդան ծառայի,

սա յիշատակ հոգւոյն է անջընջելի,

ծախել յիշխանութիւն այլ ոչ ոք չունի

եւ եթէ յանդըքնի՝ նըզովեալ լինի:

Դատաստանն Աստուծոյ է անքըննելի

վըրէժ հատուցանելն է անպատմելի,

|674ա| ես մատուցի տաճարն մաւրըն Քրիստոսի,

որ հոգւոյս փըրկութեան յիշատակ լիցի:

Ւիւսեալ րամից մերոց ազանցս ամենի,

ծնողաց յԵնովքայ եւ մօրս՝ Աննայի,

քեռքս եւ յեղբարքս, թոռունքս եւ քըւերորդի

Աստուածատուր երէց, Մարտիրոս, Սարգսի:

Ով ոք Հայր մեղայիւ սոքա յիշեսցի,

եւ ինքն յիշեալ լինի մարանաթայի,

աջակողման դասուն դասակից լինի

եւ արդարոցն երամքն երթեալ խառնեսցի:

Յուսալով առ Աստուած խորհուրդ արարի

երթալ յԵրուսաղէմ սիրոյն Քրիստոսի

միշտ երկըրպագութիւն սուրբ գերեզմանի

եւ այլ տնաւրինական խորհըրդեանն տեղի:

Յորժամ մըտաք յերկիրն ի Հրէաստանի,

հոգւով, մարմնով եղաք ցընծալ բերկրալի,

էր նըմանակ վերինն յԵրուսաղէմի

Աստուածն ամենեցուն առնէ արժանի:

Երիցս եւ երանեալ սուրբ հայրապետի

Գրիգոր անուն արթուն եպիսկոպոսի՝

տեսուչ եւ առաջնորդ Ղըրըմու երկրի,

ի միասին մըտաք ի ճանապարհի:

Նոյն Վարդան աբեղայ Մարկոս աբեղի

պարոն տէր Սիմէօն եւ եղբայր Խաւչկի,

Ալէքսան, Մարտիրոս եւ երկու Եաւլչի,

Շահին Արիստակէս փոքրաւոր նոցի:

Որ եւ Ժ. կանայք եկին հետ մեզի,

խաւճա պարոն եւ իւր ծառայ Շահինի

եւ որդի Քրիստոստուր տէր Նիկողայոսի,

մին այլ Աւգսէնդ անուն որդի տէր Պապի:

Վէրոյ գրեալ անուանքս ընդ միաբանի

քսան եւ Ե. (25) ոգի լինի մահդասի

հազար հարիւր եւ եւթն հայ թուականի (1658):

եհաս վաղճան Գրիգոր եպիսկոպոսի:

Քսանեւչորս ոգիս ի ճանապարհի

որբ մընացաք ’ւ անտէր, անգըլխաւորի,

զինքն ամփոփեցաք գերեզման հողի,

Բերիայէ չորս աւուր Շեխու խանասի:

Արարիչն Աստուած հոգւոյն ողորմի

Գրիգորիոս անուն եպիսկոպոսի.

յետ թաղելոյն գնացաք ի Շամ քաղաքի,

հանդերձ ուխտաւորաւք ընդ ամենայնի:

Յորժամ մըտաք քաղաքըն Դամասկոսի՝

եկեալ էր առաջնորդն յԵրուսաղէմի.

բազում սիրով պատուեաց զմեզ յամենայնի,

եւ ես եղէ իւրեան հոգեւոր որդի:

Երկու ամիս նըստայ մօտ առաջնորդի,

յետոյ գնացի քաղաքըն Պաղեստենի,

Եղեազար անուն հոգեւոր տէրի

լուսաբուխ գերեզմանն երկըրպագեցի:

Ւ իւսեալ րամից դասուց քրիստոնեայ ազգի

եւ ով փափաքանաւք վառեալ սէր ունի

եւ Աստուած պատրաստէ յիւրում ծառայի

գալ երկըրպագութիւն սուրբ գերեզմանի:

Ամենայն քրիստոնեայք ծառայք անուանի,

եւ ես եմ անարժան ծառայ Քրիստոսի,

ոչ ունէի կարծիք սուրբ գերեզմանի,

իւր մարդասիրութեամբն արար արժանի:

Նոյն հայրապետըն մեր Կաֆայ քաղաքի

պատճառ եղեւ ինձ գալ յԵրուսաղէմի,

Աստուած զինքն արասցէ վերին արժանի

յիմանալի լուսոյն յԵրուսաղէմի:

Նախնեացն եւ ծնողացն Աստուած ողորմի,

զիւր հանգուցեալ հոգիքն առնէ արժանի,

յիւրում բարի տեսոյն մարանաթայի,

յերամք յաջակողմեան դասաւորեսցի:

Այլ եւ զկնի չուեալ միջէն Սաղիմայ,

գնացաք ի ճանապարհն Յոպպէ քաղաքի,

հանդերձ Աստուածատրոյ մեծ վարդապետի,

այլ վեց-եւթն աւր նըստաք ի տուն ձկնորսի:

Յորժամ մտաք քաղաքըն Հրեաստանի,

կնքեալ Սուրբ Յակոբայ դուռըն տաճարի

եբաց Եղիազար հրամանք փաշայի,

մըտեալ յերկըրպագել սուրբ Գըլխադըրի:

Ի սկըզբանէ էր վանքն լուսաւորչազգի

եւ հակառակեցան յոյնք ի հետ հայի,

կամեցան Սուրբ Յակոբն առնուլ յիւրովի,

բազում գանձ ցըրուեցին, եւ ի զուր տեղի:

Առաջնորդաց մերոց ի ճանապարհի,

ի միասին գնացաք քաղաք Բուզանդի

Աստուածատուր աւրհնեալ մեծ վարդապետի,

Եղիազար եւ վեհ անուն յորջորջի:

Ռամկաց եւ իշխանաց դասք քահանայի,

առաջնորդաց մերոց եւ պատրիարգի,

ի միասին մըտաք պաղատն արքունի

լալով, աղաղակաւ խիստ քաղցրագունի:

Արարչագործն Աստուած ստեղծօղն ամենի,

որ քաղցրացոյց ըզսիրտըն թագաւորի,

որ եւ լըսօղ եղեւ մեր ամբաստանի,

շնորհեաց սուրբ վանքըն մեր լուսաւորչազգի:

|674բ|Ջահիւք եւ լապտերօք եւ այլ ըզգեստուք լի,

բազում Աւետարանք եւ այլ գրեանքն ի,

զամենն լիակատար ժառանգ հայրենի,

սեպհականեաց ընդ մեզ աւրհնեալ հայազգի:

Նոր աւետում տացուք զմիմեանս ամենի,

գոհութիւին, փառք Աստուծոյ ամենակալի,

որ ազատեաց սուրբ վանքըն Գըլխադըրի

ի ձեռաց ատելեաց եւ յունաց ազգի:

Որում եւ ես մըտայ Կաֆայու նաւի

եւ ինն աւուր եհաս Կաֆայ քաղաքի,

հարց եւ եղբարց ետու աւետում բարի,

ուրախութիւն եղեւ մեր հայոց ազգի:

Րոտերս ի վանքն ելայ Սըրբոյն Աննայի,

կըրկին անգամ զուգեալ նոր զարդարեցի,

ի միասին բնակիլ հետ վարդապետի՝

Մինաս անուն՝ յերկրէն Բաբերդ քաղաքի:

Դասատուն կամեցաւ սահմանել բարի,

մըտօք հաւանեցաւ մընալ յայս երկրի,

ինքն էր հանդարտ եւ հեզ, իրաւադատի,

խորհուրդ ունէր հանել աշակերտ որդի:

Եւ ես մըտայ յիւրեան ընդ աշակերտի,

սկիզբն արարի ընթեռնուլ Աստուածաշնչի,

հինգ Մովսիսի գրեանքըն կատարեցի,

չար նախանձ շարժեցաւ մեր երկրի միջի:

Րամեալ քահանայից դասուցըն պարի

եւ խորհուրդ արարին հետ ժողովըրդի,

միջնորդով խօսեցան ընդ վարդապետի՝

չի կենալ վիճակին Կաֆայու երկրի:

Կակուղ բնութեամբ, խիստ հեզահոգի,

յորժամ լուեալ խորհուրդն ի ժողովըրդի,

մըտաւ ի նաւ, գնաց յիւրում գաւառի,

եւ անդեն վաղճանումն Բաբերդ քաղաքի:

Րաբունապետն Յիսուս Տէրն ամենայնի

հոգին արքայութեան առնէ արժանի,

որ միշտ եւ բարեխաւս ընդ մեզ լինիցի,

մեր բազում յանցանաց ներումն եղիցի:

Իսկ ըզկընի սորա միայն մընացի,

յուսով առ Աստուած աղաղակեցի,

որ տայ համբերութիւն եւ ինձ տըկարի

հասանիլ կըրթութիւն ընդ Հոմերոսի:

Նըմանեցայ Յեսու՝ որդոյ Նաւեայի,

յետնեալ մընացի մարգարէին Մովսէսի

եւ աղաչեմ զԱստուած Հայրն ամենայնի,

որ նոցա Սուրբ Հոգին բարեխաւս լինի:

Կարողութիւն տացէ ինձ անարժանի

լինիլ եւ հըմտանալ աստուածաբանի<ի>,

վառեալ աստուածային սիրոյն Քրիստոսի

Սուրբ Հոգին մաքրեսցէ զհոգիս խըղճալի:

Աւրհնեալ Հայր երկնաւոր մաքրօղ երամի

եւ խնդրողաց բաշխօղ շնորհաբաշխ Հոգի,

աստիճանաւորաց տաս պարգեւք բարի,

որ լցուսցեն ըզկամքըդ քո հաճելի:

Ֆռանգաց յազգըն մեծ Հոռոմք անւանի,

հնագետ մարդիկ եւ հանճարեղք լի,

որ եւ հողոյն ազնիւ սահմանեն ոսկի

եւ այլ զանազանեալ յոլով կերպասնի:

Արդարադատ արքայն իւրեանց յերկրի,

տեղապահ գալըստեանն եւ Քըրիստոսի,

վիճակ առաքելոյն Պօղոս-Պետրոսի,

բազում իմաստուիւնք նոցանէ լինի:

Յորժամ եհաս հասակս Խ. (40) տարի

եւ ապաւինելով ստեղծօղն ամենի,

միշտ բարեխաւսելով սուրբ Աստուածածնի

եւ աւգնականութեամբ կենսատու խաչի:

Ողորմութեամբ նոցին Պօղոս-Պետրոսի

եւ շնորհատու ամլոյն սուրբ Կարապետի

եւ զամենայն խնդրեալս յԱստուծոյ առի.

գոհութիւն փառք տուողին փըրկչին Քրիստոսի:

Ւիւսեալ րամից գառանց մորթ ժողովեցի

եւ ըսկսա զուգել գործ մագաղաթի

տըւչութեամբ Աստուծոյ եւ աւարտեցի

Աստուածաշունչ եւ այլ Աւետարանի:

Քրիստոս ապաւինեալ սուրբ Աստուածածնի

վանուց մէջ կենալով եւ Է.ն Ը. (7-8) տարի

միայնակ սպասաւոր հայր վանաց էի

մինչեւ գալ Մարտիրոս քաջ վարդապետի:

Արդ, առաջնորդ անուն բովանդակ յերկրի

եւ ինքն էր աշակերտ մեծ վարդապետի

Աստուածատրոյ հովին յԵրուսաղէմի

եւ եկեալ բնակեցաւ վանուց Սուրբ Խաչի:

Ղրըմու երկրին կեցաւ Գ. Դ. (3-4) տարի,

ելեալ գընաց ի դէմ հոգեւոր տիրի,

առեալ գնացին քաղաքն Կոստանդիանոսի,

մաքառեցան յիրուր Սաղիմա վեհի:

Աբեթական տումարն թիւն էր Ռ.ի,

հարիւր եւ Ժ. եւ Է. եւ յաւելորդի (1169).

եւ ես մնացի վանուց մէջ Աստուածածնի

եւ աբեղայ անուամբ զկենաս իմ անցուցի:

Քաղաքավարութեամբ սիրով գրէի՝

գեղեցիկ մագաղաթ, գիրք կատարէի.

|675ա| մանկութենէ ի վեր մինչ յիսուն տարի

բազում առաջնորդաց սպասաւորեցի:

Իսկ Տէրըն մեր, ստեղծօղն ընդ իս քաղցրասցի

եւ բարեգութն Աստուած քաղցր աջաւք հայի

եւ սեփհական երկըրի ժառանգ հայրենի

ողորմական գըթով ինքըն հաճեսցի:

Մեծատունք եւ իշխանք եւ այլք փարթամի,

քահանայք, իմաստունք, ռամիկ հայ ազգի,

մեծ կոչում արարին եւ իւրեանց միջի

վիճակն ելաւ ի վերայ ինձ՝ մեղաւորի:

Ի յառաջագոյն դատօղ վանուց հայր էի,

այլ առաւելեցաւ ի հոգս աշխարհի,

եւ ես արժան չէի այս աստիճանի,

պա[տ]ճառն յեկեղեցաց եւ ի յանձս առի:

Ջերմեռանդ եւ սիրով կընքեալ ի թըղթի

եւ Համբարձման աւուր մըտայ ի նաւի

ինն աւուր շաբաթ աւր ելեալ Բիւզանդի

գնացի եւ Գէորգայ սուրբ եկեղեցի:

Ի միասին էաք առ ճանապարհի

Ա[ս]տուածատուր երէց իմ քըւերորդի,

հինք ամիս սպասաւոր եղեւ առ վեհի՝

մինչեւ դարձեալ եկայք Կաֆայ քաղաքի:

Եւ յուսալով Աստուած, մըտայ ի վեհի՝

Յակոբ կաթողիկոս հոգեւոր տէրի

եւ խոնարհեալ առ ոտն երկըրպագեցի,

հանդերձ կընքեալ թըղթերն իւրն մատուցի:

Ւիւսեալ րամից դասուց առաջին վեհի

եւ նոյն նման տեսայ սուրբ լուսաւորչի

սրբազան հայրապետ բազմեալ յաթոռի՝

եաւթանասունամեան, յերկրէն Ջիւղացի:

Արդարադատ եւ քաջ հաւտին Քրիստոսի,

հանուրց հայրապետաց պետ գերագունի՝

սըրբոյ առաքելոյն եւ Թադէոսի

մեր վիճակին հայոց յաթոռակալի:

Սեպտեմբերի ամսոյն շնորհաբաշխի

սըրբոյն Գէորգեայ քաջ զաւրավարի,

որ Սուլումանստըր մականուն կոչի

եւ կայսրին յաթոռոյ Կոստանդիանոսի:

Տընտեսագոյն նըստայ կարգ աբեղայի

եւ հինգ ամիս առ ոտն հոգեւոր տիրի

պատճառըն գալըստեանն Եղիազարի.

մինչ եկան հաշտեցան Պուրսա քաղաքի:

Որովհետեւ հանդէս արար գիշերի

հըսկումն եղեւ մինչ լոյս առաւաւտի,

Եւ մատոյց փըրկական սուրբ պատարագի

աւծումն եղեւ ի մէջ սըրբոյն սեղանի:

Ւիւսեալ րամից մանկանց եւ ժողովրդի

յայնչափ բազում էին, որ անթուելի,

նոյն աւրհնութեանն նոքա արժանի

յայն աւուր աւրհնութիւնն ի վերայ ձեր հանգչի:

Ա՛յ իմ եղբարք եւ հարք, որդի՛ք իմ բարի,

զձեզ աղաչեմ սիրով եւ ուղիղ սըրտի,

զիս ի յաղաւթըս ձեր յիշէ՛ք հաճելի,

դուք Քրիստոսէ յիշիք մարանաթայի:

Ծառայ եմ չար եւ վատ եւ անպիտանի

եւ առաջնորդ երկրին Կաֆայ քաղաքի,

մատեան’մ Աստուածաշունչ տաճարն մատուցի

տիրամաւր միածնի Սուրբ Աստուածածնի:

Առեալ եւ զաստիճան եպիսկոպոսի,

Եւ եւթն աւուրբ պատարագեցի

Եւ ոչ ինձ են կամաւ հրամանաւ վեհի

եւ աջըն համբուրեալ ճանապարհ մըտի:

Շնորհօք Հոգւոյն Սըրբոյ մըտայի ի նաւի,

եւ Աստուած աջողեաց ի հետք ուղղակի

եւ ութ աւուր եհաս Կաֆայ քաղաքի

ի յաւուր վերացման տաւնըն Սուրբ Խաչի:

Որդիք մեր հոգեւոր Կաֆայու երկրի

յորժամ լուան զգալուստ ի մերում նաւի

ուրախութիւն եղեւ ընդ իւրեանց միջի

արք եւ կանայք ելան միաբան ոտի:

Ւիւրաքանչիւր առնեն ցընծութեամբ տօնի

քահանայք եւ իշխանք աւուր պատշաճի

մատուցանէն ընծայք եւ պարգեւք բարի

ամենայն բարեկամք, որդիք սիրելի:

Նըմնապէս մեծին սըրբոյն Ներսէսի

այսուհետեւ հովուեմ զհօտըն Քրիստոսի,

պարտ է արդարադատ շարժել յատենի,

Տէրն կարողութիւն տայ իմոյս տըկարի:

Չարեաց ճանապարհէ դարձուսցէ բարի,

սըրբոց առաքելոցն առնէ արժանի,

նըման հայրապետացն ճարտարասանի

եւ արդար երամոցն առ հոգեւորի:

Գալըստեանն Քրիստոսի ահեղ ատենի

եւ համարձակ խաւսիմ ի մէջ հանդիսի,

ահա ես եւ մանկունքս իմում այս կերպի

եւ զոր ետուր Տէր ինձ ի ժամանակի:

Ի թուականիս հայոց Ռ. հարիւրի

է ինն եւ տասներրեակ է աւելորդի (1671):

դեկտեմբերի եւթնում աւուր շաբաթի

աւանդումն է աւրհնեալ եւ մաքուր հոգի:

|675բ|Րոտեալս յորժամ լուայ խապար բօթալի

վաղճանումն յԵրուսաղէմայ սուրբ հայրապետի

Աստուածատուր անուն հրեշտակն ի մարմնի

եւ էր հայոց պարծանք ի մէջ աշխարհի:

Գիտաց հոգւով սըրբով իւրում վախճանի

երիս աւուրց նըստաւ ի վերայ մահճի,

Սաղիմայ միաբանքն կոչեաց առաջի,

զանազան աւրհնութիւն մատոյց ամենի:

Սկիզբն եդիր մեծի Կօստանդնիպօլսի

մինչեւ ի ըՍպահան յամենայն երկրի,

թէ աւրհնութիւն եւ այլ թողութիւն լինի

կարգաւորաց, ռամկաց, յաշխարհականի:

Մեծին տեառն Յակոբայ կաթուղիկոսի

նոյնպէս եհաս աւրըն վախճանի,

եկեալ էր ի յերկիրն Կոստանդիանոսի,

հանգեաւ խաղաղութեամբ սուրբ, մաքուր հոգի:

Արդարադատ, խոնարհ եւ հեզահոգի,

չարեաց էր համբերող, բարին կատարի,

նմանակ ծերունոյն սուրբ Սիմեաւնի,

ամենցուն մատոյց աւրհնութիւն վերջի:

Տեառն Յակոբ հանուրց հայրն հեզ էր ու բարի,

նորա խոնարհութիւնն էր խիստ գովելի,

հեզութեամբ շարժողին բանն յաջողեսցի,

ժամանակն եւ յաւուրքն յոյժ երկարեսցի:

Որ եւ մեծ բարութիւն իջաւ ի յերկնի,

որ քաղցրացոյց ըզսիրտըն դադաւորի,

նմանակ փաշայի եւ բռնաւորի,

ամենեցուն սըրտերն եղեւ հաճելի:

Ւիւսեալ րամից թուրքերն միաբան եկին,

եկեղեցեաց զաւերն զամենայն տեսին,

գըրեալ թըղթով, կնքով հըրաման տըւին,

շինել եկեղեցիք նորոգման վերջին:

Ցընծալով բերկրեցաք զուարճացեալ սրտի,

գոհութիւն Ռ. (1000) փառք տըւողին բարի

եւ ընդ եկեղեցիք հաստատ նորոգի

մերում ժամանակի հազար երանի:

Ի սկըզբանէ հիմանց սուրբ եկեղեցի

պատճառ եղաւղք շինօղքն ի սիրով սրտի

լինին արքայութեան որդիք արժանի

եւ ժառանգեն վերինն յԵրուսաղէմի:

Տաճարն տիրամաւր Սուրբ Աստուածածնի

ըսկիզբն արարի զուգել գումբեթաձեւի

ամրածածուկ վիմօք կատարեալ բարի

եւ տեսողացն եղեւ որպէս աղաւնի:

Աստուած ողորմութեամբ հիմունս արկ երկրի

եւ ստեղծեալ ըզմարդն ժառանգ հայրենի,

եւ քաղցրանայ յիրում ապաւինողի՝

հաւատով եւ յուսով երկըրպագողի:

Ճըշմարիտ հաւատով սիրով խնդրողի

հայցեցաք ի Տեառնէ փըրկչին Քրիստոսի,

որ ետուր զաւրութիւն քրիստոնեայ ազգի,

կըրկին նորոգեցաք վեց եկեղեցի:

Ամենայն ժողովուրդքն Կաֆայու երկրի

բարի խորհուրդ արարին եւ իւրեանց միջի

գեղեցկաշէն զուգել սուրբ եկեղեցի

դատեցան եւ հանին ի գլուխ աւարտի:

Րոտերս ’ւ իւթականի մարմնոյս հասակի

ըստ ասացելոյն Դաւթի ամ եւթանասնի

կըրկին անգամ զուգել վանք Աստուածածնի

հազար հարիւր Լ. եւ այլ չորս (1685) թուի:

Նորագոյն պարըսպներ, փռներ, օճախնի,

եւ պակաս մընացեալն նոր կատարեցի,

զանազան կերակուրն իւր միջերն եփի,

ուտեն եւ գոհանան եւ տան ողորմի:

Տեառն Յակոբայ վեհի հաւրս յիշատակի,

ով ընթեռնու յիշէ Սուրբ Հոգին բարի

Քրիստոս զինքն յիշեսցէ մարանաթայի

զամենայն գործեցեալ մեղքըն ջընջեսցի:

Ի թուականիս հայոց հազար հարիւրի

քսան եւ ինն թիւ ե՛ աւելորդի (1680):

վաղճանումն է նորին սըրբազան վեհի

սուրբ հոգին բարեխաւս միշտ լինայ մեզի:

Րամից հայրապետաց մէջըն գովելի

Մարտիրոս վարդապետն եւ Ղըրըմեցի,

Աստուածատրոյ մեծին եւ աշակերտի

սուրբ յԵրուսաղէմայ եւ հայրապետի:

Արդ, քաջութիւն սորա եւ անպատմելի

եւ իմաստութենէ անբաւելի.

պատահեցաւ երկիրըն յԵգիպտոսի

եւ անդ է վաղճանումն եւ գերեզմանի:

Մեծ վարդապետ էր սա ի վերայ երկրի

բազում վնաս բաներ առնէր իւրովի,

աենեւին չգտաւ օգուտ մի բարի,

մինչեւ եկեալ եհաս վերջին պայմանի:

Այլ երեսուն տարոյ աբեղայ կարգի

Աստուածաշունչ գրի սկիզբ արարի

մինչեւ Հ. (70) տարոյն որ հասի՝

հազիւ Աստուածաշունչս կատարեալ տեսի:

Յորժամ կատարումն եղեւ թուխ գըրի,

գիրքս ոսկով ծաղկելոյ տարակուսէի,

|676ա| տիւ եւ գիշեր զԱստուած աղաղակեցի,

եհաս ատենահաս իմոյս տըկարի:

Րոտեալ Աստուածասէր քրիստոնեայ բարի

մահդասի Յովհաննէս անուամբ կոչեսցի,

ինքն էր խոնարհ եւ հեզ եւ առաքինի,

հաճեցաւ ծաղկել տալոյ զարդարեալ ոսկի:

Ամենագութն Աստուած հոգւոյն ողորմի,

զիւր գործեցեալ յանցանքն ջնջեալ մաքրեսցի,

յերկնից արքայութեան արժանի լինի

ի հասանել վերինն յԵրուասղէմի:

Սրբոյն Ստեփաննոսի սուրբ կարապետի

եւ բարեխաւսութեամբ սուրբ Աստուածածնի

կատարեցաւ մատեանս Աստուածաշընչի,

յիշատակ Վարդանայ եպիսկոպոսի:

Տիրամաւր տաճարին Սուրբ Աստուածածնի

եւ իմ յաւժար կամովս հոգոյս մատուցի

աթոռակալ վանից եւ առաջնորդի

սեփական յիշատակ եւ անջընջելի:

Ողորմիս հանողի, զհոգիս յիշողի,

մեղացըս թողութիւն յօժար խընդ[ր]ողի

զինքն արասցէ Աստուած իմաստուն, բարի

եւ ի ծերութեան խորին հասանի:

Ւիւթական մարմինս է հող հողոյն մտանի,

զհոգիս երթայ մեղօք առ ճանապարհի,

Աստուծոյ օգնութիւնն շուտով հասանի,

բացակա արասցէ օդական դիւի:

Այլ եւ երթայ խառն ի երամոց դասի

եւ բազմագութն Աստուած ամենակալի,

յորժամ կոչեսցէ մարանաթայի,

քաղցր ձայնիւ կոչէ ի յաջակողմի:

Ծառայ եմ Տեառն Աստուծոյ փրկչին Քրիստոսի,

որ տայ կարողութիւն իմոյս տըկարի,

տըւչութեամբ Սուրբ Հոգւոյն, որ շարադրեցի

գեղեցիկ, անուշիկ գոյնս Յովասափի:

Աստուածաշունչ մատեանս ծաղկաւղ

շնորհալի Նիկողայոս երեց անուամբ կոչեսցի

ի ծերութեան ժամուն չափեալ հասակի

առ ոտըն Սուրբ Սարգիս քաջ զաւրավարի:

Ծառայական կերպիւ սիրոյն Քրիստոսի

խիստ ուղիղ դատեցաւ ի վերայ մատենի,

զինքն արասցէ Աստուած անփորձ ի յերկրի

աստեացս ելանելոյ զհոգին մաքրեսցի:

Նա եւ փառըս տացուք ըզՀայրն անեղի

եւ գոհութիւն մատուսցուք Որդոյն միածնի

եւ Սուրբ Հոգւոյ նորա շնորհաբաշխողի,

Երրորդութիւնդ աւրհնեմք միասնականի:

Ի միւսանգամ գալուսդ՝ յորժամ գաս երկնի

եւ դատեսցես զհոգիսն յիւրաքանչիւրի

եւ ով ոք դատեսցի ի վերայ մատենի,

զինքն արասցես անբիծ՝ որպէս զաղաւնի:

Յորժամ եղէ հասակ երեսուն տարի,

աչաչըս զաւրութեան լուսոյն ատենի

սիրով եւ հաւատով ըսկիզբն արարի

գըրել Աստուածաշունչ գործ մագաղաթի:

Ի ձեզ պատուիրելով խըրատեմ բարի,

ով պատահողք եղբարք այս սուրբ մատենի,

քանի որ կենդանի էք մէջ աշխարհի,

լաւկեկ խընամք տանիլ գիրքըս պահեստի:

Շընահաւոր լինայ ձեզ ընթերցողի

եւ բարով վայելէք ի ձերում միջի,

դուք բազում ժամանակ ապրիք ի յերկրի

եւ սիրով ընթեռնուք ի մէջ աշխարհի:

Արդ, պաղատիմ ես ձեզ եղբարք իմ բարի

որպէս եւ ես սիրով ձեզ պատուիրեցի՝

Հայր մեղայիւ յիշէ՛ք զիս ի յատենի,

եւ դուք լինիք յիշեալ մարանայթայի:

Տէրըն տերանց առ ձեզ հովանի լիցի

եւ պահեսցէ զձեզ անփորձ ի չարի,

որ զիս յիշատակէ՛ք մէջ պատարագի

եւ փոխարէն առնուք դուք ընդ Քրիստոսի:

Աստուածաշունչ մատեանս առ սուրբ տաճարի

եւ հաստատուն մընայ մէջ Աստուածածնի,

ով ոք համարձակի եւ հանել կամի,

խընդրեմ ի յԱստուծոյ շուտով պատժեսցի:

Կենդանութեանս իմում խիստ դատող էի,

գըրի, մագաղաթի հետեւող էի,

գոհութիւն Աստուծոյ եւ փառք տըւողի,

սէրըս լցաւ կարաւտս եւ փափագս առի:

Հոգւոց ննջեցելոց յիշատակ լինի,

հաւրըս՝ Ենովքայ եւ մաւրս՝ Աննայի,

պապերուս, մամերուս եւ այլ մեռելի,

որ չեմ հըմուտ անուանց՝ Աստուած ողորմի:

Որ եւ Լուսիկ եղբայրս, քեռս Մարիամի,

որդոյ Աստուածատուր ժիր քահանայի.

Մարտիրոս եւ Սարգիս որդւոց ընդ նոսին

արքայութեանն լինին ժառանգ հայրենի:

Գալըստեան Քրիստոսի ահեղ ատենի,

յորժամ փողըն հընչէ ի հրապարակի,

պաղատանս առ Աստուած միշտ ժամանեսցի,

զիս արժանի առնէ իւր աւրհնեալ ձայնի:

|676բ|Ւիւսեալ եւ հայրապետք հարց հոգեւորի,

Խաչատուր պարոնտէր եւ Գրիգորի,

Ներսէս անուն աւրհնեալ սուրբ քահանայի,

սոցին մեղքըն ջընջեալ մաքրեալ քաւեսցի:

Ողորմած բազմագութն Աստուած յամենայնի

հանապազ կու ջանայ մարդկան ծառայի,

զըղջալ, խոստովանիլ չար ճանապարհի,

մեղայ գոչեմ նըման եւ անառակի:

Յոյս իմ առ Աստուած իւր սէրըն բարի

եմ անառակ որդի, հալըս խըղճալի

եւ միշտ կու տագնապիմ բարութեան վերջի

եւ զիս որդիութեան առնէ արժանի:

Ի ծնընդենէ մարմնոյ փըրկչին Քրիստոսի

Հազար եւ վեց հարիւր եւ Ղ. (1690) թուին

ապրիլի ԺԵ. (15) աւուր սուրբ Զատկի

եւ վերադիր տարոյն վեցերորդ թուին:

Մէջ Քրիստոսի ծնընդեանն ի սուրբ Գրիգորի

Երեք Ճ.ամեան երկոտասանի (312),

անտի հայ թուականն եւ երկերիւրի

քառասուն եւ մէկ (312+241=553) թիւ է աւելորդի:

Որ եւ յԱդամայ վեր մինչեւ Քրիստոսի

հինգ հազար կատարեալ եւ Ճ. թուի

այլ եւ ՂԸ. թիւ աւելորդի (5198):

եւ իմաստուն եղբայր սիրելի բարի

Յորժամ լինելութեան ըսկիզբըն աշխարհի

յեբրայեցւոց ազգաց մեծ թըւականի

եւթըն հազար հարիւր Ժ. երեք (7113) թուի

այսպէս իմա՛ հոգի եղբայր սիրելի:

Սա յարմարեալ մեծի հայ թուականի

հազար հարիւր երսուն եւ եաւթըն (1688) թուի.

ասացեալ Վարդանայ եպիսկոպոսի,

առ ոտն Կաֆայու վանք Աստուածածնի:

Ե. ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ 1780 թ., շղագիր

677ա [Ժամանակագրութիւն Յովսէփայ Արղու­թեանց. 1331-1780] – ԷՃՁ. (1331) թուին հայոց, մեր ազգն յԱնւոյ թագաւորական քաղաքէն մերմէ ելեալք բռնութեան թաթարաց եկեալ են ի Հաշտարխան, եւ անտի ի Ղռիմ եւ յամս ԴՃԾ. (450) անդ են մնացեալ վանօրէիւք եւ եկեղեցեօք:

Թիւն ՌՄԻԷ. (1778) մեծ [կ]այսերուհին Ռուստաց Եկատարինէ երկրորդ /// մեծի յաղթութեանն օս­մանց­ւոց զամենայն քրիստոն[եայսն] էհան ի Ղռիմու եւ եբեր ի յերկիրս Ռուստաց, [ի ծովն] Ազովու՝ հայք եւ յոյնք:

Թիւն 1779 յամի կե[նարա]րին Դիմիտրի Ռոստով կոչեցեալ տեղին յետ ազգին հայոց հաստատուն հրո­վարտակաւ եւ ողորմութեամբ, եւ մեք անուանեցաք զքաղաքն Նախիջեւան:

Թիւն փրկչին 1781, ապրիլի ԻԱ. (21) արկաք զհի­մունս քաղաքիս Նախիջեւանայ, օծանելով զչորս քա­րինս անուամբ չորից աւետարանչացն եւ եդաք ի չորս կողմն քաղաքիս:

Ի սոյն թուոջս օծաք մէկ փայտեայ եկեղեցի յանուն Սուրբ Աստուածածնին եւ երկուք եկեղեցեաց հիմն արկաք յանուն Սուրբ Համբարձմանն Քրիստոսի եւ Սրբոյն Նիկողոսի արդեամբ լուսանկար մօրն մերոյ Սուրբ Աթոռոյն Էջմիածնի եւ յայլ հոգեւորականաց:

Աշխատանք մեր ի վերայ քաղաքիս ի սկզբանէ մինչեւ հիմնարկութինն կարօտի այլոց պատմագրաց, մեք զթիւս զայս նշանեցաք, վասն տեղեկութեան ապա­գայիցդ, գիտացեալ այսու զմեր տաժանելի գործն, յի­շես­ջիք ի յաղօթս ձեր զՍանահնեցի Յովսէփ արքե­պիս­կոպոսս Արղութեանց եւ զհոգեւոր ծնօղն իմ՝ զտէր Սիմէօն կաթողիկոսն ամենայն հայոց եւ զնորոգ լու­սաւորիչն ազգիս մերոյ, եւ զմարմնաւոր ծնօղսն իմ զՇիօշբէգն եւ զՔէթէվանն. յիշողացդ եւ յիշեցելոց ողորմեսցի Տէր. ամէն:

Ի 1780 թուին փրկչի եւ ի մերս ՌՄԻԹ. (1780) մեծ կայսերուհին շնորհեաց մեզ խաչ եւ պատկեր պարա­նո­ցի մեծագին եւ կարգեաց ռոճիկ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ԱՒՐԻՆԱԿԻ

1. 293ա (1129 թ-ից յետոյ) [Ո՛]վ աստուածասէր, սիրելի եւ ցանկացաւղ, ցանկալի եւ քան զական պա­տուա­կանի Սուրբ Հոգւոյն նուագի բաղձալի բանիցդ Դաւթի, զայս իմա՛, զի բազումք բարբանջեն այլ ընդ այլ եւ այլ եւ այլ զաստուածասահման եւ Քրիստոսա­զարդ սաղմոսդ եւ ղաւղաջեն թիւր ընդ թիւր անմտա­ռութեամբ, մանաւանդ թէ անուսումնասիրութեամբ: Եւ զի՞նչ կայ նման սաղմոսիս աղերս առ Տէր, զի ահա ամե­նայն կեանք մեր սովաւ աւարտի, թէ՛ խաչ աւրհնի, թէ՛ եկեղեցի, թէ՛ ժամահար, թէ՛ նոր գիրք, թէ՛ միւռոն, թէ՛ պսակ, թէ՛ մեռելթաղ, թէ՛ տաւնախմբութիւն եւ թէ՛ բո­վանդակ տնաւրինական բանք տնտեսութեան Որդ­ւոյն Աստուծոյ: Եւ ահա պատուի բանք մարգարէին Դաւթի ի հրեշտակաց եւ ի Տեառնէն հրեշտակապե­տաց: Նաեւ ամենայն հաւ|293բ|ատացեալք ի բերան ունին զայդ նուագդ իբրեւ զստին դիւրադիեցուցիչ մաւր՝ ի քիմս ստնդիեաց: Եւ ո՞ր բերան կարէ կանգուն կացուցանել զգովասանութիւն դորին, այլ որ արբ ի սիրոյ սիրոյն, նա միայն գիտէ զճաշակ քաղցրութեան սորա: Բայց սաստիկ ծռեցաւ ճշգրիտ բանքդ ի ձեռն անփութութեան գրագրաց եւ թուլութեան ուսումնաւո­րաց: Զոր եւ վերահասու եղեալ մեծ իմաստասէրն հա­յոց հոգեխառն վարդապետն սուրբ Յովհաննէս մակա­նուն Սարկաւագ, որ ի գերահռչակ ի սուրբ ուխտն ի Հաղբատ եւ գտեալ ի յարկեղ սուրբ վարդապետացն եւ թագաւորաց զթարգմանչագիր սաղմոսարանն, եւ պարապեալ ի յայնմ աւուրս բազումս, ի լոյս էած զգանձն ծածկեալ եւ եբաց զխցեալ աղբերն, եւ ցրուեաց ընդ ամենայն սահմանն Հայաստանի զայս աւրինակս: Եւ այդ նշմար սեւակի, որ ծրի յառաջիկայդ, յայն աւրինակէն է, հաստատ ուսի՛ր եւ յիշեա՛ զմեզ աղաւթիւք:

2. 473բ-4բ (1295 թ.) Յիշատակարան թագաւորին Հեթմայ – [Ո]ր ծառայեալս եմ բիւր ախտից,

Կապեալ տոռամբ չար շղթայից,

Առ ի մեղաց գոլով տիրեալ,

Եւ ներհակաց ներքոյ անկեալ...

Յաւրհնեալ ըզնա ընդ Հօրն իւրում,

Եւ ընդ Հոգւոյն իւրոյ Սըրբում

Միշտ եւ յաւետ եւ յապառնում՝

Զերիսն ի մի բնութեան նոյնում:

Ծնթ. Տե՛ս ձեռ. 180, 561բ-2ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 170ա Աւրհնեալ է Աստուած, որ տայ մարդկային բնութեանս այսչափ շնորհ մեծամեծս, զի ոմն մեկնէր բանագէտ, ոմն գրէր գրագէտ, որ///(չշարունակուած):

197բ (գրչի. կցագիր) Վարդանէս:

2. 254ա Ինձ ողորմել անարժանի / Վրդանէս անուն փցուն գրչի, / Որ թողութեան չեմ արժանի, / Տխեղծ մա­տամբ շարագրեցի:

505բ (Նոտրգիր) Գրեցաւ սա ի յամի / Թվին Ռ. եւ Ճ.-ի եւ ԺԷ. (1668) այլ աւելի, / Տգեղ ձեռամբ Վրթա­նիսի, / Զձեզ աղաչեմ սիրով սրտի, ով սուրբ եղբարք ընտրեալ սեռի, / Յորժամ պաշտաւն կայք աղաւթի, / Յիշեցէ՛ք զիս ձերում մասի: / Եւ դուք յիշեալ լիջիք բա­նի, / Դատողական յաթոռ նըստի, / Զձեզ կոչեսցէ յա­ջա­կողմի, / Զերանաւէտ աւրհնեալ ձայնի:

518ա Գրեցաւ ձեռամբ Վրթանէս իրիցու, թվին հազար հարիւր եւ ԺԷ.ի (1668):

622բ Ո՜վ դասք լուսերամ քահանայից եւ պաշ­տաւնէից, երես անկեալ աղաչեմ վասն աղաւթիւք ձեր յիշատակել եղկելի գծագրաւղ՝ ոչ էրէցս Վարդան, թվականիս ՌՃԺԷ. (1668):

5. 474բ Նաեւ ի թուոջ փըրկչին ՌԶՃԿ.ը (1668) իսկ ի մերում ՌՃ. («ԺԷ.» տառերը չգրած, տեղը բաց) նորում տարւոջ գիրն էր: Եւս առաւել պատահեցաւ սղալումն, քանզի թագաւորի ասացեալ սղալումըն բազում անգամ հանդիպի մեզ, զի որքան լրումն լուսնի հինգշաբաթի, ուրբաթի եւ շաբաթի հանդիպի, ի կի­րակէոջ զզատիկ ոչ առնեմք եւ անցուցանեմք ի միւս կիրակին, արքայի ասացեալ սղալումն այն է, որ այժմ յար լինի: Բայց այս սղալումս, որ յայմ ամի հանդի­պե­ցաւ, այնպիսի սղալումն է, որ ոչ հանդիպի հանապազ, այլ եւ յորժամ գիր տարոյն Այբն կամ Բենն հանդիպի (գրեթէ 1 տող չգրած՝ բաց թողած), քանզի լրումն լուսնի գարնանամտին պարտ է լինել, զի մեք զկնի լրմանն աւուր կիրակէի զպասէքն տաւնիցեմք, զի նախ քան զհասարակածն լրումն լուսնի ոչ է աւագ լրումն, այլ յետին լրումն, իսկ աւագ լրումն է, որ զկնի գար­նանամտին լինի, որ է զկնի հասարակածին, բայց յայսմ ամում լրումն լուսնին նախ քան գարնանամուտն պատահեցաւ եւ զկնի լրմանն՝ գարնանամուտ եւ ապա Զատիկ, որ է արտաքոյ կանոնաց, յաւէտ եւ առաւել քան զասացեալս ի թագաւորէն: Ինձ այսպէս թուի, թէ Ղուկասն Կեղեցի յիւրսն տաղաչափութեներ անշարժ եղանակաց յաւարտն առադրե այսպէս: Եւ բուն տու­մարն հայոց ազգի սղալեցաւ ի յայսմ ամի, զի Քանիք Առաջաւորի, քան զՅայտնութիւնն եկն աւելի: Պարտ էր պակաս գալ ի կարգի, որ յառաջին ամիսն անցնի, վասն այսորիկ ամի սղալման խաւսի՝ որպէս ինձ թուի:

Նա եւ զերանեալն ի հայրապետաց պարտ է յիշա­տակել ի սուրբ գրումս այս՝ զտէր Խաչատուր արքե­պիս­կոպոսն առաջնորդ Կաֆայու, որ բազում երախ­տիս հոգեկան եցոյց ինձ՝ Վարդան եպիսկոպոսիս, գիտութեամբն իւրով, թե՛ ընթերցումս եւ թե՛ աս­տի­ճանս եւ եթե՛ արուեստ գրչութեանս եւ թէ՛ այլ եւ ինչ, որ ըստ յԱստուծոյ իցէ, ամենայն ինչ հոգւով չափ աշխատանք կրեց ի վերայ իմ, ցաւղն ողորմութեան ցաւղեսցէ յոսկերս նորա եւ զինքն առաջին հայրապե­տացն դասակից արասցէ: Ով ոք հանդիպիք սակաւ բանիս, ով սուրբ եղբա՛յրք, յիշեսջիք զվերոյ գրեալս բոլոր սրտիւ ի Տէրն մեր եւ զիս՝ զՎարդան եպիս­կո­պոսս ընդ նմին յիշեսջիք, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ:

Ծնթ. Սա յաջորդում է Հեթում Բ. թագաւորի Յիշա­տա­կա­րանին. սկզբում նշել է նրա արած տոմարական սխալի մասին:

476ա Ո՛վ սիրելի ընթերցողք, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ մատեանս, յիշեցէ՛ք զստացող սորա զտէր Վար­դան զարհիեպիսկոպոսն, որ ստացաւ զսա ի հալալ վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, նա եւ զմահդասի Յոհաննէսն, որ ծաղկել ետուր զսա ոսկով եւ բազմորակ գունով՝ յիշատակ անջինջ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողացն եւ զաւակացն եւ ամենայն զարմիցն:

672ա Բարեաց ամենայնի է պատճառ գոյութեան ծայրագոյն բարին, լոյսն անփոփոխ եւ միշտ բարին սուրբ եւ համափառ զուգապատիւ միասնական Երրոր­դու­թիւնն Հայր եւ Որդի եւ Սուրբ <Հոգ> Հոգին, որով ի լոյս ածեալ գոյացան եղեալք ամենայն՝ վերինք եւ ներքինք, իմանալիք եւ զգալիք, հրանիւթք իմանալի զաւրութիւնքն, որք առնեն զբան նորա եւ լսեն ձայնի պատգամացն Աստուծոյ եւ զկնի հողազանգուած բնու­թիւն սեռի մարդկութեանս ելով ի սմա եւ ոգի իմանալի առ ի ճանաչել զարարիչն եւ լինել աւրհներ­գու ստեղ­ծո­ղին հրաշագործ, որպէս եւ նախնիքն բանական մտաց հետեւմամբ իմացան եղելովքս զարարաւղն եւ հաճոյացան նմա հաւատովք իւրեանց, եւ վկայեցան ի Բանէն Աստուծոյ բարութեան գործովք իւրեանց: Յո­րոց մի էր եւ երանելին Մովսէս՝ արարչապատում այրն Աստուծոյ, որ առեալ յԱստուծոյ զհանգամանս եղելու­թեան երկնի եւ երկրի՝ գրեաց զամենայն ըստ կարգի ի մատեան յաւիտենական՝ ազգաց յազգս, ի պատիւ փա­ռացն Աստուծոյ՝ առ ի սիրել զարարիչն եւ զ[ը]նկեր, եւ մի՛ զսնոտիսն եւ զանցաւորս, որում եւ զմեծ փրկու­թիւնն մեր, որ ի Քրիստոսէ գրեաց նա, նա եւ ընտ­րեալքն ամենայն յիւրաքանչիւր ամանակի ընկալեալք նախագիտութիւն ի Հոգւոյն Աստուծոյ՝ գրեցին զան­յայտ եւ զծածուկ գործսն Քրիստոսի, զհրաշա­կերտս եւ զբազմապատիկսն, որոց ոչ գոյ թիւ, առ ի զգուշանալ գալստեանն Բանին Աստուծոյ եւ ընդունել ի դէպ ժամանակի զպատճառ փրկութեան մերոյ եւ սիրել զնա եւ ընդունել զկեանս յաւիտենից, եւ մի՛ հրէաբար ու յափրութեամբ աստեն բեւեռել կամաւ մատնել զմերն այլոց, զվիճակն երկնային:

Արդ, յամենառատ շնորհացն Աստուծոյ լցեալ ար­ժա­նապէս այրս Աստուծոյ՝ սրբազան եւ առաքինի, վեհիմաստ եւ հանճարեղ, կորովամիտ եւ խոհեմիմաց, սրբասէր հայրապետս զտէր Վարդան եպիսկոպոսս՝ առաջնորդ երկրիս Կաֆայու, ստացաւ զգիրգս աս­տուա­ծաբան մարգարէիցն եւ զտառս Նորոց կտակա­րա­նաց՝ ըզքրիստոսախաւս աւետարանութիւնս եւ զառաքելոցն սրբոց զգործսն եւ զքարոզութիւնսն եւ զյայտնութիւն ահագին տեսլեան սրբոյ աւետարանչին Յովհաննու՝ ի մի տուփ, շատ եւ յոլով ծախիւք զար­դա­րելով խորհրդական նկարակերպութեամբ ոսկիազարդ եւ երանգաներկ գունովք, ի սփոփանս եւ ի զուար­ճութիւն անձին իւրոյ եւ յիշատակ յոգւոյն առ յապա յաւիտեան: Եւ այնչափ ունէր փոյթ յանձն իւր եւ սէր եւ սիրէր յոյժ զԲանն Աստուծոյ՝ մինչ զի ո՛չ տալ քուն աչաց կամ նինջ արտեւանաց՝ մինչեւ եհաս յղձից իւրոց, զի ինքն իւրովի բազում ջանիւք զմագաղաթ սո­րին ինքն գործեաց եւ ետ գրել յիշատակ իւր եւ յիւրոցն ամենայնի, հաւրն՝ Ենովքայ, մաւրն՝ Աննայի, եւ կենակցին իւրոյ՝ Հռիփսիմէի, եւ եղբաւրն՝ Լուսի­կին, եւ քեռն իւրոյ՝ Մարիամին, եւ քւերորդոց իւրոց՝ տէրԱստուածատրոյ եւ Մարտիրոսի, որ ծովահեղձուկ լեալ ի յայսմ ամի, եւ Սարգիս տիրացուի եւ հոգեւոր որդոյն իւրոյ՝ Լուսպարոնի, զի յայսմ ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս երիտասարդական հասակաւ, ասացէ՛ք <թ> Աստուած ողորմի եւ ամենայն զարմիցն՝ հնոց եւ նորոց. ամէն: Նա եւ նազելի զմահդասի Յոհանէսն յի­շա­տակել կամիմ, զի բազում գովութեանց է արժանի, զի տեսեալ զԱստուածաշունչ մատեանս գրեալ բազում ամօք եւ եդեալ ի պահեստի, յայնժամ խանդաղատեալ սրտիւ առեալ ի ձեռն եւ յիշեաց զտէրունական բանն, որ ասէ «Երանի, որ ունիցի զաւակ ի Սիաւն» եւ այլըն, ետ ի Նիկողայոս երէցն, զի ծաղկեալ նորոգեսցէ ըստ աստուածատուր շնորհացն՝ յիշատակ իւր եւ կենակցին իւրոյ՝ Սէֆերպիքային եւ ծնաւղացն. հաւրն՝ Խաչգու­ռու­զին, մաւրն՝ Շահնորիին, քըւերն՝ Պիքալըխին, որդուն՝ խօճայ Եղիային, \672բ\ դստերն՝ Եաղութպի­քային, եւ փեսին՝ Պուտախչէլեպէ, եւ զաւակաց նորին եւ ամենայն զարմիցն՝ այժմոյս կենդանիքն եւ զկան­խաւ զննջեցեալսն, զի ետ ի ծախ սորին ՃԼ. (130) ղու­ռուշ, Աստուած զիւրեանն զմեղքն ոչ յիշեսցէ եւ երկնից արքայութեանն արժանաւորս արասցէ՝ հան­դերձ զարմաւք եւ զաւակաւք: Նա եւ մեղուցեալ ծա­ռայս՝ զՆիկողայոս երէցս կամիմ յիշատակել վասն սիրոյն Քրիստոսի առ Տէրն ամենայնի, զմեղուցեալ ծառայս, նա եւ զծնաւղս իմ. զհայ[ր]ն իմ՝ զՎարդա­զատն եւ զմայրն իմ՝ զՓաշեկն, եւ զկենակիցն իմ զԶմրութն, որ յայսմ ամի փոխեցաւ ի յոյսն ամենայնի, եղէ մեղաւորս բազում լալոյ արժանի, կու խնդրեմք ի ձեզանէ, որ բոլորով սրտիւ մեղաց թողութիւն հայցել, զի եւ դուք զվարձ աշխատութեան ի Քրիստոսէ առ­նու­ցուք, նա եւ զաւակսն իմ ըստ մարմնոյ աղաչեմ յիշել ի Տէր, զի եւ նոքա աշխատանք կրեցին ի վերայ սորա, նա եւ զտէր Աւետիս կուսակրաւն աբեղան՝ հոգեւորդի մահտեսի Յոհանիսին, զի նա ձեռնադրել ետուր յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ մեղաց փրկութեան, զի նա եւս աշխատանք կրեց երթեւեկս առնելով ի սուրբ մա­տե­նիս. խնդրեմ ի Տեառնէ, զի ինքն առաջին սրբոցն դա­սուն դասակից արասցէ, հանդերձ ծնողիւք իւրովն. ամէն:

Արդ, աղաչեմք զկնի եկեալ մեր եղբարցդ՝ սիրովն Քրիստոսի, որք պատահիք հոգիաձիր տառիս եւ հան­դի­պիք աւգտութեան ինչ իւիք, յիշեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր եւ յԱստուած զարժանին յիշատակել զտէր Վարդան եպիսկոպոսն՝ զստացաւղ գրոցս, զի յոյժ աշխատութեամբ եւ բազում հոգածութեամբ ջա­նաց յաւարտումն գրոցս, յանգ հանեալ աւարտեաց, զոր Տէր Աստուած վայելել տացէ. ամէն:

Հուսկ յետոյ, եթէ ախորժէք, յիշեսջիք ի Քրիստոս եւ զանպիտան գրիչս՝ զՎարդան քահանայն, զի յոյժ աշ­խատեցայ ի գրել սուրբ մատենիս, խնդրեմք ի ձե­զանէ, հա՛յրք սուրբք, միով Հայր մեղայիւ խնդրել մե­ղաց թողութիւն. նա եւ ձեզ լիցի ի Քրիստոսէ թողու­թիւն:

Դարձեալ յիշեսջիք ի Քրիստոս զնորընծայ Յակոբ վարդապետս՝ աշակերտ տեառն Մարտիրոսի քաջ րա­բու­նապետի Ղրիմեցոյ, զի ինքն առ Աստուած փոխեալ ի յոյսն ամենեցուն:

Յակոբ վարդապետս եւս Բ. տարի նուիրակ գոլով՝ բազում աշխատութեամբ զգործն կատարեաց սուրբ տանն բանիւ Յովանէս վարդապետին եւ յետ գործոյն հաճութեամբ Վարդան եպիսկոպոսին եւ քաղա­քաց­ւոցս ամենայնի՝ կարգաւորաց եւ դաւլվաթաւորաց եւ ըռամկաց, ամենեքեան բազում սիրով յուղարկեալ առ սուրբ աթոռն, առ տեառն մերոյ Եղիազար կաթողի­կո­սի, զի մաքրազարդեալ զարդարեսցէ առաջնորդ երկ­րիս Ղրիմու, Կաֆայու, Ղարասուոյ, Կեաւզլովու, Բահ­ջասարայոյ եւ բոլոր գիւղորէիցն, զի յայսմ ամի եղեւ նոր հովիւն եւ առաջնորդն մեր, զի թուականն մեր հայոց ՌՃԼԸ. (1689) էր, խնդրեմք ի յԱստուծոյ, զի ընդ երկայն աւուրս արասցէ եւ ամենայն սատանայական հնարից պահեսցէ, եւ ի սուտ եղբարց եւ ի սուտ ընկե­րաց եւ ամենայն չարեաց անփորձ եւ անսայթայք՝ մինչեւ ի խորին ծերութիւն:

Եղեւ զրաւ գրչութեան սուրբ մատենիս ի յերկիրս Ղրիմու, ի քաղաքս Կաֆայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աս­տուածածնին եւ ամենայն բազմահաւաք սրբոց, ի թուա­կա­նիս մերում ՌՃԼԸ. (1689), ի դառն ժամանա­կիս, զի Բ. տարի բազում եւ սաստիկ սղութիւն եղեւ, զի բազումք սովամահ կորեան անասելի սղութենէն, եւ յետոյ մահտարաժամ եղեւ անպատմելի, զի դրունք բազում փակեցան, եւ յետ սոցին ի յարեւմտից թա­գաւորք շարժեցան անթիւ եւ անհամար թապուռով եկեալ երէք կուսի կողմանէ ի վերայ Ղրիմու, եւ ո՛չ կարացին զՂրիմս առնելոյ, զի բազում կողմանց նե­տողաց ազգ փութով հասան եւ զնոսա նկուն դարձու­ցին ի յետս, զվերջն ոչ գիտեմք զինչ լինիլն, զոր Տէր Աստուած պահեսցէ զհաւատացեալքս ի կամս ողորմու­թեան իւրոյ: Եւ որ յիշէ սրտի մտաւք, եւ ինքն յիշեալ լիջի առաջի ահեղ ատենին Քրիստոսի, ուր բանք սպա­ռին եւ գործք թագաւորին առաջի արդար դատաւորին Քրիստոսի. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

3. 471բ (ծաղկողի) Ո՜վ ճշմարիտ եւ ուսումնասէր ընթերցողք, զի յորժամ ընթեռնուք զսուրբ մատեանս, նախ յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զտէր Վարդան արքեպիսկոպոսն, հանդերձ իւրայաւքն՝ ննջեցելովքն եւ կենդանեաւքն, որ բազում ջանիւք հոգեկանաւք եւ մարմնականաւք զսուրբ գիրքս, որ է Աստուածաշունչ՝ յիշատակ իւր եւ քաւութեան մեղաց եւ փրկութեան հոգւոյ, եւ եդ յիշատակ ի Սուրբ վանքն Աստուածած­նայ, որ այժմ կոչի Պէշտէկիրմէն, ով ոք որ հանէ ի վանացս յայսցանէ՝ եթէ՛ կարգաւորաց եւ եթէ՛ աշխար­հա­կանաց, ընդ Յուդայի դասեսցի եւ ընդ նմա պատ­ժեսցի, եւ խնամարկուքն ընդ արդարսն դասեսցի եւ ընդ սրբոցն անթառամ պսակաւքն պսակեսցի:

Եւ ընդ սմին յիշեսջիք զհեզահոգի մահդասի Յո­հաննէսն, որ ի ծախ սորին բազում դրամ ետուր՝ թէ՛ ոսկոյ եւ թէ՛ վարպետի, մինչ ՃԼ. (130) ղուռուշն շնոր­հեաց քաւութեան մեղաց եւ թողութիւն յանցանաց եւ վասն արքայութեան սիրոյ, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողացն եւ ամենայն զարմիցն՝ կենդանեաց եւ ննջե­ցելոց, ցաւղն ողորմութեան ցաւղեսցէ յոսկերս նոցա եւ բուսեսցէ աւրն վերջին. ամէն:

Եւ դարձեալ յիշեսջիք, եղբա՛յրք, ի սուրբ յաղօթս ձեր վասն Աստուծոյ սիրոյն զՆիկողայոս մեղաւք լցեալ տառապեալ երէցս, զի բազում ջանիւ միով ակամբ ծաղկեցի զՍուրբ Գիրքս եւ զսակաւ գիրս գրե­ցի, եւ յորժամ ընթեռնուք՝ մեղաց թողութիւն խնդրե­ցէ՛ք իմ եւ յիմոցս ամենայնի առ հասարակ, նա եւ դուք գտջիք յանցանաց ձերոց թողութիւն. ամէն:

3ա (մանրանկարի մէջ) Յիշեցէ՛ք զբազմամեղ ծաղկող սորին զՆիկողայոսս, եւ դուք յիշեալ լիջիք Քրիստոսէ:

676բ Ո՜վ սիրելի եղբայրք, խնդրեմք ի ձեզանէ Քրիստոսի սիրոյն, որ միով Հայր մեղայիւ յիշել զան­պիտան ծառայս զՆիկողայոս մեղաւք զառածեալ երէցս՝ յիշել ըստեղծա[ւ]ղն ամենայնի եւ մեղաց թո­ղութիւն խնդրել, զի եւ ձերոցն լիցի թողութիւն: Զի բազում աշխատանք կրեցի ի ծաղկել Աստուածաշնչիս՝ միով ակամբ, ըստ կարեաց մերոց, ով ոք որ խնդրիցէ անուանել ի մեղացն իմոց թողութիւն, նա եւ զիւրն լիցի թողութիւն, Աստուած ողորմի ձեր հոգոյն, թողութեան արժանանայք եւ երկնից արքայութան:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 3. Դա (1704 թ., բոլորգիր) Վարդապետ (կցա­գիր) Յարութիւնջնչին ծառայ փրկչին. ՌՃԾԳ. (1704):

2. Դա (1711 թ., բոլորգիր) Ստեփաննոս տրուպ յաբեղայ ծաղկարար փոքր ինչ, թվին ՌՃԿ.ին (1711):

254ա (1712 թ., բոլորգիր) Զայս Վրդանէսս տէր Վարդան եղեւ, մինչ Ճ. (100) տարի ապրեցաւ, ՌՃԿԱ.ին (1712) մեռաւ, Աստուած ողորմի: Ստեփան­նոս նորահաս վարդապետս գրեցի. ՌՃԿԱ. (1712):

473բ Ստեփաննոս յետին գրիչ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «358», Ա. կազ­մաս­տառին ամրացուած թերթիկին՝ «Հմր 2 Ասուածա­շունչ գրեալ ի մագաղաթի, ընտիր, ոսկենկար պատ­կե­րօք եւ գլխագրովք [գրի]չ է Վարդան քահանայ յերկրին Ղրիմու ի վայելումն Վարդան եպիսկոպոսի Հ. ՌՃԼԸ. ի հայրապետութեան Եղիազար կաթողիկոսի: Ունի զյիշատակարան ի վերջն եւ ոտանաւոր Վարդան եպիսկոպոսի, 1138-551=1689, 19x27», Աա՝ «358, 2706, ՌՃԼԸ.-1689»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Բա՝ «այս ամենայն ասաց նոցա եւ նո­քա ընկալան», «դատաստան արդար, դատա» Դա՝ «տաաաաբգդ», «յԵգիպտոս, գրչայփորձ այսպէս, ոմն մեկնաբան, ոմն գրագետ, յետոյ վարդապետ ///, Դա «ուրախ լե՛ր ամենայն կո/// տէր Ստեփաննոս, ուրախ լեր, որ եղեր աբեղայ... զու[ա]րճցիր վարդապետ եղէ Աստուծոյ ՌՃԿԵ. (1711) /// Աստուծոյ ///»:

2707

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

 

ԺԵ. դար

ԳՐԻՉ՝Նիկաւղոս (1ա-216բ), Անանուն (217ա-311բ):

ԹԵՐԹ՝ 311. չգրուած՝ 120աբ, 187աբ, 246բ, 272բ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԻԶx12 (Ա, Ը, Ժ, ԺԲ 10, Զ 14, ԺԷ 18, ԻԶ 11): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 28x19: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (թ. 1-216՝ 11-11.5x18.5-19, թ. 217-311՝12.5-13x21.5): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 94ա, 226ա):ՏՈՂ՝ 16-17 (թ. 1-216), 23 (թ. 217-311): ԿԱԶՄ՝Ա. փեղկ՝դրոշ­մազարդշագանակագոյնկաշի (ԺԵ. դ.), Բ. փեղկ՝սեւկաշի (Ի. դ.),միջուկը՝տախտակ (Ա. փեղկ), ստուարաթուղթ (Բ. փեղկ), աս­տա­ռը՝դեղնաւունթուղթ (Ի. դ.). լուսանցակողերը՝կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱՆԱԿ՝Ա+Բ, չգրուածդեղնաւունթուղթ, մասնկազմաս­տառի:

Новый рисунок

Նմուշ 94ա

Новый рисунокՆմուշ 226ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 121ա, 188ա, 273ա: Լուսանցազարդ՝բուսական, թռչուն, տաճար, խաչ, ծառ (162բ): Զարդագիր՝հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյ­ներ՝վարդագոյն, կապոյտ, շագանակագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմընորոգուած, Բ. փեղկիեւմէջքիկաշին, աստառըեւԲ. փեղկիմիջուկըԻ. դարի 40ականթթ.-ի, Ա. փեղկիկաշինմաշուած, վրանգամերիանցքեր, երեքականգամերնուկապիչներնընկած, լուսանցակողերըգունաթափեւսեւացած. Պհպ. Ա.իեւթ. 1ի, թ. 129-30իմիջեւթափուած 2ա­կան, թ. 311իեւՊհպ. Բ.իմիջեւ՝ 1 թերթ, թ. 310 եւ 311՝վերիցվարպատռուած, թ. 129, 138, 169, 216, 291՝աջեզրից 5-5,5 սմշերտընդերկայնակիկտրած, թ. 301-309՝եզրերըվնասուած. թերթերինզանազանբծեր, խոնաւութեանհետքեր, գրադաշտըտեղ-տեղվնասուած, թ. 1-49, 289-95՝ցեցիանցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 118ա Նախադրութիւն: 1ա-118ա Աւետարան Մատ­թէոսի (Ա. 1-6 թափուած՝ /// Րոբոյամ ծնաւ զԱբիա, Աբիա ծնաւ զԱսափ...):

2. 118բ-9բ, 185բ Նախադրութիւն: 121ա-184բ Աւե­տարան Մարկոսի (Գ. 14-Դ. 1 թափուած), (185աբ Յարուցեալ Յիսուս):

3. 186աբ Նախադրութիւն: 188ա-272ա Աւետա­րան Ղուկասու:

Վերջին՝ «...եւաւրհնէինզԱստուած» բառերիցյետոյունի «եւզամենայննհամառաւտագոյնպատմեցինայնոցիկ, ոյքեկինընդՊէտրոսի: Յետայսորիկինքն՝Յիսուս, սկսեալյա­րե­ւե­լիցմինչիմուտսարեւուեւետիձեռսնոցազաս­տուածայինզանապականքարոզութիւննտիեզերականփրկութեանյամե­նայնարարածոցյաւիտեանս. ամէն»:

4. 273ա-311ա Աւետարան Յովհաննու (ԺԳ. 13 - ԻԱ. 11 թափուած, ԻԱ 11-25 թերի, թերթերը վերից վար պատռուած լինելու պատճառով մնացել են մի քա­նի դարձուած եւ առանձին բառեր):

Ծնթ. Լս-ներումեւկիսախորաններիներքեւումծիսականընթերցումների՝յետագայումարուածցուցումներ՝ 27բ, 128ա, 204բեւայլն, նաեւ՝ 8բ՝ «ԲՃԿ. կութեկարդայ», 121ա՝ «Մար­կոսԱկ, Գկ», 188ա՝ «ՂուկասԲձ, Դձ, 273ա՝ «Ոհան՝Բկ, Դկ»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

118բ /// (3 տող չգրած՝ բաց) ընդ նոսին եւ զբազ­մա­մեղ գրողս սուրբ Աւետարանիս՝ տառապեալ, եւ հողացեալ, եւ մեղաւք աղտեղացեալ Նիկաւղոսիս, եւ զհայրն իմ՝ զՍուլտան, եւ զմայրն իմ՝ Ճաշիկ, եւ զԽան­տուտ, եւ զեղբայրք իմ եւ զամենայն արեան մեր­ձաւորս յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր, եւ Աս­տուած զձեզ յիշէ ի միւսանկամ գալստեան իւր, եւ նմա փա՜ռք յօիտեանս. ամէն:

185բՓա՜ռք ստեղծօղին:

186ա Ո՛վ քահանայք պատուականք եւ վարդա­պետք աստուածաբանք, եպիսկոպոս սուրբ հայրք, կա­թողիկոսք, յաթոռակալք, յիշեցէ՛ք յաղաւթս ձեր զգրող սուրբ Աւետարանիս՝ զտառապեալ մեղաւք եւ զազրա­ցեալ գործաւք՝ զսուտանուն Նիկաւղոսն, եւ զհայր իմ, եւ զմայր իմ եւ զամենայն արեան մերձաւորս, եւ դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի:

272աՔրիստո՛ս Աստուած, ողորմեա՛յ:

311աՎերից վար պատռուած, երեւում են միայն 7 տողի ձախ եզրի սկզբի 2-3 տառերը:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «Հմր 13, Աւետարան, քառածալ, գրեալ ի թղթի, վերջն թերի, առ ի չգոյէ յիշատակա­րանի, թիւն եւ անուն գրչին անյայտ», «ԺԵ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 1ա՝ «374, 2707», 309բ՝ «2707»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 95ա՝ «Ողորմութիւն քո, Տէ՛ր», 183ա՝ «աշխ.»:

ՆԿԱՐՉԱՓՈՐՁ՝164ա, 166ա՝ լուսանցազարդ, 233բ՝ իրար հետ հատուող 2 շրջան:

2708

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՄԼԴ. – 1785

ՍՏԱՑՈՂ՝ Իսահակ եպս. Գեղամացի:

ԹԵՐԹ՝ 237-1 (տե՛ս Պահպանակ, գրչի էջակալում՝ 3-448, որ է՝ 3ա-225բ). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 49բ-50ա, 112ա-3բ, 229բ-37բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԱx12 (Թ, ԺԵ, ԺԸ 10, Ժ 6, Ի 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 28,3x20,4: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (22x14): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 33-34: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ չգրուած սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թ. 1՝ չգրուած սպիտակ թուղթ. լուսագծերով, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 3ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 3ա, 51ա, 114ա, 150ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, ծաղիկ (15բ, 34ա): Զարդագիր՝ թռչնագիր, մարդադէմ: Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, դեղին, կանաչ, վարդագոյն, ոսկի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ մաշուած, թ. 26 եւ 40՝ լուսանցներից 10-11 սմ երկարութեամբ եւ 4 սմ լայ­նու­թեամբ հատուածներ՝ թերեւս լուսանցազարդերը, կտրած-հա­նած, թ. 226-9ը՝ միմեանց սոսնձուած էին, նկարագրութեան առի­թով անջատուեցին, եւ բացուեց ԺԹ. դ. Յաւելագրութիւնը (տե՛ս):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա (Տիտղ.) Գիրք սրբոյն Գրիգորի Նիւսացւոյ, որք են Բնութեանն, Կազմութեանն եւ Կուսութեանն, ընդ որս եւ Մեկնութիւնք Ժողովողին եւ Երգ երգոցին: Այլ կի­սատք են երկոքեան սոքա, զի ուր եւ գտաք զօրի­նակ, նոյնպէս կիսատ տեսաք.զորս ետու օրինակել վասն իմ, ես՝ նուաստ ծառայ Յիսուսի Քրիստոսի՝ Իսա­հակ ապարդիւն եպիսկոպոսս Գեղամացի, որ եմ միաբան Սրբոյ Էջմիածնի աթոռոյս լուսակերտի եւ աշակերտ եւ հոգեծին զաւակ տեառն Սիմէօնի գերեր­ջանիկ եւ գիտնական կաթողիկոսի ամենայն հայոց Երեւանեցւոյ, փոխեցելոյն առ Քրիստոս, զոր հան­գուս­ցէ Քրիստոս ի դասս երջանիկ հայրապետացն սրբոց:

ԻԿոստանդնուպօլիս մայրաքաղաքի, ի հայրապե­տու­թեան տեառն Ղուկասու երջանկափայլ եւ սրբա­զան կաթողիկոսի ամենայն հայոց Կարնեցւոյ, որում տացէ Տէր զխաղաղական կեանս՝ ընդ երկայն ժամա­նակս, յորմէ եւ առաքեցեալ իսկ էի ի գործ նուիրա­կու­թեան նոյնոյ կայսերական քաղաքին, ի թուոջ փրկչին ՌՉՁԵ. (1785) եւ ի մերումս թուոջ ՌՄԼԴ. (1785):

Ա. 3ա-49ա Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսեա (= Նե­մե­սիոսի) Յաղագս մարդոյս բնութեան

Տե՛ս ձեռ. 470, 2ա-115ա: Ցանկ/չիք: ա/3ա-8ա: բ/8ա-15ա: գ/15բ-7ա: դ/17բ-8ա: ե/18ա-20բ: զ/21աբ: է/21բ-3ա: ը/23ա-4ա: թ/24աբ: ժ/24բ: ժա/24բ-5ա: ժբ/25ա: ժգ/25ա-6ա: ժդ/26աբ: ժե/26բ-7ա: ժզ/27բ: ժէ/27բ-9ա: ժը/29բ: ի/30ա: իա/30ա: իբ/30ա-1ա: իգ/31ա: իդ/31բ: իե/32ա: իզ/32աբ: իէ/32բ-3բ: իը/34ա: իթ/34աբ: լ/35աբ: լա/35բ-6ա: լբ/36աբ: լգ/37աբ: լդ/38աբ: լե/38բ-9ա: լզ/39աբ: լէ/39բ-40բ: լը/40բ-1բ: լթ/41բ-2բ: խ/42բ-3բ: խա/43բ-5բ: խբ/45բ-9ա: Յիշատակա­րան թարգմանութեան/87բ:

Բ. 50բ-87ա [Գրիգորի Նիւսացւոյ Յաղագս կազ­մու­թեան մարդոյ]

Տե՛ս ձեռ. 470, 116բ-213ա:Ցանկ/50բ: ա/51աբ: բ/52ա-3ա: գ/53աբ: դ/53բ-4ա: ե/54աբ: զ/54բ-5ա: է/55աբ: ը/55բ-6ա: թ/56բ-8ա: ժ/58աբ: ժա/58բ-9ա: ժբ/59բ-60ա: ժգ/60ա-1բ: ժդ/62աբ: ժե/62բ-5բ: ժզ/65բ-6ա: ժէ/66աբ: ժը/66բ-8բ: ժթ/69ա-70ա: ի/70ա-1ա: իա/71աբ: իբ/71բ-2բ: իգ/72բ-3ա: իդ/73ա-4բ: իե/74բ-5բ: իզ/75բ-6ա: իէ/76ա-8բ: իը/78բ: իթ/78բ-80ա: լ/80ա-1ա: լա/81ա-2բ: լբ/82բ-7ա:

Ս. Վարդանեան, Սուրբ Գրիգոր Նիւսացի, Տեսութիւն ի մար­­­դոյն կազմութեան (Յաղագս կազմութեան մարդոյ), Ս. Էջմիածին, 2008:

Գ. 88ա-111բ Յորդորումն մանկանց ի կուսութիւն նորին Գրիգորի ՆիւսացւոյՅաղագսկուսութեան, թէ սեպհական է աստուածայնոյ եւ անմարմին բնու­թեանն կուսութիւնն

Տե՛ս ձեռ. 470, 216ա-87ա: ա/88ա-9ա: բ/89ա-92բ: գ/92բ-4բ: դ/94բ-5ա: ե/95աբ: զ/95բ-6ա: է/96աբ: ը/96բ-7ա*: թ/97ա-8ա: ժ/98ա-100ա: ժա/100ա-1բ: ժբ/101բ-3ա: ժգ/103աբ: ժդ/103բ-4բ: ժե/104բ-5ա: ժզ/105ա-6ա: ժէ/106աբ: ժը/106բ-7ա: ժթ/107ա-8ա: ի/108աբ: իա/108բ-9ա: իբ/109ա-11բ:

Ծնթ. այստեղ, ինչպէս եւ ձեռ. 470-ում Ը. գլխահամարը դրուած է Թ. գլխի մօտ՝ 97ա, իսկ Թ.ն՝ նոյն գլխի «Քանզի որքան ինչ է...» հատուածի՝ 97բ:

Դ. 114ա-49բ Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսացոյ Խօսք նորին Ժողովողին: Մեկնութիւն առաջիկայ բանիցս բան Առակին: Բանք ժողովողին՝ որդւոյ Դաւթի թագաւորի Իսրայէլի յԵրուսաղէմ

Տե՛ս ձեռ. 436, 42ա-68ա:ա/114ա-8բ: բ/119ա-22բ: գ/122բ-6բ: դ/126բ-31ա: ե/131ա-5ա: զ/135բ-9ա: է/139ա-44բ: ը/144բ-9բ:

Ե. 150ա-225ա Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսացոյ Թուղթ յաղագս Երգոյ երգոց (= Մեկնութիւն Երգոց երգոյն):

Տե՛ս ձեռ. 436, 70ա-122բ: Թուղթ յաղագս Երգոյ եր­գոց/150ա-2ա: ա/152ա-7բ: բ/158ա-63ա: գ/163ա-9ա: դ/169բ-76բ: ե/176բ-83բ: զ/183բ-9ա: է/189ա-97բ: ը/197բ-200բ: թ/201ա-7բ: ժ/207բ-11բ: ժա/211բ-6ա: ժբ/216բ-8ա: ժգ/218բ-21ա: ժդ/221ա-5ա:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԹ. դ., շղագիր

Զ. 226բ-9ա Դեղագրեր.վասն ձուվերն ուռի, գայ­լաթւին, ուղեղն որ այրիւն խառնըվի, ձեռք չայրելոյ, մի­ջաց ցաւի, փոքր տղի փորն որ ցաւի, արուն թքա­նողի, մայասիլի մէմէին, փորէն որ արուն երթայ, մահիտիղ, ոջլի, մահլամ, դեղնութիւն, ջրջրուկի, սրտա­ցաւի, աչացաւու, խռչակի ուռուցք, դեղ ականջի, ակ­ռա­ցաւի, կարջացեալ ջըլի, հիվանտի լիզու կապածի, շիլութիւն, խռտալուն, եթէ գոզի ճանապ[ա]րհը քար լինի, ղապզի, սուզէիկի, կսկ[ծ]ելի շռօղին, քթէն ար­իւնը չդադարելոյ, վասն բելսուլուղի – Վասն ձուվ ուռեցին՝ առ բակլի ալիւր, չամչի միս... նա զզումրութ ակն առ կապէ ի վերա, դաթարի Աստուծով:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ.՝ 2ա:

225բ (ստացողի, 1790 թ.) Յիշատակարան. Շնոր­հօք եւ ողորմութեամբ բարերարին Աստուծոյ յանկ ելեալ աւարտեցաւ տառս հոգեպատում, այսինքն՝ բանք սրբոյն Գրիգորի Նիւսացւոյ, որք են՝ Բնութեանն, Կազմութեանն եւ Կուսութեանն, եւ Մեկնութիւնք Ժողովողին եւ Երգ երգոցին, ի Կոստանդնուպօլիս մայ­րաքաղաքի, ուր կայի ի գործ նուիրակութեան սրբոյ եւ լուսակերտի աթոռոյս Էջմիածնի. որ եւ ի դառնալս աստ՝ ի Սուրբ Աթոռոյս, աստէն կազմել ետու ի ՌՄԼԹ. (1790) թուոջ մերում:

Արդ, որք վայելէքդ զսա յետ մեր, յիշեսջիք ի մաք­րափայլ աղօթս ձեր զստացօղս սորին՝ զնուաստ եւ զյոգնամեղ Իսահակ եպիսկոպոսս Գեղամացի, եւ զհայրն իմ՝ տէր Իսահակ քահանայն, եւ զմայրն իմ՝ Մահ­մազարն, զեղբայրն իմ՝ զՍտեփաննոսն, եւ զքորսն իմ՝ զԵղիսաբեթն եւ զՀռիփսիմէն, եւ զայլ եղ­բարս եւ զքորս իմ եւ զհամայն ազգայինս՝ զհան­գու­ցեալս եւ զկենդանիս: Եւս առաւել յիշեսջիք ի Քրիստոս զհոգեւոր դաստիարակն եւ զուսուցիչն իմ, եւ զհոգե­ծին ծնօղս, զտէր Սիմէօն երջանկազարդ կաթողիկոսն հանդերձ կրկնակի ծնողօք իւրովք եւ ամենայն ազ­գայ­նովք: Եւ զայլ ամենայն երախտաւորս իմ եւ զբա­րե­րարս: Եւ դուք յիշեալ լիջիք յանճառ ողորմու­թիւնս եւ ի գթութիւնս Տեառն Աստուծոյ՝ յերկակի կեանս ձեր. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գրիգորի Նիւսաց­ւոյ Բնութիւն, Կազմութիւն եւ Կուսութիւն գիրք», Ա. կազմաստառին փակցուած թերթին՝ «Բնութեան, կազ­մու­թեան եւ կուսութեան գիրք Գրիգորի եպիսկո­պոսի Նիւսացւոյ, ընտիր նօտրագիր, երկծալ, օրինակեալ ի թղթի ի հայրապետութեան տեառն Ղուկասու ի Կ. Պօ­լիս ի թուին հայոց ՌՄԼԹ. ի սուրբ Էջմիածին, հրա­մանաւ Իսահակ Գեղամացի եպիսկոպոսի՝ աշակերտի Սիմէոն կաթողիկոսի, որ նուիրակութեան աղագաւ, հրամանաւ Ղուկասու հայրապետին չոգաւ ի վերոյի­շեալ քաղաք: Ունի զյիշատակարան համառօտ ի վերջն: Պարունակի ի սմա՝ ա. Մեկնութիւն Երգոց երգոյն նոյն Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսացւոյ», 1ա՝ «406, 2708», «ՌՄԼԴ. 1785, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «վարժարանից եկ աղջիկ. վարժա­րից»:

2709

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

 

ՌՂԴ. – 1645

ԹԵՐԹ՝ 414. չգրուած՝ 4բ-5բ, 6բ, 313բ, 414բ: ՊՐԱԿ՝ 5+Ա-ԼԴx12 (Ը, ԻԳ 10, ԺԱ, ԺԳ, Լ, ԼԴ 11, ԻԶ 14)+4+3: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ երեքնուկ, ձախ կողմում «B», աջում՝ «M», կիսալուսին, երեքնուկ, եռամահիկ, այլ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ իրերայաջորդ թագանման բու­­սազարդ, աստղ, կիսալուսին (թ. 408-11), վեցթեւ աստղ, եռա­մահիկ (թ. 412-4): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (թ. 1-406՝ 21.5x14, թ. 407-11՝ 22x15, թ. 412-4՝ 26x17): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 9ա): ՏՈՂ՝ 27, 27-29 (407բ-11ա), 31 (412ա-3բ): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Ծնթ. Ըստ Համառօտ ցուցակի (Ա. էջ 859)՝ ձեռագրիս գրիչը «Գրիգոր Տարօնցի»ն է, գրչութեան վայրը՝ «Տարօ՞ն», սակայն սա յիշատակարաններով չի հաստատւում, հիմ­նուած է գանձերից երկուսին վերաբերող հեղինակային չա­փածոյ լուսան­ցագրութեան վրայ՝ տե՛ս Բվնդ. 27ա, 29ա:

Новый рисунок

Նմուշ 9ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 7ա: Ճակա­տա­զարդ՝ 131ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, տաճար (17ա): Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, մարդադէմ: Գոյներ՝ կապոյտ, դեղին, վարդագոյն:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու Ե. 15-32, ԻԲ. 59-ԻԳ. 8: ԺԱ. դ.: Ա+Բ՝ թ. 411-2ի միջեւ, ստացուած 2 տար­բեր թերթերի եզրահատումով եւ իրար սոսնձելով: Մագաղաթ (Ա՝ 22.5x16.4, Բ՝ 22.5x16.7), 4սմ լայնքով իրար վրայ դրուած, երկսիւն (18x15), ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա), տող՝ 22: Կարդալ՝ Աաբ «[բժշկել ի] հիւանդ[ութենէ] իւրեանց... մեղաւորս յապաշխարութիւն» (Ե. 15-32), Բբա «քանզի եւ գալիլեացի է... ակն ունէր նշան ինչ» (ԻԲ. 59-ԻԳ. 8):

Новый рисунок

Նմուշ Բա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մա­շուած, փեղկերին ցեցի անցքեր, 2ական կապիչներն ու գամերն ընկած. ԺԸ. դ.ում մասնակի նորոգուած, թ. 1, 2, 5, 6, 25-9, 41, 67, 76, 83, 90, 91, 226-30, 233-7՝ եզրերն ամրացուած, թ. 6, 71, 221, 261՝ եզրերը պատռուած, գրեթէ բոլոր թերթերի արտաքին անկիւնները գործածութիւնից մգացած, թ. 5՝ ամբողջովին կեղ­տո­տուած-սեւացած, թ. 13-6ի, 79-90ի, 102-4ի, 82-7ի, 154-6ի, 353-408ի լուսանցներին խոնաւութեան եւ անմաքրութեան դե­ղին հետքեր, նորոգման ժամանակ նոր թերթեր աւելացնելու հե­տեւանքով Պատառիկ-պահպանակը մնացած թ. 411-2ի միջեւ. Պատառիկ-պահպանակը եզրահատուած, իրար սոսնձելու պատճառով գրադաշտի մի մասը գրեթէ 1/4ով ծածկուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-360ա [Գանձարան]

– 1ա-4ա (Գրչինից տարբեր ձեռքով) Ցանկն է Գանձատետրիս, որ ցուցանէ զխնդրեալ գանձդ եւ զտաղս, որ շուտով գտանես եւ ըզԳանձտետրս չի թխտատես անողորմ – Ա. Նախ եւ առաջին Ծննդեանն ճրագալուցին... ՃԿԳ. Քահանայաթաղի այգուցն:

1. 7ա-8բ Ա. [ԳանձԾնընդեան ճրագալուցին. ցանկից] («ՏԷՐ ՄԽԻ») –Տարփումն ըղձական, տոչոր անձնական... ա. 8բ Տաղ Ծնընդեան՝ ի Ներսէս կաթո­ղի­կոսէ ասացեալ («ՆԵՐՍԻՍ ԵՐԳ») – Նոր ծաղիկ բըղ­խէ այսաւր... բ. 8բ-9ա [Փոխ. ձեռ. 425, 78բ] («Ա-Լ») – Անմահից արքայն եւ սրովբէից անտեսն...

Ծնթ. Ստ. լս-ներում գրչի ձեռքով կան ձայնային ցու­ցում­ներ՝ 8բ «Յարեւելից յարեւմուտս մանկունք Սիովնի: Այսաւր Գաբրիէլ հրեշտակապետ կամ Ով զարմանալի». այս­պիսիք այսուհետեւ ներկայացուած են բնագիրներին կից:

2. 9ա-10ա Բ. Գանձ Ծննդեան առաջի աւուրն՝ ի Մխի­թար վարդապետէ («ԹԱՐԱ») – Թագըդ պարծա­նաց... ա. 10աբ Տաղ Ծնընդեանն Քրիստոսի՝ ի Կոս­տան­դին կաթուղիկոսէ – Հըրճուիմք այսաւր մեք... (ստ լս. 9ա «Զգանձըս Ծնընդեանն, որ երգեալ է ի Մըխիթար վարդապետէ. անուշ ասա՛ եւ յաւրինէ. լաւ ընկերաւք ի ծայր հանէ»):

3. 10բ-1բ Գ. Քարոզ ջրաւրհնէիցն՝ ասացեալ Յո­հան­նէս վարդապետէ(«ՅՈՀԱՆՆԻՍԻ ԵՐԳ»)– Յամե­նայն ժամ աւրհնեմք... ա. 11բ-2ա Տաղ մկրտութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ – Ո՜վ զարմանալի խորհուրդս...

4. 12ա-3ա Դ. Գանձ՝ Ծնընդեան երկրորդ աւուրն ասայցես («ՄԿՐՏԻՉ») – Մաքուր եւ անբիծ սուրբ Աս­տուածածին... ա. 13ա [Փոխ] – Այսաւր ի սուրբ ի յայ­րին... (13ա «Քրիստոս փառաց թագաւորն այսաւր») բ. 13աբ Տաղ Ծնընդեան Տեառն Ներսէսի ասացեալ («ԵՐԳ ՆԵՐՍԻՍԻ ԱՅՍ») –Երգ նոր աւետեաց բար­բառ... («Նոր ծաղիկ բղխէ կամ յարեւելից»).(ստ լս. 12ա «Գանձ Ծընընդեան յերկրորդ աւրին. երգ Մըկըրտիչ վարդապետին. ասա՛ ձայնիւ ողորմագին ՚ւ ուրախացո զժողովըրդնին»:

5. 13բ-5ա Գանձ Ծնընդեան երրորդ աւուրն, եւ թէ Յովակիմայ եւ Աննայի կամ ծնընդեան Աստուածած­նին տաւնես, նայ զայս գանձս ասա՛, որ երթայ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է ՍԱ») – Գոյին անեղի, գոյին անմահի, գոյին անհասի... ա. 15ա-6ա Տաղ եւ ոտանաւոր եւ վկայութիւնք մարգարէից վասն Ծնընդեանն Քրիս­տոսի, ասացեալ է Առաքել վարդապետի – Աւրհնեալ Հայր երկնաւոր, ծընաւղ միածնին... (15ա «Յո­վա­սա­փու գոյն ասա՛ եւ ըզգծողս յիշեա՛») բ. 16ա-7ա Վասն Յովակիմայ եւ Աննայի աւետեացն – Եղեւ այր մի արդար յորդւոցըն Յուդայ...

– 13բ ստ. լս. «Գանձ եմ համով եւ հոգելի, / Րա­մեալ ձայնիւ ախորժելի,/ Ի Գրիգորէ յառաջ եկի,/ Գըծեալ մատամբ ի քարտիսի,/ Որ վերծանիմ յեկե­ղեցի,/ Րամից դասուց պաշտաւնէի,/ Ի տաւնըս սուրբ յիշատակի,/ Էին ծնաւղի մաւրն Աննայի»:

6. 17ա-8բ Զ. Գանձ Ծնընդեան չորրորդ աւուր առաւաւտին եւ յաւետեաց Աստուածածնին զայս գանձ ասա՛յ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խընդութեան ձայն բար­բառ աւետեաց... ա. 18բ Մեղեդի աւետեաց Աս­տուածածնին («Ա-Գ, Ժ-Ղ») – Այսաւր երեւի անտեսն ի բարձանց... բ. 18բ-9ա [Տաղ աւետեաց Աստուա­ծածնին ազնիւ. ձեռ. 1639, 189ա-91ա] («Ա-Ղ») – Աւետիս քեզ, Մարիամ... գ. 19աբ Այլ տաղ յԱւետեաց սուրբ Աստուածածնին («Ա-Ք») – Ամսեանըն վեցե­րոր­դի Կարապետին... (19ա «Ի մեղական գոլով բնու[թիւն] ինձ ումէտ կամ արարիչ Տէր քաղցրա­ցաւ») դ. 19բ Յորդորակն – Ճարտար գընաց սուրբ աղաւնին...

– 17ա (ստ. լս.)«Գանձ յաւետեաց Աստուածած­նին,/ Եւ ծընընդեան չորրորդ աւրին,/ Երգեաց ըզսայ Կեչառեցին՝/ Հայր Մըկըրտիչ վարդապետին:/ Երգեա՛ ըզսայ ի յատենին/ Քաղցր եւ անուշ եւ մեղմագին,/ Հանց որ ժողովքըն հաւանին,/ Եւ փառըս տան քո ստեղծաւղին»:

7. 19բ-21ա Է. Գանձ Ծնընդեան հինգ աւուրն եւ յաւետեաց Աստուածածնին յերեկոյին զայս ասա՛ – («ԱՒԵՏԵԱՑ ՅԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԷ ԱՍԱՑԵԱԼ») – Այսաւր իջեալ պետն վերնական... ա. 21աբ Մեղեդի յԱւետեաց եւ Ծննդեանն, ի Լամբրոնացւոյ ասացեալ – Աւր է յաւետեաց ուրախութեան հնչումն... բ. 21բ Տաղ եւ յորդորակ Ծնընդեան եւ յաւետեացն – Ան­մահից արքայն եւ սերովբէից... գ. 21բ-2ա Այլ մեղեդի եւ տաղ Ծնընդեանն («ԲԱՆ ՆԵՐՍԻՍԻ Է») – Բարբառ յաւետեաց ձայնիւ...

– 19բ (ստ. լս.) «Գանձ աւետեաց յերեկոյին./ Սուրբ Ծընընդեանըն հինգ աւրին./ Երգեաց ըզսայ քաջ րաբունին./ Տէր Առաքել Բաղըշեցին:/ Ասա՛ թէ ձայն ունիս յոճին./ Հանց որ ժողովքըդ հաւանին./ Յերկու ըն­կերք բառք քաղցրագին./ Աւարտեցէ՛ք զգանձս ընդ տաղին» (21բ «Պատճառ պարծանացին գոյնն ասա՛ կամ Անդ ի մէջ դրախտին երգեա՛», «Ո՜վ զարմանալի խորհուրդս այսմե», «Ի յելս յարեւու յար եւ ծագեցար», «Ես ձայն զառիւծոյն ասեմ»):

8. 22ա-3ա Ը. Գանձ վեցերորդ աւուր Ծնընդեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ («ՅՈՎԱՆԷՍ») –Յանեղա­կան լուսոյն խոնարհեալ... ա. 23ա Տաղ Ծնընդեան եւ մեղեդի Տեառն Ներսէսի ասացեալ («ՆԵՐՍԷՍԻ Է») – Նորահրաշ ծնընդեան քո, Տէր... (23ա «Ի յորովայնէ ընտրեալ, Բարբառ յաւետեաց») բ. 23աբ Այլ մեղեդի տեառն Ներսէսէ («ՆԵՐՍԻՍԻ ԵՐԳ») – Նոր թագա­ւո­րին անժամանակ... (23ա «Այսաւր նորահրաշ տաւ­նիւս, Սուրբ Մինասայ տաղին գոյնն ասա՛») գ. 23բ Այլ տաղ Ծնընդեանն՝ ի Կոստանդին կաթուղիկոսէ է («ԿՈՍՏԱՆԴԻՆ») – Կոյսն ի յայրն ի Բեթղէհէմ...

– 22ա (ստ. լս.) «Ո՛վ սիրելի եւ քաջ ուսեալ / Եւ իմաստուն սիրուն եղբայր, / Ըզգանձս ասա՛ սըրտիւ յաւժար, / Յովաննիսէ բանս յարմարեալ: | Թէ չես ար­բեր դու անյարմար, | Խըմեր ագահ եւ վայրապար, | Նայ դու ասա՛ զգանձերս ի շար, | Անուշ ձանիւ քաղց­րա­­յարմար»: 23բ (ստ. լս.) «Ահայ տեսէ՛ք թինչ կայ ծովին որ նաւն, կամ յարեւելից յարեւմուտս մա», «Ո՛վ քաջ ուսած սիրուն եղբայր, զընկերտ աղէկ տե՛ս ’ւ ի հետ տա՛ր, ապայ ըզգանձս ասա՛ ճարտար, որ ձայնն եւ բանն լինի յարմար»:

9. 23բ-4բ Թ. Գանձ եւթներորդ աւուր Ծնընդեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ («ԱՌԱՔԵԼ») – Այսաւր ծընեալն Որդին հայրական... ա. 24բ Տաղ Ծնընդեանն քաջ հռետոր Առաքել վարդապետէ – Աւրհնեալ ես, սուրբ Աստուածածի՛ն... (24բ «Ի մեղական գոլով բնու­թիւնս բնաւորական: Ղարիպին կենաքն է լալի ողբ») բ. 24բ-5ա [Տաղ Ծնընդեան, ձեռ. 424, 23բ-4ա] – Աւրհնեալ շըրթամբք համբուրեցեր զԱս­տուա­ծորդին... (24բ «Ինձ ումէտ կայր եւ կուման ի քո, կամ արարիչ Տէրն քաղցրացաւ ի Յադա՛՛»):

10. 25ա-6ա Ժ. Գանձ եւթներորդ աւուր Ծնըն­դեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. յերեկոյին ասա՛յ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խընդայ խորան Աստուծոյ Բանին... ա. 26աբ Տաղ Ծնընդեան՝ Յոհաննէս Պլուզ վար­դա­պետի ասացեալ է («Ա-Ղ») – Առաջնաճաշակ պըտ­ղոյն... (26ա «Կայթեա՛ սուրբ կաթուղիկէ») բ. 26բ-7ա Տաղ Առաքել վարդապետէ – Աստուածածին, բարեաց պատճառ... (26բ «Տապանակ կազմեալ», «Յիսուս Որդի Հաւր միածին») գ. 27ա Տաղ Ծնըն­դեան տեառն Ներսէսի ասացեալ («ՆԵՐՍԷՍԻ Է ԱՅՍ ԲԱՆ») – Նոյն ինքն անդրանիկըն Հօր... (27ա «Յա­րեւե­լից-ին գոյնն ասա՛»):

11. 27ա-9ա ԺԱ. Գանձ Ծնընդեան ութերորդ աւուր թլփատութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ է («ԳՐԻ­­­ԳՈՐ») – Գոչումն յըղձագին, գովեստ քաղցրա­գին... բ. 28բ Ասացեալ ոմն իմաստասիրի տաղ ազ­նիւ եւ գովեստ սուրբ Աստուածածնի («ՏԷՐ ՅՈ­ՎԱ­ՆԷՍԻ ԱՇԱԿԵՐՏ ԽԱՍՊԷԿ») – Տաճար լուսեղէն կազ­մեալ սուրբ Աստուածածին... (28բ «Յարեւելից յա­րեւմուտս») ա. 27ա [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – «Գան­ձըս գրեցաւ թլփատութեան,/ Րամեալ բանին տնաւրէ­նու­թեան,/ Ի Գրիգորէ յոյժ անպիտան... բ. 28բ-9ա Տաղ Ծնընդեան եւ թլփատութեան ի Ներսէսէ – Ստեղծող մանկանց մանուկ ցուցաւ... (28բ «Յի­սուս Որդի Հաւր միածին»):

12. 29ա-31ա ԺԲ. Գանձ Յովաննու Մկրըրտչին ծնընդեանըն («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – Գերագոյն բարի, փրկիչ աշխարհի... ա. 29ա [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գանձ գեղեցիկ եւ պիտանի,/ Րոտ պատմութիւն ի շար տողի,/ Ի Գրիգորէ անպիտանի,/ Գըրեալսըր­բոյն Կարապետի... բ. 31աՏաղ ի Ներսէս կաթուղի­կո­սէ («Ա-Ք») – Անմարմնոցըն հրեղինաց... գ. [Փոխ] – Ճրագ յաւրինացըն Մովսեսի... (31ա «Խաղաղա­րար Տէր թագաւոր»):

13. 32ա-3ա ԺԳ. Գանձ Պետրոսի հայրապետին եւ Աբիսողոմայ սարկաւագին («ՊԵՏԻ») – Պետրոս պան­ծալի, Պետրոս բաղձալի... ա. 32բ Տաղս Պետ­րոսի հայրապետին եւ Աբիսողոմայ – Ի հանդէս տաւնի քո րախացեալ... (32բ «Տաղն Ո՜վ զարմանալի գոյնն ասա՛»):

–32ա ստ. լս. («Ի ԽԱՍՊԷԿ») «Չիլնի գինի դու շատ խըմես/ Եւ զանուշ գանձս ապականես, / Գան­ձեր, տաղեր պիտի ասես,/ Հանց որ զժողովն հաւնեցընես,/ Իսկ ըզՊետրոս Խընկով պատուես/ ՚Ւ Աբիսողոմ Սոյն մեծարես,/ Պայծառ մըտաւք ՚ւ էրգով ասես,/ ԶԿեանըս տըւօղն աղաչես»:

14. 33ա-5բ ԺԴ. Գանձ Անտոնի անապատական ճգնաւորի. եւ այլոց ճգնաւորաց զայս ասա՛յ («ԲԱ­ՑԻՒ ԵՐԳԵԼ») – Բարձրեալ ահաւոր, Բան Հաւրդ իմաւոր... ա. 35բ-6ա Տաղ Անտոնի ճգնաւորին եւ այլ միանձանցն – Անձամբ խոնարհիմք ի ճգնութիւնըս քո... (35բ «Ո՜վ զարմանալի խորհուրդ այս մեծ»):

–33ա ստ. լս. «Ո՛վ սիրելի քաջ կարդացած, / Ասա՛ ըզգանձս ճգնաւորաց,/ Տէր Մխիթարն Այրի­վա­նաց, / Խիստ գեղեցիկ զբաներս ասաց: / Դու մի՛ լինիր ծոյլ դեգերած, / Սիրել զքուն դանդաղանաց / Այլ արթնութեամբ կացի յոտաց, / Որով առնուս պըսակ փառաց»:

15. 36ա-8ա ԺԵ. Գանձ համաւրէն թագաւորաց («ՀԻՆԳԷՏԱՍԱՆ») – Համագոյական, Հաւր սահման եւ Բան... ա. 38աբ Տաղ Տրդատայ թագաւորին («ՆԵՐ­ՍԵ­ՍԻ Է») – Նորահրաշ տեսիլ... (38բ «Յարեւելից յարե­ւմուտս մանկունք») բ. 38բ-9ա [Յորդորակ] – Եւ Տըրդատ գոռոզ արքայն... գ. 39աբ Տաղ Կոս­տան­դիա­նոսի, Թէոդոսի եւ Աբգարու թագաւորին – Թա­գա­ւորին երկնաւորի... («Յիսուս Որդոյն ձայներուն ասա՛յ»):

16. 39բ-40բ ԺԶ. Գանձ սրբոյն Կիրակոսի եւ մաւրն նորայ Յուղիտայ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերա­պայ­ծառ արփիդ երկնային... ա. 39բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈ­ՐԻ») – Գանձըս գրեցայ Կիրակոսի եւ Յուղիատայ, / Րամեալ բանիւ խորհըրդաւոր յաւրինեցայ, / Ի Գրի­գո­­րէ մըտամոլոր եւ անիմայ... բ. 40բ-1ա Տաղ սրբոյն Կիրակոսի եւ Յուղիտայ – Սուրբ Յուղիտայ, դու[ս]­տըր մեծաց... գ. 41ա Այլ տաղ Կիրակոսի եւ Յու­ղիտայ – Տեսեալ ծնաւղին զաղէտս իրացն...

17. 41ա-2բ ԺԷ. Գանձ սըրբոյն Վահանայ Գողթ­նացւոյն («ԳՐԻԳՈՐ») – Գըթացեալ քոյին, ար­քայդ երկնային... ա. 41բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գանձ ինչ ասեմ ես քեզ, Կաֆայ, / Րամեալ բանիւ ես գե­րա­կայ, / Ի Գրիգորէ առն ըռակայ, / Գըրեալ եղեր դու Վա­հանայ... բ. 42բ-3ա Տաղ Վահանայ Գողթնա­ցոյն, Յոհանիսէ («ՅՈՎԱՆԷՍԻ») – Յաղթող զաւրու­թեամբ վերնականաւ լըցեալ... գ. 43ա [Յոր­դորակ] – Շնորհաց Հոգոյն ընդունարան...

18. 43ա-4ա ԺԸ. Գանձ Տեառնընդյառաջին ասա՛յ («ՄԿՐՏԻՉ») – Միասնական Սուրբ Երրորդութիւն... ա. 44աբ Տաղ Քառասնաւրեա գալստեանն Քրիստոսի – Այսաւր եկեղեցի ցընծա[յ]... (44ա «Յիսուս Որդու ձայներուն ասա՛»):

–43ա ստ. լս. «Ո՛վ իմ եղբայր եւ սիրելի,/ Յոր­ժամ երթաս ի յատենի,/ Զընկերտ աղէկ հետ տար քե­զի,/ Որ ձայնն եւ բանն միաբանի,/ Գանձիս գոյնն է խիստ նազելի, / Դու լաւ ասայ, որ չապականի, / Ի յետ դառնաս ամաւթալի, / Զըրոյց լինիս դու ամե­նի»:

19. 44բ-6ա ԺԹ. Գանձ Քառասնաւրեայ գալստեան («ԳՐԻԳՈՐ») – Գովեալ եւ աւրհնեալ Աս­տուածըդ բարձանց... ա. 44բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ») – Գանձ եմ համեղ ես եւ գունով, / Րամեալ բանիւ ի շար ոճով, / Ի Գրիգորէ նըւաստ հոգով... բ. 46աբ Տաղ Քա­ռաս­նաւրեայ գալստեանն – Յիսուս փառաց թա­գաւորն...

20. 46բ-8ա Ի. Գանձ Առաջաւորաց ուրբաթին ասա՛յ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գոյիդ կատարեալ, գե­րա­լըրացեալ... ա. 46բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ») – Գանձ եմ աղւոր, թէ ձայն ունիս, / Րոտեալ բանիւ ասա՛յ դու զիս, / Ի Յունանու մեծի տաւնիս, / Գրիգոր Ծերենց եր­գեաց ըզիս... բ. 48աբ Մեղեդի Յունանու մարգա­րէին – Պատճառ պարծանաց մարգարէից գընաին... (48ա «Թէ խազով չես գիտեր նէ, ով զարմանալոյն ձայն ասա՛յ») գ. 48բ-9բ Ողբ Նինուէ քաղաքին («ՅՈԼ») – Յունան, քարոզըն Նինուէին... (48բ «Յիսուս Որ­դու ձայն ասա՛ կամ Խաղաղարար մեծ թա­գաւոր»):

21. 49բ-51ա ԻԱ. Գանձ Սարգիսի զաւրավարին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ փառաւք զարդա­րեալ... ա. 49բ [Կաֆա] – Գանձս ասացեալ տէր Մըկըրտչին, / Որդոյ Խաչիկ վարդապետին, / Ի մեծ տաւնի սուրբ Սարգըսին, / Որդոյն նորա Մարտիրո­սին... բ. 51աբ Մեղեդի տաղ սուրբ Սարգ[սի] («ՅԱ­ԿՈ­ԲԱԱ Է ԵՐԳՍ») – Յառաջ տեսողէն անմահ... (51ա «Ի յելս յարեւու յարեւ ծագեաց») գ. 51բ Մեղեդի սուրբ Սարգիսի – Վըկայից հանդիսից հրաշալի... (51բ «Սուրբ յՈսկի քա­հա­նայդ նազելի») դ. 51բ-2ա Այլ տաղ սրբ[ոյն Սարգսի] («ԶԱՅՍ ԵՐԳՍ») – Զաւրական զաւրեղ փա­ռաւք եւ սքանչելագործ... (51բ «Յարեւելից յարեւ­մուտս»):

22. 52ա-3ա ԻԲ. Գանձ սրբոց Ատովմեանց («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ») – Գերապանծ լուսով, գերասքանչ գու­նով... ա. 53աբ Տաղ Ատոմեանցն – Սուրբ նահատակ Ատոմ գովեալ... (53ա «Սուրբն Յուղիտայ դուստըր մե­ծաց»:) բ. 53բ Այլ տաղ Ատոմեանց – Ապայ եւ զաւրք բոլոր գընդին...

23. 53բ-5ա ԻԳ. Գանձ սրբոց Սուքիասանցն ասա՛յ («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե ՍԱ») – Գանձ սիրոյ քոին... ա. 53բ [Կաֆայ] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – Գանձ եմ համեղ եւ հար­կաւոր, Րամեալ բանիւ ոտանաւոր... բ. 55աբ Մեղեդի Սուքիասանց – Երջանիկ հոգիահրաշ երանե­լին սուրբ Սուքիաս... (55աբ «Սուրբն Յուղիտայ դուստըր մեծաց») գ. 55բ Սրբոց Ոսկեանց – ԶՈսկեանքն անդէն նահատակեալ... («Յիսուս Որդուն ձայներուն ասա՛. եւ զանարժան գծողս յիշեա՛»):

24. 56ա-7բ ԻԴ. Գանձ սուրբ Ոսկեանց քահա­նայից («ԱՌԱՔԵԼ») – Անճառելի Բանըդ հայրական... ա. ­ [Կաֆայ] – [Գ]անձ սուրբ Ոսկեանց ճըգնաւորաց, երգեա՛ ըզսա փառաւորած... բ. 57բ-8բ 53դ-4բ Մե­ղեդի Ոսկեանցն – Սուրբ Ոսկի, քահանայդ նազելի...

25. 54բ-58բ-61բ ԻԵ. Գանձ սրբոց թարքմանչացն Սահակայ եւ Մեսրաւպայ («ԲԱՆ ՔԱՐՈԶԻՑ») – Բարձրեալ անքըննին բնաւից... ա. 58բ [Կաֆայ] – Գանձս պատուական է քան զոսկի եւ քան զականս պա­­տուականի...57ա-8ա 61բ-2ա Մեղեդի Թարքման­չաց («ՍԱ») – Սուրբ վարդապետըն մեր ընտրեալ...

26. 58ա 62աբ ԻԶ. Գանձ Ղեւոնդեանց սուրբ քա­հա­նայիցն («ԽԱՉԱ») – Խըրամատեալ կանոն յաւրի­նի... ա. 62ա [Կաֆայ] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գանձ գեղեցիկ եմ ի կարգի, րոտ պատմութեան ի շար տողի... բ. 62բ-3ա 58բ-9ա Տաղ Ղեւոնդեանց քահանայիցըն – Ի հանդէս տաւնի... (62բ «Ով զարմանալիին գոյնն»):

27. 63ա-4ա ԻԷ. Գանձ Վարդանանցն՝ ի Խա­չա­տուր վարդապետէ («ՏՈՒՐ») – Տագնապէին զաւրա­կանքն յոգի... ա. 64աբ Տաղ սրբոց Վարդանանց նահատակաց («Ի ՅԱԿՈԲԷ») – Ի հանդիսաւոր տաւնի սըրբոց վըկայիցս... (64ա «Յարեւելից յարեւմուտս») բ. 64բ [Այլ տաղ տեառն Ներսեսի կաթողիկոսի, ձեռ. 2672, 77բ] – Աստուածային հոգով լցեալ...

28. 64բ-7բ Գանձ երեք ժողով հայրապետացն («ԱՅՐԻՎԱՆԵՑԻ») – Աստուած կենդանի, անիմանալի, անհասանելի... ա. 67բ Տաղերս ի Ներսէս կա­թու­ղիկոսէ – Խոստովանիմ Աստուած ըզՀայր... (67բ «Սուրբն Յուղիտայ, Յիսուս Որդի») բ. 67բ-8ա [Տաղ] – Նոյն Բանն, որ էր ծնունդ նա Հաւր... (67բ «Խաղա­ղա­րար մեծ թագ[աւոր]») գ. 68աբ [Տաղ Հայրա­պե­տաց ի Ներսէսի (= Նիկիայ), ձեռ. 2027, 186ա-7ա] – Ի Նիկիայ ժողով դարձեալ... (68ա «Հրճուիմք այսաւր մեք»):

29. 64բ-7ա 68բ-71ա ԻԹ. Գանձ բուն Բարեկեն­դա­նին ասա՛յ («ԵՐԵՒԻԱՆԵՑԻՆ») – Երգս յաւէժական եր­գեմք բանական... ա. 68բ [Կաֆայ] – Բուն բա­ր[ե]­կեն­դ[ա]­նի կիրակէին երգեայ ըզբանս ի յատենին... բ. 71բ[Տաղ, ձեռ. 425, 163աբ] – Ճրագ ճըշմարիտ եւ երկ­­­նային... գ. 67բ 71բ Պատուիրեցեր չհոգալ զվաղւին...

30. 68ա-9ա 72ա-3ա Լ. Գանձ սըրբոյն Թէոդորոսի զինաւորին Քրիստոսի («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոհաբանեալ Աստուած Սուրբ Հոգի... ա. 72ա [Կաֆայ] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գանձ գեղեցիկ, քան ըզոսկի, րամեալ մարդկան ըսցանկալի... բ. 69աբ 73աբ Տաղ Թէոդորոսի զօ­րավար[ին] («ՍՏԵՓԱՆՈՍԵ») – Սիրով վառեցար ի սէր անմահ արքային... (73ա «Յարեւելից յարեւմուտս») գ. 69բ-70ա 73բ-4ա Այլ տաղ Թէոդո­րոսի զինա[ւորի] – Խաղաղարար նոր թագաւոր... (73բ «Յիսուս Որդի Հաւր միածին»):

31. 74ա-5բ ԼԱ. Գանձ Աղուհացից երկրորդ կի­րակէի («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գըթութեամբ իջեր, Տէ՛ր, եւ մարդ եղեր... ա. 74ա [Կաֆայ] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գանձս գըրեցաւ, ես պիտանի, րամեալ բանիւ ուրա­խա­լի... բ. 75բ [Տաղ ի Գրիգոր վարդապետէ, ձեռ. 428, 131բ-2բ] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – Գոյիդ անեղ ան­ըսկըզ­բան... (75բ «Հրճուիմք այսաւր»):

–70ա ստ. լս. «Զձայնդ սրէ եւ յիստըկէ, / Զխըռ­չակդ քերէ, զխուխըդ հանէ, / Ասայըզգանձս եւ աւրի­նէ, / Թէ քո ընկերքըդ խիստ աղէկ է»:

32. 76ա-7բ ԼԲ. Գանձ երկրորդ կիրակէի երեկոյին («ԱՂՑԻՑ Է») – Անճառելի լոյսըն հայրական... ա. 77բ [Յոր­դորակ] («ԲԱՆՍ ԱՅՍ ՍԻՏ») – Բանիւ ասացաւ Պետրոսին... (հմմտ. «Իբրեւ եղեւ տիւ ցերեկին»], բ. 77բ-8ա [Փոխ] – Յայնժամ առեալ զգործին ձգէին...

– 72ա ստ. լս. «Թէ գանձ գիտես, մաւտ ե՛կ յա­ռաջ,/ թէ չէ ի զատ կա՛ց ու ամա՛չ,/ դու նի՛ստ ի վայր սըրտահառաչ,/ գնա՛ գիտնոց ուսի՛ր դու քաջ»:

33. 78ա-9ա ԼԳ. Գանձ Կիւրղի հայրապետին եւ մօրն նորա Աննայի («ԳՐԻԳՈՐ») – Գըթացեալ քոյին Աստուածդ անքըննին... ա. 75ա 79ա [Տաղ Կիւրղի եւ Աննայի, ձեռ. 424, 75բ-6ա] – Յիսուս փառաց Հաւր միա­ծին... (79ա «Հըրճուիմք այսաւր մեք հոգ[եպէս]») բ. 75բ [Տաղ Կիւրղի Երուսաղեմայ հայրապետին, ձեռ. 2672, 103բ-4ա] – Հայրապետաց դասուց վե­հին...

–74ա ստ. լս. «Ըզգանձս ասա՛յ մըտաւք ճար­տար, / քաղցր եւ անուշ շընչոյ յերկար, / տեղս ան­ճա­րակ է եւ դըժար, / բազում գիտունք նըստեալ են շար»:

34. 77բ-80բ ԼԴ. Գանձ երրորդ կիրակէի ա­ռա­ւաւ­տին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ տի­րա­կան... ա. 80բ-1ա [Տաղ երրորդ կիրակէին, անա­ռա­կին, ձեռ. 426, 48աբ] («ԱՅՍ ԲԱՆՍ») – Առ Հայրդ աղաղակեմ... բ. 81ա [Յորդորակ, ձեռ. 428, 136բ-7ա] – Հետեւեցայ անառակին...

–79բ ստ. լս. «Ի ժամատունն կանուխ գընա՛յ, / որ գանձս ի տեղըն չի մընայ, / ոմանք ասեն թէ կու լուսնայ / ու շատք այնեն զայդ մահանայ: / Դու գանձս եւ տաղս անուշ ասա՛յ, / եւ զայլ ըզհոգս ի Տէր ընկեա՛յ, / զի հանապազ նայ զմեզ հոգայ, / եւ զկա­րիսըն նայ մեզ տայ»:

35. 81ա-3ա ԼԵ. Գանձ երեկոյին եւ պաշտման պահոց ասա՛յ («ՄԵՐ ԶԱՆ») – Մեղա, Տէ՛ր, մեղա... ա. 83աբ Մեղեդի ազնիւ – Մեղայ քեզ, Քրիստո՛ս Աս­տուած... բ. 83բ [Այլ յորդորակ պիտանի, 473, 134բ-5ա] – Քանքարթագոյց եմ անարժան...

– 81ա ստ. լս.«Գանձս ասացեալ Մըխիթարի՝ / Այրիվանաց առաջնորդի, / աստուածաբան վարդա­պետի, / որ մականուամբըն Կոշ կոչի: / Ասա՛ ըզսա ի յատենի, / լալոտ աչաւք եւ ողբալի, / զի շատ խըն­դիրք կայ ի միջի, / միթէ Աստուած լըսող լինի»:

36. 83բ-4բ ԼԶ. Գանձ Յովհաննու յԵրուսաղէմայ արծաթասէր հայրապետի («ԳՐԻԳՈՐ») – Գըթու­թեամբ քոյին Որդիդ միածին... ա. 83բ [Կաֆայ] («ԳՐԻ­­ԳՈՐԻ Է») – Գանձըս գըրեցայ ի քարտիսի, րա­մեալ բանիւ ուրախալի... բ. 84բ-5ա [Տաղ հայրա­պե­տաց եւ վարդապետաց, ձեռ. 424, 230բ] – Հանդէս գումարեալ եկեղեցւոյ ժողովք... (84բ յետագայ գրով՝ «Ով զարմանալի խորհուրդ») բ. 85ա [Այլ տաղ հայրապետաց, ձեռ. 2672, 87բ] – Այսաւր դըշխոյ պանծալի... (85ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

–84ա ստ. լս. «Եպիփանու հայրապետին տաւ­նին այլ զայս գանձըս ասա՛»:

37. 85ա-6բ ԼԷ. Գանձ չորրորդ կիւրակէին՝ մեծա­տանն եւ Ղազարու («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խոր­հուրդ տիրական... ա. 86բ [Տաղ տնտեսի կիրա­կին. ձեռ. 2672, 411աբ] – Տընտես էի հաւատարիմ... բ. 86բ Որ ով աստենս կենայ յորդոր... գ. 86բ-7ա Որ կարաւտէր կաթիլ մի ջրին...

38. 87ա-8ա ԼԸ. Գանձ սըրբոց Քառասնիցըն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր անմահից արքայ... ա. 88ա [Տաղ քառասուն մանկանցն. ձեռ. 2672, 411բ-2ա] – Աղաչանաւք սըրբոց մանկանցն... բ. 88ա [Յոր­դո­­­րակ. ձեռ. 427, 138բ] – Ընդ բազմահնար տանջման նոցին... գ. 88աբ [Փոխ] («ՔԱՌԱՍՈՒՆՍՆ») – Քրիս­տոս, փառաց թագաւոր, փառաւորեալդ ի զուարթ­նոց...

39. 88բ-90ա ԼԹ. Գանձ հինկերորդ կիրակէին՝ ի դատաւորն եւ ի («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խոր­հուրդ անքըննին... ա. 89բ [Ողբ պիտանի եւ համեղ. ձեռ. 428, 144բ-5ա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե Ի Ա») – Գանգատ ունիմ ասել քեզ... (85բ «Առ Հայր աղաղակեմ») բ. 90ա [Այլ տաղ ասա՛] – Քանքարթագոյց եմ ’ւ անար­ժան...

40. 90ա-2ա Խ. Գանձ երեկոյին եւ այլ պահոց աւրերուն («ՊԱՈՑ Է») – Պայծառ պատուիրան, պայ­ման տիրական... ա. 91աբ Գովասանք աղաւթից, Առա­քել վարդապե[տէ] («ԱՅՍ ԱՌԱՔԵԼ») – Աւրհնեալ անուն անմահ... (91ա «Յովասափին ձայնն ասա՛») բ. 91բ-2ա Տաղեր աղաւթից եւ ողորմութեան՝ Առաքել – Քան զամենայն գործըս բարեաց... (91բ յետագայ գրով՝ «Յիսուս Որդի Հաւր միածին»):

41. 92ա-3բ ԽԱ. Գանձ պահոց հասարակաց Դ.շի, ուրբաթի, շաբաթ պահոց եւ մեծատան երեկոյի ասա՛յ («ՊՆԱՄԳԻ») – Պահքն առաջին է սուրբ պա­տուի­րան... ա. 92բ [Կաֆայ] – Թէ գոյն գիտես ըզ­գանձս ասա՛... բ. 93բ-4ա Տաղ եւ գովասանք աղաւ­­թից եւ ողորմութեանց – Վըկայքն ամենեքեան ի յա­տեան կացին... (93բ «Յովասափին գոյնն է»), բ. 94աբ [Գովասանք ողորմութեան՝ Սեբաստացի Յո­վասափ իմաստասիրէ ասացեալ. ձեռ. 2672, 342ա-4ա] (Ի Յովասափէ բանս) – Ի սկըզբանն է Քրիստոս Աւետարանին...

42. 94բ-6բ ԽԲ. Գանձ սըրբոյն Գրիգորի Լու­սա­ւորչին մուտն ի վիրապին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր անմահից արքայ... ա. 96բ Տաղերս ի Գրի­գո­րիսէ կաթողիկ[ոս]է, տեառն Ներսէսէ – Ի յելս արեւու արեւ... (96բ յետագայ գրով՝ «Ի յորովայնէ ընտ­րեալ») բ. 96բ-7ա [Փոխ] – Բարձրացի՛ր, դըշխո՛յ, փա­ռաւք... (96բյետագայ գրով՝ «Յարեւելից յարեւ­մուտս»):

43. 97ա-8բ ԽԳ. Գանձ վեցերրորդ կիրակէին ասա՛յ, խիստ ազնիւ («ԳՐԻԳՈՐ ՐԻԳՈՐ») – Գոյից կատարեալ Աստուծոյդ բարձրեալ... ա. 97ա [Կաֆայ] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գանձ հոգելի ես հանճարով, րոտեալ բանիւ յոյժ խորհրդով... (յետագայ գրով) բ. 98բ [Տաղ վեցերորդ կիրա[կէի]. ձեռ. 424, 95բ-6ա] – Յայնժամ թա­գաւորն ահեղ... (98բ «Ի յորովայնէ ընտրեալ, ի յելս արեւու կայթեա՛յ սուրբ կաթուղիկէ») գ. 99ա Մե­ղեդի վեցերորդ կիր[ակէին] – Քեզ, ո՛վ Տէր Յիսուս, ձայնեմ... (99ա «Ի խաչին տընկեալ որթոյն») գ. 99աբ Այլ տաղ վեցերրորդ [կիրակէին] – Վայ իմ մեղուցեալ անձինս... (99ա «Ձայն որ զաշխարհս»):

44. 99բ-100բ ԽԴ. Գանձս վեցերրորդ կիրակէին երեկոյին («ԱՂՑԻՑ Է») – Անտանելի Հաւր անեղ Որ­դին... ա. 100բ-1ա [Տաղ վեցերորդ կիրակէին, ձեռ. 2672, 123աբ](«ՅԱԿՈԲ ՄԵՂԱՒՈՐՆ ԱՍՑԵԼ Է») – Յաւուր յարութեան յորժամ որոտան... (100բ «Լըցան բանք այսաւր», 101ա «Դասքն հրէական: Աչք իմ ծովացեալ»):

45. 101ա-3ա ԽԵ. Գանձ յարութեան Ղազարու («ԳՐԻԳՈՐԻ Է ՍԱ») – Գոչումն ըղձական, գովասա­նական... ա. 101բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ») – Գանձ եմ ախորժ եւ պատւական, րամեալ բանիւ անսըխալա­կան... (յետագայ գրով) բ. 103ա [Փոխ] – Ձայն, որ զաշխարհս արար... (103ա յետագայ գրով՝ «Ի խաչին տընկեալ որթոյն) գ. 103աբ Դարձեալ նորոգեմ ըզքեզ... (103ա յետագայ գրով՝ «Վա՜յ իմ մեղուցեալ անձինս») դ. 103բ [Տաղ Ղազարու յարութեան. ձեռ. 893, 154աբ] – Ընդ Ղազարու բարեկամին... դ. 103բ-4ա Առաքել վարդապետէ («ԱՅՍ ՅԱՌԱՔԵԼԷ») – Աս­տուած ամենի, լոյսն անճառելի...

46. 104ա-5բ ԽԶ. Գանձ Ծաղկազարդին առաւաւ­տուն («ՀԱՅՑԷՍ») – Համագոյական Հաւր սահման... ա. 105բ Տաղ Ներսէսի կաթուղիկոսի ասացեալ – Աւրհ­նեալ, որ եկիր եւ գաս... (105բ յետագայ գրով՝ «Ձայն որ զաշխարհս արար») բ. 105բ [Փոխ] Տիրա­կան («ՏՐ ՆԵՐՍԵՍԻ Ե») – [Տ]իրական տաւնիւս այսաւր... (105բ յետագայ գրով՝ «Յարեւելից յարեւ­մուտս»):

– 104ա ստ. լս. «Ո՛վ տէր վարպետ, յառաջ գնա՛յ / եւ զձայնդ արա՛յ քան զչաղանայ, / ուրախութեամբ ըզգանձս ասա՛յ, / որ ժողովուրդս բերկրեալ ցընծ­այ»:

47. 105բ-7ա ԽԷ. Գանձ Ծաղկազարդին երեկոյին. դըռընաբացաւքին ասա՛յ («ԻՐՆՈՎ») – Ի տաւնըս տաւնից... ա. 107աբ [Տաղ ազնիւ. ձեռ. 425, 199ա] – Յիսուս Որդին, Տէրն փառաց... (107ա յետագայ գրով՝ «Յիսուս Որդիւ ձայնէն ասա՛յ»):

48. 107բ-10ա ԽԸ. Գանձ Մեծի երկուշաբաթի առ («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե ՍԱ ԲԱՆ») – Գերագուն Էից, գերահրաշ գո­յից... ա. 110ա [Տաղ Յովհաննէս Պըլուզ վարդա­պե­տի ասացեալ. ձեռ. 424, 106բ] – Անդ ի մէջ դրախ­տին... (110ա յետագայ գրով՝ «Պատճառ պարծանաց աւրէ աւետեաց») բ. 110աբ [Յորդորակ. ձեռ. 425, 202բ-3ա] – Ադամայ ստեղծաւղն էկեալ... (110ա յե­տա­գայ գրով՝ «Ով զարմանալի»):

49. 110բ-2ա ԽԹ. Գանձ Մեծի երեքշաբաթին («ԳՐԻ­ԳՈՐ») – Գործ արարչական, գերահրաշական... ա. 112աբ Տաղ Գ.շի աւուր – Որք ընկալայք ի գործ... (112ա «Արարիչ Տէր քաղցրացաւ ի յա՛՛») բ. 112բ-3ա [Այլ տաղ ի նոյն աւու[րն]. ձեռ. 424, 109աբ] («ԱՊԵ­ՏԻՆ Է ՈՂԲՍ») – Ամենայն ծածուկ գործոց անդ հրա­պարակին... (112բ «Յարեւելից յարեւմուտս»):

50. 113ա-4բ Ծ. Գանձ Մեծի չորեքշաբաթի («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ անեղին... ա. 114բ [Տաղ անուշ. ձեռ. 554, 110աբ] – Տէր մեր Յի­սուս, որդին Դաւթի... (114բ «Յիսուս Որդի Հաւր միա­ծին») բ. 114բ-5ա [Տաղ. ձեռ. 893, 158աբ] – Յիսուս Փըրկիչ կենարար... գ. 115աբ [Այլ տաղ. ձեռ. 2659, 202ա-3ա] – Մեծ խորհուրդ յերկրի...(114բ «Քրիս­տոս փառաց թագաւոր»):

51. 115բ-6բ ԾԱ. Գանձ Մեծի հինգշաբաթին առաւ[ո­տին] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ խոր­հուրդն ահագին... ա. 116բ-7ա [Փոխ] – Որ վասն մեր յերկնից յերկիր խոնարհեցար... (116բ «Արարիչ Տէր քաղցրացաւ») բ. 117աբ [Ի նմին աւուր հինգ­շա­բաթ[ի]. ձեռ. 424, 112բ-3ա] – Սէրընկա­տարիչ հինն աւրինաց... (117ա «Ով զարմանալի»):

52. 117բ-9ա ԾԲ. Ցերեկին եւ յերեկոյին («ԶՊԱ­ԿԱՍՍ») – Զահեղ զանքննին, խորհուրդըս խորին... ա. 119ա [Տաղ. ձեռ. 555, 165աբ] – Յերեկոյի հինգ­շա­բաթին... բ. 119ա Պետրոս լըւեալ եւ զարհուրէր... (119ա «Հըրճուիմք այսաւր»):

53. 119ա-20բ ԾԳ. Գանձ Ոտընլըւային ասա՛յ («ՈՐԴՍ») – Որք որ փափաքին... ա. 120բ Տեառն Ներ­սէսի ասացեալ – Յերեկոյի հինգշաբաթի... (120բ «Այսաւր յեկեղեցի ցընծայ»):

54. 120բ-2բ ԾԴ. Գանձ Աւագ ուրբաթի առաւաւ­տին ասա՛ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ սոս­կալի, անիմանալի... ա. 122բ-3ա [Տաղ Աւագ ուր­բա­թի. ձեռ. 893, 159ա-60ա] – Լըցան բանքն այսաւր...

55. 123ա-4ա ԾԵ. Գանձ Աւագ ուրբաթին ցերեկին ասա՛յ («ԶՏՒՐ») –Զանեղական ամենիցն Աստուած... ա. 124աբ Ողբ Աստուածածին – Աստուածածին սրբու­­հին, ամենաւրհնեալ տիրուհին... բ. 124բ-5ա [Փո­­խէ՛ ձայն. ձեռ. 423, 156աբ] – Ո՜վ Սիմէոն ծե­րու­նի...

56. 125ա-7ա ԾԶ. Գանձ Մեծի ուրբաթի յերեկոյին («Ի ՄԱԹԷՈՍԷ ԽՆԴՐԵԱՑ ԳՐԻԳՈՐՍ») – Ի յանմարմ­նա­կան յանձանց բանական... ա. 127ա-8բ Ողբ ի դէմ խաչին Քրիստոսի – Աստուածածին կոյսըն Մարիամ...

57. 128բ-30ա ԾԷ. Գանձ Մեծի ճրագալուցի Թաղ­ման («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ հանգըստեան ի յեաւթ­ներորդին... ա. 130աբ [Այլ տաղ մեծի շաբա­թուն] – Որ եղելոցըս շնորհ [բ]ա[շ]խէ... բ. 130բ-1ա [Յոր­դորակ է] – Խունկ եւ զմուռ նշան թաղման... (130ա «Սուրբ [Յ]ուղիտայ, դուստըր»):

58. 131ա-2ա ԾԸ. Գանձ Յարութեան Զատ[կին] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մարդասիրութեամբ Որդիտ միածին... ա. 132ա-3ա Տաղ Յարութեան Տեառն, ի Ներսէս կա­թու­ղիկոսէ – Ոչ արգելեաց զվէմն երկրաւոր... (132ա «Հրճուիմք այսաւր») 132բ-3ա Այլոցն երթալ վաղ­վաղակի (132բ «Այսաւր յեկեղեցի ցըն[ծայ]»):

59. 133ա-4բ ԾԹ. Զատկին Բ.շի մեռելոցին («ՏԷ­ՐՈՒՆ») – Տէր<տէր>ունական տըւաւղ տիրա­կան... ա. 134բ Մեղեդի Գրիգորի Նար[եկացւոյ] – Ես ձայն զառիւծոյն ասեմ... բ. 134բ-5ա ՅԱռաքել վարդապետէ – Յորժամ Ադամ մեղաւք մեռաւ...

60. 135ա-6բ Կ. Գանձ երրորդ աւուր Յարութեան («ԱԿԱՆ») – Արդ, լուսաւորեա՛յ, արդ, փառաւորեա՛յ... ա. 136բ [Տաղ Յարութեան Քրիստոսի. ձեռ. 424, 130աբ] – Ի սմին աւուր այլում դիմաց... բ. 136բ [Այլ տաղ Յարութեան. ձեռ. 424, 130բ] – Ի նմին աւուր կի­րակէին...

61. 136բ-8ա ԿԱ. Գանձ չորրորդ աւուր Յարու­թեանն («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ հրաւիրման կա­մաց արարչին... ա. 138աբ [Տաղ Յարութեան Քրիս­­տոսի. ձեռ. 424, 132ա] – Յայնժամ սիրով տի­րական... (138ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր») բ. 138բ [Այլ տաղ Յարութեան. ձեռ. 424, 132աբ] – Որ յարութեան երեկոյին...

62. 138բ-40ա ԿԲ. Գանձ հիգերրորդ աւուր Յարու­թեան («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ աւետեաց ձայն ուրախալի... ա. 140ա [Տաղ Յարութեան Տեառն մերոյ. ձեռ. 424, 133բ] – Ելեալ ի լեառն դէմ տաճարին... (140ա յետա­գայ գրով՝ «Սուրբն Յուղիտայ») բ. 140աբ Ելեալ նստէր ի սուրբ լերին... (140ա յետագայ գրով՝ «Յի­սուս Որդոյն է»):

63. 140բ-1բ ԿԳ. [Գ]անձ վեց աւուր Յարութեանն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ սոսկալի... ա. 141բ-2ա [Տաղ Յարութեան. ձեռ. 424, 133բ-4ա] – Դարձեալ յայտնի այլ աննըման... բ. 142ա [Տաղ յա­րութեան] – Յարեաւ յաւուր երրորդին...

64. 142ա-3բ ԿԴ. Գանձ գլխատմանն Յովաննու («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոյակն էական, Հաւր սահման... ա. 143բ Տաղ Յովաննու – Ճ<ճ>րագ աւրինացըն Յովան­նէս... բ. 143բ-4ա [Յովաննու Մըկրտչին. ձեռ. 424, 135բ] – Դո՛ւ, սո՛ւրբ Յովհաննէս...

65. 144ա-5բ ԿԵ. Գանձ Նոր կիրակին ասա՛յ («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ Է») – Գաղտնի խորհըրդին գուշակեալ ի հին... ա. 145բ-6ա [Մեղեդի նոր կիրակէի. ձեռ. 424, 137բ-8ա] – Այսաւր նոր արեւ հարեալ... բ. 146ա [Փոխ] – Յետ ութ աւուր...

66. 146ա-7բ ԿԶ. Գանձ համաւրէն հասարակաց կիրակմը[տի] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գերամբարձ Աստուած գո­վեալդ ի զաւրաց... ա. 147բ [Տաղ կիրակմտին՝ տեառն Ներսեսի ասացեալ. ձեռ. 2672, 165բ-6ա] – Որ ի դասուց հոգեղինաց... (147բ «Հըրճուիմք այ­սաւր») բ. 147բ-8ա [Այլ տաղ, ձեռ. 423, 170ա] – Միաշաբաթ աւր հանգստեան... («Յիսուս Որդի Հաւր միածին»):

67. 148բ-9բ ԿԷ. Գանձ կիրակմըտի եւ կիրակի («ԱՌԱ­ՔԵԼ») – Անճառելի լոյսըդ հայրական... ա. 149բ Ի նոր եւ կոյս գերեզմանէն... բ. 149բ-50ա Որ Յա­րութեան յերեկոյին...

68. 150աբ ԿԸ. Գանձ Յարութեան հասարակաց կիրակէից («ՅԱՐՆ») – Յերկնից խոնարհեալ, Բանդ յեր­կիր իջեալ... ա. 150բ-1ա [Յորդորակ. ձեռ. 425, 225բ] («ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻՆ») – Հաւր կամաւ իջեալ... (151ա «Յարեւելից յարեւմուտս») բ. 151աբ [Փոխ] – Ցընծան այսաւր երկինք եւ երկիր... (151ա «Միաշաբաթ աւր հանգիստ»):

69. 151բ-2բ ԿԹ. Գանձ հասարակաց կիրակէից («ԳՐԻԳՈՐԷ») – Գերակայ գոյին, գոյից համայնին... ա. 152բ-3ա [Փոխ] («ՆԵՐՍԵՍԻ ԵՐԳ») – Նըստեալ կա­նայքն ողբային... (152բ «Քրիստոս փառաց թա­գաւոր») բ. 153աբ [Փոխ] («ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՀԱՅՈՑ») – Կանայքն արտասուօք լային...

70. 153բ-5ա Հ. Գանձ Յարութեան հասարակաց կիրակէից եւ թէ յինանց գիշերն պաշտաւն լինի, զայս ասա՛յ («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – Գերանճառ արփի, գոլ պատ­ճառ Էի... ա. 155ա [Տա՞ղ] («ՄԿՐՏԻՉԵ») – Մեծ հա­ռա­չանաւք եկին... (155ա «Յարեւելից յարեւմուտս») բ. 155աբ [Տաղ Յարութեան Քրիստոսի. ձեռ. 1990, 16աբ] – Իւղաբերքն եկին... (155ա «Դասքն հրէա­կան»):

71. 155բ-6բ ՀԱ. Գանձ Յարութեան հասարակաց կիրակէի («ՅԱՐՈՒ») – Յարեաւ Աստուած, մարգարէն գո­չեաց... ա. 156բ-7ա Տաղ Յարութեան («ԿԱԹՈՂԻ­ԿՈՍԻ ՀԱՅՈՑ») – Կեանք ընդ Հաւր անմահ մարմնով... (156բ «Ես ձայն զառիւծոյն, Ի յորով») բ. 157ա [Տաղ ի տէր Ներսիսէ. ձեռ. 425, 225ա] («ՆԵՐՍԵՍԻ Ե») – Նոր իմն աւետեաց բարբառ...

72. 157ա-8ա ՀԲ. Գանձ հասարակաց կիրակէից («ԹԵԱՆ») – Թագաւոր անմահ նըստեալդ... ա. 158ա-9ա Տաղ Յարութեան – Դասքըն հրէական եդին պա­հա­պան...

73. 159ա-60բ ՀԳ. Գանձ Յարութեան հասա­րա­կաց կիրակէից («ԱՌԱՔԵԼ») – Անժամանակ լոյսն ար­փիական... ա. 160բ Տաղերս Առաքեալ վարդապետ[է] ասացեալ՝ Յարու[թեան] («ԱՌԱՔԵԼԻ») – Այսաւր յա­րեաւ ի մեռելոց... (160բ «Արարիչ Տէր քաղցրացաւ») բ. 160բ-7ա Տասըն վկայք այսաւր յայտնեաց... (161ա «Յիսուս Որդու ձայներուն») գ. 161ա Նախ իւղա­բերքն զնա տեսին...

74. 161ա-2ա ՀԴ. Այլ տաղ՝ Առաքել վարդապետէ ասացեալ խորհրդաւ («ՏԵՐ ԱՌԱՔԵԱԼ ՍԻՒՆԵԱՑ») – Տէր մեր փառաւք այսաւր յարեաւ... (161ա «Հրճուիմք այսաւր», 161բ «Միաշաբաթ աւրն հանգստեան») ա. 162աբ Նորին Առաքել վարդա[պետէ] – Տեսեալ Մա­րիամ զՏէրն...

75. 162բ-4ա ՀԵ. Գանձ Աշխարհամատրան կիրա­[կէի] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մաքրափայլ սուրբ տաճար տի­րա­կան... ա. 164աբ [Յորդորակն է] – Ուրա՛խ լեր, հարսն ի յերկրէ...

76. 164բ-6ա ՀԶ Գանձ երեւման սուրբ Խաչին՝ ի Մաթէոս վարդապետէ («Ի ՄԱԹԵՈՍԵ ԽՆԴՐԵԱՑ ԳՐԻԳՈՐՆ») – Իսկակից Որդի Հաւր քո հըզաւր... ա. 166աբ [Տաղ երեւման սուրբ խաչին. ձեռ. 2672, 174բ-5ա] – Խաչն ի նախնումն երեւեցաւ... բ. 166բ-7ա [Յորդորակ. ձեռ. 425, 258աբ] – Աւրհնեալ ես, փայտ քրիստոսական...

77. 167ա-8բ ՀԷ. Գանձ Համբարձման հինգշա­բա­թին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ տաւնիւս ահագին... ա. 164բ [Տաղ ազնիւ] – Տէր մեր, Որդին Մարիամուն... բ. 164բ [Փոխէ. ձեռ. 425, 260բ-1ա] – Հանէ զնոսա Բեդանիայ...

78. 168բ-9բ ՀԸ. Գանձ Համբարձման երրորդ աւուրն («ԱՌԱՔԵԼ») – Այսաւր անճառ բանն ի սկըզ­բանէ... բ. 169բ-70ա [Մեղեդի Համբարձման. ձեռ. 424, 145աբ] («ՍՏԵՓԱՆՈՍԻ Է») – Սոսկալի ահիւ պա­կեան... (169բ «Ի Խաչին տընկեալ», «Ձայն որ զաշ­խ[արհս]», 170ա «Յիսուս Որդու ձայներուն ասա՛յ»):

79. 170ա-1բ ՀԹ. Գանձ Մեծահրաշին կիրակէին ասա՛յ («ՄԱԹԷՈՍԻ Է, ԽՆԴՐԵԱՑ ԳՐԻԳՈՐՆ») – Միակդ ահաւոր Տէր... ա. 171բ Տաղ Անդրէասի վար­դապետէ – Այսաւր անդրանիկ Հաւր միածին... (171բ «Այսաւր Գաբրիէլ հրեշ[տակապետն]», «Ով զար­մանալի խորհուրդ») բ. 172ա [Փոխ] («ՎԱՐԴԱ­ՊԵՏ») – Վեհից թագաւորն այսաւր... բ. 172աբ Առաքել վար­դա­պետէ – Յորժամ որ զԳրիգոր Խոր Վիրապն ար­կին... (172ա «վերինն. Յարեւելից յարեւմուտս: Վա­րին. Յովասափու գոյն ասա՛»):

80. 172բ-4ա Գանձ Հոգւոյն Սրբոյ գալըստեան ասա՛յ («ՀՈԳՈՅՆ») – Հոգի Աստուած, բղխումն անքըն­նին... ա. 174աբ [Մեղեդի Սուրբ Հոգոյն իջման. ձեռ. 424, 149ա] – Գոհութիւն Հոգոյն Սըրբոյ... (174ա «Ի խաչին տընկեալ», «Ձայն որ զաշխարհս»):

81. 174բ-2ա ՁԱ. Գանձ Հոգոյն Սրբոյ գալստեանն երկրորդ («ՍՐԲՈՅ») – Սըրբոյ Հոգոյն ծագմանն ի Հաւրէ... ա. 175բ-6ա [Տեառն Ներսէսի ասացեալ. ձեռ. 424, 150աբ] – Որ յիսներեակըն յոբելին... (175բ «Խա­ղաղարար») բ. 175բ-6ա Զիս որ թաղծեալս եմ... (175բ «Յիսուս Որդի Հաւր Մի[ածին]»):

82. 176ա-7բ ՁԲ. Գանձ երկրորդ աւուրն է («ՅՈ­ՎԱՆԷՍ») – Յաւէտ իսկապէս ընդ Հաւր միապէս... ա. 177բ [Տաղ Սրբոյ Հոգոյն. ձեռ. 424, 151բ-2ա] – Աս­տանաւր ծագեաց լոյս աւետեաց... բ. 177բ-8ա [Փոխ] – Այսաւր Սուրբ Հոգին Աստուած եկեալ...

83. 178աբ ՁԳ. Գանձ Հոգոյն Սրբոյ գալստեանն չորրորդ աւուր («ՎԱԱՍԵ») – Վերաւրհնեալ, գովեալ եւ փառաւորեալ... ա. 178բ-9ա [Փոխ] – Ներհիւսեսցուք քաղցր եղանակ...

84. 179ա-81ա ՁԴ. Գանձ Հոգգոյ գալըստեան Ե.երրորդ [աւուր] («ՄԿՐՐՏԻԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր Հո­գի Աստուծոյ... ա. 181աբ [Այլ տաղ Սուրբ Հոգւոյն՝ Տեառն Ներսիսի երգ եկեղեցւոյ մանկանց՝ համագոյ սուրբ Երրորդութեանն եւ մի աստուածութեանն, հա­մաձայնելով երկնաւորացն դասուց] («ՆԵՐՍԵՍ»)  Ներ­պարունակեալ իննեակ դասուց... (181ա «Արեւ, լու­սատու արեւ») բ. 181բ [Այլ տաղ իջման Սուրբ Հոգւոյն ի դասս առաքելոցն] («ՆՎԱԳ ՀՈԳՈՅՆ ՍՐԲՈՅՅ») – Նըւագեմք Հոգոյն նըւագըս վայելուչս...

85. 181բ-3ա ՁԵ. Գանձ սրբոց Հռիփսիմեանց («ՎԿԱ­­ՅԱԱ») – Վայելչականաց վայելման փառաց... ա. 183աբ [Փոխ] («ԱՌ ՀՌԻՓՍԻՄԷ») – Աստանաւր (=Առաւաւտ) լուսոյ յարեւելեան ազանց... (183ա «Ով զարմանալի խորհուրդ») բ. 183բ-4ա [Տաղ անուշ. ձեռ. 2649, 306բ] – Երջանիկն ի յարգանդէ... (183բ «Յիսուս Որդի Հաւր միածին»):

86. 184ա-5ա ՁԶ. Գանձ սրբոց Գայիանանցն եւ սուրբ կուսանա[ցն] («ԿԱՆԱՑ») – Կայ խորհուրդ խո­րին... ա. 185աբ Ծովային շուշան ծաղիկ բու­սեալ... (185ա «Այսաւր եկեղեցի ցըն[ծայ]») բ. 185բ [Փոխէ. ձեռ. 428, 217աբ] – Յայնժամ սըրբոցըն Հռիփսի­մեանց...

87. 185բ-7ա ՁԷ Գանձ Յովաննու Կարապետին եւ Աթագինեայ հայրապետին, եւ Անտոնի եւ Կրաւնի­դեա եւ եաւթն խոտաճարակացն («ԳՐԻԳՈՐ») – Գըթութեամբ քոյին Որդիտ միածին... ա. 187ա [Այլ տաղ Յովաննու Կարապետին. ձեռ. 2672, 44աբ] – Յովաննէս, մեծ մարգարէ... (187ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր») բ. 187աբ Յոբ համբերող եւ սուրբ է... (187բ «Հըրճուիմք այսաւր»):

88. 187բ-90ա ՁԸ. Գանձ սրբոյն Գրիգորի Լուսա­ւոր­չին ելն ի վիրապէն. եւ Գիւտ նշխարացն այլ զայս ասա՛յ կամ զՄեծ պահոցն եւ Ելն ի վիրապէն զայս գանձս ասա՛յ («ԱՌԱՔԵԼԻ Է ԱՅՍ, ԽՆԴՐԵԱԼ Է ՅՈ­ՎԱՆԷՍՈ ԾԱՂԿԱՒՂՆ») – Այսաւր ծագեաց լոյսն ար­փիական... բ. 190աբ («ՅԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԷ») – ՅԱռա­քելէ մըտաւք տըխմար... (190ա «Յիսուս Որդու ձայն») գ. 190բ-1բ Տաղ գիւտ նշխարաց սուրբ Գրի­գորի Լուսաւ[որչին] –Լուսաւորիչն յորժամ ի լեառըն գընաց... (190բ «Յովասափու ձայնէն») դ. 191բ-2ա Յայս կիրակիս եկեղեցոյ տաւն է, զի Լուսաւորիչն ելեալ ի Վիրապէն, շինեաց զԷջմիածինն եւ զդիրս Հռիփսիմեանց. Գանձ զԱստուածածնին նաւակա­տեացն գի՛տ եւ ասա՛յ Տաճարդ երկնա[յին] եւ տաղս զայս ասա՛յ – Սուրբ է տաճար տէրունական... (191բ «Սուրբն Յուղիտայ դուստր»):

89. 192ա-3բ ՁԹ. Գանձ սրբոց մանկանցն Բեթ­ղահէմի կոտորելոց («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խանդաղակաթ սըրտիւ տենչալի... ա. 193բ-4ա Տաղ մանկանցն Բեթ­ղահէմի («Ա-Ք») –Արթունք զըւարթունք Բանին բա­նաւոր... բ. 194աբ [Մեղեդի] – Սարսեալ Հերովդէս դողայր... (194ա «Յարեւելից յարեւմուտս»):

90. 194բ-6բ Ղ. Գանձ Կոստանդիանոսին թագա­ւո­րին եւ մաւրն նորա Հեղինեայ («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – Գերարփիդ վերին, լոյսըդ լուսածին... ա. 194բ [Կա­ֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գանձ գեղեցիկ ՚ւ արդիւնաւոր, / Րամեալ բանիւս հոգեւոր, / Ի Գրիգորէ մըտամոլոր... բ. 196բ Մեսեդի եւ տաղ Կոստանդիանոսի թագաւո­րին – Այսաւր նորահրաշ տաւնիւս... գ. 196բ-7ա [Տաղ. ձեռ. 2665, 267ա] – Թագաւորդ աստուածարեալ... (196բ «Յիսուս Որդի», «Խաղաղարար»):

91. 197ա-8բ ՁԱ. Գանձ Նէրսէսի հայրապետին եւ Խա­դայ եպիսկոպոսին («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոյ մեզ ցըն­ծալի... ա. 198բ Տաղ Ներսէսի հայրապետին – Նոր մեծահանդէս տաւնիւս... (198բ «Յարեւագալին») բ. 198բ-9ա [Փոխ] Գանձ – Հընչմամբ ձայնիւ բերկրա­նաց... (198բ «Քրիստոս փառաց»):

92. 199ա-201բ ՂԲ. Գանձ թարքմանչացն Սահա­կայ եւ Մեսրոպայ (Առաքելի է, վարդապետացն ա­սա­ցեալ) –Աւրհնեալ ես, սուրբ Հայր անքըննական... (201բ «Գանձիս տաղըն գի՛տ ի Սահակայ Պարթեւին գանձին յետեւն եւ ասա՛յ ԻԵ.»):

93. 201բ-3ա ՂԳ. Գանձ համաւրէն հաւասար մար­­գա­րէիցն ասա՛յ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ անուն հրաշալի... ա. 203աբ Տաղ համաւրէն մար­գա­րէից՝ ի Ներ[սիսէ] («Ա-Ղ») – Աստուածային խորոցն անճառ... (203ա «Հրճուիմք», «Խաղաղարար») բ. 203բ-4ա [Փոխէ. ձեռ. 428, 231բ-2ա] («Ճ-Ք») – Ճըշ­մա­րիտն ի յարգանդէ...

94. 204ա-6բ ՂԴ. Գանձ համաւրէն մարգարէիցն. զոր մարգարէ, որ տաւնես, զնորա տաղ գրած է, իրեն հետն ասա՛, զի խորհրդաւ («ԽՈՐՀՀԱՐԴՈՑՆ») – Խոր­հուրդ անքըննին, խորք որ չերեւին... ա. 206բ-7բ Նախահարցն թէ տաւնէս, զգանձ կարգն ասա՛յ եւ տաղն զայս ասա՛յ – Որպէս Ադամն այն առաջին... (206բ «Յիսուս Որդի Հաւր Միա[ծին]») բ. 207բ-8ա Յորժամ Դանիէլին եւ երից մանկանցն տաւնէս, գանձն կարգէն ասա՛յ եւ տաղս զայս – Պաղա­տա­նաւք մարգարէին... (207բ «Խաղաղարար», «Այսաւր եկեղե[ցի ցընծայ]) գ. 208աբ Զաքարիայ մարգարէին եւ Ոնոփրիոսի սուրբ հաւրն – Զաքարիայ մարգարէին, ըզեաւթնալոյս աշտանակին... (208ա «Յիսուս Որդի», «Խաղաղարար») դ. 208բ-9ա Յորժամ Եղիսէի տաւ­նես եւ Եղիայի՝ զայս ասա՛յ – Յաղերս բանի քեզ ընդ բազմին... (208բ «Յիսուս Որդի Հաւր [միածին]») ե. 209ա-10ա Յորժամ Եսայիաս կայծակնամաքուր մար­գարէին տաւնես, զայս ասա՛յ – Ըզմարգարէքն յիշեմք ի յայսմ կարգին... (209ա «Յովասափու ձայն», 209բ «Խաղաղարար») դ. 210աբ Յորժամ Եզեկիէլի, Եզրի եւ Զաքարիայի՝ հաւրն Յովնաննու եւ Ամբա­կումայ տաւնես, զայս ասա՛յ – Եզեկիէլ ետես զՏէրն երկնային... (210ա «Յովասափին») է. 210բ-1բ Յոր­ժամ Երեմիայ մարգարէին եւ աշակերտացն Բարու­քայ եւ Աբիմելեքայ տաւնես, գանձն ի կարգն ասա՛յ եւ տաղն զայս ասա՛յ – Ըզկոյսն Երեմիայ յիշեմ յիւր տաւնին... (210բ «Յովասափին ձայն ասա՛յ»):

95. 211բ-3բ ՁԵ. Գանձ համաւրէն առաքելոցն կար­գաւ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ ազգաց քո մար­դե­ղութեանդ... ա. 213բ-4բ [Տաղ սուրբ առաքելոցն Քրիստոսի՝ իւթանասնիցն, ի Ներսիսէ կաթուղիկոսէ] («Ա-Ք») – Առաքեալք Աստուածորդոյն, ի ծոցոյ Հաւր... (213բ «Յիսուս Որդոյն ձայներէն ասա՛յ»):

96. 214բ-5բ ՁԶ. Գանձ համաւրէն առաք[ելոցն] («ՍԱՐԳ») – Սուրբ Երրորդութիւն, ստեղծաւղ զաւրու­թիւն... ա. 215բ-6ա [Տաղ] – Աղաչանաւք մաքուր դա­սին... (215բ յետագայ՝ «Յիսուս Որդու ձայներէն ասա՛յ»):

97. 216ա-7ա ՂԷ. Գանձ համաւրէն առ[աքելոցն] («ՎԱՐԴՅ») – Վեր երգեմք հընչմամբ... ա. 217աբ Յայն­ժամ Պետրոսին... բ. 217բ-9ա Տաղ Առաքեալ վարդապետէ («Ա-Ք») –Այգի տընկեալ էք վայելուչ...

98. 219ա-22ա ՂԸ. Գանձ համաւրէն հաւասար հայրապետացն ասա՛յ («ՎԷՇՏԱԱՍԱՆՔ Է») Վայել է քոյին վայելչականին... ա. 222ա [Տաղ համաւրէն ամենայն սրբոց հայրապետաց] («Ա-Թ»)  Այ­սաւր մայր Սիոն ցընծայ... բ. 222աբ [Փոխ] («ՆԵՐ­ՍԵՍԻ ԵՐԳ») – Նոր գինոյն իմաստութեան...

99. 222բ-5բ ՂԹ. Գանձ համաւրէն հաւասար հայ­րա­պետացն («ՎԱՐԴԱՊԵՏԱՑ») – Վարդապետաց քա­նոն եւ անսահման... ա. 225բ Տաղ հայրապետաց – Հանդէս գումարեալ եկեղեցոյ... (225բ «Ո՜վ զարմա­նալի խորհուրդ») բ. 225բ-6ա Տաղ վարդապետաց – Այսաւր դըշխոյ պանծալի... (225բ «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

– 222բ ստ. լս. նոտրգիր. «Զգանձս ըսկըսիր անուշ ձայնով. / Գ. հոգով եւ կամ Դ.ով / միտք ի յառաջ ըն­թա­նալով / եւ դու ըզհետ բարբարելով, / մի՛ ի յե­տեւըդ հայելով, / անկարգաբար ծիծաղելով, / զոտ­վիդ ճապաղ իսկ դընելով / ՚ւ ի քովէ քով անկա­նելով»:

100. 226ա-7բ Ճ. Գանձ համաւրէն ճըգնաւորացն («ՃԳՆԱՒՈՐՔ») – Ճըգնաւորք ընտրեալ ճըշմարիտ գոր­ծեալ... ա. 227բ Տաղ ճգնաւորաց – Աստուած բարձ­րեալ, Տէրդ երկնային... (227բ «Հրճուիմք այսա[ւր]»):

101. 227բ-9ա ՃԱ. Գանձ համաւրէն հաւասար կու­սանացն («Ի ՓԱՌՍ») – Ի սկըզբան Էիդ... ա. 229աբ Տաղ կուսանացն – Ի կենարար փայտէն ծաղ­կեալ... (229ա «Յիսուս Որդոյն գոյն ասա՛յ») բ. 229բ Տաղ հաւասար կու[սանաց] – Լապտերք կուսից պայ­ծառ վառին... (229բ «Խաղաղար[ար]») գ. 229բ Այլ տաղ կուսանացն – Կոյսք իմաստութեամբ զլապտերս հոգոց վառեալք... (229բ «Ո՜վ զարմանալի»):

102. 230ա-1ա ՃԲ. Համաւրէն հաւասար մարտի­րո­սացն ասա՛յ գանձս զայս («ՏԵԱՀՆ») – Տինայ առեալ, տարմըք բարձրացեալ... ա. 231աբ Տաղ մար­տի­րոսաց, Ներսէսի ասացեալ («Ա-Ծ») – Արեգակն արդար ըզհուր սիրոյ... (231ա «Պատճառ պարծա­նաց», «Ո՜վ զարմանալի խորհուրդ»):

103. 231բ-3ա ՃԳ. Գանձ համաւրէն մարտիրո­սացն («ՅՈՎԱՆԷՍ») – Յանեղական լուսոյն զարդա­րեալ... ա. 233աբ Տաղ սրբոց մարտիրոսաց՝ ի Ներ­սէս կաթուղիկոսէ («Ճ-Ք») – Ճըշմարիտ վըկայք Աս­տուածորդոյն եղէք... (233ա «Այսաւր Գաբրիէլ», «Ո՜վ զարմանալի խորհուրդ»):

104. 233բ-5ա ՃԴ. Գանձ համաւրէն մարտիրոսաց («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ փառաւք զարդարեալ... ա. 235ա Տաղ սրբոց մարտիրոսացն, տեառն Ներ­սէ­սի ասացեալ – Տէ՛ր բարերար Հաւր միածին... (235ա նոտրգրով՝ «Հրճուիմք այսաւր») բ. 235ա-6ա Հա­տեալ լեզուք սըրբաբանիցն... (235ա «Խաղաղարար նոր թագաւոր»):

105. 236ա-7բ ՃԵ. Գանձ համաւրէն մարտիրո­սացն եւ ամենայն սըրբոցն՝ հնոց եւ նորոց, յայտից եւ ապայտից («ԴԱՒԻԹԷ») – Դաւանեցէ՛ք, որդիք աւրի­նաց... ա. 237բ Տաղ մարտիրոսաց – Պաղատ­անաւք Աստուածածնին... (237բ նոտրգրով՝ «Հրճուիմք այսաւր») բ. 233բ-4ա [Տաղ սրբոյ հայրապետաց տեառն Ներսէս կաթողիկոսէ. ձեռ. 2672, 89ա] – Հայրապետաց հանուրց ազգին, / վարդապետաց ուղիղ բանին... (237բ «Յիսուս Որդի Հաւր»):

106. 238ա-9բ ՃԶ. Գանձ համաւրէն սրբոց մար­տի­րո­սացն եւ նահատակացն («ԱՌԱՔԵԼ») – Աս­տուա­ծազարդ գունդն երանական... ա. 239բ-40բ Տաղ մարտիրոս[աց] – Անդ մարտիրոսքըն պըսակին... (239բ նոտրգրով՝ «Յիսուս Որդի Հաւր միածին»):

107. 240բ-2ա ՃԷ. Այլ գանձ մարտիրոսաց («ՍԻ­ՄՈ») – Սուրբըդ սըրբոց, Աստուած էական... ա. 240բ [Կաֆա] («Սիմէոննե աս») – Սիրով հոգոյն գանձըս գրեցաւ, / Ի մեղսամած մըտաց ծընաւ, / Մաքուր ման­կանց յաւրինեցաւ... բ. 242աբ Տաղ մարտիրոսաց՝ տեառն Ներսէսի ասացեալ – Բայց դուք, որդի՛ք իմ սի­րելիք... (242ա «Հրճուիմք այսաւր») բ. 242բ Յոր­ժամ կենաց ցաւղոյն արբջիք... (242բ «Միաշաբաթ»):

108. 242բ-4ա ՃԸ. Այլ գանձ մարտիրոսաց ասա՛յ («ԷՆՈԶՆ») – Էրեւեցար Աստուած յայտնապէս... ա. 244բ-5ա Տաղ մարտիրոսաց – Որ չարչարեացն զձեզ, լացէ... (244բ «Խաղաղարար») բ. 245ա Որդոց եւ թոռանցն որ տաւնէս, զգանձն հայրապետացն ասա՛յ եւ տաղս զայս – Գովեստ քեզ բարեաց պատ­ճառ... (245ա «Յարեւագալին») գ. 245աբ Տաղս մար­տի­րոսաց – Գրիգոր պըսակն ազգի մարդկան... (245ա «Միաշաբաթ աւր») դ. 245բ Գրիգորի Աստուա­ծա­բանի եւ Գրիգորի Սքանչելագործի թէ տաւն է, զգանձն հայրապետաց ասա՛յ եւ տաղս զայս ասա՛յ («ԳՐԻԳՈՐ») – Գետ հոսեալ աստուածային... ե. 245բ-6ա [Տաղ սրբոց հայրապետաց՝ տեառն Ներսէս կա­թո­ղիկոսէ. ձեռ. 2672, 89ա] – Հայրապետաց հանուրց ազգին, / վարդապետաց ուղիղ բանին... զ. 246ա-7ա Թէ Մարութայի հայրապետին տաւնես, զգանձն հայ­րա­պետացն ասա՛յ եւ տաղ զայս ասա՛յ – Ի քսա­նումէկ աւուր հայոց մարերի... (246ա «Յովասափ»):

109. 247ա-8բ ՃԹ. Գանձ Տապանակին Աստուծոյ, որ ի Կայիաթարիմ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերագոյն բա­րի, Աստուածդ ամենի... ա. 247ա [Կաֆա] («ԳՐԻ­ԳՈ­ՐԻ») – Գանձ գեղեցիկ եւ պիտանի, / Րամեալ բանիւ ուրա­խալի, / Ի Գրիգորէ առն անմըտի... բ. 248բ [Փոխ] – Այսաւր զտապանակ ուխտին... (248բ «Ի Խա­չին տըն[կեալ]») գ. 248բ-9ա [Յորդորակ] – Մայր հաւատոյ սուրբ հարսնարան... (248բ «Հրճուիմք այսաւր») դ. 249ա [Տաղ եւ մեղեդի եկեղեցոյ եւ տա­ճարի եւ մատրանի. ձեռ. 2672, 172աբ] («ՍԻՄԷՈՆՆ») – Սուրբ ես, տաճար երկնանըման... (249ա «Յիսուս Որդի Հաւր»):

110. 249ա-50ա ՃԺ. Գանձ Վարդավառին առաջի աւուրն («ՄԿՐՏԻ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ մեզ յայտ­նեալ... ա. 250ա Մեղեդի Վարդավա[ռին] – Գո­հար վարդըն վառ վառեալ... բ. 250ա-1ա Այլ տաղ եւ մեղեդի Վարդավառին՝ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Այսաւր ցընծայ լեառըն Թափաւր... (250բ «Յիսուս Որդի») գ. 251աբ [Նոր տաղ Վարդավառին] – Նոր իմն ահաւոր խորհուրդ նորէն... (251ա «Յարեւա­գա­լին»):

111. 251բ-2բ ՃԺԱ. Գանձ երկրորդ աւուր Վարդա­վա­ռին ասա՛յ («ԱՌԱՔԵԼ») – Այսաւր անճառ լոյսն արփիական... ա. 252բ-3ա Տաղ Առաքել վարդապետէ ասացեալ («ԱՅՍ ՅԱՌԱՔԵԼԷ Ե») – Անճառ Բանըն հայրական... բ. 253աբ Տեառն Ներսէսի ասացեալ – Ի յայս խորհուրդ զերիս միայն...

112. 253բ-4բ ՃԺԲ. Գանձ Վարդավառին երրորդ աւուրն ասա՛յ («ՆՓԵԻՐ») – Ներգործական Աստուած բարերար...

113. 254բ-5բ ՃԺԳ. Գանձ Վարդավառին երեկոյն ասա՛յ («ՍՀԷԴՍ») – Սուրբ առաքեալքն յանկարծ հա­յե­ցեալ... ա. 255բ-6ա Տեառն Ներսէսի ասացեալ – Խաւսէր բանիւ նայ հարցական... (255բ «Յիսուս Որդի Հաւր») բ. 256աբ Շաբաթ աւր Թաթէոսի առաքելոյն եւ Սանտըխտոյ կուսին է, Զառաքելոց գանձ – Ի կար­գէն տաղ զայս ասա՛յ– Վարդ վայելուչք խուռ­նե­րամք... (256ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

114. 256բ-7բ ՃԺԴ. Գանձ նախահարցն յԱդամայ, Աբելի, Սեդայ, Ենովքայ («ՄՔԴԱԶՆ») – Մեծապայ­ծառ<առ> անուն հրաշալի, Հայր համայնից... ա. 257բ-8ա Երկոտասան մարգարէից ասա՛յ – Վասըն սոցին յիշել ապագայ... (258ա «Նախահարցն տաղն գի՛տ ի համարն մարգարէիցն գանձին յետեւըն, ասա՛յ») բ. 258աբ Տաղ ազնիւ՝ Ներսէսէ ասացեալ – Հայցմամբ մաքուր յորովայնից... (258ա «Յիսուս Որդի Հաւր միածին»):

115. 258բ-9բ ՃԺԵ. Եփեսոսի սուրբ ժողովոյն գանձ գի՛տ ի համարն եւ ասա՛յ գանձ Շողակաթին Էջմիածնին («ՏԱԱԱՒԵՑ») – Տաճարդ երկնային, տուն քրիստոսային... ա. 259բ-60ա [Տաղ] – Սուրբ է տա­ճար տէրունական... (259բ «Խաղաղարար») բ. 260ա [Փոխ] – Նախ միածին Աստուածըն Բան... (260ա «Սուրբ Կիրակոս», «Միաշաբաթ աւր») գ. 260ա-2ա Այլ տաղ եւ գովասանք սուրբ տաճարին Էջմիածնայ՝ յԱռաքել վարդապետէ ասացեալ – Ահա ասեմ բան գովեստի... (260ա «Յիսուս Որդոյ ձայներուն»):

116. 262ա-4ա ՃԺԶ. Գանձ Վերափոխման սուրբ Աստուածածնին («ՄԿՐՏԻԻՉ») – Մեծապայծառ հրա­կերպ, վեհագին... ա. 264աբ Մեղեդի ծըննդեան եւ Վերափոխման սուրբ Աստուածածնին – Գոհար վարդն ինքնագոյն... բ. 264բ-5ա Աստուածածնին յորդորակն է («Ա-Ք») – Արեւ լուսատու, տաճար Աս­տուծոյ Մարիամ... (264բ «Աստուած քարոզեաց եւ») գ. 265աբ Տաղ Առաքել վարդապետէ ասացեալ է («ՏԷՐ [Ա]ՌԱՔԵԱ») – Տունկ անմահութեան բողբո­ջեցար... (265ա «Ո՜վ զարմանալի»):

– 258աստ. լս. «Ո՛վ սուրբ հանդիպողք եւ վայելողք Գանձարանիս, յորժամ գանձն յերկար լինի եւ տաղն մեծ եւ կամ շատ, զկէս գանձովն եւ մէկ տաղն առաւաւտուն ասա՛յ եւ զկէսն մէկ տաղովն՝ իրիկունն ասա՛յ, որ դու չաճըզիս, եւ զժողովուրդն՝ զձանձրանայ. եւ թէ գանձն քիչ է, եւ տաղն շատ է, զգանձն առաւաւտուն ասա՛յ եւ տաղն իրիկունն ասա՛յ»:

117. 265բ-7ա ՃԺԷ. Գանձ Փոխման սուրբ Աս­տուա­ծածնին երկրորդ աւուրն ասա՛յ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գոհաբանեալ սուրբ Աստուածածին... ա. 265բ [Կա­ֆա] («Գրիգորի է») – Գանձ եմ ախորժ եւ գովելի, / Րա­մեալ բանիւ յոյժ պիտանի, / Ի Գրիգորէ յառաջ եկի... բ. 267ա Մեղեդի ասա՛յ – Մեծացիր այսաւր, սուրբ Աստուածածին... (267ա «Այսաւր երեւի ան­տես») գ. 267ա-8ա Յորդորակ է սուրբ Աստուա­ծած­նին («Ճ-Ք») – Ճիւղեր եր ծառոյն կենաց... (267ա «Այսաւր առաջքն Ծնընդեան կարգնէ») դ. 268աբ Տաղ Ներսէսի ասացեալ – Անարատ տաճար եւ առա­գաստ լուսոյ... (268ա «Ո՜վ զարմանալի»):

– 261բ ստ. լս. («ԳՐԻԳՈՐԻ Է»)«Գանձ եմ ախորժ եւ գովելի,/ Րամեալ բանիւ յոյժ պիտանի,/ Ի Գրիգորէ յառաջ եկի, / Գրեալ ի դաշտըս քարտիսի, / Որ վեր­ծա­նիմ ի հանդիսի, /Րամեալ ձայնիւ ուրախալի, / Ի տունըս սուրբ փոխման մեծի, / Էին ծնաւղի Տեառն Յիսուսի»: 263ա «Այսաւր երեւի անտես», «Այսաւր առաջքն Ծնընդեան կարգնէ»: 264ա «Ո՜վ զար­մա­նալի»:

118. 268բ-70բ ՃԺԸ. Գանձ Վերափոխման Աս­տուա­ծամաւրն երրորդ աւուր («ՍՏԵՓԱՆՆՈՍԻ») – Սուրբ մայրըդ լուսոյ... ա. 270բ-1ա [Տաղ փոխման Աստուածածնին. ձեռ. 2672, 267ա] – Խնկի ծառի նըման ես... (270բ «Հրճուիմք») բ. 271աբ Տեառն Ներ­սէսի ասացեալ – Այսաւր Գաբրիէլ հրեշտակապետն եկեալ... (271ա «Ո՜վ զարմանալի):

119. 271բ-3ա ՃԺԹ. Երեքշաբթի Յովակ[ի]մայ եւ Աննայի ծնընդեանն կարգն է Նիկիայ սուրբ ժողո­վոյն. գանձն գի՛ւտ ի համարն: Գանձ Յովաննու Կա­րապետին եւ Յոբայ արդարոյն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ փառաւք ցանկալի... ա. 273աբ Տեառն Ներսէսի ասացեալ – Զոր յիշեսցուք զերանելին... (273ա «Հրճուիմք», 273բ «Այսաւր եկեղեցի»):

120. 273բ-4բ ՃԻ. Գանձ նաւակատեաց Սուրբ Խա­չին («ԱՌԱՔԵԼ») – Անմահ արքային, անճառ ան­հա­սին... ա. 274բ-5ա Տաղ եկեղեցոյ՝ Առաքել վարդա­պետէ ասացեալ («ՏԷՐ ԱՌԱՔԵԱԼ») – Տաճար լուսոյ, տուն արքային... (274բ «Հրճուիմք») բ. 275ա [Փոխէ. ձեռ. 2649, 370բ](«ՍԻՒՆԵԱՑ») – Սիւն հաւատոյ, սե­ղան փըրկչին... (275ա «Խաղաղարար»):

121. 275ա-6բ Գանձ Խաչի առաջի աւուրն ասա՛յ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ ակըն պատուական... ա. 276բ-7ա Տաղ Խաչվերացին, ի Ներսէս Լամբրոնացոյ ասա[ցեալ] – Բարձրացուցէ՛ք զՏէր Աստուած մեր... (276բ «Ինձ ումէտ կայր եւ կուման ի քո գալ») բ. 277աբ Տեառն Ներսէսի ասացեալ («ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՀԱՅՈՑ») – Կենաց փայտ տընկեալ... (277ա «Յարեւե­լից յարեւմուտս»):

122. 277բ-8բ ՃԻԲ. Գանձ Խաչվերացին երկրորդ աւուրն («ՅՈՎԱՆՆԵՍ») – Յայն եդեմական... ա. 278բ-9ա Մեղեդի Նարեկացոյն – Ես ձայն զառիւծոյն ասեմ... բ. 279ա Տաղ նորին – Սեպհական սիւն պա­տուական... գ. 279աբ Խաչըն սեղան է պատուա­կան... (279ա «Վերինն. Ի յելս յարեւու յառաջ: Վա­րինն. Խաղաղարար», «Յիսուս Որդու ձայներու»):

123. 279բ-80բ ՃԻԳ. Գանձ Խաչին երրորդ աւուրն («ԱՌԱՔԵԼԻ») – Աւրհնեալ ես փայտ, կանգնեալ ի յերկ­րի... ա. 280բ-1ա Տաղ յԱռաքել վարդապետէ – Չորեքկերպեան թեւք Սուրբ Խաչին... (280բ «Հրճուիմք այսաւր») բ. 281ա Այլեւ չորս ազգ էր փայտ խաչին... (281ա «Միաշաբաթ աւր»):

124. 281ա-4բ ՃԻԴ. Գանձ յԱպարանից սուրբ Նշա­նին, ի Քերովբէնց Յովհանիսի ասացեալ («ՅՈ­ՎԱՆՆԷՍ») – Յանեղական լուսոյն խոնարհեալ... ա. 284բ-5ա [Տաղ սրբոյ Խաչին. ձեռ. 424, 262ա-3ա] («ՅՈՎԱՆՆԷՍ») – Յանեղական լոյսն ի Հաւրէ մեզ յայտ­նե­ցաւ... (284բ «Աստուած անեղ, անպա­րա[գրե­լի]. Ղարիպին կենաքն») բ. 285աբ [Յորդորակ. ձեռ. 2672, 285բ-6ա] – Կազմեն տապան անփուտ փայ­տեաց... (285ա «Խաղաղարար»):

125. 285բ-6բ ՃԻԵ. Գանձ սքանչելագործ սուրբ Նըշանին, Արծկոյ քաղաքէ Յակոբ եպիսկոպոսէ Նետրարենց ասացեալ, գովեալ եւ ազնիւ («ՅԱԿՈԲ») – Յիսուս Քրիստո՛ս, արքայդ համայնից... ա. 286բ-7ա Տաղ ի նոյն Յակոբ եպիսկոպոսէ ասացեալ – Սքան­չելի սուրբ նըշանըդ պատուեալ... բ. 287աբ [Այլ տաղ խաչի ասացեալ. ձեռ. 2672, 288աբ] – Խաչն եղիցի մեզ պահապան... (ստ. լս.՝ 286բ «Վկայից հանդիսից հրաշալի», 287ա «Յիսուս Որդի Հաւր միածին»):

126. 287բ-9ա ՃԻԶ. Գանձ Գէորգայ զինաւորին («ԱՌԱՔԵԼ») – Աւրհնեալ է Հայր, ծընաւղ միածնին... ա. 289ա-90ա [Տաղ ի Նետրարենց Յակոբ եպիս­կո­պոսէ. ձեռ. 2649, 382բ-3բ] («ՅԱԿՈԲ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ») – ՅԱստուծոյ ընտրեցար դու բարի... բ. 290աբ [Փոխ] – Նախ զսուրբ Գէորգ գերումն ածեն կաղախանին... (ստ. լս.՝ 289ա «Վկայից հանդիսից հրա[շալի]», 290ա «Ի մեղական գոլով եւ բնու[թիւն]»):

127. 290բ-2ա ՃԻԷ. Գանձ Վարագայ Սուրբ Խաչին («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե Ա») – Գլուխն եկեղեցոյ, վէմն հաւա­տոյ... ա. 292ա Մեղեդի ի Վարագա Խաչ[ին] – Այսաւր մեծ զարմանք հրաշից... բ. 292ա [Յորդորակ] – Ամփոփեալ զնըշան խաչին... գ. 292աբ Այլ տաղ Վա­րագայ ասա՛յ – ԶՎարագ ասեմ ըզբաղձալին...

– 290բ ստ. լս. («ԳՐԻԳՈՐԻ ՅԵ») «Գանձըս գրե­ցաւ, ըստուգեցայ, / Րամեալ բանիւ շարադրեցայ, / Ի Գրի­­­գորէ առն անիմայ, / Գըրեալ Խաչին սուրբ Վարա­գայ, / Որ զիս ասեն ի տաւն սորայ, / Րամեալ մանկուն­քըն գերակայ, / Յատենի ձայնիւ երգեայ, / Եթէ ունիս գոր­ծիք սորայ»: 292ա «Ի խաչին տընկեալ», «Վայ իմ մեղուցեալ», «Յիսուս Որդի Հաւր միածին»:

128. 292ա-4ա ՃԻԸ. Ողբ իշխանացն Հայոց աշ­խար­հին՝ Սահակայ եւ Համազասփայ եւ այլոցըն հաւասար – Յայս ահագին աւուրս, որ հասաք... ա. 294աբ Տաղ իշխանացն Հայոց – Սուտ եւ անցաւոր աշխարհս...

129. 294բ-6ա Գանձ եաւթանասունւերկու աշա­կերտ[աց] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերագոյն գոյէ, գեր­իմաստ վեհէ... ա. 294բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գան­ձըս գրեցայ առաքելոց, / Րամեալ բանիւ ի Սուրբ Գը­րոց, / Ի Գրիգորէ յետնեալ սըրբոց... բ. 296աբ Տաղ եւթա­նասնիցն – Եւ քում ընտրեալ եաւթանասնին... (296ա «Հրճուիմք այսաւր»: 296բ «Միաշաբաթ»):

130. 296բ-7բ ՃԼ. Գանձ սուրբ կուսանացն Թեկղի եւ Վառվառեայ («ԱՌԱՔԵԼ») – Այն երկնաւոր, որ ի կուսէն ծնաւ... ա. 297բ-8ա Տաղ Թեկղի եւ Վառվա­ռեայ – Աւրհնեալ անճառ Հայրըն գըթած... բ. 298աբ [Յորդորակ] – Արդ, պաղատիմք առ քեզ... (297աբ ստ. լս. յետագայի՝ «Միայշաբաթ»):

131. 298բ-300բ ՃԼԱ. Գանձ սուրբ աւետարան­չացն («ՄԱՐՏԻՐՈՍ») – Մեծասքանչ անուն, սուրբ Երրորդութիւն... ա. 300բ-1ա Մեղեդի աւետարան­չացն – Մաթէոս մարդ անուանեցաւ... (300բ «Սուրբն Յուղիտայ դուստր») բ. 301աբ [Յորդորակ է. ձեռ. 2672, 297բ] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գովեստ արժան փառաց քոյին... (301ա «Սուրբ Կիրակոս»):

132. 301ա-2բ ՃԼԲ. Գանձ Խաչգիւտին («ԽԱՉԱ­ՏՈՒՐ») – Խաչի քո, Քրիստոս, երկիր պագանեմք... ա. 302բ Մեղեդի եւ տաղեր Խաչգիւտին – Այսաւր զխա­չափայտըն սուրբ... բ. 302բ-3ա 244բ [Տաղ սրբոյ Խաչին. ձեռ. 423, 239աբ] – Այսաւր եղեւ գալ դըշ­խոյին... (302բ Ի խաչին տընկեալ որթոյն», «Յիսուս Որդի Հաւր միածին») գ. 303ա [Տաղ խաչի. ձեռ. 2672, 281ա] – Ի գըտանել կենաց փայտին... (303ա «Միաշաբաթ աւր հանգըստ») դ. 303աբ [Փոխէ. ձեռ. 423, 239բ] – Յայնժամ մեռեալ մի տանէին... (303ա «Այսաւր եկեղեցի»):

133. 303բ-305ա ՃԼԳ. Գանձ հրեշտակապետացն, առաւաւտին ասա՛յ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խոր­հուրդ հրաշական... ա. 305ա-6ա Բանք մաղթանաց՝ Առաքել վարդապետէ ասացեալ, առ երկնային զաւրսն («Ա-Ք») – Անեղ, անմահ թագաւորին... (305ա «Ի մեղական գոլ», «Արարիչ Տէր քաղ[ցրացաւ]»):

134. 306ա-7բ ՃԼԴ. Գանձ հրեշտակապետացն, երեկոյին ասա՛յ («ՅՈՎԱՆՆԵՍ») – Յոյժ փառատրելի, յաւետ գովելի... ա. 307բ-8ա Ներսէսի ասացեալ է Վասն երկնային զաւրացն – Նոր տաւնիւս զըւարթնոց հրեշ[տ]ակական... (307բ «Ո՜ զարմանալի խոր­հուրդ») բ. 308ա [Այլ տաղ հրեշտակաց. ձեռ. 2672, 303ա] – Ձեզ ձայնակից զըւարթունք հրեշտակք... (308ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

135. 308ա-10բ ՃԼԵ. Գանձ Յոհաննու Ոսկէբերան վարդապետին («ԱՅՍ ՅՈՀԱՆՈՒ ՈՍԿԷԲԵՐԱՆԻՆ») – Աւրհնեմք ըզքեզ, Տէրդ ամենայնի... ա. 310բ Մեղեդի եւ տաղ՝ Ոսկիբերան վարդապետին – Ի յորովայնէ ընտրեալ... (310բ «Ի յելս յարեւու յառ») բ. 310բ-1ա Տաղ Յոհաննու Ոսկիբերանու, ի յԱտոմ իրիցուէ ասացեալ է («Ի ԱՏՈՄ ԻՐԻՑՈՒՆ Է») – Ի հանդէս քո մեծ տաւնի... (310բ «Կայթեա՛ սուրբ կաթուղիկէ») գ. 311ա-2ա Տաղ Առաքել վարդապետէ ասացեալ («ՎԱՐ­ԴԱՊԵՏԻՆ ՅՈՀԱՆ») – Վարդապետաց թագ եւ պարծան... (311ա «Յիսուս Որդի ձայներուն ասա՛յ») դ. 312աբ Յորժամ Գուրիասանցն որ տաւնես, նայ զգանձն մարտիրոսաց ասա՛յ եւ տաղն զայս ասա՛յ, զի խորհըրդաւոր է – Սուրբ Գուրիաս վկայըդ արի... ե. 312բ-3ա Ի սոյն քաղաքն Եդեսիի...

– 312ա ստ. լս., գրչից. «Աւաղ, որ աւրինակըն պա­կաս էր»:

136. 314ա-5ա ՃԼԳ. Գանձ Նիկողայոսի հայրա­պետին («ԳՐԻԳՈՐ») – Գաւազան ծաղկեալ գեղուղղէշ փայլեալ... ա. 314ա [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գանձ եմ համեղ եւ գովելի, / Րամեալ բանիւ յոյժ ըղձալի, / ԻԳրի­գորէ յառաջ եկի... բ. 315ա [Տաղ. ձեռ. 423, 18աբ, Գանձ տաղ Նիկաւղայոսի հայրապետին տպ.] – Աստուած անմահ (=անճառ), սուրբ թա­գա­ւոր... բ. 315բ [Փոխէ զձայն. ձեռ. 423, 18բ] – Երեւմամբ սուրբ հրեշտակաց...

137. 315բ-7ա ՃԼԷ. Գանձ սուրբ Մինասայ, առաւաւ­տին ասա՛յ («Ի ԲԱՂԻՇԵՑՈՅ») – Ի յերկնային լուսոյն հայրական... ա. 317աբ Տաղ սրբոյն Մինասայ – Տէ՛ր բարերար Հաւր միածին... բ. 317բ [Փոխէ. ձեռ. 423, 31ա] – Երմոգինեայ եւ Գրաբոսին եւ ընկերաց սուրբ Մինասին...

138. 317բ-20բ ՃԼԸ. Գանձ սրբոյն Մինասայ, երե­կոյին ասա՛յ («ԱՆԴՐԵԱԱՍՆ ԽՆԴՐԵՑ») – Անպարա­գիր Բանըն հայրական... ա. 320բ Մեսեդի սըրբոյն Մի­նա[սայ] – Այսաւր նորահրաշ տաւնիւս...

139. 320բ-2ա ՃԼԹ. Գանձ սրբոց Եւստռատիո­սեանց, խիստ ազնիւ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ փա­ռաւք զարդարեալ... ա. 322աբ Մեսեդի Եւստա­ռատի – Առ քեզ պաղատիմք...

140. 322բ-4բ ՃԽ. Գանձ սրբ[ոց] առաքելոցն Թա­դէոսի եւ Բարդուղիմ[էոսի] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերար­փի պայծառ, գոյիցըն պատճառ... ա. 324բ Մեղեդի եւ տաղ առաքելոց – («ԻՄԷՈՍ») – Ի լըծակցութիւն գոր­ծոյ... բ. 324բ-5ա [Յորդորակն է. ձեռ. 423, 28բ-9ա] («ԱՌԱՔԵԼՈՅՆ ԵՐԳՍ») – Արեգակն արդար, որ ի Հաւրէ ծագեալ...

141. 325ա-6ա ՃԽԱ. Գանձ Յակոբայ Մծբնայ հայրապետին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծաւ համբաւ անուն գովելի... ա. 326աբ [Այլ տաղ սրբոյն Յակոբայ. ձեռ. 424, 305աբ] («ԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ») – Անճառ միածին Հաւրն երկնաւորին... (326ա «Աչք իմ ծովա­ցեալ: Դասքըն հրէական»):

142. 326բ-8ա ՃԽԲ. Գանձ Ինքնատիոսի հայրա­պետին եւ Պաւղիկարպոսի («ԳՐԻԳՈՐԻՈ Է Ա») – Գոհաբանական, գովաբանական, գովեստ պերճա­կան... ա. 326բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԷ») – Գանձըս գրեցայ ես ի կարգի, / Րամեալ բանիւ յայս նամակի, / Իգնատիոս հայրապետի... բ. 328ա Տաղ Իգնատիոսի հայրապետին – Ի սուրբ սերմանց առաքելոց... (328բ «Յիսուս Որդի Հաւր միածին») բ. 328ա [Փոխէ. ձեռ. 2659, 48աբ] – Իգնատիոս մանուկ բարի... (328բ «Միաշաբ[աթ] աւր հանգըս»):

143. 328ա-9բ ՃԽԳ. Գանձ Ադդէի հայրապետին եւ Աբգարու թագաւորին ասա՛ («ՆԵՏԻԱՍ») – Նոյն քեզ վայել է... ա. 329բ Տաղ Աբգարու թագաւորին – Տէր բարերար Հաւր միածին... (329բ «Հըրճուիմք այ­սաւր») բ. 329բ-30ա [Այլ տաղ. ձեռ. 424, 309ա] – Տէրն ընկալաւ սիրով զնոսին... (329բ «Յիսուս Որդի Հաւր միածին»):

144. 330ա-1բ ՃԽԴ. Գանձ Դաւթայ մարգարէին եւ Յակոբայ առաքելոյն ասա՛յ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորք անքըննին, անճառ անհասին... ա. 331բ-2բ Տաղ Դաւթայ մարգարէին եւ Յակոբայ արդարոյն – Յի­սուս Քրիստոս Հաւր միածին...

145. 332բ-4ա ՃԽԵ. Գանձ Ստեփանոսի Նախա­վըկա­յին եւ առաջին մարտիրոսի («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր, ան[մահ] թագաւոր... ա. 334ա Մեղեդի Նախավըկայի – Ի խաչին տընկեալ որթոյն... բ. 334աբ Տաղ սուրբ Ստեփաննոսին – Ամենեքեան ի մի բերան... գ. 334բ [Յորդորակ, ձեռ. 2672, 316բ] – Սուրբ Ստեփանոս անապական... դ. 334բ-5բ [Փոխ] – Ի գաւազանէն Յեսեայ ստեղնեալ... (334ա ստ. լս. «Ի խաչին տընկեալ», «Հրճուիմք այսաւր»: 334բ «Միա­շա­բաթ աւր հան[գըստեան]», «Յարեւելից յարեւ­մուտս»):

146. 335բ-6բ ՃԽԶ. Գանձ սուրբ առաքելոյն Պետ­րո­սի եւ Պաւղոսի («ԻՍ ԳՐԻՉ») – Ի սպարապետին, ի սեռս երեսին...(335բ «Այս գանձիս յառաջքն Առա­քե­լոցն ի կարգն գիւտ եւ ասա՛յ») ա. 337ա [Փոխ] («ՊԵՏՐՈՍԻ») – Պաղատիմք առ ձեզ, ընտրեալք...(337ա «Ձայն որ զաշխարհս արար») բ. 337աբ [Փոխ] – Պետրոս եւ Պաւղոս, քրիստոնէից պար­ծանք... (337ա «Ո՜վ զարմանալի խորհուրդ»):

147. 337բ-40ա ՃԽԷ. Գանձ որդոցն որոտմանց՝ Յոհաննու եւ Յակոբայ («ԳՐԻԳԳՈՐԻ Է ՍԱ») – Գեղա­պանձ լուսով, գեղասքանչ գունով... ա. 340ա [Տաղ Որդոց Որոտմանց. ձեռ. 424, 319բ-20ա] – Այն, որ եկեալ տենչմամբ սըրտին...(340ա «Խաղաղարար նոր թագաւոր»), բ. 340աբ [Փոխ. ձեռ. 2672, 323ա-4ա] – Մինչդեռ նըստէր առ իւր քեռին... (340ա «Յիսուս Որդի Հաւր միածին») գ. 340բ-1ա [Յորդորակ. ձեռ. 2649, 65բ-6ա] – Ապա գնացեալ Յոհանիսի... (340բ «Միաշաբաթ աւր հանգըստ») գ. 341աբ Տեառն Ներսէսի ասացեալ («ՆԵՐՍԷՍԻ ԵՐԳ») – Նոր լոյս յար­փե­նոյն վառեալ... (341ա «Յարեւագալին գոյն ասա՛յ»):

148. 341բ-3ա ՃԽԸ. Գանձ Բարսղի Կեսարու հայ­րապե[տի] («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խաչաբարձ սուրբ ահրիա­­պանծալի... ա. 343աբ [Տաղ Բասիլիոսի. ձեռ. 424, 322բ-3ա] – Այր մի ընտիր ու անուանի... բ. 343բ-4ա Ի Նիկիայ մեծ քաղաքին...

149. 344ա-5բ Գանձ ձեռնադրութեան քահանայից («ԳՐԻԳՈՐՐԻ Է») – Գըթայ ի մեզ, Տէր ամենակալ... ա. 344ա [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԵ») – Գանձըս գրեցաւ ձեռ­նա­դրութեան, / Րամեալ բանիւ խորհըրդական, / Ի Գրի­­գորէ յոյժ անպիտան... բ. 345բ-6ա [Այլ տաղ ձեռ­նադրութեան քահանայից, ձեռ. 2672, 338աբ] («Ի ՏԷՐ ԱՌԱՔԵԼ») – Ի մեծի հրաշափառ հանդիսի... (346բ «Վըկայից հանդիսից հրաշալից») գ. 346աբ [Տաղ աւծման քահանայից] – Ո՛վ անմահ, հաց կենաց մեզ տուր...

150. 346բ-7ա ՃԾ. Գանձ Թափաւրի եւ անդաս­տա­նի ասա՛յ («ԳԱՆՁ») – Գանձըդ կենաց՝ Որդիդ միածին... ա. 347ա Թագաւորիդ յաւիտենական, աւրհ­ներ­գութիւն տացուք... բ. 347ա Ամենաւրհնեալ մայր Տեառն Յիսուսի... գ. 347ա-8ա Աւրհնութիւն հասարակաց – Աւրհնեցէ՛ք զՀայրն Աստուած դուք ի սկզբանէ... (347ա ստ. լս. «Անձ իմ արի աղաւթէ դէմ»):

151. 348ա-9ա ՃԾԱ. Գանձ պաշտման եւ հսկման («ԱՌԱՔԵԼ») – Անտանելիդ երկնի եւ երկրի... ա. 349աբ Խոստովանութիւն մեղաց, Առաքել վարդա­պե­տէ ասացեալ – Անթիւ չարեաւք յանցայես...(349ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր դու») բ. 349բ-50ա Ճարտար զբարին իմացայ... գ. 350ա-1բ Ոտանաւորս յԱռաքել վարդապետէ ասացեալ Վասն հոգեւարի եւ յերկնային ճանապարհին եւ Յաւդային դիւացն հանդիպմանց եւ հոգոց կայանին եւ յաւուր դա­տաս­տանին, դըժոխոց տանջանացն («Ա-Ք, ՏԵՐ ԱՌԱ­ՔԵԱԼ») – Աչք իմ ծովացեալ, գէտք յինէն հոսեալ... (350բ «Անճառ միածին», «Դասքն հրէական»):

152. 351բ-3բ ՃԾԲ. Գանձ աշխարհաթաղի եւ ուր­բաթ աւուր ասա՛յ («ՄԱՆՎՅԼՍ») – Մինդ ի յԷէն, Բանդ ի սկըզբաննէ... ա. 353բ-5ա Առաքել վարդա­պետէ ասացեալ («Ի ՅԱՌԱՔԵԼԷ ԽՆԴՐԵԱՑ ՍՏԵՓԱՆՈՍՆ ՈՅ») – Ի միտ առէք զողբըս բանիս...

153. 355ա-6ա ՃԾԳ. Գանձ յաշխարհաթաղի եւ հանգըստեան ասա՛յ («ԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ») – Այսաւր եհաս հրաման Արարչէն... ա. 356ա-7ա [Ողբ վասն մեռելի. ձեռ. 424, 333բ-4բ] – Լըւարուք ըզբար­բառ բերանոյս... բ. 357աբ [Այլ խրատ վասն հոգոց ասացեալ. ձեռ. 2709, 371ա] – Է մահ քան ըզքեզ յիշեմ...

154. 357բ-60բ ՃԾԴ. Գանձ քահանայաթաղի յետ փառք ի բարձումին («ՄԱՆՎԻԼԻ Ե») – Մեծ եւ հըզաւր անուն հրաշալի... ա. 360բ-1ա [Տաղ քահանա­յա­թաղի. ձեռ. 424, 332աբ] – Բայց ես հոգով գոլ... (360բ «Հրճուիմք») բ. 361ա Քանզի ճրագին նըմա­նեցայ... (361ա «Միաշաբաթ»):

155. 361ա-3ա [ՃԾԵ.] Գանձ քահանայաթաղի ասա՛յ («ԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ ԵՐԳ») – Այսաւր եհաս ինձ աւր վախճանի... ա. 363աբ [Ողբ քահանա­յա­թաղի. ձեռ. 424, 329աբ] – Որդիք լուսոյ Հաւրըն մեծի... (360ա «Միաշաբաթ») բ. 363բ-4ա Հոգոյն Սըրբոյ Գալըստեան առաջի աւուրն ասա՛յ – Հոգիդ Սուրբ Աստուած, որ շրջէիր... (363բ «Ո՜վ զարմա­նալի») գ. 364ա Տաղ սըրբոց կուսանացն ի տեղն ասա՛յ – Ի կենարար փայտէն ծաղկեալ... (364ա «Յի­սուս Որդոյ գունն է»):

Բ. 364ա-407ա [Տաղք] Գեղեցիկ ոտանաւորներ, ողբեր եւ լացեր եւ խրատքներ՝ վասն հոգեվարի եւ վասն երկնային ճանապարհին եւ յաւդային, դիւացն եւ հոգոց կայանին եւ յաւու|364բ|ր դատաստանին եւ դժոխոցն եւ հրեղէն գետոց եւ յանքուն յորդանցն, զոր ասացեալ են սուրբ վարդապետացն եւ իմաս­տասիրացն

– 364բ [Ցանկ] – Նախ եւ յառաջ տաղս զայս: Ա. Յորժամ գըրեալքըն... Խ. Յոյս եւ ապաւէն եւ կեան:

– 364բՅետագայի նոտրգրով. «Աղաւթից եւ ողորմութեան տաղերս կայ պահոց գանձերուն մէջն զայնոնք այլ այս կարգս ասա՛յ»:

1. 364բ-7բ Ա. Տեառն Ներսէսի Կլայեցոյ ասացեալ է Յաղագս կատարածի աշխարհի եւ յաւուր դա­տաս­տանի հատուցումն գործոց – Յորժամ գըրեալքըն կատարին, / Որ զայնմ աւուր մեզ պատմեցին... (365ա «Յիսուս Որդի է»):

2. 367բ-9բ Բ. Վասն անկելոյն յԱդամայ ի դրախ­տէն եւ գալոյն եւ արտասուելոյն, եւ վասն հոգե­վա­րին եւ ճանապարհի հոգոցն, եւ պատերազմի դիւացն եւ կայանի հոգոցն, ասացեալ Առաքել վար­դապետէ – Վայ այն աւուրն, որ ես ստեղծայ, / Վայ էն ժամոյն, որ խաբեցայ... (367բ «Յիսուս Որդի»):

3. 369բ-71ա Գ. Վասն ահեղ դատաստանին եւ քննութեանց եւ յարութեան մեռելոց, Առաքել վարդա­պետէ – Յորժամ դըրունք երկնից բացուին, / Լինի հընչմունք ահագնակին... (369բ «Յիսուս Որդի»):

4. 371ա-2բ Դ. Վասն բաժանման արդարոցն ի մե­ղաւորաց եւ տանջանացըն դժոխոց, Առաքել վար­դապետէ ասացեալ – Յետ քըննութեանց դատաս­տա­նին, երբ ամենայն բանք վըճարին... (371ա «Յիսուս Որդի Հաւր») ա. 372բ Ողբ եւ նաղատինք անձին, Առաքել վարդապետէ, գիշերապաշտման. գանձին յետեւն գի՛տ ի համարն եւ ապայ ասա՛յ ապաշ­խա[րութիւն] – Անթիւ չարեաւք յանցայես... բ. 372բ. Այլ տաղ հոգեվարի եւ յերկնային ճանապարհին Առաքել վարդապետէ – Աչք իմ ծովացեալ...

5. 372բ-4ա Ե. Խրատական բաներս, Առաքել վար­դապետէ ասացեալ («Ա-Ք, ԱՌԱՔԵԼԻ Է») – Ամենայն փառք մարդոյ դատարկ եւ յունայն... (372բ «Անցանէ մեծութիւն»):

6. 374աբ Զ. Ողբ, ոտանաւոր Առաքել վարդապե­տէ Վասն անձինն իւրոյ եւ ինձ նըման մեղաւորաց («ՅԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԷ ԱՅՍ») – Յիշելով զաւր մա­հուն, սիրտ իմ սասանի... (374ա ստ. լս. «Անցանէ մեծութիւն»):

7. 374բ-5ա Է. Ողբ դատաստանին եւ դըժոխոցն՝ Առաքել վարդապետէ ասացեալ – Յորժամ Գաբրիէլ գոչէ եւ յառնեն մեռեալքն ի հողոյն... (374բ «Երազ է ու սուտ եղբարք») ա. 375ա Ողբս եւ խըրատ՝ Առաքել վարդապետէ, ննջեցելոց ասացեալ – Ի միտ առէք զողբըս բանիս... բ. 375ա Այլ ողբ եւ խրատական բա­ներ, ի վերայ նընջեցելոց ասա՛յ – Լըւարուք ըզբար­բառ բերանոյս... գ. 375ա Այլ խրատ վասն հոգոց ասացեալ – Է մահ քան ըզքեզ յիշեմ...

8. 375ա-6բ Ը. Գովասանութիւն եւ խոստովա­նու­թիւն եւ խրատ եւ ապաշխարութիւն Առաքելէ – Եղ­բա՛յր, ինձ միտ դի՛ր եւ լըսէ, եւ զհոգոյ աչքն ի բաց պահէ՛... (375ա «Յիսուս Որդի»):

9. 376բ-8բ Թ. Խրատական բաներս ի Գրիգոր վար­դապետէ («Ա-Ք») – Աւրհնեալ է Հայրըն լուսոյ, / Որ ստեղծ ըզմեզ ի հողոյ... (376բ «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

10. 378բ-9բ Ժ. Բանքըս վասն ահագին եւ սոս­կա­լի գալըստեան Քրիստոսի եւ յաւուր դատաստանի եւ յանդիմանութիւն անձին, եղկելոյս Վարդանայ ասա­ցեալ – Յորժամ յիշեմ զաւրն ահագին / Եւ զսոսկալի գալուստ փըրկչին... (378բ «Յիսուս Որդի»):

11. 379բ-80բ ԺԱ. Խոստովանութիւն գաղտնեաց եւ խայտառակութիւն անձին – Մեղայ, Տէ՛ր, ինձ ո­ղոր­մեա՛, / Տէր մեղայ, Աստուած զիս քաւեա՛յ... (380բ «Աստուած իմ, Յիսուս Որդի կենդ[անարար]»):

12. 380բ-1բ ԺԲ. Խրատ պիտանիք՝ Յովհաննէս վարդապետէ – Յամենայն մեղաց ի զատ, ասէ, դու կա­ցիր... (380բ «Ադամայ ստեղծաւղ»):

13. 381բ-2բ ԺԳ. Ողբ եւ մաղթանք՝ Խաչատուր Կե­չա­ռացոյ ասացեալ – Ես եմ կորուսեալ ոչխար, մոլորեալ ի սուրբ քո հոտէն... (382ա «Երազ է ու սուտ եղբարք»):

14. 382բ-3բ ԺԴ. Նորին Խաչատուր Կեչառացոյ – Այս կեանքս է յերազ նըման եւ խափող անզերծ յան­դի­ման... (382բ «Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս կեն­դան ի»):

15. 383բ-4բ ԺԵ. Խրատ խռով չի կենալու եւ ոխ չի պահելոյ, Նախաշ վարդապետէ ասացեալ է – Անձն իմ, վայ քեզ հազար բերան... (383բ «Յիսուս Որդի»):

16. 384բ-5ա ԺԶ. Խրատք հպարտութեան – Քան զամենայն գործըս չարեաց հպարտութիւն է զազրելի... (384բ «Յիսուս Որդի»):

17. 385ա-6բ ԺԷ. Խրատական բաներս ագա­հու­թեան եւ անընչութեան, ի Նախաշ վարդապետէ – Սողոմոն, մայրն իմաստութեան, առ մեզ խաւսի բան խրա­տական... (385ա ստ. լս. «Յիսուս Որդի Հաւր միածին»):

18. 386բ-7բ ԺԸ. Խրատք եւ կըշտամբանք անձին՝ Նախաշ վարդապետէ ասացեալ («Ա-Ք») – Անձն իմ, արի աղաւթէ դէմ արարաւղին...

19. 387բ-9ա ԺԹ. Խրատական բաներս ի Նախաշ վարդապետէ («Ա-Ք») – Անցանէ մեծութիւն եւ փառք աշխարհի... (388ա ստ. լս. «Յովասափու գոյն է»):

20. 389ա-90ա Ի. Նորին Նախաշ վարդապետէ ա­սա­ցեալ – Երազ է եւ սուտ, եղբայրք, աշխարհիս բա­ներն ի լըման... (389ա ստ. լս. «Սուտ եւ անցաւոր աշխարհս»):

21. 390ա-1բ ԻԱ. Խրատական բաներ խաղաղու­թեան ամենայն մարդկան – Խըրատ մի տամ սիրով քեզ, / Թէ միտ դընես ու լըսես... (390ա ստ. լս. «Քրիս­տոս փառաց թագաւորն»):

22. 391բ-2բ ԻԲ. Ողբ ի վերայ մեղաց եւ նախա­տինք անձինք եւ պաղատանք առ Աստուած («Ա-Ն») – Աստուած իմ, Յիսուս Քրիստոս, կենդանի եւ կեն­դա­նարար... (392բ ստ. լս. «Ես եմ կորուսեալ ոչխար»):

23. 392բ-3ա ԻԳ. Այլ ողբ ապաշխարութեան ասա՛յ – Ողբս աղիողորմ, եղբայրք, ինձ եհաս Երե­միա­յին... (392բ ստ. լս. «Ես եմ կորուսեալ ոչխար»):

24. 393աբ ԻԴ. Ողբ ապաշխարութեան ասա՛յ – Անձն իմ, ընդէ՞ր ես ծուլացեր, / ՚Ւ ի մահուանէ անհո­գացէր... (393ա ստ. լս. «Յիսուս Որդի»):

25. 393բ-4բ ԻԵ. Այլ տաղ վասն ապաշխա­րու­թեան ասա՛յ – Կամ առաջի քո ամաւթով, / Գործեր եմ շատ չար եւ յոլով... (390ա ստ. լս. «Յիսուս Որդի»):

26. 394բ-7բ ԻԶ. Ողբ դատաստանին աւուրն եւ դըժոխոցն եւ անքուն որդանցն – Յորժամ տարերքըն դըղըրդին, երկինք եւ երկիր նոր նորանան... (394բ ստ. լս. «Յիսուս Որդի»):

27. 397բ-9ա ԻԷ. Ողբ եւ նախատինք եւ պար­սաւանք անձինք եւ ահ դըժոխոցըն («Ա-Ք») – Անհուն գետոց առեալ եմ, / Այնչափ աւազ կուտեալ եմ*... ա. 399ա Ողբ յաւուր դատաստանի եւ դժոխոցն եւ սարսափմամբ – Յաւուր յարութեան, յորժամ որո­­տան... (397բ «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

*397բ-8ա Ժէ տառով սկսուող քառատողը չգրուած, տեղը բաց:

28. 399ա-400ա ԻԸ. Խրատական բաներս Առաքել վարդապետէ ասացեալ – Արեկ ասեմ բան հրաշական, / Զպատճառ մեղացն զանազան...

29. 400աբ ԻԹ. Այլ ողբ նընջեցելոց ասա՛յ – Յա­ռաջ նոր յաշխարհս եկի, / Հանց յիստակ էի զինչ զհայլի...

30. 400բ-2ա Լ. Խոստովանութիւն, նախատինք անձինք մարդկան – Աղտեղեցայ խաւ խաւար մեղաւք քան զկին պոռնիկ ըՐախաբու...

31. 402ա-3բ ԼԱ. Վասն յարութեան հողացեալ մարմնոյս եւ գալըստեանն Քրիստոսի եւ դատաս­տանի եւ հատուցման գործոցն արդարոց եւ մե­ղաւորաց («ԱՅՍ ՅՈՎԱՍԱԲԻ Է») – Արարչագործ Աստուած, ստեղծաւղ համայնից համայնից, / Յորժամ գայ ի դատել զազգըս հողածին... (402ա ստ. լս. «Յո­վա­­սափ»):

32. 403բ-5ա ԼԲ. Տաղ խոստովանութեան եւ ապաշ­խարութեան – Հաւատամք ի Քրիստոս, Որդին միածին եցոյց մեզ ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն... (404ա ստ. լս. «Յովասափին»):

33. 405ա-7ա ԼԳ. Այլ տաղ՝ յապաշխարութեան ասա՛յ – Յոյս եւ ապաւէն եւ կեանք Տէր Յիսուս տըւաւղ բարութեան... մի թողուք հանգիստ, նեղեցէ՛ք (405ա ստ. լս. «Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս»):

– 412ա-4ա (ԺԸ. դ.) Ցանկն է Գանձատետրիս... – Ա. Նախ եւ առաջին Ծնընդեան ճրագալուցին... ՃԾԶ. Տաղ Հոգոյ Սրբոյ գալըստեան. առաջի ավուրն ասա՛յ... յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ՝ 1681 թ., նոտրգիր.

Գ. ա. 407բ-9բ [Ովաննէս, Գանձ] – Եկայք այսաւր եկեղեցի, / որք էք դաւան Լուսաւորչի... մեղօք լըցեալ դու Ովաննէս... որ չի լինիս անդ աներես:

բ. 409բ-11ա Նորին [Ովաննու] ասացեալ [Գանձ] – Գանկատ առնեմ ձեզ, եղբարք, զաշխարհիս բանիցն ամենայն... (411ա) նուաստս ես ամենից՝ Ովաննէս անուամբ անպիտան... մի խնայէք, ասէք միաբան (409բ ստ. լս. «Երազ է եւ սուտ, եղբա՛յր»):

գ. 4ա (այլ ձեռքով, նոտրգիր, ԺԸ. դ. վերջ) [Այլ տաղ Ծնընդի կեն կապ Տաղ] – Կայր կոյսն ի այրին, / Երկար աղօթին... կայր մտօք առ կոյսն:

Ծնթ. Գանձերի խորագրերի վերականգնումներն ըստ՝ Մա­տե­նագիրք հայոց, հտ. ԺԳ. Գանձարան, Գիրք Ա., Անթիլիաս-Լիբանան, 2008 թ., Մատենագիրք հայոց, հտ. ԺԴ. Գանձարան, Գիրք Բ., Անթիլիաս-Լիբանան, 2008 թ.:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

13ա Ըստացողի գրոցս երանեալ, նայ եւ գծողիս մե­ղաւք դեգերեալ ողորմեաց (նման՝ գրեթէ բոլոր գան­ձերի վերջում՝ 15ա, 79ա, 85բ, 87ա եւ այլն):

168աՈ՛վ եղբայր իմ, տազկահն չի գրեցի, մի՛ մե­ղադըրեր:

407ա Փա՜ռք եւ պատիւ Հաւրն էական, / որ է անեղ եւ անվախճան, / եւ միածնի իւրոյ ծնընդեան, եւ փա­ռակցի իւրոյ բըղխման՝ / երեքանձնեայ աստուա­ծու­թեան / եւ միական իշխանութեանն, / յայնցեալ, յայժ­մուս եւ յապագայն, / եւ անզըրաւ միշտ յաւիտեան: / Աւարտեցաւ գիրս այս գանձի / հայոց Մեծի թըւականի / ՌՂ., չորս աւելի (1645), / մարտի ամսոյ եւ ութի:

Տե՛ս ԺԷ. դ., յիշ.-ք, Գ., էջ 162:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 411ա (1681 թ., բոլորգիր) Աղաչեմ զամենե­սեանդ, որք հանդիպիք, յիշեցէ՛ք միով Հայր մեղայիւ զնա­խաշ Նիկողոս աւագէրէցն եւ զիս՝ մեղուցեալ Գէորգ երէցս, որ աննենգ եւ անկըռիւ՝ իբրու հայր եւ որդի կամ երկու եղբօր նման ըսպասաւորէաք Սուրբ եկեղեցոյս Հրեշտակապետի, որժամ տեսանէաք գըրեալ նախնեաց մերոց, թէ ով ոք հանդիպի՝ յիշեսցէ, եւ մեք անձանձիր յիշէաք, խնդրեմք ի ձէնջ, որ զմեզ եւ դուք յիշէք, որ եւ այլք ձեզ յիշեսցէն՝ ասելով Հայր մեր: Ի թվականիս մերոյ ՌՃԼ.ին (1681):

2. 6ա (ԺԸ. դ. սկզ., բոլորգիր) Ընդ ամենայնի եւ ամենեցուն հուսկն, որպէս անարգի միոջ զսպասաւոր սրբոյ եկեղեցւոյս զՅովաննէս կոչեցեալս՝ որդի Գէորգ երիցու, որ է նա եւս կարգեցեալ տեսուչ Սրբոյ Հրեշ­տա­կապետիս, աղաչեմ զհանդիպօղքսդ՝ եթէ արժան է, յիշեսջիք յաղօթս ձեր միով Աստուած ողորմեսցիւ նախ զծնօղս՝ զհայրն իմ՝ զտէր Գէորգէոսն, եւ զմայրն իմ, եւ զեղբայրսն իմ՝ զՄանուկն եւ զԳալուստն, եւ ապա զմեղուցեալս ձեր ամենեցուն ծառայ, եւ դուք յիշեալք լիջիք ի Քրիստոսէ աստ եւ ի հանդերձելումն. ամէն: Թվին ՌՃԻԳ.ին (1674) ձեռնադրեցաւ հայրն իմ քահա­նայ եկեղեցոյս, եւ այսմ ամի նորոգեցաւ եկեղեցիս. եւ Քրիստոսի փառք:

3. 134ա (1729 թ., կապգիր) Տէր Գաբրիէլ, ՌՃՀԸ. (1729):

4. 414ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Գանձս քանքայիլ էր, ցանկս պակաս ունէր, ետոյ տիրացու Գիրգորն տեսաւ քանքայացն, տարաւ հօրը՝ Խաչատուրին հոգոյն կազ­մել իտուր իւր հէլալ արդեանց. Աստուած:

5. 411ա (ԺԸ. դարի վերջ, նոտրգիր) Այս գիրս մե­ղաւոր Պօղոսին է:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գանձարան», Ա. կազմաստառին ամրացուած թերթիկին՝ «1. Գանձա­րան մեծադիր, բոլորագիր, գրեալ ի թղթի ուրումն անյայտի, անյայտ թուական: Բաց ի 163 հոգեշունչ գանձուց, զորոց զհամառօտ ցուցակն կարիս տեսանել ի սկիզբն մատենիս՝ հանդերձ անուամբ յօրինողաց նոցին, այլ եւ պարունակին ի սմա գանձք, ողբք եւ խրատք հոգեշահք 40 հատ, բոլորագիր գրչութեամբ գրեալ ի թուին հայոց ՌՂԴ. (1645): Ունի զյիշա­տա­կարան համառօտ ի վերջն, առանց անուան գրչին: Առա­քեալ յԱստրախան քաղաքէ: Մի թերթ մագ. պահ­պանակ», Ա. կազմաստառին ամրացուած թերթիկի հա­կառակ երեսին՝ «ՌՂԴ. – 1645, Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս» 1ա՝ «407, 2709»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «գր, գրչափո, գրա», 5ա՝ «գրչա, գրչա», 5բ՝ «ձձձձ այլ գրչորձի լաալա աթի», 6ա՝ նոյն էջի յիշատակարանի կէսը նոտրգրով արտագրած, 64ա «Ը թիւնաշուրթ /// լիցին հերքեալ եւ անիծեալ», 132բ՝ «մայր հաւատի///», Պահպանակ Բա՝ «գրչայփ, գր»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 411բ՝ Աստուածածին եւ հրեշտակներ «Աստուածածնայ պատկերք, Աստուած, ա, Աստուած, ձեռամբ Պետրոսին է» մակագրութեամբ:

2710

ԳԱՒԱԶԱՆԱԳԻՐՔ ՀՆՈՑ ԵՒ ՆՈՐՈՑ ԿՏԱԿԱՐԱՆԱՑ

ԻՍՏԱՄՊՕԼ

ՌՃԼԹ. – 1690

ՄԵԿԵՆԱՍ՝ Յովսէփ վրդ.: ՍՏԱՑՈՂ՝ միաբանք Աստապատու Սուրբ Ստեփաննոսի վանուց:

ԹԵՐԹ՝ 1 (բազմածալ՝ 37 թերթ). չգրուած՝ 1ա, 3ա, 37ա. եւ բո­լոր թերթերի բ. երեսը: ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29.7 x16.7 (ամբողջը 636x29.7): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (25x16.5, թ. 31-3՝ 20.5x16.5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 7ա): ՏՈՂ՝ 26-30: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ կարմիր կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Դրախտ՝ 4, Մեղսագործութիւն՝ Ադամ եւ Եւայ 7ա, Նոյ՝ 9ա, Աբրահամ՝ 1ա, Յակովբ՝ 11ա, Մով­սէս՝ 13ա, Յեսու՝ 14ա, Սաւուղ՝ 16ա, Դաւիթ՝ 17ա, Եղիակիմ՝ 24ա, Եղիազար՝ 27ա, Յովսէփ՝ 29ա, Խաչեալ Յիսուս՝ 30ա, Տի­րա­մայրը մանկան հետ՝ 31ա, Պետրոս՝ 31ա, Յակոբոս՝ 31ա, Յով­հաննէս՝ 31ա, Յակոբոս Փոքր՝ 32ա, Սիմոն՝ 32ա, Անդրէաս՝ 32ա, Փիլիպոս՝ 32ա, Թադէոս՝ 32ա, Բարդուղիմէոս՝ 32ա, Մատթէոս՝ 33ա, Թովմաս՝ 33ա, Մատաթէ՝ 33ա, Պաւղոս՝ 33ա, Բառնաբաս Յովսէփ՝ 34ա, Բառնաբաս որդի Ալփեայ՝ 34ա: Ճակատա­զարդ՝ 5ա, 15ա: Լուսանցազարդ՝ կարմիր, կապոյտ, ոսկի զարդաշրջանակ, մագաղաթի ամբողջ երկայնքով: Զարդա­գիր՝ կենդանագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, ոսկի, սպիտակ, սեւ, մանուշա­կա­գոյն, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, փեղկերի եզ­րերի կաշին թափուած, Ա. կազմաստառին ամրացուած թեր­թի­կին եւ 1ա էջին՝ թանաքաբիծ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

[Գաւազանագիրք Հնոց եւ Նորոց Կտակարանաց]

– 2ա Սկիզբն համառաւտ Աստուածաշունչիս – Զմիտ Աստուածաշունչ գրոց զերկայնութիւն եւ դժուա­րու­թիւն եւ զծուլութիւն աշակերտացն... եւ մինչեւ ի Քրիստոս աւարտեցի զկարգ թուոց նոցա:

– 5ա [Նախերգան] – Ըստ մեծին Արիստոտելի իմաստասիրի հարկ է ամենայն ընթհանրական... եթէ հաւանական թուեսցի՝ Տեառն շնորհ, ապա թէ ոչ՝ ներել աղաչեմ տկարութեանս:

ա. 6ա Այսոքիկ են կարգ աստուածային գրեանց Հին կտակարանացն ըստ եբրայեցոցն եւ Նոր Կտա­կա­րանացն՝ ըստ ուղղափառ վարդապետաց եկե­ղեց­ւոյ – Աստուածային գրեանք... Տեսիլն Յովհանու:

բ. 7ա Քանզի զի զմտաւ իմով ածելով զճապա­ղու­թիւն... մինչեւ ի Քրիստոս ճշմարիտ եւ համառաւտ պատ­­­մութեամբ, թէ ուստի սկսան եւ կամ զի՞նչ գործին նոքա:

գ. 7ա-9ա [Յաղագս Ադամայ եւ Եւայի եւ որդոց նոցա]

1. 7ա Ադամ ստեղծեալ ի յագարակն Դամասկոսի... անիծեալ երկրին ի քիրտն երեսաց ուտել զհաց:

2. 7ա-8ա Յաղագս մեղացն Ադամայ – Իբրեւ մեղաւ մարդն ի դրախտին... եղեւ Լ. (30) որդիս եւ այն­­­չափ դստերս, բայց ի Կայենէ եւ յԱբելէ, ասէ Ստրա­պոս:

3. 7ա-9ա Կայէն հողագործ եղեալ... եւ Դարեհ՝ որդի Աստիաքեսի ընդ նոյն Կիւրոսի թագաւորեաց:

դ. 8ա-10ա [Յաղագս ջրհեղեղին]

1. 9ա-10ա Յաղագս շինութեան տապանին – Արար Նոյ ըստ հրամանին Տեառն... եւ Բուզայ, ասէն, իջեալ զԲաղամ, որ ի Յոբ կոչի Եղիուս Բուզացի:

2. 8ա [Յաղագս Նոյի] – Նոյ յամի կենաց իւրոց ԶՃ.ի (600)... եւ զմնացորդ որդիս աւրհնեաց եւ ննջեաց:

3. 9ա-11ա [Յաղագս երից որդւոց Նոյի եւ սերնդոց նոցին] – Ի յայս Գ. որդոցս Նոյի տարա­ծեցան ազգք ՀԲ. (72)... ընդ առաջ ել ԴՃ.աւք (400) եւ խաղաղութեամբ զնա ընկալաւ:

ե. 10ա-1ա [Յաղագս Աբրահամու եւ որդոց նորա] – Աբրահամ յետ խողխողելոյ եղբաւր իւրոյ...

զ. 11ա-3ա [Յաղագս Յակովբայ եւ որդոց նորա] – Յակովբ զանդրանկութիւն եղբաւրն եւ զաւրհնու­թիւն... հրովն կորեան, եւ Դադան եւ Աբիրոն յերկրէ կլան:

է. 12ա-6ա [Յաղագս Մովսէսի]

1. 13ա Մովսէս այս է Ղեւեայ Ամրամրա... եւ ոչ գտաւ գերեզման նորա մինչեւ ցայսաւր:

2. 12ա-3ա Յեսու հետեւեաց Մովսիսի եւ կալաւ զիշխանութիւն... յաղագս պաշտելոյ զԱստուած հեղ­մամբ ջրոյ սկիզբն գրոց այսմիկ արար:

3. 13ա-5ա [Յաղագս Ահարոնի եւ շառաւղաց նորա] – Ահարոն եղբայր Մովսիսի եւ Մարիամայ... ծնաւ զՍամուէլ, զոր մատոյց Հեղիայի ի Սելով:

4. 13ա-5ա [Յաղագս Մարեմայ եւ շառաւղաց նորա] – Մարիամ այս քոյր Ահարովնի բամբասեաց զՄով­­սէս... խնդրէր կնոջաւ մի վհուկ, եւ նոյն Սամուէլս զԴաւիթ ի թագաւորութիւն էաւծ:

5. 15ա-6ա [ԽԲ. (42) աւթեւանք ժողովրդեան Իս­րայէղի] – Այս իսկ են նշանք աւգտակարք... այս են ԽԲ. (42) աւթեւանք ժողովրդեանն Իսրայէղի յանա­պատիս Սինեայ ի յերիս ամս:

ը. 16ա-18ա [Յաղագս թագաւորաց]

1. 16ա [Յաղագս Աքիէլայ եւ սերնդոց նորա] – Աքիէլս այս բազում տոհմօք, որոյ յաւելորդ լինէր աստ պատմել... եւ հայր Սաւուղա էր Կիս:

2. 17ա [Յաղագս Ելիմելեքայ եւ սերնդոց նորին] – Ելիմելէքս այս հանդերձ Նոյոմի կընոջաւ իւր պանդխտեաց... յարուցանելով զսերմն մերձաւորին իւրոյ մեռելւոյն:

3. 16ա-7ա [Յաղագս Սաւուղայ եւ որդոց նորին] – Սաւուղ այս բազում ժամանակս... բայց Դաւիթ ընտ­րեաց Տէր եւ զնա արհամարհեաց:

2. 17ա-8ա [Յաղագս Դաւթի եւ որդոց նորին] – Դաւիթ կրսեր եղբայր թագաւոր ընտրեցաւ... զոր ես­պան Յովաբ խաբէութեամբ:

3. 18ա [Յաղագս Սողոմոնի] – Սողոմոն սպանեաց զՅովաբ... կռապաշտութեամբ ապականեաց եւ այսպէս ննջեաց:

թ. 18ա-30ա [Կարգք քահանայապետաց, մար­գա­րէից, թագաւորաց Յուդայի, Իսրայէղի եւ այլ ազգաց ցեղից Քրիստոսի] – Կարգ քահանայապետացն է... ցնծութեամբ ողջունեաց կարապետն զՏէրն բոլորից:

ժ. 31բ [Ծնունդն Քրիստոսի] – Երանեալ կոյսն Մա­րիամ... ամս ԲԺ.ան, որ եղեւ ընդ ամենայն Կ.(60) ամ:

ժա. 31ա-4ա [Յաղագս աշակերտաց Քրիստոսի] – Պետ­րոս այս էր ի գէղջէն Բեդսայիդայ... վասն Տեառն պսակեալ եղեւ մարտիրոսական պատուով:

ժբ. 34ա-5ա Յաղագս Նեռինն – Եւ այսպէս ծանու­ցեալ լինի ժամանակ Նեռինն... ամենայն Իսրայէղ կեց­ցէ ի փառս Քրիստոսի յաւիտեանս. ամէն:

Ծնթ. Գրեթէ բոլոր մասերն ունեն տոհմաբանական գծա­գիր-աղիւսակներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

36ա Փա՜ռք անեղ Էին, անըսկիզբ գոյին եւ միշտ կենդանւոյն, եռանձնեայ աստուածութեանն եւ եզա­բուն բնութեանն, միասնական տէրութեանն եւ ինքնիշ­խան թագաւորութեանն՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ, ի բնաւից գոյիցս յանտարրից եւ տարեղինացս վերառաքեսցի աւրհնութիւն, գոհութիւն եւ փառաբա­նութիւն՝ այժմ եւ անզրաւ յաւիտենին. ամէն: Յորմէ գե­րա­գոյն անհասանելի եւ ինքնաբուն բարւոյն, ամէն­իմաստ վեհագոյն գիտութեանն եւ նախագա­ղաբար տե­սութեան ամէնասուրբ Երրորդութեանն՝ ստեղծեալ գոյացան էակս յոչէից անթերի լրութեամբ, եւ մարդա­սի­րեալ, ընդ հողեղէն բնութեանս խառնեաց զբանա­կան հոգիս՝ ունել զաւրութիւն ընդունելոյ զաստուա­ծային եւ զհոգեւոր զշնորհս, ոք լուսաւորեալք, իբրեւ զեղեալ տեսին զանեղ գոյին լինելութիւնն:

– (ստացողի ձեռքով) Ես՝ Յովսէփ վարդապէտս, գրել ետու զԳաւազանագիրքս եւ ստացայ ի հալալ ըն­չից իմոց՝ ի վայելումն ինձ, որ յոյժ փափականօք գրել ետու՝ ոչ զօք ունելով ձեռնտու ի գրելն, այլ միայն զողորմութիւնն Աստուծոյ եւ զօգնութիւն աղօթիւք սրբոց իւրոց. ամէն: Եւ արդ, աղաչեմ զձեզ ամենե­քեանդ, որք հանդիպիք սմա ընթերցմամբ, օրինակելով կամ լսելով, յիշեսջիք աստուածահաճոյ աղօթիւք ձեր զՅովսէփ վարդապետս՝ առաջնորդ Աստապատու գիւ­ղա­քաղաքի Սրբոյն Ստեփաննոսի վանացն եւ աշա­­կերտ Յակոբայ վարդապետին: Արդ, սա ստացայ յի­շատակ ինձ՝ ի վայելումն Սուրբ Ստեփաննոսի վանից միաբանիցն: Եւ արդ, գրեցաւ եւ յօրինեցաւ ոսկայզօծ ծաղկօք ի մայրաքաղաքն Իստամպօլ, ՌՃԼԹ. (1690) թուոջ եղեւ աւարտումն, որ է օրհնեալ յաւիտեանս:

15ա (ճակատազարդի մէջ) Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յովսէփ վարդապէտ:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկին ամրացրած թերթիկին՝ «1. Գա­ւա­­զանագիրք», Ա. կազմաստառին ամրացրած թերթի­կին՝ «410, 2710», «ՌՃԼԹ. 1690, Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս», «Հմր 1 Գաւազանագիրք, բոլորագիր, քառածալ, գրեալ ի վերայ մագաղաթի ի Յովսէփ վարդապետէ՝ ա­ռաջ­նորդէ Աստապատ գիւղաքաղաքին Սրբոյն Ստե­­փանոսի վանից, ի թուականութեան հայոց ՌՃԼԹ. ի մայ­րաքաղաքն Կ. Պօլիս, ունի զյիշատակարան ի վերջն»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 6ա, 15ա՝ երիցս, 36ա սեւ թանաքով բո­լորակ՝ «ՅԻՍՈՒՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ Ծ/ԱՌԱՅ ՅՈՎ/ՍԷՓ ՎԱՐԴԱՊԵՏ, / ՌՃԻԶ. (1677)», 36ա սեւ թանաքով ութան­կիւն՝ «ԽԱՉԱՏՈՒՐ / ՎԱՐԴԱՊԵՏ»:

 

2711

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՎԱՐԱԳԱՅ ՎԱՆՔ, ՍԲ. ՆՇԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻ

ՋԻԹ. – 1480

ԳՐԻՉ՝ Կարապետ կրօնաւոր: ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ կրօնաւոր (գրիչը. եւ իր ծնողները՝ Յովհաննէս եւ Եղիսաբէթ), Մկրտիչ քհյ.: ԿԱԶՄՈՂ՝ Կարապետ քհյ.:

ԹԵՐԹ՝ 554+1 (կրկն. 66). չգրուած՝ 7բ, 8բ, 217բ, 554ա: ՊՐԱԿ՝ 8+Ա-ԽԶx12 (Ա 6, ԻԸ, ԽԶ 11)+3: ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 26,6x18: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (20.5x13.5-14): ԳԻՐ՝ բոլոր­գիր (նմուշ՝ 10ա): ՏՈՂ՝ 26-27: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանա­կա­գոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ նախշա­զարդ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунокՆմուշ 10ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 9ա, 100ա: Լու­սանցազարդ՝ բուսական, թռչուն: Զարդագիր՝ հան­գու­ցագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին եւ աստառը մաշուած, մէջքի կաշիի վերին մասը պատռուած, Բ. փեղկի կաշիից առանձ­նացած, դռնակի աստառը պատռուած, կաշուի վրայ փոքրիկ պատռուածք, 2ական գամերն ու կապիչներն ընկած, մնացել են գամերի 2 մետաղէ վարդեակահիմքերը. կազմը նո­րոգուած 1584 թ., ձեռագիրը նորոգուած նաեւ ԺԹ. դարում. նորոգման ժամանակ թերթերի կարգը խախտուած, կարդալ՝ 75-77-78-79-76-83-80-81-82-84, թ. 1-8, 552-4՝ 1594 թ. նորոգու­թեան ժամանակի յաւելում, թ. 14-5ի միջեւ թափուած 6, թ. 325-6ի միջեւ՝ 1 թերթ, թ. 551 նորոգուած, եզրերը լրացուած յետա­գայի թղթով, թ. 9-10ի, 518-49ի եզրերը ամրացուած. թերթերին զանազան բծեր, փոքրիկ պատռուածքներ. լուսանցակողերը գունաթափ եւ սեւացած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 9ա-99ա [Սարգսի Շնորհալւոյ Խրատք եւ Ճառք]

1. 9ա-28ա ա. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վար­­դապետի արարեալ մեկնութիւնս – Քրիստոս ի չար­­չա­րիլն մարմնով վասն ձեր... (14բ) եւ ի հաճոյս նորա քա­ղաքավարել եւ յա/// (շար. թափ., 15ա) զայս է ա­սելի, եթէ արբեցութիւն գործ է... զհանդերձելոցն յա­­ւել եւ ասաց, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

2. 28ա-31բ բ. [Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վար­­դապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ Վասն փրկու­թեան եւ ազատութեանն մարդկան. ցանկից] – Փա­ռա­ւո­րեսցուք եւ մեք զԱստուած ի ձեռն քահանայա­պետին Յիսուսի... եւ երկնից արքայութեանն զմեզ ար­ժանիս արասցէ Քրիստոսիւ Յիսուսիւ մերով, որով եւ ըստ որում... յաւիտենից. ամէն:

3. 31բ-5բ գ. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վար­դապետի ասացեալ Խրատ հոգեւոր – Եւ արդ, վասն զի եւ մեք ի կարգի որդւոցն Աստուծոյ եմք... ապաշ­խարողացն է խոստացեալ Յիսուս Քրիստոս Տէրն մեր... այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

4. 36ա-41ա դ.Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի արարեալ Խրատ հոգեւոր – Արդ, եւ մեք ստորերկրեայքս փառաւորեսցուք զՔրիստոս... նորոգեա՛ զմարմին խոնարհութեան մերոյ ըստ անեղծ փառաց քոց, Քրիստո՛ս Աստուած մեր... յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

5. 42ա-3բ ե. [Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վար­դապետի ասացեալ Խրատ հոգեւոր] – Արար Աստուած զմարդն եւ եդ զնա ի դրախտին փափկու­թեան... ժառանգորդ լիջիք հայրենեացն ձերոց դրախ­տին կենաց ընդ ամենայն սուրբս ի Քրիստոս Յիսուսի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

6. 43բ-7բ զ. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վար­դապետի Խրատ հոգեւորասացեալ – Եւ արդ, քննեսցուք, եղբա՛րք, թէ զի՛նչ են հաւատքն... եւ նո­վիմբ եւս յանկեսցուք զկեանս մեր, զի եւ խոստա­ցելոց բարեացն արժանաւորք լիցուք հասանել շնորհաւք... այժմ եւ միշտ եւ՛՛:

7. 47բ-51բ է. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ – Արդ, եւ մեք զանձինս մեր արժանիս արասցուք... սոքաւք զան­ճառ բարիսն ժառանգեսցես, որոց լիցի ամենեցուն մեզ հասանել շնորհաւք... այժմ եւ միշտ:

8. 51բ-4բ ը. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալիցվարդապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ – Եւ արդ, զայսոսիկ լսելով, սիրելի՛ք, զարհուրեսցուք... առաւել սպիտակեսցուք, զի եւ խոստացելոց բարեացն հասա­նել կարասցուք շնորհօք... եւ պատիւ այժմ:

9. 54բ-8բ թ. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վար­դապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ – Եւ արդ, զի այսպիսի յոյս կայ մեր առաջի... սիրով եւ յաւժարու­թեամբ կատարեսցուք, զի եւ խոստացելոց բարեացն հասանել կարասցուք... եւ պատիւ այժմ եւ:

10. 58բ-62ա ժ. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ – Եւ արդ, զի եւ մեք ընդ այսպիսի դատաստանաւք անկեալ եմք... ի սկզբանէ աշխարհի զարքայութիւնն, որոց լիցի ամենե­ցուն մեզ արժանաւոր լինել շնորհօք եւ մարդա­սի­րութեամբ Տեառն մերոյ... փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ, ա՛՛յժմ եւ:

11. 62ա-5բ ժա. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ – Եւ մեք զայս ամենայն գիտելով, սիրելի՛ք, զգուշասցուք ան­ձանց մերոց... եւ խոստացելոց բարեացն հաղորդս գտա­նիմք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մե­րոյ... այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

12. 65բ-8բ ժբ. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ – Եւ արդ, վասն զի այսպի[սի] [ի]մաստիցս երկիւղին Աստու­ծոյ... յարութեան արդարոցն արժանաւոր լիցուք եւ խոստացելոց բարեացն հասցուք շնորհօք եւ մարդա­սիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին... այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

13. 68բ-73ա ժգ.Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ – Խոստովա­նես­ցուք եւ մեք եւ հաւատասցուք, սուրբ եւ փառաւոր արասցուք զԱստուած... զի հանդերձելոց բարեացն արժանաւորք լիցուք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ... այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

14. 73ա-5բ ժդ.Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի ասացեալ Խրատ հոգեւոր – Արդ, նախանձաւոր լիցուք եւ մեք արդարոյն Ղովտայ... եւ յառաջիկայիցն զգուշասցուք, զի եւ արքայութեանն Քրիստոսի արժանի լիցուք հասանել շնորհաւք... եւ յաւիտեան:

15. 77ա-9բ ժե. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ – Եւ մեք, զպատուիրանս Աստուծոյ գիտելով, նախանձաւոր լի­ցուք գործոց բարեաց... զի՞նչ քաղցրագոյն, քան զսէրն Աստուծոյ, որ այնմ փափաքիցին: Որում սիրոյ ար­ժանիս արասցէ զմեզ Յիսուս... պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

16. 79բ, 76աբ, 83աբ, 80ա ժզ. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի Խրատ հոգեւոր ասացեալ – Փառաւորեսցուք եւ մեք զԱստուած մի բերանով միայն... եւ նայել յաղաչանս աղաչողին եւ չառնել ան­տես, զի եւ հանգստեանն այն եւ անանց բարու­թեանն հասանել կարասցուք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ:

17. 80աբ, 81ա-2բ, 84ա-5ա ժէ. Սուրբ վարդա­պե­տի ասացեալ՝ ի Մարկոսի Աւետարանի մեկնութենէն – Արդ, արթուն կացէ՛ք, զի ոչ գիտէք յորում ժամու Տէր տանն գայցէ՝ յերեկորեայ, եթէ ի մէջ գիշերի... սկիզբն առնել ապաշխարութեան զմեղսն խոստովանել, զյան­ցանսն քաւել եւ խոստացելոց բարեացն հասանել ի Քրիստոս Յիսուս ի ՏԷր մեր, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

18. 85ա-91բ ժը. Երանելոյն Յոհաննու Ոսկիբե­րանի ասացեալ՝ Ի խորհուրդ գալստեանն Քրիստո­սի, վասն աւուրն մեծ դատաստանին – Մեք, որ կենդանիքս մնացեալ իցեմք... համբառնա հրեշտակօք ի յերկինս, եւ զձեզ զամենայն հաւատացեալս Քրիստոս Աստուած արժանի արասցէ փառաց եւ պսակի եւ արքայութեանն իւրում:

19. 91բ-4ա ժթ. Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի ասացեալ Խրատ հոգեւոր եւ մեկնու­թիւն – Զի թէ ի հրեշտակս յանցուցեալս ոչ խնայեաց... որ պարտն էր մոլորութեանն յանձինս իւրեանց ըն­դու­նէին. Առ Հռոմայեցիս, Ա. 27:

20. 94ա-7ա Ի. [Վասն գարշելի գործոց մարդկան] – Չիք ինչ գարշելի, քան զայնպիսի հոգի... յաւէտ զգուշասցուք, զի եւ խոստացելոց բարեացն հասանել կարասցուք շնորհաւք եւ մարդասիրութեամբ... այժմ եւ միշտ եւ:

21. 97ա-9ա իա. Երիցս երանեալ տիեզերալոյս վար­դապետի եւ քաջ հռետորին Գէորգեա մեծ րա­բու­նա­պետի արարեալ Խրատ վասն պսակի հարսա­նեաց – Հարցումն. թէ զի՞նչ է պսակն: Պատասխանի. Պսակն է խորհուրդ մեծ... այն աւրհնութեամբն աւրհնէ, որ ոչ անցանէ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

Բ. 100ա-217ա [Ճառք, Խրատք ի Հարանց վարուց]

22. 100ա-15ա իբ.Երանելոյն Եփրեմի ասացեալ Յաղագս ապաշխարութեան. աւգնեա՛ Հոգի՛դ Սուրբ Աստուած ճշմարիտ – Ասէ երանելին մարգարէն Եզե­կիէլ. Անաւրէնն եթէ դարձցի... որ փառաւք պսակէ եւ ի գահոյս հանգուցանէ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

23. 115ա-20բ իգ. [Խրատ Յովհաննու Գառնեցւոյ Վասն մեղաց[– Ծառայակիցս ձեր ի Քրիստոս՝ Յով­հաննէս Գառնեցի հարցանեմ զողջունէ սիրելոցդ ի Տեառնէ... պսակացն հաղորդս արասցէ զմեզ Քրիստոս Աստուած զդաւանողքս անուան իւրոյ, եւ ինքն աւրհ­նեալ եղիցի յաւիտեանս. ամէն:

24. 120բ-2ա իդ. Անանիա վարդապետի ասա­ցեալ Խրատ վասն համբերութեան եւ խաղաղու­թեան – Արդ, յորժամ մարդն շնորհս առնու յԱստուծոյ իմաստութեան եւ երկիւղի... վասն զի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

25. 122բ-4բ իե. Հարցումն, թէ զիա՞րդ կարէ մարդ զերկրաւորս արհամարհել, որ անցաւորս է – Արդ, եթէ կամիս, որ յաղթես... յԱստուծոյ խնդրեա՛ աւգնա­կանութիւն. եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառ<առ>ք յաւիտեանս. ամէն:

– 122բ ձախ լս. գրչից. «Այս գրած է, մի՛ գրէր»:

26. 124բ-8բ իզ. [Գրիգորի Տաթեւացւոյ ասացեալ] Վասն բամբասանաց. «Մի՛ բամբասէք զմիմեանս, եղ­բա՛րք, զի որ բամբասէ, զաւրէնս բամբասէ» [Թուղթ Յակոբայ կաթողիկէ, Դ. 11] – [Վ]արդապետք ասեն, թէ հոգեւոր գողութիւնն ծանր է, քան զմարմ­նաւորն... փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած զհաւա­տա­ցեալս իւր յամենայն չար լեզուէ եւ ի բամբասանաց. ամէն:

– 124բ ձախ լս. գրչից. «Զայս եւս մի՛ գրեր»:

27. 128բ-36ա իէ. Սրբոյն Անանիայի ասացեալ խրատք ոգէշահք – Զբանն, վասն որոյ աղաչեցեր զիս եւ ասացեր, եթէ ինձ զղջման եւ արտասուաց... պար­գեւեսցէ մեզ զերկնից արքայութիւնն ի Քրիստոս Յի­սուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

– 128բ ձախ լս. գրչից. «Զայս գրեա՛»:

28. 136ա-8ա իը. Յաղագս խորհրդոց զգուշու­թեան – Արդ, նախ յառաջ քան զամենայն խորհրդոց մաքրութեան... զի լիցիս տաճար Հոգւոյն Սրբոյ, որում վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

29. 138ա-9բ իթ. Եթէ որչափ մասունք են, որ մարդ կատարեալ առաքինութիւն ըստանայ – Արդ, որպէս ասէ առաքեալն, ամենայն խոնարհութեամբ... եւ յետին համարի զանձն վասն Քրիստոսի:

30. 139բ-40բ լ. Վասն բարձրամիտ անապատա­կա­նին – Պատմեաց մեծն եւ սուրբ հայրն Անտոնիոս... ուր իցէ ամբարտաւանութիւն, ո՛չ է նա Աստուծոյ եւ ոչ տեսցէ զնա:

– 140բ-1բ Ի ժամանակին տեառն Ներսէսի Կլայեցոյ Հայոց լուսաւոր վարդապետի եւ կաթուղիկոսի միանձ­նական եղբարք վեց միախորհուրդ եղեալ, գնացին յարեւելս կոյս ամս վեց... գրեաց զայս սուրբն Ներսէս ի մէջ Մեկնութեան Արարածոց եւ քարոզէր ամենեցուն:

31. 141բ-2ա լա. Պատմութիւն վասն Պաւղոսի Լիւստրացոյ – Պաւղոս ոմն ի Լիւստրիոյ, որ էր պա­տուով ի Լուստրինոս... որ սիրեն զնա բոլորով սրտիւ յայսմ եւ առ յապա:

32. 142ա-3բ լբ. Բանք հոգեւորք սուրբ հարցն – Հարցին ոմանք ի հարցն ցսուրբն Աթանասիոս Աղէկ­սանդ­րու եպիսկոպոսին... զի լսէ Բանն Աստուծոյ, որ ասաց. «Մի՛ մնասցէ հոգի իմ ի դոսա վասն լինելոյ դոցա մարմին» [Ծնունդք, Զ. 3]:

33. 143բ-6ա լգ. Պատմութիւն եւ խաւսք վասն եր­կո­տասան միայնակեցացն – Ժողովեալ ի միասին միայնակեացք սուրբ լերինն... որպէս հաճոյք Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի երեւեսցուք, որում է ամենայն փառք... յաւիտենից. ամէն:

34. 146բ-53ա լդ. Վասն վարուց հոգետես հարցն – Իսկ ծեր ոմն էր, որ բնաւ ոչ ինչ գործէր... զի երա­նութեան այնմիկ արժանի լիցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր:

35. 153ա-4ա լե. [Վասն Թեփայիթեցոց ծերոցն. ցանկից] – Ասէր ոմն ի թեբայիթեցոց ծերոցն... այլ առաջնորդ ինձ ի յերկին, Հոգիդ լիցի Սուրբ եւ բարին:

36. 154ա-7ա լզ. Վասն քաղաքավարութեանց, որք զամենայն վարս ուղեցին առաքինութեամբ – Աղաւթէր երբեմն հայրն Անտոնիոս ի խցի իւրում... եւ ուր գտանի՝ առատապէս հեղու ըզհոգին Սուրբ ի վերայ նոցա. եւ ոչ արգելու ամենեւին:

37. 157ա-60ա լէ. Վասն սքանչելագործ հարցն նշա­նաց – Եւ միւս եւս եղբայր մերձ էր ի մեռանել... զի ոչ կորեաւ ջանք ծերոյն, եւ գնացին ի տուն իւրեանց:

38. 160ա-2բ լը. Վասն սիրելոյ զԱստուած եւ զընկերն – Ասաց հայրն Յոհաննէս կարճահասակն. Զոր աւրինակ ոչ կարելի է... քանզի եւ ինքն Աստուած սէր կոչեցաւ, որում վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ մի[շտ], յ[աւիտեանս. ամէն]:

39. 162բ-5բ լթ. Վասն անյիշաչարութեան, որ է նմանութիւն Աստուծոյ – Ասաց հայրն Անտոնիոս. Յորժամ ոք ծածկեսցէ... թողուլ զյանցանս առ քեզ պար­տին, որ քան զաւազ շատ է ծովին:

40. 165բ-73բ խ. Վասն բարիոք խոնարհութեան եւ որ նօքօք լուսաւորեալքն են – Ասաց հայրն Անտոն ցհայրն Պիմէն. Եթէ այս իցէ մեծ առաքինութիւն... խոնարհեցո՛յ զմիտս իմ ներքին, զի բարձրացայց շնոր­հաւք քոյին:

41. 173բ-6ա խա. Վասն հնազանդութեան հոգե­ւոր առաջնորդաց եւ վարդապետաց – Ասաց հայրն Անտոն. Եթէ հնազանդութիւն եւ պահք հնազանդեն զգազանս... աւրհնեցին զԱստուած՝ զտուօղն այնպիսի հնազանդութեան մարդկան:

42. 176ա-8բ Վասն աղքատայսիրութեան եւ ողոր­մա­ծութեան – Ասաց հայրն Ապոլոն վասն ընդունե­լու­թեան զեղբարսն... ընկալաւ Աստուած զողորմութիւնն վասն յուսոյ եւ հաւատոյ ազգականացն:

43. 178բ-9բ իբ. Վասն աղաւթից, թէ պարտ է յամենայն ժամ աղաւթել բոլոր սրտիւ – Իսկ վասն հաւրն Արսենի ասէին... ոչ եւս երեւէր, եւ զաւրացուցա­նո­ղին զսուրբսն փառք յաւիտեանս. ամէն:

44. 179բ-85բ իգ. Վասն աստուածային դատաս­տա­նաց եւ ընտրելոյ զբարին ի չարէն եւ ոչ ակնառութիւն ինչ առնել – Ասաց հայրն Անտոնիոս. Բազումք ճնշեցին զմարմինս... զբարկութիւնն հան­դար­տէ երգ սաղմոսաց եւ երկայնմտութիւն եւ ողոր­մութիւն:

45. 185բ-7բ խդ. Վասն ոչ դատելոյ եւ բամբա­սե­լոյ զեղբայրն – Պատահեաց երբեմն փորձութիւն եղբաւր ումեմն... զի որ ասաց, թէ Մի՛ շնայցես, նոյնն ասաց, թէ Մի՛ դատեր զոք:

46. 187բ-90բ խե. Վասն ոչ առնելոյ ինչ ի ցոյցս մարդկան – Լուաւ հայրն Անտոնիոս վասն մանուկ կրաւ­նաւորի ումեմն... եւ այնպէս Աստուած փառա­ւորես­ցի եւ զքեզ փառաւորեսցէ ի վերջին աւուրն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

47. 190բ-4բ խզ. Վասն անարիութեան եւ համ­բե­րութեան – Գային երբեմն եղբարք առ հայրն Ան­տոնիոս, եւ ասեն ցնա. Ասասցես մեզ, հա՛յր, բան ինչ... ոչ ոք էր ի ձեզ, որ դատէր ուղիղ եւ աշխատեալ էր ընդ իս եւ գնաց անտի:

48. 194բ-7ա խէ. Վասն անընչութեան: Գլուխ Է.երորդ – Հրաժարեալ եղբայր ոմն յաշխարհէ եւ զինչս իւր բաժանեաց... վնասի եւ ոչ ինչ աւգտի, յորմէ ազա­տեսցէ... որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

49. 197բ-203ա խը. Վասն պոռընկական խորհրդոց – Պատմէին հարքն զեղբաւրէ ումեմնէ, եթէ կալեալ զնա հեթանոսաց... տո՛ւր յաղթութիւն ծուլիս անձին գոնէ լրմամբ գործոց չարին:

50. 203բ-6բ խթ. Վասն զղջութեան եւ քաղցր ար­տասուաց – Ասաց Մարկոս ցհայրն Արսէնիոս. Ընդէ՞ր փախչիս ի մէնջ... եւ լռեա՛ ի դատելոյ զեղբայրն եւ կեցցես շնորհաւքն Աստուծոյ:

51. 207ա-9բ ծ. Վասն պահոց, թէ որպէ՞ս պահե­ցին սուրբ հարքն – Ասաց Բենիամին քահանայ սենե­կացն, թէ գնացաք երբեմն... եւ Աստուած զաւրացու­ցա­նէ զայնոսիկ, որ յուսացեալ են ի նա:

52. 210ա-3բ ծա. Յառաջաբանութիւն սուրբ գրոցն. ի Հարանց վարուցն – Այսոցիկ ամենայն առա­քի­նութեանց... ի վեր քան զկար բնութեան յափշտա­կեցին զնա:

53. 213բ-7ա ծբ. [Վասն հարցման Անտոնիոսի հաւր] – Եհարց հայրն Անտոնիոս եւ ասէ. Զի՞նչ պա­հե­ցից... Տէր իմաստնացուսցէ զքեզ. այս է յիմար լինելն վասն Տեառն:

Հետեւեալ միաւորները՝ 32, 33, 36, 39, 41, 44, 52, 53 հա­մա­պատասխանում են՝ ձեռ. 789, Ա. 25, 22, 21, 17, 15, 11, 1, 2 կէտերին:

Գ. 218ա-89բ [Ճառք եւ խրատք, կանոնականք, թուղթք]

1. 218ա-9բ ծգ. Պատճառք վասն առաջաւորաց պահոց – Յոլովք են բանք վասն այսր պահոց... իսկ պահողացն բարեխաւսէ առ Տէր, որում փառք եւ զաւրութիւն յաւիտեանս. ամէն:

2. 219բ-20բ ծդ. Յաղագս խոստովանութեան – Տասնուչորս գլուխք գրեմք վասն խոստովանութեան... եւ այնու արտաքոյ գտանին արքայութեանն, եւ դուք զգոյշ լերո՛ւք, ո՛վ եղբարք:

3. 220բ-1բ ծե. Վարդապետին Յոհանիսի ասա­ցեալ Ի շահ եւ իյաւգուտ պահողացն – Արար Աս­տուած զմարդն հոգի եւ մարմին... ընդ այս հինգ դուռնս զգոյշ լերո՛ւք անձանց:

4. 221բ-4ա ծզ.Խրատք եւ կանովնականք – Ի դամ­­բարանէ սրբոյ Լուսաւորչիս եւ ի վարդապետէ Մով­սիսէ [Երզնկացւոյ]... եւ ի ձեռն ապաշխարու­թեանն թողութենէ արժանացուսցեն ի փառս Աստու­ծոյ:

5. 224ա-6ա ծէ. Կանոնք յաղագս շնութեան – Քրիս­տոնէք մի՛ անկցին յախտ շնութեան... եւ տայ ի տէրն, զնոյն պատիժ կրէ՝ զգողին:

6. 226աբ ծը. Յաղագս երդման – Եւթներորդ բան եւ խրատ կանոնական. ո՛չ է պարտ քրիստոնէին երդ­նուլ... եւ դառն պատուհաս կրելոց են յարդար դատաս­տանէն Աստուծոյ:

7. 226բ-7ա ծթ. Յաղակս սուտ վըկայից – Իննե­րորդ կանոն գրեմք վասն այնոցիկ, որք անաստուա­ծաբար սուտ վկայութիւն տան... զի բնակեսցի ի ձեզ Հոգին Սուրբ:

8. 227ա-8ա կ. Յաղագս յիշոցնատուաց – Տասնե­րորդ կանոնք գրեմք վասն ահեղ եւ մեծ եւ դառն եւ զարհուրելի մեղացն... որ զարհուրին եւ դառնան յայն­պիսի չար եւ յիմար սովորութենէն:

9. 228բ-9բ կա.Յաղագս ատելութեան եւ սիրելոյ զմիմեանս – Տասնեւմիերորդ բան գրեմք վասն կանո­նա­կան, որ՝ Չէ պարտ որ քրիստոնէքն զիրար ատեն... եւ անիրաւ բանի համարս տալոց էք յաւուրն դատաս­տանի:

– 229բ Արդ, այս կանոնակ[ան] խրատ եւ պա­տուիրան, զոր գրեցաք յաստուածային գրոց հըրա­մանէ՝ հրաժարականք է, զոր ոչ է պարտ քրիստոնէին առնել կամ գործել, եւ այժմ գրենք զայն, զոր պարտ է առնել քրիստոնէին, եւ հարկ ի վերայ կայ, եւ աւրէնքն հրամայէ Աստուծոյ:

10. 229բ-31բ կբ. Թուղթ դաւանութեան ի մարդե­ղու­թիւնն Քրիստոսի – Ըստ կամաց աւրինակի, զոր ասացաքս ի միոյ անձնիշխանական կամաց աստուա­ծու­թեանն... ընկալաք զգիտութիւն հաւատոց, որ ի Հայր եւ յՈրդի եւ Սուրբ Հոգին, որում փառք եւ զաւ­րութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

11. 231բ-6բ կգ. Թուղթ վասն կիւրակէի. գրեալ է մատամբ Աստուծոյ: Վասն սիրոյն Աստուծոյ ըն­կա­լարուք – Ես՝ պապս Հռոմայ քաղաքիս եկի ի տաճարս սուրբ... միաբան քահանայքդ հանդերձ ժողովրդեամբ աւրհնեցէ՛ք զԱստուած եւ ասացէ՛ք Ճ. (100) Տէր ողորմեա՛:

12. 236բ-9բ կդ. Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասո­րոյ ասացեալ Յաղագս ապաշխարութեան – Ար­տադրելոց դեղոց բժշկաց զցաւս մարմնոյ... եւ նովաւ ժառանգել զանանց բարութեանցն վայելչութիւնս ընդ Հաւր եւ ընդ Որդոյ եւ ընդ Սուրբ Հոգւոյն, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

13. 240ա-3բ կե. Վասն պահոց – Ազդոյ, աւգտա­կար եւ կարի կարեւոր են պահոց պնդութիւնք... եւ ցնծութեամբ առաջի ահաւոր եւ լուսաւոր բեմբի մեծին Աստուծոյ եւ ընդ նմին ժառանգելն զանանց բարու­թեանցն զվայելչութիւնս ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր... յաւիտենից. ամէն:

14. 243բ-53բ կզ. Խրատ վարուց նորին Վարդանա տիեզերալոյս վարդապետի – Ուղիղ դաւանութիւն հաւատոյ, որ ի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Սուրբ Հոգին, ի վե­րայ հիման առաքելոց եւ մարգարէից... ամենայն ինչ նոր եղեւ ի Քրիստոս եւ ի Հոգի նորայ, որում վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ:

15. 254ա-7ա [Նորին Վարդան վարդապետի ա­սա­­ցեալ Յաղագս լեզուանութեան եւ անզգամու­թեան. ձեռ. 738, Ա. 6ա-7բ] – Յետ այսորիկ սանձեալ կապեցէ՛ք, որդեա՛կք իմ, որ էք դասք արանց... եւ զա­մե­նայն փորձանք եւ որոգայթք չարին յամենայն քրիստոնէից:

16. 257ա-66ա կէ. [Նորին Վարդանայ ասացեալԿանոնք յաղագս քահանայից. ձեռ. 84, 202բ-4բ] – Զի պարտ է քահանային զգոյշ լինել յամենայն յաշ­խար­հական խաբէութեանցս... զի գողն եւ գողակիցն ի միասին տանջին:

17. 258բ-66ա Խրատ վարուց առաքինութեան՝ [«Վար­դանայ». ձեռ. 582, 102ա]– Աստուած բարի է եւ լոյս ամենայն բարեաց պատճառ... եւ դարձուցանեն զմոլորեալն, բերան Աստուծոյ կոչին, ընդ որում Հաւր միանգամայն եւ միածնի Որդոյն եւ ազատիչ Սուրբ Հոգւոյն... յաւիտենից. ամէն:

18. 266ա-9բ կը. Պատմութիւն վասն անքուն որ­դանցն, թէ է ստոյգ եւ – Եւ արդ, եկայք այսաւր ժո­ղո­վե­ցարուք ի միասին... տացէ ձեզ հոգի սգաստու­թեան եւ իմաստութեան աւրհնել հանապ[ազ]. եւ յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

19. 269բ-75ա կթ. Պատմութիւն եւ բանք վասն դժո­խոցն, որ է ստոյգեւ – Եւ արդ, եկայք այսաւր դասք ամենայն մեղաւորաց եւ չարագործաց... զի ի մեր վերայ այդ եւեթ կայր, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

20. 275ա-7ա հ.Երանելոյն տեառն Եփրեմի ասա­ցեալ վասն աղքատաց մխիթա[րութեան] – Զոր պատ­մեցից կամ զոր խաւսեցայց եւ կամ զոր թողեալ արհամարհեցից... յանբաւ բարութեանց վայելջութիւնս վայելեսցուք... ամէն:

21. 277ա-9բ հա.Յոհաննու Ոսկիբերանի ասա­ցեալ վասն հանդերձեալ դատաստանին – Իմացա­րո՛ւք, եղբա՛րք, որ մեր ամենայն գնալոց է... պահեցին զպատուիրանս ի ձեռն շնորհի նորա, զի նորա է զաւրութիւն... ամէն:

22. 280ա-2բ հբ.Նորին Յոհաննու Ոսկիբերանոյ յաղագս ոչ սգալ զվախճանեալսն, մանաւանդ զտղայսն, որք անարատ առ Քրիստոս գնացին – Բեր այսուհետ եւ մանաւանդ քան զյառաջագունիցն փու­թով մտցուք ի ներքս... որչափ յամեմք ի մարմնի՝ աւտա­րանամք ի Տեառնէ. եւ Քրիստոսի փառք յաւի­տեանս. ամէն:

23. 282բ-5բ հգ.Ողորմութեամբ եւ հաւատովք սրբին մեղք. յԱռակացն Սօղո[մոնի] – Զամենայն արարածս զորս ստեղծ Աստուած բարի եւ աւկտակար, ասէ Գիրն... որպէս ուսոյց իմաստունն. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

24. 285բ-9բ հդ.Ի բան Աւրինացն, յԱռակացն Սօ­ղո­մոնի. Մի՛ շնար – Ո՛չ փոքր անիրաւութիւն է այս... պահպանութիւն յԱստուծոյ փրկչէն մերմէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

25. 289բ [Ի հարանց վարուց] – Պատմեաց հայրն Դանիէլ, եթէ կայր ոմն քարահատ... մի՛ լիցի ինձ զայդ զմտաւ ածել:

Դ. 290ա-549բ [Վարքք եւ վկայաբանութիւնք]

1. հե. 290ա-5ա Վասն փոխման ամէնօրհնեալ կուսին Մարիամու Աստուածածնին – Պարտ եւ ար­ժան է գիտել զգրեալ սքանչելիսն... լի ամենեւին շնորհաւքն Աստուծոյ:

2. հզ. 295ա-8բ Պատմութիւն եւ յիշատակ վասն պատ­կերին Քրիստոսի, որ ի Դաստառակին – Աբ­գար արքայն Հայոց եւ Ասորոց լուաւ վասն Քրիս­տո­սի... յորն կարեցաւ պատկերըն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

3. հէ. 299աբ Պատմութիւն սրբոց Ատոմեանցն – Թագաւորն Պարսից, չար խրատով մոգուցն, յարոյց հալածանս ի վերայ քրիստոնէից... եւ եդին ի տեղին, որ կոչի ոչխարանց:

4. հը. 300ա-3բ Վկայաբանութիւն սրբոց Սուքիա­սանցն – Առաքեալքն Քրիստոսի սուրբն Թադէոս, յոր­ժամ եկն ի Հայս, աշակերտեաց... յանուն Բ. գլխաւո­րացն սուրբ Ոսկեանք եւ սուրբ Սուքիասանք ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

5. հթ. 304ա-7բ Պատճառ եւ պատմութիւն վասն Յովհաննու Կարապետի գլխատմանն – Կարապետն Քրիստոսի սուրբն Յովհաննէս Մկրտիչն սրբութեամբ սնաւ յանապատի... բարձին աշակերտքն եւ եդին ի գե­րեզմանի:

6. ձ. 307բ-10բ Պատմութիւն գիւտ պատուական գաւտոյ սուրբ Աստուածածնին – Զամենասրբուհոյ կուսին Մարիամու Աստուածածնին զգաւտին գտին... եւ անյիշաչար կամաց քոց, մա՛յր շնորհաց եւ գթու­թեան:

7. 310ա [Գովեստ Աստուածածնի] «ԳՐԻԳՈՐԻ Է» – Գթա՛ եւ յիս, որ դաւանողս եմ... վասն սակաւ գովես­տիս, որ երգեցի յԱստուածածնի տաւնիս:

8. ձա. 310բ-1բ Պատմութիւն վասն Յեսուայ որդւոյ Նաւեայ՝ պաշտօնէին Մովսեսի – Յեսու որդին Նաւեայ աշակերտ էր Մովսեսի... եւ յաւելաւ առ ժո­ղո­վուրդ իւր:

9. ձբ. 311բ-2բ Վասն Դանիէլ մարգարէին – Դա­նիէլ մարգարէն էր ի ցեղէն Յուդայ... թաղեցաւ յայրին թագաւորականի փառաւորապէս ի փառս Քրիստոսի:

10. ձգ. 312բ-6ա Յիշատակ սուրբ ժողովոյն Նի­կիայ վասն Արիոսի – Արիոս երէց Աղեքսանդրացի երեւեցաւ հայհոյիչ Որդւոյն Աստուծոյ... տօնեմք զյիշա­տակ սուրբ հայրապետացն՝ զդաւանողացն Աստուծոյ Հոգւոյն:

11. ձդ. 316ա-8բ Վասն տաւնի ծնընդեան սուրբ կուսին Մարիամու – Յազգատոհմէն Իսրայեղի եւ ի ցեղէն Յուդայ էր Յովակիմ... գոչեսցուք ընդ հրեշտա­կա­պետին Գաբրիէլի. Ուրախ լե՛ր, բերկրեալդ, Տէր ընդ քեզ:

12. ձե. 318բ-21ա Յիշատակ սրբոյն Սահակա հայ­րապետին – Մեծ հայրապետն Իսահակ, որդի Մե­ծին Ներսեսի... սրբոյն Սահակայ ի փառս Քրիստոսի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

13. ձզ. 321ա-3ա Վասն նաւակատեաց Սուրբ խա­չի տաւնին եւ Յարութեանն եւ Գողգոթային – Յոր­ժամ շինեաց մեծն Կոստանդիանոս զՍուրբ Յա­րու­թեան եկեղեցին... ձայնակից լիցո՛ւք փառաւորել զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին. այժմ:

14. ձէ. 323բ-6բ Վասն Սուրբ խաչի տաւնին, որ ասի Խաչվերաց – Դշխոյն Հեղինէ՝ մայրն Կոստան­դիա­նոսի ինքնակալ կայսրին... փոխեցան ի կայեանս հրեշտակաց, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ:

15. ձը. 326բ-30ա Վասն մարգարէին Մովսիսի եւ Ահարոնի – Նախամարգարէն Մովսէս աստուածա­խաւսն, որ առաջին էր ամենայն մարգարէիցն... զի բե­րան ի բերան խաւսեցաւ ընդ Աստուծոյ:

16. ձթ. 330ա-3բ Նընջումն աւետարանչին Յով­հան­նու – Առաքեալ եւ աւետարանիչն Քրիստոսի եւ սիրելի աշակերտն... սիրելին ի փառս անպատում յաւիտենական կենացն:

17. ղ. 333բ-4բ Հանգիստ սրբոյն Գրիգորի Լու­սա­ւորչին – Սուրբ հայրապետն մեր Լուսաւորիչն Գրի­գոր... զի ինքն զնոյն կամեցաւ. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

18. 334աբ [Վասն Գրիգորի Տղայի Հայոց կա­թո­ղիկոսի՝ եղբորորդւոյ Ներսիսի Կլայեցւոյ] – Ի յաւուր յորում հանգեաւ ի Քրիստոս աստուածասէր եւ բա­րե­պաշտ կայսրն... եղեւ սկիզբն աւերման եւ խանգար­ման թագաւորութեանն Յունաց:

19. 334բ-5ա Յիշատակ սքանչելեացն, որ եղեն յե­կեղեցին Զենոնոսի – Ի քաղաքն Տիբերո, որ է ի սահ­մանս... ելին անվնաս ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

20. ղա. 335ա-9բ Յիշատակ սրբոց երկոտասան վարդապետացն, որոց առաջին եւ գլուխ է Դիո­նի­սիոս Արիսպագացին – Սուրբն Դիոնեսիոս Արիսպա­գա­ցին ի ծնողաց իւրոց նըւիրեալ եղեւ յԱթէնս... Աթա­նաս եւ Կիւրեղ, Բարսեղ եւ Աստուածաբանն Գրիգոր:

– 339աբ Եւ արդ, գիտելի է, զի երկինք յերկրի սուրբ եկեղեցի է...

21. 339բ-43բ ղբ. Վկայաբանութիւն սրբոց Հռիփ­սի­մեանց կուսանացն – Սրբուհի կոյսն Հռիփսիմէ էր ի թագաւորական տոհմէ... արար երկրպագուս խաչին եւ խաչեցելոցն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

22. 343բ-6ա ղգ. Վկայաբանութիւն սրբոց կուսա­նացն Գայիանեանց – Յետ կատարման սրբոց Հռիփ­սի­մեանցն... արարին այնպէս ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

– 346ա-7ա Եւ արդ, զիա՞րդ գովեսցուք զայն, որ ի վեր են քան զգովութիւնս... եւ պսակեցան ի նմանէ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

23. 347ա-9ա ղդ.Վասն տաւնի յղութեանն Յով­հաննու Կարապետի – Քահանայն Զաքարիաս յաւուրս տաւնին քաւութեան... զթողութիւն մեղաց գտանել յաւուր աներեկի:

24. 349աբ ղե. Գիւտ նշխարաց սրբոյն Զաքա­րիա­յի՝ հաւրն Յովհաննու – Զաքարիաս էր յազգ քահա­նայիցն... ի բժշկութիւն ամենայն ցաւոց ի փառս Քրիս­տոսի Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

25. 349բ-51ա ղզ. Պատմութիւն՝ յիշատակ սուրբ ժողովոյն Եփեստոսի – Հրամանաւ Փոքու արքային Թէոդորի... հաստատեցան ի հաւատս ամենասուրբ Եր­րորդութեանն, որում փառք յաւիտեան. ամէն:

26. 351ա-2ա ղէ. Պատմութիւն սուրբ աւետարան­չին Ղուկայ – Աւետարանիչն Քրիստոսի Ղուկաս ան­տիոքացի էր... եդեալ կայ ի Կոստանդինուպօլիս, ընդ այլ առաքելոցն. ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

27. 352ա-4ա ղը. Վկայաբանութիւն սրբոյն Յակո­բայ առաքելոյն Տեառնեղբաւրն – Սուրբ առաքեալն Քրիստոսի Յակոբոս... եղբայր Տեառն ըստ մարմնոյ:

28. 354ա-7բ ղթ. Պատմութիւն նընջման եւ յարու­թեան սուրբ մանկանցն Եփեսոսի – Սոքա էին ի ժա­մանակս Դեկոսի ամբարիշտ արքային... զմեզ նորո­գես­ցէ յաւուր յարութեան մերոյ պայծառ դիմօք, բա­րեխօսութեամբ սրբոցս:

29. 357բ-63բ ճ. Սուրբ վարդապետաց ասացեալ Ներբողեան ի պատիւ ամենայն սրբոցն Աստուծոյ՝ հնոց եւ նորոց – Կաթուղիկէ եկեղեցի սուրբ ի յերկրի երկին հաստատեցաւ... որպէս զմայրսն Լիբանանու բա­զումք եղիցին ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ:

30. 363բ-6բ ճա. Տաւնի սրբոց հրեշտակապե­տացն Գաբրիէլի եւ Միքայէլի, եւ ամենայն երկնային զօրացն – Յաւուրս անաստուածութեանն, յորում զկուռս ձեռագործս աստուած պաշտէին... վտանկից հոգւոց եւ մարմնոց ի փառս Քրիստոսի աստուծոյ մե­րոյ, որում վայել է:

31. 366բ-8բ ճբ. Պատճառք յաղագս երկնայնոց դասուցն, թէ ո՞րպիսիք են փառաբանութիւնք նոցա, եւ թէ ո՞յք են առաջինք եւ միջինք եւ վերջինք – Իս­կական էութիւնն եւ գերագոյն աստուածութիւնն՝ ամե­նասուրբ Երրորդութիւնն յառաջ քան զյաւի­տեանս... նւաճեն զհաւատացեալս ի փառաբանութիւն Աստուծոյ:

32. 368բ-70բ ճգ. Տեառն Ներսէսի ասացեալ Մաղ­թանք առ սուրբ հրեշտակապետսն Գաբրիէլ եւ Միքայէլ եւ առ ամենայն զաւրս երկնաւորացն. Օգնեա՛, Տէ՛ր – Արդ, պաղատիմք առ հոգեղէնսդ մեք՝ տկարքս եւ հողեղէնքս... երգել զփառս ընդ ձեզ յաւէտ միշտ յաւիտեան:

33. ճդ. 370բ-1ա ճդ. [Վասն թուոյ Ճ. (100) ոչխա­րաց. ցանկից] – Ճ. տուն է ըստ թըւոյ հարիւր ոչխա­րաց առակին – Զանծին բարեաց ծնաւղբանիս... լի­նիք յերկնից նորայն բարիս:

34. 371ա-8ա ճե. Պատմութիւն սրբոյն Գրիգորի մեր Լուսաւորչին եւ չարչարանաց նորին – Յետ մա­հուանն Աղէքսանդրի Մակեդոնացւոյ, Արշակ քաջ յազ­գէն Պարթեւաց... զաջն թողեալ մեզ ի պահպանութիւն եւ ի պարծանս ազգիս հայոց:

35. 378ա-80բ Ներսէսի հայրապետին եւ Խադայ եպիսկոպոսին – Յերրորդ ամի թագաւորութեանն Ար­շա­կայ եկաց յաթոռ հայրապետութեանն... եւ ամե­նայնքն լւեալ տային փառս Աստուծոյ:

36. 380բ-1բ Յիշատակ ամենասրբուհոյ Աստուա­ծածնին, որ երից ամաց ի տաճարն բերին – Յետ հրա­շափառ յղութեանն Աննայի... մեղաւորաց յոյս, նե­ղելոց ապաւէն:

37. 383բ-7ա Գիւտ գրոյն հայոց ի Բալու – Սուրբ վարդապետն եւ սքանչելի այրն Աստուծոյ ճգնաւորն Մեսրաւպ... քաւին ի մեղաց եւ արդարանան շնորհօքն Քրիստոսի Աստուծոյ:

38. 387ա-90ա ճզ. Վկայաբանութիւն սրբոց հայ­րա­պետացն՝ որդւոց եւ թոռանց սուրբ Լուսաւորչին – Սոքա աթոռակալք էին սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լու­սաւորչին... եւ կատարի տաւն սուրբ հայրապետացն ի Տրէի ԻԳ. (23), ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

39. 390ա-4բ ճէ. Յակոբայ Մծբնայ հայրապետին – Սուրբ հայրապետն Յակոբ հաւրաքեռ որդի էր սրբոյն Գրիգորի... եդին պատւով ընդ այլ սրբոցն, որ անդ կան. ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

40. 394բ-6բ ճը. Հարցումն Լուսաւորչին մերոյ ընդ հրեշտակին Աստուծոյ – Ասէ սուրբն Գրիգոր ընդ հրեշ­­տակն. «Յորժամ առնուս զհոգի... սուրբն Գրիգոր եդ ծունր եւ գոհացաւ զԱստուծոյ:

41. 396բ-400ա ճթ. Դաւթի մարգարէին եւ Յակո­բայ Տեառնեղբաւրն – Յակովբոս առաքեալն՝ եղբայր Տեառն ըստ մարմնոյ... ամենայն հաւատացելոց հան­գիստ եւ ողորմութիւն եւ զերկնային արքայութիւնն:

42. 400ա-1ա ճժ. Յիշատակ սրբոյն Ստեփաննոսի Նախավկային – Նախավկայն Քրիստոսի սուրբն Ստե­փաննոս էր յՀԲ. (72) աշակերտացն Քրիստոսի... անդ կայր մեծաւ պատւով եւ բազում նշանս առնէ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւի­[տեանս]:

43. 401ա-4ա Առաքելոցն Պետրոսի եւ Պաւղոսի – Գլխաւոր եւ մեծ առաքեալն Քրիստոսի Պետրոս, ընդ նմին եւ Պաւղոս, քարոզեցին զԱւետարանն... առ Տէր դի­մեցաք, ապաւինեցաք, յԱստուծոյ միացաք:

44.404ա-7բ ճժա. Յոհաննու եւ Յակովբայ՝ որ­դոցն Որոտման եւ Զեբեդեայ – Սիրելի աշակերտքն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ սուրբն Յովհաննէս եւ Յակովբոս... եւ արքայութեան նորա արժանի լիցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի ՏԷր մեր:

45. 408ա-10ա ճժբ. Յիշատակ սուրբ հօրն Յո­վան­նէս Գառնեցւոյն – Մինչդեռ էր սուրբ վարդապետն Յովաննէս ի վանս սուրբ հաւրն Թաթլոյ... ի բարւոք ծերութեան հանգեաւ խաղաղութեամբ ի Քրիստոս:

46. 410ա-1ա ճժգ. Յիշատակ վարուց Բարսղի Կե­սարացւոյն սուրբ հայրապետին. ամէն – Այս մեծ եւ սքանչելի այրս Աստուծոյ Բարսեղ... մկրտեցաւ ամե­նայն ընդանեաւքն իւրովք եւ ազգականօք:

–ա. 411ա-2ա Վասն սատակման Յուլիանոսի – Ընդ այն ժամանակս ելեալ Յուլիանոս... զկէսն արար ա­նօթս եկեղեցւոյն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

–բ. 412աբ Վասն սարկաւագին, որ զքշոցն ունէր – Սովորութիւն էր սրբոյն Բասիլիոսի... կոչեցաւ զարդ անապատի ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

–գ. 412բ-4ա Վասն մոլորեալ երիտասարդին – Այր ոմն յիշխանաց քաղաքին կամեցաւ տալ... եսպան հրամանաւ սուրբ հայրապետին Բասիլիոսի:

–դ. 414աբ Վասն սրբոյն Եփրեմի – Սուրբ հայրն Եփրեմ Խորին Ասորին էր յՈւրհայոյ... գնաց սուրբն Եփրեմ յանապատն իւր՝ փառաւորելով զՔրիստոս:

–ե. 414բ-5բ Վասն եկեղեցւոյն, որ ի Նիկիայ – Ընդ աւուրսն այնոսիկ ժողովեցան... առին դարձեալ զեկեղեցին ուղ[ղ]ափառքն եւ դեռեւս ունին մինչեւ ցայսաւր:

–զ. 415բ-6ա Վասն մեղաւոր կնոջն – Կին մի զըղ­ջա­ցաւ ընդ չարագործս իւր... հիացեալ ընդ սքան­չե­լիսն եւ ետուն փառս Աստուծոյ:

–է. 416աբ Վասն Անաստասայ քահանային – Գնաց սուրբ հայրապետն Բասիլիոս ի տուն... եւ ուրա­խացեալ փառս ետուն Աստուծոյ:

–ը. 416բ-7ա Վասն հրեայ բըժըշկին – Հրեայ ոմն ճարտար բժիշկ... հասեալ ի բարւոք ծերութեան՝ հան­գեաւ ի Քրիստոս եւ փոխեցաւ յանանց կեանսն:

47. 417բ-20ա ճժդ. Յիշատակ վարուց սրբոյն Ստեփաննոսի ամենամաքուր եւ հոգիընկալ սուրբ վարդապետին, տէր Յուսկայ որդոյն – Էր նա ի գաւառէն Տոսբայ, ի գեղջէն Արտամետոյ... բարի եւ առաքինի վարուք ի հաճոյս կամացն Աստուծոյ:

48. 420բ-1ա ճժե. Նաւակատեաց ճրագալուց է Ծննդեան եւ Յայտնութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Նախաճառութիւնք մարգարէիցն, որ գուշակե­ցին զգալուստն Քրիստոսի... ուսեալ զայս յառաքելոցն սրբոց եւ վարդապետացն մերոց:

49. 421ա-2ա ճժզ. Պատճառ ճրագալուցի Ծննդեանն եւ Յայտնութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ – Խորհուրդ աւուր Ճրագալուցիս յոյժ գեղեցիկ է... առաքեալքն լուսաւորելով զտիեզերս ի փառս Քրիս­տոսի Աստուծոյ մերոյ:

– 421բ ստ. լս. գրչից «Ո՛վ եղբայր, յորժամ ի սրբոց պատմութեանց կամ ի տերունական տաւնից ըն­թեռ|422ա|նուս, նա դու ի խրատական բանիցն ի հետ ընթերցի՛ր ի Սարգիս գրոցն, ի Հարանց վարուցն եւ յայլ ընդիր ճառիցն՝ զոր կամիս»:

50. 422ա-4ա ճժէ. Քաղոց ի ԻԹ., եւ Յունուարի Զ. Տաւն է Ծնընդեան եւ Յայտնութեանն Քրիստոսի Աս­տուծոյ մերոյ – Յետ ելանելոյն Ադամայ ի դրախտէն ի Ր. եւ Ճ. եւ ՂԸ. (5198) ամին, ի թագաւորութեանն Հռո­մայեցոյց Աւգոստոս կայսեր Խ. եւ Գ. (43) ամին... վկայեալ ի Հաւրէ եւ ի Հոգւոյն Սրբոյ եւ ի Մկրտչէն Յովաննու:

51. 424աբ Յիշատակ սքանչելեացն, որ եղեւ ի Գե­տարգել Սուրբ Նշանէն ձեռամբ Պետրոսի կա­թո­ղի­կոսին – Յամին ՆՀԳ. (1024) թւականիս հայոց, առաջի մեծ կայսրեն Վասլի... էարկ յաւրհնեալ ջրոյն ի վերայ գլխոյ թագաւորին:

52. 424բ-7ա Պատճառ առաջին աւուր Ծնընդեան եւ Յայտնութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Այսաւր տաւն Ծնընդեան եւ Յայտնութեան Տեառն մե­րոյ Յիսուսի Քրիստոսի, կատարի ի վեցն յունուարի... հեզ եւ քաղցր յաչս ուղղափառ դաւանողաց, ամենեւին լցեալ շնորհօքն Աստուծոյ:

53. 427ա-8բ ճժը. Երկրորդ աւուրն յիշատակ սրբոյն Յովաննու Կարապետին եւ Ստեփանոսի Նա­խավկային Քրիստոսի – Սուրբ Կարապետն Յով­հան­նէս Մկրտիչն մկրտեաց զփրկիչն... որ եցոյց նմա զսքանչելի տեսիլս զայս:

54. 428բ-30ա ճժթ. Պատճառ երկրորդ աւուր Ծնըն­դեան եւ Յայտնութեանն Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսիյ Քրիստոսի – Անտանաւր յերկրոր­դումն աւուր արարչութեանն եղեւ հաստատութիւնդ... եւ զերկրորդն սուրբն Ստեփաննոս Նախավկայն:

55. 430ա-1բ ճի. Պատճառ չորրորդ աւուր Ծնըն­դեանն եւ Յայտնութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մե­րոյ – Արդ, ի չորրորդումն աւուր արարչութեանն լոյսն աննիւթ... մարդիկք կենաց վիճակեցան ի փառս Քրիս­տոսի մարդացելոյն վասն մեր:

– 430ա ստ. լս. «Այս չորս աւուրն է, դու շրջէ՛ եւ զերրորդ աւուրն կարդայ»:

56. 431բ-4բ ճիա. Պատճառ երրորդ աւուր Ծննդեանն եւ Յայտնութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Որպէս յերկրորդումն աւուրն արար Աստուած զհաստատութիւնն... նոյն ամենակարող զաւրու­թեամբդ եւ զմեզ յարդարութիւն փոխեա՛ ի մեղաց:

57. 434բ-5բ ճիբ. Պատճառ Ե.երորդ աւուր Ծննդեան եւ Յայտնութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի – Արդ, ի յաւուրն հինգերորդի արարչութեանն... մտաւո­րաց դիւրաւ գտանել ի շարականացն:

58. 435բ-6ա ճիգ. Պատճառ Զ.երորդ աւուր Ծննդեան եւ Յայտնութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Անդ, վեցերորդ աւուր արարչութեանն Աստու­ծոյ... փոխարկելով ի յանմահութիւնն վերըստին ա­րար­­­չագործութեամբ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

59. 436ա-7ա Յայսմ աւուր յիշատակ սրբոյն Ղա­զա­րոսի՝ սիրելոյն Յիսուսի Քրիստոսի – Զոր չորե­քաւրեայ յարոյց ի մեռելոց, յաւրինակ բնութեանս... ե­դին յեկեղեցին իւր ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

60. 437ա-9ա ճիդ. Պատճառ Է.երորդ աւուր Ծն[ն]դեան եւ Յայտնութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի – Որպէս վեց աւուրցն իւրաքանչիւրոցն միոյ-միոյ պատիւ արար... որ է հանգստեանն Աստու­ծոյ, աւրհնութեան եւ սրբութեան ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն:

61. 439աբ ճիե. Պատճառ Ը. Ծնընդեան եւ Թլփա­տու­թեանց Տեառն մերոյն Յիսուսի [Քրիստոսի] – Խորհուրդ Ը.երորդ աւուր տաւնախմբութեանս ի Յա­րութիւնն կատարի... ի կռոցն, ի դժոխոց եւ յամենայն վտանկէ:

62. 440ա-1ա ճիզ. Վկայաբանութիւն սրբոյն Եր­մո­ղայոսի եւ Ստրատոնիկոսի – Սոքա էին յամս անօրէն արքային Լիկիանոսի. սուրբն Երմողայոս սար­կաւագ էր... յորոց բազում նշանք լինին ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ:

63. 441բ-4բ ճիէ. Ծնընդեանն Յովհաննու Կարա­պե­­տին եւ ծնողաց նորին – Սուրբ կարապետն եւ մկրտիչն Քրիստոսի Յովհաննէս... արքայութեանն ար­ժա­­­նաւորեցից ի փառս Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ:

64. 444բ-6բ ճիը. Վարք եւ յիշատակ Յոհանու կա­մա­ւոր աղքատին – Սուրբն Յոհաննէս որդի էր մե­ծա­տան իշխանի... ի Պորիոյ քաղաքին ի Զիկիլիոյ դա­տաւորէն վասն անուանն Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ:

65. 446բ-9բ ճիթ. Վկայաբանութիւն սրբոյն Սարգ­սի եւ որդոյ նորա՝ Մարտիրոսի – Մեծ վկայն Քրիս­տոսի սուրբն Սարգիս... գերեալս եւ ի բանդեալս եւ ի ցաւագնեալսն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

66. 449բ-52ա ճլ. [Վ]արք եւ յիշատակ մեծ ճգնա­ւորին Պարսումայ – Սուրբն Պարսամ՝, որ թարքմանի Որդի պահոց... բարի վարուք կեցեալ հանգեաւ ի Քրիս­տոս ի Շբաթի Ա. եւ Արաց ի ԻԵ.:

67. 452ա-5ա ճլա. Քառասնաւրեայ գալստեանն Քրիստոսի ի տաճարն – Իբրեւ լցան աւուրք սրբու­թեան նոցա... թէ նա է Աստուած յաւիտենական:

68. 455բ-8բ ճլբ. Վկայաբանութիւն սրբոց Ղեւոն­դեանց քահանայիցն – Զկնի մեծ պատերազմին եւ նահատակութեան սրբոց Վարդանանցն... կատարեցան սուրբ հայրապետքն մեր սուրբ Ղեւոնդեանքն ի Հրո­տից ի ԻԵ.:

69. 458բ-63ա ճլգ. Նահատակութիւն սրբոյն Վար­դանայ զաւրավարին եւ որոց ընդ նմա – Ի բառնալ թագաւորութեանն Հայոց, յետ վախճանի սրբոյն Սա­հակայ Պարթեւի... գունով անապականք էին, սպի­տակ եւ անուշահոտ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

70. 463ա-6ա ճլդ. Յիշատակ սուրբ հայրա­պե­տացն Գրիգորիսեանց եւ Պետրոսեանցն – Սուրբ հայ­րապետն Գրիգորիս որդի էր Մագիստրոսի՝ որդոյ Վասակայ... յետոյ փոխեցան ի Հռոմկլայն:

71. 466ա-9բ ճլե. Յիշատակ Սուրբ Խաչին Վարա­գայ – Կինն Կղաւդիայ կայսերն Հռոմայ... եւ զնոյն աւան­դեցին ամ յամէ տաւնել ի փառս Քրիստոսի Աս­տուծոյ մերոյ:

72. 469բ-70բ ճլզ. Պատմութիւն Ներսեսի Կլայե­ցոյն – Շնորհազարդն եւ հոգեղին տէր Ներսէս յաջոր­դեաց զաթոռն հայրապետական... բանիբուն եւ բնա­կան, նման հաւրեղբաւրն իւրոյ տէր Ներսեսի:

73. 471աբ Յիշատակ սրբոյն Ներսեսի Լամբ­րաւ­նա­ցոյն, որ էր որդի մեծի իշխանին Աւշնոյ՝ տեառն Լաւմբրաօնի եւ այլ գաւառաց – Եւ էր Աւշնին իշխան փեսայ զաւրավարին... ի ԶՃ. եւ ի ԽԶ. (1197) թըւին՝ յուլիսի ԺԷ. եղեւ վախճան սրբոյն Ներսէսի:

74. 471բ-3ա Յիշատակ սրբոյն Գրիգորի Նարեկա­ցոյն – Սուրբ հայրն մեր եւ երանաշնորհ վարդապետն սուրբն Գրիգոր... որ կառուցեալ յանուն սրբոյն Սանդխտոյ:

75. 473ա-4բ ճլէ. Վկայաբանութիւն սրբոց Քա­ռաս­­նիցն որք ի Ս[եբաստիայ կատարեցան] – Սուրբ եւ փառաւորեալ Խ. (40) վկայիցս անուանքն են այսո­քիկ՝ Դոմետիանոս... շինեցին ի վերայ սուրբ քառաս­նիցն վայելուջ եկեղեցի ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մե­րոյ:

76. 475ա-6ա ճլը. Յիշատակ տեսլեանն Մուղրոյն, որ ի Զանկիան քաղաքի – Ասէ սուրբ վարդապետն մեր Յովաննէս Գառնեցին... կեցեալ պարկեշտ եւ բարի վարուք հանգեան ի Քրիստոս:

77. 476ա-8բ ճլթ. Յիշատակ Դանիէլի եւ երից ման­­կանցն – Սուրբ Երեք մանկունքն որդիք էին ար­քային Իսրայէղի Յովակիմայ... ի նոցանէ լինի բժշկու­թիւնդ, զոր տեսանես ի փառս Քրիստոսի եւ սրբոց նո­րա:

78. 478բ-80ա ճխ. Վարք երանելոյն Ալէքսիանոսի – Ալեքսիանոս մարդն Աստուծոյ որդի էր միամաւր առն պատրկի... երգովք հոգեւորօք ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

79. 480բ-3ա ճխա. Վասն Յարութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Կանխագոյն Մարիամ Մագդաղենա­ցին եկն եհաս ի գերեզմանն Քրիստոսի... եւ ընդ ամե­նայն սուրբս փառաւորեսցեն զյարուցեալն Յիսուս Քրիս­տոս:

80. 483բ-5բ ճխբ. Ըստ կարգի աւուր Յարութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ՝ այսաւր մեռելոց է Բ.շաբթի – Եւ արդ, գիտելի է, զի յորժամ էջ խաչեալն Աստուած Յիսուս Քրիստոս Տէրն մեր ի դժոխսն... ննջեցելոցն լիցի արժանանալ մասին ժառանգութեան սրբոցն ի լոյս, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբն Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:

81. 485բ-7բ ճխգ. Վկայաբանութիւն ամենիմաստ կուսին Կատարինեայ – Այս իմաստասէր եւ հանճա­րեղ կինս Կատարինէ էր ի քաղաքէն Աղէքսանդրու... եւ ստոյգ գրեցի զպատմութիւնս նորա:

82. 488ա-91ա ճխդ. Ապրիէլի Է. Տաւն է Աւետեաց Աստուածածնին – Ամենասրբուհի Աստուածածինն Մարիամ, աւրհնեալն ի կանայս, ծնեալ եղեւ աւե­տեաւք... զի եկեսցէ մայր Տեառն իմոյ առ իս:

83. 491աբ Յայսմ աւուր յիշատակ սքանչելեացն, որ եղեն յԵրուսաղէմ ի ԶՃ. եւ ՀԲ. (1223) թուին հայոց – Կայր վարդապետ մի յԵրուսաղէմ Պաւղոս անուն... առ ծնեալն ի քէն բարեխօսեա՛ եւ աղաչեա վասն ստա­ցաւղի...

84. 491բ-5ա (Ա-Ք) 491բ-2ա Աստուածածին կոյս Մարիամ, ուրախ լեր, բերկրեա՛լդ, Տէր ընդ քեզ... քա­ղաք Աստուծոյ ուրախացեալ ի գնացից գետոց Հոգոյն Սրբոյ:

85. 492ա-4ա ճխե. Յիշատակ տեսլեանն Յովհան­նէս վարդապետին Գառնեցոյն – Պատմէ մեզ բարե­տե­սիլ ճգնաւորն՝ սուրբ վարդապետն Գառնեցին... որ ոչ արար անտես զաղաչանս իմ:

86. 494ա-8ա ճխզ. Վկայաբանութիւն սրբոյն Գէոր­գեայ – Յառաջամարտիկ մարտիրոսն Քրիստոսի եւ քաջամարտիկ նահատակն... մեք հաւաստի հաւա­տացաք եւ հաւա[տա]մք:

87. 498ա-502ա ճխէ. Վկայաբանութիւն Գաւհար­մե­լէքին – Արդ, ի յարկանել զհուրս իրոյ իւրոյ... որդն նոցա ոչ մեռանի եւ հուրն ոչ շիջանի:

88. 501աբ Դարձեալ համառաւտեցից զպատմու­թիւն միւսում կնոջ աւեր աղջկան, որ ի Բերկրին տաճկացաւ... եւ այս եղեւ յամի ՊԽ. (1291) թըւա­կանին:

89. 502ա-5ա ճխը. Վկայաբանութիւն սուրբ կու­սին Երինեայ – Սրբուհի եւ կոյս վկայն Քրիստոսի Երի­նի դուստր էր միամաւր թագաւորին Միգիդեայ քա­ղա­քին... կատարեցաւ սրբուհին Երինի յԱհեկի ի ԻԸ. (28):

90. 505ա-7բ ճխթ. Յիշատակ Յոբայ Արդ[ա]րոյն – Հայրն համբերութեան Յոբ երանելին էր ի թոռանցն Եսաւայ... քաղցրացոյց որպէս զիւր բանս առակացն:

91. 507բ-9բ ճծ. Վասն երեւման Սուրբ Խաչին ի սուրբ քաղաքն յԵրուսաղէմ – Ի ժամանակս Կոստան­դեայ արքային՝ որդոյ Մեծին Կոստանդիանոսի... դու բարեխաւս անբարբառելի տօնողաց եւ երկրպագւաց խաչիդ Քրիստոսի:

92. 509բ-10բ ճծա. Գիւտ Սրբոյ Խաչին ի ձեռն դշխո­յին Հեղինեայ – Մեծ դշխոյն Հեղինէ՝ մայրն Մեծին Կոստանդիանոսի, յորժամ հաւատացին... վա­րես­ցեն զթագաւորութիւնն երկար կենաւք ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

93. 510բ-1ա Յիշատակ սքանչելեաց ինչ, որ եղեւ վասն ուղղափառ հաւատոց – Ի Պամփիւլա բազմու­թիւն արանց... ամենայն դարձան յուղղափառութիւն:

94. 511ա Պատմեմ եւ այլ սքանչելիս եղեալ Գ. ամօք յառաջ քան զժողովն Քաղկեդոնի... եւ այլ ժողովն որ լինի չէր ընդունելի:

95. 511ա-4բ ճծբ. Սրբոյն Յակոբայ Սրճոյ եպիս­կոպոսի ասացեալ ի թերահաւատութիւն Թումայի առաքելոյն – Յորժամ յարեաւ հովիւն քաջ ի մեռելոց... արժանի արասցէ զամենայն հաւատացեալսն անուան իւրոյ եւ փառաց արդարոցն հաղորդս արասցէ. ամէն:

96. 514բ-20ա ճծդ. (ճծգ.).Մեծին Եւսեբեայ պատ­մագրի ասացեալ ի Համբարձումն Քրիստոսի Աս­տու­ծոյ – Վայելուջ է մեզ ճառել եւ սակաւ ինչ վասն համբառնալոյն Տեառն մերոյ... համբարձաւ յերկինս փառօք առ Հայր եւ Սուրբ Հո<ո>գին:

97. 520ա-3ա ճծդ. Կատարումն սրբոցառաքելոցն Պետրոսի եւ Պաւղոսի – Մեծ առաքեալն Քրիստոսի սուրբն Պետրոս՝ վէմն հաւատոյ եւ հիմն եկեղեցոյ, ելեալ յԵրուսաղեմէ... ոչ գրեաց զվկայական մահն Պօ­ղոսի ի պրակս առաքելոցն:

98. 523բ-6ա ճծե. Առաքելոցն երկոտասանից – Սուրբ առաքելոցն ԲԺ.անիցն անուանքն եւ կոչմունքն յայտնի են... մեր հաղորդութիւնն իցէ ընդ Հօր եւ ընդ Որդւոյ իւրում Յիսուսի Քրիստոսի:

99. 526ա-8ա ճծզ. Հրաշալի եւ փառաւորեալ մեծի այլակերպութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ – Աւանդա­պահք խորհրդոցն Քրիստոսի, որոց հաւատա­ցաւ կարգ եւ կրաւնք եկեղեցւոյ... որ գայ Խ. (40) աւուրբք յառաջ, քան զտաւն Սուրբ Խաչին:

100. 528բ-49բ ճծէ. Պատմութիւն Յովասափայ՝ թագաւորին եւ Բարաղամու – Արդ, ի մարդ եղանիլ Բանին Աստուծոյ, ընտրեաց Բժ.ան աշակերտս եւ առա­քեաց յաշխարհս անուանեաց... Եւ եհաս աշխարհն հնդկաց Թումայի առաքելոյն... հրաշս առնէ Աստուած աղաւթիւք նոցա աշխարհին Հնդկաց:

– 549բ [Յիշատակարան թարգմանողի] – Զոր եւ ես Ասատ, մեղաւոր ծառայս Աստուծոյ, բազում աշ­խատութեամբ եւ ջանիւ փոքր ի շատէ ծայրաքաղ արա­րեալ թարքմանեցի զայս ի հայ բարբառ՝ ձեռամբ իշ­խանի միոյ պատուաւորի: Վասն որոյ ի ձեռն նոցին ճգնութեան եւ հաճոյական վարուց փառաւորի ամենա­սուրբ Երրորդութիւն՝ Հայր եւ Որդի եւ Սուրբ Հոգին այժմ եւ միշտ եւ յաւի[տեան]:

Ե. ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ, 1594, 1723 թթ., բոլոր­գիր, նոտրգիր

1. 4ա-7ա [Ցանկ (1594 թ., տե՛ս յիշ. յետ., 552ա)] – Երանելոյն Սարգսի Շնորհալից վարդապետի արա­րեալ է մեկնութիւնս... ՃԾԷ. Վասն Յովասափու եւ Բարղամու:

2. 1բ-3բ [Քարոզ (1723 թ., տե՛ս յիշ. յետ, 2)] – Լսելով լուիջիք, ո՛վ ժողովուրդք, որ հրամայէ Քրիստոս ի քաղցրաբարբառ վարդապետութեանն իւրում... մտանել դուռն նեղ, որ տանի ի կեանս յաւիտենականս, որ է աւրհնեալ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

217ա (1100 թ.) Զնորոգաւղ եւ զթարքմանիչ սուրբ պատմութեանս զտէր Գրիգոր Հայոց կաթուղիկոս (տեղ թողած) յիշեսջիք ի Քրիստոս: Եւ թարքմանեցաւ ի թուականութեանս հայոց ՇԾԹ. (1110) ամի, յաշխար­հին Եգիպտացւոց, ի փառս ամենասուրբ Երրորդու­թեանն:

371ա (1162 թ.) Ասացաւ եւ գրեցաւ ճառս ի տէր Ներսիսէ եպիսկոպոսէ՝ յեղբաւրէ տեառն Գրիգորիսի Հայոց կաթուղիկոսի: ի խնդրոյ նորին, ի ԶՃ. եւ ԺԱ. (1162) թըւականին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

28ա Եւ զի փառաւորեալն Աստուած ողորմի ստա­ցողի գրոցս՝ Յոհանիսին եւ Եղիսաբեթին եւ որդոց նոցին եւ ամենայն արեան մերձաւորացն եւ կարդացո­ղացն եւ լաւ պահողաց գրոցս. ամէն (նման՝ 31բ, 124բ, 239բ, 269բ, 275ա, 277, 312բ, 318բ, 333բ, 335ա, 339բ, 349բ, 354ա, 357բ, 371ա, 378ա, 383բ, 387ա, 390ա, 396բ, 410ա, 420ա, 431բ, 437ա, 441ա, 474բ):

35բ Յիշեա՛, Քրիստո՛ս Աստուած, զամենայն հաւա­տա­ցեալսն ի քեզ եւ ողորմեա՛ ամենեցուն, մանաւանդ ստացողի գրոցս՝ Յոհանիսին եւ Եղիսաբեթին եւ որ­դոցն՝ գծողի Կարապետին, Յովանիսին եւ Գրիգո­րին եւ կարդացողացդ եւ լսողացն. ամէն (նման՝ 41ա, 80ա, 91բ, 97ա, 115ա, 128բ, 236բ, 266ա, 295ա, 307բ, 323ա, 347ա, 363բ, 394բ, 422ա, 444բ, 463ա, 485բ):

41ա Փառք Հաւր անծնին եւ Որդւոյն միածնի՝ ծնեալ ի Հաւրէ յառաջ քան զյաւիտեանս, եւ Հոգւոյն Սրբոյ՝ ելողի ի Հօրէ անճառապէս եւ անքննաբար, երիս անձ­նաւորութեանն եւ մի աստուածութեանն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Ես՝ Կարա­պետ անարժանս յարժանաւորաց դասուց սրբազան կրօ­նաւորաց եւ վերջացեալս յամենայն գործոց բա­րեաց, եւ թիւրեալ ի տեսակս ամենայն մեղաց հոգւոյ եւ մարմ­նոյ, յաջ եւ յահեակ խոտորելով, ոչ ինչ ունելով մասն ի բարեաց գործոց, վասն որոյ զարհուրեալ ի յահէ տանջանացն, որպէս հրամայէ փրկիչն մեր Քրիստոս, անդարձ եւ անապաշխար մեղաւորացն. եթէ՝ Կապեցէ՛ք զոտս եւ զձեռս դորա եւ հանէ՛ք ի խաւարն արտաքին, անդեղ իցի |41բ| լալ եւ կրճել ատամանց եւ թէ՝ Երթա՛յք յինէն, անիծեա՛լք, ի հուրն յաւիտենական, զոր պատրաստեալ է սատանայի եւ կամարարաց նորա: Վասն որոյ զարհուրեալ դողայի յերկիւղէ աննե­րելի տանջանացն: Եւ իմ արարեալ զսուրբ գիրքս զայս ի փրկութիւն հոգոյ իմոյ եւ ծնաւղաց իմոց՝ Յոհանիսի եւ Եղիսաբեթի եւ եղբարցն՝ Յովանիսի եւ Գրիգորի, կանանց նոցա՝ Ալամշայի եւ Դովլաթի, ուստերացն եւ դստերացն՝ հանգուցելոցն ի Քրիստոս եւ կենդանեացն ի մարմնի եւ ամենայն երախտաւորացն մերոց, սիրե­լեացն եւ բարեկամացն, ատելեաց եւ թշնամեացն եւ որք յանձնեցին յիշատակել յաղօթս, կարդացաւղացն եւ լսողացդ այլ եւ լաւ պահողաց գրոցս շորով, թէ շապկով կամ ըստ ժամանակին կապել տալով, եւ պատւական քահանայիցդ, որք հանապազ ընթեռնուք ի խրատ եւ ի զգուշութիւն, ի փրկութիւն հոգւոց աստուածասէր ժողովրդեան՝ արանց եւ կանանց եւ ամենայն հաւատացեալ քրիստոնէից: Զոր եւ հայցեմք յամենառատ եւ յողորմած մարդասիրէն Աստուծոյ, բարեխօսութեամբ ամենայն սրբոց երկնաւորաց եւ երկրաւորաց, զի ողորմութիւն եւ փրկութիւն, ներումն եւ թողութիւն մեղաց շնորհեսցէ ամենայն յանցանաց նոցա, որք յիշատակեցան ի սուրբ գիրքս, եւ գրէ զանուանս նոցա ի դպրութիւն կենացն. ամէն: Զի հաստատուն եւ ճիշտ, որ այսպէս է, որ այլոց խնդրէ զթո­ղութիւն յանցանաց եւ իւր մեղացն լինի թողու­թիւն: Վասն որոյ մի՛ յապաղեսցուք անդադար աղօ­թիւք հաշտեցուցանել զԱստուած ի վերայ միմեանց, որպէս ասէ առաքեալն. Աղօթս արարէ՛ք ի վերայ ընկե­րաց ձերոց: Նմանապէս եւ դուք հաստատուն հաւատով եւ |42ա| բոլորով սրտիւ եւ արտասուալից պաղա­տանօք ասասցուք. Քրիստոս Աստուած վասն անճառ խոնարհութեան քո եւ չարչարանաց Խաչին, որ վասն մեր մեղաւորացս, եւ վասն աստուածային մարմ­նոյ եւ արեան քո, որ ի ժամ սոսկալի եւ հաշտարար պա­տարագին բաշխես ի քաւութիւն եւ ի թողութիւն մեղաց մերոց եւ ամենայն աշխարհի, եւ վասն սիրոյ եւ բարեխաւսութեան սուրբ Աստուածածնին՝ անարատ ծնօղի քո եւ միշտ կուսի եւ ամենայն սրբոց քոց, որպէս վասն միոյ բանի ողորմեցար աւազակին եւ բացեր նմա զդուռն դրախտին, եւ որպէս թողեր զմեղս կնոջն պոռնկի՝ վասն զղջման եւ արտասւաց նորա, նոյնպէս ողորմեա՛ եւ թո՛ղ զյանցանս ստացողաց սուրբ գրոցս՝ Կարապետ գծողին եւ զծնաւղացն նորին՝ զՅոհանի­սին եւ զԵղիսաբեթին, եղբարցն՝ Գրիգորին եւ Յովա­նի­սին եւ ամենայն արեան մերձաւորացն՝ կենդա­նեացն եւ հանգուցելոցն. ամէն: Եւ սովաւ ջնջեա՛ զձե­ռա­գիր յանցանաց նոցա եւ գրեա՛ ի գիրն կենաց եւ զհաւատով ընթերցողք սորա, եւ զլսողքն եւ զսրտա­ցաւաբար յիշողսն մեր, եւ ազատեա՛ զամենեսեան յաններելի տանջանաց գեհենոյն եւ արժանաւորեա՛ հասանել մասին ժառանգութեան սրբոցն ի լոյս: Վասն որոյ բերկրալից սրտիւ եւ աւրհնաբանող ձայնիւ եւ անլռելի երգով բարեբանեսցեն զքեզ բերանք մեր, Քրիստո՛ս Աստուած մեր: Եւ քեզ ընդ Հօր եւ ընդ Սուրբ Հոգոյդ վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

47բ Քաղցր եւ ողորմած Աստուած, ողորմեա՛ ամե­նայն հաւատացելոց եւ առաւել ստացողի գրոցս՝ Կա­րապետ կրաւնաւորին եւ ծնողաց իւրոց՝ Յոհա­նի­սին եւ Եղիսաբեթին, եղբարցն՝ Յովանիսին եւ Գրի­գորին, Դովլաթին եւ Ալամշին, կարդացօղացն եւ լսո­ղացն եւ լաւ պահողացն. ամէն (նման 54բ, 65բ, 120բ):

58բ Քրիստոս Աստուա՛ծ, ողորմեա՛ քաղցրութեամբ ամենայն հաւատացելոց, մանաւանդ ստացողի սուրբ գրոցս՝ Կարապետ գրողին, հօրն՝ Յոհանիսին, մօրն՝ Եղիսաբեթին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, կարդացողաց եւ լսողացդ. ամէն (նման՝ 51բ, 62ա, 68բ, 73ա, 75բ, 77ա, 79բ, 85ա, 124բ, 243բ, 321ա, 424բ, 427ա):

136ա (Մկրտիչ ստացողի անուամբ) Յորմէ Քրիս­տոս եւ զմեզ փրկեսցէ ի յաւիտենից տանջանացն եւ պար­գեւեսցէ մեզ զերկնից արքայութիւնն ի Քրիստոս Յի­սուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտե­նից. ամէն: Մանաւանդ զըստացող գրոցս՝ զՄկրտիչ սրբասէր քահանայն եւ զհայրն՝ զՎարդան քահանայն, եւ զկենակիցն իւր՝ զՈսկի, եւ զամենայն արեան մեր­ձա­ւորսն իւրոց, եւ կարդացաւղացդ եւ լսաւղացդ. ամէն:

139բ Որ ողորմի ստացողի սուրբ մատենիս Մկրտիչ հեզահոգի քահանայի եւ կնոջն՝ Ոսկոյ եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց. ամէն (նման 142ա, 146ա, 153ա, 165բ, 173բ, 176ա, 194բ, 197ա, 206բ, 209բ, 213բ, 224ա, 226բ):

157ա Որով եւ սուրբ ճգնաւորացս կամարարաց եւ կատարողաց աստուածային աւրինացն մասնակից եւ հաղորդս արասցէ Քրիստոս զՄկրտիչ քահանայն եւ զՈսկի եւ զամենայն արեան մերձաւորս իւրեանց. ամէն:

162բ Որք ի բոլոր սրտէ անձին / մաքուր սիրով զքեզ սիրեցին/ եւ վասն եղբաւր զանձինս եդին՝ / ըստ քոյոյ նոր պատուիրանին, / զիմ, որ կապեալ է թշնա­մին / սիրով մեղաց զմիտս եւ զմարմին, / արձակեսցես հայցմամբ նոցին / եւ կապեսցես սիրով քոյին, / այս­պէս եւ զՄկրտիչ քահանային / եւ զամուսնոյ կնոջ նո­րին՝ / Ոսկի անուն բարի տիկին, / եւ զգըծող Կարա­պե­տին՝ սուտանուն կրաւնաւորին, / եւ որք ասեն յաւժար կամաւք / ստացողի գրոցս զԱստուած ողոր­մին, / ընդ նոսին առցեն մասն եւ բաժին / յաստուա­ծային սուրբ սեղանին. ամէն:

179բ Որ եւ նոցին մաքուր աղաւթիւքն ողորմի մարդասէրն Աստուած ստացողի գրոցս եւ թողցէ զյանցանս իւր, եւ գրէ զանուն նորա՝ զՄկրտիչ քահա­նային ի գիրն կենացն յաւիտենից. ամէն եւ գրողին:

190բ Այլ եւ զՄկրտիչ քահանային / եւ զՈսկոյ կնոջ նորին, / հոգիք նոցին արժանասցին / ճգնաւորաց դա­սուց գնդին, / որք յաղթեցին հոգոյ ախտին, / հպար­տութեան Բելիարին, / աղաչանաւք Աստուածածնին՝ / անապակ քո ծնողին, / յաջակողմեանըն քում դասին, / զի ընդ նոսին պսակեսցին / յարքայութիւն քո երկնա­յին / եւ ստորանկելոցն կայանին, / հրեշտակաց մա­քուր դասին: / Զի եւ գրոցս գրողի՝ / անարժան Կարա­­­պետի, / ընդ նոսին մասն լիցի / կարդացաւղացդ եւ լսաւղին. ամէն:

Ծնթ. Ստացող Մկրտիչ քահանային վերաբերող յիշատա­կա­րանները 100-217 թերթերում են:

217ա Ո՛վ եղբայրասէր եւ պատւական ընթերցողք եւ կամացն Աստուծոյ կատարողք, աղաչեմ զձեզ ի խնդրել զթողութիւն մեղաց գըծողին՝ Կարապետ քա­հանայի, եւ ծնաւղաց նորին. ամէն: Նոյնպէս եւ ձեզ եղի. ամէն (նման՝ 381բ, 470բ):

7ա (ցանկից յետոյ գրչից). «Ո՛վ եղբարք, եթէ կամիք զՆերսէս հայրապետին փոխն կարդալու՝ ՃԵ. (105) գի՛տ եւ կարդա՛յ, եւ սուրբ Աստուածածնին, որ երից ամաց ի տաճարն եկալ (ՃԵ. տե՛ս Դ., 100):

228ա Աստուած ողորմի ստացողի գրոցս եւ իւրեանց ծնողացն. ամէն (նման 219բ, 255ա, 326բ, 343բ, 351ա, 476ա):

303բ Որոց աղաւթիւքն ողոր|304ա|մի Քրիստոս Աս­տուած Կարապետ գծողին եւ ծընօղաց նմին՝ Յոհա­նիսին եւ Եղիսաբեթին եւ ամենայն մերձաւորացն, կար­դացողացն եւ լսողացն. ամէն (նման 310բ, 316ա, 401ա, 417ա, 434բ, 452ա, 458բ, 469բ, 471բ, 487բ, 494ա, 498ա, 507բ, 514բ):

334ա Որ ողորմի գծողին:

404ա Բարեխաւսութեամբ սոցա, Քրիստո՛ս Աս­տուած, ողորմեա՛ ամենայն հաւատացելոց, եւս առաւել ստացողի գրոցս (այսչափ. նման՝ 407բ):

439ա Որ ողորմի ստացողի գրոցս Կարապետ կրաւնաւորին եւ ծնողաց իւրոց Յոհանիսին եւ Եղի­սաբեթին, եղբարցն՝ Գրիգորին եւ Յովանիսին, եւ կնոջն՝ Ալամշային, Գրիգորի կնոջն՝ Դովլաթին. ամէն (նման՝ 492ա, 505ա, 509բ, 526ա, 549բ):

446բ Որ ողորմի ստացողի տառիս (այսչափ):

449բ Որ ողորմի ստաց[ող]ի գրոցս Կարապետ քահանային (այսչափ):

455ա Որ ողորմի (այսչափ):

523ա Սոցին աղօթիւք ող[ո]րմեա՛, Քրիստո՛ս Աս­տուած, երախտաւորաց գրոցս, գծողին եւ ծնողաց նորին եւ ամենայն հաւատացելոց, կարդացողացն եւ լսողացն. ամէն, այլ եւ լաւ պահողին, շորով, շապկով:

549բ (Գրչի) Փա՜ռք քեզ, Հա՛յր եւ Որդի՛ եւ Սուրբ Հոգի՛, եռաչափ եւ զուգակշիռ, հարթ եւ հաւասար հա­մապսակ, սուրբ եւ համագոյ Երրորդութիւն, անբաժա­նելի, անեղ, անիմանալի, եւ անհասանելի բնութիւն, անսկիզբն եւ անվախճան թագաւորութիւն, անփոփո­խելի տէրութիւն, միահեծան իշխանութիւն, որ ան­բաւա­գութ շնորհաւք ո|550ա|ղորմութեան քո ետուր զօրութիւն յամենայնի տկար եւ սարտուցեալ անձին մեղսամած, փցուն Կարապետ գրչի եւ անպիտան ծա­ռայի քո: Եւ անճառ ներողութեամբք քով բազմա­պա­տիկ չարեաց իմոց համբերելով, երկայնամտեալ հա­սուցեր զիս ի վերջին գիրս: Քե՛զ անլռելի աւրհնութիւն, մշտընջենաւոր սրբաբանութեամբ բարեբանութիւն, անդադար գոհութեամբ գովութիւն, անհատ փառաբա­նու­թիւն, անյաղթելի մեծ վայելչութեամբ զաւրութիւն, բարձրագոյն իշխանութիւն, յաւէժական պատիւ եւ անհանգիստ երկրպագութիւն վեհագոյն գիտութեամբ իմաստութեանդ, յառաջ քան զամենայն, յաւիտեանս, այժմ եւ յանսպառ յաւիտենին. ամէն:

Գրեցաւ սուրբ գիրքս ձեռամբ յոգնամեղ եւ անար­հեստ գրչի՝ Կարապետ սուտանուն կրաւնաւորի՝ դա­տա­պարտեալ եւ անարժան ծառայի ծառայիցն Աստու­ծոյ: Եւ իմ գրելով զայս ի հզաւր եւ ի լուսաւոր բանից, ի գեղեցիկ եւ ի յանուշահոտ ծաղկանց եւ ի զանազան բանից սրբոց վարդապետաց եւ ի տաւնից տէրու­նականաց եւ ի սրբոց պատմութեանց ի մի հաւաքեալ, որ կեանս տա կամայորդոր լսաւղացն, զոր տկար անձամբ իմով շարագրեալ եղեւ ի դուռն հրաշափառ եւ ի գերահռչակ Սուրբ ԿաթուղիկէԷ. եկեղեցեացս եւ ընդ հովանեաւ Սուրբ Նշանիս Վարագայ եւ երկոտասան սիւն լուսոյ վերնայարկ անապատին, ի թուականիս մերոյ յՋ. եւ ԻԹ. (1480), ի կաթողիկոսութեանն |550բ| տեառն Սարգսի եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր Առաքել հէրապետի, եւ յաշխարհակալութեան նե­տողական ազգին, ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակիս:

Եւ արդ, աղաչեմ զամենեսեան՝ զհամաւրէն որդիսդ լուսոյ, որք լուսաւորիք աստուածային գիտութեամբ սորա՝ ընթեռնլով եւ լսելով, յիշեցէ՛ք ի սուրբ եւ յերկ­նաբացիկ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ գրոցս՝ զՅո­հանէս եւ զԵղիսաբեթ, Աստուած ողորմի ասելով նո­ցա: Եվ վասն սիրոյն Քրիստոսի եւ յուսոյ ար­քայու­թեանն թողութիւն մեղաց խնդրեցէ՛ք յԱստուծոյ Կա­րապետ քահանային եւ Յոհանիսին եւ Եղիսա­բեթին՝ ծնողաց նորին, եւ եղբարցն՝ Յովանիսին եւ Գրի­գո­րին, եւ կանանց՝ Դովլաթին եւ Ալամշային, եւ ուս­տե­րաց եւ դստերաց նոցա՝ կենդանեացն եւ հան­գու­ցե­լոցն. ամէն:

Եւ ասասջիք, եթէ՝ Քրիստո՛ս, Որդի՛ Աստուծոյ, ի միւսանգամ եւ յահաւոր գալստեանն քո բարեխաւսու­թեամբ սուրբ Աստուածածնի՝ անարատ մօր քո եւ կուսի, եւ կենսատու սուրբ խաչի քո՝ անբարբառ բարե­խաւսին, եւ ամենայն սրբոց՝ երկնաւորաց եւ երկ­րաւո­րաց, ողորմեա՛ ամենայն հաւատեցելոց քոց, ջնջեա՛ զձե­ռագիր յանցանաց նոցա եւ տո՛ւր լսել նոցա զձայն երանաւետ բարբառոյ քո, եթէ՝ Եկա՛յք, աւրհնեա՛լք Հաւր իմոյ, ժառառանգեցէ՛ք զկեանսն յաւիտենական. ամէն:

Այլ եւ զսիրելի եղբարսդ մեր՝ զպատուական քահա­նայսդ եւ զհաւատարիմ ժողովուրդստ՝ զայր եւ զկին, զըն­թերցողսն եւ զլսաւղսն եւ խնամով պահողաց գրոցս՝ շապկով, շորով կապել տալով, Քրիստոս Որդին Աստուծոյ ի յահեղ աւուր մեծի դատաստանին թողցէ զյանցանս նոցա՝ զկամաւորն եւ զակամայն, եւ կարգէ յաջմէ իւրմէ, ընդ ճշմարիտ արդարոցն. ամէն:

|551ա|[Դ]արձեալ կրկին անգամ յերես անկեալ աղաչեմ զձեր գթողական եւ սրբամիտ եղբայրութիւնդ, զի սղխալանացն եւ խոշորութեան գրիս անպարսաւ լինել, եւ խընդրել յամենառատ պարգեւողէն զթողու­թիւն յանցանաց վերագրեալ մեղուցելոց անձանց մե­րոց՝ գծող Կարապետին եւ ամենայն արեան մերձաւո­րացն. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք յաղաւթս եւ ի մաղթանս ձեր զառաջնորդ սուրբ ուխտիս Վարագայ զտէր Յովանէս երջանիկ եւ զհեզահոգի արհքեպիսկոպոսն մեր, եւ զտէր Առաքել հէրապետն՝ հոգաբարձու եւ սպասաւոր վանացս, եւ զայլ սիրելի եւ խնամածու եղբարքս մեր, զսրբազան դասս քահանայից կրաւնաւորական ան­ձանց՝ զՍուքիասն, զՍտեփանոսն, զԱտոմն, զԿարա­պետն, զՍահակն, զԹումէն, զՄարտիրոսն, զԳրի­գորն, զեկեղեցպան Մաղաքիայն, զՄկրտիչն, զՆեր­սէսն, զԽաչատուրն, զՄովսէսն, զՄարգարէն, զՅովա­նէսն եւ զըսպասաւոր եւ զաշխատաւոր տնտես Խալի­ֆայն, այլ եւ զամենեսեան առհասարակ՝ զմեծ եւ զփոքր, որ գրեցան եւ որք մնացին: Ձայնի աղաչանաց ձերոց քահանայից եւ ժողովրդոց, բարեխաւսութեամբ ամենայն սրբոց, եւ մեր դուն ինչ պաղատանաց եւ սուրբ Աստուածածնի միջնորդութեամբն, եւ հաշտա­րար աղաչանացն ջընջէ Քրիստոս Աստուած զձեռագիր յանցանաց սոցա եւ ճիշտ կրօնաւորացն, եւ քսանու­չորս երիցանց դասակից արասցէ եւ փառաց եւ պսա­կացն նոցա արժանի արասցէ. ամէն:

Այլ եւ ես՝ Կարապետ գըծող տառիս, թեպէտ եւ ողոր­մութեամբ Տեառն սկսա եւ շնորհիւ նորին կատա­րե­ցի, բայց կամակցութեամբ եղբարցս եղեւ, զի ի մարմնաւոր աշխատութեանց խնամարկէին զմեզ. հա­տուսցէ նոցա Տէր |551բ| Աստուած զվարձս բարեաց երախտեաց նոցա եւ ազատեսցէ յամենայն սղխալա­նաց եւ ի պատրանաց սատանայի եւ յաւիտենական տան­ջանացն. ամէն:

Եւ դարձեալ աղաչեմ զամենեսեան վասն սիրոյն Քրիս­տոսի յիշել յաղաւթս ձեր զամենայն երախտա­ւորսն իմ առ Աստուած՝ զՆերսէս րաբունապետ, որ ժամանեալ է աստ ի զրաւել մատենիս, եւ զՅովանէս՝ առաջնորդ վերին անապատին եւ զԳրիգոր սպասաւոր բանի, եւ զՅովսէփ կրաւնաւոր, եւ զՇահկանց Ստե­փանոս՝ զհանգուցեալն ի Քրիստոս, որ ձեռնտու էր եւ ի ներսքագոյն անապատ[ին] հատուսցէ նմա Տէր Աստուած զվարձս իւր, այլ եւ զԿարապետ քահանայ՝ կազմող գրոցս եւ զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր երախ­տաւորսն մեր՝ եթէ՛ արք եւ կա՛մ կանայք, եւ զվար­պետն իմ՝ զԳրիգոր Բերկրեցին, եւ զհարազատ եղ­բայրն իւր՝ զՄկրտիչ, որ է քաջ հռետոր եւ տեղետին, եւ զանարժան գծողիկս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ ի միւսան­գամ գալստեանն եւ ընդ մեզ տացէ ձայն երանական բարբա[ռոյն]. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 552ա (1594 թ., բոլորգիր) Փա՜ռք համագոյ եւ միասնական սուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ [յաւիտեանս. ամէն]: Արդ, յիշեցէ՛ք զվերջին կազմողս՝ զանարժանս, մեղաւք լցեալս՝ զՊաւղոս երէցն, որ է ի Սեբաստիոյ, ի գեղջէն Ղանղալիոյ գիւղաքաղաքէն: Ես՝ մեղաւորս կազմեցի զսուրբ գիրքս թվին ՌԽԳ. (1594), ի դուռն Սուրբ Գէորգայ, որ Քալշաւտ կոչի: Յիշեցէ՛ք ի սուրբ աղաւթս ձեր զանարժան կազմողս եւ զծնաւղս իմ, եւ որ յիշէ, ինքն յիշեալ եղիցի ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

|552բ| Դարձեալ յիշեցէ՛ք զվերջին ստացող գրոցս զպարոն Ասլանն, որ ստացաւ ի հալալ վաստակոցն եւ ետ զսուրբ գիրքս վերստին կազմել եւ նորոգել՝ յիշա­տակ (լս-ում յաւելում՝ «ի դուռն Սուրբ Հրեշտա­կա­պետաց») իւր եւ ծնաւղացն՝ Միրաքին, եւ մաւրն՝ Ուլու­խաթունին, եւ եղբաւրն՝ Թաւղթամիշին, եւ քըւերն՝ Սաֆար Պիքային, եւ որդոյն՝ խոճա Միրաքին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, որ հանգուցեալ են առ Քրիստոս, եւ կենդանեացն Աստուած առողջութիւն շնորհեսցէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք զտէր Անտոն քահանայն եւ զԽաչերես սարկաւագն, որ որդորեցին եւ տուին կապել, |553ա| եւ եդ զսայ յիշատակ ի Հրեշտակա­պետու եկեղեցին՝ յիշատակ<ակ> իւրեն եւ իւր ծնաւ­ղացն: Ոչ ոք ունի իշխանութիւն ծախելոյ կամ գրաւ դնելոյ, եթէ ոք ունի իշխանութիւն ծախելոյ կամ գրաւ դնելոյ, եթէ ոք անտքնի եւ ծախէ, զպատիժն Կայենին առցէ եւ մասն Յուդայի եւ խաչհանողացն առցէ, եւ խնամով ընթերցաւղքն արհնիք յԱստուծոյ, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, կարդացողաց եւ լսաւղաց եւ որ զԱմէն ասէ: Հա՛յր մեր որ (շրնկ-ը՝ գրչափոխութեամբ) յաւելում՝ յերկինս, սուրբ եղիցի անուն քո, եկեսցէ արքայութիւն քո, եղիցէին կամք քո ւորպէս երկինս եւ երկրի, զհաց մեր հանապազորդ տո՛ւր մեզ այսօր, թո՛ղ մեզ զպարտիս մեր, որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանացն, եւ մի՛ տանիր զմեզ ի փորձութիւն, այլ փրկեայ զ[մեզ]:

2. 8ա (1723 թ., նոտրգիր) Եւ ես՝ տէր Մինասըս ձեռ­նադրեցայ քահանայութեան, էր Ավետիք պարըն­տէրէն, էր թվական ժամանակիս ՌՃՀԲ.ին (1723), Աստուած հաստատ պահեսցէ Սուրբ Հրեշտակապետ եկեղեցին՝ ժողովրդովն ամենայն, օր մը քէշ խօսքերն չի լսեցի, շնորհակալ եմ մանտր եւ մեծէ:

3. 554բ (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Ես՝ հեքիմ Պարսամի որդի մահտեսի Խազարըսքրեցի, Աստուած ողորմի մեզ: Այս Սարգիս գիրըս սուրբ եկեղեցին հիշատակ դնողաց հոքուն. ամէն: Օրհնեալ Տէր մեր եվ փրկիչ Յի­սուս Քրիստոս, ավիտեանըս ավիտենից. ամէն: Սուրբ Հայր մեր, որ յերկինս է, սուրբ եղիցի այս գիրքըս մեկ ծարէն մինջեվ վերջըն կարթայցից, Աստուած ողորմի միոյ գիրքին տիրոջըն հոքուն:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «434, 2711, ՋԻԹ. 1480»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 554բ՝ «Քրիստոսի ծառայ տէր Մա­նուէլ»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա, 2ա, 520ա, 551բ, 553բ՝ անկապա­կից զանազան տառեր, 7ա «Ով եղբ», 8ա՝ «Ես: Ես տէր Մի­­նաս», 9ա՝ «երանելոյն», 28ա «դարձեալ», 31բ՝ «որ»:

ՆԿԱՐՉԱՓՈՐՁ՝ 99բ, 100ա՝ վեցծայրանի աստղեր:

2712

ԽՈՐՀՐԴԱՏԵՏՐ

[ՆՈՐ ՋՈՒՂԱ*]

ԺԷ. դար

ԹԵՐԹ՝ 27. չգրուած՝ 1ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-Դ. խառն (Ա 8, Բ, Գ 6, Դ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ 1. մահիկ, տա­կը հինգթեւեան աստղ, տակը թա՞գ, 2. գծային խաչ, վերին թեւն աւարտւում է երեքնուկով, կողային թեւերից մէկը՝ D-ով: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 28,5x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (18x12): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 22: ԿԱԶՄ՝ մուգ շագանակագոյն հէնքով եւ բաց շագանակագոյն պուտերով արհեստական կաշի (փեղկե­րին բրոնզով բուսական զարդաշրջանակներ), միջուկը՝ ստուա­րա­թուղթ, աստառը՝ չգրուած սպիտակ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագ՝ ներքեւում «GR» եւ թագապսակ բոլորակ, մէջը՝ սայլականման անուաւոր աթոռին նստած կին՝ մի ձեռքին նիզակ, միւսին՝ երեքնուկ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ չգրուած սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунокՆմուշ 5ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Պատարագ՝ 1բ. բնագրի մէջ – Աղօթք ի ծածուկ՝ 10ա, Պատարագ՝ 13բ (քահանան խորանի առ­ջեւ, գինու վեր պարզած գաւաթով), 22բ (քահանան՝ գինով գա­ւա­թը ձեռքին), Խորհրդաւոր ընթրիք (Քրիստոս եւ աշակերտ իւր)՝ 16բ, Երկնակամար լուսատուներով եւ աջն Աստուծոյ՝ 18ա: Լու­սանցային – Վանական՝ ձեռքին քշոց՝ 10ա, 13բ, 16ա, Սուրբ Հոգի՝ 11բ: Կիսախորան՝ 2ա: Լուսանցազարդ՝ բուսա­կան, թռչուն, գրադաշտը բազմագոյն շրջանակով, սիւների վե­րին մասը կամարազարդ, կամարների վերին մասերում ծաղ­կա­շղթայ: Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, շագանակագոյն, մանուշակագոյն, ոսկի:

Ծնթ. Լուսանցներում այլ ձեռքով պատկերուած քշոցով վա­նական­ներ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ քերծուած, թ. 13՝ հիմքից առանձնացած, թ. 10-2, 14ի մեծ մասը հիմքից պոկուած, թ. 1-8՝ ստ. լս.ն յետագայում նորոգուած-լրացուած, բոլոր թերթե­րին ցեցի անցքեր, զանազան բծեր:

* Գրչութեան վայրը՝ ըստ նկարազարդման:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ-27բ [Խորհրդատետր]

Տե՛ս ձեռ. 2385, 69ա-156բ: 1. ա/2ա-3բ: բ/3բ-4բ: գ/4բ-7բ: դ/7բ-8ա (չիք՝ Խաչայկնքէ երիցս ի վերայ նուիրանացն...): 2. ա/8բ: բ/8բ-9բ: գ/9բ-11ա: դ/11ա: ե/11ա-2բ: զ/12բ-3ա: 3. ա/13ա-5ա: բ/15ա-22բ: գ/22բ-3բ: դ/23բ-6բ: 4. ա/26բ: բ/26բ-7ա: գ/27աբ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

27բ Տէ՛ր Յիսուս Քրիստոս Աստուած, ողորմեա՛ ինձ եւ մատակարարի գործարանիս /// (2 տող, գուցէ նաեւ գրչի անունը ջնջած) եւ փծուն գրչի. եւ Քրիստոսի փա՜ռք, յաւիտեանս. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

27բ (1797 թ., նոտրգիր) Նշան սիրոյ հոգեւորի

Առընձայի սիրով սրտի

Աշակերտին Յակոբ պետին

Տեառն Վրդանէս վարդապետի

Աստուածատրէ որդւոյ Ավաքի,

Ի ԿալկաթայնՀնդկաց նստէ,

Ի թվի ՌՄԽԶ. (1797),

ԻԲ. (22) հոգտեմբերի

[Ազարիա]յի 182, Թիրայ ԻԲ. (22):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմիմէջքի պիտակին՝ «1. Խորհրդա­տետր», Ա. կազմաստառին ամրացուած թերթիկին՝ «1. Խորհրդատետր, երկծալ, երկէջ, գրեալ ի թղթի, շուրջա­նա­կի զարդարեալ ծաղկէ նկարուք եւ պատկերօք, բո­լո­րագիր, ունի զհամառօտ յիշատակարան ի վերջն, սա­կայն անուն գրչին եղծեալ», Պհպ. Աա՝ «440, 2712, ԺԷ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

 

2713

ԿԱՆՈՆԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ (Մասն)

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 28. չգրուած՝ 1ա-3ա, 4ա-6ա, 9բ-13ա, 18ա-26բ, 27բ-8բ: ՊՐԱԿ՝ չունի. կազմուած է հիմքերն ի մի կարուած առանձին թերթերից: ՆԻՒԹ՝ կապտաւուն թուղթ. լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­ներով՝ 1. «KFMN 1788», «KFMN 1789», 2. Պատուան­դա­նի վրայ սիւն, որի վերին կողմերում հնգաթեւ եւ վեցթեւ աստ­ղիկներ, պատուանդանի ներքեւում «1789», 3. փայտէ ցան­կա­պատ՝ մուտքով, ներսում տղամարդ՝ զինուորական հան­դեր­ձով եւ գաւազանով, եւ թագակիր առիւծ՝ սուրը ձեռքին, առիւծի գլխա­վերեւում՝ «PRO PATRIA», 4. «JAMWSIA 79»: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 31,3x18,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (տաբեր՝ 25-29,5x14-17): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 14ա, 17բ): ՏՈՂ՝ 30-37: ԿԱԶՄ՝ բաց վար­դա­գոյն մոմլաթ, մէջքը՝ սեւ կտաւ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ՝ Ա. եւ Դ. յետագայի չգրուած դեղնաւուն թուղթ, մասն կազմաս­տա­ռի, Բ. եւ Գ.՝ նախկին կազմի, մի կողմը կանաչ ծաղկաթուղթ, միւս կողմը՝ լուսագծերով սպիտակ թուղթ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը եւ Ա., Դ. պահպանակները յե­տա­գայի՝ Ի. դարի, բոլոր թերթերը եւ Պհպ. Բ-ն խոնաւութեան հետ­քերով, թ. 3ի պատռուածքը նորոգուած:

Новый рисунок

Նմուշ 14ա

Новый рисунок

Նմուշ 17բ

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 6բ-9ա, 13բ-7ա [Կանոնգիրք Հայոց. մասն]

1. 6բ-9ա Կանոնք եւ սահմանք, զոր ետին աշա­կերտքն Քրիստոսի ի սուրբ եկեղեցիս, յետ վերանա­ոյ Տեառն, ժողովեալք ի վերնատունն – Ա. Կարգեցին սուրբ առաքեալքն եւ ետին հաստադութեամբ, եթէ յաղօթս յորժամ կան... ԺԹ. Կարգեցին սուրբ առա­քեալքն (այսչափ):

2. 13բ-4բ Կանօն Յօհաննու Մանդակունօյ Հայոց կաթողիկոսի – Զմեծ եւ զանբաւ զբարէրար եւ զմար­դա­սէր Տեառնէն պարտիմ[ք] գոհանալ... զայնպիսին սատանայ ի մարմնոյ սա[տ]ակումն, զի հոգին ապրես­ցի այուր (=յաւուր) Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի:

3. 14բ-6ա Կանոնք երկրորդ Նիկիականք, զոր եդին ՅԺԸ. եպիսկոպոսքն, կրկնաբանելօվ կառճ ի կառճոյ – Ոչ է պարտ զկռճատեալսն եւ ներքինիս արարեալս զինքեանս ի վիճակ քահանայութեան յա­ռաջ ածել... իսկ կատարիչք սահմանի կանօնացս օրհ­նեալ եղէցի:

4. 16ա-7ա Սահմանք եւ կանօնք, զոր ետին աշա­կեր[տ]ք Քրիստոսի եկեղէցոյ սրբոյ, յետ վերանալոյ Տեառն – Վարդապետութիւն առաքելոցն զկընի յետ վերանալոյն Քրիստոսի... եւ արդար, եւ ճշմարիտ ուսմանն եւ հաւատարիմ մարդասիրութեան նոցայ:

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Ա., Բ., Երեւան, 1964, 1971, Կանոնք Ա., ԻԱ., ԼԴ.:

Բ. 3բ [Ցուցակ գրեանց] – Մէկ Ոսկանայ Աստուա­ծա­շունչ... երկու հատ Պատ[մութիւն]:

Գ. 17բ (Այլ ձեռքով) Վայրի անասնոց չորքոտա­նեաց եւ այլոց նմանեաց նոցա [մասն բառգրոց] – Բհմօվդ՝ է անճոռնի չորքոտանի գազան... Բորենի՝ է գազան ինչ... եւ ըմբռնեալ ըսպանանեն:

ԳՐՉՈՒԹԵԱՆԸ ՆԱԽՈՐԴԱԾ ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ

1. Պահպանակ Բբ. Զորութիւնն գրոյս այս է, որ եղեւ Աղքիրման, թւին ՌՄԽԴ. (1795), յամսեանն մայիսի մուտն:

2. Պահպանակ Բբ. Տիրացու Յակոբ, նորայշէն Աստուածա տէր խանէն /// (2 բառ ջնջած-անընթեռ­նելի), 1796, օգոստոսի 15ին:

Ծնթ. Այս պահպանակ թերթի վրայի յիշատակարանները գրուել են բուն ձեռագրի գրչութիւնից առաջ:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ Բբ-ին ամրացուած թերթիկին՝ «ընդ. թ. 43, Հմր 4 Կանոնագիրք, գրեալ ի կապոյտ թղթի, ի տեղիս-տեղիս եւ տառասխալ: Անուն գրչին եւ թուա­կանն անյայտ», 1ա՝ «448, 2713», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», «1244, 1795», 2ա՝ «2713»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝Պահպանակ՝ Բբ «Վարպետից մէկ ըրուպ­­լէ Հ. (70) կապէք արա», «Ո, վարպետի, մայիսի մուտն», «Աստուծոյ (5 անգամ), զ, Ոչ ոք ելցէ», 3ա՝ «ա­ղայ մկէ մելիք» (ջնջած), 27ա՝ «Մանուկին վերայ ու­նի»:

2714

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ԿՐԹՈՒԹԻՒՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ

[ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ]

ԺԸ. դար

ԳՐԻՉ՝ «ոմանք մանկունք»*, Յովհաննէս սարկաւագ, Սար­գիս դպիր (4ա-16բ, 297ա-331ա):

* Բացի Սարգիս դպրից, միւս գրիչների գրած էջերի սահ­ման­ներն անզանազանելի են:

ԹԵՐԹ՝ 335-1 (տե՛ս Պահպանակ. գրչի էջակալում՝ 4-653, որ է՝ 6բ-331ա). չգրուած՝ 1ա-3ա, 4բ-5բ, 23բ, 82բ, 331բ-5բ: ՊՐԱԿ՝ 4+Ա-ԻԸx12 (ԻԳ 11, ԻԸ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմով՝ «CCC»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29,9x21,6: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (23.5-24x15-15.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 11ա, 40ա, 109ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կարմիր կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աս­տառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր ցայտկէն: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ թ. 1՝ չգրուած թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «CCC»:

Новый рисунокՆմուշ 11ա

Новый рисунок

Նմուշ 40ա

Новый рисунок

Նմուշ 109ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր (6ա), մարդադէմ (6ա): Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, տեղ-տեղ քեր­ծուած եւ գունաթափ, Ա. փեղկին սեւ թանաքի բծեր, թ. 279-80ի միջեւ չգրուած 1 թերթ կտրած-հանած, կազմաստառները, թ. 1-4ի, 245-6ի, 317-20ի, 325-35ի ստորին լս-ները խոնաւութեան հետքերով, թ. 23՝ դեղին հետքերով, թ. 1-6ի, 16ի գրադաշտը թա­նա­քի թթուայնութեան հետեւանքով գունափոխուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա-331ա [Յակոբայ վարդապետի Նալեան] Կրթու­թիւն աստուածաբանական զԽորհրդոցն եկե­ղեցւոյ

– 4ա Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ [Նա­խադրութիւն] – Ո՛չ միայն Քրիստոս մինչ էր ի յաշ­խար­հի... իսկ հեռի պատճառքն՝ յաւիտենական կեանքն, զորոց ի տեղիս իւրեանց ասելիք են:

1. 6ա-23ա [Յաղագս խորհրդոց ի հասարակի. ձեռ. 6595, 5ա]

ա. 6ա-7ա Գլուխ առաջներորդ. Յաղագս սահ­մա­նի խորհրդոց – Առ այս նախ գիտելի է, թէ սահմանն է բան կարճառօտ... զի ծածկեցեալք են նիւթովք:

բ. 7ա-9ա Գլուխ երկրորդ. Յաղագս՝ թէ քանի՞ք են խորհուրդք եկեղեցւոյ, ո՞յր պատճառաւ եդան – Յայտնի ճշմարտութիւն է եւ ընդհանուր... զզաւակս ի պաշտօնն Աստուծոյ այն լինի պսակիւն:

գ. 9աբ Գլուխ երրորդ. Արդեօ՞ք թէ խորհուրդքն իցեն հաւասար պատւովք – Յայտ է, զի պատարագն գե­րազանց է... գերազանցի նշանակելով զմիաւո­րու­թիւնն Քրիստոսի:

դ. 10ա Գլուխ չորրորդ. Արդեօ՞ք խորհուրդքն կա­յանան յիրէ եւ ի բանէ, որպէս ի նիւթոյ եւ ի տեսակէ – Նիւթով իմանալի է այն, յորմէ առնուն խորհուրդքն... անուան արտաբերութեան սրբոյ Երրորդութեան մի-մի ընկղմել, զորոց ի տեղիս իւրեանց տեսցի:

ե. 10բ Գլուխ հինգերորդ. Թէ արդեօ՞ք ամենայն խորհրդոց նիւթն եւ բանքն պարտին յատկանալ եւ բացորոշել – Ասելի է, թէ որովհետեւ իւրաքանչիւր խոր­­հուրդք... վասն իւրաքանչիւրացն յատկապէս, աստէն այսքան:

զ. 11ա-2բ Գլուխ վեցերորդ. Արդեօ՞ք հարկաւորք իցեն խորհուրդքն – ԶՀարկաւորութիւնն երկու կերպիւ իմանան... զոր չարչարանօք ստացան:

է. 13ա-23ա Գլուխ եօթներորդ. Յաղագս՝ թէ ո՞վ իցէ հեղինակն խորհրդոց (Ա-Թ. խնդիրք) – Հեղի­նա­կաւ իմանամք զնորապէս կացուցօղն... այլ զար­ժա­նա­պէս մերձեցեալսն միայն, յորս վերայաւելուն շնորհս եւ աճեցուցանեն:

2. 24ա-69բ Գլուխ երկրորդ. Յաղագս խորհրդոյ մկրտութեան

ա. 24ա-39ա [Խնդիր առաջին. Յաղագս նոցա, որք խնդրեն առ մկրտութիւնն. ցանկից] (Ա-Ը. պրակք) – Զյորմէ խնդրին չորք իրք, նախ, զնոցունց որք խնդրին... եւ որ ի ջրոյ եւ ի հոգւոյ, որպէս մերոյ:

բ. 39բ-43ա Խնդիր երկրորդ. Յաղագս սպա­սա­ւո­րի մկրտութեան – Սպասաւորաւք իմանամք զանձն մկրտօղ... զայն ի ճշմարտութիւն փոխարկեաց յատկա­պէս լուսաւորելովն իւրով զնա:

գ. 43բ-53բ Խնդիր երրորդ. Յաղագս ընդունողաց այսօրիկ խորհըրդոյ (Ա-Ժ. պրակք) – Զկնի խօսելոյ զսպասաւորացն մկրտութեան այժմ խօսելի է զըն­դու­նո­ղացն... զջերմեռանդութիւնն, զոր չունէր յառաջ, ոչ կարիցէ ստանալ յետոյ:

դ. 54ա-65ա Խնդիր չորրորդ. Յաղագս ներգոր­ծու­թեան մկրտութեան, զորմէ խնդրին պըրակըք տասն (Ա-Ժ. պրակք) – Նախ, թէ մկրտութեամբ բառնին ամե­նայն մեղք... եւ վասն այսորիկ ոչ է մեռեալ ի կեղ­ծա­ւո­րում, որ թարց սիրոյ մկրտի:

ե. 65բ-9բ Խնդիր հինգերորդ. Յաղագս նախա­պատ­րաստութեանց ոմանց, որ նախ քան զմկրտու­թիւնն (Ա-Դ պրակք) – Նախ. մի՞թէ նորահաւատից կանխելի իցէ կրթութիւն... Որքան առ մանկունսն յայտնի է... իբր երկրորդական գործիք եւ որպէս սպասաւորք քահանայից. ամէն: Վերջ սրբոյ խորհրդոյ մկրտութեան:

3. 70ա-82ա Գլուխ երրորդ. Յաղագս խորհրդոց դրոշմին, շուրջ զորով խնդրին երկոտասան (Ա-ԺԲ. պրակք) – Նախ. մի՞թէ դրոշմն իցէ խորհուրդ... Դրոշմն է խորհուրդ հաստատութեան... որ զմկրտեալն եւ զդրոշ­մեալն ասէ արժանի հաղորդութեան:

4. 83ա-183բ Գլուխ Դ. Յաղագս խորհրդոյն պա­տա­րագին ի յութ խնդիր բաժանեալ

– 83ա [Ցանկ խնդրոց] – Նախ. զնոյնոյ պատա­րագէ հաղորդութեան... Ը.երորդ. զարարողութենէն:

ա. 83ա-90ա [Խնդիր առաջին. Յաղագս պա­տա­րա­գէ հաղորդութեան. ցանկից] Վասն առաջնոյն խնդրելիք են վեցք պրակք (Ա-Զ. պրակք) – Նախ, թէ արդեօք հաղորդութիւնն իցէ խորհուրդ... հաղորդու­թիւնն է ճշմարիտ եւ գերազանց... եւ ոչ յուդայանման արտաքս ելանել ի մատնել զՔրիստոս:

բ. 90բ-9ա Խնդիր երկրորդ. Յաղագս նիւթոյ հա­ղոր­դութեան, զորմէ խնդրին պրակք չորս (Ա-Դ. պրակք) – Նախ. մի՞թէ նիւթն այսորիկ խորհրդոյ իցէ... նիւթն է, յորմէ լինի իր ինչ... զի թէ խառնի ջուր, կատարի խորհուրդն որպէս խմորուն հացիւն:

գ. 99բ-110ա Խնդիր Գ. Յաղագս դարձման հացին եւ գինւոյն ի մարմին եւ յարիւն Քրիստոսի, եւ զմնա­ցելոց պատահմանց տե՛ս ի տեղի իւր, ի չորս պրակս բաժանեալ (Ա-Դ. պրակք) – Նախ. մարմին եւ արիւնն Քրիստոսի յայսմիկ խորհրդեան իցեն... Քրիստոս մինչ եկն ի յաշխարհ... վասն այնորիկ ոչ դառնայ մարմինն Քրիստոսի ի հաց:

դ. 110բ-8բ Խնդիր չորրորդ, որ է աւելումըն. Յա­ղագս կերպին, որով Քրիստոս է հաղորդութեան, ի վեց պրակ բաժանեալ (Ա-Զ. պրակք) – Նախ. թէ բոլոր Քրիստոս իցէ՞ ի ներքոյ այսորիկ... ճաշակէ զառնելն ի կուսէն եւ ո՛չ միայն զպատահմունսն:

ե. 119ա-23ա Խնդիր Ե.երորդ. Յաղագս մնացելոց պատահմանց յայսմիկ խորհրդոջ. ի յեօթն պրակս բաժանեալ (Ա-Է. պրակք) – Նախ. մի՞թէ մնան պա­տահ­մունք յայսմիկ խորհրդոջ թարց ենթակայի... Պատահմամբ իմանամք զգոյն... զմասն մարմնոյն պատատեալ հացիւ եւ կամ եդեալ ի չամչի:

զ. 123բ-30ա Խնդիր չորրորդ (=վեցերորդ). Յա­ղագս տեսակի կամ ձեւոյ բանի հաղորդութեան. ի յերեք պրակ բաժանեալ (Ա-Գ. պրակք) – Նախ, թէ յո՞րն իցէ տեսակ այսորիկ խորհրդոյ... զայսմանէ խօ­սես­ցուք, յորժամ ասիցեմք զկերպէ ճաշակման:

է. 130բ-8ա Խնդիր Ե.երորդ (=եօթերորդ). Յա­ղագս ներգործութեանց հաղորդութեան. ի յեօթն պրակս բաժանեալ (Ա-Է. պրակք) – Նախ. թէ այս խորհուրդս տայ զշնորհս... Մինչ այլ խորհուրդքն իբրեւ գործիք... եւ ոչ ի կողմանէ քահանային, ուստի ոչ է նման օրինակ:

ը. 138բ-52բ Խնդիր վեցերորդ (=ութերորդ). Յա­ղագս ճաշակման այսորիկ խորհրդոյ, նախ ի հա­սարակի, երկրորդ յատկապէս, թէ որպէ՞ս Քրիստոս ի կիր էառ զայս խորհուրդս, վասն առաջնոյն խնդրին պրակք երկոտասան (Ա-ԺԲ. պրակք) – Նախ, թէ իցեն Բ. կերպ... Խորհրդականապէս ճաշակումն է, երբ առ­նա­նի մարմին... տե՛ս զլուծմունս առարկութեանց այս­պի­սեաց ի նոր գրքոջ մերում, զոր Վահան ճշմար­տու­թեան կոչեցաք:

թ. 153ա-8ա Խնդիր Զ.երորդ (=իններորդ), որ է յաւելումն. Յաղագս կերպին, թէ որպէ՞ս Քրիստոս ի կիր արկ զայս խորհուրդըս. ի չորս պրակս բա­ժա­նեալ (Ա-Դ. պրակք) – Նախ. արդեօ՞ք Քրիստոս եկեր եւ էարբ ի մարմնոյ... մինչ Քրիստոս ճշմարիտ օրինա­դիրն զամենայն... թէեւ ներգործութեամբ մահկանացու էր եւ կըրէր ըզկիրսն կամաւոր ընդ Շնորհալւոյն:

ժ. 158բ-70բ Խնդիր եօթներորդ (=տասներորդ). Զսպա­սաւորէ այսորիկ խորհրդոյ. ի տասն պրակս բաժանեալ (Ա-Ժ. պրակք) – Նախ, թէ յատուկ է քահա­նա­յից զայս խորհուրդս սրբագործել... մինչ քահա­նա­յութիւնն ներտպէ զկնիք... եւ այլոց ի ժամու զկերակուր, ուրեմն ոչ կարէ ամենեւին հրաժարել:

ժա. 171ա-83բ Խնդիր ութներորդ (=մետասանե­րորդ). Յաղագս արարողութեան խորհրդոյ, ի վեց պրակս բաժանեալ – Նախ, թէ արդեօք ի հռչակման այսօրիկ խորհրդոյ... խոհեմութիւն եպիսկոպոսին տնօրինեսցէ: Վերջ խորհրդոյ պատարագին:

5. 184ա-331ա Գլուխ հինգ. Յաղագս խորհրդոյ ապաշխարութեան

– 184աբ [Նախադրութիւն] – Անուամբ ապաշխա­րու­թեան իմանամք... ամենայն գնացքն մոլորութիւնք են:

– 184բ [Ցանկ] – Ուրեմն եւ մեզ զի մի՛ նոյն կիրք պատահեսցին, արժան համարիմք սկսանիլ ի սահ­մանէ, բաժանելով ի խնդիրս ոմանս եւ զնոյն խնդիրս ըստորաբաժանելով ի պրակս – Արդ, նախ խնդիր՝ թէ զինչ իցէ ապաշխարութիւնն... եւ յետոյ իբրեւ զառա­քի­նութիւն:

ա. 184բ-203բ [Գլուխ առաջին. Զի՞նչ իցէ ապաշ­խա­րութիւնն. ցանկից], իսկ ընդ որում խորհուրդ բաժանեմք ի պրակս տասն – Նախ, թէ ապաշխա­րու­թիւնն զի՞նչ իցէ... Ապաշխարութիւնն, ընդ որում խոր­հուրդ եկեղեցւոյ սահմանի... թէեւ յետ տկարութեանն յօժարապէս կամի բժշկել:

բ. 204ա-12բ Գլուխ երկրորդ. Յաղագս խորհրդոյ ապաշխարութեան, ընդ որում է առաքինութիւն, որ ի վեց պրակս բաժանեալ – Նախ, թէ ապաշխարութիւնն իցէ առաքինութիւն... ապաշխարութիւնն է գերբ­նա­կան առաքինութիւն... որպէս գործք ապաշխարողին երբեմն առաջանան ըստ ժամանակի:

գ. 213ա-44ա Գլուխ երրորդ. Յաղագս ներգոր­ծու­թեան ապաշխարութեան, որ առ թողութիւն մահա­ցուաց մեղաց ի վեց պրակս բաժանեալ – Արդ, զկնի խօսելոյ զապաշխարութենէ... Ոչ երբէք լինէր խոր­հուրդ ինչ կատարեալ... որ անմահ կենաց արժանի արասցէ Քրիստոս Յիսուս, որ ընդ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ օրհ­նեալ ի յաւիտեանս. ամէն: Կատարումն երրորդի մա­սին, հետեւի մասն չորրորդ (խնդիր Ա-Ե. – խնդիր Ա.՝ պրակ Ա-Զ., խնդիր Բ.՝ պրակ Ա-Դ., խնդիր Գ.՝ պրակ Ա-Դ., խնդիր Դ.՝ պրակ Ա-Զ., խնդիր Ե.՝ Ա-Դ.):

դ. 244ա-31ա [Մասն չորրորդ]. Յաղագս մա­սանցն ապաշխարութեան հասարակօրէն

I. 244ա-64բ [Գլուխ առաջին. Յաղագս զղջման] – Եւ նախ զզղջմանէ յերիս գլուխս բաժանեալ... եւ երբ արդիւնքն պակասին, Աստուած ընդունի զբարի կամքն ի տեղի արդեանց (խնդիր Ա-Ե. – խնդիր Ա.՝ պրակ Ա-Գ., խնդիր Բ.՝ պրակ Ա-Զ., խնդիր Գ.՝ պրակ Ա-Գ., խնդիր Դ.՝ պրակ Ա-Գ., խնդիր Ե.՝ Ա-Գ.):

II. 265ա-309ա Գլուխ երկրորդ. Յաղագս խոս­տո­վա­նութեան եւ նորին հարկաւորութեան ի վեց խնդիրս բաժանեալ – Խնդիր Ա. Յաղագս հարկաւո­րու­­թեան խոստովանութեան... եւ զգինին հեղուլ ոչ յայտ­­նելով զանձն խառնողին (խնդիր Ա-Զ. – խնդիր Ա.՝ պրակ Ա-Զ., խնդիր Բ.՝ պրակ Ա-Գ., խնդիր Գ.՝ պրակ Ա-Է., խնդիր Դ.՝ պրակ Ա-Ե., խնդիր Ե.՝ Ա-Ե., խնդիր Զ.՝ Ա-Է.):

III. 309բ-31ա Գլուխ Դ. Յաղագս բաւարարու­թեան, թէ զինչ իցէ ի հինգ խնդիրս բաժանեալ – Նախ թէ զինչ իցէ բաւարարութիւնն... մինչ տապալիչն էր շինուածոյ եկեղեցւոյն Քրիստոսի (խնդիր Ա-Ե. – խնդիր Ա.՝ պրակ Ա-Գ., խնդիր Բ.՝ պրակ Ա-Բ., խնդիր Գ.՝ պրակ Ա-Ե., խնդիր Դ.՝ պրակ Ա-Գ., խնդիր Ե.՝ Ա-Գ.): Աւարտ առաջնոյն հատորի սրբոյ գըրքոյս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

331ա Գրչութեամբ ոմանց մանկանց հանդերձ մերովք աշխատութեամբք ի փառս Եռանձնեայ Միոյն, ի մանկատան սրբոյն Յակովբայ Մծբնայ հայրապետի մերոյս պաշտպանի,երկասէր աշխատութեամբ սար­կաւագ Յովհաննու՝ իմոյ հեզանձն վարժապետի, եւ եւս իսկ յոյժ անպիտան Սարգիս իբր դպրիս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

3բ (1823 թ., շղագիր) Ղուկաս վարդապետին է, որ ստացեալ եղեւ յԻզմիր, 1823, հոկ[տեմբերի] 12:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Կրթութիւն աս­տուա­ծաբանական», 1ա՝ «465, 2714», 1ա՝ ամրա­ցուած թերթիկին՝ «Համար 1. Կրթութիւն աստուա­ծա­բանական զխորհրդոց եկեղեցւոյ, քառածալ, մեծադիր, նօտր գրչութեամբ ուրումն Սարգիս դպրի, թիւ, տեղին՝ անյայտ: Ծանօթութիւն Այս գիրք թուի լինել հեղինա­կու­թեամբ եւ երկասիրութեամբ սարկաւագ ուրումն, որ եւ վարժապետ կոչէ արտագրեալ Սարգիս դպիրն: Վրթա­նէս վարդապետ», «ԺԸ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս»:

2715

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 379 (գրչի էջակալում՝ Ա-ԽԷ., որ է՝ 1ա-24ա). չգրուած՝ 10բ, 63ա-9բ, 142բ-57բ, 172բ-3բ, 218ա-26բ, 252բ-66բ, 365ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ 1-38x10 (8, 11, 13, 15, 23, 26՝ 8. 10, 12, 14, 25, 33՝ 12. 16՝ 9. 27, 38՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշ­մով՝ 1. թագապսակ զինանշան, մէջը բերդ՝ վրան թագակիր ար­ծիւ, որից ցած՝ «BEN TO PICARDO 8» կամ 1. «GIOR MAG­NA­NI», 2. «AL MASSO», 3. «GERVINO»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30x20.5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (26x16-16.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 20ա): ՏՈՂ՝ 37: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Զ+Է-ԺԴ՝ չգրուած սպիտակ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով (ձեռագրի նոյն թուղթը):

Новый рисунокՆմուշ 20ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, տեղ-տեղ գու­նա­թափուած եւ քերծուած, մէջքին ցեցի անցքեր, ստորին եզրի կաշին մօտ 0.5 սմ լայնութեամբ թափուած, 1 թերթ սոսնձած-կպած Ա. փեղկի կազմաստառին. թ. 86-114, 132-8, 201-17, 297-8ի գրադաշտը թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գունա­փո­խուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-3ա Երանելոյն Յոհաննու Մանդակունւոյ սրբոյ հայրապետի ասացեալ Վասն չբամբասելոյ եւ չդատելոյ զեղբարս, զքահանայս եւ զվարդապետս – Մթերք սգոյ եւ աղջամուղջ տրտմութեան դիզեալ ի վե­րայ իմ... որ հանէ ի բարութիւնս, ի վայելուչ արքա­յու­թիւնն երկնից, ընդ որս եւ մեզ լիցի վայելել... եւ անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

2. 3ա-4բ Վասն աղօթից եւ խոստովանութեան – Արդ, շնորհ արտասուաց նշանակէ սիրելոյ զՔրիստոս... եւ որ տանջանացն մատնեսցեն, տանջեսցին յաւի­տեանս յաւիտենից եւ անըմբերելի եւ անճողոպրելի:

3. 4բ-5բ Սուրբ հարանցն ուղղափառաց հաստա­տեալ է ի պատճառս նաւակատեաց խորհրդոյն յա­ղագս անհասիցն – Թէ հերձուածօղ կամ այլազգ քրիստոնեայ հարցանիցէ զիս... ապա երեւի մեզ յա­րու­ցեալն եւ ստուգէ զյարութիւնն իւր, ընդ որում Հօր... այժմ եւ յապայն. ամէն:

4. 6ա Երանելոյն Յոհաննու Ոսկեբերանին ասա­ցեալ Ի մեկնութիւն առակաւոր բանին Աւետա­րանին, որ ասէ. «Այր մի իջանէր յԵրուսաղէմէ յԵրիքով, եւ անկաւ ի ձեռս աւազակաց» [Ղուկ., Ժ. 30] – Այր զԱդամ ասէ... եւ եկեղեցի եւ դը /// (այսչափ):

5. 6ա-8բ Արիստակէս վարդապետի ասացեալ Ի նոր Կիրակին – Նոր է տօնս եւ չքնաղ, որք ի սմա են խորհուրդք... յիշեսցուք զՊետրոսէ ասացեալն. «Ոչ թէ արծաթեղինօք կամ ոսկեղինօք փրկեցաք» եւ այլն, որում վայել է... ամէն:

6. 8բ-10ա Երանելոյն Եւսեբի եպիսկոպոսի, ի խնդրոյ Աղէքսանդրոյ, Վասն աւուրն կիւրակէի պա­տուելոյ – Յետ արձակելոյ յեկեղեցւոյն յաւուրն կիրա­կէի... այս օր է, զոր արար Տէր, եւ նմա փառք յաւի­տեանս. ամէն:

7. 11ա-3ա Սրբոյ հօրն Նեղոսի Խրատ պիտանիք – Լաւ է յստակ խորհրդով ննջել... որք յամենայն ժամ կարօտ են արդարութեան եւ հեզութեան Քրիստոոսի Աստուծոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

8. 13աբ Նորին Նեղոսի սուրբ հօրն ասացեալ Ի պա­տուէր առ մանկունս – Պարտ է մանկանց ճգնել եւ կրթել... եւ նոցա բարեացն ժառանգակից լինել ի Քրիս­տոս Յիսուս ի ՏԷր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

9. 13բ-4ա Նորին սրբոյ հօրն Նեղոսի ասացեալ Խրատ առ վերակացուսն – Նաւավար տգէտ պատ­րաստ է ի կորուստ... զխոստումն Աստուծոյ առ հան­դեր­ձեալսն ի Քրիստոս ՏԷր մեր, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

10. 14աբ Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Վասն որկ­րա­մոլութեան – Սկիզբն պտղաբերութեան ծաղիկ... եւ ոչ խրխնջէ շարժեալ արձակմամբ ախտիցն ցան­կու­թեանց:

11. 15աբ Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Յաղագս պոռնկական խորհրդոց – Զգաստութիւն ծնանի զժուժ­կալութիւնն... զի մի՛ այրեսցիս յանշէջն հուր ի տեսիլ ամենայն մսեղեաց:

12. 15բ-6ա Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Յաղագս սնափառութեան – Սնափառութիւնն է ախտ անբնա­կան... եւ զքեզ փառաւորեսցէ ի վերջին աւուրն. ամէն:

13. 16ա-7ա Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի վասն հպար­տութեան եւ ամբարտա[ւա]նութեան – Հպար­տութիւնն է ախտ զայրացեալ եւ ուռուցեալ փքով... նոցին եւ գործ եւ բան երեւելի եւ աներեւոյթք շնորհօքն Քրիստոսի Աստուծոյ Տեառն մերոյ, որու[մ փառք յաւիտեանս]:

14. 17ա-8ա Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Վասն աղօթից, թէ զիա՞րդ արթուն եւ պատրաստ պարտ է լինել – Աղօթք խօսք են մտաց առ Աստուած... եւ թէ ոչ երբեք իցես առեալ շնորհս աղօթից սաղմոսեր­գու­թեան, հպատակեա՛ եւ առցես:

15. 18ա Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Վասն ձանձ­րու­թեան – Ձանձրութիւն է լքումն անձին... եւ մի՛ թողուր ի մտաց զհրաժարումն յաշխարհէս:

16. 18աբ Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Վասն տրտմու­թեան, որ խափանիչ է աղօթից – Տրտմութիւն է տխրութիւն անձին... իսկ որ քամահէ զցանկութիւն աշխարհիս, ոչ թախանձի ի խորհրդոց շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ... իշխանութիւն եւ պատիւ. ամէն:

17. 18բ-9ա Նորին սուրբ հօրն Նեղոսի Վասն ար­ծաթսիրութեան – Արմատ ամենայն չարեաց արծաթ­սի­րութիւն... եւ ոչինչ օգտի, յորմէ ազատեսցէ զմեզ ամենաբաւական կարօղն ամենայնի՝ Տէրն եւ փրկիչն Յիսուս Քրիստոս, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

18. 19ա Նշանք սիրոյն են այսոցիկք – Զի զսի­րե­լին յօժարութեամբ սիրէ եւ լսէ սիրելոյն... զի որք ի գործս մահուչափ մեղաց են, ոչ ունին սէր կատարեալ:

18. 19բ Ի թղթոյն Մովսէսի միայնակեցի՝ Առ կրօ­նա­ւորս – Երկիւղն Աստուծոյ մերժէ զամենայն չա­րա­խօսութիւն... կարէ ապրել յորոգայթից թշնամւոյն՝ շնորհօքն Քրիստոսի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

19. 19բ-20ա Յայլուստք խրատ հոգեշահք – Պա­հեա՛ զսիրտ քո եւ զաչս... զի ապրեցուսցէ զպտուղս իւր յարքայութիւնն երկնից ի Քրիստոս Յիսուս ի ՏԷր մեր, որում փառք:

20. 20աբ Եղիշէի վարդապետի ասացեալ Վասն հաղորդութեան – Զոր աներեւոյթսն ասէ... առանց բա­րեխօսի առաքեն զհետ հօրն իւրեանց սատանայի ի դժոխս:

21. 21ա-30բ Յաղագս տօնի Սրբոյ Խաչին՝ Ի Սա­ղոմօնէ. «Դարձեալ եթէ ոք ի նաւ ելեալ ընդ ամեհի»[Իմաստ. ԺԴ. 1] – Առակախօսն իմաստուն խրատ զգօնութեան... ելեալք կամէին իմանալ զօգուտն եւ ուս­տի՞ է այս յայտ ի զանազան /// (շար. թափուած):

22. 31ա-8բ Նորին Յոհաննու Երզնկացւոյ ի Մեծի ուրբաթու, իխորհուրդ խաչելութեանն Քրիստոսի – ԶԲանին Աստուծոյ խորհուրդ փրկագործ տնօրէնու­թեանն... զի ընդ նմա ի յերկնաւոր բարիսն վայելես­ցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի ՏԷր մեր, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

23. 39ա-41ա Նորին Յոհաննու Երզնկացւոյ աս­տուա­ծաբան վարդապետի ասացեալ Վասն մկրտու­թեան քրիստոնէից – Արդ, գիտելի է, զի քրիստո­նէու­թեանս սկիզբն... եւ զաւուրս պահոց սուրբ պահեսցեն, զի ողորմութեանն Աստուծոյ արժանի եղիցին ի Քրիս­տո­սէ Աստուծոյ մերոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

24. 41ա-2բ Նորին Յոհաննու Երզնկացւոյ բանի­բուն վարդապետի ասացեալ Վասն աղօթից յաւուր կիւրակէի – Արդ, պարտ է քրիստոնէին յաւուրն Գ. անգամ... ողորմ աղքատի, որբոց եւ այրի, խնամք տա­նելի վասն Քրիստոսի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

25. 42բ-4բ Երանելոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի ասացեալ Յայրի կինն եւ ի մեռեալ որդին – Բե՛ր, այսուհետեւ, սիրելի՛... ի մի բերան փառաւոր առնէին զԱստուած՝ զկենդանարարն Քրիստոս, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

26. 44բ-6բ Երանելոյն Յոհաննու Ոսկեբերանին ասացեալ յԱւետիս ամէնօրհնեալ կուսին Մարիամու – Օրհնեալ է Աստուած, որ զծածկեալ խորհուրդն... սնանէր Որդին Աստուծոյ յարգանդի դստերն Դաւթի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

27. 46բ-8բ Ի մեծի եւ ի հրաշափառ Ծ[ն]ընդեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ ի բանից պատմութեանց սրբոյն Յակոբայ եղբօր Տեառն – Եւ առեալ Յովսէփ զՄարիամ կոյսն... ծնաւ ծնեալն Տէրն մեր Յիսուս Քրիս­տոս ի Բէդղէհէմ ի սուրբ կուսէն Մարիամայ, որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ՛՛:

28. 48բ-51ա Երանելոյն Եփրեմի Խուրին Ասորոյ ասացեալՆերբողեան յԱւետիս եւ ի Ծընունդն Քրիս­տոսի – Սքանչելի է Ծնունդ քո, Որդի՛ Աստուծոյ... եւ ուսաւ ի հրեշտակէն զկատարեալ ստուգութիւնն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

29. 51բ-4ա Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասորոյ ասացեալ յԱւետիս Կուսին եւ ի Ծնունդն Քրիստոսի – Առանց հարցման լռեալ է պատասխանին... սնանէր նա յարգանդ կուսին, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւի­տե­նից. ամէն:

30. 54ա-5բ Երանելւոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի ասացեալ յԱւետիս սուրբ Աստուածածնին, ի հրեշ­տա­կապետն Գաբրիէլ – Դարձեալ խնդութեան աւե­տիք... որպէս ընկալայց զարարիչն սորա, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

31. 55բ-8ա Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասորւոյ ասացեալ Բան ահեղ եւ զարմանալի՝ ի տօնի Յայտ­նութեան եւ Մկրտութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Որք պայծառացաք առաջին տօնիւն... ո՛չ բաւեմ դիմանալ ճառագայթիցդ լուսոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

32. 58ա-61ա Նորին աբբայ Եփրեմի ասացեալ Ի Մկրտութիւնն Քրիստոսի եւ յընդդիմանալ Մկրտչին – Իբրեւ ետես Յովհաննէս զՅիսուս, եկեալ առ նա... եւ ընտրելոց հաւատացաք յամենասուրբ Երրորդութիւնն՝ ի Հայր եւ յՈրդի եւ յամենասուրբ Հոգին, որոց փառք, պատիւ մատուս[ցուք]:

33. 61ա-2բ Անթիպատրոսի Բոստրացւոյ ասա­ցեալ Ի Ծնունդն Քրիստոսի եւ ի Մկրտութիւնն – Հրա­­­շափառ է տօնախմբութիւնս... Աստուած եւ մարդ կատարեալ, ի մի յերկուց բնութեանց եւ ի Տէր մի Քրիստոս:

34. 70ա-3ա Ի մեծի աւուր Տեառնընդառաջին՝ երա­նելոյն Բարսղի եպիսկոպոսին Կեսար Կապա­դով­կացւոյ, Ի գալստեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ի մեկնութենէ Աւետարանին որ ըստ Ղու­կասու – Զամենայն տօնախմբութիւնս Աստուծոյ... յամե­նայնի գոհանալ, զի կարասցուք հասանիլ ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք եւ զօրութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

35. 73բ-4ա Երանելւոյն Յովհաննու Ոսկեբերանի Կոստանդնուպօլսի եպիսկոպոսի ի Մատթէոսի Աւե­տարանին մեկնութենէ – Ժողովեալ, ասէ, Հերովդէս զամենայն զքահանայապէտսն... զի եթէ կամեցեալ էին ճշմարտութեամբ նայել ընդ իրսն, ոչ սակաւ շահ ինչ պտղոյ ժողովէին:

36. 74ա Սրբոյն Կիւրղի Երուսաղէմի հայրապետի ասացեալ – Անարատ եւ առանց աղտեղութեան... եւ որ անդէն առ նմին կինն Աննա:

37. 74աբ Երանելւոյն Գրիգորի Աստուածաբանին ասացեալ – Աստուած մարդ լինի եւ որ նստի յեր­կինս... յիւր տունն երթեալ օտարաբար, զի զօտարն փառաւորեսցէ:

38. 74բ-6ա Երանելւոյն Կիւրղի եպիսկոպոսի Աղէք­­սանդրի ի Մեկնութենէ Աւետարանին որ ըստ Ղուկասու. «Իբրեւ լցան աւուրք սրբութեան նորա...» [Ղուկ., Բ. 22-3] – Ո՛վ մեծ եւ սքանչելի տնօրենու­թեանն, ո՛վ խորք մեծութեան եւ մարդասիրութեան Աս­տու­ծոյ... բնութեանս աղքատութեամբն, զի փառաւո­րես­ցուք զնա որպէս փրկիչ եւ զԱստուած եւ Տէր եւ զպարարեցուցիչ, ընդ որում Աստուծոյ... յաւիտեանս. ամէն:

39. 76ա Երանելւոյն Գրիգորի Նիւսացւոյ եպիս­կո­պոսի յԵրգս երգոց Մեկնութենէ – Եկեսցես ի հովա­նա­ւոր վիմին... ընկալաւ զպաղատանս հարսինն, զի իրա­ւա­ցի լեալ սուրբ փեսային:

40. 76բ-7ա Երանելւոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի յԵսայայ մարգարէին մեկնութենէ. «Տէր, ո՞ հաւա­տաց ի լուր մեր, եւ բազուկ Տեառն ո՞ւմ յայտնեցաւ» [Յովհ., ԺԲ. 38] – Զի եւ զարգացաւ առաջի նորա որ­պէս զարմատ... որք եղեն լսօղք եւ կատարիչք հրա­մա­նաց նորա, որ յայտնեցաւ լոյս հեթանոսաց եւ փառք Իսրայէլի:

41. 77ա Սրբոյն Կիւրղի Աղէքսանդրի եպիսկո­պո­սի ի Մեկնութենէ մարգարէին Զաքարիայի – Յաւուր յայնմիկ ասէ Տէր ամենակալ. «Կոչեսցէ իւրաքանչիւր... քանզի սաստկապէս իբրեւ սրով սպանեալ լինէր:

42. 77բ-80բ Սրբոյն աբբա Եփրեմի ասացեալ Ի գա­լուստ Աստուածորդուոյն քառասնօրեայ ի տա­ճարն – Որ անսկիզբն ես յԷութեան... եւ նոքա ուրա­խա­ցեալ փառս ետուն Աստուծոյ, որ է օրհնեալ յաւի­տեանս:

43. 80բ-2ա Պատճառք Առաջաւորի պահոցն, ասա­ցեալ ուղղափառ վարդապետաց, վկայութեամբ Սուրբ Գրոց – Յոլովք են բանք վասն Առաջաւորացն պահոցն... որով կարիցեն հասանել մասին ժառան­գութեան սրբոցն ի լոյս, որ է օրհնեալ յաւիտեանս:

44. 82ա-4ա Երանելոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի ասացեալ Վասն պահոց եւ պարկեշտութեան – Արդ, եթէ կամից[ի]ս գիտել, թէ որպիսի զարդք են... պահքն եւ աղօթքն կանգնեցին եւ հաստատեցին, որով եւ զմեզ կեցուսցէ ողորմութեամբն իւր Քրիստոս Աստուածն մեր, որ է օրհ[նեալ]:

45. 84բ-6ա Նորին Յոհաննու Ոսկեբերանի ասա­ցեալ Վասն քարոզութեանն Յօնանու ի քաղաքն Նի­նուէ – Տեսէ՛ք զԱստուծոյ զօրութիւնն... եւ Ղազար ի փառս եւ ի հանգիստ արքայութեանն, որոյ եւ զմեզ ար­ժանիս արասցէ Քրիստոս Աստուածն, որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ ընդ Սրբոյն Հոգւոյն:

46. 86ա-8ա Պատճառ Առաջաւորաց պահոցս՝ ասա­ցեալ սուրբ եւ ուղղափառ վարդապետաց – Արդ, ասի պահք Առաջաւորաց... ընդ ամենայն սուրբս նորա փառաւորել զՔրիստոս Աստուած, Հարբ եւ ամե­նա­սուրբ Հոգւով. ամէն:

47. 88ա-9բ Երանելոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի ասացեալ Վասն ննջեցելոց եւ մխիթարութեան սգա­ւո­րաց – Քրիստոս էառ, երկրպագեսցուք, ստեղ­ծիչն վերստին ստեղծանէ... ապաւինելով ի մարդա­սի­րութիւնն Աստուծոյ, արժանի լիցուք գտանել ի նմանէ ողորմութիւն, փառք, յաւի[տեանս]:

48. 89բ-90բ Կանոն չորեքշաբաթի կարդա՛յ – Առա­ջին ընթերցուածն յԵլից սկիզբն յայտնէ... յորում նուիրեմ քեզ զհաճելին պատարագ, որ եւ զաղաչանս մեր ընկալցի ըստ մեծի ողորմութեան իւրում. ամէն:

49. 90բ-2ա Վասն մահուան եւ յարութեան մարդ­կան, ասացեալ ումեմն վարդապետի – Վա՜յ եւ եղուկ անմտութեան մարդկան...ի տարտարոսն ներքին, որ­պէս ասէ Եսայի, թէ՝ Հուրն ոչ շիջանի, եւ որդն ոչ մե­ռանի, յորմէ փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս Աստուածն ամե­նայնի:

49. 92ա-4ա Յոհաննու Ոսկեբերանին ասացեալ Վասն տղայոց վախճանելոց ի Քրիստոս – Այսմիկ հոգ տանել կարեւոր է... ինքեանք տացեն պատաս­խա­նի յօր գալստեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մեր, որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ ընդ Սրբոյ Հոգ[ւոյն]:

50. 94ա-5բ Երանելոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի ասացեալ Ի մխիթարութիւն սգաւորաց – Բե՛ր առ իս զմիտս քո, եղբա՛յր... յիշեա՛ զՅոբայն, որ ասէ. «Տէր ետ եւ Տէր էառ» (Յոբ, Ա. 22), եղիցի անուն Տեառն օրհնեալ:

51. 95բ-7բ Բուն բարեկենդան կիւրակին՝ սրբոյն Բարսղի Կեսարացւոյ ասացեալ Վասն պահոց – Փողեցէ՛ք ի նոր ամսեանս փողովք... մեղաց արբեցու­թիւն է հոգւոյ, յորոց պահեսցէ զմեզ Քրիստոսն Որդին Աստուծոյ, որում փառք:

52. 97բ-9բ Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասորւոյ ասացեալ՝ Վասն պահոց եւ ողորմութեան աղքատաց – Ի շաւիղս փառաց քոց ընթանան... կնքեալ պահեսցին ի ներքոյ մատանւոյն Աստուծոյ:

53. 99բ Նորին աբբայ Եփրեմի Խորին Ասորւոյ ասացեալ Վասն պահոց եւ ողորմութեան – Ոսկի որ­չափ ի տան իցէ, ահ եւ երկիւղ է... դու խոտան առնես (թերի):

54. 100ա-2բ Յոհաննու Սիւնեաց եպիսկոպոսի ի բան մարգարէին Եզեկիէլի, որ ասէ. «Եւ ասէ ցիս Տէր. «Այս դուռս փակեալ կացցէ... եւ եղիցի փակեալ» [Եզկլ. ԽԴ. 2] – Աստուածային արարչագործ Բանիւն... բացեալ եղիցի ամենայն աշխարհի եւ եկեղեցւոյ սրբոյ ողորմութեան եւ գթութեան դուռն Աստուծոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

55. 102բ-6ա [Վարդանայ ի Մկրտութիւն Տեառն. ձեռ. 2178, 358ա-9բ]. Հանդերձեալ մեր զբանս վասն մկրտութեան Տեառն առնել. պարտ է նախ փոքր ինչ վասն սորին խորհրդոյ իմաստասիրել – Գիտելի է, զի երեք եղանակ մկրտութեան... զոր եւ նոյն մարգարէ ասէ. «Եւ ցանեցից ի վերայ ձեր ջուր սուրբ, եւ սրբես­ջիք ի պղձութենէ կռուոցն ձերոց» [Եզկլ. ԼԶ. 25]:

56. 106ա-11բ [Քարոզ ի բանն].Զի որպէս փայ­լակն, որ ելանէ յարեւելից եւ երեւի մինչեւ յարեւ­մուտս արեւու, այնպէս եղիցի եւ գալուստն (Մտթ. ԻԴ. 27) – Աստուածայնոց արանց առաքելոց եւ մար­գա­րէից... ակն կալցուք երանելի յուսոյն եւ յայտ­նու­թեան փառաց մեծին Աստուծոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

57. 111բ-7ա Ի բանն որ ասէ. Հայեա՛ց յանձն քո, գուցէ լինիցի բան ծածուկ ի սրտի քում անօրէնու­թեան (Բ. Օրնց. ԺԵ. 9)– Գութ արարչական խնամոցն Աստուծոյ... երգել զերգս յաղթական ամենասուրբ Երրորդութեանն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս:

58. 117ա-21ա Յաղագս Համբարձմանն Քրիս­տո­սի – Արդ, իբրեւ ուսան վերինքն, թէ սա է Բանն Աս­տուած... եւ հանդիպիլ արքայութեան նորա, զի նմա վայել է... յաւիտենից. ամէն:

59. 121ա-5բ Ի բանն որ ասէ. Մահ մարդոյ հան­գիստ իւր – Աստուածային անմահ գանձուցն հազա­րա­պետ... ընթանան ամպովք ընդ առաջ Տեառն յօդս, եւ այնպէս յամենայն ժամ ընդ Տեառն:

60. 125բ-9բ Դարձեալ ասեմ ձեզ՝ Թէ երկու ի ձէնջ միաբանեսցին ի վերայ երկրի [Մտթ. ԺԸ. 19]– Արդ, ճշմարտիւ գիտեմք, զի նախ առաքելոցն... օրհնութիւն հանդերձ գոհութեամբ ամենատեառն մատուսցուք անզրաւ յաւիտենիւ:

61. 129բ-33բ Զխորհուրդս արքայի ծածկել բարւոք է, իսկ զգործս Աստուծոյ յայտնել փառօք [Տվբթ, ԺԲ. 11] – Եթէ ոք ի մարդկային բնութեան... որպէս զի տես­ցեն զգործս ձեր բարիս եւ փառաւորեսցեն զՀայր ձեր, որ յերկինս է:

62. 133բ-142ա Յոհաննու վարդապետի Եկեղեաց գա­ւառի՝ յԵզնկայ քաղաքէ, ասացուած յաւուր Ծննդեան եւ Մկրտութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մե­րոյ եւ ի խորհուրդ միւաւորութեան տօնից ի սրբոցն բանից ժողովեալ ի մի յարմարութիւն – Յաղագս Աստուծոյ եւ աստուածային իրագործու­թեանց... այս է աստուածութիւն նորա ի մարդկութիւնն:

63. 158ա-66բ Քարոզ Մեծի ուրբաթուն սգոյ՝ ի բանն առաքելոյն Պօղոսի, որ ասէ, եթէ՝ Տէր Յիսուս ի գիշերին, յորում մատնիւր, էառ հաց գոհացաւ... ուտիցէ՛ք զհացս, եւ այլն [Ա. Կորնթ., ԺԱ. 23, 26] – Կանխաճառութիւնք մարգարէիցն, որ վասն կամա­ւոր... եւ յարութեանն Քրիստոսի արժանացան, որ եւ օրհնութիւն, գոհութիւն, փառք, պատիւ եւ երկրպա­գու­թիւն փրկողին մերոյ... յաւիտենից. ամէն:

64. 166բ-72ա Եւ տեսեալ զժողովուրդսն ել ի լեառն եւ իբրեւ նստաւ անդ մատեան առ նա [Մտթ. Ե. 1-12] – ՅԱստուծոյ շնորհիւն ձրից պարգեւեալ է... կամ զրկին եւ գոհութեամբ տանին, երանելի լիցին:

65. 174աբ Ներսիսի Շնորհալւոյ ասացեալ Յա­ղագս նախահարցն – Նախահարք ասին Աբրահամ... փառաւորեցին զՔրիստոսի մարդանալն վասն մերոյ փրկութեան, նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

66. 174բ-5բ Վասն սրբոց մարգարէից – Քրիստոս ասաց. Ամենայն մարգարէք... տալոց է Հայր զիւր միածինն վասն Աբրահամու եւ զաւակաց նորա. եւ նմա փառք ընդ որդւոյ իւրում եւ ընդ Հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեանս:

67. 175բ-7ա Վասն սրբոց առաքելոցն – Մարգա­րէն սքանչացաւ եւ ասէ... դատել զԲԺ.ան ազգն Իսրա­յէլի, զի եւ մեզ ողորմեսցի բարեգութն յայնմ աւուր... յաւիտենից. ամէն:

68. 177ա-8ա Սուրբ հայրապետացն ի բանն, եթէ Դո՛ւք էք աղ երկրի [Մտթ. Ե. 13] – Աղն կրկին ունի զբնա­ւորական օգտութիւն... զի բազումք վասն բարի լինելոյն փառաւորեսցեն զԱստուած եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

69. 178աբ Նախերգան Ծննդոց – Այսօր ժողովեալ հաւատացեալքս ցնծութեամբ տօնեսցուք... եւ տեսցուք զբանն, զոր ասէ մեզ:

70. 178բ-9բ Աստուածային նախերգան – Ամե­նայն տօնախմբութիւնք վկայից հրաշալիք... ոչ զօ­րէնսն կրելով, այլ զօրէնսդիրն յըղացեալ:

71. 179բ-80ա Նախերգան Յարութեան – Յարեաւ այսօր ի մեռելոց... ի լուսանալ կիւրակէին ըստ սրբոց աւետարանչացն հաւատոյ:

72. 180աբ Նախերգան է – Օրէնքն եւ մար­գա­րէականքն եւ աւետարանականքն քարոզեցին... ոչ պա­կասութեամբ, այլ լիութեամբ, ոչ երկոյութիւն, այլ միութիւն:

73. 180բ Նախերգան Աւետարանի – Յայտնապէս վերաձայնութիւն սրբոց լուսաւոր հարց... զհնազանդութեանն զբազմահատ հասկս ցուցանել ըստ իմում կարի:

74. 180բ-1ա Նախերգան – Աստուածարեալ եւ սրբա­զան աստուածաբանքն... անցանել զվարագոյրն եւ ի սրբութիւն սրբութեանցն յառել:

75. 181աբ Գրիգորի Սքանչելագործի Յարութեան նախերգան – Լուսաւորեա՛, Երուսաղէ՛մ, զի հասեալ ի լոյս քո... եւ ուրախացան այսօր երկինք եւ երկիր:

76. 181բ-2բ Նախերգան Ծնընդեան – Առաջին ծնունդ Բանին Աստուծոյ... պատմէ յողդյողդ մտաց աս­տուածարեալ աւետարանիչն:

77. 182բ-4ա Նախերգան Ծնընդեան աւետարա­նացն ի Մարութայ – Որպէս յաստեղս արեգակն... եւ վերագրեաց յորդեգրութիւն Հօրն երկնաւորի:

78. 184աբ Նախերգան Ներսէսի – Բանն Աստուած ծնեալն յԱստուծոյ Հօրէն... եւ այլք փառք ի բարձունս Աստուծոյ եւ յերկիր խաղաղութիւն գոչէին:

79. 184բ-5ա Մարութայի ի մկրտութիւն Տեառն – Քանզի պարտ եւ արժան համարիմ հաստատուն հիմն դնել... որ ասէ յաւուրսն յայնոսիկ գայ Յոհաննէս:

80. 185աբ Նախերգան – Պէտք կարօտութեան է եւ կարեաց... եւ ի տենչանս բաղձանաց հայեցեալ զան­կա­րութիւն մոռացոյց եւ սկսայց այսպէս:

81. 185բ-6ա Նախերգան է – Բնութիւն է բաղձալ բարւոյն... զգործս ձեռաց քոց մի՛ անտես առներ:

82. 186աբ Եփրեմի ասացեալ Ի սուրբ տօնն ողո­գոմեան. Նախերգան – Ի տօնս տօնից լի ընտրողու­թեամբ... որ արժանի եղաք ժամանել ի պատիւ աւուրս:

83. 186բ Նախերգան հասարակաց[Սահմանաց իմաստասիրութեան՝ Դաւիթ Անյաղթ] – Որք միան­գամ իմաստութեան տենչան բանի... իմաստութեանն դադարեցուցին եւ զաշխատութիւնն հանգուցին:

84. 186բ-8ա Նախերգան է – ՅԱստուածուստ իս­կու­թիւն է բարետրապէս զեղմանց... այսոքիկ ինձ ասա­ցան, զի ամենայնն յաղագս մեր. եւ փրկիչն մեր Աստուած եւ Որդին Աստուծոյ:

85. 188աբ Նախերգան – Տէրն մեր եւ արարիչն ամե­նեցուն Յիսուս Քրիստոսյորժամ առաքէր զաշա­կերտսն... ի նոյն միտս յարի առաջի եդեալս ի մէնջ բան իմաստից, զոր ասէ:

86. 188բ Նախերգան – Բանին փեսայացեալ անա­րատ հարսին... զոր այսպիսի քաղցր եւ ախորժ վար­դա­պետութեամբ բարբառի ասելով:

87. 188բ Նախերգան – Որպէս տունկ մի բազ­մոստեան... ակն ունիմք ողորմութեամբ նորա շահել ի բանիցս իւրոց:

88. 188բ Նախերգան – Սիրոյ զօրութիւն զարե­գական ունի ճառագայթս... աղաչեմ զձեզ, եղբաղք, գտութեամբն Աստուծոյ:

89. 188բ-9ա Նախերգան – Բնութիւն է լուսոյ խնդալն... յասելն զիմաստութիւն խօսեմք ընդ կա­տարեալս:

90. 189ա Նախերգան – Ի լուսոյ կազմեալ է բնու­թիւն անմահիցն... որ անծառայական եւ ազատ բար­բառով ասէ՝ Լո՛ւր- երկի՛նք:

91. 189ա Նախերգան – Ի ճշմարիտն Աստուած միակն բնութիւն... այգի եղեւ սիրեցելոյն:

92. 189ա Նախերգան – Ծագումն անճառելի լու­սոյն եւ Բան ծոցածին... բանիւս ի փայլումն սրբա­հայեաց աչաց ձերոց, զբանն եդեալ առաջի, որ ասէ:

93. 189աբ Նախերգան – Ախորժ է օր եւ յետ ամ­պոյ... տեսանէ դողութեամբ եւ սերոբէից պաշտե­ցեալ. «Եւ եղեւ յամին, յորում մեռաւ Ոզիա արքայ» [Եսյի, Զ. 1]:

94. 189բ Նախերգան – Միոյն Տեառն եւ Աստուծոյ ոչ է հաւասարութիւն... եւ աւետարանութեամբ ի Հոգ­ւոյն Սրբոյ, որպէս եւ ասէ. «Ել ի վերայ լերինդ բար­ձու» [Եսյի, Խ. 9]:

95. 189բ Նախերգան – Արեգակն ոչ է կարօտ գո­վօղի եւ քարոզի... իբր մատամբ ցուցանէ ասելով. «Երանի աղքատաց» [Մտթ. Ե. 3, Ղկ. Զ. 20]:

96. 189բ-90բ Նախերգան – Շնորհիւ խնամոցն Աստուծոյ... զառաջիկայէս բուռն հարցուք:

97. 190բ-1բ Նախերգան – Բարերար է Աստուած եւ յոյժ մարդասէր... ըստ այսմ եւ զայլ տեսեալ սրբոցն իրս:

98. 191բ-3բ Պատճառք Վարդավառին – Մեծ է պա­­տիւ աւուրս եւ վերագոյն... փարատեսցուք յան­ձանց զխիղճ, զի եւ խոստացելոց բարութեանցն հաս­ցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս:

99. 193բ-4բ Քարոզ Վարդավառին նախերգաբար – Երեւի արեգակն ի ծագելն իւրում... սպիտակութիւնն անմեղութեանն եւ հոտն հոգւոյն, զոր փչեաց յառա­քեալսն, ըստ այնմ՝ «Եղբօրորդին իմ կարմիր է եւ սպի­տակ՝ ընտրեալ ի բիւրուց» [Երգ Ե. 10]:

100. 195ա-201ա Քարոզ Մեծի հինգշաբաթոյն, ի բանն. Զի ես ընկալայ ի Տեառնէ, զոր եւ ձեզ աւան­դեցի [Ա. Կրնթ., ԺԱ. 23] – Գերագոյն շնորհաց վիճա­կեալն... արդ, այսոքիկ բաւականասցին մեզ ի տեսու­թիւն բանիս. եւ Քրիստոսի մարդասիրութիւնն փառք յաիւտեանս:

101. 201ա-17բ Տեառն Ներսեսի Կլայեցւոյ Հայոց կաթուղիկոսի արարեալ Մեկնութիւն բանիցն Դաւթի փիլիսոփայի, ի բանն որ ասէ. Բարձրացուցէ՛ք զՏէր Աստուած մեր, գոչ[է] մարգարէն

– 201ա-2ա [Յառաջաբան] – Սկիզբն բարեպաշ­տու­թեան Հայաստանեայց ունիմք... եւ կամ Քրիստոսի ասել՝ նմանապէս է օծելոյն Աստուծոյ:

202ա-17բ [Մեկնութիւն]. Բարձրացուցէ՛ք զՏէր Աս­տուած մեր, մարգարէն ձայնէ – Ասեն ոմանք, թէ եդ ի մտի չառնուլ վկայութիւն յայլոց... փրկական խաչս ըստ նմանութեան կարթի բոլորապէս կորզեալ զբնու­թիւնս արժանա/// (շար. չիք):

102. 227ա-38ա Ի խորհուրդ Մեծի ուրբաթունկա­մա­ւոր փրկութենագործ չարչարանաց եւ մահու Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի. ի բանն Եսայեայ, որ ասէ. Տէր, ո՞ հաւատաց լրոյ մերոյ: Տեսութիւն սուրբ հօրն եւ մեծ հռետորին Գրիգորի Սկեւռացւոյ, զոր արարեալ ի խնդրոյ բարեպաշտ իշխանին Կոս­տան­դեայ տեառն Լամբրոնի – Աստուածային խորհրդոցն հազարապետ զարմանալին Պօղոս... փոխանորդելով կեանս ընդ ամենայն սուրբս զպատրաստեալն նոցա ի սկզբանէ աշխարհի զկեանսն ժառանգեսցէ. եւ նմա փառք յաւի[տեանս]:

103. 238ա-45ա Երանելոյն Թէոփիլոսի ասացեալ ի սոսկալի թաղում Որդւոյն Աստուծոյ, Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ ի Նիկոդիմոս եւ Յովսէփ եւ ի գերեզմանն Աստուածընկալ, զոր ասացեալ զկնի իւրոյ վարդապետի Յոհաննու Ոսկեբերանին – Այսօր նոր երկինք, այսօր նոր երկիր... այլ արժանաւորապէս հաղորդել եւ երկնից արքայութեանն արժանի լինել շնորհօք փրկչին մերոյ եւ Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի, որ հաճեցաւ այսօր ի գերեզման իջանել. եւ նմա ընդ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

104. 245ա-8բ Ի բանն մարգարէին Ամբակումայ. Տէր զլուր քո լուայ եւ երկեայ [Ամբկմ. Գ. 2] – Զոր օրի­­նակ մշակ ոք հմուտ երկրագործութեան արհես­տիւն... գործքն ապա որքան զարհուրելի. եւ այսոքիկ յետոյ:

105. 248բ-51ա Ի տէր Առաքել Սիւնեաց եպիսկո­պո­սէ արարեալ Վասն քանանացի կնոջն – Եւ արդ, պարտ է գիտել, թէ ով հրաւիրեաց... արպէս քանա­նա­ցի կինս օրինակ մեզ եւ Քրիստոսի՝ յուսոյն մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

106. 251ա-2ա Այլ ինձ քաւ լիցի պարծել, բայց միայն ի Խաչ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, զի որով ինձ աշխարհ ի խաչ ելեալ է, եւ ես աշխարհի.Գաղ., 6 [14] – Զայս գրեաց առաքեալն իբրու թէ ասէր... վասն գործեցելոց եւ զանցել արարեցելոց, բայց միշտ առնանի վատապէս:

107. 267ա-8բ /// (սկ. թերի) նորա, յոչ գոյիցս եղեալքս ամենայն Դ. հաւատք ի յարութիւն մեռելոց, եր­րորդ հաւատք ի հատուցումն յաւիտենական... ի կա­րեաց ժամու ի հաշտութիւն Աստուծոյ եւ յապրուստ մեզ ի բարկութենէն, որ գալոցն է, յորմէ զերծուսցէ զհաւատացեալս անուան իւրոյ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում վայել է փառք:

108. 268բ-71բ Նորին Վարդանայ սրբոյ վարդա­պետի արարեալ Մեկնութիւն ի բանն որ ասէ. Հա՛յր մեր, որ յերկինս, սուրբ եղիցի անուն քո – Յէսս եղա­նակաց, զոր արար Աստուած... փառաւորեա՛ յաւի­տեան յիս եւ ջնջեա՛ զձեռագիր պարտուց մերոց ի Քրիս­տոս յահեղ հրապարակին:

109. 271բ-6ա Նորին Վարդանայ սրբոյ վարդա­պե­տի ասացեալ ի խորհուրդ, Զ. աւուր արար­չու­թեանն – Անդրանիկ օրս միաշաբաթուս... տանջանաց նոցա պսակացն արժանաւոր եղիցին, որ բարեաց եւ փառաց զձեզ արժանի արասցէ Քրիստոս Աստուածն մեր, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

110. 276ա-8ա Վարդան վարդապետի ասացեալ Յաղագս հոգեշահ բանից հոգւոյ եւ մարմնոյ – Աստուածութիւնն անհասանելի եւ անքննելի ուսուցեն մեզ... կոչին ընդ նոսա ի Քրիստոսէ եւ ընդ աջմէ դասին Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

111. 278ա-9ա Նորին Վարդանայ վարդապետի ասացեալ Յաղագս զրկանացն, որ զրկեն զորբս եւ զայ­րիս – Դարձեալ պատրաստք եղերուք եւ զգաստք... նոցին խոստացելոց բարեացն արժանաւո­րես­ցէ զամենեսեան Քրիստոս Աստուածն մեր, որում փառք յաւիտեանս:

112. 279ա Նորին դարձեալ վասն ողորմութեան – Պատմեց առաջնորդ ի սուրբ հայրապետացն... եւ բա­րութեամբ լցցէ անձն քո ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս:

113. 279ա-80ա Յաղագս բնութեանն, զոր հրա­մա­յեցեք – Արտաքին իմաստասէրքն այսպէս ասա­ցին... այլ ինձ եւ քեզ եւ ճշմարտութեանն անբաժանելի է. եւ նմա օրհնութիւն յաւիտեանս:

114. 280ա-2ա Այլ ոճ վիճելոյ ընդ քաղկեդոնիկսն – Հարց. թէ Մարիամ զոր բնութիւն ծնաւ... որ զսուրբն հաւասար գայ եւ ի մի տէրութիւն հաւաքի, նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

115. 282ա-4բ Թուղթ սրբոյ վարդապետին Վար­դա­նայ, գրեալ առ թագաւորն Հայոց Հեթում, յորժամ եկն ի պապէն Հռոմայ ի պատճառս դաւանութեան համաձայնելոյն թուղթք, որ ունէր յինքեան հնգե­տասան գլուխս բանից... գրեաց սուրբ վարդապետն Վարդան վասն հնգետասան խնդրուածոցն կարճա­ռօ­տիւք զայս – Սուրբ թագաւոր, զայս մարդիկ առ մեզ... թէ որպէս խոստովանին Հայք եւ այս բաւական լիցի:

116. 284բ Նորին Վարդանայ վարդապետի ասա­ցեալ Վասն հպարտութեան եւ ոխակալութեան – Յետ այսորիկ փախերուք ի հպարտութենէ... նա հերձի եւ պատառի ընդ այն:

117. 285ա Նորին դարձեալ վասն սիրոյ ասացեալ – Յետ այսորիկ զսէրն կալարուք... եւ ի միտ առնո­ղացն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

118. 285բ-6ա Նորին Վարդանայ վարդապետի ասացեալ է Վասն կախարդաց, թէ որպէս պատրեն զմարդիկք – Յետ այսորիկ փախերուք ի կախարդու­թենէ... անգայթագղելի մնասցուք ի վերայ հիման հաւա­տոյս մերոյ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

119. 286աբ Նորին Վարդան վարդապետի ասա­ցեալ Յաղագս լեզուանութեան եւ անզգամութեան – Յետ այսորիկ սանձել կապեցէ՛ք... որ թքանէ ի խաչ կամ յեկեղեցի կամ ի քահանայ:

120. 286բ Նորին Վասն հպարտութեան – Ահա գիտակք եղերուք, որդեա՛կք իմ, որ մեծ կորուստ... եւ ընդ անասունն, յորմէ փրկեսցէ Քրիստոս զձեզ եւ զամե­նայն հաւատացեալս անուան իւրոյ. ամէն:

121. 286բ-7ա Նորին խրատ Վասն քահանայից եւ ժողովրդոց – Դարձեալ գիտացիք զայս, զի նոր Յու­դայքն... եւ կլանէ զմեզ որպէս զԿորխ եւ զԴադան իւրովքն ամենեքումբք:

122. 287աբ Խրատ վասն եպիսկոպոսաց – Արդ, պարտ է, որ եպիսկոպոսն իւր վիճակին... եւ առաջի սրբոյն Գրիգորի մեք անպարտ եմք յարենէ նոցա. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

123. 288ա-9ա Նորին Վարդանայ վարդապետի ասացեալ Վասն յիշոցաց խրատ – Դարձեալ յայլ օրէնքս պատուիրանաց... եւ աղատիչ Սուրբ Հոգւոյն յամե­նայն արարածոց յերկնաւորաց եւ երկրկաւորաց այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

124. 289ա-92ա Այլ խրատ վասն առաքինութեան – Աստուած բարի է եւ լոյս եւ ամենայն բարեաց պատ­ճառ... փոխեն ի գաւառէ գաւառ, յաշխարհէ աշխարհ, Քրիստոս Աստուած տացէ զթողութիւն մեղաց իւրոց եւ ծնողացն նորա ի հանդերձեալն կեանսն. ամէն:

125. 292ա-4ա Պատմութիւն վասն անքուն որ­դանցն եւ խոտորութեանց նոցա եւ չարութեան, թէ ինչ է կամ ուստի իցէ ծնունդք նոցա, արարեալ նորին Վարդանայ սուրբ վարդապետի – Եւ արդ, եկայք ժո­ղովեցարուք եւ ի միտ առէ՛ք... եւ ջնջեսցէ զձեռագիր յանձանց ձերոց եւ ննջեցելոց ձերոց. ամէն:

126. 294ա-7ա Նորին Վարդանայ պատմութիւն Վասն դժոխոց, թէ այս եւս ստոյգ է եւ չէ լոգ սպառ­նալիք, կարողացո՛ զմեզ ի բանս <ի բանս> քո – Եվ արդ, եկայք այսօր ամենայն դասք չարագործաց... վասն հաւատոյ ուղղութեան, գիտութեան եւ աստուա­ծու­թեանն եւ սուրբ Երրորդութեանն, որում փառք... յաւիտենից. ամէն:

127. 297բ-8ա Խրատք վասն հոգեւորացն աւուր յորժամ քակի աստուածաշէն տաճարն հոգւոցն, որ մարմինն եւ բաժանի ի միմեանց – Արդ, պարտ է ամենայն մարդոյ զայս մտածել... զի մերձեալ է գա­լուստն Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

128. 298ա-301ա Նորին իմաստութիւն Սողոմօնի եւ շինութիւն տաճարին եւ այլ խրատ հոգեշահ բա­նից՝ սկսեալ յիմաստութիւն մտաց – Եւ խօսեցաւ Տէր ընդ Դաւիթ եւ ասէ. «Յարուցից, թագաւոր, զորդին քո զՍողովմօն, եւ յաւուրս նորա խաղաղացուցից զկեանս նորա... Աստուածային իմաստութեամբ լցեալ առակա­խօսն Սողոմօն ի բազում մասունս բաժանէ... ամրա­ծա­ծուկ աջովն իւրով պատսպարեսցէ զձեզ յամենայն փորձութենէ:

– 298ա Գրչից՝ «Ի թիւ հեղինակիս ՊԾԸ. (1409), գրեալ ի Պօնտոս: Բայց ըստ կարգի ճառիցն աստանօր եդեալ կայր զզղջումն, որոյ մակագիրն էր յանուն Վարդանայ վարդապետի, որպէս քանի մի ի հին ձեռացագիրս տեսեալ եմք, այլ աստ զկնի զղջմանն ի մակագիր սկսեալ ճառին նորին Մեսրովբայ վարդա­պետի յիշէ, իսկ այլ օրինակ մի ի պատմութենէն Վար­դանայ վարդապետի էր եդեալ. եւ մեք զվերոյի­շեալ հեղինակին հետեւելով՝ Մեսրովբայ դնեմք. այսպէս»:

129. 301ա-2բ Նորին դարձեալ վասն ողորմու­թեան, որ առնեն աղքատին եւ տնանկին յաղագս Աս­տուծոյ – Դասք առաքելոց եւ մարգարէիցն ի Հոգւոյն Սրբոյ ընկալան... առնուս զփոխարէնն աստ եւ ի հանդերձեալն, զոր խոստացաւ անսուտ բերանովն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

130. 302բ-6ա Նորին Վասն դարձեալ մահուն եւ աւուրն դատաստանին եւ հատուցման գործոց բարեաց եւ չարեաց – Եւ արդ, պարտ է յիշել զօր մահուանն... զմարմինն մեր նորոգեսցէ անարատ եւ անախտ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

131. 306աբ Պատճառք վասն այնորիկ, որ զեկե­ղե­ցին փակեն – Քանզի եւ այլ պատճառք վասն այնո­րիկ փակեն զդրունս եկեղեցւոյն... եւ տօնօղաց, որք ունկն դնեն սրտի մտօք եւ ի միտ պահեն:

132. 306բ-9բ Դարձեալ վասն պահոց, աղօթից եւ ճգնութեանց ի մարմին ունել – Ի հարիւր եւ ի տաս­նեւհինգ սաղմոսէն զարթուցանէ զմեզ... արժանա­ւո­րապէս արասցէ զմեզ զամենեսեան մարդասէրն Աս­տուած, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

133. 309բ-10ա Նորին դարձեալ վասն սիրոյ եւ խնամելոյ զմիմեանս ի կամս Աստուծոյ. կարողացո՛, ՏԷ՛ր, զհոգիս – Դարձեալ լուարո՛ւք զսիրոյ զօրու­թիւն... անկցի ի փառաց եւ ի պատւոյ, զոր յօրն յահէ եղեալ եւ լինելոց է. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

134. 310ա-1բ Նորին դարձեալ խրատ ոգեշահ ամե­նայն քրիստոնէից եւ առաքինութեան վարուց, զոր պարտ է առնել – Բարերար է Աստուած եւ ամե­նայն բարեաց առաջնորդ... եթէ զչարն, նա հանդի­պես­ցի զձեզ, յորմէ Տէր Աստուած փրկեսցէ զամենե­սեանսդ:

135. 311բ-20բ Մեկնութիւն ի Յոհաննէ Վասն արարչագործութեան՝ Ի սկզբանէ էր Բանն եւ Բանն էր առ Աստուած եւ Աստուած էր Բանն [Յովհ., Ա. 1] – Անեղ եւ անսկիզբն եւ ոչ եղեալ յումեքէ... խրատելով քրիստոսաւանդ սուրբ Աւետարանաւն եւ փառք, յաւիտեանս. ամէն:

136. 320բ-8ա Խրատ [առ] ուղղափառ հաւատա­ցեալսն – Ընկա՛լ նուաստ Կիրակոս եւ Յոհաննէս վար­դապետ զնամակ հրամանի... յորում աւուր պա­տուես՝ բարի է, միայն սիրով ի փառս Աստուծոյ լիցի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

137. 328ա-35բ Երանելոյն Աբբայ Եփրեմի ներբո­ղեան ասացեալ Ի Ծնունդն Քրիստոսի Աստուծոյ – Սքանչելի է Ծնունդ քո, Որդի՛ Աստուծոյ, եւ դժուարին է բերանոյ իմոյ խօսել... եւ քեզ անդադար օրհնութիւն եւ Սրբոյ Հոգւոյն երկրպագութիւն այժմ եւ միշտ եւ յա­ւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

138. 335բ-47բ Երանելոյն Յոհաննու Որոտնեցւոյն Տեսութիւն ի վերայ բանին, որ ասէ. Ծնաւ ձեզ այսօր փրկիչ, որ է օծեալ Տէր ի քաղաքի Դաւթի [Ղկ., Բ. 11] – Որ յօրինիչն էր օրինակին... ժամանեալ ձեզ ի բար­ւոք աւարտն եւ ի փառս հանդերձեալ կենացն:

139. 347բ-52ա Նորին Յոհանու Որոտնեցւոյ ասա­ցեալ ի բան առաքելոյն, որ ասէ. Մարդով եղեւ մահ եւ մարդով յարութիւն մեռելոց [Ա. Կրնթ., ԺԵ. 21] – Ասէ ոմն ի սրբազանիցն դասուց, թէ անկա­րօտն... եւ անդ արկանէ զմեղուցեալ մարմինքն հան­դերձ հոգ­ւովն, որ եւ զմեզ փրկեսցէ ի յաւիտենից հրոյն եւ ար­ժա­նիս արասցէ արքայութեան իւրում, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

140. 352ա-64բ Նորին երիցս երանեալ եւ եռա­մեծի, բազմերջանիկ եւ տիեզերալոյս մեծ հռետորի եւ անյաղթ փիլիսոփայի Հայոց Մեծաց Յոհաննու Որոտնեցւոյ արարեալ մեկնութիւն բանին, որ ասէ մարգարէն. Ո՞ ստեղծ առանձին զսիրտս նոցա [Սղմս. ԼԲ. 15] – Ներգործական իմն անխափան բնաւո­րեալ են միտք... եւ այս յաղագս հոգւոյ այսքան բաւական լիցի եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

141. 369աբ Յաղագս թուելոյ զերկնային խնդու­թիւնսն – Համառօտաբար թուեսցուք զերկնային խնդու­թիւնն... առ յերջանիկ վախճան առանց վախ­ճանի, զոր եւ մեզ եւ ննջեցելոցն մերոց շնորհեսցէ սկիզբն եւ վախճանն ամենայնի, որ է օրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

142. 369բ-70բ Խրատ հոգեւոր ասացեալ վասն կրօնաւորաց – Աղաչիմ զձեզ, որդեա՛կք իմ ի Տէր... եւ ուրախութեամբ հանդիպիս Քրիստոսի, որում փառք:

143. 370բ-2ա Երանելոյն Եփրեմի Բան առ կրո­նա­ւորսն վասն վարուց առաքինութեան եւ ահեղ դա­տաստանին – Սիրելի՛ք, իսկ ով ոք լացցէ... յերկ­նա­ւորաց երկրպագիս, որ է այժմու եւ յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

144. 372ա-5բ Նորին Եփրեմի Խորին Ասորւոյ տիե­­զերաց վարդապետի ասացեալ Վասն անօրէն ուրացողաց եւ պիղծ յիշոցնատուացն, եւ վասն լու­ծանելոյ զուրբաթն եւ զչորեքշաբաթին – Ո՛վ եղբարք իմ սիրելիք եւ քրիստոսասէր ժողովուրդք, լուարո՛ւք... այլ զՔրիստոս փառաւորեսցուք այժմ եւ հանապազ, զի նմա վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս:

145. 375բ-7ա Յոհաննու Ոսկեբերանի ասացեալ է Մեկնութիւն վասն բանին Աստուծոյ, որ աղքատա­ցաւ վասն մերոյ օրինակի եւ ուխտակիրեղեւ հողեղինացս – Վասն զի անհասն ի հրեշտակաց... զոր խոստացաւ անսուտ եւ ամենակալն Աստուած Յիսուս Քրիստոս մեր, որում փառք յաւիտեանս:

146. 377ա-9ա Երանելոյն Յոհաննու Մանդա­կունւոյ ասացեալ Վասն ընդունելի եւ անընդունելի ողորմութեան եւ պատարագաց – Բազում գաղտնա­ձիգ նետիւք... եւ թողութիւն մեղաց արասցէ ձեզ լսո­ղաց եւ ընթերցողաց. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

147. 379աբ Երանելոյն Հիպողիտայ եպիսկոպոսի Վասն կատարածի աշխարհի եւ վասն Նեռինն եւ յերկրորդ գալուստն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տո­սի, ասացեալ բան մարգարէական – Քանզի երանելի մարգարէքն աչք մեր եղեն... եւ կործանումն եկեղե­ցեաց եւ ընդ ամենայն տեղի լինիցի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

1.298ա Տե՛ս 124րդ միաւորի ծանօթագրութիւնը:

2. 178ա Օրինակս ՉԿԶ.ին (1317) էր գրեալ:

3. 106ա Զանապատացեալ ոգիս ի գործոց բարեաց՝ զՅակոբ աշակերտ բանի, զոր առեալ ի բազմաբաշխ Հոգւոյն, զշնորհքն հարկելի, զջուր արբենի, որ տնկէ ի դրախտն իմանալի եւ պատուաստէ յորթն պտղալի, զոր իմ կորուսեալ գործովք աղտեղի, աղաչեմք յիշել արժանի յընթեռնլոյն ժամանակի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

301ա Եվ ննջեցելոցն մերոց մեղաց եւ յանցանացն թողութիւն եւ մեզ՝ մեղաւորացս ողորմութիւն ի Քրիս­տոսէ Աստուծոյ մերոյ, տրուպ Յովակիմ գրչիս եւ մեղ­սամած կրօնաւորիս:

335բ Որդի՛ անծնին, որ ծնար ի կուսէն, վասն թո­ղութեան մեղաց մարդկան թո՛ղ եւ զյանցանս բարե­խօ­սութեամբ մօր քո կուսի եւ սրբոյն Եփրեմի, գաղա­փա­րողի ճառիս Յովակիմ լոկ անուն սեւաւորիս, հօր իմոյ՝ տէր Յարութիւն քահանայի եւ այլ համայն ազգակա­նացն իմոց:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Պահպանակ Զա (ԺԹ. դ.) Երկու հարիւր դայեկանի առի զայս Ճառընտիրս, ի վայելումն մեղապարտիս. Յովհաննէս վարդապետ Գրիգորեան, ի Ռուսճուք:

1ա (ԺԹ. դ.՝ 1874 թ. յետոյ) Ն[ուաստ] Յովհաննէս ծ[այրագոյն] վարդապետ Գրիգորեան, ի Ռուսճունք, Պուլկարիայ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «3. Ճառընտիր», Պհպ. Աա՝ «484, 2715», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս», «Հմր 3 Ճառընտիր. երկծալ, գրեալ ի թղթի, շե­ղագիր գրչութեամբ, առ ի չգոյէ յիշատակարանի տեղն, թիւն եւ անուն գրչին անյայտ», 1ա՝ «Ճառընտիր մեծ»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա (շագանակագոյն թանաքով բոլո­րակ)՝ «ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԳՐ[ԻԳՈՐԵԱՆ] ԱՐԾՐՈՒՆԻ, 1867»,1ա, 70ա (կապոյտ թանաքով բոլորակ)՝ «ՅԻ­ՍՈՒ­ՍԻ ՔՐԻՍ­­ՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԳՐԻ­ԳՈ­ՐԵԱն, 1874»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. կազմաստառին սոսնձուած թերթի Բ. երեսին՝ «2 օր զայն առի», Աբ՝ «200 գայն առի», 149ա՝ «Սեւերիանոսի ի Հուրն»:

2716

ՊՕՂՈՍ ՎՐԴ. ԱՆԴՐԻԱՆԱՊՕԼՍԵՑԻ, ՀԱՄԱՌՕՏՈՒՄՆ ԿՈՒՌՆԵԼԻՈՍԻ ՄԵԿՆՈՒԹԵԱՆ ՀՆԳԱՄԱՏԵՆԻ

ԶՄԻՒՌՆԻԱ

ՌՄԾԶ. – 1807

ԳՐԻՉ՝ Ազարիա Տէր-Գրիգորեան: ՍՏԱՑՈՂ՝ Ստեփաննոս վրդ. (արքեպս.) Տփխիսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 333 (գրչի էջակալում՝ 1-651, որ է 2ա-227ա). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 6ա, 327բ-33բ: ՊՐԱԿ՝ 1-28x12 (13՝ 11, 28՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ շրջան, մէջը թագա­պսակ «GR», աջ եւ ձախ կողմերում արմաւենու ճիւղեր կամ փայ­­տէ ցանկապատ՝ մուտքով, որի տակ IAS, ներսում տղա­մարդ՝ զինուորական հանդերձով եւ գաւազանով, եւ թագակիր առիւծ՝ սու­րը ձեռքին, առիւծի գլխավերեւում՝ «PRO PATRIA» եւ JHO­NIG&ZOONEN, կամ բուսական ոճաւորմամբ պա­տուան­դան, վերը պտուղներով ծառ, իսկ մէջը՝ 4Л, որի կողքը «VAN­DER LEY»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x19,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (23x14.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 73ա): ՏՈՂ՝ 33: ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մա­զարդ բաց շա­գանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուաթուղթ, աս­տա­ռը՝ կա­պոյտ հէնքով ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ կար­միր: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ չգրուած սպիտակ թուղթ, մասն կազ­մաս­տառի:

Новый рисунок

Նմուշ 73ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդարուն շրջանակ՝ 2ա (մէջը խո­րագիրը), 6բ* («Մովսէս րենախօս՝ գրիչ հոգեշարժ, / Էից սկզբանց՝ պատմիչ գերավարժ»): Ճակատազարդ՝ 3ա (մէջը՝ «Օգնեա՛ Աստուած»), 7ա, 99ա, 100ա, 177ա, 179ա, 223ա, 224ա, 271ա, 272ա: Վերջնազարդ՝ 5բ (բուսազարդերի մէջ գետ­նին նստած թեւատարած աղաւնի), 98բ, 134բ, 137բ, 170ա, 173ա, 178բ, 184բ, 193բ, 206բ, 223բ (գծային զարդանախշեր), 270բ (բուսական ոճաւորում՝ կենտրոնում խաչ), 327ա (բու­սա­զարդերի մէջ հաւալուսն, 3 ձագով՝ «Հաւալուսն յարուցանէ զձագս իւր»): Զարդագիր՝ հրեշտակագիր, թռչնագիր, կենդա­նագիր: Գոյներ՝ կարմիր, դեղին, սեւ:

* 6բ զարդաշրջանակի մէջ թերեւս պէտք է նկարուէր Մով­սէս մարգարէն, բայց շրջանակը մնացել է դատարկ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ քերծուած, եզ­րե­րը եւ անկիւնները մաշուած, լուսանցակողերը գունաթափ, սեւա­­­ցած. 27րդ եւ 28րդ պրակները (թ. 312-33) հիմքից փոքր-ինչ թուլացած, թ. 3-50ի, 258-327ի գրադաշտը թանաքի թթուայնու­թեան հետեւանքով գունափոխուած, թ. 13, 333՝ լս-ներին փոք­րիկ պատռուածքներ, թ. 17-8ի միջեւ հիմքից անջատ վարդագոյն էջանշան-ժապաւէն, 165-6ի միջեւ՝ կանաչ, 279-80ի միջեւ՝ կապոյտ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-227ա [Մեկնութիւն Հնգամատեանին]

– 2ա [Տիտղ.] Գիրք մեկնութեան հինգ գրոցն Մով­սէսի, արարեալ Կուռնէլիոսի Ալափիտեայ, եւ ի լաթինականէն թարգմանեալ ի հայ բարբառ, ի ձեռն Ղուկասու վարդապետի Խարբերդացւոյ: Եւ հա­մա­ռօ­տեալ ի Պօղոս վարդապետէ Անդրեանուպօլսեցւոյ, ի միաբանութենէ սրբոյն Սաղիմայ, առ ի դիւրին մտա­ռութիւն ընթերցողաց: Իսկ այժմ ընդօրինակեալ ի մահտեսի Ազարիայէ Տէր-Գրիգորեան, ի վայելումն տեառն Ստեփաննոս աստուածիմաստ վարդապետի Տփխիսեցւոյ: Յամի Տեառն 1807, ի փետրվարի 1, ի Զմիւռին քաղաք:

– 3ա-5բ Յառաջաբանութիւն – Մովսէս ի պատմել զօրէնսն Աստուծոյ Իսրայէլի, ազգ մեծ եւ հզօր կոչէ զնոսա... եւ նոցա զկերակուր առ նշանադրեաց եւ զմարդն ի վերայ այլոց իբր տէր կացոյց:

Ա. 7ա-98բ [Մեկնութիւն Ծննդոց] – Սկսանի օժան­դակութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ, որ սկիզբն է եւ վախճան:

Ծնթ. Ծննդոց եւ յաջորդ չորս գրքերի գլուխներից իւրա­քանչիւրի մեկնութեան խորագրին կից տուեալ գլխի համառօտ շարադրանքը:

ա. 7ա-33ա [Գլուխ Առաջին] – [Բան]. Ի սկզբանէ արար Աստուած [Ծնդ., Ա. 1. Մեկնութ.] Ի սկզբանէ ա­սե­­լովն՝ իմանի Որդւով... գործք ձեռաց նորա պատմէ հաստատութիւն. Սաղմ. 18. 1: Վախճան վեցօրեայ ա­րար­չութեանն Աստուծոյ: Կատարեցաւ գիրքն Վե­ցօրէի:

բ.33ա-42ա Գլուխ Երկրորդ: Առագրումն հանգստու­­թեան Աստուծոյ ի շաբաթոջ եւ ի շաբաթու սրբացուցումն... չորրորդ, համար 28, կացուցումն ամուսնութեան ի յԱդամ եւ յԵւայ – [Բան]. Կատա­րեցան երկինք եւ երկիր... [Մեկնութ.] Արդէն մինչ ի վեցերորդում աւուր... կարեր մեղանչել՝ Նե­րալ­պէս (՞), դարձեալ մոլորիլ եւ պատրիլ՝ այսպէս Սկօթոսն:

գ.42ա-9ա Գլուխ Երրորդ: Օձն փորձէ զԵւայ. նա մեղանչէ ընդ Ադամայ, ուստի 8 համարն կշտամբին յԱստուծոյ... 23 համարն՝ մերժին ի դրախտէն, եւ առաջի նորա դնի պահապան քրովբէ բոցեղէն սրով – [Բան]. Զի՞ է զի ասաց Աստուած... [Մեկնութ.] Վար­քապէս Օգոստինոս ասէ... եւ ոչ այս թողանիլ կամ արգելանիլ կերպիւ իւիք կարէ:

դ.49ա-52ա Գլուխ Չորրորդ – [Բան]. Ադամ ծնաւ զԿայէն եւ այլն: [Մեկնութ.] Ադամ ոչ ծանեաւ զԵւա ի դրախտի... առ Ենովսիւ եւս կայր կռապաշտութիւն, եւ ոմանք, թէ ոչ եւ այլն:

ե.52աբ Գլուխ Հինգերորդ: Բաղհիւսի ազգաբա­նու­թիւնն Ադամայ, Սեթաւ մինչեւ առ Նոյ... եւ կա­յանա ազգատոհմութիւնն Քրիստոսի ի Նոյէ առ Ադամ, զորմէ Ղուկաս 3. 35 – [Բան]. Կոչեաց զանուն նորա Ադամ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ հող ի հողոյ... մե­ռան նախ քան զջրհեղեղն, զի ոչ յիշէ Սուրբ Գիրն:

զ. 53աբ Գլուխ Վեցերորդ: Աստ աւարտի առաջին դարն աշխարհի, համար 2 – [Բան]. Տեսեալ որդւոցն Աստուծոյ... զդստերս մարդկան եւ այլն: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ որդւոցն Սեթայ, զի որդիք... զի հնազանդ էին Նոյի կենդանիքն, թէեւ իցեն գազանաբարոյք:

է. 53բ-5ա Գլուխ Եօթներորդ: Նոյ ընդ կենդա­նեացն մտանէ ի տապան. Երկրորդ, 17 համար – Ջրհեղեղն պաշարէ զերկիրն հարիւր յիսուն աւուր... եր­րորդ՝ հոգայր զամենայն պիտոյս, որոց էին ի տա­պա­նի:

ը. 55աբ Գլուխ Ութներորդ: Նուազի սակաւ առ սա­կաւ, եւ ապա եզերի ջրհեղեղն... խոստանայ այ­նու­հետեւ ոչ լինելոյ ջրհեղեղ – [Բան]. Յիշեաց Աս­տուած զՆոյ: [Մեկնութ.] Աստի, ասի Աստուած, մխի­թարել զՆոյ... պատարագ մատուցանէին Աստու­ծոյ, եթէ շինէր հնարէր:

թ. 56ա-7ա Գլուխ Իններորդ: Աստուած յայսմիկ գլխոջ մարդոյն ջրհեղեղաւ իբրեւ վերանորոգելոյ եւ վերաստեղծելոյ զառաջին բարիսն... անիծանէ զՔամ եւ օրհնէ զՍէմ եւ զՅաբէթ – [Բան]. Եւ ահ եւ երկիւղ ձեր եղիցի: [Մեկնութ.] Աստէն կերպիւ իմն իշխա­նու­թիւն տուի... 58 ամ ի կենդանութեան Նոյի ընդ նմա եկաց:

ժ. 57ա Գլուխ Տասներորդ: Թուաբանութիւն որդ­ւոց Նոյի – Վիճակ Յաբեթայ յանկ եղեւ Եւրոպիա, Քամա՝ յԱփրիկայ, Սեմայ՝ Ասիա:

ժա. 57ա Գլուխ Մետասաներորդ – Շինումն աշ­տա­րակի եղեւ, ասի, հարիւր եօթանասուն ամի ի ջրհե­ղեղէն, եւ շինողաց գլուխն էր Նեմրիւթ:

ժբ.57ա-8ա Գլուխ Երկոտասաներորդ: Աբրահամ միանգամ կոչեցաւ յԱստուծոյ, մինչ էր ի քաղաքն Քաղ­դէացոց, որ է Ուռ... զի Տեառնէ երկիր լի իւրով, եւ այլն – [Բան]. Արարից յազգ մեծ: [Մեկնութ.] Ո՞հ թէ որքան բարեաց հանդիպի... խորհրդապէս զաւե­տեաց երկինն, այսինքն՝ արքայութիւնն հաւատացելոց:

ժգ.58ա Գլուխ Երեքտասաներորդ: Աբրահամ ի Ղովտայ զինքն բաժանէ... զոր ի 14 համար նմա Աս­տուած ցուցանէ եւ խոստանայ – [Բան]. Եւ էին մե­ղաւորք...առաջի Տեառն: [Մեկնութ.] Մեղք սոդոմացոց էին սոքա... դարձեալ երկրայինք տգէտք, խոտելիք, կոխելիք, անպիտանք եւ այլն, որպէս եղեւն իսկ:

ժդ.58բ-9բ Գլուխ Չորեքտասաներորդ: Բաբիլօ­նա­ցիք ի պատերազմին յաղթեն... եւ չորս թագաւորք են չորս տարերք մարմնոյ, եւ այլն – [Բան]. Աղբիւրն դատաստանի: [Մեկնութ.] Քանզի աստ դատեաց Աս­տուած... բարձրացուցանէր զձեռս իւր իբր թէ զԱս­տուած խնդրէր, եւ այլն:

ժե. 61բ-2բ Գլուխ հինգետասաներորդ: Աստուած խօսեցաւ Աբրահամու բազմացումն սերման իբրեւ աստեղս երկնից... ի Քանան ածելոց զինքենէ խոս­տա­նայ – [Բան]. Վարձ քո մեծ յոյժ: [Մեկնութ.] Աբ­րահամ զերկրաւորս արհամարհելով... եւ սիւնն, որ ի բանակին լուսաւորէր:

ժզ. 61բ-2բ Գլուխ Վեշտասաներորդ: Ագար Աբ­րա­հա­մու յղանայ, աստուստ հպարտանայ... որ դառ­նա­լով 15 համար, ծնանի Հագար– [Բան]. Մո՛ւտ առ աղախինն իմ: [Մեկնութ.] Նախ տե՛ս աստ զհաւատն... Յօ­հաննէս Մկրտիչ, Ղուկ. 1. 60, Յիսուս, Մատթոսի 1. 21:

ժէ. 62բ-3բ Գլուխ Եօթնեւտասներորդ: Աստուած դնէ դաշն ընդ Աբրահամու եւ նշան դաշին կացու­ցա­նէ զթլփատութիւնն... Աբրահամ զինքն եւ զիւրա­յինսն թլփատէ – [Բան]. Երեւեցաւ Տէր: [Մեկնութ.] Այսինքն, հրեշտակ փոխան Աստուծոյ... զի եւ Քրիստոս եղեւ ուրախութիւն եւ ծաղր աշխարհի:

ժը. 63բ-5ա Գլուխ Ութեւտասներորդ: Աբրահամ զերիս հրեշտակս ի հիւր եւ ի խրախճան ընկալաւ... ուստի վասն սոդոմացոց աղօթէ Աբրահամ եւ հար­ցանէ – [Բան]. Երեւցեաւ Տէր: [Մեկնութ.] Ի տեսակս արանց երիս... գիտէր, թէ Աստուած զարդարն ոչ կորուսանէ:

ժթ.65բ-6բ Գլուխ իննեւտասներորդ: Ղովտ ընկա­լաւ զհրեշտակսն ի հիւրութիւն, զորս սոդոմացիքն խնդրեն ի գարշելի պղծութիւն... իսկ դստերքն ի հօ­րէն յղացան եւ ծնան զՄովաբ եւ զԱմօն – [Բան]. Յե­րե­կոյին: [Մեկնութ.] Առ նշանապէս Աբրահամու զլոյս... Յօհաննէս գլխատի ի Հերովդէ եւ այլն:

ի.66բ-7ա Գլուխ Քսաներորդ: ՅԱբրահամու ի Գե­րերայ յափշտակեցաւ կինն ի թագաւորէն... եւ ապա, 17 համար, Աբրահամ աղօթէ վասն նորա բժշկու­թեան – [Բան]. Եւ չուեաց անտի Աբրահամ: [Մեկ­նութ.] Այսինքն՝ ի Մամբրէէ... յիշեաց Աստուած Աբրա­համ եւ էհան արձակեաց զՂովտ ի միջոյ. եւ այլն:

իա. 67ա-8ա Գլուխ Քսանեւմիերորդ: Ծնանի Իսա­հակ, թփատի եւ ի յստեանց հատանի... Երրորդ, 22 համար, Աբրահամ եդ ուխտ սիրոյ ընդ Աբի­մե­լիքայ – [Բան]. Ծաղր արար զիս ՏԷր: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ խնդութիւն արար... նաեւ զջուրն կենաց զՔրիստոս եկեալ ի յաշխարհ:

իբ. 68ա-9բ Գլուխ Քսաներկուերորդ: Աբրահամ յԱս­տուծոյ հրամայել զենուլ զՈրդին, հնազան­դե­ցաւ... Երրորդ, 20 համար, շարագրի ազգատոհմն Նա­քով­րայ եւ Հռեբեկայ, որ եղելոց էր կին Իսա­հա­կայ – [Բան]. Փորձեաց Աստուած զԱբրահամ: [Մեկ­նութ.] Առարկելով նմա զնիւթ... Աստուած տայ մեզ անվախճանելի կեանս յարքայութեան իւրում եւ այլն:

իգ.69բ Գլուխ Քսանեւերեքերորդ – Մեռանի Սա­ռա, գնէ Աբրահամ զագարակ ընդ կրկին այրին Եփրո­նայ... զի ուսանիցիմք, թէ մի միայն գերեզման ունիմք մեզ պիտոյ եւ զմահ մտածել եւ այլն:

իդ.69բ-71բ Գլուխ Քսանեւչորսերորդ: Երդմնե­ցոյց Աբրահամ զծառայն իւր, զի Իսահակ խնդրիցէր զկին ի Խառանու... եւ զածեալն էառ Իսահակ – [Բան]. Դի՛ր զձեռն քո... [Մեկնութ.] Ըստ գրոյն ասէ, թէ այսու արարողութեամբ... որ յարատեւէ ի սէր Քրիս­տոսի մինչ ի վերջն, նա փրկի եւ վայելէ զՔրիստոս:

իե.71բ-3ա Գլուխ Քսանեւհինգերորդ: Աբրահամ ընկալնու զվեց զաւակս ի Քետուրայ եւ մեռանի... Չորրոդ, 29 համարն, Եսաւ վասն ոսպնաթանին վա­ճառէ զանդրանկութիւնն Յակոբայ – [Բան]. Եւ պա­կա­սեալ Աբրահամ մեռաւ: [Մեկնութ.] Ոչ ի հիւան­դու­թենէ... որ սակս դուզնաքեայ հեշտութեան մատնել ջա­նան զհոգիս իւրեանց ի ծառայութիւն տիւաց Աստու­ծոյ:

իզ. 73ա-4ա Գլուխ Քսանեւվեցերորդ: Իսահակ աստ վերստին կացուցանի ժառանգ խոստմանցն հա­ւա­տոյ... եւ զայս անուն հասարակ թագաւորաց անուն էր, որպէս փարաւօն անունն յԵգիպտոս – [Բան]. Խաղայր ընդ Հռեբեկայ: [Մեկնութ.] Կարծեն թէ էր այս ամուսնութիւն... այսինքն Եսաւ եւ կին նորա, քանզի այլազգի էր:

իէ. 74ա-5բ Գլուխ Քսանեւեօթներորդ: Յակօբ յեղ­բօրէ խաբէութեամբ խլեաց զօրհնութիւն հօրն, նմա սպառնայ զմահ Եսաւ... որով ասացեալ էր 25 գլուխն, 23 համարն, թէ մեծն ծառայեսցէ կրտսերոյն, որք եւ զնա ոչ ինչ մարդկային խորհուրդք կարեն խափանել – [Բան]. Վատեցան աչք նորա: [Մեկնութ.] Տե՛ս Իսահակայ երկար համբերութիւնն... դարձաւ յեր­կինս երկու բանակօք, մին՝ ի հրէից եւ մին՝ ի հեթա­նոսաց:

իը. 75բ-7ա Գլուխ Քսանեւութներորդ: Յակոբ փախ­չելով Յեսուայ, գնաց ի Միջագետս եւ ի ճա­նա­պարհի ննջելով ետես զԱստուած յեցեալ ի սանդ­խոջ... Յայտ է, թէ այս ամենայնքն պատահեցան յա­մի հասակի Յակոբայ 77, որպէս ցուցաւ 27 գլուխն սկզբան – [Բան]. Եւ եդ ընդ սնարս: [Մեկնութ.] Ուսի՛ր աստ Յակոբայ անփափկութիւնն... եւ զայս ամե­նայն դիւրին յարմարել շնորհաց եւ առաքինութեանց:

իթ. 77ա Գլուխ Քսանեւիններորդ: Յակոբ եկն ի Խա­ռան՝ առ Լաբան... երրորդ, 32 համար, Լիա ծնաւ զՌուբէն, զՍիմօն, զՂեւի եւ զՅուդայ – [Բան]. Համ­բու­րեաց: [Մեկնութ.] Այս է բարեկամութեան... երկո­տա­սան նահապետք են օրինակ երկոտասան առաքե­լոց:

լ.77աբ Գլուխ երեսներորդ: Եօթն այլ զաւակք ծնանին Յակոբայ, ուստի ինքն 25 համարն խորհի զհայրենոյն... յորում զնենգաւոր աներն, համար 37, արդար նենգութեամբ կեղեւման գաւազանացն պատրէ եւ այսպէս զինքն ճոխացուցանէ – [Բան]. Եգիտ խնծոր մանրագորաց: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ լոշ­թակ, որոյ արմատն է նման մարդոյ կերպարանաց... որով զարարմունս մեր ըստ նոցա համազոգեմք:

լա. 77բ-8ա Գլուխ երեսնեւմիերորդ: Փախչի գաղտ Յակոբ բոլոր ընտանեաւն ի Խառանու ի Քա­նան... եւ ապա 44 համար, ընդ Յակոբայ դաշինս կռէ ի Գաղաադ – [Բան]. Փոխեաց զվարձս իմ... [Մեկ­­նութ.] Այսինքն՝ բազում անգամ խաբեաց... այսինքն՝ առ որ յուսամք վասն նորա համբերեմ:

լբ. 78աբ Գլուխ երեսներկուերորդ: Յակոբ ետես զերկու ճակատս հրեշտակաց ինքեան յԱստուծոյ... Երկ­րորդ, համար 24, ընդ հրեշտակին գօտեմար­տե­լով յաղթեաց եւ կոչեցաւ զԻսրայէլ – [Բան]. Հրեշ­տակք Աստուծոյ: [Մեկնութ.] Յակոբ ետես երկու ճա­կատս հրեշտակաց... եւ ոչ ուտեն քրիստոնեայք զմարմ­­նաւոր իմացումն Սուրբ Գրոց:

լգ.78բ-9ա Գլուխ երեսներեքերորդ: Յակոբ իւրով խոնարհութեամբն եւպարգեւօք յաղթէ եւ հաշ­տե­ցուցանէ ընդ ինքեան զեղբայրն Եսաւ... եւ Աստուծոյ՝ ազատողին իւրոյ կանգնեաց զսեղան – [Բան]. Եօթ­նից: [Մեկնութ.] Տե՛ս թէ Յակոբ որքան խոնար­հու­թեամբ... այսինքն՝ գնով:

լդ. 79ա Գլուխ Երեսնեւչորսերորդ: Դինայ յափշ­տա­­կի եւ ապականի ի Սիւքեմայ, եւ 13 համար որ­դիքն Յակոբայ ընդ նմա առնեն զնենգաւոր դաշն... այս է չորրորդ փորձութիւնն եւ խաչն Յակո­բայ – [Բան]. Ել Դինա: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ ել ի զբօ­սանս... ոչ է պատշաճ կուսանաց ոչ ելանել ի դուրս եւ այլն:

լե. 79աբ Գլուխ Երեսնեւհինգերորդ: Յակոբ զ[ը]ն­տանին իւր ի կռոց մաքրէ, զսեղան Աստուծոյ շինէ... Երկրորդ, համար 24, մեռանի Իսահակ – [Բան]. Ի բաց արէ՛ք զԱստուածսդ: [Մեկնութ.] Զի Ռաքել գողա­ցաւ զկուռս... ի ծնանիլն Քրիստոսի վերջացաւ սինա­կո­­կայն:

լզ.79բ Գլուխ Երեսնեւվեցերորդ: Առագրին յայս­միկ գրգոջ յետնորդքն, եւ 15 համար, դուքս, եւ 31 հա­մար, թագաւորք ծնան Եսաւայ... Աստուած ի նո­ցունց ի տեղի եղբարց ունիլ կամեցաւ, Երկրորդ Օրի­նաց 25. 7 – [Բան]. Յոբաբ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ Յոբ, որ է Եսաւայ թոռն... հինգ ամ, մեռաւ:

լէ.79բ-80բ Գլուխ Երեսնեւեօթներորդ: Յօվսէփ պատմէ զիւր երազն, նախանձին նմա եղբարքն եւ նմա հնարեն զմահն... եւ նոքա զնա ի յԵգիպտոս վաճառեն Պետափրեայ – [Բան]. Զպատմուճան ծաղ­կեայ: [Մեկնութ.] Թէպէտ եղբարքն Յօվսեփայ... երթալ գոնէ անդ տեսանիցէ զսիրելին իւր զՅօվսէփ:

լը. 80բ-1ա Գլուխ Երեսնեւութներորդ: Յուդայ ծնաւ Զէր եւ Օնան, զորս Աստուած սակս հոսման եւ յետ դարձուցման ի գործս ամուսնութեան, սպան... Թամար խաբէութեամբ Յուդայ յղացաւ եւ ծնաւ զՓա­րէզ եւ զԱրայ – [Բան]. Հեղոյր զսերմն յերկիր:... [Մեկ­նութ.] Էր Եւնան զսերմն իւրեանց... զի Զարայիւ զհեթանոսն, որ հաւատացին Քրիստոսի եւ Փարեսիւ զհարանցն իմանան:

լթ.81ա-2ա Գլուխ Երեսնեւիններորդ: Յօվսեփու ողջախոհութիւնն փորձի ի տիկնոջէ... եւ վասն այսորիկ բարուրանօք տիկնոջ ի բանտ արգելանի – [Բան]. Մեղանչիցեմ առաջի Աստուծոյ: [Մեկնութ.] Ասի, թէ երեք է... եւ Քրիստոս նախանձու Հերովդիսի ածի Եգիպտոս:

խ.82ա Գլուխ Քառասներորդ: Յօվսէփ տակա­ռա­պետին եւ մատակարարին զերազն եւ զմեկնութիւնն ցուցանէ դիպուածով... եւ Քրիստոս, զկնի երից աւուրց չարչարանաց եւ մահու փառաւորապէս յարեաւ:

խա. 82ա-3բ Գլուխ Քառասնեւմիերորդ: Յօվսէփ զերազն 7 կովուց եւ խալամոց փարաւօնի մեկնէ զպա­­րարտութիւն եօթնից եւ զսովու ապառնւոյ... եւ 46 համար, իւրով նախատեսութեամբ յԵգիպտոսէ մերժէ զեօթն ամաց սովն – [Բան]. Զկնի երկուց ամաց: [Մեկնութ.] Օգոստինոս Յօվսէփ պատժեցաւ... վասն այսորիկ ասկեղէն եզան գլուխ ձուլեալ պաշ­տեցին զնա:

խբ.83բ-5բ Գլուխ Քառասներկուերորդ: Յօվսէփ զեղբարս իւր ի յԵգիպտոս ցորենոյ աղագաւ եկեալք, ծա­նեաւ... այնու պայմանաւ զի առ ինքն ածիցէին զԲենիամին – [Բան]. Գոյ վաճառ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ կերակուր ցորեան... այս եղեւ ութներորդ խաղ Յակոբայ:

խգ. 85բ-6բ Գլուխ Քառասնեւերեքերորդ: Եղբարք երկրորդ ընդ Բենիամենին գնան յԵգիպտոս առ ի գնել զցորեան... համար 27, Յովսէփ քաղցրութեամբ զնոսա ընկալաւ – [Բան]. Խօսեցաւ ընդ նմա Յուդայ: [Մեկնութ.] Յուդայ էր ի մէջ եղբարց մտօք... ոչ ներէր անկարգ արբեցութեան եւ այլն:

խդ.86բ-7ա Գլուխ Քառասնեւչորսերորդ: Զսկիհն իւր գաղտաբար ի քսակոջ Բենիամենի դնիլ հրամայէ Յօվսէփ... վասն նորա Յուդայ, համար 18, զինքն ի ծառայութիւն տայ – [Բան]. Զսկիհն իմ արծաթի... [Մեկնութ.] Զայս վասն այսորիկ արար Յօվսէփ... մեռանի հայրն ի տրտմութեննէ կամ մեռեալ համարի:

խե. 87բ-8ա Գլուխ Քառասնեւհինգերորդ: Յովսէփ զինքն եղբարցն յայտնեաց եւ զնա, համար 17, ըն­ծայիւք առ հայրն առաքեաց... նա, 26 համար, յա­ռաւել խնդութեամբ հազիւ զինքն ընբռնեաց – [Բան]. Ես եմ Յօվսէփ:... [Մեկնութ.] Այս յանկար­ծա­կան ձայնս... կամ դարձեալ ո՛չ հաւատայր, մինչեւ ետես զայլսն:

խզ.88աբ Գլուխ Քառասնեւվեցերորդ: Յակոբ բո­լոր իւր տոհմիւ, որ աստ համահաշուի, գնաց յԵգիպ­տոս... Երկրորդ, համար 29, ի դէմ ելանէ եւ ընդունի զնա Յօվսէփ – [Բան]. Մի՛ երկնչիր իջանել... [Մեկ­նութ.] Կարէր Յակոբ երկնչել... եւ ուսանիցին զաւելոր­դա­պաշտութինս եգիպտացւոց:

խէ.88բ-9բ Գլուխ Քառասնեւեօթներորդ: Յօվսէփ զհայրն եւ զեղբարսն յանդիման փարաւօնի կացու­ցանէ... Երրորդ, համար 27, Յակոբ մեռանելով երդմնացուցանէ զՅովսէփ, զի զինքն թաղիցէ ի Քա­նան – [Բան]. Օրհնեաց Յակոբ զփարաւօն: [Մեկ­նութ.] Ողջունելով եւ զաջողին դրելով... ներքոյ կա­ցոյց ինքեան զԲելլայ, որ երկրպագեաց Յօվսեփայ:

խը.89բ-91ա Գլուխ Քառասնեւութներորդ: Յակոբ զԵփրեմ եւ զՄանասէ ինքեան յորդիս որդեգրէ... Եւ 22 համար, որոշէ զմի մասն Յօվսէփայ – [Բան]. Եւ զօրացաւ Իսրայէլ: [Մեկնութ.] Թէ յղացեալ խնդու­թե­նէ... որք են զէնք հոգւոյ եւ այլն:

խթ.91ա-7ա Գլուխ Քառասնեւիններորդ: Յակոբ մեռանելոց կոչեաց զորդիսն, օրհնէ. եւ մարգա­րէա­նայ, թէ զինչ չար եւ բարի յետնորդացն գալոց են... Եւ Քրիստոս, Յօհաննու 14 եւ 15 – [Բան]. Ի վախ­ճանի աւուրց: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ յապառնի ժամա­նակս... զմակագիրն եւ զգովութիւնն Յակոբայ տե՛ս Իմաս­տութեան 10. 10 եւ Էկլեստիկայ 44. 25:

ծ.97ա Գլուխ Յիսներրորդ: Յօվսէփ ընդ եղբարց եւ ընդ եգիպտացւոց ելաց զմեռեալ հայրն... երրորդ, համար 22, մեռանի եւ ցանկայ թաղիլ ի Քանան – [Բան]. Դիազարդաց պատել... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ հրա­մայեաց, զի պալասանիւք... եւ այսու յոյս ետ յետ­նորդաց գնալոյ ի Քանան եւ այլն:

– 97բ-8բ Շար գլխոց: Եւ պատմութիւն բոլորի Ծննդոց նշմարի աստէն – Յառաջնում ամի յաշխարհի, վեցերորդում աւուր... մեռաւ յամի հասակի իւրոյ հարիւր տասն: Վերջ Գրոցն Ծննդոց:

Բ. 99ա-176բ Գիրք Ելից (=Մեկնութիւն Ելից գրոց):

–99աբ [Յառաջաբանութիւն] – Գիրք այս ի մա­նա­ւանդական առարկութենէ գործոյ, նախ ի յունաց՝ ապա ի լատինացւոց կոչեցաւ Ելից... յԵլիցն օրինակեալ է եւ բացայայտեալ:

Ծնթ. Ելից գրքի 40 գլուխներից իւրաքանչիւրի մեկ­նու­թեան խորագրին կից կայ տուեալ գլխի համառօտ շարադրան­քը:

ա.100ա-1բ Սկիզբն Ելից: Նոր փարաւօն ոչ գի­տելով զՅօսէփ եւ երկնչելով յեփրայեցւոց այնպէս աճեալք... բայց նոքա ոչ արարին զգործն (երրորդ, համար 22), հրամայելով զնոսա ընկղմել. Գլուխ Առաջին – [Բան]. Ըստ համօրինի տանց... [Մեկնութ.] Որդւովք եւ թոռամբ, սերնդոց իւրոց եւ կահիւք... տուն յատկացեալք բազմութեամբ զաւակաց եւ ընտանեաց եւ ընչից ամենայն:

բ. 102ա-6բ Գլուխ Երկրորդ: Մովսէս ծնանի, ար­տադրի եւ առնանի ի դստերէ փարաւօնի... ի նմանէ ծնաւ զԳերսամ եւ զԵղիազար – [Բան]. Եւ էր անդ ոմն յազգէն Ղեւեայ: [Մեկնութ.] Այս էր Ամրամ, որդին Կա­հաթու... եթէ ոչ ի հեզս եւ ի խոնարհս եւ ի համ­բե­րօղսն եւ այլն:

գ. 106բ-12ա Գլուխ Երրորդ: Մովսէս արածելով զխաշինս Յոթորայ, կոչի ի Տեառնէ... հարցանէ զա­նուն Աստուծոյ, որ ասաց՝ Ես եմ, որ էն – [Բան]. Արածէր զխաշինս Յոթորայ: [Մեկնութ.] Ի քառասուն ամ յորս եկաց ի Մովսէս... իբրեւ յանիրաւ ժառանգո­ղաց ի կիր առումն մեր սեփականելի են:

դ.112ա-5բ Գլուխ Չորրորդ: Մովսէս ընկալաւ յԱս­­տուծոյ առաքման իւրոյ զերիս նշանս, յեռակի դարձման... Ահարօն ազդմամբն Աստուծոյ ի դէմ գնայ եղբօրն Մովսէսի – [Բան]. Եթէ ոչ հաւատայցեն: [Մեկնութ.] Քանզի բազումք էին խ[ս]տապարանոցք յեբրայեցւոց... Մովսէս առնէր իւրով հրամանաւն, եւ Ահարօն՝ հրամանաւն Մօվսէսի:

ե. 116աբ Գլուխ Հինգերորդ: Մօվսէս ընդ եղբօրն առաքմամբն Աստուծոյ գնայ առաջի փարաւօնի... եւ ապա Մովսէս դիմէ առ Աստուած – [Բան]. Մտին Մովսէս եւ Ահարօն... [Մեկնութ.] Տե՛ս աստ Մովսէսի հնազանդութիւնն Աստուծոյ... այլ այսու ոճիւ զաղօթս սաստիկս առաքէ եւ այլն:

զ. 116բ-7ա Գլուխ Վեցերորդ: Աստուած քաջալերէ զՄովսէս եւ նմա յայտնէ զիւր անունն Եէհօվայ... եւ Ղեւեայ մինչեւ առ Մովսէս եւ Ահարօն – [Բան]. Անուն իմ Տէր... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ թէպէտ ես Աս­տուած... որ պարզապէս քարոզէ զԱստուած եւ զՔրիս­տոս:

է. 117ա-20բ Գլուխ Եօթներորդ: Առաքէ Տէր զՄով­սէս առ փարաւօն եւ նմա տայ զնշան, զի արասցէ... աստի խստացուցանէ զինքն փարաւօն՝ չարձակել զեբրայեցիս – [Բան]. Եւ ասաց Տէր. Մովսէս: [Մեկ­նութ.] Պատասխանէ աստ Աստուած... յայտ է, թէ եբ­րա­յեցիքն ազատք էին ի հարուածոցս:

ը. 120բ-1բ Գլուխ Ութներորդ: Առագրի 2 հա­րուածն Եգիպտոսի գորտանց... որ եւ զկնի իւրա­քան­չիւրոցն խստացաւ փարաւօն– [Բան]. Գորտիւ: [Մեկ­նութ.] Արդարապէս պատիժն ջրային գորտիւ... եւ գարշին յայնց եւ ոչ գործեն իսկ եւ այլն:

թ.121բ-2ա Գլուխ Իններորդ: Առագրի հինգերորդ հարուածն՝ ժանտամահու եւ վեցերորդն՝ կեղից... փա­րաւօն եփրայեցւոց արձակման զյոյս տայ, բայց յետոյ ոչ թողու – [Բան]. Ձեռն Տեառն եղիցի... [Մեկ­նութ.] Ոչ Մովսէսիւ եւ Ահարօնիւ... որ եւս բարկա­նա­լով մեղմէ զբարկութիւնն գթութեամբ:

ժ. 122ա-3ա Գլուխ Տասներորդ: Առագրի ութե­րորդ հարուածն Եգիպտոսի, որ եղեւ մորեխաց... յստիպելն Մովսիսի զինքն վերստին խստացուցանէ եւ զմահ Մովսէսի սպառնայ – [Բան]. Եկեսցեն նշանքս իմ ի վերայ նոցա: [Մեկնութ.] Ոչ իբրու առնե­լոյ զնիւթ տանջանաց... հարուածոց անդրանկաց մեզ ելանել ստիպես եւ այլն. գլուխ 12. 31 համար:

ժա. 123աբ Գլուխ Մետասաներորդ: Նախ ասէ եւ գրէ զվերջին հարուածն Եգիպտոսի, այսինքն՝ զկո­տո­րումն անդրանկաց... զկնի կոտորմանցն անդ­րան­կաց եղեւ որպէս յայտ է. 12. 35, եւ յայսմիկ գլխոջ՝ 1 եւ 2 համարն – [Բան]. Եւ ասաց Տէր ցՄով­սէս: [Մեկնութ.] Ասաց զայս Տէր Մովսիսի... մեծագոյն ըղձիւ ցանկայ զամենայն Քրիստոս կորոյս եւ այլն:

ժբ.123բ-30բ Գլուխ Երկոտասաներորդ: Առագրի աստ նախ արարողութիւնն զենլոյ եւ ուտելոյ զգառն զատկական... Վեցերորդ՝ ընդունակ անձանց առ ի ուտել զգառն. համար 43 – [Բան]. Եւ խօսեցաւ Տէր... [Մեկնութ.] Ի նոյն ամսում առաջնում... այսպէս ի սրբոյն Գրիգորի պետայ եւ այլք. խնդիր 50:

ժգ.131ա-4ա Գլուխ Երեքտասաներորդ: Հրամայէ Աստուած ինքեան մատուցանիլ անդրանիկքն մարդ­կանց եւ անասնոց... առագրի սիւնն հրոյ եւ ամպոյ, որ էր առաջնորդ ճանապարհին – [Բան]. Սրբեա՛ ինձ զամենայն անդրանիկ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ բաժանեա՛ ի հասարակ սովորութենէ... նովաւ ուղղեն զգնացս իւրեանց:

ժդ.134աբ Գլուխ Տասնեւչորսերորդ: Փարաւօն ընդ իւրայնոցն հետամուտ լինի եբրայեցւոցն... եգիպ­տացիքն ծածկին ջրով եւ ընկղմին – [Բան]. Մոլորեալ են յերկրին: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ ժողո­վուրդն բնակեսցի անդ... աստղն մոգուց գուշակեաց զծնունդն Քրիստոսի եւ այլն:

ժե. 135ա-6ա Գլուխ Հնգետասաներորդ: Մովսէս եւ եբրայեցիքն երգեն զյաղթութիւնն Աստուծոյ, զնոյն առնէ Մարիամ ընդ իգաց... եղեւ վեցերորդ բնա­կա­րան յանապատին նոցա – [Բան]. Յայնժամ երգեաց Մովսէս: [Մեկնութ.] Քանզի մինչ տեսին... այլ միշտ ի վերնագոյնս նկրտի եւ այլն:

ժզ.136ա-7բ Գլուխ Վեշտասաներորդ: Ի պակա­սիլն կերակրոյն՝ սովեալ եբրայեցիքն տրտնջեցին... ետ նոցա մանանայ քառասուն ամ – [Բան]. Յա­նա­պատն ի Սին: [Մեկնութ.] Այս է ութներորդ բնակու­թիւն եբրայեցւոց... այսպէս չուեն արժանապէս ճաշա­կօղքն յերկնից արքայութիւնն եւ այլն:

ժէ. 138աբ Գլուխ Տասնեւեօթներորդ: Ի ծարաւոյ տրտնջայ ժողովուրդն, ուստի Մովսէս հրամանաւն Աստուծոյ զվէմն հարեալ ի Հռափիտիմ... կոտորեաց զնա Յեսու յաղօթելն Մովսէսի – [Բան]. Բանիւ Տեառն: [Մեկնութ.] Ոչ ձայնիւ կամ ցուցմամբ... իբր շնորհակալութիւն զԱստուծոյ եւ ի պատիւ եւ ի գո­վու­թիւն նորա:

ժը. 138բ Գլուխ Տասնեւութներորդ: Յոթոր՝ աներ Մովսէսի, զՍեփօրայ կինն ընդ որդւոց առ նա էած... եւ զդատաւորս՝ ի դատել զփոքրագոյնսն – [Բան]. Յետ թողլոյն զնա: [Մեկնութ.] Քանզի մինչ Մովսէս առա­­­քեցաւ... հեթանոսաց իմաստագոյն ելոց էր, քան զհրէականն:

ժթ.138բ-40ա Գլուխ Տասնեւիններորդ: Եբրայե­ցիքն գան ի Սին, ելանէ Մովսէս ի լեառն... զեբ­րա­յեցիս իւրով երկիւղիւ եւ կրօնիւ զահի հարցէ – [Բան]. Առի զձեզ իբրեւ ի վերայ թեւոյ արծուեաց: [Մեկ­­նութ.] Զի որպէս արծիւքն... էջ Հոգին Սուրբ հրեղէն լեզուօք սաստիկ հողմով յաւուր Պէնտէկոս­տէին եւ այլն:

ի. 140ա-2ա Գլուխ Քսաներորդ: Հրեշտակն ի Սի­նայէ բոլոր ժողովրդեանն աղաղակէ... հրամայի ի նմանէ առնել սեղան ի հողոյ կամ յանտաշ քարէ – [Բան]. Խօսեցաւ Տէր: [Մեկնութ.] Մինչեւ ցարդ շփո­թեալ ձայնիւ... պղծութեամբ ելանիցէին, ուրեմն ի կռա­պաշտութենէ զգուշացուցանէ:

իա. 142ա-4ա Գլուխ Քսանեւմիերորդ: Մովսէս ի Սի­նայ յԱստուծոյ ընկալաւ զդատողական պա­տուիրան շուրջ զծառայիւք եւ զաղախնեօք... հե­տեւեալսն առնէ զարարողականսն, որզան զշինումն տապանակին եւ զայլս, որք պատկանին առ նա եւ խորանին – [Բան]. Այս իրաւուք են, զոր դիցես... [Մեկնութ.] Զդատաստանսն կոչէ զդատողական պա­տուիրանսն... կամ մեղապարտէ թարգմանին, զի ոչ խրատեաց զաշակերտն եւ այլն:

իբ. 144աբ Գլուխ Քսանեւերկուերորդ: Սկսի սահ­մանել զդատողական օրէնն, զգողութեան, 1 համար, զպահեստէ՝ 7 համար... զտասանորդէ եւ զնա­խաարմ­տէ՝ 29 համար – [Բան]. Հինգ արջառ ընդ արջառոյն: [Մեկնութ.] Ընդէ՞ր հինգ ընդ արջառոյն... այսինքն՝ զդատաւորս եւ զմեծատունս:

իգ. 144բ-6ա Գլուխ Քսանեւերեքերորդ: Ս<ս>կսի առնել զդատողական օրէն, մանաւանդ զանձանց եւ զ[ը]նկալմանէ ընծայից... եթէ հնազանդիցին օրի­նաց իւրոց եւ պատուիրանաց – [Բան]. Մի՛ ողոր­մես­ցիս տնանկին... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ զդատաստանն մի՛ թիւրիցես... եւ կուռք է ախտ իւր, որոյ վասն պատ­ժի յԱստուծոյ եւ այլն:

իդ.146ա-50բ Գլուխ Քսանեւչորսերորդ: Մօվսէս զօրէնս Տեառն բերէ առ ժողովուրդն, զնոսա ընդունի եւ զինքն նոցա պարաւանդէ ժողովուրդն... ելանէ նա եւ մնայ ի քառասուն աւուրս – [Բան]. Եւ լցէ առ Տէր: [Մեկնութ.] Արդէն ելեալ էր Մովսէս ի Սինայ... այսինքն՝ յամենայն ազգս ի ժամանակի Աւետարանին հռչակելիք:

իե.150բ-6ա Գլուխ Քսանեւհինգերորդ: Հրամայէ Աստուած եղանիլ տապանակն եւ քաւչարանն... գրի կերպն խորանին, ընդ իւրոց անօթոց եւ իւր կահքն – [Բան]. Կապուտակ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ կապուտակ այսր, որ ի հնումն... զի Քրիստոս է ամենեցունց մեզ օրինակ, եւ վարք նորին մեզ խրատ անձայն. եւ այլն:

իզ. 156ա-9ա Գլուխ Քսանեւվեցերորդ: Նախագրի շէնն խորանին, այսինքն՝ նախ չորս նորին ծած­կոյթն... արդեն զշարադրութիւնն քննեսցուք եւ մեկ­նեսցուք – [Բան]. Արդ, զխորանն այսպէս արասցես... [Մեկնութ.] Տապանակն առ այս եղեւ... եւ կանխեաց մեզ Քրիստոս խաչիւն, եւ մուծանէ զմեզ. եւ այլն:

իէ.159ա-62ա Գլուխ Քսանեւեօթներորդ: Առագրի սեղանն ողջակիզաց ընդ իւրոց անոթոցն կասկա­րայից եւ նեցկաց... երրորդ՝ 20 համար. առագրի իւղն ճրագաց եւ վառումն նոցին – [Բան]. Արասցես եւ զսեղան յանփուտ փայտից: [Մեկնութ.] Գիտելի է, թէ կրկին էր սեղանն... եւ ճրագսն ի գիշերի վառէին եւ ի տունջեան մարէին:

իը. 162ա-8ա Գլուխ Քսանեւութներորդ: Առագրին հանդերձք քահանայապետին եւ, 4 համար, փոքր քահանայից, նախ զվակասն... Վեցերորդ՝ անդրա­վարտիկ, համար 42 – [Բան]. ԶԱհարօն զեղբայր քո: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ սրբագործեսցես զնա քահանայ... ուրեմն զգաստասցին քահանայքն ներկայիս եւ այլն:

իթ.168ա-9բ Գլուխ Քսանեւիններորդ: Հրամայէ Աստուած Մովսէսի, զի զԱհարօն եւ զորդիս նորա ձեռնադրիցէր քահանայ այսու արարողութեամբ... նախագրէ զզոհն գառին, թէ՛ յառաւօտու եւ թէ՛ յերեկոյի հանապազ սքանչելի – [Բան]. Արկցես ի գլուխ նորա: [Մեկնութ.] Այս իւղս նշանակէր օծման մեռօնի... ի հոտ անուշից է յունկն Աստուծոյ եւ այլն:

լ. 169բ-70ա Գլուխ Երեսներորդ: Առագրի սեղանն խնկոց, երկրորդ, 12 համար, հրամայի ժողովրդեան իւրաքանչիւր հատուցանել զխունկ... առագրի բա­ղադրութիւնն խնկոց, որ ծխելի էր ի սեղանում խնկոց – [Բան]. Արասցես սեղան խնկակալ խնկոց: [Մեկ­նութ.] Յայսմիկ սեղանոջ ոչ զոհք... այսպէս խունկս եւ հոտս մի՛ արասցէ ոք յայլ իրս:

լա. 170բ Գլուխ երեսնեւմիերորդ: Բեսէլիէլ, զՈւրիայն եւ զԵղիաբ առ նշանադրին յԱստուծոյ ճար­տարապետք խորանին... Աստուած Մովսիսի տայ զերկուս քարեղէն տախտակս – [Բան]. Յա­նուանէ կոչեալ իմ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ զնոսա ընտ­րեցի ի գործ խորանին... յորս գրեալք են պա­տուիրանքն Աստուծոյ, 1 Կորնթացւոց, 3, 3 եւ հետեւեալն:

լբ. 170բ-2ա Գլուխ երեսներկուերորդ: Եբրայեցիքն ի բացակայութեան Մովսիսի զորթն ոսկեղէն ձու­լեցին եւ երկրպագին... կամ թո՛ղ նոցա, կամ ջնջեա՛ զիս ի գրոյն քո – [Բան]. Արի՛, արա՛ մեզ Աստուածս: [Մեկնութ.] Տե՛ս աստ զապերախտութիւնն ժո­ղովրդեան... այս է վրեժխնդրութիւնն, զոր սպառնայ աստ ի նա անցեալ համարն:

լգ. 172ա-3ա Գլուխ երեսնեւերեքերորդ: Սպառնայ թերեւս Աստուած ժողովրդեան, նա ողբայ ապա Մովսէս աղօթելով... բայց զերեսս տեսանել ոչ կարես – [Բան]. Եւ ասէ Տէր ցՄովսէս: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ յորժամ արդէն երկրորդ անգամ ել ի լեառն Սինայ Մովսէս... այս է վճիռ այլոց ամենայնից հարց, զորս յիշէ Մուլինոսն:

լդ. 173բ-5ա Գլուխ երեսնեւչորսերորդ: Մովսէս պատրաստելով զտախտակսն, դարձաւ առ լեառն... աստուստ Մովսէս զքօղէ զերեսսն եւ այսպէս խօսի ընդ ժողովրդեան – [Բան]. Առ վաղիւն: [Մեկնութ.] Մովսէս էջ ի լեռնէն... զի յայնժամ դառնայ ի հաւատն Քրիստոսի եւ այլն:

լե. 175աբ Գլուխ երեսնեւհինգերորդ: Առբերէ Մով­­սէս ժողովրդեան զպատուիրանսն Աստուծոյ շա­բաթու... առ նշանադրին արհեստաւորք խորանին Բե­սելիէլ եւ Եղիաբ – [Բան]. Շաբաթ սուրբ է: [Մեկ­նութ.] Ուսի՛ր աստ, թէ որքան է հոգն եւ կրօնն շա­բա­թու... եւ ոչ ուսուցանէին այլոց ներհակին Աստուծոյ եւ այլն:

լզ. 175բ Գլուխ երեսնեւվեցերորդ – Առաւել քան զբաւականն բերին եբրայեցիքն զնիւթ խորանին... զոր Տէր հրամայեաց ի 25 գլուխն:

լէ. 175բ Գլուխ երեսնեւեօթներորդ – Շինի տապա­նակն քաւիչ քրօբէն, երկրորդ սեղանն, 10 համար... համար 25 սեղանն խնկոց եւ սակս, որոյ շինի խունկ:

լը. 175բ-6ա Գլուխ երեսնեւութներորդ: Շինի սե­ղանն ողջակիզաց եւ, 8 համար, պղնձեղէն ծովն ի հայելեաց կանանց... եւ ապա թուին տաղանդ ոսկւոյ եւ այլ նիւթոյ՝ ի շինումն խորանին նուիրեալք եւ ծխեալք – [Բան]. Եւ հայելեաց կանանց: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ շուրջանակի աւազանն... եթէ ի քակելն եւ եթէ ի կանգնեցուցանելն:

լթ.176ա Գլուխ երեսնեւիններորդ: Շինին քահա­նա­յական հանդերձքն եւ լրանայ բոլոր շէնն խորա­նին իւր կահիւքն եւ կարասիւքն – [Բան]. Եւ օրհնեաց զնոսա Մովսէս: [Մեկնութ.] Այսինքն, Մովսէս զորդիսն Իսրայէլի օրհնեաց... մինչ նմա հնազանդեցաւ, որպէս Սիրաք 11 գլուխ 24 եւ 38, 28 եւ այլն:

խ.176աբ Գլուխ Քառասներորդ: Մովսէս կանգնէ զխորանն եւ զնա ամենայն մասամբք եւ ամենայն ան­դամօք յարմարապէս տրամադրէ: Երկրորդ՝ 32 հա­մար. ամպն փառաց Տեառն ծածկէ զխորանն եւ այնուհետեւ ի նմա բազմի – [Բան]. Կանգնեսցես զխորանն: [Մեկնութ.] Այլաբանօրէն, խորանն կա­ռու­ցաւ... ընդէ՞ր սիրէք զունայնութիւն, ի բաց կալով յաւի­տենականութենէն, որում արասցէ արժանի մար­դասէրն Աստուած: Վախճան գրոցն Ելից:

Գ. 177ա-222բ Գիրք Ղեւտացւոց (=Մեկնութիւն Ղեւ­տացւոց):

– 177ա-8բ [Առաջաբանութիւն] – Ասի այս Գիրս եբրայեցւոց՝ Վայիերա, այսինքն՝ եւ կոչեաց ի սկզբանէ իւրմէ... գրեաց թէ խորհրդապէս եւ թէ գրականապէս Պետրոս Սեռռանոս կանօնիկոսն Քօմբլութէնսիոյ:

Ծնթ. Ղեւտացւոց գրքի ամէն գլխի մեկնութեան խորագրին կից կայ նոյն գլխի բովանդակութեան համառօտ շարադրանքը:

ա.179ա-80բ Սկիզբն Ղեւտացւոց: Գլուխ Առա­ջին: Առագրէ Աստուած Մովսիսի զարարողութիւնն եռա­­պատիկ ողջակիզի... եւ զպատարագէ վասն մե­ղաց ի չորրորդ եւ ի հինգերրորդ եւ ի վեցերորդ գլուխսն – [Բան]. Խօսեա՛ց դու ընդ որդիսդ Իսրայէլի: [Մեկնութ.] Ամենից եւս ղեւտացւոց գիտելի է... այլ իբր ջախ­ջա­խեալ, այսինքն՝ խոնարհաբար եւ մեղմա­բար եւ այլն:

բ. 180բ-3բ Գլուխ Երկրորդ: Առագրի երկրորդ տե­սակն զոհի, այսինքն՝ նուիրի... երրորդ հասկից, հա­մար 14 – [Բան]. Անձն: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ մարդն, գիտելի է, թէ Սուրբ Գիրն մինչ... յայնժամ միայն ժա­ռան­գես, մինչ ոչ յումմեքէ ստիպիս եւ մղիս:

գ. 184աբ Գլուխ Երրորդ: Առագրի աստ երրորդ տե­սակն զոհին, այսինքն՝ խաղաղական պատա­րա­գին... եւ ապա զամենայն ճարպ եւ զարիւն պահան­ջէ Աստուած – [Բան]. Զոհ փրկութեան: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ խաղաղութեան կամ հանգստու­թեան կամ յաջողութեան... առադրիւր նուէր կնդրկի, աղի, իւղոյ, գինւոյ եւ ալեր. եւ այս չափով իւիք:

դ.185ա-8բ Գլուխ Չորրորդ: Առագրի չորրորդ տե­սակն պատարագաց, այսինքն՝ զոհն վասն մեղաց... որ է այծն կամ ոչխարն, 32 համար – [Բան]. Անձն մեղիցէ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ տգիտութեամբ իւիք կամ յակամայ... աղբիւրն արտասուաց է մկրտութիւն, որով մաքրեալ լինի յամենայն մեղաց:

ե. 188բ-9բ Գլուխ Հինգերորդ: Յայսմիկ գլխոջ եւ յսկզբան հետեւելոյն տեսակացուցանին ոմանք... ի մոլորութենէ եւ ի գիտութեննէ գործեալ – [Բան]. Եթէ մեղիցէ անձն: [Մեկնութ.] Այնու կերպիւ որովհետեւ պատահումն եւ օրէնն... եթէ տարցցի եւ ճանաչիցէ եւ թողցէ զկնի ինքեանն զողորմութիւն:

զ. 189բ-90ա Գլուխ Վեցերորդ: Առագրի պատա­րագն վասն մեղաց անիրաւութեան յընկերն... 25 համար, արարողութիւնն պատարագի վասն մեղաց – [Բան]. Զհինգերորդ մասն... [Մեկնութ.] Զայս հրա­մայի յաւելուլ մեղաւորն... այրելի էր արտաքոյ բա­նակին, որպէս հրամայեաց Աստուած, 4 գլուխ 12 եւ 24 համար, զոր եբրայեցւոց 13. 11:

է. 190ա-1ա Գլուխ Եօթներորդ: Առագրի օրէնն եւ արարողութիւնն զոհին վասն յանցանաց... ի խա­ղա­ղական զոհէ երբուծն եւ զերին աջոյ, եւ առ նշա­նադրէ զոհէ քահանային – [Բան]. Այս եւ օրէնս պա­տարագի... [Մեկնութ.] Ծանր է աստ դժուարու­թիւնն... որ կերիցէ զմիսն Աստուծոյ նուիրեալ, կորիցէ եւ պատժիցի:

ը. 191ա-2ա Գլուխ Ութներորդ: Ահարոն ձեռ­նա­դրի ի Մովսիսէ քահանայապետ, եւ որդիքն Ահարօնի՝ քահանայք... զի արարողութիւնն ձեռնադրութեան Ահա­րօնի եւ քահանայից, որ անդ նախագրի, աստ եղեալ եւ լրացեալ պատմի – [Բան]. Եւ խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսիսի: [Մեկնութ.] Ճշմարտանման է, թէ այսո­քիկ ամենեքեան... յորս կրթէին քահանայքն ի պաշ­տումն Աստուծոյ սրբապէս:

թ.192ա-3բ Գլուխ Իններորդ: Ահարօն հռչակէ զնա­խարմտիս, ուստի նախ, 8 համար, մատուցանէ զզուարակն վասն մեղաց իւրոց... 23 համար, օրհնէ զժողովուրդն, եւ հուր յերկնից իջանէ. եւ այլն – [Բան]. Յաւուրն եօթներորդի: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ ի սրբագործութենէ Ահարօնի... տեսանեցաւ պայծառ լուսով եւ պայծառ հրեշտակօք շրջապատիլ:

ժ. 194ա-6ա Գլուխ Տասներորդ: Նաթափ եւ Աբիութ օտար հրով խնկելով յԱստուծոյ՝ հրով լափե­ցան եւ մեռան... Երկրորդ, 12 համար, զմնացորդս զո­հից հրամայեաց ուտել ի քահանայից – [Բան]. Եւ առեալ Նաթանայ եւ Աբտիու... [Մեկնութ.] Եբրայեցե­րէն՝ եւ առին զբուրվառ... զի ի ժամ պատարագի կամ աղօթից պարտին ստանալ պարզ միտք եւ մաքուր:

ժա. 196ա-8ա Գլուխ Մետասաներորդ: Սահմանէ Աստուած զօրէնս զսուրբ կենդանեաց... չորրորդ, 29 համար, ամենայն սողունքն պիղծք են, եւ զշօշա­փօղս մեռելոտւոյ, նոցա պղծեալ սահմանեաց – [Բան]. Այսոքիկ են կենդանիքն... [Մեկնութ.] Զորս ճահ է ուտել... եւ ամենայն պղծութիւն բարձաւ յերե­կոյսն աշխարհի, այսինքն՝ ի վերջին հասակն աշխար­հին:

ժբ. 198ա Գլուխ Երկոտասաներորդ: Նախագրի մաքրութիւնն եւ զ[ը]նծայումն առնել ի քառասուն օրէ լրացեալ ծննդեանն, եթէ արու, եւ ութսուն օր, եթէ զէգ ծնանիցի... եթէ աղքատ իցէ, մատուսցէ զերկու ձագս աղաւնեաց կամ երկուս տատրակս – [Բան]. Պիղծ լինիցի եօթն օր: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ յայսմիկ աւուրս ոչ մտցէ... եւ ելանեմք ի քառասուն աւուր յարութեան Տեառն:

ժգ. 198ա-9բ Գլուխ Երեքտասաներորդ. Առագրին նշանք եւ եօթն տեսակք բորոտութեան... որ զնոսա քաւեալ ի սրբազանս կացուցանէր ըստ արարո­ղու­թեան, զոր Աստուած նախագրեաց ի 14 գլուխն – [Բան]. Եկեսցէ առ Ահարօն քահանայ: [Մեկնութ.] Զի քահանային է ենթադրելի... եւ մերձաւորք իմ ընդդէմ մերձաւորացն եբրայացերէն հանդէպ հարուածոց իմոց:

ժդ. 199բ-202ա Գլուխ Չորեքտասաներորդ: Առա­գրի արարողութիւնն քաւութեան, որով օրինակապէս քաւելի է բորոտն... եւ զմնացեալն ի յիւղոյն հեղոյր ի վերայ ծայրի ունկան աջոյ եւ ի վերայ բթից ձեռաց եւ ոտից աջոյ, եւ ի վերայ գլխոյ քաւելոյն – [Բան]. Եւ առցեն ի սրբեցելոյն... [Մեկնութ.] Եբրայեցերէն է հօ­րօդ, այսինքն՝ սուրբ... եւ եթէ այնք եւս ապականին, բոլոր ժողովքն հատանելի է:

ժե.202ա-3ա Գլուխ Հնգետասաներորդ: Առագրի անմաքրութիւնն եւ մաքրութիւնն, նախ սերմնակա­թին... չորրորդ, համար 25, տեռատեսին – [Բան]. Առն որոյ լինիցի ծորումն: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ մշտա­կայ խօթութեամբ կօնօռհէի... ունիմք զկրկին ունկս եւ զմի լեզուս, զի բազում լսիցեմք եւ զսակաւս խօսիցիմք:

ժզ. 203ա-6բ Գլուխ Վեշտասաներորդ: Առագրի արարողութիւնն պահելի ի տօնի քիբաւռիմ, այս­ինքն՝ քաւութեան արարողութիւնն... եւ այսպէս կա­տարէր զարարաւղութիւնն տօնի քաւութեան – [Բան]. Խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսէսի... [Մեկնութ.] Զի իս­կոյն ի մահուանէ... զի մի ելցես արտաքս ի խորանէ սրբոց եւ մի՛ տրտմեսցի վասն Քրիստոս փրկիչն եւ այլն:

ժէ.207ա Գլուխ Եօթեւտասաներորդ: Հրամայէ Աս­տուած, զի հրէայքն ոչ դիւին, այլ ինքեան միայն զոհիցեն... Երկրորդ, 10 համար, զուտումն արեան եւ մեռելոտոյ – [Բան]. Որ սպանանիցէ առջար... [Մեկ­նութ.] Այս ոչ վասն հասարակաց ուտելեաց մսոց... այսինքն՝ մեղուցեալն ապաշխարութեամբ եւ զղջմամբ մաքրի եւ այլն:

ժը.207աբ Գլուխ Ութնեւտասաներորդ: Աստ գրին աստիճանք ամուսնութեան, զոր չէ օրէն ընդ արե­նակցաց առնել եւ արգելու զսոդոմականն եւ այլն – [Բան]. Զառականս կնոջ եղբօր քո... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ զնա մի՛ գիտիցես... զի քանանացիքն էին պղծագործք եւ այլն:

ժթ.207բ-8բ Գլուխ Իննեւտասաներորդ: Սահ­մա­նի խառնապէս ոմանք բարոյական եւ արարողական պատուիրանք, մասն ինչ յառաջ ասացեալ եւ մասն ինչ՝ նոր... եւ ոչ հատանելոյ զմարմին – [Բան]. Սա­տա­­կեսցին անձինք: [Մեկնութ.] Վճռովն դատաւորին, եթէ իրն յայտնիցի... զի առ այս ծնեալ եմ եւ այլն:

ի.208բ Գլուխ Քսաներորդ: Առագրին պատիժքն մա­հու, այսինքն՝ քարկոծումն կռապաշտից, հարցա­նո­­­ղաց, մոգուց, անիծանողաց ի ծնօղսն... այսոքիկ են օրէնք դատողականք – [Բան]. Յեկելոցն պանդխտու­­թեանցն: [Մեկնութ.] Որք ի հեթանոսաց եկեալ զհաւատս հրէից... զի ոչ ստասցի զաւակ յանօրէնութեան:

իա. 208բ-10ա Գլուխ Քսանեւմիերորդ: Սահմա­նադրէ Աստուած, զի քահանայքն հարազատից էին ի սգալոյ եւ ի կոծելոյ... երրորդ, զի քահանայքն մի ունիցին զբիծ, այսինքն՝ զարատ մարմնոյ, համար 17 – [Բան]. Մի՛ պղծեսցին յոգիս... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ զգուշասցի քահանայն... ի քրիստոնէից զմար­­մին Տեառն մատուցանողաց եւ ունողաց:

իբ.210ա-1բ Գլուխ Քսանեւերկուերորդ: Առագրի, զի պիղծքն եւ այլազգիքն ի յուտելոյ զոհիցն հրա­ժարիցին: Երկրորդ, 18 համար, առագրին արատքն, զորս զոհքն ունիլ պարտին – [Բան]. Ասասցես ցնոսա յազգս ձեր: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ պատուիրեա՛, զի այս օրէնս պահիցի... ուր ցնծացեալ ասացից, նմա յերկինս առակեցայց, զոր ի յերկրի բոլոր զօրութեամբ սիրեցի:

իգ. 211բ-7ա Գլուխ Քսան[եւ]երեքերորդ: Նախա­գրէ Աստուած զտօնս եբրայեցոց նախ զշաբաթն, համար 3... եօթներորդ, բերց կամ ժողովմանց համար երեսնեւվեց – [Բան]. Այնք իցեն իմ տօնք: [Մեկնութ.] Տօն, յորս յամենայն գործոց հանգստանալի է... ելին առ կանաչութիւնն յաւիտենականի հայրենւոյ եւ երկնային դրախտին:

իդ.217աբ Գլուխ Քսանեւչորսերորդ: Նախագրի ձէթն, զի ի ճրագսն աշտանակին վառեսցի... երկ­րորդ, 10 համար, հայհոյիչն հրամանաւն Աստուծոյ քարկոծի – [Բան]. ճրագունս: [Մեկնութ.] Վարքապէս ճրագք են առաքեալքն... լեզու նորա յորդանց կրծեցաւ եւ այլն:

իե.217բ-22ա Գլուխ Քսանեւհինգերորդ: Առագրի եօթներորդ ամն թողութեան եւ, 8 համար, յիսուն ամն յոբելեան, յորում ամենեքեան դառնային առ իւրաքանչիւր ժառանգութիւնս իւրեանց, ծառայք հրէից ազատէին – [Բան]. Եթէ մտանիցէ՛ք յերկիրն: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ մինչ իւրաքանչիւր ցեղ... զոր քեզ գնով բարեգործութեանց մթերեցեր միայն ի հայրենւոյ աքսորիս:

իզ. 222աբ Գլուխ Քսանեւվեցերորդ: Աստուած խոստանայ քսանեւութն օրհնութիւնս հրէից, եթէ զօ­րէնս նորա պահեն: Երկրորդ, համար 14, այնքան եւ զբազում անէծս սպառնայ, եթէ զնոսա ոչ պահեն – [Բան]. Զերկինս երկաթի եւ այլն: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ զերկինս իբր երկաթ... զմոլութիւնն ոչ հա­տեալ եւ կարի խիստ:

իէ. 222բ Գլուխ քսանեւեօթներորդ: Աստ սահմա­նի օրէնն ուխտից եւ տասանորդաց – [Բան]. Ուխ­տես­ցէ ուխտ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ եթէ ոք կամաւ զինքենէ ասիցէ... եւ կարգաւորէ ցպով եւ այլն: Վերջ գրոցն Ղեւտացւոց: Փառք Տեառն Աստուծոյ՝ ամենա­կալի սրբոյ Երրորդութեանն. ամէն:

Դ. 223ա-70բ Գիրք Թուոց (=Մեկնութիւն Թուոց):

– 223աբ Առաջարկութիւն – Գիրքս այս եբրայե­ցե­րէն յսկզբէ իւրոյ ասի՝ Վայիէդապպէռ, այսինքն՝ եւ խօսեցաւ. յունարէն՝ Առիթմուս... որ եղեւ յամէ ջրհե­ղե­ղին եօթն հարիւր իննսունեւութն, մինչեւ առ ամն ութն հարիւր երեսնեւեօթն:

Ծնթ. Թուոց գրքի 36 գլուխներից իւրաքանչիւրի մեկնու­թեան խորագրին կից կայ նոյն գլխի բովանդակութեան համա­ռօտութիւնը:

ա. 224ա-225ա Սկիզբն Թուոց: Գլուխ Առաջին: Ուրեմն թիւն որդւոցն Իսրայէլի ի քսան ամէ ի վեր յիւրա­քանչիւր ցեղ ընդհանուրքն գտանեցան 63550 – [Բան]. Առէ՛ք զհամար ամենայն ժողովրդեան: [Մեկ­նութ.] Գիտելի է, թէ երիցս ի յանապատին թուեցաւ ժողովուրդն... եւ վասն այսորիկ է օրինակ ընդհան­րու­թեան, զայսմանէ զբազումս ասացից, 2 գլուխ, 2 համար, 3 խնդիր:

բ.225աբ Գլուխ երկրորդ – Տրամադրին բանակքն երկոտասան ցեղիցն Իսրայէլի, շուրջ զխորանաւն ի չորս ծագս աշխարհի... մերձ ի մուտ խորանին, այսինքն՝ յերկինս:

գ.225բ Գլուխ Երրորդ: Գրի աստ յորում զղեւտա­ցիս ի տեղի այնքան անդրանկացն Իսրայէլի ի պաշ­տօն իւր Աստուած պահանջէ – [Բան]. Յամսօ­րէից ի վեր: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ ի միոյ ամսոյ... որոց ի տեղի յԱստուծոյ կացուցանին ղեւտացիքն:

դ.225բ-6ա Գլուխ Չորրորդ – Թուին Ղեւտացիքն երեսներորդ ամէ 8580, որք կրեցին զանօթս տապա­նակին մինչ շարժեցին բանակքն... Գահաթ, Գերսամ եւ Մերարի էին որդիք Ղեւեայ:

ե.226ա Գլուխ Հինգերորդ: Հրամայէ Աստուած պղծոց մերժիլ ի բանակաց... զշնութենէ կասկածեալ, ջրովն անիծիւք փորձեն զնոսա – [Բան]. Եւ իւղ մի՛ արկցէ: [Մեկնութ.] Զի իւղն օրինակ է ողորմութեան... այսինքն՝ յղանայցէ եւ ծնցի զաւակ:

զ.226ա-7ա Գլուխ Վեցերորդ: Առագրի ուխտն սրբագործութիւնն եւ արարչութիւնն Նազօրեցւոյ... քա­հանայքն օրհնիցեն զժողովուրդն – [Բան]. Ուխտս ուխտեսցէ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ որք այսու ուխտիւ զինքն բաժանէ յայլոց... եւ ընդ քեզ քաղցրասցի եւ չքաւեսցէ. եւ այլն:

է.227աբ Գլուխ Եօթներորդ: Իշխանք երկոտասան ցեղից մատուցանեն տապանակին նորապէս կանգ­նեցելոյ զպարգեւս իւրեանց... եւ զանօթս ի պէտս տապանակին. համար 12 – [Բան]. Եւ եղեւ յաւուր յորում... [Մեկնութ.] Ոչ ինքնամբ, այլ՝ Բեսելիէլիւ... եւ թէ հետեւեալ այլոց չորից իշխանացն եղեն զոհսն:

ը. 227բ-8ա Գլուխ Ութներորդ: Առագրէ Աստուած աշտանակին եւ ճրագաց զետեղումն: Երկրորդ հա­մար, 6: Տայ զարարողութիւնն ձեռնադրեաց Ղեւ­տաց­ւոց – [Բան]. Ջուր սրբութեան: [Մեկնութ.] Որ խառ­­նեալ է մօխրօք... պարգեւք կամ ընծայք ժո­ղովրդեան էին իբրեւ զոհ:

թ. 228աբ Գլուխ Իններորդ: Հրամայէ Աստուած եբրայեցւոց հռչակել ի Սինայ զԶատիկն, որ կարգաւ երկրորդ... ամպն, որ էր առաջնորդ ճանապարհին եւ հանգստութեան – [Բան]. Խօսեցաւ Տէր ընդ Մով­սի­սի... [Մեկնութ.] Աստուստ յայտ է վերստին... յայսմիկ տաճարում եդեալ, այսինքն՝ յեկեղեցւոջ օգտակար եւ վայելուչ է:

ժ. 228բ-31ա Գլուխ Տասներորդ: Հրամայէ Աս­տուած եղանիլ երկուց փողոց, եւ նոցին կիրա­ռումն... տապանակն կանխէ բանակէն աղաչանօք Մով­սիսի – [Բան]. Արա՛ քեզ զերկու փողս... [Մեկ­նութ.] Զի նոքօք կոչիցես զժողովուրդն... ընդդէմ աշ­խար­հի կառաւարչացն խաւարաց եւ ընդդէմ չարու­թեանց երկնայնոց. Եփեսացիս, 6, 12:

ժա. 231ա-2ա Գլուխ Մետասաներորդ: Յայսմիկ գլխոջ տրտնջայ ժողովուրդն, եթէ յաշխատանաց երեքօրեայ ճանապարհին... զոր ցանկային յԵգիպ­տոս դառնալ եւ ուտել զմիս եւ այլն – [Բան]. Առից ի Հոգւոյդ: [Մեկնութ.] Այն շնորհ կամ հանճար... որ է չորեքտասան բնակարան եբրայեցւոց:

ժբ.232ա-7ա Գլուխ երկոտասաներորդ: Մարիամ սակս բամբասանաց ընդ Մովսիսի բորոտութեամբ հարկանի... զկնի եօթն աւուրցն բժշկի եւ կոչի – [Բան]. Խօսեցան Մարիամ եւ Ահարօն... [Մեկնութ.] Խնդրիցես, թէ ով իցէ այս եթովպացիս... նաեւ զար­մա­նալի մխիթարութեամբ եւ նոր օրհնութեամբն Աստու­ծոյ զնա ճոխացոյց:

ժգ. 237ա-9բ Գլուխ Երեքտասաներորդ: Մովսէս առաքեաց զերկոտասան լրտեսս ի Քանան... ընդու­նայն ընդդիմանալն Քաղեբայ – [Բան]. Եւ չուեաց ժողովուրդն ի յԱսերովդայ [Թիւք, ԺԳ. 1. Մեկնութ.] Ուր եղեւ չորեքտասաներորդ բնակարան եբրայեցւոց... եւ այսպէս յԵգիպտոս դառնալ ցանկացան:

ժդ.239բ-42ա Գլուխ Չորեքտասաներորդ: Ի պատ­­մութենէ լրտեսաց տրտնջան եբրայեցիքն... եբ­րա­յեցիքն ընդդէմ հրամանի Տեառն ելանելովք ի լեառն, կոտորեն ի քանանացւոց – [Բան]. Յանա­պատի աստ իսկ մեռանէաք: [Մեկնութ.] Ցանկան յա­նա­պատի մեռանիլ... քանզի հրամայեալ էր Տեառն, զի դառնային Կարմիր ծովուն:

ժե. 242ա-3ա Գլուխ Հնգետասաներորդ: Կացու­ցանի չափ իմն նուիրանաց իւրաքանչիւր զոհից... զի եբրայեցիքն կրիցեն զքղանցս, որք նոցա միշտ ուսուցանեն զօրէնս Աստուծոյ – [Բան]. Զի արասցեն իւրեանց ծոպս: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ զքղանցս թելիւ կարել... օտար իրաց ցանկութեանցն սիրով եւ մեղօքն զձեզ պղծիցէք:

ժզ. 243ա-7ա Գլուխ Վեշտասաներորդ: Կորխ, Դա­դան, Աբիրօն եւ Գոն ապստամբին ընդդէմ Մով­սի­սի... եւ սաստկանալն հրոյն Ահարօն աղօթիւք իւրով արգելու – [Բան]. Ահա եւ Կորխ՝ որդին ի Սա­հառայ... [Մեկնութ.] Աստուստ յայտ է, թէ Կորխ հօ­րեղ­բօրորդի Մովսիսի... որդւոցն Կորխայ առագրեաց, որպէս յայտ է Սաղմոս 41, 43, 84, 86, 1 Մնացորդաց 26 գլուխ, 1 համար:

ժէ.247ա-9ա Գլուխ Եօթնեւտասաներորդ: Մովսէս զերկոտասան գաւազանս էառ յերկոտասան ցեղիցն Իսրայէլի... եւ հաստատի քահանայութիւնն – [Բան]. Խօսեաց առ որդիսն Իսրայէլի... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ ցե­ղէ իւրեանց... եւ վաղ ուրեմն ի գերեզմանի թաղե­ցաք:

ժը.249բ-50ա Գլուխ Ութեւտասաներորդ: Ի տեղի ժառանգական վիճակի, կերակրոյ եւ թոշակի Աս­տուած քահանայից առնշանադրէ զզոհս... տայցեն զտասանորդս քահանայից – [Բան]. Ուխտ աղի է: [Մեկ­նութ.] Այսինքն՝ զայսոսիկ ձեզ զձիրս եւ զպար­գեւս տամ... եւ զնոսա պատուեալ, մեծարեալ եւ այլն:

ժթ.250ա-1բ Գլուխ Իննեւտասաներորդ: Գրի՝ ջուր սրսկման ի մոխրոց այրեալ կարմիր երնջոյ եւ խառնեալ – [Բան]. Այս է կրօն: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ արարողութիւն կամ արարողական օրէնք... յորս էր հրեայ, զի նովաւ մաքրիցէին:

ի.251բ-5ա Գլուխ Քսաներորդ: Մեռանի Մա­րիամ: Երկրորդ, 3 համար, սակս ծարաւու տրտնջոյ ժողովրդեան... ի լեառն Հօռ մեռանի Ահարօն – [Բան]. Եւ եկին որդիքն Իսրայէլի... [Մեկնութ.] Այս անապատս Սին այլ է ի Սինայէ... առնելոյ զյիշատակ երե­սուն աւուրս զաղաչանս եւ զողորմութիւնս:

իա. 255ա-6ա Գլուխ Քսանեւմիերորդ: Եբրայե­ցիքն զիջանին Արադայ արքային, երկրորդ 4 համար, տրտնջայ ժողովուրդն... եբրայեցիքն պատերազմեն զԵհո­նայ եւ օկթափրաց – [Բան]. Նզովեցից զնա: [Մեկ­նութ.] Այսինքն՝ Իսրայէլ ուխտեաց... եհար Սա­ւուղ զհազարս, եւ Դաւիթ՝ զբիւրս, որով գովէին զԴաւիթ, 18:

իբ.256աբ Գլուխ Քսանեւերկուերորդ: Բազ­(=ղ)ակ կոչէ զԲաղաամ զի անիծանիցէ զեբ­րա[յ]ե­ցիս... 22 համար, ի հրեշտակէն յանդիմանի – [Բան]. Ըղձութիւնք ի ձեռս նոցա: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ ար­ծաթ կամ ոսկի... ոչ արդարանան, այլ նոյն չար են եւ այլն:

իգ. 256բ-7բ Գլուխ Քսանեւերեքերորդ: Բաղաամ անիծանելոց եբրայեցիս, բաց ի մտաց օրհնեաց զնո­սա... եւ զմահ խաչին յօրհնութիւն եւ ի փառս դարձոյց – [Բան]. Թերեւս յայտնեսցի ինձ Աստուած: [Մեկնութ.] Կեղծէ աստ Բաղաամ, զի կամի ըստ սո­վո­րութեանն հարցանել... եւ զքաղաքս բնակութիւնս նոցա ինքն գրաւի:

իդ. 257բ-260ա Գլուխ Քսանեւչորսերորդ: Բա­ղաամ երրորդ եւ չորրորդ անգամ օրհնեաց զԻս­րա­յէլ... դարձեալ զԱմաղեկայ, զՆինացւոց, զթագաւո­րու­թենէ Հռօմայեցւոց եւ զկործանմանէ նոցին – [Բան]. Եւ եղեւ Հոգի Աստուծոյ ի վերայ նորա: [Մեկ­նութ.] Այսինքն՝ ոգի մարգարէութեան կամ գերբ­նա­կան լոյս ներհեղեալ... բայց հետոյ ինքեանք եւս կորնչին. եւ այլն:

իե. 260ա-1ա Գլուխ Քսանեւհինգերորդ: Պոռնկա­նան եբրայեցիքն ընդ մադիանացւոց... եւ վասն այ­սո­րիկ Աստուած նմա զքահանայութիւն ի մշտնջե­նաւորս առնշանադրէ – [Բան]. Եւ բանակեցաւ Իս­րայէլ ի Սատտիմ. [Մեկնութ.] Այս է 42 եւ վերջին բնա­կարան եբրայեցւոց... եւ յետնորդք նորա եղիցին քա­հանայ զկնի Եղիազարու քահանային:

իզ. 261ա Գլուխ Քսանեւվեցերորդ: Եբրայեցիքն մտանելոց ի սուրբ երկիրն թուին ի քսան ամաց եւ ի վեր յիւրաքանչիւր ցեղս, զի նոցա երկիրն բաժանիցի – [Բան]. Եւ որդիքն Կորխայ... [Մեկնութ.] Քանզի որ­դիք Կորխայ ոչ հաւանեցան... զի Աստուած պահեաց զնոսա:

իէ. 261աբ Գլուխ Քսանեւեօթներորդ: Վասն դստե­­­րացն Սալպասդայ Աստուած տայ զօրէնս... եւ ինքեան ի դքսութեան ժողովրդեան կացուցանել զՅեսու – [Բան]. Յաւելցիս առ ժողովուրդ քո: [Մեկ­նութ.] Այսինքն՝ մեռցիս եւ գնասցես... այլ արժա­նա­ւոր, հանճարեղ եւ առաքինի եւ այլն:

իը.261բ Գլուխ Քսանեւութներորդ: Նախագրէ Աստուած զկացուցեալ զոհս ի տօնի մատուցանելի... եւ ապա մշտնջենաւոր ողջակէզն կոչի մշտակայ պա­տարագն գառին, եւ հանապազորդական – [Բան]. Եւ յամսամուտ մատուսջիք... [Մեկնութ.] Պատճառն է, զի Աստուծոյ... յամենայն ժամ եւ այլն:

իթ.261բ Գլուխ Քսանեւիններորդ– Հրամայէ Աստուած, զի ի տօնի փողոց մատուցանիցեն զերինջ մի, զխոյն մի... նախ գրէ զզոհս ի տօնի Տաղաւա­րա­հարաց յեօթն օր մատուցանելիք:

լ. 262ա Գլուխ Երեսուն– Սահմանէ Աստուած, զի հայրն դստեր, այրն կնոջ զի՞նչ եւ իցէ զուխտն ցրել<ել> կարիցէ... այլ պարտ է կատարել, ապա թէ ոչ մեղս ընկալնու եւ այլն:

լա. 262ա-3ա Գլուխ Երեսնեւմիերորդ: Հրամա­նաւն Աստուծոյ կոտորին մադիանացիքն ամենայն արուքն... Աստուծոյ ընծայիցէին այնու, զի ոչ ոք եբրայեցւոց անկաւ ի պատերազմին – [Բան]. Եւ զսպասն սրբութեան: [Մեկնութ.] Ուսցին աստ տանիլ ի պատերազմ... որպէս յայտ է առաջին գիրն մակա­բայեցւոց ի պատերազմէն մակաբայեցւոց ընդդէմ պայծառ Անտիոքոսի:

լբ. 263ա Գլուխ Երեսնեւերկուերորդ– Ռուբե­նեանք եւ Գադեանք առատացեալք խաշամբք, խնդրեն ի վիճակ դրիլ ինքեանց զերկիրն Գաղաադ... այլ մնան աշխարհի հեշտութեան եւ այլն:

լգ. 263բ-7բ Գլուխ Երեսներեքերորդ: Համա­հա­շուին քառասներկու բնակարանքն եբրայեցւոց յա­նա­պատին... մի՛ կամիցէին դառնալ ի խոտորնակ – [Բան]. Ի դիս արար վրէժխնդրութիւն Տէր: [Մեկնութ.] Զի ի նոյնում գիշերի... լաւապէս կաղն ընթանայ ի ճանապարհ, քան սուրհանդակն առանց ճանապարհի եւ այլն:

լդ. 267բ-8ա Գլուխ Երեսնեւչորսերորդ: Առագրին սահմանք Աւետեաց երկրին, այսինքն՝ որոյ յարեւելից եզերելի է Մեռեալ ծովէն... զայս երկիրս բաժանիցեն ի վիճակ – [Բան]. Իջանիցէն սահմանք մինչեւ ցՅոր­դա­նան: [Մեկնութ.] Յորդանան էր սահման յարեւելից սրբոյ երկրին... եւ ետես զոգին իջանել ի ձեւ աղաւնոյ ի վերայ Քրիստոսի. Մատթէոս, 3:

լե.268ա-9բ Գլուխ Երեսնեւհինգերորդ: Հրամայէ Աստուած Ղեւտացւոց տրիլ 48 քաղաք առ ի բնակիլ ընդ արուաձնաց... որ պատուի էր, թէ ինչ իցէ առնելի եւ այլն – [Բան]. Որդւոցն Իսրայէլի եկին... [Մեկ­նութ.] Աստ եկն իմանամք զայնս... զԱստուած ար­հա­մարհելով եւ զինքե(=ն) երդուելով զտաճար անդ էր սպանանիւր. եւ այլն:

լզ.270աբ Գլուխ Երեսնեւվեցերորդ – Պատճառաւ դստերացն Սալպաադու դնի օրէնք, զի ինքեանք եւ այլք իւրաքանչիւրք մտանիցեն ի ժառանգութիւն հօր եւ ամուսնանայցեն ընդ ցեղակցաց իւրեանց... երանի թէ ինքեանց նախատեսանիցէին զերանեալ յաւիտենա­կանութիւնն. եւ այլն:

– 270բ Վախճան Գրոցն Թուոց. Փա՜ռք եւ գոհու­թիւն Տեռան ամենակալի, որ է ամենից սրբոց ցան­կալի, հրեշտակաց պաշտելի, եւ դիւաց առարկայ երկիւղալի:

Ե. 271ա-327ա [Մեկնութիւնքն Երկրորդ Օրինաց]

– 271աբ Յառաջաբանութիւն Երկրորդ Օրինաց եւ առարկութեան – Երկրորդ գիրքն օրինաց, այսինքն՝ Հինգ գիրքն Մօվսէսի... զկնի մարգարէութեան Բաա­ղա­մու եւ այլն ի մետասաներորդ ամսոջ քառասներորդ ամի յառաջնում աւուրն ամսոյ:

Ծնթ. Երկրորդումն Օրինաց գրքի 34 գլուխներից իւրա­քանչիւրի մեկնութեան խորագրին կից կայ տուեալ գլխի բո­վանդակութեան համառօտ շարադրանքը:

ա. 272ա Գիրք Երկրորդ օրինաց: Գլուխ Առաջին: Յայսոսիկ երիս վերաընթեռնու եւ կրկնէ Մովսէս զճա­նապարհին զդիպուածսն... եւ առ պանդխտու­թիւնն քառասուն ամաց դատապարտեցան եւ պատժեցան – [Բան]. Յայնկոյս Յորդանանու: [Մեկ­նութ.] Մովսէս ոչ է ընդ Յորդանանու... շրջելով յանա­պատին, ցանգ ի նա մերձենան:

բ. 272աբ Գլուխ Երկրորդ: Կրկնէ զանցումն եբ­րայեցւոց առ սահմանօքն... եւ ապա զպատերազմ եւ զյաղթութիւնն զՍեհոնայ, 24 համար – [Բան]. Եւ կերի­ջիք: [Մեկնութ.] Աստուստ յայտ է, թէ եբրայե­ցիքն... սակս արդեանցն Իսահակայ եւ Աբրահամու հաւ պապից նոցա:

գ.272բ Գլուխ Երրորդ – Կրկնէ Մովսէս զյաղթու­թիւնն 0կայ եւ թէ որպէս նորին նմանապէս եւ Սեհո­նայ, զսահմանն... Ապա 23 համար, աղօթէ, զի ինքեան տրիցի մտանել ի Քանան, բայց Աստուած նմա լռեաց:

դ.272բ-274բ Գլուխ Չորրորդ: Յայսմիկ գլխոջ եւ ի հետեւեալն մինչ առ 12, Մովսէս կրկնելով զտաս­նա­բանեան եւ զոմանս օրէնս... սակս պատահական եւ յակամայ մարդասպանից – [Բան]. Մի՛ յաւելուցուք ինչ ի բանն. եւ այլն. [Մեկնութ.] Զայսմնէ հերետի­կոսքն խստապէս եւ յանդգնաբար մակաբերին... Մե­ռեալ ծովն կամ լիճն Ասբալթիթեայ, որ է Սոդոմայ:

ե. 274բ-83ա Գլուխ Հինգերորդ: Մովսէս կրկնէ ժողովրդեանն, եւ յիշէ զտասնաբանեան... ուստի Մով­սէս միայն ի լեառն ել առ Աստուած – [Բան]. Աս­տուած նախանձոտ: [Մեկնութ.] Աստուծոյ նախան­ձա­ւո­րութիւն տրի... աստուստ Սուրբ Գիրն տայ նմա զաջ եւ զահեակ:

զ.283բ-90ա Գլուխ Վեցերորդ: Մովսէս յիշէ եւ յի­շատակէ զպատասխանն սիրելոյ զԱստուած ի բոլոր սրտէ... եթէ զայս առնէին երկրի պարար­տու­թիւնն եւ զյաջողութիւնն վայելեալք լինէին – [Բան]. Սիրեսցէս զՏէր Աստուած քո... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ մի է Աս­տուած մեր... կամ կետ յամենայն կեանս իմ, յորում զբա­րերարութենէ քումմէ ոչ զմայլիցիմ:

է. 290ա Գլուխ Եօթներորդ: Հրամայէ եբրայեցւոց, զի զքանանացիս եւ զկուռս նոցա ջնջեցին... զորս հա­լածել պարտ է յանձնէ, որոց մտանել կամին յեր­կինս. եւ այլն – [Բան]. Օրհնեսցէ զծնունդս... [Մեկ­նութ.] Աստի առ նշանադրեա՛, թէ յայտներ գոլ ամուլ... հասարակ յօրհնութենէն զրկիւր, որպէս հաւաքի Յով­սեայ 9. 14, Ծննդոց 20. 18, Ղուկաս 1. 16:

ը. 290ա-2ա Գլուխ Ութներորդ: Ընթանայ Մովսէս, այսինքն՝ հետեւի յորդորել զեբրայեցիս՝ առ ի պահել զօրէնսն Աստուծոյ... լարելով նոցա զկործանումն, եթէ թողցեն զԱստուած – [Բան]. Չարչարեաց զքեզ: [Մեկնութ.] Վասն զի ի յանապատին եբրայեցիքն... եթէ ի նմանէ Աստուած զիւր կառավարութիւնն բացա­քարշիցէ:

թ. 292ա Գլուխ Իններորդ – Մովսէս յիշէ եբրայեց­ւոց զտրտունջս եւ զմեղս... զի խոնարհեցուցանիցեն զինքեանս, եւ այնուհետեւ ի նմանէ զգուշանայցէին:

ժ. 292ա-3բ Գլուխ Տասներորդ: Տեւէ Մովսէս յիշել եբրայեցւոց զօրէնն եւ զերկիւղն Աստուծոյ... երկ­րորդ՝ Աստուած մեր, է Աստուած աստուծոց եւ Տէր տերանց – [Բան]. Այլ՝ երկնչիլ ի Տեառնէ... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ մինչ այսքանիցս քեզ, ո՛վ Իսրայէլ... եւ հրեշտակաց ձայնիւ գովել կարող լինէի:

ժա. 293բ-4ա Գլուխ Մետասաներորդ: Տեւէ ի քա­րո­զութեան իւրում Մովսէս՝ նախ զարհուրա­ցու­ցա­նելով զեբրայեցիս... երրորդ ի 20 համար, յառաջա­ցու­ցանելով նոցա զօրհնութիւնս եւ զանէծս – [Բան]. Ոռոգանեն ոտիւք: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ մինչ յԵգիպ­տոս ոչ է անձրեւ... յերկրին կենդանեաց, որ ընտրելոց խոստացեալ է յերկինս:

ժբ. 294աբ Գլուխ Երկոտասաներորդ: Մինչեւ ցաստ Մովսէս զեբրայեցիս առ 0րէնն Աստուծոյ ընդ­հանրապէս յորդորեաց... միայն յարենէ հրաժարի­ցէին – [Բան]. Ի ներքոյ վարսաւոր ծառոց: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ տերեւախիտ զարդարեալ... զի մինչ Տեառն մատուցանի, սրբի:

ժգ. 294բ-5ա Գլուխ Երեքտասաներորդ: Հրամայէ Աստուած զսուտ մարգարէն եւ զբարեկամն, որ զպաշ­­տումն օտար Աստուծոյ, սպանանել եւ քար­կո­ծել... եւ ամենայն կահ եւ կարասի նորա ընդ քաղա­քին այրիլ – [Բան]. Փորձէ զձեզ Տէր Աստուած: [Մեկ­նութ.] Այսինքն՝ փորձիլ թոյլ տայ... ո՛վ բարձրութիւն հարստութեանցն, իմաստութեանցն եւ գիտութեանցն Աստուծոյ:

ժդ. 295ա Գլուխ Չորեքտասաներորդ: Յիշէ Մով­սէս զօրէնն սուրբ եւ պիղծ կենդանեացն... հրա­մա­յեաց զերկրորդ եւ զերրորդ տրիլ, ի համար 28 – [Բան]. Մի՛ հարկանիցէ՛ք զճակատ... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ մի՛ սգայք... զի հոգի ննջեցելոյն վերահան­գիցէ եւ ածիցի ի դրախտն:

ժե. 295ա-6բ Գլուխ Հնգետասաներորդ: Կրկնի 0րէնն եօթներորդ ամի թողութեան, զի այսինքն ի նմին՝ հրէից թողանիցին պարտքն... եթէ ոչ իցեն պա­կասաւորք կամ արատաւորք – [Բան]. Պարգեւելով պարգեւեսցես նմա եւն: [Մեկնութ.] Բարոյականապէս առ նշանադրեա՛... իբր կնտեալ ի բրդից ցուցանիցէ:

ժզ. 296բ Գլուխ Վեշտասաներորդ: Յիշէ զտօնն Զատկին եւ Բաղարջաց եւ, ի 10 համար, զտօնն Պեն­տէ­կոստէին... ի 18 համարն, հրամայէ յամենայն քա­ղաքի կացուցանել դատաւորս – [Բան]. Ամսոյն նախկնոյ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ ի Նիսան, այսինքն՝ ի մարտի:

ժէ.296բ-7ա Գլուխ Եօթնեւտասներորդ: Հրամայէ Աստուած սպանանիլ կռապաշտից եւ օրինական փաստն տարակուսական տանիլ առ քահանայսն... եւ ընթերցցի միշտ զգիրս Երկրորդ Օրինաց, եւ մի՛ հպար­տասցի ի վերայ ժողովրդեան – [Բան]. Մի՛ յա­ճա­խիցէ իւր երիվարս եւ այլն: [Մեկնութ.] Քանզի բազ­մացուցանելով ելանէ ի պատերազմ... միայն յԱս­տուած յապաւինի, որ զնա կարէ յամենայնէ փրկել. եւ այլն:

ժը. 297ա-8ա Գլուխ Ութնեւտասաներորդ: Սահ­մա­նէ, զի քահանայքն եւ ղեւտացիքն զոչինչ բաժին ունիցին ի Քանան... երկրորդ, ի համար 10, արգելու հարցանել վհկաց եւ կախարդաց, այլ մարգարէին, որոյ ի 18 համար, հրամայէ լսել– [Բան]. Մարգարէ յեղբարց քոց... [Մեկնութ.] Իբրու կրկին է մեկնութիւնն աստ գրական... այսինքն է՝ առնել զպատուիրանս Աստու­ծոյ, այսինքն՝ լնուլ զկամն Հօր:

ժթ. 298ա Գլուխ Իննեւտասներորդ: Հրամայէ Մով­սէս առ նշանադրիլ երեք ապաստանից ի յեցումն յակամայ մարդասպանից... զի որով ստութեամբ վկայէ, նովին չարաչար պատժի եւ տանջի. եւ այլն – [Բան]. Հարկանել զփայտ եւ այլն: [Մեկնութ.] Վարքա­պէս ասէ սուրբն Գրիգոր... պարտաւոր գործեալ մար­դասպանութեան ոչ պարաւանդի:

ի. 298բ Գլուխ Քսաներորդ: Հրամայէ Աստուած ի պատերազմէն առաքիլ ի տուն նոր շինողքն, այգի տնկողքն, փեսայքն եւ երկչոտքն... զի մի՛ պտղաբեր ծառքն քաղաքին ի թշնամեաց հատանիցին, այլ անպտուղքն հատանիցին – [Բան]. Գնասցէ եւ դարձցի ի տուն իւր... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ եթէ նոր տուն շինողքն... զանպտուղսն կտրեա՛ եւ արա՛ պատ­նիշ ի պահպանութիւն. եւ այլն:

իա.298բ-300ա Գլուխ Քսանե[ւ]միերորդ: Հրա­մայէ Աստուած քաւիլ գաղտնի մարդասպանին զեն­մամբ երնջոյ եւ վկայութեամբ դատաւորին զան­մե­ղութեան նորին... զի անիծեալ է, որ կախի ի փայտէ – [Բան]. Եւ չափեսցեն շուրջ զվիրաւորաւն: [Մեկ­նութ.] Այսինքն՝ համահաշուին, թէ որքա՞ն մղոնօք... այլ զի անէծսն մարդոյ ինքն ի յանձն էառ. եւ այլն:

իբ. 300ա-1բ Գլուխ Քսաներկուերորդ: Վե­րախնդրէ Մովսէս զոմանս օրէնս ողորմութեան եւս կիրառնելի ի յանասունսն... եւ զկոյսն ածել եւ միշտ պահել. եւ այլն – [Բան]. Գուցէ տեսեալ զարջառ եւ զոչխար... [Մեկնութ.] Ո՞րզան հրէայ, որ է քո ազգին... զէշն ընդ երիվարի ընկերակցեմ, այս ունձի (՞), այն աքացւոյ կարօտի:

իգ. 301բ-2ա Գլուխ Քսաներեքերորդ: Ներքինին, ամօնացին եւ մովաբացին ի յաւիտեան յեկեղեցւոյն Աստուծոյ մերժիցէին... հինգերորդ, ի 21 համար, զուխտն առանց յամեցման հրամայէ հատուցանել – [Բան]. Մի՛ մտցէ մալեալն եւ կրճատեալն... [Մեկ­նութ.] Այսինքն՝ ներքինի ի ժողովն... եւ մի՛ տեառն իւրում մատներ, զի միգուցէ բարկացեալ չարչարիցէ:

իդ. 302աբ Գլուխ Քսանեւչորսերորդ: Թուլատրի գիր ապահարզանի: Երկրորդ 16 համար, զանազան օրէնք շուրջ զգրաւօք եւ զօգնութեամբ աղքատաց սահմանեն – [Բան]. Մի՛ գրաւեսցես զվերին եւ զներքին... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ եթէ զպարտապանն քո ըմբռնիցես... այլ բարեխառն յոյս ընդ երկիւղին Աստուծոյ միասցի. եւ այլն:

իե. 302բ Գլուխ Քսանեւհինգերորդ: Նախ՝ սահ­մանէ Աստուած, զի դատաւորքն արդարապէս դա­տես­ցեն... երրորդ ի համար 13, զի ունիցին զարդար կշիռ, նա եւ զանուն Ամաղեկայ ջնջեսցեն – [Բան]. Եղբայր առն իւրոյ... [Մեկնութ.] Եղբայր մեռեալ եղ­բօր... եւ յանուն նորա կոչեսցի քրիստոնեայ եւ այլն:

իզ. 302բ-5ա Գլուխ Քսանեւվեցերորդ: Հրամայի եբրայեցւոց զնախարմտիս պտղոց մատուցանել Աս­տու­ծոյ հրապարակական դաւանութեամբ... որ զնո­սա ամենայնից ազգաց գերազանցեց ծառայել եւ հնա­զանդիլ – [Բան]. ԶԱսորիս եթող հայր իմ. եւ այլն: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ Յակոբ զԼաբան աներն իւր... վասն այսորիկ ես նոցա զթոշակս հատուցանեմ:

իէ. 305աբ Գլուխ Քսանեւեօթներորդ: Նախագրի արարողութիւնն օրհնութեան ի լեառն Գարիզին եւ անիծանայ գնալոյ ի լեառն Գեբաղ – [Բան]. Եւ գրեսցես եւ. այլն: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ ի վերայ քա­րանցն... եւ միւսն անէնծ ի դատաւորէն Քրիստոսէ Աս­տուծոյ եւ այլն:

իը. 305բ-6ա Գլուխ Քսանեւութներորդ: Խոստա­նայ Աստուած զբազում բարիս եբրայեցւոց, եթէ զիւր օրէնն պահիցեն, ապա զբազում խոստանայ, եթէ ոչ պահիցեն – [Բան]. Զանձրեւ քո փոշի: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ մինչ չորութիւն լինի... այլ ատեցեր, վասն այնորիկ անիծեալ ես. եւ այլն:

իթ. 306ա Գլուխ Քսանեւիններորդ: Տեւէ Մովսէս զեբրայեցի ստիպել առ օրէնն Աստուծոյ, մասն ինչ բարերարութեամբ եւ խոստմամբ եւ մասն ինչ սպառ­նալեօք – [Բան]. Թող զայն ուխտն: [Մեկնութ.] Աստուած եդ զուխտ ի Սինա... զոր ինչ կամէր եւ ի մէնջ խնդրէր, մեզ յայտնեաց եւ այլն:

լ. 306աբ Գլուխ Երեսներրորդ: Տեւէ քարոզել Մով­սէս, ուստի նախ խոստանայ նոցա զդարձումն ի գե­րութենէ, եթէ դառնայցեն առ օրէնն Աստուծոյ... առ այս կոչէ զերկին եւ զերկիր – [Բան]. Եթէ լուիցես ձայ­նի Տեառն Աստուծոյ քո: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ եթէ կա­միս, զի Աստուած լուիցէ... զի ոչ երբեք եկաց. եւ այլն:

լա. 307ա Գլուխ Երեսնեւմիերորդ – Մովսէս զօրա­ցու­ցանէ զժողովուրդն եւ զՅեսու, զի երթիցեն ի Քա­նան... հետեւեսցին Աստուծոյ հարքն բարիք եւ առաջ­նորդք սուրբք:

լբ. 307ա-16բ Գլուխ Երեսներկուերորդ: Այս գլուխս է չքնողական երգն Մովսէսի, արդ է մեռա­նե­լոց, զի Մովսէս ներշնչութեամբ Աստուծոյ նախա­տե­սա­նելով՝ թէ եբրայեցիքն զկնի մահուան իւրոյ յԱս­տու­ծոյ հեռանալոցք էին... միայն Աստուծոյ պաշտ­ման լինիլն ջրհեղեղին, բաժանման լեզուաց եւ երկրից ընտրութեան ժողովրդեան Իսրայէլի, բարե­րա­րութեանց նմա յԱստուծոյ յանապատին, յարու­թեան մեռելոց եւ այլն – [Բան]. Լուարո՛ւք երկինք... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ դուք երկին եւ երկիր... Նաբաս էր գլուխ կամ գագաթ լերին Աբարիմայ:

լգ. 316բ-24ա Գլուխ երեսներեքերորդ: Մովսէս մե­ռանելոց՝ օրհնեաց զԻսրայէլ եւ զիւրաքանչիւր ցեղսն եւ նոցա զապառնիսն նախագուշակեաց – [Բան]. Եւ ասէ Տէր ի Սինայէ... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ Տէր ի Սի­նայէ եկն առ մեզ... եւ յաղթես թշնամեաց քոց. եւ այլն:

լդ.324ա-7ա Գլուխ Երեսնեւչորսերորդ: Մովսէս, ի Նեբուոյ տեսանելով զՔանան, մեռանի, թաղի եւ կո­ծի: Յեսու նմա յաջորդէ, բայց ոչ ոք մարգարէ նման Մովսիսի զկնի նորա յաջորդեցաւ – [Բան]. Մինչեւ ցծովն վերջին: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ մինչեւ առ արեւմտեան ծովն... երանի որք բնակին ի տան քո, Տէ՛ր, ի լերինս յաւիտենից, յաւիտեանս յաւիտենից գովեսցեն զքեզ:

– 327ա Վախճան Մեկնութեան հինգ գրոցն Մով­սեսի եւ բովանդակ մատենիս, ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեան եւ մի աստուածութեան՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, եւ ի պատիւ ամենօրհնեալ սուրբ Աստուածածնին՝ որոյ անդառնալի բարեխօսու­թեանն եւ մայրենի խնամակալութեան յանձնեալ եմ միշտ զանձն, ընդ որում գոհաբան կարգեալ միշտ Երրեակ անձնաւորութեան ի զօրութեան միում եւ ի կարողութեան եւ յիշխանութեան հաւասարապէս սերտելոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 2ա Տե՛ս տիտղոսաթերթ:

2. 327ա (ստացողի) Կենդանատու ամենեցուն Յի­սուս Քրիստո՛ս, եւ զիս, մաղթեմ, յարո՛ նախ ի տղմոյ մեղաց, եւ ապա՝ ի կեանսդ յաւիտենից անկշիռ ողոր­մու­թեամբդ եւ մաքուր հայցմամբ մօր քում կենաց ամենօրհնեալ սուրբ կուսին Մարիամու եւ սրբոց քոց, զիս՝ ստացօղ գրոյս զՍտեփաննոս լոկ եպիսկոպոս անարժան, որ եմ տեղապահութեանն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ղուկաս վար­դա­պե­տի Խարբ[երդցւոյ] Մեկնութիւն Հինգ Գրոց Մով­սի­սի Կուռնելիոսի», Պհպ. Աա՝ «521, 2716», «1807, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», Պհպ. Աբ-ին ամրացուած թերթիկին՝ «Համար 1. Մեկնութիւն հինգ գրոցն Մով­սէ­սի ի Կուռնելիոսէ Ալափիտեայ եւ ի լատինականէն յեղեալ ի հայ բարբառ հայր Ղուկասու վարդապետի Խարբերդւոյ. քառածալ, մեծադիր եւ ընտիր նօտրա­գիր, գրեալ ի թղթի ի մահտեսի Ազարիայէ Տէր-Գրի­գորեան յամի Տեառն 1807 ի Զմիւռնիայ: Չունի զյիշա­տակարան», «Ի վայելումն Ստեփաննոս արքեպիսկո­պոսի», 2ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պահպանակ Աա՝ «աբգդեզէըթժիլխծկհձղճմ», 2ա «/// զօրութեամբ Նորա ընկէց ի ծով թա­գա­ւոր զամենայն յաւուրս» (եզրահատումից վնա­սուած), 190բ՝ «ամենայն առաքինութեամբ հասցէ գիրս ԻԲ. (22) ի Բարելի քաղաք»:

2717

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է չորս տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 64: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, չգրուած սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթն ու կաշին մաշուած, մէջքին ցեցի անցքեր:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԿԱԶՄՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Պհպ. Աբ Այսոքիկ տետրակք ըստ յարմարութեան նիւթոցն եւ դրիցն հաւաքեալ ի թղթոցն հանգուցեալ Ղուկաս արքեպիսկոպոսի, ետու կազմել ի մի գիրք, զի մի՛ հետզհետէ կորիցէ թերթատեալ եւ արտաքոյ ցու­ցա­կին մնալով, ի 15 հոկտեմ[բեր] 1864, ի Սուրբ Էջ­միածին. Վրթանէս անուամբ եւեթ վարդապետ:

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 12 (թ. 1-12, գրչի էջակալում՝ 3-22, որ է՝ 2ա-11բ). չգրուած՝ 1բ, 5աբ: ՊՐԱԿ՝Աx12: ՆԻՒԹ՝կապոյտթուղթ, լուսա­գծե­րովեւլուսադրոշմներով՝ «KEKOCH, 1808» եւփայտէցան­կա­պատ, ներսումտղամարդ՝զինուորականհանդերձովեւգա­ւա­զանով, եւթագակիրառիւծ՝սուրըձեռքին, դրսում՝ «MM»: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29,3x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (21.5x14): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 33:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդարուն շրջանակ (մէջը՝ Խո­րա­գիրը)՝ 1ա: Զարդագիր՝ թռչնագիր (6ա): Գոյներ՝ կա­պոյտ, դեղին, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. զանազան բծեր, 1ա, 12բ՝ թանաքաբծեր, վերջից թերի. կազմութեան ժամանակ Ա. պրակահամարով առա­ջին թերթը դրուել է վերջում եւ թերթակալուել՝ թ. 12, թ. 7-10ի եզրերին փոքրիկ պատռուածքներ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-11բ Գիրք Մեկնութեան Հինգ գրոցն Մովսէսի, ի Կուռնելիոսէ (=Պօղոս վրդ. Ադրեանապօլսեցի, Հա­մա­ռօտումն Կուռնելիոսի Մեկնութեան Հնգամա­տենի):

Տե՛ս ձեռ. 2716, 3ա-227ա: Յռջբ./2ա-4բ: Ա. ա/6ա-11բ (վեր­ջը թափուած՝...Եւ մեկնեաց լոյսն ի խաւարէ... Եւ այսպէս որ ինչ առնանիւր ///): բ-ծ/չիք: Բ-Դ/չիք:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 12ա՝ «Յաբգննոյ, նանաին մարտի գն նախ­նար, զողորմութիւն նախ խնդրեմք նախ նա­խանպս Այս տետրս, որն, Մանուէլ (քառիցս), Ղուկաս (երիցս), Յովհան, Հասանին, Նաբուգոդոնոսոր, մա­նա­ւան­դականութիւն... բարկարմաբար գրեմք ահա եւ խո­նաւ ցանեմք վաղվաղակի, զի եթէ ոչ զգուշանայցես ի յայդպիսի անպատեհ իրողութեանց, զոր ոչ արժան հա­մա­րիմք քոյդ անուն զկնի ըստ ամենայնի անպա­տուամբ տանջանս ունես կրել յանձն քում, ընդ միշտ խայտառակութեամբ, զայն ինչ գրութիւն մի՛ խոտան համարեցեալ իբր» (նաեւ շրջանակ եւ գծեր), 12բ՝ զանազան գծեր:

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 29 (թ. 13-41). ՊՐԱԿ՝Բ-Դx10 (Դ 9): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լու­սա­գծերովեւլուսադրոշմով՝թագապսակոճաւորզինանշան, մէ­ջըթեքժապաւէն, ներքեւում՝ «AP»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29,3x20,8: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝միասիւն (24x15.5-16): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 13ա): ՏՈՂ՝ 32:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 13ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. սկզբից եւ վերջից թերի, թերթերին զանա­զան բծեր, դեղնաւուն հետքեր, 22բ, 32ա, 35բ, 36ա, 39բ՝ թանա­քա­բծեր, թ. 21՝ կիսով չափ հիմքից անջատ. պրակները սխալ կա­րուած, կարդալ՝ թ. 32-41, 22-31, 17-21, 13-16, թ. 21ը՝ 21բա:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

13ա-41բ [Պետրոս Կ. Պօլսեցի, Լուծմունք Մեկնա­կանք Շարական կոչեցեալ գրքոյն]

Տե՛ս ձեռ. 624, 2բ-121բ: ա/36ա-9բ (սկ. թափուած՝ /// [Բան]. Որ բարձրացոյց զանկեալ բնութիւնս... [Լուծմունք].Նախ­­կին ծնողքն ի մէջ փառականացող դրախտին...): բ/32ա-6ա (սկ. թափուած՝ /// Մովսէսի Խորենացոյն եւ Ֆիզանդի գրգոյն, նոյն Մեծի Ներսէսի սրբոյն... Բան. Լրումն աշխարհի եւ ճառագայթ իմանալի...): գ/39բ-41բ, 22ա-29ա: դ/29ա-31բ, 17ա-8բ: ե/18բ-20ա: զ/20աբ, 21բ: է/21բա, 13աբ: ը/14ա-6ա: թ/16աբ (վերջը թափուած՝ «յաղագս անհաւատութեան Պտղո­մեայ զոմանս տեղիս նսեմացուցին///»): ժ-ժը/չիք:

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ.

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 10 (թ. 42-51). չգրուած՝ 42ա: ՊՐԱԿ՝ 1x10: ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (19.5x15): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 44ա): ՏՈՂ՝ 24:

Новый рисунок

Նմուշ 44ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր (43ա):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. խոնաւութեան դեղնաւուն հետքեր, 43ա՝ թանաքաբծեր. թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրա­դաշ­տը գունափոխուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

– 43ա Շնորհատու բարեաց Էից համայնից՝ Հոգի Սուրբ Աստուած, բղխումն հայրենի, անհաս, ան­քննին, լե՛ր եւ ինձ՝ հիքոյս, սատար առատաբաշխ, ան­նուազ քով շնորհիւդ... եւ ինձ առիթ միանգամայն փրկութեան, աղաչեմ, ժտեմ:

1. 43ա-9բ [Աղերս առ սուրբ Երրորդութիւն]

ա. 43ա-5ա [Գլուխ Ա]. Առ պաշտելի ամենասուրբ Երրորդութիւն միասնական աղերսաբանութիւնք ի խորոց սրտէ – Անհետազօտելի, անզննելի, անհաս, համակ խորհրդոց նրբից... ի սրբահոյլ վերինն Սիովնի զհամագոյ, միշտ օրհնաբանեալ զամենասուրբ Երրոր­դութեանդ՝ զՀայր եւ զՈրդի... յաւիտենից. ամէն:

 45ա Երգ մաղթանաց – Սուրբ Երրորդութի՛ւն, անմահ աղօթիւք սրբոց քոց կարդամ առ քեզ... կենդա­նա­րար Սուրբ Հոգի:

բ. 45ա-7ա Գլուխ Բ. Աղերսաբանութիւնք առ բա­րե­րար փրկիչն Յիսուս, ի խորոց սրտէ – Ամենակար արարօղ, ամենայնի եւ բնաւից բարեաց լրացեալ կա­տա­րելութիւն... պաշտօն ծնրամած երկրպագութեամբ ձօնեսցի յանսահման ժամանակս. ամէն:

 47ա Երգ մաղթանաց – Ողորմեաց ինձ Քրիստոս... եւ լո՛ւր ինձ՝ բազմամեղիս:

գ. 47ա-8բ Գլուխ Գ. Աղերսաբանութիւնք առ նոյն բարերար փրկիչն Յիսուս, ի խորոց սրտէ – Եւ արդ, ստոյգ եւ անվրէպ գիտութիւն, անհաս իմաստութիւն... ի միութիւն սերտեալ սուրբ աստուածութեանդ յաւի­տեանս. ամէն:

 48բ Երգ մաղթանաց – Լո՛ւր, Տէ՛ր, ձայնիս ող­բալւոյս... եւ լո՛ւր ինձ՝ բազմամեղիս:

դ. 48բ-9բ Գլուխ Դ. Աղերսաբանութիւնք առ նոյն բարեգործ փրկիչն Յիսուս, ի խորոց սրտէ – (այլ ձեռքով)՝ Օրհնեալ գերասքանչ մեծութիւն, գովեալ ի[ն]ք­նազօր կարօղութիւն... հաւատարմին քո եւ սի­րե­լոյ՝ յոգներախտ հօրն մերոյ՝ Լուսաւորչին սրբոյ (48բ՝ բնագիրը թանաքագծերով ջնջած):

2. 50ա-1ա [Քարոզ տարեմտի] – Նորոյս Սիովնի նոր ժողովո՛ւրդ, եկա՛յք միաբան նոր զօրհնութիւնս մա­տուսցուք... ահա այս էր խորհուրդն, որ ի նմա:

3. 51բ Այլ տաղ Մամիկոնէից – Նոր թափանցիկ սուսեր հատու, երկբերան խայթոց մահու... թեւա­կո­խեա՛յ օգնել մեզ քաջ զօրաւար Մամիկոնեան Գայլ Վահան:

4.ա. 49բ (Այլ ձեռքով) ա. Փառք քեզ, Տէ՛ր, փա­ռաց թագաւոր – Քրիստոս Աստուա՛ծ, Էդ անսահմա՛ն, որ մարդացար վասն մարդկան, / Գահիս մեծի տեղոյդ իջ­ման ընծայեցայ բնիկ միաբան: / Յոր զարգացայ, քան զիս արժան՝ ամբառնալով եօթն աստիճան / Վարդա­պետս անուամբ Ստեփան, որ ի բարեաց զուրկ եւ խոտան, / Ամբառնալով եօթն աստիճան, որ ի բա­րեաց զուրկ եւ խոտան կամ խոպան:

բ.[Աղօթք] – Արդ, ո՛վ փրկիչ, Տէր միշտ գթած... լերուք հայցեմ հոգոյս նպաստ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

42բ (49բ էջի գրիչը՝ Ստեփաննոս) Սրտից թարգման կաս ի յորգման,

Զշուղդ ծագման տո՛ւր ինձ թարգման,

Ստեփաննոսիս սոսկ անուան,

Որ ի բանից գործեմ համայն,

Սատարութեան քում գեղազան,

Շնորհաց սպասեմ առ իս զեղման,

Սրբազնասուրբ զկար մի անճառ,

Հե՛ղ յանարժանս, Տէ՛ր գերափառ,

Սեւափարատ օդոյն պայծառ,

Հանգոյն լիցի միտքս յոր ի վառ:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 42ա՝ «Մաքուր եւ սուրբ արեանց գիրքն», 42բ՝ «լեզու շաղակրատ. եթէ լաւ իցէ, արկից ի գործ ապա ոչ, ոչ ձեր, լեզու շաղակրատ եթէ լաւ իցէ ար­կից ի գործ ապա թէ ոչ, զաւուրս, զշուղդ: Սուրբ Եր­րորդութիւն, անմահ աղօթիւք սրբոց քոց կարդամ առ քեզ, լո՛ւր ձայնի իմում, սրբեա՛ զանձն իմ եւ տաճա­րացդ սուրբ, սուրբ Երրորդութի՛ւն, կենդանարար, սրբահոգի» (վերջին նախադասութիւնը ջնջած), 51բ «1. ծաղկօք, 2. Դու լուսենեակ: 3 Թմբուկ քնար: 4. Գոհար անկիւտ, 5. Կրթեալ եղբարց»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 42բ՝ տերեւ կապոյտով, թռչնագիր՝ մանուշակագոյն:

ՁԵՌԱԳԻՐ Դ.

ՕՐԹԱԳԻՒՂ

ՌՅԶ. – 1857

ԳՐԻՉ՝ Մատթէոս արքեպս.:

ԹԵՐԹ՝ 14 (թ. 52-64). չգրուած՝ 54աբ, 62բ-4բ: ՊՐԱԿ՝ 1x14: ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (21x17): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 53ա): ՏՈՂ՝ 24:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 53ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. տեղ-տեղ թանաքի բծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

52ա-62ա Քննութիւն Դաշանց թղթոյն, գրեաց Մատ­թէոս արքեպս., նախկին պատրիարգ Կ. Պօլսոյ, Յօրթագիւղ, 1857:

– 52բ Հարցջիր դու ցհարս քո, եւ պատմեսցեն քեզ, ցծէրս, քո, եւ ասասցեն քեզ. Բ. Օրինաց, ԼԲ.:

ա. 53աբ Յառաջաբան – Արդարեւ, ով որ կուզէ ու կբաղձայ ազգային պատմութիւն մը, ստուգութիւն քննելու եւ իմանալու... յաւէտ անձնանուէր աղօթարար առ Տէր Յիսուս Քրիստոս՝ Մատթէոս արքեպս., նախ­կին պատրիարգ Կ. Պօլսոյ:

բ. 55ա-61բ Հաստատութիւն – Այս Դաշանց թուղ­թը անժխտելի երդմամբ հաստատեցին իրենց մէջ Կոս­տան­դիանոս կայսրն Հոռոմոց եւ Տրդատ թագաւորն մեր... որոց տացէ Տէր հոգի ճշմարտութեան, ի փառս պաշտելի անուան իւրոյ:

գ. 61բ-2ա Վերջաբանութիւն – Ապա կնքենք այստեղ փոքր ի շատէ խորհրդածութիւնիս Դաշանց թղթոյն... երանի ազգի, որոյ Տէր Աստուած օգնական է նմա: Սաղմ. ԼԲ. 10:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «524, 2717», Ա. կազմաստառին ամ­րացուած թերթիկին՝ «Մեկնութիւն հինգ գրոցն Մով­սիսի ի Կուռնելիոսէ, քառածալ, նօտրագիր, գրեալ ի կապոյտ թղթի, թիւն, տեղին եւ անուն գրողին անյայտ, զի է հատուած ինչ յառաջին գլխոյ մեկնու­թեան, հանդերձ առաջաբանութեամբն: Ունի ա. Հա­տուած մի շարականի լուծման՝ յանյայտ հեղինակէ, հարթ շարագրութեամբ ու նօտր գրչութեամբ, գործ հատընտիր, բայց պակաս է ընդ մեծի մասին: Բ. Բանք զղջման աղօթից, յանյայտ հեղինակէ, հատուած մի, որոյ գլխակարգութեանց սկսուածքին վերստին սրտա­յին գոչմամբ աղաղակ աղօթից եւ թէ խօսք մաղթանաց ընդ Աստուծոյ, ի խորոց սրտէ (ի սմանէ հատուած մի կայ ի փոքրիկ քարոզգրի, որ յանուն Տիրատուր վարդապետի, ընդ համարով): Գ. Քննութիւն Դաշանց թղթոյն ի Մատթէոս արքեպիսկոպոսէ՝ նախկին պատ­րիարգէն Կ. Պօլսոյ, որ այժմ է կաթողիկոս Ամենայն Հայոց, գրեալ ի թղթի ի թիւ փրկչ. 1857, յՕրթագիւղ Կ. Պօլսոյ», 1ա՝ «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2718

ՊԵՏՐՈՍ ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ-ԲԵՐԹՈՒՄԵԱՆ, ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԶՄԻՒՌՆԻԱ

ՌՄԿԶ.-ՌՄԿԹ. – 1817-1820

ԳՐԻՉ՝ Յովհան քհնյ. Միրզայեան Վանանդեցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Փիլիպպոս արքեպս. Զմիւռնոյ:

ԹԵՐԹ՝ 240+1 (կրկն.՝ թ. 90, էջակալուած՝ 1-152, որ է՝ 2ա-77բ, 1-283=92ա-233ա). չգրուած՝ 1բ, 78ա-91բ, 92բ, 233բ-240բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Թx10 (Ա 9, Ե 8, Թ 13)+Ա-ԺԵx10: ՆԻՒԹ՝ թուղթ լու­սա­գծե­րով եւ լուսադրոշմներով՝ «Pine, Thomas. 1812» եւ թագա­պսա­կ բոլորակ, մէջը՝ ջրի ալիքների վրայ, սայլականման անուաւոր աթոռի նստած կին՝ մի ձեռքին նիզակ, միւսին՝ երեք­նուկ, 91բ էջը վարդագոյն հէնքի վրայ սեւ քառակուսիներ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 29,8x19,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (22x13.7): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 36-37: ԿԱԶՄ՝ մուգ եւ բաց շերտերով դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, փեղկերին՝ ոսկեգոյն զար­դա­շրջանակ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. (սկ.)՝ թուղթ լուսա­գծե­րով եւ «Pine, Thomas. 1812» լուսադրոշմով:

Новый рисунок

Նմուշ 3ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – տիտղոսաթերթի՞ համար գծուած երկգիծ ուղղանկիւն շրջանակ՝ 1ա, 92ա (մէջը՝ խորագիրը): Ճա­կատազարդ՝ 2ա: Զարդագիր՝ թռչնագիր: 232բ, 233ա՝ գծա­­յին վերջնազարդ-զարդապատկերներ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, փոքրիկ քեր­ծուածքներով եւ ցեցի անցքերով, լուսանցակողերին թանա­քա­բծեր, 122 եւ 219 թերթերի պատռուածքները նորոգուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-74բ [Պետրոս արքեպս. Աղամալեան-Բեր­դու­մեան], Մեկնութիւն Ծննդոց

1. 2ա-12բ Գլուխ Ա. – [Բան]. Ի սկզբանէ արար Աս­տուած... Մեկնութիւն. Ի սկզբանէ այսինքն՝ նախ եւ առաջ... զերկիրն կենդանեաց, ասէ, լցուցանել:

2. 12բ-6ա Գլուխ Բ. – [Բան]. Եւ կատարեցան եր­կինք եւ երկիր... [Մեկնութ.] Երկնից զարդք հրեշտակք են... անկանել երեսացն է յամօթոյն ի վայր հայել:

3. 16ա-20ա Գլուխ Գ. – [Բան]. Եւ օձն էր իմաս­տա­գոյն: [Մեկնութ.] Յայլ թարգմանութիւնս՝ խաբիս դնի... արածեա՛ զոչխարս իմ:

4. 20ա-3բ Գլուխ Դ. – [Բան]. Ստացայ մարդ Աս­տու­ծով: [Մեկնութ.] Ի թարգմանութեան արաբացւոց... իբրեւ զխարիսխ հաստատուն ունիցիմք:

5. 23բ-4ա Գլուխ Ե. – [Բան]. Այս է գիր արարածոց մարդկան: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ այս է իսկական պատ­մու­թիւն... ի ժամանակի բարկութեան եղեւ վերա­հաշ­տութիւն:

6. 24ա-6ա Գլուխ Զ. – [Բան]. Տեսեալ Որդւոցն Աստուծոյ... [Մեկնութ.] Որդւովքն Աստուծոյ իմանան սրբազան մեկնիչքն... ըստ նմանութեան մրրկի գայցէ:

7. 26աբ Գլուխ Է. – [Բան]. Ի սրբոցն եօթն... [Մեկ­նութ.] Որոշումն սրբոց եւ անսրբոց... ստեղծօղն զիջաւ ի բարկութենէն:

8. 26բ-8ա Գլուխ Ը. – [Բան]. Եւ յիշեաց Աստուած զՆոյ... [Մեկնութ.] Յետ հարիւր եւ յիսուն աւուր... ծնա­նի ապականութիւն կենաց մարդկան:

9. 28ա-30բ Գլուխ Թ. – [Բան]. Եւ օրհնեալ Տէր Աստուած զՆոյ... [Մեկնութ.] Որպէս զԱդամ ի հողոյ... այսինքն՝ ի Պաղեստին, որպէս յայտ է ի թագաւո­րու­թեանն, որ ի Կիւլիկիա:

10. 30բ-1ա Գլուխ Ժ. – [Բան]. Որդիք Յաբեթի: [Մեկնութ.] Սեմ գոլով անդրանիկ... ի լեառն Սոփերայ, որ կարծի գոլ յա (չշարունակուած):

11. 31ա-2ա Գլուխ ԺԱ. – [Բան]. Եւ էր ամենայն եր­կիր լեզու մի... [Մեկնութ.] Զոր օրինակ եթէ բաց ի հայոց... մերձ Եդեսիոյ, որ այժմ ասի Հառան:

12. 32ա-3ա Գլուխ ԺԲ. – [Բան]. Եւ ասէ Աստուած զԱբրահամ... [Մեկնութ.] Պատճառն, թէ վասն էր հանէ յազգէն... ոչ լինէին ձեռնամուխ:

13. 33աբ Գլուխ ԺԳ. – [Բան]. Եւ ել Աբրահամ... [Մեկնութ.] Այս անապատ է ի մէջ Եգիպտոսի... կաղնի բարձր եւ կաղնի Մամբրէի նոյն են:

14. 33բ-4բ Գլուխ ԺԴ. – [Բան]. Աստ յիշէ զպա­տե­րազմն: [Մեկնութ.] Որ եղեւ ի թագաւորութեան Ամա­րեա­ղայ... որպէս ագահք են հարստութեանց ըստ Սենեքայ:

15. 34բ-6ա Գլուխ ԺԵ. – [Բան]. Մի՛ երկնչիր Աբ­րամ... [Մեկնութ.] Եբրայեցոց՝ ես վահան եղէց քեզ... յարեւմուտս եղեր ի յԵգիպտոս, յարեւելս՝ յԵւփրատ:

16. 36աբ Գլուխ ԺԶ. – [Բան]. Մո՛ւտ առ աղջիկդ: [Մեկնութ]. Սառա յերից պատճառաց ստիպեցաւ... դու ես Աստուած, որ հայեցար յիս:

17. 36բ-8ա Գլուխ ԺԷ. – [Բան]. Հաճո յ լե՛ր առաջի իմ... [Մեկնութ.] Յայլ թարգմանութեան՝ շրջեայ առաջի իմո... յօրինակ սմին թլփատեալ եմուտ:

18. 38ա-9ա Գլուխ ԺԸ. – [Բան]. Եւ երեւեցաւ Աս­տուած... [Մեկնութ.] Մամբրէ էր անուն Փեբրոնի... եւ զայն եւս չկորոյս ընդ նոսա:

19. 39ա-41բ Գլուխ ԺԹ. – [Բան]. Եկին երկու հրեշ­­տակք... [Մեկնութ.] Ընդ երեկս գան առ ի փոր­ձել... պատմել զյանցանս Ղովտայ ի մոռացօնս ձգէ:

20. 41բ-2բ Գլուխ Ի. – [Բան]. Աբրահամ բնակեցաւ ընդ Գադէս... [Մեկնութ.] Սուր թարգմանի պարիսպ... այլ առ ժամանակ մի, մինչեւ զղջասցի:

21. 42բ-4ա Գլուխ ԻԱ. – [Բան]. Եւ կոչեաց զանուն նորա Իսահակ: [Մեկնութ.] Արապի, զահիքա, ծիծա­ղե­ցաւ... ուր պանդխտեցաւ Աբրահամ զաւուրս բազումս:

22. 44ա-6ա Գլուխ ԻԲ. – [Բան]. Եւ փորձեաց Աս­տուած զԱբրահամ: [Մեկնութ.] Երեք են փորձիչք... եթէ օտարացեալք իցեմք ի գործոց ու ի հաւատոց նորա:

23. 46աբ Գլուխ ԻԳ. – [Բան]. Մեռաւ, Սարրա... [Մեկ­նութ.] Իսահակ 34 ամաց էր... զոր ստացաւ Աբրահամ:

24. 46բ-8ա Գլուխ ԻԴ. – [Բան]. Դի՛ր զձեռն քո... [Մեկնութ.] Այս է ի ներքոյ ծննդականս անդամոյս... հաւատոյ մօր իւրոյ եւ մխիթարեցաւ:

25. 48ա-9ա Գլուխ ԻԵ. – [Բան]. Ի Քետուրայ ծնաւ որդիս: [Մեկնութ.] Աբրահամ գոլով ծեր, ծնանի... այս­քան խոտելի գնով վաճառեալ:

26. 49ա-50ա Գլուխ ԻԶ. – [Բան]. Եւ եղեւ սով յերկ­րին: [Մեկնութ.] Սովն է սաստիկ պատուհաս... որոց գլխաւորքն են սուրբ աւազանն մկրտութեան եւ հաղորդութիւնն:

27. 50ա-2ա Գլուխ ԻԷ. – [Բան]. Եւ եղեւ իբրեւ ծե­րա­ցաւ... [Մեկնութ.] Ի ծերս առ մարդկան ջերմութիւն նուազի... եւ մոռացուցանէ զսաստկութիւն ցաւոցն:

28. 52ա-3ա Գլուխ ԻԸ. – [Բան]. Գնաց Եսաւ առ Իս­մայէլ... [Մեկնութ.] Բարւոք ասացաւ, թէ ազգն թուրքաց են խառն յԻսմայելէ... վասն որոյ Աստուած եւս ետ, զոր խոստացաւ:

29. 53աբ Գլուխ ԻԹ. – [Բան]. Ահա ջրհոր մի ի դաշտի անդ... [Մեկնութ.] Այլաբանօրէն, ջրհորս այս է սրբաշունչ... վասն որոյ ասէ. «Գոհացայց զՏեառնէ»:

30. 54աբ Գլուխ Լ. – [Բան]. Իբրեւ ետես Ռաքէլ, թէ ոչ ծնաւ: [Մեկնութ.] Ռաքէլ նախանձու քեռն ծննդկա­նի... զի մկրտութիւնն եւ դրոշմն տպաւորեն զկնիք:

31. 54բ-5բ Գլուխ ԼԱ. – [Բան]. Եւ հայր քո ընդ­հա­րաւ ընդ իս... [Մեկնութ.] Ի տարին երկիցս ծնանէին... Յակոբ ընդ Լաբանու ուխտ եդին:

32. 55բ-6բ Գլուխ ԼԲ. – [Բան]. Բանակ Աստուծոյ: [Մեկնութ.] Ի մեկնիչն Լաբանու՝ հրեշտակք ընդ առաջ ելին Յակոբայ... ի պատիւ Յակոբայ եւ ի յիշատակ հրա­շալի մարտին:

33. 56բ-7ա Գլուխ ԼԳ. – [Բան]. Առաքել եւ զՅով­սէփ: [Մեկնութ.] Զսոսա, քանզի յոյժ սիրէր... պարտին մատուցանել զնուէր, եւ շնորհակալ լինիլ զԱստուծոյ:

34. 57աբ Գլուխ ԼԴ. – [Բան]. Եւ ել Դինա: [Մեկ­նութ.] Եւա ելեալ ի զննին ծառոյ դրախտին... քան զհրդեհումն ցանկութեան ջանա՛ զժամանակդ հարսա­նեօք կապել:

35. 57բ-8բ Գլուխ ԼԵ. – [Բան]. Եւ ասէ Աստուած ցՅակոբ... [Մեկնութ.] Աստուած բնականաբար խնդրէ պաշտիլ... զի Սուրբ Հոգին ի ժողովրդեանց ժողովի, իսկ պիղծն պղծոց:

36. 58բ-9ա Գլուխ ԼԶ. – [Բան]. Եւ ծնաւ համբաւ չար զՅովսեփայ – Թէ զի՞նչ իցէ այս չար համբաւ... Եսաւ ծնաւ զՌագուէլ, սա զԱրեհ, այս զՅովբ:

37. 59ա-60բ Գլուխ ԼԷ. – [Բան]. Եւ բերէին զհամ­բաւ չար զՅովսեփայ: [Մեկնութ.] Թէ զի՞նչ իցէ այս չար համբաւ... եւ մեծաւ սգով ապաշաւել զամենայն ա­ւուրս:

38. 60բ-1ա Գլուխ ԼԸ. – [Բան]. Չոգաւ Յուդա առ Իրաս ոմն ոտողոմացի... [Մեկնութ.] Իրաս՝ այսինքն արթուն... աստուստ եւ փարիսեցիք, որ է բաժանական:

39. 61ա-2բ Գլուխ ԼԹ. – [Բան]. Եւ զՅովսէփ իջու­ցին յԵգիպտոս. [Մեկնութ.] Յովսէփ իջանելով յԵգիպ­տոս... մինչեւ եբեր նմա եւ գաւազան թագաւորութեան:

40. 62բ-3բ Գլուխ Խ. – [Բան]. Եմուտ առ նոսա Յովսէփ... [Մեկնութ.] Խռովութիւն եւ ամբոխումն պա­տա­հի յերազոց... բայց ժողովուրդ իմ մոռացաւ զիս զաւուրս անթիւս:

41. 63բ-4ա Գլուխ ԽԱ. – [Բան]. Եւ եղեւ յետ եր­կուց ամաց... [Մեկնութ.] Այս է, մինչ եկն եհաս առ յԱս­տուծոյ կարգեալ... յոսկոյ գլուխ եզին ձուլեցին յանապատին պաշտել զնա:

Ծնթ. 64ա սկզբում եւ վերջում դրուած կէտագծերով առանձնացուած՝ «Ցայս վայր հասուցեալ զմեկնութիւնն իւր՝ աս­­­տուածաշնորհ, բանիբուն այրն պանծալի Պետրոս արքե­պիս­կոպոսն Բերթումեան լռեալ էր, այնուհետեւ չգիտեմ յինչ պատճառէ, զորոյ զթերին ի համառօտեալ մեկնութեանն Կուռ­նե­լիոսի լրացուցաք, զոր թարգմանեալ է Ղուկաս վարդապետն Խարբերդցի»:

42. 64բ-6ա Գլուխ ԽԲ. – [Բան]. Գոյ վաճառ: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ կերակուր, ցորեան կամ հաց... եւ ճշմարտիւ յետն բերել ունի զԲենիամին:

43. 66աբ Գլուխ ԽԳ. – [Բան]. Խաւսեցաւ Յուդա ընդ նմա: [Մեկնութ.] Յուդա ի մէջ եղբարցն մտօք, խո­հե­մութեամբ, ճոռոմաբանութեամբ եւ հեղինակու­թեամբ գերազանց էր... չներէր անկարգ արբեցութեան. եւ այլն:

44. 66բ-7ա Գլուխ ԽԴ. – [Բան]. Զսկիհն իմ արծա­թի դիջիք յաման կրտսերոյն... [Մեկնութ.] Զայս արար Յովսէփ ի փորձել զբարս եղբարցն... հայր ի տրտմու­թեան կամ մեռեալ համարի:

45. 67աբ Գլուխ ԽԵ. – [Բան]. Ես եմ Յովսէփ: [Մեկ­նութ.] Այս ձայն շանթահար արար զեղբարսն... կամ դարձեալ ոչ հաւատայր, մինչեւ ետես զսայլսն:

46. 67բ Գլուխ ԽԶ. – [Բան]. Մի՛ երկնչիր իջանել յԵգիպտոս: [Մեկնութ.] Կարէր Յակոբ երկնչիլ ի ճանա­պարհէն Եգիպտոսի... եւ ուսեալ զաւելորդապաշտու­թիւն կրթեսցին ի մոլութիւնս նոցա:

47. 67բ-8բ Գլուխ ԽԷ. – [Բան]. Օրհնեաց Յակոբ զփարաւօն: [Մեկնութ.] Ողջունելով եւ զյաջողութիւն խնդրելով վասն փարաւօնի... Ռաքել ներքոյ կացոյց ինքեան զԲալլա, որ երկիր եպագ Յովսեփայ:

48. 68բ-9բ Գլուխ ԽԸ. – [Բան]. Եւ զօրացաւ Իսրա­յէլ: [Մեկնութ.] Թէ ի յղացեալ խնդութենէ գալստեան սիրելի որդւոյ... իմանան աղօթք եւ աղաչանք, որք են զէն հոգւոյ եւ այլն:

49. 69բ-73բ Գլուխ ԽԹ. – [Բան]. Ի վախճանի աւուրց: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ յապառնի ժամանակս... զմակագրութիւն եւ զգովութիւն Յակոբայ տե՛ս յԻմաս­տութիւն Ժ. 10 եւ յԵկլաստիկիայ ԽԴ. 25:

50. 73բ Գլուխ Ծ. – [Բան]. Դիազարդաց պատել զհայր իւր: [Մեկնութ.] Այսինքն՝ հրամայեաց պատել պա­լասանիւք... որով յոյս կար յետնորդաց գնալ անդ­րէն ի Քանան. եւ այլն:

– 73բ-4բ Շար գլխոց եւ ժամանակագրական պատմութիւն բոլոր Ծննդոցն գրոց նշմարի աստէն – Ադամ եւ Եւա ստեղծան յառաջին ամի յաշխարհի... եւ մեռաւ ի հասակի 110 ամաց:

Բ. 75ա-7բ Արձանական վարուց տեառն տեառն Փիլիպպոսի աստուածազարդ արքեպիսկոպոսի, հա­նեալ ի վկայականէ իւրմէ, եւ յայլ ականատես գործոց անտի իւրոց [1755-1821] – Զյիշատակ արանց բարեհամբաւից գերագով իմն հռչակել յաս­տուա­ծային գրոցն հրամայեալ, առիթս խրախուսանաց տայ ամենեցուն յօժարափոյթ տենչմամբ փարիլ զնո­վաւ... որում հրեշտակիւ խաղաղութեան Տէր ինքն լիցի առաջնորդ՝ անվնաս հասուցանել ի Սուրբ Մայր Աթոռն. ամէն:

Գ. 92ա-233ա Գիրք Մեկնութեան գրոցն Յովբայ, Երգոց երգոյն, Յայտնութեան Յովհաննու եւ Ծննդոց, արարեալ տեառն Պետրոսի գերիմաստ արքեպիս­կո­պոսի Աղամալեան Նախիջեւանեցւոյ, միաբանի Սրբոյ Մայր Աթոռոյն ամենայն Հայոց կաթուղիկէ գահին Էջ­միածնի, աւարտեալ յամի Տեառն 1776, ի սկզբանն յունիսի: Իսկ այժմ նորոգ ընդօրինակեալ ի նորուն իսկ ձեռագրէ՝ ի վայելս նորին իսկ բարձրագահ Աթոռոյ ծայրագոյն նուիրակի՝ երջանկազարդ տեառն տեառն Փիլիպպոսի արքեպիսկոպոսի Զմիւռնոյս մեծի, ի տէր Յովհան վարժապետ քահանայէ Միրզայեան Վանան­դեցւոյ, յամի Տեառն 1817, ի նոյեմբեր Ա., ի դպրատան Զմիւռնոյ:

Տե՛ս ձեռ. 1174, 6ա-89բ:ա/93ա-6ա: բ/96ա-8բ: գ/98բ-101ա: դ/101ա-4ա: ե/104ա-7ա: զ/107ա-10ա: է/110ա-3բ: ը/113բ-5բ: թ/115բ-20ա: ժ/120ա-2բ: ժա/122բ-5բ: ժբ/125բ-8ա: ժգ/128ա-31բ: ժդ/131բ-4ա: ժե/134ա-7բ: ժզ/137բ-40ա: ժէ/140բ-2ա: ժը/142ա-4ա: ժթ/144ա-6բ: ի/146բ-9բ: իա/149բ-53ա: իբ/153ա-6ա: իգ/156ա-8ա: իդ/158ա-61ա: իե/161աբ: իզ/161բ-4ա: իէ/164ա-6ա: իը/166ա-72բ: իթ/172բ-6ա: լ/176ա-9բ: լա/179բ-86ա: լբ/186ա-8ա: լգ/188բ-92ա: լդ/192ա-6բ: լե/196բ-8բ: լզ/198բ-203բ: լէ/203բ-8բ: լը/208բ-16բ: լթ/216բ-20ա: խ/220ա-4բ: խա/224բ-30բ: խբ/230բ-32բ: [Յիշատա­կա­րան հեղինակի]/233ա:

Դ. Ներդիր

90գ (շղագիր, ԺԹ. դ., 13.7x8.5 չափսի թերթիկի վրայ) Ուրախացի՛ր, աստղ ծովային,

Եւ երկնային սուրբ եթերին,

Ուղղիչ մարդկան ճանապարհին,

Որք ի ծովու մեղաց ծփին,

Նաւահանգիստ տանես յերկին,

Ուրախ լե՛ր, Մարիամ, Մայր Աստուծոյ՝

Ամէնօրհնեալ սուրբ Կոյս, ամէներանեալ սուրբ Կոյս, երկնամբարձ սուրբ կոյս,

Եւ օգնեա՛ ինձ՝ անարժան ծառայիս քո ի յունայն կեանս իմ. այժմ եւ յապայ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

74բ Յիշատակարան. Փա՜ռք Եռանձնեայ տէրու­թեան եւ միոյ աստուածութեան՝ Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգ­ւոյն Սրբոյ՝ անլռին գոհութեամբ եւ ծնրադրական երկրպագութեամբ, այժմ եւ միշտ եւ անսպառ յաւի­տե­նիս, որոյ բարեխնամ մարդասիրութեամբ ի պսակ բո­լո­րեցաւ գրութիւն Մեկնութեանցն Յովբայ եւ Ծննդոցն գրոց, զոր հատընտիր համառօտ բանիւք արարեալ է բանիբուն առն պանծալւոյ տեառն Պետրոսի աստուա­ծաբան արքեպիսկոպոսի Բերդումեանցն Աղամա­լեանն Նախիջեւանեցւոյ, ի միաբանութենէ գերագահ Մայր Աթոռոյն ամենայն Հայոց Սրբոյ Էջմիածնի, ի լուսաւորութիւն մանկանց սրբոյ եկեղեցւոյ: Որոյ քաղց­րութեան սիրատարփ բաղձիւ կաթոգին լեալ նորին Սրբոյ Մայր Աթոռոյն ծայրագոյն նուիրակն, բարեկարգ վերատեսուչն մեծի Զմիւռնոյս Փիլիպպոս աստուա­ծա­րեալ սրբազան արքեպիսկոպոս՝ բազմախնամ ծնողն իմ ըստ հոգւոյ, ետ ինձ ընդօրինակել բնագիր ձեռագրէ հեղինակին, զոր եւ իմ հնազանդութեամբ կատարեալ, ի յանկ հասուցի յամի Տեառն 1820, ի մար­տի 2, ի հայրապետութեան աստուածապատիւ տեառն տեառն Եփրեմայ սրբազնակատար կաթուղիկոսի ամե­նայն Հայոց, ի քաղցրախնամ տեսչութեան տէրունի վի­ճակիս նորին իսկ վերոյգրեալ ծնողին իմոյ հոգեւորի, եւ մատուցի նորուն սրբութեան: Վասն որոյ խնդիր է աստանօր յերախտագէտ ընթերցողացդ կամ յառ յա­պայս վայելողաց՝ յաստուածահաճոյ մաղթանս յիշա­տա­կել զհեղինակն մատենիս՝ զՊետրոս արքեպիս­կո­պոսն Բերդումեան, եւ յորոյ ի վայելս ընդօրինակեցաւ՝ զբազմապայծառ Փիլիպպոս սրբազան արքեպիսկո­պոս, ընդ համօրէն կենդանեաց իւրեանց եւ ննջեցելոց՝ առ ամենայն բարութեանցն պարգեւատուն. հուսկ եւ զիմս նուաստութիւն՝ զՄիրզայեանն տէր Յովհան Վա­նանդեցի վարժապետ քահանայս Զմիւռնոյս՝ զմատա­կա­րարս գրչութեան, ողջ լեալ ի շնորհս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. ամէն:

Աստանօր արժան համարիմ զյիշատակաց արժանի վարուցն պատմութիւն՝ զսակաւագոյնս ի բազմաց բա­րե­մասնութեան գործոցն նորին ինքեան հոգեւոր ծնո­ղին իմոյ՝ տեառն տեառն Փիլիպպոսի երջանկաշուք արքեպիսկոպոսի, հաւաքեալ ի բազմակնիք վկայակա­նէ նորին սրբութեան, կարգել աստանօր, զի հետա­գա­յիցն մնասցէ արձան յիշատակի եւ նիւթ բարեջա­նու­թեան, որպէս զի սովին եւ իմս նուաստութիւն դուզնա­քեայ բանիւս պաշտօնատար գտայց սրբազան նորին հայրութեան, ըստ բազմապատիկ շնորհաց, որ առ իս:

Վասն զի պարտական է հօր՝ որդի հատուցանել զվարձ ծնողի, եւ անդրադարձ փոխարինի բազում եր­կանցն պատշաճի, որպէս եւ գրէ հոգեհրահանգ Որ­փէոսն հայոց՝ սուրբն Ներսէս Շնորհալի, ի սկզբան վի­պա­սանութեան իւրոցն նախնեաց:

Տե՛ս տիտղ.՝ 92ա

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «525, 2718», «1820, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», կազմի մէջքի պիտակին՝ «Մեկնութիւն Ծննդոց եւ Յովբայ, Պետրոս եպիսկոպոսի Բերդու­մեան 1», 2բ-ին ամրացուած թերթիկին՝ «Համար 1. Մեկ­նութիւն Ծննդոց եւ Յովբայ գրոցն, արարեալ Պետ­րոս եպիսկոպոսի Բերդումեանց Աղամալեան՝ միա­բանի Սրբոյ Էջմիածնի, քառածալ, մեծադիր, գրեալ ի թղթի, ընտիր ու անսխալ նոտրգրութեամբ, Միրզայի տեառն տէր Յովհաննու քահանայի Վանանդեցւոյ, յամի Տեառն 1820, ի Զմիւռնեայ՝ ի վայելս նուիրակ Փի­լիպպոս եպիսկոպոսի: Ունի ի վերջն գրոցն Ծննդոց յիշատակարան գրչին եւ արձանական պատմութեան վարուց տեառն Փիլիպպոս եպիսկոպոսի, հանեալ ի վկայարանաց իւրմէ եւ յայլ ականատես գործոց իւրոց. շարադրեալ նորին Յովհաննու եպիսկոպոսի Վանան­դեց­ւոյ, ի 1820 ամի Տեառն»:

2719

ՆԵՐՍԷՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ, ԱՐԻՍՏԱԿԷՍ, ԵՓՐԵՄ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ ՄԱՏԹԷԻ

 

ՌՃԼԲ. – 1683

ԹԵՐԹ՝ 158. չգրուած՝ 1ա-5բ, 142բ-58բ: ՊՐԱԿ՝ 1-21x8 (1՝ 5, 2, 10, 16՝ 6, 18, 21՝ 7, 20՝ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմով՝ «RGMR», թագի մէջ կացինն ուսին արջ, թ. 142՝ անընկալելի պատկեր, մէջը նշմարելի է թագ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29x18,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (25x14.5), միասիւն՝ 6ա, 8ա (26x15.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 124ա): ՏՈՂ՝ 38-40: ԿԱԶՄ՝ շա­գա­նակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ. լու­սան­ցակողերը՝ դեղին:

Новый рисунок

Նմուշ 124ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 8ա: Լուսան­ցա­զարդ՝ բուսական (8ա): Զարդագիր՝ թռչնագիր: Վիշապ՝ 6բ («Սադայէլ մեծ վիշապն է, Է. փոքր օձերն դեւքն են, ջուղ ծառեր՝ անիծեալ դստերքն» եւ այլ մակագրութիւններ: Գոյներ՝ կարմիր, սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած ԺԸ. դարում. կազմի կաշին մա­շուած, ցեցի անցքերով, Բ. փեղկի վերին մասը մէջքից ան­ջատ, մէջքի ստորին եզրի կաշին թափուած, Ա. փեղկի աստառը կիսով չափ պատռուած. գրեթէ բոլոր թերթերի վերին մասը խո­նա­ւութեան հետքերով, ստորին եզրերը սեւացած, թ. 1-4՝ ցեցի անցքերով, թ. 32, 142՝ հիմքն ու եզրերն ամրացուած, թ. 62-3՝ ստ. եզրերը դեպի վեր ծալած, թ. 82-3՝ ստ. եզրը պատռուած, 6բ, 119բ՝ թանաքաբիծ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 7ա-142ա Ժողովումն Մեկնութեան սրբոյ Աւե­տա­­րանին, որ ըստ Մա[տ]թէոսի, ի բանից իմաս­տուն վարդապետաց եկեղեցւոյ, կարգեալ եւ յօրի­նեալ դիւրահաս ընթերցողաց

Տե՛ս ձեռ. 1253, 15ա-353ա: Ընծայական/8ա-10բ: ա/10բ-57բ: բ/57բ-89բ: գ/89բ-115բ: դ/115բ-42ա (շար. չիք.՝ Տեսա­նե՞ս զի ամենեւին եղծեալ էին, գրեսջիր եթէ զպի///):

Ունի՝

ա. 7աբ Նախադրութիւն Մա[տ]թէոսի Աւետա­րանին – Ա. Վասն մոգուցն... Մաթէոս, Մարկոս, Ղու­կաս, Յոհանէս: Փա՜ռք սուրբ Երրորդութեան. ամէն:

–7բ գրչից՝ «Ո՛վ պատուական եղբայր, ամէն եղծեալ էր, չկարացի գրել տեղիս տեղիս, գիր մնաց, չէ կատարեալ բան, մի՛ նեղանար»:

15բ (ստ. լս.) Ո՛վ պատուական հարք եւ եղբարք, ընթերցօղք այսմ տառիս, նիստ ընդ աջմէ իմէ, թէպէտ ես՝ գրօղս, կարի ծանձաղամիտ էի, բայց /// (եզ­րա­հատումից վնասուած) |16ա| զի ահա երկէչիւ սղալեցայ ես՝ տաղտուկ տարտամիտս, մինչեւ այն տեղն. եւ թէ օրինակն բնաւին խարեալ եւ խախտած էր, եւ սորա թերին սկզբումն գիտ անձամբ /// (եզրա­հա­տումից վնասուած):

Ի լուսանցս գրչից բնագրային լրացումներ:

Բ. 6ա [Վասն անուանակոչութեանց ի Գիրս Սուրբս] – Կամիցին հաստատուն առնել /// գտանի յաղ­­թութիւն, քանզի զմանկութեան անուն /// կուսու­թիւն անուանել ըստ ասելոյն յօրհնութիւնսն երիտա­սարդ եւ կուսանք... ես ընդ ձեզ եմ մինչեւ ի կատարած աշխարհի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

6ա Ոհ այսքան սղալեցեր,

Եւ ի շաւղէն յետս դարձիր,

Եւ լի ամօթով աստ ծրեցի,

Խրամատեալ օրինակն որոնեցի,

Եւ զիս նկուն վրիպեալ գտի,

Ենթադրեալ զերես հանուրց եդի,

Մի քամահել թէպետ ես գրեցի.

Գրեցաւ թուին ՌՃԼԲ. (1683), սեպտեմբերի ամսոյ, ԺԷ.ն (17):

6բ (նկարի տակ) Ըզմեղուցեալ անձն իմ մոլոր

Խափեաց վիշապն կամակոր,

Էարկ եւ զիս ի չար ցնոր,

Եմ ամօթով ես ի գլուխ ի խոր,

Զքեզ աղաչեմ, Տէ՛ր դատաւոր,

Յոյս յարութեանդ սիրո

Ազատեա՛ զիս այս վիշապէն, որ եմ գործեալ մասունքն բո/// (շար. չիք):

30ա Վա՜յ բծաւորիս:

35ա Գրիչս եղու՜կ-եղու՜կ:

142ա Պատուակա՛ն ընթերցողք, զի զօրինակն հնո­տի էր եւ ցրցեալ, թէրի մնաց զմեկնութեան սուրբ տա­ռիս, անշշունջ արարէ՛ք զմեզ աղաչեմ:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «546, 2719», «ԺԸ., Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս», 2բ-ին ամրացուած թերթիկին՝ «Հմր 1. Մեկ­նութիւն սրբոյ աւետար[անի] [Մատ]թէոսի Ներսիսի Շնորհալւոյ, նոտրագիր, երկծալ, երկէջ, [ո]չ զթիւն եւ ոչ զանուն գրչին եւ ոչ յիշատակարան, վերջն թերի», 4բ՝ «Մեկնութիւն Աւետ[արանի] Մատթէոսի Ներսիսի Շնորհալւոյ (թերատ)», 142բ «Շամքրեանց»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 18բ-9ա, 50բ զանազան տառեր, 49բ՝ «ւււմիիգւեւււ եթէ զոր եեեեւ մի մի, եղբօրն այլ չարին ես՝ Թադէոս, գրեցի»:

2720

ՅՈՎՍԷՓ ՓԼԱԲԻՈՍ, ՀՆՈՒԹԻՒՆՔ ՀՐԷԻՑ

 

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 311 (էջակալուած՝ 1-611). չգրուած՝ 1ա-2բ, 3բ, 5բ, 7ա, 300աբ, 309բ-11բ: ՊՐԱԿ՝ 2+Ա-ԻԶx12 (Զ 11, ԻԵ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ եռամահիկ, թագա­պսակ բոլորակ, մէջը՝ անուաւոր մարտակառքի վրայ զինուոր՝ մի ձեռքին նիզակ, միւսին՝ անընկալելի պատկեր, «WKing»: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29,8x19,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (23x13.3), երկսիւն (301ա-9ա, 23x13.3): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 43: ԿԱԶՄ՝ տպարանային դրոշմազարդ (Ա. փեղկին՝ երկրաչափական եւ բու­սական շրջանակների կենտրոնում, Խաչելութիւն, Բ. փեղկին՝ նոյնպէս երկրաչափական եւ բուսական շրջանակների կենտրո­նում, Մարիամ Աստուածածինը՝ մանուկ Յիսուսը գրկին, մէջքին դրոշմուած՝ «ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՅՈՎՍԷՊՈՍԻ, ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՏՈՐ») մուգ կարմիր կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լու­սանցակողերը՝ բրոնզ, ճնշումով արուած զարդագոտիով:

Новый рисунокՆմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Արարչագործութիւն (Ադամ եւ արարածք ի դրախտի)՝ 7բ: Ճակատազարդ՝ 8ա: Զարդա­գիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կա­նաչ, դեղին, ոսկի, վարդագոյն, երկնագոյն, շագանակագոյն, սպիտակ, սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, թանաքի թթուայ­նութեան հետեւանքով գրադաշտը գունափոխուած, 7ա էջին՝ մանրանկարի դարձերեսին, կարմիր մետաքս փակցուած, թ. 140-1ի եւ 260-1ի միջեւ հիմքից անջատ էջանիշ-ժապաւէններ (առաջինը կանաչ, երկրորդը՝ վարդագոյն):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-309ա [Յովսէփ Փլաբիոս, Հնութիւնք հրէից]

3ա [Տիտղ.] Գիրք Մատենի հնագոյն պատմու­թեանց, շարադրեալ եւ արարեալ ի Յովսեպոսէ Փլա­փիանոսէ եբրայեցւոց քահանայէ Երուսաղէմացւոյ, յամենիմաստ պատմչէ: Իսկ թարգմանութեամբ ի լոյս ածեալ յիտաղացւոց բարբառոյ ի հայ լեզու ի Կոս­տանդնուպօլսեցւոյ Տայի-Սիմոնեան Աթանաս վար­դա­­­պետէ եւ եպիսկոպոսէ, ի փառս մեծին Աստուծոյ եւ ի պարծանս ազգի իւրոյ Արշակունւոյ: Ի խնդրոյ ազ­նուազարմ եւ բարեբարոյ քրիստոսասէր պարօն (տեղը բաց՝ յետագայում լրացնելու համար): Սկսեալ եղեւ թարգմանութիւն սոյն մատենիս յամի փրկչին 1760, յապ­րիլ ամսոյն 22, եւ աւարտեցաւ յամի փրկչին 1761, ի մայիսի 16: Ի հայրապետութեան տեառն Յա­կո­բայ կաթողիկոսի Շամախեցւոյ: Յաւուրս պատ­րիարգութեան մեծի Պօլսոյ տեառն Յակոբայ աս­տուա­ծաբան վարդապետի եւ արհիապատիւ եպիսկո­պոսի:

– 4ա-5ա Բան առ բարեմիտ ընթերցօղսդ – Բա­զում են վկայք, բազում են գրիչք, բազում են, որք ապացուցաբար մեզ առաջարկեն, եւ ի գիրս իսկ իւրեանց արձանացուցանեն զհեղինակի այսմիկ մեծի գործոյս՝ զՅովսեպոսի Փլափիանոսի... եւ վայելելով ի բերկրութիւն անձին քո՝ յիշեսցես եւ զտառապեալ թարգ­մանս սորա զԿոստանդնուպօլսեցի զՏայի Սիմօ­նեան զԱթանաս վարդապետս եւ զթարմատար եպիս­կո­պոսս:

– 6աբ Հրահանգ իմաստասիրաց, ոտանաւորիւ ասացեալ – Սոփեստ բանից Սենեքայի, / Մատո՛ սի­րով՝ զականջ սըրտի, / Լո՛ւր հանճարեղ նորին բանի, / Զի կատարեալ կեանք քո լիցի... Զի շնորհեաց զայս մեծ բարին, / Լինել ի մէջ հայոց ազգի, / Որով եւ իսկ հըրա­հանգի, / Եւ նմա փառս՝ վերառաքի:

ա. 8ա-21բ Պատմութիւն Յովսեպոսի Փլափիա­նո­սի՝ առն մեծի գիտնականի եւհմտագունի Հնոյն Կտակարանաց եւ բանիբուն վիպասանի, մինչեւ ի կայսերութիւնն Ներոնի: Գիրք Առաջին, որ պարու­նա­կէ զժամանակս երեք հազար ութ հարիւր երեսուն եւ երեք ամաց: Յաղագս ստեղծման աշխարհի եւ Ադա­մայ եւ Եւայի եւ անհնազանդութեան նոցին, եւ յա­ղագս արտաքսման նոցա յադինական դրախտէն. գլուխ նախորդ – Ի սկզբանէ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր: Սակայն երկիրն ոչ էր յայտ... եկաց զամս ՃՁԵ. (135), մեռաւ զարդարեալ ամենայն առաքինու­թեամբ: Վախճան առաջին գրքոյն (Ա-ԺԸ. գլուխք):

բ. 22ա-35ա Յովսեպոսի Փլափիանոսի՝ առն մեծի գիտնականի եւ վիպասանի հնագունից ազգին եբ­րա­յեցւոց գիրք երկրորդ: Յաղագս բաժանման Յա­կոբու յԵսաւայ, եւ թէ զիա՞րդ Եսաւ ասացաւ Եդօմ, եւ յաղագս մեծութեանն Յակոբու: Գլուխ նախորդ – Եւ յետ մահուան նահապետին Իսահակայ՝ որդիք նորա բաժանեցին զբնակութիւնսն... եւ մատուցանել ի խա­ղա­ղութեան զընծայս եւ զպատարագս: Վախճան երկ­րորդ գրքոյն (Ա-ԺԴ. գլուխք):

Ծնթ. Միանման խորագրերը ամբողջութեամբ բերելն այսուհետեւ անիմաստ ենք համարում:

գ. 35բ-48ա Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք եր­րորդ: Թէ զիա՛րդ Մովսէս հանեալ զժողովուրդ իւր յԵգիպտոսէ՝ ածէ ի լեառն Սինայ: Գլուխ նախորդ – Հրէայքն թէպէտ ազատեցան ի ծառայութենէ անտի եգիպ­տացւոց... այլ խորհիցի իւրաքանչիւր ոք զայս­մա­նէ որպէս եւ կամի: Վախճան երրորդ գրքոյն (Ա-ԺԸ. գլուխք):

դ. 48ա-61ա Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գլուխ (գիրք) չորրորդ: Թէ զիա՞րդ եբրայեցիք ապերջանկա­բար պատերազմեցան ընդ քանանացիս. գլուխ նա­խորդ – Եւ եբրայեցիքն վշտացեալ էին ի դժնդա­կու­թենէ ճանապարհացն անապատի... յայնժամ զօրու­թիւնն օրինաց յայտնի լինէր: Բաւականասցի ցուցա­նելս այսու կերպիւ զվախճանն Մովսիսի: Վախճան չոր­րորդ գրքոյն (Ա-Զ. գլուխք):

ե. 61բ-76ա Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք հինգերորդ: Թէ զիա՞րդ Յեսու կործանէ զԵրիքով եւ պահէ միայն զՌախաբ, սպանանէ զԱքար, եւ թէ զիա՛րդ կախէ զփայտէ զԳայեայ թագաւորն: Գլուխ նախորդ (Ա-ԺԶ գլուխք) – Եւ յետ մահուանն Մովսիսի՝ Յեսու կատարեալ զամենայն ինչ ըստ օրինաց... բայց յայնժամ դարձաւ քահանայութիւնն վերստին առ որդիսն Եղիազարու: Վախճան հինգերորդ գրքոյն:

զ. 76բ-94ա Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք վե­ցե­րորդ. Թէ զիա՛րդ պատուհասակուծք եղեն փղշտա­ցիքն, զի առին զտապանակն Տեառն: Գլուխ նա­խորդ – Եւ առեալ փղշտացւոց զտապանակն ի թշնա­մեաց (որպէս ասեմս), տարան զնա ի քաղաքն Ազով­տոս... եւ յետ մահուան նորա զայլ երկուս, եւ կացեալ այսպէս՝ մեռաւ: Վախճան վեցերորդ գրքոյն (Ա-ԺԴ. գլուխք):

է. 94բ-112բ Յովսեփոոսի Փլափիանոսի... Գիրք եօթներրորդ: Թէ զիա՞րդ Դաւիթ օծաւ թագաւոր՝ նախ ի վերայ միոյ ցեղի, թողեալ զայլ իշխանութիւնսն որդոցն Սաւուղայ: Եւ յաղագս Յովաբայ պատերազ­մին, որ ընդ Աբեններայ եւ Յեբուսթէի: Եւ թէ զիա՞րդ Յովաբ սպան զԱբեննէր կեղծաւորութեամբ: Գլուխ նախորդ – Եւ ի դադարիլ պատերազմի եւ յաղթեալ Դաւիթ Ամաղեկացւոյ՝ դարձաւ եւ եկն ի Սիկելակ... ոչ ումէք յայտնի լինիլ կարէին, բայց բաւականապէս խօսեցաք զայսմանէ: Վախճան եօթներորդ գրքոյն (Ա-ԺԶ. գլուխք):

ը. 113ա-131բ Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք ութ­ներորդ: Թէ զիա՞րդ Սողոմոն պատժէ զհակա­ռակսն. գլուխ նախորդ (Ա-ԺԵ) – ԶԴաւթի արքային զքաջութիւնն եւ զմեծամեծ արգասաւոր բարեաց զհե­ղի­նակութիւնն... եւ թագաւորեաց Ոքոզիա որդի նորա փոխանակ նորա: Վախճան ութներորդ գրքոյն:

թ. 132ա-43ա Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք իններորդ: Յաղագս աստուածպաշտութեանն Յով­սա­­­­փա­տայ, եւ յաղագս յաղթութեանն, որ ընդ Մո­վա­բացւոց. գլուխ նախորդ (Ա-ԺԵ.) – Եւ դարձաւ Յով­սափատ արքայն Երուսաղէմի ի պատերազմէ ան­տի... այլ յայնժամ կոչին անդրափոխեալք եւ օտարա­կանք: Զայսմանէ յայլուր խօսեսցուք առաւել պատ­շա­ճաբար:

ժ. 143բ-54բ Յովսեպոսի Փլափիանոսի... գիրք տասներորդ: Յաղագս պատերազմի Սենեքերիմայ ընդ Երուսաղէմի: Եւ յաղագս հայհոյութեանն Ռափ­սակայ. գլուխ նախորդ (Ա-ԺԴ.) – Յամին չորեքտա­սա­ներրորդի արքայութեանն Եզեկիայ ի վերայ երկուց ազգացն... բայց եթէ ոք կամիցի հետեւիլ այլոց կար­ծեաց, այնպիսին դատապարտեսցի: Վախճան տասնե­րորդ գրքոյն:

– 154բ [Ցանկ ԺԱ.-Ի. գլխոցն] Յովսեպոսի Փլա­փիա­նոսի... – Յաղագս դարձմանն հրէից ի յԵրու­սա­ղէմ... Յաղագս տարաձայնութեանն ի մէջ հրէից եւ Փղա­տելփայ եւ յաղագս քահանայական պատմուճա­նին:

ժա. 155ա-67բ Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք մետասաներորդ: Յաղագս դառնալոյն հրէից յԵրու­սա­ղէմ, հրամանաւն արքային Կիւրոսի, եւ յաղագս շինման տաճարին. Գլուխ նախորդ – Յամսն յառա­ջինս թագաւորութեանն Կիւրոսի՝ արքային Պարսից... նստաւ յաթոռ քահանայապետութեանն, եւ այնպի­սա­բար կային յԵրուսաղէմ: Վախճան մետասաներորդ գրքոյն (Ա-Գ., Ե-Ը. գլուխք):

ժբ. 167բ-82բ Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք երկոտասաներորդ: Պատմութիւնն այսմիկ երկոտա­սա­ներորդ գրքոյն մինչեւ ի վեցերորդ գլուխն ոչ է յԱստուածաշնչէն: Յաղագս որպիսութեանն հրէից՝ յետ մահուանն Աղէքսանդրի արքային. գլուխ նա­խորդ (Ա-ԺԸ. գլուխք) – Աղէքսանդր Մակեդոնացին յետ ընկճելոյն զՊարսից թագաւորութիւնն... եւ կա­ցեալ զամս երիս քահանայապետ, մեռաւ այնպիսաբար՝ որպէս եւ ցուցաք: Վախճան երկոտասաներորդ գրքոյն:

ժգ. 183ա-99ա Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք երեքտասաներորդ: Յաղագս պատերազմացն Յօնա­թանու ընդ Բագիդայ, յետ մահուանն Յուդայի. գլուխ նախորդ (Ա-ԻԲ. գլուխք) – Ի վեր անդր ասացաք, թէ զիա՛րդ ազգն Հրէից, որ գրաւեալ էր ի ծառայութիւն Մակեդոնացւոց... եւ յանդորութեան պահեաց զհրէայսն: Այսպիսի եղեւ վախճանն թագուհոյն Աղէք­սանդրուհւոյ: Վախճան երեքտասաներորդ գրքոյն:

ժդ. 199ա-217ա Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք չորեքտասաներորդ: Յաղագս թագաւորութեանն Երիս­­տաբուղոսի, եւ թէ զիա՞րդ Հիւրկանոս զըրկե­ցաւ: Գլուխ նախորդ – Զմահուանէ թագուհւոյն Աղէք­սանդրիայ խօսեցաք ի վեր անդր... եւ մեք գտաք զայս գոլ վախճան ազգին ասամոնեցոց: Վախճան չորեքտա­սաներորդ գրքոյն (Ա-ԺԸ., Ի-ԻԶ. գլուխք):

ժե. 217ա-31բ Յովսեպոսի Փլապիանոսի... Գիրք հնգետասաներորդ: Յաղագս ագահութեանն Հերով­դէի եւ յաղագս մահուանն Անտիգոնոսի գլուխ նա­խորդ (Ա-ԺԴ.) – Ի վեր անդր ասացաք, թէ զիա՞րդ Սոսիոս եւ Հերովդէս առին զԵրուսաղէմ... արդ, այս­պիսի շինուածով կատարեցաւ տաճարն: Վերջ հնգե­տա­սաներորդ գրքոյն:

ժզ. 231բ-43բ Յովսեպոսի Փլափիանոսի... գիրք վեշտասաներորդ: Թէ զորպիսի՛ օրէնս եցոյց Հերով­դէս վասն աւազակաց, եւ թէ զիա՛րդ դարձան որդիք նորա. գլուխ նախորդ (Ա-ԺԳ. գլուխք) – Եւ արքայն Հերովդէս բառնալ կամէր ի քաղաքացն... յորում էր հայրն մօր նոցա եւ այլ ազգականք նոցա եւ հաւ պապքն նոցա: Վախճան վեշտասաներորդ գրքոյն:

ժէ. 244ա-60ա Յովսեպոսի Փլափիանոսի... գիրք եօթնեւտասներորդ: Թէ զիա՞րդ չարապէս վարեցաւ Անտիպատրոս ընդ հօրն իւրում, եւ ընդ այլս. գլուխ նախորդ (Ա-ԺԹ.) – Անտիպատրոս ոչ արար բարի, քանզի զչարիս յօդեաց վասն եղբարց... եւ առ ի տալ զստացուածս եւ զինչս Արքեղայոսի: Վախճան եօթնեւ­տա­­սաներորդ գրքոյն:

ժը. 260բ-76բ Յովսեպոսի Փլափիանոսի... գիրք ութեւտասներորդ: Յաղագս աշխարհագրութեանն ասորւոց, արարեալ ի Կիւրինոսէ, ի ժամանակս ծննդեանն Յիսուսի Քրիստոսի. գլուխ նախորդ (Ա-ԺԶ. գլուխք) – Սիւրինոս այր անուանի եւ համբա­ւա­ւոր, դատաստանին վճռոց հմուտ... եւ այսոքիկ եղեն եւ պատահեցան հրէիցն ի Բաբիլոն: Վախճան ութեւ­տա­­սաներորդ գրքոյն:

ժթ. 276բ-89բ Յովսեպոսի Փլափիանոսի... գիրք ին­նեւտասներորդ: Յաղագս անողորմութեան եւ չարութեան Գայոսի կայսեր, եւ վասն ուխտի եղելոյ ի սպանանել զնա. գլուխ նախորդ (Ա-Թ. գլուխք) – Զկնճիռն անօրէնութեան մաղձին՝ դառնութեան, զգործն ապիրատութեան... որ յաղթեաց նոցա, չուեցին նոքա անտի, որպէս ի ստորեւ ցուցցուք: Վախճան իննեւտասներորդ գրքոյն:

ի. 290ա-99բ Յովսեպոսի Փլափիանոսի... Գիրք քսաներորդ: Յաղագս տարաձայնութեանն հրէից եւ Փիլատէլփի, եւ յաղագս քահանայապետական պատ­մուճանին. գլուխ նախորդ (Ա-ԺԸ.) – Եւ յետ մահուանն Ագրիպպայ, որպէս ի նախ[ը]նթաց մատե­նիս մերում ճառեցաք... առաջադրեցի նա եւ գրել առ ձեզ զմերոյս, այսինքն՝ զաղանդոցս հրէիցս ի չորս մատեանս, եւ եւս զԱստուծոյ, եւ զէութենէ նորին եւ զօրինաց, յորոց է մեզ ինչ շնորհեալ առնել եւ ինչ արգելեալ: Վերջ քսաներորդ գրքոյն:

– 301ա-6ա Ցանկ բոլոր գործոց Յովսեպոսի Փլափիանոսի – Գիրք առաջին. Յաղագս ստեղծման աշխարհի... Ցանկ անուանց ամենայն քահանայապե­տիցն Հրէաստանի... Վերջ ցանկի քսան մատենից Յովսեպոսի Եբրայեցւոյն:

– 306ա-9ա Այբուբենական ցանկ երեւելի անուանց բոլոր գործոց Յովսեպոսի Եբրայեցւոյն – Աբեններ դաւաճանաբար մեռանի... Քուսի լրտես Դաւթի: Վերջ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹԵԱՆ

Տե՛ս տիտղ.՝ 3ա:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Պատմութիւն Յով­[սե]փոսի Եբրայեց[ւոյ] 1», Ա. կազմաստառին ամ­րացուած թերթիկին՝ «Համար 1. Պատմութիւն Յով­սէփոսի Փլափիանոսի Եբրաեցւոյ քահանայի, բովան­դակեալ ի քսան դպրութիւն, թարգմանեալ ի Տայի Սի­մէօնեան Աթանաս վարդապետէ յիտալականէ ի հայ, ի թուին փրկչական 1760, գրեալ ի թղթի, ծաղկազարդ եւ ոսկեզօծ գլխատառիւք, քառակազմ, քառածալ եւ թերեւս գրչութեամբ աշխատասէր թարգմանչին, ընտիր նօտրգրութեամբ աւարտեալ: Ունի ի սկիզբն բան առ ըն­թերցողս ի թարգմանչէն եւ ոտանաւոր մի վասն հրա­հանգաց իմաստասիրաց ասացեալ, անյիշատա­կարն», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 1ա՝ «610, 2720»:

2721

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԴՐԱՍԽԱՆԱԿԵՐՏՑԻ, ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՀԱՅՈՑ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ (ՍԱՄԱԹԻԱ)

ՌՄՀԸ. – 1829

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր Պօլսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 99 (գրչի էջակալում՝ 1-198, որ է՝ 1ա-99բ). չգրուած՝ 1ա-2բ, 3բ, 6աբ, 96բ-9բ: ՊՐԱԿ՝ 10x10 (7՝ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ «LT», 3 գլխարկ, զարդագծեր: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30,5x20,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (24x15): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 43ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, փեղկերին 2ական ոսկեգոյն զարդաշրջանակ, որոնց անկիւն­նե­րում բուսական զարդեր, Ա. փեղկի կենտրոնում փոքրիկ ձուաձեւ բոլորակի մէջ խաչելութեան պատկեր, Բ. փեղկի նոյնպիսի բոլորակի մէջ՝ Մարիամ Աստուածածին, մանուկ Յիսուսը գրկին. միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակո­ղերը՝ սեւ թանաքով ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, թուղթ, մասն կազմաստառի, Աա եւ Բբ՝ ծաղկաթուղթ, Աբ եւ Բա՝ սպիտակ, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 43ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ մաշուած, քեր­ծուած. ունի հիմքից անջատուած կապոյտ էջանիշ ժապաւէն, լուսանցակողերը սեւացած. Պհպ. Ա. եւ Բ.՝ դեղնաւուն հետ­քերով, թ. 2՝ մատնահետքերով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Յովհաննու Դրասխանակերտցւոյ Պատմութիւն Հայոց.

Տե՛ս ձեռ. 1893, 2ա-127բ:1/չիք: 2/3ա: 3/4ա-5բ, 7ա-96ա:

Ծնթ. Հմմտ. Գ. Տէր-Վարդանեան, Յովհաննէս Դրասխա­նա­կերտցու Հայոց պատմութիւնը.- Մատենագիրք Հայոց, ԺԱ. հա­տոր, Ժ. դար. Պատմագրութիւն, Անթիլիաս-Լիբանան, 2010, էջ 338, Հմր 47:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

3ա Ընդօրինակեալ վերստին ի Գրիգորէ Պօլսեցւոյ եւ ապա բաղդատեալ ընդ ընտիր գաղափարս, յամի 1829, օգոստոս 25, ի Սամաթիա:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. կազմաստառին սոսնձած թերթիկին՝ «Հմր 2, Պատմութիւն Յովհաննէս կաթողիկոսի, երկծալ, նոտրգիր, գրեալ ի թղթի, ընդօրինակող սորա մահ­տե­սի Գրիգոր Պօլսեցի յամի 1829, օգոստոս 25, ի Սամա­թիա: Ի ձեռագրաց տեառն Գէորգայ Դ.-ի՝ հանեալ ի գզրոցէն Ծաղկած այվանի», 1ա՝ «623, 2721», 3ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 3ա սեւ թանաքով բոլորակ՝ «Գրիգոր, 1827»:

2722

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԱԿՆ՞

ՌՄԽԶ. – 1797

ՍՏԱՑՈՂ՝ Պետրոս Կամրկապցի:

ԹԵՐԹ՝ 56. չգրուած՝ 1բ-3բ, 53աբ, 6ա: ՊՐԱԿ՝ 1-3. խառն (Ա 35, Բ 12, Գ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ ոճա­ւոր թագապսակ բոլորակ, մէջը մարդադէմ կիսալուսին կամ թագով պսակուած «GAF», կամ եռամահիկ, կամ ձուածիրի մէջ «Л, С», կամ թագպսակ ոճաւոր երկրաչափական պատկեր, որի մէջ քառաթեւ երեք աստղ՝ մէկը միւսներից մեծ, կամ ոճաւոր V: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31x21.5-22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (26-7x14-5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 42-50: ԿԱԶՄ՝ մուգ շագանա­կա­գոյն դրոշմաազարդ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղնաւուն:

Новый рисунок

Նմուշ 5ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, Բ. փեղկի վերին եւ ստորին եզրերի կաշին թափուած, թերթերին զա­­նազան բծեր, խոնաւութեան հետքեր, 18ա եւ 23բ, 28բ, 49ա՝ թանաքաբծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա-35բ Աբրահամայ Կրետացւոյ Պատմութիւն անցից իւրոց եւ Նատր Շահին Պարսից.

Տե՛ս ձեռ. 1674, 6ա-63բ: ա/4ա: բ/4աբ: գ/4բ-5ա: դ/5ա: ե/5բ: զ/5բ-6բ: է/6բ-7ա: ը/7ա: թ/7բ: ժ/7բ: ժա/7բ-8բ: ժբ/8բ-9ա: ժգ/9աբ: ժդ/9բ-10ա: ժե/10աբ: ժզ/10բ-1ա: ժէ/11ա-2ա: ժը/12աբ: ժթ/12բ: ի/13ա: իա/13բ: իբ/13բ-4ա: իգ/14ա-5ա: իդ/15աբ: իե/15բ-6բ: իզ/16բ-7բ: իէ/17բ-8ա: իը/18ա-9ա: իթ/19աբ: լ/19բ-20բ: լա/20բ-1ա: լբ/21աբ: լգ/21բ-3ա: լդ/23աբ: լե/23բ-4ա: լզ/24աբ: լէ/24բ-5ա: լը/25աբ: լթ/26աբ: խ/26բ-7ա: խա/27աբ: խբ/27բ-8բ: խգ/28բ-9ա: խդ/29աբ: խե/29բ: խզ/29բ-30բ: խէ/30բ-1ա: խը/31ա-2ա: խթ/32աբ: ծ/32բ-3բ: ծա/33բ-4բ: ծբ/34բ-5ա: ծգ/35աբ:

Տե՛ս Աբրահամ Կրետացի, Պատմութիւն, Երեւան, 1973, ձեռ. b:

Բ. 36ա-52բ [Թամբուրչի Քիւչուկ Արութին, Պատ­մութիւն Թահմազ Ղուլիի] (հայատառ թուրքերէն):

ա. 36աբ Պերինճի պաշ. թէվայրիխի Թահմազ գուլու – Պին եիւզ գըրք սէքիս թարիգտէ (թարիքին­տէ)... եշթէ գում տերեասը իչին պու գատարճա վե ֆ(ք)այեթ օլայ:

բ. 36բ-7ա Եքինճի պաշ. պէյան օլունուր – Սողրա գիրմանտան գալգտըք... մուսուգուէտվարըն իչինտէ զիքր եթմիշէզ պոյլէճէ մալումունուզ օլայ:

գ. 37ա-8բ Ուչունճու պաշ. պէյայն օլունուր – Պու­րա­ճըքտա իփտիտա սիզէ Թահմազ... պու քալէի կիրէ­մեմ տէյի հապէր եօլլարը եչէրիկէ Թահմազ գուլ Հուսէին խանայ:

դ. 38բ-9ա Տորրտունճէ պաշ. պէյան օլունուր – Յօ­նարտա հէփ պիր երէ... օնտան սողրա կէնտի ազ­գէրինի կեքդի հինտէ սօղրու եիւզ թութու:

ե. 39ա-41բ Օճի պաշ. պէյայն օլունուր. Թահ­մազԳուլունուն հինտէ վարմասը նաքլ օլունուր – Եշտէ նիճէ քի թարիփ... հեչ պիրինին պուռնու գանա­մատը էօյլէ սէլամէթ պուլտու շէհեր կինէ իանլըշընը կէնտիսինէ վերտի:

զ. 41բ-3ա Ալդընճի պաշ. պէյան օլունրուր – Պա­տէ հու օնտան սողրա... Մէհէմմէտ շահը ալդաթտը կէօյիւնիւ եթտի կէթերթտի:

է. 43ա-4բ Ետինճի պաշ. պէյան օլունուր – Թահ­մազ գուլուտա օթաք գուռտուրտու... մէհէմմէտ շահ ճեհանապաթա (=ճեհանալարա) կիթտի:

ը. 45աբ Մէքեզինճե պաշ. պէյն օլուրուն – Թահ­մազ Գուլու տաս սինտէ... թութտու իրանա կելմէք, իտի մուրատը Թահմազ Գուլ ունուն:

թ. 46ա-7ա Տօքուզունճի պաշ. պէյան օլուր – Պու­րա­ճըքտա Թահմազ Գուլունուն... պէն կեթտիմ իսէ տէօրթ տիվարընը կեօրտիւմ, վէ իւսթիւ աչըք:

ժ. 47ա-8բ Օնունճու պաշ. պէյան օլուլուր – Թահ­մազ գուլունուն շահ օլմասը... պեր էվլատընը պուլ­տու­լար Թահմազ ալտը որալըքտա ուք մեշիտի շահզատէի:

ժա. 48բ-9ա Օն պիրինճի պաշ. պէյան օլունուր – Վէ՞ հէփիսի զիաթ եթտիլէր... պօզկունտա քի պիզէ թարիփ եթտիլէր:

ժբ. 49բ-50բ Օն եքենճի պաշ. պէյան օլուրուր – Պու արալըքտա Թահմազ Գուլու... կէնտիլէրինէ շահ եթտիլէր Թահմազ Գուլու, իստէյ մէյիզ տէյէնի գըլըճուն կէչիրտի:

ժգ. 50բ-1բ Օն իւչիւնճիւ պաշ. պէյան օլուր – Պիր սիքքէ քազտըրտը կէնտինէ... շահ օլմասը էչեն պու քարար քէ պիզէպօյլէ նաքլեթտի, քէ ղիլտէ եազտըք:

ժդ. 51բ-2բ Օն տորթունճիւ պաշ. պէյան օլուր – Կէ­լէլիմ կէնէ սիզէ Թահմազ գուլու... սաֆրան հանը տէմ (դէամ) էտէն մաքսաթ շու:

Տե՛ս Քիւչուք Արութին, Պատմութիւն Թահմազ Ղուլու.- [Մա­տե­նադարանի] Գիտական նիւթերի ժողովածու, Հմր 1, Երեւան, 1941, էջ 100-28: Հեղինակի եւ իր գործերի մասին մանրա­մաս­ներ տե՛ս Тамбурист Арутин, Рукаводство по вос­точной музыке, Перевод с турецкого,предисловие и ком­ментарии Н. К. Тагмизяна, Ереван, 1968, էջ 9. Հմմտ. Ստեփանեան Յ., Ցուցակ հայերէն ձեռագրերի հայատառ թուր-քերէն նիւթերի եւ հայատառ թուրքերէն ձեռագրերի, Երեւան, 2008, էջ 54:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Պատմութունըս զայս զօր տէսանի, / նախնեաց մերոց աւանդ պահի, / Ակնայ գուղէն Կամրկապցի, / հա­յոց ազգէն պէտ պանծալի, / մահտեսի Պետրոս իշ­խանի, / որդոյ մահտեսի Ակոբի, / աշխատութեամբ ի լուս ածի, / ընդէրցողաց հայր մեր խընդրի, / թվին հա­յոց Ռ. Բ. հարիւր ԽԶ.ին (1797). եւ ի ամսեն ապրլելեն կարարցա:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. կազմաստառին ամրացուած թերթիկին՝ «Հմր 1. Պատմութիւն (ինքնաձեռագի՞ր, ջնջած) Աբրա­համ կաթողիկոսի, երկծալ, նօտրագիր, գրեալ ի թուին հայոց ՌՄԽԶ. (1797)», Ա. կազմաստառին՝ «2722», 1ա՝ «636, 2722», «ՌՄԽԵ. 1796, Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 53ա՝ «99-50», 56բ՝ «սարմ, տբ, ստ, Գէորգ»:

2723

ՄԱՏԹԷՈՍ ՋՈՒՂԱՅԵՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՎԵՑՕՐԷԻՑ

ՄԻՋԱԳԻՒՂ

ՌՄՀ. –1821

ԳՐԻՉ՝ Սերովբէ Պետրոսեան Ակնեցի:

ԹԵՐԹ՝ 79 (գրչի էջակալում՝ 2-138, որ է՝ 6բ-74բ). չգրուած՝ 1ա-3բ, 4բ, 5բ, 75ա-9բ: ՊՐԱԿ՝ 5+Ա-Էx12+4+5+Ա-Էx10+4: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագապսակ ոճա­ւոր զինանշան, մէջը՝ բերդի վրայ թեւատարած թագակիր արծիւ, ներքեւում՝ «NIGOLO POLLERI», «ALMASSO», նաեւ՝ թեւա­տա­րած արծիւ, տակը՝ «CFA»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 28,8x21 29x20.5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (20.5x15): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 6ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի (Ա. եւ Բ. փեղ­կե­րին բրոնզէ բուսական զարդաշրջանակներ), միջուկը՝ ստուարա­թուղթ, աստառը՝ կապոյտ հէնքի վրայ դեղին նախշերով ծաղ­կա­թուղթ, կապոյտ էջանիշ ժապաւէնով. լուսանցակողերը՝ դեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ կանաչ թուղթ, լուսագծերով:

Новый рисунок

Նմուշ 6ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, թ. 75-9ի, Պհպ. Բ-ի եւ Բ. փեղկի ստորին մասը խոնաւութեան հետքերով, 33ա՝ թանաքաբծերով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

5ա-74բ Գիրք վեցօրէից՝ Մատթէոսի Հայոց վար­դա­պետի հաւաքեցեալ եւ շարադրեցեալ ի բանից սրբոց հարանց, առ դրան սուրբ առաքելոյն Ստաթէի, յամի կենարարին մերոյ 1375 եւ հայոց ՊՀԲ. (1423): Վերստին օրինակեցաւ հաւատարիմ գրչաւ ի հին գաղափարէ՝ օրինակելոյ ի թուին մեր ՌՃԿԹ. (1720), ի նուսատ Սերովբէ նօտարէ Պետրոսեան Ակնեցւոյ. 1821, ՌՄՀ. (1821), ի մարտի 15, ի Միջագիւղ:

Տե՛ս ձեռ. 774, 282ա-377բ: Ցանկ/չիք: Նխ./6ա-7ա: ա/7ա-23բ: բ/24ա-9բ: գ/29բ-43ա: դ/43ա-54բ: ե/54բ-60բ: զ/60բ-3բ: է/63բ-74բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ.՝ 5ա

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 4ա (1869 թ., նոտրգիր) Ի մատենից Սարգիս Աղա­պապօվ Վարդապետեանցի,1869 ամի փրկչա­կան, յԱղէքսանդրապօլ:

2. 5ա (1885 թ., շղագիր) Հմր 12. Նուէր Սուրբ Էջ­միածնայ Մատենադարանին: Բժիշկ ԳաբրիէլՅոհան­նիսեան, 1885 թ. 12 մայիսի, Ալէքսանդրապօլ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «676, Գիրք վե­ցօրէից», Պհպ. Աա-ին ամրացուած թերթիկին՝ «Հմր 1 Վեցօրէից գիրք, քառածալ, շաղագիր օրինակ, գրեալ ի թղթի ի Սերովբէ նօտարէ Պետրոսեան Ակնեցւոյ, յամի 1821 ի Միջագիւղ», 1821, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», Պհպ. Աա-ին՝ «676, 2723»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 6ա սեւ թանաքով ոճաւոր քառակուսի՝ «ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ / ՊՕՂՈՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏ / ՌՄՀ. (1821)»:

2724

ՅԱԿՈԲ ԹՈՎՄԱՅԵԱՆ, ՏԱԽՏԱԿ ԱՐԵԳԱԿԱՆ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՄՀԳ. – 1824

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը: ՍՏԱՑՈՂ՝ Մեսրոպ արքեպիս. Ադրիանա­պոլ­սեցի:

ԹԵՐԹ՝ 44-1 (տե՛ս Պահպանակ). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 3բ-4ա, 5բ-6ա, 7բ-8բ, 24բ-7ա, 28բ-44բ: ՊՐԱԿ՝ 1-3x2+1-4, խառն (Ա 6, Բ 10, Գ 7, Դ 14): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմ­նե­րով՝ թագապսակ ոճաւոր զինանշան, ցածում՝ GM», «AL­MAS­SO», ոճաւոր զինանշան՝ մէջն աշտարակի վրայ թեւատարած թա­գապսակ արծիւ, ցածում՝ «GIOR MAGNANI», «AFG» առիւծ, «NR», շրջան, մէջը թագի վրայ թեւատարած թագակիր արծիւ, ներքում դափնու կամ արմաւենու 2 ճիւղ, նաեւ՝ 3 բարձ­րադիր գլխարկ, այլ թուղթ (թ. 2-7)՝ լուսադրոշմով՝ «ВР» [1]//1: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25,5x17,5 (թ. 2-3), 25,8x19,4 (թ. 4-5), 25x20,5 (թ. 6-7), 33,5x20,5 (թ. 8-44): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (թ. 2՝ 23x17, թ, 3՝ 19x16, թ. 4՝ 24x17, թ. 5՝ 25x18, թ. 6՝ 17.5x20, թ. 7՝ 18x20.5, 10ա-2ա՝ 25.5x17.5, թ. 13-24՝ 24x14.6): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 13ա): ՏՈՂ՝ 32-39: ԿԱԶՄ՝ կարմիր-կապոյտ-գորշ ծաղկաթուղթ, մի­ջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղ­­նաւուն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ թ. 1 (սկ.)՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմով՝ «NR»:

Новый рисунок

Նմուշ 13ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը եւ մէջքը մաշուած, տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, զանազան բծեր, 23ա՝ թանաքաբիծ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 9ա-24ա Տախտակ արեգական, հաշուեալ ի վե­րայ միջօրէին Կոստանդինուպօլսոյ, ըստ ընթացից հնոյ տօմարին հռոմայեցւոց: Ի հայրապետութեան տեառն տեառն Եփրեմի սրբազնասուրբ կաթուղի­կո­սին ամենայն Հայոց: Յամի Տեառն 1824, օգոստոսի 1, ի Կոստանդինուպօլիս

– 9բ [Ոտանաւոր] – Ծանի՛ր եւ զայս, ո՛վ իմաս­տուն եւ խոհական... թէ զարարիչն արարածովք մար­դիկք ծանեան: Յիսուս Որդի:

1. 10ա-12ա [Աղիւսակք]

ա. 10ա Աղիւսակ Ա. – Ամք յուլեան նախ քան զՔրիստոս: Միջին երկայնութիւն*:

* Որպէս սկզբնատող բերել ենք աղիւսակի սիւնեակների մակագրութիւնները, այս եւ յաջորդ աղիւսակները լրացուած են համապատասխան թուային արժէքներով:

բ. 10ա Աղիւսակ Բ. – Ամք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի: Միջին երկայնութիւն:

գ. 3. 10ա Աղիւսակ Գ. – Պարզ ամք: Միջին երկայ­նութիւն:

դ. 4. 10ա Աղիւսակ Դ. – Ամիսք հռոմայեցւոց: Մի­ջին երկայնութիւն:

ե. 5. 10ա Աղիւսակ Ե. – Նահանջ օր, հասարակ օր: Միջին երկայնութիւն:

զ. 6.Աղիւսակ Զ. Աղիւսակ ընթացից արեգական մի­ջին երկայնութեան իւրաքանչիւր ժամուց եւ րո­պէից եւ մանրամասնոյն որք զկնի, բայց հակ գու­մարմամբ:

է. 7. 10բ-11ա Աղիւսակ Է. Աղիւսակ հաւասարու­թեան պարունակի արեգական, որ ի գործ դնի միջին երկայնութեամբ + կամ – ըստ նշանացն: Մնացորդ Աղիւսակ հաւասարութեան պարունակի արեգական, որ ի գործ ածի որպէս զնախ[ը]նթացն – Աստիճան, 0. խոյն, 1. Ցուլ, 2. Երկաւոր, 3. Խցգետին, 4. Առիւծ, 5. Կոյս, Աստիճան, Աստիճան, 6. Կշիռ, 7. Կարիճ, 8. Աղեղ­­նաւոր, 9. Այծեղջիւր, 10. Ջրհոս, 11. Ձուկն, Աստիճան:

ը. 8. 11բ Ը. Աղիւսակ միջորէական, հաշուեալ ի վե­րայ 41O լայնութեան Կոստանդնուպօլսոյ, ըստ 23O,28՛ բոլոր հակման արեգական:

թ. 9. 12ա Աղիւսակ Թ. Աշխարհագրական երկայ­նութեանց եւ լայնութեանց ոմանց երեւելի քաղաքաց, ըստ արդի հեղինակաց:

– 12բ-3բ Առ բարեմիտ ընթերցօղս – Արդարեւ, ի վաղուց ժամանակաց ի սիրտս մեր անկեալ կայր ձեռն արկանել ի սոյն գործ... եւ մեք ի խնամս ձեր ապաս­տա­նեալ՝ խոնարհ ծառայ ձեր իբր բժիշկ Յակովբ Թով­մայեան Կոստանդինուպօլսեցւոյ:

2. 14ա-24ա Յաղագս բացատրութեան եւ գոր­ծա­ծութեան աղիւսակացս – Հանդիսացաք աստանօր ի բացատրութիւն... որպէս ունիս տեսանել ահաւասիկ յառաջիկայդ:

ա. 14աբ Յօդուած Ա. Յաղագս զինչութեան եւ բացատրութեան աղիւսակաց – Նախ իմա՛, զի յա­ռաջ­նումն երեսի անդ... հուսկ ապա ութներորդ աղ­իւ­սակն է միջօրէական ժամուն Կոստանդինուպօլ­սոյս:

բ. 14բ-8ա Յօդուած Բ. Յաղագս հարկաւոր գի­տե­լեաց – Աստէն ունիմք զհարկաւոր գիտելիս... խնդրել զհաւասարութիւն համեմատական ի միջօրէական ժամու յաղիւսակէ եւ յայլմէ:

գ. 18ա-21բ Յօդուած Գ. Յաղագս գործածութեան աղիւսակաց – Գործածութիւն աղիւսակաց ոչ այլ ինչ է... զայս եւս իմա՛, թէ՛ բարձրութիւնն եւ թէ՛ ցա­ծու­թիւնն մի աստիճան տեւէ եւ ո՛չ աւելի, իբր 24:

դ. 22ա-4ա Յօդուած Դ. Յաղագս գտանելոյ զտե­ղի արեգական, յայլ եւ այլ գաւառի կամ քաղաքի – Գիտելի է աստանօր, զի յորում քաղաքի... յորս գրեալ եմք յաղիւսեկիս որպէս ուսար: Այսքան առ այս շատ համարեալ, բաւեսցի:

Բ.1. 27բ Աղիւսակ գտանելոյ զմիջին ժամանակ ծննդեան եւ լրման լուսնի ի միջօրէի Կոստանդնու­պօլ­սոյս – [սիւնակք] Բաղադրեալ ամք: Շրջան լուսնի: Պարզ ամք: Շրջան լուսնի: Թիւք թաւալմանց: Միջին թաւալումն: Ամիսք: Շրջան լուսնի:

2. 28ա Համառօտ խրատ գործածութեան աղիւ­սա­կիս – Գումարեա՛ զշրջանս տարւոյն եւ ամսոյն... այսպէս արասցես եւ զայլսն:

Գ.1. 2ա, 3ա Աղիւսակ ամսամտից: Խրատ գոր­ծա­ծութեան աղիսակիս – Թէպէտ բազումք ի հեղի­նա­կաց աւանդեալ են կանոնս... պարտիս ի գործ դնել զբնական թիւս եւ ո՛չ զգրաշարս, որպէս ունիս տեսա­նել ի խրատիս:

2.ա. 5ա, 4բ [Խրատ գործածութեան աղիւսակի] – Աստուածապատիւ Հօրդ իմոյ, աստուածաշօշափ օծեալ սուրբ աջոյ համբոյր: Շնորհագիր մատանցդ գրու­թիւն, որ ի 3 նոյ. 1824... որ ի դեկ. 1824:

բ. 6բ-7ա Աստիճան (= Աղիւսակ աստիճանաց հայերէն գրոց):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս բովանդակութիւն՝ 5ա, 4բ:

Տե՛ս տիտղոսաթերթ՝ 9ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

9բ (1872 թ., շղագիր) Ի գրոց հոգեւոր ծնողին իմոյ հանգուցեալ Սարգիս պատրիարքի Կ. ՊօլսոյԱնդ­րիա­նապօլսեցւոյ, գոլով սոյն իսկական ձեռագիր հե­ղի­նակութիւն Յակօբ բժշկի Թովմայեան, որ ընծայեալ էր երբեմն առ Մեսրոպ արքեպիսկոպոսն Անդրիանու­պօլսոյ՝ հոգեւոր պապուն իմոյ, նուիրեցի ի յիշատակ հոգւոց նոցին մատենադարանի ՍրբոյԷջմիածնի՝ ի գնալն իմ յառաջնորդութիւն հայոցն Պարսկաստանի եւ Հնդկաստանի, հրամանաւ Տ. Տ. Գէորգայ Դ. կա­թողիկոսի ամենայն Հայոց: Խնդրեմ յիշել զմեզ յաղօթս ձեր՝ որք հանդիպիք: Գրիգորիս եպս. Պարս­կաս­տանի եւ Հնդկաստանի, 1 ապրիլ, 1872, ի Սուրբ Էջմիածին:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «1. Տախտակ արե­գական», կազմի Ա. փեղկին ամրացուած թերթիկին՝ «Զիճ Յակոբայ Թովմայեան, 87», Ա. կազմաստառին ամ­րացուած թերթիկին «Հմր 116, 1. Տախտակ արեգա­կան, հաշուեալ ի վերայ միջօրէի Կ. Պօլսոյ, ըստ ընթա­ցից նոր տումարին Հռոմայեցւոց, կիսածալ, շաղագիր, գրեալ ի թղթի, յանյայտ գրչէ, ի Կ. Պօլիս, ի հայրա­պետութեան Տեառն Տեառն Եփրեմ կաթուղիկոսի: Ի սկիզբն ունի Խրատ վասն գործադրութեան աղիւսակի ամսումտից: Չունի զյիշատակարան», 1ա՝ «685, 2724», «1824, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2725

ՊԵՏՐՈՍ ԲԵՐԹՈՒՄԵԱՆ-ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄՀԳ. – 1824

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Դիոնէսիոս Երեւանցի:

ԹԵՐԹ՝ 200 (գրչի էջակալում՝ 1-392, որր է՝ 3ա-198ա). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 199ա-200ա: ՊՐԱԿ՝ 1-20x10 (ԺԳ, ԺԴ 8, Ի 11, Դ, ԺԹ 12): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով. «GJF, LONDON», «GMI», 3 բարձրադիր գլխորկ լուսադրոշմներով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30.5x20.5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (26x16-7): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 40: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ, լուսանցակողերը՝ սեւ ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա՝ թուղթ. լուսադրոշմով՝ «GJF, LON­DON», սկզբից:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ Կամարի ներքոյ Էջմիածնի տաճար, կամարի աջ եւ ձախ կողմերում 1ական հրեշտակ՝ 178բ: Խո­րան՝ 2ա: Կիսախորան՝ 3ա: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հան­գուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, վարդագոյն, կանաչ, դեղին, նարնջի, կապոյտ, շագանակագոյն, մոխրագոյն, ոսկի, բրոնզ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, վրան՝ մոմի հետքեր, աստառը՝ պոկուած, լուսանցակողերը սեւացած. գրեթէ բոլոր թեթերին խոնաւութեան հետքեր, թանաքի թթուայնութեան հետեւանով թ. 18-198-ի գրադաշտը գունափոխուած, զանազան բծեր, թ. 188՝ հիմքին մօտ ընդերկայնակի գրեթէ 21 սմ պատ­ռուած, թերթ՝ 199՝ վերին աջ եզրը պոկուած, թ. 199, 200, Պհպ. Ա.՝ ծալուածքի հետքերով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-178ա Քարոզ տարեկան

2ա Քարոզ տարեկան: Օգնեա՛ Հոգիդ Սուրբ Աս­տուած: Արարեալ Պետրոսի վարդապետի Նախի­ջե­ւանց­ւոյ Աղամալեան՝ ի փառս եւ ի պատիւ տնօրէ­նու­թեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ ի յօ­գուտ մանկանց եկեղեցւոյ: Ի հայրապետութեան Տեառն Սիմէօնի սրբազան կաթուղիկոսին, ի թուին հայոց ՌՄԻ., յամի Տեառն 1771ին: Եւ այժմ աշխա­տասիրեալ՝ մեծաւ զգուշութեամբ գաղափարեցաւ ի ձեռնասուն աշակերտէ Եփրեմ արքեպիսկոպոսի՝ ի Դիոնէսիոս նուաստ վարդապետէս Երեւանցւոյ, ի վայելս իմ եւ ի յիշատակ բանասիրաց առ յապայն: Ի հայրապետութեան Տեառն Եփրեմայ սրբազնա­գոյն կաթողիկոսի ամենայն Հայոց, յամի Տեառն 1824, ի մայրագահն Սուրբ Էջմիածին:

Տե՛ս ձեռ. 174, 38ա-195ա: ա/3ա-5բ: բ/11ա-2ա: գ/12ա-4բ: դ/15աբ: ե/15բ-25ա: զ/25բ-33բ: է/33բ-45ա: ը/45ա-7բ: թ/47բ-50բ: ժ/50բ-6ա: ժա/56ա-64բ: ժբ/65ա-9բ: ժգ/69բ-70բ: ժդ/70բ-2ա: ժե/72ա-8ա: ժզ/78ա-90բ: ժէ/90բ-102բ: ժը/103ա-4ա: ժթ/104ա-14ա: ի/114ա-7բ: իա/117բ-26ա: իբ/126ա-8ա: իգ/128ա-32ա: իդ/132ա-4ա: իե/134ա-6ա: իզ/136ա-8ա: իէ/138ա-42ա: իը/142ա-51բ: իթ/151բ-3ա: լ/153ա-8ա: լա/158ա-9բ: լբ/160ա-1բ: լգ/161բ-2բ: լդ/162բ-3բ: լե/163բ-5բ: լզ/165բ-8ա: լէ/168ա-70բ: լը/170բ-6ա: լթ/176բ-8ա:

Ունի նաեւ՝

ա. 5բ-8բ Յաղագս քրիստոնէական հաւատոյ – Կենդանութեան աղբիւրն Յիսուս վճռէ խաւսելով առ Հայր... զյառնելն ի կեանս եւ ի դժոխս:

բ. 8բ-11ա Յաղագս յուսոյ եւ հարկաւորութեան նորին – (Նխ.) Յուսացաք յանուն քո... Յոյսն բաժանի ի բնական եւ ի գերբնական... անհուն ողորմութեամբն Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

Բ. 178ա-95բ Հատոր երկրորդ [Քարոզք Պետրոսի վարդապետի Աղամալեան]

Տե՛ս ձեռ. 174, 198ա-218բ:ա/179աբ: բ/179բ-81ա: գ/181ա-3ա: դ/183ա-4ա: ե/184բ-5բ: զ/185բ-7ա: է/187ա-9բ: ը/189բ-91ա: թ/191ա-2բ: ժ/193ա-4ա: ժա/194ա-5բ:

– 196ա-8ա Ցանկ Քարոզգրքոյս – Ա. Քարոզ: Յա­ղագս խոնարհութեան... ԽԹ. քարոզ:Ի վերայ Խաչվե­րացին... Կատարեցաւ առաջին եւ երկրորդ հատոր գործոյս ի փառս Հոգւոյն Սրբոյ, ի խնդրոյ Սրբոյ Աթո­ռոյս նորընծայից ոմանց բանասիրաց (հմմտ. ձեռ. 174, 195բ-7բ):

Ծնթ. ԽԱ. քարոզին յաջորդող քարոզը թիւրիմացաբար հա­մար­կալուած Ծ.:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 2ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 178բ (1857 թ., բոլորգիր) Է: Ես՝ դպիր Յակոբս, յետին բանասէր եւ կրտսեր վարժապետաց Արցա­խե­ցի, ընթերցի զԳիրքս Քարոզութեան միանգամ աւար­տելով եւ սեռն սիրով եւ մաքուր մաղթանօք խնդրեցի ի ճշմարիտ քարոզչէն Յիսուսէ տալ արքայութիւն եւ պսակ փառաց իմ բարեպաշտօն եւ աստուածասէր իշ­խանին՝ աղայ մահտեսի Թաթէոսի եւ իւր կողակցեացն եւ իւր մատաղերամ նորաբողբոջ որդւոցն եւ համայն ընտանեացն, եւ աղերսեմ՝, ո՛ հոգեսէր հանդիպօղք, յիշել զսոսա ի բարի աղօթս ձեր միով Հայր մերիւ: Յամի Տեառն 1857, ապրիլ 8, ի գիւղն Աշտարակ, որք հռչակեալ կոչին Շահազիզեանց:

2. 200բ (1879 թ., շղագիր մատիտով) Մկրտիչ շա­լաիչս հազար ութ հաուրեթանասունին ամի փե­տէր­վար երեք փեսակվեցի, նոյն թվի յուլիսի իննի երէխեն չայավ (այսպէս):

3. 198բ (1887 թ., շղագիր) Յիշեցէ՛ք ընթերցո՛ղք, զՄեսրովբ եպիսկոպոս Սմբատեանց նախիջեւանցի, միաբան Սրբոյ Էջմիածնի՝ զժողովողս ազգային հնու­թեանց եւ յիշատակարանաց, եւս եւ բանահիւսագրու­թեանց Արարատեան նահանգի, որ հրամանաւ եւ տնօրէնութեամբ Տ. Մակար վեհափառ կաթողիկոսի ամենայն Հայոց պաշտաւնական գործով պատահելով յԱշտարակ գիւղ Արագածոտն գաւառի, ի տան արժա­նա­պատիւ Սարգիս աւագ քահանայի Բջնունւոյ, տեսի եւ ընթերցայ զպատուական Քարոզգիրքս Նախիջե­ւան­ցի Աղամալեան մեծանուն Պետրոս վարդապետի, ի 15 յունիսի 1887 ամի, յԱշտարակ:

4. 198բ (ԺԹ. դ., շղագիր) Յիշեալ լիջիր նզովիւք, ո՛վ մուկ զազիր, զգեցեալ հանդերձ եպիսկոպոսի, ապա­կանիչ ձեռագրաց:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «700», «2», Աա՝ «700, 2725», 1ա՝ «Հմր 2», 2ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Կազմի Բ. փեղկի աստառին «Պարչչ քան Կարապետ չամ»:

2726

ԳԷՈՐԳ ԶՄԻՒՌՆԱՑԻ-ԵՒԴՈԿԱՑԻ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՄՁԳ. – 1834

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր սրկ. Դնդանճեան

ԹԵՐԹ՝ 212. չգրուած՝ 1աբ, 2բ-3ա, 4աբ, 166ա-7բ, 209բ, 212աբ: ՊՐԱԿ՝ 4+1-21x10 (21՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30,6x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (23.5x15.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ մուգ եւ բաց շագանակագոյն շեր­տե­րով, ոսկեգոյն զարդագօտիով կաշի, փեղկերին՝ ոսկեգոյն զարդաշրջանակներ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ ոսկեգոյն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, թուղթ, լուսա­գծե­րով եւ լուսադրոշմով՝ «NR» եւ առիւծ. մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 5ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ բուսական (3բ): Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, Ա. փեղկի ստո­րին, Բ. փեղկի վերին մասերը մէջքից անջատ, թ. 142-3, 171-3՝ խոնաւութեան հետքեր, զանազան բծեր, թ. 102ա, 184ա, 199ա՝ թանաքի հետքեր, թ. 194-212՝ լայնքի գրեթէ կէսից ընդլայնակի պատռ­ուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա, 2ա-211բ Քարոզգիրք, հաւաքեալ աստի եւ ան­տի, աշխատասիրութեամբ Գէորգ եպիսկոպոսի Զմիւռ­նացւոյ՝ դիտին Եւդոկիոյ, ի դիւրութիւն նորա­կիրթ քարոզչացն ուխտին Սրբոյն Աննայի: Ի հայրա­պե­տութեան տէր Եփրեմի սրբազան կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց. յԵւդոկիա, 1826: Իսկ այժմ ընդօրի­նակեալ ի նոյն իսկ բնագրէ ի մահտեսի Գրիգորէ Դնդանճեան Պօլսեցւոյ՝ սարկաւագէ տեառն Ստե­փան­­նոսի առաքելաշնորհ արհեպիսկոպոսի եւ հրեշ­տա­կակրօն պատրիարգի մեծի մայրաքաղաքիս: Ի պատրիարգութեան նորին, յամի Տեառն 1834, եւ ի սեպտեմբեր 28, ի Կոստանդնուպօլիս:

Տե՛ս ձեռ. 5316, 5ա-154բ, 169ա-71բ: Յառաջա­բա­նու­թիւն/3բ: ա/175բ-6բ: բ/177աբ: գ/180ա-1ա: դ/183բ-5ա: ե/185ա-6բ: զ/190ա-1բ: է/174բ-5բ: ը/168ա-9բ: թ/83բ-5բ: ժ/178բ-80ա: ժա/77ա-8ա: ժբ/չիք: ժգ/5ա-8ա: ժդ/85բ-7բ: ժե/141բ-3բ: ժզ/81բ-3բ: ժէ/125բ-7ա: ժը/115բ-8բ: ժթ/155բ-8ա: ի/59բ-61բ: իա/137ա-9ա: իբ/25ա-8ա: իգ/8ա-11բ: իդ/11բ-4ա: իե/14ա-7ա: իզ/17ա-20ա: իէ/23ա-5ա: իը/73բ-4բ: իթ/95բ-7ա: լ/61բ-3ա: լա/163բ-5բ: լբ/118բ-21բ: լգ/149բ-50բ: լդ/35բ-7ա: լե/69բ-71ա: լզ/37ա-9բ: լէ/31բ-5ա: լը/28բ-31բ: լթ/55ա-6բ: խ/49բ-51բ: խա/78բ-80բ: խբ/39բ-42ա: խգ/53ա-5ա: խդ/177բ-8բ: խե/206ա-7ա: խզ/51բ-3ա: խէ/158ա-60ա: խը/80բ-1բ: խթ/127ա-8ա: ծ/150բ-2ա: ծա/132բ-3բ: ծբ/139բ-41բ: ծգ/147ա-9բ: ծդ/58ա-9բ: ծե/128ա-30բ: ծզ/195ա-7ա: ծէ/122ա-5բ: ծը/169բ-71ա: ծթ/99ա-101բ: կ/101բ-5ա: կա/56բ-8ա: կա1/113ա-5բ: կբ/109ա-13ա: կգ/75բ-7ա: կդ/68ա-9բ: կե/20ա-3ա: կզ/44ա-7բ: կէ/47բ-9բ: կը/74բ-5բ: կթ/152բ-3բ: հ/90բ-2բ: հա/71ա-3բ: հբ/172բ-4ա: հգ/197ա-8բ: հդ/192աբ: հե/193ա-5: հզ/92բ-5բ: հէ/181բ-3բ: հը/199ա-200բ: հթ/200բ-3ա: ձ/42ա-4ա: ձա/207բ-9ա: ձբ/204ա-5բ: ձգ/189ա-90ա: ձդ/171ա-2բ: ձե/187ա-9ա: ձզ/203ա-4ա: ձէ/66ա-8ա: ձը/97ա-9ա: ձթ/63ա-5բ: ղ/չիք: ղա/153բ-5բ: ղբ/162ա-3բ: ղգ/143բ-5ա: ղդ/145բ-6բ: ղե/88ա-90բ: ղզ/133բ-5բ: ղէ/135բ-7ա: ղը/105ա-9ա: ղթ/160բ-1բ: ճ/130բ-2բ: Ցանկ/210ա-1բ:

Ներդիրներ (Բ. պահպանակի եւ Բ. կազմաստառի միջեւ)՝

1. թուղթ (26x20.5), նամակ, հայատառ թուրքերէն (հայերէնը՝ միայն սկսուածքի առաջին բառերը): ԺԹ. դ. 2 թերթ. չգրուած՝ Աբ-Բբ: Կապոյտ. թուղթ, ճնշադրոշ­մով՝ «PARIS» գրութեամբ, միասիւն, շղագիր: «Ղա­զա­րոս մայիսի քօնթրաթօ օլտուրքի: Տէրվիշ օղլու հաճը Յօհաննէս... Կենսատու փրկի՛չ մեր Յիսուս Քրիստոս, անզեղջ... քրիստոնեայ սեմայի փրկիչ Յիսուս Քրիս­տոս»:

2. Գրութիւն կիսով հայերէն, կիսով հայատառ թուր­քերէն, ԺԹ. դ.: Ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի երկտակումով, գրուած 1 երեսը: Սպիտակ թուղթ, 21.5x13.5, ճնշադրոշմով՝ «BATD» գրութեամբ, միա­սիւն (18x13), շղագիր, Երջանիկ առաքեալն Պօղոս պուկիւն սուրբ Գէորգ... եւ նա ցուցցէ ձեզ վերնատուն մի մեծ զարդարեալ», բուն շարադրանքի վրայ երկայ­նակի 4 տող՝ «Գերապատիւ ազգասէր երեսփոխանաց ընդհանուր ժողովոյ օրհնեալ ազգիս՝ ողջոյն եւ օրհ­նու­թիւն քրիստոսական: Որ ըստ անհրաժարելի օրի­նաց ճշմարիտն ազգասիրութեան սիրեն զհամազ­գա­յինս իւրեանց, զվիշտ նոցա ի ցաւ իւր»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 2ա:

ՆՇՈՒՄ՝ Աա՝ «701, 2726», 2ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս», մէջքին ամրացուած թերթիկին՝ «Գիրք Գէորգ եպիսկոպոսի Զմիւռնացոյ», «701», «Քարոզգիրք»:

2727

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ԿԻՒՐԱԿԷԻՑ

 

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 339-3 (տե՛ս Պահպանակ, գրչի էջակալում 1-618, որ է՝ 4ա-312բ). չգրուած՝ 1ա-3բ, 313ա-39բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԸx12: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ D&CBLAUW, ցանկա­պատ՝ մուտքով, ներսում տղամարդ՝ զինուորական հանդերձով եւ գաւազանով, եւ թագակիր առիւծ՝ սուրը թաթին, առիւծի գլխա­վերեւում՝ «PRO PATRIA», իսկ մուտքի տակ՝ «B»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (24x13.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 8ա): ՏՈՂ՝ 45: ԿԱԶՄ՝ տպարանային դրոշ­մա­զարդ (Ա. փեղկի կենտրոնում խաչելութիւն, Բ. փեղկի կենտ­րո­նում՝ Աստուածածինը՝ մանուկ Յիսուսը գրկին) մուգ կարմիր կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսան­ցա­կողերը՝ ոսկեզօծ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա, թ. 1-3+ԲԳ, թուղթ, չգրուած, լուսագծերով ու լուսադրոշմով՝ ձեռագրի բուն թղթի հետ նոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, եզրերը՝ մա­շուած. հիմքից անջատէջանիշ ժապաւէններ՝ թ. 135-6ի միջեւ դե­ղին, թ. 196-7ի միջեւ՝ վարդագոյն, թ. 253-4ի միջեւ՝ կապոյտ. գրե­­թէ բոլոր թերթերի գրադաշտը թանաքի թթուայնութեան հե­տեւանով գունափոխուած, տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր:

Новый рисунок

Նմուշ 8ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա-312բ [Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք Կիւրա­կէից]

Տե՛ս ձեռ. 2311, 3ա-430բ. Ընծայումն՝ 4ա: ա/4ա-9բ: բ/9բ-12ա: գ/12ա-5ա: դ/15ա-16ա: ե/16ա-9բ: զ/19բ-24ա: է/29բ-32ա:ը/24ա-7բ: թ/27բ-9բ: ժ/32ա-4բ: ժա/34բ-9բ: ժբ/39բ-42բ: ժգ/42բ-5բ: ժդ/45բ-7բ: ժե/48ա-50բ: ժզ/51ա-2ա: ժէ/52ա-6ա: ժը/56ա-9բ: ժթ/59բ-60բ: ի/60բ-3բ: իա/63բ-6ա: իբ/66ա-9բ: իգ/69բ-71ա: իդ/71բ-5ա: իե/75ա-7բ: իզ/77բ-80ա: իէ/80ա-1բ: իը/81բ-4ա: իթ/84ա-6ա: լ/86ա-9ա: լա/89ա-91բ: լբ/91բ-4ա: լգ/94ա-5բ: լդ/95բ-6բ: լե/96բ-8բ: լզ/98բ-100բ: լէ/100բ-3ա: լը/103ա-6ա: լթ/106ա-8բ: խ/108բ-11ա: խա/111ա-2բ: խբ/112բ-4բ: խգ/114բ-6բ: խդ/116բ-21բ: խե/121բ-4ա: խզ/124ա-7ա: խէ/127ա-9ա: խը/129ա-33ա: խթ/133ա-5բ: ծ/135բ-7բ: ծա/137բ-40բ: ծբ/140բ-2բ: ծգ/142բ-6ա: ծդ/146ա-150բ:ծե/150բ-3բ: ծզ/153բ-7ա: ծէ/157ա-8բ: ծը/158բ-62ա: ծթ/162ա-3բ: կ/163բ-6ա: կա/166ա-8բ: կբ/168բ-70ա: կգ/170ա-1բ: կդ/171բ-3ա: կե/173ա-4բ: կզ/175ա-6բ: կէ/176բ-9ա: կը/179ա-80բ: կթ/180բ-3ա: հ/183ա-4բ: հա/185ա-7ա: հբ/187ա-8ա: հգ/188բ-9բ: հդ/189բ-90բ: հե/190բ-3ա: հզ/193ա-5բ: հէ/195բ-8ա: հը/198ա-201ա: հթ/201ա-6ա: ձ/206բ-7բ: ձա/207բ-10ա: ձբ/210բ-4բ: ձգ/214բ-5բ: ձդ/215բ-7ա: ձե/217ա-8ա: ձզ/218ա-9ա: ձէ/219ա-22բ: ձը/222բ-5ա: ձթ/225ա-7բ: ղ/227բ-32ա: ղա/232ա-7ա: ղբ/237ա-40ա: ղգ/240ա-3ա: ղդ/243ա-4ա: ղե/244ա-7ա: ղզ/247ա-50բ: ղէ/250բ-3բ: ղը/253բ-6ա: ղթ/256ա-8ա: ճ/258ա-64ա: ճա/264ա-7բ: ճբ/267բ-9բ: ճգ/269բ-71բ: ճդ/271բ-4բ: ճե/274բ-7բ: ճզ/277բ-85ա: ճէ/285ա-7ա: ճը/287ա-8ա: ճթ/288ա-91բ: ճժ/291բ-5ա: ճժա/295ա-8բ: ճժբ/298բ-300բ: ճժգ/300բ-3ա: ճժդ/303ա-5բ: ճժե/305բ-8բ: ճժզ/308բ-10ա: ճժէ/310ա-2բ: Յիշ./312բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

312բ (1872 թ. շղագիր) Սոյն այս Քարոզգիրք Յա­կոբ պատրիարքի Կ. Պոլսոյ գոլով ի գրոց հոգեւոր ծնողին իմոյ՝ Սարգիս պատրիարքի Կ. Պօլսոյ, որ հան­գեաւ ի Տէր ի նոյն մայրաքաղաքի յամին 1865 եւ ի 28 յուլիսի եւ թաղեցաւ ի գերեզմանատունն Իւսկիւտա­րու, նուիրեցի ի յիշատակ հոգւոյ նորին՝ մատենադա­րանի Սրբոյ Էջմիածնի, ի գնալն իմ յառաջնորդութիւն Պարսկաստանի եւ Հնդկաստանի՝ հրամանաւ Տ. Տ. Գէորգայ Դ. կաթողիկոսի ամենայն Հայոց: Խնդրեմ յի­շել զմեզ յարժանաւոր աղօթս ձեր: Գրիգորիս եպս. Պարս[կաստանի] եւ Հնդկաստանի: 1 ապրիլ, 1872, ի Սուրբ Էջմիածին:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «705, 2727», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»,թ. 48-49ի միջեւ7.2x3.1 չափսի թղթիկ, լուսագծերով, 2 տող, նոտրգիր. «20ինճի սրան բարձրագոյն է, քան աշխարհս 90ինճի թղթահամարն» արտագրուած է 90րդ էջի (48բ) 20րդ տողից. կազմի մէջքի պիտակին՝ «705», «Կ[իրակէից] քարոզ գ/// [պա]տարագին///», «1. Քարո[զ] Յակո[բ]ի պատ­ր[իարգ] Նալեան»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 4ա՝ բոլորակ, անընթեռնելի:

2728

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ԿԻՒՐԱԿԷԻՑ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ԺԸ. դար

ԳՐԻՉ՝ Անանուն (5ա-393բ), Մանուկ դպիր (394ա-438բ):

ԹԵՐԹ՝ 440 (գրչի էջակալում՝ 21-824. որ է՝ 11ա-438բ). չգրուած՝ 1ա-3բ, 4բ, 439ա-40բ: ՊՐԱԿ՝ 3+Ա-ԼԳx12 (Ա 7, Ե 11)+4x12(4՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թա­գա­պսակ երկրաչափական պատկերի մէջ շուն եւ AP՝ վե­րեւում բուսական զարդանախշ, թ. 439՝ թագապսակ բուսական շրջա­նակ, մէջը՝ «GFA», վերեւում թեւատարած թագակիր թռչուն: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29,6x19,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (24-26.5x15.7): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 11ա, 395ա): ՏՈՂ՝ 40-46: ԿԱԶՄ՝ դրոշմա­զարդ մուգ եւ բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարա­թուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ-Ե, թուղթ (Աա, Եբ՝ ծաղկաթուղթ, մասն կազ­մաս­տա­ռի):

Новый рисунок

Նմուշ 11ա

Новый рисунок

Նմուշ 395ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ Ճակատազարդ (գծանկար)՝ 5ա: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր (գծանկար):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը ձեռագրից անջատ, կաշին մա­շուած, քերծուած, տեղ-տեղ սեւացած, Ա. փեղկի եւ մասամբ մէջքի կաշին 12-13 սմ տրամագծով շրջանաձեւ թափուած. գրեթէ բոլոր թերթերին զանազան բծեր, փոքրիկ պատռուածքներ, վե­րին հատուածում խոնաւութեան հետքեր, թ. 5ի ստորին ծայրը պատռուած եւ յետագայի թղթով լրացուած, Պհպ. Դ.՝ գրեթէ կէսից ընդլայնակի 9 սմ-ով պատռուած. լուսանցակողերը՝ գու­նա­թափ եւ սեւացած, խորագրերի կարմիրը հադիպակաց էջերին դրոշմուած, գրեթէ բոլոր սկզբնատողերի առաջին գլխատառերն ուրուագծային:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

[Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք Կիւրակէից]

Տե՛ս ձեռ. 2311, 3ա-430բ. Ընծայումն՝ չիք: ա/5ա-13բ: բ/13բ-6բ: գ/16բ-21ա: դ/21ա-3ա: ե/23ա-7բ: զ/28ա-35ա: է/43ա-7ա: ը/35ա-40ա: թ/40բ-3ա: ժ/47ա-51ա: ժա/51ա-8բ: ժբ/58բ-63ա: ժգ/63ա-7բ: ժդ/67բ-70բ: ժե/71ա-5բ: ժզ/75բ-7բ: ժէ/77բ-84ա: ժը/84ա-9ա: ժթ/89ա-91ա: ի/91ա-5ա: իա/95ա-9ա: իբ/99ա-104բ: իգ/104բ-7ա: իդ/107ա-12: իե/112բ-6բ: իզ/116բ-20բ: իէ/120բ-3ա: իը/123ա-6բ: իթ/126բ-9բ: լ/129բ-4բ: լա/134բ-8ա: լբ/138ա-41բ: լգ/141բ-4ա: լդ/144ա-5բ: լե/145բ-9ա: լզ/149ա-52ա: լէ/152ա-6ա: լը/156ա-60բ: լթ/160բ-4բ: խ/164բ-8բ: խա/168բ-71ա: խբ/171ա-4ա: խգ/174ա-7ա: խդ/177ա-85ա: խե/185ա-9ա: խզ/189ա-94ա: խէ/194ա-7ա: խը/197ա-203բ: խթ/204ա-7բ: ծ/207բ-11ա: ծա/211ա-5ա: ծբ/215ա-9ա: ծգ/219ա-24բ: ծդ/224բ-31ա: ծե/231ա-5բ: ծզ/235բ-41ա: ծէ/241ա-3բ: ծը/243բ-9ա: ծթ/249ա-52ա: կ/252ա-6ա: կա/256ա-9բ: կբ/259բ-62ա: կգ/262ա-4ա: կդ/264ա-6բ: կե/266բ-9բ: կզ/269բ-72ա: կէ/272ա-5բ: կը/275բ-8ա: կթ/278ա-82ա: հ/282ա-4բ: հա/284բ-8ա: հբ/288ա-90ա: հգ/290ա-2ա: հդ/292ա-4ա: հե/294ա-7ա: հզ/297ա-301ա: հէ/301ա-5ա: հը/305ա-10ա: հթ/310ա-8բ: ձ/318բ-20ա: ձա/320ա-4ա: ձբ/324ա-30բ: ձգ/330բ-2բ: ձդ/332բ-4բ: ձե/334բ-6բ: ձզ/336բ-8ա: ձէ/338ա-43ա: ձը/343ա-7ա: ձթ/347ա-51ա: ղ/351ա-8ա: ղա/358ա-66բ: ղբ/366բ-70բ: ղգ/370բ-5բ: ղդ/375բ-7ա: ղե/377ա-81բ: ղզ/381բ-7բ: ղէ/387բ-92բ: ղը/392բ-6ա: ղթ/չիք: ճ/396ա-403բ: ճա/403բ-8ա: ճբ-ճը/չիք: ճթ/408ա-12ա: ճժ/412բ-7ա: ճժա/417ա-21բ: ճժբ/421բ-4ա: ճժգ/424ա-7բ: ճժդ/427բ-31ա: ճժե/431բ-5ա: ճժզ/չիք: ճժէ/435ա-8բ: Յիշ./438բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

438բ Իսկ այժմ վերստին գաղափարեցաւ ի բուն օրի­նակէ հեղինակիս ձեռամբ մեղսաներկ՝ Պատրիար­գա­րանի բազմաշխատ գրագիր Մանուկ դպրի, ի Կոս­տանդնուպոլիս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածին եկղեցւոյ, ի թաղն Նշանճի, ի համալսարանի մերում: Արդ, ի ընթեռնուլն եւ ի յօրինակելն զսրբագրութիւնսն, հայեսջիք, որ ինչ ի սպրդմանէ գրչի է, ներեցէ՛ք եւ յիշեցէ՛ք ի բարին, զի եւ դուք յիշեալ լիջիք առաջի Աստուծոյ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. Պհպ. Եա (ԺԹ. դ., շղագիր,) Սոյն գիրս Քարոզա­գիրք ով որ կարդայ, մեղք չի համարէ. եւ Աստուծոյմէ խնդրէ իմ մեղացս թողութիւն, եւ ծախեցի աժան գնով, որ իմ մեղքիս կէսն ալ նա քաշէ, այսինքն՝ Մկրտիչ վարդապետն Յովակիմեան յԱստրախանցի:

2. Պհպ. Եա (1852 թ., շղագիր) Սոյն Կիրակիի Քարո­զա­գիրքս վսեմափայլ Գրիգոր վարդապետ Յո­բեանց, որ եմ բնիկ Աստրախանցի եւ անապակատենչ եւ անխոնջ աշխատաւոր Մկրտիչ վարդապետ Յովա­կի­մեան, 1852, ի սեպ[տեմբեր], միաբան Սրբոյ տա­ճարի Էջմիածնայ, որ է ի Վաղարշապատ:

4ա (1853 թ., շղագիր) Հազար ութն հարիւր յիսու­ն­ե­րեք ամի գնեալ ի Սուրբ Էջմիածին, ի Գրիգոր վար­դա­­պետ Յօբենց անունով, հալալ արդեամբ, որ եմ Աստ­­­րախանցիՄկրտիչ վարդապետ Յովակիմեան, վե­րակացու լճակի եւ տնտես զշտեմարանարետ Աթո­­ռոյս:

3. 6ա (ԺԹ. դ., շղագիր) Վարդան, որ է Սրապեան:

ՆՇՈՒՄ՝ 1՝ «706, 2728», «1758, Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս», Պհպ. Աա-ին ամրացուած թերթիկին՝ «3 Քա­րոզ­­գիրք կիրակէից», կազմի մէջքի պիտակին՝ «Քա­րոզ­գիրք կիւրակէից», «2», «100/001»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 6ա՝ բոլորակ, սեւով՝ «ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԾԱ­ՌԱՅ / ՎԱՐԴԱՆ / 1225 (1776)» թուերն արաբական գծա­գրութեամբ:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 19ա՝ «Գրիգոր»:

2729

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՃԽԷ.– 1798

ԳՐԻՉ՝ Զաքարիա վրդ. Օշականցի:

ԹԵՐԹ՝ 269-3 (տե՛ս Պահպանակ, գրչի էջակալում՝ 1-531, որ է՝ 4ա-269ա). չգրուած՝ 1ա-3բ, 267բ, 269բ: ՊՐԱԿ՝ 1-22x12 (2, 21՝ 10, 8, 9, 12՝ 14): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագ, տակը՝ CS, ներքեւում՝ C: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29x19: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (23x14.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 32: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, փեղկերին բուսական զար­դաշրջանակներ, որոնց անկիւններում եւս ներսից բուսական զար­դեր, Ա. փեղկի կենտրոնում՝ փոքրիկ ձուածիրի մէջ, խա­չելու­թեան պատկեր, Բ. փեղկին՝ Մարիամ Աստուածածինը՝ մանուկ Յի­սուսը գրկին, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկա­թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա, թ. 1-3+Բ,Գ, թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ բուսական շրջանակ, մէջը մար­դադէմ մահիկ, թագանշան, «VG»:

Новый рисунокՆմուշ 5ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ քերծուած, եզրե­րը մաշուած, թ. 27բ-8ա՝ ստ. լս-ում թանաքի հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա-255բ [Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք Կիւրա­կէից]

Տե՛ս ձեռ. 2311, 3ա-430բ. Ընծայումն՝ չիք: ա/4ա-14բ: բ-ե/չիք: զ/15ա-24բ: է-ը/չիք: թ/24բ-8բ: ժ/28բ-34ա: ժա/34ա-45ա: ժբ-ժգ/չիք: ժդ/45ա-50ա: ժե/50ա-6բ: ժզ-ժէ/չիք: ժը/57ա-64բ: ժթ-ի/չիք: իա/64բ-70ա: իբ/չիք: իգ/234ա-7բ: իդ/70ա-8ա: իե-իզ/չիք: իէ/78ա-81բ: իը/չիք: իթ/81բ-6ա: լ-լա/չիք: լբ/86ա-91ա: լգ/չիք: լդ/91ա-3ա: լե/93ա-7բ: լզ/չիք: լէ/98ա-103ա: լը-խ/չիք: խա/246ա-9բ: խբ/249բ-53բ: խգ/237բ-41բ: խդ-խզ/չիք: խէ/241բ-5բ: խը/103ա-12բ: խթ-ծէ/չիք: ծը/112բ-20ա: ծթ-կա/չիք: կբ/120ա-3բ: կգ-կդ/չիք: կե/123բ-8ա: կզ/չիք: կէ/128ա-33ա: կը-կթ/չիք: հ/133բ-7ա: հբ-հդ/չիք: հե/137բ-42ա: հզ-ձբ/չիք: ձգ/142ա-4բ: ձզ/253բ-5բ: ձե-ձը/չիք: ձթ/144բ-50բ: ղ/150բ-61ա: ղա/161ա-173ա: ղբ/173բ-80ա: ղգ-ղդ/չիք: ղե/180ա-6բ: ղզ/չիք: ղէ/186բ-93բ: ղը/194ա-200ա: ղթ/չիք: ճ/200ա-13բ: ճա-ճե/չիք: ճզ/213բ-26բ: ճէ-ճը/չիք: ճթ/226բ-34ա: ճժ-ճժէ/չիք:

Ծնթ. Քարոզները ընտրաբար են, ուստի եւ նրանց կարգը եւ համարակալումը խախտուած են:

Բ. 256ա-67ա [Քարոզք, բանք զանազանք].

1. 256ա-61բ Քարոզ Տրիտուր (=Տիրատուր) վար­դապետի ի բանն Յօբայ. Մահ մարդոյ հանգիստ է (Գ. 22-3) – Աստուածային անմահ գանձուցն հազարա­պետն եւ մեծ խոստովանողն Քրիստոսի՝ Պաւղոս ասէ յաղագս Աստուծոյ... եւ այնպէս յամենայն ժամ ընդ Տեառն լինիցիմք:

2. 261բ-3ա Քարոզ ողջունի, ի բանն, որ ասէ. Յոր տուն մտանիցէ՛ք, ասասջիք՝ Ողջո՛յն տանս այսմիկ, եթէ իցէ տունն այն արժանի ողջունի. եւայլն [Ղկս. Ժ. 5] – Վարդապետք ասեն, թէ ողջոյնս, զոր տամք, ոչ է անզաւր... արժանի արասցէ զամենայն հաւատա­ցեալս... նմա փառք ընդ Հաւր իւրում եւ ամենասուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

3. 263ա-4բ Պատասխանի մեծ իմաստասիրին Սե­կունդոսի, զոր հարցեալ տիեզերակալ կայսրն Անդրիանոս – Զի՞նչ է աշխարհ, պատասխանի արա՛ ինձ... ետ հրաման դնել զայն ի յարկեղս գրոց. վերջ:

4. 265ա-7ա Համառօտ վերլուծութիւն Պորփիւրի դժուարալուծացն, ի յերկասիրութենէ մեծ հռետորի Յովհաննու Որոտնեցւոյ – Զի՞նչ է սահման ընդհան­րին: Պատասխանի. Ընդհանուր է մի թուով... որ ո՛չ ունի սեռն զբաղկացականն եւ ո՛չ տեսակն զբաժա­նա­կանն:

– 268ա-9ա Ցանկ քարոզիցս՝ աստէն եղելոց – Քա­րոզ ի վերայ Սրբոյ Հոգւոյն... Համառաւտ վերլուծու­թիւն Պորփիւրի՝ ի Յոհաննու Որոտնեցւոյ: Վերջ Գրուա­ծոցն:

ԷՋԱՆՇԱՆ-ՆԵՐԴԻՐ. ԺԹ. դար

Թ. 269գդ (նոտրգիր, 11.7x9.8 չափսի դեղին թուղթ: [Մասն ճառի] 269գ՝ 17 տող «Չարն բարւոյն ներհակ է, բայց գտանի եւ չարն՝ չարին ներհակ... Բ. ծայրքն ներհակ են միմեանց»: 269դ՝ 8 տող. «Մի՛ խնդրէր լինիլ դատաւոր[Սիրաք Է. 6]... գտցէ զկեանս եւ զողորմութիւն եւ զփառս: Առակ [ԻԱ. 21]»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

269ա Փա՜ռք հաստչին համայնից՝ Միոյ տէրու­թեանն ամենակալի՝ սրբոյ Երրորդութեանն միասնա­կանի՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան: Որ ետ կարողութիւն տկար հոգւոյս եւ զօ­րա­ցոյց ի գրուածս յայս հոգեօգուտ, որ ահա աւար­տեալ ըստ ըղձի իմոյ զքանի քարոզս կիւրակէից տեառն Յակոբայ սրբազան վարդապետի ես՝ Զաքա­րիա ապարդիւն վարդապետս յՕշականցի: Արդ, ի յըն­թեռնուլն ձեր զայս, մինչ վայելչանայ ձեզ յար, յի­շեսջիք ի բարեխոհ միտս ձեր զգծօղ հոգեշահ տառիցս այսոցիկ՝ զվերոյիշեալ անիմաստ աբեղայս, հանդերձ ծնողօք իմովք: Եւ որք յիշէքդ, յիշեալ լիջիք մեօք ի միւսանգամ գալստեանն Աստուծոյ. ամէն: Եւ աւար­տումն սորին եղեւ ի 1247 (1798) եւ ի յօգոստոս 15, ի յարքայապերճ մայրաքաղաքս Կոստանդնուպօլիս, ի յաւագ եկեղեցին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Պհպ. Աա (ԺԹ. դ., շղագիր) Ի վայելումն Ղուկասու վարդապետի Մաստարացւոյ:

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Աա՝ «707, 2729», «ԺԹ. Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 1ա՝ «Հմր 3», կազմի մէջքի պիտակին՝ «3, 707, 2729»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 268բ ութանկիւն, սեւով՝ «ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ / ԶԱՔԱՐԻԱ ՎԱՐԴԱՊԵՏ /1240 (1791)»:

2730

ՊԱՒՂՈՍ ՏԻՒՐԻԿԵՑԻ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՅՈԲԱՅ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՄԻԷ. – 1778

ԳՐԻՉ՝ Թադդէոս վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 155. չգրուած՝ 1բ, 143բ: ՊՐԱԿ՝ 1-13x12(13՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. թ. 1-84՝ սպիտակ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ ACC, թ. 85-155՝ կապոյտ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ ցան­կա­պատ մուտքով, ներսում տղամարդ՝ զինուորական հանդեր­ձով եւ գաւազանով, նաեւ՝ առիւծ, սուրը ձեռքին, նրա գլխա­վե­րե­ւը՝ «PRO PATRIA»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 28,2x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (22.5x15): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 35, 40: ԿԱԶՄ՝ մա­գաղաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ դեղին ծաղ­կաթուղթ, վարդագոյն գործուածք-ժապաւէն էջանիշով. լու­սան­ցակողերը՝ կապոյտ ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ թուղթ. մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը՝ մաշուած, Ա. փեղկը ստ. մասը մէջքից անջատ, Պհպ.-ների, թ. 1-39ի, 144-55՝ ստ. մասերին եւ լուսանցակողերին խոնաւութեան հետքեր, զանազան բծեր, թ. 150-3ի ներքին լուսանցագծով ստորին մասից 6,5-10 սմ չափով պատռուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա Քարոզգիրք բոլոր տարեկանի կիւրակէից եւ գլխաւոր տաւնից աստուածահրաշ սրբոց եւ Աղու­հա­ցից սրբոյ քառասնորդական պահուց:

Շարադրեալ ի Պաւղոս դասասաց դպրէ Տիւրի­կեցւոյ ազգասէր պատրիարգի դպրատան, ի խնդրոյ հարազատ ըստ հոգւոյ որդւոյ նորին Թադդէոս բա­նասէր եւ շնորհապերճ վարդապետի, յորմէ եւ սրբա­գրութեամբ շղայեալ, որ է եւ ձեռնասուն աշակերտ Տեառն Զաքարիա ազգասէր պատրիարգի:

Ի հայրապետութեան տեառն Սիմէոնի սրբազնա­կա­տար կաթուղիկոսի հանուրց Հայոց: Ի պատ­րիար­գութեան սրբոյն Սաղիմայ տեառն Յովակիմայ գերերջանիկ րաբունւոյ: Եւ ի պատրիարգութեան մե­ծի մայրաքաղաքիս Կոստանդնուպաւլսոյ տեառն Զա­քարիա արհիեպիսկոպոսի եւ ազգասէր կարդա­ցեալ աստուածաբան վարդապետի:

Յամի Տեառն 1778 եւ ի թուին հայոց ՌՄԻԷ. (1778), յունվարի տասնեւչորս՝ յաւուր հրաշալի ծննդեան սրբոյն Յոհաննու Կարապետի: Ի դպրա­տան ազգիս հայոց, որ ի Կոստանդնուպոլիս:

Ա. 2ա-143ա [Քարոզգիրք]

1. 2ա-3բ Գլուխ Ա. Ի յաւուր հրաշունակ ծննդեան Կարապետին Յոհաննու – Անսկզբնաբար բղխումն ի Հաւրէ՝ Հոգին ճշմարիտ... որ յաջողեալ է ի մեզ, նմա փառք յեկեղեցւոջ եւ ի Քրիստոս Յիսուս յամենայն ազգս յաւիտենից յաւիտեանս. ամէն:

2. 4ա-5ա Յարութեան կիւրակէից, որ ի մէջ Ծննդեան եւ մեծ Բարեկենդանին. Գլուխ Բ. – Աւուրս հրաշալի եւ փառաւոր Յարութեան... այս նոր ուխտ է իմոյ արեան, փոխան հնոյ ուխտին արեանց:

3. 5ա-6ա Դարձեալ Յարութեան Կիւրակէից, որ ի մէջ Ծննդեան եւ մեծ Բարեկենդանին. Գլուխ Գ. – Զի մայրս մեր սուրբ եկեղեցի զանչափ մարդասիրութիւն... լիցուք իբրեւ զարմաւենիս պտղալիցս՝ տընկեալք ի տան Տեառն:

4. 6ա-8ա Մեծի Պահոց առաջին երկուշաբաթին. Գլուխ Դ. – Զի մայրս մեր սուրբ եկեղեցի ի յաւուրս սկզբան... զի քաղցր է Տէր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

5. 8ա-9բ Առաջին երեքշաբթի Մեծի Պահոց. Գլուխ Ե. – Զի ստեղծիչ եւ խնամիչ Հաւրն մերոյ... պաշտ­պա­նեսցեն զմեզ ի խաղաղութեան սուրբ եկեղեցւոյ անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

6. 9բ-11ա Առաջին չորեքշաբթին Մեծի Պահոց. Գլուխ Զ. – Զի այն, որ հայի քաղցրութեամբ յարա­րածս իւր... կենդանի պահեսցէ ի սրտի ձերում, որով լիցի եւ անունն իւր սուրբ ի վերայ ձեր. ամէն:

7. 11ա-2բ Առաջին հինգշաբթի Մեծի Պահոց. Գլուխ Է. – Զի Հայրն գթութեանց եւ Աստուածն ամե­նայն մխիթարութեանց... որով եւ անուն էակցին իւրոյ Հաւր սուրբ լիցի ի վերայ մեր ամենեցուն. ամէն:

8. 13ա-4բ Առաջին ուրբաթի Մեծի Պահոց. Գլուխ Ը. – Նախախնամիչ Հայրն մեր երկնաւոր... սպասեալ ակն ունիմք. ամէն:

9. 14բ-6բ Երկրորդ երեքշաբթի Մեծի Պահոց. Գլուխ Թ. – Զի ըստ որում երկնաւոր Հայրն մեր քաղց­րա­հայեաց... ի յաւուր յիշատակի փառաւոր յարութեան նորին. ամէն:

10. 16բ-8ա Երկրորդ չորեքշաբթի Մեծի Պահոց. Գլուխ Ժ. – Լուացելոցդ խաւստովանութեամբ եւ մաք­րեցելոցդ զղջմամբ... կենդանացուսցէ զյոյսն մեր յայն օր. ամէն:

11. 18ա-9բ Երկրորդ հինգշաբթի մեծի Պահոց. Գլուխ ԺԱ. – Ամրացեալ պարսպարելոցդ ի դղեկի ար­քայութեան... եկեսցէ արքայութիւն քո ի վերայ մեր՝ վասն խնամելոյ զմեզ. ամէն:

12. 19բ-21ա Երկրորդ ուրբաթու Մեծի Պահոց. Գլուխ ԺԲ. – Յուսով մեծաւ ժողովելոցդ վասն պաշտ­պա­նելոյ... ցաւղեսցէ զարքայութեանն իւր զաւրութիւն առ ի ողջացուցանել. ամէն:

13. 21ա-2բ Երրորդ երեքշաբթի Մեծի Պահոց. Գլուխ ԺԳ. – Ծանաւթ եւ ընտել ոչխարացդ բանա­կան... սոյնպիսի հարց ընկալցի յարքայութեան իւրում. ամէն:

14. 22բ-4ա Երրորդ չորեքշաբթի Մեծի Պահոց. Գլուխ ԺԴ. – Լուսով հաւատոյ ճառագայթելոցդ... կրթես­ցէ զանձն իշխանական կամքն մեր ի շնորհս իւր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

15. 24ա-5բ Երրորդ հինգշաբթի Մեծի Պահոց. Գլուխ ԺԵ. – Քաջալերիլ հրաւիրօղն զերկրորդ բանե­ղէն... կամքն բժշկին տիեզերաց բժշկեսցէ զկամացն մեր զհիւանդութիւնս. ամէն:

16. 25բ-6բ Երրորդ ուրբաթ Մեծի Պահոց. Գլուխ ԺԶ. – Զի այն, որ յորմէ ամենայն եւ մեք, ի նա, որով ամե­նայն եւ մեք... զխաղաղութիւն արարէ՛ք, եւ Աս­տուած խաղաղութեան եղիցի ընդ ձեզ:

17. 26բ-9բ ԻԽորհուրդ անառակին եւ տնտեսին. Գլուխ ԺԷ. – Զի այն Տէրն՝ արարիչն եւ Հայրն ամենա­կալ, որ հայելով քաղցրութեամբ... որ ետ զմարմին եւ զարիւնն իւր մեզ, որում մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն ընդ Հաւր եւ ընդ Սրբոյ Հոգւոյն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

18. 29բ-31ա ՉորրորդՉորեքշաբթի Մեծի Պահոց. Գլուխ ԺԸ. – Զի այն, որ արդար է յամենայն ճանա­պարհս իւր եւ սուրբ է յամենայն գործս իւր... գիտաս­ջիք, զի վաստակքն ձեր ոչ են ընդունայն առաջի Տեառն:

19. 31ա-2ա Չորրորդ ուրբաթու Մեծի Պահոց. Գլուխ ԺԹ. – Զի մայրն մեր սուրբ եկեղեցի բերանով կայծ­նամաքուր մարգարէին Եսայեայ... եւ ի քո բարե­գործութեանդ չի պարծել, այլ ըստ Դաւթի ասել. «Որ պարծին, ի Տէր պարծեսցի» [Կորնթ., Ժ. 17]:

20. 32բ-3բ Մեծի պահոց հինգերրորդ չորեքշաբթի. Գլուխ Ի. – Զի ամենակալ Սուրբ Հոգին Աստուած վասն մխի­թարութեան եւ արիութեան ձեզ... պարկեշտու­թեան եւ ըստ կարգի համարեալ լիցի առաջի Աստու­ծոյ:

21. 33բ-5ա Դարձեալ հինգերրորդ չորեքշաբթի Մեծի Պահոց. Գլուխ ԻԱ. – Զի ամենակալ Սուրբ Հոգին Աստուած վասն մխիթարութեան եւ արիութեան ձեզ... ցուցանէ զարմատոյն մեղաց ի խոր տնկելն եւ զյանդի­մանութիւն առաջնոյն, ոչ սրբեցելոցն:

22. 35աբ Մեծի Պահոց հինգերրորդ ուրբաթի. Գլուխ ԻԲ. – Զի մայրն մեր սուրբ եկեղեցի ի սոյն երեկոյիս... միայն թէ քննեցէ՛ք եւ կշռեցէ՛ք զանձինս ձեր եւ կեցջիք:

23. 35բ-7բ Մեծի Պահոց վեցերրորդ չորեքշաբթի. Գլուխ ԻԳ. – Զի աղբերն շնորհաց բղխելոյն ի Հաւրէ Հոգւոյն Սրբոյ... լիցուք սիրեցեալք ի Հաւրէն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ յէակցէ նորին՝ Սրբոյ Հոգւոյն, անզրաւ յաւիտենիւ:

24. 37բ-8ա Վեցերրորդ ուրբաթու Մեծի Պահոց. Գլուխ ԻԴ. – Զի մայրն մեր սուրբ եկեղեցի այսաւր յու­սադրէ, քաջալերէ եւ արիացուցանէ... եւ զխորհուրդս ի քեզ ժողովեա՛ յաղաւթելս:

25. 38բ-40ա Ծաղկազարդի կիւրակէին. Գլուխ ԻԵ. – Հրաշատեսն ի մարգարէս եւ սքանչելապատումն ի տե­սանաւղս՝ մարգարէն Զաքարիաս... Որովհետեւ սա­կա­ւուդ հաւատարիմ ես, ի վերայ բազմաց կացուցից զքեզ:

26. 40ա-1բ Մեծի աւագ հինգշաբաթի աւուրն. Գլուխ ԻԶ. – Ի վերայ աւուրս փրկագործ խորհրդոյ... այլեւ դնելովն մեր զանձինս մեր ի վերայ բարեկամաց մերոց:

27. 41բ-3բ Նոր կիւրակէի աւուրն եւ աւետման սուրբ Աստուածածնայ. Գլուխ ԻԷ. – Զի ամենակալ Սուրբ Հոգին Աստուած ի վերայ փրկական խորհրդոյ... փոխանակ ձկան զճնշումն մարմնոյ մերոյ խորովիցեմք ի սէր աստուածային հրոյ կայծականց:

28. 43բ-5ա Աշխարհամատրան կիւրակէի. Գլուխ ԻԸ. – Զի երանելի առաքեալն Պետրոս զարթուցանէ զմիտս մեր... եւ իւր մայրական գթութեան նպաստու­թեամբն լիցուք փրկեցեալ մաքրեալք եւ արդա­րա­ցեալք:

29. 45ա-7ա Չորրորդ կիւրակէի Յարութեան. Գլուխ ԻԹ. – Զի յաւուրս հրաշալի սրբոյ Յարութեան բժիշկն ի յաւետարանիչս՝ երջանիկն Ղուկաս... եւ նմա հետեւիլ պատուիրեցին, ի հետոցն Քրիստոսի ոչ բաժանիցիմք:

30. 47ա-9ա Հինգերրորդ կիւրակէ երեւման Սրբոյ Խաչին. Գլուխ Լ. – Ի զգուշութիւն եւ ի խրատ մեզ որ­դիացելոցս... որոյ շնորհն Սրբոյ Խաչի եղիցի ձեզ եւ մեզ պաշար անմահ կենդանութեան:

31. 49ա-50բ Վեցերրորդ կիւրակէի Յարութեան. Գլուխ ԼԱ. – Զի ի խորհուրդ հրաշալի աւուրս սրբոյ Յարութեան... ուր լիցուք փառաբանիչք ամենասուրբ Երրորդութեան անզրաւ յաւիտենիւ:

32. 50բ-2ա Կրկին նոյնոյ աւուրն. Գլուխ ԼԲ. – Աս­տուածաբանն ի յաւետարանիչս Յօհաննէս գրէ... պարտ է սրբոց սուրբ բնակարան եւ մաքրելոց մաքուր կայան:

33. 52ա-3բ Մեծի աւուր շնորհաձիր Համբարձ­ման. Գլուխ ԼԳ. – Զի ի վերայ սքանչելի խորհրդեան հրաշալի աւուրս... զուարճացուսցէ զամենայն հաւա­տա­ցեալս իւր անզրաւ յաւիտենիւ:

34. 54ա-5բ Մեծահրաշի կիւրակէի աւուրն. Գլուխ ԼԴ. – Զի Սուրբ Հոգին Աստուած տայ այսօր խօսիլ զմե­ծահրաշ կարողութեան... եւ հաստատեաց զխաղաղու­թիւն, որ է աւրհնեալ ընդ Հաւր եւ ամենազաւր Սուրբ Հոգւոյն խաղաղութիւնն Յիսուս Քրիստոս. ամէն:

35. 55բ-7ա Հոգւոյն Սրբոյ գալստեան Մեծի աւուրն Պէնտէկոստէի. Գլուխ ԼԵ. – Զի ի վերայ աշխարհածաւալ շնորհաբաշխութեան հրաշալի աւուրս սրբոյ Պէնտէկոստէի... որում լիցուք ընդ արժանոյն փառաբանիչք ընդ Հաւր էակցին իւրոյ եւ ընդ Որդւոյն յաւիտենակցին անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

36. 57բ-9ա Առաջին կիւրակէի Յարութեան զկնի Պէնտէկոստէին. Գլուխ ԼԶ. – Զի ի փառաւոր եւ պայծառ աւուրս Յարութեան անպարագիր տանուտէրն երկնի եւ երկրի... ուր լիցուք փառաբանիչք յամենայն ազգաց եւ լեզուաց բարեբանեալ երկրպագելի սրբոյ Երրորդութեանն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

37. 59ա-60բ Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչի ելմանն ի Վիրապէն եւ Սրբոյ Էջմիածնի տօնախմբութեան աւուրն. Գլուխ ԼԷ. – Պարգեւաձիր աւուրս սքանչ խորհրդեան ըռեսիմն (այսպէս) եւ զձեւն պատկերա­ցու­ցանէր ամենակալ Սուրբ Հոգին... փառաբանու­թիւնս վերառաքեսցուք սրբոյ Երրորդութեանն եւ միասնական տէրութեանն անզրաւ յաւիտենիւ:

38. 60բ-2ա Սրբոյն Լուսաւորչի ելման ի վիրապէն եւ ի վերայ Թադդէոսի եւ Բարթուղիմէոսի. Գլուխ ԼԸ. – Ի վերայ այնր բանի կայծնամաքուր մարգարէին Եսայեայ... պահեսցէ երեքանձնեայ աստուածութիւնն, որոյ պաշտաւն եւ երկրպագութիւն յերկնաւորացն եւ յերկրաւորացս:

39. 62ա-3բ Յարութեան երրորդ կիւրակէի զկնի Պէնտէկոստէին. Գլուխ ԼԹ. – Ճարտարատէրն ամեն­իմաստից եւ հնարագիտութեանց ստեղծաւղ Հայրն երկնաւորաց եւ երկրաւորացս... որոյ անբաւ բարերա­րութեանն, անճառ սիրոյն եւ անհամեմատ պարգեւացն պաշտաւն եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ:

40. 63բ-5բ Դարձեալ նոյն աւուր կիւրակէի. Գլուխ Խ. – Ի վերայ այնր բանի, որ ասէ հոգեբուղխ քերթո­ղա­­հայրն մեր սուրբն Մովսէս Խորենացի... ոչ ծառայի­ցես արդարութեան, ըստ ասիցն Պօղոսի, թէ՝ ազա­տեալք ի մեղաց, ծառայեցէ՛ք արդարութեամբ (Հռոմ., Զ. 18):

41. 65բ-7ա Գիւտի նշխարաց սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին. Գլուխ ԽԱ. – Արքունին ի մարգարէս Դաւիթ զմեծամեծ պարգեւսն Աստուծոյ բարերարին... մինչ եմք ի մարմնի, որում պաշտաւն, փառք եւ երկրպա­գութիւն անզրաւ յաւիտենիւ:

42. 67ա-8բ Հինգերրորդ կիւրակէի զկնի Պէն­տէ­կոստէին՝ Գիւտ տփոյ ՍուրբԱստուածածնին. Գլուխ ԻԲ. – Լոյսն իմանալի, բղխեալն ի Հօրէն լուսոյ, Սուրբ Հոգին Աստուած հրաւիրէ զմեզ այսօր... ի լոյս Տեառն, որում մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպա­գութիւն անզրաւ յաւիտենիւ:

43. 68բ-70բ Վեցերրորդ կիւրակէի զկնի Պէն­տէկոս­տէին.Գլուխ ԽԳ. – Գառն անմեղ եւ սպանդն արդարութեան Հօտատէրն հօտից բանականաց... եւ մեզ՝ փառաբանչաց ամենասուրբ Երրորդութեան, որմէ աւրհնեալ յաւիտեանս:

44. 70բ-2ա Դարձեալ նոյնոյ աւուր. Գլուխ ԽԴ. – Մայրս մեր սուրբ Եկեղեցի խրախոյս բարձեալ ի ձեռս հոգե­վարժ վարդապետին մերոյ Մովսէսի Խորենաց­ւոյ... բարձրասցուք զփառաւորեալն յամենայն ազգաց եւ ազանց, անսպառ յաւիտենիւ ընդ Հաւր եւ Սուրբ Հոգւոյն:

45. 72ա-4ա Այլակերպութեան աւուրն Տեառն մե­րոյ. Գլուխ ԽԵ. – Արծիւն ի յաւետարանիչս եւ աս­տուածաբանն ի յառաքեալս երանելին Յոհաննէս... բարեխաւսութեամբ երանելի առաքելոց եւ երջանկ մարգարէից եւ նախահարց սրբոց անսպառ յաւիտենիւ:

46. 74ա-7բ Ի վերայ Այլակերպութեան աւուրն Տեառն մերոյ. յայլմէ քարոզ. Գլուխ ԽԶ. – Որպէս զե­րեւելի արարածս՝ երեւելի արեգակն... մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն ընդ Հաւր եւ ընդ Սուրբ Հոգւոյն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

47. 77բ-80բ Կրկին ի վերայ Պայծառակերպու­թեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. Գլուխ ԽԷ. – Արծիւն ի յաւետարանիչս եւ աստուածաբանն ի յառա­քեալս, կուսանն Յոհաննէս... վասն զմեզ արդարացու­ցանելոյ, որոյ պաշտաւն եւ երկրպագութիւն ընդ Հաւր եւ ընդ Հոգւոյն ճշմարտի յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

48. 80բ-3ա Յաւուր տաւնախմբութեան սրբազան առաքելոյն Թադդէոսի եւ Սանդխտոյ կուսին. Գլուխ ԽԸ. – Այն, որ արդար է յամենայն ճանապարհս իւր եւ սուրբ է յամենայն գործս իւր... Հոգի Տեառն ելից զտիեզերս, որում մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

49. 83բ-5բ Երրորդ կիւրակէ զկնի Այլակերպու­թեանն. Գլուխ ԽԹ. – Ամենակալ Սուրբ Հոգին Աս­տուած ծանուցանէ այսօր մեզ փրկելոցս... պարար­տացեալ բազմազան պտղովք առաքինութեան ի յանկեան տիգահերձ կողին իւրոյ. ամէն:

50. 86ա-8ա Զկնի Այլակերպութեանն չորրորդ Կիւրակէի. Գլուխ Ծ. – Հազարապտն աստուածային խորհրդեան եւ անպարտելի ախոյեանն... արժանաս­ցուք առնելոյ զյաղթանակն երջանկութեան ի Հաւրէ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում մատուսցուք փառք, պատիւ եւ երկրպագութիւն ընդ իշխանակից Սուրբ Հոգւոյն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

51. 88ա-90բ Հինգերորդ կիւրակէի զկնի Պայծա­ռա­կերպութեանն Քրիստոսի. Գլուխ ԾԱ. – Կրթէ եւ վարժէ զմեզ այսօր մայրս մեր սուրբ եկեղեցի... բարձր արարէ՛ք զհոգին ճշմարտութեան, որոյ պաշտաւն եւ երկրպագութիւն ընդ Հաւր եւ էակցին իւրոյ Բանին Աստուծոյ անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

52. 90բ-2բ Յաւուր վերափոխման ամենաւրհնեալ կուսին Աստուածածնայ. Գլուխ ԾԲ. – Մայրս մեր սուրբ եկեղեցի մեծաւ շնորհակալութեամբ հանդիսա­ցուցանէ այսաւր... աղաչեա՛ վասն մեր՝ մեղաւորացս, առաջի ամենասուրբ Երրորդութեանն, որում մատուս­ցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

53. 92բ-4բ Սուրբ Աստուածածնայ վերափոխման երկրորդ կիւրակէին. Գլուխ ԾԳ. – Իմաստնացեալն յԱստուծոյ՝ արքայածինն Սողոմոն յարուցեալ զարթու­ցանէ... վայելմանն քո եւ զմեզ՝ զծառայքս, Քրիստո՛ս, առնիցես փառակից, որում մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

54. 95ա-6բ Զկնի Սուրբ Աստուածածնայ վերա­փոխմանն երրորդ կիւրակէ. Գլուխ ԾԴ. – Կայծնա­մաքուրն ի մարգարէս Եսայի զանհամեմատ... անսա­սա­նելի պահեսցէ. եւ շնորհ ամենասուրբ Երրորդու­թեանն եղիցի ընդ ձեզ ընդ ամենեսեանսդ, որում միաբանական հոգւով մատուսցուք պաշտաւն, փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

55. 97ա-9ա Դարձեալ ի նոյն երրորդ կիւրակէի, ի խորհուրդ գիւտի գօտւոյն սուրբ Աստուածածնայ, նոյնպէս եւ տփոյն. Գլուխ ԾԵ. – Զանյիշաչարութիւն եւ զերջանկութիւն հեշտութեամբ միջնորդին... խոնարհ դստերն՝ հեզաբարոյին Դաւթի, յորմէ մարմնացելոյ Բանին ընդ Հաւր... երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտե­նիւ. ամէն:

56. 99ա-100բ Յետ վերափոխման Սուրբ Աս­տուածածնին չորրորդ կիւրակէի. Գլուխ ԾԶ. – Զար­մա­նալին Պաւղոս՝ հրաշալին ի յառաքեալս, հարկեցեալ լինելով... ի սեղան էակցին իւրոյ Հաւր եւ իւր եւ զմեզ բազմեցուսցէ, որում մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն ընդ Հաւր էակցին իւրոյ եւ ընդ իշխանակից Սուրբ Հոգւոյն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

57. 100բ-2բ Յետ վերափոխման Սուրբ Աստուա­ծածնին հինգերորդ կիւրակէ. Գլուխ ԾԷ. – Զքաջ սպա­ռազէնսն զինուորեալ եկեղեցւոյ... կաթամբ ուղղափառ վարդապետութեան ձերոյ սնուսցէ, ընդ որոյ Հաւր եւ Հոգւոյն Սրբոյ մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

58. 102բ-4ա Ի տաւնի սուրբ Աստուածածնայ ծննդեանն ի Յովակիմայ եւ յԱննայէ, սեպտեմբեր 8. Գլուխ ԾԸ. – Արքունին ի մարգարէս Դաւիթ տեսեալ հոգւոյ աչաւք... վճիտ յամպ աւրինակեալ ի Մարիամայ դստերն Դաւթի... որում ընդ Հաւր եւ ընդ Սրբոյ Հոգւոյն մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպա­գութիւն, անզրաւ յաւիտենից. ամէն:

59. 104ա-6ա Սրբոյ մեծի Խաչի վերացման աւուրն. Գլուխ ԾԹ. – Զզօրութիւն սքանչելահրաշ Խա­չին Քրիստոսի... արժանասցուք տեսանել հրեշտակն փառաւք՝ զխաչեալն ի վերայ նորա, որում մատուցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն ընդ Հաւր էակ­ցին իւրոյ եւ ընդ իշխանակից Սուրբ Հոգւոյն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

60. 106ա-8ա Դարձեալ ի նոյն խորհուրդ՝ վերաց­ման Սրբոյ Խաչին. Գլուխ Կ. – Ամենասուրբ Հոգին Աս­տուած ի ձեռս կայծնամաքուր մարգարէին Եսայեայ... լսե­լոյ արժանի արասցէ, որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

61. 108ա-10ա Յետ Սրբոյ վերացման Խաչի՝ երկ­րորդ կիւրակէի. Գլուխ ԿԱ. – Զաստուածային անհուն գթութիւնսն, որ առնելոյ էր առ ազգս մարդկան... ակնկալութեան արդարոց այս ձայն կենարարին, թէ՝ Որք ի բանտին էք, ելէ՛ք, եւ որք ի խաւարին էք, յայտ­նեցարուք [Սիրաք, ԽԹ. 9], որոյ երանաւէտ ձայ­նին եւ զմեզ արժանի արասցէ... մատուսցուք պաշ­տաւն, փառք եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

62. 110ա-2ա Յաւուր տօնի սրբոյն Գէորգայ քաջամարտիկ զօրավարին. Գլուխ ԿԲ. – Ամենակալ Սուրբ Հոգին Աստուած թէ որո՞վ եղանակաւ եւ ի՞նչ կերպիւ... զոր անարատ պահողին եւ զօրացուցանողին ի մարտ պատերազմի. ամենակալ Հաւրն ընդ էակից Որդւոյն... երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

63. 112ա-4ա Յաւուր տօնի Վարագայ սրբոյ խա­չին. Գլուխ ԿԳ. – Ամենակալ Սուրբ Հոգին Աստուած հայրական գթով խրատէ... յելանելն քո ի կնքեալ գերեզմանէ, ո՛վ փառաւորեալդ խաչիւ եւ պայծա­ռացեալդ յարութեամբ, որում ընդ Հաւր եւ ընդ էակ­ցին... երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

64. 114ա-5բ Դարձեալ ի նոյն Վարագայ Սրբոյ խաչի կիւրակէին. Գլուխ ԿԴ. – Զհայրախնամ գթու­թիւն Արարչին արարածոց... պարգեւն եւ մարդա­սի­րութիւնն բնակեսցի ի սիրտս, ի հոգիս եւ խորհուրդս մեր. ամէն:

65. 115բ-7բ Յետ Խաչվերացի չորրորդ կիւրակէին. Գլուխ ԿԵ. – Մայրս մեր սուրբ Եկեղեցի, որպէս թէ ի քնոյ զբաղանաց անցաւորիս... պաշտել զհոգէպարգեւ սուրբ հաւատն մեր, որով ընդ Հաւր էակցին իւրոյ եւ իշխանակից Սուրբ Հոգոյն մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

66. 117բ-20ա Յետ Խաչվերացի հինգերորդ կիւրա­կէ. Գլուխ ԿԶ. – Զանարգամեծար զբարսն Քրիս­տոսի եւ զաղքատասէր ունակութիւնն... ողորմութեան փեսային իւրոյ Քրիստոսի, որոյ մարդասիրութեանն փառք եւ երկրպագութիւն ընդ Հաւր եւ Հոգւոյն Սրբոյ ամենայն յաւիտենիւ. ամէն:

67. 120ա-2բ Յետ Խաչվերացին վեցերորդ կիւրա­կէի. Գլուխ ԿԷ. – Զգանձն անծախ, զմարգարիտն անգին եւ զգոհարն պատուական... զոր պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց, որ եւ զմեզ զամենեսեան արասցէ արժան... անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

68. 122բ-5ա Յետ Խաչվերացին եօթներորդ կիւրակէի: Խաչգիւտ. Գլուխ ԿԸ. – Յամենայնի կարօղ լինելն ամենակալին Հօր... հրաւիրողն զմեզ թէ՝ Ա՛ռ զխաչ քո եւ ե՛կ զկնի իմ [Մրկս, Ժ. 21], որում մատուս­ցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

69. 125ա-7ա Դարձեալ ի նոյն խորհուրդ Գիւտ Խա­չի կիւրակէին. Գլուխ ԿԹ. – Ի մխիթարութիւն եւ յըս­փոփութիւն պաշարելոցս խաւարօք... լուսով երկրպա­­գելի խաչին իւրոյ, որում ընդ Հաւր... երկրպա­գութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

70. 127ա-9բ Յետ Խաչվերացին ութերորդ կիւրա­կէի. Գլուխ Հ. – Զանճառ մարդասիրութիւն եւ զանհուն խնամարկութիւն Քրիստոսի... յարուցից զնա յաւուրն ետնում, որ եւ ըստ կամաց Հաւր... երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

71. 129բ-31բ Յաւուր տօնի սրբոց հրեշտա­կա­պե­տացն Գաբրիէլի եւ Միքայէլի եւ ամենայն երկնային զօրացն. Գլուխ ՀԱ. – Զանթարգմանելի զմարդա­սիրու­թիւնն Աստուծոյ, որ առ ազգս մարդկան... հրեշ­տակսն փառաւորեալք ի Հաւրէ ամենակալէ, որում մատուսցուք պաշտաւն... անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

72. 132ա-4ա Յետ Խաչվերացի իններորդ կիւրա­կէի. Գլուխ ՀԲ. – Վարժեալն ի յերկնային դպրատան՝ հրաշալին Պօղոս... գնալով զկնի բռնութեամբ բուռն ածողաց ի նա, որում մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

73. 134ա-6ա Յետ Խաչվերացին տասներորդ Կիւրակէի. Գլուխ ՀԳ. – Վասն աճման սիրոյն մերոյ՝ զաղօթս առնուլն իւր ծանուցանէ... խոնարհութեամբ արժանաւորք եղիցուք, որում մատուսցուք պաշտաւն, փառք եւ երկրպագութիւն անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

74. 136բ-8բ Յաւուր երից ամաց ընծայեցման Աս­տուածածին կուսին ի տաճարն. Գլուխ ՀԴ. – Զփա­փաքելն արփիազգեստ հարսին Հաւրն երկնաւորի... ի գնալն Աստուածածին կուսին առ միածինն իւր, որում պաշտաւն... անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

75. 138բ-40բ Յաւուր տօնի սրբազանից առա­քելոցն եւ նախկին լուսաւորչացն մերոց՝ Թադդէոսի եւ Բարթուղիմէոսի. Գլուխ ՀԵ. – Ի վերայ աւուրս սքանչելի խորհրդեան ի բերանոյ նախակոչ արքային մերոյ... արեամբն Քրիստոսի փրկչին մերոյ, որում մատուսցուք պաշտաւն... անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն:

76. 141ա-3ա Յաւուր տաւնի սրբոյն Ստեփան­նոսի Նախավկային եւ սրբոցն Դաւթի, Յակոբայ, Պետրոսի եւ Պաւղոսի եւ Յոհաննու աւետարանչին. Գլուխ ՀԶ. – Ամենակալ Սուրբ Հոգին Աստուած յատ­կացուցեալ ծանուցանէ մեզ... օրհնեսցուք զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին ճշմարիտ, անկէտ ժամանակաւ եւ անսպառ յաւիտենիւ. ամէն: Վերջ բոլորի քարոզիցս:

Բ. 144ա-50բ Պարզաբանութիւն առաջին եւ երկ­րորդ գլխոյ սքանչելի բանիցն երանելոյն Յոբայ ար­դարոյ, արարեալ ի Պաւղոս դասասաց վարժապետէ՝ տեառն Զաքարիայ ազգասէր պատրիարգի դպրատան, որ ի Կոստանդինուպոլիս. Գլուխ ՀԷ. – Բան. Այր ոմն էր յՕստէր աշխարհի, որում անունն էր Յօբ... Մեկ. Յաղթող ի պատերազմի եւ տեւող ի տան­ջանս... Բանն զայն մարմինն էառ, որ ի սկզբանէ լնանեցեալ եղեւ յԱդամ, յորում ոչ գոյր բնաւին աղտ ապականութեան: Այսքան առ այս. վերջ:

– 151ա-5բ Ցանկ մատենիս բոլոր քարոզիցն – Քա­րոզ ի վերայ հրաշալի ծննդեան սրբոյն Յօհաննու Կա­րապետի... Պարզաբանութիւն առաջին եւ երկրորդ գլխոցն սքանչելի բանից երանելոյն Յօբայ արդարոյ, ՀԷ., 296:

Ծնթ. Գլխահամարները եւ Ցանկը գրուած են այլ ձեռքով՝ ԺԹ. դ. շղագրով:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ.՝ 1ա:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկին ամրացուած թերթիկին՝ «Հմր 1», «709, 2730», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», կազմի մէջ­քի պիտակին՝ «709», «Քարոզագիր Պաւղոս դասա­սաց դպրի»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 150բ՝ «Բնութիւնն Արարին, Արարին»:

2731

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ-ՄԿՐՏԻՉ ՄԱՍԻՅԼԷՕՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 260 (գրչի էջակալում 1-620, որ է՝ 1ա-260բ): ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԶx10: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ ոճաւո­րուած զինանշան, մէջը թեւատարած թագակիր արծիւ, տակը՝ «NI­COLO POLLERI E FIGLJ», որից աջ «AL MASSO». բոլորակ, մէջը՝ խարիսխ, որից աջ՝ «AL MASSO»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 28,2x20,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (21-3x14.5-16.3): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 25-28: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ վարդա­գոյն թուղթ, մէջքը՝ ոսկեդրոշմ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուարա­թուղթ, աստառը՝ դեղին թուղթ, լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­նե­րով՝ SV BC, եւ 3 բարձրադիր գլխարկ. լուսանցակողերը՝ կար­­միր ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ դեղին թուղթ, մասն կազ­մաս­տա­ռի:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի փեղկերի մոմլաթը եւ մէջքի կաշին տեղ-տեղ մաշուած, քերծուած. թ. 85-6, 95-6՝ հիմքից առանձ­նացած, թ. 1-11, 74, 87, 260՝ եզրերին փոքրիկ պատռուածքներ, թ. 100-4, 213, 221-3, 227-31, 244, 254, 257-60՝ զանազան դե­ղին բծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

ա. 1ա-11ա Քարոզ Ա. [Բնաբան]. Հայր քո եւ ես տա­ռապէաք... (Ղուկ. Բ. [47]): Ի վերայ մեծագոյն ցաւոց ամենասուրբ կուսին – Թուի, թէ ոչ ոք կա­րաս­ցէ մտածել... եթէ ոչ, ակն ունիցիք լալոյ ի մահուան անօգուտ եւ անմխիթար:

բ. 11ա-9բ Քարոզ Բ. [Բնաբան] Ոչ ամենայն, որ ասի­ցէ ցիս. Տէ՛ր Տէ՛ր, մտցէ յարքայութիւնն երկնից... (Մտթ. Է. 21): Յաղագս սակաւ համարման բարի գոր­ծոց եղելոց ի մեղս – Երկիւղն երկուց մեծամեծ չա­րեաց... մարթ է լինիլ հրահանգ բազում ունկնդրացդ եւ երանի թէ օգուտ լինելով ձեզ (Ստեբան Բեբէ, Ի պատ­մութիւն կուսին Օդդինկայի ի Պավարիա):

գ. 20ա-9ա Քարոզ Գ. [Բնաբան] Ո՞յր է պատկերս այս կամ գիր. ասեն ցնա՝ Կայսեր... (Մտթ. ԻԲ. [20-1]): Պարտ է զգուշանալ ի մեղաց վասն ոչ կորու­սա­նելոյ զպատկերն Աստուծոյ, զոր ունիմք ի հոգւոջ – Ունիմք ի սերկեան աւետարանին զմեծ... զի այսպէս յոր­դորէ զձեզ առաքեալն. «Զգեցարո՛ւք զՅիսուս Քրիս­տոս եւ մարմնոյ խնամ մի՛ տանիք ի ցանկութիւնս» (Հռվմ., ԺԳ. 14):

դ. 29ա-42ա Քարոզ Դ. [Բնաբան]. Տո՛ւր զհամար տնտեսութեան քոյ... (Ղուկ. 26. [2]): Յաղագս անձ­կու­թեանց մեղաւորին ի ժամու մահուան – Մեծ ամփոխումն եղեւ ամբոխումն այն...զի մի՛ճաշակես­ցուքզայսպիսի երկիւղալի անձկութիւնս ի ժամու մա­հուան:

ե. 42բ-55բ Քարոզ Ե. [Բնաբան]. Եւ եղեւ իբրեւ գնա­ցին սրբեցան... (Ղուկ. ԺԷ. [14]): Յաղագս զղջման – Յայսմ հրաշալի բժշկութեան տասն բորո­տաց... յասելն ի սոսին եւ յայլ դիպուածս կրել ինչ-ինչ. «Բարկութեան Տեառն համբերից, զի մեղայ նմա» [Միք., Է. 9]:

զ. 55բ-71ա Քարոզ Զ. [Բնաբան]. Ե՛րթ, եղիցի քեզ որպէս եւ հաւատացերդ (Մտթ. Ը. [13]): Յաղագս զարմանալի գործոց, զորս ծնանի աստուածային խորհուրդն ի նմա, որ ընդունի զնա բարի տրա­մադրութեամբ – Այնքանհաճոյ եղեւ երկնաւոր փրկչին... եւ չէ զարմանք, թէ ամենեքին լինէին սուրբք:

է. 71ա-87ա [Քարոզ]. Մահն ըստ ինքեան չէ մարթ լինել երկնչելի, այլ բաղձալի: [Բնաբան]. «Արդ, ար­ձա­կեա՛ զծառայս քոյ, Տէ՛ր» (Ղուկ. Բ.[29])– Ահաւասիկ այր՝ պատուելին Սիմէոն... զի շատ են զար­թու­ցանելոյ ի ձեզ զբաղձանս, որ առ մահ, եթէ ի գործ դնիցին:

ը. 87բ-99բ [Քարոզ. Բնաբան].Եկն Յիսուս եւ եկաց ի միջի նոցա եւ ասէ ցնոսա. «Ողջոյն ընդ ձեզ...» (Յոհ. Ի. 19, 20, 21): Որպէս պարտ է տալ զողջոյն թշնամեաց – Երանելի առաքեալք ժողովեալ կային դրաւքն փակելովք... լերո՛ւք որդիք դիւին. ընտ­րեցէ՛ք, զորն եւ կամիք:

թ. 99բ-115ա [Քարոզ. Բնաբան]. Նման է ար­քա­յութիւնն երկնից հատոյ մանանխոյ... (Ղուկ. ԺԳ. 19, 20 [=31-3]): Յաղագս անհամեստ խօսից – Զերկուս առակս ունիմք ի սմին առաւօտեան Աւետա­րանիս... թէ չար լեզուն է կործանումն հոգւոյն:

ժ. 115ա-29բ [Քարոզ. Բնաբան]. Ահաւասիկ ելա­նեմք յԵրուսաղէմ, եւ կատարեսցին ամենայն գրեալքն... (Ղուկ. ԺԸ. 31-2): Յաղագս թէ քանի օգուտ իցէ յիշատակութիւնն չարչարանաց Քրիստոսի – Յայնքան զուարճութեան աւուր ընդէ՞ր արդեօք տայ... գտանելով ի նոսին զբոյն խաղաղութեան եւ զա­ներ­կեւան նաւահանգիստ. «Յամենայն ընդդիմութիւնս ոչ գտի այնպէս ազդու... հանգչիմ աներկիւղ» (ի գլ. ԻԵ. եւ ԻԲ.)*

Ծնթ. Հայերէն Աստուածաշնչում այս քաղուածքը չգտանք:

ժա. 129բ-145բ [Քարոզ. Բնաբան].Նա եկեալ յան­­դիմանեսցէ զաշխարհ վասն մեղաց (Յոհ. ԺԸ.=ԺԶ. 8): Յաղագս մահացու մեղաց – Առ ի ծա­նու­ցանել, թէ որքան մեծ չար իցէ մեղքն... թէ միմիայն չարն, յորմէ պարտ է երկնչիլ, է մեղքն:

ժբ. 145բ-168ա [Քարոզ. Բնաբան]. Խնդրեցէ՛ք եւ առնուցուք (Յոհ. ԺԶ. 24): Յաղագս աղաւթից – Խնդրեցէ՛ք, միտ դի՛ք, զի ոչ խօսի սնապարծ... պիտոյ է միաբանել զաղաւթս ընդ գործոց: Որ ունիցի ականջս լսելոյ, լուիցէ [Մտթ., ԺԱ. 15]:

ժգ. 168բ-184բ Քարոզ ԻԷ. Ի վեցերրորդ կիւրակէի զկնի Զատկին: [Բնաբան]. Առաքեցից ձեզ զՀոգին ճշմարտութեան, որ ի Հաւրէ ելանէ... (Յոհ. ԺԵ. 27 [26, ԺԶ. 1]): Ի գայթակղութեան – Ապաքէն՝ այնքան փոյթ է երկնաւոր վարդապետին... ոչ այնքան տանջո­ղական եղիցին ի գեհենի տանջանքն ձեր:

ժդ. 184բ-194ա [Քարոզ. Բնաբան].Տուաւ ինձ ա­մե­նայն իշխանութիւն յերկինս եւ յերկրի. գնացէ՛ք այ­սու­հետեւ աշակերտեցէ՛ք... (Մտթ. 28 18-20): Պարտ է սիրել, հնազանդիլ եւ երկնչիլ յԱստուծոյ, զի է ամե­նակարող, զի պատուիրէ մեզ, զի յամենայնի եւ ընդ ամենայն տեղիս ներկայ է մեզ, եւ տեսանէ զմեզ – Յետ իրազեկ առնելոյ Որդին Աստուծոյ զա­շակերտս իւր... այլ ասցէ յանձին իւրում ի գրգռել ի սրտի զսուրբ երկիւղ. «Զի՞ զուր հպարտանաս յուսով քո­յով սնո­տեաւ, սակայն չես ապրելոց յամենագէտ յա­մե­նակալ դատաս[տա]նացն Աստուծոյ» [Մկբ. 2, Է. 35-6]:

ժե. 194բ-207բ [Քարոզ. Բնաբան]. Ոչ կարէք Աս­տու­ծոյ ծառայել, եւ մանոնայի (Մտթ. Զ. 24): Յա­ղագս վերջին վախճանի մարդոյն – Որ միանգամ կա­մի­ցի նաւարկել ի լայնածաւալ ովկիանոսի... պարա­պեն յայն գործ, յոր Աստուած կոչեաց զնոսա. «Գոր­ծեցէ՛ք զգործս ձեր նախ քան զժամանակն, եւ տացէ ձեզ զվարձս ի ժամանակի իւրում» (Էկլստ. ԾԱ. 38)*:

* Ծնթ. Հայերէն Աստուածաշնչում այս քաղուածքը չգտանք:

ժզ. 207բ-22բ [Քարոզ. Բնաբան]. Անդ էր եւ մայրն Յիսուսի եւ այլն (Յոհ. գլ. Բ. 1): Յաղագս պաշտ­պա­նութեան ամենասուրբ կուսին – Գրէ սուրբն Յո­հաննէս ի յաւետարանագրին ի սմին... ընդունի իբրեւ զորդիս զայնոսիկ, որք այսօրինակ կարդան առ նա:

ժէ. 223ա-34բ [Քարոզ. Բնաբան]. Ես եմ հովիւն քաջ (Յոհ. Ժ. 11): Յաղագս՝ թէ պահպանութիւնն աս­տուածային պատուիրանաց հաստատէ եւ յառաջ վարէ զժամանակաւոր բարեբախտութիւնս եւ մարդ­կային քաղաքականութիւնն ընկճէ զայն եւ կործանէ – Զի՞նչ իմացուցանէ արդեօք այն բան... հեռի լինելոց են թշուառութիւնքն ի պահպանողացն աստուածային պատուիրանաց. «Որ պահէ զպատուիրանս, չար առ նա ոչ մերձեսջի» (Էկլես. Ը. 5):

ժը. 234բ-248բ [Քարոզ. Բնաբան]. Առաքեաց զծա­­ռայ իւր ի ժամու ընթրեաց կոչել զհրաւի­րեալսն... (Ղուկ. ԺԴ. [17-24]): Պիտոյ է հնազան­դի[ութիւ]ն աստուածային ներշնչմանց – Զերիս դժուա­րագոյն մասունս մտածութեան... եւ զկնի մա­հուան արտաքսեալ մնայ յերկնային յարքայութեանն:

ժթ. 248բ-60բ [Քարոզ]: Բնաբան. Յիսուս իբրեւ գի­տաց, եթէ գալոց են յափշտակել զնա... (Յոհ. Զ. 15): Ի վերայ ունայնութեան բարեաց այսր աշխարհի – Թէ որչափ համարումն պարտ իցէ... Դիւրաւ լքանի ամենայն, եթէ մտածեսցի, թէ արագ հանդերձեալ է մե­ռանիլ». վերջ:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «Հմր 2», «722, 2731», «ԺԹ., Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս», կազմի մէջքի պիտակին՝ «2. Քարոզգիրք Մասիլիոնի»:

2732

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

 

ԺԷ. դար

ԳՐԻՉ՝ Աստուածատուր երէց:

ԹԵՐԹ՝ 562. չգրուած՝ 1բ-2ա, 101ա, 114ա, 207աբ, 254բ, 273բ-5բ, 278աբ, 429բ-35բ, 562աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԽԷx12 (Բ 10, ԺԹ, ԻԵ 11, Ժ, ԻԱ 13, ԺԷ 21, ԼԶ 8, ԽԷ 7): ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 27,5x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (13.5-14x18.5-19): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 49-50: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանա­կա­գոյն կաշի. միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լու­սան­ցակողերը՝ կապոյտ եւ կարմիր ցայտէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ չգրուած սպիտակ թուղթ:

Новый рисунокՆմուշ 5ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ Վեցօրեայ արարչագործութիւն՝ 2բ-3բ (անաւարտ՝ 2բ Աստուծոյ եւ հրեշտակների պատկերները ուրուագծային, 3բ՝ միայն ուրուագծեր եւ երկինքը պատկերող հա­տուածները ոսկեպատ), Աստուած չորեքկերպեան աթոռին, Ադամ եւ Եւայ ի դրախտի, Մեղսագործութիւն, Վտարումն՝ 3բ. Ի բնագրի – Յակոբ եւ որդիք իւր՝ 26բ, Խորան վկայութեան, տակը Մովսէս եւ քահանայապետ՝ բուրվառը ձեռքին՝ 46ա, Աստուած զպատուիրանս տայ Մովսիսի՝ 59բ, Մովսէս ժողովրդեան ուսու­ցա­նէ զօրէնս՝ 77ա, Յեսու՝ 91ա, Յուդա՝ 101բ, Տեղափոխի տա­պա­նակ Ուխտի եւ զետեղի ի տաճարի (Հեղի քահանայապետ, Ուխտի տապանակ, Աննա եւ Սամուէլ մարգարէ)՝ 114բ: Թ. 4-12ի գրադաշտի 2 սիւներից իւրաքանչիւրը շրջանակուած բազմագոյն (կարմիր, կապոյտ, ոսկի) գծային շրջանակով, թ. 5-6ի սիւների վերին եւ ստորին մասերը կամարազարդ: Կիսախորան՝ 4ա (վերը՝ կենտրոնում, սուրբ Երրորդութիւն, որի կողքերին 12 առա­քեալները, անկիւններում՝ Մարիամ եւ Յովսէփ՞)՝ 115ա: Կի­սա­խորան-ճակատազարդ՝ 26բ, 46ա, 77ա, 91ա, 101բ: Ճա­կա­տազարդ՝ 24բ, 44ա, 58բ, 60ա, 76ա, 90բ, 111ա, 113ա: Լու­սանցազարդ՝ բուսական: Զարդագիր՝ կենդա­նա­գիր, թռչնագիր, հրեշտակ (58բ): Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կա­նաչ, դեղին, ոսկի, սեւ, շագանակագոյն, մանուշակագոյն, վար­դա­գոյն:

Ծնթ. Մանրանկարչության մի մասն ուրուագծային է, մեծ մասի համար տեղերը բաց եւ չլրացուած: 127բ էջից սկսած՝ սկզբնատողերի առաջին տառը կամ բառը չգրած, տեղը բաց՝ յետագայում զարդագրելու համար:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը յետագայի՝ ԺԸ. դարի Բ. կէսի, կա­շին քերծուած, Ա. փեղկի ստորին աջ եզրին ցեցի անցքեր. թ. 254-5ի, 303-4ի միջեւ չգրուած 1ական թերթ կտրած-հանած. թ. 16-46, 35-45ի, 168-88ի եզրերը խոնաւութեան հետեւանքով փտած-թափուած եւ բորբոսի հետքերով, թ. 16-46ի գրադաշտը մասամբ վնասուած, թանաքը տեղ-տեղ լուծուած. թ. 514՝ մոմի հետք, Պհպ. Բ.ի ստորին եզրը պոկուած, Բ. կազմաստառի փակցուած կողմի գրերը արտացոլուած հակառակ երեսին:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. Ծնունդք – Գիրք 4ա-24ա:

2.Ելք – Նխ. 24աբ: Գլ. 24բ-6բ: Գիրք 26բ-44ա:

3.Ղեւտական – Նխ. 44ա: Գլ. 44ա-5բ: Գիրք 46ա-58ա:

4.Թիւք – Նխ. 58ա (վերջը թերի, տեղը բաց, չգրուած՝ «ապա առին զերկիրն Սեհոնի եւ զԲասան եւ հա­սեալ առ Մովաբաւ ///»): Գլ. 58բ-9բ: Գիրք 60ա-75բ:

5.Բ. Օրէնք – Գլ. 76ա-7ա: Գիրք 77ա-90ա:

6.Յեսու – Նխ. 90բ: Գլ. 90բ-1ա: Գիրք 91ա-100բ:

7.Դատաւորք – Նխ. 100բ: Գիրք 101բ-110բ (նաեւ 100բ «Եւ այս են դատաւորք, որք կացին յԻսրայէղ. Ա. [Յ]եսու՝ որդի Նաւեայ ամս ԻԵ. (25)... Ամբսովն՝ որդի Մանուէի, ամս Ի. (20)»):

8.Հռութ – Նխ. 111ա: Գիրք 111ա-2բ:

9.Թագ. Ա. – Նխ. («Վասն») 112բ-3ա: Գլ. 113աբ: Գիրք 115ա-28ա:

10.Թագ. Բ. – Գլ. 128բ-9ա: Գիրք 129բ-40բ:

11. Թագ. Գ. – Գլ. 141աբ: Գիրք 142ա-54բ:

12.Թագ. Դ. – Գլ. 154բ-5ա: Գիրք 155բ-66ա:

13.Մնաց. Ա. – Յռջբ. (Ա. եւ Բ. Մնաց.) 166ա: Գլ. 166աբ: Գիրք 166բ-76բ:

14. Մնաց. Բ. – Գլ. 176բ-7ա: Գիրք 177ա-88բ (յա­ւե­լեալ ունի՝ 188բ-9ա «Եւ էին բանքն Յովսիայ եւ յոյս նորա գրեալ յօրէնսն Տեառն... որոք ի ձէնջ յամենայն ժողովրդենէ նորա իցէ Տէր Աստուած իւր եղիցի ընդ նմա եւ ելցէ»):

15. Եզր Ա. – Նխ. 189ա: Գլ. 189աբ: Գիրք 189բ-95բ:

16. Եզր Բ. – Հանգամանք 195բ: Գիրք 195բ-99ա:

17. Եզր Գ. – Գիրք 199ա-203բ: Աղաւթք մարգա­րէին Եզրայ 203բ-6բ:

18.Նեեմի – Նխ. 206բ, 208ա: Գլ. 208ա: Գիրք 208բ-13բ:

19. Եսթեր – Նխ. 213բ: Գիրք 214ա-8ա:

20. Յուդիթ – Նխ. 218ա: Գիրք 218բ-24բ:

21.Տովբիթ – Նխ. 224բ: Գիրք 225ա-8բ:

22. Մակաբ. Ա. – Նխ. 228բ: Գիրք 229ա-42բ (229ա՝բաց թողած «Գլուխք»ը գրելու համար):

23.Մակաբ. Բ. – Նխ. 242բ-3ա: Գլ. 243աբ: Գիրք 243բ-54ա:

24. Մակաբ. Գ. – Նխ. 254ա: Գլ. 254ա: Գիրք 255ա-60ա:

25.[Կտակք ԺԲ. նահապետաց] – 260բ-73ա (տե՛ս ձեռ. 351, 266ա-79ա:ա/260բ-1բ: բ/261բ-2բ: գ/262բ-4բ: դ/264բ-6բ: ե/266բ: զ/266բ-7բ: է/267բ-8ա: ը/268ա-9ա: թ/269ա-70ա: ժ/270աբ: ժա/270բ-2ա: ժբ/272ա-3ա:

26.Սաղմոսք – Նխ. (Եպիփան «Զամենայն») 276ա-7ա: Գիրք 279ա-307ա (ունի «Փոքր էի ես»): Ունի նաեւ՝

ա. 285ա Նախամարգարէն Մովսէս ամբաստան լի­նի զԻսրայէլէ, զերկիրն եւ զերկիր (այսպէս) ի վկա­յու­թիւն կոչէ, ասելով զբանս զայս. Նայեցարուք-ին խորա­գիրն է եղբայրք: Մաղթանք – Տո՛ւք փառս Աստուծոյ... Քարոզ եւ աղաւթք երկինք պատմեն-ին եւ Տէր ապաւէն-ին – Վասն ի գիշերի եւ ի տուընջեան... Ի գիշերի եւ ի տըւընջեան եւ ամենայն ժամու:

բ. 289ա Զի հուր բորբոքեցաւ-ին խորագիրն է, ո՛վ ընթերցողք: Նախամարգարէն Մովսէս յիշեցուցանէ Իսրայէղի զահաւոր գալստենեն Տեառն եւ ասէ. Մաղ­թանք – Դու ես Տէր մեր, դու ես Քրիստոս փրկիչ մեր: Քարոզ եւ աղաւթք Մի՛ նախանձիր-ին եւ Խոս­տովան-ին –Վասն ուղելոյ գնացս... գիշերի եւ ի տու[ընջեան], [Տէր] երկնի եւ երկրի:

գ. 292ա Հաստատեցաւ-ին խորագիրն է. Աղաւթք Աննայի՝ մաւրն Սամուէլի... Մաղթանք – Բարձրացաւ եղջիւր իմ, Աստուա՛ծ, փրկի՛չ իմ... Քարոզ եւ աղօթքս Ողորմեայ-ին եւ ի Նեղո՛՛ – Վասն գտանելոյ մեզ զշնորհս եւ զողորմութիւն: Գոհանամք զքէն, Տէ՛ր Աս­տուած մեր, որ զարթուցեր զմեզ ի:

դ. 296ա Մաղթանք – Խաղաղութեանց տուաւղ Քրիստոս... Քարոզ եւ աղաւթս Իբրեւ-ին եւ Երանեալ-ին – Վասն ի վերուստ խաղաղութեան... Տէր տուըն­ջեան եւ գոյացուցիչ գիշերոյ...

ե. 299բ Ես ասացի-ին խորագիրն է... Մաղթանք– Յոյս կենդանութեան յոյս եւ ապաւէն... Քարոզ եւ աղաւթք Տէր ապաւէն-ին եւ Երկինք պատմեն-ին – Վասն ի գիշերի եւ ի տուընջեան... Ի գիշերի եւ ի տուընջեան...

զ. 303ա [Մաղթանք] – Եկեսցեն աղօթք մեր ի տաճար սուրբ քո... Քարոզս եւ աղաւթս Խոստովան-ի եւ Մի՛ նախանձիր-ի – Վասն ուղղելոյ զգնացս... Տէր երկնի եւ երկրի...

է. 306ա Մաղթանք – Լո՛ւր մեզ, Տէ՛ր, լո՛ւր մեզ ողորմութեամբ... Քարոզս եւ աղօթս Ի նեղութեան-ին եւ Ողորմեա-ին – Վասն գտանելոյ մեզ զշնորհս եւ զողորմութիւն... Գոհանամք զքէն Տէր Աստուած...

ը. 306բ-7ա Երգ Մարիամու Աստուածածնի – Մե­ծա­ցուսցէ անձն իմ զՏէր եւ ցնծասցէ... խօսեցաւ հարս մեր ընդ Աբրահամու եւ զաւակի նորա յաւիտեան:

թ. 307ա Աւրհնութիւն Զաքարիայի՝ հօրն Յով­հան­նու Մկրտչին – Աւրհնեալ Տէ՛ր Աստուած Իսրայէղի, որ այցել եւ արար փրկութիւն... լուսաւոր առնել զխա­ւարս մեր: Տունք Ժ.:

ժ. 307ա Աղօթք եւ աւրհնութիւն Սիմէոնի ծերունոյ – Յորժամ եկն Տէրն քառասնօրեա ի տաճարն... փառք ժողովրդեան քում Իսրայէղի:

27. Սիրաք – Գիրք 308բ-15բ:

28.Առակք – Յռջբ. 322աբ: Գլ. 322բ-3ա: Գիրք 323ա-32ա:

29. Ժողովող – Յռջբ.332ա: Գլ. 332ա-3ա: Գիրք 333ա-5բ:

30. Երգ երգոց – Յռջբ. 335բ: Գիրք 335բ-7ա:

31.Իմաստութիւն – Յռջբ. 337աբ: Գլ. 337բ: Գիրք 338ա-43ա:

32.Եսայի – Յռջբ. ԲԺ.ան մարգարէիցն 343ա: Յռջբ. 343աբ: Գլ. 343բ-4ա: Մրգ. 344ա-61ա: Մահ՝ 361ա:

33.Ովսէ – Նխ. 361աբ: Գլ. 361բ: Մրգ. 362ա-4ա:

34. Ամովս – Գլ. 364ա: Մրգ. 364բ-6ա:

35. Միքիէ – Գլ. 366ա: Մրգ. 366ա-7ա:

36. Յովէլ – Գլ. 367բ: Մրգ. 367բ-8բ:

37. Աբդիու – Գլ. 368բ: Մրգ. 368բ-9ա:

38.Յովնան – Գլ. 369ա: Մրգ. 369աբ:

39.Նաւում – Գլ. 369բ: Մրգ. 370աբ:

40.Ամբակում – Գլ. 370բ: Մրգ. 370բ-1ա:

41. Սոփոնիա – Գլ. 371ա: Մրգ. 371բ-2ա:

42.Անգէոս – Գլ. 372ա: Մրգ. 372աբ:

43.Զաքարիա – Գլ. 372բ: Մրգ. 373ա-5բ:

44.Մաղաքիա – Գլ. 375բ: Մրգ. 375բ-6բ:

45. Երեմիա – Նխ. 377բ: Գլ. 377բ-8բ: Գիրք 378բ-97բ:

46. Բարուք – Թղթ. 397բ-9ա:

47. Ողբք Երեմիայ – 399ա-401ա: Մահ՝ 401ա:

48. Դանիէլ – Նխ. 401աբ: Գլ. 401բ: Գիրք 402ա-9ա:

49. Եզեկիէլ – Նխ. 409աբ: Գլ. 409բ-10ա: Մրգ. 410բ-29ա: Մահ 429ա:

50. Մատթէոս – Աւ. 436ա-49ա:

51. Մարկոս – Գլ. 449բ: Նխ. 449բ: Աւ. 450ա-8բ:

52.Ղուկաս – Գլ. 458բ-9ա: Նխ. 459ա: Աւ. 459բ-73ա:

53. Յովհաննէս – Գլ. 473բ: Նխ. 473բ: Աւ. 474ա-84ա: 477բ (477բ-8ա Իրք կնոջն շնացելոյ, Է. 35-6 չիք):

54. Գործք Առաքելոց – Ցանկ 484բ: Յռջբ («Որք») 484բ-5բ: Գիր 485բ: Գլ. 485բ-6բ: Ընթրց. 486բ: Գիրք 487ա-99բ:

55.Թղթ. Յակովբայ – Յռջբ. 499բ-500ա: Նխ. 500ա: Գիր 500ա (միայն խորագիրը, տեղը՝ բաց): Գլ. 500աբ: Թղթ. 500բ-2ա:

56.Թղթ. Պետրոսի Ա. – Նխ. 502ա: Գլ. 502ա: Ընթր. 502ա: Թղթ. 502բ-4ա:

57.Թղթ. Պետրոսի Բ. – Նխ. 504ա: Գլ. 504ա: Ընթր. 504ա: Թղթ. 504բ-5ա:

58.Թղթ. Յովհաննու Ա. – Նխ. 505բ: Գլ. 505բ: Ընթր. 505բ: Թղթ. 506ա-7բ:

59. Թղթ. Յովհաննու Բ. – Նխ. 507բ: Գլ. 507բ: Ընթր. 507բ: Թղթ. 507բ:

60.Թղթ. Յովհաննու Գ. – Նխ. 508ա: Գլ. 508ա: Ընթր. 508ա: Թղթ. 508ա:

61.Թղթ. Յուդայի – Նխ. 508բ: Գլ. 508բ: Թղթ. 508բ-9ա:

62. Աղերս Եւթաղի – 509ա:

– 509բ-15բ տե՛ս յօդ. 77

– ԺԴ. Թղթք. Պօղոսի – Յռջբ. 516ա-8ա: Վկ. 518ա: Բովանդ. ընթերց. եւ վկթնց – 518ա-21ա: Ց. 521աբ:

63. Առ Հռովմայեցիս – Նխ. 521բ: Գլ. 521բ-2ա: Թղթ. 522բ-7բ:

64.Առ Կորնթացիս Ա. – Նխ. 527բ-8ա: Գլ. 528ա: Թղթ. 528ա-33ա:

65. Առ Կորնթացիս Բ. – Նխ. 533ա: Գլ. 533աբ: Թղթ. 533բ-7ա:

66. Առ Գաղատացիս – Նխ. 537ա: Գլ. 537ա: Թղթ. 537բ-9ա:

67. Առ Եփեսացիս – Նխ. 539ա: Գլ. 539բ: Թղթ. 539բ-41ա:

68. Առ Փիլիպեցիս – Նխ. 541աբ: Գլ. 541բ: Թղթ. 541բ-2բ:

69. Առ Կողոսացիս – Նխ. 542բ-3ա: Գլ. 543ա: Թղթ. 543բ-4բ:

70. Առ Թեսաղոնիկեցիս Ա. – Նխ. 544բ: Գլ. 545ա: Թղթ. 545ա-6ա:

71. Առ Թեսաղոնիկեցիս Բ. – Նխ. 546ա: Գլ. 546բ: Թղթ. 546բ-7ա:

72. Առ Եբրայեցիս – Նխ. 547աբ: Գլ. 547բ-8ա: Թղթ. 548ա-52ա:

73. Առ. Տիմոթէոս Ա. – Նխ. 552ա: Գլ. 552բ: Թղթ. 552բ-4ա:

74. Առ Տիմոթէոս Բ. – Նխ. 554ա: Գլ. 554բ: Թղթ. 554բ-5բ:

75.Առ Տիտոս – Նխ. 555բ-6ա: Գլ. 556ա: Թղթ. 556աբ:

76. Առ Փիլիմոն – Նխ. 556բ-7ա: Գլ. 557ա: Թղթ. 557աբ:

– Վերադիր, Թելադրութ, Նաւարկութ. – 557բ (տե՛ս ձեռ. 187, 444բ):

77. Առ Կորնթացիս Գ. – Կորնթացւոց՝ 557բ-8ա: Պօղոսի՝ 558աբ:

78. Յայտնութիւն Յովհաննու – Գիրք 509բ-15բ: Յռջբ. 559բ: Գլ. 559բ-60ա: Ունի՝

– 515բ [Ներսիսի Լամբրոնացւոյ Յիշատակարան թարգմանութեան Յայտնութեանն Յովհաննու. ձեռ. 146, 224բ-5բ – Ա]յս Յայտնութիւն աստուածաբան աւետարանչին Յովհաննու, սրբոց հարցն մերոց վար­դապետութեամբ պատուեալ ի պէտս վկայութեանց... խորանակից ի լուսեղէն յարկսն. եւ նմա փառք յաւիտանս. ամէն:

79. Հանգիստ Յովհաննու – 558բ-9բ:

Բ. 1. ա. 277աբ Գովասանութիւն Սաղմոսացս Դաւ­­թի, ասացեալ յԱռաքել վարդապետէ, ի խնդրոյ Գէորգ քահանայի. խաւսք պիտանի («Ի ՎԱՐԴԱՊԵՏԷՆ ԱՌԱՔԵԼԷ ՎԱՍՆ ԳԷՈՐԳ ՔԱՀԱՆԱՅ») – Իմանալի այս բուրաստան, / երգս ի հոգւոյն աստուածական... եւ ոչ ասեն, այլ մրափին, / փակեն ըզդուռն առագաստին:

բ. 277բ Դարձեալ այլ խրատք Սաղմոս ասողաց – Բանք սաղմոսին է պատուական, լըցեալ Հոգւովն աս­տուածական... նա վերանայ յերկինս հոգւով եւ միա­նայ ընդ սիրով:

գ. 277բ Վասն Սաղմոսի – Տաճար տեսա մին լի լու­սով... ըզնա ըմպէ ոսկի թասով:

դ. 307աբ Խոստովանութիւն Մանասէի թագաւո­րին՝ սա սղոցեաց զԵսայի մարգարէն որպէս զփայտ դալար ի մամուլս հիւսեանց, յետոյ զղջացաւ եւ ասաց զբանս այս – [Տէ՛ր] ամենակալ, Աստուա՛ծ Աբրահամու, Սահակայ, Յակոբայ... եւ քո են փառք յաւիտեաս. ամէն:

ե. 307բ [Աղօթք] – Աղաչեմ եւ խնդրեմ ի քէն, թո՛ղ ինձ, Տէ՛ր... յորժամ գաս արքայութեամբ քո եւ ողոր­մեա՛ մեզ:

զ. 307բ-8ա Ներբողեան Սաղմոսարանիս – Աս­տուա­ծային այս բուրաստան, սաղարթազարդ սաղ­մո­սարան... սովաւ յուղարկին հաւատացեալ ննջեցեալքն ի Քրիստոս, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

է. 308աբ Նախադրութիւնք խրատականք. Յա­ղագս աղօթիցն, զոր արարեալ է տեառն Ներսեսի, եղբայր Գրիգորիսի հայոց վերագիտողի – Աղաւթք հասարակաց քրիստոնէից, մեծամեծաց եւ փոքունց, արանց եւ կանանց... ի գիրս ուղիղ գիտողացն տացեն գրել զսա: Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

2. 315բ-7ա [Խրատք]

ա. 315բ-6ա Խրատք արտաքին իմաստասիրաց – [Ճ]անապարհորդք ի տունս եւ ի հայրենիս իւրեանց փութան... իսկ անխրատքն յիրաւի իւրեանց մոլորին հանապազ:

բ. 316ա Պղատոնի ասացեալ է – [Յ]ամենայն մակացութիւն որոշեալ յարդարութիւն է... ընդ իշ­խանութեամբ կնոջ գրաւիլ թշնամանս մեծ է:

գ. 316ա-7ա Դիմոսթենէս հոգի քաղաքաց ասէ. Զաւ­րէնս գնել – [Զ]աւրէնս գնել եւ որպէս մարմին զրկել ի հոգոյ, մեռեալ է... կամ զբանս օգտակարս, որք լռեն ոչ երբեք ողջասցին, իսկ որ խօսին, բազում ան­գամ:

դ. 317ա Զելեւկոս ասէ – [Յ]որմէ պատուիրեցաւ եւ ամենայն այսպիսի քաղաքաց եւ քաղաքուհեաց... եւ լաւագոյն գտաք զմտաց ուսուցիչսն, քան զմարմնոյ ծնողն:

ե. 3. 317ա-22ա [Խրատք Խիկարայ]

1ա. 317աբ Խրատք պիտանի եւ օգտակար Խի­կարա իմաստասիրի ասացեալ [յ]ամի Սենիքարիմ Ասորեստանեաց թագաւորի Նինուէի (=Նախուտան) – Ես՝ Խիկար, դպիր եւ իմաստուն արքայի... զի ամք կենաց քոց բազմասցին եւ փառօք եւ մեծութեամբ հասցես ի ծերութիւն:

2. բ. 317բ-20ա Խրատ Խիկարայ իմաստասիրի, զոր ետ [Նա]դանայ՝ քւերորդոյն. եւ այս է խրատն, զոր ասէ – Որդեա՛կ, եթէ լսես բանի դրան արքունի... եւ որ կատարէ զխրատս զայս, նա յիմաստուն եղիցի եւ փառաւորի ի մէջ մարդկան:

3. գ. 320ա-1բ Կատարեցաւ բանք խրատի եւ ա­ռա­կի, զոր ասաց Խիկար Նադանա՝ քուերորդւոյ իւրոյ (=Վերջաբան) – Յայս ամենայն ուսուցի Նադանա՝ քուերորդւոյ իմոյ... յելանելն եւ ի մտանելն իմ, զոր ինչ ասեմ ցՆադան, գրեա՛ ի մատենի քում:

4. դ. 322ա Այլ խրատ Խիկարայ, զոր ասաց քըւերորդոյ իւրոյ Նադանայ, այս է – Որդի՛ Նադան, որ ընդ ականջսն ոչ լսէ... զայս ասաց եւ վճարեաց:

3. 560ա-1բ [Վանական վարդապետի Համե­մա­տութիւն Հին եւ Նոր կտակարանցն. ձեռ. 177, 1դ-2բ] – Երկինք՝ եկեղեցի... եւթանասուն եւ երկու թարգ­մանքն՝ աստուածաբան վարդապետք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

509ա Զմեղաւոր հողս՝ զԱստուածատուր երեցս յիշեցէ՛ք ի մեղաց թողութիւն, եւ Աստուած զձերն թողցէ. նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. Ա. փեղկ (1866 թ., շղագիր) Պատկանի Աս­տուա­ծաշունչն ի վանս Սրբոյն Կարապետին, 1866 ամի:

2. 1ա (1891 թ., շղագիր) Յովհաննէս Լորիս Սիւ­նեաց, թ. Հ. ՌՅԽ. (1891):

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկ՝ «բարեծնունդ», «Սուրբ մատեան այս է Աստուածաշունչ», 1ա՝ «784, 2732», «ԺԷ. Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Աբ՝ «4բ», 101բ՝ «ննաբգ»:

2733

ՆԷՈՓԻՏՈՍ ԱԲԵՂԱՅ, ԳԻՐՔ ՃԱԿԱՏԱՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 102+1 (կրկն.՝ թ. 90. գրչի էջակալում 1-197, որ է՝ 3ա-99ա). չգրուած՝ 1ա-2բ, 3բ: ՊՐԱԿ՝ 2+10x10 (9՝ 11, 10՝ 8)+2: ՆԻՒԹ՝ կապտաւուն թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ «1811», «OIMM», եւ փայտէ ցանկապատ՝ մուտքով, որի ներ­սում տղամարդ՝ զինուորական հանդերձով եւ գաւազանով, եւ առիւծ՝ սուրը ձեռքին, առիւծի գլխավերեւում՝ «PRO PATRIA»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30.2x19,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (23x14): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 28-31: ԿԱԶՄ՝ սեւ բծերով մուգ շագա­նա­կագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ կապ­տա­ւուն թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, կապ­տաւուն թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунокՆմուշ 4ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիկաշինմաշուած, փեղկերիվերինեզրերումեւմէջքիստորինմասումպատռուած, ցեցիանցքերով, աստառը, Պհպ.-ները, թ. 1-3, 84-100՝ցեցիանցքերով, թ. 28ա, 84բ՝թանաքիբծերով, թ. 5 եւ 6՝եզրերինփոքրիկպատռուածք­ներ, թ. 18՝ստ. եզրըպատռուած, թ. 60՝վերինլս-ումանցք, գրա­դաշտըթանաքիթթուայնութեանհետեւանքովթեթեւակիգունա­փոխուած, լուսանցակողերըեւգրեթէբոլորթերթերիստորինանկիւններըսեւացած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա Գիրք որ կոչի ճակատամարտութեան կամ ընտ­րողութեան, այն որ ունի ըստ հրէից ազգին, վասն օրինաց նոցին եւ ծիսից, վկայութեամբ Սուրբ Գրոց Հին եւ Նոր կտակարանաց: Արարեալ ոմն Նէո­փիտոս յունաց յաբեղայ, որ լեալ է երբեմն րապունի ազգին հրէից: Եւ թարգմանեցեալ եղեւ մօլտովանու լեզուէ ի հայ բարբառ՝ աշխատութեամբ տէր Ներսե­սի: 1808, մայիս ամսոյ 30, ի քաղաքն Եաշ:

3ա-100ա [Նէոփիտոսի աբեղայի Գիրք ճակատա­մար­տութեան]

Տե՛ս ձեռ. 935, 4ա-79բ. Խրգր./3ա: Յռջբն./4ա-6ա: ա/6բ-26ա: բ/26բ-39բ: գ/40ա-55բ*: դ/55բ-98բ:

– 99ա-100ա Յայտարարութիւն ինչ վասն գրքոյս – Բանք սրբազան աստուածաբանիցն ոչ են ի զուր, այլ ամենայն ինչ ուղիղ է սրբոց, քանզի ի բազում տեղիս կան գրեալք վասն պէս-պէս անօրէնութեանց ազգին հրէից, որ եւ վասն այնց ամենից վարդապետք եկե­ղեցւոյ միշտ հայրական գթով խրատեն եւ ուսուցանեն զհաւատացեալսն Քրիստոսի՝ զգոյշ լինիլ ի նոցին չար աղանդիցն, որք թշնամիք մեր են եւ հակառակ քրիս­տո­նէութեանս, եւ ընդ չար բարուց նոցին միշտ հե­տեւին մեզ քրիստոնէիցս չար առնել, եւ մեք միամտօ­րէն վարիմք ընդ նոսա իբրեւ զբարեկամս եւ ոչ զգամք ամենեւին: Եւ որովհետեւ մինչեւ ցայժմ անգիտելի էր մեզ զգաղտնի եւ զթագուն չար արարմունսն նոցին, այլ այժմ թէ կամիցիս գիտել եւ իմանալ զայն ամենայն, ո՛վ եղբայր, ա՛ռ եւ ընթերցի՛ր զգիրքս զայս, եւ ընդարձա­կա­պէս տեղեկասցիս եւ իմասցիս եւ զարմանայցես ընդ այն ամենայն անօրէնութեանց նոցին եւ գիտասցես, թէ որքան ջանս ունին եւ փութան ի պատրել եւ խաբել զազգս քրիստոնէից, եւ ապա ծանիցէս զմիջոցն մերն եւ նոցայն:

Եւ զգիրքս զայս արարեալ է ոմն աբեղայ Նէո­փի­տոս անուն, որ երբեմն լեալ է |99բ| րապունիմեծ եւ ուսուցիչ ազգին հրէից, եւ ի խնամոցն Աստուծոյ յարեալ ազգն յունաց, ի մերս ժամանակի եւ եղեալ է քրիստոնեայ՝ ի վանք մի կրօնաւորաց ազգին յունաց ի Մօլտավիայ երկիրս այս, եւ մնացեալ ի նոյն վանքն, յետ քանի մի ամաց եղեալ է յաբեղայ եւ ընտիր կրօ­նաւոր, եւ գիտելով րաբունիս այս զամենայն զգաղտնի եւ զծածուկ չար արարմունսն ազգին հրէից, որ վասն ի վերայ մեզ քրիստոնէիցս: Վասն որոյ ի գութ շարժեալ, զմեծ բարերարութիւնս կամելով ազգին քրիստոնէից, արարեալ է զգիրքս զայս՝ յայտնելով ի մէնջ սորին զա­մենայն չարութիւ[ն]սն ազգին հրէից՝ որպէս ի յառաջ­բանութեան իւրում եւ այլ տեղիսն ասէ եւ Գրոց Սրբոց վկայութեամբն հաստատէ, եւ տպեալ ի լոյս ընծայեցաւ ազգին յունաց 1803ին:

Իսկ մեր տեսանելով զայս պիտոյանալի գիրքս, ցանկացաք թէ եւ ի մերս լեզու գտանիցի. զի ամենայն ոք որ ազգէ մերմէ՝ յընթեռնուլն զգուշասցին եւ նոքա ի չար արարմանցն նոցին եւ ծանիցեն զնոսա գոլ թշնա­միք մեր:

Վասն որոյ հանդիպելով աստ Եաշ քաղաքս Փոթի­շանցի Խեւուլեանց աղաչայ Յարութիւնն յամին 1807, ի դեկտեմբեր, եւ գտանելով առ նա զայս գիրք մօլտո­վանի լեզուաւն, եւ տէր Մարկոս՝հայրն մեր,յարեալ ի նա եւ առեալ ի ձեռանէն, |100ա| ստիպմամբ ետ ինձ ի թարգմանել: Եւ իմ յանձին կալեալ, ըստ կարի իմում թարգմանեցի, որ թէպէտ ոչ էր իմ գործ՝ գոլով իմ անկիրթ մտօք եւ խակ գիտութեամբ, այլ որպէս եւ իցէ, թէեւ անյարմար շարադրութեամբ, ծրարեցի եւ եդի ի յայտ:

Ամենախոնարհ ծառայ՝ տէր Ներսէս Յարութիւնով: 1808, մայիսի 30,ի քաղաքն Եաշ:

Հմմտ. ձեռ. 935, 79աբ:

*Ծնթ. թ. 50-51ի (էջ 96-7) միջեւ էջանշան, ձեռագրի թղթից, 10.5x4.5 չափսի, 4 տող՝ «Նշան գրելոյ զսոյն գրքոյ յայնմ բան է, որ ասէ. «Աստ յայտ առնէ. 96»:

ՆԵՐԴԻՐ

1. Թ. 101՝ ԺԹ. դ., շղագիր, 16x6.8 չափսի թերթիկ:

[Գրիգոր Նարեկացի, Մատեան ողբերգութեան] 101ա՝ «Քանզի վասն քո գիտես թողուլ զմեղս եւ ջնջել... ջնջել անօրէնութիւնս (Միքիայ 7. 18: Նարեկ ԽԹ., 154)», 101բ՝ «Գլ. ԻԸ. Նարեկ, 81: Առէ՛ք ընդ ձեզ բանս... եւ ո՞վ է, որ ոչ հաւատասցէ»:

2. Թ. 102՝ ԺԹ. դ., շղագիր, 13.3x10.5 չափսի թեր­թիկ:

102ա 6 տող՝ «Чрезъ Кринички въ Старо Крымъ Его Высокопреподобию Настоятелю Старо­Крым­ска­го Армянскаго Монастыря Архимандриту Егише Аматуни», 102բ 4 տող՝ «Այսպիսի հասցէիւ անշուշտ կհասնի իմ ձեռքը, ահա զետեղելով նամակի մէջ, ուղակում եմ Ձեզ. Ե. վ. Ա.»:

Ծնթ. Լուս-ներում ունի սուրբգրային ընթերցումների համարներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ԱՒՐԻՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղոսաթերթ՝ 3ա, 99ա-100ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

100բ (ԺԹ. դ., շղագիր) Մեծապէս շնորհակալու­թիւն կումատուցանէմ պատուելութեանդ, ուստա՛ Պօ­ղօս, որ զայս կարդալով՝ ծանեա՛ ի մեջի գրեալն զամենայն մի ըստ միոջէ:

Մնամ միշտ խոնարհութեամբ կեալ, Բարսեղ Առա­քելով:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «828, 2732», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 4ա՝ «Հմր 6»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 4ա՝ սեւ թանաքով բոլորակ. «Տէր Յո­հա­նէս, 1794»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկի աստառ՝ «Լո՛ւր եւ իմ պա­տաասխանոյն, ով Խախամ, բարի է, զոր հարցանեսդ: Ա՛ռ գերա, Ա՛ռ գերայ, Ա՛ռ գերապատիւ», 8ա՝ «Կա­րա­պետ»:

2734

ՅԱԿՈԲ ՊՕՂՈՍԵԱՆ ԶԱՔԱՐԵԱՆՑ ՇՈՒՇԵՑԻ, ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԳԱՒԱՌԻՆ ԱՐՑԱԽՈՒ

ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ

ՌՅԲ. – 1853

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 32 (էջակալուած՝ 1-24, որ է՝ 1-12). չգրուած՝ 14բ, 22աբ, 32բ: ՊՐԱԿ՝ 1-6, խառն. 1՝ 2, 2՝ 6, 3՝ 4, 4՝ 8, 5՝ 2, 6՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29,5x20 (թ. 1, 2), 29.8x20 (թ. 3-32): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (28-9x18.5-19): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 1ա): ՏՈՂ՝ 26-39: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ եզրերը՝ շագանա­կա­գոյն կտաւ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա+Բ, սպիտակ չգրուած թուղթ:

Новый рисунокՆմուշ 1ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը եւ մէջքի կտաւը տեղ-տեղ մաշուած, Պհպ. Ա., թ. 1, 2ի եզրերը նորոգած-ամ­րաց­րած, թ. 13-9՝ եզրերին փոքրիկ պատռուածքներ, թ. 6՝ փոքրիկ անցք, 3ա, 5ա՝ թանաքաբծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-14ա Պատմութիւն գաւառին Արցախու, գրեալ ի Յակոբ սարկաւագէ Պօղոսեան Զաքարեանց Շուշեցւոյ, միաբան սուրբ Երուսաղէմի:

1. 1ա-2բ Յամի Տեառն 1780ին ընտրեցաւ ի շա­հէն Պարսից գաւառապետ Արցախու որ եւ Ղարա­պա­ղու... ի ցեղէն մեծ իշխանապետին Աղուանից Հա­սան Ջալալեանց:

2. 2բ-14ա Պատերազմ շահին ընդ խանին Ղարա­բա­ղու– Եւ յորժամ յօրինեցաւ բերդաքաղաքն Շուշի... ի կողմանս Երասխ գետոյ:

Բ. 15ա-21բ [Յաղագս վիպասանութեան]

1. 15աբ Յաղագս վիպասանութեան. յայտարա­րու­թիւն գործեալ իրաց Հայկազ Մատաթեան Յօհան­նէս սպասալարի Ռուսաց – Եւ ետ ոչ սակաւ ստու­թեամբ... ի հանդիպել իրերաց քաջութեամբ:

2. 15բ-6ա Յաղագս բացայա[յ]տութեան վիպա­սա­նութեան. յօդուած Ա. – Այլ մեք թողեալ աստ առ սա­կաւ մի... ծծէր յանհիմն բանից շողոմարար դեն­պե­տին:

3. 16ա-7ա Յաղագս հաւանական վիպասանու­թեան. յօդուած Բ. – Քանզի ի ժամուն ի նմին... եւ անդ ի պատրաստութիւն հսկել հրամայէր:

4. 17ա-20ա Յաղագս համառօտութեան վիպա­սա­նու­թեան. յօդուած Գ. – Իսկ շահն ընդ լուսանալ աւուրն երրորդի... ճեղքեալ եւ լի ածուխով եւ է մինչեւ ցայսօր:

5. 20բ Յաղագս պէս-պէս վիպասանութեանց (այլ պատմութիւն, պատմական վիպասանութիւն) – Ի կողմանս Ալանաց, ի լեռնադաշտակ վայրի միոջ... մշտնջենական հասս յարքունուստ նմա սահմանէին վասն քաջասիրտ արութեանն:

6. 20բ-1ա Դատաստանական վիպասանութիւն – Երկուք ոմանք քաղաքակիցք... քո չէր ի նմանէ ի ներ­քոյ նորա զդրամն ստացեալ:

7. 21աբ Կեղծալ կամ բանաստեղծական – Փայ­տա­հարի ունել ասեն կատու մի ընդելական... զեր­ծա­նէր յառիւծու անտի փախստեամբ:

Գ. 23ա-32ա Պատմութիւն Արցախու, որ է Ղա­րա­պաղու – Այս կարեւոր գործ հարց... միւսն՝ զհօրէ կամ զեղբօրէ, եւն...

Ծնթ. Գ. միաւորն Ա. հատուածի անաւարտ մնացած մաք­րա­գրութիւնն է. 32ա՝ գրչից. «Տե՛ս երես 10 (այսինքն՝ 5բ), շարունակութիւն կրկին նախագիծ օրինակս գործոյս, այս նշանս եւ լից զպակասութիւն պատմութեանս, որ անդ կայ»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Տե՛ս խորագիրը:

14ա Գրեալ այս Յակոբ սարկաւագի Պաւղոսեան Զաքարեանց Շուշեցւոյ, յամին 1853, ի Սուրբ Երու­սաղէմ:

23աՄաքուր կրկին օրինակեցի նոյն Յակոբ սար­կաւագէ Շուշեցւոյ գրեալ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 14ա (ԺԹ. դ., շղագիր) Ծանօթ. Եվ այս սար­կա­ւագը 1862 ամին վարդապետ ձեռնադրեցաւ եւ անունը Ղեւոնդ դրուեցաւ Սսեցի Մեսրովպ եպիսկոպոսի ձե­ռամբ, որ 2 տարիի չափ հիւր գնացած էր Սուրբ Յա­կոբայ վանքը՝ տեղւոյն պատրիարգը եւ եպիսկո­պոս­ները վախճանած ըլլալուն պատճառաւը, եւ ինքը՝ Մես­րովպ եպիսկոպոսը 1863 մարտ ամսոյ մէջ Մեծի պահոց հինգերորդ շաբաթուն վախճանեցաւ: Եվ զկնի Զատկին միաբաններէն երեք եպիսկոպոսացու անձինք ընտրուելով, Սուրբ Էջմիածին երթալով՝ կարգ առին եւ 1863 յուլիսի 20ին վերադարձան ի Կ. Պոլիս, որոնք էին Իսահակ վարդապետ (որ փոխանորդ էր Երու­սա­ղեմայ ի Պոլիս) եւ միայն այս եկաւ Պոլիս՝ իր պաշ­տօնը վարելու համար, եւ բացակայութիւնը Սիմէոն վարդապետն էր եւ միւս նորաձեռնադրեալքն՝ Յակո­բոս վարդապետ Տիգրանակերտցի եւ Կարապետ վար­­դապետ Մարաշցի: Եվ այս վերջինը 1862 թուոյն Զէյթունի պատերազմին ժամանակը Մարաշու առաջ­նորդ էր, եւ անիրաւութեան դէմ բողոքեց ու ստորա­գրու­թիւն ալ չի դրաւ զէյթինցւոց իրաւանց դէմ, որն որ տաճկաց քննիչ ժողովը կուզէր զզէյթինցիս ապօրինա­պէս յանցանաց տէր դատել: Եւ յետոյ Երուսաղէմ եր­թալով՝ աւագ լուսարարապէտ կացուցցին զնոյն Կա­րապետ վարդապետն, եւ ապա՝ եպիսկոպոս:

2. 14ա (ԺԹ. դ., շղագիր, մատիտով) Այս անձը ազ­նիւ եւ միանգամայն իբր հրեշտակ է. եւ վարժապետ կացուցուած է պատրիարգէն քաղաքի հայ ժողովրդոց դպրատան, որ քառասնի չափ աշակերտք կան հասա­րակ կարոդացողք եւ տասնիւ չափ օրիօրդք, որոց ձեռ­քը համանգամայն գիրք չկայ, եւ վարժապետք ամսա­կան համարեայ թէ չունին, եւ տղոց ծնողքը խեղճ ու վրա­նին գլուխնին չկայ, բաց ի գրեանց, մինչեւ անգամ հարկաւորը դուռ չունին եւն, եւն: Ահա այս է կառա­վա­րութիւնն Յօհաննէս պատրիարգի:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «54», «849, 2734», «ԺԹ., Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս», Ա. փեղկի կենտրոնում փակ­ցուած թերթիկին՝ «Պատմութիւն գաւառին Արցախու 2. Հմր 2734»:

2735

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

 

ԺԴ. դար

ԳՐԻՉ՝Մարտիրոս:

ԹԵՐԹ՝ 329+3 (թ. 1՝ չորիցս). չգրուած՝ 1ա-դ, 1զ, 1է, 2բ, 3ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԹx12 (Ը, Ժ, ԺԴ, ԺԷ 10, Թ 7, ԺԱ, ԺԸ 13, ԻԲ 11, ԻԹ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30x22,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (24x14): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 95ա): ՏՈՂ՝ 18-19: ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մա­զարդ մուգ շագանակագոյն կաշի (հնի ընկած մէջքի եւ եզ­րե­րի փոխարէն Ի. դ. դրուած նոր կաշի), միջուկը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ դրոշմազարդ կտաւ (Ա. փեղկ), դեղնաւուն թուղթ (Ի. դ., Բ. փեղկ). լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, դեղ­նա­ւուն թուղթ, մասն Բ. փեղկի կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 95ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած ԺԶ. դ. եւ Ի. դ. (կազմը, աս­տառ­ները, թերթերի լուսանցներն ու եզրերը). թ. 98-9ի, 244-5ի միջեւ ընկած 1ական, թ. 150-1ի միջեւ 2, թ. 329ից յետոյ՝ 4 թերթ (1ը բնագրի, միւս 3ը՝ թերեւս բնագրի. գրեթէ բոլոր թերթերի թա­փուած եզրերը եւ լուսանցները լրացուած կամ ամրացուած, թերթերին զանազան բծեր, խոնաւութեան, թանաքի (թ. 4, 65, 99, 100, 126-8, 142, 152, 225), սեւ սնկի հիւանդութեան (թ. 65-70, 238-50) հետքեր. խոնաւութիւնից գրադաշտը վնասուած, տեղ-տեղ թափուած եւ դժուարընթեռնելի (թ. 3-14, 16-7, 226-7, 291-329), բնագրի վնասուած որոշ հատուածներ ԺԶ. դ. նորոգու­թեան ընթացքում կարկատուած-լրացուած՝ 176ա՝ Ղուկ. Է. 30, 179աբ՝ Ղուկ. Ը. 14-36, 191աբ՝ Ղուկ. ԺԱ, 13-24 (հատուա­ծա­բար). թ. 179ա՝ յետագայի հանգուցագիր, թ. 245բ՝ յետագայի թռչնա­գիր, լուսանցակողերը գունաթափ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ե, 1ը-2ա Գլուխք: 2ա [Նախադրութիւն]: 4ա-98ա Աւետարան Մատթէոսի:

2. 98բ Գլուխք (Ա-ԺԸ /// թափուած, 1 թերթ ըն­կած): 99ա-150ա Աւետարան Մարկոսի (150աբ Յա­րուցեալ Յիսուս):

3. 151ա Նախադրութիւն (սկ. թափուած՝ /// յաւուր երրորդի եւ յետ այսորիկ...): 151ա-244ա Աւետարան Ղուկասու:

4. 245ա Նախադրութիւն: 245բ-329բ Աւետարան Յով­հաննու (վերջը թափուած՝...ձեռս ի վեր կալցես եւ այլք [ած]ցեն /// (ԻԱ. 18), ԻԱ. 18-25՝ չիք):

Ունիստ. լս. Համաբարբառ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

98ա ԶՄարտիրոս բանի սպա[սա]ւոր աղաչեմ յիշել ի Տէր:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 3բ (ԺԴ. դ., երկաթագիր կարմրով [Ով ընթեր­ցո]ղ սուրբ [Աւ]ետարանիս, Յովաննէս քահանայ յիշեսջիք ի Քրիստոս, ո՜վ դասք սրբազանից:

3բ (ԺԴ. դ., Բոլորգիր) Փա՜ռք անեղի, անս[կզբն]ա­կանի, անպ[արա]ռելի, անմա[հ], [ան]հասանելի, ///նելի, անպարա[գրելի], անբովանդակելի յերկնաւո­րացն բանակաց եւ ի տարրելոցս հողոց եւ հողեղի­նացս, ա[յ]ժմ, եւ միշտ, եւ յաւի[տեանս]:

Արդ, աղաչեմ զամենիսեան՝ որք հանդիպիք այսմ աստուածայ տառիս, յիշեսջիք ի Քրիստոս զվերջին ստացողս՝ զԹումայ քահանայ, եւ զծնողսն մեր, ընդ նմին եւ զկենակիցն իմ, զզաւակսն իմ՝ զՍտեփան, եւ զՅովաննէս, եւ զԱմիր-Սարգիս. եւ յիշողքդ յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս. ամէն:

2. 244ա (ԺԶ. դ., բոլորգիր, նորոգողի) Դարձեալ յիշեցէ՛ք զհոգէրի եւ սրբասէր Թուխծամն եւ կողակիցն իւր՝ Յատիբէկն, որ բազում ամաց էին հրաժարեալ մէկ զմէկէ եւ սպասաւորէին եկեղեցոյ եւ ամենայն սրբոյ, ետոյն նորոգել զսուրբ յԱւետարանս՝ յիշատակ իւրեանց եւ վայելումն որդոյ իւրոյ՝ Յոհանէս քահա­նային, եւ կենակ[ց]ին՝ Մարգարտին, եւ եղբաւրն՝ Ջիկարին, եւ կողակցին՝ Գաւզալին, եւ հաւրեղբաւրն՝ Ճանիբէկին, եւ կողակցին՝ Մարիանին, եւ որդոյն՝ Թամուրին, եւ Նազարին, եւ ամենայն մերձաւորացն: Եւ անարժան կազմողս՝ Վարդան սարկաւագս, յիշեցէ՛ք եւ լի սրտիւ Աստուած ողորմի շնորհեցէ՛ք սոցա. եւ Քրիստոս ձեզ ողորմի իւր գալըստ[ե]անն. ամէն:

3. 99ա (1645 թ., բոլորգիր) Թվին ՌՂԴ. (1645). Ես՝ Խանբաբս, հալալ ընչիւք եւ վաստակօք իմով գնեցի զսուրբ ծերացեալ Աւետարանս ի գեղջէն ՑեցկցիՍա­թիլմշէն, երկիրն Եղեգայձորն, ի գօղն Խրատեղ: Ես՝ Աստուածապովս վկայ, Ծատուրս վկայ:

4. 99ա (ԺԷ. դ., բոլորգիր) Ես՝ Արազ Խաթունս, Աւետարանս իմ էր, տվի Ովհանէս էրէց՝ յիշատակ ինձ: Ով որ կարդայ, Աստուած ողորմի ասի:

5. 99ա (ԺԷ. դ., նոտրգիր) Ով որ այլ անի տաք փոխի գիրի Աստուած փակաց կլիլի, Աստուած վկայ:

6. 99ա (ԺԷ. դ., նոտրգիր) Ծ. (50) թանկայ ել տուին աղքատ Աւետարանիս ծածկուց. Աստուած զիւրեանց հո­գիք լուսով պայծառ պահէ. ամէն:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 3բ՝ «աբ» 97բ՝ «ըթժիելէթե», 244բ՝ նկա­րափորրձ-վանդակներ, որոնց մէջ առանձին ան­կա­­­պակից տառեր եւ բառեր՝ «Քրիստոս Աստուծոյ, սուրբ»:

2736

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

ԿԱՖԱ

ՌՀ. – 1621

ԳՐԻՉ՝ Զաքարիա Ճանդէմիր: ՍՏԱՑՈՂ՝ Տէր Մինաս:

ԹԵՐԹ՝ 482 (յետագայ էջակալում՝ 1-955, որ է՝ 1բ-482ա). չգրուած՝ 1ա: ՊՐԱԿ՝ 10+Ա-Խx12 (ԺԳ, Լ 10, ԺԸ 11, Խ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ շրջանակ, վերեւը երեք­նուկ, ներսում՝ խարիսխ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (22.5x13.5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (գանձերը), նոտրգիր (տաղերը, յորդորակներն ու փոխերը. նմուշ՝ 25ա, 26ա): ՏՈՂ՝ 27: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աս­տա­ռը՝ կապոյտ կտաւ (Ա), շագանակագոյն կաշի (Բ. գուցէ եղել է այս նոյն ձեռագրի դռնակը եւ նրա հիմքը). լուսանցակողերը՝ կար­միր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 25ա

Новый рисунок

Նմուշ 26ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 11ա: Ճա­կա­տազարդ՝ 165ա, 331բ: Լուսանցազարդ՝ բուսա­կան, խաչ, տաճար, թռչուն (481ա): Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգու­ցա­գիր, կենդանագիր (198ա), մարդադէմ: Գոյներ՝ կարմիր, կա­պոյտ, կանաչ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մարկոսի Ա. 31-Բ. 3, Բ. 17-Գ. 18, Դ. 1-17: Աւետարան Մատթէոսի ԻԵ. 6-ԻԶ. 26: ԺԱ. դ.: Ա-Դ+Ե-Ը՝ ստացուած ամբողջական թերթերից: Մագաղաթ (28.5x19.5), երկսիւն (23x14.5), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գա), տող՝ 23: Կարդալ՝ Բաբ՝ «[պաշ]տէր զնոսա... առ նա ան­դա­մա[լոյծ]» (Մարկ. Ա. 31-Բ. 3), Աաբ, Դաբ՝ «այլ զմեղաւորս: Եւ եին աշակերտք Յովաննու... եւ զԹադեոս եւ զՍիմովն» (Մարկ. Բ. 17-Գ. 18), Գաբ՝ «Դարձեալ սկսաւ... ի հասանել նե[ղու­թեան]» (Մարկ. Դ. 1-17), Եա-Ըբ՝ «Եւ ի մէջ գիշերի... հաց աւրհ­նեաց եւ եբեկ» (Մատթ. ԻԵ. 6-ԻԶ. 26): Ունի ստ. լս. համա­բար­բառ՝ ցրուացանկ:

Новый рисунок (1)Նմուշ Գա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, ցեցի անցքերով, եզրերը պատառոտուած, Բ. փեղկի վերին մասը կար­կատուած այլ կաշուով, 3ական գամերն ու կապիչներն ընկած. նորոգուած ԺԹ. եւ Ի. դդ.-ում, անջատուած թերթերն ամրացուած տպագիր թղթիկներով կամ կիսաթափանցիկ թղթով, թափուած հատուածները լրացուած դեղնաւուն թղթով (թ. 190, 223). թ. 212-3ի միջեւ 1 թերթ ընկած, թ. 177, 191՝ հիմքից անջատ, թ. 1՝ ամ­­­բողջովին, թ. 2-21ի՝ եզրերը խոնաւութեան հետքերով, մգա­ցած, գրեթէ բոլոր թերթերի ստ. լս-ում կամ հիմքի մօտ ցեցի փոք­րիկ անցքեր, լուսանցակողերը տեղ-տեղ կեղտոտուած-սեւա­ցած, Պատառիկ-պահպանակներին խոնաւութեան հետքեր, Աա՝ գունափոխուած-սեւացած, Ե-Ը.՝ վերին եզրերին բորբոսի հետ­քեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Գանձարան]

– 1բ-2բ Տաղ եւ գովասանութիւն սրբոյն Սարգսի զաւր[ավարի] – Երջանիկ մեծ զաւրական եւ Քրիս­տոսի յաղթող վկայ...

– 3ա-6ա Ցանկ է Գանձտետրիս, որ զխնդրեալ բանդ դիւրեաւ եւ հեշտութեամբ գտանես – Ա. Նախ եւ առաջին՝ Աւետեաց Աստուածածնին, առաւաւտին... ՃԾԸ. Եւ այլ տաղեր կարգաւ ի վերա... զորն որ կամիս, զայն ասա՛:

1. 7ա-8ա Քարոզ Ջրաւրհնէից, ասացեալ ի Յով­հան­նէս վարդապետէ («ՅՈՀԱՆՆԻՍԻ ԵՐԳ») – Յամե­նայն ժամ աւրհնեմք... ա. 8ա Տաղ մկրտութեանն Քրիս­­տոսի. ի վերայ ջրին ասա՛ – Ո՜վ զարմանալի խորհուրդս այս մեծ յայտնեալ... բ. 8աբ Այլ տաղ մկրտութեանն Քրիստոսի – Աւետիս մեծ խորհրդոյ... գ. 8բ-9բ Տաղ Ծնընդեան առաջի աւուրն. ի հետ գանձին ասա՛, ի Կոստանդին կաթողիկոսէ ասա­ցեալ – Հըրճուիմք այսաւր մեք հոգեպէս... դ. 9բ-10ա Մեղեդի Աւետեաց Աստուածածնին երեկոյին գանձին ասա՛ – Աւր է աւետեաց ուրախութեան հըն­չումն... ե. 10ա Տաղ Հոգոյ գալստեան. առաջի աւուր գանձին հետ ասա՛ – Հոգիդ Սուրբ Աստուած, որ շըրջէիր ի ջուրն... (10ա «Ո՜վ զարմանալոյն գոյնն»):

– 10բ Խրատք գանձ ասողաց – Թէ ձայն ունիս քաղցր ու բարակ...

– 10բ Գովասանութիւն գանձից եւ տաղից սորին («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե ԵՐԳՍ ԲԱՆԻ») – Գովեմ ըզքեզ, ով Գան­ձարան...

2. 11ա-3ա Ա.Գանձ Աւետեաց Աստուածածնին առաւօտին. աւգնեա՛ Հոգի Սուրբ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խընդութեան ձայն, բարբառ աւետեաց... ա. 11ա [Կա­ֆա]* – Գանձ աւետեաց Աստուածածնին, ի տիրամայր սրբոյ կուսին... բ. 13աբ Տաղ Աւետեաց Աստուա­ծածնին («Ա-Ք») – Ամսեանըն վեցերորդի Կարապե­տին... (13ա «Աստուած անեղ, անպարագիծ»)*:

*Այսեւյաջորդգրեթէբոլորկաֆաները, ինչպէսնաեւփա­կագծերումգրուածձայնայինբոլորցուցումներըգրուածենստ. լս-ներում:

3. 13բ-6ա Բ.Գանձ Աւետեաց սուրբ Աստուա­ծած­նին երեկոյին («ԱՒԵՏԵԱՑ Յ») – Այսաւր իջեալ պետըն վերնական... ա. 13բ [Կաֆա] – Գանձ աւետեաց Աս­տուածածնին – Ասա՛ ըզսա յերեկոյին, / Երգեաց ըզսա քաջ րաբունին, / Տէր Առաքել Բաղիշեցին... բ. 16ա Մե­ղեդի Աւետեաց Աստուածածնին («Ա-Գ, Ժ-Ղ») – Այսաւր երեւի անտեսն ի բարձանց... (16ա «Ի յելս արեւու արեւ») գ. 16աբ Անմահից արքայն եւ սրով­բէիցըն տէրն... (16ա «Ո՜վ զարմանալի խոր[հուրդ]»): դ. 16բ-7ա Այլ մեղեդի եւ տաղ Աւետեաց Աս­տուա­ծածնին («ԲԱՆ ՆԵՐՍԻՍԻ Ե») – Բարբառ աւե­տեաց ձայնիւ... (16բ-7ա «Ի յորովայնէ ընտրեալ»):

4. 17ա-8բ Գ. Գանձ Ծընընդեանըն ճրագալուցին («ՏԷՐ ՄԽԻ») – Տարփումն ըղձական, տոչոր անձկա­կան... ա. 18բ-9ա Մեղեդի եւ տաղ ճրագալուցին Ծննդեանն Քրիստոսի («Ա-Լ») – Անմահից արքայն եւ սրովբէից անտեսն... (18բ «Այսաւր Գաբրիէլ հրեշ­տակա[պետն], կամ Ո՜վ զարմանալի խոր[ուրդ]»):

5. 19ա-20բ Դ. Գանձ Ծնընդեան առաջի աւուրն, որ է Ջուրաւրհ[նէին] – Մաքուր եւ անբիծ սուրբ Աստուծածին... ա. 19ա [Կաֆա] – Գանձ ծընընդեան ջըրաւրհնէին, / Երգ Մըկըրտիչ վարդապետին... բ. 20բ-1ա Տաղ Ծննդեանն Քրիստոսի («ՆԵՐՍԻՍԻ Է ԱՅՍ ԵՐԳ») – Նոր ծաղիկ բըղխէ այսաւր յարմատոյն յՅես­սեայ... (20բ «Յարեւելից յարեւմուտս») բ. 21ա Այլ տաղ Ծննդեան – Այսաւր ի սուրբ ի յայրին... (21ա «Քրիստոս, փառաց թագաւոր»):

6. 21ա-2բ Ե.Գանձ Ծնընդեան երկրորդ աւուրն («ԹԱՐԱ») – Թագըդ պարծանաց, թագաւոր զաւրաց... ա. 22բ-3ա Տաղ եւ երգ ի Ներսիսէ («ԵՐԳ ՆԵՐՍԻՍԻ ԱՅՍ Է») – Երգ նոր աւետեաց բարբառ այսաւր մեզ հըն­չեաց... (22բ «Յարեւագալին գոյնն»):

7. 23ա-4ա Զ. Գանձ երրորդ աւուր Ծննդեանն Քրիս­տոսի («ՅՈՎԱՆԷՍ») – Յ[ա]նեղական լուսոյն խո­նարհեալ... (23ա ստ. լս. գրչից՝ «Թէ չես արբեր դու անյարմար, խըմեր ագահ եւ վայրապար, / նա դու ասա՛ զգանձերս ի շար...») ա. 24աբ Տաղ Ծննդեանն Քրիստոսի («ՆԵՐՍԷՍԻ Է») – Նորահրաշ ծնընդեան քո, Տէր... (24ա «Ի յորովայնէ ընտրեալ») բ. 24բ Այլ տաղ Ծննդեանն Քրիստոսի («ԿՈՍՏԱՆԴԻՆ») – Կոյսն ի յայրն ի Բեթղահէմ մանուկ ծընանէր... (24բ «Յարեւե­լից յարեւմուտս»):

8. 25ա-6ա Է. Գանձ չորրորդ աւուր Ծննդեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ («ԱՌԱՔԵԼ») – Այսաւր ծընեալն Որդին հայրական... (25ա ստ. լուսանցս – Ով քաջ ուսած սիրուն եղբայր,/ Զընկերտ աղէկ տե՛ս ’ւ ի հետ տար...). ա. 26ա Մեղեդի Ծննդեանն Քրիստոսի («ՆԵՐՍԻՍԻ ԵՐԳ») – Նոր թագաւորին անժամանակ Հաւր միածնին... (26ա «Այսաւր նորահրաշ տօնիւս»): բ. 26աբ Այլ տաղ Ծննդեանն – Աւրհնեալ ես, սուրբ Աստուածածին, դուստըր լուսոյ... (26ա «Աստուած անեղ, անպարագիծ»):

9. 26բ-8ա Ը. Գանձ հիգերրորդ աւուր Ծննդեան Քրիստոսի («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խընդայ, խորան Աստու­ծոյ Բանին... ա. 28աբ Տաղ Ծննդեան, Առաքելէ – Աւրհնեալ շըրթամբք համբուրեցեր զաստուա­ծոր­դին... (28ա «Աստուած անեղ, անպարագիծ եւ») բ. 28բ Այլ տաղ Առաքել վարդապետէ – Աստուածածին, բարեաց պատճառ... (28բ «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ»):

10. 29ա-30բԹ. Գանձ ութաւրեայ թլփատութեանն Քրիստոսի («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոչումն ըղձագին, գովեստ քաղցրագին... գանձիս երգաւղին / եւ աշխատաւղին՝ / Ծերենց Գրիգորին... ա. 29ա [Կաֆա] «ԳՐԻԳՈՐԻ Է» – Գանձըս գրեցաւ թըլփատութեան, / Րամեալ բանին տնօրէնութեան... բ. 30բ Տաղ Ներսէսի ասացեալ («ՆԵՐՍԵՍԻ Ե ԱՅՍ ԲԱՆ») – Նոյն ինքն անդրանիկըն Հաւր յառաջ քան զարեւ...(30բ «Յարեւելից յարեւ­մուտս ման[կունք]») գ. 30բ-1ա Տաղ Թլփա­տու­թեանն Քրիստոսի Աստուծոյ – Ստեղծաւղ մանկանց մանուկ ցուցաւ...(30բ «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ») դ. 31ա Այլ տաղ Ծննդեան – Յայնժամ գա ի Յոր­դա­նան... (31ա «Յիսուս Որդու գոյնըն փոխէ»):

11. 31ա-4ա Ժ. Գանձ ծնընդեանն Յովաննու Կա­րապետին («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե»)– Գերագոյն բարի, Փըրկիչ աշխարհի... /Երգոյս երգաւղին/ Եւ սըրբագրաւղին՝/ Ծերենց Գրիգորին... ա. 31բ [Կաֆա] «ԳՐԻԳՈՐԻ Է» – Գանձ գեղեցիկ եւ պիտանի / Րոտ պատմութեամբ ի շար տողի... բ. 34ա Տաղ Ներսէս կաթողիկոսէ («Ա-Ղ») – Անմարմնոցըն հրեղինաց... (34ա «Յիսուս Որդու ձայներուն ասա՛») գ. 34բ-5ա(«Ճ-Ք») – Ճրագ աւրի­նացըն Մովսէսի... (34բ «Գոյնն փոխէ. Այսօր ցընծա յԵրուսաղէմ»):

12. 35ա-6ա ԺԱ. Գանձ Պետրոսի հայրապետին եւ Աբիսողոմայ սարկաւագին («ՊԵՏԻ») – Պետրոս պան­ծալի, Պետրոս բաղձալի... ա. 36բ-7ա Տաղ Պետ­րոսի հայրապետին – Ի հանդէս տօնի քո րախացեալ ցընծամք... (36բ «Ով զարմանալի խորհուրդ»):

13. 37ա-40ա ԺԲ. Գանձ Անտոնի անապատա­կանի («ԲԱՅԻՒ ԵՐԳԵԼ») – Բարձրեալ ահաւոր, Բան Հօր դիմաւոր...(37ա ստ. լս. գրչից «Ով սիրելի քաջ կար­դացած, / Ասա ըզգանձս ճգնաւորաց,/ Տէր Մըխիթարն Այրիվանաց...») ա. 40աբ Տաղ Անտոնի ճգնաւորին եւ այլ միանձանցն – Անձամբ խոնարհիմք ի ճըգնու­թիւնըս քո... (40ա «Ով զարմանալի խորհուրդ»):

14. 40բ-3բ ԺԳ.Գանձ համաւրէն թագաւորաց («ՀԻՆԳՈՏԱՍԱՆ»)– Համագոյական, Հաւր սահման եւ Բան... ա. 43բ Տաղ Տրդատ թագաւորին («ՆԵՐՍԵՍԻ Է») – Նորահրաշ տեսիլ եւ գերագոյն քան ըզբնու­թիւն... բ. 43բ-4ա Այլ տաղ Տրդատայ – Եւ Տըրդատ գո­ռոզ արքայն եւ ամբարտաւանն...(43բ «Յարեւելից յարեւմուտս մանկ[ունք]») գ. 44աբ Տաղ Կոստան­դիա­նոսի, Թէոդոսի եւ Աբգարու – Թագաւորին երկ­նա­ւորի... (44ա «Այսաւր ցընծա յԵրուսա[ղէմ]») դ. 44բ-5ա Այսաւր տաւնէ եկեղեցի...

15. 45ա Կաֆայ Կիրակոսի («ԳՐԻԳՈՐ») – Գանձըս գրեցայ Կիրակոսի եւ Յուղիտայ...45ա-6բ ԺԴ. Գանձ Կիրակոսի եւ Յուղիտայի («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերա­պայ­ծառ արփիդ երկնային... ա. 46բ-7ա Տաղ Կի­րա­կո­սի եւ Յուղիտայ – Սուրբ Յուղիտայ, դուստըր մեծաց...(46բ «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ») բ. 47աբ [Յոր­դո­րակ] – Տեսեալ ծնաւղին զաղէտս իրացն...(47ա «Յի­սուս Որդու գոյնն փոխէ»):

16. 47բ Կաֆայ սուրբ Վահանայ Գողթ[նացոյն] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գանձ ինչ ասեմ ես քեզ կաֆայ...47բ-9բ ԺԵ. Գանձ Վահանայ Գողթնացոյն («ԳՐԻԳՈՐԻ») – Գըթացեալ քոյին, արքայդ երկնային... ա. 49բ Տաղ Վահանայ Գողթնացոյն՝ Յովանիսէ («ՅՈՎԱՆԷՍԻ») – Յաղ­թող զաւրութեամբ վերնականաւ լըցեալ...(49բ «Ով զարմանալի խորհ[ուրդ]») բ. 49բ-50ա Այլ տաղ սրբոյն Վահանայ – Շնորհաց Հոգոյն ընդունարան... (49բ «Յիսուս Որդու ձայներուն»):

17. 50ա-1բԺԶ. Գանձս Տեառնընդառաջին ասա՛ («ՄԿՐՏԻՉ») – Միասնական սուրբ Երրորդութիւն...(50ա ստ. լս. գրչից «Ո՛վ իմ եղբայր եւ սիրելի, / Յոր­ժամ երթաս ի յատենի/ զընկերտ աղէկ տար հետ քե­զի...») ա. 51բ-2ա Տաղ Քառասնաւրեայ գալստեանն Քրիստոսի – Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ...

18. 52բ-3բ ԺԷ. Գանձ Քառասնաւրեայ գալստեան («ԳՐԻԳՈՐ») – Գովեալ եւ աւրհնեալ, Աստուածըդ բարձ­րեալ... ա. 53բ-4բ Տաղ Քառասնաւրեայ գալստեանն – Քրիստոս, փառաց թագաւորն...

19. 54բ [Կաֆայ] – Գանձ եմ աղվոր, թէ ձայն ունիս...54բ-7ա ԺԸ. Գանձ Առաջաւորաց ուրբաթին ասա՛ եւ զիս յիշ[եա՛] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գոյիդ կա­տա­րեալ, գերալըրացեալ... ա. 57ա Մեղեդի Յունան մար­գարէին – Պատճառ պարծանաց մարգարէից գընդին...(57ա «Թէ խազով չես գիտեր, նա Ով զարմանալոյն գոյնն ասա՛») բ. 57աբ Այլ ողբ եւ տաղ Նինւէացոցն – Յունան, քարոզըն Նինւէի... (57ա «Յիսուս Որդու ձայ­նե­րուն») գ. 57բ-8ա Ով որ սըրտով բոլորովին... (57բ «Գոյնն փոխէ») դ. 58ա-9ա Լուան զբարբառ մար­գարէին... (58ա «Գոյնն այլ վի փոխէ, ողորմ ասա՛»):

20. 59ա-61ա ԺԹ. Գանձ սրբոյն Սարգսի Զաւրա­վա­րին եւ Մարտիրոս («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ փառաւք զարդարեալ...(60ա ստ. լուսանցս կաֆայ – Գանձս ասացեալ տէր Մըկըրտչին, / Որդոյ Խաչիկ վար­դա­պետին,/ Ի մէծ տօնի սուրբ Սարգըսին, / Որդւոյ նո­րա Մարտիրոսին...) ա. 61ա Տաղ եւ մեղեդի սրբոյն Սարգսի զաւրավարին («ՅԱԿՈԲԱՅ Է ԵՐԳՍ») – Յառաջ տեսողէն, անմահ ի Բանէն ընտրեալ, սուրբ Սարգիս... (61ա «Ի յելս արեւու արեւ») բ. 61աբ Այլ տաղ սրբոյն Սարգսի – Վըկայից հանդիսից հրաշալի... (61ա «Սուրբ Ոսկի քահանայդ նազելի») գ. 61բ-2ա Այլ տաղ սուրբ Սարգսի («Զայս երգս») – Զաւրական զաւրեղ փա­­ռաւք եւ սքանչելագործ... (61բ «Յարեւելից յարեւ­մուտս»):

21. 62ա [Կաֆայ] «ԳՐԻԳՈՐ» – Գըթութեամբն աս­տուա­ծային... Ի Գրիգորէ անվարժ յանձին, / Գանձըս գրեցայ սուրբ Ատոմին...62ա-3բ Ի. Գանձ սրբոց Ատո­մեանցն («ԳՐԻԳՈՐԻ») – Գերապանծ լուսով, գե­րասքանչ գունով... ա. 63բ-4ա Տաղ սուրբ Ատո­մեանցն – Սուրբ նահատակ, Ատոմ գովեալ... (63բ «Յի­­սուս Որդու») բ. 64աբ Ապա եւ զաւրք բոլոր գնդին... (64ա «Գոյնն փոխէ. Այսօր ցնծա»):

22. 64բ-6բ ԻԱ. Գանձ սրբոց Սուքիասանցն («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ Ե ՍԱ») – Գանձ սիրոյ քոյին, գանձեալ ի յոգին... ա. 66բ Մեղեդի Սուքիասանց – Երջանիկ հոգիահրաշ երանելին սուրբ Սուքիաս... (66բ «Սուրբ Յուղիտին ձայնն է») բ. 66բ-7ա ԶՈսկեանքն անդէն նահա­տա­կեալ... (66բ «Յիսուս Որդու գոյնն փոխէ») գ. 67աբ Յայնժամ եղեւ գալ Բառլահա... (67ա «Այսաւր ցըն­ծայ յԵրուսաղէմ»):

23. 67բ-70ա ԻԲ. Գանձ սրբոց Ոսկեանց քահա­նա­յիցնէ ասացեալ («ԱՌԱՔԵԼ») – Անճառելի Բանըդ հայ­րա­կան... (67բ ստ. լս. կաֆա՝ Գանձ սուրբ Ոսկեանց ճըգնաւորաց, / Երգեա՛ ըզսա փառաւորած...) ա. 70ա-1ա Մեղեդի Ոսկեանցն – Սուրբ Ոսկի, քահանայդ նազելի... (70ա «Վըկայից հանդիսից»):

24. 71ա-5բ ԻԳ. Գանձ սրբոց թարքմանչացն Սա­հակայ եւ Մեսրովպայ («ԲԱՆ ՔԱՐՈԶԻՑ») – Բարձրեալ անքըննին, բնաւից լըրութիւն... (71աստ. լս. կաֆա՝ Գանձս պատուական է քան զոսկի...): ա. 75բ Մե­ղե­դի Թարքմանչացն – Սուրբ վարդապետըն մեր ընտ­րեալ... (75բ «Սուրբ Յուղիտին ձայնն») բ. 75բ-6ա Այսըմ շնորհիւ սորա տըւեալ... (75բ «Յիսուս Որդու գոյնն փոխէ»):

25. 76ա-8աԻԴ. Գանձ սրբոց Ղեւոնդեանց քահա­նա­յից («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խըրամատեալ կանոն աւրի­նի... ա. 76ա [Կաֆա] – Գանձ գեղեցիկ եմ ի կարգի... բ. 78աբ Տաղ Ղեւոնդեանց քահանայից եւ Վարդա­նանց զաւրականացն – Ի հանդէս տաւնի ձեր րա­խա­ցեալ ցընծամք... (78ա ստ. լս. կաֆա՝«Այս գանձս տաղերովն Ղեւոնդեանց քահանայիցն տաւնես, նա ասա՛ եւ Վարդանանց զաւրականացն այլ տօնես, նա զայս ասա՛», 78բ «Անմահից արքայն եւ սրով[բէից]») բ. 79ա [Փոխ] –(«Ի ՅԱԿՈԲԵ») – Ի հանդիսաւոր տաւ­նի սըրբոց վըկայիցս... (79ա «Յարեւելից յարեւ­մուտս») գ. 79աբ Աստուածային հոգով լըցեալ... (79աբ «Այսաւր ցընծա Երուսաղէմ»):

26. 79բ-83ա ԻԵ. Գանձ երեքժողով հայրապետաց («ԱՅՐԻՎԱՆԵՑԻ»)– Աստուած կենդանի, անիմանալի... (79բստ. լս. կաֆա՝«Հայրապետաց գանձս է եղբա՛յր, եղանակեա՛ զբաներս ի շար...») ա. 83աբ Տաղեր հայ­րապետացն, ի Ներսէս կաթուղիկոսէ – Խոստո­վա­նիմ աստուած ըզՀայր... բ. 83բ-4ա Նոյն բանն, որ էր ծընունդ նա Հօր... (83բ «Խաղաղարար մեծ թագա­ւոր») գ. 84ա[Տաղ Հայրապետաց ի Ներսէսի (= Նի­կիայ), ձեռ. 2027, 186ա-7ա] – Ի Նիկիայ ժողով դարձեալ...(84ա «Վերինն Հըրճւիմք այսաւր») դ. 84ա Այլ մեք ի Հայր հաւատացեալ... (84ա «Այս տունըս փոխէ. Այսօր ցընծա յԵրուսաղէմ»):

27. 84բ-8ա ԻԶ. Գանձ բուն Բարեկենդանին, Մխի­թար վարդապետէ («ԵՐԵՒՒԱՆԵՑԻՆ») – Երգս յաւէժա­կան երգեմք բանական... (84բստ. լս. կաֆա՝ «Բուն Բարեկենդանի կիրակէին երգեա՛ ըզբանս ի յատե­նին...»): ա. 88ա [Տաղ. ձեռ. 425, 163աբ]– Ճրագ ճըշմարիտ եւ երկնային... բ. 88աբ Պատւիրեցեր չհո­գալ զվաղիւն... (88ա «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ»):

28. 88բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գանձ գեղեցիկ քան ըզոսկի... 88բ-90բ ԻԷ. Գանձ սրբոյն Թէոդորոսի զինա[ւորին] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոհաբանեալ Աստուած Սուրբ Հոգի... ա. 90բ-1ա Տաղ Թէոդորոսի զինաւոր[ի] («ՍՏԵՓԱՆՈՍԵ») – Սիրով վառեցար ի սէր անմահ ար­քային... (90ա «Յարեւելից յարեւմուտս») բ. 91աբ Այլ տաղ Թէոդորոսի – Խաղաղարար նոր թագաւոր... (91ա «Երջանիկ մեծ զաւրական»):

29. 91բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գանձըս գրեցայ ես պիտանի, րամեալ բանիւ ուրախալի...91բ-3բ ԻԸ. Գանձ Աղուհացից երկրորդ կիրակէին («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գըթութեամբ իջեր, Տէ՛ր... ա. 93բ-4ա [Տաղ ի Գրի­գոր վարդապետէ. ձեռ. 428, 131բ-2բ](«ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գոյիդ անեղ, անըսկըզբան...(93բ «Այսաւր ցընծա՛, յԵրուսաղէ՛մ»):

30. 94ա-6ա ԻԹ. Գանձ երկրորդ կիրակէի երե­կո­յին («ԱՂՑԻՑ Է») – Անճառելի լոյսըն հայրական... (94ա ստ. լս. գրչից «Թէ գանձ գիտես մօտ եկ յա­ռաջ...») ա. 96ա [Յորդորակ] («ԲԱՆՍ Ա») – Բանիւ ասաց առ Պետրոսին...(96ա «Յիսուս Որդու գոյնն է») բ. 96աբ [Փոխ] («ՅՍ ՍԻՏՆ») – Յայնժամ առեալ զգոր­ծին ձգէին...(96ա «Երջանիկ մեծ զաւրական»):

31. 96բ-8ա Լ. Գանձ Կիւրղի հայրապետին եւ մօրն նորա Աննայի («ԳՐԻԳՈՐ») – Գըթացեալ քոյին, Աստուածդ անքըննին... (96բ ստ. լս. գրչից «Ըզգանձս ասա՛ մըտաւք ճարտար, / քաղցր եւ անոյշ շընչով յեր­կար...») ա. 98աբ Տաղ սրբոյն Կիւրղի եւ Ան[նայի] – Յի­սուս փառաց Հաւր միածին... (75բ «Յիսուս Որդու գուներուն») բ. 98բ-9ա[Տաղ Կիւրղի Երուսաղեմայ հայրապետին, ձեռ. 2672, 103բ-4ա]– Հայրապետաց դասուց վեհին... (98բ «Այսաւր ցընծա Երուսաղէմ», «Ով եղբայր, պատուելի այս յետի տունն տաղին օրի­նակն Բ. ծանկն չկար, մեղապարտ գրիչս քովես Բ. վանկ գրեցիտունն կաղ չի գայտէի, եթէ կամիս, հետն ասա՛, եւ թէ ոչ, նա դու գիտես, չասես թէ մոռացեր է ու յետոյ գրեր է»):

32. 99ա-100ա ԼԱ. Գանձ երրորդ կիրակէի առաւօ­տին («ՄԿՐՏԻՉ»)– Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ տիրա­կան... (99ա ստ. լս. գրչից՝ «Ի ժամտունն կանուխ գը­նա...»)ա. 100աբ [Տաղ] («ԱՅՍ ԲԱՆՍ») – Առ Հայրդ աղաղակեմ... (100ա «Գանկատ ունիմ ասել») բ. 100բ-1ա[Յորդորակ, ձեռ. 428, 136բ-7ա]– Հետեւեցայ անառակին... (100բ «Յիսուս Որդու ձայնէն ասա՛»):

33. 101ա-3աԼԲ. Գանձ երեկոյին եւ պաշտման պա­հոց զայս ասա՛ («ՄԵՐ ԶԱՆ») – Մեղայ, Տէր, մե­ղայ...(101ա ստ. լս. կաֆա՝ «Գանձս ասացեալ Մըխի­թա­րի,/ Այրիվանից առաջնորդի...») ա. 103ա-4ա Մե­ղե­դի խիստ ազնիւ – Մեղայ քեզ, Քրիստոս Աս­տուած... բ. 104աբ [Այլ տաղ ասա՛] – Քանքարթա­գոյց եմ անարժան... (104ա «Այսաւր ցընծա Երուսա­ղէմ»):

34. 104բ-6ա ԼԳ. Գանձ Յոհաննու յԵրուսաղէմայ արծաթասէր հայրապետին («ԳՐԻԳՈՐ») – Գըթու­թեամբ քոյին, Որդիտ միածին... (104բստ. լս. կաֆա՝(«ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – «Գանձըս գրեցայ ի քարտիսի... Ի Գրիգորէ յոյժ եղկելի, / Գըրեալ եղէ ըստ պատշաճի...») ա. 106ա [Տաղ սուրբ հայրապետին Նիկաւլայոսի] – Հանդէս գումարեալ եկեղեցւոյ ժողովք...(106ա «Ով զարմանալի խորհուրդ») բ. 82աբ [Այլ տաղ հայրա­պե­տաց. ձեռ. 2672, 87բ] – Այսաւր դըշխոյ պան­ծա­լի... (106ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

35. 106բ-8ա ԼԴ. Գանձ չորրորդ կիրակէին Մեծա­տանն եւ Ղազարին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խոր­հուրդ տիրականն, / Որ նորոգեաց... (106բ ստ. լս. գրչից «Եթէ ունիս գանձ գովելի, / Ժողովքըս խիստ ուրա­խալի...») ա. 108ա[Տաղ տնտեսի կիրակին. ձեռ. 2672, 411աբ]– Տընտես էի հաւատարիմ... (108ա «Յիսուս Որդու գոյնն») բ. 108աբ Ով որ աստէնս կե­նա յորդոր... (108ա «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ») գ. 108բ-9ա Որ կարաւտէր կաթիլ մի ջրին... (108բ «Յի­սուս Որդիի գուներուն ասա՛»):

36. 109ա-10բ ԼԵ. Գանձ երեկոյին եւ այլ պահոց աւրերու ալ գանձ կամենաս ասելու, զայս ասա՛ («ՊՆԱՄԳԻ»)– Պահքն առաջին է սուրբ պատվիրան... (109ա ստ. լուսանցս գրչից՝ «Թէ գոյն գիտես, / Ըզգանձս ասա՛...») ա. 110բ-1ա Տաղ եւ գովասանք աղաւթից եւ ողորմութեան – Վըկայքն ամենեքեան ի յատեան կացին... (110բ «Յովասափին գոյնն է») բ. 111բ-2ա [Վասն ողորմութեան, ձեռ. 1661, 67բ-9ա] –(«Ի ՅՎԱՍԱՓԵ ԲԱՆՍ») – Ի սկըզբանէ Քրիստոս Աւետա­րանին... («Յովասափու գոյնն է»):

37. 112ա-3բԼԶ. Գանձ սրբոց Քառասնիցն ասա՛, ո՛վ եղ[բայր] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր անմահից արքայ... ա. 113բ[Տաղ քառասուն մանկանցն. ձեռ. 2672, 411բ-2ա]–Աղաչանաւք սըրբոց մանկանցն... (113բ «Գետ հոսեալ աստուածային») բ. 114ա[Յոր­դո­րակ. ձեռ. 427, 138բ] – Ընդ բազմահնար տանջման նոցին... գ. 114ա [Փոխ] («ՔԱՌԱՍՈՒՆՍՆ») – Քրիս­տոս, փառաց թագաւոր... (114ա «Քրիստոս, փառաց թա­գաւոր»):

38. 114բ-5բ ԼԷ. Գանձ հինգերորդ կիւրակէ առա­ւօ­տին («ՄԿՐՏԻՉ»)– Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ անքը­նին... ա. 115բ-6ա [Տաղ] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գանգատ ունիմ ասել քեզ...(115բ «Առ Հայրդ աղաղակեմ») բ. 116աբ [Տաղ] – Քանքարթագոյց եմ ’ւ անարժան... (116ա «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ»):

39. 116բ-8ա ԼԸ. Գանձ երեկոյին եւ այլ պահոց օրե­րուն («ՊԱՀՈՑ Է») – Պայծառ պատվիրան, պայման տիրական... ա. 118աբ Գովասանք աղաւթից, Առաքել վարդապետէ («ԱՅՍ ԱՌԱՔԵԼ») – Աւրհնեալ անուն ան­մահ սուրբ թագաւորին... (118ա «Յովասափու գոյնն») բ. 118բ-9բ Տաղ աղօթից եւ ողորմութեան Առաքել վար­դապետէ – Քան զամենայն գործըս բարեաց... Ես, Առաքել, զձեզ աղաչեմ... (119ա «Երջանիկ մեծ զաւրա­կան»):

40. 119բ-21բ ԼԹ. Գանձ սրբոյն Գրիգորի Լու­սա­ւորչին մուտն ի վիրապ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր անմահից արքայ... (119բ ստ. լուսանցս կաֆայ – Ըզ­գանձըս ասա՛ մըտաւք սըրտի...») ա. 121բ-2ա Տա­ղերս ի Գրիգորիս կաթողիկոսէ, տեառն Ներսէսի եղ­բաւրէ – Ի յելս արեւու արեւ... (121բ «Ի յորովայնէ ընտրեալ») բ. 122աբ [Փոխ] – Բարձրացի՛ր, դըշխոյ, փա­­ռաւք յաւրս յիշատակի... (122ա «Յարեւելից յարեւ­մուտս»):

41. 122բ-4բ Խ. Գանձ վեցերորդ կիրակէին խիստ ազնիւ («ԳՐԻԳՈՐ-ՐԻԳՈՐ») – Գոյից կատարեալ, Աս­տու­ծոյդ բարձրեալ... այլեւ երգողի / գանձիս ասողի՝ / անմիտ Գրիգորի... ա. 122բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գանձ հոգելի ես հանճարով... Ի Գրիգորէ նըւաստ հո­գով...») բ. 124բ-5ա Տաղ վեցերորդ կիրակ[էի] – Յայնժամ թագաւորն ահեղ մեծ փառաւք յերկիր խոնարհի... (124բ «Ի յորովայնէ ընտրեալ») գ. 125աբ Այլ տաղ նոյն աւուրն – Վա՜յ իմ մեղուցեալ անձինս... (125ա «Ձայն, որ զաշխարհս արար»):

42. 125բ-7ա ԽԱ. Գանձ վեցերորդ կիրակէի երե­կոյին ասա՛ («ԱՂՑԻՑ Է») – Անտանելի Հաւր անեղ Որ­դին... ա. 127աբ Մեղեդի խիստ ազ[նիւ] – Քեզ, ո՜վ տէր Յիսուս, ձայնեմ... (127ա «Ի խաչին տընկեալ որ­թոյն») բ. 127բ-8ա [Տաղ վեցերորդ կիրակէին, ձեռ. 2672, 123աբ] («ՅԱԿՈԲ ՄԵՂԱՒՈՐՆ ԱՍՑԵԼ Է») – Յա­ւուր յարութեան, յորժամ որոտան... (127բ «Դասքըն հրէական: Աչք իմ ծովացեալ: Լըցան բանքն այսաւր»):

43. 128ա-30բ ԽԲ. Գանձ յարութեանն Ղազարու («ԳՐԻ[ԳՈՐԻ] Է ՍԱ») – Գոչումն ըղձական, գովասանա­կան... ա. 128ա [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե»)– Գանձ եմ ախորժ եւ պատուական, րամեալ բանիւ անսխալա­կան... բ. 130բ [Փոխ] – Ձայն, որ զաշխարհս արար... (130բ «Ի Խաչին տընկեալ որթոյն») գ. 130բ-1ա Դարձեալ նորոգեմ ըզքեզ... (130բ «Վայ իմ մեղուցեալ անձինս») դ. 131աբ[Տաղ Ղազարու յարութեան, ձեռ. 893, 154աբ]– Ընդ Ղազարու բարեկամին... (131ա «Յի­սուս Որդի Հաւր միածին») ե. 131բ Առաքել վար­դապետէ («ԱՅՍ ՅԱՌԱՔԵԼԷ») – Աստուածն ամենի, լոյսն անճառելի... (131բ «Դասքըն հրէական»):

44. 131բ-3բ ԽԳ. Գանձս Ծաղկազարդին ասա՛, ո՛վ սիրելի, առաւօտեան ժամին («ՀԱՅՑԷՍ») – Հա­մա­գոյական, Հաւր սահման եւ բան...(132ա ստ. լս. գրչից՝ «Ո՛վ տէր վարպետ յառաջ գընա, / Եւ զձայնդ արա՛ քան զչաղանայ...») ա. 133բ-4ա Տաղերս ի Ներ­սէս կաթուղիկոսէ ասացեալ – Աւրհնեալ, որ եկիր եւ գաս... (133բ «Ձայն, որ զաշխարհս արար») բ. 134ա [Փոխ] («ՏՐ ՆԵՐՍԵՍԻ Ե») – Տիրական տաւնիւս այսաւր եկայք ցընծասցուք... (134ա «Յարեւելից յարեւ­մուտս»):

45. 134ա-5բ ԽԴ. Գանձ Ծաղկազարդին երեկոյին դըռնաբացին ասա՛, ո՛վ եղբայր («ԻՐՆՈՎ») – Ի տաւնըս տաւնից... (134ա ստ. լս. «Այս գանձս ու առա­ջինն երկուքն մի գանձ է, թէ կամիս հիտրաց ասա՛ եւ թէ ոչ, նա դու երիկունն ասա՛») ա. 135բ [Տաղ Ծաղ­կազարդի կիրակէի ասացեալ, ձեռ. 893, 155բ] – Յիսուս Որդին, Տէրըն փառաց... (135բ «Յիսուս Որդու գոյնն ասա՛») բ. 136ա [Յորդորակ տաղ] – Ոստս ի ծառոց բերեալ ծերոց...

46. 136ա-9ա ԽԵ. Գանձ Մեծի երկուշաբաթի («ԳՐԻԳՈՐԻ Է ՍԱ ԲԱՆ») – Գերագոյն Էից, գերահրաշ գոյից... (136ա ստ. լուսանցս. «Դու ծառայեայ միոյն եւ ծառայեսցեն քեզ բազումք, ով սիրելի եղբայր») ա. 139աբ Տաղ Յովհաննէս Պըլուզ վարդապետի ասա­ցեալ – Անդ ի մէջ դրախտին երեք անձինք կային... (139ա «Պատճառ պարծանացին գոյնն ասա՛, թէ գի­տես, եւ թէ չես գիտեր, Ով զարմանալոյն գոյնն ասա՛») բ. 139բ-40ա [Յորդորակ] – Ադամայ ստեղծաւղն եկեալ յիւր պատկերն ի տես...

47. 140ա-2ա ԽԶ. Գանձ Մեծի երեքշաբաթին («ԳՐԻ­ԳՈՐ») – Գործ արարչական, գերահրաշական... ա. 142աբ Տաղ ի մեծի Գ.շի աւուրն – Որք ընկալայք ի գործ զքանքարն տէրունական... բ. 142բ-3ա Այլ տաղ ի նոյն աւուրն («ԱՊԵՏԻՆ Է ՈՂԲՍ») – Ամենայն ծածուկ գոր­ծոց անդ հրապարակին... (142բ «Յարեւելից յարեւ­մուտս»):

48. 143ա-5ա ԽԷ. Գանձ Մեծի չորեքշաբաթին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ անեղին... ա. 145ա Ի մեծի աւուր չորեքշաբաթի – Տէր մեր Յիսուս, որդին Դաւթի... (145ա «Յիսուս Որդի Հաւր միածին») բ. 145աբ Ի նմին աւուր – Յիսուս փըրկիչ կենարար... (145ա «Քրիստոս, փառաց թագաւոր») գ. 145բ-6ա Ի նմին աւուր Դ.շի («ՄԵԾԻ ՉՈՐԵՔՇԱԲԱԹԻ»)– Մեծ խոր­հուրդ յերկրի այսաւր յայտնեցաւ... (145բ «Դաս­քըն հրէական»):

49. 146ա-7բ ԽԸ. Գանձ Մեծի հինգշաբթի առաւօ­տին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ խորհուրդն ահա­գին... (146ա ստ. լս. գրչից՝ «Գանձս ըսկըսիր անոյշ ձայնով, / Գ. հոգով եւ կամ չորսով...») ա. 147բ-8ա Ի մե­ծի հինգշաբաթի աւուրն – Որ վասն մեր յերկնից յերկիր խոնարհեցար... բ. 148աբ Ի նմին աւուր հինգ­շաբաթին – Սէրըն կատարիչ հինն աւրինաց ուխտի... (148ա «Ո՜վ զարմանալի խորհուրդ»):

50. 148բ-50ա ԽԹ. Գանձ ի նմին աւուրն ցերեկին («Զպակասս») – Զահեղ զանքըննին, խորհուրդըս խո­րին... ա. 150աբ Ի նմին աւուր ցերեկին – Յերեկոյի հինգ­շաբաթին... (150ա «Հրճւիմք այսաւր մեք») բ. 150բ [Յորդորա՞կ] – Պետրոս լըւեալ եւ զարհուրէր... (150բ «Այսաւր ցընծա Երուսաղէմ»):

51. 150բ-2ա Ծ. Գանձ Ոտնալուային («ՈՐԴՍ»)– Որք որ փափագին ուտել զայն մարմին... ա. 152աբ Ասա­ցեալ տեառն Ներսէսի – Յերեկոյի հինգշաբա­թի... (152ա «Յիսուս Որդի է»):

52. 152բ-4բ ԾԱ. Գանձ Աւագ շաբաթուն, ի Մեծի ուրբաթին առաւ[օտին] («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ սոսկալի, անիմանալի... ա. 154բ-5ա Ողբ խաչելու­թեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Լըցան բանքն այսաւր սուրբ մարգարէին...

53. 155ա-6բԾԲ. Գանձ աւագ ուրբաթին ցերեկին («ԶՏՒՐ») – Զանեղական ամենիցն Աստուած... ա. 156բ-7ա Ողբ Աստուածածնին – Աստուածածին սըր­բու­հին, ամենաւրհնեալ տիրուհին... (156բ «Քրիստոս, փառաց թագաւոր») բ. 157աբ[Փոխէ՛ ձայն, ձեռ. 423, 156աբ] – Ո՜վ Սիմէոն ծերունի...

54. 157բ-60աԾԳ. Գանձ մեծի ուրբաթի յերեկոյին («Ի ՄԱԹԷՈՍԷ, ԽՆԴՐԵԱՑ ԳՐԻԳՈՐՍ»)– Ի յանմարմնա­կան, յանձանց բանական... ա. 160ա-2ա Ողբ Աս­տուածածնին ի դէմ խաչին Քրիստոսի ասացեալ – Աստուածածին կոյսըն Մարիամ...

55. 162ա-4ա ԾԴ. Գանձ Մեծի շաբաթի Թաղմանն Տեառն («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ հանգըստեան ի յեւթ­ներորդին... ա. 164ա Ասացեալ վասն Թաղմանն Քրիստոսի – Որ եղելոցըս շնորհ բաշխէ... (164ա «Սուրբ Յուղիտայ դուստըր») բ. 164աբ Խունկ եւ զըմուռ նըշան թաղման... (164ա «Այսաւր ցընծա յԵրու­սաղէմ»):

56. 165ա-6ա ԾԵ. Գանձ Յարութեան Սըրբոյ Զատ­կին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մարդասիրութեամբ Որդիդ Միա­ծին... ա. 166աբ Տաղ Յարութեան, տեառն Ներ­սէսի ասացեալ – Ոչ արգելեաց վէմն երկրաւոր... (166ա «Հրճուիմք այսաւր մեք հոգ[եպէս]») բ. 166բ-7ա Այլ տաղ Յարութեան – Այլոցն երթեալ վաղ­վա­ղակի... (166բ «Այսաւր ցընծայ եկեղեցի»):

57. 167ա-70բ ԾԶ. Գանձ Զատկին երկուշաբաթին, մեռելոցին («ՏԷՐՈՒՆԱԿԱՆ») – Տէր տէրունական, տւաւղ տիրական... (169ա ստ. լուսանցս. «Թէ կամիս զայս՝ արդ լուսաւորեա, տունս մնացած յետին տնե­րովն, ու մէկ տաղն այլ ի հետ՝ օրմզ ասա՛») ա. 170բ Մեղեդի Գրիգորի Նարեկացո – Ես ձայն զառիւծոյն ասեմ... (170բ «Ի յորովայնէ ընտրեալ») բ. 170բ-1բ Տաղ Առաքել վարդապետէ ասացեալ – Յորժամ Ադամ մեղաւք մեռաւ... (171ա «Այսաւր ցընծա յԷրուսաղէմ»):

58. 171բ-3ա ԾԷ. Գանձ երրորդ աւուր Յարու­թեանն Քրիստոսի («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ աւետեաց ձայն ուրա­խալի... ա. 173աբ Տաղ Յարութեան – Ի սմին աւուր այ­լում դիմաց... (173ա «Մայր հաւատոյ սուրբ հարս­նա­րան») բ. 173բ Այլ տաղ Յարութեան – Ի սմին աւուր կիրակէին... (173բ «Այսաւր ցընծա յԵրուսա­ղէմ»):

59. 173բ-5բ ԾԸ. Գանձ չորրորդ աւուր Յարու­թեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ հրաւիրման կամաց Արարչի... ա. 175բ-6ա Տաղ Յարութեան – Յայնժամ սիրով տիրական... (175բ «Քրիստոս փառաց թագաւոր») բ. 176ա Այլ տաղ Յարութեան – Որ յարութեան երեկոյին... (176ա «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ եւ»):

60. 176ա-7բ ԾԹ. Գանձ հինգերորդ աւուր Յարութեանն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ սոս­կալի... ա. 177բ-8ա Տաղ Յարութեան Տեառն – Ելեալ ի լեառն դէմ տաճարի... (177բ «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ եւ զ՛՛») բ. 178ա Այլ տաղ [Յարութեան] – Դարձեալ յայտնի այլանըման... (178ա «Յիսուս Որդուն գոյնն փոխէ») գ. 178աբ Այլ տաղ Յարութեան – Յա­րեաւ յաւուր երրորդին... (178ա «Քրիստոս, փառաց թագաւոր»):

61. 178բ-80ա Կ. Գանձ գլխատմանն Յովաննու Կա­րապետ[ին] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոյակն էական, Հաւր սահման եւ Բան... ա. 178բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե ԲԱՆ») – Գանձըս գրեցայ ես պիտանի... ա. 180աբ Տաղ Յովաննու – Դու, սուրբ Յովաննէս, երկըրպագօղ փըրկչին...(180ա «Ո՜վ զարմանալի խորհուրդ այս») բ. 180բ Տաղ Յովաննու Մկրտչի – Զճրագ աւրինացըն Յո­վաննէս... (180բ «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ եւ զո՛ւ»):

62. 180բ-3ա ԿԱ. Գանձ Նոր գոյից կիրակէին («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ Է») – Գաղտնի խորհըրդին, գուշակեալ ի հին... ա. 181ա [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գըթութեամբ Աստուածորդոյն, րամից ստեղծօղ... ա. 183ա Մեղեդի նոր կիրակոյն – Այսաւր նոր արեւ հարեալ ի նորա­հրաշ արեգակնէն... (183ա «Ընտրեալըդ յԱստուծոյ ով ///») բ. 183աբ Այլ տաղ Նոր կիրա[կէի] – Յետ ութ աւուր դարձեալ գոլով... (183ա «Այսաւր ցընծա յԵրու­սա­ղէմ»):

63. 183բ-5բ ԿԲ. Գանձ Աշխարհամատրանին կիւ­րա­կէին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մաքրափայլ սուրբ տաճար տիրական... ա. 185բ-6ա Տաղ Աշխարհամատրան – Ուրա՛խ լեր, հարսն ի յերկրէ... (185բ «Քրիստոս, փա­ռաց թագաւոր»):

64. 186ա-8ա ԿԳ. Գանձ երեւման Սուրբ Խաչին, ի Մաթէոս վարդապետէ («Ի ՄԱԹԵՈՍԵ, ԽՆԴՐԵԱՑ ԳՐԻ­ԳՈՐՆ») – Իսկակից Որդի, Հաւր քո հըզաւրի... (186ա ստ. լուսանցս կաֆայ – Ըզգանձս ասա՛ Սըրբոյ Խաչին, / Եւ երեւման Սուրբ Նըշանին...) ա. 188աբ Գովասա­նու­թիւն Խաչին Քրիստոսի – Խաչն ի նախնումն երեւեցաւ... բ. 188բ-9բ Այլ գովասանք Խաչի – Աւրհ­նեալ ես, փայտ քրիստոսական... (188բ «Այսօր եկեղեցի ցընծա»):

65. 189բ-91ա ԿԴ. Գանձ Համբարձման Ե.շին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ տաւնիւս ահագին... (189բ ստ. լս. գրչից՝ «Զհամբարձման գանձս ասա՛ սի­րով, / Քաղցր ձայնիւ փափագելով...») ա. 191աբ Ասա­­ցեալ վասն Համբարձմանն – Տէր մեր, Որդին Մարիամուն... (191ա «Յիսուս Որդու ձայնէն»):

66. 191բ-2բ ԿԵ. Գանձ Համբարձման երկրորդ աւուրն («ԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻՆ») – Այսաւր անճառ Բանն ի սկըզբանէ... ա. 192բ-3ա Մեղեդի Համբարձ­մանն («ՍՏԵՓԱՆՈՍԻ Է») – Սոսկալի ահիւ պակեան... (192բ «Ձայն, որ զաշխարհս արար») բ. 193ա Տեառն Ներսէսի ասացեալ – Որ ի լըրման քառասնեկին... (193ա «Յիսուս Որդուն գուներուն»):

67. 193ա-5ա ԿԶ. Գանձ Մեծահրաշին կիրակէին («ՄԱԹՏՈՍԻ Է, ԽՆԴՐԵԱՑ ԳՐԻԳՈՐՆ») – Միակդ ահա­ւոր, Տէր եւ զաւրաւոր... ա. 195ա Տաղ Անդրէաս վար­դա­պետէ («ԱՆԴՐԻԱՍ») – Այսաւր անդրանիկ Հաւր միածին Որդին... (195ա «Այսաւր Գաբրիէլ հրեշ[տա­կա­պետն] կամ Ո՜վ զարմանալոյն») բ. 195աբ[Փոխ] («ՎԱՐԴԱՊԵՏ») – Վեհից թագաւորն այսաւր առ Հայր մըտ­նէր... (195ա «Յարեւելից յարեւմուտս») գ. 195բ-6ա Առաքել վարդապետի ասացեալ – Յորժամ ըզԳը­րի­գոր Խոր Վիրապն արկին... (195բ «Յովասափին գոյնն»):

68. 196ա-7բ ԿԷ. Գանձ Հոգւոյն Սրբոյ գալստեան առաջի աւուրն («ՀՈԳՈՅՆ»)– Հոգի Աստուած, բղխումն անքնին... (196ա ստ. լուսանցս կաֆայ – Գանձ եմ Հոգոյն Սուրբ գալըստեան, / Երգեա ձայնիւ զիս ի յատեան...) ա. 197բ-8ա Մեղեդի Սուրբ Հոգոյն իջ­ման – Գոհութիւն Հոգւոյն Սըրբոյ... (197բ «Ի խա­չին տընկեալ»):

69. 198ա-9բ ԿԸ. Գանձ Հոգւոյն Սրբոյ երկրորդ աւուրն խիստ ազնիւ («ՍՐԲՈՅ») – Սըրբոյ Հոգոյն ծագ­­մանն ի Հաւրէ... (198ա ստ. լս. գրչից՝ «Փըչմամբ հող­մաշարժ եկեալ, / Բնակելով ի սիրտ մաքրական...») ա. 199բ-200ա Տեառն Ներսէսի ասացեալ – Որ յիս­նե­րեա­­կըն յոբելին... (199բ «Յիսուս Որդի Հաւր միա­ծին»):

70. 200ա-1բ ԿԹ. Գանձ Սրբոյ Հոգւոյն երրորդ աւուրն («ՅՈՎԱՆԷՍ») – Յաւէտ իսկապէս, ընդ Հօր միապէս... ա. 201բ-2ա Տաղ Սրբոյ Հոգոյն – Աստա­նաւր ծագեաց լոյս աւետեաց կենաց... (201բ «Ո՜վ զարմանալի խորհ[ուրդ]»):

71. 202ա-3ա Հ. Գանձ Հոգոյ գալստեան չորրորդ(«ՎԱԱՍԵ») – Վերաւրհնեալ, գովեալ եւ փառաւո­րեալ... ա. 203աբ[Փոխ] («ՆՎԱԳԵ ՀՈԳՒՈՅՆ ՏԸՎՈՂԻՆ ԻՄԱՍՏ ԲԱՆԻ ԸՆԴ ԱՅՆՁԻ») – Ներհիւսեսցուք քաղցր եղա­նակ... (203ա «Թէ կամիս՝ Այսօր ցընծա Երուսա­ղէմին գոյնն ասա՛»):

72. 203բ-5բ ՀԱ. Գանձ հինգերորդ աւուրն («ՄԿՐՐՏԻԻՉ»)– Մեծ եւ հըզաւր Հոգի Աստուծոյ... ա. 205բ-6ա[Այլ տաղ Սուրբ Հոգւոյն Տեառն Ներսիսի երգ եկեղեցւոյ մանկանց՝ համագոյ Սուրբ Երրոր­դու­թեանն եւ միաստուածութեանն, համաձայնելով երկ­նաւորացն դասուց](«ՆԵՐՍԵՍ») – Ներպարունա­կեալ իննեակ դասուց կայք... բ. 206ա («ՆՎԱԳ ՀՈ­ԳՈՅՆ ՍՐԲՈՅ») – Նըւագեմք Հոգոյն նվագըս վայե­լուչս... (206ա «Թէ կամիս, Ո՜վ զարմանալոյն գո՛յնն ասա՛»):

73. 206ա-7բ ՀԲ. Գանձ համաւրէն հասարակ կի­րակմտից («ԳՐԻԳՈՐ») – Գերամբարձ Աստուած, գո­վեալդ ի զաւրաց... ա. 207բ-8ա[Տաղ կիրակմտին՝ տեառն Ներսեսի ասացեալ, ձեռ. 2672, 165բ-6ա]– Որ ի դասուց հոգեղինաց... (207բ «Յիսուս Որդու գոյնն») բ. 208աբ [Այլ տաղ Յարութեան, ձեռ. 428, 8ա] – Միաշաբաթ աւր հանգըստեան... (208ա «Այ­սաւր ցընծա Երուսաղէմ»):

74. 208բ-10ա ՀԳ. Գանձ համաւրէն հասարակ կի­րակմտից («ԱՌԱՔԵԼ») – Անճառելի լոյսըդ հայրա­կան, Հաւր փառակից եւ համանըման... ա. 210ա Ի նոր եւ կոյս գերեզմանէն... բ. 210աբ [Այլ տաղ Յարութեան, ձեռ. 424, 132աբ] – Որ յարութեան երեկոյին... (210ա «Յիսուս Որդու գուներուն ասա՛»):

75. 210բ-1բ ՀԴ. Գանձ Յարութեան հասարակաց կիւրակէից, կարգաւ («ՅԱՐՆՍ») – Յերկնից խոնար­հեալ, Բանդ յերկիր իջեալ... ա. 211բ-2ա[Յորդորակ, ձեռ. 425, 225բ](«ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻՆ»)– Հաւր կա­մաւ իջեալ, Որդին մարմին զգեցեալ...(211բ «Յա­րեւե­լից յարեւմուտս») բ. 212աբ Ցընծան այսաւր երկինք... (212ա «Միաշաբաթ աւր հանգըստեան»):

76. 212բ-3բ ՀԵ. Գանձ Յարութեան կիւրակէից («ԳՐ») – Գերակայ գոյին, գոյից համայնին... զոր չկա­ցեալ յուխտին /// (1 թերթ թափուած) յաւուրս կիրակի միաշաբաթի... ա. 213ա[Փոխ] («ՆԵՐՍԵՍԻ ԵՐԳ»)– Նըս­տեալ կանայքն ողբային... (213ա «Քրիստոս, փա­ռաց թագաւորն») բ. 213աբ («ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՀԱՅՈՑ»)– Կանայքն արտասուաւք լային զբարձօղն արտա­սուաց... (213ա գրւած է՝ «Միաշաբաթ աւր», ապա ջնջած եւ փոխարէնը՝ «Յարեւագալին գունն ասա՛»):

77. 213բ-5բ ՀԶ. Գանձ Յարութեան հասարակաց կիրակէից եւ թէ Յինանցն կամ յայլ կիրակէիցն գի­շերապաշտաւն լինի, նա դու զայս գանձս ասա՛ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերանճառ արփի, գոլ պատճառ Էի... ա. 213բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – Գանձըս գրե­ցայ խորհըրդական... ա. 215բ («ՄԿՐՏԻՉԵ»)– Մեծ հառաչանաւք եկին յայն առաւօտին... (215բ«Յարեւե­լից յարեւմուտս») բ. 215բ-6ա Իւղաբերքն եկին, խունկս անոյշս բերին... (215բ «Դասքըն հրէական»):

78. 216ա-7բ ՀԷ. Գանձ Յարութեան հասարակաց կիրակէից («ՅԱՐՈՒ»)– Յարեաւ Աստըւած, / Մարգա­րէն գոչեաց... (216ա ստ. լս. գրչից՝ «Զգանձս որ ասես ի կիրակի՝ ի Յարութեանըն Քրիստոսի, մըտիկ արա՛ սիրով սըրտի եւ գըծողիս տո՛ւր ողորմի») ա. 217բ Տաղ Յարութեան («ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՀԱՅՈՑ») – Կեանքըդ Հաւր անմահ մարմնով... (217բ «Ես ձայն զառիւծոյն ա[սեմ]») բ. 217բ-8ա[Տաղ ի տէր Ներսիսէ. ձեռ. 425, 225ա] («ՆԵՐՍԷՍԻ Է»)– Նոր իմն աւետեաց բարբառ նորազուարճ ձայնիւ...

79. 218ա-9ա ՀԸ. Գանձ Յարութեան հասարակ կի­րակէից («ԹԵԱՆ») – Թագաւոր անմահ, / Նըստեալդ իսկ ի գահ... ա. 219աբ Տաղ Յարութեան – Դասքըն հրէական... (219ա «Անճառ միածին, Հաւրն») բ. 219բ-20ա Ով պարտիզապան, ասա՛... (219բ «Աչք իմ ծո­վա­ցեալ, գե[տք]»):

80. 220ա-1բ ՀԹ. Գանձ Յարութեան հասարակ կիրակէից («ԱՌԱՔԵԼ») – Անժամանակ լոյսն արփիա­կան... ա. 221բ-2ա Տաղ վասն Յարութեան («ԱՌԱ­ՔԵ­ԼԻ») – Այսաւր յարեաւ ի մեռելոց Աստուածորդին... (221բ «Սուրբն Յուղիտայ դուս[տր]») բ. 222ա Տա­սըն վըկայք այսօր յայտնեաց... (222ա «Յիսուս Որ­դու գոյնն») գ. 222աբ Նախ իւղաբերքն ըզնա տեսին...

81. 222ա-3բ Ձ. Տաղ Առաքել վարդապետէ, գանձի տեղ ասա՛, զի խորհրդաւոր է («ՏԵՐ ԱՌԱՔԵԱԼ ՍԻՒ­ՆԵԱՑ») – Տէր մեր փառաւք այսօր յարեաւ.. (222բ «Հըր­ճւիմք այսաւր մե[ք]») ա. 223բ-4ա [Նոր]ին Առ[ա­քել վարդապետէ] («ՏԵՐ ԱՌԱՔԵԱԼ ՍԻՒՆԵԱՑ») – /// (3 տող թափուած) հառաչմամբ գոչէր յոյժգին...

82. 224ա-6ա ՁԱ. Գանձ սուրբ կուսանացն Հռիփ­սի­մե[անց] («ՎԿԱՅԱ») – Վայելչականաց, վայելման փառաց... ա. 226ա Մեղեդի Հռիփսիմեանց («ԱՌ ՀՌԻՓՍԻՄԵ»)– Առաւօտ լուսոյ յարեւելեան ազանց... (226ա «Թէ կամիս, Ով զարմանալոյն գոյնն ասա՛յ») բ. 226աբ[Տաղ անուշ.ձեռ. 2649, 306բ] – Երջանիկն ի յարգանդէ... (226ա «Այսաւր ցընծայ Երուսաղէմ»):

83. 226բ-8ա ՁԲ. Գանձ սրբոց Գայիանեանցն («ԿԱՆԱՑ»)– Կայ խորհուրդ խորին, կազմեալ ի սը­մին... ա. 228աբ Ծովային շուշան ծաղիկ... (228ա «Այսաւր ցընծա[յ] եկեղեցի»): բ. 228բ-9ա Յայնժամ սըրբոցըն Հռիփսիմեանց... (228բ «Յիսուս Որդու գոյնն փոխէ»):

84. 229ա-30բ ՁԳ. Գանձ Յովաննու Կարապետին եւ Աթանագինեայ հայրապետին եւ Անտոնի եւ Կրաւնիդեայ եւ Է. խոտարճարակացն, որ յԻննական վանս («ԳՐԻԳՈՐ»)– Գըթութեամբ քոյին, Որդիդ միա­ծին... ա. 230բ-1ա[Այլ տաղ Յովաննու Կարապե­տին. ձեռ. 2672, 44աբ] – Յովաննէս, մեծ մարգարէ...(230բ «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

85. 231ա-3բ ՁԴ. Գանձ սրբոյն Գրիգորի Լու­սա­ւոր­չին ելն ի վիրապէն եւ գիւտ նշխարացն ալ զայս գանձս ասա՛ («ԱՌԱՔԵԼԻ Է ԱՅՍ, ԽՆԴՐԵԱԼ Է ՅՈՎԱՆԷՍ Ո ԾԱՂԿԱՒՂՆ») – Այսաւր ծագեաց լոյսն արփիական... ա. 233բ-4ա(«ՅԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԷ») – ՅԱռաքելէ մը­տաւք տըխմար... (233բ «Յիսուս Որդու գոյնն») բ. 234աբ Տաղ Գիւտ նշխարաց սուրբ Գրի­գորի Լու­սա­ւոր­չին – Լուսաւորիչն յորժամ ի լեառըն գընաց... (234ա «Յովասափու ձայնէն») գ. 234բ-5ա Ի լեառըն Սե­պուհոյ Գրիգոր աղաւթէր... (234բ «Յովա­սա­փու է գոյնն, ո՛վ եղբայր պատւելի») դ. 235ա Զե­նոն կայսրըն խընդիր նմա ելանէր... (235ա «Ֆար­մանի Աս­մանին գոյնն»):

86. 235ա-6ա ՁԵ. Յայս կիրակիս եկեղեցոյ տաւն է, զի Լուսաւորիչն ելեալ ի վիրապէն շինեաց զԷջ­միա­ծինն եւ զդիրս Հռիփսիմեանցն: Գանձ զԱստուա­ծած­նին նաւակատեացն գիտ՝ «Տաճարդ երկ­նա­յինն» եւ տաղ զայս ասա՛ – Սուրբ է տաճար տէ­րու­նական... ա. 235բ [Փոխէ զձայնն, ձեռ. 423, 198բ] – Նախ միածին Աստուածըն Բան... (235բ «Յի­սուս Որ­դու ձայներուն ասա՛, Զայս Գ. /// փոխէ»):

87. 236ա-7բ ՁԶ. Գանձ սրբոց մանկանցն Բեթղէ­հեմի կոտորելոցն («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խանդաղակաթ սըր­տիւ տենչալի... ա. 237բ Տաղ մանկանցն Բեթ­ղէ­հէ­մի («Ա-Ք»)– Արթունք զըւարթունք... բ. 238ա[Մե­ղե­դի] –Սարսեալ Հերովդէս դողայր ընդ լուր արքային...

88. 238ա-40բ ՁԷ. Գանձ Կոստանդիանոսի թա­գա­ւորին եւ մօրն նորա Հեղինէ[ին] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերարփիդ վերին, լոյսըդ լուսածին... ա. 240բ Մե­ղե­դի եւ տաղ Կոստանդիանոսի թագաւորին – Այսաւր նորահրաշ տաւնիւս... բ. 240բ-1ա[Տաղ, ձեռ. 2665, 267ա]– Թագաւորդ աստուածարեալ... (240բ «Յիսուս Որդու ձայներուն»):

89. 241ա-2բ ՁԸ. Գանձ Ներսէսի հայրապետին եւ Խա­դայ եպիսկոպոսին («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոյ մեզ ցըն­ծա­լի...գանձիս ասողին՝ / Ծերենց Գրիգորին... ա. 242բ Տաղ Ներսէսի հայրապետին («ՆԸՎԱԳ»)– Նոր մեծա­հան­դէս տաւնիս սուրբ հայրապետին... (242բ «Վե­րինն՝ Յարեւագալի գոյն, վարինն՝ Քրիստոս փառաց թագաւոր»): բ. 242բ-3ա Հընչմամբ ձայնիւ բերկրա­նաց... 90. 243ա-6աՁԹ. Գանձ սրբոց թարքմանչացն Սահակայ եւ Մեսրաւվբայ («ԱՌԱՔԵԼԻ Է, ՎԱՐԴԱՊԵ­ՏԱՑՆ ԱՍԱՑԵԱԼ») – Աւրհնեալ ես, սուրբ Հայր անքըն­նա­կան...(246ա «Գանձիս տաղն Սահակայ Պարթեւին գանձին յետեւն գիտ ի ԻԳ. (23) համարն եւ ասա՛ «Սուրբ վարդապետըն մեր ընտրեալ, Մեսրաւպ»):

91. 246ա-8ա Ղ. Գանձ Տապանակին Աստուծոյ, որ ի Կայիաթարիմ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերագոյն բարի, Աստուածդ ամենի... երգոյս երգողին / Եւ աշխատողին՝ / Ծերենց Գրիգորին... ա. 246ա [Կաֆա] «Գրիգորին» – Գանձ գեղեցիկ եւ պիտանի, րամեալ բաիւ ուրա­խա­լի... ա. 248ա Մեղեդի սուրբ Տապանակին – Այսաւր զտապանակ ուխտին...(248ա «Ի խաչին տընկեալ») բ. 248աբ [Յորդորակ ազնիւ] – Մայր հաւատոյ սուրբ հարսնարան... (248ա «Հըրճւիմք այսաւր») գ. 248բ-9ա[Տաղ եւ մեղեդի եկեղեցոյ եւ տաճարի եւ մատ­րա­նի. ձեռ. 2672, 172աբ] («ՍԻՄԷՈՆՆ»)– Սուրբ ես, տա­­­ճար երկնանըման... (248բ «Այսաւր եկեղեցի ցընծա»):

92. 249ա-50ա ՂԱ. Գանձ Վարդավառին առաջի աւուրն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ մեզ յայտ­նեալ... ա. 250ա Մեղեդի Վարդավառին – Գո­հար վարդըն վառ առեալ... բ. 250բ-1ա Այլ տաղ եւ մե­ղեդի Վարդ[ավառին] – Այսաւր ցընծայ լեառըն Թաբաւր... գ. 251աբ [Այլ տաղ Վարդավառին] – Նոր իմն ահաւոր խորհուրդ, նորեն աւետիք լերանցդ... (251ա «Յարեւագալին»):

93. 251բ-3ա ՂԲ. Գանձ Վարդավառին երկրորդ աւուրն («ԱՌԱՔԵԼ») – Այսաւր անճառ լոյսն արփիա­կան... ա. 253աբ Տաղ Առաքել վարդապետէ ասա­ց[եալ] («ԱՅՍ ՅԱՌԱՔԵԼԷ Ե») – Անճառ Բանըն հայրա­կան... (253ա «Տապանակ կազմեալ անփո[ւտ]») բ. 253բ-4ա Տեառն Ներսէսի է ասացեալ – Ի յայս խոր­հուրդ զերիս միայն... (253բ-4ա «Յիսուս Որդի է»):

94. 254ա-6ա ՂԳ. Գանձ Վարդավառին երրորդ աւուրն («ՆԵՐՍԷՍ») – Ներգործական Աստուած բա­րե­րար... ա. 256աբ Տեառն Ներսէսի ասացեալ – Խաւսէր բա­նիւ նա հարցական... (256ա «Յիսուս Որդու ձայնե­րուն»):

95. 256բ-7ա ՂԴ. Շաբաթ աւրն Թադէոսի առա­քե­լոյն եւ Սանտխտոյ կուսին է, դու զգանձն զառաքելոց կարգէն ասա՛ եւ տաղն զայս ասա՛ – Վարդ վայե­լուչք, խուռներամք... (257ա «Հըրճուիմք այսաւր») ա. [Փոխ] 257ա Մեզ բարեխաւս անդ լերո՛ւք... (257ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

96. 257բ-9ա ՂԵ. Գանձ նախահարցն Ադամայ, Աբելի, Սեթայ, Ենովք[այ] – Մեծ եւ հըզաւր անուն հրաշալի, Հայր համայնից, Աստուած կենդանի... (7րդ տնից յետոյ (258բ) «այս յետի Բ. տունն առաջի Գ. տու­նովն երկոտասան մարգարէիցն ասա՛ եւ յետի «Թագ անթառամ» տունն երկուքին ալ ասա՛»)* ա. 259ա-60ա Տաղ սրբոց նախահարցն Ադամայ – Որ­պէս Ադամն այն առաջին... (259ա «Այսաւր եկեղեցի ցընծա») բ. 260աբ Տաղ երկոտասան մարգարէիցն – Հայց[մամբ] մաքուր յորովայնից...

* «ՅետիԲ. տունն» ասելով՝նկատիունի «Վասընսոցինյի­­շելյապագայ...» եւ «ՍոփոնիայյազգէնՇմաւոնայ...» սկսուած­­քովտները, որոնցյաջորդումէ «Թագանթառամպսականվախճան...» սկսուածքովտունը:

97. 260բ-1բ ՂԶ. Եփեսոսի սուրբ ժողովոյն գանձն գի՛տ ի կարգն բուն Բարեկենդանին քով եւ ասա՛: Գանձ Շողկաթին տեսլեան Էջմիածնա («ՏԱԱԱՒԵՑ») – Տաճարդ երկնային, տուն քրիստոսային... ա. 262ա-4ա Տաղ եւ գովասանք սուրբ տաճարին Էջմիածնայ, յԱռաքել վարդապետէ – Ահա ասեմ բան գովեստի... (262ա «Յիսուս Որդու ձայներուն»):

98. 264ա-6ա ՂԷ. Գանձ Վերափոխման ամէն­աւրհ­նեալ սրբուհւոյ Աստուածածնին, ի Մկրտիչ վար­դապետէ ասացեալ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ հրակերպ վեհագին... ա. 266աբ Մեղեդի ծննդեան եւ Վերափոխման սուրբ Աստուածածնին – Գոհար վարդն ինքնագոյն, սիրամարգ ոսկեգոյն... բ. 266բ-7բ Յորդորակն է («Ա-Ք») – Արեւ լուսատու, տաճար Աս­տու­ծոյ Մարիամ... (266բ «Աստուած քարոզեաց եւ խըրատ ե[տուր]») գ. 267բ Տաղ Առաքել վարդապետէ («ՏԷՐ ԱՌԱՔԵԱ») – Տունկ անմահութեան բողբոջե­ցար, սո՛ւրբ Կոյս...

99. 267բ-9բ ՂԸ. Գանձ Վերափոխման Աստուա­ծած­նին երկրորդ աւուրն («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գոհա­բա­նեալ սուրբ Աստուածածին, մայր անարատ Աստուծոյ Բանին... (267բ ստ. լս. կաֆայ՝ «ԳՐԻԳՈՐԻ Է» – Գանձ եմ ախորժ եւ գովելի...) ա. 269բ-70ա Մեղեդի սուրբ Աս­տուածածնին – Մեծացի՛ր այսօր, սուրբ Աստուա­ծա­ծին... (269բ «Այսաւր երեւի անտեսն ի բար­ձ[անց]») բ. 270ա-1ա Յորդորակ սուրբ Աստուա­ծած­նին («Ա-Ք») – Աւետիս քեզ, Մարիամ... գ. 271աբ Տաղ տեառն Ներսիսէ – Անարատ տաճար եւ առագաստ լուսոյ... (271ա «Ո՜վ զարմանալի խորհու[րդ]»):

100. 272ա-4ա ՂԹ. Գանձ Վերափոխման սուրբ Աստուածածնին, երրորդ աւուրն («ՍՏԵՓԱՆՆՈՍԻ») – Սուրբ մայրըդ լուսոյ, բնակարան Որդոյ... ա. 274աբ Խընկի ծառի նըման ես... (274ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր») բ. 274բ-5ա Տեառն Ներսէսի ասացեալ – Այսաւր Գաբրիէլ հրեշտակապետն եկեալ... (274բ «Թէ զիւր գոյնն չես գիտեր, նաՈվ զարմանալոյն գոյնն ասա՛»):

101. 275ա-7ա Ճ. Գանձ Յովակիմայ եւ Աննայի՝ ծնո­ղաց սուրբ Աստուածածնին: Եւ թէ ծննդեան սուրբ Աստուածածնին տաւնես, նա զայս գանձս ասա՛ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է ՍԱ») – Գոյին անեղի, գոյին ան­մահի... (275ա ստ. լուսանցս կաֆայ «Գրիգորի է» – Գանձ եմ համով եւ գովելի, րամեալ բանիւ ախորժե­լի...) ա. 277ա-8ա Տաղ եւ ոտանաւոր ասացեալ Առաքել վարդապետի՝ վասն Ծննդեան եւ մարմնա­նա­լոյն Քրիստոսի – Աւրհնեալ Հայր երկնաւոր, ծընաւղ միածնին... (277ա «Յովասափին գոյնն ասա՛») բ. 278բ-9բ Վասն Յովակիմայ եւ Աննայի աւետեացն – Եղեւ այր մի արդար որդւոցըն Յուդայ... (278բ «Յո­վասափին գոյնն»):

102. 279բ-81ա ՃԱ. Գանձ Յովաննու Կարապե­տին եւ Յոբայ արդարոյն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայ­ծառ փառաւք պանծալի... ա. 281աբ Տաղ տեառն Ներ­սիսէ – ԶՅոբ յիշեսցուք զերանելին... (281ա «Յի­սուս Որդու ձայնէն») բ. 281բ Բարեկամացն, որ մերձ եկին, բանիւ զզուէր զերանելին... (281բ «Այսաւր եկեղեցի ցընծա»):

281բ-2ա Գրչից. «Նիիկիայի սուրբ ժողովոյն գանձն գի՛տ ի Բուն բարեկենդանին քով եւ ասա՛ եւ զմեղա­պարտ գծողս յիշեա՛ ի Տէր Յիսուս»:

Գանձեր կարգաւ Համաւրէն մարգարէիցն եւ առա­քելոցն եւ հայրապետացն եւ մարտիրոսացն եւ ճգնաւորացն եւ կուսանացն՝ կարգաւ մի ըստ միոջէ գրեր եմ, մինչեւ ի նաւակատեաց Խաչին շաբաթի աւրն. որն որ իւրենն զատ գանձ ունի՝ գի՛տ եւ ասա՛, եւ որն որ չունի՝ այս կարգս գի՛տ եւ ասա՛ զիւր տաղովն, զորն որ կամիս»:

103. 282ա-3ա ՃԲ. Գանձ համաւրէն հաւասար մար­գարէիցն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ անուն հրա­շա­լի... ա. 283աբ Տաղ համաւրէն մարգարէիցն՝ ի Ներսիսէ («Ա-Ղ») – Աստուածային խորոցն անճառ... (283ա «Յիսուս Որդու գուներուն») բ. 283բ-4ա («Ճ-Ք») – Ճըշմարիտն ի յարգանդէ... (283բ «Այսաւր եկե­ղե­ցի ցընծա»):

104. 284ա-7բ ՃԳ. Գանձ համաւրէն մարգարէիցն. զոր մարգարէ որ տօնես, զնորա տաղն գրած է, կար­գաւ գի՛տ եւ ասա՛, զի խորհրդաւոր է («ԽՈՐՀՀԸՐ­ԴՈՑՆ») – Խորհուրդ անքըննին, խորք որ չերեւին... ա. 287բ-8ա Յորժամ Դանիէլի եւ երից մանկանցն որ տաւնես, նա զգանձն կարգէն ասա՛ եւ տաղն զայս ասա՛ – Պաղատանօք մարգարէին... (287բ «Յիսուս Որ­­­դու ձայներուն») բ. 288աբ Յորժամ Զաքարիայ մար­գարէին եւ Ոնոփրիոսի սուրբ հաւրն տաւնես, նա զայս ասա՛ – Զաքարիայ մարգարէին ըզեաւթնալոյս աշտանակին... (288ա «Երջանիկ մեծ զաւրական») գ. 288բ-9ա Յորժամ Եղիայի եւ Եղիսէի տաւնես, զայս ասա՛ – Յաղերս բանի քեզ ընդ բազմին... (288բ «Այ­սաւր եկեղեցի ցընծա») դ. 289աբ Յորժամ Եսա­յեայ կայծակնամաքուրին տաւնես, զայս ասա՛ – Ըզմար­գա­րէքն յիշեմք ի յայսմ ի կարգին... (289ա «Յովասա­փու գոյնն») ե. 289բ-9ա Ձայնիւ գոչեմ Մանասէին... (289բ «Որ Յարութեան երեկոյին») զ. 290աբ Յորժամ Եզեկիէլի, Եզրի եւ Զաքարիայի՝ հաւրն Յովաննու եւ Ամբակումայ որ տաւնես, զայս ասա՛ – Եզեկիէլ ետես ըզՏէրն երկնային... (290ա «Յովասափի ձայնէն») է. 290բ-2ա Յորժամ Երեմիայ մարգարէին եւ աշակեր­տացն՝ Բարուքայ եւ Աբիմելեքեայ տաւնես, նա զայս ասա՛ – Ըզկոյսն Երեմիայ յիշեմ յիւր տաւնին... (290բ «Յովասափին գոյնն»):

105. 292ա-4ա ՃԴ. Գանձ համաւրէն առաքելոցն, կարգաւ ասա՛ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհըրդազգած քո մարդեղութեանդ... ա. 294աբ [Տաղ սուրբ առաքելոցն Քրիստոսի իւթանասնիցն, ի Ներսիսէ կաթուղիկոսէ] («Ա-Ղ») – Առաքեալք Աստուածորդոյն... (294ա «Յի­սուս Որդու ձայներուն») բ. 294բ-5ա [Փոխ] – («Ճ-Ք») – Ճըշմարիտ որթոյն ստեղունք... (294բ «Երջանիկ մեծ զաւրական»):

106. 295ա-6բ ՃԵ. Գանձ համաւրէն առաքելոցն («ՍԱՐԳ») – Սուրբ Երրորդութիւն, ստեղծօղ զաւրու­թիւն... ա. 296բ Աղաչանաւք մաքուր դասին... որք զհոսանս Հոգւոյն արբին եւ ընդհանուր մեզ արբու­ցին... (296բ «Յիսուս Որդու ձայներուն»):

107. 297ա-8բ ՃԶ. Գանձ համօրէն առաքելոցն («ՎԱՐԴՅ») – Վերերգեմք հնչմամբ, վերնական տարփ­մամբ... ա. 298բ-9բ Տաղ Առաքել վարդապետէ («Ա-Ղ») – Այգի տընկեալ էք վայելուչ... (298բ «Այսաւր եկեղեցի ցընծա») բ. 299բ-300բ [Փոխ] – («Ճ-Ք») – Ճառագայթիք ճաճանչանման... (299բ «Երջանիկ մեծ զաւրական»):

108. 300բ-3բ ՃԷ. Գանձ համաւրէն հաւասար հայրապետացն («ՎԷՇՏԱԱՍԱՆՔ Է») – Վայել է քո­յին, վայելչականին... ա. 303բ Մեղեդի հայրապետաց («Ա-Թ») – Այսաւր մայր Սիոն ցընծայ տօնելով... (303բ «Յիսուս Որդու ձայնէն») բ. 303բ-4ա [Փոխ](«ՆԵՐՍԵՍԻ ԵՐԳ») – Նոր գինոյն իմաստութեան...

109. 304ա-7ա ՃԸ. Գանձ համօրէն սրբոց հայրա­պետաց եւ վարդապետաց («ՎԱՐԴԱՊԵՏԱՑ») – Վար­դա­պետաց քանոն եւ սահման... (304ա ստ. լս. գրչից՝ «Զգանձս ըսկըսի՛ր անոյշ ձայնով, երեք հոգով եւ կամ չորսով...») ա. 307աբ Տաղ հայրապետաց եւ վարդապետաց – Հանդէս գումարեալ եկեղեցոյ ժո­ղովք... (307ա «Ով զարմանալոյն գոյնն») բ. 307բ [Տաղ վարդապետաց, ձեռ. 2709, 221բ-2ա] –Այսաւր դըշխոյ պանծալի... (307բ «Քրիստոս, փառաց թա­գաւորն»):

110. 307բ-8ա ՃԹ. Որդոց եւ թոռանցն որ տաւնես, զգանձն հայրապետաց ասա՛ եւ տաղն զայս ասա՛ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գովեստ քեզ, բարեաց պատճառ, Քրիստոս կենդանի... (307բ «Յարեւագալին գոյնն») ա. 308ա – Գրիգոր, պըսակն ազգի մարդկան... (308ա «Այսաւր եկեղեցի ցընծա»):

109. 308աբ ՃԺ. Գրիգորի Աստուածաբանին եւ Գրիգորի Սքանչելագործին թէ տօնես, զգանձն հայ­րա­պետաց ասա՛, եւ տաղն զայս ասա՛ («ԳՐԻԳՈՐ») – Գետ հոսեալ աստուածային... ա. 308բ [Տաղ սրբոց հայրապետաց՝ տեառն Ներսէս կաթողիկոսէ, ձեռ. 2672, 89ա] – Հայրապետաց հանուրց ազգին... (308բ «Յիսուս Որդի»):

110. 308բ-9բ ՃԺԱ. Մարութայի հայրապետին որ տօնես, նա զգանձն հայրապետացն ասա՛, եւ տաղն զայս ասա՛ – Ի քսանումէկ աւուր հայոց Մարերի... (308բ «Յովասափու»):

111. 309բ-11բ ՃԺԲ. Գանձ համաւրէն հաւասար ճըգնաւորացն ասա՛, ո՛վ եղբայր («ՃԳՆԱՒՈՐՔ») – Ճըգ­նաւորք ընտրեալ... ա. 311բ-2ա Տաղ ճըգնաւորաց – Աստուած բարձրեալ, Տէրդ երկնային... (311բ «Յի­սուս Որդու ձայնէն»):

112. 312ա-3բ ՃԺԳ. Գանձ համօրէն կուսանացն («Ի ՓԱՌՍ») – Ի սկըզբան Էիդ... ա. 313բ Տաղ սրբոց կուսանաց – Ի կենարար փայտէն ծաղկեալ... (313բ «Խաղաղարար») բ. 313բ-4ա [Տաղ հաւասար կուսա­նաց, ձեռ. 2709, 225բ] – Լապտերք կուսից պայծառ վառին... (313բ «Յիսուս Որդի») գ. 314ա Այլ տաղ կու­­սանաց («Կ-Յ») – Կոյսք իմաստութեամբ զլապ­տերս հոգոց վառեալք... (314ա «Ո՜վ զարմանալոյն գոյնն»):

113. 314ա-5բ ՃԺԴ. Գանձ համաւրէն հաւասար մար­տիրոսացն է («ՏԵԱՌՆ») – Տինայ առելեալ, տար­մըք բարձրացեալ... ա. 315բ-6ա Տաղ մարտիրոսաց՝ Տեառն Ներսէսի ասացեալ («Ա-Ծ») – Արեգակն ար­դար ըզհուր սիրոյ ծագեալ... (315բ «Ո՜վ զարմա­նալի»):

114. 316ա-7բ ՃԺԵ. Գանձ համաւրէն մարտի­րո­սաց եւ նահատակաց («ՅՈՎԱՆԷՍ») – Յանեղական լու­սոյն զարդարեալ... ա. 317բ-8ա Տաղ մարտիրո­սաց՝ ի Ներսիսէ («Ճ-Ք») – Ճըշմարիտ վըկայք Աս­տուա­ծորդոյն եղէք... (317բ «Ո՜վ զարմանալոյն գոյնն»):

115. 318ա-9բ ՃԺԶ. Գանձ համաւրէն մարտիրո­սացն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ փառաւք զարդա­րեալ... ա. 319բ Տաղ մարտիրոսաց՝ ի Ներսիսէ – Տէ՛ր բարերար, Հաւր միածի՛ն... (319բ «Յիսուս Որդու գու­նե­­րուն ասա՛») բ. 319բ-20ա Հատեալ լեզուաւք սըրբա­բանիցն...գ. 320աբ [Յորդորակ, ձեռ. 427, 138բ] – Ընդ բազմահնար տանջման նոցին... (320ա «Այսաւր եկեղեցի ցընծա»):

116. 320բ-2ա ՃԺԷ. Գանձ համօրէն մարտիրոսաց եւ նահատակաց («ԱՌԱՔԵԼ») – Աստուածազարդ գունդն երանական... ա. 322ա-3ա Տաղ մարտիրոսաց – Անդ մարտիրոսքըն պըսակին... (322ա «Յիսուս Որդու գոյնն»):

117. 323ա-5ա ՃԺԸ. Այլ գանձ մարտիրոսաց («ՍԶԻԶ­ՄՈ») – Սուրբըդ սըրբոց, Աստուած էական... (323ա ստ. լուսանցս կաֆայ «Սիմէոնն ե աս» – Սիրով հոգոյն գանձս գրեցաւ...) ա. 325ա Տաղ մարտիրո­սաց, ի Ներսիսէ – Բայց դուք, որդի՛ք իմ սիրելիք... (325ա «Հըրճուիմք այսաւր») բ. 325աբ Յորժամ կենաց ցաւղոյն արբջիք... (325ա «Յիսուս Որդու գոյնն»):

118. 325բ-7ա ՃԺԹ. Այլ գանձ մարտիրոսաց («ԷՆՈԶՆԶ») – Երեւեցար Աստուած յայտնապէս... ա. 327աբ Տաղ մարտիրոսաց է ասաց[եալ] – Որ չար­չա­րեացն ըզձեզ, լացցէ... (327ա «Յիսուս Որդիի ձայ­նէն») բ. 327բ-8ա Զայս նեղութիւնս անդ ոչ յիշէք... (327բ «Այսաւր եկեղեցի ցընծա»):

119. 328ա-9բ ՃԻ. Գանձ համօրէն մարտիրոսացն եւ այլ ամենայն սրբոց՝ հնոց եւ նորոց, յայտից եւ անյայտից («ԴԱՒԻԹԷ») – Դաւանեցէ՛ք, որդիք աւրի­նաց... ա. 329բ Տաղ մարտիրոսաց – Պաղատանօք Աս­­տուածածնին... (329բ «Հըրճուիմք այսօր») բ. 329բ-30ա Հայրապետաց հանուրց ազգին... (329բ «Յի­սուս Որդի Հօր միա[ծին]»):

120. 330աբ ՃԻԱ. Յորժամ Գուրիասանց որ տաւ­նես, զգանձն մարտիրոսաց ասա՛ եւ տաղն զայս ասա՛, զի խորհրդաւոր է – Սուրբ Գուրիաս, վըկայդ արի... (330ա «Երջանիկ մեծ զաւր[ական]») դ. 330բ-1բ Ի սոյն քաղաքն Եդեսիի... (330բ «Խաղաղարար»):

121. 331բ-2բ ՃԻԲ. Գանձ նաւակատեաց Խաչին, շաբաթի աւուրն («ԱՌԱՔԵԼ») – Անմահ արքային, ան­ճառ անհասին... ա. 332բ-3ա Տաղ եկեղեցոյ, Առաքել վարդապետէ («ՏԵՐ ԱՌԱՔԵԱԼ») – Տաճար լուսոյ, տուն արքային... (332բ «Հըրճուիմք այս[աւր]») բ. 333աբ («ՍԻՒՆԵԱՑ») – Սիւն հաւատոյ, սեղան փըրկ­չին... (333ա «Այսաւր եկեղեցի ցընծա»):

122. 333բ-5ա ՃԻԳ. Գանձ Սըրբոյ Խաչին առաջի աւուրն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ ակն պատուա­կան... ա. 335ա Տաղ Խաչվերացին, ի Ներսէս Լամբ­րաւ­նացոյ – Բարձրացուցէ՛ք ըզՏէր Աստուած մեր միաբան... (335ա «Ինձ ումէտ կայր եւ կու[ման]») բ. 335ա-6ա Տեառն Ներսէսի ասացեալ («ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՀԱՅՈՑ») – Կենաց փայտ տնկեալ... (335ա «Յարեւա­գա­լին»):

123. 336ա-7բ ՃԻԴ. Գանձ Խաչվերացին երկրորդ աւուրն («ՅՈՎԱՆՆԵՍ») – Յայն եդեմական, դրախտին փափկութեան... ա. 337բ Մեղեդի Նարեկացոյն – Ես ձայն զառիւծոյն ասեմ... (337բ «Ի յելս արեւու արեւ») բ. 337բ-8ա [Փոխ] – Սեպհական սիւն պատուական... (337բ «Յիսուս Որդու ձայնէն») գ. 338ա Խաչըն սեղան է պատուական... (338ա «Երջանիկ մեծ զ[աւրա­կան]»):

124. 338ա-9բ ՃԻԵ. Գանձ Խաչվերացին երրորդ աւու[րն] («ԱՌԱՔԵԼԻ») – Աւրհնեալ ես փայտ, կանգ­նեալ ի յերկրի... ա. 339բ-40ա Տաղ Առաքել վարդա­պետէ – Չորեքկերպեան թեւք սուրբ խաչին... (339բ «Հըրճուիմք այսաւր») բ. 340ա Այլ եւ չորս ազգ էր փայտ խաչին... (340ա Յիսուս Որդու ձայնէն»):

125. 340ա-3բ ՃԻԶ. Գանձ Խաչվերացին չորրորդ աւուրն, Ապարանից Սուրբ Նըշանին, ի Քերովբենց Յովհաննիսէ ասացեալ («ՅՈՎԱՆՆԷՍ») – Յանեղա­կան լուսոյն խոնարհեալ... ա. 343բ-4բ Տաղ սրբոյ Խաչին («ՅՈՎԱՆՆԷՍ») – Յանեղական լոյսն ի Հաւրէ մեզ յայտնեցաւ... (343բ «Աստուած անեղ, անպա­ր[ագրե­լի]») բ. 344բ-5ա Կազմեն տապան անփուտ փայտեաց... (244բ Յիսուս Որդու ձայներուն»):

126. 345ա-6բ ՃԻԷ. Գանձ Խաչվերացին հինգե­րորդ աւուրն, ասացեալ Յակոբ եպիսկոպոսէ Նետ­րա­րենց, վասն սքանչելագործ սուրբ Նշանին՝ Արծկոյ քաղաքէ («ՅԱԿՈԲ») – Յիսուս Քրիստոս, արքայդ հա­մայնից... ա. 346բ-7ա Տաղ ի նոյն Յակոբ եպիսկոպո­սէ – Սքանչելի սուրբ նըշանըդ պատուեալ... (346բ «Վը­կայից հանդիսից հրաշ[ալի]») բ. 347աբ Խաչն եղի­ցի մեզ պահապան... (347ա «Այսաւր ցընծա եկեղեցի»):

127. 347բ-9ա ՃԻԸ. Գանձ Գէորգեայ բազմաչար­չար զինաւորին («ԱՌԱՔԵԼ») – Աւրհնեալ է Հայր, ծընաւղ միածնին... ա. 349ա-50ա [Տաղ ի Նետրարենց Յակոբ եպիսկոպոսէ. ձեռ. 2649, 382բ-3բ](«ՅԱԿՈԲ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ») – ՅԱստուծոյ ընտրեցար դու բարի... (349ա «Սուրբ Ոսկի, քահանայդ նազելի») բ. 350աբ Նախ զսուրբ Գէորգ քերումն ածեն կախաղանին... (350ա «Ի մեղական գոլ եւ բն[ութիւն]»):

128. 350բ-2բ ՃԻԹ. Գանձ Վարագայ Սուրբ Խաչին («ԳՐԻԳՈՐԻԵԱ») – Գլուխն եկեղեցւոյ, վէմըն հաւա­տոյ... ա. 350բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – Գանձըս գրե­ցայ ւ ըստուգեցայ... Ի Գրիգորէ առն անիմայ, Գրեալ Խաչին սուրբ Վարագայ բ. 352բ Մեղեդի Վա­րա­գայ Սուրբ Խաչ[ին] – Այսաւր մեծ զարմանք հրա­շից... (352բ «Ի Խաչին տընկեալ») գ. 352բ [Յոր­դո­րակ] – Ամփոփեալ զնըշան խաչին... (352բ «Վա՜յ իմ մեղուց[եալ]») դ. 352բ-3ա Այլ տաղ Խաչ[ին] – ԶՎա­րագ ասեմ ըզբաղձալին... (352բ «Յիսուս Որդու ձայ­նէն») ե. 353աբ Քարինք տեղոյս են պատուական... (353ա «Երջանիկ մեծ զաւրական»):

129. 353բ-5ա ՃԼ. Ողբ իշխանացն Հայոց՝ Սահա­կայ եւ Համազաս[պայ] – Յայս ահագին աւուրս, որ հասաք... ա. 355աբ Տաղ իշխանաց – Սուտ եւ ան­ցաւոր աշխարհ... (355ա «Երազ է ու սուտ, եղբայր»):

130. 355բ-7բ ՃԼԱ. Գանձ եւթանասուն եւ երկու առաքե[լոց] («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերագոյն գոյէ, գեր­իմաստ վեհէ... ա. 355բ [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գան­ձըս գրեցայ առաքելոց... Ի Գրիգորէ յետնեալ սըրբոց... ա. 357բ Տաղ եւթանասնիցն – Եւ քում ընտրեալ եւթանասնին... (357բ «Հըրճւիմք այսաւր») բ. 357բ Որ նախ բորոտ եւ սըրբեցար*... (357բ «Երջանիկ մեծ զաւ[րական]»):

* Ծնթ. «Իգիշերիորնախեկեալ...» սկսուածքովյոր­դո­րակիհատուածէ, որոշփոփոխութիւններով:

131. 357բ-9ա ՃԼԲ. Գանձ սրբոց կուսանացն Թեկ­ղի եւ Վառվառեա («ԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏ») – Անախտ, անբիծ փեսայն երկնաւոր... ա. 359աբ Տաղ Թեկղի եւ Վառվառե[ա] – Աւրհնեալ անճառ Հայրըն գըթած... (359ա «Միաշաբաթ աւր հա[նգստեան]») բ. 359բ-60ա [Յորդորակ է] – Արդ, պաղատիմք առ քեզ յուսով... (359բ «Այսաւր եկեղեցի ցըն[ծայ]»):

132. 360ա-2բ ՃԼԳ. Գանձ սուրբ աւետարանչացն Քրիստոսի («ՄՏԻՐՈՍ») – Մեծասքանչ անուն, Սուրբ Երրորդութիւն... ա. 362բ Մեղեդի աւետարանչացն – Մաթէոս մարդ անուանեցաւ... (362բ «Վերինն՝ Միաշա­բաթ աւր») բ. 362բ-3ա [Յորդորակ է. ձեռ. 2672, 297բ] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գովեստ արժան փառաց քոյին... (362բ «Երջանիկ մեծ [զաւրական]»):

133. 363ա-4բ ՃԼԴ. Գիւտ խաչին գանձ («ԽԱՉԱ­ՏՈՒՐ») – Խաչի քո, Քրիստո՛ս, երկիր պագանեմք... ա. 364բ-5ա Մեղեդի Գիւտ խաչին – Այսաւր զխաչա­փայտն սուրբ... (364բ «Ի խաչին տընկեալ») բ. 365ա Այսաւր եղեւ գալ դըշխոյին... (365ա «Այսաւր եկե­ղեցի ցըն[ծայ]») գ. 365աբ Ի գըտանել կենաց փայ­տին... (365ա «Միաշաբաթ աւր հա[նգստեան]») դ. 365բ Յայնժամ մեռեալ մի տանէին... (365բ «Երջա­նիկ մեծ զաւր[ական]»):

134. 366ա-7բ ՃԼԵ. Գանձ հրեշտակապետացն առաւաւտուն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ հրաշական... ա. 367բ-9ա Բանք մաղթանաց, Առաքել վարդապետէ ասացեալ առ երկնային զաւրսն («Ա-Ք») – Անեղ, անմահ թագաւորին սուրբ զինաւորք... (367բ «Իմ եղական: Արարիչ Տէր»):

135. 369ա-71ա ՃԼԶ. Գանձ հրեշտակացն, երեկո­յին («ՅՈՎԱՆՆԷՍ») – Յոյժ փառատրելի, յօէտ գովե­լի... ա. 371ա-2ա Տեառն Ներսէսի ասացեալ («ՆԵՐ­ՍԷ­ՍԻ Է ԱՅՍ ԲԱՆՍ») – Նոր տաւնիս զուարթնոց հրեշտակական դասուց... (371ա «Ո՜վ զարմանալի խոր­հ[ուրդ]») բ. 372ա Ձեզ ձայնակից զըւարթունք... (372ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

136. 372ա-5ա ՃԼԷ. Գանձ Յոհան Ոսկիբե[րանին] («ԱՅՍ ՅՈՀԱՆՈՒ, ՈՍԷԲԵՐԱՆԻՆ») – Աւրհնեմք զքեզ, Տէրդ ամենայնի... ա. 375աբ Մեղեդի եւ տաղ Ոսկի­բե­[րա­նին] – Ի յորովայնէ ընտրեալ... (375ա «Ի յելս արե­ւու արեւ») բ. 375բ-6ա Տաղ Յոհաննու Ոսկիբե­րա­­­նին, ի Ատոմ երիցւէ ասացեալ («Ի ԱՏՈՄ ԻՐԻ­ՑՈՒՆ Է») – Ի հանդէս քո մեծ տաւնի... (375բ «Քրիս­տոս փառաց թագաւոր») գ. 376ա-7ա Առաքել վարդա­պետէ («ՎԱՐԴԱՊԵՏԻՆ ՅՈՀԱՆ») – Վարդապետաց թագ եւ պարծան... (376բ «Այսաւր ցընծա Երուսա­ղէմ»):

137. 377ա [Կաֆայ] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գանձ եմ հա­մեղ եւ գովելի, րամեալ բանիւ յոյժ ըղձալի... 377ա-9ա ՃԼԸ. Գանձ Նիկողայոսի հայրապետի («ԳՐԻԳՈՐ») – Գաւազան ծաղկեալ, գեղուղղէշ փայլեալ... ա. 379ա Տաղ Նիկողայոս հայրապետի – Աստուած անմահ, սուրբ թագաւոր... (379ա «Ի յելս յարեւու արեւ») բ. 379աբ Երեւմամբ սուրբ հրեշտակաց... (379ա «Այսաւր ցընծա յԵրուսաղէմ»):

138. 379բ-81բ ՃԼԹ. Գանձ սրբոյն Մինասայ, առաւաւտին («Ի ԲԱՂԻՇԵՑՈՅ») – Ի յերկնային լուսոյն հայրական... ա. 381բ-2ա Տաղ սրբոյն Մինասա առա­ւօ­տին – Տէր բարերար Հօր միածին... բ. 382բ Երմոգի­նեայ եւ Գրաբոսին... (382ա «Միաշաբաթ երեկոյին»):

139. 382ա-5բ ՃԽ. Գանձ սրբոյն Մինասայ, երե­կո­յին ասա՛յ, ո՛վ եղբայր («ԱՆԴՐԵԱԱՍՆ ԽՆԴՐԵՑ») – Անպարագիր Բանըն հայրական... ա. 385բ-6ա Տաղ սըրբոյն Մինասայ – Այսաւր նորահրաշ տաւնիւս ցընծամք...

140. 386ա-7բ ՃԽԱ. Գանձ սրբոց Եւստռա­տիոսեանց, խիստ ազնիւ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայ­ծառ փառաւք զարդարեալ... ա. 387բ-8ա Մեղեդի Եւստրատիոս[ի] – Առ քեզ պաղատիմք մաղթողական ձայնիւ... (387բ «Թէ խազով չես գիտեր, նա Ո՜վ զարմանալոյն գոյնն ասա՛»):

141. 388ա-90ա ՃԽԲ. Գանձ սրբոց առաքելոցն Թադէոսի եւ Բարդողիմէոսի, Յուդայի եւ Շմաւ[ոնի] (Գրիգորի է») – Գերարփի պայծառ, գոյիցըս պատ­ճառ... ա. 388ա [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – Գանձես ասեմ ընդ ասողին, / Րամից մանկանց առագաստին...) բ. 390ա Մեղեդի եւ տաղ առաքելոցն («ԻՄԷՈՍ») – Ի լըծակցութիւն գործոյ... (390ա «Ի խաչին տընկեալ») գ. 390աբ («ԱՌԱՔԵԼՈՅՆ ԵՐԳՍ») – Արեգակն արդար, որ ի Հաւրէ ծագեալ... (390ա «Ո՜վ զարմանալի»):

142. 390բ-2ա ՃԽԳ. Գանձ Յակոբայ Մըծբընայ հայրապետին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծահամբաւ անուն գո­վելի... ա. 392աբ Տաղ սրբոյն Յակոբայ («ՎԱՐԴԱ­ՊԵՏ») – Վարժիչ հանուրց եկեղեցեայց... (392ա «Յի­սուս Որդու ձայն՛ն ասա՛») բ. 392բ-3ա Այլ տաղ սրբոյն Յակոբայ («ԱՌԱՔԵԼ») – Անճառ միածին Հօրն երկ­նա­ւորին... (392բ «Դասքըն հրէական») գ. 393ա («ՎԱՐ­ԴԱՊԵՏԻ») – Վէմն անխախտելի յալեաց աշխարհի...

143. 393ա-5ա ՃԽԴ. Գանձ Իգնատիոսի հայրա­պե­տին եւ Պաւղիկարպոսի («ԳՐԻ Ո Է Ա») – Գոհա­բա­նական, գովասանական, գովեստ պերճական... (393ա ստ. լս.՝ Կաֆա. «Գրիգորե» – Գանձըս գրեցայ ես ի կարգի, / Րամեալ բանիւ յայս նամակի, / Իգ­նա­տիոս հայրապետի...) ա. 394բ Տաղ Իգնատիոսի հայ­րա­պե­տի – Ի սուրբ սերմանց առաքելոց... (394բ «Թէ խազով չես գիտեր, Յիսուս Որդու ասա՛ գոյնն ասա՛յ») բ. 395ա Իգնատիոս, մանուկ բարի... (395ա «Խաղա­ղա­րար»):

144. 395ա-6բ ՃԽԵ. Գանձ Ադդէի հայրապետին եւ Աբգարու թագաւորին («ՆԵՏԻ ԱՍ») – Նոյն քեզ վայել է... ա. 396բ Տաղ Աբգարու – Տէր բարերար Հօր միա­ծին... (396բ «Հըրճուիմք այսաւր») բ. 396բ-7ա Այլ տաղ – Տէրն ընկալաւ սիրով զնոսին... (396բ «Այսօր ցընծա Երուսաղէմ»):

145. 397ա-9ա ՃԽԶ. Գանձ Դաւթի մարգարէին եւ Յա­­կոբայ՝ եղբաւր Տեառն («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորք անքըննին, անճառ անհասին... ա. 399ա-400ա Տաղ Դաւթայ մարգարէին եւ Յակոբայ առաքելոյն – Յիսուս Քրիստոս Հաւր միածին... բ. 400ա Որ ըզԴաւիթ Յեսայածին...

146. 400ա-2ա ՃԽԷ. Գանձ սրբոյն Ստեփանոսի, առաջին մարտիրոսին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր անմահ թագաւոր... ա. 402ա Մեղեդի սուրբ Ստեփա­նոսի («Ի Ս») – Ի խաչին տընկեալ որթոյն... (402ա «Վերի մեղեդին ձայն, որ զաշխարհս արար») բ. 402աբ Տաղ սրբոյն Ստեփանոսի – Ամենեքեան ի մի բերան... (402ա «Վարինն՝ Յիսուս Որդու գոյնն ասա՛») գ. 402բ-3ա Տաղ սուրբ Ստեփանոսի («Ի ՆԵՐՍԻՍԷ») – Ի գաւազանէն Յեսսեա ստեղնեալ Ստեփանոս... (402բ «Յարեւելից յարեւմուտս») դ. 403աբ («ԿԱԹՈՂԻ­ԿՈՍԷ») – Կենդանի վըկայ մահուամբ կենդանոյն...

147. 403բ-5ա ՃԽԸ. Գանձ սուրբ առաքելոցն Պետ­րոսի եւ Պաւղոսի («ԻՍ ԳՐԻՉ») – Ի սպարապե­տին, ի սեռս երեսին... ա. 405աբ Մեղեդի Պետրոսի եւ Պաւ­ղո­սի («ՊԵՏՐՈՍԻ») – Պաղատիմք առ ձեզ, ընտ­րեալք... (405ա «Ձայն, որ զաշխարհս արար») բ. 405բ-6ա Տաղ առաքելոց – Պետրոս եւ Պաւղոս, քրիս­տո­­նէից պարծանք... (405բ «Ո՜վ զարմանալի խոր­[հուրդ]»):

148. 406ա-8բ ՃԽԹ. Գանձ որդոցն Որոտմանց՝ Յովհաննու եւ Յակոբայ («ԳՐԻԳԳՈՐԻ Է ՍԱ») – Գեղապանծ լուսով, գեղասքանչ գունով... ա. 408բ-9բ Տաղ Որդոցն Որոտմանց – Այն, որ եկեալ տենչմամբ սըրտին... (408բ «Որ ի դասուց երկնաւ[որաց]») բ. 409բ-10ա Ապա գնացեալ Յոհաննիսին... (409բ «Այսօր ցընծայ յԵրուսաղէմ») գ. 410աբ Ասացեալ ի Ներսիսէ («ՆԵՐՍԷՍԻ ԵՐԳ») – Նոր լոյս արփենոյն վառեալ որդիքն Որոտման... (410ա «Յարեւագալին գոյնն»):

149. 410բ-2ա ՃԾ. Գանձ Բարսեղի Կեսարու հայ­րա­պետին («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խաչաբարձ սուրբ արհի պանծալի... ա. 412բ-3ա Տաղ Բասիլիոսի – Այր մի ըն­տիր եւ անուանի... (412բ «Յիսուս Որդու գոյնն») բ. 413աբ Ի Նիկիայ մեծ քաղաքին... (413ա «Որ ի դասուց երկնաւ[որաց]») գ. 413բ Բասիլիոս, դու ես տեղի... (413բ «Այսօր ցընծայ յԵրուսաղէմ»):

150. 413բ-4բ ՃԾԱ. Գանձ Թաբօրի եւ անդաս­տա­նի («ԳԱՆՁ ԹԱԲԱՒՐԻ») – Գանձըդ կենաց, Որդիդ միա­ծին... ա. 414բ-5բ Աւրհնութիւն հասարակաց – Աւրհ­նե­ցէ՛ք զՀայրն Աստուած դուք ի սկըզբանէ... (414բ «Անձն իմ արի աղաւթէ»):

151. 415բ-7ա ՃԾԲ. Գանձ ձեռնադրութեան քա­հա­նայից («ԳՐԻԳՈՐՐԻ Է») – Գըթայ ի մեզ, Տէ՛ր ամենակալ... ա. 415բ ստ. լս. [Կաֆա] («ԳՐԻԳՈՐԵ») – Գանձս գրեցաւ ձեռնադրութեան, / Րամեալ բանիւ խորհըրդական, / Ի Գրիգորէ յոյժ անպիտան... բ. 417աբ Տաղ ձեռնադրութեան («Ի ՏԷՐ ԱՌԱՔԵ») – Ի մեծի հրաշափառ հանդիսի... (417ա «Վըկայից հան­դի­սից») գ. 417բ-8ա Ո՜վ անմահ հաց կենաց, մեզ տըւար, տէր Յիսուս...

152. 418ա-20ա ՃԾԳ. Գանձ քահանայաթաղի («ԱՌԱ­ՔԵԼ, ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ ԵՐԳՍ ԱՄԵ») – Այսաւր եհաս ինձ աւր վախճանի... ա. 420աբ Ողբ քահանա­յա­­թաղի – Որդիք լուսոյ Հաւրն մեծի... (420ա «Միա­շա­­բաթ աւր հա[րութեան]»):

153. 420բ-4ա ՃԾԴ. Գանձ քահանայաթաղի («ՄԱՆ­­ՎԻԼԻ Ե») – Մեծ եւ հըզաւր անուն հրաշալի... ա. 424ա Տաղ քահանայաթաղի – Բայց ես հոգով գոլ բացակայ... (424ա «Միաշաբաթ երե[կոյի]») բ. 424աբ Քանզի ճրագի նըմանեցայ... (424ա «Այսաւր ցընծայ յԵրուսաղէմ»):

154. 424բ-6ա ՃԾԵ. Գանձ պաշտաման եւ հսկման («ԱՌԱՔԵԼ») – Անտանելիդ երկնի եւ երկրի... ա. 426ա-7ա Ողբ վասն մեռելի – Լըւարուք ըզբարբառ բերանոյս... (426ա «Վըկայից հանդիսից»):

155. 427ա-9ա ՃԾԶ. Գանձ աշխարհաթաղի («ՄԱՆ­ՎԵԼՍ») – Մինդ ի յԷէն, Բանդ ի սկըզբանէ... ա. 429ա-30ա Ողբ մեռելթաղի – Ո՜վ քահանայք եւ վար­դա­պետք աստուածաբան... (429ա «Ղարիպին կեանքն է լալի»):

156. 430ա-1ա ՃԾԷ. Գանձ աշխարհաթաղի եւ հանգստեան («ԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ») – Այսաւր եհաս հրաման Արարչէն... ա. 431ա-2բ Ողբ մեռել­թա­ղի – Ես գիտէի զաշխարհ, թ[է] ինձ մուլք էր տըւած...

Ծնթ. 432ա «Դեռեմհասերիմհաւրըսեսգաւազան...» սկսուածքովմասիցառաջ՝ «Թէմանուկլինիվախճանեալն, նամինչիյայստեղսասա՛, եւթէերիտասարդ՝նազայսալասա՛»:

157. 432բ-3բ ՃԾԸ. ա. Ողբ ի բերանոյ մեռելոց ա­սա­ցեալ է – Յերէկ հողվերաւք անցի... բ. 433բ-4ա Ողբ աւտար երկիր մեռածի – Ինձ ումէտ կայր եւ կու­ման վանց քո գալուտ... գ. 434ա5բ Ողբ վասն մեռելի ա­սա­­ցեալ («ԳԷՈՐԳ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ ԲԱՆՆ Ի ԲԵՐԱՆՈ ՄԵ­ՌԵ­ԼՈՑ») – Գոչեմ առ ձեզ ողբերգական... դ. 435բ-7ա Ողբս աղիողորմ եւ ողբալի եւ կըսկծալի, ասա­ցեալ ի Նախաշ եպիսկոպոսի, Վասն նորահաս ման­կանց մեռելոյ – Արարիչն արարածոց մեզ բարկա­ցաւ...

Բ. [Տաղք]

– 437աբ Ցանկն է ապաշխարութեան տաղերուս, որ զխնդրեալ տաղդ դիւրեաւ գտանես. եւ զմեղ[ա­ւոր] գրիչ[ս] յիշ[ես] (437ա «Ո՜վ եղբայր պատուելի, յորժամ Աղուհացից պահքն հասանիս, նա զայս տա­ղերս կարգաւ յամէն աւր զմէկն ասա՛ ի լուր ժո­ղովրդեանն, մինչեւ ի Ծաղկազարդ, եւ այլ միջի կիւրա­կէիցն եւ շաբաթի աւուրցն զիւր գանձն գիտ ի կարգն եւ ասա՛, եւ այլ մընացած աւրերուն աւրն զմէկն ասա՛ կարգաւ, որ վըճարի: Եւ զմեղապարտ եւ անարժան գծողս յիշեա՛») – Ա. Նախ եւ առաջին՝ Յորժամ գըրեալ­քըն կատա[րին]... Լ. Յիշէ ըզբան Աւետար[ա]նին իմաս­տուն:

1. 438ա-41ա Ա. Տեառն Ներսէսի Կլայեցոյ ասա­ցեալ Յաղագս կատարածի աշխարհիս եւ յաւուր դատաստանի եւ հատուցումն գործոց – Յորժամ գըրեալքըն կատարին...

2. 441ա-2բ Բ. Վասն անկելոյն Ադամայ ի դրախ­տէն եւ սգալոյն եւ արտասուելոյն. եւ վասն հոգե­վարին եւ ճանապարհի հոգւոցն, եւ պատերազմի դիւացն եւ կայանի հոգոցն, Առաքել վարդապետէ ասացեալ – Վա՜յ այն աւուրն, որ ես ստեղծայ...

3. 442բ-4բ Գ. Վասն ահեղ դատաստանի քննու­թեանցն եւ յարութեան մեռելոցն, Առաքել վարդա­պե­տէ աս[ացեալ] – Յորժամ դրունք երկնից բացուին...

4. 444ա-5բ Դ. Վասն բաժանման արդարոցն ի մեղաւորացն եւ տանջանաց դըժոխոցն, Առաքել վար­դապետէ աս[ացեալ] – Յետ քըննութեանց դատաստանին...

5. 445բ-7ա Ե. Ողբ եւ կշտամբանք անձին, Առաքել վարդապետէ ասաց[եալ] («Ա-Ք») – Անթիւ չարեաւք յանցեայ ես...

6. 447ա-8բ Զ. Ողբ եւ խրատ ամենեցուն, Առաքել վարդապետէ («Ի ՅԱՌԱՔԵԼԷ ԽՆԴՐԵԱՑ ՍՏԵՓԱՆՈՍՆ Ո Յ») – Ի միտ առէ՛ք զողբըս բանիս...

7. 448բ-9ա Է. Ոտանաւոր եւ ողբ, Առաքել վարդա­պետէ («ՅԱՌԱՔԵԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏԷ ԱՅՍ») – Յիշելով զօր մահուն, սիրտ իմ սասանի... ա. 449աբ [Ողբ դատաս­տանին եւ դըժոխոցն, Առաքել վարդապետէ ասա­ցեալ. ձեռ. 2709, 370բ-5ա]– Յորժամ Գաբրիէլ գոչէ եւ յառնեն մեռեալքն ի հողոյն...

8. 449բ-51ա Ը. Ոտանաւոր Առաքել վարդապետէ ասացեալ՝ Վասն հոգէվարի եւ յերկնային ճանա­պար­հին եւ յօդային դիւացն հանդիպմանցն եւ հո­գոց կայանին, եւ յաւուր դատաստանին եւ դժոխոց տանջանացն («Ա-Ք, ՏԷՐ ԱՌԱՔԵԱԼ») – Աչք իմ ծովացեալ, գետք յինէն հոսեալ... Թիւ հայոց մեծի ութ հարիւր տարի / Եւ յիսուն ՚ւ երեք (1404) էր մըտեալ, որ զբանս ասացի:

9. 451ա-2բ Թ. Գովասանութիւն եւ խրատ խոս­տո­վանութեան եւ ապաշխարութեան, Առաքել վար­դա­պետէ – Եղբա՛յր, ինձ միտ դի՛ր եւ լըսէ՛...

10. 452բ-4բ Ժ. Խրատական բաներս լաւ եւ ըն­տիր, ի Գրիգոր վարդապետէ («Ա-Ք») – Աւրհնեալ է Հայրըն լուսոյ... (452բ «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

11. 454բ-5բ ԺԱ. Բանք վասն ահագին եւ սոսկալի գալստեանն Քրիստոսի, եւ դատաստանի աւուրն, եւ յանդիմանութիւն անձին եղկելոյս Վարդանայ – Յորժամ յիշեմ զաւրն ահագին...

12. 455բ-6բ ԺԲ. Խոստովանութիւն գաղտնեաց եւ խայտառակութիւն անձին – Մեղա, Տէ՛ր, ինձ ողոր­մեա՛, Տէ՛ր... (455բ «Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս»):

13. 456բ-7բ ԺԳ. Խրատ խռով չի կենալու եւ ոխ ոչ պահելոյ, Նախաշ վարդապետի ասացեալ – Անձն իմ, վա՜յ քեզ հազար բերան...

14. 457բ-9բ ԺԴ. Խրատական բաներս ագահու­թեան եւ անընչութեան, Նախաշ վարդապետէ – Սո­ղո­մոն, մայրն իմաստութեան...

15. 459բ-60ա ԺԵ. Խրատ հպարտ եւ ամբար­տա­ւան մարդոց – Քան զամենայն գործըս չարի... Ո՜վ յԱռա­քել անմիտ ՚ւ յիմար...

16. 460ա-1բ ԺԶ. Խրատ եւ կշտամբանք անձին, Նախաշ վարդապետի ասացեալ («Ա-Ք») – Անձն իմ, արի աղաւթէ դէմ արարաւղին...

17. 461բ-2բ ԺԷ. Ողբ ի վերայ մեղաց եւ նախա­տինք անձին եւ պաղատանք առ Աստուած («Ա-Ն») – Աստուած իմ, Յիսուս Քրիստոս, կենդանի եւ կենդա­նա­րար...

18. 462բ-3ա ԺԸ. Այլ ողբ ապաշխարութեան – Ողբս աղիողորմ, եղբարք...

19. 463ա-4ա ԺԹ. Այլ ողբ ապաշխարութեան յոյժ պիտանի – Անձն իմ, ընդէ՞ր ես ծուլացեր...

20. 464աբ Ի. Այլ ողբ ապաշխարութեան – Կամ ա­ռա­ջի քո ամաւթով... (464ա «Միաշաբաթ երե[կոյի]»):

21. 464բ-8ա ԻԱ. Ողբ դատաստանի աւուրն եւ դժոխոցն եւ անքուն որդանցն, յոյժ պիտանի – Յոր­ժամ տարերքն դըղըրդին...

22. 468ա-9բ ԻԲ. Ողբ եւ նախատինք եւ պար­սա­ւանք անձին եւ ահ դժոխոց («Ա-Ք») – Անհուն գետոց առեալ եմ... (468ա «Քրիստոս փառաց թագաւոր»):

23. 469բ-71ա ԻԳ. Խրատական բաներս Առաքել վար­դապետէ – Արեկ ասեմ բան հրաշական...

24. 471ա-2բ ԻԴ. Խոստովանութիւն եւ նախա­տինք անձին – Աղտեղացայ խօար մեղաւք...

25. 472բ-3ա ԻԵ. [Յովասափու Սեբաստացւոյ] Խրատ խոստովանութեան եւ ապաշխարութեան – Հաւատամք ի Քրիստոս, Որդին միածին... Յովասափ մե­ղապարտ Սեբաստիացի... (472բ «Յովասափին գոյնն է»):

26. 473ա-4ա ԻԶ. Վասն յարութեան հողացեալ մարմնոյս եւ գալստեանն Քրիստոսի եւ դատաս­տա­նի եւ հատուցումն գործոց մարդկան – Արարչագործն Աստուած, ստեղծաւղ համայնին...(473բ «Յովասա­փին ձայնէն»):

27. 474ա-5բ ԻԷ. Խրատական բաներս Առաքել վար­դապետէ («Ա-Ք») – Ամենայն փառք մարդոյ դատարկ եւ ունայն... (474ա «Յովասափու գոյնն է»):

– 475բ Ըստ անուան երգաւղի է բանս («ԱՌԱ­ՔԵԼԻ Է») – Անիմաստ Առաքել, քեզ ճարակ արա՛...

28. 475բ-7ա ԻԸ. Խրատական բաներս ի Նախաշ վարդապետէ («Ա-Ք») – Անցանէ մեծութիւն եւ փառք աշխարհիս... (475բ «Յովասափու գոյնն է»):

29. 477աբ ԻԹ. Տաղ վասն համբերութեան – Սուրբ հայրքըն հոգեւորք մեզ աւանդեցին... (477ա «Յո­­վասափու գոյնն է») ա. 477բ-8բ Յոյս եւ ապաւէն եւ կեանք... Նայեա՛ յաղաչանք գերոյս՝ / Յովասափ բա­նիս հարցական (477բ «Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս կեն[դանի]»):

30. 478բ-80ա Լ. Տաղ ապաշխարութեան – Յիշէ զբան Աւետարանին... (478բ «Աստուած իմ Յիսուս Քրիս­տոս կենդա[նի]») ա. 480աբ Խաչատուր Կեչա­ռեցոյ («Ա-Ք») – Այս կեանքս է յերազ նըման... (480ա «Երազ է եւ սուտ, եղբայրք»):

Տե՛ս Մատենագիրքհայոց, հտ. ԺԳ., Գանձարան, ԳիրքԱ., Անթիլիաս-Լիբանան, 2008: Մատենագիրքհայոց, հտ. ԺԴ., Գան­ձարան, ԳիրքԲ., Անթիլիաս-Լիբանան, 2008:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

6ա Եւ զմեղապարտ եւ անարժան գծող սորա զԶա­քարիայս, որ մականուամբ Ճանդէմիր կոչիմ, յիշեա՛ ի Տէր Յիսուս. եւ դու յիշեալ լիցիս ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

6բ Ով սիրելի եղբայր որ ես, / զայս քեզ խըրատ տամ որ լսես, / յորժամ ըզգանձս եղանակես, / զթուխ­թըն թըքով չապականես, / եւ անողորմ ի յետ չի պար­զես, / հանց որ կապին վընաս գործես / կամ թէ անգէտ ձեռն արկանես, / խոզաց մարդկան կոխան շինես: / Զոր գանձ կամիս որ դու ասես, / զցանկի համարն յա­ռաջ­քըն տե՛ս, / տըգիտութեամբ չի չարչարես, / այլ հա­մա­րով շուտ գըտանես: / Յորժամ որ գաս ըզգանձս ասես, / գըրոց լուսանքըն չաղտոտես / եւ կամ թանաս ըզմատդ ու շրջես / եւ զիմ գըրածս ապականես, / այլ յոյժ սիրով նախախնամես, / սըրբեալ ձեռաւք, շորով բըռ­նես, / ի հրոյ, ի ջրոյ ի զատ պահես, / ապա զԱս­տուած դու տեսանես: / Երկու-երեք շորով պատես, / ի չորային տեղիս դընես, / ի պատշաճի օրն որ գիտես, / ապաբերեալ եղանակես: / յորժամ կարդաս զգանձս եւ ասես, / որ ընթեռնուս եւ որ լսես, / ըզՃանդէմիր գը­րիչս յիշես / եւ ողորմի դու ինձ ասես: / 10ա Զյետնեալ գրիչս յիշեցէ՛ք ի Տէր միով ողորմիսիւ, եւ Տէր ձեզ պարգեւէ զիւրն (նման՝ 84ա):

10բ Ի թվականիս հայոց մեծի, / անցեալ հազար եւթանասնի (1621), / սեպտեմբերի ամսոյ վերջի, / աւար­տեցաւ Կաֆայ քաղքի, / առ ոտըս Սըրբոյն Սար­գըսի / եւ իւր որդւոյն Մարտիրոսի, / ձեռամբ նըւաստ Զաքարիայի, / այլ մականուամբ՝ Ճանդէմիրի: / Ո՛վ պա­տահողք այս մատենի, / հա՛յրք եւ եղբա՛րք իմ սիրե­լի, / յերես անկեալ կամ առաջի / եւ պաղատիմ արտա­սուալի, / յորժամ երգէք զսա յատենի, / քաղցըր ձայնիւ ախորժելի, / ուսուցչիս իմ տուք ողորմի / եւ Տէր Յիսուս ձեզ ողորմի:

Տե՛սԺԷ. դ., յիշ-ք, Բ., էջ 15-6:

34ա Այլեւ ստացողին եւ փողարկողին մեղաց թո­ղութիւն (նման՝ 100ա, եւն):

90ա (ստ. լս.) Ո՛վ վեհիմաստըդ գովելի, / յորժամ երգես զսա յատենի, / մի՛ մեղադրեր ինձ՝ գըծողի, / հողս եւ մոխիրս, որ եմ հիմի: / Զի յաւրինակըն յայս­տեղի. / այսպէս էր, զոր ես գըրեցի, / յետոյ գըտայ բան ճըշգըրտի, / ըղորդեցի յայսմըն տեղի:

164բ Տէ՛ր Յիսուս, ողորմեա՛ եւ թողութիւն շնոր­հեա՛ յամենայն յանցանացն ստացողի այս սուրբ Գան­ձարանիս՝ շնորհալից եւ հոգիասէր տէր Մինասին, որ բազում փափագմամբ եւ սիրով ետ գրել զսա վասն պայծառութեան սրբոյ եկեղեցոյ՝ յիշատակ իւր եւ իւր ծնողացն: Թվ[ին] հայոց ՌՀ. (1621), ի Կաֆայ քա­ղաքի: Եւ զիս՝ զմեղապարտ գծող սորա ընդ նմին յի­շես­ջիք ի Տէր, եւ Աստուած զձեզ իւր սուրբ տեսոյն արժանի առնէ. ամէն:

Տե՛սԺԷ. դ., յիշ.ք, Բ., էջ 16:

331բ Քրիստոս Աստուա՛ծ, քո սուրբ եւ արժանաւոր վըկայիցս բարեխօսութեամբն փրկեա՛ եւ ազատեա՛ զըստացող սուրբ Գանձարանիս զպատուելի քահա­նայն՝ զտէր Մինասն անշէջ հրոյն եւ անշիջանէլի բոցոյն, հանդերձ ծնողիւքն եւ իւր նընջեցելովքն, ընդ նմին զմեղապարտ գծող սորա՝ Զաքարիայիս, եւ թղթիս կոկող զՅարութիւն դպիրն:

Տե՛սԺԷ. դ., յիշ-ք, Բ., էջ 16:

437բ Յեղկելի եւ անարժան, յետին եւ վերջին մե­ղա­պարտ Ճանդէմիր գրչակս յիշել աղաչեմ:

Տե՛սԺԷ. դ., յիշ-ք, Բ., էջ 16:

480բ Փառք եւ պատիւ Հաւրն էական, / որ է անեղ եւ անվախճան, / եւ միածնի իւրոյ ծնընդեան, / եւ փա­ռակ­ցի իւրոյ բղխման. / Երեքանձնեայ աստուածու­թեանն եւ միակամ իշխանութեանն, անցեալն յայժմոյս եւ յապագայն / եւ անզըրաւ միշտ յաւիտեան:

481ա Փառք Հաւրն՝ անեղ եւ անվախճան, / ան­ժա­մա­նակ եւ անսահման, / ստեղծչին յԷից եւ մարմնա­կան, / որ ըստեղծեաց կամս ապաստան, / եդ ի դրախ­տին վայելչական, / ետ պատուիրան չուտել միայն: / Իսկ բանսարկուն ըսկըզբնական, / յոյժ քաղցրացոյց կերն ախորժեան, / եդ ի մըտի անպատեհ բան՝ / զիա՛րդ արկցէ ի իւր կըլման: / Մըտեալ ի պորտըն թիւնական, / պատճառ աւձոյն լիցի խաբման, / դի­մեաց յԵւայ մաւր մեր նախնեան, / ասէ. Զիա՞րդ ձեր պատուիրան / ոչ վայելէք աստ ճոխական, / մինչ ոչ ուտել յԱդին ծառն այն: / Թէ՝ Է՞ր ստեղծօղն ձեր բարե­կամ / ձեզ ոչ յանձներ մի պըտուղն այն՝ / չուտել եւեթ առիթ խաբման, / ծնանիլ յորդիս աստուածական: / Կ­երեալ անդէն արտաքս անկան, / կորուսին զփառս վայելչական, / իջին խոռոջս յանդընդական, / սփածան սաղարթս յոյժ լալական: / Մինչ ժամանակ ինչ բազ­մազան / կացեալ անդէն խաւարական, / ոչ շատանայր այնու չարն այն, / մինչ զի էառ տիպն ըղձական: / Իսկ անըսկիզբն եւ անսահման՝ / Հաւր միակամ անանջատ­ման, / եկեալ զգեցաւ մարմնոյն առն այն, / կանգնեաց երկրի ըզմահարձան: / Պընդեալ զմածաւ պատրօղ փայտն այն, / իսկ նա եղեւ առիթ զենման, / կախեալ ի նա մարդոյն փոխան / եւ ճաշակեալ լեղի զմըռսեան: / Բեւեռելով քառաթեւն այն՝ / եհեղ զարիւնն ի փըրկու­թեան, / ազատելով սեռս բանական, / մեզ ամրութեան եղեւ վահան: / Իսկ մեզ՝ որդւոցս ողորմական, / ոչ ունե­լով իմաստութեան, / մինչ ժամանակըս բաժանման / լեզուաց յերկուց յիւթանասնեան: / Յանկարծակի սաս­տիկ հընչման, / հողմով հոգոյն յոյժ մաքրական, / 481բհըրդեհելով բիծս ախտական, / ծորեալ յի­մաստս Հոգոյն բղխման: / Փառս առաքեմք Հաւրն ան­սահման, / Որդւոյն պատիւ տամք միաբան, / Հոգւոյն՝ ներբողս անզըրաւական, / այժմ եւ ապա եւ յաւիտեան:

(յետայսու ծայրակապ՝ «Զաքարիայ գրչի»)՝

Զըրաւ անյարմար գրոյս՝ դրուատեմ ճառս այս նազելի,

սահման եւ ըսկիզբն եդեալ ծնընդեան Որդւոյն միածնի,

յանգեալ շարունակ կարգի, մինչ անտեսն երկրի մըկըրտի,

յետ որոյ ըսկիզբն առեալ սքանչելեացն զարմանալի:

Այլ եւ հրաշագեղ բանիւք զարդարեալ՝ ճառիւք զանազան

մեծի յարութեանըն Տեառն վերելեկ փըրկչին պատմական,

այլ եւ ոչ բազմաց անցեալ, իջեալ դասս հուրն անկիզական,

չըքնաղ զարդարեաց զնոսա, ծաւալեաց աշխարհ ամենայն:

Քարոզս առաքեալ յոլորտս, խըրատեալ զբաղեալս երկրական,

կալով ձիթառատ պարգեւս խընդրողաց ընձեռել բաշխման,

երիս հաստատեալ վըկայս մեզ պատգամ այնր փափագման,

յայլակերպ երեւելով, այս է փառք Հաւր ձեր նախնական:

Ամպաչու թեւեալ յառաջ եւ յափշեալ վիմին կեփայեան,

թըմբրեալ ի յահեղ տեսլեան, ցոլախիտ լուսոյն փայլակման,

ասէ. Արասցուք Տէր մեզ տաղաւար ըստ երիս անւան՝

Բաղդադ Զեբեդեա որդոցն, նըստիլ գահս աջ եւ յահեկեան:

Րահվար սորին շարի ցուց[ա]նիլ հոգւոց պանձալի՝

խոս[տա]ցեալ մաքուր կուսին, թէ էակից աւանդման քոյին

յանկարծ հրազինեաց խըմբօք, փոյթ հասեալ տենչ­մամբ բաղձալի

առեալ սըրբասնեալ հոգին, մեզ ցուցեալն տըւեալն ի յայտնի:

Ի քեզ եմք անձեալ որդիքս եւ յեցեալ պարիսպ շուրջանակ,

զենարան փըրկչին մեսեա եւ տեղի բարձրեալ գերունակ

նեղելոցս այլասեռից դու բուժիչ խնդրողացս արագ,

սուրբ խաչ մեզ վահան կանգնեալ, ցոլանաս աւուրն աներեակ:

Այլ եւ բազմախուռ լըցեալ սուրբ քարտէզս այս ո՛գ ներբողեան

սըրբոց եւ տէրունական, ժողովեալ պատճառք գովեստեան

հարց եւ միանձանց եւ տեարց, որք արեամբ մարտիրոսացն

գովեստ եւ խրախճան կարգեալ բազմասփիւռս յեկեղեցական:

Յայսմ ցանկացող եղեալ ոմն հասու այսըմ արուեստեան,

երաժիշտ, եռափափագ, անտրոհմամբ ի սա անձկական:

գործեալ յիշատակ իւրոյ, ծնողացն եւ զարմից լըրման.

յիշման արասջիք արժան զըստացող սուրբ տառիս յայսմիկ,

որ ճահեաց ի սմա հաւանման:

Գանձիս այս հոգիաբուղխ եւ բաշխման ընդարձակ եւ լայն,

հիբար գետօրեա սըփռեալ, քառաժեռս եւ մուտ դժուարեան

ոչինչ համարեալ ներկայս կամ յայլմէ ի յայլ վաճառման

եթ եւ մի սորին ըղձմամբ |482ա| պարապեալ ի զաւրս ամենայն:

Րաբունի՛ք, սո՛ւրբ հարք ընտրեալք, որք երգէք ձայնիւ ի յատեան

զոյգ առ զոյգ յօդիւ ոգել յանագի պըտղոյս քաղցարահամ,

ընթերցո՛ղք, լսո՛ղք սորա, սուրբ յիշման արասջիք արժան

ծընողիւք հանդերձ սեռիւք զտէր Մինաս մաքուր քահանայն:

Ի սէր սըխրալեաց անբաւ շնորհողի սուրբ գաղափարիս,

Զաքարիայ կրաւնաւորն յիշեսջիք ի մասին բարիս,

հանդերձ ծընողօք իւրովք՝ փոխելովք եւ որք ի աստիս,

փոխանակ սորին շընորհ ժառանգել յադինն հայրենիս:

Չըքնաղ եւ զարմանալի, վայելուչ պերճափառ սըրբոց,

սուրբ տաճարիս յիշատակ՝ յորջորջի տեղի Քառաս­նոց,

յիշատակ անջընջելի ի հանդէս սա բազմաց խընդրոց,

որովք կարասցին տանել մի առ մի ձայնիւ քաղցր երգոց:

Ի թըւականիս հայոց տումարիս մեր յաբեթական,

անցելոյ ամանակիս Ը.երորդ դարիւ հոլովման,

հազար ամ թըւով անցեալ, յարաբարդն յիւթանասնական (1621),

վերջ եւ առ ծայրի ժամուս դիմեսցուք առ Հայրն երկնական:

Ի յանգի սորին յիշել ոչ արժանս, եղկելիս բազմաց,

յորժամ ըստ սարասի վանգիւ բարձրասցի շեշտիւ եւ բըթաց,

յայնժամ կարդասցեն աւաղ, թէ չիցէ զուգաշար միմեանց,

կըրկին ըզվէրս աւելելալ, այրեսցեն զլեարդ իմ խորոված:

Յերես անկեալ աղաչեմ՝ պահողք այս սուրբ մատենիս,

խընդրել թողութիւն իմոց, նա եւ ինձ եւ ազգիս համայնից՝

Զաքարեա գըրիչս յիշել, թարմատար յոգունց յեղկելիս,

ուսուցիչս ողորմի տալ, զի եւ դու ըզնոյն լըւիցիս:

Լալագին դիմեմ առ ձեզ, ո՛վ սուրբ հարք դուք, քաղցրաբարբառ

խնդրել թողութիւն մեղացս, որ բնութեամբս կարծր եմ, խիտամառ:

Կակղասցի տալով առ իս սուրբ շնորհացդ շնչոյս տուր եւ առ,

զըրաւի ճառիս լըրման Հաւրն, Որդւոյ, Հոգւոյն տամք միշտ փառ:

Յորժամ աւր աւուր պատեհ քաղցր երգով ասէք միակամ

բարի կերակրոց ախորժ, լծակցիք միմեանց համա­դամ,

չըստգըտել նըւաստ գըրչիս, անպատշաճ գըրոյս զըրաւման,

ասել ըզՀայր մեր յերկինս՝ յետ սորին իրի կատար­ման:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 482բ (ԺԷ. դ., նոտրգիր) Դարձեալ յիշեսջիք ի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ըստացող սուրբ Գանձա­րա­նիս՝ զՍուրբ Քառասնից ժողովուրդն՝ զմեծ եւ զփոքր, առհասարակ զամենեսեան՝ զարսն եւ զկանայսն, որ ստացան զսուրբ Գանձտետրս հալալ արդեանց իւրոց եւ եդին յիշատակ առ ոտս Սուրբ Քառասունք անուա­նեալ տաճարին՝ իւրեանց հոգւոյն եւ իւրեանց նընջե­ցե­լոցն հոգւոյն: Եւ է սա ազատ, ոչ ոք չունի իշխանութիւն այսուհետեւ հանելոյ զսուրբ գիրքս այս ի յայս եկե­ղեց­ւոյս՝ ո՛չ ծախելով եւ ո՛չ գրաւելով: Եւ թէ ոք յանդգնի, զպատիժն Կայենի եւ զՅուդայի եւ զխաչահանուացն ընկալցի: Այլ խնամով պահողքն աւրհնուին յԱստուծոյ եւ ամենայն սրբոց նորա, նա եւ ի մէնջ. ամէն, Հայր մեր:

2. 2բ (1814 թ., շղագիր) 1814 փետրվարի 12 եկի եւ ի Չոռնամորու Սուրբ Խաչ՝ ի Քրիստոս ի ծառա­յու­թեան: Յարութիւն յաբեղայ Ղազարեան Ղզլարեցի:

3. 4ա (1851 թ., շղագիր) Մատթէոս քհյ. Բէկու­լո­վի, 1851, մայիս 28:

4. 2բ (ԺԹ. դ., շղագիր) Որժամ պէս-պէս պատե­րազ­մունք եղեւ Ղրիմու երկիրն, այս անգին Քանծա­րանըս շատ տեղ քալցուցի, անվնաս պահեցի: Ով ոք զայս կարդայ, յիշէ զիս առջի Աստուծոյ, եւ ինքն յիշեալ լիջի ահեղ ատենին: Հայր մեր, որ երկինըս ես, սուրբ եղէ: Փոքրիք ծառայ Գրիգոր քահանայ Խըլըճիեանց:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «258, 2736», 1ա՝ «ՌՀ. – 1621, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «ողբ Աստուածածնի ի ԾԲ.», 71ա (գծեր), 482բ՝ «նայցիւ, օրհն, աւրհն: Աւրհնեալ Տէր մեր եւ փըրկիչ Յիսուս Քրիստոս, Հայր մեր որ երկինս է: Սարկաւվարգայ վպի, փառք Աստուծոյ», Պհպ. Եա՝ «այսպէս»:

2737

ԹԷՈԴՈՐՈՍՎԱՐԴԱՊԵՏՇԻՐԱԿՈՒՆԻ, ԿԻԹԱՌՀԱՅԿԱԿԱՆ

(Հատորք Ա., Բ., Գ.)

ՍՐԲՈՑ ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՆՔ (Գանձակ)

ՌՅԻԶ.-ՌՅԻԷ. – 1877-1878

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 445 (գրչի էջակալում՝ 1-407, որ է՝ Պհպ. Ա.-203ա, 1-320, որ է՝ 209ա-367բ, 1-143, որ է՝ 374ա-445ա). չգրուած՝ 1բ, 203բ-8բ, 209բ, 368ա-73բ, 374բ, 445բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԸx12 (Ա, Գ 10, ԺԸ 8)+Ա-ԺԴx12 (Ա 11, ԺԴ 9)+Ա-Զx12 (Ա 14, Զ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29.7x20.3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (25x15-8): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 16-23: ԿԱԶՄ՝ մոխրագոյն հէնքով կանաչ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ բաց դարչնագոյն կտաւ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը կար­գով՝ մանուշակագոյն-ծիրանի-մանուշակագոյն (երանգներն ըստ հատորների): ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, չգրուած սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը մաշուած, Ա. փեղ­կի ստորին եզրը կոտրուած, տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, զանազան բծեր. 1ա, 408բ՝ թանաքի հետքեր, թ. 194՝ ստորին եզ­րը­ կտրուած, 339բ՝ ստորին մասում բնագիրը խաթարուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-445ա [Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի, Կի­թառ հայկական]

1. 1ա-203ա [Տիտղ.] Կիթառ հայկական: Հագեր­գա­կան վիպասանութիւն ազգի հայոց, աշխատասի­րեաց Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի, վանահայր Սրբոց Թարգմանչաց վանից Խաչակապու Գանձակ գաւառի: Ա. հատոր, ի 1877 ամի, ի 1 յունիսի, ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց

– 2ա-3ա Յառաջաբանութիւն – Հարկ անհրաժեշտ կայ ի վերայ իւրաքանչիւր հայրենասէր անհատի... Թէո­դորոս վարդապետ Շիրակունի, վանահայր Սրբոց Թարգմանչաց վանից՝ մերձ ի Խաչակապ: Ի 1877 ամի, ի 1 յունիսի, ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց:

– 3բՈր սրտիւ ուրախ երգէ զայս կիթառ / ի տենչ հայրենեաց զակատի իսպառ... կիթառ հայկական ի Հայկայ բարբառ / հայկազանց հնչէ վէպս հնափառ: Թ. վ. Շ.:

4ա-203ա [Մասն առաջին] Հագներգական վի­պա­սանութիւնն նախնի Հայկազանց

ա. 4ա-15բ Յաղագս Հայկայ: Գլուխ Ա. – Հայկ դիւցազն քաջագանգուր ծնունդ, սնունդ ի վէհից / հաս­տաբազուկ աղեղնաւոր, դասեալ ի դասս յաւեր­ժից... վախճանեցաւ ի հասակի հարուստ ամաց չորս հարիւր:

բ. 15բ-6բ Գլուխ Բ. – Արմենակ էր որդի Հայկայ, / որդի սիրուն, անդրանիկ / նման հօրն առաքինի կեանս վարեաց երջանիկ... ինքն չոգաւ ի գերեզման, ի սիրտ երկրի, սիրտ հողոյ:

գ. 16բ-7բ Գլուխ Գ. – Արամայիս որդի ազատ, Արմենակայ հարազատ / էր որ յաջորդեալ հօրն իւրոյ / բնակեցաւ յԱրարատ... եւ յաջորդեաց նմա սրտին Ամասիա անուանի / պայազատեալ զազգս հայոց / իւր ընդ թեւօք գովանի:

դ. 17բ-8բ Գլուխ Դ. – Ամասիա, որ էր որդի Ար­մայիսայ քաջազին, / որ էր սերունդ, ցեղ եւ ծնունդ, / թոռն Հայկայ դիւցազին... Զտէրութիւն Հայոց Մեծաց / յանձնեաց որդւոյն Գեղամայ / զի տիրեսցէ ինքնա­գլուխ / մինչ ի ծնունդ Արամայ:

ե. 18բ-20ա Գլուխ Ե. – Գեղամ որդի Ամասիա՝ արիասիրտ, ժրաջան, / Սա յաջորդեալ հօրն իւրոյ՝ աշ­խա­տասէր, քրտնաջան... ի սմանէ բաժանեցան ազգ եւ լեզուք այլեւայլ / Ուտիք, Լբնիք, Գարմանք, Գուգարք, խեցբեկոր բառ ի տայլայլ:

զ. 20աբ Գլուխ Զ. – Հարմայ որդի է Գեղամայ, հայր դիւցազին Արամայ, / որ յԱրմաւիր պայազատեալ յիւր քաջազին Գեղամայ... Զմիապետ իշխանութիւն թողեալ որդւոյն Արամայ՝ / տալ զարժանն ըստ ար­ժանւոյն, արժան ժառանգ գոլ Հայկայ:

է. 20բ-5բ Գլուխ Է. – Արամ ծոռն ծոռան Հայկայ, թոռն քաջին Գեղամայ / երկինք Հայոց զիշխանութիւն յանձնեաց քաջին Արամայ... Կեցեալ ամն յիսուն եւ ութն, վախճանեցաւ յակողնի, / թողեալ Հայոց տէրու­թիւնն որդւոյ իւրում Արայի:

ը. 25բ-30ա Գլուխ Ը. – Արայ՝ որդի քաջ Արամայ, որդի, ժառանգ անդրանիկ / կայտառ, չքնաղ, բարձրա­հա­սակ, աչեղ սիրուն, գեղեցիկ... Ի հասակի վաթսուն ամաց մեռաւ զմահ քաղցր ի քուն / չեթող ժառանգ, որդի, սերուն՝ ի պահպանել Հայաստան:

թ. 30ա-5բ Գլուխ Թ. – Ի քաջ Հայկայ յաջորդեցին ցԱնուշաւան մինչ ի Սօս, / յորդւոց յորդիս յաջորդեցին քաջ նահապետք քրտնահոս... Առ կրօնս Հայաստանի չեղեն երբեք ապստամբ / խոնարհ, հըլու սուրբ օրի­նաց, միշտ ջերմեռանդ սրբութեամբ:

ժ. 36ա-44ա Գլուխ Ժ. – Ի տեղի վեհ քաջ Պա­րոյրայ որդին եկաց թագաւոր / քաջն Հրաչէ, հրածո­րան, ականք փայլէր փառաւոր... Վասն որոյ արժան դատեալ նստաւ Հայոց թագաւոր / տէր, դատաւոր, պետ եւ իշխան ազգիս հայոց գլխաւոր:

ժա. 44ա-8ա Գլուխ ԺԱ. – Զի յաջորդեաց քաջ Տիգ­րա­նայ որդին Վահագն դիւցածին / պայազատեաց զազգս հայոց արին Վահագն հայկածին... եառ հան­գիստ, դադարեցաւ Հայոց յաղթող տէրութիւն (վերջ Հայկազանց թագաւորութեան):

– 48բ-9բ Երգ մուզայից առ նահապետս հայոց – Հայկ լայնալիճ աղեղնաւոր / լարեա՛ զաղեղդ մկնդա­ւոր... Քէն ու նախանձ ի մէնջ բարձցի / սուրբ սէր եղ­բարց Հայս եռասցի. ամէն:

ժբ. 49բ-56բ Ժամանակ անիշխանութեան Հայոց. առաջին. Գլուխ ԺԲ. – Զի յետ մահուան վեհ Վահէի ան­կան Հայքն յայն վիճակ... պահէա՛, Տէ՛ր իմ եւ Աս­տուած / զազգս հայոց անսասան. ամէն:

ժգ. 57ա-62բ Մասն երկրորդ. թագաւորութիւն Ար­շա­կունեաց. գլուխ ԺԳ. – Քետուկան ի ծննդոց նահապետին արդարոյ / շառաւիղեալ պարթեւազինք հօրն հաւատոյ, յար բարւոյ... Սա առաջին անուա­նե­ցաւ, թագաւորաց երջանիկ:

ժդ. 62բ-79ա Գլուխ ԺԴ. – Զի զկնի Վաղարշակայ որդին տիրեաց հարազատ / քաջն Արշակ դիւցազն արին, պարթեւածին պայազատ... Զվեհ քաջն, զօրա­վարն կացոյց գլուխ Բասափրան, / զօրսն Պարսից եւ զՀայոց արար նման յապաստան:

ժե. 79ա-82բ Գլուխ ԺԵ. – Արար բազում քաջու­թիւնս զօրապետն Բարսափրան՝ / երբ կացուցաւ Պար­սից շահէն զօրաց իշխան, պահապան... մինչ Կեսարեայ, մինչ ի Թարսիա, մինչ ի մեծն Պաղեստին:

ժզ. 83ա-7բ Գլուխ ԺԶ. – Թագաւորեալ քաջ Ար­շա­մայ վերայ Հայոց առնաբար, / վարեաց զիշխանութիւն համեստ, խաղաղ, գառնաբար... նա երբ լուաւ՝ իսկ հաւատաց առ ՏԷր փրկիչ կենսատու:

ժէ. 87բ-100ա Գլուխ ԺԷ. – Աբգար արքայ Հայոց Մեծաց ծնգեալ ցաւօք անձնահաշ / յորժամ լուաւ Քրիս­տոսի փրկչին մերոյ զհրաշ... փչեալ լինէր զյետին շունչ, անդ մեռանէր հողմահար:

ժը. 100ա-8բ Գլուխ ԺԸ. – Ժամանակս թագաւորաց Սանատրկայ, Աբգարու, / ի լրանալ գուշակութեանն մարգարէին Ագաբու... Որոյ ալիք նոր էր ծաղկեալ իբրեւ կանանչ արտասէզ:

ժթ. 108բ-18բ Գլուխ ԺԹ. – Սանատրկոյ արի որ­դին, քաջ Արտաշէս թագաւոր / թագաւորեալ տեղի քաջին, Երեւանդայ նենգաւոր... Սիրտ ի տրոր, աչք յարտասուս, ձայն ի կական, ողբ եւ կոծ:

ի. 119ա-24 Գլուխ Ի. – Եւ յաջորդեաց Արտաշէսի որդի նորա Արտաւազդ, / որ հալածեաց զեղբայրս իւր յԱրարատայ արտալած... Աշխարեցին մահ Վաղարշայ յողբ ի կական դառնակոծ:

իա. 124ա-30ա Գլուխ ԻԱ. – Յետ Վաղարշայ որդի նորա Խոսրով արքայ առաջին / Թագաւորեաց վերայ Հայոց վաղակաւորն առաջին... Իւր քաջ բազկի զօրու­թեամբն տիրեաց դաշտին Արարատ:

իբ. 130բ-41ա Գլուխ ԻԲ. – Յառաջ քան նախ գա­հա­կալել քաջ Տրդատայ վեհ յարանց / քաջութիւնն հռչակեցան առաւելեալ, քան զհարց... քաջ հսկային, վեհ Տրդատայ էր կենակից տարփածու:

իգ. 141ա-50բ Գլուխ ԻԳ. – Յետ սակաւ ինչ հան­դար­տելոյն Տրդատ արքայ մարտից զատ / առ յամե­նայն ի կողմանէ ապահովեալ անձնազատ... Վայրա­հակեալ թշուառութեանց թշուառութիւն յաւիտեան:

իդ. 150բ-9ա Գլուխ ԻԴ. – Ի մեռանել երանելոյն քաջ Տրդատայ արքային / թագաւորին Հայոց Մեծաց, անպարտելի հսկային... Ոհ, որպիսի բարիս մարթի բոցս տալ յայս հէք յարքայէ:

իե. 159ա-83ա Գլուխ ԻԵ. – Արշակ, ասեն, ունէր վարս անհոգ, անկարգ, անոպայ / անառակեալ միշտ մո­լութեամբ վարէր կեանս անտղայ... ըստ արժանւոյն սա ընկալաւ զմահ դաժան տապ ի տապ:

իզ. 183բ-9ա Գլուխ ԻԷ. – Մեծ Թէոդոս՝ փոխան Պա­պայ, արքայ կացոյց Վարազդատ, / զՎարազդատԱրշակունին պատուով յղեաց յԱրարատ... Երկիր բա­նայ զիւրն կոկորդ, զհուր ժատքէ ի ներքուստ:

իէ. 189ա-203ա Գլուխ ԻԸ. – Զի զկնի մահուան Մեծի վեհ Արշակայ Երրորդի / վիճակ ներքին Հայաս­տանի կայր անտէրունջ վրդովի... Անկան հայքն գերի սթար, ի ցաւս անբաժ, ցաւս անհուն: Վերջ Ա. հա­տոր[ո]յ Կիթառ հայկականիս:

2. 209ա-367բ [Տիտղ.] Կիթառ հայկական, Բ. հա­տոր: Սկսեալ ի յիշխանութենէն մարզպանաց մինչ ցբարձումն Բագրատունեաց թագաւորութեան: Երկ մատանց Թէոդորոսի վարդապետի Շիրակունոյ: Ի 1877 ամի, ի 20 նոյենբերի, ի վանս Սրբոց Թարգ­մանչաց, |210ա| Կիթառ հայկական: Հագներգական վիպասանութիւն ազգիս Հայոց, աշխատասիրեաց Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի՝ վանահայր Թարգ­մանչաց վանից Խաչակապու: Բ. հատոր, ի 1877 ամի, ի 20 նոյենբերի, ի վանս Սրբոց Թարգ­մաչաց, կրկին արտագրեալ:

– 210բ Որ ուրախ սրտիւ երգէ զայս կիթառ, / ի տենչ հայրենեաց զակատի իսպառ... Կիթառ հայկական ի հայկայ բարբառ / հայկազանց հնչէ վէպս հնափառ: Հեղինակն՝ Թ. վ. Շիրակունի:

211ա-367բ Մասն երկրորդ. Իշխանութիւն մարզ­պանաց

ա. 211ա-26ա Գլուխ Ա. – Վռամ կացոյց զոմն իշ­խան Հայաստանի մարզպան / Վիհրշապուհ այր սէգ, հզօր, բարեբարւոյ, խոհական... Զայլսն դիւրաւ հան­դար­տեսցէ իւր ընդ կամօք ի վերջոյ:

բ. 226ա-33բ Գլուխ Բ. – Ատրորմիզդ եկեալ կալաւ զքահանայս սրբասուն, / արկեալ յորս այս ի կապ շղթայ, հայրս բարի սրբասուն... Մխիթարէ զօրս հայոց յազդու իւր բան բերկրալից:

գ. 233բ-41ա Գլուխ Գ. – Հայք ոչ գտին խաղաղու­թիւն եւ ոչ երբէք բնաւին՝ / ի ժամանակ մարզպանաց ու ոչ եւս տակաւին... Որ ձեռնամուխ լինել ի մանկ, մատնել ընկեր, բարեկամ:

դ. 241ա-57բ Գլուխ Դ. – Զի զկնի վերադարձի զօրավարին Միհրանայ, / չեղեւ երբէք հանգստութիւն, անդորրութիւն Վահանայ... Ոչ կառավար, այլ կողոպ­տիչ, Հայս արարին վայաստան:

ե. 258ա-62բ Գլուխ Ե. – Զի զկնի մահուան վեհին, բազ­մայաղթին Սմբատայ / ընտրեաց ազգն Սահա­ռու­նին ոչինչ ընդհատ Սըմբատայ... Հոմանունն հաւոյն իւրոյ, զաշխարհ արար շէնապատ:

զ. 262բ-9ա Գլուխ Ը. – Զի զկնի հանդարտելոյ Հա­յաս­տանի ամս երկուս / եւ վերստին յարձակեցան զօրք անհամար ահարկու... Զհետ Տեառն փոյթ ընթաս­ցուք միաուս:

է. 269բ-73բ Գլուխ Է. – Զի զկնի կալոյ Կաշմայ չորեքտասան ամս ձիգ / գոլով Հայոց նա ոստիկան, զՀայս արար նա հրձիգ... Որոյ բարի միջնորդութեամբ կրկին հաշտեալ առ ի սէր:

ը. 273բ-84բ Գլուխ Ը. – Զի ի տեղի Հոլայ տիրեաց Բագրատունին Բագարատ, / թշուառութիւն Հայաս­տանի վերայ մնայ անփարատ... Երկգլխանի արծիւն յաղթող, մագիլք, ճիրան ի բոսոր:

թ. 285ա-296բ Երրորդ նորոգութիւն թագաւորու­թեան Հայոց. թագաւորութիւն Բագրատունեաց. Գլուխ Թ. – Այլ ո՞ արդեօք Բագրատունեաց նախ թագ կապեաց ի գլուխ, / յորո՞ւմ արդօք գլխոյ վերայ ակունք փայլէր ի ցնցուղ... որ զազգս հայոց կիզաւ ի հուր մինչ ցարդ անդուլ խանձ ի խանձ:

ժ. 297ա-305բ Գլուխ ԺԱ. – Զի յետ մահուան չար Ափշնայ ազգ մեր եկաց անխաղաղ, / եւ ոյր սակս Սմբատ արքայ ոչ կարաց կալ ի խաղաղ... Համբոյր ձօնեմ ծունկ ի խոնարհ՝ Թէոդորոս Շիրակունիս:

ժա. 305բ-13բ Գլուխ ԺԲ. – Ի մեռանել վեհ Սմբա­տայ խոստովանող արքայի / մնացին Հայք զձեռս ի ծոց, անօգնական առ ահի... Միւսանգամ խաղաղա­ցայց ի սէր նախնի անդստին:

ժբ. 314ա-21ա Գլուխ ԺԳ. – Երբ հաշտեցաւ Աշոտ Երկաթ ընդ բռնաւոր Աշոտոյ, / յայնժամ ազգք մեր խաղաղացաւ յազգակործան ի կռուոյ... Զօրս նոցա առնէր տապաստ որպէս ձկունս առակատ:

ժգ. 321ա-9բ Գլուխ ԺԴ. – Աշոտ Երկաթ մեկու­սացաւ ի Սեւանայ ի կղզին, / յայնժամ եարբ խեղճ Հայաստան զդառնութեանն զլեղին... Մինն Աշոտ Ողորմածն, մինն մաշեց ճոխ փարտամ:

ժդ. 330ա-6բ Գլուխ ԺԵ. – Աշոտ արքայ կողմանց Վանայ, որ անուան իւր Դերենիկ, / թագաւորեալ Վաս­պուրական, որդի սիրուն, անդրանիկ... Խաչ ի գլուխ խրոխտալով, դարս անցուցին ի ճգուն:

– 336բ-9բ Ողբ ի մահ արժանյիշատակ Աշոտ Ողորմած արքայի Հայոց Բագրատունւոյ – Հիւանդի. Ո՞ւր ես Աշո՛տ, տէ՛ր Ողորմած... յիշեա՛ զԱշոտ զայս ցաւակէր /// (թերթը եզրահատուած՝ 1 բառ ան­ըն­թեռ­նելի) եւ եղիցին:

ժե. 340ա-4բ Գլուխ ԺԶ. – Յետոյ մահուան քաջ Աշո­տոյ Ողորմածի վեհափառ / եղեւ վիճակ Հայաս­տա­նի բարգաւաճեալ գերափառ... Ընկճումն ազգի մե­րում, անկանելն ի փառաց:

ժզ. 344բ-51բ Գլուխ ԺԷ. – Տեւեաց սակաւ խաղա­ղու­թիւն Հայաստանի աշխարհին / յետոյ մահուան թագաւորին վեհին Գագկայ Առաջին... Զայն գործ գործէ գազանաբար, աշխարհ բոլոր լայ իզուր:

ժէ. 351բ-5բ Գլուխ ԺԸ. – Բերկրի մի էր ի քաղա­քաց Վասպուրական աշխարհին, / զոր ետ արքայն Սենեքերիմ կայսեր Վասլի վշտագին... Իսկ Հայք ինքնեաց դաւաճանեն ի նախանձուն վառեալ բոց:

ժը. 355բ-62բ Գլուխ ԺԹ. – Զի ոչ կարաց Գագիկ Երկ­րորդ համոզել կայսրն սէր յունաց՝ / թոյլ տալ ինքեան տիրել Անւոյն ըստ հայրենի օրինաց... Ափսոս անխելք մորոսութեան եւ պետութեանն երկառարկ:

ժթ. 363ա-7բ Գլուխ Ի. – Գագիկ արքայ մեր հարա­զատ անյաղթելի, սէգ առիւծ / կնքեաց կեանս թշուառ մահուամբ, ի զոհ մատչեալ որպէս բուծ... Յաւերակաց Հայաստանի յոյնքն գոռոզ եւ նենգժոտ: Վերջ Բ. հատորիս Կիթառ հայկական:

3. 374ա-445ա [Տիտղ.] Կիթառ հայկական: Գ. հատոր: Սկսեալ յիշխանութենէն Ռուբենեանց մինչ ցներկայ դարս: Երկ մատանց Թէոդորոս վարդա­պետի Շիրակունւոյ, |375ա| Կիթառ հայկական: Հագներգական վիպասանութիւն ազգիս Հայոց, աշ­խատասիրեաց Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի՝ վանահայր Թարգմանչաց վանից Խաչակապու: Գ. հատոր, ի 1878 ամի, ի 27 յունիսի, ի Սուրբ վանս Թարգմանչաց, Ա. տետրակ

– 375բ Որ սրտիւ ուրախ երգէ զայս կիթառ / ի տենչ հայրենեաց զակատի իսպառ... կիթառ հայկական ի հայկայ բարբառ / հայկազանց հնչէ վէպս հնափառ: Հեղինակն:

376ա Մասն չորրորդ (=երրորդ). ԻշխանութիւնՌուբէնեաց

ա. 376ա-83բ Գլուխ Ա. – Յորժամ Գագիկ ըմբռնե­ցաւ՝ արքայն Հայոց տարաբախտ, / Կիզիստռայ ի յամրոցին մահ ճաշակեաց չարաբախտ... Եւ սկսան տիրել կրկին Կիլիկիոյ անխաբան:

բ. 383բ-9բ Գլուխ Բ. – ԹօրոսԵրկրորդ անդ վերստին ի ձեռս եբեր Հայոց թագ, / զիշխանութիւնն հօրն իւրոյ խոհեմութեան մրցանակ... Ինքն եղեւ կրօնաւոր, եմուտ յուխտն Դրազարդ:

գ. 389բ-91բ, 393ա-5բ Գլուխ Գ. – Լեւոն Երկրորդ եղեւ պարծանք Ռուբէնեանց տանն ազգին՝ / թէ՛ քա­ջու­թեամբ, թէ՛ հանճարով, թէ՛ բարեպաշտ սուրբ կար­գին... ընդ ամենայն եկաց յաթոռ ամս երեսուն, նա եւ չորս:

– 391բ-2բ Երգ առ օծութիւն Լեւոնի Երկրորդի – Լեւոն քաջ արին, արքայ օծանի / ի Սիս քաղաքի, մոռանայ Անի... ձեզ արդ աւետեմ լերանց Գանձակայ: Մուզայ հայախօս Թ. վ. Շ.:

դ. 395բ-9բ Գլուխ Դ. – Որովհետեւ Լեւոն չունէր զարու զաւակ՝ յիւր ժառանգ, / որ յաջորդէր զկնի իւր, տէրութեանն չառնէր յանգ... վասն հաւատոյն Քրիս­տոսի, վասն խաչին տէրակիր:

ե. 399բ-406ա Գլուխ Ե. – Հեթում արքայ Առաջինն խաղաղութեան ոչ եկաց, / մինչ օրն իւր վախճանի խա­ղաղ մնալ ոչ կարաց... զամս ամբողջ տասնեւինն պա­հեաց զազգս կարգաւոր:

զ. 406բ-10ա Գլուխ Զ. – Պայազատեաց անդ ի տե­ղի վեհ Լեւոնի Երրորդին / Հեթում Երրորդ ծիրա­նա­ծին՝ սոյն Լեւոնի քաջ որդին... իշխող Հայոց մենաս­տանաց հայր վեհ, իշխան, թագաւոր:

է. 410ա-22բ Գլուխ Է. – Լեւոն Չորրորդ գոլով այր քաջ, խոհեմ, գիտուն, բանիբուն / Առ ի պահել զազգս Հայոց ցայգ եւ ցերեկ գործէր գուն... որ արձակեաց ի կապանաց եւ ի բանից զԼեւոն:

ը. 422բ-4ա Գլուխ Ժ. – Զի ոչ կարաց Լեւոն արքայ թագաւորել վերստին / յետոյ իւրոյ ազատութեան ի տանջանաց մութ բանտին... հայրէնասէր այցելուաց մեծ ցաւ առ թէ սուգ տրոր:

թ. 424ա-36ա Երգ ի պատճառ վերջանալոյ թա­գաւորութեանն Հայոց ՊԽԲ., ի 1393 ամին – Արփին հայկազանց Մասեաց ծագեցաւ / Ընդ արշալոյսոյն պայծառ փայլեցաւ... եւ մարդասէր ընկերութիւն առ ձեռնտու անքատաց: Վերջ «Կիթառ հայկական» հագ­ներ­գութեան:

– 436բ-43ա Յատուկ պարծանք Հայաստանի – Ունի պարծանք ազգ մեր հայոց այլոց ազգաց գեր ի վեր / որոյ վասն պանծայ փառօք նախնի փառօք ի վսեր... հայ չէ նա խորդ թերայոյս:

– 443բ-4բ Դրօշք թագաւորաց Հայոց – Երբ յԱրա­րատ դրօշ Հայոց երբ ծածանէր ի յայեր, / հրաւիրէր հայոց ի մարտ, գոչէր՝ հայե՛ր, ա՛յ հայեր... քաջ երկ­գլխեան արծուոյն ներքոյ պարզ զօդ ծծել ժամ ի ժամ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ.՝ 1ա, 209ա, 210ա, 374ա, 375ա:

203ա Վերստին արտագրեալ աւարտեցաւ ձեռամբ հեղինակի սորին Թէոդորոս վարդապետի Շիրակունոյ՝ հօր վանացն Սրբոց Թարգմանչաց Խաչակապու, ի 1877 ամի փրկչական, ի ՌՅԻԶ. (1877) ամի ազգական, ի 25ն յուլիսի, ի Սուրբ վանս Թարգմանչաց:

284բ Յայսմ ամի, երբ տողեցաւ այս Կիթառս գե­ղանի,

զօրքն ռուսաց յաղթեաց տաճկաց անտ ի Շիրակ մերձ յԱնի

միակ հազար ութն հարիւր եօթնանասան եօթն (1877) ամաց

զօրքն ռուսաց զօրս տաճկաց յԱխուրեանի մէջ ամայ:

367բ Երկասիրութիւն Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունւոյ. վերստին արտագրեցաւ ձեռամբ իւր, ի 1878 ամի, ի 22 փետրվարի, ի վանս Սրբոց Թարգ­մանչաց, մերձ ի Խաչակապ:

436աՎերստին գրեալ աւարտեցաւ երեք հատոր «Կիթառ հայկական» երկասիրութիւնս Թէոդորոս վար­դապետի Շիրակունւոյ, իսկ ձեռամբ իւրով, 1878 ամի, ի 24 յուլիսի, ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց, մերձ ի Խաչակապ գէղջ՝ գաւառին Գանձակու:

Ես՝ Շիրակունիս, երբ առի վեղար,

Եկի ի Գանձակ, ուր ոչ ինչ տեղայր,

Տեղացեն զինեւ բախտից թօն, կարկուտ,

Ես տարայ սիրով, եղէ գամագիւտ: Թ. վ. Շ.:

444բ Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի, վանա­հայր Սրբոց Թարգմանչաց վանից՝ մերձ ի Խաչակապ: Աւարտեցաւ կրկին իսկ ձեռամբ իւրոց «Կիթառ հայկա­կան» երեք հատորս, երկասիրութեամբ յեղեալ Թէոդո­րոս վարդապետին Արթիկցո, ի 1878 ամի, ի 29 յու­լիսի, ի Սուրբ վանս Թարգմանչաց Խաչակապու: Վերջ երկասիրութեանս:

445ա Իմ սիրելի՛ մակունք հայոց, գեթ կարդացէ՛ք մի անգամ / զանցս նախնեաց կալ ի յուշի որոճացէ՛ք ժամ ի ժամ. / այդ լինեցի ինձ տրիտուր՝ այսքան ճգանց փոխարէն / սովաւ խնկեմ սպաս պաշտօն ազգիս հայոց համօրէն: Թէ[ոդորոս] վար[դապետ] Շիր[ակունի]:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկին ամրացուած թերթիկին՝ «Կիթառ հայկական. հագներգական վիպասանութիւն ազգի հա­յոց, աշխատասիրութիւն Թէոդորոս վարդապետի Շի­րա­կունւոյ: Հատոր Ա., Բ. եւ Գ., 1877 թիւ: Թարգմ. վանք»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 422ա՝ «1878-1375=503»՝ Կիլիկիայի Հա­յոց թագաւորութեան անկումին յաջորդած տարի­ների հաշիւն է:

2738

ԱՄԻՐԴՈՎԼԱԹ ԱՄԱՍԻԱՑԻ, ԱՆԳԻՏԱՑ ԱՆՊԷՏ

ԵՐԵՒԱՆ

ՌՄԼԸ. – 1789

ԳՐԻՉ՝ բժիշկ Արութիւն: ՍՏԱՑՈՂ՝ բժիշկ Հայրապետ:

ԹԵՐԹ՝ 316. չգրուած՝ 1աբ, 316բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԾԳ (1-27)x12 (Բ, ԺԹ, Ի 10, Զ 11, ԻԶ 8)+3*: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­ներով՝ զանգ, կողքը՝ H. թ. 1, 316՝ այլ թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ, «LETATE». թ. 2, 308՝ թագա­պսակ «GF»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29.6x18: ԳՐՈՒԹՒՒՆ՝ միասիւն (35ա-314բ, 18-20x13.5-14), երկսիւն (3ա-34բ, 19.5-23.5x13.3-14.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 24ա): ՏՈՂ՝ 30, 35 (3ա-22բ): ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մա­զարդ շագանակագոյն (փեղկերը, հին) եւ սեւ (մէջքը, Ի. դ.) կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ չգրուած թուղթ, Ի. դ., լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, սպի­տակ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 24ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ խաչ (4ա, յե­տա­գայի): Զարդագիր՝ հանգուցագիր (84ա): Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը Ի. դ. նորոգուած, մէջքի կաշին նոր, փեղկերի կաշին քերծուած, եզրերը մաշուած. գրեթէ բոլոր թեր­թերի լուսանցներում խոնաւութեան հետքեր, եզրերին փոք­րիկ պատռուածքներ, թանաքի թթուայնութիւնից գրադաշտը գու­նա­փոխուած, թ. 27, 186, 188, 200, 243՝ ստորին եզրերը թա­փուած, թ. 292, 293՝ վերին եզրը նորոգուած-ամրացուած, թ. 25, 113, 187, 201, 222, 229, 257՝ փոքրիկ անցքերով եւ պատռուածք­ներով, թ. 112, 166ա, 175ա, 200ա, 252ա՝ թանաքի, թ. 280-2՝ ձէթ­ի հետքեր, լուսանցակողերը գունաթափ:

* Պրակները համարակալուած ո՛չ թէ նոյնական, այլ սկզբում եւ վերջում յաջորդական գրերով. այսպէս՝ 1ին պրա­կը՝ Ա-Բ, 2րդը՝ Գ-Դ... 27րդը՝ ԾԲ-ԾԳ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա-313բ [Ամիրդովլաթի Ամասիացւոյ Անգիտաց անպէտ]

Տե՛ս ձեռ. 457, 3ա-324ա. Յռջբ./23ա-36բ (որոշակի տար­բե­րութիւններով): ա/36բ-69ա: բ/69ա-71բ: գ/71բ-5ա: դ/75ա-80բ: ե/81ա-3բ: զ/84ա-98ա: է/98ա: ը/98բ-9բ: թ/100ա-6ա: ժ/106ա: ժա/106ա-9ա: ժբ/109ա-9ա: ժգ/119բ-31ա: ժդ/131բ-2բ: ժե/132բ-4ա: ժզ/134բ-54ա: ժէ/154ա-5ա: ժը/155ա-73ա: ժթ/173բ-82ա: ի/182ա-203ա: իա/203ա-14ա: իբ/214ա-21ա: իգ/221բ-9բ: իդ/230ա-2ա: իե/232ա: իզ/232ա-51ա: իէ/251ա: իը/251ա-5բ: իթ/255բ-78ա: լ/278ա-81բ: լա/281բ-94բ: լբ/294բ-5ա: լգ/295ա: լդ/295ա: լե/295բ-306բ: լզ/307ա-13բ: Յշտկ./313բ:

Ունի նաեւ.

4ա-22բ Ցանկ Մուֆրէթէտիս ի վերայ այբուբե­նա­կան գրոց – Ալուսան... ուտեն թութմակ կասէ: Այս է վերջն ցանկիս, յեղբա՛յրք իմ (3աբ՝ սոյն ցանկի սկիզ­բը, սեւագիր):

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ, 1793 թ., 1857 թ., ԺԹ. դ., շղագիր

1. (1857 թ.) 2ա [Տոմարական] – Յունվար – ԼԱ. օր... դե[կ]տ[եմ]պեր – ԼԱ. օր:

– 314բ-5ա [Գուշակութիւն] – Եթէ կամիս գիտէ­նայս կին տղայ բերի է կամ թէ աղչիկ... ած ջշմարիտ է:

– 316ա [Դեղագիր] – Ատամայ ցաւին կամ թէ որ ատամայ հանելուն առ վարթի կամիրըն... դուրս կայ, լաւանա:

2. (1793 թ.) 315բ [Դեղագիր] – Խանզրի – սեւ ձութ, կարի ալուր... լողայցի, լավանայ Աստուծով:

3. (ԺԹ. դ.) 316ա Մայլամ ֆռանկի – Յին խոցին եւ յին եարայ... ժանկառ Բ. մսխալ մում Գ. մսխալ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

314ա Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան եւ մի աս­տուածութեան՝ Հոր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս հաւիտենից. ամէն:

Արդ, գրեցաւ գիրքս, որ կոչի Մուֆրատեթ, զոր ոմանք Տկիտաց անպետ ասեն, ի թվականութեանս հա­յոց ՌՄԼԸ. (1789), ի կաթողիկօսութեան Սրբոյ Էջ­միածնա տեառն Ղուկասու, աստուածայպահ քաղաքն Արարատեան, որ թուրքն ասէ Էրեւան, ձեռանբն անար­ժան բժիշկ Արութիւնի՝ որդին Թարվեզցի Երա­մայի բժըշկին, ի խնդիր հանճարեղ եւ իմաստուն Հե­րապետ բժըշկին՝ իմացեալ զսորա խեսիաթն, որ առանց սորայ անհնար է բժըշկութիւն, զի ի սմա նախ եւ առաջ կա դեղերանց անունքն, եւ ապա՝ կերպն, եւ ապա՝ խասիաթն, եւ ապա՝ տաքն եւ հովն, եւ տա­րա­ճէքն ի տեղիս տեղիս, որ կու բուսնի կամ կու կոչի փոխանն եւ անուն բժըշկին: Վասն որոյ ի խնդիր եղեվ վերոյ Հերապետ բժիշկն այս միրհաճ գրքիս եւ հետ գրել՝ անարժանի միչնորդն Աստուածայտուր աստուա­ծայպան վարդապետի, ի վայելումն անձին իւրոյ, եւ յետ իւրոյ մնա յիշատակ հոգւոյ իւրոյ: Բայց զայս ծանիցեն վարդապետքն եւ վարպետք պժիշկն, զի այս միաոր գրքովս թէպետ գրեալ է. «Այս ցաւոյս այսպես արա՛ կամ այնպես», դժվարին է եւ շատ վարպետ պիտիր, որ միաոր այս գրքով դեղ անէ. չթէ տայ սրտին դեղ կամ լերդին որպէս սեւ, եւ զաֆրանն եւ այլ սոցին նմանքն, որ օգտեն սրտին եւ լերդին, եւ փայծղան վնաս կորձեն, եւ թէ փայծ ղանտա դեղ որպէս ըսղուլու ֆանտարիոն եւ կապրցախին տակն դեղս իրիկամացն եւ սրտին եւ լերդին վնաս է եւ դարձեալ վասն ֆրաին­տաս մահմուտիեա ստամօքին վնաս գորձէ, նոյնպէս եւ այլն՝ վասն որոյ պիտոյ է: Թուրքն սմայ Աղրապատին, որ խառն զդեղերն յորժամ Ա. ցաւոյ դեղ որ տայ, նոյն խառն դեղերն ոչ թողու զայլ դեղերն վնասել, ապայ լինի կատարեալ բժըշկութիւն, բայց ոչ եւ չկարէ լինել պժիշկն կատարէլայգոյն այս Բ. գրքովն զդեղերն թէ պատկերտ գիտացուկ զդեղերն Մուֆրադեթով եւ զշինելն եւ զխառնելն Աղրապատինովն: Այլ ոչ գիտէ զցաւն Աղրապատինովն, այլ ոչ գիտէ զցաւուն պատ­ճառն, թէ արենէ լինել, թէ սաֆրաէ եւ թէ պալղամէ եւ թէ սեւտայէ եւ զայսոցիկ են, ցուցանէ ստացումն եւ զ|314բ|ցաւն եւ զնշանն. եւ թէ որ ցաւն է կամ ուստից է եղել կամ որպէս ցաւէ, ասէ ստածելն եւ զդեղն ի ստածմանցն եւ մէջ ընդ մէջ ասէ գի՛տ զֆիլան դեղ Աղրապատին, զի թէ ցաւ մի որ ֆիլան ցաւն է, զուր դեղն տաս ով լինի <լինի> պժըշկութիւն, եւ թէ միոյս ցաւին այլ դեղ տաս, ոչ լինի բժըշկութիւն, զի ԴՃ. եւ ԺԸ. (418) ցաւ կայ ի մէջ ստացմանցն, զի ստածմանցն գիրքն ԴՃ. եւ ԺԸ. (418) տուփ է, ամեն տուփին Ա. թղտի երես է, վասն որոյ զայս Գ. գիրքս Աստուծ պժըշկ­ներուն պարքեւ է. կատարելկուն պժիշկ լինայ, եւ այնոքիկ անգետ են, ոչ ինչ համարին զպժըշկութիւն, նոքա ոչ գիտեն, թէ պժիշկ անունն Աստուծոյ է եւ ստոյգ Աստուծոյ է, եւ որպէս գրէ Եկլեսիաստէս, բատ­մէ, ասէ, թէ. «Պատուեա՛ զպշիշկն վասն հարկաւորու­թեան, քանզի եւ զնայ ստեղձ բարձրեալն, զի Աստուծոյ է ամենայն պժըշկութիւն եւ թագաւորէ առցէ պարքեւս, մակացութիւն պժըշկի բարձրացուցանէ զգլուխ նորա առաջի մեծամեծաց կովեցի, բարձրեալն ստեղծ յերկրէ զպժիշկականութիւն, եւ յայր խորագետ ոչ խոտեսցէ զնայ». եւ վկա բերէ զփայտն, որ զջուրն քաղցրացոյց, բայց յառաջ տանելով զբանն ասեն. «Աղաչեա՛ զՏէր եւ ի քեն ողջացուսցէ զքեզ»: Եւ դարձեալ կրկնէ եւ ասէ. «Աղաչեա՛ զՏէր զուղղեսցէ զհանկիստ նոցա եւ զպժըշ­կա­կանութիւն»: Այլ որք հանդիպիք գրոյս կարթալով կամ օրինակելով, յիշեցէ՛ք յաղօթս ձեր՝ Հարայպետ պժիշկն՝ եւ զոր սիրով եւ ըղձմամպ ետ գրել զայս գրեալ գիրքս եւ զիս՝ զԱրութիւն անարժան պժիշկս, եւ զամենայն մերձաորս իմ, որ բազում աշխատութեամբ գրէցի, կատարեցի: Ով որ յիշէ, յիշեալ լիցի ի Քրիս­տոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ օրհնեալ հաւիտեան. ամեն: Հայր մեր, որ յերկինստ ես, սուրբ եղիցի անուն քոյ, եկեսցէ արքայութիւն քոյ, եղիցի կամք քոյ որպէս յերկինս եւ յերկրի, զհաց մեր հանապազորդ (տ)ուր մեզ այսօր եւ թողս պարտիս մեր, որպէս եւ մեք թո­ղումք մերոց պարտապանաց, եւ մի՛ տանիր զմեզ ի փորձութիւն, այլ փրկեա՛ ի չարէ, զի քոյ է արքայու­թիւն եւ զորութիւն եւ փարք յաւիտեանս. ամեն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2ա(1807 թ., շղագիր) Ես՝ մեղայոր Ենօքս, այս գիրս ամեան քրիստօնէիցն ասվ թիվին ՌՄԾԶ. (1807) մարտի ԺԲ.:

2. 2բ(1857 թ., շղագիր, Ա. յաւելագրութեան գրչի) Ես՝ Մուսեսի որդի Հերայետսն, գընացի լուս գէրեզ­ման համփուրցի, Աստուած ամէնան քրիստոնի նասիպ արասցէ, 1857 ամին 9 նոյենպերի գրեցի, Մուսեսի մեծ որդի Ուհան այս գիրսն ճշմարայպէս:

3. 2բ (1863 թ., շղագիր) 1863 ամին դտէնպերի վաղջանեց Օյհանի կին Տալլուն իրան հօր տան սպա­սեր կու պասպաթօվ 1 ձի մատիեան խալաթ տվին:

4. 2բ (1874 թ., շղագիր) 1874 ամի 15 մարտի Նանի վաղջանիլն օր շապաթ, Լուսայորչի օրն:

5. 2բ(1877 թ., շղագիր) 1877 ամին յունվար վեցին 6 հինգշապտի դր մօրարքունէն էլաւ:

6. 316ա (1851 թ., շղագիր) 1851 ամին յուննու­վարի տասներեքին վախճանէցաւ Մուսի Ուհանօվ:

7. 2բ(1793 թ., շղագիր, Գ. յաւելագրութեան գրչի) Ես՝ մ[ա]հտեսի հէքիմ Յերայպետս, կնայցի լուս կէրէզման համփուրցի. Աստուած ամէնան քրիստոնի նասիպ արա[ս]ցէ. թիվին ՌՄԽԲ. (1793), փետրվարի Ժ. կնացի, յուլիսի Լ. (30) եկայ Էրէվան Աստուծով հասայ:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝«977, 2738», «ՌՄԼԸ.-1779, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 2ա՝ «Աստուածածին յօգօստօսի 16 Ս[ուր]պ Խաչն», 2բ՝ «անա, Է կապ, հով», 113բ՝ «այս է», 167ա՝ «1890 ամին ծնունդն ի», 198բ՝ «Մուրդ, որէ ասվապուն կա հուն իջած է», 316ա՝ «Եթէ կամիս, եթէ կամիս գիտէնաս, թէ կին տղայ բերէ կամ թէ աղչիկ»., 45բ, 80ա՝ մատիտով խզբզոցներ:

2739

ՊՕՂՈՍԲԺԻՇԿԵՒԴՈԿԻԱՑԻ, ԲԺՇԿԱՐԱՆԻՀԱՅՈՑԵՒԻՏԱՃԿԱՑ

ԵՒԴՈԿԻԱ (Թոխաթ)

ՌՃՂԷ. – 1748

ԳՐԻՉ՝ Զաքարիա տիրացու (2բ-78բ, 191ա-202բ, 205ա-8բ, 210բ-6բ, 218ա-9ա, 220աբ, 221բ-7ա, 230ա-3ա, 234ա-7ա, 239ա, 243ա-5ա, 247ա-8բ, 253ա-7բ, 262ա-4ա, 268ա-73բ, 280ա, 282ա1, 284ա-90բ, 314ա-5բ, 323ա-4բ, 330ա-8ա, 339ա-40բ, 342ա-51բ), Յակոբ Թոխաթցի (79ա-190բ, 202բ-5ա, 209ա-10ա, 216բ-7բ, 219աբ, 220բ-1ա, 226ա, 227ա-9բ, 233աբ, 237բ-42բ, 245բ-6բ, 248բ-52բ, 257ա, 258ա-61բ, 264ա-7բ, 274ա-9բ, 280բ-3բ, 291ա-313բ, 315բ-22բ, 324բ-9ա, 338բ, 341ա, 351բ-97ա):

ԹԵՐԹ՝ 398 (ուշ էջակալում 1-786, որ է՝ 3ա-397ա). չգրուած՝ 329բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԲx10 (Ա 12, Զ 1, Ժ 6, Ը, ԺԱ չիք, ԺԲ 3)*+Ա-ԼԴx12 (Գ, ԻԲ 8, Զ, ԺԹ, Լ 11, Ը-ԺԱ, ԺԳ, ԺԵ, ԺԸ, ԻԵ, ԼԱ 10, ԺԲ, ԺԶ, ԺԷ 9, ԺԴ, Ի, ԻԷ 4, ԻԱ, ԻԳ 6, ԻԴ 2, ԻԸ 5)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30,7x21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (27x16.5-17), միասիւն (թ. 354-97, 26x16): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ 205ա, 92ա): ՏՈՂ՝ 26-7: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, Ա. եւ Բ. փեղկերին կապ­գրով հնգական անգամ. «Զաքար Տիրացու», միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ. լուսանցակողերը կարմիր:

* Եօթերորդ պրակի համարը՝ սկզբում Է., վերջում՝ Ը., իններորդ պրակը՝ Թ., իմա՛ Ը. համարով պրակ չկայ:

Новый рисунок

Նմուշ 92ա

Новый рисунок

Նմուշ 205ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր, կեն­դա­նա­գիր, հանգուցագիր, հրեշտակ՝ 262ա:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, տեղ-տեղ թա­փուած, մէջքի եւ Ա. փեղկի եզրը նորոգուած յետագայի կաշիով. թա­­­փուած-ընկած՝ թ. 52-3ի միջեւ 9 թերթ, 78-9ի միջեւ՝ 4 թ., 106-7ի միջեւ՝ 2 թ., 173-4ի միջեւ՝ 1-2 թ., 242-3 եւ 266-7ի միջեւ՝ 1ական թերթ, իսկ 81-2ի, 148-9ի, 297-8ի եւ 329-30ի միջեւ՝ անորոշ քանակի թերթեր. թ. 209-308ի հիմքերին, թ. 322-97՝ հիմ­քե­րին եւ վերին հատուածներին խոնաւութեան հետքեր, թ. 352-5, 386-8, 397ի թափուած լուսանցները լրացուած յետագայի թղթով. 2գ՝ գրեթէ ամբողջութեամբ թափուած, պահպանուած մի փոք­րիկ մաս (3 տողի սկիզբները), որը նորոգուած յետագայի թղթով, թ. 1-46, 52-3, 309-10ի, 358, 378-83՝ եզրերն ամրա­ցուած. լուսանցակողերը գունաթափ եւ սեւացած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-52բ [Ամիրդովլաթի Ամասիացւոյ Յուսումն բժշկութեան արհեստին]

Տես 413, 10ա-35բ: Նխ./չիք: Ցանկ/2դ-3բ (սկ. թափուած՝ [ԻԹ.] ///թէ /// աժանին ///ր զգայեարանացն, որ ի մարդն կայ...)ա/3բ-4բ: բ/4բ-5բ: գ/5բ-6ա: դ/6բ-7բ: ե/7բ-9ա: զ/9ա-10ա: է/10աբ: ը/10բ-1ա: թ/11աբ: ժ/11բ: ժա/11բ-2ա: ժբ/12աբ: ժգ/12բ: ժդ/12բ-3ա: ժե/13աբ: ժզ/13բ: ժէ/13բ-5ա: ժը/15ա: ժթ/15ա: ի/15ա: իա/15բ: իբ/15բ: իգ/15բ-6ա: իդ/16ա: իե/16ա: իզ/16բ: իէ/16բ: իը/16բ: իթ/16բ-7ա: լ/17ա-8ա: լա/18աբ: լբ/18բ: լգ/18բ-9ա: լդ/19աբ: լե/19բ: լզ/19բ-20ա: լէ/20աբ: լը/20բ: լթ/20բ-1ա: խ/21ա: խա/21աբ: խբ/21բ: խգ/21բ-2բ: խդ/22բ-3ա: խե/23աբ: խզ/23բ-7բ: խէ/27բ-8ա: խը/28աբ: խթ/28բ-35ա: ծ/35ա-8բ: ծա/38բ-42ա: ծբ/42ա-4ա: ծգ/44ա-8ա: ծդ/48ա-9ա: ծե/49աբ: ծզ/50ա: ծէ/50ա-1բ: ծը/51բ-2բ: Յշտկ./չիք:

Բ. 53ա-81բ [Բունիաթայ Սեբաստացւոյ Գիրք բժշկութեան տումարի]. Ըստածումն ամենայն ցաւոց կարգաւ եւ ցուցումն նոցա

1. 53աբ Ա.[Նախ վասն Սարսամին ըստածումն՝ թէ՛ ի տաքէ եւ թէ՛ ի հովէ. ցանկից, որից՝ նաեւ այսու­հետեւ] – Սարսամն, որ ի տաքէ լինի... եւ մերղէջուր տուր, որ խմէ:

2. 53բ-4ա Բ.[Վասն տասարին, որ սուտա[րի ասեն] – Տասարն, որ սուտարի ասեն, նշանն այն է... ցաւու հակառակովըն արէ եւ ըստածումն, որ օգտէ:

3. 54աբ Գ.[Վասն սուպաթին եւ սուպաթի սա­[հա­­րին] – Սուպաթ եւ սուպաթի սահարի. այսոնց եր­կուքն ալ ի տաք սարսամին... եւ տո՛ւր հապի շի­պիեար. օգտէ:

4. 54բ-5ա Դ.[Վասն ճունուննին, որ է խեւու­թիւնն] – Ճունուննին, որ է խեւութեններն Դ. ազգ է... պառկելու ժամուն տո՛ւր Բ. տրամ, օգտէ Աստուծով:

5. 55աբ Ե.[Վասն մալախուլիայի, որ է խելաց պ[ա­կասութիւն] – Մալախուլիայ, որ է խելաց պակա­սութիւնն. նշանն այն է... կաթեցո՛ւր ի քիթն, փորձած է Աստուծով:

6. 55բ Զ. Վասն քատուսին, որ է խպլիկն – Քա­տուս, որ խըպըլիկն մէկ ցաւ մէ... որ ուտէ, շատ օգտա­կար է Աստուծով:

7. 55բ-6ա Է.Վասն սարային, որ է ուչուխ – Սարա, որ թուրքն ուչուխ ասէ... ամեն օր Ա. նուկի որ խմէ եւ օգտէ Աստուծով:

8. 56աբ Ը. Վասն սաքթային – Սքթայ ինքն ցաւ մի է, որ մարդուն... խառնէ ի մէջտեղ եւ հոգնայ արա՛յ, օգտէ Աստուծով:

9. 56բ Թ. Վասն հազարին ցաւին, որ է – Հազարն ցաւ մի է, որ զհաւասն կու պաթլէ... ֆալիճ ըռահշայ լա­կուային դեղերն է:

10. 56բ-7ա Ժ. Վասն ըռահշային, որ է ձեռաց դ[ո­ղալն] – Ըռահշայ, որ է ձեռացն դողալն... զհով կերա­կուր շատ մի՛ տար4 եւ բաղնիսն մտէ:

11. 57աբ ԺԱ. Վասն ֆալիճին – Ֆալիճ, որ հայն կամ­նայտար ասէ... հապի մինթինն շատ օգտէ:

12. 57բ-8ա ԺԲ. Վասն լակվային, որ է երես ծռիլն – Լակ­վան ցաւ մի է... ի հոս խօսք շատ է եւ յերկար:

13. 58աբ ԺԳ.Վասն թաշանուշին – Թաշանուշըն եւ հուզազ Բ. ազգ է... ջրովըն լուվայ, շատ օգտէ Աս­տու­ծով:

14. 58բ-9ա ԺԴ.Վասն սավտային – Սաւտան, որ է սիրոյ տէրն... փրկէ զմարդըն ի այս ցաւէս:

15. 59աբ ԺԵ.Վասն աչացաւութեան – Աչայցաւու­թիւն, որ թէ արենէ լինի... կարմիր շաֆ. օգտէ Աստու­ծով:

16. 59բ ԺԶ.Վասն ականջացաւութեան – Յական­ջա­ցաւութիւնն ինքն ի տաք քամու... ի յականջն դի՛ր, ցաւն տանի Աստուծով:

17. 59բ-60ա ԺԷ.Վասն խաշամի, որ է քթին ցա­ւիլն – Խաշամ, որ է քթին ցաւիլըն... յաւշանանին ջուրն շատ օգտակար է Աստուծով:

18. 60աբ ԺԸ.Վասն որոյ քիթն կաթէ եւ արու[նի] – Որոյ քիթն կաթէ եւ յարունի... յերակ առ, որ օգտէ կամօքն Աստուծով:

19. 60բ-61ա ԺԹ.Վասն զիպահանին, որ է կարմիր ու[ռէց] – Զիպահան. ինքն կարմիր ուռեց մի է... յետոյ մէհլամով ստածում արայ:

20. 61աբ Ի.Վասն զուգամին, որ է տմաղուն – Զու­գումն, որ տամաղուն. եւ ինքն Բ. ազգէ... հապի ղուղիայ տո՛ւր, շատ օգտէ Աստուծով:

21. 61բ-2ա ԻԱ.Վասն հազին, որ է սալիխաֆիայ – Հազն, որ տաճիկն սուալիխաֆիֆայ ասէ... քահրի­պար տան, շատ յօգտէ Աստուծով:

22. 62աբ ԻԲ.Վասն զաթըլճամին զաթըլըռիայ – Զաթըլճամ եւ զաթըլըռիայ. Զաթըլճամն ի կողիցն ի ներսն լինի... ի դուրս քաշէ, խիստ աղէկ Աստուծով:

23. 62բ-3ա ԻԳ.Վասն զաթլըռիային – Զաթըլը­ռիեայ թոքին ուռեցքին կասեն... զկերակուրն նշի ձէ­թով տան, եւ ըսպաննախն լաւ է:

24. 63աբ ԻԴ.Վասն զաթլ սատըլին – Զաթըլ սատըլ, որ է կրծոցն խոց լինալն... կարմիր ածու կաթ տան:

25. 63բ ԻԵ.Վասն խաֆաղանին – Խաֆաղանն, որ է սրտին դողալն... խռաքուն չլինի, ծարաւ շատ լինի:

26. 63բ-4ա ԻԶ.Վասն ստամոքացաւութեանն – Ստամոքացաւութիւնն, որ ի տաքէ լինի... ինչ տաք դեղեր կայ, բան տար, օգտէ Աստուծով:

27. 64ա-5ա ԻԷ.Վասն ազգի-ազգի իսալին – Իսալն ազգի-ազգի լինի. Ա. սաֆրայն... թութսու տան, ազատի կամօքն եւ օգնութեամբն Աստուծոյ:

28. 65աբ ԻԸ.Վասն նգի որ է զխիրն – Նիգ, որ է զխիրն, որ է զաւռն... ի նստայտեղն քսեն, խիստ լաւ է եւ շատ օգտէ Աստուծով:

29. 65բ-6ա ԻԹ.Վասն ղուլինճին պատճառին – Ղուլինճ եւ իրեն պատճառն այն է... ի վերան տլէ արա՛յ, ուսան դին այլ լաւ է. եւ յօգտէ Աստուծով:

30. 66աբ Լ.Վասն որ նստոյ տեղն դուս գայ – Որ է նստոյ տեղն ի դուրս գայ, որ տաճիկն խուրուճլ մա­խաթ ասէ... Բ. կրամ տուր, որ ուտէ, օգտէ Աստուծով:

31. 66բ ԼԱ.Վասն պատրի պարիթ ցաւին – Եւ ցաւ մի այլ կայ, որ պատի պարիթ կասեն... քամի արած կերակր, պատրաստ պահէ՛:

32. 66բ-7բ ԼԲ.Վասն որոյ լերդն ուռի – Որոյ լերդն ուռի ի տաքէ... տո՛ւր տաք ջրով եւ նռան շարապով, շատ օգտէ լաւ:

33. 67բ-8ա ԼԳ.Վասն փայծաղնացաւութեան – Փայծեղնացաւութիւնն, որ ուռէց լինի... Գ. օր Ա. Ա. խուրս խիստ լաւ է եւ օգտէ Աստուծով:

34. 68աբ ԼԴ.Վասն եարաղանին – Եարաղանն, որ է դեղնութիւնն, դեղին եւ սեւ լինայ... բժըշկն հասու պիտէ:

35. 68բ-9բ ԼԵ.Վասն ըսթսխային, որ է արծվիք – Ըսթըսխան, որ է արծուիքըն, Գ. ազգի կու լինի... Խ. (40) տրամ ջրով, շատ օգտէ:

36. 69բ 70ա ԼԶ.Վասն երիկամացաւութեան – Ի յերիկամացաւութիւնն, որ ի տաքէ... տավայըլմուշք տո՛ւր, շատ օգտէ:

37. 70ա ԼԷ.Վասն յուրթաթուլին – Յուրթլաթուլ պավլ այն է, որ... դարման դինա տո՛ւր, խիստ լաւ է, օգտէ:

38. 70աբ ԼԸ. Վասն յառնացի անդամին – Ի յառ­նացի զարանքն եւ ձուն եղած ցաւերն... ի վրան դնեն, խիստ լաւ է, օգտէ Աստուծով:

39. 70բ-71ա ԼԹ.Վասն որոյ արանգն խծկի – Որոյ արանգն խծկի սրտաճիկն... աւաղ լինի եւ նայ գիրութեան դեղով ստածեն:

40. 71ա-2ա Խ.Վասն զվաճարըլ մաֆասիրի – Զվա­ճարըլ մաֆասիրն ըրքընիսան զնքրիսն ցուցանէ... պատրաստ կենայ, թէ չէ ցաւն կու խոտէ:

41. 72ա ԽԱ.Վասն տայուլ ըլփիլին – Եւ տայուն ըլփիլ կասեն ցաւ մի... կերակուրն, որ տաք է եւ գէճ եւ յօգտէ Աստուծով:

42. 72աբ ԽԲ.Վասն ամէնօրեայ բռնած ջերման – Ամենօրեայ ռնած ջերմն, որ համակ լինի... հապի սափար ճալի լուապով ա՛ռ:

43. 72բ-3ա ԽԳ.Վասն հասպային – Հասպային եւ ղապարճուխին եւ ծաղկին... լուծելովն զմնացած ծաղիկն այլ կու անցնի:

44. 73ա ԽԴ.Վասն ուռեցքի, որ յարենէ – Ուռէցք, որ ի յարեննէ լինի, գունն կարմիր... մալհամով ըս­տածէ, որ ողջի:

45. 73աբ ԽԵ.Վասն բոր եւ քոսին – Բոր եւ քոս, որ լինի դալար... եւ դժար կու լինի:

46. 73բ-4ա ԽԶ.Վասն տամրակուին – Տամրա­կուին զդեղերն ցուցանէ, որ Բ. ազգ... քացխով քսէ՛, օգտէ Աստուծով:

47. 74աբ ԽԷ.Վասն պահաղին եւ սիկիլին – Պա­հաղ­նին եւ զսիկիլն ցուցանէ եւ այն, որ սեւ պահաղն է... եւ յետոյ մալհամով ըստածէ:

48. 73բ ԽԸ.Վասն կոտրածի – Կոտրածի կամ վա­թածի եւ թէ ի միսն զարպ առած լինի... գլուխն չի հասնի. եւ ազատի Աստուծովն:

49. 74բ-5ա ԽԹ.Վասն տայուսայլապին – Տայու­սա­լապ, որ է աղվեսայցաւն... քաղցր նուռ կե՛ր, հաւկթի դեղնուց կիսայեփ:

50. 75ա Ծ.Վասն մարդոյն որ անձն հոտի – Մար­դոյն անձն հոտի... կու աջի եւ ազատի Աստուծով:

51. 75աբ ԾԱ.Վասն վնասակար եւ մահացու դե­ղոցն – Զվնասակար եւ զմահացու դեղերն ցուցանէ... այս են գեշ եւ զարարական դեղրունքն:

52. 75բ-6ա ԾԲ.Վասն գոդութեան, որ է ճուտամն – Գոդութիւնն, որ է ուրուկ ցաւն... քսէ՛ ի քիթն, օգտէ եւ շուտ լաւն Աստուծով:

53. 76ա ԾԳ.Վասն որ ինչ ցաւ գալոյ է նշանն – Նշան, որ զինչ ցաւ գալոց է... զոր Տէր Աստուած հեռի արացէ:

54. 76աբ ԾԴ.Վասն խոզք ցաւի, որ է խանազիրն – Խոզք, որ է խանազիրն, ի թանձր պալղամէ լինի... թապտիրովըս արա՛յ, ողջանայ Աստուծով:

55. 76բ-7ա ԾԵ.Վասն պաւասիրին – Դուռն, որ յի­շէ յառաջ զպաւասիրն... քամի այլ շատի հետն:

56. 77աբ ԾԶ.Վասն սնկան ստածումն – Զսնկան զստածումն եւ զդեղերն, որ ցուցանէ... եւ իւր մահն անկից լինի:

57. 77բ-8բ ԾԷ.Վասն սնկան վնասակար դեղերին – Զսնկան զօգտայկար եւ զվնասակար դեղերն ցու­ցանէ... զսնկան զարիւն կու կտրէ Աստուծով:

– 79ա-80բ Ցանկ երկրորդ՝ վասն բովանդ[ակ] գլխոցն, զոր ինչ կայ ի գիրքս այս – Ա. Նախ վասն սարսամին ըստածումն թէ ի տաքէ եւ թէ ի հովէ... ՃԻԸ. Վասն մեկնութեան դեղոց:

Տե՛ս Դ. Կարապետեան, Բունիաթ Սեբաստացի, Գիրք բժշկութեան, Եր., 1987:

– 80բ-1բ Աստի ի վեր գրեմք, զոր ինչ կայ ի վերայ այբուբենական գրերուն – ՃԻԹ. Վասն աչաց ցաւու դեղեր եւ ականջացաւեր, եւ ի պաղէ ելած նուզլան յայտնէ... ՃԿԷ. Վասն բառի ամենայն դեղոց Զ. լեզուաւ:

Գ. 82ա-197բ Այս է գիրքն, որ կոչի ըստածումն, զոր ոտից մինչեւ ցգլուխն, թէ ինչ կերպ ցաւ որ լինի, կամ ինչ պատճառէ լինի՝ թէ՛ պաղէ, թէ՛ տաքէ, թէ՛ արիւնէ, թէ՛ սաֆրայէ, թէ՛ սէվտայէ եւ թէ՛ պալղամէ. զամենայնն կարգաւ խօսի, զոր ի տաճկաց թարգ­մանեցաւ մեծաւ աշխատութեամբ տիրացու Պօղո­սին: Նորթարգմանածին մէջն երբեմն տաճկի բառ այլ գտանի. եւ այլն հայոց գրքէ է:

1. 82ա-5բ ԿԱ.[Վասն գլխացաւերուն եւ ամենայն պատճառուցն] – Յառաջ յիշեմք զգլխացաւն, զի գլխա­ցաւոյն պատճառն Բ. լինի... իրեն պէս այլ գովելի բան չի կայ:

Ծնթ. Այս եւ յետագայ փակագծուած խորագրերը 80բ-1բ էջե­րի ցանկից են. այդպիսի տեղերում բուն շարադրանքի մէջ խորագրային ձեւակերպումներ եւ ձեւաւորումներ չկան, կան միայն բովանդակութեան մասին յստակ պատկերացում չտուող դարձուածներ: Վերջիններիս հետ երբեմն բերուած են նաեւ ցանկի խորագրերը՝ այսպիսով նիւթի էութիւնն աւելի յստակ է երեւում:

2. 85բ-6բ ԿԲ.[Վասն լէայ ցաւուն] – Լէայ սիր­խասն իմանալ պէտք է... ի վերայ գարու ճուլապ եւ գա­րեջուր խմցո՛ւր, օգտէ Աստուծով:

3. 86բ-7ա ԿԳ.[Վասն սիլ մարազին] – Սիլ. այս մէկ ցաւ մի է, որ մարդն չի թողուր... նա այն ատէնն թերեաք կամ ֆօլինայ տո՛ւր, օգտէ Աստուծով:

4. 87ա ԿԴ.[Վասն նայսիանային] – Նայսիանայ մէկ մարազ մի է, որ էքսարի տամաղին... եւ հոտ վերայ զինքն խիստ օգտակար է Աստուծով:

5. 87բ-9բ ԿԵ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչի մալախուլիայ – Այս մէկ սավտայի մարազ մի է... կերակուրներուն միշտ պատրաստ կենալ պարտ է, որ բժշկի Աստուծով:

6. 89բ-90ա ԿԶ.Սանայ. այս մէկ խելաց պակա­սութիւն բերօղ ցաւ մի է – Սանէ ասելն յարապի կամ տաճկի բառով խէվ առիւծ ասելի է... այլ կակուղ պահեն թեթեւ դեղերով, նա ազատի Աստուծով:

7. 90բ ԿԷ.Այլ ցաւ, որ իրենն աշախմաշըխ կասեն – Այս մէկ մարազ մի է... դեղ տան, որ բժշկին Աս­տուծով. ամէն:

8. 91ա-2ա ԿԸ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչեն յօլտուրան, եւ այլք սարայ ասեն կամ այլ զատ բան – Այս ամէնն գլուխն շուրջ գալուն կու ասեն... գլուխն օծէ, խիստ շահէ Աստուծով. ամէն:

9. 92ա-3բ ԿԹ.Անքապուս, որ է՝ ծանտրն կոխելուն եւ ծանրն քայլելուն ասեն – Այս մէկ ցաւ մի է... իժիր հոտոտայ, օգտէ Աստուծով. ամէն:

10. 93բ-5ա Հ.Յասարայ, որ խալխըն խույն բռնեց ասեն – Այս ամեն ցաւ մի է, որ զմարդն... այս մէկ մուշկուլի ցաւ մի է եւ դեղանելն այլ խիստ դժար է:

11. 95ա-6ա ՀԱ. Հօխնայի մութայի վասիտ – Այս է՝ ա՛ռ վայրի ֆասլիկօն ու բազուկ... եւ խամ ջրէն պատ­րաստ պահէ՛, Աստուծով բըժշկի. ամէն:

12. 96ա-8ա ՀԲ.Ֆալիճ – Այս մէկ մարազ մի է, որ պազի ազաներն կու լինի՝ որպէս ձեռքն... կրկին կա­կուղ երերով եղէ՛, օգտէ Աստուծով. ամէն:

13. 98բ-9ա ՀԳ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչի թէշախու, այսինքն՝ ջղերն քաշուած են՝ ասեն – Սայ եւս մէկ ցաւ մի է, որ մարդոյն սեներներն ու ջղերն կու քաշէ... ի վե­­րայն պահելն խիստ օգտակար է այս ցաւոյս տիրոջն:

14. 99աբ ՀԴ.Սըլլէրաշի՝ արապերէն, տաճկերէն՝ այախ թեթրէմէսի – Այս է ձեռաց եւ ոտից դողալն... ջղերն եղած մարազներն տէք կու անէ Աստուծով:

15. 99բ ՀԵ.Ալխատէր՝ արապերէն. ազայու ուզ­մատի տաճկերէն, հայն հազան ասէ – Իր պատ­ճառն հումայէն է... կամ պիպէրիէ եաղի, զատ օգտէ Աստուծով:

16. 99բ-100ա ՀԶ.Էլիխլաճ՝ արապերէն, եւ տաճ­կերէն՝ էզայ սէքթէրմեսի, հայերն մարմնայխաղ կու ասեն – Այս մարազն էքսարի աչքն կու լինի... այն խաղցած տեղն որ քրտնի՝ շատ օքտակար է Աստուծով:

17. 100ա-102բ ՀԷ.Նուզլայ – Այս մարազն ղայրի մա­րազէն... եւ ամենայն թեթեւ կերակուր լաւ է Աս­տուծով:

18. 102բ-6բ ՀԸ. [Վասն աչացաւութեան] – Այժմ գրեմք ըստացումն աչաց... սորա այլ նոյնպէս արէ՛, օգտէ Աստուծով. ամէն:

19. 106բ ՀԹ.ա.[Վասն աչաց ճերմակի եւ վա­տա­տեսութեանն] – Աչքն ճերմակ ընկնիլն ու ճերմա­կիլն... աչաց վատատեսութեան ամենեցուն, որ ինչ պատ/// (2 թերթ թափուած):

20. 107ա-12բ Ձ.[Վասն աչաց կարմրելուն եւ արդինքին եւ ըռմդէին, եւ աչաց բորին եւ աչաց սնկին եւ ջուր իջնելուն: Եւ որ գիշերն լոյս չի տեսնէ եւ ցեցին եւ մազին, եւ որ աչքն դուս ոստայ, եւ այլն]. Խօսք յամենայն ցեղ աչացաւութեան եւ յամենայն ցեղ պատճառի, որ յաչքն լինի. եւ նշանք յամենայն ցեղ ցաւոց, որ զաչքն ողջացուցանեն: Զայս ստա­ծումն, որ գրել կամիմ վասն աչաց, յայլմէ գրգէ է. եւ դու զորն կամիս, զայն արա՛յ. եւ այս գրիս գրել տուեալ տիրացու Պօղոսին ջանքն այն էր, որ խիստ հարուստ գիրք մի լինէր, որ այլ գրքի կարօտ չի լինի. եւ ում ձեռքն, որ անկանի զայս գիրքն – Աչս, որ կարմրի... եւ աչքն դի8ր, օգտէ Աստուծով:

21. 113ա-5ա ՁԱ. Խօսք յամենայն ցեղ յականջ­ցաւու­թեան – Յորժամ ականջն ի տաքէ ցաւի... յա­կանջն կաթեցո8ւր, օգտակար է Աստուծով:

22. 115ա-6ա ՁԲ.Խօսք ի յամենայն ցեղ քթի ցա­ւոյն. եւ որ արիւն շատ երթայ – Յառաջ զայն ասենք, որ ընդ քթին... դի՛ր յիրմէն ի քիթն յամէն երեկուն, շատ օգտէ Աստուծով:

23. 116բ-8ա ՁԳ. Խօսք ի բերանացաւութիւնն, յամե­նայն ցեղն, եւ շրթունքն՝ որ պատառի – Երբ մարդոյն շրթունքն պատառի... եւ ա՛ծ ի լնտացն, խիստ օգտակար է:

– 118ա Եթէ այլ դեղ պիտենայ ի վերայ Բենին շատ կայ, գի՛տ եւ արա՛:

24. 118բ-20ա ՁԳ.[Վասն ամենայն ցեղ ատամ­նացաւի եւ ստածումն եւ նշանն] – Տե՛ս, թէ լնտերն այտոց է... նա հեշտ ելանէ ատամդ:

– 120ա Եւ այլ տեղ, որ պիտենայ, տե՛ս ի վերայ Այբին, զի այն դեղերն այլ ուժով են:

25. 120բ-2բ ՁԴ.[Վասն ամենայն ազգ փողա­ցաւի. եւ որ տրզուկ երթայ բերան]. խօսք վասն ամե­նայն ցեղ փողացաւութեան, նշանք եւ դեղեր – Արդ, փողացաւութիւնն երկու ցեղ է... ետոյ դուրս քաշէ՛, որ ազատի Աստուծով:

26. 122բ-3ա ՁԵ. Վասն որ զանգկիկն ընկել լինի – Յառաջ երակ կտրէ... ի վերայ գագաթին դնես, շատ օգտէ Աստուծով:

27. 123ա-4ա ՁԶ. Վասն բրսեմի – Եւ ինքն է գունոյ կեղ... դու փոխէ՛ եւ թաժայ դի՛ր. օգտէ Աստուծով:

28. 124ա ՁԷ.Վասն սրսեմի – Եւ ինքն է սպիտակ կեղ... եւ պրսեմին այլ կամօքն Աստուծոյ:

29. 124ա-5բ ՁԸ.Այլ վասն նուզլային՝ յորժամ ի կուրծքն իջանէ եւ խիստ հազ առնէ – Իւր նշանն այն է, որ երբ մարդն ցրտանայ... զամենայն արհեստքն կու խանգարէ. բաւ է գիտնոց:

– 124ա Ծանի՛ր, սիրելի՛, նուզլայի այլ կերպ եւ ստածում կայ, որ կոչի զուգամ. գի՛տ եւ կարդա՛յ:

30. 126ա-8ա ՁԹ.Վասն այն ցաւուն գրեմք, որ ի հեջբն լինի, եւ ասեն իւրն պլղամինոս – Եւ յառաջ զիր նշանքն գրենք... շիրաբախտի ձիթով, շատ օգտէ կամօքն Աստուծոյ:

31. 128ա-9ա Ղ.[Վասն դաթառլըհին, եւ ինչ հա­զայ՝ խուխ եւ արիւն գայ] – Խօսք ի ցաւն, որ կոչի դաթառլըհ, որ է թոքացաւ... զի զարիւնն խիստ կտրէ Աստուծով:

32. 129աբ ՂԱ.[Վասն որ ընդ բերանն արիւն գայ] – Այլ որ ընդ բերանն արիւն գայ ործկալով կամ թքանելով... ի քմացն գայ քաշելով, նշանն այս է:

33. 129բ-31ա ՂԲ.Վասն, որ օծկայ եւ զինչ որ ուտէ փսխէ – Նորա դեղ զայս արա՛... եւ անտից խմէ, խիստ օգտակար է Աստուծով:

34. 131բ-5բ ՂԳ.Խօսք ի ստամոքսն եւ ի ցաւերն եւ զպատճառնին, որ ի ստամոքսն լինի – Երբ զստա­մոքսն վատուժի... ի կշտելոց լինի, մի՛ դներ, օգտէ կամօքն Աստուծոյ:

35. 136ա-8բ ՂԴ.Վասն խափանակի – Եւ ինքդ այն է, որ յանկարծակի մարդոյն ուշն գնայ... մինչեւ ի խելք գայ եւ ազատի կամօքն Աստուծոյ:

36. 139ա-43ա ՂԵ.Վասն լերդացաւութեան եւ ամե­նայն պատճառի, որ ի լերդն լինի եւ այտոցի, որ լերդին ցաւէ եւ դիպի – Բայց պարտ է նախ զլերդին ստեղծուածն գրել... պակաս մի արիւն թող օգտէ, եթէ Աստուած կամի:

37. 143ա-8բ ՂԶ.[Վասն մեծ լերդացաւութեան] – Ապա գրեմք մեծ լերթացաւն, որ ի ջերմութենէ լինի, եւ ինքն է մեծ նուսխայ... նա խիստ օգուտ լինի, թէ Աս­տուած կամի:

38. 149ա-50ա ՂԷ. Վասն արաղանի, որ է դեղնու­թիւն, որ է սարուլուխն – Արդ, իր նշանն այս է, որ մարդոյն աչքն դեղին դառնայ... եւ զքթին ներքեւն ծխես, զդեղնութիւնն տանի Աստուծով:

39. 150բ-1բ ՂԸ.Վասն փայծաղնացաւին – Եւ Բագրատ ասաց, երէ թէ երբ որ մարդոյն փայծաղն մե­ծա­նայ... մեղրով շաղվէ՛ եւ տո՛ւր, որ ուտէ:

40. 151բ-2բ ՂԹ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչի ըզմաստ, որ է սըսխայ – Եւ ինքն Գ. ցեղ է, մինն կոչի զկի... եւ թէ զմաստին դեղ անէ, լերդն խըստէ:

41. 153ա-9ա Ճ.Վասն ամենայն ցեղ փորացա­ւութեան – Որ դիպի ի մարդոյն, թէ՛ ի թուխմայէ, թէ՛ ի հովութենէ, թէ՛ ի լերդին դիպելէ փորացաւ եւ արիւն... եւ տո՛ւր Ա. վաղն եւ Ա. իրիկունն, օգտէ խիստ:

42. 159բ-62ա ՃԱ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչի խուլինջ – Եւ իր նշանքն այս է, որ մարդոյն փորն ցաւի... ապա գարին եւ կորեկն, եւ բրինձ եւ բակլայ շատ վնասէ:

43. 162բ-3բ ՃԲ.Վասն երիկամնացաւի – Եւ իր նշանքն այս է, որ մարդն ջերմնանայ... պահ առ պահ փոփոխէ, ողջանայ կամօքն Աստուծոյ:

44. 163բ-5ա ՃԳ.Վասն սընկան, որ ի նստոյ տեղն ցաւի – Եւ մայասուրս Գ. ցեղ է... եւ զնստոյ տեղն օծէ ի դրսէն, օգտէ, խիստ փորձած է:

45. 165ա-7ա ՃԴ.Եւ ինչ նստոյ տեղն ի դուրս գայ եւ այլ ներս չի երթայ – Ա՛ռ այրած ղուռշուն եւ լւացած... եւ ի վերայ ցանէ, կտրէ զսունկն եւ սրբէ զտեղիքն:

46. 167բ-9ա ՃԵ.[Վասն մամացին, որ գոզին ցաւն] – Վասն ամենայն ցեղ մամացի. եւ ինքն Բ. ազգ լինի... եւ թէ կարես զդեղերս արա՛յ, օգտէ Աստուծով:

47. 169ա-71ա ՃԶ.Վասն, որ ի մարդն քար ընծայի – Եւ ինքն Բ. ցեղ է, մին ցեղն յերիկամունքն ընձայի... շահաւոր կերակուրք տո՛ւր, զոր յառաջդ գրած էր:

– 171ա Եւ թէ այլ տեղ ուզես, տե՛ս ի վերայ (չգրած տեղ թողած), որ ի վերջն կայ գրեալ:

48. 171աբ ՃԷ.[Վասն, որ գոզն արգելվի կամ արիւն շռէ] – Վասն արգելածի, երբ գոզն արգելի մար­դոյն եւ չկարէ շռել... տրորած աղճկան մօր կաթով, շատ օգտակար է, նախ փորձեցաք եւ ապա գրեցաք:

49. 171բ-2ա ՃԸ.Յորժամ այր մարդոյ ձուքն ուռչի – Տե՛ս թէ մարմնոյն գունովն է... ով որ զքարաւսի սերմն եփէ եւ զջուրն խմէ, շատ օգտէ:

50. 172բ-3բ ՃԹ. [Վասն, որ ի կանանց հաշիւ չի լինի] – Վասն, յորժամ ի կանանց հաշիւ չի լինի եւ ոչ գոյն լինի տեսել... եւ ապա մօտ ի յերիկն երթայ. օգտէ:

51. 174ա-6ա [ՃԺ. Վասն, որ ծածուկ անդամն տաք ելուն ելնէ, եւ հատածի եւ որոյ աղիքն վայր գայ] – (սկ. թափուած) /// որ է ղունտուզն, տրորէ եւ ի ներս կաթեցո՛ւր... դի՛ր ի վերայ ցաւուն, շատ օգտէ:

52. 176աբ ՃԺԱ.Նշանք ամէն ցեղ հեծկի – Եւ լինի հեծուկ որ ի տաքութենէ լինի... նօսր գինի ջրախառն, շատ օգտէ:

53. 176բ ՃԺԲ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչի շանշահուայ – Եւ ինքս այն է, որ չկշտանայ... եւ ինքն խիստ փորձած է:

54. 176բ-7բ ՃԺԳ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչի հադայ – Եւ ինքն այն է, որ փորն յասկած լուծանի խիստ... որ­պէս որ գրած է, շատ օգտէ Աստուծով:

55. 178ա-80ա ՃԺԴ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչի նխրիս – Եւ ինքն զօդուած ցաւ է... նա շուտ ողջանայ կարո­ղութեամբն Աստուծոյ. ամէն:

56. 180աբ ՃԺԵ. Յաղագս նշանացն պալղամի եւ ամենայն գէշ ցաւերոյն – Քանզի պալղամն Դ. ցեղ է... եւ մքի հինայ եւ քիմիոն եւ կապարի:

57. 181աբ ՃԺԸ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչի դարփիլ, որ թարգմանի փշի ցաւ – Վասն այն փշի ցաւ են նմանե­ցու­ցել զինքն... զինչ գրել եմ՝ արա՛, եւ ողջանայ կա­մօքն Աստուծոյ:

58. 181բ ՃԺԹ.Խօսք ի ցաւն, որ կոչի դալաափ, որ է աղուես ցաւ – Եւ զինքն աղուես ցաւն վասն այն նմա­­նե­ցուցել են... արա՛յ ըստ յառաջնոյն, օգտէ Աս­տու­ծով:

59. 181բ-2ա ՃԻ.Խօսք վասն թեփուկին, որ ի գլուխն լինի – Յառաջ զինքն լուա՛յ ճակընդեղի ջրով... եւ ինչ յառաջն կիր ածեն գլխոյն եւ սրբեն, օգնէ:

– 182ա Վասն գոտի ցաւուն, որ է ճուտամ մա­րազին ի վերայ ՃԷյին գրեցաք:

60. 182ա-5ա ՃԻԱ.[Վասն կատղած շան խածածի եւ գազանահարի] – Յորժամ կատղի շունն եւ զմարդն առեալ լինի, եւ կամ կատաղի գայլն եւ վնաս առնէ մարդոյն... դու զքերող մորհամնին զուգէ՛, որ գրած է յելունին:

61. 185աբ ՃԻԲ. Վասն օձահարի – Երբ օձն հարու զմարդն... յորժամ հարած մարդ լինի, օգտէ Աստուծով. ամէն:

62. 186աբ ՃԻԳ.Վասն կարճահարի – Ինչ զմարդն կարիճն հարու. եւ նշանն այս լինի... զարծաթն ինչ ի վերայ կապես, շատ օգտէ Աստուծով:

– 186բ Վասն ջարդածի ոսկերաց եւ այլ անդամոցն եւ վասն ամենայն ջերմանցն պատճառներն եւ դեղերն գրեցաք ի Ջէյին կարգն, գի՛տ եւ կարդա՛յ:

63. 186բ-7ա ՃԻԴ.Վասն այն ցաւուն, որ կոչեն խեչիփար, որ ելանի եւ խիստ բռանց ածէ զմարդն – Եւ յորժամ շուտ հասանիս... խառնէ ինքն բարկ քա­ցախ, ողջ առնէ Աստուծով: Կամ ի վերայ Սէյին գրած սֆուֆէն յետեւ սպեղանիքն արա՛յ, որ վասն խոցի գրած է:

64. 187բ-9բ ՃԻԵ.Այս գլուխս խիստ գեղեցիկ է, որ կամենայ ուսանել: Վասն գուներոյ, որ է հինգ գոյն եւ Դ. նիւթ – Եւ այս Ե. գոյնս յայս Դ. նիւթէս յառաջ գայ... եւ ի սաֆրայէ եւ լերդն առողջ լինի Աստուծով. ամէն:

65. 190աբ ՃԻԶ. Խօսք եւ նշանք վասն աղեղ­նա­ցաւուն – Երբ այս ցաւս դիպենայ մարդոյն, նա լեզուն կապի... կերակուր աղաւնոյ ձագ տո՛ւր, այտ է օգտա­կար աղեղնացաւի:

66. 191ա-2բ ՃԻԷ.[Վասն ԺԲ. (12) ամսոց խօսք]. ցուցակ վասն բժըշկութեան մարդոյն եւ յարուեստին բաժանման – Յունվար. այս ամսոյս ասորիք Քիանս Նիսան ասեն... այլ տագ բնութիւն կերակուրքն դարմանեսցի կամօքն Աստուծոյ:

67. 192բ-7բ [ՃԻԸ.]Վասն մեկնութեան դեղորէից եւ զօրութեանց նոցա– Զօրմէ զին զօրութիւն լինի, այս է դեղ զոր գրեր են... տա՛ս վաղվնէն իրինկուն, տա՛ս, խալըսի ցաւէն Աստուծով:

– 197բ (այլ՝ ԺԹ. դ. ձեռքով) Ամենայն ցեղ մայա­սուլի դեղ – Նախ ա՛ռ եղիճ խոտն ի նոր պտկի մէջ... տո՛ւր որ ուտէ, օգտէ:

Դ. 198ա-352բ Եւ ապա գրեմք ամենայն տե­ղատ­վու­թիւնքն կարգաւ ի վերայ այբուբենից, սկսեալ աչաց ցաւէն մինչեւ ֆռէնկ զահմէթին, որ գրերն լցվի Աստուծով

1. 198ա-205ա ՃԻԹ.[Վասն աչաց ցաւու դեղեր եւ ականջացաւերն եւ ի պաղէ եղած նուզլան յայտնէ] – Ա՛ռ մէկ եալտուզ ոսկի, ընոր կըշըռովն պղինձ ու կլայէկ... եւ դի՛ր աչքն, թէ այլ ուզես, տե՛ս ի ցանկն:

2. 205ա-10ա ՃԼ.[Վասն բորի եւ բերնի ամենայն ցաւի].Եւ գրեմք զդեղորայքն բարի ի բերան ի վերայ Բենին, որ է այս բերնի դեղ – Բերան, որ խոց ունենայ, կամ պօղազն... որ լուսինն ի նոր լինի, օգտէ կամօքն Աստուծոյ. ամէն:

3. 210բ-4բ ՃԼԱ.[Վասն գլխացաւի մաճուններ եւ շարբաթներ եւ հապերն]. Այլ գրեմք ի վերայ Գիմին, զոր ինչ որ կապվի Գիմիւն. Գլխայցաւի մաճուն, որ խելքն պտըտի, գլուխն պտպի – Ա՛ռ սինէմաքի նուշ, շէքէր՝ Խ. Խ. (40-40) դրամ... ցաւցած տեղն դընես, ան ատէնն տանի ցաւըն Աստուծով:

4. 215ա-7բ ՃԼԲ.[Վասն ըսթսխայի եւ ամպէր եւ միսկ եւ մոմեայ եւ շաֆերն շինելն յայտնէ].Այլ եւ գրեմք ի վերայ զդուռն զթըսխային եւ դուռն փէրվարտայներուն – Դուռըն ըսդսխայի. այս ցաւն Գ. ազգ լինի...

– 216բ-7բ Աստ գրեմք զաչաց շիաֆներն, թէպէտ ի վերայ Շային պիտէր կամ ի մէջ Այբին, քան զամենն յետեւ գրեցաւ. վասն այն աստ գրեցաւ, թողութիւն անէ՛ք – Դուռն շիաֆի, որ է պտուղ խնկի... եւ այս է վերոյգրեալ դեղերու լուանալու նշանն:

5. 218ա-9բ ՃԼԳ.Այլ եւ գրեմք ի վերայ Եչին զեախուներն ամենայն ցաւոց – Եախու, որ է մութաճլի, որ մաթայի մութաճրի... եւ տաքցո՛ւր զմոմն եւ դի՛ր, որ զահրն տանի Աստուծով:

6. 220ա-21ա ՃԼԴ.Այլ եւ գրեմք ի վերայ Զային, որ է զրուրերն – Զրուր քթէն, որ արիւն երթայ, արգիլէ: Ա՛ռ քաֆուռ անուխ... ա՛ռ յաղր ղահրայա, լոսէ եւ մաղէ՛ եւ ի վերայ ցանէ՛, բաւ է:

7. 221բ ՃԼԵ.Այլ եւ գրեմք էյարիճներն ի վերայ Էյին – Էայիճ փէխերայ, որ օգտէ բազում ցաւոց – Առ դառչին Գ դրամ... Գ. Գ. դրամ մահաճայ, սատէճ, հին­տի սալիխայ, ֆլֆ տառի, ֆառաֆ, զաֆրան, տառչին /// (վերջը թափուած):

8. 222ա-9ա [ՃԼԷ. Վասն թրիաքներուն եւ թրի եւ դանակի. ստածելն եւ դեղերն եւ ջրերն եւ մալհամներն եւ թմրեցնօղ դեղերն ցուցանէ եւ թթցուներն] – (սկ. թափուած) ///ով աղեկցըներ այս դեղս Ե. օրըն կու լաւցնէ կարօղութեամբն Աստուծոյ... եւ անձն հանգիստ առնու Աստուծով:

9. 229աբ ՃԼԸ.[Վասն սպանող դեղերն յայտնէ, եւ այլ տեղ կայ գրած]. ի վերայ Ժէյին դեղ չգտաք, վասն որոյ զայն դեղերն գրեմք, որք են սպաննողք – Քուչուլան ամենայն կենդանեաց սպաննող է... չարն տանի թրեաքն Ճալալիոսին:

10. 229բ ՃԼԹ.[Վասն իրիկամնացաւին]. Ինին վերայ գրեմք զիջուածք դեղերն – Իրիկամնացաւի իջուածք որ լինի ի մաղասէ... եւ զգանձակին դեղերն տո՛ւր, օգտէ Աստուծով:

11. 230ա-3բ ՃԽ.[Վասն լուծման դեղերն եւ մաճուններն եւ որ տխմար բժիշկն սուր դեղ տայ եւ շատ լուծէ, եւ ում լեզուն կապի]. այլ եւ գրեմք ի վերայ լուծման դեղերն եւ շարպաթներն ի վերայ Լիունին – Լուծման դեղ այս է... թէ չխօսի, օշինդր դի՛ր ի վերայ լեզուին, օգ[տէ] Աստուծով:

12. 234ա-8բ ՃԽԱ.Աստ գրեմք ըզխուրսերն ի վե­րայ Խէյին. լաւն եւ պիտանին – Խուռստակերոյն ա­պուճեհին, ասէ թէ զայս խուրն հոգնայ անելով օգտէ... Գ. օր այսպէս արա՛, փարատի ցաւն Աս­­տու­ծով:

13. 239ա-42բ ՃԽԲ.[Վասն ծարաւի եւ ծաղիկի եւ ծնկան եւ ծորի յակրաս].այլ գրեմք ի վերայ Ծային, զոր ինչ ունի ընդ ինքն – Ծարաւի դեղ. մարդ որ խիստ ծարաւի ունի կամ ջրփոխի... ուռեց լինի ի մարդն, ի թուխմայէ է, թէ ի /// (թափուած):

14. 243ա-6բ ՃԽԳԱստ գրեմք ի վերայ Կենին զկանանացի կերպերն եւ վասն Է. ցեղ կանանցի մա­րազըն, որ չեն յղանար – Կանանց հազըն բանալու. ա՛ռ կարմիր պօյայ Ե. դրամ... արձակէ զգոյնն եւ ի մէջքն զաւակ ընծայի Աստուծով:

15. 247ա-52բ ՃԽԴ. [Վասն հազի եւ հող ոտողի]. աստ ի վերայ Հոյին գրեմք զհօգնայներն եւ զհազի հէպէրն եւ այլ ամենայն հէպն – [Հ]ազի հապ որդորէ հազըն հապի սուլթանի ասեն... երբ պիտենայ ի բան տա՛ր, շատ օգտէ Աստուծով. ամէն:

16. 253ա-7ա ՃԽԵ.[Վասն ամենայն ձէթերն եւ ձեռաց շօխախն եւ ըղնկի ճաթիլն]. եւ աստ գրեմք զձէթերն ի վերայ Ձային. նախ զկարիճինն գրեմք – [Ձ]էթն կարին, որ է քուկուրդի եղն... հոռոմ ձիթով, մեղրէ մոմով մահլամ արէ. օգտէ:

17. 257բ-61բ ՃԽԶ.[Վասն ղաֆաղանի եւ աղիքն վար էկածի եւ դուռտ էշենի, որ է մօրքուրն եւ նո­րագիւտ մարազի դեղերն].այլ գրեմք ի վերայ Ղատին, զոր ինչ ունի ընդ ինքեան – Ղաֆայղանի համար մաճուն, ա՛ռ մարգարիտ Ե. դրամ... որ ազատի այս պիղծ ցաւուն ողորմութեամբն Աստուծոյ. ամէն:

18. 262ա-7բ ՃԽԷ.[Վասն ճուարիշներուն եւ ճու­տամ մարաղուն եւ մտպուխքն].աստ գրեմք ըզճու­վարիշ մաճուններն եւ զճուտամ մարաղին դեղն ի վերայ Ճէյին – Ճավարիշիս խուֆ, որ օգտէ թանծր խլթաներուն... կամ Գ. տուր, շատ օգտէ կամօքն Աստուծոյ:

19. 268ա-77բ ՃԽԸ. Աստ գրեմք զգեղեցիկ մա­ճուն­ներն ի վերայ Մենին – Մաճուն մուղաւի. ա՛ռ սինէմէքի ԺԲ. (12) դրամ... ի բան տա՛ր, քանի որ պիտենայ. բաւ է:

20. 278ա-9բ ՃԽԸ. [Վասն յերեսն եղած մարազ­ներն եւ նստատեղոյն]. այլ գրեմք ի վերայ Յի գրին, զոր պատեհ համարեցաք վասն յերեսին ցաւուն – Յերեսն զուհուր արած մարազներն... եւ վարդի եղով խառնէ՛ եւ քսէ՛, շատ օգտակար է:

21. 280ա-3բ ՃԽԹ.[Վասն նխրիսի եւ նանէ մէ­ճունի եւ նշանք պատրուգի եւ նուաղելոյ եւ ներ­բանքն եւ կրունկն ճղքածի, այլ եւ նստատեղոյն].աստ գրեմք ի վերայ Նուին, զոր ինչ ունի ընդ ինքն – Նըխրիս, որ է անդամացաւն... խմէ8 անօթուց, լուծէ զփորն, հանէ զտուած դեղերն. եւ օգտէ Աստուծով:

21. 284ա-90բ ՃԾ. Վասն ամենայն ցեղ շարապ­նե­րուն եւ ըմպելեաց, որ օգտէ Աստուծով – [Զ]ամե­նայն ցեղ ըմպելի, որ Էոսէ բըժիշկն գրեր է իւր ձե­ռօքն... փրփուրն առ որ թանձրնայ եւ կապի. եւ աման ա՛ծ:

22. 291աբ ՃԾԱ.[Վասն որդնացաւի]. այլ գրեմք ի վերայ Ոյին, զոր ինչ գտանեմք – Որդնացաւի, որ ի տաքութենէ լինի... եւ ժամհրօքն տո՛ւր, խիստ օգտէ ողորմութեամբն Աստուծոյ:

– 291բ Վասն անդամալուծի դեղ – Որոյ անդամ­ներն ի վայր գայ... տո՛ւր տաք ջրով եւ ջուլպավ, խիստ փորձած է:

23. 292ա-4ա ՃԾԲ.Այլ գրեմք ի վերայ Չային՝ զոր ինչ կայ. չար խոցերն եւ չպաններն – Յայտնեմք աստ... գրած դեղերովն ըստածէ, ազատի կամօքն Աս­տուծոյ. ամէն:

24. 294ա-8բ ՃԾԳ.[Վասն պորտ ընկնիլն եւ պոր­տի պուռուն եւ պէլսովուխին եւ պատրուգներն եւ ամենայն հուկնայներն, որ է հօխնայ]. այլ գրեմք ի վերայ Պէյին – Պորտոյն ընկնելուն դեղն յայտնեմք. այս ցաւուն արապներն սախվայ թասիր ասեն... եւ զհիւանդն ի ներս նստեցո՛ւր, նա ողջանայ յԱստուծով:

25. 299ա-300ա ՃԾԴ.[Վասն դդմի ջրի եւ ջար­դածի] – Ջուր դդմի, որ օգտէ բրսեմ ցաւուն... եւ դի՛ր ի վերայ կոտրածին, Գ. օրն կցէ կամօքն Աստուծոյ:

26. 300բ-8բ ՃԾԵ.Վասն ամենայն ցեղ ջերմնոտի [եւ ամենայն ազգ ջրերի] – Յաառաջ զայն գրենք, որ օր մի բռնէ... անտի ծնանի շատ ցաւեր. բաւ է այս­քանն:

27. 309ա-13բ ՃԾԶ.[Վասն ռահիմին, որ է յար­գան­դի ցաւերն]. այլ գրեմք ի վերայ Ռային, զոր ինչ գտաք ի տաճկաց գրգէն – Ռահիմ, որ է՝ արապն ասէ... եւ աղի լեղի իւրեանց պատրաստ կենայ:

– 313բ Կենին մէջն գրած պատրոյգն արա՛ այս ցաւոյս, որ է այս նշանովս (մօտը նկարուած է նշանը):

28. 314ա-20բ ՃԾԷ.[Վասն ամենայն սֆուֆի եւ սրաճայի եւ սպեղանաց եւ վանձինն շինելիքն, որ է պանիր]. այլ եւ գրեմք ի վերայ Սէյին զսֆուֆներն – Սֆուֆ, որ օգտէ նգի եւ իսալի արեանայբերի. ա՛ռ խունկ Գ. դրամ... ի վերայ քթեթի հա՛ն, ի ցաւին տեղն դի՛ր, օգտէ Աստուծով:

29. 321ա-2բ ՃԾԸ.[Վասն վերաբերութեան եւ վարդք ցաւոց նշանք].այլ գրեմք ի վերայ Վեւին, զոր ինչ գտանի դեղորայք – Վերաբերութեան դեղն այս է. ա՛ռ ասորեկի հունտ... պատրաստ պահէ՛, որ չմեռանի հիւանդն:

30. 323ա-4բ ՃԾԹ.[Վասն տութմայի եւ տմէտ եւ տավայի միսկ մէճունի եւ տիլալթու դեղի]. այլ գրեմք ի վերայ Տիւնին, զօր ինչ ունի ընդ ինքեան – Տութմայի եւ ջուրփոխի եւ քամոյ... մեղրով խառնէ՛ եւ քըսէ՛, շատ օգտէ Աստուծով. փորցած է:

31. 325աբ ՃԿ.[Վասն րուպայի, որ է հեւք]. այլ գրեմք ի վերայ Րէյին՝ զոր ինչ գտանեմք – Րուպայ, որ է հեւքն. եւ նշանն այն է... տաք դեղեր տայ եւ զմարդն սպանանէ. բաւ է:

32. 326ա-8բ ՃԿԱ.[Վասն ցեցի, որ է սօղուլճանն]. այլ գրեմք ի վերայ Ցոյին՝ զոր ինչ ունի ընդ ինքն – Ցեց, զոր արապն տիտան ասէ... զդեղերն շատ օգտէ աստուածային կամօքն. ամէն:

33. 328բ-9ա ՃԿԲ.[Վասն հիւանդին դեղ տալու ժամն ի վերայ ԺԲ. (12) կենդանակերպին]. այժմ գրեմք ի վերայ Տիւնին՝ այս ինչ ի հիւանդին դեղ առնելոյն ժամն ի վերայ լուսնին աւուրցն, այլ եւ վասն հիւանդին կենաց եւ մահու նշանին՝ ի յայլ տեղ գրած խիստ գովելի է – Հիւանդին յորժամ կամենաս դեղ առնել... թէ ոչ վնասի մարդն:

34. 330ա-6բ ՃԿԳ.[Վասն փէնզէհիր շինելոյ եւ ամենայն ազգ փորացաւի եւ մայասիրի եւ այլ այսպիսի ցաւոց հէպ եւ մաճուն եւ դեղորայք].այլ գրեմք ի վերայ Փիւրին, որ Փիւրն ինչ որ ուն[ի]՝ աստ է – Փէնզէհիր շինելոյդ դուռն այս է... հապ արա՛յ Դ., վաղվանէ Դ. իրիկուն ուտէ:

35. 337ա-8բ ՃԿԴ.[Վասն քնի դեղոց տղայոց եւ քէյֆ տվող մաճուններն եւ քրտնեցնելոյ եւ քոսի եւ քասուք շինելոյ խրատք եւ քթի խոցի եւ տամախի].այլ գրեմ ի վերայ Քէյին, որ ինչ ունի ընդ ինքեան – Քընի մաճուն է, տղայոց քուն բերէ. ա՛ռ էկիր սօտ ըռաղանէ... սղկէ եւ ի քիթն փչէ՛, խիստ փորձած են:

36. 339ա-41ա ՃԿԵ.[Վասն օձն՝ որ մարդոյ փորն մտնէ եւ օձիկ ցաւոց դեղն եւ օձի յարկաս շինելն]. այլ գրեմք ի վերայ Օյին, զոր ունի ինքէն զինչ եւ իցէ – Օձըն, որ մարդն խաթէ. ա՛ռ աղաւնոյ ձագ... երբ պիտենայ՝ ի բան տա՛ր. եւ այդ է:

37. 342ա-52բ ՃԿԶ. Գրեմք ի վերայ Ֆէին, զխրատն ֆռէնկ զահմէթին եւ զդեր(=ղ)երն նորա – Ֆրանկ զահմէթին ցաւերն ցուցանէ եւ նորին դեղերն... հէրլէ խմէ՛ անլի. շատ օգտէ Աստուծով:

Ե. 353բ-97ա ՃԿԷ.[«Ամիրդովլաթի Ամասիացւոյ. Զօրութիւն դեղերոյն»]

[Վասն բառի ամենայն դեղոց Զ. [6] լեզուաւ. ցանկից] (ունի 6 սիւնակ՝ ա. «Անուանք դեղոց՝ տաճկի, հայոց, հռոմոց, ֆռանկի, յարապի, պարսից», բ. «Որ­պի­սութիւնն», ա. «Աղէկն», դ. «Բնութիւն», ե. «Չափն», զ. «Դեղերու զօրութիւնն է»):

Ծնթ. Հմմտ. ձեռ. 413, 65բ-100ա, Ամիրդովլաթի Ամա­սիաց­ւոյ Ախրապատին, ԻԳ.՝ Քսան եւ երեք դուռն, որ յիշէ զդեղերուն զօրութիւնն եւ զանունս հինգ լեզուաւ, զոր գրեալ եմք աստ, զորս տեսանես կարգաւ ի վերայ այբուբենից:

Զ. ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԹ. դ., շղագիր

1. 341բ (1804 թ.) Տաղ ուրախութեան («ՍԵՐՈԲԷ»).

Սարսափելի բարկութիւնն Տեառն մինչ մեզ հասա­նէր, / նախ չարարմատ չէզոք տունկն պարսկի բուսա­նէր, / որոյ աճեալ փշովք զսիրտս մեր խայթահարէր, / ճմլեալ զազոխ զաղիս դառն մրուր մեզ արբուցանէր, / այս պատուհաս արժանահաս, ոհ առ մեզ եհաս, / զարթիցէ նոր ողբս երգեսցէ հինն Երեմիաս:

Երկրորդ, իբրեւ յիշեալ չարիքն փոքր-ինչ հեռացան, / ըստ նոյն ցասման տարերք երկրի չարախռնեցան, / վասն որոյ բոյսք արտորից իսպառ չորացան, / եկն սովն, չքաւորաց հոգիքն քաղեցան, պա[տուհաս]:

Րենասաստ այն մեծ պատուհաս յորժամ անցանէր, / երորրդ սաստիկ մահտարաժամն իսկոյն ժամանէր, / զմեծն եւ զփոքրն ոչ խտրելով ի կենաց հանէր / եւ զմնացորդսն յերկրէ երկիր հերգեալ հալածէր. այս պա[տուհաս]:

Օր ըստ օրէ չքաւորել բնակիչք յուսային, / չորրորդ զանհուն ապրանս յանկարծ հրոյ ճարակ տային, / այս բացայայտ աղաղակն էր օրինաւորին, / զի բազումք յայնց զկողմն ունէին զԴաւիթ գազանին. այս պա[տու­հաս]: Այս բացայայտ բարկութիւն էր իսկ աստուա­ծային, / զի անմեղ տղայսն յայնձնեալ էին Սերօբ շնա­ցո­ղին. այս պա[տուհաս]:

Բարեխրատ եւ արդար Տէրն նորոգ զայրացաւ, / նոյն ժանդախտն հետ սակաւու կրկին գոյացաւ, / զգա­յութթեանց, որով մեղաք թիւն լրացաւ, / ընդ յանցա­նացն արժանապէս պատիժն հատուցաւ. այս պա[տու­հաս]:

Էր հազար ութ հարիւր եւ չորս (1804), / օրն նոր տարի, մինչ ի Տղմուտ մուխրան / զայս ի կարճոյ յայտ արարաք / ըստ եղանակի որպէս ի չպիչապն ձայնի / անուն խոնարհ յօրինողիս դիտողաց յայտնի. այս պա[տուհաս]:

2. 2ա(նոտրգիր) [Վասն չար աւուրց] – Օ՛վ յեղ­բա՛յր, յամիսըն Բ. օր կայ, որ չար է, յաս յաւուրքըս պատրաստ կացէ՛ք... յայս յաւորքս պիտի լավ մսխայէթ յեղնայ, սուրայ յամութօվ չի լինի:

3. 328բ [Վասն գլխացաւի] – Եթէ գլուխ մարդու ցաւայ, կենաց դեղ յայնժամ արա՛յ, որ լուսինն ի Խոյն լինի, բայց առանց երկաթոյ եւ դեղն օգտագար գոյ մարդույն:

4. 197բ Անթառա՛մ ծաղիկ, անդատապարտ շառա­ւիղ, վերաբուսեալ յարմատոյն յԵսսեա, զքեզ Եսայեաս կանըխաւ վերագոչեաց եօթնարփեան շընորաց հոգւոն ընդունարան գոլ Ա[ստուածածին]:

Հմմտ. ձեռ. 1576, 23բ:

5. 252բ Մլհամ եարայի թրի լինի կամ դանակի, առաւօտուն եւ երեկոյեան... քսէ եւ վիրաց դի՛ր, լաւանայ Աստուծով:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

135բԳրեցաւ ՌՃՂԷ. (1748), ի Թոխաթ, ի խնդրոյ տիրացու Պօղոս բժշկին, ձեռամբ մեղաւոր Յակոբիս:

185բ Եւ թէ այլ դեղ ուզես, տե՛ս ի վերայ Օյին՝ շատ կայ, թէ փորն օձն երթայ կամ օձիկ լինի, գի՛տ եւ բանեցուր յայս կարգսով, պատուակա՛ն եղբայր, եւ զմեղաւոր Թոխաթեցի Յակոբ դըպիր յետին գրիչս յիշեա՛յ, զի դու յիշեալ լինիս ի Քրիստոսէ. ամէն:

266ա ՌՃՂԷ. (1748) թվին, յուլիսի ԺԴ. (14), օրն Ե.շի, Զ. ժամու կէս՝ ետ կէս աւուրն, խաւարեցաւ արե­գակն, Աստուած ի բարին կատարէ:

298բ Զմեղաւոր Թոխաթցի Ակոբ դպիրս յիշել մաղթեմ:

352բՇնորհիւ եւ ողորմութեամբ եւ կարողու­թեամբն ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, աւարտեցաւ գեղեցկայարմար բժշկա­­րանս այս լաւ եւ ընտիր օրինակաց՝ ի հայոց եւ ի տաճկաց, ի խնդրոյ (1-2 բառի տեղ բաց) մահտեսի Խու­լիճանի որդի տիրացու Պօղոս բժշկին, որ եւ ինքն քան զչափն աւելի աւխատեցաւ, եւ շատ կեանք մաշեց. եւ որքան տաճկաց գրոցն առած դեղորայք կայ, ինքն իւր ձեռօքն թարգմանեաց եւ օրինակեաց, որ մեք այլ գրեցաք ի վայելումն անձին իւրոյ: Արդ, որք հան­դիպիք այս գեղեցիկ Բժշկարանիս կամ ընթեռնուք եւ կամ օրինակէք եւ կամ օգտիք ինչ ի սմանէ, յիշեցէ՛ք ի սուրբ յաղօթս ձեր զվերոյ գրեալ տիրացու Պօղոսն եւ աշխատասէր բժիշկն՝ հանդերձ ամենայն զար/353ա/­մօքն իւրովք եւ յօժար սրտիւ տո՛ւք զողորմի, զոր Տէր Յիսուս փրկիչն ամենայնի յիշեսցէ զձեզ ի միւսանգամ գալստեանն իւրում. ամէն:

Արդ, գրեցաւ Բժշկարանս այս ի թուաբերութեան մերում տօմարի երկշրջանի, երկյոբելենի եւ եռմետա­սանի (532x2+100+33+551=1748), ի յամսեանն յուլիսի ԺԴ. (14), աւուրն Ե.շաբաթ, Զ. ժամուն, որ արեգակն խաւարեցաւ, եւ աստեղքն երեւեցան, ի սոյն աւուրն զրաւ եղեւ գրոյս ի քաղաքս Թոխաթ, ընդ հո­վանեաւ Սրբոց Խ. (Քառասուն) մանկանցն, ձեռամբ տիրացու Աւետիքի որդի՝ մեղաւոր եւ ամենաթշուառ, սուտանուն Յակոբ դպրի, որ եւ հայցեմ հանդիպողացդ այս ծաղկաւէտ բուրաստանիս՝ ներումն շնորհէք անարհեստութեանն մերում, եւ սղալանացն մերոց մի՛ ձանձրանայք վասն սիրոյն Քրիստոսի՝ եթէ կամիք, եւ զմեղաւորս այլ յիշման արժանի արարէ՛ք եւ Աստուած ողորմի՛ ասացէ՛ք, զոր Տէր Յիսուս ձեզ եւս միշտ ողորմեսցի աստ եւ ի հանդերձեալ կեանսն: Այլ եւ զայս խնդրեմ ի ձենջ, հա՛յրք եւ եղբա՛րք, որ զգիրքս լաւ պահէ՛ք, / ի հրոյ եւ ի ջրոյ խնայէ՛ք, / եւ զկողքն յետ որ շրջէք, / ամուր ձեռօք դուք բռնեցէ՛ք, / որ զկապքն չա­պա­կանէք, / թքոտ ձեռօք թուխտ մի՛ շրջէք, / թէ որ այս­­պէս խնամ առնէք, / արքայութիւնըն ժառանգէք. ամէն: Հայր [մէր]

Նա եւս առաջին գրողն գրքիս՝ տիրացու Զաքա­րիայն այլ յիշեցէ՛ք, որ նա եւս առաջ Ա. քանի տետր գրած էր, մնացեալն մեք աւարտեցաք. բաւ է:

385բ (ստ. լս.) Յորժամ մտայ յուլիս ամիս, / ճանճն շատցաւ ի չարդախիս, / կու խածատեն Յակոբ գերի / 386ա/չեն թողուր հանգիստ եղկելիս, / որ հասա­նիմ յա­ւարտ գրիս, / պակասեցաւ լոյս աչերիս: / 386բԳիրքս մնայ աստ երկրիս, / ձեռքս փտի ներքեւ հողիս, / ով որ տացէ մեզ ողորմիս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 214բ (1798 թ.) Ես՝ Տաթեւացի Մեսրօպեան Պօղօսի որդի Գրիգորս, որ եղէ սարկաւագ ի սուրբ գերազօր վանըս Ստաթէի՝ յայնմ ժամանակի, յորում Ախտայ շահ անուանեալ պարսիկն եկն յերկիրըն մեր բազում հեծելովք եւ զօրօք՝ որպէս զի առցէ ի յանառիկ բերթըն Շուշի եւ ըմբռնեալ զխանն, հնազանդեցուսցէ իւրոյ թագաւորութեանն: Վասն զի ոչ կարաց յաղթել եւ առնուլ զբերթըն, այլ զի ետես թէ ոչ կարէ առնուլ, յայնժամ առեալ զզօրսն իւր, դարձաւ հետս. եւ զամե­նայն գեղորայք, որք կային արտաքոյ բերթին, եթէ՛ ի մեր­ձաւորսն եւ եթէ՛ ի հեռաւորսն, միաժամու գերի արար: Քանզի յայնմ ժամանակի յերկիւղ շանն յայնմիկ Տաթեւացիք հնազանդեցան Նախչուանու, ինքեանք չուեալ չոքան եւ թողին զսուրբ աթոռս զայս ի ձեռս թշնամեաց, եւ եկեալ մտին անօրէնքն, որպէս ըստ կա­մաց իւրեանց հաճոյ թուեցաւ՝ նոյնպէս արա­րին, եւ թողին զսուրբ տունս դատարկ եւ ունայն ի յամենայն ընչից՝ եթէ՛ եկեղեցականաց, եթէ՛ արտա­քոա­կանաց եւ եթէ՛ այլ ամենայն մարմընաւոր պիտո­յից, մինչ զի եւ զմիաբանքն եւս ցիր եւ ցան արարին աստ եւ անդ, եւ եղեւ լուսաշէջ եւ աղօթաշէջ սուրբ աթոռս, եւ էր թվին հայոց այս ՌՄԽԷ. (1798): (այլ ձեռքով)՝ Գամաւ Աս­տու­ծոյ ես՝ Տաթեւացի Յարութիւն, Միքաէլս:

2. 300ա (ԺԸ. դ., շղագիր) Աստուածաստեղձ ծառ, անուն Որդյույ, գին աստուածաբեր, առատ եւ հորդ, մեզ սեպական այլոց է խորդ մեղաց քավիչ, մարդկան միճնորդ, գինի, գինի, անուշ գինի, իմ սիրելեացս անոշ լինի: Ես տիրացու Պապոյս գերեցի:

3. 122բ (ԺԸ. դ., շղագիր) Բազմաշխատ հօր իմոյ տեառն Գրիգորին:

4. 123ա (1809 թ., շղագիր) Ես /// Պապա, թոռը Յարութիւնի՝ որդի տիրացու Պապաի ՌՄԾԸ.ին (1809) գրեցի:

5. 216բ (1810 թ., շղագիր) Աստուած աստեց ծառ, անուն, որդ, յուժգին, աբեր, առատ եւ հորդ մեզ սեպա­կան, այլոց է խորդ մեոց քավիչ, մարդ, գառն, մեճ­նորդ, գինի, գինի, անուշ գինի իմ, սիրեացս անուշ լինի: Ղօվտն ելեալ ի Սոդօմա, չարն նախանծել ընդ նմայ, շվայտութեամբ պատրեաց զնա, յետ յանցանաց, որ հագամա, գինի, գինի, անուշ գինի, իմ սրելեաց անուշ լինի: Մելքիսեթեգ ըզքեզ մատուց մեծին Աբրահամու արպուց, հոգով ըզնայ ուրախացուց, հաց եւ գինի մեարացուց գինի: Թաթեւացի Գէորգ ազնիւ տիպրիս ՌՄԾԹ. (1810). (լս-ում)՝ Պապու թոռն:

6. 78բ (1833 թ., շղագիր) Թվին ՌՄՁԲ.ին (1833), մայիսի ԺԲ.ին (12) կէս գազ ծուն եկաւ:

Թվին ՌՄՁԲ.ին (1833), նոյեմբերի ԺԴ.ին ծույն եկաւ: Ես՝ տէր Սարգիսի թոռըն, Գրիգորի որդի Գէորգս, գրեցի:

7. 78բ (1834 թ., շղագիր) Թւին ՌՄՁԳ. (1834), մայիսի Բ.ին, օ՛վ սիրելի եղբայրք, գըշեր ես երազ տեսի /// (2-3 բառ ջնջած) գլխէն մեծ սեռը, որո (չշարունակուած):

8. 1բ (1840 թ., շղագիր) Ի 1840 ամին ես՝ տէր Սողոմօնի որդի մէլիք Անդրիասս գրեցի այս յեքիմարանս:

398բ (1840 թ.,) Ի 1840 ամին, ի 20 յունիսի երկիրն շարժեցաւ, լեառն պատառեցաւ ահակին:

9. 336բ (1840 թ., շղագիր) Ի 1840 ամին, ի 20 յունիսի /// (8 տող անընթեռնելի՝ վրան նոր յիշատա­կարան գրուած լինելու պատճառով) բաշին վէրէն օթախն տարվազին կըշտին պուրջն փուլ եկաւ, ուրիշ բաներ շատ իրար եկեաւ:

– (վրան յետագայում գրուած նորը եւս ան­ընթեռնելի)՝ /// էր ասէր եկն մարախ եւ կարկուտ/// (1 տող անընթեռնելի) գիրք /// (4 տող):

10. 398բ Ես տարցու Խաչատուրս Շեկահողցի Վարդանեան, որ է յիշատակեցի իմ եղբար Խաչատու­րին ի յորդին է Ղազարի. 1841կին:

11. 2բ (1840 թ.ին գրուած 10 տողանոց ան­ընթեռնելի յիշատակարանի վրայ, ԺԹ. դ., շղագիր) Ես՝ ի ներքոյ սորին ստորագրեալ 5 օսկի Կարսոց նահանգին գնեցի գիրքս հալալ արդեանց իմոց: Աստ այս եղծած յիշատակ է ի դուռն Սուրբ Կարապետ վանուցն Նշա/// Թումայ անապատին: Տէր մեծարու քիչ նորա գրիս Յարութիւնն /// (1 տող անընթեռնելի):

12. 81բ (ԺԹ. դար, շղագիր) Մեծապատիւ եղբբեար տիրացու (էի յԱղվելէլի) Աղավէլի հօդ եմ, որ:

13. 137ա (ԺԸ. դար, շղագիր) Ծառա տերացու Եղիայ (նման 167ա):

14. 190բ (ԺԹ. դար, շղագիր) Ի /// [Ս]րբոյ Աթոռոյ առաջնորդ Մարտիրոս վարդապետէ ժամանեսցե գիր սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ:

ՆՇՈՒՄ՝ 2ա՝ «978, 2739»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 147բ անընթեռնելի, 398բ սեւով, ութ­ան­կիւն՝ «ՍՈԼԹԱՆԱԼԻ ///» (2րդ տողը անընթեռ­նելի):

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «յամենայն ժամ աղաչանք իմ այս է առ յօրինօղդ համայն սեռից, զի կարճառօտ, յամենայն ժամ աղաչանք իմ (երիցս), յյամենայն, յաղագս ընդա աեջոյն դդդդ փշեփաի, էի, շուշահովամն յաեզ, րա­փոնօգ, գրչափորձարարա, աբգդ», 6 տող ջնջած, երեւում են միայն տողերի սկզբնատառերը՝ Շ, Ի, Ո, Եւ, Է, Յ», 1բ՝ «Հմր 1840, Յ (13անգամ), ի 1840 ամին ի, այս է ի թիւս, տառեր՝ ա-դ, ա-դ, ա-թ, ա-ը, ն (8 ագամ), հրա­ման նորին կայեր», 78բ՝ տառեր՝ ն, «Նարեգ», 81բ՝ «մաեց մեծապ աբգդեզէ», 112բ՝ «Որ արեգակն չկարէ հսյիլ առ ծորէն, տակի կեղեւն եւ յիստակէ եւ վար­դեջրով սնուր, աղայ եւ մաղայ, Ե. տրամին Ա. տրամ պաղ շաքար, աբգագաաբ», 115բ՝ «Զզղարա­ղաճին արմատն ի կրակն դնես, որ վառի եւ ի դուրս եղած ծարէն ջուրն որ վազէ, ա՛ռ զայն ջուրն եւ ի հիւան­դութիւնէ եղած խլին յա ն (18 անգամ)», 116ա՝ «օգտէ Աստուծով», 121բ՝ «բաղ մաշ խատ հօրդ եմ», 131ա՝ «Այսօր տօնէ ծըն Այսօր տօնէ ծընընդեան /// Տեառն մերոյ եւ հատնութեան տվետի Այսր արեւն արգար», 151ա՝ տառեր՝ բաաչպ, 154բ՝ «եվ փոխինդ արա՛», տառեր՝ ա-դ, 155ա՝ Գ, 162ա՝ «չընչըն չի ծառայ պա­պայ առնւ ատ մի որ է գուղին անուն թաթն: Որոյ եղէ ես», 167ա «Ամէն ///» 182ա՝ «Արի՛ք, եղբա՛րք, եղցուք այսօրակէս տա/// ///ե [տա]ն ահա որ քերտա», 189բ՝ տառեր՝ ա-թ, 190բ՝ տառեր ա-է, ա-ֆ, ա-ե, 214բ՝ «յաղագս մարդակազմութեան. ամեն, յաղագս մար­դակա», «գգ գրչափ», 216բ՝ «ԱԱԱստուած», 229բ՝ «զիջուածք դեղերն», 237ա՝ «Աօեղին տաճար ե ճա­ռա», 244բ՝ «Կարապետ», 254ա՝ «ի» (չորիցս), 267բ՝ «աբգ ժիլ, ֆի ֆիտասչին ճավաշ», 298բ՝ «Զմեղաւոր Թոխ», 336բ՝ «Աստուած» (չորիցս), «Աստըւած աստեղ ծառ, ի գոց ձեռաց ես ուր փախեաց, գամուր ուրեք տաա», 341բ՝ տառեր՝ ա-ը, «տեղին տաճար բանի», տառեր՝ ա-զ, 397բ՝ տառեր, աղիւսակ, որի մէջ զա­նա­զան տառեր՝ աե, յո, եզ, իթ, որ, պճ., ան ած, խզբզոց, «մեծ կարոտ, պայծառ, ամէն» (կցագրով, հնգիցս), 398ա՝ «զա աթոոոռ, Թադէի, ա-ծ», 398ա «Ի դրանէ հրեշտակահիմն սրբազան առաքելոցն Պետրոսի եւ Պօղօսի գլխաւոր առաքելոցն Քրիստոսի Գրիգոր եօթ­նա­լուս վարդապետէն (երկիցս), Աստուածաստեղծ ծառ, բարձր, Տէր», զանազան տառեր՝ է, մամ, 398բ՝ «յա­մենայ, եարէ, երկիգպար: ի վասն իւրն լինելոյ վասն իււրն լինելոյ Արլքանա(՞)»: 118ա, 149բ, 150բ՝ թանաքով խզբզած:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ թռչուն 150բ, 154բ, 214բ, 229բ, 261բ,262բ, հրեշտակ 155ա, մարդ՝ 245բ, մարդու գլուխ 154ա:

2740

ԹԷՈԴՈՐՈՍ ՎՐԴ. ՇԻՐԱԿՈՒՆԻ, ՆՈՐ ՔՆԱՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ

ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՆՔ (Գանձակ)

ՌՅԽ. – 1891

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 222 (էջակալուած 1-430, որ է՝ 1ա-215բ). չգրուած՝ 1բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Իx12 (Ա 14, Ե, Է, Թ, Ժ, ԺԲ 10, Զ 16, Ը, ԺԱ 8, ԺԹ 11, Ի 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպիտակ, գործարանային ստուերագծումով (թ. 1-17, 24-6), այլ, սպիտակ, ճնշագծումներով (թ. 27-131), սպի­տակ, համեմատաբար բարակ (թ. 132-215), դեղնաւուն (թ. 18-23), դեղնաւուն այլ (216-22), ճնշադրոշմներով՝ թ. 1, 4-7, 15-7, 207-8, 216 ոճաւորուած ուղղանկիւն՝ «No 5/ Способина / ИК», թ. 18-20 բոլորակ՝ «No 7», թ. 133-6, 145-8, 157-60, 169-71, 185, 193-4 ոճաւորուած բոլորակ՝ «Фабрика Платунова / No 8», թ. 222 ոճաւորուած ութանկիւն՝ «No 7»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 28,5-28.8x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (24-26x9-18): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 24-8: ԿԱԶՄ՝ սեւ զարդագծերով նարնջի ծաղ­կա­թուղթ, մէջքը եւ եզրերը՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտ ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը եւ մէջքի ու եզրերի կաշին մաշուած. p. 215-6ի միջեւ կտրած-հանած 2 (թերեւս չգրուած) թերթ, կազմաստառները, թ. 1, 216, 220-2՝ խոնաւու­թեան դեղին, արտաքին լուսանցակողը եւ 123ա, 132բ, 134ա՝ թանաքի հետքերով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-215բ [Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի, Նոր քնար հայկական]

1. 1ա [Տիտղ.] Նոր քնար հայկական, երկա­սի­րեաց Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի: Կրկին եւ կրկին արտագրեալ 1891 ամի, ի 12 փետրվարի, ի յազգային թուականի ՌՅԽ. 1340 (1891), ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց Խաչակապու:

– 2ա-3ա Յառաջաբանութիւն – Զկնի կործանման բաբէլական աշտարակին... Թէոդորոս վարդապետ Շի­րա­կունի, ի յամի ազգական ՌՅԽ. (1340) եւ յամի փրկչա­կան 1891, ի 12 փետրվարի, ի վանս Սրբոց Թարգ­մանչաց Խաչակապու:

– 3բ Հնչեա՛ քնար արտասու[ա]թոր, / զաղէտ հա­յոց սեւ բախտին... յընտիր լեզու քո հայկական / երգ աւաչեա՛ գերազանց: Թ. վ. Շիրակունի:

ա. 4ա-5ա Գլուխ Ա. Ողբերգութիւն առ մայրա­քաղաքն Անի եւ ի բերանոյ նորա դիմառնութիւնն առ Հայաստան – Հայկազն Անի՛ քաղաք, գահ արքայից, / շքեզ պարիսպ քաջ հսկայից... ուրախացի՛ր, ուրախա­ցի՛ր, / Անի՛ քաղաք, զուարճացի՛ր*... զի քո անուն գոլ անմոռաց / յորդւոց յորդիս միշտ յաւիտեան: 1852 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

Ծնթ. 1. Այս եւ յաջորդ մի շարք միաւորներում առաջին տան վերջին տողը կրկներգ է, որ գրուած է նաեւ վերջնա­տո­ղից յետոյ (աստ՝ ունի եւս 2 կրկներգ, բերում ենք միայն վերջ­նա­տողից յետոյ կրկնուողը՝ «Ուրախացի՛ր, ուրա­խա­ցի՛ր, Անի՛ քաղաք, զուարճացի՛ր» սկսուածքով): Միաւորների վերջում հեղինակը գրել է գրութեան վայրն եւ ժամանակը:

բ. 5ա-6ա Գլուխ Բ. Առ մայրաքաղաք Անի – Չնաշ­խարհի՛կ մայր քաղաքաց, / զքեզ նման չիք յաշխար­հաց... թող լան աչեր Բագրատունի, / հայրենասէր աչք գեղանի: Ի 1857, ի գիւղն Արդիկ:

գ. 6ա-7ա Գլուխ Գ. Ողջոյն ի ձօն Անւոյ – Ողջոյն քեզ, ո՛վ չքնաղ Անի, / ողջոյն, քաղա՛ք հայոց ազգի... յիս գթասցի Տէր ամենից, / զիս կորզեսցէ յայս աղե­տից: Ի 1862 ամի, յԱնի:

դ. 7բ-10ա Գլուխ Դ. Եղերգութիւն առ մայրաքա­ղաքն Անի եւ ի բերանոյ նորա դիմառնութիւն առ Հայաստան – Հայկազն, կորուցել ես առիւծ արքայք, / ի՛մ Անի, հաւաքել ես գլխոյդ չար պայք իմ ջանի... Անիս ուրախ լիներ հայոց մխիթար: Թ. վ. Շ., ի 1862 ամի, ի գիւղ Արդիկ:

– 10ա Յաւելուած – Արծիւն յաղթող եմուտ յԱնի ի կրկէս... Է հաւա[տ]չեայ Անւոյ կանգման պատուառաք:

ե. 10ա-1ա Գլուխ Ե. Երգ առ Անի գահն Բագ­րա­տու­նեաց ի գոյն «Ասում ես դիմացիր» տաղին – Անի՛ քաղաք՝ ակ պատուական, / որբ հայոց ազգիս հե­րիք մորմոքիս... ասում ես մի՛ լար, Անի՛, / մի՞թէ եմ անբան, թէ՞ անշունչ արձան... թող մնայ իմ սիրտս ի մէջ աղէտի, / միշտ, տարուէտարի: Թ. վ. Շ., ի 1859, ի գիւղն յԱրդիկ:

– 11ա Հեղինակի՝ «Ծանօթութիւն. Այս երգը տպուած է «Սոխակ Հայաստանի» երկրորդ հատորի մէջը»:

Ծնթ. Նկատի ունի հետեւեալը՝ «Սոխակ Հայաստանի. Լիա­կա­տար երգարան, Խմբագրեց Աւագ Գրիգորեան. Աշխատու­թիւն Ե., հտ. 2, Բաքու, տպ. Հայոց մարդասիրական ընկերու­թեան, 1875. VIII, 258, XIV էջ (շար. 17x5 սմ), էջ 39-40» (այսուհետ՝ «Սոխակ», Բ.):

զ. 11ա-2ա Գլուխ Զ. Եղերգանս առ Անի եւ ի բե­րա­նոյ դիմառնութիւն առ Հայս – Ասէ հայն. Ողբս յօ­րի­­նել քաղցր է սրբոց, / չքնա՛ղ Անի, չքմե՛ղ Անի, շքե՛ղ Անի... աւա՜ղ մանկիկ, ափսոս գառնիկ... պար­գե­ւ­ա­նուն Շիրակունի: Երգեցաւ ի գիւղն Արդիկ, 1854 ամի:

է. 12աբ Գլուխ Է. Շէր գեղեցիկ առ Անի – Հնչեա,՛ մուսա՛յդ գեղանի, հնչեա,՛ աղո՛ւ աղաւնի... աւաղ Անի, ջան նանի... ընդէմ պարսից կայր ի բերտ: Երգեցաւ ի գիւղն Արդիկ, 1857 ամի:

ը. 12բ-5բ Գլուխ Ը. Խօսակցութիւն Մասիս եւ Ա­րա­գած լերանց Հայաստանի – Ասէ Արագած. Քաղցր եւ պատուական եղբայր ի՛մ Մասիս... ձեզ ասեմ, լե­րի՛նք, հերիք, այդ բաւ է: Երգեց Թ. վ. Շ., 1860 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

թ. 15բ-6ա Գլուխ Թ. Առ տիրամայր ամենասուրբ կոյսն Մարիամ – Երանի է քեզ, Տիրածի՛ն, / եղեր տա­ճար անճառ Բանին... աւա՜ղ, աւա՜ղ ինձ՝ եղկելոյս, / լե՛ր ջատագով, ո՛վ սուրբ կոյս... միշտ բարեխօս լե՛ր վասն հէքոյս՝/ ինձ՝ անարժան Շիրակունւոյս: Ի գիւղն Ար­դիկ, 1851 ամի:

ժ. 16ա Գլուխ Ժ. Տաղ առ սուրբ կոյսն Աս­տուա­ծա­ծին – Մարգարտաշար մանեակ պարանոցիդ երկ­նա­ռաք... ո՛վ տիրուհի, մաքուր կոյս, / լե՛ր բարեխօս վասն հէքոյս... տո՛ւր իմ մտաց պայծառ լոյս, / ճա­նա­չել Տէրն իմ Յիսուս: Ի գիւղ Արդիկ, 1857 ամի:

ժա. 16բ Գլուխ ԺԱ. Տաղ սիրոյ – Զքեզ գովեմ, սի­րու­հի՛, / սէրդ ինձ ձօնեա՛, տիրուհի՛... ժամ է ծառոց ծաղ­կելոյ, / ժամ է ծաղկանց բացուելոյ... սակաւ բանիւ քեզ ընծայ / բերան իմոյ ահա տայ: Թ. վ. Շ., ի գիւղն Արդիկ, 1854:

ժբ. 17ա Գլուխ ԺԲ. Յորդոր մանկանց հայոց – Ո՛վ պատանիք մեր քաջազուն, / ահա բացաւ ծաղկեալ գա­րուն... ջանացէ՛ք, եղբա՛րք, ջանացէ՛ք, ո՛հ... որով լի­նէք հոգւով պայծառ: Ի 1858 ամի, յԱրդիկ:

ժգ. 17ա-8ա Գլուխ ԺԳ. Տաղ առ Արագած – Արդ, դու, ո՛վ Արագած, որջդ այծեման... ուսումն է անգին գանձ / եւ ծաղիկ նարդոս, / հազուագիւտ նարդոս: Թ. վ. Շ. 1855 ամի, ի գիւղ Արդիկ:

ժդ. 18աբ Գլուխ ԺԴ. Տաղ ի ժամ գարնան – Այ քաղցրի՛կ առաւօտ բարելից գարնան... ըստ իւրեան կա­­րին, որ լսողք բերկրին: Ի 1858 ամի, ի գիւղն Ար­դիկ:

ժե. 18բ-9բ Գլուխ ԺԵ. Յորդոր հայ տղայոց – Հիա­նա­լով կարի ափշեմ, / երբ հայկազանց նախնեաց հա­յիմ... արի՛ք, արի՛ք, մանկունք արի՛ք, / սերուն[դ]ք Հայ­կայ, քաջ պատանիք... չէ պարտ գիտել զուր աշխա­տանս: Ի 1856 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

ժզ. 19բ Գլուխ ԺԶ. Շէր սիրոյ – Ե՛կ, ով իմ սիրո՛ւն սիրելի, / ե՛կ, փութա՛, արի՛... ե՛կ, ով ի՛մ սիրուն: Ի 1852 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

ժէ. 19բ-20ա Գլուխ ԺԷ. Շէր քաղցրանուագ – Ե՛կ, ցանկալի, ազնի՛ւ թութակ... այ ի՛մ թութակ, անգին տատրակ... մեք ցնծասցուք զայս ասելով: Ի 1854 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

– 19բ Հեղինակի՝ «Այս երգը տպած է «Սոխակի» յերկրորդ հատորի մէջը». տե՛ս «Սոխակ», Բ. էջ 99:

ժը. 20աբ Գլուխ ԺԸ. Տաղ ուրախութեանն – Թու­թա՛կ՝ ազնիւ թռչուն, երգէ անուշակ... արդ, եկա՛յք ցնծասցուք քաղցր երգելով / զամենայն հերծուածողք ի բաց վանելով... այլ պարտ է զբան նորին դուք պա­հէք: Ի 1853 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

ժթ. 20բ-1բ Գլուխ ԺԹ. Երգ առ Վարդան բազմ­երախտ զօրավարն հայոց Մամիկոնեան սուրբ նա­հա­տակն – Եռանդ սրտին, հոգւով ջեռեալ զարգ­նայր... սպարապետ Մամիկոնեան քաջ Վարդան: Թ. վ. Շ. ի 1852 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

ի. 22աբ Գլուխ Ի. Ի պաշարումն զօրաց հագա­րացւոց զքաղաքն Ալէքսանդրապօլ (հին Գումայրին) ի Շիրակ, 1853 ամի – Ալէքսանդրապօլի քաղաք աննման... եհար վանեաց, ցրուեաց ի զէն եւ ի սուր / ծա­խեաց զօրս հագարեան անձրեւէր անդ հուր... լե­զուօք մեղր յօրինել բազմաց դուրական: Ի 1854 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

իա. 22բ-4ա Գլուխ ԻԱ. Ներբողեան ընդհանուր նախարարի կովկասեան-արարատեան սպարապե­տի Բարսեղ իշխանի Բէհբուտեանց վասն յաղ­թու­թեանն զօրաց հագարացւոց ի գաւառին Շիրակայ, ի վերայ Ախուրեան գետոյ, 1853 ամի, ի 26 նոյենբերի – Թագ պարծանաց տանն Ռուսաց հռչակեալ... գե­րա­հռչակ, գերահամբաւ, գերագով. / գերաշխարհիկ քաջ իշխանդ Բեհբուտով... տիրեալ զերկիր Շարայա­ւան հայկազանց: Ի 1853 ամի, ի Շիրակ՝ ի գիւղն Արդիկ:

իբ. 24ա-5բ Գլուխ ԻԲ. Ներբողեան ընդհանուր սպա­­րապետի կովկասեան Բարսեղ իշխանի Յօվ­սէփեան-Բեհբուտեանց, երկրորդ պատերազմի Շի­րակայ՝ ընդէմ հագարացւոց, 1854 ամի – Զուարթա­ցան դաշտք եւ լերինք, աշխարհ համայն ռուսաց... ո՛վ քաջ իշխան, մեծ Բեհբուտեան, Բարսեղ իշխան Յօվ­սէ­փեանց... դու ես պսակ, դու ես պարծանք տանս Հայոց Արամեան: Թ. վ. Շ., ի 1854 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

իգ. 26ա-7ա Գլուխ ԻԳ. Բան առ սուրբ եկեղեցին – Ի սուրբ ծնողէդ, յորում ժամու ես ծնայ... վասն իմ՝ հէքոյս միշտ հանապազ պաղատեալ: Թ. վ. Շ., 1865 ամի, ի վանս Շօղակաթու, ի Վաղարշապատ:

իդ. 27բ-8ա Գլուխ ԻԴ. Զգացում ի թմրութեանց – Կաթոգին հառաչմամբ կենօք մաշեցայ... վայ երգեմ, վաշ կարդամ վասն եղկելոյս, / դու լե՛ր ինձ ապաւէն, ո՛վ Տէր իմ Յիսուս... աջակողմեան պարան զուարթնուց գնտին: 1851 ամի, գիւղ յԱրդիկ:

իե. 28ա Գլուխ ԻԵ. Աղերսանք զղջացի ալ սրտիւ – Լո՛ւր, Տէ՛ր իմ Յիսուս, ի քեզ պաղատիմ վասն իմ ցաւոյս... փրկի՛չ, փրկի՛չ, փրկի՛չ, / փրկեա՛ ի ցաւոյս ոհ, ոհ, որ զիս խոցոտէ... գէթ համարեա՛ զիս ոհ-ոհ-ոհ Մաղքոս չար ծառայն: Ի 1852 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

իզ. 28բ Գլուխ ԻԸ. Տաղ յարութեան Քրիստոսի Աս­տուծոյ մերոյ – Ի լուսափայլ գերեզմանին... յաղ­թողն առնէ արտ գերեդարձ: Ի 1861 ամի, ի գիւղն յԱրդիկ:

իէ. 29աբ Գլուխ ԻԷ. Առ նահապետս Հայոց – Հայկ լայնալիճ աղեղնաւոր... բախտ, թագ հայոց չկան, ո՞ւմ կաս: Թ. վ. Շ., 1871 ամի, ի յՈւտիս՝ ի գիւղ Նիժ:

իը. 29բ-30ա Գլուխ ԻԸ. Ուղերձ առ տիրամայր սուրբ Աստուածածինն – Ո՛վ տիրուհի, կոյս գովելի... ցօղեա՛ զցօղդ ողորմութեանց: Ի 1862 ամի, ի յԱրդիկ:

իթ. 30բ-1բ Գլուխ ԻԹ. Ողբ տեառն Յիսուսի Քրիս­տոսի – Ցաւէ ինձ վէրդ, անո՛ւշ որդեակ... ընդ աղօտ լուսին եւ ընդ ստուերին: Ի 1863 ամի, ի գիւղ Քէշիշ­քանդ:

լ. 31բ-2ա Գլուխ Լ. Պատերազմ Արամայ ընդդէմ Նիւքար Մարին – Լերինք չքնաղ կայթեսցեն... արդ բարձրանայ բարձրաբերձ:

լա. 32ա-3ա Գլուխ ԼԱ. Առ սուրբ մենաստանն Հա­ռիճոյ – Ցնծայ Հառիճ սուրբ մենաստան... վասն շահուց գործեն ի մուտ: Ի 1860 ամի, ի վանս Հառիճոյ:

լբ. 33ա-4ա Գլուխ ԼԲ. Հառաչանք ի խորոց սրտէ վասն արիութեանն – Այս բորբոք, այս շանթ, այս կրակ, այս բոց... յանկարծ այցելութեան դուռ իմն բա­նի: Թէո[դորոս] վարդապետ Շիրակունի, ի 1863 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

լգ. 34ա Գլուխ ԼԳ. Տաղ զուարճութեան – Մուզա՛յք հայոց, արդ հնչեցէ՛ք անուշիկ... ծափ զծափի հարէ՛ք ուրախ, անտրուր: Ի 1861 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

լդ. 34բ-7ա Գլուխ ԼԴ. Առ ի մահ վաղամեռիկ ամուսնոյն իւրոյ Գայիանէի Համբարձումեան Վար­դա­նեանց – Միով ոտամբ հարկանէ մահ տալկահար... էր կողակից եւ ամուսին Թէոդորոս վարդապետին: Ի 24 ապրիլի 1863 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

լե. 37ա-8բ Գլուխ ԼԵ. Ի մահ վաղամեռիկ նշա­նեալ պատանւոյն Գրիգորի Շիրակունւոյ՝ եղբօր Թէո­դորոս վարդապետի, ի 1862 ամի – Այդ ի՞նչ աղէտ, այդ ի՞նչ ցաւ... աստ տապաստ արկեր ի թաւագլոր: Ի 17 սեպ. ի 1862 ամի, ի գիւղն Արդիկ:

լզ. 38բ-9բ Գլուխ ԼԶ. Ի մահ յանկարծամահ ուսում­­նական պատանւոյ Կարապետի Շիրակունւոյ՝ եղբօր Թէոդորոս վարդապետի, ի բերանւոյ հանգու­ցելոյն – Սեաւ բախտին ճակատագիր... ձեզ պահեսցէ միշտ բարեբաստ: Ի 18 օգոստոսի ի 1866 ամի, ի գիւղ Արդիկ:

– 39բ Տապանագիր – Արկածք դառնագին, դառն մահ անկարծ... մեծ սուգ պատճառեաց իմոց սիրե­լեաց: Ի 20 յօգոստոսի, ի 1866 ամի:

– 39բ Տապանագիր մօրն Թէոդորոս վարդապետի Շիրակունւոյ – Ո՛վ գորովագութ մայր իմ Խանբերի... զի ծուխ ծառասցի, հոտ անուշ բուրրի: Ի 21 յօգոս­տո­սի, 1865 ամի:

– 39բ Տապանագիր Ա. որդոյ Թ. վ. Շ. – Այս իսկ է տապան իմոյ անդրանկին... ի մէնջ սա խնդրէ պաշ­տօն, պատարագ:

– 39բ Տապանագիր Բ. որդւոյ Թէ. վ. – Երկրորդի որդւոյս այս իսկ է տապան... դեռ մանուկ տիոց անկաւ յայս ակատ:

– 39բ Տապանագիր Գ. որդւոյ Թէ. վ. – Եղիշէ անուն կրէ յիւր ճակատ... վասն իւր եղբօրն անդ կայ ի հայցուած:

լէ. 40ա-2ա Գլուխ ԼԷ. Ուղեւորիլն սրբազան Մով­սէս արքեպիսկոպոսին Գանձակեցւոյ առ ի Սպա­հան, ի 1864 ի 20 յունվարի – Մինչ բարձրացայք յԱրա­րատայ Գեղարքունիս ի Ծաղկոտ... ո՛վ ծով, զա­րարիչ քո յիշեա՛, զի արարած եմ ես նորա: Ի 1864 ամի, ի 20 յուն. ի Դիլիճան գիւղն:

լը. 42աբ Գլուխ ԼԸ. Ի Շիրմաց ճգնաւոր Յօհաննէս վարդապետի Մաղաքեանց հնչի առ արիւնակից թոռն իւր Մօվսէս սրբազան արքեպիսկոպոսն Գան­ձակեցի, ի 20 փետրվարի 1864 ամի – Եկար ի տես այս իմ շիրմաց... ես աստ ննջեմ, աստ ի շիրիմ, / Գնա՛, որդի՛ հաւատարիմ: Ի գիւղն Գառնակեր՝ ի մենաստան Ծաղկուցած:

լթ. 43ա-5բ Գլուխ ԼԹ. Ելեւէջ բախտին ի հար­սա­նիս եւ ի մահ Գնէլայ – Առ ի՞նչ այսօր, ա՛յ դիւցա­զունք, առ ի՞նչ նժոյգ ոսկեսանձ... գուցէ առնեն ձեզ նե­տահար ի սիրտ, յոգի կարեւէր: ԹԷոդորոս վարդա­պետ, ի 1863 ամի, 10-12, ի Սուրբ Էջմիածին:

խ. 45բ-8աԳլուխ Խ. Առ մայրաքաղաքն հայկա­զանց Արմաւիր – Ա՛խ, Արմաւի՛ր, դու հայոց բախտ... գիշատեցաւ որպէս պաճար: Գրեցաւ ի Սուրբ Էջմիա­ծին, 1863 ամի:

խա. 48բ-9ա Գլուխ ԽԱ. Առ սուրբ Սիօն – Անձկամ հանգչիլ ի քո ի ծոց... ընկա՛լ ի գիրկ եւ այց արա՛ / այցելութեան ժամ է ահա... պաշտօնէդ կալ անարատ: Ի 1863 ամի:

խբ. 49բ-51բ Գլուխ ԽԲ. Շնորհաւոր տարի եւ բա­րի կաղանդ, խլեսցի յարմատոյ համայն չար աղանդ – Այն ինչ արփին նսեմանայր, / այն ինչ յայստեաց տեղի տայր... դարք եւ տարիք միշտ գան, գնան / եւ յա­ջորդեն ճետընդճետ: Թ. վ. Շիրակունի, ի Սուրբ Էջմիածին, 1864 ամի:

խգ. 52ա-3բ Գլուխ ԽԳ. Ի շնորհաբաշխ գալուստ բարձր սրբազան Գաբրիէլ արքեպիսկոպոսի Այվա­զեան, ի սուրբ վանս Հառիճոյ, որ ի Շիրակ, ի 1867 ամի, յուլիսի 15ին – Բաւ է ննջէք, մանկո՛ւնք հայոց, / հի՞մ կայք տխուր, սեւաթոյր... թող տարուց տար յաւեր­ժասցի / ի քո Հառիճ յիշատակ: Թէոդորոս վար­դա­պետ Շիրակունի, ի 1867 ամի:

– 53բ Հեղինակի՝ «Այս երգ տպած է «Սոխակ» երգարանի երկրորդ հատորի մէջ». տե՛ս Սոխակ, Բ. էջ 61-64:

խդ. 54ա-6ա Գլուխ ԽԴ. Ա. Ուղերձ– Ամենասուրբ Երրորդութիւն / Պահեա՛ Ռուսաց վեհ տէրութիւն... յու­սա՛յ ինքեան գոլ մեկենաս / ձեր պատուելի ընկերաց դաս: Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի:

– 56ա Հեղինակի՝ «Այս ուղերձը երգեալ է Բագուայ մարդասիրական ընկերութեանն տասներրորդ շրջանի յօբելեանի առթիւ, ի սուրբ վանս Խաչկապու, մերձ ի Խաչկապ, ի 1874 ամի. եւ լոյս է տեսած «Սոխակ» եր­գա­րանի առաջին հատորի մէջ»:

Նկատի ունի հետեւեալը՝ «Սոխակ Հայաստանի. Լիա­կա­տար երգարան, Խմբագրեց Աւագ Գրիգորեանց, Աշխատութիւն Բ., հտ. 1. Բաքու, տպ. Ն. Մալաֆեանի, 1874, 284, Ը. էջ (շար. 16,5x10,5 սմ), էջ 53-6»:

խե. 56ա-8բ Գլուխ ԽԵ. Շնորհաւոր գարուն եւ բա­րի տարեդարձ Արարատ ամսագրոյ Սուրբ Էջ­միած­նայ – Բացաւ արդէն, ո՛վ Արարատ, / քեզ նոր գա­րուն ծաղ­կաւէտ... յըշտեմարան յարքայութեան / զետեղեցս զազգ հայոց: Թէոդորոս վարդապետ Շի­րա­կունի գրե­ցաւ ի 1869 ամի, ի վանս Սրբոց Թարգ­­մանչաց Խաչ­կա­պու:

խզ. 58բ-60բ Գլուխ ԽԶ. Երգ ոգեալ ի 20 փետրվա­րի 1875՝ յաւուր տօնի սրբոց Վարդանանց 1036 վկայից, ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց, որ ի Խաչկապ: Խօսակցութիւն Եղիշէի եպիսկոպոսին Ամա­տունւոյ ընդ Վահանայ՝ եղբօրորդւոյն մեծին Վարդանայ Մամիկոնէի – Ասէ Եղիշէ. Լսի՛ր, Վահա՛ն, ասեմ քեզ, անտէր մնաց Հայաստան, / Կացի՛ր, Վա­հան, պատմեմ քեզ, անհէր մնաց Հայաստան... թող Հայաստան խրոխտայ ընդէմ Պարսից անսասան*:

Ծնթ. Այստեղ առաջին 2 տողը կրկներգ է:

խէ. 60բ-1ա Գլուխ ԽԷ. Խրախոյս Վարդանայ ի դաշտին յԱւարայր, երգեալ ի 20 փետրվարի 1875 ամի՝ ի տօնի սրբոց Վարդանանց զօրավարաց 1036 վկայից, ըստ եղանակ «Երկինք զուարթ» երգին – Լերի՛նք Հայոց, ցնծացէ՛ք, Վարդան նստաւ ի նժոյգ... նիզակք ճօճան ի յայեր, Վարդան գոչեր, ա՛յ հայեր... դարուց ի դար միշտ յարգին:

– 61ա Հեղինակի՝ «Այս երգ տպուած է ի 4 հատորի «Սոխակի»: Նկատի ունի հետեւեալը՝ «Սոխակ Հա­յաս­տանի: Լիակատար երգարան: Խմբ. եւ հրատ. Աւագ Գրիգորեանց. Աշխատութիւն Ը., հտ. IV, Բաքու, տպ. Հայոց մարդասիրական ընկերութեան, 1878, 1 չհ., Է., 248, 11 էջ (շար. 16,5x10 սմ) էջ 117-8»:

խը. 61ա-3ա Գլուխ ԽԸ. Մաղթանք – Երկի՛նք ան­մահ, տո՛ւր վեհ կայսեր երկար կեանս երջանիկ... ձեզ տրիտուր վարձահատոյց լիցցի երկինք, որ զօրէ: Ի 1875 ամի, ի սուրբ վանս Սրբոց Թարգմանչաց Խաչ­կապու:

– 63ա Հեղինակի՝ «Այս մաղթանքը տպած, լոյս տե­սած է «Սոխակի» յերկրորդ հատորի մէջ». Նկատի ունի՝ «Սոխակ», Բ., էջ 102-5:

խթ. 63ա-4ա Գլուխ ԽԹ. Սուգ ի վերայ մահուան Սմբատայ թագաւորին Հայոց, որ նահատակեցաւ ի սէր Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, ի Յուսուփ յոստի­կանէ Հագարացւոյ – Լացին տարերք, երկինք, եր­կիր... համբոյր ձօնէ ծունկ ի խոնարհ: Թէոդորոս Շի­րա­կունի, ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց, 1875 ամի:

63ա Հեղինակի՝ «Արտագրեալ է այս երգս հեղանա­կէս աշխատասիրած «Կիթառ հայկական» Բ. հատո­րից»:

ծ. 64ա-6ա Գլուխ Ծ. Երգ ի պատճառ վերջանալոյ թագաւորութեանն Հայոց՝ նմանեցեալ մշտամուտ արեգին (այս է յար եկին, մայր մտին) – Արփին հայկազանց Մասեաց ծագեցաւ... որք ցեց են ազգիս յայտուց անբուժ վէրք: Թ. վ. Թ., 1876 ամի, ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց Խաչկապու:

– 64ա Հեղինակի՝ «Արտագրեալ ի «Կիթառ հայկա­կան» յեր[ր]որդ հատորից սոյն հեղինակէ Թ. վ. Շի­րա­կունւոյ», 66ա՝ «Հետեւեալ զերգերս արտագրեալ է ի յ«Անցք Վահանայ» յերկասիրութենէն Թէոդորոս վար­դապետի Շիրակունւոյ, նուիրեալ հանգուցեալ Մակար կաթուղիկոս Առաջնւոյ»:

ծա. 66ա-7ա Գլուխ ԾԱ. Լաց Ձուիկայ՝ մօրն Վա­հա­նայ Մամիկոնէի – Ա՜խ, ի՛մ Վահան, որդի անդ­րա­նիկ... յոյս եւ հաւատը հաստատ պահէիր:

ծբ. 67ա Գլուխ ԾԲ. Երգ հարսնութեանն Ձուիկայ՝ մօրն Վահանայ Մամիկոնէի – Վահանայ Մամիկո­նէի / Վասպուրական ի ծագաց... թէ հրեշտակ եւ թէ մարդ:

ծգ. 67աբ Գլուխ ԾԳ. Օրհնութիւն մօրն Վահանայ – Օրհ­նեսցուք զՏԷր միշտ եւ հանապազ... եւ հրեղէն ի լուս արփենից:

ծդ. 67բ-8ա Գլուխ ԾԴ. Կտակ մօրն Վահանայ – Վահա՛ն, ա՛ռ աւանդ զիմ վերջին կտակ... խնդրէն, թէ երկինք ընդ մեզ իսկ հաշտին:

ծե. 68ա-9բ Գլուխ ԾԵ. Հառաչանք, ողբք եւ հե­ծե­ծանք Վահանայ Մամիկոնէի ի ժամ յուշ կամաց ուրա­ցութեանն – Խիղճ իւր անհանգիստ զտիւ եւ գիշեր... որք ի յԱւարայր վաստակեան անսին:

ծզ. 69բ-70բ Գլուխ ԾԶ. Անուանք մեծամեծ նա­խա­րարաց, որք անկան ընդ Վարդանայ, երգեալ իբրեւ ի բերանոյ քաջին Վասակայ՝ եղբօր Վահանայ – Ո՞ւր է Խորէն Խոռխոռունին... հաշուին եւ թիւք ընդ հազար:

– 70ա Հեղինակի՝ «Ղազար Փարփեցին գրէ. «Ի ցեղէն Արծրունեանց զմայրն Վահանայ», բայց արժան վարկած դուստր Վահանայ Ածրւնոյ գոլ, քան թէ այլ ումէք»:

ծէ. 70բ-2ա Գլուխ ԾԷ. Խրախոյս նախարարաց ի միասին – Ի գուճ գետնամած մատչիմք առ ուղերձ... զմեզ մի թողուլ, մի՛ անմխիթար:

ծը. 72աբ Գլուխ ԾԸ. Վիպասանն – Գլայր ի գիլ յե­թերս յերկնից... եւ սերտ սիրով բարգաւաճ:

ծթ. 72բ-4բ Գլուխ ԾԹ. Հայկական զօրաց երգ – Յօ­ժարեմք յօժար սրտիւ կամակար... երկի՛նք, մեզ գթա՛յ, գթա՛ մեզ արդէն: Ի 1871 ամի, ի գիւղն Նիժ:

կ. 74բ-7ա Գլուխ Կ. Երգ ազատութեան ի գերու­թենէն Վարդայ – Բուրվառեցաւ խունկ ծուխ հայոց... զՎարդն առ մեզ հասուցէր:

կա. 77ա-8բ Գլուխ ԿԱ. Երգ զօրաց Հայոց – Զի­նուորինք եմք Հայոց, զինուոր թագազուրկ... Արայի վարուց հետեւմունք արա՛: Թ. վ. Շիրակունի, 1872 ամի, ի գիւղ Նիժ:

կբ. 79ա-82բ Գլուխ ԿԲ. Նկարագրութիւն պատե­րազ­մին Վահանայ աջակցութեամբ Վախթանգայ վրաց արքայի ընդէմ պարսից Միհրան զօրապետին – Գրոհ տուեալ Հայոց զօրաց... քաջասցուք ստանալոյ լոյս պսակ:

կգ. 83ա-5ա Գլուխ ԿԳ. Երգ Բաբկէնի Սիւնեցւոյ, որ անկեալ դնիւր վիրաւոր ի դաշտին՝ յեզր Կուր գե­տոյ – Բաբկէն Սիւնին դիաթաւալ... արեւ իմ կենաց տեւէ յարատեւ: Ի վանս Սուրբ Ստեփանոսի Սաղիա­նու, 1864 ամի:

կդ. 85բ-8ա Գլուխ ԿԴ. Եղերգ Կամսարական Ներ­սեհի՝ տեառն Շիրակայ եւ Արշարունեաց, վասն Հրա­հատայ՝ հարազատ եղբօր իւրոյ, որ կայր գերի ան­կեալ ի ձեռս պարսից – Ներսեհ ԿամսարականՇի­րա­կունին քաջ... որ կայր ի ծուփ կիսայար: Ի 1872, 3-12, ի գիւղն Նիժ:

կե. 88բ-90ա Գլուխ ԿԵ. Երգ առ լուսին – Ողջո՜յն քեզ, լուսի՛ն, ողջո՜յն, բարեկա՛մ... հնձեցին փունջ ի փունջ դստերք համշիրակ: Ի վանս Սրբոյն Ստեփա­նո­սի Սաղիանու, 1864 ամի:

կզ. 90բ-1բ Գլուխ ԿԶ. Հրահատ – Կամսարական Հրահատայ / տէր Շիրակայ, տէր Հայոց... վեհն Արա­գած Արամեան: Ի 1871 ամի, 10-12 ամի, ի գիւղն Նիժ:

– 91բ Հեղինակի՝ «Մինչ աստ ինչքան որ երգեր գրուեցան, քաղեալ են ի յ«Անցք Վահանայ» անուա­նեալ յերկասիրութենէ մերմէ՝ տակաւին ձեռագիր, նու[իր]եալ յինէն տեառն Մակարայ Առաջնոյ արդէն հանգուցեալ կաթուղիկոսին ամենայն Հայոց. Թէո­դո­րոս վարդապետ Շիրակունի»:

կէ. 92աբ Գլուխ ԿԷ. Երգ աւուր օծման Երկրորդ Լեւոն արքայի Հայոց – Լեւոն քաջ արին արքայ օծա­նի... ձեզ արդ աւետեմ առ ի Գանձակայ: Ի սուրբ վանս Թարգմանչաց, 1876 ամի, արտագրեալ ի «Կի­թառ հայկական» Գ. հատորէ՝ իմ երկասիրած:

կը. 93ա-6ա Գլուխ ԿԸ. Տեսիլ խորհրդաւոր – Ի մութ, խաւար երեկոյին... որ երեւէրն իմ աչաց: Վշտալի ԹԷոդորոս վարդապետ Շիրակունի, ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց Խաչկապու, ի 1875 ամի, 11-12:

կթ. 96ա-7ա Գլուխ ԿԹ. Դրութիւնք կամ յառաջա­բա­նութիւն նարեկեան սուրբ մատենին – Յոգնա­թա­խանձ բանս աղօթից... երկասիրեալ Գրիգորի / վանա­կանի Նարեկայ: Ի 1871 ամի, ի գիւղն Նիժ ուտիաբար­բառ հայոց, արտագրեալ ի «յԱրձագանաց Նարեկայ» յեր­­կասիրութենէն սոյն Թէոդորոս վարդապետի Շիրակունւոյ:

հ. 97ա-9բ Գլուխ Հ. – Խոր ի սրտէ կնդրուկ բանից / յորէնն Աստուած արդ խնկէ, / ընկալ Յիսուս ծուխ թախ­ձանաց, / քան զբուրումն կնդրկի / ձայնի հառաչ, հե­ծեծ սրտիս... փառք Բարձրելոյդ անմահ Աստուած / յաւիտենից յաւիտեան. ամէն: Ի 1869 ամի, ի յանա­պատ Չարեքայ:

– 99բ Հեղինակի՝ «Ծանօթութիւն. արտագրեալ է յ«Արձագանաց Նարեկայ» յերկասիրութենէն Թէոդորոս վարդապետի ընդ Շիրակունւոյ»:

հա. 100աբ Գլուխ ՀԱ. Ըստ Նարեկին ԺԹ. – Կալ վերստին զայս յաւելուած... քեզ փառք անվախճան. ամէն:

– 100բ Հեղինակի՝ «Արտագրեալ յ«Արձագանաց Նարեկայ», դեռեւս ձեռագիր...»:

հբ. 101ա-4բ Գլուխ ՀԲ. Յիշատակարան երանա­շնորհ հեղինակին նարեկեան սուրբ մատենին – Սա յիշատակ եւ յիշարան... ի դպրութեանն վերին կենաց / յաւիտենից յաւիտեան. ամէն:

հգ. 104բ-6ա Գլուխ ՀԳ. Յիշատակարան «Արձա­գա­նաց Նարեկայ» – Ձայն ի հառաչ եղերերգեալ... մերթ յուսուցչէ ի յԱրդիկ: Ի Նուխի, ի գիւղն Նիժ, երբ վարէի ուսուցչութեանն պաշտօն ուտիաբարբառ հա­յոց, 1872 7-12:

– 106ա Հեղինակի՝ «Ծանօթութիւն. այս վերն գրուած մի քանի երգերն արտագրեալ ի յ«Արձագա­նաց Նարեկայ» յերկասիրութենէ իմէ, որն որ նուիրեալ եմ 1872 ամին երջանկ[ա]յիշատակ Գէորք Դ. կաթու­ղի­կոսին ամենայն Հայոց, ընկալաւ ի յարգանս, ի շնորհս որոյ վարձատրեաց զիս լայնջական ականա­կուռ խա­չիւ: Արդէն յաւելացրի սոյն «Նոր Քնար»-իս մէջ ի բա­նա­դատութիւն եւ ի զբօսանս բանասիրաց, սապէս կամիմ յաջորդ գլուխներ յաւելացնել մի երկու գլուխ «Հարսարան անմահ» եւ «Նուագարան բա­րեըղ­ձից» դարձեալ իմ յերկասիրութեանց»:

հդ. 106բ-9ա Գլուխ ՀԴ. Առ տիրամայր սուրբ Աս­տուածածինն – Նորին արթուն հսկողի / երգաբանեալ զայս գովեստ... ճառագայթիւք անաղօտ / յառեալ յաչս արծարծի:

հե. 109ա-12ա Գլուխ ՀԵ. Ի խորհուրդ անմահ հար­սանեաց երգեալ – Համբուրեսցէ զիս սիրով... որ ոչ երբէք ընկլուզի:

– 112ա Հեղինակի՝ «Ծանօթութիւն. այս երգերն արտագրեալ է ի «Հարսարան անմահ»ից, հետեւեալ եւս «Նուագարան բարիղձ» իմ երկասիրութեանց»:

հզ. 112ա-20ա Գլուխ ՀԶ. Յաղագս զուտ ճշմար­տու­թեանն ուսանելոյ յԱստուծոյ ըստ սուրբ խմբից վարդապետաց, որք ընտրեցան յԱստուծոյ – Երջա­նիկ է նա, որ ընտրէ... զիղձս, զինչս հԱստուծոյ: Թէո­դո­րոս վարդապետ Շիրակունի, ի գիւղն Նիժ, երբ վարէին զպաշտօն ուսուցչութեանն ուտիաբարբառ հա­յոց, 1872 ամի:

– 120ա Հեղինակի՝ «Այս վերտառեալ մի գլուխն արտագրեցաւ ի «Նուագարան բարեիղձ» յերկասիրու­թե­նէն, յառաջին հատոր, ի «Բանադատութիւն մե­րազ­նէից», ողջոյն այս երկասիրութիւն է չորս հատոր քա­ռանդամ ոտաւոր, յեղաշրջեալ զԲարոյական մատեան Թումայի Գէմբացւոյ, տակաւի[ն] է ձեռագիր, կարօտ ազգասէր մեկենասի»:

հէ. 120բ-1ա Գլուխ ՀԷ. Մաղթանք առ Հոգին Սուրբ Աստուած վասն լրանալոյ երկոտասաներրորդ շրջանն Բագուայ մարդասիրական ընկերութեանն՝ յանուն սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին Հայաստա­նեաց – Մաղթեմք, հայե՛ր, առ Հոգին Սուրբ ի ծունկս ան­կեալ, գետնամած... յաւերժանալ ի սէր ազգիս, յա­րամնալ յարատեւ: Ի 1876 ամի, ի մայիսի 21:

հը. 121ա-2ա Գլուխ ՀԸ. Ի բերանոյ Սրբոց Թարգ­ման­չաց վանից ուղերձ առ բարձր սրբազան Գաբ­րիէլ արքեպիսկոպոսն Այվազեան՝ առաջնորդն Տփխեաց – Բազմադարեան որբ մենստան՝ մենացեալ կամ անպաստ... քոյդ օրհնութեանն, քոյդ շնորհաց ձօնել նմա զմի կաթ: Ի 1876 ամի, Թէոդորոս վար­դա­պետ Շիրակունի:

հթ. 122ա-3բ Գլուխ ՀԹ. Օրօր առ շիրմաւ Աշոտ Երկաթ արքայի Հայոց – Արքայի Հայոց Աշոտ Երկաթ վե­հափառ... ո՛վ քաջայաղթ, քաջաբազուկ, քաջա­մարտ, / քաջ տէր արքայ, քաջակորով, քաջաջարտ... Շի­րակունին բաղձայ յառնել ընդ սրբոց:

ձ. 123բ-6ա Գլուխ Ձ. Ողբ ի մահ արժանյիշատակ Աշոտ Ողորմած արքային Հայոց Բագրատունւոյ. առանձին-առանձին երգեալ ամենայն վիճակի մարդ­կանց – Հիւանդք. Ո՞ւր ես, Աշո՛տ տէր Ողոր­մած... զիս բազմամեղս, որ կեամ ի լաց. ամէն, եղեցի եւ եղիցի: Ի 1876 ամի:

ձա. 126բ-9ա Գլուխ ՁԱ. Յեղափոխութիւն մարդ­կային բարուց – Ամենայն մարդ բանական / ունի յին­քեան անմոռաց... անմահ հոգով տիրացու: Թէոդորոս վարդապետ:

ձբ. 129ա-30բ Գլուխ ՁԲ. Անցք կենաց սրբոյն Մեր­սոբայ բազմերախտ թարգմանչին Հայոց – Որ ի Տա­րօն ի գաւառին, / հ յաւանին Հացեկաց... ի սուրբ վանս անուան իւրոյ / յիշատակի միշտ յաւէտ:

ձգ. 131ա-2ա Գլուխ ՁԳ. Երգ առ Հայաստան – Մեր Հայաստան աւեր, անշէն... զուր պահանջէ զիւրն վարձ: Ի 16 յունիս 1876 ամի:

ձդ. 132աբ Գլուխ ՁԴ. Խրատ ուսանող մանկանց – Ուսումնասէր պատանեկաց պարտ է ունել փոյթ եւ ջան... դարան բազմաց յարգանդ յերկրի, ի խոր շիրիմ դամբարան: Ի Նուխ[ի], ի գիւղ Նիժ, 1872 ամի:

ձե. 132բ-3բ Գլուխ ՁԵ. Նուէր կռնկան Հայոց աշ­խար­հաց – Կռո՛ւնկ հայոց, ճախրեա՛ յեթեր, չուեա՛ զչուդ շար ի շար... ամուր պարիսպ յապաստանի պահէ զմեզ անսասան:

ձզ. 134ա-5բ Գլուխ ՁԶ. Առ Վասպուրական ար­ծիւն – Թռի՛ր, արծի՛ւ, ի Վարագայ, ազնիւ թռչուն սրա­տես... թող ուռճասցեն մանկունք հայոց, կալցեն զզէն յաղթական:

ձէ. 135բ-40ա Գլուխ ՁԷ. Աղօթք ի բանտին Սմբա­տայ Խոստովանողի – Հա՛յր բարեգութ, ամենակալ / Աստուած անհուն, անսահման... գթա առ իս, Տէ՛ր բարերար / հէք իմ անձին բազմամէղ, / հեղ յիս շնորք առ ի վերուստ, / առատաբար բազմացեղ... դասեա՛ սրբոց ի կաճառ: Վերջ:

Ծնթ. Այստեղ ամբողջ երկրորդ տունը կրկներգ է:

ձը. 140ա-2ա Գլուխ ՁԸ. Երգ ի յանցանելն ռուսաց կայսերական զօրաց – Յանկոյս Ախուրեան գետոյ, ի սահմանս Թիւրքիոյ... թռչի, հանգչի ի Մասիս: ԹԷո­դորոս վարդապետ Շիրակունի:

ձթ. 142ա-5ա Գլուխ ՁԹ. Երգ վասն պաշարաման Կարուց բերդին եւ անակնուլի յաղթութեանն ռուսաց ի վերայ լերին, որ կոչի Ալաճայ, անդ՝ ի Շիրակ, մերձ Անի, ի 1877 ամի, ի 8ը հոկտ[եմբերի] եւ 6ը նոյեն­[բե­րի]. սպարապետ հայկազն Միքայէլ Լոռու Մէլի­քեանի – Երկինք ցնծան, արփին ի չու Նազաբան... այլ ունիմ սիրտ, ազգիս ձօնեմ ի սպաս: Թէոդորոս վարդա­պետ Շիրակունի:

– 145ա Հեղինակի՝ «Այս վերոյ գրած երկու երգը առանձին տպած է»: Նկատի ունի այս՝ Երգ վասն պա­շար­ման Կարուց բերդին եւ անակնունելի յաղթութեան Ռուսաց ի վերայ լերին, որ կոչի Ալաճայ, անդ ի Շիրակ, մերձ յԱնի 1877 ամի, ի 3ն հոկ. 6ն նոյեմբերի. Սպա­րա­պետութեամբ հայկազն քաջ գեներալի Լօրիս Մէլի­քո­վի, Գանձակ, տպ. Ֆէոդորովի եւ Թառումեանի, 1878. 10 էջ (շար. 17x7,5 սմ):

ղ. 145ա-8բ Գլուխ Ղ. Գերազնիւ Ներսէս Տէր-Ներ­սէ­սեանի քսանեւհինգամեայ յամուսնութեանն առ­թիւ գրեալ – Ներսէս անուն բղխումն առատ... զի բաց­ցի ձեր ուրախութեամբ վայելելոյ զախորժակ: Թէոդո­րոս վարդապետ Շիրակունի:

ղա. 149ա-60բ Գլուխ ՂԱ. Պատգամաւորութիւն Բէլայ առ Հայկ եւ Հայկայ առ Բէլ. եւ անակնկալ յաղ­­թութիւն Հայկայ եւ մահ Բէլայ, եւ նկարա­գրու­թիւն պատերազմին – Ասէ ԲԷլ. Երկինք կնքեաց յան­մա­հութիւն... ծլին, ծաղկին Հայաստան: Ի Սուրբ Էջ­միածին, 1864 ամի:

– 160բ Հեղինակի՝ «Կրկին արտագրեցաւ ձեռամբ Թէոդորոս վարդապետի Շիրակունւոյ, ի վանս Թարգ­մանչաց, 1891 ամի, ի 11ը յուլիսի, ի տօնի սրբոց Թարգմանչաց: Վերջ առաջին հատորի «Նոր քնարիս»:

2. 161ա [Տիտղ.] Նոր Քնար հայկական, հատոր կամ մասն Բ.: Երկասիրութիւն ԹԷոդորոս վարդա­պե­տի Շիրակունւոյ՝ Արդիկցի կամ Կանեցի կոչեցելոյ, վանահօրն Սրբոց Թարգմանչաց վանից ի Խաչկա­պու, գրեալ ի վանս Թարգմանչաց, ի 1891 ամի, ի 11 յուլիսի

– 161բ Հնչեա՛, քնա՛ր, արտասուաթոր / զաղէտ Հա­յոց սեւ բախտին... պահել ամբիծ եւ անարատ / մինչ ի յաւերժ յաւիտեան: Հեղինակն:

ա. 162ա-3ա Գլուխ Ա. Մաղթանք առ տէր Յիսուս վասն տառապեալ ազգիս հայոց – Արփի անստուեր / արփին հայկազանց... օրհնեալ Որդիդ մին, / օրհնեալ Սուրբ Հոգին: Վերջ մաղթանաց:

բ. 163ա-4բ Գլուխ Բ. Հայցուածք վասն նորա­պսակ արքային ռուսաց Աղէքսանդր Երրորդի – Հայ­ցեմք, հայե՛ր, ամայրամս / նորապսակ արքային... դա­սել ի դաս ընդ սրբոց: ԹԷոդորոս վարդապետ Շիրա­կունի, ի վանս Վանեվանի, 1882 ամի:

գ. 165ա-7բ Գլուխ Գ. Մաղթանք առ Սուրբ Հոգին Աս­տուած – Արդ, աղաչեմ քո զանփոփոխ / զտէրու­թիւնդ սուրբ եւ ահեղ... եկայք, մանկո՛ւնք, նոր Սիօնի, / բարձրացուսցէ՛ք զՍուրբ Հոգին... ի բան ի գալ յերգ որ­բա­սաց:

–167բ Հեղինակի՝ «Արտագրեալ է ի յ«Արձագանք Նարեկից»:

դ. 168ա-70ա Գլուխ Դ. Ի շնորհաբաշխ գալուստ վիճակաւոր առաջնորդի թեմին Տփխեաց, բարձր սրբազան Արիստակէս եպիսկոպոսի Սեդրակեանց – Շնորհաբաշխ գալուստ վեհիդ, / սրբազա՛ն հայր բերկ­րաւէտ... որ դարուց դար կեցցեն յաւերժ / ազգասէրն անպակաս: Ի 1885 ամի, ի վանս Թար[գ]մանչաց:

ե. 170բ-2ա Գլուխ Ե. Երգ խորհրդաւոր բուրաս­տան՝ հայկական ոստին պինտ փակած – Հայկից տնկած բուրաստանիս / դուռը փակվեց յայս ներկա­յիս... հայի գլխին էն թակողը. բացվի՛ր, պարտէ՛զ:

զ. 172բ-4ա Գլուխ Զ. Խորհրդաւոր պարտէզի բաց­­վիլը – Հայկից տ[ն]կած բուրաստանիս / դուռը բացվեց ի ներկայիս... ա՛յ իմ պարտէզ, ա՛յ բուրաս­տան, / դարձար պարարտ հարթ անդաստան... հայի գլխին նոյն թակողը:

է. 174բ-5բ Գլուխ Է. Զուարճութիւն հայ տղայոց ի յորդոր հայրենասիրութեանն եւ կրօնասիրութեանն – Հայրենասէր անհատը / եթէ ուղղէ իւր դատը... եւ մա­տենից ճոխ գզրոց:

ը. 175բ-6բ Գլուխ Ը. Ի բերանոյ Անի մայրաքա­ղա­քին Հայոց, հանդէպ պարոն Սեատի երգոյն «Ընդէ՞ր կոչես Մասիս, Մասիս» – Ինչի՞ բոռաս Անի՜, Անի՜... թող ինձ Անիս, թող խղճալիս / բարձր բոռայ, արին Լո­րիս, / թուրը քաշէ հասնի Պօլիս / գուցէ հողը յետ ստա­­նայ / քեզի համար դուռ մը բայ... հեռուստ կոչէ Անիս, Անիս:

թ. 176բ-8բ Գլուխ Թ. Ուղերձ ի հարսանիս ամուս­նու­թեանն պարոն Մարգարայ Մարգարեանց եւ վարժուհի Հեղինէի Շահվերտեանց Չարտախլեցոյ եւ Էգէհատցոյ – Զուգացելոց սերտ սիրով... խնդրէ յաւերժ կալ առոյգ:

ժ. 179ա-80բ Գլուխ Ժ. Սուրբ Մրսովբայ բլուր այժմ Մասրատափ մեր ի Խաչկապ՝ ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց – Ըստ ախտայոյզ լեզուաց ոմանց... շնոր­հիւ տօնիդ պահեա՛ ուրախ / Տէր-Ներսէսենց գեր­դաս­տան: Վերջ:

ժա. 181ա-4բ Գլուխ ԺԱ. Նորին վեհ օծութեան յաւուր տօնախմբութեանն տեառն տեառն Մակա­րայ Առաջնոյ վեհափառ կաթուղիկոսին ամենայն Հայոց – Այսօր տօնէ մայրն Հայաստան / զտօն վեհին վեհազանց... ծնունդ, սնունդ տուողաց: Վերջ:

ժբ. 185ա-7ա Գլուխ ԺԲ. Ի մահ գերերջանիկ վե­հին Մակարայ Առաջնոյ կաթուղիկոսին ամենայն Հա­յոց – Ալք հայկազանց Արարատ / վիժեն զաղի զար­­տասուս... պահեա՛ հայոց գերդաստան: Վերջ:

ժգ. 187ա-9բ Գլուխ ԺԳ. Ուղերձ ի գալուստ ան­զոյգ բարերարի սուրբ մենաստանիս Թարգման­չաց պարոն Աբրահամի Առաքելեանց – Գերամեծա՛ր բարերար, / նուիրեմք քեզ մեր բարեւ... հանգիստ յերկ­նից ի խորան / աբրահամեան գոգ ի ծոց: Վերջ:

ժդ. 190ա-2բ Գլուխ ԺԴ. Ուղերձ ի գալուստ գե­րազ­­նիւ պարոն Ռափայէլ Պատկանեանց ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց – Շնորհաբէր քո գալուստ / չէ ի ներ­քուստ, այլ վերուստ... ցանկայ ծծել շէր կարագ: Ամի 1890, ի 2ը օգոստոսի, ի սուրբ վանս Թարգման­չաց:

ժե. 192բ-3ա Գլուխ ԺԵ. Նուէր ի նշան եղբայրա­կան սիրոյ յաւուր շնորհաւորութեան աւագիրի­ցու­թեանն բարձրապատիւ Գրիգոր քահանայի Թումա­նեանց ընտիր բարեկամ – Ի սուրբ գահէն Արարա­տեան արդ ընկալար մրցանակ... արդ մուզայից ձայ­նին հնչին, ձայն ի դայլայլ ո[ւ] լոյս զուարթ: Վերջ: Թէո­դորոս վարդապետ Շիրակունի ի 1891 ամի, ի Լոփետ:

ժզ. 193բ-7ա Գլուխ ԺԶ. Գեղացի տղայ եւ գե­ղե­ցիկ աղջիկ խօսակցին իրար հետ – Տղայն. Մենք, որ սիրել սկսանք, / բարով միմեանց մենք տեսանք... կմատ­նեմ դատ ծեր հայի: Վերջ:

ժէ. 197բ-201ա Ի գլուխ ԺԷ., ի գալուստ բարձր սրբազան Գրիգորիս եպիսկոպոսի Աղուանեանց ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց Խաչկապու – Շնորհա­բաշխ քո սուրբ գալուստ / Հա՛յր մեր բարի, սրբազան... սոցա մաղթեսցուք զհաշտութիւն անձանց:

– 201ա Շարական, նորոգ շարադրեալ ի Թէո­դո­րոս վարդապետէ Շիրակունւոյ, ի վերայ սրբոյն նա­խավկայ եւ անդրանի[կ] թագաւորին մերում Աբգա­րու – Մանկունք եւ համբարձի չորրորդ ձայն. Որ ընտ­րեցէր ի մարդկանէ հաւատարիմ... աղաչանօք սորա կեցո՛ զմեզ թագաւոր. անմահ: Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի, ի 1876 ամի, ի 26 դեկտեմբերի:

ժը. 201բ-13ա Գլուխ ԺԸ. Որբ հայ տղայ – Որբ մանուկ եմ, տէր չունիմ... Նեռի գալը մօտեցաւ, ամեն բանը հոտեցաւ: Վերջ:

– 213բ Դու նո՛ր քնար մեր հայոց, / արի՛ մտեր ի գզրոց... սիրէ վանքը, աւատը:

– 214ա-5բ Ցանկ առաջին մասին «Նոր քնարիս» ըստ այբուբենական շարքից – Ալէսանդրապօլք քաղաք... Որբ հայ տղայ – ԺԸ., 402:

Բ. 216-22բ [Այլ չափածոյք]

1. 216ա-8ա Առ արծիւն Վասպուրական – Թռի՛ր, արծի՛ւ, Վասպուրական... Հայրիկ անուն ախորժակ:

2. 218ա-20ա Առ օծութիւնն վեհափառ հայրա­պետին Մկրտիչ Ա. կաթուղիկոսն ամենայն Հայոց – Աչք հայկազանց Արարատ / ուրախ ցօղեն զարտա­սուս... Աստուա՛ծ, լսի՛ր, մեր հայցուած: Թէոդորոս վարդապետ Շիրակունի:

3. 220բ-2բ Բաղդատութիւնն Հնոյ ուխտին ընդ Նոր ուխտիս Հայոց – Հինն Իսրայէլ արդ բախտա­տեմք... որք յայլազգիս յակաստան: Թէ. վ. Շիրակունի:

Ծնթ. Մեզ յայտնի է նաեւ Թէոդորոս Շիրակունի վար­դա­պետի հետեւեալ տպագիր գիրքը՝ Համառօտ դասատետր ազ­գա­­յին պատմութեան. Պարզ աշխարհաբառ հարց եւ պատաս­խա­նի, բաժանեալ հինգ փոքրիկ հատորներ, Աշխատասիր. Թէո­դորոս Վրդպ. Շիրակունի. հտ. Ա. Հայկից մինչեւ Վահէ, Գանձակ (Ելիտզավետպոլ), տպ. Ֆէոդորովի եւ Թառումեանցի, 1879, 84 էջ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ.՝ 1ա:

Տե՛ս Յառաջաբանութիւն՝ 3ա:

7ա Ծանօթութիւն. Երբ ի 1862 ամի բարձր սրբա­զան Անդրէաս եպիսկոպոսն Վեհապետեան գնաց յայցելութիւն ի քաղաք յԱնի, բախտ ունեցայ եւ ես ուղեկից լինելոյ, անդ երգեցի:

25բ Ծանօթութիւն՝ 1. Կան է գիւղ ինչ ի գաւառին Կարնոյ, մերձ ի քաղաքն Էրզերում, որ է հայրենիք Շի­րա­կունւոյս, ուստի գաղթեալ ի 1830 ամի ի Շիրակ՝ ի մեծ գիւղն Արդիկ: 2. Արդիկ է գիւղ մերձ ի վանս Հա­ռիճոյ, որ է տեղի սննդեան եւ զարգա[ց]ման Շիրա­կու­նոյս:

Կան է տեղի Շիրակունւոյս,

Յատուկ տեղի ծննդեան,

Արդիկ գիւղն է իմ զարգացման,

Վայր եւ տեղի սննդեան: Թ. վ. Շ.:

106ա Արթիկ է գիւղ Շիրակայ գաւառի եւ է տեղի բնակութեանն եւ սննդեան Թէոդորոս վարդապետի, որոյ բուն հայրենիքն եւ ծննդեան տեղին մերձ Կարնոյ քաղաքն մեծ գիւղն Կան, որ էր երբեմն չորրորդ դարոյն հայրենի մեծի եպիսկոպոսին Խադայ, որ էր սարկաւագ մեծին Ներսէսի, մտերիմ գործակից նորին յազգային եւ կրօնական գործողութիւնս, յետ[ոյ] եպիս­կոպոս Բագրեւանդայ: Մեր սուրբ երախտագէտ եկեղեցին տօնէ զնա ընդ մեծին Ներսէսի, եւս եւ սուրբ պատարագին յիշատակի յառաջ քան զթարգմանքիչն:

130բ Ծանօթութիւն՝ 1. Ի գիւղն յՕշական, ուր թա­ղեալ կայ պատուական մարմին սրբոցն Մերսովբայ, վերստին նորոգի եկեղեցին հրամանաւ տեառն եւ տեառն Գէորգայ Դ. կաթուղիկոսին ամենայն Հայոց: 2. Սապէս արդէն նորոգեալ բարեզարդի սուրբ վանքն յանուն սրբոց Թարգմանչաց ի Գանձակայ Գարդ­մանգ գաւառի, մերձ ի Խաչկապ, որ հնուց կոչիւր Գե­տակցա վանք:

161ա Ծանօթութիւն. Սոյն երկասիրութեանն հեղի­նակ Թէոդորոս վարդապետն Շիրակունի ծնեալ է ի 1830 ամի, ի 20 յունվարի, ի գաւառին Կարինոյ, ի գիւղն Կան, մերձ Կարին քաղաքին, ոյր վասն կոչի Շ. Կանեցի, ի նոյն ամի գաղթեալ ի Կարնոյ, եկին ի Շիրակ, բնակեցան ի գիւղ Արդիկ, ուր սնաւ եւ զար­գացաւ, որոյ վասն կոչի Արդիկցի, ուսումն առեալ է ի վանս Հառիճոյ, որ մերձ է Արդիկ գեղջ:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին ճնշումով՝ «Նոր քնար հայկական», 1ա՝ «982-2740», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 101բ՝ «451 (հայոց) +551/1002 (փրկչ.)», 221բ՝ «+1, 4000 49000»:

 

2741

ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ, ԳԻՐՔ ՀԱՐՑՄԱՆՑ

 

ԺԷ. դար

ԳՐԻՉ՝ Սիմոն:

ԹԵՐԹ՝ 425+5 (կրկն.՝ թ. 9, 18, 291, 403, 417). չգրուած՝ 3բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԷx12(Ա, ԻԷ 8, Գ, ԻԵ 11, ԺԳ, ԼԷ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30,5x19-19,6: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (24-25x14, թ. 1-3՝ 25,5x12,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 31 (թ. 1-3՝ 33): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի (Բ. փեղկը, մէջքը, Ա. փեղկի եզրերը նոր՝ Ի. դարի կաշի), միջուկը տախտակ, աստա­ռը սպիտակ կտաւ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Գ+Ե,Զ՝ չգրուած դեղնաւուն թուղթ, Ի. դ.:

Новый рисунок

Նմուշ 5ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 4ա: Լուսան­ցա­զարդ՝ բուսական (4ա): Զարդագիր՝ հանգուցագիր (4ա): Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, սեւ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Սաղմոսք ԽԱ., ԽԳ. (լատիներէն): ԺԴ. դ., Գերմանիա: Դ՝ ստացուած 1 առանձին թերթի ընդեր­կայ­նա­կի հատումով: Մագաղաթ (30x20), երկսիւն (28x17.5-18), գո­­թական գիր (նմուշ՝ Աա), տող՝ 27-8, նոտագրուած, գոյներ՝ սեւ, կարմիր, կապոյտ (վերծանումը. տե՛սЛ. И. Киселева, Ка­­­­та­лог рукописей и фрагментов латинсого алфа­ви­та, хранящиеися в Матенадаране, Ереван, 1980, стр. 105):

Новый рисунок

Նմուշ Աա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 1960ական թթ-ին նորոգուած, գրեթէ բո­լոր թերթերի թափուած եզրերը լրացուած եւ ամրացուած, վերա­կազ­մած հին (Ա. փեղկ) եւ նոր կաշիների միացումով, հին կազ­մաս­տառով, Ա. փեղկին գամերի անցքեր, թերթերին զանազան բծեր, խոնաւութեան հետքեր, թ. 18գդ-19ի եւ 196-7ի միջեւ ըն­կած 1ական թերթ, թ. 425ից յետոյ՝ ընկած թերեւս 2 թերթ, թ. 7-8ի միջեւ մէկ թերթ ներդիր աւելացրած նորոգութեան ժամանակ. թ. 291, 371, 424, 425՝ գրադաշտը վնասուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-425բ [Գրիգորի Տաթեւացւոյ Գիրք Հարցմանց]

Տե՛ս ձեռ. 921, 3ա-367ա. Ցանկ գրոցս՝ Ա-ԽԱ/1ա: Յառա­ջա­­բան գրոցս/1ա-2բ: Հատոր Ա. Ցանկ/3ա: ա/4ա-7բ, 18գդ, 8ա-13ա: բ/13ա-4բ: գ/14բ-8բ, 19ա-39ա: դ/39ա-40բ: Բ.Ցանկ/40բ-1ա: Նխդր/41ա-3բ: ե/ 43բ-7ա, 53բ-9բ: զ/59բ-60բ, 47ա-53բ, 59բ-62բ: է/62բ-84ա: Գ. Ցանկ/84աբ: ը/84բ-99ա: թ/99ա-113ա: Դ. Ցանկ/113ա: ժ/113բ-25բ: ժա/125բ-30: ժբ/130ա-9բ: ժգ/139բ-50բ (142ա Հողմնացոյց բոլորակ): ժդ/150բ-4ա: Ե. Ցանկ/154բ: ժե/155ա-68բ: ժզ/168բ-80ա: ժէ/180ա-7ա: Զ. Ցանկ/187ա-8ա: ժը/188ա-96բ (վերջը թա­փուած՝ որպէս այլոցն, այլ շնորհօք հոգոյն անընդմիջաբար եւ Քրիստոսն ///): ժթ/197ա-208բ (սկ. թափուած՝ /// առաքեալքն եւ Է. նշանաւոր աստեղքն Հ. աշակերտքն...): ի/208բ-22ա: իա/222ա-34բ: իբ/234բ-44ա (236բ Խորան վկայութեան եւ բնա­­կավայր ԺԲ. ցեղից Իսրայէլի): իգ/244ա-53բ: Է. Ցանկ/253բ-4ա: իդ/254ա-7ա: իե/257ա-9ա: իզ/259ա-61բ: իէ/262ա-5բ: իը/265բ-7ա: իթ/269ա-73ա: Ը. Ցանկ/273ա-4ա: լ/274ա-306ա: Թ. Ցանկ/306ա-7ա: լա/307ա-21ա: լբ/321ա-8բ: լգ/328բ-36ա: լդ/336ա-48բ: լե/348բ-70բ: Ժ. Ցանկ/370բ-1ա: լզ/371ա-82ա: լէ/382ա-92ա: լը/392ա-4ա: լթ/394ա-403դ: խ/40-25ա: խա/չիք: Յշտկրն/425աբ (վերջը թափուած՝ մեծ հռե­տորի [հայ]ոց Յոհանու Որոտնե[ցոյ][եղի]ցի ի սմա յիշա­տա­կարան ///): Յիշատակարան Հարցմանցն Գէորգ վարդա­պե­տի/չիք:

Ծնթ. Լս-ներում բաց թողնուած բառերի լրացումներ՝ գրչու­թեան ժամանակի եւ յետագայի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Զանպիտան ծառայս յիշեա՛, եւ Աստուած զքեզ յիշէ:

3ա Եւ աշխատողք ըստ ի սմայ անմոռաց յիշեսցես, աղաչեմ զհանդիպողքս, զինչ եւ իցէ գաղափառաւ, որոց եւ ձեզ դիպեսցի՝ բարի յիշումն առաջի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

85ա Ա՜խ, Աստուա՛ծ, որ գրիչս չի յաջողիլ:

110ա Ո՜հ, ո՜հ, ո՜հ մեղաւորիս:

113ա Հոգի՛ Սուրբ, յօգնեա՛ տարակոյս եւ անար­հեստ գրչիս՝ Սիմէոն նօտարիս եւ կարողացո՛ զտկարս ի յանկք ելանել այս սուրբ կտակիս:

124ա (ստ. լս) Տէ՛ր Աստուած, ողորմեա՛ ինձ՝ մեղ­սա­մած նօտարիս (նման 173ա, 255ա, 400ա):

187բ Յաւգնեա՛, Յիսո՛ւս, ինձ՝ տկարիս եւ անար­հեստ նօտարիս, եւ տո՛ւր զօրութիւն, կարողացուցիչ Սուրբ Հոգի:

254ա Ոհ, աղաչեմ, որք հանդիպիք ի նմա, յիշէք զմե­ղաւոր նօտարս:

224բ Ո՜հ, որ թուղտս կոկ չէ:

154բ Տէ՛ր Աստուած, Յիսուս Քրիստոս, առաքեա՛ առ իս զօրացուցիչ Հոգիս Սուրբ ի յօգնութիւն ինձ՝ տկարիս:

236ա Եւ զմեղապարտ գծողս բերան մն յիշես:

306ա Ո՛վ իմաստուն վերծանող, աղաչեմ յիշել զա­նար­ժան Սիմոն գծողս մի Հայր մերիւ եւ անմեղադիր լինել գրիս, զի յոյժ տարէկուսութեամբ, տարտամ եւ ազգի ազգի հոգովք գրեցի, բաւ է իմաստութեան քում:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 188ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Յիշատակ սուրբ տառս Ագուլեցի Շահնազարին եւ հաւրն՝ Հայրապետին, եւ մաւրն՝ Խանաղին, եւ այլ ամենայն արեան առու մեր­ձաւորացն՝ ի դուռն Սուրբ Խաչին, յերկիրն Գողթնեաց եւ ի ձորն Տրունեաց եւ ի գիւղն Ունիս:

2. 4ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) [Յ]իշեցէ՛ք զվերջին ըս­տա­ցող սուրբ տառիս Ագուլեց[ի] մեղաւոր զառածեալ Շահնազարս, որ ստացող սորա հալալ [արդեանց իմոց] ///(մի քանի բառ ջնջուած): [Յիշեցէ՛ք] հաւրն իմ՝ Հայրապետին, եւ մաւրն իմ՝ Խանաղին, եւ դար­ձեալ ամենայն արեան առու մերձաւորացն իմ:

3. 199բ ԺԸ. դ., կապգիր՝ ՔԱՀԱՆԱՅ:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Գա՝ «Հմր 2741», Պհպ. Դբ՝ «2741», 1ա՝ «Հմր 2741», «984, 2741», 18գ՝ «նախկին 426րդ թերթ», 425ա՝ «Ձեռագիրս բաղկացած է 425+4 (կրկնուած 9աբ, 18գդ, 291գդ, 403գդ, 407աբ) =429 թերթերից», Պհպ. Եբ-ին ամրացուած թերթիկին՝ «Վե­րա­կազմուած է հին եւ նոր կաշիների միացումով, հին կազմաստառով: Գլխ. վերականգնիչ՝ Ա. Խաչատրեան, Երեւան, 196»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 3ա, 236բ, 274ա. սեւ թանաքով բո­լո­րակ՝ «ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ / ԴԱՆԻԷԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏ / ՌՃԾԷ. (1708)»,84բ սեւով բոլորակ.«ՂՈՒԿԱՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏ», 137ա սեւով բոլորակ. «ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ / ՆԵՐ­ՍԷՍ», 195բ սեւով ութանկիւն. «ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ ՍԻ/ՄՈՆ ՎԱՐԴ/ԱՊԵՏ. ՌՃՂ. (1741)»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 3բ՝ «մէկ յոբելան թիվ ԾԷ.», 4ա՝ «էըզ, աեբ», 120ա՝ «վա՜յ ինձ եւ յապա բազմաց», 133բ՝ «խաչ օգնեա՛ ինձ, |134ա| ախ ինչ անեմ, որ գրիչ չէ պլսղումն»:

ՆԿԱՐՉԱՓՈՐՁ՝ 20ա, 20բ, 21ա, 22բ, 23բ, 28բ, 34բ, 35բ, եւ այլուր՝ երկգիծ բոլորակ, 22բ 28ա՝ աստղանիշ:

2742

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ԿԻՒՐԱԿԷԻՑ

 

ՌՄԿԶ. – 1817

ԳՐԻՉ՝ Յօհաննէս Վանեցի:

ԹԵՐԹ՝ 369. չգրուած՝ 1աբ, 347ա-69բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԱx12 (Լ 11, ԼԱ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ 1. թա­գով պսակուած ոճաւորուած զինանշան, մէջն աշտարակի վրայ թեւատարած արծիւ, ներքեւում՝ «GIOR MAGNANI», 2. թագով պսակուած ոճաւորուած զինանշան, տակը՝ «GM» կամ «AL MASSO»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29.5x20.5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (23.5x15.7-16): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 43: ԿԱԶՄ՝ մուգ շա­գա­նակագոյն կաշի, փեղկերին՝ բրոնզով զարդաշրջանակ, մէջ­քին՝ բրոնզով 7 բուսական զարդ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ մոխրագոյն հէնքով, կարմիր, դեղին, կանաչ եւ սեւ զար­դանախշերով ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ բրոնզ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա,Բ+Գ,Դ. Ա, Դ՝ ծաղկաթուղթ լուսագծերով եւ լուսա­դրոշ­մով՝ մի թաթը վեր բարձրացրած թագակիր առիւծ, մասն կազ­մաս­տառի, Բ, Գ՝ չգրուած վարդագոյն թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագապսակ բուսազարդ:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ 2ա: Զար­դա­գիր՝ թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, կա­պոյտ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը, մէջքը մաշուած, մէջքի ստորին մասը փեղկերից անջատ, լուսանցակողերը՝ գունաթափ. թ. 350-1ի միջեւ 1 թերթ կտրած-հանած, թ. 270-1՝ հիմքից ան­ջատ, թ. 327՝ ստորին մասը պատռուած, 341բ, 342ա՝ թանաքի, թ. 263, 272-3, 285-6, 306-14՝ դեղին հետքերով. թանաքի թթուայ­նութեան հետեւանքով գրադաշտը գունափոխուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-346բ [Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք Կիւրա­կէից]

Տե՛ս ձեռ. 2311, 3ա-430բ. Ընծայումն՝ 2ա: ա/2ա-8ա: բ/8բ-10բ: գ/10բ-4ա: դ/14ա-5բ: ե/16ա-9բ: զ/19բ-25ա: է/31ա-4ա: ը/25ա-9ա: թ/29ա-31ա: ժ/34ա-7ա: ժա/37ա-43բ: ժբ/43բ-7ա: ժգ/47ա-51ա: ժդ/51ա-3բ: ժե/53բ-7ա: ժզ/57բ-9ա: ժէ/59ա-64ա: ժը/64ա-7բ: ժթ/67բ-8բ: ի/68բ-72ա: իա/72ա-4բ: իբ/74բ-8բ: իգ/78բ-80բ: իդ/80բ-4բ: իե/84բ-7բ: իզ/87բ-90բ: իէ/90բ-2ա: իը/92ա-4բ: իթ/94բ-7ա: լ/97ա-100ա: լա/100ա-3ա: լբ/103ա-5բ: լգ/105բ-7ա: լդ/107ա-8ա: լե/108ա-10բ: լզ/110բ-3ա: լէ/113ա-5բ: լը/115բ-8բ: լթ/118բ-21բ: խ/121բ-4ա: խա/124ա-6ա: խբ/126ա-8ա: խգ/128ա-30ա: խդ/130ա-5բ: խե/135բ-8բ: խզ/138բ-42ա: խէ/142ա-4ա: խը/144ա-9ա: խթ/149ա-51բ: ծ/151բ-4ա: ծա/154ա-7ա: ծբ/157ա-9բ: ծգ/159բ-63բ: ծդ/163բ-8ա: ծե/168ա-71բ: ծզ/171բ-5ա: ծէ/175ա-7ա: ծը/177ա-181ա: ծթ/181ա-3ա: կ/183ա-5բ: կա/185բ-8բ: կբ/188բ-90բ: կգ/190բ-2ա: կդ/192ա-3բ: կե/193բ-6ա: կզ/196ա-8ա: կէ/198ա-200բ: կը/201ա-2բ: կթ/202բ-5բ: հ/205բ-7բ: հա/207բ-10ա: հբ/210ա-1ա: հգ/211բ-2բ: հդ/212բ-4ա: հե/214ա-6ա: հզ/216ա-8բ: հէ/218բ-21բ: հը/221բ-4բ: հթ/224բ-30բ: ձ/230բ-1բ: ձա/231բ-4բ: ձբ/234բ-9ա: ձգ/239ա-40ա: ձդ/240ա-1բ: ձե/241բ-2բ: ձզ/242բ-4ա: ձէ/244ա-7բ: ձը/247բ-50ա: ձթ/250ա-2բ: ղ/253ա-7բ: ղա/257բ-63բ: ղբ/263բ-7ա: ղգ/267ա-70բ: ղդ/270բ-1բ: ղե/271բ-4բ: ղզ/274բ-8բ: ղէ/278բ-82ա: ղը/282ա-5բ: ղթ/285բ-8ա: ճ/288ա-94բ: ճա/294բ-9ա: ճբ/299ա-301ա: ճգ/301ա-3բ: ճդ/303բ-7ա: ճե/307ա-10բ: ճզ/310բ-7ա: ճէ/317ա-9բ: ճը/319բ-20բ: ճթ/320բ-4ա: ճժ/324ա-8ա: ճժա/328ա-32ա: ճժբ/332ա-3բ: ճժգ/333բ-6բ: ճժդ/336բ-9ա: ճժե/339ա-42ա: ճժզ/342ա-4ա: ճժէ/344ա-6բ: Յիշ./346բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

346բ Իսկ եւ վերստին հեղինակեալ ի ՌՄԿԶ. (1817) թուականին հայոց, եւ ի հոկտեմբերի ամսոյ Ժ., ձե­ռամբ Յօհաննէս անիմաստ գրչի Վանեցւոյ:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Բա՝ «988, 2742», «ՌՄԿՁ. – 1817, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

 

2743

ԱՒԵՏԱՐԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ

 

ՈՁԱ. – 1232

ԳՐԻՉ՝ Տիրացու: ԾԱՂԿՈՂ՝ Գրիգոր: ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովաննէս աւա­գերէց (գրչ. ժամանակի), Գրիգոր Դոփեան եւ Ասփայ (ԺԳ.):

ԹԵՐԹ՝ 374-3+1 (թռիչք՝ չկան թ. 177, 222, 266, կրկն.՝ 293). չգրուած՝ 1ա, 11ա, 15բ, 20բ, 170բ, 188ա: ՊՐԱԿ՝ 10+Ա-ԽԶx8 (Ա 11, ԺԳ 5, Ի, ԻԳ 9, ԻԲ 4, ԻԹ 6, ԼԷ, ԽԶ 7): ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ: ՄԵ­ԾՈՒ­­ԹԻՒՆ՝ 29,x23,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն 23,5x16, միասիւն 14x14,5 (2բ-3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, 10բ): ԳԻՐ՝ բոլորգիծ եր­կա­թագիր (նմուշ՝ 19ա), ուղղագիծ երկաթագիր («Յարուցեալ Յի­սուս» 182ա-3ա, համաբարբառները, Ցրուացանկը, նմուշ 182ա), բոլորգիր (3ա, 4բ, 5ա, 6բ-7ա, 8բ-9ա, նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 17: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախ­տակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս. լուսանցակողերը՝ փոխնի­փոխ կար­միր եւ կանաչ՝ ըստ Աւետարանների կարգի: ՊԱՀՊԱ­­ՆԱԿ՝ ԱԲ (սկ.)՝ չգրուած թուղթ (Ի. դ.):

Новый рисунок

Նմուշ 3ա

Новый рисунок

Նմուշ 19ա

Новый рисунок

Նմուշ 182ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ Ծնունդ՝ 15ա («Ծնունդ փրկչին»), Մկրտութիւն՝ 20ա, Խորհրդաւոր ընթրիք («Վերնատունն խորհրդոյ»)՝ 170ա, Իւղաբեր կանայք («Յարութիւն Տեառն»)՝ 114ա, «Աւարումն դժոխոցն»՝ 184ա, Աւետումն՝ 188բ («Աւետիս Գաբրիէլի առ Մարիամ»), Ննջումն Աստուածամաւրն՝ 294ա: Մատթէոս՝ 11բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 295բ: Լս-ային՝ Յիսուս բժշկելիս՝ 131ա, 247բ, 312ա (Բժշկումն երեսունեւութ տարուան հիւանդին), 332ա (Բժշկումն կուրին), Մատնութիւն՝ 173բ, Տեռա­տես կինն աղերսէ Յիսուսի՝ 224բ, Զակքէոս ի վերայ ժան­տաթ­զեն­ւոյ եւ Յիսուս՝ 267բ, Պետրոս առաքեալ՝ 284ա, 364բ, Յիսուս՝ 304ա, Յիսուս ջրհորի մօտ եւ կին մի (եզրահատման հետե­ւան­քով միայն ձեռքն է երեւում), Յարութիւն Ղազարու՝ 341բ, Խո­րան՝ 1բ (կենտրոնում՝ Եւսեբիոս Կեսարացին), 2ա (կենտրո­նում՝ Կարպիանոս) 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա: Ճակա­տազարդ՝ 12ա: Կիսախորան՝ 12ա, 115ա, 185ա, 296ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, խաչ, աքաղաղ (105բ), ծառ (155բ, 344ա), 332ա), Յիսուս (202ա, 364բ), բոլորակ (ենթա­վեր­նագրերով): Զարդագիր՝ հանգուցագիր, կենդանագիր: Գոյ­ներ՝ կապոյտ, կարմիր, կանաչ, ծիրանի, վարդագոյն, մոխրա­գոյն, շագանակագոյն, սեւ, սպիտակ, ոսկի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին փոքրիկ քերծուածներով, 4ական գամերն ու կապիչներն ընկած, կազմի վրայ կապիչների հիմքերի, գամերի եւ ցեցի անցքեր, եզրերին խոնաւութեան հետ­քեր, թ. 374ից յետոյ 2 թերթ ընկած, որոշ թերթերի լուսանցների պատռուած հատուածները յետագայի թղթով լրացուած, լու­սանցազարդերը եզրահատումից վնասուած. 131ա՝ դիւահարի նկարը կտրուած, պահպանուած միայն ձեռքը, Քրիստոսի աջ ձեռքը եւ ձախ ոտքի մատները կտրուած, 247բ՝ այսահար կնոջ պատկերից կայ միայն ձեռքը, Քրիստոսի աջ ձեռքի դաստակը եւ աջ ոտնաթաթը կտրուած, 304ա՝ Նիկոդէմոսի միայն աջ ձեռքը կայ, թ. 312՝ թափուած Քրիստոսի աջ ձեռքի ափը եւ հիւանդը (պահ­պանւած միայն զգեստի ծալքերը), 332ա՝ կոյրի նկարից պահպանուած միայն ձեռքինը:

Ծնթ. Տերունական եօթ եւ աւետարանիչների երկու ման­րա­­նկարները գրչութեան ժամանակի պրակահաշուի մէջ հա­շուած չեն­. առաջին կազմման ժամանակ 1-10 թերթերը չեն պրակա­կալուել, յետագայում՝ դրանք համարուել են Ա., իսկ Բ. համարը կրկնուել է: Ըստ Ա. Մաթեւոսեանի՝ ձեռագիրն ունի երկու ծաղ­կող՝ Գրիգոր ծաղկող՝ գրչութեան ժամա­նա­կի, եւ Գրիգոր՝ ԺԳ. դա­­րի. տե՛ս Ա. Մաթեւոսեան, Թարգման­չաց Աւետարանը.- «Էջ­միածին», 1992, Թ.-Ժ.-ԺԱ., էջ 102-14: Տե՛ս նաեւ Լ. Չու­գաս­զեան, Գրիգոր ծաղկող, Եր., 1986, Ա. Գէորգեան, Հայ մանրա­նկարիչներ, Մատենագիտութիւն 9-19 դդ., Գահիրէ, 1998, էջ 113):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1բ-2բ Թուղթ Եւսեբեայ:

2. 3բ-4ա, 5բ-6ա, 7բ-8ա, 9բ-10ա Համաբարբառ. կանոնք Ա-Ժ. (նաեւ ստ. լս.):

3. 3ա, 4բ-5ա, 6բ-7ա Մեկնութիւն խորանաց:

4. 7ա Նախադրութիւն – Մատթէոս Աւետարան ի կող­մանէ փրկչին մերոյ ականատես եղեալ սքան­չե­լեացն Տեառն եւ վարդապետութենէ նորին, որով եւ զՀոգին Սուրբ ընկալեալ ի վերնատանն, յետ եւթն ամի վերանալոյ փրկչին մերոյ գրեաց զիւր Աւետարանն՝ է ինչ որ յԵրուսաղէմ, եւ է ինչ որ ի Քուրշս եւ ի Պարթեւս, եւ ի Պարս, եւ յԱնտիոք քաղաքի կատարեաց եբրայեց­ւոց բարբառովն եւ գրով նորին եւ բովանդակեաց թիւս ՅԾԵ. (355) եւ Աւետարանս գլխաւորս ԿԹ. (69): 12ա-113ա Աւետարան Մատթէոսի:

5. 8բ Նախադրութիւն – Մարկոս աւետարանիչ աշակերտեալ Պետրոսի առաքելոյ, գրեաց զիւր Աւե­տա­րանն ի բերանոյ Պետրոսի, յետ ԺԵ. ամի վերանալոյ փրկչին մերոյ, դաղմատ գրով, որ յետոյ յԱղեք­սանդրացւոց քարոզեցաւ եբրայեցւոց բարբառովն եւ բովանդակեաց թիւս ՄԼԳ. (233) եւ Աւետարանս գլխա­ւորս ԾԵ.(55): 115ա-83ա Աւետարան Մարկոսի (182ա-3ա Յարուցեալ Յիսուս):

6. 9ա Նախադրութիւն – Ղուկաս աւետարանիչ աշակերտեալ Պաւղոսի առաքելոյ ի Հռոմ քաղաքի, յետ քսան ամի վերանալոյ Տեառն գրեաց զիւր Աւետարանն հռովմայեցւոց բարբառովն, եւ բովանդակեաց թիւս ՅԽԲ. (342) եւ Աւետարանս գլխաւորս ՀԱ. (71): 185ա-293գ Աւետարան Ղուկասու:

7. 10բ Նախադրութիւն – Յովհաննէս աւետարանիչ գրեաց զիւր Աւետարանն յետ յիսուն եւ երկու ամի վերանալոյ փրկչին մերոյ, յունական բարբառով, յԵփե­սոս քաղաքի, եւ բովանդակեաց յինքն թիւս ՄԼԲ. (232) եւ Աւետարանս գլխաւորս ԾԷ. (57): Միանգա­մայն տունք Աւետարանիս ՓՅ. (8300) եւ թիւս ՌՃԿԲ. (1162) եւ Աւետարանս գլխաւորս ՄԾԵ. (255): 396ա-74բ Աւե­տա­րան Յովհաննու (վերջը թափուած՝ «ասէ աշա­կերտն այն, զոր սիրէր Յիսուս՝ ցՊետրոս. Տէր է այն ///» ԻԱ. 7):

Ծնթ. «Մեկնութիւն խորանաց» բնագիրը եւ նախադրու­թիւն­ները՝ յետագայի (հմմտ. Յիշատակարան յետագայի՝ 10բ):

ԺԹ. դարի շղագրով գլխահամարներ աւելացուած՝ 119բ-81ա՝ Գլխ. Բ.-ԺԶ., 123ա՝ «Գլխ. Գ., 1-2 հմր. պա­կաս», 185ա-290ա Գլխ. Ա.-ԻԴ., 282բ՝ «աստ պակաս գրած է, 2 տուն 43-44 համարներն չկայ սրա մէջ», 327ա՝ «1 համարից մինչեւ 12 համարն չկայ Գլխ. Ը», 327ա-74բ՝ Գլխ. Ը. – ԻԱ. 7:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. (Գրչի) 183ա Զմեղապարտ գըծիչս՝ զՏիրացու յի­շեցէ՛ք ի Տէր:

293գ Փառք փրկչին Յիսուսի. ամէն:

2. (ծաղկողի) 9բ (խորանների սիւների քիւերին նստած գերանների վրայ) Ի թիւս ՈՁԱ. (1232) ծաղ­կա­զարդեցաւ սուրբ 10աԱւետարանս՝ բարեխաւս առ Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր:

115ա (կիսախորանի գերանի վրայ) Տէր Աստուած ողորմեա՛ Գրիգորի ծաղկողի. ամէն, ամէն:

311ա (լուսանցազարդի բոլորակի մէջ) Թւիս ՈՁԱ. (1232) ծա[ղկեցաւ]:

3. (ստացողի) 7բ (խորանների սիւների վրայ) Տէ՛ր Աստուած, ողորմեա՛ պատուական քահանայի եւ երեւե­լի պարոնի՝ Յովաննիսի. ամէն:

8ա (խորանների երեք սիւների վրայ) ԶՅովաննէս աստուածազարդ քահանայ եւ զԽաչիկ հայր իւր յիշեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր:

12ա (կիսախորանի գերանի վրայ) ԶՅովաննէս աւագերէց յիշեա՛, Տէ՛ր Աստուած. ամէն:

333բ (լուսանցազարդի բոլորակի մէջ) Ողորմեա՛, Տէ՛ր Աստուած:

Տե՛սԺԳ. դ., յիշ.ք, էջ 180-181:

ՅԵՏԱԳԱՅԻՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ

1. 10բ (ԺԳ. դարի կէս, բոլորգիր) Տէ՛ր Աստուած, ողորմեա՛ Գրիգոր նկարչի եւ աշխատողաց ի սմայ:

2. 113բ (1312 թ., բոլորգիր) Յ[ամե]նառատ պար­գե­ւացն Աստուծոյ, որ միշտ ներգործէ յարարածս զբա­րիս քաղցրութեան կամացն իւրոց: Արդ, որպէս յամե­նայն դարու, նոյնպէս եւ ի մերս նուաղեալ ժամանակիս յարոյց զքրիստոսասէր եւ զփառաւոր պարոնն, զաւրհ­նեալն ի կանայս՝ զԱսփայն, դուստր Տարսաիճին՝ տեառն Սիւնեաց, յազգէ Ուրպելանց, որ էր ամուսին մեծ եւ փառաւոր իշխանաց իշխանին՝ պարոն Գրիգոր: Սա ամենայն բարեպաշտութեամբ զարդարեալ, զար­դարեաց զանազան սպասիւք եւ շինուածիւք զեկեղե­ցիս Հայաստանեաց: Ստացաւ եւ զսուրբ Աւետարանս յարդար ընչից իւրոց եւ ընձայեաց ի սուրբ ուխտն իւր Խադարի վանս,որ է գերեզմանատուն մեծ իշխանացն ազգին Դոփանց, եւ ինքն կարճաւրեայ կենաւք փոխի մահուամբ յաշխարհէս առ Քրիստոս եւ դնի ի դանբանի ի նոյն վերասացեալ սուրբ ուխտն: Իսկ ըստ մարմնոյ գլուխ նորին եւ այր՝ մեծ իշխանն Գրիգոր զարդարեալ պճնէ զսա ոսկւով եւ արծաթով՝ ի յիշատակ հոգւոյ սուրբ ամուսնոյն իւրոյ Ասփային եւ յերկարութիւն կենաց իւր եւ քրիստոսընձայ զաւակաց իւրոց, որոց յիշատակ նոցա եղիցի աւրհնութեամբ:

183ա(1312 թ., բոլորգիր) Ի ժամանակս եւ ի դարս աւուրց տիեզերակալութեան եւ արքայութեան բոլոր աշխարհաց ազգին նետողաց, որ տիրէ ի ծովէն Պոնտոսի մինչեւ ի ծովն Կազբից եւ յԵփրատ գետոյ մինչեւ յայնկոյս լերանցն Կովկասու, որոց գլուխ եւ ինքնակալ խանն աշխարհակալ Խարպանդա կոչեցեալ ի թվ[ին] հայոց ՉԿԱ. (1312): Յայսմ ժամանակի ծա­գեցաւ ոմն մեծ եւ երեւելի տոհմային պայազատու­թեամբ ի ցեղէ վեհից, ի զարմէ դիւցազանց, ի դասա­կարգէ քաջաց, ի գնդէ գովելեաց Գրիգոր մեծ իշխան Հայոց, տէր եւ պարոն փոքր Սիւնեաց՝Հանդաբերդոյ եւ Ականոյ եւ բարձր լերանց ծովակին Գեղամայ՝ Սոթից մինչեւ Շաւղուայգայ,/183բ/ ամուսնացեալ ընդ դստեր Տարսայիճ իշխանի՝ ընդ ամէնաւրհնեալ պար­կեշտ տիկնոջն Ասփային, ծնանի ի նմանէ ուս­տերս եւ դստերս: Իսկ զմինն, որում անուն էր Սարգիս, նուիրէ Քրիստոսի ի ստընդիա հասակին, որ արժա­նա­ւո­րու­թեամբ ի կոչմանէ Հոգւոյն էանց ընդ ամենայն աս­տի­ճանս քահանայութեան, հասեալ ի պատիւ եպիս­կո­պո­սութեան տանն Խաչենոյ, ընդ մարմնական տէ­րու­թեանն, զոր ունէր ի հարանց ստացեալ, ընգալաւ եւ զհոգեւոր պետութիւնն:

Արդ, յայսմ ամի, որ էր թիւս ՉԿ. (1311) փոխեցաւ յաշխարհէս Ասփայն առ Քրիստոս եւ եդաւ ի շիրմի ի սուրբ ուխտն Խադարիվանս, վասն որոյ եւ մեծ պարոն Գրիգոր նուիրէ գերեզմանի նորա ընձայս յոլով գեղորայս, այգիս եւ անդաստանս եւ զարդարէ զսուրբ ուխտն զանազան սպասիւք եւ հանդերձիւք, ընդ որս պճնել շքեղացոյց եւ զսուրբ Աւետարանս ոսկէնկար կազմածով եւ շնորհեաց գերեզմանի նորա եւ իւր նախնեացն յիշատակ, որում բարձաւղք եւ ընթերցողք սուրբ Աւետարանիս յիշեցէ՛ք զԱսփայն ի Քրիստոս. եւ յիշողքդ յիշեալ լիջիք ի Տեառնէ: 184բ Եւ գաւառք մեր յանուանէ այս է՝ Սոթգլուխ եւ Բերդաձոր եւ Ճոխանց, Հոսաբակս, Ատրենիս, Կալեր, Ուռեացփոր եւ Խո­րուագետ, Դվալանոց, Էրքն, Մափռէլանց եւ այլ իւրեանց միջոց Մազրենովն ի մեր նախնեաց մնացեալ հայրենիք է՝ իւրեանց չորս սահմանովն, ստոյգ եւ ճշմարիտ գրեալ ի յԱւետարանիս:

293դ (1312 թ., բոլորգիր) Զմեծ եւ զամենաւրհնեալ պա­րոնաց պարոն զԳրիգոր որդի Գարփին եւ զամե­նա­գով եւ զբարեպաշտ ամուսինն իւր զպարոն Աս­փայն, զստացաւղք եւ զարդարիչք սուրբ Աւետարանիս յիշեսջիք ի Քրիստոս:

Ծնթ. Ամբողջը ոսկետառ, ներքեւում՝ նոյնն արտագրւած ԺԹ. դարի շղագրով, մանուշակագոյն թանաքով:

3. 114բ (ԺԹ. դ. 1843 թ., շղագիր) Ի յԵլիսաւետա­պօլուՆորաշէնցի մահտեսի Ալթունն Խաշնապակկուղի գլուխն ջոխտ խաչի գլխի գործն սուրբ վանքին յիշատակ է տվել:

184բ(1843 թ., շղագիր) Թարգմանիչ վանքի սեփական տվեալ յիշատակ հողերի մասին գրէմ առ քրիստոսասէր եղբարցդ: Պարսից տերութեան ժամա­նակէն այս հողերն տվեալ է յիշատակ, են հոգեբաժին: Այնում ժամանակի տրամն յոյժ պակաս էր, պատջառը՝ տեղէ ի տեղ փոխիլն: Այնքան էր աստուածասաստ բար­կութիւն ի վերայ ազգիս հայոց, մինչեւս ոչ կարէին օրական հացս իւրեանց գտանել: Այս պատջառի թէ՛ հոգէպաժին էր եւ թէ՛ աթոռահարգ փոխանակ տրամի չքաւորութեան ոմանք վարելոյ հողէր ին տալիս: Էն ժամանակն Թարգմանիչ վանքի կութանը հաստատուն բանի էր, մինչեւ անկամ հացի պակասութեան ժամա­նակն մերձագա կուղէրայից օգնական լինէին: Բայց այժմ՝ ի տէրութեան Ուռուստաց, յոյժ ողորմելի մնաց տունս այս: Բացի տվեալ յիշատակ հողերէն ոչինչ չու­նի: Այսմ ժամանակի անքան խաղաղութիւն է, մինչեւ արք ոչ կարէն իշխել <կայն> կանանց իւրեանց: Այս խաղաղ ժամանակիս մէկ օրաւար հողն Լ. (30) մանէթ արծաթ տրամի չեն տալիս:

Այսր պատջառի ես՝ Գրիգոր վարդապետս՝ ըս­պա­սաւոր սուրբ տանս Թարգմանչաց, տվեալ յիշատակ հո­ղերն յականէ յանվանէ ջշմարտութեամբ գրեցի: Մեր­ձագայ կուղի՝ Խաշնապակու անձինքն խստա­պարա­նոց էն, ոմանք կամին հողերիցն հափշտակել:

294բ (1843 թ., շղագիր) Ամի Տեառն ՌԸԽԳ. (1843), նոյեմբերի ԻԵ. (25), ես՝ ԿանձագեցիԳրիգոր վար­դապետս, անարժան միապան Սրբոյն Չարեքայ, եկի ի սուրբ վանս Թարգմանչաց ՌԸԼ. (1830) թվին, որ եմ վերոյյիշեալ թիւն: Մինչ ի գալուստն իմ ի վանս այս, գիտէ Աստուած, որքան հաւատս ունէի, կարձեմ թէ հաւատով ոչ ոք էր առաւել քան զիս, որպէս ոմանք մեր­ձայկաից իմոց, պատմում էին, յառաջայգուն վար­դապետաց պնակելոց ի սմայ ոչ ոք կարաց գալ ի կար­քի իւրում վասն անպատշաջ տեղոյս: Եւ ես՝ եղկե­լիս, այսպիսի պատմութիւնս լսելով, յառայքինութիւնս իմ յուսացայ, ապշեցաւ միտկ իմ եւ ոչ զմտաւ ածի, թէ Աստուած ամբարտաւանից հակառակ գայ, կատարե­ցաւ բանն տէրունեան ի վերայ իմ՝ առակ սերմնա­ցա­նին, եւ եղէ կոխան ի մարդկանէ: Աղաչեմ զքեզ, Հոգիդ Սուրբ Աստուած ճշմարիտ, առաքեա՛ զցող ողորմու­թեան քո յիս եւ տո՛ւր կենդանութիւն մեռելոյս:

Ի տէրութեան Աղվանից, ի իշխանութեան Իսրաել կաթողիկոսին Կանձասարու ունի տվեալ կոնտակ ի սուրբ վանացն Թարգմանչաց, ձեռամբ Եփրեմ եւ Սամուել վարդապետացն, որք տիրէին մերձայկայ կուղէրայից. այնում ժամանակէ տուն այս ունի ստա­ցեալ հողեր հոգէբաժին: Եթէ ասիցէս՝ ընդէ՞ր ոչ գրով արկին, ասեմ քեզ՝ 295աԱյնում ժամանակի էր տէ­րութիւնն Պարսից, ի ներքոյ իշխանութեան Ջաւատ խանի, չըկար հաստատ տէրութիւն, որ կարող լինէին հաստատել: Հողերեն անվանէ այս է Գրջըքոլուտի հողն՝ Գ. օրաւար, Տափի դուռն՝ Ա. օր[ավար], Տանձի հողն՝ վիրապանց գլխվերն՝ Բ. օր[ավար], Քերձի Խմհատն՝ Ե. օր[ավար], վանքի հողն Բ. ջոթն Է. օր[ա­վար], Տապանի տակն Ա. օր[ավար], Ճամբի տակն օրաջաշաւար, ջամբի գլուխն Մուսուրի տափն՝ Դ. օր[ավար], Քոլատակի հողն՝ Դ. օր[ավար], Հասարի տակն՝ Ե. օր[ավար], Մռաւանց տեղն՝ Բ. օր[ավար], Կրըկոսանց հողն՝ Գ. օր[ավար], Ղոշակոլն՝ Դ. օր[ա­վար], Կարմիր քարի գլուխն՝ Դ. օր[ավար], Մեծ փոսն իւր շոթերօվն՝ Ը. օր[ավար] վանքի աղբուրի Բ. կուսն՝ Գ. օր[ավար]: Իմ ականջով լսածն այս է, թէպէթ հոգեւոր Կանսիստօրայումն տէր Մոսէսն Լ. (30) օր[ա­վար] ասեց, որովյետեւ ես չէի տեղեակ, բայց յետոյ իմա­ցա՝ ճշմարիտն այս է: Թէ աւել հող ունէնայն ծած­կած, ես անպարտ էմ:

Գրկապի օրաջաշաւար: Բլումի տղայի գործն, զօր տւեալ է յիշատակ մահտեսի Ալթունն սուրբ վանքին Ջոխտախաչի գլուխն է երկար հողն երկու կամ երէգ օրաւար է:

4. 295ա (1889 թ., շղագիր) Փորձիւ գիտացաք, որ ի Բ. յունվարի այս է Կաղանդի օրն: Վանքի սեղանի լուսամտից շօղն արեւուն նոր կաթեց աւազանի յետեւի որմնասեան վերայն, գրեցի աստեղ, միւս տարիին փորձելոյ համար ՌՅԼԸ. (1889), ի Լ. (30) դեկտեմբերի: 25 յունվարի շօղը յետի պատին կաթեց արեւմտեան հիւսիս արկիւնում:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «Թիւ 1057, 2743», «ՈՁԱ. – 152, Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

 

2744

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԱՐՃԷՇ

ՉԾԴ. – 1305

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ՝Սիմէոնքհյ.: ՄԵԿԵՆԱՍ՝Սիմոնհայրապետ: ՍՏԱՑՈՂ՝Վարագայվանք:

ԹԵՐԹ՝ 302. չգրուած՝ 1ա, 7ա, 12բ, 302աբ: ՊՐԱԿ՝ 2x6+Ա-Ոx12+2: ՆԻՒԹ՝թուղթ. թ. 301-2՝ԺԷ. դ. այլթուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30,5-30,7x23,5-24,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (23,5-24x15-15,5): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 57ա): ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագա­նա­կագոյնկաշի, դռնակով, 3ականկապիչովեւգամով, մի­ջու­կը՝տախտակ, աստառը՝կապոյտկտաւ. լուսանցակողերը՝կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա,Բ+Ե.Զ՝սպիտակհաստթուղթ (Ի. դ.):

Новый рисунок

Նմուշ 57ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Չորեքկերպեան աթոռ՝ 1բ, Զոհաբե­րումն Իսահակայ՝ 2ա, Աւետումն՝ 2բ, Ծնունդ՝ 3ա, Երկրպագու­թիւն մոգուց՝ 3բ, Ընծայումն ի տաճար՝ 3բ, Մկրտութիւն՝ 4ա, Բժշկումն անդամալուծին, կոյրին, դիւահարին եւ որդւոյն այրւոյ՝ 4բ, Մատնութիւն, Քրիստոս առ Պիղատոս եւ Չարչարանք Քրիս­տոսի՝ 5ա, Խաչելութիւն, Յարութիւն Քրիստոսի՝ 5բ, Համբար­ձումն՝ 6ա, Հոգեգալուստ՝ 6բ, Մատթէոս՝ 13բ, Մարկոս՝ 94բ, Ղու­կաս՝ 145բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 233բ: Խորան՝ 7բ, 8աբ, 9աբ, 10աբ, 11աբ, 12ա (խորանների վերեւում՝ զանազան թռչուն­­ներ, հատուածներ սաղմոսներից՝ 8ա՝ հմմտ. Սաղմ. ՁԳ. 4. 9բ, 10ա՝ Սաղմ. ԻԲ. 5): Կիսախորան՝ 14ա, 95ա, 146ա, 234ա (կիսախորանների վերեւում աւետարանիչների խորհրդանիշ­ները): Լուսանցազարդ՝ թռչուն, բուսական, յուշկապարիկ, երկրաչափական, խաչ, տաճար: Զարդագիր՝ մարդագիր, կեն­դանագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ կապոյտ, կանաչ, կարմիր, դեղին, սեւ, շագանակագոյն, վարդագոյն:

Տե՛ս Ա. Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ, Մատենագի­տու­թիւն. 9-19 դդ., Գահիրէ, 1998, էջ 683-684: Հմմտ. Հ. Յակոբեան, Վասպուրականի մանրանկարչութիւն, գիրք Ա., Երեւան, 1976, էջ 38-45:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Գիրք Բ. Թագաւորութեանց ԺԹ. 28-40, ԻԲ. 24-44: Թ. դ.: Գ+Դ՝ ստացուած 2 առանձին թերթերի ընդ­եր­կայնակի հատումով: Մագաղաթ (Գ՝ 29,5x24,5, Դ՝ 30,5x22,5), երկսիւն (Գ՝ 25x20, Դ՝ 24x19), ուղղագիծ (թեք) երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ), տող՝ 21: Կարդալ՝ Դա, Դբ. «[զի ոչ էր ամե]նայն տուն հաւր [իմոյ]... անցին ընդ արքայի եւ կէս ժողովրդեանն [Իսրայէլի]» (ԺԹ. 28-40), Գա, Գբ՝ «անբիծ եւ յառաջագոյն զգու­շա­ցայց յանաւրէնութենէ... եւ պահեսցէ զիս ի գլուխ ազ[գաց]» (ԻԲ. 24-44):

Новый рисунок

Նմուշ Աբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած ԺԵ. եւ Ի. դդ-ում. կազմի կաշին տեղ-տեղ մաշուած, ցեցի անցքեր, մէջքի ստորին եզրի եւ կապիչներից երկուսի կաշին նոր, Ա. փեղկին մետաղական խաչի գամերի անցքեր. Պհպ. Ա, Բ, Ե, Զ՝ նոր՝ Ի. դարի. թ. 1-25, 85, 94, 96-7, 145-65, 184-94, 229, 248-533, 277-90, 294-302՝ հիմ­քերը կամ եզրերն ամրացուած, թափուած մասերը լրացուած յետագայի թղթով. թ. 214-21՝ մրջրի հետքերով. թերթերին զանա­զան բծեր, խոնաւութեան հետքեր, ստորին եզրերը գործածու­թիւնից կեղտոտուած, լուսանցակողերը գունաթափ եւ տեղ-տեղ սեւացած. Պատառիկ-պահպանակները դժուարընթեռնելի, Աա, Բա՝ գրադաշտը սեւացած, Ա-ի ստորին թափուած (երկրորդ սիւ­նեակ, ներքեւից 8 տող) հատուածը լրացուած յետագայի թղթով, բնագիրը վնասուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 7բ-8ա Թուղթ Եւսեբեայ:

2. 8բ-12ա Համաբարբառ. կանոնք Ա-Ժ. (նաեւ՝ լուսանցային):

3. 14ա-94ա Աւետարան Մատթէոսի:

4. 95ա-144բ Աւետարան Մարկոսի:

5. 146ա-233ա Աւետարան Ղուկասու:

6. 234ա-299ա Աւետարան Յովհաննու (300աբ Իրք կնոջն շնացելոյ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 10ա (Գրչի) Եւ այս է վաստակ մատանց տար­տամ գրչի՝ Սիմեոն եղեգնագծի, / եւ ձեզ ի վայելս յա­ւէտ լի­ցի, / եւ կաթ աղաւթից ձերոց ցաւղեսցի ինձ ի դուռն գե­րեզմանի, / բուսուցանել յաւրն վերջի, / որում լիցուք ձեւք արժանի,/ հանդէպ երեսացն Քրիստոսի, / յար­քա­յա­կան տեղ հանդիսի, / ուր քրիստոսեանքն են ի կար­գի:

299ա Փա՜ռք անպարագիծ Էին, այնմ, որ ոչ են հե­տա­զաւտ, եւ ոչ զինչ պիտին, եւ ոչ քանակն համբար­ձե­լոյն յամենայն մտաց սլացման: Գոհութիւն անզնին գոյին, որ է Բան, կնիք եւ սահման Էին: Փառատրութիւն անպարիմանալի սեռին, որ է Հոգի համագոյ Էին եւ փա­ռակից Բանին, որ տրամադրեաց զմատունս մեղ­սա­մած, վերջացեալ տկար ոգւոյ Սիմէոնի՝ նուաստ քահա­նայի, գրեալ եւ կարգեալ զճառս երախտեաց աստուա­ծա­գործ սքանչելեացն, զոր ճշմարիտ եւ Աստուածն Բան՝ միածին Որդին Աստուծոյ՝ Յիսուս Քրիստոս, ի վախ­ճան աւուրցս այսոցիկ կատարեաց զնշանս եւ զա­րուեստս, որպէս զի որք ընթերցին՝ ի միտ առցեն եւ ծանիցեն, |299բ| թե նոյն Տէր է, որ Մովսէսի հրա­մա­յեաց առնուլ գառն տարեւոր եւ յիշել զերախտիս աս­տուածութեան, որ յԵգիպտոս: Նոյն եւ աստ եցոյց մեզ յիշատակ չարչարանաց իւրոց, որ ոչ միայն պէսպէս նշանաւք լուսաւորեաց, այլ եւ չարչարանաց եւ մահու համբերեաց, զի գիտէր, թե լսելով զանարգանս Տեառն մերում, դարձ եղիցի ի մեղաց մերոց:

Արդ, այսմ գաղափարութեան [ցանկացեալ] երջա­նիկ ոմն եւ աստուածային ձրիւքն բարգաւաճեալ, աս­տուա­ծապատիւ կարգաւ տէր Սիմոն, ախորժական կա­մաւք, մեծաւ տենչմամբ ստացաւ զսա անջնջելի ար­ձան՝ ի մխիթարութիւն անձին եւ ի յոյս փրկութեան: Եւ ես՝ յոգնամեղս եւ փցունս ի գրչաց, յանձն առեալ, ըստ իմում կարի յանգ հանեալ կատարեցի շնորհաւք եւ ո­ղոր­մութեամբն Աստուծոյ, ի թուականիս հայոց ՉԾԴ. (1305), ի քաղաքիս Արճէշ, ընդ հովանեաւ Սրբոյն Յա­կովբայ:

Եւ արդ, աղաչեմ զձեզ Տերամբ՝ զընթերցաւղսդ եւ զլսաւղսդ, յիշման արժանի առնել զվերոյստացեալ՝ զտէր Սիմոն՝ ստացաւղ տառիս, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զեղբարս իւր, եւս առ|300ա|աւել ի ժամ սուրբ եւ սոս­կալի պատարագին, զի արժանասցին ողորմութիւն ի Քրիստոսէ՝ Աստուծոյ մերոյ: Ընդ նոսին եւ ես՝ ամե­նա­մեղս ի գրչաց Սիմէոն, յերես անկեալ աղաչեմ յիշել եւ զիմս անարժանութիւն եւ զծնաւղսն իմ՝ զհանգու­ցեալսն ի Քրիստոս, ընդ որս ողորմածն Աստուած յիշո­ղացդ եւ յիշելոցս առատապէս ողորմեսցի կրկին կե­նաւք եւ երկու աշխարհաւք, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Տե՛սԺԴ. դ-իյիշ-ք, էջ 36՝ունիայսյիշ-ըհատուածաբարեւ 300աէջի՝ՎարագայՍարգիսառաջնորդիյիշ-ը:

2. 6բ (ստացողի, ստ. լս.) Լուսաւորեսցէ զհոգի տէր Սիմոնի՝ աստուածապատիւ եւ երջանիկ հայրապետի՝ զստացաւղի սուրբ Աւետարանիս:

11ա (խորանի մէջ, կարմրով) Զառ ի յԱստուա­ծուստ պատուեալ զամէներջանիկ բարեբարոյ զհայրա­պետ Սիմոն՝ զստացաւղ սուրբ Աւետարանացս, յիշել աղա­չեմ:

94ա Զբարեբարոյ եւ զաստուածարեալ ամենիմաստ հոգեւոր տէր Սիմոն՝ զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս, եւ զծնաւղսն իւր՝ զՆերսէս եւ զԱզիզ, եւ զհարազատ եղբարս՝ զՅոհաննէս քահանայ, եւ զնախնիսն իւր յիշել աղաչեմ, ո՛վ աստուածասէր ժառանգողք սորին:

145ա Ես՝ տէր Սիմոն՝ ծառայ ծառայիցն Աստուծոյ, ստացայ սուրբ Աւետարանս ի մխիթարութիւն անձին եւ ի յոյս փրկութեան՝ զաւակ ի Սիոն եւ ընտանեակ յԵրուսաղէմ, եւ ետու զսա նուէր ի գերադրական եւ ի հռչակաւոր սուրբ ուխտն Վարագ. որ ոք առաջնորդ եւ սպասաւոր լիցի վանացն, ի տարին Բ. ժամ պատարագ մատուսցեն հոգւոյ իմոյ անխափան. կատարիչքն աւրհ­նին յԱստուծոյ եւ յամենայն սրբոց եւ ի սուրբ Աւե­տա­րա­նացս: Եւ թե այլ ոք իմաստուն մտաւք նայես­ցի, զԱս­տուած ողորմ[ի]ն մի՛ մոռասցի:

233ա Զաստուածապատիւ եւ զառաքելաշնորհ հայ­րա­­պետն՝ զտէր Սիմոն, որ ստացաւ զսուրբ եւ զճշմար­տաբան Աւետարանս ի յարդար արդեանց, եւ զհարա­զատ եղբայրն՝ զՅոհաննէս քահանայ, եւ զծնաւղսն յի­շել աղաչեմ. եւ Քրիստոս Աստուած յիշողացդ ողորմես­ցի. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1ա (ԺԴ. դ., բոլորգիր) Նոր Կիւրակէն լինի Բ. ժամ ստացողի սուրբ Աւետարանիս՝ տէր Սիմոնի եւ Յո­հանէս իրի[ցու]:

94ա (ԺԴ. դ., բոլորգիր) Նոր Կիւրակէ Բ. ժամ լինի տէր Սիմոնի՝ հրամանաւ տէր Սարգսի:

233ա (ԺԴ. դ., բոլորգիր) Նոր Կիւրակէ լինի Բ. ժամ՝ մի՝ տէր Սիմոնի եւ մի՝ Յոհանէս իրիցու՝ հրամանաւ տէր Սարգսի՝ առաջնորդի սուրբ ուխտիս Վարագա:

300ա (ԺԴ. դ., բոլորգիր) Եւ արդ, ես՝ տէր Սարգիս՝ առաջնորդ սուրբ ուխտիս Վարագա միաբան ե[ղ]բայ­րու­թեան դասուս, ըստ կանոնական սահմ[ան]ի կար­գեցաք հաստատուն հրամանաւ, որ յամեն տարի Նոր Կիւրակէն Բ. ժամ առնենք ստացողի սուրբ Աւետարա­նիս, մի՝ տէր Սիմոնի եւ մի՝ Յոհանէս իրիցու: Եւ որ յետ մեզ լինին ա[ռ]աջնորդք եւ եկե[ղ]եցայպանք, ան­խա­փան արասցեն զպ[ատարագն]///(1 տող թա­փուած):

2. 13ա (ԺԴ. դ., բոլորգիր) Ո՛վ բարեսէր հարք եւ եղբարք, ընթերցողք եւ լսողք, յերես անկեալ աղաչեմք զսրբութիւնդ ձեր, յիշեցէ'ք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զվերջին ստացաւղ սուրբ Աւետարանիս՝ զԲարագշահն եւ զՍաթլմիշն, որ ստացան զսա ի հալալ արդեանց իւրեանց՝ յիշա[տա]կ իւրեանց եւ իւրեանց ծնողացն՝ հաւրն՝ Դանիլին, եւ մաւրն՝ Դովլաթին:

Եւ դարձեալ աղ[աչ]եմք զձեզ եւ երես ի գետին դնեմք՝ լի բերանով Աստուած ողորմի ասացէ՛ք Բա­րագ­շահին եւ Սաթլմշին եւ իւրեանց կենակցին՝ Սու­րաթին եւ Ազիզմէլիքին, եւ զաւակացն՝ Խոսրովշահին եւ Շէրիշահին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց նո­ցին՝ կենդանեաց եւ հանգուցելոցն ի Քրիստոս: Եւ ձեզ՝ յիշողացդ, եւ յիշեցելոցն ողորմեսցի մարդասէրն Աս­տուած. եւ նմա փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի ժամ /// լիս[ուրբ] Պատա­րա­[գին] զստացող սուրբ Աւ[ետ]արանիս՝ զԲար[ագ]­շահն եւ զՍա[թլ]միշն, եւ զ[ծն]ողքն. եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս. ամէն:

3. 301ա (ԺԷ. դ., բոլորգիր) Զվերջի նորոգօղ սուրբ Աւետարանիս՝ զաստուածահաճո, եւ զբարէմիտ եւ զաս­­տուածասէր, զօրհնեալ եւ զհանճար կինն՝ զՆու­նու­ֆարն, եւ զհանգուցեալ այրն իւր՝ զԱզիզն, եւ զհայրն Ազըզին՝ զՄանուկն, եւ զմայրն Ազըզին՝ զԳաֆարն, եւ զԱզըզի զոքանչ՝ զՈսկիկն, որք ետուն ի հալալ արդեանց իւրեանց զսուրբ Աւետարանս վերս­տին նորոգել՝ յիշատակ բարի հոգոց իւրեանց եւ փրկութիւն հոգոց ննջեցելոցն:

Արդ, աղաչեմ ըզձեզ՝ ո՛վ մանկունք սուրբ եկեղեցո, որք հանդիպիք սուրբ մատենիս, լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք Ազըզին, կողակցին իւրոյ՝ Նունուֆարին, հօրն՝ Մանուկին, եւ մաւրն՝ զԳաֆարն, եւ զոքանչն՝ զՈսկեկն, եւ զամենայն արեան առու մերձաւորս նորա: Յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք. եւ Աստուած ձեզ՝ յիշողացդ, ողորմեսցի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

4. 145ա (ԺԸ. դարի այլ ձեռագրից մաս-կարկա­տան,որ գործածուել է նորոգութեան ժամանակ, բո­լոր­գիր) /// եւ զամենայն արեան մերձաւորք /// (մի քա­նի տառ պատռուած). ամէն եղիցի. եւ զհո[գ] /// (շար. պոկուած) քս մեր զԱստուածայտուր եկեղե­ցա­պան եւ զՍտեփանոոս ի ///(շար. չիք):

5. Պհպ.Բբ (ԺԶ. դ. բոլորգիր,լս.) Տէր Աստուած քո սուրբ ծնաւղի բարէխաւսութեամբ ողորմա՛յ ամենայն հաւատացելոց եւ ստացաւղ այսմ աստուածայշունջ Աւետարարիս. Աւետա (չշարունակուած):

6. 301բ (1833 թ., նոտրգիր) Այլ եւ զայս սուրբ եւ փրկագործ Աւետարանս անկեալ էր գերի ի ձեռս այլազգաց անօրինաց, եւ բերեալ հասուցեալ աստ՝ Ղզլջայ գիւղն, եւ տեսեալ կին մի Զարթար անուն, զի անկեալ էր սուրբ Աւետարանս ի ձեռս անօրինացն, եւ ստացեալ եղեւ իւրոց հէլալ արդիանցն, եւ առեալ իւր յիշատակ ի մէջ Սուրբ Յօհաննէս եկեղեցւոյ՝ վասն իւր եւ վասն իւր ծնողացն՝ Խաչօին եւ Նուբարին, եւ քոյրն՝ Սուսմբարին, եւ եղբայր Գալուստին, եւ իւրեան համայն մերձաւոր՝ կենդանեաց եւ ննջեցելոց, զոր եւ հայցեմք՝ Տէր Յիսուս յիշատակ անջնջելի արասցէ եւ գրեսցէ ի գիրն կենաց: Եւ մանաւանդ որք հանդիպիք զայս սուրբ Աւետարանիս՝ ընթեռն[ե]լով կամ օրինա­կելով, յիշեցէ՛ք զվերոյ յիշեալ Զարթարն եւ իւրեան համայն ընդանիօք, զոր եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիս­տոսէ՝ Աստուծոյ մերմէ. ամէն:

Արդ, եթէ ոք պատճառաւ ագահութեան վաճառէ սուրբ Աւետարանս կամ կըրաւէ, կամ այլեւայլ պատ­ճառս դնէ եւ բարցցէ ի Սուրբ Յօհաննէս եկեղեցւոջն, զայնպիսիսն մասն Կայէնի եւ Յուդայի եղիցի, եւ Դա­դանայ եւ Աբիրոնի, Նաբադա եւ Աբիուդու, որք նենգեցին զեկեղեցուն Աստուծոյ եւ ընկալան զպա­տիժն: Դարձեալ այն պատիժն ի վերայ այնորիկ եղիցի, որ բարձցէ զայս Աւետարանսսոյն Սուրբ Յօհանէս եկեղեցւոջ, եւ որք մղիէթ լինին սմայ, վարձս ի Քրիստոսէ առնուն. ամէն:

Թվին ՌՄՁԲ. (1833) մարտի ամսուն, ի Ղզլջայ գիւղն ի ընդ յովանեաւ Սուրբ Յօհաննէս եկեղեցւոյ:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «1072, 2744», «ՉԾԴ. – 1305. Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս», 6ա՝ «Հմր 2744»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 7բ՝«Աստուծոյ Աստուած, Տէր Յիսուս Քրիստոս», 8ա՝զանազան բառեր (ջնջուած):

2745

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԺԳ. դար

ԹԵՐԹ՝ 268-1+1 (թռիչք՝թ. 90, կրկն.՝թ. 242). չգրուած՝ 1բ, 265բ, 266բ, 268բ: ՊՐԱԿ՝ 6+Ա-Ցx8* (Գ 7, Ց 4)+3: ՆԻՒԹ՝թուղթ. այլթուղթ. թ. 267-8՝ԺԷ. դ., թ. 266՝ԺԸ. դ.: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29-30x20,5-21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (24x16): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 31ա): ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագանակագոյնկաշի, մի­ջուկը՝տախտակ, աստառըշերտազարդկտաւ (Բ. փեղկիստո­րինմասում՝Ի. դ.-իգործուածք). լուսանցակողերը՝կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱՆԱԿ՝Ա,Բ+Ե,Զ, չգրուածդեղինթուղթ (Ի. դ.):

Новый рисунок

Նմուշ 31ա

Ծնթ. Պրակներըհամարակալւածենայբուբենիտառերիյաջորդութեամբ, ո՛չըստտառերիթւայինարժէքների:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Տիրամայրըգահին՝մանուկՅիսու­սըգրկին, աջեւձախկողմերում՝ԳաբրիէլեւՄիքայէլհրեշտա­կապետները՝ 6բ: Խորան՝ 2ա-5բ (խորաններիվերեւում՝թռչուն­ներ): Կիսախորան՝ 7ա, 81ա, 128ա, 207ա: Լուսան­ցա­զարդ՝բուսական, երկրաչափական, թռչուն, սափոր (70բ), տաճար: Գոյներ՝կարմիր, կապոյտ, կանաչ, մանուշակագոյն, սեւ, դեղին:

Տե՛սԱ. Գէորգեան, Հայմանրանկարիչներ, Մատենա­գի­տու­թիւն. Թ-ԺԹդդ., Գահիրէ, 1998, էջ 309: Հմմտ. Հ. Յա­կո­բեան, Վասպուրականիմանրանկարչութիւն, գիրքԲ., Երե­ւան, 1982, էջ 19, 153:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – ՎկայաբանութիւնսրբոյկուսինՅու­լիանեայ: Ժ. դ.: Ա+Բ՝ստացուած 1 առանձինթերթիընդեր­կայ­նակիեզրահատումովեւընդլայնակիհատումով: Մագա­ղաթ (29-29,5x20), երկսիւն (27x9,5, 28x18), ուղղագիծերկա­թագիր (նմուշ՝Բա), տող՝ 16, 24: Կարդալ՝Աա, Բա՝... «///երիխաւարասէրաշխարհիս, այժմանմոլարպահեա... եւամենայն [եկեալքն] իվերայիմ», Աբ, Բբ՝ «[կապան]աւքիբանդեւզգուշագոյն [պահել]... եւըստչարութեանմտացնհնարաւորէրկենդանւոյնկլան[ելզնա]» (տե՛սՎարքեւվկայաբանութիւնքսրբոց, հտ. Բ., Վենետիկ, 1874, էջ 147-148, 149-150):

Новый рисунок

Նմուշ Բա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. նորոգուածմիքանիանգամ, վերջինը՝ 1964 թ., որիժամանակբոլորթերթերիհիմքերըեւեզրերըլրա­ցուածեւամրացուած, վերակազմածհին (Ա. փեղկ) եւնոր (Բ. փեղկ, մէջքեւԱ. փեղկիեզրեր) կաշիներիմիացումով, հինեւնոր (Բ. փեղկիստ. մասը) կազմաստառով. թերթերինզանազանբծեր, խոնաւութեանհետքեր. թ. 114 եւ 115՝կարուածյետեւառաջ, հինկազմութիւններիժամանակթերթերըեզրահա­տուած, որիհետեւանքովխորաններիվերեւներիթռչնապատ­կերներըեւորոշլուսանցազարդերկտրուած. Պատառիկ-պահ­պա­նակիեզրերըսեւացած, Ա.-իեզրըթափուած, գրադաշտըվնասուած, Բ.-իերկրորդսիւնեակըգրեթէամբողջովին (թող­նուած 1-4 տառ) հատուած, լուսանցակողերըգունաթափ:

Ծնթ. 1. Թէեւըստթ. 6իյիշատակարններիգրեթէամէ­նուր (Ցուցակձեռագրաց, հտ. Ա., 1965, էջ 866-7, Հ. Յակո­բեան, Վասպուրականիմանրանկարչութիւն, գիրքԲ., Երե­ւան, 1982, էջ 19, 153, Ա. Գէորգեան, Հայմանրանկարիչ­ներ, Մա­տե­նա­գի­տութիւն. Թ-ԺԹդդ., Գահիրէ, 1998, էջ 309) ձե­ռա­գիրսհա­մա­րուածէ 1351 թ. ԿիլիկեանՀայաստանումԿի­րա­կոսԱղ­բա­կեցուգրածեւՀարունիուՅոհանքահանայիստա­ցածմատեան, սակայնթ. 6իթղթիորակի, չափերի, տառերիգծագրութեանեւմանրանկարիհամեմատութիւնըձեռագրիմիւսթերթերի, ինչպէսնաեւԿիրակոսԱղբակեցուայլձե­ռագրերի (Հմր 4311, 5469) հետ, հիմքենտալիսկար­ծելու, որթ. 6ըեղելէայլձեռագրիմասեւմեզանյայտինչ-որժա­մա­նակմուծուելէայսձեռագրիմէջ: ՈւստիԿիրակոսԱղ­բա­կե­ցինայսձեռագրիգրիչը, ծաղկողնուկազմողըչէ, եւգրչու­թեանվայրնէլԿիլիկիանչէ, ժա­մանակը՝ 1351 թ. չէեւայլն:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. 2աբ Թուղթ Եւսեբեայ:

2.3ա-5բ Համաբարբառ. կանոն Ա-Ժ. (նաեւ՝ լուսանցային):

3. 7ա-80բ Աւետարան Մատթէոսի:

4. 81ա-127բ Աւետարան Մարկոսի:

5. 128ա-206բ Աւետարան Ղուկասու:

6. 207ա-263բ Աւետարան Յովհաննու:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ, ԺԵ. դ., բոլորգիր

Բ. 1. 264ա Գ. Տաղ Սուրբ Աստուածածնին է – Աստուածածին դու կու[ս] ես, / մեղաւ[որ]աց դու յոյս ես... մանան[այ]ով լի սափոր ես, Աստուածածի՛ն:

2. 264ա-բ Գանձ Աստուածածնին[ի Յոհաննէս Պլուզ վարդապետէ («Ա-Ք») ձեռ. 425, 101ա]– Առաջ­նաճաշակ պտղոյն, / մահուամ[բ] առաջին մար­դոյն... սուրբ կուսին արգանդն իջեալ, / ո՛վ դու, լուսեղէն բուրվառ, մա՛յր:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

2բ Զարուեստ նկարագրութեան եւ ծաղկերանգն գունոց ոչ գիտեմ: Զհամաբարբառս ընկա՛լ եւ զստ[ա­ց]աւղ սորայ եւ զաշխատողս յիշեսջիք ի Քրիստոս. եւ Քրիստոս <եւ Քրիստոս> զձեզ յիշէ ի բարի. ամէն:

Տե՛սԺԴ. դ., յիշ-ք, էջ 389:

4ա Զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս յիշեսջիք ի Քրիստոս բարէմտ[ութեամբ]:

80բ Զստաց[աւղ] սուրբ Աւետարանիս, եւ զաշ­[խա]տողք սորա, եւ զծնաւղս իւրեանց, եւ զեղբարս յիշա՛, Քրիստո՛ս Աստուած, ողորմութեամբ քո եւ գթու­թեամբ, եւ թո՛ղ զանցանս ամենեցուն. եւ քեզ փա՜ռք յամենայն գոյից:

127բ Զստացաւղ [սուրբ] Աւետարանիս (1 տող չգրած՝ ստացողի անունը լրացնելու համար) եւ զաշ­խա­­տող[ք սոր]ա, եւ զծնաւղս իւրեանց յիշա՛, Քրիս­տո՛ս Աստուած, [ող]որմութեամբ քո եւ գ[թութեա]մբ, եւ թո՛ղ զմեղս ամենեցուն՝ զընթերցողացն եւ զլսո­ղացն. եւ որք յիշեն զմեզ բար[եմտ]ութեամբ. եւ քեզ փա՜ռ[ք] ///դ Հաւր եւ ամենա[սուրբ] Հոգոյն. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

263բ. Փա՜ռք փառաւորեալ միանուն, եզակի եւ եռորոշ, համակերտող երից անձնաւորութեան[ն] եւ մի աստուածութեանն՝ Հաւր, եւ Որդ[ոյ], եւ Հոգոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Ռ.(1000), Ռ. (1000) եւ բիւր բերան. ամէն, եղիցի, եղիցի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 6ա (1351 թ., բոլորգիր) Զստացողք սուրբ Աւե­տա­րանիս զՅոհան քահանայ, եւ զծնաւղսն ի[ւ]ր՝ զՀա­րուն եւ զԽբէլ, եւ զբարի կենակիցն իւր՝ զՈսկին, զբարի ծաղկեալ զաւակ սորա՝ զՅովաննէս, եւ զՀա­րունն, եւ [զՍ]արգիսն, եւ զՄխիթարն, եւ զԽազար­բէկն, եւ զհան­գուցեալ մայր սոցա՝ զՍիրէն, եւ զկենա­կիցք սոցա յիշեցէ՛ք, եւ զհանգուցեալ եղբայրն՝ զՍտե­փա­նոսն, եւ զզաւակ սոցա՝ զՅուսէփն, զԱմիրն յիշե­ցէ՛ք ի Քրիստոս, որ ստացան զսա ի խալալ արդեանց իւրոց՝ յիշատակ իւրեանցն եւ ծնաւղաց իւրեանց, եւ ամենայն արեան մեր­ձաւորաց իւրեանցն, եւ յիշատակ բարի հոգոց իւրեանցն՝ ի վա[յ]ելումն բարի ծաղկեալ զաւակաց իւրեանց:

Արդ, որք հանդիպիք սմա՝ տեսութեամբ կամ կար­դա­լով, կամ աւրինակելով, յիշեցէ՛ք զսո[ս]ա, զոր վե­րա­գոյն գրեցաք՝ զՅոհան քահանա եւ զկենակիցն իւր՝ զՍիրէն, որք բարի խոստովանութեամբ փոխեցան ի Քրիստոս: Յիշեցէ՛ք ի սուրբ եւ մաքուր աղաւթս ձեր եւ մեղաց թող[ութիւն] խնդրեցէ՛ք սոցա ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, եւ Աստուած զձեզ յիշէ իւր [խոստ]ա­ցեալ բարիսն. ամէն:

Արդ, գրեցաւ յիշատակ[արան]ս այս թվին Պ. (1351), ի չար եւ ի դառն ժամանակիս, զի փախ[ու­ցեա]լ էաք յերկրէն Ախբակո, ի պատերազմէ այլազ­գաց /// իշխանին՝ Աշրաֆին, եւ գրեցաք յերկիրս Լեւո­նոյ՝ ի բարձր /// (1-2 բառ) բացաւթեաք ի ծաղկազարդ վայէլջութիւնս եւ մ[աւտ ի յա]կունս Տիգրիս գետոյս, ի պանդոկի միոչ, զի ոչ գոյր /// (1-2 բառ) հովանոցք մեր, եւ մեք զաւրն ամենայն ահաբեկ լինէաք եւ /// (1-2 բառ) ըստ այլ, ի տեղիս տեղիս: Աղաչեմք զձեզ՝ յիշե­ցէ՛ք զիս՝ [զմեղ]ապարտ գրիչս, եւ զնկարող, եւ զկազ­մող սորա՝ զԿիրակոս [քահ]անա, եւ զծնողս իմ ի Քրիստոս. եւ Աստուած զձեզ յիշէ, եւ զմեզ եւ զձեզ հ[րաւիր]է ի խոստացեալ հանգիստն, եւ զամենայն հաւատացեալսն. [ա]մէն. եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերո, փա՜ռք յաւիտեանս. ամէն:

(գաւազանագրով)՝ [Կի]րակոսի յիշեցէ՛ք, [գա]ւա­սա­նագիրս կարդա՛յ:

Տե՛սԺԴ. դ., յիշ.ք, էջ 389՝ունիմիայնառաջինեւերրորդպարբերութիւնները:

6բ (1351 թ., բոլորգիր) Աղաչեմք զքեզ, սուրբ Աս­տուածածի՛ն, բարեխաւս ամենայն մեղաւ[որ]աց, բա­րե­խաւսեա՛ քո միածնիդ՝ թողութիւն շնորհել [զ]մեղա­պարտ գրչիս՝ Կիրակոս քահանայիս, եւ ստացողիս Աւե­տա­րանիս՝ Հարունին եւ Յովանիսին, Սարգսին, [Մխ]ի­­թարին, Խազարբեկին, եւ ծնաւղին՝ Յոհան քա­հա­նային՝ փոխեալ եւ հանգուցեալ յարքայութիւնն, թո­ղու [զա]նցանս մեր եւ սոցա, զոր գործեցին. եւ Քրիս­տո­սի մարդասիր[ին] փա՜ռք յաւիտեանս յաւի­տե­նին. ամէն:

2. 1ա (1385 թ., բոլորգիր) Ի յամի ՊԻԹ. (1380) ծնաւ Սահակն, ի թուականի հայոց ՊԼԴ. (1385) ծնաւ Յակոբոսն: Յիսուս Տ[է]ր:

3. 264ա (ԺԶ. դ., բոլորգիր) Արդ, զվերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս՝ Ըսկանդարս, եւ զորդին իւր՝ զՇխիճանն,եւ Միրիճանն, Մէլիքճանն, ստացաւ զսայ յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց, եւ վերոյ գրեալ որդոցն իւր, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս, լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք:

Դարձեալ վերջին նորոգող սուրբ Աւետարանիս՝ զԱլեգսանոս սուտանուն աբեղայ՝ անուամբ միայն եւ գործով ունայն, յաղաւթս յիշեցէ՛ք. եւ Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն եւ եղիցի:

4. 264բ (1557 թ., բոլորգիր) Փա՜ռք համագոյ միաս­նական Սուրբ Երրորդութիւն՝ Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, յայժ[մ], եւ միշտ, եւ յաւիտեանս. ամէն: Զվերջին ստացաւղ Աւետարանիս՝ Միրիճանին, եւ որդւոցն՝ Մէրհապին, եւ կենակից Բէկին, Ուղուրին, եւ որդւոյն՝ Հախումին, եւ դստեր՝ Մինին, Սիրայմար­գի[ն], եւ միւս որդւոյն՝ Միրիճանին, ուստայ Շեղի­ճանին, եւ կենակից Ղզլարին, եւ որդոցն՝ Վարդանին, եւ դստեր՝ Խանին, Խան-Սուլտանին, Նսեփին, եւ պահապան Աւետարանիս՝ տէր Մկրտչին: Ո՛վ սուրբ աստուածասէր քահանայք եւ ժողովուրդ, ով որ հան­դի­պիք սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէ՛ք ի մաք­րայ|265ա|­փայլ յաղաւթս ձեր եւ Աստուած ողորմի ասէ՛ք. եւ Աս­տուած ողորմի ձեզ՝ միւսանգամ գալըս­տեան Քրիս­տոսի. ամէն: Եւ ընդ նմին այլ յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասէ՛ք Միրիճանին, եւ կենակից Ռումսիմին, եւ դուստր Էվատմէլիքին. ամէն. եղիցի, եղիցի:

Թվականութիւնս ՌԶ. (1557):

5. 1ա (1604 թ., նոտրգիր) Ես՝ մեղաւոր [Ակոբ]էրէցս գիրեցի զգիրս ի դառն եւ ի դժար ժամանակի, որ շահ Ապազն ելաւ ի Խորասանայ, աւեր[ե]աց զՀայոց աշխարհս՝ Առզրումայ մինչեւ ի Շրվան, յՈւսմանլուն. Գանճայու ղուլն Բ. անգամ գնաց ի երկիրն Գեղամայ, բազում գերիս գեր[ե]աց ի քահանայի[ց] եւ սարկա­ւա­քաց, Աւեդարանաց եւ ի գրոց: Տարան ի քաղաքն Գան­ձակոյ, վաճառեցին որդիքն ի վեր[այ] հարցն, կինն ի վերայ յայրոն, որն Ճ. (100) մարչիլ, որն՝ Ծ. (50), այլ աւել եւ պակաս: Գ. ազգ եաղի կու շրջէր ի վերայ աշ­խարհիս՝ մինն՝ ղզըլպաշ, ե[ր]կրորդն՝ յուս­մանլուն, եր­րորդն՝ եպիսկոպոսունք եւ իրիցունք՝ ղարայքէշ հայե­րովն: Գիտելի լինի, որ փախիր փուխա­րէն խիստ հալածական. եղեւ սով հացի եւ աղի, ելաւ՝ որ մէկ հոխ­կայ աղն Ա. շահի չէր անգանիլ ի մարդի յափ: Չարն բազ­մացօ, սէրն վերացօ, մեղքը սփռեցօ, ջահն եկեղե­ցոյ շիջօ, ժամայտեղունք խափանեցօ: Հա­յոց ազգին խա­ւար եղեւ: Գիրեցօ գիրս թիւին հայոց ՌԾԳ. (1604) էր, որ աս պատուհասէրս եղեւ: Ո՛վ հանդիպողք՝ որ կար­դաք, մի բերան ողորմի ասացէ՛ք, աղաչեմ ձեզ: Հա[յ]ր մեր:

Տե՛սԺԷ. դ. յիշ-ք, Ա., էջ 134:

6. 268ա (1616 թ., բոլորգիր) Զվ[ե]րջին ստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զբարէմիտ եւ աստուածայսէր զՍիմաւոն միայնայկեցն, որ էառաւ զսուրբ Աւետա­րանս յիշատակ իւր եւ ծնաւղացն՝ Նարկիզին, եւ հաւրն՝ Միրզիճանին, եւ կողակցին իւր՝ Հուռումին, եւ որդոցն՝ Մկրտիչին, Գիրակոսին, Միխիթարին, Գիրի­գորին, եւ եղբարն՝ Դանելին, Ծապօին, եւ իւր կո­ղակցին՝ Ասիլումին, Փարէխանին, եւ որդոյն, դսքերքն՝ Մարեանին, Խաթունին, Թզին, եւ այլ ամենայն յա­րեան մերձաւորացն՝ եւ կենդանացն, եւ ննջեցելոցն. ամէն: Արդ, աղաչեմք զձեզ՝ ո՛վ դասք լուսերամից եւ մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, յորժամ հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս, յիշեց[է՛ք] զհեզայհոգի եւ ի գերայմա­քուր յաղաւթս ձեր զՍիմաւոն միայկեցն եւ զամենայն վերոյ գիրեալքս. եւ Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն:

Ի թի[ւ]ս հայոց Ռ. էր ու ԿԵ. (1616) էր:

Տե՛սԺԷ. դ. յիշ-ք, Ա., էջ 573:

7. 267բ (1619 թ., բոլորգիր) Զվերջի նորաւքաւղ սուրբ Արետարանիս Դաւիթ Շատախեցի սուտանուն երէց կոչի, լաւ անունս ինչ աւգաւտ, երբ անուանս արժան չեղայ: Ես աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք այսմ տառիս, ողորմի մի՛ խնայէք առ իս. Աստուած ձեզ ողորմեսց[ի] իւր գայլստան. ամէն:

Գիտելի է, որ առաջի կազմողն խիստ խամութիւն էր արել՝ կարկատանն Բ. դիմաց վերայ տուել էր, հաստացուցել, խիստ ճաբայ քաշեցինք:

Թվական հայոց ՌԿԸ. (1619) էր, մորեխն աշխարհս ամէն կէրաւ՝ Դամուրղաբէն մինչեւ Առզրում փանա[ք] արօ ամէն: Քրըստոնանք էն ձուլացէլ, այլ[ա]զգիքն էն չարացել, քահանայականքն էն մէկ մէկի հետ այլ եւ այլումն անում, դէմայդարձ դառնում: Աստուած մեր մեղացն բարկացել, աշխարհիս բարին է վերացել, ոնց որ բարին է վերացել, մարդն է քոռ ու սուտասաց դարձել, վա՜յ ինձ մեղաւոր գտցիս (=գրչիս). ամէն:

Տե՛սԺԷ. դ. յիշ-ք, Ա., 684-5:

8. 265ա (ԺԷ. դ., նոտրգիր) Ես՝ Սիմաւոնս, զիմ Աւետարանս տուի [Մ]խիթարի որդի տէր Աստուածա­տուրին՝ զիմ հոգոյս իշատակ: Իմ ախչկերացն դւի տալ չկայ եւ ԺԵ.տասիան (՞) /// ինձ գան, ինչ մարդ ///ին սեւերես ինծ գ/// բանիս:

9. 266ա (1738 թ., բոլորգիր) Շնորհիւ ամենազօր Սուրբ Հոգոյն Յիսուսի Քրիստոսի անզրաւ, յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Արդ, զայս բարեաց բարեպտուղք, քրիստոսասէրք մէլիք Առաքելի որդիքն, որ են հարա­զատ եղբայրք՝ Միրզախանն, Թամրազն, նորո­գել տուին եւ կազմել զայս Քրիստոսի սուրբ Աւետարանս, իւրեանց հոգոյ խաթեր համար, պատճառ, որ վաղուց հեդ ցանկութիւն ունէին բարի յիշատակ առնելոյ, որպէս հրամայէ Տէրն մեր, թէ. «Երանի, որ ունի զաւակ Սիոն եւ ընդանի յԵրուսաղէմ» (Ես. ԼԱ., 9):

Եւս առաւել, ո՛վ հանդիպօղ, կարդացող, յիշեցէ՛ք աստուածասէր Միրզախանն, եղբայրն, որ է գրոց աշակերտ՝ Թամրազն, եւ մայրն սոցա հանգուցեալ (1-2 տող չգրած): Ի բնիկ եւ բնակարան գեւղս մեր Բեր­թադակ, որ դուինք մեր կամաւ յեկեղեցոյս վախմ: Ով ոք կամէ հանէ զսա՝ կամ գողանալոյ, կամ գրաւելոյ եւ կամ թէ մէկ վատ խօսելոյ, պատիժն Կայենէն առցէ եւ մասն Յուդայի լինիցէ:

Եւ դարձեալ գեղիս դօվլաթաւորքն մեր՝ Ղօվդունց Միրզախանն, Ղարիպանց Յովանէսն, քահանայքս գե­ղիս՝ տէր Թաթէոսն, զտէր Աւետիսն եւ զտէր Յա­կոբն, Աստուած սոցա միաբան եւ անսասան պահեսցէ մինչեւ իւրեանց ծերութեանն. ամէն:

Ի ժամանակս Թահմազ խանին, որ է չար եւ բռնա­ւոր. Աստուած սորա սիրտն քաղցրացուցանէ եւ սորա միտք կակղացուցանէ ի վերայ թալանեալ եւ տառա­պեալ ժողովրդեանս ամենայնի. ամէն: Յիշատակ նո­րին օրհնութեամբ եղիցի, / ցողն օրհնութեամբ ցողես­ցի, / ի վերա ամենայն յաշխարհիս եղիցի:

Կազմեցաւ սուրբ Աւետարանս, գրեցաւ յիշատակա­րանս ձեռամբ Քարթմանկեցի Արիստակէս իրիցու որդի Վարդան քահանայի: Եւս թողութիւն շնորհէք մեղապարտ գրչիս:

Ի թվական ՌՃՁԷ. (1738), ի ամսոյ օգոստոսի ԺԱ.(11). եւ Քրիստոսի, նմա փառք յաւիտեանս. ամէն: Հայր մեր, որ:

10. Պհպ. Զբ (սոսնձած թերթիկին) Վերակազմուած է հին եւ նոր կաշիների միացումով, հին եւ նոր կազ­մաս­տառով: Գլխ. վերականգնիչ՝ Ա. Խաչատրեան, Երեւան, 1964 թ.:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «2745», Պհպ. Գա-ին ամրացուած թերթիկին՝ «Պ. – 1351, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», «Պ. – 1351», «Հմր 1132, 2745», 1ա՝ «Հմր 2745»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 264ա՝ «եղիցի, սուրբ, սուրբ Տէր Զօրու­թեանց», 267ա «///ւ երես այս ծախէ, դա­տաս­տան Աս­տուած է վկայ այս»:

ՆԿԱՐՉԱՓՈՐՁ՝ 128ա, 228բ:

2746

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՔԱՐԱՅԱՏԱԿ գիւղ (մերձ առ Կարս)

ՉԻԹ. – 1280

ԳՐԻՉ՝ Եղբայրիկ: ՍՏԱՑՈՂ՝ Խիկար քահանայ:

ԹԵՐԹ՝ 248: ՊՐԱԿ՝ Ա-Ձx16 (Ա 14, Բ 6, Գ1 8, Գ2, Զ, Թ, Ի, Լ, Ծ, Կ, Դ, Ը 13, Հ 17, Ձ 8)*: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. այլ, ԺԶ. դ.՝ թ. 1, 17-20: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29,5x21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (24x15), թ. 17-20՝ (23x16): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 66ա): ՏՈՂ՝ 21, 20 (թ. 17-20): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը տախտակ, աստառը՝ կապոյտ եւ սպիտակ շերտերով դրոշ­մա­զարդ կտաւ (միայն դռնակի վրայ). լուսանցակողերը՝ կարմիր:

* Պրակահամարներն այբուբենի տառերի կարգով են, ո՛չ ըստ գրերի թուային արժէքների: Յետագայ նորոգութեան ժա­մա­նակ սկզբնական Բ. պրակը բաժանուած է մասի՝ Բ. եւ Գ. հա­մար­ներով, որի հետեւանքով սխալմամբ 2 պրակ ունեն Գ հա­մարը՝ Գ1, Գ2:

Новый рисунок

Նմուշ 66ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝հանգուցագիր: Գոյ­ներկարմիր, կանաչ, սեւ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Ճառինչ: ԺԱ. դ.: Ա՝ստացուած 1 թերթիընդերկայնակիհատումով: Մագաղաթ (29x21), երկ­սիւն (23x18), ուղղագիծերկաթագիր (նմուշԱա), տող՝ 27: Կար­դալ՝Աա-Աբ՝ «ՄԻ՛հեռիւեւնախանձուասէ, քանզիայսզազ­դումնզ///տիցնշիջուցա[նէ] զցանկութեաննեւ [զսր]տմտու­թեանն, ասեմ ///ովոչզնոսամիայնայլեւզաղբերսնոցա... տո՛ւրցնաիվարժումնզմարմինդ, քանզիզայսակնարկեացասե­լով, թեմարմնոյխնամմի՛տանիքիցանկութիւն (ԹուղթառՀռոմ., ԺԳ. 14), զիզորաւրինակզըմպելնոչարգել, այլզար­բե­ցութիւնն /// այնպէսեւոչզամ///»:

2. «Ալիք» օրաթերթ, Հմր 38, կիրակի 11 յունիս 1906 թ.: Բ,Գ՝ստա­ցուած 1 թերթիընդերկայնակիծալումով, ընդլայնակիհա­տումով: Թուղթ (29.5x44): Կարդալ՝Բբ, Գա՝տիտղոսաթերթըԱզգագրական-հրատարակչականընկերութեանյայտարարու­թեամբ, ՅակոբԱւետիքեանՏուգուլեանիմահուանծանուցում-ցաւակցութեամբ, «Պրօլետարականմիյաղթանակ», «Հացթուխբանւորներիմիտինգը» յօդուածներով, Ամենայնհայոցկաթո­ղիկոսՄկրտիչԱ-իՀրահանգ-կոնդակով: Կարդալ՝Գբ, Բա՝թ. 2 Հրահանգ-կոնդակիշարունակութեամբ, «Կենտրոնականժո­ղով», «Մինչեւե՞րբ» յօդուածներով:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիկաշինմաշուած, մէջքիվերինեւստորինեզրերի, Ա. փեղկիմիփոքրիկհատուածիկաշինթա­փուած, 3ականգամերնուկապիչները, փեղկերիաստառներնընկած, Ա. փեղկիտախտակըծռուած, թ. 248իցյետոյ՝վերջում, եղած 2 պատառիկ-պահպանակը (մագաղաթ) կտրած, թողած 21,5x2,5-3 սմչափսիհատուած. նորոգուածեւվերակազմուածԺԶ. դ.-ում, գրեթէբոլորթերթերիթափուածեզրերըլրացուած-ամ­րացուած, ընկածթերթերիփոխարէնաւելացուածթ. 1, 17-20ը՝համապատասխանաւետարանականհատուածներով, թ. 72-3ի, 116-7ի, 192-3իմիջեւթափուած 1ականթերթ. թերթերինխոնաւութեանհետքեր, թ. 99-100, 174-5ինմարածսնկի, թ. 116-8՝մրջրիհետքեր, լուսանցակողերըգունաթափեւսեւացած, Պա­տառիկ-պահպանակԱ՝խոնաւութեանհետքերով, վերինձախմասումանցքեր, եզրահատուած, ստորինմասում 12 սմ-ովընդլայնակիպատռուած, ապանորոգուած, գրադաշտըվնա­սուած, աւետարանիչներինկարներըկտրած-հանած՝բնագրա­կանպակասներիպատճառնայսէ:

Новый рисунок

Նմուշ Աա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-72բ [Աւետարան Մատթէոսի]

2. 73ա-116ա [Աւետարան Մարկոսի] (սկ. թա­փուած, չիք Ա. 1-8՝ /// [մկրտեսցէ ձ]եզ Հոգովն Սրբով: Յաւուրն յայնոսիկ եկն Յիսուս ի Նազարեթ... (Ա. 8-9):

3. 117ա-192բ [Աւետարան Ղուկասու] (սկ. թա­փուած, չիք Ա. 1-9՝ /// [մտ]եալ ի տաճարն Տեառն: Եւ ամենայն բազմութիւն ժողովրդեանն կային (Ա. 10)... Յայնժամ եբաց զմիտս նոցայ, իմանալ զգիրս: Եւ ասէ ցնոսայ, թե (ԻԲ. 45-6)... /// (վերջը թափուած, չիք ԻԴ. 46-53):

4. 193ա-247ա [Աւետարան Յովհաննու] (սկ. թա­փուած, չիք Ա. 1՝ /// էր Բանն, եւ Բանն էր առ Աստուած (Ա. 1)...), (247ա-8ա Իրք կնոջն շնացելոյ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

72բ Քրիստո՛ս Աստուած, բարեխաւսութեամբ սուրբ մաւր քո եւ սրբոյ աւետարանչիդ քո Մաթէոսի, գթա՛յ յԵղ­բայրիկ մեղաւք մեռեալ աշխատող եւ յիւրսն ամե­նայն, եւ ի Խիկար ճգնազգեց քահանայ՝ ստացող սո­րայ, եւ ի նախնիսն նորայ. եւ տո՛ւր նոցայ զկեանսդ քո յաւիտենից, եւ ամենայն քրիստոնեից՝ երկրպա­գուաց սուրբ անուան քո. ամէն:

116ա Քրիստո՛ս Աստուած, բ[արե]խաւսութեամբ սուրբ մաւր քո եւ /// (թափուած՝ թերթի Բ. սիւնակն ամբողջովին կտրած-հանած լինելու պատճառով):

149բ (ստ. լս.) Զազրացեալս մեղաւք Եղբայրիկ վաթսուն եւ եւթն փերթ գիրք գրեցի, եւ չգանձեցի բնաւ յերկրի շնորհաւքն Քրիստոսի:

247ա Քրիստո՛ս Աստուած, բարեխաւսութեամբ սի­րելի առաքելոյ եւ աւետարանչիդ քո Յովհաննու գթա՛յ ի պատուական եղբայրն իմ Թադէոս քահանայ,եւ տո՛ւր նմայ զարքայութիւնդ երկնից. ամէն:

248ա Փառք քեզ [եզա]կի, անեղի, եռայհիւսակ [ե]ւ մշտապայծառ դաւանութեանն՝ յամենայն արարա­ծոց եւ ի բնաւից եղականաց. ամէն, որ արժանի արար զմեռեալս մեղաւք հասանել ի վերջին գիծ սրբոյ Աւե­տա­րանիս:

Բայց գրեց[ա]ւ յամի ե[ւթ]ն հարիւերորդի քսա­ներոր­դի իններորդի (1280) ամ[ի[տումարի[ս] հայոց, ի ձեռն դառնացելոյ ումեմն սուտանուն գրչ|248բ|ի Եղբայրիկ կոչեցելոյ, ի Քարայյատակ տեղւոջ ուրեք, որոյ հանդէպ կայ մայրաքաղաքն Կարս, ուր ես միայ­նա­ցեալ նստեի ամենայն չարեաւք եւ դառնութեամբ լի, ըստ խնդրոյ պա[տու]ական եղբաւր միոյ Խիկար քա­հանայի: Եւ աւրինակ սորայ գրեցաւ ձեռաւք իմովք յեր­կուց ընտրոց աւրինակաց: Եւ այս տ[ա]սն եւ վեց Աւետարան, որ գրեցի շնորհաւքն Քրիստոսի:

Քրիստո՛ս Աստուած, բարեխաւսութեամբ սուրբ մաւր քո եւ սրբոց քոց առաքելոցդ եւ աւետարանչացդ, գթա՛յ ի Խիկար ստացող եւ յիւրսն ամենայն, եւ յԵղ­բայրիկ եւ ի նախնիս նորին, եւ յայնոսիկ, որք Աւե­տա­րանիս ընծաայբեր լինի[ն]. եւ տո՛ւր նոցայ զկեանսդ քո յաւիտենից. ամէն:

Տե՛ս ԺԳ. դ., յիշ.ք, էջ 514 (կան 72բ, 247ա եւ 248աբ էջերի յիշ-ները):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1ա (ԺԶ. դ., բոլորգիր) Դարձեալ յիշեցէ՛ք զՊա­պէն եւ զհայրն իւր՝ Աթեն, եւ զմայրն իւր՝ Մաւտարն, եւ զկողակիցն՝ Այրուսխին, Աստուած զիւրեանց մեղքն թողու. ամէն: Դարձեալ յիշեցէ՛ք զտէր Ղուկասի որ­դիքն՝ զՄխիթարն, զտէր Հայրապետն, զԿարա­պետն, զԱբրահամն, զհանգուցեալ զՆահապետն, եւ զմայրն՝ զԹուրուանդէն, եւ զհօրեղբայրն՝ զՎարդումն, եւ զպապն իւրեանց՝ զտէր Մխիթարն, եւ զմամն՝ զՍաւլ­թանն, եւ զորդիքն՝ Ազարիէն, Անանիէն, զՍար­գիսն, զՏեսունն, զԱստուած զիւրեանքն ընդ երկայն աւուրս պահէ. ամէն:

1բ (ԺԶ. դ., բոլորգիր) Դարձեալ յիշեցէ՛ք զՄխի­թարն, զտէր Հայրապետն, որ կրկին գնեցին զԱւետա­րանս ի հալեալ ընչից իւրեանց, որ գրաւ էր տված, ել յետ թափեցինք: Ո՛վ հանդիպիք զԱւետարանիս կարդալով՝ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք զտէր Ղուկաս քահանային եւ զկողակցին Թուրուանդին եւ զտէր Մխիթար պա­պին, եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցէ. ամէն:

2. 116բ (1682 թ., բոլորգիր) Են տարին, որ Կիրա­կո­սի որդի տէր Պաղտայսարն աւրհնեցին՝ թվին ՌՃԼԱ. (1682) էր, մայիսի ԺԴ.-ումն (14) գրուեցաւ:

3. 116բ Գրադաշտի առաջին սիւնեակի հատման պատ­ճառով 13 տողանի բոլորգիր յիշատակարանից (ԺԷ. դ.) մնացել են ընդամենը տողավերջերի բառերի մի քանի տառերը:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Աւետարան, հին բոլորագիր, ի թվին հայոց ՉԻԹ. (1280) Տնակերտ ///է 134», Ա. փեղկին ամրացուած թերթիկներին՝ «Հմր 7. Ի գրոց Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ Տնակերտ գեղջ Գողթնեաց», «ՉԻԹ. – 1280, Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս», «Աւետարան, հին բոլորագիր, գրեալ ի թղթի, ի ձեռն ուրումն «Եղբայրիկ կոչեցելոյ, ի քաղաքն Կարս» ի թուին հայոց «եւթն հարիւրերորդի քսաներորդի իններորդի (729. ՉԻԹ. – 1280)», տե՛ս յիշատակարան ի վերջն: Հատեալ են սկիզբն Աւետարանաց Մարկոսի, Ղուկասու եւ Յովհաննու. ի գրոց Սուրբ Աստուածածին եկեղեցւոյ Տնակերտ գեղջ Գողթնեաց: Մատ. Սահակ վ. Ամատունի, 12 յուլիսի 1906», Պհպ. Աա՝ «Տնա­կերտ, 1341, 2746», 1ա՝ «Հմր 1341», «1380 (ջնջած):

 

2747

ՅՈՎՍԷՓ ՓԼԱԲԻՈՍ, ՀՆՈՒԹԻՒՆՔ ՀՐԷԻՑ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 394 (էջակալած՝ 1-769). չգրուած՝ 1ա-2բ, 3բ, 388բ-394բ: ՊՐԱԿ՝ 2+Ա-ԼԲx12+8: ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմով՝ թագապսակ շեղանկիւն, տակը խաղողի ողկոյզ եւ «VL»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x21,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (23,5x14), երկսիւն՝ 6աբ, 382բ-8ա (24x14): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 8ա): ՏՈՂ՝ 40: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ սեւորակ կաշի (փեղկերի մէջ­տեղերում ձուածիր ճնշազարդ՝ նման արաբատառ ձեռագրերի կազմերին), միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ դեղին թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 8ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, մարդադէմ (37ա): Գոյն՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, եզրերը քեր­ծուած, լուսանցակողերը կեղտոտուած, թերթերին զանազան բծեր, խոնաւութեան հետքեր, թանաքի թթուայնութեան հետե­ւան­քով գրադաշտը տեղ-տեղ գունափոխուած, թ. 183-7ի վերին եզրերը այրուած-թափուած, թ. 125, 211, 277, 302, 317՝ փոքրիկ պատռուածքներով, թ. 311՝ պատռուածքի վրայ թուղթ սոսնձուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-388ա [Յովսէփայ Փլաբիոսի Հնութիւնք հրէից]

Տե՛ս ձեռ. 2720, 3ա-309ա: Խորագիր/3ա: Բան առ բա­րե­միտ ընթերցօղսդ/4ա-5բ: Հրահանգ իմաստասի­րաց/6աբ: ա/7ա-22բ: բ/22բ-38ա (սկ. Զ.-ից համարակալումը մէկ թուով առաջ): գ/38ա-52բ: դ/52բ-67ա: ե/67ա-84ա: զ/84ա-107ա: է/107ա-30բ: ը/130բ-55ա: թ/155ա-70բ: ժ/170բ-85բ (Ցանկ ԺԱ.-Ի. գլխոցն՝ 185բ): ժա/186ա-202բ: ժբ/202բ-22ա: ժգ/222ա-43բ: ժդ/243բ-68բ (Գլուխ ԻԶ. սխ. համարակալուած ԻԵ.): ժե/268բ-88բ: ժզ/288բ-306բ: ժէ/306բ-29բ: ժը/329բ-52ա: ժթ/352ա-69բ: ի/369բ-82ա: Ցանկ բոլոր գործոց/382բ-88ա: Այբուբենական ցանկ/չիք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹԵԱՆ

Տե՛ս տիտղոսաթերթ՝ 3ա:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «1346 Յովսէփոս պատմագիր, ի գրոց Աբգարու Յովհ.», Ա. կազմաս­տա­ռին ամրացուած թերթիկին՝ «Հ. 11 ըստ ցուցակի Ֆ. Ն. Ֆինկի, Նուէր Մայր Աթոռի մատենադարանին հանգու­ցեալ Աբգար Յովհաննիսեանի ընտանիքից, ի ձեռն Ստեփանոսի Կանայանց, 1905 ամի 1ը յունիսի Վա­ղար­շապատում», 1ա՝ «Հմր 21», «Յովսէփոս պատ­մա­գիր (ըստ ցուցակի Ֆինկի Հմր 11, ի գրոց Աբգարու Յով­­հաննիսեան)», «1346, 2747», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», «Список древней истории», 2ա՝ «Յով­սէ­փոս Հմր 8», 3ա՝ «Հմր 1346»:

2748

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Ի զանազան գաւառս, ՏԱՐՕՆ

ՌՀԳ.–1624

ԳՐԻՉ՝ Անանուն Ա. (1ա-217բ, 229ա-325բ), Անանուն Բ. (218ա-26բ), Անանուն Գ. (325բ-57բ): ՍՏԱՑՈՂ եւ ՍՐԲԱԳՐՈՂ՝ Մար­­­տիրոս վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 359 (ԺԹ. դ. էջակալում 1-718, որ է՝ 2ա-359բ). չգրուած՝ 1բ, 2բ, 226բ-8բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԸx12 (Թ 13, ԺԸ. կրկն.՝ 12+ 12, ԻԹ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27,5 x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (թ. 1-60՝ 21x16, թ. 61-359՝ 21-21,5x15): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա, 224ա, 335ա): ՏՈՂ՝ 30-31, 26-28 (թ. 218-26): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով եւ 3 գամով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկազարդ կարմիր կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 4ա

Новый рисунок

Նմուշ 224ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 335ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ Ճակատազարդ՝ 177ա: Լու­սան­ցազարդ՝ բուսական, թռչուն: Զարդագիր՝ հանգու­ցա­գիր, թռչնագիր (207բ), մարդադէմ (197ա): Գոյներ՝ կարմիր, սեւ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու ԺԵ. 13-ԺԶ. 14, ԺԹ. 12-47: Ժ. դ.: Ա,Բ+Գ,Դ՝ ստացուած ամբողջական թեր­թե­րից, ընդլայնակի եւ ընդերկայնակի աննշան հատումով: Մագա­ղաթ (27x19-22,5), երկսիւն (25-26,5x17-8), ուղղագիծ երկաթա­գիր (նմուշ՝ Գբ), տող՝ 21-22: Կարդալ՝ Աա-Բբ՝ «գնաց յաշխարհ հեռի. եւ անդ վատնեաց զինչս իւր... իբրեւ լսէին զայս ամենայն փարիսեցիքն՝ քանզի արծաթասէրք էին, անգոսնէին զնա» (ԺԵ. 13-ԺԶ. 14), Գա-Դբ՝ «[հե]ռի առնուլ իւր թագաւորութիւն եւ դառ­նալ... եւ դպիրք՝ եւ գլխաւորք ժողովրդեանն խնդրէին զնա» (ԺԹ. 12-47):

Новый рисунок

Նմուշ Գբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ մաշուած, մէջքի ստորին եզրի եւ դռնակի եզրի կաշին թափուած, 3 կապիչներն ընկած, թերթերին զանազան բծեր, փոքրիկ պատռուածքներ, թ. 85ին փոքրիկ անցք, թ. 357-9ին ցեցի անցքեր, թ. 228-9ի միջեւ 1 չգրուած թերթ կտրած-հանած. Պատառիկ-պահպանակը ցեցի անցքերով, գրադաշտը տեղ-տեղ դժուարընթեռնելի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. 2ա-109բ. Պատմութիւն Հայոց Մովսիսի Խո­րե­նաց­ւոյ (խորագիրը՝ յետագայի)

Տե՛ս ձեռ. 1459, 4ա-167ա.ա/3ա-24բ: բ/25ա-71ա: գ/71ա-109բ (Ողբք՝ 107ա-9բ) (2ա-ն 3ա-ի սեւագրութիւնն է):

Տե՛ս նաեւ՝ Մովսէս Խորենացի, Պատմութիւն Հայոց, Երեւան, 1991. ձեռագրիս նկարագրութիւնը՝ էջ ԻԱ-ԻԳ.:

2. 109բ-20բ [Աշխարհացոյց]Մովսէսի Խորենա­ցոյն – Յաղագս աշխարհագրութեան յաստուածային գիրս գրէ... ահա կատարեցան ամենայն տիեզերք եւ պատմուածք խաւսից:

Տե՛ս Աշխարհացոյց Է. դարու.- Մատենագիրք Հայոց, Ան­թի­լիաս, 2003, թ. 2162-75:

Բ. 120բ [Մղոնաչափք] – Եւ ահա կամիմ եւ զչափ դորա համառաւտել մղոնախաղաց... եւ ի բազմավէպ պատմութենէն Պապա Աղէքսանդրացոյ. ողջ լե՛ր ի Տէր:

Գ. 121ա-8բ [Աշխարհացոյց Վարդանայ վարդա­պետի]

Տե՛ս ձեռ. 20, 251ա-7ա: ա/121աբ: բ/121բ-2ա: գ/122ա-5բ: դ/125բ-7բ:

Ընդարձակ խմբագրութիւնն է. տե՛ս Աշխարհացոյց Վար­դա­նայ վարդապետի, Բարիզ, 1960:

Ե. 127բ-8ա Յայլուստ (Անուանք քաղաքաց) – Դուին քաղաքն ի Նախչուանա յարեւմտից... Անձեւա­ցոց երկիրն, որ է Քարպահն:

Զ. 128աբ Յաղագս Է. բաժին աշխարհին, որ իմա­նաս, թէ որպէս են եւ կամ որչափ են երկայնք եւ կամ լայնքն, կամ զինչ կերպ մարդիկք բնակեալ են – Առաջին բաժին մարդիկ աշխարհիս բնակեալ են մար­դիկ գիղատեսիլք... արեւմտից երկրին մարդն իսմայե­լացիք են եւ որդիք հագարաց եւ այս է երկրածինք:

Է. 129ա-33բ [Պատճառք, Առաջաբանութիւնք Պատ­­մու­թեանց]

1. 129աբ Պատճառ պատմագրոց Մաթէոսի Ուռ­հա­յեցոյ եւ վանաց իրիցու – Արդ, ահա բազմաջան եւ աշխատաւոր քննութեամբ գտեալ գրեցաք... զաշխա­տութենէ Մաթէոսի Ուռհայեցոյ եւ վանաց իրիցու:

Տե՛ս ձեռ. 1731, Գ. բ, նաեւ՝ Մատթէոս Ոռհայեցի, Ժամա­նա­կագրութիւն, Վաղարշապատ, 1898, էջ 112-4:

2. 129բ-31բ Յառաջաբան եւ նախադրութիւն Պատ­­մա­գրոց Կիրակոսի վարդապետին – Կիրք, որ ի բնութեան մարդկան, յայս հաստատեալ է խնամօք... զի յիշեսցի ի սմա անուն Կիւրակոսի:

Տե՛ս Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմութիւն Հայոց, Երեւան, 1961, էջ 3-10:

3.131բ-2բ Յառաջաբան Պատմագրոց տեառն Մի­խայելի պատրիարգի Ասորոց՝ Համառաւտ ժա­մա­նակաց, քաղւածու արարեալ ի յոլովից պատ­մա­գրաց, ի վարժս բանասիրաց, սղամանակ տեսութիւն յԱդամայ մինչեւ յետին աւուրս թեւացեալ – Ես, եղբա՛րք իմ ի Քրիստոս, ուսումնասէ՛րք եւ աստուածա­սէրք, կարաւտ երից ժամանակաց եւ հաւաքեալ ի վէպս բազումս... յայտ արասցուք զանմիաբանութիւնն պատ­մողացն ի թիւս ժամանակաց, կալով մեր հաստատուն ի հաւատս:

Տե՛ս ձեռ. 1518, Ա, 1. հմմտ. Միխայէլ Ասորի, Ժամանա­կա­գրութիւն տեառն Միխայէլի Ասորւոյ պատրիարքի, յԵրուսա­ղէմ, 1871 թ., էջ 1-4:

3. 132բ Յառաջաբան Պատմագրոց Փոստոսի, որ է Բիւզանդ – Այս ինչ է ի դպրութիւնս երրորդ պատ­մութեանցս... որք միանգամ կամին սրտի մտաւք հասու լինել սմին, զոր ասելոյս եմ խոստումն:

Մատենագիրք հայոց, հ. Ա., Անթիլիաս, 2003, Փաւստոս Բուզանդ, Պատմութիւն հայոց, էջ 277:

4. 132բ-3ա Յառաջաբան Պատմագրոց Թումա վար­դապետին Մեծոփեցոյ – Եւ Թումա վարդապետն գրեաց պատմութիւն Կ. (60) տարոյ՝ ի ՊԼԵ. (1386) թվականէն մինչեւ ի ՊՂԵ. (1446) ամի կատարումն իւրոյ... թաղեցին ի սուրբ ուխտն Մեծոբայ, որ առա­ջին էր բնակութիւն (նոյնը տե՛ս աստ՝ ԺԶ. 3, թ. 352բ):

Տե՛ս Թով­մա Մե­ծո­փե­ցի, Պատ­մագ­րու­թիւն, Աշ­խա­տա­սի­րու­թեամբ Լ. Խա­չի­կեա­նի, Ե­րեւան, 1999, ձեռ. D:

5. 133աբ [Յառաջաբան պատմագրոց Մեսրոպայ Վայոցձորեցւոյ] – Ի թվականիս հայոց ՆԺԶ. (967) եւ ի վերայդիտողութեան տեառն ՎահանայՀայոց կա­թողիկոսի... ես՝ Մեսրոպ նուաստ քահանայ ի Վայո­ձո­րոյ... արդ, զայս հանեալ յԱրեւելից գրոց ի Հայոց մնա­ցորդն պատմութեանցն:

Տե՛ս Մատենագիրք հայոց, հտ. ԺԱ., Մեսրոպ Վայոցձորեցի, Անթիլիաս, 2012, էջ 740-1:

Ը. 129բ-31բ, 133բ-176ա Համառօտ պատմութիւն ժամանակաց ի սրբոյն Գրիգորէ մինչեւ ցյետին աւուրս թեւացեալ, արարեալ Կիրակոսի ընտրեալ վար­դապետի, ի մեծահռչակ ուխտն Գետկայ

Տե՛ս ձեռ. 1518, 182ա-204ա:Նխ./129բ-31բ: ա/133բ-46ա (սկ.՝ Յետ Յովսեփայ առնու զկաթողիկոսութիւնն տէր Գիւտ...): բ/չիք: գ/146ա-8բ: դ/148բ-9բ: ե/149բ-53ա: զ-է/չիք: ը/153աբ: թ/153բ-5ա: ժ-ժբ/չիք: ժգ/156բ-7բ: ժդ/158ա-60ա: ժե/160աբ: ժզ/160բ-1ա: ժէ/161ա-2ա: ժը-իգ/չիք: իդ/162ա-5ա: իե-իթ/չիք: լ/165ա-6ա: լա/166աբ: լբ-խ/չիք: խա/155ա-6բ: խբ-խէ/չիք: խը/166բ-9ա: խթ/170բ: ծ-ծբ/չիք: ծգ/169ա-70ա: ծդ/171բ-3ա: ծե/չիք: ծզ/170բ-1բ: ծէ/չիք: ծը/173ա-6ա: ծթ-կե/չիք:

– Խառը դասաւորութեամբ եւ պակասաւոր, օգտա­գոր­ծուած քննական բնագիրը կազմելիս, տպ. Երեւան, 1961:

Տե՛ս Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմութիւն Հայոց, Երեւան, 1961. ձեռագիր l, նկարագրութիւնը՝ էջ ՃԲ.:

Թ. 176աբ Պատմութիւն ինչ վասն սքանչելեաց պատ­կերին Քրիստոսի [զոր եւ պատմեաց սուրբն Աթանաս Աղէքսանդրու հայրապետին. ձեռ. 40, 233բ-5բ] – Ի Բիւրիտոն քաղաքն, որ է սահմանս Տիւ­րոսի եւ Սիդովնի... տարաւ ի Կոստանդինուպօլիս եւ եդ ընդ այլ սրբութեանցն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

Ժ. 177ա-217բ Պատմութիւն Տարաւնոյ, զոր թարգ­մա­նեաց Զենովբ Ասորւոց եպիսկոպոսն

Տե՛ս ձեռ. 1328, 242ա-333բա/177ա-8ա: բ/178ա-3ա: գ/183բ-92բ: դ/192բ-7ա: ե/197ա-200բ (խորագիրն այլ՝ Այս են հարք վանացն Գլակայ): զ/200բ-7ա: է/207բ-13բ (սկ. այլ՝ Դար­ձեալ զաւրաժողով եղեւ Խոսրով արքայ ի վերայ Յունաց...): ը/213բ-6բ: թ/216բ-7բ:

Ունի նաեւ՝

ա. 229ա-30ա Պատմութիւն վասն գիտելոյ զպատ­­ճառս Ծիծառնէոյ խաչին եւ թէ յումմէ բերաւ եւ կամ որպէս կայ ի Ծիծառնէ կամ յոր ժամանակի գործեցաւ – Ընդ ժամանակս թագաւորութեան Հե­րակղէ... եկաց իշխան ի Տարաւն ամս Լ. (30) եւ մարզպան ամս Ժ. ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

բ. 230ա-1ա Վասն մահուան Տիրանայ՝ որդոյ Վա­հանայեւ պատերազմին, որ յեզերս Աղի ծովուն եղեւ – Յետ այսքան պատմութեան զրուցատրութեանց սուգ ժամանեաց... ի ձիւնկերտ Տարօնոյ՝ ի Պորպ քաղաքի, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ... ամէն:

գ. 231ա-2ա [Յիշատակարան հեղինակի] – Ժա­մա­նակագրութիւնս այս սկսեալ առ սրբոյն Գրիգորով Զենովբա Ասորոյ... եւ կատարիչք հրամանացն եղիցին աւրհնեալ յԱստուծոյ եւ ի սուրբ Կարապետէն յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

Ծնթ. Ձեռագիրս արձանագրուած է, սակայն օգտա­գոր­ծուած չէ քննական բնագրի կազմութեան մէջ՝ Յովհան Մամի­կոնեան, Պատմութիւն Տարօնոյ, Աշխատութեամբ եւ առաջա­բանով... Աշ. Աբրահամեանի, Երեւան, 1941:

ԺԱ. 218ա-25բ Թուղթ սիրոյ եւ միաբանութեան մե­ծի կայսերն Կոստանդիանոսի եւ սուրբ պապուն Սեղբեստրոսի եւ Տրդատայ Հայոցթագաւորի եւ սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի (Դաշանց թուղթ) – Կա­մաւք եւ կարողութեամբ համագոյ Սուրբ Երրոր­դու­թեանն... իսկ զայս գիրս աւանդեցաք ի ձեռն ատենա­դպրի հայոց արքային՝ մեծի իմաստասիրին Ագա­թան­կեղոսի, ի փառս Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

ԺԲ. 226ա [Ապարանից վանից պատմութիւն, ձեռ. 991, 250բ-1ա. Վասն հրաշիցն, որ ի գիւղն Ադաբուք] – Իսկ ի վերջին ժամանակս, ի զօրանալ Նեռին... հաս­տատեցան հաւատացեալքն առաւելապէս ի հաւատս ճշմարիտ եւ ամենեքեան անօրէնքն երկմտեցին յընդու­նայն հաւատոց իւրոց: Փառք փառաւորելոյն... եւ մի աստուածութեանն. ամէն:

ԺԳ. 232ա-4ա Յաղագս պատմութեան սուրբ եւ աս­տուածային իւղոյն, զոր գտեալ սուրբ հարցն յարեւելք՝ յԱղուանի գիրս եւ թարգմանեցին ի հայ գիր եւ վասն մարմնոյն սուրբ Յովաննու Կարա­պետին – Արդ, պատմեսցուք յաղագս սուրբ իւղոյն... զոր կարդաց վարդապետն Ատոմ ի թվին ՊԾԳ. (1364), ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

ԺԴ. 234բ-57ա [Ի Պատմութենէ Ստեփաննոսի Օր­բե­լեանի] Վասն մեծի նախարարութեանն Աւր­պէ­լեանց, եթէ ուստ էին, եւ որպէս եւ վասն գալոյ նոցայ յայս աշխարհ եւ վասն բազում բանից եւ գործոց, զրոյցք յոլովք – Յիսկզբան նահապետութեանն աշխար­հիս Հայոց եւ Վրաց... ապա որքան եւս առաւել իմն եւ իմոցն եւ զի զայս մատեան:

Տե՛ս ձեռ. 1488, կզ., կէ., հմմտ. Ստեփաննոս Օրբելեան, Պատմութիւն նահանգին Սիսական, Թիֆլիս, 1910, էջ 368-436:

ԺԵ. 257բ-310ա Սամուէլի քահանայի Հաւաքեալ ի գրոց պատմագրաց յաղագս գիւտի ժամանակաց ան­ցելոց մինչեւ ցներկայս ծայրաքաղ արարեալ. աւգ­նեա՛ Տէր Յիսուս Քրիստոս:

Տե՛ս ձեռ. 481, 257բ-310ա՝ Նխ/257բ-9ա: ա/259ա-310ա: բ/չիք:

Տե՛ս նաեւ Սամուէլ Անեցի, Հաւաքմունք ի գրոց պատմա­գրաց յաղագս գիւտի ժամանակաց անցելոց մինչեւ ի ներկայս ծայրաքաղ արարեալ, Վաղարշապատ, 1893. հմմտ. Սամուէլ Անե­ցի, Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց յաղագս գիւտի ժա­մա­նակաց անցելոց մինչեւ ի ներկայս ծայրաքաղ արարեալ, Երեւան, 2011:

ԺԶ. 1. 310բ-43ա Պատմութիւն համառաւտ ա­նաւրէն Թամուրին, որ ելեալ ի յաշխարհէն Խորա­սա­նու եւ գնաց մինչեւ ի ծովն ովկիանոս, արարեալ Թու­մայ վարդապետի

Տե՛ս ձեռ. 1486, 169ա-96ա: ա/310բ-41ա: բ/341ա-3ա:

Ծնթ. 336բ եւ 340ա էջերում խորագրեր՝ «Վասն մահուան Յոհաննու Որոտնեցոյ եւ Մաղաքիա ճգնաւորին, որ դեղակուր եղեւ ի սանամօրէն եւ այլ վարդապետաց», «Վասն Գրիգոր Տա­թեւացոյն, թէ որքան աշակերտս ժողովեցան առ նայ»:

2. 343ա-51բ [Յիշատակարան Թումայի Մեծո­փեց­ւոյ]

Տե՛ս ձեռ. 1486, 196ա-204ա: ա/343ա-5բ: բ/345բ-8բ: գ/348բ-51բ:

3. 351բ-4ա Պատմութիւն մեծի րաբունապետին Թու­մայի, զոր արարեալ Կիրակոս բանասէր վար­դա­պետի – Ի թվականութեանս հայոց մեծացն ՊՂ. եւ Ե.երրորդի (1446) [ե]ղեւ վաղճան մեծ վարժա­պե­տին... եւ ազատեսցէ զմեզ ի դժոխոց բարեխօսու­թեամբ ամենայն սրբոց:

Տե՛ս ձեռ. 1486, 204ա-6բ, 211ա:

Տե՛ս նաեւ Թով­մա Մե­ծո­փե­ցի, Պատ­մագ­րու­թիւն, Աշ­խա­տա­սի­րու­թեամբ Լ. Խա­չի­կեա­նի, Ե­րեւան, 1999, ձեռ. D:

ԺԷ. 354բ-7բ Յիշատակարան գրոցս պատմա­գրա­կան, զոր շինեալ է քաջ քարտուղարն, առաքելական եպիսկոպոսն եւ աստուածաբան վարդապետն Աս­տուածատուր՝ քւերորդի մեծ րաբունապետին Յա­կո­բայ Ովսանց (Վարք Մկրտչի Նաղաշ) – Փա՜ռք ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգոյն... Յայտնեաց մեզ Աստուած ծաղիկ անթառամ, որոյ անուշահոտութիւնն ելից զտիեզերս ամենայն՝ զտէրն տիեզերալուր, զտէր Մկրտիչն՝ մականուն Նա­ղաշ կոչեցեալ... զաւր գալստեան Սուրբ Նշանին ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԸ. դ., շղագիր

ԺԸ. 1ա Ձեռագրիս ցանկը. 1. Մ. Խորենացու պատ­մութիւն 2-216... [238աբ տարբեր հատուածներ քա­ղաք­ների հեռաւորութեան միմեանցից]. 3.

Ծնթ. Կազմել է գուցէ Աբգար Յովհաննիսեանը (հմմտ. նշում 1ա). կիսատ է՝ գրուած է միայն 2 միաւոր:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 120բ (գրչի) Եւ զեղկելի գրիչս յիշեցէ՛ք ի Տէր:

225բ Գրեցաւ պատմութիւնս թագաւորաց մերոց մեծաց, ձեռամբ մեղաւորիս՝ հող եւ մոխիր, փանաքի եւ թարմատար եւ կոխան ամենայն մարդոյ: Ի վայելումն քաղցրուսուց եւ երաժշտական, ամենայն գովութեանց արժանաւոր, քաջ հռըտոր Մարտիրոս վարդապետ՝ առաջնորդ Սուրբ Կարապետի. ամէն:

230ա Զփցուն գրչակս յերես անկեալ աղաչեմ՝ յիշ­ման աղաւթից արժանի առնել. ամէն:

257ա Աստ այլ բան կա գրելոյ, օրինակ չկա:

269բ(ստ. լս.) Օրինակս սխալ է, բայց ես կարծեմ ասպէս լինել. «Ինքնօրէն ազատ ի կամս թողին ամս ԺԴ. (14)»:

Ծնթ. Սամուէլ Անեցու բնագրի «աղիկամի» բառի բա­ցա­տրութիւնն է. տե՛ս 1893 թ. տպ., էջ 33:

348բ Դարձեալ եւ ինձ՝ անարժան գրչիս թողութիւն խնդրեցէ՛ք ի Քրիստոսէ:

354ա Ի թվին ՌՀԳ. (1624) գրեցաւ Պատմագիրքս յոյժ դառնագոյն աշխատութեամբ եւ փոփոխմամբ անհմուտ գրչաց եւ անհանգիստ տատանմամբ, ի գա­ւա­ռէ ի գաւառ, հալածելով ի ձեռաց մահմետա­կանաց: Բայց հանդիպողքդ վասն Աստուծոյ զսխալն ուղղեցէ՛ք եւ մեղաց թողութիւն շնորհեցէ՛ք:

2. 120բ (ստացողի) Մանաւանդ զամենամեղ եւ զա­պիկար Մարտիրոսս՝ լոկ անուամբ սպասաւոր բա­նի, որ եւ ստացող եւ ուղղող՝ ըստ կարի տկարութեանս:

136բ Յիշատակ է Պատմագիրքս Մարտիրոս վար­դա­պետին, ի դուռն Սուրբ Կարապետին, որ է ի գաւառն Տարօնոյ, որ Իննակնեան վանք ասի եւ Գլա­կայ վերակոչի: Եւ որք օգտիք ի սմանէ՝ տեսանելով կամ օրինակելով եւ կամ կարդալով, յիշեսջիք զստա­ցօղ սորա՝ զպիտականուն Մարտիրոս վարդապետ եւ զծնօղս իւր՝ զՅոհան եւ զԿուլվարդ, եւ զեղբարս իւր՝ զՍտեփանոս եւ զԱռաքէլ, եւ զքորս իւր՝ զԽրմըզ եւ զՄարգարիտ, եւ զեղբօրորդիսն իւր՝ զԿիրակոս քա­հանայ եւ զՏօնապէտ եւ զՍարգիս. եւ որ յիշէ ի մեղաց թողութիւն, եւ ինքն յիշեալ լիցի:

354ա Մանաւանդ ստացօղի սորա՝ պիտականուն Մարտիրոս բանասիրի եւ ծնողաց իւրոց եւ եղբարց եւ քերց, եւ վարժողաց եւ ուսուցանողաց, եւ ամենայն երախտաւորաց. ամէն:

Տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 139-40 (աստ չկայ միայն 354ա էջի­նը):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 357բ (1664 թ., բոլորգիր) Զնորոգումն Սրբոյ Կա­րապետին ասէ, որ ի Տարօն–

Կարողութեամբ անմահ փրկչին, նորոգեցաւ վանքս վերըստին՝

երեք կըմբէթք բոլորովին, ’ւ իւրեանց սագերն ի միասին,

եւ ժամատուն Յարութենին, խուցն եւ սրահն ընդ աղբեւրին,

այլ եւ աղբեւր Լուսաւորչին, որ աղաւթիւք բըղ­խեալ ասին:

Այլ եւ տաճար Աստուածածնին ամէնաւրհնեալ Մա­րիամին,

յորում կայ դիր վարդապետին Մանկիկ անուն Ստեփաննոսին.

եւ ժամատուն դրան սորին, եւ նորոգումըն պա­րըս­պին,

ձեռամբ նըւաստ Մարտիրոսին՝ պիտականուն վարդապետին:

Ի թուականիս մեր հայկազին հազար վաթսուն ընդ երեքին (1614).

որք ընթեռնուք զբանս ի կարգին, զմեզ յիշեցէ՛ք միշտ ի բարին:

Ծնթ. Այս Մարտիրոս վրդ.-ը թերեւս ձեռագրիս ստացողն է, որը ձեռ.-ի գրչութիւնից դեռեւս 10 տարի առաջ նորոգել է Սբ. Կարապետի վանքը:

2. 357բ (1671 թ. բոլորգիր) Զնորոգումն Սուրբ Առա­քելոցն ասէ, որ է Ղազարու վանք –

Ընդ այս հիւսեալ շարըս բանի՝ ընթերցողացդ յայտնի լիցի

յաղագըս այս Պատմագըրի, որ էր եդեալ ի պա­տան­դի.

Վարդան րաբունն այն հոգելի, որ էր տեղեաւ Բա­ղիշեցի,

եկեալ ի վանս Առաքելոցն, որ Ղազարու վերա­ձայնի:

Ընդ բազում սպասուցն, որ ի կարգի, էր սա անկեալ ի գըրաւի,

զամենեսեան առհասարակ |358ա| թափեալ <եալ> եհան, որ էր գերի:

եւ զմենաստանս հռչակելի նոր նորոգեալ զնա յոգի,

եւ ըզսագերն չորեքկուսի ընդ եկեղեցոյն Ստե­փան­նոսի:

նա եւ ըզպարտսն յոլովակի, զոր ԺԸ. (18) հարիւր ասին,

վճարեաց զամէն բոլորովին եւ ազատեաց ըզսա կրկին՝

ի թվականիս արամազին հազարերորդ եւ հարիւրին,

եւ ԺԳ. (13) այլ ընդ նըմին (1664). յիշման առջիք զՎարդան արին:

3. 358ա (1671 թ., նոտրգիր) Դարձեալ կրկին ա­ղա­չեմ ես՝ ամենաթշուառ եւ ապիկար ոգի՝ Վարդան վար­դապետս Բաղիշեցիս, յիշել զմեզ ի կարգ աղօթից ի ժամ սուրբ զենմանն, եւ մի՛ մոռանայք զսակաւ աշ­խա­տութիւնս մեր, որ ի ՌՃԺԴ. (1665) թվին եղեւ մեզ գալ հասանել ի Սուրբ վանս Ղազարու, որ ի Տա­րօն, որ յանուն ԲԺ.ան (12) Սուրբ Առաքելոցն է կա­ռուցեալ սուրբ Լուսաւորիչն մեր, որ առձայնի Մշու Սուրբ Առա­քեալք վասն ուխտի եւ աղօթից: Այլ եւ լուեալ, եթէ գոն աստ անծանօթ գրեանք հոգէշունչք, եկեալ զի ըն­թերց­մամբ օգտիցիմ: Եւ բնակչաց տեղոյս՝ ժառանգաւորք եւ վիճակաւորք, քահանայք եւ աշ­խար­հայինք զզուեցին զունկն մեր՝ բախելով զդուռն ունկան լսելեաց մերոց ամբաստանօք՝ որպէս թէ զառաջնորդ է իւրեանց, իբրու թէ վատնեալ զինչս վանացն ընդ վայր եւ ունայն եւ արկեալ զսուրբ ուխտս ի ներքոյ ծանրաբեռն եւ ան­բերելի պարտուց անվճարելեաց՝ որպէս թէ ԲՌ. (2000) ղուռուշի: Եւ վանիցս Բ. եկե­ղեցոյն կումբէթն եւ սա­գերն քակեալ էին՝ Բ. ամ կայր, եւ զմինն՝ զԱս­տուա­ծած­­նին գումբէթն շինեալ էին, եւ մեծ եկեղեցոյս մնա­ցեալ էր, եւ շինօղքն եւ ճար­տարքն, որ շինէին, թո­ղուին եւ գնային, եւ մնայր գործս այս աստուա­ծային խափանեալ, զի [Յովանէս վադա­պետն] տէրն տեղոյս թողեալ էր եւ փախուցեալ ի պատճառս բազմութեան պարտուցն: Իսկ մեր բազմա­դիմի բանիւք խրատեալ զսոսայ՝ համոզելով ի խաղա­ղութիւն, եւ ոչ կամեցան լսել մեզ, եւ մեք իբրու բանիւք եւ բազում արդեամբք ոչ կարացաք ելս գտանել իրացն, որով աւերումն լինէր ուխտիս: Եւ մեր աստ պատա­հեալ, վասն որոյ հարկ լինէր երաշխաւորիլ մեզ շինո­ղացն եւ ոչ թողուլ խա­փանիլ շինութեանն. եւ թէ ոչ տացեն զվարձս սոցա՝ մեք տայցեմք. եւ յապկամս եւ ի հարկէ տվաք զձեռա­գիրս՝ փրցանիլ: Եւ էր ձեռագիրն այս, զի թէ Յովանէս վարդապետն կամաւն իւրով հրաժարի եւ ձեռագիր տայ, սակս բազմութեան պար­տուցն, եւ Դաւիթ վար­դապետն եւս՝ քուեր որդին նո­րին. եւ ի հոգեւոր տիրէն գիր բերեն, եւ յաղայէն եւ ի խանէն, եւ թէմին ամե­նեցուն քահանայից եւ ժո­ղովրդոց հաւանութեամբն լինի, եւ գան զմեզ նեղեն, նա մեք վասն Աստուծոյ եւ վասն երկոտասան սուրբ առաքելոցս բարեխօսութեան գամք կանգնիմք՝ զայս անվճար եւ անհուն պարտսն օգնութեամբն Աստուծոյ վճարեմք՝ վասն Աստուծոյ, եւ ո՛չ ի պատճառս նախան­ձու եւ հակառակութեան եւ կամ ագահութեան: Եւ յետ տալոյ զձեռագիրս այլ ոչ կա­րացաք զերծանել, այլ Աստուծով եկեալ վճարեցաք օգնութեամբն Աստուծոյ ամենահզօրին եւ ողորմու­թեամբ եւ տրօք ամենայն հաւատացելոց զհազար եւ զութ հարիւր ղուռուշն վճարեցաք: Եւ զքումբէթն եւ զԴ. սաքն եւ զՍուրբ Ստեփանոսի եկեղեցին կրկին շինե­ցաք ի հիմանց, որ քակեալ էր Լանկ Թեմուրն: Եւ զայս գիրքս եւ այլս, որ գրաւ էր ի ձեռս քրդաց, Աստուծով ազատեցաք եւ տվաք զսա յիշատակ հոգւոյ մերոյ ի դուռն ՍուրբԱռաքելոցս: |358բ| Եւ որչափ հին եւ փըտեալ գրեանք կայր ի վանքս՝ թէ՛ Աւետարան եւ թէ՛ Ճաշոց եւ Այս­մաւուր, եւ Ճառ եւ զՍարգիս գիրքն, եւ այլ Մեկնիչ եւ Աստուածաշունչ գրեանք՝ եղծեալ եւ փտեալ՝ Լ. (30) գիրք եւ այլ աւելի տվաք նորոգել եւ կազմել ձեռամբ Սահակ Վանեցի վարպետին, ի թվին ՌՃԻ. (1671)՝ օգնականութեամբ եւ ձեռնտվութեամբ հոգե­ւոր եւ հա­րազատ, համշիրակ եղբօր մերոյ Դաւիթ վար­դա­պե­տին, որ այժմ առաջնորդ է սուրբ ուխտիս Ղազարու վանացնս՝ ընդրութեամբն Աստուծոյ եւ կա­մօք մեր, եւ օգնութեամբ տէր Ստեփանոս կրօնա­ւո­րին, որ է հէր­պետ եւ վերակացու վանացս՝ կամօք մեր, զի զՍարգիս գրոցն եւ զՍաղմոսի մեկնչին զԼամբ­րօ­նացոյն զկազ­մելէն եւ զգրէլէն նա ետ զվարձն, որոյ Տէր առատա­տուր ողորմութեամբն վարձահատոյց լի­ցի: Զի Լ., Խ. (30-40) գրոցս նորոգելն եւ ի հնութենէ յառաջ ածելն եւ ի փտածութենէ ի կենդանութիւն ածելն մեծ է, քան զեկեղեցիս շինելն: Վասն որոյ յերես անկեալ աղաչեմ ես՝ մեղուցեալ սոսկանուն Վարդան վարդապետս Բա­ղիշեցիս՝ զհանգիպող եղբարսդ մի՛ զլանալ եւ ապախտ առնել զբազում երկս աշխատու­թեան մերոյ, զոր վասն յուսոյ արքայութեանն Աստու­ծոյ եւ բազ­մա­վէր հոգոց մերոց եւ զազրաշարաւ մեղաց մերոց քաւու­թեան արա­րաք: Այլ յիշել աղերսեմ ի սուրբ աղօթս զիս՝ զմե­ղա­պարտ Վարդանս եւ զըստ մարմնոյ ծնօղսն՝ զՂարիպ եւ զԵղիա, եւ զըստ հոգոյ՝ զԽա­չատուր մեծ րաբու­նա­պետն, որոյ Տէր ողորմեսցի յա­հեղ աւուրն: Նա եւ՝ զԴաւիթ վարդապետն՝ զհարա­զատն իմ, զառաջնորդն ուխտիս, եւ զծնօղսն իւր, եւ զՅո­վանէս վարդապետն՝ զքեռին իւր զծերունին, եւ զտէր Ստեփանոս կրօ­նաւորն եւ զծնօղսն իւր, եւ զտէր Դանիէլն եւ զամե­նայն աշխատաւորսն յիշեեցէ՛ք: Նա եւ՝ զաշակերտեալ մանկունս իմ՝ զԱբրահամ կորո­վա­միտ վարդապետն՝ զԱմթեցին, եւ զՍարգիս դպիր՝ որ դեգերի յնթերց­մունս՝ զոր Տէր հասուսցէ ի կատար, աղօ­թիւք ձերովք յիշեեցէ՛ք. եւ դուք յիշողքդ զմեզ յի­շեալ լիջիք առաջի ողորմածին Աստուծոյ. ամէն եղի­ցի:

4. 359ա (1735 թ., նոտրգիր) Արդ, պարտիս հե­տե­ւիլ չքնաղագեղ բուրաստանիս, թէ զի՞նչ ամբարեալ կայ ի սմա, զի կոչի Պատմագիրք: Նախ՝ Գ. գիրք Մօվ­սէսի Խորենացւոյն, բ. Կիրակոս Պատմագիրք, գ. Զենոբ Պատմագիրք, դ. Սամուէլ Պատմագիրք, ե. Թումա պատ­­­­մագիրք եւ այլ բազում բանք կան հաւաքեալ ի սմայ, որ եւ ես՝ Յունան յաբեղայս, ընթերձասէր գոլով ի տիս մանկութեան, շուրջ գալով ի բազում տեղիս, եկի ի յերկիրն Մշու, ի վանքն Եղիազարու, որ կոչի Եր­կո­տա­սան առաքեալք, ի թվականութեանս հայոց ՌՃՁԴ.ին (1735), ի առաջնորդութեան Իս[ա]հակ պան­­­­­ծալի եպիսկոպոսին, եւ սիրով ընկալաւ զթարմա­տարս եւ կոչեաց զիս ի կարգըս կրօնաւորութեան, եւ եբաց զդուրս գրատանն եւ ի ձեռս իմ ետ զգիրս բա­զումս, որոց ի բազմաց մինն այս ծաղկաւէտ բուրաս­տանըս է, որոյ շատ հետեւեալ կայի ի տեւէ եւ ի գի­շերի: Նա եւ ի նոյն ամին եղեւ վէճ ի թեմն, որք ենն յերկրին Մշու, զի վասն <լա> լաճու ժողովվելոյն եղեւ, ուստի եւ բացեալ ընթերցաք ի Ճառագիրք մեծ, որ այսպէս կայր գրեալ, ետաւ Ցրունքա վանիցն ի թէմա, լծոց գլուխ Բ. շնկ՛՛(՞) ցորեան, Բ. նուկի եղ, աւոր մի կաթ՝ թէ՛ պախրի եւ թէ՛ տաւարի, Բ. իր զատ տարին տան գլուխ մէկ մէկ հաւ, հինկ հինկ հաւկիթ, եւ վասն լռըյին (՞): Եթէ ոք կամեսցի գոմէշ, մատակ եզ եւ կով տալ՝ իւր կամքն է, ապա թէ ոչ՝ կանոնն լեալ լծոց գլուխ կամ քիլմայ ցորեան կամ Ժ. զօլաթ դրամ հվջայ փա­րայ: Ով յաշխարհական ի դուրս ելանէ, նզովեալ լիցի եւ մասն Յուդի առցէ եւ տուգանք տայցէ ընդ կա­մելսն առաջնորդին հոգեբաժինն լիցի, ըստ կարեաց եւ կողոպ///:

5. 359բ (1795 թ., նոտրգիր) Ի թվին հայոց ՌՄԽԴ.ին (1795), ի հայրապետութեանն տեառն Ղու­կաս կաթողիկոսին ամենայն հայոց Սրբոյ Էջմիածնի եւ ի տիրապետութեանն երկրին քաչՄուշեղայ Մու­րատ փաշաին, եւ ի առաջնորդութեամբ սրբոյ մենաս­տանիս, որ եւ Ղազարու վանք վերաձայնի, տեառն տէր Յօվհաննէս Յավրանեան քաչ հռետորի, եւ ի միաբանութեանն մերոյս ժամանակի

ՎանցիԽաչատուր վարդապետի, որ անուշաձայն երգօվն էր լի,

եւ Կիրակոս տէր շուշտակի՝ ի բնիկ գեղջէ Ներ­քի­վանցի,

եւ տէր Ղազար վարդապետի, որ էր երկրաւն Մոկեցի,

եւ տէր Գրիգոր Բուզանդացին՝ տկար գոլօվ նաի ընդ գրին:

Հուսկ ամենից փծուն գրչիս՝ տէր Յարութիւն մոնոզոնիս,

որ եմ երկրաւն Տարոնոյ, ի բնիկ գեղջենն յԱրաշոյ:

Ի դառն եւ ի նեղ ժամանակին, որ եմք գերի այլոց սե­ռին,

եղեւ անկումն պարսպին այս շնորհալի սրբոյ ուխ­դին,

յարեւելից կուսէ նորին մինչ ի հարաւ փոքու մտին,

իսկ տեսողացն հիացեալ՝ յոլով տեղոյն, որ էր փլեալ:

Եւ սուրբ ուղդիս զինչս ոչ ունէր՝ որ վերստին ըզնա կերտէր,

բայց մեզ թողեալ զպէտս մարմնոյ եւ հոգալօվ զայս գործ հոգւոյ,

իսկ ապէնիազ Տէրն բարի ետ մեր պետին սիրտ խիստ արի,

ի ձեռն առեալ զանկեալ տեղին, որ էր պարիսպն այն առաջին,

յանկ եւ կատար էհան նմին, եւ վաելուջ քան զա­ռաջինն.

ոչ թէ միայն զանկեալ տեղին, այլ եւ բազում շինված կրկին՝

երեգտասան խուց վերստին ձեռակերտեալ ձեռամբ նորին,

Եւ գեղեցիկ բուռջ մի նորոյ՝ ոչ ոք տեսեալ անդր գոլոյ:

Գ. թաւլա նոր ի նորոյ՝ ներգոյ խծիցն սահմանելոյ,

անբան շնջոց տեղի գոլոյ՝ չորքոտանեացն բնակելոյ

յետ մեր անցմանն այսմ կենի, զի յիշատակ լիցի բարի,

որք հանդիպիք այսմ սոբեստի(=սոփերի), յիշման առնէք զմեզ աղօթի:

6. 358բ (ԺԸ. դ., շղագիր) Յայսմ մատենի գրեցաւ եօթն հարեւր տասն եւ ութն թղթահամար բովանդակ: Գէորք եպս., Հ.Կարապետ:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. կազմաստառին ամրացուած թերթիկին՝ «Հ. 20, Նուէր Մայր Աթոռի Մատենադարանին հան­գուցեալ Աբգար Յովհաննիսեանի ընտանիքից, ի ձեռն Ստեփանոսի Կանայեանց: 1905 ամի, 1 յուն­իսի, Վաղարշապատում», «Հմր 1380, 2748», 1ա՝ «Աբ­գար Յովհաննիսեանց», «ՌՀԳ. – 1624, Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1բ, 2ա՝ խզբզոց (նկարչափորձ), 357բ՝ «կարւոր է յոյժ»: 294բ՝ «416+551=967» 354ա՝ «1073-1624»:

 

2749

ՄԱՐԳԱՐ ԽՕՃԵՆՑ ԳԵՂԱՄԵԱՆ, ՑՈՒՑԱԿ ԳՈՒՇԱԿՈՒԹԵԱՆՑ

ՍԱՆԿՏ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

ՌՄԾԸ. – 18Օ9

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 96 (էջակալուած՝ 1-180, որ է՝ 4ա-93բ). չգրուած՝ 1աբ, 32աբ, 94ա-6բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Ըx12: ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմներով՝ 1. «C&IHONIC» (թ. 45-7), 2. բուսական զար­դա­շրջանակ, կենտրոնում թագ, «1818», 3. ոճաւորուած զինա­նշան, մէջը՝ եղջերագաւաթ, ներքեւում «AC» (թ. 49-96), այլ թուղթ, առանց լուսագծերի (թ. 37-44): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,4x15,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18x11): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 27: ԿԱԶՄ՝ գորշ ծաղկաթուղթ, մէջքն ու անկիւնները կանաչ կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը թուղթ. լուսագծերով. լուսան­ցակողերը՝ կանաչ ցայտկէն:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 3ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծազկաթուղթը, մէջքի ու եզրերի կաշին մաշուած, քերծուած, տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, լու­սանցներում փոքրիկ պատռուածքներ, թ. 1-6՝ եզրերն ամ­րա­ցուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-93ա Ցուցակ գուշակութեանց, տրոհեալ յեր­կուս հատորս... Աշխատասիրեալ ի Գեղամեան Մար­գար Զաքարեայ Խօճենցէ... Յամի Տեառն 1789, հոկտեմբեր Ա., ի Ս[անկտ] Պետերբուրգ:

Տե՛ս ձեռ. 2048, 2ա-80բ:Ա. ա. Խորագիր՝ 2ա: բ/2բ: գ/3աբ: Բ/4ա-31ա: Գ/31բ: Դ. ա. Խորագիր՝ 33ա: բ/33բ: գ/34ա: դ/34բ-5բ: ե/36ա-74բ: Ե/75ա-83ա: Զ/83ա-5ա:

Ունի նաեւ՝

– 86ա Յաւելուած: Իւրոյ երանեալ սրբութեան տեառն տեառն Եփրեմայ առաջներորդի, վեհա­պա­տիւ ընդհանուր հայրապետի ամենայն Հայոց – Եր­ջանի՛կ հա՛յր եւ տէր, Վասն սոյնոյ չորրորդի տեսլեան սրբոյն Դանիէլի, թէեւ ի վերջնումն Ցուցակ գուշակու­թեանց անուանեալ գրքոջ իմում, որ ի 1789 ամի Տեառն, ունիմ ի վերայ սոյնոյ մետասաներորդ գլխոյ բանից սրբոյս սակաւ ինչ գրեալ... այլ իբրեւ թէ յար­մար ասութիւնք ինչ վարկելով, ընկալցի սրբութիւն ձեր վասն զբօսանաց:

ա. 86բ-93ա Վասն չորրորդի տեսլեան սրբոյն Դա­նիէլի: Գլուխ ԺԱ. – [Բան]. Եւ ես յառաջնում ամի... [Մեկնութ.] Այսինքն՝ վասն հաստատելոյ... Ահա յաղթանակութիւն արքային Հիւսիսոյ, զոր առնելոց է ի ժամանիլ ժամանակի վախճանին գազանի: Վերջ:

Ծնթ. Սա Ե. գլխի ԺԱ. ենթագլխի լրացուած տարբերակն է, որի մասին հեղինակը նշել է յաւելուածում:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

80ա (1772 թ.) Ի Ս[անկտ] Պետերբուրգ, Ա. հոկ­տեմ­բերի, 1789, շարադրեալ եւ գծագրեալ ի Մարգար Զաքարեայ Խօճէնց: Յաջող ընթացք Մահմետի եղեւ նահանջ, մինչեւ ժամանեաց թուական փրկչին ի (նա­հանջ) 1772:

85ա (1794 թ.) Եւ արդ, ո՛վ շնորհունակ տէր, ընկա՛լ զփոքու բանս այս ի համբակ |85բ| գրչէ իմմէ, զոր հարկադրեալ ի թախանձից ձերոյ ազնուականութեան, իշխեցի գրել աստանօր: Եւ զօր ինչ անյարմար գտանի­ցէ՛ք ի սոսին, աղաչեմ զՁեզ անբասիր առնել զտկարու­թիւն գրչիս, քանզի ի բոլոր բանս խոստովանեալ եմ ի սմին՝ եթէ համբակութենէ եւ թէ զպակասութենէ իմմէ ի գրենաց եկեղեցական եւ արտաքին պատմութեանց, եւս եւ ի բանից հոգաբուղխ գիտնոց մեկնչաց աստուա­ծային գրեանց, զորս գրեթէ չիք իմ բնաւ ընթերցեալ, յորոց կարիցէի գոնե դոյզն-ինչ նշոյլ իմաստութեան ըն­կալնուլ, զի թերեւս բանք իմ եւս ունիցէին համեմա­տութիւն ընդ բանից այնց լուսաւորեալ գիտնոց: Այլ նկատելով միայն ի գրուածս Հնոյ եւ Նորոյ կտակա­րա­նաց՝ հազիւ հազ զոր ինչ կարացի ըստ տկար իմա­ցուածոյ իմոյ վերծանել, զնոյնս առեալ ի նոցունց, գրեցի աստէն՝ առ ի ցուցանել զմտերիմ հնազան­դութիւն իմ: Վասն զի եւ սոքա բանք պատկանելիք էին նախապէս գրեցեալ երկոցունց հատորիցն իմոց: Եւ յուսամ, որ հաճիջիք ընկալնլոյ, եթէ ոչ իբրեւ իրի իմիք արժանւոյ ձերումդ հանճարաշատ խոհականութեան, գէթ վասն ջերմեռանդու սրտի այնորիկ, որ խոստո­վանի գոլ միշտ ձերոյ ազնուականութեան ամենախո­նարհ ծառայ Գեղամեան Մ. Զ. Խօճէնց: Ի Ս[անկտ] Պետերբուրգ, 22 օգոստոս, 1794:

Ի ժամանիլ թիւն (ի հանգոյն) լրումն եղեւ գրքոյս ողջոյն:

Տե՛ս ձեռ. 2048, 80բ-1բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղոսաթերթք՝ 2ա, 33ա:

93ա Տէ՛ր իմ երանեալ սրբութիւն: Աստանօր ներելի անզգամութիւն իմն լինէր ինձ սոյն համարձակութիւն ասելոյ, որ եթէ գիտիցէի զլեզուն եբրայական, մա­նա­ւանդ թէ զայն, յորում ժամանակի գրեաց սուրբն զտե­սիլն իւր (ըստ որում «Ի դարձի նոցա ի գերութենէ Բա­բիլօնի» լեզուն եբրայական աղաւաղեալ գոլով փո­խեցաւ |93բ| յԵզրասայ, որ այժմ Աստուածաշունչ գիրք նոցա ո՛չ նոյն բառ է եւ ո՛չ նոյն տառ, թէեւ ըստ մտաց բանիցն ուղիղ գրեցաւ յԵզրասայ), եւ կամ եթէ ունիցէի զիսկական ձեռս գիր սրբոյն, կամ զստոյգ օրինակ նորին, կարելի էր յայնժամ այլ առաւել բարւոք բանս յարմարելոյ, նրբին զննութեամբ զբառս եւ զտառս նորին նկատելով, յորում յոյժ կարելի է, որ գուցէ կա­պալայական գրունք ինչ եւս իցէին ի նմա, որպէս սո­վորութիւն մեծ էր եւ է առ եբրայեցիս: Բայց այժմ ի թարգ­մանութեանց ի թարգմանութիւնս անցեալ բա­նից, հազիւ թէ այսքանիկս այսպէս կարացի յարմարել եւ ոչ երբեք թէ մեկնիլ: Որ եւ աղաչեմ զսրբութիւն ձեր բարեհաճիլ ընկալնլոյ զսա վասն զբօսանաց, որոյ եւ սրբասնեալ աջոյ համբոյր խոնարհութեան մատուցա­նելով, մնամ ձերոյ երանեալ սրբութեան ամենա­խո­նարհ նուաստ ծառայ Գեղամեան Մ. Զ. Խօճէնց: Ի Ս[անկտ] Պետ[ե]րբուրգ, 16 մարտի, 1809:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (1820 թ.,) Այս գիրքն կու պատկանի ղզլա­րայ­հայի՝ Յակոբ մահտեսի Ադամեան Խոջէնցին, 1820 1. 29ին Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գուշակութիւնք», 1ա՝ «49, 2749», «1809, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2750

ԴԱՏԱՍՏԱՆԱԳԻՐՔ

 

ԺԷ. դար

ԳՐԻՉ՝ Անանուն Ա. (1գ-31բ), Անանուն Բ. (31բ-44բ), Անանուն Գ. (49ա-148ա):

ԹԵՐԹ՝ 149+1 (կրկն.՝ թ. 1). չգրուած՝ 1աբ, 45ա-8բ, 149աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Ե*x12+Ա-Թx12 (Թ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմներով՝ 1. շրջան, վերեւում երեքնուկ, ներսում՝ խարիսխ, 2. «PA», ներքեւում երեքնուկ (թ. 115) 3.երեքնուկ, ներքեւում՝ «AP» (թ. 105)՝: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,9x15,6: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (թ. 1գ-5՝ 17x13, թ. 6-44՝ 17x11.5, թ. 49-54՝ 16.5x11.5, թ. 55-148՝ 16x10): ԳԻՐ՝ նոտրգիր՝ 1գ-31բ (նմուշ՝ 7ա), այլ նոտրգիր՝ 49ա-148ա (նմուշ՝ 79ա), բոլորգիր՝ 31բ-44բ (նմուշ՝ 40ա): ՏՈՂ՝ 26 (1գ-44բ), 24 (49ա-148ա): ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով շագանակագոյն կա­շի, միջուկը տախտակ, աստառը կապոյտ կտաւ. լուսան­ցա­կո­ղերը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԲԳ (սկ.)՝ չգրուած թուղթ, լուսա­գծե­րով:

*Առաջին համարակալման երրորդ պրակն սկզբում ունի Գ, վերջում՝ Դ համարը, իսկ չորրորդը՝ Ե, իմա՛ Դ պրակ չկայ:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 40ա

Новый рисунок

Նմուշ 79ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու Բ. 1-5, 8-10, 12-14, 16-18: Ժ. դ.: Ա. (սկ.)՝ ստացուած 1 թերթի ընդ­լայ­նա­կի հատումով եւ ընդերկայնակի եզրահատումով: Մագաղաթ (21x14.5), երկսիւն (19x12), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա), տող՝ 10: Կարդալ Աբ՝ «[Գա]լիղեացւոց, եւ անդ էր մայրն Յի­սու­սի... ասէ մայրն /// [տաճարապետիդ] Եւ նոքա բերին... ամե­նայն մարդ զան[ոյշ]» (Բ. 1-5, 8-10), Աա՝ «[ա]յսորիկ էջ Յի­սուս... յոչխարս եւ /// զայդ աստի... դու մեզ, զի զ[այդ]» (Բ. 12-4, 16-8):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, ցեցի անցքերով, Ա. փեղկին գամի 2 անցք, գրեթէ բոլոր թերթերի հիմքերին եւ եզ­րերին խոնաւութեան հետքեր, լուսանցակողերը սեւացած, թ. 66-83՝ ցեցի փոքրիկ անցքեր, 71ա՝ մատիտով խզբզած, 131բ՝ թա­նաքի բծեր, Պատառիկ-պահպանակը նորոգուած, հիմքից եւ մէջ­տե­ղից ամրացուած, եզրերը գունափոխուած-մգացած, Պհպ.նե­րի եզրերը եւս մգացած, խոնաւութեան հետքերով եւ թանա­քա­բծերով, լուսանցակողերը գունաթափ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1գ-29ա [Աւրէնք յաղթող թագաւորաց քրիստո­նէից Կոստանդիանոսի եւ Թէոդոսի եւ Լեւոնի]

Տե՛ս ձեռ. 488, 87ա-103ա: Ցանկ/1գ-5ա (շարադրանքը տարբեր): Նխ./5բ-6բ (սկզբից 5 տող չգրուած, տեղը բաց՝ /// Եթէ եդ Աստուած աւրէնս մարդոյն ի ծառոյն...): ա/6բ: բ/7ա: գ/7ա: դ/7բ: ե/7բ-8ա: զ/8աբ: է/8բ: ը/8բ: թ/8բ: ժ/8բ: ժա/9ա: ժբ/9ա: ժգ/9աբ: ժդ/9բ: ժե/9բ-10ա: ժզ/10ա: ժէ/10ա: ժը/10ա: ժթ/10աբ: ի/10բ: իա/10բ: իբ/10բ: իգ/10բ: իդ/10բ: իե/11ա: իզ/11ա (համարակալուած ԻԷ): իէ/11ա(=իզ): իը/11ա: իթ/11ա(լ): լ/11ա(=լա): լա/11աբ(=լբ): լբ/11բ(=լգ): լգ/11բ(=լդ): լդ/11բ(=լե): լե/11բ-2ա(=լզ): լզ/12ա(=լէ):լէ/12ա(=լը): լը/12աբ(=լթ): լթ/12բ(=խ): խ/12բ-3ա(=խա): խա/13ա(=խբ): խբ/13ա(=խգ): խգ/13աբ(=խդ): խդ/13բ(=խե): խե/13բ-4ա(=խզ): խզ/14ա(=խէ): խէ/14ա(=խը): խը/14ա(=խթ): խթ/14ա(=ծ): ծ/14աբ(=ծա): ծա/14բ(=ծբ): ծբ/14բ-5ա(=ծգ): ծգ/15աբ(=ծդ): ծդ/15բ(=ծե): ծե/15բ-6ա(=ծզ): ծզ/16ա(=ծէ): ծէ/16աբ(=ծը): ծը/չիք: ծթ/16բ: կ/16բ: կա/16բ: կբ/16բ: կգ/16բ-7ա(=կդ): կդ/17ա(=կե): կե/17ա(=կզ): կզ/17ա(=կէ): կէ/17աբ(=կը): կը/17բ(=կթ): կթ/17բ(=հ): հ/17բ(=հա): հա/17բ-8ա (հա­մա­րակալուած ՀԲ, որի հետեւանքով համարակարգը խախտուած՝ Ա-ՀԲ): հբ/18ա: հգ/18ա: հդ/18աբ: հե/18բ: հզ/18բ: հէ/18բ: հը/18բ: հթ/18բ: ձ/19ա: ձա/19ա: ձբ/19ա: ձգ/19աբ: ձդ/19բ: ձե/19բ-20ա: ձզ/20ա: ձէ/20աբ: ձը/20բ: ձթ/20բ-1ա: ղ/21ա: ղա/21ա: ղբ/21բ: ղգ/21բ: ղդ/21բ: ղե/21բ: ղզ/չիք: ղէ/21բ-2ա (հա­մարակալուած ՂԶ): ղը/22ա(=ղէ): ղթ/22ա(=ղը): ճ/22աբ(=ղթ): ճա/22բ(=ճ): ճբ/22բ(=ճա): ճգ/22բ: ճդ/22բ (չա­ռանձնացուած, նախորդի մէջ): ճե/22բ-3ա(=ճգ): ճզ/23ա(=ճդ): ճէ/23ա(=ճե): ճը/23ա(=ճզ): ճթ/23ա(=ճէ): ճժ/23աբ(=ճը) ճժա/23բ(=ճթ): ճժբ/23բ(=ճժ): ճժգ/23բ(=ճժա): ճժդ/23բ(=ճժբ): ճժե/23բ-4ա(=ճժգ): ճժզ/24ա(=ճժդ): ճժէ/24ա(=ճժե): ճժը/24ա(=ճժզ): ճժթ/24աբ(=ճժէ): ճի/24բ(=ճժը): ճիա/24բ(=ճժթ): ճիբ/24բ(=ճի): ճիգ/24բ(=ճիա): ճիդ/24բ(=ճիբ): ճիե/24բ(=ճիգ): ճիզ/չիք: ճիէ/24բ(=ճիդ): ճիը/25ա(=ճիե): ճիթ/25ա(=ճիզ): ճլ/25ա(=ճիէ): ճլա/25աբ(=ճիը): ճլբ/25բ(=ճիթ): ճլգ/25բ(=ճլ): ճլդ/25բ(=ճլա): ճլե/26ա(=ճլբ): ճլզ/26աբ(=ճլգ): ճլէ/26բ(=ճլդ): ճլը/26բ(=ճլե): ճլթ/26բ(=ճլզ): ճխ/26բ-7ա(=ճլէ): ճխա/27ա (չառանձնացուած, նախորդի մէջ, սկ. «եւ վասն ամենայն գի­տա­կանաց գրոց, որք են...»): ճխբ/27ա(=ճլը): ճխգ/27ա(=ճլթ): ճխդ/27աբ(=ճխ): ճխե/27բ(=ճխա): ճխզ/27բ(=ճխբ): ճխէ/27բ(=ճխգ): ճխը/27բ-8ա(=ճխգ): ճխթ/28աբ(=ճխե): ճծ/28բ(=ճխզ): ճծա/28բ(=ճխէ): ճծբ/28բ(=ճխը): ճծգ/28բ-9ա (համարակալուած ՃԽԹ, որի հե­տեւանքով համարակալումը խախտուած՝ ՂԶ-ՃԽԹ):

Տե՛ս Ասորական դատաստանագիրք, ձեռագրերի համեմա­տու­թեամբ լոյս ընծայեց Արսէն վարդ. Ղլտճեանց՝ իրաւա­բա­նական դոկտոր, Վաղարշապատ, տպ. Ս. Էջմիածնի, 1917, ԺԵ., 56 էջ. տե՛ս նաեւ՝ Քաղաքային օրէնք Ներսիսի Լամբրոնացւոյ, Պարիս, 1907, էջ 9-41. այս տպագիրը եւս չունի ՂԶ. եւ ՃԻԶ. միաւորները, իսկ ԻԸ. տրոհուած է՝ ԻԸ-ԻԹ.:

Բ. 29ա-148ա [Մխիթարայ Գօշի Գիրք դատաս­տա­նի]

– 29ա Ցանկնախադրութեան – Ա. Յաղագս այնորիկ, որ նախատեն... ԺԱ. Յիշատակարան սուրբ վարդապետին, որ զայս գիրք ասաց:

Տե՛ս ձեռ. 485, 1ա-183բ: Նխդ./29բ-44բ: Ցանկ/49ա-54ա: ա/54բ-6ա: բ/56ա-61ա: գ/61ա-2ա: դ/62ա-4ա: ե/64աբ: զ/65ա: է/65ա-6ա: ը/66ա: թ/66բ: ժ/66բ-7ա: ժա/67աբ: ժբ/67բ: ժգ/67բ: ժդ/68բ-9ա: ժե/67բ-8ա: ժզ/69ա: ժէ/69ա: ժը/69բ: ժթ/69բ: ի/69բ-70ա: իա/70ա: իբ/70ա: իգ/70աբ: իդ/70բ: իե/70բ: իզ/70բ-1ա: իէ/71ա: իը/71աբ: իթ/71բ: լ/71բ-2ա: լա/72աբ: լբ/72բ-3ա: լգ/73ա: լդ/73աբ: լե/73բ: լզ/73բ-4ա: լէ/74աբ: լը/74բ: լթ/74բ-5ա: խ/75աբ: խա/75բ-6ա: խբ/76ա: խգ/76աբ: խդ/76բ: խե/76բ-7ա: խզ/77ա: խէ/77աբ: խը/77բ: խթ/77բ-8ա: ծ/78ա: ծա/78աբ: ծբ/78բ: ծգ/78բ: ծդ/78բ-9ա: ծե/79աբ: ծզ/79բ: ծէ/79բ-80ա: ծը/80ա: ծթ/80ա: կ/80աբ: կա/80բ: կբ/80բ-1ա: կգ/81ա: կդ/81աբ: կե/81բ-2բ: կզ/82բ: կէ/82բ: կը/82բ-63ա: կթ/83ա: հ/83ա: հա/83բ: հբ/83բ: հգ/84ա: հդ/84աբ: հե/84բ: հզ/84բ: հէ/84բ-5ա: հը/85աբ: հթ/85բ: ձ/85բ-6ա: ձա/86աբ: ձբ/86բ-7ա: ձգ/87աբ: ձդ/87բ: ձե/87բ-8ա: ձզ/88աբ: ձէ/88բ: ձը/88բ-9ա: ձթ/89աբ: ղ/89բ-90ա: ղա/90աբ: ղբ/90բ: ղգ/90բ-1ա: ղդ/91ա: ղե/91ա: ղզ/91բ: ղէ/91բ: ղը/91բ-2ա: ղթ/92ա: ճ/92աբ: ճա/92բ-4ա: ճբ/94ա-5բ: ճգ/95բ-6ա: ճդ/96ա-7ա: ճե/97աբ: ճզ/97բ-8ա: ճէ/98ա: ճը/98աբ: ճթ/98բ: ճժ/98բ-9ա: ճժա/99աբ: ճժբ/99բ-100ա: ճժգ/100ա: ճժդ/100բ: ճժե/100բ: ճժզ/101ա: ճժէ/101աբ: ճժը/101բ: ճժթ/101բ-2ա: ճի/102ա: ճիա/102ա: ճիբ/102աբ: ճիգ/103ա: ճիդ/103ա: ճիե/103աբ: ճիզ/103բ: ճիէ/103բ-4ա: ճիը/104ա: ճիթ/104ա: ճլ/104ա: ճլա/104ա: ճլբ/104բ: ճլգ/104բ: ճլդ/104բ-5ա: ճլե/105ա: ճլզ/105աբ: ճլէ/105բ-6ա: ճլը/106աբ: ճլթ/106բ: ճխ/106բ-7ա: ճխա/107ա: ճխբ/107բ-8ա: ճխգ/107բ-8ա: ճխդ/108ա: ճխե/108աբ: ճխզ/108բ-9ա: ճխէ/109ա: ճխը/109աբ: ճխթ/109բ: ճծ/109բ-10ա: ճծա/110ա: ճծբ/110ա: ճծգ/110աբ: ճծդ/110բ: ճծե/110բ-1ա: ճծզ/111ա: ճծէ/111աբ: ճծը/111բ-2ա: ճծթ/112աբ: ճկ/112բ: ճկա/112բ-3ա: ճկբ/113ա: ճկգ/113ա: ճկդ/113աբ: ճկե/113բ: ճկզ/113բ-4ա: ճկէ/114ա: ճկը/114աբ: ճկթ/114բ: ճհ/114բ: ճհա/114բ-5ա: ճհբ/115ա: ճհգ/115աբ: ճհդ/115բ-6ա: ճհե/116ա: ճհզ/116ա: ճհէ/116ա: ճհը/116ա: ճհթ/116բ: ճձ/116բ-7ա: ճձա/117աբ: ճձբ/117բ-8ա: ճձգ/118աբ: ճձդ/118բ-9ա: ճձե/119բ: ճձզ/120ա: ճձէ/120ա: ճձը/120աբ: ճձթ/120բ: ճղ/120բ-1բ: ճղա/121բ: ճղբ/121բ-2ա: ճղգ/122ա: ճղդ/122աբ: ճղե/122բ-3ա: ճղզ/123աբ: ճղէ/123բ-4ա: ճղը/124աբ: ճղթ/124բ: մ/124բ: մա/125աբ: մբ/125բ: մգ/125բ-6ա: մդ/126աբ: մե/126բ: մզ/126բ-7ա: մէ/127ա-8ա: մը/128աբ: մթ/128բ: մժ/129ա: մժա/129աբ: մժբ/129բ-31բ: մժգ/131բ-3բ: մժդ/133բ-4ա: մժե/134աբ: մժզ/134բ: մժէ/134բ-5ա: մժը/135ա: մժթ/135աբ: մի/135բ-6ա: միա/136ա: միբ/136աբ: միգ/136բ: միդ/136բ-7ա: միե/չիք: միզ/137ա: միէ/137աբ: միը/137բ-8ա: միթ/138աբ: մլ/138աբ: մլա/139աբ: մլբ/139բ-40ա: մլգ/140ա-1ա: մլդ/141ա: մլե/141աբ: մլզ/141բ-2ա: մլէ/142ա: մլը/142աբ: մլթ/142բ: մխ/142բ-3բ: մխա/143բ: մխբ/143բ-4ա: մխգ/144աբ: մխդ/144բ: մխե/144բ-5ա: մխզ/:մխէ/145բ-6ա: մխը/146աբ: մխթ/146բ-7ա: մծ/147ա-8ա: մծա/148ա:

Յաւելեալ ունի՝

122ա ՃՁԷ. Վասն, որ զամենայն մաւր կաթն կերել – Որ միոյ մաւր կաթամբ սնեալ... սնունդն ընդ միոյ համարեալ են:

Ծնթ. Գլխահամարները յետագայի են եւ սխալներով: Տե՛ս Մխիթար Գօշ, Գիրք դատաստանի, Երեւան, 1975, էջ 281-416 (Գ. խմբագրութիւն). բնագրի կազմութեան համար այսձե­ռագիրը չի գործածուել:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

148ա Զսակաւ գրիս գրողն մէկ Հայր մեղայիւ մի յիշեցէ՛ք, եւ Աստուած զյիշողդ յիշէ իւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն. Հայր մեր որ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1ա (1804 թ., նոտրգիր) Յիշէ Դատաստանայ գիրք տէր Պետրոսին: Յիշէ Դատաստանայ գիրք տէր Պետրոսին:

148բ (1804 թ., նոտրգիր) Գրեցաւ ՌՄԾԳ.ին (1804) դեկտեմբերի ԺԸ.ին (18), որ է ձեռամբ Բաբերդցի Պետրոսին. ամէն:

2. 148բ (ժԹ. դ., սիւնակետագիր ծածկագիր) |||: ||: ||||:. |. | ||:.(Միքաէլ):

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զի­նանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцыхской град­ской полиции», 1ա սեւ թանաքով ութանկիւն, երիցս. արաբատառ՝ «Մուհամմեդ՞»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Դատաստա­նագիրք /// (1-2 բառ անընթեռնելի)», 1ա՝ «52, 2750», «ԺԷ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», «Հմր 164», «89»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 47ա՝ արաբանիշ թւերով հաշուարկ՝ «6100+4100+2100 ՉԼ՞», 48բ, Պահպանակ Աա՝ զա­նա­զան տառեր, 148բ՝ «Աբրահամ, Մըկըտիչ Գրի­գոր, Յա­կոբ, Յօհաննես, Արութիւն, Աբել», «1250+551/1801»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Գա՝ 2 ձեռքին խաչ բռնած մարդ՝ վերեւում գրութիւն՝ «Պետրոս գրեայց յայս պատկերս»:

 

2751

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ ՀԱԿԱՃԱՌՈՒԹԵԱՆՑ

ԱԶՂՈՒՐ (ՏԱՅՔ)

ՌՄՁԹ.–1840

ԳՐԻՉ՝ Ղունկիանոս Տէր-Ստեփանեան: ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ եպիսկոպոս:

ԹԵՐԹ՝ 289. գրչի էջակալումներ՝ 1-164, որ է՝ 1ա-82բ, 1-108, որ է՝ 86ա-139բ, 1-282, որ է՝ 141ա-281բ. չգրուած՝ 83ա-5բ, 140աբ, 249բ, 282ա-6ա, 287ա-9բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԴx12 (Ա, Գ, ԺԵ՝ 10, Է՝ 11, ԺԳ, ԻԴ՝ 16): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսադրոշմով՝ «1838», «А. ГОН­ЧАРОВЪ», ճնշադրոշմով՝ 11, 12, 15, 16, 19, 20 եւ այլն՝ ընդհուպ՝ 276-8, 280 (բոլորակ)՝ «Г» վերեւում թագ, եզրերի գի­րը՝ անընթեռնելի, որ գուցէ վերաբերում է նոյն Гончаровъին: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18x11,8. սահ­մա­նագծուած մատիտով, ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 23-27: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, մի­ջուկը ստուարաթուղթ, աստառը սպիտակ թուղթ. լուսանցա­կո­ղերը՝ կապոյտ ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա,Բ+Գ,Դ (Ա. եւ Դ.՝ մասն կազմաստառի):

Новый рисунокՆմուշ 3ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը եւ մէջքը մաշուած, կաշին քերծուած, թերթերին խոնաւութեան, թանաքի հետքեր. թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը փոքր-ինչ մգացած, ար­տատպումներ հանդիպակաց էջերին եւ արտացոլում հա­կա­ռակ էջերին՝ Ա. կազմաստառին, 142բ, 282ա, 287ա. ցեցի անց­քեր՝ Ա. կազմաստառին, Պհպ. Ա, Բ, թ 43, 142, 179, 192, 278-82. լուսանցներում այլ թանաքով յաւելումներ, կապոյտ մատիտով գծումներ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-82բ [Անանիայի վարդապետի Հայոց՝ Բան հակաճառութեան ընդդէմ երկաբնակաց, զոր գրեաց հրամանաւ տեառն Պետրոսի Հայոց վերադիտողի]

Տե՛ս ձեռ. 567, 6ա-112ա:Նախդ/1աբ: ա/2ա-39բ: բ/40աբ: գ/41ա-2ա: դ/42բ-55ա: ե/55ա-8ա: զ/58ա- 9բ: է/59բ-60բ: ը/60բ-3ա: թ/63ա-4ա: ժ/64աբ: ժա/64բ-5բ: ժբ/66ա-72ա: ժգ/72ա-82բ:

Տպ. տե՛ս Յ. Քէոսէյեան, Աստուածաբանական բնագրեր, ուսումնասիրութիւններ, Ա. Անանիա Սանահնեցի, Սուրբ Էջ­միա­ծին, 2000, 407 էջ:

Բ. 86ա-139բ Խօսրովկայ Թարգմանչի Հայոց՝ Առ այնոսիկ, որ ասեն բնութեամբ անձեւ, անսկիզբն ըն­կալել զմարդկութիւն Աստուած բան ի կուսէն

Տե՛ս ձեռ. 567, 113ա-76բ: ա/86ա-107ա: բ/107ա-10բ: գ/110բ-3բ: դ/113բ-28բ: ե/129ա-39բ:

Տե՛ս Գ. վ. Յովսէփեան, Խոսրովիկ Թարգմանիչ, Վաղարշա­պատ, 1899:

Գ. 141ա-249ա Յովհաննու քահանայի, Յաղագս նշանակ հաւատոյ Նիկիականն ՅԺԸ. (318):

Տե՛ս ձեռ. 567, 177ա-298բ 1. ա/141ա-2բ: բ/143ա-8ա: գ/148ա-50ա: դ/150ա-2բ: 2. ա/153աբ: բ/153բ: գ/154ա: դ/154աբ: ե/154բ-5ա: զ/155ա: է/155աբ: ը/155բ-6ա: թ/156ա-7ա: ժ/157ա-8ա: ժա/158ա-9ա: ժբ/159աբ: 3. 159բ-65ա: 4. 165ա-82բ: 5. ա/183ա-91ա: բ/191ա-3բ: գ/194ա-7ա: դ/197բ-200ա: 6. ա/200բ-2ա: բ/202ա-7ա: 7. 207ա-9ա: 8. ա/209բ-13ա: բ/213բ-5բ: գ/216ա-21բ: 9. 221բ-35ա: 10. ա/235բ-7բ: բ/237բ-43ա: գ/243բ-9ա: դ/չիք:

– 250ա-81բ Ցանկ եւ ցուցակ գլխաւոր եւ նշա­նա­ւոր բանից սրբոց մատենիցս... ի յուղղութիւն հես­տելոցն ի մէնջ ի յուղղափառացս – Ադամ անապա­կան էր ի ստունգանելն ապականացու եղեւ. Անանի, երես 94, համար 23... Օրհնելն ի Քրիստոս որպէս իմանի. Անանիայի, 30, 18:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

1աբ՝ տե՛ս ձեռ. 567, 5աբ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

286բ Ամենաբովանդակելւոյ եւ երանելւոյ բնու­թեան պատիւ եւ երկրպագութիւն, գոհութիւն եւ գո­վեստ անզրաւ յաւիտենիւ, որ ետ ինձ՝ նուաստիս, կա­րո­ղութիւն օրինակել զմատեանս զայսոսիկ, զի առանց նորա ոչ ինչ կարեմք առնել, որ ըստ ձայնի սրբոյ Աւե­տարանին ածէ անձրեւ ի վերա արդարոյ եւ մեղաւո­րաց, ընդ որս եւ ես՝ անարդիւն եւ թափուր յամենայն գործոց բարութեանց, հարկադրեցայ եւ հրամանա­կա­տար լինելով հոգեւոր ծնօղին իմոյ՝ սրբազնասուրբ եւ գերընտիր տեառն տեառն Կարապետի երանաշնորհ ե­պիսկոպոսի, որ է դէտ, հովանի եւ կառավարիչ ՀայոցՎրաստանից եւ գաղտելոց ի Տայս: Հրամանաւ նորին իւրն պիտոյանալով օրինակեցի մատեանս գաղտա­կանն տէր ՂունկիանոսսՏէր-Ստեփանեան, ամի Տեառն 1840 եւ հոկտեմբերի 15, ի յԱզղուր:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Աա՝ սեւով բոլորակի մէջ թա­գա­պսակ զինանշան, եզերագծով՝«[Печ. Ахалцых]ской [градской полиции]».

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ա[նա]նիա վ///, Ընդդէմ երկ[րա]բն[ա]կաց ///», Պհպ. Աա՝ «56/2751», «Հմր 220/25./», Պհպ. Բա՝ «1840 Մ[եսրոպ] եպիս[կո­պոս]», 140բ՝ «110+100= էջ 290», 281բ՝ «282+278=560, թղ. 280», Բ. փեղկի կազմաստառին՝ «163 168 2182/543»:

 

2752

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

 

ՌՄԽԸ. – 1799

ԳՐԻՉ՝ Յարութիւն: ՍՏԱՑՈՂ՝ Պօղոս Կաղզուանցի:

ԹԵՐԹ՝ 146. գրչի էջակալում՝ 1-291, որ է՝ 1ա-145ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԸx8+2: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ 1. եռա­մա­հիկ, 2. ցլի գլուխ, վերեւում հնգաթեւ աստղ, 3. թագակիր ար­ծիւ, 4. «GFA», 5. «HF», 6. եզրահատման հետեւանքով անըն­կա­­լելի այլ պատկերներ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,3x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (18,2x12,5. սահմանագծուած վարդագոյնով, ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ դրոշմա­զարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ. սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 1ա, 97բ: Զար­դագիր՝ թռչնագիր: Գոյն՝ կարմիր, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը եւ մէջքը մաշուած, քերծուած, ունի Ա. եւ Բ. փեղկերի հիմքին կարուած բաց վար­դա­գոյն մետաքսէ էջանիշ, թերթերին խոնաւութեան հետքեր, մանր անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-4ա Հին կտակարանն համեմատեալ ի նորս՝ Վանական վարդապետի. Օգնեա՛ Յիսուս – Արե­­­գակն՝ Տէր Յիսուս Քրիստոս, Արուսեակն՝ Յով­հան­նես... եւ Աթանաս. «Եւ այս կատարեցաւ»:

2. 4ա-6ա Հոմադրութիւն եկեղեցական. Յաղագս եօթանասուն աշակերտացն Տեառն, որք ըստ սփիւռս ընթացան – Դորոթէոս եպիսկոպոս Տիւրոսի՝ հնագոյն առն հեգեգեցի եւ մարտիրոսի եղելոյ... քան զիս եղեն ի Տէր, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

3. 6աբ Յաղագս երկտասան առաքելոց – Վսեմա­կան Դորոթէոս յիշատակումն առնէ եւ երկտասան առա­քելոցն նշանակելով... զայսոսիկ Դորոթէոս Հռո­մայեցի յիշատակաւ եթող:

4. 7ա Եպիփան այսպէս պատմէ – Պետրոս ի Հռոմ ի Ներօնէ կայսերէ... Ղուկաս ի Թեբաս Է.ադրունսն իւր մահուամբ»:

5. 7ա Թէ յորոց ազգաց էին առաքեալք – Պետրոս եւ Անդրէաս ի ցեղէն Նեփթաղիմի... Յովհաննէս ի ցեղէն Ղեւեայ:

6. 7ա Թէ յո՞ր լեզուս գրեցին զԱւետարանն – Մատթէոս եբրայեցերէն Մարկոս, հռոմայեցերէն՝ ի Պետրոսէ՝ ի Հռօմ քաղաքի, Ղուկաս եւ Յօհաննէս՝ յու­նարէն, եւ Յիսուսի այն իմոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

7. 7բ Ձայնից գիւտ ըստ փիլիսոփայից – Առաջին ի հիւսնական է... տասներրորդն ի հաւուոյ:

8. 7բ-8ա Բարսղի Կեսարու. Յաղագս ձայնից – Թէ՝ ուստի՞ գտան կամ յումմէ՞, զոր թարքմանեաց Ստե­փան­նոս փիլիսոփայ... ընդ ամենայն սուրբս ի Քրիս­տոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

9. 8ա-74ա Հարցմունք զանազանք, զոր ասացեալ է սուրբ վարդապետն Վանական եւ պատասխանք բարառնաբար

ա. 8ա-17բ Հարցմունք զանազանք, զոր ասացեալ է սուրբ վարդապետն Վանական, եւ պատասխանք բա­րառնաբար – Երկու աղան ի մի երկանս. մինն՝ առ­ցի եւ միւսն՝ թողցի... Պատասխանի. Ի Կանաի հարս­նիսն:

բ. 17բ-9բ Կարգ առաքելոցն. Օգնեա՛, Յիսուս – Հարցումն. Հնազանդեցոյցն յուսով: Պատասխանի. Աստուած ասաց. Արասցուք մարդ... եւ կին նորա՝ Թէոպէստիայ, եւ որդի մի՝ Կալեստիանոս:

գ. 19բ-20բ Կարգ գործոցն. Օգնեա՛, Յիսուս – Հար­ցումն. Զերեսն Նախավկային: Պատասխանի. Հռոմն ասել է, թէ զձեռն զերեսօքն անցոյց... եւ մօր նորա եւ իմոյ զոքանչն:

դ. 20բ-33բ Յարարածոցն դարագլուխք. Օգնեա՛, արարիչդ Աստուած – Յարեդ, Սերուք, Յայիր,Ան­տիո­քոս Քրիստոս եւ ի կատարման դարուն ոչինչ պիտոյ են... ԽԵ. շնչաբերութիւն արու անդրանկանն, որ է ոգեծնութիւն:

ե. 33բ-6ա Ելիցն Փիլոնի – Հարցումն. Ծնունդն է եւ ապա Ելքն: Պատասխանի. Ծննդեամբք աստիս եւ ապա մահուամբք... գարշելի եղեն, կոյսն սուրբ ոչ խո­տեցաւ:

զ. 36ա-7ա Առաջաբանութիւն Փիլոնի – Հար­ցումն. Յորում կատարեցաւ Փիլոն: Պատասխանի. Պրո­­խո­րոն ի Պատմոս, ի Ջահաւոր քաղաքի յիշել է... իսկ էգն ինն ամսեայն ՁԵ. (85), Է. ամսեանն ՂԵ. (95)...

է. 37բ-40ա Երեւեաց Փիլոնն – Հարցումն. Բան չոր­[ր]որդ. Պատասխանի. Ի սկզբան. Բ. այս են ծնունդք Նոյի... ի վերայ միջնաթիկանց իւրոց:

ը. 40ա-1ա Աստուածային օրինացն այլաբա­նու­թիւն – Հարցումն. Նախ[ախ]նամութիւն է յառաջ... ասել հաստատ գիտացէ՛ք ամէնքդ:

թ. 41ա-4բ Նախախնամութիւն Փիլոնի – Հար­ցումն. Նախախնամութիւն: Պատասխանի. նախահո­գու­թիւն... որք ասէին. Տապանն այն չափովն չէին լեալ:

ժ. 44բ-50բ Բարսեղ պահոց – Հարցումն. Պահոց գիրքն: Պատասխանի. Ի սատակելն Յուլիանոսի... Հար­ցումն. Բոնոսոս ասեն: Պատասխանի. Գազան է, որ զկոյն ձգէ եւ զորդորսն այրէ:

ժա. 51ա Հարցումն Վասն կուսութեան – Պա­տասխանի. Տէրն զայս ոչ եդ հարկաւ... թէ գործէ իւր չարութեան են, եւ զիս յիշեա՛:

ժբ. 51աբ Հարցումն. Ինն երանութիւնն – Պա­տաս­խանի. Ասեն, թէ ՄերկիւռիոսյԱթանասէ խնդրելի է... խորութիւն, անյայտութիւն, բարձրութիւն, անհասու­թիւն:

ժգ. 51բ-2բ Հարցումն. զԵրգս երգոցն – Պա­տաս­խանի. Պօղոս անուն ուսումնակից Նիւսացւոյ միայնա­կեաց լռէր... յանդիմանին այնու, որպէս Իսրայէլ մա­նա­նայիւն:

ժդ. 52բ-5ա Կարգ Աստուածաբանի – Հարցումն. Քրիստոս ծնեալ: Պատասխանի. Օծեալ, որ մարգարէքն ասէին... եւ համր եղեալ խափանեցաւ խորհուրդն:

ժե. 55ա-6բ Ի հօրն արձան – Հարցումն, որ են հայ­րապետք, որ մկրտութեան հօրն Աստուածաբանի հան­դիպեցան: Պատասխանի. Ղեւոնդ եւ Թաղի Յա­կոբ... եւ ետ նմա Ճ. (100) արծաթի անօթ եւ Շ. (500) երիվար եւ արձակեաց յԵրուսաղէմ:

ժզ. 56բ-60ա Ճառ Կլօդոնոսի – Կալդոնոս այր պարկեշտ եւ թեթեւամիտ, հոգացօղ աղքատաց կարգել Թէոդոս ոմն... Պատասխանի. Պահլաւ է Արշակունի, ուս­­տի սուրբն Գրիգոր է. նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

ժէ. 60բ-1ա Օձագիր է – Ես՝ Պօղոս, հալածիչ եկե­­ղեց­ւոյ զաւուրս բազումս... եւ տարողին եւ անահ կաց­ցէ ի մահուանէ շնորհիւն Աստուծոյ, որ է օրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

ժը. 61բ-71ա Պատմութիւն Աղբան, որ թարգմանի սպիտակ – Խոզ ի զենուլն զերծեալ փախեաւ... Պա­տասխանի. հաւատն ամբողջ եւ յոյսն հաստատ եւ սէրն ամբիծ եւ Քրիստոսի մարդասիրին փառք:

ժթ. 71ա-2ա Հարցումն. Մարդ ըստ քանւոյ – Ունի զկայացութիւն, Պատասխանի. Ըստ երից բարձրութիւն, խորութիւն, լայնութիւն... իսկ համբարձին զներ­կա­յումս ցուցանէ:

լ. 72ա-3բ Հարցումն. Քանի՞ թշնամի կայ մարդոյս – Պատասխանի. Գ. առաջինն է սատանայ... զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

լա. 73բ-4ա Հարցումն. Քրիստոս յետ մկրտու­թեանն պահոցն ի ձեռաց մարդոյ կերակուր կերաւ – Պատասխանի. Ի Կանայ հարսանիսն... այլ եւ մի նոյն Քրիստոս, որ ճաշակի յամենեցունց:

10. 74ա-5ա Քարոզ չարչարանացն Քրիստոսի Աս­տուծոյ մերոյ – Ասէ Պօղոս յԵբրայեցւոց գլուխ, թէ կտակ յետ մահու հաստատուն է... եւ զայլն ամենայն, որ վասն մեր կրեաց, որում փառք փրկչին Աստուծոյ մերոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

11. 75ա-6ա Ներբողեան ի սուրբ Աստուածածինն – Աստուածազարդ եւ լուսափայլ տօնախմբութեանց ամենեցուն սկիզբ եւ պատճառ տօնից... առաքեցաւ Գաբ­րիէլ հ[ր]եշտակ Աստուծոյ ի քաղաք մի Գալիլաց­ւոց:

12. 76ա-7բ Դաւանութիւն – Անեղ է Աստուած եւ անսկիզբն անհասական, անհանդուրժական, անպա­տում... եցոյց, թէ ամենայն սկզբանց արարիչ եւ ստեղ­ծօղ է:

13. 77բ-8բ Կրկին դաւանութիւն – Փառք փառաւո­րեալ միաբուն զօրութեանն... զոր այժմ յուսով նորո­գեաց զամենեսին ի փառս սուրբ Երրորդութեան. ամէն:

14. 78բ-83ա Յաղագս աւուրցն հնգից գիտելոյ տերունականաց

ա. 78բ-9բ Յաղագս աւուրցն հնգից գիտելոյ տե­րու­նականաց – Արդ, յորժամ կամիցիս գիտել, զԵ.(5) աւուրքս այս յղութեան Եղիսաբեթի առաջին... Դ. լինի ԺԴ. (14) երթ Է-Է. մնայ Է., որ է շաբաթ: Այսքան յաղագս առաջին աւուրն:

բ. 79բ-80բ Ասացուք եւ վասն երկրորդ աւուրն – Արդ, յայսմ օրէ թուեա՛ մինչեւ յաւետիս սուրբ Կուսին... որ է Զ. ամիս անսխալ, մինչ ի ապրիլի Է.: Այսքան յաղագս երկրորդին:

գ. 80բ Իսկ վասն երրորդ աւուրն սոյնպէս գիտեա՛ – Արդ, աստի մինչ ի ծնունդն Քրիստոսի թուեա՛... որ է Ե.շաբթի: Այսքան յաղագս երրորդին:

դ. 80բ-1ա Եկեսցուք եւ զչորրորդ օրն ցուցցուք, որ է Մկրտութիւն Քրիստոսի – Էր թուական ԵՃ.(500)եկի ՐՆԾ. (5450)... դեռ հինն լինի եւ ոչ նորն: Այս վասն չորրորդ աւուրն, զոր ասացաւ:

ե. 81ա-3ա Եկեսցուք եւ զԵ. երորդ աւուրն, որ է Խաչելութեանն – Իսկ ի Խաչելութեանն թուական... եւ զայլ անթիւ, որ ոչ համարեցան ի քաղաքն:

15. 83բ-4բ Գրիգորի Նարեկացւոյ ասացեալ. Վասն քահանայից վախճանի բան մխիթարական – Օրհնեալ է Աստուած եւ Հայր Տեառն մերոյ՝ Յիսուսի Քրիստոսի...

16. 84բ-6ա Վասն գովութեան ժրագլուխ կնոջն – Վասն է՛ր ասէ՝ Կին ժրագլուխ թէ ոք գտանիցէ, պա­տուական է... ի դրունս ողորմածաց եւ ի հրապարակս քաղաքաց: Այսքան գովութիւն է բարեպաշտ կնոջ թագաւորոց:

17. 86ա-8բ Զինչ է, որ ասէ Երեմիաս – Եթէ զերկին եւ զերկիր ես լնում, ասէ Տէր: Պատասխանի. Արդ, լնու զերկին եւ զերկիր... երրորդ՝ զի զայսպիսիս հաւատայր միտք մարդկային:

18. 88բ-91 Քարոզ վասն մեծատանն եւ Ղազարու [Բարդուղիմէոսի Մարաղացւոյ. ձեռ. 2264, 116բ-27բ] – Այր մի էր մեծատուն... Ասացեալ են իմաս­տունքն, թէ է ակն ինչ որ տպազիոն կոչի... զի մեծա­տունն ի կեանս յայս էր ի յաջ ձեռն՝ ի մեծութիւն եւ ի հեշտութիւն:

19. 91ա-2բ Ո՛վ մայր հոգեւոր, ունկընդիր լե՛ր եւ հնազանդ օրինացն Աստուծոյ – Որրէս ասէ իմաստ­նա­ցեալն յԱստուծոյ Սողոմոն... եւ անդրանիկ մեռելոց նոյն ինքն օրհնեալ եղիցի:

20. 92բ-3բ Յորդորակ հրեշտակաց – Աջն անեղին, եւ բազուկն հզօրին Որդին միածին... եւ Կայէն եւ Ներսէս հիւսն ի մէջ տապանակին:

21. 94ա-6ա Վասն որպիսութեան խոստով­ա­նա­հօրն առ խոստովանորդին – Նախ եւ առաջին՝ զի խոս­­տովանահայր, որ է հոգեւոր բժիշկ, պարտ է գի­տուն լինել... եւ դարձուցանել զնոսա ի գանձս Աս­տու­ծոյ. եւ Քրիստոսի մարդասիրին փառք յաւիտեանս. ամէն:

22. 96բ-7ա Եսայի ասէ՝ ելցի ծաղիկ յարմատոյ անտի – Իսկ ծաղիկ կոչի Քրիստոս, որպէս ասէ յԵրգսն. Ես ծաղիկ դաշտաց... որպէս ասէ՝ Ել ծաղիկ յար­մատոյ անտի. եւ Քրիստոս մարդասիրին փառք յաւիտեանս. ամէն:

23. 97բ-101բ Յօհաննէս վարդապետի Որոտնեց­ւոյ, մականուամբ Կանխեալ ի սէրն Յիսուսի, արա­րեալ մեկնութիւն Աւետարանին, ի բանն, որ ասէ. Եւ բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ. Յօհ. 1» – Առաջինն, զի ներտրամադրական բանս մեր ծնանելով ի մտաց. առանց մարմնոյ մերոյ... ամենամաքուր կու­սին յարգանդ նորա սուրբ զամենայն կատարելով: Յօրինակն այսչափ կար:

24. 101բ-102ա Ես առ Աստուած կարդացի, եւ լուաւ ինձ երեկոյիս, ի վաղորդեան եւ ի հասարակ աւուր – Երեկոյ կենցաղս, իսկ վաղորդայն յարութիւն համօրէն... իսկ միջօրէին աղօթեմք, զի յերկնից արքա­յութիւնն մտցուք:

25. 102ա ԺԲ. (12) եղանակաւ ամենայն քրիստո­նեայք մի են – Աստուած է ամենեցուն զընդ ստեղծ­ման... ԺԲ. (12), զի ամենեքեան ի յարեւելս երկիրպա­գանեմք:

26. 102բ-4ա Արդ, քննեսցուք, զի այժմ զզանազան վերակոչութիւնս անուանց քահանայական դասուց, թէ զորպիսի զօրութիւն գործոյ ըստ անուանցն նշանակէ – Բըժիշկ կոչին յաղագս արուեստաբար բժշկելոյն զոգիս մարդկան... զի սրբեալ սրտիւն տես­լեանն Աստուծոյ արժանասցին:

27. 104ա-5բ Պատճառք Սրբոյն Ստեփաննոսի Նա­խավկայի տօնին – Նախասարկաւագ, առաջին վկայ կոչեցաւ... զի Ստեփաննոս պսակ թարգմանի, որում եւ զձեզ պսակակիցս արասցէ Տէր. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

28. 106ա Եւ թիւք միահամուռք – Թիւք, չափք եւ կշիռ յոբելեան Ծ. (50) ամ է... եւ քանքար մի են թուովք: Այսքան վասն թուոց:

29. 106ա-9ա Այս է Է. խորհուրդ եկեղեցւոյ – Նախ մկրտութիւն. երկրորդ՝ դրոշմն... այսպէս եւ պահքն եւ ողորմութիւնն ոչ են ընդունելի առանց աղօթից, որ ջերմ սիրով առած մատուցանի. եւ Քրիստոսի փառք յաւի­տեանս. ամէն:

25. 30. 109բ-13ա Ի բանն, որ ասէ. Ի սկզբանէ էր Բանն եւ Բանն էր – Արդ, ասասցուք, թէ զինչ է սկիզբն եւ ի քանիս բաժանի... իսկ զբանն ստորոգեալ ի վե-րայ. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

31. 113ա-22ա Նորին քարոզ պաշտաման պա­տու­հասի, ի բանն Յովելայ. Փող հարէ՛ք ի Սիօն, սրբե­ցէ՛ք պահս, քարոզեցէ՛ք պաղատանս, ժողովեցէ՛ք – Փոփոխական է մարդոյ բնութիւն. երբեմն ի չար եւ երբեմն ի բարին... եւ այլն ամենայն խուլ եւ կոյր է. եւ Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյն իմոյ փառք յաւիտեանս:

32. 122ա-3բ Վասն Հոռոմ թուականին – Ամենայն թուականք ազգաց զառաջադրութիւն իւրեանց ցուցա­նեն... որպէս եւ մեք զխոստովանութիւն եւ զկարգս մեր պահեմք՝ ոչ ըստ հրէից:

33.123բ-5ա Վասն օծանօղ կանանցն – Ի մէջ վար­դապետաց զանազան են կարծիք վասն օծանող կա­նանց... այլ ի մարմին ոչ փոխեաց, զի անկուսական էր:

34. 125ա-34ա Բաղդատութիւն չորից աւետարան­չաց չորից կենդանեաց – Արդ, չորք կենդանիքն, զոր ետես Եզեկիէլ... եւ ոչ թէ գողացեալ, զի գողն ոչ ծալէր զվարշամակն զմռսեալ:

35. 134աբ Յաղագս ճանաչման Աստուծոյ (տե՛ս Գր. Տաթեւացի, Գիրք հարցմանց, ձեռ. 921, 14բ-5բ) – Հարցումն. Որքան ճանաչումն Աստուծոյ: Պատաս­խանի. Վասն ճանաչման իւր Աստուած կազմեաց կրկին կեր­պիւ օրինակս... եւ միջնորդութիւն անհնար է ի կեանս այս:

36. 134բ-5բ Յաղագս աստուածաբանութեան եղա­նակաց (տե՛ս Պետրոս Հռոմկլայեցի, Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանութեան, ձեռ. 129, 28բ-31բ) – Հարցումն. Ո՞րքան է եղանակ աստուածաբա­նու­թեան: Պատասխանի. Չորս... չոր[ր]որդ հրեշտակն անփոփոխ է, եւ հոգին փոփոխական:

37. 135բ-6բ Յաղագս անուան ամսոցն – Իսկ թէ զի՞նչ է անուն ամսոյն, որ կոչեմք... որ ասէ. «Իբրեւ լցան աւուրք պաշտամանն, գնաց Զաքարիայ ի տունն»:

38. 136բ-7ա Յատկութիւն աղին, թէ դուք էք աղ երկ­րի – Նախ, թէ զի աղն հաստատութիւն է յերկրի... այս­քան բաւ շնորհօք Տեառն մերոյ՝ Յիսուսի Քրիս­տո­սի... ամէն:

39. 137ա Ներբողեան սուրբ Աստուածածնի – Ո՛վ ամենասրբուհի Աստուածածին, պարծանք կուսու­թեան... եւ զուղղափառ դաւանօղքս առաջի Որդւոյ քո եւ Աստուծոյն մեր... ամէն:

40. 137բ-8ա Յաղագս խորհրդոյ Խաչին – Քանզի Խաչին խորհուրդ ի ստեղծման չորեքծագեան տիեզե­րաց... եւ թողութիւն մեղաց ի փառս քո, Աստուա՛ծ:

41. 138բ-40բ Յաղագս առաքինութեան – Տեսակ առա­քինութեան Գ. են. պահք, աղօթք, ողորմութիւն... եւ վաթսնաւուր եւ հարիւրաւոր ի փառս Քրիստոսի:

42. 140բ-1ա Ժողովեսցէ զցորեանն ի շտեմա­րանս, եւ զյարդն այրեսցէ անշէջ հրով – Յարդն հա­մեմատէ մեղաւորաց բազում կերպիւ... որով փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս Աստուած մեր. ամէն:

43. 141ա-5ա Արթուն կացէ՛ք, զի ոչ գիտէք (տե՛ս ձեռ. 605, 82ա-90ա) – Նախախնամութիւնն Աստուծոյ եւ բարերարութիւնն յամենայն ժամ յայտնի է... զի արժանի լիցուք հասանել մասին ժառանգութեան սրբոցն ի լոյս. եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 145բ-6ա Ցանկ գրքոյս գլխաւոր իրաց, դա­սաւորեալ ըստ այբ[բ]ենական կարգի՝ առ ի դիւրաւ գտանել զիր ինչ ի յորոնելն, աշխատասիրեալ Պօղոս եւեթ քահանայէ՝ եղբօրորդւոյ տեառն Զաքարիայ ազգասեր եւ բարեկարգ վսեմափառ պատրիարգի մեծի Պօլսոյ– Աւետարանչաց սրբոցն չորից յորոց լեզուաւ գրելն 13... Ք. Քրիստոսի Մկրտութեանն 146, Օձագրի 120:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

4աՈ՛վ եղբայր, թէ քեզ հաճոյ թուի՝ դու փոխեա՛, ապա թէ ոչ՝ զիս մի՛ պարսաւեր, զի եւ ես սիրեցի եւ գրե­ցի, յիշեալ եւ փառաւորեալ Վանական վարդա­պետն, որ սադարեաց զսա առ ի յօգուտ թերավար­ժիցս:

72ա յիշեսջիք զեղկելիս՝ սիրօղ բանիս:

145բ (խորագրի վերջում) Եւ արդ, որք վայելէք ի հոգեշահ բանից սրբոյ մատենիս, աղաչեմ յիշել ի մա­քուր մաղթանս ձեր միով Հայր մերիւ ի Տէր. ի թուին ՌՄԽԸ. (1799) եւ յունվարի Ա. ին:

145ա Շնորհիւ ամենասուրբ Երրորդութեանն յանկ ելեալ աւարտեցաւ հոգեշահ մատեանս այս ձեռամբ Յա­րութիւն նօտարիս, որդւոյ՝ ԵղիայիԹամզարացւոյ, յաշակերտէ Մեսրօպեան Թէոդոս դպրի աւագ՝ Եւսա­րի, ի վայելումն տէր Պօղոս քահանայի եղբօրորդւոյ՝ սրբազան պատրիարգի տեառն Զաքարիա:

145բ Փառք անեղին ողորմութեան

եւ գերաբուն իմաստութեան,

անբաւ, անհուն աստուածութեան

եւ համագոյ Երրորդութեան,

եւ որ հասոյց այժմ ի վախճան

գաղափարել զայս սուրբ մատեան՝

միջնորդութեամբ մօր գթութեան՝

ծնողի Բանին աստուածութեան:

Արդեամբք գոյիւք տէր Պօղոսի՝

բնիկ տեղեաւ Կաղզըվանցի,

եղբօրորդի ազգասիրի՝

Զաքարիայ տեառն վեհի

եւ բարեկարգ պատրիարգի

Բիւզանդիոյ մեծ քաղաքի,

որ ի վերայ հայոցս ազգի

ուղղադաւան Լուսաւորչի,

զոր տաժանմամբ մեծաւ գտեալ՝

որում վաղուց էր ցանկացեալ,

ի լոյս ածման պատճառ եղեալ

եւ յիշատակ իւր իսկ թողեալ:

Որք ստանայք զայս գանձ ծածկեալ՝

յիշէ՛ք յաղօթս առ Տէր կանխեալ

զտէր Պօղոսս մեղսաներկեալ,

որ աղօթից ձեր կարօտեալ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

146բ (1809թ., նոտրգիր) Եղբօրորդի տէր Պօղոսէ շնորհեալ վէքիլ Կիրակոս շնորհապերճ րափունւոյ: Աս­տուած բարի վայելումն տացէ. ամէն. ի ՌՄԾԸ. (1809), օգոստոսի Է.:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Աա սեւով բոլորակի մէջ թագա­պսակ զինանշան, եզերագծով՝«Печ. Ахалцыхс[кой] град]ской полиции», 146բ՝ «Քրիստոսի ծառայ Տէր Պօ­­ղոս» 1785:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Վանական վար­դա­պ­ետի Համեմատութիւն Հին Կտակարանի», Պհպ. Աա՝ «Հմր 189/24», Պհպ. Աա՝ «103/2752», Պհպ. Աա՝ «ԺԸ. Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», Պհպ. Աա՝ «ՌՄԾԸ[.]-1809 Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

2753

ՍՈԱՒԷ, ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԱՐՄԱ՞Շ

ՌՄՀԶ.–1827՞

ԳՐԻ՞Չ, ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Յօհաննէս Կարապետեան:

ԹԵՐԹ՝ 117. չգրուած՝ 1բ, 116բ-117բ: ՊՐԱԿ՝ 1-12x10 (2, 4, 6՝ 12, 3, 5՝ 8, 7՝ 9, 12՝ 6): ՆԻՒԹ՝ կապտաւուն թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ հրեշտակի պատկեր, «FI»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,7x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (19x13,8. սահմանագծուած մատիտով): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 29: ԿԱԶՄ՝ շագանա­կա­գոյն կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը դեղնաւուն թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը փոքր-ինչ մաշուած, թեր­թե­րի վրայ խոնաւութեան, սնկի հետքեր, թ. 1՝ ստորին եզրը 3սմ չափով պատռուած. ներդիր՝ ձեռագրի վիճակը եւ պարու­նա­կութիւնը բնորոշող քարտ-թերթ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-116ա [Սոաւէ, Հոգեբանութիւն]

Տե՛ս ձեռ. 2591, 1ա-139ա: 1ա [Տիտղ.] Սոաւէի հոգեբա­նու­թիւն. իտալական բնագրէ փոխեալ է հայ ի Պրուսացի տի­րացու Յօհաննէս մեծիմաստ դպրէ Տէր-Կարապետեան: Թարգ­մանեալ ի 1827 թուականի, ի վանս Սուրբ Աստուա­ծա­ծին, որ յԱրմաշ: Նխբ./2ա-3ա: I/3բ-53բ: 1/3բ-14բ: 2/14բ-53բ: II/53բ-81ա: 1/54ա-61ա: 2/61ա-81ա: III/81ա-102ա: ա/81բ-4ա: բ/84ա-7ա: գ/87ա-95բ: դ/95բ-8բ: ե/98բ-100բ: զ/100բ-2ա: IV/102ա-8ա: ա/102բ-4բ: բ/104բ-8ա:

Ունի՝

108ա-16ա Ծանօթութիւնք. Ուր եդեալքն յետ թուա­նշա­նաց կրկին գաւազանաձեւ գծիւք II հեղինակին են, իսկ առանց նշանաց եդեալքն ի մէնջ յաւելան. 1: Բացատրութիւն այսր կարծեաց լիով նշանակի... 48. II. զառաջինն համարէին հինգ եւեթ... մետասան ժամս եւ ի քանի մի վայրկեանս: Վախճան:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԹԱՐԳՄԱՆՉԻ

Տե՛ս Տիտղ. 1ա:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Հոգեբանութիւն Սուաւէի Գաղղիացւոյ», Պհպ. Աա «115/2753», 1ա՝ «Մ[ես­րոպ] եպիս[կոպոս]»:

2754

ՆԷՈՓԻՏՈՍ ԱԲԵՂԱՅ, ԳԻՐՔ ՃԱԿԱՏԱՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ

ԿԱՐԻ՞Ն

ՌՄՀԲ. –1823

ԳՐԻՉ՝ Մարտիրոս (աշակերտ Գրիգորի Շէքէրճեան): ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ արքեպս.:

ԹԵՐԹ՝ 73. չգրուած՝ 1բ, 3բ, 72ա-73բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Էx12 (Ա՝ 9, Դ՝ 10, Է՝ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ 1. «LL». ոճաւորուած նախշազարդ. 2. «ЕЕ». 3. անընկալելի: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,5x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x11. սահմա­նա­գծուած կարմրով, ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 27: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ կարմրաւուն մետաքս, աս­տառը՝ ստուարաթուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյն՝ վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը փոքր-ինչ մա­շուած, վրան իւղի հետքեր, մէջքի մետաքսը ստորին եզրում հիմ­քից անջատ. թերթերին խոնաւութեան, թանաքի հետքեր, թ. 3, 25՝ ցեցի անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Նէոփիտոս. Գիրք ճակատամարտութեան]

Տե՛ս ձեռ. 935, 4ա-79բ: Գիրք/1ա: Յառաջ./2ա-3ա: ա/4ա-17բ: բ/17բ-27ա: գ/27ա-39ա: դ/39ա-68բ: Յայտարարու­թիւն/69աբ: Ցանկ/70ա-71բ («Ցանկ մատենիս. Ազգն հրէից ի սուրբ գրոց շուն եւ խոզ կոչի 3... Քրիստոս է ճշմարիտ Որդի Աստուծոյ 104»):

Ծնթ. Լս.-ներում սուրբգրային տեղիների նշումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Գաղափարեալ ի վայելս երջանկափայլ մեծի րաբունապետի՝ տեառն Կարապետ առաքելաշաւիղ սրբազան արքեպիսկոպոսի եւ աստուածակարգ ծայ­րա­գոյն վերատեսչի Կարնոյ մայրաքաղաքի եւ այլոց: Ի նորուն սրբազնութենէ հաստատեալ ի մայր դպրատան: Գրչութեամբ Շէքէրճեան նուաստ Գրիգոր յետին ման­կավարժի ձեռնասուն եւ մտերիմ Մարտիրոս աշակեր­տի: Ի 1823 ամի Տեառն, ի յօգոստոս 7:

3ա Ամենախոնարհս ի մէջ կրօնաւորացն՝ Նէոփի­տոս:

4ա Սուրբ Հոգի Աստուած

Օգնեա՛ ինձ՝ տկարիս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՉԻ

Տե՛ս Բովանդակութիւն՝ 1ա (ձեռ. 935, 4ա):

Տե՛ս Բովանդակութիւն՝ 69աբ (ձեռ. 935, 79աբ):

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Ա. կազմաստառին՝ բոլորակ, անըն­թեռ­նելի:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ճակատամար­տու­թեան գի[ր]ք», Ա. կազմաստառ՝ «Ունի միկրո­­ֆիլմ», Ա. կազմաստառ՝ «Հմր 16/90./», 1ա՝ «119/2754», «Մ[ես­րոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. կազմաստառին՝ «Ի յայ շթեալ պտ»:

2755

ՆԷՈՓԻՏՈՍ ԱԲԵՂԱՅ, ԳԻՐՔ ՃԱԿԱՏԱՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ

ԵԱ՞Շ

ՌՄԾԷ.– 180՞8 կամ յետոյ

ԳՐԻ՞Չ, ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Նէրսէս Յարութիւնեան:

ԹԵՐԹ՝ 61. չգրուած՝ 1բ, 3բ, 61ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-Եx12 (Ա, Բ՝ 11, Ե՝ 14)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ 1. «AG», 2. ան­բաշ էգ առիւծ, 3. անընկալելի: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,1x17: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,8x11,4, ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ շղագրա­նման նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 35 (երբեմն՝ 28): ԿԱԶՄ՝ ծաղ­կա­­թուղթ, մէջքը եւ եզրերը՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուա­­րաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ դե­ղին:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր, թռչնա­գիծ-ծաղկագիր՝ 61ա (Սահակ), կենդանագիր, հանգուցագիր: Գոյն՝ կարմիր, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը փոքր-ինչ մաշուած, թեր­թերի վրայ խոնաւութեան հետքեր, 8ա՝ վերին մասում գրադաշ­տի վրայ (13 տող) այլ կարկատան-թուղթ փակցուած, թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով որոշ թերթերի գրադաշտը մգա­ցած, տեղ-տեղ ցեցի անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-60բ [Նէոփիտոս. Գիրք ճակատամարտու­թեան]

Տե՛ս ձեռ. 935, 4ա-78բ: Գիրք/չիք: Յռջբ./2ա-3ա: ա/4ա-15ա: բ/15բ-22բ: գ/22բ-32ա: դ/32ա-57բ: Յյտր./58աբ: Գովա­սա­նութիւն/չիք: Ցանկ/59ա-60բ:

Ծնթ. Լս.-ներում սուրբգրային տեղիների նշումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

3ա Ամենախոնարհս ի մէջ կրօնաւորաց Նէոփիտոս:

4ա Սուրբ Հոգի Աստուած, օգնեա՛ ինձ՝ տկարիս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՉԻ

Տե՛ս Բովանդակութիւն 58աբ (ձեռ. 935, 79աբ):

60բ Վերջ բոլոր գրոցս ճակատամարտութեան կո­չե­ցելոյ Նէոփիտոս: Ի Հին եւ ի Նոր կտակարանացն ունի 758 վկայութիւնս:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝1ա՝ սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զի­­նանշան, եզերագծով՝ «[Печ. Ахалцыхской град­ской полиции]» (անընթեռնելի):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ճակատամար­տութիւն (2)», Ա. կազմաստառ՝ «Ունի միկրոֆիլմ», 1ա՝ «Հմր 16/73», «120/2755», 1ա՝ «1808 Մ[եսրոպ] եպիս­[կո­պոս]», 1ա՝ «Նէոփիտոս աբեղայի երբեմն րաբուն­ւոյ»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Կազմի Բ. փեղկ՝ Միքայէլ:

2756

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

ՍՈՒՐԲ ՎԱՍԻԼԻ ՎԱՆՔ

ԺԳ. դար

ԳՐԻՉ՝ Ռստակէս: ՄԵԿԵՆԱՍ՝ Վարդեմայր (Վարդենի) Կող­բա­ցի (մայր գրչի): ՍՏԱՑՈՂ՝ Սուրբ Վասիլի վանք: ԿԱԶՄՈՂ՝ Աբ­րա­համ (տե՛ս ձեռ. 2784):

ԹԵՐԹ՝ 108+1 (կրկն.՝ թ. 76): ՊՐԱԿ՝ ԻԴ-ԼԷx8 (ԻԴ՝ 6, ԼԳ՝ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,8x16,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (19,3x12,3): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ ծաղկա­թուղթ, մէջքը՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտ ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա, Բ, Գ+Դ, Ե, Զ, սպիտակ թուղթ, Պհպ. Գ եւ Ե՝ մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 3ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը եւ մէջքը մաշուած. սկզբից թերի՝ սա շարունակութիւնն է Հմր 2784 ձեռագրի (տե՛ս. նաեւ աստ Պհպ. Աա՝ ծնթ. Լ. Խաչիկեանի), թերի է նաեւ վերջից, թ. 32-33ի, 38-39ի, 70-71ի միջեւ թերթեր ընկած. թանաքի թթուայ­նու­թեան հետեւանքով գրադաշտը փոքր-ինչ մգացած, թերթերին խո­նաւութան, խունացման եւ թանաքի հետքեր, թերթերի ստորին մասերում ցեցի բազմաթիւ անցքեր, ներքին եւ արտաքին լս.-ներում, ստորին եզրերին եւ տեղ-տեղ գրադաշտի վրայ այլ՝ սպի­­­տակթղթով նորոգումներ. թ. 76գդ՝ հիմքից պոկուած. որոշ թեր­­թե­րի վրայ այբուբենի կարգով՝ տառերով անկանոն թեր­թա­կա­լում:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-3բ ԺԷ. [Երանելւոյն Յակովբայ Սրճեոյ եպիս­կոպոսի ի յարութիւնն Ղազարու ասացեալ ներ­բո­ղեան՝ձեռ. 2784, 154բ] – /// ինքն՝ Հայրն, կա­մակից է նո­րա յամենայն ի գործս իւր... եւ գթա՛ ի գինս արեան քո ի համաւրէն քրիստոնեայսս. եւ քեզ փա՜ռք յաւի­տեան:

2. 3բ-11բ ԺԸ. Երանելւոյն աբբայ Եփրեմի Խորին Ասորւոյ՝ Ներբողեան ասացեալ ի գալուստ փրկչին յԵրուսաղէմ – Աղբեւր կենաց, յորմէ արբին մեռեալք... եւ պատիւ հանդերձական Հարբդ եւ ճշմարիտ Սուրբ Հոգւովդ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

3. 12ա-31ա ԺԹ. Տեառն Զաքարիայի Հայոց կա­թո­ղիկոսի ասացեալ՝ Ի չարչարանս փրկչին – Երէկ զմեծի եւ զհրաշափառ հինգշաբաթուն... յորում աւուր բանք սպառին ամենեցուն, եւ գործք թագաւորեն:

4. 31բ-45բ Ի. Տեառն Զաքարիայի Հայոց կաթողի­կոսի ասացեալ՝ Յաւուր մեծի շաբաթուն – Յերիկեան ի գնացելում ժամու աւուրն... 32բ «...ապ[ա] թէ նշան ինչ թագաւորի///», 38բ «...եւ նոքա ի հրոյն առնուն զգոյն եւ զտիպ եւ ատրաշիկանան, եւ ի///» (շար. թափ., հմմտ. Զաքարիա կաթողիկոս Ձագեցի, Ճառք, Վե­նետիկ, 1995, էջ 300-341) վայել է փառք, իշխա­նու­թիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտե­նից. ամէն:

5. 45բ-50ա ԻԱ. Սրբոյն Եղիշայի Հայոց վարդա­պե­տի ասացեալ՝ Յաղագս ահաւուր եւ սուրբ Յա­րու­թեանն Տեառն – Արդ, յոյժ սիրեմ զտեղին եւ ոչ կամիմ հեռանալ ի դրացն գերեզմանին... վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտե[ան]:

6. 50բ-6բ ԻԲ. Երանելւոյն Տեառն Յովհաննու Ոս­կե­բերանի Կոստանտինուպաւլսի եպիսկոպոսա­պե­տի ասացեալ՝ Ի թերահաւատութիւն Թովմասու ի Նո­րում կիւրակէին – Ահա դարձեալ տաւն, ահա դարձեալ փրկութիւն ոգւոց... արդ, մատիցուք այսուհետեւ մաք­րապէս սրբութեամբ՝ ընդունելով զՏէրն մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

7. 56բ-9բ ԻԳ. Ի մեծի աւուր Համբարձման Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ասացեալ Եւսեբէ եպիս­կո­պոսի Աղէքսանդրու – Ահաւասաիկ կատարեցաւ, զոր ինչ մարգարեացան վասն իմ... ընդ որում եւ որով Հաւր եւ Հոգւոյն Սրբոյ փառք, պատիւ եւ իշխանութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

8. 60ա-3բ ԻԴ. Ի մեծի աւուր Պենտակոստէին՝ Սրբոյն Կիւրղի Երուսաղեմի հայրապետի ասացեալ – Շնորհք հոգեւորք ճշմարտիւ պիտոյ են... այղ իւրաքանչիւր զանձինս պատրաստեսցեն առ յ[ը]նդու­նե­լութիւն երկնաւոր շնորհացն:

9. 63բ-6ա ԻԵ. Յաղագս տապանակի, որ ի Կա­րիա­թիարիմ – Եւ խաւսեցաւ Տէր ընդ Մովսէսի... եւ արար Մովսէս՝ որպէս պատուիրեաց նմա Աստուած:

10. 66ա-70բ ԻԶ. Սրբոյն աբբայ Եփրեմի ասա­ցեալ՝ Յայղակերպութիւնն Տեառն – Յերկրէ հունձք եւ ուրախութիւն, յայգւոյ պտուղք անթիւք... 70բ «...մի Մովսէսի եւ մի Եղիայի ///» (շար. թափ., տե՛ս Եփրեմի մատենագրութիւն, Դ., էջ 63-68):

11. 71ա-4ա [Ճառ ընդդէմ Արիոսի. տե՛ս Յիշտ. թրգմ.՝ 74ա] – /// թե ոչ էր Աստուած, Գաբրիէղ ու՞մ հրամայէր, եթէ ոչ էր մարմին ի մսուր ո՞վ եդաւ... խոստովանի եւ փառաւորէ զսուրբ զԵրրորդութիւնն եւ զմի աստուածութիւնն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից:

–Յիշ. թարգմ. 74ա (1023 թ., բոլորգիր) Ի չորեք հարիւր յեւթանասուն եւ յերկու թուականութեանս հայոց (1023) թարգմանեցաւ ճառս ի յունականէն ի հայս, ի խնդրոյ ուսումնասիրի Դաւթի Խաղախորթի: Եւ է ընդդէմ Արիոսի, որ արարած ասէր զՈրդի եւ ո՛չ ի բնութենէ Հաւր, այսու բանիւք նա կործանի եւ ի յեր­կիր իսկ անի (=անկանի): Նոյն եւ Եվտիքէ, որ առ աչաւք ասաց զմարմնաւորութիւն Որդւոյն Աստուծոյ, եւ նա կործանեալ կարկի եւ ափ ի բերան խայտառակի. եւ՝ որք զնոցին մոլեգնին եւ յամառին մոլեգնաբար եւ լրբութեամբ:

Տե՛ս Ե-ԺԲ. դդ-ի յիշ-ք, էջ 83՝ առել է Հմր 995 ձեռ-ի 504բ էջից, որ տարբեր շարադրանք է:

12. 74բ-81ա ԻԷ.Սրբոյն Յակովբայ Սրճեցւոյ ասացեալ Ճառ ներբողեան ի ննջումն Սրբոյ Աս­տուա­ծածնին եւ միշտ կուսին Մարիամու – Որդի Աստուծոյ, որ սիրով քո խոնարհեցար եւ իջեր յերկիր... աւրհիւնութիւն եւ փառք Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

13. 81բ-5բ ԻԸ. Պատուական ննջումն ամենա­սրբուհւոյ Աստուածածնին՝ մաւրն Տեառն մերոյ – Պարտ եւ արժան է գիտել զգրեալ զսքանչելիսն... եւ ի փառաւոր փոխումնն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեան:

14. 86ա-8բ ԻԹ. Ի Նաւակատիս սուրբ եւ կաթո­ղի­կէ եկեղեցւոյ, ասացեալ երանելւոյն Կիւրղի Երուսա­ղէմի հայրապետի – Յաղագս սուրբ եւ կաթուղիկէ եկեղեցւոյ մարթ եւ պատշաճ էր բազում ինչ ասել... եւ գոհութեամբ փառս հանցուք ամենասուրբ Երրորդու­թեանն՝ Հաւր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

15. 88բ-92բ Լ. Յովհաննու Ոսկեբերանի ասա­ցեալ՝ Ի խաչն տերունական – Մի՛ ոք այսուհետեւ ամաւթ համարեսցի զպարկեշտ նշանն փրկութեան... խոնարհեցուցեալ զպարանոցս, ամենեքեան երկիր պագցուք սուրբ Երրորդութեանն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

16. 92ա-6ա ԼԱ. Յաղագս երեւման խաչին ի լեառնն Վարագ – Ընդ ժամանակս հայրապետու­թեանն տեառն Ներսէսի Մեծի... փառաւորելով զամե­նա­սուրբ զԵրրորդութիւնն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

17. 96ա-102ա ԼԲ. Գիւտ Սուրբ Խաչին յԵրուսաղէմ՝ ի ձեռն դշխոյին Հեղինեայ – Եւ եղեւ ի ժամանակին յայնմիկ ի թագաւորելն Կոստանտիանոսի... որում փառք եւ զաւրութիւն յաւիտեանս. ամէն:

18. 102ա-3բ ԼԳ. Գիւտ բեւեռաց Սրբոյ Խաչին – Երա­նելին Հեղինէ, լցեալ հաւատովքն որ առ Աս­տուած... որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

19. 103բ-8բ ԼԴ. Պատմութիւն սրբոյ առաքելոյն Թադդեոսի՝ յաղագս առաջին գիւտին յԵրուսաղէմ, յաւուրս Յակովբու եղբաւրն Տեառն – Եւ արդ, պատ­մե­ցից ձեզ յաղագս սրբոյ Խաչին... զի յամենեցունց փառաւորի ամենասուրբ Երրորդութիւնն այժմ եւ յաւիտեան:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

3բ Յիսուս Քրիստո՛ս, բարերար եւ բարեգործաւղ, բարեգութ, որ արարեր այսաւր հրաշալի ձայնիւ քո յա­րու­թիւն Ղազարու եւ ցուցեր նովաւ զյարութիւն ամե­նայն ծագաց երկրի, յորժամ գաս, ճշմարի՛տդ Աս­տուած, ի մէջ աստուածացելոց քոց սրբոց, ողորմեա՛ մեծաւ ողորմութեամբ քո Վարդենէ հոգւոյն եւ գթա՛ ի գինս արեան քո՝ ի համաւրէն քրիստոնեայսս. եւ քեզ փառք յաւիտեան:

11բ Բարեբանեալ սուրբ թագաւո՛ր ի վերնական հրեղէն զաւրաց եւ ի համասեռս զգալի բանականացս եւ յանբան տարերաց, ողորմեա՛ Վարդեմաւրն՝ յորժամ գաս էականդ փառաւք. եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

31ա Տէր Յիսուս Քրիստո՛ս, Աստուած անպարագրե­լի եւ անհաս, ողորմեա՛ Վարդեմաւրն, որ կայ հան­գու­ցեալ առ դուրս ՍրբոյՎասլի, յորոյ անուն այսմ ննջե­ցելոյ այս սուրբ կտակս գրեցաւ՝ ընծայ ՍուրբՎասլիս, սակս փրկութեան հոգւոյ նորա: Այղ եւ աղա­չեմ զսուրբ քահանայսդ եւ զաստուածասէր տանու­տեարքդ, եւ զբնաւին հաւատացեալսդ, զմարսդ սուրբ, հանդերձ երկիւղած սուրբ զաւակաւք, որ յայսմ հրա­շագործ եւ փրկութիւնաբեր աւուրս ժողովեալ էք ի գաւիթ Սրբոյ Վասլիս, թողութիւն մեղաց հայցեցէ՛ք սրտի մտաւք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ Վարդե­մաւրն հոգւոյ, որ եւ զձերն թողու Քրիստոս ի հանդեր­ձեալ գալըստեանն իւրոյ, յորում աւուր գայ ի դատել զկենդանիս եւ զմե­ռեալս, յորում աւուր բանք սպառին ամենեցուն եւ գործք թագաւորեն:

45բ Յիսուս Քրիստո՛ս՝ Որդի՛ Աստուծոյ կենդանւոյ եւ կենդանարար բնաւին հաւատացելոց քոց, ողորմեա՛ Վարդեմաւրն հոգւոյն՝ քո սուրբ թաղմամբն եւ հրաշա­լի յարութեամբդ, եւ յարութիւն կենաց շնորհեա՛ նմա ի միւսանգամ գալըստեան քո. եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

50ա Յարութեամբ քո, Քրիստո՛ս, յարութիւն կենաց արա՛ Վարդեմաւրն. ամէն:

56բ Յամենայնի ողորմած եւ մարդասէր Քրիստո՛ս Աստուած մեր, ողորմեա՛ Վարդեմաւրն եւ զաւակաց նորա. եւ քեզ փառք, թագաւո՛ր Քրիստոս:

59բ Յիսո՛ւս, լոյս փառացն Հաւր, որ այսաւր համ­բարձար հայրենին քո փառաւք, ողորմեա՛ Վարդեմաւրն եւ Սիմեովնի:

Ծնթ. Ենթադրելի է, որ Սիմէոնը Վարդեմօր ամուսինն է:

63բ Հոգի՛ Աստուծոյ, Աստուա՛ծ ճշմարիտ, որ այսաւր հանգեար յառաքեալսն ի սուրբ վերնատանն, ողորմեա՛ մեծաւ ողորմութեամբ քո Վարդեմաւրն հոգ­ւոյ եւ հա՛ն մասն եւ բաժին ընդ սուրբս քո, եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

66ա Որ բազմահրաշ իմաստութեամբ զարդարեցեր, Քրիստո՛ս Աստուած, զտապանակ ուխտիս, որ բերէ խորհրդաբար համեմատութեամբ զսուրբ կոյսն Աս­տուա­ծածին, յորում տաղաւարեցար Աստուածդ Բան, ողորմեա՛ ՎարդեմաւրԿողբացւոյ, որ եւ տարաշխա­հիկ մեռաւ եւ թաղեցաւ ի դուռն Սրբոյ Վասլիս:

74ա Քրիստո՛ս, Որդի՛ Աստուծոյ, որ այսաւր արտա­փայլեցեր զանճառելի զլոյս աստուածութեանդ քո ի Թաբովր լերինն, ողորմեա՛ Կողբացի Վարդեմաւրն հոգ­­ւոյ եւ հա՛ն նմա մասն ընդ սուրբս քո. եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

81ա Սուրբ եւ անարատ ծնողի քո բարեխաւսու­թեամբ ողորմեա՛, Քրիստո՛ս Աստուած, Վարդենէ հոգ­ւոյն:

85բ Բարեխաւս զքեզ ունիմք, սուրբ Աստուա­ծա­ծի՛ն, առ որդիդ քո միածին, վասն մեր եւ վասն հոգ­ւոց մեր ննջեցելոցն, յորժամ փողն գոչէ, եւ հրեշտակք եւ հրեշտակապետք եւ սերովբէքն սարսեալ դողան, եւ մեռեալքն ի Քրիստոս յարիցեն. դու յայնմ աւուր լե՛ր մեր ապաւէն եւ հայցեա՛ ողորմութիւն մեզ ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որք հաւատով խնդրեմք ի քէն:

88բ Ընկա՛լ, Քրիստո՛ս Աստուած, զՎարդեմաւր հոգին ի յարկսդ յաւիտենական, ուր ուրախան[ան] ամե­նայն ընտրեալք քո:

92բ Խաչիւ քո, կենսատու Քրիստո՛ս Աստուած, ողորմեա՛ Վարդեմաւրն եւ թո՛ղ զամենայն զյանցանս նորա, եւ սուրբ խաչին լուսով՝ յորժամ յարեւելից լու­սա­ծագիս դու անճառ հրաշիւք, լուսաւորեա՛ զհոգի Վար­դեմաւրն եւ զզաւակաց նորա, զի քեզ փառս վերառաքեսցուք:

96ա Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ նշանին բարե­խաւսութեամբ, յորում հեղեր զաստուածային արիւնդ ի փրկութիւն հաւատացելոց քոց, ողորմեա՛ Վարդե­մաւրն եւ զաւակաց նորա:

108բ Աստուածընկալ սրբոյ խաչի քո բարեխաւսու­թեամբ եւ սուրբ Աստուածածնին բարեխաւսութեամբ ողորմեա՛, Քրիստո՛ս Աստուած, Վարդեմաւրն, յորոյ անուն գիրքս գրեցաւ, եւ հա՛ն մասն եւ բաժին ընդ սուրբս քո:

Ծնթ. 31ա, 59բ, 66ա, 74ա, 96ա էջերի յիշ-ները տե՛ս ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 211-2 (էջ 211 ծնթ. «Այս կարգի յիշատակարաններ կան նաեւ 3ա, 11ա, 85բ, 92ա, 96ա եւ այլ էջերում»): Առանց բացատրութեան յիշ-ները դրել է 1239ի ներքոյ. նախորդը (էջ 210-11) 988 թ. գրուած Հմր 8906 ձեռ-ի 1239 թ. վերակազմող Տիրատուր Կողբացու 175բ էջի յիշ-նն է. այս՝ 2756ի եւ 8906ի միակ ընդհանուրը սրա ստացողի եւ նրա վերակազմողի Կող­բա­ցի լինելն է: Էջ 212 նկատի ունենալով Հմր 2786 ձ-ի յիշ-նե­րը՝ ծնթ. «Յաջորդ համարի տակ բերուած յիշատակարան­նե­րը նոյնպէս այս ձեռագրին են պատկանում, որովհետեւ Մա­տե­նա­դարանի Հմրք 2756 եւ 2784 ձեռագրերը միեւնոյն Ճաշոցի բաղ­կացուցիչ մասերն են, որ վաղուց արդէն բաժա­նուած են մի­մեանցից». այստեղ Ճաշոց է կոչել, յիշ-ների խո­րագրերում՝ «Ճառընտիր»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 31ա (ԺԶ. դ., անվարժ բոլորգիր) Ընդ նմին Տէր ողորմեցի Շահանդըխտին հոգոյն, որ երետ կապել. ամէն (նման՝ 108բ):

50ա (ԺԶ. դ., անվարժ բոլորգիր) Եւ Շա­հան­դըխտին:

59բ (ԺԶ., անվարժ բոլորգիր) Աստուած Տէր, ողորմի Շահանդըխտին հոգոյն, որ երետ կազմել:

74ա (ԺԶ. դ., անվարժ բոլորգիր) Աստուած ողորմի Շահանդխտին հոգոյն, որ երետ կապել յարդար վաստակոց իւրոց. ամեն:

108բ (ԺԶ. դ., անվարժ բոլորգիր) Ընդ նմին Շա­հան­դըխտին, որ երետ կազմել հոգոյն համար (նման՝ 81ա):

2. 85բ (ԺԶ. դ., անվարժ բոլորգիր) Մեղաց Գրի­գորին զթողութիւն հոգոյն, Մարգարտին հոգոյն եւ Ճուանին, որ հանկուցեալ կան առաջի տաճարին ՍուրբՎասիլիոսին:

74ա (ԺԶ. դ., նոտրգիր) Եւ ողորմեայ Ճուանին հոգոյն. ամեն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ճառընտիր (Հ.)», Պհպ. Աա՝ «128/2756», Պհպ. Աա՝ «ԺԳ. Մ[եսրոպ] եպիս­[կոպոս]», Պհպ. Աա՝ «Ընտիր ճառագրութիւն նախ­նեաց», Պհպ. Աա՝ մանուշակագոյն թանաքով գրուած (կարմիր թանաքով ջնջած)՝ «Սոյն գրչագիրը կազմում է Հմր 2784 գրչագրի անմիջական շարունա­կու­թիւնը, որի վերջում պահպանուած են անգամ հետքեր մի շարք թերթերի կորուստի: Նպատակայար­մար ենք գտնում թողնել այս մասերը իրենց արդեան համարների տակ, զի այդ շփոթութիւնը կատարուել է, ինչպէս ցոյց է տալիս սոյն հատուածի կազմը, հնում, եւ գուցէ այդ համարներն օգտագործուել են գրականու­թեան մէջ: Լ. Խաչիկեան, 22/I 45», Պհպ. Աա՝ սեւ մա­տի­տով՝ «Սոյնի 76գդ թերթը նախկինում հանդիսանում էր 2784-ի 113-րդ թերթը: Օ. Եգանեան, 10. 8. 73»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 104ա՝ «Մունսն///ց///իր»:

2757

ՏՕՆԱՊԱՏՃԱՌ

ԱԼԻՓՈՒՂԱՐ

ՌՃԻԸ. – 1679

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր Ալիփուղարցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Մինաս Ամթեցի:

ԹԵՐԹ՝ 448+2 (կրկն.՝ թ. 1, 194). չգրուած՝ 1աբ, 339բ-44բ, 444ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԷx12 (ԺԹ՝ 10, ԼԷ՝ 14)+6: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սա­գծերով եւ լուսադրոշմներով՝ եռամահիկ, երեքնուկ: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,5x15: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (15x9,4. սահմանագծուած կարմրով, բացի՝ 95բ, 191բ, 201բ, 202աբ, 217բ. ստ. լս.՝ յիշա­գրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, վարդեակահիմք 3 մետաղէ գա­մով, միջուկը տախտակ, աստառը մոխրագոյն մետաքս. լու­սան­ցակողերը՝ կարմիր, մէջքի մօտ սեւ կորագծով սահմանա­գծուած սպիտակ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա, Բ, Գ + Դ, Ե, սպիտակ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 1ա: Ճակա­տա­­զարդ՝ 345ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, խաչ՝ 246բ, տաճար՝ 256ա: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնա­գիր,­ մարդագիր, կենդանագիր՝ մարդու դէմքով՝ 287բ, երկ­րա­չափական՝ մարդու դէմքով՝ 289ա: Գոյներ՝ կարմիր, կա­պոյտ, վարդագոյն, նարնջագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ եզրերը մաշուած, 3 կա­պիչ­ներն ընկած, ստորին գամն ընկած, մնացել է վարդեակը. երկու փեղկերը երկու տեղից երկայնակի կոտրուած. թերթերին տեղ-տեղ խոնաւութեան, խունացման հետքեր, արտատպումներ հանդիպակաց էջերին՝ 1բ, 444ա, ԺԹ. դարի երկրորդ կէսին արուած՝ սեւ մատիտով բնագրային նշումներ եւ կապոյտ մատիտով ընդգծումներ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1գ-339ա [Տօնապատճառ]

1. 1գ-4բ Զընթերցուածս, որք յեկեղեցիս ուղղա­փա­ռաց կարգեալ ի սուրբ առաքելոցն, ընդ նմին եւ մեկնութիւն Թ.ն եւ Ժ.անց (19) ընթերցուածոց, որ ի Հիպողիտայ եւ ի Նեքտառեայ եւ Յոհաննու Ոսկեբե­րանէ եւ այլոց սուրբ վարդապետացն ասացեալ վասն Յայտնութեան եւ Ծնընդեան Տեառն եւ հաւա­տոյ հաստատութեան ընդդէմ երկաբնակացն, վկա­յու­թիւնք Տեառնեղբօրն եւ Կիւրղի Երուսաղեմայ սուրբ հայրապետին – Յորժամկամիցի շինուածս ոք հաստատել... եւ արարին զայն իւրեանց աւետիս եւ ծնունդ:

2. 4բ-7ա Յեկեղեցական պատմութենէ, զոր երկ­րոր­դեալ է Սարկաւագ վարդապետի – Ի յարութենէն Քրիստոսի մինչեւ ցԲեկտորՀռոմայեցւոց եպիսկո­պոսն, որ էր երեքտասաներորդ ի Հռոմ քաղաքի... եւ ստուգէ ինքն զմիութիւն իւրոյ Ծնընդեանն եւ զՄկրտու­թեանն զխորհուրդ:

3. 7ա-9ա Սամուէլի եւ Պօղոսի եւ այլոց վարդա­պե­տացն՝ Վերլուծութիւն ընթերցուածոց որոց (= Գրոց) – Արդ, բազումք ի վարդապետաց եկեղեցւոյ վասն խնդրոյս այսորիկ... վասն այսորիկ ասէ, որ բազմաչեայք քերօբէիցն անտեսանելին:

4. 9աբ Եթէ զինչ խորհուրդ իմասցուք վասն աւուր ճրագալուցին, որ սկիզբն է, եւ ճրագալուց եւ արտա­քոյ ութօրեայ թուոցն եւ ի թիւ պահոց Զ. կարգ կա­նոնին ունի – Հայրն աստուածաբանութեան՝ Գրիգո­րիոս, ասէ վասն Մեծի Պասեքին... ի վախճան աւուրցս խօսեցաւ ընդ մեզ Որդովն, որ ծնաւ ի սուրբ Կուսէն:

5. 9բ-11ա Իսկ յերիկունն յունվարի ի հինգն ժողովին ի հովանոցն – Այսինքն՝ եկեղեցի, որ յայտնէ մեզ զժողովիլն, յանձեռագործ խորանն վերին Երուսաղէմի... որ ի վերայ քէրովբէիցն նստէր:

6. 11ա-52ա Յաղագս Ծնընդեանն Քրիստոսի ի ներքս ի յայրին առ մսրովն

ա. 11ա-8բ Արդ, մտանելով ի ներքս՝ ի յայրն նա­խա­ձայն աւետարանութեամբ ասի... զոր արարի փրկու­­թիւն հոգոց եւ մարմնոց. Տէր մեր Յիսուս Քրիս­տոս, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

բ. 18ա-9բ Իսկ ի կատարմանն Դանիէլի ընթեր­ցումն, որ վասն Նաբոգոդոնոսորա թագաւորին քաղ­դէաց­ւոց... մեծ տնօրէնութեամբ Որդւոյն Աստուծոյ Յի­սուսի Քրիստոսի յԱստուծոյ մերոյ, փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

գ. 19բ-27բ [Առաջին աւուր] – Յառաջին աւուր արարչութեանն ասաց Աստուած. Եղիցի լոյս... ասա­ցեալ է զմիտս սաղմոսին եւ զընթերցուածիս վերագոյն:

դ. 27բ-30բ [Երկրորդ աւուր] – Յերկրորդումն աւուր արար Աստուած զհաստատութիւն զջրեղէն յարկն... շնորհօք Քրիստոսի Աստուծոյ, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

ե. 30բ-1ա Նախ զառաւելութիւն երից աւուրցն ասացից: Երից աւուրց արարչութեանն լոյսն... եւ յա­նա­պատս աղբերաբար առաքեցան յանապատի աշ­խար­հի եւ ի քաղաքի յապառաժի:

զ. 31ա-2բ [Երրորդ աւուր] – Յերկրորդումն աւուր ասաց Աստուած. Հանցէ երկիր բանջար... սակայն զպա­տուհասն արգելոյ:

է. 32բ-3բ Յերրորդ դարոյն հազարեկին ջրհեղեղն եկն եւ ապականեաց զերկիր... եւ ստուերաւն զճշտու­թիւն դրոշմեալ:

ը. 33բ-6բ [Չորրորդ աւուրն]– Ի չորրորդ աւուրն ստեղծումն լուսաւորացդ... եւ զկատարումն էառ յայտնութեամբն Քրիստոսի:

թ. 36բ-9բ [Հինգերրորդ աւուրն] – Ի հինգ երոր­դում աւուր արարչութեանն լցեալ աստուածային հո­գով գիտութեամբ... ի բարձրութիւնս երկնից Քրիս­տո­սիւ Յիսուսիւ՝ Տէրամբ մերով, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

ժ. 39բ-43բ [Վեցերորդ աւուրն] – Աւուրն վեցերորդ եւ գործք նորա զարմանալի է... մեռանել ի վեցերորդ աւուր ուրբաթու:

ժա. 43բ-7բ [Եւթներորդ աւուրն] – Յաւուրն եւթներորդի ոչ գործին գործք... մարդն դրամ ասի, եւ անդրադարձութեամբ՝ դրամն մարդ:

ժբ. 47բ-52ա [Ութերորդ աւուրն] – Ութերորդ աւուրն կանոնն կատարի Սուրբ Յարութիւնն... եւ ի յարութեանն ընդ յարուցելոյն Քրիստոսի յառնեն փառօք:

7. 52ա-4ա Թէ վասն էր զկնի աստուածա­յայտ­նու­թեան աւուրցն՝ զյիշատակ Պետրոսի եւ Աբիսողոմա տօնէ եկեղեցի Քրիստոսի, եւ զկնի՝ զմեծին Անդոնի, եւ ապա՝ զթագաւրին Թէոդոսի – Այսպէս ուսաք յա­ւան­դութենէ սուրբ հարցն եւ վարդապետացն... եւ եղջիւր նորա բարձր եղիցի փառօք:

8. 54ա-62ա Յաղագս Քառասնօրեայ գալստեան Տեառն ի տաճարին

ա. 54ա-6բ Պարտ է գիտել վասն Սիմէովնի... երեք հարիւր եւ քառասուն եւ երկու ամաց էր:

բ. 56բ-7բ Իսկ յԵրուսաղէմ գալն վասն զի յայնմ աւուր... որ ի վեր անցանէ, քան զամենայն միտս:

գ. 57բ-62ա Իբրեւ լցան աւուրք սրբութեան նոցա ըստ օրինացն Մովսիսի... զի զարմանար, թէ անգի­տա­ցաւ սուրբ Կոյսն:

9. 62ա-3բ Աւետարանն Ղուկասու – Եւ երթային ծնօղքն նորա ամի ամի յԷրուսաղէմ ի տօնի Զատկին. արդ, այս ի Մովսիսէ աւանդեցաւ... ուսուցանէր ի ժո­ղո­վուրդս նոցա փառաւորեալ յամենեցունց եւ օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

10. 63բ-8ա Պատճառ վասն Առաջաւորի պահոցն – Բազում պատճառք են Առաջաւոր պահոցն... նմա փառք ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս. ամէն:

11. 68ա-71բ Վասն Քառասնորդաց պահոցն

ա. 68ա-71ա Մերձեալ է արքայութիւնն Աստուծոյ... յարութեամբ փրկչին զմեզ ի ծառայութենէ մեղաց:

բ. 71բ Վասն երախայիցն ընթերցուածոց մեկնու­թիւն – Ամենայաղթ սուրբ նշանն փայլեաց... ի հրէից եւ ի հեթանոսաց. արդ երանելին Կիւրեղ:

գ. 71բ Ընթերցուած վարդապետութեանն – Այս է վերնագիրն, որ վասն երախայիցն կարգեաց... ի խրատ եւ ի վարդապետութիւն նոցա եւ ապաշխարողաց:

12. 71բ-6ա Ի գիր անկելոցն ի սուրբ Քառաս­նե­րորդն, որ հանդերձեալ էին կնիք առնուլ, որ է վեր­նա­գիր, իսկ զերեխայքն, որ ասի ի գիր անկանել, այսինքն՝ կնիք առնուլ ի մեծի հինգշաբթի աւուրն

ա. 71բ-5ա Ոմանք այսպէս ասացին հինգշաբթին, եւ ոմանք ճրագալուցին... որում մեք արժանի լիցուք հա­սանել շնորհօքն Քրիստոսի, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

բ. 75ա-6ա Զայս իբր կարգեաց զընթերցուածս երա­նելին Կիւրեղ... որ առ հռոմայեցիսն, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

13. 76ա-80ա Վասն էր չորեքշաբաթուն ընթեր­­ցուածն երկու եւ ուրբաթուն երեք

ա. 76աբ Վասն զի չորեքշաբաթն ի դէմս կնոջն ունի զվերաբերութիւն խորհրդոյն... վասն այսորիկ զչորեք­շաբաթ եւ զուրբաթ առաւել պարսպին եւ պա­տուեն. ընթերցուածօքն:

բ. 76բ-80ա Խորհուրդ առաջին չորեքշաբաթին. յԵլից ընթերցուածոց մեկնութիւն – Այս են անուանք որդւոցնԻսրայեղի՝ մտելոցն յԵգիպտոս...նոյն պա­հես­ցէ հաստատուն եւ անշարժ յամենայն գործս արդա­րու­թեան. ամէն:

14. 80ա-1ա Առաջին հինգշաբաթին՝ առաքելա­կան թղթոյն, որ առ Հռոմայեցիսն – Թէ ոչ գիտէք եղբա՛րք, զի որ միանգամ մկրտեցան ի Քրիստոս... եւ խոտորեցուցանէին զնոսա յայնպիսի յուսոյ, որ Քրիս­տոսիւ տուան, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

15. 81աբ Վասն է՛ր ի չորեքշաբաթ եւ ուրբաթ ըն­թեր­ցուած կարգեցան – Զի չորեքշաբաթուն վասն նախամօրն եդաւ... հաղորդ լիցուք փոխելով եւթնե­րեակեն՝ ի նոր եւթներեակն:

16. 81բ-2բ Վասն է՛ր ուրբաթուն երեք ընթեր­ցուածօք վարի կարգն – Վասն զի արուն կատարեալ է բնու­թեամբ... այլ այս տակաւին յուսով՝ մինչեւ ի կատարումն հանդիսի պահոցն:

17. 82բ-3ա Խորհուրդ առաջին շաբաթու ուրբա­թին, եւ տեսութիւն նորին ընթերցուած Երկրորդ օրինաց – Քանզի յուրբաթու Ադամ առ զկենդա­նու­թիւն... եւ շաբաթն բովանդակ յԵրրորդութեանն խոր­հուրդ օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

18. 83ա-9բ Լո՛ւր Իսրայէղ. ամենայն ծնունդք սուրբ աւազանին որդիք երկրորդ Ադայ[=մ՞] եմք՝ Նոր Իս­րայէղ կոչեցեալք ի Քրիստոսէ... եւ շաբաթն բովանդակ յԵրրորդութեանն խորհուրդ օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

19. 89բ-92ա Երկուշաբաթոջն ընթերցուած ի թա­գա­ւո­րութեանց

ա. 89բ-90ա Երկուշաբաթի օրն այս կանովն ի Սուրբ Յարութիւնն երեք-երեք ընթերցուածօք... որով Աննա ամլութեամբ ընկալաւ զՍամուէլ պտուղ խնդրուա­ծոցն իւր:

բ. 90ա-2ա Այր մի էր յԱրեմաթեմայ, Նասիփայ. Նասիփ բնակութիւն կամ գեւղ ասի... եղիցին ական­ջաց քոց ի լսել զձայն աղօթից իմոց:

20. 92ա-5ա Երկրորդ շաբաթու երեքշաբաթին ըն­թեր­ցուած Առաջին Թագաւորաց – Նստաւ կինն եւ սնոյց զորդին... լո՛ւր ինձ, զի կարդացի առ քեզ. ողոր­մեա՛ց եւ լո՛ւր ինձ:

21. 95ա-8ա Երկրորդ շաբաթու չորեքշաբաթին կարգն ի Սիովն կատարի – Քանզի ստուեր հանդեր­­ձելոց բարեացս ունէին օրէնքն...

ա. 95աբ Քանզի ստուեր հանդերձելոց բարեացս ունէին օրէնքն... զայսպիսի փրկութիւն Մովսէս օրի­նօքն բարձեալ ունէր:

բ. 95բ-8ա Իբրեւ մեծացաւ Մովսէս ի կատարումն հասակի... օրհնել եւ սաղմոս ասել քեզ փառաց քոց Տէր Աստուած իմ:

22. 98ա-101բ Հինգերորդ աւուրն կանովն ի Սուրբ Յարութիւնն կատարի – Հեղի ծերացեալ էր յոյժ, զայս զօրինացն Մովսիսի իմասցուք... այսու յուսով հան­գեայց մինչեւ յաւիտեան:

23. 102ա-7բ Երկրորդ ուրբաթուն ի Սիովն կա­տա­րի յԵրկրորդ աւրինացն ընթերցուածս – Զի զառաջին օրէնսն ոչ պահեցաք... եւ փառացն հաղորդ լինիցիմք:

24. 107բ-9ա Երրորդ շաբաթու երկուշաբաթին ի յառաքելական ընթերցուածոյ մեկնութենէ – Զգոյշ լերո՛ւք, զի մի՛ ոք իցէ, որ զձեզ կողոպտիցէ: Այս ցու­ցա­նէ զչարահնար բանսարկութիւն... որ ի փրկչէն աշա­կերտացն ասացաւ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

25. 109ա-10ա Յերրորդումն շաբաթուն երեքշա­բա­թի աւուր ընթերցուածոց մեկենութիւն – Արդ, ժամ է զնոյն ինքն զընթերցուածն մերձ դնել... այժմ զամե­նա­կալ անունն յաղերսաւոր բանից սրբոյն Երեմիայ. Ամենակալ մեծ անուն Տէր:

26. 110ա-6ա Երրորդումն շաբաթու չորեքշաբա­թին յԵլից վասն Եւայի խորհուրդ – Յետ աւուրց բազ­մաց մեռաւ թագաւորն Եգիպտացւոց... ի ժամանակի որպէս ամաչեսցեն, ի ժամանակի ամաչելոյ սատանայի:

27. 116ա-20ա Խորհուրդ երրորդ ուրբաթին յԵրկ­րորդ աւրինաց – Եղբայր իմ դարձեալ զգուշացուցանէ զհաւատացեալս... ասելով. Արձակեալ ես ի հիւան­դու­թեանց քոց մեղաց:

28. 120բ-1ա Ի չորրորդումն շաբաթին երեքշաբա­թին ընթերցուածոց մեկնութիւն – Ամենակալ մեծ անուն Տէ՛ր. արդ, ամենակալ ասի Աստուած... հիմն ասի գոլ երկինք երկրի, ստեղծօղն աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

29. 121ա-5բ Չորրորդումն շաբաթի չորեքշաբաթի Յովբայ ընթերցուածոց մեկնութիւն – Ո՞վ է դա, որ թագուցանէ յինէն... նա յիս բնակեսցէ, եւ ես ի նմա, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

30. 125բ-8ա Որ ի չորեքշաբաթւոջ եւ յուրբաթւոջ աւուր ի տասներրորդ ժամուն ժողովին ի սուրբ Սիովն. այսպիսի է վերնագիր ընթերցուածիս – Զի Սիովն հնոյն է օրինակ... ի յիշատակ նորին խորհրդոյ եւ ճշմարտութեան:

ա. 125բ-6ա Զի Սիովն հնոյն է օրինակ... որով յու­սով առաջին մարդն վրիպեցաւ:

բ. 126ա-8ա Մի՛ եղիցի քեզ այլ Աստուած բաց յի­նէն... ի յիշատակ նորին խորհրդոյ եւ ճշմարտու­թեան:

31. 128բ-31ա Ի չորրորդումն շաբաթուն չորեքշա­բա­թի աւուր. յԵլից ընթերցուածոց մեկնութիւն – Արդ, երթեալ ժողովեսցես զծերակոյտ որդւոցն Իս­րա­յե­ղի, զոր օրինակ Մովսէս իջեալ յԵգիպտոս... որ Քրիստոսի փրկութեանն օրինակ դրոշմեցան ի հնումն:

32. 131ա-2բ Հինգշաբաթի օր յառաքելական ըն­թեր­ցուածոց մեկնութիւնն – Հաւատամք եւ ի մի Տէր Յիսուս Քրիստոս... յորոց եւ զմեզ ազատեա,՛ Քրիստո՛ս Աստուած մեր, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

33. 132բ-7բ Իսկ ուրբաթուն յԵրկրորդ աւրինացն – Զաւետեաց խոստումն ունի յերկիրն Պաղեստի­նաց­ւոց... զի եւ մեք նախանձաւորք լիցուք ի փառս Աստու­ծոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

34. 137բ-8բ Հինգերորդ երկուշաբաթին յառաքե­լա­կան ընթերցուածոց մեկնութիւն – Այսինքն՝ յէու­թենէ Հօր Աստուած յԱստուծոյ... Ահա կոյսն յղասցի, եւ ծնցի որդի օրհնեալ յաւիտեանս:

35. 138բ-9բ Հինգերորդ երեքշաբաթին ընթեր­ցուածոց մեկնութիւնն – Ահա կոյսն յղասցի եւ ծնցի որդի. զայն, որ յառաջ քան զյաւիտեանս էր... Տէ՛ր, ո՞ հաւատաց լրոյ մերոյ:

36. 139բ-44բ Իսկ հինգերորդ չորեքշաբաթուն ըն­թեր­ցուածն յԵլից – Ասէ Տէր ցՄովսէս. Ի մէջ ամպոյն եւ միգին եւ մառախլին. զոր օրինակ մէգ եւ մառախուղ անտես գործէ... որք դառնան ի չարաց եւ յուսով ապաշխարեն:

37. 144բ-6բ Հինգերորդ հինգշաբաթւոջն աւուր Եսայեայ ընթերցուածոց մեկնութիւն – Տէ՛ր, ո՞ հաւա­տաց լրոյ մերոյ. այր մի ի հարուածս, քանզի ետ զթի­կունս իւր ի հարուածս մտրակացն Պիղատոսի... ես Դանիէլ տեսանէի ի տեսլե՛՛:

38. 146բ-51ա Խորհուրդ հինգերորդ շաբաթու ուր­բա­­թուն. ընթերցուած յԵրկրորդօրինաց մեկնութենէ – Ի ժամանակին յայնմիկ ասէցիս Տէր. «Կոփեա՛ դու».

ա. 146բ-50բ Յորժամ աղօթիւք ապրեցոյց զժողո­վուրդն... այլ պայծառութեամբ Աստուծոյ կենդանւոյ ծառայեմք եւ ճշմարտի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

բ. 150բ-1ա [Հ]արցումն. Յաղագս Քառասնորդաց Պահոց ընդէր պահեն պնդութեամբ... մինչեւ ի վախ­ճան աշխարհի համբերութեան տուօղն աւրհնեալ յաւի­տեան:

39. 151ա-3բ Վեցերորդ երկուշաբաթին ի Դանիէլի տե­սութեանն մեկնութիւն – Ես՝ Դանիէլ, տեսանէի ի տեսլեան գիշերոյ: Գիշեր աստ զժամանակ գերու­թեանն կոչէ... ընթերձուածն ի Կորնթացւոց առաջին թղթոյն:

40. 154աբ Վեցերորդ երեքշաբաթուն ի Կորնթաց­ւոց թղթոյն մեկնութիւն – Այլ վասն հոգեւորացն, թէպետ եւ բաժինք շնորհաց են... եւ եղեւ ի վերայ իմ ձեռն Տեառն:

41. 154բ-9ա Իսկ վեցերորդ չորեքշաբաթին յԵլից – Եւ ասէ Տէր ցՄովսէս. Յերթալդ քում եւ ի դառնալդ: Մով­սէս տպաւորութիւն Քրիստոսի ի հայրական փա­ռացն եկեալ... եւ աստուածաբանութեան վարդապետն յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր:

42. 159ա-63ա Տեառն Յոհաննու Ոսկէբերանին ասացեալ է

ա. 159ա-62բ Զի յորժամ կամի Աստուած նշանս առնել... ոչ ըստ կարգի գնացից մարդկան յոստոստից գնայր: Այլ ասէ՝ Եղեւ ի վերայ իմ ձեռն Տեառն եւ եհան զիս հոգին Տեառն... որպէս զի ի գրելոցս ուսցիս:

բ. 162 -3ա Ընթերցուածս ի Տիմոթիեայ յերկրորդ թղթոյն – Զայս գրեմ առ քեզ... վերացաւ փառօք ի փառս:

43. 163ա-6բ Խորհուրդ վեցերորդ ուրբաթուն եւ տե­սութիւն նորին յԵրկրորդ օրինացն – Այս ընթեր­­ցուածս լի է յուսով աւետեաց... զոր առաքեալ եւ սաղ­մոսն, զոր խորհուրդ պատմեն:

44. 166բ-75բ Վասն յարութեանն Ղազարու ի շա­բաթու

ա. 166բ-8ա Ի վեցերորդ շաբաթուս կատարեմք զյի­շատակ Ղազարու մահուանն... ի գերեզմանացն ար­տաքս ածել նման Ղազարու:

բ. 168ա-73բ Է՞ր ոմն հիւանդ: Հիւանդութիւն ըստ իմանալի տեսութեան... ի ձեռն աւազանին Մկրտու­թեան. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

գ. 173բ-5բ Եւ է՞ր մերձ Զատիկն հրէից: Զպասեքն, որ յԵգիպտոս տօնեցին... որում լիցի մեզ արժանաւոր գտանել շնորհօք Տեառն մերոյ, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

45. 175բ-93ա Ի մեծի աւուր տօնին, որ Ողո­գո­մեանն կոչի օրհնեալ օր, եւ ի գալուստ Տեառն յԵրու­սաղէմ – Յելանել նորա յԵրիքովէ: Յայնժամ կոչեցաւ... ի Քրիստոսի միւսանգամ գալստեանն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

46. 193ա-8ա Խորհուրդ մեծի երկուշաբաթին եւ տեսութեան նորին – Իսկ Զատկի շաբաթուն կանովն Պահոցն զատեալ ի Քառասնիցն... եւ արեամբ նա­հա­տակին նոցանէ պատրաստել առնուլ զնա:

47. 198ա-206ա Խորհուրդ մեծի երեքշաբաթին եւ տե­սութիւն նորին. ընթերցուած ի Ծնընդոց – Ունելով զՄովսէս այր հին, պատմելով զաղէտս անցից... եւ վայ այնոցիկ, որ ի մասինն Եսուա:

48. 206ա-13ա Խորհուրդ Մեծի Դ.շաբաթին եւ տե­սութեան նորին – Չորեքշաբաթի օր չորս աւուր արար­չութեանն է... եւ փրկութեան որդոցն Ադամայ մատ­նեցաւ:

49. 213բ-24բ Ի խորհուրդ Մեծի հինգշաբաթին եւ ի տեսութիւն նորին – Ի հինգերորդ աւուր արար­չու­թեան, յորում ամենայն ուղղակք... եւ Քրիստոսի մար­դա­­սիրին փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

50. 225ա-31բ Եւ ապա պատարագ մատչի, եւ նոյնժամայն երթան ի Սուրբ Սիովն, եւ այս կանոն կա­տարի – Սաղմոս կցուրդ. Պատրաստ արարեր ա­ռաջի իմ զսեղան: Սեղան զսուրբ խորհուրդն զկեն­դա­նարարն... քաջալերիչն ամենեցուն աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

51. 231բ-46ա Եւ նոյնժամայն ելանեն ի լեառն Ձի­թենեաց եւ անդ կատարեն զերեկոյեանպաշտօնն, եւ ար[ար] ի նոյն զհսկումն գիշերւոյն – Աստուա­ծա­բանն վեց թիւ ասէ զաշխարհս՝ ի բարձրութիւն երկ­նից... եւ այդ մերոյ կենդանութիւն պարգեւեաց մահա­ցեալ ծնօղացս քո:

52. 246բ-56ա Իսկ այգւոյ ուրբաթոյն դնի պա­տուական փայտ խաչին առաջի սրբոյն Գողգոթայ, եւ ժողովուրդն երկիր պագանեն, մինչեւ ի վեցերրորդ ժամն կատարի երկրպագութիւնն – Իսկ այլ ոչ, զի խա­չողքն երկիր պագանէին կատակելով... այլ զսոյն ուսուցանէ, հայեսցին ի նա յոր խոցեցինն:

53. 256ա-7ա Յետ կատարման Աւետարանին իսկոյն մտանեն ի սուրբ մատրանն, եւ այս կանովն կատարի. Ընթերցուած յԵրեմիայ մարգարէէ – Տէ՛ր, ծանո՛յ ինձ, եւ ծանեայց, որ բազում խորհուրդ քննու­թեան ունի, զոր Կիւրեղ երանելին հրամայէ... վասն զի յարեաք ընդ նմա, որում փառք յաւիտեանս:

54. 257ա- Յորժամ Համբարձին վճարի. Աւետա­րան ըստ Մատթէոսի – Իբրեւ երեկոյ եղեւ, եկն այր մի: Ապա ասեն՝ Սուրբ Աստուած... յարութիւն պար­գեւե­լով նմա եւ ծնընդոց նորա:

55. 257ա-8բ Ի թաղումն Տեառն – Այր մի Յովսէփ, որ էր նախարար... եւ Յակոբ եդ սնարս, ննջեաց եւ ետես զտեսիլ սանդղոցն:

56. 258բ-63ա Թէոփիլոս աշակերտ Յովհաննու – Նոր երկինք այսօր յերկրի հաստատեցաւ... թէպէտ ջերմ էին ի սպասաւորութիւն Տեառն ամենայն ուրեք:

Ծնթ. 262բ՝ բնագրի կարեւոր տեղին ընդգծող ձեռնանիշ:

57. 263աբ Խորհուրդ մեծի Ճրագալուցին աւուրն եւ տեսութիւն նորին – Արդ, զպատիւ աւուրս բազ­մայե­ղանակ բանիւք... զի օրս այս ոչ ունի զաստեացս ինչ խորհուրդ, այլ ի հանդերձեալն հայի:

58. 263բ-73բ Շաբաթ օրն երեկոյն սուրբ Զատկին սաղմոսէ եպիսկոպոսն ի Սուրբ Յարութեանն ի մե­տասան ժամուն.

ա. 263բ-5բ Վասն այսօրիկ երգէ մարգարէն ի դէմս նախահօրն... ոչ հրամայեցաւ յայնմ աւուր դնել ծունր յերրորդ ժամէ ի վեր:

բ. 265բ-7բ Ընթերցուածս յԵլից – Եւ խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսէսի... եւ ի սիրտ մարդոյ ոչ անկաւ, պատ­րաս­տեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց:

գ. 267բ Ընթերցուած չորրորդ Յովնանու – Աւրի­նակ Քրիստոսի ի նաւին ի քուն լինել... թողեալ լիցի տունդ ձեր աւերակ:

դ. 268ա Հինգերորդ ընթերցուածն յԵլից – Ծո­վա­հերձ ճանապարհն մեզ ի յերկինս ելանելն... աստ աւար­տի, որ ի Ծնընդեանն Քրիստոսի ընթերցուածն յԵլից:

ե. 268աբ Վեցերորդ ընթերցուածն յԵսայեա – Որ եկեղեցւոյ առձայնէ զյարութիւն Քրիստոսի լուսընկալ հրամանն... եւ յաւուրսն քառասնիցն յԵսայայ մար­գա­րէութիւնն:

զ. 268բ-9ա Եւթներորդ ընթերցուածն, որ առ Յոբ – Այս զՔրիստոսի թաղմանն եւ ի դժոխս իջանելոյն նկարագրէ մեզ... արդ, լցաւ Յովբայ ընթերցուածսն, որ յուրբաթսն:

է. 269ա Ութ ընթերցուածն՝ Եղիայի վերացումն – Զի Յարութիւնն եւ զՀամբարձումն նշանակէ... յամե­նայն ժամ ընդ Տեառն լինիցիմք:

ը. 269աբ Իններորդ ընթերցուածն յԵրեմիայէ, որ ասէ – Եկեսցեն աւուրք, եւ տաց ձեզ ուխտ նոր... եւ էած ի դատ:

թ. 269բ Տասներորդ ընթերցուածն յԵսուայ – զՄով­սէսի վախճանելն եւ զԵսուայ զօրաւորութիւնն... որ նկարագրէ յինքեան զխորհուրդ իմոյն Քրիստոսի:

ժ. 270աբ Ընթերցուածն յԵզեկիէլէ – Զյարութիւն մեռելոց պատմէ... աստ կատարեցաւ որ վասն յարու­թեան մեռելոց ընթերցումն:

ժա. 270բ-3բ Իսկ վերջին ընթերցուածն ի Դանիէլէ մարգարէէ – Պատմէ զՔաղդէացոց բռնաւորին... զի յերկուց վկայից հաստատութիւնն առնու, որ ասացաւն ի Մատթէոսէ եւ Յոհաննու:

59. 273բ-5ա Ի յարութիւն Քրիստոսի եւ ի սուրբ Պասէքն – Յակոբ յորժամ կամեցաւ զխաշինս զատել ի միմեանց... ոմանք նահատակութեամբ, եւ այլք կուսու­թեամբ եւ կրօնաւորութեամբ:

60. 275ա-7բ Ի մեծի աւուր Պասեքին – Ժողովին ի սուրբ Յարութիւնն յերրորդ ժամուն եւ սկսանիցին ասել. Ահաւոր եւ սքանչելի է... եւ որ ի կարգին է օգ­տակար խրատն:

61. 277բ-82բ Վասն Նոր կիրակէին – Նաւակա­տիկք ասի, այսինքն՝ նորոգումն, զոր եւ աստուածա­բան զՆաւակատեաց ճառն... շնորհօք եւ մարդասիրու­թեամբ Տեառն մերոյ Յիսուս Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

62. 283ա-6ա Վասն շաբաթին եւ նորին խորհրդոցն – Յիշեսջի՛ր դու, ասէ, զօրն շաբաթ... որով զեւթնեկիցս խոր­հուրդ բարւոք աւարտեմք ի մեզ յայժմու յաւի­տենիս:

Ծնթ. 284բ՝ բնագրի կարեւոր տեղին ընդգծող ձեռնանիշ:

63. 286ա-7բ Հարցումն. Զի՞նչ խորհուրդ է յիսուն օր պահք... Պատասխանի. – Յորժամ յԱստուծոյ մոլո­րե­ցան մարդիկ... տասն եւ երկու երաժշտապետաց առաքելոցն յեկեղեցի սուրբ:

64. 287բ-8բ Յաղագս՝ որ յետ Յարութեանն տօ­նեմք զյիսուն օր, առանց պահոց եւ ծունր դնելոյ կա­տա­րեմք՝ հանդերձ աւետարանչօքն – Ցուցանէ մեզ գարնանային ժամանակն ազատիլ ամենայն կենդա­նեաց... եւ չարքն ի տանջանքն յաւիտենականք:

65. 288բ Հարցումն. Զի՞նչ է, որ զբանն առաջին Զատկին կարդամք եւ Համբարձմանն – Զի որպէս կրկին էր իջանելն Քրիստոսի... եւ համբարձաւ յեր­կինս. այս է կրկին կարդալն:

66. 288բ-9ա Վասն համբարձման Տեառն յերկինս – Ամենայն տօնք աստուածայինք, որ վասն մերոյ փրկու­թեան կատարին... կոչելովն ջրով եւ հոգով զնո­րածնեալսն յարքայութիւնն երկնից:

67. 289ա-98բ Երեւեալ նոցա աւուր քառասուն – Զի՞նչ է խորհուրդ Խ. (40) աւուրն, որ ի հնումն վարի... հեթանոսք կատարեալ թիւ կոչեն զնա... մի խոյ մատչէր ի քաւութիւն ամենայն ժողովրդեանն եւ մի՝ քահա­նա­յին:

68. 298բ-301ա Պատճառք երկրորդ գալստեանն – Զտօնս զայս տօնէն ոչ միայն որդիք մարդկան... ի Քրիս­տոս Յիսուս Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

69. 301ա-8ա Վասն գալստեան Սուրբ Հոգւոյն – Յառաջինս եւ ի վերջինս մի եւ նոյն է խնամք Արար­չին... եւ սուրբ առաքեալքն հաստատեցին մատուցանել զպատարագն յերրորդ ժամու:

70. 308ա-313ա Տեառն Ստեփաննոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի ասացեալ՝ Վասն նախերգանի աղօ­թիցն, որ կատարի ի գիշերի – Որպէս նեղեալ ոք ի չար թշնամեաց... զուարթաթռիչ ճեպին ամպօք ի հանդի­պումն Աստուծոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

71. 313ա-5բ Պատասխանի – Խորհուրդ մեծ եւ ի վեր քան զկար մեր, բայց զօրութեամբ Քրիստոսի կարեմք ուսանել... աստ նափորտ սրբութեան խա­չազ­գեցիկ ժողովրդեամբն Քրիստոսի:

72. 315բ-6ա Նորին տեսէք զարմանալի մեկնու­թիւն – Ասէ Տէր ցՄովսէս. Տեսցես զամենայն, որ ցու­ցաւ քեզ... գոյն մարմնոյն պատրուակ վարագուրին մորթն:

73. 316ա-7ա Հարցումն. Զի՞նչ է այս երեք քա­ռա­սունքս նաւակատիկքս, զի ոչ գոյ մսակերութիւն ի մէջ քրիստոնէից: Պատասխանի. – Նաւակատիքս բարձ­րա­գոյն խորհրդով տեսանի... այս է նաւակատիք ոչ ճաշակել ի մսոյ:

74. 317ա-22բ [Պ]ատճառ [Վ]արդաւառի [տ]օնին – Վասն է՞ր Յակովբ մեծն, որ Եղբայր Տեառն կո­չե­ցաւ... փառս տացուք սուրբ Երրորդութեանն՝ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

75. 322բ-30ա Մեկնութիւն Առակացն Սողովմոնի – Բազում ինչ իրօք Սողովմոն օրինակ էր Քրիստոսի... եւ առ նա թռչել, որ եղեն:

76. 330ա-9ա Նորին եւ այլոց վարդապետաց ի նոյն խորհուրդ եկեղեցւոյ – Նաւ է եկեղեցի, նաւա­պետ՝ Հայր, նաւաւար՝ Որդի, նաւահանգիստ՝ Սուրբ Հոգին... եւ միոյ տէրութեանն եւ աստուածութեանն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Բ. 345ա-443բ Մեկնութիւն ընթերցուածոց, զոր արարեալ է տեառն Գրիգորիսի Արշակ(=ր)ունեաց քորիսկոպոսի – Զհարկ բանիս, զոր պահանջեցեր յինէն փութապէս յաղագս աստուածային ընթերցուա­ծոցն... շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

Տե՛ս տպ. Մատենագիրք հայոց, հտ. Զ., Անթիլիաս-Լի­բա­նան, 2007, էջ 31-91(Ա-[ԼԵ.]). այստեղ տպուած են Ա-ԼԵ. գլուխ­­ները, իսկ մնացեալ՝ ԼԶ.-Կ. համարները տե՛ս ստորեւ:

– 394բ-5ա ԼԶ. Մեկնութիւն ընթերցուածոց, թէ յում­մէ եդաւ կամ որպէս եւ կամ զինչ խորհրդեամբ՝ մի ըստ միոջէ – Արդ, երանելի եղբայր Տեառն Յակո­բոս... զի հաշտեսցի ընդ արարածս:

– 395աբ ԼԷ. Դարձեալ այլ խորհուրդ նայի բանս այս – Արեգակն էր Ադամ, եւ լուսին Եվայ... յայնժամ ծա­գեսցեն արդարքն յար":

– 395բ ԼԸ. Յաղագս խնդրո ընթերձուածոցն կարգեալ յեկեղեցի – Առաքեաց Կիւրիղոս յԱղեք­սանդր՝ առ Պետրոս... եւ անապական պահեաց վասն իւր զընթերցուածն:

– 395բ-6ա ԼԹ. Ընթերձուած ի գիր անկելոց – Զի՞նչ է գիր անկելոցն առ սուրբն Կիւրեղ... եւ զամե­նայն չար ի բաց ընկեցէ՛ք:

– 396ա Խ. Խրատ առաջին ի գիր անկելոցն – Լուացարո՛ւք, սրբեցարո՛ւք՝ զմկրտութիւն ցուցնէ... զոր չիցէ տեսեալ զրահետ վարել:

– 396ա-9բ ԽԱ. Հարցումն յաղագս ընթերձուածին առաջին շաբաթին եւ երկրորդ շաբաթին, զոր բազ­մա­խուռ ընթերձուածովք եւ ողբաձայն սաղմոսիւք Կիւրեղ զընթերցուածն գրեաց. եւ կամ է՞ր աղագաւ յերկրորդ շաբաթու պահոցն զկարգն վերագոյն եդ, զընթերձուածն եւ զսաղմոսն նոյնպէս զշաբաթ Մեծի Զատկին եւ զայլ շաբաթսն նուազագոյնս եւ միա­դիմիս, քահանայն ասէ – Մովսէս մարգարէն յորժամ հրաման առ... թէ յագք եւ լիք հացիւ նուաղեցան:

– 399բ-403բ ԽԲ. Դարձեալ այլ բան ի գրոց Ծնընդոց – Հրէայքն, որ պարծեալ էին յօրէնսն... զոր պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց:

– 403բ-11ա ԽԳ. Մեկնութիւն ընթերձածոց աղու­հացից Մեծի պահոց – Ընթերձուածն յԵլից զԵւայի ունի խորհուրդ... այտ առաջին բան Հաւատամին. եւ Քրիստոսի փառք:

– 411ա-2բ ԽԴ. Յաղագս յարութեանն Ղազարու մեկնութիւն – Ղազարու մեռելութիւնն զնախաստեղ­ծին բերէ զօրինակ... որոց լիցի ամենեցուն մեզ հասա­նել, շնորհօք Տեառն:

– 412բ-3բ ԽԵ. Պատճառ գալստեանն փրկչին յաւուր Ծաղկազարդին յԷրուսաղէմ – Աւուրս տօնա­խմբութիւն զերկոցունց բարձրագոյն... եւ ի վախճան աւուրց եկն աշխարհս:

– 414ա-5ա ԽԶ. Մեծի երկուշաբաթին վասն թզեն­ւոյն – Յորժամ երթայր Յիսուս ընդ առաւօտն, քաղ­ցեաւ... ի թագաւորել Նեռինն եւ ապա լինի կատարած. Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

– 415ա-7ա ԽԷ. Յաղագս Մեծի երեքշաբաթի աւուրն վասն Նոյի – Եւ այս են ծնունդքն Նոյի... յա­ղագս այնորիկ եդ զաղեղն ի յամպն ուխտ յաւիտե­նա­կան:

– 417ա-9ա ԽԸ. Կանոն Մեծի աւուր չորեքշա­բա­թին – Իսկ չորրորդում աւուր լուսաւորքն եղեն... եւ աւազակն եմուտ ի դրախտն:

– 419ա-22ա ԽԹ. Մեծի աւուր Ե.շաբաթին բաղար­ջակերաց եւ ոտնալուային խորհուրդ – Իսկ յաւուր Ե.շաբաթոջ, յորում ամենայն ղօղակք... ոչ միայն զԱդամ, այլ զամենայն արժանացեալսն:

– 422բ Ծ. Թէ զի՞նչ է, որ ի ծնընդեան ճրա­գա­լուցին երեկոյի ժամ սկսանինք, այսինքն՝ Խոնար­հե­ցո՛յ եւ ապրեցո՛յ. եւ զինչ ի կարգին է, իսկ յա­րու­թեան ճրագալուցին ոչ ասեմք ժամ երեկոյին – Այս է պատճառն, զի դեռեւս տակաւին ի մարմնի եմք... բայց միայն ի հանդերձեալսն հայի խորհուրդն:

– 422բ-3բ ԾԱ. Յաղագս Զատկին, թէ զի՞նչ է – Յակոբ յորժամ կամեցաւ զխաշինսն զատել... շնորհօք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում վայել [է] փառք եւ զօրութիւն յաւիտեանս. ամէն:

– 423բ-4ա ԾԲ. Յաղագս Նոր կիրակէին, թէ ընդէ՛ր ասի Նոր կիրակէ եւ դարձեալ նաւակատիք – Զոր եւ Աստուածաբանն զնաւակատեաց ճառն յայսմ աւուր խօսեցաւ... եւ ընդ Քրիստոսի լինել ի հանդերձեալսն. եւ նմա փառք:

– 424ա-5ա ԾԳ. Յաղագս Պենտէկոստէին – Տօն բա­ղարջակերացն, զի խոստովան լինիցին... իսկ երկ­րորդ զնորս հաստատէ. ցայս վայր բաւական է իմաստնոց:

– 425ա-6ա ԾԴ. Յաղագս յինանցնէ մեկնութիւն – Զի օր Ծ. (50) պահք եւ սուգ եւ տրտմութիւք, այլ եւ ող­բա­ձայն սաղմոսք... եւ չարքն ի տանջանսն. այս է պատ­ճառ յինանցն:

– 426ա-8բ ԾԵ. Մեկնութիւն յաղագս տապա­նա­կին Տեառն – Թէ զի՞նչ օրինակէր տապանակն... եւ Տեառն շնորհօքն Աստուծոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 428բ-9ա ԾԶ. Յաղագս Վարդավառին – Ամե­նայն աստուածային տօնք զանցեալ իրացն ունին... եւ երրորդ՝ այսօր ի Թաբօր լերինն:

– 429աբ Մեկնութիւն Առակացն ի խորհուրդ յաւուր Վարդավառին – Ուրախ լե՛ր, երիտասա՛րդ, ի բաց արա՛ զսրտմտութիւնդ... որդիք մարդկան եւ ոգիք նոցա նորափետուր զարդարին:

– 429բ-30ա Այլ բան առակաց – Եւ դարձցին ամպք զկնի անձրեւաց... եւ զերծանել յարքայութիւնն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

– 430ա-1ա ԾԷ. Մեկնութիւն յաղագս աւուր վե­րա­փոխման սուրբ Աստուածածնին – Վասն զի առաջին կոյսն Եւայ յղացաւ զցաւս... զսաղմոսն առակէ ի Քրիս­տոս օրինակաւ:

– 431ա ԾԸ. Թէ վասն է՛ր ի Ճ. (100) ամ շինեաց Նոյ զտապանն – Զի թերեւս զղջասցին եւ ապաշ­խա­րեսցեն... զՀոգւոյն շնորհքն ասէ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 431ա-2ա ԾԹ. Մեկնութիւն յաղագս Տեառն­ընդ­առաջին – Արդ, ծերունին Սիմէովն որ ՅԽԴ. (344) տա­րի ապրել օրինակ զԱդամա... բարեբանութեամբ ծա­նեան զՏէրն ըստ Ողոգոմեանն աւուրն:

– 432ա-40ա Կ. Գրիգորիսէ Աշարու քորիսկոպոսէ՝ Յաղագս Խ.եկի (40) պահոցն – Վասն ընդարձակա­գոյն եւ երկայնագոյն ասելոյ եւ գրելոյ... միասնական սուրբ Երրորդութեանն փառք եւ պատիւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

– 440ա-1ա Յաղագս Գիւտի նշխարաց սրբոյն Ստեփաննոսի – Որպէս ի գործս առաքելոցն պատ­մի... եւ վերայփոխեաց զմեծապայծառ պարգեւս անդ:

– 441ա-3բ Թէ որպէս վերափոխեցաւ յԷրուսաղէմէ ի Կոստանդնուպօլիս մարմին սրբոյն – Արդ, իբրեւ անցին ամք Ե. շինուածոյ տաճարին սրբոյ... շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1.Գրչի 18բ Զաշխատող օրինակիս եւ զիւր վարդա­պետն յիշեսջի՛ք եւ գրեսջի՛ք ամենայն օրինակ:

52ա Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ տնօրէնու­թեամբդ ողորմեա՛ ստացողի սուրբ գրոցս Մինաս րա­բու­նապետին եւ աստուածաբանութեան վարդապե­տին, եւ ինձ՝ մեղաւոր գրչիս, կարդացողաց եւ լսողաց (նման՝ 101բ, 137բ):

76բ Գրչիկս յիշեա՛:

81բ Եւ մեղաւոր գրչակս յիշեա՛ (նման՝ 76բ, 206ա):

120ա Զստացող տառիս՝ զմեծ րաբունապետին՝ զՄի­նասն յիշեա՛ ի Տէր (նման՝ 168ա, 193ա, 198ա, 246ա, 282բ):

144բ Եւ յիշեն զստացող գրոյս՝ զՄինաս քաջ րա­բու­նապետն եւ մեղաւոր քարտուղար՝ Գրիգորն:

151ա Մանաւանդ զստացող սուրբ գրոյս՝ զՄինաս վարդապետն, որ է Ամթեցի, եւ մեղաւոր Գրիգոր գրիչս Ալիփուղարցի յիշե[ցէ՛ք] (նման՝ 213ա):

159ա Եւ զիս՝ մեղաւոր փծուն Գրիգոր գրիչս, որ է Ալիփուղարցի, եւ ստացող սուրբ գրոյս զՄինասն, րա­բունապետ եւ աստուածաբանութեան վարդապետն յի­շե­ցէ՛ք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր, եւ դուք յիշեալ (նման՝ 153բ):

224բ Գրեցաւ եւ աւարտեցաւ Մեկնութիւն ըն­թեր­ցուածոցս ձեռամբ Գրիգորի գրչի ի գեւղէն Ալիփու­ղա­րու, ի դուռն Սուրբ Աստուածածնայ, թվին ՌՃԻԸ. (1679), ի հոկտեմբերի ամսոյ ԺԸ. (18), ի վայելումն Մինաս վարդապետին, որ է յԱմթեցի: Քանզի յոյժ եռան­դոտ սիրով բերեալ էր զօրինակ գրոյս ի սուրբ քաղաքէն յԵրուսաղէմայ, եւ հրամայեաց ինձ՝ Գրիգորի գրչի, գրել զսա ի վայելումն անձին իւրոյ. եւ յետ մա­հուան մարմնոյ իւրոյ՝ յիշատակ ի դուռն Սուրբ Աթո­ռոյնԷջմիածնայ: Արդ, որք հանդիպիք՝ միով ողոր­մեայիւ վասն Աստուծոյ յիշեսջի՛ք ի սուրբ եւ յաս­տուածային յաղօթս ձեր, եւ Աստուած զձեզ եւ զծնօղս ձեր զամենայն յիշեսցէ իւր սուրբ արքայու­թիւնն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

422ա Նաեւ ստացող սորին զՄինաս վարդապետ յԱմթեցի, հանդերձ հոգեւոր եւ մարմնաւոր ծնօղօք առնել արժանի յայսմ երանութեան. ամէն:

432ա Որում եւ զմեզ արժան արասցէ, եւ՝ զՄինաս վարդապետն յԱմթեցի (նման՝ 246ա, 282ա, 419ա):

Լուսանցակողին. կարմիր հէնքի վրայ սեւով. վերին՝ «ԸՆԹԵՐՑՈՒԱԾՈՑ ՄԵԿՆԻՉ», ստորին՝ «ԹՎ. ՌՃԻԸ. (1679)»:

2. Ստացողի 339ա Արդ, հայցեմ ի ձենջ յիշել յաղօթս ձեր սուրբ զմեղօք վիրաւորեալ ոգի զբազմա­մեղս Մինաս լոկ անուամբ եւեթ անուն վարդապետս յԱմթեցի, հանդերձ ծնօղօք իմովք՝ զհոգեւոր ուսուցիչն իմ՝ զտէր Մարկոս վարդապետն Շէնքուղցի, եւ Աս­տուած ողորմի ասել նմա. նա եւ մարմնաւոր ծնօղաց իմոց. հօրս՝ մահտեսի Առաքելին, մօրս՝ Հռիփսիմէին, որ յետ Ծ. (50) աւուր ծնընդեան իմում փոխեալ է աս­տեացս առ Տէր, նա եւ մամուն իմում՝ բարեբարւոյ մահ­տեսի Պահրոյ, որ բազում ճգամք սնուցեալ է զիս, որով մաղթեմ ասել նոցա Աստուած ողորմի, նա եւ ինձ՝ Մինաս վարդապետի, որ ըստացաւ զԳիրս ընթերցւա­ծոց մեկնչիս փափաքանօք բազմօք՝ ի վայելումն իմոյս անձին, եւ յետ մահուանս իմոյ ետու եւ գրեցի իմով ձեռամբս յիշատակ ի դուռն մօրն հանուրց ՀայոցՍուրբ լուսածաւալ ԱթոռոյնԷջմիածնի՝ վասն քաւու­թեան բազմաց մեծաց մեղաց իմոց, զի այսու եղիցի գտանել ինձ զքաւութիւն յաւուր մեծի գալստեանն Քրիստոսի՝ միջնորդութեամբ սուրբ հօրն մերոյ՝ ար­փիա­ւորչի ամենից ՀայոցԳրիգորի Լուսաւորչի սրբոյ եւ շնորհօք աստուածաէջ տեղոյն եւ տաճարի Սուրբ Էջմիածնի: Արդ, ոչ ոք չունի իշխանութիւն յետ մահւան իմոյ քակօղ լինել կտակագրեալ յիշատակիս, զի մի՛ պատժեցցին, այլ մնասցէ յիշատակ ի Սուրբ Էջմիածին ի Աթոռն Սուրբ, մինչեւ ի կատարած աշխարհի: Վասն որոյ ես՝ Մինաս յԱմթեցի, գրեցի զյիշատակարանս իմոյ ձեռամբս ՌՃԼԵ. (1686) թվին հայոց, ի քաղաքն Թօխաթ, եւ զմեզ յիշատակօղքդ սրտիւ յիշեալ լիջի՛ք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ:

443բ (ստացողի) Յիշեցէ՛ք զստացօղ գրոցս՝ զՄի­նաս վարդապետն յԱմթեցի, հանդերձ հոգեւոր եւ մարմ­նաւոր ծնօղօք իւրովք, որ ստացաւ զայս ի վայելումն անձին իւրոյ եւ եդ յիշատակ ի Սուրբ ԱթոռնԷջմիածնի: Արդ, որք ընթեռնուք եւ կամ օրինակէք, յիշեշջէք յաղօթս ձեր ողորմեայիւ միով զմեղուցեալ Մինաս, եւ դուք զնոյն ի Քրիստոսէ ընկալջիք: Ես՝ Մի­նաս վարդապետս, գրեցի զյիշատակարանս ՌՃԼԵ. (1686) թվին, ի քաղաքս Թօխաթ, սեպտեմբեր ամսոյ Գ., ի կաթողիկոսութեան տեառն ԵղիազարուՀռոմկլաեց­ւոյ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1գ (երկիցս), 71բ, 224բ. բոլորակ՝ «ՄԻՆԱՍ / ՎԱՐԴԱՊԵՏ», 1գ, 224բ, 443բ. ութանկիւն՝ «ԳԻՐՔՍ / ՍՈՒՐԲ ԷՋՄ/Ի[Ա]ԾՆԱ Է»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Մեկնութիւն [Ըն]թեր­ցուածոց տօնից եկեղեցւոյ (1)»,Պհպ. Աա՝ «171/2757», «ՌՃԻԸ[.]-ՌՃԼԵ[.]-1679-1686 Մ[եսրոպ] եպիսկոպոս»,Պհպ. Գբ. մատիտով՝ «Յիշատակարան Մինաս վարդապետի Յամթեցւոյ, գրել ի Թօխաթ, ՌՃԼԵ. (1686) 339ա եւ 443, 224բ «ձեռամբ Գրիգորի գրչի ի գիւղէն Ալիփուղարու, ի դուռն Սուրբ Աստուածած­նայ, թվին ՌՃԻԸ. (1679), ի հոկտեմբերի ամսոյ ԺԸ. (18), ի վայելումն Մինաս վարդապետին, որ է յԱմ­թեցի: Քանզի յոյժ խանդոտ սիրով բերեալ էր զօրինակ գրոյս ի սուրբ քաղաքէն յԵրուսաղեմայ եւ հրամայեաց ինձ Գրիգորի գրչի գրել զսա», 68ա լս-ում մատիտով՝ «Մեկնութիւնս՝ աստի սկսեալ է Գրիգոր եպիսկոպոսի Արշարունեաց, տե՛ս տպագիրն», 165բ լս-ում մատի­տով՝ «Տպագիրն մինչ աստ ունի: Ըստ Ճաշոցին ուղիղ է գրքերի թիւը եւ Գ.րդն է Ես. ԽԶ. 3. – Լուարո՛ւք ինձ, տո՛ւնդ Յակովբայ», 394բ՝ «2. 1454, էջ 131 բա­ցա­յայտութիւն յաջամբ առաջաւորացն... – Արդ, երանելի եւն»,Պհպ. Դա.՝ «353 379 380 392 393 394 а б в»:

2758

ԱՆԴՐԷԱՍ ԿԱՊԱԴՈՎԿԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՅԱՅՏՆՈՒԹԵԱՆՆ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ

ԶՄԻՒՌՆԻԱ

ՌՄԾԱ. –1802

ՍՏԱՑՈՂ՝ Ստեփաննոս Տփխիսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 126 (գրչի էջակալում՝ 1-208, որ է՝ 4ա-192ա). չգրուած՝ 1ա-3ա, 80բ-1բ, 109ա-26բ: ՊՐԱԿ՝ 1-11x12 (1՝ 14, 6, 10՝ 10, 11՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապոյտ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «HR» եւ թագապսակ գծային ոճաւորումով զինանշան, մէջը՝ եղջե­րա­գաւաթ, ներքեւում՝ «GR»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,1x18: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,1x12,4. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 12ա): ՏՈՂ՝ 26: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա+Բ, սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

 

Новый рисунок (1)

Նմուշ 12ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը ցեցակեր, տեղ-տեղ քերծուած, մա­շուած, թերթերին խոնաւութեան, խունացման, սնկի եւ թա­նաքի հետքեր. թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը մգացած. արտատպումներ հանդիպակաց էջերին՝ Ա. կազմաս­տառ, Պհպ. Աբ, ստ. լս-ում՝ յիշագրերի մեծ մասը:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3բ-108բ [Անդրէասի Կապադովկացւոյ Մեկնու­թիւն Յայտնութեանն Յովհաննու. ձեռ. 2520. 256ա-342ա]

Տե՛ս ձեռ. 1161, 80ա-168բԻ տիեզ. ժողովոյն/4ա-5բ: Գլուխք Յայտ./5բ-7ա: Ի Յայտ. Յովհ./7ա-10ա: ա/10ա-2բ: բ/13ա-5ա: գ/15ա-6ա: դ/16ա-7ա: ե/17ա-8ա: զ/18ա-9բ: է/19բ-20բ: ը/20բ-1բ: թ/21բ-3բ: ժ/23բ-6բ: ժա/26բ-7բ: ժբ/27բ-8բ: ժգ/28բ-30ա: ժդ/30ա: ժե/30բ-1ա: ժզ/31բ-2ա: ժէ/32աբ: ժը/32բ-4ա: ժթ/34ա-6բ: ի/36բ-8բ: իա/38բ-40ա: իբ/40աբ: իգ/3ա: իդ/40բ: իե/40բ-1բ: իզ/41բ-3բ: իէ/43բ-5բ: իը/45բ-6բ: իթ/46բ-8ա: լ/48ա-9բ: լա/49բ-50ա: լբ/50ա-1ա: լգ/51ա-4բ: լդ/54բ-9բ: լե/59բ-60բ: լզ/60բ-2բ: լէ/62բ-4ա: լը/64աբ: լթ/64բ-6ա: խ/66աբ: խա/66բ-67ա: խբ/67ա-8ա: խգ/68ա-9ա: խդ/69ա-70ա: խե/70ա-72ա: խզ/72ա: խէ/72աբ: խը/72բ-4ա: խթ/74ա: ծ/74բ-5ա: ծա/75ա-6ա: ծբ/76ա-7բ: ծգ/77բ-9ա: ծդ/79ա-80ա, 82աբ: ծե/82բ-6ա: ծզ/86ա-7ա: ծէ/87ա-8ա: ծը/88ա-9բ: ծթ/89բ-90բ: կ/չիք: կա/91աբ: կբ/91բ-2ա: կգ/92ա-3բ: կդ/94ա-5բ: կե/95բ-6բ: կզ/96բ-7բ: կէ/97բ-102բ: կը/102բ-3բ: կթ/103բ-4բ: հ/104բ-5ա: հա/105աբ: հբ/105բ-7ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՉԻ

107բ-8ա. տե՛ս ձեռ. 1161, 79բ (թերի), ձեռ. 2520, 343ա-4ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

108բ (1657 թ., նոտրգիր) Ասեալ օրինակի թիւն էր գրեալ այսպէս. Գրեցաւ մեկնութիւն տեսլեան Յով­հան­նու Աւետարանչի Աստուածաբանի եւ սիրեցելոյն Յի­սուսի ի թուականիս հայոց ՌՃԶ. (1657), ի թագաւո­րու­թեանն Պարսից Փոքր շահ Աբազի եւ ի հայրապետու­թեան Սուրբ Էջմիածնայ ՋուղայեցիՅակոբ վարդա­պետ կուսակրօնի, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ եւ երջանկի:

Տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Գ. էջ 762:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

108բ Գրեցաւ դարձեալ այս Մեկնութեան Յայտնու­թեան գիրքս Յովհաննու յիԶմիւռին քաղաքին, ՌՄԾԱ. (1802), ապրիլի 6ին աւարտ ի հայրապետութեան տեառն Դաւթի սրբազնասուրբ կաթողիկոսին եւ ի յա­ռաջնորդութեան յԶմիւռին քաղաքի Կեսարացի Մար­տի­րոս սրբակրօն արհիեպիսկոպոսի եւ երանաշնորհ վարդապետի, որոյ հոգեսուն զաւակի՝ Ստեփաննոս գրասէր վարդապետի Տփխիսեցւոյ, ի վայելս անձին իւրոյ ի փառս Քրիստոսի փրկչին մերոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ներս. Լամբրոն., Մեկնութիւն յայտնութեան Յովհաննու (3)», կազմի վրայ՝ խզբզոցներ, նկարափորձ (թռչուն), Պհպ. Աա՝ «190/2758 Ի վ. Գ. Ս. Աշ. Մ.», 1ա՝ 2 տող ռուսերէն անընթեռնելի, 1ա՝ «1802, Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Ա. ճնշագծուած վարդեակ, մէջը՝ «ԻԳ»:

2759

ՊԵՏՐՈՍ ԲԵՐԹՈՒՄԵԱՆ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՅԱՅՏՆՈՒԹԵԱՆՆ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ

ԿԱՐԻՆ

ՌՄՀԴ. –1825

ԳՐԻՉ՝ Սարգիս Համշէնցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ արքեպիս­կոպոս Կարնոյ:

ԹԵՐԹ՝ 115. չգրուած՝ 1բ, 112ա-5բ: ՊՐԱԿ՝ 1-10x10 (2, 4, 6՝ 14, 8՝ 12, 10՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմ­նե­րով՝ «AG» եւ էգ առիւծ՝ առանց բաշի: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,6x 16,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18,5x11. սահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշա­գրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա), բոլորգիր (նմուշ՝ 105ա): ՏՈՂ՝ 29: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, երկու փեղկերի վրայ (18,8x12,7) ուղղանկիւն թղթէ զարդաշրջանակ, մէ­ջը՝ աստղանիշեր եւ գծանիշեր, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտ:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

Новый рисунок

Նմուշ 105ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը փոքր-ինչ քերծուած, թերթերի վրայ խոնաւութեան, խունացման, թանաքի հետքեր, ցեցի անց­քեր՝ 1-5, 17:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-111ա [Պետրոս Բերթումեան, Մեկնութիւն Յայտնութեան Յովհաննու առաքելոյ: Համառօտ եւ ծաղ­կաքաղ հաւաքեալ ի զանազան մեկնչաց եւ շա­րա­դրեալ ըստ մտաց նոցա, ի Պետրոսէ արքեպիս­կո­պոսէ Նախիջեւանեցւոյ Աղամալեան]

Տե՛ս ձեռ. 4487, 1ա-55ա: ա/2ա-11ա: բ/11ա-8բ: գ/18բ-25բ: դ/25բ-9ա: ե/29ա-33ա: զ/33ա-9ա: է/39բ-42բ: ը/42բ-6բ: թ/46բ-52ա: ժ/52ա-4բ: ժա/54բ-9բ: ժբ/60ա-6բ: ժգ/66բ-72ա: ժդ/72ա-6բ: ժե/76բ-8բ: ժզ/78բ-82բ: ժէ/82բ-6ա: ժը/86ա-9ա: ժթ/89ա-93ա: ի/93բ-7ա: իա/97բ-105բ: իբ/106ա-11ա:

Բ. 117բ [Ոտանաւոր ասացեալ յօրինօղէ գրքոյս]

Տե՛ս. ձեռ. 4487, 55բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Ի հայրապետութեան լուսանկար Սրբոյ եւ մեծի Աթոռոյն Էջմիածնի երիցս երանեալ տեառն տեառն Եփրեմի սրբազնասուրբ կաթողիկոսի ամենայն Հայոց, եւ ի պատրիարգութեան սրբոյ Երուսաղէմի տեառն Գաբ­րիէլի երջանկազարդ արհիեպիսկոպոսի, եւ ի պատրիարգութեան Կոստանդնուպօլսոյ տեառն Կա­րա­պետի արհեպիսկոպոսի, հրամանաւ տեառն Կարա­պետ սրբազան արքեպիսկոպոսի Կարնոյ եւ այլոց՝ ծայ­րագոյն վերատեսչի եւ ուսումնասէր մեծի րա­բու­նապետի, գաղափարեցաւ բաղդատութեամբ ի յընտիր օրինակաց, ի ձեռն գրչութեամբ նորին սրբազնութեան ամենանուաստ աշակերտի եւ սպասաւորի Սարգիսսոսկ անուամբ դպրի Համշէնցւոյ: 1825, փետրուար 5ին, յարքեպիսկոպոսարանս Կարնոյ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ սեւով բոլո­րակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով՝«Печ. [Ахалцы]хской гр[ад]ской пол[иции]» (սկիզբը եւ վեր­­ջը անընթեռնելի):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Պետրոս Բեր­թումեան, Մեկնութիւն յայտնութեան Յովհաննու», Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «Հմր 225/61/», 1ա՝ «Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», «192/2759»:

2760

ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆՊԱՏԱՐԱԳԻՆ

ԿԱՐԻՆ

ՌՄՀԶ. –1827

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր Շաքարճեան Կարնեցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ արքեպս. Կարնոյ:

ԹԵՐԹ՝ 179. չգրուած՝ 1բ, 2բ, 174բ-179բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԶx12 (Ա, Ժ՝ 11, Բ, Զ, Է՝ 10, ԺԶ՝ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­ներով՝ «GN» եւ «A»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,6x15: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x9,7. սահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 27: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագա­նակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտ ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը ցեցակեր, եզրերը եւ մէջքը փոքր-ինչ մաշուած, թերթերի ստորին աջ եզրերը խոնաւացած, խու­նա­ցած, մի քանի թերթի եզրերը պատռուած. արտատպում հանդի­պակաց էջին՝ Ա. կազմաստառ, ցեցի անցքեր՝ թ. 27, 29-32:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-174ա Մեկնութիւն սրբազնագործ բանից ան­­մա­հարար խորհրդոյ սրբոյ պատարագի, արարեալ ի տեառնէ Ներսիսէ հոգեփայլ սրբոյ արքեպիսկոպոսէ Տարսոնի Կիլիկոյ տան, գաղափարեալ բաղդատու­թեամբ ոմանց ընտիր օրինակաց

Տե՛ս ձեռ. 441, 45ա-117բ: Ցանկ/չիք: ա/3ա: բ/3բ7բ: գ/7բ-8ա: դ/8ա-10բ: ե/10բ-1ա: զ/11ա-8ա: է/18աբ: ը/19աբ: թ/20աբ: ժ/20բ: ժա/21ա-2ա: ժբ/22աբ: ժգ/23ա: ժդ/23բ-9բ: ժե/29բ-30բ: ժզ/30բ-1ա: ժէ/31բ-2ա: ժը/32բ-8բ: ժթ/38բ-9ա: ի/39ա-42բ: իա/42բ-3ա: իբ/43ա-6բ: իգ/46բ-8ա: իդ/48ա-9ա: իե/49ա-50ա: իզ/50բ-1ա: իէ/51աբ: իը/51բ: իթ/51բ-2ա: լ/52աբ: լա/52բ-5ա: լբ/55ա-6ա: լգ/56ա-7բ: լդ/57բ-8ա: լե/58ա-9ա: լզ/59ա-60ա: լէ/60ա-4ա: լը/64աբ: լթ/65ա-8բ: խ/69ա-72բ: խա/72բ: խբ/73աբ: խգ/73բ-4ա: խդ/74աբ: խե/75ա-6ա: խզ/76աբ: խէ/76բ-7ա: խը/77բ-8բ: խթ/79ա-80բ: ծ/80բ-1ա: ծա/81ա-91ա: ծբ/91ա-2ա: ծգ/92ա-3բ: ծդ/93բ-9ա:ծե/99ա-101բ: ծզ/101բ-10բ: ծէ/110բ-3ա: ծը/113ա-27ա: ծթ/127բ-8ա: կ/128ա-9բ: կա/129բ-31ա:կբ/131ա-9ա: կգ/139ա-40բ: կդ/140բ-1բ: կե/141բ-2ա: կզ/142ա-3բ: կէ/144ա-6բ: կը/146բ-7ա: կթ/147բ: հ/148ա-9ա: հա/149աբ: հբ/149բ-51ա: հգ/151աբ: հդ/152ա-58ա: հե/158ա-9ա: հզ/159աբ: հէ/159բ-60բ: հը/160բ-61ա: հթ/161ա-2բ: ձ/162բ: ձա/162բ-3ա: ձբ/163աբ: ձգ/163բ-9բ: Յիշատ. նախագաղ. օր./169բ-74ա (ձեռ. 441, 123ա-4բ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2ա Ի զբօսանս հոգւոյ գրասիրի տեառն Կարա­պե­տի ազգաշահ սրբազան արքեպիսկոպոսի Հայոց եւ ծայրագոյն վիճակաւոր վերատեսչի բնակչաց Կարնոյ մայրաքաղաքի եւ այլոց, գրչութեամբ ձեռնասուն աշա­կեր­տաց նորին սրբազնութեան մտերմի Գրիգորի ապար­դիւն մանկավարժի Շաքարճեան Կարնեցւոյ, ի շնորհիւ նորուն սրբազնութեան հաստատեալ մայր դպրատան Կարնոյ. ի 1827 ամի Տեառն, ի մարտի 20:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա՝ սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով՝ «[Печ. А[халцы]хской град­ской пол[иции]» (շար. դժուարընթեռնելի):

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ներսէս Լամբրո­նա­ցի, Մեկնութիւն պատարագին», 1ա՝ «195/2760», 1ա՝ «Հմր 193/48/», 1ա՝ «1827 Մ[եսրոպ] եպիս[կո­պոս]»:

2761

ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՍԱՂՄՈՍԱՑ

ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ

ՌՃԻԹ. – 1680

ԳՐԻՉ՝ Երեմիա: ՍՏԱՑՈՂ՝ Նահապետ վրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 535+4 (կրկն.՝ թ. 1, 32, 318, 498). չգրուած՝ 1աբ, 1դ, 534ա-5բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԽԵx12 (ԽԵ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ 1. շեղանկիւն ողկոյզ, 2. գլանաձեւ պատ­կեր, մէջը՝ «AP©PI» վերեւում՝ բուսական զարդ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,6x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (16x11. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 35-37: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագա­նա­կա­գոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա, Բ+, Գ, Դ, թուղթ, չգրուած. լուսագծերով:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 1գ: Ճա­կա­տա­զարդ՝ 95ա, 174բ, 246ա, 306ա, 354բ, 395բ, 473ա: Լու­սան­ցազարդ՝ բուսական, թռչնային, յուշկապարիկ: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը, եզրերը եւ դռնակը մա­շուած, երեքական կապիչները, նրանց մետաղէ վարդեակ հիմ­քե­րը եւ վարդեակահիմք մետաղէ գամերն՝ ընկած, տեղ-տեղ խո­նա­ւութեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա Մեկնութիւն Սաղմոսացն Դաւթի, արարեալ ի Ներսիսիէ Լամբրօնացւոյ.

Տե՛ս ձեռ. 990, 2ա-730բ: Նխդր./չիք: Նխ./չիք: ա/1գ-95ա: բ/95ա-174բ: գ/174բ-245բ: դ/246ա-305բ: ե/306ա-54ա: զ/354բ-95բ: է/395բ-473ա: ը/473ա-533բ: Յիշ. յեղ./չիք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

473ա Ստացօղ տառիս յոյժ ցակալի,

Նահապետ վարդապետ արի,

գովեալ գնտին սուրբ Պետ[ր]ոսի

ի բարեաց լի եւ անթերի:

Որ ցանկացաւ հոգով իլի

այս քաղցրահամ բուրաստանի.

մեծին Դաւթի երգարանի՝

մեկնեալ Ներսէս Լամբրոնացի:

Ետ գծագրել տենչմամբ իլի

յԵրուսաղէմ սուրբ քաղաքի,

թվին հայոց մեծաց զարմի

ՌՃԻ. եւ իննի (1680):

Մաղթեմ յիշել զստացող տառի՝

զվերոգրեալ սպասաւոր բանի,

նա եւ զթարմատ մեղօք է լի

զԵրեմիայ սորին գծողի.

եւ Տէր Աստուածըն ամենի

ողորմեսցի զմեզ յիշողի:

533բ Եւ որպէս դիւրին է նաւավարին ի ցամաք ելանել, նոյնպէս դիւրին է եւ ցնծութիւն գրագրին Աս­տուծով ի կատարն հասանել:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Պհպ. Գա. (ԺԸ. դ., նոտրգիր) «Յիշատակ է գիրգս/// վարդապետին»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 95ա, 174բ, 246ա, 306ա՝ անընթեռ­նե­լի:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ներսէս Լամբ­րո­նացի, Մեկնութիւն սաղմոսաց (2)», Պհպ. Աա՝ «203/2761», Պհպ. Աա՝ «ՌՃԻԹ. – 1680 Մ[եսրոպ] եպիս[կո­պոս]»:

2762

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

 

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 121 (գրչի էջակալում՝ 1-236, որ է՝ 1ա-119բ). չգրուած՝, 51աբ, 120ա-1բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԲx10 (Գ՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սա­գծե­րով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ եւ այլ՝ եզրահատման հե­տե­ւանքով անընկալելի պատկերներ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,7x15: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (15,5x9,5. սահմանագծուած): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, մի­ջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցա­կո­ղերը՝ կապոյտ եւ կարմիր ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա, Բ+Գ, Դ, սպիտակ, չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – (գծանկարային) Ճակատա­զարդ՝ 1ա, 52ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական: Զարդա­գիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, վար­դագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, տեղ-տեղ ցե­ցա­կեր. թերթերին խոնաւութեան, խունացման եւ սնկի հետքեր, արտատպումներ հանդիպակաց էջերին՝ Պհպ. Բա, 51ա. ցեցի անցքեր՝ Ա. եւ Պհպ. Բ, 119:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-37բ [Բանք տոմարականք՝ Յովհաննու Սար­կաւագի]

Տե՛ս ձեռ. 2180, 430ա-63բ: ա/1ա-3ա: բ/3ա-8ա: գ/8ա-13բ: դ/13բ-7ա: ե/17ա-9ա: զ/19ա-20բ: է/20բ -1ա: ը/21ա-5բ: թ/25բ-6ա: ժ/26բ-8ա: ժա/28ա-9ա: ժբ/29ա-34բ: ժգ/34բ-5ա: ժդ/33ա-7ա: Եւ զայս գիտեսջիր/37աբ:

Բ. 37բ-50բ [Այլք բանք տոմարականք]

Տե՛ս ձեռ. 2180, 464ա-75ա: 1/37բ-9բ: 2/42աբ: 3/42բ-5բ: 4/45բ-9ա: 5/49ա-50բ:

ՅԱՒԵԼԵԱԼ՝

1. 40ա-1ա Ասասցուք եւ վասն երկրորդին, որ է աւե­տեաց Աստուածածնին – Արդ, այսմ օրէ թուեա՛ մինչեւ Աւետիս սրբոյ Կուսին... Զ. ամիս անսխալ, մին­չեւ յապրելի Է.: Այսքան յաղագս երկրորդ աւուրն:

2. 41աբ Իսկ վասն երրորդի աւուրն այսպէս գի­տեա՛ – Արդ, աստի մինչ ի ծնունդն Քրիստոսի թուեա՛... մնա Ե., որ է Ե.շաբթի: Յաղագս երրորդին այսքան:

3. 41բ Եկեսցուք զչորրորդն ցուցցուք, որ է Մկրտու­թիւն – Իսկ ի Մկրտութեան Քրիստոսի էր թուա­կան Շ.եկին (532)... մնայ Ա., որ է կիրակի: Այս վասն չորրորդ աւուրն ասացաւ:

4. 41բ-2ա Եկեսցուք եւ ասասցուք զԵ.երրորդ աւուրն, որ է Խաչելութեան – Իսկ ի խաչելութեան Քրիս­տոսի էր թուական Շ.եկին (532)... օրագիւտ արա՛ եւ գի՛տ, զօր Խաչելութեան ուրբաթ:

Գ. 52ա-117ա Անանիայի Շիրակունոյ Համարողի առ խոստացեալսն

Տե՛ս ձեռ. 2180, 478ա-537ա: ա/52ա-3ա: բ/53բ-57ա: գ/57ա-60ա: դ/60ա-2ա: ե/62ա-71ա: զ/71ա-4բ: է/74բ-5ա: ը/75ա-6ա: թ/76ա-80ա: ժ/80ա-8բ: ժա/88բ-9ա: ժբ/89ա-91բ: ժգ/91բ: ժդ/91բ-2ա: ժե/92ա: ժզ/92ա: ժէ/92բ: ժը/92բ: ժթ/92բ-4ա: ի/94աբ: իա/94բ: իբ/94բ: իգ/94բ-5ա: իդ/95ա: իե/95ա: իզ/95ա: իէ/95ա: իը/95բ: իթ/95բ: լ/95բ-6ա: լա/96աբ: լբ/96բ: լգ/96բ: լդ/96բ: լե/96բ-7ա: լզ/97ա: լէ/97աբ: լը/97բ: լթ/97բ-8ա: խ/98ա: խա/98ա-9ա: խբ/99ա-100ա: խգ/100ա: խդ/100ա: խե/100աբ: խզ/100բ: խէ/101ա: խը/101աբ: խթ/101բ: ծ/101բ-2ա: ծա/102ա: ծբ/102աբ: ծգ/102բ-3ա: ծդ/103ա: ծե/103աբ: ծզ/103բ-4ա: ծէ/104ա: ծը/104աբ: ծթ/104բ: կ/104բ: կա/104բ-5ա: կբ/105ա: կգ/105ա: կդ/105ա: կե/105ա: կզ/105աբ: կէ/105բ: կը/105բ: կթ/105բ: հ/105բ-6ա: հա/106ա: հբ/106աբ: հգ/ 107բ: հդ/107բ-8ա: հե/108ա: հզ/108ա: հէ/108ա-10ա: հը/110ա-1ա: հթ/111բ-3բ: ձ/113բ-5ա: ձա/115բ-6ա: ձբ/116բ-7ա:

Ծնթ. հգ. համարից սկսած՝ 2762 եւ 2180 ձեռագրերի նիւ­թե­­րի յաջորդական կարգը տարբեր՝ խառն է:

ՅԱՒԵԼԵԱԼ՝

1. 106բ ՀԳ. Զի՞նչ է տեսանել զնահանջ կամ ԹԺ.երեակ (19) – Զայսոսիկ այժմ տեսանել յառաջ քան... զի բազմապատիկն անսահման է:

2. 106բ-7ա ՀԴ. Զի՞նչ է՝ ա՛ծ ի վերայ ԹԺ.երեկին (19) – Զօրն եկամուտ, որ ժողովէ... եթող զայն օրն:

3. 107ա ՀԵ. Զի՞նչ է՝ Ե՛րթ ըստ նահանջիցն Ա. եւ թող – Այս խափանք միայն են... Ա. նահանջի թող:

4.107ա ՀԶ. Զի՞նչ է ԺԷ. (17) ապրիլի եւ կամ ԻԵ.ն (25) մարտի ո՛չ նահանջ եւ ո՛չ բազմապատիկ – Այս եկամուտ աւուրն անկումն է... Ե. ամսեան, ժամս ԺԴ. (14):

5. 107աբ ՀԷ. Զի՞նչ է, որ ի մարտի եւ յապրելի լի­նի ԺԳ.աներորդն (13) զատկաց – Այս ի յիշատակ Տեառն ի ժամանակի չարչարանացն... զի հաւասար եւ համախոհ կատարեսցին բնաւքս:

6. 107բ ՀԸ. Զի՞նչ է, որ ի փետրուարի վերջին աւուրն անկանի օրն նահանջի – Սա բան միայն է եւ ոչ օր... եւ յեղանակաց աճումն:

Դ. 117ա-9բ [Քաղուածոյ բանք]

Տե՛ս ձեռ. 2180. 538բ-40բ:ա/117ա: բ/117ա: գ/117բ: դ/117բ: ե/117բ: զ/118ա: է/118ա: ը/118ա: թ/118ա-9բ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ անընթեռնելի, Պհպ. Աա՝ «209/2762», Պհպ. Աա՝ «ԺԸ. Մ[եսրոպ] եպիս­[կո­պոս]», 56ա՝ «Լուս., յճխպտ Բարսեղ», 56բ՝ «Փիլոն», 119ա՝ «740/1291», Բ. փեղկի կազմաս­տառին՝ «19x5/95»:

2763

ՅԱՅՏՆԻ ԱՊԱՑՈՅՑ ՆՈՐ ՀԵՐՁՈՒԱԾՈՂ ԼԻՆԵԼՈՅ Հ. ՄԻՔԱՅԷԼԻ ՉԱՄՉԵԱՆՑ

ԿԱՐԻՆ

ՌՄՀԷ. – 1828

ԳՐԻՉ՝ ոմն աշակերտ մեկենասի: ՄԵԿԵՆԱՍ՝ Գրիգորի Շա­քար­ճեան Կարնեցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Գէորգ վրդ. Տէր-Դաւթեան Ձորա­գեղ­ցի:

ԹԵՐԹ՝ 122 (գրչի էջակալում՝ 1-235, որ է՝ 2ա-119ա). չգրուած՝ 1բ, 119բ-22բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԱx12 (Ա՝ 11, Թ, Ժ՝ 10, ԺԱ՝ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ 1. զինանշան, մէջն ան­ըն­կա­լելի պատկեր, 2. բուսական զարդանախշ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23x15,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (16,3x10,4. սահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 22: ԿԱԶՄ՝ ծաղ­կա­թուղթ, մէջքը եւ փեղերի եզրերը շագանակագոյն կաշի, մի­ջուկը ստուարաթուղթ, աստառը սպիտակ թուղթ. լուսանցա­կո­ղերը՝ կապոյտ ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 3ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր (2ա): Գոյն՝ վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ եզրերը մաշուած, թեր­թե­րին խոնաւութեան հետքեր. ձեռագրի բովանդակութիւնը եւ վիճակը բնորոշող ներդիր թերթ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա Շարունակութիւն կամ հաստատութիւն յառա­ջա­գոյն գրեալ մերում տեսարանի կամ յայտնի ա­պա­ցոյց նոր հերձուածօղ լինելոյ վերապատուելի հ. Միքայէլի Չամչեանց եւ բոլոր միաբանութեան իւրոյ՝ քաղեալ ի բուն ձեռագիր գրուածոյ իւրոյ, զոր իբր հրաշիւք ձգեցաք ի ձեռս մեր յամի 1815, մարտ 4:

1. 2ա-18բ [Խնդիր Ա.] – Զոր ինչ միանգամ գրեալ էր յառաջին անդ մերումս տեսարանի երեւեցուցչի մոլար վարդապետութեանց աբբայեանց... գուցէ մնա՞ց եւ այլ ինչ այս միմիայն ասել՝ ես քեզ մեղայ, եւ այսմ եւս յուսամ հանդիպել (վերջ խնդրոյն մարդեղութեան մինչեւ յերես 167):

2. 18բ-104բ Խնդիր Բ.

ա. 18բ-22բ Ի վերայ բղխման Հոգւոյն Սրբոյ – Եւ արդ, վ. հ. Միքայէլ Չամչեանց յաւարտ հասուցեալ զա­ռաջին վիճաբանութիւն իւր ըստ խելաց եւ ըստ մտաց իւրոց... ի վերայ ձայնին, որպէս ի բազում տեղիս գրոց իւրոց զայս այսպէս պնդէ:

բ. 23ա-6բ Ի վերայ Խաչեցարիւ երգելոյ զսուրբ Աստուածն – Յանդնդախոր պտոյտեաց ալեաց ծովու նման է այս խնդիր... որ կարօղն է տանել՝ տարցի, եւ որ ունիցի ականջս լսելոյ՝ լուիցէ:

գ. 27ա-59բ Ի վերայ եկեղեցւոյ – Եւ արդ, խուզել զայս խնդիր պիտանի է, քան զամենայն... եւ տեսցուք, թէ զի՞նչ խօսի զայնմանէ եւ որով արդարացուցանէ զեկեղեցին Հայոց:

դ. 59բ-69բ Ի վերայ վերջին օծման – Սքանչելի է ճարտարամտութիւն եւ ճարպկութիւն վ. հ. Միքայէլի՝ նոր պաշտպանին ուղղափառութեան Հայաստանեայց եկեղեցւոյ... ահա սուր, որով վերջին զօրութեամբ իւրով մխեաց ի սիրտ միսիոնարաց, եւ վէրքն ոչ գիտեմ որպիսի՞ տեղովք ունի բժշկիլ:

ե. 69բ-95ա Վէճ վ. հ. Միքայէլի Չամչեանց ի վե­րայ ջրախառնութեան, համառօտիւ քաղեալ ի ձեռա­գիր մատենէն իւրմէ – Այս խնդիր ի մէջ ահագին մա­տենի վ. հ. Միքայէլի, նոր պաշտպանչին ուղղափա­ռու­թեան... ուստի զայս ի բաց թողեալ, սկիզբն արասցուք սակաւուք եւս քաղել զբանս նորա, որ եւ ի վերայ տօնի Ծննդեան եւ Մկրտութեան Տեառն:

զ. 95ա-9ա Վէճ վ. հ. Միքայէլի Չամչեանց՝ նոր պաշտ­պանին ուղղափառութեան հայոց, որ իվերայ տօնի Ծննդեան եւ Մկրտութեան, հա[մա]ռօտիւ քա­ղեալ ի բուն ձեռագիր մատենէն իւրմէ – Թէպէտ չէին կամք մեր ի սոյն խնդիրս պատաղիլ սակս թե­թե­ւու­թեան նիւթոյն... որով դադարէր ամենայն վէճ հակա­ռա­կութեան ի վերայ այսպիսի նիւթոյ, յերես՝ 377:

է. 99ա-104բ Վէճ վ. հ. Միքայէլ Չամչեանց ի վերայ քաւարանի, համառօտիւ քաղեալ յընդարձակ ձեռա­գիր մատենէն իւրմէ – Յոյժ ճարտար ոք է վ. հ. Միքայէլ Չամչեանց՝ նոր պաշտպան ուղղափառութեան Հայոց եկեղեցւոյ... ուխտիւք տենչացեալ փափագիմք եւ ի նոյն վայելել ախորժիմք ի փառս Քրիստոսի փրկչին մերոյ եւ Աստուծոյ. ամէն:

Ծնթ. Այլ ձեռքով՝ «Ի հայր Միքայէլ վարդապետէ Չամչեան 1776 երես»:

ը. 105ա-10ա Յայտարարութիւն դաւանութեան վ. հ. Պօղոս վարդապետի Թընկրեան՝ աշակերտի վ. հ. Միքայէլի Չամչեանց, զոր գրեաց ի վերջին միաբա­նու­թեան եւ հրատարակեաց թէ՛ առ հայս, եւ թէ՛ առ ուղղափառս, որով իւրաքանչիւր ոք քաջ իմանայ, թէ քանի՞ ազգակցութիւն ունի այս դաւանութիւն ընդ վերոյգրեալ բանսն հ. Միքայէլին: Յայտարարութիւն ողջամիտ դաւանութեան մեր Հայաստանեայց եկե­ղեցւոյ – Եկեղեցին Հայաստանեայց ի սկզբանէ եւ այսր ընդունի եւ դաւանի զուղղափառ հաւատս ճշմար­տու­թեան... քան զոր չիք այլ ինչ թշնամութիւն մեծ եւ անօրէնութիւն անտանելի:

–110բ-1բ Գլխաւորումն բանից – Որով եւ վերջին դատումն մտաց մերոց՝ յայտ յանդիման եւ ակներեւ ողջամտաց առնեմք առաջի... զոր ոչ կարեմք ուրանալ, զի աչօք բացօք տեսանեմք եւ տեսեալ իսկ եմք. Վերջ:

–112բ-9ա Ցանկ մատենիս – Հայաստանեայց սուրբ եկեղեցի, վասն զրպարտչացն, տիրական լռու­թեամբ ակնկալէ այցելութիւն բարձրելոյն... վեր­ջին օծումն է խորհուրդ եկեղեցւոյ, բայց օծանելն իւղով չէ հարկաւոր յոյժ ըստ մեծին Խոսրովու Անձեւացեաց եպիսկոպոսի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

2ա (1815թ., նոտրգիր) Տե՛ս Բովանդակութիւն՝ 2ա:

112ա (1815թ., 1822 թ., նոտրգիր) 1815, փետ­րուար 12, ի Կոստանդնուպօլիս: Իսկ այժմ գաղափա­րե­ցաւ յամի Տեառն 1822, մայիսի 22, ձեռամբ ապար­դիւն իբր սարկաւագ Յօհաննու՝ սպասաւորի Սրբոյ Միածնաէջ Աթոռոյ ծայրագոյն նուիրակ Աստուա­ծատուր արքեպիսկոպոսի սրբազան վարդապետի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

112ա Յորմէ օրինակեցաւ եւ այս՝ հոգունա­կու­թեամբ ն[ուաստ] Գրիգորի վարժապետի Շաքար­ճեան Կարնեցւոյ, ի ձեռն ուրուք յաշակերտաց իւրոց, ի 1828, յունվար 10, ի Մայր դպրատան հայոց՝ որ ի Կար­նոյ քաղաքի: (Այլ ձեռքով)՝ Ի զբօսումն եւ ի վա­յելս Տէր-Դաւթեան ընթերցասէր Գէորգայ խաչակիր վարդապետի Ձորագեղցւոյ եւ ասպետի կայսերու­թեան Ռուսաց:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա՝ սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զի­նանշան, եզերագծով՝«[Печ. Ахалцыхской г]рад­ск[ой] п[олиции]» (դժուարընթեռնելի):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Հ. Միքայէլի Չամ­չեան, շարունակութիւն տեսարանի 2», 1ա՝ «233/2763», 1ա՝ «Հմր 19/72/», 1ա՝ «1828 Մ[եսրոպ] եպիս­[կո­­պոս]»:

2764

ԿԻՐԱԿՈՍ ԳԱՆՁԱԿԵՑԻ, ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱՑ

ԿԱՐԻ՞Ն

ՌՃԿԸ. –1719ից յետոյ

ԳՐԻՉ՝ Իգնատիոս:

ԹԵՐԹ՝ 174: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԶx12 (ԺԵ՝ 2, ԺԶ՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագապսակ բոլորակ, մէջը սրտիկ, ցածում խաղողի շեղանկիւն ողկոյզ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,8x16,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (14,2x10,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ կարմիր կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը սպիտակ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. + Բ՝, սպիտակ, չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 2ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 1ա: Լու­սան­ցազարդ՝ բուսական: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնա­գիր: Գոյներ՝ շագանակագոյն, կարմիր, կապոյտ, կանաչ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը եւ մէջքը՝ մաշուած, թեր­թե­րին խոնաւութեան, խունացման, թանաքի հետքեր, եզրերը տեղ-տեղ պատռուած, անհարթ, թանաքի թթուայնութեան հետեւան­քով գրադաշտը մգացած. ցեցի անցքեր՝ 29, 34, արտատպումներ հանդիպակաց էջերին՝ կազմաստառ Ա, Պհպ. Աբ, 3ա, 123ա, 141ա:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-173ա Համառօտ պատմութիւն ժամանակաց ի սրբոյն Գրիգորէ մինչեւ ցյետին յաւուրս թեւացեալ, արարեալ Կիրակոս ընտրեալ վարդապետի, ի մեծա­հռչակ ուխտն Գետ[կ]այ

Տե՛ս ձեռ. 1518, 181ա-260բ: Նխրգ./1ա-4ա: ա/4ա-51բ: բ/52ա-68բ: գ/69ա-72ա: դ/72ա-4ա: ե/74ա-9ա: զ/79ա-81ա: է/81ա-2ա: ը/82ա-3ա: թ/83ա-5ա: ժ/85ա-9ա: ժա/89ա-90բ: ժբ/90բ-1բ: ժգ/91բ-3բ: ժդ/93բ-6ա: ժե/96ա-7ա: ժզ/97ա-8ա: ժէ/98ա-9ա: ժը/99ա-101ա: ժթ/101ա-2ա: ի/102ա-4ա: իա/104ա-5ա: իբ/105ա-6բ: իգ/106բ-7բ: իդ/107բ-11բ: իե/111բ-2բ: իզ/112բ-3բ: իէ/չիք: իը/114ա -5ա: իթ/115ա-7ա: լ/117ա-8ա: լա/118աբ: լբ/118բ-20բ: լգ/120բ-1բ: լդ/121բ-3ա: լե/123ա-4բ: լզ/124բ-5ա: լէ/125ա-6ա: լը/126բ-7ա: լթ/127ա-8ա: խ/128ա-9ա: խա/129աբ: խբ/129բ-32բ: խգ/132բ-8բ: խդ/չիք: խե/139ա-40ա: խզ/140աբ: խէ/140բ-2ա: խը/142ա-5բ: խթ/145բ-6ա: ծ/146ա -8ա: ծա/148ա-50բ: ծբ/չիք: ծգ/150բ-2բ: ծդ/152բ-6ա: ծե/156ա-7բ: ծզ/157բ-8բ: ծէ/158բ-9բ: ծը/159բ-62բ: ծթ/162բ-4բ: կ/164բ-7բ: կա/167բ-8բ: կբ/168բ-9ա: կգ/169բ-70բ: կդ/170բ-1ա: կե/171ա-3ա:

Ծնթ. Որոշ տեղերում կան լս-ային սրբագրութիւններ: Տե՛ս Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմութիւն Հայոց, Աշ­խա­տա­սի­րու­թեամբ Կ. Ա. Մելիք-Օհանջանեանի, Երեւան, 1961, էջ ՃԳ-ՃԴ. եւ 3-399, ձեռ. n:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

53բ Ձեռս երթա, գիրս մնայ:

88ա Տիեարցտ իմոց աղ[ա]չեմ սղալութեան գրիցս ո՛չ մեղադրել, զի կարի անպատշաճ է տեղն եւ շատա­զրոյց:

148ա Եւ Իգնատիոս գծագիրս յիշել մախթեմ:

152բ Արդ, աղաւթիւք նորա տացէ Աստուած խա­ղա­ղութիւն աշխարհի, եւ մանաւան[դ] Իգնատիոս գրչի:

173ա Աւրհնեալ է Տէրն իմ Յիսուս Քրիստոս:

173բ [Ա]ւրհնեալ է Տէրն իմ Յիսուս Քրիստոս. եւ գո­հանամ զնոյն ամենապարգեւի Հօրն անսկզբնակա­նի, Որդոյն ծնօղ անճառելի, եւ Հոգոյն բղխողի աղբիւ­րա­բար անհատ եւ աննուազ, եւ դաւանիմ զայսպէս եւ անկեալ երկիր պագանիմ եւ հառունչահոս սրտիւ եւ արտօսրալից աչօք օրհնեմ եւ փառաւորեմ առ այն, որ ետ ինձ՝ նուաստիս եւ ամենայանարգիս, եւ չանարգիս իսկ կարողութիւն, որ ածի զսա առ եզր, եւ զի թէպէտ ամենայնիւք սարասիւք մեղանչեմք եւ լինիմք անար­ժան աստուածապարգի բարեացն, այլ նա ինքն իսկ գթած է եւ ողորմած եւ ո՛չ անսա մեղանաց մերոց, սա­կայն փորձութեամբ խրատէ եւ ողորմութեամբ իւրով մխիթարէ եւ պարգեւաց իւրոց արժան առնէ:

Դարձուցից զբանս իմ եւ յայտ արարից տէարցդ իմոց՝ որ պատահեցաւ ի մերում ժամանակի:

Իսկ յորժամ էր թուականն հայոց հազարորդի հա­րիւո­րորդի վեցից տասանց եւ ութներորդի (1719) կա­լուածւոյ ի յամարայնոյ եղանակին, յամսեանն յունիսի Ժ. եւ (բաց).ին, որ էր օր Բ.(երկու)շաբթի՝ ի լուսանալ Գ.(երեք)շաբթի, մէջ գիշերոյ, ի հաւախօսս նախնոյն, որ ամենեքեան ննջեին ըստ սովորական բնութիւնս մարդկայնոյ, եղեւ յանկարծակի ի՛ր ինչ հնչումն սաս­տ[ի]կ, իբրեւ թէ կարկտախառն հողմ, զկնի նորուն գոռումն ահագին, ոչ որպէս գոռումն ամպոյ, այլ ի սան­դարամետէ անթնդոց յուժգնագի բախմամբ |174ա| եւ պառպատմամբ յերկրի: Եւ եղն շարժ անաս<ես>ելի եւ անպատմելի երկրին Կարնոյ, քանզի տկարամտու­թեամբ ո՛չ կարեմք մի ըստ միոչէ ի ձեռն քարտիսի ներտառականի ըստ նոյնոյ տեսակի ճառել, այլ մա­նաւանդ վիպասանական արհեստի արկից առաջի նա­զե­լեացտ, զի ոչ է այս իր առանց քարտիսի մնալ յա­ղագս աստուածախրատ բարկութեանն, այլ արժան է պատմութեան, զի երկիւղ Տեառն ընթերձմամբ արկից զսիրտս մեր: Դարձցուք ի կարգ բանին. եւ յորժամ յո­րո­տայր երկիր, դողայր հաստակառուց թանձրութիւնն նորա, իբր թէ գրաստ ինչ, որ ոչ կարէ մարդ ընթանալն նորա, առ ուղղակի կայ առնել ի վերայ նորա: Եւ այսմ ժարժմանէս փլուզեալ ցնդեցան ամենայն շինուածք գեւղօրէիցն, եւ մնացին ներքեւ փլուզելոցն մարդ եւ անասունք, խայտառակեալ դէմքն եւ պատռոտեալ յո­րո­վայնքն իւրեանց, հեձամղձուք լեալ մեռան ամենե­քեան: Զի յորժամ շարժէր երկիր՝ առաւել շարժմանէն ոստեցուցանէր շինուածքն ի տեղոջէ իւ[ր]մէ, եւ ընթանայր խառնախուռն լինելով քարք եւ կերանք, եւ մարդք ընդ նոսա զարկուցանէր առաջի շինուածոցն եւ զնոյն եւս կործանմամբ ի բաց ցնդեին: Եւ անդ էր տեսիլ այնուհետեւ զաղէտ տրտմագինք եւ զաշխար արժանի ողբոց, քանզի մինչ խուզիլն հողոց, մեռանէին մարդիք ներքեւ տապալմանցն, եւ հանէին մանկունք առաջի հարցն իւրեանց |174բ| կիսամեռք, եւ հոլովք մեռեալք, կուսանք առաջի մարցն, կին ընդ առաջի մարցն, այր ընդ կնոջն եւ այլն ըստ նոյն կարգի: Եւ զմեռեալսն ո՛չ կարէին մի ըստ միոջէ թաղել, այլ խո­րացուցանէին վեհ մի մեծ եւ արկանէին ի միջի նորա զութն եւ Ժ.(տաս)ն միատեղ եւ թաղեալ երթային: Արդ, եւ անդ էր տեսիլ զարտօսր աչաց, աղաղակ ձայնից եւ բեկումն միջաց, բաղխումն քրձից, քանզի բաժանեցան հարք ի որդոց, մայրք՝ ի դստերաց, բարեկամք՝ ի բարեկամաց. տեարք՝ ի յ[ը]նջից, քայքայեցան, բեռեկ­տեցան, մեկուսացան, անգիւտ լեալք ի միմիանց, զի յորժամ հանեին զմեռեալսն ի փլուզելոցն, ոչ կարեին ճանաջել՝ իմն եւ քոյն իցէ: Ահագին էր շարժս այս, զի յորժամ շարժէր, թուլանային եւ լքանէին ձեռք արի արանց, զի ի Տեառնէ էր բեկումն եւ վրէժխնդիր գոր­ծոց մեցոց, քանզի ոչ սովորական էր շարժս այս, այլ յայտնապէս պատիժ պատուհասի էր ստգանք մեղա­նացս: Կայ գեօղ մի Իլիճա, որում էր մօտ նորա ջեր­մուկ, շինեալ էր կամարաձեւ ի վերայ նորա կրօք, ի այ[ս]մ շարժմանէս բեկբեկեցեալ ի տեղոջէ իւրմէ, զարկուցեալ ի մէջ ջերմուկի, եւ եղեւ հողաբլուր, եւ կո­րեաւ, իսկ եւ այլում տեղոջէ երեւեցան սեաւ ակունք: Նա եւ գեօղ մի Խաչկավանք, զոր շինեալ է առաջնոց ժամանակաց, որում ասեն, թէ մասն ինչ կա խաչափայ­տէն Քրիստոսի անդ, ի արեւելից կուսէ պատառեցաւ որմն: Այլ եւ ի մօտ քարորի բըղխեաց աղբիւր մի քաղցր, որոց ջրաղացի միոյ բաւական էր, որքան կայր շարժն, կայր աղբիւրն, իսկ յորժամ դադարեաց շարժն, դադա /// (շար. թափ.):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 111ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Ձեռըս կերթայ, գիրըս մնայ: Յիշա՛յ զիս, օվ կարդացող եւ տո՛ւր ողորմի, ասելով. Աստուած ողորմի:

2. 1ա (ԺԹ. դ. սկիզբ, նոտրգիր) Գի՛ր, քեզ ասեմ, արի՛ գընայ օրհնեալ քաղաքդ Արզընկան,Դվնիկ. գի՛ր, քեզ ասեմ, արի՛ գընայ օրհնեալ քաղաքդ Արզըն­կան, Դվնիկ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝1ա (անընթեռնելի):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Կիրակոս վարդա­պետի Գանձակեցւոյ, Պատմագրութիւն 1», Պհպ. Աա՝ «242/2764», Պհպ. Աա՝ «ՌՃԿԸ.-1719, Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 31ա՝ «Թ. ՌՄ[ԽԱ]. (1792)”», 23ա՝ «Այս է ալալ գին թամալն է», 26ա՝ «Ալալ գին է, տեղն է», 49ա՝ «Ասաց», 53բ՝ «Ձեռս երթայ, գիրս մնայ», 111ա՝ «Ձեռս երթ», 122բ՝ այբուբեն, 122բ՝ «Թէոդու»:

2765

ՍՏԵՓԱՆՈՍ ԱՍՈՂՆԻԿ,ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱՑ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 87+1 (կրկն.՝ թ. 56): ՊՐԱԿ՝ 1-12x8 (1՝ 2, 2՝ 9, 12՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x11,7. չորս կողմից թանաքով սահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշա­գրեր): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 18-19: ԿԱԶՄ՝ ծաղկա­թուղթ, մէջքը՝ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպի­տակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտ ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Բ. (սկ.) սպիտակ, չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ փեղկերի եզրերը մա­շուած, թերթերին խոնաւութեան, թանաքի հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-86բ [Պատմութիւն ժամանակաց, արարեալ Ստեփան[ն]ոսի Տարօնեցւոյ՝ Ասողնիկ կոչեցելոյ]

Տե՛ս ձեռ. 1894, 4ա-100բ: 1/1ա-31բ: Ցանկ/չիք: 2/31բ-79բ: Ցանկ/31բ-32ա: 3/80ա-86բ: Ցանկ/80ա-82բ:(Ա-ԽԸ. Գ-ից յետոյ՝/// շար. չիք): 4/չիք:

Տե՛ս Ստեփանոս Ասողիկ, Պատմութիւն տիեզերական, Երկ­րորդ տպագրութիւն, Ս. Պետերբուրգ, 1885, 438 էջ: Հմմտ. Մա­տե­նագիրք Հայոց, ԺԵ. հատոր, Ժ. դար. Պատմագրութիւն, Եր­կու գրքով, Գիրք Բ., Անթիլիաս – Լիբանան, 2010, էջ 619-832. ձեռ. I:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքին՝ «Ստեփ. Ասողնիկ, Պատ­մա­գրութիւն 2», Ա. փեղկին՝ «Ցուցակ հային սոսաց 12, որ ամենայն բանեայ թէ այն ասաց, թէ որ թպէ նորին» (՞), կազմաստառ Ա՝ «94 97 14 14 16/64», Պհպ. Աա՝ «254/2765 1848 Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

2766

ԳԷՈՐԳ ԽՈՒԲԵԱՆՑ, ՅԱՂԱԳՍ ՎԱՐՈՒՑ ԵՒ ԳՈՐԾՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱՑ ԷՋՄԻԱԾՆԱՅ

[ԱՍՏՐԱԽԱՆ]

[ՌՄՀԴ.-ՌՄՀԷ. – 1825-1828]

ԳՐԻՉ՝ Գէորգ Խուբեանց:

ԹԵՐԹ՝ 192+1 (կրկն.՝ թ. 113. գրչի էջակալում՝ 2-381, որ է՝ 2բ-191ա). չգրուած՝ 1բ, 191ա-2բ: ՊՐԱԿ՝ 1-16x12 (1, 2՝ 13, 16՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապոյտ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ 1. օղակ, 2. «МУШ» ներքեւում՝ 18... 3. «ФПР», 4. «КФММ», 5. շրջա­նա­­ձեւ ցանկապատի ներսում սաղաւարտով մարդ, ձեռքին նի­զակ, դիմացը՝ետեւի թաթերի վրայ կանգնած թագակիր առիւծ՝ ձեռ­քին սուր: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,3x18: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (19x14,2. աջ, ձախ եւ ստորին կողմերից սահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 21-26: ԿԱԶՄ՝ ծաղ­կա­թուղթ, մէջքը՝ կարմիր կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, սպիտակ, չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 4ա

ՎԻՃԱԿ բաւարար. կազմի եզրերը եւ մէջքը մաշուած, թեր­թե­րի վրայ խոնաւութեան, խունացման եւ թանաքի հետքեր, թեր­թեզեր­քը մաշուած, մանր պատռուածքներ, անհարթ, թ. 113գդ՝ վե­րին մասից կտրած 18 տողի չափ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-190բ [Գեորգ Խուբեանց, Յաղագս վարուց եւ գործոց կաթողիկոսաց Էջմիածնայ. 1737-1822 թթ.]

– 2բ-84ա ստ. լս. 2ական տողով [Չափածոյ Նա­խա­բան. ծայրակապ՝ «Ի Գէորգ Մելքիսեդեկեան Խու­բով Խաղբակեան հայկազն իշխանէ լալով սգալով ժողովեալ անպատեհ սրբազնագ»] – Ի գլուխս գրոց եւ յերգս ողբոց արժան է գրել զայս բան սգալի, / կար­դալ ողբալ եւ հառաչել սրտիւ գոչել, զի է զգալի... Ուղ­ղեաց կարգեաց բարեդրութեամբ՝ սահման կոպար եդ բնաւ անցի / ոչ լիովին գրեալ զգործոցն, այլ հակիրճ իմն ճառեալ անցի:

Ծնթ. Ստ. լս-ում սուրբգրային քաղումների հասցէներ:

1. 2ա-3ա Պրակ Առաջին. Սգալի զարթուցիչ – Ող­բալի ողբարան Հայոց՝ բացօղ առականց... զի եւ ինքն գթացեալ ողորմեսցի դարձեալ:

2. 3աբ Պրակ 2. Ցաւակրական ողբերգութեամբ ճառեալ որպիսութիւն կաթողիկոսացն ի Ղազարու սկսեալ – Ի 1737 թուոջ Քրիստոսի ի յընտրելն զՂա­զար եպիսկոպոս Ջահակցի ի կաթուղիկոսութիւն սրբոյ գահին Էջմիածնի... մեծաց եւ փոքունց առ հասարակ եւն, որպէս տեսցի ի ստորեւ:

3. 3բ-4բ Պրակ 3. Կանոն եւ կարգ կաթուղիկոսի ընտրութեան – Սովորութիւն եւ ծէս նախնեաց հոգե­լեացն էր ի բնէ... քանզի ոսոխն անգութ՝ իբրեւ զա­ռիւծ, մանաւանդ նմին հանդէպ գոչէ եւ այլն:

4. 4բ-5ա Պրակ 4. Յաղագս որպիսի ընտրութեան Ղազար կաթուղիկոսի – Ի 1737 թուոջ, ի յընտրու­թեան Ղազարու ընտրեցին զԳրիգոր պատրիարգն Ե­րու­­սաղէմի... բանադրեաց զՂազար եւ նզովաւք ար­գել ո՛չ յիշել զանուն նորին, յիւրումն վիճակի:

5. 5աբ Պրակ 5. Վասն օծման Ղազար կաթո­ղի­կոսի – Բայց ի 1738 թուոջ յօծմանն Ղազարու կաթո­ղի­կոսի... վասն որոյ եւ ի կարճոյ համառօտեմք:

6. 5բ-6բ Պրակ 6. Վասն բռնակալութեան Ղազա­րու կաթողիկոսի – Ապա մինչ ըստ աշխարհակալաց բռնացելոց... ըստ խնդրոյ Ֆաթալի խանին, զոր եւ զկնի հինգ ամսոց հանին:

7. 6բ-7ա Պրակ 7. Վասն խստագոյն տանջանօք տառապացուցանելոյ նորա զեպիսկոպոսունս – Արդ, որպէս պատմի զայնմանէ հայրապետէ... ո՞ր բռնա­­ւոր զայս գործեաց, զոր Տէր մեր հոգեւոր գործեաց:

8.7աբ Պրակ 8. Վասն խաբանօք զՊետրոս բե­րեալ նորանոր տանջանօք չարչարելոյն – Ապա մինչ խայտառակութիւն անձին... եւ բռնաւորաց բռնու­թեամբ բերել տալ կամեցաւ, բայց ոչ յաջողեաց:

9. 7բ-8ա Պրակ 9. Վասն սպանման Նատր շահի եւ թագաւորելոյ Շահռուհի եւ Ատլ շահի – Ապա ի 1747 թուոջ Նատր շահ յաւուր միում խորհուրդ ետ... եւ զեղբայր իւր Իբրահիմ եդ մարզպան ի Սպահան:

10. 8աբ Պրակ 10. Վասն մատնելոյ Ղազարու զիշ­խանսն Երեւանու Հայոց – Յայնմ ամի մինչ կամե­ցաւ կաթողիկոսն... վասն զի միաբանիցն աղաղակք լցին զականջս վշտալուր ազգին:

11. 8բ-9ա Պրակ 11. Վասն աքսորելոյն զՂազար եւ նստուցանելոյն զՔիւթիւր – Զյայսպէսեաց ծփանց ո՛չ յագեալ Ղազարու... եւ Պետրոս՝ յԱթոռն կաթուղի­կո­սութեան (հանապազ յայսպիսի երկպառակութենէ զօրացեալ խրախուսէ համբառնալ զգլուխ չարագլուխն ո՛ եւ իցէ):

12. 9բ Պրակ 12. Վասն կուրացուցանելոյ զԱտլ շահ, եւ թագաւորելոյ Իբրահիմայ, եւ ելման Ղազա­րու ի Սեւանայ – Ի նմին ամի Իբրահիմ մարզպան՝ եղ­բայր Ատլ շահայ արքային Պարսից... կացեալ ի կաթո­ղի­կոսութեան ամիսս 10, ահա կաթուղիկոսա­վայել գործ արդարութեան:

13. 9բ-10բ Պրակ 13. Վասն այլոց արարմանց Ղազար կաթուղիկոսի – Պատմեցից եւ զայլ արդարու­թիւնս նորին Ղազարու կաթուղիկոսի... եւ ինքեան զդրամն միայն ժողովել եւ այլն:

14. 10բ-2ա Պրակ 14: Վասն առաջին նուիրակի աշխարհին Հնդկաց – Ապա քան զայն յառաջ Սահակ անուն վաճառական ոմն Երեւանցի... վասն զի ծա­նեան որպիսի ոք լինիլ եւ զինչ լեզու ունիլն:

15. 12աբ Պրակ 15. Վասն որպիսութեան նուիրակ Սիմէօն սարկաւագի – Զկնի այնքան թախանձանացն առեալ Սիմէօնի... զի աստ ոչ գտանին (թողեալ յիւ­րում տեղւոջ պատմել, դարձցուք ի կարգ բանիս):

16. 13ա-4ա Պրակ 16. Վասն դիմելոյ Սիմէօն նուիրակի ի Սուրբ Աթոռն – Ապա բաց յանհամար գանձուցն... շնորհեսցէ Տէր վայելել ձեզ բարեաւ եւ արդարութեամբ. եւ այն է բարին:

17. 14բ-5բ Պրակ 17. Վասն մտանելոյ Սիմէօնի ի Սուրբ Աթոռն եւ ձեռնադրելոյն – Ի մտանելն յԷջ­միածին Սիմէօն սարկաւագի... ողջ լե՛ր հայրապետ Հայոց եւ հայր իմ հոգեծին:

18. 15բ-6ա Պրակ 18. Վասն վաղճանման Ղա­զարու եւ կաթուղիկոսութեան Մինասայ – Ապա յետ այնքանեաց անհանգիստ տառապանաց անձին եւ այլոց... հանդարտութեամբ վարեալ զիշխանութիւն կա­թուղիկոսութեան յամիսս 20, փախեցաւ յանանցն ի 12 մայիսի 1753 ամի:

19. 16ա-7ա Պրակ 19. Վասն յԵրուսաղէմ գնալոյ Սիմէօն վարդապետի ընդ Եաղուբ աղային – Իսկ ի 1752 թուոջ գնաց յուխտ յԵրուսաղէմ... եւ թղթակ­ցու­թեամբ զպասքումն ծարաւութեանց սիրելութեանն ոչ զօրէին զովացուցանել, մինչեւ դէպ եղեն:

20. 17ա-8ա Պրակ 20. Վասն քարոզութեան քօ­սայի եւ Մուսայի – Գոյր յԵրուսաղէմ եւ Մօսէս վար­դապետ ոմն բարձրահասակ... զմեծահարուստ եւ զա­մե­նափարթամ զթագաւորապատիւ հանրահռչակ հո­գե­լոյս իշխանն ի կենաց յայնմ ամի:

21. 18աբ Պրակ 21. Վասն մահուն Մինաս կաթո­ղի­կոսի եւ ընտրութեանն Աղէքսանդրի եւ այլոց – Իսկ հեզահամբոյրն Մինաս կաթողիկոս մինչ ի 1753 թւոջ վաղճանեցաւ... ի վանս Սուրբ Լուսաւորչին, ի 1760 ամի:

22. 19ա-20ա Պրակ 22. Վասն որպիսութեան վա­րուց Յակոբայ կաթողիկոսի – Սոյն այս Յակոբ Շա­մա­խեցի էր այր ճգնազգեաց... որոյ եւ կցեալ ի կաթու­ղիկոսութեան ամս 3 եւ ամիսս 4 վախճանեցաւ:

23. 20բ-1ա Պրակ 23. Վասն ընտրութեան եւ օծման Սիմէօն կաթողիկոսի Երեւանցւոյ – Յայն աւուրսն Սիմէօն եպիսկոպոս Երեւանցի՝ նուիրակն Պօլսոյ... զոր եւ օծին ի 20 ապրիլի, ի 1763 թուոջ, յերեւման Խաչի Կիւրակէին:

24. 21աբ Պրակ 24. Վասն բարեկարգութեան Սի­մէօն կաթուղիկոսի – Զյետ օծման Սիմէօն կաթու­ղի­կոսի... Սուրբ Աթոռն Էջմիածին, որպէս ի ծոց մօր կայ:

25. 22աբ Պրակ 25. Վասն ընծայամատոյց գոլոյ Սի­մէօն հայրապետին, կայսրուհւոյն եւ շահին – Յա­րա­ժամ հոգալով նորա զազգային բարեկարգու­թեանց... այսպիսի ջանադրութեամբ ապահովացուցա­նել զհայկազնեայս տքնէր միշտ:

26. 23ա-5ա Պրակ 26. Վասն գժտութեան ի մէջ Սի­մէօն կաթուղիկոսի եւ Աբրահամ վարդապետի – Մինչ ամենաչար բանսարկուն հին թշնամի... եւ դար­ձաւ ի Սուրբ Էջմիածին եւ անդուստ չուեաց:

– 25ա Հեղինակի՝ «Ցայս վայր զպատմութիւնս ընթերցեալ կամ ի ծերաց լուեալ գրեցի, եւ այսմ հէտէ զականատես եղեալսս գրեմ»:

27. 25ա-8բ Պրակ 27. Վասն շինուածոց Սիմէօն կա­թուղիկոսի – Բայց Սիմէօն կաթուղիկոս ի խաղա­ղանալ երկրին... իբր թէ ի մեռանիլ տեառն վայելողի, որպէս թէ մեռաւ եւ ի վայելելին եւ այլն:

28. 28բ-30ա Պրակ 28: Վասն որպիսի դաւանու­թեան թարգմանին եւ կերլեացն ֆռանկաց – Բայց թարգման նոցին Ստեփան անուն... ապա եւ փափքն մեր հրամայեն թարց զենման արեամբ ուտել եւ պարա­րիլ:

29. 30ա-1բ Պրակ 29. Վասն այլ շինուածոց Սի­մէօն հայրապետի – Յետ այնոցիկ շինեաց Սիմէօն հայ­րապետ նաեւ զարտաքին մարագս... եւ ըստ չափու իւրոցն վշտալի եւ ցաւակոծ կենաց:

30. 31բ-2բ Պրակ 30. Վասն քաջարթուն հետեւո­ղու­թեան օրինաց Սիմէօն հայրապետի – Հոգայր մանաւանդ եւ երկնէր ի սրտի զցայգ եւ զցերեկ... եւ եղեւ քարոզ վասն որպիսութեան հատուցման եւ պատ­ժոց անհնազանդից եւ այլն:

31. 32բ-5բ Պրակ 31. Վասն որպիսի բարեկար­գե­լոյ նորա զկարգ ուսմանց աթոռայնոցն – Արդարեւ իբրեւ հովիւ քաջ... եւ հիւծեալ տոչորեին ցամաքեալ ոս­կերք երանելոյն ի բովս զբաղմանց եւ հիւան­դու­թեանց:

32. 36ա-8ա Պրակ 32. Վասն երկարատեսութեան Սիմէօն հայրապետի եւ պահպանելոյն նորա զկա­թու­ղիկոսացուս յԱթոռն – Ամենաշրջանկատ երկա­րա­տեսութեամբ զօրհասն... այլ քաջ գիտէր, զի յայնմ հետէ արգելեալ լինին հրամանք մեռելոց:

33. 38աբ Պրակ 33. Վասն վարուց եւ կենցա­ղա­վարութեանց Սիմէօն հայրապետի – Հարկ վարկանեմ պատմել եւ զաստուածահաճոյ վարուց... մանաւանդ ի գալ հիւրից եւ երգօք հոգեւորօք բերկրիլն:

34. 39ա-40ա Պրակ 34. Վասն անդուլ աշխատա­նաց Սիմէօն հայրապետի – Իսկ եւ անդադար աշխա­տա­նացն պտուղք էին... ժխ­­տեաց գլ­­խո­վին եւ ոչ կամե­ցաւ վճարել:

35. 40ա-2բ Պրակ 35. Վասն աւերման Հերակլի զԵրեւան. եւ տառապանաց Սիմէօն հայրապետի – Ուս­տի ի 1879 թուոջ մինչ յայտ եղեւ Հերակլայ... եւ կրէին գրաստք Էջմիածնի եւ արքայի:

36. 43աբ Պրակ 36: Վասն պատերազմելոյ Հե­րակ­լի ընդ Երեւանցւոց եւ պաշարելոյ զբերդն եւ մա­հուան Սիմէօն հայրապետի – Յայնմ օրէ սաստկա­ցուցեալ զմարտն... ի 26 յուլիսի, ի Պայծառա­կեր­պութեան կիրակէին, ի 1780 ամին:

37. 44ա-5բ Պրակ 37. Վասն որպիսի զգաստ մա­հուան Սիմէօնի եւ ընտրութեան Ղուկասու – Այսօրի­նակ անըմբերելի ցաւակրութեամբ մարմնոյ եւ հոգւոյ... խղ­­ճա­հա­րեալ ստր­­ջա­ցան,վասն որոյ եւ զֆերմանն հանեալ յղեցին:

38. 45բ-6բ Պրակ 38. Վասն արտաքսման սպա­սա­ւորաց Սիմէօն վեհապետին ի Վեհարանէն – Գրեալ պատարագին եւ պօլսեցւոց եւ զա­նա­զան ա­ռա­ջա­դ­­րու­թիւ­նս... եւ ասաց. Թող աստ մնայ ի գանձա­րանն, եւ երբ պիտայեսցի, տարցես. եւ այլն:

39. 46բ-7բ Պրակ 39. Վասն մահուան մահտեսի Սիմէօնի եւ հրդեհման բնակարանի նորին – Իսկ ի կենդանութեան Սիմէօնի հայրապետին... մինչ հայր եւ մայր իմ հոգելոյսք կենդանի էին (որպէս գրեալն է):

40. 48ա-9բ Պրակ 40. Վասն վարուց Ղուկաս կա­թուղիկոսի – Իսկ Ղուկաս կաթուղիկոս իբրեւ եգիտ զհանգստութիւն... եւ զի՞նչ յօժարաբար ընծայեն, բաւականագոյն է:

41. 49բ-50բ Պրակ 41. Վասն որպիսութեան եւ մահուան Իսահակ արքեպիսկոպոսին – Իսահակ արքեպիսկոպոս ի մեծն Պօլսի... վասն որոյ հատուսցէ նմա Տէր յիւրն ամենալի գանձարանէ զհատուցումն:

42. 51ա-4ա Պրակ 42. Վասն որքանութեան աշա­կերտաց մերոց եւ զի՞նչ ուսմանց նոցին – Ուսանօղք յինէն երեք դասք էին... այլ ամենեքեան յագարակս եւ ի վաճառս վաղվաղեն. եւ այլն:

43. 54ա-6բ Պրակ 43. Վասն աւերման Թիֆլիզու եւ աւարման զարդուց Աթոռոյն – Որպէս ի վերայ պատ­մեցաւ... կամ քառապատիկ զգինսն հատուսցեն (զո­րոյ լիակատարն գրեալ եմք ի Պատմութեանն Հայաս­տանի):

44. 56բ-8բ Պրակ 44. Վասն ունակութեանց եւ բարուց Ղուկաս կաթուղիկոսին – Իսկ Ղուկաս կա­թուղիկոս ունակացեալ էր չորիւքս... ուրեմն Սիմէօնն վատնեալ էր, եւ ինքն՝ ոչ:

45. 58բ-60բ Պրակ 45. Վասն անտանելի տառա­պանաց Կուչուրեան Ստեփաննոս եպիսկոպսին – Ըստ սովորութեանն զԿուչուրեան Ստեփաննոս եպիս­կոպոսն Մուլ­քա­նա­չի (այ­սին­քն՝ տա­սա­նոր­դ­­օղ) եդ ի գեղ­ջն Էջ­մի­ած­նի... քան զանբան կարկամեցուցեալ շլացուցնէ զմտացն անգամ լուսաւորութիւնս. եւ այլն:

46. 60բ-2ա Պրակ 46. Վասն առաքման Ղուկասու զԵփրեմ եպիսկոպոս ի Ռուսաստան նուիրակ – Նմին նման եւ վասն նախանձու... եւ Ղուկաս կաթուղիկոս վաղճանեցաւ ի 1799, դեկտեմբերի 29, եւ թաղեցին ըստ օրինին:

47. 62ա-3ա Պրակ 47. Վասն ծագման հակառա­կու­թեանց հակառակաթոռ կաթուղիկոսացն՝ Դա­նիէլի եւ Դաւթի. եւ իսպառ նուաղելոյ եւ (ո՞ գիտէ), որպէս նշմարի՝ եւ վերջանալոյ եւս կաթուղի­կո­սու­թեանն Հայոց եւ լքեալ խանգարելոյ Աթոռոյն Էջ­միածնի – Զկնի ննջման հանգուցեալ տեառն Ղուկասու կաթուղիկոսին... այլ եւ համանգամայն զհօտն վատ­նել, եթէ ոչ ընդունեցեալ լիցի ինքն:

48. 63աբ Պրակ 48. Վասն գնալոյ Դաւթի ի Պօլիս եւ վասն ընտրութեան Յօվսէփայ եպիսկոպոսին – Իսկ յարուցիչն չարեաց եւ աննինջ նպաստիչն... եբաց զանփակելի դրունս անհամար վնասուց, որպէս յայտ­նին յառաջիկայդ:

49. 63բ-5ա Պրակ 49. Վասն պատրիարգութեան Դաւթի եւ աքսորանաց եպիսկոպոսաց ոմանց – Ուս­տի խնդամիտ սրտիւ աճապարեաց... որ եւ դար­ձաւ ան­դ­­րէն փու­թա­նա­կի յԷջ­մի­ա­ծին՝ անդ յագեցուցանել զծարաւ բաղձանացն:

50. 65ա-6ա Պրակ 50. Վասն առ իս գրելոյ Յով­սեփ կաթուղիկոս անուանելոյն զդիտմունս իւր – Գրեաց առ իս Յօվսէփ կաթուղիկոս անուանեալնյԱշ­տար­խա­նու... եւ գործէր ըստ Յուդային, այսինքն՝ Մի՞թէ ես իցէմ:

51. 66բ-7ա Պրակ 51. Վասն վերստին մահսա­րագրութեան միաբանաց եւ խաբեութեանն Դաւթի – Վերստին սիւնհոդոսին ժողով գումարեալ... վասն որոյ հրամայեաց բերել տալ յԵրեւան զբոլոր միաբանսն Էջմիածնի:

52. 67աբ Պրակ 52. Վասն կոչելոյ խանին զմիա­բանսն եւ հարկադրելոյն վասն Դաւթի – Ի ժողովել հրամանատարացն զմիաբանսն յԱթոռայ անտի... զի երդումն վնաս ինչ ո՛չ գործէ ձեզ եւ մեզ:

53. 68ա-9ա Պրակ 53. Վասն խորհրդեանն միա­բա­նացն եւ պատասխանելոյ խանին – Ելեալ միա­բա­նացն ի պալատէ խանին... որովք գաղտնիք եւ գո­ղօնք իւր ոչ մերկապարանոցէին:

54. 69ա-70ա Պրակ 54. Վասն խարդաւանութեան Աստուածատուր եպիսկոպոսին – Արիցեալ եւ նորա անկանէր... եւ արգելիչ բարեաց գտաւ յայնժամ:

55. 70բ-1ա Պրակ 55. Վասն ստանալոյ խանին զկա­շառն Դաւթի եւ կաթուղիկոսացուցանելոյն – Իսկ Մահմատ խանն շտապեալ ի ստանալ զայն գումար... քակտելոյն աներկբայ մնային սպասեալքն (Գրծ. 5. 38):

56. 71բ-2ա Պրակ 56. Վասն պատուելոյ Դաւթի զտաճիկսն եւ անարգելոյն զհոգեւորսն – «Օրհնու­թեանցն յայնժամ հեռի եղեալ յոչ կա­մե­ց­­օ­ղէն» (Սղմ. 108. 18)... զլսելիս բարեբարոյ ընթերցասիրաց է փոյթ փութալի. եւ այլն:

57. 72ա-3ա Պրակ 57. Վասն գալստեանն Դա­նիէ­լի ի յԻւչքիլիսայ եւ օծանելոյն անդ – Զկնի ոչ բազ­մաց աւուրց հասեալ Դանիէլի...ոչ գի­տէ­ին խաղալ զայս­պիսի տղա­յա­կան խա­բե­բա­յու­թեամբ խա­ղս եւ այլն:

58. 73ա-4ա Պրակ 58. Վասն բռնակալութեան Դաւթի եւ փախստեանն միաբանացն – Յայն ժամա­նակսն անտանելի նկատեալզբռ­­նա­բար խս­­տու­թիւ­նսն Դաւ­թի... եւ երջանիկ վայելչութեամբ եւ յարգանօք կեալ:

59. 74ա-5ա Պրակ 59. Վասն որքանութեան ծախուց Դաւթեանցն ի Պօլիս – Իսկ Դաւթեանցն ծա­խուց որքանութիւն (ի Պօլիս կամ յայլ ուրեք)... ընդ վայր կորուսանելն փոյթ ինչ ո՛չ համարեցան, այլ յուսահատութեամբ դարձան:

60. 75ա-6ա Պրակ 60. Վասն անխնայ վատնելոյ Դաւթեանցն դարձեալ ի Պօլիս – Լուեալ զայս համբաւ Դաւթեանցն ի Պօլիս... եւ անաշխատ եւ անպատճառ եւս սատանային, ո՞հ, թէ զո՞րն գրեցից:

61. 76ա-80բ Պրակ 61. Վասն ոմանց տումարացն ծախուց որքանութեանց – Այսու եւ զայլսն զննել կա­րելի է... եթէ գլուխն այն, ա՞յլքն որպէս. դարձցուք ի կարգ բանին:

62. 81ա-4ա Պրակ 62. Վասն Ներսիսի որպիսի ծննդեան եւ զարգացմանն – Հաստատէին արժանա­հաւատք բազումք... եւ ազգաւ եւ ընտանեօք ողնաբեկ խոր­տակմամբ կորնչիլ (1 Թգ. 4. 18). վասն որոյ թողցի:

63. 84ա-5ա Պրակ 63. Վասն ըղձակատարու­թեանց արբանեակաց տառապակրութիւն ազգի Հա­յոց – Քանզի վասն չար ըղձից իւրեանց... գայթակ­ղե­ցուցին սիւնքն կարծեալք, զպարզամիտ եւ ջերմեռանդ ազգն Հայոց:

64. 85բ-6ա Պրակ 64. Վասն մատուցումն անթիւ կաշառաց ի Պօլիս երկոցունց կողմանցն – Պարապ ի Պօլիս չգտեալ եւ դաւ­թեան­ցն յա­ռա­տա­ձեռ­նե­լոյ զգու­մարս կա­շա­ռա­ցն... եւ ի պատիժ մահուան մտանեալ հրա­տարակել էր (ահա մեզ առանց արծաթոյյ յԱստու­ծոյ ընտրեալ կաթուղիկոս):

65. 86աբ Պրակ 65. Վասն գողանալոյ ոսկեղի­նաց, գոհարեղինաց եւ այլ զարդուց – Այսպիսի սնոտի պատճառօք իբր հաստատեալ գոլ կարծելն... եւ յետ աւուրց ինչ փոխեցաւ ի տուն Գաբ­րի­է­լի:

66. 86բ-7ա Պրակ 66. Վասն գողանալոյ Դաւթի զգե­ղարդն աստուածամուխ ընդ այլ զարդուց – Յայնմ միջոցի յաւուր կաղանդին չորեքշաբթի, ի 1802 ամի... եւ ի կաշառակուր խեղդելոց բարեբանեալ գովեսցին եւ այլն:

67. 87բ-8ա Պրակ 67. Վասն բացման գեղար­դունակ արկեղն – Կոչեալ եւ զիս անդ յայնմ գիշերի... զինչ օգուտ, կորայս զհազւագիւտն ժամ բազմաշահ, թէ եւ ստերջացաւ բազմիցս:

68. 88բ-9ա Պրակ 68. Վասն յորդարելոյ իմ զիշ­խանսն յընկրկեցութիւն ազատութեան գեղար­դեանն – Փակեալ զարկղն անդէն, կնքեցաք նոյնպէս ըստ առաջնոյն... եւ ողբալով հետեւեալ եկին ընդ իս 24 ոգիք, ուր եւ ես գնայի:

69. 89ա-91բ Պրակ 69. Վասն որպիսի ժողովելոյ եւ խորհրդակցութեան զարկղն տանելոյ – Յըն­թա­նալն մեր առ արհին... այնք եւս ի հարկէ՝ ի պատ­կա­ռա­­նաց եւ ի յանարգանաց իմոց հարկադրեալք. եւ այլն:

70. 91բ-2բ Պրակ 70. Վասն ժամանելոյ մեր յԱթոռն եւ յափշտակելոյ Դաւթի զարկղն բռնու­թեամբ – Յանագանիլ ուղորդացս՝ հնացեալն աւուրք չարութեան... եւ խղճալիքն սրտահատեալ գայթակղու­թեամբ՝ յաւետել իւրաքանչիւրոցն աշխարհաց:

71. 92բ-4ա Պրակ 71. Վասն ամբոխման միա­բա­նացն եւ անպատմելի անցից գիշերի ճրագալուծին – Յետ այսց ամենայն անցից... մերս հասարակաց զի՞նչ մնայ առնել. եւ այլն:

72. 94ա-6ա Պրակ 72. Վասն զկնի մեր հրաւի­րակս յղելոյն Դաւթի – Յղեաց ապա եւ հրաւիրակս առ մեզ... եւ կրկին խայտառակիս, եւ տարաձայնութիւն չարագոյն բարձրանայ, վասն որոյ լաւ է չխօսիլդ:

73. 96աբ Պրակ 73. Վասն առաքելոյն Դաւթի զկա­շառս եւ փակման դրանց վանացն – Ի մէջ գի­շերին յետ արձակումն ժողովոյն... եւ դարձան խնդա­լով, կատակելով եւ հայհոյելով:

74. 96բ-9ա Պրակ 74. Վասն բանադրելոյն Դաւթի զՔեալ Յօհաննէս եւ զԶօրաբն – Յետ սակաւ միջոցի ոչ արբուցանել կարողանալով զծարաւ մախանացն... բայց Անտօն վարդապետ բժիշկն ազատեաց դեղթափ դեղօք եւն:

75. 99աբ Պրակ 75. Վասն ամէնաողորմածաբար շնորհելոյ զղրամատ Դանիէլ կաթուղիկոսին – յԱմե­նուստ կուսէ վիշտք եւ վտանգք յայնպիսիհո­գե­ւո­րաց բազ­մա­նա­լոյն... ի մեղս՝ ամօթ վարկանին դառնալ յառաքինութիւնս. եւ այլն:

76. 100ա-1բ Պրակ 76. Վասն սուտ մուրհակս սահմանելոյն Դաւթի յանուն Դանիէլի – Իբրեւ գի­տաց Դաւիթ, թէ... վասն որոյ եդ ի կշիռ, թէ ոչ մե­ռա­նիլ, անպատճառ մեռուցանել. եւ այլն:

77. 101բ-2բ Պրակ 77. Վասն սուտ եւ բռնաբար մահ­սարագրութեանցն վասն Դաւթի – Տե՛ս դու ինձ, թէ որպիսի մորթ երկաթի... յայտ առնելով, թէ Ահա գայ բռնութեամբ ստորագրեցուցեալ սուտ վկայութիւն եւ այլն:

78. 103ա-4ա Պրակ 78. Վասն որովք յղելոյ զմահսարսն. եւ առ իս գրեցեալ թղթոցն յայլուստ – Թէպէտ զիւր բռնադատ մահսարսն ակամայ ինձ... գուցէ կողմնակի ընթացուք թերուղի մնասցէ. եւ այլն:

79. 104ա-5ա Պրակ 78. Վասն գրելոյ առ իս եպիս­կոպոսացն, թէ վատնեաց զամենայն. եւ այլն – Բայց քան զամենեսեան առաւել... եւ ոչ տիրիլ ի գործոյն ընդդէմ կոչմանն, այսինքն՝ իշխեցեալ. եւ այլն:

80. 105ա-8ա Պրակ 80. Վասն Անտօն խաբեբայի գալստեանն յԷջմիածին եւ փախստեանն – Առ սրբազանն Եփրեմ առաջնորդ... եւ փչեաց ի նոյ­նում նեն­գու­թեան. թարց զղջ­­ման եւ մե­ղա­յի:

81. 108ա-9ա Պրակ 81. Վասն խաբանօք խոշ­տան­կելոյն զիս Դաւթի – Ի վերայ ամենայնի այսոցիկ ակն ածելով... զի զչեղեալսն առնելով զարմացու­ցա­նէր մինչ զռամիկսն:

82. 109բ-10ա Պրակ 82. Վասն ողոքանօք ներել խնդրելով խիլայելոյն զիս Դաւթի – Յետ այնքան անար­գանաց... յորում զ112 աշակերտս եւ զքահա­նայսն ուսուցանէի:

83. 110բ-2բ Պրակ 83. Վասն փախստեանն արհւոյն Յօհաննու. եւ խանձատելոյն զսպասաւոր նո­րին – Զաւարտ անհիմն եղեռնագործութեանց ան­կայուն նկատելով... անկեալ եդաւ դի անկենդան յորոց գերչաց արդեօք, եթէ ոչ յոչխարամորթ գազանաց. եւ այլն:

84. 113ա-դ Պրակ 84. Վասն Շարիֆ փաշային եւ կաշառամատոյց լինելոյ Կուչուրեանին – Յայն մի­ջոցն եւ Շարիֆ փաշայն... եր­կո­սին ի Ղա­զա­րա­պա­տն ի մի­ում սե­նե­կի շղ­­թա­յեալ ան­սուաղ տայր տք­­նել. եւ տե­ւե­ցին ցու­թն ա­ւուրս (113բ՝ 12 տող թանձր թանաքագծերով ջնջած, յաջորդ թերթերի՝ 18 տողը կտրած, 4 ջնջած):

85. 113դ-5ա Պրակ 85. Վասն գալստեանն Ցիցի­նովի եւ առարկայից Շարիֆ փաշայի – Իսկ քան զայս յառաջ ի 1803 ամի ժամանեալ... եւ ազատեցաք զնոսա կատարելապէս ի բանտահեղձ եւ սովալլուկ մահուանէ:

86. 115աբ Պրակ 86. Վասն առաքման իբր դես­պանաց խանիցն, այսինքն՝ Էյնալ խանի եւ այլոց – Ընդ պայծառ Թէմուրազ Օրբելիանին... ի գերեզմանս օտարաց ամփոփել հրամայեաց:

87. 116ա-7ա Պրակ 87. Վասն ձեռնադրութեան Գէորգ եւ Աստուածատուր քահանայից – Յամենայն անկանոն եւ անսահման ապօրինաւորութեան... այլ յե­կե­ղեցւոջ Անանիայի առաքելոյն ձեռնադրեալ, անդէն մնացին:

88. 117աբ Պրակ 88. Վասն առաքման Ասլան բէ­կի ի Թիֆլիզ. եւ պատգամաց Շահզատային – Յետ երթեւեկութեան Էյնալ խանի... եւ ի չարագոյն չարեաց ոչ երբէք ձանձրացաւ (Սղ. 35. 5). եւ այ­լն:

89. 117բ-8բ Պրակ 89. Վասն ժողովելոյ խանիցն զբնակիչս ի բերդն եւ գալստեանն պարսից – Յանա­գանիլ խանին ընդդէմ հրամանի կուսակալին... եւ յիւրաքանչիւր պատգամատրութեանն 200 ռուբլի տայր դէրվիշին (սակս բազմավտանգ գոլոյ ճանապարհացն (ասէին):

90. 118բ-9բ Պրակ 90. Վասն դարձման կուսակա­լին յԵրեւանու յԷջմիածին – Ի դառնալ կուսակալին հանդերձ զօրօք... բայց զի՞նչ օգուտ, զի պատրեալ անցուցաք. եւ այլն:

91. 119բ-21ա Պրակ 91. Վասն դարձման միաբա­նացն ընդ զօրացն ի Թիֆլիզ – Դարձ արարեալ եւ միաբանաց Աթոռոյն... եթէ զբովանդակն պատմել ձեռնարկցից, քարտէն եւ մելան սղանան:

92. 121ա-2բ Պրակ 92. Օրինակ ամբաստա­նա­կան թղթոց Ներսիսի յարհւոյն Յօհաննու – Ներսէս վարդապետ առ ի բա­րե­րա­րել մե­ծե­րախտ բա­րե­րա­րին իւ­րում... վասն որոյ եւ մեր յառասպելս գրեալ զզուե­ցուցանել չկամելով, թողաք զայլսն:

93. 122բ-4ա Պրակ 93. Այլ օրինակ չարախօսու­թեանց գանգատանացն Ներսիսի – Լցեալ ապա զթերթս բազումս... աղօթարար վասն անգին կենացդ ջերմեռանդ ծառայ վեհազննութեան ձեր նուաստ աբե­ղայ Ներսէս, յուլիսի 19, ի Նոր Նախիջեւան:

94. 124բ-5բ Պրակ 94. Ճշմարտութեան կշիռ որ­պի­սու­թեան գործելոցն Ներսիսի – Ոչ այսչափ միայն, այլ յոյժ անխիղճ... եւ որպէս թէ զվեհանձնու­թիւն իւր մեզ ցուցնէ, զի շնորհազարդեալ եւ այլն գրեալ են:

95. 125բ-8բ Պրակ 95. Այլ հայելի արդարութեան եւ կշիռ խղճմտանաց պատասխան գրեցմամբ – Թող­լով զբազմառիթ սրտահատ... որք խուն իմն անհա­ճոյ թուլոց գրեալքն են. եւ այլն:

96. 129ա-30բ Պրակ 96. Վասն յԷջմիածին գնալոյ շահին եւ տանելոյ զԴանիէլն – Դարձցուք դարձեալ ի կարգ բանին... եւ պատրաստեցաւ ի գնալ շահն ի վաղուեանն:

97. 131ա-2ա Պրակ 97. Վասն դարձման շահին եւ գե­րութեանն Դանիէլի – Մատնելոյն Դաւթի ի սպա­նումն զԴանիէլն... զայսոսիկ տեսիլս գրեալ էին մեզ ի Մօսկով բազումք:

98. 132բ-3ա Պրակ 98. Վասն տառապեցուցա­նելոյ զմիաբանսն Դաւիթ կաթուղիկոսի – Իսկ Դաւիթ մինչ ոչ ետես զիղձ իւր լցեալ... եթէ ոչ անհաւան եւ պախարակիչ առ ամենեսին եւ յամենեցունց:

99. 133աբ Պրակ 99. Վասն ի բանտ կապելոյ ի Թիֆլիզ զՍահակ Մէլիքեանն – Ազդեաց կուսակալին ի Թիֆլիզ Յօ­հան­նէս ար­հին... ի դուռն ողորմութեան դիմել եւ զողորմութիւն վասն նոցա գտանել. եւ այլն:

100. 133բ-5բ Պրակ 100. Վասն կապտելոյ Դաւթի զգոյս Աթոռոյն – Մինչ չեւ եւս գնացեալ էի ի Թիֆ­լիզ... որ ոչ յայլոց դիպուածոց, եթէ ոչ ի սրբութեանցն պատճառեալ:

101. 135բ-6բ Պրակ 101. Վասն բերելոյ Նեսվե­տա­յեվ եներալի զզարդ Աթոռոյն եւ զժողովուրդն Հայոց – Ապա յամենալս իմ ի Թիֆլիզ... անդամալոյծ բանտարկեալ եւ ընչաթափ կողոպտեալ:

102. 136բ-7բ Պրակ 102. Վասն պէս-պէս պատու­հասելոյն Դաւթի զբազումս – Ի փախուցանել պատ­րաստիլն Դաւթի... եւ ոչ որպէս դահիճ եւ բանտապետ, վասն որոյ խոնարհեալ անկեալ երեսօք՝ լռեցաւ:

103. 137բ-9ա Պրակ 103. Վասն զանգթաբար պատժելսն Դաւթի զերեսօքն հարկանելն սարդարի – Ասաց սարդարն դարձեալ վասն անցելոցն եւս... եւ կիրք ողբալի միաբանացն նորին:

104. 139ա-41ա Պրակ 104. Վասն ի Թիֆլիզ մնա­լոյն իմոյ եւ խնդրամատոյց գոլոյս – Վերջ ամենայնի մինչ իԹիֆլիզ...եւ նոքա հետեւէին ըստ հրամանին պատրաստութեան, զի ելցեն:

105. 141բ-3բ Պրակ 105. Վասն վրդովելոյ Ներ­սիսի զբազումս եւ պատճառելոյ զատելութիւնս – Բայց բարեսիրտնԵփրեմ... ուս­տի «ո­րոյ հոգ­ւոյ գո­լն, այ­սու եւս յայտ լի­նի» (Ղուկ. 9. 55)

106. 143բ-4բ Պրակ 106. Դարձեալ վասն խռովա­րա­րութեանցն Ներսիսի – Որ եւ յօրէ մտանելոյն առ սրբազանն Եփրեմ... եւ պատմէ համարձակ զելիցն, զի ի չափահաս եղէ այժմ:

107. 145աբ Պրակ 107. Վասն յանդուգն սնափա­ռու­թեանցն Ներսիսի – Ապա մինչ ըստ ամենայնի տի­րեաց կամաց... եւս խորհուրդ ետու յուղարկել առ Դանիէլ, եւ արար այսպէս:

108. 145բ-7ա Պրակ 108. Վասն գնալոյ Ներսիսի առ Դանիէլ կաթուղիկոս – Ապա ի գնալ Ներսիսի առ Դա­նիէլ կաթուղիկոս... եւ ասպականեաց նոցին Կամ­սարականաց եւս կոխեալ զԱշտարակն:

109. 147ա-9բ Պրակ 109. Վասն մամօնայպաշ­տութեան եւ սնափառութեան եպիսկոպոսաց – Քանզի յետ հոգելոյս հայրապետացն Յակոբայ եւ Սիմէօնի մեծի... ընդ մեր եւս պատասխանատու զնոսա գիտելով. եւ այլն:

110. 149բ-51բ Պրակ 110. Վասն բերելոյ Ահմատ­խանի զԴանիէլ եւ նստուցանելոյ կաթուղիկոս – Յորժամ ասպանջական Դանիէլի... եւ հաստատեցին զԴանիէլ՝ զհաստատեալն եւ ի Ն. Կ. մեծութենէ:

111. 152ա-5ա Պրակ 111. Ի գնալն Ներսիսի առ Դանիէլ, թէ զի՞նչ ինչ գործեաց – Ապա որպէս ի վերայ ասացաւ... վասն որոյ գործէին անիրաւութիւնք անգրելիք:

112. 155բ-6բ Պրակ 112. Վասն վրէժխնդրութեան սար­դարին եւ տուգանելոյն զՆերսէս – Ի լսել սարդարին զհամբաւ ինքնագլուխ... թեթեւացուցին զպատիժ մահուանն Ներսիսի եւ համախոհիցն:

113. 156բ-7բ Պրակ 113. Վասն տուժելոյն Ներ­սի­սի զայլ եւս տուգանս վասն Վրթանիսի ե այլւն – Իսկ Ներսէս՝ զհոգեկիցն իւր Վրթանէս... եւ ամբարտաւա­նութեան ըղձից, զոր աշխարհ ոչ բովանդակէ:

114. 157բ-8ա Պրակ 114. Վասն ընտրութեան Եփ­րեմ կաթուղիկոսին եւ նենգութեան ոմանց – Ի հրաւիրելն զԵփրեմի կաթուղիկոսութիւն... եւ սաս­տեաց Ներսիսի ոչ առնել զայն խստապարանարոց ժան­տու­թիւն:

115. 158ա-62ա Պրակ 115. Վասն հրաւիրակացն Եփրեմայ ի կաթուղիկոսութիւն – Ապա ի հրաւիրել զԵփրեմ առաջնորդն... եւ լուեալ՝ ազատեցաւ ի տա­ռա­պանաց մտատանջութեանն. եւ այլն:

116. 162ա-5ա Պրակ 116. Վասն այլ արարմանց Ռէթէոս հրաւիրակին – Յայսպիսի վրդովմունս եւ ի խռո­վարարութիւնս... կամ ընդ այս ինչ կնոջ նստաւ եւ այ­լն, եւ այ­լն. զորս ան­լ­­սե­լիս ա­սեն:

117. 165ա-6ա Պրակ 117. Վասն համեմատելոյ արարմանց Ռէթէոսի ընդ Պօղօս եպիսկոպոսին – Եթէ զայսոսիկ գործս բաց յԱշատարակեցւոց... եւ յայլուր արարեալ մինչ զ16.000 տնաւորսն ֆռանկա­ցուցեր. եւ այլն:

118. 166ա-7բ Պրակ 118. Վասն եւ ոմանց գործոց գեղարդակիր արհւոյն՝ համեմատելով սոցա – Լսելոյ արժանի գործք Յօհաննէս արհւոյն... յանձնցաք աւագ լուսարար արքեպիսկոպոսին:

119. 167բ-8բ Պրակ 119. Վասն դառնալոյ արհւոյն փախստեամբ ի Թիֆլիզու – Իսկ արհին Յօ­հան­նէս զկնի... կրեաց զտանջանս անտանելիս նահա­տակաբար, որպէս տեսցի:

120. 168բ-72ա Պրակ 120. Վասն անխնայ տան­ջելոյն պարսից զՅօհաննէս արհին – Ի գոռալ եղբօր շահին Պարսից... եւ զաշտարակս վասն նոցա բարձրա­ցուցանեն. եւ այ­լն, եւ այ­լն:

121. 172բ-4ա Պրակ 121. Վասն պարգեւատրեալ դարձման կաթուղիկոսին ի Ս. Պ.Բուրգայ – Եւ այն­պէս՝ մինչ կաթուղիկոսն տակաւին... յորժամ անկաւ ի մէջ անհաւատարմաց եւ նենգաւոր թշնամեաց մա­նաւանդ:

122. 174ա-5բ Պրակ 122. Վասն որպիսի ուղ[ղ]որ­դութեան տեառն Եփրեմայ կաթուղիկոսին – Եւ ի չուել կաթուղիկոսին ի Ս. Պ. Բուրգայ... մարգարէու­թիւնն յանձն իւր կատարեցաւ, որպէս գրեցաւ:

123. 176աբ Պրակ 123. Վասն ի Թիֆլիզ մտանելոյ Եփրեմ կաթուղիկոսին – Ի մտանել կաթուղիկոսին իԹիֆլիզ... եւ ի չարախօսաց չարակնեալ եւ մատնեալ. եւ այլն:

124. 177ա-8ա Պրակ 124. Վասն յԷջմիածին գնա­լոյ Եփրեմ կաթուղիկոսին – Ելեալ ի Թիֆլիզու նովին մեծարանօք... եւ այսու կենօք կառավարիւր կա­թու­ղիկոսն Հայոց:

125. 178բ-80ա Պրակ 125. Վասն դառնալոյ Կար­բեց­ւոյն յԷջմիածին ի նուիրակութենէ – Եւ այնպէս բռնակալեալ նոցա ոչ կաթուղիկոսական... եւ խա­բէկան կեղծաւորութեամբ հանդերձցաւ ելանել անտի:

126. 180բ-1բ Պրակ 126. Վասն որպիսի ելանելոյն Ներսիսի յԱթոռոյն եւ համախոհից նորին – Քանզի եւ Գրիգոր վարդապետ հարազատ գանձապետ կա­թուղիկոսին... եւ ընդդէմ ամենայն օրինաց առնէ, եւ անմեղ է:

127. 181բ-4ա Պրակ 127. Վասն գալստեանն հա­ճի Նանային – Մինչ տակաւին էր Ներսէսն յԱթոռոջն... զոր յայտնի կամ անյայտ կլնել ունին ի հարկէ:

128. 184բ-5ա Պրակ 128. Վասն որպիսի արար­մանց եւ արդարութեանց Ներսիսի – Ոչ թէ զամենայն արարս նորին բովանդակել... դատեսցեն արդա­րազննին խոհականք:

129. 185ա-8ա Պրակ 129. Վասն յԱրցախ գնալոյ կաթուղիկոսին եւ մերկանալոյ իկաթուղիկոսու­թենէն – Ի գալն յԱրցախկաթուղիկոսին յԵփրեմայ... վասն որոյ եւ ի նոցունց կողմանէ Աստուծով մխի­թարեմք:

130. 188ա-90ա Պրակ 130. Վասն վերադառնալոյ Կարբեցւոյն ի վիճակացն Պօլսոյ եւ գերելոյն – Ապա ի վերադառնալ Կարբեցւոյն ի Կարին... զգենուլ ինք­նին. արդարեւ սքանչանալի լրբութիւն:

131. 190աբ Պրակ 131. Վասն պատասխան գրե­լոյ շահզատային առ Ներսէսն – Ծանուցեալ իսկոյն շահզադային զխորամանկութիւն Ներսիսի... բայց զի՞նչ օգուտ. էանց:

Տե՛ս Գ. Տէր-Վարդանեան, Գէորգ Խուբովի նորայայտ երկը իբրեւ ԺԸ-ԺԹ. դարերի Հայաստանի եւ հայ-ռուսական յարա­բե­րու­թիւնների պատմութեան սկզբնաղբիւր.- Բանբեր Մատենա­դա­րանի, հտ. 13, Երեւան, 1980, էջ 192-202 (ստորագրուած՝ Յու. Վարդանեան):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Բվնդ՝ 25ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (ԺԹ. դ., շղագիր) Ի վայելում Յ. Եառալեանց:

1ա (ԺԹ. դ., շղագիր) Անչափ գանձ է այս, զոր կտեր պահեա՛ եւ մի՛ կորուսաներ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «[Պ]ատմութիւն ///ամառ/// գրակ/// կաթուղի[կ]ոսաց ///» (դժուարըն­թեռ­նելի),Պհպ. Աա՝ «259/2766», Պհպ. Աա՝ «ԺԹ. Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «[Բ]գդեզէըթժիլ, վերմակ, որ է եօրղան»

2767

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՉՈՐԻՑ ՏԻԵԶԵՐԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՈՑՆ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 465+4 (կրկն.՝ թ. 1, 466, 467, 468). չգրուած՝ 36աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԽԱx12 (Ա՝ 11, Բ, Ե, Զ, Ը, ԺԲ, ԺԵ, ԻԲ, ԻԷ, ԻԸ, Լ, ԽԱ՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ էգ առիւծ՝ առանց բաշի, «AG»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23x17,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (17,5x12,2. սահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ մուգ շագանակագոյն կա­շի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Գոյներ՝ կարմիր, նարնջի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, տեղ-տեղ քեր­ծուած, թերթերի վրայ խոնաւութեան հետքեր. առաջին պրակի 1ին թերթը դարձուած է Ա. փեղկի կազմաստառ, որի տակ գիր է նշմարւում. թերթակալումն արուած թանաքով՝ Մատենադարան մտնել­ուց առաջ, 343բ՝ գրադաշտի վրայ փակցրած 3 տողի լայնքի այլ թուղթ. մանր անցքեր թ.՝ 15, 45, 97, 368:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-465բ [Պատմութիւն չորից ժողովոցն, որ ի Նի­կիայ, ի Սարդիկիայ, ի Կոստանդնուպօլիս եւ Յե­փե­սոս]

Տե՛ս ձեռ. 1776, 4ա-327ա: ա/1գ-35բ: բ/37ա-57բ: գ/58ա-76բ: դ/77ա-465բ: [«Նախապատմութիւն սուրբ ժողովոյն Եփե­սոսի»]/77ա-85բ: 1/86ա-147ա: 2/147ա-318բ: ա/147ա-226բ: բ/226բ-31ա: գ/231բ-3ա: դ/233բ-9ա: ե/239բ-53բ: զ/254ա-318բ: է/չիք: 3/319ա-465բ:

– Յիշ. թարգմ. 35բ (ԺԷ. դ., նոտրգիր) Թարգմանեալ ի նուաստ Յակոբ դպրէն, ի լեզուէն յունաց եւ լատինացւոց, ի փառս Աստուծոյ եւ ի զուարճութեան Հայկազունեաց:

Լս-ներում սուրբգրային քաղուածքների տեղիների նշում­ներ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Պատմութիւն տիե­զերական ժողովոց համառօտ 1», Պհպ. Աա՝ «268/2767», «ԺԸ. Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», «Հմր 179», «4.»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Աա՝ անընթեռնելի:

2768

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է չորս տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 159+1 (կրկն.՝ թ. 1աբ): ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ շա­գանակագոյն եւ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, լուսան­ցա­կո­ղերը գունաթափուած, կազմաստառների տակ տպագիր թերթեր (անընթեռնելի), թերթերին խոնաւութեան, խունացման, թանաքի հետքեր, գրադաշտը սահմանագծուած:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «[Յօ]վհաննու սար­կաւագի [Բ]երիացւոյ. Վէպ Կարթագինեայ»: 1գ՝ «278/2768», 1գ՝ «ԺԹ. Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԿԷ.–1818

ԳՐԻՉ՝ԶաքարիաԳուլասպեանցՏփխիսեցի (4ա-21ա, 21բ-25ա), Անանուն՝ 29ա-66բ: ՍՏԱՑՈՂ՝Ստեփաննոսարքեպս. Ենօ­քեանՏփխիսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 67+1 (1աբ, 1գդ-67. գրչիէջակալում՝ 1-34, որէ՝ 4բ-21աեւ 230-305, որէ՝ 29ա-66բ). չգրուած՝ 1աբ, 1դ, 2բ, 3բ, 25բ-8բ, 29բ, 67աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-6x14 (1՝ 13, 2, 5՝ 11, 3՝ 5): ՆԻՒԹ՝կա­պոյտթուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմներով՝ 1. թագակիրո­ճա­­ւորուածզինանշան, մէջըեղջերագաւաթ, որիտակ՝ «CalHONIG», 2. 1աբ՝անընկալելիպատկեր, 3. 1գդ՝ «GFA»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,9x15,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (17,5x12,7. ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 17ա): ՏՈՂ՝ 24-31:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 17ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը մգացած, թ. 18, 19՝ հիմքից պոկուած. արտա­տպում­ներ հանդիպակաց էջերին՝ 1ա, 1դ, 15ա, Թ. 5, 43՝ ցեցի անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-10բ [Տիտղ.]ՎԷՊ ԿԱՐԹԱԳԻՆԵԱՅ. յօրի­նեալ Յօհաննու սարկաւագի Բերիացւոյ՝ առն աս­տուած­իմաստի եւ քաղցրաբանի, որ ծաղկեցաւ ի յութ եւ տասներրորդ դարու: Իսկ այժմ օրինակեալ եղեւ յեղծեալ ձեռագրէ, աշխատասիրութեամբ ու­րումն հեքացելոյ յիմաստիցն ճաշակէ, ի Սուրբ Էջմիածին.

ա. 4ա Վէպ Կարթագինեայ.Նախաբանք – [Յիշ. հեղ-ի] Գիտեմ՝ սիրելի է քեզ, քա՛ջդ գիտնական, կանգ­նումն կարդացեալ հագներգութեանցն հանդէս, վասն որոյ եւ զրոյցս ինչ կարգել զկնի կարեւոր համարիմ քեզ եւ որոց ընդ քեզ՝ առնել վերծանելեացն զբօսանս, քանզի ոչ ակն ի տեսանել եւ ոչ ունկն ի լսել ունիլ զյագուրդ ազդեաց բանն կանխագիր: Եւ թէպէտ անոճ եւ տգեղ տեսակս ունիլ տեսանիցին բանիցս յերիւրք, բայց առ այն ի գութ գորովոյ զիջանել ժտեմ, յիշել, թէ այն ինչ յատուկ է դեռավարժից բազմասխալն լինել: Ուրեմն, կարեկցաբար եւ ողջամիտ սիրով ընկա՛լ զայս, իբր զբռնալիր ափալիցն եւեթ ջուր նուիրեալ առա­տասիրտն այն արքայի:

բ. 4բ-9ա [Վէպք] – Զրուցեն հին աւուրց մատեանք եւ հասու առնեն զմեզ... եւ զօրութեամբ արեան նորա խորտակել զզօրութիւն նոցա եւ զհնարս. ամէն:

գ. 9աբ Վերջաբանք – Բայց դու ե՛կ, տե՛ս ինձ, թե զի՞նչ ի միում եւ զի՞նչ ի միւսում գործեաց գինին... սակաւուք զսովաւ իմաստասիրեալ աշխատասիրեալ:

դ. 9բ-10ա Համառօտութիւն բանիս ճոխութեան – Նախ քան զայս ճոխ ճառեցի զախտին շուայտու­թեան... եւ բարեկրութեանց տիրանել մեծաց:

ե. 10աբ [Տաղ]Ի նոյն կարգ բանք չափականք – Գինին րախատու մտաց եւ սըրտից, / սակաւ ըմպողաց մայր է շատ օգտից... Եւ մեք գործեսցուք այս վեպի վըճառ:

Բ. 11ա-2բ Դրուատ ի վերայ սրբազան քահա­նա­յապետին ամենայն Հայոց՝ ամենապատիւ տեառն Եփրեմայ հոգեպայծառ կաթողիկոսի,ասացեալ ի մեծի հանդիսի՝ ընդառաջաւորութեաննորին բարձր սրբազնութեանն, ի տէր Ստեփաննոս շնորհափայլ վարդապետէ Ենովքեան Տփխիսեցւոյ՝ բնիկ միա­բանէ Սուրբ Էջմիածնի, յամի Տեառն 1820, ի հոկ­տեմբեր 9 (որ է այժմ արքեպիսկոպոս եւ ծայրագոյն նուիրակ ի սուրբ Աթոռոյն ի վերայ Զմիւռնեայն նահանգին)

ա. 11ա-2բ Բնաբան – Հոգին Սուրբ բարձրաձայ­նեալ աւետարանէ բերանով մարգարէին Զաքարիայ... ի պարծանս մեծի Մայր Աթոռոյս Սուրբ Էջմիածին:

Գ. 12բ-16ա Նորին տեառն Ստեփաննոսի ար­քեպսիոկոպոսի Ենովքեան արարեալ յաբեղայու­թեան իւրում՝ յամի տեառն 1820, նոյեմբեր 6- Դրուատ ի վերայ նորին սրբազնակատար քահանա­յա­պետութեան ամենայն Հայոց տեառն Եփրեմայ, ասացեալ ի բազմախումբ հանդիսի հրաշափառ օծութեան նորին

ա. 12բ Բնաբան – Ընտրելագոյն օրիորդքն եւ թագուհիքն մեծի արքային Սողօմօնի... բարձրասցի թագաւոր մեր յըշտեմարանս եւ ի գահոյս մեր:

բ. 12բ-3ա Յառաջաբանութիւն – Ուրախ լերո՛ւք, խնդացէ՛ք, որդիք լուսոյ նոր մեր Սիովնի... բարձ­րաս­ցի թագաւոր մեր յըշտեմարանս եւ ի գահոյս մեր:

գ. 13ա Առաջարկութիւն – Ապաքէն եւ մեք ամենե­քեան մանկունք առագաստի... եւ թագաւորութեան նո­րոյս Իսրայելի՝ բնաւից ազգաց մերազնէից:

դ. 13ա-5բ Հաստատութիւն – Դարձուցեալ ուրեմն զբանս մեր առ քեզ... ո՛վ Հայր մեր հոգեւոր:

ե. 15բ-6ա Վերջաբանութիւն – Իսկ մեք ամենե­քեան շնորհածին որդիք... ամենապատիւ բարձր սրբա­զնու­թեան քում, այժմ եւ յաւիտեանս ժամանակաց. ամէն:

Դ. 16բ-9բ Նորին տեառն Ստեփաննոսի արքե­պիս­կոպոսի ասացեալ յաբեղայութեան իւրում՝ յամի Տեառն 1811, ի մայիսի 4. Ներբողական ծանուցումն ի տօնի Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի, առաջի բազ­մա­կանաց, ի մեծահանդէս հացկերութի ամենապատիւ տեառն Եփրեմայ սրբազնակատար կաթողիկոսի ամենայն Հայոց

ա. 16բ Բնաբան – Ընտրելագոյն օրիորդքն մեծ­իմաստ արքային Սօղոմոնի... տարածեալ զսէր ի դստե­­րացն Երուսաղէմի:

բ. 16բ-7ա Յառաջաբանութիւն – Չըքնաղակերտ արքայական գահաւորակս այս Սօղոմոնի... յատուկ այցե­լութեամբ, ողորմութեամբ եւ ճշմարտութեամբ:

գ. 17ա Առաջարկութիւն – Ապաքէն մեծ է գովու­թիւն... ի սմին է ինքն Քրիստոս փառաց թագաւորն երկնի եւ երկրի:

դ. 17աբ Մասն առաջին – Ասացաք նախ, թէ է ամենագեղեցիկ... գահաւորակ արար իւր արքայն Սօղոմոն ի փայտիցն Լիբանանու. եւ այլն. որ ի կարգին է բան:

ե. 17բ-8բ Մասն երկրորդ – Երկրորդ ասացաք, թէ հրաշակերտօղն սորին... գահաւորակ արար. եւ այլն:

զ. 18բ-9բ Վերջաբանութիւն – Այլ քանզի ի մե­րումս յայս ժամանակի նոր մեր այս Սօղոմոնն Քրիս­տոս փառաց թագաւորն... եւ հարազատութեան այժմ եւ յաւիտեանս ժամանակաց. ամէն:

Ե. 19բ-21ա Ծանուցումն վասն վախճանման Յովսէփ կայսերն Նէմցէու ի թուին ՌՄԼԹ. (1790): Ներբողական կերպիւ ասացեալ եղեւ ի քաղաքն Ռօման, ի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին Հայոց, ի Չորրորդ կիւրակէին Մեծի Պահոց, ի մարտի 3. յամի Տեառն 1790, ի ներկայութեան ազնուականացն Գեր­մանիու, որք ի Ռօման, ի տէր Յովսէփ սրբազան արք­եպիսկոպոսէ – Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն: Բարեպաշտօն ժողովուրդք, ներկայանա­լով մեր այսօր... որք են ենթ իշխանութեան երկուց կայսերացն մեծաց:

Զ. 21բ-5ա Սրբոյ Էջմիածնի բնիկ միաբան Բեր­թու­մեան Պետրոս արքեպիսկոպոսի ասացեալ Քա­րոզ ի բանն Յայտնութեան՝ Յիշեա՛ ուստի անկար. եւ այլն:

ա. 21բ-3ա [Մասն Առաջին] – Յորժամ բարեգութ եւ մարդասէրն Աստուած կամեցաւ զազգն Իսրայէլի... վասն այսորիկ ասէ. Յիշեա՛ ուստի անկար:

բ. 23բ-5ա Մասն 2. Եւ ապաշաւեա՛ – Համա­խմբեալ հոգեւոր եւ յայտ լիցի... վասն որոյ ասէ. Յիշեա ուստի անկար եւ ապաշաւեա՛:

գ. 25ա Մասն 3. Եւ զառաջին գործն քո գործեա՛ (միայն այս):

Ծնթ. շարունակութիւնը՝ 25ա-28բ՝ չգրուած, իսկ 29ա-66բ՝ այլ ձեռքով:

Է. 29ա Պսակազարդ երջանիկ տեառն տեառն Ստե­փաննոսի՝ բարեկարգ արքեպիսկոպոսի մեծի Զմիւռնոյս եւ համայն վիճակաց սորին ուղերձ նուիրանաց պատկառաւոր իմն խոնարհութեան – Հրամանոյն վեհագունից զօրինաւոր եւ զկարելին... եւ ամենայն սրտէ բազմիրանեան ձեր սրբազնութեան նուաստիկ ծառայ Միրզայեան տէր Յովհան Վանան­դե­ցի վարժապետ քահանայ Զմիւռնոյս Սուրբ Ստե­փան եկեղեցւոյ:

Ը. 30ա-59բ Յաղագս պատուոյ քահանայից [թրգմն. Վարդան կրօնաւոր. տե՛ս ձեռ. 5063, 5ա-44ա] – Գերագոյն է յոյժ պատիւն քահանայական... կա՛լ զանձն քո ի խոնարհութեան:

ա. 30բ-2ա Գլուխ առաջին. Թէ արքայական է քա­հանայութեանն պատիւ – Գուցէ անախորժ իմն թուեսցի այս ըստ աշխարհի... եւ առաւել եւս բարձ­րագոյն, քան զայն:

բ. 32ա-3բ Գլուխ երկրորդ. Թէ քահանայք գեր ի վերոյ են քան զմարդիկ, եւ են հրեշտակք – Գերունակ բարձրութիւն քահանայական աստիճանի... հրեշտա­կական գերաշխարհիկ զօրութեանցն գեր ի վերոյ է այս աստիճան: Ընդհանուր յերես 46:

գ. 33բ-4բ Գլուխ երրորդ. Թէ քահանայք են սի­րե­լիք եւ բարեկամք Աստուծոյ – Անզուգական է այս պատիւ... որքան մեծագոյն է եւ սուրբ միզանն Աստու­ծոյ, քան զԱրտաշեսին:

դ. 34բ-6ա Գլուխ չորրորդ. Թէ քահանայքն են Աս­տուած – Զամենայնիւ հրաշափառագոյն եւ զաստուա­ծայ­նագոյն պատուոյ... որպէս եւ սպառնացեալ նոցա Աստուած:

ե. 36ա-7ա Գլուխ հինգերորդ. Հաստատութիւն քահանայական գերազանցութեան բանիւք սրբոց հարց – Բազմապատիկ են ապաքէն բանք սրբոց... որք ճաշակեն ի մարմնոյ նորա եւ ըմպեն յարենէն:

զ. 37աբ Գլուխ վեցերորդ. Զարմանաւոր միաւո­րութիւնն Քրիստոսի ընդ քահանայն ի սուրբ հաղոր­դութեան – Նոյն ինքն յաւիտենական ճշմարտութիւն Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս... եւ արիւն նորա զարդա­րեաց զծնօտս մեր:

է. 37բ-9բ Գլուխ եօթներորդ. Թէ ո՞րքան ճշտիւ համար պահանջեսցի ի քահանայից յաւուրն դա­տաս­տանի – Ով թէ ո՞րքան եւ որպիսի՞ տարբե­րու­թիւն լինիցի... ծանրագոյն եւս դատիցիմք յարարչէն աշխարհի:

ը. 39բ-41ա Գլուխ ութերորդ. Թէ որքա՞ն կա­տա­րելութիւն եւ սրբութիւն պահանջի ունիլ քահանային – Կատարելութիւն եւ սրբութիւն կնիք են քահանա­յից... յաղօթարանս ունիլ զհանգիստ ջերմեռանդ աղօթիւք:

թ. 41ա-2բ Գլուխ իններորդ. Թէ յանցանք քահա­նայից ծանրագոյնս վշտացուցանեն զԱստուած – Ահագին է այս ճառ, եղբա՛րք, ահագին է եւ սարսա­փե­լի... սանձել եւ արմատախիլ առնել պարտաւորեցաք:

ժ. 42բ-6ա Գլուխ տասներորդ. Թէ զիա՞րդ անա­չառ պատժէ Աստուած զքահանայս վասն մեղաց – Առանց ակնառութեան է արդարեւ վրէժխնդրութիւն դատաստանին Աստուծոյ... եւ զանբասիր վարս յան­ձին ստասցուք ի շինութիւն մեր եւ ամենայն աշխարհի:

ժա. 46ա-7ա Գլուխ մետասաներորդ. Թէ որքա՞ն պարտաւորութիւն է քահանայից օրինակ բարեաց լինիլ ժողովրդեան – Այս պարտաւորութիւն անտի յառաջանայ... եւ այլ ամենայն հարկաւոր եւ ի բարի ձիրս հոգւոյ:

ժբ. 47ա-8ա Գլուխ երկոտասաներորդ. Թէ ո՞րքան հարկաւոր է քահանայից առնիլ զգիտութիւն – Որք ի բարձրագոյն խորհրդոցն կարգեալ են ի սպաս պաշ­տաման... որով լիցի մեզ ազատութիւն յանզերծ դա­տա­պարտութեան անտի:

ժգ. 48ա-50ա Գլուխ երեքտասաներորդ. Թէ որ­քա՞ն զազրոտի է անմաքուր պղծութիւն ի քահանայս – Գարշ եւ աղտեղի է ապաքէն պղծութիւն մարմնա­կան... ի բաց հրաժարի մերձենալ:

ժդ. 50ա-1ա Գլուխ չորեքտասաներորդ. Թէ պարտ է քահանայից պահել զողջախոհութիւն օրինակաւ քրմացն – Զոր օրինակ հրեշտակային է բարձրութիւն քահանայական աստիճանի... եւ բոլորովին ի նոյն բեւեռեցէ՛ք:

ժե. 51ա-2ա Գլուխ հնգէտասաներորդ. Թէ պարտ է քահանայից հրաժարիլ յաշխարհական զբազմանց եւ յաստուածայինսն պարապիլ – Զբաղմունք կեն­ցաղականք եւ հոգք աշխարհայինք փուշ են վնասա­կար... որ ապականիչն է հոգւոյն բարելաւութեան:

ժզ. 52ա-3բ Գլուխ վեշտասաներորդ. Թէ պար­տա­ւոր են քահանայք խորշիլ յունելոյ զինչս – Աղքա­տու­թիւնն է մի ի գլխաւոր ուխտիցն... որ համայն շքեղու­թեանց է պանծագոյն:

ժէ. 53բ-5ա Գլուխ եօթեւտասաներորդ. Թէ զի՞նչ պարտաւորութիւն է ունողաց զեկեղեցական հա­սոյթս – Եկեղեցական հասոյթքն են մշտնջենաւոր իրա­ւունք ինչ... որք կարող են հնարել զապրուստս վայել­չականս:

ժը. 55ա-8ա Գլուխ ութնեւտասաներորդ. Թէ ցան­կու­թիւն պատուոյ եւ իշխանութեան զեղծումն է եկե­ղեցականաց – Չիք ուրեք, չիք երբէք այնպիսի վնա­սա­կար եւ ապականիչ բարեկարգութեան... զինքն ածեալ մուծանէ:

ժթ. 58ա-9բ Գլուխ իննեւտասաներորդ. Խօսակ­ցու­թիւն Քրիստոսի ընդ երանուհի կուսին Պրիկի­դեայ – Երանելի այս կոյս ըստ իւրումն ջերմեռան­դու­թեան... ի դժոխս քան զայլ՝ ո ոք եւ իցէ ի մարդկանէ:

Թ. 60ա-6բ Յաղագս թերութեանց, որք հանդիպին ի մատուցման սրբոյ պատարագին

ա. 60աբ Պրակ Ա. – Խորհուրդ սոսկալի սուրբ պա­տարագին ըստ ամենաբարձր իւր գերակայութեան... եւ թոյլ տան թերութեան ինչ անկանիլ յամենասուրբն յայն մատակարարութիւն:

բ. 60բ-2ա Պրակ Բ. Յաղագս նիւթոյ պատարա­գին եւ պակասաւորութեանց նորա – Նիւթ մատուց­ման սուրբ պատարագին... ըստ աւանդութեան սուրբ եկեղեցւոյ մերոյ:

գ. 62ա-3բ Պրակ Գ. Յաղագս տեսական բանի սուրբ պատարագին եւ պակասութեան նորա – Տե­սա­կան բանք կատարիչք բարձրագոյն խորհրդոյ... ոչ է պարտ կրկնել:

դ. 63բ-6ա Պրակ Դ. Յաղագս պակասութեան կա­տարիչ պաշտօնէին – Պաշտօնեայ կատարիչ աստուա­ծային խորհրդոյս է ճշմարիտ... բարեբանութիւն ընդ Հօր եւ ընդ Հոգւոյն Սրբոյ. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

ե. 66աբ Առազդեցութիւն հեղինակին, առանց ինչ յաւելման – Վա՜հ, ո՛վ թշուառական քահանայ, որ մեռեալ ես յերկինս... որոյ արգանդն դրախտ եղեւ Որդւոյն Աստուծոյ եւ սրբարան Հոգւոյն Սրբոյ. Վերջ:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԹ. դ.

2ա Պատուականութիւն ձեր, եթէ բարեհաճեսցի մանաւանդապէս առ մեզ խօսի, քան առ այլս աւան­դելով զխրատս զայսոսիկ – Մի՛ բնաւ պատուեր զհա­րուստ անիրաւ եւ բռնաւոր ո[ք] եւ մի՛ արհամար[հ]եր զաղքատ եւ զտնանկ ոք արդար... 8. Մի՛ բնաւ առներ զչար ինչ վասն նենգութեան եւ մի՛ գործեր զխոտս վասն ագահութեան:

Որ իւրում տեառն քաջ ծառայ է,

Նա հարազատ լաւ ծառայ է,

Ոչ ինչ է գին լաւ ծառայի,

Մինչեւ նաեւ թիւ ծառայի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

4աԻ 1818, սեպտեմբերի 26 գծեալ եղեւ վէպս Կար­թագինեայ, ի վայելումն Ստեփաննոս շնորհա­պսակ սրբազան արքեպիսկոպոսին Ենօքեան Տփխի­սեց­ւոյ, որ ի մայրագահն Սուրբ Էջմիածին:

10բ Վախճան վիպասանութեանս. Ընկա՛լ, ո՞ ծայրացեալ սէր եւ պսակագեղ թագ գլխոյ իմոյ, զդոյզն ինչ երկասիրութիւն ձեռին իմում, գոգեա՛ եւ մտաց, զոր բերկրալիր սրտիւ նուիրեմ քեզ, զի սխրալի է ինձ յոյժ առ յինէն առնուլ եւ քեզ առձօնել այն, զի որ ինչ իմ է, քոյ է, եւ որ ինչ քո՝ իմ, վասն որոյ եւ սպասահար­կելս իմ քեզ՝ պարծանք ինձ վարկուցեալ մնամ: Սրբազնութեան ձերում խոնարհագոյն ծառայ՝ Զա­քա­րիա սեւակիր Գուլասպեանց Տփխիսեցի:

ՅԵՏԱԳԱՅԻ ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ

2ա (1863թ., շղագիր) Ի 24 փետրուարի, 1863 ամի մի վերին կարգի աջակողմեան ատամս հանի առանց ցաւելոյ:

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 72 (68-139): ՊՐԱԿ՝Ա-Թx8 (Թ՝ 6)+2: ՆԻՒԹ՝սպիտակթուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝թագովզարդայինզինա­նշան, տակը՝ «DA»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միա­սիւն (18,5x13,5-15. ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝շղագիր (նոտրա­նման) (նմուշ՝ 70ա): ՏՈՂ՝ 23-29 (138ա-9բ՝ 43-49):

Новый рисунок

Նմուշ 70ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թերթերի եզրերը մաշուած, փոքր-ինչ ծա­լուած, անհարթ, թ. 68-9՝ ցեցի անցքեր, թ. 137 եւ 138 միջեւ անո­րոշ քանակի թերթեր թափուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 68ա-137բ Համառօտ խնդիրք. ծայրաքաղ արա­րեալ ի պէս պէս երեւելի եւ յընդունելի եւ ի հաս­տատուն հեղինակաց:

1. 68ա-96բ Գլուխ առաջին. Յաղագս խորհրդոյ ապաշխարութեան

ա. 68ա-9ա Յօդուած առաջին. Յաղագս զղջման – Խնդիր Ա. Արդեօք որ զղջացեալ ի վերայ մահացուաց ոչ երբեք զղջասցի... տե՛ս ի Կրովիքս թիւ 672 եւ Լի­գուորի Գ. 44:

բ. 69ա-76ա Յօդուած երկրորդ. Յաղագս խոստո­վանութեան – Խնդիր Ա. Որ զթիւ մեղաց իւրոց մահա­ցուաց առաւել ասասցէ... յաղագս իրաւաբանութեան յօդուած երրորդ:

գ. 76ա-9ա Յաղագս իրաւաբանութեան, յօդուած Գ. – [Խնդիր] Ա. Վաւե՞ր է խոստովանութիւն նորընծայ քահանայից... եւ ապաշխարողաց մեծագոյ օգուտ լիցի կառավարելոյ նոցա եւս գիտութենէ:

դ. 79ա-88բ Յօդուած չորրորդ. Յաղագս պաշտօնի եւ պարտաւորութեան – [Խնդիր] Ա. Ժողովրդատէրն կոչեալ ի լսել զխոստովանութիւն հարճին... վասն ան­պա­տութեան խորհրդոյն դել" լիք" կրո":

ե. 89ա-92ա Յօդուած Ե. Յաղագս կնքոյ խոստո­վանութեան – [Խնդիր] Ա. Արդեօ՞ք օրէն իցէ վարել ի խոստովանութենէ ստացեալ գիտութեամբ... ո՛չ է վճռեալ, այլ վճռելի, Պո." 23:

զ. 92ա-3ա Յօդուած Զ. Յաղագս վճարման խորհրդոյ խոստովանութեան – [Խնդիր] Ա. Որ զա­պաշ­խարան ներելի մեղաց ոչ կատարեսցէ, մեղանչէ... որ կատարէ զապաշխարանս, առ Լիք" 522:

է. 93ա-6ա Յօդուած Է. Յաղագս հրապուրողաց ի խոստովանութիւն – [Խնդիր] Ա. Երբ քահանայն հա­ւա­նեսցի միայն... ի լսել զխոստովանութիւն նորին այսպէս դի". եւ այլ առ Պո" 584:

ը. 96աբ Յօդուած Ը. Յաղագս հրամանի կղերի­կոսաց – [Խնդիր] Ա. Ո՞վ անկանի ի բանադրութիւնս եւ եր՞բ... չարաչար ստոր եւ գրելոցս պատժեսցին:

2. 96բ-121ա Գլուխ երկրորդ. Յաղագս խորհրդոյ պսակին

ա. 96բ-100ա Յօդուած Ա. Յաղագս հարսնա­խօ­սու­թեան – [Խնդիր] Ա. Զի՞նչ առ իսկութիւն հարսնա­խօ­սութեան խնդրի: Պատասխանի. Նախ խնդրի փո­փոխ... իսկ ըստ երկրորդին ստորասեն առհասա­րակ աստուածաբանք:

բ. 100ա-11ա Յօդուած 2. Յաղագս խորհրդոյ պսա­կին – [Խնդիր] Ա. Ի պսակի հարկաւո՞ր է դի­տումն մարմնաւոր զուգաւորութեան... եւ հոսելն ար­տաքս երբեմն-երբեմն է պատահական:

գ. 111ա-4ա Յաղագս բաժանման ամուսնացելոց – [Խնդիր] Ա. Ո՞ր օրինաց է անլուծանելի պսակն: Պատասխանի. Անլուծանելի լինել պսակին լրացելոյ է... զոր թէ արարեալ իցէ կարգ, յայնժամ առ լիգ. հա­սարակաց:

դ. 114ա-5բ Յաղագս պարզ արգելման. Մասն առաջին – [Խնդիր] Ա. Կարէ՞ արդեօք պապն դնել զեղծին... եւ հեռացուցանեալ զնոսա ի մեղաց նոյն:

ե. 115բ-21ա Մասն երկրորդ. Յաղագս եղծիչ ար­գել­մանց – [Խնդիր] Ա. Քանի՞ են եղծիչ արգելք պսակի: Պատասխանի. Են հնգետասան եւ են մոլորու­թիւն... մտանելոյ ի կօրն եւ ի մշտնջենաւոր ողջախո­հութենէ:

3. 121ա-137բ Ի վերայ իրաւանաց եւ արդարու­թեան

ա. 121ա-5ա Յօդուած Ա. Յաղագս գողութեան եւ յափշտակութեան – Որ աշխարհ ոք զսակաւ ինչ գո­ղանայ դիտաւորութեամբ... կարէ վարել գաղտի փո­խարի­նութեամբ բիլ." նոյն:

բ. 125բ-37բ Ի վերայ հատուցման – Արդեօք ո՞յր իցեն ինչքն, որք յետ մահուան ուրուք մնան առանց օրինաւոր ժառանգի: Պատասխանի. Յորժամ չիք ոք... ասէ կտակ, զի հատուսցեն ժառանգ իմ արդ /// (շար. թափուած):

Բ. 138ա-9բ (այլ ձեռքով) Թուղթ յումեմնէ առ ծնողս իւր յԵրուսաղեմայ – Հոգեսիրաց մանաւանդ թէ տիրապէս սիրելեացդ յԱստուծոյ բարեխրատ ծնողաց իմոյ ողջոյն... այլ դուք դոցա, ապա թէ ո գուցէ եւ աս­տուածամարտ գտանիցիք, այսինքն՝ (բարոյ///նեով) ի բաց չարիք /// (շար. թափուած):

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ.

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 12 (140-151). չգրուած 144ա-51ա: ՊՐԱԿ՝ 1x12: ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝թագակիրառիւծ, տա­կը՝ «ANGELO», «PEDEMONTE»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x15,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (17,7x11,9): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 141ա): ՏՈՂ՝ 31-33:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 141ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թերթեզերքը անհարթ-անկանոն:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 140ա-3բ Տեսութիւն սրբոյ պատարագի. ծաղ­կա­քաղ արարեալ ի Յօհաննու Գառնեցւոյ եւ յայլոց – Նախ պատրաստութիւն պիտի պատարագիչ քահանայն եւ յամենայնի ի ստացումն շնորհացն Աստուծոյ... զի ոչ ի կեանս յայս, այլ եւ ի հանդերձեալն օգնէ սուրբ պա­տարագն: Վերջ:

ՆՇՈՒՄ՝ 151ա «Համառօտ սահմանք եւ բաժանմունք եւ [պ]արագայք մասանց բանի արուեստի քերականու­թեան»

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 140ա կցագիր գրչափորձ (չորիցս) «Անաս­տաս, Ստեփանոս, արուեստ» (ընթերցումը՝ երկ­բայելի):

ՁԵՌԱԳԻՐ Դ.

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 8 (152-9). չգրուած՝ 159աբ: ՊՐԱԿ՝ 1x8: ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝եռամահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,7x15,4: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (18-18,5x11. ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝բոլորգրանմաննոտրգիր (նմուշ՝ 156ա): Տող՝ 30-34:

Новый рисунок

Նմուշ 156ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 152ա [Յաղագս կենդանակերպից] – (սկ. թափ.) /// եւ Ջրհոսն, Կոյսն եւ Ձուկն. եւ սոքայ վե­ցե­քին մուղապիլայ հայեցքն միմեանց... եւ ինքն ջրային տեղ լինի Զօհրէյին է եւ Օտարիիտին հայեցք:

ա. 152ա Պատմութիւն ԲԺ.ան (12) կենդանա­կերպիցն – Տեղեակ լե՛ր եւ գտեա՛յ զկենդանակերպսն ամէն ժամ... եւ յանժամ մահ բերէ մարդուն:

բ. 152ա-3ա Անուանք կենդանակերպիցն – Թէ­պիթ, որ կոչին անշարժք եւ ԲԺ.ան (12) կենդանա­կեր­պից... Այբն եւ ապա Եջն եւ ի վերեւն՝ Ա, Բ, Գ եւ այլ ԼԶ. (36) գիրն:

գ. 153ա-5ա [Թուաբանական աղիւսակ]– Ի թվա­կան արհեստէն աղիւսակս եւ երկու դիհեն ըսկիզբն... 154բ-5ա [Աղիւսեակ բազմպատկութեան այբբենա­կան՝ 154բ՝ 18 սիւն՝ Ա-Ղ եւ 37 տող՝ Ա-Ք, Ա, 155ա՝ 19 սիւն՝ Ճ-Ք, Ա. եւ 37 տող՝ Ճ-Ք, Ա-Ճ]:

դ. 155բ-8ա Անանիայ Շիրակունոյ երիցս երա­նեալ վարդապետն. Վասն որպիսութեանն կէնաց իւրոց – Ես՝ Անանիայ Շիրակացի, ի յԱնանիայ գեղջէ... եւ ամենայն գոյացելաքս տե՛ս զԱյբ, զԲեն քան:

ե. 158բ Հայեցք Լուսնի Արեգական արպերէն եւ հայրէն – [Լուսնացոյց. աղիւսակ բազմապատկութեան այբբենական՝ 3 սիւն՝ Ա., ԺԲ., ԺԲ. եւ 30 տող՝ Ա. (1) – Լ. (30)]:

2769

ՓԻԼԻՊՊՈՍ ՏԷ ԼԱ ՀԻՐԷ, ԱՂԻՒՍԱԿՔ ԱՍՏՂԱԲԱՇԽԱԿԱՆՔ

ԲՈՒՄԲԱՅԻ

ՌՄԾԳ. – 1804

ԳՐԻՉ՝ Յակոբոս արքեպս.: ԳԾԱԳՐՈՂ, ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Յարութիւն Սահակեան Ջուղայեցի:

ԹԵՐԹ՝ 160 (գրչի էջակալում՝ 1-184, որ է՝ 7ա-100ա եւ 1-153, որ է՝ 102ա-160ա). չգրուած՝ 1բ-5բ, 6բ, 100բ, 101բ, 142բ, 144բ, 145բ, 146բ, 147բ, 150աբ, 154բ, 160բ: ՊՐԱԿ՝ 1-7x25 (1՝ 27, 3՝ 23, 5՝ 29, 6՝ 14, 7՝ 17): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսա­դրոշ­մով՝ 1. «ST», թագապսակ զինանշան, մէջը՝ եղջերագաւաթ, 2. «CURTEIS & SONS 1799», 3. «1801»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,3x18: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17-17,5x13,3. սահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 28ա): ՏՈՂ՝ 20-29: ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մա­­զարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղին:

Новый рисунок

Նմուշ 28ա

ԳԾԱԳՐԵՐ՝ 23բ, 32բ, 34աբ, 36ա, 38ա, 40ա, 41բ, 44բ, 45ա, 46ա, 47ա, 48ա, 50բ, 67ա, 68բ, 144ա, 145ա, 146ա, 147ա եւ այլն. նաեւ՝ աղիւսակներ բազմաթիւ էջերում:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ եզրերը մաշուած, Ա. եւ Բ. փեղ­կերը ստորին մասից կիսով չափ հիմքից անջատ, թեր­թե­զերքին խոնաւութեան հետքեր, մանր պատռուածքներ, թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով որոշ թերթերի գրադաշտը փոքր-ինչ մգացած. արտատպումներ հանդիպակաց էջերին՝ 1ա, 160բ, ցեցի անցքեր՝ թ. 21, 22. մէջն ունի ձեռագրի բովանդակութիւնը եւ վիճակը նկարագրող ներդիր թերթ. 22,5x35 չափսի, ծա­լում­ներով ներդիր փակցուած թերթեր՝ 144-7:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

6ա [Տիտղ.] Աղիւսակք աստղաբաշխականք: Յօ­րի­նեալք եւ ի լոյս ընծայեալք հրամանաւ եւ ձեռնտուու­թեամբ Մեծին Լուդովիկոսի: Յորս աւան­դին ընթացք Արեւու եւ Լուսնոյ եւ այլոց մոլորակաց՝ ըստ երեւելոյ ի դիտողութեանց սոսկապէս, ոչ ինչ ուշ եդեալ դրութեան ինչ: Նշանակին եւ եւս տեղիք գլխաւոր աստեղաց հաստատութեան երեւելոց ի մե­րում հորիզանի: Առաջի դնի եւ եւս կարճ ի կարճոյ եղանակն գործադրութեան հաշուի՝ հանդերձ երկ­րա­չափական ապացուցութեամբ խաւարմանց՝ գտելոց սոսկ վերլուծութեամբ ուղղագիծ եռանկեանց:

Յաւելան՝

Ստորագրութիւն, կազմութիւն, գործածութիւն աստ­ղաբաշխական ինչ գործեաց՝ կարգելոց առ նորանոր գործածութիւնս եւ ազգի ազգի առաջար­կու­թիւնս՝ կարի կարեւորս աստեղաբաշխից եւ աշ­խար­հագրաց: Յարմարեալ ըստ միջօրէի արքունի դի­տա­րանին Փարիզու, ուր կատարեցան դիտողու­թիւնքն ի նոյն իսկ հեղինակէն Փիլիպպոսէ Տէ Լա Հի­րեայ՝ արքունի վարժապետէ ուսումնական գիտու­թեանց եւ յընկերութենէ արքունի ճեմարանին մակացութեանց:

[Յիշ. թրգմն.] Թարգմանեալ ի Հ[այր] Մատթէոս վարդապետէ Մաղաքեան՝ ի միաբանութենէ Մխի­թարայ մեծի Աբբայի: Ի խնդրոյ Ջուղայեցի պարոն Յարութիւնի Սահակեան: Յամի Տեառն 1795: Ի Վենէտիկ, ի վանս Սրբոյն Ղազարու:

Ա. 7ա-160ա [Աղիւսակք աստղաբաշխականք]

1. 7ա-12բ [Առաջաբան հեղինակի]Պայծառա­փայլ առն տեառն տեառն Յովհաննու Պօղոսի Բիգ­նո­նեաց աբբայի ուխտին Սրբոյն Կուինտիոսի, գա­հա­նիստ բարձակցի եւ արքունի ճեմարանին գի­տու­թեանց գահագլխի – Իբրեւ այնինչ իրազեկ եղէ, ո՛ պայծառափայլ աբբաս... ի լնուլ զիմ պարտս, այլ եւ իմոցս առ քեզ յարգանաց եւ պաշտօնասիրութեան: Գրեցաւ ի դիտարանիս ի Կաղանդս (այսինքն՝ յառաջին աւուր) նոյեմբերի, 1702: Մտերիմ ծառայ Փիլիպպոս Տէ Լա Հիրէ:

2. 13ա-6ա Գործածութիւն աղիսակաց: Յաղագս բեկբեկման (շառաւիղաց աստեղաց) – Յամի Տեառն 1681. սկիզբն արարի մեծաւ խնամով...

ա. 13բ-4ա Յաղագս բարձրութեան բեւեռին Փա­րի­զու յարքունի դիտարանին եւ մեծագոյն խո­նարհ­ման Արեւու կամ խոտորման Ծիր խաւարման – Դի­տո­ղութիւնք, որք եղեն յարքունի դիտարանին՝ յա­ւուրս արեւադարձից: Յամառնային արեւադարձին երեւելի միջօրական բարձրութիւն... իսկ լրումն սորա, որ է բարձրութիւն բեւեռին, 48.50.0 զ:

բ. 14ա Դիտողութիւնք բեւեռային աստեղն – Ի ձեռն բազմապատիկ դիտողութեանց... իսկ զբարձրու­թիւն հասարակածին, 41. 10. Գ:

գ. 14աբ Ի դիտողութեանց եղելոց առ հասարա­կա­ծաւ. հաստատես զվերոյ գրեալ տարակայութիւն արեւադարձից ի միմեանց – Երեւելի աստեղաբաշխ ազնուականն Դիշէր... կազմելոց հասարակ հայեցիկ խողովակաւ, որովք վարեցաւ Մարկրաֆֆիոս:

դ. 14բ-6ա Յաղագս սովորական աւուր – Օրն աստ­ղաբաշխական, որով վարիմք յայսոսիկ աղիւ­սակս... իբրեւ ի տեսարան համօրէն տիեզերաց:

3. 16ա-7բ Կանոն Ա. Յաղագս ուղղութեան ժա­մա­նակի – Երրեակ է ուղղութիւն քաղաքական ժամա­նա­կի... ըստ այլեւայլ տարակայութեան նորա ի հեռա­կետէն:

ա. 18ա Օրինակ հաշուի հաւասարութեան ժամա­նա­կի – Եթէ խնդրեսցի հաւասարութիւնն ժամանա­կի... ունիմք առաջի դնել ի յաջորդ կանոնի:

4. 18ա-9բ Կանոն Բ. Գտանել զճշմարիտ տեղի Արեւու ի Ծիրն խաւարման, եւս եւ զճշմարիտ տարա­կայութիւն նորա ի հեռակետէն ի սահմանելինչ երեւելի ժամանակի հասարակ թուականին Քրիս­տոսի – Զառաջ եդեալ ժամանակն վերածեալ յաստղա­բաշ­խականն... լինի ճշմարիտ կամ հաւասարեալ տարակայութիւն (գաղափարանշան՝ կլոր՝ մէջտեղում մէկ կէտ). 8.20՛.57.42:

Ծնթ. Աստղագիտական որոշ եզրեր գրուած են գաղափա­րա­նշաններով, որոնք այս եւ յետագայ տեղերում արտա­յայտում ենք գրային տարբերակով:

5. 19բ-21ա Կանոն Գ. Գտանել զճշմարիտ տեղի Լուսնոյ ի պարունակ նորա եւ զճշմարիտտարա­կա­յութիւն նորա ի հեռակետէն ի նշանակեալ ինչ ժա­մանակի հասարակ թուականին Քրիստոսի – Զառաջ եդեալ երեւելի ժամանակն ուղղեալ... ճշմարիտ տարա­կայութիւն նորա ի հեռակէ[տէն] 2.13.13.7:

6. 21բ-2ա Կանոն Դ. Գտանել զճշմարիտ տեղի հա­տուածոյ ելից Լուսնի ի սահմանեալ ինչ ժամա­նակի – Ուղղեալ զժամանակն ըստ օրինի նախընթաց կանոնի... եւ ճշմարիտ տեղի Առիւծին (այսինքն՝ հա­տուածոյ ելից) 24.20.36:

7. 22աբ Կանոն Ե. Գտանել ի սահմանեալ ինչ ժա­մանակի զճշմարիտ լայնութիւն Լուսնոյ – Ի ճշմ­արիտ տեղւոյ Լուսնի բարձր զճշմարիտ տեղի... լայնու­թիւն ճշմարիտ հիւսիսային 5.3.25:

8. 22բ-3ա Կանոն Զ. Վերածել առ Ծիրն խաւար­ման զճշմարիտ տեղի Լուսնոյ, եւս եւ զբաղադրեալ ընթացս Լուսնոյ ի միում ժամու, որով վարիմք ի գտա­նել զճշմարիտ ծնունդ եւ լրումն Լուսնոյ – Յաղիւսակն 22 վերածութեան Լուսնոյ առ Ծիրն խաւարման... կամ ճշմարիտ երկայնութիւն (գաղափա­րա­նշան՝ Լուսիի) 7. 43. 38 (գաղափարանշան՝ Կշեռք):

9. 23ա-4բ Կանոն Է. Գտանել զհորիզոնական տրա­մագիծ Լուսնոյ եւզհորիզոնական տեղազանու­թիւն նորա, եւ զհեռաւորութիւն կեդրոնի Լուսնոյ ի կեդրոնէ Երկրի – Ի ձեռն ճշմարիտ տարակայութեան ի հեռակետէն գտանիցես... զոչ ինչ ասացաք զվերա­գունից:

10. 24բ-7բ Կանոն Ը. Գտանել ի սահմանեալ ինչ ժամանակի զճշմարիտ երկայնութիւն եւ զլայնութիւն վերին եւ ստորին մոլորակաց: Ի վերայ երկայնու­թեան – Ա. Պարտ է զսահմանեալ երեւելի ժամանակն վերածել... [26բ-7ա՝ աղիւսակ աստղաբաշխական. 4 սիւն եւ 10 բաժանում]:

Ծնթ. Աղիւսակները ներկայացնում ենք ըստ ուղղահայեաց սիւների եւ հորիզոնական բաժանումների (երբեմն՝ տողեր են), այստեղ եւ այսուհետեւ ամէն բաժանում ունի հիմնականում 3-6 տող:

11. 28աբ Կանոն Թ. Ի սահմանեալ ինչ ժամանա­կի խնդրել զմիջական աւուրս Լուսնոյ կամ զաւուրս անցեալս ի նախընթաց միջական ծննդենէ Լուսնոյ, եւս եւ գտանել զժամանակն, յորում ունի դիպիլ ան­միջապէս հետեւեալ միջական ծնունդ եւ լրումն Լուս­նոյ – Զառաջ եդեալ ժամանակն ուղղեալ եր­րեակ... ոյր վասն չէ հարկ յառաջ բերել զօրինակ:

12. 28բ-30բ Կանոն Ժ. Եդեալ զժամանակ մի­ջա­կան ծննդեանն եւ լրման կամ զի՞նչ եւ իցէ ժամանակ անմիջական նախընթաց կամ հետագայ ճշմարիտ ծննդեանն եւ լրման, գտանել զժամանակ ճշմարիտ ծննդեան եւ լրման, այսինքն՝ զուգընթացութեան եւ յանդիմանակացութեան լուսաւորաց եւ զկէտն Ծիր խաւարման, ուր դիպի ընթացակցութիւն նոցա: Արդ, ասի ճշմարիտ ընթացակցութիւն, յորժամ տեղի արեւուն կամ նորին հակակայն համեմատի առ տեղին Լուսնոյ վերածելոյ առ Ծիրն խաւարման – Եթէ առաջի եդեալ ժամանակն իցէ երեւելի... իսկ Լուս­նին. 6՛ 26՛.43". Զոհալ (գաղափարանշանով):

13. 30բ-1բ Կանոն ԺԱ. Գտանել յառաջագոյն զխա­ւարումն, որ հանդերձեալ իցէ պատահել ի ծննդեան ինչ կամ ի լրման – Գումարեսջիր զհորի­զո­նական տեղազանութիւն... վասն որոյ յառաջ եդեալ լրման Լուսնոյ ունի պատահել խաւարման Լուսնոյ:

14. 31բ-54բ Կանոն ԺԲ. Յորում աւանդի բա­ցատրութիւն խաւարմանց: Նախագիտելիք ի վերայ երկաքանչիւր խաւարմա[ն]ց – Նախ այնչափ համա­րիմք զհեռաւորութիւնն Արեւու...

ա. 32բ-4ա Նախընթաց հաշիւք կամ ներածութիւն առ երկոսին խաւարմունս – Երեքին հետագայ ձեւքդ բաղկացուցանեն զմիմիայն ձեւ... որ դոյզն աշխա­տութեամբ վճարի:

բ. 34ա-5ա Յաղագս խաւարման Լուսնոյ – Ուղ­ղեալ զհորիզոնական տեղազանութիւն Լուսնոյ... լինի ժամն սկսանելոյ նորին ելանէլ ի ստուերէն:

գ. 35աբ Չափ խաւարման – Ի խաւարմունս ըստ մասին գտանի չափ... ճիշդ եւ անվրէպ յանդիման արաս­ցէ զչափն խաւարման:

դ. 35բ-7բ Առաջին օրինակ: Հաշուի խաւարման Լուսնոյ – Առցուք ի ձեռին զճշմարիտ լրումն... որ է 16 մատնաչափ եւ 4 մասն:

ե. 37բ-8բ Երկրորդ օրինակ: Հաշուի խաւարման Լուսնոյ – Առաջի տեսանեմք զճշմարիտ լրումն լուս­նոյ... որ է մատնաչափ եւ 9 մասն:

զ. 38բ-9բ Վասն խաւարմանց Արեւու կամ Երկրի – Խաւարումն, զոր սովորութիւն է կոչել խաւարումն Արեւու... գտանին երեւոյթք խաւարմանց այս մեր առաջի եդեալ եղանակաւս:

է. 40ա Գտանել զսկիզբն, զաւարտ եւ զչափ խա­ւարմանն երեւելոյ ի սահմանեալ ինչ տեղւոջէ: Սահ­մանք – Ի հետագայ ձեւդ կոչեմ տեղազանութիւն տեղ­ւոյն... եթէ սահմանեալ տեղին Լ[ուսինն] գտցի ի մի­ջօ­րականին:

ը. 40ա-1բ Ի նշանակեալ ինչ ժամու գտանել զտե­ղա­զանութիւն սահմանեալ ինչ տեղւոյ եւ զանկիւն տեղազանութեան նորա: Կանոն առաջին – Դիցուք, թէ Ան ՊՉ է կիսագունդն Երկրի... ի տեղի փոխաբե­րե­լոց նոցին ի մակարդակի:

թ. 41բ-3ա Զերեւելի պարունակն Լուսնոյ ՃԷ վե­րա­ծելի ի պարունակ երեւեալ յառաջի եդեալ տեղ­ւո­ջէ ի սահմանեալ ինչ ժամու: Կանոն երկրորդ – Ծա­նու­ցեալ զճշմարիտ տեղի Արեւու... որով գտանի եւ մնացեալ մասն ԴՌ ուղիղ գծին ՃՌ:

ժ. 43ա-6ա Գտանել զայլեւայլ երեւոյթս խաւար­մանց: Կանոն Գ. Կետն Դ. ի վերոյ եդեալ ձեւդ...

I. 44ա-5ա Ուղղութիւն նախընթաց հաշուին: Հե­տա­գայ ձեւդ յարակցեսցի ընդ նախընթացսն – Թէ­պէտ եւ երեւելի պարունակ (կամ շաւիղ ընթացից)... պարտ է ի կիր առնուլ զուղիղ գիծն ԼՏ փոխան գծին ԼԴ:

II. 45ա-6ա Ուղղութիւն կիսատրամագծի աղօ­տաս­տուերին Լուսնոյ – Ասացաք ի սկզբան, թէ կիսա­տրա­մագիծն... զի չնչին իմն է եւ կարի նուազագոյն:

ժա. 46ա-54բ Գտանել ի սահմանեալ ինչ ժամու յառաջ եւ յետ ծննդեանն Լուսնոյ զայն մասն երկրի, որ անկանի ընդ ստուերիւ Լուսնոյ եւ լինի անդէն կեդրոնական խաւարումն կամ ծանուցեալ զլայնու­թիւն խնդրեալ տեղւոյն, գտանել զտեղին եւզժա­մուն: Կանոն Դ. Նախ դիցուք, թէ կէտն Ի ձգեալ իցէ...

I. 48ա-50ա Յաղագս նկարագրելոյ զպատկեր խա­ւարման Արեւու ի ձեռն գծի – (Աստղաբաշխական բոլորակ) Գտեալ զամենայն, զոր առաջի եդաք...

II. 50ա-4ա Պիտանի է յոյժ այս գծանիշ պատկեր խաւարման, առ հաստատութիւն ստուգութեան եւ անվրիպութեան հաշուին: Օրինակ հաշուի խաւար­ման Արեւու – Գի՛տ զժամանակ ճշմարիդտ ծննդեան խաւարեալ Լուսնոյ... որք առնեն 10 մատնաչափ եւ 36 մասն:

III. 54աբ Գտանել զայն տեղի երկրի, յորմէ ի սահ­մանեալ ինչ ժամու երեւի կեդրոնական խաւա­րումն – Առաջի դնեմք գտանել զտեղին յօրինակի... ի յառաջ բերել զօրինակս սոցա:

15. 54բ-73բ Կանոն ԺԳ. Գտանել զտարբերութիւն երկայնութեան երկուց տեղեաց երեսաց երկրի՝ դի­տե­լով ի նոսա զերեւոյթ ինչ խաւարման Լուսնոյ կամ Արեւու. ծանուցեալ յառաջագոյն զբարձրութիւն բեւե­ռի կամ զլայնութիւն տեղեացն այնոցիկ՝ ի ձեռն խաւարմանց Լուսնոյ – Եթէ դիտեալ երեւոյթքն իցեն համատեսակ...

ա. 56ա Ի ձեռն խաւարմանց Արեւու – Աստանօր առ ի դիւրութիւն զդիտարանն կոչեմ... գտանի ան­կիւնն ՉՃՕ հանդերձ կողմամբ ՕՃ:

բ. 56ա-7բ Հայեաց ի հետագայ ձեւդ – Եթէ յաւել­ցես կամ բարձցես յանկեանէն... ուղղեալ տրա­մագծի Արեւու:

գ. 57բ-8բ Գտանել զսոյն ի վերայ գծանիշ պատ­կերի խաւարման Արեւու – Եթէ ոք քաջ հասու լեալ իցէ... որով եւ տարբերութիւն երկայնութեան տե­ղեացն գտանի ըստ վերոյ գրեալ օրինակին:

դ. 58բ Բացատրութիւն քառորդի եւս եւ վեցերոր­դի եւ այլոց մասանց բոլորակի, եւ գործածութիւն նոցա – Ի գլխաւոր գործիս համօրէն գործնական աստղաբաշխութեան... եւս եւ որոց փոքր ի շատէ տեգերեալ իցեն յաստղաբաշխական գիտութիւնս:

ե. 58բ-65ա Ձեւք այսր ստորագրութեան նկարեալ կան յառաջին տախտակին – Զայնմ քառորդէ միայն հանդերձեալ եմք ճառել աստանօր... զոր պատշա­ճագոյն եւ դիւրին դատի:

զ. 65աբ Երկրորդ եղանակ ուղղելոյ զդիրս ապա­կեաց դիտական – Առ այս գործադրութիւն պահանջի տեղի ինչ... ձգելոյ ընդ երկայնութիւն փողոյն առ մակերեւոյթ ջրոյն:

է. 65բ-6ա Երրոր[դ] եղանակ – Պարզ է այս եղա­նակ, այլ խնդրէ զտարժանաւոր դիտողութիւնս... ունիմք ասել ի ստորեւ:

ը. 66աբ Ի վերայ շարժական քանոնի քառորդին – Արդ, մնայ մեզ բացատրել զկազմութիւն... եւ ուղղելով առ առարկայս (որով ձեւանան անկիւնք տարակայու­թեան նոցա):

թ. 67ա-71բ Ստորագրութիւն խոշորացուցին եւ գործածութիւն նորա – Խոշորացոյցն է գործի պիտանի յոյժ... եւս եւ անձուկ միջոցաց այլեւայլ տեղեաց յերեսս Երկրի:

ժ. 71բ-3ա Ի վերայ դիտողութեան աստեղաց – Դի­տողութիւնք աստեղաց կատարեալք ի ցերեկի... գտանի եւ խնդրեալ անկիւնն գագաթային:

16. 73բ-4ա Կանոն ԺԴ. Յանցանել աստեղաց հաս­տատութեան ընդ ո եւ իցէ միջօրական շրջանակ ուղղել զառկախեալ ժամացոյցն ըստ միջական ընթացից Արեւու – Դիտեալ զժամն ժամացուցին ի ժամանել աստեղն... ի միջոց չորից շրջանաց աստեղն հաստատութեան:

17. 74բ-89ա Կանոն ԺԵ. Յարմարել զժամացոյցն ճշմարիտ ընթացից Արեւու, կամ որ նոյն է՝ խնդրել զժամն ժամացուցին, յորում անցանէ կեդրոն Արեւուն ընդ միջօրական շրջանակն – Ապաքէն դիւրին լինէր այս գործադրութիւն...

ա. 75աբ Առաջարկութիւն Ա. – Գտանել զանկիւնն յԱրեւու ԲՍԶ... յորում խնդրի չափ այսր անկեան. տե՛ս ի l ձեւ յերրորդ տախտակին:

բ. 75բ Առաջին եղանակ – Անկիւնն յԱրեւու ԲՍԶ է գնտաձեւ... որ ընդ մէջ դիտողութեանն եւ ոչ ուղղեալ միջօրէին:

գ. 75բ-6ա Կանոն գտանելոյ զանկիւննԲՍԶ – Որպէս բաղդատի ծոցն ՍԶ կամ ծոցն լրման... առ ծոցն ա[ն]կեան յԱրեւ ԲՍԶ:

դ.76աբ Երկրորդ եղանակգտանելոյ զանկիւնն յԱ­րեւու – Նոյն անկիւնն յԱրեւու գտանի եւ եւս անաշ­խատ... եւ ի մէջ գծին վստահութեան, որ կայ ի նոյն դիրս:

ե. 76բ-7ա Երրորդ եղանակ գտանելոյ զանկիւնն յԱրեւու եւ այն նա եւ առանց ծանուցեալ գոլոյ բարձ­րութեան բեւեռին, եւ բարձրութեան Արեւու ի վերայ հորիզոնին, եւ ի ժամու դիտողութեանն լոկ ի ձեռն խոնարհման Արեւու – Այս եղանակ պահանջէ կատա­րել գէթ զերկուս դիտողութիւնս... զոր ունէաք գտա­նել:

զ. 77աբ Ապացուցութիւն – Դիւրին է ապացուցու­թիւն այսր եղանակի... լիցի անկիւնն յԱրեւու, որ էր ցուցանելին:

է. 77բ-8ա Յօրինել զաստիճան վերածութեան առ զուգահեռականս հասարակածին – Երկարաձգեալ զշառաւիղն ՉՏ... յորոց ձգեսցին գիծք առ երկոտասան մասունս գծին ՏԴ:

ը. 78աբ Գտանել զվերածութիւնն առանց աստի­ճա­նի – Մարթ է զանց առնել զաստիճանաւ վերածու­թեան... Աղիւսակ վերածութեան (3 սիւն եւ 10 տող):

թ. 78բ-9ա Առաջարկութիւն Բ. Ծանուցեալ զան­կիւնն յԱրեւու եւ զխոնարհումն նորա, գտանել զուղ­ղութիւնն երեկոյեան դիտողութեան առ ի ձեռս բերելոյ զճշմարիտ միջօրէն – Այսու համեմատու­թեամբ վերլուծանի առաջարկութիւնս... ելանէ ուղղու­թիւնն 21" երկրորդական ժամու:

ժ. 79ա-80ա Նոյնն այլազգի ձեռն վերոյիշատա­կեալ նկարուն մերոյ – Բաժինք կամ երկոտասան մա­սունք գծին... իբր ի բազումս ոչ ներածէ զգալի ինչ փոփոխութիւն յուղղութեան:

ժա. 80ա-1ա Ապացուցութիւն եղանակին գտա­նելոյ զչափ ուղղութեանն, երբ ծանուցեալ իցէ ան­կիւնն յԱրեւու – Յայտ է ի յառաջ բերեալ օրինակաց... զոր ինքեանք հնարեալ էին:

ժբ. 81ա-5ա Ի վերայ դիտողութեան խաւարմանց – Ի դիտողութիւնս խաւարմանց սկիզբն եւ աւարտ... զի նովաւ գտցի եւ ժամն խաւարման եւ լուսաւորու­թեան կեդրոնի բծին:

ժգ. 85աբ Անուանք գլխաւոր մասանց երեւելի դի­մաց Լուսնոյ. տե՛ս ի տախտակն Դ. – [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 10 տող]... դիւրութիւն կազմութեան նորա յանդիման առնէ զպատուականութիւն մեքենային:

ժդ. 85բ-6բ Բացատրութիւն եւ գործածութիւն մե­քե­նային, որով գտանին խաւարմունք Լուսնոյ եւ Արեւու, եւս եւ ամիսք եւ լուսնական ամք, հանդերձն վերադրօք – Այս մեքենայ բաղկանայ յերից բոլորակ թղթեայ... գործին ըստ իւր համօրէն թուոց եւ մասանց:

ժե. 87ա Թուականք ամաց լուսնոյ ըստ գործա­ծեալ ժամանակի, որ սկսանի ի մէջ գիշերոյ առա­ջի­կայ աւուրց ըստ հասարակ հաշուի համարաց մի­ջօ­րէիւ ընդ միջորէիւ ի Փարիզու – Ամք լուսնի: Գոր­ծա­ծեալք օր... զի միանգամայն ընդ գործւոյն յանդիման լիցին:

ժզ. 87բ-9ա Եղանակ գործածութեան մեքենայիս – Յառաջարկեալ ամի Լուսնոյ գիտ զաւուրս... եւ այսպէս ի ճահ պատահեն եւ դիտողութիւնքն:

18. 89աբ Կանոն ԺԶ. Եդեալ զժամ կամ զճշմա­րիտ եւ զերեւելի ժամանակ անցանելոյ աստեղ ինչ հաստատուն կամ մոլորակի ընդ շրջանակն միջօ­րա­կան գտանել զտարբերութիւն ուղղորդ ամբարձման, որ ի մէջ աստեղն հաստատութեան կամ մոլորակին եւ ի մէջ Արեւու – Զնշանակեալ ճշմարիտ ժամանակն... յորում կեդրոն Լուսընթագին անցանէ ընդ միջօրեայն:

19. 89բ-90ա Կանոն ԺԷ. Եդեալ զտարբերութիւն ճշմարիտ ժամանակաց անցանելոյ երկուց աստե­ղաց հաստատութեան կամ միոյ աստեղ հաստա­տութեան եւ մոլորակի ընդ միջօրականն, գտանել զտարբերութիւն ուղղորդ ամբարձման երկոցունցն – Զսահմանեալ ժամանակն, որ ընդ մէջ անցից նոցա... յորում խնդրի տարբերութիւնն ուղղորդ ամբարձման:

20. 90աբ Կանոն ԺԸ. Վասն դիտելոյ զմիջօրական բարձրութիւն աստեղաց – Առաւել դժուարագոյն է զետեղել զքառորդն անվրէպ... յորում անցանէ աստղն ընդ միջօրեայն:

21. 90բ-2ա Կանոն ԺԹ. Եդեալ զմի եւ զնոյն կամ դոյն ինչ անհաւասարաչափ միջօրական բարձրու­թիւնս երկուց աստեղաց հաստատութեան. զմին ընդ հիւսիս եւ զմիւսն ընդ հարաւ, եւ ծանուցեալ յառա­ջագոյն զխոնարհումն նոցա. գտանել զբեկբեկումն յաստիճանն բարձրութեան հաստատուն աստեղաց եւ զճշմարիտ բարձրութիւն բեւեռի կամ հասա­րա­կածին ի տեղւոջ դիտողութեանն – Եթէ յերեւելի միջօ­րական բարձրութիւն...

ա. 91բ-2ա Այլ ինչ եղանակ դիտելոյ զբեկբեկումն – Մարթ է եւ եւս գտանել զչափ բեկբեկմանն... յառաջ գայ ճշմարիտ բարձրութիւն բեւեռին:

22. 92ա-3բ Կանոն Ի. Գտանել դիտողութեամբ զժամանակ գիշերահաւասարին եւ արեւադարձին – Ծանուցեալ զբարձրութիւն հասարակածին եւ զբեկ­բե­կումն Արեւու... առ ի գտանելոյ զճշմարիտ ժամանակ արեւադարձին:

23. 93բ-96ա Կանոն ԻԱ. Գտանել զհայեցուածս մոլորակաց – Ծանուցեալ զերկայնութիւն երկուց մո­լորակաց...

ա. 94ա-6ա Կազմութիւն ստուերացուցակի եւ գոր­ծածութիւն նորա առ ի դիտելոյ զմիջօրական բարձ­րութիւն Արեւու – Անուամբ ստուերացուցակի ոչ այլ ինչ իմացեալ լինի... եւ ապա ի ժամ դիտողութեանն բացցի վերստին:

24. 96ա-100ա Կանոն ԻԲ. Գտանել զչափ երկայ­նութեան հասարակ առ կախեալ ծանրութեան, որոյ իւրաքանչիւր երթեւեկութիւնն կատարեսցի ի միում երկրորդական րոպէի – Նախ հաստատեալ ի վերայ որմոյն...

ա. 96բ-7ա Գործածութիւն 56 աղիւսակին – Յայտ է ի գործնական աստղաբաշխութենէ եղանակն... եւ ահա այսպէս գտանի ոչ ուղղեալ ժամ միջօրէին:

բ. 97ա Յառաջին դիտողութէնէ ի 21՛ բարձրու­թեան – Ի ժամն երեկոյեան 2. ժամ 7՛. 49"... եւ գտա­նի­ցես զանհաւասարեալ րոպէ ի միջօրէին 11.50.26.զ:

գ. 97ա-100ա Յերկրորդ դիտողութէնէ ի 21՛.20՛. բարձրութեան – Յաւելեալ ի ժամն երեկոյեան 12 ժամս լինի... որով գրեթէ բադնի եր[ր]որդ մասն հաշուին: Վախճան:

25. 101ա, 102ա-147ա Աղիւսակք

ա. 102ա Աղիւսակ Ա. – Վերածութիւն մասանց հա­սարակածին ի միջական ժամանակ [աղիւսակ՝ 4 սիւն եւ 9 բաժանում]:

Ծնթ. Աղիւսակների մի մասը վերջում ունեն «Գործա­ծու­թիւն» խորագրով հրահանգներ:

բ. 102ա Աղիւսակ Բ. – Վերածութիւն միջական ժա­մա­նակի ի մասուն հասարակածին [աղիւսակ՝ 6 սիւն եւ 9 բաժանում]:

գ. 102բ Աղիւսակ Գ. – Հաւասարութիւն ժամանա­կի վասն ամաց Տեառն 1700 լրացելոյ [աղիւսակ՝ 13 սիւն եւ 8 բաժանում]:

դ. 103ա-4ա Աղիւսակ Դ. – Դասաւորութիւն երեւե­լի տեղեաց, հանդերձ տարբերութեամբն ժամանակին, զոր պարտ է յաւելուլ կամ բառնալ ի ժամանակէ մի­ջօրէին Փարիզու կամ արքունի դիտարանին՝ նշանա­կե­լով միանգամայն աջ բարձրութիւն բեւեռի իւրաքան­չիւր նոցա [աղիւսակ՝ 3 սիւն եւ 20 բաժանում]:

ե. 104բ Աղիւսակ Ե. – Բեկբեկումն շառաւիղաց [աղիւսակ՝ 6 սիւն եւ 8 բաժանում]: Տեղազանութիւն Արեւու [աղիւսակ՝ 2 սիւն եւ 4 բաժանում]:

զ. 105ա Աղիւսակ Զ. – Խոնարհումն իւրաքանչիւր աստիճանաց Ծիր խաւարման [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 8 բաժանում]:

է. 105բ-6բ Աղիւսակ Է. – Ուղիղ ամբարձումն իւրաքանչիւր աստիճանաց Ծիր խաւարման [աղիւսակ՝ 9 սիւն եւ 21 բաժանում]:

ը. 107աբ Աղիւսակ Ը. – Յաղագս անկեանն, զոր գործէ Ծիրն խաւարման ընդ միջօրականին, ընդ արեւելս՝ ի կիսագունդն հիւսիսային [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 16 բաժանում]:

թ. 108աբ Աղիւսակ Թ. – Ուղիղ ամբարձումն եւ խոնարհումն գլխաւոր աստեղաց հաստատութեան երեւելոց ի կիսագունդն մեր ի 1700 լրացեալ ամին [աղիւսակ՝ 6 սիւն եւ 64 տող]:

ժ. 108բ Աղիւսակ Ժ. – Երկայնութիւն եւ լայնու­թիւն գլխաւոր աստեղաց հաստատութեան կիսա­գնդոյն մերոյ ի 1700 լրացեալ ամին [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 18 տող]:

ժա. 109ա-10ա Աղիւսակ ԺԱ. – Միջական ընթացք Արեւու [Աղիւսակք՝ 1. Դարք կամ Արմատք՝ 4 սիւն եւ 2 բաժանում, 2. Յետ Քրիստոսի՝ 4 սիւն եւ 5 բաժանում, 3. Յամիսս հասարակ տարւոյ՝ 4 սիւն եւ 4 բաժանում, 4. Յամս շարունակեալս եւ հաւաքեալս՝ 4 սիւն եւ 10 բաժանում, 5. Յաւուրս՝ 3 սիւն եւ 9 բաժանում, 6. Ի ժամս եւ ի րոպէս՝ 4 սիւն եւ 11 բաժանում]:

ժբ. 110ա Աղիւսակ ԺԲ. – Կիսատրամագիծ Արեւու եւ տեւողութիւն անցանելոյ տրամագծի նորա ընդ միջօրական գիծն [աղիւսակ՝ 3 սիւն եւ 14 բաժանում]:

ժգ. 110բ-1ա Աղիւսակ ԺԳ. – Հաւասարութիւն կետրոնի Արեւուն: Բարձ յիջանելն [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 16 բաժանում]:

ժդ. 111բ Աղիւսակ ԺԴ. – Տրամագիծ Արեւու. միաժամ ընթացք նորա եւ տարակայութիւն յԵրկրէ ի ձեռն նշանակաց [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 8 բաժանում]:

ժե. 112ա-3ա Աղիւսակ ԺԵ. – Միջական ընթացք Լուսնոյ [Աղիւսակք՝ 1. Դարք կամ արմատք՝ 4 սիւն եւ 2 բաժանում, 2. Յետ Քրիստոսի՝ 4 սիւն եւ 5 բաժանում, 3. [Յամիսս հասարակ տարուոյ]՝ 4 սիւն եւ 4 բաժա­նում, 4. Յամս շարունակս եւ հաւաքեալս՝ 4 սիւն եւ 9 բաժանում, 5. Իրպէս եւ յերկրորդականս՝ 4 սիւն եւ 10 բաժանում, 6. Յաւուրս՝ 4 սիւն եւ 8 բաժանում, 6. Ի ժամս, րոպէս եւ ՛՛ եւն՝ 4 սիւն եւ 11 բաժանում]:

ժզ. 113բ-4ա Աղիւսակ ԺԶ. – Հաւասարութիւն կետրոնի Լուսնոյ: Բարձ յիջանելն [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 16 բաժանում]:

ժէ. 114բ Աղիւսակ ԺԷ. – Ուղղութիւն Լուսնոյ եւ հատուածոյն [աղիւսակ՝ 9 սիւն եւ 10 բաժանում]:

ժը. 115ա Աղիւսակ ԺԸ. – Ընթացք Լուսնոյ ժամա­ւոր: Տրամագիծ եւ տեղազանութիւն նորա հորիզո­նա­կան եւ տարակայութիւնն յԵրկրէ [աղիւսակ՝ 6 սիւն եւ 9 բաժանում]:

ժթ. 115բ-6ա Աղիւսակ ԺԹ. – Յետին հաւասարու­­թիւն Լուսնոյ. տարակայութիւն Լուսնոյ յԱրեւու [աղիւ­սակ՝ 16 սիւն եւ 16 բաժանում]:

ի. 116բ Աղիւսակ Ի. – Յաղագս հաւասարութեան հատուածոյ Լուսնի եւ համեմատական մասնկանց յա­րելի ընդ հեռաւորութեան Լուսնոյ յԱրեւու: Բարձ յիջանելն [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 10 բաժանում]:

իա. 117ա Աղիւսակ ԻԱ. – Լայնութիւն Լուսնոյ մի­ջական եւ վերադիր մասն նորա [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 9 բաժանում]:

իբ. 117բ Աղիւսակ ԻԲ. – Վերածութիւն պարզ ճշմարիտ տեղւոյ Լուսնի առ Ծիրն խաւարման եդեալ զխոտորումն պարունակի Լուսնոյ ի Ծիր խաւարմանց 5°. 1՛. 30": Բարձ յիջանելն [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 9 բա­ժանում]:

իգ. 118ա Աղիւսակ ԻԳ. – Ուղղութիւն հորիզոնա­կան տրամագծի Լուսնոյ. տեղազանութիւնն եւ հեռաւո­րու­թեան նորա յԵրկրէ [աղիւսակ՝ 14 սիւն եւ 12 բա­ժանում]:

իդ. 118բ Աղիւսակ ԻԴ. – Տրամագիծք Լուսնոյ ըստ հինգ-հինգ աստիճանաց բարձրութեան կեդրոնի Լուս­նոյ ի վերայ հորիզոնին [աղիւսակ՝ 10 սիւն եւ 5 բաժանում]:

իե. 119ա Աղիւսակ ԻԵ. – Տեղազանութիւն հորի­զո­նական Լուսնոյ առ իւրաքանչիւր հինգ-հինգ աստի­ճանս բարձրութեան կեդրոնի Լուսնոյ ի վերայ հորի­զոնին [աղիւսակ՝ 10 սիւն եւ 5 բաժանում]:

իզ. 119բ Աղիւսակ ԻԶ. – Խոտորումն պարունակի Լուսնոյ ի շրջանակէ լայնութեան առ մերձաւոր հա­տուա­ծաւն, (նշանակեալ) ըստ տասն-տասն նախնա­կան մասին ցուցակի լայնութեան վասն խաւարմանց [աղիւսակ՝ 9 սիւն եւ 9 բաժանում]:

ԻԷ. 120ա Աղիւսակ ԻԷ. – Անկիւնն ՏՃԷ բառնալի յանկեանէն ՏՃՉ, վասն խաւարմանաց [աղիւսակ՝ 12 սիւն եւ 7 բաժանում]:

իը. 120բ Աղիւսակ ԻԸ. – Վերադիրք վասն ծննդեան եւ լրման Լուսնոյ [Աղիւսակք՝ 1. 2 սիւն եւ 7 բաժանում, 2. Ամք հասարակք՝ 3 սիւն եւ 5 բաժանում, 3. Շրջանք ծննդեանց Լուսնոյ՝ 4 սիւն եւ 9 տող]:

իթ. 121ա-2ա Աղիւսակ ԻԹ. – Միջական ընթացք Երեւակին՝ (գաղափարանշանը) [Աղիւսակք՝ 1. Դարք կամ արմատք՝ 4 սիւն եւ 4 բաժանում, 2. Յետ Քրիս­տոսի՝ 4 սիւն եւ 5 բաժանում, 3. [Յամիսս հասարակ տարւոյ]՝ 4 սիւն եւ 4 բաժանում]:

լ. 122բ-3ա Աղիւսակ Լ. – Հաւասարութիւն կեդրոնի Երեւակին: Բարձ յիջանելն [աղիւսակ՝ 16 սիւն եւ 8 բաժանում]:

լա. 123բ Աղիւսակ ԼԱ. – Նշանակք հեռաւորու­թեան Երեւակին յԱրեգականէ առ իւրաքանչիւր աստի­ճանս ճշմարիտ կամ հաւասարեալ տարակայութեան նո­րա ի հեռակետէն [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 8 բաժա­նում]:

լբ. 124ա Աղիւսակ ԼԲ. – Խոտորումն Երեւակին [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 9 բաժանում]:

լգ. 124բ Աղիւսակ ԼԳ. – Վերածութիւն Երեւակին [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 10 բաժանում]:

լդ. 124բ Աղիւսակ ԼԴ. – Հաւասարութիւն Առիւծ Երեւակին [աղիւսակ՝ 3 սիւն եւ 7 բաժանում]:

լե. 125ա-6ա Աղիւսակ ԼԵ. – Միջական ընթացք Լուսնթագին [Աղիւսակք՝ 1. Թուականք կամ առաջին ամք դարուց՝ 4 տող եւ 3 սիւն, 2. Յետ Քրիստոսի՝ 4 սիւն եւ 5 բաժանում, 3. [Յամիսս հասարակ տարւոյ]՝ 4 սիւն եւ 4 բաժանում, 4. Յամս շարունակեալս եւ հաւաքեալս՝ 4 սիւն եւ 9 բաժանում, 5. Յաւուրս՝ 5 սիւն եւ 11 բաժանում]:

լզ. 126բ-7ա Աղիւսակ ԼԶ. – Հաւասարութիւն կեդ­րոնի Լուսնթագին: Բարձ յիջանելն [աղիւսակ՝ 16 սիւն եւ 9 բաժանում]:

լէ. 127բ Աղիւսակ ԼԷ. – Նշանակք հեռաւորութեան Լուսնթագին յԱրեգականէ յիւրաքանչիւր աստիճանս ճշմարիտ տարակայութեան նորա ի հեռակետէն [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 8 բաժանում]:

լը. 128ա Աղիւսակ ԼԸ. – Խոտորումն Լուսնթագին [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 9 բաժանում]:

լթ. 128բ Աղիւսակ ԼԹ. – Վերածութիւն Լուսնթա­գին [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 9 բաժանում]:

խ. 129ա-30ա Աղիւսակ Խ. – Միջական ընթացք Հրատին [աղիւսակք՝ 1. Թուականք կամ առաջին ամք դարուց՝ 4 սիւն եւ 3 բաժանում, 2. Յետ Քրիստոսի՝ 4 սիւն եւ 5 բաժանում, 3. [Յամիսս հասարակ տարւոյ]՝ 4 սիւն եւ 4 բաժանում, 4. Յամս շարունակեալս եւ հաւա­քեալս՝ 4 սիւն եւ 9 բաժանում, 5. Յաւուրս՝ 5 սիւն եւ 11 բաժանում]:

խա. 130բ-1ա Աղիւսակ ԽԱ. – Հաւասարութիւն կեդրոնի Հրատին: Բարձ յիջանելն [աղիւսակ՝ 16 սիւն եւ 9 բաժանում]:

խբ. 131բ Աղիւսակ ԽԲ. – Նշանակ հեռաւորու­թեան Հրատին յԱրեգականէ յիւրաքանչիւր աստիճանս ճշմարիտ կամ հաւասարեալ տարակայութեան նորա ի հեռակետէն [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 8 բաժանում]:

խգ. 132ա Աղիւսակ ԽԳ. – Խոտորումն Հրատին [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 9 բաժանում]:

խդ. 132բ Աղիւսակ ԽԴ. – Վերածութիւն Հրատին [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 9 բաժանում]:

խե. 133ա-4ա Աղիւսակ ԽԵ. – Միջական ընթացք Արուսեկին [աղիւսակք՝ 1. Թուականք կամ առաջին ամք դարուց՝ 4 սիւն եւ 3 բաժանում, 2. Յետ Քրիստոսի՝ 4սիւն եւ 5 բաժանում, 3. [Յամիսս հասարակ տարւոյ]՝ 4 սիւն եւ 4 բաժանում, 4. Յամս շարունակեալս եւ հաւաքեալս՝ 4 սիւն եւ 9 բաժանում, 5. Յաւուրս՝ 5 սիւն եւ 11 բաժանում]:

խզ. 134բ-5ա Աղիւսակ ԽԶ. – Հաւասարութիւն կեդրոնի Արուսեկին. Բարձ յիջանելն [աղիւսակ՝ 16 սիւն եւ 9 բաժանում]:

խէ. 135բ Աղիւսակ ԽԷ. – Նշանակ հեռաւորութեան Արուեսկին յԱրեգականէ յիւրաքանչիւր աստիճանս ճշմարիտ տարակայութեան նորա ի հեռակետէն [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 8 բաժանում]:

խը. 136ա Աղիւսակ ԽԸ. – Խոտորումն Արուսեկին [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 9 բաժանում]:

խթ. 136բ Աղիւսակ ԽԹ. – Վերածութիւն Արուսե­կին [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 9 բաժանում]:

ծ. 137ա-8ա Աղիւսակ Ծ. – Միջական ընթացք Փայլածուին [աղիւսակք՝ 1. Թուականք կամ առաջին ամք դարուց՝ 4 սիւն եւ 3 բաժանում, 2. Յետ Քրիստոսի՝ 4 սիւն եւ 5 բաժանում, 3. [Յամիսս հաւասար տարւոյ]՝ 4 սիւն եւ 4 բաժանում, 4. Յամս շարունակեալս եւ հաւա­քեալս՝ 4սիւն եւ 7 բաժանում, 5. Յաւուրս՝ 6 սիւն եւ 9 բաժանում]:

ծա. 138բ-9ա Աղիւսակ ԾԱ. – Հաւասարութիւն կեդ­րոնի Փայլածուին: Բարձ յիջանելն [աղիւսակ՝ 16 սիւն եւ 9 բաժանում]:

ծբ. 139բ-40ա Աղիւսակ ԾԲ.– Նշանակք հեռաւո­րու­թեան Փայլածուի յԱրեգականէ յիւրաքանչիւր աս­տի­ճանս ճշմարիտ տարակայութեան նորա ի հեռա­կէտէն [աղիւսակ՝ 14 սիւն եւ 7 բաժանում]:

ծգ. 140բ Աղիւսակ ԾԳ. – Խոտորումն Փայլածուի [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 9 բաժանում]:

ծդ. 141ա Աղիւսակ ԾԴ. Վերածութիւն Փայլածուի. Բարձ յիջանելն – [աղիւսակ՝ 5 սիւն եւ 9 տող]:

ծե. 141բ Աղիւսակ ԾԵ. – Երագութիւն աստեղաց հաս­տատութեան, քան զմիջական ընթացս Արեւու [աղիւսակ՝ 2 սիւն եւ 7 բաժանում]:

ծզ. 142ա Աղիւսակ ԾԶ. – Հաւասարութեան մի­ջօ­րէին գտելոյ ի ձեռն համաչափ բարձրութեանց Արեւու, նշանակեալ առ իւրաքանչիւր աստիճանս խո­նարհման Ծիր խաւարման. ըստ լայնութեան արքունի դիտարա­նին Փարիզու [աղիւսակ՝ 8 սիւն եւ 12 բաժա­նում]: Աւարտ աղիւսակաց:

ծէ. 143ա Օրինակ ծննդեան Լուսնի – Գտանել զճշմարիտ ծնունդն Լուսնոյ, որ հանդերձեալ է ծնանիլ յամի Տեառն 1783, յամսեանն մարտի, ի դիտարանին Փարիզու... ընթացք Լուսնոյ ի միում ժամու 34.1, ըն­թացք Արեւու ի միում ժամու բարձ 2,30, մնացորդ՝ 31,31:

ծը. 143բ Օրինակ լրման Լուսնոյ – Գտանել զճշմա­րիտ լրումն Լուսնոյ, որ հանդերձեալ է լրանալ յամի Տեառն 1783 յամսեանն մարտի, ի դիտարանին Փարի­զու սկսեալ ի միջօրական աւուրց... ընթացք Լուսնոյ ի միում ժամու 32,26", ընթացք Արեւու ի միում ժամու 2,29, մնացորդն մո՛յծ ի կանօն 29,57:

ծթ. 144ա Տախտակ Ա. – [նկար՝ Գործիք աստ­ղա­դիտական]:

կ. 145ա Տախտակ Բ. – [նկար՝ Աղիւսակ աստղա­բաշ­խական հաշուումների]:

կա. 146ա Տախտակ Գ. – [նկար՝ Բոլորակ ըստ ամսոց]:

կբ. 147ա Տախտակ Դ. – [նկար՝ Աստղա­բաշ­խա­կան քարտէզ]:

Բ. 151ա-4ա Յօրինեալ յայլոյ ումեմնէ. Գիւտ խա­ւար­ման Լուսնոյ եւ Արեգական – Ընթացք Լուսնոյ այնպէս փոփոխական է... Ութնեւտասնամեայ շրջան խաւարման Լուսնոյ եւ Արեգական: Սկսեալ յամէ Տեառն 1768 (Ա.-ԺԸ.)... ԺԸ. 1785: Ոչ գոյ խաւարումն Լուսնոյ: Արեգակն փետր. 9: 1: օգոստ. 4: 14:

Գ. 155ա-7բ [Աղիւսակք] – Համաձայնութիւն ամ­սոց Հռօմայեցւոց, Լատինացւոց, Ազարիայ եւ Հայոց:

Դ. 1. 158աբ [Աղիւսակք] – Վերադիր, եօթներակ, գիր տարւոյ [աղիւսակ՝ 22 սիւն եւ 28 տող]... ի յեօթն մասունս՝ ըստ թուոյ եօթներեկաց:

2. 159ա-60ա Գիր տարւոյն այսպէս գի՛տ – Կա՛լ հանապազ զթիւն 26... եւ մի ուղուկն 4 մատնաչափ եւ 3 ուղուկն՝ մի թիզ, որ է 12 մատնաչափ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

148ա Յիշատակարան օրինակողի Աստղաբաշ­խա­կան գրքոյս. Ի կեանս մարդկան չիք ինչ պիտա­նա­գոյն, քան զիմաստասիրութիւնն, վասն զի ըստ վե­հիմաս­տին Սողոմօնի՝ զմարդն բարեկամս Աստուծոյ եւ մարգարէս առնէ. Իմս. Է. 27 [«բարեկամս Աստուծոյ եւ մարգարէս յարդարէ»]:

Արդ, մարդս գոլով պատկէր արարչին ամենայնի, եւ ըստ իմացական մասին կցորդ իմանալեաց անմահից հանապազ ազնուագունիցն ունի ցանկալ եւ հետեւիլ, եւ յարաժամ ի նոյնս բերիլ եւ նոքօք զուարճանալ, եւ փառաւորել զարարչապետն ամենեցուն Աստուած, որ է աղբիւր ամենայն իմաստութեան եւ գիտութեան. ըստ որում՝ նա ինքն է իմաստութեան առաջնորդ եւ իմաստ­նոց ուղղիչ: Իսկ նոքա, որք սիրեն զտգիտութիւն՝ քան զուսումն իմաստութեան, այնպիսիքն ըստ պաճարաց անասնոց ընդ երկրաւ ունին միայն զկէնցաղավա­րու­թիւն իւրեանց, եւ նոքօք պատաղին եւեթ ըստ մարմնոյ եւ ո՛չ կամին ընտրել զարժանն, յորոց ի դէմս ասէ Ժո­ղովօղն. «Եկն եւ խաւարաւ գնաց, եւ ի խաւարի անուն նորա ծածկեցաւ». Ժող. Զ. 4: Վասն այնորիկ նախա­խնա­մութիւն Աստուծոյ առնելով զմարդն հաղորդ իւրում գերազանցեալ բարութեանն, կացոյց իբրեւ զհաւատարիմ տնտես եւ իմաստուն ի վերայ ամենայն պարգեւաց իւրոց, զի մի՛ մնասցէ ոք ի խաւարի տգի­տու­թեան, եւ պատուիրեաց իւրաքանչիւրոց ըստ իւրում շնորհացն, զոր ընկալեալ է, մատակարարել ըստ արժանոյն եւ տալ ծառայակցացն ի ժամու զկերա­կուր իմաստութեան եւ գիտութեան իւրոյ, եւ ո՛չ առնել այսու ամենայնիւ ապախտ զինքեան տուեալն շնորհ, որով փայլի իմացականութիւնն եւ լուսաւորի միտքն բանական: Եւ հասեալ ի կատարումն եւ յեզր ամենայն գիտութեանց, լինի յայնմ հետէ վեհ ի յարարածս եւ յատկանայ ի նոսին: Ահաւասիկ առ այս նկատեալ իմաստնոյն Սողոմօնի եւ քան զամենայն մեծութիւնս եւ զփառս աշխարհի |148բ| նախամեծար համարեալ զի­մաս­տութիւնն, զայս միայն եւեթ խնդրեաց յԱստուծոյ շնորհել ինքեան, որպէս ասէ. «Խնդրեցի ի Տեառնէ աղօթիւք, եւ տուաւ ինձ հանճար, կոչեցի եւ եկն ինձ հոգի իմաստութեան, եւ նախամեծար ընտրեցի զնա, քան զիշխանութիւնս եւ զաթոռս, ոչինչ համարեալ զայնս առ նորա համեմատութեամբն» (Իմս. Է. 7): Յայն սակս ունէր Սողոմօն ի տուչութենէն Աստուծոյ զհա­մայն աստղաբաշխական եւ զփիլիսոփայական գիտու­թիւնս, որ եղեւ սկիզբն եւ հեղինակ համօրէն փիլիսո­փայից, որպէս նա ինքն Սողոմօն խօսի զինքենէ ի դէմս Աստուծոյ՝ յասելն. «Նա ետ ինձ զանվրէպ գիտութիւն զեղելոց, գիտել զհաստատութիւն աշխարհի եւ զազ­դե­ցութիւն բնութեանց, զսկիզբն եւ զկատարած եւ զշրջիլ ժամանակաց, զտարերաց փոփոխմունս եւ զաստեղաց դիրս» [Իմստ. Է. 17-19]: Ապա առ ի նազելի ցուցանել զգիտութիւն իւր եւ յորդորել զբազումս ի նոյն ասէ. «Առանց նենգութեան ուսայ եւ առանց նախանձու բաշխեցից եւ զմեծութիւն նորա ոչ թագուցից» [Իմստ. Է. 13]:

Արդ, այսր բանի մեծիմաստին Սողոմօնի աշակեր­տեալ բազմահմուտ եւ գերահանճար աստղաբաշխ փիլիսոփայն Պիլիպպոս Տէ Լա Հիրէն՝ շարադրօղն այսորիկ Աստղաբաշխական գրոցս, աննախանձաբար ուսուցանէ զգիտութիւն իւր եւ բաշխէ հետեւողաց եւ աշակերտելոց այսմ փիլիսոփայական արուեստի աստղաբաշխութեանս:

Բազմավաստակ տքնութեամբ հետազօտեալ ի բա­զում ամս եւ մաշեալ զկեանս իւր ի սոյն, ինքնին յօրի­նեալ զզանազան եւ զպէս-պէս մեքենայս եւ զգործիս դիտողութեան՝ առ ի չափել զընթացս Արեգական եւ Լուսնի եւ զանազան աստեղաց եւ կէնդանակերպից, եւ գիտել զնոցին խաւարմունս՝ թէ յե՞րբ եւ յորու՞մ ժամանակի, որոց սակս եւ զբազմակերպ օրինակս աւան­դեալ այնց, որք ունիցին զտենչ հետեւման եւ ուսման սոյնոյ սքանչելի արուեստիս, որպէս եւ տեսա­նէք ի սոյն գիրս պէս-պէս օրինակաւ աւանդեալ:

Այլ արդ, մինն ի բազմաց՝ հետեւօղն հոգետարփ ըղձանօք այսմ |149ա| գերապանծ արուեստի գիտու­թեանս իմաստնապերճ պարոն Յարութիւնն Սահա­կեան Ջուղայեցի՝ այր երեւելի եւ ուղղափառ եւ որդի հարազատ սրբոյ եկեղեցւոյս Հայաստանեայց, ուսեալ եւ մակացու լեալ անթերի սոյնոյ արհեստի աստղա­բաշ­խու­թեանս, թարգմանեցուցեալ է զայսոսիկ գիրս ի լատինական լեզուէ ի հայ բարբառ, որպէս յայտ է ի սկզբան տետրակիս, թէ ո՞ւր եւ յումմէ՞ լինիլն թարգմանեցեալ: Եւ մեք մինչդեռ էաք ի Հնդիկս՝ գոլով գնացեալ անդ յաղ[ա]գս գործոյ նուիրակութեան Սրբոյ Աթոռոյնէջմիածնի, պատահեցաւ մեզ ի Բում­բայի եւ յորդորեաց օրինակել զսոյն օգտաւէտ եւ պի­տանի տետրակս աստղաբաշխական գիտութեան՝ ի նախկին թարգմանեալ ուղիղ եւ անսխալ օրինակէն: Եւ զբովանդակ ձեւսն գործեաց չափման եւ դիտողութեան ինքնին՝ նկարելով զիւրաքանչիւրն ի տեղիս իւրեանց (լս-ում՝ «ի գրելն իմ զսոյն տետրակ նա եւ զ56 աղիւսակսն, որ ի սմին») եւ զբովանդակ նոցին հաշիւն համարոյ եւ այլ եւ ամենայն ինքնին իւրով ձեռամբ գծագրեաց, որպէս զի եւ սոյն օգտակար եւ պիտանի գիրք գտցի ի Սուրբ Աթոռոջն առ յապայս յիշատակի, թերեւս լինի ոք հետեւօղ եւ ուսանօղ այսմ արհեստի աստղաբաշխութեանս՝ ի պայծառութիւն ազգի:

Այս եւս յուշ լիցի ընթերցասէր եւ ուսումնատենչ սիրելեաց, զի որպէս գրեցեալն էր իսկ օրինակն այս­միկ գրքոյս՝ թէ՛ ըստ կէտիցն եւ թէ՛ ըստ առո­գա­նու­թեանն, նոյնպէս գրեցաք եւ մեք առանց կէտ ինչ յաւելացուցման եւ պակասեցուցման. ըստ որում՝ սոյն­պի­սի գիրք ո՛չ են հանգոյն եւ նման այլոյ հասարակ մեկ­նողական եւ վարդապետական գրեանց, այլ ի ստերիւրիլն միոյ կիտի կամ բթի եւ շեշտի՝ համան­գա­մայն խանգարի եւ խաւարի իմացուած բանին, որպէս յայտ է գիտնոց: Նմին իրի որպէս տեսաք, նոյնպէս գրեցաք:

Ապաքէն հանդիպօղքդ այսմիկ Աստղաբաշխութեան արուեստի գերապանծ գրքոյս՝ օրինակօղքդ կամ ընթերցօղք եւ ուսանօղքդ, յիշեսջի՛ք ի մաքրափայլ յա­ղօթս ձեր զգիտնական եւ զբարենախանձ ըղձիւ հետե­ւօղն այսորիկ իմաստութեան՝ զյիշեալ պարոն Յարու­թիւնն|149բ|Ջուղայեցի եւ զիւրայինսն ամենայն, որ եղեւ պատճառ գրեցման գրքոյս: Հուսկ յետոյ եւ զօրինակօղ սորին՝ զՅակոբոս արքեպիսկոպոս անար­ժան զյետին միաբանս սրբոյ գահին Միածնաիջի՝ հանդերձ հոգեւոր եւ մարմնաւոր ծնողօք իմովք, զի եւ դուք լինիջի՛ք յիշեալք ի վերինն կէնաց դպրութեան ի Քրիստոսէ՝ Աստուծոյ մերմէ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Օրինակեցեալ եղեւ յամի Տեառն 1804 եւ ի մերումս թուականի ՌՄԾԳ. (1804), ի սեպտեմբերի 8 սկսեալ եւ ի հոկտեմբերի 9 աւարտեալ, ի նաւահանգիստն Բում­բայի, ընդ հովանեաւ ՍուրբՊետրոս եկեղեցւոյն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «[Տ]ումար [ա]ստ­ղաբա[շ]խական», 1ա՝ «287/2769», 1ա՝ «ՌՄԾԳ. – 1804 Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

2770

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԳԱՆՁԱԿԵՑԻ, ՏՕՆԱՊԱՏՃԱՌ

ԿԵՍԱՐԻԱ

ՌՄԾԴ. – 1805

ԳՐԻՉ՝ Մեսրոպ Պօլսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 360 (գրչի էջակալում՝ 1-705, որ է՝ 3ա-355ա). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 43ա, 85ա, 355բ-60բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԶx10 (Ա՝ 12, ԼԶ՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «AC» եւ վահանա­ձեւ զինանշան, մէջը դիմագծերով լուսին: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,2x 16,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x11,3. սահմանագծուած կարմ­րով. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 24: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա,Բ+Գ,Դ,Ե. կապոյտ թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ բու­սական, թագով զինանշան, մէջն անընկալելի պատկեր եւ «ЯМЬСЯ»:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը եւ մէջքը մաշուած. Ա. պրա­­կը՝ պոկուած, Բ. պրակը՝ թուլացած. թերթերին խոնաւու­թեան, խունացման հետքեր, թերթեզերքին եւ կողքերին մանր պատ­ռուածքներ, տեղ-տեղ ցեցի անցքեր. 35բ, 85ա, 85բ՝ գաղա­փար օրինակի բնագրական պակասի պատճառով կիսով չափ չգրուած եւ յետագայում չլրացուած, ունի ձեռագրի բովանդա­կութեան եւ վիճակի նկարագրական ներդիր թերթիկ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա Գիրք, որ կոչի Տօնապատճառ:

2ա-355ա [Տօնապատճառ]

1. 3ա-10բ Պատճառ տօնի Դաւթի եւ Յակոբայ – Ամե­նայն տօնից եւ հոգեւոր ուրախութեանց սկիզբն է տօն Ծննդեան... որոց աղօթիւք խնայեսցէ Քրիստոս յեկե­ղեցի իւր սուրբ, եւ փառք յաւիտեանս. ամէն:

2. 11ա-2բ Յարմարումն բանից ասացուածոց ի Թագաւորութեանց գրոց, Յովհանիսի վարդապետի Եկեղեաց գաւառի, յԵզնկայ քաղաքէ, Յաղագս մար­գա­րէին Դաւթայ – Եւ զղջացաւ Տէր, զի թագաւորեցոյց զՍաւուղ: Աստուածային բնութիւն պարզ է... եւ ար­ձա­կեաց զծերակոյտն:

3. ա. 13ա-6ա Դրուատ գովեստի վասն սրբոյն Ստե­փաննոսի Նախավկային Քրիստոսի – Աստուա­ծա­զարդ շուք տօնիս լուսակազմ երեւմամբ իւրով... այլ համառօտիւք աւարտեսցուք զբանս ի <ի> փառս Աստուծոյ:

բ. 16ա-22ա Ստեփաննոս այր լի շնորհօք եւ այլն – Եւ ոչ ի հարց եւ ի հաւուց ազգաբանին սուրբք... եւ զայն օր եւս տօն կարգեցին, որ է օգոստոսի Բ. ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

4. 22ա-8բ Պետրոսի եւ Պօղոսի գլխաւորաց առա­քե­լոցն Քրիստոսի – Յաստուածարար սքանչելեացն բազումք, զոր իմանամք եւ բանիւ ասել... ի վերայ մեր քաղցրութեամբ եւ մարդասիրութեամբ, եւ նմա փառք յաւիտեանս:

5. 28բ-35բ Յովհաննու եւ Յակովբու որդւոց Ո­րոտ­ման – Աստուածահրաման պատուէր ունէր Իս­րա­յէլ զսկիզբն տօնին... եւ հեշտազերծ լինել ի խաւա­րա­շօշափ արգելարանէն. ի փառս Քրիստոսի Աստու­ծոյ. ամէն:

6. 36ա-42բ [Յաղագս յայտնութեան ճրագալու­ցին. ձեռ. 2021, 29բ-38ա] – (սկ. թափ.) /// Երկրպա­գեալ ի հարցն ի վերայ երկրի... Որդւոյ մկրտիլ, Հոգւոյ իջնել Հօր ձայնին:

7. 43բ-6ա [Առաջին աւուրն արարչութեան] – Յա­ռաջին աւուրն առաջին երկին եղեւ... եւ մեզ բժշկեսցէ Քրիստոս զխոր վիրաւորեալքն ի փառս անուանն իւրոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեան. ամէն:

8. 46բ-8ա Մեկնութիւն ի բանն, որ ասէ. Քանզի երեւեցան շնորհք Աստուծոյ – Քանզի երեւեցան շնորհք Աստուծոյ փրկիչ ամենայն եւ այլն, այսինքն՝ քարոզեցաւ ճշմարտութիւն... զի մի՛ ոք իցէ, ասէ, որ զձեզ արհամարհիցէ:

9. 48բ-52բ Ի Մատթէոսի Աւետարանէն, որ ասէ. Յայնժամ գայ Յիսուս ի Գալիլեայ – Աստուածայինքն ոչ ըստ մարդկայնոցս բերին ակամայ շարժումն... եւ ոչ հրեշտակս կամ հրեշտակապետս պատրաստէ լինել մեզ մկրտութեամբն, այլ որդիս Աստուծոյ:

10. 53ա-62բ Պատճառ սուրբ Աւետարանին՝ Ներ­սէսի կաթողիկոսի Հայոց – Բնութիւնք արարածոց իմանալեաց եւ զգալեաց ոչ ունին... լինի անթերի չորեքտասանիցն թիւն:

11. 63ա-5բ Դարձեալ այլ տեսութիւն ի խորհուրդ սուրբ Ծննդեան – Եւ Յիսուսի Քրիստոսի ծնունդն էր այսպէս: Քանզի ասաց յառաջագոյն, թէ՝ Յակօբ ծնաւ զայրն Մարիամայ... Յովսէփ որդի Դաւթի, եւ Քրիս­տոսի փառք:

12. 65բ-74բ Դարձեալ ի խորհուրդ Յայտնու­թեանն – Յայնժամ վարեցաւ Յիսուս յանապատ ի Հոգ­ւոյն՝ փորձել ի սատանայէ: Եւ ընդէ՞ր ի ծննդենէ ան­տի... զի Աստուած անփորձ է յամենայնի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

13. 75ա-84բ Ի բանն Յովհաննու աւետարանչի, որ ասէ. Ի սկզբանէ էր բանն.եւ այլն – Քանզի Աստու­ծոյ երեւումն իմանալի արեգակն ծագեաց... եւ է միով բնութեամբ (այսչափ, չշարունակուած. տե՛ս Վիճակ):

14. 85բ-91բ [Յաղագս մարմնոյ եւ հոգւոյ] – Եկն. Եւ ուստի՞ գայ, որ զամենայն լնու... եւ բեռնաւորք եւ ես հանգուցից զձեզ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն (սկզբից թերի. տե՛ս Վիճակ):

14. 92ա-3բ Պատճառք Առաջաւորաց – Յոլովք են բանք վասն այսր Պահոց, այլ զսակաւսն ասասցուք... եւ խնդրօղ վրիժուց ոչ պահողացն եւ պատուհասօղ, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս:

15. 93բ-101բ Խորհուրդ Տեառնընդառաջին ի փետ­րուարի ԺԴ. (14) Քառասնօրեայ գալստեան Տեառն ի տաճարն ըստ օրինացն – Ի գալ մեծի թագաւորի ոչ միայն երեւելիքն եւ ճոխքն խնդան... եւ արժանապէս ընծայել նովաւ ի հաճոյս Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

16. 102ա-4ա Քառասնօրեայ Գալստեանն Տեառն ի տաճարն – Աստուածային ամենառատ բարերարու­թեանն իրակերտութիւն... ընդ մոգուցն ընծայաբեր լիցուք:

17. 104բ-13բ Յաղագս Բուն Բարեկէնդանին պատ­­­ճառք – Խորհուրդ եկեղեցւոյ նման է գանձի ծած­կելոյ... եւ նմա փառք ընդ Հօր եւ ընդ Հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեանս:

18. 113բ-5բ Մեկնութիւն Աւետարանին, որ ըստ Մատթէոսի – Ճրագ մարմնոյ ակն է. էթէ ակն քո առատ է... որով ցուցանելոցն էր օրինակ համեմատու­թեան:

17. 116ա-8ա Տեսութիւն մարգարէութեանն, որ ըստ Եսայեայ – Գոչեա՛ զօրութեամբ եւ մի՛ խնայեր, բարձ­րացո՛ իբրեւ փողոյ զբարբառ քո... առ ամենայն կարօտեալսն եւ նեղեալսն այլովքն հանդերձ:

18. 118բ-20բ Յաղագս առաջին Չորեքշաբաթին – Բովանդակ իսկ քառասնորդացս չորեքշաբաթի եւ ուր­բաթի ընթերցուածք... յորում նուիրեմք քեզ զհաճելին պատարագ:

19. 120բ-3ա Կանոն առաջին Ուրբաթուն – Կեր­պա­րան ընթերցուածիս ցուցանէ զառաջին ստեղծուա­ծոյն Ադամայ... զի նոր Իսրայէլ գոլով, օրհնեցից զքեզ յաւիտեանս եւ առ յապա:

20. 123ա-5ա Աղուհացիցն երկրորդ Կիրակէին առա­ւօտուն, Աւետարան, որ ըստ Ղուկասու – Իբրեւ տիւ եղեւ, ել եւ գնաց յանապատ տեղի առանձինն, վասն զի զայն գիշերն օթանս կալաւ... ի ցամաք գնաց զհետ նորա ի վերինն Երուսաղէմ:

21. 125ա-9բ Տեսութիւն Աւետարանին, որ ըստ Մատթէոսի ճաշոյն – Սովորութիւն է Աստուծոյ, յոր­ժամ նոր օրէնս դնէ մարդկան. նախ մեծամեծ սքան­չելիս ցուցանէ... շնորհիւ նորա եւ ողորմութեամբ, եւ նմա փառք ամենայն յաւիտենից. ամէն:

22. 129բ-30բ Կանոն երկրորդ Չորեքշաբաթին աղու­­հացիցն – Այս կանոն ի Սիօն կատարի ընդ այլսն պատկերակից աւուրսն... զի բարձրացաւ ողորմութիւն քո ի վերայ մինչեւ յաւիտեան:

23. 130բ-2ա Կանոն երկրորդ Ուրբաթի աղուհա­ցի­ցին – Եւ սոյն եւս աւուր կանոն ի Սիօն կատարի... այժմ ցորեան ատոք ամբարին յըշտեմարանս եկեղեց­ւոյ:

24. 132ա-4ա Երրորդ Կիրակէին առաւօտուն՝ Աւե­տա­րան որ ըստ Ղուկասու – Եւ եղեւ ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ ել ի լեառն՝ կալ յաղօթս... ուստի զմեզ փրկես­ցէ Քրիստոս Աստուած մեր. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

25. 134ա-40բ Տեսութիւն Աւետարանին Ճաշոյ – Առն միոջ էին երկու որդիք, ասէ կրտսերն ցհայրն... այսպէս մարդկան մեղքն առ սատանայի մեղք:

26. 140բ-2ա Երրորդ Չորեքշաբաթի աւուր աղու­հա­ցիցն – Եւ այս կանոն ի Սիօն ընդ նախկի իմաս­տիցն... որ խորհէրն չար ի վերայ իմ:

27. 142ա-4բ Երրորդ Ուրբաթուն աղուհացիցն – Աստանօր զգուշացուցանէ զապաշխարօղսն ոչ հպար­տա­նալ... եւ աստուածատեսականն պատուէ կողմամբ:

28. 144բ-7ա Չորրորդ Կիրակէին առաւօտուն Աւե­տարանին, տեսութիւն, որ ըստՂուկասու – Մի՛ երկնչիր հօտ փոքրիկ, զի հաճեցաւ: Փոքր հօտ ոմանք զազգս մարդկան ասացին... եւ մտանէ ի փառս Աս­տուծոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից:

29. 147բ-52ա Տեսութիւն Աւետարանին Ղուկայ Ճա­շոյն – Եւ ասէ առ աշակերտսն. «Այր մի էր մեծա­տուն...»... քան զորդիս լուսոյ յազգս իւրեանց:

30. 152ա-3ա Կանոն Չորրորդ Չորեքշաբաթին – Արդ, երթեալ ժողովեսցես զծերակոյտ որդւոցն Իսրա­յէ­լի... առաջնորդեաց եւ ինքեամբ նորոյ ժողովրդեանս ի հաւատ եւ յարդարութիւն:

31. 153ա-5ա Կանոն չորրորդ Ուրբաթուն – Եւ եղեւ յետ Խ. (40) տունջեան եւ Խ. (40) գիշերոյ... ծանիցի Աստուած յերկինս ի վեր եւ յերկիր ի խոնարհ:

32. 155աբ Հինգերորդ Կիրակէին առաւօտուն՝ Աւե­տարան Մարկոսի – Ի Մարկոսի Աւետարանս Տեառն ասացեալ առ աշակերտսն... զմեզ զգուշացոյց յամենայն ժամ պատրաստ կալ եւ սպասել:

33. 155բ-8բ Տեսութիւն Ճաշոյ Աւետարան Ղուկայ – Իբրեւ հարցաւ ի փարիսեցւոցն, թէ՝ Ե՞րբ գայցէ ար­քա­յութիւնն Աստուծոյ... փառաւորելով զսուրբ Երրոր­դու­թիւնն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

34. 158բ-9բ Կանոն Ե. Չորեքշաբաթի աւուրն – Եւ աստ առնու Մովսէս նշան ահաւոր զգաւազանին յօձ... եւ բազմապատիկ երանութեանց արժանասցին յուսա­ցեալքն ի Տէր:

35. 159բ-61բ Կանոն հինգ Ուրբաթուն – Ի ժամա­նա­կին յայնմիկ ասէ ցիս Տէր. Կոփեա՛ դու քեզ երկուս տախտակս... եւ գնացք մեր առաջնորդեսցին ի ճա­նա­պարհն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեան:

36. 162ա-6ա Վեցերորդ Կիրակէին ճաշուն, Աւե­տա­րան Մատթէոսի – Իսկ փարիսեցիքն իբրեւ լուան... որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից:

37. 166ա-7ա Կանոն վեց Չորեքշաբաթին – Եւ ասէ Տէր ցՄովսէս. Յերթալդ քում եւ ի դառնալդ յԵգիպ­տոս... եւ մխիթարեցեր զիս մինչ ի սուգ մեղացն կայի:

38. 167բ-8բ Կանոն վեց Ուրբաթուն – Քանզի եր­կիրն, յոր մտանելոց էք ժառանգել, ոչ իբրեւ զերկիրն եգիպտացւոց է... սաղմոս. Տէր Աստուած փրկութեան իմոյ ի տուէ կարդացի:

39. 169ա-75ա Կարգ եւ խորհուրդ Ղազարու – Այս տօն, զոր կատարէ եկեղեցի ի շաբաթու տերունական... որ է օրհնեալ յաւէրժապէս ընդ Հօր եւ ամենասուրբ Հոգւոյն յաւիտեան յաւիտենից. ամէն:

40. ա. 175ա-7ա Խորհուրդ Գալստեանն Տեառն յԵրու­սաղէմ յաւուր Ողոգոմեանն, Աւետարան Մար­կոսի ՃԺԶ. Եւ գան յԵրիքով – Զսուրբ արմաւենեացս օր զոր եւ օրհնեալ օր անուանեմք մեք.. յասելն Մար­կոսի աւետարանչի վասն Տեառն եթէ:

բ. 177ա-92ա Եւ գան Երիքով – Արժան է գիտել, թէ ուստի՞ գայր... որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգ­ւոյն, այժմ եւ միշտ յաւիտեանս:

41. 192բ-4բ Կանոն Մեծի Երկուշաբաթին – Այսր շաբաթու պահք Մեծի Պասեքին ազատարար տերունա­կան յարութեանն... տացին ստացուած ժառանգու­թեան ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

42. 195ա-8ա Կանոն Մեծի Երեքշաբաթին – Ըստ կարգի առաջնոյն եւ այս ի ծննդոց պատմութիւն... անդր կարկառել զհայեցուածս մտաց աչաց:

43. 198ա-9բ Կանոն Մեծի Չորեքշաբաթի – Եւ երեւեցաւ Աստուած Աբրահամու առ կաղնեաւն Մամբ­րէի... ի զանխուլ տեղւոջ, զի մատնեսցէ զնա:

44. 200ա-8ա Կանոն մեծի Հինգշաբաթին – Այսմ աւուր սահմանեալ կանոնս մեծախորհուրդ է... այսպէս եւ կատարմամբ յիշատակին յառաջի կայիցն զգուշա­ցու­ցանէ, եւ նմա փառք:

45. 208ա-11բ Կանոն Մեծի Ուրբաթին չարչարա­նացն Քրիստոսի – Զկնի մեծի երեկոյին հնոյ եւ օրի­նա­ւոր Զատկին... եւ սիրոյ սրբութեան նորա հաղոր­դես­ցուք ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս:

46. 211բ-3ա Դարձեալ ի խորհուրդ Մեծի Ուրբա­թուն – Եկեսցէ հասցէ Տէր Աստուած իմ, եւ ամենայն սուրբք ընդ նմա... որում փառք յաւիտեան՛՛: Առ զսա եւ ի միւսանգամ գալուստն:

47. 213ա-6բ Դարձեալ ի նոյն խորհուրդ ի Մատ­թէոսի Աւետարանին մեկնութենէն – Յառաջնում աւուր բաղարջակերացն մատեան աշակերտքն... ան­մա­հին վասն մեր մեռելոյ փառք յաւիտեան:

48. 216բ-20բ Յաղագս ճրագալուցին խորհրդոյ – Զի որպէս զգալի արարածքս յաւելուածով հասին ի կա­տարելութիւն... զպտուղ յարութեանն եւ կենարար մարմնոյն՝ փառաւորելով զյարուցեալն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

49. 220բ-1բ Աւետարանին Մատթէոսի տեսութիւն – Մատեաւ, ասէ, Յովսեփ եւ խնդրեաց զմարմինն... այլ զհակառակն անձին գործել:

50. 222ա-3բ Վասն Զատկին սրբոյ – Իսկ կիրակէն առաւօտուն ժողովին ի մատուռն... եւ զանգիտութեան կա­մօքն Հօր եւ հաճութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ յաւի­տեանս՛՛:

51. ա. 224ա-33բ Տեսութիւն եւ յարմարումն Աւե­տա­րանին, որ Յովհանն եւ այլոցն Աւետարան – Յետ այսորիկ աղաչեաց զՊիղատոս Յովսէփ, որ յԱրի­մա­թայ... մինչեւ ի կատարած աշխարհի աստուածու­թեամբն:

բ. 233բ-4բ Այլ միտք յոմանց ասացեալ: Մի մեր­ձե­նար յիս – Ոմանք ասեն, թէ զիս յայտ արասցէ... յա­րուցելոյն եւ առ Հայր վերացելոյն փառք յաւիտեանս:

52. 234բ-44բ Յելից մեկնութենէ ի խորհուրդ աւուրս – Խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսիսի եւ ընդ Ահարոնի յերկրին Եգիպտացւոց... եւ ժրաջան աշխատութեամբ եւ աներկբայ հաւատով, եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

53. 244բ-6բ Կանոն Նոր Կիրակէին – Եւ յետ ութ աւուր դարձեալ էին ի ներքս աշակերտքն... եւ զան­վախճանն ընդունին կեանս հաւատով յանուն նորա:

54. ա. 247ա-8բ Պատճառք տօնի առշխարհա­մատ­րանի, թէ վասն էր յայսմ աւուր կատարի, սուղ բան ի Դաւթայ – Ի շինելն Կոստանդիանոսի Մեծի զԵրուսաղէմի եկեղեցիսն... եւ զամենասուրբ Հոգին երգաբանել յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

բ. 248բ Այլ – Տօնիս խորհուրդ ոչ որպէս ոմանք կարծեցին մարտիրոսաց յիշատակելով... որ է Կաթու­ղիկէ, եւ Քրիստոս գլուխ նոցին:

56. 249ա Պատճառ երեւման Խաչին – Չարչա­րանքն Քրիստոսի փրկութիւն եղեւ մարդկան ազգի... ցուցեալ ի Քրիստոս Յիսուս, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

57. 249բ-56բ Յաղագս վերացման Տեառն, ի Ղու­կայ Աւետարանին մեկնութենէն – Ամենայն տօնք տնօրինականք, զոր պաշտէ եկեղեցի ահաւոր եւ հրա­շալիք են... որում փառք եւ պատիւ եւ օրհնութիւն յաւիտեանս՛՛:

58. 256բ-9բ Դարձեալ ի Համբարձումն – Անսահ­մա­նելին եւ բնութեամբ բարին Աստուած... եւ զմար­դիկ, որ սպասաւոր էին դիւաց, առ ինքն ժողովեաց:

59. 259բ-60բ Ի գալստեանն խորհուրդ – Արդ, իբրեւ ուսան վերինքն, թէ նա է Բանն Աստուած... ի վերայ հողեղէն յաւանակի եկն առ մեզ, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

60. 260բ-3ա Ի խորհուրդ Ծաղկազարդին, որ ասի Երկրորդ Գալուստ – Զտօնս զայս տօնեն ոչ միայն որ­դիք մարդկան... եւ առնուլ վարձս վաստակաց ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեան:

61. 263աբ Դարձեալ ի նոյն խորհուրդ Ծաղկա­զարդին – Եւ վաղվաղակի ուսեալք երկնայնոցն զբազ­մա­պատիկ իմաստութիւնն Աստուծոյ... փառաւորաց ողորմութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

62. 263բ-6ա Յաղագս, որ յետ Յարութեանն տօ­նեմք Ծ.(50) օր առանց Պահոց եւ ծունր դնելոյ, հան­դերձ չորիւք Աւետարանօք. Հարցումն եւ պա­տաս­խանին – Հարց: Զի՞նչ պատճառ է՝ Ծ. (50) օր Պահք եւ տրտմութիւն եւ ողբաձայն Սաղմոսք...Պատասխանի: Յորժամ յԱստուծոյ մարդիկ մոլորեցան... նոյնպէս ի գերեզմանն, եւ յերկինս ել առ Հայր, որում փառք յաւ՛՛:

63. 266բ-72ա Ի սուրբ եւ ի հրաշափառ իջումն Հոգւոյն Սրբոյ ի դասս առաքելոց – Բարի է Աստուած եւ բարւոյ ամենայնի արարիչ... ընդ Հօր եւ ընդ Որդւոյ, որ է օրհնեալ, գովեալ եւ փառաւորեալ յաւիտեանս յաւ՛՛:

64. 272ա-5բ Պատճառ Նաւակատեաց եկեղեցւոյ ի Տրէ ամիս ի Դաւթայ – Ի բազմաց զանազանից կար­ծեաց զանխուլ մնալոյ... եւ ամենասուրբ Հոգւոյն փառակցի յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

65. 276ա-82բ Յաղագս տապանակին խորհրդոյ – Եւ արար Բեսելիէլ զտապանակն յանփուտ փայտից... կենաց հացին արժանիս արասցէ Քրիստոս Աստուած մեր, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

66. 283ա-93բ Յաղագս Պայծառակերպութեան Տեառն մերոյ ի Թափոր լերին – Եւ երեւելի արեգակն ի ծագելն իւրում ոչ զոք թողու անլոյս... որ եւ խնա­յեսցէ ի մեզ յայնժամ ողորմութեամբն իւրով, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

67. 293բ-300ա Յաղագս Շողակաթին սակաւ ինչ պատճառ – Անդրդուելի հիմն հաստատութեան Կա­թուղիկէ եկեղեցւոյ... հանդերձ կենդանարար Սուրբ Հոգովն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

68. 300բ-9ա Ի ննջումն ամենօրհնեալ Աստուա­ծածնին – Ի մէջ ամենայն հոգեւոր տօնից պայծառա­գոյն երեւի տօնս Փոխման Աստուածածնին... արասցէ ողորմութիւն Տէր Աստուած ամենայն աշխարհի, եւ նմա փառք յաւիտեանս:

69. 309բ-15բ Ի նոյն աւուր Փոխման Աստուա­ծած­նին ի նորին բանսն տեսութեան – Պարծանք Կա­թու­ղիկէ եկեղեցւոյ եւ հիմն հաւատոյ գոլ... եւ Իսահա­կայ փրկութեամբ զբոլոր ազգաց փրկութիւն ճշմար­տա­պէս:

70. 315բ-7բ Պատճառ Նաւակատեաց Սուրբ Խա­չին – Մեծ է իմաստութիւն յաղագս Պահոց եւ Նաւա­կատեաց... ի յաւիտենական բարութիւնսն վայելել:

71. 318ա-9ա Պատճառք սրբոյ Խաչին, որ ի ԺԴ. (14) կատարի սեպտեմբերի – Ի ժամանակս Մեծին Կոստանդիանոսի, որ կոչի ամ խաղաղութեան մերոյ... եւ այսոքիկ բաւականասցին նպաստաւորութիւն բա­նա­սիրաց՝ նախաշաւիղ ատենաբանութեան:

72. 319ա-24ա Ի բանն, որ ասէ. «Զի ճառ խաչին Կորնթացւոց» – Կորնթոս քաղաք է յԵլլադա առաջին, եւ յոլովք իւիք ի հինսն... ոչինչ զօրեցին, այլ յամօթ եղեն:

73. 324բ-5ա Նախերգան – Ամենայն տօնից տե­րունականաց եւ համաբուն հոգեւոր ուրախութեանց... ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեան:

74. 325բ-7բ Յաղագս հիմնարկութեան եկեղեցւոյ – Ժողովէ աստուածային քահանայապետն ի տեղին նուիրեալ... ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

75. 327բ-31բ Կանոն օրհնութեան Նաւակատեաց եկեղեցւոյ – Մտանեն երեկոյին ի հսկումն յեկեղեցին, զի արթուն եւ զուարթունս... եւ գոհացօղ ձայնիւ փառս վերառաքեսցուք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւի­տեանս յաւիտենից:

76. 331բ-41ա Յաղագս խորհրդեանեկեղեցւոյ – Բա­րեբանեցէ՛ք զԱստուած յեկեղեցիս մարգարէա­կանն... եւ փառաւորեսցուք զՀայր եւ զՈրդի եւ զՀոգին Սուրբ այժմ եւ միշտ:

77. 341ա-3բ Կարգ ձեռնադրութեան սարկաւա­գաց եւ քահանայից – Օրէնք եկեղեցւոյ անխափան միշտ ունին յինքեան... եւ հանգուսցուք զյօժարութիւնս մեր ի փառս Աստուծոյ:

78. 344ա-51բ Ի յաւետիքն առ սուրբ Կոյսն Մա­րիամ. Պատմութիւն, որ ըստ Աւետարանին Ղուկա­սու – Եւ յամսեանն վեցերորդի առաքեցաւ Գաբրիէլ հրեշտակ... եւ սպասաւոր զնա ցուցեալ այսր խորհրդոյ փրկութեան:

79. 351բ-3ա Յաղագս հրեշատակապետացն եւ ամենայն երկնաւոր զօրացն – Օրհնեցէ՛ք զՏէր, ամե­նայն հրեշտակք նորա... յանձին իւրոյ օրհնութիւն զայսոսիկ զամենեսեան առեալ օժանդակ:

80. 353բ-5ա Ո՞ դնէ յամպս զգնացս իւր, եւ շրջի նա ի վերայ թեւոց հողմոց – Այսոքիւք զառ ի յամե­նայնի սիրելութեանցն յայտնեաց... եւ զօրութիւնն կապ եւ սահման էր սոցա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

175ա Զգրօղ լուսազարդ մատենիս՝ զՄեսրոպ աբե­ղայս, յիշեսջի՛ք ի Քրիստոս:

341ա Զմեղապարտ գրօղ՝ Մեսրոպ աբեղայ, յիշել աղաչեմ, ո՛վ սուրբ մակացուք:

343բ Ծանի՛ր, ո սիրելի՛ ընթերցօղ, ի վերայ խոս­տա­ցեալ բանս, որ վասն քահանայութեան ասելոց էր, ոչ գոյր ի ձեռագիրքն, որում ես գաղափարեցի, մի՛ մե­ղադրէք:

355ա Աւարտեցաւ գիրքս այս, որ կոչի Տօնա­պատ­ճառ, արարեալ ի Յովհաննէս վարդապետէ Գանձակե­ցիէ, մականուամբ Տօնասէր: Յօրինեաց սա ընդարձակ ի վերայ ընթերձուածոց եւ խորհրդոյ տերունական տօ­նից եւ գլխաւոր սրբոց, յերիւրեալ ըստ պատշաճի աւուրցն քարոզս եւ վարդապետական խրատս, ուր եւ յոլովակի առաջի դնէ ի խորհուրդ այնց տօնից զհա­րա­զատ ճառս կամ զհատուածս բանից նախնի հարց, քաղեալ ի գրոց նոցին, ձեռամբ անարժան եւ մեղսա­մած Մեսրոպ իբր աբեղայէ մեծի Պօլսեցւոյ, ի թուա­կանիս հայոց 1254 (1805), ի Սուրբ Կարապետ շնոր­հատու վանս, որ ի մեծն Կեսարիա. բաւ է:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Յովհ. վարդա­պե­տի Գանձակեցւոյ, Տօնապատճառ 2.», Պհպ. Աա՝ «296/2770», «ՌՄԾԴ. – 1805 Մ[եսրոպ] եպիս[կո­պոս]»:

2771

ՏՕՆԱՊԱՏՃԱՌ

ԱՄԻՐԴՕԼՈՒ ՎԱՆՔ (ԲԱՂԷՇ)

ՌՃԾԲ. – 1703

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր: ՄԵԿԵՆԱՍ՝ Վարդան վարդապետ Բաղիշեցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ աշակերտք մեկենասի:

ԹԵՐԹ՝ 545+4 (կրկն.՝ թ. 1, 114, 154, 398). չգրուած՝ 1գդ, 2բ, 3ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԽԶx12 (ԽԶ՝ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմներով՝ 1. եռամահիկ, 2. գծային խաչ՝ վերին թեւի ծայ­րին երեքնուկ, կողքային մի թեւին՝ «A», միւսին՝ «C», 3. «BMZ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (16x11,3. կարմրով սահմագծուած): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 7ա): ՏՈՂ՝ 32-34: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, Ա. փեղ­­կին 3 կապիչների մետաղէ գամերի հիմք-վարդեակներ, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ. լուսանցա­կո­ղերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Բ. (վջ). թուղթ, սպիտակ, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Դաւիթ թագաւոր՝ 3բ: Կիսա­խորան՝ 4ա: Ճակատազարդ՝ 451բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, յուշկապարիկ, տաճար, խաչ: Զարդագիր՝ թռչ­նագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, սեւ, սպիտակ, նարնջի, մոխրագոյն, մանուշակագոյն, շա­գանակագոյն, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքի եւ եզրերի կաշին մաշուած, 3 կապիչներն՝ ընկած, գամերը՝ ջարդուած, ընկած. լուսանցա­կո­ղե­րը գունաթափ, սեւացած, թերթերին տեղ-տեղ խոնաւութեան, խունացման ու բորբոսի հետքեր, եզրերը՝ անհարթ, Ա. փեղկի կազմաստառին, թ. 168, 307, 381՝ ցեցի անցքեր, 174բ՝ լուսան­ցա­զարդի ներկերը տարածուած էջի վրայ, պահպանակ թերթերը կտրած հանած՝ միայն հիմքերն են մնացել:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա-474բ [Տօնապատճառ]

1. 4ա-12ա Ի տօնի Դաւթի մարգարէի եւ Յակով­բու՝ եղբօրն Տեառն – Սկիզբն տօնից եւ հոգեւոր ուրա­խութեանց ամենայն հաւատացելոց է... որոց աղօթիւք խնայեսցէ Քրիստոս յեկեղեցի իւր սուրբ:

2. 12ա-20բ Ի յիշատակի Նախավկային –Աս­տուա­ծազարդ շուք տօնիս, լուսակազմ երեւմամբն իւրով... եւ զայն օր տօն եւս տօն կարգեցին, որ է օգոս­տոս ամսոյ յԲ. ի փառս Քրիստոսի:

3. 20բ-7ա Ի տօնի սրբոց առաքելոցն Պետրոսի եւ Պօղոսի – Յաստուածարար սքանչելեացն բազումք են...

ա. 26ա-7ա Նիկիայ ժողով – [Յ]ուլիոս Հռովմայ, Աղէք­սանդի՝ Աղէքսանդրոս... Պետրոս ասէ ի թխտին իւրում:

4. 27ա-33ա Յովհանու եւ Յակոբայ – Աս­տուա­ծա­հրա­ման պատուէր ունէր Իսրայէլ... եւ հեշտազերծ լի­նել ի խաւարաշօշափ արգելարանէն. ամէն:

5. 33ա-40ա Յաղագս յայտնութեան ճրագալուցին – Ըստ աստուածագործ նորոյ արարչութեանս սկիզբն հիմն եւ արմատ է... եւ լինել եղբայր նորա:

6. 40ա-58ա [Առաջին աւուրն արարչութեան] – Արդ, որպէս յառաջին աւուրն արարաւ լոյսն եւ փա­րա­տեցաւ խաւարն...

ա. 40ա-2ա Այլ օն առ եսն կրկնելով զերեսանակ բա­­նիս... մինչեւ միանայ ընդ նմա ի հասակն առեալ զգլուխն յանզրաւական յաւիտեանս Հօրն կամեցու­թեամբ:

բ. 42ա-8բ Եւ Յիսուսի Քրիստոսի ծնունդն էր այսպէս... եւ եղեւ հնոյն Ադամայ մարմին նոր միաւո­րու­թեամբ ընդ նորոգողին յանապականութիւն:

գ. 48բ-51բ Եւ ի ծնանելն Յիսուսի ի Բեդղէհէմ Հրէաստանի, յաւուրս Հերովդի արքայի... թէ զմէօք զանց արարեալ զհեթանոսս ընտրեաց:

դ. 51բ-8ա Յայնժամ Հերովդէս գաղտ կոչեաց զմոգսն... Յիսուս Քրիստոս Բանդ Աստուած վասն սուրբ եւ մաքուր ծննդեան քո եւ մարմնառիկ տնօրէնու­թեանդ:

7. 58ա-61բ [Երկրորդ աւուրն արարչութեան]– Յերկրորդ աւուր կանոնն ի մատրանն կատարի...

ա. 58բ-61բ Եւ հովիւքն էին ի տեղւոջն յայնմիկ... իւր անճառ խորհրդոյն. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

8. 61բ-9բ [Երրորդ աւուրն արարչութեան] – Յեր­րորդ աւուրն զարդարեցաւ երկիր...

ա. 62բ-9բ Եւ եղեւ յաւուրս Հերովդի արքայի Հրէաստանի... այլ միայն առ մարդկան այսպիսիքս ասացեալ լինին:

9. 69բ-73ա [Չորրորդ աւուրն արարչութեան] – Ի չոր[ր]որդ աւուրն եղէն լուսաւորքդ... որով առաւել եւս հաստատէր առ խոստումն զխորհուրդ սրտին:

10. 73ա-7բ [Հինգերորդ աւուրն արարչութեան] – Ի հինգերորդ դարուն մկրտեաց Մովսէս զժողո­վուրդն...

ա. 73բ-7բ Յարուցեալ Մարիամ յաւուրսն յայնոսիկ, գնաց առ Եղիսաբեթ... բառնալով զվատթարն կարծիս:

11. 77բ [Վեցերորդ աւուրն արարչութեան] – Ի վե­ցե­րորդում ստեղծաւ Ադամ եւ պատկերաւ պատուե­ցաւ... եւ էր ոմն հիւանդ Ղազարոս յօրինակ Ադամայ:

12. 77բ-8ա [Եւթներորդ աւուրն արարչութեան] – Յեւթն հանգաւ Աստուած ի գործոց... եւ հանգիստ անաշխատ արժանաւորաց եւ սրբոց Աստուծոյ:

13. 78ա-80ա [Ութերորդ աւուրն արարչութեան] – Ութերորդին կանոնն կատարի ի յարութիւնն...

ա. 78բ-9ա Կիւրղիանու եպիսկոպոսի – Արդ, աւե­տիքն ի Է.ն ապրիելի եղեւ... այլ մ՛ի տօնախմբութիւն երեցունց:

բ. 79ա Շարական Եփրեմի Ասորւոյ – Խուզ սիմաւ բրիշէ... Թարգմանութիւն. [Հ]աստատեալ է ի գլուխ անուան քո... ծնանելով ի յունվարի ի վեցն:

գ. 79աբ Հիպողիտեայ – Սրբաբանի ի ծնունդն եւ մկրտութեանն Տեառն գլուխ մի ըստ աւետեաց... բաժանելով յոմանց, որպէս զԶատիկն հրէից:

դ. 79բ-80ա Իբրեւ լցան աւուրք Ը.՝ թլփատել զնա – Թէպէտ եւ այնքան բարձրագոյն Աւետարանի... եւ աղ չարչարանս կատարելոց:

14. 80ա-5բ Պատճառ <եբրայ> Եբրայեցւոց թու[ղ]թս թըւի, թէ չիցէ Պօղոսի, սրբոյն Եփրեմի: Պատճառ թղթոյն Հե[բրայեցոց] – Յսկիզբն թղթոյն ծուփ եւ խնդիր անկաւ գիտել...

ա. 82ա-5բ Բազում մասամբք եւ բազում օրինակօք կանխաւ խօսեցաւ... զի օծցէ զմեզ ի հոգի:

15. 85բ-95բ Պատճառ Քրիստոս ծնեալ ճառին – Աս­տուածայայտնութեանս խորհուրդ յայտնապէս քարոզեալ ծանուցաւ...

ա. 90ա-5բ Գրիգորի Աստուածաբանի Նազա­զեց­ւոյ՝ Ի յայտնութիւնն Տեառն – Բազում Գրիգորք էին, վասն այնորիկ գաւառաւն ծանուցանէ... եւ կնիք կու­սու­թեան անլուծանելի յետ ծննդեանն մնալով:

16. 95բ-6բ Պատճառ Առաջաւոր Պահոց – Յոլովք են բանք վասն այսր պահոց, այլ զսակաւսն ասաս­ցուք... եւ վրէժխնդիր ո՛չ պահողացն եւ պատուհասող, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

17. 96բ-103ա [Վասն] Քառասնօրեա գալստեանն – Փետրուարի ամսոյ, որ օր չորեքտասան է, քառաս­ներ­րորդք է Տեառն մերոյ... կատարել զտօն տնտեսու­թեան եւ արժանապէս ընծայիլ նովաւ ի հաճոյս Հօր եւ ամենասուրբ Հոգւոյն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

18. 103ա-16բ Յաղագս Բուն Բարեկենդանին – Խոր­­հուրդք եկեղեցւոյն սուրբ, որպէս է գանձի ծած­կելոյ...

ա. 105ա-6ա Իսկ է շաբաթ պահոցս – Ըստ իմաստնոյ Է.ամսեայ ծնեալ մանկունքն ապրին... եւ անթերի լրմամբ Աստուծով աջողեալ:

բ. 106աբ Արդ, զՅակովբայ գրեալ կարգս տօնից – Հաւատացեալքն, որ յԵրուսաղէմ յառաջ քան զաւերն... եւ բարեգործք Աստուծով զօրացեալք:

գ. 106բ-7բ Եւ յուրբաթուն ընթերցուածքն ի խոր­հուրդ նորոգման առաջնահօրն մերոյ մարդոյ – Զի յուրբաթու ստեղծաւ ի մուտն Նիսանայ... զտեղի ան­կելոյն. շնորհօք եւ ողորմութեամբ Տեառն Աստուծոյ մերոյ եւ փրկչին՝ Յիսուսի Քրիստոսի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

դ. 107բ-8բ Արդ, զայս քաջութիւնս տեսեալ արի սպառազէնն Քրիստոսի... արդ, այս է սահման խորհրդա­ւոր՝ եդեալ սրբոցն անսասան յաւիտեան:

ե. 108բ-10բ Իսկ ի շաբաթու յիշատակ մարտի­րո­սաց – Այս է տեսութիւն զկնի ուրբաթու, զի տեսին զՏեառն չարչարանս յաւուր ուրբաթու... եւ արժանի արասցէ յարութեանն իւրոյ եւ յարքայութեանն եւ նմա փառք այժմ եւ մի՛՛:

– 109աբԱրդ, նախ ի շաբաթի սրբոյն Թէոդորոսի տօն եդաւ... 109բ Եւ յերկրորդ շաբաթուն՝ Կիւրղի, վասն ընթերցուածոցս... 109բ Երրորդ շաբաթուն Յով­հան­նու... 109բ Չորրորդ շաբաթուն սուրբ քառաս­նիցն... 109բ-10ա Հինգերորդ շաբաթուն սրբոյն Գրի­գո­րի չարչարանքն... 110աբ Վեցերորդ շաբաթուն Ղա­զարու յարութեանն...

զ. 110բ-5ա Է եւ այլ իմն պատճառ, զի յաւուր սգոյ եւ կրից ճգնութեան յիշումն առնէ մեզ մեծի երախ­տեաց մարմնացելոյն վասն մեր – Ահա հայեսցուք խոհեմ մտօք... որով լցուցանելոցն էր օրինակ համեմատութեան:

է. 115ա-6բ Երկրորդ Աւետարանս եւ ընդ այլոց շաւիղս մօտաւորս ցուցանէ – Զպահոցն սրբութիւն յասելն՝ Զգոյշ լերո՛ւք... զի որպէս զօրութիւնն բազմէ:

19. 116բ-9բ [Պատճառ] երկրորդ կիրակէին – Արդ, զինչ ընթերցմունք են այս աւուր յԱւետարանէ յԵսայեայ...

ա. 117բ-9բ Տէ՛ր, ողորմեա՛ց մեզ, զի ի քեզ յու­սա­ցաք – Աղօթք են այս տանն Յուդայ... որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

20. 119բ-24բ [Պատճառ] երրորդ կիրակէին – Սքան­չելահրաշ են խորհուրդք միաշաբաթուց աղուհա­ցիցս...

ա. 121ա-2բ Եւ եղեւ ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ ել ի լեառն... արդ, եւ վա՛յի արժանաւորք, ուստի զմեզ փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած, եւ նմա փառք յաւի­տեանս. ամէն:

բ. 122բ-4բ Ասաց Տէր՝ Հաշտեալ եմ ընդ քեզ, տա­ռապեա՛լդ... զի յայսմ հետէ արքայութիւնն Աստուծոյ բռնադատի շնորհօքն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

21. 124բ-8ա[Պատճառ] չորրորդ կիրակէին – Սքանչելահրաշ համեմատութեամբ կարգեալն են առ միմեանս...

ա. 125ա-6ա Արդ, զի յանցելում կիւրակէին Ղուկայ աւետարանութիւնն առաւօտուն ասաց... եւ լուսատու լիցի քեզ Քրիստոս:

բ. 126ա Բաղդատութիւն Աւետարանին Ղուկայ – Արդ, տէրունական ինքնահրաման խօսքն առակաւոր դեղ բժշկութեան է կենաց... իմաստունք են յազգս իւրեանց, քան զորդիս լուսոյ:

գ. 126ա-8ա Աւետարան Ղուկայ – Մի՛ երկնչիր, հօ՛տ փոքրիկ... որ պահեն զտունս իւրեանց ի գողոց:

22. 128ա-36ա [Պատճառ] Հինգ կիրակի – Ահաւոր եւ մեծ է խորհրդոյն Աստուծոյ զօրութիւն...

ա. 129բ-30բ [Եսայի] – Այսպէս ասէ Տէր, զոր օրինակ... զի մի՛ սատկեսցուք զմահն յաւիտենից այլօքն հանդերձ:

բ. 130բ-3ա Առաքեալ – Այսուհետեւ, եղբա՛րք իմ, ուրախ լերո՛ւք ի Տէր... եւ մեք մի՛ մեղիցուք, զի մի՛ հեռասցի ի մէնջ Աստուած, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

գ. 133ա-6ա Իբրեւ հարցաւ ի փարիսեցւոցն, թէ ե՞րբ գայցէ արքայութիւնն Աստուծոյ... եւ արդարքն մխիթարեսցին՝ փառաւորելով զսուրբ Երրորդութիւնն յաւիտեանս. ամէն:

23. 136ա-41ա Պատճառ վեցերորդ կիրակէին. Օգ­նեա՛ Յիսուս Քրիստոս – Այն, որ նախ քան զսայ հին­գերորդ կարգք... ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

24. 141ա-6բ Կարգ եւ խորհուրդ յարութեանն Ղա­զարու – Այս տօն, զոր կատարէ եկեղեցի ի շաբաթու... ժամանեալ յանզրաւական ուրախութիւնն ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւերժապէս ընդ Հօր եւ ամենասուրբ Հոգւոյն այժմ եւ միշտ:

25. 146բ-60ա Խորհուրդ գալստեան Տեառն յաւուր Ողոգոմենին – Զսուրբ արմաւենեաց օր, զոր եւ աւրհնեալ օր անուանեմք... ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

26. 160ա-2բ Կանոն Մեծի Երկ[ու]շաբաթին – Այս շաբաթու պահք Մեծի Պասեքին ազատարար տէրու­նա­կան յարութեանն... խնդրեցէ՛ք զարք՛՛ Աստուծոյ, որով տացի նա ստացուած ժառանգութեան ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

27. 162բ-5բ [Կանոն]Մեծի աւուր Երեքշաբաթին – Ըստ կարգի առաջնոյն եւ այս եւս ի Ծննդոց պատ­մու­թիւն երկրորդի լինելութեան... անդր կարկառել զհայեցւածս մտացն աչաց:

28. 165բ-7ա [Կանոն] Մեծի Չորեքշաբաթին խոր­հուրդ – Եւ երեւեցաւ Աստուած Աբրա[հ]ամու առ կաղնեաւն Մամբրէի... զի մատնեսցէ զնա նոցա:

29. 167ա-74ա [Կանոն] Մեծի աւուր Ե.շաբաթին – Այսմ աւուր սահմանեալ կանոն մեծախորհուրդ է... յա­ռա­ջկայիցն զգուշացուցանէ. եւ նմա փառք յաւի­տեանս. ամէն:

30. 174բ-89ա [Կանոն] Յաւուր Մեծի Ուրբաթին – Որպէս զի մեծ են գործք քո, Տէ՛ր, զամենայն ինչ իմաս­տութեամբ արարեր... եւ պատուական մահուան քո:

31. 189ա-93բ Յաղագս ճրագալուցին խորհրդոյ – Զի որպէս զգալի արարածք յաւելուածովք հասին ի կա­տարելութիւն...

ա. 193աբ Աւետարան Մատթէոսի – Մատեաւ, ասէ, Յովսէփ եւ խնդրեաց զմարմինն... եւ կամաւ գործէին զչարիս:

32. 193բ-203ա Ըստ Յոհաննու Աւետարանին – Յետ այսորիկ աղաչեաց զՊիղատոս Յովսէփ, որ յԱրե­մա­թեա էր...

ա. 203ա-4բ Վասն Զատկին քեզ վայել է աւրհ­նութիւն – Իսկ ի կիւրակէին առաւօտուն ժողովին ի մատուռն... զմեղացն աղջամուղջ եւ զանգիտութեան կամօք Հօր եւ հաճութեամբ Սուրբ Հոգւոյն:

33. 204բ-6ա Պատճառ տօնի աշխարմատրանն, թէ վասն էր յայսմ աւուր – Ի շինելն Կոստանդիանոսի Մեծի զեկեղեցիսն... եւ միածնի նորա երկրպագել եւ զամենասուրբ Հոգին երգաբանել յաւիտեանս յաւիտե­նից. ամէն:

34. 206ա-11բ Յաղագս վերացման՝ ի Ղուկայ Աւե­տարանէն. Մինչդեռ տակաւին չը՛՛ – Ամենայն տօնք տնօրինականք, զոր պաշտէ եկեղեցի... ճգնակիցս լինել նոցա եւ հաղորդս Հոգւոյն Սրբոյ, որում պատիւ եւ փառք եւ աւրհնութիւն յաւիտեանս. ամէն:

35. 211բ-8ա Յոհաննու Ոսկիբերանին՝ Ի Գործոց մեկնութենէ սկիզբն – Բազմաց անգիտելի է մա­տեանս... այլ ի Պենտէկոստէին, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

36. 218ա-20ա Երկրորդ գալստեան պատճառ – Եղիցին գօտիք ձեր պնդեալք, եւ ճրագունք՝ լուցեալք... այլ ըստ կարի նմանեսցուք. նուաստքս այսքանեաց փառաւորաց ողորմութեամբն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի:

37. 220ա-5ա Յաղագս իջման Սուրբ Հոգւոյն յա­ռա­քեալս – Բարի է Աստուած եւ բարւոյ ամենայնի արա­րիչ... տեսեալ դիմօք եւ բնութեամբ եւ աստուա­ծութեամբ եւ զօրութեամբ եւ կամօք միաւորեալ ընդ Հօր եւ ընդ Որդոյ. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւի­տենից:

38. 225ա-6բ Յոհաննու Ոսկիբերանի՝ Հաւատամք ի մի Աստուած, Հայր ամենակալ – Մեզ մի է Աստուած Հայր... իսկ Սաբինոս Մակեդովնիոյ եպիսկոպոս ընկա­լաւ զհամագոյութիւնն:

39. 226բ-32ա Յաղագս տապանակին խորհրդոյ – Եւ արար Բեսելիել զտապանակն յանփուտ փայտից... կենաց հացին արժանաւորեսցէ Քրիստոս Աստուած մեր, որ է աւրհնեալ յաւ՛՛:

40. 232ա-40բ Յաղագս տօնի Վարդավառին – Երեւելի արեգակն ի ծագելն իւրում ոչ զոք թողու անլոյս... եւ խնայեսցէ ի մեզ յայնժամ ողորմութեամբ իւրով, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

41. 240բ-1ա Յոստոսի, որ երրորդ եպիսկոպոս Երուսաղէմի, ի ձեռն Յակոբայ եղբորն Տեառն – Լռեաց քահանայութիւնն Ղեւտական, եւ հաստատեցաւ քրիստոսականս... նուէր դիւաց եւ ո՛չ պատարագ Աստուծոյ:

42. 241աբ Այլուստ – Յորժամ չոգան սուրբ Լուսա­ւորիչն Գրիգոր եւ քրիստոսապսակ արքայն Տրդատ ի Հռովմ... ուսոյ մեզ խոստովանութիւն հաւատոյ. եւ ուսոյց զնոսա յերկար:

43. 241բ-7ա Յաղագս Շողակաթին սուղ ինչ պատճառ – Անդրդուելի հիմն հաստատութեան Կա­թու­ղիկէ... ընդ որում աւրհնի Հայր ամենակալ, հան­դերձ կենդանարար Սուրբ Հոգւովն. յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

44. 247ա-55ա Ի նընջումն Աստուածամօր կուսին – Ի գերազանց լուսոյն պայծառացան ամենայն արա­րածք... զի յայնմ աւուր ողորմութիւն գտանեմք ի Քրիս­տոսէ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

45. 255ա-62բ Վարդանայ վարդապետի՝ Յաղագս Նաւակատեաց եկեղեցւոյ, ի բան առաքելոյ տեսու­թիւն յայն, որ ասէ. Քրիստոս եկեալ քահանայապետ – Հա՛ն ի գերազանց լուսոյն, պայծառացան արարածք անստուեր... եւ ի հասեալ ժամս նորանալ եւ եկեղե­ցա­նալ ի փառս Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս:

46. 262բ-71ա Ի խորհուրդ սուրբ եկեղեցւոյ – Բարեբանեցէ՛ք զԱստուած յեկեղեցիս՝ մարգարէականն հրամայէ բան... զանմահականն ճաշակելով զպտուղ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. ամէն:

47. 271ա-4բ Յաղագս սրբոյ եկեղեցւոյ՝ ի տօնին, որ ի Տրէ ամսեան կատարի – Ի բազմաց զանազան կար­ծեաց եւ զանխուլ մնալոյ...

ա. 273ա-4բ Զայսոսիկ ընկալեալ զաւանդ, հաւա­նե­լի վարկաք քան զայլ ինչ իմացուածս... եւ ազատագոչ ձայնիւ հանցուք զփառս եւ զպատիւ ամենակատար եւ համագոյ Երրորդութեանն՝ Հօր ամենակալի եւ Որդւոյ նորա իսկակցի եւ ամենասուրբ Հոգւոյն փառակցի:

48. 274բ-81բ ԽԸ. Յաղագս սրբոյ եկեղեցւոյ՝ յԱռա­կացն – Աստուածային իմաստութեամբն լցեալ առակախօսն Սողոմովն... զկնի վճարման կենցաղոյս շնորհօք եւ մարդասիրութեամբն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

49. 281բ-8ա Ի մեծի տօնի սրբոյ Խաչին, զոր Խա­չա­վերաց ասեմք – Ի ժամանակս Մեծին Կոս­տան­դիանոսի, որ կոչի նա ամ խաղաղութեան մերոյ...

ա. 282բ-8ա Եւ ահա արք Զ. գային ընդ ճանապարհ բարձու դրանն, որ հայի ընդ հիւսիսի... եւ սրբոցն դասուց արժանապէս փառաւորեսցուք զամենասուրբ զԵրրորդութիւնն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

50. 288ա-90ա Յաղագս հիմնարկութեան եկե­ղեց­ւոյ – Ժողովէ աստուածային քահանայապետն ի տեղին նուիրեալ զդասս... վասն զի ի վերուստ քարոզաւն, ընթերցուածովք եւ Աւետարանաւն. ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ աւրհնելոյն յաւիտեանս. ամէն:

51. 290ա-4ա Նաւակատիկք եկեղեցւոյ – Մտանեն երեկոյին ի հսկումն յեկեղեցին, զի արթուն եւ զուար­թունս պարտին լինել... եւ գոհացօղ ձայնիւ փառս վե­րեր­գեսցուք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս. ամէն:

52. 294ա-7բ Պատճառ սրբոց մարտիրոսացն – Յորժամ լուսաւորին հարք հոգեւորք, ընդ նմին եւ որդիքն լուսաւորին... այլ վաստակելոյ եւ ամբարելոյ հանդերձելոյ ժամանակին:

53. 297բ-8բ Վասն սրբոց նախահարց – Նախա­հարք ասին Աբրա[հ]ամ, եւ որք զկնին նորա են աս­տուածապաշտք... եւ փառաւորեցին զՔրիստոսի մար­դանալն վասն մերոյ փրկութեան, եւ նմա փառք եւ պատիւ ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյն այժմ եւ միշտ:

54. 298բ-319ա Ի խորհուրդ Մեծի Ուրբաթուն կա­մաւոր եւ փրկագործ չարչարանաց եւ մահու Տեառն մերոյ՝ Յիսուսի Քրիստոսի, ի բանն Եսայեա. Տէր ո՞ հաւատաց լրոյ մերոյ. Տեսութիւն սրբոյ հօրն եւ մեծ հռետորին՝ Գրիգորի Սկեւռայցւոյ, զոր արարեալ է ի խնդրոյ բարեպաշտ իշխանին Կոստանդեայ՝ տեառն Լամբ[ր]օնի – Աստուածային խորհրդոցն հազարա­պետն զարմանալին Պօղոս...

ա. 315ա-7բ Զայսքան առատութիւն աստուածա­­պար­գեւ շնորհի, որ յաննախանձ պարգեւորէն... փրկեացն զքեզ Իսրայէղի Աստուածն՝ ամենայն երկրի կոչեսցի:

բ. 317բ-8բ Արդ, այս է փրկութեան խորհուրդ յայս հայեցուցանեն... զյօժարութիւնն գործոյ հաւասարել:

գ. 318բ Որ եւ զմերս աստուածասէր իշխողի եւ տէ­րունական տօնից... յամենայն արարածոց յիմանալեաց յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

55. 319ա-30բ Բացայայտութիւն առաջին քարո­զին գիշերոյ՝ [Խոսրովայ Անձեւացեաց եպիսկոպոսի. ձեռ. 2273, 266ա] – Ընդ Աստուծոյ եւ վասն Աստուծոյ խօսելով ամենայն արթնութեամբ...

ա. 320ա-3բ Զարթուցեալքս ամենեքեան ի հանգստենէ քնոյ, զոր շնորհ – Յիսկզբան բանիցս ցու­ցանէ զԱստուծոյ խնամսն... զառաւել պիտոյսն յայտ առնելով:

բ. 323բ-5բ Աղօթք. Զքէն գոհանամք, Տէ՛ր Աս­տուած մեր – Վասն զի հրամայեաց քարոզն գոհանալ զԱստուծոյ... եւ է ամէնն եբրայեցի բարբառովն՝ այո եւ արդարեւ:

գ. 325բ-6ա Խաղաղութիւն ամենեցուն – Վասն այսր խաղաղութեան երկայն բանիւք ի բազում գիրս խօսի... եւ մանաւանդ սրբոյն Յովհաննու անդ զուսում­նասէրն առաքեսցուք:

դ. 326ա-30բ Հրամայէ սարկաւագն. Աստուծոյն երկրպագեսցուք – Քանզի եւ այսպէս է օրէն պար­գեւա­ռուին... կարեն պատրաստել բանք Սուրբ Գրոց:

56. 330բ-7բ Քարոզ վասն ի գիշերի եւ ի տըւն­ջեան եւ յամենայն – [Ք]անզի բաղձացեալ սաղ­մոսեր­գողին երանութեանցն բաժանորդ լինել...

ա. 335բ-7ա Ի գիշերի եւ ի տըւնջեան եւ յամենայն ժամու – Աստանօր զկարդալն առ Աստուած ցուցանէ պատճառ լսելի լինելոյն... քանզի զայս յայտ առնէ յարելն ի նոյն ի փառաբանութիւն եւ ի պատիւ ամենա­սուրբ Երրորդութեանդ այժմ եւ՛՛:

բ. 337աբ Հովիւ քաջ, հովիւ բարի եւ յաւիտենա­կան – Քաջ հովիւ է, որպէս եւ ինքն ասաց, զի զանձն իւր եդ... դու ես Տէր կենաց եւ տըւօղ ողորմութեան, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

57. 337բ-43բ Քարոզ. Վասն ուղղելոյ զգնացս մեր ի ճանապարհս խաղաղութեան – Զի՞նչ է ուղղել զգնացս, անծուկ զճանապարհն ասաց Տէրն...

ա. 340բ-2բ [Մեկնութիւն աղօթից]՝ Տէր երկնի եւ երկրի, արարիչ ամենայն արարածոց – Նայեա՛ յիսկզբան աղօթիցս, զի անդ բարերարութեանն Աստու­ծոյ պատճառս յուզէ... եւ զայս արարեալ սկսանի քահանայն:

բ. 342բ-3բ Քում ամենազօր եւ յաղթողտէրու­թեանդ – Կրկնի ամենայն ծունր եւ երկիր... տալով զխաղաղութիւնն եւ առնելով:

58. 343բ-6ա Քարոզ. Վասն գտանելոյ մեզ զշնորհս եւ զողորմութիւն – Բազում անգամ յայտա­րարի, թէ տուրք ձրիք շնորհք կոչին... եւ մեր եղբարցն հոգալոյ:

59. 346ա-56ա Յուդայ զքեզ աւրհնեն եղբարք քո, ձեռք քո ի վերայ թիկանց թշնամեաց քոց – Կորիւն առիւծոյ Յուդայ ի շառաւիղէ ելեր, որդեա՛կ...

ա. 346բ-56ա Ասաց Աստուած մարգարէին առաջ­նոյն եւ յետ բարեկամին իւրոյ Մովսեսի... պտղա­բե­րեալք ի ցնծութիւն կթողաց հրեշտակաց եւ մարդկան վայելչութեամբ:

60. 356ա-63ա Աւրհնեալ ես, աստուածազարդ քրիս­տոսապսակեալ փա՛յտ սուրբ – Ամենայն բարե­կամի եւ սիրելւոյ գալուստք ուրախարարք են...

ա. 356բ-9ա Յետ կատարման տնօրէնութեանն Աստուծոյ մերոյ եւ վերացմանն յերկինս – Փայտն փրկութեան անխնամ թաղեալ... առնէ անդրէն անդրա­դարձ պատասխանի:

բ. 359ա-63ա Զառ ի յաստուածուստ պատուեալ զերիցս երջանիկ հայրապետից մեծի զաթռակալի սրբոյն Գրիգորի Հայոց Մեծաց վերադիտողի – Զաս­տուածահրաման խնդիր հարկապահանջութեան եկե­ղե­ցական գործառնութեան... զուարճանայ ի փառս պսա­կողին իւրոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

61. 363ա-6բ Յոբ՝ Երկիր եւ ի նմանէ ելցէ հաց – Վերագոյն ասաց, թէ նիւթք պատուականք յերկրէ ելա­նեն... շահեալ զանձինս եւ զԱստուած, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

62. 366բ-78բ ՅԱռակաց – Արմատ եւ սկիզբն ամե­նայն բար[եա]ց է իմաստութիւնն...

ա. 368ա-78բ Տէր ստացաւ զիս սկիզբն ճանա­պար­հաց իւրոց ի գործս իւր – Յառաջ քան զյաւի­տեանս... զի մի՛ եւ մեք զնոյն կրեսցուք յանաչառ դա­տաւորէն Աստուծոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

63. 378բ-89ա Խորհուրդ Վարդավառին – Խոր­խուդ (=խորհուրդ) աւուրս յանուանէն իւրմէ բացա­յայտի...

ա.– 381բ-9ա Եւ արդ, զՈւրախ լե՛ր երիտասարդս ի Սաղոմովնէ – Վարդավառիս ընթեռնուլն այս է... եւ գնալ ըստ կամաց դատաւորին Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

64. 389ա-94ա [Խորհուրդ]Խաչի – Դարձեալ, եթէ ի նաւ ոք ելանիցէ եւ ընդ ամեհի ալիսն ճանապար­հորդէ... որով լինի արդարութիւն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ աւրհնելոյն յաւիտեանս:

65. 394ա-6ա Դաւթի քահանայի ի բանն մարգա­րէական, որ ի Մաղաքիայ, եթէ՝ Որդի փառաւոր առնէ զհայր, եւ ծառայ երկնչի ի տեառնէ իւրմէ – Ամենայն մարգարէքն իբրեւ զպատգամաւորս յԱստուծոյ առա­քեցան... յաղագս ուսուցանելոյ մեզ զհեզութեան եւ զնուաստախոհութեան կրօնս ի փառս Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

66. 396ա-401բ Նախադրութիւնք թղթոյն Յակոբայ – Արդարն Յակոբոս, որ էր ըստ մարմնոյ եղբայրն Տեառն մերոյ...

– 396բ-401բ [Քաղուածք ի Ճառից]

ա. 396բ Ա. (լս-ից)՝ [Յակոբայ] – Յակոբոս Աս­տու­ծոյ եւ Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ երկոտաս[ան ազգացդ. ս]ովորութիւն է իւրաքանչիւր ումեք առա­քե­լոցն... նախ ողջունէ իբրեւ զխաղաղութեան աւետա­րա­նիչ:

բ. 396բ-7ա Դիդիմոսի – Որպէս մարդիկ, որ յաշ­խարհի յաշխարհական գիրս... եւ փորձութիւնն ուրա­խութեան արժանի այսմ նիւթ լինելով:

գ. 397աբ Ոսկիբերանի – Անեղծ սիրոյ կապանք եւ նեղութիւն... եւ յաւելցի նմա զօրութիւն:

դ. 397բ Կիւրղի Աղէքսանդ[րացւոյ] – Քանզի նա­խա­տէ միայն զթերահաւատութիւնն... զի նորա պար­գեւն հաւատացէ:

ե. 397բ-8ա Կիւրղի [Աղէքսանդրացւոյ] – Թշնա­մա­նօղ է յայտնապէս եւ հայհոյիչ Աստուծոյ... հրաժարես­ցուք ի չար ախտէս յայսմանէ:

զ. 398աբ Պիմենի հօր՝ յիններորդ պատուիրանէն – Բա՛րձ ի քէն յերկմտութիւնն... զի ոչ վայրապար ի մարդկանէ մտածութիւն եկեսցէ:

է. 398բ Եւ յետ սակաւուց – Մի՛ բազում վարդա­պետս լինիք եղբարք... յաստուածակոյս կողմ կալով ընդ երկիր ստորաքարշիլ:

ը. 398բգ Ոսկէբերանի – Քանզի ուսուցանել առանց առնելոյ... քանզի բազում ինչ յանցանեմք ամե­նե­քեան:

թ. 398գ Սեւեռի [= Սեւերիանոսի] – Թէպէտ եւ բազում ինչ մեղանչեմք... որ կարօղ է սանձահարել զա­մե­նայն մարմին իւր:

ժ. 398գ-9ա Կիւրղի [Աղէքսանդրացւոյ] – Սահմա­նեալ մտաց եւ իմաստութեան ցուցակ... սատանայի եւ դիւաց լինի կառք:

ժա. 399ա-400ա Ի Յեսուայ Սիրաքեանց – Բա­զումք անկան ի բերանոյ սրոյ... եւ լեզուոյ միայն տկա­րա­նամք տիրել:

ժբ. 400ա-1ա Բարսղի – Եթէ սիրեսցես զկեանս, արասցես... ելից զայն հռետորութեամբք վասն Քրիս­տոսի:

ժգ. 401ա Ոսկէբերան – Սուսեր է լեզուն սրեալ, բայց մի՛ զայլս խոցոտեսցուք նովաւ, այլ զմեր յանցա­նաց վիշտս հոգասցուք (այսչափ):

ժդ. Իսիքիոսի – Որպէս սուսերն պատրաստէ ի հա­տանել... եւ ոչ աղտաղտին տեղւոջ ջուր քաղցր առնել:

ժե. 401աբ Ոսկէբերանի – Արտաքոյ է այսպիսի խոր­հուրդ աշակերտաց Քրիստոսի... թէ ոչ թողուս, եւ ոչ քեզ թողցի:

67. 401բ-5ա Նախադրութիւն առաջին թղթոյն Պետրոսի – Պետրոս ինքնին գրեաց զայս թուղթ, առ որ ի սփիւռս հրէայք հաւատացեալք էին...

ա. 401բ-2ա Պետրոս առաքեալ Յիսուս Քրիստոսի ընտրոց նժդեհից... զոր այժմ աստուածացեալ Որդովն ի մարմնի գնեաց եւ Հոգւովն սրբեաց:

բ. 402ա-3բ Որոգենի – Քանզի յառաջատես հաւա­տամք զԱստուած լինել... որ մերձ է առ քրտամբքն եւ հատուցումնն:

գ. 403բ-4բ Ոսկիբերանի – Արդարք նեղին, զի պսա­­կեսցին... փառք ի բարձունս Աստուծոյ տային ցնծութեամբ:

դ. 404բ Թէոդորիտոնի. Ի մեկն[ութենէ] սաղմո­սաց երկնից երկինք Տեառն են – Յայս երկինս ոչ ոք ել... ամուր եւ բարձր կոչէ երկին, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

68. 405ա-7բ Նախադրութիւն առաջին թղթոյն Յով­հաննու – Յովհաննէս, որ զԱւետարանն գրեաց նոյն առաքէ թուղթ առ հաւատացեալսն...

ա. 405բ-7բ Թուղթ Յովհաննու – Որ էրն ի սկզբա­նէ, զորմէ լուաքն... եւ համախոհք եղեալ Աստուծոյ զկատարեալն ըն[դ]գրկէք ուրախութիւն:

69. 407բ-16բ [Քարոզ ի բանն] – Որդեակ աճե­ցեալ Յովսեփ, որդեակ իմ նախանձելի...

ա. 411բ-6բ Վասն որոց կատարեցան բովանդակա­ցեալքս ի զաւակն աւետեաց... արժանի արասցէ զմեզ Քրիստոս յաղթութեան եւ պսակի նորա, շնորհիւ ողոր­մու­թեան իւրոյ աւրհնեալն յաւիտենից յաւիտեանս. ամէն:

70. 416բ-25ա [Քարոզ Վարդանայ՝ ի բանն] – Նայեցարուք երկինք եւ խօսեցայց եւ լուիցէ երկիր զպատգամս բերանոյ իմոյ... եւ իմաստութիւն նորա ոչ գոյ բաւ, նմա աւրհնութիւն, գոհութիւն եւ փառք յաւիտըեանս. ամէն:

71. 425ա-30ա [Վարդանայ վարդապետի. Տեսու­թիւն ի բանն նախամարգարէին Մովսեսի] – Զի հուր բորբոքեցաւ ի բարկութենէ իմմէ... մասնակցելով զմեզ ողորմութեամբ. եւ ողորմածին Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

72. 430ա-7բ Յաղագս տարեմտին՝ ի Վանական վար­դապետէն ասացեալ. Օգնեա՛, Յիսուս – Աստու­ծով իմաստնացեալն Սողոմոն... ի փառս տուողին ամե­նայն բարեաց, որում փառք այժմ եւ՛՛:

73. 437բ-40ա Պատճառ Նոր Կիրակէի եւ Աւետա­րա­նաց կարդացման – Ոմն յիմաս[տ]նոցն ասացեալ է, թէ՝ Ամենայն օրէնք աստուածայինք... եւ ի տանջել զմեղաւորս. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

74. 440ա-1բ ՀԴ. Աստուածազգե[ա]ց Իգնատիո­սի. Յաղագս կարգաց եկեղեցւոյ – Աստուածապե­տա­կան առաջնորդն մեր լուսաւոր, սիրեցեալն ի Տեառնէ... քաւունակ թեւօք պարփակեն, աւրհնեն զԱստուած. ընդ որս եւ մեք փառաւորեսցուք զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին. ամէն:

75. 441բ-4ա ՀԵ. (լս-ից) Դրուատ ասացւածոյ՝ ի բանս Եսայեայ, որ ասէ – Վասն այսորիկ այսպէս ասէ Տէր... ցուցեալ պտուղս արժանիս ապաշխարհութեան, ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք, փառք յաւիտեանս. ամէն:

76. 444ա-51բ ՀԶ. (լս-ից) Վասն կարգաց եկե­ղեց­ւոյ եւ տան թագաւորի, զոր աշխատեալ են – Զի՞նչ գործ մարդոյ զաստուածապաշտութիւնն ծանեաք...

ա. 450բ-1բ Խորհուրդ պատարագի – Խորհուրդ մեծ եւ ի վեր քան զկար մեր, որ զօրութեամբն Քրիս­տոսի կարեմք անուանել... թէ կամիս զպճղնաւորն հանդերձ քահանայից եւ զայլն ամենայն:

77. 451բ-74ա [Ընթերցուածք ի Գրոց Սրբոց]

ա. 451ա-4ա [Գործք Զ. 8 – Ը. 2] – Ստեփաննոս այր լի շնորհօք եւ զօրութեամբ... եւ արարին կոծ մեծ ի վերայ նորա:

բ. 454աբ [Յովհ. ԻԱ. 15-19] – Պետրոս եւ Պօղոս: Եւ իբրեւ ճաշեցին, ասէ ցՍիմովն Պետրոս... ասէ ցնա՝ Ե՛կ զկնի իմ:

գ. 454բ [Յովհ. ԻԱ. 20-25] – Յակոբ եւ Յովհաննէս: Դարձաւ Պետրոս եւ տեսանէ զաշակերտն... որ թէ գրեալ էին:

դ. 454բ-5ա [Մտթ. Ա. 18-25] – Եւ Յիսուսի Քրիս­տոսի ծնունդն էր այսպէս... եւ կոչեաց զնուն նորա Յիսուս:

ե. 455աբ [Մտթ. Բ. 1-15] – Եւ ի ծնանելն Յիսուս ի Բեթղէէմ Հրէաստանի... յԵգիպտոսէ կոչեցից զորդի իմ:

զ. 455բ [Մտթ. Բ. 16-23] – Յայնժամ իբրեւ ետես Հերովդէս... Նազովրեցի կոչեսցի:

է. 455բ-6ա [Ղկ. Բ. 8-20] – Եւ հովիւք էին ի տեղ­ւոջն յայնմիկ... եւ տեսին որպէս պատեցաւ նոցա:

ը. 456ա-7ա [Ղկ. Ա. 5-25] – Եւ եղեւ յաւուրս Հե­րով­դի արքայի Հրէաստանի... բառնալ զնախատինս իմ ի մարդկանէ:

թ. 457ա [Ղկ. Ա. 26-38] – Եւ յամսեանն վեցերորդի առաքեցաւ Գաբրիէ[լ] հրեշտակ յԱստուծոյ... եւ գնաց ի նմանէ հրեշտակն:

ժ. 457աբ [Ղկ. Ա. 39-55] – Յարուցեալ Մարիամ յա­ւուրսն յայնոսիկ գնաց... եւ զաւակի նորա յաւի­տեան:

ժա. 457բ [Ղկ. Բ. 21] – Եւ իբրեւ լցան աւուրք Ը... մինչ չեւ յղացեալ էր զնա յորովայնի:

ժբ. 457բ-8ա [Եբր. Ա. 1-13] – Բազում մասամբք եւ բազում օրինակօք... եւ ամք քո ոչ պակասցեն:

ժգ. 458աբ [Ղկ. Բ. 22-40] – Եւ իբրեւ լցան աւուրք սրբութեան նոցա... եւ շնորհք Աստուծոյ էին ի վերայ նորա:

ժդ. 458բ-9ա(լս-ից)՝ Առակաց[=Մտթ. Զ. 22-30] – Ճրագ մարմնոյ ակն է... որչափ եւս առաւել զձեզ, թե­րահաւա՛տք:

ժե. 459ա [Եսայի ԼԳ. 2-11] Եսայի՝ (լս-ից) – Տէ՛ր, ողորմեա՛ց մեզ, զի ի քեզ յուսացաք... արդ, տեսջիք եւ յամօթ լիջիք:

ժզ. 459աբ [Ղկ. Զ. 12-23] Առակաց՝ (լս-ից) – Եւ եղեւ ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ ել ի լեառն կալ յա­ղաւթս... ըստ դմին օրինակի առնէին մարգարէացն հարքն իւրեանց:

ժէ. 459բ-60ա [Եսայի, ԾԴ. 10-ԾԵ. 1] Եսայի՝ (լս-ից) – Ասաց Տէր հաշտեալ... ո՞ որ ծարաւիդ էք, եր­թայք ի ջուր:

ժը. 460աբ [Ղկ., ԺԲ. 32-40] – Մի՛ երկնչիր հօտ փոքրիկ... ոչ կարծիցէ՛ք գայ որդի մարդոյ:

ժթ. 460բ [Եսայի, ԿԵ. 8-15] – Այսպէս ասէ Տէր, զոր օրինակ... եւ զձեզ Տէր սատակեսցէ:

ի. 460բ-1ա [Փիլիպ. Գ. 1-14] – Այսուհետեւ, եղ­բա՛րք իմ, ուրախ լերո՛ւք ի Տէր... ի կէտ կոչմանն Աս­տուծոյ ի Քրիստոս Յիսուս:

իա. 461աբ [Ղկ., ԺԸ. 1-8] – Ասաց եւ առակ մի նոցա առ այն... արասցէ վրէժխնդրութիւն նոցա վաղ­վաղակի:

իբ. 461բ [Ղկ., ԻԱ. 34-38] – Զգոյշ լերո՛ւք ան­ձանց... ի տաճարն լսել ի նմանէ:

իգ. 461բ-3ա [Յովհ., ԺԱ. 1-46] – Եւ էր ոմն հի­ւանդ Ղազար ի Բեթանիայ... եւ պատմեցին նոցա, զոր արար Յիսուս:

իդ. 463աբ [Մրկ. Ժ. 46 – ԺԱ. 11] – Եւ գան յԵրի­քով, եւ ընդ ելանելն նորա... ել ի Բեթանիա երկոտասանիւքն հանդերձ:

իե. 463բ-4ա [Ա. Կորնթ. ԺԱ. 23-32] – Զի ես ընկալայ ի Տեառնէ... զի մի՛ ընդ աշխարհի դատապար­տես­ցուք:

իզ. 464ա-5բ [Ղկ., ԻԲ. 1-65] – Մերձեցաւ տօն բաղարճակերացն... հայհոյութեամբ խօսէին ի նա:

իէ. 465բ-7բ [Ղկ., ԻԲ. 66-ԻԳ. 49] – Եւ իբրեւ այգ եղեւ, ժողղովեցաւ ծերակոյտ... ի Գալիլէէ տեսանէին զայն:

իը. 467բ [Մտթ., ԻԷ. 62-66] – Ի վաղիւ անդր, որ է յետ ուրբաթուն... եւ կնքեցին զվէմս հանդերձ զօրականօքն:

իթ. 467բ-8ա [Յովհ., ԺԹ. 38-Ի. 18] – Յետ այսորիկ աղաչեաց զՊիղատոս Յովսէփ... եւ զայս ինչ ասաց ցնա:

լ. 468աբ [Ղկ., ԻԴ. 41-53] – Մինչդեռ տակաւին չհաւատային... գովէին եւ աւրհնէին զԱստուած:

լա. 468բ [Գործք, Ա. 1-5] – Զբանն առաջին, զոր արարի վասն ամենայնի... ոչ բազում աւուրցս այսո­ցիկ:

լբ. 468բ-9բ [Գործք, Բ. 1-21] – Եւ ի կատարել աւուրցն Պենտէկոստէից... կարդասցէ զանուն Տեառն կեցցէ:

լգ. 469բ [Եբր., Թ. 11-15] – Այլքս եկեալ քա­հա­նա­յապետ հանդերձելոցն... առցեն հրաւիրեալքն ի ժա­ռան­գութիւն յաւիտենից:

լդ. 469բ-70ա [Ժող., ԺԱ. 9-ԺԲ. 7] – Ուրախ լե՛ր, երի­տասա՛րդ, ի մանկութեան քում... եւ հոգին դարձցի առ Աստուած, որ ետ զնա:

լե. 470աբ [Մտթ., ԺԶ. 28-ԺԷ. 9] – Ամէն ասեմ ձեզ, զի իցեն ոմանք ի սոցանէ... մինչեւ Որդի մարդոյ ի մե­ռելոց յարիցէ:

լզ. 470բ [Առակք, Թ. 1-6] – Իմաստութիւն շինեաց իւր տուն... եւ ուղղեսջիք գիտութեամբ զհանճար:

լէ. 470բ [Իմաստ., ԺԴ. 1-7] – Դարձեալ թէ ի նաւ ոք ելեալ... որով լինի արդարութիւն:

լը. 470բ-1ա [Եզեկ., Թ. 2-6] – Եւ ահա արք վեց գային ընդ ճանապարհ... բայց յորոյ վերայ նշանն իցէ, մի՛ մերձենայցէ՛ք:

լթ. 471աբ [Եսայի, ԾԳ. 1-ԾԴ. 5] – Տէ՛ր, ո՞ հաւա­տաց լրոյ մերում... ամենայն երկրի կոչեսցի:

խ. 471բ-2ա [Յակոբայ թղ., Ա. 1-12] – Յակովբոս Աս­տուծոյ եւ Տեառն Յիսուս Քրիստոսի ծառայ... խոս­տացաւ սիրելեաց իւրոց:

խա. 472աբ [Յակոբայ թղ., Գ. 1-13] – Մի՛ բազում վար­դապետք լինիք եղբարք... ցուցցէ զգործս իւր հե­զութեամբ իմաստութեանն:

խբ. 472բ-3ա [Ա. Պետր. թղ., Ա. 1-12] – Պետրոս առաքեալ Յիսուս Քրիստոսի... գոնէ ընդ աղօտ հրեշ­տակք:

խգ. 473ա [Ա. Յովհ. թղ., Ա. 1-4] – Որ էրն ի սկզբա­նէ, զորմէ լուաք... զի ձեր ուրախութիւնն կատա­րեալ իցէ:

խդ. 473աբ [Յոբ., ԻԸ. 5-28] – Երկիր, եւ ի նմանէ ելցէ հացէ... եւ մեկնելն ի չարեաց հանճար:

խե. 473բ-4ա [Ծն., ԽԹ. 8-21] – Յուդա՛յ, զքեզ աւրհ­նեսցեն եղբարք քո... աճեցուցեալ արմատօք զգե­ղեցկութիւն:

78. 474աբ [Գրիգորի Աստուածաբանի Անձիան­ձու եպիսկոպոսի. Խաւսք ի յայտնութիւնն Տեառն – Քրիստոս ծնեալ լինի. փառաւորեցէ՛ք...

79. 474բ [Ի տօնի սրբոյ խաչին՝ ասացեալ վար­դա­պետաց] – Աւրհնեալ ես, աստուածազարդ քրիս­տո­սապսակեալ փա՛յտ սուրբ...

Բ. 474բ-9ա Պատճառ թղթին, որ առ Կորընթացիս – Կորնթոս քաղաք է յԵլլադայ առաջին... զայն որ թուէր յիմարութիւն՝ ուղղեաց. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

Գ. 1. 479ա Սրբոյն Եփրեմի՝ Պատճառ Գաղատա­ցոց թղթին – Գաղատացիքն աշակերտեցան անդ ի Պօղ[ո]սէ... յասելն իւրում այսպէս:

2. 479ա-2ա Ոսկիբերանի՝ Պատճառք թղթոյն Գա­ղա­տացւոց – Բազում ցասմամբ լի է սկիզբն բանիս... եւ ի փառս վերաբերել զբանս յաւերժապէս. եւ յամե­նայն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Դ. 482ա-8ա Գիր հաւատոյ խոստովանութեան Հայեաստանեացս եկեղեցւոյ՝ գրեալ ի Ներսիսէ Հա­յոց կաթուղիկոսէ՝ յեղբօրէ Գրիգորիսի Վկայասիրի, ի խնդրոյ գերապատիւ փեսային ինքնակալ թագաւորի Հոռոմոց Ալէքսիոսի... եւ զակաղացւոյ կարգա­ւո­րու­թիւն հարցն սրբոց աւանդից ընկալեալ, որ է այսպէս – Խոստովանիմք զամենայն սուրբ Երրորդութիւն՝ զՀայր եւ զՈրդի եւ Սուրբ Հոգին... վարձս բարեաց ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որում փառք եւ զօրութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Ե. 488ա-98ա Գրիգորի Երուսաղեմացոյ՝ Սահմանք զանազանք, արշեալք (այսպէս) ըստ սրբոց եւ ծայ­րա­գոյն վարդապետաց. Յաղագս տարբերական եւ այլ եւ այլ անուանց – Զի՞նչ Աստուած: Աստուած վսեմական եւ ինքնաբուն գոյութիւն...

ա. 488ա-97ա Հարցմունք կարճառօտաբար – Չո­րիւք գլխովք վարի ամենայն իրողութիւն... եւ փաղա­նու­նաբար ստորագրիլ, եւ որ ի կարգին:

բ. 497բ-8ա Ճառասան յաղագս բնութեան – Բան եւ սահման եւ բնութիւն զմիոջէ ասին... իսկ անձեռնըն­դել զվայրենեացն:

Զ. 498ա-507ա [Սահմանք փիլիսոփայականք]

ա. 498ա-503ա Սահմանք փիլիսոփայականք – Սահման դնելով իմաստասիրական բանի, այսինքն՝ բանականի... բնութիւն հրեշտակաց սկսեալ եւ ոչ դադարեալ:

բ. 503ա-4բ Բարոյականի յեղանակի սահման – Արդ, բաղձականին յարձակման գոլով սկիզբն ի յախտս ճանապարհի... եւ առնելով զկամս սոցա:

գ. 504բ-5բ Սահմանք իմաստասիրականք միջակք – Ողջութիւն է չափակցութիւն ի մարմնի տարերց, այսինքն՝ ջերմոյ, ցրտոյ... տրամադրութիւն գործո­ղա­կան, ձեռարկութեամբ աշխատութեան:

դ. 505բ-7ա Բանականի մասին սահմանք – Սկիզբն մարմնոյ բնաւորականաւ բնաւորականի սկիզ[բ]ն մարմին... յորմէ հեշտութիւնք եւ տրտմու­թիւնք:

Է. 507ա-15ա [Բանք բնագիտականք եւ բժշկա­գի­տականք]

ա. 507աբ Մասունք մարմնոյ – Ուղիղ է մասն մարմնոյ, զշաղկապն կենաց յինքեան ունելով... կերա­կուր կենդանւոյ ի փրկութիւն մարմնոյ:

բ. 507բ-8ա Յաղագս տնկոց վերջին գլուխ – Տունկ է կենդանի երկրային կամ էութիւն շնչաւոր... եւ կամ որպէս ստորասութիւն եւ բացասութիւն:

գ. 508ա Նիւսացւոյ – Երանութիւն է պարառութիւն ամենայն ըստ բարւոյն իմանալեաց... իմաստութեամբ եւ հանճարով բարեկարգէ իմաստակարարութիւն:

դ. 508ա-15ա Ի Բժշկարանէն. Յաղագս բնութեան մարդոյ – Ի չորից գոյացեալ ասի մարդ... զբովան­դակն ինքն գիտէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

Ը. 515ա-43ա [Բանք Անանիայի Շիրակացւոյ]

ա. 515աբ Յաղագս շրջագայութեան Երկնից, թէ որ­պէս յիմաստասիրացն թըւեցաւ – Գործք Աստուծոյ մեծամեծք են... զոր Աստուած խառնեաց ի միասին:

բ. 515բ-6ա Յաղագս Անձրեւաց, թէ զի՞նչ է – Յաստուածային խորս իմաստութեան մարդկան... եւ որ ինչ <ի> նման է սոցին:

գ. 516ա Յաղագս Բալոյ – Բալ լինի ի նօսրութենէ ամպոց... զոր Աստուած կարգեաց յօգուտ մեր:

դ. 516աբ Յաղագս Որոտման, թէ զի՛նչ է կամ ուստի՛ – Որոտումն լինի՝ յորժամ վարին հողմք... զի հարաւային օդն թանձր է զամպն:

ե. 516բ Յաղագս Ձեան – Ձիւն լինի՝ յորժամ ի հարաւակողմ խոնարհի արեգակն... եւ ինչ սեղմապէս ձիւն ասի:

զ. 516բ Յաղագս Կարկուտի – Կարկուտ լինի ի հողմոց... զոր ոչ ոք կարէ հասու լինել ստուգապէս:

է. 516բ-7ա Յաղագս անուանց Հողմոց – Որ բա­րեխառնապէս լինին հողմք... եւ մառախուղ զլերամբն պատեալ լինին:

ը. 517ա Յաղագս Փոթորիկ հողմոյ, զոր ի բա­ղաջանս եւ յառասպելս վիշապ հանել ասեն – Փոթո­րիկն հողմ է, որ յերկրէ ի վեր ելանէ... եւ այս է, զոր վիշապ հանել ասեն:

թ. 517ա Յաղագս, որ յՕդդ նշան լինի պէս-պէս – Բազում եւ զանազան տեսիլք, որ յօդդ լինին... սակաւ բոլորեալ լինի, գուշակէ ամպոց:

ժ. 517բ Յաղագս Աղբերց բնութեան – Աղբերացն բնութիւնք են այսպէս... եւ Հիպոկրատեայ ուսմանն ճարտարապետք ասացին:

ժա. 517բ Յաղագս Շարժման, թէ ուստի լինի – Շարժումն լինի ի հողմոց բնութենէ... է որ զօրագոյն, եւ է որ մեղմագոյն:

ժբ. 517բ-8ա Արիստոտել է ընդդէմ որոյ ասեն Աս­տուած զտարերսդ այսպէս առադրէ – Թէ գոլով սոցա շարժութիւն յայլմէ զօրութենէ... նա է Աստուած արա­րիչ եւ շարժօղ զամենայն:

ժգ. 518ա-9բ Անանիայի՝ Յաղագս Երկնի – Արդ, որովհետեւ ի մտաւորն եկաք բան... զի դրախտն ի յերկրիս, եւ ոչ յերկինս իմանի:

ժդ. 519բ-21բ Յաղագս Երկրի – Զերկիր ոմանք ի բա­րեաց փիլիսոփայիցն ասացին... երկնից ի հիմանց, եւ սիւնք նորա դողան:

ժե. 521բ-3ա Յաղագս Ծովու – Զծովէ ասեն խե­լագա­րեալ փիլիսոփայքն հեթանոսաց... զի մի՛ դարձցի ի ծածկել զերկիր:

ժզ. 523ա-4ա Յաղագս Երկնային զարդուդ – Որ ինչ յաղագս երկնային զարդուդ ի մէջ քաղդէացւոցն... հակառակութենէ աշխարհ առցէ զտեւողութիւն:

ժէ. 524ա-6բ Յաղագս, որ ի մէջ Երկնի եւ Երկրի շարժման – Ամենայն արարածքս առ ի յօգուտ մարդ­կան եղեն... եւ օդովն վերաբերեալ անդէն ամփոփի:

Ժը. 526բ Յաղագս Կաթինդ Ծրոյ – Կաթինդ Ծիր որ անուանեցին, ոչ այնպէս է... այս է նորա պատճառն ճշմարիտ:

Ժթ. 526բ-7ա Յաղագս Հիւսիսային աստեղաց – Աս­տեղացդ, զորս կոչեն բեւեռս... այլ առ ի մեծ օգուտ մարդկան եւ ի փառս արարչին. ամէն:

ի. 527ա-30ա Յաղագս Լուսնի – Զերկրորդ լուսա­ւորէդ բիւր բանք են ճառեալք... գեր ի վերոյ գիտասցէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

իա. 530ա-4բՅաղագս Արեգական – Յոյժ սիրելի է ինձ ի միաւորութեանց նոցա... ճանաչել զարարիչն ամենայնի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

իբ. 534բ-7բ Յաղագս կենդանատեսակացդ – Խումբք աստեղացդ, որ անուանեալ կոչին կենդանա­տեսակք... Ե. ծովու է եւ Ա. մասն ցամաքի:

իգ. 537բ Պօղոսի Աղէքսանդրացւոյ՝ Նախերգան ի ներքսածութեան յոյժ – Գեղեցկաբար, ո՛վ որդի սիրե­լի, կրօնամովն ստագրօղս... մոլորութիւն լեալ իցէ նո­ցա ի կենդանատեսակացն վերաբերութիւն:

537բ-43ա [Յաղագս կենդանակերպից]

իդ. 537բ Յաղագս կենդանատեսակ բոլորատե­սու­թեան – Կենդանատեսակ բոլորակութիւն շարժի առշեղապէս... ունի մասունս Կ. (60) եւ մանր երկրոր­դակս Կ. (60):

իե. 537բ-8ա Յաղագս Խոյի – Արդ, է սկիզբն կեն­դա­նատեսակ բոլորութեան... եւ է յայսմիկ կենդանա­տեսակի երկնամիջոց երկրական տրամադրութեանց:

իզ. 538ա Յաղագս Ցլուն – Երկրորդ կենդանա­տե[ս]ակն է Ցուլն իգական... եւ ամանակաց ԻԵ.ից (25) առաջիկայ նահանգին:

իէ. 538աբ Սակս Եկաւորոյն – Երիր կենդա­նա­տե[ս]ակն է Եկաւորին արական... աւարտի գարնա­նային ժամուն յեղանակ, որ կոչի օդ:

իը. 538բ Յաղագս Խեցգետոյն – Չորիր կենդանա­տեսակ է Խեցգետին իգական... եւ յայսմ կենդանա­տեսակի աշխարհոյին ժամադէտն:

իթ. 538բ Յաղագս Առիւծուն – Հինգերորդ կենդա­նա­տեսակ է Առիւծն արական... եւ Գ. մասունս եւ ամանակս ԼԵ. (35):

լ.538բ Յաղագս Կուսանակին – Վեցերորդ կեն­դա­նատեսակ է Կուսանակն իգական... աւարտի ամա­ռային ժամուն յեղանակն, որ կոչի հուր:

լա. 538բ-9ա Յաղագս Կշռոյն – Եւթներորդ կեն­դա­նատեսակ է Կշիռն արական... եւ է երկրական տրա­մադրութեանն կէտ եթերական:

լբ. 539ա Յաղագս Կորին – Ութերորդ կենդա­նա­տեսակ է Կորն հաստատուն աշնանային... Բ. եւ Գ. մա­սունս, եւ ամանակս ԼԵ. (35):

լգ. 539ա Յաղագս Աղեղնաւորին – Իններորդ կենդանատեսակ է Աղեղնաւորն երկտարրական... աւարտի աշնանային ժամուն յեղանակ, որ կոչի երկիր:

լդ. 539աբ Յաղագս Այծեղջերն – Տասներորդ կենդանատեսակ է Այծեղջիւրն իգական... եւ երկրա­կան տրամադրութեան կէտ սուզական:

լե. 539բ Յաղագս Ջրահեղն – Մետասաներորդ կենդանատեսակ է Ջրահեղն արական... ի ժամու միում եւ Բ. մասանց եւ ամանակաց ԻԷ. (27):

լզ. 539բ Յաղագս Ձկանցն – Երկոտասան կենդա­նա­տեսակ է Ձկունք իգական... աւարտի ձմեռային եղանակ, որ է ջուր:

լէ. 539բ-40բՎերագլխութիւն – Երկոտասան կեն­դանատեսակացն ըստ իւրաքանչիւր տարբերու­թեանց... Ջրհոսն՝ եգիպտացւոց, Ձկունքն Հնդկաց աշ­խարհին:

լը. 540բ-3ա Յաղագս խառնարան աստեղաց – Շնաստղն խողովակն, վարքն, ծիծառն, արջն... այսո­քիկ են, որ շարժումն առնեն եւ ի քան հաստատել են ի վերայ երկրի: Այսոքիկ են բովանդակութիւնք, զոր ասեմք: Բովանդակութիւն ամենեցուն սոցա է Աս­տուած, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Տե՛ս Ա. Գ. Աբրահամեան, Անանիա Շիրակացու մատենա­գրու­թիւնը, Երեւան, 1944, էջ 318-334:

Թ. 543բ-4ա [Տաղ] Ի չափ երկտա[ս]անիցն. Պար­զեալ ոտից հոմերական արհեստի սուղ ինչ բան (ծայրակապ, սկզբնատառերը՝ «Գեորգ պատանին եգրեաց (հաւանաբար՝ երգեաց)», վերջնատառերը՝ «Գրիգորի վարդապետին») – Գրութեան տառիս ներ­ցու­ցողի զփառս տօնից եղեւ նպաստ... Ցնծալ պարիլ ընդ բազմելոցն յառագաստին Երրորդութեանն երգել զփառս միշտ ընդ նոսին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

20բ Որոյ բարեխօսութեամբն ողորմեա՛, Քրիստո՛ս, ամենայն հաւատացեալք, մանաւանդ ստացողի գրոցս՝ Վարդան քաջ րաբունապետին եւ ծնողացն իւրոց՝ Եղիային եւ Ղարիպին, եւ մեղապարտ Գրիգոր գրչիս. եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն (նման՝ 12ա, 33ա, 73ա, 103ա, 116բ, 128ա, 136ա, 160ա, 165բ, 189ա, 206ա, 220ա, 225ա, 240բ, 255ա):

58ա Յիսո՛ւս Քրիստոս, Բանդ Աստուծոյ, վասն սուրբ եւ մաքուր ծննդեան քո եւ մարմնառիկ տնօրե­նու­թեանց ողորմեա՛ ստացողի սուրբ գրոցս՝ Վարդան քաջ րաբունապետին եւ ծնողացն՝ Եղիային եւ Ղա­րի­պին, եւ եղբարցն՝ Խաչատուրին եւ Խաօշխաբարին, եւ եղբօրորդւոյն՝ Ներսէս վարդապետին, եւ ինձ՝ մե­ղա­պարտ Գրիգոր գրչիս, եւ ծնողացն իմոց, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն (նման՝ 61բ, 69բ, 95աբ, 192բ-3ա, 281բ, 416բ):

78ա Յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զստացող գրոցս:

318բ Ո՛վ մանկունք սուրբ եկեղեցւոյ, ընթերցօ՛ղք եւ վայելօ՛ղ սուրբ գրոցս, յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ յա­ղօթս ձեր զերանեալ քաջ րաբունապետն զՎարդան վար­դապետ՝ զստացօղս մատենիս, եւ զծնօղս նորին՝ զԵղիայն եւ զՂարիպն, եւ զեղբարսն՝ զԽաչատուրն եւ զԽօշխաբարն, եւ զեղբօրորդին՝ զՆերսէս վարդա­պետն, եւ զամենայն ազգայինսն, նա եւ զանպիտան եւ զմեղսամած Գրիգոր գրիչս եւ զծնօղսն իմ՝ զԱւետիս քահանայն եւ զՍառայ, աղաչեմ յիշել եւ Աստուած ողոր­մի ասել, եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն (նման՝ 451բ):

544բ Փառք եռանձնական աստուածութեանն եւ եզաբուն բնութեան, միասնական տերութեանն եւ ինքնիշ­խան թագաւորութեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգ­ւոյն Սրբոյ, ի բնաւիցս վերառեսցի գոյից այժմ եւ յա­նեզրն հանդերձեալ յաւիտենի. ամէն: Ուստի յերեքե­րեւեան լուսոյն գերահրաշ արփիանշոյլ փաղփիցն ար­տա­թորմանէ, անթերի լրութեամբ յաւէտ առլցեալ երիցս երանեալ սրբազանիցն գուպարք աստուածայ­նոց, որեարցն սրբոցն ասեմ հայրապետացն խմբից, որք յետ առաջնոցն լուսաւորչացն տիեզերաց նախնի ընտրելոցն առաքելականն դասու, որք ի ճշմարիտն լուսոյ անընդմիջաբար հպմամբ ի ճահ արփաւորեալք լոյս աշխարհի, յանսուտ բերանոյն բաղանուանեցան: Երկրորդականն սոքա ժամանեալք գահու կամ որպէս ի դէպ է ասել՝ նման սարաս պտտուց բարգաճեալ ճոխու­թեամբ, զի ո՛չ միայն լուսաւորք, այլ եւ լուսատուք եւ բոցաճաճանչ ճառագայթիւք, ընդ նոսին եւ հոյլք վարդապետաց եկեղեցւոյ սրբոյ եւ խումբք հռետորաց, ճարտարաց, բանասիրաց, հոգեհանճար գիտնակա­նաց, աստուածուսոյց փիլիսոփայից, մանկանց եկե­ղեց­ւոյ սրբոյ եւ որդոց վերին Սիովնի, որք ի յանցնիւր դարս եւ ի ժամանակս զփրկականն իրագործութիւնս ներտնօրինեցեալ Բանին Աստուծոյ, զաստուածային առատաձիր պարգեւացն մեզ տըւչութեանն զխոր­հուրդս հոգեհունչ մատենից ասացուածութեանց պի­տա­­ռութեամբ առաքելաւանդ աստուածխօսութեանցն վիպագրութիւն ի նոյն ինքն ի Հոգւոյն Աստուծոյ օժան­դակեալք, ձեռնտուութեամբ աստուածայինցն արձա­նա­գրու­թեանց, անծածուկ յայտնութեամբ բացե­րեւոցեալ սուրբ եկեղեցւոյ, շտեմարանեցին մթերք անծախելի եւ գանձ անկողոպուտ՝ զԿարգադրութիւնս տօնից տերունականաց խորհրդոյն, հանդերձ բացա­յայ­տութեամբ եւ որպիսութեան պատճառին՝ ի բազմաց ծածկելոյ յայտարարութեամբ, ի պայծառութիւն սրբոյ մօր |545ա| մերոյ Կաթուղիկէի եւ ի բերկրումն հո­գ[ե]ւորական տօնասիրաց քրիստոսասէր ժողովրդոց: Մի՛տ նա յաւէտ ի հաստատութիւն ուղղափառ հաւա­տոյ եւ ի վանումն օձտողացն զճշմարտութիւն խան­գար­չաց նորոյս Իսրայէղի: Միանգամայն եւ ի դաս­տիարակութիւն բարեպաշտ քաղաքավարութեան ի Քրիստոս հաւատացելոց, որում յոքնատենչ ըղձիւք բաղձացեալ քաջ հռետորն եւ բանիբուն ճարտարն, մի­ջամուխ մակացուն աստուածայնոյ տառից՝ սրբազան վարդապետն Վարդան՝ սպասաւոր բանի, որոյ օժան­­­դակեալ կամացն, բարեսէր յօժարութեամբ եւ ձեռնտու օժանդակութեամբ սուրբ ծերունին՝ աստուա­ծա­պա­տուեալ արհի եւ պանծալի քաջ րաբունապետն՝ Վար­դան աստուածաբան վարդապետն, որ ի նուազեալ ժամանակիս առաքինասէր վարուք պայծառացեալ, իբրեւ զարեգակն փայլէ յաշխարհի, զոր Տէր Յիսուս շնորհեսցէ զսա եկեղեցւոյ իւր ընդ երկայն ժամանակս՝ խաղաղական կենօք, ընդ նմին եւ զհամապատիւ ինքեան՝ զձեռնասուն որդեակս իւր հոգեւոր՝ զեղբօ­րոր­դին իւր զՆերսէս վարդապետն, եւ զԳրիգոր վար­դա­պետն եւ զՍարգիս վարդապետն, եւ զԶաքարիայ վարդապետն եւ զայլ Բ. Յովհաննէս վարդապետսն, եւ զԱբրահամ վարդապետն եւ զայլ միահամուռ վարդա­պետս եւ զկուսակրօն աբեղբայրս, որոց կամօք եւ յօ­ժա­րու­թեամբ յանկ ելեալ կատարեցաւ Պատճառ նա­մակս տօնից՝ ի լրումն բաղձանաց տեառն Վարդանայ, ի վայելումն անձանց կրթասիրաց աշակերտելոց վե­րագրելոց, եւ յետ աստեացս վճարման՝ յիշատակ անջընջելի ինքեան ի դուռն Սրբոյն Յովանու Մկրտչի, եւ նախաժաման եղեալ ծնողացն ի Քրիստոս հօրն՝ Եղիայի եւ մօրն՝ Ղարիպի, եւ եղբարցն՝ Խաչատուրի եւ Խօշխաբարի, եւ ամենեցուն արեան մերձաւորի, որոց յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի: Եւ եղեւ աւարտ գրչութեան սորա ի ձեռն անիմաստ եւ մեղսամած անձին՝ Գրիգորի՝ ի խնդրոյ տեառն Վարդանայ աշ­խար­հալոյս վարդապետի՝ յիշատակ բարի ինքեան եւ ծնողաց |545բ| իւրոց, ի նահանգիս Բաղէշ կոչե­ցելոյ, ի թուականիս Հայկազունի սեռի ՌՃԾԲ. (1703) ամին, ընդ հովանեաւ Սրբոյն Յովաննու Կարապետին՝ մա­կա­նուամբ Ամիրդօլու վանք վերաձայնելոյ, ի հայրա­պետութեան տեառն Նահապետի ամենայն Հայոց եւ ամիրապետութեան Սահաթ խանի: Արդ, ո՛վ մանկունք սուրբ եկեղեցւոյ, կրթասէր անձինք յերկս իմաստու­թեան՝ հանդիպողք այսմ մատենիս, բոլորով սրտիւ յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զերիցս երանեալ զքաջ րաբունապետն՝ Վարդան, եւ զծնօղս իւր առ Քրիստոս եւ լի բերանով Աստուած ողորմի ասացէ՛ք նմին եւ ծնողացն իւրոց եւ եղբարցն՝ փոխեցելոցն առ Քրիստոս, որ յաւուրս ծերութեան իւրոյ փափաքեալ այսմ մատենիս եւ ետ զսա գծագրել առ ի վայելումն անձանց աշակերտելոցն իւրոց վերագրելոցն: Եւ դուք, սիրելի եղբա՛րք մեր, որք հանդիպիք այսմ տառիս եւ ընթերցեալ օգտիք ինչ ի նմանէ եւ կամ հարեւանցի ակամբ տեսեալ, աղաչեմ զամենեսեանդ՝ սրտի մտօք եւ լի բերանով Աստուած ողորմի ասել ստացողի սուրբ գրոցս՝ տեառն Վարդանայ հեզահոգի եւ առաքինա­սուն վարդապետի, եւ ծնողացն իւրոց բարի՝ Եղիային եւ Ղարիպին, եւ եղբարցն՝ Խաչատուրին եւ Խօշ­խա­բարին, եւ եղբօրորդւոցն՝ Ներսէս վարդապետին եւ տէր Սահակին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց նո­րին, նա եւ ինձ՝ անիմաստ գրչիս Գրիգորի եւ ծնողացն իմոց՝ Աւետիս քահանայի եւ Սարրայի: Եւ անմեղադիր լերո՛ւք անյարմար գրչութեանս եւ սղալանաց, եւ թո­ղութիւն շնորհեցէ՛ք, զի աղքատ գոլով՝ փութայի ի գրելն, եւ կար մեր այս էր: Եւ ձեզ՝ յիշողացն, եւ յիշե­ցելոցս, առհասարակ ամենեցուն Աստուած ողորմեսցի յիւր միւսանգամ գալստեանն եւ իւր սուրբ արքայու­թեանն արժանիս արասցէ զամենեսեանդ. ամէն:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1գ սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով՝«Печ. Ах[алцыхской град­ской п]олиции».

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Յովհ. Գան­ձա­կեց­ւոյ, Տօնապատճառ 3.», 1բ՝ «Ի Մխիթարեան animus», 1գ՝ «297/2771», «ՌՃԾԲ.-1703 Մ[եսրոպ] եպիս[կո­պոս]», «Հմր 167», 1գ՝ «51,/»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա «Ի Թումասից հասած է շատ բարեւ Պապուն. ես մեղաւոր եւ անարժան հող եւ մոխիր տի­րացու Պապայ», 1բ՝ այբուբեն, ներքեւում՝ «Աստուած ի գրածի» եւ «Ի Թումասից ասից հասցէ, զոր բերում», 1գդ, 2ա, 80ա՝ խզբզոց:

2772

ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ, ՔՆՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱՐԳԱՑ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ

ԺԳ. դար

ԹԵՐԹ՝ 293+1(կրկն.՝ թ. 166): ՊՐԱԿ՝ Ա-Ժx12 (Ա՝ 14, Ժ՝ 10) + Ա-ժԵx12 (Ա՝ 10, ԺԳ՝ 14, ԺԵ՝ 6): ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23x16,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18,3x13. սահմանագծուած): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 12ա): ՏՈՂ՝ 28 (լս-ում՝ տողանշման ասե­ղի անցքերը): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնա­կով, միջուկը տախտակ, աստառը կարմիր մետաքս. լուսան­ցա­կողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 12ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ թռչուն, բու­սա­կան, տաճար: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր, շագանակագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքի վերին եւ ստորին մասերը թափուած, երեքական կապիչները եւ վարդեակահիմք գամերն՝ ընկած, Ա. եւ Բ. փեղկերին չորսական անցք՝ խաչի տեսքով (գու­ցէ մետաղէ խաչեր է ունեցել), թերթերին խոնաւութեան, խու­նաց­ման հետքեր, ցեցի անցքեր, մանր պատռուածքներ, արտա­տպում հանդիպակաց էջին՝ 1բ. մագաղաթի բնական անցքեր՝ թ. 36, 37, 49, 51, 69, 86, 164, 183, 213, 238, 243, 249, 258, թ. 204-8՝ վերին աջ հատուածում լուսանցը եւ գրադաշտը խունացած, պատառոտուած, թ. 292-3 միջեւ մէկ թերթ ընկած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-126ա [Ներսիսի Լամբրոնացւոյ Խորհրդա­ծու­թիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ]

Տե՛ս ձեռ. 441, 1ա-45ա: ա/68ա-80ա: բ/2ա-14բ: գ/80ա-8ա: դ/88ա-103բ: ե/14բ-22բ: զ/Չիք: է/103բ-14ա: ը/114ա-21ա: թ/22բ-3բ: ժ/23բ-4բ: ժա/24բ-6ա: ժբ/26աբ: ժգ/26բ-7բ: ժդ/27բ-8ա: ժե/28աբ: ժզ/28բ-9ա: ժէ/29աբ: ժը/29բ-30բ: ժթ/30բ-2ա: ի/32ա: իա/32ա-3ա: իբ/33աբ: իգ/33բ-4բ: իդ/34բ-5ա: իե/35բ-6ա: իզ/36ա-8բ: իէ/38բ-44ա: իը/44աբ: իթ/44բ-5բ: լ/45բ-6բ: լա/46բ-7ա: լբ/47ա-9բ: լգ/49բ-51ա: լդ/51բ-2ա: լե/52աբ: լզ/52բ-4բ: լէ/54բ-60բ: լը/60բ-8ա: լթ/121ա-2ա: խ/122ա-6ա:

Տե՛ս Սրբոյն Ներսէսի Լամբրոնացւոյ «Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ եւ մեկնութիւն խորհրդոյ պատարագին», Վե­նե­տիկ, 1847, էջ 1-192՝ ա-լը., էջ 227-36՝ լթ-խ.:

Բ. 126ա-292բ [Մեկնութիւն պատարագամատոյց աղօթից, արարեալ Ներսէսի Լամբրոնացւոյ]

Տե՛ս ձեռ. 441, 45ա-117բ Ցանկ/չիք: ա/126ա: բ/126ա-30ա: գ/130ա: դ/130ա-2ա: ե/132ա-3ա: զ/133ա-8բ: է/138բ-9ա: ը/139ա-40ա: թ/140աբ: ժ/140բ: ժա/140բ-2ա: ժբ/142աբ: ժգ/143ա: ժդ/143ա-9բ: ժե/149բ-50ա: ժզ/150ա-1ա: ժէ/151ա-2ա: ժը/152ա-8բ: ժթ/158բ: ի/159ա-62բ: իա/162բ: իբ/162բ-6բ: իգ/166բ-7բ: իդ/167բ-8բ: իե/168բ-9բ: իզ/169բ-70ա: իէ/170աբ: իը/170բ: իթ/170բ-1ա: լ/171աբ: լա/171բ-4ա: լբ/174ա-5ա: լգ/175ա-6բ: լդ/176բ-7ա: լե/177ա-8բ: լզ/178բ-9բ: լէ/179բ-83ա: լը/183ա-4ա: լթ/184ա-8ա: խ/188ա-91բ: խա/191բ-2ա: խբ/192աբ: խգ/192բ-3ա: խդ/193ա-4ա: խե/194ա-5ա: խզ/195աբ: խէ/195բ-6բ: խը/196բ-8ա: խթ/198ա-9բ: ծ/199բ-200ա: ծա/200ա-10բ: ծբ/ 210բ-1բ: ծգ/211բ-3ա: ծդ/213ա-8ա: ծե/218ա-20բ: ծզ/220բ-30ա: ծէ/230ա-2բ: ծը/232բ-48բ: ծթ/248բ-9ա: կ/249ա-51ա: կա/251ա-2բ: կբ/252բ-61բ: կգ/261բ-3ա: կդ/263ա-4ա: կե/264ա-5ա: կզ/265ա-6բ: կէ/266բ-9բ: կը/269բ-70բ: կթ/270բ-1ա: հ/271ա-2բ: հա/272բ: հբ/272բ-4բ: հգ/274բ-5ա: հդ/275ա-81ա: հե/281ա-2բ: հզ/282բ: հէ/282բ-3բ: հը/283բ-4ա: հթ/284ա-5բ: ձ/285բ: ձա/285բ-6ա: ձբ/286աբ: ձգ/286բ-92բ (մէկ թերթ ընկած, պակաս է մի քանի տող «...զղջանայ, որպէս ասաց վերագոյնն զայսպիսի երկիւղիւս եւ յուսովս ա///»):

Տե՛ս Սրբոյն Ներսեսի Լամբրոնացւոյ, «Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ եւ մեկնութիւն խորհրդոյ պատարագին, Վե­նետիկ, 1847, էջ 237-516:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա՝ սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով՝ «[Печ. Ахалцыхской град­ской полиции]» (անընթեռնելի):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ներսէս Լամբ­րո­նացի, Քննութիւն կարգաց եկեղեցւոյ եւ աղօթից», 1ա «329/2772», «Հմր 184», 1ա՝ «49/», «ԺԴ. Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա «Ճշմ խորհ շուրջ ձգէվ վ, մահւոթեձ Պօղոս, Աբիսողոմ նսլան», 2ա՝ «Այսաւր զու[ար]­ճա­ցեալ սա///ն/// երկնայի[ն] զարճար», 133ա՝ (ստ. լուս.) «Տէր իմ յոյս»: 293ա՝ «ԶԶՔ», 293բ՝ «Զոր ոյ Գրի­գոր»:

2773

ԳԱԲՐԻԷԼ ԱՅՎԱԶԵԱՆ, ՏԵՍԱԿԱՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 93+1 (կրկն.՝ թ. 1). չգրուած՝ 24բ, 48բ, 64ա-71բ, 72բ, 91ա-93բ: ՊՐԱԿ՝ 1-4x24 (4՝ 22): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմով՝ 12-35, 60-71՝ «ФАБРИКИ СЕРГБЕВА No 6»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (13,4-14x21. մատիտով միայն աջից սահմանագծուած): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 23-35: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ սեւ թուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ. վե­րին լուսանցակողը կանաչ ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ եզրեր մաշուած, թեր­թե­րին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, արտատպումներ հան­դիպակաց էջերին՝ Ա. կազմաստառ, 1բ, 64ա, 91ա:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-90ա Աստուածաբանութիւն տեսական՝ ի պէտս զարգացելոց, Գաբրիէլ եպիսկոպոսի Այվա­զեան

Ա. 1ա ՏԵՍԱԿԱՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ Ա.

1. 1ա-10բ Ըստ ուղ[ղ]ափառ վարդապետութեան Հայաստանեայց եկեղեցւոյ., համառօտեալ ի պէտս զարգացելոց. Ներածութիւն.

ա. 1գ-2ա Ա. Սահման Աստուածաբանութեան. Յայտնութիւն. յայտնեալ կրօն. աղբիւրք աստուածա­բանութեան – 1.Աստուածաբանութիւն է գիտութիւն, որ խօսի զԱստուծոյ եւ զաստուածային իրաց... յամե­նայն խնդիրս յերկոսին աղբիւրս յայսոսիկ, այսինքն՝ ի Ս. Գիրս եւ յաւանդութիւն:

բ. 2ա-6բ Ս. Գիրք. Բաժանմունք նորա. բնագիր եւ թարթ(=գ)մանութիւն մեկնիչ Ս. գրոց – Ս. Գիրք կոչին մատեանքն, որք գրեցան... այլաբանօրէն եկեղեցի Քրիստոսի, իսկ խորհրդաբար՝ արքայութիւն երկնից:

գ. 6բ-10ա Աւանդութիւն նախնական, մովսի­սա­կան քրիստոսական կամ առաքելական, ճշմարիտ աւանդութիւն: Աւանդութիւն աղբիւրն է աստուա­ծա­բանութեան: Աւանդութիւնն պահպանի ի Կաթողիկէ եկեղեցւոջ: Կաթողիկէ եկեղեցի եւ համաձայնութիւն նոցա – Յերիս բաժանի աւանդութիւնն՝ ի նախնական, ի մովսիսական եւ ի քրիստոսական... ոչ կարէ խաբել, եւ ոչ խաբել, այլ անսխալ է եւ անմոլոր:

դ. 10աբ Զօրութիւն բանականութիւն յաստուա­ծա­բանական խնդիրս – Մարդկեղէն միտք կամ բա­նա­կանութիւն, մարդ, որ չկարէ լինել աղբիւր աստուա­ծաբանութեան... եւ ի պաշտպանել քրիստոսական կրօ­նից ընդդէմ անհաւատութեան եւ պէս-պէս մոլորու­թեանց:

ե. 10բ Բաժանումն եւ առարկայ աստուածաբա­նութեան – Աստուածաբանութիւնն բաժանի յերկուս մասունս... որոյ առարկայ է խրատ քրիստոնէական վարուց:

2. 10բ-23ա Աստուածաբանութիւն վարդապետա­կան. նախագիտելիք

1. 10բ-1ա Սահմանեւ առարկայ վարդապե­տա­կան աստուածաբանութեան, բովանդակութիւն վար­­դապետական աստուածաբանութեան – Վարդա­պետական կամ տեսական աստուածաբանութիւնն է ուսումն... հանգանակին Գրիգորի Սքանչելագործի եւ Աթանասի Մեծի: Երկրորդ մասն ճառէ զաստուածային տնտեսութենէ:

– 11աբ Սահմանք եկեղեցական ժողովոց – Դա­ւա­նութիւնք եւ ընդհանրականթուղթք սրբոց հարց ոմանց... երկրորդ մասն ճառէ զաստուածային տնտե­սութենէ:

2. 11աբ Մասն Ա. Բովանդակութիւն եւ բաժա­նումն – Յառաջնում մասին վարդապետական աս­տուա­ծաբանութեան... Բ. Յաղագս երից անձանց ամե­նասուրբ Երրորդութեան:

1. 11բ Հատուած առաջին. Յաղագս միայն Աս­տու­ծոյ ըստ էութեան – Առաջին ճշմարտութիւնն եւ աղբիւր ամենայն ճշմարտութեանց եւ գիտութեանց է գոյութիւնն Աստուծոյ... եւ պարսաւէ եւ պատժէ զնա վասն չարին:

ա. 11բ-4ա Հռովմէական եկեղեցի մինչեւ ցվեշտա­սա­ներորդ... բայց միածին Որդին, որ է ի ծոց Հօր, նա պատմեաց (Յով. Ա. 18):

բ. 14ա-6բ Անուն Աստուծոյ ստորոգելիք նորա ըստ կենդանութեան եւ ըստ էութեան յատկութեան աստուածային կամաց – Որ ինչ անսահման է,չկարէ ունել ըստ ինքեան կանոն ինչ... վարձահատոյց լինի նոցա եւ զօրինակսն պատուհասէ:

գ. 16բ-7ա Միութիւն Աստուծոյ – Յանսահման կա­տարելութեան աստի հետեւի... զնոյն ճշմարտութիւն հաստատեց եւ բազմապատիկ վկայութիւնք Հին եւ Նոր Կտակարանաց:

2. 17ա-21բ Հատուած Բ. Յաղագս երից անձանց ամենասուրբ Երրորդութեանն

ա. 17ա-9ա Մի Աստուած յԵրրորդութիւն կամ Եր­րոր­դութիւն ի մի աստուածութիւն: Վկայութիւն ի Ս. Գրոց՝ Հնոց եւ Նորոց – յԱստուած, որ մի է ըստ էու­թեան... իսկ անուամբ, յատկութեամբ եւ ներգոր­ծու­թեամբ իրապէս զանա[զա]նեալք ի միմեանս:

բ. 19ա-20բ Աստուածութիւն Հօր կամ առաջնոյ անձին Երրորդութեան: Աստուածութիւն Որդւոյ կամ երկրորդ անձին եւ Հոգւոյն Սրբոյ կամ երրորդ անձին – Աստուածութիւն առաջնոյ անձին ամենասուրբ Երրորդութեան... այլ միշտ ընդ Հօր եւ ընդ Որդւոյ կար­գեալ եւ թուեալ. եւ այլն, եւ այլն:

գ. 20բ-1բ Առնչութիւնք եւ անձնաւորական յատ­կութիւնք երից անձանց ամենասուրբ Երրորդութեան – Երեք անձին ամենասուրբ Երրորդութեան՝ Հայրն, Որ­դին եւ Հոգին Սուրբ... որով ջնջի անձնաւորական զա­նա­չառութիւնն, որ ընդդէմ վարդապետութիւն եր­րոր­դութեան:

21բ Մասն երկրորդ՝ Աստուածաբանութիւն վար­դա­պետական. Բովանդակութիւն եւ բաժանումն – Բովանդակութիւն երկրորդ մասին վարդապետական աս­տուածաբանութիւն է... Ա. յաղագս արարչա­գոր­ծու­թեան աշխարհի, Բ. յաղագս հրեշտակաց, Գ. յաղագս մար­դոյ:

21բ-3ա Հատուած առաջին. Յաղագս արարչա­գոր­ծու­թեան աշխարհի

ա. Աստուած է արարիչ տիեզերաց... զկատարումն ներգործութեամբ Որդւոյ եւ կատարելագործութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ:

Բ. 24ա ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ Բ.

ա. 25ա-6բ [Հատուած Ա.] – Ապա խորհեցաւ զերկ­րորդն աշխարհ՝ զնիւթականն եւ զտեսանելին... դի­տա­ւո­րութեանց արարչին՝ տեղի տան չարեաց:

բ. 26բ-8բ [Հատուած] Բ. Նախախնամութիւն Աս­տու­ծոյ, պահպանութիւն տիեզերաց բնական եւ բա­րոյական, եղանակք պահպանութեան, ղեկաւո­րու­թիւն տիեզերաց, զազատութիւն մարդոց ո՛չ խա­փա­նէ նախախնամութիւն Աստուծոյ, չարիք ոչ խափա­նին նախախնամութիւն Աստուծոյ – Նախախնա­մութիւն կոչի կամքն Աստուծոյ եւ ներգործութիւն, որ պահպանէ զտիեզերս... առ ի նմանէ վասն առաւելա­գոյն բարւոյ, այն է՝ վասն ազատութեան:

28բ-33բ Հատուած Բ. Յաղագս հրեշտակաց

ա. 28բ-30ա Զի՞նչ հրեշտակն իցէ, գոյութիւն հրեշ­տակաց, յատկութիւն նոցա, հրեշտակք ունին միտս եւ կամս, բաժանումն նոցա – Անունս հրեշտակ ըստ բնիկ նշանակութեան... եւ կոչեցան չար հրեշտակք կամ դեւք կամ այսք չարութեան, որոց գլխաւորն է սա­տանայ:

բ. 30ա-2ա [Հատուած] Բ. Յատկութիւն եւ բարո­յա­կան վիճակ բարի հրեշտակաց, թիւ նոցա եւ դա­սա­կարգութիւն, պաշտօն նոցա եւ յարաբերութիւն առ մարդիկ, յարգութիւն առ հրեշտակս – Բարի հրեշտակք գեր ի վերոյ են, քան զմարդիկ... նուիրելով յանուն նոցա տաճարս եւ խնդրելով զբարեխօսութիւն նոցա:

գ. 32ա-3բ [Հատուած] Գ. Չար հրեշտակք եւ թիւ նոցա, յանցանք դիւաց, յատկութիւն եւ վիճակ նոցա, յարաբերութիւն նոցա առ մարդիկ – Գոյութիւն չար հրեշտակաց... «գայ սատանայ եւ հանէ զբան ի սրտից նոցա, զի մի՛ հաւատացին եւ ապրեսցի» (Ղուկ. Ը. 12):

33բ-9ա Հատուած Գ. Յաղագս մարդոյ

ա. 33բ-6ա Գլուխ առաջին. Յաղագս արար­չու­թեան եւ անկման մարդոյ եւ սկզբնական մեղաց. Ա. Արարչութիւն մարդոյ, կա[զ]մութիւն մարդկային բնու­թեան եւ կատարելութիւն նորա, նպատակ ստեղծ­ման մարդոյն, պարգեւք տուեալք յԱստուծոյ եւ պատուիրանն – Զկնի արարչութիւն աշխարհի ամե­նա­սուրբ Երրորդութիւնն... այսինք՝ հեռանալ ի կենաց Աստուծոյ (Եփես. Դ. 18), եւ թէ մարմնաւորն նոցա, քատկտումն մասանց մարմնոյն:

բ. 36բ-9ա Բ. Անկումն մարդոյ, հետեւութիւն անկ­մանն, ծանօթութիւն անկմանն, սկզբնական մեղք եւ ժառանգականութիւն սկզբնական մեղաց, մնացորդք բարւոյ – Արարիչն Աստուած յորժամ տալոց էր յերկիր ի ժառանգութիւն... զի յարութիւն նորին բնածին է ի մարդումս:

39բ-61ա Գլուխ Բ. Յաղագս վերանորոգութեան մարդկային բնութեան կամ յաղագս խորհրդոյ մար­դե­ղութեան եւ փրկագործութեան

ա. Մարդկութիւնն կարօտի հնարից, փրկութեան տնտեսութիւն Աստուծոյ՝ ի վերանորոգել զմարդկու­թիւն, շնորհ եւ փրկութիւն ընդհանուր է – Քանզի մարդկայինս բնութիւն ոչ կարէր իւրով զօրութեամբ հատուցումն առնել... զի մի՛ եղծանիցէ զազատութիւն մարդոյն:

բ. 41ա-6բ Բ. Թէ ընդէ՞ր ոչ վաղվաղակի երեւեցաւ փրկիչն: Պատրաստութիւն հեթանոսաց յընդունիլ զփրկիչն: Հրէայք գործի լինին պատրաստութեան հե­թա­նոսաց, ընտրութիւն եբրայական ազգին, ակնկա­լութիւն նահապետաց: Մովսէս՝ առաջնորդ Իսրայելի, եւ տուչութիւն ստուերական օրինաց: Տուչութիւն յայտ­նութեան զգալստենէ փրկչին ի Դաւթայ մինչեւ ցՄաղաքիայ: Ակնկալութիւն գալստեան Մեսիային իշխանութենէ տաճարին մինչեւ զՀերովդէս Եդով­մայեցի: Լրումն ժամանակի գալստեան փրկչին – Փրկիչն ոչ վաղվաղակի երեւեցաւ... ի գեղմն իմանալի, զոր երբեմն ետես Գէտէօն (Դատ. Զ. 36):

գ. 46բ-7ա, 49ա-53բ Գ. Երկրաւոր կեանք եւ վարք Յի­սուսի Քրիստոսի, յղութիւն եւ ծնունդ, երեսնա­մեայ կեանք նորա մինչեւ ցմկրտութիւն: Մկրտութիւն եւ փորձելն ի սատանայէ, ընտրութիւն առաքելոց եւ քարոզութիւն նորա, խորհուրդ քահանայապետիցն, չարչարանք, մահ, յարութիւն եւ համբարձում յերկինս – Միածին Որդին Աստուծոյ, արեգակն արդարութեան (Մաղաք. Դ. 2, Ղուկ. Ա. 71)... մինչեւ զգենուցուք զզօ­րութիւն ի բարձանց (Ղուկ. ԺԴ. 16. 26):

Գ. 48ա ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԻԹՒՆ Գ.

25. 48ա-53բ Մարիամաւ հանդերձ, որ խօսեցեալն էր նմա եւ էր յղի. (Ղուկ. Բ. 3-4) – Արդ, ի Բեթղեհեմ ծնաւ Մարիամ զորդին իւր... մինչեւ զգենուցուք զաւ­րու­թիւն ի բարձանց (Ղուկ. ԻԴ. 16, 26):

դ. 53բ-7բ Դ. Յիսուս Քրիստոս՝ ճշմարիտ Մեսսիա կամ փրկիչ աշխարհի, Յիսուս Քրիստոս՝ ճշմարիտ Աս­տուած եւ Որդի Աստուծոյ, Յիսուս Քրիստոս՝ ճշմա­րիտ մարդ եւ Որդի մարդոյ, կարեւորութիւն մար­դեղութեան վասն փրկագործութեան – Յիսուս Քրիստոս է ճշմարիտ Մեսսիան՝ փրկիչն աշխարհի. Նախ, զի երեւեցաւ յերկրի... զի ի նմա մեղք ոչ էին (Ա. Յով. 9. 5):

ե. 57բ-61ա Ե. Աստուածային եւ մարդկային բնու­թիւնք միաւորեալք ի մի անձն Բանին Աստուծոյ, միա­ւորութիւն երկուց բնութեանց է անշփոթ եւ անընդհատ, անայլայլելի է միաւորութիւն բնու­թեանցն ի մի Քրիստոս, եւ թէ յի՞նչ միտս ասի ի Քրիստոս մի կամք եւ մի ներգործութիւն, հետեւանք միաւորութեան երկուց բնութեանց ի Քրիստոս, միշտ կուսութիւն սրբոյ կուսին եւ աստուածութիւն նորա – Խորհրդով մարդեղութիւն Աստուծոյ եւ մարդկութեան միաւորեցան ի Քրիստոս... եւ զի Աստուած ճշմարտա­պէս է ծնեալ, ապա զիա՞րդ ոչ է աստուածային, որ ծնաւն:

1. 61ա-2ա Յիսուս Քրիստոս է ճշմարիտ մար­գա­րէ, քահանայապետ եւ թագաւոր – Տէրն մեր առ փրկել զազգ մարդկան... եւ գալոց է դատել զկեն­դանիս եւ զմեռեալսն, որոյ թագաւորութեանն ոչ գոյ վախճան (Յայտն. Ա. 5-7, ԺԷ. 14, ԺԹ. 16, Ի. 11):

2. 62ա-3բ Բովանդակութիւն վարդապետութեան փրկագործութեան հաւատք եւ բարի գործք – Յիսուս Քրիստոս մարդկային բնութեամբ դիմեաց ի մահ, զի ապրեցուսցէ զմարդկութիւնն՝ յարուցեալ եւ նորոգեալ կենօք... զոր ես առաքեցից ձեզ ի Հօրէ... նա վկայեսցէ վասն իմ՛՛ (Յով. ԺԵ. 26):

72ա ՅԱՒԵԼՈՒԱԾՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ

1. 73ա-4ա Երրորդութեան դաւանութեան վերայ – Բոլոր քրիստոնէից եկեղեցիք հաստատուն կհաւատան Ա. Թէ միայն մէկ Աստուած կայ... եւ եկեղեցւոյ ճշմա­րիտ աւանդութեանց հակառակ է:

2. 74ա-77բ Մարգարէութիւնք գլխաւոր ապացոյցք են Սուրբ Գրոց անշունչ կամ ներշնչութեամբ Հոգւոյն Աստուծոյ գրուած լինելուն

ա. 74ա-6աՈր եւ իցէ, մարդ կարող է կարծեօք գտնել... եւ այսպէս Բաբելոն անվախճան լռութեան եւ կատարեալ մէջ թաղուեցաւ:

բ. 76աբ Բարձ մի՞թէ անհոյակապ շէնքերն... որ հա­շիւն իւր հօտն այն կողմերն պտտցնելու համարձակի:

գ. 76բ Բարձ քրոբէք, որ սուրբ են խումբ-խ[ումբ] տեղեր տեղ չուել... իւր վրանին տակ աչքը գցել եւ հանգչել:

դ. 76բ-7բ Մեծ ժամանակ անցնելով կարելի է... զի աստուածային յայտնութիւնքն մարգարէութեանց կատարմամբ խիստ լաւ կապացուցուի:

3. 77բ-79բ Մնացորդք աւանդութեան

ա. 77բ-8բԵւրոպացի ճանապարհորդք յԱրեւելս... որք խառն եւ անկարգ սխալ պատմուած եւն:

բ. 78բ Բ. Չինական պատմութիւնս գրէ դարձեալ... այս մեծ պատահարին մեկնութիւնն տուին խիստ ծի­ծաղելի կերպով:

գ. 79աբ Գ. Հին քաղդեացի, դամասկացի եւ եգիպ­տացի ժողովուրդներ... հարիւր ոտք խորութեան տակ թաղուած, երկրիս ներքեւը փլած անտառներով:

4. 79բ-80ա Հանգանակ Նիկեական – Հաւատամք ի մի Աստուած, Հայր ամենակալ... զայնպիսիւն նշա­նակէ կաթուղիկէ առաքելական եկեղեցի:

5. 80աբ Հանգանակ Կոստանդնապօլսոյ – Հա­ւա­տամք ի մի Աստուած ի Հայրն ամենակալ, արարիչ երկ­նի եւ երկրի... եւ ակն ունեմք յարութեան մեռելոց եւ կենաց հանդերձեալն յաւիտենին:

6. 80բ Հանգանակ Առաքելոց անուանեալ – Հաւատամ յԱստուած Հայր ամենակալ, արարիչ երկնի եւ երկրի... ի յարութիւն մարմնոյ եւ ի կեանս յաւի­տենական:

7. 80բ-81ա Շարունակութիւն մարգարէութեանց – Աստուածաշունչ Սուրբ Գրոց մարգարէական մասերը աչքէ անցուցած ժամանակնիս... որոնք երէկուան պա­տա­հուած բաներու պէս են:

ա. 81ա Տիւրոս ծովեզերեայ վաճառաշահ մի քա­ղաք էր... փառաւորութիւն այլ եւս ձեռք չբերաւ:

բ. 81աբ Աստուած Եզեկիէլ մարգարէին հրա­մա­յեց... Աստուծոյ հրամանն անգիտութեամբ ի գործ դրաւ:

գ. 81բ-2ա Դարձեալ 2300 տարիէն աւելի էր... որոյ վասն կասէ ձկնորս իրենց ուռկանը կչորացնեն:

8. 82ա-3բ Եգիպտոսի վրայով եղած հին ժամա­նա­կի պատմութիւններն... որոյ իշխանութիւնն եւս թրքաց սուլտանի կողմանէ տրուած է:

9. 84ա Նկատենք սա մարգարէական խօսքերը – «Այլ յորժամ տեսանիցէ՛ք շուրջ զօրօք զԵրուսաղէմ... եւ Երուսաղէմ եղիցի կոխան ազգաց, մինչեւ կա­տա­րեսցի ժամանակք հեթանոսաց» (Ղուկ. ԻԱ. 2-24):

ա. 84ա-85բ Դիտողութիւն Առաջին. – Յիսուս Քրիս­տոս իւր առաքելոց եւ աշակերտաց... սակայն այն ժամանակի հաւատացելոց փրկութիւն առիթ եղաւ:

բ. 85բ-88ա Դիտողութիւն Բ. – «Եւ Երուսաղէմ եղի­ցի կոխան ազգաց... եւ թէ Երուսաղէմի մէջ երբեք մար­դորսական դրութեան պաշտօնն չպիտի կատա­րուի:

10. 88աբ Մարդեղութեան վարդապետութեան վե­րայ – Մեր ժամանակի բողոքականաց մեծ մասը... կուսութիւն յետ ծննդեան մնալ կալ անապական» (շարական):

11. 88բ-90ա Փրկագործութեան վարդապետու­թիւն վերայ – Հռովմէական եկեղեցին փրկագործու­թեան վարդապետութեան մէջ... արդեանց կարծե­ցեալն գանձն մոլորական ցնորք մ’է:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գաբրիէլ եպիս­կո­պոսի Այվազեան, [Աստուածաբան]ութիւն տեսա­կան ի պէտս զարգացելոց 1.», Պհպ. Աա՝ «351/2773», «Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», 1ա, 25ա՝ «23 թերթ», 23բ, 47բ՝ «Քսան եւ երեք թերթ», 49ա՝ «15 թերթ» 63բ՝ «Տասն եւ հինգ թերթ», 73ա՝ «17 թերթ», 90բ՝ «Տասն եւ եօթն թերթ»:

2774

ԳԼՈՒԽ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ԿԱՄ ՀՌՈՎՄԱՅԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻԻՆ ՊԱՀԱՆՋՄՈՒՆՔՆԵՐԸ

ՌՄՂԴ. – 1845

ԹԵՐԹ՝ 26 (գրչի էջակալում՝ 4-42, որ է՝ 3ա-22ա). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 23ա-5ա, 26բ: ՊՐԱԿ՝ 1x24+2: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. բոլորակ ճնշա­դրոշմով՝ 4-19՝ «///СКОЙФАБРИКИ No6»: ՄԵԾՈՒ­­ԹԻՒՆ՝ 22x18,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (14,4x13,5. չորս կողմից սահ­մա­նագծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 26-28: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ սեւ կաշի, աստառը՝ սպիտակ թուղթ:

 

Новый рисунок (1)

Նմուշ 4ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը ցեցակեր, մաշուած, քերծուած, թեր­թերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր՝ Ա. փեղկ, 1աբ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

– 2ա [Տիտղ.] Գլուխ եկեղեցւոյ կամ Հռովմա­յա­կան եկեղեցիին պահանջմունքները: Եւ Քրիստոս գլուխ է եկեղեցւոյ. Եփես. Ե. 23: Ի Զմիւռնիա (իսկն տըպեալ է) ի տպարանի Կուլիէլմոս Կռիֆիտի, 1840, յորմէ օրինակեալ ի 1845 ամի:

1. 2ա-22բ Հռովմայի եկեղեցիին պահանջմունք­ները – Ամենուն յայտնի է, որ Հռովմայի պապը իրէն համար կըսէ, թէ ինքն՝ տիեզերական եպիսկոպոսը... ուրեմն թող ամէն մարդ առանց վախի ինքըզինքին հա­մար քննէ ու Աստուծոյ Հոգին բոլորը Յիսուսի ճշմար­տութիւնը գիտնալու առաջնորդէ (վերջ):

Ծնթ. Գլուխ եկեղեցւոյ կամ Հռովմեական եկեղեցիին պա­հանջ­մունքները: Զմիւռնիա, տպ. Գուլիէլմոս Գրիֆիտի, 1840. 77 էջ:

ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ (ԺԹ. դ., 2 թերթ՝ 245-26. 11,2x14,4. շղա­գիր) 25բ՝ 13 տող, 26ա՝ 9 տող).

25բ-6ա Յաթոռ շնորհաց նստեալ կոչէ Յիսուս – Ես եմ լոյս աշխարհի... ողորմութիւն ճշդով սերմանել՝ ոչ պայծառ գնան առաջի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ. 1գ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «1», 1ա ներդիր փակցուած 17,6x11,8 չափսի թերթի վերայ. «Հմր 1 Գլուխ եկեղեցւոյ կամ հռովմէական եկեղեցւոյ պա­հանջ­մունքները. քառածալ, շղագիր, գրեալ ի թղթի, օրինակեալ յամի փրկչին 1845, ի տպեալէն, անուն օրի­նակողին՝ անյայտ», «413/2774», «1845 – Մ[ես­րոպ] եպիսկոպոս»:

2775

ՄԽԻԹԱՐ ԳՕՇ, ԳԻՐՔ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ

ԺԴ. դար

ԳՐԻՉ՝ Անանուն (2ա-211բ), Սիմէոն (212ա-223բ):

ԹԵՐԹ՝ 222+1 (կրկն.՝ թ. 193): ՊՐԱԿ՝ 1-19x12 (17՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,5x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18,5x 11,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 22ա): ՏՈՂ՝ 20: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը տախտակ, աստառը դրոշմազարդ կտաւ. լուսանցակողերը՝ դեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. (վջ), թուղթ, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 22ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր (2ա): Գոյ­ներ՝ կարմիր, կանաչ, դարչնագոյն:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճառ ինչ: ԺԱ. դ.: 1 թերթ՝ թ. 1. կա­րուած հակառակ դիրքով. բոլոր կողմերից եզրահատուած, ծա­լուածք ելուստը սսնձած 12բ էջին: Մագաղաթ, 21,5x15,8. երկ­սիւն, 22 տող, ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա): Կարդալ՝ Աբ՝ «///զի ունի դա/// աչեայ յինէն/// սէր, զինչ է այդ... մեք, որ ուստեք ///յզս յո գիտեմք/// նե/// ի///», Աբ՝ «»///եքա///իկա եւ ///տին տայնթրիս ///ք ե/// հայ մեծ գոր///... պատասխանի ետ Պաւղոս. կորուսեր ///յի կոնայւոյ եւ ///զոր ինձ ///»:

Новый рисунок (1)

Նմուշ Աա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը մաշուած, 3 կապիչները եւ վարդեակահիմք գամերն՝ ընկած. ԺԸ. դ. նորոգուած՝ որոշ թեր­թե­րի եզրերը տեղ-տեղ նորոգուած-լրացուած այլ թղթով, հիմքերն ամ­րացուած. թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, մանր պատռուածքներ եւ ցեցի բազմաթիւ անցքեր. թ. 212ա-23բ՝ այլ ձեռքով. միայն հետեւեալ էջերն ունեն պրականիշեր. 211բ՝ ԺԸ., 215բ՝ ԺԹ., 218ա՝ Ի., 220ա՝ ԺԹ., լս-ներում կան մատիտով յե­տագայ բազմաթիւ նշումներ. թերթեր թափուած ընդմէջ՝ թ. 194-5ի, 211-2ի, 214-5ի, 215-6ի, 220-21ի, լուսանցակողերը՝ գունա­թա­­փուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 2ա-223բ [Մխիթարայ Գօշի. Գիրք դատաս­տա­նի]

Տե՛ս ձեռ. 485, 1ա-20բ, 20բ-183ա

– 1ա-20բ [Նախադրութիւն Գրոց դատաստանի] Նխդր./2աբ: ա/2բ-4ա: բ/4ա-9ա: գ/9ա-10բ: դ/10բ-2ա: ե/12ա-4ա: զ/14ա-9ա: է/19ա-23բ: ը/23բ-33ա: թ/33ա-6ա: ժ/36ա-8բ: Ունի գլուխ ԺԱ. «Յիշատակարան Սակաւուք»/ 38ա-41ա:

2. 20բ-183ա [Գիրք դատաստանի] – [Ցանկ Գրոցս դա­տաս­տանի – Ա. Վասն իսկ զբան դատաստանին եւ վասն վի­ճա­կի դատաւորաց... ՄԾԱ. Վասն որք յաւարէ եւ յալափէ վա­ճա­ռեն եւ գնեն]/41ա-8բ ա/49ա-52ա: բ/52ա-61ա: գ/61ա-3ա: դ/63ա-6բ: ե/66բ-8բ: զ/68բ-9բ: է/69բ-71բ: ը/71բ: թ/71բ-2բ: ժ/72բ-3բ: ժա/73բ-4ա: ժբ/74աբ: ժգ/74բ-5բ: ժդ/75բ-6բ: ժե/76բ-7բ: ժզ/77բ-8ա: ժէ/78աբ: ժը/78բ: ժթ/78բ-9ա: ի/79աբ: իա/79բ: իբ/79բ-80ա: իգ/80ա: իդ/80աբ: իե/80բ-1ա: իզ/81ա: իէ/81աբ: իը/81բ-2բ: իթ/82բ: լ/82բ-3ա: լա/83ա-4ա: լբ/84աբ: լգ/84բ-5ա: լդ/85ա: լե/85աբ: լզ/85բ-6ա: լէ/86աբ: լը/86բ-7ա: լթ/87աբ: խ/87բ-8ա: խա/88ա: խբ/88բ: խգ/88բ-9ա: խդ/89աբ: խե/89բ: խզ/89բ-90ա: խէ/90աբ: խը/90բ: խթ/91ա: ծ/91աբ: ծա/91բ-2ա: ծբ/92աբ: ծգ/92բ: ծդ/92բ-3ա: ծե/93աբ: ծզ/93բ-4ա: ծէ/94աբ: ծը/94բ-5ա: ծթ/95ա: կ/95աբ: կա/95բ: կբ/96ա: կգ/96ա-7ա: կդ/97աբ: կե/97բ-8բ: կզ/98բ: կէ/98բ-9ա: կը/99ա: կթ/99աբ: հ/99բ: հա/99բ-100ա: հբ/100աբ: հգ/100բ-1ա: հդ/101ա-2ա: հե/102ա: հզ/102ա: հէ/102աբ: հը/102բ-3ա: հթ/103աբ: ձ/104ա: ձա/104աբ: ձբ/104բ-6ա: ձգ/106ա-7ա: ձդ/107ա: ձե/107աբ: ձզ/107բ-8ա: ձէ/108աբ: ձը/108բ-9բ: ձթ/109բ: ղ/109բ-10բ: ղա/110բ-1ա: ղբ/111ա-2ա: ղգ/112ա: ղդ/112աբ: ղե/112բ-3ա: ղզ/113ա: ղէ/113աբ: ղը/113բ-4ա: ղթ/114աբ: ճ/114բ-5ա: ճա/115ա-7ա: ճբ/117ա-20ա: ճգ/120ա-1ա: ճդ/121ա-3ա: ճե/123աբ: ճզ/123բ-4ա: ճէ/124ա-5ա: ճը/125աբ: ճթ/125բ-6ա: ճժ/126աբ: ճժա/126բ-7բ: ճժբ/127բ-8ա: ճժգ/128աբ: ճժդ/128բ-9ա: ճժե/129ա: ճժզ/129աբ: ճժէ/129բ-30ա: ճժը/130բ: ճժթ/130բ-1ա: ճի/131ա: ճիա/131աբ: ճիբ/131բ-2ա: ճիգ/132աբ: ճիդ/132բ: ճիե/133ա: ճիզ/133բ: ճիէ/133բ-4ա: ճիը/134ա: ճիթ/134բ: ճլ/134բ: ճլա/134բ-5ա: ճլբ/135ա: ճլգ/135աբ: ճլդ/135բ-6ա: ճլե/136աբ: ճլզ/136բ-7ա: ճլէ/137ա-8ա: ճլը/138աբ: ճլթ/138բ-9ա: ճխ/139ա: ճխա/139աբ: ճխբ/140աբ: ճխգ/140բ-1ա: ճխդ/141աբ: ճխե/141բ-2ա: ճխզ/142ա-3ա: ճխէ/143աբ: ճխը/143բ: ճխթ/143բ-4ա: ճծ/144աբ: ճծա/144բ: ճծբ/145ա: ճծգ/145աբ: ճծդ/145բ-6ա: ճծե/146աբ: ճծզ/146բ-7ա: ճծէ/147աբ: ճծը/147բ-8ա: ճծթ/148ա-9ա: ճկ/149աբ: ճկա/149բ: ճկբ/149բ-150ա: ճկգ/150ա: ճկդ/150աբ: ճկե/150բ-1ա: ճկզ/151աբ: ճկէ/151բ: ճկը/151բ-2ա: ճկթ/152աբ: ճհ/152բ-3ա: ճհա/153ա: ճհբ/153աբ: ճհգ/153բ-4բ: ճհդ/154բ: ճհե/154բ-5ա: ճհզ/155ա: ճհէ/155աբ: ճհը/155բ: ճհթ/155բ: ճձ/155բ-7ա: ճձա/157ա-8ա: ճձբ/158աբ: ճձգ/158բ-60բ: ճձդ/160բ-1բ: ճձե/161բ-2բ: ճձզ/162բ-3ա: ճձէ/163աբ: ճձը/163բ-4ա: ճձթ/164աբ: ճղ/164բ-6ա: ճղա/166աբ: ճղբ/166բ-7ա: ճղգ/167ա: ճղդ/167ա-8ա: ճղե/168ա-9ա: ճղզ/169աբ: ճղէ/169բ-70բ: ճղը/170բ-2բ: ճղթ/172բ: մ/172բ-3ա: մա/173ա-4ա: մբ/174ա-6ա: մգ/176ա-8ա: մդ/178աբ: մե/178բ: մզ/178բ-9բ: մէ/179բ-81բ: մը/181բ-2ա: մթ/182ա-3ա: մժ/183ա: մժա/183ա-4ա: մժբ/184ա-7բ: մժգ/187բ-91ա: մժդ/191աբ: մժե/191բ-2ա: մժզ/192աբ: մժէ/192բ-3բ: մժը/193բ: մժթ/193բ-դ: մի/193դ-4ա: միա/194աբ: միբ/194բ (շար. թափուած՝ «...եւ խաղաղական մե­րոց կենացս զընդդէմսն///»): միգ/չիք: միդ/չիք: միե/195ա-205բ (սկ. թափուած՝ «///իսկ արդ, անե՞ղք իցեն կամ ինք­նեղք...»): միզ/205բ-6ա: միէ/206աբ: միը/206բ-7բ: միթ/207բ-8ա: մլ/208ա-9ա: մլա/209աբ: մլբ/210ա-1ա: մլգ/211աբ, 212ա (շար. թափուած՝ «...եւ թէ ի գիշերի կարծիցէ ոք///(1 թերթ թափ.), 212ա՝ ///սպանեալն, յորոյ վերայ խնդայ...» (220աբ կրկն.՝ նոյն նիւթն է՝ «Յաղագս դատաստանաց կամայ եւ ա[կա­մայ սպանութեանց]»՝ «Ակամայ սպանութիւն լինի... իսկ եթէ ակա­մայ եւ թշնամի պատաճ///»): մլդ/212աբ*: մլե/212բ-3ա: մլզ/213աբ: մլէ/213բ-4ա: մլը/214աբ: մլթ/214բ, 221ա: մխ/221ա-2ա: մխա/222աբ: մխբ/222բ-3ա: մխգ/223աբ, 215ա: մխդ/215ա: մխե/215աբ, 218ա: մխզ/218աբ, 217ա: մխէ/217աբ: մխը/217բ (շար. թափ.՝ «...խոզերամակն Գերգե­սա­ցոց, զի ուխտ///»: մխթ/216ա (սկ. թափ.՝ «///մահանայ: Արդ, [այսպիսի վնասուս կանոն]ական լիցի դատաստան...»): մծ/216աբ, 219աբ: մծա/219բ:

* Այս եւ յաջորդ միաւորների սկսուածքներում «Վասն» բա­­ռի փոխարէն առկայ է՝ «Յաղագս»:

Տե՛ս Մխիթար Գօշ, Գիրք Դատաստանի, աշխ. Խ. Թորո­սեանի, Գ. խմբագրութիւն, Երեւան, 1975, էջ 283-416:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

219բ զՍիմեոն գրիչ յիշեցէ՛ք, ի Տէր, աղաչեմ: Փառք ամենայսուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդ[ւ]ոյ եւ Հոգ­­[ւ]ոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւի­տե­նից:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 72բ (ԺԵ. դ., ստ. լս., շրջանակների մէջ, անա­րուեստ բոլորգիր) Ստեփանոս Լալուկ վարդապետս Թավրեզեցիս ի յաղաւթս յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս. |73ա| ով որ յիշէ, յիշեալ լիցի առ Քրիստոս Աստուած. ամէն:

2. 1բ (Պհպ. 1617 թ., նոտրգիր) Ի թուին հա[յ]ոց ՌԿԶ. (1617), յամսին Մարգաց գումարեցաւ զաւրն Պար­­սից ԽՌ. (40.000) թիւ զաւրին, զաւրագլուխ Ամիր­գունին. ելաւ գնաց յաշխարհ Հոռոմին: Վա՜յ եւ եղուկ հայու զազգին եւ մեղաւոր Ղազար իրիցս, որ տեսայ, զեղուկ եւ զվա՜յ Հաեայստանիս, վա՜յ, վա՜յ, վա՜յ ինձ:

Ծնթ. Տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Ա., էջ 608: 211ա, 223ա էջերինը տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 337-8:

3. 211ա (1629 թ., բոլորգիր, լս., նորոգման թղթի վրայ) Կարդացողաց եւ լսող (այսպէս) ողորմին. ամէն: Հա՛ր մեր, որ յերկինքտ ես. ամէն: Կ (՞) Թվին ՌՀԸ. (1629). ամէն:

223ա (նոյն ձեռքով, 1629 թ., բոլորգիր) Նազարն յիշայ. ամէն. եւ ինքն աւրհնեալ եղէցի. ամէն:

125ա (նոյն ձեռքով, 1629 թ., բոլորգիր) Խաջայ Նազարն:

124բ (նոյն ձեռքով, 1629 թ., գումարագիր-ծած­կագիր) ԿԺ. Ա. ՏՌ. ՇՃ. ՑՌ. ԵԳ. ՇՃ. ՑՌ. ՄՄ. (Հա­րուը(=թ)ուն):

4. 84բ (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Յանուն յԱստուծոյ էս մեր գիր է ղարիպան առաջս, ով զես գիրս կարդայ եւ մեզ իշնայ, յԱստուծոյ զինն աւջնայ: Աստուած իւր տա, որ շատ մարդ չն մոռնայ Աստուած եւն ակս լինեն նա///:

213բ-214ա (նոյն ձեռքով, ԺԸ. դ., նոտրգիր) Ես ղարիպութիւնս եկի այ ախբերք հետ ինձ էր խռովն դառցարքեմ քեմ: Ես աստր չեն գալու ու խապեց մերու առջեւ անցար շատ մին խաւսել, ետ ինձ սապեդն շատ մին էլ ձեմ եկ խաւսեցար: Հետ մին ընկել իր իմ առաջ /// կտռ ընկար, հիկաթ, |214ա| եւ առաջն ու եկ առաջն ի ղարիպութիւնն:

5. 59բ (1848, շղագիր) Հայ(՞) Կարապետ Մկրտիչ Տէր-Մարգարեանց 1848:

121բ (1848, շղագիր) Հայ(՞) Կարապետ Մկրտիչ Տէր-Մարգարեանց 1848, մայիս 20, գրեցաւ յաւուրն երկուշաբթի:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 6բ բոլորակ, եզերուած ցորենա­հաս­կով, մէջտեղում 4-5 տող գիր՝ անընթեռնելի: 9բ, 32բ՝ գծազարդային, առանց գրի:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «1. Գօ[շ] Մխի­թա­ր[այ]. Դատաստան[աց Գիրք]», վերին լուսանցա­կո­ղին սեւ թանաքով՝ «ԴԱՏԱՍՏԱՆԱԳԻՐՔՍ ԲԱՂîԱՍԱ­ՐԱՅ», 2ա՝ «416/2775»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «Չհղլի պկի աղբեր զավհրզկի էրեր­նոցս Ղազարի աղբեր աղչիկ հօր Անթակրին», Պհպ. Աբ՝ «Գիր Աստուծոյ ողորմես», «Ա. խրատ Աս­տուած չետայ» եւ անընկալելի գրչափորձեր, խզբզոց­ներ 3ա (Պաւղոսի առաքելոյ առ Հռոմայեցիս թուղթ, ԺԲ: 19)՝ «Եւ ասէ տէր. իմ է վրէժխնդրութիւն, եւ ե[ս] հա­տու­ցից», 43ա՝ «Ես Մասիդ Տէր Ովանեսին որ­դին»:101բ՝ «Ձ» (մետասանիցս), 150ա՝ «Ծառայս Յիսուսի»:

2776

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

 

ՉՁԴ. – 1335

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր երէց (թ. 11-263): ՍՏԱՑՈՂ՝ Եղիա արքեպս.:

ԹԵՐԹ՝ 273+2 (կրկն.՝ թ. 176, 246): ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԳx12 (Ա 10, ԺԵ 11, ԻԲ-ԻԳ 8)+10: ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,8x15,4 (թ. 1-263), 21,5x15,7 (թ. 264-73): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն՝ թ. 1-263 (15x10,5), միասիւն՝ թ. 264-73 (16x12,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր՝ թ. 11-263 (նմուշ՝ 35ա), այլ բոլորգիր՝ թ. 1-10 (նմուշ՝ 6ա), նոտրգիր՝ թ. 264-73 (նմուշ՝ 267ա. ծածկագիր՝ 191ա, 200ա, 201ա): ՏՈՂ՝ 21 (թ. 1-263), 33, 21 (թ. 264-73): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակա­գոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Գ-Դ. (սկ.)՝ չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 6ա

Новый рисунок

Նմուշ 35ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 267ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Կիսախորան՝ 33ա, 182ա: Ճա­­կատազարդ՝ 219ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, խաչ: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, մար­դա­դէմ: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, վարդագոյն:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճառ ինչ: ԺԱ. դ.: 1 թերթ - Ա. (սկ.)՝ ստացուած ընդլայնակի ծալումով եւ ընդերկայնակի եզ­րա­հատումով (բնագիրը կտրուած): Մագաղաթ, 21x17,5, միա­սիւն (21x13), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ), տող՝ 19: Կար­դալ. Աա՝ «/// իւրում /// կոչեաց /// հայր ի /// զհոգի իմ... դա­սա­կից իւրեանց եւ առնեն նոքա ի վերուստ ///»: Աբ՝ «/// որք սի­րե­լեացն ///: Յաւրինեն զպատրաստութիւն, զանազան կերակրոցն տպաւորեն խումբս... նոյն աւրինակ ճշմարիտ մայրս ձեր եկե­ղե­ցի, կոչեաց զբազ///»:

Новый рисунокՆմուշ Աա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, կապիչներն ու գամ­երը ընկած: Լուսանցակողերի կարմիրը մասամբ թափուած. թեր­թերը խոնաւութեան հետքերով, պհպ. Ա., թ. 1-5ի վերին լս-ում, թ. 271-3ի ստ. անկիւնում ցեցի անցքեր, 263բ էջի յետագայի յիշատակարանը ջնջած-աղաւաղած. ձեռագիրը հիմնաւորապես նորոգուած՝ բոլոր թերթերի թափուած հիմքերը, մաշուած ան­կիւն­ները ամբողջովին լրացուած ԺԷ. դ.ում:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-176դ [Մխիթար Գօշի Գիրք դատաստանի]

Տե՛ս ձեռ. 485, 1ա-183բ: [Նխդր.]/1ա-25բ: [Ցանկ գրոցս]/25ա-32ա: ա/33ա-5բ: բ/35բ-43ա: գ/43ա-4բ: դ/44բ-7բ: ե/47բ-8բ: զ/48բ-9ա: է/49բ-50բ: ը/50բ: թ/50բ-1բ: ժ/51բ: ժա/51բ-2ա: ժբ/52աբ: ժգ/52բ: ժդ/52բ-3բ: ժե/53բ-4բ: ժզ/54բ: ժէ/54բ-5ա: ժը/55աբ: ժթ/55բ: ի/55բ-6ա: իա/56ա: իբ/56ա: իգ/56բ: իդ/56բ: իե/56բ-7ա: իզ/57ա: իէ/57աբ: իը/57բ-8ա: իթ/58ա: լ/58աբ: լա/58բ-9բ: լբ/59բ: լգ/59բ-60ա: լդ/60ա: լե/60աբ: լզ/60բ-1ա: լէ/61աբ: լը/61բ-2ա: լթ/62աբ: խ/62բ-3ա: խա/63ա: խբ/63աբ: խգ/63բ-4ա: խդ/64ա: խե/64աբ: խզ/64բ: խէ/64բ-5ա: խը/65աբ: խթ/65բ: ծ/65բ-6ա: ծա/66ա: ծբ/66աբ: ծգ/չիք: ծդ/66բ-7ա: ծե/67ա: ծզ/67աբ: ծէ/67բ-8ա: ծը/68ա: ծթ/68ա: կ/68բ: կա/68բ-9ա: կբ/69ա: կգ/69աբ: կդ/69բ-70ա: կե/70ա-1ա: կզ/71աբ: կէ/71բ: կը/71բ: կթ/71բ-2ա: հ/72ա: հա/72բ: հբ/72բ-3ա: հգ/73աբ: հդ/73բ: հե/73բ-4ա: հզ/74ա: հէ/74աբ: հը/74բ-5ա: հթ/75աբ: ձ/75բ-6ա: ձա/76աբ: ձբ/76բ-7ա: ձգ/77աբ: ձդ/77բ-8ա: ձե/78աբ: ձզ/78բ-9ա: ձէ/79աբ: ձը/79բ-80ա: ձթ/80աբ: ղ/80բ-1ա: ղա/81աբ: ղբ/81բ-2ա: ղգ/82ա: ղդ/82աբ: ղե/82բ-3ա: ղզ/83ա: ղէ/83աբ: ղը/83բ-4ա: ղթ/84ա: ճ/84աբ: ճա/84բ-6բ: ճբ/86բ-8բ: ճգ/88բ-9բ: ճդ/89բ-91ա: ճե/91ա-2բ: ճզ/92աբ: ճէ/92բ: ճը/93աբ: ճթ/93բ: ճժ/93բ-4բ: ճժա/94բ-5ա: ճժբ/95աբ: ճժգ/95բ-6ա: ճժդ/96աբ: ճժե/96բ: ճժզ/96բ: ճժէ/96բ-7բ: ճժը/97բ: ճժթ/97բ-8ա: ճի/98ա: ճիա/98աբ: ճիբ/98բ-9ա: ճիգ/99աբ: ճիդ/99բ: ճիե/99բ-100ա: ճիզ/100աբ: ճիէ/100բ: ճիը/100բ-1ա: ճիթ/101ա: ճլ/101ա: ճլա/101աբ: ճլբ/101բ: ճլգ/101բ-2ա: ճլդ/102ա: ճլե/102աբ: ճլզ/102բ-3ա: ճլէ/103աբ: ճլը/103բ-4ա: ճլթ/104աբ: ճխ/104բ-5ա: ճխա/105ա: ճխբ/105աբ: ճխգ/105բ-6ա: ճխդ/106աբ: ճխե/106բ-7ա: ճխզ/107աբ: ճխէ/107բ-8ա: ճխը/108ա: ճխթ/108աբ: ճծ/108բ-9ա: ճծա/109ա: ճծբ/109աբ: ճծգ/109բ: ճծդ/109բ-10ա: ճծե/110աբ: ճծզ/110բ-1ա: ճծէ/111աբ: ճծը/111բ-2ա: ճծթ/112աբ: ճկ/112բ-3ա: ճկա/113աբ: ճկբ/113բ: ճկգ/113բ: ճկդ/113բ-4ա: ճկե/114աբ: ճկզ/114բ: ճկէ/114բ-5ա: ճկը/115աբ: ճկթ/115բ: ճհ/115բ-6ա: ճհա/116ա: ճհբ/116աբ: ճհգ/116բ-7ա: ճհդ/117աբ: ճհե/117բ: ճհզ/117բ: ճհէ/117բ-8ա: ճհը/118ա: ճհթ/118ա: ճձ/118ա-9ա: ճձա/119ա-20ա: ճձբ/120աբ: ճձգ/120բ-1ա: ճձդ/121ա-2ա: ճձե/122աբ: ճձզ/122բ-3ա: ճձէ/123ա: ճձը/123բ: ճձթ/123բ-4ա: ճղ/124ա-5ա: ճղա/125աբ: ճղբ/125բ: ճղգ/125բ-6ա: ճղդ/126աբ: ճղե/126բ-7ա: ճղզ/127ա-8ա: ճղէ/128աբ: ճղը/128բ-9ա: ճղթ/129աբ: մ/129բ-30ա: մա/130աբ: մբ/130բ-1ա: մգ/131աբ: մդ/131բ-2ա: մե/132աբ: մզ/132բ-3ա: մէ/133ա-4բ: մը/134բ-5ա: մթ/135աբ: մժ/135բ-6ա: մժա/136աբ: մժբ/136բ-9բ: մժգ/139բ-42բ: մժդ/143ա: մժե/143աբ: մժզ/143բ-4ա: մժէ/144աբ: մժը/144բ-5ա: մժթ/145աբ: մի/145բ-6ա: միա/146աբ: միբ/146բ-7ա: միգ/147աբ: միդ/147բ-8ա: միե/148ա-60բ: միզ/160բ: միէ/160բ-1ա: միը/161ա-2ա: միթ/162ա: մլ/162ա-3ա: մլա/163աբ: մլբ/163բ-4բ: մլգ/164բ-6բ: մլդ/166բ-7ա: մլե/167աբ: մլզ/167բ-8ա: մլէ/168աբ: մլը/168բ-9ա: մլթ/169աբ: մխ/169բ-70բ: մխա/170բ-1ա: մխբ/171աբ: մխգ/171բ-2ա: մխդ/172աբ: մխե/172բ-3բ: մխզ/173բ-4բ: մխէ/174բ-5ա: մխը/175աբ: մխթ/175բ-6ա: մծ/176ադ: մծա/176դ:

Տե՛ս Մխիթար Գոշ, Գիրք դատաստանի, Երեւան, 1975, Գ. խմբ., էջ 281-416 (ձեռագրիս մասին էջ ՃԺԱ-ՃԺԲ.՝ Ձ.):

Բ. 177ա-218բ [Աւրէնք յաղթող թագաւորաց քրիս­տոնէից Կոստանդիանոսի եւ Թէոդոսի եւ Լեւոնի թա­գա­ւորաց հռովմայեցւոց]

Տե՛ս ձեռ. 488, 87ա-103ա: [Ցանկ]/177ա-81բ (ունի մին­չեւ ՃԺ. Դարձեալ ի նոյն խորհուրդ): [Նխդր.]/182ա-4ա: ա/184աբ: բ/184բ: գ/184բ-5ա: դ/185աբ: ե/185բ-6բ: զ/186բ-7ա: է/187ա: ը/187աբ: թ/187բ: ժ/187բ: ժա/187բ: ժբ/188ա: ժգ/188աբ: ժդ/188բ-9ա: ժե/189աբ: ժզ/189բ: ժէ/190ա: ժը/190ա: ժթ/190ա: ի/190աբ: իա/190բ: իբ/190բ: իգ/190բ-1ա: իդ/191ա: իե/191ա: իզ/191ա: իէ/191ա: իը/191աբ: իթ/191բ (համարակալուած` Լ., որի հետեւանքով ԻԹ-ՂԵ համա­րա­կալուած՝ Լ-ՂԶ): լ/191բ: լա/191բ-2ա: լբ/192ա: լգ/192ա: լդ/192աբ: լե/192բ-3ա: լզ/193ա: լէ/193ա: լը/193աբ: լթ/193բ-4ա: խ/194աբ: խա/194բ: խբ/194բ: խգ/195ա: խդ/195աբ: խե/195բ: խզ/195բ-6ա: խէ/196ա: խը/196ա: խթ/196ա: ծ/196աբ: ծա/196բ-7ա: ծբ/197աբ: ծգ/197բ-8ա: ծդ/198աբ: ծե/198բ: ծզ/198բ-9ա: ծէ/199աբ: ծը/199բ: ծթ/199բ: կ/199բ-200ա: կա/200ա: կբ/200ա: կգ/200աբ: կդ/200բ: կե/200բ-1ա: կզ/201ա: կէ/201աբ: կը/201բ: կթ/201բ: հ/201բ-2ա: հա/202ա: հբ/202աբ: հգ/202բ: հդ/202բ: հե/202բ-3ա: հզ/203ա: հէ/203ա: հը/203ա: հթ/203աբ: ձ/203բ: ձա/203բ-4ա: ձբ/204ա: ձգ/204աբ: ձդ/204բ: ձե/204բ-5ա: ձզ/205աբ: ձէ/205բ-6ա: ձը/206ա: ձթ/206աբ: ղ/206բ-7ա: ղա/207ա: ղբ/207աբ: ղգ/207բ: ղդ/207բ: ղե/207բ-8ա: ղզ/չիք: ղէ/208ա: ղը/208ա: ղթ/208աբ: ճ/208բ-9ա: ճա/209ա: ճբ/209ա: ճգ/209աբ: ճդ/չիք: ճե/209բ (համարակալուած` ՃԴ., որի հետեւանքով ՃԵ-ՃԺ հա­մա­րա­կալուած՝ ՃԴ-ՃԹ): ճզ/209բ: ճէ/209բ: ճը/209բ-10ա: ճթ/210ա: ճժ/210աբ: ճժա/չիք: ճժբ/210բ: ճժգ/210բ: ճժդ/210բ-1ա: ճժե/211ա: ճժզ/211ա: ճժէ/211աբ: ճժը/211բ: ճժթ/211բ: ճի/211բ: ճիա/211բ-2ա: ճիբ/212ա: ճիգ/212ա: ճիդ/212ա: ճիե/212ա: ճիզ/չիք: ճիէ/212աբ: ճիը/212բ: ճիթ/212բ: ճլ/212բ: ճլա/212բ-3ա: ճլբ/213աբ: ճլգ/213բ: ճլդ/213բ-4ա: ճլե/214աբ: ճլզ/214բ-5ա: ճլէ/215ա: ճլը/215ա: ճլթ/215աբ: ճխ/215բ: ճխա/215բ-6ա: ճխբ/216ա: ճխգ/216աբ: ճխդ/216բ: ճխե/216բ: ճխզ/216բ-7ա: ճխէ/217աբ: ճխը/217բ-8ա: ճխթ/218ա: ճծ/218ա: ճծա/218աբ: ճծբ/218բ: ճծգ/218բ:

Յաւելեալ ունի՝

191բ ԻԹ. Նայ եւ մարդ, որ ոչ ունի հրաման ի թա­գա­ւորէ... ինքն մեռանի յաւրինացն:

Տե՛ս Ն. Ակինեան, Ներսէս Լամբրոնացի, Վիեննա, 1956, էջ 244:

Գ. 219ա-223բ Համառաւտ ժողովումն աւրինացս վերստին

Տե՛ս ձեռ. 488, 103ա-5ա: ա/219ա: բ/219ա: գ/219ա: դ/219աբ: ե/219բ: զ/219բ: է/219բ: ը/219բ: թ/219բ: ժ/219բ: ժա/219բ: ժբ/220ա: ժգ/220ա: ժդ/220ա: ժե/220ա: ժզ/220ա: ժէ/220ա: ժը/220ա: ժթ/220աբ: ի/220բ: իա/220բ: իբ/220բ: իգ/220բ: իդ/220բ: իե/220բ: իզ/220բ: իէ/220բ-1ա: իը/221ա: իթ/221ա: լ/221ա: լա/221ա: լբ/221ա: լգ/221ա: լդ/221ա: լե/221ա: լզ/221աբ: լէ/221բ: լը/221բ: լթ/221բ: խ/221բ: խա/221բ: խբ/221բ: խգ/221բ: խդ/221բ-2ա: խե/222ա: խզ/222ա: խէ/222ա: խը/222ա: խթ/222ա: ծ/222ա: ծա/222ա: ծբ/222ա: ծգ/222աբ: ծդ/222բ: ծե/222բ: ծզ/222բ: ծէ-ձե/չիք:

Յաւելեալ ունի՝

222բ Զկախարդս մի՛ ապրեցուցանիցէք...

222բ Որ դից զոհիցէ, սատակեսցի...

222բ-3ա Զպանտուխտն մի՛ չարչարիցէք...

223ա Զամենայն զայրի եւ զորբ մի՛ չարչարիցէք...

223ա ԶԱստուածս քո մի՛ բամբասիցես...

223ա Զանդրանիկս որդոց քոց ինձ տացես...

223ա Եւ զհամբաւ սուտ մի՛ ընդունիցիք...

223ա Մի՛ յաւժարեսցիս ընդ բազումս...

223ա Եւ մի՛ ողորմեսցիս տնանկին...

223բ Եւ եթէ պատահեսցես եզին թշնամոյ քո...

224բ Եւ եթէ տեսանիցես զգրաստ ընկերի քո...

223բ Մի՛ խոտորեցուսցես զիրաւունս տնանկին...

Տե՛ս Ն. Ակինեան, Ներսէս Լամբրոնացի, Վիեննա, 1956, էջ 256:

Դ. 223բ-7բ Նըւաստ Յոհանիսի արարեալ Երգս ոտանաւոր: Ի դեկտեմբերի ամսոյն եղեւ բան խաւ­սել ընդդէմ երկաբնակացն. Դաւանութիւն ուղղա­փառ ըստ խնդրոյ հոգեւոր եղբաւրս մերոյ Ասլանի եւ այլ քրիստոնէիցս Թավրիժի, զոր սիրով խնդրեալ –Եկա՛յք այսաւր, որդի՛ք մարդկան, / քրիստոնէից ազգ հայկազան... Ես Յոհաննէս Տարբերունի, / որ զսակաւ բանքս երգեցի... Յիշման առնել զիս արժանի, / զեղ­բայր Ասլանս փառաւք ի լի, / եւ զայլ եղբարսդ Թավ­րի­­ժի, / յիշելիք ձեզ զայս գրեցի, / եւ թողութիւն ինձ խնդրե­­ցի, / եւ Քրիստոսի մարդասիրին / փառք եւ պա­տիւ յամենայնի:

Տե՛ս Յովհաննու վարդապետի Տարբերունւոյ Դաւանութիւն հաւատոյ, «Ճռաքաղ» ամսագիր, հրատարակեալ ի Մսերայ մագիստրոսէ Մսերեանց եւ ի Զարմայրայ Մսերեանց, հտ. Բ., Մոսքուա, 1861 (տետրակ ԺԴ.), էջ 221-7:

Ե. 227բ-31բ [Ի հասարակաց խրատուց Յով­հան­նու Երզնկացւոյ, ձեռ. 485, 237բ] Վասն յի­շո­ցատվաց –Իններրորդ կանոն գրեմ վասն ահեղ եւ մեծ եւ դառն զարհուրելի մեղացն... եւ դատարկ յաղքատաց տուրս դատապարտին յԱստուծոյ, եւ այս բաւական է:

Տե՛ս Է. Բաղդասարեան, Յովհաննէս Երզնկացին եւ նրա խրա­տական արձակը, Երեւան, 1977, էջ 163-6, 171-2 (այս նոյն խրատի մէջ միահիւսած են «Վասն յիշոցնատուաց» եւ «Վասն աղաւթից» խրատները):

Զ. 231բ-4բ Որպէս այր մի վաճառական ի խնդիր ելեալ մի պատւական մարգարտի, եւ իբրեւ լինի գտանել զնա, ուրախ լինի: Նոյնպէս տէր Մաթէոս զաղաւթս Նարէկացոյ, որ մականուն Ձագայարոյց կոչի, որ ասացեալ ներբողեան առ Տէր Աստուած, որ է յէութեանն –Անհասանելի իսկութիւն, անճառ էութիւն, անեղ բնութիւն... աւրհնեալ սուրբ Գրիգորիս, աւրհնեալ սուրբ Ներսէս:

Է. 234բ-49բ Թուղթ Եսայեայ ի տէր Մաթէոսն –Խոյակապ եւ հռչակաւոր աստուածապահ քաղաքիտ եւ բնակչաց՝ տէրանց եւ ծառայից... բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ:

Տե՛ս Թուղթ Եսայեայ վարդապետի առ Տէր Մատթէոս, «Ճռա­­քաղ» ամսագիր, հրատարակեալ ի Մսերայ մագիստրոսէ Մսերեանց եւ ի Զարմայրայ Մսերեանց, հտ. Բ., Մոսքուա, 1860 (տետրակ Ժ), էջ 157-64, 1861 (տետրակ ԺԳ), էջ 205-11:

Ը. 249բ-58բ Հարցումն երիտասարդի միոյ տխմա­­րի եւ պատասխանի սուրբ հաւրն Մակարայ վասն ամենայն գործոց առաքինի – Ասէ երիտա­սարդն ցծերն. Հա՛յր, կամիմ ուսանիլ եւ խնդրել ի քէն... բայց զաղքատն անտես մի՛ առնէր:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ՝ ԺԷ. դ.

Թ. 1. 264ա-6ա (բոլոգրանման նոտրգիր) Նամակ [Յովհաննու Օրպէլի եւ եպիսկոպոսաց, վարդա­պե­տաց Սիւնեաց ի պատասխանի թղթոյ Կոստանդնի Բ. կաթողիկոսի Հայոց] – Աստուածպետականին ամե­նայն գլխոյ շնորհօք լցեալ... զոր խորամանկութեամբ հնարեցար եւ սիրոյ աղագաւ բաժանեցեր սուրբ աթո­ռոյն եւ գլխոյն մերոյ:

Տե՛ս Նամակ Յովհաննու Օրպէլի եւ այլոց եպիսկոպոսաց եւ վարդապետաց Սիւնեաց ի պատասխանի թղթոյ Կոստանդնի Բ. կաթողիկոսի Հայոց, «Ճռաքաղ» ամսագիր, հրատարակեալ ի Մսերայ մագիստրոսէ Մսերեանց եւ ի Զարմայրայ Մսերեանց, հտ. Բ., Մոսքուա, 1860 (տետրակ Գ.), էջ 39-43:

2. 266բ-71ա (նոտրգիր) [Յոհանիսիկ վարդա­պե­տի համառօտ պատմութիւն] –Արդ, զնեղութիւն եւ զդառնութիւն վշտաշատ ժամանակիս ո՞վ կարէ ընդ գրով արկանել, ո՛վ եղբարք... աւրհնեալ է Աստուած, զի վերջն նմայ է գիտելի:

Տե՛ս Մանր Ժամանակագրութիւններ, XIII-XVIII դդ., Յով­հա­նիսիկ Ծարեցու ժամանակագրութիւնը (XVI դ.), հ. II, կազ­մեց Վ. Յակոբեան, Երեւան, 1956, էջ 235-49, հմմտ., Յո­հա­նի­սիկ վարդապետի համառօտ պատմութիւն, «Ճռաքաղ» ամ­սա­գիր, հրատարակեալ ի Մսերայ մագիստրոսէ Մսերեանց եւ ի Զար­­մայրայ Մսերեանց, հտ. Ա., Մոսքուա, 1859, էջ 69-76, 105-12:

ՎԻՄԱԳԻՐ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՕՐԻՆԱԿՈՒ­ԹԻՒՆՔ, ԺԷ. դար

1. 271բ (1214 թ., նոտրգիր) Շնորհիւն ամե­նայկա­լին Աստուծոյ, Հաւր եւ Միածնի Որդոյ նորա Քրիստոսի եւ պարքեւաւք ամենայսուրբ Հոգւոյն, ես՝ Արզուխա­թունս, նուաստ աղախին Քրիստոսի, դուստր մեծ իշ­խանաց իշխանին Քրդին, ամուսին Վաղտանկայ թագաւորազնոյ՝ տեառն Հաթերքոյ եւ ամենայն Վերին Խաչենոյ: Յուսով մեծ շինեցի զՍուրբ Կաթողիկէս ի տեղոջ հանգըստարանի առն իմոյ եւ զաւակաց իմոց՝ Հասանայ՝ անդրանկին իմոյ եւ Գրիգորի, որ կե­սաւրեայ վաղճանելոյ, որ վասն իմ մեղաց խրատեաց զիս Աստուած եւ էբարձ ի գլխոյ իմոյ զերկոսեան պսակն վայելուճ, զի անդրանիկ իմ Հասան ըսպանաւ ի թուրքաց պատերազմին վասն քրիստոնէական հաւա­տոցս: Եւ զկնի իւր Է.ից (7) ամսոց եւ զկերտսեր որդին իմ Գրիգոր տէրն կոչեցեալ՝ զպարտ բնութեան հատու­ցա­նելով, վճարեաց զկենցաղս, եւ փոխեցան առ Քրիս­տոս, սուք անմխիթար թողլով թշվառացելոյ մաւրս իւրեանց: Այլ զի կենդանութիւն իւրեանց յոյս ի մտի եդեալ էր նոցա շինել զեկեղեցի յայսմ տեղոջ, եւ ոչ ժամանեցին վասն արագայհաս լինելոյ ի վերայ նոցա մահուն, ինձ աւանդեցին անդարձիւ կատարել զփա­փակ սրտից նոցա եւ իմ անձն առեալ մեծահաս եւ աշ­խա­տութեամբ շինեցի զքաւարանս վասն |272ա| փրկու­թեան հոգոց նոցին եւ դստերաց եւ ամենայն զար­­մից: Արթ, աղերսեմ ’ւ հայցեմ, որք երկիր պաքէք սուրբ խորանիս, յիշեցէ՛ք աղօթս զվերոյգրեալսն ի սմայ: Կատարեցաւ սուրբ քաւարանս ի թվականու­թեանս հայոց ՈԿԳ. (1214), ի փառս Աստուծոյ եւ նորո­գու­թեան սուրբ ուխտիս, եւ սահմանեցաք ժառանգու­թիւն եկեղեցոյս՝ գիւղս եւ ագարակս իւրեանց սահմա­նօքն զԱպահեն եւ զԵզնարածանաց եւ զԲճանց եւ զԿանանչաորն Վայոյ Ձորոյ եւ երկու տուն ի չափարոյ: Եւ հաստատեցաք կամակցութեամբ եղբարցս զաւագ խորանին պատարագն անուան վերոյգրելոցս կատարի եւ խափան, եթէ ոք յայսմ վճըռի խափանումն առցէ՝ իշխանաց կամ առաջնորդ տեղոյս կամ ոք որ խափանէ՝ յոյս նորա, որ առ Քրիստոս, եւ ինքն դատապարտի յԱստուծոյ:

Հմմտ. Դիւան հայ վիմագրութեան, պրակ Ե., Արցախ, Երեւան, 1982, էջ 198-9 (708՝ Դադիվանք):

2. 272ա (1182 թ., նոտրգիր) Ես՝ Հասան որդի Վախ­տանկայ, տէր Հաթերքու եւ Հանտայբերթու, Խա­չոյբերթոյ եւ Հավախաղացին, կացի աւաքութեան զամս Խ. (40), շատ պատերազմաւ յաղթեցի թշնամեաց իմոց աւգնութեամբն Աստուծոյ, եւ եղեն ինձ Զ. որդի, եւ զբերթերս եւ զգաւառս ետու նոցա, եւ ես եկի վանքս՝ առ եղբայրն իմ տէր Գրիգորն եւ եղի կրօ­նա[ւ]որ, եւ բերի Ազուա զխաչաքարս աշխատութեամբ |272բ| եւ բազում հնար<ար>իւք եւ կանկնեցի սուրբ նշանս՝ հոգոյ իմոյ յիշատակ արդար վասն ձեր հոգոյտ, որք ընթեռնոյք, յաղաւթս յիշեցե՛ք: Թվին ՈԼԱ. (1182):

Տե՛ս Դիւան հայ վիմագրութեան, պրակ Ե., Արցախ, Երեւան, 1982, էջ 198 (707՝ Դադիվանք):

3. 272բ (1182 թ., նոտրգիր) Ես՝ Մամայ թագուհի, ամուսին Հասանայ, դուստր Կուրիկեայ թագաւորին, կացիւք աւագութիւն ամս Լ. (30) ես եւ այր իմ: Եւ թո­ղեալ զհայրենիք մեր որդոց մերոց եւ եկաք ի վանքս, մօտ ի տէր Գրիգոր: Ես եւ որդին մեր ի հոմանունն, որին եւ զգեցաք զձեւ միանձանց եւ կանկնեցի զխաչս յիշատակ հոգոյ իմոյ, որք երկրպագէք, յաղաւթս յիշե­ցէ՛ք: Թվին ՈԼԱ. (1182) էր:

Տե՛ս Դիւան հայ վիմագրութեան, պրակ Ե., Արցախ, Երեւան, 1982, էջ 215 (762՝ Դադիվանք):

4. 272բ (1312 թ., նոտրգիր) Աւգնութեամբն Աս­տու­ծոյ, ես՝ Մամքան ամուսին արիակին Հասանայ եւ որդիքս մեր Գրիգոր, տէր գոլով տեղոյս հայրենաւք, եւ մեր պարոնէքս հաստատեցին ՉԺԶ. (=ՉԾԶ.` 1307) թվին, տվաք զԾովայտէղն, զՃանճանց, զՋոլպէ­կանց*: Ես՝ Գոիգոր, տվի զՁագոնեանց հողէրն՝ զմեր բաժինն իւր չորեցովն, որդի իմ տէր Սարգքիս եւ միայբանքս սահմանեցին սուրբ ըՍտեփանոսի տաւնեն |273ա| ժամն, որ լինի ի մաւրն եւ ամուսնոյն իմոյ Ասփէին: Ով ոք զժամն խափանէ եւ կամ ընծայքն մի՛ արի Աստուծոյ, Մոխրբաքս մեր բաժին տվաք: ՉԿԱ. (1312) թվականին:

* Սկզբում գրել է Գոլպէկանց, յետոյ դարձրել է Ջոլպէ­կանց:

Տե՛ս Դիւան հայ վիմագրութեան, պրակ Ե., Արցախ, Երեւան, 1982, էջ 206-7 (724՝ Դադիվանք):

5. 273ա (1265 թ., նոտրգիր) Կամօ Աստուծոյ ես՝ Սմբատ յիշխանս, որդի մեծին Լպարտին միայբա­նե­ցայ սուրբ ուխտիս Դաթեւ վանուցս, առաջնորդու­թեամբ տէր Աթանասին եւ գնեցի զԽոնտալանց իգիին: Եւ Եզեքիս զիմ գնած ձիթայհանքն եւ այլ ար­թինք ըստ կարի եւ զԿանաչայոր գեղն, այլն որ հաս­տա­տեցի անեն խարջովն անչար եւ ետու Սուրբ <սուրբ> Կաթուղիկիս, տէր Աթանասն եւ այլ միայ­բանքն սահմեցին մեզ Զատկին, Յարութեան կիրակի օրն զամէն զեկեղեցիքս պատարագ: Արդ, ով խլէ զմեր տվածն կամ զժամն խափանէ, ԳՃԺԸ. (318) հայրա­պե­տացն նզով ածէ: Թվին ՉԺԴ. (1265):

Տե՛ս Դիւան հայ վիմագրութեան, պրակ Ե., Արցախ, Երեւան, 1982, էջ 206 (722՝ Դադիվանք):

6. 273բ (1201 թ., նոտրգիր) Յորժամ էր թիւն ԶՃԾ. (1201), բարեպաշտ պատրիկն Վասակ՝ թոռն Գուրի­կեայ թագարորին, որդի Հասանա, որդոյ Սոկռա տեառն Հաթերքոյ, Հանդաբերթու, Հավքախաղացին, եղբայր Վախտանգ նորին աթոռակալի երեր զխաչս եւ ոչ կարաց կանկնել վասն ապարապութեան, քանզի երթեալ եղեւ ի Գոլոշ[տ]եան, եւ առ զնայ անօրինաց օգնութեամբն Աստուծոյ եւ բնակեցոյց անդ որդին իւր, եւ ինքն նահատակեցաւ ի վերայ քրիստոնէից, եւ իջեալ լոյս ի վերայ ի տեսութիւն բազմաց, եւ եդ ԶՃԾ. (1201) թվին կանկնեցին որդիքն նորա Խոյդան եւ Խոչաղն՝ յիշատակ հոգոյ նորա: Եւ երկարութիւն կենաց իւրեանց, որք երկրպագէք, աղօթս յիշեցէ՛ք:

Տե՛ս Դիւան հայ վիմագրութեան, պրակ Ե., Արցախ, Երեւան, 1982, էջ 129-30 (432՝ Խադարի կամ Խադայի վանք):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

142բ Զտէր Եղիա արհեպիսկոպոսն, որ ըստացաւ զԳիրս Դատաստանի, ամենայն ազգականաւք յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս, ընդ նմին եւ զգծողս:

166բ Զտէր Եղիա արհեպիսկոպոս, որ ըստացաւ զԳիրս Դատաստանի յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց եւ ամենայն ազգականաց իւրոց, որք աւգտիք ի սմանէ, յիշեցէ՛ք յաղաւթս ձեր ի Քրիստոս զվերոյգրեալսդ եւ լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք. եւ որ յիշէ, ինքն յիշեալ եղիցի ի Քրիստոսէ. ամէն: Ընդ նմին եւ զմեղա­պարտ գծողս յիշել աղաչեմ:

191ա (սիւնակետագիր ծածկագրով) |:.|:.|||::||::.||||: (գծողս):

200ա (սիւնակետագիր ծածկագրով) |::.|||::||||::.|||:|. (Թումա):

200բ Զըստացող այս կտակիս՝ / Դատաստանի Գրոց նօմոսիս, / զտէր Եղիայ յոյժ ծերունիս, / որ է պար­­­­­­ծանք մեր ամենիս, / ով ընթերձողք այս նաւմոսի, / դուք յիշեցէ՛ք զնա ի բարի / հանդերձ ազգաւքն ամե­նայնիւ / ասցէ՛ք, թէ՝ Աստուած քեզ ողորմի, / եւ զիս՝ գծողս յոյժ եղկելի, / յիշել մաղթեմ ի յաղօթի, / որ եւ ստեղծաւղ Տէրն ամենի, / առհասարակ ողորմեսցի / ձեզ յիշողացդ զմեզ ի բարի / եւ յուսողացս ամենայնի / եւ թողութիւն մեղաց լիցին / այժմ եւ յաւուր դա­տաս­տա­նին. ամէն:

201ա (սիւնակետագիր ծածկագրով) |...||.....|||.....||||..|||...||..|||.....|.......||||...||||....|.||..........||||.........|.....|......|.|||..|.......|||.... (Գծշս*, յիշէ Տէր Աս­տուած զքեզ. ամէն):

* Ծածկագրում վրիպել է, ող-ի փոխարէն գրել է շս, պէտք է կարդալ՝ գծող:

223բ Գրչի սորա եւ ստացողի, / Քրիստոս գթածն ողորմեսցի. ամէն. յունիս ԻԵ. (25) գծողս աստ հասաւ:

259ա Յիշատակարան– Ապէնիազ եւ անկարաւտ ի սկզբանէ երեքսրբեան,

Զարհուրելի եւ սոսկալի անուն երրեակ մի տէրութեան,

Երեք թվով բնութեամբ ի մի յոյժ ահարկու ճառել զայս բան,

Զի իմաստնոց սրբազանից է հնարաւոր որք հմտանան,

Որք սրբութեամբ տքուն կենաւք ի յաշխարհէ հրա­ժարեցան,

Ամենեւին մաքուր սրտիւ յԵրրորդութիւնն միացան,

Նոքայ լինին ճառողք վեհից եւ անհասիցն աստուա­ծաբան:

Թէ չէ մեզ երբ վաելեսցէ, որք երկրասէրքս եմք անարժան,

Ձկտիլ ի վէր, քան զբնութիւնս անճառելեացն վիպասան,

Այլ գոհութիւն վերառաքել Երրորդութեանդ միասնական,

Փառաւորել զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին միշտ յաւիտեան:

Վասն հրաշից, որ երեւի, որք ի սկզբան ներգործե­ցան,

Ասաց, ’ւ եղեն նախ առաջին, որով երկինք գոյա­ցան,

Ի յայսմ աւուր զօրք երկնայինք փառաբանիչք, որ կարգեցան,

|259բ| Իսկ յեթերին հողմ հակառակ, որք հրա­մա­նաւ կան միաբան:

Նայ եւ բնութիւնք խաւարային հալածեցաւ, եւ լոյսք ցուցան,

Իսկ ի յերկրորդ աւուր դարձեալ ջուրք ի ջրոց բա­ժանեցան,

Նոյն եւ հողոյս նիւթ երեւեալ, եւ արարածք հաստա­տե­ցան,

Զի արարածք եւ հրեղինաց զաւրք ի միմեանց բաժանեցան:

Նոյն հրամանաց յերրորդ յաւուր տունկք բիւրաւորք եւ բոյսք բուսան,

Ի չորրորդումն աւուր ստեղծեալ զլուսաւորքդ որ ի փայլման,

Եւ զմարգարիտ շարժուն եւ անշարժ, նըւազ եւ պայծառ, որք կարգեալ կան:

Զհինկ աւուրն արարչութեան ի ջրոց բխեալ սեռք կայտառեան,

Եւ աւդայինք թռչունք թեւաւք, որք են ի յօդդ թեւական:

Դարձեալ խորհուրդ լինի նախնոյն, ծնունդ ի հողոյս Դ. նիւթական,

Եւ յօրինեալ ի յուրբաթի, պատկեր գեղով տիպան նման,

Զոր մարգարէն նախապատմէ, շինեաց զտիպն իւրո նման:

Պատւեալ անճառ |260ա| եւ հրաշալի, որ եւ հրեղէնքն հիացան:

Եդեալ իշխան ամենեցուն, որք հրամանաւն իւրով ստեղծան,

Դարձեալ պատիւ եդեալ նմին, չէ բարի ոք լինել միայն,

Այլ ի կողէն սահմանելով կին գեղեցիկ եւ <եւ> աւգնական,

Զոր տեսեալ նախաստեղծին եւ խաւսեցաւ բան հրեշ­տական:

Նայ կոչեսցի կին, ի յառնէ իւրմէ առեալ է յոյժ նման,

Եդաւ աւրենք եւ պատւիրան վասն պտղոյն ոչ ճա­շակ­ման,

Զոր նախանձեալ փառաց անկեալն, եւ սկիզբն արար նոցա խաբման:

Եհան յանճառ լուսոյն զրկեալ, էած յաշխարհս ըստորնական,

Գերեաց բազում ժամանակաւք ի գուբն ածեալ դժոխական,

Կարծեաց տիրել շատ ժամանակ առնել զմարդիկ իւր սեփհական:

Մըռմռալով վերայ բնութեանս, եւ մանրելով զինչ չար գազան,

Զինչ խոնարհեալ մինն ի յէից իջեալ յարգանդն կուսական,

Եւ Լ. (30) ամ կատարեալ խորհրդարար խաչելու­թեանն,

Ի գերեզմանըն Ղազարու արտասւելով վերայ բնու­թեանս:

|260բ| Ուրախացոյց զանկեալ բնութիւնս ի Ղազա­րու ձայնիւ գոչմանն,

Երեւեցոյց, թէ փրկութիւն լինի բնութեանս ադամական,

Մինչեւ եկեալ կամաւ ի խաչ, որ առաքեալքն ամէն փախեան:

Խոնարհեցոյց զիւր սուրբ գլուխն, գոչեաց ահեղ բանք հրաշական,

Աստուա՛ծ, Աստուա՛ծ իմ, է՞ր թողեր զբնութիւնս ի քէն յոյժ հեռական:

Զհոգին առ Հայր իւր աւանդեաց, վէմք ի վիմաց պատառեցան,

Երկիր հիմամբք պատառէին, եւ գերեզմանք մահու բացան:

Եւ օրինաց հին վարագուրն վերուստ ի վայր պատառեցան,

Դարձեալ եկից ի յարութիւնն, որով կանայք յառաջ տեսան

Եւ պատմեցին ամենեցուն սուրբ զյարութիւնն երեքսրբեան:

Փառք եւ պատիւ եւ գոհութիւն վասն այս հրաշիցս, որ գործեցան,

Երրորդութիւն միասնական, որ անըսկիզբն է ’ւ անվաղճան:

Այս ամենայն սքանչելիքս, որ սուրբ գրաւքս մեզ ցուցան

Ի յԱդամայ եղեւ սկիզբն մինչեւ ի յայս նոր թվական

Եւթն հարիւր ՁԴ. (1335), որ զաւրացան յազգն հագարեան՝

|261ա| Իսմայելեանք եւ մոգականք, որք ընդ իրար կան միաբան:

Ի յայսմ ամի էր զաւրութեամբ յոյժ զաւրացեալ Բուսայիթ ղան

Եւ ընդ իւրոյ իշխանութեամբ ունէր զաշխարհս ամենայն:

Ի Խորասան տիրել ուժգին, մինչեւ ի գետն Ամու անուան,

ԶԱսորեստան եւ զՄիջագետն եւ զԲաբել աշխարհն ի լման,

ԶԿիլիկիայ եւ զՀոռոմք, նայ եւ զաշխարհն Պալ­հաւեան:

Նայ եւ զյաթոռ սաղմոսողին, եւ զգաւառն վրացական,

Ժանդաբարու եղեալ գազան, քրիստոնէից ազգիս հայկեան:

Է ծարաւի մերո արեան, գազանարբու կարճի նըման,

Նայ մարտ եդեալ յեկեղեցիս եւ տապալէր զամէն սահման,

Եւ խորհուրդ չար միտս ունելով՝ կապուտ կտաւ եդեալ նշան:

Կռփահարեալ յամէն դիմաց, զմեզ առնէին հալածական,

Փրկչին հրամանքն աստ կատարի՝ յԱւետարանն որ մեզ կարդան,

Ի ժողովոյն իւրեանց պղծի, զձեզ արտաքսեն վարըստական,

|261բ| Մեծ բռնութեամբ լինէր տիրել, ուրախալի անվրիպական,

Ի յայսմ ամի էր թագաւոր ազգիս հայոց յոյժ գիտնական,

Լեւոն անուն յազգէ մեծաց եւ հարազատ յոյժ աննման:

Այս ամենայն բանքս, որ աստի անտի ի մի ժողո­վեցան,

Վասն միոյ պատւականի, որ յայս վայրի ներ­գործեցան:

Եպիսկոպոս մի հրաշալի, բազմաց պատւած եւ մեծ ցուցան,

Տէր Մաթէոս սա անուանի, որբոց ’ւ այրեաց եղեալ պաշտպան՝

Հետեւելով փրկչին ձայնի, հոգալ զաղքատս ’ւ ածել սեղան,

Յոլով աղաւթս առանձնական, սա կատարէր արիական:

Եթէ Աստուած փրկեաց զաշխարհս ի խաբողէն իւրմէ սահման,

Բայց հիացումն զիս պատեաց, զինչ սա հոգայր զազգս մարդկան,

Զի հողեղէն մարդ յաշխարհի զանձըն կամաւ տվեալ մահուան:

Ի յաշխարհէ չհրաժարելով եւ տիրելով երանու­թեան,

Ահա տեսաք նոր սքանչելիք եւ կատարեալ զփրկչին հրաման:

|262ա| Թէ՝ Վաճառէ, զոր ինչ ունիս, լե՛ր իմ գանձին վաճառական,

Ըզմեծութիւնն ոչ թողլով, ստացաւ զակունքն պատւական:

Գանձէ զգանձն իւր ի յերկինս, փառաւորեաց զԱստուածըն բան,

Դառն եւ ի վիշտ ժամանակիս, որ քրիստոնեայք մեղաւք մեռան:

Զսովորական մեղքն չթողուն, արհամարհել զպատւիրան,

Անւամբ կոչեալ են քրիստոնեայք, գործով հեռի յոյժ անպիտան:

Չխոստովանեալ զծածուկ բան, լուկ հաղորդին յոյժ անարժան,

Ապիրատ ’ւ անբարտաւան, յեկեղեցոյ դուռն ոչ երթան,

Ոչ սրբոց տաւն մեծարեն, ոչ աւտարաց դնեն սեղան,

Տէրն ոչ արար ընդ մեր մեղացն, աստուածութեան կամք քաղցրացան:

Յարոյց կրկին կանկնող բնութեանս, ըստ առաջին մաթէոսեան,

Լուսաւորիչ սուրբ հաւատոյս, որպէս Գրիգոր Պարթեւական,

Որ զշարժեալ թիւն մահաբեր իժիցն արար փախըստական,

Քաղկեդոնի չար աւանդելով զՆեստոր առնէր թշառական:

|262բ| Այլեւ զալիս բռնաւորաց քաղցրացուցեալ յոյժ աննման,

Որք հանապազ մեծ վիշտ կամին փոքրիկ գնդիս այս պետրոսեան,

Իսկ սայ նման սուրբ Գէորգեայ, Թէոդորոս չարին սուզան,

Եւ սուրբ Սարգսի յոյժ զաւրութեամբ Մեռկեռոսի խաչիւ նշան:

Եւս առաւել տէր Մաթէոս, փայլեաց ի յազգս հայկազան,

Որպէս զարծիւ սլանալով առ թագաւոր եւ ընդ իշ­խան:

Շիջուցանէր զբարկութիւն, որ բորբոքէր բաբելական,

Յոյժ տրտմութիւն փարատեցաւ, ի խաւարէն զերծեալ լուծան:

Զտիւ եւ զգիշեր ոչ դադարեալ զաղաւթս առնել, որ իւր սահման,

Ոչ թէ լսել եմ եւ գրել, այլ իմ տեսած է զինչ գրեցան,

Կամք ունէի յերկար ասել, թէ կարդացաւղքն չձանձրանան,

Պիտէր ի յայս ժամանակիս սուրբըն Ներսէս աստուածաբան,

Որ նայ պատվէր, զինչ որ արժեր, զիմ հոգեւոր Տէրս պատւական:

|263ա| Թէ չէ ես ինչ արժան լինիմ ի դէմ մարդկաց խաւսել մէկ բան

Եւ կամ շինել ոտանաւոր անճառիցս այս վիպասան,

Զի մեղուցեալ եւ ապիկար, տկար ոգի անձն անարժան,

Այլ զի տեսի զայս բարութիւնս, որ յիմ աւուրս գործեցան:

Յայնժամ եւ զիս ստիպումն հոգոյս յաղթեաց ’ւ ասել ետ ինձ զայս բան,

Բայց թէ կամիս հարցող լինել, չեմ յայս տեղեացս ես բնական,

Այլեւ աւտար ի սահմանացս եւ անբնակ մոլորա­կան:

Չունիմ դադարք ի մի տեղի, ոչ մի աւուր հանգըստարան,

Եւ թէ զանունըս հարցանես, Գրիգոր չէրեց եմ անարժան,

Որ կարգեցի յայսմն տառի տունըս թվով Ճ. (100) եւ քսան:

Տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 268-9, Հմր 332:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 32ա (1531 թ., նոտրգիր) Ես՝ Դաւիթ երեց, անունս ունեմ եւ զծոլ, առի սուրբ գիրքս աստուա­ծա­յին ի իշատակ ինձ եւ ծնուղաց իմոց եւ հաւր իմոյ՝ Ճահանշային եւ մայր իմոյ՝ Մուտամ փաշային՝ հանգուցեալ ի Քրիստոս, եւ որդին իմ՝ Հաբրամ եւ առ ամենայն եւ Մըկրտիչ եւ աւակ որդին իմ՝ Թաթիոս եւ արեան մերձաւորաց իմոց, առի իշատակ ինձ, ի վաստակ[ոց] իմոց առի Թուրայմի///, Փիրիճան///, ///էսին ///ՋՁ. (1531) թվ[ական]իս հա[յոց]:

263բ (1531 թ., նոտրգիր) Ես՝ Թաթիոս սարգաւաք գիրեցի ի հայոց թվիս ՋՁ. (1531), Քրիստոս իմ Աստուած, եւ փառաւոր առեմ զսայ, Աստուած Հայր իմ բարձր արարից զսայ . ամէն:

2. 32բ (ԺԶ. դ., բոլորգիր) Եւ ես՝ Դաւիթ երեց, յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս լի բերանով եւ ուղիղ սիրտիւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք եւ իւր կողայկցին: Մինն Աստուած ողորմեսցէ եւ Կուլստանին, Շամիամին եւ իւր ծնողաց. ամէն: Եւ ես՝ երեց անարժ[ան] Դաւիթ, եւ կողակից իմ՝ Շամամ խատուն, լի բերանով եւ ուղիղ սիրտիւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք. եւ Քրիստոսի փառք յօիտեան. ամէն:

3. 32բ (ԺԶ. դ., բոլորգրանման նոտրգիր) Արդ ես՝ Դաւիթ երէցս, տվի իմ սրտի կամաւս զսուրբ գիրքս Յոհանէս վարդապետին՝ իմ հոգոյս անմահ յիշատակ, ով որ կարդայք կամ աւրինակէք, յիշեցէ՛ք առաջի անմահ գառին Քրիստոսի Աստուծոյ, եւ Աստուած զձեզ յիշէ իւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն: Աստուած ո­ղոր­մի Գուլիխանին, Աստուած ողորմի Սիմաւոնին. ամէն:

258բ (ԺԶ. դ., բոլորգրանման նոտրգիր) ԶՅո­հա­նէսս Ծարեցի, / կարմիրս որ սեաւ ես խառնեցի, / յիշէլ խնդրեմ զիս ի բարին, / յիշողքդ առցջիք հազար զմէ­կին. ամէն:

4. 264բ (ԺԶ. դ., նոտրգիր, ստ. լս.) Զմեծ վար­դապետն Յոհանէս զՋհանշենց կոչեցեալ՝ զստացող գրոցս յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս, ո՛վ հանդիպողք, եւ Աս­տուած ձեզ յիշէ, եւ թէ կամիք զփոքր Յոհանէսիկս վասն Աստուծո, այլ յիշեցե՛ք Աստուած ողորմեայիւ, աղաչեմ:

5. 266ա (1600 թ., նոտրգիր) Փառք, պատիւ եւ գոհութիւն Հօր եւ Որդոյ եւ Սուրբ Հոգոյն. ամէն: Արդ ես՝ մեղուցեալ Ծարեցի նըւաստ Յոհանես վարդա­պետս, որդի Մելքոնին, որդոյ Միրզաջանին, յորդոյ Ջհանշահի, որոյ որդի նորին մեծ վարդապետն Յո­հանէս ի ՋՁ. (1531) թվին ստացել էր այս սուրբ Գիրքս Դատաստանաց: Եւ ես ի Ռ. եւ ի ԽԹ. (1600) թվիս նորոգել տվի զսուրբ մատեանս՝ յիշատակ ինձ եւ կրկնակի ծնողացն իմոց՝ Մելքոնին եւ Փիանդին եւ եղբարցն իմ՝ Թումայ իրիցոյն եւ նորին որդոյն՝ Ռստա­կես իրիցոյն եւ միւս եղբօրն իմ՝ Միրզին եւ հան­գուցելոյն ///լուխանին եւ քւերցն իմ՝ Փարին, Խան­սուլ­թանին, Նազլուխանին, եւ հօրեղբօրն իմոյ՝ Յուղուրլուին եւ յամենայն |266բ| արեան մերձաւո­րացն մերոյ՝ կենդանեաց եւ ննջեցելոց: Արդ, աղաչեմք ձեզ, որք պատահիք եւ յօգտիք ինչ ի սմանէ, յիշեցէ՛ք զմեծ վարդապետն Յոհանէս եւ զիս՝ զփոքր Յոհա­նիսիկս եւ զիմ ծնողքն, եւ սրտի մտօք Աստուած ողոր­մի ասացէ՛ք մեզ եւ յամենայն վերոյգրելոցս ի սմայ: Եւ Քրիստոս Աստուած, որ յառատն է ի տուրս բարեաց, ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոցս առհա­սա­րակ ողոր­մեսցի ի յօրն յահեղին. ամէն: Նորոգեցաւ սուրբ կտակս ձեռամբ յԱլեքսանոս կրօնաւորի, Աս­տուած զինքն ընդ սրբոյն յԱնտոնի եւ Կրօնիդեայ եւ եօթնից ընկերացն դասակցեսցէ, եւ ծնողաց նորին ողորմութիւն պարգեւեսցէ. ամէն:

6. 32բ (1723 թ., նոտրգիր) Ես յառաւել յիշեցէ՛ք ըզԹօվմաս վարդապետս, որ եմ եղբօրորդի վերոծրեալ րաբունապետին Յոհանէսի, եւ դուք յիշեալք լինիք ի Քրիստոս Աստուած. ամէն: Գրեցաւ թվիս ՌՃՀԲ. (1723), որ մեր խեղջ ազգս քրիստոնէից շատ գոտոր­վեցան ի ձեռաց շուն, անօրէն մահմատականաց ի եր­կրիս Գեղամայ:

7. 263ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Ո՛վ ընդերձողք դադաս­տանի, / ուղիղ մտօք վերծանողի, / մի՛ ըստ յաչս դա­տա­­­պարտի, / զի մի՛ կալցի վերին յուղի, / գո՛յ դադա­ւոր մեզ համայնի:

8. 1ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր, ստ. լս.) Ի վաելումն Սա­մուէլ վարդապետին:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «[Գօ]շ Մխիթար[ի Դ]ատաստա­նա­[գիրք], (2) Դատաստանագիրք [Մխիթարի Գօշի], Ոտանաւոր վասն [խրատուց] յիշոցնատուաց ի Յով­հաննեսէ յումեմնէ, նորա միւս աղաւթքն Նարեկացոյն կանոնական հայեաց վարդապետի առ Մատթէոսն, եւ երիտասարդի ումեմն սուրբ հօրն Մակարայ պա­տաս­խանի», պհպ. Բա՝ «417/2776», պհպ. Բա.ին սոսնձած թուղթ՝ «ՋՁ. - 1531, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա (սեւ թանաքով ութանկիւն)՝ «ՔՐԻՍ­­ՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ ՍԱՄՈՒԷԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏ, 1187 (1738)»: 271բ՝ երկիցս (սեւ թանաքով բոլորակ, լս.)՝ վատ դրոշմուած, անընթեռնելի:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Բա՝ «գամն միձա, նոյնպէս եւ զտվայրն, այսինքն զվարձանս, որ եմ ահր///», 32ա՝ «Ի. մսխլ աառ ժա», 118ա լս.՝ «ճճճք», 119ա լս.՝ «տարոյ», 119բ՝ «ակնկալ»:

2777

ՎԱՀԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԲԱՍՏԱՄԵԱՆ, ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԻՐԱՒԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՅԻԹ.-ՌՅԼ. – 1880-1881

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 143. չգրուած՝ 19բ, 143աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-20x4 (1՝ 16, 2, 4՝ 2, 3, 20՝ 6, 5՝ 7, 11, 13, 15, 17՝ 12, 12՝ 20): ՆԻՒԹ՝ թուղթ ճնշա­դրոշ­մով՝ պհպ. Բ, թ. 4, 24, 28-30 (ութանկիւն)՝ « ТАТА­РОВ­СКОЙ ФАБРИКИ, ПРОТАСЬЕВА No 5», թ. 8, 12, 16, 17, 25, 54-5, 58-9, 62-3, 66-7, 70-1, 74-5, 82-3, 86-7, 90-1, 94-5, 114-5, 118-9, 122-3, 126-7, 130-1, 134-5, 138-9, 140 (ութան­կիւն)՝ «ФАБРИКИ СЕРГЬЕВА, No 7», թ. 20, 34, 38-9, 42, 46, 50 (ութանկիւն)՝ «ФАБРИКИ СЕРГЬЕВА, No 6», թ. 98, 102, 106, 110 (ութանկիւն)՝ «N 7»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x17,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x14,5): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 17-28: ԿԱԶՄ՝ դարչնագոյն ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ Ա., Բ. փեղկերի հիմ­նա­մասերը՝ դարչնագոյն մոմլաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր ցայտկէն: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ ԱԲ+Գ` սպիտակ չգրուած թուղթ (պհպ. Ա., Բբ, պհպ. Գ.), մասն կազմաստառի (պհպ. Ա, Գ):

Новый рисунок (1)

Նմուշ 2ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, թերթերին զա­նա­զան բծեր, բոլոր պրակների առաջին թերթի առաջին էջի վե­րին լս.ում կան այսպիսի մակագրութիւններ՝ «պհպ. Բա՝ 1 տետ­րակ, 8ա՝ 2 տետրակ... 138ա՝ 34 տետրակ, 142ա՝ տետրակ»:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-142բ [Եկեղեցական իրաւաբանութիւն]

1. 1ա-4բ Ներածութիւն. 1. Իրաւաբանութեան դրու­թիւնը հայկական դպրութեան մէջ — Հայկական դպրութեան մէջ տակաւին մուտք չէ գործել իրաւա­բանութիւն կոչուած գիտութիւնը... նշանաւոր տեղ է բռնում իւր նշանակութեամբ եւ ընդարձակութեամբ եկեղեցական իւրաւաբանութիւն կոչուած ճիւղը:

2. 4բ-5բ 2. Եկեղեցական իրաւաբանութիւն — Իրա­­ւա­բանութեան այն ճյուղը, որ կոչվում է եկեղե­ցա­կան իրաւաբանութիւն... կազմում է երկնային թագա­ւո­րութիւն:

3. 5բ-10ա 3. Գիտութեան անունը — Չնայելով իւր մեծ նշանակութեան, չնայելով իւր ազդեցութեան... եւ աւելի լաւ արտահայտում է գիտութեան ամբողջու­թիւնը:

4. 10ա-5բ 4. Եկեղեցի — Մեր գիտութեան յատուկ ա­նուան վերոյբերեալ բացատրութիւններից պարզ երե­­ւում է... կաթողիկէ կամ ընդհանրական եւ առաքե­լա­կան:

5. 16ա-9ա 5. Շարունակութիւն նախընթաց յօ­դուա­ծի — Նախընթաց բացատրութիւններից մենք պարզ տեսնում ենք... եւ պետք է կազմել իրաւա­բա­նութեան նիւթ կամ առարկայ:

6. 20ա-3բ 6. Եկեղեցու տարբերութիւնը պետու­թիւնից եւ այլ տեսակ հասարակական ընկերակցու­թիւն­­ներից — Մենք տեսանք, որ եկեղեցին է մի կրօ­նական ընկերակցութիւն... որ կազմում է եկեղեցական իւրաւաբանութեան առարկայ:

7. 24ա-7բ 7. Իրաւունք իբրեւ հիմն եկեղեցական իրաւաբանութեան — Նախընթաց «3 մէջ բացատրելով մեր գիտութեան զանազան անունները... որոց փոխա­դարձ յարաբերութիւններից կկազմուի էական իրա­ւունք — jus substantiole.

8. 28ա-33բ 8. Եկեղեցական իրաւունքի բովան­դա­կութիւնը — Նախընթաց բացատրութիւններից մենք տեսանք, որ եկեղեցին թէեւ հետամուտ է լինում հոգեւո­րակրօնական նպատակներին... փոխվում է նորա արտաքին դրութիւնը եկեղեցական ընկերակցու­թեան մէջ. եւ այլն:

9. 34ա-8բ 9. Եկեղեցական իրաւաբանութեան տե­ղը միւս իրաւաբանական գիտութիւնների դասա­կար­գում — Մենք տեսանք, որ եկեղեցին ունի իւր իրաւունքը... եւ նորա ուսումնասիրութիւնը յանձնել այդ գիտութեան[ը]:

10. 38բ-41բ 10. Եկեղեցական իրաւաբանութիւնը իբրեւ գիտութիւն եւ նորա նպատակը — Եթէ եկե­ղե­ցական իրաւունքը, որպէս վերը տեսանք... եւ չէ կարող յանձն առնել ոչ մի ուրիշ իրաւաբանական կամ աստուածաբանական գիտութիւնը:

11. 42ա-5բ 11. Եկեղեցական իրաւաբանութեան յարաբերութիւնը ուրիշ գիտութիւնների հետ իբրեւ նորա օժանդակիչներ — Թէպէտ նախընթաց դասախօ­սու­թեան մէջ մենք հաստատեցինք... հայոց եկեղեցա­կան իրաւաբանութեան համար:

12. 46ա-9բ 12. Եկեղեցական իրաւաբանութեան յարաբերութիւնը ուրիշ գիտութիւնների հետ իբրեւ նորա օժանդակիչներ (շարունակութիւն): բ. Իրաւա­բանական շրջանից — 1. Իրաւաբանական փիլիսո­փա­յութիւն եւ պատմութիւն նորա... եւ բազմակողմանի հետազօտութիւններ պարունակող գրքերով եւ պարբե­րա­կան հրատարակութիւններով:

13. 50ա-3բ 13. Եկեղեցական իրաւաբանութեան ոճը կամ մեթօդը — Իւրաքանչիւր գիտութիւնը իւր նիւթերը հետազօտելու եւ մշակելու համար գործ է դնում... բոլոր իրաւաբանական գիտութիւնների վերա­բերմամբ (կշարունակուի):

14. 54ա-7բ 14. Եկեղեցական իրաւաբանութեան ոճը կամ մեթօդը (շարունակութիւն) — 5. Փիլիսո­փա­յական: Գիտութիւնը չպետք է բաւականանայ ներկա­յով... մենք եւս կհետեւինք այսպիսի բարդ ոճին:

15. 58ա-61բ 15. Դասաւորութիւն նիւթերի կամ եղա­նակ - սիսթեմա աւանդման եկեղեցական իրա­ւա­բա­նութեան — Նիւթերի կամ բովանդակութեան դասաւորութիւնը... ծանօթացնել ձեզ մի քանի նշա­նաւոր սիսթեմների հետ (կշարունակուի):

16. 62ա-5բ 16. (շարունակութիւն) — 1. Վալտէր. Ուսուցչապետ (պրօֆեսսօր) Բօնի (Գերմանիայում) հա­մալսարանում... գիրքը կարդացվում է մեծ բաւա­կա­նութեամբ իւր վսեմ ոճի շնորհիւ:

17. 66ա-9բ 17. (շարունակութիւն) — 4. Բուս.: Ու­սուց­չապետ Ֆրէյբուրգի համալսարանում... եւ զուրկ չէր լինի ներքին ամբողջութիւնից եւ կանոնաւո­րու­թիւ­նից:

18. 70ա-3բ 18. (շարունակութիւն) — 5. Շուլտէ: Գերմանական նշանաւոր հեղինակների շարքում... ար­տայայտում են եկեղեցու ընդհանուր ձայնը եւ հան­ճարը (իմաստութիւնն). (կշարունակուի):

19. 74ա-7բ 19. (շարունակութիւն եւ վերջ) — Ֆրան­­սիայում եկեղեցական իրաւաբանութիւնը դեռեւս չէ ստացել... եկեղեցու յարաբերութիւնը պետութեան հետ:

20. 78ա-81բ Մասն Առաջին: Պատմութիւն: 20. Աղ­բիւրները եկեղեցական իրաւունքի եւ եկեղե­ցական իրաւաբանութեան — Իրաւաբանութեան մէջ ընդհանրապէս աղբիւր - fons բառը երկու գլխաւոր նշանակութիւն ունի... նոքա փոխում են դորա նշա­նա­կութիւնը (կշարունակուի):

21. 82ա-5բ 21. (շարունակութիւն) — Թէպէտ Նոր Կտակարանի մէջ կան, ինչպէս տեսանք... սոյն հարցը կբացատրենք հետեւեալ դասին (կշարունակուի):

22. 86ա-9բ 22. (շարունակութիւն) — Մենք տե­սանք, որ աստուածային իրաւունքը... աստուածա­յին իրաւունքին շատ քիչ է մնում դրական նշանակու­թիւն (կշարունակուի):

23. 90ա-3բ 23. (շարունակութիւն) — 4. Բոլոր նախ­ընթաց բացատրութիւններից արդէն... ընդունում են բոլոր տեղական ճշմարիտ քրիստոնէական եկեղե­ցի­ները առանց բացառութեան:

24. 94ա-7բ 24. Ընդհանուր օրէնսդրական աղ­բիւրներ: 3. Ընդհանուր աւանդութիւն — Երրորդ ընդ­հանուր օրէնսդրական աղբիւրը ընդհանուր եկեղեցա­կան աւանդութիւնն է... չեն հանի այդպիսի կանոն՝ հարկաւորութիւն չունենալով առ այն:

25. 98ա-101բ Բ. հատուած: 25. Տեղական եկե­ղե­ցու օրէնսդրական աղբիւրներ — Մենք տեսանք, որ ընդհանուր օրէնսդրական աղբիւրներից բղխում են այնպիսի օրէնքներ... պատրիարքի օրէնսդրական հե­ղի­նակութիւնից:

26. 102ա-5բ 26. Տեղական եկեղեցու օրէնսդրա­կան աղբիւրներ: 1. Արեւելեան եկեղեցու օրէնսդրա­կան աղբիւրներ (շարունակութիւն) — Երբեմն հայրա­պե­տական օրէնսդրական հեղինակութիւնը դառնում է բաւական ընդարձակ... կամ հեղինակութիւնը իբրեւ օրէնսդրական աղբիւր եկեղեցու համար (կշարու­նա­կուի):

27. 106ա-9բ 27. Տեղական եկեղեցու օրէնսդրա­կան աղբիւրները: 2. Արեւմտեան եկեղեցու օրէնս­դրա­կան աղբիւրներ — 1. Սուրբ գիրք: Ինչ նշա­­նա­կու­թիւն, որ ունի Սուրբ գիրքը... նախատիպ դար­ձաւ եւրո­պական ուրիշ կոնկորդատուսների համար (կշա­րունակուի):

28. 110ա-3բ 28. Տեղական եկեղեցու օրէնսդրա­կան աղբիւրները: 2. Արեւմտեան եկեղեցու օրէնս­դրա­կան աղբիւրները (շարունակութիւն) — 8. Ա­րեւմտեան եկեղեցու մէջ առանձին օրէնսդրական աղ­բիւ­րի... պետք է հաստատութիւն ստանայ պետու­թիւնից:

29. 114ա-7բ 29. Տեղական եկեղեցու օրէնսդրա­կան աղբիւրները: 4. Ռուսաց եկեղեցու օրէնսդրա­կան աղբիւրները — Ռուսաց եկեղեցին, դուստր լինելով յունաց եկեղեցու... պատկանում է անշուշտ եկեղեցական ժողովին (կշարունակուի):

30. 118ա-21բ 30. Տեղական եկեղեցու օրէնսդրա­կան աղբիւրներ. 5. Հայոց եկեղեցու օրէնսդրական աղբիւրներ (վերջ) — Որպէս յայտնի երեւում է ազ­գային պատմութեան տեղեկութիւններից... եւ այդպէս էին ճանաչում միշտ մեր կաթողիկոսները, ինչպէս վերը յիշեցի:

31. 122ա-5բ Բաժին Երկրորդ. Գրաւոր օրէնսդրա­կան աղբիւրներ: Ա. հատուած: 31. Ընդհանուր գրաւոր օրէնսդրական աղբիւրներ — Իւր տեղում (19 տետրակ) մենք ասացինք... եւ նոցա քանակութեան կամ թուի հարցը:

32. 126ա-9բ 32. Ընդհանուր գրաւոր օրէնսդրա­կան աղբիւրներ: Առաքելական կանոններ (շարունա­կու­թիւն) — Նախընթաց բացատրութիւնների հիման վերայ... նոքա յօրինուած են 3րդ դարում, գոնեա վեր­ջերում (կշարունակուի):

33. 130ա-3բ 33. Ընդհանուր գրաւոր օրէնսդրա­կան աղբիւրներ: Առաքելական կանոններ (շարունա­կութիւն) — 2. Ինչ որ վերաբերվում է առաքելական կանոնների թուին... մաս առ մաս մտնում էին կանո­նագրքերի մէջ եւ այլն (կշարունակուի):

34. 134ա-7բ 34. Ընդհանուր գրաւոր օրէնսդրա­կան աղբիւրներ: 2. Առաքելական սահմանադրու­թիւններ (շարունակութիւն) — Առաքելական սահմա­նա­դրու­թիւնները պարունակելով իւրեանց մէջ... թէ՛ մեր եւ թէ՛ արտաքին եկեղեցական կանոնների մասին:

35. 138ա-40ա 35. Ընդհանուր գրաւոր օրէնսդրա­կան աղբիւրներ — 3. Իւր տեղում մենք տեսանք, որ եկեղեցու աստուածային հիմնադրից... իսկ աւելի շա­տե­րը չկան Ս. Բարսղի կանոնների մէջ:

36. 140բ-2բ 36. Տեղական եկեղեցիների գրաւոր օրէնսդրական աղբիւրներ — Իւր տեղում մենք տե­սանք, որ տեղական եկեղեցիները... ու պատրիար­քա­րանի գրութիւնները, իսկ Ռուսաստանի սահման­ներում (չշարունակած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Պհպ. Բա Եկեղեցական իրաւաբանութիւն. Դասա­խօ­սութիւններ Սուրբ Էջմիածնի Գէորգեան ճեմարանի Ա. լսարանում, ի 1880/81 ամի:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «[Վահա]ն վ. Բաստա[մեան]ց, Ե­կե­­ղեցական իրաւաբանութիւն», պհպ. Աա՝ «419/2777», պհպ, Աա-ին փակցուած թուղթ՝ «Հմր 1, Եկեղե­ցա­կան իրաւաբանութիւն, աշխատասիրութեամբ բազ­մաշ­խատ հանգուցեալ Վահան վարդապետի Բաս­տամեան, դասախօսեալ ի ճեմարանի Մայր Աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի յամէ 1880 ց1881, գրեալ ի թղթի, շեղագիր, ձեռամբ հեղինակին, քառածալ, բաղկացեալ ի հարիւր քառասուն եւ երկու թերթից, վերջն թերի [Վրթանես վարդապետ]», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պոս]», պհպ. Բա՝ «34 տետր, վերջն թերի, 142 թերթ»:

2778

ՊԵՏՐՈՍ ԲԵՐԹՈՒՄԵԱՆ, ԵՐԳԱՐԱՆ ԿՈՉԵՑԵԱԼ ՅԻՍՈՒՍ ՓԵՍԱՅ

ՏՓԽԻՍ

ՌՅԻԱ. – 1872

ԳՐԻՉ՝ Իսահակ Սահառունի:

ԹԵՐԹ՝ 178, չգրուած՝ 140բ, 177բ-8բ: ՊՐԱԿ՝ 30+10+24+2+24+26+14+26+22: ՆԻՒԹ՝ թուղթ ճնշադրոշմներով՝ Ա. կազմաս­տա­ռին (ձուածիր)՝ «ВСЕРОССIИСК No Д 17 ВЫСТАВКА», թ. 16-31, 80-90, 97-101, 104-5, 111-7, 125-6, 129-39 (ութան­կիւն)՝ «ФАБРИКИ No 6 СЕРГЪЕВА», թ. 33, 35, 37, 39, 127-8, 165, 172, 174-5, 178 (ութանկիւն)՝ «ФАБРИКИ No 6 СЕР­ГЪЕВА», թ. 41-4, 66-7 (ութանկիւն)՝ «ФАБРИКИ No 6 СЕР­ГЪЕВА», թ. 53-60 (ձուածիր)՝ անընկալելի: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (անկակոն՝ 18,5x9, 15,5x15): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 19-24: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ, մէջքը եւ Ա., Բ. փեղկերի հիմ­նա­մասերը՝ սեւ կաշի: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ.՝ սպիտակ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ եզրերը մաշուած, թեր­թե­րին տեղ տեղ խոնաւութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-176բ [Նուագարան, Երգ երգոց օրհնութիւն օրհնութեամբ գերիմաստի արքային Սողոմոնի՝ որդ­ւոյ Դաւթի թագաւորի Հրեաստանեայց, բացատ­րեալ տաղաչափական եղանակաւ ի հրաշաքարոզ Պետ­րոս վարդապետէ Նախիջեւանցւոյ Բերդումեան Աղա­մալեանց՝ ոսկիաբան մեկնչէ աստուածային տառից սքանչելի բանահիւսութեամբ]

Ա. 1ա-40բ Երգարան կոչեցեալ Յիսուս փեսայ, եր­գեալ ի Պետրոս վարդապետէ Նախչուանցւոյ Բեր­թու­մեան ի վերայ Երգոց երգոյն, համառօտ մտօք

ա. 1ա-5ա Գլուխ առաջին – Յիսուս փեսայդ եկե­ղեցւոյ / լո՛ւր զաղաղակ իմոյս հոգւոյ... առիթ լիցի քոյդ խուսելւոյ:

բ. 5բ-9բ Գլուխ երկրորդ – Ես դու փեսայ, ծաղիկ դաշ­տաց / գոլ քաղելի համայն ազգաց... զի զմիտ միայն սիրտ իմ խնդրեաց:

գ. 10ա-4ա Գլուխ երրորդ – Ո՜վ օրիորդք իմ փե­սայի, / լուարո՛ւք դիպուածս աղետալի... զի եւ փա­ռացդ հասից մշտի:

դ. 14բ-8բ Գլուխ չորրորդ – Փեսայն կազմեալ ըստ իւր անձին / գահաւորակ զեկեղեցին... զի տունկս առ մէջըն զարգասցին:

ե. 19ա-24ա Գլուխ հինգերորդ – Շնորհազարդ հարսն անապական, / երախտագէտ արդարաբան... խորին խորհուրդ յայսյառեցան:

զ. 24բ-8բ Գլուխ վեցերորդ – Եղբօրորդին իմ բա­րե­րար / հեթանոսաց էջ ի կաճառ... հանել մշակս, հնձել իսպառ:

է. 28բ-32բ Գլուխ եօթներորդ – Ի սոմնացիդ զինչ դի­տէք մեր, / որ մեզ եղեւ բանակաբեր... յաստուա­ծա­շունչ ի գանձէդ մեր:

ը. 33ա-7բ Գլուխ ութերորդ – Աստանօր հարսըն փառաւոր, / ի փեսայէն պսակաւոր... խօսեալ դառնայ ցարքայն նոր:

թ. 37բ-8բ Զհամբարձմանէն. [գլ. 9] – Արդ, բարձ­րա­ցի՛ր, մե՛ր թագաւոր / ի շտեմարան քո երկնաւոր... գալ ի վախճան երգոյս բոլոր:

ժ. 38բ-9բ Ձայն հարսին առ փեսայն. [գլ. 10] – Համբուրեա՛ զիս, փեսա՛յդ հոգւոց, ի բերանոյդ համ­բուրից / զի բարի է ստինք շնորհացդ, / քան գինիս այս մրրալից... յաղբեր կողիդ յորդահոս, ծարաւի է:

ժա. 39բ-40բ Ձայն փեսային առ հարսն. [գլ. 11] – Պայծառացար, ո՛վ աղաւնի իմ միակ, / գեղեցիկդ ի կա­նայս, եդեր ի գլուխդ զաստեղայեռ սուրբ պսակ... որով լցեալ պարարեսցի սիրտ իմ զոր, / գեղեցիկ, գե­ղեցիկ ես մերձաւոր իմ՛՛:

Բ. 41ա-62ա Ողբ ասելի ապաշխարօղ մեղաւո­րաց, երգեալ ի նոյնոյ ի վերայ ողբոց սրբոյն Երե­միայի

ա. 41ա-6բ Գլուխ առաջին – Յիսուս փեսայ իմ սի­րական, / յոր հարսնացայ յօր փրկութեան... վասն այն հայցեմ նոցա տուգան:

բ. 47ա-50բ Գլուխ երկրորդ – Դուստր Սիօնի հարսն իմ հոգին, / իբրու պայծառ բոլոր լուսին... զի­նեւ մեղաց զօրք պարառին:

գ. 50բ-5բ Գլուխ երրորդ – Աստուած հզօր յիս նկա­տեաց, / յաղքատութիւն իմ խնայեաց... հալածեա՛ զայնս քոյդ յերեսաց:

դ. 55բ-9ա Գլուխ չորրորդ – Զիարդ շլացաւ ոսկիս պայծառ, / ոսկիաթագ հոգիս կայտառ... փորձ առնե­լով զքոյդ իսպառ:

ե. 59բ-61ա Ի վերայ աղօթից սրբոյս զուգաոտք, որոյ բանից եւ անցք աշխարհիս մերոյ արեւելեան եղեւ զուգորդ – Յանցս մեր անձանց արդ, Տե՛ր, յիշեա՛, / մեր նախատինս տե՛ս եւ նայեա՛... որ խրատու ձեռ­նակարկառ դիտես ածել ի փառս անճառ:

– 61ա-2ա Առ բարեմիտ ընթերցօղս – Ի վախճանի եր­կուց ոտանաւորացս զերիս ունիմ ծանուցանել... արդ, այսչափ ինչ գիտացեալ՝ ո՛ղջ լե՛ր Տէրամբ. ամէն:

Գ. 62ա-176բ [Նորին տաղարան]

ա. 62աբ Երգ աղերսախառն ի մուտ նոր տար­ւոյն. Ա. («Ի Պետրոսէ») – Ի գալ տարւոյն հին կատա­րած / գոհանամ ես զքեն, Տե՛ր Աստուած... հասո՛ քոյին անճառ փառաց:

բ. 63ա-4ա Երգ առ Տեր Աստուած. Բ. («Աս­տուած») – Ամենասքանչ խոր էութիւն՝ անքննին եւ ան­մատոյց / ի բաղազանութեան երից դու միայն եւեթ էակ... որով առ տեսութեանդ անճառս գտայց արդէն յոյս ունակ:

գ. 64բ-5ա Երգ առ Հայր Աստուած. Գ. («Պետրոսի է») – Պատճառ ես դու հանուրց էից եղելոց, / այլեւ սկիզբն միածնիդ, որ քո ի ծոց... ի ձայն բարձր ի վեր, առ քեզ հոգւով՛՛:

դ. 65ա-6ա Երգ առ Որդին Միածին. Դ. («Ի Պետ­րոսէ») – Իմանալի ջրոյն բղխումն անսպառ, / ուրա­խա­րար բաժակ յստակ եւ անխառ... բղխեա՛ ինձ, Տէ՛ր Յիսուս, զաղբիւր ջուրց կենաց:

ե. 66աբ Երգ առ Հոգին Սուրբ աղերսաբար. Ե. («Պետրոս») – Պանծալի եւ սուրբ աղաւնի, / մարդկան ազգի դու ընտանի... ի բորբոքել զսէր հոգեւոր զքեզ աղա­չեմ, ո՛վ Սուրբ Հոգի:

զ. 66բ-7բ Երգ առ սուրբ Երրորդութիւնն աղերսա­բար. Զ. («Պետրոսէ») – Պայծառ արփիդ հասարակաց Եր­րորդութիւն, / Հայրդ՝ ակն, Որդիդ՝ լոյս, Հոգիդ՝ ջեր­մու­թիւն... խօսիլ արժան զառարկայից ներկայ նիւթոյս:

է. 67բ-8ա Ողբ ի դիմաց Ադամայ. Է. («Պետրոսի») – Պայծառ արփւոյդ ի պատկեր հողս ստեղծայ, / ո՜հ ստեղծայ, աւաղ, / յոլովամեղծ շնչով օձին առեղծայ... օտարանալս, որք ի քէն, Տէ՛ր փառաց, ո՜հ, Տէ՛ր՛՛, ես արդ մեռայ՛՛:

ը. 68ա-9ա Ողբ ընդ Ադամայ՝ վասն ելիցն ի դրախտէն. Ը. («Ի Պետրոսէ») – Ի յանսահման խնդու­թենէդ ելեալ արտաքոյ, աւաղ, / նշդեհացեալ յարա­հե­ծեմ բիւր չարեաց ներքոյ... զի պանդխտութիւն իմ եղեւ ընդ երկար:

թ. 69ա-70ա Ողբ ընդ Ադամայ աղերսախառն. Թ. («Ի Պետրոսէ») – Ի հզօր աջոյ Հօրդ անեղի ի հողոյ ստեղծայ, / ի տիպ փառաց ճառագայթից եւ կերպա­գրե­ցայ... յազատ իմ կեանս արա՛ գերեդարձ:

ժ. 70ա-1ա Ժ. Բաղձանք առ վերինն Սիօն («Պետ­րոսի») – Պարտաւորիս հանդէպ հընչեալ ձմեռնաբերն այն հիւսիս, / զեռանդագին անձն իմ պաղոյց, սառ­նա­ցուցեալ բոլոր զիս... զի մի՛ ահաբեկ առնուցոյր առիւ­ծա­գոչ դեւն զիս, դեւն զիս:

ժա. 71բ-2ա ԺԱ. Յորդորանք առ արքայութիւնն, ստո­րագրական սահմանաւ – Արքայութիւն է մարգա­րիտ, / լե՛ր դու խնդրօղ այնմ ճշմարիտ... ընկեա՛ զհոգդ առ Տէր Քրիստոս, այնու ստացի՛ր, ուրախացի՛ր:

ժբ. 72ա-3ա ԺԲ. Երգ աւետեաց սրբոյ կուսին, եր­գեալ ի տես պատանեկութեան – Ի յանսահման Էէն սահմանեալ յառաջ, / մինչ չէին ածեալ էք յանէից յա­ռաջ... չառնել անտես զՊետրոս՝ ծառայս իւր խոտան:

ժգ. 73աբ Ներփողեան առ սուրբ Աստուածածինն. ԺԳ. («Պետրոս») – Պայծառ կուսիդ ձօնեմ ներփօղ, / գեղմն մաքուր ընկալեալ ցօղ... յարփիդ ի սուրբ եհար խորան:

ժդ. 73բ-5ա ԺԴ. Երգ աւետեաց ծննդեան Տեառն մե­րոյ Յիսուսի Քրիստոսի – Այսօր երկիր խա­ղա­ղացաւ, աւետիս, / որ յԵւայէ վրդովեցաւ, աւետիս... զի ծնար դու զՀօրն մեծին, աւետիս:

ժե. 75բ-6ա ԺԵ. Շնորհակալութիւն զՀօրէ եւ զՀոգ­ւոյն՝ զառաքողաց Բանին – Ամենախնամ Հայր գթու­թեանց, Տէ՛ր եւ Աստուած հոգեսէր, / քեզ հանա­պազ զգոհութիւն վերերգեսցէ բերան մեր... զի լոյս ցուցար հեթանոսաց, առ որ հոգւոյս ակն ըղձայ:

ժզ. 76բ-7ա Երգ ծննդեան Քրիստոսի, որպէս ա­ռա­­ւօտ լուսոյ. ԺԶ. («Ա-Ք») – Աստղ առաւօտու, արե­գակն արդար, / այսօր մեզ ծագեալ... քաւչապետ Յի­սուս, քաւել զմեզ եկեալ, քաւեա՛ զերգաբանս:

ժէ. 77բ-8ա Առ մայրն սիրոյ սիրածին. ԺԷ. – Աս­տուածածին՝ մայր տարփման, / սէր է, սէր է մայրդ սիրոյ... դիել զստինդ ինձ ո՞ տայր, գեղեցիկ եւ՛՛:

ժը. 78ա-9ա Երգ մկրտութեան Քրիստոսի. ԺԸ. – Այսօր ի ջուրն Տէրն խոնարհի, աւետիս, / ջուրբ լուա­նայ զմեղս աշխարհի, աւետիս... սպան՝ հատեալ զգլուխն ընդ տտան, աւետիս:

ժթ. 79ա-81ա Առ սուրբն Յովհաննէս երգեալ ի համ­բակութեան. ԺԹ. («Ի Պետրոսէ բանս ծագեցեալ է, Պետրոս») – Ի սկզբանէ ընտրեալ յԷէն, / բանակա­նաց դու ի սէռէն... տացուք միշտ փառս վայելչապէս:

ի. 81բ-2բ Երգ ի տօնի ճգնաւորաց. Ի. («Պետրո­սի») – Պարք սուրբ արանց տեսականաց, որք զաշ­խար­հէ ամբաստան, / ի յըզբազմանց փախեալ դիմեն առ քեզ անքոյթ մենաստան... եւ յանջրդի անապատէն թռեայց յանապատդ ազատ, ամբոխեալ եմ՛՛:

իա. 82բ-3բ Երգ ի տօնի զինաւորաց. ԻԱ. («Պետ­րոս») – Պարծանք համայն զինաւորաց, զօրագլուխ հա­­­ւա­տոյ, / որ զինեցեր զզինաւորս զինու խաչին խորհրդոյ... որով չարին պարանոցի ոտն իմ լիցի յա­րա­կաց:

իբ. 84ա-5ա Երգ աղերսական Տեառնընդառաջին. ԻԲ. («Պետրոսի») – Պտուղ լուսոյ յեսսեան բուսոյ շա­ռաւիղեալ ծագեցար, / իսկ ութօրեայ սիրով կըրից սուր կրեալ թլփատեցար... թողեալ զոր կանս ձգել առ քեզ կապանօք սիրոյ քո նոր:

իգ. 85բ Լուսինեակն հառաչէ ի ձմեռն առ վարդն, որպէս Սիմէօն, որ հառաչէր առ գալուստ օծելոյն. ԻԳ. («Վարդ») – Վասն քո գերիս, ով թագաւոր ծաղ­կանց անուանեալ, սէ՛ր իմ, / յարաժամ գոչեմ, աղաղա­կեմ լալով կականեալ... երբ առարկիցիս աչաց իմոց բո­սորագունեալ:

իդ. 86աբ Երգ Բարեկենդանին. ԻԴ. («Պետրոս») – Պայծառ արփին արդ բարձրացաւ, / հալման սառին ժամ է արդէն... քաղցրաբառին ժամ է արդէն:

իե. 86բ-7ա Դարձեալ երգ բարեկենդանին. ԻԵ. («Ի Պետրոսէ ասացեալ է») – Ի հայրական ծոցոյ ծընունդ, Տէ՛ր Յիսուս, / որով հռճուին հրեշտակաց գունդք, Տէ՛ր Յիսուս... բարեաց պատճառդ յաւէտ յար­գել:

իզ. 87ա-8բ Դաւանութիւն հաւատոյ՝ ի տօնս սրբոց հայրապետաց. ԻԶ. («Պետրոսէ») – Պարուց սրբոց հայրապետաց, որք զինու քո վառեցան, / ընդ­դէմ ջոկից հերձուածողաց ախոյեան հանդիսա­ցան... մի՛ ոք օցտեալ ելցէ արտաքս՝ լինիլ հոգւով գայլակուր:

իէ. 88բ-9բ Դարձ առ Աստուած, ի բազմանց ան­ցաւոր աշխարհիս. ԻԷ. – Պատաղելով ներզբաղ­մանց, փշահեղձոյց թառամեցար, անձն ի՛մ, / հետեւելով ունայնութեանց, հողմահալած երեւեցար, անձն ի՛մ... զի Տէր ընտրեալ զքեզ իւր արար, անձն ի՛մ, ընտրելն իմա աստ առ կոչումն ի կարգ սրբազան:

իը. 89բ-90ա Ապաշաւ զկնի թռուցման առթին ան­զգուշաբար, ի խնդրոյ Յովսեփայ վարդապետի. ԻԸ. – Յանկարծ բերին եղկելւոյս մի աւետիս, / թէ աղաւնւոյ մի ազնուի նշանիս, նշանիս... շարժեսցէ զՏէրն իմ տալ զընտիրս աղաւնեաց, որոց համար՛՛:

իթ. 90աբ Տէ՛ր, ընկերել ինձ փութա՛. ԻԹ. – Միայ­նութիւնն ոչ է բարւոք, սէ՛ր իմ Յիսուս, / հաստատեցեր զմարդն ընկերօք... ե՛կ, լե՛ր ընկեր հոգւոյս հապճեպ, այսպէս՛՛:

լ. 91աբ Երգ ապաշխարութեան խոստովանա­բար. Լ. – Եկ, Տէ՛ր Յիսուս, ողորմեա՛ ինձ, / ողորմու­թեան ժամ է արդէն... ե՛կ խաւարեալ աչաց, ի՛մ լոյս, ողորմութեան ժամ է արդէն:

լա. 92աբ Երգ յուսադրութեան ծանր մեղաւորաց. [ԼԱ.] – Ուրախացի՛ր, անձն իմ, ընդէ՞ր տրտում ես, / զի երեսաց իմոց փրկիչ Աստուած է... ըզբերան քո հա­ռաչանօք առ նա բա՛ց, զի երեսաց՛՛:

լբ. 92բ-3բ Յառաջին կիւրակէին Մեծի պահոց. զԱդամայ ստեղծման երգն ասա՛ եւ կամ զերգ մո­լո­րեալ ոչխարին, որ հետեւի. ԼԲ. – Մոլորեցայ որ­պէս ոչխար կորուսեալ, / խնդրեա՛ զծառայս քո, մի՛ թողուր կորուսեալ... գոչէ լալով առ քեզ Պետրոս վարդապետ, զի զպատուի՛՛:

լգ. 93բ-4բ Ի սկզբան Մեծի պահոց / լուա՛ զսիրտդ ի չարեաց քոց, / թեքեա՛ զոտ քո ամբարտաւան, / ըզմեղս քո լե՛ր խոստովան: / Միտ դի՛ր Մեծի Տեառն առակին, / գոչեա՛ հանգոյն անառակին. / Երկրորդ կիւ­րակէին երկրորդ երգն Ադամայ անկմանն ասա՛, երրորդ կիւրակէին ձայն անառակին. ԼԳ. – Մեծա­մտեալ ես ի յանձն իմ վիսացայ, / առ Հօրդ բարւոյ կեալ ապահով չկամեցայ... ի պար եւ յերգս ընդ քեզ ցնծալ անվախճան, մեղայ, Հա՛յր՛՛:

լդ. 94բ-5ա Աղերս մեծատան. ԼԴ. – Ամենատէր եւ մեծանուն, / որ արարեր զիս մեծատուն... գերագոյն են, քանզի բանք քո յարուցելոց վկայութեանց:

լե. 95բ-6ա Վտանգ հոգեւոր նաւոյս ի բերմանց կենցաղոյս. ԼԵ. («Պետրոսէ») – Ի մէջ մեղաց ծովու նաւորդս դիպեցայ ամեհի ալեաց, աւաղ, / որ զնաւակս իմ անձնաւոր ուժգնակի բաղխմամբ քայքայեաց... ըստ անուանակցիս ձեռն տուեալ, յընկղմանէս առ քեզ վերած:

լզ. 96բ-7ա Աղերս առ Աստուածամայրն. ԼԶ. («Պետ­րոս») – Պտուտելով նաւակ հոգւոյս պտուտի, սէ՛ր իմ, պտուտի, / ի կենցաղոյս ծով պատելով ներ­պա­տի, սէր իմ, ներպատի... որ ի ծով այս աշխարհի շինեաց տապան զեկեղ՛՛:

լէ. 97բ-8ա Չորրորդ կիւրակէի ի վերայ տնտեսին. ԼԷ. («Ա-Է») – Ամենակալ, ամենատէր եւ տիրապէս մե­ծատուն, / որ կացուցեր ի մէջ տան քո գոլ ինձ տնտես գերարթուն... զի ի լուծել տնտեսութեանս տարցեն զիս անդ, նոքա ուր:

լը. 98բ-9ա Հինգերորդ կիւրակէի ի վերայ դատա­ւո­րին անիւրաւութեան. ԼԸ. – Դատաւոր անաչառ եւ արդարադատ, / Անխաբ եւ անկաշառ յիրաւունս հաս­տատ... կատարել զիրաւունս ըստ գործոց անձն իւր:

լթ. 99ա-100բ Գովեստ Խոր Վիրապին. ԼԹ. («Ի Պետրոսէ») – Իմ հոգեւոր սրբոյ հօր, սրբոյ հօր, սրբոյ աղօթարան Վիրապ Խոր, / զոր շնորհեցեր մեզ այսօր պարգեւ նոր... դու ծագօղ մեզ աստղ արփայ գերռեմփայ:

խ. 100բ-1ա Երգ Ծաղկազարդին. Խ. – Պետ եւ իշ­խան թագաւորաց, / նստեալ ընդ Հօր յաթոռ փառաց... խաչիդ հզօր գաւազանաւ:

խա. 101բ-3ա Ողբ Աստուածածնին՝ վասն Որդւոյն յամեցմանն. ԽԱ. – Ես ունիմ ինձ մէկ սիրելի, որում ոչ գոյ համեմատ, / ո՛չ ի յերկինս, եւ ո՛չ յերկրի, զի է էից անբաղդատ... եւ մանկացեալ նոր յարութեամբ, սիրով վառեալ առ քեզ գայ, սուրբ կո՛յս:

խբ. 103ա-4ա Աղերս Տիրամօրն առ Գաբրիէլ. ԽԲ. – Էմմանուէլն բնութեամբ հսկօղ եւ արթուն, ո՜հ եւ արթուն, / Յիսուս փեսայ միածինն իմ սէր անուն... ե՛կ, բարեկամ, զարթո՛ զաչս իմ ի քնոյ:

խգ. 104ա-5ա Երգ ի վերայ խաչելութեան Տեառն. ԽԳ. («Պետրոս») – Պայծառապէս Աստուծոյ Հօր ար­դա­րութիւնն երեւի, / քանզի արդար սուրըն զարթնու ի վերայ այս մեծ հովուի... զորոյ հոսումն արեան ըմպօղ հոգի ի կեանս սնանի:

խդ. 105աբ Երգ նեղութեան. ԽԴ. («Պետրոս») – Պա­­ղատելով հայցեմ ի քէն, Տէ՛ր փառաց... նովին սի­րով շարժեալ սիրել զատելիս, ներեա՛, Տէր, այնոցիկ, որք՛՛:

խե. 106ա-7բ Երգ աւագ ուրբաթի որպէս Առաւօտ լուսոյ. ԽԵ. («Ա-Ք») – Աստուած իմ Յիսուս, / արարիչ հոգւոյս... քաւութեան տախտակ, քառաթեւիւ քով քաւեա՛ զերգաբանս:

խզ. 108ա-9ա Աղերս առ խաչեալն Յիսուս. ԽԶ. – Դի­մեմ առ քեզ խոցեալ հոգւով, ճարտարապե՛տ բժշկաց, / զի հակառակ հոգւոյս մարմինս աւա՜ղ պէս-պէս ախտիւք զիս գերեաց... բուժեա՛ զհոգիս բազմա­վէր:

խէ. 109ա-10ա Երգ վկայութեան խղճի մտաց. ԽԷ. – Ըստ անկելոյն Երիքովի յուղի ռահ, աւաղ, աւաղ... զի զաւազակն խրախճանակից Հօրն արար, Հօրն արար:

խը. 110ա-1ա Երգ հրաշափառ յարութեան աղեր­սա­կերպ. ԽԸ. («Պետրոս») – Պայծառ արփիդ արդա­րու­թեան, որ ի մարմնի ծագեցար, / նովին մարմնով վասն իմ խաչեալ ի շիրիմ խոնարհեցար... պայծառ տեսոյդ ըղձանամ, խանդակաթ եմ սիրով, Տէ՛ր Յիսուս, երեւիլ ինձ, երբ իցէ:

խթ. 111ա-2բ Դարձեալ երգ Յարութեան. ԽԹ. – Այսօր ի սէր հարսիդ սուրբ փեսայն փառաց, / ուրախ լե՛ր եկեղեցի, մտեալ ի դառնագոյն ծով չարչարանաց... զի փեսայն քո ցանկալի, յարեաւ, այլ ոչ մեռանի:

ծ. 112բ-3բ Իղձ փեսային առ եկեղեցի՝ ի տիպ աղաւնւոյ. Ծ. («Պետրոս») – Պայծառատես չքնաղա­դէմ ազնիւ թռչուն գերապանծ, / ներգովելեաց մի միայ­նակ հոմասեռից քոց գերազանց... փախի՛ր ի մե­ղաց, յախտաւոր գրկաց, ե՛կ սիրելի իմ՛՛:

ծա. 113բ-4ա Առ եզակն հարսն՝ ի տիպ նարդոսի. ԾԱ. — Ի մէջ ծաղկանց պատուական, / հոտառատ զմայ­լա­կան... էօծ սիրով սուրբ նիւթ քոյ, ազնիւ ծա­ղիկդ նարդոս:

ծբ. 114բ-5ա Իղձ բանաւոր արտուտին առ վարդն իմանալի. ԾԲ. («Պետրոսի») — Պիւլպիւլ եմ ես խստին տեւեալ ձըմեռան, / խոր հառաչմամբ սպասելով ամա­ռան... ի մէջ բնաւից միայն զքեզ սիրեցի, գեղեցիկ իմ՛՛:

ծգ. 115բ-6բ Երգ փառաւոր համբարձման. ԾԳ. («Քրիստոս») – Քո սուրբ, անճառ տնօրէնութեամբ, որ ի յերկնից խոյացար... զիս ի գլխոյ սանիթայ նստեալդ՛՛:

ծդ. 116բ-7բ Խրատ երիտասարդաց. ԾԴ. — Ունկն դի՛ր ինձ, երիտասա՛րդ, / իմաստութեան խնամ տա՛ր արդ... այլ գործ պարկեշտ եւ հեզ յարամնալն է:

ծե. 118աբ Երգ սրբոյն Գրիգորի ելիցն ի վիրա­պէն. ԾԵ. – Այսօր նոր արեւ ծագեալ ի նորահրաշ Խոր վիրապէն, / փարատեաց կռապաշտութեան զխոր խաւարն ի հայկազնէն... սպառեաց զհոտ կռոց յաբե­թա­կան ազգուտակէն:

ծզ. 118բ-9ա Երգ եկեղեցւոյ. ԾԶ. – Այսօր նոր դրախտ տնկեցաւ ի փշաբեր անդաստանին, / որ կե­նաց պտղով ելից զաշխարհս ամէն Հայաստանին... նոր խորան մեզ յարմարեալ ըստ ձեւոյն, յոր հոգւովն ետես:

ծէ. 119ա-20ա Երգ Հռիփսիմեանց. ԾԷ. – Ի յա­րեւմուտս բուսեալ գեղեցիկ շուշան, / ի յարեւելս ցու­ցեալ մեզ գարնան նշան... յըզբաղմանց ճողոպրեալ թոռնիկս առ քեզ տա՛ր, ծառայել առ քո սուրբ հրա­շագործ դրան:

ծը. 120աբ Երգ Սրբոյ Էջմիածնի. ԾԸ. – Էջմիածին մայր մեր դուստր է Սիօնի, / գերազանցեաց զմայր իւր լեալ յոյժ գեղանի... վասն այն իղձ իմ ի գով րաբունիք հիմանց շարժին:

ծթ. 120բ-1ա Գովեստ սրբոյ Սաղիմայ. ԾԹ. («Պետ­­րոս») – Պարծանք համայն դու քաղաքաց, / մեծ արքային աթոռ փառաց... ի ծոցդ գթածաբար, մա՛յր հոգեծին իմ շնորհազան:

կ. 121ա-2բ Ողբ ի դիմաց Սրբոյ Էջմիածնի առ շրջակայ վանորայսն. Կ. («Պետրոսի է») – Պճնազար­դեալ վերին փառօք ես թագուհի գերապանծ, / Իջի ի դաշտն Արարատեան իբր աղաւնի ի բարձանց... վե­րականգնեա՛ կործանեալ տունսդ վերստին լուսա­նը­կար, / առաւելլով փառս վերջինս առաջնոյն գերակա­տար:

կա. 122բ-3բ Տաղ սրբոյ Ներսէսի. ԿԱ. («Պետ­րո­սի») – Պայծառ լուսոյն շառաւիղ, շառաւիղ, / բիւր բա­րուց քանոն ուղիղ... հանգոյն մեծին Յօհաննու յոյժ նման:

կբ. 123բ-4բ Երգ Վարդավառին. ԿԲ. («Պետրոս») – Պետդ վերնոյ հրահանգել զմեզ խոնարհեցար առ ի ստոր, / աւետաւոր քարոզութեամբ պարգեւեցեր զօրէն նոր... եւ վայելել դէմ յանդիման զԵրրորդութիւնն փա­ռաւոր:

կգ. 125ա-6բ Երգ Աստուածածնին՝ որպէս առաւօտ լուսոյ. ԿԳ. («Ա-Ք») — Արեւելք արփւոյն, արեգական քո, աղերսեա՛ վասն իմ... քոյր իմ պանծալի քաւիչն մեր մաղթեա՛ քաւել զերգաբանս:

կդ. 127աբ Երգ մարգարէից. ԿԴ. («Պետրոս») – Պե­տութեան Սուրբ Հոգին փառաց, / գոլ մարգարէ զձեզ հաստատեաց... շարժեցիք զմեզ ի սէր փրկչին, իբր երաժիշտ քաղցրիկ երգով:

կե. 127բ-8բ Երգ վերափոխման. ԿԵ. («Պետ­րո­սէ») – Պայծառացեալ հոգւով սուրբ կո՛յս, Աստուածա­մա՛յր տիրածին, / ի յաւանդման հոգւոյդ պատիւ, էջ յերկնից քոյդ միածին... առ որ եւ իմ վերաթեւիլ անձըն յոգւոց ելանէ, բարեխօս՛՛:

կզ. 128բ-9ա Դարձեալ առ Աստուածածինն. ԿԶ. («Պետ­րոսէ») – Պտո՛ւղ բնութեանս, քաղցր եւ բարի տե­սոյդ կարօտիմ, / գտար յայգւոջ մեր աշխարհի սի­րոյդ կարօտիմ... հա՛ն զիս առ քեզ շնորհաց սանդուղք, սի՛՛:

կէ. 129աբ Դարձեալ երգ ցնծութեան առ նոյն. ԿԷ. — Պատուեալ դու մա՛յր, դու մա՛յր, շնորհալի դու մա՛յր / արփիահրաշ տեսլեամբ ցանկալի դու մա՛յր... ածել շնորհօք որդիս առ քեզ շոյտ, դու մա՛յր:

կը. 129բ Դարձեալ երգ ցնծութեան առ նոյն. ԿԸ. («Մարիամ») — Մօրն Եսայի ազատիչ դուստր Մարիամ / ազատեա՛ զիս պարտաւոր ուստր Մարիամ... պարա­նո­ցին կացո՛ զոտս յար, Մարիա՛մ:

կթ. 130ա-1ա Երգ Հոգւոյն Սրբոյ գալստեան. ԿԹ. («Ի Պետրոսէ») – Ի հին աւուրց սուրբ աթոռոյն յորդ գետ հրեղէն, / թրծեա՛ զանօթս ախտատամուկ եւ կաւե­ղէն... ծածկել սիրով մեղաց իմոց զբազմութիւն:

հ. 131ա-2բ Երգ Հոգւոյն Սրբոյ, որպէս զնորաս­տեղ­ծեալն. Հ. («Պետրոս») – Պետ համայնից հոգի ան­հուն, / բղխումն Հօր առօղ յՈրդւոյն... այրել սիրոյ աստի կապանս, դիմեալ ի վեր, թողեալ զոր կանս:

հա. 132բ-4բ Երգ Հոգւոյն Սրբոյ, որպէս առաւօտ լուսոյ. ՀԱ. («Ա-Ք») — Աստուած իմ հոգի / անճառ քո շնոր­հի, արա՛ արժանի... քուն մահու սթափել, քնար հոգւոյս յարգել, քեզ ըզփառս երգել:

հբ. 134բ-5ա Երգ աւետարանչաց. ՀԲ. («Պետ­րոս») – Պաղպաճաբուղխ յեդէմ տանէ, աւետեաց ջուր, / ի քառ առաջս բաժանեցիք դուք գետք մաքուր... կանգնեալ հանդէպ պաշտեն զխաչեալ Տէր մեր ինեւ:

հգ. 135աբ Ի խաչվերացին յանդիմանութիւն խա­չե­լոյն. ՀԳ. – Սիրով սիրելւոյդ Որդի մարդոյ Բանս Հօր կոչեցայ, / աւաղելի, ոհ, աւաղելի ոհ, Բանս Հօր կոչե­ցայ... որ վասն հոգւոյդ կենդանութեան զմահ յանձն առի:

հդ. 136աբ Երգ խաչվերացին. ՀԴ. («Պետրոս») – Պատիւ խաչին է բարձրագոյն, / ուստի Յակոբ այր սրբա­գոյն... զքոյն բերէ խորհուրդ պայծառ, յոր կախե­ցաւ Աստուծոյ գառ:

հե. 136բ-7ա Երգ փափագողաց առ Յիսուս. ՀԵ. – Նորոգ ինձ աւետիս բերէ՛ք զՏեառնէ իմմէ Յիսուսէ... յաւիտեանն Տէր սիրօղն է զիս, աւաղ, դուք ինքնին՛՛:

հզ. 137բ-8ա Երգ զղջման առ հաղորդութիւնն. ՀԶ. – Յիսուս անմեղ գառն Աստուծոյ, / բա՛րձ զմեղս իմ ճաշակմամբ քո... կենդանացո՛ ձագս քո յարեան:

հէ. 138ա-9ա Երգ սրբոց առաքելոց. ՀԷ. («Պետ­րոս») – Պայծառ արփիք ջերմ լուսաբեր, / առ հոլո­վեալք ընդ տիեզեր... առէ՛ք ընծայ նախկին բանս, այբուբենից տառից կարգաւ:

հը. 139աբ Երգ եւ աղերս առ Աստուածածինն. ՀԸ.(հայատառ թուրքերէն, «Պետրոս») — Պիր կեօվէրչին սէն պինազիր... Կիւշ էյլէ տույ շուֆի ղանի վալ՛՛, Պետ­րոս իպնուն Քուրթար ջանի, Քուրթուր՛՛:

հթ. 139բ-40ա Երգ վարդապետաց. ՀԹ. – Վարդա­պէտք սուրբք հոտաւէտ վարդ, / եկեղեցւոյն Աստուծոյ զարդ... իսկ մեղսասէրք կրկնամեռք, սոդոմական խնձո­րաբերք:

ձ. 141աբ Երգ մարտիրոսաց. Ձ. – Զօրագլխոյն սուրբ հաւատոյ, / ըմբռնեցեալ յանոյշ հոտոյս... բո­սո­րազ­գեստ արիւնահոս, բարեխօս լե՛ր առ Տէր Քրիս­տոս:

ձա. 142աբ Երգ սրբոց կուսանաց. ՁԱ. – Մեծի կուսին դուք մաքուր քոյր, / գեղածաղիկ նարդոսա­բոյր... ի ժամ թաղիլն ի հող տապան, լերո՛ւք Հոգւոյն դուք փաստաբան:

ձբ. 142բ Խրատ վասն թշնամեաց. ՁԲ. — Զթշնա­միս պարտիմք սիրել / նաեւ նոցա բարերարել... նոցին համայն զխէթ եւ քէն:

ձգ 143աբ Ողբերգութիւն ի մահու մեծ վարդա­պե­տաց. ՁԳ. («Պետրոսի») — Պայծառացեալ տեսակա­նօք / պճնազարդեալ գործնականօք... Տէ՛ր, արա՛ զմեզ քեզ արժանի, քեզ արժանի:

ձդ. 143բ-4ա Երգ ձմեռնացեալ ծերոց՝ առ ի զգաս­տանալ. ՁԴ. – Իբրեւ զգետ ժխոր դարիւ ամբարձեալ, / ի մանկութեան գարնան ուղխիւ առյորդեալ... ի նորոգել զհնութիւնդ, զի մանկասցին նման նմա:

ձե. 144բ Քառանկիւնի ուր չորս, Յիսուս բաց ի յեր­կուցն – Յիսո՛ւս իմ սէր, սի՛րտ իմ, որ իբր հիւսեալ Սի­նայ, / իբր առ Մովսէս բնակիլ սիրով էջ սուրբ փե­սայ... սերտեա՛ ի սիրտս սէր հաստատուն, հաւատ եւ յոյս, / յենուլ ի քեզ սիւն սերտ ոգւոյս հիւսօղ, Յիսո՛ւս:

ձզ. 145ա Այլ ձեւ – Աղբիւր բացեալ ի տան Դաւթի, / Բացեալ մաքրէ քաւիչ որդի... Ծագող բանն մեզ լոյս, ընկալ ի հաճոյս:

1. 145ա Նորին շարական աղերսակերպ — Աստա­նօր զկնի տաղից դնէմք զոմանս շարականս... իսկ եթէ ձայնաւոր, է շարական:

2. 145աբ Շարական գաւազան տալոյ. ԲԿ. — Որ հա­ճեցար անչափ սիրով կոչել ի կարգ զիս քարոզչաց... ուղղել զընթացս սիրով առ քեզ:

3. 145բ-6ա Աղերս շարականակերպ առ ստեղ­ծօղն. ԲԿ. — Որ ստեղծեր զիս յոչնչէ անչափ սիրով մարդ կենդանի... զիս անարատ ըստ արժանի քոյդ վայելման:

4. 146ա Աղերս շարականակերպ առ իշխանն Աստուած. ԱԿ. — Համատարած իշխան էից անճառ սի­րով... զօրացո՛ զհոգիս պարտել զամբարձեալն:

5. 146բ Աղերս շարականակերպ առ Հայրն Աս­տուած. ԱԿ. — Հայր ամէնօրհնեալ, որ ձօնեցեր մեզ զմիա­ծինդ... նորին թեւօքն հասանիլ յանքոյթ օթեւանդ:

6. 146բ Աղերս շարականակերպ առ Բանն Աս­տուած. ԱԿ. — Բան անքննելի, որ բանական գոյիւ պճնե­ցեր... զծնունդս մեղաց նուիրեա՛ զիս ի փառս Հօր:

7. 146բ-7ա Աղերս շարականակերպ առ Հոգին Սուրբ. ԱԿ. — Հոգիդ ճշմարիտ, քոց զինուորաց զէն ան­պարտելի... բնակեա՛ ի յանձին իմում՝ զօրանալ եօթանց պարգեւացդ:

8. 147ա Աղերս շարականակերպ առ Սուրբ Եր­րոր­դութիւնն. ԱԿ. — Ամենասուրբ Երրորդութիւն, զքեզ աղաչեմ... մեզ ցուցեալ գոլ սրբութեան քեզ ի բնա­կութիւն:

9. 147բ Աղերս առ բարին Աստուած. ԲՁ. որպես ստուգութեամբն — Որ տնկեցեր զնորս Եդեմ մշակ հոգւոց... ի ժառանգել զքեզ բարութիւն:

10. 147բ-8ա Աղերս առ միակն Աստուած՝ որպէս անժամանակդ — Հայր անսկիզբն եւ սկիզբն սկզբնա­ւո­րաց հեռացեալս... միացո՛ ընդ քեզ բնակեալ յիս շնոր­հօք:

11. 148ա Աղերս առ անհունն Աստուած. ԲՁ. որ­պէս նշանաւ — Որ ստեղծեր զիս վասն քո Հայր բարե­գութ... զիս փաղաղիչ, ցօղաբեր հողմ երկնաշունչ:

12. 148աբ Աղերս առ պարզն Աստուած. շարա­կա­նակերպ. ԲԿ. — Որ ձուլեցեր զիս ի պատկեր քո պանծալի... ծագեա զարփիդ ի սիրտս պարզ նկատել զնախատիպդ:

13. 148բ Շարական աղերսակերպ առ անփո­փոխն Աստուած. ԲԿ. — Հայր լուսոյ անեղական եւ ան­փոփոխ աստուածութիւն... ի մի սասանեցայց դար­ձեալ առ քեզ բերօղ յուղւոյն:

14. 149ա Շարական աղերսակերպ առ անմահն Աստուած. ԲԿ. — Հա՛յր Աստուած, աղբիւր կենաց... կեն­դանացո՛ զանձն իմ փչեալ զոգիսդ եօթնեսին:

15. 149աբ Շարական աղերսակերպ առ ամե­նա­կարօղն Աստուած. ԳԿ. — Հայր ամենազօր թագաւոր փառաց... դասեա՛ գեղեցիկ կարգաւ՝ գոլ զարհուրելի լէգէօն զօրաց:

16. 149բ Շարական աղերսակերպ առ իմաս­տու­թիւնն Աստուծոյ. ԳԿ. — Իմաստաստեղծ Հա՛յր ամենա­կար... կարացից առնել զկամսդ բարիս:

17. 149բ-50ա Շարական աղերսակերպ առ հոգե­ւորն Աստուած. ԲԿ. — Հա՛յր Աստուած, որ միշտ սիրես զպաշտօնեայս քոյս հոգեւորս... կարել ընդունիլ զանա­պական Հոգւոյդ պարգեւ:

18. 150ա Շարական աղերսախառն առ փառաւո­րեալն Աստուած. ԳԿ. — Հա՛յրդ փառաց, զքեզ փառա­ւո­րեմ... շնորհօք որպէս զՄովսէս փառօք քոյդ շնոր­հաց:

19. 150բ Շարական աղերսակերպ առ տենչալին Աստուած. ԳԿ. — Հա՛յր զմայլական, առարկայ հոգ­ւոց... լցուսցես կոկորդս դառնացեալ մեղօք:

20. 150բ-1ա Շարական աղերսակերպ առ ամէ­նա­ռատն Աստուած. ԳԿ. — Հա՛յրըդ բարի, աղբիւր բա­րութեան... ընչաքաղց բերա՛ն, լի՛ց քոյդ բարեօք, զքեզ համայն տալով:

21. 151ա Շարական աղերս առ խաղաղասէրն Աս­տուած. ԲՁ. — Հա՛յր բարեգութ, մեծ թագաւոր խա­ղաղութեան... խօսիլ ընդ Հոգւոյդ խաղաղ սրտիւ:

22. 151աբ Շարական առ նախախնամօղն Աս­տուած. ԲՁ. — Հա՛յր գթութեան, խոստացար մարգա­րէիւն հանել ի մէնջ... զխունկ ծխեա՛ բուրել Հօր հոտ անուշ:

23. 151բ Շարական առ երկայնամիտ Աստուած, որպէս անժամանակդ. ԴՁ. — Աստուած դատաւոր ար­դար... Հոգի՛ Աստուծոյ, ողորմեա՛:

24. 152ա Շարական աղերսակերպ առ ամենա­փար­թամն Աստուած. ԳԿ. — Ամենակալ մեծանուն մեծացուցիչ աղքատաց... լցո՛ զաղքատըս հոգւով:

25. 152աբ Շարական առ ողորմածն Աստուած. աղերսակերպ. ԳԿ. — Ի սէր յաւիտենական սիրով զիս Հայր... լուսաւորեա՛ զաչս հոգւոյս:

26. 152բ Շարական առ կատարեալն Աստուած. ԴԿ. որպէս մարգարէն —Հա՛յր գթած բաւական Աս­տուած... եւ այնու գոլ կատարեալ:

27. 152բ-3ա Շարական առ հրաշագործն Աս­տուած. ԴԿ. — Գեղեցկութեանց յօրինիչ, ճարտարա­պետ գեղեցիկ... ցո՛յց, Հոգի՛. եւ շատ է ինձ:

ձէ. 153աբՔառանկիւնի («Գրիգոր») – Գահոյք րա­մից իսկի գոյին ոգւով գտար, / Երկոտասան կրիւք յղկեալ տաճար գոհար... եւ միւսն ի պատիւ Վկայա­սիրին, որպէս եւ ի բանից անտի յայտ իսկ է:

ձը. 153բ Եռանկիւնի («Ներսէս») – Նոր զարդ երկ­րիս րամեան սիւն... միջինն՝ զՇնորհալին եւ վերջինն՝ զԼամբորանացին:

1. 153բ-4ա Տէր ողորմեայք աւուր պատշաճի. նախ Յարութեան — Եկեղեցւոյ փեսայ Յիսո՛ւս, / ի յա­րու­թեան առաւօտոյս... յաւուրս ամէն կիւրակէի գալ ժամ նաեւ յերեկոյին:

2. 154աբ Ի տօնի Աստուածածնի — Աստուա­ծա­ծի՛ն կոյս Մարիամ / առ ոտս քոյին անկանիմ, լամ... լնուլ զբանն ընդ մերդ է:

3. 154բ-5ա Ի Համբարձման — Որ ի յերկինըս համ­բարձար / եւ ընդ աջմէ ծնողիդ նստար... դասեալ խառ­նեա՛ սրբոցդ երամ:

4. 155ա Ի տօնի Հոգեգալստեան — Հոգի Աս­տուած աղբիւր շնորհաց / որոտալով էջ ի բարձանց... զի տեսութեանդ լիցուք արժան:

5. 155բ Ի Վարդավառի — Որ ի լերինն պայծառա­ցար / եւ իբրեւ վարդ այսօր բացար... զմայլիլ տես­լեամբ վարդիդ պայծառ:

6. 155բ Ի Սրբոյ Խաչին — Դանիէլեան բարձրա­բերձ ծառ / ընդ հովանեաւ քո զմեզ առ... ձօնել Հօր իբր այգւոյ մշակ:

7. 155բ-6ա Ի տօնի Ծննդեան — Բան ծոցածին Հօր բարերար / հանգեալ ի կոյսն ստասջիք ծրար... անախտ ձենօք քեւ ցնծալ յար:

8. 156ա Ի տօնի առաքելոց — Բանին կենաց քա­րոզք պայծառ / առաքելոց սրբոց կաճառ... սրբել հոգ­ւոց մեր մեղաց քոց:

9. 156աբ Ի տօնի մարգարէից — Սուրբ մարգարէք կրօղք Հոգւոյն / զմարդեղութիւն աստուածորդւոյն... հեղուլ առ մեզ Հոգւոյն հոսան:

10. 156բ Ի տօնի վարդապետաց — Վարդապետք վարդք անուշահոտ / սուրբ գիտութեանց տուօղք զհոտ... առ ծովն Աստուած ածէ՛ք զմեզ հետ:

11. 156բ-7ա Ի տօնի սրբոց հայրապետաց — Ա­ռա­քելոց սրբոց յաջորդ / սուրբ հայրապետք հոգւոց որսորդ... պահպանեցէ՛ք ի գայլ դիւաց:

12. 157ա Ի տօնի մարտիրոսաց — Քարինք զմրուխտ եւ կարկեհան / յղկեալ տաշեալք ի չար­չա­րան... ածէ՛ք եւ զմեզ լեալ ձեռնաձիգ:

13. 157աբ Ի տօնի կուսանաց — Յաղթեալ զմար­մին իբր անդամանդ / ի փեսային սէր խանդա­կաթ... սանձեցէ՛ք սիրտս մեր ախտայոյզ:

14. 157բ Ի տօնի ճգնաւորաց — Թեւօք հոգւոյն ար­ծաթապատ / լքեալ զշէն եւ ըզպալատ... տո՛ւք հե­տե­ւիլ առ հին կենաց:

15. 157բ-8ա Յաւուրս պահոց — Որ զքառասունն սուրբ պահեցեր / զդասն ճաշակն քաղցրացուցեր... վասն աղուհացին եւ շաբաթապահոց գրեցաւ:

16. 158աբ Յաւուրս երաշտութեան – Ամէնողորմ գթած Հայր ծեր, / լո՛ւր քաղցրութեամբ զաղաչանս մեր... շնորհեա՛ զանձրեւդ ի լիութիւն, բառնալ զսով եւ զսղութիւն, Տէր ողորմեա՛:

17. 158բ-9ա Յաւուրս նեղութեան – Ամենախնամ Տէ՛ր երկնաւոր, / հայեա՛ց ի յազգս անթագաւոր... զի առ նեղեալքս լցցի քո բան, եղէց առն նմա ի նեղու­թեան, Տէր ողորմեա՛:

18. 159ա-62բ Երգ ասացեալ ի համբակութեան աղերսակերպ – Առ քեզ դիմեմ հառաչանօք անդա­դար, / առ եղկելիս ծառայս գթա՛ տիրաբար... ի փա­ռա­ւորել զմի տէրութիւնդ եռանձնեայ:

19. 163ա-70ա Խրատ առ նորընծայ կրօնաւորս, ասացեալ ի համբակութեան – Աստուածային Հոգւոյն տաճար կազմել զհոգիդ կամեցար... որ յաչո անփոյտ առեալ գերան, / հարկեմ այլոց, թէ շիւղըդ հան:

20. 170ա-4ա Խրատ մանկանց՝ ի համբակութեան ասացեալ — Անեղ էակին էից ստեղծօղ / եւ յարաժամ նոցին տածօղ... առցեն բերան մանկունք դասի:

21. 174բ-6բ Եւ քանզի չիք հարկաւորագոյն առ զար­գացումն մանկանց եւ երիտասարդաց, քան եօթն առաքինութինքն, վասն որոյ ի վախճանի չա­փաբանական գրքկանս եւ զնոսա համառօտապէս դնեմք տաճկաւար, զի առցեն ի բերան (հայատառ թուրքերեն) — Ֆաշիլէթլեր սէրֆիւրաղի իհթիգաթ / փաւլօս անկայ վէրիր զարիֆ‎ պուեքհադ... չօք տիլէր­սէն կէր կիւն վերէ հագ հիպա:

Հմմտ. ձեռ. 2861, 1ա-56բ:

Ծնթ. ստ. լս.ներում կան գրչի ծանօթութիւններ. 4բ՝ «Թուի, թէ պարտ է ասել յարութեան», 5ա՝ «Յօրինակին պակասի բառ մի», 6ա՝ «Որպէս ինձ թուի, աստ պակասի ժ տառն, որով լինի ախորժանց», 9բ՝ «Պարտ է լինել ընդ ընկերաց», 12բ՝ «Աստ պակասին բառք ինչ», 15ա՝ «Թուի թէ ի տառն սխալմամբ գրչի է յաւելեալ», 15բ՝ «Փոխանակ ո տառին, պարտի դնել օ տառ», 46ա՝ «Աստ պակասի բառ մի, որ թուի լինել յօդուածքս», 47բ՝ «Յօրինակին պակասի բառ մի», 54բ՝ «Աստանօր պակասի երկու տող ի տանէն, որպէս նախընթաց եւ յետագայ տանց տողահամարքն ցուցանեն», 59ա՝ «Պարտի լինել դու եւ ոչ դեւ», 64ա՝ «Ի լուսանցն գրեալ է տեսութեանդ», 90բ՝ «Տառա­դարձութեամբ յաջմէ ի ձախ կարդայ Պետրոս», 112ա՝ «Այս տաղ յաւուրս յարութեան երգի ի բազում ամաց հետէ ի Սուրբ Էջմիածին զկնի պատարագին», 124բ՝ «Փոխանակ այս բառին պարտի լինել նորին», 125բ՝ «Ժ. տառիւ տունն պակասի յօրի­նակին», «Յօրինակին պակաս է բառ մի», 127ա՝ «Թէիւ տունն պակասի», 144բ՝ «Բաց ի յերկուցն ասելով նշանակէ զառաջին եւ զվերջին բառսն ոտանաւորիս», 148ա՝ «Որպէս ինձ թուի, պարտի գոլ ԱԿ. եւ ոչ ԲՁ., զի նշանաւն է ԱԿ.», 152բ՝ «Պարտի լինել գեղեցկացար»), 173ա՝ «Յօրինակին պակասի բառ մի»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

176բԱրդ, ի վախճանի, որք ընթեռնուք զսակաւ երկս մեր, զոր մեծ սիրով ձօնեմ ձեզ, եթէ օգտիք ինչ ի սմանէ, յիշեսջի՛ք ի մաքուր մաղթանս ձեր զՊետրոս մեղսամած վարդապետս Աղամալեան եւ զծնօղս իմ՝ զԲերթում եւ Թամարիս, եւ զեղբարսն իմ՝ զՊօղոս եւ Մկրտում, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ. ամէն: Նա թէ ոք գաղափարեսցէ, սակաւ այս բան մի զատուսցէ (նման՝ 174ա՝ ջնջած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

177ա Ծանօթութիւն վասն գրելոյ զյառաջաբա­նու­թիւն սոյն մատենի — Բաց յայսմանէ են երջանիկ վարդապետիս Բերթումեանց եւ այլ բազում հեղինա­կու­թիւնք, յորոց ոմանք հասին առ մեզ, որք են. 1) Աղօթագիրք, 2) Աստուածանմանութիւն, 3) Աղբիւր բացեալ, 4) Կշիռ արդարութեան, 5) Մեկնութիւն գրոցն Յոբայ եւ 6) Ոտանաւոր տաճկերէն կոչեցեալ Լուլույի­թեր, յորոց առաջինքն գտանին ի թանգարանի (գրա­դա­րան) Սրբոյ Էջմիածնի, իսկ վերջինն, հանդերձ Յի­սուս փեսային, առ իս: Աւագ քահանայ Իսահակ Սա­հառունի, ի 4 մայիսի 1872 ամի, ի Տփխիս:

ՆՇՈՒՄ՝մէջքին՝ «Պետրոս վ. Բերդումեան, Եր­գա­րան կոչեցեալ Յիսուս փեսայ», պհպ. Աա՝ «N 421/2778, Երգարան Պետրոսի վարդապետի Բերդու­մեան, քառածալ, գրեալ ի թղթի ի ձեռն աւագ քահանայ Իսահակ Սահառունւոյ, ի 4 մայիսի, 1872, ի Տփխիս (տե՛ս ի վերջն, երես 177), Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2779

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 90. չգրուած՝ 1ա-2բ, 13բ, 34ա-8բ, 48բ-9բ, 52բ, 56աբ, 90բ: ՊՐԱԿ՝ 38+10+2+4+2+18+16: ՆԻՒԹ՝ թուղթ՝ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով (թ. 1-56)՝ թագապսակ թեւատարած արծիւ, թա­գա­պսակ ոճաւորուած շրջանակ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24x18: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (անկանոն՝ 22x14,5, 19x14,5, 19x13,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր՝ թ. 3-33 (նմուշ՝ 14բ), այլ ձեռք՝ թ. 39-55 (նմուշ՝ 43ա), թ. 57-90 (նմուշ՝ 60ա): ՏՈՂ՝ 28-9: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ, մէջքը եւ փեղկերի հիմնամասերը՝ սեւ կաշի: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ սպիտակ չգրուած թուղթ (Աա, պհպ. Բ.), մասն կազմաստառի:

Новый рисунокՆմուշ 14բ

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. թերթեզերքըմաշուած, խոնաւութեանհետքեր, ցեցի անցքեր, մէջքիստորինհատուածը՝ցեցակեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-33բ [Հաւաքումն իմաստնալից բանից Թով­մայի Գեմբացւոյ եւ Ղուկայ]

1. 3ա-13ա [Բանք Թովմայ Գեմբացւոյ] — Ոչ յագին աչք ի տեսութենէ եւ ոչ լնանին լսելիք ի լրոյ... այլ ամ­բող­ջապէս զքեզ տաս Աստուծոյ եւ միաւորիս ընդ նմա շնօրհօք:

Ծնթ. Լս-ներում ունի նիւթերի բնորոշումներ. 4ա՝ «Գե­ղե­ցիկ է յամենայնի փորձանաւորաց, սաղմոս», 4բ՝ «Ճգնաւորաց, վարդապետաց», 5ա՝ «Խիղճմտաց», 5բ՝ «Գեմբացւոյն աղօթք գե­ղեցիկ յամենայնի ընթերցման եւ քարոզի», «Զշնորհ հայ­ցել», 6ա՝ «Գովութիւն Աւետարանի», «Սէր», 6բ՝ «Չար խորհրդի», «Մտածմունք», «Ծառայութիւն Աստուծոյ. Ե.շա­բաթ», 7ա՝ «Հա­տու­ցումն», «Հնազանդութիւն», «Դիտաւորու­թիւն յամենայն իրս առնելիս», 7բ՝ «Յանձնարարութիւն», «Համ­­բերութիւն, «Շնորհ բնութիւն», 8ա՝ «Ի տկարութենէ յա­ռաջ գայ նե­ղու­թիւնն», «209. Խաղաղութիւն», «Չար խորհրդոյ», «Չդատել զոք», «Խաղաղութիւն», «Միտք աղօ­թիւք», «Սիրտ», 8բ՝ «235. Աղօթք փորձութեան», «Իմաստու­թիւն եւ գիտութիւն զանա­զանք», «Բնութիւն շնորհ», «Կրօնա­ւո­րաց», «Իմաս­տունք», «Համ­բերութիւն», «Սէրն Աստուծոյ», «Ծա­ռայ Աստու­ծոյ», 9ա՝ «Ազատք, ոյք են ի յամենայն ըզնէ (՞)», «Խորհուրդ», 9բ՝ «Զղջումն ուստի գայ», «Խոնարհ», «Սէր ան­կարգ», «Վարժ ոչ ի բանս, այլ ի գործս», 10ա՝ «Չլսել զբանս անարգ», «Անմիտ համ­բերել նախատանաց դատաստանն», «Համ­բերել», «Աշ­խար­հիս վիշտն եւ թշուառութիւնն», «Վերին աշխարհի երա­նու­թիւնն», 10բ՝ «Չար խորհուրդ», «Աղօթքս եւ յամենայն ժա­մա­նակս սէր», «Զբարին կամիմք եւ զչարն առ­նիմք», «Զղջա­ցե­լոց», 11ա՝ «Շնորհ եւ բնութիւն», 12բ՝ «Շնորհ», «Քրիստոս ճա­նապարհ եւ ճշմարիտ կեանք», «Բանն Քրիս­տո­սի», «Հա­ղոր­դութիւն», 13ա՝ «Հաղորդութիւն», «Մտա­ծելն զՔրիստոս տնօ­րէն», «Բ. հարկաւորք», «Քահանայական պաշտօն», «Շնորհ ջեր­մեռ՛՛»:

2. 14ա-33բ [Բանք Ղուկասու] — Պէսպէս գոլով ճա­շակք քմաց ի տեղէ լինել... եւ այնքան խոտի, որ­քան ճանաչի:

Ծնթ. Լս-ներում ունի նիւթերի բնորոշումներ. 14ա՝ «Սէր», «Ծա­ռայ», «Ապերախտ», «Կոյր», 14բ՝ «Գործել», «Լոյս», «Շնորհ», «Գ. թշնամիք», «Տեսական», 15ա՝ «Կրօնաւոր վար­դա­պետք», «Կրօնաւոր, ով է առնել կրել», «Աստուծոյ վճա­րումն կրօնաւորի», «Ինքեան վճարումն», 15բ՝ «Հասարակաց է հաղորդելի», «Կատարելութիւն», «Սէր», «Պակասութիւն», «Օրի­նակ», 16ա՝ «Խնդութիւն», «Ծառայութիւն», «Առաքինի», «Ինքնագլխութիւն», «Ուսն ի սիրոյ», «Շնորհ, առաքինութիւն, կատարելութիւն, ծառ», «Հատուցումն», «Աշխատութիւն», «Սէր, տենչ», 16բ՝ «Փորձութեան շահն», «Անձնասիրութիւն», «Կա­տարել», «Թշնամի», «Բամբասանք», «Միայնութեան սի­րով, ծնունդ, ծառ», «Կատարելութիւն», «Առողջութիւն», «Սէր», «Կատարելութիւն, սէր», 17ա՝ «Իմ զերկրաւոր կամք Հօր», «Խոնարհութեան պահպանութիւն», «Ճանաչման շահն», «Ուխտ», «Կախումն», «Գ. ուխտքն Գ. թշնամեաց յաղթեն», «Ան­կարութիւն», 17բ՝ «Բեռն», «Ուխտ», «Խոստանալ», «Հարկն բնութեան կամաց», «Կամք», «Գործ ի կամաց», «Ուխ­տիւ գործք ողջախո՛՛», «Գործ», 18ա՝ «Գ. հարկաւորք, իրք, եռանդ», «Փոյթ», «Ուրախութիւն», «Խաչիլ ումեք», «Աշխար­հա­կան կարգաւոր», 18բ՝ «Զգայութիւնք», «Զինուոր», «Գ. համբակք հարկաօր», «Վարդապետք», «Աշխարհի Գ. ցանց, Քրիստոսի մեծութիւնք, աղքատութիւն», 19ա՝ «Յանցաւորի», «Սէր», «Միջոցօք լինի իրի ստացումն», «Գ. խափանիչք ըղձի», 19բ՝ «Գ. հարկարութիւնք հիմանց», «Ողջակէզ», «Տուրք», «Պա­­տերազմական», «Օրենք», «Գ. աղքատք», 20ա՝ «Վասն վարդապետաց», «Ագահութիւն», «Աղքատութիւն», 20բ՝ «Փուշ», «Յարումն», «Խոստում», «Ոսկի», «Յոյս», «Պարիսպ», «Պահպանութիւն», «Աղքատ», «Հասարակութեան զհետ եր­թալի», 21ա՝ «Ցանկութիւն», «Ողջախոհութիւն», «Երկիւղ», «Մարդ», «Առաքինութիւն», «Ողջախոհութիւն», «Ողջախոհ», «Գեղեցկութիւն ողջախոհութեան», «Մարմին», «Ժուժկալու­թիւն, անժուժկալութիւն», 21բ՝ «Անառակութիւն», «Հայելի», «Հա­ճոյք», «Չափաւոր կերակուր, զգայութիւնք են դրունք», «Չար», «Դատարկութիւն աշխատութեան», «Ողջախոհ», «Կիրք», «Առաջնորդ հնազանդ», 22ա՝ «Ընծայ», «Կրօնաւորք, հնազանդութիւն», «Յաղթութիւն անձին», «Գ. ուխտք», «Բան քարոզչաց պարտէզ», «Խորհուրդ մտոց», «Հնազանդ օգուտն», 22բ՝ «Դ. հաճոյականք», «Համբերութիւն», «Հեզութիւն ներ­հակն անկարգ բարկութեան», «Բարկութիւն», «Նմանն Քրիս­տո­սի», 23ա՝ «Յօժարութեամբ հնազանդութիւն», «Կարծիք, միտք, կամք, հնազանդութիւն», «Հնազանդութիւն», «Հպա­տակ», «Պատիւ պատկերին առ հիելին էր», 23բ՝ «Խոնարհ», «Խաբին», «Խոնարհութիւն», «Խոնարհ», «Հպարտութիւն», «Խո­­­­նար­հութիւն», 24ա՝ «Գովութիւն, պուկ խոնարհաց», «Սէր», «Սէրն է յօդ », 24բ՝ «Սէր», «Սէր ընկերին», «Լուր», 25ա՝ «Անիրաւութիւն», «Երախտիք», 25բ՝ «Մեռուցումն», «Ընտ­­­րողութիւն», 26ա՝ «Մարմինն զոհելի է», «Կիրք», «Կրօն է դպրոց», «Անտարբեր», «Տեղի չփոխելի է», «Առաջնորդաց ներհակն», 26բ՝ «Կարգաւորաց պարկեշտութիւն է դէպ», «Ցոփ է դէպսիզ», 27ա՝ «Աղօթք», «Աղօթք չար խորհուրդ», «Յա­րատեւութիւն», «Կարգաւորաց», 28ա՝ «Խոնարհ», «Յարա­տեւու­թիւն Բ. ծայրքն՝ մեղկութիւն, յամառութիւն», «Առաջա­դրու­թիւն», «Սկզբունք արհամարհել», «Պատիւ», «Սկզբունք կատարելութեան», «Միտք կամք, կարծիք, համարումն, յանդգնու­­թիւն, յամառութիւն», 29ա՝ «Միտք», «Հաւատ», «Միտք դատաւոր», «Կամքն Գ. պակասութիւնք» 29բ՝ «Միտքս բարի է», «Զգայական բաղձանք», «Դատարկութիւն», 30ա՝ «Մի­ջոցք գեղեցիկ ասողի եւ լսողի հոգեւորաց», «Ճանաչելոյ շահն», «ԶԱստուծոյ խօսիլ», «Զառաքինութեանց խօսիլ», «Լե­զու», 30բ՝ «Տէր ծառայ ժրաջան», «Ծառայ հեղգ», «Սէր», «Խա­ղաղութիւն», «Մեղք», «Կիրք, իղձք, թշնամիք», 31ա՝ «Անկռիւ լինիլ», «Վիճաբանիլ», «Կռիւ», «Նեղութիւն», «Նե­ղու­թիւն», 31բ՝ «Լեզու», «Անուն աւերել է զոր», «Յանդի՛՛», 32ա՝ «Խղճահարութիւն», 32բ՝ «Խղճահարութիւն», «Խոստովանա­հօր», «Հետաքրքրութիւն, չարապորտ (՞)», 33ա՝ «Փրկութիւն հոգ­ւոյ», «Փառամոլութիւն», «Եպիսկոպոսութիւն», 33բ՝ «Բա­նա­դրանք»:

Բ. 39ա-55բ [Սիմէոնի Երեւանցւոյ, Քարոզք]

–39ա-41ա Առաջաբանութիւն եւ առազդեցութիւն ինչ [յ]աղագս առաջիկայ Քարոզգրգոյս ի հեղի­նա­կէն արարեցեալ — Առատապարգեւն Աստուած, որ ի յստեղծելն... գոլով ի բաց ընկենուք, ողջ լերո՛ւք ի Տէր, ի Սիմէօնէ յապարդիւն վարդապետէ Երեւանցւոյ եւ ի պաշտօնէէ Սրբոյ Էջմիածնի ի մեծ քաղաքն Կոս­տան­դինուպօլիս, ի գործս նուիրակութեան, ի ՌՄԷ. (1758) թուոջն միում:

1. 41ա-3բ Քարոզ ի յԱւետիքն հրեշտակապետին առ կոյսն Մարիամ, ի բան սրբոյ Աւետարանին եւ յամսեանն վեցերորդի առաքեցաւ [Ա.] — Այս փրկա­գործ եւ հրաշալի խորհուրդ նախապէս գոյր ի միտս Աս­տուծոյ... վասն որոյ ասէ՝ Եւ յամսեանն վեցերորդի առաքեցաւ Գաբրիել:

2. 43բ-6ա Քարոզ նորին Սիմէօնի ի Վերափո­խումն Սրբոյհույ Աստուածածնին, ի բանն Սօղօ­մօնի, թէ՝ Մի է աղաւնի իմ: Պրակ 74 [ՀԶ.] — Գրեալ է ի պատմութիւնս, թէ երբեմն յԱթէնս ի մէջ իմաստա­սիրաց... ի միասին եդեալք տօնին այսու խորհրդով:

3. 46բ-8ա Քարոզ նորին Սիմէօնի ի յերկրորդ կիւ­րակէն Սրբոյ Աստուածածնին, ի բանն սաղմոսի, թէ՝ Կալար զաջոյ ձեռանէ իմմէ, ի խորհուրդս քո առաջ­նորդեցեր ինձ եւ փառօք ընկալար զիս: Պրակ 75 [ՀԷ.] — Ասացաք ի յանցելումն, թէ սուրբ կոյս Մարիամ մի է... գինի ոչ ունին, ըստ այսմ եւ զայլսն պակասու­թիւնսն:

4. 50ա-2ա Քարոզ նորին Սիմէօնի՝ Վարդավառին, դարձեալ ի բանն Աւետարանին, թէ՝ Եւ յետ վեց աւուր առնու զՊետրոս. եւ այլն: Պրակ 72 [ՀԴ.] — Այլա­կերպութիւնն Քրիստոսի, զոր այսօր տօնէ... ըն­դունի զկեանս յաւիտենականս, դմա լուարո՛ւք. եւ այլն:

5. 53ա-5բ Քարոզ նորին Սիմէօնի ի յԱյլակեր­պու­թիւն Քրիստոսի Աստուծոյ, ի բանն, թէ՝ Եւ յետ վեց աւուր առնու Յիսուս ընդ իւր Պետրոս եւ զայլն [ՀԳ.] — Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս զիւր անճառելի եւ պա­րագրելի զօրութիւնն... եւ տողւոյն, եթէ պիտոյասցի ըստ ժամանակին:

Հմմտ. ձեռ. 2212, 124ա-5ա, 125բ-7ա, 272բ-4բ, 275ա-6բ, 268բ-70բ, 266ա-8ա:

Գ. 57ա-90ա [Մեկնութիւն Ծննդոց]

1. 57ա-64բ Զգործոյ Զ.երրորդ աւուր — [Բն.] Ի վե­ցե­րորդ աւուր ետ զբնակ երկրի, որպէս ի 5ում աւուր ջրոյ եւ օդոյ... [Մեկն.] Եւ ասէ. Հանցէ երկիր զոգի կեն­դանի... եւ գործք ձեռաց նորա պատմէ հաստատու­թիւն: Սաղմոս 18. 1: Վախճան վեցօրեայ արարչագոր­ծու­թեանն Աստուծոյ: Կատարեցաւ գիրքն վեցօրէի:

2. 64բ-75ա Գլուխ երկրորդ — [Բն.] Առագրումն հանգստութեանն Աստուծոյ ի շաբաթոջ եւ ի շաբաթու սրբացումն: Երկրորդ, համարն 8. Տնկումն դրախտին եւ չորեքկին նորին գետքն: Երրորդ, համարն 18. Քար­շումն Եւայի ի կողէն Ադամայ: Չորրորդ, համար 28. Կա­ցուցումն ամուսնութեան ի յԱդամ եւ յԵւայ (կատա­րե­ցան երկինք եւ երկիր եւ ամենայն զարդ նոցա): [Մեկն.] Արդէն մինչ ի վեցերորդ աւուր կատարեցան ամենայն... դարձեալ մոլորիլ եւ պատրիլ: Այսպէս Սկօթոսն:

3. 75ա-83բ Գլուխ երրորդ — [Բն.] Օձն փորձէ զԵւա: Նա մեղանչէ ընդ Ադամայ, ուստի 8 համարն կշտամբութիւն յԱստուծոյ: Երկրորդ, 14 համարն. Օձն անի­ծանի յԱստուծոյ եւ խոստանի Քրիստոս Ամենա­փրկիչն: Երրորդ. Եւա եւ Ադամ դատապարտին ի յաշ­խա­տանս, ի ցաւս եւ ի մահն, եւ ապա 23 համարն մեր­ժին ի դրախտէն, եւ առաջի նորա դնի պահապան քե­րով­բէ՝ բոցեղէն սրով: [Մեկն.] Զի՞ է ասաց Աստուած՝ Մի՛ ուտիցէք. եւ այլն: Վարդապետ Օգոստինոս ասէ... կամ արգելանել կերպիւ իւիք կարէ:

4. 83բ-6բ Գլուխ չորրորդ — Ադամ ծնաւ զԿայէն... եւս կայ կռապաշտութիւն, եւս ոմանք թէ ոչ:

5. 86բ-8ա Գլուխ հինգերորդ — Բաղհիւսի ազգա­բա­նութիւնն Ադամայ Սեթաւ մինչեւ առ Նոյ... զիս ոչ յիշէ գիրն:

6. 88աբ Գլուխ 6երորդ — (Եւ ստրջացոյց) Աս­տուած ոչ ստրջանայ, այլ այս ասէ նմանօրէն... թէեւ իցեն գազանաբարոյք:

7. 89աբ Գլուխ 8 — Նուազի սակաւ առ սակաւ եւ ապա եզերի ջրհեղեղ եւ Աստուծոյ... եթէ շինէր, հնար էր:

8. 89բ-90ա Գլուխ 13 — [Բն.] Աբրամ ի Ղովտայ զէնէն բաժանի. Ղովտ զՍօդօմ ընտրէ, Աբրահամ՝ զՔա­նան, զոր ի 14 համարն նմա Աստուած ցուցանէ եւ խոստանայ: [Մեկն.] Եւ էին մեղաւորք առաջի Տեառն... կոխելիք, անպիտանք եւ այլն, որպէս եղեւն իսկ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Պհպ. Աբ (1864 թ., շղագիր) Այսոքիկ տետրակք ըստ յարմարութեան նիւթոյն եւ գրիցն հաւաքեալ ի թղթոց հանգուցեալ Ղուկաս արքեպիսկոպոսի, ետու կազ­միլ ի մի գիրք, զի մի՛ հետզհետէ կորիցէ՝ թերթա­տեալ եւ արտաքոյ ցուցակի մնալովն, ի 15 հոկտեմ. 1864, ի Սուրբ Էջմիածին, նուաստ Վրթանէս վարդա­պետ:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «Թովմայի Գեմբացւոյ Հաւաքումն իմաստալից բանից», Ա. կազմաստառին՝ «Հմր 1, ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս], Հաւաքումն իմաստնալից բա­նից Թովմայի Գեմբացւոյ եւ Ղուկայ, քառածալ, նօտրագիր, գրեալ ի թղթի, թիւն եւ տեղին եւ անուն գրողին անյայտ: Պարունակին ի սմա. ա. Հինգ քարոզք Սիմէօն վարդապետի (որ եւ կաթողիկոս) Երեւանցւոյ, հանդերձ առաջաբանութեամբն, յԱւետիքն հրեշտակին առ սուրբ կոյսն Մարիամ, ի Վերափոխումն սրբոյ Աս­տուածածին, յԵրկրորդ կիւրակէն Սրբոյ Աստուա­ծած­նի, ի Վարդավառն եւ ի յԱյլակերպութիւն Տեառն, բ. Ի մեկնութենէ Ծննդոց, թերեւս Պետրոս վարդապետի Բերդումեանց, հատուած մի սկսեալ ի վեցերորդ աւուր Արարչագործութենէն մինչեւ ցբաժանումն Աբրահամու ի Ղովտայ, մաքուր շաղագիր եւ հարթ շարադրու­թեամբ գրեալ», պհպ. Աա՝ «474/2779»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «Պօղոս դարձեալ Աբրահամ: Կի­րա­կոս վարդապետի շաղկապ վեցզօրայ թուականեան եւ Զ. չմնաց: Պօղոսին Ճ. ճամչլէ էվէլ, ուր սարկաւագնին իլամն առաք Խ. Ղուկասու: Տիրացու տրուպ Տեօվլէթ Էհկեամ տէր Առաքել 13»: 48բ՝ «արարե Յովսէս»:

2780

ՆԷՈՓԻՏՈՍ, ԳԻՐՔ ՃԱԿԱՏԱՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ

ԿԱՐԻՆ

ՌՄԿԹ. – 1820

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Մինաս Ոսկերչեան:

ԹԵՐԹ՝ 72. չգրուած՝ 1բ, 3բ, 67բ-72բ (վերին աջ եւ ձախ անկիւններում գրչի էջակալում՝ 1-127, որ է՝ 4ա-67ա): ՊՐԱԿ՝ Ա-Զx12 (Ա, Զ 11, Բ 16, Դ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լուսա­դրոշ­մերով՝ թագապսակ առիւծ եւ «I M C»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23x 16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18x12): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 29: ԿԱԶՄ՝ բաց դարչնագոյն դրոշմազարդ կաշի՝ կենտրո­նում ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպի­տակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտ ցայտկէն:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 5ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյն՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերն ու մէջքը մաշուած, թեր­թե­րին աղտոտուածութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-67ա Գիրք ճակատամարտութեան կամ ընտ­րո­ղութեան այն, որ ունի ընդ ազգին հրէից վասն օրինաց նոցին եւ ծիսից, վկայութեամբ Սուրբ Գրոց Հին եւ Նոր կտակարանաց, արարեալ յումեմնէ Նէո­փի­տոս անուն յունաց աբեղայէ, որ երբեմն րաբունի ազգին հրէից, եւ թարգմանեալ ի մոլտովանու լեզուէ ի հայ բարբառ, աշխատութեամբ տէր Ներսէս քա­հա­նայի Հայկազնոյ, յամի Տեառն 1808, ի մայիսի 20, ի քաղաք Եաշ

Տե՛ս ձեռ. 935, 4ա-82բ: Յառաջ. շարադրողի/2ա-3ա: ա/4ա-15ա: բ/15բ-23բ: գ/24ա-34բ: դ/35ա-63բ: Յայտա­րարու­թիւն/64աբ: [Գովասանութիւն]/չիք: Ցանկ/65ա-7ա:

Ծնթ. Լս-ներում ունի սուրբգրային քաղուածքների յղում­ներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Իսկ այժմ գաղափարեցաւ ըստ կարի սրբա­գրու­թեամբ ի հայրապետութեան տեառն Եփրեմի սրբազան կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց՝ ձեռամբ Ոսկերչեան Մինասայ նուաստ աշակերտի Գրիգորի վարժապետի Շաքարճեան Կարնեցւոյ, ի վայելս անձին իւրոյ, յամի Տեառն 1820 եւ ի մերս թուոջ ՌՄԿԹ. (1820), յունվար 1, ի մայր ուսումնարանի Կարնոյ:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «Նէոփիթոս աբեղայի», 1ա՝ «476/ 2780», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. կազմաստառին՝ «Այբուբեն՝ Ա-Կ»:

2781

ՃԱՇՈՑ

 

ԺԳ. դար

 ԹԵՐԹ՝ 279. չգրուած՝ 16բ, 51բ-2ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-Դ (խառն՝ Ա 10, Բ 19, Գ 8, Դ 15)+Ի-Ա*x12 (ԺԸ 11, ԺԴ 6, Է, Գ 10, Զ 9, Դ 13, Ա 8)+4: ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,8x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (19,5x12): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (տարբեր՝ ըստ գրիչների. նմուշ՝ 14ա, 28ա): ՏՈՂ՝ 26: ԿԱԶՄ՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ սպի­­տակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ սպի­տակ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

* Գրչի պրակահամարները դրուած են հակառակ կար­գով՝ վերջից առաջ:

Новый рисунок

Նմուշ 14ա

Новый рисунок

Նմուշ 28ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լս-ային. – Յովհաննէս Մկրտչի գլուխը ի վերայ սկուտեղի՝ 13ա: Լուսանցազարդ՝ բուսա­կան, թռչուն: Զարդագիր՝ թռչնագիր հանգուցագիր: Գոյն՝ վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած. Պհպ. Ա.ի կէսը լայնքից կտրած, թերթերին խոնաւութեան հետքեր, զանազան բծեր, թ. 137ը պոկուած, ունի թերթերի ետուառաջութիւն. կար­դալ՝ թ. 1-14, 16-23, 15, 24-123, 136, 138-82, 184-202, 183, 203-24, 137, 225-43, 124-35, 264-75, 252-63, 244-51, 276-9, թ. 1-2ի միջեւ 2, 139-40ի միջեւ 6, 214-5ի, 224-5ի, 275-6ի միջեւ 1ական, 232-3ի միջեւ 3, 251-2 միջեւ 4 թերթ ընկած. 1476 թ. Բոլորաձոր անապատում Զաքարիա եւ Աբրահամ աբեղայ եղբարները ծաղ­կել, նորոգել են ձեռագիրը՝ լրացնելով պակաս թերթերը՝ թ. 2-14, 16, 23, 25-7, 29-30, 37-46, 51-2, 279՝ տե՛ս յետագայի յիշ.ք՝ 1բ, 13ա, 279ա:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. ա. 2ա-13ա[Կանոն Յարութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի](սկ. թափուած) /// զնա երթալ յերկինս, ապա դարձան Երուսաղէմ... 13ա-4բ, 16ա-8բ Շա­բաթ առաւաւտու. [Յիշատակ է գլխատման սրբոյն Յով­հաննու Մկրտչին]. Սղ. Աստուած փառաւորեալ ի խորհուրդս սրբոց...

2. 25բ-7ա [Կարգ Աւետեաց սուրբ Աստուա­ծած­նին]. Ապրիէլի Զ. Տաւն է Աւետեաց Աստուածածնին. Սղ., Կց. Տէր ասաց զիս: Ընթրց. յԱռակաց — Ի պտղոյ արդարութեան բուսանի ծառ կենաց...

1. բ. 18բ-23բ, 15աբ, 24ա-5բ, 27ա-37բ Բ. Կիրակէ. [Կրկնազատիկ] — Տէր հովեսցէ զիս, եւ ինձ ինչ ոչ պ[ակասեսցի]...

գ. 37բ-54ա [Երրորդ կիրակին. Աշխարհամատ­րանն է տաւն]. Ճաշ. Սղ. Ականջաւք մեր...: Ընթրց. ի Գործոց Առաքելոց — Իբրեւ կատարէին աւուրք բա­զումք...

դ. 54ա-72ա Դ. Կիրակէ — Քեզ վայել է աւրհնու­թիւն, Աստուած ի Սիոն...

ե. 72ա-87ա Ե. Կիրակէ — Խոնարհեցւո՛, Տէ՛ր, զունկն քո...

զ. 87ա-96ա Զ. Կիրակէ — Խոստովան եղերուք Տեառն... 96բ-103ա Ի Համբարձման առաւաւտուն. Սղ. ԽԶ., Կց. Համբարձաւ Աստուած աւրհնութեամբ...

է. 103ա-18ա Է. Կիրակէ. Կրկին Ծաղկազարդին առաւաւտուն զառաջի Ծաղկազարդին կարդա՛: Կց. Լերինք ցնծասցեն: Սղ. ՂԷ. Աւրհնեցե՛ք զՏէր...

3. ա. 118ա-23բ, 136աբ, 138ա-9բ[Կանոն Հոգւոյն Սրբոյ գալստեանն] Ը. Կիրակէի. Պենտակոստէի առաւաւտուն: Կց. Հոգի քո բարի: Սղ. ՃԽԲ. Տէ՛ր, լո՛ւր աղաւթից իմոց... եւ եբրաեցերէն Կապպաթա: Էր ուրբաթն Զատկի /// (վերջը թափուած): բ. 140աբ [Երկ­րորդ կիրակէին. Երկուշաբաթի. Սրբոց Հռիփ­սիմեանց..., ձեռ. 982, 335բ-6ա] (սկ. թա­փուած) /// աւետիքն պարգեւեալ են, զի նոքիմք աս­տուա­ծեղէն փա­ռացն լիցիմք հաղորդակիցք... 140բ-1ա Երեք­շա­բաթի. Սրբոց Գաիանանց... 141ա-3ա Հինկ­շաբ­թի. Ման­կանցն Բեդղեեմի... 143ա-4ա Շաբաթ աւր. Յո­վա­նու եւ Աթանագինէ...

գ. 144ա-5բ [Երրորդ] Կիրակէ եկեղեցւո. եւ այս կան. կատ. Սղ. ԽԷ. Աստուած հիմունս ա՛րկ.: Ընթրց. յԱռակաց — Աստուած իմաստութեամբ հիմունս ա՛րկ երկ­րի... 145բ-6բ Երկուշաբաթի. Սարգսի եւ Բագոսի... 146բ-8ա Երեքշաբաթի. Սրբւոյն Գրիգորի ելն ի Վիրա­պէն... 148աբ Հինկշաբթի. Նունեա եւ Մանեա... 148բ-9բ Շաբաթ աւր. Կոստանդիանոսի թագաւորին...

դ. 149բ-50բ [Չորրորդ կիրակէին]. Երկուշաբաթի. Պահք սրբւոյն Գրիգորի ու շաբաթ աւր. Տաւն գիւտ Ոս­կե­րացն...

ե. 150բ-1ա [Հինգերորդ կիրակէին].Երկուշաբթի. Ներսիսի եւ Խադա... 151ա-2բ Երեքշաբթի. Դանիէլի եւ երից մանկանցն... 152բ-3ա Հինկշաբթի. Թարգման­չացն Սահակա եւ Մեսրովպա... 153ա-5ա Շաբաթ աւր. Զաքարիա մարգարէին...

զ. 155ա-6բ[Վեցերորդ կիրակէին]. Երկուշաբթի. Տրդատա Աշխէն տիկնւոջ եւ Խոսրովիդխտւո... 156բ-7բ Երեքշաբթի. Ռըստակիսի, Վրթանիսի, Յուսկանն, Գրիգորիսի եւ Դանիէլի... 157բ-8բ Հինկշաբթի. Աբրա­հա­մու եւ Խորինա... 158բ-60ա Շաբաթ աւր. Եղիսէի մարգարէի...

է. 160ա-1բ [Եւթներորդ կիրակին]. Երկուշաբթի. Պահք Վարդավառին: Շաբաթ աւր. Տապանակին Տեառն...

4. ա. 161բ-3բ[Կանոն Պայծառակերպութեան Քրիս­տոսի Աստուծոյ մերոյ ի Թափօր լերինն] Կիրա­կի Վարդավառի: Եւ այս կանոն կատարի. Սղ. ԺԴ., Կց. Տէ՛ր, ով կացցէ ի: Ընթրցս. յԱռակաց — Ուրախ լե՛ր, երիտասա՛րդ... 163բ-5ա Երկուշաբթի. Եսաեա մար­գարէի... 165ա-6ա Երեքշաբթի. Յիզտբուզտի... 166ա-7ա Հինկշաբթի. Սանդխտո... 167ա-8ա Շաբաթ աւր. Թադէոսի առաքելւոյն...

բ. 168ա-9ա [Երկրորդ կիրակին]. Երկուշաբթի. Շուշանա... 169աբ Երեքշաբթի. Կիպրիանոսի եւ Յուս­տինա կուսի... 169բ-73բ Հինկգշաբթի. Նախահարցն Աբրահամու, Սահակա, Յակոբա, Յովսէփա, Մովսէսի, Ահարոնի, Սամուէլի, Յեսվա եւ այլոց նախահարցն... 173բ Շաբաթ. Հասարակաց:

գ. 173բ-4բ [Երրորդ կիրակէին].Երկուշաբթի Սա­հա­կա եւ Յովսէփա... 174բ-9բ Երեքշաբթի. Երկոտա­սան մարգարէիցն... 179բ-80ա Հինկշաբթի. Մակա­բաեց­ւոցն... 180ա-1ա Շաբաթ. Էփեսոսի սուրբ ժողո­վոյն...

դ. 181ա-2բ [Չորրորդ կիրակին]. Երկուշաբթի. Պահք Աստուածածնին: 181ա-2բ Շաբաթ. Նաւակա­տիկ...

Ծնթ. Այս կանոնը հաւանաբար սխալմամբ կրկնուած է նաեւ 276ա-8բ էջերում:

5. ա. 182բ, 184աբ [Կանոն վերափոխման Սուրբ Աստուածածնին] Կիրակի Աստուածածնին փոխման. Սղ. ՃԼԱ., Կց. Ա՛րի, Տէ՛ր, ի հանգիստ քո. Ընթրց. յԵսաեա մարգարէէ — Եւ յաւել Տէր խաւսել ընդ Աքա­զու... 184բ-5ա Հինգշաբթի. Քրիստափորի... 185ա-6ա Շաբաթ. Հասարակաց:

բ. 185ա-6ա [Երկրորդ կիրակին]. Երկուշաբթի. Մես­րովպա... 186ա-7բ Երեքշաբթի ու Հինկշաբաթի. Հասարակաց: Շաբաթ աւր. Թումաի առաքելոյն...

գ. 187բ-90ա [Երրորդ կիրակին]. Երկուշաբաթի. Եզեկիէլի, Եզրի եւ Զաքարիա... 190աբ Երեքշաբթի. Նիկիա սուրբ ժողովւոյն... 190բ-1բ Հինկշաբթի. Եղիշէի վարդապետի... 191բ-3ա Շաբաթ աւր. Յովաննու Մկրտչի...

դ. 193ա-4ա [Չորրորդ կիրակին]. Երկուշաբթի. Պահք Սրբո Խաչին: Շաբաթ աւր. Նաւակատիկ...

6. ա. 194ա-202բ, 183աբ, 203ա[Կանոն վե­րաց­ման Սրբոյ Խաչին] Կիրակին Սուրբ Խաչին տաւն է. Սղ. Գ., Կց. Նշանեցաւ առ մեզ լոյս երես: Ընթրց. Ա. յԱռա­կաց — Դարձեալ, թէ ի նաւ ոք ելանիցէ... 203ա-4ա Նոեմբերի ԻԴ. Սրբոյն Պաւղիկարպոսի Զմեւռնա եպիսկոպոսի... 204ա-5բ Դեկտեմբերի Ի. Իգնատոսի եպիս­կոպոսի... 205բ-6բ Սեպտեմբերի ԻԳ. Սրբւո կու­սին Թեկղի եւ Վառվառա եւ վկաին Դեմետրեա, որ ի Թէ­սաղոնիկն... 206բ-8բ Դեկտեմբերի ԺԱ. Սրբոց առա­քե­լոցն Բարթողոմէոսի եւ Յուդաի... 208բ-11ա Դեկ­տեմբերի ԺԵ. Սրբոյն Յակովբա Մծբնա հայրապետին...

բ. 211աբ [Երկրորդ կիրակին]. Երկուշաբթի. Պահք սրբւոյն Գէորգա: Շաբաթ աւր. Գէորգա տաւն է...

գ. 211բ-3ա [Երրորդ] կիրակին. Վարագա Սուրբ Խաչին. Սղ. Դ., Կց. Նշանեցաւ առ մեզ: Ընթրց. Ա. յԱռակաց — Փայտ կենաց է ամենէցուն... 213ա-4ա Եր­կու­շաբթի. Դաւթի Դվնեցո... 214աբ Էրեքշաբթի. Իշ­խանացն Համազասպա եւ Սահակա... 214բ Ահկի Բ. ՀԲ. առաքելոցն /// (թափուած) |215ա| ի նմին տան ագա­նիջիք, ուտիջիք եւ ըմպեսջիք...

դ. 215ա-6ա [Չորրորդ կիրակին]. Մարերի ի Ժ. Գիւտ սրբո խաչին: Շաբաթ աւր. Փիլիպպոսի առաքել­ւոյն...

ե. 216ա-7ա [Հինգերորդ կիրակին]. Կիրակին Խաչ­գիւտ. Սղ. Դ., Կց. Նշանեցաւ առ մեզ լոյս: Ընթրց. յԵսաեա մարգարէէ — Տէ՛ր, Հա՛յր մեր, Տէ՛ր դատաւոր մեր... 217ա-8ա Անդրէի առաքելոյն... 218ա-9ա Բար­դո­ղիմէոսի այլ յառաջ գտի՛ր եւ կարդա՛յ: Սրբոյն Յա­կոբա... 219ա-21ա Դաւթի եւ Յակովբա... 221ա-4բ Սրբոյն Ստեփաննոսի... որ սիրէ զանձն /// (վերջը թա­փուած): 137ա (սկ. թափուած) /// առաւել քան զդո­սայ... 137աբ, 225աբ Յակովբու եւ Յովհաննու... 225բ-6բ Աթանասի, Բարսղի Աստուածաբանի, Նիւսացո, Գրիգորի Սքանչ[ելագործի], Յովհաննու, Կիւրղի, Եփրե­մի եւ նոցին նմանեաց սուրբ հարցն...

7. 226բ-8ա[Կանոն Սրբոյ Ծննդեան եւ Յայտնու­թեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ] Աստուածայայտ­նութեանն ճրագալուցին սուրբ պատարագին. Սղ. Բ., Կց. Տէր ասաց ցիս՝ Որդի իմ ես դու: Պաւղոսի առա­քելո ի Տիտոսի թղթոյն ընթրց. — Քանզի երեւեցաւ շնորհն Աստուծոյ...

ա. 228ա Յերկրորդում աւուրն ժողովին ի մատ­րանն ի վկա[յ]արանն սրբոյն Ստեփանոսի, եւ այս կա­նոն կատ[արի]. Սղ. Է., Կց. Տէ՛ր որպէս զինու: Ընթրց. ի Գործոց Առաքելոց — Ստեփանոս այր: Գրած է ի սուրբ Ստեփաննոսի տաւնին գործքն եւ Աւետա­րանն, անդ գտի՛ր եւ կարդա՛:

բ. 228ա-9բ Ի յերրորդում աւուրն ժողովին ի սուրբ մատրանն ի քաղաքին յաւուր կիրակէի, եւ այս կա­նոն կատարի. Սղ. Բ., Կց. Տէ՛ր ասաց ցիս: Պաւղոսի առաքելո յԵբրաեցւոց թղթոյն ընթրց. — Բազում մասամբք եւ բազում աւրինակաւք...

գ. 229բ-30ա Ի չորրորդում աւուրն ժողովին ի սուրբ Սիոն, եւ այս կանոն կատարի. Սղ. ՃԹ., Կց. Ի վաելչութիւն սրբոց: Պաւղոսի առաքելո ի Գաղա­տաց­ւոց թղթոյն ըն[թրց.] — Զայս ասեմ ցորքան ժամանակս ժառանգն...

դ. 230ա-1բ Ի հինկերորդում աւուրն ժողովին ի սուրբ լեառն Ձիթենեաց, եւ այս կանոն կատարի. Սղ. ՁԸ., Կց. Բարձր արարէ՛ք զՏէր Աստուած: Պաւղոսի առ[աքելո] յԵբրաեցւոց թղթոյն ընթ[րց.] — Զի ոչ էք մատուցեալ առ լեառն...

ե. 231բ-2բ Ի վեցերորդում աւուրն ժողովին ի Ղա­զա­րուն, եւ այս կանոն կատարի. Սղ. ԻԹ. Տէ՛ր, հա­ներ ի դժոխոց: Պաւղոսի առաքելո ի Թէսաղո­նի­կեցւոց Ա. թղթոյն ընթրց. — Ոչ կամիմ եղբարք, եթէ տգետք իցէք... եւ որ ընդ նմա էին հրեայքն լա[ցին] /// (վերջը չիք):

զ. 233ա [Ի եւթներորդ աւուրն. Աւետարան ըստ Ղուկասու] (սկ. թափուած) /// [պատե]աց ի խանձա­րուրս եւ [եդ] զնա ի մսուր, զի ոչ գոյր նոցայ տեղի յիջեվանին:

է. 233աբ Յաւուրն ութերորդի ///լովին ի սուրբ Յարութեան յաւուր Թլփատութեան Տեառն մերո Յի­սուսի Քրիստոսի, եւ այս կանոն կատարի. Սղ. ՂԷ., Կց. Եցոյց Տէր զփրկութիւն իւր: Պաւղոսի առա­քելո ի Կողոսացւոց թղթոյն ըն[թրց.] — Զգոյշ լերո՛ւք, մի՛ ոք իցէ, որ զձեզ կողոպտիցէ...

8. 233բ-5ա Նաւասարդի Ա. [Յաւուր տաւնի] Յո­վաննու Մկրտչի եւ այս կանոն կատարի: Սղ. ՂԸ., Կց. Աստուած փառաւորեալ է ի խ[որհուրդս]: Ընթրց. յԱռակաց — Զձեզ աղաչեմ, ո՛վ մարդիկ...

9. ա. 235ա-6ա[Առաջին կիրակէ յետ ութաւրէիցն. Սղ. Քեզ վայել է: Ընթրց. յԻսայայ մարգարէէ — Ուրախ լե՛ր ամուլ..., ձեռ. 982, 39բ-40բ] 235ա-6ա Յունուարի ամսո ԺԱ. Յիշատակ է Պետրոսի եւ Աբիսողովմայ... 236ա-7ա Յունուարի ԺԷ. Անտոնի Անապատականի... 237աբ Յունուարի ԺԹ. Թէոդոսի թագաւորի... 237բ-8բ Մարգաց ԻԷ. Վահանա Գողթան Տեառն... 238բ-9բ Հրոր­տից ԺԵ. Կիւրակոսի եւ Յուղիտա... 239բ-40բ Մարերի ԻԴ. Սրբոյն Սարգսի...

Ծնթ. Այսուհետեւ նկարագրութեան մէջ չենք արտայայտել՝ Չորեքշաբաթ եւ Ուրբաթ պահք օրերը (ինչպես նաեւ այն բոլոր օրերը, որոնք որեւէ սրբի տօն չեն):

բ. 240բ-1բ [Երկրորդ կիրակէին]. Երկուշաբաթ աւր. Սրբոց Ատոմեանց... 241բ-2բ Երեքշաբթի աւր. Սրբոց Քաւշիցն... 242բ-3ա Հինկշաբաթի. Սրբոց Ոս­կեանց... [Շաբաթ աւր]. 243աբ Սրբոյն Սահակա Պար­թեւին...

գ. 243բ, 124աբ [Երրորդ կիրակէին]. Երեքշաբթի աւր. Սրբոց Վարդանանց... 124բ-6ա Հինկշաբթի աւր. Սրբոց քահանաիցն Ղեւոնդեանց... 126ա-7ա Շաբաթի աւր. Սուրբ հայրապետացն Կոստանդինուպաւլսի...

10. 127ա-8ա Փետրուարի ԺԴ. Քառասնորդք Ծննդեանն Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի: Սղ. ՂԷ., Կց. Տեսին ամենայն ծագք: Պաւղոսի առաքելոյն ի Գա­ղա­տացւոց թղթոյն ընթրց. — Ապա աւրէնքն դաս­տիարակ եղեն մեզ ի Քրիստոս Յիսուս...

11. ա. 128ա-31բ[Բուն Բարեկենդանին]. Կարգ աղուհացիցն առաջի կիւրակէին. Ընթրց. յԵսաեա մար­գարէէ — Գոչեա՛ զաւրութեամբ եւ մի՛ խնաեր... 131բ-3ա Շաբաթն աւր. Թէոդորոսի զաւրավարին...

բ. 133ա-5բ, 264ա-5ա [Արտաքսման. Երկրորդ] կի­րակէին. Ընթրց. յԵսաեա մարգարէէ — Տէ՛ր, ողոր­մեաց մեզ, զի ի քեզ յուսացաք... 265ա-6ա Երկրորդ շաբաթ աւրն. Կիւրղի եպիսկոպոսի Երուսաղէմացո...

գ. 266ա-9բ [Անառակի. Երրորդ] կիրակէին. Ընթրց. յԵսաեա մարգարէէ — Ասաց Տէր. Հաշտեալ եմ ընդ քեզ, տառապեա՛լդ եւ խախտեալդ... 269բ-70բ Եր­րորդ շաբաթ աւրն. Յոհաննու Երուսաղեմի հայրա­պետին...

դ. 270բ-5ա [Տնտեսի. Չորրորդ] կիրակէին. Ընթրց. յԵսայեա մարգարէէ — Այսպէս ասէ Տէր... 275աբ Չոր­րորդ շաբաթ աւրն. Սրբոց քառասնիցն... ամենայն աղաւթիւք եւ խնդրուածովք աղ/// (վերջը թափուած):

ե. 252ա-4բ [Դատաւորի. Հինգերորդ կիրակէի...] 254բ-6ա Հինկերրորդ շաբաթ աւրն. Սրբոյն Գրիգորի...

զ. 256ա-61բ [Գալստեան. Վեցերորդ] կիրակէի. Ընթրց. յԵսաեա մարգարէէ — Այսպէս ասէ Տէր... 261բ-2բ [Յիշատակ Յարութեան Ղազարու] Յառաջ քան զվեց աւր աւրինաւոր Զատկին: Շաբաթ աւր ի տաս­­ներորդ ժամուն ժողովին ի Ղազարոնն, եւ այս կա­նոն կատարի. Սղ. Տէ՛ր, հաներ ի դժոխոց...

12. ա. 262բ-3բ, 244ա[Արմաւենեաց]. Կիրակէին յաւուր արմաւենեացն ժողովին ի սուրբ մատրանն ի քաղաքի, եւ այս կանոն կատարի. Սղ. ՂԷ., Կց. Լերինք ցնծասցեն: Պաւղոսի առաքելո յԵփեսացոց թղթոյն ը[նթրց.] — Աւրհնեալ է Աստուած եւ Հայր Տեառն մերո Յիսուսի Քրիստոսի...

բ. 244ա-5ա Ի մեծի հինկշաբաթի յետ արձակման երախաիցն, ժողովին ի սուրբ Սիոն, եւ այս կանոն կա[տարի]. Սղ. ԻԲ., Կց. Պատրաստ արարեր առաջի իմ: Պաւղոսի առաքելո ի Կորընթացւոց թղթոյն ընթ[րց.] — Զի ես ընկալա ի Տեառնէ...

13. ա. 245ա-6բ[Կանոն Յարութեան տեառն մե­րոյ Յիսուսի Քրիստոսի] Կանոն Սրբո Զատկին. Սղ. Քեզ վա[յ]ել [է աւ]րհնութիւն: Պաւղոսի առաքելո ի Կորընթացոց թղթոյն ըն[թրց.] — Ցուցանեմ ձեզ, եղ­բա՛րք, զաւետարանն իմ...

14. 246բ-8բ[Կարգ Աւետեաց սուրբ Աստուածած­նին] Երկրորդ շաբաթն. Աւետեաց Աստուածածնին. Սղ. ԿԷ., Կց. Տէր տացէ զբան ոյք աւ[ետարանեն]: Ընթրց. յԱռակաց — Ի պտղո արդարութեան բուսանի ծառ կենաց...

13. բ. 248բ-9բ [Երրորդ] Կիւրակեան աշխարհա­մա­տուռն. Սղ. ԿԷ., Կց. Յեկեղեցիս աւրհնեաց: Ընթրց. յԱռակաց — Պատուեա՛ զՏէր ի քոց արդար վաստա­կոց...

գ. 249բ-51բ [Հինգերորդ կիրակի]. Մայիս ամսո, որ աւր Է. է, ժողովին առաջի սրբո Գողգոթաի զաւր երեւելո նշան ի Խաչին յերկնից, եւ այս կանոն կա­տարի. Սղ. ՂԶ., Կց.: Պատմեսցեն երկին: Թուղթ Կիւրղի եպիսկոպոսի Երուսաղէմացո առ Կոստան­դիա­նոս թագաւոր. Վասն երեւելո Սրբո Խաչին յերկ­նից — Թագաւորի աստուածասիրի եւ բարէպաշտի Աւգոս­­տոս Կոստանդեա... զի ի Մաթէոսի Աւետարանին հանդերձելոց իրացն գիտ/// (վերջը թափուած):

Ծնթ. Այս կանոնը կրկնել է նաեւ լրացնողը՝ 2ա-25բ, 27ա-118ա:

15. 276ա(սկ. թափուած) /// ողորմութիւն եւ ի վերայ Իսրայէլին Աստուծոյ...

16. 276ա-8ա [Կանոն Պայծառակերպութեան Քրիս­­տոսի Աստուծոյ մերոյ ի Թափօր լերինն] Այս Վարդավառին է. Երեկունն զկնի արձակմանն այս կանոնն կատարի: Սղ. ԺԴ. Տէ՛ր, ո՞վ կացցէի: Ընթրց. յԱռակաց — Քանզի ճաճանչէ Աստուծոյ զաւրու­թեանն... 278աբ Սրբոյն Գրիգորի չարչարանացն եւ ի Վիրապն ընկնելոյ... այլ ես Տեառն ակն կալայց եւ սպասեցից ի Աստուծոյ փրկ/// (վերջը թափուած):

Հմմտ. ձեռ. 982, 2ա-528բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1բ (1476 թ., բոլորգիր, ծաղկողի) ԶՏէր Խաչա­տուր հոգով բարի,

Յիշեա՛ յաղօթս, ով երիցանի,

Եւ զԱբրահամ մեղօք ի լի

Յիշեա՛յ ի Տէր, ո՛վ սիրելի,

Զի զխորանս ծաղկեցի,

Մեղ մի՛ դնէք, թուղթ էր Թավրէժի:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 457 (623):

2. 13ա (1476 թ., բոլորգիր, ստ. լս.) Շաբաթ աւր սրբոյն Յովհաննու Կարապետի առաւաւտուն կարդա՛ եւ Զաքարա յիշեա՛յ:

279ա (1476 թ., բոլորգիր) Յիշատակարան է սուրբ գրոցս — Փա՜ռք անբաժանելի եւ միասնական սուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն: Արդ, եղեւ կրկին նո­րոգումն սորա ի թվականիս հայոց մեծաց ՋԻԵ. (1476), ի ղանութեան Պայանդուր Հասանբէկին՝ որդոյ Աւթմանբէկին, ի կաթողիկոսութեան տեառն Սարգսի եւ յահրիեպիսկոպոսութեան մերոյ նահանգիս տէր Յոհանիսի, ի յիշխանութեան պարոն Ջումին, եւ որդոց նորին՝ Ղալայբէկին, Ուլուսբէկին, Թուման­բէ­կին, պարոն Հայկազին եւ եղբարց նորին՝ պարոն Ամիր-Վասակին, Հաղբակին, Ամիր-Հասանին: Աւար­տե­ցաւ ձեռամբ Զաքարիայ կուսակրաւն աբեղայի եւ եղբաւր սորին՝ շնորհալի Աբրահամ աբեղայի, զպա­կասն գրել եւ ի վասլայելն, ի ծաղկելն եւ ի կազմելն ի սուրբ մենաստանս, որ անուամբ յորջորջի Բոլորա­ձո­րոյ անապատ, առ դրան Սուրբ Աստուածածնիս եւ շնոր­հաբաշխ Սուրբ Կարապետիս եւ սրբոց ճգնաւո­րաց հանգըստարանիս, ի յառաջնորդութեան սուրբ ուխ­տիս նուաստ ի բանասիրաց Աւագտէր անուն կո­չե­ցեալ եւ այլ միեղէն եղբայրութեանցս, որ աստ են ժո­ղո­վեալ, ի խնդրոյ մաքրամիտ եւ սրբասէր Մովսէս քահանայի եւ |279բ| կնոջն իւր (անունը չգրած, տեղը բաց թողած) եւ որդոցն (անունները չգրած, 1 տողից աւելի բաց թողած) եւ դստերացն (անունները չգրած, 1 տող բաց թողած) լսելով զայն, թէ՝ Երանի, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ ընտանեակ յԵրուսաղէմ: Արդ, որք հանտիպիք սմայ տեսանելով կամ օրինակել[ով] յիշես­ջի՛ք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զՄովսէս քահանայն, ամենայն ընտանաւք հանդերձ, եւ զի[ս]՝ զանարժանս Զաքարա հաբեղայ, որ միայն զանունս ունիմ եւ ոչ զգործս, զի յոյժ հնացեալ էր եւ փտեալ: Բազում աշխա­տա­նաւք եւ չարչարանաւք նորոգեցի սուրբ գիրս, որ կոչի Ճաշոց: Կրկին անգ[ամ] աղաչեմ զհանտիպողք սմա, զի յիշեջիք ի սրբայհաճոյ յաղաւթս ձեր զհայրն իմ՝ Տէրտէր եւ զմայրն իմ՝ Գոնցա՝ հանկուցեալ ի Քրիս­տոս, եւ դուք յիշեալ լիջ[իք] ի միուսանգամ գալուստն Քրիստոսի. ամէն:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 400 (501):

3. 279բ (1523 թ., բոլորգիր) Եւ արդ, ես՝ Վրթանէս քահանայս եւ յամուսին իմ՝ Գուլպէհար, առինք զսուրբ գիրքս, որ կոչի Ճաշոց՝ յիշատակ մեզ եւ ծնողաց մերոց՝ հօր իմոյ՝ Ամիրին եւ մօր իմ՝ Ուլուխաթունին եւ որ­դոցն իմ՝ Յովանիսին, Խաչանիսին, Վարդանին եւ Աթանէս սարկաւագին եւ դստերացն իմ՝ Գուլվարդին եւ Բեկիխաթունին: Որք, հանդիպիք սմա տեսանելով կամ օրինակելով, յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զՎրթանէս քա­հանայս եւ զիւր արեան մերձաւորսն եւ լի բերանով զԱս­տուած ողորմին ասացէ՛ք, աղաչեմ, եւ յԱստուածն յամե­նայնի ձեզ ողորմի աւուրն ահագին. ամէն: Թվա­կան Հայոց ՋՀԲ. (1523):

4. 1ա (ԺԷ. դ., բոլորգիր) Ես՝ տէր Մարտիրոս եպիս­կոպոս, ծախեցի զՃաշոցս Խոնձին՝ անդուստ[ր] էր եւ անորդին, որ որդի ելնէ, երանի որ ունից զաւակ ի Սիոն եւ ընդանի Երուսաղէմ անտաւի եւ անծախ, ոչ ինքն, ոչ իւր հայրն՝ Աւակ եւ մայրն՝ Նէրկիզ եւ եղբայրն նորա Ահանէս եւ եղբայրք նորա իւրեանց յիշա[տակ] է, նոքա ետուն գին սուրբ գրոցս. Ի. (20), եթէ կայ (՞) այս այ է ի ետ ոչ իմ <իմ> ազգ մար տւիչել է ան­պաճ/// (՞):

5. 29ա (ԺԶ., նոտրգիր, ստ. լս.) Բ. թուխտս յաւել է, շրջէ այն դեհն, հրեշտակ Տեառն կարդա՛:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «1. Ճաշոց», պհպ. Աա՝ «479/2781, ԺԳ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «Ես տէր Մարտիի», 1բ՝ «Արիս­տա­կիսի եւ վարդապետին Գրիգորիսի խնդաղ»:

2782

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

 

ԺԵ. դար

ԳՐԻՉ՝ Զաքարիա սրկ.: ՍՏԱՑՈՂ՝ Խէրանշահ:

ԹԵՐԹ՝ 392: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԵx12 (Ա 8, Բ 13, Գ 10, Ե 4, Ը, ԻԹ, ԼԳ 11, ԺԴ 14, ԺԹ 1, ԼԵ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25x17,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (21,5x13): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 170ա): ՏՈՂ՝ 32-33: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն մոմլաթ, միջուկը՝ ստուարա­թուղթ աստառը՝ սպիտակ թուղթ:ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ սպիտակ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 170ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը մաշուած, Ա. եւ Բ. փեղկերը Ի. դ. վերակազմուած մոմլաթով, լուսանցակողերը կեղտո­տուած, թերթերին խոնաւութեան եւ բորբոսի հետքեր, գրադաշ­տը տեղ-տեղ մաշուած, թերթերի թափուած եզրերը լրացուած յե­տագայի թղթով. 205աբ էջերի յիշատակարանը խոնաւութեան հե­տեւանքով մասամբ ջնջուած, անընթեռնելի. 383բ լս.՝ պարս­կե­րէն բանաստեղծութիւնը թերթի, վնասուածութեան հետեւան­քով անընթեռնելի. կկզբից 4 (գուցէ 1-2ը չգրուած), թ. 31-2ի, թ. 71-2ի, թ. 313-4ի, 360-1ի միջեւ 1ական, թ. 46-7ի միջեւ 8, թ. 204-5ի միջեւ 11, վերջից 3 թերթ ընկած. թ. 18ը կարդալ 9-10ի, իսկ թ. 19ը՝ 31-2ի միջեւ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-28ա [Նուաստ վարդապետի Յոհանիսի Ե[ր]զնկացոյ Խրատ հասարակաց քրիստոնէից, քա­հա­նայից եւ ժողովրդոց՝ ի կանոնական սահմանաց առաքելոց, սրբոց եւ հայրապետաց եւ վարդա­պե­տաց եւ սուրբ հօրն մերոյ Վարդ[անայ] վարդա­պե­տի, որ յամենայնէ ժողովեցի եւ գրեցի]

Տե՛ս ձեռ. 228, 71ա-108բ: Նխդր./1ա (սկ. թափուած՝ /// պարտ էր, որպէս այն, որ վասն թզենւոյն...): ա/1բ-3բ: բ/3բ-5ա: գ/5ա-6ա: դ/6ա-8ա: ե/8ա-9ա: զ/9աբ, 18ա: է/18աբ, 10ա: ը/10ա-1ա: թ/11ա-3ա: ժ/13ա-4ա: ժա/14ա-6ա: ժբ/16ա-7բ, 20աբ: ժգ/20բ-2բ: ժդ/22բ-3բ: ժե/23բ-5ա: ժզ/25ա-6բ: ժէ/26բ-7ա: ժը/27ա: ժթ/27ա-8ա:

Տե՛ս Է. Բաղդասարեան, Յովհաննէս Երզնկացին եւ նրա խրա­տական արձակը, Երեւան, 1977, էջ 143-201, ուր օգտա­գոր­ծուած չէ այս ձեռագիրը, որը որոշակի տարբերութիւններ ունի տպագրի եւ ձեռ. 228ի հմմտ.:

Բ. 28բ-392բ[Ճառք զանազանք]

1. 28բ-31ա ԺԹ. Նորին Յոհանու Ոսկիբերանին ասացեալ ի նոյն խորհուրդ վասն ննջելոցն — [Քրիս­տոս] էառ, երկիր պագեսցուք ստեղծիչն վերըստին ստեղ­ծանէ... բայց միայն ապաւինելով ի մարդասի­րու­թիւնն Աստուծոյ՝ արժանի լիցուք գտանել ի նմանէ ողորմութիւն:

2. 31աբ, 19աբ Ի. Նորին Յոհանու Ոսկիբերանին ասացեալ վասն տղայոց ննջեցելոց — Այսմիկ հոգ տա­­նել կարեւոր է, եւ զայս խորհել ի տըւէ եւ ի գի­շե­րի... արդ, մի՛ առժամանակեայքդ նա[խանձաբէկ լի­նիք] /// (վերջը թափուած):

Տե՛ս ձեռ. 991, 46ա-8բ:

3. 32ա-4բ [ԻԱ. Սուրբ հօրն Թէոփիլոսի ասացեալ վասն արտասուաց եւ խոստովանութեան] — (սկ. թա­փուած) /// ամենայն տիեզերս ծաւալումն, զվերա­նալն արդարոց՝ լուսեղէն ամպօք... որ ի վեր ելանէ պա­տիւ նորա, քան զանմարմնոցն... Յիսուս Քրիստոս խաչեալ թագաւորն մեր:

Տե՛ս ձեռ. 991, 48բ-51ա:

4. 34բ-7բ ԻԲ. Գէորգեայ վարդապետի ասացեալ վասն հաղորդութեան սուրբ պատարագի — Արեամբն Քրիստոսի փրկեալ եւ ազատեալ եղբայրք իմ ի Քրիստոս... զի յագեսցին փառօքն աստուածային:

5. 37բ-43բ ԻԳ. Ողբ պիտանի վասն մեռելոց ի սի[ր]ելեաց վերայ եւ ազգականաց, ի Գրիգոր վար­դա­պետէ — Արդ, առան ի մէնջ սուրբքն եւ առ Աս­տուած գնացին... եւ արդարքն երթիցեն ի կեանսն յաւի­տենական, ի տեսն աստուածային:

6. 44ա-6բ ԻԴ. Պատմութիւն վասն անքուն որ­դանցն եւ վասն խստութեան նոցա, ասացեալ Վար­դան վարդապետի — Արդ, եկայք ժողովուրդք եւ մաք­րա­փայլ աղօթիւք ձերոյ... եւ որպէս Աստուծոյ թա­գաւո­րութիւն սկիզբն եւ վախճան ոչ /// (վերջը թափուած):

Տե՛ս ձեռ. 991, 79ա-82բ:

7. 47ա-50ա [ԻԷ. Պատմութիւն Ներսէսի հայրա­պե­տին եւ Խադա եպիսկոպոսին] — (սկ. թափուած) /// յարհեպիսկոպոսապետէն յԵւսեբայ եւ եղեւ մեծ հրաշս անդ... բայց արդ յերկինս է դատաւոր, նմա չմնաց նմանաւոր:

Տե՛ս ձեռ. 2890, 150բ-3բ:

8. 50ա-7բ ԻԸ. Պատմութիւն սրբոյն Բագարատայ եպիսկոպոսին — Սուրբն Բագարատ աշակերտ էր սրբոց առաքելոցն... եւ սուրբն էր բարէխօս նմա առ Տէր եւ վասն մեր:

9. 57բ-64բ ԻԹ. Վկայաբանութիւն սրբոյն Գէորգա զօր[ա]վարին – Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի թագաւորութեանն ոչ սկիզբն աւուրց... որք նահատակեցան եւ առին զպսակն կենաց:

10. 64բ-7բ Լ. Պատմութիւն Վարագայ Խաչին – Ընդ ժամանակս ընդ այնոսիկ յաւուրս Կղօդիա կայ­սեր... ի պաշտպանութիւն Սուրբ Խաչին, որ է մինչեւ ցայսօր ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

11. 67բ-9բ ԼԱ. Պատմութիւն սրբոցն հրեշտա­կա­պետացն Գաբրիէլի եւ Միքայէլի եւ ամենայն երկ­նա­յին զօրացն – Յաւուրս անաստուածութեանն, յորում զկուռս ձեռագործ աստուած պաշտէին...

ա. 69բ-71ա Պատճառ յաղակս երկնայնոց դա­սուցն, թէ որպիսիք են փառաբանութիւնք նոցա, եւ ոյք են ի նոսա առաջինք, եւ ոյք են միջինք եւ կամ վերջինք — Իսկական էութիւն եւ գերաբուն աստուա­ծու­թիւնն ամենասուրբ Երրորդութիւնն... որով նուա­ճեն զհաւատացեալքս ի պաշտաւն եւ ի փառա­բա­նու­թիւն Աստուծոյ:

բ. 71աբ Տեառն Ներսիսի ասացեալ մաղթանք առ հրեշտակապետնսն Գաբրիէլ եւ Միքաէլ եւ առ ամե­նայն զաւրս երկնից — Արդ, պաղատիմք առ հո­գե­ղէնսդ մեք տկարքս... զերիտասարդս մարզելով յա­ռողջ խորհուրդս եւ ի մաքուրս /// (թափուած) |72ա| Զան­ծին բարեաց ծնօղ բանիս, / մի՛ մոռանայք տօ­նաւղք տօնիս / զՆերսէս եղբայր հայրապետիս, / որոյ անուն տէր Գրիգորիս, / յորմէ խնդրոյ զիջեալ ըստ իս / յարմարեցաւ շինուած ճառիս: / Եւ եղանակ շարա­կա­նիս / առ ի պատիւ մեծի տօնիս: / Արդ, յիշեցէ՛ք ընդ Տեառն եւ զիս, / լսօղք վերնոցըն գովեստիս, / եւ դու յի­շեալ առ Տէր ունիս / լինիք յերկնից նորոյն բարիս: Ասացաւ եւ գրեցաւ ճառս ի տէր Ներսիսէ՝ եղբաւրէ տեառն Գրիգորիսէ կաթուղիկոսի Հայոց, ի խնդրոյ նորին, ի ԶՃԺԱ. (1162) թուականիս:

Տե՛սձեռ. 1511, 143բ-8ա:

12. 72ա-8ա ԼԱ. Պատմութիւն սրբոյն Յակոբայ Մըծբնայ հայրապետին – Սքանչելագործ հայրապետն Յակոբ հաւրաքեռորդի էր սրբոյն Գրիգորի հայոց Լու­սա­ւորչի... եւ բազում բժշկութիւնք լինին նովաւ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

13. 78ա-81ա ԼԲ. Պատմութիւն Դաւթի մարգարէին — Եւ ասէ Տէր ցՍամուէլ՝ Մինչեւ յերբ սուք առնիցիմ... եւ երթայր Դաւիթ եւ իմաստնանայր շնորհիւ Տեառն Աս­տուծոյ:

14. 81ա-2բ ԼԳ. Վկայաբանութիւն սուրբ առաքե­լոյն [Յակոբայ՝ եղբաւր Տեառն] — [Ի ժամանակի] յա[յ]նմիկ իբրեւ բողոքեաց Պօղոս ի կայսր, առաքեցաւ ի Հռոմ... ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

15. 82բ-7ա ԼԴ. Պատուական հօրն մերոյ Եփրեմի Խորին Ասորոյ ասացեալ ներբողեան ի սուրբ Նախավկայն – Նախավկայն Քրիստոսի եւ անդրա­նիկն մարտիրոսաց սուրբն Ստեփանոս... յԱստուծոյ մեծարեցան, պատւեցան եւ փառաւորեցան:

–87ա-8ա Վկայաբանութիւն սրբոյն Ստեփանոսի Նախավկային — Նախավկայն Քրիստոսի սուրբն Ստե­փանոս էր յեաւթանասուն... եւ անդ բազում նշանս առնէ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

16. 88ա-95ա, 96բ ԼԵ. Գործք սրբոց առաքելոցն Պետ­րոսի եւ Պօղոսի եւ թէ զի՞արդ կատարեցան ի Հռոմ — Այն ինչ իբրեւ լուան զգնալն Պօղոսի հրէայքն ի Հռոմ... եւ այնպէս կատարեցան ի Քրիստոս բարի հաւատով:

17. 96բ-101բ ԼԶ. Պատմութիւն սուրբ առաքելոցն Յոհաննու եւ Յակոբայ — Սիրելի աշակերտքն Քրիս­տո­սի Յակոբոս եւ Յոհանէս քըւէր որդիք էին Յիսուսի... եւ դարձաք ի քաղաքն՝ փառաւորելով զՀայր եւ զՈրդի եւ զամենասուրբ Հոգին ճիշտ:

18. 101բ-8ա ԼԷ. Պատմութիւն վարուց սրբոյն Բարսղի Կեսարացւոյ հայրապետին եւ այլ սրբոցն — Այս մեծ եւ սքանչելի այրս Աստուծոյ Բասիլիոս... եւ հա­սեալ ի բարւոք ծերութեան՝ հանգեաւ ի Քրիստոս:

19. 108ա-13ա ԼԸ. Պատմութիւն գալըստեան մո­գուց թագաւորացն յերկրպագութիւն նորածին թա­գա­ւորին – Ահա մոգ յարեւելից եկին հասին յԵրուսա­ղէմ՝ երեք թագաւորք... եւ աստղ երեւէր ի փառս Քրիս­տոսի Աստուծոյ մերոյ:

20. 113ա-5բ Խ. Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասորոյ ասացեալ յաւետիս կուսին Մարիամու եւ ի ծնունդն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Սքանչելի է ծնունդ քո, Որդի՛ Աստուծոյ, եւ դժւարին է բերանոյ իմոյ խօսել... զոր լըւաւ զնոյն աւետարանեաց աստուածամաւրն:

21. 115բ-9բ ԽԱ. Նորին <ս>սրբոյն Եփրեմի վասն գալըստեան հրեշտակապետին Գաբրիելի առ կոյսն Մարիամ – Ընկալեալ ծառային զհրովարտակ մեծ թա­գաւորին... եմուտ որդի թագաւորի ընդ դրունս լսե­լեաց կուսին:

22. 119բ-23բ ԽԲ. Նորին Եփրեմի Խորին Ասորոյ ասա­ցեալ յաւետիս կուսին Մարիամու եւ յղանալ յարգանդի նորա Բանին Աստուծոյ — Եկեալ հրաման մեծի արքային առ Մարիամ... եւ հաւատացո՛յ զՅով­սէփ, զի եւ նա զբազումս հաւատացուսցէ:

23. 123բ-6բ ԽԳ. Նորին սրբոյն Եփրեմի Խորին Ասորոյ ասացեալ վասն հաւատալոյն Յովսեփայ ի ծնունդն Քրիստոսի՝ երեւմամբ հրեշտակապետին Աստուծոյ — Եւ մինչդեռ յայնպիսի խորհրդոցն տագ­նա­պէր Յովսէփ... եւ Ադամայ մեծ յոյս հաշտութեան ի բառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

24. 126բ-8բ ԽԴ. Նորին երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասորոյ ասացեալ ի ծնունդն Քրիստոսի եւ ի փա­ռա­բանութիւն հովացն եւ մոգուց թագաւորացն – Ընթացեալ հրեշտակացն, աւետարանեցին հովւացն... Տէ՛ր Յիսուս, Հաւր քում փառաբանութիւնն եւ Սուրբ Հո­գոյդ երկրպագութիւնն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

25. 129ա-32բ ԽԵ. Պատմութիւն յաղագս փախըս­տեան Տեառն յԵգիպտոս՝ ի Հերոդէէ — Եւ երեւեցաւ հրեշտակ Տեառն Յովսեփայ եւ ասէ՝ Արի՛, ա՛ռ զմա­նուկդ... դողութեամբ պաշտէին զնոսա յընչից իւրոց:

26. 132բ-5ա ԽԶ. Պատմութիւն սրբոյն Պետրոսի հայրապետին եւ Աբիսողոմայ սարկաւագին – Սուրբ հայրապետն Պետրոս Աղեքսանդրացի էր ի յամս ամ­բա­րիշտ թագաւորացն Դիոկղետիանոսի եւ Մաքսի­միա­նոսի... ըստ Տեառն մերոյ Աստուծոյ Թ. ամիս յորովայն կուսին:

27. 135ա-7բ ԽԷ. Վարք եւ յիշատակ մեծին Անտո­նի անապատաւորի – Մեծն Անտոն եգիպտացի էր եւ քրիս­տոնեայ... եւ անդ աւանդեաց ամենայն կրաւնա­ւո­րաց եւ անապատաւորեաց աշակերտելոցն ի նմանէ ի փառս Քրիստոսի:

28. 137բ-9ա ԽԸ. Յաղակս թագաւորութեան Թէո­դո­սի, թէ որպէս եւ ուստի եղեւ – Վաղէս կայսրն ըստ արժանի խորհրդոյն զյաւիտենական գեհենին... եւ բա­րի վարիւք հանգեաւ ի Քրիստոս յարաց ամսոյ ի ԺԲ. (12) ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

29. 139ա-45ա ԽԹ. Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասո­րոյ ասացեալ ի գալուստ Տեառն աստուածոր­դոյն քառասնօրեա ի տաճարն – Որ անսկիզբն ես յէութեան անբաժանելի բանդ Հօր... ուրախացո՛յ զմեզ ի հաւատս եւ ի յոյս եւ սէր քո:

30. 145ա-7բ Ծ. Պատճառք վասն առաջաւորաց պա­հոցն, արարեալ Վանական Վարդապետի, վասն հակառակացն եւ այպանողացն զսուրբ պահս – Յոլովք են բանք վասն պահոցն առաջաւորաց, այլ զսա­կաւն ասասցուք... եկա՛յք, աւրհնեա՛լք Հաւր իմոյ, ժա­ռանգեցէ՛ք պատրաստեալ ձեզ զարքայութիւն ի սկզբանէ աշխարհի:

31. 147բ-52բ ԾԱ. Երեքշաբաթի առաջաւորաց պա­հոցն Յովհանու Ոսկիբերանին ասացեալ — Արդ, կա­միցիս լեալ ուսանել, թէ որպիսի՞ զարդք են մարդ­կան պահք... իսկ պահքն եւ աղաւթքն կանգնեցին եւ հաստատեցին... ողորմութեամբն իւրով Քրիստոս Աս­տուած մեր:

32. 153ա-6բ ԾԲ. Առաջաւորաց պահոց չորեք­շա­բաթ աւուրն երանելոյն Յոհանու Ոսկիբերանին ասա­ցեալ վասն քարոզութեան Յունանու – Տեսէ՛ք զԱստուծոյ զաւրութիւնն, տեսէ՛ք զԱստուծոյ մարդա­սի­­րութիւնն... ի տանջանս վախեցաւ եւ Ղազարոս ի փառս եւ ի հանգիստն յաւիտենից:

33. 157ա-60բ ԾԳ. Թուղթ սիրոյ եւ միաբանութիւն մեծի կայսերն Կոստանդիանոսի եւ սրբոյ պապին Սեղ­բեստրոսի եւ Տրդատայ Հայոց արքային եւ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին – Կամաւք եւ կարողու­թեամբ համագոյ սուրբ Երրորդութեանն... եւ կենաց պատ­ճառ յաւիտենական ազգաց յազգս ի փառս Աս­տու­ծոյ մերոյ:

34. 160բ-5ա ԾԴ. Ի նոյն բանէ է այս բանս – Պատ­մեաց մեզ փառաւոր ֆրէրս մեր Տրդատիոս... զայս գիրս աւանդեցաք ի ձեռն ատենադպրի հայոց արքա­յին՝ մեծիմաստին Ագաթանգեղի, ի փառս Քրիստոսի անմահ թագաւորին, որոյ թագաւորութիւն անսկիզբն է եւ անվախճան:

35. 165ա-6բ ԾԵ. Աւանդութիւն հրէիցն վասն ողոր­մութեան, առ ի գտանել զողորմութիւն — Այր ոմն մեծատուն [յազգէն Իսրայէլի], եւ մոռացեալ էր զյոյսն, որ առ Աստուած... եւ ծնաւ ի կուսէն ի Բեղղա­հէմ, ի տուն հացի, նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

Տե՛ս 2890, 324բ-6ա:

36. 166բ-9ա ԾԶ. Անանիայի հոգէնուագ իմաս­տա­սիրի Խրատք ոգէշահք զղջման եւ արտասուաց – Ով Աստուածասէր սիրելի եղբայր, խնդրող սիրոյն Աստուծոյ... զի ձեռք ձեր լինեն արեամբ, եւ զպահոցն ասէ՝ ոչ զայդպիսի պահս ընտրեցի, ասէ Տէր:

37. 169բ-72ա ԾԷ. Ի նոյն բանէ խրատ եւ զղջումն արտասուաց — Արք Բ. ելին ի տաճարն՝ կալ յաղօթս... այսպէս եւ միտք բղխեն զյոլովութիւն ախտից ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

38. 172ա-3ա ԾԸ. Նոյն բանք հոգեշահ ի յԱնա­նիայ իմաստասիրէ — Վասն այնորիկ եւ դու մինչդեռ այս օրդ առաջիկա պնդեա՛ իբրեւ այր... դու մի՛ ծու­լասցիս հասանել շնորհին ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէրն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

39. 173ա-4բ ԾԹ. Յոհանու խրատք կանոնական – Յոյժ ահագին եւ սոսկալի եւ ահեղ է աւրն դատաս­տա­նին Աստուծոյ... հաւատովք կատարեալք եղիցին ի Քրիս­­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

40. 174բ-9բ Կ. Տեսիլ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւոր­չին մերոյ, որ ետես եւ հրեշտակն Աստուծոյ եւ հար­ցեալ ի նմանէ. Ուսաւ շատ լուծմունս տարակու­սա­նաց մարդկան — Յաւուր միում կայր սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն մեր եւ աղօթէր ըստ իւրում սովորու­թեանն... եւ հրեշտակապետն Գաբրիել ի պատասխա­նելոյ, փառաւորեցին զՀայր եւ զՈրդի եւ զամենայն Սուրբ Հոգին:

41. 179բ-86բ ԿԱ. Վկայաբանութիւն սրբոյն Սարգսի զաւրավարին եւ որդոյն նորա Մարտիրոսին եւ այլ զինաւորացն, որք ընդ նոսա կատարեցան – Ի ժամանակս թագաւորութեանն հռոմայեցւոցն մեծին Կոս­տանդիանոսի կայսեր... ի թըւականիս հայոց ՈԷ. (1158) ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

42. 186բ-9ա ԿԲ. Վկայաբանութիւն սրբոց Ատո­մանցն, որք կատարեցան ի Հայք, ի Պարսից – Ի ժա­մանակս Յազկերտի պարսից արքայի ծաղկեալ էր քրիստոնէութիւն... սոքա այսպէս նահատակեցան ի փառս Քրիստոսի:

43. 189բ-93բ ԿԳ. Վկայաբանութիւն սրբոց քաւ­շիցն Սուքիասանցն խոտաճարակ ճգնաւրացն, որք կատարեցան ի Սուկաւէտ – Նահատակք ոմանք, որ գնացին զհետ Սաթենայ տիկնոջ ի յԱլանաց ի Հայս... յայտնեսցին նշխարք սրբոց վկայիցն Սուքիասանց ի փառս Քրիստոսի:

44. 193բ-5բ ԿԴ. Վկայաբանութիւն սրբոց Ոս­կեացն, աշակերտաց Թադէոսի՝ առաքելոյն Քրիս­տո­սի — Գրի մեւս եւս այլ պատմագիր ի կողմանս Յունաց, այր մի ընթերցասէր Տատիանոս անուն... եւ յիշողաց անւանց իւրոց աստ եւ յապայն առ պսակիչն սրբոց իւրոց Քրիստոս Աստուած մեր:

–195բ-6բ Այլ պատմութիւն յայլոց պատմագրաց — Այս սուրբ Ոսկեանքս դեսպանք էին ի Հռոմոց առ Սա­նատրուկ արքայն Հայոց... եւ յետոյ սրով կատարէ ԺԷ. (17) ոգին ընդ Սուքիասին:

45. 196բ-9ա ԿԵ. Պատմութիւն վարուց սուրբ հայրապետին Սահակայ Պարթեւի՝ որդոյն Ներսեսի – Յաւուրս սուրբ հայրապետին Իսահակայ, որդոյ սրբոյ հայրապետին Ներսեսի...

–199ա-200բ Տեսիլ մարգարէութեան սրբոյն Սա­հա­կայ Պարթեւի Հայոց հայրապետի, զոր ետես յԱյ­րա­րաթ գաւառի, ի Վաղարշապատ քաղաքի: Յորժամ նստէր ի սուրբ յեկեղեցւոջն՝ ի վերայ բեմբին, մերձ առ սեղանն Աստուծոյ ի սուրբ Կաթուղիկէին: Արդ, գրեսցուք զտեսիլն, որ են բանք հօր եւ Յիսուսի Քրիստոսի եւ Հոգւոյն Սրբոյ կարմրադեղով — Եւ ահա յանկարծակի բացաւ հաստատութիւնն երկնից... զոր ինչ միանգամ լինելոց է, եցոյց զամենայն:

–201ա-4բ Մեկնութիւն տեսլեան սրբոյն Սա­հակայ, զոր եցոյց նմա հրեշտակն, ասաց. Մի ըստ միոջէ զյայտնութիւն բանիցն հրամանաւն Աստուծոյ, Հօր եւ Որդոյ նորա Յիսուսի եւ ամենասուրբ Հոգոյն — Եւ արդ, լո՛ւր, եւ պատմեցից քեզ զմեկնութիւն մեծի յայտնութեանդ... եւ վասն զի ոչ գոյր նմա որդի, բայց /// (վերջը թափուած):

Տե՛սձեռ. 1732, 16ա-31ա:

46. 205ա [ԿԶ.] (սկ. թափուած) ///ցան սաստիկ հարւածովքն, թշնամիք նորա... եւ մի՛ լիցի ցանկացող գոր­ծոց նորա, այլ գործակից եւ մասնակից սուրբ նա­հատակացն Վարդանանցն:

47. 206ա-9ա ԿԷ. Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասո­րոյ ասացեալ վասն քառասնորդաց պահոց — Ի շաւիղս փառաց քոց, Տէ՛ր, ընթանան միտք իմ... կնքեալ պահեսցի ի ներքոյ մատանոյն Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

48. 209բ-13ա ԿԸ. Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասո­րոյ ասացեալ վասն ողորմութեան – Ոսկի՝ որչափի տանիցէ, երկիւղ է յականահատաց... որ շնորհեաց մեզ զպատւիրանս պահոց ի պատել զվէրս մեր, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:

49. 213ա-6ա ԿԹ. Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասո­րոյ ասացեալ՝ Վասն պահոց սրբութեան — Պահք յայտ­նիք ծածուկ պահօք բովանդակին... ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

50. 216ա-9ա Հ. Առաջին հինգշաբաթ աւուրն վասն երախայիցն, որ ասի կարգ անկելոցն — Երա­խա­յից ընծայութեան ընթերցւածքս կարգեալ են ի Կիւրղէ... եւ արեամբն փրկին յանցաւորքն, ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

51. 219բ-23ա ՀԱ. Յոհանու Ոսկիբերանին ասա­ցեալ՝ Վասն պահոց եւ վարուց առաքինութեան – Պահք ի սուրբ սրտէ եւ յանկեղծ հաւատոց պատեալ պահէ... եւ կան համարձակութեամբ առաջի ահաւոր բեմ­բին Քրիստոսի յոյսոյն մերոյ:

52. 223ա-6բ ՀԲ. Պատմութիւն եւ վկայաբանու­թիւն սրբոյն Թէոդորոսի զօրավարին եւ ընկերաց նորին – Քաջ զորականն Քրիստոսի սուրբն Թէոդորոս էր ի ժամանակս ամբարիշտ թագաւորացն Մաքսիմիա­նոսի... եւ կարգեցին զայս տօնն ամ յամէ տօնել ամե­նայն քրիստոնէից՝ զտօն սրբոյն Թէոդորոսի ի փառս Քրիստոսի:

53. 226բ-31ա ՀԳ. Երկրորդ կիրակէին. Յոհաննու Ոսկիբերանին Կոստանդնու եպիսկոպոսի ասացեալ ի կոչումն Պետրոսի յառաքելութիւն — Յորժամ վար­դապետն բարեփառ, յայնժամ աշակերտն դիւրա­հա­ւան... քանզի հանեալ զնաւն ի ցամաք... այժմ եւ յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

54. 231ա-4բ ՀԴ. Երանելոյն Յոհանու Ոսկիբերա­նին ասացեալ վասն խոստովանութեան եւ ապաշ­խա­րութեան — Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս եցոյց մեզ, թէ անհնար է առանց եղբայրասիրութեան... փրկեսցէ զմեզ ի հրոյն յաւիտենից եւ դառն տանջանաց:

55. 234բ-9ա ՀԵ. Երանելոյն Յոհանու Ոսկիբերա­նին ասացեալ վասն խոստովանութեան եւ ապաշ­խա­րութեան – Տեսէ՛ք յառաջնումն կիրակէին զպա­տէ­րազմն եւ զյաղթութիւնն... զի ողորմած եւ մարդասէր ունիմք փրկիչ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

56. 239ա-43ա ՀԶ. Երանելոյն Յոհաննու Մանդա­կո­նացոյ ասացեալ՝ Վասն ընդունելի եւ անընդունելի ողորմութեան – [Բազում գա]ղտաձիգ նետիւք վիրա­ւորէ սատանայ զմարդիք... եւ թողութիւն մեղաց արաս­ցէ մեզ եւ ննջեցելոց մերոց:

57. 243ա-7ա ՀԷ. Երանելոյն Յոհանու Մանդակու­նեց­ւոյ ասացեալ՝ Վասն երդմանց սովորութեան, որ ի չարէն է — Յոյժ չար են ամենայն սովորութիւնք չա­րին... զի երկնից արքայութեանն հասանել կարաս­ցուք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:

58. 247ա-50բ ՀԸ. Սրբոյն Յոհանու Մանդակու­նեց­ւոյ ասացեալ՝ Վասն թատերաց եւ գուսանաց — Ուր երթեալ դադարեցից եւ լացից զահեղ անաւրէնու­թիւնս... եւ հանդիպիլ անանցն [բ]արութեանցն ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

59. 250բ-4ա ՀԹ. Երկրորդ շաբաթու պահոցն քա­ռաս­նորդաց շաբաթ աւրն՝ Կիւրղի Երուսաղէմայ հայ­րա­պետին — Յաւուրս Կոստանդեա հերձւածող արքա­յին... եւ անդ սատակեցաւ ըստ բանի սրբոյն Կիւրղի:

60. 254ա-8բ Ձ. Երանելոյն Յոհանու Ոսկիբերա­նին ասացեալ՝ Յանառակ որդին — Առն միոջ էին Բ. որդիք: Դէմք առակիս... եւ հանդերձեալ բարեացդ հասուք ընդ ամենայն սուրբս ի Քրիստոս ի Տէր մեր:

61. 258բ-60ա ՁԱ. Երանելոյն Բարսղի Կեսարացոյ ասացեալ՝ Վասն պահոց – Շաբաթ տըւաւ հրէից ազ­գին եւ ասացաւ, թէ՝ Հանգիցէ գրաստ քո... յորմէ փրկէ զմեզ Աստուած յամենայն մեղաց եւ յորոգայթից թշնամւոյն:

62. 260բ-6ա ՁԲ. Երանելւոյն Յոհանու Մանդա­կու­նեցւոյ ասացեալ՝ Յաղակս տեսչութեան քահա­նայից [ի] վերայ ժողովրդեանն Աստուծոյ, որպէս հովիւ զխաւտս ոչխարաց — Արդ, ես լի ամենայն յանցանաւք եւ ունայն ի վարուց առաքինութեանց... կայցեն առաջի Քրիստոսի ընդունել զանթառամ փա­ռաց պսակն եւ մտանել յարքայութիւն Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

63. 266ա-70ա ՁԳ. Սրբոյն Յոհանու Մանդակու­նեց­ւոյ ասացեալ՝ Վասն չբա[մ]բասելոյ զքահանայս եւ զվարդապետս — Զ[մ]ըթերք սգոյ եւ աղջամուղջ տրտմութեան... որոց եւ մեզ ամենեցուն լիցի հասանել ի Քրիստոս ի Տէր մեր, որում փառք եւ զօրութիւն յաւի­տեանս:

64. 270ա-5ա ՁԴ. Երանելոյն Յոհանու Մանդա­կու­նեցւոյ ասացեալ՝ Վասն ողորմութեան եւ աղքատ­սիրութեան – Մի՛ ոք տղայական բարուք եւ անընտրո­ղական մտօք ժպըրհեսցի ի մատակարարութիւն Բանին Աստուծոյ... մեծապայծառ խնդութեամբ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

65. 275բ-9ա ՁԵ. Երանելոյն Յոհանու Մանդակու­նեցոյ ասացեալ վասն մխիթարութիւն աղքատաց — Զի՞նչ ասացից եւ կամ զի՞նչ խաւսեցայց, զո՞րս թողից եւ կամ զո՞րս պատմեցից... բազում նեղութեամբ ի հանգիստն մտցուք... փառք եւ զօրութիւն յաւիտեանս. ամէն:

66. 279ա-80ա ՁԶ. Վկայաբանութիւն սրբոյն Յո­հան­նու Երուսաղէմայ հայրապետին — Եւ եղեւ եր­բեմն, զի սարկաւագ ոմն եկն յԵրուսաղէմէ... հանգեաւ ի Քրիստոս բարի վարուք ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

67. 280ա-3բ ՁԷ. Չորրորդ կիրակէին երանելոյն Յոհաննու Ոսկիբերանին ասացեալ ի մեծատունն եւ ի Ղազարու — Էր ոմն մեծատուն եւ ագանէր բեհեզս եւ ծիրանիս եւ ուրախ լինէր... ըստ գործոց ընտրութիւն լիցի ի Տեառնէ մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ:

68. 283բ-7ա ՁԸ. Երանելոյն Կիւրղի Երուսաղէմայ հայրապետին արարեալ՝ Կոչումն ընծայութեան յամենակալն եւ յընթերցւածն Երեմիայէ աստուածա­մեծ խորհրդովք – Ի հաւատալոյն անտի յԱստուած զամենայն բազմաստւածն մոլորութիւն կարճեմք... ար­ժանի լիցիս մտանել առաջի ամենակալին Աստուծոյ... որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

69. 287ա-91ա ՁԹ. Կոչումն ընծայութեան յա­րա­րիչն երկնի եւ երկրի, երեւելեաց եւ աներեւութից եւ ընթերցւածն Յոբայ, որ ասէ. Ո՞վ է դա, որ թա­գու­ցանէ յինէն զխորհուրդս սրտի – Մարմնաւոր աչօք ումեք տեսանել զԱստուած անհնարին է... զի՞արդ արարչին նոցա հասու լինել կարեմք, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

70. 291ա-3բ Ղ. Չորրորդ չորեքշաբաթին ի Կիւրղէ բանից ասացեալ — Զի հրաման ել յԱստուծոյ եւ ասաց. Բխեսցէ երկիր զխաշն եւ գազան... Բայց տագ­նապել եւ ստիպել չունի իշխանութիւն... եւ Քրիստոսի Աստուծոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

71. 293բ-8ա ՂԱ. Ի Ղուկասու Աւետարանի մեկ­նու­թենէ ասացեալ – Թզենի ոմն անկեալ յայգւոջ իւրում... զի առաւել եւս պտղաբերեսցի զանմահական պտուղն ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր:

72. 298բ-301բ ՂԲ. Հինգերորդ ուրբաթուն կար­դա՛յ զմեկնութիւն Աւետարանին — Արթուն կացէ՛ք, զի ոչ գիտէք, թէ ե՞րբ Տէր տանն գայցէ... զի խոստացելոց բարեացն հասանել կարասցուք շնորհօք եւ մարդա­սի­րութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:

73. 301բ-3ա ՂԳ. Վկայաբանութիւն սրբոց քա­ռաս­նիցն, որք ի Սեբաստիայ կատարեցան — Ի ժա­մա­նակս Լիկիանոսի կռապաշտ արքային, որ էր փեսայ Կոստանդիանոսի բարեպաշտին... եւ այսպիսի միաբա­նու­թեամբ նահատակեցան սուրբ քառասուն ման­կունքն:

Տե՛սձեռ. 5334, 36բ-42ա:

74. 303ա-5ա ՂԴ. Հինգերորդ կիրակէին. երանե­լոյն Յոհանու Ոսկիբերանին ասացեալ ի մաքսաւորն եւ ի փարիսեցին — Է. երրորդ եւս ճանապարհք ապաշ­խարութեան... եւ յորժամ ի սուրբ սրտէ լինի զփրկու­թիւն պատարագի, գործէ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

75. 305բ-9բ ՂԵ. Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասո­րոյ ասացեալ՝ Վասն զղջման եւ խոստովանութեան – Որք Սուրբ Հոգւոյն ցանկացեալք եւ աստուածային սիրոյն բաղձացեալք... եւ մտեալ վայելեցէ՛ք զանանց բարութեանցն վայելչութիւնս:

76. 309բ-11բ ՂԶ. Երեքշաբաթին. նորին Եփրեմի Խո­րին Ասորոյ ասացեալ՝ Վասն խրատու – Յորժամ երիտասարդն էիր, պարտ էր քեզ խորհել զաներե­ւոյթսն... զի մի՛ անյոյս եղիցուք յԱստուծոյ մարդասի­րու­թենէն:

77. 311բ-4բ ՂԷ. Նորին սրբոյն Եփրեմի Խորին Ասորոյ ասացեալ՝ Վասն ոչ լուծանելոյ զչորեքշա­բաթն եւ զուրբաթն եւ վասն յիշոցնատըւաց — Արդ, որ ոք լուծանէ զպահս ուրբաթին եւ զչորեքշաբաթին, ոչ միայն մեղանչէ... եւ ոչ հայր զորդի կարէ փրկել եղբ/// (թափուած) |314ա| ///կերին Աստուծոյ յանարգ մեղացն հանէ՛ք... զի անդ ի Հաւրէ Աստուծոյ աւրհ­նես­ցո՛ւք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:

Տե՛սձեռ. 5349, 33ա-8ա:

78. 314բ-9ա ՂԸ. Երանելոյն Յոհանու Մանդակու­նեց­ւոյ ասացեալ՝ Վասն հարւածոց եւ պատուհասից — Բազում են կերպարանք պատուհասից եւ սպառ­նա­լիքն Աստուծոյ... առ ի լնուլ զամենայն պակասութիւն չքաւորութեան ձերոյ... որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

79. 319ա-22բ ՂԹ. Յոհանու Մանդակունեցւոյ ասա­ցեալ՝ Վասն անառակ արբեցողացն – Մեծաւ սգով եւ ցաւագին արտասւաւք պարտ է մեզ պատմել... զի վախճան մեր ի բարին կատարեսցի շնորհօքն Յի­սուսի Քրիստոսի:

80. 322բ-8բ Ճ. Պատմութիւն սրբոյն Գրիգորի մեր Լուսաւորչին ծնընդեանն եւ սնընդեանն եւ տաւն չարչարանացն եւ ելանելոյ ի Խոր վիրապէն – Յետ մահւանն Աղէքսանդրի Մակեդոնացոյ Արշակ քաջ յազ­գէն Պարթեւաց... որ միշտ առաջի ամենասուրբ Երրոր­դութեանն բարեխօսէ վասն ամենայն աշխարհի:

81. 328բ-32ա ՃԱ. Վեցերորդ կիրակէին երանելոյն Յոհանու Ոսկիբերանին ասացեալ՝ Ի տասն կու­սանսն եւ ի գալուստն Քրիստոսի Աստուծոյ – Յոր­ժամ զմտաւ ածեմ զդիւրածախ կենցաղոյս շրջանակս... զի եւ երկնից արքայութեանն արժանի լիցուք ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր:

82. 332ա-6բ ՃԲ. Սրբոյն Յոհանու Մանդակու­նա­ցոյ ասացեալ՝ Վասն ապաշխարութեան — Արմատք դե­ղոց բժըշկաց զցաւս մարմնոց առողջացուցանեն... եւ նովաւ ժառանգել զանանց բարութեանց վայելչու­թիւնսն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

83. 336բ-9բ ՃԳ. Տեառն Յոհանու Մանդակու­նեց­ւոյ ասացեալ՝ Վասն պահոց պնդութեան — Ազդոյ եւ աւգտակար եւ կարեւոր են պահոց պնդութիւնն... եւ ոչ եւս յիշեցից զանօրէնութիւնս քո, որոյ ողորմութեանն եւ զմեզ արժանիս արասցէ Քրիստոս Աստուած մեր:

84. 339բ-42բ ՃԴ. Երանելոյն Յոհաննու Ոսկի­բե­րա­նին ասացեալ՝ Վասն աղքատսիրութեան եւ ողոր­մութեան – Փառաւորեսցուք զբազումողորմն Աս­տուած, զյաճախագութն, զմարդասէրն... յորժամ փրկես­­ցէ զմեզ Քրիստոս:

85. 342բ-6բ ՃԵ. Երանելոյն Յոհանու Ոսկիբե­րա­նին ասացեալ՝ Ի մեկնութիւն առակաւոր բանի Աւե­տա­րանին, որ ասէ. Այր մի իջանէր յԵրուսաղէմէ յԵրիքով եւ անկաւ ի ձեռս աւազակաց — Այր զԱդամ ասէ... շինէ ինքեան զարքայութիւն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

86. 346բ-50բ ՃԶ. Սրբոյն Յոհանու Մանդակու­նեց­ւոյ ասացեալ՝ Վասն [զ]գուշութեամբ եւ երկիւղիւ մերձենալ ի մարմին եւ յարիւն Որդոյն Աստուծոյ – Սոսկան ոսկերք իմ դողութեամբ, եւ սարսափի անձն իմ հիացեալ... եւ դողութեամբ հաղորդեսցո՛ւք ի պա­տուա­կան մարմնոյ եւ ի կենարար յարենէ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:

87. 350բ-6ա ՃԷ. Երանելոյն Յակոբայ Սրճոյ եպիս­կոպոսին ասացեալ՝ Ներբողեան ի յարութիւն Ղազարու — Բա՛ց զշրթունս իմ՝ խաւսել վասն քո... առ զօրութեանն իւրոյ գործեաց առ մեռեալն, փառաբա­նու­թիւն Որդոյն Աստուծոյ:

88. 356ա-60ա ՃԸ. Աւուր մեծի եւ հրաշափառ գալըստեանն Քրիստոսի, որ է աւր առաջին արար­չա­գործութեան Աստուծոյ, որպէս եւ ասէ մարգարէն աստուածախաւս Մովսէս – Ի սկզբանէ արար Աս­տուած զերկին եւ զերկիր, իսկ Հայր՝ Բան Որդի... Ովսանա, ի բարձունս Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ:

89. 360բ-2ա ՃԺ. [Պատճառ աւագ երկուշաբթին. Վասն արարչութեանն Աստուծոյ — Եւ ասաց Աս­տուած]. Եղիցի՛ հաստատութիւն ի մէջ ջրոցդ... որպէս դեղնուցն եւ է գործ երկրորդ /// (թափուած) |361ա| եւ ոչ պտուղ կերակուր... զամենայն հոգս ձեր ընկեցէ՛ք ի նա, զի նա է, որ հոգայ վասն ձեր:

Տե՛սձեռ. 2890, 296ա-8բ:

90. 362ա-4բ ՃԺ. Պատճառ աւագ երեքշաբաթ աւուրն, թէ զի՞նչ արար Աստուած— Եւ ասաց Աս­տուած. Ժողովեսցին ջուրք ի ժողովս իւրեանց... իսկ մե­ղաւորքն ծանրացեալ մեղօք ի վայր մնան... եւ մասնակից սրբոցն արասցէ:

91. 364բ-7բ ՃԺԱ. Պատճառ աւագ չորեքշա­բա­թին՝ Վասն արաչութեան Աստուծոյ — Եւ ասաց Աս­տուած. Եղիցին լուսաւորք ի հաստատութիւն երկնից... որով մաքրիմք ի մեղաց եւ արժանանամք Հոգւոյն շնոր­հաց ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ:

92. 367բ-70բ ՃԺԲ. Պատճառ Ե.րրորդ աւուր ա­րար­չութեանն Աստուծոյ — Եւ ասաց Աստուած. Հան­ցեն ջուրք զեռունս շնչոց կենդանեաց... եւ արդ, նորս սկսաւ ի փրկութիւն աշխարհի:

93. 370բ-2բ ՃԺԳ. Պատմութիւն վեցերորդ աւուրն արարչութեան Աստուծոյ եւ խորհուրդ վեց դարուն եւ կատարման յաւագ ուրբաթու չարչարանացն Քրիս­տո­սի Աստուծոյ մերոյ – Յաւուր ուրբաթու ասաց Աս­տուած. Հանցէ՛ երկիր շունչ կենդանի... վասն փրկու­թեան Ադամայ նախաստեղծին եւ ծընընդոց նորին:

94. 372բ-6բ ՃԺԴ. Երանելոյն Թէոփիլոնիսի ասա­ցեալ ի գերեզմանն աստուածընկալ – Նոր երկինք այսօր ի յերկրի հաստատեցաւ... բանտարգելացն՝ ազա­­տութիւն, բանտապանացն՝ յիմարութիւն, յաւիտե­նից մեռելոցն՝ յարութիւն, ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր:

95. 376բ-81ա ՃԺԵ. Նորին Թէոփիլոսի աշակերտի Յոհանու Ոսկիբերանի ասացեալ վասն թաղման եւ յա­րութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ — Ով ոք ոչ հիա­նայ ընդ արարչութիւնն հրաշափառ... զի ետես անդ զարարիչն զփրկիչն Յիսուս Քրիստոս:

96. 381ա-4ա ՃԺԶ. Պատմութիւն վասն թաղման եւ յարութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ — Եւ իբրեւ երեկոյ եղեւ, եկն այր մի, որում անուն էր Յովսէփ... [աշա]կերտացն Քրիստոսի եւ մկրտեցան յանուն Հաւր [եւ Որդւոյն եւ Հո]գւոյն Սրբոյ եւ քարոզեցին զՔրիս­տոս:

Տե՛ս ձեռ. 992, 459բ-62ա:

97. 384բ-90բ ՃԺԷ. [Երանելոյն Եփրեմի Խորին Ասո­րոյ] ասացեալ Ներբողեան պատմագրաբար ի սուրբն Յովաննէս Կարապետն եւ ի Մկրտիչ Քրիս­տոսի եւ ի կաքաւումն աղջկանն — Հրաւիրելով կոչեցաւ, լեզու իմ յուրախարար բարիս... եւ տօնողացս առհասարակ բարեաց լիութիւն եւ առողջութիւն:

Տե՛ս ձեռ. 992, 462ա-6ա:

98. 390բ-2բ ՃԺԸ. Երանելոյն Յակոբայ Սրճոյ եպիսկոպոսի ասացեալ ներբողան ի սուրբ Յարու­թիւն — Այսաւր ուրախութիւնն մեծ լի խնդութեամբք զարհուրեցուցանէ... ապա ոչ գիտէք, եթէ աշակերտք /// (վերջը թափուած):

Տե՛ս Գիրք եւ ճառ հոգեշահ, Կ. Պօլիս, 1722, էջ 289-302:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ ԺԷ. դ.

Գ. 95բ-6ա [Բանաստեղծութիւնք]

1. 95բ (պարսկերեն) — یکی بینو یکی دانو یکی گویی

ابرو باد و مه و خرشید فلک درکارند ...

شرطی انصاف نباشد که تو فرمان نبری (Մէկը տեսնում է, մէկն իմանում, մէկն էլ խօսում... ամպը, քամին, մէգն ու արեւը անհրաժեշտ են, արդար պայման չի լի­նի, որին չհնազանդուես):

2. 95բ جهان ای برادر نماند بکس

دل نادر جهان آفرین بند و نبس (Աշխարհը, եղբա՛յր, ոչ մէկին չի մնայ, Արարչի մեծ սիրտն է որոշում)

3. 95բ زوزه نی مرد و نیک...

خواجا علیک سلام (Բարի մարդու սրնգի ձայնը, խո­ջա՛, բարեւ)

4. 96ա (արաբերէն) — لا تطلبن من الغريب مضاحكا ولا تلومن عليه بطول البكاء

فان الضحك للغريب عجيب والبكاء للغريب نصيب (Մի՛ պահանջէք անծանօթից ծիծաղ եւ մի՛ դժգոհէք, եթէ նրա առաջ լացեցիք, քանի որ ծիծաղելը նրա հետ տա­ր­օրինակ է համարւում, իսկ լացելը նրա առաջ իր ճակատագիրն է):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

3բ Ողորմի Քրիստոս ըստացողի գրոցս Խէրանշին եւ ծնօղաց՝ Մեթարին, Ուլուխաթունին եւ եղբարց՝ Շի­րաքին եւ Միրաքին եւ գծողիս (նման՝ 28ա, 87ա, 101բ, 128բ, 173ա, 254ա, 280ա, 287ա, 322բ, 367բ, 381ա):

8ա Որ ողորմի Քրիստոս ըստացողի գրոցս Խէրան­շին, ծնօղաց՝ Մեթարին եւ Ուլուխաթունին, եւ հօրեղ­բօրն՝ Յակոբին, Մելքոնին եւ Ստեփանոսին. ամէն (նման՝ 260ա, 266ա):

11ա Որ ողորմի Քրիստոս ստացողի գրոցս Խէրան­շին եւ ծնողացն՝ Մեթարին եւ Ուլուխաթունին եւ կնոջ՝ Քնքուշին եւ զաւակաց՝ Յակոբին, Գուլամիրին:

16ա Որ ողորմի Քրիստոս Խէրանշին եւ հօրեղբօր որդոց՝ Յովնանին եւ որդոց՝ Կարապետին, Յովսէ­փին, Անդրիասին. եւ Զաքարա մեղաւոր գրչի:

20բ Զի Տէրն ողորմի ըստացողի գրի Խէրանշայ պապի եւ Զաքարայ գրչի. ամէն եղիցի:

23բ Որ ողորմի Խէրանշին եւ ծնողաց նորին (նման՝ 43բ, 160բ, 169ա, 189ա, 193բ, 270ա, 279ա, 298ա, 311բ, 360ա, 384ա):

26բ Որ ողորմի ստացողի սուրբ գրոցս Խէրանշին եւ ծնողաց՝ Մեթարին եւ Ուլուխաթունին եւ զաւակաց՝ Յակոբին, Գուլամիրին, Խօջամիրին (նման՝ 165ա, 223ա, 231ա, 293բ, 350բ):

31ա Մանաւանդ ստացողի գրոցս Խէրանշին, Մե­թա­րին, Ուլուխաթունին, Շիրաքին եւ Միրաքին եւ Ամի­րին (նման՝ 82բ, 174բ, 209ա, 219ա, 247ա, 275բ, 342բ, 370բ):

34բ Մանաւանդ զստացողս գրոցս Խէրանշին եւ ծնօ[ղ]ս նորա եւ զդստերս՝ զԹազագուլ, Տաթլուն, զՆարին եւ զգծողս սորեայ (նման՝ 108ա, 147բ, 166բ, 216ա, 336բ, 362ա):

37բ Մանաւանդ զստացողս գրոցս Խէրանշէն եւ կնոջ՝ Արեւխաթունին, Քնքուշին եւ զաւակաց եւ ամենայն ազգակ[անաց] նոցա (նման՝ 139ա):

50ա Որոյ աղօթիւքն ողորմի Քրիստոս ստացողի գրոցս Խէրանշին եւ կնոջ՝ Արեւխաթունին, Քնքուշին եւ զաւակաց՝ Յակոբին, Գուլամիրին, Խօջամիրին. ամէն (նման՝ 96բ, 123բ, 135ա, 213ա, 301բ):

57բ Մանաւանդ ստաց[ողին] զԽէրանշէն եւ հօրեղ­բօրն՝ Յակոբին, Մելքոնին, Ստէփանոսին եւ որդոց՝ Պռօշին, Եզդանբաղշին (նման՝ 88ա, 115բ, 119բ, 126բ, 132բ, 172ա, 196բ, 243ա, 283բ, 309բ, 319ա, 372բ):

64բ Սոցա բարեխաւսութեամբ Քրիստոս Աստուած ողորմեա՛ ստացողի գրոցս Խէրանշին եւ հորեղբօր որ­դոց՝ Յովնանին եւ որդւոց՝ Կարապետին, Յովսեփին, եւ Անդիասին, կնոջ՝ Շախումին եւ հարսին՝ Սօլթանին (նման՝ 78ա, 137բ, 145ա, 152բ, 186բ, 205ա, 303ա, 328բ, 339բ, 356ա):

67բ Քրիստոս Աստուած, յորժամ գաս ի միւսանգամ գալստեանն եւ սուրբ խաչն առաջի քո, յայնժամ խաչի լուսով լուսաւորեա՛յ զհոգի Խէրանշին եւ ծնօղաց եւ եղբարց՝ Շիրաքին եւ Միրաքին, Ամիրին եւ Սամբու­լին. ամէն (նման՝ 314բ):

72ա Որք հանդիպիք սմա, յիշեցէ՛ք ի Տէր զստացօղ գրոցս զԽէրանշին եւ զծնօղս եւ զկողակիցս իւր՝ զԱրեւ­խաթուն եւ զՔնքուշ եւ զաւակս՝ զՅակոբ, զԳուլամիր. ամէն:

81ա Որ ողորմի Քրիստոս Խէրանշին եւ զաւակաց՝ Խօջամիրին եւ Թազագուլին:

113ա Որ ողորմի ստացողի գրոցս՝ Խէրանշին եւ եղբարց՝ Շիրաքին եւ Միրաքին եւ որդոց նոցին՝ Ամիրին եւ Սամբուլին, ինձ՝ մեղապարտ Զաքարիայի (նման՝ 234բ):

156բ Որում եւ մեզ արժանիս արասցէ Յիսուս Քրիս­տոս Աստուած մեր, մանաւանդ զստացող գրոցս զԽե­րան­շէն եւ զծնողս իւր՝ զՄէթար, զՈւլուխաթուն եւ զՇի­րաք եւ զՄիրաքն, Ամիր եւ Սամբուլէն եւ զԳուլըս­տեան եւ զԳաւզալաղէն եւ զԽօ[ն]ձէն յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս: Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զԽէրանշէն եւ զծնօղս իւր եւ զամենայն ազգականս եւ զհօրեղբարս՝ զՅակոբ եւ Մելքոն, զՍտեփանոս եւ որդոց նոցին, եւ զիս՝ զմեղաւոր գրիչս Զաքարայ սարկաւագս եւ զծնօղս իմ (չշարուանակած):

179բ Որոց աղօթիւքն ողորմի Քրիստոս Խէրանշին եւ եղբօրորդոյ՝ Ամիրին եւ Սամբուլին եւ կնոջն՝ Արեւխաթունին եւ Քնքուշին եւ զաւակաց նոցին:

205ա Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զԽէրանշէն եւ զծնօղս եւ զեղբարս իւր՝ Շիրաքն եւ զՄիրաք եւ զա­ւակս իւրեանց եւ զկողակիցս՝ զԱրեւխաթուն եւ զՔնքուշ եւ զաւակս՝ զՅակոբ, զԳուլամիր եւ զԽոջա­միր, զԹազագուլ, զՏաթլուն եւ զՆարին, զԹաճում եւ զգծողս (նման՝ 250բ, 258բ, 291ա, 305ա, 332ա):

226բ Որոյ աղօթիւքն ողորմի ստացողի գրոցս Խէրանշին եւ ծնողաց՝ Մեթարին, Ուլուխաթունին, կնոջ՝ Արեւխաթունին, Քնքուշին եւ զաւակաց նոցին:

239ա Անյիշաչար եւ անոխակալ Աստուած ողոր­մեա՛ ստացողի գրոցս Խէրանշին եւ ծնողաց նորին եւ հօրեղբօր որդոցն՝ Պռօշին, Յովանէսին եւ որդոց՝ Կա­րապետին, Յուսէփին, Անրիասին (նման՝ 346բ):

364բ Մանաւանդ զստացող գրոցս Խէրանշին եւ եղբօրորդոց՝ Յովանսին, Կարապետին, Յուսէփին եւ Անդրիասին եւ կանաց՝ Շահումին, Սօլթանին եւ Գօզալաղին, կարդացող:

376բ Որ ողորմեսցի ստացողի գրոցս Խէրանշին եւ ծնօղաց՝ Մեթարին եւ Ուլուխաթունին եւ եղբարց՝ Շի­րաքին եւ Միրաքին եւ որդոց՝ Ամիրին եւ Սամբուլին եւ կնոջ՝ Արեւխաթունին եւ Քնքուշին եւ զաւակաց:

390բ Մանաւանդ ստացողի գրոցս Խէրանշին եւ դստերաց՝ Թազագուլին, Տաթլուին, Նարընին եւ հօրեղբօր՝ Յակոբին, Մելքոնին եւ Ստեփանոսին եւ որդոց՝ Պռօշին, Եզդանբախշին եւ եղբօր որդոց՝ Յո­վաննէսին, Կարապետին, Յուսէփին եւ Անդրիասին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 205ա (ԺԶ. դ., բոլորգիր) Դարձեալ, կրկին ան­գամ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զՂազար կրաւնաւորն՝ զսրբա­սէրն եւ զբարէմիտն, զի կան/// եւ զհանճարեղս /// եւ զլռակեացն եւ զամենայն վարիւց/// աւնա/// իւցն ա/// սայ է /// ի Տեառնէ /// երանեալ է ///, որ ունիցի զա­ւակ ի Սիոն եւ ընտանեաք յԵրուսաղէմ |205բ| եւ սայ ընդ այն նախանձեալ եւ կատարեաց զհրամանս տե­րունական անսուտ բանից: Արդ, ես՝ յետինս ի քա­հա­նայից եւ անպիտանս ի կարգաց կրաւնաւորաց Ղա­զար անուն, ետու զանաւթքս սուրբ եկեղեցոյն եւ զգեստս սուրբ պատարագին ի գեաւղս Վշտաւնք ի ձեռն քահանայիցն՝ տէր Մարտիրոսին, տէր Ներսէսին, վարդապետաց՝ հոգեւոր հաւրն ///, տէր Մարտիրոս կրաւնաւորին եւ Զաքարիա դպրին եւ Միրզայ [մահ]դասուն կամակ[ցութեամբ] քըւերն իմոյ՝ Յուղի­դին եւ իւր որդոցն՝ Ղազարին եւ Կիրակոսին, եւ մի՛ [ոք իշխեսցէ հեռ]ացնել զսայ [ի դրանէ] սուրբ տա­ճա­րացս Սուրբ Յակոբի եւ Սուրբ Սարգսին եւ ///ոչ յիմոց եւ ոչ ///, քըւերց եւ ոչ ///ոց նոցա կամ ծախել կամ///զ կամ դաւի անել: [Եւ թէ ոք] յանդգնի կամ լրբի /// ի զպատիժ սոդոմէացւոց եւ զմասն Յուդային եւ զխա­չա­հա­նողաց առցէ, ինքն մինչեւ ցքառասուն պորտ ազգին իւրոյ. ամէն: Այո՛յ, այո՛յ, եղիցի եւ եղիցի:

2. 1ա (1889 թ., շղագիր, ստ. լս.) Նուէր սուրբ Էջ­միածնայ Մատենադարանին Գաբրիէլ Յոհաննի­սեանց 12, V, 1889:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «4. Ճառընտիր», պհպ. Աա՝ «2782», 1ա՝ «485/2782»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 23բ լս., պարսկերէն՝ « یکی بینو یکی دانو یکی گویی», 24ա լս. պարսկերէն՝ անընթեռնելի:

2783

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

(Բաղկացած է երկու տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 265-1 (թռիչք՝ թ. 202-4): ՊՐԱԿ՝ 1-26x10 (1, 20՝ 11, 2, 3, 6, 7, 13, 15, 21, 23, 24՝ 12, 8, 9, 12, 22, 25՝ 8, 26՝ 4): ԿԱԶՄ՝ մուգ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աս­տառը՝ կապոյտ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱ­ՆԱԿ՝ ԱԲ+Գ՝ չգրուած թուղթ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը Ի. դ. նորոգուած հին եւ նոր կա­շի­նե­րի միացումով, լուսանցակողերը մասամբ գունաթափուած, կեղտոտուած. պրակաւորումը նորոգողի, որի հետեւանքով պրակները պրականիշերի հետ չեն համընկնում:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

 

ՊԾԸ. – 1409

ԳՐԻՉ՝Գրիգորվրդ. (1ա-126բ, 177ա-219բ), Վարդան (127ա-77ա): ՍՏԱՑՈՂ՝Ստեփանոսաբղյ. Շահուռեցի, Աննա, Հոռօփ­սիմ, Յովսէփերէց:

ԹԵՐԹ՝ 219 (թ. 1-219): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն՝ 1ա-126բ, 177ա-219բ (21x14), 127ա-77ա (20,5x13,5): ԳԻՐ՝բոլորգիր՝ 1ա-126բ, 177ա-219բ (նմուշ՝ 13ա), 127ա-77ա (նմուշ՝ 127ա): ՏՈՂ՝ 32-6 (1ա-126բ, 177ա-219բ), 25-34 (127ա-77ա):

Новый рисунок

Նմուշ 13ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ — Ճակատազարդ՝ 127ա: Զար­դագիր՝ հանգուցագիր: Լուսանցազարդ՝ բուսական: Գոյներ՝ կարմիր, դարչնագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թերթերին զանազան բծեր, խոնաւու­թեան հետքեր, եզրահատումից վնասուած, նորոգուած Ի. դ., որոշ թերթեր սխալ տեղադրուած. թ. 32-86 պէտք է լինի 219-20ի, թ. 130-1ը՝ 126-7ի, թ. 174ը՝ 181-2ի, թ. 212ը՝ 209-10ի միջեւ. թ. 3-4ի, թ. 31-2ի միջեւ անորոշ քանակի, թթ. 17-8ի, 53-4ի, 86-7ի, 211-2ի, 219-20ի միջեւ 1ական, թ. 22-3ի միջեւ շուրջ 3, թ. 86-7ի միջեւ շուրջ 2, թ. 99-100ի միջեւ շուրջ 10, թ. 159-60ի միջեւ շուրջ 5, թ. 201-2ի միջեւ շուրջ 7 թերթ ընկած. նիւթերի մի մասի ըն­դարձակ, մի մասի համառօտ լինելու հետեւանքով թափուած թեր­թերի քանակը յստակ որոշել անհնար է:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-3բ Յաղագս սրբոց մարտիրոսացն ասա­ցեալ ի սրբոց վարդապետացն — Յիշատակ յաւիտե­նից եղիցի արդարոյն, ասէ Դաւիթ... եւ զանողորմ ըս­պան­նողացն զսպասաւորաց /// (վերջը թափուած):

Բ. 4ա-11ա [Ճառք Յովհաննէս Երզնկացւոյ]

1. 4ա-7ա Գրիգոր Սանահնեցին, որ եւ գրեցաւ ի գլուխ եղբայրութեանն, եւ ես՝ նըւաստ Յոհանէս Եզըն­կայեցիս գրեցի զսահման եւ զխրատ եղբայ­րու­թեան, եւ զշահաւէտ աւգուտն, որ ի սմանէ առաջ­նոր­դութեամբ Սուրբ Հոգոյն — Բանն Աստուած, որ բանիւ գոյացոյց զարարածս ամենայն... եւ զայլսն աւգտեցու­ցա­նեն եւ զամենայն բանս բարի, խրատով գլխաւո­րացն արասցեն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

Տե՛ս Յովհաննէս Երզնկացի, Մատենագրութիւն, հտ. Ա., Երեւան, 2013, էջ 397-405, ուր ձեռագիրս օգտագործուած է (ձեռագրիս մասին տե՛ս էջ 12՝ Է.):

2. 7ա-11ա Նորին Յոհանէս վարդապետի Եզըն­կա­յեցւոյ կըրկին կանոնք եւ խրատք տղայահասակ մանկանց աշխարհականաց, որք մարմնաւոր եւ երկրաւոր խորհրդով վարեն զկեանս աշխարհիս, զորս եւ մեք աստուածային աւրինացն եւ ի Սուրբ Գրոց ուղղեմք զայնպիսիսն ի հոգեւորն, շնորհօքն Աստուծոյ — Աստուածային առաքեալն Պօղոս գրէ Առ Հռոմայեցիսն, թէ որ ըստ մարմնոյ են... եւ Աստուած շնորհաւոր առնեն եղբարքն. ամէն եւ եղիցի:

Տե՛ս Յովհաննէս Երզնկացի, Մատենագրութիւն, հտ. Ա., Երեւան, 2013, էջ 406-16:

Գ. 11բ-2բ Նորին Յոհանու առաքելաշնորհ եւ բա­նի­բուն վարդապետի՝ Բան խրատական եւ յոր­դո­րումն յաղօթս զառաջին մանկտաւագն Յակոբ, զոր փոխեաց ի մարմնաւորէն ի հոգեւորն, աւրհ­նեաց զնա եւ ետ նմա գօտի եւ ասաց առ նա զերգս ոտա­նաւոր — Յակոբ, զարթի՛ր ի քնոյ մեղաց, / սըրտի մտօք ականջըդ բա՛ց... փառք ի բարձունս վեր առաքել / զԵրրորդութիւնդ աւրհնաբանել:

Դ. 13ա-31բ Նըւաստ վարդապետի Յոհանու Եզընկայեցւոյ՝ Խրատ եւ կանոն հասարակաց քրիս­տո­նէից՝ քահանայից եւ ժողովրդոց, ի կանոնական սահմանաց առաքելոց, սրբոց եւ հայրապետաց եւ վարդապետաց եւ մանաւանդ սուրբ հաւրն մերոյ Վարդանայ վարդապետի, յորոց ժողովեցի եւ գրեցի: Օգնեա՛ Յիսուս

Տե՛ս ձեռ. 228, 71ա-108բ: Նխդր./13ա-4ա: ա/14ա-6ա: բ/16բ-7ա: գ/17աբ (եւ կամ օտար եւ ժանկ եւ /// (վերջը թա­փուած): դ/18ա-9բ (սկ. թափուած ///մէ ի վայր քան զերիս եւ զչորս ազգն...): ե/19բ-20բ: զ/20բ-1բ: է/21բ-2բ: ը/22բ (սուտ խաւսի, զի սուտ ///նի /// (վերջը թափուած): թ-ժ/չիք: ժա/23ա (սկ. թափուած /// տիճանք սիրոյն...): ժբ/23ա-5ա: ժգ/25բ-6բ: ժդ/27ա-8ա: ժե/28ա-9բ: ժզ/29բ-31ա: ժէ/31աբ: ժը/31բ: ժթ/31բ (եւ կամ զերեսն արիւնել եւ կամ սեա/// (վերջը թա­փուած):

Տե՛ս Է. Բաղդասարեան, Յովհաննէս Երզնկացին եւ նրա խրատական արձակը, Երեւան, 1977, էջ 143-80, ուր ձեռագիրը չի օգտագործուել:

Ե. 1. 87ա-8ա [Երանելոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի՝ Վասն չսգալոյ զվախճանեալսն, մանաւանդ որ տղայք անարատք թողին զայս կենցաղս. ձեռ. 944, 16ա-20ա] — /// (սկ. թափուած) բարբառ լեզուին, խռով­կոտն սիրտ, բազմախորտիկն... յիշեա՛ եւ զՅո­բայն, որ ասաց. Տէր ետ եւ Տէր էառ, եղիցի անուն Տեառն աւրհնեալ:

2. 88բ-91ա ԺԱ. Նորին Յոհանու Ոսկեբերանին ասացեալ՝ Ի նոյն խորհուրդ. Վասն ննջեցելոց — Քրիս­տոս էա՛ռ, երկըրպագեսցո՛ւք, ստեղծիչն վերըս­տին ստեղծանէ... բայց միայն ապաւինելով ի մարդա­սի­րութիւնն Աստուծոյ՝ արժանի լիցուք գտանել ի նմանէ ողորմութիւն:

3. 91ա-2բ Նորին Յոհանու Ոսկեբերանին ասա­ցեալ Վասն տըղայոց ննջեցելոց — Այսմիկ հոգ տանել կարեւոր է... եւ եղիցի անուն Տեառն աւրհնեալ յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

4. 92բ-3ա Նորին Յոհաննու — Աղէ՛, ասա՛ ինձ, ո՛վ կին դու... եւ նովաւ ժառանգեմք զարքայութիւնն երկ­նից, եւ նմա փառք յաւիտեան. ամէն:

Զ. 93ա-5բ Սուրբ հաւրն Թէոփիլոսի ասացեալ Վասն արտասւաց եւ խոստովանութեան մեղաց — Յոր­ժամ միտքդ զբաղեալ լինի հետ մեղաց... որ ի վեր ելանէ պատիւ նորա, քան զանմարմնոցն:

Է. 95բ-9բ ԺԴ. Երանելւոյն Հիպողիտայ եպիսկո­պոսի ասացեալ Վասն կատարածի աշխարհիս եւ վասն Նեռինն եւ միւսանգամ գալըստեանն Քրիս­տոսի Աստուծոյ մերոյ՝ մարգարէութիւն — Եւ արդ, լուարո՛ւք, եղբա՛րք, զբանս մարգարէական տառից... եւ մարմին զգենու, այլ ոչ ի կու/// (վերջը թափուած):

Ը. 1. 100ա-22բ Թուխթ տեառն Գրիգորիսի հայոց կաթողիկոսի, գրեալ եղբօր նորին Ներսեսի եպիս­կո­պոսի, հրամանաւ նորին ի Միջագետս Ասորւոց կո­չե­ցեալ նահանգին. Յաղագս որ անդ մերոյս ազգի քա­հա­նայից հակառակաբանելոյ... եւ այլ ինչ որ յայս­պիսեաց, ի խընդրոյ ումեմն աստուածասիրի Առեւծ անուն իշխանի Թըլգուրանն աւանի: Օգնեա՛ Յիսուս — Արդ, թեպէտ եւ տէրունական հրամանն յորդորէ զմարդիկք քըննել զգիրս... եւ ի խաղաղ նաւա­հան­գիստն խոստացելոցն բարութեանց ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր:

Թ. 122բ-4ա Տեսիլ սրբոյն Աթանասի Աղեքսանդ­րու հայրապետի — Ամենեցունցն Աստուած սքանչելի տեսիլ երեւեցոյց մարգարէիցն... եւ տացէ մեզ ամենե­ցուն լըսել զերանաւէտ բարբառն:

Ժ. 124ա-6բ ԺԸ. Գէորգեայ վարդապետի ասա­ցեալ Վասն հաղորդութեան սուրբ պատարագին — Արեամբն Քրիստոսի փրկեալ եղբարք իմ ի Քրիստոս... զի յագեսցին փառաւքն աստուածային, որում զմեզ ար­ժանիս արասցէ [Տէր] Աստուածն մեր:

ԺԱ. 130ա-1բ ԺԹ. Թուխթ ընդհանրական տեառն Յակոբայ Հայոց կաթողիկոսի, որ ի Հռոմկըլայն — Յա­կոբ ծառայ Աստուծոյ եւ Տեառն Յիսուսի Քրիստո­սի... յամենայն կիրակէի ընթերցի՛ք զայս բանս ի լուր ժո­ղովրդեան ձերոյ եւ զերծի՛ք ի դատաստանացն Աստուծոյ:

ԺԲ. 1. 127ա-9բ, 132ա-7ա ԻԱ. Թուղթ ընդհանրա­կան տեառն Ներսիսի հայոց կաթողիկոսի առ հա­մա­րէն համասեռից ազինս, որոց տեսչութիւն հաւա­տացաւ նմա ի Տեառնէ — Ներսէս ծառայ Աստուծոյ եւ ողորմութեամբ նորին կաթողիկոս Հայոց ընդհանուր հա­ւատացելոց Աստուծոյ... առ որս արժան է, նախա­կար­գել զբանս:

2. 137ա-47ա [Առ կրօնաւորս խարազնազգեացս, որ ի վանորայս] — Եւ արդ, առաջինս ընդ գերաշխար­հիկսդ վարուք եւ քաղաքավարութեամբ խաւսեսցուք... եւ այս ինչ սակաւուք առ աշակերտեալ եղբարսդ ասա­ցեալ ի մէնջ ի փառս Աստուծոյ աւարտեցի բանս, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

3. 147բ-50ա Տեառն Ներսիսի ասացեալ առ առաջնորդաց սուրբ ուխտից վանականաց — [Փ]ոքր ինչ եւ առաջնորդացդ ի յերկինս ճանապարհոր­դե­լոցն... զի ամենէքեան արժանասցուք խոստացելոց բա­­րեացն, որ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

4. 150ա-7ա Տեառն Ներսիսի ասացեալ առ առ­աջ­­նորդս եկեղեցւոյ, որ են յաշխարհի, որ կոչին եպիս­կոպոս — Խաւսեսցուք եւ առ դասս եպիսկոպոսաց սրբոց, որ էք տեսուչք... յաւդեալք իցեն գործովք*:

5. 157ա-61ա [Առ դասս քահանայից] — Եկեղեցիք ընդհանուր ազգաց քրիստոնէից... եւ վայրենաբարոյս առաւել զաւրանայ /// (թափուած) |160ա| չարութեան, որ ի ներքոյ երկնից... որովք աւրինադրեցին զման­կունս եկեղեցւոյ ի փառս Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն*:

* Այս միաւորները տպագրի հմմտ. ունեն որոշակի տար­բե­րութիւններ:

6. 161ա-72բ Տեառն Ներսիսի ասացեալ առ իշ­խանս, որ ըստ աշխարհի են — Փոփոխեսցուք եւ զաստուածային պատուիրանացն խրատ եւ առ ձեզ... զի որով չափով չափէք, չափեսցի ձեզ. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

7. 172բ-3բ Առ զինուորաց դասս — Խաւսիմք ըստ կարգի եւ առ դասս զինուորացդ... որք խրատեն զձեզ՝ պահել զպատուիրանս Աստուծոյ /// (վերջը թա­փուած):

8. 175ա-6ա [Առ երկրագործս եւ համօրէն ժո­ղովրդա­կանսդ] — /// (սկ. թափուած) զոր աւանդեմք ձեզ... որով արքայութեանն լինիջիք ժառանգորդս ի Քրիստոս Յիսուս:

9. 176ա-7ա Առ կանաց դասս — Պատուէր տամք եւ կանանց ազգի... հանդերձ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Տե՛ս Ներսէս Շնորհալի, Թուղթ ընդհանրական, Երեւան, 1995, էջ 51-62, ուր այս ձեռագիրը չի օգտագործուել:

ԺԳ. 177ա-219բ ԻԲ. Համառաւտ Մեկնութիւն Արա­րածոյ գրոցն հաւաքեալ ի Մեկնութենէն Վար­դանայ վարդապետի [առն հոգելի եւ իմաստնոյ, աշխատութեամբ Գրիգորի վարդապետի. ձեռ. 1096, 1ա-62ա] — Արդ, գիտել պարտ է զանուն գրոցս, որ կոչի Արարածք, եւ ասի Ծընունդք... ի կեանս յան­մա­հութիւն յարաձգական յաւիտեն/// (թափուած) |202ա| /// ըստ որում ասէ՝ Ոչ այս ամենայն ժողովեալ... |211բ| աւասիկ դեռեւս եկի /// |213ա| ի տունն Լաբանայ եւ էառ զՀռաքէլ... եւ կորիւն առիւծու ի շառաւեղէ ելեր ինքն ի սուրբ հարանցն՝ յԱբրահամու, յԻսահակայ /// (վերջը թափուած):

ԺԴ. 32ա-7ա Խաւսք իմաստասիրականք եւ խրատք հասարակաց ամենայն մարդկան — Որ­դեա՛կ, նախ ի լեզուէ քումմէ... եւ այս բաւական խրատ է իմաստնոց, որ ուսանել կամիցին:

ԺԵ. 37ա-40բ Խրատք հոգեշահք եւ աւգտակարք, զոր ասացեալ է ճըգնազգեաց եւ միայնաւոր վար­դա­պետին Յովհանէս Գառնեցւոյն — Ծառայակիցս ձեր ի Քրիստոս Յիսուս Յովհանէս Գառնեցի... ո՛ղջ լերուք ի սէրն Աստուծոյ եւ ի համբերութիւնն Յիսուսի Քրիս­տո­սի:

ԺԶ. 40բ-9ա Աստուածաբանութիւնք՝ արտաքին իմաս­տասիրացն եւ այլ առակախաւսութիւնք նոցա — Հերմէս նշանաւոր փիլիսոփայ ասաց... ասէ իմաս­տունն. Ապա զոր դու տալ կարես, այն ինձ ոչ են ի պէտս:

ԺԷ. 1. 49ա-53ա Երանելւոյն Եփրեմի Խորին Ասոր­ւոյ ասացեալ Վասն պահոց եւ ողորմութեան — Ի շաւիղս փառաց քոց, Տէ՛ր, ընթանան միտք իմ... կնքեալ պահեսցի ի ներքոյ մատանւոյն Աստուծոյ:

2. 53ա-4ա Երանելւոյն աբբայ Եփրեմի Խորին Ասոր­ւոյ ասացեալ Վասն պահոց եւ ողորմութեան — Շաբաթ տըւաւ հրէից ազգին... զվաստակս ձեռացն ուտել /// (թափուած) |54ա|եանդ եւ ոչ զգուշացու­ցա­նի­­ցես զնոսա քարոզելով... զի արժանաւոր լիցիք լսել զե­րանաւէտ բարբառ կենարարին մերոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի:

3. 54ա-8ա Երանելւոյն Եփրեմի Խորին Ասորւոյ ասացեալ ի զըղջումն եւ ի խոստովանութիւն մար­դոյն, յապաշխարութիւն — Որք Սուրբ Հոգոյն են ցանկացեալք... եկայք աւրհնեալք Հաւր իմոյ եւ մտեալ վայելեցէ՛ք զանանց բարութեանց զվայելչութիւնս:

ԺԸ. 58բ-62ա Պատմութիւն վասն անքուն որ­դանցն եւ վասն խըստութեան նոցա, ասացեալ Վար­դան վարդապետի — Արդ, եկայք ժողովուրդք Աստուծոյ... եւ ընդ արդարոցն զարքայութեան հան­գիստն ժառանգեսցուք շնորհաւք եւ մարդասիրու­թեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:

ԺԹ. 62ա-4բ Երանելւոյն Եփրեմի Խորին Ասորւոյ ասացեալ բան խրատական ոգոց համայնից — Ո՛վ եղբայր, յորժամ երիտասարդն էիր... զի գթած եւ ողորմած է Տէր, երկայնամիտ եւ բազմողորմ:

Ի. 1. 64բ-8ա Յոհանու Ոսկիբերանին ասացեալ Վասն ողորմութեան եւ աղքատասիրութեան — Արդ, փառաւորեսցո՛ւք զմարդասէրն Աստուած զբազումո­ղորմն... որոյ գթութեամբն եւ մեզ ողորմեսցի:

2. 68ա-72ա Երանելւոյն Յոհաննու Ոսկիբերանին ասացեալ ի Մեկնութիւն առակաւոր բանի Աւետա­րա­նին, որ ասէ. Այր մի իջանէր ի յԵրուսաղէմայ յԵրիքով... — Այր ոմն զԱդամ ասէ... շինէ ինքեան ար­քայութիւն ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

ԻԱ. 72բ-6ա Երանելւոյն Յոհանու Մանդակունեց­ւոյ ասացեալ Վասն ահիւ մերձենալոյ ի հաղորդու­թիւն մարմնոյ եւ արեան Որդոյն Աստուծոյ — Սոսկան ոսկերք իմ դողալով... հաղորդեսցո՛ւք ի պատւական մարմնոյ եւ ի կենարար յարենէ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի:

ԻԲ. 76բ-80բ Երանելւոյն Իգնատիոսի եպիսկո­պո­սի եւ հոգելի վարդապետի արարեալ Մեկնութիւն Ղու­­կասու Աւետարանին, ի դարձ անառակին առ Հայրն երկնային — Առն միոջ էին Բ. որդիք... եւ հան­դեր­­ձեալ բարեացն հասցո՛ւք ընդ ամենայն սուրբս նո­րա:

ԻԳ. 80բ-6բ Երանելւոյն Յոհանու Մանդակունեց­ւոյ ասացեալ Վասն տեսչութեան քահանայից ի վերայ ժողովրդեանն Աստուծոյ՝ որպէս հովիւ զհօտ իւր — Արդ, ես լի ամենայն յանցանօք... զի այսպէս ամենեքեան կատարե///(վերջը թափուած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 7ա (Գրիգոր վրդ. գրչի) Որ ողորմի ստացողաց գրոցս եւ գծողի սորին՝ Գրիգորի՝ բանի սպասաւորի (նման՝ 204բ):

12բ Զստացող լուսազարդ գրոցս եւ զգծող սորին աղաչեմ յիշել ի Տէր Աստուած ողորմայիւ, զի եւ ձեզ ողորմեսցի:

23ա Զանպիտանս յամենայնի զԳրիգոր գըծող անձն եղկելի յիշման արէ՛ք արժանի, որ զայս բանս գըրեցի աւգտութեան ամենայնի:

25ա Գըծող Գրիգորի:

26բ Որոյ եւ զմեզ արժանիս արասցէ Քրիստոս, մա­նաւանդ զստացող գրոցս:

29բ Որ ողորմի ստացողի գրոցս Շահուռեցի Ստե­փա­նոս աբեղային եւ ծնօղաց նորին. ամէն եւ Գրիգոր գըծողին:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 319 (429):

31ա Որ ողորմի ստացողի գրոցս՝ Ստեփանոս աբեղային:

32ա /// (սկ. թափուած) զաստուածային աւրհնու­թեանց արժանաւորսն՝ զԹադէոսն եւ զՄաթէոսն եւ զքոյր նոցին՝ զայրի Թագուհին արժանի արասցէ Քրիս­տոս սրբոց պսակին. ամէն, եւ զԳրիգոր գըծող պիտա­կանուն վարդապետ, որ ժողովեալ է զգիրս աւրինացն Աստուծոյ եւ համառաւտել ի մի զԼինելութիւն արարա­ծոցս եւ զԾընընդոցն, ի փառս արարչին արարածոց՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սըրբոյ: Յելիցն Ադամայ ի դրախտէն մինչ ի վախճանն Մօսեսի ԳՌ. եւ ԷՃ. ու ԻԶ. (3726) ամ է, եւ ի մահւանէն Մովսէսի մինչ ի Քրիստոս Ռ. ու ԴՃԿԸ. (1468) ամ է, եւ ի Քրիստոսէ մինչ յայս, որ գիրքս գրեցաւ Ռ. ու ԴՃ. եւ ԺԱ. (1411) ամ է, զի ՊԾԸ. (1409) ամին գրեցաւ:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Ա., էջ 99 (100):

37ա Զստացող լուսազարդ գրոցս՝ զԱննայն՝ հա­մեստ եւ հաւատարիմ տանտիկին, յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս եւ զծնաւղսն նորին՝ զԹօդան եւ զԱղւոր տիկինն (նման՝ 80բ):

40բ Որ ողորմի ստացողի գրոցս՝ բարեպաշտ եւ աս­տուածասէր տիկնոջն Աննային եւ ծնողաց նորին՝ Թօ­դանին եւ Աղւոր տիկնայ, եւ զաւակացն՝ Աննային՝ Թադէոսին եւ Մաթէոսին արեւշատութիւն, կեանք եւ բարութիւն (նման՝ 53ա,):

49ա Ով հանդիպողք այսըմ գրի, / ընտիր բանիցըս գովելի, / զմեզ յիշեցէ՛ք դուք ի բարի, / յորժամ լըսէք զայս յատենի, / մեզ ասացէ՛ք Տէր ողորմի, / սրբագըրչի եւ ստացողի, / Աննայի ’ւ իւրոյն ծնօղի, / Աղւոր տիկ­նայ եւ Թօդանի, / այլ եւ իւրոցըն զաւակի, / ստացողի մաւրն Աննայի, / Թադէոսի, Մաթէոսի / եւ հաւրն նո­ցին այն Մըկըրտչի:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 319 (429):

54ա Որ ողորմի ստացողի գրոցս՝ համեստ եւ հար­կեւոր տիկնոջն Աննային եւ իւր ծնողացն՝ Աղւոր տիկ­նայ եւ Թօդանին եւ զաւակաց նոցին՝ Փօլատին եւ Մու­րա­տին:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Ա., էջ 99 (100):

58ա Մանաւանդ ստացողաց գրոցս ողորմի Տէր Աստուած եւ տացէ նոցա լըսել զերանաւէտ բարբառն Բեկերուն եւ Այխաթունին, Աննային եւ ծնողաց նո­րին՝ Աղւոր տիկնայ եւ Թօդանին. ամէն եւ եղիցի (նման՝ 62ա):

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 319 (429):

64բ Որ ողորմի ստացողի գրոցս Աննային եւ ծնո­ղաց նորին՝ Աղւոր տիկնայ եւ Թօդանին եւ Գրիգոր գըծողին (նման՝ 122բ, 124ա, 126բ):

68ա Մանաւանդ ստացողի՝ գրոցս՝ Հոռօփսիմին եւ Ստեփանոսին:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 320 (429):

72ա Որ ողորմի ստացողի գրոցս Աննային եւ ծնո­ղաց նորին՝ Աղւոր տիկնայ եւ Թօդանին, այլ եւ զաւա­կաց Աննային՝ Թադէոսին եւ Մաթէոսին եւ Խութ­լու­մելէքին եւ հաւրն նոցին՝ Մկրտչին. ամէն. եւ Գրիգոր գըրչին՝ պիտականուն վարդապետին:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 320 (429):

76ա Որ ողորմի ստացողի գրոցս հաւատարիմ եւ հա­մեստ տանտիկնոջն Աննային եւ ծնաւղաց նորին՝ Աղ­ւոր տիկնայ եւ Թօդանին եւ զաւակաց նոցին՝ Փօլա­տին եւ Մուրատին, այլեւ զաւակացն Աննային՝ Թա­դէո­սին եւ Մաթէոսին եւ Խութլումելէքին. ամէն եւ եղիցի:

88ա Որ ողորմի ստացողի գրոցս Յու|88բ|սէփ երի­ցուն եւ Վարդկայ հոգոյն եւ Գրիգորի մեղապարտ՝ գծողին եւ ծնողաց նորին. ամէն (նման՝ 91ա):

93ա Զստացող լուսազարդ գրոցս զՍտեփանոսաբե­ղայն զՇահուռեցին յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս եւ զգծողս:

95բ Որոյ եւ զմեզ արժանիս արասցէ Յիսուս Քրիստոս խաչեալն թագաւորն մեր, մանաւանդ զստա­ցող գրոցս զՍտեփանոս աբեղայն եւ զԳրիգոր գըծողն ծնողօք իւրեանց. ամէն: Նայ եւ զԱննայն եւ զզաւակսն իւր՝ զԹադէոսն եւ զՄաթէոսն եւ զԽութլուխաթունն:

147ա Տէր Աստուած ողորմեսցի գծողի սորա եւ որոց զամէնն ասասցեն:

2. 173բ (Վարդան գրչի) Արդ, աղաչեմ զամենե­սեան, որք աւգտիք ի սմանէ, յիշեցէ՛ք ի սուրբ աղաւթս ձեր զՎարդան մեղապարտ գրիչ եւ զծնողսն մեր եւ զամենայն ազգայինսն: Յիշեցէ՛ք եւ զԹորոս երաժիշտ, որ զաւրինակս ետ, եւ Աստուած յիշեսցէ:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 320 (429):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 177ա (ԺԵ. դ., բոլորգիր) <Կ> Տանուտէր տա­րուն այսպէս գի՛տ. կա՛լ ըզհայոց մեծ թուականն, Ե. թիւ ի բա՛ց երթ եւ զայլն երթ ԺԲ.-ԺԲ. (12-12), եւ որ մնայ՝ սկիզբն ի Խոյէն արա՛յ, եւ ուր թիւ սպառի, այն է տարուն Տանուտէր, եւ զիս՝ Բարսեղ հաբեղ[այ] յիշե­ցէ՛ք, եւ Աստուած ըզձեզ յիշէ:

2. 131բ (1688 թ., բոլորգիր) Ես՝ Վիքս (՞) գիրեցի, թվին ՌՃԼԷ. (1688):

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «2783»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝47բ, 127ա լս.՝ զանազան տառեր եւ բառեր, 131բ՝ « աւրհնութիւն, ի մէնջ ամենայն յաւժար»: 150ա՝ «ձեռն գոլով ի բարեաց ժամանակիս:

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

 

ԺԳ. դար

ԹԵՐԹ՝ 45 (թ. 220-65): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24x16: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝միասիւն (20x13): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 221ա): ՏՈՂ՝ 25:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 22ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թերթերին զանազան բծեր, խոնաւու­թեան հետքեր, թափուած հատուածները լրացուած-նորոգուած Ի. դ., սկզբից եւ վերջից անորոշ քանակի թերթեր թափուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 220աբ [Մասն ճառի] — (սկ. թափուած) /// զի յԱս­տուծոյ եղեալք են, ասէ, տեսի յերկինս զգործս մատանց... եւ դար[ձեալ] ուրախ եղերո՛ւք, հեթանո՛սք, եւ այլն:

Բ. 221ա-6բ Բանք իմաստասիրաց եւ ուղղափառ վարդապետաց Վասն գազանաց եւ սողնոց եւ ոյք ի նո­սին սահմանեալ կան. յաղագս աւրինակի մեղա­ւո­րաց եւ արդարոց, որ կան ի սահմանին Աստուծոյ — Բարւախաւսն ասէ. Զառիւծ է, որ թագաւորէ ի վերայ ամենայն անասնոց... փառացն արժանաւորք լիցուք, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

Գ. 1. 226բ-38ա Պատճառք Սաղմոսաց, զոր արա­րեալ է տեառն Բարսղի եւ Յոհաննու Ոսկէբերանի — Ամենայն գիրք Աստուածաշունչք եւ աւգտակարք... վասն զի այլ յայլմէ ապականութեամբք լցեալ լինին ժանդացուցանելով զոգիսն:

2. 238ա-45բ [Ճառք Յովհաննու Ոսկեբերանի] — Արդ, մի՛ նստիցիս յաթոռ ժանդից եւ կալցիս հաղոր­դու­թիւն ընդ մարդկան... որով նըւաճեն զհաւատա­ցեալս ի պաշտաւն եւ ի փառաբանութիւն Աստուծոյ. եւ նմա փառք յաւիտեանս:

Տե՛ս Ս. Յովհան Ոսկեբերան, Ա. Ճառք, Բ. Ի մեկնութեանց Սուրբ Գրոց, Էջմիածին, 2008, էջ 289-96, ուր ձեռագիրը օգտա­գործուած է (ձեռագրիս մասին՝ էջ 34):

Դ. 245բ-59ա Երանելոյն Յոհանու Ոսկեբերանի ի Ղուկասու Աւետարանին մեկնութենէ, որ յաղագս թլփա­տութեան Տեառն մերոյ — Եկն Քրիստոս եւ զգե­ցաւ մարմին... ճառ բարիսն ի Քրիստոս Յիսուս, Տէր մեր ընդ /// միանգամայն ///:

Ե. 259բ-65բ Խորհուրդ քառասնաւրեայ ընծայման ի տաճարն — Քանզի առաջինքն ի ստուերին ի յաւրի­նակ այսոցիկ նկարագրեցան... եւ զՅովսէփ ծնողական անւամբ պատւէ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մեր[ոյ] /// (թափուած):

2784

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

ՍՈՒՐԲ ՎԱՍԻԼԻ ՎԱՆՔ

ԺԳ. դար

ԳՐԻՉ՝ Ռստակէս: ՄԵԿԵՆԱՍ՝ Վարդեմայր (Վարդենի) Կող­բա­ցի (մայր գրչի): ՍՏԱՑՈՂ՝ Սուրբ Վասիլի վանք: ԿԱԶՄՈՂ՝ Աբ­րահամ (հմմտ. ձեռ. 2756):

ԹԵՐԹ՝ 160: ՊՐԱԿ՝ Գ-ԻԳx8 (Գ 4, Դ, Զ, Ը-Թ 7, ԺԵ-ԺԶ 7, Է 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,5x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18x 11): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 32ա): ՏՈՂ՝ 22: ԿԱԶՄ՝ դրոշմա­զարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դարչնա­գոյն կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 32ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյն՝ կարմիր:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու Ա. 1-17, 32-33, 41-52: Ժ. դ.: ԱԲ+ԳԴ՝ ստացուած 1ական թերթերի ընդ­լայ­նա­կի ծալումով եւ ընդերկայնակի եզրահատումով (բնագիրը կտրած): Մագաղաթ (31,5x24), երկսիւն (22x16), ուղղագիծ եր­կա­թագիր (նմուշ՝ Աա), տող՝ 20-1: Ունի՝ բուսական լուսանցա­զարդ (կարմիր, կանաչ)՝ Աբ: Կարդալ. Գբ, Դա, Գա, Դբ՝ «Քանզի բազումք յաւժարեցին վերստին կարգել զպատմութիւնն... առա­ջի նորա հոգւով զաւրութեամբ Ե[ղիայի]» (Ա. 1-17): Աա, Բբ՝ «///ւ թագաւորեսցէ ի վերայ տանն Յակովբայ ի յաւիտեանս եւ թագաւորութեան նորա... եւ ետ ողջոյն Եղիսաբեթի» (Ա. 32-3): Աբ, Բա՝ «Եւ եղեւ իբրեւ լուաւ զողջոյնն Մարիամու Եղիսաբեթ... Արար զաւրութիւն բազկաւ իւրով» (Ա. 41-52):

Новый рисунок (1)

Նմուշ Աա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքի կաշին մաշուած եւ ստ. մա­սից պոկուած, եզրերը նոյնպէս մաշուած, ցեցակեր, դռնակն ու կապիչներն ընկած, հիմքերը կան. սկզբից ընկած 2 պրակ՝ Ա-Բ., առաջին բնագրի սկզբից պակաս 8 թերթ՝ 4 Բ. պրակից, 4՝ Գ. պրակից, թ. 4-5ի, 11-2ի, 26-7ի, 97-8ի, 104-5ի միջեւ 1ական, թ. 43-4ի միջեւ 2 թերթ ընկած, ձեռագրիս շարունակութիւնը տե՛ս ձեռ. 2756, թերթերի եզրերը մաշուած, խոնաւութեան հետքերով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-6բ [Ճառ Գրիգորի Աստուածաբանի, ասա­ցեալ ի սուրբ ծնունդն Քրիստոսի եւ ի սուրբ կոյսն Մարիամ — Քրիստոս ծնեալ լինի, փառաւորեցէ՛ք... երեւելի արարածոյս եւ խոր]հուրդ եկեալ իմանալւոյն թա­գաւոր... այլեւ զինքն մատնեաց /// (թափուած) |5ա| [կենսագործե]լով զմեռեալս, որպէս պարտ էր եւ զքեզ չար կարծեաւք մեռեալդ... մաղթեմք, որքան հասանելի է կապեցելոցս մարմնով ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

Տե՛ս Գիրք եւ ճառ հոգեշահ, Կ. Պոլիս, 1722, էջ 7-28:

2. 6բ-32ա Գ. Երանելւոյն աբբա Եփրեմի ներբո­ղեան ասացեալ ի ծնունդն Քրիստոսի — Սքանչելի է ծնունդ քո, Որդի՛ Աստուծոյ... սլացեալ յերկնից եւ էջ /// (թափուած) |12ա| [թէ առաքիչն քո խօ]սի՝ դողայ երկիր... եւ զգեցեալ է զմարմին /// (թափուած) |27ա| աւետարանեմք ձեզ ուրախութիւն մեծ... եւ քեզ անդա­դար աւրհնութիւն եւ Սրբոյ Հոգւոյն երկրպագութիւն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Տե՛ս Սրբոյն Եփրեմի Մատենագրութիւնք, հտ. Դ., Վե­նետիկ, 1836, էջ 9-34:

3. 32ա-41բ Դ. Յիշատակ երանելւոյն Պետրոսի եպիս­կոպոսի, Աղեքսանդրի եւ Աբեսողովմայ. Վկա­յա­բանութիւն սրբոյն Պետրոսի հայրապետի եւ Աբե­սո­ղովմայ սարկաւագի նորին — Ի թագաւորութեանն Դեոկղիտիանոսի կայսեր էր հալածումն մեծ եկեղեց­ւոյն Աստուծոյ... այսպէս կատարեցաւ սուրբ հայրա­պետն Պետրոս ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

4. 41բ-5ա Ե. Ի պատմութենէ վարուցն երանելւոյն Անտովնի Անապատականի. Սկիզբն — Նախանձ բարւոյ առաքինութեան հաստատեալ առ միանձունս... թողեալ սակաւ մի եւ քեռ /// (թափուած) |44ա| բազում անգամ յետ չորից աւուրց ճաշակէր... բայց նա ըստ իւրում սովորութեանն առանձինն ամփոփեալ ի վանս իւր, յաւելուլ ի վարս իւր:

Տե՛ս ձեռ. 993, 76բ-8բ:

5. 45ա-51ա Զ. Յիշատակ Կոստանտւանոսի թա­գա­ւորի մեծի, Սոկրատայ պատմագրի ի կայսերա­կան գրոց — Թեոդոս Մեծ՝ որդի Գրատիանոսի ամս ԺԷ. (17)... որ յետ Թեոդոսի Փոքու ընկալաւ զթագաւո­րու­թիւնն:

6. 51ա-6ա Է. Առաջաւորի բարեկենդանին Դանա­դայ (= Գէնադեայ) եպիսկոպոսի Կոստանտւնու­պոլսի ի Նինուէացիսն — Այսպէս ասէ ապա մարգա­րէն Դաւիթ... ելցէ վասն մեր ի պատերազմ Յիսուս... նմա վայել է աւրհնութիւն եւ գոհութիւն եւ ճշմարիտ փառաբանութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

7. 56ա-8բ Ը. Թուղթ առ ի Ներսէսէ եպիսկոպոսէ՝ յեղբաւրէ տեառնն Գրիգորիսի կաթողիկոսի Հայոց, Պատասխանի թղթոյն Գեորգեայ եպիսկոպոսի Ա­րե­ւե­լայնոյ՝ առաջնորդի սուրբ ուխտին Հաղբա­տայ, Յա­ղագս հետազաւտելոյ առ ի ստուգութիւն զպատ­մութիւնս երանելւոյ նահատակին Քրիստոսի սրբոյն Սարգսի Զաւրավարի — Որոց բաղձալի է ճշմար­տութիւնն յիրս եւ ի բանս... զոր ընկալաք գրով ի նա­խասացեալ սրբոյ ուխտին սպասաւորաց, որ է այսպէս:

8. 58բ-78բ Վկայութիւն սրբոյն Սարգսի եւ որդւոյ նորա Մարտիւրոս անուն կոչեցեալ եւ այլոց զինուո­րաց, որք ընդ նոսա վկայեցին յաւուրս ամպարիշտ թագաւորացն Յունաց եւ Պարսից՝ Յուլիանոսի եւ Շապհոյ — Ի ժամանակս թագաւորութեանն Հռովմա­յեց­ւոց մեծին Կոստանտւանոսի... զԳրիգորիս կաթողի­կոս, յորոյ հայրապետութեան ժամանակի եղեւ թարգ­մա­նութիւն ճառիս:

9. 78բ-94ա Թ. Սրբոյն Բարսղի եպիսկոպոսի ի գալուստ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի քառաս­նաւրեայ ի տաճարն — Զամենայն տաւնախմբութիւնս պարտ է մեզ կատարել սաղմոսիւք... եւ յամենայնի գո­հա­ցաւղք լիցուք, զի այսու կարասցուք ամենեքեան հա­սանել հանդերձելոց բարեացն ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, ընդ որում... ամէն:

10. 94բ-9ա Ժ. Սրբոյն Նեքտառեայ Կոստանտի­նու­պոլսի եպիսկոպոսի Յաղագս տաւնի սուրբ եւ ճգնազգեաց վկային Թեոդորոսի — Յառաջնում ամի Յուլիանոսի մինչդեռ նորընծայ էր ի թագաւորու­թեանն... ոչինչ յառաջելով խորամանգ ապիրատ խորհրդոցն... /// (թափուած) |98ա| զհոգիս մեր առ­նէ... հանդերձելոց բարութեանցն եւ երկնից արքայու­թեանն արժանի լիցուք: Շնորհաւք եւ մարդա­սի­րու­թեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչի Յիսուսի Քրիստոսի, որում վայելէ փառք... ամէն

Տե՛ս Նեկ­տա­րիոս պատ­րիարք Կ. Պոլ­սոյ (հրա­տա­րա­կեց՝ Ա. Յ. Սրճու­նի), Յա­ղագս տաւ­նի սրբոյն Թէո­դո­սի, «Էջմիածին», 1975, Ժ., էջ 24-26:

11. 99ա-103ա ԺԱ. Պատմութիւն սրբոյն Թեոդո­րո­սի — Ի ժամանակին, յորում Մակեդովնացին Աղեք­սանդր՝ Փիլիպեանն կոչեցեալ... յայնժամ եղեւ ծանաւ­թու­թիւն եւ սէր բարեպաշտին Եվսեբեայ առ երանելին Թեոդորոս... ամէն:

12. 103ա-10բ ԺԲ. Վկայաբանութիւն սրբոյն Թեո­դո­րոսի — Մաքսիմիանոս եւ Մաքսինտէս թագաւորք առաքեցին... ուր կային, աստուածք նոցա եր/// (թա­փուած) |105ա| եւ դատաւորն հրամայեաց արկանել զնա... կատարեցան երկոքեան սուրբ վկայքն Քրիս­տո­սի՝ Թեոդորոս եւ Կալինիկէ բարի խոստովանութեամբ յանուն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի... ամէն:

Տե՛ս ձեռ. 941, 173ա-5բ:

13. 111ա-8ա ԺԳ. Վարք սրբոյն Կիւրղի Երու­սա­ղէմի հայրապետին եւ վկայութիւն նորին — Ի Ժա­մա­նակս թագաւորելոյ մեծին Կոստանտիանոսի բարե­պաշ­տի... այլ նա ընդ երկոսեան քաջապէս մարտու­ցեալ, երկոցունցն յաղթեաց խաչիւն Քրիստոսի, եւ յանպատմելի կեանսն փոխեցաւ ի Քրիստոս ի Տէր մեր, որում վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ եւ յ[աւիտեան]:

14. 118բ-25բ ԺԴ. Այլ եւս վկայաբանութիւն սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսի, եւ է սա առաջին — Միածին Որդին եւ Բանն Աստուած, որ յառաջ, քան զամենայն... եւ ամենեքեան աւրհնէին զամենասուրբ Երրորդութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

15. 125բ-33բ ԺԵ. Վկայաբանութիւն սրբոց քա­ռաս­նիցն, որք կատարեցանն ի Սեբաստիա վասն անուանն Քրիստոսի — Ընդ ժամանակս Լիկիանեայ թագաւորի էր հալածումն քրիստոնէից... եւ արդ, սոքա այսպէս կատարեալք ի նահատակութեան, փայլեն իբրեւ լուսաւորք... ամէն:

16. 134ա-54բ ԺԶ. Երանելւոյ եւ սուրբ հաւրն մերոյ Յովհաննու Ոսկեբերանի Կոստանտինուպօլսի եպիսկոպոսապետի Ներբողեան ի սուրբ Լուսաւորիչ մարտիւրոսն եւ քահանայապետն Հայւոց Մեծաց Գրիգորիոս — Աստուածազարդից արանց գովասանու­թիւնք բազում եւ զանազան են... գովեմք եւ զհոգի նո­րա սուրբ, զոր դու քարոզեցեր էակից Հաւր եւ Որդւոյ... ամէն:

17. 154բ-60բ ԺԷ. Երանելւոյն Յակովբայ Սրճէոյ եպիսկոպոսի Ի յարութիւնն Ղազարու ասացեալ ներ­բո­ղեան — Բա՛ց զշրթունս իմ՝ խաւսել վասն քո, Որդի՛ Աստուծոյ... եթէ կամակից է հաւրն եւ (շար. տե՛ս ձեռ. 2756, 1ա-3ա):

Տե՛ս Գիրք եւ ճառ հոգեշահ, Կ. Պոլիս, 1722, էջ 126-43:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

6բ Աղաչեմ զսուրբ տաւնասէրսդ՝ զՔրիստոսի պաշ­տաւնեայսդ եւ զհաւատացեալ ժողովուրդսդ, մեղաց թողութիւն խնդրեցէ՛ք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ ի սուրբ լուսաւորութեանս աւուր Վարդենէ հոգւոյն, որ կայ հան­գուցեալ ընդ աջմէ կողմանէ՝ առ դրանս Սուրբ Վաս­լիս, յորոյ անուն սուրբ գիրքս սկսուաւ ի յանաւ­գուտ որդւոյ իւրոյ, եւ ընծայ նմին Սուրբ Վասլի:

31բ (կազմողի, տարբեր, աւելի մանր եւ խիտ գրով, ստ. լս.) Զսակաւ աշխատողս եւ զկազմողս զԱբրա­համս եւ զհանգուցեալ հայրն իմ՝ զՅովանէս աղաչեմ յիշել, եւ Աստուած՝ զձեզ:

32ա Ծննդեամբ քո, Քրիստո՛ս, որ յայտնեցար ան­ճառ միութեամբ ի փրկութիւն հաւատացելոց քոց, ողոր­մեա՛ Վարդեմաւրն եւ հանգո՛ ընդ սուրբս քո:

41բ Քրիստո՛ս Աստուած, քահանայապե՛տ եւ հո­վուա­պե՛տ բարի եւ յաւիտենական, բարեխոսութեամբ սուրբ հայրապետիս քո Պետրոսի, ողորմեա՛ Վար­դե­մաւր աղքատ հոգւոյ, որ կայ հանգուցեալ ի դամբա­րանի առ դրան Սուրբ Վասլին յաջոյ կողմանէ:

45ա Մաղթողական աղաւթիւք սուրբ ճգնաւորին քո, Քրիստո՛ս Աստուած, բարեխաւսութեամբ սուրբ հաւրն հոգեւոր Անտովնի Անապատականի ողորմեա՛ տարաշխարհիկ ննջեցելոյն Վարդենէ, յորոյ անուն աշխատեցայ ի սմա:

51ա Թագաւո՛ր թագաւորաց Տէր Յիսուս Քրիստո՛ս, ողորմեա՛ ննջեցելոցն Վարդենէ, յորոյ անուն սուրբ պատ­մութիւնս կատարեցաւ:

56ա Զաղքատ հոգի զՎարդեմաւր, որ կայ ննջե­ցեալ ընդ աջմէ դրան Սուրբ Վասլին, յիշեսջի՛ք ի Քրիստոս, ո՛վ սուրբ աղաւթարարք եւ հաւատացեալ ժո­ղովուրդ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

78բ Աղաչեմ եւ ես՝ նուաստ գծաւղս Ռստակէս զաս­տուա­ծապատիւ քահանայսդ եւ զհաւատացեալ ժո­ղո­վուրդդ ի Քրիստոս, զի յիշեսջիք առաջի Տեառն Յի­սու­սի Քրիստոսի զմայր իմ վախճանեալ, որ կայ եդեալ ի գերեզմանի առ դրան Սրբոյ Վասլի, ընդ աջմէ կող­մա­նի, ի ներքոյ կոփածոյ վիմի կածր տապանի, յորոյ ա­նուն սուրբ պատմութիւնս աւարտեցաւ ի փառս Աս­տու­ծոյ. ամէն: Եւ Քրիստոս Աստուած իւր մեծ ողոր­մու­թեամբն զձեզ յիշէ յիւրում յահագին գալստեանն. ամէն:

94ա Բարեխաւսութեամբ սուրբ եւ հրաշալի անա­րատ ծնողի քո, Քրիստո՛ս, ողորմեա՛ Վարդեմաւր հոգ­ւոյն, յորոյ անուն եւ այս սուրբ ճառս աւարտեցաւ ձե­ռամբ անպիտան եւ կարի նուաստ յորդւոյս:

99ա Փառաւորեալ քո վկայիս բարեխաւսութեամբ ողորմեա՛, Քրիստո՛ս Աստուած, Վարդեմաւր հոգւոյն, որ կայ առ դուրս սուրբ տաճարի Սուրբ Վասլի, յորոյ յանուն եւ այս սուրբ պատմութիւնս աւարտեցաւ:

110բ Փառա՛ց թագաւոր Յիսուս Քրիստո՛ս, որ զաւ­րացուցեր զսուրբ խոստովանաւղն ճշմարիտ աստուա­ծութեանդ քո՝ զսուրբ վկայն Թեոդորոս, ողորմեա՛ բարեխաւսութեամբ սորա եւ ամենայն սրբոց Վար­դեմաւր հոգւոյն, որ կայ ի գերեզմանի առ դուրս Սուրբ Վասլիս, յորոյ անուն սուրբ պատմութիւնս գրեցաւ եւ ընծայ նորին Սուրբ Վասլի:

125բ Շնորհաբուղխ աղաւթիւք եւ մաղթողական պաղատանաւք սրբոյ եպիսկոպոսիս քո Քրիստոս եւ ճշմարիտ վկայի, ողորմեա՛ Վարդեմաւրն եւ թո՛ղ զամե­նայն զյանցանս նորա զկամայ եւ զակամայ եւ քեզ փառք յաւիտեան (նման՝ 133բ):

154բ Բարեխաւսութեամբ սուրբ քահանայապետիս Գրիգորի եւ համաւրէն Հայաստանեայց Լուսաւորչի ողորմեա՛, Քրիստո՛ս Աստուած, անպիտան աղախնոյ քո Վարդենէ եւ այնոցիկ, որք հաւատով ասեն. ամէն:

Տե՛ս ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 212-3 (167)` 6բ, 32ա, 45ա, 78բ, 94ա, 154բ էջերի յիշ-ները:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 56ա (ԺԵ. դ., անվարժ բոլորգիր) Ընդ նմին զՇա­հանդուխտն, որ երետ կազմել:

2. 78բ (ԺԵ. դ., անվարժ բոլորգիր, ստ. լս.) Բարե­խաւսութեամբ սրբոց, որ աստ կան, ողորմեսցի Շա­հան­դըխտին հոգոյն, որ երետ կազմեալ յարդար ընչից իւր:

3. 94ա (ԺԵ. դ., անվարժ բոլորգիր) Տէ՛ր Աստուած, ողորմի Շա[հա]նդըխտին, որ երետ կազմել

4. Պհպ. Բա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Ով որ կաթայ, ասէ Աստված ողորմի նջէցէլոց, գրողաց, լնողաց. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝մէջքին՝ «8. Ճառընտիր», կազմաստառին փակցուած թուղթ՝ «Այս գրչագրի անմիջական շարու­նակութիւնը կազմուած է առանձին եւ կրում է մեր Մատենադարանի 2756 համարը, Լ. Խաչիկեան, 22/I 45 թ., սոյնի նախկին 113 թերթը տե՛ս Հմր 2756 թերթը 76գդ, ստորագրութիւն (Օ. Եգանեան), 10.8.73 թ., ԺԳ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», 1ա՝ «489/2784»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ պհպ. Աա՝ «այն», պհպ. Աբ՝ զանազան տառեր, պհպ. Բա՝ «Աստուծոյ այն իւր միայն, Քի­պա­տա, Ա-Ե», պհպ. Բբ՝ «յայսօր անճառ լոյսն, էաէազ»:

2785

ԱՌԱՔԻՆՈՒԹԻՒՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ՀԱՒԱՏՈՅ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 213. չգրուած՝ 1աբ, 183բ (վերին ձախ անկիւնում գրչի էջակալում՝ 2-425, որ է՝ 2բ-213բ): ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԹx10 (Ա 11, ԺԹ 2)+1-3x10: ՆԻՒԹ՝ թուղթ՝ լուսագծերով եւ լուսադրոշմերով` «ALMASSO», թեւատարած արծիւ, որ ներքեւում՝ «G F A», թա­գապսակ գաւաթ, ծայրերը բուսական ոճաւորմամբ ուղղան­կիւն, որ մէջ՝ «NICOLO POLERIE FIGLJ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,7x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x13,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 17ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի՝ Ա., Բ. փեղ­կերին ոսկեգոյն եզերազարդ-շրջանակներ, մէջքին՝ ոսկեգոյն աստ­ղազարդեր եւ զարդագծեր, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ ծաղկաթուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ-Դ՝ սպիտակ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի (պհպ. Ա., Դ.):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերն ու մէջքը մասամբ մա­շուած, թերթերին զանազան հետքեր:

 

Новый рисунок

Նմուշ 17ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա Ճառ ի վերայ աստուածաբանական առա­քինութեան հաւատոյ. Ի վերայ աստուածաբանական առաքինութեանս հաւատոյ ցուցցուք յառաջիկայդ զերկու ինչ յերկու խնդիրս, յառաջնումն ասասցուք ի վերայ նոյն իսկ առաքինութեանն հաւատոյ, իսկ յերկրորդումն ի վերայ կանոնաց նորա, որ են Սուրբ Գիրք, աւանդութիւն եւ եկեղեցի, ի սոսա յարեսցուք եւ զերրորդ խնդիր ի վերայ Հայաստանեայցս եկե­ղեցւոյ առանձինն, զի ի բանս ընդհանրական եկե­ղեցւոյ ոչ գոյ խօսիլ ի վերայ սորա ըստ պիտոյին

I. 2ա-29ա Խնդիր Առաջին. Յաղագս նոյն իսկ առաքինութեան հաւատոյ

ա. 2ա-9ա Պրակ Ա. Յաղագս ունակութեան, են­թա­կայի, ներգործութեան հաւատոյ — Աստուած ունա­կութիւն կամ կարողութիւն ճանաչի իւրով առար­կայիւ... ունիս տեսանել առ դիպուած գետս:

բ. 9ա-13ա Պրակ Բ. Յաղագս բազմապատիկ վար­դապետութեանց, որ ի վերայ իրաց հաւատոյ — Յետ ասելոյ զհաւատոյ պարտ է ասել կարգաւ ի վերայ առարկայի նորա... պարտ է խօսիլ զնոցանէ մասնա­ւո­րապէս:

գ. 13ա-7ա Պրակ Գ. Յաղագս սահմանի ծանօ­թու­թեան մասանց հաւատոյ — Մասն հաւատոյ առեալ լի­նի երրակի... որչափ մերձաւորագոյն է երիտասարդու­թեան:

դ. 17ա-9ա Պրակ Դ. Յաղագս բաժանման մա­սանց հաւատոյ — Հարց. Զի՞արդ բաժանին մասունք հաւատոյ: Պատասխանի. Մասունք հաւատոյ նախ բա­ժա­նին յերկուս... այլ յաղագս հրամայեալ վարդապե­տու­թեան այսչափ բանք:

ե. 19ա-21բ Պրակ Ե. Յաղագս ուղիղ կամ ուղ­ղա­փառ վարդապետութեան, որ չէ հրամայեալ, եւ եւս յաղագս թիւր վարդապետութեան — Զուղիղ վարդա­պետութիւն բաժանեցաք ի վերոյ (7. 1.) ի հրամայեալ եւ յոչ հրամայեալ... յորոց մի է Փրանկիսկոս Բունդէոս լուտերական:

զ. 21բ-3բ Պրակ Զ. Յաղագս բանիցն այնոցիկ, որք հետեւին յասացելոցս ի պրակս յայսոսիկ — Յասա­ցելոյս հետեւին նախ, թէ այն միայն է բան հաւատոյ... այլ զայսցանէ տեսցես ի ներքոյ:

է. 23բ-7ա Պրակ Է. Յաղագս հերետիկոսութեան — Հարց. Որպէ՞ս սահմանի հերետիկոսութիւնն: Պատաս­խա­նի. Սահմանի կամաւոր եւ յամառ մոլորութիւն իմացութեան... այլ զոր ունէր կամ զոր ունելոց է:

ը. 27բ-9ա Պրակ Ը. Յաղագս հերձուածողութեան — Հարց. Զի՞նչ է հերձուծողութիւն: Պատասխանի. Է կա­մաւոր հերձումն (մկրտելոյն)... եւ զիշխանութիւն իրաւասութեան ըստ ասացելոցս ի վերջոյ (7. 7.):

II. 29ա-134ա Խնդիր Երկրորդ. Յաղագս կանոնաց հաւատոյ

Ա. 29ա-38ա Պրակ Ա. Յաղագս Սուրբ Գրոց — Երեք են կանոնք հաւատոյ, այսինքն՝ է Սուրբ Գիրք, աւան­դութիւնք եւ եկեղեցի... յաւելեալ են ի նմա ինչ-ինչ աւելորդ ծանուցման անարժանս տպագրութեան:

Բ. 38բ-41բ Պրակ Բ. Յաղագս աւանդութեան — Աւանդութիւն երբեմն առեալ լինի լայնաբար... որ է կենդանի կանոն հաւատոյ:

Գ. 41բ-8բ Պրակ Գ. Յաղագս եկեղեցւոյ — Հարց. Զի՞նչ է եկեղեցին ընդհանրապես: Պատասխանի. Եկե­ղե­ցին յատկապէս առեալ... որք գրեցին զամենայն գործս առաքելոց, ոչ յիշատակեն զայնս:

Դ. 48բ-134ա Պրակ չորրորդ. Յաղագս ժողովոց եկե­ղեցւոյ — Ի խնդիրս հաւատոյ կամ բարուց անսխալ է եկեղեցին...

1. 52բ-5բ Գլուխ Ա. Յաղագս առաջին Նիկիոյ ժո­ղովոյն — Մեծն Կոստանդիանոս հրամանաւ պապին Սեղ­բեստրոսի ի չորրորդ դարուն, յամի Տեառն 325... այլ եւ սահմանեաց քսան գլուխս կանոնաց ի շինու­թիւն եկեղեցւոյ:

2. 55բ-8ա Գլուխ Բ. Յաղագս առաջին ժողովոյն Կոստանդնուպօլսոյ — Ի Թէոդոսէ Մեծէ ի չորրորդ դա­րուն՝ յամի 381, ի ժամանակս պապին Դամասոսի... կամ ըստ այլոց երիս գլուխս կանոնաց ի շինութիւն եկեղեցւոյ:

3. 58ա-61ա Գլուխ Գ. Յաղագս ժողովոյն Եփե­սո­սի — Ի Թէոդոսէ Փոքուէ հրամանաւ պապին Կելեստիա­նոսի ի հինգերորդ դարուն... եւ ութ գլուխս կանոնաց ի շինութիւն եւ կարգաւորութիւն եկեղեցւոյ:

4. 61ա-8ա Գլուխ Դ. Յաղագս ժողովոյն Քաղ­կեդոնի — Ի Մարկիանոսէ կայսերէ հրամանաւ Ղեւոնի ի Քաղկեդոն... այլ զսոցանէ ունիս տեսանել ստորեւ:

5. 68ա-75ա Գլուխ Ե. Յաղագս երկրորդ ժողովոյն Կոս­տանդնուպօլսի — Իբրեւ վախճանեցաւ բարեացա­պարտն Մարկիանոս... իսկ ի վերայ այլոցն ասասցուք ի համառօտ ի յաջորդ գլուխդ:

6. 75ա-128ա Գլուխ Զ. Յաղագս այլ վեշտասան ընդ­հանրական ժողովոցն: Յաղագս վեցերորդ ընդ­հան­րական ժողովոյն, որ է երրորդ ժողովն Կոս­տանդ­նուպօլսի — Եւ ոչ ցայս վայր վերջացաւ չարիքն Եւտիքեայ միաբնակ հայհոյութեանն...

ա. 76ա-7բ Յօդուած Ա. Յաղագս եօթներորդ ընդ­հանրական ժողովոյն, որ է երկրորդ ժողովն Նիկիոյ — Քսէնայիաս ոմն պարսիկ աշակերտեալ Պետրոսի Թափչի... որք եւ կոչին նոր պատկերամարտք:

բ. 77բ-83բ Յօդուած Բ. Յաղագս ութերորդ ընդ­հան­րական ժողովոյն, որ է չորրորդ ժողովն Կոս­տանդնուպօլսի — Յաւուրս կայսերութեան Միքայելի որդւոյ Թէոփիլոսի... այսուհետեւ ի վերայ արեւմտեան ընդհանրական ժողովոյն ի համառօտն փութասցուք:

գ. 83բ-5ա Յօդուած Գ. Յաղագս իններորդ ընդ­հան­րական ժողովոյն, որ է առաջին ժողովն Լատե­րանու — Ի մայրաքաղաքն ի Հռովմ է հոյակապ տաճար մի կանգնեալ... որ ի վերայ քաղաքին Երուսաղէմի:

դ. 85ա-6ա Յօդուած Դ. Յաղագս տասներորդ ընդ­հանրական ժողովոյն, որ է երկրորդ ժողովն Լա­տերանու — Գումարեցաւ ժողովս յեկեղեցին սրբոյն Յով­­հաննու... եւ ի նորոգութիւն եկեղեցական իրաւանց:

ե. 86ա-7ա Յօդուած Ե. Յաղագս մետասաներորդ ընդհանրական ժողովոյն, որ է երկրորդ ժողովն Լա­տերանու — Գումարեցաւ ժողովս յեկեղեցին սրբոյն Յով­հաննու... եթէ ոչ ընտրեսցի յերկուց մասանց կար­դի­նարաց:

զ. 87ա-9բ Յօդուած Զ. Յաղագս երկոտասա­նե­րորդ ընդհանրական ժողովոյն, որ է չորրորդ ժողովն Լատերանու — Գումարեցաւ ժողովս ի Լատերան յԵն­նով­կենտիոսէ... որ ի վերայ խոստովանութեան եւ զատկական հաղորդութեան:

է. 90աբ Յօդուած Է. Յաղագս երեքտասաներորդ ընդհանրական ժողովոյն, որ է առաջին Լուգդոնեան — Այս ժողով գումարեցաւ ի Լուգդոն քաղաքի Գաղ­ղիոյ... եւ ի ժողովս յայս տուաւ կարդինարաց կարմիր գտակն:

ը. 90բ-1ա Յօդուած Ը. Յաղագս ԴԺ.երորդ ընդ­հան­րական ժողովոյն, որ է երկրորդ ժողովն Լուգ­դո­նեան — Այս ժողով գումարեցաւ ի Լուգդոն քաղաքի... եւ եւս կարգեցան 31 գլուխք սահմանազատութեանց ի շինութիւն եկեղեցւոյ:

թ. 91բ-3ա Յօդուած Թ. Յաղագս ԵԺ.երորդ ընդ­հա­րական ժողովոյն, որ է ժողովն Վեննական — Գու­մարեցաւ ժողովս ի Վեննայ, այլ ոչ ի Վեննայն, որ է գաւառն Աւստրեայ... ուստի եւ Կղեմէս հինգերորդ հրա­տարակեաց զնոսա:

ժ. 93ա-4ա Յօդուած Ժ. Յաղագս վեշտասաներորդ ընդհանրական ժողովոյն, որ է ժողովն Պիզայու — Այս ժողով ոչ գումարեցաւ հրամանաւ ծայրագոյն քա­հա­նայապետին, այլ ի կարտինարաց... վասն որոյ գու­մարեցաւ այլ ընդհանրական ժողով, զորմէ ցուցցուք յառաջիկայդ:

ժա. 94ա-8բ Յօդուած ԱԺ. Յաղագս եօթնուտա­սա­ներորդ ընդհանրական ժողովոյն, որ է ժողովն Կոստանդեան — Այս ժողով գումարեցաւ ի Կոստան­դեայ քաղաքի... վասն որոյ եւ է սա ի կարգէ ընդ­հան­րական եւ տիեզերական ժողովոց:

ժբ. 99ա-100ա Յօդուած ԺԲ. Յաղագս ութուտաս­ներորդ ընդհանրական ժողովոյն, որ է ժողով Բասի­լէյեան — Ի վճարիլ Կոստանդեան ժողովոյն... բայց ոչ հաստատեցան ի Հռովմայ քահանայապետէն:

ժգ. 100ա-10բ Յօդուած ԺԳ. Յաղագս իննուտա­սա­ներորդ ընդհանրական ժողովոյն, որ է ժողովն Փլորէնտեան –Այս ժողով գումարեցաւ նախ ի Փերա­րայ եւ ապա ի Փլորենտիայ... վասն որոյ յունաց եկեղե­ցին ոչ անուանի հերետիկոս՝ ըստ ասացելոցս ի վերոյ (7. 2. 4. 8.):

ժդ. 110բ-1ա Յօդուած ԺԴ. Յաղագս քսաներորդ ընդհանրական ժողովոյն, որ է հինգերորդ ժողովն Լատերանու — Այս ժողով գումարեցաւ ի Յուլիոսէ... եւ սահմանեաց ինչ-ինչ իշխանութիւն եկեղեցւոյ:

ժե. 111ա-4բ Յօդուած ԺԵ. Յաղագս Ի. եւ միերորդ եւ վերջին ընդհանրական ժողովոյն Տրիտենտեան — Այս ժողով ի Տրիտենդոն քաղաքն Իտալիոյ... յանձն առ­նումք ի յաջորդ յօդուածդ խօսիլ առանձինն ի համառօտ:

ժզ. 114բ-28ա Յաւելուած պատմական ի յօ­դուածդ առաջիկայ ի վերայ աղանդաւորաց ժամա­նա­կիս

a. 114բ-20բ Մասն Ա. Յաղագս Լուտերոսի եւ պղծա­լից մոլորութեանց նորա — Մարտինոս, որ անուանեալ կոչի Լուտերա, էր յազգէ սաքսոնաց... կամ յառաջ եկելոց ի պատճառս նորա:

b. 120բ-1բ Մասն Բ. Յաղագս լուտերականաց եւ բիւրագլուխ բաժանման աղանդաւորացն, որք եղեն զհետ նորա — Լուտերականք, որպէս յառաջ նշանա­կե­ցաք, կոչեցան Բողոքարկուք... զնոցանէ ասասցուք կարգաւ յառաջիկայ:

c. 121բ-4ա Մասն Գ. Յաղագս Նիկողայոսի Ստոր­կեանց եւ կրկնակնունք հերետիկոսաց — Նիկո­ղա­յոս Ստորկեանց ի Սիլեզիոյ, յառաջ յարեցաւ... այսու­հետեւ ասասցուք ի վերայ այլոց դերալուտերա­կան հերետիկոսաց:

d. 124աբ Մասն Դ. Յաղագս Կարոլոտադիոսի եւ հերետիկոսութեան խորհրդականաց — Անդրէաս Կա­րո­լո­տադիոս գերմանացի, աւագ սարկաւագ եկեղեց­ւոյն... եւ այս այժմ հասարակ սովորութիւն է ի մէջ լուտերականաց:

e. 124բ-5ա Մասն Ե. Յաղագս Զուինգլիոսի Թակ­րա­մենտականի եւ հետեւողաց նորա — Ուլիկոս Զուինգլիոս կանոնիկոս Դիգուրիոն քաղաքի... մեռաւ Զուինգլիանոս ամաց քառասուն եւ ութից:

f. 125բ-8ա Մասն Զ. Յաղագս Կալուինոսի Սանկ­րա­մետականի եւ Կալուինեանց — Ի մէջ սակրամեն­տեանց երեւելի եղեւ... որ ի վերայ ընդհանրական ժո­ղո­վոցս:

7. 128ա-34ա Գլուխ Է. Յաղագս ոմանց մասնաւոր կամ գաւառական երեւելի եւ ընդունելի ժողովոց եւ հերետիկոսութեանց դատապարտելոց ի նոցանէ

ա. 128աբ Յաղագս առաջներորդ ժողովոյն Կար­թա­գինու յերկրորդ դարուն եւ յաղագս նովարիո­սեանց — Յամին 253 ի ժամանակս Կուռնելիոսի ծայ­րա­գոյն քահանայապետին... ոչ բժշկի, նզովեմք եւ եղիցի նզովեալ:

բ. 128բ Յաղագս երկրորդ ժողովոյն Հռովմայ յեր­րորդ դարուն եւ յաղագս հայրաչարչարաց եւ սա­բե­լեանց — Յամին 258 ի ժամանակս Ստեփաննոսի ծայ­րագոյն քահանայապետի գումարեցաւ ժողովն ի Հռովմ... եւ շարժէ ի կեանս զբանական ստեղծուածս:

գ. 129ա Յաղագս առաջին եւ երկրորդ ժողովոյն Անտիոքայ յերրորդ դարուն եւ յաղագս Պօղոսի Սա­մաստացւոյ — Յամին 266 եւ դարձեալ յամի եւ 272, ի ժամանակս Դոնէսիոսի... եւ այնպէս վտարեցաւ Սամո­սա­տացին:

դ. 129ա-30բ Յաղագս երրորդ եւ չորրորդ ժողո­վոյն Կարթագինու ի հինգերրորդ դարուն եւ յաղագս Պեղագոսի — Յամին 412 ի ժամանակս Եննովկեն­տիոսի... ջանան, թէ գոնէ շարժեսցեն:

ե. 130բ-3բ Յաղագս երկրորդ Արուսիկեան ժողո­վոյն ի վեցերորդ դարուն եւ յաղագս Կիլսապեղա­գիա­նոսաց, ուր եւ յաղագս Յանսենիոսեանց եւ այլոց — Յամի Տեառն 529 գումարեցաւ ժողովս յԱրաւ­սի­կայ քաղաքի... զի գէթ լռեսցեն ի վասն այսր խնդրոյ:

զ. 133բ-4ա Յաղագս Տուրոնեան ժողովոյն, որ ի ԱԺ.երորդ դարուն յաղագս Բերենգարիոսի — Յամի 1055 Վիկտոր երրորդ ծայրագոյն քահանայապետն... ունի ընթեռնուլ ի գիրս պատմութեանց ժողովոց:

III. 134բ-83ա Խնդիր Գ. Յաղագս Հայաստա­նեայց եկեղեցւոյ առանձին — Յետ խօսելոյ ի վերայ կաթողիկէ եկեղեցւոյ առհասարակ եւ ի վերայ որպե­սու­թեան նորա... Պրակ Ա. Յաղագս այնց, որք վերա­բերին ի ծանօթութիւն Հայաստանեայցս եկեղեցւոյ — Քանզի Հայաստանեայցս եկեղեցի փակի ընդ անուամբ արեւելեան եկեղեցւոյ...

1. 134բ-7բ Գլուխ Ա. Յաղագս արեւելեան եկե­ղեց­ւոյ եւ բաժանման եւ որոշման նորա յարեւմ­տա­կանէն — Եկեղեցին առհասարակ առեալ բաժանի յարեւմտեան եւ յարեւելեան... աւանդել համառօտ զծա­նօթութիւն Հայաստանեայցս եկեղեցւոյ առան­ձինն:

2. 137բ-40բ Գլուխ Բ. Յաղագս առաջին հիման կամ սկզբան Հայաստանեայցս եկեղեցւոյ — Որպէս աստուածայինքն վկայեն տառք... եւ ընդ սահմանս ինչ մերոյ աշխարհիս:

3. 141ա-51ա Գլուխ Գ. Յաղագս շինութեան Հա­յաս­տանեայցս եկեղեցւոյ ի սրբոյ Լուսաւորչէն մերմէ Գրիգորէ — Սանատրուկ` քեռորդին Աբգարու, իբրեւ բա­զում թշնամութեամբ հալածէր զքրիստոնեայս...

ա. 144ա-6ա Յօդուած Ա. Յաղագս քահանայապե­տու­թեան կամ պատրիարգութեան Հայաս­տա­նեայցս եկեղեցւոյ եւ նախ յաղագս պատրիար­քու­թեան եւ պատրիարգաց եկեղեցւոյ առհասարակ — Յետ ցու­ցա­նելոյ զսկիզբն եւ զկարգումն Հայաստա­նեայցս եկե­ղեցւոյ... ոչ կարեն ունել ի նմա զաթոռ իւրեանց:

բ. 146ա-51ա Յօդուած Բ. Յաղագս հայրապետու­թեան եւ հայրապետաց Հայաստանեայց եկեղեցւոյ — Հայրապետն կամ եպիսկոպոսն, որ իշխէ ի վերայ ազ­գին... զի ասեն ոմանք, թէ նա արդ եւս իցէ կոր­ծանեալ:

4. 151ա-83ա Գլուխ Դ. Յաղագս կանգնման կամ կանգուն մնալոյ Հայաստանեայցս եկեղեցւոյ ի կայի իւրում — ԶՀայաստանեայցս եկեղեցի, որպէս ցուցաք մինչեւ ցայս վայր, հիմնեցին սուրբ առաքեալքն...

ա. 152բ-5ա Յօդուած Ա. Թէ իցե՞ն եւ քանի՞ ինչ իցեն մոլորութիւնք ի մէջ Հայոց — Բազումք բազմ­օրինակ խօսեցան ի վերայ մոլորութեանց Հայոց... եւ գրովք ջատագովք եղեն այսպիսի մոլորութեանց եւ զի՞արդ:

բ. 155ա-9ա Յօդուած Բ. Թէ ո՞վ են եւ քանի՞ ոմանք, որք յազգի մերում գրեցին եւ հաստատեցին զմոլորութիւնս եւ զի՞արդ — Զմոլորութիւնս, զորս համարեցաք ի յօդուածդ նախընթաց, ոչ հնարեցան յազգի մերում... սակայն արքայութիւն Աստուծոյ ոչ բանիւք է, այլ զօրութեամբ:

գ. 159ա-63ա Յօդուած Գ. Թէ Սիւնեցին, Տաթեւա­ցին եւ այլք եւ աշակերտեալք սոցա զի՞արդ հաս­տատեցին զմոլորութիւնս իւրեանց եւ նախ թէ որ­պէ՞ս հաստատեցին զնոսա վկայութեամբք — Սակաւ են ի նոսա, որք գրեալք իցեն գիրս ինչ... զի՞արդ հաս­տատեցին սոքա զմոլորութիւն պատճառօք:

դ. 163ա-70բ Յօդուած Դ. Թէ Սիւնեցին, Տաթեւա­ցին եւ այլք զի՞արդ հաստատեցին զմոլորութիւնս իւրեանց պատճառօք — Ի հաստատութիւն պատճա­ռաց, զորս ի մէջ բերեն երկրորդ լուսաւորիչքս այսո­քիկ... այլ նաեւ ընդ միմեանս մարտեան:

ե. 171ա-3ա Յօդուած Ե. Թէ զի՞արդ Սի[ւ]նեցին, Տաթեւացին եւ այլք ի հաստատել զքառեակ գլուխս մոլորութեանց Հայոց միաձայնեցան ընդ այլ բազում մոլորեցուցիչս — Քանզի որք միանգամ զհիմն բանից իւրեանց ոչ արկին... եւ յայլ բանս հաւատոյ եւ խորհրդոյ եկեղեցւոյ:

զ. 173բ-83ա Յօդուած Զ. Յաղագս առանձնական մոլորութեանց ինչ Սիւնեցւոյն, Տաթեւացւոյն եւ հա­մա­խոհից սոցա — Սոքա առ անգամ մի վրիպեալ յուղիղ շաւղաց ճշմարտութեան... եւ եթէ զինչ պատ­ճառօք յիշատակ[ակ]ցեցաք սակաւ մի վերագոյն:

B. 184ա-213բ [Բանք զանազանք]

1. 184ա-5ա Չորեքտասաներորդ — Երրորդ եւ չոր­րորդ ամուսնութիւն անօրէնութիւն է... զկանոնն զայն ոչ ընդունեն եւ վարդապետք հայոց:

2. 185ա-7ա Թէ որպէս անմիաբան են ընդ մի­մեանս Որոտնեցին, Տաթեւացին եւ այլք, որք կա­տա­րե­ցին զմոլորութիւնս զայսոսիկ — Ոչ միայն առանձնական մոլորութեանց իւրեանց... եւ առաւել ի նոյն անձնական մոլորութեանսն, զորս նշանակեցաք. յօդ. 6:

3. 187ա-9բ Յաղագս մոլորութեանց, զորոց ամ­բաս­տանեն զՀայաստանեայցս եկեղեցւոյ՝ յոյնք եւ այլ ոմանք — Մինչեւ ցայժմ յայտնեցաք զամօթալիսն... զի սրբեսցի ստութիւն նոցա:

4. 189բ Օրինակ նախատանաց եւ այպանացն Սա­հակայ — Ոչ միայն ոչ ընդունի զքահանայութիւնն Հայոց... կամ ի բերան իսկ առնուլ:

5. 189բ-213բ Օրինակ չարաչար մեկնութեանց, որ ի բանսն գրեալս յանուն սրբոյն Նիկոնի — Ի հինգն յունվար (ասէ Նիկոն) յերեկոյին տօնէն զաւետումն... այլ անուն միոյ ուրումն հնոց աղանդաւորաց որպէս եպի­կուրեանց, մանիքեցւոց, աստուածականաց եւ այլն:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «1. Անյայտ հեղինակի ճառ ի վերայ աստուածաբանական առաքինութեան հաւատոյ», Ա. կազմաստառին փակցուած թուղթ՝ «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», 1ա՝ «491/2785»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ պհպ. Դա՝ «Այբուբեն՝ Բ-Ղ»:

2786

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 207. չգրուած՝ 155բ-63բ, 166ա-207բ (վերին աջ եւ ձախ անկիւններում գրչի էջակալում՝ 1-285, որ է՝ 1ա-143ա): ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԴx12 (Ա, Գ, Թ 10, Դ 8, Է 7, Ը 20, Ժ 18, ԺԱ 9, ԺԳ 14, ԺԴ 11)+23+19: ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «J W HATMAN 263»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,8x19,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (22,5x15,2): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 25-30: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լու­սան­ցակողերը՝ դեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Աբ (սկ.)՝ սպիտակ չգրուած թուղթ:

Новый рисунокՆմուշ 5ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ եզրերը մաշուած, թերթե­րին տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, լուսագծերը թոյլ արտա­յայ­տուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա [Տիտղ.] Ճառք ընտիրք. ասացեալք ի սուրբ եւ յաստուածաբան հայրապետաց, ի կատարեալ յաս­տուա­ծութիւնն Քրիստոսի եւ ի կատարեալ մարդ­կու­թիւնն Քրիստոսի եւ ի սուրբ կոյսն Մարիամ, ընդդէմ հե­րեսիովտապետացն Արիոսի եւ Մակեդոնի եւ Նես­տո­րի եւ Եւտիքի՝ չորիւք երիվարեան կառացն սատա­նայի: Հաւաքեալ ի մեծէ Ճառընտրէն, որ ի վանս Սուրբ առաքելոյն Թադէի ի Մուշ, ի ձեռն Կոլոտիկ Յով­­­­հան­նու սեւակրիս Հերմոնի վանից, ի ժամա­նակս հայրապետութեան տեառն եւ տեառն Կիրա­կոսի Խորիվիրապցւոյ ամ[ենայն] Հայոց կաթո­ղի­կո­սի Սրբոյ էջմիածնի, յամի Տեառն 1441

ա. 1ա-2ա Երանելւոյն Կիւրղի սրբոյ եպիսկոպոսի Աղեքսանդրացւոյ գովեստ ի սուրբ Աստուածածինն, զոր ասացեալ է յԵփեսոսի սուրբ ժողովն — Լու­սա­ւո­րէ մեզ բանս եւ շնորհօք լցեալ... զի Մարիամայ սրբոյ կուսէն ծնեալն, որում փառք յաւիտեանս:

բ. 2բ-6ա Երանելւոյն Թէոդորոսի սրբոյ եպիսկո­պո­սի Անկիւրիոյ ասացեալ ի Ծնունդն փրկչին, զոր ընթերցան ի ժողովն Եփեսոսի — Պայծառ առաջակայ տօնիս ստորագրութիւն զհասարակաց... եւ զարքայու­թիւն Աստուծոյ փոխանակ այսոցիկ ժառանգել շնոր­հօք Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

գ. 6ա-8ա Խօսք երանելւոյն Պրոկղի սրբոյ եպիս­կո­պոսի ի նստելն Նեստորի ի մեծ եկեղեցւոջն Կոս­տանդնուպօլսի, եթէ Աստուածածին է կոյսն, եւ ծնեալն ի նմանէ ո՛չ Աստուած մերկ եւ ո՛չ մարդ սոսկ, այլ Էմմանուելն, այս է՝ Աստուած եւ մարդ յերկուց բնութեանց միացեալ եւ առանց խառնակութեանց եւ առանց փոփոխմանց է մի Աստուած եւ Տէր Յիսուս Քրիստոս — Կուսական տօնս այսօր, եղբա՛րք, զլեզուս մեր ի բարեբանութիւն կոչէ... զի երկնից բարութեանց հանդիպեսցուք ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

դ. 8ա-9ա Երանելւոյն Պրոկղի սրբոյ եպիսկոպոսի Կոստանդնուպօլսոյ խօսք ի մեկնութենէ մարգարէին Զաքարիայ, ի բերան ճրագացն, որ ի վերայ աշտա­նա­կին, որ օրինակէր զսուրբ Աստուածածինն — Եւ զարթոյց զիս հրեշտակն, որ խօսէր յիս... մինչեւ ելցէ իբրեւ զլապտեր արդարութիւն իմ, եւ իբրեւ զջահ բոր­բո­քեալ, փառք իմ եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

ե. 9ա-13ա Երանելւոյն Փիլաքսինոսի Նաբովկայ սրբոյ եպիսկոպոսի Պատճառ հաւատոյ վասն պատ­­մութեան տիեզերական եւ ընդհանուր սուրբ ժողովոյն Եփեսոսի եւ վասն անօրէն հայհոյութեանն Նեստորի, ի խնդրոյ տեառն Կոմիտասայ Հայոց կա­թողիկոսի — Ստորագրութիւն իրացս եղելոց, զոր պա­հան­ջեցեր յինէն... զհանդիսիցն յերկիի փութացեալ ժա­ռանգել զպսակ ի փառս ամենասուրբ Երրոր­դու­թեան՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

զ. 13ա-5ա Երանելւոյն Պրոկղի սրբոյ եպիս­կո­պո­սի Կոստանդուպօլսոյ ասացեալ ի Ծնունդն Քրիս­տո­սի Որդւոյն Աստուծոյ եւ ի Նախավկայն Քրիստոսի սուրբն Ստեփաննոս — Երեւելի արեգակնս ընդ երկ­նաւ ծագելով... յերկնաւոր մշակէն յարմարացելոյ, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

է. 15բ-6ա Երանելւոյն Պրոկղի սրբոյ եպիսկո­պո­սի Կոստանդնուպօլսոյ ասացեալ ի յԱւետիս սուրբ Աստուածածնին — Այսօր արեգակն արդարութեան ծա­­գեաց... ծնաւ զարարիչն՝ մարդ եղեալ, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ը. 16ա-7բ Երանելւոյն Գրիգորի Սքանչելագործի սրբոյ եպիսկոպոսի Նեոկեսարու գովեստ յԱւետիս սուրբ Աստուածածնին — Այսօր հրեշտակական դա­սուք օրհներգութիւնք պայծառանան... զխորհրդա­կան կերակրոյն պարգեւեսցէ զհաղորդութիւն, որում փառք յաւիտեանս:

թ. 17բ-20ա Երանելւոյն Գրիգորի Սքանչելագործի սրբոյ եպիսկոպոսի Նեոկեսարու՝ գովեստ ի ծնունդն Քրիստոսի — Խորհուրդ մեծ եւ սքանչելի տեսանեմք... հանդերձ կենդանարար եւ ազատիչ Սուրբ Հոգւովն, այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ժ. 20աբ Երանելւոյն Գրիգորի Սքանչելագործի սրբոյ եպիսկոպոսի Նեոյկէսարու Խօսք ի ծնունդն Քրիստոսի — Բանն Աստուած մարմնացեալ յերկնի երե­ւեցաւ... եւ նորոգ կենաց առնել արժանաւորս, նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ժա. 20բ-1բ Երանելւոյն Աթանասի սրբոյ եպիս­կո­պոսի Աղեքսանդրու Գովեստ ի սուրբ Աստուածա­ծինն — Անճառ է խորհուրդն, որ ի ձեռն սուրբ կուսին երեւեցաւ... եւ նորին երանութեանն հաս­ցուք ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

ժբ. 21բ-2ա Երանելւոյն Աթանասի սրբոյ եպիս­կոպոսի Աղեքսանդրու խօսք ի ծնունդն Քրիստոսի — Անդ ի վեցերրորդում աւուրն եղեւ Ադամ... եւ ի ծոց կու­սին ոչ գերահրաշեալ փառացն եւ ոչ նուազեալ:

ժգ. 22բ-6ա Երանելւոյն Յովհաննու Ոսկեբերանի սրբոյ եպիսկոպոսի Կոստանդնուպօլսի ասացեալ Ներբողեան ի Ծնունդն եւ ի Գալուստն քառաս­նօրեայ ի տաճարն — Օրհնեալ է Աստուած, որ Էն եւ Է, եւ միշտ Է... շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մե­րոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, ընդ որում Հօր միան­­գամայն եւ Հոգւոյն Սրբոյ փառք, պատիւ եւ զօ­րու­թիւն, այժմ եւ:

ժդ. 26բ-7բ Երանելւոյն Յովհաննու Ոսկեբերանի սրբոյ եպիսկոպոսի Կոստանդնուպօլսի ասացեալ Ներբողեան ի սուրբ Յարութիւնն Քրիստոսի Աս­տու­ծոյ մերոյ — Պայծառ է Զատիկս, ժողովո՛ւրդք... այլ դէմ յանդիման ընդ ամենայն սուրբս նորա փառաւո­րելով զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

ժե. 27բ-9բ Երանելւոյն Գրիգորի սրբոյ եպիսկո­պոսի Նիւսացւոյ՝ Խօսք ի կոտորումն մանկանցն ի Բէթլէհէմ ի Հերովդէէ — Դարձեալ ծերունիս ես առ բա­նիցս ածիմ... ի հայրապետին Աբրահամու գոգն են­թադրեաց, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ժզ. 29բ-34ա Երանելւոյն Եպիփանի սրբոյ եպիս­կո­պոսի Կիպրացւոյ Ներբողեան ի սուրբ Աս­տուա­ծածինն եւ ի միշտ կոյսն Մարիամ — Զփայ­լեալ ճա­ռա­գայթս Աստուածածնին զահագին եւ զանհասելի զօ­րութիւն... Երրորդութիւն անբաժանելի եւ համագոյ, փա­ռաւորեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ժէ. 34ա-5ա Երանելւոյն Տիմոթէոսի սրբոյ եպիս­կո­պոսի Աղեքսանդրու ասացեալ Ի սուրբ կոյսն Աս­տուածածին եւ յողջոյնն Եղիսաբեթի բան ճշմար­տութեան — Մի արդեօք վայրապար ինչ մայր ինքեան մարմնանալ կամելով... երկրպագեմք համագոյ Երրոր­դութեան, զի նմա է փառք եւ ունողութիւն այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ժը. 35բ-6բ Երանելւոյն Անթիպատրոսի սրբոյ եպիս­­կոպոսի ասացեալ Գովեստ ի Յայտնութիւն Տեառն — Հրաշափառ է տօնախմբութիւնս այսօր, եղ­բա՛րք... որք անլռելի ձայնիւ հանապազ բարեհամ­բաւեն սուրբ զԵրրորդութիւնն, այժմ եւ անվախճան, յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

ժթ. 36բ-9բ Երանելւոյն աբբայ Եփրեմի Խորին Ա­սո­ր­ւոյ ասացեալ գովեստ ի հրաշալի պայծառա­կեր­պութիւն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ — Յերկրէ հունձք եւ ուրախութիւն յայգւոյ... խոստովանի եւ փա­ռաւորէ զԵր­րորդութիւնն եւ զմի աստուածութիւնն՝ Հօր եւ Որդ­ւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն, որում վայելէ փառք, իշ­խա­նու­թիւն եւ պատիւ, այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտե­նից. ա­մէն:

ի. 39բ-40բ Երանելոյն Զենոբայ սրբոյ եպիս­կո­պո­սի Եմեսու ասացեալ ի մեծի չորեքշաբթի աւուրն Խօսք ընդդէմ Յուդայի — Մինչդեռ անդէն իսկ խորհրդեան էին քահանայապետքն... զոր նոքա խնդրէին, որում իշխանութիւն եւ փառք յաւիտեանս ժամանակաց օրհնեալ. ամէն:

իա. 40բ-1ա Երանելւոյն Եւսեփեայ սրբոյ եպիս­կոպոսի Եմմասու ասացեալ Ի մատնութիւնն Քրիս­տո­սի, ընդդէմ Յուդայի — Փութասցո՛ւք, եղբա՛րք, ի խաչին Քրիստոսի... մահ ընդ մահու կենդանութեան ա­րա­րածոց, որում փառք եւ զօրութիւն յաւիտեանս. ա­մէն:

իբ. 40բ-3բ Երանելւոյն Բարսղի սրբոյ եպիսկո­պոսի Կեսարու Կապադովկացւոյ ասացեալ Խօսք ի ծնունդն Քրիստոսի եւ վասն անօրէն հայհոյութեանն Արիոսի — Քրիստոսի ծնունդն իւրականն եւ առա­ջինն... եւ զտեսիլն Աստուծոյ ետես աչօք իւրովք բա­ցօք, ծագեսցէ:

իգ. 44ա-6բ Այս յիշատակարան վասն Քրիստոսի: Թուղթ Պիղատոսի դատաւորի, զոր գրեաց յաղագս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ առաքեաց առ Տի­բերիոս կայսր՝ ի Հռոմ քաղաք, եւ չարաչար մահ Պի­ղատոսի եւ ամենայն քահանայապետաց եւ դպրաց եւ ազգին հրէից՝ ի ձեռն Լիկիանոսի նա­խարարի — Ի ժամանակին յայնմիկ յետ խաչելութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի... փառաւոր լինէր անունն Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ առ ամե­նեսեանն, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

իդ. 46բ-9ա Պատմութիւն սրբոյն Դիոնէսիոսի ե­պիս­­կոպոսի Արիսպագացւոյ, որ էր որդի Սոկ­րա­տայ Ֆլխօրի Աթենացւոց, որ կոչի իմաստասիրաց քաղաք — Պատմեաց մեզ յաղագս անձին իւրոյ... որ­պէս պարտ է պատուել զՏէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, որում վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ եւ յաւի­տեանս յաւիտենից:

իե. 49բ-55ա Երանելւոյն Եբրեմի Խորին Ասորւոյ՝ խօսք ասացեալ յաղագս ապաշխարութեան Նի­նուէաց­ւոց — Ահա հրաման հասեալ առ մարգարեն Յով­նան... օրհնութիւն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

իզ. 55բ-9ա Երանելւոյն սրբոյ աբբայ Եփրեմի Խորին Ասորւոյ ասացեալ Ի գալուստն Տեառն ի տա­ճարն քառասնօրեայ եւ ի ծերունին Սիմէօն — Որ անսկիզբն ես յէութեան անպարագրելի... եւ քեզ փառք հան­դերձ Հարբ եւ Սուրբ Հոգւովդ յաւիտեանս յաւիտե­նից. ամէն:

իէ. 59բ-63բ Երանելւոյն աբբայ Եփրեմի Խորին Ասորւոյ Ներբողեան պատմագրաբար, ասացեալ ի Յովհանու Մկրտիչն եւ ի կաքաւումն Հերօդիադայ — Հրաւիրելով կոչեցաւ լեզու իմ յուրախարար... եւ ամե­նայն հաւատացեալք անդադար օրհնեցէ՛ք զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

իը. 64ա-5բ Ճշմարիտ պատկեր եւ օրինակ ան­իրաւ դատաստանին ընդդէմ Քրիստոսի, որ ի Վեն­նայ, ի ներքոյ երկրի ի վէմ քանդակեալ գտաւ, զորոյ զճշմարիտ գաղափարն օրինակեցաք առանց այլայ­լու­թեան, որպէս տեսաք ի Կոստանդնուպօլիս: Վճիռք եւ ստորագրութիւնք անօրէն ժողովոյն ծերակուտին հրէից վասն ի մահ խաչի դատելոյ զփրկիչն Յիսուս, որ անուանեցաւ Քրիստոս — Սաբեա ասէ. Բարձցո՛ւք ի մէնջ զմոլորեցուցիչն... — 64բ-5բ Այս է նիւթ սրբա­լոյս միւռոնին — 1. Էօտի պալասան, որ է պալասանի փայտն ...... 20 տրամ... 57. քիպրիզ՝ սերմն է ընկուզի նմնայն, ‎ֆարսէրէն սորա ջաֆղի սարկ ասեն....... 05, 58. ասարօն ..... 10:

իթ. 66ա-72ա Գրիգորի Աստուածաբանի ասա­ցեալ Ի սուրբ ծնունդն Քրիստոսի եւ ի սուրբ կոյսն Մարիամ — Քրիստոս ծնեալ լինի, փառաւորեցէ՛ք... հաստատելի է կապեցելոյս մարմնով ի Քրիստոս Յի­սուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

լ. 72ա-6բ Ճառ երանելւոյն Յակոբայ Մծբնայ եպիսկոպոսի՝ ասացեալ յաղագս աստեղն եւ մո­գուցն եւ մանկանցն Բեթլէհէմի — Ծագումն մեծ, որ լցեր զաշխարհս... ամենայն մկրտելոց, ծնելոց, հեթա­նո­սաց ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

լա. 76բ-81ա Ճառ երանելւոյն Յակոբայ Սրճեցւոյ եպիսկոպոսի՝ ասացեալ ի գալուստ փրկչին ի Բեթա­նիայ ի յարութիւնն Ղազարու — Բա՛ց զշրթունս իմ՝ խօսել վասն քո... զի քան զակունս պատուական ես, / պատուականիդ ծառայ եմ ես:

լբ. 81բ-9բ Ճառ Յակոբայ Սրճեցւոյ եպիսկոպոսի ասացեալ ի յօր մեծի ուրբաթին, չարչարանաց Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի յիններորդ ժամուն — Այլեւ զաւազակն, որ հրաւիրեցաւ ի դրախտն... տո՛ւր եկեղեցւոյ ըստ չորս կողմս աշխարհի, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

լգ. 90ա-5բ Ճառ երանելւոյն Գրիգորի Նիւսացւոյ եպիսկոպոսի՝ ասացեալ ի թաղումն Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի եւ ի Յովսէփ Արեմաթացին — Գովելի է ինձ եւ այս եկեղեցական օրենք... եւ քեզ ընդ Հօր եւ ընդ Հոգւոյդ Սրբոյ վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պա­տիւ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

լդ. 95բ-102ա Ճառ սրբոյն Եպիփանու Կիպ­րաց­ւոյն՝ ասացեալ դարձեալ ի սուրբ թաղումն Քրիս­տոսի եւ ի Յովսէփ Արիմաթացին — Զի՞նչ այս այսօր լռութիւն բազում յերկրի... որ զմեզ յապակա­նութենէ յարոյց Քրիստոս Աստուած մեր, որում վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

լե. 102ա-8բ Ճառ երանելւոյն Յակոբայ Սրճեցւոյ եպիսկոպոսի՝ ասացեալ ի սուրբ Յարութիւն Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի եւ ի զինուորսն, որք պահէին զգերեզման նորա — Յարութիւն քո, Քրիստո՛ս, զար­թու­ցանէ զիս ճառել... միածինն փրկեաց զմեզ ա­րեամբն իւրով, միածնին Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

լզ. 108բ-12ա Ճառ նոյնոյ Յակոբայ Սրճեցւոյ եպիսկոպոսի՝ ասացեալ դարձեալ ի սուրբ Զատկին — Այսօր ուրախութիւն մեծ լի ընտրողութեամբք... այսուհետեւ ոչ մեռանի, եւ մահ նմա ոչ եւս տիրէ... եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

լէ. 112բ-8ա Ճառ Յակոբայ Սրճեցւոյ եպիսկո­պո­սի՝ ասացեալ ի Նոր կիւրակէն եւ ի սուրբ առաքեալն Քրիստոսի Թովմաս — Յորժամ յարեաւ հովիւն քաջ ի մեռելոց... եւ փառք Քրիստոսի, որ խոնարհի յամենայն խնդրուածս, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

լը. 118ա-24բ Ճառ նոյնոյ Յակոբայ Սրճեցւոյ եպիս­կոպոսի՝ ասացեալ ի Համբարձումն Տեառն մե­րոյ Յիսուսի Քրիստոսի — Զարթի՛ր, քնա՛ր իմ, եւ եր­գեա՛ զօրհնութիւնս միածնին... եւ բարեբանեալ է Հոգին Սուրբ, որ լուսաւորեաց զմեզ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

լթ. 125ա-9բ Ճառ նոյնոյ Յակոբայ Սրճեցւոյ եպիս­­կոպոսի՝ ասացեալ յաղագս հին խորհրդոց, որ ի մարգարէսն եւ ի նահապետսն գուշակեցաւ Հոգւով Սրբով — Ի ծով խորհրդոց քոց ահա իջանեմ... եւ հայ­րա­­պետք պատուեն զնա եւ փառաւորեն Աստուած ճշմա­­րիտ... յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

խ. 129բ-35ա Ճառ նոյնոյ Յակոբայ Սրճեցւոյ եպիս­կոպոսի՝ ասացեալ ի խորհուրդ տապանակին — Ո՛վ ամենակարող Տէր իմ Յիսուս... եւ ի կատարման ճառիս կատարեալ սիրոյ քոյ հանդիպեսցուք եւ փա­ռաւո­րեսցուք զքեզ ընդ Հօր եւ ամենասուրբ Հոգւոյդ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից:

խա. 135ա-8ա Ճառ սրբոյն Յակօբայ Սրճեցւոյ՝ ասա­ցեալ ներբողեան ի ննջումն սրբուհւոյ Աստուա­ծած­նին — Որդի Աստուծոյ, որ սիրով քով խոնարհե­ցար... օրհնեա՛ երկնաւոր փեսայդ... յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

խբ. 138բ-42բ Տեսիլ ի Սահակայ Պարթեւի Հայոց հայրապետին, զոր ետես ի Վաղարշապատ քաղաքի, մինչ սարկաւագն էր — Արդ, ունկնդիր լերո՛ւք ինձ... յի­շատակ նորա օրհնութեամբ եւ աղօթք նորա ի վերայ մեր ամենեցուն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

խգ. 143ա-5բ Ճառ Պրոկղոսի վերատեսչին Ելիզոյ՝ ասացեալ ի մէջ մեծի ժողովարանին Կոստանդնու­պօլսոյ, առաջի Նեստորին, վասն մարդեղութեանն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի — Այսօր կուսական տօնախմբութիւնն զլեզուն մեր ի գովասանութիւն հրաւիրէ... ժամանեսցուք յերկնից արքայութեանն ի յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

խդ. 145բ-6բ Ճառ Կիւրեղ վերատեսուչին Աղեք­սանդ­րիայու՝ ասացեալ յԵփեսոս, յառաջ քան զըմ­փիռ­նիլն իւր ի պարոնէն եւ ի ձեռս զինուորաց մատ­նիլն — Երանելի Դաւիթ մարգարէն ցուցանելով զմեծ քաջութիւնն... եւ խոստովանելոց է զմեզ նովաւ եւ ընդ նմա Հօր Աստուծոյ փառք եւ իշխանութիւն յաւի­տեանս. ամէն:

խե. 146բ-7բ [Ճառ իմն] — Օրհնեալ Տէր, որ ի հինգ նկա­նակէն յագեցոյց ի հազարս բազումս... զի զսուրբսն ուրախ արարէ՛ք, ուրախ լիջի՛ք ընդ հրեշ­տակս նորա:

խզ. 147բ-52ա Երանելւոյն Մովսիսի քերթողա­հօրն վասն Վարդավառի տօնին ասացեալ — Լու­սա­ւոր եւ պայծառ է խորհուրդ մերձաւոր տօնիս... առեալ պարգեւս ընդ թագաւորելն ի լոյս ի նոյն ինքն՝ ի Յի­սուս Քրիստոս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

խէ. 152բ-5ա Մովսէսի Խորենացւոյ մեծի իմաս­տա­սիրի պատմութիւն յաղագս փոխման Աստուա­ծած­նի եւ նկարեալ պատկերի նորա անատի (՞), զոր եթող սրբուհին նշխար վասն աշխարհի — Հրաւիրեալ սուրբ Կուսին ի փոխումն առ որդի իւր... եւ անդադար խնդրուածք վասն խաղաղութեան աշխարհի հայեցեալ ի Քրիստոսէ, որ է օրհնեալ յաւէտ:

–164ա-5բ Ցանկ գրոց մատենիս — Երանելւոյն Կիւրղի սրբոյ եպիսկոպոսի Աղեքսանդրացւոյ ասացեալ գովեստ ի սուրբ Աստուածածինն, զոր ասացեալ է յԵ­փե­սոսի սուրբ ժողովն ........ 1... Տեսիլ ի Սահակայ Պար­թեւի Հայոց Հայրապետի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ.՝ 1ա:

ՆՇՈՒՄ՝մէջքին՝ «1. Ճառք աստուածաբան վարդա­պե­տաց», պհպ. Աա՝ «493/2786», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իս­­կոպոս]», պհպ. Բբ՝ «J W HATMAN 263»:

2787

ՄԱՅՐ ՄԱՇՏՈՑ

ՍԿԵՒՌԱՅ

ՉԿԳ. – 1314

ԳՐԻՉ՝ Ներսէս: ՍՏԱՑՈՂ՝ Կոստանդին Պեհեսնցի:

ԹԵՐԹ՝ 344. չգրուած՝ 2բ, 343ա-4բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԹx12 (Ա 13, ԺԸ 11, ԻԹ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,3x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (18,5x10,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 12ա): ՏՈՂ՝ 20: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աս­­­­տառը՝ կապոյտ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա+Բ. (թ. 342-3ի միջեւ)՝ սպիտակ չգրուած թուղթ (պհպ. Ա, Բա):

Новый рисунок (1)

Նմուշ 12ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ –Կիսախորան՝ 5ա: Լուսան­ցա­զարդ՝ բուսական: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնա­գիր, մարդադէմ: Գոյն՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը, մէջքը մաշուած, կապիչներն ու գա­մերն ընկած, լուսանցակողերը մասամբ գունաթափուած, կեղ­տոտուած, թերթերին խոնաւութեան հետքեր, սկզբից 1 թերթ կտրած-հանած, թ. 344ը եւ Բ. փեղկը հիմքից անջատ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-2ա [Աղաւթք] — Աւրհնեալ ես, Տէ՛ր Աստուած ամե­նակալ, արարիչ ամենայն արարածոց, որ անյէու­թե­նէ եւ անգոյութենէ ի գոյութիւն ածեր... եւ քեզ փառս վերառաքեմք ընդ Հաւր եւ Սուրբ Հոգոյդ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից:

Ծնթ. Աղօթքը հանդիպում է որպէս մաս «Կանոն հաղորդու­թիւն տալոյ» (ձեռ. 179, 569բ), «Աւրհնութիւն աղի» (ձեռ. 179, 571բ) կանոնների մէջ:

–3բ-4ա [Ցանկ] — Ա. Հիմնարկէք աւրհնել... ԽԸ. Զպղծեալ ջրհորն աւրհնել:

1. 4բ-14բ [Ա.] Յովհաննու Հայոց կաթողիկոսի հիմ­նարկութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ — Ժողովեալ աս­տուա­ծայնոյ քահանայապետին զսրբազան դասս պաշ­տաւնէիցն...

2. 14բ-37ա [Բ. Կանոն եկեղեցի աւրհնելոյ] — Իսկ ի նաւակատիս եկեղեցւոյն յերեկորեա հսկումն առ­նեն... 3. 37աբ Գ. Կանոն հանդերձեղէն, սպաս աւրհ­նե­լոյ — Տանին յեկեղեցին, առաջի բեմին ի վեր ունե­լով սարկաւագացն...

4. 37բ-8ա Դ. Կանոն սկւոյ եւ մաղազմայի աւրհ­նե­լոյ — Լուանան նախ ջրով եւ ապա գինով յեկե­ղեցւոջն...

5. 38ա-42բ Ե. Կանոն աւազան աւրհնելոյ — Որ ունի զսկիզբն փրկութեան շնորհին վերածնելոցն, վասն զի դեռ չէ կատարեալ եկեղեցին...

6. 42բ-3ա Զ. Կանոն զնկարեալ եկեղեցի աւրհնել — Յերեկորեա հսկումն առնեն եւ յերրորդ ժամուն կան ի մէջ եկեղեցւոյն...

7. 43աբ Է. Կանոն յորժամ նոր դուռն դնեն եկե­ղեց­ւոյ — Հաստատեն ի տեղւոջ իւրում եւ ասեն զՃԺԷ. սաղմոսն. Խոստովան եղերո՛ւք Տեառն...

8. 43բ-58ա Ը. Կանոն նաւակատեաց եկեղեցւոյ պղծելոյ յանաւրինաց եւ զշարժեալ սեղանն վերստին հաստատել — Մտանէ եպիսկոպոսն քա­հա­նայիւքն եւ սարկաւագաւքն եւ համաւրէն ժո­ղովրդաւքն...

9. 58բ-9ա Թ. Կանոն նորակերտ գրոց — Տանին յե­կե­ղեցին եւ հանեն յամբ[ի]ոնն՝ ունելով սարկաւա­գացն ի վերայ բազկացն...

10. 59բ-61ա Ժ. Կանոն ժամահար աւրհնելոյ — Բե­րեն յեկեղեցին առաջի բեմին եւ լուանան նախ ջրով եւ ապա գինւով...

11. 61ա-77բ ԺԱ. Կանոն խաչ աւրհնելոյ — Բերեն յեկեղեցին եւ լուանան նախ ջրով եւ ասեն սաղմոս ի Կ. Լո՛ւր, Աստուա՛ծ, աղաւթից իմոց...

12. 77բ-83ա ԺԲ. Կանոն տեառնական աւրհնելոյ — Ածեն զնուիրեալն ի դուռն եկեղեցւոյն եւ առաջի խա­չին դնեն...

13. 83աբ ԺԳ. Աւրհնութիւն աղի — Ասեն Սաղմոս ի թիւ. Աստուա՛ծ, ողորմեա՛ մեզ...

14. 83բ-6բ ԺԴ. Կանոն ոգեհանգիստ առնել կամ պատարագ մեռելոյ — Ասեն սաղմոս ի թիւ ԼԱ. Երանի ում թողութիւն եղեւ...

15. 86բ-7ա ԺԵ. Աւրհնութիւն սեղանոյ տեառ­նա­կանի եւ պատարագի — Աւրհնեալ ես, Տէ՛ր Աստուած ամենակալ, Հա՛յր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի...

16. 87ա-9բ Աւրհնութիւն հատի պատարագի — Գո­հանամք եւ փառաւորեմք զքեզ, բարերար եւ բազ­մա­գութ Տէր...

17. 89բ-90ա ԺԶ. Աւրհնութիւն հատի մարտիրո­սաց — Աւրհնեալ ես, Տէ՛ր Աստուած ամենակալ, արա­րիչ ամենայն արարածոց...

18. 90ա-101ա ԺԷ. Կանոն մկրտութեան, յորժամ քրիստոնեայ առնեն — Նախ չէ պարտ յեկեղեցին թո­ղուլ...

19. 101բ-5ա ԺԸ. Կանոն հաղորդութիւն տալոյ — Առ­նու քահ[անայն] զփրկական խորհուրդն եւ խաչ առաջի եւ բուրվառ եւ մոմեղէնս եւ երթայ առ հիւանդն...

20. 105բ-19բ ԺԹ. Կանոն զամենայն վախճանեալ ի հանգիստ յուղարկելոյ — Ասեն զԾ.երորդ սաղմոս. Ողորմեա՛ ինձ Աստուած...

21. 119բ-24բ [Ի. Այգոյն] — Իսկ յորժամ յայգալաց ժո­ղովին, յերկրորդում աւուրն գան ի գերեզմանն եւ ասեն Սաղմոս ՃԻԹ. Կցուրդ. Եղիցի՛ ականջաց քոց ի լսել...

22. 124բ-33ա ԻԱ. Կանոն ապաշխարաւղ առնել — Առնու քահ[անայն] զեկեալն յապաշխարութիւն եւ երթա ի դուռն եկեղեցւոյն...

23. 133ա-46ա ԻԲ. Կանոն մեծի հինգշաբաթին զապաշխարաւղսն արձակել — Ժողովէ քահ[անայն] զա­պաշխարաւղսն ի դուռն եկեղեցւոյն եւ ասեն գոբո­ղայս Զ...

24. 146ա-61ա ԻԳ. Կանոն մեծի հինգշաբաթուն Ոտնլուային, ըստ որում ասաց Յիսուս, թէ աւրինակ մի ետու ձեզ, զոր արարեալ է տեառն Եփրեմի Խորին Ասորոյ, զոր թարգանեաց սուրբ դիտապետն հայոց մեծաց Գրիգորիս Վկայասէրն — Ի տասներորդ ժա­մուն զկնի կատարման սրբոյ պատարագին ժողովին ի գաւիթս եկեղեցւոյն...

25. 161բ-8ա ԻԴ. Կանոն մոնազն հերակտրու­թեան եգիպտացւոց եւ սրբոյ լերինն եւ Պաղեստին, որք զկրաւնաւորութիւն յանձն առնուն ի Քրիստոս, կարգ այս է — Ածեն զնուիրեալն ի դուռն եկեղեցւոյն եւ ասեն սաղմոս ի թիւ [ԻԴ.] Առ քեզ Տէր համբարձի...

26. 168աբ ԻԵ. Կանոն ձեռնադրութեան սար­կա­ւագ կանաց, որ են սարկաւագուհիք — Ասի սաղմոս ԽԴ. Բղխեսցէ սիրտ իմ զպատգամս քո բարիս...

27. 168բ-72ա ԻԶ. Կանոն զարմտիս աւրհնել եւ զհնձան — Սաղմոս [ԿԴ.] Հովիտք բազում արասցեն ցո­րեան...

28. 172ա-4բ ԻԷ. Կանոն խաչալուայ առնել առ ի բժշկութիւն տնկոց, բուսոց, հաւտից եւ ամենայն վտանգաւոր նեղութեանց — Ասի Սաղմոս Դ. Կցուրդ. Նշանեցաւ ի մեզ լոյս երեսաց քոց...

29. 174բ-88բ ԻԸ. Կանոն ջուր աւրհնելոյ — Նախ ասի սաղմոս, կցուրդ. Ձայն Տեառն ի վերայ ջուրց...

30. 189ա-94ա ԻԹ. Կանոն պսակ աւրհնելոյ — Ասի Սաղ­մոս Ի. Տէ՛ր, զաւրութեան քում ուրախ եղիցի...

31. 194ա-5ա [Լ. Կանոն պսակ վերացուցանելոյ] — Ի վերացուցանել զպսակն ասի սաղմոս ԽԴ. Լո՛ւր դուստր եւ տե՛ս...

32. 195աբ ԼԱ. Աղաւթք վասն երաշտութեան — Քարոզ. Լուիցէ Տէր ձայնի աղաչանաց մերոց...

33. 195բ-6ա ԼԲ. Աղաւթք, որ պիղծ ինչ կերեալ իցէ — Տէր Աստուած մեր, որ ի սուրբս բնակեալդ ես...

34. 196աբ ԼԳ. Որ կերակուր միայն պղծեալ է. Աղաւթք — Տէր Աստուած մեր, որ յանուն գլխաւորի սրբոյն Պետրոսի առաքելոյ ի ձեռն տեսլեան բանին աւրինադրեցեր...

35. 196բ ԼԴ. Աղաւթք ի վերայ երդմնահարաց — Աս­տուած, որ զմարդոյ բնութիւն փոփոխական եւ տկար գիտես...

36. 197ա-8ա ԼԵ. Կանոն զնշխարս սրբոց ի հան­գիստ փոխել — Դնի ուր արժան է, եւ ասէն սաղմոս ՃԺԵ. Պատուական է....

37. 198ա-204բ ԼԶ. Կանոն խաղող աւրհնելոյ — Սաղ­մոս Դ., կցուրդ. Նշանեցաւ ի մեզ լոյս երեսաց...

38. 204բ-13բ ԼԷ. Կանոն, յորժամ տղայ վախճանի — Ասեն Սաղմոս [ԻԴ.] Առ քեզ, Տէ՛ր, համբարձի, առ քեզ, Տէ՛ր, կարդացի...

39. 213բ-6ա [ԼԸ. Կանոն Այգոյն] — Այգոյն երթան ի գերեզմանն. Սաղմոս. Եղիցի անուն Տեառն աւրհ­նեալ...

40. 217ա-33բ ԼԹ. Կանոն թաղման սարկաւագաց — Նախ լուանան սարկաւագունքն եւ ագուցանեն սպաս սարկաւագութեան... — 233բ գրչի ձեռքով սխալ­­­­մամբ գրուած՝ «Կանոն ձեռնադրութեան կաթողի­կո­սութեան», ապա ծնթ.՝ «Նոյն կատարի, որ յեպիսկո­պո­­սու­թեան կատարի, բայց միայն զանունն փոխեն, թէ յեպիսկոպոսութենէ ի կաթողիկոսութիւն եւ նափոր­տամբն բաժանի, զի հայրապետ հինգկրկին արկանէ, արքեպիսկոպոսն չորեքկին, մետրապաւլիտն երեքկին, եպիսկոպոսն կրկին, երէցն զերկուսին ուսովքն, սար­կաւագն զահեակուսովն, կէս սարկաւագն զահեակ բազ­­­կաւն, սարկաւագուհին զմիջովքն յահեակ կող­մա­նէ»:

41. 233բ-313ա Խ. Կանոն, յորժամ եպիսկոպոսն կամ քահանայ կամ ուխտի առաջնորդ վախճանի — Առնու եպիսկոպոսն զբազմութիւն ուխտին եւ երթան ի տեղին, ուր զհանգիստն պատրաստեն եւ ասեն սաղմոս ՁԹ., կցուրդ. Զգործս ձեռաց մերոց...

–255բ-7բ Մահ Յերեմիայ մարգարեի — Երեմիայ մարգարէ էր յԱնաթովթ Բենիամենի յազգէ քահա­նայիցն...

–298բ-303բ Հանգիստ Սրբոյն Յովհաննու — Էր ընդ եղբարս երանելին Յովհաննէս մեծաւ ուրախու­թեամբ ի Տէր...

– 309ա-10բ Աղաւթք կնքման գերեզմանին, զոր ասացեալ է սրբոյն Բարսղի — Գոհանամք զքէն, Հա՛յր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի...

42. 313ա-20ա [ԽԱ. Այգոյն քահանայաթաղի] — Իսկ ի միւսում աւուր առաւաւտուն ժողովին ի գերեզ­մանն եւ այս կանոն կատարի. Սաղմոս. ԻԹ., կցուրդ. Ընդ երեկոյս հանգիցեն...

43. 320ա-3բ [ԽԲ. Կանոն երրորդ աւուրն] — Ի յերրորդում աւուրն երթան ի գերեզմանն եւ ասեն Սաղմոս ՃԻԹ. Եղիցի՛ ականջաց քոց...

44. 323բ-7ա [ԽԳ. Կանոն չորրորդ աւուրն] — Ի չոր­րորդում աւուրն երթան ի գերեզմանն եւ այս կանոն կատարի. Սաղմոս ՁԵ. Եդին զիս ի գբի...

45. 327ա-9բ [ԽԴ. Կանոն հինգերորդ աւուրն] — Ի հինգերորդ. Սաղմոս, կցուրդ. Աստուած աւգնականի...

46. 329բ-32ա [ԽԵ. Կանոն վեցերորդ աւուրն] — Ի վեցերորդ աւրն. Սաղմոս. Ի խորոց կարդ[ացի առ քեզ, Տէ՛ր]...

47. 332ա-5ա [ԽԶ. Կանոն եօթներորդ աւուրն] — Ի յեւթներորդ աւուրն. Սաղմոս ԽԲ. Դա՛տ արա ինձ, Աստուա՛ծ...

48. 335ա-8ա [ԽԷ. Կանոն ութերորդ աւուրն] — Ի յութ աւրն գան ի գերեզման. Սաղմոս Ճ. Յողորմութիւն եւ յիրաւունս...

49. 338ա-41ա [ԽԸ.] Կանոն զպղծեալ ջրհոր աւրհ­նե­լոյ եւ զոր ի նմա ջուր սրբելոյ — Գնան ի ջրհորն նշա­նաւ սուրբ խաչիւն եւ սուրբ եղովն եւ ասեն սաղմոս ԻԸ...

Տե՛ս Մայր Մաշտոց, հտ. Ա., Գիրք Ա., աշխ. Գ. Տէր-Վարդա­նեանի, Սբ. Էջմիածին, 2012:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

58ա Զստացաւղ տառիս զարժանապատիւ եւ զա­ռա­քելաշնորհ սրբազան արհիեպիսկոպոսն սուրբ ուխ­տիս Սկեւռայի զտէր Կոստանդին եւ զծնաւղս իւր եւ զհոգեւոր որդեակն իւր՝ զկուսակրաւն քահանայն զՅակովբ, աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս Աստուած ողոր­մա­յիւ, եւ որ յիշէ, ինքն եղիցի յիշեալ ի Քրիստոսէ. ամէն: Ընդ նմին աղաչեմ յիշել եւ զիս՝ զանարժան գրողս Ներսէսուկ եւ զծնաւղս իմ. ամէն, ամէն:

83ա Զարհիեպիսկոպոսն եւ զսրբասնեալ առաջ­նորդ սուրբ ուխտիս Սկեւռայի զտէր Կոստանդին աղաչեմ յիշել ի Տէր ծնողիւք հանդերձ, ընդ նմին եւ զախմար գրողիկս Ներսէս. եւ որ յիշէ, ինքն եղիցի յիշեալ ի Քրիստոսէ. ամէն: Աստուած ողորմի. ամէն:

161ա Բարեխաւսութեամբ եւ աղաւթիւք սուրբ առա­քելոցն Քրիստոս Աստուած, որում զոտս լուացեր ի սուրբ վերնատանն, լուա՛յ եւ մաքրեա՛ ի մեղաց եւ ի միւսանգամ քո գալստեանդ յարութիւն եւ կեանք եւ ողորմութիւն պարգեւեա՛ աստուածապատիւ տէր Կոս­տանդեա՝ ստացաւղի տառիս եւ ծնողաց իւրոց եւ ամե­նայն զարմից, նաեւ հոգեւոր որդւոյ իւրոյ Յակով­բայ քահանայի՝ գնացելոյն առ Քրիստոս: Ընդ նմին աղաչեմ յիշել եւ զիս՝ զվատթար գրողիկս Ներսէսուկ եւ զծնաւղս իմ, եւ որ յիշէ, յիշեալ լիջի ի Քրիստոսէ եւ որոց ամէն ասէն. ամէն:

161ա (ստ. լս.) Աստուած ողորմի:

188բ Աղաչեմ զընթերցաւղսդ յիշել ի Տէր զառաքե­լա­շնորհ արհիեպիսկ[ոպոս] առաջնորդ սուրբ ուխտիս Սկեւռայի զտէր Կոստադեա Պեհեսընցի եւ զծնաւղս իւր: Ընդ նմին եւ զվատթար գրողիկս՝ Ներսէս:

341ա Փա՜ռք անքակ միակին եւ երիցն անձին, ան­բաւ եւ անպատում սուրբ Երրորդութեանն յաւի­տեանս. ամէն: Յամս ՉԿԳ. (1314) ես՝ Կոստանդին ե­պիս­կոպոս Պեհեսնցի, / ոգւով տառապեալ յամէն բա­րի / եւ Աս­տու­ծով առաջնորդ աստուածաբնակ ուխտի այս Սկեւ­ռայի, / յաղագս բարի իմոյ յիշատակի / ի տե­սանելն իմ յայսմ ամի, / զգեղն Սուրբ Սիմաւոնոյ եկե­ղեցի, / աղ­քատ ի գրոց եւ յայլ սպասուց սրբարանի / եւ մանա­ւանդ ի հարկաւորէն, որ ամենայն աւուր է յոյժ պիտա­նի: Ես ետու գրել զանուանելս Մաշդոց, որ զա­մե­նայն քահանայական իրագործութեան խորհրդա­ծու­թիւն յինքն ունի հաւաքեալ, եւ |341բ| տամ զսա մնացական ի գեղն Սուրբ Սիմաւոնու եկեղեցին, որ Սուրբ Սի­մաւոն անուն կոչի, յիշատակ ինձ եւ իմոցն ծնողաց եւ երախտաւոր քեռոյն իմոյ՝ Յոհանէս քահանայ, որ մականուն Կարմիրվանեցի կոչի եւ քաղցրիկ մաւրն իմոյ՝ Աղուոր տիկնայ եւ հաւրն իմոյ՝ Վասլի եւ արեամբ նահատակեալ հարազատ եղբաւրն իմոյ՝ Սարգսի եւ որդւոյ իւրոյ՝ Աւշնի եւ մեծ մաւրն իմոյ՝ Պահրի, նաեւ այլ մեծ մայրերոյն իմոյ եւ մեծ պապերոյն: Նաեւ յոյժ սի­րելի ձեռասունդ հոգեւոր որդեկին իմոյ, նաեւ երախ­տաւոր սպասաւորին իմոյ Յակովբայ քահանայի, որ մահու չափ նահատակեցաւ ընդ իս ի բանդ, ի կապանս, ի ծովու եւ ի ցամաքի, նաեւ չորս ամաւք յաւտարութեան պանդխտանալ յաշխարհին Ֆռանգաց եւ երկու ամաւք յառաջ քան զգրել սուրբ գրոցս փո­խե­ցաւ ի Քրիստոս: Վասն սիրայորդոր փութոյ պրճիս եւ յաւժար կամաւք աշխատելոյ ի վերակացութիւն շինու­թեան պրճիս եւ եթող ինձ |342ա| մեծ եւ անմխիթար սուգ, յիշատակ նորա աւրհնութեամբ եղիցի, եւ հան­գիստ նորա ընդ արդարոցն լիցի: Նաեւ միւս սիրելի եւ ձեռասունդ հոգեւոր որդեկի իմոյ՝ արեամբ չափ նահատակելոյ ընդ իս ի Հռոմկլայն եւ ի Պեհեսնի՝Ստե­փանոս քահանայ, նաեւ ի սուրբ ուխտիս իւրով արեամբն նահատակեցաւ յանաւրինաց ի սպասաւորու­թիւն սուրբ եկեղեցւոյս ի կեցոցքն Սուրբ Սիմաւոն ոչ հայրպետ կամ հաւքցաւղ գոլով, ապա սպասաւոր իմոյ նուաստութեանս, զիմ թերին լնլով. յիշատակ եւ նո­րայն աւրհնութեամբ եղիցի ի Տէր, եւ համաւրեն իմոյ բնաւ զարմի: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան՝ զքահանայս եւ զսարկաւագունս եւ զկրաւնաւորսն, որք ժառանգք լինիք յայսմ եկեղեցիս, խնամ տանել այսմ գրի, զի մի՛ ապականեսցի, որպէս եւ տեսի յայսմ եկեղեցի, զի ապա­կանեալ էր յանփոյթ առնելոյ, եւ աղաչեմ պահել զսա յամենայն վնասուց. եւ զմեզ |342բ| յիշել եւ մե­ղաց թողութիւն ի Քրիստոսէ խնդրել, եւ որ սրտի մտաւք զմեզ յիշեն Որդին Աստուծոյ, Հարբ եւ Սուրբ Հոգւովն, որ շարժեաց զմեզ զանշարժ հոգիս յայսմ գործ բարի, անշարժ պահեսցէ զձեզ յամենայն առա­քինութիւնս եւ ի գալստեան իւրում յիշեսցէ յիւր ողոր­մութիւնն եւ ի հանդերձեալն ընդ սուրբս իւր դասեսցէ եւ պսակեսցէ ի փառս իւր եւ ի պարծանս մեզ, եւ ննջեցելոց մերոց եւ ձերոց հանգիստ շնորհեսցէ. եւ որոց զամէնն ասէն. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն, ամէն: Ընդ նմին եւ ես՝ տառապեալ գրողս Ներսէս, յերես անկեալ աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զիմ զանար­ժա­նութիւնս եւ զծնաւղս իմ եւ զբնաւ զարմն եւ զպա­տուական քահանայ զհաւրեղբայրն իմ՝ զՍտեփաննոս գրիչ՝ զսնուցիչն իմ եւ զուսուցիչն, որ յայսմ ամի փո­խե­ցաւ ի Քրիստոս. յիշատակ նորա աւրհնութեամբ լիցի, եւ սխալանացս եւ խոշորութեանս աղաչեմ չլինել մե­ղա­դիր, եւ որ յիշէ սրտի մտաւք, ինքն եղիցի յիշեալ ի Քրիստոսէ. եւ որ զամէն ասէ:

Տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 106-7, Հմր 139:

342բ (ստ. լս.) Աստուած ողորմի իրենց հոգւոյն. ամէն, այդպէս ասա՛:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 216բ (1392 թ., բոլորգիր) Անհուն հնարիս / Ու ան­­ճարակ բանիս/ Որ դիպա գերիս: / Ի թվիս Հայոց ՊԽԱ. (1392):

2. 3ա (1471 թ., նոտրգիր) Ես անարժան ծառայս Սուրբ Աննային հաստատեցա /// ի թվին ՋԻ.՞ (1471) (թերթը կտրած):

3. Պհպ. Բա (ԺԹ. դ., շղագիր) Ընդ սմին եւ զիս զկար­­կատող գրոյս զՍահակ վ. Ամատունի յիշել մաղ­թեմ:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «3. Մաշտոց մայր, ի թուին հայոց ՉԿԳ. (1314)», պհպ. Աա՝ «ՉԿԳ. - 1314, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 3ա՝ «Յիշատակ է Մաշտոցս ///, բարձր արարէք զՏէր Աստուած մեր երկիր, հաստատեցաւ սիրտ իմ ի Տէր եւ բարձ, հաստատեցաւ սիրտ իմ, յիշա­տակ է Մաշտոցս /// գողանայ կամ /// հայր ///»: 58ա (լս.)՝ յիշատակարան: 343բ՝ «ղ, ղ, ղաղ, յամենայն ժամ աղաղակեմ, յամենայն ժամ աղաչեմք որպես»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 343բ՝ ճակատազարդ:

2788

ՄԱՅՐ ՄԱՇՏՈՑ

ԱՂԹԱՄԱՐ

ՋԺԲ. – 1463

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր քահանայ (139բ-375բ) եւ որդին՝ Թումայ քա­հանայն (3բ-139բ. երկուսի գիրը լիովին նոյնական է): ՍՏԱՑՈՂ՝ Մարտիրոս:

ԹԵՐԹ՝ 375. չգրուած՝ 1բ, 2բ: ՊՐԱԿ՝ 2+Ա-ԼԲx12 (ԺԲ 10, ԺԷ, ԻԶ 11, ԼԲ 5): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (20x13): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 26ա): ՏՈՂ՝ 19-21: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը տախ­տակ, աստառը շերտազարդ կտաւ:ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+Ե+ԸԹ՝ չգրուած թուղթ:

Новый рисунокՆմուշ 26ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լս-ային – Սկիհ՝ 27ա, Աւետարան գրակալի վրայ՝ 58բ («Կանոն գիրք աւրհնելոյ»), 227ա («Կարգ ըն­թերցողութեան»), 228ա («Կարգ երդմնեցուցչացն»), Սափոր եւ գաւաթ՝ 140բ, Դուռ եւ բանալի եկեղեցւոյ («Կարգ դռնա­պանին»)՝ 226բ: Կիսախորան՝ 4ա: Ճակատազարդ՝ 14բ, 46ա, 72ա, 84ա, 167բ, 202ա, 217բ, 260ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, տաճար, խաչ, թռչուն, յուշկապարիկ, սափոր: Զար­­դագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, մարդադէմ: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Աւետարան Յովհաննու, Է. 39 - Ը. 13: Ժ. դ.: ԳԴ (սկ.)՝ ստացուած 1 թերթի ընդերկայնակի ծալու­մով եւ ընդլայնակի երկտակումով (եզրահատուած հաւանաբար միայն վերին լս-ից): Մագաղաթ (34x26), երկսիւն (29,5x20,5), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա), տող՝ 17: Կարդալ՝ Դբ-Գբ՝ «Զի Յիսուս չեւ էր փառաւորեալ... Ասեն ցնա փարիսեցիքն. Դու վասն անձին քո վը[կայես]» (Է. 39-Ը. 13): 2. Աւետարան Ղու­կա­սու ԻԲ. 57-60, 67-70, 71-ԻԳ. 2, 8-11: Ժ. դ.: ԶԷ (վերջից)՝ ստա­ցուած 2 թերթերի ընդերկայնակի ծալումով եւ ընդերկայնակի, ընդլայնակի հատումով (բնագրի արտաքին սիւնը եւ վերին 2 տողը կտրած): Մագաղաթ (32x26), երկսիւն (25x12,5), բոլոր­գիծ երկաթագիր (նմուշ` Զա), տող` 15: Կարդալ՝ Էբ՝ «Իսկ Պետ­րոս ուրացաւ եւ ասէ... ասէ Պետրոս. Այր» (ԻԲ. 57-60), Էբ՝ «Ասէ ցնոսա. Եթէ ասացից ձեզ... Եւ նա ասէ ցնոսա» (ԻԲ. 67-70), Զբ՝ «եւս պիտոյ է մեզ վկայութիւն... եւ ասէր զանձնէ՝ եթէ» (ԻԲ. 71-ԻԳ. 2), Զա՝ «ինչ լիեալ՝ տեսանել ի նմանէ...եւ այպն արարեալ՝ արկ զնովաւ» (ԻԳ. 8-11):

Новый рисунок

Նմուշ Դա

Новый рисунок

Նմուշ Զա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, ցեցի անցքերով, կա­պիչներն ու գամերը ընկած. պահպանակներին եւ թերթերին խոնաւութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա, 2ա Ցանկ Մաշտոցիս — Նախ եկեղեցոյ հիմ­նար­կէք ......4... Յիշատակարան.............373:

Ծնթ. Ցանկն աւելացուել է 1567 թ. (տե՛ս Յետ. յիշ.՝ 2ա):

2. 3բ-14ա Կանոն հիմնարկութեան եկեղեցոյ՝ Յո­հանու Մանդակունեցոյ Հայոց կաթուղիկոսի արա­րեալ — Ժողովէ եպիսկոպոսն զդասս... եւ եպիսկոպոսն ասէ զաղաւթս զայս. Բարեխաւսութեամբ սուրբ Աս­տուա­ծածնին եւ ամենայն սրբոց քոց...

3. 14ա-21ա [Կանոն եկեղեցի աւրհնելոյ] — Իսկ ի նաւակատեաց եկեղեցոյն յերեկորեա հսկումն լինի... Կարգաւորութիւնք եւ խրատք աւրհնութեան եկեղեցոյ — Ժողովէ եպիսկոպոսն ի յերրորդ ժամուն զդասս պաշ­տօնէիցն ի դուռն եկեղեցոյն...

4. 21ա-5բ [Կանոն աւազան աւրհնելոյ] — Եւ եպիսկոպոսն եւ այլ քահանայքն վառեալ մոմեղինօք եւ անու­շահոտ խնկօք իջանեն ի բեմբէն ի մէջ եկեղե­ցոյն...

5. 25բ-7ա [Եկեղեցւոյ դուռն աւրհնել] — Ելցէ ե­պիս­կոպոսն ամենայն ուխտիւն ի դուր, եւ լուանան զդուռն եւ զսեմն եւ զբարեւորն եւ զայլ տեղիս աւծ­մանն...

6. 27ա-8բ [Ծածկոց եւ շուրջառ, սկիհ եւ մաղ­զը­ման աւրհնելոյ] — Եւ մտանեն յեկեղեցին, եւ ելանէ եպիսկոպոսն հանդերձ պաշտօնէիւքն ի բեմբն, եւ դնեն զհանդերձս սրբութեան զսկիհն եւ զմաղզըմանն...

7. 28բ-45բ [Եկեղեցի աւրհնելոյ] — Եւ ապա մտա­նեն ի ժամ, եւ այս կանոն կատարի. Սաղմոս, կցուրդ. Մտցի առաջին սեղանոյ...

8. 45բ-57ա Կանոն նաւակատեաց եկեղեցոյ, պղծելոյ յանօրինաց եւ զշարժեալ սեղանն վերստին հաստատել — Մտանէ եպիսկոպոսն հանդերձ քահա­նա­յիւքն եւ սարկաւագօքն յեկեղեցին...

9. 57բ Կանոն զնկարեալ եկեղեցի աւրհնելոյ — Յե­րեկորեա հսկումն արասցեն եւ յերրորդ ժամուն գան ի մէջ եկեղեցոյն...

10. 58ա Կանոն խունկ աւրհնելոյ — Տանի քահա­նա յեկեղեցին եւ ի վեր ունի ձեռամբն եւ ասէ զաղօթս. Ամենակալ Տէր Աստուած մեր...

11. 58աբ Կանոն աւրհնութեան նորակերտ գրոց — Տա­նին յեկեղեցին եւ հանեն յամբիոնն, ունելով սար­կա­ւագն ի վերայ բազկացն...

12. 58բ-61ա Կանոն խաչալուա առնելոյ — Սաղ­մոս, կցուրդ. Նշանեցաւ առ: Ընթերցուած ի Չորրորդ Թագաւորութենէ. Եւ ասեն արք քաղաքին ցԵղիսէէ...

13. 61ա-2բ Կանոն ժամահար աւրհնելոյ — Բերեն առաջի բեմբնին եւ լուանան ջրով եւ ապա գինով...

14. 62բ-3բ Աղօթք ի վերայ այնոցիկ, որ պիղծ ինչ կերակուր կերեալ իցէ — Տանի քահանայն ի դուռն եկե­ղեցոյն եւ ասեն շարական. Աւրհնեմք զքեզ անըս­կիզբն Հայր Որդոյդ...

Ծնթ. 62բ-3ա ստ. լս. գրչից՝ «Թէ Բ. կամ Գ. մարդ հան­դի­պի, նա զկարմիր գիրն ասա՛ եւ թէ մէկ՝ նա զգրեալն»:

15. 63բ-7ա Կանոն զամենայն արմտիս աւրհնելոյ — Առնու քահանայն զխաչն եւ զԱւետարանն եւ երթայ առ մթերեալ արմտիսն եւ ասեն Սաղմոս. Աստուա՛ծ, ողորմեա՛ մեզ...

16. 67ա-9ա Աւրհնութիւն հատի պատարագի — Գո­հանամք եւ փառաւորեմք զքեզ, Տէ՛ր Աստուած մեր...

17. 69ա Աւրհնութիւն հատի մարտիրոսաց — Աւրհ­­նեալ ես, Տէ՛ր Աստուած մեր, արարիչ ամենայն արա­րածոց...

18. 69աբ Աղօթք ի վերայ երդմնահարաց — Տէ՛ր Աստուած, որ զմարդկան բնութիւնս տկար եւ փոփո­խա­կան գիտես...

19. 69բ-70ա Աղօթք վասն երաշտութեան — Տէ՛ր Աստուած մեր, որ յաղագս առ քեզ նախանձուն լուար Եղիայի մարգարէին...

20. 70ա-1ա Կանոն զնշխարս մարտիրոսաց ի հանգիստ փոխելոյ — Տանին ի տեղի, ուր արժան է դնել, եւ ասեն Սաղմոս. Յիշեա՛յ, Տէ՛ր, զԴաւիթ...

21. 71աբ Կանոն խաչ փոխելոյ — Ասի Սաղմոս. Երա­նի ամենեցուն, [որք] երկնչ[ին], եւ ասէ զաղօթս. Աս­տուած յաւիտենական...

22. 71բ-2ա Բաժակ աւրհնելոյ — Տէր Աստուած մեր, որ զամենայն ինչ իմաստութեամբ արարեր...

23. 72ա-83բ Կանոն, յորժամ զաւթաւրեա ման­կունսս եւ կամ որքան իցէ՝ մկրտել կամիցին — Բերէ մանկաբարձն զտղայն առ քահանայն նախ ի դուրս գաւթի եկեղեցոյն...

24. 83բ-96բ Կանոն հարսանեաց պսակ աւրհ­նե­լոյ — Տանի քահանայն զփեսայն եւ զհարսն ի դուռն եկե­ղեցոյն եւ դնէ զաջ ձեռն հարսին ի յաջ ձեռն փեսա­յին...

25. 96բ-7բ [Պսակ ի վայր առնելոյ] — Իսկ զկնի եօթն աւուր երթայ քահանայն ի տուն փեսային եւ ասէ Սաղմոս. Լո՛ւր, Աստուա՛ծ, աղօթից իմոց...

26. 97բ-104ա Կանոն Տեառնական աւրհնելոյ — Ա­­ծեն զխոստացեալն ի դուռն եկեղեցոյն առաջի խա­չին...

27. 104աբ [Կանոն աղ աւրհնելոյ] — Եւ աղ աւրհ­նեն եւ ասեն զաղօթս. Աւրհնեալ ես, Տէ՛ր Աստուած, արարի՛չ ամենայն արարածոց...

28. 104բ-5ա Աւրհնութիւն սեղանոյ տեառնա­կանի — Ասեն Սաղմոս. Քեզ վայել է աւրհնութիւն...

29. 105ա-17ա Կանոն աստուածայայտնութեանն ջուր աւրհնելոյ — Երթան ի ջուրն զկնի պատարագին եւ ասեն Սաղմոս. Ձայն Տեառն ի վերայ ջուրց...

30. 117ա-27ա Կանոն ապաշխարող առնելոյ — Առնու քահանայն զեկեալսն յապաշխարութիւն եւ տա­նի ի դուռն եկեղեցոյն...

31. 127ա-39բ Կանոն մեծի հինգշաբաթին զա­պաշ­խարողսն արձակելոյ — Ժողովէ քահանայն զապաշխարողսն ի դուռն եկեղեցոյն եւ ասեն Սաղմոս ի թիւ Զ., գուբղայ. Առ քեզ, Տէ՛ր, համբարձի...

Ծնթ. 127բ ստ. լս. գրչից՝ «Թէ կայ ապաշխարող, թէ ոչ՝ զկարգն կատարեա՛»:

32. 139բ-52ա Կանոն մեծի հինգշաբաթին Ոտնա­լուային. Ըստ որում ասաց Յիսուս՝ Աւրինակ մի ետու ձեզ, զոր ասացեալ է Տեառն Եփրեմի Խորին Ասորոյ, զոր թարգմանեաց սուրբ դիտապետն Հայոց Գրի­գո­րիս Վկայասէրն — Ի տասներորդ ժամու զկնի կա­տար­ման սուրբ պատարագին ժողովին ի գաւիթս եկեղե­ցոյն...

33. 152ա-9բ Մեծի հինգշաբաթին ժամատուն աւրհ­նելոյ — Աւրհնեալ է ամենասուրբ Երրորդութիւնն ի բարձունս...

34. 159բ-64ա Քարոզ պատուիրանին, զոր զեկու­ցա­նէ քահանայն ժողովրդեանն՝ յառաջ քան զպա­տա­րագն — Ելանէ ի բեմբն, առնու զԱւետարանն ի գիրկն, կարկառէ զձեռս իւր եւ ասէ զպատուիրանս զայս ի լուր ամենայնի. Լուարո՛ւք ինձ, որդեա՛կք իմ...

35. 164ա-7բ Կանոն հաղորդ տալոյ — Առնու քա­հա­նայն զփրկական խորհուրդն եւ խաչ առաջի եւ բուր­վառ եւ երթայ առ հիւանդն...

36. 167բ-80բ Կանոն զամենայն ննջեցեալսն թաղմամբ ի Քրիստոս յուղարկել — Ասեն կանոն. Զեր­կինք պատմենն եւ աւրհնութիւն եւ փառս տացի...

37. 180բ-5ա [Այգոյն] — Իսկ ի յայգալացն երկրորդ աւուր առաւօտուն գան ի գերեզմանն. Սաղմոս, կցուրդ. Եղիցի՛ն ականջք քո...

38. 185բ-7բ Կանոն եօթներորդ աւուրն — Սաղմոս. Տէ՛ր, լո՛ւր աղօթից [իմոց], աղաղակ իմ...

39. 188ա-94բ Կանոն, յորժամ տղայ վախճանի — Ասեն Սաղմոս, գոբղայս Դ. Առ քեզ Տէր համբարձի...

40. 195ա-6բ [Այգոյն] — Այգոյն երթան ի գերեզ­մանն. Սաղմոս, կցուրդ. Եղիցի՛ անուն Տեառն աւրհ­նեալ...

41. 196բ-8բ [Եօթ աւուրն] — Եօթ աւուր առաւօ­տուն գան ի գերեզմանն. Սաղմոս. Որպէս սիրելի են...

42. 198բ-201ա [Հոգէհանգիստ առնել] — Ընթեր­ցուած ի Գործոց առաքելոց. Այնպէս պաշտեմ զհայրե­նի Աստուածն...

43. 201բ Աւրհնութիւն աղի — Սաղմոս. Աստուած ողորմեա՛ մեզ...

44. 202ա-17ա Կանոն խաչ աւրհնելոյ — Բերեն յեկե­ղեցին եւ լուանան նախ ջրով եւ ասեն ի թիւ Սաղ­մոս. Լո՛ւր, Աստուա՛ծ, աղօթից իմոց...

45. 217բ-59բ Կանոն ձեռնադրութեան քահանա­յու­թեան իւրաքանչիւր աստիճանաց — Ածեն զնու­իրեալն ի դուռն եկեղեցոյն եւ եպիսկոպոսն զգենու զգեստն հայրապետական...

ա. 226բ-7ա Առաջին կարգ դռնապանին — Եւ յետ ծխելոյ խունկ եպիսկոպոսին սուրբ սեղանոյն շարա­կա­նաւ...

բ. 227ա-8ա Երկրորդ կարգ ընթերցողութեան — Սարկաւագն քարոզէ. Եւ եւս խաղաղութեան, ժողո­վուրդն. Տէ՛ր, ողորմեա՛ եւ ասէ. Աղաչեսցուք զԱս­­­տուած Հայր ամենեցուն...

գ. 228աբ Երրորդ կարգ երդմնեցուցչացն — Քա­րոզէ սարկաւագն. Եւ եւս խաղաղութեան, ժողովուրդն՝ Տէ՛ր, ողորմեա՛ եւ ասէ. Եղբա՛րք պատուական...

դ. 228բ-30ա Չորրորդ կարգ աստիճանի ջահըն­կալն — Ածէ առաջի եպիսկոպոսին աւագ սարկաւագն զնուիրեալն եւ քարոզէ. Եւ եւս խաղաղութեան...

ե. 230ա-4ա Հինգերորդ կարգ կէս սարկաւագին, որ է դպիրն — Ածէ զնուիրեալն աւագ սարկաւագն առա­ջի եպիսկոպոսին, տեառնագրէ եւ ասէ. Ուրախ եղէ՛, ես ոյք ասէ...

զ. 234բ-42բ Կանոն, յորժամ սարկաւագ ձեռ­նադրեն — Զգենու եպիսկոպոսն եւ այլ սուրբքն ըստ աւրինի յատեան եկեղեցոյն...

է. 242բ-59բ Կանոն ձեռնադրութեան քահանայի — Զգենու եպիսկոպոսն ըստ աւրինի ի սրբատուն եկե­ղե­ցոյն քահանայիւքն եւ սարկաւագաւքն հանդերձ...

–256բ-9ա Գանձ ձեռնադրութեան («Գրիգորի է») — Գըթա՛յ ի մեզ, Տէ՛ր ամենակալ, եւ լո՛ւր բնութեանս մեր տկարացեալ...

–259աբ Տաղ ի տէր Առաքելէ («Տեր Առաքքիալ ասէ») — Տարփացեալ ըղձանամք Տէր Յիսուս քոյդ զեղմանցդ...

46. 260ա-345ա Կանոն, յորժամ եպիսկոպոս կամ քահանայ կամ ուխտի առաջնորդ կատարի մա­հուամբ ի Քրիստոս, կարգ զայս կատարեսցեն — Նախ երթան քահանայքն հանդերձ ժողովրդեամբն ի տե­ղի հանըգստեանն եւ ասեն սաղմոս ողբաձայն. Զգործս ձեռաց մերոց...

47. 345ա-54բ [Կանոն երկրորդ աւուր այգոյն] — Իսկ յերկրորդումն աւուրն յայգալացսն գան ի գե­րեզ­մանն, եւ այս կանոն կատարի. Սաղմոս, կցուրդ. ողբա­ձայն. Ընդ երեկոյս հանգից...

ա. 347ա-8ա Եղիշէի Վարդապետի ասացեալ — Ահեղ եւ զարմանալի է գալուստն Քրիստոսի եւ ահաւոր դա­տաստանն...

բ. 348ա-9ա Սրբոյն Թադէոսի ասացեալ յաղագս հոգոցն հանգուցելոց եւ ի յարութիւն մեռելոց — Արդ, հոգի ամենայն մարդոյ, որ ելանէ ի մարմնոյն, է նոցա աւթեվանք եւ բնակութիւնք ի հանգստեան...

48. 354բ-9ա Կանոն երրորդ աւուրն — Երթան ի գերեզման, եւ այս կանոն կատարի. Սաղմոս, կցուրդ. Եղիցի՛ն ականջ...

–355ա-6ա Գրիգոր Աստուածաբանին ի բանէն, որ ի մահն Մաքսիմոսի ուսումնակցի իւրոյ — Ո՛վ եղ­բա՛յր սիրելի եւ մերձաւոր հոգոյ, երկրորդ Յովնաթան մեզ...

49. 359ա-61ա Կանոն չորրորդ աւուրն — Երթան ի հանգիստն, եւ այս կանոն կատարի, Սաղմոս, կցուրդ. Հոգի քո բարի...

50. 361բ-4ա Կանոն հինգ աւուրն — Սաղմոս, կցուրդ. Ընդ երեկոյս հան[գից]...

51. 364բ-5բ Կանոն վեց աւուրն — Սաղմոս. Սիրե­ցի զի լուից: Ընթերցուած Յեսայեայ Մարգարէի. Եւ ասասցեն յաւուր յայնմիկ...

52. 366ա-9ա Կանոն եօթն աւուրն — Սաղմոս, կցուրդ. Հոգի քո բարի առ...

ա. 369բ-71բ Գանձ թաղման ննջեցելոց («Ման­վելս») — Մինդ ի յԷէն, Բանդ որ ի Հաւրէ...

բ. 371բ-2բ Ողբ ի վերայ գերեզմանի — Ո՛վ քա­հա­նայք եւ վարդապետք աստուածաբանք...

Ծնթ. Բոլոր կանոնների խորագրերը ստ. լս-երում նշուած:

Տե՛ս Մայր Մաշտոց, հտ. Ա., Գիրք Ա., աշխ. Գ. Տէր-Վար­դանեանի, Սբ. Էջմիածին, 2012:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

3բ Աւգնեա՛ Սուրբ Հոգի Աստուած ճշմարիտ:

14ա Զստացող սորա զՄարտիրոս յիշեցէ՛ք ի Քրիս­տոս եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք, եւ Աստուած ձեզ ողոր­մեսցի, եւ մեղաւոր գծողիս. ամէն:

45բ Քրիստո՛ս Աստուած, քո անարատ ծնօղի բարե­խաւ­սութեամբ ողորմեա՛ ստացողի գրոցս Մարտիրո­սին եւ ծնօղացն՝ Աստուածատրուն եւ Մրուաթին եւ եղբարցն՝ Սահակայ եւ Շիրինշահին եւ կենակցացն՝ Խալիմին եւ Ջուխարին եւ զաւակացն՝ Կարապետին եւ Առաքելին եւ դստերն՝ Մլքանին, Յակոբին եւ կե­նակցին՝ Խութլուին եւ ամենայն արեան մերձաւորաց Աստուած ողորմի ասացէ՛ք. ամէն:

57բ Զստացող գրոցս զՄարտիրոս յիշեցէ՛ք ի Քրիս­տոս:

62բ Զստացող սորա յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս եւ Աս­տուած ողորմի ասացէ՛ք, եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն:

83բ Լուսաւորիչ հոգոց եւ մարմնոց Քրիստոս Աս­տուա՛ծ, լուսաւորեա՛ զհոգի ստացողի սուրբ տառիս՝ զՄարտիրոսին եւ ծնօղաց՝ Աստուածատրուն եւ Մրւա­­թին եւ եղբարցն՝ Սահակայ եւ Շիրինշախին եւ կե­նակցացն՝ Խալիմին եւ Ջուխարին եւ որդոցն՝ Կա­րապետին եւ Առաքելին, Յակոբին եւ կենակցին իւր՝ Խութլուին եւ դստերն՝ Մլքանին եւ քո սուրբ տե­սոյդ արժանի արա՛. ամէն (նման՝ 97ա, 105ա, 117ա, 139բ, 159բ, 185ա, 187բ, 194բ, 196բ, 201բ, 217ա, 259բ, 344բ, 354բ, 361ա, 364ա, 365բ, 369ա, 372բ):

96բ Եւ Աստուած ողորմի ասեն ստացողի սորա. ամէն:

373ա Յիշատակարան սուրբ գրոցս — Փա՜ռք փառաւորեալ, անբաժանելի եւ համապատիւ միասնա­կան սուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ: Աւրհնութիւն եւ գոհութիւն եւ փառաբանութիւն յամենայն եղական բնութենէս՝ յերկնաւորացն եւ յերկ­րաւորացս եւ յամենայն գոյից, այժմ եւ միշտ եւ յանըս­պառ յաւիտենին. ամէն: Որ ետ կարողութիւն տկար եւ մեղուցեալ անձին իմոյ եւ տարտամ ոգոյ՝ հասանել ի վերջին գիծ աստուածաշունչ տառիս, որ է սա հիմն հա­ւատոյ քրիստոնէից եւ հաստատութիւն կարգաց եկե­ղեցոյ, սա է լուսաւորիչ հոգոց մարդկան, սա է ուրախութիւն եւ ցնծութիւն կենաց մարդկան, սա է զարդարիչ աւուր մահուան եւ յոյս ննջեցելոց եւ մխի­թարիչ սգաւորաց: Սովաւ ուղղաւորին ամենայն կարգք եկեղեցոյ եւ աւրհնին եւ սրբին ամենայն ինչ ի պէտս մեր: Սովաւ քահանայք զուարճանան ի գործս իւրեանց եւ որոշեալ ազգս մարդկան յորդեգրութիւն կոչին Աստուծոյ Հաւր, եւ առանց սորա ո՛չ մահ կատարի եւ ո՛չ կեանք: Զոր տեսեալ զսորայս մեծութիւն աստուա­ծա­սէր եւ |373բ| հաւատարիմ քրիստոնայն Մարտիրոս եւ ցանկացող եղեալ այսմ աստուածունակ տառիս եւ լուսափայլ մարգարտիս եւ ստացաւ զսա ի հալալ եւ ի քրտնաջան յարդար վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնօղաց իւրոց՝ Աստուածատրուն եւ Մրուա­թին եւ կենակցացն՝ Հալիմին եւ Ջօխարին եւ զաւա­կացն՝ Կարապետին, Առաքելին եւ Մլքանին, Յակո­բին եւ կենակցին՝ Խութլուին եւ եղբարցն՝ Սահակին եւ Շիրինշահին եւ այլ ամենայն ազգականացն իւրոց եւ արեան մերձաւորացն, որով վայելեսցեն զսա ման­կունք սուրբ եկեղեցոյ եւ ուրախասցին սովաւ հանա­պազ ընթերցմամբ եւ յիշեսցեն անմոռաց յիշմամբ յերկնագնաց յաղօթս իւրեանց զՄարտիրոս եւ զծնօղս իւր՝ զԱստուածատուր եւ զՄրւաթ եւ կենակիցքն եւ զզաւակսն եւ զեղբարսն եւ լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ Աստուած ողորմի ասեն, եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն: Եւ արդ ես՝ անպտուղս ի բարեաց, ամենամեղս եւ անարժանս ի մէջ կարգաւորաց, Գրիգոր սոսկանուն քահանայ, տեսի ըզսէր եւ զփափաք սորա, զոր ունէր առ հոգեւորսն, եւ իմով իսկ տկարութեամբս յանձն առի |374ա| եւ ամենակարող զօրութեամբն Աստուծոյ կատարեցի զսա մեղսամած մատամբ իմով՝ յաստուա­ծա­բնակ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ ամենա­յաղթ գմբեթայարկ Սուրբ Խաչիս եւ շնորհաբաշխ աջի սուրբ Լուսաւորչին ի հայրապետութեան տեառն Զա­քարիայի, որ եղեւ պատրիարգ ընթհանրական ամե­նայն հայկազան տոհմիս: Ի թուականիս Հայոց յին հա­րիւր եւ ի ԺԲ. (1463), ի դառն եւ ի վշտալից ժամա­նակիս, որ կամք ընդ հարկի ազգին նետողաց: Եւ արդ, աղաչեմք զդասդ լուսերամից, որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ կամ կարդալով կամ աւրինակելոյ, յիշե­ցէ՛ք ի սուրբ եւ յերկնագնաց յաղօթս ձեր զյառաջ յիշե­ցեալ ստացող սուրբ գրոցս զՄարտիրոս եւ զծնօղսն իւր՝ զԱստուածատուր եւ զՄրուաթ եւ զկենակիցքն իւր՝ զՀալիմ եւ զՋօհար եւ զորդիսն իւր՝ զԿարապետ եւ զԱռաքել, եւ զդուստրն իւր՝ զՄլքան, եւ զեղբարքն իւր՝ զՍահակ եւ զՇիրինշահ, եւ զխորթն իւր՝ զՅակոբ, եւ զկենակիցն նորա՝ զԽութլու, եւ զզաւակսն նորա (դատարկ թողած 8 տողերի վրայ այլ ձեռքով գրուած՝ «Եւ զՄուրատն եւ զՍտեփանոս, եւ զԱւիտիս, եւ զԱտոմ, եւ զԹարթիփշայ, եւ զԹանգհաթուն, որ տարաժամ փոխեցան ի Քրիստոս Աստուած») |374բ| եւ զայլ ամենայն ազգատոհմքն նորա՝ զկենդանիսն եւ զննջեցեալսն, մանաւանդ յիշեցէ՛ք եւ լիակատար սրտիւ եւ բոլորախօս լեզուաւ եւ լի բերանով Աստուած ողորմի ասացէ՛ք Մարտիրոսին եւ նախնեաց նորին, զի եւ դուք ողորմութիւն գտջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ յաւրհնութեան պահուն. ամէն: Եւ արդ, ես՝ Մար­տի­րոս անարժան ծառայս Աստուծոյ ստացայ զմայրս հաւատոյ զսուրբ գիրքս զայս, որ կոչի Մաշթոց, զի սա է յաւրինիչ եւ կատարող ամենայն քրիստոնէա­կան աւրի­նացս, յիշատակ հոգոյ իմոյ եւ ծնօղացն իմոց եւ եղ­բարցն, եւ ետու զսա ընծայ եւ նուէր ի դուռն ամէնաւրհնեալ Սուրբ Աստուածածնին, յաստուածա­պահ եւ յանուանի գեօղն ի Հօրգոմ, որով հրճուեսցին սովաւ հանապազ մանկունք եւ սպասաւորք սուրբ եկե­ղե­ցոյս՝ սրբասնեալ եւ պատուական քահանայքն՝ Մկրտիչ, Ներսէս եւ Մխիթար եւ այլք, որք հանդիպին եւ յիշեսցեն ի սուրբ յաղօթս իւրեանց եւ լի բերանով Աստուած ողորմի ասասցեն, զի եւ նոքա ընկալցին զողորմութիւն յամենեցունցն Աստուծոյ. ամէն: Դար­ձեալ ես՝ Մարտիրոս, տուի եւ նուիրեցի զսուրբ գիրքս զայս Հօրգոմու Սուրբ Աստուածածնին՝ յիշատակ ինձ եւ ծնօղաց իմոց, եւ մի՛ ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ Հօրգոմու Սուրբ Աս­տուած|375ա|ած­նին, ո՛չ ի կարգաւորաց եւ ո՛չ յաշխարհականաց, ո՛չ ի մերոց եւ ո՛չ յաւտարացս, եւ եթէ ոք յանդգնի եւ հեռացուցանէ կամ գողանալով կամ ծախելով կամ գրաւելով, դատապարտեսցի յԱստուծոյ եւ յամենա­սուրբ Աստուածածնէն եւ զանէծքն զաւձին եւ զԿայե­նին ժառանգեսցէ եւ զմասն զՅուդային եւ զայլ խաչա­հանուացն առնէ ինքն եւ կամակիցքն իւր, եւ մի՛ եղիցի նոցա թողութիւն, մի՛ յայսմ աշխարհիս եւ մի՛ ի հան­դերձելումն, այլ բարկութիւնն աստուածային մնայ ի վերայ նոցա, եւ ընդ սատանայի տանջին յատակն դժո­խոց, հանդերձ ծնօղաւք եւ ամենայն զարմօք. ամէն: Այլ եւ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զպատուական եւ ընտրեալ հեզահոգի քահանայն զԱռաքել Աղթամարցին, որ յորդորիչ եւ միջնորդ եղեւ այսմ բարի գործոյս, առաջ­նոր­դեսցէ նմա Քրիստոս Աստուած ի վերինն Երուսա­ղէմ եւ տացէ նմա զերկնից արքայութիւնն եւ զանբաւ բարութիւնն եւ զանըսպառ ուրախութիւնն, հանդերձ ծնօղօքն իւրովք. ամէն: Եւ ընդ արժանաւորացն զա­նար­ժան գծողս զԳրիգոր մաղթեմ յիշել ի սուրբ եւ յըն­դունակ յաղօթս ձեր եւ լի բերանով Աստուած ողորմի ասել, նաեւ զծնօղսն մեր զԽաչիկ եւ զԱզիզմէլէք եւ զեղբայրն իմ՝ զհռչակաւոր քարտուղարն զԹումայ կրաւ­­նաւորն, |375բ| որ ուսոյց մեզ զարուեստ գրչու­թեանս, եւ զորդին իմ՝ զԹումայ քահանայն, որ աշխա­տե­ցաւ ի կոկել թղթիս եւ մինչ ի յՈտնալուայն նա գրեաց, եւ զայնոսիկ երախտաւորք են մեզ ի հոգեւորն եւ ի մարմնաւորն, յիշեցէ՛ք ի Տէր եւ ուղիղ սրտիւ Աս­տուած ողորմի ասացէ՛ք, եւ ինքն Քրիստոս Աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց եւ տուող ողորմու­թեանց, յիշողացդ եւ յիշեցելոցս ի սմա առհասարակ ողորմեսցի եւ լսել տայ ձեզ եւ մեզ զերանաւետ բարբառն յաւուրն դատաստանի. Եկա՛յք, աւրհնեալք Հաւր իմոյ, ժառանգեցէ՛ք պատրաստեալ ձեզ զարքա­յու­թիւնն ընդ ամենայն սուրբս եւ սիրելիս անուան իմոյ կրկին կենօք եւ երկու աշխարհաւք: Եւ յամենայնի գոհացողական փառատրութիւն մատուսցուք Հաւր եւ Որդոյ եւ Սուրբ Հոգոյն այժմ եւ միշտ յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 198-9 (246):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2ա (1567 թ., նոտրգիր) Զմեղաւոր Սահակն յի­շեցէ՛ք ի Քրիստոս, ով որ յիշէ, յիշեալ լիցի ի Քրիս­տոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն, ամէն: Թվ. ՌԺԶ. (1567) մար­գաց ԻԸ. (28) սեպտեմբեր ԻԳ. (23):

2. Պհպ. Գա (1734 թ., նոտրգիր) Օվ որ կարդայ, Ա. բե­րան ողմի ասէ Մաշտոցի ///, ԲԺ. պազի տէր Գիրա­կոսի, թիւն ՌՃՁԳ. (1734):

3. 3ա (1894 թ., շղագիր) Կարկատեցի 1894 թուին եւ ցանկը կարգի դրի, մատենադարանապետ՝ Սահակ վ. Ամատունի:

Ծնթ. Ցանկի խորագրերի դիմաց գրել է կանոնների հա­մա­պա­տասխան էջերը եւ աւելացրել պակասող 2 խորագրերը:

Պհպ. Եա (Ս. վ. Ամատունու ձեռքով, 1894 թ., շղա­գիր) Զկարկատող գրոյս յիշել մաղթեմ:

ՆՇՈՒՄ՝մէջքին՝ «Մաշտոց Մայր, գրեալ ի ժամա­նակս Զաքարիա Աղթամար[եցւոյ] (հ///) ///գրին», Ա. կազմաստառին սոսնձած թերթիկ՝ «ՋԺԲ. — 1463, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», պհպ. Աա՝ «2788», 1ա՝ «498/2788»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝Պհպ. Գա՝ «այբուբեն՝ ա-զ», 1ա՝ «հաս­տատ», 1բ՝ «զայ, զամ, մազ, ա, բ, գ, քայ զասմ զամ»: 2ա՝ «յիշեայ Տէր», 372ա (ստ. լս.)՝ «Թիվ Ռ. ///»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 1բ՝ զարդագրով Ա, Ե, Խ, Ւ:

2789

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

 

ԺԲ. դար

ՍՏԱՑՈՂ՝ Սարգիս, Ստեփաննոս:

ԹԵՐԹ՝ 186: ՊՐԱԿ՝ Ե-Մx12 (Ե 10, Մ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 25,5x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x10): ԳԻՐ՝ ուղղա­գիծ երկաթագիր (նմուշ՝ 30ա): ՏՈՂ՝ 17: ԿԱԶՄ՝ շագանա­կագոյն դրոշմազարդ կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դրոշմազարդ կտաւ:ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ՝ չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 30ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ — Կիսախորան՝ 58ա:Լու­սան­­­ցա­զարդ՝ բուսական: Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյ­­ներ՝ կարմիր, շագանակագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. վերակազմուած է նոր կաշիով, նոր կազ­մաս­տառով, նոր գծագրութեամբ, Ա-Դ. պրակները չիք, սխալ­մամբ թ. 179ը դրուած է վերջում՝ թ. 186ից յետոյ. թերթերին խո­նա­ւութեան հետքեր, որոշ թերթեր անընթեռնելի. թ. 2ի հիմքի մօտ՝ մէջտեղում մի հատուած թափուած է, թ. 15ի ստորին ար­տա­քին անկիւնի հետ ընկած է մի քանի գիր, թ. 16ից պահ­պա­նուած է միայն վերին 6 տողի հիմքի նեղ եւ դէպի ցած նեղացող մի շերտ, թ. 33ից կայ միայն հիմքի մի նեղ շերտը, մնացեալ թեր­թե­րի թափուած լուսանցները լրացուած յետագայի թղթով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-129բ [Մաշտոց]

1. 1ա-102բ [Կանոն յորժամ եպիսկոպոսն կամ քա­հանայ կամ ուխտի առաջնորդ վախճանի, ձեռ. 2787, 233բ-313ա] — (սկ. թափուած) /// այլ ես ընտ­րե­ցի զձեզ եւ եդի զձեզ...

2. 102բ-9ա [Կանոն երկրորդ աւուրն] — Աւետա­րան ըստ Յովհաննու. Տէր մեր Յիսուս ասէ. Եթէ ոչ հատն ցորենոյ...

3. 109ա-12բ Կանոն երրորդ աւուրն — Առաւաւ­տուն գան ի գերեզմանն. Սաղմոս ՃԻԱ. Ողբաձայն եղի­ցի՛ ականջ քո ի լսել զձայն...

4. 112բ-7բ Կանոն չորրորդ աւուրն — Ասի Սաղմոս. Հոգի քո բարի առաջնորդեսցէ ինձ...

5. 117բ-21բ Կանոն հինգերորդ աւուրն — Սաղմոս ԾԳ., կցուրդ. Ահա Աստուած, աւգնական ի՛մ...

6. 121բ-5ա Կանոն վեցերորդ աւուրն — Սաղմոս. Սիրեցի, զի լուիցէ Տէր...

7. 125ա-9բ Կանոն եւթներորդ աւուրն — Սաղմոս. Տէ՛ր, հաներ ի դժոխոց, զա՛նձն իմ...

Տե՛ս Մայր Մաշտոց, հտ. Ա., Գիրք Ա., աշխ. Գ. Տէր-Վար­դանեանի, Սբ. Էջմիածին, 2012 (ձեռագրիս մասին մանրամասն տե՛ս էջ 67-9, «Քահանայաթաղի» կանոնն ըստ այս ձեռագրի լրիւ հրատարակուած՝ էջ 491-565):

Բ. 130ա-86բ Երանելւոյն Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսացոյ՝ Ի վարս եւ ի սքանչելիս սրբոյն Գրիգորի Սքանչելագործի Կեսարու եպիսկոպոսի — Այլ որպէս առ ի յոմանց եղեալ էր կամ ի սկզբանէ բնակեալ ի քա­ղա­քի... զոր միայն խոստովանէին գոլ ճշմարիտ զԱս­տուած Գրիգորի եւ ամենայն /// (վերջը թափուած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

129բ Քրիստոս Աստուած նորոգեսցէ զհոգի ստա­ցո­ղաց սորա զՍարգսի եւ զՍտեփանոսի յիւրում գալստեանն:

ՆՇՈՒՄ՝ պհպ. Աա՝ «2789», 1ա՝ «499/2789, Հմր 109», պհպ. Գբ.ին սոսնձած թուղթ՝ «Վերակազմված է նոր կաշ­վով, նոր կազմաստառով, նոր գծագրությամբ: Գլխ. վերականգնիչ՝ Ա. Խաչատրեան, Երեւան, 1975 թ.»:

2790

ՆԵՄԵՍԻՈՍ, ՅԱՂԱԳՍ ԲՆՈՒԹԵԱՆ ՄԱՐԴՈՅ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 60. չգրուած 1աբ, 2աբ, 60բ (վերին աջ եւ ձախ ան­կիւններում գրչի էջակալում՝ 1-115, որ է՝ 3ա-60ա): ՊՐԱԿ՝ Ա-Եx12: ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «Dang՚me», ձուա­ծիր շրջանակ՝ մէջը բուսազարդեր: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x18: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (16x11): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 18ա): ՏՈՂ՝ 22: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ Ա., Բ. փեղկերի հիմնամասերը՝ սեւ կտաւ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ սպիտակ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 18ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյն՝ սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, թերթերին տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-60ա [Նեմեսիոսի Յաղագս բնութեան մարդոյ]

Տե՛ս ձեռ. 470, 2ա-115ա: Ցանկ/չիք: ա/3ա-12ա: բ/12ա-24բ: գ/25ա-8ա: դ/28ա-9բ: ե/29բ-34բ: զ/34բ-6ա: է/36ա-9ա: ը/39ա-40բ: թ/40բ-1բ: ժ/41բ: ժա/41բ-2ա: ժբ/42աբ: ժգ/42բ-4ա: ժդ/44ա-5ա: ժե/45ա-6բ: ժզ/46բ-7ա: ժէ/47ա-9բ: ժը/50ա: ժթ/50բ*: ի/50բ-1ա: իա/51ա: իբ/51բ-2բ: իգ/52բ-3ա: իդ/53ա-4ա: իե/54աբ: իզ/54բ-5ա: իէ/55ա-7բ: իը/57բ-8ա: իթ/58ա-9ա: լ/59բ-60ա (վերջը չշարունակած): լա-խբ/չիք: [Յիշ. թարգմ.]/չիք:

* Հմր 470 ձեռագրի նկարագրութեան մէջ վրիպում կա՝ ժթ միաւորը նշանակուած չէ, իրականում ձեռագրում կայ եւ զբա­ղեցնում է 62բ-3ա էջերը:

Տե՛ս Նեմեսիոսի փիլիսոփայի Եմեսացւոյ, Յաղագս բնու­թեան մարդոյ, Վենետիկ, 1889, էջ 9-162:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

3ա (1882 թ., շղագիր, ստ. լս.) Ն[ուաստ] Յով­հան­նէս ծ[այրագոյն] վարդապետ Գրիգորեան առաջ[նոր­դական] տեղ[ապահ] հայոց Պուլկարիոյ, յունվար 27, 1882, ի Րուսճուք:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «1. Մարդակազմութիւն Նիւսացի Գրի­գոր եպիսկոպոսի», պհպ. Աա՝ «520/2790», 2ա՝ «Նիւ­սացւոյն Գրիգորի եպիսկոպոսի (ապա մատիտով)՝ ասացեալ վասն մարդակազմութեան թարգ. ի յունէ ձե­ռամբ Ստեփաննոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի», «ԺԹ. դ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2791

ՅԱԿՈԲ ՍԻՄՈՆԵԱՆ ԿԱՐՆԵՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՐԳՈՑ ԵՐԳՈՅՆ

ԿԱՐԻՆ

ՌՄՀ. – 1821

ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ աղա:

ԹԵՐԹ՝ 160+2 (կրկն.՝ թ. 1՝ երկիցս). չգրուած 1աբ, 1դ, 10բ, 156ա-60բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԴx12 (, Զ, ԺԲ-ԺԳ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ՝ լու­սա­գծերով եւ լուսադրոշմերով՝ բուսական ոճաւորմամբ բոլորակ, «F F»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x11): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ` 34ա): ՏՈՂ՝ 32: ԿԱԶՄ՝ դարչնագոյն կաշի՝ Ա., Բ. փեղկերին ոսկեգոյն եզերազարդ-շրջանակներ, մէջքին՝ ոս­կե­գոյն աստղազարդեր եւ զարդագծեր, միջուկը՝ ստուարա­թուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ բրոնզ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ՝ սպիտակ չգրուած թուղթ՝ լուսագծերով եւ լու­սադրոշմերով՝ կիսալուսին, աստղ, խաչապսակ թագ, «B J», մասն կազմաստառի (պհպ. Ա., Դ.):

Новый рисунок

Նմուշ 34ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյն՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ եզրերը մասամբ մա­շուած, տեղ-տեղ քերծուած, թերթերին տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1գ-155ա Գիրք մեկնութեան Երգոց երգոյն Սո­ղո­մօնի արքայի Իսրայէլի՝ հաւաքեալ ի Յակօբայ իբրու վարդապետէ Կարնեցւոյ Սիմոնեան, ըստ մասին ի Սուրբ Էջմիածին եւ ըստ մասին ի Կարին, ի խնդրոյ տեառն Աբրահամու իմաստապերճ վարդապետի եւ հռչակաւոր արքեպիսկոպոսի Զմիւռնւոյ վայելչա­զարդ մայրաքաղաքի՝ արդէն ի Տէր հանգուցելոյ, ի գերապայծառ հայրապետութեան ազգիս Հայոց՝ ի լուսանկարն Սուրբ Էջմիածին տեառն Ղուկասու սրբա­զան կաթուղիկոսի եւ երջանիկ հայրապետի, ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջ հայոց, յամսեանն սեպ. Ա.:

Տե՛ս ձեռ. 1162, 2ա-216ա: Յիշ. հեղ/չիք: Յառաջաբ./1ե-3բ: Մեկն. մակագր./4ա-10ա: Նխդր./11ա: ա/11ա-44ա: Նխդր./44աբ: բ/44բ-65բ: Նխդր./65բ: գ/65բ-79ա: Նխդր./79ա: դ/79ա-97բ: Նխդր./97բ: ե/98ա-113բ: Նխդր./113բ-4ա: զ/114ա-26բ: Նխդր./126բ: է/126բ-40ա: Նխդր./140ա: ը/140բ-52բ: թ/152բ-5բ (խորագիրը՝ չիք): Յիշ. հեղ./չիք: Ցանկ Երգ Երգոց/չիք: Ցանկ մեկն./չիք:

Յաւելեալ ունի՝

155ա Եւ արդ, մինչ ցայս վայր եւ մեք ժողովեալ հաւաքեցաք զմեկնութիւն սորին, որքան եւ մերս կարն եբեր, բայց զսրբագրութիւն սորին յանձնեմ ամենակալ թագաւորին երկնի եւ երկրի, քանզի ընդ ծերութեանս եւ տկարութիւն խառնեալ՝ չտայ թոյլ բանալ յաչացս, այլ եթէ Տէր կամեսցի եւ տայցէ առողջութիւն, յայնժամ վերստին դառնալ ի սկզբանէ մինչ ցաւարտ նորապէս սրբագրել, ապա եթէ կոչատէրն ստիպեսցէ, յայնժամ թո­ղում զայն հարազատ եղբարց իմոց, ուղղափառ վար­դապետաց մերոյս եկեղեցւոյ՝ հաւատարիմ եղելոցն առ ի սրբագրել, բայց եւ այնպէս զի ոչ ինչ բարձցէ ի մի­ջոյն կամ աւելորդ բան ինչ խառնեսցէ ի նա, այլ ըստ արհեստին ուղղեսցէ բանից եւ բառից յետ եւ յառաջ դրութիւնն մեկնեսցէ, եւ նախադրութեանց զաւելին բարձցէ եւ զպակասն լցուսցէ՝ ըստ պահանջման տե­ղոյն, այսքան միայն խնդրեմ եւ եթէ քան զայս աւելի առնել ժպրհեսցի, յայնժամ առաջի ահաւոր ատենի անաչառ դատաւորին զձեռս իմ արկանեմ զօձիս նորին եւ խնդրեմ զիրաւունս:

Ծնթ. Երգ երգոցի այս մեկնութիւնն արտայայտուած չէ հե­տեւեալ գրքում. Եզնիկ եպս. Պետրոսեան, Արմեն Տեր-Ստե­փա­նեան, Սուրբ Գրքի հայերէն մեկնութիւնների մատենագի­տու­թիւն, Երեւան, 2002, էջ 43:

Հմմտ. Մեկնութիւն Երգ երգոց, Յակոբ վարդապետ Կար­նեցի Սիմոնեան, Կալկաթայ, 1820, էջ 1-377:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

155բ (ստացողի) Համառօտ յիշատակագիր — Անհուն է արդարեւ խորք շնորհաց եւ խնամք գթու­թեան ամենառատ հաստչին բոլորից, յորմէ ընդ դարս-դարս անձն իւր անհատ ազգի բանեղինաց ի Քրիստոս Յիսուս պանծացեալ ազանց՝ ոմն բնականաբար եւ ոմն գերբնապէս ըստ իւրաքանչիւր կարի՝ հանգոյն հայե­լեաց վճիտ պարզութեան եւ նսեմ որակութեան՝ առըն­կալեալ զերկնապարգեւն ճառագայթից նշոյլ, առաջի մտաւորական տեսարանաց անարգել բացափայլեցու­ցա­նեն զիմաստիցն լուսոյ գեղեցկութիւն: Ըստ այսմ օրինակի ի սոյն այս առատազեղ աղբերէ տօնելի շնոր­հաց արբեալ՝ տէր Յակօբ բարեյիշատակ րաբունին Կար­նեցի ընձեռեալ է մանկանց եկեղեցւոյ մե­ծիմաս­տին Սողօմոնի հոգեշունչ բանից՝ Երգ երգոց ասացելոյ մեկնաբանականս տեսութիւն, որ այժմ բարձր հրա­մանաւ տեառն աստուածաշնորհ Կարապետարքե­պիս­­կոպոս արժանավայել ծայրագոյն վերատեսչի Կար­նոյ մայ­րաքաղաքի գաղափարեալ աւարտեցաւ, ըստ խնդրոյ Կարնեցի մեծանուն Յակօբ գերապայծառ ամի­րայի՝ հարազատ որդւոյ, ներհեղական շնորհիւ աս­տուածեան հոգւոյն ի մանկական տիոց անտի զար­գացելոյ եւ ընթերցասիրական գովելի ձրիւ պանծա­ցե­լոյ գրասէր Կարապետ աղայի՝ ի վայելս անձին իւրոյ, ի վերոյիշեալ ազգասէր ամիրայի հաստատեալ Կարնոյ ուսումնարանի, ի 1821 ամի Տեառն եւ ի նոյեմ. 1:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «2. Յ. վ. Կարնեցւոյ, Մեկ. Երգոց երգոյն», պհպ. Բա՝ «530/2791», 1դ՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իս­­կոպոս]»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1գ (սեւ թանաքով բոլորակ)՝ «ԳՐԻ­ԳՈՐ/1897»:

2792

ԳԷՈՐԳ ՍԿԵՒՌԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՍԱՅԵԱՅ

ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ

ՌՃԿԹ. – 1720, ՌՄԺԶ. – 1767

ԳՐԻՉ՝ Աբրահամ Կրետացի (թ. 1-96), Խաչատուր Կ. Պոլսեցի (թ. 97-263): ՍՏԱՑՈՂ՝ Մինաս:

ԹԵՐԹ՝ 264. չգրուած՝ 1աբ, 5բ, 258բ, 263բ-4բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԲx12: ՆԻՒԹ՝ թուղթ՝ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ խաղողի ող­կոյզ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն՝ թ. 1-96 (15,5x10,5), թ. 97-263 (16x10,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր՝ թ. 1-96 (նմուշ՝ 87ա), թ. 97-263 (նմուշ՝ 110ա): ՏՈՂ՝ 29: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շա­գա­ն­ակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը թուղթ. լու­սան­ցակողերը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Գ+ Դ-Զ.՝ սպիտակ չգրուած թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ աքաղաղ, «R. REMLSET ENROUFRGII END», մասն կազմաստառի (պհպ. Գ., Դ.):

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ — Ճակատազարդ՝ 2ա: Զար­դագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, սեւ:

Новый рисунок

Նմւոշ 87ա

Новый рисунок

Նմուշ 110ա

 

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մասամբ մաշուած, ցեցակեր, Պհպ. Ա-Գ.՝ ցեցի անցքերով, Պհպ. Գ.՝ պոկուած, լուսանցա­կո­ղերի կարմիրը մասամբ թափուած, թ. 97-232ի գրադաշտը թա­նա­քից գունափոխուած, խոնաւութեան հետքերով, թ. 252ը կի­սով չափ կտրած-հանած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-258ա Համառօտ ժողովումն մեկնութեան սուրբ մարգարէին Եսայեայ, ի լուսաւոր մեկնչացն Տեառն Եփրեմի Խուրի Ասորոյ, Յոհաննու Ոսկէ­բե­րանի, Կիւրղի Աղեքսանդրացւոյ, հրամանաւ տեառն Հայոց Հեթմոյ լուսաւոր վարդապետին Գեւորգեայ

Տե՛ս ձեռ. 1208, 1ա-190բ: Նխդր./2ա-5ա: ա/6ա-21ա: բ/21ա-9ա: գ/29ա-36բ: դ/36բ-8ա:ե/38ա-46ա (միաւորն ամ­բող­ջական է ի տարբերութիւն ձեռ. 1208ի):զ/46ա-52բ: է/52բ-60բ: ը/60բ-7ա: թ/67ա-75ա: ժ/75ա-81բ: ժա/81բ-6բ: ժբ/86բ-7ա (սկ. չիք՝ Օրհնեցից զքեզ Տէր, զի բարկացար ինձ վասն...): ժգ/87ա-9ա: ժդ/89ա-92ա: ժե/92ա-4բ: ժզ/94բ-6ա: ժէ/96ա-7բ: ժը/97բ-9ա: ժթ/99ա-102ա: ի/102ա-3բ: իա/103բ-6ա: իբ/106ա-9ա: իգ/109ա-11բ: իդ/111բ-4ա: իե/114բ-7ա: իզ/117ա-21ա: իէ/121ա-3ա: իը/123ա-8բ: իթ/128բ-33բ: լ/134ա-8բ: լա/138բ-9բ: լբ/139բ-42ա: լգ/142ա-7ա: լդ/147ա-8բ: լե/148բ-50բ: լզ/150բ-1բ: լէ/151բ-4բ: լը/154բ-8ա: լթ/158ա-9ա: խ/159ա-67ա: խա/167ա-70բ: խբ/171ա-5բ: խգ/175բ-8բ: խդ/178բ-81բ: խե/181բ-7բ: խզ/187բ-9ա: խէ/189ա-90ա: խը/190ա-3ա: խթ/193ա-7բ: ծ/197բ-200բ: ծա/200բ-5բ: ծբ/205բ-9ա: ծգ/209ա-16բ*: ծդ/216բ-20ա: ծե/220ա-2բ:ծզ/222բ-5բ: ծէ/225բ-8ա: ծը/228ա-31բ: ծթ/231բ-4բ: կ/234բ-7բ: կա/237բ-9բ: կբ/240ա-1ա: կգ/241ա-5բ: կդ/245բ-7ա: կե/247ա-51բ: կզ/251բ-8ա:

Ծնթ. Լս-ներում ունի աղբիւրների յղումներ, սրբագրում-լրացումներ: Տե՛ս Եզնիկ եպս. Պետրոսեան, Արմեն Տեր-Ստե­փանեան, Սուրբ Գրքի հայերէն մեկնութիւնների մատենագի­տու­թիւն, Երեւան, 2002, էջ 56: Հմմտ. Գէորգ Սկեւռացի, Մեկ­նութիւն մարգարէութեանն Եսայեայ, Էջմիածին, 2010, էջ 25-558 (ձեռագրիս մասին՝ էջ 21՝ Հմր 42):

* 210ա ստ. լս-ում ունի գրչի ծանօթութիւն՝ «Զայս տեղս լաւ տե՛ս, զնշանագիրսն ի տեղն իւր գի՛տ եւ կարդա՛յ»:

Բ. 259ա-62ա [Գրիգորի Տաթեւացւոյ] Քարոզ վասն ննջեցելոց, ի բանն Յօբայ. Ողորմեցարուք ինձ, ողոր­մե­ցարուք ինձ, ո՛վ բարեկամք, զի ձեռն Տեառն մխեաց զիս [Ամառան, ՃԾԲ.] — Ասեն իմաստունք. Յորժամ որք երթայ ի ճանապարհ... եւ նմա, Հօր իւրում եւ Սուրբ Հոգւոյն փառք եւ պատիւ եւ երկրպագութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն, Հայր մեր, որ յերկինս ես:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 2ա (Աբրահամ գրչի, ստ. լս.) Տէ՛ր Յիսուս, զսկսեալն իմ դու աւարտեա՛յ եւ կատարեա՛յ: Սեպ­տեմ­բերի Ե. սկսայ:

25բ (ստ. լս.) Ո՜հ, ո՜հ, ո՜հ, զի այսօր կտակարար վան­ցի Ստեփանոս վարդապետն՝ այր ծեր եւ առաքի­նի, |26ա| յորս էաք վէքիլ Յովհաննէս վարդապետն՝ Երուսաղեմցին, եւ Թորոս պարոնտէրն Ստամպոլցին եւ աթո|25բ|ռակալ ժամօրհնող Յովանէս վարդապետն Բաղշցին, եւ ես՝ տրուպս Կրետացի Աբրահամ յոք­|26ա|­նա­մեղ պիտակս, որ իններորդ ամի առաջնոր­դու­թեան իմոյ ի Թէքիրտաղ եկի յուխտ եւ երկր|25բ|պա­գութիւն սրբոց տեղեացս, յորում ամի շինեցաւ եւ նո­րոքեցաւ Սուրբ Յարութեան գմբէթս|25բ| եւ ամենայն ազ­գաց տեղիքն. թվին ՌՃԿԹ. (1720), սեպտեմբերի ԻԴ. (24)՝ որ եւ զմեկնիչս գրեցի:

35ա (ստ. լս.) Վա՜յ ինձ եւ երանի իւրն, զի այսօր վանցի Ստեփանոս վարդապետն վախճանեցաւ, որ էր այր ծեր՝ սուրբ եւ առաքինի, հոկտեմբերի* Ա. շաբաթի երեկոյս, որ է կիրակմուտ գիշերոյ Բ. ժամին, ՌՃԿԹ. (1720) թվին:

* Սկզբում գրել է «սեպտեմբեր», յետոյ ներքեւում համա­պա­տասխան նշանով ուղղել՝ դարձնելով «հոկ­տեմ­բեր»:

2. 262բ (ստացողի) Փա՜ռք, պատիւ, պաշտօն, գո­հու­թիւն եւ երկրպագութիւն անեղին եւ միշտ գոյին, անսկզբան եւ անվախճան թագաւորութեանն՝ Հօր եւ Որդ­ւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որ մշտածաւալ իւրով բարե­րա­րութեամբն խնամէ ընդ հնազանդութեան իւրոյ ինքեան անզուսպ իշխանութեան զամենայն գոյս, որով եւ ամենիցն տայ ըստ իւրն կամաց՝ ըստ իւրաքանչիւր չա­փու շարժիլ ի գործնականն, տեսականին առաջ­նոր­դութեամբ, եւս առաւել զայնս, որք անկիրթքն են նո­րին ներհունապէս շնչմանն տեսութեան, ուստի եւ յա­ռա­ջացան մեզ ընդ իշխանութեամբ ձեռին հզօրին լինել ձեռնտուութեամբ բաղձանաց եւ սիրոյ լուսաւոր մեկնութեան սկիզբն մարգարէին Եսայեայ, որ գոլով ունօղ նոյնին, սակաւ մի յառաջ մինչեւ ի յութ տետրն եւ վասն մնացելոյն տենչայի միշտ ունել եւ ոչ բաւէր կարն իմ հասու լինել այնմ, ապա զկնի ժամանակս ի ժամանակի քառերրորդի ծայրագոյն քահանայապետի եւ փոխանորդի սրբոց առաքելոցն մերոց Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի, եւ սրբոյ հօրն մերոյ Գրիգորի Լու­սա­ւորչին, տեառն Սիմէօնի սրբազան կաթողիկոսի առ դրան մեծի քաւարանի, այս է՝ մօրս ամենայն եկե­ղե­ցեաց Սրբոյս Էջմիածնի, բաշխմամբ խնդրողացս ի ձիրս նախկնոյ եւ պարզ միակին ստացայ եւ զմնա­ցեալսն՝ յիններորդ տետրէն ըսկսեալ մինչեւ ի վերջն ձեռնտուութեամբ գրեցման ումեմն Խաչատրոյ զգօնա­միտ եւ գործնական վարդապետի Կոստանդ­նուպօլ­սեց­ւոյ, ի վայելումն ուսումնասէր եւ սրբասուն ման­կան՝ անարատ հարսինս Քրիստոսի եւ ի յիշատակ մեղ­սաներկ անձին վեհիցդ ծառայի Մինասայ, ըստ ներք­նոյն եւ արտաքնովն սեւազգեցի, յամի կենարարին 1767 եւ ըստ մերում թուաբերութեանս ՌՄԺԶ. (1767), յուլիս ամսոյ Ը., որ ըստ վարուցս եւ ըստ եղկելի կա­ցու­թեան անձինս ընդ փոքու թիւն յիշատակագրու­թեանս եւ զայս քանի մի տող անկիւնաւորս շարեցի: |263ա| (քանզի)

Որ յայս, կենցաղս, անքոյթ, գնայ,

Կենցաղս, ինքեան, լըլկիչ, ստանայ,

Անքոյթ, լըլկիչն, հոգւոց, գրաւիչ,

Գնայ, ստանայ, գրաւիչ, ինքեան*:

Այս իմ անձինս իսկ սիրատենչ եղբայր եւ քեզ խրատ այս,

Զի դու մի՛ կար բարեաց ունայն,

Մի՛ կար մտօքդ դատարկ աման,

Բարեաց դատարկ անձըն պղծի,

Ունայն աման պղծի միայն,

Իսկ եւ երկոցունցս խրատ չափեցի եւ այս,

Զի միք, հոգւով, լիցուք, արթուն,

Հոգւով, զշնորհս, ունօղ, հոգւոյն,

Լիցուք, ունօղ, զվարս, բարիս,

Արթուն, հոգւոյն, բարիս, բաշխի*

Ի համայնից բարեաց պարգեւողէն,

Որ է օրհնեալ ի յաւիտեանս. ամէն:

* Ե՛ւ հորիզոնական, ե՛ւ ուղղահայաց գծերով նոյն կերպ է կարդացւում:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «1. Եփրեմի Խուրի Ասորւոյ այլ հարց՝ ջնջած, Գէորգ վարդապետի, Մեկ. Եսայեայ մար­գա­րէի», «Եսայեայ մեկնութիւն, 153», պհպ. Աա՝ «538/2792», «ՌՄԺԶ. - 1767, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝պհպ. Զբ՝ «1824/1767/57», «Хрис­то­фору Артемову, господину Жигореву, целебесъ, штансъ капитану, Гербакову, Сумостра, Бороневу, Зурабькову»:

2793

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՅՈՎԲԱՅ

 

ԺԴ. դար

ԹԵՐԹ՝ 77. չգրուած՝ 1ա, 77բ: ՊՐԱԿ՝ Ե-ԺԱx12 (, Ե 9, ԺԱ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24x14: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (20x14): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 34ա): ՏՈՂ՝ 39: ԿԱԶՄ՝ սեւ կաշի (Ի. դար), միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ սպիտակ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 34ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. սկզբից եւ վերջից թերթերը թափուած, Ա-Դ. պրակները չիք, թ. 74-7ի վրայ ցեցի անցքեր, թերթերին տեղ-տեղ խոնաւութեան հետքեր, մասամբ մաշուած, թ. 2-4ի ստ. աջ անկիւնները խոնաւութիւնից փտած եւ թափուած, բնագիրը վնասուած, թ. 9-10՝ անջատ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1բ-4բ [Գլուխ երրորդ] — (սկ. թափուած) /// ունել զմեզ ան///ատ թողու եւ զի բազում անգամ այս լի­նի... այժմ նրբաբար խոկասցուք զբանս նոցայ:

2. 4բ-17ա Կատարեցաւ գլուխն երրորդ, եւ սկսա­նի գլուխ չորրորդ — Հետեւի պատասխանեալ Ելիփազ Թեմնացի ասէ. Թէ սկսանիցիմք խօսել ընդ քեզ... եւ յետ կատականացն յաւել զմիտս եւ ասաց:

3. 17ա-20ա Կատարեցաւ հինկերորդ [=չորրորդ] գլուխն եւ սկսանէ [հինգերորդ] — Զայր յիմար սպա­նա­նէ բարկութիւն... եթէ ոչ այնոքիկ, որք տակաւին չարիացակուրք տկարանան:

4. 20ա-35բ Կատարեցաւ գիրք հինկերորդ, եւ սկսանի գիրք վեցերորդ — Պահելօվ զճշմարտութիւն ճառի, կամիմ զասացուածս երանելոյն Յոբա... վասն զի ընդ չար ընկրկի աղեղն հզօրին, իբրեւ հարկանիցէ զքաղաքացին:

5. 35բ-49ա Կատարեցաւ գիրք վեցերորդ, եւ սկսա­նի գիրք Է.երրորդ — Զոմանց զմիտս ձաղանքն առաւել... զորս ծանրութիւն ընդրութեան ոչ հաստէ, քամի թեթեւութեանն ցրէ:

6. 49ա-63ա Կատարեցաւ գիրք էօթներրորդ, եւ սկսանի ութերորդ — Այժմ առաջ ընթացեալ գիրքս յի­շա­տակեցաք... եւ այնու անդադար ներգործի, զի զգու­շանան:

7. 63ա-72ա Կատարեցաւ գլուխ Է.երորդ, եւ սկսանի ութ — Պատասխանեալ իսկ Բաղտատ Սօքացի ասէ. Մինչեւ յե՞րբ խօսիս զայդպիսիսդ... վաղվաղակի առ մշտընջենական տանջանս յափշտակին:

8. 72ա-7ա Կատարեցաւ Ը.երորդ, եւ սկսանի գիրք ին­ներորդ — Միտք թիւրք, եթէ անգամ մի ի հակա­ռա­կութիւն անկանիցին... եւ ոչ օկտակարաբար իւր[ա­քան]չիւր աղաչանք ընդ յառաջ ելանէ, յորժամ Աս­տուած իմն/// (վերջը թափուած):

Ծնթ. Յոբի գրքի այս՝ անյայտ հեղինակի, անանուն մեկ­նու­թիւնը վերագրուել են Վանական վարդապետին՝ Եզնիկ եպս. Պետրոսեան, Արմեն Տեր-Ստեփանեան, Սուրբ Գրքի հայերէն մեկնութիւնների մատենագիտութիւն, Երեւան, 2002, էջ 46:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «542/2793, 101», «ԺԴ., Մ[եսրոպ] եպ[իս­­կոպոս]», թ. 1-2ի միջեւ ամրացուած թերթիկ՝ «Մեկ­նութիւն Յովբայ, նուէր յԱստրախանայ»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝1ա՝ «442՝ ջնջած, աբշ, Յօբայ»:

2794

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԱՍՊԱՀԱՆ (ՆՈՐ ՋՈՒՂԱ)

ՌՃԺԶ. – 1667

ԳՐԻՉ՝ Յոհան երէց:

ԹԵՐԹ՝ 344+1 (կրկն.՝ թ. 1). չգրուած՝ 1բգ, 240բ, 262բ-3ա, 344աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԸx12 (Ժ, ԺԶ, ԺԸ, ԻԲ-ԻԳ 10, ԺԹ 8, Ի՝ եր­կիցս,)+11: ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24x18,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն՝ թ. 1-209 (17x12,6), թ. 210-7 (19x14), թ. 218-63 (16x14,5), թ. 264-333 (17x15,5) թ. 334-43 (18,5x13): ԳԻՐ՝ բոլորգիր՝ թ. 1-218, թ. 264-314, թ. 334-43 (նմուշ՝ 7բ), նոտրգիր՝ թ. 219-63, թ. 315-33 (նմուշ՝ 317ա): ՏՈՂ՝ 33 (թ. 1-217), 31 (թ. 218-66), 23 (թ. 267-321), 34-5 (թ. 322-33), 25 (թ. 334-43): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շա­գա­նակագոյն կաշի՝ դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղ­կաւոր կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. (սկ.)՝ թուղթ:

Новый рисунокՆմուշ 7բ

Новый рисунок

Նմուշ 317ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ (գծանկարային) –Ճակատա­զարդ՝ 71բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, տաճար: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյն՝ սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը եւ մէջքը մաշուած, գամերն ու կապիչները ընկած, դռնակը կծկուած, քրքրուած, լուսան­ցա­կո­ղե­­րի կարմիրը թափուած, կեղտոտուած, թերթերին խոնաւու­թեան հետքեր, եզրերը մաշուած, թ. 204ի ստ. հատուածի 1/5 մա­սը պատռած, թ. 241ը պոկուած, թ. 253-4ի, 273-4ի միջեւ 1ա­կան, 263-4ի միջեւ 2 թերթ ընկած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1դ-208ա [Վարդանայ Արեւելցւոյ Մեկնութիւն Սաղ­մոսաց]

Տե՛ս ձեռ. 1119, 5բ-304ա: Նխդր./1դ-6բ: 1/7ա-26ա: Նխդր./26ա: 2/26ա-48ա: Նխդր./48ա: 3/48ա-71ա: Նխդր./71ա: 4/71բ-91բ: Նխդր./91բ: 5/91բ-115ա: Նխդր./115ա: 6/115ա-38ա: Նխդր./138ա: 7/138բ-64բ: Նխդր./164բ-5ա: 8/165ա-205բ: Յիշատակարան/205բ-6ա: 9/206ա-8ա:

Ծնթ. Տե՛ս Եզնիկ եպս. Պետրոսեան, Արմեն Տեր-Ստե­փանեան, Սուրբ Գրքի հայերէն մեկնութիւնների մատենագի­տու­թիւն, Երեւան, 2002, էջ 24:

Բ. 208ա-9բ Առաքել վարդապետէ ասացեալ («Ի վարդապետէն Առաքելէ [ն՞]վագն Գէորգ քահանայ անբէե») — Իմանալի այս բուրաստան / երգս ի հոգոյն աս­տուածական, / որով Դաւիթ էր ենթական, / գրիչ Հո­գոյն իմաստութեան... եւ Քրիստոսի մարդասիրի, / փառք եւ պատիւ անլռելի, / այժմ եւ յաւէտ ապագայի, / անարժանէս ամէն ազգի:

Գ. 210ա-4բ Հարցմունք.

ա. 210աբ Յաղագս գինոյ եւ արբեցութեան — Հարց. Զի՞նչ շահ ի գինոյն... Պատասխանի. Չափաւորն ոչ է խոտեալ ի Սուրբ Գրոց... եւ որք դիտենն զգի­ներ­բուքն: Այսքան առ այս:

բ. 210բ-1ա Վասն համբերութեան – Հարց. Զի՞նչ շահ համբերութեան: Պատասխանի. Առաջին, զի Աս­տուած օգնական լինի... զի Դաւիթ՝ զԱստուած ողոր­մած գթած եւ երկայնամիտ կոչէ:

գ. 211ա-2ա Վասն ճանապարհի – Ճանապարհ կոչի աստի կեանքս... այսինքն՝ ի մեղաց մարմնոյ:

դ. 212բ-3բ Վասն օրինացն – [Հարցումն] Վասն է՞ր ճրագ կոչի օրէնքն Մովսէսի: Պատասխանի. Հին օրէնքն ճրագ կոչի... եւ այլ իրաց երկնչի՝ տեսանելով զպատուհաս մեղացն:

ե. 213բ-4ա Վասն պատառել ծովուն – [Հարց.] Քանի՞ նշան եղեւ ի պատառիլ ծովուն: Պատասխանի. Վեց... զայն այլ յետոյ սաստէ եւ տանջէ:

զ. 214աբ Վասն Ժ. հարուածոց Եգիպտոսի – Հարց. Վասն է՞ր Ժ. հարւածօք եհար զԵգիպտոս: Պա­տաս­խանի. Վասն Ե. տանջանօք չարչարանաց... այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Դ. 214բ-8բ [Աղօթք Վարդան Այգեկցւոյ]

ա. 214բ-5բ Արքա ինքնակալ եւ իշխան զօրեղ եւ մշտընջենաւոր... փառաւորութեամբ աւրհնեցից զքեզ ընդ ամենայն լեզուս ընդ Հօրն լուսոյ եւ ընդ Հոգոյն Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից:

բ. 215բ-7ա Ի յԱստուած անեղ Հօրէն լուսո... ասաց այն աւրհնութեամբ եւ աւրհնեսցի զձեզ. ամէն:

գ. 217բ-8բ Ի տեղի հառաչմանն Պետրոսի առաջի Յիսուսի Քրիստոսի ի խորոց սրտէ մաղթանք աղեր­սանօք — Տէ՛ր իմ Յիսուս Քրիստոս, ձայն ընդանի, բան հայրենի... որպէս զվէմն քո զերանելին զՊետրոս եւ քեզ աւրհնութիւն եւ փառք ամենայնի:

Ե. 219ա-25ա Յաղագս մանկանց՝ առ ի կրթութիւն եւ վարժումն ի կրօնս քրիստոնէութեան

ա. 219աբ [Գլուխ առաջին] — Հարց. Դու քրիս­տոնեա՞յ ես: Պատասխանի. Այո՛, ես քրիստոնեայ եմ շնորհօքն Քրիստոսի... որ է դուռն նեղ եւ անձուկ:

բ. 219բ-21ա Գլուխ երկրորդ. Հաւատոյ — Հարց. Որքա՞ն է աստիճան հաւատոյ: Պատասխանի. Երկոտա­սան բանք առաքելոցն... ասէ զբառս զայս, որ նշանա­կէ եղիցի կամ այո:

գ. 221ա-2ա [Գլուխ երրորդ.] Վասն տէրունա­կան աղօթից — Հարց. Գիտե՞ս զՀայր մեր որ յերկինս: Պա­տասխանի. Այո՛, գիտեմ... նաեւ յաւէտ մեր պա­հա­պան հրեշտակն, որոյ եմք յանձնեալք:

դ. 222աբ [Գլուխ] չորրորդ. Վասն տասանց բանից օրինացն — Հարց. Քանի՞ք են օրինացն բանք... Պատասխանի. Տասն են բանք օրինացն Աստուծոյ... առ ի բաց հանել զնա ի նմանէ, որ է իսկապէս զրկանք:

ե. 222բ-3ա [Գլուխ] հինգերորդ. Յաղագս եօ­թեանց խորհրդոց եկեղեցոյ — Հարց. Քանի՞ք են խոր­հուրդք եկեղեցոյ... Պատասխանի. Եօթն են խոր­հուրդք... եւ զօրութիւն ընդդէմ սատանայի ի վերջնում ժամանակի:

զ. 223աբ [Գլուխ] վեցերորդ. Յաղագս աս­տուածայնոյ առաքինութեանց — Հարց. Որքա՞նք են աստուածայինք առաքինութիւնք: Պատասխանի. Երեք, այսինքն՝ հաւատ, յոյս, սէր... աղաչել զԱստուած վասն կենդանեաց եւ մեռելոց եւ վասն մեղաց:

է. 223բ-4ա [Գլուխ] եօթներորդ. Վասն սկզբնա­կա­նաց եւ ներգործականաց մեղաց — Հարց. Որ­քա՞նք են ազգ մեղաց: Պատասխանի. Երկու, այսինքն՝ սկզբնական եւ ներգործական... հատանել զվարձս մշա­կաց, չորքս այսոքիկ են սարսափելիք:

ը. 224աբ [Գլուխ] ութերորդ. Յաղագս առա­քի­նութեանց — Հարց. Քանի՞ք են առաքինութիւնք... Պա­տաս­խանի. Դարձեալ եօթն են... եւ զնոցին աղօթսն եւ զկեանս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի:

թ. 224բ [Գլուխ] իններորդ. Յաղագս դիտաւո­րու­թեան՝ Ողջոյն քեզ Մարիամին — Հարց. Ո՞յք են հնգե­տասան տնօրէնութիւնք: Պատասխանի. Հինգ ու­րա­խութեան են... հինգերորդն՝ թագիւ պսակումն նորին:

ժ. 224բ-5ա [Գլուխ տասներորդ]. Յաղագս պա­տուիրանաց եւ ինն երանութեանց սրբոյ Աւետա­րա­նին եւ մասանց հոգւոյ — Հարց. Քանի՞ք են պա­տուիրանք աւետարանականք: Պատասխանի. Երկու: Առա­ջինն՝ Սիրեսցես զՏէր Աստուած քո... կամք՝ ընտ­րողութիւն, յօժարութիւն, իսկ անբանք՝ ցանկութիւն, բարկութիւն:

Զ. 225ա-7բ [Գրիգորի Կեսարացւոյ, ձեռ. 519, 109ա] Անուանք քաղաքաց (այբբենական՝ «Ա-Ք») — Աւետաց երկիրն Երուսաղէմ է... Քեբրոն Երուսաղեմայ այն դեհն է:

Է. 1. 228ա-38բ [Աբուսայիդայ, Յաղագս կազմու­թեան մարդոյն]

Տե՛ս ձեռ. 466, 222ա-37ա: Նխդր./228աբ: ա/228բ-9բ (խո­րագիրը՝ չիք): բ/229բ: գ/229բ-30ա: դ/230աբ: ե/230բ: զ/230բ-1ա: է/231ա: ը/231աբ: թ/231բ-2ա: ժ/232ա: ժա/232ա: ժբ/232աբ: ժգ/232բ: ժդ/232բ-3ա: ժե/233ա: ժզ/233աբ (խորա­գիրն այլ՝ Վասն բնութեան մարդոյն, որ ի չորից տարերաց գո­հա­նայ): ժէ/233բ-4բ:

Ունի՝

— 227բ Ցանկ մարդակազմութեան. Այս ինչ կայ ի գիրքս — ա. Նախ յառաջ վասն կազմութեան... իա. Վասն մարմնախաղացին:

Տե՛ս Абусаид, О строении человека, Աբուսայիդ, Յա­ղագս կազմութեան մարդոյն, Ереван, 1974, էջ, 109-53, ուր ձե­ռագիրս օգտագործուած չէ:

2. 234բ-8բ ԺԹ. Վասն բնութեան մարդոյն եւ չո­րից տարերաց — Ի չորից գոյացեալ ասի մարդն... աւար­տեցաւ մարդակազմութեան գիրքս:

Ը. 238բ-56բ Հաքիմագիրք բժշկապետացն ամե­նայնի

— 238բ-40ա Ցանկ հաքիմարանին — ա. Վասն խոտին, որ արբենայ... ճղզ. Վասն որ մարդին սիրտն, որ սանջու բռնէ:

ա. 241բ Ա. [Վասն խոտին, որ արբենայ] — Խոտ մի արփենայ ասեն զանունն ի թիւթաց...

բ. 241բ-2ա Բ. Պատմութիւն համասփիռ ծաղկին — Խնդրեա՛ զնա, յորժամ ցուլն լինի...

գ. 242ա Գ. [Վասն ղուլ բլղամար ծաղկին] — Բոյս մի այլ կայ, զոր տաճիկն ղուլ բլղամար անուանէ...

դ. 242ա Դ. [Վասն մարդածաղկին] — Դեղ մի կայ, մարդոյ ծաղիկ ասեն...

ե. 242ա-3բ Ե. Յաղագս խոտին, որ լօշտակ ասեն — Հունարէն ապիաս լեղի կոչի...

զ. 243բ Զ. [Վասն մաճուն շինելոյ՝ Բագարատայ] — Ասացեալ է Բագարատ բժիշկն, թէ ոք կամի մաճուն շինել...

է. 244ա Է. [Վասն այլ ցեղ մաճունի գլխացաւի] — Այլ մաճուն շինել է գլխացաւի, աչացաւի...

ը. 244ա-6ա Ը. [Աչացաւի դեղք՝ 55 դեղատոմս] — Դեղ աչաց. ա՛ռ զեղրկան ծաղիկն...

թ. 246ա-7ա Թ. [Գլխացաւի դեղք՝ 16 դեղատոմս] — Գլխացաւի. խաղողի որթուն տերեւն եւ զոստն ծեծեն...

ժ. 247ա Ժ. [Վասն գէլգլխոյ՝ 3 դեղատոմս] — Դեղ գէլգլխոյ. կէս չարէք սեւ ձութ...

ժա. 247ա ԺԱ. Վասն ականջայ ցաւիեւ կամ իրք մտէ— Ա՛ռ սապռ եւ ջրով տրորէ...

ժբ. 247ա ԺԲ. Աղօթք խոցի — Քրիստոս գայր աշակերտօքն եւ էառ ձայն լալոյ...

ժգ. 247ա ԺԳ. [Վասն մարդոյն, որ ձուկն ուռի] — Թէ մարդոյ ձուքն ցաւի կամ ուռի...

ժդ. 247ա ԺԴ. Մաճուն շինելու — Ա՛ռ զշաքար Ա. լաւթ թուզ...

ժե. 247ա ԺԵ. Գէլգլխոյ շինելու — Ա՛ռ մանուշակ ու վարդ, նունուֆար...

ժզ. 247աբ ԺԶ. [Այլ դեղ գէլգլխոյ] — Գէլգլխոյ ա՛ռ զուռին ծառին կճեպն...

ժէ. 247բ ԺԷ. Այլ դեղ գլխոյ — Ա՛ռ շատ երկրամայր, որ է շուվուլքան...

ժը. 247բ-8ա ԺԸ. Դեղ ականջի — Թէ իրք մտնէ՝ զկտաւտի ձէթն ականջտ կաթեցոյ...

ժթ. 248աբ ԺԹ. [Վասն խոցի, որ անկարծ ելնէ] — Որ շլինքն խոցք ընկել լինի կամ այլ տեղ...

ի. 248բ Ի. Վասն մլհամի — Ա՛ռ զնռան կեղեւն, եփէ...

իա. 248բ ԻԱ. [Վասն] մլհամ բաղտատի — Ա՛ռ սպի­տակ մոմ եւ սեւ այծու երիկամի ճրագու...

իբ. 248բ ԻԲ. [Վասն] մլմհամ թագաւորական — Որ ուտէ զաւէր միսն եւ բերէ զաղէկ միսն...

իգ. 248բ ԻԳ. Վասն մլհամի ժանկառ — Որ ուտէ զմսայմոլն եւ սրբէ զխոցն...

իդ. 248բ ԻԴ. Վասն կարմիր մլհամի — Որ ցա­մաքցնէ խոցն եւ կատարեալ մորթ բերէ առ սպիտակ մոմ...

իե. 249ա ԻԵ. Դեղ բերանի — Ա՛ռ քար զառիկ եւ մուր­տասանկ եւ կալէքար...

իզ. 249ա ԻԶ. Վասն ակռա ցաւի — Առ զգղխոթորն ու զմէջն փորէ...

իէ. 249ա ԻԷ. [Վասն] քարշել ատամանց — Զդաղձն եփէ եւ բերանտ առ...

իը. 249ա ԻԸ. [Վասն] հիւանդին յորժամ լեզուն կապվի — Կանեփտի ձեթն ի բերանքն քսէ...

իթ. 249ա ԻԹ. Թէ հիւանդն նեղի եւ շատ եւ քրտնիլ չկարէ — Զ[ը]ղտին բուրտն ի ներքեւն ծխէ...

լ. 249ա-50ա Լ. Վասն փորայցաւի, որ արիւն երթայ — Ա՛ռ քաղցր թթու նռան կեղեւն...

լա. 250ա ԼԱ. [Վասն] որոյ նստոյտեղն ի վայր գայ — Սխտորն հոռոմ ձեթով տապկէ...

լբ. 250ա ԼԲ. Վասն սնկան — Ով աւր այծու մորթու վերայ նստի, ողջանայ...

լգ. 250ա ԼԳ. Վասն ջերմի — Աւշարակ, որ է աւշաղ, զօրութիւնն ունի...

լդ. 250ա ԼԴ. Վասն քամոյ — Որ մէջքն կզացել է, ա՛ռ սպեպղնի սերմն...

լե. 250ա ԼԵ. Դեղ քամոյ — Ա՛ռ զաւշինտր, ծեծէ եւ ձեթով եփէ...

լզ. 250ա ԼԶ. Այլ դեղ քամոյ. խիստ լաւ — Ա՛ռ զքուչուլան, Դ. կտոր արա՛յ...

լէ. 250ա ԼԷ. Վասն ամ[ենայն] ազգ ձէթ շինելոյ — Աւշինտրի ձէթ այսպէս արա՛յ...

լը. 250ա ԼԸ. Վասն մազտաքի ձիթոյ — Ա՛ռ հոռոմ ձէթ կամ շիրիկ...

լթ. 250ա ԼԹ. Վասն վարդի ձիթոյ — Որ է մուֆայ­դիլ եւ լատիֆ, օգնէ...

խ. 250աբ Խ. [Վասն կարմիր վարդի ձէթոյ] — Ա՛ռ կարմիր վարդն դալար, զտերեւն բաժանէ...

խա. 250բ ԽԱ. Յաղագս մանուշակի ձիթոյ — Որ է յով եւ գէջ աւգտէ, բորոր օծանեն...

խբ. 250բ ԽԲ. Վասն դդմի — Որ է հով եւ գէճջ, օգտէ ամենայն ազգ գլխացաւի...

խգ. 250բ ԽԳ. Վասն աւծանելիք ամենայն ձիթոյ — Ամենայն ցաւոց, որ ի ջղերն կենայ...

խդ. 250բ ԽԴ. Կղմինտրի ձէթն — Բազում խասիաթ ունի. ա՛ռ նոր կղմինտր կարմիր եւ փուրխ...

խե. 250բ ԽԵ. Դեղ ճճոյ — Ա՛ռ զլայն տերեւն կամ զիւր խոզիթն...

խզ. 250բ-1ա ԽԶ. Վասն այլ ցեղ ճճվաց — Ա՛ռ զնռնիճն, որ ի գայնէ հան...

խէ. 251ա ԽԷ. Այլ դեղ ճճու — Ա՛ռ ամրաւ եւ քաղցր մարուխ...

խը. 251ա ԽԸ. Վասն որդէծութեանն, վասն տա­փակ ճճի — Որ ընծային նոքայ ի բնութենէ մարդոյն...

խթ. 251ա ԽԹ. [Վասն քամու եւ ցաւոց] — Այս է դեղն, զոր գրեմ յանուն Աստուծոյ...

ծ. 251ա Ծ. [Վասն ճճվին, որ սիրտն լինի] — Եւ մորմորելաքն, որ ի մէջ խոսին բուսանի վասն ճճին...

ծա. 251ա ԾԱ. Վասն հիւանդի, որ սավդայի պէս լի­նի, որ խելք չունենայ — Ա՛ռ զտղտի տերեւն հնդովն...

ծբ. 251ա ԾԲ. Մարդ, որ հազայ ու նաֆասն չի դառ­նայ — Զգաւճոյ մօրու բանճարն...

ծգ. 251ա ԾԳ. Վասն կերակրոյ, որ ի վեր բերէ եւ չի դադարի — Ա՛ռ զնռան գլուխն եւ շաքար աղա՛յ...

ծդ. 251ա ԾԴ. Վասն խոցի եւ փշի — Եղեգան տակն ծեծէ...

ծե. 251ա ԾԵ. Ձու անկի, թէ մեծ մարդ է, թէ տղայ — Եւ չամիչ եւ կամ սեւ խաղողի կուտ...

ծզ. 251ա ԾԶ. Մարդ, որ յարանքն քար լինի — Ա՛ռ զասպառան ծաղիկն, եփէ եւ ԺԲ. (12) աւր խմէ...

ծէ. 251ա ԾԷ. Թէ տղին ձուքն ի վայր գայ — Ա՛ռ նշաստակ քացախ եւ ձէթ տլէ արա՛յ...

ծը. 251ա ԾԸ. Թէ մարդն սպիտակ գոզէ — Մեղր եւ քացախ խառնէ՛ եւ տո՛ւր...

ծթ. 251բ ԾԹ. Թէ ոք՝ մեծ կամ փոքր է, շռէ ի տեղն — Զխոզի բուշտն այրէ՛...

կ. 251բ Կ. Թէ ոք չի կարէ գոզել — Բզէզն ի ջուրն ձգէ...

կա. 251բ ԿԱ. Մարդ, որ ի անկողն գոզէ — Զլափստրիկ արիւնն ցորցո՛յ եւ լոսէ՛...

կբ. 251բ ԿԲ. [Գոզի դեղ] — Եւ որ անկողին գոզէ, տատասկ եւ դաղձն եփէ...

կգ. 251բ ԿԳ. [Ոջլի դեղ] — Ոջլի դեղ ա՛ռ սպանդ եւ պախրի լեղի...

կդ. 251բ ԿԴ. Այլ դեղ ոջլի — Ա՛ռ չամիչ, ա՛ռ ոսկէ բորակ...

կե. 251բ ԿԵ. Տափակ ոջլի դեղ — Ա՛ռ կանեփայտն եւ ծխէ ի տունս...

կզ. 251բ ԿԶ. Մարդ, որ արիւն թքանէ — Ա՛ռ կաթն եւ այծու ճրագու...

կէ. 251բ ԿԷ. [Վասն] սրտացաւի — Զեղիճի տակն բուռն մի քաղէ՛ եւ ծեծէ՛...

կը. 251բ ԿԸ. [Վասն] լերդացաւի, թոքայցաւի, թիկ­նայցաւի — Ստրկոյ տակն աղա՛յ, որ է շաղա­ղուլն...

կթ. 251բ ԿԹ. [Վասն ծովային եպէնէսի] — Ծովա­յին եպէնէսն, որ ի հուրն շրջի...

հ. 251բ Հ. [Վասն ջրայկարճի] — Այլ կա ջրային մի քան զկանաչ մոլէզ...

հա. 251բ ՀԱ. [Վասն սալամինդրասի] — Մէկ այլ կայ սալամինդրաս են կայծանայ...

հբ. 251բ ՀԲ. [Վասն ջայլամի] — Հաւ մի այլ կայ, ջայլամ ասեն...

հգ. 251բ ՀԳ. [Վասն օքսունդիբակէ հաւի] — Հաւ մի այլ կայ, անունն օքսունդիբակ է...

հդ. 251բ ՀԴ. Վասն որ զդեղն անփութ առնեն — Ասացին հիմաստնասէրքն, թէ այսոքիկ...

հե. 251բ-252ա ՀԵ. Նասուրի դեղ — Առ զեղէգն եւ բարձրւենեկ եւ շէկ բորակ...

հզ. 252ա ՀԶ. [Վասն խանդմանդ քարի] — Ով աւր զխնդմանդ քարն առ իւր պահէ...

հէ. 252ա ՀԷ. [Վասն] հաւկուրի — Ա՛ռ զգալախազն եւ աղա՛յ...

հը. 252ա ՀԸ. [Վասն աղիք ցաւելոյ] — Ում որ աղիքն, զչամանն աղա՛յ...

հթ. 252ա ՀԹ. [Վասն ոտաց ցաւելոյ] — Թէ մար­դու ոտքն ցաւի, ա՛ռ զջորու շեռն...

ձ. 252ա Ձ. [Վասն առիւծի խասլիաթի] — Առիւծին խասլիաթն այս է, ա՛ռ զճրագուն եւ աւծ զքեզ...

ձա. 252ա ՁԱ. [Վասն չքնանալոյ ի վերայ ձիոյ] — Ով կամի ձիուն վերայ չի քընենայ, ա՛ռ զառեկ...

ձբ. 252ա ՁԲ. Վասն մարդկութեանն եւ միջացաւի — Ա՛ռ զաղվեսու ձուքն, եւ է խոտ մի ծաղկի տակ...

ձգ. 252ա ՁԳ. Վասն ամենայն ազգ ցաւի — Ա՛ռ զայս տակս թաժայ ի քարէ...

ձդ. 252ա ՁԴ. [Վասն] արգիլածի — Ա՛ռ ակնմոմ եւ լեղի պատրուկք արա՛յ...

ձե. 252ա ՁԵ. [Դեղ]փայծղան — Ա՛ռ զթուզն եւ քացխով եփէ...

ձզ. 252ա ՁԶ. Թէ մարդոյ նստոյ տեղն գէշ վերք ելնէ — Զթզի տերեւն եւ զկաթն քսես...

ձէ. 252աբ ՁԷ. Մարդոյ բերնէն թէ հոտ գայ — Ա՛ռ մանանեխ եւ պղպեղ եւ զանջապիլ...

ձը. 252բ ՁԸ. Վասն ղօլինջ քամոյ դեղ — Ա՛ռ զսեւ հնդիկն, ծեծէ՛...

ձթ. 252բ ՁԹ. Թէ ուզես, որ մազ բուսանի — Ա՛ռ զտզրուկն, ծեծէ՛ եւ լի՛ց քացախն...

ղ. 252բ Ղ. Այլ ցեղ — Ա՛ռ զշան կաթն եւ յոր տեղ հասցնես...

ղա. 252բ ՂԱ. Ակռայցաւի — Ա՛ռ Գ. կամ Դ. գլուխ սխտոր, ջարդէ...

ղբ. 252բ ՂԲ. Թէ հիւանդն ծանր լինի — Գիտել կա­մե­նաս՝ մահու է, թէ կենաց...

ղգ. 252բ ՂԳ. Թէ հիւանդն մաշի եւ դեղ չօգտէ — Ա՛ռ Գ. ձվի դեղնուց եւ ճաշակ մի ձէթ...

ղդ. 252բ ՂԴ. Գիճութիւնն, որ տղայոց ականջն լինի — Ա՛ռ ծայրի մի փուրտ...

ղե. 252բ ՂԵ. Բերնէն թէ հոտ գայ — Ա՛ռ զքար­քա­րոսն եւ զարկու ցցախն մեղրով խառնէ՛...

ղզ. 252բ ՂԶ. Թէ ջրվաթն արգիլի ի ականջն կար­դայ — Գ. հետ բարի հանգիս յարեւի հանգիս...

ղէ. 252բ ՂԷ. Որ շռել չի կարէ — Զքարաւսն եփէ՛ ջրով եւ զբանջարն...

ղը. 252բ ՂԸ. Վասն ճճոյ — Որ խաւսքն կապի եւ ջուրն գնայ ի բերնէն...

ղթ. 252բ ՂԹ. Ոջլի դեղ — Զաղուէսին ճրագուն հալէ...

ճ. 252բ-3ա Ճ. Որ աւգնէ խոցի — Ելունդի քար ա՛ռ ի կարծի երակի...

ճա. 253ա ՃԱ. Գինի շինելոյ — Ա՛ռ կարմիր կղմիտր, աղա՛յ մանր...

ճբ. 253ա ՃԲ. Որ չկարէ ջրվաթել — Զմատի տեղն ծեծեն եւ զջուրն լնուն...

ճգ. 253ա ՃԳ. Թէ մարդոյ այրութիւն շուտ ան­ցանի — Ա՛ռ զպախրոյ լեզուն չորուցուր փշրէ...

ճդ. 253ա ՃԴ [Վասն մահու դեղի] — Որ զբազայի միսն ուտէ խորոված...

ճե. 253ա ՃԵ [Վասն խոցի, որ շուտ ծայր տայ] — Ով որ զբազայի ծիրտն մեղրով խառնէ...

ճզ. 253ա ՃԶ. [Վասն] աղից խոստուկի — Թէ զապանոս փայտն աղայ, ուտէ...

ճէ. 253ա ՃԷ. [Վասն] աչացն սպիտակն հանելոյ — Աղաւնոյ աջ թեւն արիւն կայ...

ճը. 253ա ՃԸ. Վասն ըմպելոյ ջրոց — Եղեւ ընտ­րութիւն բժշկապետացն՝ հնդկաց եւ յունաց...

ճթ. 253ա ՃԹ. Վասն սեւ մաղձի — Ասեն բժիշկ հնդկաց...

ճժ. 253ա ՃԺ. [Վասն պլղամն սրբելոյ] — Պարսից բժիշկն ասացին, թէ ոք զկոտման հունդն ամենայն աւգուտ է...

ճժա. 253ա ՃԺԱ. [Դեղ անահութեան ի գարնան, ամարան] — Ասեն բժիշկն, թէ օգնութիւն մարդուն...

ճժբ. 253ա ՃԺԲ. [Դեղ անահութեան յաշնան, ի ձմեռան] — Ով աւր աշունն ամէն ամիս Է. կոճ զան­ջայպիլ ուտէ...

ճժգ. 253աբ ՃԺԳ. Վասն երակաց առնուլ — Թէ զինչ խասիաթ ունի գրել է հին եւ նոր հաքիմնին...

ճժդ. 253բ ՃԺԴ. Հիւանդն մահու է, թէ կենաց — Երբ ջուր ուզէ, տո՛ւր ջուր...

ճժե. 253բ ՃԺԵ. Հիւանդն, որ մաշի եւ յերկարի, եւ ոչինչ դեղ չօգնէ — Ա՛ռ Գ. ձվի դեղնուց...

ճժզ. 253բ ՃԺԶ. Թէ հիւանդին լեզուն կապի — Զբորէ լեղին, զերդ ոլոռնայ հատ արա՛յ...

ճժէ. 253բ ՃԺԷ. Հազի դեղ — Ա՛ռ զչոր կաղինն, լոսէ՛...

ճժը. 253բ ՃԺԸ. Հազն որ խիտ լինի — Զսխտորն խօրվէ եւ մատն-մատն ի մեղրն թաց...

ճժթ. 253բ ՃԺԹ. [Վասն] հազի — Զթուզն տաք­ցո՛ւր եւ զԷ. ղնկի չափ...

ճի. 253բ ՃԻ. Այլ դեղ հազի — Զբողկն խորովէ՛ եւ տաք տաք մեղրով կե՛ր...

ճիա. 253բ ՃԻԱ. [Վասն] հազի — Զվարդն եւ զմեղր եւ զգինի ընդ յիրար խառնէ՛...

ճիբ. 253բ ՃԻԲ. Կերակուր հալելոյ դեղն այս է — Զչոր վարդն մանր աղա՛յ...

ճիգ. 253բ ՃԻԳ. Գէշ եւ քաղցր խոցերու — Գի­ճաճ­ճին ա՛ռ եւ ի վերայ գետնին շաքրով լոսէ՛...

ճիդ. 253բ ՃԻԴ. Մարդոյ, որ քթէն արիւն երթայ եւ չի կանգնի — Զայս արա՛յ. զկաղնի ծառին պտուղն...

ճիե. 254ա ՃԾԴ. Գլխացաւի մաճուն — Խարայ հալիլայ, սարու հալիլայ...

ճիզ. 254ա ՃԾԵ. Վասն աչից, որ զարկուց ուռենայ — Ա՛ռ զբակլի ալուրն եւ սպիտակ գինի...

ճիե. 254ա ՃԾԶ. Երբ աչից արտասուքն գայ — Նայ իւր գոզէն յաչքն կաթեցոյ...

ճիզ. 254ա ՃԾԷ. Աչաց զարմանագործ դեղ — Ա՛ռ զա­նօշանտր, որ է նշադիր...

ճիէ. 254ա ՃԾԸ. Աչացն, որ ջուր գայ — Ա՛ռ մանու­շակին թուփն, մանուշակովն չորցու...

ճիը. 254ա ՃԾԹ. Վասն աչաց, որ ջուրն երթայ — Ա՛ռ զկակվու լեղին, ի աչքն կաթեցո՛յ...

ճիթ. 254ա ՃԿ. Վասն գլխոյ — Տերեւ ուռի մատի տեղ...

ճլ. 254ա ՃԿԱ. Վասն սրտացաւի — Ա՛ռ ԺԵ. (15) հատ սերկեւելի կուտ...

ճլա. 254ա ՃԿԲ. [Վասն սունկի եւ քամու] — Ով որ ընծ մորթու վերայ նստի, սունկ չի լինի...

ճլբ. 254ա ՃԿԳ. Վասն միջացաւի — Ա՛ռ զապու­զայտն, որ է պուզիատի տակն...

ճլգ. 254ա ՃԿԴ. Կինն, որ կաթն չունենայ — Հին արի եւ նոր մեղր...

ճլդ. 254ա ՃԿԵ. Կինն, յորժամ որ տղայն ի փորն մեռանի — Զդաղձն եփէ՛ եւ տո՛ւր...

ճլե. 254ա ՃԿԶ. Կնոջն, որ տղաբերքն խախտի — Յետուստ կամ առաջուստ կամ ի այր կու հանդիպի...

ճլզ. 254ա ՃԿԷ. Թէ մարդոյ ծածուկ մարմինն քորի — Ա՛ռ հինայ եւ զմախտակ, վայրի մանանեխի հունդ...

ճլէ. 254ա ՃԿԸ. Աւձահարի եւ կատղած շանն — Զպանիրն քաջ քացախով տրորէ...

ճլը. 254ա ՃԿԹ. Վասն որ կատղած շունն զմարդ խա­ծանէ — Ա՛ռ զթթին տերեւն, ծեծէ...

ճլթ. 254ա ՃՀ. Վասն կերակրոյ, որ ի վեր բերէ եւ չի դադարի — Ա՛ռ զնռան գլուխն եւ շաքար աղա՛յ...

ճխ. 254աբ ՃՀԱ. Տղի որ ձուգն ի վայր գայ — Ա՛ռ նշաստակ, քացախ ու ձէթ...

ճխա. 254բ ՃՀԲ. Տղայն, որ շռէ ի տեղն — Զխոզի բուշտն եփէ եւ ջրով տո՛ւր...

ճխբ. 254բ ՃՀԳ. Տղայն, որ տեղն շռէ — Զխօսողին զլերդն եփէ...

ճխբ. 254բ ՃՀԴ. Ակռացաւի — Ա՛ռ զգխտորն ու զմէջն փորէ...

ճխգ. 254բ-5ա ՃՀԵ. Դեղ փորացաւի որ խիստ եր­թայ — Ա՛ռ ԺԷ. (17) դրամ մազտաքէ...

ճխդ. 255ա ՃՀԶ. Վասն սրտացաւի — Ա՛ռ ԺԵ. (15) հատ սերկեւելի կուտ...

ճխե. 255ա ՃՀԷ. Որոյ նստատեղն ի վայր գայ — Զսխտորն հոռոմ ձիթով տապկէ...

ճխզ. 255ա ՃՀԸ. Ամէն փորացավի դեղ — Եւ հիւանդի զկերակուրն ամառն հով տո՛ւր...

ճխէ. ՃՀԹ. Վասն միջաց ցաւի, աղէց ցաւի — Տաք նե­խոյդենոյ տակ, որ է ծորենտակ...

ճխը. 255ա ՃՁ. Վասն մաշացաւի, որ է բարա­կա­ցաւ — Ուտէ եւ ըմպէ եւ ոչ լաւանայ...

ճխթ. 255ա ՃՁԱ. Վասն միջացաւի — Ա՛ռ զապու­զայտն, որ է պուզիայտնտակն...

ճծ. 255ա ՃՁԲ. Վասն ջերմի — Օշարակ, որ է օշախ, զօրութիւն ունի...

ճծա. 255ա ՃՁԳ. Վասն ջերմի — Ա՛ռ Գ. ուռի փայտի կտոր...

ճծբ. 255ա ՃՁԴ. Դեղ քամոյ — Ա՛ռ զօշինտր, ծեծէ եւ ձիթով եփէ...

ճծգ. 255ա ՃՁԵ. Վասն փայծաղն դեղ — Առ զթուզն ու քացխով եփէ...

ճծդ. 255ա ՃՁԶ. Մարդոյն, որ ընդ քիթն արիւն երթայ եւ ոչ դադարի — Աղաւն[ո]յ արիւն կաթեցո՛յ...

ճծե. 255բ ՃԶԷ. Մարդ որ արիւն թքանէ — Ա՛ռ կաթն եւ այծու ճրագու...

ճծզ. 255բ ՃՁԸ. Վասն սրտացաւի — Զեղճին ար­մատն բուռ մի քաղէ...

ճծէ. 255բ ՃՁԹ. Պորտն դեղ — Զսեւ շան սեռն հասու ա՛ռ...

ճծը. 255բ ՃՂ. Ճաւարիշի ճալինուս — Զայիք մա­տային շահ ունի...

ճծթ. 255բ ՃՂԱ. Եղնաւձին որ արապն շահմըլա­ֆայի ասեն — Այդ, որ եղն տաք է եւ կտրուկ...

ճկ. 255բ-6ա ՃՂԲ. Մարդի ձուն որ քամի ընկնի ուռի — Սապրի սաղութայ Դ. մսխալ...

ճկա. 256ա ՃՂԳ. Արախէն որ մաւրէ կու լինի — Շատ լալուն ձուն կուռի...

ճկբ. 256ա ՃՂԴ. Մարդն որ գոզկապ լինի — Խամ մոմն թրիաքն խառնէ...

ճկգ. 256ա ՃՂԵ. Մարդն որ աւձ կծէ — Ֆլֆուլն վեր ծեծեն...

ճկդ. 256ա ՃՂԶ. Մարդին սիրտն որ սանջու բռնէ — Սէվ ուլն մորթեն, սիրտն խանեն...

ճկե. 256ա ՃՂԷ. Գոզկապի բանն քամոց ձգէ — Թա­նին ջուրն առ ի լիմոնին խետ խառնէ...

ճկզ. 256ա ՃՂԸ. Բոլոր գինձն տլոց դի՛ր — Դի՛ր դասղունք, յիստակ քամէ՛...

ճկէ. 256ա ՃՂԹ. Ատամնացաւի — Անթիւպաս եպիս­կո­պոսն յիշէ...

ճկը. 256ա Մ. Քամին որ ի սիրտն մտանէ — Ա՛ռ զկոտման հունդն եւ ձագուց մեղրով կե՛ր:

ճկթ. 256ա ՄԱ. Ի վերայ ճէինէ ուլապպաց — Կու­լապ մատային ասէ, թէ ինքն զանձին տաքութիւն տանի...

ճհ. 256ա ՄԲ. Աւպի պալասան սնուցած. Սինայ — Սի­նային որդին ասէ, թէ օգտէ լերդին...

ճհա. 256աբ ՄԳ. Աւարիշ ուսղուֆ. եւ ասէ Ապու­ճա­րեհն — Թէ օգտէ թանձր քամուն... աւգտէ Աստու­ծով:

Թ. 256բ-63բ Բառ ի վերայ ամենայն բժշկական վարդապետացն: Պատմութիւն վասն դեղերուն («Ա-Պ») — Ա. Աշրաս, որ խնդրեն, որ է պրուխն, որ է փայլկ­տուկ... Պէպունէճ, որ է իրիցուկն /// (վերջը թա­փուած):

Տե՛ս ձեռ. 413, 178ա-89ա:

Ծնթ. Ունի գունատ թանաքով յետագայի լրացումներ՝ 259բ Թրմուս, որ է ճարճրի մորի, 259բ Լուղ շպլեղն, որ է զաղ սեւ լուխ, որ է արչասպ, 259բ Լօշտակ, որ է ֆաղարայ, որ է սպտա­կագին, 260ա Խոլնճան, որ է խսրովի տարոյ խաղմանքայ:

Ժ. 264ա-7ա Գալ Մուհամատին ի Հայս — (սկ. չիք) ///իստոնէից: Ասէ եպիսկոպոսն անկարացեալ եմ մարմնովս... Եւ բարեպաշտն Վարդպատրիկ գնաց յերկր­պագութիւն Սուրբ Նշանին Վարագայ ի փառս Քրիստոսի:

ԺԱ. 267ա-78ա [Նուաստ վարդապետի Յոհանիսի Երզնկացոյ Խրատ հասարակաց քրիստոնէից, քա­հանայից եւ ժողովրդոց՝ ի կանոնական սահմանաց առաքելոց սրբոց եւ հայրապետաց եւ վարդապետաց եւ սուրբ հօրն մերոյ Վարդանայ վարդապետի, որ յամենայնէ ժողովեցի եւ գրեցի]

ա. 267ա-9բ Կանոն վասն աղաւթից մարդկան — Արդ, պարտ է քրիստոնէին աւուրն Գ. հետ աղօթք առ­նել... գթալ տնանկի եւ տես հիւանդի:

բ. 269բ-71ա Յաղագս շնութեան եւ պոռնկութեան — Քրիստոնէայք մի՛ անկցին յախտ շնութեան... որ վասն շնութեանն բան՝ թէ քանի մեղք են, գրեցաք:

գ. 271ա-2ա Եւ այժմ գրեմք վասն գողութեան. Յա­ղագս գողութեան — Զի գողն Աստուծոյ հակառակ է եւ սրբոցն անհնազանդ... վա՜յ ինձ եւ գողոցն եւ զրկո­ղացն ի թիւս հազարաց:

դ. 272ա-3ա Կանոն վասն երդման — Ո՛չ է պարտ քրիստոնէին երդնուլ սուտ... եւ այն ստութեամբ յոլո­վա­գոյն, որոյ մեղաց չիք վեհագոյն:

ե. 273ա-5ա Յաղակս պսակի եւ խրատ վասն ամուսնութեան — Չորրորդ գրեմք կանոն այնոցիկ, որք սրբութեամբ սնանին... զոր եւ արգելուն կանոնք սրբոց հարանցն, յառաջին ժա/// |274ա| եւ էրէցն, որ պսակէ պատրաստ պատարագի... զի մեծ վնաս է եւ տան քակտիչ:

զ. 275ա-6բ Կանոն վասն յիշընցաց եւ հայհոյու­թեան — Իններորդ կանոնս գրեմք վասն ահեղ եւ մեծ, դառն եւ սոսկալի մեղացն... որով ստեցին, յանձինս իւրեանց ընդունիցին:

է. 276բ-8ա Տասներորդ կանոնս գրեմք վասն ա­տե­լութեան — Արդ, ոչ է պարտ քրիստոնէից ատել զիրարս... եւ հարկ ի վերայ կայ, որ առնեն եւ օրէնքն Աստուծոյ հրամայեն:

Տե՛ս Է. Բաղդասարեան, Յովհաննէս Երզնկացին եւ նրա խրատական արձակը, Երեւան, 1977, էջ 171-2, 157-9, 159-60, 161-2, 154, 163-6, 166-8, ուր ձեռագիրս օգտագործուած չէ (հմմտ. ձեռ. 228, 99բ-100ա, 86բ-8բ, 88բ-90ա, 90ա-1բ, 82ա-6ա, 92բ-5ա, 95ա-7բ):

ԺԲ. 278բ-307բ [Բանք զանազանք]

1. 278բ-81ա Պատճառք վասն Առաջաւորաց պա­հոցն, արարեալ Վանական վարդապետի Վասն հա­կա­ռակացն եւ այպանողացն զսուրբ պահս — Յոլովք են բանք վասն պահոցն առաջաւորաց... ժառանգեցէ՛ք պատրաստեալ ձեզ զարքայութիւնն ի սկզբանէ աշխարհի:

2. 281ա-7բ Պատճառ Առաջաւորացն պահոց, ասացեալ սուրբ եւ ուղիղ վարդապետաց — Վասն այսորիկ պահք առաջաւորաց, քանզի արարիչն Աս­տուած յառաջ եդի՛ր... ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

3. 287բ-90բ Պատմութիւն վարուց սուրբ հայրա­պետին Իսահակայ Պարթեւի՝ որդոյն Ներսէսի — Յաւուրս սուրբ հայրապետին Իսահակայ... ի մեծ եկե­ղե­ցին ի Վաղարշաբաթ քաղաքի:

4. 290բ-2բ Տեսիլ մարգարէութենէ սրբոյն Սահա­կայ Պարթեւի Հայոց հայրապետի, զոր ետես յԱյրա­րաթ գաւառի, ի Վաղարշապաթ քաղաքի, յորժամ նստէր ի սուրբ եկեղեցւոջն, ի վերայ բեմբին, մերձ առ սեղանն Աստուծոյ՝ ի սուրբ Կաթուղիկէին: Արդ, գրեսցուք զտեսիլն, որ են բանք Հօր եւ Յիսուսի Քրիստոսի եւ Հոգոյն Սրբոյ կարմրադեղով — Եւ ահա յանկարծակի բացաւ հաստատութիւնն երկնից... զոր ինչ միանգամ լինելոց է, եցոյց զամենայն:

5. 292բ-7բ Մեկնութիւն տեսլեան սրբոյն Սահա­կայ, զոր եցոյց նմա հրեշտակն, ասա՛յ մի ըստ միոջէ զյայտնութիւն բանիցն հրամանաւ Աստուծոյ Հաւր եւ Որդոյ նորա Յիսուսի եւ ամենասուրբ Հոգւոյն — Եւ արդ, լո՛ւր, եւ պատմեցից քեզ զմեկնութիւն մեծի յայտ­նու­թեանդ... ի փառս Աստուծոյ, Հաւր եւ Որդւոյ նորա Յի­սուսի Քրիստոսի եւ ամենազօր Հոգւոյն ճշմարտի. ամէն:

6. 297բ-303ա Երանելւոյն Յովհաննու Մանդակու­նեց­ւոյ ասացեալ Վասն ողորմութեան եւ աղքատ­սի­րութեան — Մի՛ ոք տղայական բարուք եւ անընտրողա­կան մտաւք... վայելեսցուք մեծապայծառ խնդութեամբ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

7. 303ա-7բ Յովհաննու Մանդակունեցւոյ ասա­ցեալ Վասն մխիթարութեան աղքատաց — Զի՞նչ ա­սա­ցից եւ կամ զի՞նչ խօսեցայց... վայելեսցուք ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք եւ զաւրութիւն յաւիտեանս. ամէն:

ԺԳ. 307բ-14բ [Դաւանութիւն սրբոյն Գրիգորի Լու­սաւորչին] — Գոհանամք զքէն Տէ՛ր Աստուած իմ, որ արժանի արարեր զիս... քեզ փառք Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգ­ւոյն Սրբոյ, այժմ [եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւի­տե­նից. ամէն]: Եւ ապա ի ծունկս անկեալ բաց գլխով եւ ար­տասուօք առաջի քահանային եւ ասասցէ նախ զդա­ւա­նութիւն սուրբ Լուսաւորչին՝ ըստ ուղղափառ հաւա­տոյ եւ առաքելական կանոնաց այսպէս — Հաւատամ եւ խոս­տովանիմ զամենասուրբ զԵրրորդութիւն... Եւ Քրիս­տոս արձակէ զքեզ ի յերկինս. ամէն: Հայր մեր, [որ] յեր[կինս ես]:

ԺԴ. 315ա-32բ [Յաղագս տեսլեան սրբոյն Գրի­գո­րի մերոյ Լուսաւորչին՝ զիջումն Միածնին ի Վաղար­շա­պատ քաղաքի, ձեռ. 1458, 151բ-83ա] — Արդ, եկա՛յք, եղբա՛րք, զօգուտն վասն հասարակացն... եւ փա­ռաւորեմք առ հասարակ ի միասին զՍուրբ Երրոր­դու­թիւն, այժմ եւ յանվախճան յաւիտեանսն. ամէն: Եւ եղիցի, եղիցի:

Տե՛ս Ագաթանգեղայ Պատմութիւն հայոց, Տփղիս, 1909, էջ 373-474 (ՂԹ.-ՃԻԷ.):

ԺԵ. 332բ-3բ Ուխտ սիրոյ եւ միաբանութիւն մեծին կայսերն Կոստանդիանոսի եւ սուրբ պապուն Սեղ­բես­տրոսի եւ Տրդատայ Հայոց արքայի եւ զԼու­սա­ւորիչն Գրիգորի — Կամօք եւ կարողութեամբ համագոյ Սուրբ Երրորդութեան... հրամանաւ Տրդատայ արարէ՛ք ի կողմանս Ատըրպատականայ եւ արա/// (վերջը թափուած):

ԺԶ. 334ա-43բ [Սաղմոսք Դաւթի, Ա. 1 - ԺԷ. 44] — Երա­նեալ է այր, որ ոչ գնաց ի խորհուրդս ամ­բարշ­տաց... փրկեսցէ զիս Տէր ի հակառակութենէ ժո­ղովրդոց եւ կացուսցէ զիս ի /// (վերջը թափուած):

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ, ԺԸ. դ.

ԺԷ. 1ա, 241ա, 248բ, 256ա [Դեղագիտարան]

1. 241ա Վասն անբժշկելոյ քասմային տեղն այս է — Լ. (30) մսղալ ղարաչօրակ օթի արէ սեւ սօնիջ...

2. 241ա Շարպաթի ֆրանկի վասն սրբելոյ մարդ — Զ. իստիլ գարի քասնի տերեւ...

3. 241ա Վասն գօզկապի կամ քար լինի մէջ ղրկե­լոյ աղիքին տեղն այս է — Այն պօղոջ, որ պուփոսլիկ ասեն...

4. 241ա Մլհամ վասն տուղլուպալղամ խոցին, որ կամիրի երեսն եւ ի ձեռն եւ ամենայն անձին... բայց ես՝ նուաստ Վլաս վարդապետս ըՍտամպօլցի, Յովսեպ անուն քրիստոնէէ հարցուցի, որ նայ զփորձն առեալ եւ այլքն եւս է բժշկեալ:

5. 241ա Այս է տեղն գուրայ, որ թորքերէն պաղայ ասեն եւ այլ կռեհիկ քռցու — Էն գուրայն լինի, որ անջրտի տեղ գտնուի... ձուկն է, լոր, այծ է եւ ամենայն խժոր կերակրէ, պահէ, զինքն լաւանայ Աստուծով:

6. 248բ (ստ. լս.) Մլամ խոցի — Ա՛ռ որձ այծու ճրագու...

7. 248բ(ստ. լս.) Ա՛ռ Դ. դրամ սլիկոն, Դ. դրամ սպտա­կատեղ...

8. 256աԼատան. Բ. մսղալ զէթ եաղի, քամոյ դեղ է:

ԺԸ. 1ա [Եկեղեցական հանդերձք] — Ա. շու[ր]­ճառ, Ա. սկի, Բ. պաղպատ, Ա. փորի ուրար, Ա. վակաս, Բ. շապիկ, Ա. գոտի, Ա. եղլուղ, Ա. տետր:

257ա Վրացերէն մխեդրուլի անբանով հայերէն, ԺԸ. դ․ «Կղմինտր: ինչ է ե․ղուր. / Ձեթն խիստ․․․․ ում / չիմ իմանում թե կղմի/նտր ինչ է:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

26ա Եւ զիս՝ մեղսամած Յոհան քահանայ գրիչս յի­շեա՛յ:

71ա Յիշեսջի՛ք ի Քրիստոս զՅոհան քահանայն եւ կողակիցն՝ Ղատամղութլուն եւ որդիքս իմ՝ Մանուկն, Մաղաքիէն, եւ զդուստրն իմ՝ Ծաղիկն. ամէն:

91բ Եւ զիս՝ անարժան Յոհան քահանայս գրչակս յիշեա՛յ ի Տէր:

138ա Նուաստ եւ անպիտան, եւս եւ երես մեղօք եւ թար­մատար, հոգնամեղ եւ տխմար եւ պղերգ գրչի Յո­հան իրիցւի. / քանի դատիս ի յետ մեղաց / ու շահ չու­նիս անցաւորաց, / ընկղմեալ ես մէջ ի մեղաց, / գիշեր ու ցերէկ նստի՛ր ի լաց, / մի՞թէ լսէ Տէրն ողորմած, / ան­տես չառնէ զգործս ձեռաց, / հաւասար առնէ զիւր սի­րելեաց, / մեղքդ չյիշէ, թողնու ի բաց: / Ով հանդի­պող յայսմ տառի, / մէկ բերան ինձ ողորմի ասի, / եւ Աս­տուած իւրն ողորմի, / արժան լինի տեսոյն Քրիս­տոսի / եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

209բ [Փ]ա՜ռք եռակի, սեռակի, եռահիւսակի, ան­բա­ժանելի այժմ եւ անզրաւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Որ ետ կարողութիւն մեղսամած տկար անձամբ եւ սուտ գրիչ Յոհան էրէց ներողութեամբն Աստուծոյ եւ աջողմամբ Սուրբ Հոգոյն ձրագրեցի զայս անկողոպ­տելի գանձս աստուածային շահաւէտ հոգոց եւ դաս­տիարակ մանկանց Սիոնի, զոր թարքմանեալ հոգիըն­կալ հայրն հասարակաց սրբասնեալ վարդապետն Վար­դան: Արդ, ես՝ թափուրս ի բարեաց եւ փշաբեր յանդաստանս, պղերգ հոգի, տառապեալ անձամբ Յոհան էրէցս գրեցի սուրբ Մեկնիչս Դաւթայ ի թվին Հայոց ՌՃԺԶ. (1667) ի քաղաքն Ասպահան, ի գեօղն Ջուղայ, ի դու[ռ]ն Սուրբ Յակոբայ Մծբնայ հայրա­պե­տին, թագաւորութիւն փոքր շահ Այպասին, ի առաջ­նոր­դութիւն պարոն Աստուածատուրին: Որք հանդի­պիք սմայ կարդալով կամ օրինակելով՝ եւ մի բերան ողորմի ասացէ՛ք ինձ եւ իմ ծնօղացն, եւ Աստուած զձեզ յիշէ իւր միւսանգամ գալըստեանն. ամէն: Հայր մեր, որ յերկինս, սուրբ եղիցի: Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զտէր Յոհանն եւ կողակիցն իւր՝ Ղատամ­ղութ­լուն եւ զորդիքն՝ Մանուկն, Մաղաքիէն, եւ զդուստրն՝ Ծաղիկն եւ զքոյրն իմ՝ Գուլումն. ամէն: Դարձեալ յիշեցէ՛ք Ազարիէն եւ կողակիցն իւր՝ Գու­լապ­խանն եւ զորդին՝ Պրոյխորոնն եւ զդուստրն իւր՝ Եզտիխասն. ամէն: Դարձեալ յիշեցէ՛ք Մանուկն եւ զկողակիցն՝ Եզտիխանն եւ զորդիքն՝ Մկրտումն, Զա­քարիէն, Աբիսողոմն եւ զդուստրն իւր՝ Մարիամն. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1ա (1695 թ., նոտրգիր) Ես Տէր /// գիրեցի թվին ՌՃԽԴ.ին (1695): Տէր Ղազարըս գիրեցի թվին ՌՃԽԴ.ին (1695):

2. 1ա (1718 թ., նոտրգիր) Գիրեցի թվին ՌՃԿԷ. (1718) ուլիսի ԺԷ. (17):

3. 257ա (ԺԸ. դ., նուսխուրի, ստ. լս., վրացատառ հա­յերէն) Ինչ ղադար ձէթն խիստ լաւն է, խոմ չիմ իմա­նում, թէ կողմինդ ինչ է:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «Վարդան վարդապետի, Մեկնու­թիւն Սաղմոսի», 1ա՝ «545/2794, ՌՃԺԶ. — 1667, Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպոս]»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 48ա, 91բ, 227բ (ոճաւորուած բոլո­րակ)՝ ջնջած, անընթեռնելի:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Աա՝ «բարով Ռ. (1000) բարի եղբար, ոչ ոք ասեմ, թէ մայր խաչեցելոյն զի լաս, մար խաչեցելույնն ոչ ոք ասէ, թէ, Գրիգոր գրվեցաւ, որ է վասն որպէսութեանն համար, Ես Գիրգորս գրեցի»: Պհպ. Աբ՝ «///ստ բարով Ռ. (1000) բարի հասցէ եղբայր Թա­թոսին հարուն եմք ///, ի բարին, ժիր եւ առողջ ագտիսն Ղեպէոս ասաց, /// րամեալ, րամեալ մարդկան ազգ ժողովեն, որդ աւետին: Ես եմ կորուսեալ ոչխար, մոլորեալ քո ի սուրբ հոտէնէն, հովիւ քաչ ի վայր ///»: 1բ՝ «Կալալ դրամ մարդ շալակ, կարալ մարդ դրամ շալակ: Ոչ ոք ասէ թէ ես եմ, ես ասացի, թէ ես եմ, օվ ոք ասէ թէ ես եմ, լինի որպէս եւ ես եմ: Ոչ ոք ասէ թէ ես եմ մնաօն եւ բազում յանցանս: Մեղայ քեզ Տէր Յիսուս Քրիստոս, Աստուած իմ»: Պհպ. Աբ, 1աբ՝ թուաբանա­կան հաշուարկներ: 344ա՝ «Գրչափորձ է համէն, գրչա­փորձ է, եւ զիս մի Մկըրտում ծառայ յիշեայ լիջիք Հայր սուրբ ըզքեզ, կցագիր՝ «Տէր Առաքել»: 334բ՝ «Գրչա­փորձութիւն, Ղէոնդեանց»:

2795

ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՊԱՏԱՐԱԳԱՄԱՏՈՅՑ ԱՂՕԹԻՑՆ

ՕՐԹԱԳԻՒՂ

 ՌՄՀ. – 1821

ԳՐԻՉ՝ Նազարէթ Գէորգեան Կասմցի:

ԹԵՐԹ՝ 150. չգրուած՝ 1աբ, 150աբ (գրչի էջակալում՝ 2-296, որ է՝ 2բ-149բ): ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԵx10 (Ա 11, ԺԵ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լու­սա­գծե­րով եւ լուսադրոշմներով՝ ամրոցի աշտարակ՝ վրան թեւատա­րած արծիւ՝ եզերուած բուսազարդերով, վերը՝ եղջերուի գլուխ, իսկ ցածում աստղ եւ «GIOVANNI BATTISTA», նաեւ թագա­պսակ սկիհ, թեւատարած արծիւ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,5x17: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x13): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 24: ԿԱԶՄ՝ դարչնագոյն կաշի՝ Ա., Բ. փեղկերին ոսկեգոյն եզերա­զարդ-շրջանակներ, մէջքին՝ ոսկեգոյն աստղազարդեր եւ զարդա­գծեր, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսան­ցա­կողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ չգրուած թուղթ, լուսա­գծե­րով եւ լուսադրոշմով՝ «IAVARRNNI» ներառուած բուսա­զար­դումով ուղղանկեան մէջ, որի վրայ դիցաբանական կեր­պար, իսկ պատկերի ներքեւում. «GHIGIIOTTJ», մասն կազ­մաս­տառի:

Новый рисунокՆմուշ 3ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, թերթերին տեղ-տեղ աղտոտուածութեան հետքեր, 2ա էջի կնքադրոշմը դժուար­ըն­թեռնելի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-149բ Մեկնութիւն Պատարագամատոյց աղօ­թիցն, արարեալ Ներսէսի Լամբրոնացւոյ

Տե՛ս ձեռ. 441, 45ա-117բ: Ցանկ/չիք: ա/2աբ: բ/2բ-6բ: գ/6բ-7ա: դ/7ա-9ա: ե/9աբ: զ/9բ-15բ: է/15բ-6ա: ը/16ա-7ա: թ/17աբ: ժ/17բ-8ա: ժա/18ա-9ա: ժբ/19ա-20ա: ժգ/20աբ: ժդ/20բ-6բ: ժե/26բ-7ա: ժզ/27ա-8ա: ժէ/28ա-9ա: ժը/29ա-34բ: ժթ/35ա: ի/35ա-8բ: իա/38բ-9ա: իբ/39ա-42բ: իգ/42բ-4ա: իդ/44ա-5ա: իե/45ա-6ա: իզ/46աբ: իէ/46բ-7ա: իը/47ա: իթ/47աբ: լ/47բ-8ա: լա/48ա-50ա: լբ/50ա-1ա: լգ/51ա-2բ: լդ/52բ-3ա: լե/53ա-4ա: լզ/54ա-5ա: լէ/55ա-8բ: լը/58բ-9ա: լթ/59ա-63ա: խ/63ա-6ա: խա/66աբ: խբ/66բ-7ա: խգ/67աբ: խդ/67բ-8ա: խե/68ա-9ա: խզ/69աբ: խէ/69բ-70ա: խը/70բ-1բ: խթ/71բ-3ա: ծ/73աբ: ծա/73բ-82ա: ծբ/82ա-3ա: ծգ/83ա-4ա: ծդ/84ա-8բ: ծե/88բ-90բ: ծզ/90բ-8ա: ծէ/98ա-100ա: ծը/100ա-12բ: ծթ/112բ-3ա: կ/113ա-4բ: կա/114բ-5բ: կբ/116ա-23ա: կգ/123ա-4ա: կդ/124ա-5ա: կե/125աբ: կզ/125բ-7ա: կէ/127ա-9բ: կը/129բ-30ա: կթ/130աբ: հ/130բ-1բ: հա/131բ: հբ/131բ-3ա: հգ/133աբ: հդ/133բ-9ա: հե/139ա-40ա: հզ/140ա: հէ/140ա-1ա: հը/141աբ: հթ/141բ-2բ: ձ/142բ: ձա/142բ-3ա: ձբ/143ա: ձգ/143բ-8բ: Յիշ. սրբոյն Ներսէսի/149աբ:

Տե՛ս Ն. Լամբրոնացի, Խորհրդածութիւն սրբազան պատա­­րա­գի, Երուսաղէմ, 1842, էջ 1-179:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

149բ Օրինակեցաւ ի նուաստ նօտար Նազարէթէ Գեորգեան Կասմցւոյ, ի 1821, ի 23 օգոստոսի, յՕրթա­գիւղ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2ա (1879 թ., շղագիր, ստ. լս.) Ն[ուաստ] Յով­հան­նէս ծ[այրագոյն] վարդապետ Գրիգորեան առաջ­[նոր­դական] տեղ[ապահ] հայոց Պուլկարիոյ, 1879, նո­յեմբեր 3, ի Ռուսճուք:

2. 149բ (ԺԹ. դ., շղագիր) Ես՝ նուաստ Յովհաննէս ծայրագոյն վարդապետս Գրիգորեան, ծախու առած եմ զայս Մեկնութիւնս ի Կ. Պօլիս, ի վայելումն բարե­պաշ­տից, գին 20 ֆռանք:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 2ա, 149բ (սեւ թանաքով ձուածիր բոլորակ)՝ «ՊԵՏՐՈՍ / ՎԱՐԴԱՊԵՏ / 1261 (1812)»: 2ա (կա­նաչ թանաքով բոլորակ)՝ «ՅԻՍՈՒՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԾԱ­ՌԱՅ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ, 1874»:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «2. Ներսիսի Լամբրօն, Մեկ. պա­տա­րագի», 1ա՝ «558/2795, 1821, Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պոս]»:

2796

ԱՐԻՍՏԱԿԵՍ ԼԱՍՏԻՎԵՐՏՑԻ, ՎԱՍՆ ԱՆՑԻՑՆ ԱՆՑԵԼՈՑ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 70 (գրչի էջակալում՝ 1-140, որ է՝ 1ա-70բ): ՊՐԱԿ՝ Ա-Թx8 (Թ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամա­հիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,7x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18x12,3): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 1ա): ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ Ա., Բ. փեղկերի հիմնամասերը՝ մոխրականաչաւուն մոմլաթ, մի­ջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կա­­պոյտ եւ մանուշակագոյն ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ սպի­տակ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 1ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-70բ Արիստակէս պատմագիրք. Պատմութիւն Արիստակիսի վարդապետի Լաստիվերտցւոյ Վասն անցիցն անցելոց ի յայլասեռն ազգաց, որք շուրջ զմեօք են անց ընդ աշխարհս Հայոց

Տե՛ս ձեռ. 1482, 90ա-111ա: ա/1ա-3բ: բ/3բ-7բ: գ/7բ-9ա: դ/9բ-12ա: ե/12աբ: զ/12բ-4ա: է/14աբ: ը/14բ-5ա: թ/15ա-8ա: ժ/18ա-24բ: ժա/24բ-9բ: ժբ/29բ-32բ: ժգ/32բ-3բ: ժդ/33բ-4բ: ժե/34բ-5ա: ժզ/35ա-40բ: ժէ/40բ-4ա: ժը/44ա-9բ: ժթ/49բ-50ա: ի/50բ: իա/51ա-4ա: իբ/54ա-7բ: իգ/57բ-62ա: իդ/62ա-4ա: իե/64ա-7ա: իզ/67բ-70ա:

Ունի՝

70աբ Ցանկ գլխոց պատմութեանցս — Անցք ընդ աշխարհիս հայոց ..... Ա... Յաղագս թագաւորութեանն Յու­նաց, որ ի թագաւորէն Պարսից ձերբակալ եղեւ եւ ար­ձակեաց զնա պատուով ...... ԻԵ.:

Արիստակէս վարդապետ Լաստիվերցի.- Մատենագիրք հա­յոց, հտ. ԺԶ. (ԺԱ. դար), Երեւան, 2012, էջ 493-525 (Ա. Տէր-Վար­­դանեան, Արիստակէս Լաստիվերցու մատենագրութիւնը) եւ 526-633՝ բնագիրը, միւս երկերը՝ էջ 634-52 (ձեռագրիս նկա­րագրութիւնը՝ էջ 504):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1բ (1882 թ., շղագիր) Ն[ուաստ] Յովհաննէս ծ[այ­րագոյն] վարդապետ Գրիգորեան առաջ[նորդա­կան տե­ղապահ] հայոց Պուլկարիոյ, յունվար 27, 1882, ի Ռուսճուք:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «1. Պատմութիւն Արիստակիսի Լաս­տիվերցւոյ», պհպ. Աա՝ «625/2796, ԺԹ. դ., Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2797

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

 

ՌՄԼԴ. – 1785

ԳՐԻՉ՝ Պետրոս Կեսարացի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Զաքարիա պատրիարք Պոլսոյ:

ԹԵՐԹ՝ 455. չգրուած՝ 1ա-3բ (գրչի էջակալում՝ 1-878, որ է՝ 4ա-442բ): ՊՐԱԿ՝ 3+Ա-ԼԷx12 (ԼԷ 20): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լուսադրոշմերով՝ զինուոր՝ ձեռքին նիզակ, թագադիր առիւծ՝ ձեռ­քին սուր, «PROPATRIA», «DA», թագապսակ, բուսազար­դե­րով ոճաւորուած բոլորակ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,3x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն՝ թ. 4-291 (19x12), երկսիւն՝ թ. 292-455 (19x12,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 16ա): ՏՈՂ՝ 36 (թ. 4-291), 45 (թ. 292-455): ԿԱԶՄ՝ տպարանային ճնշումով, ոսկեգոյն զարդաշրջանակով կար­­միր կաշի (Ա. փեղկի կենտրոնում՝ Տիրամայր, Բ. փեղկի կենտրոնում՝ Խաչելութիւն), մէջքը՝ տպարանային ճնշումով ոս­կե­գոյն զարդեր, դ, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսան­ցակողերը՝ բրոնզ, բուսական ճնշազարդերով: ՊԱՀՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա+Բ-Գ՝ չգրուած թուղթ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ խաղողի ողկոյզ, «D G»՝ մէջտեղում աստղ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերն ու մէջքը մասամբ մա­շուած, խոնաւութիւնից գրադաշտը գունափոխուած:

Новый рисунок

Նմուշ 16ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա-455ա [Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք Կիւրա­կէից]

Տե՛ս ձեռ. 2311, 3ա-430բ: Ընծայումն/4ա: ա/4ա-12բ: բ/12բ-6ա: գ/16ա-20բ: դ/20բ-2բ: ե/22բ-7ա: զ/27ա-34ա: է/42ա-5բ: ը/34ա-9ա: թ/39բ-42ա: ժ/46ա-9բ: ժա/49բ-57բ: ժբ/57բ-61բ: ժգ/61բ-6ա: ժդ/66ա-9բ: ժե/69բ-74ա: ժզ/74ա-6ա: ժէ/76ա-82բ: ժը/82բ-7բ: ժթ/87բ-9ա: ի/89ա-93բ: իա/93բ-7ա: իբ/97ա-103ա: իգ/103ա-5բ: իդ/105բ-11ա: իե/111ա-5ա: իզ/115ա-9ա: իէ/119ա-21բ: իը/121բ-5բ: իթ/125բ-8բ: լ/128բ-33ա: լա/133ա-7ա: լբ/137ա-40բ: լգ/140բ-2բ: լդ/142բ-4ա: լե/144ա-7բ: լզ/147բ-50բ: լէ/150բ-4ա: լը/154ա-8ա: լթ/158ա-62ա: խ/162ա-5բ: խա/165բ-8ա: խբ/168ա-70բ: խգ/170բ-3բ: խդ/173բ-81բ: խե/181բ-5ա: խզ/185ա-90ա: խէ/190ա-3ա: խը/193ա-9բ: խթ/199բ-203ա: ծ/203ա-6ա: ծա/206ա-10ա: ծբ/210բ-3բ: ծգ/213բ-9ա: ծդ/219ա-26ա: ծե/226ա-30բ: ծզ/230բ-5բ: ծէ/235բ-8ա: ծը/238ա-43բ: ծթ/243բ-6բ: կ/246բ-50ա: կա/250ա-4ա: կբ/254ա-6բ: կգ/256բ-9ա: կդ/259ա-61ա: կե/261ա-4ա: կզ/264ա-7ա: կէ/267ա-71ա: կը/271ա-3բ: կթ/273բ-7բ: հ/277բ-80ա: հա/280ա-4ա: հբ/284ա-6ա: հգ/286ա-8ա: հդ/288ա-90ա: հե/290բ-3ա: հզ/293ա-6բ: հէ/296բ-9բ: հը/299բ-303ա: հթ/303ա-10ա: ձ/310ա-1բ: ձա/311բ-5ա: ձբ/315ա-20ա: ձգ/320ա-1բ: ձդ/321բ-3ա: ձե/323ա-4բ: ձզ/324բ-5բ: ձէ/326ա-30ա: ձը/330ա-2բ: ձթ/332բ-6ա: ղ/336ա-41բ: ղա/341բ-8ա: ղբ/348ա-51բ: ղգ/351բ-5բ: ղդ/355բ-7ա: ղե/357ա-60ա: ղզ/360բ-4բ: ղէ/364բ-8բ: ղը/368բ-72ա: ղթ/372ա-5ա: ճ/375ա-82ա: ճա/382ա-7ա: ճբ/387ա-9բ: ճգ/389բ-92բ: ճդ/392բ-6բ: ճե/396բ-400բ: ճզ/400բ-8բ: ճէ/408բ-11բ: ճը/411բ-2բ: ճթ/412բ-7ա: ճժ/417ա-21բ: ճժա/421բ-6ա: ճժբ/426ա-8ա: ճժգ/428ա-31ա: ճժդ/431ա-4բ: ճժե/434բ-7բ: ճժզ/437բ-40ա: ճժէ/440ա-2բ: Յիշ./442բ: Ցանկ գլխոց/չիք: Ցանկ... ըստ այբուբենից/443բ-50բ: Օրհնութիւն/չիք:

Ունի՝

450բ-5բ Այսքան խրատք առաջին եւ յետագայ ցան­կիս — Մինչեւ ցաստ եղեալ ցանկս նախընթաց է գրեալն... Օրհնութիւնն Քրիստոսի ի վերայ հացին եւ բաժակին ...... ա. 780, 799:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

4ա (հեղինակի) Զգործս ձեռաց մերոց ուղիղ արա՛ ի մեզ, Տէ՛ր, եւ զգործս ձեռաց մերոց յաջողեա՛ ի մեզ:

443ա Առ բանասէր յարգի ընթերցօղսդ — Արդ, վերստին օրինակեցաւ սոյն մատեանս ի թուին կեն­սա­տուին մերոյ փրկչին Յիսուսի 1785, եւ յաւարտն եհաս ամսեանս հոկտեմբերի 12, յաւուրն կիւրակէին, որ եւ հասուցանողին կատարմանն տեսութեան բիւր փառք եւ անհուն գոհութիւն անդադար մատուցաք եւ մա­տուս­ցուք, որ արժանացոյց զապիկարութիւն մեր տե­սա­նել զաւարտումն սորին եւ վայելմանն տիրանալ գոնէ սոյն սարասիւ, յորս ցուցանի, որոյ վասն ունիմ զաղերսանս արկանել առ յարգի ընթերցողացդ, եւս իցէ թէ եւ վայելողացդ, ըստ որում անհաւաստի է կեանք մեր, զի մի՛ ի մեղադրանս ընկալջիք զաւար­տօղս սորին, եւ մեք զպատճառն յուշ արկցուք, զինչ իցէ, զի ունէաք զջերմութիւն սիրոյ վայելմանն մատե­նիս եւ կարի թախանձանօք որոնէաք եւ ոչ կարէաք գտա­նել զլիակատարն սորա, եւ մինչ տեսաք զսա գո­լով կիսակտուր ի ձեռն ուրումն գրագրի, յոյժ աղեր­սանօք ի կատարելն նոյն գրիւ հրաւիրեցաք, եւ նորին ոչ բերելով զկար յինքեան, հրաժարեալ ի տանելոյն ի գլուխ եւ պատճառելով զոչ ունիլ զառանձնակի խուղ օր ըստ օրէ զերկարել ունէր, որոց յապաղմանն գործոց քաջապէս տեղեակք են փորձառուքն, վասն որոյ եւ յանճարանալն մեր՝ գնեցաք այսպիսի թերութեամբն եւ սկսեալ բազում աշխատանօք յայլ օրինակէ դոյզն առ դոյզն գծեալ ի ձեռս մեր, հազիւ կարացաք սոյն կեր­պիւ աւարտելով ստանալ, ուրեմն ըստ խոհեմու­թեան ձե­րումդ ազնուութեան ապաստան առեալ զյուշ ա­ծումն զհոգիս համայնից անցաւորաց մեղսամածի իմոյ՝ Կեսարիոյ Պետրոս եւեթ անուամբ աբեղայի՝ յետինս ի ծառայից Տեառն մերոյ Զաքարիա ազգասէր պատ­րիար­գի մեծի Պօլսոյ, ի ձեռնասուն աշակերտաց խնդրի, որոյ ընդ հովանեաւ իսկ եղեւ ստանալ, վասն որոյ տացէ Տէր զկեանս երկարս եւ խաղաղականս, հանդերձ ամենայն յարգելի պաշտօնէիւք, յորոց ոմանք զօրինակս տալով եւ ոմանք եւս քան զեւս առաւել յոր­դորելով եւ բազում աշխատանս կրելով, թէ՛ յորոնելն եւ թէ՛ միջնորդելն եղէն օժանդակք եւ ձեռնտուք, որոց ամենայնից եւ ձերդ հատուսցէ հատուցանօղն բարեաց զբիւրապատիկն աստ եւ ի հանդերձեալն, բաւ առեալ ո՛ղջ [լ]երուք:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «4», պհպ. Աա՝ «708/2797, 1785, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2798

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՎԱՐԱԳ, ՎԱՆ

ՌՄԿ. – 1811

ԳՐԻՉ՝ Յարութիւն [Վանեցի, ձեռ. 2621] (թ. 1-173), Անանուն (թ. 176-220): ՍՏԱՑՈՂ՝ Յարութիւն, Պօղոս վարդապետք (եղ­բարք):

ԹԵՐԹ՝ 231. չգրուած՝ 1աբ, 174ա-5բ, 221ա-31բ (Յարութիւն գրչի էջակալում՝ 1-458, որ է՝ 2ա-225ա): ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԲx8 (Ա 9, ԻԲ 6)+1-6x10 (5-6՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լուսադրոշ­մե­րով՝ թագապսակ առիւծ, «AFG», երեք սունկ, բուսական ոճա­ւոր­մամբ բոլորակ՝ մէջտեղում «A G»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,5x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն՝ թ. 1-173 (19x13), միասիւն՝ թ. 176-8 (18,5x13): ԳԻՐ՝ նոտրգիր՝ թ. 1-173 (նմուշ՝ 11ա,), այլ ձեռք՝ թ. 176-220 (նմուշ՝ 181ա): ՏՈՂ՝ 42 (թ. 1-173), 28-9 (թ. 176-220): ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լու­սան­ցակողերը՝ դեղին, կարմիր ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 11ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 181ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ — Լս-ային. Տաճար՝ 204ա, մոլորեալ ոչ­խար՝ 205ա, փարիսեցի եւ մաքսաւոր՝ 214բ, թզենի՝ 215բ, հե­ծեալ զօրավար՝ 216բ: Կիսախորան՝ 176ա (վերը փողհար երեք սերովբէ, մէջը՝ արեւ, լուսին, երեք հրեշտակ՝ ձեռքներին նի­զակ, գուրզ, հասկ, մուրճ), 179ա (ճոխ, վերը փողհար երկու սե­րով­բէ, մէջը՝ Հոգեգալուստ, գառն Աստուծոյ): Ճակա­տա­զարդ՝ 3ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական: Զարդագիր՝ թռչնագիր, մարդ, մարդադէմ: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, դե­ղին, շագանակագոյն, վարդագոյն, սեւ:

Ծնթ. Մանրանկարչութեան երկու մասերը տարբեր ձեռ­քե­րով, տարբեր ոճի յարդարանք ունեն. երկրորդ մասի յար­դա­րանքը նմանեցուած է ինչ-որ տպագիր գրքի թե՛ ճակա­տա­զարդերի, թե՛ լուսանցազարդերի եւ թե՛ զարդագրերի ա­ռու­մով եւ գծանկարային է:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերն ու մէջքը մասամբ մա­շուած, ցեցի անցքերով, լուսանցակողերը կեղտոտուած, խոնա­ւու­թիւնից գրադաշտը գունափոխուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-173բ [Սիմէոն Երեւանցի, Քարոզգիրք]

Տե՛ս ձեռ. 2212, 15ա-91ա, 124ա-324բ: Բան աղեր­սա­նաց.../2բ-3ա: Նախերգանք քարոզից/չիք: Դարձեալ նախ­երգ./չիք: Դարձեալ նախերգ. ի Յօնան/չիք: 1. ա/3ա-8ա: բ/8ա-11ա: գ/11ա-2բ: դ/12բ-3ա: ե/13ա-4բ: զ/14բ-5ա: է/15բ-20ա: ը/20ա-30ա: թ/30բ-6բ: ժ/36բ-42ա: ժա/42ա-7ա: ժբ/47ա-9ա: ժգ/49ա-51բ: ժդ/52ա-4ա: ժե/54ա-7ա: 2. Յառաջա­բան/չիք: ա/57ա-8ա: բ/58ա-9բ: գ/59բ-60բ: դ/60բ-1բ: ե/61բ-2բ: զ/62բ-3բ: է/63բ-5ա: ը/65ա-6ա: թ/66ա-8բ: ժ/68բ-9բ: ժա/69բ-70բ: ժբ/70բ-2ա: ժգ/72ա-3ա: ժդ/73ա-5ա: ժե/75ա-6ա: ժզ/76բ-7բ: ժէ/77բ-8բ: ժը/78բ-9բ: ժթ/79բ-81բ: ի/81բ-3ա: իա/83ա-4ա: իբ/չիք: իգ/84ա-5ա: իդ/85բ-6բ: իե/86բ-7բ: իզ/87բ-9ա: իէ/89ա-90ա: իը/90ա-2ա: իթ/92ա-3ա: լ/93ա-4ա: լա/94ա-5բ: լբ/95բ-6բ: լգ/96բ-7բ: լդ/97բ-8բ: լե/98բ-9բ: լզ/99բ-101ա: լէ/101ա-2ա: լը/102ա-3ա: լթ/103ա-4ա: խ/104ա-5բ: խա/105բ-7բ: խբ/չիք: խգ/107բ-8ա: խդ/108ա-9ա: խե/109ա-10ա: խզ/110աբ: խէ/111աբ: խը/111բ: խթ/111բ-3ա: ծ/113ա-4բ: ծա/114բ-5բ: ծբ/115բ-21բ: ծգ/121բ-2բ: ծդ/123ա-4ա: ծե/124ա-5ա: ծզ/125ա-6բ: ծէ/126բ-7բ: ծը/127բ-8բ: ծթ/128բ-30ա: կ/130ա-1ա: կա/131բ-2բ: կբ/132բ-3բ: կգ/133բ-4բ: կդ-կե/չիք: կզ/134բ-5բ: կէ/135բ-6բ: կը/136բ-8բ (խորագիրը տարբեր՝ Քարոզ նորին Սիմէօնի ի գիւտն նշխա­րաց սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ...): կթ/138բ-40ա: հ/140բ-1բ: հա/141բ-2բ: հբ/143աբ: հգ/143բ-5ա: հդ/145ա-6ա: հե/146ա-7ա: հզ/147ա-8բ: հէ/148բ-50ա: հը/150աբ: հթ/150բ-2ա: ձ/152բ-3ա: ձա/153ա-4ա: ձբ/154ա-5բ: ձգ/155բ-6ա: ձդ/156աբ: ձե/156բ-7բ: ձզ/157բ-9ա: ձէ/159աբ: ձը/160ա-1ա: ձթ/161աբ: ղ/161բ-2բ: ղա/162բ-3ա: ղբ/163ա-4բ: ղգ/165աբ: ղդ/165բ-6բ: ղե/166բ-7ա: ղզ/167ա-8բ: ղէ/168բ-9ա: ղը/169բ: ղթ/170աբ: ճ/170բ-1ա: ճա/171աբ: ճբ/172աբ: ճգ-ճդ/չիք: ճե/171բ-2ա: ճզ/173աբ: Ցանկ/չիք:

Բ. 176ա-220բ [Գիրք, որ կոչի Աղբիւր բացեալ, արարեալ եւ շարադրեալ տեառն Պետրոսի վար­դա­պետի Նախիջեւանցւոյ Աղամալեան]

Տե՛ս ձեռ. 2, 12ա-90բ: Բան առ բարեմիտ ըն­թեր­ցօղս/176ա-8բ: Որդորակ/ 220աբ: ա/179ա-81ա (սկ. տարբեր՝ Հաշտութիւնն է առաքինութիւն ազնիւ...): բ/181ա-2ա: գ/182ա-3ա: դ/183ա-4բ: ե/184բ-6բ: զ/186բ-7ա: է/187ա-8ա: ը/188ա-9ա: թ/189աբ: ժ/189բ-90բ: ժա/190բ-2ա: ժբ/192բ-4ա: ժգ/194աբ: ժդ/194բ-5բ: ժե/195բ-7ա: ժզ/197ա: ժէ/197ա-9բ: ժը/199բ-201բ: ժթ/201բ-3ա: ի/203ա-4ա: իա/204աբ: իբ/204բ-5ա: իգ/205աբ: իդ/205բ-6ա (գլխահամարը եւ խորագիրը՝ չիք): իե/206ա-9բ: իզ/209բ-11բ: իէ/211բ-3բ: իը/213բ: իթ/214աբ (գլխահամարը՝ չիք): լ/214բ-5բ: լա/215բ-6բ: լբ/216բ-9ա: Անկիւնաւոր առ առակսն/219բ:

Ունի՝

— 219բ Ոտանաւոր գրգոյս շինողի ի վերայ անուան իւրոյ («Պետրոսի») — Պարտաւորիս հանդէպ հնչեալ ձմերնաբեր այն հիւսիւսոյ... զի մի՛ ահաբեկ առնուցոյր առիւծագործ դեւն զիս:

Տե՛ս Աղբիւր բացեալ, արարեալ Պետրոսի եպիսկոպոսի Բերթումեան Աղամալեանց, Էջմիածին, 1857, էջ 1-207, հմմտ. Ս. Գրքի Մեկնութիւններ, Դ., Պետրոս արքեպիսկոպոս Բեր­դու­մեան, Աղբիւր բացեալ, Ս. Էջմիածին, 2008, էջ 57-336 (ձեռա­գիրս այս գրքում յիշատակուած չէ՝ էջ 337):

Գ. 1. 220բ Շընորհակալութիւն — Յիսուս որդի Հօր Միածին, / եղեր որդի Սրբոյ Կուսին... Ո՛վ առաւօտ խա­ղա­ղութեան, / ծագօղ արփոյն ճշմարտութեան, / լու­­սոյդ մաղթեա՛, մա՛յր գթութեան, / ծագիլ յիս լոյս ողոր­մութեան:

2. 220բ [Ողբ եւ սուգ վասն մեծի աւուր խա­չե­լութեան տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ ասէ. Օգնեա՛, Հոգի Սուրբ Աստուած, Յակոբ պատրիարգէ շարադրեալ, ձեռ. 668, 2ա] — Ո՛վ ամենաչքնաղ եւ գեղեցիկ հարսնդ երկնաւոր փեսային... Արդ, լուարուք, լուարուք ո՞վ (չշարունակած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2ա Գիրք քարոզի, արարեալ եւ յարմարեալ ի Սի­մէօն սրբազան հայրապետէ եւ գերերջանիկ կաթու­ղի­կո­սէ ամենայն Հայոց, որ եւ այժմ գաղափարեցեալ եղեւ ի խնդրոյ Լմայ սուրբ անապատի առաջնորդ Յա­րու­թիւն զգօնամիտ վարդապետին եւ ճգնակիր քաջա­քա­րոզ Պօղոս վարդապետին, երկուց եղբարցն հարա­զա­տաց, ի վայելումն իւրեանց անձանց, ձեռամբ գրա­ւեր, նօտար եւ մեղսակիր, անիմաստ եւ անպիտան Յա­րու­թիւնիս՝ որդւոյ Միքայէլեան Արեւելցւոյ, ի թուա­կա­նու­թեան հայկազեան տօմարիս մերում ՌԲՃԿ. (1811), հու­նիս ամսոյ Ժ. եւ Է.ին, (17), ի յերկիրս Վասպու­րա­կան, ընդ հովանեաւ ամենազօր Սրբոյ Նշանին Վարա­գայ:

173բ Յիշատակարան — Շնորհիւ ամենակարող եւ ամենազօրին Աստուծոյ աւարտեալ եզերեցաւ զգրե­ցումն Քարոզի գրքոյս, ի վայելումն զգօնամիտ եւ հան­ճա­րեղդ տեառն Յարութիւն վարդապետին եւ արժա­նա­ժառանգ վերադիտին Լմայ սրբոյ անապատին եւ եղ­բօրն՝ իմաստնաճոխ, քաջաքարոզ եւ ճգնակիր տեառն Պօղոս վարդապետին՝ զոյգ հարազատ արենա­կից եղբարցն, եւ ի մի շաւիղ խաչակիր ընթացողացն եւ հետեւողացն Յիսուսի վարդապետին՝ փրկչին տիեզե­րաց, որ եւ ըղձափափագ տենչանօք եւ սիրաբորբոք բաղձանօք ստացան եւ ետուն ի գրել նուաստագունեղ եւ մեղսակիր Յարութիւն նօտարիս անպիտանիս: Եւ որք հանդիպիք սմա, ընթեռնելով եւ կամ օրինակելով, յիշել աղաչեմ զմեզ ի Քրիստոս միով Հայր մերիւ, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի նոյնոյ կենարարէն. ամէն: Ի թուին հայոց ՌՄԿ. (1811), հոկտեմբեր ամսոյ լրումն, ի Վան:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «1. Մաղթողագիր Սիմէօն կաթողի­կո­սի», 1ա՝ «714/2798, ՌՄԿ. — 1811, Մ[եսրոպ] եպ[իս­­կոպոս]»:

2799

ՄԵԼՔԻՍԵԴԵԿ ՔԱՀԱՆԱՅ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

 

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 132. չգրուած 1ա-2բ, 3բ-4բ, 126ա-31ա, 132աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԱx12 (Ա 14, ԺԱ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմերով՝ «1819», սլավոնատառ «ПЛФУ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,3x19,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18,5x14): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 9ա): ՏՈՂ՝ 28-38: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կա­շի, մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցա­կո­ղերը կար­միր:

Новый рисунок

Նմուշ 9ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ — Խորան՝ 3ա (գծանկար): Գոյն՝ վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը ցեցի անցքերով, մաշուած, հիմքի մա­սում Ա. փեղկը ձեռագրից մասամբ անջատ, լուսան­ցա­կո­ղե­րը մասամբ գունաթափ, կեղտոտուած, թերթերը խոնաւութեան հետքեր, թ. 110, 132ը պատռած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-125բ Քարոզգիրք, արարեալ Մելքի[սե]դեկ քահանայի

1. 5ա-21ա Վարեցաւ Յիսուս յանապատ ի Հոգ­ւոյն՝ փորձել ի սատանայէ (Մատթէ, 4 գլուխն): Բնա­բան [Ա.] — Մեծ օգտութիւն է եւ օրինակ հաւատա­ցե­լոց՝ տեղին անապատի, ուր ածաւ Քրիստոս, յորում ուսանին յաղթահարել զխորամանկութիւնս եւ զպես­պէս փորձութիւնս սատանայականս:

– 5աբ Առաջարկութիւն — Ելանէ Քրիստոս Որդին Աստուծոյ յանապատ քառասնեկի աւուրբք... մինչ ես բացայայտեցից զնոսին համառօտ բանիւք:

ա. 5բ-12ա Մասն առաջին — Մեծ հայրն գրոց Օգոստինոս վկայէ, թէ նախ քան զգալուստն Քրիստոսի էին մարդիկք... ընդդէմ քեզ ինքեա՞ն լինիս անողորմ, աւաղ կուրութեանդ:

բ. 12ա-21ա Մասն երկրորդ — Վարեցաւ Յիսուս յա­նա­պատ: Ընդէ՞ր ասէ Մարկոս... առատութեամբն նոյ­նոյ Յիսուսի Քրիստոսի Տեառն մերոյ, որում փառք, իշ­խանութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

2. 21ա-33ա Բնաբան (Բ.) — Յորժամ եկեսցէ Որդի մարդոյ փառօք իւրովք, եւ ամենայն հրեշտակք նորա ընդ նմա: Մատթէոսի 25 գլուխն:

–21ա Առաջարկութիւն — Գիրքն առ Եզեկիէլիւ գրե­ցեալ ներքոյ եւ արտաքոյ նշանակէ զդատաստանն ընդհանրական, յորում լինին ողբք, երգ եւ վա՜յք:

ա. 21ա-8ա Առաջին մասն — Խորհուրդ մեծ եւ նշա­նաւոր յայտնեցաւ մարգարէին Եզեկիէլի... եւ ինձ արարէ՛ք, զի փոքր-ինչ հանգեայց:

բ. 28բ-33ա Մասն երկրորդ — Զի քաղցեայ, եւ ե­տուք ինձ ուտել... ոչ կարեմ ածել ի մէջ զբանս բա­զումս:

3. 33բ-45բ Բնաբան (Գ.) — Եւ ի մտանելն նորա յԵրու­սաղէմ՝ դղրդեցաւ քաղաքն ամենայն, եւ ասէ. Ո՞վ իցէ սա: Մատթէոս 21 գլուխ: Հարցմանց չորից քաղա­քացն... հանդերձ գործովքն Քրիստոսի:

–33բ Առաջարկութիւն — Որովհետեւ նախապետա­կան իրքն վսեմագոյնք... մինչ ես սկիզբն արարից ասելոյ:

ա. 33բ-41ա Առաջին մասն — Չորեքին քաղաքք զգերազանցութիւնս Որդւոյն Աստուծոյ նկատելով... ի հարկաւորութեան ձերում եւ ի նեղութեան. բաւ է:

բ. 41ա-5բ Մասն երկրորդ — Որդին Աստուծոյ յԱւետարանի աստ եցոյց զչորս դէմս... սա փարթամա­ցու­ցանէ զմեզ գանձիւք առաքինութեան եւ բարեօք յաւիտենականօք. բաւ է:

4. 45բ-58ա Բնաբան (Դ.) — Մատեան առ Յիսուս դպիրքն եւ փարիսեցիքն եւ ասեն. Վարդապե՛տ, կա­միմք ի քէն զնշան ինչ տեսանել: Մատթէոս 12 գլուխ: Ցու­ցանէ Քրիստոս ժողովրդեանն հրէից եւ նինուէաց­ւոց... մահուան եւ յարութեան նորին:

–45բ-6բ Առաջարկութիւն — Լուայք յերեկեան աւուրն, թէ Որդին Աստուծոյ ունէր զչորս դէմս... որպէս ունիմք լսել ի քարոզի աստ շնորհիւ Տեառն:

ա. 46բ-53ա Մասն Առաջին — Վարդապե՛տ, կա­միմք ի քէն զնշան ինչ տեսանել... յուսադրական ապա­ւի­նութեամբ առ նա դիմեսցուք, որ ամենահեզն է եւ խո­նարհ սրտիւ:

բ. 53ա-8ա Մասն երկրորդ — Թէպէտ ի մի կողմանէ ցուցանէ փրկիչն մեր... եւ ի հանդերձելումն զփառս արժանասջիք ընդունել. ամէն:

5. 58բ-67բ Բնաբան Ե. — Եւ ահա կին մի քանա­նա­ցի ի սահմանաց անտի ելեալ աղաղակէր ասելով. Տէ՛ր, ողորմեա՛ց ինձ: Մատթէի 15: Քանանուհւոյ ապաշխա­րու­թեան եւ ողորմութիւն վասն դստերն... եւ պճնա­զար­դեն զհոգիս մեր:

–58բ Առաջարկութիւն — Յերեկեան աւուրն հայե­ցեալ տեսիք զՔրիստոս... փրկութեան հոգւոց ձերոց մա­տու­ցա­նեմ:

ա. 59ա-64ա Մասն առաջին — Ոսկեբերանն սուրբ մտեալ ի քննութիւն ծաղկանց... զի առ վախճան իւր ածեալ, լիցի քարոզք եւ ժողովեսջիք զպտուղս:

բ. 64ա-7բ Մասն երկրորդ — Ի մէջ բազմաց առա­քի­նութեանց հաճոյականց... զայս շնորհեսցէ ձեզ Աս­տուած, որ յաւիտենականն է եւ կեայ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

6. 68ա-77ա Բնաբան Զ. — Եւ էր յԵրուսաղէմ ի Պրօ­պատիկէ աւազանին հինգ սրահք: Յօհաննու 3 գլուխ: Չորս գետք բղխեն ի Քրիստոսէ... չորեքին մա­սունք աշխարհի սրբագործին:

–68ա Առաջարկութիւն — Ի մտախոհ լինելն իմ զգե­րահռչակ եւ զմեծասքանչ իրաց... եւ լինիլ բնակա­րան Հոգւոյն Սրբոյ արդիւնաւորեսջիք:

ա. 68ա-72բ Մասն առաջին — Ի մէջ այլոց իրաց, որք զքաղաքն Երուսաղէմ... տո՛ւք եւ տո՛ւք զողորմու­թիւն աղքատաց:

բ. 72բ-7ա Մասն երկրորդ — Այնքան ծածուկ եւ խորհրդա­ւորք են այնք բանքն դաւթեան... զոր շնոր­հես­ցէ ձեզ այն, որ ամենակարն է եւ օրհնաբանեալ յաւի­­տեանս. ամէն:

7. 77ա-84ա Բնաբան (Է.) — Ո՞վ է սա, որ երեւեալս է իբրեւ զառաւօտ, գեղեցիկ որպէս զլուսին, ընտիր իբրեւ զարեգակն, իբրեւ զհիացումն կարգեալ: Երգոց 6: Ներբողք գովեստից Մարիամու Կուսին... որ եւ կոչի առաւօտ, երկիր օրհնեալ եւ բերդ բարձրակառոյց:

–77աբ Առաջարկութիւն — Եթէ նուաստ եւ ստորա­հակ տարրս այս երկրի... աստղ՝ ինքն Մարիամ եւ թի[ւ]ք աղօթք ձեր:

ա. 77բ-81բ Մասն առաջին — Ամէնիմաստ թագա­ւորն այն Սողոմոն... զի գայ գիշեր, յորում ոչ ոք կարէ գոր­ծել:

բ. 81բ-4ա Մասն երկրորդ — Իբրեւ զհիացումն կար­գեալ, կամելով արուսեկին զնախկին մարդկան... եւ վերընկալ ի ժամ մահուն. ամէն:

8. 84ա-92ա Բնաբան (Ը.) — Էառ Յիսուս զՊետրոս եւ զՅակոբոս եւ զՅովհաննէս եղբայր նորին: Մատթէոս 17: Յարժանագոյն լեառն Թաբօր... եւ զխորհիլ զխորհրդածութիւնս ամենասուրբ Երրորդութեանն, եւ այլակերպութեանն Քրիստոսի:

–84աբ Առաջարկութիւն — Փախի՛ր, եղբօրորդի՛ իմ, եւ նմանեաց այծեմանց... բացատրեցից զհարկա­ւոր միջնորդս համառօտաբար:

ա. 84բ-9ա Մասն Առաջին — Արդ, արար Աստուած զբա­նական ստեղծուածն... այսօր պայծառակերպու­թեամբն իւրով ի լերինն Թաբօր:

բ. 89ա-92ա Մասն երկրորդ — Փախի՛ր, եղբօրորդի՛ իմ, եւ նմանեաց այծեմանց, կամ որթուց եղանց... զոր շնորհեսցէ ամենակալն Աստուած ձեզ եւ ինձ միան­գա­մայն. ամէն:

9. 92բ-9բ Բնաբան Թ. — Ես երթամ եւ խնդրեցէ՛ք զիս, եւ ի մեղս ձեր մեռանիցիք... ասացելոցն յԱւետա­րա­նին ի Քրիստոսէ:

–92բ Առաջարկութիւն — Կայծակնամաքուր մար­գարէն Եսայեաս՝ բարձրացուցեալ զձայն իւր... զի մի՛ մեռանիցիք ի մեղս անլսողութեան:

ա. 92բ-6բ Մասն առաջին — Ի մէջ այլոց նեղու­թեանց եւ աւերածութեանց... զմեղս ձեր ողորմու­թեամբ քաւեսջիք:

բ. 97ա-9բ Մասն երկրորդ — Քրիստոս իբրեւ զճշմա­րիտ Որդի Աստուծոյ... զյաւիտենական փառսն քոյ ժա­ռանգեսցին անվերջ եւ անվախճան յաւիտենիւ. ամէն:

10. 100ա-8ա Բնաբան (Ժ.) — Յաթոռն Մովսիսի նստան դպիրքն եւ փարիսեցիքն: Մատթէոսի 23 գլուխն: Երեք են ծառք խորհրդականք... հնազանդու­թեան եւ խոնարհութեան:

–100ա Առաջարկութիւն — Որպէս մարմին շարակ­ցեալ է ընդ գլխոյ... ունիմք մանրամասնաբար խոկալ:

ա. 100ա-3բ Մասն առաջին — Երեք են ծառք, որք կարին անուանիլ ծառք գիտութեան... որ տէրն եկե­ղեց­ւոյն սրբոյ:

բ. 103բ-8ա Մասն երկրորդ — Զերկուս կանոնս սահմանեաց Որդին Աստուծոյ... զոր շնորհեսցէ ձեզ Հայր եւ Որդի եւ Հոգին Սուրբ. ամէն:

11. 108ա-15բ Բնաբան (ԺԱ.) — Իբրեւ ելանէր Յի­սուս յԵրուսաղէմ, էառ զերկոտասան աշակերտսն իւր առանձին: Մատթէի 20 գլուխն: Զծրարս ստաշխի... ընդ կնքով խորհրդոյ:

–108աբ Առաջարկութիւն — Ամենագթած փեսայն Քրիս­տոս կացեալ ի վերայ սեղանոյ խաչին... սիրով եւ ամենաջերմեռանդ փափագմամբ ընկալնուլ:

ա. 108բ-11բ Մասն առաջին — Մեծահռչակն այն Արտաշէս ի միում գիշերի... զի արիւն Յիսուսի սրբէ զմեզ յամենայն մեղաց:

բ. 111բ-5բ Մասն երկրորդ — Յայնժամ մատեաւ առ նա մայր որդւոցն... եւ օրհնեալ լիցին հոգիքն, որք զար­դարին նոքօք. ամէն:

12. 116ա-25բ Բնաբան (ԺԲ.) — Այր ոմն էր մեծա­տուն եւ ագանէր բեհեզս եւ ծիրանիս, եւ ուրախ լի­նէր հանապազ առատապէս: Ղուկասու 16 գլուխ, 19 հա­մար: Ընդ պատմութեամբ... խոկալ մեզ առաջադրի:

–116ա Առաջարկութիւն — Երեւի այսօր ի թատ­րոնի սուրբ եկեղեցւոյ... մեծագոյն խոկմամբ կշռեցէ՛ք:

ա. 116ա-21բ Մասն առաջին — Ի մէջ յոգունց առածից, զորս ոսկեղէնն այն բերան Հոգւոյն Սրբոյ... եւ այնց կարօտ զաղքատն առնեն յաւիտենականաբար երջանիկ:

բ. 121բ-5բ Մասն երկրորդ — Նախ քան զցուցա­նելն իմ ձեզ երկոցունց պատկերացս զվախճան... կարասցեն ելանել եւ բարձրանալ յերկինս. ամէն:

Ծնթ. Լս-ներում ունի սուրբգրային քաղուածների յղումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

131բ (գրուած հակառակ դիրքով՝ էջի վարից վեր) Քարոզգիրք, տէր Մելքիսեդեկ քահանայի արարեալ:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «1. Քարոզք, տէր Մելքիսեդեկ քա­հա­նայի», 1ա՝ «716/2799, ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պոս]»:

2800

ՅՈՎՀԱՆ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՍԱՅԵԱՅ ՄԱՐԳԱՐԷԻ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 183. չգրուած՝ 1բ, 76բ-8բ: ՊՐԱԿ՝ 3x12+9x20 (1-3՝ 10, 6՝ 18, 9՝ 19): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով (թ. 1-36): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x15,5 (թ. 1-36), 25,5x17 (թ. 37-183): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն՝ թ. 1-36 (18,5x13,5), թ. 37-183 (23x16,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 25-6 (թ. 1-36), 31-4 (թ. 37-183): ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մի­ջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 5ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, թերթերը խո­նա­ւութեան հետքերով, թ. 1՝ վերին հատուածը պատռած, լրացուած յե­տագայի թղթով, որի հետեւանքով 1ա էջի գրուածը անըն­կա­լելի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-183բ [Յովհանու Ոսկեբերանի Մեկնութիւն Եսայեայ մարգարէի]

ա. 2ա-10բ [Գլուխ Բ.] — «Ժամանակաց, զսոյն եւ մարգարէս ասէ...»: Իսկ լեառն զեկեղեցի կոչէ... քան զամենեսեան պայծառագոյն երեւեսցի, վայելեալ յԱս­տու­ծոյ օգնականութեանն:

բ. 10բ-22ա [Գլուխ Գ.] — «Ահաւասիկ Տէր, Տէր զաւրութեանց բարձցէ ի Հրէաստանէ...»: Զոր աւրինակ բժիշկ ճարտար մերթ խարիցէ... այլ զի յատակսն հա­սա­նիցես:

գ. 22ա-3ա [Գլուխ Դ.] — «Յաւուր յայնմիկ բուռն հարկանիցեն եւթն կին...»: Զնուազութիւն մարդկանն, որ ի պատերազմացն լինելոց էր... սակայն կարող է փրկել եւ ապրեցուցանել:

դ. 23ա-30բ [Գլուխ Ե.] — «Աւրհնեցից զսիրեցեալն յաւրհնութիւն այգւոյ»: Երկեցոյց տրտմականաւքն ուրախ հեշտականաւքն... խաւար խստութեան ի վա­րանս տուայտութեան նոցա:

ե. 30բ-7ա [Գլուխ Զ.] — Եւ եղեւ յամին, յորում մե­ռաւ Ոզիայ...»: Եւ զի՞արդ իցէ, զի զայլ ժամանակսն... եւ հասանիցեն յառաջին առաքինութիւնսն:

զ. 37ա-44ա [Գլուխ Է.] — «Եւ եղեւ յաւուրս Աքազու որդւոյ...»: Զոր բազում անգամ ասացի... եւ զըմշակս եւ ըզգործ երկրի:

է. 44ա-9ա [Գլուխ Ը.] — «Եւ ասէ Տէր ցիս...»: Թուի, եթէ բաժանեալ իմն իցեն... զի ուսանիցիք ըզկռոցն վատթարութիւն:

ը. 49ա-53ա [Գլուխ Թ.] — «Հապա նախ զայդ արբ վաղվաղակի...»: Զպատիժսն ասէ արբ նախ... այլ անդէն ի նմին չարիս կործանեալ կային:

թ. 53ա-6բ [Գլուխ Ժ.] — «Վա՜յ, ոյք գրեն զչա­րիս...»: Իսկ այլքն ասեն. Վա՜յ, ոք հաւաստեաւ... կամ իրս ինչ վճարիցէ:

ժ. 56բ-60բ [Գլուխ ԺԱ.] — «Բղխեսցէ գաւազան յար­մատոյն յԵսսեայ»: Այլ թարգմանքն, թէ ի կոճեղէն... որ անցին ընդ նոսա:

ժա. 60բ [Գլուխ ԺԲ.] — «Եւ ասասցես ասէ...»: Զի յԱստուծոյ եւ ի բարկութեանն իբրեւ... այլ կոչեմ հա­մար­ձակ զամենեսեան:

ժբ. 60բ-3բ [Գլուխ ԺԳ.] — «Տեսիլ բաբելացւոցն»: Ակի­ղաս ասէ. Կառք բաբելացւոցն... Սիմաքոս ասէ Քրաիքուս, Թէոդոտիտովն՝ Եւ բարբառ կիիմ, Եբրայե­ցին՝ Իւանիիմ:

ժգ. 63բ-8ա [Գլուխ ԺԴ.] — «Վաղվաղակի հասեալ եւ գա...»: Զի առին զթագաւորութիւնն բաբելացւոց մարք եւ պարթեւք... զի յայտ յանդիման լիցի Աստուծոյ զաւրաւիգն աւգնականութիւնն:

Ժդ. 68ա-9ա [Գլուխ ԺԵ.] — «Տեսիլ եւթներորդ...»: Արդ, եւ զմովաբացւոցն ճառէ... առաքեցից ընդ ամե­նայն երկիր ի մուրողութիւն եւ ի թափառականութիւն:

ժե. 69աբ [Գլուխ ԺԶ.] — «Մի՞թէ վէմ ապառաժ իցէ...»: Այսինքն՝ աւերակ յաւգնականութենէ... եւ մնաս­ցէ սակաւաւոր եւ ոչ պատուական:

ժզ. 69բ-70բ [Գլուխ ԺԷ.] — «Տեսիլ եւթներորդ պատ­գամ ի վերայ Դամասկոսի...»: Նաեւ զպատճառսն եւս ասէ... վասն նոցա կրեցին զպատիժսն:

ժէ. 70բ-1բ [Գլուխ ԺԸ.] — «Վա՜յ, թեւաց երկրին նաւաց...»: Եւ ոչ զաւրաւիգն աւգնականութիւնն քո... զի մի՛ անձանց ինչ զուղղութիւնսն համարիցի, այլ Աս­տու­ծոյ:

ժը. 71բ-4բ [Գլուխ ԺԹ.] — «Տեսիլ եգիպտաց­ւոցն...»: Ակիւղաս ասէ. Ի վերայ թանձու փոգրոգւոյ... զոր խնդրէ Աստուած:

ժթ. 74բ-6ա [Գլուխ Ի.] — «Ժ. [Տասներորդ] տե­սիլ...»: Այլքն ասեն՝ Թարան... մի ապաստան լինել ի մար­դիկ աւգնականութեան, այլ յԱստուած:

ի. 76ա [Գլուխ ԻԱ.] — ԺԱ. [Մետասաներորդ] տե­սիլ Անապատի ծովուն...»: Ակիւղաս ասէ. Կառք անա­պա­տի... որ պատմեցաւ ինձ, որ արհամարհելոց:

իա. 79ա-81ա Երանելոյն տեառն Յովհաննու Ոս­կե­բերանի ի մարգարէն Եսայիաս մեկնութիւնն — «Տե­սիլ չորքոտանեաց յանապատի ի նեղութեան եւ յանձկութեան»: Քանզի ամբարշտութիւնս ընկալան յանձին... մարթի զայս իմանալ եւ վասն հանդերձեալ աշխարհին դատաստանի:

իբ. 81աբ, 183աբ [Գլուխ ԼԱ.] — «Վա՜յ, այնոցիկ, ոյք իջանեն յԵգիպտոս...»: Զի՞նչ ինչ կայցէ, քան զայն անմտութիւն... |81բ| եւ ի փախուստ դարձին... ապա եւս առաւել եւ պատիւս վայելիցեն:

իգ. 183բ, 81բ-3ա [Գլուխ ԼԲ.] — «Զի ահաւասիկ թա­գաւոր արդար...»: Քանզի ոչ սակաւ երախտիք են յԱստուծոյ... |81բ| տեսանիս զի աստ յառաջագոյն ասէ զյաղթութիւնն զԵզեկիայ... պատրաստիցեն զարմտիս յշտեմարանս կենաց:

իդ. 83ա-8ա [Գլուխ ԼԳ.] — «Վա՜յ, այնոցիկ, որ թշուառեցուցանիցեն զձեզ...»: Զի՞նչ խաւսիսդ, զի եթէ թշուառեցուցանիցեն... եթէ եղիցի Յեբուսացին իբրեւ զհազարապետն:

իե. 88ա-9ա [Գլուխ ԼԴ.] — «Մատերո՛ւք, հեթա­նո՛սք...»: Տեսցուք, զի՞նչ ասիցէ... մարթի ուսումնա­սի­րաց եւ ի նոր ինչ առնու:

իզ. 89ա-90բ [Գլուխ ԼԵ.] — «Ուրախ լե՛ր, անա­պա՛տ ծարաւի...»: Կրկին ասէ զանապատն... ի փա­խուստ դարձան հետակորոյս եղեն:

իէ. 90բ-2ա [Գլուխ ԼԶ.] — «Եւ եղեւ ի չորեք­տա­սա­ներրորդ ամի...»: Սքանչելի էր այրս այս... զնոյն աւրի­նակ յանձին ունէր:

իը. 92ա-5ա [Գլուխ ԼԷ.] — «Քուրձ զգեցաւ...»: Տե՛ս զպատերազմ, տե՛ս զմարտն եւ զկռիւ... յայտ է զի ամե­նեւին լի ես տկարութեամբ:

իթ. 95ա-8բ [Գլուխ ԼԸ.] — «Եւ եղեւ, ասէ, ի ժամա­նա­կին յայնմիկ»: Եւ ոչ վայրապար յաւել մարգարէն... այն լիցի նշան:

լ. 98բ-9բ[Գլուխ ԼԹ.] — «Ի ժամանակին յայն­միկ...»: Եւ զի՞նչ առաքեաց արդեաւք... զի՞արդ տայր խրա­խոյս:

լա. 99բ-111բ [Գլուխ Խ.] — «Մխիթարեցէ՛ք, մխի­թարեցէ՛ք, զժողովուրդս ի՛մ...»: Եւ ոչ վայրապար ինչ կրկնէ... եւ ի չարչարելն եւ ի կեցուցանել:

լբ. 111բ-4բ [Գլուխ ԽԱ.] — «Նորոգեցարուք առ իս, կղզիք»: Ակիւղաս ասէ. Պապանձեցարուք... եւ ապա առ­նուցուս ի միտ զտկարութիւն նոցա:

լգ. 114բ-21ա [Գլուխ ԽԲ.] — «Յակովբ, ծառա իմ...»: Որպէս եւ Դաւիթ ուրեք Քրիստոսի... եւ ոչ յայլ ումեքէ տանջի:

լդ. 121ա-3ա [Գլուխ ԽԳ.] — «Եւ արդ, այսպէս ասէ Տէր...»: Եւ արդ, մի մէն ի չարեաց... սակայն եւ այնմ շնորհ ունի:

լե. 123ա-5ա [Գլուխ ԽԴ.] — «Բայց այժմ, լո՛ւր, Յա­կո՛բ, ծառայ իմ...»: Զայս ասելով յայտ առնէ... որպէս բաբելացեաւքն եւ Յուդայիւք եւ այլովքն բազմօք:

լզ. 125ա-130բ [Գլուխ ԽԵ.] — «Այսպէս ասէ Տէր...»: Յայտ է, եթէ ինքն աւծ զնա... եւ ոչ յայլ ումեքէ:

լէ. 130բ-132ա [Գլուխ ԽԶ.] — «Անկաւ Բէլ...»: Մա­նա­ւանդ զի եւ առանց այնր իսկ անկանին... այլ եւ փա­ռաւորք եւս լինիցին:

լը. 132ա-133ա [Գլուխ ԽԷ.] — «Է՛ջ, նի՛ստ յերկ­րի...»: Տե՛ս զիարդ հրամանաւ տա հրաման... եւ դու ուստի՞ կարիցես ապրել:

լթ. 133ա-6բ [Գլուխ ԽԸ.] — «Լուարո՛ւք զայս տունդ Յա­կոբա...»: Իսկ այլքն ի ջրոյն Յուդա ասեն... զի եւ սգան իսկ ոչ ցաւոցն:

խ. 136բ-40բ [Գլուխ ԽԹ.] — «Լուարո՛ւք ինձ, կղզի՛ք...»: Ակիւղաս ասէ. Ազգք, Թէովդիտովն, ժողո­վուրդք... եթէ ես արարի, եւ ոչ նոքա ինչ:

խա. 140բ-2բ [Գլուխ Ծ.] — «Այսպէս ասէ Տէր, ուր է թուղթն ապահարզանի...»: Չհամարիմ միայն զբա­րեացն... զի ցուցցէ, թէ ոչ գոյ լոյս ի գործս նոցա:

խբ. 142բ-50բ [Գլուխ ԾԱ.] — «Լուարո՛ւք ինձ, որ զհետ երթայք իրաւանց...»: Առ նոսա ասէ. Ո՞վ իցէ, ո՞ր ոսոխն իցէ... եւ ապա իբրեւ զտաճարակապուտս գո­ղու­թեամբն սատակեցան:

խգ. 150բ-2բ [Գլուխ ԾԲ.] — «Զարթի՛ր, զարթի՛ր, Սիո՛վն...»: Քանզի բազումք եւ յայնժամ ունէին... եւ ամե­նայն չարեաց իսկ պատճառք հպարտութիւն է:

խդ. 153ա-8բ [Գլուխ ԾԳ.] — Տէ՛ր, ո՞ հաւատաց ի լուր մեր...»: Բազուկ Տեառն, այսինքն՝ նշան ինչ աս­տուա­ծագործ զաւրութեանն... զի խաչն լուծումն եղեւ մեղաց:

խե. 158բ-61ա [Գլուխ ԾԴ.] — «Ուրախ լե՛ր, ամո՛ւլ...»: Ակիւղաս ասէ. Երգեա՛ բարւոք զաւրհնու­թիւնդ... որ լինելոց էր նոքա յետ գերութեանն եւ բա­րու­թիւնքն հաստատունք:

խզ. 161ա-2բ [Գլուխ ԾԵ.] — «Որ ծարաւիդ եք, եր­թայք ի ջուրն...»: Զլիութիւնն, որ հանդերձեալն էր լի­նել... վասն զի նոքա յետ դարձին չեղեն արժանի պարգեւաց:

խէ. 162բ-7բ [Գլուխ ԾԶ.] — «Այսպէս ասէ Տէր. Զգոյշ կացէ՛ք իրաւանց...»: Զոր աւրինակ, յորժամ կա­մի­ցի զնոսա ապրեցուցանել... եւ բարկ եւ անմիտ լինի:

խը. 167բ-9ա [Գլուխ ԾԷ.] — Եւ արդ, տե՛ս «Կո­րեաւ, ասէ արդարն»: Զի միմիայն ողջ ի մէջ բազում հիւան­դաց... իբրեւ զծով ալեաւք ծփեսցին:

խթ. 169ա-72ա [Գլուխ ԾԸ.] — «Գոչեա՛ զաւրու­թեամբ եւ մի՛ խնայեար...»: Զի դժուարինք էին, զոր ինչ ասելոցն էր... զի բերան Տեառն խաւսեցաւ զայս:

ծ. 172ա-4ա [Գլուխ ԾԹ.] — «Մի՞թէ չիցէ ձեռն Տեառն...»: Տե՛ս, զի ոչ կամի, եթէ ի մի արդարութիւնն միայն... եւ հանապազ կացցեն:

ծա. 174բ-5ա [Գլուխ Կ.] — «Լո՛յս առ, լո՛յս առ, Երու­սաղէ՛մ...»: Ակիւղաս եւ այլն ասեն. Արի՛ եւ լու­սա­ւո­րեաց... զի սակաւաւորսն հազարաւոր եղիցի, եւ կրտսերն՝ յազգ մեծ:

ծբ. 175ա-8ա [Գլուխ ԿԱ.] — «Հոգի Տեառն ի վե­րայ իմ...»: Եւ այն իսկ իցեն պատճառք... եւ նմին նմանող եղիցին:

ծգ. 178ա-9ա [Գլուխ ԿԲ.] —«Վասն Սիովնի ոչ լռե­ցից...»: Ինձ այսպէս թուի... ի նոցա ծուլութենէ լինի:

ծդ. 179ա-82բ [Գլուխ ԿԳ.] — «Իսկ այս ո՞վ է, որ դի­մեալ գայ...»: Զի սովորութիւն է մարգարէի... այլ եւ վասն ի ձեռաց թողլոյ:

ծե. 182բ-3ա [Գլուխ ԿԴ.] — «Եթէ բացցես զեր­կինս, դողումն կալցէ...»: Տե՛ս, զիարդ ամենայն ուրեք զզաւրութենէն ճառէ... վերացան ի մէնջ եւ դու ան:

Ծնթ. Կան բացթողումներ գրչի կողմից, ինչպես երեւում է, գաղափար օրինակի անընթեռնելի լինելու պատճառով (նոյն պատ­կերը նաեւ տպագրի մէջ է):

Տե՛ս Երանելւոյն Յովհաննու Ոսկեբերանի Մեկնութիւն Եսա­յեայ մարգարէի, Վենետիկ, 1880, էջ 1-472:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «726, 4», Ա. կազմաստառին՝ «Հմր 4, Քարոզգիրք», 1ա՝ «729/2800», «Բայց /// մազբ/// Դա­ւիթ /// եւ միւսն առաջի/// ///րատ, աստուածա­­պաշտ, մեկնեալ յամենայն տարուէ///»:

2801

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

[ՆՈՐ ՋՈՒՂԱ՞]

ՌՃԽԷ.-ՌՃԽԸ. – 1698-1699

ԳՐԻՉ՝ Մկրտիչ քհյ.:

ԹԵՐԹ՝ 336+3 (կրկն.՝ թ. 1, 77, 265). չգրուած՝ 1բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԹx12 (ԻԹ՝ 3): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,3x15,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x10,5. կարմրով սահմանագծուած): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 33: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագա­նա­կա­գոյն կաշի, դռնակով, միջուկը տախտակ, աստառը դրոշմա­զարդ կտաւ. Ա. փեղկի կենտրոնում՝ խաչելութիւն (ճնշումով), իսկ Բ. փեղկի կենտրոնում՝ Քրիստոս. դռնակին դրոշմած՝ «ՔՐԻՍ­ՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ ՏԷՐ ՄԿՐՏԻՉ. ԹՎԻՆ ՌՃԽԸ. (1699). ԱՄԷՆ» լուսանցակողերը կարմիր. մէջքի մօտ սեւ կորագծով սահմանա­գծուած սպիտակ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 3ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 1գ: Ճակա­տազարդ՝ 23բ, 105բ, 119բ, 138բ, 176ա, 246բ, 273բ: Լու­սանցազարդ՝ բուսական, թռչուն: Զարդագիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր: Գոյներ՝ կարմիր, սեւ, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, 3 կապիչներն ու վարդեակահիմք գամերն ընկած, լուսանցակողերը գունաթա­փուած. ԺԹ. դ. նորոգուած (տե՛ս թ. 24, 30 եւ այլն). վերջից պա­կա­սաւոր, թերթերին խոնաւութեան, խունացման, սնկի հետքեր, պատռուածքներ, ցեցի բազմաթիւ անցքեր, թանաքի թթուայ­նու­թեան հետեւանքով գրադաշտը մգացած, արտաքին լուսան­ցա­կողերին էջանիշ թելեր՝ թ. 23, 105 (թելն ընկած), 119, 128, 175, 246, 273:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա.1գ-320բ [Պետրոսի Արագոնացւոյ Գիրք յա­ղագս մոլութեանց]

Տե՛ս ձեռ. 66, 122ա-273ա [Յառաջաբան]/1գդ: 1. ա/1դ-23ա: բ/23բ-105ա: գ/105բ-19ա: դ/119բ-38ա: ե/138բ-75բ: զ/176ա-246ա: է/246բ-73ա: ը/273բ-309բ: 2/309բ-16բ: 3/316բ-20բ:

Բ. 321ա-333բ Հարանց վարք Ֆրանկաց

Տե՛ս ձեռ. 789, Բ. ձեռ., 6բ-411բ ա/321ա-2բ: բ/322բ-3բ: գ/323բ-4ա: դ/324աբ: ե/324բ: զ/324բ-6ա: է/326աբ: ը/326բ-9ա: թ/329աբ: ժ/329բ-30ա: ժա/330ա-2բ: ժբ/332բ-333բ: ժգ/333բ-4ա: ժդ-հա/չիք:

ՅԱՒԵԼԵԱԼ՝

334աբԿրօնաւոր ոմն սատանայական ատելու­թեամբ վառեալ հակառակէր հօր վանացն... աստի կե­նացս ելից, որ եղեւ իսկ որպէս ասացն:

334բ-6բ Յաղագս դատաստանին Աստուծոյ – Յա­­մին մարդեղութեանն Քրիստոսի... ոմանք ի նոցանէ յա­ռաջելով բարձրաձայն աղաղակէին///(շար. թա­փուած):

Ծնթ. Միաւորների սկզբում, որպէս սկսուածքի նշան՝ բո­լորակի վրայ խաչ՝ պարզ գծագրութեամբ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1գ (ստ. լս.) Սկիզբն գրոյս եղեւ թիւն ՌՃԽԷ. (1698), յուլիսի Ը., Նախայ Ի. (20):

76բԶՄկրտիչ էրէցս՝ գծձողս յիշեա՛:

146աՎասն սիրոյն Որդոյն Աստուած ասասջիք, թէ Աստուած ողորմի այս մոլութեանց գրող՝ տէր Մկրտչին հոգոյն:

246աՈ՜վ սրբասնունդ եւ կրճատեալդ սրտիւ, յամենայն ախտակրութեանցս մոլեցուցանողացս, յոր­ժամ հանդիպեսցի յառման մատենից ընթերցման եւ կամ ածանցման՝ զերեսս եդեալ յենթ ներբանից յերկա­քայլ անուաց շրջեցուցանողաց զպատուական մար­մինս ձեր, ես՝ տրուպս, յետնեալս յամենից, Մկրտիչ եւեթ ա­նուն քահանայս, թաղծեալ եւ դառնացեալ սրտիւ աղա­չեմ, զի միակերտիւ Հայր մերիւ յիշեսցես եւ զմե­ղա­նացս անհունից զթողումն հայցեսցես ընդ ծնօ­ղացս իմոց՝ Աղաթեղէ եւ Անայէ, եւ ընդ հարազատ որ­դեացս իմոց՝ Ոհաննիսին եւ Պետրոսին, զոր եւ Քրիս­տոս Աս­տուած ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ, վայելես­ցեն բար­գաւաճեալ անձամբ. ամէն: Գրեցաւ թիւն ՌՃԽԸ. (1699), յամսեանն մարտի Ե. եւ Նիրհան ամսին Ի.ումն (20):

319բ-20ա (ստ. լս.) Աւարտեցաւ Եօթն մոլութեանց |320ա| գիրքս՝ թիւն ՌՃԽԸ. (1699), մարտի Լ. (30):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Ա. կազմաստառին (1880 թ., տպագիր ձեւ՝ լրա­ցուած շղագրով, սպիտակ թուղթ, 10,8x13,4) Նորին վե­հափառութեան տեառն տեառն Գէորգայ Դ.ի երկ­նա­պարգեւ հայրապետի եւ պաշտպանի հայկեան մա­տե­նագրութեան նուէր ի խոնարհ ծառայէ Համազասպ քահանայէ Տէր-ԱւետիքեանցNօ, 14ն, «14» սեպ­տեմ­բերի, 1880 ամի, ի Շուշի:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 273բ ստ. լս. (բոլորակ, մաշուած, թա­նաքը տարածուած, անընթեռնելի):

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «5», 1ա՝ «727/2801», 1բ էջին ամրացուած ներդիր թերթ (սպիտակ, ծա­լուած, ընդհ.՝ 17,9x22,3)՝ «N 5 Քարոզգիրք ի վերայ զանազան ունակութեանց մարդոյ, եթէ՛ չար եւ եթէ՛ բարի, մեծադիր, կիսածաւալ, գրեալ ի թղթի, վերջն թերի: Թուակ. ՌՃԽԷ. (1698) տե՛ս 1 երես, յիշատա­կա­րան ՃԻԵ. գլխի վերջում գրիչ Մկրտիչ քահանայ ՌՃԽԸ. (1699): Գրքի կազմը նոյն ՌՃԽԸ. (1699) թուի է, տե՛ս կազմի արձանագրութիւնը», հակառակ կողմում՝ «ՌՃԽԷ.-ՌՃԽԸ.-1698-1699 Մ[եսրոպ] [եպիսկոպոս]», 303բ մատիտով՝ «Վ. վարդապետութիւն»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 20բ, 26բ, 51ա, 54բ, 57բ, 66ա, 69ա, 71ա, 77գ, 106բ, 115ա, 156բ, 164բ, 184ա, 186ա, 191բ, 195բ, 204բ, 206ա, 209բ, 250բ, 277ա լս-ում՝ «Սկիզբն ասա՛յ քարոզի», 97բ՝ «Վասն բանադրանց», 116բ՝ «Քարոզում լաւ է †», 117բ՝ «Վասն մեղաց ոչ է պարտ տանել †»:

2802

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌՂԳ. – 1644

ԳՐԻՉ՝ Սրապիոն սրկ.: ՍՏԱՑՈՂ՝ Մէհրուբան:

ԹԵՐԹ՝ 135: ՊՐԱԿ՝ Ա-Դ (Ա, Գ՝ 11, Բ, Դ՝ 10) + չհա­մա­րա­կա­լած 8 պրակ՝ խառն. 8+12+12+12+8+16+8+17: ՆԻՒԹ՝ թուղթ (ճնշա­դրոշմով՝ Պհպ. Դա (քառանկիւն) անընկալելի). լուսա­գծե­րով եւ լուսադրոշմներով՝ 1. գծային խաչ՝ վերին թեւն աւարտւում է երեքնուկով, կողային թեւերից մէկը՝ «V», միւսը՝ «P», 2. թագ, վերեւում վեցթեւեան աստղ, ապա՝ վերեւում՝ մահիկ կամ եռա­մահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,7x18,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x13՝ անկանոն): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 116ա): ՏՈՂ՝ 24-27: ԿԱԶՄ՝ ան­զարդ, սեւ կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ վերինը կապոյտ, միւս երկուսը՝ դեղին: ՊԱՀ­­ՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ., դեղնաւուն թուղթ +Գ-Դ.՝ ներդիր երկծալ թուղթ, Ա., Բ. մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 116ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 1ա: Զար­դա­գիր՝ թռչնագիր (միայն՝ 1ա): Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը ԺԹ. դ.-ի վերջին նորոգուած, նաեւ՝ թերթերի հիմքերը կարկատուած, սոսնձուած. լուսան­ցա­կո­ղե­րը գունաթափուած, թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետ­քեր, ցեցի անցքեր. գրադաշտը տեղ-տեղ, առաւել չափով՝ ձե­ռագրի սկզբում եւ վերջում գունափոխուած, թերթերի զգալի մասը հիմքից թուլացած, պոկուած (յատկապէս՝ վերջում). թ. 131-2ի միջեւ ընկած 1 թերթ. արտատպումներ հանդիպակաց էջերին՝ 17բ, 134բ, վերջը՝ թափուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-50բ [Ղուկասու Լօռեցւոյ Քարոզք]

Տե՛ս ձեռ. 746, 1ա-236բ. ունի միայն. ա/1ա-6բ: բ/7ա-12բ: գ/13ա-20ա: դ/20ա-38բ: ժդ/38բ-46բ: ժզ/49բ-50բ:

Յաւելեալ ունի՝

1. 46բ-9բ Քարոզ ի բանն, որ ասէ՝ Հայեցայ Աս­տուած ի Հաբէլ եւ ի պատարագս նորա, ի Կայէն եւ ի զոհս նորա ոչ հաճեցաւ – Յորժամ արար Աստուած զմարդն առաջին... վարձք ոչ առնուն ամենեւին. ամէն:

Բ. 51ա-6ա [Յակոբայ Ղրիմեցւոյ. ձեռ. 696, 48ա-53բ)] Յայլմէ քարոզ Մեծի Ուրբաթին. Սուք ի բան առաքելոյն՝ Կտակ [յետ] մահուան հաստատուն է (Եբր., Թ, 17)– Սովորութիւն է մարդկան, յորժամ մե­ռանի ոք ի յայլ տեղիս եւ առնէ կտակ, եւ թէ ոք երթայ եւ տայ գուժ ընթանեաց նորա... եւ քօ է զնայ ամենայն մեղաց ի ձեռն զղջման եւ ողորմութեան եւ խոստո­վանութեան եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ եւ փառք:

– 56ա (Յիշ. հեղ-ի) Արդ, ես՝ Յակոբ մեղաւոր Ղրի­մե­ցի, որ ի Խաչելութեան քարոզս աշխատեցայ, աղա­չեմ զձեզ ի սէր խաչելութեան Քրիստոսի, զի ի սոսկալի աւուրս Աստուած ողորմի հրամայեցէ՛ք մեղուցեալ հո­գոյս եւ մեր ամենեցուն:

Ծնթ. Հմմտ. Գրիգորի Տաթեւացւոյ. Ձմերան, ՃԻԹ.: Տա­թեւա­ցու Քարոզգրքի՝ Յակոբ Ղրիմեցու խմբագրութեան ինք­նա­գիր յիշ-ը տե՛ս ԺԵ. դ., յիշ.-ք, Ա., էջ 653-5:

Գ. 56աբ [Ցանկ]Խրատ կանոնական համառաւտ – Ա. Յաղագս հաւատոյ... Ծ. Որք վերայկոչին յեպիս­կո­պո­­սութիւն (56ա ստ. լս., գրչից. «Կանոնաց ցանկերն է»):

Ծնթ. Չունի տպ.-ի՝ «ԽԳ. Յաղագս եպիսկոպոս կամ այլ եկե­ղեցական, որ արբենայ» միաւորը:

– 57ա-75բ Նուաստ վարդայպետ[ի] Յովհաննիսի Ե[ր]զնկացոյ. Խրատ հասարակաց քրիստոնէից, քա­հանայից եւ ժողովրդոց, ի կանոնական սահմանաց առաքելոց սրբոց եւ հայրապետաց եւ վարդապետաց եւ սուրբ հօրն մերոյ՝ Վարդան վարդապետի, որ յամենայնէ ժողովեցի եւ գրեցի

Տե՛ս ձեռ. 228, 71ա-127ա. 1. Նխդր./57ա-8ա (57ա ստ. լու­սանցս, գրչից. «Մաղթանք Վարդան վարդապետի ասա­ցեալ»): ա/58ա-60ա: բ/60ա-1բ: գ/61բ-2բ: դ/62բ-4բ (ունի՝ 63ա Կանոնք սուրբն հարցն, 63ա-4բ Կանոնք սուրբ հայրապե­տացն): ե/64բ-5բ: զ/65բ-6ա (գրիչը այս միաւորը չի նշել, որի արդիւնքում մէկ թուահամարով առաջ է ձեռ. 228ից): է/66ա-7ա (սկ. այլ՝ «Եւթերորդ բան կանոնական...»): ը/67աբ: թ/67բ-8բ: ժ/68բ-70ա: ժա/70ա-1ա: ժբ/71ա-2ա (խորագիր՝ «Յա­ղակս...»): ժգ/72ա-3ա: ժդ/73աբ (խորագիր՝ «...հաղորդու­թեան»): ժե/չիք: ժզ/73բ-4բ: ժէ/չիք: ժը/74բ (խորագիր՝ «Յա­ղակս...»): ժթ/74բ-5բ: ի/75բ (խորագիր՝ «Յաղակս Խ.(40)ունք կատարել մեռելոյն=[ձեռ. 228, 107աբ «Սահակայ է կա­նոնքս»], արտացոլուած ձեռագիր ցանկում՝ 56ա]): իա, իբ/չիք: 2./չիք:

Ստ. լս-ներում. կանոնների խորագիրները. տե՛ս Է. Մ. Բաղ­դա­սարեան, Յովհաննէս Երզնկացին եւ նրա խրատական ար­ձա­կը, Երեւան, 1977, էջ 139-203 (այս ձեռագիրը չի օգտա­գործուել):

Դ. 75բ-135բ [Կանոնք զանազանք]

Ծնթ. Տպագրի համեմատ կան տարբերութիւններ՝ կանոն­ների աւելի եւ պակաս, տարբեր դասաւորութիւն:

1. 75բ-7ա [Կ]անոնք սրբոյն Աթանասի եպիսկո­պո­սին: Եւ երեւեցաւ այր մի անաւրէն եւ Արիոս ա­նուն: Իսկ երանելին Աթանաս հայրապետն յոր­դայ­­բուխ արտասուաւք եւ աղաւթիւքն բերանէր եւ կանոնք կարգէր. գլուխ ՂԱ.: [Ցանկ կանոնացն.] – Ա. [Վասն] երախայի, որ դիւահարի եւ մկրտիլ խնդրէ... ՁԸ. Վիպասանացն:

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ 282-90. կանոնացանկը եւ առաջաբանը՝ տպագրից տարբեր:

2. 77ա-82բ Կանոնք սրբոյն Աթանասի հայրապե­տին. Հարցումն եւ պատասխանիք նորա. Ա-[ՁԷ]:

Տե՛ս «Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ 290-328: ԺԸ/չիք (սակայն գլխանիշը կայ): ԻԲ/չիք (ԻԲ. գլխանիշը դրուած է ԻԳ. կանոնի մօտ): Լ/չիք (գրչի ծնթ.՝ 79բ «Այս բ. տուն գրած է»): ԼԲ, ԼԳ, ԼԷ, ԼԸ, ԽԸ, ԾԵ, ԾԶ, ԾԸ, Կ, ՀԱ, ՀԳ, ՀԶ, ՀԷ, ՀԹ/չիք (գրչի ծնթ.՝ 82ա «ՀԷ., ՀԸ., ՀԹ. գի՛տ»/: ՁԱ., ՁԵ., ՁԸ./չիք:

Ունի մի կանոն, որ չկայ տպագրում, արտացոլուած՝ նաեւ ձե­ռագիր ցանկում. «[ՁԹ. Վասն] ուրացողի. [Հարց]. Եթէ ոք զՔրիստոս ուրանայ եւ անարգէ զօրէնս Քրիստոսի, զի՞նչ է պարտ առնել նորա. [Պատասխանի]. Զամենայն աւուրս կենաց իւրոց պարտ է լալ եւ սգալ նմայ եւ ապաշխարել. եւ աւր մա­հուան արժան է ի սուրբ խորհրդոյն տալ նմայ վասն Աստուծոյ մարդասիրութեան, վասն զի ոմանք ձեռնարկեցին կարգեալք յինքեանց զասացեալ ծածուկսն եւ մակախառնեալ զԱստուա­ծայշունչ գիրս»:

Ստ. լս. գրչից՝ 81բ-2ա «Կանոնք Աթանասի»:

3. 82բ-4ա Կանո[ն]ք սրբոյն ԳրիգորիՊարթեւի Հա­­յոցԼուսօորչիյօելումնիՆիկիականկանայս (=կա­նոնս) է. Ա.-[Լ.]- Քահանայի, որ ի մեղս զա­ռա­ծի...

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ 243-9: Ցանկ/չիք: Ձեռագիրը Լ. կանոնից յետոյ ունի յաւելագրութիւն. 83բ-4ա «Եւ ա՞րդ, զայս ամենայն գրեցաք առ ի փորձելոյ զիւրաքանչիւր չափ ապաշխարութեան, զի մի՛ զոք կորուսցուք յայսպիսացս, այլ զարհուրեսցուք ի ծանր դատաստանէն եւ յա­հագին եւ ի մեծ հատուցմանէն. յաւուր Տեառն մեր ընկալցուք զայսպիսիսն եւ աւգնեսցուք հանդերձ աղաւթիւք եւ պատարա­գօք եւ յափշտակեսցուք զնոսա յորոգայթից սատանայի, որպէս եւ զանձինս մեր կարասցուք զերծանել ի յաւիտենական տանջանացն Քրիստոսիւ Յիսուսիւ՝ Տէրամբ մերով. նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

Ստ. լս. գրչից՝ 82բ-3ա «Կանոնք սուրբ Լուսօորչին է»:

4. 84ա-96բ Տէր Յոհաննու ասացեալ ի խնդրոյ սրբոյ Բարսեղի սահմանադրութիւն. Վասն պէս-պէս եւ բիւրայպատիկ ախտից. Ա.-[ՄԿԶ.] – Ա. [Թ]է ոք ապա­կանէ զէգ յանկարծօրէն, բռնաբարոյ... Կանոն ՃՂԶ... եւ յաւելուլ եւ կարճել ըստ ողորմութեան Աստու­ծոյ եւ պահս եւ յաղօթս երկիւղիւ Աստուծոյ:

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Բ., Երեւան, 1971, էջ 101-80: Կանոնակարգութիւնը տարբեր: Զ., ԼԹ., ԿԹ., ՀԴ., Ձ., ՁԲ-ՁԴ., ՁԹ., ՂԲ., ՂԶ., ՂԷ., ՃԺԱ., ՃԺԴ., ՃԺԷ., ՃԼԲ-ՃԼԵ., ՃԽԷ., ՃԿԹ., ՃՀԲ-ՃՀԳ., ՃՀԶ., ՃՁԵ., ՃՁԹ., ՄԳ-ՄԴ., ՄԷ., ՄԸ., ՄԺԲ., ՄԺԴ-ՄԺԶ., ՄԼԲ., ՄԼԴ., ՄԽԴ-ՄԽԸ., ՄԾԵ-ՄԾԹ., ՄԿ-ՄԿԴ., ՄԿԷ-ՄՀԲ/չիք: ՃԾԹ., ՃԿ.՝ մասամբ տարբեր:

ՄԽ. կանոնից յետոյ՝ որպէս յաւելագրութիւն, ունի մի այլ կանոն եւս, ձեռագրում համարը՝ ՃՁԹ. 96ա «Իսկ եթէ մինն կու­սան եւ միւսն՝ այրի եւ այլ վարք սրբութեամբ են, արժան է տալ նոցա զպսակն աւրհնութեան»:

Ստ. լս-ներում՝ գրչից՝ 87բ-8ա, 89բ-90ա «Կանոնք Յոհան­նու»:

5. 96բ-116բ Կանոնք սուրբ վարդապետին Դաւ­թայ հոգեցելոցն որդ[ւոյ] Ալարակայ (= Ալաւկայ). [Բ.-ԿԹ., Բ. [Վասն մկան անկելոյ ի յաղ.Արդ, ի փոքրագոյն եւ յանարգ, ի գող եւ ի կծծի մկան... [Կանոն Բ. եւ Կանոն. ԿԹ.] – Վասն օտարացն զինչ պարտ է առնել, զի բազում հոգեւոր վտանկ հասանի. Վասն իրացս այսոցիկ. Եթէ ոք անցանի ընդ սահմա­նեալ կանոնսդ, պատժի:

Տե՛ս Ա. Աբրահամեան, Դաւիթ Ալաւկայ որդու կանոնները.- «Էջմիածին» ամս., 1952/Թ-Ժ., էջ 48-57, ԺԱ-ԺԲ., էջ 56-67, 1953/Ա., էջ 56-62, Բ., էջ 53-60, Գ., 51-63: Նխդր. կանոնի գրոց/չիք: Ա., Դ., Է., Ժ., ԻԲ., ԻԷ., ԼԸ-ԼԹ., ԽԱ., ԽԳ., ԽԵ., ԾԷ-Կ., ԿԹ-ՀԱ., ՀԷ., Ձ., ՁԵ., ՁԷ., ՁԹ-ՂԱ., ՂԳ-ՂԷ/չիք: Ցանկ գրոյս/չիք: Մի շարք կանոններ համառօտուած են: Դ. կանոնը ձեռագրում առանձնացուած եւ համարակալուած չէ, ձոյլ է Գ. կանոնի հետ: Այս ձեռագիրը տպագրի մէջ չի օգտագործուել. այստեղ կան կանոններ, որոնք տպագրում չկան:

– 101ա ԺԹ. Վասն կրաւնաւորաց բարեկամաց – Այլ ի կրաւնաւորաց բարեկամաց եւ սիրելեաց մի՛ ոք իշխեսցէ յորդէգիր լինել մօր եւ կնքահայր մանկան...» (ԻԳ. կանոնից յետոյ, ձեռագրում համարը՝ ԺԹ.):

– 115բ-6բ ԿԹ. Կանոնք ժամարարաց – Եթէ ոք ի հաւատացելոց ի Մահմետի օրէնս դառնայ կամաւ իւրով եւ ուրանայ զՏէր Յիսուս Քրիստոս առանց եր­կիւղի մահու եւ սպառնալեաց եւ հայհոյէ զխաչն եւ զեկեղեցի եւ անարժան բանիւք անարքէ զխորհուրդ փրկութեան մերոյ եւ թլփատի, մինչեւ ցօր մահուն իւրոյ արտաքոյ եկեղեցոյ, ապաշխարէ ջերմ արտա­սուօք եւ ողորմութեամբ եւ շաբաթայպահութեամբ: Իսկ վարդապետին հայելով՝ յորդ ապաշխարութիւն թե­թեւա­ցուցանէ եւ ծնրայդրութիւն հարկի աւուրցն յեր­կար ժամանակացն: Եւ եթէ ախտ, հիվանդութիւնի ան­կանի, եւ երկիւղ մահու լինի, յետին թոշակէն մի՛ զրկեսցի:

Իսկ եկեղեցի եթէ Խ. (40) օր առանց պատարագի մնայ, պարտ է նոր աւրհնել, բայց թէ խնկարկութիւնք եւ լուցմունք լինի, ո՛չ է պարտ աւրհնել, այլ դրուատ ինչ կարդալ եկեղեցոյ՝ աւրհնութեանց կարգէն:

Եթէ գազան կամ անասուն մտնէ, պարտ է աղօթս կարդալ:

Խաչ, որ փտի, կամ մաղըզման, կամ այլ անաւթ, աւազան մանրի, ոչ է պարտ այրել եւ կամ կոխան ձգել, այլ թաղել ի սուրբ տեղի:

Եւ եթէ խաչ, ոսկի կամ արծաթ՝ մանրի ի յոլով մասունս, պարտ է վերըստին կազմել, այլ ոչ կրկին աւրհնել, զ[ի] մի անգամ աւրհնեալ է:

Եթէ բաժակ կաթէ ի սուրբ խորհրդոյն ի վերայ սեղանոյ զգեստի, ոչ է պարտ |116ա| կտրել, այլ մաք­րել: Իսկ եթէ քահանայի ըսգեստն հասանէ, պարտ է կտրել եւ թաղել ի պատշաճ տեղոջ եւ ո՛չ այրել:

Իսկ ի ժամ խորհրդածութեան, յորժամ սպաս կազմէ քահանան, պարտ է բաժակ ըստ բաւականութեան ածել ըսկիհն:

Իսկ յորժամ սկիզբն արարեալ է պատարագին՝ զՏէր Աստուած զօրութեանցն, ո՛չ է պարտ զանմատոյցն խառ­նել ընդ աւրհնեալ բաժակն: Իսկ յորժամ ի սեղանն հանէ զխորհուրդն եւ ճապաղի բաժակն, չկայ ինչ այսպիսոյն շատ կարգ, այլ բաժակ արկանէ եւ մատուս­ցէ զպատարագն, եւ վասն զգուշութեան իւրոյ Դ. օր կացցէ արտաքոյ եկեղեցոյն: Իսկ զկնի պատարագին պարտ է մաքրել զսկիհն եւ զմաղըզմանն եւ զձեռն ցամաքեցուցանել եւ զստէպ հանել ի վերայ սեղանոյն:

Իսկ փշրանս՝ թէ անկեալ է եւ կամ թռեալ, եւ զայն եւս որոնելով գտեալ՝ ճաշակեսցէ, եւ ապայ բաժակն, որ մնացեալ է, ողողիցէ զմատունսն: Իսկ թէ յետ կա­տար­ման խորհրդոյ մասն ինչ կամ փշրան ինչ գտցէ ի վերայ սեղանոյն եւ անմատոյց բաժակօն, զձեռն մաքրեալ է եւ ըմպեալ է ի բաժակէն, Ա. աւր պահեսցէ եւ մէկէլ օրն՝ յետ պատարագին ճաշակեսցէ:

Ասեն, թէ որ զհիւանդն հաղորդէ, այն օրն չէ պարտ պատարագ առնել:

Եթէ ոք յեպիսկոպոսաց ոչ է արժան սուրբ խորհրդոյն, մի՛ իշխեսցէ ձեռնադրութիւն առնել, զի իւրովին կորուս զշնորհս Հոգւոյն Սրբոյ, զիա՞րդ այլում շնորհս բաշխել կարասցէ, եւ մի՛ եկեղեցի աւրհնել, զի վարձական օտարաց, որ այլ առնել պատարագն:

Եթէ յանդգնի ոք ի քահանայից, որ չեւ է առնել զաւ­ծումն եպիսկոպոսութեան, եւ էրեց զոք ձեռնադրէ, դարձեալ կրկին պարտ է ձեռնադրել, եւ |116բ| զմկրտեալն ի նմանէ՝ մկրտել, զի զոր ինչ առնէ այն­պիսին, չէ ընդունելի, եւ ինքն, որ զայս իրքս համար­ձակեց՝ թէ իւր կամօք գայ ի զղջումն, մինչ ի վախճան մի՛ առցէ զկարգն իւր, եւ ԲԺ.ն (12) ամ ապաշխարէ, եւ եթէ այլ սխալանս ոչ ունի, ի ներքոյ բեմին հաղորդի ընդ ապաշխարողսն:

Կրաւնաւոր, որ ի գիւղ բնակէ եւ ի նոյն տարոջն վախջանի, մի՛ ոք ի քահանայից իշխեսցէ այնպիսոյն հա­ղորդ տալ ի կենդանութեան կամ ի վախճանել՝ զյետին թոշակ, կամ թաղել զնայ ընդ կրօնաւորական կարգի եւ կամ ժամ առնել, եթէ ոք յանդգնի եւ լուծանէ զկանոնդ, լուծցի ի կարգէն:

Քահանայ, որ կրօնաւորի, ոչ է պարտ խոստովա­նութիւն առնել կանաց կամ հաղորդ տալ, կամ մկրտու­թիւն առնուլ՝ որպէս ամուսնաւոր քահանայ, բայց եթէ երկիւղ մահու լինի եւ չլինի այլ քահանայ, անփութ չա­րասցէ, այլ մկրտէ, եւ թէ անփութ արասցէ, եւ ան­հա­ղորդ եւ անկընուք մեռանին, եւ նա տգիտու­թիւն առնէ, այլ քահանայութիւն առնել չէ պարտ: Բայց եպիսկոպոս գիտէ՝ զինչ որ առնէ:

Քահանայ, որ կրօնաւորի, ոչ է պարտ կնունք առ­նել, պսակ առնել կամ կնքաւոր լինել կամ մաւրքիր կամ քուրգիր առնել: Զի եթէ հարազատ եւ ճշմարիտ ազգական է, թողուլ հրամայէ Քրիստոս եւ հրաժարել, ասէ, ի ծնօղաց եւ յեղբայրց:

Վասն օտարացն զի՞նչ պարտ է առնել. զի բազում հոգեւոր վտանկ հասանի վասն իրացս այսոցիկ: Եթէ ոք անցանի ընդ սահմանեալ կանոնսդ՝ պատժի»:

6. 116բ-20ա Ի խնդրոյ Թումայ վարդապետին սուրբ ուխտին Մեծոփայ. եւ սուրբ վարդապետն Յա­կոբ Ղր[ի]մեցի. Յաղակս ազգականութեան – Գիտե­լի է, զի ազգականութիւն տարորոշեալ անձանց է եւ ո՛չ անհատին... Վասն որոյ հոգեւոր ծնօղաց տուփն Ե. են եւ հոգեւորն Դ. (117բ, 119աբ՝ Աղիւսակք ազգականու­թեան):

7. 120ա-2ա Խոստովանութիւն եւ դաւանութիւն ամե­նայսուրբ Երրորդութեանն – Մեղայ ամենայսուրբ Երրորդւոթեան՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ. ամէն... եւ արժանի եղիցիք լսել զձայնն երկնաւոր կոչ­ման, ի Քրիստոս Յիսուս ի ՏԷր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն. Հայր՛՛:

8. 122ա-4ա Սահմանք եւ կանոնք, զոր եդեալ են առաքեալքն ի ձեռն Կղէմեայ հայրապետինն (Ա.-ԻԷ.) – Ա. [Ե]թէ ոք հեղձուցանէ զտղայն կամ իբրեւ զհեղ, կամ ի շնութիւն... ԻԷ... եւ կամ դատէ, դատեսցի, զի խնամի աշխարհականն, այլ ոչ կատարել կարէ:

Ցանկ կանոնացն (Ա.-ԻԷ.)/չիք: ԻԷ. կանոնը լրիւ չէ:

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ 101-13:

9. 124ա-8բ Սահմանք եւ կանոնք սուրբ առա­քե­լոյն Թադէոսի (Ա.-ԼԳ.):

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Բ., էջ 19-40:

ա. 124ա Առաջի բանն կանոնին առաքելոյն Թա­դէո­սի – Ի գալն նորա յՈւրհայ քաղաքն՝ լուսաւորել զնո­սա մկրտութեամբ սուրբ աւազանին, ձեռնադրեցան եպիսկոպոսունք, քահանայք, սարկաւաքունք, եւ հաս­տա­տեցան վարդապետք օրէնսուսուցք. եւ եղեւ պայ­ծա­ռութիւն եկեղեցո եւ սեղանոյ Աստուծոյ: Կամեցաւ գնալ անտի եւ քարոզել այլոց քաղաքաց զԱւետարանն Քրիստոսի եւ կացոյց իւրն փոխանակ զԱդդէ կերպա­սայգործն: Եւ ժողովեցան ամենեքեան հարցանել զնայ զամենայն կարգս եկեղեցո եւ զկրօնս քրիստոնէից. եւ նա պատմեաց նոցա ըստ հրամանի փրկչին:

բ. 124աբ [Ցանկ կանոնացն] – Ա. Վասն եպիսկո­պոսի, որ խնամի ազգս, որ ի... ԼԳ. Վասն Քառասնորդ եւ սուրբ պահոց:

գ. 124բ-8բ Կանոնք սուրբ առաքելոյն Թադէոսի. Հարցմունք եւ Պատասխանիքն. [Ա.-ԼԳ.] – Հարցումն առաջին. Որպէ՞ս պարտ է եպիսկոպոսին կալ ի տեսչու­թիւն եկեղեցոյ: [Պատասխանի]. Պարտ է եպիսկոպո­սին անարատ լինել... զայս աւրէնսդրութիւնս ես՝ Ադ­դէ, աշակերտ սուրբ առաքելոյն Թադէոսի, գրեցի, որ­պէս լուայ ի սրբոյն ամենայն հաւատացելոց ի Քրիստոս:

10. 128բ-9ա Կանոնք Փիլիպ[պ]ոսի առաքելոյն – Կա­նոնք, զոր հրամայեալ է Փիլիպոս առաքեալն Խ. (40) տուն, զոր կարգեացյք հրամանաւ նորա Յով­հան­նէս աւետարանիչն եւ մայր Տեառն՝ բարեխաւսել նմայ, նախուառաջն՝ ինքեան թողութիւն ասէ Փիլիպպոս, որ զանհաւատ քաղաքն կործանեաց եւ յանդիմանեցաւ ի Տեառնէ վասն բարկացողութեան, եւ ի նմանէ ընկալան մանկունք եկեղեցոյ: Գ.իցս (երիցս) միանգամ արժան է, եւ աւելի ոչ հրամայեմք, բայց սահմանել աղաւթսն անխափանս կատարես[ց]է մատուցողն, եւ ի մէջ կանոնացն կարդացմունք եղիցի առաքելականս եւ խունկս արկանել ի մէջ կանոնացն, եւ ամենայն աւուր սպաս առնել եկեղեցոյն եւ ամենայն Ժ. աւր գիշերայ­պաշուն առնել եւ սաղմոսել ընծայիւք: Իսկ Խ. (40) հրամայեաց առնել զաւուրս ԽԸ. (48) վասն թողութեան մեղաց կենդանեաց եւ մեռելոց՝ ըստ ԽԸ. (48) քաղա­քացն Եսուայ, որով ապրէին մահապարտեալքն ի նոսա ապաստանեալք: Իսկ զհասն հրամայեաց ԽԸ. (48) երկդրամանն տալ եկեղեցին՝ ըստ կատարման աւուրցն խորհ[ր]դոյ, զոր ի յանդրանկաց պահանջէր Աստուած տալ քահանայական ազգին Ղեւտացոյց, զոր իւր ա­նուա­նեաց, փոխանակ ի եգիպտացոյց անդրան­կանցն կործանելոց, զի սպազաւոր էին: Իսկ եթէ յա­ղակս աղ­քատութեան պակաս իցէ քան զԽԸ. (48) երկդրամանն, հաւանութեան քահանային արժան է, քանզի մեծ, զաւ­րաւոր է ուխտս այս առ մեռեալս եւ առ կեն­դան|129ա|իս, քանզի այսպէս հաւատաց եկեղեցի Աս­տուծոյ: Եթէ անդունդսն տարտարոսաց լինի հոգին եւ Ժ. կնքով կնքեալ իցէ, զի մի՛ ոք կարիցէ յիշատակել առաջի Աստուծոյ ի փրկութիւն, բայց որք սրբութեամբ եւ աղաւթիւք կատարեն զուխտս զայս, կարեն փրկել զընռնեալսն (այսպէս), կարէ փշրել զԺ. կնիքն վասն Աստուծով ի ներքին դժոխոցն ի վեր երկինս թռու­ցանել զհոգին: Եթէ ի հաւատս միայն իցէ վախճանել եւ ո՛չ անաստուածութեան եւ ի հայհոյութիւն, վասն որոյ եւ ամենայն գունդք հրեշտակաց բազմութեան, այս­պիսի անոշայհոտութեան ցանկութեան վարդայգոյն արեանն Քրիստոսի սուրբ զենմանն գրոհ տվեալ ի վերուստ խուսափելով՝ անդ հասանեն ի սպասաւորու­թիւն, եւ լինի յայն աւուրն տաւն, պատարագն եւ տուն Աստուծոյ եւ բնակարան հրեշտակաց. յօիտեանիս յօիտենից. ամէն:

Հմմտ. Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Բ., Երեւան, 1971, էջ 41-5:

11. 129ա-31բ Կանոնք եւ սահմանք, որ եդեալ են ի սուրբ Կաթողիկէ եկեղեցի ի սուրբ եւ ի մեծ ժողովն Նիկիայ, որ հաւատայ համար ժողովեցան՝ հրա­մանաւ մեծ թագաւորին՝ Կոսդանդիանոսի արքային. Ա.-[ԺԷ.] – Զի շնորհք Հոգոյն Սրբոյ հեղեալ ի վերուստ ի սիրտս նորաբողբոջ սուրբ հայրայպետացն... եւ [Վասն] այնորիկ, որ կտրեցին կամաւք երկրաւորիս ան­դամոց իւրեանց, զի ի ձեռն ա[յ]նր կեղծաւո­րու­թեան... [Կանոն ԺԳ.]... եւ սարկաւագու իշխանութիւն այն է՝ եւ հանել ի բեմն եւ իջուցանել եւ ///(թափուած):

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ 114-31: Ցանկ/չիք: Կանոնակարգութիւնը՝ տարբեր: Զ., Է., ԺԱ., ԺԵ., ԺԸ-Ի./չիք: Ը. կանոն՝ համառօտ, տարբեր:

12. 132աբ [Կանոնք Կեսարեայ. Բ.-Թ.]

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ 168-76: Ցանկ եւ սկիզբ կանոնացն/չիք: Ա., Է., Ժ./չիք: Կանոնա­կար­գու­թիւնը՝ տարբեր: Միաւորը սկսվում է Զ. կանոնի վերջից՝ «///ութեան. եւ զլոյսն բարեաց անդադար սփռեսցեն» տողով: Այնուհետեւ՝ Բ. կանոն՝ համարը՝ Ի., համառօտ. «Եւ կուսանաց, որ յառաջ, քան զհարսանիսն շնան... [Կանոն Բ. եւ Կանոն Ը.] Մի՛ արգելցէ ի նմանէ վարդապետն, զի մի՛ ի հին սովորութիւն դարձին միտք նոցա, այլ ողորմութեամբ եւ գթով տնանկանց ցաւեսցին եւ յետին թոշակին արժանի լինին՝ թէ՛ այր, թէ՛ կին. կանոն այտ է»: Թ. կանոնը տե՛ս 134աբ, համարը՝ ԼԳ.:

13. 132բ-4ա 132աբ [Կանոնք Անկիւրեայ. Ա.-Ժ.] եւ [Կանոն Ա.] – Եւ քահանայից, որք բռնութեան հե­թա­նոսաց դեռ չեն տանջեալ. [Կանոն Ա. եւ Կանոն]... Ո՞չ գրեալ է. «Առ արտաքինսն իմաստութեամբ գնաս­ջիր», զի մի՛ անուն Աստուծոյ վասն ձեր հայհոյի ի մէջ հեթանոսաց:

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ 151-67: Ցանկ, առաջաբան կանոնացն, Ե., Զ., ԺԱ-Ի. կանոնք/չիք:

14. 134բ-5բ 132աբ [Կանոնք Նէոկեսարեայ. Բ.-ԺԶ.] – [Կանոն Բ.] Կին եթէ լիցի Բ.եղբարց, մերժեսցեն ի միմեանց... [Կանոն ԺԶ.]... եւ պեղծն ի սրբոցն ի բաց պարզեսցի, քանզի Տէրն մեր երեսնամեա էր, յորում զաւծումն մկրտութեան եւ քահանա/// (թափուած):

Տե՛ս Կանոնագիրք Հայոց, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ 177-87: Ցանկ, առաջաբան կանոնացն, Ա., Գ., Զ., ԺԷ.-Ի. կա­նոնք/չիք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

6բ Տէր Աստուա՛ծ, թողութիւն շնորհեա՛ ըստացողի գրոցս՝ Մէհրուբանին, եւ որդոյն՝ Զուրապին, Փարսա­դանին:

8ա (ստ. լս.) Վա՜յ զիս, որ մոլորեալ եմ յաշխարհիս, զի ի մեղս եւ անբժշկելիս:

10ա (ստ. լս.) Վա՜յ զիս, որ կամաւ կորուցի զմե­ղաւք ի հոգիս, քահանայ լաւ իմացիր ու քարոզէ ժո­ղովրդիդ:

11ա (ստ. լս.) Իմաստութիւն եւ արդարանալն ոչ թէ մեղաւք իլի՝ իբրեւ զիս:

12բ Տէր Աստուած փրկեսցէ զամենայն հաւատա­ցեալս յանուան իւրոյ, եւս առաւել ըստացող գրիս (անուան տեղը՝ բաց):

13ա (ստ. լս.) Վերա ասացեալ լսաւղաց եւ կատա­րո­ղաց արքայութենէ:

14ա ստ. լս.) Վա՜յ ինձ, որ ոչ եմ կացեալ Աստուծոյ պատուիրանին:

15ա (ստ. լս.) Վա՜յ զիս, այլ մոլորեալ գրագրիս, որ մեղաւք լցեալ անցաւոր յիս:

16ա (ստ. լս.) Վա՜յ զիս, այլ ոչ եմ հոգոց փրկաւղ, այլ եմ յիմար եւ սպանող:

16բ (ստ. լս.) Սախին, որ բերնէդ |17ա| թուք չելնէ վերայ գրին:

24ա (ստ. լս.) Վա՜յ զիս, որ ես եմ մոլոր մարմնով ու մեղաց գերիս:

20ա Որոց փրկեսցէ Քրիստոս եւ զամենայն հաւա­տա­ցեալս անուան իւրոյ: Որոց աղաւթիւքն ողորմի Քրիստոս Աստուած ըստացողի սուրբ գրոցս:

38բ Յորոց փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս Աստուած այնպիսի ոխակալութենէ եւ անհաշտ խռովութենէ զամենայն հաւատացեալս անուան իւրոյ՝ զՍրապիոն գծողս. ամէն:

46բ Յորոց արժանի արասցէ զՍրապիոն սար­կօագս. ամէն:

56ա Թվ. ՌՂԳ. (1644):

Տե՛ս ԺԷ. դ., յիշ-ք, Գ., էջ 143՝ միայն 6բ, 46բ էջերի յիշ-ները:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (1797 թ., նոտրգիր. Յովսէփ Արղութեանի ձեռ­քով. հմմտ. ձեռ. 3031, 45բ) Սանահնու վանից յայրէն հանեցաւ, 1797. ՌՄԽԶ. թուին:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Գա-Դա (ԺԹ. դ., շղագիր, երկթերթ դեղնաւուն թուղթ. Գ (22,3x17,9), Դ (22,3x17,9), ձեռ. համառօտ նկարագրութիւն) «Քարոզգիրք գրեալ ի վե­րայ թղթոյ, անյայտ գրչաւ եւ թուականաւ, քառածալ բոլորգիր՝ գրուած 1797 թուից առաջ, տե՛ս եր. 1: Ի սմին բովանդակին. 1. Զանազան քարոզք առ մեղա­ւորս... 4... ի խնդրոյ Թովմայ վարդապետին Ս. Ուխտին Մեծոփայ եւ ս. վարդապետն Յակոբ Ղր[ի]մեցի, Յա­ղագս ազգականութեան», Պհպ. Գա՝ «Հմր 6», «2802 (Էջմիածին Հմր 728, ՌՂԳ. 1644)», Պհպ. Դա՝ «Վ. Վար­դապետեանց», 45ա՝ կարմրաւուն մատիտով՝ «Դարդ», 96բ՝ «Գ. Ա.», 122ա՝ «Մեղայի»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 18ա՝ «Փարց///լայտ», 23բ ստ. լս-ից՝ «Քրոջ», 40բ (ԺԸ. դ.)՝ «Մեղաւորի, որ յուսայհատի, Աստուած ողորմած է», 135ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր)՝ «Եթէ կինն, որ առ Աստուած փոխի, ոչ է պարտ մօր»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 38բ՝ խաչանման պատկեր:

2803

0ՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՂՈՒԿԱՍՈՒ ԿԱՐՆԵՑՒՈՅ

Ս. ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԼ.-ՌՄԼԵ. – 1781-1786

ԹԵՐԹ՝ 409+4 (կրկն.՝ թ. 114գդ, 114եզ, 202, 236. գրչի էջա­կա­լում՝ 1-818, որ է՝ 1ա-409բ). չգրուած՝ 47բ, 235բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Ը (Ա՝ 44, Բ՝ 49, Գ՝ 46+2 (114գդ, 114եզ), Դ՝ 45, Ե՝ 50+1 (202), Զ՝ 63+1 (236գդ), Է, Ը՝ 56): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­ներով՝ 1. թագապսակ ծաղիկ, 2. շեղանկիւն ողկոյզ, 3. «М. GAROL», 4. «DV», 5. առիւծ, 6. անընկալելի՝ գրադաշտի եզ­­­րահատման պատճառով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,5-23,8x17-17,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (19-20,5x9,5-11,5, անկանոն. ստ. լս.՝ յի­շա­­գրեր՝ 316ա-21ա): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 1ա): ՏՈՂ՝ 32-35: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուա­­րաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա, Բ, Գ + Դ, Ե, Զ, սպիտակ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. Ա, Բ, Դ՝ առիւծ, ներքեւում՝ «A», Գ, Ե, Զ՝ թագ, տակը՝ «F.C ALCI­NARD TOSCOLANO»:

Новый рисунокՆմուշ 1ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ քերծուած, եզ­րե­րը եւ մէջքը մաշուած, թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետ­քեր, ցեցի անցքեր. թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրա­դաշտը մգացած, արատպումներ հանդիպակաց՝ Պհպ. Գբ, Դա եւ ետեւի՝ Պհպ. Աա էջերին. ներդիր թերթեր՝ 114գդ, 114եզ, 202, 235, 236գդ, ստ. լուսանցը կտրուած՝ թ. 96. այլ ձեռք՝ 114գ-զ, մի այլ ձեռք՝ 316բ-21բ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-409բ [0րինակք գրութեանց Ղուկասու Կար­նեց­­ւոյ]

Ծնթ. Նկարագրուած է ըստ գրչի արած բաժանումների. կոն­դակների մի մասը տպուած է՝ Դիւան հայոց պատմութեան, Նոր շարք, գիրք առաջին,, հտ. Ա.՝ 1780-1785, Երեւան, 1984, 594 էջ, Դիւան հայոց պատմութեան, Նոր շարք, գիրք առաջին, հտ. Բ.՝ 1786-1792, Երեւան, 2003, 803 էջ: Ճաշակ տուած լինե­լու համար առաջին երկու միաւորը մէջ բերելով, յաջորդ թղթե­րի միօրինակ սկսուածքները չենք գրել, բերել ենք միայն բո­վան­դակութեան մասին պատկերացում տուող խորագրերը եւ աւարտները: Թղթերի վերջում երբեմն կան ողջոյնի եւ օրհ­նու­թեան յաւելեալ խօսքեր, որոնք համառօտ բերել ենք՝ նշելով միայն հասցէատէրերի անունները: Նամակների ժամանակա­գրա­­կան կարգը երբեմն խառն է, ամսաթուերը յաճախ չգրաուծ՝տեղերը բաց են. բոլոր այդպիսի տեղերում աստ­ղա­նիշ ենք դրել:

[1782]

1. 1աբ Թուղթ օրհնութեան, շնորհակալութեան եւ յորդորանաց ի Ղարս, առ Սրբոյ Աթոռոյս գանձա­պետ մահտեսի Եղիայն. վասն նորապէս հասուցեալ գանձանակադրամին, որոյ աղագաւ կոնդակ եւ՛ս գրեցաւ ի վերայ քաղաքին – Յիսուսի Քրիստոսի ծա­ռայ Տէր Ղուկաս կաթուղիկոս եւ ծայրագոյն պատ­րիարգ ամենայն Հայոց, առաքելականի եկեղեցւոյս Քրիս­տոսի, նաեւ լուսազարդ մեծի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի. Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան... ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս եւ ի յունիսի Ա.:

2. 1բ-2բ Թուղթ օրհնութեան ի Մարսվան, առ Սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ մահտեսի Թադէոսն, եւ առ նորին կենակից Մարիամն, որում եւ շնոր­հա­կալութիւն եւս, զի յղեալ էին ընդ որդւոյն իւրեանց՝ Մելքոնին զԲ. ղուռուշ դրամս յանուն Սրբոյ Աթոռոյս – Յորմէ ժամանեսցի աստուածային օրհնութիւնն... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս մերում եւ ի յունիսի*:

3. 2բ-3բ Թուղթ ի Պօլիս, առ Մասեհեան պարոն Եսային. ի պատասխանի նորին յայսմ թուոյ մարտի ԺԷ. (17) գրեալ թղթոյն, որ եւ յղեալ էր զմի սկհւոյ ծածկոց: Առ որ օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782), ի յունիսի*:

4. 3բ-4բ Թուղթ ի Վան, ի վերայ Պարիկենց մահ­տեսի Սահակին, Ալամին, Վարդանին եւ Յակոբին: Օրհնութիւն եւ յանձնարարութիւն յաղագս նուիրակ Յակոբ վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782), ի յունիսի ամսոյ:

5. 4բ-5բ Թուղթ ի Բայազիտ, առ Մարգար աղայն. վասն Սրբոյ Աթոռոյս առ ինքն լեալ քանի ամեայ գան­ձանակադրամին՝ առ ի տալ:

6. 5բ-6բԹուղթ ի Բայազիտ, ի վերայ Սահակ ա­ղա­յին Արապկերցւոյ՝ օրհնութիւն եւ շնորհակալու­թիւն, վասն ջատագովութեանն առ սուրբ հաւատս մեր, եւ ընդդիմակայութեանն ընդդէմ ախթարմա­յիցն՝ առաջի մովպետին Բայազտոյ, որ այժմ ի խնդրոյ Սրբազանին վրէժխնդիր լինէր նոցա, եւ հարկ էր դառնալ առ մեզ... ի ՌՄԼԱ. (1782), ի յուլիսի*:

7. 6բ-7բ Թուղթ ի Դարբանդ, առ Սահակեան մահ­տեսի Վարդանն. ի պատասխանի յանցեալ թուոյ նոյեմբերի ամսոջն գրեալ թղթոյ նորին, յորում եւ վասն գանձանակին Սրբոյ Աթոռոյս, եւ այլ եւս բանք:

8. 7բ-8բ Թուղթ եւս ի Դարբանդ, առ պարոն Պօ­ղոսն, որ զկնի վախճանման գանձապետ իւզբաշի Եսայուն՝ սա՛ շրջեցուցանէր զգանձանակն Սրբոյ Աթոռոյս, առ որ օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն, եւ պատուէր՝ զարդիւնսն Սրբոյ Աթոռոյս յանձնել այժմ ի մէնջ յայն կողմունսն եւ անդ յղեցեալ վարդա­պետին, առ ի բերել... որ առ մեզ իսկ վերաբերի, որ եւ առնե՛՛ (այսչափ):

9. 9ա-10ա Թուղթ ի Ղնըղ, առ մահտեսի Վար­դումն. ի պատասխանի քանեաց գրեանց նորին՝ յայլ եւ այլ աւուրս գրեցելոց, վասն զանազան բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) եւ ի յուլիսի*:

10. 10ա-1բ Թուղթ շնորհակալութեան ի Նուխի եւ ի Վարդաշէն, առ քահանայսն եւ իշխանսն [այսինքն՝ առ պարոն Պետրոսն, մահտեսի Պետրոսն, մահ­տե­սի Հազարապետն, պարոն Հայրապետն, մահտեսի Յովհանէսն եւ մահտեսի Յակոբն]. ի պատասխանի շնորհաւորական թղթոյն նոցա... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թվին եւ ի*:

11. 11բ-2ա Թուղթ ի Շուշու Դղեակն, առ Սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ պարոն Աստուածատուրն՝ պա­տուէր, զի զգանձանակադրամն, զոր ունի ի պատ­րաս­­տի առ ինքն, տացէ աստի յղեցեալ վար­դա­պե­տին մերոյ... զի ի գալն յայդր եւ առ ձեզ սիրով ընկալցիս

– 12ա գրչի ցուցում «Ե՛րթ ի միւս տետրն եւ ի Շա­մա­խու գանձապետ Դաւթի թղթոյն գրեա՛ զՈղջ լերն, հանդերձ նշանաւն՝ որ ի լուսանցն»: Նամակների մէջ կան գրչի այլ ցուցումներ, որոնք այստեղ չենք բերում՝ խուսափելու համար լրացուցիչ բացատրութիւններից, որոնցով ցուցակիս արդէն իսկ մեծ ծաւալն անհարկի աւելի կմեծանար. այդպիսիք թողում ենք նամակների հրատարակչին: Իսկ թղթերի վերջում երբեմնակի առ­կայ յաւելեալ ծանուցումները ներկայացնում ենք ամ­բող­ջապէս:

12. 12բ-3ա Թուղթ ի բերբն Շուշու, առ տէր Յո­վան­նէս աւագ քահանայն, ըստ վերոյգրեալ թղթոյդ ոճոյն:

13. 13բ-4բ Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ մէլիք Աւետիքն. ի պատասխանի նորին թղթոյն, որով զկոնդակ էր խնդրեալ ի վերայ բոլոր երկրին, յաղագս Հալուա­բա­րու Անապատին իւրեանց, զի երկրացիքն այնու զկամաւոր ողորմութիւնս տացեն ի շինութիւն նոյն Սրբոյ Անապատին: Զոր ահա գրեալ յղեաց սրբա­զան Վեհըն եւ ծանուցանէ այսու թղթով զյղելն... ի ՌՄԼԱ. (1782), յօգոստոսի ԻԲ. (22):

14. 14բ-5բ Թուղթ ի Թօխաթ, առ Թադէոսեան մահտեսի Գրիգոր աղայն. ի պատասխանի նորին թղթոյն, որ վասն ուրումն Գրիգոր տղայի զյանձնա­րա­րութիւնս էր գրեալ, առ ի ընդունիլ եւ պահել յԱթոռոջս: Առ որ գրէ, այնպէս առնել... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) եւ յօգոստոսի*:

15. 15բ-6բ Թուղթ ի Թարվէզ, առ Համատանցի Յո­վաննէսն. վասն արդեանց ինչ յանուն Սրբոյ Աթո­ռոյս, որ առ նա... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս եւ ի սեպտեմբերի Ի. (20):

16բ (լս-ում) Իսկ ի վերջոյ զայս եւս ծանի՛ր. զի մինչ գրեալ էաք զթուղթս, հանդերձ պարոն Ալէքսանի թղթովքն, յետին թուղթդ եւս, որ ի սեպտեմբերի ԺԴ. (14) էին գրեալ եւ յատուկ փայեկաւ յղեալ, էհաս առ մեզ, յորում զոր ինչ գրեալ էիր՝ իմացաք: Բայց պարոն Ալէքսանն եւ թէ զնորին խնդրեալ կոնդակն եւ զայլ թուղթսն գրեցաք եւ յղեցաք, զորս շուտով յղել ջա­նաս­ցես եւ զառ քեզ հասանիլն դոցա եւ զքո յըղելդ մեզ յի­մացս տացես: Կրկին ողջ լե՛ր:

16. 16բ-7ա Թուղթ յանձնարարութեան վասն նուի­րակի... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս եւ ի սեպ­տեմբերի Ի. (20):

17. 17բ-8ա Թուղթ ի Ռէշտ, առ պարոն Ալէքսանն. ի պատասխանի նորին երից թղթոցն՝ յայլ եւ այլ տեղեաց եւ ի զանազան ժամանակս գրեցելոց... գրե­ցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782), ի սեպտեմբերի Ի. (20):

18. 18բ-9ա Թուղթ ի Պօլիս, առ Անանիեան մահ­տե­սի Կարապետն, յաղագս հոգածութեան Գրիգոր պետի եղբօր այրի կնոջ առնելեացն, զորս թողեալ անդ առ պարտապանսն, ինքն որբովքն իւր եկեալ էր եւ ի գեղջս մեր բնակեալ... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782), ի սեպտեմբերի Ի. (20):

19. 19աբ [Թուղթ ի Թիֆլիզ] – Յորմէ ժամանեսցի սի­րոյ, ողջունի, օրհնութեանց եւ շնորհաց ի վերայ սի­րելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, հարազատ զաւակացդ եւ ճորտիցդ Սրբոյ Աթոռոյս, բարեպաշտիցդ եւ մեծա­հա­ւատիցդ, այսինքն՝ Բատալի որդի պարոն Յօհանիդ եւ որդւոյն քոյ՝ Եսայուն, եւ եղբօրորդւոյն քոյ՝ Յարու­թիւ­նին, եւ միւս եղբօր որդւոցն քոց՝ Յակոբին եւ Սի­մօնին:

20. 20ա-1ա Թուղթ առ գործակալն Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Ալէքսանն, որ ի Ռէշտ. ի պատասխանի նո­րին ի սեպտեմբերի Բ. գրեալ թղթոյն վասն զա­նազան բանից... ի ՌՄԼԱ. (1782) եւ ի հոկտեմբերի Ե.:

21. 21աբ Թուղթ ի յՈւռուսաճուղ, առ գանձա­պետսն Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Անուշն եւ Աւէտն. ի պա­տասխանի թղթոյն նոցա, յորում միամտութիւն վասն ԵՃԾ. (550) ղուռուշ գանձանակադրամին, զոր յանձնեալ էին նուիրակ՝ Մեսրոպ պետին, եւ նա հասուցեալ էր ի Սուրբ Աթոռս. նա եւ վասն նոր նուիրակին յանձնարարութիւն... (21բ գրչից)՝ Ե՛րթ ի 32 երեսն եւ զմնացորդն ի նուիրակի յանձնարարու­թեան թղթոյն գրեա՛ եւ վերջացո՛. ի ՌՄԼԱ. (1782), ի հոկտեմբերի...

22. 21բ-2ա Թուղթ ի Նախիջեւան, առ տէր Մկրտիչն, օրհնութիւն եւ սէր, փոխանակ մեղադրու­թեանն, զոր վասն իրիք յանցանաց ընկալեալ էր... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս մերում, ի հոկտեմբերի ամսոյ... եւ ի շնորհածաւալ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին: – 22ա Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ մէլիք պարոն Յովսէփն:

23. 22բ-3ա Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ վրացի Աւթան­տիլ բէկն. վասն տալոյն Սրբոյ Աթոռոյս զխառատ Աւետիսն այս երկրացի, զոր յառաջ վարեալ էին աստի... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս եւ ի հոկտեմ­բերի ԺԸ. (18):

24. 23աբ Թուղթ ի Բայազիտ, առ տէր Վահանն. ի պատասխանի նորին թղթոյն, որ վասն զանազան իրաց գրեալ էր, եւ ընդ ի Պօլսոյ եւ ի Կարնոյ եկեալ գրեանց յղեալ էր յատուկ փայեկաւ... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս եւ ի հոկտեմբերի ԻԱ. (21):

25. 23բ-4բ Թուղթ առաջներորդ առ նուիրակն Սրբոյ Աթոռոյս՝ Եփրեմ վարդապետն, որ ի Խօյ, ի պա­տասխանի թղթոյն նորա:

26. 25աբ Թուղթ ի Պօլիս, առ դերձակ Սարգիսն, որ վասն որդւոյն իւրոյ Առաքելին (զոր սակս ան­խել­քութեանն յղեալ էր մնալ աստ), տուեալ էր Սրբոյ Աթոռոյս զԻ. (20) ղուռուշ... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) եւ ի հոկտեմբերի...

27. 25բ-6ա Թուղթ ի Գեօլա, ի Հօքամ գիւղն, առ Աստուածատուրն, Մարգարն, Մկրտիչն եւ Յարու­թիւնն, որք ի գալն իւրեանց յուխտ ի Սուրբ Աթոռս, խոստացեալ էին զիրս ինչ, զորս եւ յղեալ էին այժմոյս... ի ՌՄԼԱ. (1782), ի նոյեմբերի*:

28. 26աբ Թուղթ ի Բայազիտ, առ Մարգար աղայն. ի պատասխանի նորին թղթոյն, որ վասն ԻԱ. (21) թուման գանձանակադրամին Սրբոյ Աթո­ռոյս, որ առ ինքն էր, գրեալ էր առ Սրբազանն, թէ յետ վեց ամսոյ տացից, որ եւ ըստ նոյն պայմանին՝ զսանատ մի եւ՛ս էր յղեալ ընդ թղթոյն... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս եւ ի դեկտեմբերի ամսոյ):

29. 27աբ Թուղթ յանձնարարութեան ի մեծն Պօ­լիս, առ տիրացու Սարգիսն, ընդ նուիրակին նորոյ՝ Իսահակ վարդապետին:

[1783]

30. 27բ-8բ Թուղթ ի Մոսկով, առ Սմպաթեան աղայ Յովաննէսն. ի պատասխանի նորին թղթոյն, զոր ընդ տօկտօր Եակօբին գրեալ էր... գրեցաւ ի 1783 թուոջ փրկչին, ի յունվարի 17 եւ ի լուսակառոյց Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

31. 28բ-30ա Կոնդակ ի Թարվէզ, առ բոլոր ժողո­վուրդսն. վասն հաստատելոյ դարձեալ զԹադէոսն ի գործն գանձապահութեան Սրբոյ Աթոռոյս, եւ պա­տուէր՝ զի ամենեքեան օժանդակեսցեն տէր Յովսէփ աւագ քահանային ի նորոգութեան եկեղեցւոյն իւրեանց, որ ի շարժէն փլեալ էր, եւ այժմ նորոգէին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յունվարի ամսոյս Ի. (20):

32. 30ա-1ա Թուղթ առ Խօյայ եւ Սալմաստու եւ կողմանցն նուիրակ Եփրեմ վարդապետն. ի պա­տաս­խանի նորին թղթոյն, զոր ընդ թղթոց Սալմաս­տու եւ Հաղբակու իշխանացն գրեալ էր առ Սրբա­զանն՝ խնդրելով վասն առաջնորդին իւրեանց՝ Ստեփան վարդապետին, զկոնդակ վերահաս­տա­տու­­­թեան... ի ՌՄԼԲ. (1783), ի յունվարի եւ այլն:

33. 31բ Փուսուլայ առ Եփրեմ վարդապետն:

34. 32աբ Թուղթ ի Կարին, առ քահանայսն եւ իշ­խանսն. ի պատասխանի բազմակնիք մահսարին նոցա, որք բողոքեալ էին վասն լրբութեանց Անանիա չերիցուն եւ խնդրեալ միաբանութեամբ պատժել զնա, որոյ բանադրանքն ըստ արժանւոյն է (32ա «Է՝ ի միւս տետրոջն, ի 95 երեսն»)... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի փետրվ[ա]րի*:

35. 33աբ Թուղթ մեղադրանաց առ Բայազտոյ նուիրակ Կարապետ վարդապետն, որ ի բազում տե­ղիս զանօգուտ եւ զխռովութեան բանս առնէր եւ խստութեամբ վարիւր ընդ ամենեսեան... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի փետրուարի ԺԴ. (14):

36. 34ա-5ա Թուղթ ի սուրբն Սաղիմ, առ Բստացի մահտեսի Զաքին, որ զԳՌ. (3000) ղուռուշ էր խոս­տա­ցեալ տալ Սրբոյ Աթոռոյս, որոյ ԵՃ.ն (500) տուեալ էր, եւ զԲՌԵՃ.ն (2500) եւս տալոց էր... ի ՌՄԼԲ. (1783) թվին, ի մարտի*:

37. 35աբ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Կեսարացի Բարսեղ ամիրայն. ի պատասխանի նորին թղթոյն, զոր ընդ Կեսարացի Յարութիւն վարդապետին գրեալ էր՝ խնդրելով առ ի ձեռնադրել զնա եպիսկոպոս:

38. 36ա Առ Կեսարացի Կիւլապեան Յակոբ ամի­րայն, ըստ նախագրեալ թղթոյդ... (36ա «Եւ զայլն՝ ի վերին թղթոցդ գրեսցես մինչեւ ցվերջն եւ եզրա­ցուս­ցես»): Ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի փետրվարի*:

39. 36բ-7բ Թուղթ առ սրբոյ Երուսաղէմի պատ­րիարք Յովակիմ վարդապետն. ի պատասխանի թղթոյն նորին, զոր ընդ Յարութիւն եւ Պետրոս վար­դապետացն՝ միաբանիցն իւրոց, գրեալ էր առ ի ձեռնադրել զնոսա եպիսկոպոսունս, ի պաշտօնա­տա­րութիւն սրբոց Յակոբեանց Աթոռոյն... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի մարտի Բ.:

40. 37բ-8ա Թուղթ ի Թիֆլիս, առ պօլկովնիկ տօխտօր Եակօբն. ի պատասխանի թղթոցն նորա երկուց, զորս այժմ գրեալ էր՝ ծանուցանելով զսէր եւ զջատագովութիւնս իւր առ Սրբազանն եւ առ Սուրբ Աթոռս: Առ որ սէր, շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն:

41. 38բ Թուղթ առ աւագ քահանայսն Թիֆլիզու. հարկ, զի զմոմն ինքեանք ժողովեսցեն եւ յանձ­նես­ցեն անդ գործակալացն մերոց՝ յղել ի Սուրբ Աթոռս: Զի յայսմ ամի վասն մոմաժողովութեան վարդա­պետ ո՛չ յղեցաւ, այլ միայն կոնդակն գրեալ առա­քե­ցաւ:

42. 39ա-40ա Թուղթ ի յԱմստէրդամ, առ Սաւալա­նեան պարոն Առաքելն. յիշելով զթուղթ գրելն առ նա եւ առ Մասեհեան պարոն Ալէքսանն յառաջ քան զայս, եւ զօրհնութիւն տալով շնորհակալութեամբ հան­դերձ վասն տալոյն զԲՌ. (2000) գուլտի յանուն Սրբոյ Աթոռոյս, եղբօրն իւրոյ՝ պարոն Յովաննէսին, որ ի Զմիւռին, որպէս զի որքան ինքն կենդանի է, ամ յամէ զարդիւնսն այն փողոյն Յովաննէսն հասուսցէ Սրբոյ Աթոռոյս, իսկ մինչ վախճանիցի, զԲՌ. (2000) գուլ­տին հասուսցէ... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի մարտի*:

43. 40ա-1բ Կոնդակ օրհնութեան ի վերայ Ղում­ղա­փուի ժողովրդեանն, վասն գանձապետութեան ի Պօլիս պարոն Մարտիրոսին եւ պարոն Յովաննէսին եւ մահտեսի Ծատուրին, եւ վասն արտելմանն ի գանձապետութենէ Յակոբ ամիրային Կեսարացւոյ, որ ի վաղուց գանձապետ էր... ի ՌՄԼԲ. (1783) եւ ի մարտի ելն:

44. 41բ-2ա Թուղթ ի յարտաքին վիճակսն Պօլսոյ, առ Սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Գալուստ վարդապետն, յիշումն վասն քան զայս յառաջ յղեալ ԲՌԸՃԼ. (2830) ղուռուշի ղապզին եւ հարկ, զի Պօլսոյ նուիրակին ԲՌ. (2000) կամ այլ աւելի դրամս հասուսցէ ի հար­կաւոր պէտս Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս մերում, ի... ի լուսակառոյց եւ շնոր­հածաւալ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

45. 42բ-3ա Սկիզբն կոնդակին առաջնորդա­կանի, որ տուաւ Սրբոյն Թադէոսի առաքելոյ վանից նորոգ առաջնորդ կարգեցեալ Սահակ վարդապետին Փառակեցւոյ, զոր ի վիճակաց նոյն վանիցն քահանայք եւ իշխանք եկեալ տարան... (43ա «Ե՛րթ զմնացորդն ի հին տետրէն եւ ի ԻԲ. (22) երեսէն գրեա»): Ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի մարտի ԻԷ. (27):

46. 43աբ Թուղթ առ քահանայսն, իշխանսն եւ ժո­ղովուրդսն Բայազտոյ. ի պատասխանի մահսարին իւրեանց, զոր գրեալ էին եւ ընդ Խօյեցւոյ մահսարին ի ձեռն իւրեանց եւ Խօյեցւոյ քահանայիցն եւ իշխա­նացն ոմանց յղեալ՝ խնդրելով զառաջնորդ վասն Սրբոյն Թադէոսի առաքելոյ վանիցն: Որ եւ սրբա­զանն զԻսահակ վարդապետն Փառակեցի յղեաց առաջնորդ՝ վերոյ գրեալ կոնդակաւդ... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս մերում, ի մարտի ԻԷ. (27), եւ*:

47. 44աբ Թուղթ առ Կարնոյ ժողովուրդսն. յա­ղագս օրինազանցութեանց ոմանց սաստ, եւ պա­տուէր՝ չառնել... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յապ­րիլի ամսեան... ի լուսակերտ եւ հանրաուղղիչ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

[1782]

48. 45աբ Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ մահտեսի Յակոբ­ջանն մահտեսի Յովհաննիսեան. ի պատասխանի նորին թղթոյն, եւ յանձնարարութիւն վասն մահտեսի Խաչատուրին... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս, ի յունիսի... եւ ի լուսակառոյց Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

49. 46ա-7ա Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ Միրզայ Գեօր­կինն եւ Միսայէլն. ի պատասխանի թղթոյն նոցա, զոր գրեալ էին առ Սրբազանն, եւ խնդրեալ շնորհել Սարգսի ումեմն զկոնդակ շրջաբերական... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս, ի յունիսի Ի. (20):

[1781]

50. 48աբ Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալու­թեան ի Գօրի, առ Յարութիւն ոմն. վասն արարեալ լաւութեան ինչ նորա առ Սուրբ Աթոռս... գրեցաւ ի ՌՄԼ. (1781) թուոջս եւ ի յունիսի ԻԳ. (23):

[1782]

51. 48բ-9ա Թուղթ ի Կարին, առ մահտեսի Տայի Յովաննէսն եւ Գօրօյեան մահտեսի Խաչատուրն. ի պատասխանի թղթոյ նոցին, որ վասն թարզիզադէ Յովաննէսի հաշուոյն գրեալ էին առ Սրբազանն... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս, ի յունիսի*:

52. 49բ-50ա Թուղթ ի Կարին, առ խոջայ Յո­վան­նէսն. միամտութիւն ի կողմանէ հաշուոյն վերջա­ցուց­ման ի միւս երեսն յիշեցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս մերում, ի յունիսի... եւ ի Սուրբ Աթոռս՛՛:

53. 50աբ Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ Միրզայ Գեօրկինն եւ Միսայէլն. ի պատասխանի թղթոյն նոցա, զոր գրեալ էին առ Սրբազանն, վասն տէր Դաւիթ քա­հանային՝ տալ նմա զկոնդակ ժողովարարու­թեան... [ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս], ի յունիսի Լ. (30):

54. 50բ-1բԹուղթ ի Շուշի, առ տէր Յովաննէսն. նախ՝ վասն արդեանց գանձանակին Սրբոյ Աթոռոյս՝ չարկանել ի ձեռս խաբեբայից, եւ երկրորդ՝ վասն մահ­տեսի Էլօյեան Ստեփանին յանձնարարութիւն... գրեցաւ թուղթս կարի շտապով, ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս, ի յուլիսի մուտն, եւ ի լուսակերտԱթոռս Սուրբ Էջմիա­ծին:

55. 51բ-2բ Թուղթ ի Պօլիս, առ Յարութիւն ոմն. վասն յղեալ Դ. ոսկւոյն յանուն Սրբոյ Աթոռոյս՝ օրհ­նու­թիւն եւ շնորհակալութիւն... ի ՌՄԼԱ. (1782) եւ ի յուլիսի ԺԴ. (14):

56. 52բ-3բ Թուղթ ի Նուխի, առ գանձապետն Սրբոյ Աթոռոյս՝ պարոն Նիկողայոսն. ի պատաս­խա­նի նորա յանցեալ թուոյ՝ սեպտեմբերի Ժ. գրեալ թղթոյն: Եւ օրհնութիւն, եւ պատուէր, զի զոր ինչ ար­դիւնք գոն առ ինքն՝ Սրբոյ Աթոռոյս՝ յանձնեսցէ (ա­նուան տեղը՝ բաց) վարդապետին, զոր այժմ յղե­ցաք յայն կողմն՝ ի ժողովել զգանձանա­կադրամսն Սրբոյ Աթոռոյս, հանդերձ այլովք հոգեկան տրօք, ուր եւ իցեն... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս եւ ի յօգոս­­­տո­սի ամսոյ*:

57. 54ա-5ա Թուղթ ի Շամախի, առ Սրբոյ Աթո­ռոյս գանձապետ պարոն Դաւիթն, ըստ ոմանց մտաց վերոյ գրեալ թղթոյդ եւ պատուէր՝ զորպիսա­ծա­նոյց թուղթ գրել:

58. 55աբ Թուղթ ի Նորշէն գիւղն, որ է արտաքոյ բերդին Շուշու, առ նորին վերակացու մէլիք Մանու­չարն, սէր եւ օրհնութիւն եւ յորդորումն:

59. 56ա Թուղթ ի յԱմիթ, առ տիրացու Գասպար ոմն. ի պատասխանի նորին թղթոյն, ի յունիսի սկիզբն գրեցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս, ի յօգոստոսի*:

60. 56բ-7ա Թուղթ ի յԱնդրիանուպօլիս, առ մահ­տեսի Յովաննէսն, մահտեսի Ստեփանն, մահտեսի Գասպարն եւ միւս մահտեսի Յովաննէսն մահտեսի Վարդազարեան. ի պատասխանի թղթոյն նոցա, զոր գրեալ էին առ Սրբազանն, եւ յղեալ զԳրիգոր տղայ ոմն ընտանի իւրեանց՝ ի պահել յԱթոռոջս ընդ երկար ժամանակս... գրեցաւ թուղթս ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս մերում, ի յօգոստոսի ամսոյ ԻԶ. (26), ի լուսա­կառոյց եւ ի շնորհաբուղխԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

61. 57ա-8ա Թուղթ ի Թարվէզ, առ քահանայսն եւ իշխանսն. ի պատասխանի նոցին աւագ քահանայ տէր Յովսէփի թղթոյն, որ գրեալ վասն օգնութեան եկեղեցւոյն իւրեանց փլելոյ ի շարժէն... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս, ի սեպտեմբերի Ի.(20):

62. 58բ-9ա Թուղթ ի Ռէշտ, առ Նաւասարդն եւ Յո­վան­նէսն. վասն գոյից անհիշատակ Աւետին հան­գու­ցելոյ, որ Աթոռոյս պա՛րտ է լինիլ, եւ նոքա առ ինքեանս էին գրաւեալ... գրեցաւ՛՛:

63. 59աբ Թուղթ ի յԱստապատ, առ նորին մէլիք պարոն Ստեփանն. ի պատասխանի թղթոյն իւրոյ, որ վասն տէր Մկրտչին զարձակումն էր խնդրեալ ի մեղադրանացն:

64. 60աբ Թուղթ օրհնութեան առ կանայս, որք տայ­ցեն զհոգեբաժին, զկտակ, զքառասնից եւ կամ զայլ այսպիսի տուրս... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջս եւ ի հոկտեմբերի Ի. (20):

65. 60բ-1ա Ի Պօլիս, առ մահտեսի Կարապետ ոմն, որ յառաջագոյն եկեալ ի Սուրբ Աթոռս եւ չունե­լով զդրամ յայնժամ, այժմ էր տուեալ զդարպասն իւր Ի. (20) ղուռուշ, յանձնելով անդ նուիրակ Մինաս պետին: Եւ զԻ. (20) ղուռուշ եւս յայլոյ կողմանէ էր յղեալ՝ որպէս յայտնի ի ներքոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782), ի նոյեմբերի ԺԲ. (12):

66. 61բ Թուղթ ժողովարարութեան վասն ուրումն Յովհաննէս մարդոյ, ի վերայ բնակչացն ի ճանա­պար­հին սրբոյն Սաղիմայ... գրեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782), ի նոյեմբերի:

67. 62ա-3ա Թուղթ ի Զմիւռին, առ Մոսկով կոչե­ցեալ պարոն Յովաննէսն, վասն ոմանց իրաց, որ ահա ցուցանի... գրեցաւ՛՛ ի նոյեմբերի ելն:

68. 63աբ Թուղթ ի Բայազիտ, առ Արապկերցի Սահակ աղայն. շնորհակալութիւն վասն յղեալ ըն­ծա­յին ընդ տէր Վահանին, եւ ի կողմանէ այլոյ իմն բանի եւս ազդումն... սիրանիշս եւ սրտադիւրս առ մեզ, որովք ընկալցիս զ՛՛ (այսչափ):

[1783]

69. 64ա-5բ Թուղթ առ Կարնեցիսն, որք կային առանց առաջնորդի, մեղադրախառն սիրով խրատ, զի զօգուտն հոգւոց իւրեանց ընտրեսցեն... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յունվարի ԻԱ. (21):

70. 66ա-7ա Թուղթ ի Կարին, առ Եփրիկեան մահտեսի Գրիգորի որդի մահտեսի Յակոբն՝ Հաճի պապայ կոչեցեալ. ի պատասխանի երկուց թղթոցն նո­րին՝ յայլ եւ այլ միջոցի գրեցելոց, եւ այլ եւս բանք... ի ՌՄԼԲ. (1783) եւ ի յունվարի ԻԳ. (23):

71. 67բ-8բ Սկիզբն կոնդակին, որ գրեցաւ ի նո­րո­գութիւն առաջնորդութեան Ստեփան վարդա­պե­տին ի վերայ Բարդուղ[ի]մէոսի առաքելոյ վանիցն եւ վիճակացն՝ ըստ խնդրոյ նոցին ժողովրդոցն, որք զՎարդան վարդապետն բազմակնիք թղթով յղեալ էին առ Սրբազանն՝ վասն սոյն իրի... (68բ «Ե՛րթ ի հին տետրէն, գրեա՛ զկանոնսն եւ վերջացո՛»): Ի ՌՄԼԲ. (1783) եւ ի յունվարի ելն:

72. 68բ-9բ Առ Սալմաստու մէլիքսն եւ քեանդխու­տայսն. ըստ վերոյ գրեցելոյ կոնդակիդ մտաց... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յունվարի եւ այլն:

73. 69բ-70ա Առ Հաղբակու մէլիքսն եւ քեադխու­տայսն. ըստ օրինակի վերոյ գրեցելոյդ: Բայց ի սմա այլ իմն հարկաւոր բան եւս:

74. 70ա-1ա Թուղթ բանադրանաց ի Կարին, առ չիք Անանիա լիրբ էրէցն, որ զանթիւ հայհոյութիւնս եւ լրբութիւնս եւ զխռովութիւնս արարեալ անդ առ քահանայսն եւ առ ժողովուրդսն, գրեալ էին նոքա զբազմակնիք մահսար առ Սրբազանն, գանկատելով զնմանէ, եւ խնդրեալ էին յոյժ աղերսանօք, պատժել զնա ըստ արժանւոյն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783), ի փետրվարի եւ ի սարսափելի Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

75. 71բ Թուղթ առ քահանայսն եւ իշխանսն Կար­նոյ. ի պատասխանի բազմակնիք թղթոյն նոցա, որք բողոքեալ էին վասն լրբութեանց Անանիա չերիցուն եւ խնդրեալ էին միաբանութեամբ՝ պատժել զնա ըստ արժանւոյն (որոյ բանադրանաց գիրն ահա ի վերդ գրեցաւ) (71բ գրիչը թղթի մի փոքր մասը գրել է, յե­­տոյ ջնջել, ապա գրել. «Այս գի՛տ թէպէտ ա՛ստ սկսեալ եղեւ գրիլ, բայց ի միւս տետրն գրեցաւ լրա­պէս»):

76. 72աբ Կոնդակ առաջնորդական ի վերայ Ախլցխա­յու եւ շրջակայիցն, յանուն Ղօշավանից եւ Ղարսայ առաջնորդ Յովաննէս վարդապետին... եւ կանոնօք հարցն սրբոց, ուրեմն ի (72բ «Ե՛րթ ի հին տետրն եւ գրեա՛ զհինգ պատուէրսն եւ վերջացո՛»):

77. 72բ-3ա Ի Պօլիս, առ մահտեսի Խտըրն Կե­սա­րացի, որ զթուղթ էր գրեալ ընդ իւր քաղաքացի Յա­րու­թիւն վարդապետին, եւ զընծայիկս ինչ յղեալ Սրբազանին:

78. 73բ-4բ Կոնդակ առաջնորդական վասն Աս­տուածատուր վարդապետին եւ նոր եպիսկոպո­սին ի վերայ Մշու Սրբոյ Կարապետի վանից միաբանիցն եւ բոլոր թէմի եւ վիճակի նորին ժողովրդոցն. ի պա­տասխանի մահսարին նոցա... եւ մի յոգւոց հա­նե­լով (74բ «Գրեա՛ եւ զայլ պատուէրսն ի յառաջ­նոր­դական կոնդակի օրինակէն, որ ի հին տետրն շարադրանաց»):

79. 74բ-6բ Թուղթ առ արքայն Վրաց Հերակլէս, շնորհաւորութիւն վասն նորակերտ տպագրատանն, եւ շնորհակալութիւն վասն բառնալոյն զկաթուղիկոս անունն ի յԻսրայէլէ առաջնորդէն Հախպատու: Եւ խնդիր, զի զնոյն սահմանն իւր հաստատ պահեսցէ: Այլ եւ բան ի կողմանէ Հախպատու միաբան Դաւիթ պետին (զոր Գեօրկին խանն էր յղեալ առ ի ձեռ­նա­դրիլ եպիսկոպոս), թէ յի՞նչ վիճակի վերայ կամիք ձեռ­նադրել, ծանուսջի՛ք, զի այնու անուամբ արաս­ցուք:

80. 77աբ Թուղթ շնորհակալութեան ի Թիֆլիզ, առ բո­լոր մերային ժողովուրդսն, որք զԲարսեղ անուն ոմն հանդերձ որդւովքն ազատեալ էին ի ձեռաց լէզ­կեաց, եւ ընծայեալ էին միաբանութեամբ՝ ճորտ Սրբոյ Աթոռոյս... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս մերում, ի մարտի Ժ.:

81. 77բ-8ա Թուղթ ի Զմիւռին, առ Մոսկով կոչե­ցեալ պարոն Յովաննէսն, շնորհակալութիւն վասն հա­րա­զատական արարմանցն – Յորմէ ճշմարիտ սի­րով եւ կարօտիւ... ի Սրբոյ Իջման տեղոյս Քրիստոսի եւ զօրհնութիւնս ի մէնջ. ամէն. գրե*:

82. 78բ-80ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, ի վերայ հա­սա­րակութեանն, վասն Մուրատեան Յակոբ ամի­րա­յի վէքիլութեանն՝ ի կողմանէ Սրբոյ Աթոռոյս ի վերայ անդ եղեալ բոլոր վախուպ տանցն եւ խանութիցն սորին, որ յանձն էր առեալ հանդերձ Յարութիւն որդ­ւովն կատարել զայն գործ... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի մարտի ելն:

83. 80ա-1ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Մուրա­տեան Յակոբ ամիրայն, շնորհակալութիւն վասն յանձն առնլոյն զվէքիլութիւն եւ զմութավէլութիւնն վա­խուպ տանցն Սրբոյ Աթոռոյս, որք անդ, որոյ աղա­գաւ կոնդակ եւս գրեցաւ, որ ահա ի վերդ է:

84. 81բ-4ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Մինաս վար­դա­պետն մեր. ի պատասխանի նորին քանեաց թղթոցն, որ վասն զանազան բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յապրիլի ԺԸ. (18), եւ ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

85. 84ա-6բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Սրբոյ Աթո­ռոյս գործաւարտ նուիրակ Մինաս վարդապետն. ի պատասխանի նորին ի մարտի ԺԹ. (19) եւ ի ԻԲ. (22) գրեալ թղթոցն՝ վասն զանազան իրաց եւ իրա­կու­թեանց:

86. 87ա-8ա Թուղթ վասն արձակման բանադրա­նաց տէր Անան քահանային ի վերայ Կարնոյ քա­ղա­քի ժողովրդեանն հասարակապէս: Եւ սաստ՝ վասն չհասութիւն առնելոյ... ի ՌՄԼԲ. (1783) եւ ի մարտի ԻԷ. (27):

87. 88աբ Կարնոյ առաջնորդական կոնդակի մի­ջար­կեալ բանն, որ գրեցաւ վասն Բերդումեան Պետ­րոս վարդապետին՝ ի գնալն անդ յառաջնորդու­թիւն... (88բ «Ի հին տետրէն ի (բաց թողնուած տեղ) երեսէն գրեա՛ ցվերջն») գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի յապրիլի Դ.:

88. 89ա-90ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ մահտեսի Յարութիւն ամիրայն. իբր ի պատասխանի նորին յան­­ցեալ ՌՄԼԱ. (1782) թուոյ օգոստոսի ԺԶ. (16) գրեալ թղթոյն՝ ընդ Նախիջեւանցի Պետրոս վարդա­պետին... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յապրիլի ԺԸ. (18):

89. 90բ-3ա Թուղթ առ Ռուսաց երկրի մերազնէիցն նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդապետն. ի պա­տաս­խանի ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի մարտի ամսեանն գրեալ թղթոյ նորին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս մերում, ի յապրիլի ԻԵ. (25), եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

90. 93աբ Թուղթ ի Կարին, առ տիրացու Յարու­թիւնն Արեւելցի, որ յառաջ քան զայս, եկն յուխտ ի Սուրբ Աթոռս, եւ այժմ շնորհակալութեան թուղթ էր գրեալ եւ յղեալ հանդերձ ընծայիկիւ ընդ Կարա­պե­տին... ի ՌՄԼԲ. (1783), եւ ի յունիսի*: – 93բ (Լս-ում) Ող­ջոյն եւ օրհնութիւն առ մահտեսի Կարապետն, պա­րոն Գրիգորն եւ զաւակունս նորին:

91. 94աբ Թուղթ առ մեծին Պօլսոյ պատրիարք Զաքարիա վարդապետն. ի պատասխանի նորին եր­կուց թղթոցն, զորս ընդ Կեսարացի Յարութիւն եւ ընդ Սրբոյ Երուսաղէմի միաբան՝ միւս Յարութիւն վար­դա­պետացն գրեալ էր՝ խնդրելով առ ի ձեռնադրել զնոսա եպիսկոպոս:

92. 95աբ Թուղթ ի Պօլիս եւ ի Ղումղափու, առ նո­րոգ գանձապետսն մեր՝ պարոն Յովաննէսն, պարոն Մարտիրոսն եւ մահտեսի Աստուածատուրն, վասն հաստատելոյն զնոսա գանձապետ, եւ զկոնդակ գրելոյն, յորում եւ յորդորանք... գրեցաւ ի*:

93. 96աբ Թուղթ առ Պօլսոյ պատրիարք Զաքա­րիա վարդապետն. շնորհակալութիւն վասն ջանացո­ղու­թեանցն օգտից Սրբոյ Աթոռոյս, եւ վասն սաստե­լոյն Բստացի եւ աստ հանգուցեալ մահտեսի Սի­մէօնի Միրսախոռացն՝ ասելով, թէ յընչից նորին ձեզ ինչ ո՛չ հասանի, եւ վասն յարքունուստ ֆէրման հա­նելոյն ի խափանումն նոցին դիտմանցն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս մերում եւ յապրիլի ԺԸ. (18):

94. 97ա-8ա Թուղթ օրհնութեան յերկիրն Ռուսաց, առ Նոր Նախիջեւանու ժողովուրդսն. ի պատաս­խա­նի որպիսածանոյց թղթոյ իշխանացն եւ դատաւո­րացն նոցին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) եւ ի յապրիլի ԻԵ. (25):

95. 98բ-9բ Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ պօլկովնիկ Եա­կուբն. ի պատասխանի յապրիլի ԺԹ. (19) գրեալ թղթոյն, որով ծանուցեալ էր զԻսրայէլ կաթուղիկոսն հանել տալն ի Հախպատու եւ խնդրեալ էր զՊետրոս պետն առաքել անդ առաջնորդ, որում շնորհակա­լու­թիւն գրեցաւ եւ վասն Պետրոս պետին բացասու­թիւն, զի աստ չէր, եւ թէ՝ թեմացիքն մահսարաւ խնդրեսցեն զո՞վ ոք եւ կամին, եւ մէք յղեսցուք. եւ այլ եւս բան... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի յապրիլի ելն:

96. 99բ-100ա Թուղթ ի Խօյ, առ արապկերցի, արզ­րումցի եւ վանցի վաճառականսն, որք զբազ­մակնիք թուղթ էին գրեալ՝ խնդրելով առ ի բանադրել եւ պատժել զանդրէն եղեալ զՌափայէլ եւ զՅակոբ անիծեալ ախթարմայսն, որք կամէին յայլս եւ՛ս սեր­մանել զչար աղանդն իւրեանց... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի մայիսի*:

97. 100ա-1ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Մուրա­տեան Յակոբ ամիրայն,. ի պատասխանի նորին ի մարտի 22 գրեալ թղթոյն, որ եւ զՍրբոյ Աթոռոյս վա­խուպ տանց դաւթարն (որոց միւթաւէլի էր) եւ արդեանց ելումտից հաշիւսն գրեալ եւ ծանուցեալ էր... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի մայիսի Ժ.:

98. 101բ-2ա Թուղթ ի Գեանջայ, առ Իսրայէլ կա­թու­ղիկոսն. ի պատասխանի նորին ՌՄԼԲ. (1783) թուոյս յապրիլի ԻԷ. (27), ի Թիլֆիզու գրեալ թղթոյն, զոր ի յելանելն ի դիտողութենէն Հախպատու հրա­մանաւ արքային եւ ի գնալն դէպ ի Գեանջայ բնիկ վիճակն իւր, յայնժամ էր գրեալ... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի մայիսի ամսսեան ԺԸ. (18):

99. 102բ-3ա Թուղթ ի Հալապ, առ պարոն Մի­նասն. ի պատասխանի թղթոյն, զոր գրեալ էր՝ ծա­նու­ցանելով զտեղւոյ դիտողութեան վերստին ան­կա­նիլն ի կողմն Սսեցւոց. եւ զ'ի ՌՄԼ. (1781) թուոյ մայիսէն (յորում գանձապետ էր կարգեցեալ Սրբոյ Աթոռոյս) մինչեւ ցՌՄԼԱ. (1782) թուոյ հոգտեմբերի Ի.ն (20) եղեալ ԱՃՁԷ. (187) մարչիլ գանձանա­կա­դրամնն ԺԷ. (17) մարչիլ եւ ԻԵ. (25) փարայ դրամն շահեցուցանելն եւ (ջնջած՝ «ի Կարին հասուցանելն») <եւ> առ Սուրբ Աթոռս առաքելն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի*: – 103ա (լս-ից) Ողջոյն եւ օրհնու­թիւն առ մահտեսի Ստեփանն:

100. 103բ-4ա Թուղթ ի վերայ Կարսայ, Կարնոյ, Թօ­խաթու եւ այլ ոմանց տեղեաց, վասն ուրումն Սի­մօն անուն քահանայի Վրաց (որ իբր գնայր ի Սա­ղիմ), զի զողորմութիւնս տացեն նմա վասն ճանա­պար­հական թոշակի... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս մե­րում, ի յունիսի ամսոյ... ի լուսակառոյց եւ յերկնա­հանգէտ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

101. 104բ-5ա Թուղթն փոխեցաւ յայս միտ, թէ յա­ղագս նորոգութեան փլչելի եկեղեցւոյն գեղջն իւրեացնց պարտի ժողովս առնել... ապա ուրեմն պար­­տիք կատարել՛՛ (105ա «Ի ձախմէ զթուղթդ շրջէ՛ք եւ գտեալ զայս _ նշանս, գրեա՛ անտի մինչեւ ցվերջն»):

102. 105աբ Թուղթ ի Կարին, առ մահտեսի Եղիա ոմն, օրհնութիւն եւ սէր. ի պատասխանի նորին թղթոյն, որ զեղբօրորդին իւր՝ զԿարապետն, յղեալ էր յԱթոռս՝ յուխտ, եւ վասն նորա զյանձնարարութիւն էր գրեալ... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յունիսի*:

103. 105բ-6ա Ի Թարվէզ, առ քարհատաց պետ վարպետ Յօսէփն, որ անդ նուիրակ Եփրեմ վար­դա­պետին խոստացեալ էր, թէ զմարմար քարինս հա­տանել տացից, որ յղեսցես ի Սուրբ Աթոռն՝ ըստ խնդրոյ Սրբազանին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յունիսի*:

104. 106բ-8ա Թուղթ օրհնութեան ի Շապիօն Ղա­րա­հիսար, առ ժողովուրդսն. ի պատասխանի բազ­մա­կնիք թղթոյն նոցա, որք գրէին իբր շնորհաւորու­թիւն հայրապետութեան Սրբազանին եւ զգանկատ զմոլի ժողովարարաց: Առ որս շնորհակալութիւն եւ պատուէր, զի զօրինաւոր ժողովարարսն ընկալեալ եւ անգամ մի ժողովս տուեալ՝ շուտով ուղեւորեսցեն, իսկ զխաբեբայսն բնաւ ընդունիցին, այլ վարեսցեն ի միջոյ իւրեանց... ի ՌՄԼԲ. (1783) եւ ի յունիսի ԻԶ. (26):

105. 108ա-9բ Կոնդակ օրհնութեան եւ յորդորա­նաց ի վերայ Գօրեցւոցն, որք զփայտեայ խախտեալ եկեղեցի մի իւրեանց կամէին նորոգել՝ գմբեթաւոր եւ պայծառ, քան զառաջինն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յունիսի ԻԶ. (26):

106. 109բ-10ա Թուղթ օրհնութեան ի մեծն Պօլիս, առ մահտեսի Ղարտաշեան Յովաննէսն եւ Թադէոսն. ի պատ­ասխանի թղթոյն նոցա, որ ընդ պարոն Յա­կոբջան անուն ուխտաւորին գրեալ էին՝ յղելով ընդ նմա եւ զԺ. կանգուն լեղակագոյն կտոր կապացու... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յուլիսի Դ.:

107. 110աբ Առ մահտեսի Միրիջան եւ Եփրեմ ամի­րայն ի Պօլիս. ի պատասխանի նոցա, որք գրեալ էին զյանձնարարութիւն վասն Ստեփաննոսի ու­րումն... (110բ «Տե՛ս ի (տեղը բաց՝ չգրած) երեսն սոյն տետերս եւ գրեա՛ մինչեւ ցվերջն»): Ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յուլիսի ԺԴ. (14):

108. 111ա-2ա Թուղթ առ Խօյու եւ Թարվիզու նուի­րակ Եփրեմ վարդապետն. ի պատասխանի նո­րին՝ ի մայիսի ԺԵ. (15) գրեալ թղթոյն՝ յաղագս զա­նազան բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յուլիսի Ժ., եւ ի յաստուածեան գահս Սուրբ Էջմիածին:

109. 112աբ Թուղթ առ Հաշտարխանու եւ կող­մանցն նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդապետն. վասն նորադարձ Ստեփանին ժողովս առնել տա­լոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յուլիսի ամ­սոյ ԺԲ. (12):

110. 113ա-4ա Թուղթ օրհնութեան առ Պրուսայու համայն մերազնեայ էսնաֆսն, որք կերտեցուցեալ էին վասն Սրբոյ Աթոռոյս Սուրբ Լուսաւորչի սեղա­նոյն զարծաթեայ գոգնոց մի՝ յորդորմամբ նուիրակ Ջուղայեցի Գալուստ վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յուլիսի ամսոյ Ի. (20):

111. 114ա-5ա Թուղթ ի յարտաքին վիճակս Պօլ­սոյ, ի Տաւշանլու առ հայրապետն մահտեսի Կիրա­կոսն եւ մեր գանձապետ մահտեսի Յարութիւնն, շնորհակալութիւն վասն լաւութեանցն առ Սուրբ Աթոռս եւ առ նուիրակ Գալուստ վարդապետն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յուլիսի 1:

112. 115բ-6ա Թուղթ առ մէլիք Ադամի եղբայր՝ Յով­սէփ բէկն. վասն մահուան մէլիք Ադամին մխի­թա­րութիւն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յուլիսի ամսոյ ԺԸ. (18):

113. 116բ-8բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Սրբոյ Աթո­ռոյս նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պա­տաս­խանի ի մայիսի Ժ. եւ ի յունիսի Ժ. ի Պօլսոյ եւ յառաջ քան զայնս ի Թօխաթու գրեալ թղթոցն՝ վասն զանազան բանից... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յուլիսի ԻԶ. (26):

114. 118բ-20ա Փուսուլայ առանձնակի առ նոյն Իսա­հակ վարդապետն... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յուլիսի ԻԶ. (26):

115. 120ա-1ա Թուղթ ի Վան, առ Ախիջան աղայի եղ­­բայր Գէորգն. ի պատասխանի թղթոյն եւ վերստին յանձնարարութիւն վասն նուիրակ Յակոբ վարդա­պետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս եւ ի յօգոս­տոսի մուտն:

116. 121ա-2ա Թուղթ սիրոյ առ Պօլսոյ պատ­րիարգ Զաքարիա վարդապետն. ի պատասխանի քանեաց թղթոցն նորին՝ յառաջ քան զայս յայլեւյայլ միջոցի գրեցելոց... այսպէս գիտացեալ, լե՛ր ողջ ի Տէր (122ա «Թիւն ի վերոյ է»):

117. 122բ-4բ Թուղթ ի Պետրպօլք, առ ազնիւ Յո­վաննէս աղայն Եղիազարեան. ի պատասխանի նո­րին՝ ի 1783 թուոջ փրկչին եւ յապրիլի ԺԲ. (12) գրեալ թղթոյն ի կողմանէ առաջադրեալ իրակու­թեանն Ռուսաց... գրեցաւ ի 1783 թուոջ փրկչին, ի սեպտեմ­բերի Ե. եւի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին (124բ Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ Յարութիւն աղային):

118. 125ա-7ա Թուղթ առ Հաշտարխանու եւ Ռու­սաց երկրի նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդա­պետն, իբրու ի պատասխանի վեցից թղթոցն նորին (որք ի ներքոյ յիշին)՝վասն զանազան իրաց, մինչ զկոնդակ եւ զսրբալոյս մեռոն եւս յղեաց Սրբազանն՝ վերանորոգելով զնուիրակութիւնն եւ զառաջնորդու­թիւնն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) եւ ի սեպտեմբերի Ե.:

119. 127ա-8ա Թուղթ ի Սչովայ, առ աղաչայ Յովաննէսն եւ առ որդիսն իւր՝ Նիկողայոս, Գրիգոր եւ Վարդերես աղայսն, վասն առաջնորդի, որք հան­դերձ համայն ժողովրդովքն թախանձանօք զառաջ­նորդ խնդրէին, եւ սրբազան Վեհըն զՈւռումէլու նուիրակ Ստեփաննոս վարդապետն իբր առաջնորդ կարգեաց նոցա, եթէ հաճիցին ընդ միմեանս... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի սեպտեմբերի... եւ ի լուսապայծառԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

120. 128բ-30ա Կոնդակ իբրու առաջնորդութեան վասն Ուռումէլու նուիրակ Ստեփաննոս վարդապե­տին, ի վերայ Սջովայու, Պօթիշանու, Եաշու, Ֆօքշա­նու եւ այլ եւս նոցին մերձակայից տեղեաց մերա­զնեայ ժողովրդեանն, որք յառաջագոյն ի հոգելոյս տէր Սիմէօն կաթուղիկոսէն զառաջնորդ խնդրեցին, եւ նա խոստացաւ թէպէտ յղել, բայց մերձ ընդ մերձ փոխեցաւ յաշխարհէ, եւ մնացին նոքա ցարդ առանց առաջնորդի, վասն որոյ տրտնջէին: Ուստի յար­դեանս Սրբազանն զնուիրակն առաջնորդ կարգեաց նոցա (որպէս եւ ի ներքոյ լիապէս յիշի)... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի սեպտեմբերի ԻԲ. (22), եւ ի բարձրագահԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

[1784]

121. 130բ-1բ Թուղթ շնորհաւորութեան ի Հաշ­տար­խան, առ պարոն Մկրտումն՝ գործակալն մեր, զոր այժմ ժողովուրդքն տեղւոյն մերազնեայք կացու­ցեալ էին իւրեանց ժողովրդապետ... գրեցաւ յամի կե­նարարին մերոյ, 1784 եւ ի յունվարի... ի յաս­տուա­ծակառոյց եւ յադինատիպԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

122. 131բ-3ա Թուղթ օրհնութեան եւ յորդորանաց առ երկրորդն տէրութեանն Ռուսաց՝ Գրիգոր քնէազ Ալէքսանդրիչ Պօտէմկինն, յորում եւ այլ դիտմունք... գրեցաւ ի թուոջ փրկչին 1784, ի յունվարի 16, եւ ի լուսակերտ Աթոռս ամենայն Հայոց, ի Սուրբ Էջմիածին, որ ի դաշտս Արարատեան:

123. 133ա-4ա Թուղթ ծանօթութեան, սիրոյ եւ օրհ­նութեան ի Թիֆլիզ, առ նորեկ պօլկովնիկ Դա­նիէլիչ Ստեփանն, ի շնորհաւորութիւն գալստեանն եւ վասն Մէլիքով Սարգիս զինուորի գալստեան եւ վերադառնալոյն յիշումն... գրեցաւ յամի փրկչին 1784, ի յունվարի ԺԶ. (16), եւ ի լուսակառոյցԱթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջմիածին:

124. 134աբ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ դերձակ տի­րացու Սարգիսն, ի կողմանէ որդւոյ նորին՝ խեղճ Առաքելին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յուն­վարի... եւ ի լուսակերտԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

125. 135աբ Ի մեծն Պօլիս, առ հացագործ Մար­տի­րոս ամիրայն. ի պատասխանբի յունիսի Գ. գրեալ թղթոյն ընդ Մինաս պետին մերոյ, որ եւ զԳ. ոսկի էր յղեալ, առ որ օրհնութիւն եւ շնորհա­կա­լութիւն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի յուն­վարի ամսոյ*:

126. 135բ-8բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Սրբոյ Աթո­ռոյս նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պա­տաս­խա­նի ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի հոկտեմբերի ԻԹ. (29) եւ ի նոյեմբերի ԺԶ. (16) գրեալ թղթոցն, ի միասին առ Սրբազանն ժամանեցելոց... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունվարի ելն, եւ ի՛՛(138բ՝ լս-ից. «Օրհնութիւն առ տառապխանայի Ստեփաննոս ամի­­­րայն, հացագործ Մարտիրոս ամիրայն»):

127. 139աբ Թուղթ օրհնութեան եւ մխիթարու­թեան առ ի Թիֆլիզ, առ Աստուածատուր աղայի որ­դիսն՝ Գաբրիէլն եւ Յակոբն. վասն մահուան մօրն իւրեանց, յորում եւ յորդորումն, վասն Ե. թուման խոստմունքին մօրն իւրեանց՝ վասն Սրբոյ Աթոռոյս, զի տացեն վէքիլին մերոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի փետրուարի... եւ ի բարձրագահԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

[1783]

128. 140աբ Թուղթ առ Թարվիզու եւ Խօյու նուի­րակ Եփրեմ վարդապետն. ի պատասխանի թղթոյն նորա, զոր գրեալ էր ընդ Խօյու քեաթխուտայիցն եւ քահանայիցն՝ մինչ եկեալ էին նոքա ընդ Բայազտց­ւոցն՝ խնդրել զառաջնորդ վասն Սրբոյն Թադէոսի առաքելոյ վանիցն... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի մարտի ամսոյ ԻԸ. (28):

129. 140բ-2բ Կոնդակ ժողովարարութեան ի յեր­կիրն Ռուսաց եւ ի Շիրուան, Շամախի, Նուխի եւ յայն կողմունսն. վասն Գօրու Սուրբ Ստեփաննոս եկե­ղեցւոյն օգնութիւն առնելոյ, զի զգեստն նորին եւ ամենայն եկեղեցական սպասքն այրեցեալք էին... գրեցաւ գիրս շրջաբերական ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս մերում, ի յապրիլի մուտն, եւ ի լուսանկարԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

130. 142բ-4բ Թուղթ առ Հաշտարխանու եւ կող­մանցն նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդապետն. ի պատասխանի երից թղթոցն... գրեցաւ ի թուոջ կենարարին 1783, ի յապրիլի... ի լուսաբուղխԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

131. 145ա-6բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ նոր նուի­րակ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի նորին ի Կարնոյ գրեալ թղթոցն, եւ վասն այլոց եւս բանից:

132. 147ա-8բ Թուղթ առ Հերակլ արքայն Վրաց. ի պատասխանի նորին թղթոյն, զոր գրեալ էր, թէ աս­տի մի ուրուք խօսք եւ բան, քան զիմսն յառա­ջասցի առ ձեզ եւ այլն, եւ ծանուցեալ էր զԳեանջայու Իսրայէլ կաթուղիկոսն հանելն ի Հախպատու եւ յղելն ի Գեանջա: Եւ վասն Հախպատու եւս զառաջ­նորդ էր խնդրեալ... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783), եւ յապրիլի*:

133. 148բ-9բ Թուղթ երկրորդ առ մեծին Պօլսոյ նորոգ նուիրակ Իսահակ վարդապետին. ի պատաս­խանի նորին Բ. թղթոցն, զորս ի ճանապարհէն, որ ի մէջ Կարնոյ եւ Թօխաթու գրեալ էր՝ ծանուցելով զոր­պիսութեանց իւրոց միայն... ի ՌՄԼԲ. (1783), եւ ի մայիսի Ժ.:

134. 149բ-51բ Ի Թիֆլիզ առ պօլկովնիկ Եակուբն. ի պատասխանի նորին Բ. թղթոցն, զորս գրեալ էր առ Սրբազանն. ի պատասխանի սորին յապրիլի գրեալ թղթոյն, որ է ի (տեղը բաց՝ չգրած) երեսն: Եւ զի գրեալ էր Սրբազանն, թէ Հախպատու առաջնորդն ի թեմականացն պարտի ընտրիլ եւ մահսարաւ նոցին խնդրիլ, գրէ սա, թէ կարծելով թէ զայդ յար­քայի թուղթն եւս իցես գրեալ, չետու արքային, դեռեւս առ իս է. եւ այլն: Եւ թէ զՄինաս վարդապետն Պօլսոյ նուիրակ ի գալն շուտով յղեսցես: Առ որս բանք եւ պատասխանիք... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի մայիսի ամսոյ ԺԸ. (18):

135. 151բ-2բ Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ արքայն Վրաց Հե­րակլ. ի պատասխանի տաճկերէն թղթոյն, զոր ընդ Ալիխան ծառային իւրոյ գրեալ էր առ Սրբա­զանն, զի գրեսցէ ի մեծն Պօլիս, որ եւ ԳՃ. (300) թումանի թուղթ առնուլ տուեալ՝ բերել տացէ վասն տպելի գրոց ի նոր տպարանի նորին, որ եւ զԳՃ. (300) թումանի բարաթագիր էր գրեալ առ Ջաղա­տենց Ստեփանն՝ հասուցանել զնոյն դրամսն Սրբա­զա­նին... ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի մայիսի*:

136. 153աբ Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալու­թեան ի Խօյ, առ տիրացու Բաբայ ոմն, որ անդ զլաւութիւնս էր արարեալ նուիրակ Եփրեմ վարդա­պետին, եւ Սրբազանին եւս զԲ. ոսկի աջահամբոյր էր յղեալ... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յու­նի­սի... (153բ՝ լս-ից. «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ Թա­ղիա­նոսն, տիրացու Միրզանց):

137. 154աբ Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ Անտօնիոս աւագ սարկաւագն՝ որդին Հերակլայ արքայի. ի պա­տասախանի սիրոյ գրոյն նորա, զոր ընդ թէրզի Զա­զային գրեալ էր, յանձնարարութիւն վասն նորին... գրեցաւ ի 1783 թուոջ փրկչին, ի յունիսի ԻԶ. (26), եւ ի լուսանկար Աթոռս ամենայն Հայոց, ի Սուրբ Էջմիածին:

138. 154բ-5ա Ի Բայազիտ, առ Սահակ աղայն, ընդ որդւոյն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յու­նիսի ԻԶ. (26), եւ իՍուրբ Էջմիածին:

139. 155աբ Թուղթ ի Թիֆլիզ կամ ի Սուրբ Կա­րա­պետ անապատն Վրաց, առ Էփթուիմէ վարդապետն. ի պատասխանի երկուց թղթոցն նորա... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յունիսի ԻԶ. (26), եւ ի լուսա­կերտ Աթոռս ամենայն Հայոց, իՍուրբ Էջմիածին:

140. 156ա-7ա Թուղթ ի Մօզտօք, առ զօրապետն Ռուսաց. ի պատասխանի նորին թղթոյն ընդ Եփրեմ հարիւրապետին գրեցելոյ... գրեցաւ ի 1783 թուոջ փրկչին, ի յունիսի 28, եւ ի լուսանկար Աթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջմիածին, որ ի դաշտս Արարատեան:

141. 157բ-9բ Սկիզբն եւ այլ հարկաւոր միջար­կեալ բանք ժողովարարութեան թղթոյ, որ տրեցաւ Նոր Նախիջեւանացի տէր Յարութիւնին՝ ի վերայ Հնդկաց՝ վասն շինութեան Նոր Նախիջեւանու աւագ եկեղեցւոյն, զոր շինէին յանուն Սրբոյ Լուսաւորչին... [գրեցաւ ի 1783 թուոջս], ի յուլիսի ԺԲ. (12), եւ ի լու­սա­նկար Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

142. 160աբ [Թուղթ] առ Չարազցի Գէորգն եւ մահ­տեսի Մինասն. ի պատասխանի թղթոյն յանձ­նա­րարութեան, զոր ընդ տղային իւրեանց Յակոբ­ջան աղային գրեալ էին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յուլիսի ամսոյ*:

143. 160բ-1ա Ըստ նոյն մտաց առ հացագործ Մի­քայէլ ամիրայն եւս, ի մեծն Պօլիս... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի յուլիսի*:

144. 161բ-2ա Կոնդակ յոյժ համառօտ ի յՈւռհա. վասն գանձապետին մերոյ՝ խոջայ Կարապետին վե­րա­հաստատութեան եւ վասն այլ ինչ իրի... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի յուլիսի Դ.:

145. 162ա-3ա Թուղթ մխիթարութեան եւ օրհնու­թեան ի յԱրցախ, այսինքն՝ ի Խամսա, առ հանգու­ցեալ մէլիք Ադամի որդիսն. յաղագս մահուան հօրն իւրեանց՝ նոյն մէլիք Ադամին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յուլիսի ԺԷ. (17), եւ ի լուսանկարԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

146. 163բ-4բ Թուղթ մխիթարութեան ի մեծն Պօ­լիս առ մահտեսի Յով<վ>աննէս ամիրայն. վասն մա­հուան հօրն իւրոյ՝ Համբարձում ամիրային... գրե­ցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յուլիսի ամսոյ Ի. (20):

147. 164բ-6ա Թուղթ առ Հաշտարխանու եւ կող­մանցն նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդապետն. վասն երիցս անգամ գրեալ թղթոցն՝ իբր համառօտ պատասխանի... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յու­լիսի ԻԶ. (26), եւ ի լուսանկարԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

148. 166բ-7ա Թուղթ օրհնութեան ի Վան, առ Յա­րութիւն աղայն, որ զհօրեղբօրն իւրոյ՝ մահտեսի Սիմէօնի կտակ արարեալ՝ ապրշմեայ խալիչայն տուեալ էր նուիրակ Յակոբ վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի*:

149. 167ա-8ա Թուղթ ի Վան, առ Պարիկեան Սա­հակ աղայն. յանձնարարութիւն վասն տեղւոյն նուի­րակ Յակոբ վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յօգոստոսի մուտն, եւ իՍուրբ Էջմիածին:

150. 168ա-9բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ մահտեսի Յարութիւն ամիրայն. ի պատասխանի նորին սիրոյ գրոյն, ընդ Իզնիմիդու դէտ Պետրոս վարդապետի աշակերտ՝ Յովակիմ պետին գրեցելոյ, որով վասն նորա խնդրեալ էր ձեռնադրել եպիսկոպոս եւ փութով դարձուցանել, զոր եւ կատարեաց Սրբազանն յառա­ջագոյն, բայց յայնժամ անձեռնհաս գոլով, այժմ գրեաց զայս թուղթս... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

151. 169բ-70բ Թուղթ ի Հաշտարխան, առ Շա­մա­խու Սրբոյ Աթոռոյս հին գանձապետ Դաւիթն. ի պա­տասխանի թղթոյն, զոր գրեալ էր այժմ եւ հան­դերձ ընծայիւ յղեալ... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի*:

152. 171աբ Թուղթ առ Աղթամարու նորոգ կաթու­ղիկոսն՝ տէր Կարապետ. ի պատասխանին նորին թղթոյն՝ զկնի օծմանն գրեցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի յօգոստոսի ամսոյ ԻԱ. (21):

153. 171բ-3ա Կոնդակ ի վերայ Ղրիմու մնացորդ ժողովրդեանն, մխիթարութիւն եւ պատուէր, զի զՌու­սաց երկիր նուիրակ եւ առաջնորդն Յովսէփ վարդապետն գիտասցեն ինքեանց նուիրակ եւ առաջ­նորդ: Ըստ որում, զի այն կողմն եւս անկեալ էր այժմ ընդ իշխանութեամբ կայսերուհւոյն Ռուս­տաց... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի սեպտեմբերի Ե., եւ իՍուրբ Էջմիածին:

154. 173բ-4բ Թուղթ ի Մօսկով, առ Ներսէս աղայն. ի պատասխանի նախկին եւ շնորհաւորա­կան թղթոյն իւրոյ... գրեցաւ ի 1783 թուոջ փրկչին, ի սեպտեմբերի Ե., եւ ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմիա­ծին (174բ՝ լս-ից. «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ կա­պիտան պարոն Աստուածատուր, Միքայէլ, Յովսէփ եւ Յովակիմ աղազատէիցն»):

155. 175աբ Թուղթ ի Կարին, առ Թարզիզատէ խօջայ Յօհաննէսն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի սեպտեմբերի Է., եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին:

156. 175բ-8բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ տեղւոյ նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի ի յուլիսի Զ. գրեալ թղթոյ նորին, վասն զանազան բա­նից... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի սեպտեմ­բե­րի ԻԲ. (22), եւ ի լուսածորանԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

157. 178բ-80բ Դարձեալ թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի սեպտեմբեր ամսոյ ի Գ. գրեալ թղթոյն, յաղագս բազում որպիսութեանց... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի դեկտեմբերի Ի. (20):

[1784]

158. 180բ-1բ Թուղթ մխիթարութեան ի Պետր­պօլք, ի վերայ աղայ Գրիգոր Կանպանովին. վասն մահուան կնոջն նորա՝ Յուստիանէին... գրեցաւ ի թուոջ փրկչին 1784, ի յունվարի 16, եւ ի յերկնահան­գէտԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

159. 181բ-2բ Թուղթ ի Մօզտօք, առ Ասլանեան պարոն Ստեփաննոս թարգմանն, օրհնութիւն եւ յոր­դո­րումն առ ի հարազատութիւն... գրեցաւ ի թուոջ փրկչին 1784, ի յունվարի ԺԶ. (16), եւ ի լուսակիրԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

160. 182բ-3ա Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակա­լու­թեան ի մեծն Պօլիս, առ Ռապցի թութունճի մահ­տեսի Մարտիրոսն եւ առ որդիսն. վասն հարա­զա­տութեանցն առ նուիրակ Իսահակ վարդապետն եւ մանաւանդ վասն խոստանալոյն յղել ամ յամէ ի Սուրբ Աթոռս զԵ., Ե. (հնգական) ղուռուշ ժամուց, որ եւ յայսմ ամի տուեալ էր նուիրակին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, ի յունվարի*:

161. 183բ-4ա Կոնդակ շնորհակալութեան ի Պօ­լիս, առ մերազնեայ սափրիչսն Պալաթու. վասն նո­րա­հաստատելոյն ի մէջ իւրեանց զգանձանակ յա­նուն Սրբոյ Աթոռոյս, եւ զԵ. ղուռուշ երախայրին եւս տալոյն... (184ա «Ե՛րթ դարձեալ ի յիշեալ թուղթն եւ ան­տի վերջացո՛»): Գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունվարի*:

162. 184բ Ի Կարնոյ քաղաքի կոնդակոջն, որ վասն շնորհակալութեան երկուց ամաց գանձանա­կադրամից նոցին գրեցաւ, այս ներքոյ գրեալ բանքս եւս՝ վասն հաստատութեան աւագ քահանայութեան տէր Աբրահամին, խառն գրեալ եղեւ... իսկ որք կա­տարէք զհոգեւոր հրամանս մեր, եղի" (այսչափ):

[1783]

163. 185ա-7ա Թուղթ ի Նոր Նախիջեւան, առ քա­հանայսն եւ ժողովուրդսն. ի պատասխանի ի 1783 թուոջ փրկչին եւ յապրիլի 24 գրեալ թղթոյն նոցա, որք վասն նորակերտելի եկեղեցւոյն խնդրեալ էին զկոն­դակ շնորհել ժողովարարութեան ի վերայ Հնդկաց երկրին՝ ի յօգուտ ինքեանց, զոր եւ կատա­րեաց Սրբազանն... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի սեպտեմբերի Ե., եւ իՍուրբ Էջմիածին:

164. 187բ-8բ Թուղթ օրհնութեան եւ յանձնարա­րու­թեան առ Սչովայու քաղաքի եւ կամ նոյն կող­մանց եւս իշխօղ պարոն Էնծէնպէրք իշխանն (որ է Նամսայ) վասն մերազնէիցն, որք ի Սչովայ եւ վասն նոր կարգեցեալ առաջնորդ Ստեփաննոս վարդա­պետին (որ նուիրակ եւս էր Ուռումէլու)... գրեցաւ ի 1783 թուոջս փրկչին, ի սեպտեմբերի 20 եւ ի լուսա­կառոյց Աթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջմիածին, որ ի Վաղարշապատ:

165. 189ա-90ա Փուսուլայ առանձին առ Պօլսոյ նուիրակ Իսահակ վարդապետն. վասն բազում բա­նից՝ ըստ որում գրեցեալ թուղթն է ի վերոյ ի 352 համարն սոյն տետերս... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի սեպտեմբերի ԻԲ. (22):

166. 190ա-1ա Թուղթ սիրոյ առ Գեօրկին խանն՝ որ­դին արքային Վրաց Հերակլայ, շնորհաւորութիւն նորոգ կին ածելոյն, զկնի մահուան առաջին կնոջն:

167. 191բ-2ա Թուղթ առ Ղարահիսարցի մահտե­սի Բաղտասարն եւ մահտեսի Դաւիթն, որք ի Ղարա­հիսար զմէկ տուն էին տուեալ վախմ Սրբոյ Աթոռոյս, եւ ինքեանք ի Թօխաթ են... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի հոկտեմբերի... եւ ի շնորհածաւալԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

168. 192աբ Ի յԱտրանա, առ մահտեսի Գէորգն, որ ի Թօխաթ զԻ. (20) սինի էր շինեցուցեալ եւ յանձ­նեալ նուիրակ Յակոբ պետին, եւ յետ մեռանելոյ նո­րա անդ, ընդ այլ արդեանցն հասին ի Սուրբ Աթոռս... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, ի հոկտեմ­բե­րի... եւ ի լուսածորանՄայր Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

169. 193աբ Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ մէլիք Աւետիքն. ի պատասխանի նորին թղթոյն, զոր գրեալ էր առ Սրբազանն, զի վասն եղբօրն իւրոյ՝ Իւանէին, որ գնացեալ էր ի Բաղդատ եւ ի Շամ, գրեսցէ յայն կողմն առ մերայինսն զբանս, զի մուղայէթ լիցին նմա եւ ձեռնտուք... գրեցաւ ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջս, եւ ի դեկտեմբերի ԻԵ. (25):

[1784]

170. 193բ-4բ Թուղթ ի Պետրպօլք, առ Ջուղայեցի Մանուչարեան պարոն Մարգարն եւ Փիլիպպոսն. յիշումն ի յանցեալ ամին առ սոսա գրեալ թղթոյն, եւ եւս վասն նորոգման առաջնորդութեան եւ նուիրա­կու­թեան Յովսէփ վարդապետին, եւ սէր եւ օրհնու­թիւն եւ յորդորմունք... գրեցաւ ի 1784 թուոջ փրկչին, եւ ի յունվարի ԺԶ. (16):

194բ (լս-ից) Այլ եւ հոգելոյս Հայրապետին մերոյ շարադրեալ Պարտավճար գիրքն յառաջ քան զայս տպագրեցեալ աւարտեցաւ: Յորմէ զմի հատ ահա ընդ թղթոյս առաքեցաք առ Յովսէփ աստուած­ի­մաստ վարդապետն՝ հասուցանել առ ձեզ, զոր ըն­կա­լեալ վայելեսջիք ընթերցմամբ առ ի բարին՝ ունե­լով ի մտի զՍուրբ Աթոռս մայրս ձեր: Ողջ լերուք ի Տէր:

171. 195ա-6ա Թուղթ օրհնութեան եւ այլ դիտ­մանց առ զօրապետն Ռուսաց, որ է ի կողմանս Մօզ­տօքու, առ Պաւլ Սարգէիչ Պօտէմկինն... (ջնջած)գրե­ցաւ ի 1784 թուոջ փրկչին, եւ ի յունվարի ԺԶ. (16):

172. 196բ-8ա Թուղթ առ Ռուսաց երկրի մերա­զնեայցն նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդա­պետն. ի պատասխանի երկիցս գրեալ թղթոցն նո­րա, ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոջն, ի նոյեմբերի 15 եւ ի 18՝ յա­ղագս զանազան իրաց եւ իրակութեանց... գրե­ցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, եւ ի յունվարի ԺԶ. (16):

173. 198ա-9ա Ի մեծն Պօլիս, առ գանձապետն Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Յովաննէսն, որ զհանգուցեալ Քեօստանջեցի մահտեսի Պետրոսի կին՝ մահտեսի Նազլուի զտունսն ըստ կտակ առնելոյ նորին վա­ճա­ռեալ էր, զկէս գինն տուեալ Սամաթիոյ Սուրբ Գէորգ եկեղեցւոյն եւ զկէս գինն, որ էր Գ. քէսայ, տուեալ էր Սրբոյ Աթոռոյս՝ յանձնելով անդ նուիրակ Իսահակ վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մե­րում, ի յունվարի ելն, եւ ի լուսակառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

174. 199ա-200ա Ի մեծն Պօլիս, առ Ստեփաննոս ամիրայն. ի պատասխանի թղթոյն, գրեցելոյ ընդ Մի­նաս վարդապետին եւ ի շնորհակալութիւն վասն յղեալ ԱՃ. (100) ռուպի տրոցն, հանդերձ սիրով եւ օրհնութեամբ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունվարի ելն, եւ իՍուրբ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

175. 200բ-1ա Թուղթ առ պատրիարքն Պօլսոյ Զա­քարիա վարդապետն, ի հոկտեմբերի 18 գրեալ թղթոյն եւ շնորհակալութիւն վասն ընծային՝ յղեցելոյ նմին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունվարի... եւ ի լուսա՛՛ (201ա «† Թուղթ նաեւ առ տպագիր տի­րա­ցու Պօղոսն»):

176. 201բ-3ա Թուղթ ի սուրբն Սաղիմ, առ պատ­րիարգն նորին՝ Յովակիմ վարդապետն. ի պատաս­խանի Բ.ուց թղթոցն նորին, ի ՌՄԼԲ. (1783), եւ յօ­գոստոսի Ժ. գրեցելոյ, եւ միւսոյ եւս, որ անթիւ էր եւ ի շնորհակալութիւն վասն ընծայիկին յղեցելոյ, որք ահա ի ներքոյ յիշին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունվարի ելն, եւ ի լուսակառոյցԱթոռս Սուրբ Էջ­միա­ծին:

203ա Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ համայն սիրա­­գու­մար միաբանից սրբոց Յակոբեանց առաքելոց հիա­հրաշ Աթոռոյդ Սրբոյ, եպիսկոպոսաց, վարդա­պե­տաց, աբեղայից, սարկաւագաց եւ ամենայն եկե­ղեցական դասուց:

[1786]

177. 202գդ Ի Բաղդատ, առ Ալէքսան աղայն (սկիզբն տե՛ս ի 328 երես): Օրհնեալ պարոն Ալէք­սա­նիդ եւ աստուածախնամ տան քում եւ բնա՛՛: Էջ­միածին, զի ըստ որում խրատիմք ի հոգեշահ բանից գրոց (տե՛ս ի 409 երեսն)... գրեցաւ ի ՌՄԼԵ. (1786) թուոջս, ի յօգոստոսի... (202դ «Ողջոյն եւ օրհ­նու­թիւն առ պարոն Մարկոսին եւ Ղուկասին»):

[1784]

178. 203աբ Ի Թիֆլիզ, առ հիւսն Աթապէկի կին Լա­լիթարսն (եւ առ փոքր որդիսն), ի կողմանէ աւագ որդ­ւոյն իւրեանց՝ հիւսն Պաղտասարին, շնորհա­կա­լու­թիւն եւ օրհնութիւն, զի եկեալ նա յԱթոռս, զՀե­րակլ արքայի Վրաց ընծայեալ տպագրութեան դազ­կեահն յարմարապէս կառոյց ի տպարանի մերում... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի փետրուարի ԺԵ. (15) եւ ի բարձրագահԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

179. 204աբ Թուղթ մխիթարութեան ի մեծն Պօլիս, առ Ստեփաննոս ամիրայն. վասն եղբօր իւրոյ՝ Յով­հան­նէս ամիրայի մահուանն, յորում եւ շնորհակա­լու­թիւն եւ յանձնարարութիւն վասն նուիրակին մե­րոյ:

180. 205ա-6ա Թուղթ մխիթարութեան ի մեծն Պօ­լիս, առ Պալաթու եկեղեցւոյ գանձապետն մեր՝ Իսա­հակ ամիրայն, վասն մահուան եղբօրն իւրոյ՝ Ղա­զար ամիրային եւ սիրելեացն իւրոց՝ Մուրատեան Յո­վաննէս եւ նոյն եկեղեցւոյ միւթավէլի միւս՝ Յո­վաննէս ամիրայիցն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784), եւ ի փետրուարի*:

181. 206ա-7ա Թուղթ շնորհակալութեան առ այն­պիսիս գրելի, որք առաւել հարազատք իցեն Սրբոյ Աթոռոյս եւ նուիրակին բազմակերպ ձեռնատուու­թիւնս ցուցեալ, որ գրեցաւ ի Պօլիս, մահտեսի Մար­տիրոսին... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի փետրուարի*:

182. 207ա-8ա Թուղթ մխիթարութեան եւ յորդո­րա­նաց առ սհաթչի Բարդուղիմէոս ամիրայն եւ եղ­բարսն... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի փետրուարի*:

183. 208բ-9ա Մխիթարութիւն ի Թիֆլիզ, առ մէլիք Աւետիքն. վասն եղբօրն՝ Միրիշքեար խանէին, որ ի Մսրու ճանապարհին վախճանեալ էր... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մարտի ԺԵ. (15), եւ իՍուրբ Էջմիածին:

184. 209աբ Թուղթ մխիթարութեան ի Թիֆլիզ, առ աստ հանգուցեալ մահտեսի Յակոբջանի դուստր Պատօնօն: Առ որ եւ ըստ կտակի նորին հրամայեցաւ Ժ. թուման հասանիլ ի յառաջնորդէն մերմէ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մարտի... եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին:

185. 210աբ Թուղթ գանձապետ հաստատելոյ, որ գրեցաւ արդ ի Դուխուրղան, առ պարոն Սահակն, զոր նոր էր գանձապետ եդեալ Սրբոյ Աթոռոյս տեղ­ւոյ նուիրակ Եփրեմ վարդապետն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մարտի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

186. 210բ-1ա Առ պարոն Թադէոսն՝ գործակալն մեր, որ ի Թաւրէզ, շնորհակալութիւն վասն նուիրակ Եփրեմ պետին եւ այլ բանի... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մարտի... եւ ի հրաշազարդ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

187. 211բ-2ա Առ մահտեսի Կիրակոսն՝ ի Զմիւ­ռին, որ յիշատակ էր տուեալ սրբոյ Աթոռոյս զմի ոս­կեայ սկիհ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784), եւ յապրիլի*:

188. 212բ-3ա Թեթեւ կոնդակ ի յՈւռումէլի. վասն հան­գուցեալ նուիրակին մերոյ՝ Ստեփաննոս վար­դա­պետին, եւ վասն հաստատութիւն նորին սպա­սա­ւոր Գրիգոր վարդապետին, ի գործն նուիրակութեան, զաւարտեալ զմնացելն... որպէս զի նախապէս տի­րես­ցէ ամենայն ժողովեալ արդեանցն եւ ընչից լուսահոգ՛՛ (213ա «Ի հոգելոյս հայրապետի տետրն, ի ՆՀԶ. (476) երեսն գտեալ, ուղղակի գրեա՛ անտի եւ վերջացո՛»):

189. 213բ-5ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ դիւլպէնդ­ճոց գլխաւորսն, այսինքն՝ առ պարոն Մէյրամղուլին, մահտեսի Կարապետն Տրճանենց, պարոն տիրացու Գէորգն եւ պարոն Կարապետն Նուրեան. խնդիր, զի Զմիւռնոյ դիւլպէնդճոց գործն մի՛ խափանեսցեն, այլ հրաման առցեն յարքունուստ՝ դարձեալ ի գործ արկանել նոցա զարհեստն իւրեանց եւ կենցա­ղա­վարիլ... ի ՌՄԼԳ. (1784), եւ ի մայիսի ԺԶ. (16):

190. 215ա-6ա Կոնդակ ժողովարարութեան ի վե­րայ երկրին Ռուսաց. վասն Սուլխան Դիւանենց ի Գօրի եղեալ աւեր եկեղեցւոյն, զոր կամէին նորոգել, եւ պակասաւոր գոլով՝ զօգնութիւն խնդրէին (սկիզբն կոնդակիս ի վերուստ, ի 282 երեսէն գրեա՛ եւ ե՛կ աստ)... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի մայիսի ԻԱ. (21):

191. 216ա-7ա Թուղթ ի Պօլիս, առ Ջուղայեցի Պօ­ղոսեան պարոն Խաչիկն. շնորհաւորութիւն գալստեանն ի յերկրէն Ռուսաց՝ անդ եւ մխիթարու­թիւն վասն մահուան քեռն իւրոյ եւ այլեւս բանք... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի մայիսի ԻԹ. (29). (217ա «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ պարոն Պօղոսն»:

192. 217բ-8ա Թուղթ ի Ղազախ, առ Հաչաջուր գիւղի քեօխվայսն՝ վասն Աւետիս ծերունի վարդա­պե­տին, զոր յետ մահուան առաջնորդին իւրեանց՝ Մա­նուէլ վարդապետին, զնա էին առաջնորդ խնդրեալ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մայիսի Լ. (30) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

193. 218աբ Թուղթ ի Շուշի, առ նոր գանձապետն Սրբոյ Աթոռոյս՝ պարոն Բարաքիայն. հաստատու­թիւն գործոյն եւ յիշումն վասն յառաջ անտի հասեալ գանձանակադրամին ընդ Յակոբ վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի յունիսի*:

194. 219ա Առ Շամախու հին գանձապետն՝ Յա­կոբն. ի պատասխանի թղթոյն:

195. 219բ-20բ Թուղթ ի Բաքու, առ քահանայսն եւ իշխանսն. ի պատասխանի հասարակ թղթոյն իւրեանց, որք զգանգատ գրէին զԵղիազարէն... գրե­ցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունիսի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

196. 220բ-2բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Յարութիւն ամիրայն՝ վասն գժտութեանն ոմանց իշխանաց ի կողմանէ նոր Տօնացուցին, որք ասացեալ էին պատ­րիարքին՝ բառնալ զայն եւ դարձեալ զհինն հաս­տա­տել: Առ որ պատուէր եւ յորդորումն՝ արգելս տալ այնմ խորհրդեան... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի յօգոստոսի ԻԶ. (26):

197. 222բ-4ա Կոնդակ ի Կիւմիշխանայ, շնորհա­կա­լութիւն վասն յղեալ ընծային նոցա՝ արծաթեայ գիւլապտանին եւ բուխուրտանին, եւ կանոնադրու­թիւն նոր անխառն կալ ընդ հերձուածօղս ախ­թար­մայսն, եւ մի՛ զբարեկամութիւնս եւ զընտրութիւնս առնել ընդ նոսա... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յօգոստոսի ԻԶ. (26):

198. 224ա-5ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Արեւելցի տիրացու պարոն Գէորգն եւ Աստուածապահն. ի պատասխանի թղթոյն իւրեանց՝ ի մարտի ԻԱ. (21) գրեցելոյ ի կողմանէ անցիցն, որ ոմանք զտարա­ձայ­նութիւն էին ցուցեալ, թէ մեք զնոր Տօնացոյցն ոչ կամիմք գործ ածել, եւ դարձեալ կամէին լռել, ստրջա­ցեալք... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յօգոստոսի ԻԶ. (26), եւ իՍուրբ Էջմիածին:

199. 225աբ Թուղթ առ Կարնոյ առաջնորդ Պետ­րոս վարդապետն Նախիջեւանցի՝ առ ի գալ, զի գան­կատէին զնմանէ տեղացիքն եւ խնդրէին հանել յա­ռաջնորդութենէ իւրեանց... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ յօգոստոսի ԻԶ. (26):

200. 226ա-7ա Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակա­լութեան ի Ղզլար, առ Անդրիասի որդի պարոն Բաղ­տա­սարն, վասն յիշատակութեանն Սրբոյ Աթո­ռոյս, ձեռամբ Յովսէփ վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի սեպտեմբերի... եւ իՍուրբ Էջ­միածին:

201. 227բ-8բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Պալատու կողման իփակչիսն, օրհնութիւն եւ շնորհակալու­թիւն. վասն նորապէս հաստատելոյն ի մէջ իւրեանց զգանձանակ յանուն Սրբոյ Աթոռոյս՝ յորդորմամբ նուիրակ Իսահակ վարդապետին մերոյ եւ զԺ. ղուռուշ եւս արդիւնս տալոյն ի նմանէ Սրբոյ Աթո­ռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) եւ ի*:

202. 229աբ Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակա­լութեան առ ի Բայազիտ նստօղ Արապկերցի Սահակ աղայն. վասն յղեալ ինչ ընծայիցն եւ վասն յղեալ ճոթիցն ի կողմանէ պարտուցն առեցելոյ ի դրամոց Աթոռոյս միամտութիւն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի սեպտեմբերի ԺԶ. (16) եւի Սուրբ Էջմիածին:

203. 229բ-30բ Թուղթ ի Սուրբ Երուսաղէմ, առ Սրբոց Յակոբեանց վանից միաբան Յարութիւն եւ Պետրոս վարդապետսն. ի պատասխանի թղթոյն իւրեանց, անտուստ գրեցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, ի սեպտեմբերի ԺԹ. (19) եւ ի լուսակառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

204. 230բ-1ա Թուղթ շնորհակալութեան ի Պօլիս, առ Պալաթու գանձապետ Իսահակ ամիրայն. վասն հասուցեալ գանձանակադրամիցն նուիրակացն մե­րոց՝ Մինաս եւ Սահակ վարդապետացն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14), եւ իՍուրբ Էջմիածին:

205. 231աբ Առ Իւսկիւտարու Սուրբ Խաչ եկեղեց­ւոյ գանձապետ Ղազարոսն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

206. 231բ-2բ Թուղթ շնորհակալութեան ի մեծն Պօլիս, առ Պետրոս ամիրայի որդի Մկրտիչ ամի­րայն. վասն տալոյն յիշատակ Սրբոյ Աթոռոյս զԱ. արծաթեայ շամատան վասն հոգւոյ հօրն՝ ձեռամբ Մինաս վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14):

207. 233աբ Առ Թագաւոր եւ Մուրատ անուամբք եր­կուս ոմանս՝ օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն շնորհելոյն նոցա զտուրս Սրբոյ Աթոռոյս ձեռամ[բ] տիրացու Յակոբին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14) եւ ի լուսա­կառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

208. 234ա Կոնդակ շնորհակալութեան ի մեծն Պօ­լիս, ի վերայ Էիպու Բրտաց էսնաֆին. վասն նո­ցին հասուցեալ գանձանակական արդեանցն... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի նոյեմբերի*:

209. 234բ Հախպատու Սուրբ Նշանի վանից առաջ­նորդ Դաւիթ վարդապետի առաջնորդական կոնդակի միջարկեալ բանքն են... գրելով նամակ օրհնութեան եւ կարգելով զնա առաջնորդ, իսկ (այսչափ):

210. 235ա (21,2x11,7 չափսի ներդիր թերթի վրայ)՝ [Մասն թղթոյ իմն] – ///զի գրեալ էաք նմա յայնմիկ կոնդակոջն զպատուէր, առ ի գալ ի Սուրբ Աթոռս... վաղվաղակի կատարեցաք զխնդիր ձեր՝ պար­տիք եւ՛՛ (235ա «Գրեա՛ յօրինակէն, որ է ի հին տետրն, ի ԻԹ. (29) երեսն»):

211. 236ա-7ա Թուղթ մխիթարութեան առ Տագէս ամիրայի փեսայ Գրիգոր ամիրայն. վասն մահուան ընտանւոյն իւրոյ՝ Յովհաննէս ամիրային... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի փետրուարի*:

[1786]

212. 236գդ (լս-ից) Կրկին եւս առ մէլիք Մէճլումն՝ վասն մահուան որդւոյն, ի Թիֆլիզ (սկիզբն տե՛ս ի 471 երեսն)... գրեցաւ ի ՌՄԼԵ. (1786) թուոջս, ի յօգոս­տոսի 1 եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

[1784]

213. 237ա-8ա Թուղթ ի Պօլիսն մեծ՝ դարձեալ յա­ղագս մխիթարութեան առ Չօպանենց Պօղոս ամի­րայն, ի կողմանէ հօրեղբօրն իւրոյ՝ Յակոբ ամիրային եւ կնոջն նորին եւ զաւակացն, որք ժանտախտիւն մեռեալ էին... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի փետրուարի... (ոչ գրեցաւ ողջոյնս ի թղթոջն). (238ա «Ողջոյն եւ օրհ­նութիւն առ Չօպան եւ Գաբրիէլ աղայսն»):

214. 238բ-9ա Թուղթ օրհնութեան ի Պօլիս, առ Երեմիա ոմն, որ ի հիւանդանալն ցաւով ժանտա­մա­հին, խոստումն արարեալ Սրբոյ Աթոռոյս զԻԵ. (25) ղուռուշ, ապա ի յառողջանալն կատարեալ էր՝ տա­լով անդ նուիրակին մերում Սահակ վար[դա­պե­տին]... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի փետ­րուարի*:

215. 239աբ Թուղթ շնորհակալութեան ի Պօլիս, առ մահտեսի Եղիազար եւ մահտեսի Վարդերես ամի­րայս. վասն յղելոյն նոցա ընծայ զԱ. բռնօթւոյ տուփ ընդ Մինաս վարդապետին եւ այլ լաւու­թեանցն... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի փետրուարի ելն:

216. 240աբ Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ Բլրցի պարոն Մինասն. ի պատասխանի ի 1233 թուոյն յունվարի ԻԳ. (23) գրեալ թղթոյն, որ ի պանդխտութեանն ըղ­ձայր օրհնութեան գրով մխիթարիլ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մարտի... եւ ի Սուրբ՛՛:

217. 240բ-1բ Թուղթ ի Գօրի, առ Սուրբ Ստեփան­նոս եկեղեցւոյ վիճակեալ ժողովուրդսն. ի պատաս­խանի թղթոյն նոցա, որք գրեալ էին վասն ուրումն քա­հանայի, թէ զթուղթ ինչ ունելով յոմանց, կամի տիրել եկեղեցւոյն: Առ որս գրեցաւ Սրբազանն, թէ այն քահանայն զթուղթս իւր բերցէ կամ յղեսցէ, զի տեսեալ՝ զիրաւունս արարից, բայց թէ ոչ, չարաչար պատժելոց եմ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մարտի... եւ ի բարձրագահԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

218. 241բ-2ա Ի Դուխուրղան, առ Աստուածա­տուրն, որ զայգի էր վաճառեալ Սրբոյ Աթոռոյս եւ զգիր գրեալ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մարտի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

219. 242բ-4բ Կոնդակ ի վերայ Թիֆլիզու. մեղա­դրու­թիւն թուլամորթ քահանայից եւ բանադրանք չՅակոբ երեցու ուրումն, որ զթիֆիլտար Յովաննէսն պսակեալ էր ընդ չհաս կնոջ ծածկաբար: Եւ վասն նոյն Յովաննիսին եւս, թէ վասն արքայի եւ որդւոյ իրիճայ գրելոյն եւ իւր մեղայգրութեանն չարարաք ընդ բանիւ, այլ այսու պայմանաւ, որ եկեալ յԱթոռս, յանձն առնուցու զմեղսաքաւիչ ապաշխարութիւն: Եւ առ այս բանք... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ յապրիլի*:

220. 245ա-6ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ տեղւոյ նուիրակ Իսահակ վարդապետն. վասն <վասն> հո­ռոմ Պապայ Վասիլին եւ խոջայ Անաստասին ի յԵրեւան, ի կողմանէ յարքայէն Վրաց առնլեաց հէ­սապին, նա եւ՝ տպագիր տիրացու Պօղոսի առնլեաց եւ մեզ հասուցելոցն աղագաւ եւս... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784), ի յապրիլի ԺԳ. (13), եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

221. 246աբ Թուղթ ի Զմիւռին, առ հանգուցեալ Մալ­խասի կողակից Վարդուհին, որ յաղագս առն եւ Յօհան որդւոյն յիշատակ է տուեալ մի արծաթեայ ջահ՝ ձեռամբ Փիլիպպոս վարդապետին... ի ՌՄԼԳ. (1784), եւ յապրիլի*:

222. 246բ-9ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ տեղւոյ նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի ի փետրուարի Ի. (20) գրեալ թղթոյ նորին վասն զա­նազան բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յապրիլի ԻԷ. (27), եւ իՍուրբ Էջմիածին:

223. 249ա-50բ Թուղթ ի Զմիւռին, առ գլխաւոր քահանայսն եւ իշխանսն. ի պատասխանի թղթոյն նոցա, զոր գրեալ էին վասն մահուան առաջնորդին եւ նուիրակին իւրեանց՝ Եսայի վարդապետին հանգուցելոյ... ի ՌՄԼԳ. (1784), եւ ի մայիսի*:

224. 251ա-3բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի ի մարտի ԺԸ. (18) գրեալ թղթոց նորին եւ վասն այլոց բանից եւս... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մայիսի ԺԶ. (16) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

225. 253բ-4բ Թուղթ սիրոյ եւ յանձնարարութեան վասն նորառաք նուիրակին ի վիճակսն Պօլսոյ՝ Փի­լիպպոս վարդապետին, առ պատրիարք Զաքա­րիա վարդապետն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մայիսի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

226. 254բ-5բ Թուղթ սիրոյ եւ յանձնարարութեան ի մեծն Պօլիս, առ մահտեսի Յարութիւն ամիրայն. վասն արտաքին վիճակաց նուիրակ Փիլիպպոս վար­դապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մայիսի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

227. 256ա-8ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ նուիրակն տեղւոյն՝ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի ի մարտի ԻԶ. (26) գրեալ թղթոցն, եւ վասն արտաքին վիճակացն Պօլսոյ նոր նուիրակ Փիլիպպոս վարդա­պետին յանձնարարութեան եւ այլեւս ոմանց բանից:

228. 258բ-9ա Փուսուլայ առանձին առ Իսահակ վարդապետն... ի ՌՄԼԳ. (1784) եւ ի մայիսի ԻԹ. (29):

229. 259ա-60ա Թուղթ առ իշխանսն Բաղիշու յանուանէ, շնորհակալութիւն վասն նուիրակ Յակոբ վարդապետին եւ յորդորումն առ ի հաստատուն պա­հել զչորեքեան եկեղեցեաց գանձանակսն, որք յանուն Սրբոյ Աթոռոյս սահմանեցեալ են անդ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի յունիսի ամսոյ Գ.:

230. 260աբ Թուղթ ի Բաքու, առ գանձապետն մեր՝ Եղիազարն. ի պատասխանի թղթոցն, զորս ընդ գանձանակաց արդիւնաժողով Յակոբ վարդապե­տին գրեալ էր եւ զընծայս էր յղեալ: Առ որ շնոր­հա­կալութիւն վասն գանձանակին եւ ընծայիցն, եւ վասն վիճոյն իւրեանց խրատ եւ պատուէր... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունիսի*:

231. 261ա-2բ Կոնդակ վասն սրբոց վանորէից ժո­ղո­վարարութեան, ի վերայ ընդհանուր ազգի մերոյ, որ արդ գրեցեալ եղեւ վասն Սրբոյն Յովհաննու Մկրտչի վանիցն՝ Իւչքիլիսէ կոչեցելոյ, որ ի ներքոյ պար­տուց անկեալ էր... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, եւ ի յունիսի ԺԸ. (18), ի լուսակառոյց եւ յերկնահանգէտԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

232. 263աբ Թուղթ օրհնութեան ի յԱնդրիանուօ­պօ­լիս, առ մահտեսի Յովաննէսն, մահտեսի Գաս­պարն եւ մահտեսի Կարապետն. վասն ԺԱ. (11) ղու­ռուշ լուսագնոյն, զոր յղեալ էին ընդ Կարապետին (որպէս եւ յամենայն ամի յղէին)... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունիսի... եւ ի լուսակերտԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

233. 263բ-4ա Թուղթ առ Իզնիմիդու առաջնորդ Պետ­րոս վարդապետն եւ նորին աշակերտ Յովակիմ վարդապետն. ի պատասխանի թղթոյ նոցին ընդ ուխտաւորացն գրեցելոյ, առ որս շնորհակալութիւն վասն աջահամբուրին առաքեցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի յունիսի*:

234. 264բ-5բ Թուղթ առ Պօլսոյ պատրիարք Զա­քարիա վարդապետն. ի պատասխանի ի մարտի ԻԱ. (21) գրեալ թղթոյն, զոր ընդ նուիրակին ի միասին էին գրեալ, յաղագս տարաձայնական զրուցաց ոմանց իշխանացն, ի կողմանէ նոր Տօնացուցին, որք խնդրեալ էին ի պատրիարգէն բառնալ զնորն եւ անդ­րէն հաստատել զհինն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յօգոստոսի ԻԶ. (26) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

235. 266աբ Թուղթ սաստիւ ի Պօլիս, առ Բա­տալն. վասն տալեացն Սրբոյ Աթոռոյս միաբան Յա­կոբ վարդապետին, զի շուտով հասուսցէ անդ տեղ­ւոյ նուիրակ Իսահակ վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մայիսի Ա. եւ ի բարձրագահ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

236. 266բ-7ա Թուղթ առ Իսահակ վարդապետն՝ վասն վերոյ գրեալ բանիդ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մայիսի Ա., եւ ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

237. 267բ-72ա Դարձեալ թուղթ առ Իսահակ վար­դապետ նուիրակն մեծին Պօլսոյ. ի պատաս­խա­նի բազմահատոր թղթոց նորին, յայսմ միջոցի ի միա­սին գրեցելոյ յոյժ երկարօրէն բանիւք հարկաւո­րութեանց... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յօգոս­տոսի ԻԶ. (26) եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին:

238. 272աբ Թուղթ շնորհակալութեան ի Պօլիս, ի վերայ Խասգիւղի ժողովրդեանն. վասն գանձանա­կա­կան արդեանց նոցին՝ հասուցելոց նուիրակ Մի­նաս եւ Իսահակ վարդապետացն, ձեռամբ Յով­հան­նէս ամիրային, որ ի զարմէ Հովուեանցն էր... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

239. 272բ-3բ Թուղթ շնորհակալութեան ի Պօլիս, առ Պալաթու դպիրսն. վասն յիշատակ տալոյն նոցա զխաչ մի՝ ձեռամբ նուիրակ Իսահակ վարդապե­տին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

240. 273բ-4ա Թուղթ շնորհակալութեան վասն գան­ձանակական արդեանց ի մեծն Պօլիս, առ ժողո­վուրդսն Սրբոյ Աստուածածին եկեղեցւոյն, որ ի Ղում­ղափու... ի ՌՄԼԳ. (1784) եւ ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14):

241. 274աբ Դարձեալ շնորհակալութիւն վասն գան­ձանակի արդեանց, առ Ղալաթիոյ Սրբոյ Լու­սաւոր­չի եկեղեցւոյ ժողովուրդսն... (274բ «Եւ զայլն յօրի­նակէն գրեա՛ եւ վերջացո՛»): Ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14):

242. 274բ-5ա Դարձեալ շնորհակալութիւն վասն հասեալ գանձանակադրամից առ Իւսկիւտարու Սուրբ Խաչ եկեղեցւոյ ժողովուրդսն... ի ՌՄԼԳ. (1784) եւ ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14):

243. 275աբ Առ Իւսկիւտարու Սուրբ Կարապետ եկեղեցւոյ ժողովուրդսն... ի ՌՄԼԳ. (1784), եւ ի հոկ­տեմբերի ԺԴ. (14):

244. 276ա-7ա Շնորհակալութիւն առ Օրթագեղու ժողովուրդսն՝ վասն գանձանակադրամին իւրեանց, եւ վասն Բ. արծաթեայ շամատան յիշատակացն տալոյ Սրոբյ Աթոռոյս՝ ձեռամբ Մինաս վարդապե­տին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

245. 277ա-80ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Սրբոյ Աթո­ռոյս նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պա­տաս­խանի թղթոց նորին ի յօգոստոս ԺԲ. (12) գրե­ցելոց... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի հոկ­տեմբերի ԺԴ. (14):

246. 280բ Ի Փուսուլայոջ գրեցաւ, բայց դեռ չյղե­ցաւ (ընդ վերին թղթոյդ):

247. 281ա-2բ Թուղթ ի յերկիրն Ռուսաց, առ մե­րազնեայցն նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վար­դա­պետն. ի պատասխանի յօգոստոսի 10 գրեալ թղթոյն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկտեմ­բե­րի ԻԹ. (29) եւ ի լուսակառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիա­ծին:

248. 282բ-3ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ հացա­գործաց էսնաֆի գանձապետն Սրբոյ Աթոռոյս՝ Մի­քա­յէլ ամիրայն, շնորհակալութիւն յաղագս գանձա­նա­­կական արդեանց հասուցելոյ առ նուիրակն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, ի նոյեմբերի ԺԸ. (18) եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին:

249. 283բ Կոնդակ ի Պօլիս, առ Սիւզանաճոց էս­նաֆին, շնորհակալութիւն վասն հասուցեալ գանձա­նակադրամի... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի նոյեմբերի ԺԸ. (11):

250. 284աբ Կոնդակ ի վերայ Թիֆլիզու եւ բոլոր երկրին Վրաց՝ վասն զօգնութիւն առնելոյ եւ զիմ­տա­տիայս տալոյ Հախպատու վանիցն՝ առ ի ազատիլ ի պարտուցն, զոր ունէր (284ա «Սկիզբն տե՛ս ի վեր անդր, ի 521 երեսն եւ ապա ե՛կ աստ»)... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի նոյեմբերի ԺԶ. (16) եւ իբարձ­րագահ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

251. 284բ-5ա Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ տէր Աբրա­համն, ի կողմանէ Հախպատու վանից եւ նորին առաջ­նորդի բանիցն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, ի նոյեմբերի ԺԸ. (18) եւ ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին (285ա՝ լս-ում. «Դարձեալ եւ զայս ծանի՛ր. Զի մինչ զթուղթս գրեալ եւ աւարտեալ էաք, ժամանեաց առ մեզ ձեռամբ տիրացու Սիմօնին թուղթ քո, որ գրեցեալ էր ի նոյեմբերի մուտն, զոր եւ ըն­թեր­ցեալ ծանեաք զամենայն գրեալսդ, զոր ինչ խնդրեալ էին վասն Դաւիթ վարդապետին, մեք յառաջնամէ իսկ եմք կատարեալ: Իսկ վասն անբարի հետեւմանց անհա­րա­զատից եւս որ ծանուցեալ էիր, առ այնս զառա­քե­լոյնն ունիմք ասել, թէ՝ Ապիրատն ընկալցի ըստ ապի­րատութեանն իւրում: Ահա զԴաւիթ վարդապետին խոստացեալ թուղթս մեր ի պահարանոջ եդեալ յղեցաք ընդ թղթոյս ի ձեռս քո, զորս հասուսցես նմա: Կրկին ողջ լեր»):

252. 285բ-6բ Թիֆլիզու առաջնորդական կոնդա­կի սկիզբն է եւ միջարկեալ բանքն, որք ըստ պատ­շաճի ներկայիս գրեցան, մինչ Սրբազանն եբեր ան­տի զԿարապետ վարդապետն եւ յղեաց ի տեղի նո­րա զՄարտիրոս վարդապետն առաջնորդ... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի նոյեմբերի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

253. 286բ-7բ Թուղթ առ արքայն Վրաց Հերակլ. յանձնարարութիւն վասն նորոգ առաջնորդին տեղ­ւոյն՝ (անուան տեղը՝ բաց) վարդապետին... գրեցաւ ի 1784 թուոջ փրկչին, ի դեկտեմբերի... եւ ի լուսակա­ռոյց Աթոռս ամենայնՀայոց ի Սուրբ Էջմիածին:

254. 287բ-8բ Թուղթ օրհնութեան ի Ղարս, առ Գաբրիէլն եւ Մարիամն, որք զտունն իւրեանց վա­խուպ էին արարեալ Սրբոյ Աթոռոյս, յորում եւ սաստ, ի դէմս որոց կամիցին նենգութեամբ հանել ի ժառանգութենէ Աթոռոյս զվախուպն զայն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

255. 288բ-9ա Թուղթ առ Ախլցխայու մերայինսն՝ վասն ոմանց բանից ընդ նոյն տեղացի տէր Սահակ քահանային... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկ­տեմբերի... եւ ի բարձրագահԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

256. 289բ-90ա Թուղթ առ Զմիւռնոյ Աստուածա­տուր աղայն Ապրօյեան. ի պատասխանի երկուց համօրինակ թղթոց նորին՝ վասն զանազան բանից հանգուցեալ Եսայի վարդապետին, գրեցելոց ի յօ­գոս­տոսի ամսոյ 7... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկտեմբերի ԻԱ. (21) եւ իՍուրբ Էջմիածին (290ա «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ Մարգար, Մատթէոս, Յա­կոբ, Պետրոս եւ Գալուստ աղազատէիցն»):

257. 290բ-2ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Արեւելցի Տրջանենց մահտեսի Կարապետն, մխիթարութիւն վասն եղբօրն՝ ծերունի Մկրտչին, աստէն վախ­ճա­նե­ցելոյ, եւ շնորհակալութիւն վասն ԲՃ. (200) ղու­ռու­շին, զոր ի վերայ առաջնոյ ԴՃ. (400) ղուռուշին տուեալ էր վասն պարսպին ի ներքոյ շուրջանակի առուոյ եւ աղբեր նորոգմանն,եւ յորդորումն ի սէր եւ ի հարազատութիւնն հաստատուն կալ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկտեմբերի ԻԳ. (23), եւ ի բարձ­րագահ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին (292ա «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ պարոն Հայրապետն»):

258. 292բ-3բ Կոնդակ ընդհանրական ժողովա­րա­րու­թեան վասն Մշու Սուրբ Կարապետի վանիցն, որ յայսմ ամի ի յահագին գետնաշարժէ բազում աւերութեամբք վնասեցեալ էր (292բ «Զսկիզբն կոնդակիս, նա եւ զմէջն ի 282 երեսն տե՛ս, իսկ զմիջարկեալ բանսն աստէն գրեմք ահաւասիկ»)... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, ի դեկտեմբերի ելն, ի լուսակառոյց եւ ի բարձրագահ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

[1785]

259. 294աբ Թուղթ առ արքայն Վրաց Հերակլէս. ի պատասխանի թղթոյն նորա, զոր ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոյ դեկտեմբերին գրեալ էր վասն Գօչգօչանենց Աւթանտիլեան Բէժանի աստ ի պահեստի եդեալ կայիցն, առ ի յղել անդ իբրու առ ընտանիսն նորա... գրեցաւ ի թուոջ կենարարին 1785, ի յունվարի Դ. եւ ի լուսակերտԱթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջմիածին:

260. 295աբ Թուղթ սիրոյ եւ օրհնութեան առ մահ­տեսի Ստեփան ամիրայն Իպօյենց, որ ի յԱդրանա, վասն նախածանօթութեանն, եւ յաղագս Ե. ղուռուշ տրոցն, զոր ընդ տեղւոյ առաջնորդ Միքայէլ պետին յղեալ էր... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յունվա­րի ԺԶ. (16) եւ իՍուրբ Էջմիածին՛՛:

261. 295բ-6բ Կոնդակ առաջնորդական, միան­գա­մայն եւ վկայական եպիսկոպոսութեան վասն Միքայէլ վարդապետին, ի վերայ Անդրիանու­պօլ­սոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս մերում, ի յուն­վարի ԺԶ. (16) ի լուսակառոյց եւ բարձրագահԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

– 296բÈ Դարձեալ զայս եւս գիտասջիք, սիրելի եւ հոգեւոր որդի՛ք մեր, զի շնորհածին զաւակդ Սրբոյ Աթո­ռոյս եւ մեր Միքայէլ աստուածիմաստ վարդա­պետդ, որովհետեւ մինչեւ ցարդ ոչ էր վաղվաղեալ առ­նուլ զգաւազան ծայրագոյն վարդապետութեան՝ համ­բե­րելով, զի զկնի եպիսկոպոսութեանն ընդունիցի վա­յել­չապէս եւ յոյժ պատկանաբար, վասն որոյ յետ ձեռ­նա­դրելոյ մեր զդա եպիսկոպոս՝ ըստ բարեպատեհ խնդրոյ իւրոյ, ի մէջ սրբոյ քրիստոսակերտի տաճարիս, ի ներկայութեան յոգնախումբ եպիսկոպոսաց, վարդա­պե­տաց եւ այլ աստիճանաւորաց եւ ժողովրդոց, շնոր­հիւ Տեառն Աստուծոյ տուաք եւս դմա զծայրագոյն վար­դապետական գաւազան եւ ճոխացուցաք գերա­պատիւ աստիճանօք էկլէսիաստական իշխանութեան: Ուստի եւ ահա գրեցաք աստէն առ սիրելիսդ, զի ծանի­ջիք զդա ի Սրբոյ Աթոռոյս եւ ի մէնջ շնորհակալ ար­քեպիսկոպոս: Ապա ուրեմն՛՛:

262. 297աբ Ի Պետրպօլք, առ Ման[ու]չարեան Մարգար եւ Փիլիպպոս աղայսն. վասն իրաց ինչ եւ մանաւանդ վասն Նամսայի կայսեր եւ նորին դես­պանի թղթոցն, զորս գրեցաք: Պատուէր սոցա եւս՝ հոգ տանիլ առ ի գլուխ գալ խնդրոյն մերոյ, որ վասն ի Սիչով առաջնորդ յղելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի փետրուարի ԺԵ. (15) եւ ի գերապայծառԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

[1784]

263. 298ա-9ա Թուղթ մխիթարութեան ի մեծն Պօ­լիս, առ մահտեսի Համբարձումեան մահտեսի Յո­վան­նէս ամիրայն. վասն մահուան որդւոյ նորին՝ Մկրտչին, եւ այլոց եւս բարեկամացն, որք ահա ի ներքոյ յիշեալ լինին... ի ՌՄԼԳ. (1784), ի փետ­րուարի*:

264. 299աբ Դարձեալ թուղթ մխիթարութեան առ Մուրատեանն Յովհաննիսի ամիրայի քոյր Յուլիանէն եւ կենակից Բրաբիոնն, յորում եւ շնորհակալութիւն վասն տալոյ նոցա զԾ. (50) ղուռուշ հոգեբաժին ի կողմանէ Յովաննէսին... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի փետրուարի*:

265. 300ա-2ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Սրբոյ Աթո­ռոյս նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պա­տաս­խանի ի ՌՄԼԲ. (1783) թուոյ ի դեկտեմբերի Գ. գրեալ թղթոյն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մարտի Դ. եւ իՍուրբ Էջմիածին:

266. 302աբ Թուղթ առ արքայն Վրաց Հերակլ. ի պատասխանի թղթոցն նորին, որ յաղագս ոմանց բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յապրիլի... եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին:

267. 303աբ Ի Կարին, առ Թարզիզատէ Յո­վան­նէսն, որ զՍրբոյ Աթոռոյս միաբան Յակոբ վարդա­պետին սանատով տալացու դրամն այլում տալ կամէր... ի ՌՄԼԳ. (1784) եւ յապրիլի ԺԱ. (11):

268. 303բ-4ա Թուղթ ի Հախպատ, առ նորին նոր առաջնորդ կարգեցեալ Դաւիթ վարդապետն... գրե­ցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, յապրիլի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

269. 304ա-5ա Թուղթ ի Բասրա, առ Յարու­թիւնեան Ստեփաննոս աղայն եւ առ Բեթխէհէմեան պարոն Յովաննէսն. վասն ԵՌ. (5000) ղուռուշ փօ­լի­ցային, զոր արարեալ էին ի Պօլիս՝ հասանիլ Սահակ վարդապետին (յումմէ գոլն անյայտ) եւ ոմանց բանից եւս յիշումն եւ յորդորումն ի սէր եւ հարա­զա­տութիւն առ Սուրբ Աթոռս... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի յապրիլի*:

270. 305բ-7ա Կոնդակ ի վերայ յԱմթայ քաղաքին, շնորհակալութիւն վասն գանձանակադրամին եր­կուց եկեղեցեացն, զորս ընդ նուիրակ Գրիգոր պե­տին յղեալ էին, եւ ապա զի զնուիրակութիւն չէին տուեալ, առ այն մեղադրութեամբ բան... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մայիսի... եւ ի լուսակառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

271. 307բ-8բ Թուղթ ի Զմիւռին եւ ի վիճակսն վասն մահուան Սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ եւ տեղւոյն առաջնորդ Եսայի վարդապետին, կարգելով ի տեղի նորին զքեռորդի նորին՝ զՄիքայէլ վարդապետն, զի մինչեւ ի լրումն ժամանակի նուիրակութեանն կա­տա­րեսցէ զգործսն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մայիսի ամսոյ ԺԶ. (16) եւ ի բարձրագահԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

272. 308բ-9բ Թուղթ ի Զմիւռին, առ Աստուա­ծա­տուր աղայն Ապրօյեան. ի պատասխանի թղթոյն, զոր յատկապէս էր գրեալ ընդ հասարակ թղթոյ իշ­խանաց տեղւոյն, եւս վասն մահուան Եսայի վար­դապետին եւ այլոց ոմանց բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784), ի մայիսի ԺԶ. (16) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

– 309բԶայս եւս ծանի՛ր, ազնի՛ւ սիրելիդ իմ. Զի մինչ զթուղթս գրեալ էաք, էհաս առ մեզ եւ միւս թուղթն քո՝ գրեալ ի մարտի ԻԲ. (22)- ընդ երկրորդ թղթոյ օրհնեալ իշխանացդ- եւ իմացեալ զխնդիր ձեր, թուղթ գրեցաք ի մեծն Պօլիս, առ նշանաւորսն Արե­ւելց­ւոց, զորոյ երկարապէսն ի հասարակ թղթոյն մերմէ իմանալոց ես: Այլ եւ փայեկին մեղադիր մի՛ լինիցիք վասն յամելոյն, զի աստ ԺԲ. (12) օր պահեցաք մեք վասն պատաղեալ գոլոյ մեր բազմազան ցաւովք եւ ան­ձեռնհաս լինելոյ ի վճարել զպատասխանագրութիւն ձեր:

273. 309բ-10բ Թուղթ սիրոյ եւ յանձնարարու­թեան առ Իզնիմիդու առաջնորդ Պետրոս վարդա­պետն, ընդ արտաքին թէմիցն նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջ, ի մայիսի... եւ իՍուրբ Էջմիածին (310բ «Ողջոյն եւ օրհ­նութիւն առ Յովակիմ վարդապետն»):

274. 310բ-11ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ նուիրակն, ընդ Փիլիպպոս վարդապետին, բաց ի միւս մեծ թղթոյն, որ յառաջ քան զայս էր յղելոց առ նա ի Կարնոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի մայիսի ԻԹ. (29), եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

275. 311աբ Թուղթ օրհնութեան առ Շամախու եկե­ղեցւոյ միւթավէլի տիրացու Յարութիւնն, որ ընդ մեր գանձանակաժողով Յակոբ վարդապետին զտուրս յղեալ էր ի Սուրբ Աթոռս... ի ՌՄԼԳ. (1784), եւ ի յունիսի*:

276. 311բ-2բ Կոնդակ գործակալութեան եւ վէքիլութեան Սրբոյ Աթոռոյս ի Գեօրի եւ ի Վրացտուն եւ ի շրջակայսն վասն փոքր տէր Սահակին, մինչ վախճանեալ էր մեծ տէր Սահակն, որ էր հօրեղբայր սորին, որ եւ յառաջ քան զայս եւս կարգեցեալ էր գործակից նմին վասն ծերութեանն եւ անկարու­թեանն նորա... ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի յունիսի*:

277. 312բ-3ա Թուղթ առ Յովաննէս կաթուղիկոսն Գանձասարու. ի պատասխանի թղթոյն ընդ մեր Յա­կոբ վարդապետին գրեցելոյ, եւ վասն յղեալ խա­լի­չային իբր շնորհակալութիւն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունիսի... եւ ի լուսակառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

278. 313աբ Առ Իսրայէլ կաթուղիկոսն, ի Գեան­ջայ. ի պատասխանի թղթոյն ընդ մեր Յակոբ վար­դա­պետին գրեցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունիսի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

279. 314աբ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ նուիրակ Իսա­հակ վարդապետն. յիշումն թղթոց աստ հասա­նե­լոյն ընդ ուխտաւորացն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յունիսի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

280. 315ա-7ա Թուղթ առ Հաշտարխանու նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդապետն. ի պա­տասխանի քանեաց թղթոց նորին՝ յայլեւ այլ միջոցս գրեցելոց:

281. 317ա-8ա Դարձեալ առ Յովսէփ վարդապետ դէտն Հաշտարխանու. ի պատասխանի յետին երկու թղթոցն... ի ՌՄԼԳ. (1784), եւ յուլիսի Ժ.:

282. 318բ-9ա Առ Պօլսոյ նուիրակ Իսահակ աս­տուա­ծաբան վարդապետն... գրեցաւ 1233, ի յուլիսի 16:

283. 319բ Առ տէր Վահանն եւ Սահակ աղայն, որք ի Բայազիտ. վասն զտիրացու Անանիայն ի Սուրբ Աթոռս յղելոյ... ի ՌՄԼԳ. (1784), ի յուլիսի 17:

284. 319բ-20բ Այսքան եւս գրեցաք ի թղթոջ Սա­հակ պետին եւ նուիրակին Պօլսոյ:

285. 320բ-1բ Առ Յովսէփ վարդապետ առաջ­նորդն Հաշտարխանու. ի պատասխանի ի յունիսի 30 եւ ի յուլիսի 6 գրեալ թղթոյն իւրոյ... գրեցաւ 1233 եւ յօգոստոսի Ա.:

286. 322ա-4ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ պատ­րիարքն եւ իշխանսն հասարակապէս՝ վասն կամի­լոյն ոմանց ոչ նոր Տօնացուցիւն վարիլ, այլ հնովն: Պատուէր եւ յորդորումն՝ խափանել զայն կամսն եւ բառնալ զտարաձայնութիւնն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յօգոստոսի ԻԶ. (26), եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին:

287. 324բ-5ա ///իսկ եւ լսեմք, թէ ի յաղուհացի կիւրակէսն զՅարութեան յիշատակ կատարէք... տե­սից թէ որպէս յանձն առնուք" (325ա «Շրջեա՛ զհան­դիպակայ թուղթդ, եւ ի միւս երեսն գտեալ զայս՝ գրեա՛ եւ վերջացո՛»):

288. 325ա-6ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Մարգար ամիրայն, եւս վասն վերնոյ թղթոյդ բանին համառօ­տա­պէս, որ եւ առ ոմանս եւս գրեցաւ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ յօգոստոսի ԻԶ. (26):

289. 326ա-7բ Թուղթ ի Կարին, առ քահանայսն եւ իշխանսն. ի պատասխանի մահսարականի թղթոյն նո­ցա, որք զառաջնորդէն գանկատեալ էին վասն զբազումս անարժանս ի քահանայս ձեռնադրելոյն եւ այլոց անվայել իրաց, եւ զշարժէն մեծէ եւս ծանու­ցա­նելով, զաղօթս եւ զաղաչանս առնել էին խնդրեալ: Առ որս գրեաց զմխիթարութիւն եւ զօրհնութիւն վասն երկիւղալից լինելոյն նոցա ի շարժէն եւ վասն առաջնորդ Պետրոս պետին եւս սրտադիւրութիւն, թէ՝ Գրեցաք նմա գալ, ուղեւորեսջիք սիրով... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի յօգոստոսի ամսեան ԻԶ. (26):

290. 327բ-8ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Արեւելցի տիրացու Գէորգն եւ Աստուածապահն. վասն թէմէ­սու­կին իւրեանց յետս դարձուցանելոյն եւ հաշուի նորին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յօգոստոսի ԻԶ. (26) եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին (328ա «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ Աննա խաթունն»):

291. 328բ-9բ Թուղթ օրհնութեան ի մեծն Պօլիս, ի Խասգիւղ, առ Յովաննէս աղայն՝ գանձապետն Սրբոյ Աթոռոյս, որ զգանձանակական արդիւնս էր հասու­ցեալ Մինաս եւ Իսահակ վարդապետացն մերոց՝ նուիրակացն Պօլսոյ (զորս եւ նոքա հասուցեալ էին յԱթոռս), եւ զմիամտութեան թուղթս էր խնդրեալ առ ժողովուրդսն եւ առ ինքն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

292. 329բ-30ա Թուղթ օրհնութեան ի մեծն Պօլիս, առ մահտեսի Խաչատուր ոմն Կարսեցի, որ տուեալ էր նուիրակ Իսահակ վարդապետին զկարպետ մի՝ յիշատակ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14):

293. 330ա-1բ Թուղթ շնորհակալութեան առ Պօլ­սոյ Ղումղափուի Սուրբ Աստուածածնի եկեղեցւոյ գան­­ձապետսն, այսինքն՝ առ պարոն Յովաննէսն, Մար­տիրոսն եւ մահտեսի Աստուածատուրն, վասն հա­սու­ցեալ գանձանակական արդեանց՝ հասուցելոց ձե­ռամբք Մինաս եւ Իսահակ վարդապետացն նուի­րա­կաց... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկտեմ­բե­րի ԺԴ. (14), եւ ի լուսակառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիա­ծին:

294. 331բ Կոնդակ շնորհակալութեան վասն հա­սեալ արդեանց գանձանակի ի Պօլիս, առ Պալաթու Սուրբ Հրեշտակապետ եկեղեցւոյ ժողովուրդսն... Քրիստոսիւ զօրացեալ Սահակ ամիրային (331բգ «Գնա՛ վերստին յօրինակէն գրեալ վերջացո՛»): Ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14), ի Սուրբ Էջմիածին:

295. 332ա Թուղթ շնորհակալութեան ի մեծն Պօ­լիս, առ տառապխանայի էսնաֆն. վասն գանձանա­կական արդեանց նոցին հասելոյ առ Սուրբ Աթոռս՝ ձեռամբ Իսահակ պետին... անխափան շրջեցու­ցա­նել զգանձանակն՛՛ (332ա «Դարձեալ գրեա՛ յօրինա­կէն եւ վերջացո՛»): Ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի հոկ­տեմբերի ԺԴ. (14):

296. 332բ-3բ Թուղթ ի Սուրբ Կարապետի վանսն, որ ի Մուշ, առ նորին դէտ Աստուածատուր վարդա­պետն. ի պատասխանի թղթոյն գրեցելո, մխիթա­րու­թիւն վասն յայսմ ամի եղեալ շարժին անդէն, որ յոյժ զաւերս գործեալ, եւ առ այլ իրս եւս բանք... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի հոկտեմբերի ԻԷ. (27):

297. 333բ-4ա Թուղթ շնորհակալութեան առ ի Պօ­լիս եղեալ վանցիսն, շնորհակալութիւն վասն հա­սուցեալ գանձանակական արդեանց... եւ դուք ըստ տրոց եւ ողորմութեանց՛՛ (334ա «Յօրինակէն վերջացո՛»): Ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի նոյեմբերի ԺԸ. (18) ի Սուրբ Էջմիածին:

298. 334ա-5ա Թուղթ առ Հախպատու վանից թեմ ժողովուրդսն. վասն հաստատելոյ զԱշխարհպէկն եւ զՍոլոմօն դիւանն վէքիլ նոյն սուրբ վանիցն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, ի նոյեմբերի ԺԶ. (16) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

299. 335բ-6ա Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ Աշխարհպէկն. ի պատասխանի թղթոյն իւրոյ, եւ առ Սօլոմօն դի­ւանն՝ պատուէր հաւատարմութեամբ եւ արիու­թեամբ կալ ի գործն իւրեանց... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի նոյեմբերի ԺԶ. (16) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

300. 336ա-7բ Թուղթ ի Պօլիս, առ Ջուղայեցի Պօղոսեան պարոն Խաչիկն՝ վասն Ատենի ժամագրքի տպելոյն եւ բացառութիւն խնդրոյն, որ խնդրեալ էր զՅովսէպոս պատմագիրն տպագրել... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, ի նոյեմբերի ԺԸ. (18) եւ ի լուսակառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

301. 337բ-8ա Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ Սրբոյ Աթո­ռոյս տէրունի եւ ծուխ ժողովուրդսն, զորս առաջ քան զայս՝ տէր Յօհան քահանայ ոմն հովուէր, բայց այժմ ի վախճանիլ նորին, գրեալ էին զբազմակնիք թուղթ առ Սրբազանն՝ տալ զինքեանս տէր Ղազարին ծուխ: Վասն որոյ գրէ առ նոսա հրաման, զի զտէր Ղազարն ինքեանց հովուօղ ծանիցեն, եւ նա հովուեսցէ զնոսա ի կողմանէ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784), ի դեկտեմբերի Գ., եւ իՍուրբ Էջմիածին(338ա՝ լս-ում. «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ պարոն Աղալօն»):

302. 338բ-9բ Թուղթ ի Հնդիկս, ի Բումբայու դա­տաստանատունն, առ դատաւորսն տեղւոյն, վասն Շօռօթեցի հանգուցեալ Ղազարի վարիս չունելոյն ի վերայ աշխարհի, զի ի Պօլսոյ զոմն վարիս ձեւա­ցու­ցեալ, գրեալ էին ի յԻնկիլթէռու արքունական դա­տաս­տանատունն՝ առ ի յափշտակել զինչս նորին յե­տամնացս, որոց սակս հանգուցեալն կտակ արա­րեալ, զԷմնիազեան մահտեսի Յարութիւն աղայն էր բանակատար կարգեալ յետ իւր ի վերայ կայիցն՝ առ ի մատակարարել, եւ ետ նորին եւս վախճանիլոյ կտակագիրն, կայր մնացեալ առ նորա որդի Ստե­փաննոս աղայն... գրեցաւ ի 1784 թուոջ փրկչին, ի... եւ ի լուսակառոյցԱթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջ­միածին, որ ի դաշտս Արարատեան:

303. 340ա-1բ Թուղթ ի Բասրա, առ մահտեսի Յա­րութիւն աղայի որդի Ստեփաննոս աղայն, եւ առ Սրբոյ Աթոռոյս գործակալ պարոն Յովաննէսն՝ վասն հասանելոյ աստ Հնդկաց նուիրակ Գրիգոր վարդա­պետին եւ իւրեանց հաշուագիր եւ յղեալ ընծայից յափշտակեցմանն ի ճանապարհին: Ապա հարկ, զի ըստ գրեցելոյ Գրիգոր պետին, շուտ գրեալ յղեսցեն զնոյն հաշուագիրն եւ վասն Ղազարի կայիցն, որ պօլսեցիք զվարիս էին ձեւացուցեալ: Հարցումն, թէ պիտո՞յ է, եւ մեզ գրել ի Բումբայու դատարանն վասն ստութեան վարիսին, թէ՞ ոչ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկտեմբերի ԻԳ. (23):

304. 341բ-2ա Թուղթ ի յՈւռուսճուղ, առ պարոն Անոյշն եւ Աւէտն, շնորհակալութիւն վասն հանելոյն զհանգուցեալ նուիրակ Ստեփաննոս վարդապետի թէմէսուկով տուեալ դրամսն առ ոմանս, եւ հասու­ցեալք ի Պօլիս, եւ յորդորումն, զի զառ այլ ոմանս մնա­ցեալսն եւս ջանասցեն հանել, եւ առ այլ հարա­զատական արարս իւրեանց օրհնութիւն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկտեմբերի ԻԱ. (21) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

305. 342բ Ղապզ առ մեծին Պօլսոյ նուիրակ Իսա­հակ վարդապետն, վասն ԳՃՀ. (370) ղուռուշին հա­սուցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկ­տեմ­բերի 17 եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին(ամբողջ էջը թթանաքագծերով ջնջած):

306. 343ա-4ա Թուղթ ի Թիֆլիզ, առ Հախպատու վէքիլ կարգեցեալ Սողոմօն Դիւանն եւ Աշխարբէկն. ի պատասխանի թղթոյն նոցա ի դեկտեմբերի ԺԲ. (12) գրեցելոյ, վասն ոմանց իրաց... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկտեմբերի ԻԳ. (23) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

307. 344աբ Թուղթ շնորհակալութեան ի Վան, առ Պարիկեան մահտեսի Սահակ աղայն եւ եղբարսն, շնորհակալութիւն վասն նուիրակ Յակոբ վարդա­պե­տին եւ դարձեալ յանձնարարութիւն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկտեմբերի ԻԶ. (26) եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին (344բ «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ պարոն Վարդանն, պարոն Ալամն եւ պարոն Յա­կոբն»):

[1785]

308. 345ա-6բ Թուղթ ի Կարին, առ մերայինսն՝ վասն հաստատութեան առաջնորդութեանն անդ Նա­խիջեւանցի Պետրոս վարդապետին, ընդ որում յառաջ զտարաձայնութիւն ինչ էին անցուցեալ, իսկ այժմ զոմանս պայմանս դնելով ընդ նմա, եւ հա­ճիլով ընդ մնալս վերստին, զբազմակնիք թուղթ էին գրեալ առ Սրբազանն եւ զնա անդ թողուլ խնդրեալ... գրեցաւ ի նոր թուոջս ՌՄԼԴ. (1785), ի յունվարի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

309. 347աբ Թուղթ օրհնութեան առ մահտեսի Աս­տուածատուրն, եղբայրն Ադրանայու դէտ Միքայէլ պետին, որ ի Պօլիս. վասն յղեալ 5 ղուռուշին եւ Ա. կտոր խազնայ մուշամպային ընդ եղբօրն յիշեցելոյ, որ եկեալ եպիսկոպոս ձեռնադրեցաւ եւ վերա­դար­ձաւ... զի զճշմարիտ սէրդ եւ զհաւատարմութիւնդ ան­պակ՛՛ (347բ «Ի ձեռաց օրինակն տե՛ս եւ վերջացո՛ անտի»): Գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յուն­վա­րի... եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

310. 347բ-8ա [Թուղթ] յԱդրանա, առ մահտեսի Յովաննէս եւ Յարութիւն ամիրայսն, եւս վասն Մի­քայէլ վարդապետին... ի ՌՄԼԴ. (1785), ի յունվարի ԺԶ. (16). (348ա «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ մահտեսի Յովհաննէս ամիրան, եղբօրորդւոյն քոյ՝ մահտեսի Կա­րապետ ամիրան, մահտեսի Գրիգոր աղայն, մահտեսի Մկրտիչ Չէլէպն եւ հանգուցեալ մահտեսի Գասպարեան Համբարձում Չէլէպն»):

311. 348բ-9ա Թուղթ առ տօքտօր Յակոբն, ի յեր­կիրն Ռուսաց, սէր եւ բարեկամութիւն, եւ վասն թղթոցն մերոց, որք առ Նամսայի կայսերն եւ նորին դես­պանն, խնդիր, զի թէ ինքեան հանդիպիցի թարգ­մանել, լաւապէս թարգմանեսցէ ըստ մտաց գրուա­ծոցն... գրեցաւ ի 1785 թուոջ փրկչին, ի փետրուարի... եւ ի լուսակառոյցԱթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջ­միածին, որ ի դաշտս Արարատեան:

312. 349բ-50ա Փուսուլայ առանձին առ Հաշտար­խա­նու նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդա­պետն, ընդ այն թղթոյն, որ շարադրեցեալ է ի ներքոյ ի (տեղը բաց՝ չգրած) երեսսն*:

313. 350բ-2ա Թուղթ մեղադրութեան եւ թեթեւ բանադրանաց առ ոչ Յովհաննէսն թարզիզատէ, որ ի Կարին, յաղագս զՍրբոյ Աթոռոյս սանատով դրամն ոչ տալոյն՝ յետացուցանելով եւ այլեւայլ առնելով... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի փետրուարի... եւ ի սոսկալիԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

314. 352աբ Թուղթ ի Կարին, առ առաջնորդ Պետ­րոս եւ նուիրակ Դանիէլ վարդապետն եւ վէքիլ պա­րոն Հայրապետն, վասն վերոյ գրեալ թղթոյդ... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի փետրուարի ԺԲ. (12) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

315. 353աբ Առ Հերակլն, ի կողմանէ հանգուցեալ Բէժանի, ի Կարապետէն աստ յղեալ կայիցն, որ նա կրկին գրեալ էր, յղել առ ինքն, եւ ի Բէժանի մնացոր­դացն եւս զվէքիլլամայ էր յղեալ վասն Ստեփանին: Ուստի եւ Սրբազանն յանձնեաց Ստեփանին յղել՝ առնելով զտասանորդն ըստ կտակի Բէժանին, վասն որոյ եւ արքային այսպէս ծանուցանէ ի պատաս­խանի թղթոյն... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի մարտի ամսոյ... եւ ի լուսակերտ Աթոռս ամենայն Հայոց իՍուրբ Էջմիածին:

[1784]

316. 354աբ Թուղթ ի Կարին, առ Հաճի պապայ կո­­չեցեալ մահտեսի Յակոբ աղայն. ի պատասխանի յօգոստոսի 1 գրեցեալ թղթոյն, ընդ բազմակնքոյն իւրեանց վասն ոմանց բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) եւ յօգոստոսի ԻԶ. (26):

– 354բ (Ի լուսանց նոյն թղթոյն գրելի է) Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ Բաղտեան մահտեսի Սահակն:

317. 355ա-6ա Կոնդակ յորդորական ի վերայ Թիֆ­լիզու վիճակին, վասն նուիրակութեանն Սրբոյ Երուսաղէմի, որ տրեցաւ յԵրուսաղէմէ եկեալ Ֆար­մանօղլի կոչեցեալ Սարգիս ծերունի վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի յօգոստոսի ելն եւի Սուրբ Էջմիածին:

318. 356աբ Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալու­թեան ի մեծն Պօլիս, առ մահտեսի Յարութիւն ամի­րա­յի կին Տիրուհին, որ զմէկ խաչ էր տուել յիշատակ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14):

319. 357ա-8ա Թուղթ առ սրբոյ Երուսաղէմի պատ­րիարք Յովակիմ վարդապետն. ի պատաս­խանի թղթոյ նորա ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոյ, ապրիլի Զ. գրեցելոյ: Միամտութիւն վասն Գէորգ վարդապետին անտի եկելոյ եպիսկոպոսանալոյն եւ շնորհակալու­թիւն վասն ընդ նմա յղեալ ընծայիցն: Եւ վասն Թիֆլիզու նուիրակին իւրեանց, որ եկեալ աստի գնաց, Ֆարմանօղլի Սարգիս վարդապետին յիշումն ինչ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի սեպտեմբերի ԺԹ. (19) եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին:

320. 358աբ Շնորհակալութիւն առ Ղալաթիոյ Սրբոյ Լուսաւորչի եկեղեցւոյ գանձապետ պարոն Խա­չա­տուրն. վասն հասուցեալ գանձանակական ար­դեանց... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի հոկ­տեմ­բերի ԺԴ. (14) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

321. 359աբ Թուղթ ի վերայ Իւսկիւտարու Սուրբ Կարապետ եկեղեցւոյ նորոգ գանձապետ տիրացու Բարսեղին, հաստատութիւն նմա ի գործն, եւ շնոր­հակալութիւն վասն հօրն եւ իւրն հասուցեալ գան­ձանակադրամիցն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14):

322. 360ա-1ա Թուղթ շնորհակալութեան ի Պօլիս, առ տառապխանայի Ստեփաննոս ամիրայն. վասն անդէն եղեալ էսնաֆի գանձանակի արդեանցն, որ հասուցեալ էր Աթոռոյս, ձեռամբ նուիրակ Իսահակ պետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, եւ ի հոկտեմբերի ամսոյ ԺԴ. (14) ի Սուրբ Էջմիածին:

323. 361ա-2ա Թուղթ առ Կոստանդնուպօլսոյ նուիրակ Իսահակ վարդապետն. պատուէր, զի նախ՝ զՂումղափուի նուիրակութիւնն վճարեսցէ, եւ ապա՝ զմիւս եկեղեցեացն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի հոկտեմբերի ԺԴ. (14), իՍուրբ Էջմիածին:

324. 362բ Կոնդակ ի մեծն Պօլիս, առ Դօլ­բանտճոց էսնաֆն, շնորհակալութիւն վասն գանձա­նակական արդեանց իւրեանց, ձեռամբք Մինաս եւ Իսահակ վարդապետացն հասուցելոց... արի եւ ժիր լինի ի հոգեշահ գործն իւրեանց՛՛ (362բ «Գրեա՛ դար­ձեալ անտի եւ վերջացո՛»): Ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի նոյեմբերի ԺԸ. (18)»:

325. 362բ-3ա Թուղթ շնորհակալութեան առ հա­ցագործաց էսնաֆն, եւս վասն գանձանակական արդեանց հասուցելոց նուիրակացն մերոց... արի եւ ժիր լինի՛՛ (363ա «Դարձեալ երթ անդ եւ վերջացո՛»): Ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս եւ ի նոյեմբերի ԺԸ. (18):

326. 363ա Առ Իւսկիւտարու ղահֆաճոց, սափրչաց եւ մէյխանաճաց էսնաֆսն, շնորհակալու­թիւն վասն հասուցեալ գանձանակադրամիցն... ի նոյեմբերի ԺԸ. (18):

327. 363ա-4ա Թուղթ շնորհակալութեան ի մեծն Պօ­լիս, առ տօլպէնտճոց էսնաֆի գանձապետսն Սրբոյ Աթոռոյս՝ տիրացու պարոն Գէորգն եւ Աս­տուա­ծապահն, շնորհակալութիւն վասն հասուցեալ գանձանակական արդեանց, ընդ որս եւ այլ մանր բանք... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի նոյեմ­բերի ԺԸ. (18).(364ա «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ Աննա խաթունն»):

328. 364բ-6բ Թուղթ առ Պօլսոյ նուիրակ Իսահակ վարդապետն՝ վասն ծանուցանելոյ զոմանս իրս եւ իբր պատասխանի թղթոյ նորին ի սեպտեմբերի ԺԱ. (11) գրեցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի նոյեմբերի ԺԸ. (18) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

329. 366բ-7ա Թուղթ յանձնարարութեան ի Թիֆ­լիզ, առ տէրունի եկեղեցեաց մերոց աւագ քա­հա­նայսն. վասն նորոգ առաջնորդ Մարտիրոս վարդա­պետին, որ գնայր այժմ, յետ գալոյ անտի նուիրակ եւ առաջնորդ Կարապետ վարդապետին... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս մերում, ի նոյեմբերի... եւ ի լու­սա­կառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

330. 367բ-8բ Թուղթ առ մէլիք Աւետիք, որ ի Թիֆ­լիզ շնորհակալութիւն վասն յղելոյն զկողո­պուտս եւ զժամուցս եղբօրն իւրոյ՝ հանգուցեալ Միրիշքեար Իւանէին, եւ վասն նորոգ առաջնորդին եւս յանձնա­րարութիւն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի նոյեմբերի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

– 368բ Զայս եւս ծանի՛ր, սիրելի՛դ մեր, զի ահա եւ քեզ յայտնի է, որ հարկաւոր հոգալիքն մեր, որք ի քա­ղա­քոջդ պատահին ի ձեռն սիրելի որդւոյն մերոյ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ ճորտ Ենովքին հոգացեալ լինին, իսկ լսեմք, թէ տեղւոյդ գզիրքն եւ գրգիտքն նե­ղացուցանեն զնա ի կողմանէ տան եւ այլ կերպիւ եւս, կարի եւ յոյժ անհանգիստ առնեն: Վասն որոյ եւ նա յու­սահատեալ կամի ի մի կողմն երթալ ի քաղաքէդ: Ուս­տի գրեմ սիրելւոյդ, զի թէպէտ քաղաքիդ նեղու­թիւնն եւս շատ է ի ներկայս (զոր Աստուած ի հանգստու­թիւն փոխարկեսցէ), սակայն ի սէր մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյս պատուիրեսցես գզրաց եւ գրգտաց, որ չնեղացուսցեն զնա, զի միգուցէ յուսահատեալ՝ ընտա­նիսն թողցէ եւ տարագրեսցի յայլ տեղիս: Այլ կայցէ յայդր եւ Սրբոյ Աթոռոյս եւ մեր բանիցն եւս հոգ տարցէ: Ահա զԵնովքն քեզ յանձին, եւ դու Աստուծոյ: Կրկին ողջ լե՛ր:

[1785]

331. 369ա-71ա Թուղթ առաջին ի Հնդիկս՝ ի Մատ­րասն, առ Շահամիր աղայն. ի պատասխանի թղթոց նորին ընդ ժամանակս-ժամանակս գրեցելոց առ հանգուցեալ Հայրապետն եւ առ նորոգ սրբա­զան վեհապետս մեր: Օրհնութիւն եւ շնորհակա­լու­թիւն սակս յառաջ եւ այժմ ընդ նուիրակ Գրիգոր վարդապետին յղեալ ընծայիցն (յիշելով եւ զմինչեւ ցայժմ թուղթ չգրելոյ պատճառն), եւ յորդորումն ի սէր եւ ի հարազատութիւն Սրբոյ Աթոռոյս եւ իւր: Եւ վասն նոր նուիրակին եւս յանձնարարութիւն... գրե­ցաւ ի 1785 թուոջ փրկչին եւ ի մերս ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի մայիսի ԻԲ. (22), եւ ի լուսակառոյց Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

332. 371աբ (լս-ում) Զայս թուղթս Բ. գրեցաք: Զմինս այժմ յղեցաք, եւ զմիւսն եւս յետոյ եմք յղելոց ընդ նոր նուիրակին, քանզի զկնի սուղ ժամանակի զնուիրակն եւս պատրաստեալ առաքելոց եմք: Եւ յայնմ օրինակոջ թղթոյս, այլեւս որ ինչ հարկաւո­րիցի, յայնժամ գրելոց եմք... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յօգոստոսի ԻԷ. (27), եւ ի բարձրագահԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

[1784]

333. 372ա-3ա Թուղթ ի Զմիւռին, առ Միքայէլ վար­դապետն, որ նոր էր կարգեցեալ նուիրակ եւ առաջնորդ. ի պատասխանի նորին երկուց թղթոցն գրեցելոց ի յօգոստոսի Է. եւ ի ԺԲ. (12)... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, եւ ի դեկտեմբերի ԻԱ. (21):

334. 373բ-6ա Թուղթ առ Իսահակ վարդապետն՝ նուիրակն Պօլսոյ. ի պատասխանի թղթոց նորին, ի սեպտեմբերի ԻԵ. (25) եւ ի հոկտեմբերի Դ. գրեցելոց, յաղագս յոլովից իրաց եւ իրակութեանց... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկտեմբերի ԻԱ. (21) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

335. 376աբ Թուղթ ի Վան, առ Ախիջան աղայի եղ­բայր պարոն Գէորգն. ի պատասխանի թղթոյ նո­րին, եւ շնորհակալութիւն յաղագս յղեալ ընծայիցն, եւ ձեռնտուութեան նուիրակին մերոյ, եւ յորդորանք առ այն... գրեցաւ ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջս, ի դեկ­տեմ­բերի ԻԶ. (26) եւ ի Սուրբ Էջմիածին (376բ «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ պարոն Յարութիւնն»):

[1785]

336. 377ա-8ա Թուղթ օրհնութեան առ ի Քէանղրի եղեալ մերայինսն՝ ի պատասխանի թղթոյն նոցա գանկատանաց, զորս գրեալ էին զնուիրակ Յարու­թիւն պետէն՝ ի յորս շփոթ ինչ անցանելով: Սա մեռոն չէր տուեալ նոցա եւ բանադրեալ էր, եւ նոքա վի­րաւորեալ, զգանկատէին գրեալ առ սրբազանն եւ զնուիրակութեան տուրսն ի Թօխաթ յղեալ, վասն որոյ սրբազանն այժմ Յարութիւն պետին զօրհնու­թիւն գրեցուցեալ առ նոսա, ինքն եւս գրէ, թէ Թօխա­թու նուիրակին գրեցէ՛ք զմեռոն յղել վասն ձեր եւ այլն... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս մերում, ի յուն­վարի... եւ ի գերապայծառԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

337. 378ա-9ա Թուղթ յորդորանաց ի Դաշտ գիւղն, որ է վիճակ Սրբոյն Թօմայի առաքելոյ վա­նիցն, զի զարդիւնս տացեն նոյնոյ վանիցն իւրեանց, վասն զի յերկար միջոցս ոչ տային զհասս եւ զիրա­ւունս եւ խղճալի առաջնորդն վասն պակա­սու­թեանցն բողոքէր... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) եւ ի յուն­վարի (բաց):

338. 379բ-80բ Թուղթ առ Կարնոյ իշխանսն, յի­շումն վասն կոնդակ գրելոյն ի վերայ հասարակու­թեան նոցա, եւ հաստատելոյն վերստին զՊետրոս պետն ի յառաջնորդութիւնն՝ ըստ խնդրոյ իւրեանց: Եւ զի բամբասէին զՍրբոյ Աթոռոյս վէքիլ պարոն Հայրապետն, թէ ի դրամոյ Աթոռոյս օգտի: Եւ նա վասն այսր հրաժարիւր: Վասն այն պատուէր գրէ՝ չբամբասել զնա կամ թէ զայլ ոմն հաւատարիմ ընտ­րել եւ ցուցանել, որ վաքիլ կարգեսցի... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յունվարի ԺԶ. (16):

339. 381ա-2ա Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի ի հոկ­տեմ­բերի ԺԸ. (18) եւ ի նոյեմբերի ԺԳ. (13) գրեալ երից թղթոցն յաղագս զանազան իրաց եւ իրակութեանց... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, եւ ի յունվարի ԺԸ. (18):

340. 382բ-4ա Թուղթ ի Պետրպօլք, առ ազնիւ Յո­վաննէս աղայն. վասն ոմանց բանից, նա եւ՝ վասն ի Սչովայ առաջնորդ յղելոյ աղագաւ առ Նամսայի կայսրն եւ առ դեսպանն նորին գրեալ թղթոցն աղա­գաւ հարկ, զի տացէ դեսպանին եւ խօսեսցի եւ հոգ տարցէ... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի փետ­րուարի ԺԵ. (15) եւ ի լուսակառոյցԱթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջմիածին:

341. 384ա-6ա Թուղթ ի յերկիրն Ռուսաց, առ մերազնեայցն նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վար­դապետն. ի պատասխանի ի հոկտեմբերի 6 ի նո­յեմ­բերի 10 եւ ի դեկտեմբերի 14 գրեալ թղթոցն նո­րին, վասն զանազան բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի փետրուարի ԺԵ. (15) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

342. 386բ-7բ Թուղթ ի Զմիւռին, առ Աստուածա­տուր աղայն. ի պատասխանի չորիցս գրեալ թղթոց նորին ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոյ, հոկտեմբերի եօթնէն մինչեւ ցՌՄԼԴ. (1785) թուոյս մարտ ամսոյ ԻԶ. (26), յաղագս հաշուոցն եւ իրաց եւ իրակութեանց հան­գու­ցեալ Եսայի վարդապետին, եւ նորին յաջորդ՝ Միքայէլ վարդապետին: Եւ զի զքսուրս եւ զգեստս ինչ էին յղեալ ի նոյնոյ հանգուցեալ Եսայի վարդա­պետին կողմանէ... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յապրիլի*:

343. 388ա-91բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի բազմաց թղթոց նորին ընդ ժամանակս-ժամանակս գրեցելոց վասն զանազան իրաց եւ իրակութեանց, ի յանցեալ թուոյ դեկտեմբերի ԺԶ.էն (16) մինչեւ ցնոր ՌՄԼԴ. (1785) թուոյս փետրվարի Թ... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի մայիսի Զ. եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

[1786]

344. 391բ Կցորդ ներքին թղթոյդ Յարութիւն աղա­յին... գրութիւն կցորդ բանիցս եղեւ ի ՌՄԼԵ. (1786) թուոջս մերում, ի... եւ ի հրաշանուն Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

[1785]

345. 392ա-3ա Թուղթ առաջին ի Հնդիկս, ի Կալ­կա­թայ քաղաքն, առ հանգուցեալ Պետրոս Աղայեան Յարութիւն աղայն եւ մայրն նորա՝ Դաստակիւլ խաթունն, յիշելով զվախճան հոգելոյս հայրապե­տին, եւ զիւր յաջորդելն, եւ զմինչեւ ցայժմ թուղթ ոչ գրելոյ պատճառսն, եւ շնորհակալութիւն սակս ընդ նուիրակ Գրիգոր վարդապետին յղեալ յատուկ տրոցն եւ իրացն ընծայելոց, օրհնութիւն եւ յոր­դո­րումն ի սէր եւ ի հարազատութիւն Սրբոյ Աթոռոյս եւ ինքեան: Արտահանեցեալ ի Շահամիր աղայի թղթոյն, որ շարադրեալ գոյ ի վերոյ ի 737 եւ յայլ քանի մի հետեւեալ երեսսն (392ա «Սկիզբն իսկ անտի է գրելի»)... ի ՌՄԼԴ. (1785), մայիսի ԻԲ. (22). (393ա «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ մօրաքոյրԿատարինէն»):

346. 393ա-4ա Թուղթ ի Բաղդատ, առ պարոն Ալէք­սանն. ի պատասխանի թղթոյն նորա ընդ Գրի­գոր վարդապետին ի ՌՄԼԳ. (1784) թուոջն եւ յօգոս­տոսի ԻԵ. (25) գրեցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի մայիսի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

347. 394բ-5բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Ասլան ամի­րայն, միամտութիւն վասն փօլիցային ի կող­մանէ Ալէքսան եղբօրն հասուցելոյ Իսահակ վարդա­պետին մերոյ՝ Պօլսոյ նուիրակին, եւ այլեւս բանք... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի մայիսի... եւ ի լուսակերտ գահսՍուրբ Էջմիածին:

348. 395բ-7բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի երից թղթոց նորին՝ ի մարտի ԻԷ. (27), եւ ի յապրիլի Գ. գրեցելոց վասն զանազան բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի մայիսի ԻԲ. (22) եւ իՍուրբ Էջմիածին:

349. 397բ-8բ Թուղթ ի Կարին, առ Հաճի Ալի փա­շայի սառաֆ խոջայ Կարապետն. ի պատասխանի թղթոյն, որով խնդրեալ էր, զի զվանից տեղւոյն տէ­րո­ւնի թեմ բօշայսն, տէր Ղազարին (զոր ինքն էր ձեռնադրեցուցեալ) յանձնեցուսցուք հովուել: Առ որ զինչ գրելն ի ներքոյ, իմա ի գիրս... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յունիսի Գ. եւ իՍուրբ Աթոռս Էջմիածին:

350. 398բ-9բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, ի Ղատի գիւղն, առ տեղւոյ նշանաւոր անձինսն, որք բաց ի հա­սարակական նուիրակութենէն տեղւոյն, որ կտրուածք է, տուեալ էին եւս յատկապէս զԳ., Գ. (երեքական) ղուռուշ նուիրակ Իսահակ պետին, վասն որոյ շնորհակալութիւն գրի առ նոսա... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յունիսի... եւ ի լուսակառոյցԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

351. 399բ-401բ Թուղթ ի մեծն Պօլիս, առ նուիրակ Իսահակ վարդապետն. ի պատասխանի թղթոյն նորին ի մայիսի ԺԵ. (15) գրեցելոյ վասն ոմանց բանից... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յունիսի Ժ. եւ իՍուրբ Էջմիածին:

352. 401բ-2ա Թուղթ ի յերկիրն Ռուսաց, առ նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդապետն. վասն ուրումն Սահակի Թիֆլիզեցւոյ, որոյ հօրեղբօրորդին ի յԱնդրիա սպանեցեալ, գնայր վկայականաւ ի տիրել կայիցն: Պատուէր, զի մուղայէթ եւ ձեռնտու լիցի... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յունիսի Ժ. եւ իՍուրբ Էջմիածին:

353. 402բ-3ա Թուղթ առ Սօրսրայ առաջնորդ Յա­րութիւն վարդապետն. ի պատասխանի ի մայիսի ԻԸ. (28) գրեալ թղթոյն, վասն ոմանց իրաց... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յունիսի ելն եւ ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

354. 403բ-4ա Թուղթ ի Պօլիս, առ մահտեսի Ղար­տաշեսն Յովաննէսն եւ Թադէոսն. ի պատասխանի թղթոյն նոցա, եւ շնորհակալութիւն վասն յղելոյ նոցա զչորս Հալապի չուխայ... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս եւ ի յուլիսի Ը.:

355. 404աբ [Թուղթ] ի յԱդրանա, առ մահտեսի Յովհաննէսն, հայրն՝ Գրիգորին, որ աստ ի դպրա­տանն վասն յղեալ Գ. ոսկւոյն (404ա «Սկիզբն ի վերին թղթոյդ գրեա՛»)... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յուլիսի Ը. եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

356. 405աբ Թուղթ օրհնութեան ի մեծն Պօլիս, առ պարոն Թօմասի որդի տիրացու Երեմիայն, որ ըստ խնդրոյ հօրն, որ յուխտ էր եկեալ աստ, ընդ ինքեան գրեցաւ առ նա... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յուլիսի Ը. եւ ի լուսակառոյց եւ ի շնորհասփիւռԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

357. 405բ-7ա Թուղթ ի յԱդրիանուպօլիս, առ մահ­տեսի Գէորգն. ի պատասխանի թղթոյն ի մար­տի ԺԵ. (15) գրեցելոյ՝ մխիթարութիւն վասն մա­հուան Յովհաննէս որդւոյն, եւ շնորհակալութիւն վասն յղեալ աջահամբուրին: Եւ տուեալ Ա. փոքր վա­րագուրին վասն սրբոյ իջմանտեղւոյս եւ Ա. շուր­ջառին, եւ վասն շահելոյն զնուիրակն մեր... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, ի յուլիսի... եւ ի բարձրագահԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

358. 407ա-8ա [Թուղթ] ի յԱդրանա, առ մահտեսի Յո­վաննէս եւ մահտեսի Կարապետ ամիրայսն եւ մահտեսի Գրիգորն եւ խոջայ Խաչատուրն. վասն տրոց եւ յիշատակին ի կողմանէ հանգուցեալ Գաս­պարին... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս մերում, ի յուլիսի... եւ իՍուրբ Էջմիածին:

359. 408աբ Ի Թիֆլիզ, առ Սրբոյ Սաղիմայ նուի­րակ Սարգիս վարդապետն. ի պատասխանի ի մար­տի ԻԸ. (28) գրեալ թղթոյ նորին վասն ոմանց իրաց... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785), յօգոստոսի (բաց):

360. 409աբ Թուղթ առ Բաղդատու գործակալն մեր՝ պարոն Ալէքսանն, որ զհաշիւն տուեալ, ելեալ էր ի գործոյն. շնորհակալութիւն վասն արդեանցն հա­սու­ցելոց ի ձեռն նուիրակին, եւ յորդորումն, զի նոր գանձապետ եւ վէքիլ պարոն Փանոսին ձեռնտու լիցի եւ ի հարազատութեանց մի վերջասցի... գրեցաւ ի ՌՄԼԴ. (1785) թուոջս, եւ յօգոստոսի... (409բ «Ողջոյն եւ օրհնութիւն առ պարոնՄարգար աղայն»):

Ծնթ. Լս.-ներում կան բնագրային բազմաթիւ յաւելումներ, լրացում-սրբագրութիւններ, ջնջումներ, գրչի ցուցումներ: Նա­մակ­ներին եւ նրանց հասցէատէրերին վերաբերող բնորո­շում­ներ՝ 75ա, 147ա, 152ա, 286բ, 294ա, 353ա՝ «ÈԱրքայիդ Հե­րակ­լայ», 129բ՝ «ÈԿայսերն մեծի», 131բ՝ «Վեհն քնէազ Գրի­գոր Ալէքսանդրիչ Պօտէմկինիդ», 132աբ, 156ա, 171բ, 172բ՝ «ÈԿայ­սե­րուհւոյն», 133բ, 174ա, 181ա, 194ա, 195բ՝ «ÈԿայսե­րուհւոյն մեծի եւ թագազարմ որդւոյն նորին եւ թո­ռանցն եւ ամենայն ժառանգորդաց կայսերութեանն», 156ա՝ «Վեհն Պաւլ Պօտէմկինիդ», 156բ՝ «ÈՔնէազին», 187բ՝ «ÈՄեծի կայսերն Յովսեփայ», «Վեհն բարձրապատիւ պարոն Էնծէնպէրք գերամեծար իշխանիդ», 195ա՝ «ÈՊաւլ Սարգէիչ Պօ­տէմկին», 383ա՝ «ÈԱմենաբարեպաշտ կայսերուհւոյն մեծի»:

Բ. 114գ-զ(ԺԸ. դ. վջ., նոտրգիր, լայնակի ամրա­ցուած երկթերթ, սպիտակ թուղթ. 114գ (15,7x10,4), 114դ (15,7x10,3) [Մեկնութիւնք Սուրբ Գրոց] – ///գործն ապաշխարութեան պահքն եւ հառաչանքն ըզ­հո­գին առոգեալ պարարեն եւ աստ քացուցանեն... ապա թէ յամէ հատցես զդա, զի տապար |114դ| առ արմին ծառոյ կայ: Ամենայն ծառ, որ ոչ առնէ պտուղ բարի, հատանի եւ ի հուր արկանի եւ այրի, իսկ որ տան զպտուղ բարի, սրբին եւ դարմանեն զնա, զի առաւել եւս պտղաբերեսցի զանմահական պըտուղն ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր:

– 114դ (Գրչի յիշ.)Զի ողորմեսցի ստացողի սուրբ գրոցս՝ պարոն Ամնադնին եւ Շաղբէկի տիկնոջն եւ Ամնադնի կենակցին՝ Ալմայ խաթունին եւ քըւերն՝ Խաթունաղին եւ զաւակաց իւրեանց. եւ ինձ՝ մեղա­պարտ Ներսէս գծողի եւ ծնօղաց իմոց՝ Աստուա­ծա­տուր քահանային եւ Խումարին, կարդացողիս եւ լսո­ղացդ. ամէն եղիցի: |114ե| Ո՛չ խրատ ծերոց եւ ո՛չ բանք իմաստնոց վասն այնորիկ մեղաւ նախահայրն մեր... զի թէպէտ պարտաւորեցաւ, այլ փրկեցաւ |114զ| եւ ողորմութիւն գտաւ, զի անգիտութեամբ մեղաւ: Եւ զի Տէր մեր եղեւ երկրորդ Ադամ... եւ ոչ իբրեւ զԱստուած փառաւորեցին կամ գոհացան:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 114ե՝ «Տէր մերժեր զմեզ իսպառ իս իս»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա (Գրչի. աղերս) Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ եղիցի վճարումն տետերս՝ բարւոք շարադրու­թեամբք, ի փառս նոյնոյ ամենասուրբ Երրորդութեանն, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ՅԵՏԱԳԱՅԻ ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ

Պհպ. Աա (ԺԸ. դ., անարուեստ շղագիր) Մայիսի Է.ին աստուածարեալ սրբազան Վեհիս մերոյ տու­կու­նին սիսեռ եդաք:

60ա (1818թ., շղագիր) 1818, հոկտեմբերի 28. ԺԲ.:

ՆՇՈՒՄ՝Ա. փեղկին (նոտրգրով)՝ «Համար 2. Օրի­նակք կոնդակաց Ղուկաս կաթողիկոսին, գրեալ ի թուին հայոց ՌՄԼԱ. (1782) մինչեւ ցՌՄԼԴ. (1785) թիւն, ի Սուրբ Էջմիածին», Պհպ. Աա՝ «752/2803», «ՌՄԼԱ.-ՌՄԼԴ. Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 5ա վերին լս-ում՝ «Յայլս շնորհաց քո լոյս ոչ է»:

2804

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՎԱՐԱԳ (ԱՒԱՆՑ ԳԻՒՂ)

ՌԽԹ. – 1600

ԳՐԻՉ՝ Մարտիրոս Մոկացի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Շահալամ եւ որդին՝ Դաւիթ: ԾԱՂԿՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ՝ Զաքարիա Աւանցի: ԹՈՒՂԹ ԿՈԿՈՂ՝ Մարտիրոս, Պաւղոս:

ԹԵՐԹ՝ 268+2 (կրկն.՝ թ. 12, 13). չգրուած՝ 1ա-2ա, 3բ, 4ա, 7բ, 8ա, 9բ, 10ա, 11բ, 12ա, 12դ, 13ա, 13դ, 14ա, 15բ, 16ա, 17բ, 18ա, 19բ, 20ա, 21բ, 22ա, 23բ, 24ա, 25բ, 26ա, 27բ, 28ա, 29բ, 30ա, 31բ, 32ա, 33բ, 35ա, 105բ, 106ա, 215բ, 216ա: ՊՐԱԿ՝ 1-3x11 (2՝ 13) + Ա-Իx12 (Ի՝ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. միայն թ. 1՝ լուսա­գծե­րով եւ լուսադրոշմով՝ ոճաւորուած պատկեր: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25,5x18: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (20x11,4. անկանոն, կարմով սահ­մանագծուած): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 51ա, ծածկագրեր՝ 22բ, 35բ): ՏՈՂ՝ 23-24: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կա­շի, դռնակով, 3ական կաշէ կապիչով եւ փայտէ գամով. Ա. փեղ­կի վերին աջ անկիւնում փոքր խաչեր կախելու համար նախա­տեսուած վարդեակահիմք մետաղէ օղակ, միջուկը՝ տախտակ, աս­տառը՝ ծաղկաւոր, շերտազարդ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կար­­միր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա., թ. 1+Բ., թուղթ. Պհպ. Ա.՝ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ երեքնուկ, ձախ կողմում պարզ գծագրութեամբ խաչ, աջում՝ «D»:

Новый рисунок

Նմուշ 51ա

Новый рисунок

Նմուշ 22բ

Новый рисунок

Նմուշ 35բ

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Արարչագործութեան Է. աւուրք՝ 2բ, 3ա, 4բ, 5ա, 5բ, 6ա, 6բ, Տեսիլ Եզեկիէլի՝ 7ա, Արարումն Եւայի՝ 8բ, Մեղսագործութիւն՝ 9ա, Աւետում՝ 10բ, Ծնունդ՝ 11ա, Ընծա­յումն՝ 12բ, Մկրտութիւն 12գ, Պայծառակերպութիւն՝ 13բ, Յարու­թիւն Ղազարու՝ 13գ, Մուտքն յԵրուսաղէմ՝ 14բ, Ոտնլուայ՝ 15ա, Խա­չելութիւն՝ 16բ, Թաղումն Քրիստոսի՝ 17ա, Աւերումն դժոխոց՝ 18բ, Յարութիւն՝ 19ա, Համբարձումն՝ 20բ, Հոգեգալուստ՝ 21ա, Երկրորդ գալուստն՝ 22բ, Չորեքկերպեան Աթոռ՝ 23ա. Տոհմաբա­նութիւն Քրիստոսի՝ 36բ-8ա. Մատթէոս՝ 35բ, Մարկոս՝ 106բ, Ղուկաս՝ 149բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 216բ: Խորան՝ 24բ, 25ա, 26բ, 27ա, 28բ, 29ա, 30բ, 31ա, 32բ, 33ա: Կիսախորան՝ 36ա, 107ա, 150ա, 217ա: Լս-ային՝ Յովհաննէս Մկրտիչ՝ 40բ, Հրեշ­տակ՝ 151բ, Հովիւ՝ 154բ, Ղազարոս՝ 240ա, Յուդա՝ 253բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական, կենդանական, թռչուն յուշկա­պարիկ, տաճար, Քրիստոսի հրաշագործութիւնների անձանց եւ սրբերի նկարներ՝ 55ա, 81ա, 61ա, 102բ, 120ա, 130ա, 132բ, 146բ, 152բ, 197ա, 210ա, 236բ, 258ա: Զարդագիր՝ հանգու­ցա­գիր, մարդագիր, կենդանագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ ոսկի, կար­միր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, սպիտակ, սեւ, մանուշա­կա­գոյն, շագանակագոյն, վարդագոյն. հարուստ գունապնակի մէջ գերակշռում է կարմիրը:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին, եզրերը եւ մէջքը՝ թեթեւ մաշուածքներով, մէջքի կաշին, կապիչներները եւ գամերը Ի. դ. նորոգուած Մատենադարանում. լուսանցակողերը մասամբ գու­նա­թափուած, թերթերի ծայրերը մաշուած, տեղ-տեղ ցեցակեր, փոքր պատռուածքներ, թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը տեղ-տեղ գունափոխուած, արտաքին լուսանցակո­ղերին էջանիշ գործուածքի շերտեր եւ թելեր՝ թ. 55, 123, 225 (կապոյտ), 89, 138, 239, 258 (կանաչ), 102, 146, 210 (կարմիր), 185, 226 (դեղին):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 24բ-5ա Եւսեբի թուղթ առ Կարպիանոս:

1. 25բ-33ա Համաբարբառ. Կանոնք Ա-Ժ.:

2. 34աբ Գլուխք: 36ա-104ա Աւետարան Մատ­թէոսի:

3. 104ա Նախադրութիւն: 104բ-5ա Գլուխք: 107ա-47բ Աւետարան Մարկոսի:

4. 147բ-8ա Նախադրութիւն: 148բ-9ա Գլուխք: 150ա-213ա Աւետարան Ղուկասու:

5. 213աբ Նախադրութիւն: 214բ-5ա Գլուխք: 217ա-62բ Աւետարան Յովհաննու (262աբ՝ «Իրք կնոջն շնացելոյ»):

Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-7 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1.(գրչի) 104ա ԶՄարտիրոս գծաւղս յիշեցէ՛ք ի Քրիս­տոս:

148աԵւ զՄարտիրոս Մոկացիս յիշեցէ՛ք, յորժամ աւրինա[կ]ես: Թվին ՌԽԹ. (1600) գրեցաւ:

212բ (ստ. լս.) Գրեցաւ ձեռամբ սուտանուն Մար­տիրոսիս Աւետարանս:

262բՓառք Աստուծոյ լուսոյն մեծի,

Արարողին ամենայնի,

Երրեակ անձանցն անճառելի,

Միակն բնութեանն անքննելի:

Հաւր Աստուծոյ ծնողին բանի,

Որդւոյ ծնընդեանն անպատմելի,

Հոգւոյ բըխմանն անսպառելի,

Յանցեալն, յայժմուս, յապագայի:

Ամենազաւր Տէրն էական

ստեղծեալ զմարդն յիւր կերպարան,

եդ ի դրախտին անմահութեան,

պատուէր տըւեալ հնազանդութեան:

Զոր նա զկացեալ ի պատուիրանն,

եղեւ մահու մեղաց կոխան.

իսկ բարեգութ կամք հայրենին,

ամենազաւր մարդասիրին,

ոչ հանդու[ր]ժեաց իւր պատկերին,

թողուլ ի ձեռըս<տ> բանսարկուին:

Ի վեց դարուն օուրս հասեալ,

ըզ|263ա|Գաբրիէլ պետն առաքեալ,

Մարիամու կուսին ազդեալ,

զուրախութեան ձայնըն տուեալ:

Յորժամ սուրբ Կոյսըն հաւանեալ,

Բանն Աստուծոյ առ նա իջեալ,

ի յարենէ Կուսին առեալ,

անճառապէս միաւորեալ:

Ծնանի յայրին աղքատաբայր,

բայց կուսութեամբ՝ աստուածաբար,

յերկրի շրջեալ խոնարհաբար,

այլ սքանչելեօք իշխանաբար:

Ի չարչարանս գայ մարդկաբար,

մերով բնութեամբս ճշմարտաբար,

պնդեալ ի փայտըն մահարար,

զոր մեզ եղեւ կենդանարար:

Իջեալ ի գուբ ստուերաբար,

զոր մարգարէն նախ ազդ արար,

յարեաւ փառաւքն տիրաբար,

զմահկանացուքս անմահարար:

Երեւեցաւ մետասանին,

յետ յարութեանն աստուածային,

զաջըն մեկնեալ աւրհնեաց զնոսին,

եւ վերացաւ փառաւք յերկինս:

Իսկ ի լրման յոբելինին,

էջ առ նոսա Աստուած Հոգին,

անճառ շնորհօք լցոյց զնոսին,

եւ ամրացոյց ընդդէմ չարին:

Իսկ յետ եւթն ամաց անցեալ,

Մատթէոսի սկիզբն արարեալ,

զ0ետարան Տեառն գրեալ,

եբրայեցոց բառիւն յայտնեալ:

Ի մարդկութիւն Տեառն սկըսեալ,

յԱբրահամէ ազգաբանեալ՝

մինչ յարութիւն իւր աւարտեալ,

՚Ւ աշակերտաց նոր առաքեալ:

Այլ եւ անուն սմա կոչեցեալ,

խորհրդա|263բ|բար է ծանուցեալ,

զոր երգ կենաց մեզ քարոզեալ,

ի մահուանէ զմեզ փրկեալ:

Երից հնգից անցեալ ամաց,

Մարկոս հոգւով զիւրն գրեաց,

որ Պետրո[սի] աշակերտեալ

եւ հրամանաւ նորին գըրեաց:

Զոր կարճառաւտ բանիւ ճառեաց,

առի[ւ]ծաբար յառաջ խաղաց,

Եգիպտացոց ազգին պատմեաց,

նոցին լեզուովն շարագրեաց:

Բարձր աշտարակ սա անուանած,

քաղաք շինեալ ապաստանաց,

զի որք փախչին յայսոց չարաց,

սովաւ լինին ամրափակած:

Քըսանւ<եր>երկու ամաց յետոյ,

մեծըն Ղուկաս կրկին գրելոյ,

ի բերանոյ Տեառն անաւթոյ,

Առաքելոյն Տարսոնացոյ:

Նախ յԱնտիոք քարոզելոյ,

լեզուաւ գծեալ տա ասորոյ,

այլ եւ անուն իւր կոչելոյ,

Նոր յարութիւն թարգմանելոյ:

Երկար բանիւ մեզ պատմելոյ,

եզին նման մեղմով գնալոյ,

ի Յովսեփա սկիզբն առնելոյ,

մինչ ի յԱդամ զազգն ասելոյ:

Իսկ յետ յիսուն ամաց անցման,

փրկչին մերոյ սուրբ Համբարձման,

չորրորդ գրէ զիւրըն Յովհան՝

այն որ կոչի Աստուածաբան:

Ի յԵփեսոս իւր սեփհական,

որ է եւ անդ իւր գերեզման,

ի յոյն լեզու հոռոմական,

զարմանալի բանիւ սկըսկման:

|264ա|Արծուանըման ամբարձական,

սկսեալ յանեղ Բանն իսկական,

Որդի կոչի սա Որոտման,

այլ եւ հնազանդ պատշաճական:

Եւ թէ վասն է՞ր է չորեսին,

Աւետարանս Տեառն Յիսուսին,

բազում խորհուրդ աստ ցուցանին,

թէ պիտ դընես յաւժարագին:

Նախ՝ ի յաթոռն աստուածային,

որ քառադէմ կերպիւ կոչին,

որպէս է այն հանգիստ նորին,

սոյնպէս եւ այս քարոզ նըմին:

Այլ եւ ի գետն ադենական,

որ ի յերկրի իջեալ գընան,

նոքա մարմնոյ զաճումըն տան,

սովաւ հոգիք կենդանանան:

Նըշանն <յա> յաղթան

քառեակ թուով դըրոշմեցան,

նովաւ հոգիք մեր փրկեցան,

սորին շնորհօք հաստատեցան:

Եզեկիէլ զկառքըն տեսեալ,

նոյն եւ ի սա աւրինակեալ,

նոքա քառեակ շաւղաւք գնացեալ,

սոյն սա ի չորս կողմ ընթացեալ:

Փառք Աստուծոյ Հաւրն էական,

անեղ Որդոյն համանման.

Հոգւոյն Սրբոյ նոյն էութեան,

այժմ եւ յաւէտ եւ անվախճան:

Այլ եւ զստացող մեծ այս գանձի,

աստուածախաւս սուրբ կտակի,

լուսասաղարթ բուրաստանի,

անմահութեան այս աղբերի:

Ռետին կենաց պարգեւողի,

մեծապայծառ այս մարգարտի,

տիրա|264բ|քարոզ սուրբ նամակի,

անճառ շնորհաց պարգեւողի:

Արփիահրաշ լոյս ծագա[ւ]ղի,

աւետալուր բարբառողի,

միջնորդ մարդկան ընդ Քրիստոսի,

արքայութեան խոստացողի:

Ի կարդալոյն ժամանակի,

՚ւ աւրինակող ոք թէ լինի,

հանգուցելոյնըն պարոն Դօթի,

Յիշողք լինիք յեկեղեցի:

Եւ գրեցաւ սա ի թվաբերութեանս հայոց Ռ. եւ ԽԹ. (1600), եւ առաջնորդի սուրբ ուխտիս Վարագայ տէր Ստեփանոս արքեպիսկոպոսի եւ ձեռամբ անարժան եւ սուտանուն Մարտիրոսի՝ անարհեստ գրչի, եւ ուսուցչի իմոյ՝ տէր Գիգորի:

Ծնթ. Գրիչը 264աէջիստ. լս. լրացրելէ, առանցտեղա­դրմաննշանդնելու՝ «Այսամենայն, որայստկայինծաղկա­նման»:

2. (ծաղկողի) 22բԶմեղապարտ Զաքարայ նկա­րողս մի բերան յիշեայ, եւ Աստուած զքեզ յիշեայ. ամէն (նոյնը նաեւ՝ գաւազանագիր եւ գումարագիր ծածկա­գրերով):

24բ Աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս ի ՌԽԹ. (1600) թվին. թէ զմեղապարտ Զաքարա նկարողս եւ զկազ­մողս մի բերան կու յիշես, թէ չէ՝ նա դու գիտես, ազիզ տէրտէ՛ր:

25աԱստուած ողորմի ասացէ՛ք հօրն իմոյ՝ տէր Յովանիսին, որ յայսմ ամի փոխեցօ առ Քրիստոս, որ անմայր էր պահեր զիս, յիշեցէ՛ք [ի] Քրիստոս:

35բ Զմեղայպարտ Զաքարայ նկարողս մի բերան յիշման արժան արա՛յ, եւ Աստուած զքեզ յիշէ (նոյնը նաեւ՝ թուանշանագիր, գաւազանագիր եւ սիւնակե­տա­գիր ծածկագրերով): Աւարտեցաւ ի ՌԽԹ. (1600) թվին, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւի­տեանս. ամէն:

105ա Զմեղսամած Զաքարա նկարող եւ զկազմող Աւանցիս մի բերան յիշեցէ՛ք, եւ Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն:

266աԵւ արդ, ես, յամենայն թշւառականս եւ անար­ժան նկարող եւ կազմող մեղապարտ Զաքարէս, յամենայն ժամ ողբամ զեղկելի անձն իմ դառնապէս եւ աղաչեմ զամենիսեան եղբա[յ]րական սիրով ողբալ զիմ անարժանութիւնս եւ յիշել յերկնագնաց յաղաւթս ձեր զեղկելիս եւ զծնօղքն իմ՝ զտէր Յովաննէսն եւ զՈւլուխաթուն, եւ զկենակիցն իմ՝ զՄահմուռն, եւ դե­ռաբոյս որդին իմ՝ զԿարապետն, եւ զեղբարն իմ՝ զԱշխիբէկն, եւ ամենայն արեան մերձօրացն. ամէն:

Աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս ի գեաւղաքաղաքս, որ կոչի Աւանց, ընդ հովանեաւ Սուրբ Գրիգոր Լու­սօորչին եւ Սուրբ Յովհաննէս Մկրտչին: Եւ քահանայք գեաւղիս՝ զտէր Յակոբ աւաքերէցն եւ զտէր Սարգիսն, եւ գեաւղի տանուտէրքն՝ զըռէս Խէրապետն, զըռէս Ախշիբէկն, զպարոն Պետրոսն, զպարոն Մկրտիչն, զպարոն Սանասարն եւ զխաւջա Պաւղոսն, եւ զխաւջա Ծատուրն եւ զՈւլիբէկն, եւ զՊետրոսն, որ եկօ զԱւետարանի գին Լ. (30) ղռօշ կշըռեաց: |266բ| Եւ զաշակերտքն իմ՝ զտէր Մարտիրոսն եւ զՊաւղոս սարկօագն, որ աշխատեցան ի կոկել թղթիս. եւ զՊաւ­ղոսն եւ տէր Սաւղոմոն եւ զԱստուածատուրն, որ միջնորդ եղեն այս բարի բանիս, յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք նոցա. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք զառաջ յիշեցեալսն՝ զՇահալամն եւ զփեսայն իւր՝ զխաւջա Մուրատն, եւ զխօջա Մու­րատի եղբայր՝ զԽանղուլին եւ զամենայն արեան մեր­ձօորսն յիշեցէ՛ք, եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք. ամէն. Հայր մեր, որ:

3. (ստացողի) 22բ Զստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զԴօիթն, որ ունի ի ձեռին եւ խնդրէ զթողութիւն մե­ղաց իւրոց:

104աԶստացող սուրբ Աւետարանիս, զհաւատարիմ կինն՝ զՇահալամն, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յի­­շատակ որդոյ իւրոյ՝ Դաւթին, եւ ետ ի դուռն Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչին. յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք, եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն:

148աԶստացող սուրբ Աւետարանիս զհաւատարիմ կինն՝ զՇա[հ]ալամն, որ էառ զսուրբ Աւետարանս յի­շատակ իւր եւ ծնաւղացն իւրոց՝ Բաղդուն եւ կողակ­ց[ին] իւրոյ՝ Թաթէոսին եւ որդւոցն՝ Դաւթին եւ Մկրտչին, եւ դստերացն՝ Մարիանին եւ Նուբարին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք նոցա. ամէն: Աւարտեցաւ սուրբ Աւե­տարանս ի դուռն Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչին, ի ՌԽԹ. (1600) թվին:

214աԶստացող սուրբ Աւետարանիս զՇահալամն, որ էառ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ յարդեանց իւրոց, յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ եւ որդոցն՝ Դաւթին եւ Մկրտչին, եւ դստերն՝ Մարիանին, եւ կողակցին՝ խաւ­ջա Մուրադին, եւ միւս դստերն՝ Նուբարին, եւ խօջա Մօրտի [=Մուրա՞տ] որդոցն՝ Աշահնադարին, Սա­հակին, Ամիրխաւջին, եւ դստերն՝ Գուլուն, եւ եղ­բօրն՝ Խանղուլին, եւ հոգեւոր եղբաւրն՝ տէր Սաւ­ղո­մոն քաչ եւ արի կրաւնաւորին, որ եղեւ միջնորդ այս բարի բա­նիս եւ հրաշալի Աւետարանիս, եւ տարեալ եդի դուռն Սուրբ Գրիգոր Լուսօորչին եւ Սուրբ Ստե­փան­նոս Նախավկաին, յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ձեզ յիշէ. ամէն:

265աԱրդ, ստացող սուրբ Աւետարանին, զհաւա­տա­րիմ կինն զՇահալամ, որ ի յայս դառնացեալ ժա­մա­նակիս ցանկացող եղեւ այսմ աստուածաշունչ բու­րաստանիս եւ աստուածախաւս մատենիս եւ լուսա­փայլ մարգարտիս՝ յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ եւ ծնօղաց իւրոց՝ Բաղդին ու Ջիհանին, եւ կողակցին իւրոյ՝ Թաթոսին, եւ որդոյն իւրոյ՝ Դաւթին, եւ կո­ղակցին՝ Գաւզալաղին, եւ որդոյն՝ Դայուդ խանին, եւ դստերն՝ Նուբարին, եւ միւս որդոյն՝ Մկրտչին, եւ դստերացն՝ Մարիանին եւ Նուբարին. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք Թաթոսին եւ եղբարցն՝ Յովանիսին եւ Մաթէոսին, եւ ծնաւղացն՝ Եղիին եւ Նուկբարին, եւ քւերց՝ Հռիփ­սի­մին եւ Ջահանբախտին, եւ Թաթէոսի հաւրեղբօր՝ Ալէք­սանոսին եւ որդոյն՝ Նաւասարդին, եւ ամենայն արեան մերձօորցն: Եւս առաւել՝ Վարդանին եւ որդոյն՝ Մարտիրոսին, եւ ամենայն ազգականաց նոցին, եւ որք ի սմա մասն ունին. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք զառաջ յիշեցեալսն՝ զաստուա­ծա­սէր եւ զբարի կինն՝ զՇահալամն, եւ զծնօղքն իւր՝ զԲաղդին եւ զՋի[հ]ան[ին], եւ զեղբարքն՝ զԷդգարշէն եւ զԳրիգորն, |265բ| եւ կողակիցն՝ զԹաթէոս, եւ զոր­դիքն՝ զԴաւիթն եւ զՄկրտիչն եւ դստերքն՝ Մա­րիա­նէն եւ զՆուբարն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն. ամէն:

Դարձեալ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք Շահալամն, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարան ի հալալ յարդեանց իւրոց եւ եդ ի վանքն ի Շոռոթո, ի դուռն Սուրբ Գրի­գոր Լուսաւորչին եւ Սուրբ Ստեփաննոս Նախա­վկա­յին՝ յիշատակ իւրն եւ ամենայն արեան մերձօորացն, մի՛ ոք յիշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչին՝ ո՛չ ծախելով եւ ո՛չ գրօելով. եթէ ոք յանտգնի, զպատիժն Յուդայի եւ զխաչ խանողացն առցէ. ամէն:

Դարձ[եալ] յիշեցէ՛ք զվանից միաբանքն՝ զտէր Ազա­րիէն, զտէր Փիլիպոսն, զտէր Նահապետն, զտէր Գր[ի]գորն, զտէր Սողոմոն, զՄարտիրոս մահդասին, որ բազում ամ է, որ աշխատէ ի վանքս, եւ յայլ միա­բանիցս, որ լաւ խնամ տանիք ի վերայ սուրբ Աւետա­րա­նիս եւ պահէք ի հրոյ եւ ի ջրոյ, եւ Աստուած զձեզ պահէ յամենայն պատիժ պատուհասէ եւ յամենայն յորոգայթէ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 267բ(1647 թ., բոլորգիր, նուիրատու՝ Մար­գա­րէ) Շահպազ եկաւ այս աշխարհս գերի արաւ, տարովՍպ[ա]հան. այս Աւետարանս, սուրբ Լուսաւորչին Աջն անօրինաց ձեռքի է: Դ. տարէն ետն լսեցանք, թէ Աւե­տարանն, Աջն Ղարադաղումն է: Վանից միաբանն լսեցան, թէ Աւետարանն, Աջն Ղարադաղումն է. գնա­ցին ոչ բերին, թէ՝ Մեք կարիլ չենք Ղարայւդաղն գնալ, մեզանէ բէզար չէնք:

Ես՝ տէր Աւետիս, իմ որդի տէր Մարգարա, իմ որդի Բէկի ղալաւուզ բռնեցի, ԶՌ. (6000) դիան տուի ղա­լաւուզին, տարաւ ճանապարհ նշանց ետուր, հետեւս տարանք, գնացինք տունն գտինք: Իրան տանն հիւր կայր, գնացինք մէկ այլ <այլ> տան վեր եկինք: Ապայ խիստ անօրէն մարդ էր, մարդ ձգեց ետեւներ: Մէկ շահի ղուլ կայր այնտեղն, մեր կարդացրած աշակերտ էր, գնացինք այն բերինք, մէջն ձգեցինք, ԺԵՌ. (15000) դիան տուինք, ետ առինք, բերինք գեղս: Խիստ թան­կու­թիւն էր՝ սումար Ե. մարչիլ: Կանչեցին եկեղեցին գե­ղիս խօճէնին՝ խօճա Արզանին, խօճա Ծատուրն, խօ­ճա Նաւըռուզն կանչեցին, բերին Փա|268ա|նոսն, Մու­րատն, եկեղեցին: Մեք ասացինք, թէ՝ Այս թանկութիւն ժամանակիս մեք գնացինք, առինք-բերինք, թէ հիմա գինն կուտաք, ձեր Աւետարանն ձեզ կուտամ, թէ վաղն՝ ԺԲ. (12) թուման այլ տայք, որ տալ չեմ: Նոք[ա] ասին, թէ՝ Մեք Աւետարանն գրեցինք, տուինք վանքն, նոքա չկարացին պահել, երբ որ դու այտչափ չարչարուեցար, գնացիր Ղարադաղն, նեղացար, առիր, բերիր՝ Աւե­տա­րանն քո է, քեզանէ այնչափ խնդիրք ունեմք, որ մեր ա­նունն ջննջես ոչ: Բազում ժամանակ պահեալ եմ իմում տանն, տուի ի դուռն Սուրբ Լուսաւորչին վախմն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք, ով սրբազան եւ լուսաճաճանք, լուսաթըռիչք երամք, յիշեցէ՛ք զտէր Աւետիսն եւ որ­դին՝ տէր Մարգարէն, որ բազում չարչարանօք եւ աշ­խա­տանօք ծերացեալ է, յիշեցէ՛ք զՎարդանն, զՎրթա­նէսն եւ այլ որդիքն իմ, կողակից Խաթունին, փոքր որ­դի Բէկուն, ապաշխարող դուստր Խաթունին, որդի Առաքելին, դուստր Մարթին, Հռիփսմին, Մարիամին, որդի Բէկին եւ իւր կողակից Խունդիկն:

(Այստեղից՝ Վառվառա գրչի)՝ Ես՝ տէր Մարգարէս, արծաթ առի՝ որն առի, որն ժողովեցի, այս սուրբ Աւե­տա­րանս եւ սուրբ Աջն պատուեցի. իմ սրտիս օժարու­թեամբն այս սուրբ Աւետարանս տուի ի դուռն Սուրբ Լուսաւոր|268բ|չին եւ ի ձեռն վարժապետի, որոյ ա­նուն կոչի Առաքել վարդապետ, որ է սուրբ եւ անա­րատ, որ բնակեալ է առաքինի վարուք ի վանքն. այս սուրբ Աւետարան տուի ի ձեռս նորա: Եւ եթէ այտր ով ոք կա, եթէ՛ կրօնաւոր եթ[է՛] քահան[այ]ս. ո՞վ ոք միտ արասցէ եթէ Աւետարանիս արծաթ քակտելոյ, գողա­նա­լոյ կամ ծաղելոյ կամ Սուրբ Լուսաւորչին դրանէն հանելոյ, նայ զպատիժն ընդ [Յ]ուդաի եւ ընդ Պիղա­տոսի, խաչ հանողացն առցէ:

Գրեցաւ ձեռամբ յիշատակարանս բազմավեհ, մե­ղօք լցեալ, կոյս անուանեալ Վառվառէս, որ միայն անուն [ուն]իմ եւ ո՛չ գործ. թուին ՌՂԶ. (1647):

Տե՛սԺԷ. դ., յիշ-ք, Գ., էջ 253-4:

2. 267ա(ԺԷ. դ., անարուեստ բոլորգիր) Ուլոյբէկ, Ջա­նիբէկ, Ամիրբէկ, որդի Խանիարին. Աւետարանս յեսիր էր, անաւրինաց ձեռէ թափեց Քրիստոսի երետ մեզ Ղարդաշ սարկաւաքն՝ որդի Ուլոյբէկին, գեղին առաջ­նորդ Շիրումն քուրին, ՃԶՌ. (106.000), ԶՃ. (600) դեկան տէր Աւետիսին, տէր Մարգա[ր]ին անէ առինք, Աւ[ետ]արանն տվիք:

Ծնթ. Գրիչըգուցէսկզբումսխալէգրել՝ «ՃԶՌ.» ապամոռացել՝չիջնջել, եւգրելէուղիղը՝ «ԶՃ.»:

3. 268բ(1791 թ., անփոյթ շղագիր) Մեք՝ ի ներքս թո[ւ]ղտ գրեալ օր մի գեղ(՞) բնակիչ թռահիցցի (՞) տէր ԳէորգՏէր-Յակոբեանց, որ եկաւ Յակոբ կուր­չիով ասաց ինձ. «Տէ՛ր հայր, մի էսպէս Աւետարան կայ մին թորք մուտին»: Ես ել ելամ, գիացիմ խապար իմ այ մարդին անուն ինչի ասաւ Մվդալի խանի ասեց'մ. Տուր տանեմ, ասաց. Չեմ տալ, քսանեւյինգ թուման գտամ. Չես տալ, Չեմ տալ, ես էլ հանամ քսանյինգ թու­ման, առամ պերամ իմ տունիս, հազար եօթայ յարուր յինանասուն մէկ (1791), մայիսի յինգին:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա մատիտով՝ «2804», 2ա՝ «788/2804», 2ա՝ «ՌԽԹ. 1600»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝34ա՝ «Սաւար», 60բ՝ «Որդոյ մարդոյ», 153ա՝ «Յովաննէս է»:

 

2805

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԱՊՐԱԿՈՒՆԻՍ (ԵՐՆՋԱԿ)

ՌԼԹ. – 1590

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ՝ՅոհանԱստապատցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ՍօլթանխօջաԱստապատցի:

ԹԵՐԹ՝ 256-1 (թռիչք՝թ. 2). չգրուած՝ 74ա, 122ա, 199ա: ՊՐԱԿ՝Ա-ԻԱx12+3: ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,7x18: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝երկսիւն (18,3x12): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 206ա): ՏՈՂ՝ 21 (լս-ում՝տողանշմանասեղիանցքեր): ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշա­գա­նա­կագոյնկաշի, դռնակով, Ա. փեղկինդրոշմուածպա­տուանդանովզարդհիւսխաչ, Բ. փեղկին՝նոյնպիսիգեղեցիկուղղանկիւն, միջուկը՝տախտակ, աստառը՝շերտազարդկտաւ. լու­սանցակողերը՝կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Բ) +1 (Գ), դեղնաւունչգրուածթուղթ, աւելացրածնորոգմանժամանակ:

Новый рисунок

Նմուշ 206ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 1բ, Մարկոս՝ 74բ, Ղու­կաս՝ 122բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 199բ: Լս-ային՝ Մարիամ Մագ­դաղենացի՝ 71բ, Գաբրիէլ հրեշտակ՝ 125ա, Յովսէփ Արիմա­թա­ցի՝ 250ա: Կիսախորան՝ 3ա, 75ա, 123ա, 200ա: Լու­սան­ցազարդ՝ բուսական, թռչուն՝ կտցի մէջ ձուկ՝ 245ա, տաճար: Զարդագիր՝ մարդագիր, կենդանագիր, հանգուցա­գիր թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, սեւ, շագա­նա­կագոյն (լուսանցազարդերը եւ զարդագրերը մեծ մասամբ շագանակագոյնով, գծանկարային):

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճաշոց (Ընթերցուածք ի ԳրոցԾննդոց, յԱւետարանէն ըստ Մատթէոսի): Ժ. դ.: 1 (Ա) + 1 (Դ), ստա­­ցուած թերթերի եռակողմ եզրահատմամբ: Մագաղաթ՝ 21,3x15 (Ա), 22,2x16,5 (Դ), երկսիւն՝ 21,8x16 (Ա), 23x16,5 (Դ), բո­լոր­գիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա), տող՝ 16 (Ա), 17 (Դ): Կարդալ՝ Աա, Աբ՝ Աւետարան Մատթէոսի, ԻԵ, 27-43՝ «///արկանել զար­ծաթդ իմ ի սեղանաւորս... եւ ոչ զգեցուցէ՛ք զիս եւ <եւ> ոչ գո­ղակ»: Դա, Դբ՝ Գիրք Ծննդոց, Զ, 22-Է, 1-15՝ «[զոր պատուի­րեաց] (այս 1 տողը խունացած, չի երեւում) նմա Տէր Աստուած, նոյն­­պէս եւ արար... Նոյի տապան [անդր եր]կու երկու յա­մեն///»:

Новый рисунок

Նմուշ Աա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին, անկիւնները եւ դռնակը մա­շուած, Ա. փեղկը ժամանակին եղել է առատ կոստղապա­տուած, այժմ կան կոստղերի գամերի անցքերը, Բ. փեղկին եղել է հաւասարաթեւ մետաղէ խաչ, որը նոյնպէս ընկած է, մնում են գա­մերի անցքերը. 3ական կապիչները եւ փայտէ գամերն ըն­կած, դռնակը ծալծլուած, եզրերը մաշուած, աստառն ընկած, Պտռ.-պհպ.՝ խունացած, ցեցակեր, մագաղաթը ծալքեր տուած, լուսանցակողերը գունաթափուած, Ի. դ. նորոգուած՝ թերթերի եզ­­­րերը լրացուած, հիմքերն ամրացուած, թերթերին խոնաւու­թեան, խունացման (յատկապէս՝ վերին լս.), սնկի հետքեր, տեղ-տեղ ցեցի անցքեր, արտաքին լուանացակողերին էջանիշ թելեր՝ թ. 31, 71, 83, 185, 194, 211 եւ 56, 109, 117, 119, 163 (թելն ըն­կած):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1աՆախադրութիւն: 3ա-73աԱւետարանՄատ­թէոսի:

2. 73բՆախադրութիւն: 75ա-120բԱւետարանՄար­կոսի:

3. 121աՆախադրութիւն: 123ա-98աԱւետարանՂուկասու:

4. 198բՆախադրութիւն: 200ա-54բԱւետարանՅովհաննու:

Ծնթ. Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-6 տող: Որոշ թերթերի վե­րին լս-ներում ԺԹ. դ. անփոյթ գրով՝ աւետարանիչների անուն­ները:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

72ա (ստ. լս.) Անմեղադիրլե՛ր, զիօրինակնէրսղալ:

73աՈրժամդրախտինդուռնբանաք,

մտնուքիներս, <ուր>ուրախանաք,

պտղէնուտէքեւանմահանաք,

Աստապատուվարդապետքեւքահանայք,

զանարժանՅոհանգրիչս

իաղաւթսձերչմոռանաք:

255աՓառքհամագոեւմիասնականսուրբԵրրոր­դու­թեանն՝ՀաւրեւՈրդւոյեւՀոգոյնՍրբոյ, յաւի­տեանս. ամէն: ՇնորհիւՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիս­տո­սիսկսայեւողորմութեամբնորինկատարեցիզսուրբԱւետարանս, որէբաննաստուածաինեւամենայնտնաւ­րէնութիւննՔրիստոսի: Եւիմովտկարացեալան­ձամբսբազմամեղսուտանունՈհան /// (1 բառջնջած), Յոհանախմարգրիչ, յանկեւաւարտհանեալ, զարդարեցիզսագրովեւծաղկովնեւկազմելովն: Զայսդառնժամանակիսեւիչար, զորանաւրէնազգքնԻսմայելիզաւրացեալենիվերայքրիստոնէիցվասնծովացեալմեղացմերոց, եւբազումչարչարանաւքեւնախատանաւքնեղենզտառապեալյազգսքրիստո­նէից, զորՏէրԱստուածհատուցանէնոցա:

Եւարդ, գրեցաւսաիթվականիսհայոցՌԼԹ. (1590), իհայրապետութեանտեառնտէրԱռաքէլկա­թո­ղիկոսին, գրեցաւ|255բ|զսուրբԱւետարանսիյեր­կիրնԵրինջակայ, իգեաւղնԱպրակունիս, ընդհովա­նեաւՍուրբԿարապետիեւՍուրբՍտեփանոսՆա­խա­վկային, իթագաւորութիւնսօլթանՄուրատխա­նինաւարտեցաւ: Եւարդ, չորիցԱւետարանացսխոր­հուրդբազումաւրինակեաւցուցանի. նախ, զիԴ. գետելանէյԵդեմայեւոռոգանէզաշխարհս՝Փիսոն, Գե­հովն, ՏիգրիսեւԵփրատէս, նոյնպէսեւբանքսուրբԱւե­տարանիլցցէզտիեզերսամենայնքարոզութեամբեւոռոգանէզցամաքեալնբնութիւնսմարդկանհաւա­տովսուրբԵրրորդութեանն. եւչորէքկերպիւտեսանիյա­թոռաստուածութեան՝մարդ, առիւծ, եզն, արծիւ. Մա[տ]թէոս՝մարդ, Մարկոս՝առիւծ, Ղուկաս՝եզն, Յո­հան՝արծիւ: Եւչորսկողմաշխարհիս՝արեւելք, արեւ­­մուտ, հիւսիսեւհարաւ: Եւչորսթեւքխաչին, չորսան­գիւնսեղանւոյն, չորս|256ա|ճակատեկեղէցւոյնեւչորսգիրանուանսուրբԵրրորդութեան՝Հայր, Որդի, Հո­գի: Եւչորստարերքաշխարհիս՝հողեւջուր, հողմեւհուր, որգոյացեալէիփառսարարչին: ԵւԴ. կերպիւխաւսիԱւետարանս. պատգամեւաւետիք, պա­տուիրանեւսպառնալիք, իպայծառութիւնսուրբեկե­ղէց­ւոյեւլուսաւորութիւնազգիմարդկանհաւա­տա­ցելոց, զորտեսեալզգանձսաստուածաին, որէԲաննԱստուծոյեւխորհուրդմարդեղութեաննՔրիստոսի, արդ, ցանկացաւղեղեւսուրբԱւետարանիսմահդասիՍօլթանխօջէնԱստապատեցի, որստացաւզսուրբԱւետարանսհալալընչիցնեւարդարվաստակոցնիւրոյ՝յիշատակիւրնեւիւրծնօղացն՝հաւրնիւրոյԲաշարաթինեւմաւրն՝Գուլչիչաքին, եւկողակցինիւրոյ՝Փաշայինեւերկուսամուսնացեալկողակիցն՝Չիւնիկին, եւորդոցն՝Ամիրխասին, Գալուստն, Յո­վա­նէսնեւդուստրն՝Չիչաքն, Թամամն, Քուլիչայն, Շահանինօղլանն, |256բ|եւեղբայրց՝Ասկանդարին, Ամիրխօջինեւքուրն՝ԱնայԽաթունին, եւհարսն՝կողակիցԱմիրխասին, Քուլիչայինեւմիւսհարսն՝Ումրիշատին, եւթոռն՝Բաշարաթն, որԱւտուլմուսայ, որդիքԱմիրխասինեւդուստրն՝ՍօլթանՄէլիքին, Եդարին, Խումարին, Բանաւշին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

49բ(1757 թ., լս-ում՝մատիտով)СиеЕвангелепри­надлежитжителиНахичеванскомугородуМихаилуМеликьБабаханову |50ա| Господину:

50ա(1757 թ., շղագիր) Աստուածաջողիբաննստո­րագրոյսայսգրքիս:

167բ (1757 թ., շղագիր, լս-ում՝մատիտով) Ես՝ՄիքայելՄելիքԲաբախանովս, ըստացաայսսուրբգիրքնիհազարեօթնհարիւորիսունեօթն (1757) ամի, Մարքարակազմարարիցն: Վասնայսօրիկ, նապարտէրԳրիգորԱնդրիասովին, այսինքն՝իմհօրն, 9 մաներծաթփողեւոչկարողացաւհատուցանելպարտքնայն, եւառմեզեթողզերկուսս|168ա|սուրբգիրքս. մինն՝սուրբԱւետարան, եւմիւուսն՝սուրբնԱստուածաշունչ. եթողվասնոչկարողութեանիւրումհատուցանելզպարտքն:

198ա(1757 թ., շղագիր, լս-ում՝մատիտով) Իքա­ղաքնՆախիջեւանուբնակիչ՝ՄիքայելՄելիքԲա[բա]­խա­նով:

181բ(1757 թ., շղագիր, լս-ում՝մատիտով) ՈվորստորագրեալէայսսուրբԱւետարանս, եթէմեռեալէ՝ասասցուք. Աստուածհոգինլուսաւորէ, եւթէկենդանիէ՝ասասցուք. Աստուածբաննաջողեսցէ:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝64բ՝ «Нахичеванской», 122ա՝ «ՍուրբՂուկասԱւէտարանիչ», 133բ՝ «Միքայէլարաքելոյ», 198ա՝ «ԱւետարանըստՂուկասու», 256բ՝ «ԱյսսուրբԱւե­տարան/// Տէրկու», 256բ՝ «Քուլիչային», 256բ՝ «Государ»:

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «815/2805», 1ա՝ «ՌԼԹ. 1590 Մ[ես­րոպ]եպիս[կոպոս]»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝200ա՝ԱւետարանիչՅովհաննէսիդէմ­քը:

2806

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՄՈԿԱՑ ԳԱՒԱՌ (ՍՈՒՐԲ ԽԱՉ ՎԱՆՔ)

ՉԾԵ. – 1306

ԳՐԻՉ՝Վարդանկր.: ՍՏԱՑՈՂ՝ԿարապետքհյԱծկորեցի:

ԹԵՐԹ՝ 297 (գրչիանկանոնթերթակալում՝Ա-ՃԽԴ., որէ՝ 1ա-294ա). չգրուած՝ 6ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ 6+[Ա]-ԻԴx12 (ԺԲ 10, ԺԳ 11)+6: ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,5x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (18,5x 11,5): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 36ա): ՏՈՂ՝ 20: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագանակագոյնկաշի,դռնակով, միջուկըտախտակ, աստառըկարմիրկտաւ. լուսանցակողերըդեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3 (Ա-Բ, Դ) + 3 (Ե, Ը-Թ), թուղթ, դեղնաւուն, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 36ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Խորան՝ 1ա-5բ (10 հատ): Կի­սա­խորան՝ 9ա, 86ա, 138ա, 225ա: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան, թռչուն, տաճար, յուշկապարիկ: Զարդագիր՝ մարդ, կեն­դանագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կա­պոյտ, կանաչ, դեղին, շագանակագոյն, սեւ (լուսանցա­զար­դերը եւ զարդագրերը մեծ մասմամբ շագանակագոյնով, գծա­նկա­րային):

Ծնթ. Խորանները յետագայում վերանկարել են ու գու­նա­զարդել՝ կապոյտ, կանաչ, դեղին, սեւ գոյներով. տե՛ս Աստ­ղիկ Գէորգեան, Անանուն հայ մանրանկարիչներ. Մա­տենագիտութիւն. Թ-ԺԷ. դդ., Գահիրէ, 2005, էջ 91:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1 (Գ) + 2 (Զ, Է): 1. 1 թերթ՝ Գաբ, մա­գաղաթ (մագաղաթէ քուղով կարկատած-աւելացրած), Վրա­ցե­րէն, ԺԶ. դ․, 23,8x12, միասիւն (23,8x10), 18 տող, մխեդրուլի, Բովանդակութիւն՝ Անորոշ: 2. Ճառ ինչ: ԺԲ. դ.: Զա-Էբ՝ մա­գաղաթ. ստացուծ մէկ թերթի ընդլայնակի ծալումով: 23,5x15,3. երկսիւն (20x14,5), ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Զա), տող՝ 12-14: Մագաղաթը խոնաւութիւնից փտած, մգացած, անըն­թեռ­նե­լի. բերում ենք ընթերցվող մասերը. կարդալ՝ Էբ՝ «///քանա վդու/// զայն եկ շին զգարս/// ասեն///», Զա՝ «///յն խոստովան/// եթե չկայ տանայ հաւր եւ զինչ զինչ եւ կամ ի ճո///ուն...», Էա՝ «///եան են աղաւթք/// ել մեղաց...», Զբ՝ «///եթե զսուր ծեծիցեմք՝ որպէս զմաքսաւորն...»:

 

Новый рисунок

Նմուշ Զբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին ամբողջապէս նորոգուած. թերթերի հիմքերն ամրացուած, եզրերը՝ լրացուած (երբեմն՝ այլ ձեռագրի թղթով՝ 3ա, 7բ, 15ա եւ այլուր), Ա. փեղկի կոստղերը, 3 կապիչները եւ փայտէ գամերն ընկած, լուսանցակողերը գունա­թափուած. պրականիշերի մի մասը գրուած չէ, թերթերին խոնա­ւու­թեան, խունացման հետքեր, որի արդիւնքում գրադաշտը վնա­­սուած է (յատկապէս վերին մասը), ցեցի անցքեր, արտաքին լու­սան­ցակողին էջանիշ գործուածքի շերտ եւ թել.՝ թ. 84 (կար­միր), թ. 287-97՝ գրադաշտը վերին լս. (2-7 տող) եւ արտաքին լս. կող­մից վնասուած, թերթեր խառն, ճիշտ կարգը՝ 2, 5, 4, 3. վերին մա­սերը թափուած՝ թ. 292, 293՝ 3ական տող, թ. 296՝ 2ական տող, թ. 297՝ 4-5ական տող:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1աբԹուղթԵւսեբեայ:

2. 2ա-5բՀամաբարբառ. Կանոնք՝Ա-Ժ (չիք՝Թ.):

3. 9ա-85բԱւետարանՄատթէոսի:

4. 86ա-137աԱւետարանՄարկոսի:

5. 138ա-224բԱւետարանՂուկասու:

6. 225ա-89բԱւետարանՅովհաննու:

Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-6 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

290աՓառքամենասուրբԵրրորդութեանն՝ՀաւրեւՈրդոյեւՍուրբՀոգոյն, յաւիտեանսյաւիտենից. ամէն: Շնոր­հիւՏեառնամենակալին, նորինաւգնականու­թեամբաւարտեցաւեռահրաշեւհոգիազարդսուրբԱւե­տարանս, զորէրշաղկապելաւետարանչացնըստբազմերանգգունոցեւիմ[ի] ոստանանկելովհան­ճար, զորարուեստակելանուշոցացծաղկանցիւղեփե­ցա­կանկազմութեամբ, որըստհոգոցնյատկու­թեամբիմանիզանազանորակութեամբ, գաղափարու­թեամբըստյոքունցարփիացելոցնդասակցութեանց, առիյեկեղեցոյյարմարումն, յաւդիւխաղաղութեամբգլխոյնպատշաճեալ, զիյայսմանէէկատարելութիւն: ՉորքԱւետարանքիբազումպատճառէ. չորեքկեր­պեանկենդանիք՝մարդ, առիւծ, ցուլ, արծիւ, չորքչիւթք (=նիւթք) աշխարհիս՝հող, ջուր, հուր, աւդ. հա­կա­ռակք [ե]նհաշտելիքեւսիրելիքանքակտելիք |290բ|,չորք-չորքգիրանուանԵրրորդութեանն՝Հայր, Որդի, Հոգի. չորքգետքբղխելիդրախտէն՝Փիսոն, Գիհոն, Տիգրիս, Եփրատես. չորքանգիւնսեւեղջիւրքսե­ղանոյն. չորքդէմքխաչին, եւայլբազումպատ­ճառս, յորսգաղա­փա­րիչորքենաւետարանիչքս: Զիթէ­պէտեւբազումքիսո­սա, որերեւիններհակքմի­մեանց, այլքաջճշմա­րիտքեւյոյժմիաբանքմիմեանց: Արդ, Աւետարանկո­չի, որպատմէմեզզեղելբարու­թիւնսզխաղաղութիւն, որեղեւհրեշտակացեւմարդ­կան, զքակտումնբռնու­թեանթշնամոյնկենացմերոց, զաւարումնդժոխոց, զա­զատութիւնհոգոց, զընդաջմէԱստուծոյնստեալբնութիւնմարդկութեանս: Բայցգրե­ցաւլուսազարդԱւետարանսիթուիսհայոցՉԾԵ. (1306), իգաւառիսՄոկաց, իվանքս, որկոչիՍուրբԽաչ, ընդհովանեաւՍուրբԱստուածածնինեւայլբազ­մաժողովմասանցս: Եւեթէկամիցիք|291ա|գիտել, թէո՞վեղեւառիթ, կամէ՞րաղագաւստացաւզսա, Կարապետսրբայսէրեւպատուականքահանա, իգեղջէորկոչիԱծկոր, քա­հա­նաբարեմիտեւեր­կիւղածյԱստուծոյ, զմտաւածելովմիշտեւհանապազզաւրելիցիւրոյյաշխարհէս. եւասէրյոգոցհանելով, թէ՝Յետանցմանիմոյո՞վյի­շես­ցէզիսառաջիԱստու­ծոյ՝տրաւքեւպատարագաւք, իձեռնքահանաից, ապազայսգտեալնեցուկեւյոյսփրկութեանհոգոյիւրոյ, իյարդարեւիհալալվաս­տա­կոցիւրոցետտրա­մադրեալզաստուածահրաւէրքա­րոզսուրբԱւե­տարանս՝յիշատակիւրեւծնողացիւրոցփոխնակիեւմաւրիւրոյ, որկոչիԵղնիկ, եւհա­րազատեղբարցիւրոց, սաեղիցինոցահունանցիցիվերայհրեղէնգե­տոցն. սայեղիցինմաանծախականսեղանեւպա­տարագմշտազենիկ. սաեղիցինմայիշ|291բ|ա­տակհոգեւորեւ [զաւա]կմշտնջենաւ[որ]. սաեղիցինմայոյսփրկութեանեւտեղիապաստանի՝իբազ­մարանաստուածաինընթրեացն, որզսիրելիսնիւրժողովէ, եւինքնանցեալպաշտէսեղանոյն: Եւ [ա]յ­սույուսովեւհաւատովստացաւզսայիշատակբարիհոգոյիւրոյ, իձեռնսրբասէրքահանաիցեւաս­տուա­ծահաճոյվեր­ծա­նողացդ: Ո՜վսիրալի՛րեղ­­բ[արք], աղաչեմզձեզսի­րովնԱստուծոյ, մի՛ոքժպրհես­ցիեւզլացողգտանիասացելոցսիմէնջ. եւիւիքաղագաւզինչեւիցէպատ­ճառ՝իմեկնելջանազսայիյարկացՍրբոյնԳրիգորի. եւորքլսէքիբարբառոյսորա՝մեղացթողութիւնխնդրեցէ՛քստացողիսորա՝Կարա­պետքահանաիեւծնողացիւրոց, եւամենայնզարմիցիւրոց: Եւզիս՝զսուտանունկրաւնաւորզՎարդան՝զգրողսորայ, աղաչեմյիշելեւմեղացթողութիւնխնդրել, եւԱս­տուածյիշողացդողորմի. ամէն, ամէն:

Յիշ-իս խիստ համառօտումը տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 45:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 137բ(ԺԴ. դ., բոլորգիր) Քրիստո՛սԱստուած, բարեխաւսութեամբաւետարանչիՄարկոսիողորմեայստացողիսուրբկտակիս՝Պռոշին, եւծնողացիւրոց, եւամենայնզարմիցիւրոց:

224բ (ԺԴ. դ., բոլորգիր) Քրիստո՛սԱստուած, բա­րեխաւսութեամբսուրբաւետարանչիսՂուկասու, յոր­ժամգասփառաւքհայրենիեւհատուցանեսըստգոր­ծոցիւրեայքանչիւրոց, յաջայկողմանտդասեայզստհա­­ցողսորայ՝զՊռոշնեւզծնողսնիւրեւզամե­նայնազգեայտոհմիւր:

2. 137բ(ԺԵ. դ., բոլորգիր) ԹողութիւնխնդրեմՅի­սուսէՔրիստոսէյամենայկալէնիՏեառնէ, մի՞թէողոր­մեսցիյաւիդենիցհրոյն, եւյինքնաւրհնեալեղիցիյա­մենայնարարածոցբերանովն, եւՔրիստոսիփառքյաւի­տեանս. ամէն:

3. 292ա(ԺԶ. դ., բոլորգիր) ՓառքամենասուրբԵր­րոր­դութեան՝ՀաւրեւՈրդոյեւՀոգոյնՍրբոյ, յաւի­տեանսյաւիտենից: ԱստուածԲանն՝գործակիցՀաւրեւՍուրբՀոգոյն, ստեղծեալզերկինսեւզերկիր, զեր­կինսձգեացիբրեւզկամարեւվայելչայցոյցզնայզաւ­րաւքանմարմնականհրեշտակացդասուք, իփառա­բա­նութիւնանմահԱստուած, այլեւպայծառացոյց/// (3 տողպատռուած) ակա/// ///ոյցլուսնի/// ռազար­դացաս[տե]ղաւքն: Զերկիրսգեղազարդեացազգի-ազգիծառովքեւբուսովքեւերեւելիծաղկաւք, եւզանազանպտղովքյաւրին[ե]ացիհամսեւիհոտսեւիտեսակս, եւլցոյցզաւդսթռչնաւքեւզերկիրսգազա­նաւքեւանասնաւք, գետովքեւաղբերակամբք: Յետամենեց|292բ|[ուն] ///արգ ///ոյԱստուած/// կացոյցզն/// յՏէրեւթագաւորեւիշխանիվերայամենայնստոր­նայնոցսզգալիաշխարհիս, եւզամենեսեանհնա­զան­դեցոյցընդձեռամբմարդոյն, զորստեղծաս­տուա­ծաինաջովն, եւեդզնաիդրախտինաստուա­ծատունկ, իմէջկենացմահու: Պատուիրանետնմաչու­տելիծառունգիտութեանբարոյեւչարիեւ [խ]ոս­տացաւնմա, զիյետպահելոյպատուիրանինբարձրա­ցուցանելզնայեւսգերագոյնփառսանմահութեան. իսկնապատր[ե]ալիբանսարկուէն՝իձեռնկնոջն, որջամբեցոյցխափմամբ՝իբրեւտղայոյզպտուղնհրա­ժա­­րեալ: Եւվասնզիոչպահելովզպատուիրաննաս­տուա­ծագիր, սողոսկեցաւիվայելչատեսեւիպայծառդրախտէն, եւարտաքսընկ|293ա|եցաւիտրտմալիցյերկիրսայս, եւփոխանակաւրհնութեան, զանէծսցա­ւա­գինսժառանգեաց, եւփոխանականմահութեան, զմահընկալաւ: Եւյետոյանցանելոյժամանակացեւմե­ռանելոյնորաեւծննդոցիւրոց, զորգրաւեացխա­բողբանսարկունզամենեսեանիդժոխսեւչարչարէրանողորմ: Դարձեալո՛չկարացանտեսառնելԱստուածողորմածիւրանոխակալնեւմարդասէրբնութեամբն՝տեսանելովզուրստեղծուածնյայնպիսիդառնաբերնչարչարանս, այլգթացեալհայրախնամողորմութեամբիւրովյազգմարդկան, առաքեացզմիածինՈրդին՝զծո­ցածիննիւր, որեկնեւզգեցաւմարմինբովան­դակապէսիսրբոյԿոյսէն, առնըլովզմերսամենայն, բացիմեղաց, եւխառնեաց |293բ| զանշաւշափելիեւզանմահաստուածութիւնիմահկանացումարմինսմեր, զորէառիսուրբկուսէն, ծնաւինմանէԱստուածեւմարդկատարեալ, անբաժանելիմիովբնութեամբ, կուսածինմարմնով, կամաւՀաւրեւՍուրբՀոգւոյն: Եւշրջեցաւիվերայերկրիանյայտաբարամսերեսուն, եւկատարեալհասակաւեկնիմկրտութիւնիՅորդանան, զիլուասցէզմեղսԱդամ[այ], վկաելովՀաւրիվե­րուստ՝Դայէորդիիմսիրելի, իջմամբՀոգոյնՍրբոյ, յայտ[ն]ելովզաստուածութիւնամենայնտիեզերաց. եւսքան[չ]ելագործեալզաւրութիւնիմարդիկ, մե­ռեալսյարոյց, կաղսգնացոյց, դեւսհալածեաց, զդիւա­հարսսգաստացոյց, զբորոտսսրբ[ե]աց, զանդամալոյծհաստատեաց, զհիւանդսբժշկեաց, եւզամենայնցաւսի |294ա| <ի>մարդկանէվերացոյց: Որտեսեալապե­րախտազգնհրէիցեւնախանձեալընդբարէգոր­ծութիւն, մատնեցինզնահեթանոսացդատաւորին՝իդատաստանմահու, զորինքնկամաւետզանձնեւո՛չիհարկէ. բեւեռեցինիվերայփրկաւէտփայտին. արե­գակնխաւարեցաւ, եւլուսինծածկեացզլոյսիւր, աստեղքչքանային, երկիրշարժեցաւ, վէմքպատա­ռե­ցան, եւվարագոյրտաճարինհերձաւյերկուս: [Ե]ւյոր­ժամինքնկամեցաւ, մեռաւիխաչինմարմնով, եւկենդանիէրաստուածութեամբ, աւանդեացզմարդ­կայինհոգինիձեռնՀաւր, խոցեցաւիկողն, զիզվէրսկողածնինջընջեսցէ, ելիկողիցնարիւնեւջուր, որբերէզխորհուրդհաղորդութեանմերոյարիւննսուրբեւմկրտութեանջուրն, եդաւիգերեզ[մ]անիիբրեւզմարդեւյարեաւյաւուրերր|294բ|որդիիբ<ե>րզԱս­տուած. [ե]ւյետյարութեաներեւեցաւառաքելոցնսրբոց, եւքառասներորդաւուրկատարմաննաւրհ­նեացզնոսաեւհամաբարձաւառՀայր՝իյերկինս: [Ե]ւառաքեացզփառակիցնիւրզՀոգինՍուրբ, որեկնիվերնատուննեւիմաստնացոյցզսուրբզառաքեալսնիմաստութեամբեւգիտութեամբ, եւզլեզուն, որցրուե­ցաւյաշտարակէն, եւանդժողովեցաւիվերնատուննիմի՝իձեռնՀոգւոյնՍրբոյ: Իսկսուրբառաքեալքնհրա­մանաւնՏեառնվիճակեցինզտիեզերսամենայնեւելինքարոզելընդամենայնաշխարհսզԱւետարանՔրիս­տոսիեւյուսուցիցամենեցոյնսուրբզԵրրորդու­թիւնեւզմիաստուածութիւն. նաեւզխորհուրդտնաւրէնութիւնՔրիստոսի, դարձուցանելզաշխարհսյան­գիտութենէյաստուածգիտութիւն: Հաստատեցինեկ|295ա|եղեցիքեւմկրտեցինզհաւատացեալսնյա­նունՀաւրեւՈրդոյեւՀոգոյնՍրբոյ, կարգեցինյամե­նայնտեղիսեպիսկոպոսունս, երիցունսեւսարկաւա­գունս, եւինքեանքփոխեցանիյաշխարհէսմահուամբ, եւորք՝չարչարանաւքյանունՔրիստոսի, [ի]սկյետնո­ցաելինհոգիազարդհայրատետքեւզորոմ, զորսեր­մա­նեցինզուղղափառեւզճշմարիտհաւատսիմար­դիկ: Եւյորժամհաստատեցաւկարգքրիստոնէութեան, եկեղեցիքեւքահանագործութիւն, եւսահմանեցանյեկե­ղեցիքմատեանքյառաքելականքեւաւետարանա­կանք, զորանուանեալԱւետարանկոչի, զորմիահա­մուռիմիտեղժողովեցին՝իբրեւզծաղիկսեւզպտուղսազգի-ազգի՝բազմահամսեւքաղցրաճաշակիտաւնստէրունականաց, զհեշտու|295բ|թեամբուրտաւնենուղղափառմանկունքեկեղեցոյ, զորտեսեալզայսպիսիգանձսաստուածաինեւպայծառլուսովբարէբարոյեւաստուածասէրտանուտէրն՝պարոնՄէ­հէրն, եւցանկանցեալայսմաստուածաինփարթամգանձուսցսեւջերմեռանդսիրովՀոգոյնՍրբոյեւմեծփափաքմամբստացաւսայյիշատակհոգոյիւրոյեւծնողացն, հաւրն՝Ապովինեւմաւր՝Գուլիստանին, կենացկին՝Նարինխաթունին, եւեղբարց՝ՄոհումշինեւԷտիլճանին, եւորդոցնորին՝պարոնԲէկլարինեւՄուզաւարինեւՍարգսի, եւզթոռսնորին՝զտէրԲարսեղքահանէն, որվերստիննորոգելերետզսուրբԱւետարանն՝յիշատակհոգոյիւրոյեւծնողացիւրոց՝ՄուզաւարինեւՇաշմուղամարին, եւկենակցին՝Խանաղին, |296ա| եւպարոնԲէկլարինեւկենակցին՝Այգոյնփաշինեւորդոց՝Սաթըլմշին, Թարղիղուլունեւ [պ]արոնՄուաւարին, եւորդոց՝տէրԲարսեղին, ԱկոբճանինեւՄէհէրին, եւմաւրսոցա՝Շաշմու­ղամբարին, Սարգսինեւկենակցին՝Շարհիփաշին, որդոցն՝Առաքելին, եւազգացնամենեցուն՝կենդա­նեացեւհանգուցելոցն, եւամենայնարեանմերձաւո­րացն: Որպ///(պատռուած) ենզա[ւ]ակ /// սուրբեկե­ղեցոյեւուրախասցինսովաւհանապազընթերցմամբեւյիշես­ցենանմոռացյիշմամբյերկնագնացյաղաւթսնիւրեանց, զյառաջյիշեցեալստացողգրոցս՝Մէհէրն, եւթոռննորա՝Բարսեղքահանայն, ծնաւղս՝Շաշմու­ղա­մար, եւզազգնամենայնառհասարակ. մանաւանդյի­շելեւլիբերանով, ուղիղսրտովԱստուածողորմիասէ՛ք: |296բ| /// (2 տողպատռուած) իժամ/// գինյ/// լեւԱստուածողորմիասել, եւդուք՝հանդիպեալքդսմա, պատուականհա՛յրքեւեղբայր, ընթերցո՛ղեւլսա՛ւղք, յերեսանկ[ե]ալաղաչեմզսրբութիւնսձերասասջիքլիկատարբերանով՝Աստուածողորմիասաս­ցէ՛ք. ՔրիստոսճշմարիտԱստուած, յորժամգայսհայրենիփառաւք՝դատելզամենայնարարածսքո, բարեխաւսութեամբսուրբԱստուածածնին, ծնողինքոեւամենայնսրբոցքոցքաղցրայլուրբառբառովկոչա՛յյանուանէզծառայսքո՝զՄէհէրսեւզԲարսեղքահա­նայն, եւզծնողս՝զՄուզաւարնեւզՇաշմուղամբարն, եւզամենայնազգատոհմն. ընդնոսինեւզիս՝զա­նար­ժանգրիչս՝զՈվանէսքահանայն, եւկրկինաղաչեցէ՛քզՏէրեւհայցեցէ՛քպաղատանաւքեւասացէ՛ք, թէողորմածեւմարդասէրԱստուածտ|297ա| /// (վերին 4 տողըպատռուած) ինհ/// րիեւհա/// մծառայքիմմ[տէ՛]քյուրախութիւնՏեառնձեր՝ընդսուրբեւսիրելիանուանիմոյ, եւժառանգեցէ՛քզարքաութիւնիմ. ամէն: Դարձեալաղաչեմզձեզ, ովսուրբքեւսի­րե­ցեալիՔրիստոսէ, աստուածախաւսհարքեւեղբարք, վերըստինյիշմանարժանիարարէ՛քզըստացողսորա՝զսԲարսեղք[ահանայ] /// (վերին 4 տողըպատռուած) ստ/// եւփոքուկենդա///ցեւհանգուցելոց, զորյառաջյիշեցաք, եւՔրիստոսԱստուած, որառատնէիտուրսբար[ե]աց, տացէձեզզանըսպառզուրախեւ ///ութիւնյ[ի]շ[ե]լ[ո]ցդեւյիշեցելոցդկրկինկենաւքեւերկուաշխար[հ]աւք, եւՔրիստոսիԱստուծոյմերոյփառքյաւիտեանս. ամէն:

4. 297բ (1674 թ., բոլորգիր) /// (վերին 4 տողըպատ­ռուած) ետիոր/// լո/// սինեւկ[ողակցոյ]ն [իւ]րոյՍանդուխտինեւորդոյն՝Վարդանին, եղբօրնիւրոյ՝Գրիգորին, եւզոքանչԽուռումին, եւհանգու­ցեալորդոցնիմոց՝Արզումանին, [Կիրակ]ոսին, եւծնօ­­ղացն՝[Կար]ապետինեւԽանզա[դին], իդուռնՍուրբՎ[արդ]անայզօրավարին, իթվինՌՃԻԳ. (1674):

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Ա՝ «2806», Պհպ. Գա.՝ «813/2806», Պհպ. Գա.՝ «ՉԾԵ.-1306Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝8բ, 137բ, 198բ (ԺԵ. դ., բոլորգիր)՝ «Կալաշ, մարդ, կատակ, դրամ, շալակ», 138ա (ԺԵ. դ., բո­­լորգիր)՝ «ԱւետարանըստՂուկասոյբժծքութիյամե­­նայնցօոց», 203բ՝ «Աբգդ»:

2807

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

ԺԵ. դար

ԳՐԻՉ՝ Մատթէոս:

ԹԵՐԹ՝ 279+1 (կրկն.՝ թ. 198): ՊՐԱԿ՝ Բ-ԻԵx12 (Ա չիք, Բ 8, ԺԴ, ԺԶ 10, ԺԵ 9)+3: ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23x16: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (19,3x12): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 11ա): ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը տախտակ, աստառը դրոշմազարդ կտաւ. լուսանցակողերը կար­­միր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, դեղնաւուն, չգրուած թուղթ, վերջին նորոգման ժամանակի:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լս-յին՝ Յովնանը կէտի երախում՝ 46ա, Ետեւի ոտնաթաթերին կանգնած առիւծ, երախում՝ մարդու գլուխ՝ 257բ, Սերովբէ՝ 252ա: Ճակատազարդ՝ 150ա, 178բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական, բուսական՝ մարդու դէմքով (69բ), տաճար, խաչ, յուշկապարիկ, կենդանական, թռչուն: Զար­դագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 11ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին ցեցակեր, խիստ մաշուած, անկիւնները պոկուած, դռնակը պահպանուած մասամբ, 3ական կապիչները եւ փայտէ գամերն ընկած, լուսանցակողերը գունա­թափուած, սկ. եւ վերջը թափուած, թերթերին խոնաւութեան, խու­նացման հետքեր, ցեցի անցքեր, թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը գունափոխուած, որոշ թերթեր եզրահա­տուած. ունի հին եւ նոր՝ 1960 թ. նորոգումներ. թերթերի հիմքերն ամրացուած, պակասող եզրերը՝ լրացուած եւ այլն, ներքին լս-ը նորոգուած՝ 15ա, 64ա, 79ա, 85աբ, 86բ-7ա, 88ա, 89ա, 90ա, 91ա, 92ա, 93բ, 98բ-9ա, 101ա, 104ա, 110բ-1ա, 113ա, 144ա, 146ա, 150ա, 160բ, 164ա-5բ, 169ա, 200ա, 201ա, 202ա, 204ա, 205բ, 216ա, 218ա, 225ա, 228ա, 230բ-2ա, 238ա, 239ա, 240ա, 246ա (տպագիր թղթով), 16ա, 95բ, 102ա, 108ա, 114ա, 226ա, 250ա (այլ ձեռագրի թղթով). թ. 182՝ հիմքից պոկուած, թ. 279 (յիշ.)՝ պահպանուած է մասամբ՝ 3-4 սմ լայնքի շերտով. արտա­տպում հանդիպակաց թերթերին՝ 2ա, 15բ, 27ա, 89բ, 184բ, թափուած թերթեր՝ Պհպ. Ա.- թ. 1ի, թ. 4-5ի, 8-9ի, 58-9ի, 150-1ի, 169-70ի, 276-7ի, 277-8ի, 278-9ի միջեւ. խառնուած թերթերը կարդալ՝ 160-164 (թերթ ընկած)-163-167-161-168-162-166-165-169-170, նաեւ՝ 194-218-227-204-217-195-203-228:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. [Գ.] [Գանձծննդեանչորրորդաւուր]/չիք: ա. 1ա [ՏաղԾննդեան], [Փոխէ] – Ովզարմանալիխոր­հուրդզայսմեզյայտնեալ...

2. 1ա-3աԴ. ԳանձԾննդեան՝իԽաչատուրվար­դա­պետէ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – ԽորանփառացԱստուծոյԲանին, մայրկենսատուին՝Էմմանուէլին... ա. 3աՄե­ղե­դիոգեալիՆերսեսէ, անոյշասա՛ «Նե» – ՆորԵ­դեմբանաւորտընկոյն...բ. 3բ-4ա [ՏաղԾննդեան], [Փոխէ] – Հըրճուիմքայսաւրմեքհոգեպէս, տաւնիւսմա­քուրսուրբկուսական...գ. 4աՏէրԿոստանդեա – Այսաւրբերկրինմարմնովյերկրի...(մասնէնա­խոր­դի):

3. 4աբԵ. ԳանձԾննդեանԹլգուրանց[ւոյ] («ՅՈՎ») –Յանեղականլուսոյնխոնարհեալ, յերկնիցիջեալեւառմեզեկեալ... զորաւրհնութիւնըստկարիմըտացքեզմատուսցուք/// (թերթընկած, գանձը՝թե­րի):

4. 5ա-6բ [ՔարոզՊետրոսիհայրապետինեւԱբի­սողոմայսարկաւագին. «[Վ]արդ»] – [Վերն]ա­կանտարփմամբ, վեհազարդգոչմամբ...ա. 6բ-7աՏաղԾննդեան, իՆերսիսէոգեալ («ՏՐՆԵՐՍԵՍԻԵ») – Տէրփառացանճառ, ծընեալյառաջքանզյաւի­տեանս...բ. 7աբՅորդորակ («ԵՐԳՆԵՐՍԻՍԻԱՅՍԷ») – Երգնորաւետեացբարբառ...գ. 7բ-8աԱյլտաղԾն[ն]դեանասա՛յ. եւզմեղաւորսյիշեա («Ա-Կ») – Ան­մահիցարքայնեւսրովբէիցնանտես...

5. 8ա-9աԳանձութաւուրթըլփատութեան, իԳրի­գորվարդապետէասացեալ («ԳՐ...Ր») – Գոչումնըղ­ձա­գին, / գովեստքաղցրագին, / գառինդերկնային...ա. 9ա-10աՈւթաւրեատաղթլփատութեաննՔրիս­տո­սի, ՍրիկԿոստանդեա– ԱնըսկիզբընբանըդՀաւրծը­նեալյառաջ...բ. 10աՅորդորակէ – Ըստոյգման­կանցմանուկցուցաւ... (մէջտեղիցթերի, թերթէըն­կած):

6. 10ա-2աԶ. ԳանձԾըն[ն]դեան. Խաչատուրվար­դապետի («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խընդայխորան, տա­ճարդԱստուծոյ, մայրըդլուսոյ...ա. 12աբԱյլտաղԾն[ն]դեանխորհըրդաւորեւգեղեցիկ («Ա-Թ») – Ան­ճառէխորհուրդսըրբոյՅայտնութեան, անհասխոր­հըրդով...բ. 12բ-4բԳովեստսուրբԱստուածածնին, ՅոհանուՊլզոյասացեալ («Ա-Ք») – Առաջնաճաշակպըտղոյնմահուաննառաջինմարդոյն... (11բստ. լս. «ԳանձԾն[ն]դեան»):

7. 14բ-6բԷ. ԳանձՏեառնընդառաջին, իՄկրտչէասացեալ («ՄԿՐՏԻՉ») – ՄիասնականսուրբԵրրոր­դու­թիւն, բարեբանեալանբաւզաւրութիւն...ա. 16բՄեղեդիեւտաղՏեառնընդառաջի. Աւգնեա՛, Յիսո՛ւս – ՄըտեալիտաճարնայսաւրաւծեալնԱստուած...բ. 16բ-7բՓ[ոխէ] – Քրիստոսփառացթագաւորնայսաւրեկիրյընծայումն...գ. 17բ-8աՓ[ոխէ] – Այսաւրցըն­ծայԵրուսաղէմեւզուարճացեալպայծառանայ...(15բ, 17աստ. լս. «Տեառնընդառաջին»):

8. 18ա-20աԸ. ԳանձՅովհաննուԿարապետին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառփառաւքպանծալի, այսաւրցընծայսուրբեկեղեցի...ա. 20աբՄեղեդիեւտաղեր, ՅովհաննուԿարա[պետին] – Քեզմատուցա­նեմքայսաւր, / ՔրիստոսմիածինըդՀաւր...բ. 20բ-1աՓ[ոխէ] – ՄըկըրտիչընՔրիստոսի՝մեծկարապետընՅով­հաննես...գ. 21ա-2աՄեղեդիանոյշ՝իՍրիկԿոս­տ[անդեայ] – Իդասըսհրեղինացյաւդեալմիա­նամք...դ. 22ա-3աԱյլտաղՅովհաննու, իՆերսիսէոգեալ («Ա-Ք») – ԱնմարմնոցընհրեղինացմարմնովհաղորդսուրբՅովհանէս...(19աստ. լս. «ՅովաննուԿարապետին», 20ա՝ «ԿարապետինեւՅովաննու»):

9. 23ա-7բԹ. ԳանձՊետրոսիՀայրապետին, իտէրՄխիթ[արայ] («ՎԱՐԴԱՅՊԵՏԻ») – Վերերգեմքհընչ­մամբ, վերնականտարփմամբ... Իստ. լս.՝ 25ա, 26ա՝ «ՊետրոսիՀայրեւԱբիսողոմի»:

10. 27բ-30բԺ. ՔարոզԱնտովնիԱնապատա­կա­նիմեծճգնաւորի («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խրատմարդասի­րիարարչագործին, որյիսկըզբաննեդաւիդրախ­տին...ա. 30բ-1աՄեղեդիեւտաղԱնտոնիԱնապա­տա­կանի – Անտո՛ն, ոստանապատի, հովտացլերանցաղբերականց...բ. 31աբՓ[ոխէ] – Անձամբխոնարհիմիճըգնութիւնըսքո, ովսուրբհայրԱնտոն... (29աստ. լս. «ԱնտովնիԱնապատականի»):

11. 31բ-5բ Գանձ թագաւորաց, ի Մըխիթար[այ] («ՀԻՆԳԷԻԱՍԱՆ») – Համագոյական Հաւր սահման եւ Բան Հոգւոյդ իսկական... ա. 35բ-6ա Մեղեդի եւ տաղ թագաւ[որաց] («ՆԵՐՍԵՍԻ Է») – Նորահրաշ տեսիլ եւ գե­րագոյն, քան զբնութիւն... բ. 36աբ Փ[ոխէ] – Բարձ­րա­ցիր դըշխոյ իմանալիդ Սիովն... (34ա, 35ա, 36ա ստ. լս. «Թագաւորաց»):

12. 36բ-9բ ԺԲ. Գանձ Վահանա Գողթեան տեառն («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորան քեզ ողբ, Մայր Կաթուղիկէ...(37ա, 38ա ստ. լս. «Վահանայ Գողթնացոյն», 39ա՝ «Գողթ­նացոյն Վահանայ»):

13. 40ա-1բ Գանձ համաւրէն մարտիրոսաց («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ փառաւք զարդարեալ յի­շա­տակաւ սըրբոցըն բերկրեալ... ա. 41բ-2ա Մեղեդի եւ տաղ, ի Ներսիսէ ասացեալ («Ճ-Ջ») – Ճըշմարիտ վը­կայք աստուածորդւոյն եղեալք... բ. 42աբ Յորդո­րակ է (լս-ից՝ Փ[ոխէ] («Ռ-Ք») – Ռահիւք յաշխարհի հալա­ծա­նաւք ըզձեզ յաշխարհըն վերին...(41ա, 43ա ստ. լս. «Մար­տիրոսաց»):

14. 42բ-5ա ԺԳ. Գանձ համաւրէն մարտիրոսաց, Կեչառեց[ոյ] («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խոնարհեալ Բանին Աստուծոյ, դուք բանաւոր գառինք հրազինեալք... ա. 45ա Տաղ համաւրէն մարտիրոսաց («Ա-Թ») – Արե­գակն արդար ըզհուր սիրոյ ծագեա... բ. 45ա-6ա Փ[ո­խէ] («ԲԱՆ Ի ՎԿԱՅՍՆ») – Բանիւ աւետաւոր բարառ­նա­բար բարբառեց...

15. 46ա-8բ ԺԴ. Գանձ առաջաւորաց ի Նինուէ («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ Է») – Գոյիդ կատարեալ գերալըրացեալ, գերահրաշացեալ...

16. 48բ-51ա ԺԵ. Գանձ սրբոյն Սարգսի զաւ­րա­վա[րի] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ փառաւք զար­դա­րեալ եկեղեցիք... ա. 51բ Մեղեդի եւ տաղ. Սոյն աւուրս սրբոյն Սարգսի («ՅԱԿ») – Յառաջտեսողէ յանմահին բան է ընդրեալ սուրբ Սարգիս... բ. 51բ-2բ Փ[ոխէ] («ԵՒ ԳՈՎԵՍՏ ԲԱՆԻՑՍ ԱՅՍ ՄԵՍ») – Եր­ջանիկ մեծ զաւրական եւ Քրիստոսի յաղթող վկայ... (49բ, 50բ ստ. լս. «Սրբոյն Սարգսի», 52ա՝ «Սարգսի զաւ­րավարին»):

17. 52բ-4բ ԺԶ. Գանձ սրբոց Սուքիասանց, որ ի Սու[կաւետ] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ տաւնիւս ըղ­ձալի, ուրախանան մանկունք Սիովնի... (53բ ստ. լս. «Սուքիասանց քաւշից»):

18. 54բ-8ա ԺԷ. Գանձ սրբոց Ոսկեանցն յակունս Եփրատայ ի վայել[ումն] («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խոստո­վանիմք ըզքեզ միածին, որ միացար անձամբ ի մար­մին... (55բ ստ. լս. «Ոսկեանց քահանայից»):

19. 58ա-62ա ԺԸ. Գանձ սրբոց թարգմանչացն, տէր Մխիթար («ԲԱ. ՔԱՐՈԶԻՑ») – Բարձրեալ անքըն­նին, բնաւից լրութիւն... (58բ՝ «եւ ցաւաւք ծընեալնդաւ­ձին ոխա///», 59ա՝ «///ցեալ հողն ի հող դարձեալ կե­նաւք տատանեալ...») (59աբ, 60բ, 62ա ստ. լս. «Թարք­մանչացն», 60ա՝ «Սահակա Մեսրովպա», 61ա՝ «Մեսրովպայ եւ Սահակայ»): ա. 62բ-3 Տաղ գան­ձիս ասա՛յ («Ա-Ք») – Այսաւր մայր Սիոն, ցընծայ տաւ­նե­լով, բանա զառագաստն... (թ. 58ից յետոյ թերթ է ըն­կած):

20. 63ա-6ա ԺԹ. Գանձ Ղեւոնդեանց քահանայից («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խաղաղարար Աստուած Սուրբ Հոգի, աղ­բիւր անսպառ... (63բ, 65ա ստ. լս. «Ղեւոնդեանց քա­­­հանայից»): ա. 66ա Տաղ սուրբ քահանայից Ղեւոն­դ[եանց] – Ի հանդէս տաւնի ձեր խրախացեալ... բ. 66աբ [Փ][ոխէ] – Հովիւք նըմանեալ քաջ եւ արի հո­վուին...

21. 66բ-9բ Ի. Գանձ Վարդանաց քաջ եւ արի նա­հա­տակացն («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խրամատեալ կանոնք աւրինի, հաւր համայնից սըրբոյն Գրիգորի...

22. 69բ-74ա ԻԱ. Գանձ հայրապետաց, ի տէր Մխի­թար[այ] («ՎԷՇՏԱՍԱՆՔ Է») – Վայել է քոյին, վա­յել­­չականին, վառեալ աթոռին...(71ա ստ. լս. «Հայ­րա­պետացն Կոստանդնուպօլսոյ», 72բ՝ «Սուրբ հայրա­պետացն»):

23. 74ա-9ա ԻԲ. Գանձ Աղուհացից Կիր[ակէի], տեառն Մխիթար[այ] աս[ացեալ] («ԵՐԵՒԱՆԵՑԻՆ») – Երգ յաւերժական երգեմք բանական, երից դիմա­կան... (75ա, 76ա ստ. լս. «Աղցից Կիրակէից»):

24. 79ա-82ա ԻԳ. Գանձ սրբոյն Թէոդորոսի զաւ­րա­վար[ի] («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խընջոյս հարսանեաց եւ նաւակատեաց... ա. 82աբ Մեղեդի ի Սրիկ Կոստան­դեա, զինուորացն Թէոդ[որոսի] – Քաջամարտիկ մեծ զինուորին Թեոդորոսի յաղթող վըկայի... բ. 82բ-3բ Փ[ոխէ] – Խաղաղարար նոր թագաւոր քո զինուորացըն հոգեւոր...(81բ ստ. լս. «Թէոդորոսի զաւրավարի», 82բ՝ «Թէոդորոսի զինաւ"»):

25. 83բ-5բ ԻԴ. Գանձ Երկրորդ Կիրակէ Աղցից («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ Է») – Գեղապանձ լուսով, գեղասքանչ գու­նով... ա. 85բ-7ա Տաղ /// յո՞յս աւուրս ոգեալ. ասա՛ եւ զալեվորս յիշեա – Իբրեւ եղեւ տիւ ցերեկին, / Ելեալ գընաց յանապատին... (84բ, 85բ, 86բ՝ «Երկրորդ Կիրակի Աղցից»):

26. 87ա-90ա ԻԵ. Գանձ սրբոյն Կիւրղի՝ Երուսա­ղէ­մի հայրապե[տի] («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ ան­­­յայտ, ծածկեալ յաւիտեանց... (88ա, 89ա ստ. լս. «Կիւրղի Երուսաղէմի հայր»):

27. 90ա-2ա ԻԶ. Գանձ Երրորդ Կիրա[ակէի], յԱնա­ռակ որդի («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խոր­հուրդ տիրական, անհաս, անճառ, անըսկըզբնական... (91ա՝ «Անառակ որդւոյն»):

28. 92ա-5ա ԻԷ. Գանձ սրբոյն Յովհաննու, Երու­սաղէմի հայրապե[տի] («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ կենաց, պատճառ գալըստեան...

29. 95ա-7ա ԻԸ. Գանձ Չորրորդ Կիրակ[էի], առ մեծա[տան] եւ Ղազար[ու] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ա­հեղ խորհուրդ տիրական, որ նորոգեաց զաշխարհս ամենայն...

30. 97ա-9ա ԻԹ. Գանձ սրբոց Քառասնից, որք ի Սե­­բաստիա կատարեցան («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հը­զաւր անմահից արքա... ա. 99ա-100ա Տաղ Քառաս­նիցն Սեբաստիո մանկանցն («ԳՐԻԳՈՐԻ ԵՐԳՍ ԱՅՍ») – Գունդք սուրբ վըկայիցն ի սոսկալի պատե­րազ­մին... բ. 100ա Փ[ոխէ] («ՔԱՌԱՍՈՍՆ») – Քրիս­տոս փառաց թագաւոր, / Փառաւորեալդ ի զուարթ­նոց... (98ա, 99ա ստ. լս. «Քառասնիցն, որք ի Սեբաս­տիա»):

31. 100ա-2ա Լ. Գանձ Հինկերորդ Կիրակէին, առ Դատաւ[որն] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ անքըննին, որ գըթացար յազգըս մարդկային...(101ա ստ. լս. «Դատաւորն»):

32. 102ա-5ա ԼԱ. Գանձ սրբոյն Գրիգորի Լու­սա­ւոր­չին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր անմահից արքա, Յիսուս Քրիստոս աւրհնեալ յարակայ... ա. 105աբ Մե­ղե­դի եւ տաղ Լուսաւորչին – Գրիգորիոս առաքինի հըս­կող Քրիստոսի զինուոր... բ. 105բ-6բ Յորդորակ է Փ[ոխէ] – Բ[ար]ձրացիր դըշխոյ փառաւք յաւրս...(102բ, 104ա՝ ստ. լս. «Լուսաւորչին Գրիգորի», 105բ՝ «Լուսաւորչին»):

33. 106բ-10բ ԼԲ. Գանձ Վեցերորդ Կիր[ակէին], ի խորհուրդ գալ[ստեան] – Աստուած անքըննին, / Ան­հաս ինքնութիւն,/ Անեղ էութիւն... (107բ, 109ա ստ. լս. «Գալստեան», 108ա՝ «Գանձ Վեցերորդ Կիրակէի»),109բ-10ա՝ «Գալստեան Վեցերորդ Կիրակէի. ի տէր Առաքե|110ա|լէ Սիւնեաց եպիս[կոպոսէ]»:

34. 110բ-2բ ԼԳ. Գանձ Ղազարու յարութեանն. Օգնեա՛ Հոգիդ Սուրբ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ յա­ռաջ քան զիսկըզբանէ, ի հարաշարժ յաշխար­հաստեղ­ծէ... ա. 112բ-3ա Մեղեդի եւ տաղ Ղազարու – Աւե­տիս Մարիամու մատուցանեմք... բ. 113ա [Փոխէ] – Ձայն կենդանատուն ձայնէր Ղազարէ արեկ ար­տաքս... գ. 113բ-4ա Փ[ոխէ] – Ձայնն այն, որ զաշ­խարհս ես­տեղծ, ձայն տայր Մարիամու եղբաւրն... (111բ, 112բ՝ «Ղազարու յարութեան», 113բ՝ «Ղազարու»):

35. 114ա-8ա ԼԴ. Գանձ մեծի տաւնի Ողոգո­մեանն, որ է Ծառ[զարդար] («ՀԱՅՑԷ ՏԻՐՈՎ») – Հա­մա­գոյական, / Հաւր սահման եւ բան... ա. 118բ Մեղե­դի գալստեան Տեառն յԵրուսամէմ – Անեղանելիդ Աստըւած հրաշալի փառաւք երեւեալ մարմնով... բ. 118բ-9ա Յորդորակ է – Այսաւր գալըստեամբ քո Տէր ցընծացաւ երկիր...(115ա ստ. լս. «Ծառզարդի Ողո­գոմեան», 116ա՝ «Ծառզարդին»):

36. 119ա-21ա Այլ գանձ Ծառզարդարին, ի Խաչա­տուր[է] («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խընդայ Սիովն, խորան բերկ­րալի, աթոռ Դաւթի... ա. 121աբ Տաղ սոյն աւուր երգեա քաղցրաբարբառ եղանակի – Այսաւր գալըս­տեամբ Աստուածորդւոյն... բ. 121բ-2ա Փ[ոխէ] – Այսաւր ցընծան արարածք խրախճանապէս աւրհնու­թեամբ...

37. 122ա-5բ ԼԶ. Գանձ Մեծի Երկուշաբաթին, Գրի­գորի Ծեր[ե՞նցի] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե ՍԱ») – Գերագոյն էից,գերահրաշ գոյից, գերիմաստ վեհից... (123ա, 124ա՝ «Մեծի Երկուշաբաթին»): ա. 125բ-6ա Տաղ սոյն աւուրս՝ Մեծի Երկուշաբաթի – Անդ ի մէջ դրախտին երեք անձինք էին...

38. 126ա-9ա ԼԷ. Գանձ Մեծի Երեքշաբաթի, Գրի­գոր վարդապետի («ԳՐԻԳՈՐ») – Գործ արարչական, գերահրաշական, գըթով գոյացան...(127ա, 128ա՝ «Մե­ծի [Երեք]շաբաթի»): ա. 129աբ Տաղ Մեծի Երեք­շաբաթին յառաւօտին – Որք ընկալայք ի գործ զքան­քար տէրունական... բ. 129բ-30ա Փ[ոխէ] – Ի քո սոս­կալի ձայնէդ սարսափմամբ ոսկերքս դողան...

39. 130ա-2ա ԼԸ. Գանձ Մեծի Չորեքշաբաթին, ազ­նիւ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ անեղին, որ կայր ծածկեալ... ա. 132աբ Տաղ Մեծի Չորեքշաբա­թին – Գառն անարատ պատարագ, որ զմեղս բառնաս զաշ­խարհի... բ. 133աբ [Այլ տաղ նմին աւուր] – Հիա­նան այսաւր դասըք հրեշտակաց տեսեալ ըզմարդիկ... (131ա ստ. լս. խորագիրք՝ «Մեծի Չորեքշաբաթի»):

40. 133բ-7բ ԼԹ. Գանձ Մեծի Հինգշաբաթի, տէր Մխ[իթարայ] («ԶՊԱԿՍՈՐԴՍ») – Զահեղ զանքըննին զխորհուրդըս խորին... ա. 137բ-8ա Տաղ Մեծի Հինգ­շաբաթի – Անհաս խորհըրդով քառանիւթեայ տարրիւ պատկեր... բ. 138աբ Փ[ոխէ] – Լըքեալ լուծանէր մինն ի յընտրեալ գառանցն... (134բ, 135բ, 136բ, 137ա՝ «Մեծի Հինգշաբաթի»):

41. 138բ-41ա Խ. Կրկին գանձ Մեծի Հինգշաբա­թին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ ահագին... ա. 141ա-2ա Տաղ գանձիս Մեծի Ե.շ[ի] (Հինգշաբթի) («Հ-Ա») – Հոսեալ հրեղինացըն հաւաքեալ կային զաւրըք...

42. 142ա-6բ ԽԱ. Գանձ Աւագ Մեծի Ուրբաթուն, Խա­չատուր («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ սոսկալի, անիմանալի, անճառելի եւ անքըննելի... ա. 146բ Տաղ Ուրբաթ գիշերո անոյշ – Զարհուրեալ զաւրացն երկ­նաւո­րաց խըմբից... (146բ՝ «...աւգնեա իմ Տէր Յիսուս: Առատաձեռնեայ աշակերտին///»): բ. 147ա [Աւագ Ուրբաթուն երեկոյին], [Փոխէ] – /// (սկ. թափուած) թեան, / Դու առագաստ մաքրական... (144ա, 145աբ՝ «Մեծի Ուրբաթի»):

Ծնթ. Թ. 146ից յետոյ՝ թերթ կամ թերթեր են ընկած, ուստի ա. եւ բ. տաղերը թերի են. մէկը՝ վերջից, միւսը՝ սկզբից:

43. 147ա-9բ ԽԲ. Գանձ Մեծի Շաբաթու Ճրագա­լու­ցին Խաչատուր վարդապետի ասացեալ («ԽԱՉԱ­ՏՈՒՐ») – Խորհուրդ հանգըստեան եւթներորդ դարին ըստ գրեցելոյ... ա. 149բ-50ա Մեղեդի եւ տաղ Մեծի Շա­բաթի – Որ եղելոցըս շնորհ բաշխէ, / Ըզնա պարգեւ Յովսէփ հայցէ... բ. 149բ-50ա [Յորդորակ] – Խունկ եւ զըմուռ նըշան թաղմանն...

44. 150աբ ԽԳ. Գանձ Յարութեան, ի տէր Մկրտչէ («ՄԿՐ...») – Մարդասիրութեամբ Որդիդ միածին եկեալ ի խընդիր եղծեալ պատկերին... (150բ՝ «...ի վի­մին նըստեալ եւ զյարութիւնն աւետա///». վերջից՝ թե­րի՝ թերթ ընկած (150բ ստ. լս. «Յարութեան Տեառն»):

45. 151ա-4ա [Գանձ Թաղմանն Տեառն՝ Ճրագա­լուցի Զատկին ասացեալ Մխիթարայ վարդապետի] («[Տ]Ե...ՆԱԿԱՆ») – [Տէր տէրունական...] եւ քեզ հա­ճոյական, հիւսել տաղական, շար մարգարտական... ա. 154ա Մեղեդի Յարութեան Տեառն մերոյ՝ Յիսուսի Քրիստոսի – Աւետիս միշտ աւետեաց, / Հընչումն Տե­րըն մեր յարեաւ... բ. 154աբ Յորդորակ – Յարեաւ փա­ռաց թագաւորն աւետիս... գ. 154բ Փ[ոխէ] – Ձայն աւետեաց կանանցն երգէր նըման փողւոյն... (սկիզբից թերի՝ թերթ ընկած):

46. 154բ-7բ ԽԴ. Գանձ Յարութեանն Տեառն, ի Խա­չատուր վարդապետէ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ հրաւիրման կամաց Արարչին, Հաւրն երկնաւորի... ա. 157բ Մեղեդի Յարութեան եւ յորդորակ («ՆԱ») – Նոր ձայն աւետեաց հրեշտակապետն այսաւր... բ. 157բ-8ա Փ[ոխէ] («ՆԵՐՍԵՍԻ Ե») – Նոր իմն աւետեաց բարբառ նորազուարճ ձայնիւ... (156ա ստ. լս.՝ «Յարութեան»):

47. 158ա-9բ ԽԵ. Գանձ Յարութեանն ի Մկրտչէ եպիս­կոպոսի («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ աւետեաց ձայն ուրա­խալի, / Գոչէր Գաբրիէլ պետըն հրաշալի... ա. 160ա [Գրիգորի Նարեկացւոյ, տաղ Յարութեան] – [Սէր յառաւօտէ...]... Կամ սիրոյ շըրջան, կամ սիրոյ շըր­ջան առեալ, / Աստեղք բոլորեալ (այսչափ): բ. 160ա Դարձեալ յայտնի այլանըման առ ծովակին տիբերական... գ. 160աբ Փ[ոխէ] («Ա-Լ») – Արմատ ան­մահութեան, որ տընկեցար ի մէջ երկրի... դ. 160բ Մեղեդի անոյշ, Յարութեան («ԿՈՍՏԱՆ») – Կա­նանցըն կանխեալ եկին ի գերեզմանն, զեւղս անոյշս բերին... ե. 160բ, 164ա Փ[ոխէ] («ԴԻՆ») – Դարձան խընդութեամբ յոյժ խընկաբերկայքն... զ. 164աբ Այլ տաղ Յարութեան – Դասքըն հրէական էին պահապան սուրբ գերեզմանին... (վերջից՝ թափ., 164բ՝ «... Ասէ Ադամա. Տեսէք յորժամ գայ///»):

է. 163ա///արիք դէմ նորա, / նըշան կա ի մարմնոյն վե­րայ, / նըշան բեւեռացն ոտիցն եւ ձեռաց. / Յորժամ խո­ցեցին նայ երկինք ՚ւ երկիր դողաց. / Զինաւորն եբաց զկող մարմնոյն կենաց, / Ջուր ՚ւ արիւն մարդկան կենարար ի մարմնոյն բըղխեաց: / Փառք Հաւր անեղին, ւ Որդւոյն միածնին, / Պատիւ Սուրբ Հոգոյն, որ այսաւր ըզմեզ նորոգեաց:

Ծնթ. Սկ. թափուած, թերթերը՝ խառնուած, ճիշտ կարգը՝ 160-164-163, բայց սրանց միջեւ եւս թերթեր են ընկած:

48. 163աբ, 167աբ, 161աբ ԽԷ. Գանձ նոր Կիրա­կէին, ի Գրիգոր վարդապետէ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գաղտ­­նի խորհըրդին գուշակեալ ի հին գունդ մար­գա­րէին... ա. 161բ, 168ա Մեղեդի Յարութեան (լս-ում՝ Նոր Կիրակէ) – Այսաւր նոր արեւ հարեալ, / Ի նորա­հրաշ արեգակնէ... բ. 168ա Յորդորակ – Միաշաբաթ երեկոյին, / Եմուտ փակեալ դրամք առ նոսին... գ. 168բ, 162ա Այլ տաղ Նոր Կիրակէին – Ով քաղցրա­ձայնեալ քաղցրախաւսէր երգով...

49. ԽԸ. 162աբ, 166աբ, 165աբ, 169ա ԽԶ. Գանձ Աշ­խարհամատրեան եկեղեցոց, Մկրտիչ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մաքրեալ տաճար սուրբ տերունական աստուածըն­կալ լուսաճեմ խորան... ա. 169ա Մեղեդի եկեղեցոյ անոյշ – Քրիստոս եկեալ քահանայապետըն սուրբ... բ. 169աբ Այլ մեղեդի եկեղեցոյ եւ յորդորակ («ՆԱ») – Նորազուարճ խընդութեամբ բերկրեա ցընծալով... գ. 169բ Տաղ Եկեղ[եցոյ] (լս.՝ Եւ Էջմիածնին) – Սուրբ է տաճար տէրունական, եկեղեցի աստուածական... (վջ. թափուած՝ 169բ՝ «...եկեղեցի կանգնեալ խորան///»):

50. 170ա-1բ [Գանձ Համբարձման Մկրտչի] («[ՄԿ]ՐՏԻՉ». սկ. թերի՝ թափուած) – [Մեծապայծառ տաւնիս ահագին...]... ացն իւրոց ակնարկեաց, / ըզքե­րովբէսն աթոռ յաւրինեաց... ա. 171բ Տաղ ազնիւ եւ պիտանի («ԱՆԴՐԻԱՍԻ») – Այսաւր անդրանիկ Հաւր միածին Որդին... բ. 171բ-2ա Փ[ոխէ] («ՎԱՐԴԱՊԵՏ») – Վեհից թագաւորն այսաւր առ հայր մտանէ...

51. 172ա-5ա ԽԹ. Գանձ մեծահրաշին՝ ի Մաթէոսէ («ՄԱԹԷՈՍԻ ԽՆԴՐԵԱՑ ԳՐԻԳՈՐ») – Միակդ ի յէից, մինդ անտես յաչից, որ մերձ ես սըրտից...

52. 175ա-7բ Ծ. Գանձ հսկման Կիրակէի, Գրիգոր վարդապետէ («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե») – Գերանճառ արփի, գոլ պատճառէի գոյից ամէնի... ա. 177բ-8ա Տաղ հըսկ­­ման Կիր[ակէի], ի տէր Ներսիսէ («ՆԵՐՍԵՍԻ Ե ԲԱՆՍ») – Նոր ծաղիկ պայծառ ցուցաւ, / Այսաւր ի նոր գերեզմանէ... բ. 178աբ Փ[ոխէ] («ՄԿՐՏԻՉԵ») – Մեծ հառաչանաւք եկին, յայնմ առաւաւտին...

53. 178բ-81բ ԾԱ. Գանձ գալստեան Սուրբ Հոգ­ւոյն: Աւգն[եա] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր Հոգի Աստուծոյ, անճառ մըտաց անհաս խորհըրդոյ... ա. 181բ-2ա Տաղ անոյշ, ի տէր Ներսիսէ – Աստանաւր ծագեաց լոյս աւետեաց կենաց... բ. 182ա Տաղ ի տէր Ներսիսէ (Նվագե Հոգւոյս տըվողին իմաստ բանի ընդ ձայնի») – Ներհիւսեսցուք քաղցր եղանակ, / Վայելչագեղ երրեակ անձանց...

54. 182բ-5ա ԾԲ. Գանձ Երկրորդ աւուր գալըս­տեանն Հոգւոյն («ՅՈՎԱՆՆԷՍ») – Յաւէտ իսկապէս ընդ Հաւր միապէս եւ աստուածապէս... ա. 185աբ Ի մեծի աւուրս տաւնիս, / Հոգիդ սուրբ իջեալ յերկնից... բ. 185բ-6ա Տաղիս յորդորակ է՝ Հոգոյն Սրբոյ – Ով անմահ հաց կենաց, մեզ տուար Տէր Յիսուս...

55. 186ա-90բ ԾԳ. Գանձ սրբոց Հռիփսիմեանց («ՎԿԱՅԱԿԱՆԱՑ») – Վայելչականաց, վայելման փա­ռաց, վերնապար կառաց... ա. 190բ-1բ Տաղ ի տէր Ներ­սիսէ. Կուսանաց («ԱՌ ՀՌԻՓՍԻՄԵ») – Առաւաւտ լուսոյ, արեւելեան ազանց... բ. 191բ Փ[ոխէ] («ԿՈՅՍՆ Է») – Կենդանի վըկայք, կոյսք իմաստունք եւ սուրբք...

56. 191բ-4ա ԾԴ. Գանձ Գըլակայ վանից Սուրբ Կա­րապետին, ի Գրի[գորէ] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոյիդ հըզաւրի Աստուծոյդ մեծի եւ բարերարի...

57. 194ա+218ա–21ա ԾԵ. Գանձ սրբոց մարգա­րէիցն, Մխիթար[այ] («ԽՈՐՀԸՐԴՈՑՆ») – Խորհուրդ անքըննին, խորք, որ չերեւին... ա. 221աբ Տաղ սուրբ մարգարէից («ՆԵՐՍԷՍԻ») – Նորահրաշ տաւնիւս, տե­սա­նողացըն ցընծասցուք... բ. 221բ-2ա Յորդորակ («Ա-Ռ») – Աստուածային խորոցն անճառ խորհըր­դածուք սուրբ մարգարէքն... գ. 222բ Փ[ոխէ] («Ս-Ք») – Սոփոնաս եւ Անգէաս, Ամովս Յովսէ եւ Միքիաս...

58. 222բ-4ա ԿԳ. Գանձ մանկանցն Բեթղահէմի («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խանդաղակաթ սըրտիւ տենչալի երամք աղաւնեաց... ա. 224աբ Տաղ մանկանցն Բեդ­ղեհէմ[ի] – Սարսեալ Հերովդէս, դողայր ընդ լուր ար­քային... բ. 224բ-5ա («Ա-Ք») – Արթունք զըւարթունք, / Բանին բանաւոր ծիծռունք...

59. 225ա-7բ+204ա ԿԴ. Գանձ սրբոց Կուսանաց եւ մարտիրոսաց «Ի փառս Տեառն) – Ի սկըզբան էիդ, / Ի լուսոյ լուսիդ...

60. 204ա-6ա ԾԸ. Գանձ ամենայն ճգնաւորաց («Ճգնաւորէ») – Ճըգնաւորք ընտրեալ, / Ճշմարիտ ընտրեալ, / Զմարմին ձեր ճընշեալ...

61. 206բ-11ա ԾԹ. Գանձ Լուսաւորչին որդոց եւ թո­ռանց («ՏԱՒՆԻՑ ԱՆԵԼ») – Տաճար երկնային, տուն քրիստոսային, տեղի անմահին...

62. 211ա-3բ Կ. Գանձ Ներսէսի հայրապետ[ին] եւ Խադա եպ[իսկոպոսի] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոյ մեզ ցըն­ծալի եւ ուրախալի Հայոցս Արամի... ա. 213բ-4ա Տաղ ի Սրիկ Կոստանդեայ – Հընչմամբ ձայնիւ բերկրանաց, / Գովեմք զհայրըդ շնորհաց... բ. 214ա («ՆՎԱ») – Նոր մեծահանդէս տաւնիս սուրբ հայրապետիս, / Քաղցրա­ձայն երգով գոչեմք ի յեկեղեցիս...

63. 214ա-7ա ԿԱ. Գանձ առաքելոցն երկոտա­սա­նիցն («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորհըրդազգած քո մարդեղու­թեանդ, զորս ընտրեցեր յառաջ գիտութեամբ... ա. 217աբ Տաղ ազնիւ ի տէր Ներսիսէ («ԵՐԳՍ ԱՅՍ ՆԵՐՍԻՍԻ») – Եկայք զուարճացեալ...

64. 217բ, 195ա-7բ ԿԲ. Գանձ սուրբ Տապանակին («Ի ԽՆԴՐՈՅ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻՆ ԳՐԻԳՈՐԻՆ») – Իմաս­տու­թիւն Հաւր անճառական, եւ փառակից Սուրբ Հոգ­ւոյն բըղխման... ա. 197բ-8ա Տաղ Տապանակին – Այսաւր զտապանակ ուխտին, / Ըզխորհուրդ մարմնոյ Փըրկ­չին... բ. 198աբ Յորդորակ է («ԿԱՐԱՊԵՏ ԱՆԱՐԺ») – Կաթուղիկէ եկեղեցիս, / մայր սուրբ լուսոյ հարսնարանիս...

65. 198բգդ-9բ ԾԶ. Գանձ Վարդավառին, Մկրտ[ի­չէ] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ մեզ յայտնեալ... ա. 199բ Մեղեդի Վարդավառի. անոյշ ասա՛ թէ գիտ – Արփիական, ը՜, լոյսն, որ ի ծոց Հաւր... բ. 199բ-200ա Փ[ոխէ] – Աստանաւր տեսիլ ահեղ ի լեառըն Թաբաւր... գ. 200աբ Տաղ Վարդավառի, պի­տանի եւ անոյշ – Գաւհար վարդըն վառ առեալ... (199ա ստ. լս. «Վարդավառ է»):

66. 201ա-3բ ԾԷ. Գանձ Փոխման ամէնաւրհնեալ սուրբ Աստուածած[նի] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ հրա­շակերպ վեհին, / Սաւառնացեալ տեսլեամբ ահա­գին... ա. 203բ, 228աբ Տաղ Փոխման սուրբ Աս­տուա­ծածնին – Այսաւր Գաբրիէլ հրեշտակապետն եկեա... բ. 228բ-9ա Փ[ոխէ] – Անարատ տաճար եւ առագաստ լուսոյ...

67. 229բ-32ա ԿԵ. Գանձ Խաչվերացման աւուրն («ԽԱ­ՉԱՏՈՒՐ») – Խորհուրդ ընտրեալ յառակ գու­շա­կէ...

68. 232բ-4բ ԿԶ. Գանձ Սրբոյ Խաչին («ՅՈՎԱՆ­ՆԷՈՍ») – Յեդեմական տընկոյն աւրհնութեան եղեր... ա. 234բ-5ա Մեղեդի ի տէր Ներսիսէ, Խաչի («ՆԵՐ­ՍԻ­ՍԻ Է») – Նոր դրախտին եկեղեցոյ, ծառ կենաց տըն­կեալ ի մէջ... բ. 235ա-6ա («ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՀԱՅՈՑ») – Կենաց փայտ տընկեալ ըզքեզ, տընկողին զԵդեմ...

69. 236ա-8բ ԿԷ. Գանձ Գէորգեա զաւրավարին («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խընդայ հրաւէր,մանկո՛ւնք Սիովնի, ձեզ աւետիս ձայնիւ բերկրալի... ա. 238բ-9ա Մեղեդի անոյշ, սրբոյն Գէորգե[այ] («Ի ԿՏ») – Ի հանդիսական տաւնիս, / Երգելով զերգըս հեշտալիս... բ. 239ա [Տաղ եւ Յորդորակ] – Րամեալ ըզկիրըս տանջանաց, / Զերկունս հանուր ընդ քո վըշտաց... (238ա ստ. լս. «Գէորգեա զաւրավարին»):

70. 239բ-42ա ԿԸ. Գանձ Վարագայ Խաչին, ի Գրիգոր վարդ[ապետէ] («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե ՍԱ») – Գլուխն եկե­ղեցոյ, վէմըն հաւատոյ, նեցուկըն յուսոյ... ա. 242աբ Տաղ Վարագայ Սուրբ Խաչին – Այսաւր մեծ զարմանք հրաշից... բ. 242բ [Յորդորակ] – Ամփոփեալ զնըշան խաչին ի Վասպուրական երկրին... գ. 243ա Այլ տաղ Խաչի, ազնիւ եւ պիտանի – Այսաւր ի ձեռըն խաչին, / Եւ պատուական վըկային... դ. 243աբ Փ[ոխէ] Այլ ձայն (լս-ից) – Այս սուրբ նըշանս երկնային...

71. 243բ-6ա ԿԹ. Գանձ Գիւտ Սուրբ Խաչին, Խա­չա­տուր վարդապետէ («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խաչի քո Քրիս­տոս երկիրպագանեմք... ա. 246ա Մեղեդի Խաչի, ի Գրիգոր Նարեկեց[ոյ] – Ես ձայն զառիւծուն...(244բ ստ. լս.՝ «Խաչգիւտ է»):

72. 246ա-9ա Հ. Գանձ առաքելոցն Եւթանասնիցն, ի Գրիգոր վարդապետէ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերագոյն գոյէ, գերիմաստ վեհ է... ա. 249ա Տաղ առաքելոցն – Աղա­չանաւք մաքուր դասին... (247ա, 248բ ստ. լս. «Եւթանասնից առ»):

73. 249բ-51բ ՀԱ. Գանձ Նիկողայոսի հայրա­պետի. Գրի[գորի] («ԳՐԻԳՈՐ») – Գաւազան ծաղ­կեալ, / գեղաղէշ փայլեալ... ա. 251բ-2ա Տաղ նորին – Որ ի յեւթեանց սեանց մին ցուցեալ... (250բ՝ «Նիկողա­յոսի»):

74. 252ա-4ա ՀԲ. Գանձ սրբոց հրեշտակապե­տացն՝ Գաբրիելի եւ Միքայելի, եւ ամենայն եր[կնա­յին զօրացն] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ խորհուրդ հրաշա­կան... ա. 254ա Մեղեդի հրեշտակաց, անկոյշ («ԳՐԻ») – Գովեստ բերկրանաց քաղցրաձայնեալ եր­գեմք... բ. 254աբ Յորդորակ է («ԶԱՒՐԱՎԱՐ») – Զաւրք երկնային զըւարթնոց...

75. 254բ-6բ ՀԳ. Գանձ սրբոյն Յակովբայ Մծբնա հայրա[պետի] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծահըռչակ անուն գովելի... ա. 256բ-7ա Մեղեդի («ՄԱԹՈՍ») – Մեծի հան­դիսի աւուրս... բ. 257աբ Փ[ոխէ] («ՎԱՐԴԱՊԵ­ՏԻՆ») – Վարժից հանուրց եկեղեցեաց...

76. 257բ-9բ ՀԴ. Գանձ Իգնատիոսի եւ Պաւղի­կար­պոսի, Գրիգոր վարդապետի («ԳՐԻԳՈՐԻՈՍԱ») – Գոհաբանական, / ձայն նըւիրական... ա. 259բ [Տաղ] – Ի սուրբ սերմանց առաքելոցն... բ. 259բ-60ա Փ[ոխէ] – Իգնատիոս, մանուկ բարի...

77. 260ա-2բ ՀԵ. Գանձ սրբոց առաքելոցն Թա­դէոսի եւ Բարդողիմէոսի, Յուդայի եւ Շմաւոնի, ի Գրի­գոր վարդապետէ («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գերարփի պայ­ծառ, համայնից պատճառ... ա. 262բ-3ա («ԲԱՐ­ԴՈՂԻՄԷՈՍ») – Բանն որ ի Հաւրէ ծագեալ... բ. 263աբ Փ[ոխէ] («ԱՌԱՔԵԼՈՅՆ ԵՐԳՍ») – Արեգակն արդար, / լոյս ի Հաւրէ ծագեալ...

78. 263բ-6ա ՀԶ. Գանձ Դաւթի մարգարէին եւ Յա­կովբա առաքել[ոյն] («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խորք անքըն­նին, / անճառան հասին... ա. 266աբ [Տաղ Դաւթի մար­գարէին եւ Յակոբայ առաքելոյն](«ՅՈՀԱՆԵՍ») – Յիսուս լոյս ծագեալ յաշխարհս... բ. 266բ-7ա Փ[ոխէ] («ՅՈՀԱՆԵՍԻ») – Յակովբոս ընտրեալ վըկայ որդի Յովսեփայ...

79. 267ա-9ա ՀԷ. Գանձ սըրբոյն Ստեփաննոսի Նախա[վկայի] («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր անմահ թագաւոր... ա. 269աբ Մեղեդի ի տէր Ներսիսէ («Ի ՍՏԵՓԱՆՆՈՍ») – Ի խաչին տընկեալ որթոյն... բ. 269բ-70ա Փ[ոխէ] («Ի ՆԵՐՍԻՍԷ») – Ի գաւազանէն յԵսսեայ ստեղնեալ Ստեփանոս... գ. 270աբ Փ[ոխէ] («ԿԱԹՈ­ՂԻԿՈՍԷ») – Կենդանի վըկայ մահուամբ...

80. 270բ-4ա ՀԸ. Գանձ սրբոց առաքելոցն Պետ­րոսի եւ Պաւղոսի («ՍԱՐԳԻՍ ԳՐԻՉ») – Սուրբ Երրոր­դու­թիւն, ստեղծաւղ զաւրութիւն... ա. 274ա Մեղեդի եւ տաղ Պետրոս[ի] եւ Պաւղոսի («ԳՈ») – Գըլուխ եկեղեցոյ եւ վէմ հիմնական շարժելի... բ. 274աբ Փ[ո­խէ] – Պետրոս եւ Պաւղոս, քրիստոնէից պարծանք... գ. 275ա Փ[ոխէ] («ԱՌԱՔԵԼՈՅՆ») – Այսաւր ցընծացէ՛ք, եղբարք... դ. 275աբ Փ[ոխէ] («ՊԵՏՐՈՍԻ») – Պաղա­տիմք առ ձեզ, ընտրեալք...

81. 275բ-7բ ՀԹ. Գանձ որդոցն Որոտման՝ Յակով­բա եւ Յոհաննու, Գրիգոր վարդապետէ («ԳՐԻԳԳ... Է ՍԱ») – Գերապանծ լուսով, գեղասքանչ գունով...(276բ՝ «...որ ընդ լուր բանին մատ///», 277աբ՝ «///իվն յայտնեսցի աստուածաբանի... յորժամ եւ բազմի յաթոռ///». 277ա ստ. լս. «Որդոց որոտմանց»):

Ծնթ. Գանձը միջից եւ վերջից թերի է՝ 276-277րդ թեր­թերից յետոյ թերթեր են թափուած:

82. 278աբ (սկ. թափ.) [Գանձ ս. Բարսղի հայրա­պե­տին] («[ԽԱՉԱՏՈ]ՒՐ») – [Խաչայբարձ արեւի պանծալի...]... ուրուկին լուծելոյ [ի խոր]... ա. 278բ Տաղ սուրբ հայրապետ Բարսղի («ԽԱՉԱՏՈՒ[Ր]») – Խոնարհիմք հոգւով մաղթողական ձայնիւ... (վջ. թափ. 278բ՝ «...յաղաւթանըս էր հիւսից: Իիա///»): բ. 279ա [Մասն տաղի]:

Ծնթ. թ. 278րդից յետոյ թերթ է ընկած:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

7բԱսա՛յ եւ զմեղաւորս յիշե՛ա (նման՝ 7ա, 118բ, 203բ):

62բԵւ զմեղաւոր գըծողս յիշ[ե՛ա]:

85բ Տաղ [ի] սոյն աւուրս ոգեալ ասա՛ եւ զալեւորս յիշե՛ա:

90բԱնառակին ասա՛ եւ զանառակ գծողս յիշե՛ա:

125բ-6ա (ստ. լս.) Յիշեցէ՛ք զպատուական եւ զկու­սակրաւն քահանայ՝ զՅով[հաննէսն], |126ա|, որ յորդ եւ առատ մեղր ջամբեցոյց մեզ, յաղաւթս յիշ[եա՛]:

168ա(ստ. լս.) Ո՜վ բարի (՞) յեղանակողք, եթէ ծա[նր] է ձեզ, նա «Յիսուս Որդոյ» յեղանակն է, եւ ինձ թողութիւն շնորհեա (էջի վերեւում՝ «Միաշաբաթ երեկոյին... տաղն է»):

204ա (արտաքին լս. նորոգուած, յիշ. մի մասը՝ սպի­տակ թղթի տակ) Արդ, ո՜վ/// բարի, միածնի Որդի, բարեխնամ պ///գի, տըաւղըդ բանի, ինձ անարժա[նիս] /// քեզ փառք յամենի: Ողորմի:

217բ(տաղին կից)՝ Երգող տաղիս, յիշէ զՄա[տ]­թէոս:

249աԶմեղապարտ ծրողս յիշե՛ա, աղաչեմ, ով երգողք:

279աբ (պահպանուած՝ լոկ փշրանքներ, դժուարըն­թեռ­նելի) Փառք /// [Եր]րորդութեան, հաս///. Շնորհիւ Տեառն /// Աստուած /// արդ եւ/// Գանձարան /// [փ]ծուն գրչ/// անիսէ ի սա/// խոհ անպի[տ]/// զոր շա­րա­տո/// մերով փըծուն/// մատամբս եւ պ///յարմար, կամանչ/// |279բ| ///շես, զի լի/// որկ/// ի սէր արք/// ել: Արդ, գրեցաւ Աստուած/// [գան]ձուցն Աստուծոյ ի հռչա­կա[ւոր]/// աբնակ մայրաքա[ղաքիս] [Աստուա­ծ]ած­նի եւ ի հրաշա[փառ] ///: Արդ, աւարտ /// ի մեծ թվա[կա]ն[իս]/// Արծն եւ ի թագաւո­ր[ութեան]/// էր եւ երկ[իւ]ղածն/// ասանկ նաւք եւ/// Գանձարանին/// որ ստացա/// յիշատակ իւ[ր]/// ի որուն ոչինչ աւ/// կամ ///ամա/// եմ զասն///եժն/// ով կամ գաղա[փարող] /// [յաղաւ]թս ձեր ըստ/// [Յո]վանն եւ վթռ/// կ գն/// աա փոխեալ/// Աստուածածնին: ///այ ելէք իսմ/// լս զքարտ[եզ]/// յիշեալ լինիք. ամէն: (2 տող՝ չգրած) ///անեղացան մեզ/// մեր ստարամես///:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 249բ (1679 թ., նոտրգիր, արտաքին լս-ը՝ եզրա­հատուած) [Թ]վին ՌՃԻԸ. (1679), [յ]ունիս ամս[ի] Դ. օրն, դըղըրդեալ շարժեցաւ յերկիրս Ա[ր]ա[ր]ա­տե[ան]:

2. 3ա(ԺԸ. դ., նոտրգիր) Գոհար վարդն ին[ք]ա­գոյն սիրայմարքն ոսկէ է:

40բ(ԺԸ. դ., նոտրգիր, նոյն ձեռքով) Հ<հ>աւա­տաս­ցի, զոր եւ խօսեցայ եւ ես խոնարհ հեզ է յոյժ, |41ա| Խնկի ծառի նման ես, / Պտուղ դու քաղցրայհամ ես, / Ես գրեցի Ղազ[արու] գալըստ[եան]:

3. 3ա(ԺԸ. դ., անարուեստ բոլորգիր) Յիշեա՛ հոգիս Ազարիին (նման՝ 6ա, 9ա, 12ա, 16ա, 19բ, 26բ, 30ա, 35ա, 39բ, 44բ, 48բ, 51ա, 54բ, 57բ, 61բ, 65բ, 69ա, 89բ, 91բ, 94բ, 96բ, 99ա, 101բ, 104բ, 109բ, 112բ, 117բ, 121ա, 124բ, 128բ, 131բ, 136ա, 140բ, 146ա, 153ա, 156բ, 159բ, 167բ, 217ա):

82ա(ԺԸ. դ., նոտրգիր) Աստուած ողորմի Ազարին (նման՝ 87ա, 95ա, 110բ):

90ա(ԺԸ. դ., անարուեստ բոլորգիր) Յիշատակ է գանձս Ազարին եւ իւր կողակցին՝ Սայիբ Սուլթին:

92ա (ԺԸ. դ., անարուեստ բոլորգիր) Աստուած ողորմի Շահվէլու որդուն՝ Ազարին:

97ա (ԺԸ. դ., անարուեստ բոլորգիր) Գանձս Ազա­րին է:

4. Բ. կազմաստառին, մատիտով (ԺԹ. դ., շղագիր) Աչքդ խաւարի, յիշատակարան կտրո՛ղ. Ս. վ. Ա. [Սահակ վարդապետ Ամատունի (՞)]:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «2. Գանձարան», 1ա՝ «818/2807»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 12բ՝ «Այր», 26բ՝ «Ձա Ձայն Տեառն», 52ա՝ խառն տառեր «ԶՅՅԲԴ», 70բ՝ «Հաստատուն արուն», 70բ՝ «հակտես ծառիհ», 106ա՝ «Խընդաձաձահ է էրաշ արքայ հմարէաալ», 122ա՝ «Թոռամնեալ է», 155ա՝ «Աահա աա... հհհհհհ», 156բ՝ «Հնում, նում, տախսհ», 169բ՝ «Արդ, աւրհնեալ է Հայր Որդոյ միած­նի՞», 174բ՝ «Գիրան», 185ա՝ «Այս[աւր] Գաբրէլ», 217ա՝ «Լի ճանայտ իմւ», 219բ՝ «Երմոնին փառաւք միածնին յիշեա»:

2808

ՄԻՆԱՍ ՎԱՂԱՐՇԿԵՐՏՑԻ, ՔԱՐՈԶՔ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՄԼ.-ՌՄԼԱ. – 1781-1782

ԳՐԻՉ՝ Բրաբիոն:

ԹԵՐԹ՝ 460+1 (կրկն.՝ թ. 1. գրչի էջակալում՝ 1-898, որ է՝ 8ա-456բ). չգրուած՝ 1աբ,1գ-4բ, 5բ, 113բ, 124բ, 268բ, 344բ, 457բ–60բ: ՊՐԱԿ՝ 1+Ա-ԽԸx8 (Ա՝ 13, Բ-Զ, Ը, ԺԹ, ԻԱ-ԻԵ, ԻԷ, ԻԹ՝ 12, Է՝ 14, Թ, ԻԶ՝ 9, ԺԱ, ԺԸ, ԼԶ՝ 6, ԺԲ՝ 5, ԺԷ՝ 7, Ի՝ 15, ԻԸ, Լ, Խ՝ 10)+4՝ թ. 457-60: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ 1. ոճա­ւո­րուած զինանշան, վերեւը՝ թագ, ներքեւում՝ «D&CBLAUW», 2. թագապսակ բոլորակ, որի եզերաշրջանակի մէջ՝ «PROPAT­RIA LES©UB///», մէջը՝ մահիկով պսակուած գաւազան, որից աջ՝ «S», ձախ՝ անընկալելի պատկեր, ներքեւում՝ անհասկանալի գիր. շրջանակից դուրս, կողքին՝ մի տող գիր՝ «D///», 3. բու­սա­կան ոճաւորմամբ զինանշան, ներքեւում՝ «HONIC», կողքը՝ «J. LIONIG & ZOONEN», 4. շրջանակ, մէջը՝ «GR», վերեւում թագ եւ դափնու երկու տերեւ, 5. ցանկապատուած տարածք, մէջը՝ եռա­ժանիով մարդ, որի առջեւում թագակիր առիւծ, մի ձեռքում՝ սուր, միւսում՝ նիզակներ, վերեւում՝ «IKW PROPATRIA»: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 22,4x18,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (1. 6ա-108բ՝ 16,8x 12,9, 2. 109ա-172բ՝ 18,2x13,6, 3. 173ա-268ա՝ 17,8x14,4, 4. 269ա-456բ՝ 17,8x13,2): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (գրչափոխութեամբ՝ 1. 5ա-7բ, 109ա-172բ, 269ա-457ա, 2. 8ա-108բ, 3. 173ա-268ա. նմուշք. խիտ՝ 10ա, խոշոր՝ 110ա, միջին՝ 179ա): ՏՈՂ՝ 32-33 (8ա-108բ), 27 (109ա-172բ, 269ա-456բ), 30 (173ա-268ա): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աս­տառը կապտաւուն մետաքս. լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 10ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 110ա

Новый рисунок

Նմուշ 197ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր (միայն՝ 8ա): Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ քերծուած, ան­կիւն­ները՝ թեթեւակի մաշուած, թանաքի թթուայնութեան հե­տե­ւանքվ գրադաշտը մգացած, որի հետեւանքով լուսադրոշմները լաւ չեն երեւում. գրադաշտը կարմրով սահամագծուած (բացի՝ 173ա-268ա). ստ. լս.՝ յիշագրեր (6բ-108բ՝ միայն Բ. երեսներին). արտատպումեր հանդիպակաց էջին՝ 1բ, 4բ, 457ա եւ արտացոլք հակառակ էջերին՝ 457բ. 8ա՝ վերի մասում 14 տողի չափ բաց թողնուած տեղ՝ հաւանաբար կիսախորան-ճակատազարդի հա­մար. թերթերի հիմք-ելուստներ ընդմէջ թերթից՝ 108-9 (1), 166-7 (1), 172-3 (2), 268-9 (3), 312-3 (2):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

5ա-456բ [Մինասայ Վաղարշկերտցւոյ. Քարոզք]

5ա [Տիտղ. թ. Ա.] Մինասայ Վաղարշկերտցւոյ, ա­նարդիւն վարդապետի քարոզք, արարեալ ըստ իւրումն ըղձից եւ բարեսէր կամաց, ի խնդրոյ որդիա­ցե­լոյն իւրոյ եւ ուսումնասէր աշակերտի՝ Գէորգեայ սարկաւագի, ի փառս միոյն Աստուծոյ եւ ի զբօսանս դեռավարժ եւ ուսումնասէր մանկանց Սրբոյ եւ Մեծի շնորհածաւալ Աթոռոյն Էջմիածնի:

6ա [Տիտղ. Բ.] Գիրք քարոզութեան. բաժանեալ յեր­կուս հատորս: Հատոր առաջին: Սրբոյ եւ մեծի, ան­յաղթելի եւ սարսափելի Աթոռոյն Էջմիածնի միա­բան, համանգամայն իսկ եւ ծայրագոյն նուիրակ մեծի կայսերապերճ մայրաքաղաքիս Կոստանդ­նու­պօլ­սոյ, տեառն Մինասայ սրբափայլ ար­հիե­պիս­կո­պո­սի եւ աստուածաբան բարեսէր վարդապետի արա­րեալ: Եւ գրեցեալ ի հայրապետութեան սրբոյ եւ մեծի, տիեզերահռչակ եւ հանրաիշխօղ, լուսակա­ռոյց եւ քրիստոսահիմն Աթոռոյն Էջմիածնի՝ տեառն Ղուկասու երիցս երանեալ սրբազնակատար եւ գերըն­տիր կաթողիկոսի եւ ծայրագոյն պատրիարգի ամենայն Հայոց:

1.6բ-7բ (Նախաբան հեղ.-ի) Բան առ բարեմիտ ընթերցօղսդ – Բարեպէս ուսուցին մեզ հարք սուրբք՝ աստուածապաշտութեամբ կեալ յայսմ աշխարհի... զի եւ դուք լինիջիք յիշեալք ի նոյն բարին, որում փառք եւ երկիրպագութիւն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Ծնթ. Լս-ում սուրբգրային քաղուածքների յղումներ:

2. 8ա-14բ Առաջաբանութիւն քարոզից՝ ի յամե­նայն դեռավարժ քարոզչաց ասելի. մինչ քարոզն ըստ ուրին ի յատենի աստուածեանն սքանչելանուն Աթոռոյն Սրբոյ Էջմիածնի ասել հանդիպեսցի, տեառն Մինասայ գերիմաստ եւ աստուածաբան վարդապետի ասացեալ: Գլուխ առաջին – Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ եւ Տեառն անախտ եւ անարատ հար­սին... եւ ակն կալայց եւ սպասեցից Աստուծոյ փրկչին... ամէն:

Ծնթ. Լս.-ներում կան գրչի ձեռքով արուած բնագրային բազ­մաթիւ սրբագրում-յաւելումներ:

3. 14բ-5ա Նորին Մինասայ վարդապետի դար­ձեալ յառաջաբանութիւն քարոզաց, եւս ի նոյն սրբոյ առն Մովսիսի Խորենացւոյ առեալ, պատշաճօղ ըստ առաջնոյն առ Սուրբ Աթոռս աստուածեան յոյժ ըն­դարձակ մտօք, բայց կարի կարճ եւ համառօտ բա­նիւք ի նոյն «Պիտոյից գրոցն» հանեալ, որ է այսպէս: [Գլուխ Բ.] – Զինչպիսի՞ բանս ասիցէ, որ զմիջոց երկ­րիս բնակեալ զառաջինն տեսեալ... զորոյ ջրովն սրբե­ցան յորդահոս գետքն ԲԺ.ան (12) առա­քեալքն սուրբք Յիսուսիւ Քրիստոսիւ՝ Տերամբ մերով... ամէն:

4. 15ա-20ա Նորին Մինասայ վարդապետի քարոզ ի լուսակերտ եւ յաստուածակազմ Աթոռն Սրբոյ Էջ­միածնի եւ յամենագով հայրն մեր՝ ի սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն, ի բանն սրբոյն Պօղոսի, թէ՝ Քանզի ակն ունէր հիմամբք հաստատելոյ քաղաքին, որոյ ճար­տարապետն եւ արարիչն Աստուած է եւ այլն. (յԵբրայեցւոց 11 գլուխն եւ 10 համարն): [Գլուխ Գ.] – Որպէս զի մեծ են գործք քոյ, Տէ՛ր, եւ յոյժ խոր են խոր­հուրդք քոյ... ի մեկնութիւն շինութեան սրբոյ եւ մեծի քաղաքին Աստուծոյ՝ Էջմիածնի... ամէն:

5. 20ա-3բ Նորին Մինասայ վարդապետի դար­ձեալ քարոզ ի վերայ Սրբոյն Էջմիածնի, ի նոյն բանն սրբազան առաքելոյն Պօղոսի, զի ասէ, թէ. Քանզի ակն ունէր... (Եբրայեցւոց 11 գլուխն, 10 համար): [Գլուխ Դ.] – Ասէ ուրեմն ծայրագոյն գագաթն աս­տուածաբանից սուրբն Դիոնէսիոս Արիսպագացին... կրկնակի հարքն մեր՝ սուրբն Գրիգոր եւ մեծն Աբ­րա­համ... ամէն:

6. 24ա-30բ Նորին Մինասայ վարդապետի դար­ձեալ քարոզ ի լուսահեղոյս եւ յաստուածակերտ Աթոռն Սրբոյ Էջմիածնի, ի նոյն բանն սրբազան առա­­քելոյն Պօղոսի, թէ. Քանզի ակն ունէր... (Եբ­րայեցւոց 11 գլուխն, 10 համար): [Գլուխ Ե.] – Վասն քաղաքի բազում բանք են յամենայն ուրեք... որոց հասին փառաց եւ շնորհաց... ամէն:

7. 31ա-5բ Նորին Մինասայ վարդապետի դար­ձեալ քարոզ ի վերայ սարսափելի Աթոռոյն Սրբոյ Էջ­միածնի եւ երանեալ հօրն մերոյ՝ Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին, ի նոյն բանն Սրբոյն Պօղոսի... Գլուխ Զ. – Մեծ է սէրն Աստուծոյ, քան զամենայն մեծու­թիւն... հիմամբք հաստատելոյ քաղաքին եւ այլն, զորս եւ տեսցես... ամէն:

8. 36ա-41բ Նորին Մինասայ վարդապետի քարոզ դարձեալ ի սուրբն Գրիգոր, ի բանն, թէ. Հաւատովք որ Գրիգորն կոչեցաւ, ունկնդիր եղեւ Սուրբ Գրոց ելա­նել ի տեղին, զոր առնլոց էր ի ժառանգութիւն, ել գնաց եւ ոչ գիտէր յո՞ երթիցէ: Գլուխ Է. – Քարոզն սրբոյ եկեղեցւոյն Քրիստոսի երանելի անօթն ընտրու­թեան... հեռացեալքս ի հարազատ որդիութենէ սրբոյն Գրիգորի... ամէն:

9. 41բ-6ա Նորին Մինասայ վարդապետի քարոզ դարձեալ ի սուրբն Գրիգոր, ի բանն, եթէ. Հաւատովք պանդխտեցաւ յերկրին Քանանացւոց եւ թէ՝ խո­րանօք բնակեցաւ եւ այլն. (Եբր. 11. 9). Գլուխ Ը. – Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս ի կենարար վարդապետու­թեանն իւրում... վայելելով զանընկալելի երջանկու­թիւնն երկնային գաւառին... ամէն:

10. 46բ-52ա Նորին Մինասայ վարդապետի քա­րոզ դարձեալ ի սուրբն Գրիգոր, ի բանն, եթէ. Հաւա­տովք բնակեցաւ յերկրին աւետեաց՝ իբրեւ յօտա­րութեան. եւ այլն (Եբր. 11. 9 համար): Գլուխ Թ. – Զճառն հաւատոյ ոչ ոք կարէ բովանդակել բանիւ... ունի­ցի բաժին ի Հոգւոյն Սրբոյ ամենայն ի շինութիւն եղիցի... ամէն:

11. 52բ-8ա Նորին Մինասայ վարդապետի քարոզ դարձեալ ի սուրբն Գրիգոր... (Եբր. 11. 9): Գլուխ Ժ. – Ամենայն ինչ, որ ոչ ի հաւատոց է, մեղք են... որոյ ճար­տարապետն եւ արարիչն Ատուած է... ամէն:

12. 58բ-62ա Նորին Մինասայ վարդապետի դար­ձեալ քարոզ ի վերայ Սրբոյ Էջմիածնի, ի բանն սրբոյն Պօղոսի, զի ասէ. «Քանզի ակն ունէր հիմամբ հաստատելոյ քաղաքին...» (Եբր. 11. 10): Գլուխ ԺԱ. – Արարիչն ամենեցուն Աստուած՝ ըստ Սուրբ Գրոց ի սկզբանէ արար... հասանիլ ի մասն վիճակի սրբոցն ի լոյս... ամէն:

13. 62բ-8բ Նորին Մինասայ վարդապետի քարոզ դար­ձեալ ի նոյն բանն սրբազան առաքելոյն Պօղոսի, որ ասէ, եթէ. Քանզի ակն ունէր հիմամբք հաս­տատելոյ քաղաքին եւ այլն (Եբր. 11. 10): Գլուխ ԺԲ. – Զճառն քաղաքին Աստուծոյ ասել մտաց այնոցիկ է որք... զի արժանի լինիցիմք առնուլ զպսակն լուսոյ... ամէն:

14. 68բ-75բ Նորին Մինասայ վարդապետի քա­րոզ դարձեալ ի նոյն բան առաքելոյն, զի ասէ. «Քան­զի ակն ունէր...» (Եբր. 11. 10): Գլուխ ԺԳ. – Ցանկալի է ինձ քաղաքն Աստուծոյ... լինիլ արժանի գոլ որդի եւ բնակիչ ասացեալ սուրբ քաղաքացս այսոցիկ... ամէն:

15. 76ա-83ա Նորին Մինասայ քարոզ վասն ող­ջունի, ի բանն Տեառն մերոյ եւ Աստուծոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի, որ ասէ. «Յոր տուն եւ մտանիցէք, ասաս­ջիք նախ եթէ՝ Ողջոյն տանս այսմիկ» (Ղուկ. Ժ. 5): [Գլուխ] ԺԴ. – Արդ, գիտելի է, զի Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, երկնաւոր վարդապետն մեր եւ ճշմարիտ հո­վիւն... եւ զայլս այսպիսիս ըստ կարեացդ ասասցես, ո՜վ քարոզիչ:

16. 83ա-9բ Նորին Մինասայ քարոզ վասն ող­ջու­նի, դարձեալ ի նոյն բանն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ ասէ. «Յոր տուն եւ մտանիցէք, նախ"» (Ղուկ. Ժ. 5): [Գլուխ] ԺԵ. – Արդ, ասացեալ մեր յա­ղագս նիւթական եւ տեսական տանց... լինելով ձեզ ար­ժանի կեցուցիչ սրբոյ եւ փրկարար ողջունի... ամէն:

17. 90ա-4բ Նորին Մինասայ քարոզ ի նոյն բանն, եթէ. Յոր տուն եւ մտա... (Ղուկ. Ժ. 5): [Գլուխ] ԺԶ. – Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս ըստ նախասահմանելոյն Աս­տու­ծոյ... եւ ես ջուր ետու. օգնական լիցի աստէն մեզ... ամէն:

18. 94բ-102ա Նորին Մինասայ քարոզ ի նոյն բանն, եթէ. Յոր տուն եւ՛՛ (Ղուկ. Ժ. 5): [Գլուխ] ԺԷ. – Եւ արդ, ասացեալ մեր ըստ մերոց կարեաց վասն նիւ­թա­կան... յամենայն գործս բարիս ըստ մարդասէր կա­մաց իւրոց... ամէն:

19. 102ա-8բ Նորին Մինասայ վարդապետի քա­րոզ ի նոյն բանն, եթէ. Յոր տուն... եւ այլն (Ղուկ. Ժ. 5): [Գլուխ] ԺԸ. – Ամենաբարին Աստուած Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, խաղաղութիւնն աշխարհի... երկնչի­ցեմք ի նմանէ եւ սպասիցեմք նմա. ամէն:

20. 109ա-13ա Նորին Մինասայ գթառատ վար­դա­պետիս մեծի քարոզ Ծննդեանն Քրիստոսի Աս­տու­ծոյ մերոյ, ի բանն սրբոյն Պօղոսի, որ ասէ. «Քանզի երեւեցաւ շնորհն Աստուծոյ, փրկիչ ամե­նայն մարդկան (Տիտ. 2. 11): [Գլուխ] ԺԹ. – Սովո­րութիւն է գրոց անուամբ ինչ յատկացուցանել զԱս­տուած... ի ձեռն քահանայական դասուն... ամէն:

21. 114ա-6բ Նորին տեառնս մեծի քարոզ զկնի Առաջաւորաց Պահոց սուրբ Սարգսի կիւրակէին, ի բանն, որ ասէ. «Երթա՛յք, գործեցէ՛ք մի՛ զկորստական կերակուրն», եւն (Յօհ. 6. 27): [Գլուխ] Ի. – Ճշմարիտ երանութիւնն յոյսն աշխարհի եւ կեանքն յաւիտենա­կան... արժանի առնելով զմեզ ի մասն վիճակի սրբոցն ի լոյս... ամէն:

22. 117ա-24ա Նորին տեառնս մեծի քարոզ ի Քառասնօրեայ գալուստն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի ի տաճարն, ի բանն սրբոյ Աւետարանին, որ ասէ. «Եւ իբրեւ լցան աւուրք սրբութեան նորա», եւն (Ղուկ. Բ. 22): [Գլուխ] ԻԱ. – Ընդ առաջ ելցուք այսօր հոգւով եկեալ... եւ նա է պատճառ մեզ կենաց եւ փրկութեան:

23. 125ա-7բ Նորին տեառնս մեծի ծանուցումն Տեառնընդառաջին երեկոյին, ի բանն թէ. Եւ իբրեւ լցան աւուրք սրբութեան նորա (Ղուկ. Բ. 22), մինչեւ ցայն, որ ասէ. «Եւ տալ պատարագս ըստ ասացելոյն յօրէնս Տեառն զոյգս տատրակաց կամ երկուս ձագս աղաւնեաց» (Ղուկ. Բ. 24): Գլուխ ԻԲ. – Զխորհուրդ սրբոյ տօնիս որքան բերել կարէ մերս տկարութիւն... ասել եւ մեզ ինքեան. Սո՛ւրբ, սո՛ւրբ, սո՛ւրբ Տէր զօրու­թեանց. եւ այլն:

24. 128ա-37բ Նորին տեառնս մեծի քարոզ Բուն Բարեկենդանին, ի բանն իմաստնոյն, որ ասէ. «Ամե­նայն ի ժամանակէ եւ ժամ ամենայն իրաց ի ներքոյ երկնից» (Եկկլ. Գ. 1). (Գլուխ ԻԳ.) – Հանճարեղ առաջ­նորդն տանն Իսրայէլի... եւ ընդ ժողովրդեան իւրում հանցուք ինքեան (այս է՝ Տեառն մերոյ Յիսուս Քրիստոսի)... ամէն:

25. 137բ-60բ Նորին տեառնս մեծի քարոզ դար­ձեալ Բուն Բարեկենդանին եւ Առաջին շաբա­թուն, ի բանն, որ ասէ. «Ճրագ մարմնոյ ակն է, այլովքն հան­­դերձ» (Մթ. Զ. 22). (Գլուխ ԻԴ.) – Արարիչն Աստուած զկնի ստեղծանելոյն... զի ուսուցիչն ձեր Քրիստոս է... ամէն:

26. 161ա-6բ Նորին տեառնս մեծի քարոզ Քա­ռաս­նորդաց Մեծի Պահոց Առաջին շաբաթուն, դար­ձեալ ի նոյն բանն, որ ասէ. «Ճրագ մարմնոյ ակն է» եւն՛՛ (Մթ. Զ. 22). (Գլուխ ԻԵ.) – Իբրեւ զի բարի է Իս­րայէլի Աստուած... եւ մի շիջուսցես զճրագդ Իսրայիլի:

27. 167ա-72բ Նորին Մինասայ՝ բազմաշխատ եւ գթառատ վարդապետի մեծի քարոզ Պահոց ի բանն Յո­վելեայ մարգարէին, որ ասէ. «Սրբեցէ՛ք պահս, քարոզեցէ՛ք պաղատանս» եւ այլն (Յովել՛՛ 1. 14). (Գլուխ ԻԶ.) – Զքառասնօրեայ Պահոցս պնդութիւնն ուսուցանեն մեզ... զի արժանի լիցուք հանդերձեալ փա­­­ռացն անվախճանից ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր... ամէն:

28. 173ա-9ա Նորին Մինասայ վարդապետի մեծի քարոզ ի բանն, թէ. Արթուն կացէ՛ք այսուհետեւ եւ յա­մենայն ժամ աղօթս արարէ՛ք, զի արժանի լինիցիք զերծ՛՛ (Ղուկ ԻԱ. 36). (Գլուխ ԻԷ.) – Բազում ինչ են ի Սուրբ Գիրս խրատականք եւ օգտակարք... համարձակ դի­մօք ընդ սուրբս եւ ընդ սիրօղս անուան իւրոյ... ամէն:

29. 179բ-85բ Նորին Մինասայ վարդապետիս մեծի քարոզ ի նոյն բանն, թէ. Արթուն կացէ՛ք... եւն (Ղուկ. ԻԱ. 36). (Գլուխ ԻԸ.) – Երկու են պատուիրանք Տեառն յայսմիկ բանի... զպատրաստեալն ձեզ զարքա­յու­թիւնն ի սկզբանէ աշխարհի... ամէն:

30. 185բ-91բ Նորին Մինասայ վարդապետի մեծի քարոզ ի բանն սրբոյ Աւետարանին, որ ասէ. «Առն միոջ էին երկու որդիք» այլովքն հանդերձ (Ղուկ. ԺԵ. 11). (Գլուխ ԻԹ.) – Ըստ ուղիղ մեկնչաց սրբոյ Աւետա­րանիս... որ առատն է ի տուրս ողորմութեան... ամէն:

31. 192ա-200բ Նորին Մինասայ վարդապետի մե­­ծի քարոզ երկրորդ յԱնառակ որդին, ի բանն, որ ասէ. «Ասաց կրտսերն ի նոցանէ ցհայրն. Հա՛յր, տուր ինձ բաժին, զոր ինչ անկանի յընչիցդ» (Ղուկ. ԺԵ. 12). (Գլուխ Լ.) – Զճառն կրտսեր որդւոյն բովանդակել ոչ ոք կարէ... նման նմին արդարացեալք եւ ոչ դատա­պար­տեալք... ամէն:

32. 201ա-7ա Նորին Մինասայ վարդապետի մեծի քարոզ երրորդ դարձեալ յԱնառակ որդին, ի բանն որ ասէ. «Եւ նա բաժանեաց նոցա զկեանսն» (Ղուկ. ԺԵ. 12). (Գլուխ ԼԱ.) – Մեծ է սէրն Աստուծոյ առ իւր ստեղ­ծուածսն... եւ զոր ինչ կարգ բանին մեզ վարդա­պետէ... ամէն:

33. 207ա-15ա Նորին Մինասայ վարդապետի մե­ծի քարոզ չորրորդ դարձեալ ի նոյն ճառ Անառակին, ի բանն որ ասէ. «Եւ յետ ոչ բազում աւուրց ժողովեալ զամենայն կրտսեր որդւոյն, գնաց յաշխարհ հեռի». եւն (Ղուկ. ԺԵ. 13). (Գլուխ ԼԲ.) – Քնարն Հոգւոյն Սրբոյ, եւ արագագիր դպիրն... այսուհետեւ զայլս դա­տել, դատապարտեալս մեղօք... ամէն:

34. 215ա-25ա Նորին Մինասայ վարդապետի բազ­մաշխատի քարոզ հինգերորդ դարձեալ յԱնա­ռակ Որդին, ի բանն որ ասէ. «Եւ իբրեւ սպառեաց զամենայն, եղեւ սով սաստիկ յաշխարհին այնմիկ». եւն (Ղուկ. ԺԵ. 14). (Գլուխ ԼԳ.) – Երանելի հայրն մեր սուրբն Եւագրիոս... արածել զխոզս անառակ վարուք եւ անօրէն գործովք... ամէն:

35. 225բ-31բ Նորին Մինասայ վարդապետի մեծի քարոզ վեցերորդ դարձեալ յԱնառակ որդին, ի բանն որ ասէ. «Եւ նա ցանկայր լնուլ զորովայն իւր յեղ­ջերէն, զոր խոզքն ուտէին». եւ այլն (Ղուկ. ԺԵ. 16). (Գլուխ ԼԴ.) – Գիտելի է, զի ի յառաջ անցեալ քարո­զիդ... եւ գտանիցէր եւս ոչ ինչ օգտիւր: Եւ այս ահա շատ է մեզ յաղագս այսմ խօսիլ... ամէն:

36. 231բ-7ա Նորին Մինասայ վարդապետի մեծի քարոզ եօթներորդ դարձեալ յԱնառակ որդին, ի բանն որ ասէ. «Եւ եկեալ ի միտս իւր՝ ասէ. Քանի՞ վարձկանք են ի տան հօր իմոյ հացալիցք». եւն (Ղուկ. ԺԵ. 17). (Գլուխ ԼԵ.) – Ուսուցիչն ամենեցուն եւ վարդապետն եկեղեցւոյ իւրոյ սրբոյ... եթէ ոչ գտից զհնարն իմոյս փրկութեան: Եւ այսքան առ այս բաւ է... ամէն:

37. 237բ-44ա Նորին Մինասայ վարդապետի մե­ծի քարոզ ութներորդ յԱնառակ որդին, դարձեալ ի բանն որ ասէ. «Քանի՞ վարձկանք են ի տան հօր իմոյ հացալիցք». եւն (Ղուկ. ԺԵ. 17). (Գլուխ ԼԶ.) – Մաք­րեալն յորովայնէ եւ սրբեալն յարգանդէ... եւ ես աստ սովամահ կորնչիմ: Եւ այսքան ինչ ասացեալ բան, առ­նեմք ճառիս զմնացորդսն... ամէն:

38. 244ա-51բ Նորին Մինասայ վարդապետի մե­ծի քարոզ իններորդ՝ դարձեալ յԱնառակ որդին, ի բանն որ ասէ. «Յարուցեալ գնացից առ հայրն իմ եւ ասացից՝ Հա՛յր, մեղա՛ց յերկինս». եւ այլն (Ղուկ. ԺԵ, 18). (Գլուխ ԼԷ.) – Ճառդ յայտնի է եւ բազումք ի բա­նիցդ... մի՛ ելցուք յերեսաց քոց արտաքս... ամէն:

39. 251բ-60բ Նորին Մինասայ բազմերախտ եւ գթառատ վարդապետի մեծի քարոզ տասներորդ՝ դարձեալ յԱնառակ որդին, ի բանն որ ասէ. «Եւ նա յարուցեալ եկն առ հայրն իւր». այլովքն հանդերձ (Ղուկ. ԺԵ. 20). (Գլուխ ԼԸ.) – Որպէս ի սկզբան անդ ի նախկին բանն մեր ասացաք... կատարեալք սովաւ շնոր­հեաց հայրն որդւոյն... ամէն:

40. 261ա-8ա Նորին Մինասայ յոգներախտ եւ բազ­մաշխատ վարդապետի մեծի քարոզ մետասա­նե­րորդ՝ դարձեալ յԱնառակ որդին, ի բանն որ ասէ. «Եթէ ասաց հայրն ծառայից իւրոց՝ եթէ վաղվաղակի հանէք զպատմուճանն առաջին, եւ ագուցէ՛ք դմա». եւ այլն (Ղուկ. ԺԵ. 22). (Գլուխ ԼԹ.) – Քարոզն սրբոյ եկեղեցւոյն եւ քնարն... եւ գրեցաք ի մեր վարդապե­տու­թիւն:

41. 269ա-79ա Նորին Մինասայ անարգամեծար վարդապետի մեծի քարոզ տնտեսին, ի բանն որ ասէ. «Այր մի էր մեծատուն, որոյ էր տնտես». եւ այլն (Ղուկ. ԺԶ. 1). (Գլուխ Խ.) – Փրկիչն աշխարհի եւ բժիշկն հիւանդութեան ազգի մարդկան... հաւատարիմ տնտեսսն տացէ մեզ զվարձս բարեաց շնորհօք եւ ողոր­մութեամբ իւրով... ամէն:

42. 279բ-84բ Նորին Մինասայ մեծահոգի վար­դա­պետի մեծի քարոզ դարձեալ տնտեսին, ի նոյն բանն որ ասէ. «Այր մի էր մեծատուն, որոյ էր տնտես». եւն (Ղուկ. ԺԶ. 1). (Գլուխ ԽԱ.) – Վարդա­պետք սրբոյ եկեղեցւոյ եւ ուղիղ քարոզիչք... որպէս բանն է, եթէ՝ Զկնի եւ գտաւ իմաստուն եւ այլն... ամէն:

43. 285ա-94ա Նորին Մինասայ խնամագութ վար­դապետի մեծի քարոզ դարձեալ ի նոյն բանն. «Այր մի էր մեծատուն, որոյ էր տնտես, եւ եղեւ զնմանէ ամբաստանութիւն, որպէս թէ վատնիցէ զինչս նորա» (Ղուկ. ԺԶ, 1). (Գլուխ ԽԲ.) – Յիշատա­կաւ բանից ըղձալեաց գայ ի միտս... զի իմաստու­թեամբ արար եւ զայլսն, որ զկնի սորա... ամէն:

44. 294բ-300բ Նորին Մինասայ գորովագութ եւ յոգնաշխատ վարդապետի մեծի դարձեալ քարոզ տնտե­սին, ի բանն որ ասէ. «Կոչեաց Տէրն զտնտեսն եւ ասէ ցնա. Զի՞նչ է այս, որ լսեմս զքէն, տո՛ւր զհամար տնտեսութեան քոյ». եւ այլն (Ղուկ. ԺԶ. 2). (Գլուխ ԽԳ.) – Կարգ բանից առակիս ի սկզբան ճառիս զմեզ... որ Տէրն է փառաց եւ Աստուած ամենայն մխիթարութեան Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս... ամէն:

45. 301ա-5ա Նորին Մինասայ գթածահայեաց վար­դապետի մեծի դարձեալ քարոզ տնտեսին, ի բանն որ ասէ. «Եւ կոչեալ զպարտապանս Տեառն իւրոյ». եւն (Ղուկ. ԺԶ. 5). (Գլուխ ԽԴ.) – Շնորհ ունիմ Աստուծոյ, զոր պաշտեմն ի նախնեաց մտօք... զա­նօրէնութիւն, քան զխօսս արդարութեան եւ այլն... ամէն:

46. 305բ-12բ Նորին Մինասայ գորովագութ վար­դապետի մեծի քարոզ հաւատարիմ եւ իմաստուն տնտեսի, ի բան իմաստնոյն, որ ասէ. «Բազում դստերք ստացան զմեծութիւն». եւ այլն (Սող. ԼԱ. 29). (Գլուխ ԽԵ.) – Սովորութիւն է Սուրբ Գրոց միշտ, մինչ կամին... տո՛ւք նմա ի պտղոյ շրթանց նորա. այս է զգովութիւն եւ զփառս... ամէն:

47. 313ա-22ա Նորին Մինասայ քաղցրուսոյց եւ գթառատ վարդապետի մեծի քարոզ դատաւորին, ի բանն, որ ասէ. «Դատաւոր մի էր ի քաղաքի ուրումն». եւն (Ղուկ. 18. 2). (Գլուխ ԽԶ.) – Ընտրութիւնք գործոց մարդկային կենաց... փրկելով զմեզ յերեւելի եւ յաներեւոյթ թշնամեաց... ամէն:

48. 322բ-36բ Նորին Մինասայ գորովագութ վար­դապետի մեծի քարոզ դարձեալ, ի նոյն բանն որ ասէ. «Դատաւոր մի էր ի քաղաքի ուրումն, յԱստուծոյ ոչ երկնչէր» եւ այլն (Ղուկ. ԺԸ, 2). (Գլուխ ԽԷ.) – Էակացն քննիչք իմաստունքն Յունաց... դատ արա՛ ինձ յոսոխէ աստի իմմէ... ամէն:

49. 337ա-44ա Նորին Մինասայ գորովալիր վար­դա­պետի մեծի քարոզ դարձեալ ի նոյն բանն, որ ասէ. «Դատաւոր մի էր ի քաղաքի ուրումն, եւ թէ միտքն զղջացեալ եկն յուղղութիւն» եւ այլն (գլուխ ԽԸ.) – Ժամանակ ամաց մերոց անդադար... փրկելով զմեզ յամենայն երեւելի եւ աներեւոյթ թշնամեաց... ամէն:

50. 345ա-58բ Նորին Մինասայ բարեխրատ վար­դա­պետիս մեծի քարոզ գալստեանն, ի բանն զոր ասէ. «Տէրն ասեմ ձեզ, թէ ոչ եւս տեսանիցէ՛ք զիս յայսմ հետէ, մինչեւ ասիցէ՛ք. 0րհնեալ, եկեալ յանուն Տեառն (Մթ. 23. 39). (Գլուխ ԽԹ.) – Թշուառ կացու­թեան կենաց պատահեալ... ի սկզբանէ աշխարհի զար­քա­յութիւնն երկնից... ամէն:

51. 359ա-74ա Նորին Մինասայ ազնուաագութ վար­դապետիս մեծի քարոզ Ծաղկազարդին, ի բանն մարգարէին որ ասէ. «Ուրախ լե՛ր յոյժ, դուստր Սիօնի». եւն (Զաք. Թ. 9). (Գլուխ Ծ.) – Զուարճալի է պատկե[ր] աւուրս... սրբութեամբ զտօնս փառաց աս­տուածութեան իւրոյ... ամէն:

52. 374բ-86բ Նորին տեառնս մեծի քարոզ դար­ձեալ ի նոյն բանն խորհուրդ, ի նոյն բան մարգա­րէին որ ասէ. «Ահա, թագաւոր քո գայ առ քեզ». այլովքն հանդերձ (Զաք. Թ. 9). (Գլուխ ԾԱ.) – Որք ի լուրջս են, գիտեն հաւաստեաւ... զամենեսին զձեզ ձգե­ցից առ իս... ամէն:

53. 386բ-90բ Նորին տեառնս մեծի քարոզ եւ ծա­նու­ցումն ըստ պահանջման ծիսի՝ վասն լուսագնի եկեղեցւոյն յաւուր Ծաղկազարդի երեկոյին, ի բանն որ ասէ. «Յայնժամ նմանեսցի արքայութիւնն երկնից տասն կուսա[նաց]» (Մթ. ԻԵ. 1). (Գլուխ ԾԲ.) – Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, լուծիչն տարակուսանաց... առա­ւել թողութիւն գտցէ ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ... ամէն: Եւ այլ այսպիսիք բանք:

54. 390բ-2բ Նորին տեառնս մեծի ծանուցումն վասն ապաշխարութեան, ասացեալ յաւուր Աւագ Չո­րեքշաբաթի, ի բանն որ ասէ. «Ապաշխարեցէ՛ք, զի մերձեալ է արքայութիւնն երկնից» (Մթ. Գ. 2, Դ. 16). (Գլուխ ԾԳ.) – Սովորութիւն է բժշկաց միշտ ջանալ եւ հոգ տանիլ... եւ մխիթարութիւն ամենայն վշտացելոց եւ այլն:

55. 393ա-427բ Նորին տեառնս մեծի կտակ Մեծի Ուրբաթու չարչարանաց Տեառն մերոյ եւ Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ի բանն Զաքարիայ. «Զարթի՛ր սուր ի վերայ» (Զաքար. 13. 7). (Գլուխ ԾԴ.) – Ուրախ լե՛ր, եկեղեցի՛ սուրբ, յիշատակաւ ձայնի փեսային քո... ըստ առատ բարեաց պարգեւաց իւրոց... ամէն:

56. 428ա-30բ Նորին տեառնս մեծի քարոզ աւե­տա­ւո­րութեան Զատկի Յարութեանն Քրիստոսի, ի բանն Դաւթի որ ասէ. «Այսօր է, զոր արար Տէր» (Գլուխ ԾԵ.) – Զուարճալի պատկեր աւուրս եւ շնորհա­բաշխ խորհուրդ տօնիս... նորոգեսցի որպէս արծուոյ մանկութիւն քո... ամէն:

57. 430բ-41ա Նորին տեառնս մեծի քարոզ երկ­րորդ աւուր Զատկի Յարութեանն Քրիստոսի Աստու­ծոյ մերոյ, որ է օր մեռելոց, ի բանն որ ասէ. «Ամէն, ամէն ասեմ ձեզ, եթէ ո՛չ հատն ցորենոյ անկեալ յերկիր մեռանիցի, ինքն միայն կեայ, ապա եթէ մե­ռանիցի, բազում արդիւնս առնէ» (Յովհ. ԺԲ. 24). (Գլուխ ԾԶ.) – Գարունն յորժամ ծագէ... եթէ ահա ես եւ մանկունք իմ... ամէն:

58. 441բ-8բ Նորին տեառնս մեծի քարոզ Նոր Կիւրակէին, առ թերութիւնն Թօմայի, ի բանն որ ասէ. «Իսկ Թօմաս մի յերկոտասանիցն անուանեալն երկուորեակ, ոչ էր ընդ նոսա». եւ այլն (Գլուխ ԾԷ.) – Ձրիական պարգեւք աստուածային... երանի որոց ոչ իցէ տեսեալ հաւատասցեն... ամէն:

59. 449ա-56բ Նորին Մինասայ բարեխրատ վար­դա­պետիս մեծի քարոզ Յարութեան, ի բանն որ ասէ. «Բայց ի միաշաբաթուն վաղ, քաջ ընդ առաւօտն» եւն (Ղուկ. ԻԴ. 1). (Գլուխ ԾԸ.) – Զճառն սրբոյ եւ մեծի փառաւոր Յարութեանն Քրիստոսի... ոչ եմք մեք բաւական ամենեցուն: Եւ ոչ եւս ներէ մեզ ժամս ասել... ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՂԻՆԱԿԻ

102ա(կից՝ քարոզին) Տե՛ս, ո՛ բարեմիտ վարդա­պետ, զի այս յետին բաներս համառօտ գրեցի, որոց միտքն ընդլայնելն քեզ դիւրին է, ուրեմն զմեզ անբան­բաս թողլով աշխատեաց եղբայր, քանզի մեք միայն զբառսն կարճեցաք, իսկ միտքն ընդարձակ է. եւ ողջ լե՛ր ի սէր եղբօր քոյ՝ Մինասայ՝ բանիցս շարօղ վար­դա­պետի:

127բ(կից՝ քարոզին) Եւ այսպէս տարեալ զբանն, աւարտեսցես զքարոզդ գեղեցիկդ ինձ՝ ի վարդապետս անդրանիկ որդի իմ՝ տէր Գէորգ համեստ վարդապետ, ողջ լե՛ր ընդ որդւոյ իմում՝ Իգնատեայ վասն իմ:

457աԳիտութիւն լիցի բարեմիտ ընթերցողացդ, զի հատորիս մնացեալ տետերքն յաղագս թանձր չլինելոյ, ըստ որում փոքրադիրք են տետերքս, ի յայլ տուփ մտին եւ կազմեցան, որ թէ՛ այս տուփս, եւ թէ՛ այն՝ եր­կուսն ի միասին մի գիրք են եւ մի հատոր: Որպէս ցու­ցանեն ձեզ տետրաթիւքն եւ թղթահամարքն եւ ցանկն, զորս եթէ կամիցի ոք օրինակել, պարտի ի վերայ մե­ծա­դիր տետրից գրել, զի չափաւոր լիցի դրութիւն գրքոյս ընդ երկայնութեան եւ լայնութեանն, եւ թանձ­րութիւնն, եւ ի մի տուփ մտցեն յերկոսին տուփսն եղեալ տետերքն:

Ես այսչափ ինչ իբր ազդեցութիւն սիրելեացդ գրե­ցաւ աստէն, զի գիտասջի՛ք, եթէ բանք հատորիս մինչեւ ցայս վայր եղեալքն չեն միայն, այլ են եւ այլք, որք յայլում տփի կան:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

6աԻ թուոջ փրկչին մերոյ 1781 եւ ի թուոջն մերում՝ ՌՄԼ. (1781), ընդ հովանեաւ բազմերախտի եւ հոգեծնի հօրն մերոյ Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչի եկեղեցւոյն, որ ի Կոստանդնուպօլիս:

108բԳաղափարեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուականիս մերոյ, ձեռամբ անարժան Բրաբիոն գրագրուհւոյս, ի Կոստանդնուպօլիս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1գ (ԺԹ. դ. վջ., շղագիր) Գրիչ՝ «Բրաբիոն գրա­գրու­հի». Կ.Պօլիս եր. 202, ՌՄԼԱ. (1782):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «2. Քարոզգիրք Մի­նասայ վարդապետի Վաղարշկերտցւոյ», 1գ՝ «820/2808», 1գ՝ երկիցս՝ «Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա «Գրէ»:

2809

ՄԱՇՏՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ

ՌՄԿԴ. – 1815

ԳՐԻՉ՝ Բրաբիոն:

ԹԵՐԹ՝ 74 (գրչի էջակալում՝ 2-148, որ է՝ 1բ-74բ). չգրուած՝ 39բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Էx12 (Է՝ 2): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­ներով՝ 1. «AM», 2. վեցաթեւ աստղերով՝ թագապսակ վա­հան, որից վերեւ՝ մահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25,6x18: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (18x11,6. սահմանագծուած. թերթերի բ. երեսների վերջում յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ շագանակագոյն կաշի, մէջքը սեւ կաշի, մի­ջու­կը ստուարաթուղթ, աստառը դեղնաւուն թուղթ. լուսանցա­կո­ղե­րը՝ դեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, դեղնաւուն չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок (1)Նմուշ 2ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ բուսական (25ա): Զարդագիր՝ թռչնագիր (1ա, 25ա, 40ա): Գոյներ՝ կար­միր, կանաչ, կապոյտ, շագանակագոյն, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, անկիւնները՝ մա­շուած, մէջքի կաշին նորոգուած, թերթերին խոնաւութեան, խու­նացման հետքեր, թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրա­դաշտը տեղ-տեղ մգացած, թերթերին գունանիւթը տեղ-տեղ տարածուած, լուսանցներում մատիտով խզբզոցներ. գլխա­գրե­րը առանձնացուած. արտատպումներ հանդիպակաց եւ հա­կա­ռակ էջերին՝ Պհպ. Աբ., 32բ, Պհպ. Բա.:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-24բ Կանոն օրհնութեան սրբոյ միռոնին – Այս­պէս արասցեն. Յաւուր Մեծի Հինգշաբաթոջն, ի ժամ սուրբ պատարագին, զսուրբ միռոնն թափեն յա­ման արծաթի... անբիծ եւ մաքուր եւ անաղտ, որ հա­նա­պազ բուրես յանձինս մեր եւ սրբոց քոց, եւ քեզ վա­յել են անլռելի խոստովանութիւն, այժմ եւ յաւիտեանս. ամէն: 0րհնութիւն հիւանդաց ձիթի. Երդմնեցուցանէ այսպէս. Երդմնեցուցանեմ զքեզ, պիղծ հոգի՛ դիւական, զի հալածեսցիս յայս ձիթէս ամենայն նենգութեամբ քո, յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, զի լիցի սա յօծ:

Բ. 25ա-39ա Կանոն յորժամ կաթուղիկոս ձեռնա­դրեն – Յորժամ հանդերձեալ լինին բարձրացուցանել զոք ի պատիւ կաթուղիկոսութեան... եւ ապա կարդան զլիդանիայն, եւ ապա փառս տըուեալ սրբոյ Երրորդու­թեան, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն: Եւ սկսանին առաջի կաթուղիկոսին շարական ԳՁ. Այսօր ուրախա­ցեալ ցնծան. եւ երդան մինչ ի տեղի կերակրոյն:

Գ. 40ա-62ա Կանոն եպիսկոպոս օրհնելոյ կարգ – Յորժամ հանդերձեալ լինին եպիսկոպոսք կացուցանել զոք՝ ամենայն ժառանգաւորք եկեղեցոյն, բոլոր բնակ­չօք գաւառին... Աւետարան. Հունձք բազում էին, եւ մշակք սակաւ: Արդ, աղաչեցէ՛ք զՏէր հնձոց, զի հանցէ մշակս ի հունձըս իւր: Աղօթք ի լրումն պատարագին. Աղաչեմք զքեզ, Տէ՛ր Աստուած, հատուսցես զբազմա­պա­տիկ փոխարէնս ողորմութեամբ քո եւ պարգեւես մեզ հանգիստ երկնից արքայութեանդ բարերարու­թեամբ քո, շնորհօք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում՛՛:

Դ. 62ա-74ա Կարգաւորութիւն օրհնութեան թա­գա­ւորի՝ ըստ մեծի եկեղեցւոյն Հռօմայ – Յորժամ ժառանգաւորքն եւ ժողովն ընտրեն զոք բարձրացու­ցա­նել թագաւոր, գան յարքունի ապարանսն արքեպիս­կո­պոսն եւ եպիսկոպոսունքն... Իսկ վաղիւն գան յար­քունիսն իշխանքն եւ տիկնայքն եւ սպասաւորեն իւրա­քանչիւր գործովն ուրախութեամբ աւուրս որչափ եւ կա­մին, բայց գրեմք, որ պատշաճն Ը. օր է:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

74բ(1380 թ., նոտրգիր) Նուաստ Կոստանդան կաթուղիկոս գտայ զՇարադրութիւնս հայրապետացն Հա­յոց, գրեալ ձեռամբ սուրբ հօրն մերոյ՝ Ներսէսի ար­քեպիսկոպոսի Տարսոնի, եւ ետու գրել աստ, որ է այս:

74բ(1380 թ., նոտրգիր) Ի մեծ թուիս հայոց ՊԻԹ. (1380) ամի, յօգոստոս ամսոյ ԺԵ. (15), ի չորեքշա­բա­թի օր հանգեաւ ի Քրիստոս պատուականի Հայոց՝ տէր Կոստանդին երկրորդ Լամբրոնացին, որոյ յիշատակ նորին օրհնութեամբ եղիցի:

Տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 534՝ 74բ, 74բ էջերի յիշ-ները:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

74բ Գաղափարեցաւ գիրս ի թուականիս մերոյ ՌՄԿԴ. (1815), յունվարի ԻԷ. (27), ձեռամբ Բրաբիոն գրագրւոյս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա(ԺԹ. դ., նոտրգիր) [Ն]իկողոս խոր [թ]շվառն եւ/// քանի/// Գրիգոր, [Մա՞ր]տիրոսս 127///122 [փե]­տեր­վարի 8:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. կազմաստառին մատիտով՝ «Ունի միկ­րոֆիլմ», 1ա՝ «853/2809»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝1ա մատիտով՝ «Աստուած սեր է», 1ա մա­տիտով՝ «1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 փետերվարի Ա», 1ա ստ. լս. մատիտով՝ «Աստուած», 24ա՝ «Տէր», 24բ մատիտով՝ «Ն», 74բ մատիտով՝ «Որ էն», 74բ մատիտով՝ «Աստուած որ էն», 74բ՝ «Թւի քցա»:

2810

ՍԻՄԷՈՆ ԵՐԵՒԱՆՑԻ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ՌՄԷ. – 1758ից յետոյ

ԹԵՐԹ՝ 84: ՊՐԱԿ՝ 1-10x10 (1՝ 6, 7, 8, 9՝ 8, 10՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապոյտ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ 1. «С», «Э», «ВФ». 2. նետ եւ աղեղ, «CP» եւ «18///», թ. 57-84՝ այլ, սպի­տակ թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագով զինանշան, մէ­ջը՝ եղջերագաւաթ, ներքեւում՝ «WANDERLEY» կամ «WAN­DERLEY» կամ «УФіП»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,7x17,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (թ.՝ 1-56. 17,5x12,4, թ.՝ 57-84. 20x13,5. սահմանա­գծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրանման բոլորգիր (նմուշ՝ 19ա), նոտրգիր՝ 1ա-6բ, 81աբ, 82ա (նմուշ՝ 2ա): ՏՈՂ՝ 21-25, 31-33: ԿԱԶՄ՝ սեւ կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը կապոյտ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ (վջ) Ա, կապոյտ, չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

Новый рисунок

Նմուշ 19ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ բուսական (1ա): Զարդագիր՝ թռչնագիր (1ա): Գոյներ՝ կարմիր, կա­նաչ, դեղին:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին ցեցակեր, անկիւնները մա­շուած, Բ. փեղկի վերին եզրի կաշին եւ տախտակը մկնակեր, լու­սանցակողերը գունաթափուած, վերին լուսանցակողը՝ սեւա­ցած, թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով որոշ թերթերի գրա­դաշտը մգացած, թերթերին խոնաւութեան, խունացման, սնկի հետքեր, ցեցի անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-84բ Սիմէոնի Երեւանցւոյ Քարոզգիրք.

Տե՛ս ձեռ. 2212, 124ա-318ա. Ունի միայն. ա/1ա-3ա: բ/3ա-6բ («...վճարեաց զանարատ պատկերն Աստուծոյ ///»): գ/65ա-7բ: ե/70ա-3ա: է/73ա-6բ: ը/76բ-80բ: ժ/7ա-11բ: ժա/11բ-4բ: ժգ/26բ-9ա: ժդ/29բ-33բ: իգ/38ա-41ա: լբ/35ա-8ա: լգ/24ա-6բ: ծ/21ա-4ա: 16բ [Նախերգանք քարոզի] (հթ. միա­ւորի խորագրից առաջ) «Նախերգանք քարոզի եւ ողջոյն նախ քան զքարոզ – Աստուածագումար, քրիստոսասէր եւ ուղ­ղա­դա­ւան հաւատացելոցդ ի Քրիստոս եւ նորին ամբիծ արիամբ գնեալ ժողովրդականացդ խմբից մեծած եւ փոքունց յայտ եւ գի­տութիւն լիցի, քանզի Քրիստոս Աստուածն մեր, որ իսկապէս խաղաղութիւն է եւ կեանք հոգոց մարդկան, ի ինքն հաւատա­ցելոց, որ արար զխաղաղութիւն յերկինս եւ յերկրի»: հթ/17ա-9բ: ձդ/41ա-4բ: ղէ/60ա-1բ: ղը/61բ-3ա: ճ/34ա-5ա (սոյն քա­րոզը սկզբից մինչեւ «...զզօրութիւն միշտ բուսուցա­նե­լոյ///», տե՛ս 33բ, շրջուած): ճա/58բ-60ա: ճբ/57ա-8բ: ճե/63ա-4բ:

ՅԱՒԵԼԵԱԼ ՈՒՆԻ՝

1. 15ա-6բ Ե. [Քարոզ] – Իմաստնացեալն Աստուծոյ Սօղօմօն այսպէս հրամայէ... յաւիտենական բարեացն հասուցանէ, արդ օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

2. 19ա-20բ Է. Քարոզ. Վասն ողորմութիւն տալոյ – Սրբազան առաքեալն Պօղոս միշտ խրատէ մեզ... խօ­սե­ցեալ, թէ կամիս ողորմութեամբ ազատեայ, ողջ լե՛ր ի Տէր. ամէն:

3. 44բ-6ա ԺԶ. Քարոզ սիրելոյ – Եւ ի առաջին պատ­վիրանն սէրն է... զվերակացոյս մեր պարտ եմք սիրել եւ պատուել, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

4. 46աբ ԺԷ. Քարոզ վասն ողորմութեան – Այսպէս հրամայէ մարգարէն... ազատէ ի դժողային տանջանաց զմեզ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

5. 47ա-9ա Քարոզ ի բանն սրբոյ Աւետարանին, որ ասէ. «Մի՛ երկնչիր հօտ փոքրիկ, զի հաճեցաւ հայր ձեր տալ ձեզ զարքայութիւն» եւ այլն – Առա­ջինն, թէ ով է հօտ փոքրիկ... եւ թէ երթա՛յք յինէն, անի­­ծեա՛լք, որ փրկեցէ Տէր Աստուած. ամէն:

6. 49բ-51ա ԺԸ. Ծանուցումն ի վերայ նոր[ո]գ ննջեցելոյ – Տրտմազգեաց ժողովրդոցդ, որք հաւա­քեալ էք այսօր... եւ զնորոգ ննջեցելոց հոգին Տէր լու­սա­ւորեցէ. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

7. 51բ-2բ ԺԹ. Խրատ վասն կնքելոյ եւ դրոշմի – Արդ, քրիստօնէյութեան ըսկիզբն... մանաւանդ ծնողքն քառասուն օր սրբութեամբ պիտի մնան, ողջ լերո՛ւք ի Տէր. ամէն:

8. 53ա-4բ Քարոզ վասն յուշունցնատուի – Իննե­րորդ կանոնս գրեմք վասն ահեղ... որոյ Տէր Աստուած այնպիսոյն դարձ տացէ:

9. 55ա-6բ. Ի. Վասն մեղա տալոյ – Մեղայ եւ մտօքս բանիւ եւ գործով... ճանապարհն չգնալով մե­ղայ Աստուծոյ, մեղայ Աստուծոյ, Հա՛յր սուրբ, զքեզ ու­նիմ:

10. 67բ-70ա ԻԷ. Նորին Սիմէօնի քարոզ ի Քա­ռաս­նօրեայ գալստեանն Քրիստոսի, ի Բանն որ ասէ. «Հուր եկի արկանել յերկիր». եւն – Ըստ սրբոյն Դիո­նէ­սիոսի, որ յաւէտն... առաջի յանդիման գալոց էք յօր մի:

11. ա. 81ա-2ա ԼԱ. Քարոզ Գ. Ի շաբաթի աւուրն ի վերայ սրբոյն Գէորգեայ մեծի վկային Եփս. 6. 11... եւ քանի զինուք սպառազինեալ էր – Գիտելի է, զի ոմանք ի զինուցն են ի պահպանութիւն անձին զինուո­րին... այսինքն՝ աշխարհի մեկ ի մեղաց փախչէր յեր­կինս:

բ. 82ա-3ա Մասն երրորդ, թէ որպիսի եւ քանի պսակաւ պսակեցաւ սուրբն Գէորք – Յայտնութեան Բ. 10 ասի՝ Առ հրեշտակն եպիսկոպոսն Զմիւռնոյ... ի՞նչ խնդրեմք ի գառս իւր ի յօգուտ փրկութեան մերոյ. ամէն:

12. 83բ-4բ ԼԲ. Քարոզ ի բանն, որ ասէ. «Արդ, կա­ցէ՛ք» – Նախախնամութիւնն Աստուծոյ յամենայն յայտնէ առ իւր յարարածս... եւ գործել զարդարութիւն եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն (84բ Նա­խեր­գանք քարոզի, տե՛ս բով. 16բ (նման):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Բնաբ. քարոզչաց 41.», Ա. կազմաստառին, 1ա՝ «ԺԸ. Մ[եսրոպ] եպիս­[կո­պոս]», 1ա՝ «887/2810»:

2811

ԲԱՐՍԵՂ ԿԵՍԱՐԱՑԻ, ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ՉՂԷ. – 1348

ԳՐԻՉ՝ Յոհանէս: ՍՏԱՑՈՂ՝ Ստեփանոս կուսակրաւն:

ԹԵՐԹ՝ 165+2 (կրկն.՝ թ. 1գդ, 1եզ). չգրուած՝ 1բ, 1դ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԴx12 (Զ, ԺԴ՝ 11, Ը՝ 9, ԺԳ՝ 16): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,5x16,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (20,5x13): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 22-28: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով եւ 1 կապիչով (2ն ընկած), միջուկը տախտակ, աս­տա­ռը դրոշմազարդ կտաւ. լուսանցակողերը կարմիր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 4ա

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մարկոսի ԺԴ. 41-58: ԺԱ. դ.: 1 (Ա.) + 1 (Բ.), ստացուած մէկ ամբողջական թերթի կի­սու­մով եւ մի կէսը սկզբում, միւսը՝ վերջում տեղագրելով: Մա­­­գաղաթ (Ա.՝ 23,4x15,6, Բ.՝ 22,7x15,9), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա), երկսիւն (Ա՝ 18,5x12, Բ՝ 19x14), տող՝ 9-11, Պհպ. Աաբ՝ ստ. լս-ում համաբարբառ (ուղղագիծ թեք երկաթագիր, 2-4 տող): Կարդալ՝ Բբ-Աբ-Բա-Աա. Բբ՝ «///վախճան: Եկն ժամ, եւ ահա մատնի... Յուդա Սկարիովտացի մի///», (ԺԴ. 41-43), Աբ՝ «///եւ բրաւք ի քահանայապետիցն... եւ տարջիք զգուշու­թեամբ...» (ԺԴ. 43-44), Բբ՝ «...եւ մատուցեալ վաղվաղակի... եւ եհար զծառայ քահանայապետին///» (ԺԴ. 45-47), Աբ՝ «///եւ ասէ ցնոսա... այղ զի լցցին գիրք մար...» (ԺԴ. 48-49), Բա՝ «...գա­րեիցն: Յայնժամ թողին... ունեին զնա երիտասարդքն///» (ԺԴ. 49-51), Աա՝ «///եւ տարան զՅիսուս... ի ներքս իսկ ի գաւիթ...» (ԺԴ. 53-54), Բա՝ «...քահանայապետին, եւ նստէր... եւ ոչ գտա­նեին///» (ԺԴ. 54-55), Աա՝ «///ան միմեանց՝ ոչ էին վկայու­թիւնքն... զայդ ձեռագործ եւ զե///» (ԺԴ. 56-58):

Новый рисунок

Նմուշ Բա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքի եւ Բ. փեղկի ստորին մասի կաշին պատռուած, դռնակի կաշին ծալուած, 3 կապիչներից 2ը եւ 3 փայտէ գամերն՝ ընկած, Բ. փեղկի կազմաստառի կտաւը դռնա­կի մասում պատռուած, լուսանցակողերը՝ գունաթա­փուած, թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, ցեցի անց­­քեր, թերթեզերքը մաշուած, փոքր-ինչ ծալուած, թերթ(եր) թա­փուած՝ ընդմէջ թ. 90-91ի, 164-5ի, նաեւ՝ թ. 165ից յետոյ (վջ.) 1 թերթ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ե-148ա [Բարսղի Կեսարացւոյ Հարցողաց գիրք]

Տե՛ս ձեռ. 436, 212ա-71ա. 1. ա/1ե-4բ: բ/4բ-10ա: Ցանկ գրոցս ամենայն (Ա.-ՅԿԱ.)/10ա-5ա: 2/15բ-146բ (թափ.՝ 90բ՝ «...եւ առաւաւտուն ուրախութիւն պատառեցեր///», 91ա՝ «///եշտութեամբ եւ առանց գայթակղութեան, իբր զի այլոցն ամենեցուն...»): 3/146բ-7բ: 4/147բ-8ա:

Հմմտ նաեւ ձեռ. 822: Տե՛ս Gabriella Uluhogian, Basilio di Cesarea, Lovanii in aedibus E. Peeters, 1993, tomus 19, 310, նաեւ՝ Gabriella Uluhogian, Basilio di Cesarea, Lovanii in aedibus E. Peeters, 1993, tomus 20, 230:

Բ. 148ա-9ա Սրբոյն Բարսղի. Թուխտ առ հաւա­տա­­ւորս – Քոյրք սուրբք եւ առաքինիք, ճգնաւոր եւ ար­գելաւորք... որ մտանէք ի յառագաստն հարսա­նեացն:

Գ. 149ա-65ա [Բարսղի Կեսարացւոյ. Պահոց գիրք]

1. 149ա-59ա Երանելոյն Բարսղի արհեպիսկո­պոսի Կապկադոկացոց ասացել՝ Յաղագս Պահոց – Փողեցէ՛ք, ասէ, ի նոր ամսեան փողով... եւ հանդեր­ձեալ յաւիտենին հատուցման տենչալեացն զմեզ յար­դա­րութեանն Քրիստոսի, զի նմա վայել է փառք յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

2. 159ա-64բ Նորին սրբոյն Բարսղի եպիսկոպոսի՝ Ի պահսն քառասներորդաց ասացեալ – Մխիթա­րե­ցէ՛ք, ասէ քահանայք զժողովուրդն եւ խաւսեցարուք յա­կանջս Երուսաղեմի... եւ արբեցութեամբ խառնբնդո­րեալք զվաւաշոտութիւն ընդունին///(1 թերթ ընկած, տե՛ս տպ. մինչեւ էջ 92)*:

3. 165աբ [Երանելւոյն Բարսղի Կեսարացւոյ ասա­ցեալ՝ Վասն Պահոց] – Արասցէ, այլ զոր վարդա­պե­տի եւ ոչ յիւրմէ ընտրեալ... այլ ըստ հանդիպման, որպէս եւ յանդամոց մարմնոյն///:

Տե՛ս Ս. Բարսեղ Կեսարացի, Գիրք պահոց, Աշխատա­սի­րու­թեամբ Կիմ Մուրադեանի, Էջմիածին, 2008, էջ 463-97 (Ծանօթագրութիւններ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

10ա (կարմրով) Յիշեա՛ [զ]Յովհանէս (նման՝ 4բ, 51ա, 53ա, 63ա, 65ա, 67աբ, 68ա, 73բ, 75աբ, 76աբ, 77բ, 78բ, 79բ, 81ա, 83բ, 84բ, 85ա, 88բ, 90ա, 92բ, 94բ, 98բ, 100աբ, 101բ, 102աբ, 103ա, 104բ, 105ա, 106ա, 111ա, 112բ, 116բ, 118ա, 119ա, 120բ, 121աբ, 122բ, 123աբ, 125ա, 127ա, 128բ, 129ա, 130աբ, 131բ, 134բ, 137բ, 144ա):

78ա (կարմրով) Յիշեա՛ զՅոհանէս մեղաւոր (նման՝ 105ա, 136բ, 142ա, 143ա):

78բ (կարմրով) ԶՅոհանէս յիշէ վասն Աստուծոյ:

15աՅիշեա՛ զՅովհանէս անարհեստ եւ զփցուն գրիչս եւ անմեղադիր լե՛ր, զի սիրո է պտուղ, եւ ոչ այլ ինչ իրաց:

146բՔրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ եւ ընտրեալ հայ­րապետին՝ Բարսղի բարեխաւսութեամբ, եւ աղա­չա­նաւք ամենայն սրբոց եւ սիրողաց քոց, ողորմեա՛ ստա[ցա]ւղի գրոց, որ ջերմեռանդ սիրով խնդրեաց՝ Ստեփանոս կուսակրաւն կրաւնաւորի, ընդ նմին եւ անարժան գծողիս՝ Յոհանէս արգելականի, եւ ան­մե­ղա­դիր լերո՛ւք խոշորութեան գրոյս, զի սիրո է պտուղ, եւ ոչ այլ ինչ իրաց: Յիշեցէ՛ք եւ զՅակոբ սպ[աս]աւոր մեր եւ զՄխիթար պատանեկ. եւ ինքն, որ առատն [է] ի տուրս, ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի, որ է աւրհնեալ յաւի­տենս. ամէն: Ի թվականիս ՉՂԷ. (1348) գրեցաւ գիրքս:

Միայն 146բ էջի յիշ-ը տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 373:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

83բ (ԺԶ. դ., նոտրգիր) Աւեր է բան. այս մէկ տետրս քակտեցի, շինեցի. թողութիւն շնորհեցէ՛ք ///:

87ա (ԺԶ. դ., նոտրգիր) Ժ. թուխտս մինչեւ Թ. տետր աւեր է, մէկզմէկ է խառնուել. ուղարկես [սուրբ] (՞), անապատումն Հարցողաց կայ. բերես, այնով գրես (նոյն ձեռքով 83ա՝ 2 տող ջնջուած, անընթեռնելի):

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Մեկնութիւն Ղու[կ]ասու Աւետարանին 42», 1ա՝ «888/2811», 1ա՝ «ՉՂԷ.-1348 Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», 85բ, 87բ, 88ա, 89ա, 90ա՝ «Խառնուած է»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ1գ՝ «Խոստովանեցուք տեառն Ղիքար», 35ա ստ. լս.՝ «Աստուածածին»:

2812

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԺԳ. դար

ԳՐԻՉ՝ Յովաննէս քհյ:

ԹԵՐԹ՝ 256 (ունի հին անկանոն եւ խառն թերթակալում): ՊՐԱԿ՝ 4+Ա-Լx10 (ըստ այբուբենի կարգի. Զ, Ղ՝ 9)+Ա-[Ը]x10 (թռիչք՝ չիք Բ. պրակ՝ Ա, Գ... Ը՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ (այլ թուղթ՝ թ. 1-4): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,3x17, անկանոն՝ հիմնականում նորոգուա­ծու­թեան հետեւանք (թ. 1-4՝ 22,1x14,7): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (20,5x13): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 8ա, լրացման՝ նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 20 (երբեմն՝ 19): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, Ա. փեղկին դրոշմուած պատուանդանով զարդահիւս խաչ, Բ. փեղ­կին՝ նոյնպիսի շրջանակ, մէջը՝ ուղղանկիւն, միջուկը տախ­տակ, աս­տառը դրոշմազարդ կտաւ. լուսանցակողերը՝ դեղին: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա-Գ+Դ-Զ, դեղնաւուն չգրուած թուղթ, աւելացրած նո­րոգ­ման ժամանակ:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 8ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 71ա, 119ա, 201բ: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ դե­ղին, սեւ, կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը Մատենադարանում Ի. դարում նո­րոգուած. փեղկերի եզրերի կաշին լրացուած, մէջքը ամբող­ջա­պէս փոխուած, թերթերի հիմքերն ամրացուած, եզրերը լրա­ցուած. կազմի փեղկերի կաշին գունաթափուած, ցեցի անցքեր, մե­տաղէ գամերի մի քանի անցք, լուսանցակողերը գունաթա­փուած. թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, եզրերն ան­հարթ, սկզբի 4 թերթը (Մատթէոս՝ Ա. 1 – Բ. 22) ընկած թեր­թե­րի փոխարէն լրացուած ԺԸ. դ., վերջից պակասաւոր. թափուած թերթեր ընդմէջ թ.՝ 4-5ի (2), 44-45ի (1), նաեւ՝ խառնուած. կար­դալ՝ 155, 161, 157, 158, 159, 160, 156, 162, 163:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-70բ Աւետարան Մատթէոսի (թ. 1-4՝ Ա. 1 – Բ. 22՝ ընկած թերթերի փոխարէն լրացուած ԺԸ. դ., իսկ (Բ. 23 – Դ. 16 թափուած՝ 4բ «...եւ եկեալ բնա­կեցօ///», 5ա՝ «///ոց նստէին յաշխարհի եւ ի ստուէր...», թ. 44-5ի միջեւ 1 թերթ թափուած (Ի. 21-ԻԱ. 1)՝ 44բ «...եւ նա ասէ ցնա. Զի՞նչ կամիս///», 45ա՝ «///եւ ասէ ցնոսա. Երթայք ի գեաւղդ...»):

2. 71ա-118ա Աւետարան Մարկոսի (117բ-8ա «Յա­րու­ցեալ Յիսուս»):

3. 119ա-201ա Աւետարան Ղուկասու:

4. 201բ-256բ Աւետարան Յովհաննու (վջ. պակա­սա­ւոր, թափուած. (ԺԹ. 28 – ԻԱ. 25) 256բ՝ «... զի կատարեսցի ի գիրն///»):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

70բՍուրբ Աւետարան. Քրիստո՛ս, քո զաւրու­թեամբդ զաւրացո՛ զիս եւ տո՛ւր ինձ կարողութիւն՝ տկա­րիս եւ ծովացեալ մեղաւորիս՝ Յովաննիսիս, գծո­ղի սորա, եւ աւգնական լե՛ր: Սուրբ Աւետարա՛ն, եւ լե՛ր ինձ յոյս, եւ հասո՛յ զիս ի յաւարտումն յորդահոս աղ­բիւ­րացս սուրբ աւետարանչացս, եւ ողորմեա՛ ինձ եւ յիշողաց մերոց. ամէ[ն]:

Յիշ. 70բ՝ տե՛ս ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 919:

118աՍուրբ Աւետարան: Քրիստո՛ս, քո սուրբ հայ­րական եւ միւսանգամ գալստեամբդ ողորմեա՛ ինձ՝ եղ­սայսիրիս, անարժանիս Յովանիսիս՝ծրողիս սորա, եւ սուտանուն կոչեցեալ քահանաիս ողորմեսցիս, Քրիս­տո՛ս Աստուած, |118բ|աստ եւ ի հանդ[երձ]եալն. եւ ողոր­մեսցի նոցայ Քրիստոս՝ որք սրտի մտաւք յիշեն զմեզ. ամէն, ամէն:

201աՔրիստո՛ս Աստուած, քո անչափ ողորմու­թեամբդ ողորմեա՛ ինձ՝ Յովանիսիս, մեղացեալ ծա­ռա­յիս գծողիս. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 118բ(ԺԴ. դ. բոլորգիր) Շնորհիւ ամենակալին Աս­տուծոյ Հօր եւ Յիսուսի Քրիստոսի՝ Որդոյ նորա, եւ Հոգոյն ճշմարտի, ես՝ նուաստ եւ անպիտան ծառայ Աստուծոյ Սարգիս, եւ ամուսին իմ Նազխաթուն տեսաք զսուրբ եւ զաստուածաին լուսընկալ Աւետարանս եւ ցանկացաք սմայ մեծաւ փափաքմամբ եւ ջերմեռանդն սիրով, լսելով զասացեալն ի սուրբ մատենից, եթէ՝ Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ ընդանի ի յԵրու­սա­ղէմ: Եւ տուաք ի հալալ ստացուածոց մերոյ ինչս, եւ ստա­ցաք զսուրբ Աւետարանս եւ շուրջառ մին, եւ տուաք ի ձեռն որդոյ մերոյ՝ Բեների, ի վայելումն ան­ձին իւրոյ եւ զաւակաց իւրոց, եւ յիշատակ հոգւոց մերոց, եւ ծնօղաց, եւ ամենայն ազգականաց:

2. 70բ(ԺԵ. դ., բոլորգիր) Աղաչեմ զձեզ, ո՛վ սուրբ քահանայք, յիշեցէ՛ք, <յիշեցէ՛ք> զԴաւիթ սուտանուն քահանայ եւ զծնողս իմ ի Քրիստոս, զԳալուստ սար­կաւագ (մնացեալ 4 տողը մաշուած, անընթեռնելի):

Ծնթ. 119ա՝ անընթեռնելի 6 տող, գրչութիւնը՝ նման 70բ էջում եղածին:

3. 1ա(1726 թ., նոտրգիր) Յիշ[ա]տակ է սուրբ Աւե­­­տարանս Զուրապին<ին>, տան մեծին եւ փու(=ք­)րին, Աստուած ողոր[մե]աց. ամէն: Գիրեաց թվին ՌՃՀԵ. (1726):

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Աա, Գա մատիտով՝ «2812», 1ա՝ «894/2812», կողքը՝ «ԺԴ. Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», Պհպ. Դբ՝ «Վերակազմուած է հին եւ նոր կաշիների միա­ցումով, հին կազմաստառով: Գլխ. վերականգնիչ՝ Ա. Խաչատրեան, Մատենադարան 24/XII 63 թ.»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 151բ՝ «Հոգի Սուրբ եկեսցէ ի քեզ, եւ զաւրութիւն հովանի ու պահայպան լիցի ի վերայ քո»:

2813

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

[ՎԱՍՊՈՒՐԱԿԱՆ]

ԺԵ. դարի կէսեր

ԳՐԻՉ՝ Կարապետ քհյ: ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովանէս տանուտէր: ԾԱՂ­ԿՈՂ՝ Մուրատ սրկ.: ԹՈՒՂԹ ԿՈԿՈՂ՝ Խաչատուր քհյ, Յովանէս սրկ.:

ԹԵՐԹ՝ 260+2 (կրկն.՝ թ. 61, 130. վրացատառ հետագայ թեր­թա­կալում թ. 1-139՝ բ. երեսներին). չգրուած՝ 3բ, 201ա, 260աբ: ՊՐԱԿ՝ 4+Ա-ԻԲx12 (ԺԳ՝ 11, ԺԷ՝ 7, ԻԲ՝ 10)+2: ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,5x17,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (20x12): ԳԻՐ՝ բո­լորգիր (նմուշ՝ 27ա): ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագա­նա­կա­գոյն կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը դեղնաւուն թուղթ, Ա. փեղկի կենտրոնում՝ խաչելութիւն, Բ. փեղկի կենտրոնում՝ Համ­բար­ձում, իսկ Ա. եւ Բ. փեղկերի չորս անկիւններում՝ չորս աւե­տա­րանիչները. լուսանցակողերը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ (սկ.) Ա., դեղնաւուն՝ վերջին նորոգման ժամանակի թուղթ, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 27ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Յարութիւն՝ 1ա, Համբարձումն՝ 1բ, Հոգեգալուստ՝ 2ա, Երկրորդ գալուստն՝ 2բ (ցածում՝ պատ­կե­րուած ստացողները՝ Յոհանէս, Թումայ, Խէրխաթուն, Անդրէաս), Քրիստոս ի վերայ չորեքկերպեան աթոռի եւ կշռումն հոգւոց՝ 3ա, Մարկոս՝ 76բ*, Ղուկաս՝ 124բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 201բ. լսնց-յին՝ Մարիամ Մագդաղենացի՝ 74բ, Յովսէփ Արիմաթացի՝ 121բ, 197ա, 253բ: Խորան՝ 4ա, 4բ, 5ա, 5բ: Կիսախորան՝ 6ա, 77ա, 125ա, 202ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, յուշ­կապարիկ, տաճար: Զարդագիր՝ հրեշտակ (6ա), կենդա­նագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր, բուսական մարդու դէմքով (45բ, 203ա, 242բ): Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, սպիտակ, սեւ, շագանակագոյն, մանուշակագոյն, վարդագոյն:

* Յարդարանքը հմմտ. ընդ ձեռ. 7627, որի ծաղկողը նոյն Մուրատն է, որ յետոյ քահանայացել է՝ Կարապետ անու­նով. հօր անունը Յովհաննէս էր, մօրը՝ Շարմելիք: Աղ­թա­մարում եւ Արծկէում նկարազարդած միւս ձեռագրերն են՝ ՄՄ Հմր 5417, 4850, 4775. 1450-1471 թթ.: 76բ՝ Մարկոս աւետարանչի նկարի մօտ գրուած է՝ «Մատթէոս»:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին եւ փեղկերը ցեցակեր, ան­կիւն­ները մաշուած, 3ական կապիչներն ու վարդեակահիմք գա­մերն՝ ընկած, լուսանցակողերը գունաթափուած, խունացած. ունի ԺԷ.-ԺԸ. դդ. նորոգում, թերթերի մի մասի ներքին եւ արտա­քին լուսանցները նորոգուած այլ թղթով. թերթերին խոնաւու­թեան, խունացման, սնկի (ներքին լս-ում) հետքեր, ցեցի անցքեր, թերթերը բարակնցած, թափուած թերթ(եր) ընդմէջ թ. 5-6ի, 257-8ի. մատնահետք՝ 14բ. լուսանցազարդերը եւ զարդագրերը մեծ մասամբ կարմիր եւ կապոյտ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 4ա-5բ Համաբարբառ. Կանոնք՝ Բ, Գ, Ե, Զ (չիք՝ Ա., Դ., Է-Ժ.):

2. 6ա-76ա Աւետարան Մատթէոսի:

3. 77ա-123բ Աւետարան Մարկոսի (122բ-3բ «Յարուցեալ Յիսուս»):

4. 125ա-200բ Աւետարան Ղուկասու:

5. 202ա-57բ Աւետարան Յովհաննու (վջ-ը թա­փուած. կայ՝ 257բ «... դարձաւ Պետրոս եւ տեսանէ զա­շակերտն, զոր սիրէր Յիսուս, զի երթայր զկնի, որ եւ անկաւ զլա///» (ԻԱ. 20-25):

Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-5 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. (Գրչի) 5ա (ստ. լս.) Յօրինակն էլ չէ գրած, եւ յայլ օրինակէ խառնակ գու գէր, անմեղա[դիր] լե՛ր:

76աԶստացող սուրբ Աւետարանիս, զաստուա­ծա­սէր տանուտէրն՝ զՅովանէս, եւ զծնօղսն իւր, եւ զկե­նա­կիցն իւր՝ զԽէրխաթունն, եւ զորդին՝ զԹումայ, որ փոխեցաւ ի Քրիստոս, աղաչեմք զձեզ, յիշեցէ՛ք ի Քրիս­տոս եւ լի բերանով Աստուած ողորմի ասացէ՛ք նոցա, եւ ինձ՝ մեղաւոր գծողիս. եւ ողորմածն Աստուած մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի. ամէն:

123բՔրիստո՛ս Աստուած, բարեխաւսութեամբ ամե­նայն սրբոց քոց, ի քո փառաւորեալ միւսանգամ գալստեան՝ յորժամ գաս հայրական փառօք՝ ի դատել զա­մենայն արարածս քո, ողորմեա՛յ ստացօղի սուրբ Աւետարանիս աստուածասէր տանուտրոջն՝ Յովանի­սին, եւ իւր ծնօղացն՝ Անդրիասին եւ Մինային, եւ կենակցին՝ Խէրխաթունին, եւ որդուն՝ Թումային, եւ ամենայն ազգականաց նորա, եւ դասաւորեա՛ ընդ սուրբս քո՝ ի յարքայութեան քում, եւ թողութիւն մեղաց շնորհեա՛ ամենայն սխալանաց նոցա: Եւ ինձ ողորմեա՛ Կարապետ մեղաւոր եւ անարժան գծողիս, եւ մեր ծնօ­ղացն եւ կարդացօղացն, եւ Աստուած ողորմի ասո­ղացն. ամէն:

258ա(սկ. թերի՝ թափուած) /// յորդոր լսողացն: Յաւ­րինակ եղջերուին, որ ի յոլովութեան հրական մա­սինն ցանկայ հանապազ փափագմամբ ի յաղբիւրս ջուրցս, ըստ բանի երջանկին Դաւթայ: Այսպէս եւ Յո­վա­նէսս, ի յոլովութենէ մեղացն իւր վարկեալ եւ ի խղճէ մտացն հարեալ եւ ի սպառնալեաց անշէջ գեհե­նոյն տոչորեալ, զաստուածախօս կտակս զայս արար ճա­րակ փրկութեան հոգոցն իւր եւ իւր տղային՝ Թու­մային, ի յաներելի գեհենին եւ պաշար երկնաձիգ ճա­նապարհին, որ եւ հասուցանէ զնոսա առ Աստուած: Եւ ետ գծագրել զսուրբ Աւետարանս զայս ջերմեռանդ սի­րով աստուածասէր տանուտէրն Յովանէս, ի հալալ վաստակոցն իւր՝ յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ եւ ծնո­ղացն իւր. հօրն՝ Անդրէասին, եւ մօրն՝ Մինային, եւ որդոյն՝ Թումային, որ երիտասակաւ (=երիտասարդ հասակաւ) փոխեցաւ առ Քրիստոս, եւ կենակցին՝ Խէր­խաթունին, եւ դստերացն՝ Եղիսին եւ Շնախվորին, եղբարցն՝ Հայրապետին եւ Յակոբին, քըւերցն իւր՝ Ղըսմաթին եւ Թագուխուն, եւ ամենայն արեան մեր­ձաւորացն Յովանիսին: |258բ| Իսկ ես՝ ունայնս եւ թա­փուրս յամենայն հոգեւոր բարեմասնութեանց եւ հե­ծեալս եւ մաշեալս վերջին աղքատութեամբ, մեղաւոր եւ անարժան ծառայս ծառայիցդ Աստուծոյ՝ Կարա­պետ սուտանուն քահանայ, լուայ զփափագ եւ զսէր Յո­վանիսին, զոր ունէր առ հոգեւորն, եւ տկար անձամբ յանձն առի կատարել զհարցուածս սրտիցն Յովանիսին. եւ գծագրեցի մեղսամած մատամբս զաս­տուածախօս սուրբ Աւետարանս ի լաւ յօրինակէ: Արդ, աղաչեմք զամեն[ես]եան սիրովն Քրիստոսի, որք հան­դիպիք սուրբ Աւետարանիս՝ տեսութեամբ եւ կամ կար­դա­լով, եւ կամ օրինակաւ, լիակատար բերանով եւ ուղիղ մտօք Աստուած ողորմի ասացէ՛ք ստացողի սո­րա՝ Յովանիսին, եւ իւր ծնօղացն՝ Անդրասին եւ Մի­նային, եւ կենակցին՝ Խէրխաթունին, եւ որդոյն՝ Թու­մային, որ հանգեաւ ի Քրիստոս, եւ դստերացն իւր՝ Եղիսին եւ Շնախվորին, եւ եղբարցն իւր՝ Հէրապետին եւ Յակոբին, եւ քըւերցն՝ Ղսմաթին եւ Թագուխուն, եւ այլ ամենայն ազգականացն եւ արեան մերձաւորացն նորա, կենդանեացն եւ հանգու|259ա|[ցել]ոցն ի Քրիս­տոս: Մանաւ[անդ ի] ժամ սուրբ եւ սոս[կալի] հաշտա­րար եւ մեղսաքաւիչ սուրբ պատարագին, լի բերանով եւ ուղիղ մտօք Աստուած ողորմի ասել Յովանիսին, եւ իւր ծնողացն, եւ իւր տղային՝ Թումային, որ փոխեցաւ ի Քրիստոս. ամէն: Յիշել աղաչեմ ի Քրիստոս զիս՝ զա­նարժան եւ զեղկելի, եւ զմեղսաթաւալ գծողս զսուրբ Աւետարանիս՝ զԿարապետ, որ լի եմ մեղօք եւ անօրէ­նութեամբ. վա՜յ ինձ, ի թիւս հազարաց, նաեւ ըզծնօղսն մեր՝ զՍտեփանոս քահանայ, եւ զՓաշա՝ զմեծ պապն իմ՝ զՅոհանէս քահանայ, եւ զեղբայրն իմ՝ զՅովանէս քահանայ, եւ զքոյրն՝ զԱրմանի, եւ զկենա­կիցն իմ՝ զՇարմելէք, եւ զտղայսն մեր, որ փոխեցան առ Քրիստոս, արտասուալից պաղատանօք աղաչեմք զսրբու­­թիւնդ ձեր, ո՜վ մանկունք եկեղեցո, որ միոյ Աս­տուած ողորմի ասելոյ արժանի առնէ՛ք զմեզ, եւ աննախանձ կամօք մեր մեղացն թողութիւն հայցեցէ՛ք յԱստուծոյ, զի սովոր է ողորմածն Աստուած այլոց աղաչանօք այլոց ողորմիլ, որ եւ ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած. ամէն: Դարձեալ, կրկին անգամ յերես անգեալ աղաչեմք զձեզ, ո՜վ |259բ| պատուական հա՛յրք եւ եղբա՛յրք, ընթերցօ՛ղք եւ լսօ՛ղք, որք հան­դիպիք սմա, կրկին յիշման արժանի արարէ՛ք եւ բոլո­րախաւս լեզուաւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք ստացօ­ղին՝ Յովանիսին եւ իւր ծնողացն, եւ զաւակին՝ Թու­մա­յին՝ տղա հասակաւ գնաց առ Քրիստոս յոյսն ամե­նե­ցուն, յորոյ նորա յանուն գրեցաւ սուրբ Աւետարանս, եւ ինձ՝ գծողիս, եւ իմ ծնօղացն, եւ ինքն՝ Քրիստոս Աստուած, որ առատն ի տուրս բարեաց եւ ողորմու­թեան ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոցս ի սմա ստա­ցօղի սորա՝ Յովանիսին եւ իւր տղային՝ Թումային, եւ ինձ՝ մեղապարտ գծողիս, եւ յիշողացդ, հանդերձ ամե­նե­ցուն առհասարակ տացէ Քրիստոս Աստուած զա­ռատ ողորմութիւնն իւր եւ զերկնից արքայութիւնն, եւ ինքն եղիցի աւրհնեալ, գովեալ եւ փառաւորեալ յամե­նայն արարածոցս, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւի­տե­նից. ամէն: Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զԽաչա­տուր քահանայ եւ զՅոհանէս սարկաւագն, եւ զմայրն նոցա՝ զՇարմելէքն, Աստուած ողորմի ասացէ՛ք նոցա, որ աշխատեցան ի թղթի կոյկելն, եւ Աստուած յիշէ զձեզ:

2. 2բ(Ծաղկողի. խաչի տակ, կապոյտ ժապաւէնի վրայ) զՄուր[ատ] սարկաւաքս յիշեցէ՛ք. ա[մէն]:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 76ա(ԺԸ. դ., անարուեստ բոլորգիր) Դարձ[եալ] աղաչեմ զեղբայրութիւնն ձեր, մանկուք եղ՛՛կոց (=եկե­ղեցոյ), որ չի հեռայցու[ց]անէք ի դրանէ Սուրբ Քարի Աստուածայծէս. եւ որք յանդգ[ն]ի ո հեռայցուցանէ սուրբ Աւետարանս, զանէծցք Կանէնի առցէ եւ մասն Յուդայի առցէ. ամէն:

2. 124ա(1802 թ.,խորանի կամարի տակ, բոլոր­գիր) Այիս սուրբ Աւետարանս Սուրամու ավաք քահա­նա[յ] տէր Միքէլին է, որ ետ Լուսաւորչին Սուրբ եկէ­ղէցին, թվին ՌՄԾԱ. (1802):

77ա(1886 թ., ստ. լս., շղագիր] 1886 ամի. ըն­թեր­ցայ զսուրբ Աւետարանս եւ գտայ ի սմա բազում եւ հոլով սխալմունք եւ անհամեմատութիւն ի գրութենէ [անդ] ըստ համեմատութեան մեր ժամանակի:

3. 123բ(1874 թ., շղագիր) Ի նորընծայութեան ժա­մա­նակին, ուր Յովսէփի կին Շուշան առաջի անգամ ծնաւ զՅովհաննէս, |124ա| Շուշան ծնաւ զՎասօ ի դէմ լուսանալոյն, ի 3ն մարտի 1874 ամի, ի տօնի Տին­տեսի երրորդ կիրակի. գրեցաւ աստ վասն ապագայից իմանալոյ, եւ զկնի ութերորդ աւուր մկրտեցաւ ի Սուրբ Գրիգորի Լուսաւորչայ եկեղեցւոյ, ի ձեռն Աբգար Տէր Յակոբեանց: (Նոյն ձեռքով, ստ. լս.)՝ Յ3ն ապրիլի աւուր, ի յԱւագ երեքշաբթի անցանելոյ եւ ի մէջ գիշերի ծնաւ:

4. 77ա (ԺԹ. դ., շղագիր) Զաքար սարկաւագ Առիւ­ծեաց:

5. 77ա(վրացերէն, մխեդրուլի, ԺԹ. դ.) «სურამელი. არივწაშვილი. დეკანოზი. ტერმიქელასია. ვინც. უამის. ნებით․ანწარიტაცოს. ან. მიპაროს. ამ. მახარობელის. მარკოზის. მადლი. გაუწყრეს, სურმისეკლესიასარის»՝ «Սուրամցի Արիվծաշւիլի աւագ քա­հանայի Տէր-Միքէլեանի է․ որ առանց նրա թոյլտուու­թեան կամ յափշտակիցէ կամ գողանայցէ Մարկոզիս շնորհք բարկութիւն ընդունիցի Սուռամի եկեղեցւոյ է» (ընթերցումը եւ թարգ­մա­նութիւնը Բեռնար Ուտիէի):

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝6ա, 77ա, 125ա, 202ա ոճաւորուած քա­ռանկիւն՝ «Քրիստոսի ծառայ / տէր Միքայէլ, 1807՞/ (շար. վրացերէն)՝ ՏէրՄիքելա,მ[ი]ქ[ე]ლ[ა]»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Աւետարան/// 56», Ա. կազմաստառին՝ «ԺԶ. Մ[եսրոպ] եպիս[կո­պոս]», 1ա՝ «902/2813»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 13բ, 16ա, 17ա, 32բ, 34բ, 85բ, 97բ, 102բ, 177բ, 178բ, 182ա, 238ա, 239բ, 241բ՝ «Պաշ­պա­նէ», 12ա, 23բ, 24ա, 30ա, 37ա, 39բ, 40ա, 47բ՝ «Բժշկ[ի]», 29ա՝ «Զառաջաւ»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 76ա մարդանման անընկալելի պատ­կեր, 260բ դէմ դիմաց երկու թռչուն՝ կտուցները միաց­րած:

2814

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԳԵՏԿԱՅ ՎԱՆՔ

ԺԳ. դար

ԳՐԻՉեւԾԱՂԿՈՂ՝Մխիթարիչ: ՍՏԱՑՈՂ՝Գրիգորքհնյ:

ԹԵՐԹ՝ 183. չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 7ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ 8+Ա-Նx8 (ըստայբուբենիկարգի՝ = 1-22, Ն՝ 7): ՆԻՒԹ՝թուղթ. դեղնաւուն: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 23,4x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (19,5x13): ԳԻՐ՝բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 46ա. թ. 89՝ԺԸ. դ. լրացում՝նմուշ՝ 89ա): ՏՈՂ՝ 24 (թ. 89՝ 26): ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագանակագոյնկաշի (ամբող­ջու­թեամբնոր), միջուկըտախտակ, աստառըվանդակազարդկտաւ. լուսանցակողերըկարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա-Բ+Գ-Դ, թուղթ, դեղնաւուն. աւելացուածնորոգմանժամանակ:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 1թ, 56ա, 91բ, 147բ: Զարդագիր՝հանգուցագիր (1թ, 56ա, 91բ): Գոյներ՝կարմիր, սեւ:

Новый рисунок

Նմուշ 46ա

Новый рисунок

Նմուշ 89ա

 

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թերթերը խոնաւութիւնից քայքայուած են. թ. 1-9՝ կան միայն հիմքերի փոքր մասերը, թ. 10-20՝ արտաքին սիւնակը զգալիօրէն վնասուած, մնացածը՝ վնասուած գրա­դաշտի արտաքին եզրերը. թ. 1ա եւ էջ՝ 2բ սկզբնապէս չգրուած, 2ա՝ յիշատակարան (՞). 1974 թ. ամբողջապէս նորոգուել է, նաեւ՝ կազմն ու կազմաստառը (տե՛ս Նշում, Պհպ. Գբ), թերթերի հիմ­քերն ամրացուած, եզրերը լրացուած. լուսանցակողերը գու­նա­թա­փուած, կեղտից մասամբ սեւացած, թերթերին խոնաւու­թեան, խունացման հետքեր, եզրահատման արդիւնքում պրակա­նիշերի եւ լս. համաբարբառի մի մասը վնասուած. թերթեր խառն. կարդալ՝ 3, 5, 4, 6, 7, 9, 12, 14, 10, 15, 11, 13, 16, 17:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 3աբԹուղթԵւսեբեայառԿարպիանոս:

2. 4ա-7բՀամաբարբառ (թերի՝միայն 6 կանոն):

3. 9աՆախադրութիւն: 9ա-10աԳլուխք: 10բ-55աԱւետարանՄատթէոսի (սկ. թերի (չիք՝Ա. 1 – Ա. 12) 10բ՝ «///աւՅեքոնիայ ///աթիէլ...» (Ա. 12):

4. 63աբՆախադրութիւն: 63բ-4աԳլուխք: 64ա-97բԱւետարանՄարկոսի (97աբ «ՅարուցեալՅի­սուս»):

5. 98բՆախադրութիւն: 98բ-9բԳլուխք: 99բ-154բԱւետարանՂուկասու:

6. 154բՆախադրութիւն: 154բ-5աԳլուխք: 155բ-183բԱւետարանՅովհաննու (183բ՝ԺԵ. 6 «... եւիհուրարկանեն՝եւայրի///», վջ. պակասաւոր (չիք՝ԺԵ. 7 – ԻԱ. 25):

Ունի ստ. լս. համաբարբառ՝ 2-6 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

9ա(ճակատազարդիտակ) Աւգնեա՛Հոգիտ,Սո՛ւրբԱս­տուած, ան[ա]րժանեւմեղաւորգրչիս՝Մխի[թ]ար­չիս, եւաւարտեա՛զսախաղաղ///:

10աԶստաց[ող]/// [Աւետար]անիս/// [ան]ար­ժա­ն/// իվանի/// առ (մնացեալը՝թափուած):

50ա(ստ. լս.) Վաշեաւրինակիսեւիւրգրաւղիս: Շատուբազումվարդապետքենհաւանել: Կիւրակոսիէհաւանած, ԳրիգորիՄուրղանեցւոյնաւրինակ:

53բ(ստ. լս.) Վաշեաւրինակիսգրաւղիս,

Գրոցհմուտգիտնականիս,

Վարդապետացընտրելբանիս,

Եւինչարնեմգերիս.

Բնութեանգրոցս/// (եզրահատուած):

55աԱստուա՛ծ, ողորմիաւրինակիսգրաւղին, Հրա­շափառէ, բայցեսպանդուխտեմուիպահսխի /// (եզրահատուած), ///մեմ, մի՛մեղայդրէք:

61բ(ստ. լս.) Քրիստո՛սԱստուած, ողորմիՄա­նասիեւՍիմէոնիպատանեկին, զիերկոսեանքնխեղճմեռանանյիշ[ատակ]:

64աՏէ՛ր, ողորմեաԳրիգորոեւՄխիթարիչգրչի (մինչեւայստեղերկաթագիր) իքումգալստեանդ, յոր­ժամգասհատուցանելըստիւրաքանչիւրգործոց: (խո­շորբոլորգիր, կարմիրթանաքով. ստ. լս.)՝Եղբա՛յր, թողութիւնարա՛, խալատեցայիցանկիս, յառաջառակմշակացայգւոյնէեւապա՝ցուցեալՅիսուսիզշինուածտաճարին: Զբնութեանգիրքսկուքննեաք. եսմո­ռա­ցայգրել, յետոյգրեցի:

64ա(վերնագրինկից, ճակատազարդիտակ) Մխ[ի­թարիչ]գրիչ:

99բԶստացաւղսուրբԱւետարանիս՝զԳրիգորքա­հանայեւզանարժանգրիչս՝զՄխիթարիչսյիշեսջի՛քիՔրիստոս:

153բ(ստ. լս.) ԻԳրիգորայՄուրղանեցոյնաւրի­նակէնէ, եւշատերեւելիվարդապետացհաւա­նածղորդ /// (եզրահատուածամբողջտողը):

154բ(ստ. լս.) Զցանկսսաստիկդժուարձգեցիյիրար, եւաշխատանաւք. զՄխիթարիչսյիշեա՛:

155ա (ստ. լս.) Կիւրակոսվարդապետնիւրնգրելետ, որվարդապետացվարդապետէրեւերեւելի: Եւեսզշատնվասնաւրինակիգրեցի, եղբա՛յր, աւրինակլաւէ, իԳետկայվանքս, որէվարդ/// (եզրա­հա­տուած):

155աԶսրբազանքահանայնզԳրիգորմիայնաւոր՝ստացաւղսուրբեւպատուականԱւետարանիս, եւզանարժանգրիչս՝Մխիթարիչս, ործրեցիիգովելիաւրինակէ, ուղիղեւլիարուեստիւ, իբանեւիգիր, իտունեւիստոր, եւիգրադարձս, եւյեղանակս, եւիվանկս, եւյառոգանութիւնս, զորկոչենԳրիգորիՄուրղանեցոյ՝իբազմացվկայեալ՝ըստյաւժարու­թեանմերումյաջողեացմեզԱստուած: ԲայցգիտէայսսուրբԱւետարանս, որչափկարացիպահաւքեւպան­դըխտութեամբգրեցի, վասնզիգրոցաշակերտէի. եւզմիտքսիվերայկալայվասնղորդութեան, վասնզիվարդապետք, որտեսանէին՝հաւանէին: ԱղաչեմզձեզյիշելզմեզիՔրիստոս. ամէն, ամէն:

Տե՛ս ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 399-400՝ ձ-իս հետեւեալ յիշ-ները՝ 147ա 9ա, 50ա, 53բ, 55ա, 61բ, 64ա, 99բ, 153բ, 154բ, 155ա:

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Աա, 1ա՝ «2814», 9ա՝ «905/2814», Պհպ. Գբ-ինամրացուած 4,3x7,5 չափսիսպիտակթղթիվրայ՝ «Վերակազմուածէնորկաշիով, նորկազ­մաս­տառով, նորգծագրութեամբ: Գլխաւորվերա­կանգ­նիչ՝Ա. Խաչատրեան, Երեւան 1974 թ.»:

2815

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԺԵ. դար

ՍՏԱՑՈՂ՝Ջանբուղայ:

ԹԵՐԹ՝ 248: ՊՐԱԿ՝Ա-ԻԲx12 (Ա՝ 4, Է, ԺԱ, ԺԷ, ԺԸ՝ 11, ԻԲ՝ 8): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x16,1: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (15,5x11,2): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 24ա): ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝դրոշ­մա­զարդշագանակագոյնկաշի, միջուկըտախտակ՝Ա. փեղկի, ստուա­րաթուղթ՝Բ. փեղկի. մէջքըեւԲ. փեղկիեզրերըսեւկաշի, աստառըդաջածոյկարմիրկտաւ՝Ա. փեղկի, դեղնաւունթուղթ՝Բ. փեղկի. լուսանցակողերըկարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա+Բ, չգրուածթուղթ, մասնկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 24ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Նկար բնագրի մէջ. Անառակ որդու վերադարձը՝ 167բ (ուղղանկիւն շրջանակի մէջ մարդկային երկու գլուխ). լս-ային՝ Ուսուցումն աշակերտաց՝ 83բ (մարդկային եր­կու գլուխ), Այր՝ ի ծնէ կոյր՝ 218բ: Լուսանցազարդ՝ բուսա­կան, թռչուն, տաճար: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, բուսական մարդու դէմքով, կենդանագիր: Գոյներ՝ կարմիր, դեղին, կանաչ, կապոյտ, շագանակագոյն, վարդագոյն, նարնջի:

Ծնթ. 68ա, 116ա, 194ա անուանաթերթերի կիսախո­րան­ների տեղերը բաց՝ չլրացուած, զարդագրերի մի մասը եւ 68ա էջի լուսանցազարդն արուած մատիտով, յետագայում:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը Մատենադարանում նորոգուած է 1944 թ. (տե՛ս Նշում, Պհպ. Բբ). նախկին կազմից մնացել է միայն Ա. փեղկը, որի կազմաստառի կտաւը գունաթափուած, վե­­րին մասում՝ պատռուած. կաշին մաշուած, վերին մասում՝ մեծ անցք, 3ական կապիչները եւ գամերն ընկած. մէջքը եւ Բ. փեղկը նո­րոգուած, լուսանցակողերը գունաթափուած, սեւացած: Սկզբից եւ վերջից պակասաւոր, թերթերին խոնաւութեան, խու­նաց­ման, սնկի հետքեր, ցեցի բազմաթիւ անցքեր՝ յատկապէս սկզբի եւ վերջի թերթերին. թերթեզերքը մաշուած, խունացած, տեղ-տեղ պատ­ռուած. 68, 116, 194 թերթերից առաջ մէկական թերթ կտրած-հանած, որոնք երեւի նախատեսուած են եղել աւե­տա­րա­նիչ­ների դիմանկարների համար եւ, դատելով անուա­նա­թերթե­րով՝ նկարազարդուած չեն եղել, թ. 46՝ ստորին լուսանցը կտրած, թ. 70՝ անկիւնագծով ստորին կէսը ընկած՝ գրադաշտը վնա­սելով. թ. 183՝ կիսով չափ հիմքից անջատ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-67բԱւետարանՄատթէոսի(սկիզբը՝Ա. 1 – Դ. 10 թափուած) – «///սատանա[յեւահա]՝հրեշտակքմատ[եան] եւպաշտէին...» ([Դ. 11]...):

2. 68ա-115բԱւետարանՄարկոսի(տե՛սՎիճակ, 70ա /// «...եւզոքա[նչՍիմով]նիդնէր [ջերմաց]եալ [վաղ­վաղա]կի/// 70բ՝իմտանելարեգականն...» (թա­փուած՝Ա. 30-32), 70բ «... [եւոչ] տայրխաւ[սելդիւացն], զի/// 70բ՝եւգնացզհետնորաՍիմովն...» (թա­փուած՝Ա. 34-35):

3. 116ա-93բԱւետարանՂուկասու:

4. 194ա-247բԱւետարանՅովհաննու:

Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-5 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

67բՄեղսամածգծողիսողորմեա՛, Տէ՛ր, եւստացաւղիսյիշեա՛, Տէ՛ր. ամէն:

193բԶմեղաւորսեւզանարժանսյիշեա՛իՔրիս­տոս:

247բ///ամենայնի, անեղԷինեւգոյացուցչինբնաւից, անվախճանեւանսահմանէացուցչին, սահ­մա­նիչեւկատարումնբոլորէիցս, երիցսմիակին, եզակիեւմիումաստուածութեան, որանշարժգոլով՝շար­ժ[եա]լարարածսիկեանսեւիփրկութիւն. էիցԷակնեւկենդանեացկեանքն, որանփոփոխգոլովմիշտյէութեան, անեզրեւանվայրափակն, լրումնեւբովան­դակիչամենայնի, եւյամենայնսէ, եւյամենայնէան­հասէ, որպէսիմասունսեւիբոլորս, |248ա| եւինքնո՛չմասնեւո՛չբոլոր, որպէսթէզմասնեւզբոլորզա­մե­նայնինքնունելով, եւկրէզամենայնբանիւզաւ­րու­թեանիւրոյ, գերալիրգոլով՝լընուզամենայն, եւան­հասէյամենայնէ, որումբանեւիմաստութիւնեւլեզուտըւեալբոլորէէիցս /// հանա[պազ] աւրհնութիւնիփառսՀաւրեւՈրդոյեւՀոգւոյնՍրբոյ, այժմեւյաւի­տեանսյաւիտենից. ամէն: ԻսկչորիցԱւետարանչացնխորհուրդբազմաւրինակիմնցուցմանմբտեսանի. զիոմանքասեն, թէչորիցաւետարանչացն /// (2 տողմա­շուած) արեւ/// հար/// մաստի/// [Աւ]ետարանն/// ոմանցհաճոյթուեցաւ [ըս]տչորիցմշտա[հոս]/// (2 տողմաշուած) [տա]լառիտիեզերացառոգումն՝Փի­սոն, Գեհոն, Տիգրիս, Եփրատէս, եւսոցագոլովնմա­նա­պէսթուովուռճացեալք, իկենդանականաղբերէնոռոգանելզպասքեալմիտսմարդկայինբնութիւնս: ՆոյնաւրինակըստտեսութեաննԵզեկիելի |248բ|(12 տողջնջուած, մաշուած, երեւումենառանձինտառեր, բառեր) ///ան/// տեսանել/// անիփա/// ուիմա[նալ] ի/// ամբսի/// նա/// ս/// ա/// (5 տողլրիւանընթ.) ///րնսհողեղինացնանմահիցզմահկանացուսառնելհա­­ղորդս, զորեւտեսեալզսորայսնանճառփրկա­գոր­ծութեանխորհուրդ, բարեմիտեւերկիւղածԱստուծոյՋան[բ՞]ուղէնեւՄոմեղէնսստացաքըզ (14 տողջնջուածմաշուած, երեւումենառանձինտառեր, բա­ռեր) ///յիշ/// ոյր/// ///իմոյիր/// ասէ/// իմ/// խա/// ակ­ցինիմոյ/// մամ/// թ/// շին/// [եւզաւակացիմ]ոց՝Մո­մե­ղինին, [Աւե]տիսին, Շաբուդ[աղ]ին, պարոնՍար­գը­սին, Տէրտէրին, Միրիջանին, Անդրոնիկին, Անէշէ­լինեւՋուհարին, Կարապետին, Գուլքանին ///(թա­փուած):

Ծնթ. 247բ էջի 1ին սիւնակի 7 տող, 2րդի 2 տող մաշուած, անընթեռնելի: 248բ էջի մասը՝ սկսելով «զոր եւ տեսեալ» բա­ռե­րից, տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 530, ուր նաեւ ծնթ.՝ «Յիշա­տակարանի պատմական մասի տողերի մեծ մասը խունացել, ջնջուել ու դարձել են անընթեռնելի»:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «906/2815», Պհպ. Բբ՝ «Կազմըվերա­նո­րոգուածէ 1944 թուիհոկտեմբերին, Մատենադարանիկազմատանը.Լ. Խաչիկեան»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝27բ՝ «Եւսարպեցվաղվաղակի», 32ա՝ «Ես, եսքեզասեմդուեսջէմեի», 33ա՝ «Յյետ», 54ա, 56ա, 188բ՝խզբզոց, անընակելիպատկեր, 57ա՝ «Ար­կա­նելեւ, եւ, եւ»,188ա՝ «Ընկեմիչիժօվամենայնիս»:

2816

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԿԱՐՍ

ՉԼԹ. – 1290

ԳՐԻՉ՝Յոհանէսերէց: ՍՏԱՑՈՂ՝Յակոբքհյ:

ԹԵՐԹ՝ 292. չգրուած՝ 1ա, 2բ, 3բ, 4բ, 5բ: ՊՐԱԿ՝Ա-Ճx16 (ըստայբուբենիկարգի, Ա՝ 11, Բ՝ 12+4 (թ.՝ 271-4. տե՛սՎիճակ), Ճ՝ 7)+2: ՆԻՒԹ՝թուղթդեղնաւուն. այլ՝ 291, 292՝սպիտակ. թ.՝ 291 լու­­սագծերով, թ.՝ 292 լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝բոլորակ, մէջը՝ «AIA» (՞): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,5x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (18,3x11,5): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 45ա): ՏՈՂ՝ 21 (լս-ում՝տո­ղա­նշմանասեղիանցքեր): ԿԱԶՄ՝շագանակագոյնկաշիդռնակով, Ա. փեղկըկոստղազարդ (պատկերուածշրջանակեւխաչ), մէջտեղում՝մետաղէպարզխաչ (7մմհաստութեամբ, վրան՝խաչեալՔրիստոսիխորաքանդակպարզունակպատկերը), մի­ջու­կը՝տախտակ, աստառը՝ասեղնագործկանաչմետաքս. լուսան­ցակողերը՝կարմիր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 45ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Գուշակումն մարգարէից՝ 1բ, Բժշկումն անդամալուծին՝ 2ա, Առաքեալք ի նաւի՝ 2ա, Բաշխումն նկանակի եւ ձկան՝ 3ա, Թացեալ պատառ՝ 4ա, Մատնութիւն՝ 4ա, Քրիստոս խաչընդուս՝ 5ա: Խորան՝ 8ա-11բ (8 հետ): Կի­սախորան՝ 12ա, 84բ, 136ա, 218բ: Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, սեւ, սպիտակ, շա­գա­նակագոյն, մանուշակագոյն, նարնջի:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մարգարէութիւն Դանիէլի. Գ. 3-15: ԺԲ. դ.: 1 (Ա) + 1 (Բ), Ա՝ արտաքին կողմերից եզրահատուած, Բ՝ բուն ձեռագրի վերին լուսանցը ներկայ ձեռագրի կարի տակ՝ կա­րուած մէջքին: Մագաղաթ (24,2x16): Միասիւն Ա. (19x13,5), Բ. (14x13,5), բոլորագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա), տող՝ 12 (Ա), 9 (Բ): Կարդալ՝ Բբ, Բա, Աա, Աբ: Բբ (Գ. 3-5)՝ «///նոսոր: Եւ կային առաջի պատկերին... եւ զա[մե]նայն ազգաց արուես­տա­կ[ա­նա]///», Բա (Գ. 7-8)՝ «///զձայն փողոյն սրնգի եւ զտաւղի... զհրէից առ Նաբուքո///», Աա (Գ. 11-13)՝ «///նկանիջիք եւ երկիր­պա­գանիցէ՛ք պատկերին... սրտմտութեամբ եւ բարկու///», Աբ (Գ. 14-15)՝ «///պատասխանի ետ Նաբուքոդոնոս[որ]... [պատ­կե]­րին, զոր արարի, ապա թէ///»:

Новый рисунок

Նմուշ Աա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին ցեցակեր, եզրերը, յատ­կա­պէս մէջքը՝ խիստ մաշուած, 3 կապիչներն ընկած, 3 մետաղէ գա­մե­րը պահպանուած, տարբեր մասերից ընկած 167 կոստղ. նորոգուած 1980ական թթ. (նաեւ՝ հնում). թերթերի եզրերը լրա­ցուած, հիմքերն ամրացուած, հին նորոգման ժամանակ մանր­անկարները եզրահատուած. լուսանցակողերը գունաթափուած, թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, եզրերը մա­շուած, ցեցակեր, արտաքին լուսանցակողերին ամրացուած սպի­­տակ էջանիշ թելեր՝ թ. 35, 152, 180, 231, 245. թերթեր խառն. կարդալ՝ 14, 271, 15, 16, 274, 17, 18, 272, 19, 20, 273, 21, ապա՝ 61, 63, 62, 65, 64, 66... 270, 275, բոլոր մանրանկարների ներկերը արտացոլուած թերթերի հակառակ երեսներին. թ. 1-11՝ կարուած այս՝ սխալ կարգով՝ 1, 2, 6, 7, 3, 8, 9, 10, 11, 4, 5:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

–6բ-7բ [ՑանկգլխոցչորիցԱւետարանաց]

7աՑանկիմասինգրչիցցուցում. «Արդ, յորիգլխոյկամիցիսընթեռնուլ, գտցեսներքնագրովնզհանգոյնսմիմեանց»:

1. 8ա-11բՀամաբարբառ. ԿանոնքԱ.-Ժ.:

2. 12ա-84աԱւետարանՄատթէոսի (թերթերխառն, տե՛ս՝Վիճակ):

3. 84բ-135բԱւետարանՄարկոսի:

4. 136ա-218աԱւետարանՂուկասու:

5. 218բ-87աԱւետարանՅովհաննու:

Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-5 տող:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԷ. դ. սկիզբ, բոլորգիր

292բԱստուածինմարՔրիստոսի, իմյոյսնդույաււուրմեեծի... զիժամանեցինինձ/// թմահուճա­նած///(աղօթքանմանբանաստեղծական 24 տող):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

218ա(գրչի) Սուրբաւետարանչիսբարեխաւսու­թեամբ, Քրիստո՛սԱստուած, ջնջեա՛յզձեռագիրյան­ցա­նացաշխատողիսորայեւստացողի, եւզծնողացնո­ցայ. ամէն, ամէն:

287աՓառքերիցանբաւից, անհասիցեւանկարիցկարելեաց, անբաժանելիմիաս[ն]ականսուրբԵրրոր­դու­թեանն: Փառքփրկչինեւյիշատակգրչին, աւրհ­նու­թիւնՀաւր, աւրհնութիւնՈրդոյ, աւրհնութիւնՍուրբՀոգոյն, յամենայնարարածոցեւյանարժանբերանոյս, որհասոյցզիսյաւարտումնաստուածախաւսմատե­նիս, զիորպէսուրախութիւնէ |287բ| նաւաւարիհա­սա­նելինաւահանգիստ, նոյնպէսեւգրչին՝վերջինգծին: ՇնորհիւեւողորմութեամբՀաւրեւներողու­թեամբՈրդոյ, եւաւգնականութեամբՍուրբՀոգոյնսկսայեւկատարեցիզսուրբԱւետարանսիթուաբե­րու­թեանսհայոցՉԼԹ. (1290), իմայրաքաղաքսԿարս, ընդհովանեաւՍրբոյԱստուածածնին, ձեռամբամե­նայ­մեղեւեղկելիգրչի՝Յոհանէսիրիցոյ, իփառսՔրիս­տոսի: Արդ, յոյժփափագանաւքետգրելզսուրբԱւետարանսՅակոբքահանա՝իզարդկաթողիկէեկե­ղեցոյեւիվայելումնմանկանցառագաստի, եւյի­շա­տակիւրեւծնողացիւրոց՝ԹամարինեւՊապուկին՝փոխեցելոյնառՔրիստոս, եւհաւրիւրոյ՝Մխիթարասրբասէրքահանայի, եւեղբաւրնորին՝Տաւնկանն, եւմաւրիւրոյ՝Մամխաթ|288ա|ունին՝փոխեցելոյնառՔրիստոս, եւեղբարցիւրոց՝ԿիրակոսքահանայիեւՆիկողայոսի, որերկոտասանամեայիՔրիստոսփոխեցաւ, եւքերցիւրոց՝Խաթերուն, եւփոխեցելոցնառՔրիստոս՝ԱզզինեւԹագոհէ:

Արդ, աղաչեմզամենեսեան, որքլուսաւորիքիսմա­նէեւկամաւրինակէք, յիշեսջիքառաջիզենլոյնՔրիս­տոսիզՅակոբերէց, ընդնմինեւզկենակիցիւր՝զՄամ­քանն, ընդնոսինեւզծնողսնիւրեանցեւզեղ­բարսն, եւզքուրսն: Ընդնոսինեւզիս՝զամենամեղեւզսուտգրիչ՝Յոհանէսերէց, եւզծնողսնիմ, եւզեղ­բայրն, եւզքուրսնյիշելոյարժանիարարէ՛ք, եւՔրիս­տոսԱստուած, որառատնէիտուրսպարգեւաց՝յի­շո­ղացդեւյիշեցելոցսառհասարակողորմեսցիիգալստեաննիւրում. եւնմափառքյաւիտեանս:

Յիշեսջի՛քեւզՍամուխհոգեւորեղբայրմեր, եւզկե­նակիցիւր՝զՍեդէթ, եւզծնողսննոցայ, որզնշաշ­տակսետունԱւետարանիս:

288ա(ստ. լս.) Ո՜վաստուածասէ՛րեղբարք, անմե­ղա­դիրլերո՛ւքխորշորու[թ]եանգրիս, զիյոյժշտա­պովգրեցաւ՝իքսանաւր:

Յիշ. 287ա, 288ա՝ տե՛ս ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 652-3:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 288բ(1318 թ., բոլորգիր) Արդ, ես՝Յովաննէսքահանա, բազումփափագանաւքգնեցիզԱւետարանսսուրբիզարդսուրբեկեղեցոյեւիվայելումնանձինիմո, եւյիշատակինձեւծնողացիմոյ. հաւրնիմո՝Սարգ[ս]ի, եւեղբաւրնորա՝ԱղերինեւՄիթարինեւՄքթոնին, եւպապինիմո՝Դեղին՝փոխեցելոցսառՔրիստոս:

Արդ, աղաչեմզամենեսեան, որքլուսաւորիքիսմա­նէկամաւրինակէք, յիշեսջի՛քառաջիզենլոյնՔրիստո­սիզհայրնիմ՝զՍարգիս, եւզմայրնիմ՝զՄիլերն, եւզիս՝զտարժանեալսմեղաւք՝զՈվաննէսքահանա, եւզկենակիցինիմ՝զԽաթունն, եւզեղբարսնիմ՝զԽու­թուխն, եւզկենակիցնորա՝զՏիկինն, եւզմիւսեղ­բայրնիմ՝զԱբասն, եւքուերքնիմ՝զԹուխթանիեւզԱրապ­խաթունն, եւզՇնավորտիկինն, եւզաւակսնիմ՝զՄարիրոսինեւզՄաթոսնեւԶաքէոսն, եւզոն­քանչնիմ՝զՍաթութն, |289ա| եւզորդիյնորա՝զՅո­վան­նէսն, եւզայլզբազումազգականսնիմոց, որոչենյիշատակելյայսմնվայրի, յիշեսջի՛քիսուրբեւիմաք­րայփայլյաղաւթսձերառհասարակզամենեսեան, եւինքն, որառատէիպարգեւսմարդկան՝ԲաննԱս­տուածառատպարգեւէզողորմութիւնձեզ՝յիշողացտեւմեզ՝յիշատակելոցս, առհասարակամենեցուն, եղի­ցի, եղիցի. ամէն: Իթուաբերութեանսհայկազե[ա]նտոմարիսՉԿԷ. (1318): Ո՜վսուրբկարդացողքսուրբԱւետար[ան]իսՔրիստոսի, միոբանիվարգջիքասելո, թէ՝ՏէրԱստուա՛ծ, ողորմեա՛սուտանունքահանայիՄարգարէծրողին. ամէն:

2. 289ա(1464 թ., բոլորգիր) ԿամաւանեղինԱս­տու­ծոյեւողորմութեամբնորինես՝Տիրացուէրէցս, գնե­ցիզսուրբԱւետարանսիհալալարդեանցիմոց՝յի­շա­տակինձեւծնողացիմոց, կենակցինիմոյ՝Մարիա­մին |289բ|, զաւակացիմոց, դեռ[ա]բոյսեւնորաբող­բոջպատանոյն՝ՅոհանէսսարկաւաքինեւԳալստին, եւայլամենայնարեանմերձաւորացեւերեխտաւո­րաց: Արդ, երեսանկեալաղաչեմզձեզ, ո՛վդասքսուրբքահանայից, որքաւկտիքիսմանէկարդալովկամաւրինակելով, զմեզեւզմերննջեցեալսնիսուրբյա­ղաւթսձերյիշեցէ՛ք, եւԱստուածզձեզյիշէ. ամէն: |290ա| Արդ, ես՝կրսերսյորդիսեկեղեցոյ, պարտա­կանսբիւրքանքարաց, ՏիրացուաւաքէրէցսյԱխլցխոյ, ետուզսուրբԱւետարանսեւզարծաթիսկինիմյիշա­տակիՍուրբԳրիգորեկեղեցին՝յի­շա­տականջինջինձեւծնողացիմոց. պապինիմոյ՝Տի­րա­ցուքահանային, եւհաւրնիմոյ՝Յոհանէսքա­հա­նային, եւեղբարցնիմ՝Գալըստին, ԱստուածատրինեւՔրիստոսատուրին, եւզաւակինիմոյ՝Մխիթարչին, որէրդպիրեւԲԺ.ան (12) ամացփոխեցաւառՔրիստոսեւէթողմեզսուքանմ[խ]իթար:

Արդ, աղաչեմզձեզ, ո՜վսո՛ւրբքահանայք, զմեզեւզմերննջեցեալսնիսուրբյաղաւթսձերյիշեցէ՛ք, եւԱստուածզձեզյիշէ. ամէն: |290բ| Մի՛ոքյանդգնեսցիեւյափշտակելջանայզմերհոգոյյիշատակսիսուրբեկեղեցոյս: Եւեթէոքյանդգնիեւգողանայկամծախէ, ընդանլուծանելիկապանաւքմնասցէեւմերմեղացստիրանայ, իսկպահպանողքնեւխնամատարքնաւրհնինյԱստուծոյեւյամենայնսրբոցնորայ. ամէն: ԵդաւյիշատակսՋԺԳ. (1464) թվինհայոց: Զեղկելիգրիչս՝զԽաչատուրէրէցսյիշելաղաչեմ:

3. 289բ(ԺԴ. դ., բոլորգիր) Եւս առաւել աղաչեմ, զդաս սո՛ւրբ քահանայից, յիշեցէ՛ք ի սուրբ եւ ի մաք­րափայլ յաղաւթս ձեր, զկաւշկար Քարիմատինն եւ զկենակիցն իւր՝ զՄսրմէլիքն, եւ զծնաւղսն իւր. զհայրն՝ զԿիրակոսն, եւ զմայրն իւր՝ զՆարին խա­թունն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իւր, որ ետ վերստին նորոգել զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իւրոց, զոր եդեալ էր զսուրբ Աւետարանս Տիրացու աւագէրէցն ի Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին: Որ ոք որ լիակատար սրտիւ ասէ զՏէր ողորմին, նա ողորմի նմայ Քրիստոս ի յաւուրն դատաստանի:

Ծնթ. Այսերկու՝ 289ա-90բեւ 289բէջերի (Հմր 2 եւ 3) յիշ-ներըտե՛սԺԵ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 226-7:

4. 6ա(ԺԶ. դ., նոտրգիր) † Սուրբ աւետարանչացս բարեխաւսութեամբ՝ Մաթէոսի, Մարկոսի, Կուկասու եւ Յոհանու, ողորմեայ տէր Ակոբի որդուն՝ պարոն Լեւ[ո­ն]ին եւ կողակցին իւրոյ՝ Խոնձայխաթունին եւ որդոյն իւրոյ՝ Սարգսին, զոր Տէր Աստուած տացէ իւրեանցն զերկնից արքայութիւն եւ դասեսցէ զնոսայ ի դասըս հրեշտակաց եւ հանգուսց[է] ի կայեանս արդարոց, ուր անպատում ուրախութիւն է. ամէն: Ով ոք հնանդիպիք՝ ի քահանայիցտ, պարոն Ասլանին աջողումն եւ երգա­րաւրէ խնդրեցէ Աստուծոյ, որ ի Սուրբ Լուսաւորիչն կանթեղ կախեց, եւ Աստուած յիշողացտ [ող]որմեսցի իւր առատ ողորմութենէն. ամէն:

5. 290բ (1610 թ., բոլորգիր) Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Սուրբ Հոգոյն, որք Աստուծոյ սիրոյն հրով վառին, միշտ յԱստուած խո­կան, յաստուածային իրողութիւնսն փութան բանիւ եւ իրաւք, բանիւ՝ ի դաւանելն եւ յաղաւթելն, եւ իրաւք՝ ի վաստակ գործոյ անձանձրոյթ |291ա|, նայ եւ սիրեն արձան եւ յիշատակ բարի ի փառս Աստուծոյ կակնել. եւ այն սիրով, որպէս երանելի քահանայս տէր Մէլքի­սէթս բոցով սիրոյն Աստուծոյ կենդանախարուկեալ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս՝ անձին ի վայելս եւ ապա­գայն՝ յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւր՝ Մարիամին եւ հաւրն՝ Ասայտուրին: Արդ, ոք հանդիպիք եւ աւգտիք, յի­շեցէ՛ք ի բարին Քրիստոս զտէր Մէլքիսէթն եւ զծնաւղսն իւր, որ բարուոք ծնան եւ ուղղութեամբ սնու­ցին եւ Աստուծոյ ավանդեցին, նայ եւ զհամաւրէն զարն, զկենդանի եւ զմեռեալ: Եւ որ ոք յիշէք, սրտի մտաւք յիշեսցէ, եւ զձեզ Որդին Աստուծոյ աւրն, զոր ոչ փո­խանակէ գիշեր, եւ տացէ ձեզ որ յիշէք եւ որոց յի­շին զանբաւ բարիսն: Աղաչեմ եւ ես՝ մեղաւորս (ջնջուած 1 անուն) արժանի, զանարժանս ծառայիս՝ Մէլ­­­քիսէդիս, իմ հաւրեղբաւրն՝ Ըռոստէվանին, եւ եղ­բաւրն իմ՝ Առաքելին, որ մանկանուն Նասոյ կօսին |291բ|, որ ազգական չեն յիշվել բազում ժամանակ, պապն իմ՝ պարոն Վարդ, եւ զհայրն իմ՝ Աստծայ­տուրն, մայրն իմ՝ Մարիամ եւ զհաւրողբերն՝ Ըռոստէ­վան, եւ զկողակիցն իմ՝ Մարիամն, որ հանգուցեալ էն առ Քրիստոս, եւ զանարժանս առնել եւ յիշել յաղաւթս, զի մեձ յուսով յանկանիմ խնամոցն Աստուծոյ եւ այն աղաւթիցն ձեր միչորդելով Մելքիսէթ քահանայս, որ չեմ արժան անուանիս: Եւ մանաւանդ սոսկալի եւ անարին զենմանն առաջ, որում երկինք բանի եւ Հօր հաշ­տի, Հոգին իջանէ, եւ հաւատով սրտիւ մտաւք ասացէ՛ք՝ Տէ՛ր, թո՛ղ զանեզր նորա զմեղս եւ զՄելքիսէտ քահանէս, աղաչեմ, եւ զդասակից եւ ընկերակից իմ՝ տէր Սահակն, եւ զեղբայրորդիքն իմ՝ նո[ր]այբողբոջ սարկաւագ Աստատուրն, Ըռոստէվան. Տէր Աստուածն վայելել տացէ մինչ ի խորին ծերութիւն: Որ դրինք սուրբ Աւէտարանս հալալ ընչից մերոց ի քաղաքն Գաւրի, ի դոռն Սուրբ Տէրիմաւրն: ///ծախելով կամ գրաւելով (2 տող ջնջուած, դժուարընթեռնելի) թող մեր մեղաց տէր լինի զԱստաս|292ա|ին: Մասնութ/// ցի առցէ զ///ին կ/// եկ/// յի առցէ») պահաւղքն աւրհ­նին ի յԱստուծոյ, կամ կարդալով մի բերան ողորմի ասէ՛ք: Թվականիս ՌԾԹ. (1610):

Տե՛սԺԷ. դ. յիշ-ք, Ա., էջ 359-60:

6. 289բ(ԺԷ. դ., բոլորգիր, կազմողի, ստ. լս.) Կազ­մող Գրիգոր էրէցս՝ զՂարալի որդի, յիշել աղաչեմ ի Տէր, եւ Աստուած [ձ]եզ յիշէ. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Աւետարան Կարս խաչ///իէ 62», 1ա՝ «908/2816», 1ա՝ «ՉԼԹ. – 1290 Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝166բ՝ «Թաւթափեսջիք», 287բ՝ «Իանւ­րեր Տէր Աստուած հրն», 290բ՝ «Աստուած աոր­կա­րամառ յիս յյյյ քեզ», 291ա՝ «Զալ», 291բ, 292աբ՝ խզբզոցներ, անկապակից միաւորներ (դժուարընթեռ­նելի):

2817

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԿԱՐԻՆ

ՉԽԹ. – 1300

ԳՐԻՉ՝Ստեփանոս, լրացնող՝Յակովբ: ԿԱԶՄՈՂ՝Յակովբ (լրացնողգրիչը): ՍՏԱՑՈՂ՝Յոհանծերունի. նաեւ՝ՇեխիաղայեւԲաբաԶախիյար:

ԹԵՐԹ՝ 202: ՊՐԱԿ՝Ա-ՃԲx12 (համարներնըստգրերիայբ­բե­նա­կանկարգի, Ա, Ղ՝ 10, Ե՝ 1 (թ. 47), Զ, Է՝թափուած, Ը՝ 3, Խ՝ 8)+2: ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,5x15: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (18­,5x11): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 78ա): ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝սեւկաշի, մէջքըկապոյտկտաւ, միջուկըստուարաթուղթ, աստառըսպ­իտակթուղթ. լուսանցակողերըդեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա+Բ, սպի­տակչգրուածթուղթ, աւելացուածնորոգմանժամանակ, մասնկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 78ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Խորան՝ 1ա, 1բ (գծանկարային): Կիսախորան՝ 2ա, 71ա, 147ա: Լուսանցազարդ՝ բուսա­կան, թռչուն: Զարդագիր՝ մարդագիր, թռչնագիր, հանգու­ցա­գիր, կենդանագիր: Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած թէ՛ հնում (ԺԹ. դ.՝ թերթերի հիմ­­քերը ամրացուած, եզրերը՝ լրացուած, երբեմն այլ ձեռագրի թղթով՝ 21բ, 62աբ, տպ. թղթով՝ 15ա, 18բ, 26ա, 27բ, 31բ, 91ա, 92ա, 93բ, 94բ, 95բ, 112ա, 119ա, 120ա, 122ա, 124ա, 125բ, 129բ, 135ա, 136ա, 137բ, 138բ, 153բ, 155ա, 160բ, 161բ, 162բ, 174բ, 182բ-3բ), որոշ թերթերին նորոգումներ այլ՝ սպիտակ թղթով գրա­դաշտի վրայ արուած կարկատանների ձեւով) եւ թէ՛ Մա­տե­նա­դարանում 1970ի շուրջ. կազմը ամբողջապէս փո­խուած, պատ­­րաստուած 1940ական թթ.-ին. լուսանցակողերը՝ գունա­թափ, թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, որոշ էջերի գրերը գունաթափուած, երբեմն՝ անզանազանելի (թ. 36, 40, 47-9 եւ այլն), շատ թերթեր եզրահատուած (լուսանցազար­դե­րը՝ վնա­սուած), փոքր պատռուածքներ, մաշուածութիւն, սկզբում եւ վեր­ջում՝ ցեցակեր, թ. 1 եւ 85՝ կարուած հակառակ դիր­քով, թ. 80-1՝ հիմ­­քից անջատ, թափուած թերթեր ընդմէջ թ. 46-7ի (մօտ՝ 8-9 թերթ), 47-8ի (մօտ՝ 40-44 թերթ), 155-6ի (1 թերթ), 163-4ի (1 թերթ), թերթեր խառն. կարդալ՝ 27, 29, 28, ապա՝ 85, 88, 86, 87, 89:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1աբՀամաբարբառ. կանոնք՝Ը., Թ., Ժ. (չիք՝Ա.-Է.):

2. 2ա-47բԱւետարանՄատթէոսի(կայ՝ 46բ «...ՏէրողորմեացմեզորդիԴաւթի///», 47ա՝ «///եւապաեկեսցէկատարած...», շար. թափուած (ԻԴ. 31ից)՝ 47բ՝ «...փողովմեծաւեւժողովեսցենզ///» (թափուած՝Ի. 32 – ԻԴ. 14):

3. 48ա-70բԱւետարանՄարկոսի(սկիզբըթա­փուած՝սկ.՝Է. 5. «///ապահարցանենզնափարի­սե­ցիքն...»), 69բ-70բ՝ «ՅարուցեալՅիսուս»):

4. 71ա-146աԱւետարանՂուկասու:

5. 147ա-200աԱւետարանՅովհաննու(թափուած՝Դ. 38-53. 155բ «...իվաստակսնոցամտ///», 156ա՝ «///զայսդարձեալերկրորդնշան...», Է. 17-32. 163բ՝ «...իցէարդեւք, եթէես///», 164ա՝ «///զիկալցինզնա...», 199բ-200ա՝ «Իրքկնոջնշնացելոյ»):

– 200աԶայսշնորհՏեառնսքանչելեացԵւսեբիասէ, յԵկեղեցականպատմութենէ. թէիհեբրայեցիԱւե­տարանէընկալաւեկեղեցիիյերրորդդպրութենէՅԼԹ. (339): ԳլխինբանիւՊապիայ. իսկեթէիկարգնկա­­միսդուգրել, զսա, իՅովհաննէ, գի՛տզՁԶ. (86) հա­մար[ն] եւգրեա՛զկնիայնմբանի, որասիթէ՝Քննեա՛եւտե՛ս, զիմարգարէիԳալիլեէոչյառնէ: Ո՜եղկելիանձինս:

– 201բ-2ա [ՆախադրութիւնքչորիցԱւետա­րա­նաց] – Մատ[թ]էոսաւետարանիչն, որեւականատեսլեալսքանչելեացնՏեառն... Յովհաննէսաւետարանիչականատեսլեալսքանչելեացնզ/// զիւրԱւետարաննյԵ[փ]եսոսքաղաքիյուն[ա]րէնբարբառովյե/// ամիվերանալոյ /// բաւանդակեալ /// ՄԼԲ. (232) եւաւե­տա­րա/// (թափուած):

Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-8 տող: Որոշ թերթերի վերին լս-ներում աւետարանիչների անունները:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

146բՈ՜վդա՛սքլոյսերամիցեւկայճառատեղաց, յորժամընթեռնուքզսուրբԱւետարանս, յիշեսջի՛քիսուրբյաղաւթսձեր՝զՇեխիաղայեւզԲաբաԶա­խի­յա­րի, որըստացանսուրբԱւետարանսիհալալընչիցիւրեանցեւարդարվաստակոցիւրեանցեւընծայեցինՏէրունեացՍուրբըՍտեփանոսին՝անջինջյիշատակիւրեանց, ասելովզբաննկենացթէ՝ԵրանիորունիցիզաւակիՍիոնեւընդանիյԵրուսաղէմ:

200ա (Գրչի) ՓառքամենասուրբԵրրորդութեանն, որսկիզբնէեւկատարածամենայնիեւյամենայնիաւրհ­նեալնյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն: Արդ, գրե­ցաւգանձարանսայսփարթամացուցիչհոգւոցեւմարմնոց՝սովաւվարժելոցիթուականիսհայոցՉԽԹ. (1300), |200բ| իքաղաքիսԿա[ր]նոյ, որկոչիԹ[է]ո­դա­պաւլիս, ընդհովանեաւՍրբոյն [Ս]արգ[սի], ՍրբոյնՍահա[կայ]եւՍուրբԱստուածածնիս, իթագաւորութեանարեւելեանաթոռոյնԽազանխանին՝բարեպաշտեւխնամարկուազգիսքրիստոնէից, որեւիժամանակիսյայսմիկզխրոխտանալեւզբորբոքումնազգացիսմայէլակա[նա]ցշիջոց, տաճիկանուանելով, եւյարաժամմտանէրիդիւաբնակն, որկոչիմզկիթ, այլզսէրնեւզգութնունիառազգս<հ>քրիստոնէից, եւժողովե[ա]լանթիւբազմութ[իւնս], գնացեալյաշխարհնՀրէաստանեւառե[ա]լբազումքաղաքացեւխաղաղութեամբդարձեալյարեւելս: ԻսկյայսմամիվերստինժողովեալզզաւրսիւրեւդիմեալկամելովյաշխարհնԵգիպտոսի, եթէՏէրկամեսցի, որոյՏէրԱս­տուածշնորհեսցէնմաերկայնժամանակ: Եւիհայ­րա­պետութեանտեառնԳր[իգ]որիսի, եւիթա­գ[աւ]ո­րու­թեանՀայոցՀե[թ]մոյ, [զի] վասնբազումբա­[րու]թեանՄիայնակեցանուանեն, որոյՏէրԱստուածշնորհեսցէզնոսայեկեղեցոյիւրումսրբոյընդերկայնաւուրսուղիղվերակացութեամբ |201ա| եւմերոյսրբասնեալեպիսկոպոսի՝տէրԲարսղի:

Գրեցաւտառսաստուածապատումեդեմաբու[խք]առավտակհոսմամ[բչ]որք///ումն, քառանկիւն, քա­ռա­նիւթ, եւ[ս] տիեզերաբողբոջելզվայրիդալարւոջ, հովիտսնխոնարհատեսակեւշուշանափակքրքմա­զար­դեալանուշահոտութեամբկենաւքիկեանսն, ձեռամբՍտեփանոսի, յոյժ [մե]ղուցեալեւանարհեստգծողիեւանարժանիկարգսկոչեցելոցինեղժամանակի, զիսաստկացաւհարկապահանջութիւնիվերայերկրիս, եւեղեւսովսսաստիկ, ընդամե/// (1,5 տողանընթեռնելի) արարչին ///ժեալիվերայմերի /// պատուհա[ս]///ոցկոր///ել: Արդ, աւրհնեալէփառքՏեառնիտեղւոջսրբութեանիւրոյ:

Արդ, ստացաւզսուրբտառսաստուածապատումպա­տուականծերունինՅոհանեւտիկինՍոգիկն(՞)յարդարվաստակոցիւրեանց, զաւակիՍիովնլինելեւընդանիյԵրուսաղէմնվերինն՝յիշատակիւրեանցեւծնաւղացիւրեանցեւզաւակացն, կենդանեացեւհանգուցելոցն՝ՀերիքտիկնայեւՎարդետիկնայ, Բալ­հաւին |201բ|, ///(1 բառ) Ներսիսին, ///անկանն, ՄայրտիկնայեւԼոյստիկնայ, ՄարգրիտինեւՎար­դըրկանն, ՊալհաւինեւՍթլկանն, Խընձորոսկէ, Նո­րո­գիսինեւԱրեւտիկնա, Տաւնատիկնայ, ՏունգերոյնեւՇատարեւին, Արջկուն, Մարեմտիկնայ:

Քրիստո՛սԱստուած, բարեխաւսութեամբսրբոցսաւետարանչ[աց]ս՝Մաթէոսի, Մարկոսի, Ղուկասու, Յոհաննու [ող]որմա՛յամենայնհաւա[տ]ացելոց՝կեն­դա­նեացեւ [հա]նգուցելոց, եւորաստ [վեր]ագրե­ցաք, գրեսցեսզն[ոսա] իգիրկենդանութեան. ամէն: Արդ, աղաչեմզամենեսեան, ո՜վպատուակա՛նքահա­նայքեւհռետորգծագիրք, յորժամկարդայքկամգա­ղափարէք, յիշեսջի՛քիմշտապաշտաւնյաղաւթսձերզերախտաւորքսորա, եւզիս՝զբազմամեղծրողսզՍտե­փանոս, եւզձեզՏէրյիշեսցէ, որեւաւրհնեալյաւիտեանս. ամէն:

Տե՛ս ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 861-2 (ձեռ-իս՝ 200ա-1բ), ուր ծնթ.՝ «Ձեռագիրը խիստ քայքայուած է եւ մաշուած»:

88բ (Կազմողի) Զսակաւաշխատողս՝Յակովբանար­ժանս, որպակասնգրեցիեւկազմեցի, յիշեցէ՛քիսուրբյաղաւթսձեր, եւԱստուածզձեզյիշէ:

Ծնթ. Յակովբ լրացնող գրիչ-կազմողի գրածներն են հաւա­նաբար՝ թ. 41-4, 47, 52, 53, 85, 86, 88:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 3բ(1670 թ., բոլորգիր, ստ. լս.)՝Զան///անգա/// [ա]նարժանյիշեցէ՛քիՔրիստոս. եւԱստուածզձեզյիշէ. ամէն: Թվին՝ՌՃԺ[Թ՞]. (1670):

2. 70բ(ԺԸ. դ, նոտրգիր) Որ<որ>ողորմիստա­ցողիսուրբԱւետարանիս, որստացաւիհալալընչիցիւրոց՝յիշատակիւրեւննջեցելոցն: Արդ, յիշեցէ՛քզբարէմիտեւհէզայհոգիԱմիրղուլին, որփոխեալէառՔրիստոս, եւկողակիցնիւր՝Սուլթան, եւսիրելիորդին՝ ///(անունը՝ջնջուած):

3. 202բ(1700 թ., նոտրգիր, եղծուած, դժուարըն­թեռ­նելի) ///առցեայլ///ցէ///զզմեզ/// յիսայեան, որսուրբԱւետարանս ///իձեռտվինիթվինՌՃԽԹ. (1700). ամէն, Հայր:

ՆՇՈՒՄ՝1ա «909/2817», 200ա՝մատիտովստ. լս.՝ «ՉԽԹ=749+551=1300 Աւետարանս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝146ա՝տառեր, 202բ՝ «///էստէրՄար­տի­րոսյիշեցէ՛ք»:

2818

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԺԶ. դար

ԳՐԻՉ՝ Եսայի:

ԹԵՐԹ՝ 193 (2-194). չգրուած՝ 2աբ, 56բ, 91բ, 92բ, 194բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԷx12 (Ա, Ե, ԺԳ՝ 11, Թ, ԺԷ՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 23,2x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (20x15,8): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 34ա): ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը տախտակ, աստառը դրոշմազարդ կտաւ. լուսանցակողերը դեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) +1 (Դ). սպի­տակ չգրուած թուղթ, աւելացրած 1950ականների նորոգման ժա­մանակ:

Новый рисунок

Նմուշ 34ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր (գծանկարային):

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Խորանք. Համաբարբառ կանոնք՝ Ա. (Պհպ. Գա), Բ. (Պհպ. Գբ), Ե., Զ. (Պհպ. Բբ), Է., Ը. (Պհպ. Բա). չիք՝ Գ., Դ., Թ., Ժ.: ԺԱ. դ.: 2՝ Բ. եւ Գ. (սկզ.). ստացուած 2 թերթի ստորին մասերի ընդլայնակի հատումով եւ եզրահատումով. ամէն թերթի հիմքում, կարից յետոյ՝ 2 սմ լայնքով շերտ՝ ելուստի տեսքով: Մագաղաթ (22x19), տողք աղիւսակի՝ 13-19, բոլորգիր (նմուշ՝ Բբ): Կարդալ՝ Գա, Գբ, Բբ, Բա՝ «Կանոնք՝ Ա-Բ, Ե-Ը»: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, սեւ, շագանակագոյն:

Новый рисунок

Նմուշ Բբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 1950ական թթ. նորոգուած Մատե­նա­դա­րանում. կազմը, սպիտակ թղթից նոր աստառ, վրան փակցուած հին աստառի կտաւը, պահպանակները՝ աւելացուած, թերթերի հիմ­քերը ամրացուած, եզրերը՝ լրացուած. կազմի կաշին թե­թեւակի քերծուած, անկիւնները պոկուած, 3 կապիչները եւ փայ­տէ գամերն ընկած. լուսանցակողերը գունաթափուած, մանրա­նկար­ների պահպանման եւ միմեանց հետ շփումից պահպա­նե­լու համար չհամարակալուած թափանցիկ ներդիր-թերթեր ընդ­մէջ՝ Պհպ. Ա-Բ.ի, Պհպ. Գ.ի եւ թ. 2ի: Թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր, մանր պատռուածքներ, գրա­դաշտը նարնջագոյնով սահմանագծուած՝ 3բ-5ա, 93բ-6ա, թա­նա­քի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը մգացած, տեղ-տեղ խոշոր անցքեր՝ նորոգուած թափանցիկ թղթով, որոշ թեր­թե­րի զարդագրերի կարմիր ներկը տարածուած գրադաշտի վրայ, թերթերի եզրահատման հետեւանքով Աւետարանների գլխահա­մար­ները եւ պրականիշերի մի մասը վնասուած՝ կտրուած, ար­տա­քին լուսանցակողերին էջանիշ թելեր՝ թ. 44 (դեղին), 82, 90, 140, 174 (կարմիր), 57, 93, 123, 150, 158 (կապոյտ), էջ 3ա (առաջին սիւնակի 8 տողի չափ) եւ 57ա, 150ա վերին մասերը կիսով չափ բաց թողնուած՝ հաւանաբար ճակատազարդի եւ կի­սախորանների պատկերման համար, թերթեր խառն. կարդալ՝ 108, 112-115, 109-111, 116:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 3ա-56ա Աւետարան Մատթէոսի:

2. 57ա-91ա Աւետարան Մարկոսի:

3. 93ա-149բ Աւետարան Ղուկասու:

4. 150ա-93ա Աւետարան Յովհաննու:

Ծնթ. Աւետարանների սկզբում ԺԸ. դ. ձեռքով, բոլորգրով խորագրերը. 3ա՝ «Սուրբ Աւետ[ար]անս Մա[տ]թէոսի», 57ա՝ «Սրբոյ Աւետարանս Մա[ր]կոսի», 93ա՝ «Սրբոյ Աւետարանս Ղուգասու», 150ա՝ «Ս[ր]բոյ Աւետարանս Օհաննու»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

91ա (կարմրով) ՅԵսաի գրիչ յիշեցէ՛ք:

193բՓա՜ռք անհաս վեհի, / անկարօտ հզօրի, / ան­բաւ մեծի, / աննիազ բարերարի՝ / Հօր անսկըզբնա­կա­նի, / Որդւոյ սկըսբնակցի. / Հոգւոյ գոյակցի, / ապէ­նիազ արարչի / եւ բնաւից բարձաւղի, / ամենից փրկչի, / բո­լորից ազատչի / Հօր կամեցողի / այժմ եւ յաւի­տեանս. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 194ա(ԺԷ. դ. կէս բոլորգիր, յետագայի ստա­ցողի) Դարձեալ յիշեցէ՛ք զՊէկին, ըստացաւ ի սուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր, եւ ծնաւղն իւր՝ Վերմիշն, եւ մայրն՝ Անթառամն, եւ որդին իմ՝ Սարուխանն, եւ եղբայրն իմ՝ Սարգիսն, Բոզին, եւ քոյրն իմ՝ Հեղինէն, եւ որդին իւր՝ Ծատուրն, եւ դուստրըն՝ Պեկի Սուլ­տանն: Ո՜վ եղբա՛յրք, ո՞վ որք հանդիպիք, ողորմի ասէ՛ք Պէկին, Աստուած ձեզ ողորմի իւր գալըստեանն. ամէն:

2. 92ա(1668 թ., բոլորգիր) Արդ, մեք՝ տէր Դաւիթս, իմ եղբարքս՝ Սանդրին, Մկրտիչն, իմ որդիքս՝ Մովսէսն, Սարգիսն, Շահումն, Առաքելն, իմ եղ[բ]օր որդի՝ Վահրին, մեր հայր՝ Յիմպաթին, իմ մայր՝ Խա­թուն­փաշին, գնեցինք մեք ի հալալ ընչից մերոց՝ մեր հոգոյ յիշատակ, ի գիւղս Տանղի. քահանայք սորին՝ տէր Մելիքսէթ, տէր Ոսկանն, Զաքարիայ սար­գաւ­ակին, քէվխայ Մկր[տ]չին եւ Տանղի մեծի եւ փոքու, ամե­նեցուն Աստուած ողորմի ասացէ՛ք. կրկին անգամ ողորմի ասացէ՛ք տէր Դաւթին, որ հանգեաւ առ Քրիս­տոս. Սանդրիս, Մկրտչին յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողոր­մի ասացէ՛ք սոցայ, եւ ձեզ լիցի ողորմութիւն ի Քրիս­տո­սէ. ամէն: Գրեցաւ յիշատակարանս թվին հայոց ՌՃԺԷ.ին (1668), ձեռամբ Յովաննէս եպիսկոպոսի. մի բերան ողորմիի, թէ արժ[ան]ի [համար]եսջիք ասել՝ դուք առնուք ի Քրիստոսէ. Հա՛յր: (շար. կարմիր թանա­քով եւ նոտրանման բոլորգրով)՝ Դարձեալ յիշեցէ՛ք Սանդրին եւ զկինն իւր՝ Գուզալն, եւ զդուստերքն իւրեանց՝ Մարինոսն, Մարճանն, եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք. Ա. բերան ողորմի ասացէ՛ք տէր Մար­տի­րո­սին. եւ ձեզ լիցի ողորմութենէ ի Քրիստոսէ. ամէն: Հայր մեր:

3. 91ա(1680 թ., նոտրգիր, յետագայ կազմողի) Վեր­ջին կազմող սուրբ Աւետարանիս, սուտանուն Ոհա­նէս սարկաւանքս ի գուղս Պասընջաղոյ, ի դուռս Սուրբ Աստուածածնի եգեղեցոյս, եւ ի հայ[ր]այ­պե­տութիւն ի ձեռս Սիմէոն կաթողիկոսին եւ թուիս հայոց ՌՃԻԹ.ին (1680): Ո՛վ կարդաք, մի ողորմի ասացէ՛ք. Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն, Հա՛յր մեր:

ՆՇՈՒՄ՝ 2ա՝ «929/2818», 3ա մատիտով՝ «2818», 56բ՝ մի քանի տառ, վրացերէն, մխեդրուլի, ԺԹ. դ.:

2819

ՏՕՆԱՊԱՏՃԱՌ

ԺԵ. դար

ԳՐԻՉ՝ Մարկոս քհյ: ՍՏԱՑՈՂ՝ Մարկոս քհյ (գրիչը), Յովհանէս աբղյ:

ԹԵՐԹ՝ 422. չգրուած՝ 396բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԶx12 (Ա 7, Դ, Է, ԺԱ, ԼԶ 10, Ե՝ 11, ԼԷ՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,7x17,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (20,2x12,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 226բ): ՏՈՂ՝ 31-41 (լս-ում՝ տողանշման ասեղի անցքեր): ԿԱԶՄ՝ շագանա­կա­գոյն դրոշմազարդ կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը կարմիր վանդակազարդ կտաւ. լուսանցակողերը կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 226բ

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 1ա, 42ա (թ. 396ա՝ 6 տող չգրուած՝ խորագրի համար): Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն (մի մասը գծանկարային՝ 142բ, 162բ, 165բ, 184ա եւ այլն): Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կապոյտ, վարդագոյն:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Թուղթ առ Գաղատացիս. Բ. 6-8, 10-14: Ժ. դ.: Ստացուած 1 թերթի 3 եզրերի հատումով: Մագա­ղաթ 1 (22,6x16,8), երկսիւն (22,6x15,2), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա), տող՝ 15: Կարդալ՝ Աբ-Աա. Աբ՝ «///Ոչ///զի ինձ կար­ծեալքն այսպիսի ինչ... զ[ի] [մեք ի] հեթանոսս///» (Բ. 6-8): Աա. «///ս փու­թա[զն]ոյն առնել... ասեմ ցԿեփաս առաջի ամե///» (Բ. 10-14):

Новый рисунок (1)

Նմուշ Աա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եւ մէջքի եզրերը մաշուած, ցեցի մի քանի անցք. դռնակը, 3ական կապիչներն ու գամերն ընկած, լու­սանցակողերը գունաթափուած, կազմաստառների կտաւը թա­փուած, կան եզրերի շերտերը, ԺԹ. դ. նորոգուած՝ սպիտակ նոր թղթով կարկատուած թերթերի հիմքերը (թ. 2, 3 եւ այլն. թ. 421՝ ստ. լս.՝ լրագրի թղթով) եւ պակասող անկիւնները, թերթերին խո­նաւութեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր, մանր պատ­ռուածքներ, թ. 108-109, 232՝ գրադաշտի վերին մասը մասնակի (6-7 տողի չափ) վնասուած, թերթ(եր) թափուած ընդմէջ թ. 420-421ի, թ. 361՝ հիմքից անջատուած, պոկուած, թ. 390-4՝ գրա­դաշ­տի կենտրոնում վառուածքի անցք:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-421բ [Տօնապատճառ]

1. 1ա-12ա [Ա.] [Առաջին. Դաւթի մարգարէ[ի] եւ Յա­կովբ առաքե[լոյ]. ցանկից՝421ա] – Եւ զղջացաւ Տէր, զի թագաւորեցոյց զՍաւուղ... այսպէս եւ Քրիստոս յերկրի զքահանայութիւնն եւ զթագաւորութիւնն. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

2. 12ա-23բ Բ. Յովհաննու Ոսկէբերանի եւ Աթա­նա­սի եւ Պրոկղի Նէքտառւոյ Կոստանդինուպաւլսի հայրապետի՝ ի սուրբ Նախասարկաւագն Ստեփա­նոս ասացեալ – Զգալի արեգականս զերկնաւս ծա­գե­լով, զարուսեակն ընդ ինքեան ունելով... ժողովեալս ի լու­սափայլ ծաղկանց Յովհաննու Ոսկէբերանի է եւ նո­րին աշակերտին՝ Պրոկղի, եւ Նեքտառի աթոռակցին եւ Աթանասի եւ Եփրեմի է:

3. 23բ-5ա Գ. Մասնաւոր ինչ ի գիւտ նշխարացն սրբոյն Ստեփանոսի եւ որք ընդ նմա. Գամաղիէլ աւրէնսդիրն, որ ի գործս առաքելոցն բարուոք խրա­տեաց զհրէայսն: Եւ Նիկոմիդոս, որ ի Քրիստոսէ ի ջրոյ եւ ի հոգւոյ ասաց. Զարքայութիւնն ընդունել, Նեք­տառի ասացեալ – Զի որպէս ի գործս առաքելոցն պատմի եւ ասի բան... եւ վերափոխեաց զմեծապայ­ծառ պարգեւն զսուրբն Ստեփանոս Նախավկայն Քրիս­տո­սի, որում փառք պսակողին զսուրբս իւր յաւի­տեանս. ամէն:

4. 25ա-7բ Դ. Եւ թէ որպէ՞ս վերափոխեցաւ յԵրու­սաղէմէ ի Կոստանդինուպաւլիս, յառաջասացեալ յԱղեկ­սանդրոսէ վկայասիրէ՝ սենեկապետէ արքայի, ի ձեռն կնոջ նորա՝ Յուլիոսէ ի Կոստանդինուպաւլիս – Արդ, իբրեւ անցին ամք հինգ շինուածի տաճարին սրբոյ, Աղէկսանդրոս փոխէր յաշխարհէս յԵրուսաղէմ քա­ղաքի... Ստեփանոսի, որ է անդրանիկ ամենայն մար­տի­րոսաց գնդին, զի նոցին պսակացն արժա­նաս­ցուք՝ շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

5. 27բ-31բ Ե.Անանիայի վարդապետի՝ ի խոր­հուրդ կատարման առաքելոյն Պետրոս[ի] – Իսկ երա­նելին Պետրոս հասեալ ի տեղի կատարմանն... զի զկա­պեալ ոտս նախահաւրն արձակեսցէ Աստուածն իմ, եւ նմա փառք յաւիտեանս:

6. 31բ-4ա Զ. Ի յիշատակի Պետրոսի եւ Պաւղոսի՝ ի Յովհաննու Աւետարանին մեկնութենէ – Ասէ ցնոսա Յիսուս. Եկա՛յք, ճաշեցէ՛ք. եւ ոչ ոք յաշակերտացն իշ­խէր հարցանել, թէ դու ո՞վ ես... որով ուրախ արար զերկ­նայինսն եւ զերկրայինս միանգամայն եւ աւար­տեցաւ ի փառս Աստուծոյ, որում փառք յաւիտեանս:

7. 34ա-5ա Է. Յովհաննու Ոսկէբերանի՝ Ի Գործոց մեկնութենէ. Յաղագս Յակովբայ եղբաւր Յովհաննու – Ընդ ժամանակս ընդ այնոսիկ սովորութիւն է գրոց զկարգս ժամանակաց... եւ հրեշտակաց դասակցու­թեամբ յաւիտեանս, որում փառք վերառաքեսցուք արար[ի]չս յաւիտենից, որ է աւրհնեալ յաւիտեան:

8. 35ա-8ա Ը. Պատճառ սուրբ Աւետարանին Յով­հաննու՝ ի Յոհաննէ [Ոսկեբերանէ – Որք արտաքին հանդ]իսիցն(ձեռ. 2039. 31ա-33բ)լինի տեսողք, յորժամ զբռնամարտիկ ոք մեծազաւր... հաղորդին նո­րա չարչարանացն եւ փառացն արժանաւորին Քրիս­տոսի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

9. 38ա-9ա Թ. Մեկնութիւն Աւետարանին Յովհան­նու – Դարձաւ Պետրոս եւ տեսանէր զաշակերտն... կա­րաւտասցի եւ այլ բանիցն, որ յաղագս հաւատոց ի Քրիս­­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս:

10. 39ա-41ա Ժ. Չորից գլխաւորաց տաւնից, որ են Աթոռք կարգեալ Չորեքկերպեան, մարգարէն Դա­ւիթ եւ Յակովբոս առաքեալն, սուրբն Ստեփան­նոս եւ հաւատոյ ամոլքն՝ Պետրոս եւ Պաւղոս, եւ Որոտման որդիքն՝ Յովհաննէս եւ Յակովբոս – Արդ, սքանչելա­տես մարգարէն Եզեկիէլ... որք ընդ տէրու­նական աթո­ռովն լծանին, եւ Քրիստոսի փառք յաւի­տեանս. ամէն:

11. 42ա-5ա ԺԱ. [Սուրբ վարդապետացն ասա­ցեալ՝ Վասն Յայտնութեան եւ Ծննդեան Տեառն եւ հաւատոյ հաստատութեան՝ ընդդէմ երկաբնակացն. վկայաբանութեամբ Տեառնեղբօր Յակոբայ եւ Կիւրղի Երուսաղէմի հայրապետին. ձեռ.2039, 37ա-9բ] – Ամենայն ոք, որ կամի շինուածս հաստատ... եւ փառս տացուք հին աւուրց տղայացելոյ Բանին յաւի­տեան եւ յաւիտեանս յաւիտէնից. ամէն:

12. 45ա-6բ ԺԲ. Յեկեղեցական պատմութենէ, զոր երկրորդեալ է Սարկաւագ վարդապետի – Ի Յարութե­նէն Քրիստոսի մինչեւ ցԲեկտոր Հռովմայեցւոց եպիս­կո­պոսն... ստուգէ ինքն զմիութիւն իւրոյ Ծննդեանն եւ զՄկրտու­թեան խորհուրդն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

13. 46բ-8բ ԺԳ. Սամուէլի եւ Պաւղոսի եւ այլոց վարդապետաց՝ Վերլուծութիւն ընթերցուածոց գըրոց – Արդ, բազումք ի վարդապետաց... վասն այսորիկ ասէ, որ բազմաչեայ քրովբէիցն անտեսանելին է. նմա փառք յաւիտեանս:

14. 48բ-50ա ԺԴ. Իմասցուք եւ վասն խորհրդոյ աւուր Ճրագալուցին, որ սկիզբն է եւ է արտաքոյ ու­թաւ­րեա թուոցն եւ ի թիւ պահոց զկարգ կանովն ու­նի – Աստուածաբանն Գրիգորիոս վասն Մեծի Պա­սէ­քի...

ա. 49ա-50ա Իսկ երիկուն Յունուարի հինգն ժո­ղո­վին ի հովանոցն, այսինքն՝ յյեկեղեցի – Յայտնէ մեզ զժողովիլն յանձեռագործ խորանն... որ ի վերայ քե­րովբէիցն նստէր, նմա ծննդեանն եւ երկնային թա­գա­ւորութեանն փառք եւ երկրպագութիւն յաւիտեանս. ամէն:

15. 50ա-7ա ԺԵ. Յաղագս Ծննդեանն Քրիստոսի ի ներքս ի յայրին՝ առ մսրովն – Արդ, մտանելով ի ներքս ի յայրն...

ա. 56ա-7ա Իսկ ի կատարմանն Դանիէլի ընթեր­ցումն, որ վասն Նաբուգոդոնոսորայ թագաւորին Քաղ­դէացւոց – Պատկեր կանգնեալ Բէլայ... այսաւր ուրախացեալ հոգւով, բերկրեալ մարմնով, մեծ տնաւ­րէ­նութեամբ Որդւոյն Աստուծոյ՝ Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

16. 57ա-63ա ԺԶ. Ի Յայտնութեան առաջի աւուրն – Յառաջին աւուր արարչութեանն... ասացեալ է զմիտս սաղմոսիս եւ զընթերցուածիս վերագոյն. եւ նմա փառք յաւիտեանս:

17. 63ա-5բ ԺԷ. Երկրորդ աւուրն արարչութեան – Յերկրորդումն աւուր արար Աստուած զհաստատու­թիւնն... ազատութիւն ի մեղաց եւ որդէգրիլ Հաւր, շնորհաւք Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

18. 65բ-8ա ԺԸ. Երրորդ աւուրն արարչութեանն – Նախ՝ զառաւելութիւն երիցն աւուրցն արարչու­թեանց... եւ ստուերաւն զճշմարտութիւնն դրոշմել, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

19. 68ա-71ա ԺԹ. Չորրորդ աւուրն արարչութեան – Ի չորրորդում աւուրն ստեղծումն լուսաւորացդ... եւ զկատարումն էառ յայտնութեամբն Քրիստոսի. եւ նմա փառք յաւիտեանս:

20. 71ա-3բ Ի. Հինգերորդ աւուրն արարչութեան – Ի հինգերորդումն աւուր արարչութեանն... ի բարձ­րու­թիւնս երկնից Քրիստոսիւ Յիսուսիւ՝ Տերամբ մերով, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

21. 73բ-7ա ԻԱ. Վեցերորդում աւուրն – Աւրն վեցե­րորդ եւ գործքն նորա զարմանալի է... մեռանել ի վե­ցե­րորդ աւուր ուրբաթու, եւ Քրիստոսի փառք յաւի­տեանս. ամէն:

22. 77ա-80բ ԻԲ. Յեւթներորդում աւուրն արարչու­թեան – Յաւուրն եւթներորդի ոչ գործին գործք, այլ կատարումն... մարդն դրամ ասի եւ անդրադարձու­թեամբ դրամն՝ մարդ. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

23. 80բ-4ա ԻԳ. Ութերորդում աւուրն – Ութերորդ աւուրն կանովնն կատարի ի Սուրբ Յարութիւնն... ի յա­րութեանն ընդ յարուցելոյն Քրիստոսի յառնեն փա­ռաւք, որում պատիւ եւ զաւրութիւն եւ փառք յաւի­տեանս. ամէն:

24. 84բ-6ա ԻԴ. Յաղագս Պետրոսի եւ Աբիսողո­մայ յիշատակի, եւ թէ՝ վասն է՞ր զկնի Աստուածա­յայտ­նութեան աւուրց զյիշատակ Պետրոսի հայ­րա­պետի եւ Աբիսողոմայ սարկաւագի տաւնէ եկեղեցի Քրիստոսի, եւ զկնի՝ զմեծին Անտովնի, եւ ապա՝ զթա­գաւորին Թէոթոսի – Այսպէս ուսաք յաւանդու­թենէ սուրբ հարցն... եւ եղջիւր նորա բարձր եղիցի փա­­ռաւք, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս:

25. 86ա-92բ ԻԵ. Յաղագս Քառասնաւրեայ գալստեան Տեառն ի տաճարն – Պարտ է գիտել վասն Սիմէոնի...

ա. 88բ-92բ Ի Ղուկայ Աւետարանէ – Իբրեւ լցան աւուրք սրբութեան նոցա... այլ տո՛ւր փառս հիանալի տնաւրէնութեանն Քրիստոսի, որում վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

26. 92բ-3բ ԻԶ. Ի Ղուկասու Աւետարանէն – Եւ եր­թային ծնաւղքն նորա ամի ամի յԵրուսաղէմ... ուսու­ցանէր ի ժողովուրդս նոցա՝ փառաւորեալ յամենեցուն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

27. 93բ-7ա ԻԷ. Պատճառք Առաջաւորի պահոցն – Բազում պատճառք են Առաջաւոր պահոցն... նախա­տաւնակ Ծննդեան եւ Մկրտութեան եւ Յայտնութեան Տեառն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

28. 97բ-100ա ԻԸ. Յաղագս Քառասներորդաց պա­հոցն – Մերձեալ է արքայութիւնն Աստուծոյ... զմեզ ի ծառայութենէ մեղաց, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

29. 100աբ ԻԹ. Վասն երայխայիցն ընթերցուածի մեկնութիւն – Ամենայաղթ Սուրբ Նշան փայլեաց ի յերկ­նից... ի խրատ եւ ի վարդապետութիւն նոցա եւ ապաշխարողաց:

30. 100բ-3բ Լ. Ի գիր անկելոցն ի սուրբ Քա­ռաս­ներորդն, որ հանդերձեալ էին կնիք առնուլ, որ է վեր­նագիր, իսկ զերախայքն, որ ասի. ի գիր ան­կանել, այսինքն՝ կնիք առնուլ ի Մեծի հինգշաբաթի աւուրն – Ոմանք այսպէս ասացին հինգշաբաթին... անձն, որ մե­ղիցէ, նոյն եւ մեռցի եւ ասէ:

31. 103բ-4ա ԼԱ. Երեքշաբաթի Եզեկիէլ ասէ – Գշ. Ար­դարութիւն արդարոյն ի վերայ նորին եղից[ի]... յառաքելական թղթոյն, որ առ հռովմայեցիսն. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

32. 104ա-7բ ԼԲ. Վասն է՞ր չորէքշաբաթուն ըն­թերցուածն երկու եւ ուրբաթուն՝ երեք – Դ.շ.՝վասն զի չորեքշաբաթն ի դէմ կնոջն ունի զվերաբերութիւն... զուրբաթ առաւել պարսպեն եւ պատուեն ընթեր­ցուա­ծաւք:

ա. 104ա-7բ Խորհուրդ առաջին չորէքշաբաթին՝ Յե­լից ընթերցուածոց մեկնութենէն – Այս են անուանք որդոցըն Իսրայէլի՝ մտելոցն յԵգիպտոս... անշարժ յա­մենայն գործս արդարութեան. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

33. 107բ-9բ ԼԳ. Առաջին հինգշաբաթին՝ յառաքե­լա­կան թղթոյն, որ առ Հռովմայեցիսն – Ե.շ.՝ թէ ոչ գիտէք, եղբա՛րք, զի որ միանգամ ի Քրիստոս...

ա. 108աբ Վասն էր ի չորեքշաբաթ եւ յուրբաթ ըն­թերցուած կարգեցան – Զի չորեքշաբաթուն վասն նա­խամաւրն եդաւ... երեակ/// ցուք ի կեանս/// [փա]ռք յաւիտեանս:

բ. 108բ-9բ Թէ վա[սն հինգշ]աբաթուն երեք ըն­թ[երցուած]ովք վարի կ[ա]րգն – Վասն զի արուն կատարեալ է բնութեամբ, վասն այսորիկ եւ յուրբա­թուն... մինչեւ ի կատարումն հանդիսի պահոցն եւ աւրէնսդիրն Քրիստոս աւրհնեալ է յաւիտեանս:

34. 109բ-15բ ԼԴ. Խորհուրդ Առաջին ուրբաթին եւ տեսութիւն նորին եւ ընթերցուածս Յերկրորդ <օրին> աւրինացս – Ք[անզի] յուր[բաթ]ու Ադ[ամ առ կ]են­դան[ութիւն, տե՛ս ձեռ. 2042, 83բ-8բ]...

ա. 109բ-11ա Լո՛ւր, Իսրայէ՛լ, ամենայն ծնունդք սուրբ աւազանին... զկիրս չարչարանացն Ադամայ եւ ծննդոց իւրոց յասելն իւրում այսպէս:

բ. 111ա-2ա Յովբայ է – Եթէ կշռելով ոք կշռէր զբարկութիւն... աստուածախաւս բարբառովն ի մխի­թա­րութիւն վշտացելոցս, որ ասէ:

գ. 112ա-5բ Եսայի (լս-ից) – Մխիթարեցէ՛ք, մխի­թա­րեցէ՛ք զժողովուրդ իմ... եւ շաբաթն բովանդակ յԵր­­րորդութեանն խորհուրդ, որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս:

35. 115բ-8ա ԼԵ.Երկրորդ երկուշաբաթին ըն­թեր­ցուածն ի Թագաւորութեան Առաջին – Բ. Բ.շ.՝ եր­կու­շաբաթի աւր ի սուրբ Յարութիւնն...

ա. 116ա-7բ Այր մի էր յԱրեմաթեմայ. Նասիփայ... կաթն ջամբել եւ <եւ> ոչ հաստատուն կերակուր:

բ. 117բ-8ա Սողոմոն (լս-ից) Ճանաչել զիմաս­տու­թիւն եւ զխրատ... ի լսել զձայն աղաւթից իմոց, եւ Քրիս­տոսի փառք յաւիտեանս:

36. 118ա-20բ ԼԶ. Երկրորդ աւուրն ընթերցուածն – Բ. Գ.շ. Եւ նստաւ կինն եւ սնոյց զորդին... ողորմեա՛ց եւ լո՛ւր ինձ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

37. 120բ-3բ ԼԷ. Չորէքշաբաթուն կարկն ի Սիովն կատարի – Բ. Դ.շ.՝ Քանզի զստուեր հանդերձելոց բա­րեացս ունէին...

ա. 121ա-2ա Իբրեւ մեծացաւ Մովսէս ի կատարումն հա­սակի... տեսեալ Յովէլ զայսպիսի փրկագործու­թիւնս, հրամայէ:

բ. 122ա-3բ Յովէլ (լս-ից) – Փող հարէ՛ք զայդ ի Սիովն, քարոզ կարդացէ՛ք... աւրհնել եւ սաղմոս ասել փա­ռաց քոց, Տէ՛ր Աստուած իմ, որ ես աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

38. 123բ-7բ ԼԸ. Հինգերորդ աւուրն ի Սուրբ Յա­րու­թիւնն կատարի – Բ. Ե.շ.՝եւ Հեղի ծերացեալ էր յոյժ...

ա. 126ա-7բ Երեմիա (լս-ից)Իսկ Երեմիա մար­գարէ ասէ. Լուարուք զպատգամս Տեառն... զի արժա­նաւորեցայց ես հանգստեան արդարոցն, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

39. 127բ-32բ ԼԹ. Երկրորդ Ուրբաթուն ի Սիովն կատարի. յԵրկրորդ աւրինացն ընթերցուածս – Զի զառաջին աւրէնսն ոչ պահեցաք...

ա. 128բ-9բ Յոբայ (լս-ից) – Ճշմարիտ գիտեմ, եթէ այդ այդպէս է... իսկ Եսայի մարգարէ զժամանակ խաչին յայտնէ ասելով:

բ. 129բ-32բ Եսայի (լս-ից) – Ել ի վերայ լերինդ բար­ձու, աւետարանի՛չդ Սիովնի... յանել խաւար մե­ղաց բանտէն, եւ քեզ փառք յաւ, յաւիտեանս՛՛:

40. 133ա-4ա Խ. Երրորդ երկուշաբաթին՝ ի յա­ռա­քելական ընթերցուածոց մեկնութենէ – Բ.շ.՝ զգուշ լե­րո՛ւք, զի մի ոք իցէ, որ զձեզ կողոպտիցէ... որ ի փրկչէն աշակերտացն ասացաւ, որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս:

41. 134աբ ԽԱ. Յերրորդումն շաբաթուն երեքշա­բաթի աւր. մեկնութենէ ընթերցուածոց – Գ. Գ.շ.՝ արդ, ժամ զնոյն ինքն զընթերցուածն մերձ դնելովդ... յաղերսաւոր բանից սրբոյն Երէմիայ: Ամենակալ մեծ անուն Տէր Դ. բշ:

42. 134բ-9ա ԽԲ. Յերրորդ չորեքշաբաթին. յԵլիցն՝ Վասն Եւայի – Գ. Դ.շ.՝ յետ աւուրց բազմաց մեռաւ թա­գաւորն Եգիպտացւոց...

ա. 137ա-9ա Յովէլ (լս-ից) – Քաջալերեա՛, երկի՛ր, խնդա՛ եւ ուրախ լե՛ր... ի ժամանակի ամաչելոյ սատանայի:

43. 139ա-42բ ԽԳ. Խորհուրդ Երրորդ ուրբաթին՝ յԵրորդ աւրինացն – Գ. Զ.շ.՝ (լս-ում՝ «Նորոգեցարուքն է», «Եշ. չկար յօրինակն»)դարձեալ զգուշացուցանէ զհաւատացեալս...

ա. 140ա-1բ Յովբ (լս-ից) – Արդ, եւ դուք մարդիք իցէք... զոր եւ մարգարէն Եսայի վկայէ:

բ. 141բ-2բ Իսայի (լս-ից) Յակովբ ծառայ իմ, աւգ­նական եղէց նմա... արձակողին փառս տացուք, որ է աւրհնեալ յաւիտեան:

44. 142բ-3ա ԽԴ. Ի Չորրորդումն շաբաթին երկու­շա­բաթին ընթերցուածին մեկնութիւն – Դ. Բ. շ.՝ ամենա­կալ մեծանուն Տէր... հիմն ասի գոլ երկինք երկրի, որում արարիչն աւրհնեալ յաւիտեանս:

45. 143ա-51ա ԽԵ. Չորրորդումն շաբաթուն երեք­շաբաթին. Մեկնութիւն Յովբայ ընթերցուծին – Դ. Գ.շ.՝ ո՞վ է դա, որ թագուցանէ յինէն զխորհուրդս...

ա. 146բ-9ա Որ է չորէքշաբաթով եւ յուրբաթւոջ աւուր ի տասներորդ ժամուն ժողովին ի Սուրբ Սիովն. այսպէս է վերնագիր ընթերցուածի – Դ. Դ.շ.՝ զի Սիովն հնոյն էր աւրինակ եւ նորոյս ճշմար­տու­թիւն... ճըշմարտութեան եւ տնաւրինեցելոյն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս:

բ. 149աբ Ի չորրորդումն շաբաթուն չորեքշաբաթի. յԵլից ընթերցուածին մեկնութենէ – Արդ, երթեալ ժո­ղովեսցես զծերակոյտ որդւոցն Իսրայէլի... իբրեւ աւե­տաւոր ընթացեալ առ ազգս մարդկան:

գ. 149բ-51ա Յովէլ (լս-ից) Եղիցի յաւուրս յետինս եւ ի ժամանակին... որում հինաւուրց եւ տղայացելոյն Քրիս­տոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

46. 151աբ ԽԶ. Հինգշաբաթի աւուր յառաքելա­կան ընթերցածին մեկնութենէն – Դ. Ե.շ. Հաւատամք եւ ի մի Տէր Յիսուս Քրիստոս յՈրդին Աստուծոյ... փառս տացուք յայսմ յաւիտենիս եւ յապագայն, որ է աւրհ­նեալ յաւիտեան:

47. 152ա-5բ ԽԷ. Իսկ ուրբաթուն յԵրկրորդ աւրի­նացն – Աւետեաց խոստումն ունի <երկի> երկիրն Պա­ղեստինացւոց...

ա. 153ա-4բ Յոբայ (լս-ից) – Լուայ այդպիսի բան մխի­թարիչք չարաց... եւ յիշեցուցանէ զիւր ձրի ողոր­մութեան շնորհն:

բ. 154բ-5բ Իսկ Եսայի – Ոչ այժմ կոչեցի զքեզ Յա­կովբ... զի եւ մեք նախանձաւորք լիցուք ի փառս Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

48. 155բ-60բ ԽԸ. Հինգերորդ երկուշաբաթին յա­ռա­քելական ընթերցուած մեկնութենէ – Ե.Բ.շ. Այսինքն՝ յեութէնէ Հաւր, Աստուած յԱստուծոյ, լոյս ի լուսոյ...

ա. 156բ-7ա Հինգերրորդ երեքշաբաթին ընթեր­ցուած­նին. Մեկնութիւն մետ – Ե.Գ.շ.՝ Ահա կոյսն յղասցի եւ ծնցի որդի... Տէ՛ր, ո՞ հաւատաց լրոյ մերում:

բ. 157ա-8բ Իսկ ի հինգերորդ չորեքշաբաթին ըն­թերցուածն յԵլից – Ե. Դ.շ.՝ Ասաց Տէր ցՄովսէս ի մէջ ամպոյն եւ միգին եւ մառախլին... եւ տեսեալ զՅովէլ զմեծ մարգարէն Մովսէս, զաւրացեալ շընորհաւք յաւրի­նակ Քրիստոսի ասէ:

գ. 158բ-60բ Յովէլ (լս-ից) – Քարոզ կարդացէ՛ք յազգս... զհոգիս մեր նորոգ քոյին շնորհիւդ. եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

Ծնթ. ԽԸ. համարից թռիչք Ծ., չիք ԽԹ. համարը:

49. 160բ-2բ Ծ. Հինգերորդ հինգշաբաթոջ աւուրն. ընթերցու[ածին] յԵսայայ. Մեկնութիւն – Ե. Ե.շ.՝Տէ՛ր, ո՞ հաւատաց լրոյ մերոյ...

ա. 162աբ Ընթերցուածն ի Կորընթացւոց Թղթոյն առաջին – Յորժամ տացէ ի ձեռս զթագաւորութիւնն Աս­տուծոյ... ես Դանիէլ տեսանէի ի տեսլեան:

50. 162բ-65բ ԾԱ. Խորհուրդ Հինգերորդ ուրբա­թոյն՝ յԵրկրորդ աւրինացն – Ե.Զ.շ.՝ Ի ժամանակին յայնմիկ, յորժամ աղաւթիւք ապրեցոյց...

ա. 163ա-4ա Յովբայ – Մինչեւ յե՞րբ աշխատ առ­նէք զիս բանիւք... մարգարէիւն Եսայեաւ մխիթարէ, յառաջագոյն մարգարէանայ:

բ. 164ա-5ա յԵսայի (լս-ից) – Այսպէս ասէ Տէր ցըԿիւրոս... այլ պայծառութեամբ Աստուծոյ կենդանւոյ ծառայեմք եւ ճշմարտի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

գ. 165աբ Հարցումն. Վասն ձկան ուտելոյ – Ըն­դէ՞ր ոմանք յաւուրս աղուհացիցն ուտեն ի հայոց, եւ ոմանք՝ ոչ... համբերութեան տուողն աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

51. 165բ-7բ ԾԲ. Վեցերորդ երկուշաբաթին Դա­նիելի տեսութեանն Մեկնութիւն – ԶԲ.շ. Ես՝ Դանիէլ տեսանէի ի տեսլեան գիշերոյն... առաքեալ զնա Տէր եւ Աստուած քարոզեաց, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

52. 167բ-8ա ծգ. ԾԳ. Վեցերորդ Երէքշաբաթոյն ի Կորնթացւոց թղթոյն մեկնութենէ – Զ.Գ.շ.՝ Այլ վասն հոգեւորացն, թէպէտ եւ բաժինք շնորհացեն... եւ եղեւ ի վերայ իմ ձեռն Տեառն:

53. 168ա-71բ ԾԴ. Իսկ Վեցերորդ չորեքշաբաթին՝ յԵլից մեկնութենէն – Եւ ասէ Տէր ցՄովսէս. Յերթալըդ քում...

ա. 170ա-71բ Յաղագս որոյ եւ մարգարէն Զաքա­րիայ աւետարանէ զմեծին Աստուծոյ զգալուստն ասելով – Ուրա՛խ լեր, դուստր մաւր Սիովնի... ազա­տեա,՛ Տէ՛ր, ի բանսարկուին բռնութենէ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

54. 171բ-4բ ԾԵ. Տեառն Յովհաննու Ոսկէբերանի ասացեալ՝ Հինգշաբաթի աւուր – Զ. Ե.շ.՝ Զի յորժամ կամի Աստուած նշանս առնել...

ա. 171բ-4ա Եզեկիէլ (լս-ից) – Եղեւ ի վերայ իմ ձեռն Տեառն... որպէս զի ի գրելոցս ուսցիս:

բ. 174աբ Ընթերցուածն ի Տիմոթեայ յԵրկրորդ թղթոյն (Տիմոթէոս՝ լս-ից) – Զայս գրեմ առ քեզ, զի ակն ունիմ... եւ վերացաւ փառաւք ի փառս, եւ նմա վայել է փառք եւ երկրպագութիւն յաւիտեանս. ամէն:

55. 174բ-7բ ԾԶ. Խորհուրդ վեցերորդ ուրբաթոյն եւ տեսութիւն նորին. յԵրկրորդ աւրինացն – Զ. Զ.շ.՝ Այս ընթերցուածս լի է յուսով աւետեաց... սաղմոսն զնոյն պատմեն, որում փրկողին Աստուծոյ մերում փառք յաւիտեանս. ամէն:

56. 177բ-84ա ԾԷ. Վասն Յարութեանն Ղազարու ի շաբաթու – Ի վեցերորդ շաբաթուս կատարեմք զյիշա­տակ Ղազարու մահուանն...

ա. 178ա-82բ Եւ էր ոմն հիւանդ Ղազարոս, հիւան­դութիւն ըստ իմանալի... ի կենաց այժմոյս ի կեանս յաւիտենից փառք յաւիտեանս. ամէն:

բ. 182բ-4ա Մեկնութիւն Աւետարանիս – Եւ էր մերձ Զատիկն հրէիցն զպասէքն... լիցի մեզ արժա­նա­ւոր գտանիլ շնորհաւք Տեառն մերոյ՝ Յիսուսի Քրիս­տոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

57. 184ա-98ա ԾԸ. Ի մեծի աւուր տաւնի Ողոգո­մենից, որ կոչի Աւրհնեալ աւր, եւ ի Գալուստ Տեառն յԵրուսաղէմ – Յելանել նորա յԵրիքովէ...

ա. 196բ-8ա Արմաւենեաց տօնին – Իսկ արմաւե­նեաց աւուրն կանովնն օրինակ ունի... մեզ՝ հողեղի­նացս ի Քրիստոսի միւսանգամ գալստեանն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

58. 198բ-203ա ԾԹ. Խորհուրդ Մեծի երկուշաբա­թին եւ տեսութիւն նորին – Իսկ Զատիկի շաբաթուն կանովն պահոցն...

ա. 199բ-200ա Սողոմոն – Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ... հրամայէ քահանայից՝ իբրեւ առաջնոր­դաց եկեղեցւոյ:

բ. 200աբ Եսայի (լս-ից) – Մխիթարեցէ՛ք, մխիթա­րե­ցէ՛ք, զժողովուրդ իմ... մինչեւ ի միւսանգամ գալուստն յամել:

գ. 201ա-3ա Ի Մաթէոսի Աւետարանին մեկնու­թենէ – Եւ այգուցն դարձաւ ի քաղաքն՝ զմիւսանգամ գալուստն նշանակէ... հաղորդս լինել ի վերինդ Էրուսաղէմ, եւ աւրհնել զքեզ յաւիտեանս եւ յաւիտենից յաւիտեանս ընդ Հաւր եւ Հոգւոյդ Սրբոյ. ամէն:

59. 203ա-10ա Կ. Ի խորհուրդ Մեծի երեքշաբաթին եւ տեսութիւն նորին. ընթերցուածն ի Ծննդոց – Ունելով զՄովսէս այր հին...

ա. 206ա-7ա Եւ առակացն Խրատ առ մանկունս եկեղեցւոյ, որ ասէ Սողովմոնի – Իմաստութիւն շի­նեաց իւր տուն... Սիովնի ի լեառն բարձր եւ ի զաւ­րութիւն ուժոյ:

բ. 207աբ Եսայի է – Ել ի վերայ լերինդ բարձու... աշխարհիս հայր լինել Նոյյի զկնի Ադամայ:

գ. 207բ-8ա Մաթէոսի Աւետարանին մեկնութենէ – Որպէս աւուրք Նոյի... եւ ոչ էբաց նոցա:

դ. 208ա-10ա ՅԱւետարանին մեկնութենէն է բանս – Թէ իցեն երկու ի մի մահիճս... եւ երանութեանց դա­սուն արժանացուսցէ զմեզ, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

60. 210բ-6բ ԿԱ. Ի խորհուրդ Մեծի չորեքշաբաթին եւ տեսութիւն նորին – Չորեքշաբաթի աւուր, չորս աւուր արարչութեանն է...

ա. 213բ-4բ Առակացն եւ Զաքարիայի ընթեր­ցուածս – Զայս միտս ցուցանեն. Որդեա՛կ, մի՛ խափես­ցեն զքեզ արք... երթալ յերկինս յանկոխ անապատն:

բ. 214բ-7ա Վասն Լ. (30) արծաթին – Զի արծաթի էր դահեկան ժամանակին... վասն կենաց մարդկան եւ փրկութեան որդւոցն Ադամայ մատնեցաւ. եւ նմա փառք:

61. 217ա-43բ ԿԲ. Հինգերորդ աւուրն արարչ[ու­թեան] – Ի հինգերորդումն աւուր արարչութեանն լցեալ աստուածային Հոգով...

ա. 226բ-32ա Եւ ապա պատարագ մատչի, եւ նոյնժամայն երթան ի Սուրբ Սիովն, եւ այս կանովն կատարի – Սաղմ. Կցուրդ. Պատրաստ արարեր առաջի իմ զսեղան... զերկիւղ մահու եբարձ, քաջալերիչն ամե­նեցուն աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

բ. 232բ-43բ [Եւ նոյնժամայն ելանեն] ի լեա[ռն ձիթենեաց եւ անդ] կատա[րեն զերեկոյեան պա]շ­տաւնն, [եւ յար ի նոյն] զհս[կումն գիշերոյն. ձեռ. 2039, 174բ]– Աստուածաբանն վեց թիւ ասէ զաշ­խարհս... յիմանալեաց գոյիցն եւ ի զգալի արարածոցս յաւիտենից յաւիտեանս (խորագիրը պատռուած):

62. 243բ-52բ ԿԳ. Ի աւուրն Ուրբաթոյն դնի [պա­տուական] փայտ խաչին առ[աջի սրբոյն Գող]­գոթայի, եւ ժողովուրդն երկրպագեն մինչ վեցերորդ ժամն կատարի երկրպագութիւնն, իսկ այլ ոչ – Զի խաչողքն երկիր պագանէին կատակելով...

ա. 251բ-2բ Յետ կարդացման Աւետարանին իսկոյն մտանեն ի սուրբ մատրանն, եւ այս կանովն կատարի, եւ ընթեռնուն ընթերցուածս յԵրեմիայ մարգարէէ – Տէ՛ր, ծանո՛ ինձ, եւ ծանեայց, որ բազում խորհուրդ... որում պարգեւատուին Քրիստոսի մեք փառս տացուք յաւիտեանս:

63. 252բ-7բ ԿԴ. Ասացեալ ի թաղում Տեառն – Այր մի Յովսէփ, որ էր նախարար արդար...

ա. 253բ-7բ Թէոփիլոսի՝ աշակերտին Յովհաննու. Վասն գերեզմանին Տեառն – Նոր երկին[ք] այսաւր յերկրի հա[ս]տատեցաւ... Տեառն ամենայն ուրեք ի տնաւրինականսն, որում կենարարին Տեառն Աստուծոյ փառք յաւիտեանս:

64. 258ա-66բ ԿԵ. Խորհուրդ Մեծի շաբաթին Ճրա­գալուցի աւուրն եւ տեսութիւն նորին – Արդ, զպատիւ աւուրս բազմայեղանակ բանիւք...

ա. 258ա-62բ Շաբաթ աւուր Մեծի ճրագալուցն ի սուրբ Զատկին երիկուն սաղմոսէ եպիսկոպոսն ի Սուրբ Յարութեանն, ի մետասան ժամոյն – Վասն այսորիկ երգէ մարգարէն ի դէմս Նախահաւրն... արդ, լցաւ Յովբայ ընթերցուածս, որ յուրբաթոյն:

բ. 262բ-6բ Ութ ընթերցուածն – Եղիայի վերացումն զՔրիստոսի Յարութիւնն... յերկուց վըկայից հաստա­տու­թիւն առնու, որ ասացաւն:

65. 266բ-70ա ԿԶ. Ի Յարութիւն Քրիստոսի եւ ի սուրբ Պասէքն – Յակովբ նահապետն յորժամ կամեցաւ զխաշինս զատել...

ա. 267բ-70ա Իսկ ի մեծի աւուր Պասեքին, յերրորդ ժամուն ժողովին ի Սուրբ Յարութիւն եւ սկսանին ասել – Ահաւոր եւ սքանչելի է խորհուրդ փրկութեան մերոյ... եւ որ ի կարգին է՝ աւգտակար խրատն, եւ Քրիս­տոսի Աստուծոյն մերոյ, որ յարեաւն ի մեռելոց, փառք յաւիտեանս. ամէն:

66. 270ա-4ա ԿԷ. Ի խորհուրդ Նոր Կիւրակէին – Նաւակատիք ասի, այսինքն՝ նորոգումն... հանդիպես­ցուք արժանապէս հաղորդ գտանել, շընորհաւք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

67. 274ա-7ա ԿԸ. Վասն շաբաթին եւ նորին խորհրդոցն – Յիշեսջի՛ր դու, ասէ. զաւրն շաբաթ... խոր­հուրդ բարւոք աւարտեմք ի մեզ յայժմու յաւիտե­նիս, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս:

68. 277ա-9ա ԿԹ. Հարցումն. Զի՞նչ խորհուրդ է յիսուն աւուր պահք... Պատասխանի. Յորժամ յԱստու­ծոյ մոլորեցան մարդիկ...

ա. 278բ-9ա Յաղագս, որ յետ Յարութեան տաւնենք զյիսուն աւր զսոյն առանց պահոց եւ ծունր դնելոյ. Կատարեմք հանդերձ չորք աւետարանչաւքն – Ցուցանէ մեզ զգարնանային ժամանակն... եւ չարքն ի տանջանս յաւիտենականս, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

69. 279ա-87բ Հ. Հարցումն. Զի՞նչ է, որ զբանն առաջին Զատկին կարդամք եւ Համբարձմանն– Պատասխանի. Զի որպէս կրկին էր իջանելն...

ա. 279բ-87բ Ի Համբարձման Տեառն – Ամենայն տաւնք աստուածայինք որ վասն մերոյ փրկութեան... խնայեա՛ եւ մի՛ կորուսաներ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

70. 287բ-90ա ՀԱ. Պատճառ Երկրորդ գալստեան Տեառն Ծաղկազարդի – Զտաւնս զայս տաւնեն... ժառանգեցէ՛ք պատրաստեալ ձեզ զարքայութիւն ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

71. 290ա-6բ ՀԲ. Վասն գալստեան Սուրբ Հոգւոյն – Յառաջինս եւ ի վերջինս միեւնոյն խնամք արարչին... որ­քան թերի եւ կատարեալ հաւատան յամենասուրբ Երրորդութեանն՝ ի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Հոգին Սուրբ, եւ փառս նմա տացեն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

72. 296բ-8ա ՀԳ. Յաղագս նախահարցն – Նախա­հարք ասին. Աբրահամ... յարդար նշանակք էին գալստեան Բանին եւ մերոյ փրկութեան, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

73. 298բ-301բ ՀԴ. Յաղագս սուրբ մարգարէիցն – Քանզի պարք մարգարէիցն վասն Քրիստոսի... ըստ այնմ, թէ Քրիստոս եկեալ քահանայ յաւիտենից. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

74. 301բ-7ա ՀԵ. Յաղագս Յովհաննու Մկրտչի՝ Անանիայի վարդապետի ասացեալ – Ի ձեռն առեալ զիմաստս Հոգւոյն... զի լցցէ զամենայն եւ եղիցի յա­ռա­ջացեալ յամենայնի, զի եւ մեք փառաւորեսցուք զՀայր եւ զՈրդի եւ զՀոգի Սուրբ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

75. 307ա-8ա ՀԶ. Սրբոյն Ստեփանոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի ասացեալ՝ Վասն նախերգանք աղաւ­թիցն, որ կատարի ի գիշերի – Որպէս նեղեալ ոք ի չար թշնամեաց... մատուցանել պատարագ եւ հանդերձելոց փառացն արժանի լինել ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

76. 308ա-15ա ՀԷ. Ստեփանոսի Սիւնեաց եպիս­կո­պոսի ասացեալ՝ Յաղագս եկեղեցաւրհնեացն կարգաց՝ թէ զի՞նչ է խորհուրդն – Վէմն անտաշ եւ անկոփ...

ա. 309ա-15ա Խորհուրդ եւ կարգաւորութիւն եկե­ղեց­ւոյ – Ուրախ լե՛ր, եկեղեցի՛... որում գլխոյն Քրիս­տոսի Աստուծոյն մերոյ անդամքս փառս տացուք ընդ Հաւր եւ Հոգւոյն Սրբոյ, այժմու կենաւքս եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

77. 315բ-22բ ՀԸ. Ստեփանոսի Սիւնեաց եպիսկո­պոսի եւ այլոց վարդապետաց՝ Ի խորհուրդ եկեղեց­ւոյ – Նաւ է եկեղեցի, նաւապետ Հայր... երիս անձնա­ւո­րութեանն եւ մի տէրութեանն եւ աստուածութեանն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

78. 322բ-6ա ՀԹ. Աւրհնութիւն երից մանկանցն – Նշանակ է յարութեանն Քրիստոսի... վերանալ ընդ ար­դարս քո ի վերինդ Էրուսաղէմ, աւրհնել զքեզ յաւի­տեան եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

79. 326ա-8բ Ձ. Յաղագս Տեառն ի խաչ ելանելոյն եւ ժամուցն – Խորհուրդս այս մեծ եւ ի վեր քան զկար մեր է...

ա. 326բ-8ա Եւ դարձեալ իմասցուք զՅարութիւն Տեառն, եւ թէ զի՞նչ է յերրորդ ժամու զսգեստաւորիլ քա­հանապետին – Յերրորդ ժամու զգեստաւորիլ քա­հանայապետին... աստ նափորտ սրբութեան խաչազ­գեցիկ ժողովրդեամբն Քրիստոսի:

բ. 328աբ Յաղագս պատմուճանին – Եւ ասէ Տէր ցՄովսէս... զգեցողին զկերպարանս ծառայի Քրիստո­սի Աստուծոյ մերում փառք եւ երկրպագութիւն ընդ Հաւր եւ ընդ Հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեան եւ յաւիտեանից յաւիտեանս. ամէն:

80. 328բ-33ա ՁԱ. Յաղագս տա[պա]նակին – Եւ արար Բեսէլիէլ զտապանակն... հարիւր եւ քառասուն եւ չորս հազար մարտիրոս ի կամս Աստուծոյ ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս:

81. 333բ-4ա ՁԲ. Վասն Երից քառասնից նաւակա­տեացս, զի ոչ գոյ մսակերութիւն ի մէջ քրիստոնէից. Աղուհացից ամառան եւ յիսնակաց եւ ի մեծի Տեառն չարչարանաց աւուրս – Նաւակատիքս բարձրագոյն խորհրդով... տուողին սուրբ աւրինաց, բնութեանս մե­րում փառք յաւիտեանս:

82. 334ա-48ա ՁԳ. Պատճառ Վարդավառի տաւ­նին – Վասն է՞ր Յակովբոս Մեծն, որ Եղբայր Տեառն կոչեցաւ...

ա. 338ա-48ա Ոսկէբերանի՝ (լս-ից)Յովհաննու Աւե­տարանին մեկնութենէ – Ամէն ասեմ ձեզ. Են ոմանք, որ աստ կան... կամ ըստ այնմ, որ ասաց. Հա՛յր, փա­ռաւորեա՛ զՈրդի քո, փառաւորելոյն Քրիստոսի Աս­տուծոյ մերում, փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

83. 348բ-55ա ՁԴ. Մեկնութիւն Առակացն Սողո­մո­նի – Բազում ինչ իրաւք Սողովմոն աւրինակ էր Քրիս­տոսի... ճանաչել զԱստուած հոգւոց եւ առ նա թռչիլ, որ եղեն, եւ նմա փառք եւ երկրպագութիւն յաւի­տեանս եւ յաւիտենից յաւիտեանս. ամէն:

84. 355ա-61ա ՁԵ. Վասն սուրբ առաքելոցն Քրիս­տոսի – Սքանչացաւ տեսողն եւ ասէ. Ոչ ինչ արար Աստուած իրս ինչ... զսոսա երկոտասանս առաքեաց Յիսուս Քրիստոս Աստուած եւ Տէր մեր, եւ նմա փառք յաւիտեանս՛՛:

85. 361բ-65բ ՁԶ. Ներբողեան գովեստ համօրէն գնդից սուրբ առաքելոցն երկոտասանից. նախապա­տիւ պետացն գլխաւորացն – Անթառամ սիրոյն ծաղիկք... եւ ախորժելի բնակարանք փառաբանիչք անեղին աւրհնելոյն յաւիտեանս. ամէն:

86. 366ա-70բ. ՁԷ. Յաղագս եւթանասուն եւ երկու առաքելոցն – Ղամէք, որ յետ սպանանելոյ...

ա. 368ա-70բ Վասն եւթանասուն եւ երկու սրբա­զան աշակերտացն Քրիստոսի – Իսկ յեւթանասնիցն ճառք... որում յամենայնի փառք եւ մշտնջենաւոր գո­վեստ անդադար երգւոցն. ընդ Հաւր եւ ընդ Որդւոյ եւ ընդ Սուրբ Հոգւոյն այժմ եւ միշտ եւ՛՛:

87. 370բ-5ա ՁԸ. Պատմուճանին Ահարովնի եւ Վակասին (372ա-3ա, 374ա ստ. լս-ում՝ «Աւետա­րանչացն», 375ա՝ «Աւետարանչին Յոհաննու») – Ի նախնումն եւ յառաջին լինելութենէ մարդոյն... որք հա­ղորդին զնոյն չարչարանս, զի զնոյն փառս ընկալցին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

88. 375բ-80ա ՁԹ. Պատճառ աւետարանչին Յով­հան­նու – Ի սկզբանէ էր Բանն, եւ ինքն Բանն Աս­տուած էր... ճշմարտապէս ժառանգք Աստուծոյ եւ ժա­ռանգակից Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

89. 380ա-1ա Ղ. Մեկնութիւն խորանաց Աւետա­րա­նին – Առաջին խորանն չորս դեղաւքն... Մատթէոս, Մարկոս, Ղուկաս, Յովհաննէս. փառք սուրբ Երրորդու­թեանն յաւիտեանս. ամէն:

90. 381ա-7բ ՂԱ. Զաքարիայի Հայոց կաթուղիկո­սի եւ Մովսէսի Քերդողի ասացեալ՝ Ի փոխումն Աս­տուածամաւրն եւ պատկերի նորին – Արարիչն արար­ծոց արար... ժառանգել զհայրենիսն, որ պատրաստեալ է սրբոցն. եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւի­տեանս:

91. 387բ-90բ ՂԲ. [Վասն] պատկերի [Սրբ]ուհւոյն – Հրաւիրեալ լինէր Աստուածամաւրն փոխմամբ... այլ ընդ սուրբս նորա փառաւորելով զամենասուրբ Երրոր­դու­թիւնն այժմ եւ յաւիտենից:

92. 391ա-5բ ՂԳ. Ի Ղուկասու Աւետարանէն ասա­ցեալ – Եւ ել հրաման յՈգոստոս կայսերէ... ի վերայ լե­րանց եւ բլրոց որպէս ասէ (չշարունակուած՝ 395բ էջի բ. սիւնի 31 տողը չգրուած):

93. 396ա-401բ [ՂԴ.][Պատճառ «Սուրբ Աս­տուա­ծածնին, որ հայք «խաչեցար»] ասեն, եւ հեր­ձուա­ծողքն՝ ոչ: «Սուրբ Աստուած, Սուրբ եւ հզաւր, Սուրբ եւ անմահ, որ խաչե[ցար» ձեռ. 2039, 301ա-5բ] – Սրբասացութիւնս հանապազ երգի... եւ ինքն յումմեքէ ոչ քննի, վասն զի այնմ վայել է փառք եւ պատիւ, որ Տէրն է երկնի եւ երկրի. եւ անուն նորա փառաւորեսցի յաւիտեան եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

94. 401բ-8ա ՂԵ. Պատճառ սրբոյ Խաչին – Ամե­նայն բարեկամի եւ սիրելոյ... եւ հաճեցաւ բնակիլ. այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

95. 408ա-10բ ՂԶ. Ի Սուրբ Խաչն փրկչական – Եւ ձգեաց Մովսէս զգաւազանն... եւ առաքեալքն գիտա­ցին զնա Բան ի Հաւրէ, որով փառաւորի Հայր ընդ Որդ­ւոյ եւ ընդ Սուրբ Հոգւոյն յամենայն գոյիցս այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

96. 410բ-4ա ՂԷ. Վանական վարդապետի ասա­ցեալ. Յաղագս տարւոյ մտից – Աստուծով իմաստա­ցեալն Սաղովմոն... փառք եւ երկրպագու[թիւն] յա­մե­նայն արարածական գոյութեանց, յաւիտեան եւ յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

97. 414բ-19բ ՂԸ. Մեկնութիւն առակացն, որ վասն տզրկին – Տզրկին երեք դստերք եին... եւ զպատ­­րաս­տեալ բարիսն վայելեսցուք ի Քրիստոս Յի­սուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 421աբ [Ցանկ՝ Ա.-ՂԸ.]– [Ա.][Առաջին. Դաւթի մարգարէ[ի] եւ Յակովբ առաքե[լոյ]... ՂԸ. Յառակացն, որ վասն տզրկին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

12ա Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ մարգարէին Դաւ­թի բարեխաւսութեամբն եւ ամենայն քոց սրբոց, յի­շեա՛ թագաւորութեամբդ զհոգի անարժան ծառայիցս քոց Մարկոսիեւ ծնողաց սորին՝ զՅովանիսին եւ զԹուր­վանտին,եւ զամենայն արեան մերձաւորաց, եւ պարգեւեա՛յ հանգիստ ի վերինդ Երուսաղէմ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս (նման՝ 198ա, 267բ, 290ա, 380ա):

23բ. Պսակիչ Քրիստո՛ս, քոց արժանաւորացն՝ սրբոյն Ստեփանոսի արեամբ ներկեալ Նախավկային քո պսակաց արժանի արա՛ զհոգի Մարտիրոսի եւզԳո­հարտիկնա,եւ զաւակաց իւրեանց՝ զՅոհաննէս քա­հանային եւ զՅովանիսին,եւ զկենակցի իւր՝ զԹուր­վանդի,եւ զամենայն արեան մերձաւորաց սոցայ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

27բ Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ արեամբ նահա­տա­կեալ վկայիս բարեխաւսութեամբ սրբոյն Ստեփա­նոսի, թողութիւն շնորհեա՛ Մըղպէլ մարապետին եւ ծնողաց իւրոց, եւ դստեր իւրոյ՝ Զապլու տիկնա,եւ զաւակաց իւրոյ փոխեցելոցն ի Քրիստոս՝ պարոն Շնոֆորինեւ պարոն Ասաթին, եւ պարգեւեա՛ մասն եւ բաժին ընդ սուրբս քո: Ընդ նոսին եւ զանպիտան անձն զգրիչ սորին՝ Մարկոս,եւ զծնաւղսն իմ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

31բ Զմեղաւք ներկեալ գրիչս եւ զամենայն արեան մեր­ձաւորս արժանի արա՛, Տէ՛ր, երկնից արքայու­թեանդ եւ անթառամ պսակացդ, բարեխաւսութեամբ գլխաւոր առաքելոյն սրբոյն Պետրոսի, եւ քեզ փառք:

34ա Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ առաքելոցն բա­րե­խաւսութեամբ՝ գլխաւորացս Պետրոսի եւ Պաւղոսի, թողութիւն շնորհեա՛ Աղբրացին եւ եղբաւր իւրում՝ Եմրանին (գրչի յաւելում՝ «եւՎարդազատին»)՝ փո­խե­ցելւոցն առ Քրիստոս, եւ ծնողաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց եւ դասեցո՛յ յերկնային խորանսդ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

35ա Սորին սուրբ առաքելոյս Յակովբու բարե­խաւ­սութեամբ ողորմեա՛, Քրիստո՛ս Աստուած, կարդացո­ղաց եւ լսողաց եւ ամենայն հաւատացելոց քրիսնո­նէից, եւ որք զամէնն ասեն, եւ ինձ՝ մեղապարտ գրչի, եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

38ա Ո՜վ պատուակա՛ն, սուրբ ընթերցաւղք, որք այսմ կտակի հանդիպիք սուրբ տառիս, յիշեսջի՛ք ի մաք­րափայլ աղաւթս ձեր զՅովհանէս՝ զփոխեցեալն ի Քրիստոս, եւ զծնաւղս նորին, եւ զեղբայր նորին՝ զՅո­վա­նէս,եւ թողութիւն ի մեղաց խնդրիցէ՛ք յԱստուծոյ, եւ Աստուած զձերն թողցէ յայսմ յաւիտենի եւ ի հան­դերձելումն, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

39ա Քրիստո՛ս Աստուած, քո յոյժ սիրեցեալ աշա­կեր­տիս բարեխաւսութեամբ սիրոյ անուն սուրբ աւե­տա­րանչիս, ողորմեա՛ ստացողի սորա Մարկոսի, եւ ծնողաց իւրոց՝ Յովանիսին եւ Թուրվանդին, եւ քուրոչ սորա՝ Մելիքին եւՄարիանէ, եւ որք զմեզ սնուցին հոգեւոր գթով, եւ կենակցին իւրոյ՝ Մամտիկնայ (գրչի յաւելում՝ «եւ ստացողի գրոցս՝ զՅովանէս աբեղաին, եւ եղբաւրն՝ Յոհանէս աբ[եղաին]»), եւ պարգեւեա՛ զերկ­նաւոր հանգիստ քո սոցա եւ ամենայն հաւատա­ցելոց քոց, եւ քեզ փառք՛՛ (նման 155բ, 348ա):

41ա Քրիստո՛ս Աստուած մեր, քո սուրբ աթոռոցս աւրի­նակի քրովբէական աթոռոյդ, դոցին մարմնա­կա­նացս եւ նոցին անմարմնականացն չորեքկերպիցն բա­րե­խաւ­սութեամբ ողորմեա՛ Տաւնկան եւ կենակցի իւրոյ՝ Զարդրկանն, եւ եղբաւր իւրոյ՝ Գիներուն, եւ ծնո­ղաց իւրեանց՝ Ատուրին, եւ այլ զաւակացն՝ մեծի եւ փոքեր, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց սոցին: Եւ մաքրեա՛ ի յանցանաց չորեքնիւթին բնութեանց մի­մեանց հակառակին, եւ դասեցո՛յ յա[ր]դար մասին զհո­գի սոցին ընդ քո դասին: Եւ զանպիտան գրչի սո­րին, / Զարեամբն ներկեալ անձն ի տղմին / լուաշնոր­հաւք աւազանին, / որ վերստին կանգնի կրկին. / կար­դա­ցողաց եւ ունկնդրին / բան թողութեան ի քէն լիցին, / կարող յամենայնի Տէ՛ր, / եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն՛՛: (գրչի յաւելում)՝ Ստացաւղ գրոյցս՝ զՅովանէս աբեղան, եւ զեղբայր սորին՝ զՅոհանէս աբեղան, եւ զծնողսն իւրեանց՝ զՎարդան քահանայ, եւ զկենակիցն իւր՝ զՇարերն, եւ զամենայն ազգականա իւր յիշեա՛, Քրիս­տո՛ս, զկարդացողսն եւ զլսողս. եւ Քրիստոսի մարդասիրին փա՜ռք յաւիտեանս:

45ա Քրիստո՛ս Աստուած, ողորմեա՛ քո ճշմարիտ դաւա­նողացս համաւրէն հայկականիցս, որ եւ յամաւթ ա­րասցես զհերձուածսն, որք ատեան զճշմարտութիւն, եւ քո ճշմարիտ հաւատացելոցս տացես զանմահ կեանսդ աշխատողի եւ աւգնականաց ի գիրս սուրբ տա­ռիս, եւ քեզ փառ՛՛:

46բ Զաշխատող սորա՝ Մարկոս անարժան քահա­նայ յիշեսջի՛ք ի Տէր, եւ Աստուած զձեզ յիշէ (նման 50ա, 93բ, 132բ, 168ա, 277ա, 410բ):

48բ ԶՅակոբնեւ զհայր նորին՝ զՍարգիսնեւ զմայրն իւր՝ Մամատիկիննեւ զամենայն արեան մեր­ձա­ւորսն իւր յիշեսջի՛ք ի Տէր, սո՛ւրբ ընթերցողք, եւ Աստուած զձեզ յիշէ ի գալստեանն իւրում, եւ նմա փառք՛՛:

56ա Զշնորհաւղ աւրինակիս զԱնտոն քահանայ եւ զանպիտան գրիչս յիշեսջի՛ք յաղաւթս (նման՝ 35ա, 86ա, 123բ, 355ա, 375ա, 390բ):

57ա Ծննդեամբ քո, Տէ՛ր, եւ հինաւուրց աստուա­ծու­թեամբդ ողորմեա՛ կարդացողաց եւ լսողացս. ամէն:

65բ Յերկից զգայութեանց մասանց մեղաց տեսակէ ազատեա՛ զանձինս մեր, Քրիստո՛ս, եւ քեզ ընձայեցո՛ փառս տալ մեծաձայն, զի դու ես փառաւորեալ յաւի­տեանս յաւիտենից:

68ա Յերրորդի խորհրդոց մասանց մեղաց ցանկա­կա­նէ պահեա՛ զմեզ, Տէ՛ր, եւ քեզ փառք, ամենակարո՛ղ Տէր:

71ա Ի չորրորդի որդի մասանց զգայականացս չա­րին բերմանց մաքրազարդեա՛ զմեզ, Տէ՛ր, եւ քեզ փառս տացուք յաւիտեանս:

84ա Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ տնաւրէնու­թեամբդ ողորմեա՛ Պատուակնայ,եւ ծնողաց իւրոց, եւ կենակցի իւրոյ՝ փոխեցելոյն ի կենցաղոյս առ Քրիստոս (անուան տեղը՝ բաց), եւ զաւակաց իւրոց՝ Շնֆոր պա­րոնին եւՄամտիկնայ,եւ ամենայն զարմից եւ ազգա­կա­նաց երկնաւոր առագաստիդ արժանացո՛ զսոսայ եւ ողորմեա՛ կարդացողաց եւ լսողաց, եւ որք ամէնն ասեն, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

92բ Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ ծերոյն Սի­մէով­նի բարեխաւսութեամբն արձակեա՛ զմեզ ի կապանաց մե­ղաց. եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

97ա Քրիստոս Աստուա՛ծ, քո սրբոց պահողացն աղաւթիւքն ողորմեայ Առաքելին որ ի Քրիստոս փոխե­ցաւ եւ ծնողացն նորին եւ ստացողի գրոցս Յովանէսի եւ ամենայն մերձաւորաց իւրոց. եւ որք յիշէք, յիշեալ լիջի՛ք:

100ա Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ ազատեցուցիչ արեամբդ մաքրեա՛ զմեզ ի չար խորհրդոց եւ ազատեա՛ ի բանսարկին բռնութենէ, եւ քեզ փա՛՛:

115բ Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ չարչարանաւքդ եւ քո սուրբ հայրապետացս բարեխաւսութեամբ ըստ մարմնոյ եղբաւր սրբոյն Յակովբայ եւ մեծին Կիւրղի հայ­րապետին ողորմեա՛ անարժան ծառայի քո Մար­կոսի, եւ ծնողաց սորա՝ Յովանիսին եւ Թուրվանդին, եւ երկրորդ ծնողի եւ սնուցողի՝ Յոհանէս քահանային եւԹամամտիկնայ, եւ թողութիւն շնորհեա՛ մեղուցեալ անձանց սոցա եւ հանգիստ յարքայութեան քում. եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

118բ Քրիստո՛ս Աստուած, քոց սրբոց բարեխօսու­թեամբ թողութիւն շնորհեա՛ Գիշուկինեւ ծնողաց իւրոց, որ աւգնական եղաւ գրոցս, եւ հատո՛յ նոցա, Քրիս­տո՛ս, միւսանգամ գալստեամբդ զվարձս նոցա. եւ քեզ փառք:

127բ Ո՜վ սո՛ւրբ ընթերցողք այսըմ կտակի, յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զԱռաքելն եւ զմայրն իւր, որ ծառայեաց չափ ժամանակաւ, զՍիրամայրքհաւատ­­վորն եւզՄամատիկին հաւատվորն, եւ զծնողսն իւրեանց: Թողութիւն հայցեցէ՛ք առաջի Տեառն հոգւոց սոցին. եւ Աստուած զձերն թողցէ այսմ եւ ի հան­դեր­ձեալն, եւ նմա փառք (նման՝ 216բ-7ա):

142բՔրիստո՛ս Աստուած, որ այց արարեր կորու­սե­լոցս, գթա՛ ի հոգի Մարտիրոսին եւ կենակցի իւրոյ՝ Գորխաթունին եւ իւրեանց զաւակի՝ Յոհանէս քահա­նայի եւ կենակցի իւրոյ Թամամտիկնայ՝ փոխեցելոցն առ Քրիստոս, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց նոցա պար­գեւեա՛ հանգիստ յարքայութեան քում եւ թողու­թիւն շնորհեա՛ մեղապարտ գրչիս, եւ կարդացողաց եւ լսողաց, եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

146բ Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ նահատակին Յով­բայ բարեխաւսութեամբն տո՛ւր համբերութիւն թշուա­ռացեալ անձին իմոյ՝ փցուն գրչի, եւ երկնային պսակացդ արժանացո՛յ ըզծնաւղսն իմ՝ զհայրն իմ զՅովանէսն եւ զմայրն իմ զԹուրվանդան, եւ զհոգեւոր ծնաւղսն իմ՝ զԳաբրիէլ միայնակեցն, եւ զհայրն իւր՝ զԿոստանդն, եւ զկենակիցն իւր՝ զԱւագտիկինն, հան­գո՛յ արքայութեանդ քում. եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

165բ Զստացաւղ այսմ մատենի, որ ձեռամբ իւրով գծագրեաց զսա՝ զՄարկոս անարժան անձն, եւ զկե­նա­կից իւր՝ զՄամտիկինն եւ զծնողսն իւր (գրչի յաւելում՝ «եւ ստացողի գրոցս Յովհանէս աբեղայիս եւ եղբաւր նորա՝ Յոհանէս աբ[եղային] եւ զծնաւղսն իւր»), յիշեսջի՛ք յաղաւթս առ Աստուած, սո՛ւրբ ընթերցողք, զի փոխեցելոցն յաստի կենացս տացէ Տէր հանգիստ եւ ի միւսանգամ գալստեանն պսակակից եւ փառակից արասցէ սրբոց կամարարաց իւրոց, եւ զորս ի մարմնի են՝ ուղղափառ դաւանութեամբ կեալ, եւ ի հերձուածո­ղա­կան աղանդոյ անվրէպ պահեսցէ Քրիստոս աղաւ­թիւք սրբոյն Յակովբայ Տեառնեղբաւրն եւ սրբոյն Կիւրղի հայրապետին, եւ կարդացողաց եւ լսողաց թո­ղու­թիւն յանցանաց շնորհեսցէ Քրիստոս. եւ նմա փառք յաւիտեանս:

Ծնթ. Գրիչը սկզբնապէս ձեռագիրը գրել է պատուիրատու չունենալով, բայց հնարաւոր գնորդ-ստացողի անունը գրելու համար ազատ տեղ է թողել, որը եւ գրել է ժամանակ անց. տե՛ս այստեղ՝ փակագծերի մէջ չակերտուած մասը. նոյնը տե՛ս նաեւ 34ա, 39ա, 41ա, 407բ-8ա, 419բ էջերի յիշատակարաններում:

177բ Զտարագրեալս ի բանսարկութենէն / եւ զգե­րեալս ի պատրողէն, / աւար առցես ի գերողէն, / եւ ի յանլոյս խաւար բանդէն:

182բ Քրիստոս Աստուա՛ծ, քո կենագործութեամդ, որ զՂազար կոչեցեր ի գերեզմանէն, կենագործեա՛ զհո­գի Մղպէլ մարապետին եւ զորդոյ իւրոյ՝ զփոխե­ցեալն ի Քրիստոս զԱսատին, եւ կենդանի զաւակին Զապլու տիկնայ, որ առաւել յոյժ երախտաւորէր գորո­վագութ գթութեամբ ի վերայ մեր, եւ միոյն զոր առ մեզ ցաւակցեցաւ հարիւրապատիկ՝ բիւրապետիկ պատ­րաս­տեա՛ զքո երկնից արքայութիւնդ իւր եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, եւ ինձ՝ անպիտան գծագրի:

184ա Եւ զիս՝ զմեղաւք մեռեալ ոգիս կենսագոր­ծեա՛, Քրիստո՛ս, յարուցիչդ մեռելոց, որպէս զՂազա­րուն եւ նորոգեա՛ ի կեանս քո. եւ քեզ փառք յաւի­տեանս:

210ա. Փեսա՛յ երկնաւոր Քրիստոս, ընդ հարսնա­ցեալ մաքուր հոգւոցն կարգեա՛ զհոգիս զհոգեւոր ծնաւ­ղին իմոյ՝ Զապլուտիկնա, որ յոյժ գթալի խնամով աշխատեցաւ ի դէմս մեր. եւ Քրիստոսի փառք:

232ա. Քրիստո՛ս Աստուած, քո կամաւոր չարչարա­նաւքտ ողորմեա՛ Մարտիրոս նորընծայ քահանայի եւ կե­նակցին իւրո[յ]՝ փոխելոյն առ Քրիստոս, եւ ծնողաց նոցին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց. եւ քեզ փառք:

243բ Քրիստո՛ս Աստուած, քո կամաւոր խոնար­հու­թեամբդ ողորմեա՛ Սիրունին, եւ կենակցին իւրոյ Մի­նային, եւ զաւակաց իւրեանց՝ Աւագին եւ Տիրացուին, եւ Բախդիարին, եւ քվեր իւրեանց՝ Աննային, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց սոցա պարգեւեա՛ զքո երկնից զարքայութիւնդ, եւս առաւել՝ Աւագին, որ յոյժ երախտաւոր էր առ մեզ՝ աւգնականութեամբ մարմ­նա­ւոր պէտս. ողո՛՛ Քրիստոս Աստուած իւր եւ՛՛:

257բ Քրիստո՛ս Աստուած, քո կենարար խաչելու­թեամբդ եւ կամաւոր մահուամբդ, որ վերածեր զբան­դար­կեալ հոգիսն ի դժոխոց, վերաբերեա՛ զհոգի ծա­ռա­յից քո՝ Գրիգորիսի, զկենակցի իւրոյ՝ զՏաւնայի, եւ զաւակաց իւրեանց՝ զՅակոբին եւ զԱւէտին, եւ քւերց սոցա՝ զՄինային եւ ըզՄարգարտին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց սոցա, որ աւկտակար եղեան գրոցս. եւ քեզ փառք (նման՝ 301բ):

287բ Մարմնացեալդ միութեամբ մարմնով Բանդ Հաւր, Քրիստո՛ս Աստուած մեր, քո սուրբ Համբարձ­մամբդ համբարձցես զմեզ, Տէ՛ր, ի ծովացեալ աշխար­հէս մեղաց եւ արժանացուսցես վերին հարսնարանիդ՝ դասակցելով ընդ կամարարս անուանդ քում, զի եւ զմեզ արժանացուսցես փառաւորել զԵրրորդութիւն եւ զմի աստուածութիւնդ. յաւիտէնից յաւիտեանս:

296բ Աղբեր կենաց հոգիդ շնորհաց, / բաշխաւղ ա­ռատ սուրբ պարգեւաց, / զմեզ նորոգեա՛ ի հնոյ մե­ղաց, / տաճար լինել քոյին կամաց, / փառս տացուք այժմ յա­պա­գայց:

298ա. Քրիստո՛ս Աստուած, քո սուրբ նահապե­տացն բարեխաւսութեամբ ողորմեա՛ Մարկոսինեւ ծնո­ղաց նորին՝ Յովանիսին եւԹուրվանդին, նաեւ ողորմութեամբդ քո ողորմեա՛ որք երախտաւոր են առ մեզ՝ հոգիահեզի ծերոյ Աւագին եւ եղբարցն իւրում՝ փոխեցելոցն առ Քրիստոս՝ ԲախտիարիեւՏիրացուի, եւ ծնողաց սոցին՝ Սիրունին եւՄինային,եւ քւեր իւրեանց՝ Աննայի, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց սոցա՝ կենդանեացն եւ հանգուցելոցն առ Քրիստոս, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն (նման՝ 381ա):

315ա Զապլու տիկին եւ զծնաւղս նորին՝ զՄղպէլ մարապետն, եւ զքուրն իւր՝ Մարիան տիկինն, եւ զծնողսն սոցին՝ զփոխեցեալսն առ Քրիստոս, եւ զամե­նայն արեան մերձաւորս, յիշեցէ՛ք ի Տէր, սո՛ւրբ ընթերցողք, եւ Աստուած զձեզ յիշէ յիւր բարիսն:

322բ Քրիստո՛ս Աստուած, քո սրբոց հրեշտակաց եւ երկնաւոր զաւրացդ բարեխաւսութեամբ եւ երկրաւո­րաց սրբոց եկեղեցականաց աստիճանաւորաց բարե­խօ­սու­թեամբ ողորմեա՛ Եղիազարու Ասորոյն եւ կե­նակ­ցի իւրոյ, եւ զաւակաց սոցին՝ Փաւլատին եւ Մա­րիա­նէ, եւ Թուրվանտին, եւ ամենայն արեան մերձաւո­րաց. եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

361աԱստուա՛ծ եւ Տէր ամենայնի, / արհնեալ դա­սուցն հրեղինի, / զանկեալս ի գործս յոյժ անբարի / մի՛ մատնեսցես չար ոսոխի, / այլ ի յերկրէս այս ըստորնի / վերածիցես յանքոյթ վայրի. / եւ քեզ փառք յամե­նայնի:

365բՔրիստոս Աստուա՛ծ, քո սուրբ առաքելոցս բա­րե­խաւսութեամբ՝ գլխաւորացս երկոտասանից, ո­ղոր­մեա՛ հաւրեղբաւր մերում Յոհանէս քահանայի՝ զմեզ սնուցողի. եւ կացոյց ի չափ հասակի, այնմ երա­նու­թեանն արա՛յ զնա արժանի, եւ զծնողսն նորին՝ Մար­տիրոսի եւ Գոհարի, եւ զամենայն արեան մեր­ձա­ւորի, եւ կենդանիքս տացուք քեզ փառք այժմի եւ յաւիտենի:

381ա ԶԱւագն եւ զեղբարսն նորին՝ զԲախտիարն եւզՏիրացուն յիշեսջի՛ք ի Տէր, եւ Աստուած զձեզ յիշէ. եւ նմա փառք:

387բ Յիսո՛ւս՝ միածին Որդի, քո սուրբ ծնողիդ բա­րե­խաւսութեամբն ողորմեա՛ Մղպէլ մարապետին՝ փո­խու­ցելոյն առ Քրիստոս ի յայսմ տարոջ՝ ի գծագրել գրոյս, եւ ջնջեա՛ զձեռագիր յանցանաց նորա, եւ հանգստեան ժամ արժանացո՛ ի կեանս քո, եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

401բ Քրիստո՛ս Աստուած, որ խաչեցար վասն մեր եւ թաղեցար ի գերեզմանի, զթաղեալքս ի մեղս վե­րածեա՛ ի կեանսդ. եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

407բ Անբարբառ բարեխաւս ազգի մարդկան, յայնմ ատենին եւ այժմ դրոշմ եւ պահապան հաւատացելոցս սուրբ Խաչդ տէրունական, անպարտելի նշան եւ սուզիչ բանսարկուին ի խորս անդնդական, հանդերձ տոհմիւն մահմետական, որ բանսարկուին են |408ա| բնակա­րան, որով տանջէին անդ անվախճան, իսկ մեզ զէն եւ գաւազան, պարիսպ ամուր եւ ընդդէմ ներհակին՝ վա­հան: Յորժամ յարեւելից ծագիս եւթնպատիկ պայծառ քան զարեգակն՝ իմանալի փառաւք, զերկրպա­գուս քո եւ զհաւատացեալքս փրկեա՛ եւ որոշեա՛ ի ձախա­կող­ման գնդէն եւ յաջեայսն դասեցո՛ եւ ողորմութեան մա­սին արժանեցո՛ զաշխատող մատենիս՝ զհողոյ ծնունդս Մարկոս, եւ զհայր սորին՝ զՅովանէս, եւ զմայրն՝ զԹուր­վանդան, եւ զհաւրեղբայրն իմ՝ զՅոհաննէս քա­հանայ, եւ զկենակիցն իւր՝ զԹամամտիկինն, եւ զա­ւակսն իւրեանց յիշատակ հոգւոյ զՍամուէլ քահանայ, զԴանիէլն եւ զՅովէլն, եւ զքոյրն իւրեանց՝ զՄասիայն: Նա եւ զսուտանուն քահանայ Մարկոս եւ զկենակից իւր՝զՄամտիկին (գրչի յաւելում՝ «եւ ստացող գրոցս զՅովանէս աբեղանեւ զեղբայր սորին՝զՅոհանէս աբեղան եւ զծնաւղսն իւր՝ Վարդան քահանան»)՝ եւզամենայն արեան մերձաւորսն տեսլեան փառացդ ար­ժա­նացո՛, քանզի քեւ պարծիմք ի վերայ դիւաց գնդին, եւ ողորմեա՛ տաւնողացս, եւ կարդացողաց եւ լսողաց, եւ քեզ փառք, եւ արարչիդ մերոյ, որ ի քեզդ է յաւի­տեանս:

414ա Նորոգա՛ւղ ազգի մարդկան՝ Տէ՛ր մեր Յիսուս Քրիս­տոս, նորոգեա՛ զհոգի Աւագին քո միւսանգամ գալստեամբն, յորժամ գայցես եւ մեզ՝ անպիտան գծո­ղիս. եւ քեզ փառք:

419բՄարմնով խաչեալդ Աստուած փառաց, / ի մեղ­սասէր բռնաւորաց / եւ ի յայժմոյս հերձուածողաց / հա՛ն ի մարմնոյ նախատանաց, / հոգւոյս զգեցո՛ զփառս երեսաց: / Եւ ծնողաց մերոց նախնեաց՝ / յուսով ի քեզ հայեցողաց, / լուա՛ զՀոգւոյ տիղմ մեղաց, / մարմնոյն զհանդերձս տացես շնորհեաց. / եւ քեզ փառք այժմ եւ յապագայց. ամէն: (գրչի յաւելում)՝ Եւ ստացող գրոցս զՅովհանէս աբ[եղան], եւ զեղբայր սորին՝ զՅոհանէս աբեղան, եւ ծնողս իւր՝ Վարդան սոսկանուն քա­հա­նան, եւ մայրն իւր՝ Շարերն, եւ զքոյրս իւր՝ զԲաւնբոսն եւ զՓոքրտիկին, եւ հաւրեղ­բայրս իւր՝ Ստեփանոս աբեղան, եւ զԳրիգոր,եւ զՅոհան, եւ զԳրոցն, եւ զԾաղիկն յիշեսցջի՛ք ի սուրբ եւ մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, եւ որք յիշէ՛ք, յիշեալ լի­ջի՛ք ի Քրիստոսէ՝ Աս­տու­ծոյ մերոյ, որ աւրհնեալ է յաւի­տեանս. ամէն:

420ա Փա՜ռք ամենակալին Աստուծոյ, երիս անձ­նա­ւորու[թե]անն եւ մի տէրութեանն յամենայն արա­րա­ծա­կան բնութեանցս, յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Աս­տանաւր յանգեալ կատարեցաւ տառս աստուա­ծա­պա­տում տաւնից տէրունականաց, որ եւ յայտնի ցու­ցա­նէ սա զպատճառս գրաւորական աւրինաց եւ զդէմս եւ զմիտս մարգարէական եւ առաքելական ընթերց­մանց Հին եւ Նոր կտակարանաց, որով սուրբ վարդա­պետք Հոգւովն Աստուծոյ սրբութեամբ եւ արդարու­թեամբ, աշխատութեամբ եւ տքնութեամբ առին պա­տուէր յարարչէն՝ գրով արձանացուցել վկայութեամբ ճշմարիտ վկայիցն Աստուծոյ, եւ հաստատել ի վերայ վիմի հաւատոյ, որ եւ կայ շինեալ անշարժ ի վերայ Բանին Աստուծոյ Հաւր, որ արար զերկոսեանն մի, քա­կելով զթշնամութիւնն, եւ զարդարելով զեկեղեցի իւր: Եւ տալ խաղաղութիւն Հայաստանեացեւ ճշմարիտ դաւանողաց զմիութիւն Բանին եւ մարմնոյն մի Աս­տուած անճառ միաւորութեամբ, ի վեր քան զմիտս եւ զխորհուրդ, եւ ի բաց կալ ի հերձուածողական աղան­դոյ, եւ յերկնաբնակաց նոցին կրաւնիցն, որք ըստ մարմնոյ կամաց սնոտի յուսով ձեւացուցանեն զաւրէնս եւ ընդդէմ հակառակ զինին առաքելոց եւ մարգարէից՝ ասել. Բ. բնութիւն մարմնացելոյ Բանին Աստուծոյ: Եւ յաւդական ձայնիւ տան լսելիս մարմնասիրաց, որք դիւ­րախաբ լինին ի սնոտի եւ յունայն վարդապե­տու­թենէ խաբեբայ բանից նոցա, քանզի նախ Մովսէս յանդիմանէ զնոսա, թէ՝ Տեսանիցէք զկեանս ձեր կա­խեալ զփայտէ, որով տեսին հրեայքն մարմնով եւ յոչ հաւատալոյն՝ անկենդան մնացին: Որպէս եւ այժմ՝ կուր աչաւք հայեցողք յաւրէնս՝ տեսանել զուղիղ ճանա­պարհն ոչ կարեն, եւ շրջին դիակիր մարմնով՝ ունելով զմեռեալ հոգիս իւրեանց: Եւ Եսայի ասէ, թէ՝ Նորա վի­րաւքն բժշկեցաք, որ է Բանն Աստուած, որով անբժշկե­լի մնացին թերահաւատքն: Եւ Դաւիթ ասէ. «Եդին զիս ի գբի ներքնում», որ է ի դէմս Որդւոյ, որով մարմնով միացեալ եդաւ ի գերեզմանի եւ յարուցեալ յերորդ յա­ւուր, արար փրկութիւն հոգոցն, որ ի բանտին եւ յու­սով՝ ամենայն հաւատացելոց: Եւ անյոյսք եւ երկրա­բնակքն մեռանին հոգւ[ո]վ եւ մարմնով, զի հայ­հո­յե­ցին զտնաւրինական խորհուրդ Որդւոյն Աստուծոյ, զոր Հայր վկայեաց Որդւոյ, թէ՝ Հաճեալ եմ, եւ Հոգին Սուրբ էջ ի վերայ նորա: Յանդիմանութիւն ոչ սակաւ |420բ| կրեն ժողովն հերձուածողաց ի մարգարէիցն, զոր ի հնումն պարսաքարեն բանիւք զճակատ սոցա:

Եւ արդ, ի նորումս դէմ յանդիման յառաքելոցն յա­մաւթ լինին, զոր եւ Պաւղոս ասէ. «Նովաւ ունիմք զփրկու­­թիւն, այս է՝ արեամբ Յիսուսի»: Եւ դարձեալ, թէ՝ Հաշտեցաք ընդ Աստուծոյ մահուամբ արեան Որդ­ւոյն նորա: Եւ Աւետարանիչն Յովհաննէս ասէ, թէ՝ Արիւն Որդւոյն Աստուծոյ սրբէ զմեզ ի մեղաց: Եւ Պետ­րոս՝ Քրիստոսի չարչարելն մարմնով ասէ. Որով մեք զփրկութիւն գտաք, այլ սոսկ մարդ դաւանողացն զնա՝ ոչ ոք եգիտ զփրկութիւն, քանզի հոգով մեռելոցն կամ յառնելն մարմնով եւ մտանել <եւ մտանել> ի տան­ջանսն է, կամ բնաւ ոչ յառնելն ի կեանս անմահա­կանս»:

Եւ զթերահաւատութիւն մարդապաշտ ժողովոյն այսպէս իմա՛, թէպէտ եւ մարգարէիցն եւ առաքելոցն ո՛չ հաւատան, եւ ո՛չ գլխովին Քրիստոսի, որ դէմ ընդ­դէմ լսեն զպատասխանին ի բերանոյ նորա, որ ասաց. «Ես եւ Հայրն իմ մի եմք [եւ]՝ Որ ետես զիս, ետես զՀայր»: Եւ՝ Թէ ոչ կերիջիք զմարմին Որդւոյ մարդւոյ, ոչ ունիք կեանս յանձինս: Ադամայ ասաց Տէրն. «Ի միոյ ծառին, որ է ի մէջ դրախտին, ի բաց կալ ի նմանէ»: Եւ նա կերաւ եւ զանէծս ժառանգե[աց] ///րեիցն: Ասաց Տէրն, թէ՝ Մա[րմ]ին իմ ճշմարիտ ըմբելի, որ ուտէ՝ կեցցէ յաւիտեան: Եւ նոքա յետս կացին եւ ասացին, թէ՝ Դու մարդ ես, եւ զանձն քո Աստուած առնես, եւ սովա­մահ կորեան: Նոյնպէս եւ այժմոյս հերձուածողք, որ խաւսին զհայհոյութիւն ընդդէմ Որդւոյն Աստուծոյ՝ ըստ Նեստորի եւԱրիոսիեւԱ[ր]տեմոնի եւՄար­կիանոսիեւ ժողովոյն Քաղկեդոնի, զոր եւ սոքա սոսկ մարդ դաւանեն զանճառ ծնունդն ի Մարիամայեւ ապա­կա­նացու ասեն զմարմին Բանին Աստուծոյ: Զոր եւ Իսայի պարսաքարէ զբերանս նոցա, թէ՝ Մարմին նորա ոչ ետես զապականութիւն: Այլ ինքնեանք, որ զհայհոյու­թիւն խաւսեցան եւ նոցին հաւանքն, որ խաւսին այժմ՝ դնելով յերկինս զբերանն իւրեանց, նոքա ապականես­ցին եւ ապականելոց են: Եւ սոքա, որ ժպրհեցան. կէսք՝ անյուսութեամբ եւ կամապաշտութեամբ, կէսք՝ հեշտու­թեամբ եւ մարմնոյ ցանկութեամբ, կէսք՝ հպարտու­թեամբ եւ այլ բազում չարեաւք, եւ ոչ երկեան ի սպառ­նա­լեաց գեհենէն եւ յահեղ դատաւորէն Աստուծոյ ի խա­ւարաւ անյուսութեանն ընկղմեցան ի/// (շար. թա­փուած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 41բ (1631 թ., նոտրգիր) Թվին հայոց ՌՁ. (1631) ամին ես՝ նուաստ հոգի Խաչատուր բանի սպասաւորս, եկի նուիրակ Սուրբ Էջմիածնայ, հրա[մա]նաւ տեառն իմոյ՝ Մովսէս կաթողիկոսին, [ո]ր էր կրկին լուսաւորիչ մեր Հայոց ազգիս. եւ զամենայն կարգ եւ կրօնք խան­կա­րեալ էր <յու>ծուլ առաջնորդաց, վերըստին հաս­տա­տեաց եւ կալաւ զարժանաժառանկ յաթոռ հայրայ­պետութեան թվին ՌՀ. եւ Է. (1628):

2. 419բ (ԺԷ. դ., նոտրգիր) Վերջին ըստացող գրոցս, որ ըստացաւ եւ գնեաց իւր հալալ վաստակոցն, զՏաւնապատ[ճ]առս եւ յիշատակ Վարդան աբեղային եւ ի[ւ]ր ծընողացն՝ Կիրակոսին, եւ մաւրն՝ Ուլու­խա­թունին, եւ եղբաւրն՝ Ղուկասին, քրոչն՝ Լուսխա­թու­նին, եղբաւրն՝ Վարդանին, Մանուշակին, <որդ>եւ որ­դոյն՝ Բաղտասարին. ամէն: Ողորմի ասացողաց. ամէն:

3. 422ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Ես՝ անարժան Անդ­րեաս ծառայ Աստուծոյ. ամէն (գրչափորձի ձեւով):

4. 422բ (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Գրեց այս գիրս մեղօոր ձեռովն Մանվելըն. ասաց թէ Աստուծ սա այս գիրքս ի Սուրբ Էջմիածինն յիշատակ դնողին, Աստուած իւր մեղսացն թողութիւն շնորէ. ամէն (գրչափորձի ձեւով):

422բ (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Յիշատակ է անարժան եւ սուտանուն եւ մեղաւոր (անունը ջնջուած) յիշէ Աս­­­տուած ձեզ, յիշէ Աստուած:

422բ (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Դարձեալ Աստուած կարգեց այս գիրս մեղօոր [կար]դացողաց. ամէն:

41բ՝ տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 432-433:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ.Աա.՝ «957/2819», 1ա՝ «ԺԶ. Մ[ես­րոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 422ա՝ «Ացաեջ անացաջորայ», 422բ՝ խզբզոց, հայերէն տառեր, 422բ (ԺԹ. դ.)՝ «ՄԿՐՏԻՉ»:

ՆԿԱՐՉԱՓՈՐՁ՝ 422բ՝ թռչուններ:

 

2820

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 118+1 (կրկն.՝ թ. 1. գրչի էջակալում՝ 1-5, ապա շար.՝ զ-իա, որ է՝ 1գ-11ա). չգրուած՝ 1բ, 105բ-6բ: ՊՐԱԿ՝ [Ա]-Ժx12 (1՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ 1. եռամահիկ, 2. եռամահիկ, վերեւում՝ «L» (թ. 113), 3. «FC», 4. ոճաւորուած վահան: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,3x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (19,5x13, ան­կանոն. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 86ա): ՏՈՂ՝ 26-49: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ բոլորգիր ձեռագրի իրար սոսնձուած թերթերից, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտ եւ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 86ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը գունաթափուած եւ մաշուած, լու­սան­ցակողերը գունաթափուած, թերթերին խոնաւութեան, խու­նաց­ման, սնկի եւ ներկի հետքեր. 72բ-83բ՝ այլ ձեռքի խոշոր նոտրգիր. առաջին պրակի համարը՝ 1, ո՛չ Ա., 2ա՝ մատնահետք, թ. 118ից յետոյ պոկուած 1 թերթ, որից մնացել է միայն լուսանցի մասը՝ ամէն տողի սկզբում՝ 1-4 տառ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1գ-83բ Մեկնի յառաջաբանութիւն Առաջին Կիւ­րակէի գալստեան Տեառն: Բան առաջին. Զերից պատգամաւորացն, զորս առաքէ այսօր եկեղեցին մեզ զՔրիստոսի գալստենէ հոգունակապէս գուշա­կո­ղաց եւ Պատրաստեաց ընդդէմ Տեառն Աստուծոյ քոյ Իսրայէլի. Ամովս Գ. 12: Յորժամ թագաւոր կամ իշ­խան ոք մեծի արժանապատուութեան առ քաղաք իմն է գալոց...

1. 3ա-4բ Բան երկրորդ. Զընկալմանէ Քրիստոսի, որ հինգ պատճառօք զնա ընկալնուլ պարտիմք – Ահա թագաւոր քո գայ քեզ հեզ՝ հեծեալ յէշ եւ յաւանա­կի իշոյ. Մատթէոս 21. 5: Եթէ իշխան ոք առ մեզ գա­լոց... զոր ոք արձակիցէ՛ք ի վերայ երկրի, եղիցի ար­ձա­կեալ յերկինս:

2. 4բ-6ա Բան երրորդ. Զնոյն Կիւրակէէ, յորում ամ­բոխն գովաբանէ՝ Օրհնեալ, որ գայ. եւ այլն գե­ղեց­կապէս մեկնի – Օրհնեալ, որ գայ յանուն Տեառն այս ամբոխս տեսանելով... Յօհան 12. 13. 17: Ելին ընդառաջ նորա... բայց հսկէ արդարութիւնն (մինչ ես առից զժամանակ եւ այլն. Սաղմոս 74. 3). եւ այլն:

3. 6ա-8ա Երկրորդ Կիւրակէի գալստեան Տեառն. բան առաջին զշարժմանէ քառակի ստեղծուածոց, այսինքն՝ երկրայնոց բնականաց եւ իմացականաց յերկրորդում գալստեանն Քրիստոսի – Եղիցին նշանք յարեգակ եւ ի լուսինն... Ղուկաս 21. 25: Ի նախանցեալ կիւրակէսն ասացաւ... ոչ առանց երկիւղի անդ կան:

4. 8ա-9բ Բան երկրորդ. Զնոյն նիւթոյ. Յայնժամ տեսցեն զՈրդի մարդոյ եկեալ ամպօք եւ զօրութեամբ բազմօք. եւ այլն. Մատթէոս 24. 30 – Որպէս ասէ Իզի­տո­րոս ընգրգոջ ծայրագունի բարւոյ... եւ ընդդէմ նոցա տայցեն զվկայութիւն:

5. 9բ-14ա Բան երրորդ. Ուստի ի վերոյ. Յայնժամ տեսցեն զՈրդի մարդոյ եկեալ ամպով եւ մեծաւ հան­դիսիւ. Մատթէոս 24. 30 – Իմաստուն դատաւորն քա­ռա­կաբար... եւ ապա զանձն իւր ետ վասն արդարու­թեան:

6. 14ա-7ա Բան երրորդ. Զքառեակ բանտէ, զոր յայսմ աշխարհի, որ ունէ Յօհաննէս – Մինչ լուաւ Յօ­հան­նէս ի բանտին զգործսն Քրիստոսի. եւ այլն. Մատ­թէոս. 11. 2: Բազումք լուան զբանսն Քրիստոսի... այն որ արտահանէ զնա ինքեան ի հարս առնոյր:

7. 17բ-20բ Բան երկրորդ. Զնոյնոյ, որպէս Յօ­հան­նէս վասն երից առաքեցաւ, այսինքն՝ առ ի ընթա­նալն առ ի աղաղակել եւ առ ի ուղղել բացայայտի. Եսայի 40. 3. Մատթէոս 3. 3 Ես ձայն բարբառոյ յա­նա­պատի ուղղեցէ՛ք զճանապարհս Տեառն. Յօ­հան­նէս 1. 23 – Ի մէջ հրէից երեք կարծիք գոլ տեսանին... բազմապատիկ առաքինութեանց (զգեցուսցէ զքեզ զանազան գունովք. Էզէկիէլի. 16. 10):

8. 20բ-2բ Բան առաջին. Ի վերայ Աւետարանին, յորում ի վարժումն մեր եւ ի տեղեկութիւն բազմաց անձանց լինի յիշումն – Էին հայր եւ մայր նորա զար­մա­ցեալք ի վերայ բանիցն, որք խօսէին զնմանէ. Ղու­կաս 2. 33: Ոչ միայն Բանք Քրիստոսի եղեն մեզ... եւ ես խորհիմ զարտասուաց մօրէ:

9. 22բ-3բ Բան երկրորդ. Զնոյնոյ, յորում բախումն մեծի երկիւղի առ մեզ պատկանի. մակագիր մեծի պատ­ւոյ, իղձ մեծի սիրոյ եւ սուր մեծի ցաւոյ առ մայրն Աստուծոյ պատկանեալ առ նշանադրին – Եւ ասաց Սիմէօն առ Մարիամ... Ղուկաս 2. 34: Սիմէօն լցեալ ոգով սրբով, մարգարեցաւ... ի ծնանելն կրեաց ի ժա­մանակի չարչարանացն:

10. 23բ-4բ Բան երրորդ. Զնոյնոյ, յորում Աստու­ծոյ արդարութիւնքն դնին. նորին ողորմութիւնն գովի եւ չարութիւն մարդոյն ցուցանի – Ահա սա կայ ի գլո­րումն եւ ի կանգնումն բազմաց ի մէջ Իսրայէլի եւ ի նշան հակառակութեան. Ղուկաս 2. 34: Ի յԱստուած են Բ. ... գնաց տրտում, զի ունէր զբազում ինչս. Մատթէոս 19. 22:

11. 24բ-6ա Բան առաջին. Յորում զինչ մարքն առ որդին, զինչ որդիքն առ ծնօղն եւ որպէս իւրաքանչիւր ոք յինքն ունիլ պարտի, ցուցանի – Մինչ եղեւ Յիսուս երկոտասան ամաց ելանեալ նոցա յԵրուսաղէմ ըստ սովորութեան աւուրն տօնի. եւ այլն. Ղուկաս 2. 42 հա­մարն: Ըստ սրբոյն Օգոստինոսի ոչ միայն... քաղցր առ Աստուած եւ շնորհալի, որքան առ ընկերն:

12. 26ա-7բ Բան երկրորդ. Զնոյնոյ, յորում ցու­ցա­նի, թէ Քրիստոս որպէս կորուսանի եւ որպէս գտնի եւ որպէս պահի. Մնաց մանուկն Յիսուս յԵրուսաղէմ եւ այլն. Ղուկաս 2. 43 – Զի բազումք են, որք կորուսա­նեն... զինչ հաղորդութիւն լուսոյ ընդ խաւարի. 2 Կորըն­թացւոց 6. 14:

13. 27բ-9ա Բան երրորդ. Որպէս Քրիստոս խնդրե­լի է ըստ իւրում ժամանակի, ըստ իւրում տեղւոջ եւ ըստ իւրում կերպի. Հայր քո եւ ես տառապեալ խնդրէաք զքեզ. Ղուկաս 2. 48 – Բազումք են, որք զՅի­սուս խնդրեն... 1 իբրեւ զծով եռացեալ, որ ոչ գիտէ հան­դարտիլ:

14. 29աբ Բան առաջին. Յորում հարսանիքս գո­վին ի տեղւոյ ի խրախճանէ եւ ի խրախճանարարաց եւ յսպասաւորաց – Եւ յաւուրն երրորդի հարսանիք էին ի Կանայ Գալիլեացւոց, եւ անդ էր մայրն Յիսուսի. Յօհաննէս 2. 1: Ըստ Պետայի՝ Տէրն կամեցաւ գտանիլ... զի սրտական սիրով սիրեցէ զնա:

15. 29բ-30ա [Բան]. երկրորդ – Այսոքիկ հարսա­նիքս գովելիք են ի խրախճանէ... եւ վասն այսոցիկ զհամոյ գինոյն լաւապէս կարեր ենթադատեալ:

16. 30ա-1ա Բան երրորդ. Զերեակ ամուսնութենէ. Հարսանիք էին ի Կանայ Գալիլեացւոց եւ այլն. Յօ­հան­նէս. 2. 1 – Թէպէտ ողորմելի հերետիկոսքն ստեն... աստուածութիւնն միաւորեալ էր ընդ մարմնոյն ի մահուան, ի գերեզմանին եւ ընդ Հոգւոյն ի դժոխս:

17. 31ա-2բ Բան երրորդ. Զոմանց առ ամուսնու­թիւնն պատկանողաց – Հարսանիք եղեն ի Կանայ Գա­լի­լեացւոց. խնդրէ Առքօլոս, թէ Օֆռոստոս փիլիսո­փայն... զի զկնի բարւոյ առն գտեալ էր զչարն:

18. 32բ-4ա Բան առաջին. Զմեղաց, յորում տե­սակն խօթութեան. կերպն բժշկելոյ եւ հմտութիւն բժշկին յայտնի – Ահա բորոտ մի երկիր պագանէր եւ ասէր. Տէր... մի՛ կամիք յառաջք զժամանակն դատել, մինչեւ գայցէ Տէր. 1 Կորընթացւոց 4. 6:

19. 34ա-5բ Բան երկրորդ. Ցուցանի, թէ զի՛նչ առ հիւանդն, զի՛նչ առ բժ[ի]շկն, եւ զի՛նչ առ երկա­քան­չիւրն ի միասին պատկանի – Տէ՛ր, եթէ կամիս, կարօղ ես զիս սրբել. Մատթէոս 8. 2: Ահա հիւանդն պատկանի բժշկին... արդարոյն ողորմութիւն առն իբրեւ զքսակ ընդ ինքեան. Էկլեսիասէստ 17. 18:

20. 35բ-7ա Բան երրորդ. Յորում հիւանդին թշուա­ռութիւնն, հարիւրապետին թախանձումն եւ բժշկին մեծ բժշկութեան կաթուղիկոսին բացայայտի – Մանուկ իմ անկեալ կայ ի տան անդամալոյծ եւ այլն. Մատթէոս. 8. 6: Որպէս բորոտիւն, այսպէս անդամա­լու­ծիւն... եւ զբան բարեգթութեան ունէ ի սիրոջ:

21. 37ա-40ա Բան առաջին. Զայնց, որք զապաշ­խարութիւն սկսին, թէ ի կողմանէ ապաշխարողին, եւ թէ ի կողմանէ Աստուծոյ ողորմողին պատահիլ սովորք են – Ելանելն Յիսուսի ի նաւակն՝ հետեւեցան նմա իւր աշակերտքն. Մատթէոս 8. 23: Պատահի ցանգ, որ յորժամ ոք սկսի... եւ ի ճոխ հանգստութեան. ահա որքան ճոխք են:

22. 40ա-1բ Բանն երրորդ. Զնաւակէ խաչին, զի՛նչ պատճառն, զի՛նչ ծառն, զի՛նչ առագաստն, որ վա­ճառողն եւ զի՛նչ վաճառելի, զի՛նչ գնի – Ելանելն Յիսուսի ի նաւակն եւ այլն. Մարկոսի 3. 9: Ըստ երա­նելւոյն Ջերոնիմոսի ի վերայ... զերրորդէն ասի. «Մի՛ երկնչիր հօտ փոքրիկ» եւ այլն:

23. 41բ-3ա Բան առաջին. Յորում բացայայտի, թէ որ է, որ սերմանիցէ, զի՛նչ է ագարակն, զի՛նչ ցո­րեանն, զի՛նչ որոմն, ո՛յք ննջողքն, ո՛վ է այր թշնամին, ո՛վ սերմանեաց եւ ո՛յք են հնձողքն – Նման արքայու­թիւնն երկնից առն, որ սերմանիցէ զսերմն բարի յա­գա­րակի իւրում. Մատթէոս 13. 24: Զառակս զայս սեր­մա­նողի բարւոյ... զանազան տանջանց հրոյ գեհենոյն են­թար­կէ զանազանութիւնն յանցանաց:

24. 43ա-4ա Բան երկրորդ. Զի՞նչ ագարակաւն. պատ­ճառք յորոց որոմունքն բուսանին, եւ ո՛վ զնոսա վերասերմանեաց՝ բացայայտէ – Տէ՛ր, մի՞թէ ոչ զսերմն բարի սերմանեցեր յագարակի քում եւ այլն. Մատ­թէոս 13. 27: Ագարակս այս են հաւատացելոց սիրտքն... ընթանայր թիւր բերանով, զի սուտ է եւ հայրն նորա:

25. 44ա-5բ Բան երրորդ. Զպատժոյ դատապար­տե­ցելոց եւ զփառացն Աստուծոյ ընտրեցելոց – Ժո­ղո­վեցե՛ք նախ զորոմն եւ կապեցե՛ք զնա ի խրձունս՝ առ ի այրել ցորեն. եւ այլն. Մատթէոս 13. 30: Ոչ կամե­ցաւ Տէրն... զուարճանան ներկայութեամբ այնք երա­նեալ ընկերակցութեանցն:

26. 45բ-6բ Բան առաջին. Ո՛րն է այս այգիս, ո՛վ տանուտէրն, ո՛յք մշակքն, ո՛յք այսոքիկ ժամքս, ի՛նչ այս դահեկանս, ո՛վ տնտեսն եւ ի՛նչ ամբաս­տա­նումն այն ցուցանի – Նման է արքայութիւնն երկնից առն տանուտէրն, որ ել առաւօտու՝ ածել մշակս յայգի իւր. Մատթէոս 20. 1: Տէրն մերն ցանկ ընդ ամբոխին... եւ որ արդարն է, տամ ձեզ:

27. 46բ-8ա Բան երկրորդ. Զի՞նչ այգեաւ նշա­նակի, վասն ո՞յր մշակքն ի նմա արկանին, եւ զի՞նչ վարձ նոցա խոստացեալ լինի – Գնացե՛ք եւ դուք այգին իմ, եւ զոր ինչ արժանն է՝ տաց ձեզ. եւ այլն. Մատթէոս 20. 4: Զայս բանս ասաց Տէրն... եւ թէ յԱս­տուծոյ ոչ ի բաց ընկենանին (մի՛ ընկենուր զիս ի ժա­մա­նակի ծերութեանն իմում):

28. 48ա-9բ Բան երրորդ. Որ ածէ զմեզ առպաշ­խա­րութիւնն բանիւ, օրինակաւ եւ խոստմամբ – Եւ իբրեւ երեկոյ եղեւ, ասաց Տէր այգւոյն տնտեսին իւրոյ. եւ այլն. Մատթէոս 20. 8: Այսու այգեաւս կարեմք... եւ սակաւք են, որք գտանեն զնա եւ այլն:

29. 49բ-51ա Բան առաջին. Զչորից առ բարի սեր­մանողն պահանջեալ, այսինքն՝ զգողութիւն, հրամա­նատարութիւն, նախատեսութիւն եւ համբերութիւն – Եւ սերմացան սերմանեալ զսերմն իւր. Մատթէոս 13. 4: Սո­վորութիւն Տեառն էր միշտ... այսինքն՝ մինչեւ առ խորին ծերութիւն:

30. 51ա-3ա Բան երկրորդ. Զկրկին սերմանէ մեզ հարկաւոր է. մինն՝ Բանն Աստուծոյ, եւ միւսն է ողոր­մութիւնն. եւ ընդէ՞ր երկաքանչիւրն սերմն ասի – Սերմն է Բանն Աստուծոյ. Ղուկասու 8. 11: Զկնի որոյ ասա­ցաւ զսերմանողէ... որք ի վերայ այսպիսեաց սեր­մանեն՝ երանելիք են:

31.53ա-4բ Բան երրորդ. Զկրկնակէ երկրէ, այս­ինքն՝ զբարւոյ եւ զչարէ, յորս սերմն անկանի – Իսկ որ անկաւ յերկիր բարի. եւ այլն. Մատթէոս 13. 8: Այնք են, որք բարի եւ լաւագոյն սրտիւ... (հեզութեամբ զգործս քոյ կատարեա՛ եւ ի վերայ մարդկան սիրեա՛ զփառս):

32. 54բ-6բ Բան առաջին. Զչարչարանաց Քրիս­տո­սի ըստ կարգի Աւետարանին, այսինքն՝ զի մատ­նես­ցի, այպանիցի, ձաղիցի, թքանիցի եւ սպանցի եւ յերիր աւուր յարիցէ – Ահաւասիկ ելանեմք յԵրուսա­ղէմ... Ղուկաս 18. 31: Որպէս ասէ սուրբն Գրիգոր... աղօ­­­թից սրտի մեծ աղաղակաց եւ յարատեւական լացից:

33. 56բ-8ա Բան երկրորդ. Սակս կուրութեան ազ­գի մարդկան, որ չարչարանօքն Քրիստոսի լուսաւո­րա­ցաւ – Կոյր ոմն նստէր յանցս ճանապարհին մու­րա­ցիկ. Ղուկաս 18. 35: Այսու կուրիւս նշանակի... մեռեալ քան զանզգալագոյն եւ հոտեալ քան զգարշելագոյնն:

34. 58բ-60ա Բան երրորդ. Յորում ցուցանի, թէ մինչ զԱստուած գովել պարտիմք զաշխարհ, զմար­մին եւ զսատանայ զնորին թշնամիսն պատուեմք – Ամենայն ժողովուրդն, որ ետես, ետ փառս Աստուծոյ. Ղուկասու 18. 43: Զկնի որոյ մինչ Տէրն լուսաւորեաց... ոչ կարէ ընդ Աստուծոյ բոլոր սրտիւ շրջիլ, որ իգաց մերձեցմանն հպի:

35. 60բ-2ա Բան առաջին. Զփորձութենէ, թէ որ­պէս սատանայն զՔրիստոս եռեակաբար փորձեաց եւ եռեակաբար յաղթեալ մնաց – Վարեցաւ Յիսուս յանապատ ի Հոգւոյն՝ փորձիլ ի սատանայէ. եւ այլն. Մատ­թէոս [4. 1]: Որպէս Քրիստոս կամեցաւ մեռա­նիլ... զի թերեւս զիրաւունս ինչ ի նոսա գտանիցէ:

36. 62բ-4բ Բանն երկրորդ. Զչորից ոգեաց, զորոց ի յԱւետարանումն լինի յիշումն, այսինքն՝ աս­տուածային, մարդկային, չար եւ հրեշտակային – Վա­րեցաւ Յիսուս յանապատ ի Հոգոյն՝ փորձիլ. եւ այլ. Մատ­թէոս 4. 1... եւ ցնծային ամենայն որդիքն Աստու­ծոյ. Յոբայ 38. 7):

37. 64բ-6բ Բան երրորդ. Զծոմապահութենէ. ըն­դէ՞ր Խ. (40) ծոմ պահեմք եւ յորոց պարտիմք բաց կալ եւ զգործադրութենէ նորին, զսատանայէ փոր­ձողէ եւ զհրեշտակաց սպասաւորաց լինի յիշումն պա­հել զԽ. (40) տիւ եւ զԽ. (40) գիշեր, ապա քաղ­ցեաւ. Մատթէոս 4. 2 – Յայսմիկ Աւետարանումն զե­րից լինի յիշումն... Քրիստոսի սպասաւորեցին զկնի կատարելոյ, զԽ.որդկան (40) պասն:

38. 66բ-8բ Բան առաջին. Յորում ցուցանի ողոր­միլն Քրիստոսի, խնդիր քանանացոյն, տանջումն դստերն, լլկումն սատանայի եւ ցաւակցութիւնն աշակերտաց – Ելեալ Յիսուս ի կողմանս Տիւրոսի եւ Սիդոնի. Մատթէոս 15. 23: Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս զբա­զում... եւ նմա վասն մարդկայնոյ ազգին խոնար­հա­բար երկրպագէին:

39. 68բ-70բ Բան երկրորդ. Որպէս քննեցին զՔրիս­տոս՝ խնդրելով զխոնարհութիւնն, զհամբերու­թիւն, զհաւատ եւ զցաւակցութիւն ընդ ինքեան էառ – Ահա քննեցի կինն ի սահմանաց ելեալ աղաղակեաց. Ողոր­մեա՛ ինձ, որդի՛ Դաւթի. Մատթէոս 15. 23: Յոր­ժամ առ թագաւոր ոք պարտի... այնքան թախանձա­կան ձայնիւ խնդրեաց:

40. 70բ-2բ Բան երրորդ. Դնի քննեցին ի յօրինակ պարզ աղօթից, խորին խոնարհութեամբ մեծի հա­ւա­տոյ, հաստատութեան եւ արիութեան – Ողորմեա՛ ինձ, Տէ՛ր, որդի Դաւթի, դուստր իմ չարաչար այսա­հա­րի. Մատթէոս 15: Եթէ Աստուած յառաջադրիցէր արանց... այլ ըստ կերպի մոմոյ առ Քրիստոս ածիլ ինքեան թոյլ ետ:

41. 72բ-83բ [Քաղուածք ի Սուրբ Գրոց եւ մեկնու­թիւնք համառօտք] – (լս-ից՝ Ղուկաս 11. 14) Զի սա­տա­նայն եւ մանաւանդ յայսմիկ... (լս-ից՝ Տիմօթէոս. 4. 4)... եթէ ուտիցէք եւ եթէ ըմպիցէք կամ զայլ ինչ առ­նի­ցէք. զամենայն ինչ զփառս Աստուծոյ արարէ՛ք. եւ այլն:

Ծնթ. Քաղուածքներն արուած են՝ Ղուկաս, Ովսէ, 2 Պետ­րոս, Էկլեսիասէստ, Յայտնութիւն եւ այլ գրքերից:

Բ. 84ա-118բ [Քարոզք զանազանք]

ա. 84ա-91բ [Աղէքսանդրի Ջուղայեցւոյ. Քարոզ Մեծի ուրբաթուն սգոյ, ի բանն առաքելոյն Պօղոսի, որ ասէ. Եթէ Տէր Յիսուս ի գիշերին յորում մատնիւր, էառ հաց, գոհացաւ, եբեկ ետ նոցա եւ ասէ՝ Առէ՛ք, այս է մարմին իմ... տե՛ս ձեռ. 1103, 165բ-93ա] – Կանխաճառութիւնք մարգարէիցն, որ վասն կամաւոր եւ սար[ս]ափելի չարչարանացն... չարչարեցելոյն, խա­չե­ցելոյն, թաղեցելոյն եւ յարուցելոյն Քրիստոսի Աս­տու­ծոյ մերոյ ընդ Հօր իւրոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

բ. 92ա-105ա Կտակ՝ ի Յակօբոս պատրիարգէ Կոս­տանդինուպոլսւոյ արարեալ (տե՛ս ձեռ. 2147. 54ա-69ա)–Տխրադէմ եւ սգալից աւուրս ժողովելոցդ՝ ի ծոց տրտմազգեստ մօրս լուսոյ սրբոյ եկեղեցւոյ... որ նա ինքն բժշկեսցէ զմեզ եւ զձեզ եւ զամենայն հաւա­տացեալս անուան իւրոյ, որ կայ եւ թագաւորէ ընդ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

գ. 107ա-9բ Քարոզ վասն ծառի (տե՛ս ձեռ. 736, 132բ-56բ) – Ծառ բարի՝ պտուղ բարի առնէ, եւ ծառ չար՝ պտուղ չար առնէ. Մատթէոս Է. գլուխ. ԺԷ. հա­մարն. Վարդապետք ասեն. թէ է՛ ծառ ինչ, որ լա­տի­նե­րէն անգնուս քասթուս... այսինքն՝ որդիքն իւր, զի գնեաց զմարդիկ մահուամբ:

դ. 110ա-5բ [Նորին Սիմէօնի վարդապետի. Քա­րոզ վասն ողջունի. ի բանն Քրիստոսի, որ ասէ. թէ՝ յոր տուն մտանիցէ՛ք, նախ ասասջի՛ք՝ Ողջո՜յն տանս յայսմիկ... տե՛ս ձեռ. 25, 326ա-33ա] – Ամենաբարի բնութիւն, ամենաբաւական ողորմութիւն եւ ընդհան­րա­ծաւալ գթութիւն Աստուծոյ... բաշխելով ի ձեզ, բա­ւա­կանասցուք. եւ Քրիստոս մարդասիրին յաւիտեանս:

ե. 115բ-7ա Քարոզ [վասն] ողջունի. [ի] բանն, որ ասէ. Յոր տուն կամ քաղաք մտանիցե՛ք, նախ ասաս­ջիք՝ Ողջոյն տանս այսմիկ, զոր տամք, ո՛չ է անզօր եւ սոսկս բան, որպէս տան հասարակ մարդիկ, այլ յոյժ զօրաւոր է, վասն զի նոյն ինքն զՔրիստոս նշանակէ (տե՛ս ձեռ. 82, 253բ-5ա) – Զի, յորժամ վարդապետք, քա­հանայք եւ կարգաւորք ողջոյն տան հաւատա­ցե­լոց... տուն կամ քաղաք մտանիցե՛ք, ողջոյն տայցե՛ք. վերջ եղեւ:

զ. 117բ-8բ [Քարոզ վասն խաչի] – Գիտութիւն լիցի աստուածասիրութեանց, զի շնորհիւ Տեառն... եւ երկ­րորդաբար զայլ հաւատացեալս, որք են հետեւողք եւ աշակերտեցեալքս Քրիստոսի:

Ծնթ. Լս.-ում սուրբգրային տեղիների յղումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Հայրապետ, Եղիս[ա]բեթ ծնօղքն, մահտեսի Մկրտիչն տասն ղուրուշ կ[ա]նթեղի յիշատակի եդ սուրբ վանիցն:

1ա Յիշեա՛, Տէ՛ր, զհանգուցեալ հոգի տէր Յօ­հան­[ն]էս եւ զկենդանեացն՝ զկողակցւոյն իւրում Ն[ա]զ­լու­նի, եւ սոցին որդւոյ՝ մահտեսի Աւետին, եւ սորին որդ­ւոյն՝ տիրացու Յարութի[ւ]նի, որ ետ Ա. ոսկի յիշատա­կի յանուն սուրբ վանից ՚ի ձեռս իմ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

118բ (ԺԹ. դ., շղագիր) Աւագ սարկաւագ տիրացու Բարսեղ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 19աոճաւորուած բոլորակ, մէջը պարզ գծագրութեամբ խաչ, որի երկու կողմում ետեւի թաթերի վրայ ծառս եղած, վեր նայող առիւծներ, աջ ու ձախ կողմերում՝ եկեղեցիներ, վերեւում՝ աղաւնա­կերպ Սուրբ Հոգի՝ «Քրիստոսի ծառայ Ս. Վ. 1890»:

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «966/2820», 1ա՝ «ԺԸ. Մ[եսրոպ] եպիս­­[կոպոս]», 1բ՝ «Հմր 17»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. կազմաստառին՝ «Արապան. Քիսին, Սովրաս, Պէսնի, Ալպստ[ա]ն, Տերենտէ», «Աւագ դպիր», «Միտս մնաց է երե/// վասն մուրջաքեր­մա­նը(՞)», 1ա՝ «Մեկնութիւն», 66ա՝ «Արի սե///», Բ. կազմաստառին՝ «Մարիամ ///ինձ»: Բ. փեղկին՝ «Ս. Խաչ(՞)»:

2821

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԿԱՐԻՆ

ՌՄԱ. – 1752

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս Էրզրումցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Աբրահամ Աստա­պատ­ցի*:

ԹԵՐԹ՝ 265+1 (կրկն.՝ թ. 141. գրչի էջակալում 1-214, որ է՝ 1ա-107բ). չգրուած՝ 15աբ, 108ա, 111բ, 263ա-5բ: ՊՐԱԿ՝ 15+Ա-Ըx12+4+1-13x12 (4, 8՝ 10, 13՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ եռամահիկ, ապա՝ «GC», սրանց ներքեւում՝ «N» կամ «MB», ապա՝ «D» կամ «EA», «CG», «AA»: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,8x15,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x10,4. անկա­նոն, սահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 19ա): ՏՈՂ՝ 26-30: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, փեղկերի կենտրոնում՝ խաչ, միջուկը՝ տախտակ, աս­տառը՝ սպիտակ թուղթ, մասն պրակի. լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 19ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 1ա, 18ա, 112ա, 114ա, 142ա, 157բ, 165բ, 184ա, 189բ, 215ա: Լու­սան­ցազարդ՝ բուսական: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցա­գիր, կենդանագիր մարդագիր: Գոյներ՝ դեղին, կանաչ, կա­պոյտ, կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, մէջքը պատռուած. լու­սան­ցակողերը գունաթափուած. ԺԹ. դ. նորոգուած՝ թ. 99, 108, 237 եւ այլն. թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, զանազան բծեր, թանաքը տեղ-տեղ տարածուած, թ. 107-108ի միջեւ կտրուած երկու թերթի հիմքի շերտերը. ցեցի անցքեր՝ թ. 56, 145-6, էջ 174ա՝ գրադաշտի լայնքի կիսով չափ ներքին լուսանցի կողմից 12 տող չգրուած տեղ. արտատպում հանդիպակաց էջերին՝ 254բ, 263ա, թ. 107-8ի միջեւ թերթ(եր) թափուած:

*Տե՛ս Յ. Ս. Անասեան, Հայկական մատենագիտութիւն, Ե.-ԺԸ. դդ., հ. Ա., Երեւան, 1959, 89-95:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-14բ [Աբրահամու վարդապետի Աստապա­տեց­ւոյ], Կտակ Մեծի ուրբաթու. Վասն չարչարանաց եւ խաչելութեան Տեառն մերոյ՝ Յիսուսի Քրիստոսի, ի բան առաքելոյն Պօղոսի, թէ Կտակ յետ մահու հաս­տատուն է. Օգնեա՛ Սուրբ Հոգի Աստուած – Սովո­րու­թիւն է մարդկան, յորժամ մեռանի ոք մի յայլ տե­ղիս... զխոստովանութիւնս քաւէ զյանցանս նոցա:

Բ. 16ա-107բ [Պետրոսի Հռոմկլայեցւոյ Համառօտ հաւաքումն աստուածաբանութեան] Համառօտա­բար գումարումն հաւաքաբանականի աստուածա­բա­­նութեանս մատեան ի բազմազանից սրբոց գրեանց նրբից եւ արտաքնոց եւ աստուածաբան վար­դա­պե­տաց, գեղեցիկ շառաւիղօք եւ ցանկալի տե­սո­ղաց, վասն առ ի պատրաստ գոլոյ ի պէտս մտա­ռու­թեան եւ սերտողութեան բանասիրաց, ոչ թէ իմաստ­նոց եւ գիտնականաց, այլ նմանեաց իմոց իմաս­տա­կաց եւ տգիտաց, եւ եւս թէ մոռացկոտաց, հաւաքեալ ի նուաստ մեղսամած պիտակ Պետրոսէ Հռոմկ­լաեց­ւոյ, ի վարժարանս Սրբոյ Էջմիածնի: Օգ­նեա՛ տկա­րու­թեանս իմում, Հոգի՛տ Սուրբ Աստուած ճշմարիտ. ա­մէն:

Տե՛ս. ձեռ. 129, 3բ-95բ. Յռջբ./16աբ: Ցանկ/16բ-7ա: ա/18ա-9բ: բ/19բ-28ա: գ/28ա-31բ: դ/31բ-9բ: ե/39բ-42բ: զ/43ա-6ա: է/46ա-68ա: ը/68ա-73ա: թ/73ա-7ա: ժ/77ա-80բ: ժա/80բ-107բ (շար. թափուած՝ 107բ «...սրբոց հրեշտակապե­տացն Գաբրիէլի եւ Միքայէլի եւ յամենայն երկնային զօրացն վասն եր/ախ (յիշագիր)///»):

17բ [Թրգմ. յիշ.] Երրորդութիւն գերագոյ եւ գերա­գոյնդ Աստուած եւ գերագոյն բարութիւն քրիստոնէից, վերատեսուչ յաստուածայնոյն իմաստութեան, ուղղեա՛ զմեզ ի խորհրդականացն ասացելոց, գերանծանօթ եւ գերաճաճանչ եւ ծայրագոյն գագաթն, ուրանօր պարզքն եւ արձակքն եւ անփոփոխելիքն աստուածա­բա­նու­թեան խորհուրդք ըստ գերալուսութեան, թաք­նա­խորհուրդք լռութեան միգով ի խաւարչտի զգե­րերե­ւա­կա­յութեան վերայ փայլեալ եւ ամենայբազում ամենա­շօշափութեամբն եւ աներեւութիւ գերագոյն գե­ղեցկօքն պայծառութեամբք գերալիր արարեալ զանա­չեայս իմա­ցութիւնս: Արդ, ինձ այսոքիկ ըղձալիք լիցին, բուռն հարկանել զթարքմանութենէ բանիս, որ ասէ աստուածային եւ սրբազանն Պողոս՛՛:

Գ. 108բ-261ա [Բարթուղիմէոսի Մարաղացւոյ Մեկ­­նութիւն վեցօրէից (թրգմ. Յակոբ Կողբացի)]

Տե՛ս ձեռ. 1659, 1ա-349բ. 108բ-11ա/Ցանկ գրոց Վեցօ­րէից (Ա.-ԼԵ.) – Ա. Յաղագս՝ թէ զի՞նչ է ասելն՝ Սկզբանէ ստեղ­ծեաց Աստուած... ԼԵ. Թէ մեղքն Ադամա ծանրագոյն էր, քան զԵւային: Նախերգանք/112ա-3բ Գիրք Յաղագս Վեցօրեայ գոր­ծոց արաչութեան. առաջին աւուրս – Սքանչելի եղեւ գի­տու­թիւն քո, ասէ սաղմոսերգուն Դաւիթ: Ասեն վարդապետք, թէ մարդն է բաղադրեալ ի հոգւոյ... (Յիշ. թրգմ.)՝ 113բ Վասն այսորիկ ի զանազան մեկնութեանց սրբոց հաւաքեցի զսակաւ բանքս զայսոսիկ եւ կարգեցի ի մի, դատապարտեալս Յակոբ Կողբացի (= Քռնեցի), թարգմանելով ի լատին բարբառոյն ի հայ լեզու, ի փառս Աստուծոյ եւ ի յօգտութիւն ընթերցօղաց: 1. ա/114ա-31ա (սկ.՝ «Եւ արդ, սկանիմք նախ զսկիզբն բանից Ծննդոցն Գրոց, որ ասէ. Ի սկզբանէ...»): բ/131ա-42ա: 2/142ա-57բ: 3/157բ-65բ: 4/165բ-184ա: 5/184ա-9բ: 6/189բ-215ա: 7/215ա-20ա: 8/220ա-61ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

14բ (Գրչի. բոլորգիր) Հաւաքեցաւ կտակս ձեռամբ Աբրահամու վարդապետի Աստապատցւոյ, ի բանից Յակոբայ Ղրիմեցւոյ, Յովհանիսի Ջուղաեցւոյ եւ յայլ մեկնչաց, ի 1200 (1751) թվոջ, փետրվարի ԻԲ. (22)՛՛:

214բ Միտք մարդկային տկար գոլով՝ սխալի, բայց անսխալ մինն միայն գտանի:

261ա Յիշատակարան գրքոյս. Յոգնատեսակ եւ ամենասքանչ դիմօք արուեստից ներգործէ աներեւոյթ ազդմամբ շնորհք ամենազօր Հոգւոյն սրբոյ, յորս եւ կամի ըստ քանակութեան ներընդունօղին եւ տանելոյ յինքն բաւականութեամբ ընդ հաւատոյն բոլորութեան, քանզի են ոմանք, որք բազմասփիւռ վճիտ եւ յաւէտ պարզ ունելով զգերապաճոյճ աստուածաբնակ տաճար ճե­մարանին, արքայանիստ հանգստեան ներքին մար­դոյն, յաւէտ գունակ-գունակ ընձիւղեալ բերեն զբոյսս ըղձալիս՝ երկնառաք գետոցն ոռոգմամբ, որք ի Հոգ­ւոյն յարազուարճ բղխմամբ յաճումն բազմաբեղուն, զարդարեալ ի յանդաստանս եղտիւր|261բ|աց: Զբող­բոջս սաղարդափթիթ աստղատարած յղփացեալ, սակս ակօսապատառ եւ արօադրեալ ունելոյ զիմաստս խո­հականին: Զանդաստանս բանականն երկրի, երկնա­խնամ մշակողին առգործելով պատուաստեալ յորթն հայրատունկ՝ ի գերաբունն իմաստից, ուռ տաշտաւոր լեալ եւ քաղցրաճաշակ: Ուստի ճմլեալ գինին ուրախա­րար ճաշակմամբ առաքինասէր վարուց, որ ի յարբումն տալ պատշաճի՝ գերագոյն, վեհին եւ բոլորիցն պետին:

Արդ, որպէս է տեսանել յերկրաբոյսս բուրաստանի զանազան եւ բազմադիմի տնկոցն սաղարթ՝ ազգի-ազ­գի տեսակօք, նա եւ զպտղոցըն զտիպս եւ զկրական որակութեանց զհամս, զի ո՛չ եզ առ մու քատակեալ երեւին համադամ, այլ զանազանին ի միմեանց բազում տե­սակօք, որոց բնաւն է ի վայելումն: Բայց ճաշա­կե­լիքն կիրթք են եւ զքաջն ի վատթարէն ճանաչեն ընտ­րողական իմասիւք: Ըստ դմին օրինակի եւ ձեւով տարազու սեռս մարդկութեանս ըղձալով երկնաչու եւ լուսաճեմ պողոտային արքայականի, որոյ կատարումն է գերագոյնն ազնիւ ծառոյ, բացի եւ հաւատարիմն եւ ար­ժանի երկնային խորանացն: Վասն զի որովք հե­տիւք հորդեցին երկնաչու շաւիղս, բազումք ի մարդ­կանէ ապրելոցն հոյլք՝ ըստանալով ըստացան զպտուղս անթառամս, աղօթիւք եւ սրբութեամբ զկե­րա­­կուր տի­րականին, ի պարարումն Հոգւոյն՝ յաւէտ պի­տանի:

Արդ, որպէս վերնագոյնն յիշեցաք, ըստ օրինակի իմաստութեան հնարք յոլովք, որք ի ստորնայնոցս աւարտին սեռից, սակս իմաստնագոյն լինելոյն, քան զծնեալսն ի լուսոյ ըստ տէրունեան հրամանին: Քանզի նախնիքն ամուսնացեալք հաճոյք երեւին, իսկ ոմանք հրեշտակակենցաղ կուսութեամբ ընտրեցան, այլք՝ փարթամութեան հասին, եւ կէսք՝ աղկաղկութեամբ վե­հացն: Ոմանք մարդասիրութեամբ ճոխացան, եւ այլք՝ անտեսութեամբ գերազանց եղեն, բազումք հեզու­թեամբ յարեցան, իսկ այլք՝ քինախնդութեամբ դրու|262ա|ա­տեցան: Եւ որք ան[ն]ուազութեամբ վե­րա­թե­ւե­ցան, եւ են, որք՝ չափավայելլովն արժա­նացան, են՝ որք միա­հո­ղոյն ցրուելովն յարգեցան, եւ են՝ որք օրըս­տօրէ տրօքն առատացան, տինա որք ի բնաւից ըն­չից կորզեցան, եւ են որք բարւոք տնօրինիչք եղեն ընչից իւրեանց:

Արդ, որպէս եցոյց օրինակս, բազմատեսակ է բա­րուոք ճանապարհին ընթանալն: Որք անսայթաք լինի­ցին, մատակարարք ըստ հաւատարիմ տնտեսին, եւ զՀո­գին Քրիստոսի յինքեանս ունելով՝ բազմադիմի բու­սու­ցանեն զբոյսս, որ ի բղխմանէ Հոգւոյն՝ ոռոգի յան­ձինս իւրեանց: Բայց իմս ամենաթշուառ պարտաւորու­թիւն, որ յասացելոյս տարաձիգ եղեալ եւ անթուելի ներհակօք ներքնայնովս բծուորեցեալ, ո՛չ յիմաստա­տե­սակս եւ ո՛չ ի գործնականս ներմղեալ, այլ սնոտի ու­նայնութեամբ կենիս ցաւօք վարակեալ: Եւ հաշեալ հե­ծէի զանցեալ նանրութեամբ զկեանս իմ, սարսելով յա­պագայ դատաստանին հատուցմանէ. եւ անստոյգ ե­ղեալ թողութենէ եւ զփրկութիւնէ՝ բոլոր անդամիւք դո­ղամ:

Արդ, ի յայս անձկութիւնս գոլով, սահմանեցի նախ անձին իմոյ եւ ապա այլոց՝ իբր զսպեղանիս կարգեալ զգիրքս զայս, որպէս զի տկարութիւն յիշողութեանս յա­ջախ ընթերցմամբ սորին կազդուրիցի: Ուստի եւ արդեամբ իմով ետու գրել ի քաղաքս Կարին, ի յոր ի բազում ժամանակս ի գործ նուիրակութեան Սրբոյ Աթո­ռոյն Էջմիածնի վշտակրաբար կայի, ընդ հովա­նեաւ Սուբուհւոյ Աստուածածնի բազմախորան եկե­ղեց­ւոյն եւ ի հայրապետութեանն տեառն Մինասայ արփիափայլ կաթողիկոսի եւ երանեալ հօր մերոյ՝ սրբոյ Լուսաւորչին արժանաւոր յաջորդի. ի բազմավրդով եւ յալէկոծեալ ժամանակի՝ ի ՌՄԱ. (1752) թուականիս հայոց եւ յուլիս ամսոյ Գ.:

Արդ, թեպէտ ի գիրս յայս բազում եւ անստոյգ բան գտանի արտադրեալ |262բ| ի սորին հեղինակէ, վասն գոլոյն հերձիգ եւ հետեւօղ կրօնիցն լատինացւոց եւ ո՛չ յարմար մերս դաւանութեան, բայց դիտումն մեր ո՛չ էր վասն սխալական մտացն, այլ ճշմարտութեան, որ ի սմա ճառիւր: Քանզի երկրագործն ո՛չ զփուշն, այլ զցո­րեանն ժողովէ, եւ ձկնահանն ի ջրոյ հանեալ յոռկանէն, զզազիր զեռունս մերժէ եւ զձկունս յաման իւր հաւաքէ: Ուրեմն եւ ես՝ անհուն բարեացն Աստուծոյ պարտաւոր Աբրահամ վարդապետս Աստապատցի եւ աշակերտ գիտնական վարդապետին Յովսեփայ ի Տէր հանգու­ցե­լոց եւ Մեսրօպայ վարդապետին Գանձա­կեցոյ, ստա­­ցայ զգիրքս՝ առ ի թողուլ յետ իմոյ անցման յի­շա­տակ յաւիտենական ինձ եւ ծնողաց եւ եղբարց իմոց՝ առ Տէր փոխեցելոց: Որպէս զի որք ընթեռնուցուն եւ օգտիցին ի սմանէ՝ յիշեսցեն յաղօթս իւրեանց զիս՝ զտա­­ռապեալս, եւ վերոյգրեցեալ հոգեւոր եւ մարմ­նա­ւոր ծնօղսն իմ, ամենայն ընտանեօքս, ընդ որս ձեզ եւ մեզ այցելութիւն եղիցի ի գալստեանն Քրիստոսի. ա­մէն:

Իսկ գաղափարեցաւ գիրքս ձեռամբ անարհեստ Յովհաննէս գրչէս Էրզրումեցւոյ. յիշել աղաչեմ ի Տէր զիս՝ բազմասխալս, զի եւ Տէր յիշեսցէ՛ զձեզ յաւուրն վերջում. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՉԻ

Տե՛ս Բվնդ.՝ 17բ, 113բ:

ՆՇՈՒՄ՝Ա. կազմաստառին՝ «ՌՄԱ.-1752, Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», 1ա՝ «969/2821»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. կազմաստառին խառն բառեր՝ «Վասն որոյ, Մարիամին, մայր իմ նէրից, Նարեկ, սի­րե­լի վվ», նաեւ՝ խզբզոցներ, տառեր, Բ. կազմաստառին՝ խառն բառեր. «Ժամանակն, հայր իմ, չարեցաւ յին. ույս յիմ, իմոյ զայսին, բայց ամենայն արտեօք, առա­քե­լոյ մայր ինչ, ծառօք», 262բ՝ «Ամէն»:

2822

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ԺԸ. դար (1755ից յետոյ)

ԹԵՐԹ՝ 422-3 (տե՛ս Պհպնկ. գրչի էջակալում՝ 1-801, նաեւ՝ Ա.-ԸՃԱ., որ է՝ 3ա-399ա). չգրուած՝ 1բ, 2ա, 414բ, 416բ-21բ, 422աբ: ՊՐԱԿ՝ 2+1-35x12+1 (35՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմներով՝ 1. ոճաւորուած զինանշան՝ մէջի պատկերն ան­ըն­կալելի, 2. գծանկար խաչ՝ թեւերի ծայրերին շրջանակներ, 3. «1742»՝ վերը թագ, ցածում՝ շեղանկիւն ողկոյզ, 4. հայերէն Ս գրի եռապատիկի նման գծապատկեր, որի վերին ծայրերն աւարտ­ւում են շրջանակներով, 5. «FINDE C&BLACHE GHA­BEVII DAVPIHIR»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,8x18: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (21x13,6. գրադաշտը սահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշա­գրեր): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 14ա): ՏՈՂ՝ 43: ԿԱԶՄ՝ տպարա­նա­յին. կարմիր կաշի, փեղկերին՝ եզերազարդեր եւ մէջքին՝զարդեր բրոնզով, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ դարչնագոյն եւ կապտաւուն երանգներով ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ դե­ղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (թ. 1-2) +1 (թ. 422), այլ թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ առիւծ:

Новый рисунок

Նմուշ 14ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի անկիւնների կաշին մասամբ մա­շուած, կազմաստառը տեղ-տեղ ցեցակեր, լուսանցակողերը գու­նաթափուած. թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր, թ. 27-38, 106-7, 339-52, 365, 400-14՝ թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը մգացած, թ. 69՝ ստ. մասում անմաքուր ջրի բիծ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-414ա [Յակոբ Նալեան. Քարոզգիրք]

Տե՛ս ձեռ. 2311, 3ա-430բ Ընծայումն/3ա: ա/3ա-10բ: բ/10բ-3ա: գ/13ա-7ա: դ/17ա-9ա: ե/19ա-23ա: զ/23ա-30ա: է/38ա-41բ (քարոզ Թ.): ը/30ա-5բ (քարոզ Է.): թ/35բ-8ա (քարոզ Ը.): ժ/42ա-5բ: ժա/45բ-52բ: ժբ/52բ-6բ: ժգ/56բ-60բ: ժդ/60բ-3բ: ժե/63բ-8ա: ժզ/68ա-9բ: ժէ/69բ-75ա: ժը/75ա-9բ: ժթ/79բ-80բ*: ի/81ա-4բ: իա/84բ-7բ: իբ/87բ-92բ: իգ/92բ-4բ: իդ/94բ-8բ: իե/98բ-102ա: իզ/102ա-5բ: իէ/105բ-7բ: իը/107բ-10բ: իթ/110բ-3ա: լ/113ա-6բ: լա/116բ-9բ: լբ/119բ-22բ: լգ/122բ-4ա: լդ/124ա-5բ: լե/125բ-8ա: լզ/128ա-30բ: լէ/130բ-3բ: լը/133բ-7ա: լթ/137ա-40ա: խ/140ա-3ա: խա/143ա-5բ: խբ/145բ-7բ: խգ/147բ-50ա: խդ/150ա-6բ: խե/156բ-9բ: խզ/159բ-63ա**: խէ/163ա-5բ: խը/165բ-70բ: խթ/170բ-3բ: ծ/173բ-6ա: ծա/176ա-9ա: ծբ/179ա-82ա: ծգ/182ա-6ա: ծդ/186ա-91ա: ծե/191ա-4բ: ծզ/194բ-8բ: ծէ/198բ-200բ: ծը/200բ-4բ: ծթ//204բ-7ա: կ/207ա-10ա: կա/210ա-3բ: կբ/213բ-5բ: կգ/215բ-7ա: կդ/217ա-8բ: կե/218բ-21ա: կզ/221ա-3բ: կէ/223բ-6ա: կը/226ա-8ա: կթ/228ա-31ա: հ/231ա-3ա: հա/233ա-6ա: հբ/236ա-7բ: հգ/237բ-8բ: հդ/238բ-40ա: հե/240ա-2բ: հզ/242բ-5բ: հէ/245բ-8բ: հը/248բ-52բ: հթ/252բ-9ա: ձ/259ա-60բ: ձա/260բ-4ա: ձբ/264ա-8բ: ձգ/268բ-70ա: ձդ/270ա-1բ: ձե/271բ-3ա: ձզ/273ա-4ա: ձէ/274բ-8ա: ձը/278ա-81ա: ձթ/281ա-4ա: ղ/284ա-90ա: ղա/290ա-6բ (399աբ լրացում խաչանշանով/նոտրգրով): ղբ/296բ-300ա: ղգ/300ա-4ա: ղդ/304ա-5բ: ղե/305բ-9ա: ղզ/309ա-13բ: ղէ/313բ-7բ: ղը/317բ-21բ: ղթ/321բ-4բ: ճ/324բ-33ա: ճա/333ա-8բ: ճբ/338բ-41ա: ճգ/341ա-4բ: ճդ/344բ-8բ: ճե/348բ-52բ: ճզ/353ա-61բ: ճէ/361բ-4ա: ճը/364ա-5բ: ճթ/366ա-70բ: ճժ/370բ-5բ: ճժա/375բ-80բ: ճժբ/380բ-3ա: ճժգ/383ա-6ա: ճժդ/386ա-9բ: ճժե/389բ-93ա: ճժզ/393ա-5բ: ճժէ/395բ-9ա: Յիշ./399ա: Ցանկ գլխոց.../չիք: Ցանկ գլխաւոր մտաց.../400ա-10բ(նոտրգրով): Այբբենա­կան ցանկ/411ա-4ա (նոտրգրով): 0րհնութիւն/չիք:

* ԺԹ. քարոզի համարը վրիպմամբ է՝ ԺԷ. (երկիցս՝ ԺԷ., ապա՝ ԺԸ., Ի. համարի փոխարէն), ըստ այդմ՝ մինչեւ ԽԸ. քա­րոզը կայ երկու համարի տարբերութիւն՝ (ԺԷ.-ԽԶ=ԺԹ.-ԽԸ.):

** ԽԶ. քարոզի համարը սխալմամբ գրուած է ԽԵ. (եր­կիցս), ըստ այդմ՝ կայ երեք համարի տարբերութիւն, որ շա­րու­նակւում է մինչեւ վերջին քարոզը, որ ունի ոչ թէ ՃԺԷ. այլ ՃԺԴ. համարը (ԽԶ.-ՃԺԴ.=ԽԹ.-ՃԺԷ.):

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԸ. դ., նոտրգիր

415ա-6ա Քարոզ ողջունի, ի բանն որ ասէ. Որ տուն կամ ի քաղաք մտանիցէ՛ք, ասացէ՛ք ողջոյն տանս այսմիկ, եւ այլն – Վարդապետք եկեղեցւոյ ասեն, թէ ողջոյնս այս ոչ է անզօր եւ սոսկ բան, որպէս տան հասարակ մարդիք... եւ այս է, որ ասէ. Որ տուն մտանիցէ՛ք, ասասջիք ողջոյն տանս այսմիկ. եւ այլն: Որ եւ արժանաւորեսցէ զամենայն հաւատացեալս օրհ­նեալ յարութեանն իւրոյ՝ Քրիստոս Աստուած մեր. նմա փառք եւ պատիւ անզրաւ յաւիտեանս. ամէն:

Ծնթ. Լս-ում նոտրգրով յետագայի բազմաթիւ բնագրային յաւելում-սրբագրութիւններ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

399ա տե՛ս ձեռ. 2311, 420բ:

3ա Զգործս ձեռաց մերոց ուղիղ արա՛ ի մեզ Տէր, եւ զգործս ձեռաց մերոց յաջողեա՛ մեզ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2բ(1897թ., շղագիր) Նուէր մատենադարանին Աթո­­ռոյ Սրբոյ Էջմիածնի, ի Խորէն աւագ քահանայէ Միր­զաբէգեանց, Բագու քաղաքի, ի 5 սեպտեմ. 1897 ամի:

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «972/2822», 1ա՝ «ԺԸ. Մ[եսրոպ] եպիս­[կոպոս]»:

2823

ՄԻՔԱՅԷԼ ՉԱՄՉԵԱՆ, ՎԱՀԱՆ ՀԱՒԱՏՈՅ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՅԳ. – 1854

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝Գէորգվրդ. Բզնունեանց:

ԹԵՐԹ՝ 73+1 (կրկն.՝ 1. գրչիէջակալում՝ 2-98, որէ՝ 6ա-54ա). չգրուած՝ 1ա-դ, 2ա-4բ, 5բ, 53բ, 64ա-73բ: ՊՐԱԿ՝ 6+Ա-[Ը]x8 (Ա, Բ, [Է]՝ 10, Զ՝ 6): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսադրոշմով՝թ. 6-55՝ «ձձԸՂծ», ներքեւում՝ «1827»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25,4x20,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միա­սիւն (19,5x16,4, անկանոն. մատիտովսահմանագծուած. ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 6ա): ՏՈՂ՝ 28-33` 2ա-53ա, 18-26՝ 54ա-63բ: ԿԱԶՄ՝կապոյտթուղթ, մէջքըշագանակագոյնկա­շի, միջուկըստուարաթուղթ, աստառըսպիտակթուղթ. լու­սան­­ցակողերըկապոյտցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 6ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, անկիւնները մա­շուած, Զ. պրակից յետոյ Է. եւ Ը. պրակահամարները նշուած չեն. թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը գրեթէ ամբողջապէս մգացած. մատնահետք՝ 32ա:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 5ա [Տիտղ.] Վահանհաւատոյուղղափա­ռու­թեանՀայոց, շարադրեալուղիղքննութեամբեւաս­տուա­ծաբանականոճով, անպատրուակդիտողու­թեամբեւբացայայտեզերօք, աշխատասիրութեամբտեառնհօրՄիքայէլվարդապետիՉամչեան, 1776 ամի:

Վկայեալյաղագսուղղափառութեանսորին՝ըստնրբազննինքննութեանսուրբժողովոյնՀռովմայ, որկոչի «Տարածութիւնհաւատոյ» եւվերնագրականդրոշմիւսրբազանպապինեօթներորդՊիոսիքահա­նայապետի: Համառօտեալիբունսկզբնագիրմա­տենէն՝ծաղկաքաղհաւաքմամբգլխաւորխնդրոց, նո­վինշարադրութեամբիսկհեղինակին, առանցփո­փոխելոյեւոչբառմիանգամ, յումեմնէճշմար­տասիրէ: 0րինակեալիվայելսանձինիւրոյ՝ԳէորգվարդապետիԲզնունեանց՝հարազատլուսարարիսրբոյԱթոռոյնԷջմիածնի, ի 6նօգոստոսի, 1854 ամի, ինոյնսուրբվանսԷջ[միածնի]:

Տե՛ս ձեռ. 1936, 1ա-64բ Առաջաբանութիւն/6ա-7բ: ա/7բ-9բ: բ/10ա-2բ: գ/12բ-4բ*: դ/14բ-6ա (Հինգերորդ): ե/16ա-27ա (Ժ.երորդ): զ/27ա-32բ: է/32բ-7բ (Խնդիր Թ.): ը/37բ-49ա (Խնդիր Է.): թ/49ա-50բ (Խնդիր Զ.): ժ/50բ-2բ (Խնդիր Դ.): Վեր­ջա­բան/52բ-3ա:

*14բ Կից կայ հետեւեալ յաւելումը. «Համառօտօղն գոր­ծոյս ոստոստեալ ի բանս հեղինակին, զառաջինն զկնի եւ զյե­տինն առաջոյ դասակարգեալ է. եւ զութերորդուն իսպառ ըն­դոս­տեալ: Եւ մեք ի նոյն կարգ ընթանամք, միայն զգլխա­հա­մարն խնդրոց ըստ հեղինակին եդեալ»:

Հմմտ. տպ. Մ. Չամչեան, Վահան հաւատոյ, Կալկաթա, 1873, 118 էջ:

Բ. 54ա-63բ [Թուղթք]

1. 54ա-8բԹուղթնորինվ. հօրՄիքայէլվար­դա­պետիՉամչեան, որգրէառաշակերտսիւրիվանսՍրբոյնՂազարու, իՎենետիկ. ՎասնգողութեանՎա­հանհաւատոյկոչեցեալմատենին: Վերապա­տուելիվարդապետացտեառն-տեառն, հայրՄկրտիչվարդապետիեւհայրԻգնատիոսվար­դա­պետի, իՏէրխնդալ – ԶգիրվերապատուելութեանձերոյգրեալիՀռօմայ, ի 6 դեկտ[եմբերի] ընկալայի 16 փետրվարի, 1816. ընթերցեալառաջիմերայնոցզամենայնզբանսդ... իգիրսթուղթմիհամառօտառսրբազանժողովն, որմատուսջիքսրբազանՀօրն: Ողջլերո՛ւք:

2. 58բ 0րինակհամառօտթղթոյն – ՍրբազանՀա՛յր, երկուսգիրսգրեցիառսրբազանժողովն՝իբրեւբողոք... իձեռնսրբութեանդ, որոյհայրագութտես­չութեաննյամենայնիհնազանդ: 1816, փետրուարի 25, ծառայՀայրՄիքայէլՉամչեան:

3. 59աբԹարգմանութիւնարդարվճռոյՊիոսԷ.երորդպապինՀռոմայ՝վասն «Վահանհաւատոյ» կոչեցեալմատենինեւհեղինակինորուն՝հայրՄի­քա­յէլվարդապետիՉամչեան – Զգիրքնկոչեցեալ «Վա­հանհաւատոյուղղափառութեանՀայոց», մա­տու­ցինյատեան... ԳամիլլոսՍբարցիանիատենադպիրքննու­թեանժողովոյն: 59բ (Յիշ. թրգմ.) ԹարգմանեալիՀռոմ, իլատինականէնիհայ, իհայրԻգնատիոսվար­­դապետէՓափազեան՝յաշակերտէամենապատիւտեառնՄխիթարայմեծիԱբբայի. ի 17 սեպտեմբերի, 1815:

4. 60ա-3բՅայտարարութիւնողջամիտդաւանու­թեանՀայաստանեայցսուրբեկեղեցւոյ, իհայրՊօ­ղոսվարդապետէԹնկրեան՝յաշակերտէհայրՄի­քայէլվարդապետէՉամչեան, զայսգրեալիՊօլսոյառՍուրբԱթոռնԷջմիածին – ԵկեղեցինՀայաստա­նեայցիսկզբանէեւայսրընդունիեւդաւանիզուղղա­փառհաւատսճշմարտութեան...որպէսգրէմեծնԽոս­րովիմեկնութեանժամագրքի. Վախճան:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ. 5ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՂԻՆԱԿԻ

53աԻՀ. ՄիքայէլվարդապետէՉամչեան:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՉԻ

Տե՛ս Բվնդ.՝ 59բ:

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «980/2823», 1գ՝ «1854Մ[եսրոպ]ե­պիս­[կոպոս]», 5ալս-ում՝«Մ[եսրոպ]եպիս[կո­պոս]»:

2824

ԹԱԴԷՈՍ ԱՆԴՐԻԱՆՈՒՊՈԼՍԵՑԻ, ՀՈԳԵՇԱՀ ԽՐԱՏՔ

ՌՄՀ. – 1821

ԳՐԻՉ՝հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 82 (գրչիէջակալում՝ 2-153, որէ՝ 3բ-79ա). չգրուած՝ 1աբ, 2աբ, 79բ-82բ: ՊՐԱԿ՝ 1-7x12 (6՝ 10): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լու­սա­դրոշ­մով՝ «JWHATMAN 263»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25,4x20,3: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝միասիւն (20,1x15,3. մատիտովսահմանագծուած): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 7ա): ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝նախշազարդկապ­տա­ւունթուղթ, մէջքըշագանակագոյնլաթ, միջուկըստուարա­թուղթ, աս­տառըդեղնաւունթուղթ. լուսանցակողերը՝վերինըկապ­տա­ւուն, միւսերկուսըդեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա-Բ+Գ-Դ. դեղ­նա­ւունթուղթ, մասնկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 3ա (մատիտով գծանկար, եւրոպական ոճի ծաղկազարդեր):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի թուղթը մասամբ քերծուած, ան­կիւն­ները մաշուած, թերթերին խոնաւութեան հետքեր, թանաքի թթ­ուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը տեղ-տեղ գունափո­խուած, արտատպում հանդիպակաց էջին՝ 2բ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-79աԹադէոսԱնդրիանուպօլսեցի. Հոգեշահխրատք

1. 3ա-6աՔարոզԱ. Յաւուրտարեմտի. յաղագսերախտագիտութեան: Բնաբան. Ե՛տինձ, Տէ՛ր, զլե­զուսզվարձիմ, եւնովաւգոհացայցզնմանէ. Սիրաք. 30 – Իմաստունքասեն, թէ՝երախտաւորասիայն, որտայձրի... զիլեզումերվարձքմերէըստիմաստոյն:

2. 6ա-8բՔարոզԲ. Յաւուրտարեմտի. յաղագսկարճութեանմարդկայինկենաց: Բնաբան. Ցո՛յցինձ, Տէ՛ր, զկատարածիմ. ՍաղմոսԼԸ. 5) – Ամենա­բարիարարիչնԱստուածզմարդկայինսբնութիւն... եւգիտասցուք, թէորչա՞փինչպակասեալէիմէնջ:

3. 8բ-11բՔարոզԳ. Յաւուրտարեմտի. յաղագսանչափբարերարութեաննԱստուծոյեւպարտաւո­րութեանմերոյերախտագէտլինելոյ: Բնաբան. 0րհ­նեա՛անձնիմ, զՏէ՛ր, եւմի՛մոռանարզամենայնտուրսնորա. ՍաղմոսՃԲ. 2 – ԸստբանիսրբոյնԲարսղիեօթնալոյսհայրապետի... առանցմեղացհա­սա­նիլարժանիարասցէ:

4. 11բ-4աՔարոզԴ. ՅաւուրանարատյղութեանսրբոյԿուսինՄարիամուիյԱննայէ: Բնաբան. Ամե­նեւինգեղեցիկեսմերձաւորիմ, եւարատինչոչգոյիքեզ (Երգ [Երգոց.] Դ. 7) – Իհրաշափառաւուրստօնախմբութենէ, սուրբեկեղեցի... հանապազհովանիլիցիիվերայհամայնիցդ:

5. 14բ-6աՔարոզԵ. ՅաւուրանարատյղութեանսրբոյԿուսինՄարիամուիյԱննայէ: Բնաբան. Բա­զումդստերքստացանզմեծութիւն, բայցդուառաւելեղեր (Առակ. ԼԱ. 29) – ԿրկինարարչագործութիւնընթեռնումքիՍուրբԳիրս... որիձեռննորաբաշխիամենեցուն:

6. 16ա-7բՔարոզԶ. ՅաւուրԾննդեանսուրբԱս­տուա­ծածնի: Բնաբան. ՈւրախութիւնաշխարհիծնաւզՄարիամ, ամուլնԱննա – Այսանցաւորաշխարհսունիզերկուսդրունս... որէանհունարժանաւորու­թիւն:

7. 17բ-9բՔարոզԷ. ՅաւուրԾննդեանսուրբԱս­տուածածնի: Բնաբան. Բազումդստերքստացանզմեծութիւն, բազումքարարինզզօրութիւն, բայցդուառաւելեղերեւանցուցերզամենեքումբք (Առակ. ԼԱ. 29) – Մեծամեծիրքգործեցանընդդարս-դարս... այլսամիայնեղեւմայրՅիսուսի, մայրշնորհացեւմայրեկեղեցւոյ:

8. 20ա-1բՔարոզԸ. ՅաւուրԾննդեանսուրբԱս­տուածածնի: Բնաբան. Իջցէորպէսզանձրեւիվերայգեղման, որպէսցօղ, զիցողէյերկիր (ՍաղմոսՀԱ. 6) – Սովորութիւնէյաշխարհիաստիծնունդզաւակիուրախանալծնողաց... ՅիսուսՔրիստոսպարգեւեսցէամենեցունզշնորհսողորմութեան:

9. 21բ-3բՔարոզԹ. Յաւուրերիցամացըն­ծա­յե­լոյսրբոյԿուսինիտաճարն: Բնաբան. Համ­բու­րեսցէզիսիհամբուրիցբերանոյիւրոյ (Երգ. Ա. 1) – Այսու­հետեւմի՛պարծեսցիերկինքվասն... իվերինտա­ճարներկնիցարքայութեանմտանելարժանասցուք:

10. 23բ-5բՔարոզԺ. ՅաւուրաւետմանսրբուհւոյԿուսինՄարիամու: Բնաբան. Ուրախլե՛ր, բերկ­րեա՛լդ, Տէրընդքեզ (ՂուկասԱ. 28) – Մեծէայսօ­րեայուրախութիւնսուրբեկեղեցւոյ... եւամենեցունմե­ղացներումնշնորհեսցէ:

11. 26ա-7աՔարոզԺԱ. ԻճրագալուցիյաւուրԾննդեանՔրիստոսի. յաղագսհոգեւորապէսպատ­րաս­տութեանհաւատացելոցառտօնախմբութիւնԾննդեաննՔրիստոսի: Բնաբան. Էլէ՛քեւտեսէ՛ք, դստե՛րքՍիօնի, յարքայնՍողօմոնզպսակն, որովպսակեացզնամայրիւր՝յաւուրփեսայութեանիւրոյեւյաւուրուրախութեանսրտինորա (ԵրգԳ. 11) – Յաւուրյայսմիկ, որէճրագալոյցեւնախընթացօր... պարտէմեզելանելեւտեսանելզհրաշափառԾնունդնՔրիստոսի, որոյշնորհիւեւայլն:

12. 27ա-9աՔարոզԺԲ. ՅաւուրԾննդեաննՔրիս­տո­սի. յաղագսթէ՝Բարեգործհաւատացեալքմիայնկա­րենզՅիսուստեսանել: Բնաբան. ԵկայքերթիցուքմինչեւցԲեթլեհեմ (Ղուկաս. Բ. 15) – ԻգերահրաշԾննդեանՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի... եւիհան­դերձեալնզյաւիտենականփառսերկնիցարքայու­թեան:

13. 29ա-31աՔարոզԺԳ. Յաղագսպատրաս­տե­լոյիսուրբԾնունդնՔրիստոսի: Բնաբան. Պատրաս­տեացընդդէմՏեառնԱստուծոյքոԻսրայէլի (Ամովս. Դ. 12) – Ըստորումմերձեցաւգերահրաշտօնգերա­մա­քուրԾննդեանն... իգերահրաշտօնիամենասուրբԾննդեանփրկչինմերոյ:

14. 31ա-2աՔարոզԺԴ. ՅաւուրսուրբԾննդեաննՔրիստոսի: Բնաբան. Եւիբրեւմտինիտուն, տեսինզմանուկնհանդերձՄարեմաւմարբնիւրով (Ղու­կաս. Բ. 11) – ԱրեգակնարդարութեանՔրիստոս, ծննդեամբիսրբոյԿուսէն... եւծաղկեցուսցէզամե­նե­սեանօրհնութեամբեւշնորհիւամենասուրբԾննդեանիւրոյ:

15. 32ա-3աՔարոզԺԵ. ՅաւուրԾննդեաննՔրիս­տոսի. յաղագսմեծիուրախութեանիսուրբԾնունդն: Բնաբան. Աւետարանեմձեզուրախութիւնմեծ (Ղուկաս. Բ. 10) – Արդարեւսքանչելիէօրսհրա­շափառԾննդեաննՔրիստոսի... լցուսցէզամենեսեանօրհնութեամբեւշնորհիւամենասուրբԾննդեանիւրոյ:

16. 33ա-4բՔարոզԺԶ. ՅաւուրսուրբԾննդեաննՔրիստոսի. յաղագսթէբարեգործհաւատացեալքկարենզՅիսուստեսանել: Բնաբան. Աւետարանեմձեզուրախութիւնմեծ, զիծնաւձեզայսօրփրկիչ (Ղուկաս. Բ. 10) – Քրիստոսծնաւեւյայտնեցաւ, ձեզեւմեզմեծաւետիք... եւիհանդերձեալաշխարհիյաւի­տենականփառացնորա:

17. 34բ-6բՔարոզԺԷ. ՅաւուրԾննդեանՔրիս­տոսի. յաղագսթէ՝հաւատացեալքլինինորդիքլու­սոյ: Բնաբան. Եսլոյսեկիյաշխարհ (Յոհաննու. ԺԲ. 46) – Ինախկինստեղծագործութեան... աւետարանեմձեզուրախութիւնմեծ:

18. 36բ-7բՔարոզԺԸ. ՅաւուրԾննդեաննՔրիս­տո­սի. յաղագսուրախութեան, ործագեցաւԾննդեամբՏեառնմերոյ: Բնաբան. Աւաւասիկաւե­տարանեմձեզուրախութիւնմեծ (Ղուկաս. Բ. 10) – Կանխասացութիւնքմարգարէիցեւամենայննախա­գու­շակօրինակք... ապաեւմեքցնծասցուքառաքի­նութեամբիԾննդեանփրկչին, որոյշնորհիւնեւայլն:

19. 37բ-9բՔարոզԺԹ. ՅաւուրԾննդեաննՔրիս­տոսի: Բնաբան. ՔանզիերեւեցաւշնորհնԱստուծոյփրկիչամենայնմարդկան (Տիտոս. Բ. 11) – Յառաջ­նումաւուրմեծիեւհրաշափառտօնիս... որպէսեւայսշնորհերեւեցաւըստբնաբանիս:

20. 39բ-40աՔարոզԻ. ՅաւուրԾննդեաննՔրիս­տոսի: Բնաբան. ԵւմոգքնաստեղբնշանաւեկինիԲեթլեհէմեւիյայրինմատուցինզընծայսխորհրդոյ – Դաւիթյետնուիրելոյզամենայննիւթստաճարին... տեսանելզծնեալփրկիչնմերՅիսուսեւայլն:

21. 40ա-1աՔարոզԻԱ. ՅաւուրԾննդեաննՔրիս­տոսի: Բնաբան. ԵկայքերթիցուքիԲեթլեհէմ (Ղու­կաս. Բ. 15) – Զորհովիւքներգելովաւետիստայինաշ­խար­հի... նոյնուրախութիւննյաւիտեանբնակեսցիիձեզ:

22. 41ա-2բՔարոզԻԲ. ՅաղագսԾննդեաննՔրիս­տոսի, յայսիսկթէբարեգործհաւատացեալքմիայնկարենզՅիսուստեսանել: Բնաբան. ԵկայքերթիցուքմինչեւցԲեթլեհեմ (Ղուկաս. Բ. ԺԵ.) – Ճառագայթեւկեր­պարանէութեանՀօրԲաննԱստուած, յորժամծնաւիսրբոյԿուսէն... այլՅիսուսվասնմերմանկա­ցեալն՛՛:

23. 42բ-4աՔարոզԻԳ. ՅաւուրսԾննդեաննՔրիս­տոսի, իմէջութօրէից. յաղագսթէընդՏիրամօրնգտանիՅիսուս: Բնաբան. Եւիբրեւմտինիտուն, տե­սինզմանուկնհանդերձՄարեմաւմարբնիւրով (Մատթէոս. Բ. 11) – ՅիսուսՔրիստոսծննդեամբյամե­նա­սուրբԿուսէն... բացէմեզդուռներկնաւորաշ­խար­հի՝արքայութեաներկնից:

24. 44ա-5բՔարոզԻԴ. ՅաւուրԾննդեաննՔրիս­տո­սի. յաղագսթէ՝ընդՏիրամօրնգտանիՅիսուս: Բնա­բան. Եւիբրեւմտինիտուն, տեսինզմանուկնհանդերձՄարեմաւմարբնիւրով (Մատթէոս. Բ. 11) – Իմանալիարեգակնարդարութեանփրկիչնմեր... բացէմեզդուռներկնաւորաշխարհիարքայութեաներկնից:

25. 45բ-7աՔարոզԻԵ. ՅաւուրԾննդեաննՔրիս­տո­սի. յաղագսթէ՝Յիսուսէճշմարիտխաղաղու­թիւն: Բնաբան. ՓառքիբարձունսԱստուծոյեւյեր­կիրխաղաղութիւն – ԻհրաշափառաւուրսսուրբԾննդեանփրկչինմերոյ... որեւշնորհիւհրաշափառսուրբԾննդեանիւրոյեւայլն:

26. 47ա-8աՔարոզԻԶ. ՅաւուրսուրբԾննդեաննՔրիստոսի. յաղագսթէ՝մեծեղեւուրախութիւնմարդ­կանծննդեամբՏեառնմերոյ: Բնաբան. Աւե­տարանեմձեզուրախութիւնմեծ (Ղուկաս. Բ. 10) – ԻգերահրաշկուսականծննդեանՏեառնմերոյՅի­սու­սիՔրիստոսի... անանցանելիօրհնուեամբօրհնեսցէձեզ:

27. 48ա-50աՔարոզԻԷ. ՅաղագսՄկրտութեանՏեառնմերոյ: Բնաբան. ՅայնժամգայՅիսուսիԳա­լի­լեէիՅորդանան (Մատթէոս. Գ. 13) – Ո՜վանճառշնորհացմեծահանդէսաւուրս... եւզՍուրբՀոգինե­տեսաղաւնակէրպ:

28. 50ա-1աՔարոզԻԸ:. ԻՄկրտութիւնՏեառն: Բնաբան. ՅայնժամգայՅիսուսիԳալիլէէիՅոր­դանան (Մատթէոս. Գ. 13) – Խորհուրդմեծեւսքան­չելիայսօրյայտնեցաւ... ամենասուրբԵրրորդութիւննտացէ. եւայլն:

29. 51ա-2աՔարոզԻԹ. ԻՄկրտութիւննՔրիստո­սի: Բնաբան. ՅայնժամգայՅիսուսիԳալիլէէիՅորդանան (Մատթէոս. Գ. 13) – Քրիստոսծնաւեւյայտնեցաւ, ձեզաւետիք... կատարելոյարժանիարաս­ցէզամենեսեանզմեզ:

30. 52ա-3աՔարոզԼ. ԻՄկրտութիւնՏեառնմե­րոյ: Բնաբան. ՅայնժամգայՅիսուսիԳալիլէէիՅորդանան (Մատթէոս. Գ. 13) – Մա՛յրմեր, սո՛ւրբեկեղեցի, այսօրիյառաւօտեան... որեւշնորհիւսուրբՄկրտութեանՏէրԱստուած՛՛եւայլն:

31. 53ա-4բՔարոզԼԱ. ԻՄկրտութիւնՏեառնմերոյ: Բնաբան. ՅայնժամգայՅիսուսիԳալիլէէիՅոր­դանան (Մատթէոս. Գ. 13) – Խնդրեսցուքյեռանձ­նեայմիութենէ... լցուսցէիփառսաստուածութեանիւրոյ:

32. 54բ-6աՔարոզԼԲ. ԻՄկրտութիւնՏեառնմե­րոյ: Բնաբան. ՅայնժամգայՅիսուսիԳալիլէէիՅորդանան (Մատթէոս. Գ. 13) – Ո՜վանճառելիշնոր­հացմեծահանդէսաւուրս... եւզՍուրբՀոգինետեսաղաւնակերպ:

33. 56ա-8աՔարոզԼԳ. ՅաւուրութերորդօրԾննդեանՏեառն. յաղագսանուանակոչութեանՏեառնմերոյ: Բնաբան. Եւիբրեւլցանաւուրք՝ութնթլփատելզնա, եւկոչեցաւանուննորաՅիսուս (Ղու­կաս. Բ. 21) – Այսութերորդօրգերահրաշծննդեան... ապամի՛այլինչաղտեղիբանելցէանտի:

34. 58ա-9բՔարոզԼԴ. Իվերայանուանակո­չու­թեաննՔրիստոսի: Բնաբան. ԵւկոչեցաւանուննորաՅիսուս, որկոչեցեալէրիհրեշտակէն (Ղուկաս. Բ. 21) – Անունդնելիրիիմիք... զօրացուսցէզձեզմիշտզբարիսգործել:

35. 59բ-61բՔարոզԼԵ. Յաւուրանուանակո­չու­թեաննՔրիստոսի: Բնաբան. ՅանունՅիսուսիՔրիս­տոսիամենայնծունրկրկնեսցի, երկնաւորաց, երկ­րա­ւորացեւսանդարամետականաց (Փիլ. Բ. 8) – Կրկինզարմանքէիխորհուրդայսօրեայ... տացէամե­նե­ցունցսհոգիզգաստութեանեւհոգիշնորհացեւայլն:

36. 61բ-3բՔարոզԼԶ. ՅաւուրՏեառնընդառաջի. յաղագսթէ՝փառացՏիրամօրնարժանիլինիմքիյուսբառնալովզխաչննեղութեան: Բնաբան. Մի՛հայիքյիս, զիեսեմսեւացեալ (ԵրգԱ. 5) – Այսօրեայմեծահանդէստօնախմբութեանկրկինենպատճառք... ոչկարէարժանաւորլինել:

37. 63բ-6աՔարոզԼԷ. ՅաւուրՏեառնընդառաջի. յաղագսթէ՝ըստՍիմէօնի, սրբութեամբընդունիլկա­րեմքզՔրիստոս: Բնաբան. ՅանկարծակիեկեսցէիտաճարիւրՏէր, զորդուքնխնդրէք (Մաղաքիա. Գ. 1) – Մաղաքիամարգարէայսօրեայհանդէս... նաեւտա­ցէաշխարհիսխաղաղութիւնեւայլն:

38. 66ա-8աՔարոզԼԸ. ՅաւուրՏեառնընդառաջի. յաղագսթէ՝փառացՏիրամօրնարժանիլինիմք, իյուսբառնալովզխաչննեղութեան: Բնաբան. Յան­կար­ծակիեկեսցէիտաճարիւրՏէր, զորդուքնխնդրէք (Մաղաքիա. Գ. 1) – Մարդկայինսբնութիւնիսկզբանանդիշնորհսստեղծաւ... չէինձարժանի (Մատթէոս. Ժ. 38), ասէփրկիչնմեր:

39. 68ա-9աՔարոզԼԹ. ՅաւուրՏեառնընդառաջի. յաղագսթէ՝բարեգործութիւնառանցհաւատոյոչէհաճոյԱստուծոյ: Բնաբան. ՅանկարծակիեկեսցէիտաճարիւրՏէր, զորդուքնխնդրէք (Մաղաքիա. Գ. 1) – Աստէնգիտելիէ, զիԲաննԱստուածնախեկնիկու­սական... տեսանելզլոյսնիմանալի, աստշնորհօքեւիհանդերձեալնփառօք:

40. 69ա-70բՔարոզԽ. ՅաւուրՏեառնընդառաջի. յաղագսթէ՝սրբութեամբընդունիլկարեմքզՔրիս­տոսիսիրտսմեր: Բնաբան. ՅանկարծակիեկեսցէիտաճարիւրՏէր, զորդուքնխնդրէք (Մաղաքիա. Գ. 1) – Այ[ս]օրմայրմեր՝սուրբեկեղեցի, մեծհանդիսիւ... տացէաշխարհիսխաղաղութիւնեւայլն:

41. 70բ-1աՔարոզԽԱ. ՅաւուրՏեառնընդառաջի. յաղագսթէ՝ըստչարչարանացնհատուցանէԱս­տուածզփառս: Բնաբան. ՅանկարծակիեկեսցէիտաճարիւրՏէր, զորդուքնխնդրէք (Մաղաքիա. Գ. 1) – Մաղաքիամարգարէնզայժմեանհանդէսհարիւ­րա­ւորամօք... ինախնեացիւղագինշնորհելսրբոյեկե­ղեց­ւոյս:

42. 71բ-3աՔարոզԽԲ. ՅաւուրՏեառնընդառաջի. յաղագսթէ՝փառացՏիրամօրնարժանիլինիմքիյուսբառնալովզխաչննեղութեան: Բնաբան. ԵւիբրեւլցանաւուրքսրբութեաննորաըստօրինացնՄովսէսի՝ածինզնայԵրուսաղէմյանդիմանառնելՏեառն (Ղուկաս. Բ. 22) – Թէպէտամենայնսուրբքունե­լովզպարգեւս... բարեխօսվասնարդարոցեւմեղաւորաց:

43. 73ա-5բՔարոզԽԳ. ՅաղագսառաջինգալստեաննՔրիստոսի. յաղագսգերազանցսիրոյնՈրդւոյնԱստուծոյառմարդն: Բնաբան. Ահաւասիկես, առաքեա՛զիս (Եսայի. Զ.) – ԱյսվեցերորդԿիւ­րակէՄեծիպահոցանուանի... ուրխոստովանութիւննդատապարտի:

44. 75բ-9աՔարոզԽԴ. ՅաւուրառաջինգալստեանՏեառնմերոյյաշխարհ, իՎեցերորդկիւրակէիՄեծիպահոց: Բնաբան. Իմէջերկուցկենդանեացնծանիցիսդու, իմերձենալամացնյայտնեսցիսեւիհասանիլժամանակիներեւեսցիս (ՄարգարէԱմբակում. Դ.) – ԸստկարգիաւուրցԿիւրակէիցՄեծիպահոցս... յայնժամծանեաւզան­չափութիւնսիրոյնԱստուծոյառմարդիկ:

45. 79աՔարոզԽԵ. (այսչափ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

3աՕգնեա՛ՀոգիդՍուրբ, Աստուա՛ծ: Բարոյականհոգեշահխրատք՝յերիսհատորսբաժանեալք. նախ՝իվերայտօնիցտէրունականաց. երկրորդ՝իվերայսրբոց, եւերրորդ՝իվերայբարուցմարդկան՝իկրթու­թիւնեւյուղղութիւնյաստուածայինառաքինութիւնս: Այսառաջինհատորգրեալիվերայտէրունականտօ­նախմբութեանց, իԹադէոսէվարդապետէԱնդրիա­նու­պօլսեցւոյ, յաշակերտէտեառնՊօղոսիաստուա­ծա­բանպատրիարգիԱնդրիանուպօլսեցւոյ. յամիՏեառն 1821 եւիփետր[ուարի] 3, սկիզբնարարեալիփառսԱստուծոյ:

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Բ.՝ «986/2824», «1821 Մ[եսրոպ]եպիս[կոպոս]»:

2825

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՍՈՒՐՂԱԹ

Պ.-ՊԱ. – 1351-1352

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր քհյ Թորոսանց:

ԹԵՐԹ՝ 253. չգրուած՝ 1ա: ՊՐԱԿ՝ [Ա-ԻԱ]x12 (ԻԱ՝ 13): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. 1ա-2բ (յաւելագրողի) լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ երեք­նուկ, ներքեւում՝ անընկալելի գծապատկերներ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,6x15,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x11,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 185ա), նոտրգիր՝ 1ա-2բ 253աբ. նմուշ՝ 253ա: ՏՈՂ՝ 24 (լս-ում՝ տողանշման ասեղի անցքեր): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շա­գանագոյն կաշի, դռնակով, Ա. եւ Բ. փեղկերին՝ խաչեր, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կապոյտ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր. մէջքի մօտ սեւ կորագծով սահմանագծուած սպիտակ:

Новый рисунок

Նմուշ 185ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 253ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լս-ային՝ Աբդլմսեհ, վերեւում ձեռ­նա­նիշ՝ 208ա: Կիսախորան՝ 3ա: Ճակատազարդ՝ 184ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, արագիլ՝ կտցի մէջ օձ՝ 96ա, տաճար: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ շագանակագոյն, կանաչ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. վերակազմուած ԺԸ. դ., կազմի եզրերի կա­շին մաշուած, երկու կապիչներն ու գամերն ընկած, լուսան­ցա­կողերը՝ գունաթափուած. թերթերին խոնաւութեան, խունաց­ման եւ բորբոսի հետքեր. գրուած են միայն հետեւեալ պրակա­հա­մարները՝ Թ., Ժ., ԺԱ., ԺԵ.-ԺԹ., ներքին լուսանցների գրա­դաշ­տի գիրը խոնաւութեան հետեւանքով աւելի կամ պակաս չափով լուծուած, ցեցի անցքեր՝ թ. 3, 32, 33, 151-62, 184-202, 209-15, 241, 250-3. թ. 133ա-4բ՝ վառուածի հետեւանք, անկումներ գրա­դաշ­տի վրայ՝ լրացուած կարկատան թղթերով, արտատպումներ հանդիպակաց էջերին՝ 20բ, 243ա, թ. 241-253՝ հիմքից թուլա­ցած-անջատուած, կարերը մասամբ քանդուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Յոհաննու Մայրեվանեցոյ. Ճառք]

Տե՛ս ձեռ. 2081, 1ա-189բ. Ունի միայն. 2/23ա-30բ: 3/ 30բ-9բ: 4/77ա-81բ: 5/156ա-63ա: 6/138բ-46բ: 7/107ա-113ա: 8/126բ-33ա: 9/59բ-69ա: 10/146բ-56ա: 11/53բ-9բ: 12/69բ-77ա: 13/133ա-8բ: 14/87ա-93ա: 15/81բ-7ա: 16/93ա-6ա: 17/39բ-45բ: 18/96ա-101ա: 19/101ա-6բ: 20/45բ-53բ: 21/3ա-9բ: 22/9բ-16ա: 23/163ա-4ա: 24/164ա-6բ: 25/167ա-8ա: 26/168ա-70բ: 27/170բ-83բ: 28/113ա-26բ:

ՅԱՒԵԼԵԱԼ ՈՒՆԻ՝

16բ-23ա Գ. Յոհաննու Մայրեվանեցոյ ասացեալ՝ Վասն պահոց պնդութեան – Ազդոյ է եւ աւգտակար պահոցն պնտութիւն... ընդ նմին վայելել զանանց բա­րու­թիւնսն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

Բ. 184ա-252բ [Պատմութիւնք եւ վկայաբանու­թիւնք]

1. 184ա-91ա ԻԹ. Պատմութիւն առն Աստուծոյ Ալեք­սիանոսի կամաւոր աղքատի, որ է որդի Եփրե­միանոսի – Այր մի էր ի քաղաքին Հռովմայեցւոց՝ մե­ծա­տուն յոյժ... եւ մեք արժանի լիցուք ընդ սրբոյն այ[սո­րիկ] փառաւորել զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ զ[Հոգին] այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

2. 191ա-200ա Լ. Երանելոյն Յովհաննու ճգնաւո­րին, որդոյ Եւտրոպիոսի կամաւոր աղքատացելոյն վասն Քրիստոսի – [Ի] ամս ժամանակաց թագաւո­րութեանն Արկադէոսի... ի նմին տեղւոջ մերձ յորդին իւրեանց ի փառըս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

3. 200ա-8ա ԼԱ. Պատմութիւն երանելի առն Աս­տու­ծոյ կամաւոր աղքատացելոյն որդոյ թագաւորին Հռովմայ – Արք, եղբայրք եւ հայրք, հանդերձ կա­նամք... որոց եւ մեք հաղորդեսցուք բարեխաւսու­թեամբ սրբոյս ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր, որում վայել է փառք յաւիտեանս. ամէն:

4.208ա-24ա ԼԲ. Վկայաբանութիւն սրբոյն Աբդլմսե­հի, որ թարգմանի՝ ծառայ Աստուծոյ – Աս­տա­նաւր սկիզբն արասցուք պատմութեանն... յորոց ոսկերս հանգուցեալ է Քրիստոս Աստուած մեր, որում վայել է փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

5. 224ա-35բ ԼԳ. Վկայաբանութիւն նահատակու­թեան սուրբ եւ փառաւորեալ ճգնազգեաց մարտի­րո­սին սրբուհոյն Վառվառայ կուսին եւ երանելոյն Յուլիանեայ – [Ը]նդ ժամանակս թագաւորութեանն Մաքսիմիանոսի ամբարիշտ... եղիցի նոցա առողջու­թիւն ոգւոց եւ մարմնոց ի փառս ամենասուրբ Երրոր­դու­թեանն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

6.235բ-42բ ԼԴ. Վարք եւ քաղաքաւարութիւն սրբոյն Թէոդորայ – Յաւուրս ժամանակացն Զենոնի բարեպաշտ արքային Հոռոմոց... նստուցին զնայ ա­ռաջ­նորդ հայր վանիցն՝ փառաւորելով զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

7. 242բ-52բ ԼԵ. Վկայութիւն սրբուհոյն Մարիանէ, որ կատարեցաւ յԱնտիոք քաղաքի – Յետ Յարութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի... իսկ մեզ թագա­ւո­րելո Տեառն եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի՝ Աստուծոյ մերոյ, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Տե՛ս տպ. Տեառն Յովհաննու Մանդակունւոյ Հայոց Հայրա­պե­տի ճառք, 2րդ տպագր. (Մատենագիտութիւնք նախնեաց ԻԲ.), Վենետիկ, 1860, ՌՅԹ., 220 էջ:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ. ԺԶ. եւ ԺԸ. դդ.

1. 253ա (ԺԶ. դ., նոտրգիր) [Վասն խոստովանու­թեան] – Ա. Պարտ է քահանային, որ է իրք զխոստո­վան որդոյն պահէ... Է. ///քն ///սէ մասնաւոր կըհանրա­նան զխելնա///ութիւն ///կութիւնս իմա կամ մարդ մի Տեառն այսպէս խթի///:

2. 1ա-2բ (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Ցանկ մատենիս, որ կոչի Ճառընդիր – Ա. Նախ՝ Յաղագս խոստովանու­թեան... ԼԵ. Վասն Մարիանէ ահարկու դիւաց:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

30բ Ընդ նմին եւ գծողի սորայ ողորմեսցի Քրիստոս, յորում վայել է փառք այժմ եւ յաւի­տեանս. ամէն:

69ա Եւ արդ, ողորմեայ գծողի սորայ՝ Գրիգորի Թո­րո­սանց:

81բԶմեղապարտ զԳրիգորս յիշեսջի՛ք. [ամէն]:

183բ Ծագմամբ սգալի արեգականս՝ տարորոշի գի­շե­րային խաւար, իսկ ի ծագել արեգականն արդարու­թեան Հաւր ծոցածին Բանն՝ մերժեցան ամենայն խա­ւա­րածին ծնունդք դիւացն: Եւ հիմնեցաւ սուրբ եկեղե­ցի, յորում փայլեալք սուրբ վարդապետացն հոյլք՝ ի լուսաւորել զտիեզերս: Ուստի եւ սուրբս այս՝ Յոհան Մայրեվա[նեցի], երկրորդ՝ Յոհան հանգունակ հօրն Ոսկեբեր[անի] լուսազարդ բանիւ գլխաւորեալ ԻԸ. (28) կանոնս՝ ըստ արեգական կատարման ընթացից, որ եւ փափաքեալ սմայ պարոն (անուան տեղը բաց՝ չգրած), եւ գրեցաւ ձեռամբ իմով՝ Գրիգորի Թո­ր[ոսանց], Պ. (1351):

235բ Զթարգմանող եւ զյաւրինող զՊատմութեան սրբոց վկայիցս զտէր Գրիգորիս Հայոց կաթողիկոս յիշեսջի՛ք ի սրբամատոյց յաղաւթս ձեր: Ընդ նմին եւ զիս՝ զանարժան քահանայս՝ զԳրիգոր Թորոսանց, եւ զծնողսն իմ եւ զստացող գրոցս (տեղը բաց` չգրած):

Ծնթ. Առաջին նախադասութիւնը տե՛ս Ե.-ԺԲ. դդ. յիշ-ք, էջ 138:

252բ Գրեցաւ պատմութիւն սուրբ վկայիցս եւ [խ]րատքս վարուց ի թվին հայոց ՊԱ. (1352), յունվար Ժ., ձեռամբ մեղապարտ քահանայի Թորոոս[անց Գ]րի­գորի, ի քաղաքս Սուրղաթս,առ դուռն Սուրբ Աս­տուածա[ծն]իս: Արդ, աղաչեմ զձեզ մեղաց թո[ղ]ու­թիւն խնդրեցէ՛ք յԱստուծոյ ծնողացն իմոց՝ մեծ Թորոս քահանայի, եւ մաւրն իմոյ, եւ կենակցին իմոյ, եւ եղ­բարցն իմոց, եւ Քրիստոս զձերն թողցէ. ամէն: Եւ զսղա­լու|252ա|թիւն գրոցս ուղղեցէ՛ք եւ մի՛ բամբասէք: Եւս յիշեսջի՛ք զստացող սորայ (տեղը՝ բաց) եւ զծնողսն իւր (տեղը բաց՝ չգրած):

252բ՝ տե՛ս ԺԴ. դ., յիշ-ք, էջ 402. գիտէ նաեւ 235բ էջի յիշ-ը, բայց 1351ի շարքում չկան թէ՛ այդ եւ թէ՛ 183բ էջինը:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 253բ(1668 թ., նոտրգիր, գրչափորձի ձեւով)Եկայ ես ի այս տեղս թվին ՌՃԺԵ.ին (1666). եւ Քրիս­տոսի մա/// աւրն կիրակի, յունիսի Ժ. եւ Յակո(՞) աշայ­կերտ եղ///: Ո՜վ եղբա՛յրք իմ, մի՛ մեղայդրէք, յիշես­ցի[ք [ի մաքրա]փայլ աղաւթս ձեր եւ դուք յիշեալ լի­նիցի[ք]///, զի մարմնոյ մարմին է եւ հոգ[ի]///, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն: Մարմին Հաւրէն կառ///, յետին կամա/// հոգին ալ Հաւրէն կառ///:

Ծնթ. Տողավերջերը ծածկուած են սպիտակ թղթով արուած կարկատանի տակ:

2. 69ա(ԺԸ. դ., նոտրգիր)Նաեւ վերստին թար­մա­տար Աթան[ա]ս փոքր աշխատողի եւ զեղծելոցն շի­նո­ղի եւ ծրողի:

81բ (ԺԸ. դ., նոտրգիր)Նաեւ զԱթան[ա]ս՝ նորոգօղ մատենիս, յիշել աղաչեմ:

Ծնթ. Այս Աթանասը նոտրգրով լրացրել-վերականգնել է որոշ թերթերի վնասուած մասերը:

3. 1ա(ԺԹ. դ., շղագիր)Ճառընտիր մի հատ գրչեայ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա, 1բ (երկիցս) բազմանկիւն՝ «ՔՐԻՍ­ՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ ՄԱՏԹԷՈՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏ. ՌՃԽԶ. (1697)»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 253բ՝ «Հոգի չալ հաւր, էչի (շար. սպի­տակ թղթի տակ) հոգ», 253բ հանգուցագիր մե­ծա­տառ «Ա», որի մէջ՝ «Ֆ Տէր Սահակաւ»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակը կիսով պոկուած, վրայի գիրը՝ անընթեռնելի, 1ա՝ «990/2825», 1ա՝ «ՊԱ.-1352 Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

2826

ՂՈՒՐԱՆ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 248-6 (տե՛ս Պհպնկ. գրչի էջակալում՝ 1-484, որ է՝ 4ա-245բ). չգրուած 245աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Խx6 (Խ՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,9x17,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x11,8. սեւով սահ­մանագծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 15ա): ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ մուգ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը՝ ներքին կողմը գրուած թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3 (թ. 1-3) + 3 (թ. 246-248), սպիտակ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 15ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, եզրերը պատ­ռուած. լուսանցակողերը գունաթափուած. թերթերին խոնաւու­թեան, խունացման հետքեր, թանաքի թթուայնութեան հետեւան­քով վերջին մի քանի թերթերի գրադաշտը մգացած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա-243ա [Ղուրան]

– 4ա [Տիտղ.թ.] Գիրք, որ կոչի Ղուրան: Գլուխ ա­ռա­ջաբանութեան գրեալ ի Մաքայ, որ պարունակէ զեօթն տունս – Անուն Աստուծոյ, բարեգթոյ եւ ողոր­մա­ծի, օրհնութիւն եղիցի բարեբարեգութ եւ ողորմածի Աս­տուծոյ թագաւորին, յաւուր դատաստանին քեզ եր­կիր պագանեն, ի քէն հայցեմք զօգնութիւն, առաջնոր­դեա՛ց մեզ ի ճանապարհ ուղիղ՝ ի ճանապարհս այնո­ցիկ, որոց շնորհս բաշխեցեր, ընդդէմ որոց ո՛չ բարկա­ցար. եւ ո՛չ մոլորեալ եղիցուք:

1. 4բ-23բ Գլուխ [առաջին]. Յաղագս երնջին, գրեալ ի Մաքայ, որ պարունակէ զերկու հարիւր ութ­սուն եւ եօթն տունս – Անուն բարեգութ եւ ողորմած Աստուծոյ. Ես եմ ամենիմաստ Աստուած, չիք տարա­կու­սու­թիւն յայս գիրս, առաջնորդէ ի ճանապարհ ուղիղ... տո՛ւր մեզ զողորմութիւն քո, զի դու ես Տէր մեր, շնորհեա՛ մեզ յաղթութիւն ընդդէմ անհաւատից:

Ծնթ. Լս.-ներում յաճախադէպ լուծմունքներ եւ նշումներ:

2. 23բ-34ա Գլուխ երկրորդ. Յաղագս տանն Յո­վա­կիմայ, որ պարունակէ զերկու հարիւր տունս: Գլուխ տանն Յովակիմայ – Անուն բարեգութ եւ ողոր­մած Աստուծոյ. Ես եմ Աստուած ամենիմաստ, միմիայն է Աստուած կենդանի եւ յաւիտենական... մարտերո՛ւք վասն հաւատոյ, երկերո՛ւք յԱստուծոյ եւ երանիք եղիջիք. ամէն:

3. 34բ-45ա Գլուխ երրորդ, որ պարունակէ հարիւր եօթանասուն տունս: Գրեալ ի Մատինայ – Անուն Աստուծոյ բարեգթոյ եւ ողորմածի. Ո՜վ ժողովո՛ւրդք, երկերո՛ւք ի Տեառնէ ձերմէ... մի՛ մոլորիք յուղիղ ճա­նապարհէ, զի ամենագէտ է:

Ծնթ. Խորագրերի վերջում առկայ՝ «Գրեալ ի Մաքիայ», «Գրեալ ի Մատինայ», «Անուն բարեգութ եւ ողորմած Աստու­ծոյ» դարձուածներն այսուհետ չենք բերում:

4. 45ա-53ա Գլուխ չորրորդ. Յաղագս սեղանոյ, որ պա­րունակէ հարիւր քսան տունս – Ո՜վ դուք, որք հա­ւա­տայք յԱստուծոյ, թոյլ ունիք ուտել զսուրբ կեն­դա­նիս... մնասցեն անդ յաւիտեանս ընդ շնորհս իմ ի մե­ծա­մեծ երանութեան, Աստուած թագաւոր է երկնից եւ երկրի, է ամենակարող:

5. 53ա-61բ Գլուխ հինգերորդ. Յաղագս խաշանց, որ պարունակէ հարիւր եւ եօթանասուն տունս – Օրհ­նու­թիւն Աստուծոյ՝ ստեղծողի երկնի եւ երկրի, խաւա­րի եւ լուսոյ... է մանրայոյզ առ ի պատժել զամբա­րիշտս, բարեգութ է եւ ողորմած բարեպաշտից:

6. 62ա-71բ Գլուխ վեցերորդ. Յաղագս միջնորմոյ յարանուանելոյ, յարապերէն ահարաւ, որ է տեղի ի մէջ դրախտին եւ ի մէջ դժոխոց, յորում մարդիկ ոչ կրեն զտանջանս: Պարունակէ հարիւր եւ վեց տունս – Ես եմ Աստուած ամենիմաստ եւ ամենաճիշտ... գո­վեն զնա եւ երկիր պագանեն խոնարհութեամբ:

7. 71բ-5բ Գլուխ եօթներորդ. Յաղագս աւարի, որ պա­րունակէ զեօթանասուն եւ հինգ տունս – Անուն բա­րեգութ եւ ողորմած Աստուծոյ. Հարցցեն ի քէն, ո­րո՞յ է աւար... ժառանգ եղիցին յազգականաց իւրեանց, այսպէս Աստուած հաստատեաց ամենաւէտ է եւ ամենիմաստ:

8. 75բ-82բ Գլուխ ութերորդ. Յաղագս դարձման կամ ըստ այլոց թարգմանչաց՝ Յաղագս որոյ, որ պա­րունակէ զհարիւր քսան եւ եօթն տունս – Հրո­վար­տակ Աստուծոյ եւ մարգարէի նորա առ անհաւատս. ընդ որս խաղաղութիւն արարիք... հպատակ եմ կամաց նորա, տէր է վայելչականի աթոռոյն:

9. 82բ-7բ Գլուխ իններորդ. Յաղագս Յօնանու, որ պարունակէ զհարիւր ինն տունս – Ես եմ Աստուած ողորմած: Պատուիրանք պարունակեալ յայս գիրս բղխեն... եւ ակն ունիմ դատաստանին Աստուծոյ, չիք իրաւագոյն դատաւոր, քան զԱստուած:

10. 87բ-93ա Գլուխ տասներորդ. Յաղագս օդի, որ պարունակէ հարիւր քսաներեք տուն – Ես եմ Աս­տուած ողորմած: Նշանք պարունակեալն յայս գիրս... հպատակ եղերուք կամաց նորա, գիտէ զամենայն գործս ժողովրդեան:

11. 93բ-8բ Գլուխ մետասաներորդ. Յաղագս Յով­սե­փայ, որ պարունակէ զհարիւր տասներեք տունս – Ես եմ Աստուած ողորմած: Այս նշան նշանք են գրոց, որ մեկնէ զբարին ի չարէն... եւ ուսուցանէ ուղղա­դաւա­նից զճանապարհս փրկութեան:

12. 98բ-101ա Գլուխ երկոտասաներորդ. Յաղագս որոտման, որ պարունակէ զքառասուն եւ երեք տունս – Ես եմ Աստուած ամենիմաստ եւ ողորմած. այս պա­տուիրանք պատուիրանք են գրոց... ո՞վ է, որ գիտէ զգրեալս ի մատեան աստուածային վայելչութեան:

13. 101ա-3բ Գլուխ երեքտասաներորդ. Յաղագս Աբրահամու, որ պարունակէ յիսուն տունս – Ես եմ Աստուած ողորմած. յղեցաք առ քեզ գիրք՝ առ ի հանել զժողովուրդ ի խաւարէ... զի է միմիայն Աստուած իմաստունք յիշեսցեն:

14. 103բ-5ա Գլուխ չորեքտասաներորդ. Յաղագս ձո­րոյն Հեժիրի, որ պարունակէ զեօթանասուն եւ եօթն տունս – Ես եմ Աստուած ողորմած: Այս նշանակ նշանակ են Ղօրանին... բայց գովեա՛ եւ երկրպագեա՛ Տեառն քում, մինչեւ ի մահ:

15. 105բ-10ա Գլուխ հնգետասաներորդ. Յաղագս մեղուի, որ պարունակէ հարիւր քսան եւ ութ տունս – Պատիժ Աստուծոյ ոչ է հեռի... որք ունին զերկիւղ նորա առաջի աչաց իւրեանց:

16. 110բ-5ա Գլուխ վեշտասաներորդ. Յաղագս յանց­ման կամ գիշերային ճանապարհի, որ պա­րու­նակէ հարիւր եւ զմետասան տունս – Տաճիկք հաւա­տան, զի Մահմէտ յայս գիշերային ճանապարհի ել յերկինս ընդ Գաբրիէլ հրեշտակին... մեծութիւն նորա լրական է եւ ամենակատար:

17. 115ա-9ա Գլուխ եօթն եւ տասներորդ. Յա­ղագս այրի, որ պարունակէ զհարիւր եւ տասն տունս – Օրհնեալ եղիցի Աստուած, որ յղեաց զՂօրան առ ծառայ իւր... բարի գործս արարէ՛ք եւ երկիր պագէ՛ք միմիայն Աստուծոյ, որ ո՛չ ունի ընկեր:

18. 119բ-22ա Գլուխ ութ եւ տասներորդ. Յաղագս Մարիամու, որ պարունակէ զիննսուն եւ ութ տունս – Աստուած է վարձատրիչ, առաջնորդ բարեպաշտից... ու՞ր է անուն եւ յիշատակ նոցա:

19. 122ա-6ա Գլուխ ինն եւ տասներորդ. Յաղագս արապեան տառից, թէ եւ հէ, որք նշանակեն զերա­նու­թիւնս եւ զդժոխս, որ պարունակէ հարիւր երեսուն եւ հինգ տունս – Ո՛չ տուաք Ղօրան առ ի նեղացուցա­նել զքեզ... որք երթան զճանապարհ ուղիղ եւ ո՛չ մոլո­րին:

20. 126բ-30ա Գլուխ քսաներորդ. Յաղագս մար­գա­րէից, որ պարունակէ զհարիւր եւ զերկոտասան տունս – Մերձենայ օր, յորում ժողովուրդ տալոց է... ոչ է որպէս ասէք դուք:

21. 130ա-3բ Գլուխ քսան եւ միերորդ. Յաղագս ուխ­տաւորութեան, որ պարունակէ զեօթանասուն եւ եօթն տունս – Ո՜վ ժողովո՛ւրդք, երկերո՛ւք յԱստու­ծոյ... եւ հպարտ աստուածային վայելչութեան՝ հատու­ցա­նե­լով զտասանորդս. Աստուած Տէր ձեր է:

22. 134ա-6բ Գլուխ քսան եւ երկուերորդ. Յաղագս ուղ­­ղադաւան հաւատացելոց, որ պարունակէ զհա­րիւր տասն եւ ութ տունս – Աներկբայաբար ուղղա­դա­ւան հաւատացեալք երանիք եղիցին... դու ամենողորմ ես:

23. 137ա-40ա Գլուխ քսան եւ երեքերորդ. Յա­ղագս լուսոյ, որ պարունակէ զեօթանասուն եւ չորս տունս – Յղեցաք զայս գլուխս, որ պարունակէ զպա­տուիրանս մեր... ծանուցանէ մարդկան զգործս նոցա, ամէնագէտ է:

24. 140բ-3ա Գլուխ քսան եւ չորսերրորդ. Յաղագս Ղօրանին, որ պարունակէ զեօթանասուն եւ եօթն տունս – Օրհնեալ եղիցի Աստուած, որ յղեաց զՂօրան առ ծառայ իւր... մերձ է ժամանակ պատժոյ յանցանաց ձերոց:

25. 143ա-7ա Գլուխ քսան եւ հինգերորդ. Յաղագս բանաստեղծաց, որ պարունակէ զերկու հարիւր եւ եօթն տունս – Աստուած ամենամաքուր է, ամենալուր եւ ամենիմաստ: Այս նշանակ նշանակ են մատենի... անարդարք ճանաչեսցեն ապա զյարութիւն իւրեանց ի մեռելոց յաւուր դատաստանի:

26. 147բ-50բ Գլուխ քսան եւ վեցերրորդ. Յաղագս մրջեան, որ պարունակէ զիննսուն եւ զերիս տունս – Աս­տուած ամենամաքուր է եւ ամենալուր. այս խոր­հուրդք խորհուրդք են Ղօրանին... Տէր քո գիտէ զամե­նայն գործս մարդկան:

27. 151ա-5ա Գլուխ քսան եւ եօթներրորդ. Յա­ղագս պատմութեան, որ պարունակէ զութսուն եւ ութն տունս – Աստուած ամենամաքուր է, ամենալուր եւ ա­մե­նիմաստ. այս խորհուրդք խորհուրդք են գրոց... գու­մարեսցին առաջի նորա յաւուր դատաստանի առ ի դա­տիլ:

28. 155ա-8ա Գլուխ քսան եւ ութերորդ. Յաղագս սարդի, որ պարունակէ զվաթսուն եւ ինն տունս – Ես եմ Աստուած ամենիմաստ. մարդիկ հաւատացին, զի բաւ էր ասել... Աստուած է ընդ այնոսիկ, որք գործեն զբարիս:

29. 158բ-60բ Գլուխ քսան եւ իններորդ. Յաղագս Յու­նաց, որ պարունակէ զվաթսուն տունս – Ես եմ ամենիմաստ Աստուած: Յոյնք յաղթեցան ի սահմանս Պարսից... զի անհաւատք սասանեսցեն զհաստատու­թիւն քո:

30. 160բ-2ա Գլուխ երեսուներորդ. Յաղագս լող­մա­նի, որ պարունակէ զերեսուն եւ չորս տունս – Ես եմ ամենիմաստ Աստուած: Այս պատուիրանք պա­տուիրանք են գրոց... միայն Աստուած գիտէ, յորում տեղւոջ մեռցիս, ամենագէտ է, ամենագէտ:

31. 162ա-3ա Գլուխ երեսուն եւ միերորդ. Յաղագս երկրպագութեան, որ պարունակէ զհարիւր եւ երե­սուն տունս – Ես եմ ամենիմաստ Աստուած: Ստուգա­պէս այս գիրքս յղեցաւ ի Տեառնէ ամենայնի... բայց տեսցես զպատիժ նոցա:

32. 163բ-6բ Գլուխ երեսուն եւ երկուերորդ. Յա­ղագս հերձուածոց կամ ըստ այլոց զինուորական գնտից, որ պարունակէ զութսուն եւ եօթն տունս – Ո՜վ մարգարէ, երկի՛ր յԱստուծոյ եւ մի՛ հնազանդիր անհաւատից... որք հնազանդին նմա:

33. 167ա-9բ Գլուխ երես[ու]ն եւ երեքերորդ. Յա­ղագս Սաբայի, որ պարունակէ զյիսուն եւ չորս տունս – Օրհնեալ եղիցի Աստուած. Տէր է ամենայնի, որ է յերկինս եւ յերկրի... զի երկմտեցան ի պատուիրա­նաց օրինաց Աստուծոյ:

34. 169բ-71բ Գլուխ երեսուն եւ չորսերորդ. Յա­ղագս ստեղծողին, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս հրեշ­տակաց, որ պարունակէ զքառասուն եւ հինգ տունս – Օրհնեալ եղիցի Աստուած, ստեղծօղ երկնի եւ երկ­րի... պատժեսցէ զնոսա ըստ արժանեաց, ամենատես է:

35. 172ա-4ա Գլուխ երեսուն եւ հինգերորդ. Յա­րա­նուանեալ ո՛վ մարդ, որ պարունակէ զութսուն եւ ութն տունս – Ո՜վ մա՛րդ, երդնում քեզ ի Ղօրան լի վարդապետութեամբ... գումարեսցին ամենեքեան առ ի դատիլ:

36. 174բ-7ա Գլուխ երեսուն եւ վեցերորդ. Յա­ղագս դասուց, որ պարունակէ զութսուն տունս – Երդ­նում ի դասս հրեշտակաց, որք երկրպագանեն Աս­տու­ծոյ... Ողջոյն եղիցի՛ մարգարէից եւ օրհնութիւն յաւիտենական Տեառն ամի:

37. 177բ-9բ Գլուխ երեսուն եւ եօթներորդ. Սաթի, որ է յաղագս ճշմարտութեան, որ պարունակէ զութ­սուն եւ ութ տունս – Երդնում ի Ղօրան, զի այս գիրք ուսուցանէ զճանապարհ փրկութեան... ճանաչեցէ՛ք ապա զճշմարտութիւն պարունակելոց ի նմա:

38. 179բ-83ա Գլուխ երեսուն եւ ութերորդ. Յա­ղագս խմբից, որ պարունակէ զեօթանասուն եւ հինգ տունս – Այս գիրք յղեցաւ յամենակարող եւ ամեն­իմաստ Աստուծոյ, յղեցաք զնա առ քեզ... եւ ասասցեն՝ Աստուած դատ արար ստեղծուածոց իւրոց, ուղղու­թեամբ վայել է փառք եւ օրհնութիւն Տեառն ամենայնի. ամէն:

39. 183ա-7ա Գլուխ երեսուն եւ իններորդ. Յա­ղագս ուղղադաւանից, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս բա­րեգթոյ, որ պարունակէ զութսուն եւ հինգ տունս – Աստուած է խոհեմ եւ իմաստուն: Այս գիրք յղեցաւ յա­մե­նակարողէ... ամենայն անհաւատք դատապար­տես­ցին:

40. 187ա-9բ Գլուխ քառասներորդ. Յաղագս մեկ­նու­թեան, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս երկրպագու­թեան, որ պարունակէ զյիսուն եւ չորս տունս – Ղօրանն յղեցաւ ի բարեգութ եւ ողորմած Տեառնէ... եւ գումարման ամենեցուն առաջի նորա առ ի դատիլ. Աստուած ամենագէտ է:

41. 189բ-91բ Գլուխ քառասուն եւ միերոցդ. Յա­ղագս խրատու, որ պարունակէ զյիսուն եւ զերիս տունս – Աստուած է խորագէտ եւ իմաստուն, վայել­չա­կան, ամենալուր եւ ամենակարող: Աստուած յղեաց առ քեզ զնոյն ներշնչմունս... որ տրամադրէ եւ կառա­վարէ զամենայն ինչ:

42. 191բ-4ա Գլուխ քառասուն եւ երկուերորդ. Յա­ղագս զարդու, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս ոսկւոյ, որ պարունակէ զութսուն եւ զինն տունս – Աստուած խորագէտ է եւ իմաստուն: Երդնում ի գիրք, որ ուսու­ցա­նէ գործել... ի վերջնում ճանաչեսցեն անագան զմո­լո­րութիւնս իւրեանց:

43. 194բ-5բ Գլուխ քառասուն եւ երեքերորդ. Յա­ղագս ծխոյ, որ պարունակէ զյիսուն եւ զինն տունս – Աստուած է խորագէտ եւ իմաստուն: Երդնում ի գիրք, որ մեկնէ զբարին ի չարէ... սպասեա՛ ժամանակի պատ­ժոյ յանցանաց:

44. 195բ-7ա Գլուխ քառասուն եւ չորսերորդ. Յա­ղագս ծնրադրութեան, որ պարունակէ զյիսուն եւ զինն տունս – Աստուած է ամենախոհեմ եւ իմաստուն. երկինք եւ երկիր նշանակ են միութեան նորա... եւ ոչ կա­րասցեն դառնալ առ Աստուած. վայել է փառք եւ օրհ­­նութիւն ամենայն ուրեք Տեառն ամենայնի, ամենա­կարող է եւ իմաստուն:

45. 197բ-9ա Գլուխ քառասուն եւ հինգերորդ. Յա­ղագս Հէկաֆի, որ է ձոր ի սահմանս Արաբստանի, որ պարունակէ զերեսուն եւ հինգ տունս – Աստուած է ամենախոհեմ եւ ամենիմաստ: Ստեղծաք զերկինս եւ զերկիր եւ զամենայն... որք անհնազանդ եղիցին պա­տուիրանաց նորա:

46. 199ա-200բ Գլուխ քառասուն եւ վեցերորդ. Յա­ղագս Մահմէտի, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս մար­տի, որ պարունակէ զութսուն եւ զութն տունս – Բարի գործք անօգուտ են ամբարշտաց... ստեղծէ զայլ մար­դիկք ի տեղիս ձեր, որք լաւագոյն եղիցին, քան զձեզ:

47. 200բ-2բ Գլուխ քառասուն եւ եօթներորդ. Յա­ղագս բացման, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս յաղթու­թեան, որ պարունակէ զքսան եւ զինն տունս – Բա­ցաք քեզ զբացումն յայտնի, զի թողցէ քեզ Աստուած... հաւատասցեն յօրէնս նորա եւ բարի գործս արասցեն:

48. 202բ-3բ Գլուխ քառասուն եւ ութերորդ. Յա­ղագս վանդակապատից, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս որմոց, որ պարունակէ զտասն եւ ութ տունս – Ո՜վ հաւատացեա՛լք, մի՛ լաւ համարիք զգործս ձեր... եւ տեսանէ զամենայն գործս ձեր:

49. 203բ-5ա Գլուխ քառասուն եւ իններորդ. Յա­ղագս տառին արաբացւոց, որ է Քաֆ, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս դատեալ իրի, որ պարունակէ զքա­ռա­սուն եւ հինգ տունս – Երդնում ի Ղօրան արժա­նագով, զի բնակիչք Մեքիոյ զարմանան... որք երկիցեն ի տանջանաց պատրաստելոյ վասն անհաւատից:

50. 205ա-6ա Գլուխ յիսուներորդ. Յաղագս սփռեալ իրաց, որ պարունակէ զվաթսուն տունս – Երդ­­­նում ի հողմս, որ հոսեն զփոշի ի վերայ երեսաց երկ­­­րի... պատիժ անկցի ի վերայ նոցա յաւուր դատաս­տա­նի:

51. 206բ-7բ Գլուխ յիսուն եւ միերորդ. Յաղագս լեռան, որ պարունակէ զերեսուն եւ զինն տունս – Երդնում ի լեռան, յորոյ վերայ խօսեցաւ Աստուած ընդ Մովսէսի... օրհնեա՛ զնա ի գիշերի եւ նախ քան զերեւումն աստեղաց:

52. 207բ-8բ Գլուխ յիսուն եւ երկուերորդ. Յա­ղագս աստեղ, որ պարունակէ զվաթսուն տունս – Երդ­նում յաստղն, որ աներեւութանայ... ոչ երկիր պա­գա­նիցէք նմա:

53. 208բ-10ա Գլուխ յիսուն եւ երեքերորդ. Յա­ղագս Լուսնին, որ պարունակէ զյիսուն եւ հինգ տունս – Օր դատաստանին մերձենայ, Լուսինն ցելաւ յերկուս... եւ բնակեսցին յաւիտեանս մերձ ի Տէր գերա­վայելուչ եւ ամենակարող:

54. 210ա-11ա Գլուխ յիսուն եւ չորսերորդ. Յա­ղագս ողորմածին, որ պարունակէ զտասն եւ ութ տունս – Ողորմածն ուսոյց զՂօրան. ստեղծ զմարդ եւ ետ նմա զբանաւորութիւն... զոր Տէր ուրանայք բաց ի Տեառնէ ձերմէ. օրհնեալ եղիցի անուն Աստուծոյ Տեառն քո, որում վայել է պատիւ եւ փառք յաւիտեանս:

55. 211ա-2ա Գլուխ յիսուն եւ հինգերորդ. Յա­ղագս դատաստանի, որ պարունակէ զիննսուն եւ զինն տունս – Օր դատաստանին եկեսցէ, ոչ ոք կարէ ուրանալ... է աներկբայ ճշմարտութիւն, մեծացո՛ զա­նուն Տեառն քո ամենակարողի:

56. 212բ-4ա Գլուխ յիսուն եւ վեցերորդ. Յաղագս երկաթոյ, որ պարունակէ զքսան եւ զինն տունս – Ամե­նայն ինչ, որ է յերկինս եւ յերկրի մեծացուցանէ զփառս Աստուծոյ... բաշխէ զնա, որում իսկ կամի, հաւաստեաւ անչափ է:

57. 214ա-5բ Գլուխ յիսուն եւ եօթներորդ. Յա­ղագս վիճաբանութեան, որ պարունակէ զքսան եւ զեր­կու տունս – Աստուած լուաւ զբան կնոջն, որ վի­ճա­բանէ ընդ քեզ... որք հնազանդ եղիցին աստուա­ծային պատուիրանաց՝ երանիք եղիցին:

58. 215բ-7ա Գլուխ յիսուն եւ ութերորդ. Յաղագս աքսորանաց, որ պարունակէ զքսանս եւ չորս տունս – Որ ինչ է յերկինս եւ յերկրի մեծացուցանէ զփառս Աստուծոյ... որ ինչ է յերկինս եւ յերկրի, մեծացուցանէ զփառս նորա, ամենակարող է եւ իմաստուն:

59. 217ա-8ա Գլուխ յիսուն եւ իններորդ. Յաղագս փորձման, որ պարունակէ զտասն եւ ութ տունս – Ո՜վ դո՛ւք, որք հաւատայք, մի՛ հնազանդիք թշնամեաց մե­րոց... որք յառաջ մեռան յամբարշտութեան իւրեանց:

60. 218բ-9ա Գլուխ վաթսուներորդ. Յաղագս կար­գի, որ պարունակէ զտասն եւ չորս տունս – Ամե­նայն ինչ, որ է յերկինս եւ յերկրի, գովեսցէ զԱս­տուած... եւ յաղթօղք դարձան ի մարտէ:

61. 219աբ Գլուխ վաթսուն եւ միերորդ. Յաղագս գումարման, որ պարունակէ զմետասան տունս – Ամե­նայն ինչ, որ է յերկինս եւ յերկրի, գովեսցէ զԱս­տուած... որ է գերազանցաբար հարուստ եւ փարթամ միմիայն Աստուած:

62. 219բ-20ա Գլուխ վաթսուն եւ երկուերորդ. Յա­ղագս ամբարշտաց, որ պարունակէ զմետասան տունս – Յորժամ ամբարիշտք եկեսցեն առ քեզ, ասաս­ցեն վկայ եմք... գիտէ զամենայն գործս ձեր:

63. 220բ-1ա Գլուխ վաթսուն եւ երեքերորդ. Յա­ղագս խաբէութեան, որ պարունակէ զտասն եւ ութ տունս – Աստուած ինչ, որ է յերկինս եւ յերկրի, գո­վես­ցէ զԱստուած... գիտէ զներկայ, զանցեալ եւ զապա­գայ, է ամենակարող եւ ամենիմաստ:

64. 221ա-2ա Գլուխ վաթսուն եւ չորսերորդ. Յա­ղագս արձակման կանանց, որ պարունակէ զտասն եւ ութ տունս – Յորժամ արձակիցէք զկանայս ձեր... եւ զայսքան զերկիրս սահմանէ նոցա, զոր իսկ կամի, զի ծանիցէք, թէ ամենակարող է եւ ամենագէտ:

65. 222ա-3ա Գլուխ վաթսուն եւ հինգերորդ. Յա­ղագս արգելման, որ պարունակէ զերկոտասան տունս – Ո՜վ մարգարէ, ընդէ՞ր արգելուս, զոր Աս­տուած թոյլ տայ քեզ... հաւատաց ի բանս Տեառն իւրոյ եւ գրոց. է ի թիւ հնազանդից:

66. 223ա-4ա Գլուխ վաթսուն եւ վեցերորդ. Յա­ղագս թագաւորութեան, որ պարունակէ զերեսուն տունս – Գովեալ եղիցի այն, առ որ պատկանի թագա­ւո­րութիւն աշխարհի... ո՞վ տացէ ձեզ զայլ ջուր կամ զաղբիւր վասն պիտոյից ձերոց:

67. 224ա-5ա Գլուխ վաթսուն եւ եօթներորդ. Յա­ղագս գրչի, որ պարունակէ զյիսուն եւ երկու տունս – Երդնում ի գրիչ եւ յամենայն, որ գրեալ է... յղեցաւ առ ի խելամուտ առնել զաշխարհս:

68. 225ա-6ա Գլուխ վաթսուն եւ ութերորդ. Յա­ղագս ճշմարտացուցման, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս դատաստանին, որ պարունակէ զյիսուն եւ զերկու տունս – Ճշմարտացուցումն մերձենայ, ճշմարտացու­ցումն մերձենայ. Աստուած ո՛չ ուսոյց քեզ զժամանակ աւուրն ճշմարտացուցման... Ղօրանն է իսկական ճշմար­տութիւն. օրհնեալ եղիցի անուն ամենակարող եւ գերավայելուչ Աստուծոյ:

69. 226աբ Գլուխ վաթսուն եւ իններորդ. Յաղագս ել­ման, որ պարունակէ զքառասուն եւ չորս տունս – Ոմանք հարցին, յորժա՞մ եղիցի օր դատաստանին... այս է օր նախաքարոզեալ:

70. 227աբ Գլուխ եօթանասուներորդ. Յաղագս Նո­յի, որ պարունակէ զքսան եւ ութ տունս – Նախ քան զպատժել զմարդիկ, առաքեցաք զՆոյ քարոզել... եւ կործանեա՛ զանարդարս:

71. 227բ-8ա Գլուխ եօթանասուն եւ միերորդ. Յա­ղագս դիւաց, որ պարունակէ զքսան եւ ութ տունս – Ասա՛ ցժողովուրդ, ազդ արար ինձ Աստուած... եւ ան­պա­կաս համար պահէ յամենայնի:

72. 228բ-9ա Գլուխ եօթանասուն եւ երկուերորդ. Յաղագս երկնչոտի, որ պարունակէ զքսան տունս – Ո՜վ երկնչոտ, արի՛ ի գիշերի աղօթս արա՛ առ Աս­տուած... զոր գործեալ իցէք եւ զվարձս մեծամեծս: Հայ­ցեցէ՛ք յԱստուծոյ զթողութիւն մեղաց ձերոց, բարե­գութ է եւ ողորմած:

73. 229ա-30ա Գլուխ եօթանասուն եւ երեքերորդ. Յաղագս փաթաթելոյ, որ պարունակէ զյիսուն եւ զեօթն տունս – Ո՜վ փաթաթեալ, արի՛ եւ քարոզեա՛ ժողովրդեան զտանջանս դժոխոց... ունիցի զերկիւղ նորա առաջի աչաց իւրոց, եւ հայցեսցէ զթողութիւն մեղաց յաստուածային վայելչութենէ:

74. 230աբ Գլուխ եօթանասուն եւ չորսերորդ. Յա­ղագս յարութեան, որ պարունակէ զքառասուն տունս – Ո՛չ երդուայց յօր դատաստանին... մի՞թէ որ զայս արար, կարող չէ յարուցանել զմեռեալս:

75. 230բ-1բ Գլուխ եօթանասուն եւ հինգերորդ. Յա­ղագս մարդոյ, որ պարունակէ զերեսուն տունս – Մարդ մնաց ժամանակ ինչ առանց ունելոյ յիւրեան ինքեան... եւ պատրաստեաց զկարծրասաստ տանջանս անարդարոց:

76. 231բ-2բ Գլուխ եօթանասուն եւ վեցերորդ. Յա­ղագս Նազիաթի, որ պարունակէ զյիսուն տունս – Երդնում ի կանայս, որք բանան, կամ որք մերկացու­ցանեն... յոր հաւատասցեն, եթէ ոչ հաւատան ի Ղօրան:

77. 232բ-3ա Գլուխ եօթանասուն եւ եօթներորդ. Յաղագս աւետեաց, որ պարունակէ զքառասուն տունս – Զի՞նչ հարցանեն ի միմեանց ամբարիշտք... եւ ամ­բարիշտք ասասցեն. «Լաւ էր մեզ լինիլ հողմ եւ փոշի»:

78. 233ա-4ա Գլուխ եօթանասուն եւ ութերորդ. Յա­ղագս այնոցիկ, որք խլեն, որ պարունակէ զքառա­սուն եւ վեց տունս – Երդնում ի հրեշտակս, որք խլեն զհոգիս ի մարմնոց... թէ մի գիշեր միայն մնացին ի գե­րեզմանի, յորժամ յարիցեն:

79. 234աբ Գլուխ եօթանասուն եւ իններորդ. Յա­ղագս կուրի, որ պարունակէ զքառասուն եւ երկու տունս – Մարգարէ գալարեաց զճակատ եւ զերեսս իւր... ունիցին զերեսս ծածկեալ հողով եւ փոշեաւ:

80. 234բ-5ա Գլուխ ութսուներորդ. Յաղագս բոլո­րութեան, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս փաթաթման գթակական կամարի – Յորժամ բոլորութիւն արեգա­կան երեւեսցի... եթէ ոչ հաճոյ լինիցի Աստուծոյ Տեառն բոլորից:

81. 235աբ Գլուխ ութսուն եւ միերորդ. Յաղագս բաց­ման երկնից, որք պարունակէ զտասն եւ եօթն տունս – Հոգիք ճանաչեսցեն զչարն եւ զբարին... եւ Աս­տուած միայն կատարելապէս տիրեսցէ:

82. 235բ-6ա Գլուխ ու[թ]սուն եւ երկուերորդ. Յա­ղագս այնոցիկ, որք սուտ կշռօք կշռեն, որ պարու­նակէ զերեսուն եւ վեց տունս – Որ սուտ կշռօք կշռեն եւ սուտ չափով չափեն... զոր գործեալ իցեն յերկրի:

83. 236աբ Գլուխ ութսուն եւ երեքերորդ. Յաղագս հերձման, որ պարունակէ զքսան եւ հինգ տունս – Օր դատաստանին երեւեսցի, յորժամ երկին հերձցի... բա­րի գործս գործեն՝ զամբաւ վարձս ընկալցին:

84. 236բ-7ա Գլուխ ութսուն եւ չորսերորդ. Յա­ղագս կենդանակերպից, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս բերդից, որ պարունակէ զքսան տունս – Երդնում ի կենդանակերպազարդ երկինն, երդնում ի հրեշտակս... հաւաստեաւ պատուական Ղօրան գրեալ է ի մատենի, որ պահի յերկինս:

85. 237ա Գլուխ ութսուն եւ հինգերորդ. Յաղագս աս­տեղ կամ հիւսիսային աստեղ, որ պարունակէ զտասն եւ եօթն տունս – Երդնում յերկինն եւ յաստղն, որ ուսուցանէ... հանդուրժեա՛ եւ համբերեա՛ ընդ ան­հաւատս:

86. 237բ Գլուխ ութսուն եւ վեցերորդ. Յաղագս վեհաբարձին եւ ամենակարողին, որ պարունակէ զտասն եւ եօթն տունս – Բարձր արա՛ զանուն Տեառն քո վեհաբարձի եւ ամենակարողի... այս գրեալ է ի հին գիրս Աբրահամու եւ Մովսէսի:

87. 238ա Գլուխ ութսուն եւ եօթներորդ. Յաղագս ծածկման, որ պարունակէ զքսան եւ վեց տունս – Մի՞­թէ ոչ լուեալ իցեն ճառել յաղագս ծածկման... ի տա­լոյ զհամար գործոց իւրեանց:

88. 238բ-9ա Գլուխ ութսուն եւ ութերորդ. Յաղագս առաւօտու, որ պարունակէ զերեսուն տունս – Երդ­նում յառաւօտ ի տասներորդ գիշեր ամսոյն... մո՛ւտ յընկերութիւն երանելեացն ի դրախտին:

89. 239ա Գլուխ ութսուն եւ իններորդ. Յաղագս գաւառի կամ քաղաքի, որ պարունակէ զքսան տունս – Ոչ երդուայց յայս գաւառ... եւ ապա փակեսցին ի հուր դժոխոց:

90. 239բ Գլուխ իննսուներորդ. Յաղագս Արեգա­կան, որ պարունակէ զտասն եւ հինգ տունս – Երդ­նում յարեգակն եւ ի լոյս նորա... Աստուած անխնայ պատժեաց զնոսա:

91. 239բ-40ա Գլուխ իննսուն եւ միերորդ. Յա­ղագս գիշերի, որ պարունակէ զքսան տունս – Երդ­նում ի նսեմութիւն գիշերի, ի նշոյլ տունջեան... զոր արարեալ իցէ վասն սիրոյն Աստուծոյ:

92. 240ա Գլուխ իննսուն եւ երկուերորդ. Յաղագս ծա­գեալ արեգական, որ պարունակէ զտասն տունս – Երդնում ի պայծառումն ծագելոյ արեգական... եւ պատմեա՛ զշնորհս, զոր արար քեզ Աստուած:

93. 240բ Գլուխ իննսուն եւ երեքերորդ. Յաղագս ուրա­խութեան, որ պարունակէ զութն տունս – Ասէ Աս­տուած՝ Մի՞թէ ոչ ուրախ արարի զսիրտ քո... վաս­տա­կեա՛ եւ սիրեա՛ զՏէր քո:

94. 240բ Գլուխ իննսուն եւ չորսերորդ. Յաղագս թզոյ, որ պարունակէ զութն տունս – Երդնում ի թուզս եւ ի ձէթս ի լեառն Սինայի... մի՞թէ Աստուած ոչ է դա­տաւոր դատաւորաց:

95. 241ա Գլուխ իննսուն եւ հինգերորդ. Յաղագս մածեալ արեան, ըստ այլոց՝ Յաղագս ընթերցման, որ պարունակէ զտասն եւ ութ տունս – Ընթերցի՛ր զՂօրան եւ սկիզբն արա՛ անուամբ Աստուծոյ... հնա­զան­դութիւն աստուածային պատուիրանաց մերձե­ցուս­ցէ զքեզ յԱստուած:

96. 241աբ Գլուխ իննսուն եւ վեցերորդ. Յաղագս փառաց կամ զօրութեան, որ պարունակէ զհինգ տունս – Յղեցաք զՂօրան ի գիշերի փառաց եւ զօ­րութեան... եւ ողջոյն տան հաւատացելոց, մինչեւ ի ծա­գել արեգական:

97. 241բ Գլուխ իննսուն եւ եօթներորդ. Յաղագս ուսուցման, որ պարունակէ զութն տունս – Որք գի­տեն զգիրս եւ հաւատան ի բազում Աստուածս... պատ­րաստեալ երկիւղածաց աստուածային վայելչութեան:

98. 241բ-2ա Գլուխ իննսուն եւ ութերորդ. Յա­ղագս դողման երկրի, որ պարունակէ զութն տունս – Յորժամ դողասցէ երկիր եւ ձգեսցէ մարմինս արտաքոյ գերեզմանաց... եւ որ գործեալ իցէ զբարի ծանրու­թեամբ շամանդաղի միոջ վարձատրեսցի:

99. 242ա Գլուխ իննսուն եւ իններորդ. Յաղագս ձիանց, կամ ըստ այլոց՝ Յաղագս դարձի, որ պարու­նակէ զտասն եւ մի տունս – Երդնում ի ձիս եւ ի հնչիւն, զոր առնեն ոտիւք... յայտնեսցէ զամենայն ծած­կեալ խորհուրդս մարդկան, եւ թէ ամենագէտ է:

100. 242աբ Գլուխ հարիւրերորդ. Յաղագս նե­ղու­թեան, որ պարունակէ զտասն եւ մի տունս – Յորժամ երեւեսցի վերջին նեղութիւն, զորոյ ժամանակ ոչ ասեմ քեզ... երթիցեն ի հուրն անպատում ջերմութեամբ:

101. 242բ Գլուխ հարիւր եւ միերորդ. Յաղագս առատութեան, որ պարունակէ զութն տունս – Ճշգրտիւ բոլոր ջան ձեր եւ հոգ մինչեւ ի գերեզման է... յայնժամ հարցէք, որ է դրախտ:

102. 242բ Գլուխ հարիւր եւ երկուերորդ. Յաղագս երեկոյի, որ պարունակէ զերիս տունս – Երդնում ի ժամ երեկոյի, թէ մարդիք յօժար են ի կորուստ իւրեանց, բաց յայնցանէ, որք բարի գործս գործեն եւ սիրեն ճշմարտութիւն եւ զհաստատութիւն ի բարին (այս­չափ):

103. 242բ-3ա Գլուխ հարիւր եւ երեքերորդ. Յա­ղագս հալածանաց, որ պարունակէ զեօթն տունս – Վա՜յ եւ եղո՜ւկ այնմիկ, որ հալածանէ զմերձաւոր իւր... ի այրելոց զսիրտ ամբարշտաց ի բոց, կապեալս հաստ սեանց:

104. 243ա Գլուխ հարիւր եւ չորսերորդ. Յաղագս փղաց, որ պարունակէ զհինգ տունս – Մի՞թէ ոչ նկա­տեցեր, զիա՞րդ Տէր քո արար ընդ այնոսիկ... արար զնոսա նման հատից, սերմանելոց յագարակի եւ կերելոց ի թռչնոց:

Բ. 243ա-4բ [Պայմանագիր Մահմատի ընդ Հա­յոց] Վասն քրիստոնէից ազգի համար կաթուղի­կոս­ներաց Մավիէ ձեռագրովն եւ ներքոյ գրեալ փէղամպ­րին ջամիաթին հուզուրումն. էլ ով որ, որ հազիր էր ամէրանին մի ըստ միոջէ ներքոյ գրած է, որ Մէյ­տի­նայ գրեցաւ – Մահմատ փէղամպարին գրածն, Աստու­ծոյ ահտին վերէն... լաքին չուրի դատաստանն ամալ անեն, էս վկայի առաջի գրեցաւ:

– 244բ Օմար Խաթաբ, Օսման՝ Աֆանի որդի, Ալի՝ Ապիթալուպի որդի... Մավիէն իւր ձեռնովն գրեց փե­ղամ­պարին ասմունքովն, օրն երկուշաբաթի, երեք տարի ըստ ամիս հորիցն անցանց: Էլհէմտիւրիլլահ րապ­պիլ ալէմին վէյսսէլամ:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «991/2826», 1ա՝ «ԺԸ. Մ[եսրոպ] եպիս­­[կոպոս]», 1ա մատիտով՝ «Ի 55 եւ 51 գլուխ վասն հոգալից ուրախութիւնն գրէ», Բ. փեղկի կազ­մաս­տառին՝ «274 430»:

 

2827

ԹԷՈԴՈՐՈՍ ՇԻՐԱԿՈՒՆԻ, ՆՈՒԱԳԱՐԱՆ (հատոր Դ.)

ԽԱՉԱԿԱՊՈՒ ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՆՔ

ՌՅԼԹ. – 1890

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը. Թէոդորոս Շիրակունի Արդիկցի:

ԹԵՐԹ՝ 78 (գրչի էջակալում՝ 1-149, որ է՝ 1ա-75ա). չգրուած՝ 1բ, 75բ–8բ: ՊՐԱԿ՝ 1-4x19 (2, 3՝ 20): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,5x18,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,7x16,5, անկանոն): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 13ա): ՏՈՂ՝ 12-17 (տպարանային, ստուերա­գծե­րով): ԿԱԶՄ՝ ծաղկթուղթ, մէջքը եւ փեղկերի եզրերը մուգ դարչ­նագոյն լաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսան­ցա­կողերը կարմիր ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, թուղթ մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 13ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի թղթի անկիւնները մաշուած, ցեցի անցքեր՝ կազմին, Ա. եւ Բ. Պհպ., թ. 1-9, 75-8:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-74բ [Թէոդորոսի Շիրակունւոյ. Նուագարան]

1. 1ա [Տիտղ.] Նուագարան բարեիղձ. չորրդորդ հա­տոր, աշխատասիրեաց Թէոդորոս վարդապետ Շի­րակունի՝ վանահայր Թարգմանչաց վանից Խա­չա­կապու: Կրկին արտագրեալ ձեռամբ իւրով ի 1890 ամի, ի 15 մարտի:

2. 2աբ Գիրք չորրորդ. Յաղագս խորհրդոյ սուրբ հաղորդութեան – Առ սուրբ խորհուրդ հաղորդու­թեան, ջերմեռանդիւ հրաւէր...

ա. 2բ-12ա Գլուխ Ա. – Եթէ քանի յոյժ բերկրանօք պարտ է դիմել առ Յիսուս... ես հանգուցից զձեզ սիրով գոգ արդարոյն անզբաղ:

բ. 12ա-6բ Գլուխ Բ. – ԹԷ տեսանի մեծ բարութիւն սէր Աստուծոյ առ մարդիկ... ազգի մարդկան պարգեւ տուեալ ի մէնջ յերկինս ելանէր:

գ. 16բ-20բ Գլուխ Գ. – Յաղագս թէ՝ օգտակար է ստեպ-ստեպ հաղորդիլ... որ ոչ գոյ բան իմաստու­թեանդ տեզերի չեն բաւամանէն:

դ. 20բ-5ա Գլուխ Դ. – Յաղագս թէ՝ բազում բարիք արանց սրբոց պարգեւին... առաւելցի ի սերտ հոգի իմ եռանդեան ախորժակ:

ե. 25բ-9ա Գլուխ Ե. – Յաղագս թէ՝ որքան մեծ է սուրբ խորհուրդս եւ յարգի... աստուածային սուրբ սե­ղանոյն առնէ զմեզ գոլ հաղորդ:

զ. 29ա-30ա Գլուխ Զ. – Հետաքրքիր ոք հարցանէ ի վերայ մեր կրթութեանն... աստուածային պատարագի, որ կեանք պասքեալ ծարաւի:

է. 30ա-3բ Գլուխ Է. – Յաղագս թէ՝ քննութեան խղճի մտաց ըստ բերման... այլ ամենայն թողցի նմա մեղաց զառիթս անպատկառ:

ը. 33բ-5բ Գլուխ Ը. – Յաղագս թէ՝ սուրբ նուիրման Քրիստոսի ի խաչին... Տէ՛ր իմ գթած, մի՛ արկանել զազգս Հայոց ի տարժան:

թ. 35բ-9բ Գլուխ Թ. – Եթէ զմեզ եւ զամենայն, զոր ինչ մեր է հԱստուծոյ... այժմ եւ ապայ ողորմութեամբդ ընդ մեզ լիցի, եղիցի:

ժ. 39բ-46ա Գլուխ Ժ. – Յաղագս ’ի հաղորդու­թեանց չէ պարտ դեռ առ ի բաց կալ... քան թէ քոյին ախոր­ժակաց եւ եռանդան, խակ եւ խամ:

ժա. 46ա-53ա Գլուխ ԺԱ. – Թէ մարմինն Քրիստոսի եւ Սուրբ Գիրքն առանձին... ծառայեցուք քեզ ջեր­մա­գոյն յայսմհետէ ըստ մեր կար:

ժբ. 53ա-6բ Գլուխ ԺԲ. – ԹԷ որ պարտ է հաղոր­դե­լոցն լինել զգաստ եւ արթուն... թարց զբաղմանց առանց հոգոց, հոգւով մնալ կենդանի:

ժգ. 56բ-9բ Գլուխ ԺԳ. – ԹԷ պարտ է միշտ պատ­րաստ մնալ, հոգւոց բարի, ջերմեռանդ... յօդել սերով սրտի իմոյ ի քեզ մի յօդ ի բերկրան:

ժդ. 59բ-62ա Գլուխ [Ժ]Դ. – Յաղագս թէ՝ վառեալ իղձ ի եռանդ ստաց անդստին... ի սուրբ կոչման վի­ճակ նոցա համադասել առ հաղորդ:

ժե. 62ա-5բ Գլուխ ԺԵ. – Թէ զշնորհ սէր եռանդեան խոնարհութեամբ անձին կոչ... առ ի փառս, առ ի պատիւ Տէր Աստուած առ հայցուած:

ժզ. 66ա-7բ Գլուխ ԺԶ. – Թէ պարտ է մեզ զկարիս մեր Քրիստոսի առնել յայտ... սքանչելի զուգաւորեալ զդասս արի արդարոց:

ժէ. 68ա-71բ Գլուխ ԺԷ. – Յաղագս թէ՝ վառեալ մե­րոյ եւ ըղձականն փափաքման... զիս տառապեալ միշտ արասցեն գոլ արժանի անդ յիշման:

ժը. 71բ-4բ Գլուխ ԺԸ. – Չէ պարտ մարդոյ լինել եր­բէք վայրաքննին խուզարկու... Չէին արդէօ՞ք սքանչելի՝ ոչ անպատում եւ անհաս. վերջ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1ա:

75աՓառք Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ՝ ամե­նա­սուրբ Երրորդութեանն եւ մի աստուածութեանն, մի տէ­րութեանն, մի զօրութեանն, մի բնութեան, միաս­նա­կան աստուածութեան, Հօր՝ ծնողի Որդւոյ եւ բղխողի Հոգւոյն Սրբոյ, եւ Որդոյն ծնելոյն ի Հօրէ յաւիտենից, եւ Հոգւոյն Սրբոյ՝ բղխելոյն ի Հօրէ անզրաւ, եւ բարե­խօ­սութեամբ տիրամայր սուրբ Աստուածածնայ, կրկին ան­­գամ գրեալ աւարտեցաւ չոր[ր]որդ հատ[որ] բա­րեիղձ նուագարանիս՝ երկասիրութեամբ եւ ձեռամբ հե­ղինակին՝ Թէոդորոս վարդապետի Շիրակունւոյ Ար­դիկց­ւոյ, ի 1890 ամի, ի 14 սեպտենբերի, ի վանսՍրբոց Թարգմանչաց, նոյն վանից վանահայր՝ Թէո­դո­րոս վարդապետ Շիրակունի: Ամի ազգական ՌՅԼԹ., 1339 ամի (1890): 1000 300 30 9:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «998/2827»:

2828

ՅՈՎՍԷՓ ԱՐՑԱԽԵՑԻ, ԳԻՐՔ ՏԵՍԱԿԱՆ ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹԵԱՆ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 129 (գրչի էջակալում՝ 1-256, որ է՝ 2ա-128բ). չգրուած՝ 1աբ, 51բ, 97աբ, 129աբ: ՊՐԱԿ՝ 1+Ա-ԺԳx10 (Է, ԺԲ՝ 8, ԺԳ՝ 12): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապտաւուն, թ. 62-89՝ սպիտակ. լուսագծերով եւ լու­սադրոշմով՝ 1. «GM», կողքը՝ «MEP», 2. հրեշտակ, վերեւում՝ «AMIA», կողքը՝ «MEP», 3. «VB» (երկիցս), 4. «MEP», կողքը՝ հրեշտակ՝ ձեռքին դրօշ, որ վրայ՝ «LEBA///(1 տառ) NDO» (՞): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18x12,5. կարմիրով սահմանագծուած): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 7ա): ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ կարմ­րաւուն արհեստական կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աս­տառը թուղթ. լուսանցակողերը շագանակագոյն ցայտկէն: ՊԱՀ­ՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ, թուղթ, չգրուած, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 7ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերի կաշին թեթեւակի մա­շուած, թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը գու­նա­­փոխուած, որի պատճառով լուսադրոշմները դժուարըն­կա­լելի, թ. 11-12ի միջեւ 1 թերթի հիմք-ելուստ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Յովսեփայ Արցախեցւոյ. Գիրք տեսական փի­լի­սոփայութեան]

– 2աբ Յառաջաբանութիւն – Ծանի՛ր, ո՜վ ընթեր­ցօ՛ղ, զի որպէս աներեւոյթքն Աստուծոյ... իսկ երկ­րորդն՝ զկանոնս բնաբանութեան, համաբնաբանու­թեան եւ բարոյականին:

2բ Հեղ.-ից. «Սկիզբն արարեալ հնգից եզերացն Պոր­փիւրոսի»:

1. 3ա-51ա [Գիրք առաջին. Յաղագս տրամաբա­նութեան] – Յաղագս հնգից եզերացն Պորփիւրոսի, որք են սոքա՝ սեռ, տեսակ... ի հակասութիւնն արկա­նեն զանզգոյշս: Վերջ տրամաբանութեան:

Ծնթ. Ունի Ա.-ԾԵ. ենթավերնագիր. այսպէս՝ 3ա՝ «Եւ նախ յաղագս սեռի», 3ա՝ «Յաղագս տեսակի» եւ այլն:

2. 52ա-128բ [Գիրք երկրորդ]

ա. 52ա-62բ Յաղագս բնաբանութեան – Արդ, որովհետեւ ոչ լինի առանց տեսութեան բնաբանու­թեան... պահպանողական պատճառ կամ այլ անուամբ: Վերջ բնաբանութեան:

Ունի Ա.-Ի. ենթավերնագիր. այսպէս՝ 52ա-3բ «Յաղագս սկզբանց զգալի բաղադրութեան», 53բ-4ա «Յաղագս տրա­մա­դրութեան». եւ այլն:

– 63ա [Յառաջաբանութիւն] – Աստ ունիս տեսա­նել զթագուհին ամենայն գիտութեանց՝ զհամաբնա­բա­նութիւնն... փառաւորեալ եւ պատուականացեալ ըստ ամենայնի:

բ. 63բ-96բ Յաղագս համաբնաբանութեան – Ոմանք կամեցան նոյնացուցանել զհամաբնաբանու­թիւնն ընդ տրամաբանութեան... կանխէ անհուն յաւի­տենիւ քան զնոսա: Վերջ համաբնաբանութեան:

– 96բ Գիտելիք ինչ – Յարանուանէ, այսինքն՝ բա­ցատրէ զերկուս իրս... եւ թիւն է քանակութիւն:

Ունի Ա.-Ի. ենթավերնագիր. այսպէս՝ 63բ-5ա «Յաղագս սկզբանց համաբնական էակի», 65աբ «Յաղագս կացուցիչ սկզբանց էակաց». եւ այլն:

գ. 98ա-128բ Յաղագս բարոյականի – Սա է գրքոյկն բարոյական, որ ծածկեալ ունի յինքեան... ներհականաց եւ միւսն՝ ’ի վերջոյ: Վերջ բարոյականին:

– 98բ Յառաջաբանութիւն – Ծանի՛ր, ո՜վ սիրելի՛ ընթերցօղ, զի այս մասն բարոյական փիլիսոփայու­թեան... եւ զչարիս անգոսնել:

Ունի Ա.-Թ. ենթավերնագիր. այսպէս՝ 99ա՝ «Յաղագս պատ­ճա­ռաց բարոյական գիտութեան», 99ա-103բ՝ «Յաղագս բարո­յա­կան ներգործութեանց կամ յաղագս կամաւորի, եւ մանա­ւանդ յաղագս ազատ կամաւորի» եւ այլն:

Ծնթ. Լս.-ում բնագրային յաւելում-լրացումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2բ (ԺԹ. դ. վջ., շղագիր) Ի գրոց Պօղոս վարդա­պե­տի Տէր Մարգարեանց:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ.Աա՝ «999/2828»:

 

2829

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՉՁԲ. – 1333

ԳՐԻՉ՝ Յովաննէս: ՄԵԿԵՆԱՍ՝ Սիմէոն: ՍՏԱՑՈՂ՝ Դաւիթ, Սարգիս քահանայք, Յոհաննէս սարկաւագ եւ Մարտիրոս:

ԹԵՐԹ՝ 301. չգրուած՝ 9ա, 234ա: ՊՐԱԿ՝ 8+Ա-ԻԵx12 (Ա՝ 12, Բ, ԺԲ, ԺԳ՝ 11, ԻԵ՝ 7)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24x18,3: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (18x13), միասիւն՝ 2բ-3ա (11,7x10), 301աբ (301ա՝ 22x15, 301բ՝ 11x11,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 24ա): ՏՈՂ՝ 21, 19: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, մի­ջուկը տախտակ, աստառը շերտազարդ մետաքս. լուսանցա­կո­ղերը կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 24ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 9բ, Մարկոս՝ 84բ, Ղու­կաս՝ 141բ, Յոհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 234բ: Լս-ային՝ Բարտիմէոս կոյր ծառի տակ, ծառի վրայ արագիլի բոյն՝ մէջը արագիլը եւ 3 ձագ, ծառն ի վեր բարձրացող օձ՝ 117բ, Աւետում (Գաբրիէլ հրեշտակապետ եւ Մարիամ Աստուածածինը որպէս «Ե» զարդագիր)՝ 144ա, Հովիւ՝ 148ա, Կոյր ոմն՝ 209ա, Ծառ, վրան թռչնաբոյն՝ երեք ձագով, բնին մօտեցող մայր թռչունը եւ ծառն ի վեր բարձրացող օձ՝ 211բ, 273բ, Հարսանիք ի Կանա (մատ­ռուակ)՝ 239ա, Հիւանդ այր ի Պրոպատիկէ աւազանին՝ 247բ: Խորան՝ 2բ-7ա (10 հատ): Կիսախորան՝ 10ա, 85ա, 142ա, 235ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, կենդանական, մարդ, տաճար, յուշկապարիկ, խաչ, խաչ՝ ներքեւում բուսական յար­դարանքի մէջ առիւծի գլուխ՝ 134ա, Թեւատարած արծիւ՝ կտցի մէջ նապաստակ՝ 114ա, Կապիկ՝ կանգնած պատուան­դա­նին՝ 183բ, Եղջերու՝ 61բ, 166բ, 196ա, 231բ, 298բ: Զար­դա­գիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, մարդագիր, կենդանագիր, բու­սա­կան՝ մարդու դէմքով, թռչնագիր՝ մարդու դէմքով, կենդա­նա­գիր՝ մարդու դէմքով, յուշկապարիկ: Գոյներ՝ կարմիր, կա­պոյտ, կանաչ, սեւ, սպիտակ, վարդագոյն, շագանակագոյն, մա­նու­շակագոյն:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աղօթք ինչ, Մասն Ճաշոցի: Ժ. դ.: 2 (Ա-Բ), սկզբում, ստացուած 1 ամբողջական թերթի ընդլայնակի երկտակումով: Մագաղաթ (23,3x16), երկսիւն (Ա՝ 18,6x14,5, Բ՝ 18,3x11), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բբ), տող՝ 19 (Ա), 13 (Բ): Կարդալ՝ Աա, Բբ, Աբ, Բա. 1. Աղօթք ի՞նչ (Աա, Բբ). Աա՝ «///մի՛ կորինչիցիք ի ճանապարհացս արդարութեան, զի ձայն ցնծու­թեան փրկութեան յարկս արդարոյ եւ այս դուռն... Բբ՝ «...որպէս զի ի տաճարի նորա ամենեքեան ասացուք... ամէն»: 2. Մասն Ճաշոցի (Բբ՝ 2 տող, Աբ, Բա). (սկ.՝ Մեսեդի սուրբ ետահարք ու յեբ­րայեցւոց թղթոյն Պաւղոսի) «Ունել ունէր եւ առաջինն իրա­ւունս պաշտ|Աբ|մանն... հայր իմ, որ ետ ինձ զնո///» (մա­գա­ղաթի մէջտեղում կարի տակ ծածկուած-եղծուած 2 տող). տե՛ս եւ հմմտ. «Ճաշոց», Վաղարշապատ, 1872, էջ 499):

Новый рисунок

Նմուշ Բբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին եւ Բ. կազմաստառը ցե­ցա­կեր, մաշուած, Ա. փեղկին գամերի անցքեր՝ հաւանաբար եր­բեմ­նի ունեցած խաչերինը, 3 կապիչներն ընկած, 3 մետաղէ գամերը պահպանուած, թուլացած, մէջքը Ի. դարում նորոգուած. հնում՝ ըստ ամենայնի 1752 թ. նորոգուած (տե՛ս յիշ. 301աբ), թերթերը եզրահատուած, որի արդիւնքում լուսանցազարդերի մի մասը վնասուած, թերթերի եզրերը եւ հիմքերը նորոգուած սպիտակ կամ այլ՝ նոտրգիր ձեռագրի թղթով (թ.՝ 1, 294-5), թ. 38, 137, 227, 248, 281, 294՝ ձեռագրի եւ կաշուի կտոր էջանիշներ ար­տա­քին լուսանցներին մէջտեղում, լուսանցակողերը գունաթա­փուած. թ. 1, 282՝ հիմքից անջատուած. թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր, եզրերը մաշուած, թ. 301՝ աւե­լացուած է յետագայում, որի շարունակութիւնն է կազմաս­տառ Բ.:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-2ա [Ստեփանոսի Սիւնեցւոյ. Մեկնութիւն խո­րանաց] – Առաւել հրաշից արժանի... յառաքեալսն եւ ի մարգարէսն առ նորա կատարեալ... ամէն:

Տե՛ս Վ. Յ. Ղազարեան, Մեկնութիւնք խորանաց, Ս. Էջմիա­ծին, 2004, էջ 83 (E-N 2829), 255-262:

Բ. Աւետարան

1. 2բ-3ա Թուղթ Եւսեբեայ:

2. 3բ-7ա Համաբարբառ. Կանոնք՝ Ա-Ժ.:

3. 7բ-8բ Գլուխք: 10ա-83բ Աւետարան Մատ­թէո­սի: 83բ Թելադրութիւն:

4. 83բ-4ա Գլուխք: 85ա-139բ Աւետարան Մար­կո­սի (138բ-9բ՝ «Յարուցեալ Յիսուս...»):139բ Թելա­դրու­թիւն:

5. 140ա-1ա Գլուխք: 142ա-232ա Աւետարան Ղու­կա­սու: 232ա Թելադրութիւն:

6. 232բ-233բ Գլուխք: 235ա-300բ Աւետարան Յովհաննու (300աբ՝ «Իրք կնոջն շնացելոյ...»): 300բ Թելադրութիւն:

Աւետարանիչների մանրանկարների մէջ նրանց նուիրուած քառատող ձօներ՝ 9բ, 84բ, 141բ, 234բ.

9բ «Մատթէոս մարդ վասն այն ցուցաւ, / Զի զմարդ­կութիւն տեառն սկսաւ, / յԱբրահամէ պատմէ կար­գաւ / Եւ զորս արար մինչեւ յարեաւ»:

84բ «Իսկ Մարկոսի ասի առիւծ, / զի սիգաճեմ է չէ գծուծ, / էր ագյորս այս ըմբըռն (այսպէս), բուծ, / սոյն հարթ արար զբանս իւր խծուծ»:

141բ «Այլ թէ զՂուկաս եզն էր գրեցին, / որպէս նա իսկ հերկէ զգետին, / կրկին անխոնճ վասն պտղին, / սոյնպէս յերկարեն բանք սմին»:

234բ «Իսկ Յոհաննէս արծուանման, / թռաւ մտաւք անհասական, / առ ի պատմել բանիւ մարդկան, / զան­ճառն յէիցս հանրակակ»:

Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-5 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

8բ Յեւթն հարիւր թուականին,

Յութսուն երկրորդ սկսեալ ամին (1333),

Ի Հայկան ազգի սեռին,

Ի Թորգոմա մեծի զարմին,

Ի նեղութեանց ժամանակին,

Զոր այլազգիքն նեղէին,

Զքրիստոնեայք նախատէին,

Զեկեղեցիսն քակէին,

Եւ ըզհիմունսն շարժէին,

Քահանայք նստեալ լային,

Եւ ժողովուրդք գումարէին:

Եւ այսպէս է՞ր հանդիպէին,

Վասն մեղացն, որ գործէին,

Որ բազմացեալ էր առ նոսին,

Որպէս զջուրս հեղեղատին:

Որպէս եւ ես կամ ի նմին,

Զգայարանաւքս տասնեսին,

Բազում չարիք, որ գործեցին,

Զայրի հոգիս կողոպտեցին,

Վէրս ի վերայ սորա եդին,

Եւ կիսամահ թողեալ գնացին.

Մի՞թէ գթայ Տէրն ամենին,

Նորոգեսցէ զրկեալ այրին՝

Միայնակեցն ծերունին:

Յետոյ եկեալ նայ ի մտին,

Եւ զղջացեալ ըստ անառակին,

Զոր եւ գործեաց կրտսեր որդին,

Զոր հեռացեալ եղեւ նմին,

Ի տարաշխարհ, որպէս պատմին,

Զինչս վատնեաց զհայրենին,

Եւ սովամահ լինէր հացին,

Եւ ոչ ոք էր, որ տայր նմին,

Եւ նա ցանկայր ի յեղջիւրին,

Զոր անբան խոզքն ուտէին:

Յետոյ դարձեալ առ հայրենին,

Անկեալ ի գիրկս իւր ստեղծաւղին,

Թէ՝ Հա՛յր, մեղա քեզ ի յերկին.

Եւ գթացեալ հայրն առ նմին,

Ի ձեռս նորա ետ զմատանին,

Զեզն եզէն զպարարակին,

Եգիտ զմեռեալն զիւր որդին:

Նոյնպէս գտաւ այն ծերունին՝

Անուանակից Սիմէոնին,

Յաշխատանաց իւրոց չնչին,

Ի յարծաթոյ ժանկահարին,

Ստացաւ զգանձս աստուածային՝

Ի յիշատակ հոգւոյ նմին:

Զսա ետ ի ձեռս քահանային,

Որ յանուանէ Դաւիթ կոչին,

Եւ հայրազատ որդեաց նորին,

Սարգիս անուն քահանային,

Եւ Յոհաննէս սարկաւագին,

Եւ յետ նորա Մարտիւրոսին,

Զոր արժանի լինել նոցին,

Զսա ընթեռնուլ յեկեղեցին:

Յայնժամ յիշեն զգծող սորին՝

Զտառապեալ անձն ի բարին,

ԶՅովաննէս անարժանին,

Զմեղաւք ծածկեալն ի մէջ տղմին:

Տե՛ս ԺԴ. դ-ի յիշ.-ք, էջ 255-6:

139բ Քրիստո՛ս, Որդի՛ Աստուծոյ եւ Աստուա՛ծ ճշմարիտ, ողորմեա՛ ստացողի / աստուածախաւս աւե­տա­րանչի, / որ էր աշակեր[տ] Պետրէ վիմի, / որ եւ Մար­կոս անուն կոչի՝ / ի բառէ եբրայեցի. / ոմն անուն այլ ծերունի / եղեւ փափագ այնմ բանի, / թէ՝ Երանի որ ունիցի, / իւրն զաւակ ի Սիովնի. / զսա ետ գրել յիշա­տա­կի, / զոր ընթեռնուն յեկեղեցի / քահանայք կարգ ըստ կարգի, / եւ զնա յիշեն յայն ժամի, / որ Տէրն յա­թոռն ողորմութեան բազմի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 301ա (1519 թ., բոլորգիր, յետագայ կազմողի) Փա՛ռք ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ, որ ետ կարողութիւն տկար անձին իմոյ՝ Թադէոս քահանայիս Բաղիշեցոյ, որ կազմեցի զսուրբ Աւետարանս ի դուռն Սուրբ Կիրակոսի, ի թվին ՋԿԸ. (1519), յիշատակ պարոն Գորգին /// (շար. թափուած):

Ծնթ. 301ա յիշատակարանի 4 տողից յետոյ շարունա­կու­թեան վրայ այլ՝ սպիտակ թուղթ է փակցուած եւ վրան գրուած յաջորդ յիշատակարանը՝ 301աբ:

2. 301ա(1752 թ., նոտրգիր) Յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք տէր Յովսէփին, իուր կո­ղակից Վարդերին, որ ետ զիւր նշան եւ գնեաց զսուրբ Աւետարան՝ յիշատակ իւր որդուն եւ Գրիգորին, որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի: Դարձեալ յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի աս[ա]ցէ՛ք Յովսէփ քահանային եւ իւր կողա[կ]ցին՝ Վարդերուն, եւ որդի Գրիգորին, եւ Բ. Աւդլուն, որ փոխեալն է առ Քրիստոս. եւ դստերաց՝ Կաքւկէն, Մարինոսին, Բ. Աղօթին, Ըթարին՝ փոխեալն է առ Քրիստոս, եւ հօրն՝ Աւդլուն, մորն՝ Լալիսին, եւ պապն՝ Սաւարին, մամուն՝ Գուլաղին, եւ քուերցն, եւ եղբարցն, որ փոխեալն առ Քրիստոս Աստուած, որոյ յի­շատակն օրհնութեամբ եղիցի. ամէն: Թվին ՌՄԱ. (1752), մայիսի Դ. օրն, Բ. շաբթի՝ որ գրեցի գիւղս Աղի, ի դուռն Սուրբ Ստեփաննոսին: |301բ| Եւ Աս­տուած ողորմի աս[ա]ցէ՛ք ինձ՝ մեղապար[տ], ան­պի[տ]ան եւ անարժան գծօղ Կոսիս (՞) ոչ թէ գործօք, այլ անուանբս միա[յ]ն, որ եկի ի վանք Մե[ծ]ոփա, բազում նախատի[ն]ս կր[ե]ցի, որ Աստուած զձեզ փրկ[ես]ցէ այսպիսի զուր զրպարտանացն: 0րհնեալ է վանայր, որ զայտ յիշատակ գր[ե]ցի. որ ինձ ող[որ]մի ասէ՝ Աստուած իւր ողորմի. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «1000/2829», 1ա՝ «ՉՁԲ. – 1333»:

2830

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՅԻՇՈԽԻ ՎԱՆՔ

ՌԺԳ. – 1564

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր աբղյ:

ԹԵՐԹ՝ 218+2 (կրկն.՝ թ. 1աբ, 1գդ). չգրուած՝ 1բ-1դ, 100բ, 166բ, 217բ, 218բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԹx12 (ԺԹ՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. դեղնաւուն: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (18,2x11): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 20-29 (լս-ում՝ տողանշման ա­սե­ղի անցքեր): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, 3ական կաշիէ կապիչներով եւ փայտէ գամերով, Ա. փեղկին՝ դրոշմուած պատուանդանով հիւսկէն խաչ, գամուած մետաղեայ երեք հաւասարաթեւ խաչ՝ ընդելուզուած քարերով (2 քար՝ հաւանաբար մարջան. վերինը՝ խաչի կենտրոնում, մէջ­տե­ղի­նը՝ խաչի վերին թեւին միայն, միւս 4 ակնախոռոչները դա­տարկ, ստորինը՝ պարզ, առանց ակների), վերին խաչի աջ թեւին մետաղէ օղակ՝ վրան ամրացուած տարբեր չափերի սրտաձեւ 3 մետաղէ փլաք. միջուկը տախտակ, աստառը շերտազարդ կտաւ. լուսանցակողերը կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մարկոս Աւետարանիչ՝ 63բ (անա­ւարտ): Կիսախորան՝ 1ա, 1ե, 64ա, 101ա, 167ա: Լուսան­ցազարդ՝ տաճար, յուշկապարիկ, խաչ, բուսական թռչուն, վարդեակ: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, վարդագոյն, կապոյտ, կանաչ, դեղին, սեւ:

Ծնթ. 1ա էջի կիսախորանը անյաջող նկարուած լինելու պատճառով հաւանաբար խոտանէ համարուել: Կիսա­խո­րան­ների տակ ուշ ձեռքով գրուած են աւետարանիչների անունները՝ 1ե՝ «Մաթէօս», 64ա՝ «Մարկս», 101ա՝ «Ղու­կաս», 167՝ «Յօահանէս»:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Յովհաննու Դ. 31-44: Թ. դ.: 1(Ա)+1(Բ), ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի կիսումով եւ եզ­րահատումով. Պհպ. Ա՝ ծալուածքի ելուստը կպած 10բ էջին, Պհպ. Բ՝ կպած 225ա էջին: Մագաղաթ Ա. (22,9x15,1), Բ. (22,6x15,2), երկսիւն. Ա.՝ 21,3x14,9, Բ.՝ 21,5x12, բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա), տող՝ 9 (Ա.), 7 (Բ.): Կարդալ՝ Աա, Բբ, Աբ, Բա. «աշակերտքն եւ ասէին. Ռաբբի... զի ինքն իսկ Յիսուս վկա»:

Новый рисунок

Նմուշ Բա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած Ի. դարում՝ Մատենա­դա­րա­նում. մէջքի վերին եւ ստորին եզրերի կաշին նորոգուած նոր կա­շուով, վերականգնուած վերին կապիչը եւ գամը, կազմի կաշին թեթեւակի մաշուած, Ա. փեղկին բազմաթիւ անցքեր՝ նախկինում ունեցած մետաղէ զարդերի հետքեր. լուսանցակողերը գունաթա­փուած. թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, մանր պատ­­ռուածքներ, թերթերի երկայնքը ընդհանուր չափերից եր­բեմն պակաս է, անհաւասար՝ թ. 5, 6, 20, 21 եւ այլն, արտաքին լուսանցակողերին էջանիշ թելեր՝ թ. 63, 100 (կապոյտ, սպիտակ հիւսկէն), 166 (կանաչ). աւետարանիչներին պատկերելու հա­մար չգրուած, մաքուր թողնուած էջեր են՝ 1դ, 100բ, 166բ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ե-63ա Աւետարան Մատթէոսի:

2. 64ա-100ա Աւետարան Մարկոսի:

3. 101ա-66ա Աւետարան Ղուկասու:

4. 167ա-216ա Աւետարան Յովհաննու (215բ-6ա՝ «Իրք կնոջն շնացելոյ»):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

216աՓա՜ռք ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, միում բնութեան եւ ի միում աս­տուածութեան յաւիտեանս. ամէն: Որ զաւրացոյց զտկա­րութիւնս իմ՝ հասանել ի վերջին գիր գրոյս այս­միկ: Աստանաւր յանկ ելեալ կատարեցաւ սուրբ Աւե­տարանս ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ, ի թարգմանչէն մեծի Սահակա հայրապետին, զոր ի փրկչէն ասացաւ, ձեռամբ յոգնամեղ, անիմաստ գրչի եւ անարժան գծո­ղի՝ Գրիգոր սուտանուն աբեղի, ի դուռն Սուրբ Աս­տուածածնին, որ Խոնարհ Կտուր անուանի, եւ կոչի Յի­շոխի վանք. ի թվին Ռ. եւ ի ԺԳ. (1564), ի դառն եւ ի դժար ժամանակի, յորոյ սաստ|216բ|իկ հրամանէ մե­ծի խոյանդքարին, ելեալ ժողովեցին զքրիստոնէից տղայքն եւ արարին մեծ սուք<մեծ> եւ տրտմութիւն ծնողացն, եւ ազգականաց եւ ամենայն քրիստոնէից, յո­­­րոց փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս Աստուած յայսմ որո­գայ­թէ. ամէն:

Եւ արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով՝ յիշեսջի՛ք յաղաւթս ձեր զգծող սորա՝ զանարժան Գրիգոր աբեղայս եւ զծնաւղսն իմ՝ զՄորճիկն եւ զՄարթան, եւ զեղբայրն իմ, եւ որ յիշէ եւ լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասէ. նա ինքն յի­շեալ լիցի ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 216բ (ԺԶ. դ., բոլորգիր) Դարձեալ յիշեսջիք յա­ղաւթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զԱլանչին, եւ զհայրն իւր՝ զՅոհանէսն, եւ զմայրն իւր՝ զՆոնո­ֆարն, եւ զկենակիցն իւր՝ զՄելիհատն, եւ զԱստուա­ծա­տուրն, եւ զՃերմակն, եւ զԱխիճանն, եւ զԽաչա­տուրն, եւ զՆուրիճանն, որ ստացան զսա ի հալալ ընչից իւրեանց. եւ եդին յիշատակ ի դուռն Սուրբ Ագ­սէնտին, ի ձեռն Ստեփ/// (9 տող ծածկուած սպիտակ թղթով) |217ա| եւ խնամով պահողքն աւրհնին յԱս­տու­ծոյ, եւ անխնամքն՝ պատժին:

2. 217ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) 9 տող ջնջած:

3. 217ա (1827 թ., շղագիր) Ի թուին հայոց ՌՄՀԶ. (1827), Աղապապն եւ զՄանուկն, երկոքին եղբարքն փոխեցան յաշխարհէս առ Քրիստոս, յորում ժամանակի կարի յոյժ սաստկացաւ ախտ ժանտախտին, եւ գրեթէ ի միում աւուր կոտորէր աւելի քան ըզվատսուն եւ կամ զեօթանասուն մարդ. եւ տեւեաց այսպէս մինչեւ յա­միսս չորս կամ հինգ:

4. 218ա(1898 թ., շղագիր) Նուէր Ս. Էջմիածնայ թանգարանին ի յիշատակ ծնօղաց իմոց, 1898թ. 20ն ապրիլի, ք. Քութայիս, Յովսէփ քհնյ Ամիրաղեանց:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «1007/2830», 1ա՝ «ՌԺԳ-1564 Մ[ես­րոպ] եպիս[կոպոս]», 216ա՝ «Վերջ», 216ա՝ «Հմր 3/1013թ.»:

2831

ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ, ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ՏԱԹԵՒ

ՌՃԸ. – 1659

ԳՐԻՉ՝ՄկրտիչԼէհցիաբղյ, Անանուն (լրացնող՝թ. 182-213, 385-7): ՍՏԱՑՈՂ՝Շատիկուանապատիեղբայրութիւն:

ԹԵՐԹ՝ 387-6 (տե՛սՊհպ.). չգրուած՝ 1ա-3ա, 383բ, 387բ: ՊՐԱԿ՝ 3+Ա-ԼԳx12 (Ա, ԺԵ՝ 11, ԺԸ՝ 8, ԼԳ՝ 3)+3: ՆԻՒԹ՝թուղթ. այլ՝սպիտակ՝թ. 1-3, 182-213, 385-7, լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝ոճա­ւորուածզինանշան, մէջը՝եռամահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,7x17,4: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (18x13. միայն 182ա-213բստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 15ա), լրացնողիանա­րուեստբոլ­որգիր՝թ. 182-213 (նմուշ՝ 183ա), լրացնողիշղագիր՝թ. 385-7 (նմուշ՝ 386ա): ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագանա­կա­գոյնկա­շի, միջուկը՝տախտակ, աստառը՝թուղթ. մասնպահ­պանա­կի. լուսանցակողերը. վերինըեկեղեցի, որիտակկապգիր՝ «Յով­սէփ», միւսերկուսը՝հաւասարաթեւ, ոճաւորխաչեր: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 3 (թ. 1-3) + 3 (թ. 385-7), այլթուղթ. տե՛սնաեւՆիւթ:

Новый рисунок

Նմուշ 15ա

Новый рисунок

Նմուշ 183ա

Новый рисунок

Նմուշ 386ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 4ա: Ճակա­տա­զարդ՝ 249ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, 2 աքաղաղ՝ 154բ, կենդանական, տաճար: Զարդագիր՝ կեն­դա­նա­­գիր, հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը եւ եզրերը մաշուած, Բ. փեղ­կի կաշին քերծուած. ունի ԺԸ. դ. նորոգում, որի ժամանակ աւե­լա­ցուել են թ. 1-3 (չգրուած), 182-213 (անարուեստ բոլորգիր), 385-7 (շղագիր). թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր (յատ­կապէս՝ ստ. լս-ներում), ցեցի անցքեր, եզրերին մանր պատ­­ռուածքներ. արտատպումներ հանդիպակաց էջերին՝ 3բ, 387բ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա-39ա [ՆերսիսիԼամբրոնացւոյ. Ատենաբա­նու­թիւն] Յաստուածախումբեւիտիեզերականժո­ղովնՏարսոնի, որեղեւիշրջանիընթացիցժամա­նա­կիՈԻԶ. (1177) թվականինհայոց, հրամանաւհամահրեշտակկաթողիկոսինՀայոցԳրիգորիսի՝եղ­բօրորդւոյսրբոյնՆէրսիսի՝յաջորդիառաքելականաթոռոյսրբոյնԳրիգորի, եւքրիստոսապսակարքա­յինՀայոցԼեւոնի, սակսմիութեանեկեղեցւոյՀայոցեւՀոռոմոց: ԽօսքԱտենականսրբոյնՆէրսիսի՝այնմքաղաքիաթոռակալիեւաստուածաբանվարդա­պե­տի – Ո՜վհա՛րքսուրբք, եւպետքճշմարտութեան... լի­ցուքխաղաղարարքսորդիքԱստուծոյՀօր, անվաղ­ճանխաղաղութեան... յաւիտեանս՛՛:

Տե՛ս Սրբոյն Ներսեսի Լամբրոնացւոյ, Ատենաբանութիւն վասն միութեան եկեղեցւոյ եւ ճառք ի համբարձումն Քրիստոսի եւ ի գալուստ Հոգւոյն Սրբոյ, Կալկաթա, 1851, էջ 1-72:

Բ. 39ա-45ա [ՆերսիսիԼամբրոնացւոյ]. Գլխա­դրու­թիւնքՀոռոմոց, զորսպահանջենառիմէնջիպէտսխաղաղութեան, ընդորսեւլուծմունքառըն­թերեդեալք – Նզովեցէ՛քզասօղսնզմիբնութիւնիՔրիստոս... եւդուքձեզէնտուքզիրաւն:

Գ. 45աբ [ՆերսիսիԼամբրոնացւոյ]. Խնդիրքհայոցիհոռոմոց– Ամենայնմեղուցեալքըստիւրաքանչիւրյանցանաց... իՀայաստանսսեռմինչեւիսպառ:

Դ. 45բ-181բ [ՆերսիսիԼամբրոնացւոյ. Խորհրդա­ծու­թիւնքիկարգսեկեղեցւոյ]

Տե՛ս ձեռ. 441, 1ա-45ա. ա/45բ-60ա: բ/60ա-74ա: գ/74ա-82բ: դ/82բ-99ա: ե/99բ-108ա: զ/108ա: է/108ա-19բ: ը/119բ-27ա: թ/127աբ: ժ/127բ-9ա: ժա/129ա-30ա: ժբ/130բ-1ա: ժգ/131ա-2ա: ժդ/132ա: ժե/132ա-3ա: ժզ/133աբ: ժէ/133բ-4ա: ժը/134ա-5ա: ժթ/135ա-6բ: ի/136բ-7ա: իա/137աբ: իբ/137բ-8ա: իգ/138ա-9բ: իդ/139բ-40ա: իե/140աբ: իզ/140բ-3բ: իէ/143բ-9ա: իը/149ա-50ա: իթ/150ա-1ա: լ/151աբ: լա/151բ-2ա: լբ/152ա-4բ: լգ/154բ-6բ: լդ/156բ-7բ: լե/157բ-8ա: լզ/158բ-60ա: լէ/160բ-7ա: լը/167ա-75ա: լթ/ 175բ-6բ: խ/176բ-81բ:

Տե՛ս Սրբոյն Ներսեսի Լամբրոնացւոյ, Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ եւ մեկնութիւն խորհրդոյ պատարագին, Վե­նե­տիկ, 1847, էջ 1-236:

Ե. 181բ-358ա [ՆերսիսիԼամբրոնացւոյ. Մեկնու­թիւնպատարագամատոյցաղոթից]

Տե՛ս ձեռ. 441, 45ա-117բ. Ցանկ/չիք: ա/181բ-2ա: բ/182ա-6ա: գ/186աբ: դ/186բ-8բ: ե/188բ-9ա: զ/189ա-95բ: է/195բ-6ա: ը/196բ-7ա: թ/197ա-8ա: ժ/198ա: ժա/198ա-9բ: ժբ/199բ-200ա: ժգ/200աբ: ժդ/200բ-7ա: ժե/207ա-8ա: ժզ/208ա-9ա: ժէ/209ա-10ա: ժը/210ա-5բ: ժթ/216ա: ի/216ա-20ա: իա/220աբ: իբ/220բ-4ա: իգ/224ա-6ա: իդ/226ա-7բ: իե/227բ-8բ: իզ/228բ-9ա: իէ/229բ-30ա: իը/230ա: իթ/230աբ: լ/230բ: լա/231ա-3բ: լբ/233բ-4բ: լգ/234բ-6բ: լդ/236բ-7ա: լե/237ա-8ա: լզ/238ա-9բ: լէ/239բ-43բ: լը/243բ-4բ: լթ/244բ-9ա: խ/249ա-53ա: խա/253աբ: խբ/253բ-4ա: խգ/254աբ: խդ/254բ-5բ: խե/255բ-6բ: խզ/256բ-7բ: խէ/257բ-8ա: խը/258ա-60ա: խթ/260ա-1բ: ծ/261բ-2ա: ծա/262բ-73ա: ծբ/273ա-4ա: ծգ/274բ-5բ: ծդ/275բ-81բ: ծե/281բ-4ա: ծզ/284ա-93բ: ծէ/293բ-6ա: ծը/296ա-312ա: ծթ/312աբ: կ/313ա-4բ: կա/315ա-6ա: կբ/316ա-25բ: կգ/325բ-7ա: կդ/327ա-8ա: կե/328աբ: կզ/328բ-30ա: կէ/330ա-3բ: կը/333բ-4ա: կթ/334աբ: հ/334բ-6ա: հա/336աբ: հբ/336բ-8ա: հգ/338բ-9ա: հդ/339ա-46ա: հե/346ա-7ա: հզ/347աբ: հէ/347բ-8բ: հը/348բ-9ա: հթ/349ա-50բ: ձ/350բ: ձա/350բ-1ա: ձբ/351աբ: ձգ/351բ-8ա:

Տե՛ս Սրբոյն Ներսեսի Լամբրոնացւոյ, Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ եւ մեկնութիւն խորհրդոյ պատարագին, Վե­նե­տիկ, 1847, էջ 237-516:

Զ. 358ա-83ա [ՆերսիսիԼամբրոնացւոյ]. Հարցա­քննութիւնառօրէնսՔրիստոսիեւհաստատութիւն [եկեղեցականաստիճանաց]

Տե՛ս ձեռ. 632, 355բ-80բ. ա/358ա-68բ: բ/368բ-76ա: գ/376բ-83ա:

Տե՛ս Սրբոյն Ներսեսի Լամբրոնացւոյ, Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ եւ մեկնութիւն խորհրդոյ պատարագին, Վե­նետիկ, 1847, էջ 517-555:

– 384ա-7աՑանկէսուրբգրոյս [Ա.-ՃԼ.] – Ա. ԳլուխԱ. ԵւառաջինվասնսիրոյեւմիաբանութեանՀայոցընդՀոռոմոց... ՃԼ. Վասնինոյնխորհուրդդար­ձեալ, յորումթէզմերազգունիմքիշխանութիւնդա­տելեւոչայլս (385ա-7բ՝ԽԷ.-ՃԼ. գլուխները՝շղագիր, նո­րոգող-լրացնող-կազմողիձեռքով, տե՛սՅետգյյիշ.՝ 387ա):

Ծնթ. Լս.-ում բնագրային լրացում-յաւելումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

45բՅիշատակարանսայլուրուքէ: Զստացողիսկեանք, զստացօղսնիւրյոգի, զստացօղսՆէրսէս, յոյժվեր­ջացեալյաշակերտութիւնեւյորդիութիւնհամա­նունսուրբհօրս, որոյփափագմամբտառիցստրփա­նօք, հարեալյոգիսիրով, յաւելիզսաիմթերսաս­տուա­ծայինշտեմարանաց՝ըստկրկնակինեւսմաղ­թելովամբարել: Արդ, եղիցիյիշատակերիցնիմիբանյօդաւորելմեզզսոյնտուողինեւստացողին՝ընդաշ­խա­տելումն. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

45բՍտացողացեւգրչիսՔրիստոսԱստուածգթու­թեամբողորմեսցի. ամէն:

60աԶսուրբգրոցսստացօղսնզսուրբուխտնՇատ­կունորաշէնանապատիսմիաբանեղբայրու­թիւնս, հանդերձգծագրիւս, ծնողիւքիւրովքյիշեցէ՛քիՔրիստոս:

156բԻսուրբպատարագնզողորմելիգրիչսիսուրբեղբարցդյիշելաղաչեմ (նման՝ 119բ, 160ա):

175աԶընթերցո՛ղքդ, զսրբասնո՛ւնդհարքեւեղ­բարքդ, իծունկսանկեալաղաչեմյիշելառաջիՔրիս­տոսիզգրիչս, ծնողիւքիմովքշնորհէզմեզթողութիւն (նմանիք՝ 215բ, 274ա, 312բ):

253աԳրիչսեղկելի, / սուրբաղօթիցդծարաւի, / շնոր­հեցէ՛քինձսիրալի:

262աՈ՜վընթերցո՛ղդ, յորմէօգտիս, / եւբերկ­րես­ցիսմ[տ]օքդընդբանիս, / յորժամկացցեսիսուրբբե­միս / եւխօսեսցիսմտօքյերկինս, / յիշեա՛եւզգրիչսընդհամայնիս:

338աՈ՛վսիրակա՛նեղբարք, յոյժկարօտիմյիշելզգրիչսիձէնջմիշտեւհանապազ, վասնփոքուաշխա­տու­թեանսզբազումնշնորհեցէ՛քաղքատիս, զիառատքէք:

358աՀայցեմզսուրբեղբարսդգրիչսբծաւոր, / սրբելաղօթիւքդզանձնիմմեղաւոր, / յիշելեւզծնօղսիմիմաղթանսբանաւոր, / ողորմութիւնշնորհելյայնօրնահաւոր:

383աՆերսէսորէտեսօղ: ԹվինՌՃԸ. (1659), նոյեմ­բ[երի] Ա. աւարտեցաւիփառսՔրիստոսիփրկչինմերոյ, ձե[ռա]մբՂազարիորդւոյ՝ԼէհցիՄկրտիչապեղիս, իվանսնՏաթեւուիՂաբան, յօրնԳ.շաբթի, յորումձիւնանկանէր: ԵրախտաւորացմերեւաշխատաւորիսպասաւորՅակոբինՏէրտացէվարձսընդգրչիս, ասացէ՛ք. ամէն:

Տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 860՝ 60ա, 358ա, 383ա էջերի յիշ-ները:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 3բ(1773 թ., շղագիր) ՍտացայզսուրբգիրքսՍանահնեցիՅովսէփարքեպիսկոպոսԱրղութեցի, միաբանՍուրբԷջմիածնիեւաշակերտտեառնՍիմէօնսրբազանեւբազմաշխատկաթուղիկոսիամենայնՀայոց. 1773, ՌՄԻԲ.:

2. 387ա(ԺԸ. դ. կէս, շղագիր) Իվերջցանկիսզաշխատօղսեւզգծօղսյիշեցէ՛քիՔրիստոս, յորմէեւդուքեղիջի՛քյիշեցեալքիկրկնակիկեանսձեր, իգթութիւնսեւյողորմութիւնսնորին:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝4աութանկիւն՝ «ՔՐԻՍՏՈՍԻԾԱՌԱՅՅՈՎՍԷՓՎԱՐԴԱՊԵՏ 1215 (1766)», 4անախորդիներ­քեւում, բոլորակ՝անընթեռնելի:

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «Հմր 3», 1ա՝ «ՌՃԸ-1659 Մ[եսրոպ]եպիս­[կոպոս]», 1ա՝ «1008/2831»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝Բ. փեղկիաստառին՝ «ԺԵ. (15) եւԽԱ. (41) գլ[ուխք] տե՛սվասնհոգւոյ. գայիշխանաշխար­հիսեւյիսինչոչգտ"»:

 

2832

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԱՂԹԱԼԱՅ

ՌՃԺԶ. – 1667

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈ՞Ղ՝ՍարգիսերէցԱխտալեցի:

ԹԵՐԹ՝ 250+2 (կրկն.՝թ. 216, 228). չգրուած՝ 71ա, 192ա, 249ա-50բ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԻԱx12 (Զ՝ 13, ԻԱ՝ 11): ՆԻՒԹ՝թուղթ. թ. Ա, Բ, 71՝մագաղաթ. թուղթըլուսագծերովեւլուսադրոշմներով՝ 1. «PA», երկուգրիմէջտեղումերեքնուկ, 2. թագապսակուածաստղ, տակըմահիկկամթագինմանուողպատկեր, որիտակէլաստղեւմահիկ, 3. «GB», երկուգրիմէջտեղումերեքնուկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20x14,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (13,8x9,8): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 24ա): ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագանա­կա­գոյնկաշի, մետաղէ 2 բոլորակահիմքգամովեւ 1 կաշիէկա­պի­չով, միջուկը՝տախտակ, աստառը՝շերտազարդմետաքս. լու­սանցակողերը՝եռանկիւնեւշեղանկիւննախշազարդ (կարմիր, կանաչ, սեւ): ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ԱԲ. (սկ.), մագաղաթ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 24ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Խորան (անաւարտ-գծա­նկա­րային)՝ Պհպ. Աա: Մատթէոս՝ 1բ, Մարկոս՝ 71բ (մագաղաթի վրա­յ), Ղուկաս՝ 117բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 192բ: Լս-ային՝ Գաբրիէլ հրեշտակ՝ 119բ: Կիսախորան՝ 2ա, 72ա, 118ա, 193ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական թռչուն, տաճար, խաչ: Զա­ր­դագիր՝ կենդանագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, կապոյտ, սեւ, նարնջի, շագա­նա­կագոյն, մանուշակագոյն:

Ծնթ. Ձեռագրի նկարազարդման, նաեւ՝ գրչի եւ ծաղկողի նոյնականութեան մասին տե՛ս Աստղիկ Գեւորգեան, Անա­նուն հայ մանրանկարիչներ, Մատենագիտութիւն. Թ-ԺԷ. դդ., Գահիրէ, 2005, էջ 500:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին փոքր ինչ մաշուած, տեղ-տեղ քերծուած, կաշիէ 2 կապիչներից վերինը ընկած, Ա. փեղկին՝ հաւանաբար նախկինում եղած մետաղէ խաչի 4 անցք, թեր­թե­րին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր, առաջին եր­կու թերթը՝ Ա, Բ, ծառայում են որպէս պահպանակ, բայց միա­ժա­մանակ ձեռագրի մասն են. առաջին կազմման ժամանակ թերթերի մի մասը եզրահատուած, որի հետեւանքով լուսանցա­զար­դերի մի մասը վնասուած. արտաքին լուսնացակողերին էջա­­նիշթելերի հիմքեր եւ անցքեր (թելերը՝ ընկած) թ.՝ 19, 82, 136, 202:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. Աբ-ԲբԳլուխք: ԲբՆախադրութիւն: 2ա-69աԱւե­տարանՄատթէոսի:

2. 69աբԳլուխք: 70աՆախադրութիւն: 70աբԹե­լադրութիւն: 72ա-114բԱւետարանՄարկոսի(113բ-4բ՝ «ՅարուցեալՅիսուս»):

3. 114բ-6աԳլուխք: 116աբՆախադրութիւն: 116բԹելադրութիւն: 118ա-90բԱւետարանՂուկասու:

4. 190բ-1աԳլուխք: 191աՆախադրութիւն: 191բԹե­լա­դրութիւն: 193ա-246բԱւետարանՅովհաննու(246աբ՝ «Իրքկնոջնշնացելոյ»):

– 247ա [ՀամաբարբառԲժշկութեանեւՀանգստեանԱւետարանաց]

ա. 247աԲժշկութեանԱւետարանայսպէսգի՛տ – Մա[տ]թէոսԺ., ԿԸ., ՀԵ... եւգտանեսզծնէկոյրն:

բ. 247աՀանգստեանայսպէսգի՛տ – Մա[տ]­թէոսիԺԷ., ՃԻ., ՄԺԳ... չորքդէմխաչին... ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

247բՓա՜ռք, համագոյ, համազոյգ, համակշիռ, ան­բաժանելիեւմիասնականսուրբԵրրորդութեան՝ՀօրեւՈրդոյեւՀոգոյնՍրբոյ, յայժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն: Արդ, գրեցաւսուրբԱւետարանսիզարդեւիպայծառութիւնսուրբեկեղեցոյ, իպար­ծանսազգիքրիստոնէազարմոյ. սայէհիմնհաւատոյ, սայէճրագմարմնոյեւղամբարհոգոյ, սայէդրախտեդեմական, սայէաղբիւրանմահական, սայէԲաննԱստուծոյեւբարբառնՔրիստոսի, սայէպարիսպամ­րու­թեանեւպսակհաւատացելոց, զիսովաւյաղթես­ցուքանօրէնթշնամոյն. սաէճանապարհճշմար­տու­թեան, սայէառաջնորդեւլուսաւորիչհոգոցմերոց, զիսովաւգտցուքհանգիստանձանցմերոց, զիսովաւմտցուքիկեանսնյաւիտենականս: Փա՜ռքամենա­կա­լինՏեառնԱստուծոյմերոյ, որետկարողութիւնտկա­րիսեւանարժանիս:

Արդ, եւես՝սուտանունՍարգիսէրէցսԱխտալէցի, որզանունսու|248ա|նիմեւոչզգործս, որպէսասէԳիրն, թէ՝Մեռեալեմհոգովսմիայնկամմարմնովս, նոյնպէսեւեսկամնեխեալեւփտեալ, որչեմարժանիքահանայկոչելոյ, այլակնունիմիՏեառնէԱստուծոյմերմէ, որնայէյոյսեւապաւէնյուսացելոցիւրոց. թէ­պէտեւեսմեղաւորեմ, այլնամեղացքաւիչէ, որպէսվկայենԳիրքն, թէ՝Ո՛չկամիմեսզմահմեղաւորին, այլզդառնալնորաիչարճանապարհէն. նոյնպէսեւձեզողորմեսցիյոյսնամենեցուն. ամէն: Զորեւես՝անար­ժանսեւանպիտանս, գրեցիսուրբԱւետարանսիգեօղնԱղթալայ, իդուռնսուրբնահատակացն՝Սա­հա­կայեւՅովսեփայ, եւայլսրբոցն, որքաստկանհաւաքեալ: Աւարտեցաւգիրքսիթվինհայոց՝ՌՃԺԶ.ին (1667), իհայրապետութիւնՀայոցտեառնտէրԱկո­բի, իառաջնորդութիւնսուրբուխտիսՀախ­պա­տայ՝տէրԱւետիսարհեպիսկոպոսի: Արդ, երեսսանկեալաղաչեմզամենեսեանսդ, որքհանդիպիքսմակարդա­լովեւկամօրինակելով, յիշեցէ՛ք |248բ| զիս՝զան­պի­տանս, եւհայրնիմ՝տէրԿիրակոսքահանայն, եւմայրնիմ՝Բանաւշայն, եւկողակիցնիմ՝Հիրիք­նա­զանն, եւեղբայրնիմ՝Ասծատուրն, Սահակսար­կա­ւագն, Մինասսարկաւագն, Կիրակոսնեւորդիքնիմ՝Թումայսարկաւագն, Թամազն, եւեղբայրորդիքնիմ՝Գասպարն, Զուրապն, Աստուածընդերկայնաւուրսարասցէձեզեւնոքայ: Ովորզմեզարժանիառնէքյի­շե­լոյ, եւդուքյիշեալլիջիքիՏեառնէԱստուծոյմերոյ, որէաւրհնեալյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

Ո՜վսո՛ւրբհայրքեւեղբայրք, խնդրեմիձէնջ՝թո­ղու­թիւնշնորհեցէ՛քսղալարանացսեւխոշորութեանգրոյս, եւթանաքիս, եւայլբանիպակասութեան, զիկարմերնայսէր. Բ. եւերեքօրինակէընդրեցիեւապայգրեցի՝ոնցօրինակնէր, հանցսայէ, Քրիստոսնվկայէ:

Սարգիսէրէցսանպիտան, / տեսանողացոտիցկո­խան. / եւորառնէքյիշմանարժան, / եւձեզաւրհնէան­մահարքայն: / Վա՜յզիս՝մեղաւորիս, / եւամենայնմեղսասիրիս. / Հայրմեր, որերկինքդես, սուրբեղ՛՛:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 116բ(ԺԸ. դ., բոլորգիր) Ես՝ՆուրալուորդիՍար­գիսս, Աստուածածնիտօնկիրակիօրնգնեցի. պա­տարագնիմնա, որգամԱխտալայ,ՆորաշէնԱս­տուածածնինուխտնէլկատարեմ, ժամնէլառնեմք: Քանիիմզուռիաթնկայ, էսբանիսխափանողնաս­տուածուրացլինի:

2. 117ա(ԺԸ. դ., նոտրանմանբոլորգիր) Ես՝պարոնՆաբիս, եկիտէրՍարգսիտուն, տէրՍարգիսն՝իմհոգեւորհայրբռնեցհամասալայ, ովորայլեւայլբռնէէսբանս, ինքնսեւերեսլինի:

3. 1ա(1801 թ., շղագիր) ՅիշատակէսուրբԱվե­տար[ա]նսԲաստամենցՍտեփանին, իձեռնԴու­շէթուավաքքահան[այ]՝տէրՇմօվանիձեռն, որքանիկարդ[այ] ինքն, կամիրորդին, մերնջեցլուցնողորմիասեն: ԹվինՌՄԾ. (1801):

1ա(մէկտող՝վրացերէն, մխեդրուլի, ԺԹ. դ) «Բաս­տա­մենց Ստեփանայի նուեր (՞) է»:

Ծնթ. 250ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր, 9 տող յիշ., ջնջած, զանա­զա­նելի միայն առանձին տառեր):

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝1ա, 2ա, 72աութանկիւն, երկուտողվրա­ցերէն, մխեդրուլի, ԺԹդ․ «Տէր ///»:

ՆՇՈՒՄ՝կազմիմէջքին (հակառակդիրքով)՝ «Հմր 62», Աաթերթ՝ «2832»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝Աաթերթ՝ «ՂուկասիհանգըստանՃԾԱ., տաճարիՄԽԸ., իծննդեանՏէրնմերո, ՕհանիհանգըսԽ, ՄաթէոսիհանգըստենՃԽ., տաճարիՂԲ., ՄԽԲ. տա­ճա­րին, ՄարկոսիհանգըստինԽԳ., տաճարինՃԼԷ.», 4ա, 5ա՝ «ԻծննդեանՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիս­տո­սի». այլէջերումեւս՝նմանօրինակ, բովան­դակու­թեանըվերաբերողյետագայիձեռքովգրչափորձեր:

2833

ԺԱՄԱԳԻՐՔ ԱՏԵՆԻ

ԺԶ. դար

ԳՐԻՉ՝ Անդրէաս (՞):

ԹԵՐԹ՝ 223. չգրուած 42ա, 170ա: ՊՐԱԿ՝ [Ա]-ԻԱx12 (Ա՝ 6, Բ՝ 7, Գ, ԺԸ, ԻԱ՝ 13, Դ՝ 11, Ե՝ 8, Զ՝ 10, ԺԷ՝ 14, թռիչք՝ ԺԲ, ԺԳ)+9: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. արեւելեան: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25x19: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (21x14,5. անկանոն): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 104ա), յաւե­լա­գրութեան՝ նոտրգիր՝ 153բ-4ա, 162բ-3ա, 169բ (նմուշ՝ 169բ): ՏՈՂ՝ 23-30: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի, մէջքը եւ եզրերը մուգ շագանակագոյն կաշի (Ի. դ.), միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս (նորոգման ժամանակ ամրացուած նոր վանդականախշ կտաւի վրայ). լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱՆԱԿ՝ Ա-Գ+Դ-Զ, դեղնագոյն թուղթ, աւելացուած նորոգ­ման ժամանակ (Ի. դ.):

Новый рисунок

Նմուշ 104ա

Новый рисунок

Նմուշ 169բ

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան-գլխազարդ՝ 72ա, 131ա: Ճակատազարդ՝ 17ա, 37ա, 61ա, 85ա, 100ա, 117ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, յուշկապարիկ, խաչ, վարդեակ: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կանաչ, սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 1970ական թթ. նորոգուած Մատենա­դա­րա­նում. կազմը նորոգուած հին եւ նոր կաշիների զուգակցուա­ծով. հին կազմից պահպանուած փեղկերի երեսների կաշիները, որոնք նորոգելուց յետոյ դրուել են սխալ դիրքով (կապիչների եւ գամերի անցքերը մէջքի կողմ), հին կարմիր մետաքսէ կտաւը ամրացուած նոր վանդակազարդ կտաւի վրայ, պահպանակ­նե­րը՝ աւելացուած, հիմքերը՝ ամրացուած, եզրերը՝ լրացուած. լու­սան­ցակողերը գունաթափուած, կեղտից գրեթէ սեւացած: Սկզբից եւ վերջից պակասաւոր, թափուած թերթ(եր) ընդմէջ թեր­թից՝ 8-9 (4-5 թերթ), 9-10 (1), 11-12 (1), 26-27 (1), 201-202 (1), 215-216 (1), թերթեր խառն. կարդալ՝ 12-16-13-14-15-17, 219-222-220: ԺԱ. պրակին յաջորդում է ԺԴ. պրակը՝ ԺԲ. ԺԳ.՝ թռիչք. թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, մանր պատ­ռուածքներ, ցեցի անցքեր, խոնաւութեան հետեւանքով գիրը որոշ թեր­թերին աւելի կամ պակաս չափով լուծուած, խորագրերի եւ երբեմն՝ երեւի ճակատազարդերի պատկերման համար բաց թող­նուած, չգրուած տեղեր՝ 21ա (6 տողի չափ), 23ա (3 տող), 28բ (4-5 տող), 48բ (6 տող), 66ա (3-4 տող), 148բ (6 տող), 165բ (5 տող), 179բ (7 տող), 195բ (3 տող), 196բ (13 տող). թեր­թերի եզրահատման հետեւանքով լուսանցազարդերի մի մասը վնասուած, թ. 153-4, 162-3, 169-170 զոյգ են՝ նախկինում մէկ թերթ են եղել, յետոյ շերտազատուել են:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-223բ [Ժամագիրք ատենի]

Տե՛ս ձեռ. 435, 4ա-156բ. Ա. 1-3/, 4. ա/չիք (թափ.) բ/1ա-11բ (սկ. թափ.1ա՝ «///առներ զմեզ/// մեզ ըստ հեզութեան/// մ ո­ղորմութեան քում... քննեցին զանօրէնութիւն///»*), (8բ՝ «...զի զերկարութիւն տուընջեանս խաղաղութեամբ եւ ամե­նայն մտադիւր զու///», 9ա՝ «///եւ զխոնարհս տեսանէ յերկինս եւ երկրի...», եւ 9բ «...Պարծեսցին ի քեզ սիր///», 10ա՝ «///Զաղաւթս իմ Տեառն տաց...»): գ/12ա-7ա (սկ. թափ. 12ա՝ «///Փառք Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ... Եւ եւս խաղա­ղութիւն...» տե՛ս տպ. էջ 102): դ/17ա-20բ: ե/20բ-5ա: զ/25ա-37ա (26բ՝ «...որոց աղաւթիւքն եւ///» 27ա՝ «///Անկեալ առաջի քո բարերար...»): է/37ա-48բ: ը/48բ-61ա: թ/61ա-71բ:

* Տե՛ս տպ. Ատենի Ժամագիրք, Վաղարշապատ, 1891, էջ 62-101:

Բ. 72ա-196ա [Սաղմոսարան]

Տե՛ս ձեռ. 435, 158ա-277բ ա/72ա-153ա, 154բ-62ա, 163բ-9ա, 170բ-96ա: բ/չիք:

ՅԱՒԵԼԵԱԼ ունի՝

– 196ա [Սաղմոս]– Փոքր էի ես եղբարս իմ եւ կրսեր ի տան հաւր իմոյ... Եւ հատի զգլուխ նորայ. Եւ բարձի զնախատինս յորդոցն Իսրաէլի: Տունք Ե.:

Ծնթ. 196ա (Սղ-ից առաջ) Յայս Սաղմոսս ինքնագիր Դաւ­թի է, արտաքոյ թըւոյ ի ժամանակի, զի ել նա նահատակ ընդ­դէմ Գողիադու, առաջի Սօուղա եւ ամենայն զօրացն Իսրայէղի:

2. 196բ-223բ [Տօնացոյց]

Տե՛ս ձեռ. 2441, 3ա-196ա. 1. ա-զ/չիք: 2. ա/196բ-8բ: բ/198բ-201բ: գ/201բ (թափ. «...ծնընդեան ահ. ակ. արեգա­կան արդար///»): դ/202աբ (սկ. թափ. 202ա՝ «///արհնեցէ՛ք զՏէր յա[ր]հ[ն]ութիւն նոր զիսք առակ...»): 3. ա/202բ: բ/202բ-3ա: գ/203ա-5ա: դ/205ա-12ա: 4. ա/212ա-3բ: բ/213բ-4բ: գ/214բ: դ/215աբ, 216ա (215բ՝ «...զբերան իմ բացի առօւ///», 216ա՝ «///այր մի փարսով ծնընի հոգոյն...»): ե/ 216ա-7բ: 5. ա/217բ-9բ: 6/219բ, 222աբ: 7. ա/222բ, 220ա: բ/220ա-1ա: գ/221աբ: դ/221բ, 223ա: 8. ա/223աբ: բ/223բ (վջ. թափ. «...ինդոսի եւ դոմնայի եւ գղերկիսի քահանային եւ երկուց///»), գ/չիք: դ/չիք:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ. ԺԸ. դ., նոտրի տարրերով բո­լորգրով.

1. 153բ-4ա [Հաւատամք] – Խոստօվանիմք եւ հա­ւա­տամք ամէնակատար սիրտիւ զՀարն... զհատուցու­մըն գործոց արդարոցն կենաք հաւիտենական եւ մեղաւորացն տանջա[ն]ք յաւիտենական:

2. 162բ-3ա [Փառաբանումն Գաբրիէլ հրեշտակա­պետի] – Ես իսկի չեմ արժան քեզ առնուլ բերան, էտ ինչպէս պան էր Գապըըրել հրեշտակ... Թիվին ՌՄՃԽ. (1791) Հարապետին վախջանվիլը:

3. 169բ [Վասն մարդկային կենաց] – Մարդ կայ սուտօվ կապրի, մարդ կայ՝ ըղուրդօվ, մա[ր]դ գայ գըմեռնի է, մասնը հաղըրդօվ... ըստեղծօղ Տիեառըն մե­ղահոր անձինիս Տէր արի օգնագան Գափըրել հրեշ­տակ:

Ծնթ. 165բ ստ. լս, 2 տող այս յաւելագր-ների անարուեստ բոլորգրով. «Երգիրըն ման գուգաս ոտնայկող գանես արթա­րոց, մեղայորաց հոգիգին գն հանես մեղաոր տէր Սար­գի­սիս|166ա| ինչպէս ալ կանես»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

125ա Անդրէասս յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

71բ (1626 թ., նոտրգիր) Աստուած փառօորէ Սմօոն միայնակէցն, որ առօ Ժամու գիրքս՝ յիշատակ հո­գոյն ի թվ[ին] ՌՀԵ. (1626):

Տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Բ, էջ 208:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա, 1ա՝ «2833»,Պհպ. Գա՝ «Ունի կար եւ աստառ 2833», 174բ՝ «Հաղորդ արա՛ զիս Տէր յամե­նայն երկիւղածաց քոց, որոց պահեալ են զպատիրանս քո»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 6բ, 8բ, 71բ, 171բ, 172ա, 173բ, 174ա, 178ա՝ այբուբեն, խզբզոց, 45ա, 57բ, 60բ, 65բ-6բ, 70ա, 78բ, 98ա, 115ա-6ա, 152ա, 162ա՝ տառեր, 67ա՝ «Ես Խա­­­չուր» (այսպէս), 126բ՝ «Փանի փանիսափանի», 145ա՝ «Մարտի Դ. շողկը տունըն անկաւ մեծ պահոց մէկ շապաթ անցաւ մէկ շափտին Գ. շապաթ օրըն. ամէն», 164բ՝ «Թվ. ՌԺԶ.», 174բ՝ «Ես՝ Պօղոս, օրդի Շա­հի, ես Պո ե|175բ| Ես՝ Վարդան, օրդի փաշի: Ես՝ Սհիդ, որդի Սապսուղ: Ես՝ Յաբօբ, որդի Շուկի: Ես՝ Արայ­պետ որ­դի», 203ա՝ «Ես Վարդան, ես Օվանէս, Ես Կիրիկոր, Ես Յակօբ, ես Պողոս, ես Կասպար, ես Սա­նում, ես Խաչ­­դուր, ես Բաղդիր», 221ա (նոտրգրով)՝ «Գիրքս յի­շա­տակ հարազատ է ի Կիրիգորն» (մի քանի բառ անըն­կալելի):

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ գծանկարային ոճաւորուած նախշա­զար­դեր, լզ.-ի կրկնօրինակումներ՝ 25ա, 36ա, 141ա-2ա եւ այլն), 123բ (անընկալելի):

2834

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԸ. դարի վերջ

ՍՏԱՑՈՂ՝ Մկրտիչ վրդ. Պօլսեցի Առաքելեան:

ԹԵՐԹ՝ 161 (գրչի էջակալում՝ 1-305, որ է՝ 5ա-159ա). չգրուած՝ 1բ-2ա, 4ա, 106աբ, 159բ-61բ: ՊՐԱԿ՝ 4+Ա-ԺԴx12 (Թ, ԺԴ 6)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ ոճաւորուած զի­նանշան, մէջը՝ եղջերագաւաթ, վերեւում՝ անընկալելի գրութիւն. թ.՝ 1-4, 160-1՝ այլ, սպիտակ թուղթ, թ. 155-9՝ կապոյտ թուղթ, լու­­­­սագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թ. 1, 161՝ բուսական ոճա­ւոր­մամբ զինանշան, մէջը թեւատարած արծիւ, ներքեւում՝ «GIOR MAGNANI», թ. 2, 3, 4՝ «VG», թ. 160՝ «ALMASSO», թ. 155-9՝ ոճաւորուած զինանշան, մէջը՝ եղջերագաւաթ, որից վեր լատի­նա­տառ անընկալելի գրութիւն: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,1x18,7: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (19,4x15,8. կարմրով սահմանագծուած. թերթերի բ. էջերին յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 3ա): ՏՈՂ՝ 40: ԿԱԶՄ՝ շա­գանակագոյն կաշի՝ փեղկերին ոսկեգոյն եզերազարդով (նաեւ՝ մէջքին), միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկա­թուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, լուսագծե­րով, մասն կազմաստառի, Աա եւ Բբ երեսները կազմաստառի ծաղ­կաթղթի շարունակութիւնը:

Новый рисунок

Նմուշ 3ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – աթոռին բազմած մարդու նկարի մա­տիտով ուրուագիծ՝ 4բ (տակը գրուած. «Վարդան վարդա­պետ, շնորհաց օդարան, / մեկնէ զՄովսիսի Հինգ գրոցն բան»): Ճակատազարդ՝ 5ա, 56ա, 79բ, 86ա, 92ա, 107ա: Զար­դա­գիր՝ մարդագիր (5ա): Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, դեղին, սեւ, ոսկի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին թեթեւակի քերծուած, ան­կիւն­ները՝ քիչ մաշուած, լուսանցակողերը գունաթափուած, թա­նա­քի թթուայնութեան հետեւանքով գրադաշտը մգացած, լու­սա­դրոշմները՝ դժուարընկալելի, տեղ-տեղ թանաքի եւ ներկի հետ­քեր. վերին հիմքին կարուած, ձեռագրի ամբողջ երկայնքով ձգուող մետաքսէ 2 կանաչ էջանիշ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-105ա [Վարդանայ Արեւելցւոյ Մեկնութիւն Հնգամատենին]. Մեկնութիւն Արարածոց, արարեալ լուսաւոր վարդապետութեամբ Վարդանայ [Արեւելց­ւոյ] Հայոց վարդապետի.

Տե՛ս ձեռ. 1139, 2ա-102բ 1/2բ: ա/2բ-3բ: բ/5ա-55ա: 2/55ա: ա/55բ: բ/56ա-78բ: 3/79ա: ա/79բ-85ա: 4/85բ: ա/86ա-91ա: 5 /91բ: ա/92ա-105ա: Յիշատակարան/105ա:

Բ. 105բ-59ա Մեկնութիւն Յոբայ, արարեալ Վա­նա­կան վարդապետի

Տե՛ս ձեռ. 1166, 1ա-99ա Յառաջաբ./105բ: 1/107ա-14ա: 2/114ա-6ա (խորագիր՝ «Յորդորակ»): 3/116ա-8բ: 4/118բ-9բ: 5/119բ-22ա: 6/122ա-3ա: 7/123ա-6ա: 8/126ա-7ա: 9/127ա-9ա: 10/129ա-30ա: 11/130ա-1բ: 12/131բ-2բ: 13/132բ-3բ: 14/133բ-4բ: 15/134բ-6բ: 16/136բ: 17/137աբ: 18/137բ-40ա: 19/140ա-3բ: 20/143բ-4ա: 21/144ա-5ա: 22/145ա-6ա: 23/146աբ: 24/146բ-8բ: 25/148բ-52բ: 26/152բ-6բ: 27/156բ-9ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա (խորագրին կից) Ի վայելումն Ակնցի Սառաֆ-Առաքելեան Պօլսեցի Մկրտիչ վարդապետի:

85ա (բնագրին կից, վջ.) Եւ ակնկալութիւն նորա եւ իւրոցն եւ Վարդանայ վարդապետի ողորմութեամբ ի նմա­նէ եւ ինձ՝ տառապեալ ոգւոյս. փառք յաւիտեանս. ամէն:

91ա (բնագրին կից, վջ.) Եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք, եւ մեզ մեղուցելոցս ողորմութիւնն ի նմա­նէ. այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա (շեղանկիւն)՝ «Քրիստոսի ծառայ / Մկրտիչ վարդապետ, / 1815», 159ա բոլորակ, ներսից ոճա­ւորուած, թանաքի տարրալուծման արդիւնքում դժուարընթեռնելի «///Ծ/// երոս 1764» (՞):

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «1086/2834», կողքում՝ «ԺԸ. Մ[ես­րոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ խզբզոց, 3բ՝ «Ասաց եւ եղեն»:

2835

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՇՈՒՇԻ

ՌՄՁ. – 1831

ԳՐԻՉ՝ԳրիգորՏէր-ԱւագեանՆախիջեւանցի:

ԹԵՐԹ՝ 128 (գրչիէջակալում՝ 2-248, որէ՝ 2ա-125բ). չգրուած՝ 1բ, 126ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ 1-16x8: ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսադրոշմներով՝ 1. «1827», 2. «УФАН», 3. « Вф» մէջտեղումանընկալելիպատ­­­կեր, 4. «КИ», ներքեւում՝ «1830 СЕГАНС.»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,7x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (16,5x11,5. անկանոն. սեւովսահ­մա­նագծուած. ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝նոտրգիր (գրչափո­խու­թեամբ. նմուշ՝թ. 1-108՝ 5ա, 109-125՝ 111ա): ՏՈՂ՝ 1ա-108ա՝ 22-27, 109ա-23բ՝ 19, 124ա-5բ՝ 28-33: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագա­նա­կագոյնկաշի, միջուկըստուարաթուղթ, աստառըթուղթ. լու­սան­ցակողերը՝կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 5ա

Новый рисунок

Նմուշ 111ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին ցեցակեր, տեղ-տեղ քեր­ծուածքներ, մէջքի ստորին մասը պոկուած, մաշուած, լուսանցա­կողերը գունաթափուած, ձեռագիրը վերջից պակասաւոր. թղթի սկզբնական թերութիւնները գրչի ձեռքով կարկատուած, թերթերի եզրերը մաշուած, փոքր պատռուածքներ, ցեցի անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-107բ [ՅովսէփայԱրցախեցւոյ. Գիրքտե­սա­կանփիլիսոփայութեան]

1. 1ա [Տիտղ.] Գիրքտեսականփիլիսոփա­յու­թեան, հաւաքեալիՅօսեփայաստուածիմաստվար­դա­պետէԱրցախեցւոյ, իյօգուտհետեւողացար­տա­քինգրոցգիտութեան, դիւրալուրոճիւ, բաժանեալյերկուսգիրքս, որոցառաջիննէՏրամաբանութիւն, եւերկրորդն՝Համաբնաբանութիւն:

– 2աբՅառաջաբանութիւնգրոցս – Ծանի՛ր, ո՛վըն­թերցօղ, զիորպէսաներեւոյթքնԱստուծոյ... եւերկ­րորդն՝համաբնաբանութիւն:

2բՀեղ.-ից. «ՍկիզբնարարեալհնգիցեզերացնՊորփիւրոսի»:

2. 3ա-44ա [Գիրքառաջին. Յաղագստրամաբա­նու­թեան]

–3ա-4բ [Յառաջաբանութիւն] – Ամենայնստեղ­ծա­կանգործքեւպատճառքանդրադարձինառմի­մեանս... եւզգացողականզօրութիւնիմչկայր:

ա. 4բ-44աՅաղագսհնգիցեզերացնՊոր­փիւ­րո­սի, որքենսոքա՝սեռ, տեսակ, տարբերութիւն, յա­տուկեւպատահումն – Արդ, սոքակոչիններածու­թիւնքՊորփիւրի, իբրզիհամբակք... իհակասութիւնարկանենզանզգոյշս: ՎերջՏրամաբանութեան:

3. 44բ-107բ [Գիրքերկրորդ]

–44բ-6բԲնաբանութեանմասունքաննիւթաւորբո­լորի... – Զիորպէսգոյացականտեսակնէառաջինիգոլն... եւամենայնանկենսաւորքայլաշարժք:

ա. 47ա-76բՅաղագսհամաբնաբանութեան – Ոմանքկամեցաննոյնացուցանելզհամաբնաբանու­թիւնընդտրամաբանութեան... յաւիտենիւքանզնո­սա: Յաղագսհակասութեանն... ունինզանպատշաճգոլ: Վերջհամաբնաբանութեան:

բ. 77ա-99աՅաղագսպատճառացբարոյականգիտութեան – Պատճառքբարոյականգիտութեան... այլիպակասութենէանձնիշխանութեան: Աւարտբա­րո­­յա­կանուսման:

–99բԱյսիսկէիբնաբանութենէ. Յաղագսզգա­յութեանց – Ամենայնզգայութիւնքհինգեն. հինգ՝ներքինեւհինգ՝արտաքին... իմիջիերկոցունեդեալէ:

գ. 99բ-107բՅաղագսբնաբանութեան – Արդ, որով­հետեւոչլինիառանցտեսութեանբնաբանու­թեան... ջերմ, հուր, ցուրտ, ձիւն: Վախճանգրոցս:

Ծնթ. Գլուխները ունեն ենթավերնագրեր, տե՛ս ձեռ. 2828 Բո­վան­դակութիւն:

Բ. 108բ-23բՀամառօտմեկնութիւնյաղագըստրամաբանութեան, արարեալիՊաղտասարԴպրէԿոստանդնուպօլսեցւոյ – Տրամաբանութիւննյունա­րէնասի՝Դիալիքդիկէ, որէասելերկուասացուած... որհպագոյնգոլովնոցազնոցանէմիայնկարէստո­րոգելեւոչզընդհանրէ:

Գ. 124ա-5բՍահմանինայսկանոնքառիորոշելզպի­տանիեղանակսհաւաքաբանութեանյանպի­տա­նեաց

ա. 124աԿանոնառաջին – Միջնորդեզրնպարտիիմիումեւյառաջարկութեանց... եւոչընդերկուցբա­ժա­նեալմասանց:

բ. 124բԿանոներկրորդ – Ոչինչեզրէտրամա­բաշ­խելիյեզրակացութեան... որպէսաստփոխանակմիայնմարդոյն:

գ. 124բ-5աԿանոներրորդ – Իսոսկմասնաւորացոչինչեզրակացուցանի... ու" ոմնքարոչէգոյացու­թիւն:

դ. 125աբԿանոնչորրորդ – Իսոսկբացասակա­նացոչինչհետեւի... ուրեմնոչինչբանականէկեն­դա­նի:

ե. 125բԿանոնհինգերրորդ – Եզրակացութիւննհաւաքաբանութեանմիշտտկարագոյն... ուրեմնոմնմարդէզգայուն: Բայց (յիշագիր)///(շար. թափուած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա (խորագրինկից) ԵւարտագրեալիԳրիգորՏէր-Աւագեանէս՝յաշակերտէնորինիմաստախոհվար­դա­պետին, իվայելսզսավերծանողաց. իհայրա­պե­տու­թեանՍրբոյԷջմիածնիտեառնեւտեառնԵփրեմի՝սրբազնագոյնեւառաքելաշաւիղկաթողիկոսինամե­նայնՀայոց, յամիՏեառն 1831 եւիթուականու­թեանՀայոցՌՄՁ. (1831), եւիյուլիսի 20 աւուրն, իդղեակնՇուշի, որկայիյԱրցախնահանգի:

107բԳրիգորՏէր-ԱւագեանՆախ[ի]ջեւանցի (նման՝ 123բ):

108աԳերամաքուրբնութեանբարիՀոգւոյդՍըրբոյ,

եւիսկակցիդանճառբնութեանՀօրեւՈրդւոյ,

վայելէփառսվերառաքելձայնիւերգոյ,

’ւօրհնել, գովելանլըռելիբանիւքօրհներգոյ:

Որզթեւսքոյդշնորհացիյիսծաւալեցեր,

եւզաչսքումդողորմութեանյիսթեքեցեր,

եւո՛չանտեսզմեղուցեալըսարարեր,

զամենեւինզապստամբեալսզանարգեցեր:

Իմէջրամեալմանկանցիծոցաւազանին

զիսամօթովոչկացուցերշնորհօքքոյին,

այլօգնեցերինձիգրելզայսգործդժուարին,

որառաւելջանիցեւկրիցմեծփոյթունի:

Վասնորոյզքէնզպարգեւողէդշնորհսամենից,

եւզտուողէդզպարգեւսբարիվերուստյերկնից,

երկնաւորացեւերկրայնոցհամայնբնութեան,

գոհմեծունիմմթացեալսմռայլիւտգիտութեան:

Երկրորդելովզբանիմառքեզ, Տէրդբոլորից,

մեծաւձայնիւաղաղակեմխորոցսըրտիս,

տո՛ւրզգթութիւնըդքոշնորհիպարսաւելոյս,

եւողորմեա՛յամենեցունցաւաղելոյս:

Արդ, խընայեա՛իվերայիմեւքաղցըրլե՛ր,

դասասութեանիմումդույարօժանդակլե՛ր,

որպաղատիմառքեզառՏէրըդբընաւից,

զիդուեսյոյս, ՚ւապաւէնիմյաւիտենից:

ԳրիգորՏէր-Աւագեան:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. Ա. կազմաստառին (1837, նոտրգիր) 1837 դեկ. 10, ԴասառիՏրամաբանութիւնն. Գիրքտեսականփիլիսոփայութեան:

2. Ա. կազմաստառին (ԺԹ. դ., շղագիր)ԱրշակՏէր-Միքելեան(նման՝ 1ա):

3. 1բ(1904 թ., 4x7,6 չափսիտպագիրպիտակ)Ս. Էջմիածնիմատենադարանին՝համաձայնկտակիվա­ղա­թառամդոկտորաստուածաբանութեան՝ԱրշակՏէր-Միքելեանինուիրումէնրաեղբայր՝ՍեդրակՏէր-Միքելեանը.Հմր [15] (նման՝ 24բ, 64բ):

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «Հմր 1091/2835», 1ա՝ «Մ[եսրոպ]եպիս­­[կոպոս]», 1բ՝մատիտով՝ «ՁեռագիրՀմր 15»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝94ա, 128բ՝խզբզոցներ, «/// ՇուՇու­շի», Բ. կազմաստառին՝ռուսերէն՝խզբզոցներ, Բ. կազ­մաս­տառին՝ «Մինսհաթումներկուերեսնտասնեւհին[գ] զարկ» (նոյնը՝ներքեւումմատիտով):

2836

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՎԱՍՊՈՒՐԱԿԱՆ

ԺԶ. դ. վջ. (1600ի շուրջը)*

ԳՐԻՉ՝ Աւետիս Թացւեցի: ԿԱԶՄՈՂ՝ Յակոբ երէց:

ԹԵՐԹ՝ 247. չգրուած՝ 70բ, 71ա, 115ա-6ա, 189բ-90ա, 247աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԱx12 (ԺԷ՝ 11, ԻԱ՝ 6)+2: ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 23,6x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (17,3x11,2. կարմրով սահ­մա­նագծուած, բացի՝ 241բ-7բ): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 28ա): ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով եւ 2 կապիչով, Ա. փեղկին դրոշմուած պատուանդանով գեղեցիկ խաչ, կենտրոնում՝ մետաղէ ոճաւորուած խաչ, որի ներքեւում նման­օրինակ փոքր խաչ, Բ. փեղկին՝ նեղ, ծայրերից շեղանկիւն զարդ. միջուկը տախտակ, աստառը ծաղկաւոր կարմիր կտաւ. լու­սանցակողերը կարմիր. մէջքի մօտ սեւ կորագծով սահմա­նա­գծուած սպիտակ:

Новый рисунок

Նմուշ 28ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 1բ, Մարկոս՝ 71բ, Ղու­կաս՝ 116բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 190բ: Լս-ային՝ Յովհաննէս Մկրտիչ՝ 7բ, 193ա, Կոյր ոմն՝ 25ա, Արեւ՝ մարդադէմ՝ 55բ, Մարիամ Մագդաղենացի՝ 69ա, Բարտիմէոս կոյր՝ 98ա, Յովսէփ Արի­մաթացի՝ 113բ, 186ա, 240բ, Գաբրիէլ հրեշտակ՝ 119ա, Մարիամ՝ 119բ, Հովիւ՝ 122ա, Համր ոմն՝ 151ա, Այր ի ծնէ կոյր՝ 214ա, Ղազարոս ի Բեթանիայ՝ 219ա, Յուդա՝ 235ա: Կի­սա­խո­րան՝ 2ա, 72ա, 117ա, 191ա: Լուսանցազարդ՝ յուշկապա­րիկ, տաճար, բուսական, թռչուն, կենդանական: Զարդագիր՝ մար­դագիր՝ (ծաղրածու՝ 2ա), կենդանագիր, հանգուցագիր թռչնա­գիր, բուսական՝ մարդու դէմքով: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, դեղին, կապոյտ, սպիտակ, սեւ, մանուշակագոյն:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1 (Ա) + 1 (Բ): ա. 1 (Ա): Աւե­տա­րան Ղուկասու. Զ. 49 - Է. 1, 4-5, 8, 11: Ժ. դ.: Մագաղաթ, 22,8x16, ստացուած 1 թերթի ընդլայնակի ծալումով եւ կիսումով, ծալ­քի ելուստը կպած 12բ էջին: Երկսիւն (7,2x20,5), բոլորգիծ եր­կա­թագիր (նմուշ՝ Աբ), տող՝ 6 (1 տող ծածկուած կարի տակ): Կար­դալ՝ Աբ, Աա՝ Աբ (առաջին սիւնեակ)՝ «///հողոյ առանց հիման... եւ իբրեւ կատարեաց///» (Զ. 49-Է.1), Աբ (երկրորդ սիւնեակ)՝ «///զնա ստէպ՝ եւ ասէին... նա շինեաց մեզ» (Է. 4-5): Սկ. 1 տող աս­տառի տակ՝ Աա (առաջին սիւնեակ)՝ «///լ ընդ իշխանու­թեամբ... եւ այղում եթէ եկ եւ///» (Է. 8): Աա (երկրորդ սիւնեակ)՝ «///եւ եղեւ ի վաղիւն... եւ աշակերտքն նորա///» (Է. 11): բ. 1 (Բ) Ճաշո՞ց 1. Գիրք Ելից (Բբ), 2. Մարգարէութիւն Յովնանու (Բբ, Բա), 3. Գիրք Սիրաքայ (Բա) ԺԱ. դ.: Մագաղաթ, 22,7x16, ստա­ցուած երկու տարբեր թերթեր մէջտեղից իրար կարելով, ծալքի ելուստը կպած 246ա էջին: Երկսիւն (20x15,5), ուղղագիծ երկա­թա­գիր (նմուշ՝ Բբ), տող՝ 16: Բբ 1-2 տող կազմաստառի տակ՝ Կար­դալ՝ Բբ, Բբ-Բա, Բա. 1. Բբ՝ «///առաքեցեր զհողմն քո... առաջ­նոր­դեցեր արդարութեամբ ժողովրդեան քում///» (ԺԵ. 10-13)», 2. Բբ՝ «///կին վիճակս եւ ել վիճակն Յովնանու... թէ յերե­սաց Տեառն փախուցե///»(Ա. 7-10), շար.՝ Բա՝ «///հոգւոյ իմոյ զՏէր... եւ եղեւ բան Տեառն առ Յով///» (Բ. 8-Գ. 1), 3. Բա՝ «///լոյս քո, եւ հեթանոսք ծագել... եւ ազգաց, եւ ժողովրդոց» (Կ. 3-5):

Новый рисунок

Նմուշ Աբ

Новый рисунок

Նմուշ Բբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերի կաշին մաշուած, կաշիէ 3 կապիչներից ստորինը եւ փայտէ 3 գամերն ընկած, Ա. փեղկի կենտրոնում ոճաւոր մետաղէ խաչ, որի ներքեւում նմանատիպ փոքր խաչ եւ բազմաթիւ անցքեր, որոնք վկայում են այլ խաչերի եր­բեմնի գոյութեան մասին. արտաքին լուսանցակողերին էջա­նիշ թելեր՝ թ. 18, 73, 130, 200 (մոխրագոյն), 143 (կարմիր), թեր­թե­րը եզրահատուած, վրաները խոնաւութեան, խունացման հետ­քեր, ցեցի անցքեր:

* Ձեռագրիս ժամանակի եւ գրչի համար տե՛ս ձեռ. 1903:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 2ա-70աԱւետարանՄատթէոսի:

2. 72ա-114բԱւետարանՄարկոսի:

3. 117ա-89աԱւետարանՂուկասու:

4. 191ա-245աԱւետարանՅովհաննու:

Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-7 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1բ(ստ. լս.) Աւրսայսմիաշաբաթեւսկիզբնաջո­ղակ, աւգնեա՛, ՀոգիՍուրբԱստուած:

70աԶամենամեղտառապ[ե]ալԱւետիսմեղսա­մածԹացւեցիյիշեցէ՛քիՔրիստոս:

189աԶազրագործեւզմեղսամածզանյիշելիԱւե­տիսԹացվեցիյիշեցէ՛քյաղաւթսձեր:

244բ(ստ. լս., եզրահատուած) ԳրեցաւսուրբԱւե­տա­րանսձեռամբամենամեղեւանգետ, սուտ|245ա| գրչի՝չարագործեւանարժաներիցու՝ԱւետիսԹացւե­ցոյ: |245բ| Ո՛վգրեցայն, պիտիրաւարտայ՝կարմիրգրերնգրեա՛ու///ի:

245աՓա՜ռքամենասուրբԵրրորդութեան՝երի­սանձ­նեամիտէրութեանեւմիաստուածութեանն. հան­ցուքաւրհնութիւնեւփառսՀաւրեւՈրդւոյեւՍուրբՀոգւոյն: ԳիրքտէրունեանԱւետարանիՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի, աւետարանեալիչորիցաւե­տարանչաց՝ըստպատւոյքառագծեանանւան՝Հայր, ՈրդիեւՀոգիՍուրբ, իքառակերպնստեալյաթոռ, իքա­ռաթեւանմարմնոցնգովեալ, քառագիրե՛ւԱդամ, Ադինե՛ւԵդեմ, |245բ| յորմէեւաղբեւրքառակիբաժանեալվտակաւք. եւզքառակուսականաշխարհսարբուցեալեւզգոյացեալսիքառիցտարերցըստքա­ռակիտարբերութեանմերոյ, եւքառահոլովեղանակօքտարոյշրջագայութեանբոլորեալքառաթիւեւՄովսի­սեանգիրքեդեալիտապանակին, քանզիԵրկրոր­դումնԱւրինացնյետԼԸ. (38) ամիգրեցաւեւիկող­մա­նէտապանակինեդաւ, եւո՛չիտապանակին: [Զ]մեծիմարգարէինԵզեկիելիեւզհրաշիցտեսողինզտեսիլասեմ, քանզիտեսանէրիհիւսիսոյքառադէմկենդա­նիս, զուարակեւմարդ, առեւծեւարծուի, իքառահո­լովանիւսքառալծեալ, գերիվերոյունելովզահեղեւսուրբանունն, եւնշանակէմարդն՝զՄատթէոս, իմար­դոյեւյՈրդւոյմարդոյսկսեալզԱւետարաննիւր///(շար. թափուած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 246ա (1623 թ., կազմողի. անարուեստբոլոր­գրովգրուածիբրեւշարունակութիւնգրչիգլխաւորյիշատակարանի)Ուստիտեսեալզսորաանճառփրկա­գործութեանխորհուրդ, հաւատարիմքահանայնտէրՅակոբն (անունը՝ջնջած) եւըստացաւզսուրբԱւետա­րանս՝յիշատակիւրհոգունեւիւրծնօղացն. հօրն՝տէրԳրիգորին, եւմօրն՝Ջանաղին, եւեղբա[ր]ցն՝Աւե­տի­սին, եւիւրկողակցին՝Էթարին, Նարգուլին, եւոր­դոցն՝Մերսոփին, Յակոբին, դստերն՝Մարգարտին, կողակցին՝Վարդանին, որդոյն՝Խլղաթին, միւսդստերն՝Ջանաղին, միւսեղբօրն՝Բարսեղին, կողակ­ցին՝Գուլիհասին, որդոցն՝Մուրատին, Մուքաելին, միւսեղ[բ]օրն՝Մէսրոփին, եւքուրոջն՝Սալչուկին, տէրՅակոբուկողակցին՝Ինահին, եւորդոյն՝Յովա­նի­սին, եւդստերն՝Հուշուշին, եւհօրեղբօրորդոյն՝Յոհանիսին, եւիւրկողակցին՝Մարգարտին, եւիւրորդոյն՝Ոսկանին, տէրՄարգարին, եւի[ր] քեռուոր­դուն՝Աղաչանին, եւկողակցին՝Ջանաղին, եւիւրորդոցն՝Շիրաքին, եւքորոջն՝Յամանսօլթանին, եւսառօել՝Յոհանինեւիւրծնօղացն, եւիւրամենայնարե­անմերձաւորացն. ամէն: |246բ| Դարձեալյիշեցէ՛քեւԱստուածողորմիասացէ՛քտէրՊօղոսին, տէրՅո­վա­նիսին, տէրԿիրակոսին, տէրՂազարին, ժամհայրՇաղկէն, զգեղիտանուտէրքն՝մահդասիՀայրա­պե­տին, Մարգարին, Ատոմին, Ղազարին, Մուրատին:

ՍուրբԱւետարանսկազմեցաւիթվինՌՀԲ. (1623), ձեռամբանիմաստեւփծունգրչի, պիտականունՅակոբէրիցիս, իդու[ռ]նՍուրբէջմիածնայ, իՎանքաղաքին: Եւինձ՝մեղաւորիսթողութիւնխնդրեցէ՛ք. Աստուածձեզեւմեզողորմեսցի. ամէն:

Ես՝Աւետիս, զԱւետարանսկազմելտուիեւետուիդուռնՍուրբՅովանիսին՝անջինջյիշատակիմհոգունեւիմծնօղացն: Մի՛ոքյիշխեսցէհեռացուցէսայ. ո՞վյանտքնի, պատիժնյԱստուծոյառցէ. ամէն. Հա՛յրմեր:

Իմացումլիցիձեզ՝մե՛ծեւփո՛քր, որես՝տէրՊօ­ղոսս, մահդեսիՀերապետն, ծախեցինքզոխֆտներնԱւետիսին, առինքզդրամնիվերայեկեղեցին, հա­նինքզեկեղեցինշինեցինք: Յետոյմարդդօէչանէ, թէանէդաւի՝նայանէծքնյԱստուծոյառցէ. ամէն:

Տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 91-92:

2. 189ա (1623 թ., նոտրգիր) ԶանարժանՊողոսյի­շեցէ՛քիՔրիստոս:

3. 1ա(1904 թ., շղագիր) ՆուէրՍ. Էջմիածնիձե­ռա­գրատանՍուլթանբէգգիւղիբնակիչ՝ՀամբարձումքահանայՏէր-Վարդանեանից, 1904 ամի, 28-նյու­նիսի, Սուլթանբէգ:

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «Հմր 1120», 1ա՝ «ՌԿԲ-1623 առաջՄ[ես­րոպ] եպիս[կոպոս]», 1ա՝ «1120/2836»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝113ա՝ «Ասայինձվար»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝73ա, 235ա՝մարդկայինգլուխ, 159բ՝առիւծ, 225ա՝ցուլ:

2837

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՉՀԳ. – 1324

ԳՐԻՉ՝Վարդան:

ԹԵՐԹ՝ 262+1 (կրկն.՝թ. 173. գրչիթերթակալում՝Ա-ՀԲ, որէ՝ 1ա-72ա, ապաթ. 73-262 սահմանումունի «Ա-ՂԶ.» անկանոնհա­մարակալում): ՊՐԱԿ՝Ա-ԼԳx8 (ԼԳ՝ 7): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 23,3x15,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (19x12. անկանոն): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 10ա): ՏՈՂ՝ 21-22: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշա­գա­նա­կագոյնկաշի, դռնակով, միջուկըտախտակ, աստառըկար­միրկտաւ. լուսանցակողերըկարմիր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 10ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մարկոս աւետարանիչ՝ 73ա: Լս-ային՝ Յովհաննէս Մկրտիչ՝ 32բ, Կայիափայ՝ 62ա, Յովհաննէս Մկրտչի գլուխը՝ բուսական լուսանցազարդի մէջ՝ 88ա, Հովիւ՝ 229բ: Ճակատազարդ՝ 1ա, 73ա, 124ա, 202բ: Լուսան­ցա­զարդ՝ տաճար, խաչ, յուշկապարիկ, թռչուն, բուսական, Աքա­ղաղ՝ 119ա, 251ա: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, դե­ղին, սեւ, սպիտակ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 2 (Ա-Բ)+1 (Գ): Ա-Բ՝ ծալքի ելուստը կպած 8բ էջին: 1) Ա, Գ՝ Յովհան Ոսկեբերան, Մեկնութիւն Մատ­թէի: ԺԲ. դ.: Թուղթ՝ Ա. (23x14,7), Գ (23x15,2). բոլոր կողմերից եզրահատուած, երկսիւն՝ Ա. (22,3x14,6), Գ (22,5x12,9), տող՝ Ա. (22), Գ (22), ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գա): Կարդալ՝ Աա-Աբ, Գա-Գբ: Աա-Աբ. «///ռաջի, մար/// տակս առա/// նչ հան­գոյն... զայս ա/// ոչ եթէ զնուէրս///» (տե՛ս Յովհաննու Ոսկե­բե­րանի Կօստանդիանուպօլսի եպիսկոպոսի, Յաւետարանագիրն Մատթէոս, Գիրք կրկին, Վենետիկ, 1826, Ճառ ԻԵ., էջ 718-719): Գա-Գբ. «///րիսեցիք, քանզի ընդ ամենայն ազգացն ցանեալ եին... պահանջէր նոյնպէս զերկոսեան առ///էին, որք զկա///» (տե՛ս նոյն տեղում, Ճառ ԻԶ., էջ 722-723): 2) Բա-Բբ՝ Աւետարան Մարկոսի. Ը. 19-29: Ժ.-ԺԱ. դդ.: Մագաղաթ (22,7x14,7), եզրա­հա­տուած արտաքին եւ ստորին եզրերից, երկսիւն (20,2x11,7), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բբ), տող՝ 19: Բա՝ դժուարըն­թեռ­նելի, խունացած, գունաթափ: Զարդագիր՝ հանգուցագիր «Ե» տառը (Բբ): Գոյներ՝ կապոյտ, կարմիր, կանաչ, սեւ, ոսկի: Կար­դալ՝ Բա-Բբ. «///ժամ զեւթ/// ակն ի/// (1 բառ) հազարսն/// նի... ասէ/// իսկ դու/// ուստէք/// զինէն թ///» (Ը. 19-29):

Новый рисунокՆմուշ Գա

Новый рисунок

Նմուշ Բբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, ցեցակեր. փեղ­կե­րի եւ մէջքի եզրերի կաշին պոկուած, դռնակը՝ քրքրուած, 3ա­կան կաշիէ կապիչները եւ փայտէ գամերն ընկած, աստառի կտաւը եւ լուսանցակողերը գունաթափուած. թերթերին խոնա­ւու­թեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր, մանր պատ­ռուածք­ներ, անհարթ, բարակած.եզրահատման հետեւնաքով լու­սան­ցազարդերի մի մասը վնասուած, որոշ թերթեր հնում՝ ԺԸ. դ., նորոգուած այլ՝ բոլորգիր (1բ, 34բ, 53ա, 60բ-1ա, 127ա, 130բ, 199ա եւ այլն) եւ նոտրգիր (միայն՝ թ. 242) ձեռագրերի թղթերով կամ չգրուած թղթով (16ա, 46ա, 72ա, 124բ, 126ա, 128ա եւ այլն):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-73աԱւետարանՄատթէոսի:

2. 73ա-123բԱւետարանՄարկոսի(123աբ՝ «Յա­րու­­ցեալՅիսուս»):

3. 124ա-202աԱւետարանՂուկասու:

4. 202բ-60աԱւետարանՅովհաննու (259բ-60ա «Իրքկնոջնշնացելոյ»):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

260աՓառքեզակի, եռահիւսակդաւանութեանն, ապենիազին, կատարեալեւանսահմանելիԱստուծոյՀաւր, ԱստուծոյՈրդոյ, ԱստուծոյՀոգւոյ, յաւիտեանս. ամէն: ՇնորհիվնՏեառնամենակալիեւնորինաւգնա­կա­նութեամբն, աւարտեցաւեռահրաշեւհոգիազարդԱւետարանս, զորէրշաղկապ|260բ|եալերանեալաւե­տա­րանչանցնըստբազմերանգգունոցիմիոստայնան­կելովհանճար, զորարուեստակեալանուշոցացծաղ­կանցեւղեփեցականկազմութեամբ, որըստՀոգ­ւոյնյատկութեամբիմանի, զանազանորակութեամբքգաղափարելովըստյոքունցարփիացելոցնդասակցու­թեանց՝առիյեկեղեցւոյարմարումն, յաւդիւխաղա­ղու­թեամբգլխոյնպատշաճեալ, զիյայսմանէկա­տա­րե­լու­թիւննչորքԱւետարանքիբազումպատճառէ. չո­րեք­կերպեանկենդանիք՝մարդ, առիւծ, ցուլ, արծիւ, չորքնիւթքաշխարհիս՝հող, ջուր, հուր, աւդ, հակա­ռակքանհաշտելիքեւսիրելիքանքակտելիք, չորքչորքգիրանուանԵրրորդութեանն՝Հայր, Որդի, Հոգի. չորքգետքբղխեալիդրախտէն՝Փիսովն, Գիհոն, Տիգրիս, Եփ­րատ. չորսանգիւնսեւեղջիւրքսեղանոյն, չորքդէմքխաչին. եւայլբազումպատճառս, յորսգաղա­փա­րիչորեքեանաւետարանիչքս. զիթէպէտեւբազումբանքիսոսա, որերեւիններհակքմիմեանց, այլ |261ա| քաջճշմարիտք, եւյոյժմիաբանքմիմեանց:

Արդ, գրեացՄաթէոսիխնդրելոյհրէիցհաւա­տա­ցելոցն, որքէինյԵրուսաղէմ, զկնիԸ. ամիհամբառ­նալոյփրկչին, իլեզուհեբրաեցի, յԵրուսաղէմքաղաքի, զորառեալԹովմաիքարոզէՀնդկաց, եւԲարդո­ղի­մէոս՝ԴելմաստանիեւԱմրանաեւամենայնարեւե­լից. իսկՄարկոսգրէիհրամանէՊետրոսիվիմիվար­դապետինիւրոյ՝յԱղեկսանդրքաղաքի, իլեզուեգիպ­տացի, զկնիԺԱ. (11) ամի, եւաւետարանէյԵթոպէէեւիԼիւրիկիա, եւլուսաւորէզարեւմուտս: ԻսկՂուկասյա­ռաջագոյնաշակերտգոլովԳաղիանոսիբժշկա­պե­տի, որեւինքնէրարուեստիւբժիշկ, յետոյաշակերտիսրբոյնՊաւղոսի, որեւհրամանաւնորագրէզկնիԺԸ. (18) ամի, իլեզուհռոմաեցի, յԱնդիոքքաղաքի, եւքա­րոզէիԲիւթանիայեւյամենայնՄակեդոնիայ: ԻսկՅովհաննէսորդիԶեբեդեայ, ՈրդիՈրոտման, որդիսուրբԿուսին, որփարեցաւնզսարսափելիպարանո­ցաւնանմատոյցլուսոյն, զվերինն |261բ| որոտալովաւետէեւաւետարանէ, զկնիԾԳ. (53) ամիգրեացյԵփեսոսքաղաքիեւլուսաւորէզամենայնԱսիայ: Արդ, Աւետարանկոչի, որպատմէմեզզեղեալբարու­թիւնսն, զխաղաղութիւն, զորեղեւհրըշտակացեւմարդ­կան, զքակումնբռնութեանթշնամոյնկենացմե­րոց, զաւերումնդժոխոց, զազատութիւնհոգւոց, զընդյաջմէԱստուծոյնսս(=տ)եալմարդկութեանս:

ԲայցգրեցաւլուսազարդեալԱւետարանսիլու­սալրականժամանակի, ի [թ]ուաբերութեանՀայկազ­նեանԱբեթականտոմարիսՉՀԳ. (1324), ձեռամբանպէտեւբազմամեղՎարդանգրչի:

Միայն վջ. պարբերութիւնը տե՛ս ԺԴ. յիշ-ք, էջ 191:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

262ա(ԺԵ. դ., բոլորգիր) ԱյսմաստուածախաւսեւաստուածաբանսուրբԱւետար[ան]իսցանկացայփա­փաքմամբհոգեւորսիրով՝զաստուածաշունչկտակս, աստուածաբաներգս, քառաբուխաղբերսեւգանձան­կողոպտելիտանԱստուծոյ, զաւակիՍիոնեւընդա­նակյԵրուսաղէմ. ճրագմարմ[ն]ոյեւղամբարհոգոյ, արդարոցեւամենայնսրբոցպարծանքս, եկեղեցոյան­թառամպսակս, հօատացելոցաւետաւորս, մեղու­ցելոյսքաւարան՝յիշատակտէրՈվանիսնուէրհայրԲա­բաճանին, որդոցնորին՝յՌըստակիսին՚ւՎրդա­նիսինուՆերսէսին, դստերն՝Գուլիքին, որիՔրիստոսփո­խեցան. մայրնորին՝Նարինինեւկենդանիեղ­բաւրննորինԽոցադեղինիւրԲաբաճանին, եւանդ­րանիկորդին, որիԱստուածփոխեցաւ. Ուհանիսին: Եւարդ, ես, արտասուալիդիմաւքաղերսեմյիշելիսուրբաղաւթսձեր. եւԱստուածզձեզյիշէ. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝Ա. կազմաստառինամրացուած 5x7,1 չափ­սիսպիտակթղթիվրայ. «Հմր 9 Աւետարան, գրեալթ. հայոցՉՀԳ.», ներքեւում՝ «Հմր 1123/2837» եւ «Մ[ես­րոպ]եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝Պհպ. Բա՝այբուբեն, առանձինտառեր, անկապակիցբառեր, 261բ՝յիշ-իվջ՝ «Աստուածախօս»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 262բ՝ թռչուններ:

2838

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՀԱՅՈՑ ԹԱՌ

ՉԽԶ. – 1297

ԳՐԻՉ՝Գրիգոր: ՍՏԱՑՈՂ՝Քուրդեւամուսինը՝Ասլեր:

ԹԵՐԹ՝ 250+1 (կրկն.՝թ. 1). չգրուած՝ 1բ, 187բ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԼԲx8 (ԺԴ՝ 7, ԼԲ՝ 4): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,8x16,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (17,5x12): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 47ա): ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագանակագոյնկաշի, դռնակով, միջուկըտախ­տակ, աստառըշերտազարդմետաքս. լուսանցակողերըկարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3 (Ա-Գ) + 3 (Ը-Ժ), դեղնաւունչգրուածթուղթ, աւե­լա­ցուածնորոգմանժամանակ, 2 (Դ-Ե) + 2 (Զ-Է), մագաղաթ, չգրուած (բացիՊհպ. Զա՝ տե՛ս Յետագայի յիշ.):

Новый рисунок

Նմուշ 47ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 1դ, 66ա, 110ա, 188ա: Լս-ային՝ հրեշտակ (112ա): Լուսանցազարդ՝ բուսա­կան, թռչուն, խաչ: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, սեւ, սպիտակ, մա­նու­շակագոյն (զարդագրերը մեծ մասամբ գծանկարային):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին թեթեւակի մաշուած, մա­նա­ւանդ անկիւնները, ամբողջապէս, նաեւ՝ կազմը, նորոգուած 19­70ական թթ., շատ թերթեր եզրահատուած, հիմքերը ամրա­ցրած, եզրերը լրացուած., կազմի 3ական կապիչներն ու երկաթէ գամերն ընկած, լուսանցակողերը գունաթափուած. թերթերին խո­նաւութեան, խունացման հետքեր. արտատպումներ հանդի­պա­կաց էջերին՝ Պհպ. Եա, 1բ, 65բ, 187բ, արտաքին լուսանցա­կո­ղին էջանիշ կապոյտ թել՝ թ.՝ 201. մագաղաթէ Դ., Զ., Է. Պհպ.-ների վրայ բնական խոշոր անցքեր. ընկած թերթ թ.՝ 109-10ի մի­ջեւ, թ. 206՝ ԻԶ. պրակահամարի փոխարէն գրիչը սխալմամբ գրել է ԺԶ.:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1գ-65բԱւետարանՄատթէոսի:

2. 66ա-109բԱւետարանՄարկոսի(109աբ «Յա­րու­ցեալՅիսուս», 109բ՝վջ. 4 բառթափուած «...զբաննհաստատեինամենայնշն[շ]ան///»):

3. 110ա-87աԱւետարանՂուկասու:

4. 188ա-200ա, 201բ-49աԱւետարանՅովհաննու:

Ունի լս. համաբարբառ՝ 2-6 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

65բ(ստացողի) ԶստացողքսուրբԱւետարանիս՝զՔուրդն, եւզամուսինիւր՝զԱսլերն, յիշեցէ՛քիՔրիստոս:

187աԶԳրիգորգրիչ՝անարժանծառայսծառայիցդԱստուծոյյիշեսջիքաղաչեմ: ԶաստուածասէրնզՔուրդնեւզամուսիննիւր՝զԱսլերն, որստացանզսուրբԱւետարանսիհալալընչիցիւրեանց, յիշեսջիքի<ի>սուրբյաղաւթսձեր, ընդնմինեւզծնողսնսոցայ՝զՄեհեւանեւզՏաքտիկին, եւզԱւանշահնեւզՍտեփանոսքահանայեւզՍուքիասն, եւզԱղուտ­խա­թունեւզԱմիրնյիշեսջիքառաջիզենլոյնՔրիս­տո­սի, եւԱստուածզձեզյիշեսցէ: ԸնդնմինեւզՅովանէսյիշեսջիքսրտիմտաւք:

249բՓառքամենայսուրբԵրրորդութեանն՝ՀաւրեւՈրդւոյեւՀոգւոյնՍրբոյ, այժմեւյաւիտեանսյաւի­տե­նից. ամէն: ԻթուականութեանսՀայւոյՉԽԶ. (1297), իթագաւորութեաննբարեպաշտեւաստուածասերթա­գա­ւորինՀայւոցՀեթմոյ՝մեծիեւյաղթողի, եւիկա­թո­ղիկոսութեանՀայւոցտեառնԳրիգորի, եւյաշխար­հա­կալութեանՂազանղանին, եւիմերոյսնահանկիտերու­թեան՝ԽոշաքինեւԶաքարիայի՝որդոյնորին, եւիտերութեանմերոյսուրբուխտիսՀայոցԹառայ՝պա­րոնԲեսութայինեւԽոյանձային, (մօտմէկտողչգրուած) իդառնեւյանբարիժամանակի, աւարտեցաւսուրբԱւետարանսձեռամբԳրիգորոյ՝նուաստեւփցունգրչի, յոգնամեղեւփանաքիեղբաւր, իսուրբեւիհռչակաւորեւյաստուածաբնակուխտիս՝ՀայւոցԹառյորջորջելոյ, ընդհովանեաւ |250ա| կաթողիկէեկեղեցոյսուրբՍիոնիեւաստուածընկալՍուրբԱմե­նայփրկչիս.իձեռնսորաբա[զու]մսքանչելիքեւպէս-պէսբժշկու[թիւ]նքկատարին:

Արդ, աղաչեմզամենեսեան, որքաւգտիքիսմանէընդաւրինակելովեւկամընթերցմամբվայելելով, յի­շես­ջիքառաջիզենլոյնվասնմերամենամաքուրգա­ռիննՔրիստոսիզստացողպատգամացսՏեառնզՔուրթն, եւզամուսինիւր՝զԱսլերն, եւզծնողսնոցայ՝զՄեհեւանեւզՏաքտիկին, եւզայլսնամենայն, որստա­ցանզսաիւրյիշատակեւծնողացիւրոց, որպէսզիյոյսնմեր՝Քրիստոս, շն[որ]հեսցէթողութիւնյան­ցա­նացնոցա: Վասնորոյես՝մեղաւորս, Գրիգորգրիչ, աղաչեմյիշելիՔրիստոսեւզիս, եւզծնաւղսնիմ, զԱբրահամուսուցիչնիմեւզՄխիթարիչհայրիմ, եւզՄամխաթունմայրիմ, եւզեղբարս, զիբազումաշ­խատանաւքեւահիւգրեցիզսա, եւար[արէ՛ք] ողոր­մութիւնառիմսաղքատու[թիւ]ն |250բ|, եւհայցեցէ՛քիՔրիստոսէ, ո՜վդասքլուսերամից, մեղուցելոյսթո­ղու­թիւնգտանելյաւուրնմեծի, եւիմ[ո]ցծնողացն, որքըստմարմնոյեւըստհոգւոյ. եւԱստուածորառ[ատն] էիպարգեւսձիրսեւանթերիեւանկա­տաւտյամենայնի, տացէմասնբարիամենեցուն՝յան­բաւեւյանչափմեծութեանգանձուցողորմութեաննիւրոյ, յիշողացդեւյիշելոցս, եւինքնեղիցիաւրհնեալյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն, ամէն: Իվերայամենայ­նիփոխատունբարեաց ///(3 տառ) տացէվարձսբա­րեացդեռաբոյսք[ա]հանայիեւմերսիրելիհոգեւորեղբաւր՝Մխիթարայ, որաւգնականեղեւիգործսուրբԱւետարանիս:

65բ, 187ա, 249բ տե՛ս ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 796-7:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 200բ(1416 թ., բոլորգիր) ՓառքամենասուրբԵրրորդութեան՝ՀաւրեւՈրդոյեւՀոգոյնՍրբոյ, որէաւրհ­նեալյամենայնարարածոց, յիմանալեացեւիզգալեաց, եւյամենայնբոլորմասանց, իթուականու­թիւնհայկազեացտումարիյութհարիւրԿԵ. (1416), իհայրապետութեաննտեառնտէրՅակոբայեւյառաջ­նոր­դութեաննտէրԽաչայտրի, զորՏէրԱստուածտա­ցէսորայերկարժամանեւաթոռոյնհաստատութիւն. ամէն:

Արդ, ցանկալիեւբարեսէր, եւբարիանունեւաս­տուածայհաճոյքրիստոնաս՝Խաչայտուրս, եկեալիմիտսիւրբարիեւհետեւաւղեալըստտէրունեանձայ­նին, զորգոչէթէ՝Նմանեցաւաքարքայութիւններկնիցառնվաճառականի, որխնդրիցէմարգարիտսգեղե­ցիկս. նոյնպէսեւսորայթողեալզշահընչեղութեանաշ­խարհիս, զորոմանքվայրագնացընթացիւքհե­տե­ւինուղղէգնացութեամբիտարաշխարհեւանկանինիձեռսաւազակացեւսրայխողխողկորըչին, եւոմանք՝իծովուալեացտարայ|201ա|բերեալծփին, առոչինչհամարեալզլառնացեալզկուտակումնջուրցն՝վասնսիրոյշահիցվաճառացն, եւընդվայրեւվայրապարմեռանինեւդատրակինիկենաց: Արդ, պատվելիքա­հանաս՝Խաչայտուրս, առոչինչհամարեալզկենցաղսայս, զսուտապատիրպաճուճանքսեւզփառսսոցա, իխնդիրելեալանգինմարգարտիսեւզլուսաբորբոքմա­տենիսաստուածապատումնաւետայբերսուրբԱւե­տա­րանիս, որգնեացզսաԽաչատուրսիյարդարվաս­տակոցիւրոց, եւեդզսայյիշատակհոգոյիւրոյեւծնո­ղացիւրոց՝ՊիտեւանինեւԿիրայխաթունին, եւՇնո­ֆո­րին՝իւրառաջիկողայկցին, եւամենայնարեանմեր­ձաւորացն. ամէն, որիՔրիստոսենհանգուցեալ. Քրիս­տոսԱստուածոչյիշեսցէզնոց[ա] զանցանս. ամէն:

Արդ, ո՞վսո՛ւրբդասքքահանայից, յորժամամբառ­նայքզսուրբԱւետարանսիժամսոսկալիսուրբպա­տա­րակին, յայնմահեղատենինյիշեսջիքյաղաւթսձերզԽաչայտուրսեւզամենայնարեանմերձաւորսորա. եւզԿարապետքահանասյիշելիՏէր, որգնեացեւետԽաչայտուրսըսս (=ըստ) իմոյվայելչութեան, որո՛չծախելով, ո՛չայլոցտալով, որմնասցէընդիմումազգի. եւՔրիստոսի, փառ[ք] յաւիտ[եան]ս. ամէն:

2. Պհպ. Զա(1652 թ., բոլորգիր) ԶվերջիննորոգելտվաւղսուրբԱւետարանիստէրԱստուածատուրքահանայնեւզհանգուցեալհայրնիմ՝տէրԳասպարնեւզմայրնիմ՝Գուլիզստանն, եւզկուսակրաւնքոյրնիմ՝Ուղիտէն, որնաետուրվարձնկազմելոյ, եւզա­մուսիննիմ՝Գուզալն, եւորդոցնիմ՝Զատիկն, Մէլ­քոնն, Գասպարն, Բաղտասարնեւայլքվերցնիմ՝Գուլիստանն, Հէրիքնազն, յիշատակհոգոյիմոյեւծնաւղացնիմ. ամ[էն]: Արդ, ովոքհանելջանակամծախէ, ՅԺԸ. (318) հայրապետացննզովածլինի, մասնՅուդայիառնուեւանէծքնԿայէնի. ամէն:

ԻհայրապետութեանՀայոցտեառնՓիլիպպոսի, իյառաջնորդութեանմերՍարգիսարհեպիսկոպոսին: Կազ­մեցաւձեռամբսուրբԱւետարանսԹումանիորդիՍարգիսքահանային, իթվականիսհայոցՌՃԱ. (1652), իտանսՏաշրու, իյերկիրսԼօռու, կազմեցաւիիդո[ւ]ռնՍուրբԼուսաւորչին, իգիւղաքաղաքնԴսե­ղու:

Ծնթ. Տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 491:

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ.Աա՝մատիտով՝ «2838», Պհպ. Դա-ինամ­րացուածսպիտակթուղթ (5x6,9)՝ «Հմր 6 Աւե­տա­րանգրեալթ. հայոցՉ... ՉԽԶ-1297 Մ[եսրոպ]եպիս­[կո­պոս], Հմր 1124/2838»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝Պհպ. Դա՝ «Բի», Պհպ. Դա՝ «Սուրբանուանեալ», Պհպ. Դբ՝ «Բարօվռբարիտրայպի», 1ա՝ «Գ. Ա. աբգդեզԱյսգիրնպատկանիտիրացու», Պհպ. Էբ՝ խզբզոց:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝1բ՝ մարդու պատկեր:

2839

ՄԱՇՏՈՑ

ՉԾԳ.-ՉԾԴ. – 1304-1305

ԳՐԻՉ՝ Անանուն Ա՝ 3ա-124բ, Անանուն Բ՝ 126ա-231բ: ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովհաննէս քհյ:

ԹԵՐԹ՝ 231+1 (կրկն.՝ թ. 11). չգրուած՝ 72բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԳ+21 (Ժ պրակը կրկնծ. խառն՝ Ա՝ 13, Բ, Գ, ԺԳ՝ 6, Դ, Թ՝ 8, Ե, Է՝ 4, Զ, Ժ՝ 10, Ը, Ժ՝ 7, ԺԱ, ԺԲ՝ 12)+Ա-Խx8 (համարներն ըստ գրերի այ­բու­բենի կարգի. Խ՝ 2): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմ­նե­րով՝ 1. նախշազարդ ոճաւորուած պատկեր-շրջանակ, մէջը «AP», 2. մահիկ, ցածում՝ հնգաթեւ աստղ. 3. ոճաւորուած թագ. այլ թուղթ, լրացնողի՝ թ. 1-2, 3՝ վերին 5 տողի շերտը, 32, 72, 113, 114, 123, 125: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23x15: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (19x11. անկանոն): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ Ա. գրչի՝ 22ա, Բ. գրչի՝ 140ա, լրացնողի՝ 125ա): ՏՈՂ՝ 18-20: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց դարչնագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը տախտակ, աստառը կարմիր ծաղկադրոշմ կտաւ. լուսանցակողերը կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 22ա

Новый рисунок

Նմուշ 125ա

Новый рисунок

Նմուշ 140ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 15բ, 19ա: Լու­սանցազարդ՝ բուսական: Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, սեւ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 2 (Ա-Բ) + 2 (Գ-Դ): 1. Մարգա­րէու­թիւն Եսայայ. ԼԱ. 4-8 – ԼԲ. 4: Ժ. դ.: Մագաղաթ (21,5x14,3), ստացուած թերթերի եռակողմ եզրահատմամբ, բացի հիմքից. երկ­սիւն (18,3x11), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աա), տող՝ 13: Կարդալ Աա, Աբ, Բա, Բբ. Աա՝ «///թիւն մատնեսցին եւ ի սաստ­կու­թիւնենէ... եւ փրկեսցէ, եւ կեցուսցէ: Դարձարուք» (ԼԱ. 4-6): Աբ՝ «...ոյք խորհիք խորհուրդս... ոչ յերեսաց սուսերի եւ երիտա­սա...» (ԼԱ. 6-8), Բա՝ «...րդք նորա ի պարտութիւն... իրաւամբք տի­րեսցեն եւ ե...» (ԼԱ. 8-ԼԲ. 2): Բբ՝ «...ղիցի մարդն, որ թաքու­ցա­նիցէ... եւ լեզուք թոթովք արագ///» (ԼԲ. 2-4):

2. 2 (Գ-Դ): Յոհան Ոսկեբերան, Մեկնութիւն Յովհաննու Աւե­տա­րանին: ԺԱ. դ.: Մագաղաթ (22,7x14,8), ստացուած մէկ թեր­թի ընդլայնակի ծալումով եւ ընդերկայնակի եզրահատու­մով, ամ­րացուած հակառակ դիրքով, միասիւն (20,5x9,5), ուղ­ղա­գիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գբ), տող՝ 20: Կարդալ՝ Դա-Գբ-Գա-Դբ՝: «///չափ առաւել եւս... զի տակաւին արգել արասցե///»: Գբ «///պէս արժան էր այլ///առնէին արհաւիրքն... թէ ասիցէ ոք ուս­տի բնաւ///»: Գա«///մի զհամբերութիւն ընդարձակամտու­թեան կնոջն... յայնմ իսկ տը///»: Դբ «///այս. այլ յորժամ ասաց թէ Գի­տեմ Տէր... թեպէտ եւ մեռանի կեն///»: Այլ թարգմանութիւն. հմմտ. տպ. 1717, էջ 681-685:

Новый рисунок (1)

Նմուշ Աա

Новый рисунок

Նմուշ Գբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի անկիւնների եւ մէջքի կաշին մա­շուած, 3ական կապիչները եւ փայտէ գամերն ընկած, լուսանցա­կո­ղերը գունաթափուած. նորոգուած եւ վերակազմուած 1692 թ.՝ թերթերի հիմքերն ամրացուած, եզրերը լրացուած (հիմնականում այլ ձեռագրի թղթով՝ 9բ, 10բ, 11բ, 19ա, 24բ-25ա եւ այլն, եր­բեմն՝ տպագրի թղթով՝ թ. 4-5, 34բ-5ա, 56բ-7ա, 59բ եւ այլն. որոշ թերթերին նորոգումներ սպիտակ թղթով՝ կարկատանի ձեւով), եզրահատումից լուսանցազարդերը եւ պրակահամար­նե­րը վնասուած. այս նոյն թուականին են լրացուել նաեւ բնա­գրի թափուած մասերը: Ժ. պրակը կրկնուած. թերթերին խոնա­ւու­թեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր, եզրերը մաշուած, տեղ-տեղ պատռուած, անհարթ, խոնաւութիւնից գրադաշտը գու­նափոխուած, կեղտոտուած, տեղ-տեղ բնագիրը վնասուած, դժուարընթեռնելի. 3ա՝ վերին մասում գրադաշտի 7 տող վնա­սուած. 83ա՝ վերին մասում 6 տող թողած չգրուած՝ հաւանաբար ճակատազարդի համար. թափուած թերթ(եր)՝ ընդմէջ թ. 18-19ի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-231ա [Մաշտոց]

1. 1ա-10ա Կանուն մկըրդտութեան – Ասէ սաղմոս [ՃԼ. 1].Տէր ոչ բարձրացաւ, Գ. անգամ ասէ. եւ քա­հա­նայն ասէ զաղօթս. Տէ՛ր Աստուած մեր, Աստուա՛ծ բա­րե­րար...

2. 10ա-5ա Կարգաւորութիւն հարսանեաց – Մտա­նի­ցեն յեկեղեցին եւ ասեն ժամամուտ. Ուրախ լե՛ր կամ հարսնացեալ... Ընթերցուածս ի Ծնընդոց. [Ա. 26-28] Եւ ասաց Աստուած...

3. 15աբ Կանոն վերացուցանելո զպսակն – Յա­ւուրն ութերրորդի ասեն սաղմոս ի թիւ ԽԴ. Բխեսցէ սիր[տ իմ զպատգամս քո բարիս]. եւ ասէ զաղաւթս. Տէր Աստուած, որ յամենայն ժամ ընդ մեզ ես...

4. 15բ-8բ Կանոն ջուր աւրհն[ելոյ] – Սաղմոս կց.՝ [ԻԸ. 3]. Ձայն Տեառն. Ընթերցուած Չորրորդ Թագաւո­րու­թենէ [Դ. թագ. Բ. 19-22]. Եւ ասեն արք քաղաքին... 18բ (շար. թափուած)...եւ յաւուրս Յեսուա սքանչելա­գոր­ծեցեր///:

5. 19ա-28ա Կանոն վաղճանելո տղաի – Ասեն գո­բե­ղայս առ քեզ, Տէ՛ր... եւ ասէ զաղաւթս զայս. Հա՛յր երկ­նաւոր, քաղցր եւ երկայնամիտ...

6. 28ա-31բ Կանովն հաղորդ տալոյ – Առնու քա­հանայն զմարմին եւ զարիւն Տեառն... եւ ասէ զա­ղաւթս զայս. Տէ՛ր Աստուած ամենակալ...

7. 31բ, 47ա-58բ Կանոն Մեծի հինգշաբաթին Ոտ­նայլուսային... զոր արարեալ սրբոյն Եփրեմ Խորին Ասորոյ, զոր թարգմանեաց սուրբ հայրապետն Հա­յոց Մեծաց Գրիգորոս Վկայասէր – Ի Ժ.-երրորդ ժա­մուն զկնի կատարման սուրբ պատարագին... սպաս խորհրդեան լուացմանն/// (շար. թափուած): (կրկն.)՝ 47ա Կանովն Մեծի հինգշաբաթին Ոտնայլուային... զոր արարեալ...

8. 32ա-46բ Կանովն զամենայն ննջեցեալսն առ Քրիստոս յուղարկելոյ – Ասեն զերկինքն պատմեն...Եւ քահանայն ասէ զաղաւթս զայս. Աստուած յաւիտե­նա­կան, անսկիզբն, անիմանալի...

9. 58բ-61ա Կանոնք [բ]եմբեսացութեան, զոր զե­կու­ցանէ քահանայն ժողովրդեանն – Առնու քահա­նայն զխաչն եւ զԱւետարան... – Լուարո՛ւք ինձ, որ­դեա՛կք իմ...

10. 61ա-72ա Կանոն նաւակատեաց եկեղեցոյ պղծե­լոյ անաւրինաց եւ շարժելո սեղանոյ – Մտանէ եպիսկոպոսն հանդերձ քահանաիւքն... Որ ընդունիս զաղաչանս ժողովրդեան...

11. 73ա-6ա Կանովն հ[ան]գ[ի]ստ առնելոյ կամ պա­տարագ մեռելոյ – Ասեն սաղմոս ի թիւ ԼԱ. Երանի ում թողութիւն... Ընթերցուած Առակաց՝ [Գ. 9-15]. Պատուեա՛ զՏէր ի քոոց արդար վաստակոց...

12. 76բ-82բ Կանովն Տեառնականի – Ածեն զնուիրեալն ի դուռն եկեղեցւոյն... Ընթերցուած յՂեւ­տաց­ւոց [Ա. 1-13]. Եւ կոչեաց Տէր զՄովսէ[ս]...

13. 83ա-97ա [Կ]անոն խաչ աւրհնելոյ – Բերեն յեկեղեցին եւ լուան ջրով... Ընթերցուած յԱռակաց [Գ. 13-26] [Ե]րանեալ է այր, որ եգիտ...

14. 97ա-112բ Կանովն ջուր աւրհնելոյ յաւուր Յայտնութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի – Առնու քահանայն զխաչն... Ընթերցուածս ի Չորրորդ թա­գաւորութեան [Դ. Թագ. Բ. 19-22]. Եւ ասեն արք քաղաքին...

15. 113ա-33բ Կանոն Հինգշաբաթին աւուրն զապաշխարողսն արձակելոյ – Ժողովէ քահանայն զապաշխարողսն ի դուդն եկեղեցոյն. եւ ասեն սաղմոս գոբողայս՝ ԻԳ. [= ԻԴ. 1]. Առ քեզ, Տէ՛ր, համ...

16. 134ա-231ա Կանոն յորժամ եպիսկոպոս կամ քահանայ կամ ուխտի առաջնորդ կատարի մա­հուամբ ի Քրիստոս – Զայս կարգաւորութիւն արաս­ցեն. նախ՝ երթան քահանայք ի տեղի հանգստին հան­դերձ ժողովովն եւ ասեն սաղմոս ողբաձայն ՁԹ. [17]. Զգործս ձեռաց մերոց ուղիղ արա՛. ԸՆթերցուած յԱռակաց՝ [Թ. 1-6]. Իմաստութիւն շինեաց իւր տուն...

Ծնթ. Ի լուսանցս բնագրային յաւելումներ գրչից, ստ. լս-նե­րում կանոնների համառօտ խորագրերը:

Տե՛ս եւ հմմտ. Մայր Մաշտոց, Հտ. Ա, Գիրք Ա, աշխատասի­րու­թեամբ Գէորգ Տէր-Վարդանեանի, Սբ. Էջմիածին, 2012, 921 էջ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

61ա Վա՜ ինձ, վա՜յ ինձ՝ մեղաւորիս:

133բ Տէ՛ր Յիսուս Քրիստոս, քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն: Ի թուականիս ՉԾԳ. (1304):

231բ Յամի Չ. եւ Ծ. եւ Դ. (1305) թուականիս հա­յոց, ի թագաւորութեանն ազգին նետողաց Խար­պան­դի, ի հայրապետութեանն տեառն Ներսէ[ս]ի: Արդ, յայսմ ժամանակի քահանայ ոմն, անուն կոչեցեալ նմա Յովաննէս, ցանկացող եղեալ այսմ տառի՝ ի տղայա­կան հասակի, եւ ստացաւ զսա յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց, եւ զաւակի իւր՝ յետ իւր: Արդ, վայելել տացէ Քրիստոս Աստուած զտառս զայս Յովաննէս քա­հանայի՝ առողջ անձամբ եւ խաղաղական կենաւք. ամէն: Արդ, որք հանդիպիք սմա՝ կարդալով կամ աւրի­նա­կելով, յիշեսջիք ի Տէր զՅովաննէս [քա]հանայ եւ ծնողսն իւր, աղաչեմ:

Միայն այս՝ 231բ էջի յիշ-ը տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 35:

147բ Աւա՜ղ, աւա՜ղ, Ռ. (1000) աւա՜ղ զլալագին եւ զաղիողորմ համ|148ա|բաւս, որ լսեցաք, եթէ ազգն տաճկաց զաւրացան ի վերա |147բ| քրիստոնէից, եւ յարեան իբրեւ գայլք արիւնարբու, |148ա| եւ արկին ձեռս ի սուրբ եկեղեցի, եւ յանխնա խողխողէին, |147բ| եւ զառաջնորդս սուրբ եկեղեցեաց սպանանեին, որ եւ ի մեզ |148ա| իսկ հասին: Եւ այս եղեւ վասն չար եւ դառն գործոց իմոց |147բ| /// (շար. կտրուած՝ 4-5 բառ):

165ա Սղալ էր աւրինակն եւ երկդիմի:

200ա (ստ. լս.) Աւա՜ղ, Ռ. (1000) աւա՜ղ զա­ղիո­ղորմ [գ]ոյժս, որ լուաք յայսմ աւե/// վասն Սարգ­սի///(շար. կտրուած):

230բ (ստ. լս, կտրուած) Ձմեռնամուտ է Խրորտից ի ԺԹ. (19):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 32բ (1573 թ., բոլորգիր) Աստուած ողորմի Յո­վա­սափ տնտեսին, որ բազում զմեզ կերակրեաց, Աս­տուած անդամ զինքն վարձայհատոյց արասցէ, ան­մա­հական կերակրովն կերակրեսցէ զինքն՝ հանդերձ ծընաւղաւքն իւրով. ամէն: Թվականութեան հայոց ՌԻԲ. (1573) գրեցաւ Անանիայի պիտան անունն:

2. 72ա(1692 թ., բոլորգիր) Կազմեցաւ ձեռամբ Ովա­սաբ իրիցէ թվին ՌՃԽԱ. (1692):

125բ (1692 թ., բոլորգիր) Կազմեցաւ հրամանաւ Բարսեղ արհեպիսկոպոսին, յիշատակ իւրն եւ իւր հօրն՝ պարոն Թէմուրին եւ իւր մօրն (տեղը՝ բաց) եւ իւր եղբայր՝ պարոն Փարսատանին եւ պարոն Բայրամին յիշեցէ՛ք, եւ դու յիշեալ լիջիք առաջի Աստուծոյ: Թվին ՌՃԽ. եւ Ա. (1692), գրեցաւ Ովասաբ իրիցէ:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա-ին ամրացուած 5x6 չափսի սպի­տակ թղթի վրայ՝ «Հմր 17 Մաշտոց գրեալ թ. հայոց ՉԾԴ., Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս], Հմր 1225/2839»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 83ա՝ «Հաստատէ», 95ա, 96բ՝ «Երա­նեալ», 99ա՝ «Յաւուրս չյար», 117բ՝ «Ապաշ», 230ա «///ողոյց տերով մէկ կրակն վաժս կա///սակից լեկի վարժելի վկայութենէ///, 231բ՝ «Հանապ»:

 

2840

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ (ՄԱՍՆ)

ԺԲ. դար

ԳՐԻՉ՝ Խաչատուր: ՍՏԱՑՈՂ՝ Մեսրոբ:

ԹԵՐԹ՝ 230: ՊՐԱԿ՝ Ա-Վx8 (ըստ այբուբենի կարգի, ըն­դա­մէնը 30 պրակ. Ա, Գ, Ը, Ղ, Ջ, Ս՝ 6, Բ, Վ՝ 7)+4: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. այլ թուղթ (տե՛ս Վիճակ): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (19,3x12): ԳԻՐ՝ անցման (արեւելեան) բոլորգիր (նմուշ՝ 47ա), բոլորգիր (լրացման՝ նմուշ՝ 51ա): ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վանդակազարդ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 47ա

Новый рисунок

Նմուշ 51ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 1ա, 18բ, 19բ, 43ա, 65բ, 73բ, 79բ, 80ա, 86բ (2 հատ), 92բ, 93ա, 96բ, 98բ, 121բ, 135ա, 164ա: Բաժանազարդ (հիւսկէն)՝ 42բ, 65ա, 73ա, 121ա, 135ա, 138բ, 142ա, 177ա, 181ա: Վերջնազարդ՝ 86ա, 129բ, 134բ, 138բ, 140բ, 190ա: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան, թռչուն, խաչ, ձեռնանիշ՝ 80ա: Զարդագիր՝ հան­գու­ցագիր: Գոյներ՝ շագանակագոյն, սեւ, մուգ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, ցեցի անցքեր (նաեւ՝ կազմաստառներին), 3ական կաշիէ կապիչները եւ փայտէ գամերն ընկած, դռնակը կտրուած-ընկած, մէջքի վե­րին եւ ստորին եզրերի կաշին քրքրուած. կազմի Ա. փեղկը թուլա­ցած, հիմքից հեռացած մօտ 5 սմ, լուսանցակողերը գունա­թա­փուած, վերին եւ ստորին լուսանցակողերը սեւացած, թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, ցեցի անցքեր, եզրահա­տու­մից լուսանցազարդերի եւ պրականիշերի մի մասը վնա­սուած, թ. 6՝ հիմքից պոկուած, թերթերի մաշուած մասերը լրա­ցուած, կարկատուած, ընկած թերթերի փոխարէն յետագայում՝ ԺԵ. դ. գրուած-լրացուած՝ թ. 2-6, 51, 53-60, 130-1, 166-9, 174, 191, 201-7, 213-26, ընդլայնակի կտրած՝ թ. 90 (մէկ տող), 166 (երկու տող), 131՝ (մէկ տող), թափուած թերթեր՝ ընդմէջ թ. 6-7 ի (3), 16-17ի (2), 131-132ի (1), 226-227ի (1), թերթեր խառն. կարդալ՝ թ. 1, 228, 227, 230, 229, 2, 3:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1աբ, 228աբ, 227աբ, 230աբ, 229աբ [Պաւղոսի առաքելոյ առ Հռոմայեցիս թուղթ. ունի՝ Գլուխ Ա. 1 – Դ. 5] (ձեռագրի հին թերթերից) – Պաւղոս ծառա[յ] Քրիստոսի Յիսուսի կոչեցեալ... համարին հաւատք նո­րա յարդարու///:

2. 2աբ Գլուխք Հռոմայեցւոց թղթոյն Պօղոսի: 3ա-18բ Առ Հռոմայեցիս. Ունի՝ Գլուխ Ա. 1 – Գլուխ Դ. 3, Զ. 16 – ԺԴ. 15, ԺԵ. 28 – ԺԶ. 28 (Թափ.՝ Գլուխ. Դ. 3 – Զ. 16) 6բ՝ «...հաւատաց Աբրահամ յԱստուած եւ համա­րե­ցաւ նմա///», 7ա՝ «///արդարութեան: Այլ շնորհք Աս­տուծոյ...», թափ. (ԺԴ. 15 – ԺԵ. 28) 16բ՝ «...նմա է պիղծ, զի եթէ վասն///», 17ա՝ «///եւ կնքեալ զպտուղն նոցա///»):

3. 18բ-9բ Գլուխք Առաջնոյ թղթոյն Կորնթացւոց: 19բ-42ա Առ Կորնթացիս Առաջին թուղթ:

4. 42բ-3ա Գլուխք Երկրորդ թղթոյն Կորնթացւոց: 43ա-57բ Առ Կորնթացիս Բ. թուղթ:

5. 57բ-8ա Գլուխք Գաղատացւոց թղթոյն: 58ա-65ա Առ Գաղատացիս թուղթ:

6. 65ա Գլուխք Եփեսացւոց թղթոյ: 65բ-73ա Թուղթ առ Եփեսացիս:

7. 73աբ Գլուխք Փիլիպեցւոց թղթոյն: 73բ-9բ Առ Փի­լիպեցիս:

8. 79բ-80ա Գլուխք Կողոսացւոց թղթոյն: 80ա-6ա Առ Կող[ոս]ացիս:

9. 86բ Գլուխք Թեսաղովնիկեցւոց Առաջնոյ թըղ­թոյն: 86բ-92բ Առ Թեսաղոնիկեցիս թուղթ Առաջին:

10. 92բ-3ա Գլուխք Թեսաղոնիկեցւոց Երկրորդ թղթոյն: 93ա-6ա Առ Թեսաղոնիկեցիս Երկրորդ թուղթ:

11. 96բ-8ա Գլուխք թղթոցն Եբրայեցւոց: 98բ-120բ Առ Եբրայեցիս:

12. 121աբ Գլուխք Տիմոթեայ Առաջին թղթոյն: 121բ-9բ Առ Տիմոթեոս թուղթ Առաջին:

13. 130ա Գլուխք Երկրորդ թղթոյն, որ առ Տի­մո­թէոս: 130ա-4բ Առ Տիմոթէոս թուղթ Երկրորդ (Թափ. (Բ. 15 -Գ. 2) 131բ՝ «...զանձն քո ընտիր կացուցանել ա///», 132ա՝ «///հաւանք ծնաւղաց, անշնորհք, անսուրբք...»):

14. 135ա Գլուխ թղթոյն, որ առ Տիտոս: 135ա-8բ Առ Տիտոս:

15. 138բ Գլուխք թղթոյն, որ առ Փիլեմոն: 138բ-140ա Առ Փիլեմովն եւ առ Արքիպպոս սարկաւագ եւ առ Ապփիա: 140աբ Վերագիր, Թելադրութիւն, Նա­ւար­կութիւն (տե՛ս ձեռ. 187, 444բ):

16. 140բ-2ա Տեսիլ Եսայի մարգարէի: 142ա-226բ [Մարգարէութիւն Եսայայ] (թափ. վջ. մասը (ԿԶ. 12-24) 226բ՝ «...ահաւասիկ ես դարձուցանեմ ի դո///»):

Ծնթ. Լս-ներում բնագրային յաւելում-լրացումներ: Ստ. լս-ներում երբեմն գրքերի խորագրերը (12բ «Առ Հռոմայեցիս», 31բ-2ա՝ «Առ Կորնթացիս |32ա| առաջին» եւ այլն):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2բԶգծօղ սորա աղաչեմ լի սրտիւ յիշել ի Տէր:

19բՍուրբ առաքեա՛լ Քրիստոսի, աղաչեմ վասն քո չարչարանացն յիշե՛ա զստացաւղն եւ զծրողն քո սուրբ Աւետարանիս, եւ քաոութեանս քո սուրբ, առաջի ատե­նին Քրիստոսի՝ զՄեսրոբն, զայլ եղբայրսն, եւ զծնաւղսն իւր, առնել ողորմութիւն նոցա ի յաւուրն յայնմիկ. ամէն. եւ ինձ՝ մեղաւորիս. ամէն:

42աՏէ՛ր Յիսուս, ողորմեա ստացողին յաւիտեան, Մերսոբին. ամէն:

65աՔրիստո՛ս Աստուած, ողորմե՛ա ստացողին եւ ծնաւղաց իւրոց, բարեխաւսութեամբ սուրբ առա­քե­լոյն:

73աԶստացող սուրբ առաքելոյս զՄեսրոբն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զեղբարսն, եւ զծրիչն յիշեցէ՛ք ի Տէր, աղաչեմ:

86աԶԽաչատուր անպիտան գծողս եւ ըզստա­ցաւղս զսորին աղաչեմ անմոռաց յիշել ի սուրբ յա­ղաւթս ձեր, եւ եղիջիք յիշել ի Տէր. ամէն:

Տե՛ս Ե.-ԺԲ. դդ. յիշ-ք, էջ 344՝ 42ա էջինը. նոյն տեղում, էջ 322՝ 19բ, 73ա, 86ա էջերինը:

92բԶստացաւղն յիշե՛ա, աղաչեմ:

129բԶստացող սուրբ եւ աստուածային գանձիս՝ զՄեսրոբն եւ զծնաւղսն իւր, եւ զեղբարսն իւր յիշեցեք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր անմոռաց, եւ նոյն ինքն զձեզ՝ Տէր Յիսուս Քրիստոս յիշէ. ամէն:

134բՍուրբ առաքեա՛լ Քրիստոսի, յիշե՛ա առաջի ատենին զստացող սորա տ./// (շար. նորոգման կար­կա­տան թղթի տակ՞):

164բ(ստ. լս.) Լո՛ւր զձայն աղաղակի յուսացելոցս ի քեզ, փրկեա՛յ զմեզ ի նեղչաց:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2բ(ԺԸ. դ., անարուեստ նոտրգիր) Այս է, որ Յօ­նան էկավ մեր տուն, այս գիրն թողեց աստ, ոչ գիտեմ վասն ինչ պատճառի մնաց, հիմայ մէկն սորայ անուն չի կիտայ՝ ինչ այ:

2. 158ա (ստ. լս. ԺԸ. դ., բոլորգիր) Ողբացէ՛ք, զի մերձ է օր Տեառն, եւ բեկումն յԱստուծոյ հասեալ է:

3. 80ա(ԺԸ., դ., նոտրգիր) 4 տող ջնջուած, ան­ըն­թեռնելի, նշմարելի են միայն առանձին տառեր:

4. 30բ(1828 թ., նոտրգիր) Թվին ՌՄՀԷ. (1828) էր, ես տէր Յարութիւն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «1137», Ա. կազմաստառին ամրացուած 4,8x6,9 չափսի սպիտակ թղթի վրայ՝ «Հմր 12 Կտակարան, թիւն անյայտ լինել հնա­­գոյն», ներքեւում սեւով՝ «Հմր 1137/2840», կող­քում՝ «ԺԲ. Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝2ա՝ այբուբեն, 2ա՝ «Ես, ես տէր Արու­թիւնս գրեցի», 2բ՝ «Հանդերձ», 57բ՝ «Մեք քքքք եւեւ քքքքքքքք»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝19բ՝ «Պ» հանգուցագրի նմանօրի­նա­կում:

2841

ՍՐԲԱԶԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՀԻՆ ՈՒԽՏԻ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 93 (գրչի էջակալում՝ 1-184, որ է՝ 1ա-92բ). չգրուած՝ 85բ-6բ, 93աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-10x10 (6, 8՝ 8, 10՝ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. տպարանային, ուղղանկիւն ստուերագծումներով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25,5x20,1: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (22,3x16,8): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ սեւ լաթ, միջուկը ստուարաթուղթ, աս­տառը դեղնաւուն թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, թուղթ, դեղ­նա­ւուն, չգրուած, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի անկիւնները եւ մէջքը փոքր ինչ մա­շուած, թ. 10՝ հիմքից անջատ, թանաքի տարածում՝ թ. 34ին եւ հանդիպակաց 33բ էջին:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-92բ Սրբազան պատմութիւն Հին Ուխտի

Ծնթ. Հին Կտակարանի հակիրճ ու ամփոփ վերա­շա­րա­դրան­քը՝ արեւմտահայերէն աշխարհաբարով, հաւանաբար պատ­­րաս­տուած իբրեւ ուսուցողական ձեռնարկ:

1. 1ա-5բ Ա. Ամենահին ժամանակ:

Ծնթ. Իւրաքանչիւր գլուխ ունի ենթամիաւորներ, որոնց միայն խորագրերն ենք նշում, քանզի հանրայայտ նիւթեր են:

ա. 1ա-2ա Աշխարհի եւ մարդու ստեղծումը: բ. 2աբ Դրախտ: գ. 2բ-3բ Անկում: դ. 3բ-4ա Գայէն եւ Աբէլ: ե. 4ա-5ա Ջրհեղեղ: զ. 5աբ Բաբելոնի աշտարակին շինու­թիւնը:

2. 6ա-32ա Բ. Նահապետական ժամանակ:

ա. 6աբ Աբրահամ: բ. 6բ-7ա Աբրահամ եւ Ղովտ կը զատուին իրարմէ: գ. 7աբ Աբրահամ կազատէ զՂովտ: դ. 7բ-8ա Աբրահամ կ’ընդունի խոստումներ: ե. 8ա-9ա Աբ­րահամ կը միջնորդէ Սոդոմի եւ Գոմորի համար: զ. 9ա-10ա Սոդոմի եւ Գոմորի կործանումը: է. 10ա-1ա Իսահակի ծնունդն ու զոհիլը: ը. 11աբ Սարայի մահը: թ. 11բ-3ա Իսահակին հարսանիքը: ժ. 13աբ Աբրահամի մահը: ժա. 13բ Եսաւ եւ Յակոբ: ժբ. 13բ-5ա Յակոբի խաբէութիւնը: ժգ. 15աբ Յակոբի փախուստը: ժդ. 15բ-6ա Յակոբի երազը: ժե. 16ա-7ա Յակոբ Լաբանի քով: ժզ. 17ա-8ա Յակոբ կը փախչի Լաբանի քովէն: ժէ. 18ա-9բ Յակով եւ Եսաւ կը հաշտուին իրարու հետ: ժը. 19բ-21ա Յովսէփ եւ անոր եղբայրները: ժթ. 21աբ Յով­սէփ Պետափրէսի տան մէջ: ի. 21բ-4ա Յովսէփի բարձ­րանալը: իա. 24ա-7ա Յովսէփի եղբայրները կուգան Եգիպտոս: իբ. 27ա-9բ Յովսէփ կը ճանչցնէ ինքզինք իւր եղբայրներուն: իգ. 29բ-31բ Յակոբ Եգիպտոսի մէջ: իդ. 31բ-2ա Յովսէփի մահը:

3. 32բ-54բ Գ. Դատաւորներու ժամանակ:

ա. 32բ-3ա Մովսէս: բ. 33աբ Մովսէսի ծնունդն ու ազատումը: գ. 33բ-4ա Մովսէսի փախուստը: դ. 34ա-5բ Մովսէս կը կանչուի Աստուծմէ: ե. 35բ-8ա Իսրա­յե­լացիք կ’ելնին Եգիպտոսէն: զ. 38աբ Իսրայելացիք կանցնին Կարմիր ծովէն: է. 38բ-40 Իսրայելացւոց չուն անապատին մէջ: ը. 40ա-1ա Յոթորի խրատը: թ. 41ա-2բ Տասնաբանեայ պատուիրանները: ժ. 42բ-3բ Ձուլա­ծոյ որթը: ժա. 43բ-5ա Քանանացւոց երկիրը կը լրտե­սուի: ժբ. 45ա-6ա Մովսէսի մահը: ժգ. 46ա-8ա Յեսու կը տիրէ Քանանացւոց երկրին: ժդ. 48աբ Յեսուի մահը: ժե. 48բ-50ա Մնացեալ դատաւորները: ժզ. 50ա-1բ Սամփսոն: ժէ. 51բ-2բ Հռութ եւ Բոոս: ժը. 52բ-4բ Հեղի եւ Սամուէլ:

4. 55ա-85ա Դ. Թագաւորներու ժամանակ:

ա. 55ա-6բ Սաւուղ: բ. 56բ-7բ Յովնաթանի քաջա­գոր­ծութիւնը: գ. 57բ-8ա Սամուէլ կը հրաժարի իւր պաշտօնէն: դ. 58աբ Սաւուղի անհնազանդութւնը: ե. 58բ-9ա Սաւուղ եւ Դաւիթ: զ. 59աբ Դաւիթ կուգայ Սաւուղին պալատը: է. 59բ-61ա Դաւիթ եւ Գողիադ: ը. 61ա-3ա Դաւիթ կ’ատուի Սաւուղին եւ կը սիրուի Յով­նա­թանէն: թ. 63ա-4ա Դաւիթ վեհանձնաբար կը վա­րուի Սաւուղի դէմ: ժ. 64ա-5բ Սաւուղի մահը: ժա. 65բ-6բ Դաւիթ իբրեւ թագաւոր: ժբ. 66բ-7բ Դաւթի մեղան­չումը: ժգ. 68ա-9բ Աբիսողոմ: ժդ. 69բ-70բ Դաւթի մահը: ժե. 70բ-2ա Սողոմոն թագաւորը: ժզ. 72ա-3բ Սո­ղոմոն կը շինէ Երուսաղէմի տաճարը: ժէ. 73բ-4բ Սողոմոնի փառքը, անկումը եւ մահը: ժը. 75ա-6ա Ռոբովամ եւ Յերոբովամ: ժթ. 76ա-8ա Եղիա: ի. 78ա-9ա Աքաաբի յանցանքը. Եղիայի մահը: իա. 79ա-81ա Իս­րայելի թագաւորութեան եւ Յուդայի թագաւորու­թեան կործանումը: իբ. 81ա-5ա Բաբելական պետու­թիւնը եւ անոր վախճանը:

5. 87ա-92բ Ե. Մարգարէք Հին Ուխտի:

ա. 87ա-8ա Ամովսի յանդիմանական քարոզը: բ. 88աբ Ամասիայի զրպարտութիւնը: գ. 88բ-9բ Ապա­գայի պատկերը: դ. 89բ-90բ Հարաւային թագաւո­րու­թեան կրօնական կեանքը: ե. 90բ-2ա Ազգերու խա­ղա­ղութիւնը: զ. 92աբ Դաւթի տան խաղաղութեան թա­գաւորը:

ՆՇՈՒՄ՝Ա. կազմաստառին՝ «Հմր 1156», Պհպ. Աա՝ «Հմր 1156/2841 ձեռ. Կ. Եզեանի», «ԺԹ. Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝1ա, 80բ բոլորակ, կանաչաւուն թա­նա­քով՝ «ՍԱՆԱՍԱՐԵԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆ, ԿԱՐԻՆ»:

2842

ՏԱՂԱՐԱՆ

(Հայատառ թուրքերէն)

ԿԱԼԿԱԹԱ (՞)*

ԺԹ. դ. Բ. քառորդ

ԳՐԻՉ՝ տարբեր. շուրջ 15-20 ձեռք:

ԹԵՐԹ՝ 101+1 (կրկն.՝ թ. 39). չգրուած՝ 1ա, 39աբ, 39գդ, 40բ-2բ, 65ա, 78բ, 95բ, 96ա, 97ա-8ա, 99բ, 100բ, 101աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-10 (խառն՝ 1՝ 6, 2, 7՝ 10, 3՝ 16, 4՝ 12, 5՝ 18, 6՝ 11, 8՝ 14, 9՝ 5): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ վահանաձեւ զինանշան, մէ­ջը մարդադէմ կիսալուսին: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 15,6x23 (կազմուած թերթի լայնքով): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (14x18,5. անկանոն. մա­տի­տով սահմանագծուած): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 7ա, 14ա, 34ա եւ այլն. առնուազն 15-20 ձեռքի գործ): ՏՈՂ՝ 8-30 (լս-ում՝ տողա­նշման ասեղի անցքեր): ԿԱԶՄ՝ տպարանային, կարմրաւուն կա­շի ոսկեզօծ եզերազարդով, մէջտեղում ծաղկազարդ դրոշմ (նաեւ՝ մէջքին), միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը դեղնաւուն թուղթ. լուսանցակողերը դեղին: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, դեղին, չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

Новый рисунок

Նմուշ 14ա

Новый рисунок

Նմուշ 34ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած Ի. դարում. մէջքի ստորին ըն­կած եզրը նոր կաշիով լրացուած, թերթերը եւ կարերը ամ­րա­ցուած. կազմի եզրերի կաշին մաշուած, լուսանցակողերը գու­նա­թափ, որոշ թերթեր տողագծուած (10, 11, 74, 75 եւ այլն), թեր­թե­րին բազմաթիւ խզբզոցներ, թանաքի հետքեր:

* Գրուած է տարբեր ժամանակներում եւ տեղերում, միակ յիշատակարանում՝ 40ա (տե՛ս ստորեւ), ունենք 1830 թ. եւ Կալկաթա անունը, բայց հնարաւոր չէ, որ ամբողջը գրուած լինի այդտեղ եւ այդ տարում: Շատ խառնագիր ձեռագրիս բոլոր գրերի նմուշները տալն անիմաստ ենք համարում:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ծնթ. Բովանդակության բաժնի նկարագրութիւնն արուած է Վերա Սահակեանի օգնութեամբ:

1. 1բ Ըռեվանու խան քալմադի պէս նե է պիլ­մէ­սէն, / Մէջդիլդէ սուլթան քալմադի պէս նէ է պիլմէ­սէն... Հէմ եօբէրէմ, հէմ պիշլէրիմ պէս:

2. 2ա-5բ [Սիրային 22 խաղիկներ]

ա. 2ա Նէ տերտէ, նէ տէրմանէ, նէ տերտէ...

բ. 2ա Պէնի սէնտէն, / Ճօշկուն սուհ պէնի սէն­տէն...

գ. 2ա Տէրտի պէն, / Տէր մանա պէն տէրտի պէն...

դ. 2ա Պէնի եար, / Ճօշկունսուհուն պէնի եար...

ե. 2բ Պեն տիլէ, / Պեն պպքդան պեն տիլէ...

զ. 2բ Եաքան եար, / Եա հիճրանա եաքան եար...

է. 2բ Եաքան եա... / (վջ.) Եարին հաք տիվանընա եաբըշըրէմ եաքանա:

ը. 2բ Եարաի, / Ֆիթլ պիլուր եարաի...

թ. 2բ Էքսէրի վուռ քիթութսուն էքսէրի...

ժ. 3ա Քէաշլէրին են միլդիր կուզէլ...

ժա. 3ա Պօյուն օուչկուն պուր կուզէլ...

ժբ. 3ա Շու պաղըն արպի էքին...

ժգ. 3ա Չըքտըզըմ եէնիշ օլմազ...

ժդ. 3բ Սուլար պաշտան պուլանուր...

ժե. 3բ Շու տուղլար օլմասայտի...

ժզ. 3բ Աք կուլում եօյամայօյր...

ժէ. 3բ Մօռմէնէքշէ կուլկիւ քէնպէ...

ժը. 4ա Էլին քօսան դեղիմէ...

ժթ. 4ա Քաշլէրին էյտի հրէն եար...

ի. 4ա Քաշլէրին միլտէն ինճէ...

իա. 4ա Չըքարտըն քօշէ պէնի...

իբ. 4բ Աքկուլում եօյեան տէկէլ...

3. 4բ-5բ Քարանֆիլսին պիպէռսին, / Սէն հէբիսին պէն կուզէլսին... Պուլուրսուն սէն մէվլայէն:

4. 6ա [Սիրային խաղիկ] – Խաթա սայը ապայեաէթ, /... Պէն սայը պիլմէզիտիմ եօյթէթիմ եսրա սայը:

5. 6բ Ղօշմա – Օյան գարիպ պիւլպիւլ պահար էրիշտի, / Կիւզելլեր կիւլշանե ազիմէթ էյլէր... Տելի փիյ­մարինե հասիյեթ են էյլեր:

*Ծնթ. Տաղերի վերին լս-ներում երբեմն նշուած են նրանց բանաստեղծական չափերը, ինչպէս՝ ղօշմա (խօշմա, քօշմա), քէրէմ, միւսէթտեղ, տասիթան եւ այլն, որոնց մի մասի բացա­տ­րու­թիւնն աստղանիշով տալու ենք նկարագրութեան ընթաց­քում:

*Ղօշմա (Քօշմա) – Սազով երգելու համար հեջէ տաղա­չա­փու­թեամբ գրուած ժողովրդական բանաստեղծութեան տե­սակ, որի մէջ առաջին, երկրորդ եւ չորրորդ տողերը եւ միւս տնե­րի չորրորդ տողերը լինում են իրար նման: Թեման՝ սեր կամ պատմական իրադարձութիւն:

6. 7ա Ղօշմա – Էյ կիւզել հիւսնիւնտէ օլ թազէ կիւլիւն, / Թութուպ պիրեր պիրեր տերմետիմմի պեն... Էլ թութուպ իւզիւմէ պաքմատըն մըսեն:

*Ծնթ. Տաղերի մեծ մասի մօտ նշուած է՝ «Գրեցի» (7ա-8ա, 45ա, 81բ եւ այլն):

7. 7բ Ղօշմա – Պեն սենի պելմեզքեն շահի լեվեն­տիմ, / Կէլիպ պիր հըշմըլա գա[լ]գմատըն մըսէն... Եանըպ եաքըլդըքճազ եաքմատըն մըսեն:

8. 8ա Ղօշմայ – Սէն պէնի միւքթէլա էտիւպ նէվճի­վան, / Աքլըմը զայիտէն սէն տէյիլ միսին... Հէմ խաքի քայ իտէն սէն տէյիլ միսին:

9. 8բ Ղօշմայ – Աղըլմեյ խօնչէյի պաղի լեթաֆ էա, / Պուլպուլլերին զարի պալայէ չըքդի... Վար իսե հու­զու­րի մեվլայե չըքդը:

10. 9ա Ղօշմա – Րեֆթար իտիպ պենիմ թաղէ ճի­վա­նըմ, / Կիյենմիշ գուլանմըշ ագսատելենմիշ... Աըն չիւն նազիրի իֆդայելենմիշ:

11. 9բ Ղօշմա – Պէն սէնի սէվէրէմ քէնտի էֆէն­տիմ, / Նէ գաչընըպ պէնտէն մուպհէմլէնիրսին... Սա­գա­վէթտէ շահի էտհէմ լէնիրսին:

12. 10ա Միւսէթտեղ – Էֆէնտիմ մահճէմալինտէ նէտիր հօշ րէնկի ահմէրլիք, / Վէրիր տէհրէ զխեալէր շէվքի հիւսնիւն մահի էնվէրլիք... Նազիրի գիմ սէսիզ գալտըմ հէման սէն պիր քէնահըմսըն:

13. 10բ Միւսէթտեղ – Պահար վագթինտէ էմ ճանա սիւրէր պէվրանի պուլպուլլէր, / Կէզէր կուլլէր արա­սըն­տա իտէր սէյրանի պուլպուլլէր... Թէքէլլեւմլէ թէ­պէսիւմլէ գըլար էլվանի պուլպուլլէր:

14. 11ա Միւսէթտեղ – Տիլա ուսթատի հաղըգ, / Հա­գիգէթ գավլէ սատըգ... Օհալի տիլդէ նաթըգ:

15. 11ա Տերունիմ շէհրի եըգըլտի պութուն պուրճի խէրապ օլտու, / Ֆիրագի աշգա եանտը պու պէ­նիմ ճիսմիմ քէպապ օլտու... Վիսալի նարէ եանըք:

16. 11բ Միւսէթտեղ (1 քառատող) – Նէտէնտիր աշըգընտան էյ բերի քէքար քաչարսըն, /... (վջ.) Սէ­ֆալէր էյլէյիպ անլէրիլլէ պատէ իչէրսըն:

17. 11բ Տաղըտթըն ագլըմի զուլֆիւն կիպի հեբ քերուշան էթտին, / Տուշուր տուն աշգի սէվրայէ պէնիմ հալիմ եաման էթին... Զանայ էթտիճէյին ճէվրիճէ ֆատէն վազ կեչէրսըն:

18. 12ա Էվէլ պէնիմ նաղլը եարըմ, / Սէվէրիմ քիմ­սէլէր պիլմէզ... Եւ նարըմ քիմսէլէր պիլմէզ (աջ լս-ում՝ նաքարաթ. «Սէվտիմ սէնի իթմէմ ինքար կէօնիւլ սէնպէ քըլտըքարար»):

19. 12բ Տասքիթան – Սէնէ պէն իքիիւզ պիլ օ ալ­թը­տա, / Իմտատ էթտի պիզէ օլ կանի եէզտան... Սէնա­լէրլէ օլտունտա իպատէթ:

*Ծնթ. Տասիթան (Դասիթան) – Սա նոյն Դեսթանն է, հայե­րէն՝ ասք:

20. 13ա Նիկահըլա մէսրուր օլտում, / Ալտանըպ աքլընա ուհտում... Պու ճէֆալէր նէ է լազըմ:

21. 13բ Պազի հուսնուն տիլարասի, / Քօսմա տըր քայէթ էտասի... Ղահէթ եար աշմիշ ալ սանա:

22. 14ա Զուլֆունուն դարի զեայի նազըրամտըր շանէսի, / Օլ հումային կամզէնի ճիսմիմ սատէտ հանէ­սի... Շէմի հուսնուն էյքէրի տիլտիր պու շէզ քէրվա­նէսի:

23. 14բ Սէնսըն կուզէլլէրըն շահը, / Պենի մէճնուն իթ­մէ պալը... Ալմարու հրում սէն հէյբերի:

24. 15ա Հէյ քամէթի սէրվի պուլէնթ, / Քիմսէ եօք­տուր սանա մէնէնտ... տերդիմէ էյլէ պիր չարէ:

25. 15բ Պէնիմ հէյ շուհի տէվրանըմ, / Քաչմա պէն­տէն րուհի րէվանըմ... Կէճէ կունտուզ ֆիքրիմ սէնտէ (աջ լս-ում նաքարաթ. «Եըլտըզ կիպի նազիք հանըմ, հէր անցէ սէնսին սուլթանըմ»):

26. 16ա-7ա Նիչին պու ճանէ վերտի նիւր, / Էյ լէ­հէ­ման շէվքի սուրուր... Կոյս պէր կէւլլիւ նէսր անպէ­րին (նաքարաթ՝ 16ա «Շահըմ ցըրազանէ պռուրուր», 16բ՝ «Սէվայի ճան սէն կիպի եօսմայ պիլպէրի», 17ա՝ «Ղարքի սապահ ուռուշի տիւյէք»):

27. 17բ-8ա Շարքի – Պիր մէլէք սիմայ հէյ նազէնիմ, / Շէմմէ պեհզէր կիւլ ճէմալին... Քիմ աճըր ղայրրը տիլի պիչարէեէ (18ա՝ «Տուհտու մէճպուր եօլտիւ զումը նէվճի վանամեան»):

28. 18բ Աշըքընա քէվրէստէ սին, / Տահի քուչուք նէվրէստէ սին... Անճաք պուտուր պէնիմ տէրդիմ (ստ. լս. նագարար. «Էլա բետի նասէ խարօ քուչչուք միհալ իբսիհ իհու»):

29. 19աբ Տասիթան – Էվվէլա եօզիքէն տիւնեայա կէլ­տիմ, / Զահտի իքրարի խուտայտէն ալտըմ... Օլ­պույի ամպէրի սարապէն ալտըմ:

30. 20ա-1ա Պու քօշմա – Նիճէ քուլ օլմաիմ էֆէն­տի սանա, / Սէնճիլէյին ճանա քըհմէթ պուլումմազ... Հաթըրայ կէլմէզ մի թուղի քըհամ էթ:

31. 21բ Մուպարէք ճէմալին նաշըք օլմուշ տիլ, / Կէօյ­նիւմ տէ կէօղում տէ իւեիւլ օլմուշտուր... Թիքէնսիզ կիւլ պուլմաք մուհալ օլմուշտուր:

32. 22ա Դիվանի –Պիր տէյնէ սիւխան իւչրէ քանէ րիւշօլտուկէօ, / Թիւքէնմէյէ չարէ եօք էսմանէ տուշօլ­դու կօնուլ... Շօյլէ պիր վաքիտ եախըր զէմանէ տուշօլ­տու կօնիւլ:

*Ծնթ. Դիվանի – Բանաստեղծութիւնների ժողովոծու:

33. 22բ Քէսիք քէրէմ – Պիր մէլէք սիմաննըն ետէյիմ մէթեին, / Կէլմէմիշ նազիրի ճիհանէ կ[ե]օզլէր... Պաք տըքճա քըհայեօր պու ճանայ կեօզլէր:

*Ծնթ. Քէսիք քերեմը թուրքական ժող. երաժշտութեան մէջ հատուկ մի եղանակող երգուող երգերի շարք է:

34. 23ա Սէմահի – Ճէմալին տան նիքապին աչիւ­զուն, / Նառի կեօրսունլէր... Ճիհէր պիհրանի կեօրսուն­լէր:

*Ծնթ. Սեմահի (սեմայի). Ժողովրդական բանաստեղ­ծա­կան արուեստի մէջ ութ ոտք ունեցող բանաստեղծութիւններ, որոնք գրուած են ղօշմա տաղաչափութեամբ եւ ասւում են որեւէ երաժշտական նուագարանի ընկերակցութեամբ: Բաղկա­ցած են լինում նուազագոյնը երեք, առաւելագոյնը՝ հինգ տնից: Թեման՝ բնութիւն, գեղեցկութիւն, բաժանում եւ նմանօրինակ զգացմունքային խորը բնոյթ ունեցող քնարական հարցեր: Հիմ­նականում գրւում է հեջէ տաղաչափութեամբ, սակայն հան­դիպում են նաեւ արուզ տաղաչափութեամբ:

35. 23բ-4ա Սէմայի – Պու պաղտա սալընան սեր­վիւ պիւլէնտիմ, / Ներտէ պէն ներտէ... Պէնի պէրտար իտէն զիւլֆիւ քէմենտիմ, ներտէ պէն ներպէ:

36. 24ա Տուպէյիթ – Հասրէթ վար եարի կեօրմէզէ, / Սարի մըլտէզ մավի յըլտըզ... Խան ասլըմա շապան տէր­լեր:

37. 24բ Սէմայի – Տիլա օլ շուխ հիճապ էյլէր պու կիւն, / Լէր մէնտէլէն միշտիր... Էսիրի տէրտի մէնտլէր զէնճիրէ հէբ, / Պէնտէլէն միշտիր:

38. 25աբ Քէրէմ – Սաղ օլսուն սէվտիիմ կէչտիմպու սէրտին, / Վարսըն ըռաքը պիլէ տիլ եարան օլսուն... Էյրի քըլըճ քընտա փասլամ մալըտըր:

39. 26աբ Պու քէսիկ քէրէմ – Նիճէ քուլ օլմայիմ հէյ ճանըմ սանա, / Սէն ճիլէյին ճանա քըյմէթ պուլուն մաղ... Պիր պիհնէն քալմատի:

40. 27ա Գազէլ – Էյ ֆէլէկ եանտըմ էվենդէն տատ էլինդէն տատը հէյ, / Նալէյի ահիլէ չարէ գըլ մատըմ իմ տատը հէյ... Պու հալիլի հասդէտիլ մէն շէհրինա պաղ­տատը հէյ:

41. 27բ Գալէնդէրի – Սէյր էյլէ սէնէմ շիմտի պու լէշկէրտէ եանարվար, / Աշկընլա սէնին օլ եէդի ֆէշ­կէր­տէ եանարվար... Պիլ սէնճիլէ եին տէրտիլէ հէր եէրդէ եանարվար:

*Ծնթ. Գալէնդէրի – Ժողովրդական գրականութեան մէջ սազով երգուող տաղաչափական ձեւ: mefûlü mefâîlü mefâîlü այս չափի մէջ գրուած իւրաքանչիւր ժողովրդական բանաս­տեղ­ծութիւն կոչվում է Գալէնդէրի:

42. 28ա Սէմայի – Պէնիմ շու աշգ էլինդէն չէք­դի­ճէեիմ հէր զէմանաթէշ, / Օլուր շօլ պուտի ահըմ զէմինի ասիւման աթէշ... Սեօեիւն մէզ պիր չընար վէշկիւլ շէնիչրէ կիւլսիթան աթէշ:

43. 28բ Ղազէլ – Անտէլի պան կիւլշանինդէ էֆղան պէնիմ կիւլշան սէնին, / Գալտըմ աշկըն զէնճիրինտէ գան պէնիմ սէհրան սէնին... Եազմազա տէստիմդէ քա­լէմ պէնիմ ֆէրման սէնին:

44. 29ա Գալէնպէրի – Արզում շու պէնիմ քեւմիլի իր­ֆան էլին էօքսէմ, / Պէզմ իչրէ հէման շայիրի մէյտան էլին էօքսէմ... Պիր միւրշի տիլ սահիպի էվզան էլին էօք­սէմ:

45. 29բ Գալէնտէրի – Նէվ պահար օլուպ ղօնչէյի կիւլ­ֆէմլէր աչըլտը, / Զար իթմէղ իչիւն օլտիլի էվսէմ լէր աչըլտը... Զէյն օլտու ճիհան մէճլիսի հիւրրէմլէր աչըլ­տը:

46. 30ա Գալէնտէրի – Սէյր էյլէ կէօնիւլ արսէյի ալէմ տէ նէլէրվար, / Կէօքլէրտէ մէլէք մի կիւզէլ ատէմ­տէ նէլէրվար... Էհլի սուեէնի կէլ արա պու տէմտէ նէ­լէր­վար:

47. 30բ Գալէնտէրի – Պին նազիլէ պէն սէվկիւլիւ ճա­նանի պէօյիւթտիւմ, / Թա թըֆլէքէն օլ ճիլվէլի սի­պեանի պէօյիւթտիմ... Կէլ սագի տէտիմ մէճլիսի տէվ­րանի պէօիւթտիւմ:

48. 31ա Գալէնտէրի (Գանէնդէրի) – Սէյր էլլէտիմ օլտիլպէրի կիւլ րույիլէ կէչտի, / Հէփ քէնտի կիպի պիր իքի տիլճույիլէ կէչտի... Հայֆաքի տիլա պօշ եէրէ գայկուեիլէ կէչտի:

49. 31բ Պիր տիլպէր սէվտիմ քի եուվա իչրէ ճիւ­ճիւք տիւր, / Րուխլէրի զիպա միսքէթի էլմա քիւճիւճիւք տիւր... Չալդըքլարը թամիշուրի (՞) քեման դիւմրիւ տիւտիւք դիրն:

50. 32աբ Քաղէր – Կէլմիշ օ կիւզէլ հանէ քէրիմ իթ­մէդէ թըգթգ, / Վուրտուքճա էօթէր զարպիլէ օլ շաղ­շաղը շըգշըգ... Նազիրի թէզ էթիմ տէն կէօր պու կիւն շահի ճիհանկիթ:

51. 33ա-8բ Տունը դէ ալի հօճաեա դեդի – Պա­շընա դեօն տունկիւմ կիւլ իւզլու հօճա, / Խօճա պէն Թիլ­ֆիզէ վարմալը օլդում... Հեյ ազիզ մէհմանըմ սին սեֆա կելդին:

52. 40ա (Հայերէն) – Դալալի հայ ճանիման, ճա­նիման, / Դալ" ջախտար արին ճանիման... Դալ" ձեռ­քըտ ոսկե ապըրճան, / Դալ" քու անունըտ մարիճան:

*Ծնթ. Ունի 2 հայերէն բանաստեղծութիւն՝ 40ա, 100ա:

53. 43ա Եէդի եըլտըր կիւլ ճէմալիմ կիւլմէդի, / Սէն­դէն պանա պօղռու խապէր կէլմեդի... Եար սէնին կելդեկին պելէմէ դիմպէն (Կէրդէկ կէճէսի էսպապինի մէթիթի):

54. 43բ Իչդիմ նուշ էյլէդիմ աշքըն դօլուսին, / Սէ­րիմ չէքսեն շահսենէմըն պելասեն... Աք թօբուղա լայիք օլտի կէյ սենեմ:

55. 44ա Սէմայի – Հապիպա լէպի լալին սանիթ քիմ չէհ զէմ զէմ տիր, / Պիւթուն թէշնէյի գանտըրտը թիւքէ­մէզ ճամի զէմ զէմ տիր... Տիղիլմիշ վէշ նիւքթէլէրին թապըյիմ միւպ հէմտիր:

56. 44բ Քօշմա – Ֆէլեկըն սիթէմի պանա նէտէն­դիր, / Պէնիմ քուպլարըլան իւրֆէթիմմի վար... Պէնիմ սէնտէն քայթու իլահիմմիմ վար:

57. 45աբ Պու (անաւարտ) – Կէճէ կունտուզ հասրէթենի չէքէրէմ, / Քօյնընտաքի պիր չիֆտ նարէ սէվտիկիմ... Եա կիւզէլ սէվմէէ ֆերմանըմմը վար:

58. 46ա-9ա Տասիթան – Տէֆի սէվտա իչուն տիւշտիւմպիր եօլա, / Եօլում տիւշտիւ կէլկէլ իւմանէ... Սեօղիւն տերսեն սըզմաղ քիւլլիւ ճիհանե:

59. 49բ-57ա Տասիթան – Էյլենիրքեն պիր կիւն քեն­տի հալիմտե, / Կեօնիւլ ճօշ եյլետի կելտի կիւֆ­թարե... Քի էօյտ էթտի պանա թարղի իրֆանի:

60. 57բ-61ա Տասիթան – Սէնէ պին իքի եիւզ պիլ օ ալ­թըտա, / Իմտատ էթտի պիզէ օլ կանի եզտան... Սեօյլեդիմ շեօյլե պիր լեզիզ թասիթան:

61. 61բ Նիզուն ճէվր իդերսին էֆէնդիմ պանա, / Պէնիմ հըզմէթիմդէ քուսուրում մի վար... Պենիմ սէն­դէն քայրա ումուտումմաւվար:

62. 62ա Տեդիմ տիլպէր քիմին սինսէն, / Տեդի տիլ­պէր սէնին էմպէն... Տեդի տիլպէր եւբարէմ պէն:

63. 62բ-3ա Քէրէմ – Տիհարի քուրպէթտէ քալտըմ չա­րէսիզ, / Պիր հալիմ պէն սօրար աղնաեանըմ եօք... Եէօլընայ սէր քօյմուշ պէնտէն զի եւ պէ:

64. 63բ-4ա Ղօշմա – Եահ հէրճայի պիլպէր նէյլէ­տիմ սանա, / Պանա սէվիլմէյի արէյլէ միսին... Պանայ տաղ­լէր զէթան թիթեն:

65. 64բ Քէրէմի, քէս քէրէմ – Քուրպէթ եէլտե պիր իշ կէլդի պաշըմայ, / Ֆէլէյին սիթէմի պանա անդ օլտու... Պիլմէզ միսին արա եէրդէ անտ օլդու:

66. 65բ Սէմահի – Պուն այ տէվրի զէման դիրլէր, / Սա­նա քալմազ եալան տունեայ... Պու պաղի կիւլիս­տան տունեայ:

67. 66ա Սէմահի – Հարազի աղնըեա էթին, / Կուզէլ հօշունտու հօշ օլսուն... Կուզէլ հօշունտու հօշ օլսուն:

68. 66բ Քէրէմ – Չըքտըմ ուճա տաղա սէյրան էթ մէ է, / Եար իլէ կէզ դիկիմ եէրլէր բէրուշան... Եօլմատի մուհապէթ թեէլլէր քերուշան:

69. 67ա Աճէմի – Դէտուն իմդէ պիր աթէշ վար քազիլէր, / Խատրէ իլա սեօնեն տավադէ կիլդիր... Սէվ­դի­կիմ պէն տեօնէն դավա դէյելդիր:

*Ծնթ. Աճէմի (Աջէմի) – Խաղի տեսակ:

70. 67բ Սէմահի – Քու մէհդապըմ պունայ, / Ճէվրու ճէֆայտր էթմէ սուլթանըմ... Եարին սանայ տըր եթմէ սուլթանըմ:

71. 68ա Սէմահի – Ալա եքդէն մու պառլատը, / Պու սէվտայի թարիքատէն... Չէքերլէր չարքի չէն պէր­դէն:

72. 68բ Զամանէ հիլէ պազօլդի ասլա տօղռու դօստ քալմադի, / Հէբիսի իազէ կիւլիճի սեօղինէ սա­տըք քալմադի... Պու եօմէրէ տերդ վէրիւպ դէրման միւխթաճ էյլէէ:

73. 69ա Թէճլիս – Պէյ աղալար կեօնիւլ պէօյլէ քէ­րուշան, / Նէ աճայիպ ֆիթիլ եաղի եանդրըր... Քարի­պին աթէշի դաղի եանդրըր:

74. 69բ Թէճլիս – Հէքմէթի խուդուեա աքըլ եէթէր­մի, / Շէմու սէհէր ըրահմէթ նար եայլանըր... Դօղար ճէմ­րան էդեր նարի եայլանըր:

75. 70ա Վարսաղ – Րուպէրու կէլէն սէլվի սէլա­թին, / Սաքըն հուսնին շավքը պէնի եանդրըր... Զիլիա կիպի նէվճի վանի եանդրըր:

76. 70բ Շարքըրաստ ուսելի սէմայի (մատիտով) – Պիւլ­պիւլ քիպիֆերեատ իտիմ կիւլլերէ, / Թեօշիւմ եաշր տեօնտիւ աքան սելլերէ... Եէթեր զալիմ (՞) եէթէր հաքտան պուլարան (նաքարաթ. «Ֆերեատ իտեմ զա­լիմ (՞) սենին ելինդեն, / Հեքվարիտէմ եաման սենին տի­դեն­տեն):

77. 71ա Դիվանի – Նաքլիդէյիմ մէթահ օլ իազ պէն էվէլա տէրդիմ պէնիմ, / Հէրկեօնէ սէմաէյ օլմիշ աշնա դէրտիմ պէնիմ... Թաքսիմ օլմազ նէհիսապտր հէյ դիլա տէրդիմ պէնիմ:

78. 71բ Դիվանի – Սէյրէդին դօսթլար պէնիմ վիւճուդ­դէ հէր եէրիմ եանար, / Աթեշի աշքընլա թա կեօք­լերդէ էխթէրիմ եանար... Էլդէ քալէմիմ թութու­շուր դէստդէ դէֆտերիմ եանար:

79. 72ա Դիվանի – Նիչուն շաղ օլուպ կիւլմէսսին սերդէ էֆքարըն մի վար, / Պէնիմ կիպի աշքա տիւշիւպ ահիլէ զարըն մի վար... Հէր վաքիթին պիր դէյիլ քէրի սէրդէ էսէրին մի վար:

80. 72բ Տիվանի – Էյլէ քէրէմ իւշաքընա ազլէթ մէ աման, / Թէշրիֆ էյլէ պէզմիմիզէ պիր կէճէ հէման... Պէն սանա կեօնիւլ վէրէլի օլմուշէմ պէնդէ:

81. 73աբ Աճէմի – Նազմու կիւզար էդիւպ կէլէն պիր քերի, / Պու կիւն կիւզէլլէրին մէշվէրէթդիր... Եօ եէթէր տիւն եալըք օ եէդէր ինամ:

82. 74ա Դիվանի – Պիզէ պիր ճէմալի պէյազ տուխդէր օլսա էլվերիլ, / Խուբ եթիշմիշ պիր նէվճիվան քուսէ օլսա էլվէրիր... Ճիհանդա օլմասա էշի էքպէր օլսա էլվէրիր:

83. 74բ Եարընզան այրըլըպ ապտալ օլանլար, / Ալ յէրինդէ քարա պաղլար դօլանըր... Եաշ դեօքէր կեօզիւն­դէն աղլար դօլանըր:

84. 75ա Քէրէմի – Պու ահու զար պէնի էյլեդի հէ­լաք, / Վար մի օլա թապիպ պիլէ տէրդիմի... Պիր դահի վերմէսին խուլա (՞) տերդիմի:

85. 75բ-6ա Դիվանի – Հէյ պէջասսըզ սէնդէքի դիլպարէ կէլիր եաղըզըմ, / Սէնին իչուն եանղըզըմ օթլարա կէլիր եաղըզըմ... Կիւզէլիքդէ մահպուպլուք եօնճա հէյ:

86. 76բ Քէրէմ – Պէ միւվրէթ սէվայի կիմ պիր ին­սա­ֆէյլէ, / Պիզլէրք եազանա աթմեաք միւվրէթմի... Պու քէսիմ դիվանէ իթմէք միւվրէթմի:

87. 76բ Տուպէյիթ – Ուլընըպտէ կէլէն տիլդէ, / Սա­նա քուլլար օլայիմի... Ինթեզզամըն ալայըմը:

88. 77ա Քէրէմ – Հէյ աղալէր պէնիմ դիպէմին եաշի, / Սիլինմէզ պիր զաման պէյլէ կիդերպու... Պիլենմէզ պիր զաման պէյլէ կիդերպու:

89. 77բ Դիվանի – Արշի քուրշի հալք էյլէմիշ եարադան իւսիւնդէդիր, / Հաքիքէթ իլէ թարիքէթ եօլէր­քան իւսդունդէդիր... Հաքլըլար հաքինի ալսար հաք դիվան իւսդինտէդիր:

90. 78ա Քէրէմ – Հէյ աղալէր եաման դէրդիմ վար պէ­նիմ, / Պիրալլահ դիւան քօռքմազ պանա նազ սա­թար... Պաղդատի թուռնալէր կէչտի պիր քաթար:

91. 79ա Քէրէմի – Հէյ սույի քէլվարդէ պէնիմ էֆէն­դիմ, / Թախտի մուճալանըն սուլթանի սէնսին... Ճումլէ դիլպէրլէրին խուպանի սէնսին:

92. 79բ Դիվանի – Սէվմիշէմ պէնդիլպէրի թաղէ ճիվանըն սեօյլէսին, / Ճանըմըն ճէնանի եար նազլի ճէ­նանըմ սեօյլէսին... Պիր մէլէք նէսլի սէնէմ խօնճէ դիհանըմ սեօյլէսին:

93. 79բ Դիվանի (1 քատառող) – Աքլըմի ալդի պէօ կիւն պիր նէվճիվանըն կիւլմէսի, /... (վջ.) Խըշիլէ պաքդըքճա օլ չէշմի շահանըմ սօյլէսին:

94. 80ա Դիվանի – Սէվդիկիմ սէրեանս չըքմիշ պազա պայրամ կունլէրի, / Կեօկ իւզինի պուլութ ալմիշ եազա պայրամ կիւնլէրի... Փատիշահլար քազէպ իթմէզ քուլա պայրամ կունլէրի:

95. 80ա Տուհպէյիթ – Սինէն իւզրէ սէյրէ չըքմիշ, / Եար սէնին աղա փէրչէմին... Քօռքոռ էմ եաղա փէռ­չէմին:

96. 80բ Քէսիք քէրէմ – Պին պին սէլամ օսլուն դօս­տա եարանա, / Խամա թէպդիլ օլդի իֆրատ չաղըմըզ... Թարլէնե պու ղապիլ օլուր ղարըմըզ:

97. 80բ-1ա Կէլ տիլպէր սենին իլեն պադէ իչելիմ, / Պու կուն զէվքու սէֆասի դիր կեօյնումըն... Քէնդի հիւսնի րիզասի դիր կեօյնումըն:

98. 81ա Քէրէմ – Եանըբ եաքըլդըղըմ հէյ շահի խու­պան, / Աշքըն ալաֆէնը նար մի սանըրսըն... Հեր օլուր օլմազի եար մի սանարսըն:

99. 81բ Քէրէմ – Հէրքիմ նազլու եարդան խապէր կե­թիրսէ, / Խանպապամ եէրինէ դեն խան էյլերիմ... Պիր ճանըմ վար օնա քուրպան էյլերիմ:

100. 81բ-2ա Քէրէմ – Էռզուռումըն կէդիկին դէ եօլ աշտըմ, / Չաղըրըրեմ քադըր ալլահ աման հէյ... Կերիմ ասլըմ իւզին եօլիւմ աման հէյ:

101. 82ա Քէրէմ – Ասըլմ կեօչմիշ վեթանըն տան էլին­դեն, / Վար ըրաքըպ հաթըրճըղըն հօշ օլսուն... Պու­նի դե չէքէրիմ վարսըն պէշ օլուն:

102. 82բ Պէյ աղալէր քիմէ թարիֆ ելյէիմ, / Դիյէ պիլմէմ սէհեր յէլինե եազըք... Դէստէ դէստէ կիտէն կիւլինէ եազըք:

103. 82բ Տուպէհիթ – Պէն եարի թէհնադէ պուլսամ, / Թութսամ իքի եաքասընտան... Քեէր քայտի թօքասին տէն:

104. 83ա Դիվանի – Րուֆդուլաէմ հաթրըմտան ֆիքրիմտէ եար էքսիք դեհիլ, / Եար ճէմալին կեօր­մէյէլի ինթիղար էքսիք դէկիմ... Չերե դերիւլարտա պիր մուղայիր իւրիւզ կար էքսիք դէհիլ:

105. 83ա Տիւպէյիթ – Շու քարշըտան կէլեն դիլ­պէր, / Կէլեն դիլպէր պին եաշասըն... Ֆիլանդել պիր պին եաշասանն:

106. 83բ Հայըն ֆէլէկ պիզէ նելէր էյլեդի, / Աթթուն­դէն թունէ քարելերիմիզ... Դօստլարըմըղ կէյ սին քարէ լերիմիզ:

107. 83բ-4բ [Սիրային խաղիկներ՝ 11]

ա. 83բ Էզէլքի աշըքա վէրիլդի պադէ...

բ. 83բ Յեար սէնին եօլընդա օլմիշէմ դիլպար...

գ. 83բ Սէն աղլաիւպ իւրֆանիի կիւլմէսին...

դ. 84ա Դէտիմ կեօնիւլ սէվմէ եուզլար խուպենի...

ե. 84ա Ուլու դիվանլարա սեօյլենիր ադըմ...

զ. 84ա Էզել պաշտան պու մանէիյ պիլէնլէր...

է. 84ա Ճեմալի իւսիւֆը այնի յաքուպըն...

ը. 84ա Խէմերդէ շօյլետէ կիւնէշնե եաքլար...

թ. 84բ Սէնի դեհի արզուլէմիշ կէլմիշէմ...

ժ. 84բ Իկիպ օլան քավկա դիլեր քան դիլեր...

ժա. 84բ Քուրպանի տեր սուլթանըմը խանըմը...

108. 84բ Դիվանի – Եա իլահի պիր նազար քոլպու կեօքսսմընօ քամիվար, / Նուշիդէն կէլսուն պէրուէյ ել­դի աշքն ճամիվար... Զերէ դիլլէրպե դէստանսըն հէր­քե­շին պիր շանիվար:

109. 85ա Թէճլիս – Կէնե խայալի դալտի պէնի, / Սեր­դեն այազաթաք խալի պօղազտան... Քամզէսի իւզիւնդե եալի պօղազտան:

110. 85ա Դիվանի – Հէյ թէրու կեալ եանաղ իւզրէ հալա տամլանմիշ եանար, / Հեճապընտան թէր սէզու­լիւֆ խալա տամլամիշ եանար... Քաքըն նուրի քապ­րիւն­տէքի սալա տամլանմիշ եանար:

111. 85բ Դիվանի – Թա էզէնդէն աշըք օլտում պիր քաշ­լարի եայեա պեն, / Քերթաֆի հիւսնինի եօքշաթ­մի­շէմ այա պէն... Եա նիճէ քան աղլամաիմ դիւշմիշէմ սէվտա եազին:

112. 85բ-6աՊիվանի – Տիլպիրին սադէ ֆէհմին­դէն դիւրի եէքտա սերբուլուր, / Թէբլինսե քայմաք դօստաղըն կէվէրի լալ սերբուլուր... Եօյլէ պաք իւզիւմէ իւզկիւլէ տիլպէր:

113. 86ա Տուպէյիթ – Ֆէլէկ նիչուն աղլատուրսըն, / Պէ­նի պուն տա եարըմ օնտա... Պէնի պունտա եարըմ օնտա:

114. 86բ Քաթէ հաւատան իւչարսըն եէնդիր էյիմ կեօնիւլ սենի, / Իւքսէք ալչաք կիւլդալինէ, քօնտուր­սիմ կեօնեալ սէնի... Քեսդիրէյեմ կեօնեալ սէնի:

115. 86բ Էմրահ – Քաշի կեօզի քարէլինին, / Ախ էլինդէն, վախ էլինդէն... Ախ էլենպէն, վախ էլենտէն:

116. 87ա Դիվանի – Հէյ աղալար արտեյիլմի կիւլ­տի պինդէ խարպիթէր, / Պուդէպիր պաշքա աթաշ­դը իւրէկի եանար թութէր... Քալք կիտելիմ հարամ օլուն:

117. 87բ Խօշմա – Պէնի պիւպիւլ կիպի նալեան էյլէյէն, / Եանաղընտա օլան կիւլլէր դէյիլմի... Օլ զալըմ մընաֆըք եէլլէր դեհիլ մի:

118. 87բ-8ա Խօշմա – Վէրմիշ խուդրէթին տէն օլ կիւլի խէնտան, / Եանազին պիր խօնչէ կիւտիւր էֆէն­դիմ... Սեօյլէ քի քաբումտա քուլտուր էֆէնդիմ:

119. 88ա Քէրէմ քէս – Պիլմէզէմ քի նէճէպ օլմէլէկ սի­մա, / Նիչուն կէլիւպ մէհլի մուհապէթ իթմէզ... Պիզէ պիր բուսէճիք ինայէթ իթմէզ:

120. 88բ-9ա Թահմիզ Մուհանմազ [կրօնական բնոյթի բանաստեղծութիւն] – Հաք եարաթտի մէլայի­քի ահդ եաման իւսդիւնդէտիր, / Հէր նէ քի վար պու ալէմդէ պիրմիզան իւսդիւնդէտիր... Եվալլահ պիլէն իւսդայեա նասէյեթ իչենդետի:

121. 89բ Թէճլիս – Ճէմալին ճէնէթդիր այ եարա մէհ­թաճ, / Ճումա կիւնի էլվան ղընա եա խարաճ... Ճէ­լիլ ճապալ դէյի չաքար եւ խարաճ:

122. 89բ-90ա Թէճլիս – Քիւնզար յուստա քիեար կեօրտում եարի սաք, / Քիւսար ինսան կեօրմէ իչուն աչաք չաք, / Քիրսիզ օլմա սէն էր եազա աչաք չաք:

123. 90ա Թէճլիս – Մէզէթինի չէքէր տիհանըն ասալ, / Լէ չէրդէն կէզ ճէնան խէյու էլիֆդալ... Լաինտի եարաթդի խէյսուն էլիֆտալ:

124. 90բ Դիվանի – Հէյ սաչը սիւնպիւլ նէդէնդիր րուհ­լարըն կիւլթալանըր, / Քաքլըն անպեր զիւլֆըն­մուհի լէպլէրին սէֆալանըր... Խամ ուճընտան ճէֆա եէթէր պու եօմէր խանթալանմիշ:

125. 90բ Դիվանի – Շու պենիմ դիվանէ կեօյնում աշքա եար օլմիշ պու կիւն, / Պիլպիւլ էմ կիւլինէ քօն­տում կիւլիւմ խալ օլմիշ պու կիւն... Կիզլի աշըրդըք սէվդաի սըռ աշքար օլմիշ պու կիւն:

126. 91ա Դիվանի (2 տող, անաւարտ) Շօյլէ պիր դիվանէ էմքի դիլ շիքար էյլէր պէնի, / Անըն օ պէն ճիրի զուլֆըն մուշկու վարէյլէր պէնի ///:

127. 91ա Աճէմի – Կինէ չըքդըմ իւճէ տաղլար պա­շընա, / Տահի էրզուռումըն տիւղի կեօրիւմէզ... Եօքլա­րըմ դէֆտէրի եազիւ կեօրիւմէզ:

128. 91բ Աճէմի – Հալիմի սեօյլէյիմ սէլամըմ կեօ­թիւր, / Կիդէրիսեն ճէնսնա սէն սէհերյէլի... Ինսաֆա կէլ սեօյլէ սէն սէհերյէլի:

129. 91բ Թէճլիս – Էկէր կիդէրիսէն դօսդըն պա­ղը­նա, / Դէստ էյլէ խօնչասին իւզէ իւզէ չըք... Սէք­սէնէ դօքսոնա իւզէ իւզէ չըք:

130. 92ա Քէրէմ – Իստէրիմ դանըշամ դուդի պի­լիմլէ, / Լութֆ էդիւպէմ պիր դէմ շիրին ֆէմ կէլմէզ... Պու խըռիթ տարըն տեսդինէ ճէմ կէլմէզ:

131. 92աբ Քէրէմ – Կէզէրքէն պիր տէրդէ դիւրշ­դիւմ քազիլէր, / Շու պէնիմ տէրտիմտէն պիլէն օլմա­դի... Պէնիմ կիպի մէճնուն օլա օլմադի:

132. 92բ Քէրէմ – Էրի կեօնիւլ քըյաս իթմէ հէրճա­մի, / Տուռու կեօլ սունասի եէշիլ պաշ օլուր... Չունքէ պէն քերվանէ աշքաթաշ օլուր:

133. 93ա Քէրէմ – Նիճէ օդլանմայըմ, նիճէ եան­մայըմ, / Շիմայի կեօյնում խուռէմ զէյէ պաղլանմիշ... Շիմայի կեօյնում խուռէմ զէյէ պաղլանտի:

134. 93բ Քէշիշ Օղլի – Պիզդեն սէլամ օլսուն Քէշիշ Օղլինէ, / Պիյէն քուրպէթ էլդի տուռմասսըն կէլսին... Ալէմ պիլիր ինթիզարըմ վար պէնիմ:

135. 94ա Ինսան Օղլի պիր աչըլմազ կիւլ կիդի, / Եէրիշդի էյամի սօլդի դէ կիթի... Պիլմէյէն լէր դէսին կէլդի դէ կիթի:

136. 94աբ Պէնիմ տէրդիմ կիպի դերտէ, / Կերիֆ­տար օլմասսըն քիմսէ... Քէրվազի աշըքըն իւրիւշան օլուր:

137. 94բ Հէր տեմ սեօյլէյէյիմ կիւզէլլե մէթիին, / Պաշըմա սօկպիթեն պու զուլումաթին... Աշտը ճակըմ պաղլար խաս օլտի պու կիւն:

138. 95ա Աշըղայ ըրուեատա վերըլսայ պատայ, / Պու ղուտրաթ մէյիտր ալիչղան տերլար... Սիղայ թիւրք­մէն տէկիչ թերքիման տերլար:

139. 96բ Պի շէք վամ վար ֆէլէկ էլիդէն, / Կէթիրմէշ թուռապի քուլա պապէյլէր... Պէդասըլա սօրուն ճիպ ինքար էյլէր:

140. 98բ Աշըք Քարիպին մասալի պիր – Պիր պերաթ կէճէսի դիլէկ տիլէտիմ, / Շուքուր մուրադիմի վէրդի հաք պէնիմ... Մաքսուտա վէրիլտի քութա օ դէ Թիլֆիզ տիյարընդ:

141. 99ա Նե միւշկիւլտիւր աշըքլարըն կիւզէլի, / Եէթիր վէրսէվտիկեմ պանա իւչ կիւլի... Աքսինէն սի­նէ­մէ կէթիր սարսենեմ:

142. 100ա Ձմռն ձմեռեն (հայերէն 10 տող) – Հզօրն բորէաս ծէրունին կչճռեալ, / Զերկնից զկամարս հա­ման զերգեալ... Զսառնամանիս առ մեզ ածեալ հա ///(անաւարտ):

*Ծնթ. Գրի անփութութեան պատճառով ընթերցումները շատ կէտերում երկբայական են:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

40աՀինդիստնի պազարին մէջ է 1830,տված Կալ­կաթա:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի վրայ սպիտակ պիտակ՝ «24»,Պհպ. Աա՝ «1202/2842», «ԺԹ. Մ[եսրոպ] եպիս[կո­պոս]»,Պհպ. Աա՝ նարնջագոյն մատիտով՝ «6», ներքեւում՝ կապոյտով՝ «6»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ.Աա՝ «Էլթ», 1ա՝ «Ի Աստուած ծա­ռայ», ներքեւում՝ խզբզոցներ, 1բ՝ «Նանմն», 3ա՝ «6 6Էնր­հրմր», 6ա՝ «Փիլիպպոս», «Պէնիմ եարիմ աղար­լար մահալէ», 24բ՝ «Պու շիշէմ միշտսե դին», 39բ՝ «При­­казъ Саркису Аышинову сполученій се­гояв­шиия комнъ. Вишявь камсда. Блага­дъшельнейшая исп///», 65ա՝ խզբզոց, 72ա՝ «Սերիմ դեն յարութիւնն», 74ա՝ «Էճման», 99ա՝ «Պունլար եէթ­դիլէր միւրադլէր ինէ ճումլէդէ եէթիշսեն քէն դի Միւ­րա­դինէ: Սէնտէ էթիշ Մուրատէն», 101բ՝ «Աղարեաման թազ աղաեա­մամէ ամազա ասպաիտապանաթաղէճան աչազ աչա­վա­հաամա քսս»,Պհպ. Բա՝ թուային աղիւ­սակ (9 տող եւ 8 սիւնակ),Պհպ. Բբ՝ ռուսերէնով մի քանի բառ (դժուարընթեռնելի):

ՆԿԱՐՉԱՓՈՐՁ՝ 7ա մարդ, 78բ՝ (մատիտով)՝ մի կենտ­րոնից բխող երկրաչափական գծեր:

2843

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԱՂԹԱՄԱՐ

ՊԳ. – 1354

ԳՐԻՉ՝ Կարապետ կր.: ԾԱՂԿՈՂ՝ Զաքարայ*: ՍՏԱՑՈՂ՝ Անանիա տանուտէր:

ԹԵՐԹ՝ 318. չգրուած՝ 1ա, 12բ, 13ա, 16ա-17բ, 316աբ, 318աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԶx12 (Ա՝ 21, ԺԲ, Ի, ԻԱ՝ 11, ԺԴ, ԺԵ՝ 10, ԻԶ՝ 15)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. այլ թուղթ՝ թ. 317-8, լուսագծերով. եւ թ. 16-7 նաեւ լուսադրոշմով՝ նետ եւ աղեղ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 23,2x15,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (18,5x11): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 65ա): ՏՈՂ՝ 22: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, 2ա­կան կաշիէ կապիչներով եւ վարդեակահիմք մետաղէ գամերով, մի­ջուկը տախտակ, աստառը դրոշմազարդ կտաւ, դռնակինը շեր­տաւոր մետաքս, կազմի Ա. փեղկին բոլորակաձեւ՝ Մատթէոս եւ Յովհաննէս աւետարանիչների ու նրանց խորհրդանշանների ոսկէջուր արծաթադրուագ պատկերները՝ երիզուած 14ական ակ­նա­­խո­ռոչներով (ակներն՝ ընկած), Ա. եւ Բ. փեղկերին՝ ոսկեդրոշմ խաչ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Բ+Գ-Դ. դեղ­նա­ւուն չգրուած թուղթ, աւելացուած նորոգման ժամանակ:

Новый рисунок

Նմուշ 65ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Չորեքկերպեան աթոռ՝ 1բ, Զոհա­բե­րումն Իսահակայ՝ 2ա, Աւետումն՝ 2բ, Ծնունդ 3ա, Երկրպա­գու­թիւն մոգուց՝ 3բ, Ընծայումն ի տաճար՝ 4ա, Կոտորումն ման­կանց՝ 4բ, Մկրտութիւն՝ 4բ, Պիղատոս յատենի՝ 5ա, Քրիստոս կրէ զխաչ իւր՝ 5ա, Խաչելութիւն՝ 5բ, Աւերումն դժոխոց՝ 6ա, Իւղաբեր կանայք՝ 6ա, Համբարձումն՝ 6բ, Հոգեգալուստ՝ 7ա: Մատթէոս՝ 13բ, Մարկոս՝ 99բ, Ղուկաս՝ 153բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 245բ: Լս-ային՝ Յովհաննէս Մկրտչի գլուխը բուսազարդի վրայ՝ 116ա: Խորան 10՝ 7բ-12ա (7բ, 8ա, 8բ, 9ա, 9բ, 10ա, 10բ, 11ա, 11բ, 12ա): Կիսախորան՝ 14ա, 100ա, 154ա, 246ա: Լու­սան­ցազարդ՝ բուսական, թռչուն, կենդանական, յուշկապա­րիկ, տաճար, խաչ, թռչնագլուխ էակ՝ 190ա, վարդեակ: Զար­դա­գիր՝ մարդագիր, կենդանագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, սեւ, վարդագոյն, շագանա­կա­գոյն, մանուշակագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած թէ՛ հնում (1730 թ., տե՛ս յե­տա­գայի յիշ.՝ 317աբ)՝ կազմը փոխուած, թերթերի եզրերը լրա­ցուած, հիմքերն ամրացուած, մանրանկարները մեկուուսացնող ներ­դիր թերթեր դրուած, թէ՛ Մատենադարանում՝ կազմի մէջքը, փեղ­կերի եզերքը լրացուած, կապիչները եւ պահպանակներն աւե­լացուած. լուսանցակողերը մասամբ գունաթափուած, վերա­կազ­մելիս եզրահատուած, որի հետեւանքով լուսանցազարդերի եւ պրականիշերի մի մասը վնասուած, թերթերին խոնաւութեան, խունացման, ցեցի անցքեր, մանրանկարներն իրարից մե­կու­սաց­նող ներդիր՝ չհամարակալուած դեղին թերթեր ընդմէջ թ. 1-2ի, 2-3ի, 4-5ի, 9-10ի, 10-11ի. թանաքը շագանակագոյն՝ 288բ (վջ. 3 տողը) եւ 289ա-313բ. 3-4 թերթ թափուած թ. 15ի եւ 18ի միջեւ. 1730ի նորոգման ժամանակ թափուածների փոխարէն աւե­լացրել են չգրուած սպիտակ երկու թերթ՝ 16, 17:

*Տե՛ս Աստղիկ Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ, Մա­տե­նագիտութիւն, Թ-ԺԹ. դդ., Գահիրէ, 1998, էջ 189:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 7բ-8ա Թուղթ Եւսեբեայ:

2. 8բ-12ա Համաբարբառ. Կանոնք՝ Ա-Ժ:

3. 14ա-99ա Աւետարան Մատթէոսի (թափուած՝ Ա. 20 – Դ. 1. 15բ՝ «...ահայ հրեշտակ Տեառն ի տես///», 18ա՝ «///աւ Յիսուս յանապատ ի հոգւոյն...»):

4. 100ա-152բ Աւետարան Մարկոսի:

5. 154ա-244բ Աւետարան Ղուկասու:

6. 246ա-312ա Աւետարան Յովհաննու:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

12ա(խորանի ստ. մասում, կարմրագիր) Զաքարայ ծաղկողս յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս:

99ա (ստացողի) Յիշե՛ա Քրիստոս Աստուած յարքա­յու­թեան քում զստացողք սորա՝ զԱնան, եւ զկենա­կիցն, եւ զծնաւղսն նոցա, եւ զորդիսն՝ զԹադէոս, եւ զԹումայ, եւ զՍարգիս, եւ զազգն ամենայն, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

152բ (ստացողի)Քրիստո՛ս Աստուած, յիշեայ յար­քա­յութեան քում զստացող սորա՝ զԱնանիայ, եւ զկե­նա­կիցն՝ զԿալինիկէ, եւ զծնաւղսն նոցա՝ զՄովսէս, եւ զԳեղեցտիկին, եւ զորդիսն՝ զԹովայ, եւ զԹադէոս, եւ զՍարգիս, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն (նման՝ 153ա):

245ա(ստացողի) Քրիստո՛ս Աստուած, Որդի՛ Աս­տու­ծոյ, յիշե՛ա յարքայութեան քում զԱնանիայ, եւ զկենակիցն՝ զԿալինիկէ, եւ զծնաւղսն նոցա, եւ զծաղ­կեալ զաւակսն, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

312բՓառք ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Յամին յութ հարիւրերորդի եւ եր­րորդի թուաբերութեանս հայոց (1354) գրեցաւ սուրբ Աւետարանս յորդորառատ բղխմամբ յաստուածային Հոգոյն՝ յարբումն պասքելոց անձանց եւ ի զարդ պայ­ծա­ռութեան նորոյ Սիոնի, եւ ի լուսաւորութիւն ման­կանց առագաստի, ձեռամբ անարժան Կարապետի սուտանուն կրաւն[աւ]որի, զոր գրեցի զսա յաստուա­ծաբնակ կղզիս Աղթա[մա]ր կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Խաչիս, եւ Սուրբ Նշանիս անապատի, եւ աս­տուածամուխ սուրբ Գեղերդեանս, ի հայրապետու­թեան տէր ԴաւթիՀայոց վերադիտողի, ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս: Արդ, այսմ աստուածային եւ աստուածախաւս|313ա| սուրբ Աւետարանիս ցան­կա­ցող եղեալ աստուածասէր եւ հարկեւոր տանուտէրն Անան եւ սրբասնունդ սարկաւագն Թադէոս՝ ծաղ­[կ]եալ զաւակն իւր, եւ յոյժ փափագմամբ եւ եռանդ­մամբ սրտիւ ետուն գրել զսա ի հալալ եւ ի յարդար վաստակոց իւրեանց, ի վայելումն անձանց եւ յի­շա­տակ հոգոց իւրեանց եւ ծնաւղացն՝ Մովսեսի եւ Գե­ղեց­տիկնայ, եւ կենակցին իւրոյ՝ Կալինիկոյ, եւ նորին ծնաւղացն, եւ զաւակացն՝ Թովմայի եւ Սարգսի, եւ եղբարցն Անանիայի, Իսրայէլի եւ Զաքարիայի քա­հա­նայի՝ հանգուցելոյն ի Քրիստոս, եւ Յովսեփայ սար­կա­ւագի՝ ուսումնակցի Թադէոսի, եւ որդոցն Իսրայէլի, Հայ­րապետայ եւ Կարապետի, եւ Մովսեսի, եւ Մար­գարոյ՝ որդոյ Զաքարիայի, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց, եւ ետուն զսա անջինջ յիշատակ ի սուրբ եկեղեցի. որք ընթե|313բ|ռնուն հաւատով եւ հոգով, եւ Աստուած ողորմի ասեն ստացողաց սորա՝ Անանիայի, եւ կենակցին՝ Կալինիկէի, եւ այլ ամենայն վերոյի­շո­ղացն. ամէն: Եւ արդ, ես՝ ունայ[ն]ս ի գործոց բարեաց, փցունս ի գրչաց, սուտանուն Կարապետ, աղաչեմ զամե­նեսեան զհանդիպեալսդ յիշեցէ՛ք յաղաւթս ձեր զԱնանիայ տանուտէրն, եւ զԹադէոս սարկաւագ, եւ զԹումայ, եւ զՍարգիս՝ զվերոյ յիշեցեալսն եւ զազգն ամենայն՝ զկենդանիք եւ զհա[ն]գուցեալսն. ամէն: Ընդ նոսին եւ զմեր անարժանութիւնս յիշելոյ արժանի արարէք՝ զԿարապետ, եւ զմեր ծնողսն, եւ զԶա­քա­րիայ՝ ծաղկող սորա, եւ զնորին ծնողքն, եւ Քրիստոս Աստուած զձեզ յիշեսցէ յիւր արքայութիւնն. եւ նմայ փա՜ռք յաւիտեանս. [ա]մէն:

Տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 408-9 (առաջին նախադասութիւնը չունի):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 314ա(1454 թ., բոլորգիր) Եւ արդ, ի վերջին ժա­մա­նակիս գերեալ եղեւ սուրբ Աւետարանս ի յանաւրի­նաց: Եւ մեք՝ հարազատ եղբարքս՝ Աւետիս կրաւնաւոր եւ Մելքիսէթ աբեղայս՝ թոռն պարոն Թադէոսին, ստա­ցաք զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից մերոց՝ յիշա­տակ բարի հոգւոց մերոց եւ ծնողաց մերոց՝ Թումայի, եւ Իսթերի, եւ հաւրեղբաւրն մերոյ՝ Առաքելի, եւ որդոյն Խաչատրոյ, եւ այլ ամենայն ազգականաց մերոց: Աղա­չեմ զձեզ, ո՜վ սո՛ւրբ հարք եւ երբարք, որք հանդիպիք սմա՝ կարդալով եւ լսելով, յիշեցէ՛ք յաղաւթս ձեր զիս՝ զԱւետիս կրօնաւորս, եւ զեղբայրն իմ՝ զՄելքիսէթ աբեղա, եւ զծնողքն մեր եւ զամենայն արեան մեր­ձաւորքն, եւ ուղիղ մտաւք եւ լի բերանով Աստուած ողոր­մի ասացէ՛ք: Այլ եւ զհամշիրաք՝ եղբայրն մեր, զԲար­սեղ կրօնաւորն, որ առ Աստուած փոխեցաւ, եւ զհոգեւոր մայրն զՄըրուաթն |314բ|: Այլ եւ զբարի շառաւիղքն պարոն Թադէոսին՝ զԱնանն եւ զծնաւղքն իւր՝ զԱսլանմէլէքն, եւ զկենակիցն իւր՝ Շամշա­խա­թունն, զպարոն Իսրայէլն՝ զփոխեցեալն ի Քրիստոս, այլ եւ զպարոն Թումէն, եւ զծնողքն իւր՝ զԽալիֆէն, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն՝ զառաջինքն եւ զվեր­ջինքս, եւ բոլոր սրտիւ եւ լի բերանով Աստուած ողոր­մի ասացէ՛ք, եւ ինքն, որ առատն է ի տուրս բարեաց՝ Քրիստոս Աստուած, ձեզ՝ յիշողացդ, եւ մեզ՝ յիշեցելոցս առ­հասարակ ողորմեսցի. ամէն: Ընդ նոսին եւ զտա­րայժամ վաղջանեալս ի Քրիստոս՝ զդեռաբոյս ծաղիկն՝ զԳօզալղօչն, եւ զմայրն իւր՝ զՍօլթան խաթունն, եւ բոլոր սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք, եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն: Թվին ՋԳ. (1454):

Տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 48-9:

2. 315աբ(1569 թ., բոլորգիր) Եւ արդ, ի վերջին նորոգեցի սուրբ Աւետարանս: Այլ եւ յիշատակով, որ հոգով եւ մարմնոյ (այսպէս), եւ ծնաւղացն եւ երկու եղբէրս՝ Ղուկազս եւ Սանումն, մեր հաւրն՝ Մանուալ, եւ մայրն՝ Խոտում, եւ իմ եղբայրն՝ Քրիստոս հան­գուցեալ՝ Աղամ, որդոցն, քոերք իմ՝ Պէկիսի, Նապաթ եւ Ղուկազայ, եւ իւր կողակիցն՝ Պէկիսի, Խոտի (այս­պէս), եւ որդոցն՝ Աթայ, Մաթէոս, Ղեւունդ, Մանկա­սար, Պաղդասար, եւ ես՝ Սանումնս, կազմիլ տուի՝ հո­գոյ իմոյ եւ կողակիցն իմ Խանի՝ հանգաւ ի Քրիստոս, միւս կողակիցն իմ՝ Խոտի, դստերն՝ Շահում, Նազա­ղայ, Թիլի, Խաթուն, Հէրէք, Նուկպար, եւ որդին՝ Փար­հատ, Սալի՝ յիշատակ մեզ եւ ծնողացն առհասարակ. ամէն: Ո՛վ կարդայ կամ աւրինակէ, լի բերանով Աս­տուած ողորմայ ասէ, Աստուած զձեզ յիշի. ամէն: |315բ| Ղարիպ էի, Դաթեւեցի, եւ խիստ նեղացել էի իմ մեղաւքն, բայց զձեր աղաւթս ապաւինելով՝ նորոգեցի սուրբ Աւետարանս ի թուականիս ՌԺԸ. (1569): Տէ՛ր Աս­տուած՝ Յիսուս Քրիստոս, յիշե՛ա զիս ի քում արքա­յու­թեանդ, յորժամ գայս փառաւք Հաւր գեւղս, որ գոչէ Դրախտիկ, տանուտէր Թանումն (այսպէս). ո՛վ կար­դայ կամ աւրինակէ, Աստուած ողորմի ասէ՛ք, որ մեզ շատ կերակրեցաւ եւ աշխատեցաւ Աւետարանիս, Աս­տուած զինքն յիշի իւր մու(=իւ)սանգամ գալըստեան. ամեն. Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

3. 245ա(1626 թ., բոլորգիր) Որ ողորմի ստացողի սուրբ Աւետարանիս, որ ստացաւ սա ի հալալ ընչից իւրոց՝ յիշատակ իւր եւ ննջեց[ե]լոցն: Արդ, յիշեցէ՛ք զբարէմիտ եւ հեզահոգի Ամիրղուլին, որ փոխեալ է առ Քրիստոս, եւ կողակիցն իւր՝ Սաւլթան, եւ սիրելի որդին իւրոց՝ Սարուխանն, (աջ լս-ում այլ ձեռքով. «Եւ կողակիցն իւր՝ Մարիմն»), որ նորահասակ փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ բազում սուգ եթող ծնօղացն, եւ քոյրն իւր՝ Շնահաւորն, եւ դուստր սորա Աղասօլթանն, Եդարն, Ամիրխան: Այլ եւ յիշեցէ՛ք Յախիճան, եւ կողակիցն իւր՝ Թուրվանդէն, եւ որդին իւր Միքաէլ, եւ հանգուցեալ որդին իւր Գրիգորն, Շահզամանն, Մըր­վա­րին. զՋանաթէն, եւ կողակիցն իւր՝ Սալվարն: Այլ եւ դարձեալ յիշեցէ՛ք Աղազարն, եւ կողակիցն իւր՝ Սաւզգեարն: Դարձեալ, կրկին անգամ յիշեցէ՛ք զվերո­գրեալս ի սմայ եւ ստացողի սորա՝ Սաւլթանն, որ ստա­ցաւ զսա եւ ետ ի վայելումն Միքայէլին՝ յիշատակ իւր եւ ամենայն արեան մերձաւորացն՝ կենդանեաց եւ ննջեցելոցն. ամէն: Որք յիշէք՝ յիշեալ լիջիք. թվին ՌՀԵ. (1626) գն[ե]ցաւ:

Տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 208:

4. 317աբ(1730 թ., նոտրգիր) Նորոգեալ կազմեցաւ հրաշալի սուրբ Աւետարանս հալալ արդեամբն Տօրօնե­ցի պարօն Պօղոսին, եւ ծնողացն՝ Վարդանին եւ Ուս­տիա­նին, եւ եղբարցն՝ Համզային, Աթանասին, Կի­րա­կոսին, Աւագին, եւ քվերցն՝ Հռիփսիմէին, Հերիք­նա­զին, Մարգարտին, եւ հօրեղբօրն սոցին՝ Պօղոսին: Այլ եւ յիշեցէ՛ք ի Տէր զվերոյիշեցեալ Տօրօնեցի Պօ­ղոսս, եւ զկողակիցն իմ՝ Երինան, եւ ծնողացն՝ մահ­տեսի Մարութային, եւ Ծովինարին, եւ Շուշանին, եւ որդոյն՝ Այտինին, թոռանն՝ Դաւթին, եւ որդւոցն իմոյ՝ Գէորքին, ըՍտեփանին եւ Վարդանին, եւ դստերցն իմ՝ Նազլուին եւ միւս Նազլուին, եւ երկրորդ ամուսինն իմ՝ Շահսանամն, եւ ծնողացն՝ Պաղտասարին, եւ մօրն՝ Մուրատսուլթանն, եւ եղբօրն՝ Պէկնազարին: Այլ եւ յիշեցէ՛ք ի Տէր զհայր հօրն իմոյ՝ Միրզէվէլին եւ կողակիցն, որ է մամն իմ՝ զՀէրիքն, եւ զհայր մօրն իմոյ՝ |317բ| զՆերսէսն, եւ զմայր մօրն իմոյ՝ որ է մամիկն իմ՝ զՓաշան, եւ այլ մեծ պապն իմ՝ Համզան, եւ եղբօրոր­դիքն իմ՝ Առաքելին, Մաթէոսին եւ Աթանասին, եւ դուստր եղբօրն իմոյ՝ Մարգարտին, եւ այլ ամենայն արեան առու զարմիցն եւ մերձաւորացն իմ, որ հան­գու­ցեալ են առ Քրիստոս ի հող տապանի, եւ են, որ կենդանիք են, ասացէ՛ք Աստուած ողորմի. եւ դուք, որ միով Հայր մերիւ որ յիշէք, զնոյնն ընկալջիք ի Քրիս­տո­սէ յուսոյն մերմէ յաւուրն այցելութեան. ամէն: Թըւին հայոց ՌՃՀԹ. (1730), բազում աշխատանօք ոսլայե­ց[ի], նշայեցի, կոկեցի եւ դժուարութեամբ իրար ձգեցի եւ կազմեցի, զոր տեսանէքդ եւ անմեղադիր լերուք, զի կար իմ այսքան էր. խնդրեմ յիշել զփոշիս ոտիցն ձեր՝ զՆերսէսս եւ զուսուցիչն իմ՝ միով Հայր մերիւ: Յիշեցէ՛ք ի Տէր զՏօրօնեցի պարօն Պօղոսն, զի նորա արդեամբն նորոգեցաւ. ասացէ՛ք՝ Հա՛յր մեր յերկինս:

ՆՇՈՒՄ՝Ա. կազմաստառին ամրացուած 10,9x5,6 չափսի սպիտակ թղթի վրայ՝ «Հմր 2 Ի գրոց Ս. Քրիս­տա­փոր եկեղեցւոյ Վերին Ագուլեաց Գողթնեաց», ներ­քեւում՝ «1249/2843», ապա՝ «Մ[եսրոպ] եպիս[կո­պոս]», Պհպ. Աա մատիտով՝ «2843», Պհպ. Բ. եւ թ. 1 մի­ջեւ ամրացուած 17x11,2 չափսի սպիտակ թղթի վրայ. «Աւետարանն բոլորգիր գրեալ ի թղթի ի ձեռն Կա­րապետ կրօնաւորի ի յԱղթամար կղզւոջ, ի թուին հայոց ՊԳ. (1354), ի հայրապետութեան տեառն Դաւ­թի, յիշատակարան ի վերջ Յովհ. Աւետարանի: Ի գրոց Ս. Քրիստոսափոր եկեղեցւոյ Վերին Ագուլեաց Գողթ­նեաց: Մատ. Սահակ վ. Ամատունի, 13 յուլ., 1906»:

2844

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՉՁԶ. – 1337

ԳՐԻՉ՝Աստուածատուրդպիր:

ԹԵՐԹ՝ 176. չգրուած՝ 101ա: ՊՐԱԿ՝Ա-ԺԶx12 (Ա՝ 1, Է՝ 11, ԺԶ՝ 8): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 24,3x16,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (20,5x12,5, անկանոն): ԳԻՐ՝բոլորգիր 1ա-84բ (խոշոր), 85ա-176բ (մանր. նմուշ՝խոշոր՝ 6ա, մանր՝ 117ա): ՏՈՂ՝ 23 (թ. 1-84), 21-29 (թ. 85-176): ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագանակագոյնկաշի. Ա. փեղկինդրոշմուածպատուանդանովզարդահիւսխաչ, Բ. փեղ­կին՝ուղղանկիւն՝հիւսկէնշրջանակիմէջ, միջուկըտախ­տակ, աստառըդրոշմազարդկտաւ (Ա.՝Աստուածածինը՝մա­նուկՅիսուսըգրկին, խորանազարդիմէջ, Բ.՝ծաղկազարդպատ­կեր): ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա-Գ+Դ-Զ, թուղթ, դեղնաւուն, չգրուած՝աւելա­ցուածԻ. դ. նորոգմանժամանակ:

Новый рисунок

Նմուշ 6ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 117ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 65բ, 102ա, 145ա: Լս-ային՝ Գաբրիէլ հրեշտակ՝ 103ա, Եղիսաբեթ՝ 103բ: Լու­սանցազարդ՝ բուսական թռչուն, յուշկապարիկ: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, սպիտակ, սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Ի. դարում Մատենադարանում հիմնովին նորոգուած, կազմի կաշին թեթեւակի քերծուած, մէջքը եւ եզրերը նորոգուած նոր կաշիով, թերթերի հիմքերն ամրացուած, եզրերը լրացուած, աստառը մասամբ ցեցակեր, Ա. փեղկի վերին մա­սում նշմարելի՝ հաւանաբար հնում ունեցած կոստղերի 5 անցք, 3ական կաշիէ կապիչներն ու փայտէ գամերն ընկած, ձեռագիրն սկզբից պակասաւոր, 1ին պրակից կայ միայն 1 թերթ (տե՛ս Բվնդկ.), թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, եզրերն անհարթ՝ հիմնականում նորոգման հետեւանք:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-65ա Աւետարան Մատթէոսի (սկ. թափ.՝ Ա. 1 – Ե. 16: 1ա՝ «///երկինս է: Մի համարիք, եթէ եկի լու­ծա­նել...» (Ե. 16):

2. 65բ-100բ Աւետարան Մարկոսի:

3. 102ա-44ա Աւետարան Ղուկասու:

4. 145ա-76բ Աւետարան Յովհաննու:

Ունիլս. համաբարբառ՝ 2-11 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

176բ Թվին ՉՁԶ. (1337) /// զմեղապարտ դպիր՝ զԱստուածատուրն, եւ զծնողսն իմ/// [ա]րժանի առ­նէք, աղաչեմ, եւ Քրիստոս զձեզ յիշէ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

144բ(1692 թ., նոտրգիր) Ես՝ տէր Մինասն, այր կիրս կրցի, անմեղայդիր կացէ՛ք. թիվն ՌՃԽԱ. (1692):

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա, Գա. մատիտով՝ «2844», Ա. կազ­մաս­տառի եւ Պհպ. Աա-ի միջեւ, հիմքին ամրացուած 11,9x14,9սմ չափսի սպիտակ թղթի վրայ. «Աւետա­րան բոլորագիր, գրեալ ի թղթի, ի «Թվ. ՉՁԶ. (1337) [մե]­ղա­պարտ դպր [դպիր] զԱստուածատուրն...» յի­շա­տա­կարան ի վերջն: Զկէս Աւետարանիս ի սկզբէն գրեալ ի ձեռն այլոյ ուրումն, թերի: Մատենադարա­նա­պետ Սա­հակ վարդապետ Ամատունի», ներքեւում՝ «1250/2844» եւ «Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», Պհպ. Եբ-ին ամ­րա­ցուած 4,4x7,3 սմ չափսի թղթի վրայ. «Վե­րա­կանգ­նուած է հին եւ նոր կաշուով, հին կազմաստա­ռով: Գլխ. վերականգնիչ՝ Լ. Աղաբէկեան, Երեւան, 1977 թ.»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝65ա՝ «Աւետարան ըստ Մարկոսի», 101բ շրջանակի մէջ՝ «Եւ եղեւ ի շաբաթու երկրորդումն առաջնուն անցանել նմայ ընդ առտորայսն եւ աշա­կերտքն նոր այս կորզէին, հասկ շփէին ընդ ափ եւ ուտէին: Եւ ոմանք ի փարսեցցոն ասեն ցնոսայ. Զինչ գոր­ծէք, որ չէ», ներքեւում՝ «Սրբոյ Աւետարանն Ղուկա­սի», 101բ՝ «Աւետարանն ըստ Ղուղասի», 144բ՝ «Սրբոյ Աւետարանն Ոյհաննոյ. Ի («Ի» տառը թռչնագիր) սկզբան է էր Բանն, եւ Բանէնն առ Աստուած», 144բ՝ «Աւետարան ըստ Ոյհանում»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 78բ՝ լուսանցազարդի կրկնօրինակում, 100բ՝ խաչ, վրան թռչուն, 144բ՝ «Ի» տառը նկարա­փոր­ձի տեսքով:

2845

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԽԻԱՐ ԳԻՒՂ (ՔՈՒՔԻԱՆԱՅ ԵՐԿԻՐ)

ՌԾ. – 1601

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ՝ Ղազար երէց Ագուլեցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Բագիջան:

ԹԵՐԹ՝ 269. չգրուած՝ 1ա, 3ա, 5ա, 6բ, 7ա, 87ա, 135ա, 206ա, 263աբ, 268բ, 269բ: ՊՐԱԿ՝ 13+Ա-ԻԲx12 (Ա, ԺԳ՝ 11, Բ, Է՝ 14, Գ, ԺԷ, ԺԸ, ԺԹ՝ 10, ԺԶ՝ 9)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսա­դրոշ­մով՝ մարդադէմ կիսալուսին, տակը շրջանակ, որի մէջ խաչ կամ խարիսխ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,3x15,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (16,5x11,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 19ա): ՏՈՂ՝ 18-23: ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով եւ 1 կաշիէ կա­պի­չով, Ա. փեղկին դրոշմուած գեղեցիկ եզերազարդ, մէջը՝ պա­տուանդանով խաչ, Բ. փեղկին նոյնպիսի եզերազարդ, մէջը՝ ուղ­ղանկիւն զարդ եւ տերեւազարդեր, Ա. փեղկի կենտրոնում ակա­նակուռ մետաղէ խաչ՝ 4 ակով (աջ եւ ձախ՝ սադափ, կենտրոն՝ սաթ, ներքեւ՝ մարջան. խաչի վերին քարն ընկած (հաւանաբար՝ մար­ջան), ակնախոռոչը դատարկ), որի վերեւում 4 կոստղ. մի­ջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ վանդակազարդ կտաւ. լուսանցա­կողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Դ+Ե-Զ, թուղթ, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 19ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Թաղումն՝ 1բ, Ծնունդ՝ 2ա, Յարու­թիւն՝ 3բ, Համբարձումն՝ 4ա, Երկրորդգալուստն՝ 5բ, Ընծայումն՝ 6ա­, ՅարութիւնՂազարու՝ 7բ, Ահեղդատաստան՝ 8ա (նո­րոգ­մանժամանակտերունականմանրանկարներիշարքիճիշտկար­գըխախտուած), Մատթէոս՝ 13բ, Մարկոս՝ 87բ, Ղուկաս՝ 135բ, ՅովհաննէսեւՊրոխորոն՝ 206բ: Լս-ային՝Այրմի՝ 29բ, Կոյրոմն՝ 31ա, 37բ, 235ա, ՄարիամՄագդաղինացի՝ 85ա, ՅովսէփԱրի­մաթացի՝ 133ա, 201բ, 260բ, Գաբրիէլհրեշտակ՝ 137բ, Հովիւ՝ 140բ, Մանուկոմն («Մատուցանառնամանկտի»)՝ 186բ, Ղա­զարոսիԲեթանիայ՝ 240ա: Խորան՝ 8բ (Եւսեբեոս), 9ա (Կար­պիա­նոս), 9բ, 10ա, 10բ, 11ա, 11բ, 12ա, 12բ, 13ա: Կի­սա­խո­րան՝ 14ա, 88ա, 136ա, 207ա: Լուսանցազարդ՝տաճար, խաչկենդանական, բուսականթռչուն, կերակրովլիաման («ԵւարարինանդյարուցեալՂազարուընթրիս...»)՝ 243ա: Զար­դա­գիր՝մարդագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր, բուսական՝մարդադէմք, հանգուցագիրմարդադէմք: Գոյներ՝կարմիր, կանաչ, սեւ, դեղին, կապոյտ, նարնջագոյն, շագա­նա­կա­գոյն:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիկաշինթեթեւակիքերծուած, Ա. փեղկիխաչիակներիցմէկնընկած, խաչիներքեւումմիանցք՝հա­­ւանաբար 1 կոստղընկած, 3 կապիչներից 2ը (մնացելէմիայնստորինը) եւ 3 փայտէգամերից 2ը (մնացելէմիայնվերինը)՝ընկած. նորոգուածԺԸ. դ., լուսանցակողերըգունաթա­փուած, թերթերինխոնաւութեան, խունացմանհետքեր, եզրերըմաշուած, անհարթ, երբեմն՝պատռուածքներով. թանաքիթթուայ­նու­թեանհետեւանքովորոշթերթերիգրադաշտըմգա­ցած, թ. 262՝հիմքիցանջատ, այսթերթիցյետոյընկածիփոխա­րէննորոգմանժամանակդրուածսպիտակ, չգրուածմիթերթ՝թ. 263: Մանրանկարներիմիմասիներկերըարտացոլուածթեր­թերիհակառակերեսներին, բազմաթիւարտատպումներհան­դի­­­պացեւհակառակէջերին, կարմիրներկթափուած՝ 119բ, նոյններկիբծեր՝ 117ա-9ա, 120ա. արտաքինլուսանցակողերինամ­րացուածէջանիշսպիտակթերթիկներ՝ուղենիշմակագրու­թիւն­ներով՝ 30, 42, 69, 80, 84, 89, 97, 123, 130, 132, 146, 172, 193, 198, 201, 217, 219, 238, 256, 260:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 8բ-9աԹուղթԵւսեբեայ:

2. 9բ-13աՀամաբարբառ. Կանոնք՝Ա-Ժ.:

3. 14ա-86բԱւետարանՄատթէոսի:

4. 88ա-134բԱւետարանՄարկոսի(134աբ «Յա­րու­ցեալՅիսուս»):

5. 136ա-205բԱւետարանՂուկասու:

6. 207ա-62բ, 264ա-5բԱւետարանՅովհաննու(թափուած 1 թերթ՝Ի. 25- ԻԱ. 7. 262բ՝ «...եւարկիցզմատունսիմիտ///», 264ա՝ «///ՍիմովնՊետրոսիբրեւլուաւ...»):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

266ա[Փ]առքամենայսուրբԵրրորդութեանն՝ՀաւրեւՈրդոյեւՀոգոյնՍրբոյ, այժմեւմիշտեւյաւիտեանս. ամէն: [Շ]նորհօքեւողորմութեամբաստուածայինխնա­մոցն, որընդհանուրզգալապէսեւմասնաւորմաս­նականաց, իմանեալիեւհանուրիզգալեացսյայտ­նութենէառնուզհաւատ, յորոցմասնականքնունողքհանրիցեւկրաւղքմասին՝ըստկարիիգլուխ, եւմիւսունհրաժեշտ՝սակսլաւագունինհաստատունունա­կութեան, եւհանուրքնունողքմասինեւկրողքնո­րունանբաժքիպտղոյ՝յայնցորոցկամաւքհրաժա­րե­ցին, որոյսատարութիւնմերսհեղքութեանաւժան­դակեղեալյաւարտումնյղձից, ստոյգ|266բ|ա[բ]ա­նու­թիւնսրբոյԱւետարանիս, որոյճշմարտութիւնիտե­[ս]իլսկրկինաչաց, եթէդիտեսցեսիձեռինառեալ, բայցա[յ]լուրսկսեալեւայլուրզրաւել, այլորոցերկ­նեցեալեւայլոցծնեալ, ճշգրիտպատճառսոցինոր­պէսթւեսցիանյաղտտենչանացնառաւելութիւնսուրբաւետարանութիւն: Զորցանկացեալաստուածայինաւե­տաւորտառիցսքրիստոնէիումեմնսրբասիրի՝Բա­գիջանանուն, ըստացաւզսայիհալալընչիցեւար­դարվաստակոցիւրոց՝յիշատակիւրեւծնաւղացն, հաւրնիւր՝Մուրադինեւմաւրնիւր՝Սադին, եւեղ­բաւրն՝հանգուցեալԴանիէլին, եւկնոջն՝Մրվաթին, քւերացն, Շահզդին, Յեդարին, Նսեֆինեւդստերացն՝Ղութլիշահ, Մալիքին, եւհաւրեղբայրնիւր՝ըռեսԱղա­ջանին, եւորդոցն՝ԱռաքելինեւԹանղրիվերանին, |267ա| եւպապնիւր՝Բագիջանին, եւմամնիւր՝Մար­թային, եւջոջպապնիւր՝Վարդանին, եւայլխաւրեղ­բայրքհաւրնիւրոյ՝Յաղուբշահին, եւիւրորդոյն՝տէրՎարդանինեւայլխաւրեղբարցնորին՝Մսրշահին, Գու­լիարին, Ղազարին, Խդրշահին, Պետոսին, Յա­վա­դին, Դանիէլին, ՉոլախԱվրահային, ԽուդայԱյ­վե­րան[ին], [Բագ]իջանինեւամենայնարեանմեր­ձա­ւորացն, առհասարակամենեցուն. ամէն: (266բստ. լս.՝գրչիձեռքով՝ «Յիշեցէ՛քզԴիլշատնեւզՅեթարն»):

[Գ]րեցաւԱւետարանսձեռամբանարժանՂազարիրիցուԱգուլեցի, իթվականիսհայոցՌ. եւԾ. (1601) ամին, յիշատակարանս՝յաւուրնորումԱվլիայբեգնսպա­նեցին, ձեռամբՉոլախԱմիրխանին |267բ| [յա]ւրսամ[ս]ոցնյունիսեւըղզիրանիիԻԱ. (21), աւրնկիրակի, իգեաւղնԽիարայ,որմինչեւյիշատա­կարանսգրելԳ. դիրփախուստեղանք:

ԳրեցաւսուրբԱւետարանսիյերկիրնՔուքիանայ, իգեօղնԽիարայ, ընդհովան[ե]աւՍուրբԱստուա­ծած­նինեւՍրբունՍարգսի, իթագաւորութիւնՏաճ­կացսուլթանՄհամադին, որյաւուրսնորինայնչափհալածումնլինելքրիստոնէից, մինչեւհայրքզորդիսվաճառէին, եւթագաւորութիւնղզլբաշիցսոլթանԱբասփաչահին, որխիստբարէկամէրքրիստոնէիցազ­գին: Երանիէրմեզ, թէթագաւորեալիվերայմերզնատեսանէինք, իկաթողիկոսութիւն՝տէրՄելք­սե­թին, իհայրապետութիւն՝տէրԳրիգորեպիսկոպոսին, աւագիրիցութիւներկրիս՝տէրՄկրտչինեւտէրՎար­դանին: |268ա| [Դ]արձեալյիշեցէ՛քզմեղաւորՂազարգրիչսեւզծնաւղսնիմ՝Խուդադատն, եւզԽումարխաթունն, եւեղբայրն՝Յակոբոսն, եւհոգեւորեղբայրնիմ՝Ղազարի՝Նաջար, եւզհոգեւորմայրքնիմ՝զՄեր­շանեւզՓաշայ, որմինչեւԱւետարանսգրել, ամենաւրմերկերակուրեւսպասառնէին: Բայցսղալանացեւպակասութեաննթողութիւնարէք, որմերա/// գիրեւծաղիկեւկազմնայսէ: Դարձեալյիշեցէ՛քզաւր­ինակտւողԱւետարանիս՝զՅովանէսերէցն: Արդ, հան­դիպո՛ղքսմայ, յիշեցէ՛քիմաքրափայլյաղաւթսձերստացաւղԱւետարանիսեւզփծունգրիչս, ո՞վզմեզյիշէ, Աստուածզնայյիշէյամենայնժամ, եւՔրիստոսիփառքյաւիտեանս. ամէն. Հա՛յրմեր:

Տե՛սԺԷ. դ. յիշ-ք, Ա., էջ 8-9:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 269ա(1754 թ., շղագիր) ՅիշատագէսուրբԱւէ­դար­նաիստէրԲարսեղինէուշնույցիԱլեաւաձցիտէրԲարսեղինո[րդ]ինտէրԲարսեղինէուրգողայգիցԿուլին, որթին՝Հարութէնին, Հասրաթին, քորայ՝Սա­նամին, Ասլիին, նախնիանցպնականդէղէրայքո­քեանայէն (՞) ԱյսսուրբԱւէդարանթարանդարածէրէ/// տէրԲարսեղգինէձէուրհարլարվասդագօց. այլեւայլչկայթէինչմարդ, որգնիՅուդայիեւԳայէնիպատժիճարնի. իողջլուք. ամէն: ՌՄԳ.ին (1754):

2. 2բ(1862 թ., շղագիր) ՅիսուսիեւՔրիստոսիծա­ռայեւսուրբԵրրորդութեանն, եւմիւսսուրբՀօրս, Որ­դոյեւՍրբոյՀոգւոյնգահիս: 1862, 2, 9 (սեպտեմբեր):

3. Պհպ. Դ. (1885 թ., շղագիր, մատիտով) 1885 ամի, յունիսի 12 ԱվատաարանինԲարամստւ (՞) սու­լաշիցՂազարԲաղտասարեան:

4. 4բ (ԺԹ. դ., անարուեստբոլորգիր, կապոյտթա­նաքով) ԳրուածէսուրբԱւետարանսիթուականհա­յոցՌԾ.=1050ին, իսկիթուականփրկչի՝ 1601ին, թիւսնորոգողՄարգարեղաւ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «1251 Աւետա­րանին թղթեայ, գրեալ ի թվին ՌԾ. (1601)», Պհպ. Աա՝ «1251/2845», Պհպ. Ա.-ին ամրացուած 11,1x17,7 սմ չափսի սպիտակ թղթի վրայ. «Աւետարան թղթեայ, բո­լորգիր, գրեալ ի ձեռն Ագուլեցի Ղազար երիցու «Ի թվին ՌԾ. (1601). յաւուրն, յորում Ավլիաբէգն սպա­նե­ցին՝ ձեռամբ Չոլախ Ամիրխանին. ի գեաւղն Խիարայ. ի յերկիրն Քուքիանայ, ի թագաւորութեան Տաճկաց սուլ­թան Մհամադին, որ յաւուրս նորին այնչափ հա­լածումն լինել քրիստոնէից, մինչեւ հայրք զորդիս վա­ճա­ռէին. եւ ի թագաւորութեան ղլլբաշից սոլթան Աբաս փաշահին, որ խիստ բարեկամ էր քրիստոնէից. ի կաթողիկոսութեան տէր Մելքսեթին» Ունի ի վերջն զընդարձակ յիշատակարան: Մատենադարանապետ Սահակ վ. Ամատունի», նոյն թղթի վրայ ՌԾ. թուա­կանի կողքը՝ «Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», 1ա՝ «1240», 156բ (նոտրգիր)՝ «Թուղթ մի անկեր է»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 2բ՝ տառեր, 18բ (նոտրգիր)՝ «Գապած մար­դոյ առցակելոյ Աւեդանան այս է յայնժամ վարե­ցաւ Յիսուս», 265բ՝ «Ողջուն ընդ քեզ Մարիամ լի շնոր­հօք, ուրախ լե՛ր բերկրեալ ա», 265բ,Պհպ. Եբ՝ «Ի սուրբ եւ փառաոր», 268բ՝ «Գրուած է», 269բ՝ «Աղօթք Ան­նայի մօրըն Սամուելի առջնէրորդ թագաւ», նոյն էջի ներքեւում՝ «Աղօթք Աննայի», Պհպ. Զբ՝ «Դերձ զարթիր Տէր Աստուած իմ ի հրա»:

2846

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

[ՎԱՆ]

ՋԻ. – 1471

ԳՐԻՉ՝Վարդաներէցեւորդին՝Նիկողայոսքհյ. (239ա-303ա): ՍՏԱՑՈՂ՝Արթուխշահտանուտէր:

ԹԵՐԹ՝ 307. չգրուած՝ 3բ, 238ա: ՊՐԱԿ՝ 13+Ա-ԻԶx12 (Է, ԺԹ՝ 10, ԻԴ՝ 11, ԻԵ՝ 6, ԻԶ՝ 5): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,7x15,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (15,7x10,5): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 20ա): ՏՈՂ՝ 21 (լս-ում՝տողանշմանասեղիանցքեր): ԿԱԶՄ՝դրոշմա­զարդշագանակագոյնկաշի, դռնակովեւ 1 կաշիէկապիչով. Ա. փեղկըարծաթէտախտակկրկնակազմ՝կենտրոնումոսկեզօծար­ծաթէխաչելութիւն, տակը՝Ադամիգանգը, խաչելութեանշուրջըհրեշտակադէմոսկեզօծբոլորակներ (14) եւփեղկիշուրջը՝կոստղեր (38, մէկը՝ընկած), Բ. փեղկը՝դրոշմազարդհիւսկէնեզե­րազարդ, որիմէջխաչ. միջուկը՝տախտակ, աստառը՝ծաղ­կա­դրոշմկտաւ. լուսանցակողերը՝կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 20ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ծնունդ, հովիւների եւ մոգերի երկրպագութիւն՝ 1ա, Ընծայումն՝ 1բ, Պայծառակերպութիւն՝ 2ա, Յա­րութիւն Ղազարու՝ 2բ, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 3ա, Ոտնալուայ՝ 4ա, Խաչելութիւն՝ 4բ, Աւերումն դժոխոց՝ 5ա, Թաղումն՝ 5բ, Յա­րու­թիւն՝ 6ա, Համբարձումն՝ 6բ, Մկրտութիւն՝ 7ա, Հոգեգալուստ՝ 8ա, Երկրորդ գալուստն (ներքեւում ծնրադիր աղերսող պա­տուիրա­տուները՝ Արթուխշահ եւ Դովլաթ)՝ 8բ, Քառակերպեան աթոռ եւ հոգիների կշռում՝ 9ա: Մատթէոս՝ 14բ, Մարկոս՝ 94բ, Ղու­կաս՝ 149բ, Յովհաննէս եւ Պրաւխորոն՝ 238բ: Լս-ային՝ Մա­րիամ Մագդաղենացի՝ 91ա, 144բ, Յովսէփ Արիմաթացի՝ 232ա, 298ա: Խորան՝ 9բ, 10ա, 10բ, 11ա, 11բ, 12ա, 12բ, 13ա, 13բ, 14ա: Կիսախորան՝ 15ա, 95ա, 150ա, 239ա: Լուսանցա­զարդ՝ բուսական, կենդանական, թռչուն, տաճար, խաչ, յուշ­կա­պարիկ: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, բուսական՝ մարդադէմք: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, դեղին, սեւ, շագանակագոյն, մանուշակագոյն:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ա-Բ+Գ-Դ: 1. Յայսմաւուրք. 10-14 սեպ­տեմբեր: Վրացերէն: ԺԲ. դ․, Երկու թերթ՝ սկզբում. Ա-Բ, մա­գա­ղաթ (21,5x15,5), միասիւն (19,5x12,5), նուսխուրի (նմուշ՝ Բա), տող՝ 26:

Новый рисунок

Նմուշ Բա

2. Աւետարան Ղուկասու. ԺԵ. 9-13: Ը. դար: Երկու թերթ՝ վեր­ջում. Գ-Դ, ստացուած 1 ամբողջական թերթի ընդլայնակի երկ­տա­կումով, եզրահատուած, Գա եւ Դբ՝ չգրուած: Մագաղաթ (բա­­ցուածքի չափսը՝ 29,2x21), երկսիւն (բացուածքի չափսը՝ 26,9x20), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գբ), տող՝ 6՝ Գբ, 7-8՝ Դա: Կար­դալ՝ Գբ, Դա. «Եղերուք ընդ իս, զի գտի... ասէ կրտսերն ի/// (6 բառ կտրուած)... որ անկանի... զի կեայր անառակութեամբ»:

Новый рисунок

Նմուշ Գբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի 3 կաշիէ կապիչներից 2 (բացի՝ վերինը) ընկած, իսկ կրկնակազմը դրուելու ժամանակ 3 փայտէ գամերը հանուած. լուսանցակողերը գունաթափուած. թերթերին խոնաւութեան, խունացման հետքեր, եզրերը մաշուած, բարա­կած, թափուած թերթ(եր) թ. 306-7ի միջեւ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 9բ-10ա Թուղթ Եւսեբեայ:

2. 10բ-14ա Համաբարբառ. Կանոնք՝ Ա-Ժ:

3. 15ա-92բ Աւետարան Մատթէոսի:

4. 92բ-3ա Նախադրութիւն: 93ա-4ա Գլուխք: 95ա-146բ Աւետարան Մարկոսի (145բ-6բ՝ «Յարուցեալ Յիսուս»):

5. 146բ-7ա Նախադրութիւն: 147ա-9ա Գլուխք: 150ա-236ա Աւետարան Ղուկասու:

6. 236բ Նախադրութիւն: 236բ-7բ Գլուխք: 239ա-303ա Աւետարան Յովհաննու:

Ունիլս. համաբարբառ՝ 2-7 տող:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

303բՓա՜ռք համագոյ, անբաժանելի եւ միասնա­կան սուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Ի ծագման ճշմարիտ արեգականն եւ ի յայտնիլ Աս­տուածն Բանի. նորազուարճ բերկրանօք պայծառացան արարածք ամենայն, զի զթափանցիք եւ զգերա­զան­ցեալ լոյսն ընդ յաւիտենիս խառնելով գեղազարդեալ փարթամութեամբ, անպարագիտ եւ աստուածունակ բնու­թեամբ, զարթ եւ նախահայրն յըստուերամած նիրհ­մանէն եւ խաչակարկառ բեւեռապինդ բազկօք ազատեցաւ ի խաւարային եւ ի մեղսասէր բանտէն, եւ ի ձեռն չորից ա[ւ]ետարանչացն, որ գետօրէն եւ բղբջա­հոս բխեն ի տանէն տէրունի, |304ա| ի յայգիս հայրատունկ ծաղկեցաւ արգանդ մօր մերոյ Սիոնի, եւ ծնաւ անթիւ կաճառս աստեղաց եւ տրամափայլեաց գունակ-գունակ զդասս մարգարէից, զջոկս առաքելոց, զպարս եւթանասնիցն, զերամս հազարաց, զթիւս հայրապետաց, զընտրութիւնս վարդապետաց, զխո­րանս մարտիրոսաց, զպարս վկայից. այսքանէօք ի­մաս­­տութեամբ լցաւ արարածս ամենայն, քան զջուրս բազումս, որ ծածկեն զծովս: Արդ, այսմ աստուածեղէն գանձիս եւ լուսափայլ մարգարտիս ցանկացաւ աս­տուածասէր տանուտէրն Արթուխշէն, եւ կենակիցն իւր՝ Դովլաթն, եւ ետուն գրել զսա յիշատակ բարի հոգոյ իւրեանց եւ ծնողաց իւրեանց՝ Քարիմշին, եւ Մարթա­խաթունին, եւ զաւակացն՝ Պարոնշին, եւ Քարիմշին, եւ թոռինն՝ Մուրադին, |304բ| որ տարաժամ մահուամբ փոխեցան ի Քրիստոս: Աւրինակ մի եղջերուն եղեալ հոգեւոր եւ աստուածասէր տանուտէրն Արթուխշէն եւ կենակիցն՝ Դովլաթն, որ յոլովութենէ հրական մասին բաղձայ աղբեր ջուրց՝ ըստ բանին երջանկին Դաւթի, ապաւինեալ ի մարդն ճշմարիտ եւ ի Գառն Աստուծոյ, զոր պատմէ աւետաբարբառն Մատթէոս, վստահացեալ յառեւծն խրոխտական՝ ի հզօրն Յիսուս: Զոր օրինակ ծանուցանէ մեզ Մարկոս, օժանդակեալ յեզն պարա­րակ եւ ի զուարակն արդիւնական: Զոր յայտ առնէ քա­ջա­բանն Ղուկաս, բուռն հարեալ յարծուաթռիչ բարձ­րութեանն, որ բերէ ի վերայ միջնողանն: Որպէս եւ գրէ որդին օրինաց, որ բերէ զօրինակ աստուածաբանն Յո­հան­նէս: Արդ, զայս պատուականակս շափիւղայ, ուր կայ հան|305ա|գուցեալ Աստուածն Իսրայեղի եւ զկառս Եզեկիէլի, որ պարագրէ զլոյսն արտափայլեալ, առեալ բարեպաշտ տանուտէրն Արթուխշէն եւ կենա­կիցն իւր Դովլաթն, որ տանի առ հանդերձեալ դա­տաս­տանն Աստուծոյ, վասն զի յաշխարհիս լալոտ աչօք եւ տրտում կացին ի վերայ իւրեանց զաւակացն՝ սրտա­բեկ եւ սրտահառաչ, զի իբրեւ զՈբայ փորձանք եկն ի վե­րայ սոցա, որ զրկեցան յորդոց եւ ի դստերացն, վասն զի զմին որդին ի ճանապարհ սպանեցին, եւ մինն ի տունն մեռաւ, եւ մին որբ մնաց սոցա մխիթար, եւ նա էլ զարգացաւ, եւ եհաս մահն, եւ զնա միջա­բե­կեաց, եւ սոքա մնացին ողորմ ու լալի ի վերայ աշխար­հի: Եւ յետոյ ետուն գրել զսուրբ Աւետարանս՝ յիշատակ իւրեանցն եւ իւրեանց զաւակացն, եւ իւրեանց ծնո­ղացն: Եւ դո՛ւք՝ հանդիպո՛ղք սորա, ընթերցո՛ղք եւ լսո՛ղք, լի բերանով Աստուած ող|305բ|որմի ասացէ՛ք Ար­թուխշին եւ Դովլաթին, եւ որդոցն՝ Պարոնշին եւ Քարիմշին, եւ այլ տղայոցն, եւ որբիկ Մուրադին, եւ նորին մօրն՝ Խաթունփաշին, եւ Արթուխշի հօրն՝ Քա­րիմշին, եւ մօրն՝ Մարթախաթունին, եւ եղբօրն՝ Դով­լաթ­շին, եւ Դովլաթի հօրն՝ Էվատշին, եւ Աւագտիկ­նոջն, եւ քւերցն՝ Դիլշատին եւ Խայխաթունին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն սերտ սիրով Աստուած ողորմի ասացէ՛ք: Եւ ինքն, որ հանգուցիչն է ամենայն ննջեցելոց, հանգուսցէ զսոցա հոգին ի յիւր ար­քա­յու­թիւնն, եւ խաչի լուսոյն եւ իւր սուրբ տեսլեանն արժա­նի առնէ եւ զձեզ՝ զկարդացողսդ եւ զլսողսդ, հանգուս­ցէ ի գոգն Աբրահամու. ամէն: Եւ արդ, ես՝ անարժան գծողս՝ Վարդան սուտանուն էրէց, տեսի զսէր եւ զփա­փաք սոցա, յանձն առն զսուրբ Աւետարանս եւ |306ա| ողորմութեամբն Աստուծոյ կատարեցի ի քաղաքս, որ կոչի [Վան] (ջնջուած), ընդ հովանեաւ Սուրբ Աս­տուա­ծածնին եւ Սուրբ Վարդան զօրավարին՝ ի թուա­կանութեանս հայոց ՋԻ. (1471), ի հայրապետու­թեանն տեառն Ստեփանոսի, եւ Արիստակիսի՝ Բ. կա­թողիկոսացն, ի թագաւորութեանն Հասան բէկին, որ եսպան զՋհանշէն եւ տիրեց բոլոր աշխարհիս: Եւ դո՛ւք՝ հա՛րք եւ եղբա՛րք, յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զվերոյ յիշեցեալն՝ զԱրթուխշէն եւ զհօրեղբայրն՝ զՍուլթանշէն, եւ զնորին որդին՝ զԱւետիսն, եւ զքոյրն՝ զՈւլուսխա­թունն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորք սորա, եւ զիս՝ զմեղապարտ գծողս՝ զՎարդան սուտանուն էրէց, եւ զիմ ծնօղսն եւ զիմ եղբարքն, եւ զորդիքն իմ՝ զՆի­կողայոս քահանայն, որ զՅոհան գլուխն նա գրեաց, եւ զմիւս որդին՝ զՅովաննէսն, որ երիտասարդ հասակաւ ի Քրիստոս փոխեցաւ, եւ զայլ ամենայն արեան մեր­ձա­ւորքն իմ, եւ զայնոսիկ, որ ի վերայ մեր երախ|306բ|­տիք ունին, սերտ սիրով եւ բոլոր սրտիւ Աստուած ողոր­մի ասացէ՛ք: Եւ ինքն, որ առատն է ի տուրս բա­րեաց, ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի, եւ նմա փա՜ռք յաւի­տեանս. ամէն: Դարձեալ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք Ար­թուխշի քեռուն՝ Ստեփանոսին, եւ որդուն՝ Մխի­թա­ր[ին], եւ Աստուած ձեզ ողորմի. ամէն:

Տե՛սԺԵ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 320-21:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 306բ(ԺԵ. դ., բոլորգիր) Ընդ առաջին ըստա­ցո­ղին՝ զվերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զտէր Անա­նիէն, եւ ծնաւ[ղ]քն իւր՝ զհայրն զԴօլուաթիարն, զմայրն զԽասրաթն, զեղբայրքն՝ Սպանդիարն, զՍար­գիսն, զԳուլիարն, զՀէրապետն, եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք սոցա, որ ստացան զսուրբ Աւետարանս ի հա­լալ յարդեանց իւրեանց՝ յիշատակ յետ իւրեանց, զի որք ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս, բոլորով սրտիւ Աս­տուած ողորմի ասացէ՛ք սոցա, եւ Աստուած ձեզ ողոր­մես­ցի. ամէն: Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ յա­ղաւթս ձեր զսա:

2. 149ա(1648 թ., նոտրգիր) Կամօն ամենակալին Յի­սուսի Քրիստոսի ես՝ Մկրտիչ աբեղէս, ծախեցի զսուրբ Աւետարանս՝ իմ հայրենիք, ծախեցի իմ եղբօ­րոր­դոցն՝ Էվազին, Պօղոսին, Ա. թուման զգինն առի, էլ ոչ ում դօէ չկայ՝ ո՛չ եղբօր, ո՛չ քվեր, ո՛չ եղբօրորդոյ, ո՛չ քվերորդոյ, ո՛չ ազգի, ո՛չում դօէ չկայ: Իմ եղբայր Գրիգորն վկայ, Փանոսն վկայ, Հայրապետն վկայ: Ով որ դօէ, ան Գ. թուման տեղաց հաքիմին տայ: Ռայիս դիվանն վկայ, Այդինն վկայ, Գդուրիկն վկայ: Թվին ՌՂԷ. (1648):

Տե՛սԺԷ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 298:

3. 238ա(1648 թ., նոտրգիր. վրան թուղթ փակ­ցուած, դժուարընթեռնելի) Զվերջին ըստացօղ սուրբ Աւե­­տարանիս՝ հանգուցեալ առ Քրիստոս, բարիամիտ եւ հեզայհոգի ռայիս Յովիկն եւ կողակիցն իւր՝ խա­թուն Եղիսէն եւ արհնեալ որդիքն իւր, զպարոն Էվազն եւ պարոն Պօղոսն, որ յետ մահուան պարոն Յովիկին, խաթուն Եղիսէն եւ որդիքն՝ պարօն Էվազն եւ Պօղոսն գնեցին հալեալ արդեամբք եւ վաստակոց իւրեանց՝ ան­ջինջ յիշատակ իւրեանց հոգոյն եւ ծնօղացն՝ Յովի­կին, խաթուն Եղիսին, պարոն Էվազին, Պօղոսին, հար­­սինն՝ Մարիամին, զի Քրիստոս բարուց տրոց իւրեանց վարձահատուց լ[ի]նի. ամէն: Թվին ՌՂԷ. (1648):

4. 307ա(1652 թ., բոլորգիր) Փա՜ռք ամենայն սուրբ Երրորդութեան այժմ եւ անզրաւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, ո՛վ սուրբ քահանայք եւ վարդապետք, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս զայս, յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ սուրբ յա­ղաւթս ձեր զվերջին ըստացաւղս՝ Ղուբաթն*, կողա­կիցն՝* Մուրվաթն*, որդիքն իւրեանց՝ Միրվանա­րի­ջան*, Մուրատ*, Մարգարան*, որ ըստացան զսայ ի հալալ վաստակոց իւրոց՝ յիշատակս հոգոց իւրեանց, եւ ետուն ի դուռն Սուրբ* Գէորք* զաւրավարին*, ի յեր­կիրն (մէկ բառ՝ խազուած, դժուարընթեռնելի) Խօ, ի գեաւղն որ գոչի Մահլազան*: Յիշեցէ՛ք լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ, եւ հաստատուն հաւատով Աստուած ողոր­մի ասացէ՛ք, եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցի աղհեղ դատաստանին. ամէն: Հայր մեր: Թվին Ռ. եւ ՃԱ. (1652):

Ծնթ. Աստղանշակիրբառերըթանաքագծովջնջուծ: Տե՛սԺԷ. դ. յիշ-ք, Գ., էջ 491:

5. 307ա(ԺԷ. դ., նոտրգիր) Զսուրբ Գէվորգ զօ­րա­ւար, զքեզ աղաչեմ՝ մի՛ անտես առներ զկարճ­մտու­թիւ[ն]ս անմխիթարին, որ է ծառայի ծառա քո:

6. 307բ(1721 թ., նոտրգիր) Դարձեալ յիշեցէ՛ք զվերջին ստացօղս՝ զՏշօղլումա ռէս Մալխաս, որդիքն իւր՝ Գրիգոր, զՂազար, Սարգիս, զՊողոս, Պետրոս, զկո­ղակիցն իւր՝ Ալթունին, զեղբարն իւր՝ Խօջօին, Բդրիկսանին, Ալմաստին, Ասլիկին Գ., Գուհարին, Մարգրտին, Սանօին, Էթարին: Դարձեալ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք Գրիգիորի պապուն՝ Յուսէփին, կո­ղակ­ցուն՝ Փէրօզին, թոռուն՝ Յուսէփին, որդոյն՝ Խօ­ջօին, որդոցն՝ Շահինին, Նէկօին, Գասպարին, կո­ղակ­­ցուն՝ Դաստագուլին եւ նընչեցեալք իւր՝ Նէկօին, Շահէնին, Ասպատրուն, Յարոնին, մօրն Նէրգղին, Յօվօին, կնոջ՝ Նազլուխանի[ն], որդոցն՝ Մխօին, Խա­չատրին, Էլէքսան[ին], կնոջ՝ Ալթունին, որդոցն՝ Սիմոնին: Դարձեալ յիշեցէ՛ք զմուղդսի Մալխ[ա]սն եւ որդիքն իւր՝ զռէս Գրիգորն եւ փոքր որդի իւր՝ Յու­սէփն, որ գնեց զսուրբ Աւետարան հալալ վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ իւր հոգոյն <յիշատակ>. ոչ ոք իլախա չունի, կամ օվ ծախէ կամ գրաւէ՝ անէցք Կայենի առնէ եւ մասն Յուդայի: Թվին ՌՃՀ. (1721), յունվարի Է.ին ծրեցաւ:

7. 7բ(1724 թ., բոլորգիր) Յիշատակ է սուրբ Աւե­տարանս Տաշօլումեցի Յովսէփի որդի Մալխասին, որ գնեցի զսա ի հալալ ընչից իմոց, ի ձեռաց անօրինաց: Եւ թէ ոք հանդիպի սմա՝ կարդալով կամ օրինակելով, միաբերան ողորմի ասացէ՛ք զծնողաց իմոց՝ Փէրօզին, եւ իմ հանգուցեալ որդոցն՝ Սարգիսն, Նիկողաոսն, եւ իմ եղբայրքն՝ Շահինն, Յովսէփն: Թվին ՌՃՀԳ. (1724): Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զԳրիգորն, զԲ. Մխի­թարն, Ասլիխանն, Գասպարն, միւս Նիկողայոսն, Խօջամիրն, Ղազարն, Պողողսն, Պետրոսն, Ալմազն, միւս Ասլխանն, Բ. Գօհարն |8ա|: Դարձեալ ողորմի ասացէ՛ք Մալխասին, ծնողացն՝ Յովսէփին, Փէրօզին եւ իմ կողակից Ալթունին:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «1232 Աւետարան, բո­լորագիր, ի թղթի գրեալ ի թվին ՋԻ. – 1471: Ի սկիզբն ունի զ2 թերթ մագաղաթ խուցուրի վրացերէն գրով», Ա. կազմաստառին փակցուած 11x17,8 չափսի սպիտակ թղթի վրայ. «Ի սկիզբն ունի զերկու թերթ մա­գաղաթ խուցուրի վրացերէն գրով: Աւետարան բո­լո­րագիր, գրեալ ի թղթի, ի ձեռն Վարդան երիցու «ի քաղաքս որ կոչի Վ[ան], ընդ հովանեաւ Սուրբ Աս­տուա­ծածնին եւ Սուրբ Վարդան զօրավարին, ի թուականութեանս հայոց ՋԻ. (1471), ի հայրա­պե­տու­թեանն տեառն Ստեփանոսի եւ Արիստակիսի Բ. կա­թողիկոսացն, ի թագաւորութեանն Հասան բէկին, որ եսպան զՋհանշէն եւ տիրեց բոլոր աշխարհիս» յի­շա­տակարան ի վերջն: Ուր եւ յիշատակարան յետին ստա­ցողի՝ տէր Անանիայի եւ այլ յիշատակարան գրեալ «ի թվին Ռ. եւ ՃԱ. (1652)» յորում անուն ստացողին է եղ­ծեալ: Ի վերջ Մարկոսի Աւետարանի ընթեռնումք – «Ես՝ Մկրտիչ աբեղէս, ծախեցի զսուրբ Աւետարանս.. իմ եղբօրորդոցն Էվազին, Պօղոսին.. (եղծեալ) թու­ման զգինն առի.. թվին ՌՂԷ (1648)»: Մի կողմն ս. Աւետարանիս է համակ արծաթապատ: Մատենադարա­նա­պետ Սահակ վ. Ամատունի», նոյն թղթի վրայ լս-ում՝ «ՋԻ. 1471 Մ[եսրոպ] եպիս[կոպոս]», 1ա՝ «1232/2846»:

2847

ԹԷՈԴՈՐՈՍ ՇԻՐԱԿՈՒՆԻ, ԱՐՁԱԳԱՆՔ ՆԱՐԵԿԱՅ

ՆԻԺ ԳԻՒՂ, ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՆՔ (Գանձակ)

ՌՅԺԹ.-ՌՅԻԱ. – 1870-1872

ԳՐԻՉ՝հեղնակը՝ԹէոդորոսՇիրակունի:

ԹԵՐԹ՝ 345 (գրչիէջակալում՝ 1-684, որէ՝ 1ա-345բ). չգրուած՝ 1բ, 325աբ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԻԹx12 (Ա 9, Բ, ԺԲ 10, Ե, Ը 14): ՆԻՒԹ՝թուղթ. ճնշադրոշմով՝թ. 1-20, 32- 58, 83, 96, 250, 262, 286, 298, 310, 322՝ութանկիւն՝ «ФАБРИКИ /No 6 / СЕРГЕEBA», թ. 20, 202, 214՝ութանկիւն՝ «ФАБРИКИ /No 5 / СЕР­ГЕEBA», թ. 45՝ոճաւորուածբոլորակ՝ «ФАБРИКИ / ПЛА­ТУ­НОВА /No 6 1/2», թ. 70, 84, 108, 120, 132, 142, 154, 166՝ութանկիւն՝ «ТАТАРОВСКОЙ /No ПРОТАСБЕВА 5 / ФАБРИКИ», թ. 178, 190՝ուղղանկիւն՝ «ВЫСОЧАЙШЕ УТВ. / КОМПАНИИ / УГЛИЧСКОЙ / ФАБРИКИ», թ. 226՝ոճաւորուածեզրերովքա­ռանկիւն՝ «КОНН[СКОЙ] /No 5/ РА[ЗАНЦЕВЫХ]՞» թ. 238՝ոճաւորուածբոլորակ՝ «ФАБРИКИ / СУМКИНА /No 6», թ. 334՝բոլորակ՝ «КОННСКОЙ ФАБРИКИ РАЗАНЦЕ­ВЫХ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 34,4x21.2-21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասին (29-30,5x17-8): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 121ա): ՏՈՂ՝ 26-28: ԿԱԶՄ՝կանաչհէնքովծաղկաթուղթ, մէջքըեւփեղկերիանկիւններըսեւկաշի, միջուկըստուարաթուղթ, աստառըսպիտակթուղթ. լու­սան­ցակողերըկանաչցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա-Բ+Գ-Դ՝չգրուածսպիտակթուղթճնշադրոշմով (Ա,Գ)՝ութանկիւն՝ «ФАБРИКИ /No4 / СЕР­ГЕEBA», Ա՝մասնկազմաստառի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 121ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը մաշուած, քեր­ծուած, եզրերինըը թափուած, ստուարաթուղթը բացուած, շեր­տա­զատուած, Բ. փեղկի ստուարաթուղթը կազմուած տպագիր թերթերից՝ ծաղկաթղթի տակից տեսանելի են տպագիր տառեր, թ. 9-10ի միջեւ չգրուած 1 թերթ կտրած-հանած, թ. 16, 17, 48, 69, 118՝ թանաքի հետքեր, 177բ՝ դեղնաւուն բծեր, թ. 189՝ թանաքի թթուայնութեան հետեւանքով գիրն արտացոլուած հակառակ երեսին:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-324բԱրձագանքՆարեկայ: Իքերթողականհագ­ներգութիւննյեղաշրջեալզՆարեկեանՄա­տեաննաղօթից: ԵրկասիրեացԹէոդորոսվարդա­պետ (այլձեռքով՝ «աբեղայի») Շիրակունի, միաբանՍրբոյԷջմիածնի: Ի 1870 ամիփրկչական, իՌՅԺԹ. ամիազգականի 20 նոյենբերիիգիւղնՆիժ

– 2ա-3աՅառաջաբանութիւն – ՄարդբանականստեղծեալիգերագոյակարարչապետէնԱստուծոյ... խնդրեմսիրովընկալնուլզդիւզնաքեայզաշխատա­սի­րու­թիւնսիգզրոցհայկաբանմատենից՝որպէսզլու­մայնտառապեալայրւոյնիգանձանակտէրունի: ՄնամսպասարկուլրութեաննազգիսհայոցԹէոդորոսվար­դապետՇիրակունի,ի 1870 ամի, ի 20 նոյ[եմ­բե­րի] /// [իՆիժ] (մէկտողանընթեռնելի՝թղթիեզրա­հատ­մանպատճառով):

– 3բԴրութինքմատենիս – Յոգնաթախանձբանսաղօ­թից, օգտակարս... ՄատեանընտիրՈղբերգու­թեանն՝բանսաղօթիցյարակայերկասիրեալԳրիգորիվանականիՆարեկայ:

ա.4ա-5աԳլուխԱ. Խորիսրտէ. կնդրուկբանից, յորԷննյԱստուածարդ՝խնկի, / ընկալՅիսուսծուխթախձանաց, քանզբուրումն՝կնդրկի– Ձայնիհառաչհե­ծեծսրտիս / եւզաղաղակձայնողբոց... քաւիչմե­ղացգովեալիփառս, անճառելի, անսահման, / փառքբարձրելոյդանմահԱստուածյաւիտենիցյաւիտեան:

բ. 5ա-8բԳլուխԲ. [Բնաբան] – Ա. Կա՛լվերստինզայսյաւելուած, / կրկինհեծեծթախձանաց / նոյնհսկողինառքեզԱստուած, / Զաղերսբանիցմաղ­թա­նաց: / Բ. Խորոցսրտէքեզնուիրի, / ո՜վբարերար, Տէ՛րԱս­տուած, / Ընկա՛լիգութքոհայրական / արթունդի­տիսզհայցուած* – Ա 1*.Եւարդ, քանզիբարձրեալնյԱստուածշրթամբքկարդասյօդաւոր... ամէն. քեզփառքՏէրարարիչյաւիտենիցյաւիտեան:

* Այս յաւելուած-բնաբանը քառատողը, ամէն երկտողի դի­մաց առկայ Ա. եւ Բ. համարներով հանդերձ, կրկնւում է Գ-ՂԴ. գլուխներում՝ սկզբնատողերից առաջ. սա միւս միաւոր­ների մէջ չենք բերել: Բոլոր միաւորների տները երկտողեայ են եւ հա­մա­րա­կալուած են, ասենք՝ 1-89, որ այս «Բնաբան»ի տների քանակն է: 1 համարին նախորդող Ա. գիրը եւս բնագրային է:

գ.8բ-12աԳլուխԳ. – Ա. 1. Տէ՛րիմ, Տէ՛ր, Տէ՛րինք­նաբուն, տուիչկենացպարգեւաց... եւընդունիսփառսյա­մենիցեւփառք, պատիւբերանի / քեզվայելէփառքգոհութեան, / անմահհզօրԱստուա՛ծԲան, / այժմեւապայ. ամէն, / քեզփառքյաւիտենիցյաւի­տեանն:

դ.12ա-3բԳլուխԴ. – Ա. 1. Եւարդ, քանզիիսկզբանկալայխօսիլՏէրընդքեզ... որեւունիսՏէրամենայն / եւիքենէամենայն, / քեզփառք, պատիւյամենեցունց / յաւիտենիցյաւիտեան:

ե.13բ-6աԳլուխԵ. – Եւարդ, եսեմերկրածին, մարդանկայուն, անցաւոր... ՈրդիդԱստուած, Աս­տուածԲարձրեալ, / քեզօրհնութիւնգոհութեան, / քեզփառքպատիւյամենայնի / յաւիտեանիցյաւիտեան:

զ. 16ա-8աԳլուխԶ. – Իսկարդ, առայսզի՞նչգոյբարւոք, զի՞նչվայելուչ, զի՞նչօգուտ... նոքօքեւզայլսիմասնասջիր, / թէպէտեւոչբովանդակ:

է. 18ա-20աԳլուխԷ. –Զիմի՛երբէքզփրկութեաննվստահութիւննկտրեցից... ո՞վէքդուք, ո՞վ, իբացկա­ցէ՛ք / եւոչգիտեմեսզձեզ:

ը.20աբԳլուխԸ. –Եւարդ, անձնիմ՝անձկորու­սեալ, զի՞նչգործեսցես, ո՞ւրթագչիս... եւհատուածեալիյօրհնելոցտարամերժեալ, տարակաց:

թ.20բ-3աԳլուխԹ.– Ա. 1. Եւարդ, զի՞նչքեզար­ժանաւոր, շարահիւսեմ, բամբասան... քեզփառք, պա­տիւվերուղերձեմք / յաւիտենիցյաւիտեան:

ժ.23ա-4աԳլուխԺ.– Ա. 1. Եւարդ, քանզիյոյժմիապէսիմահմատնենկորստեան... գոհութիւնմա­տու­ցանիմիաբան / այժմեւապայմիշտանդադար / յաւիտենիցյաւիտեան. ամէն:

ժա. 24ա-6բԳլուխԺԱ. – Ա. 1. Եւարդ, յետինսդաւա­նո­ղաց, ես՝ունայ[ն]սիբարեաց... քոյդմեծու­թեանն, իմաստութեանն, / ահեղ, հզօրտէրութեանն / միշտվայելէփառքեւպատիւ / յաւիտենիցյաւիտեան:

ժբ.27ա-8բԳլուխԺԲ. – Ա. 1. Եւարդ, քանզիըստյառաջնումյաւէտզղջումնսկսայ... զիդուես, Տէ՛ր, փառաւորեալ, / յարարածոցյամենայն, / այժմեւապայ, միշտ, անդադար, / յաւիտենիցյաւիտեան:

ժգ.28բ-9բԳլուխԺԳ. – Ա. 1. Աստուածհզօր, Տէրբարերարեւահաւորմարդասէր... զիՔրիստոսէՏէրերկայնամիտ, / զքաղցրութիւնփրկութեանն, / քեւքա­ւու­թիւն, քեզփառք, պատիւ, / յաւիտենիցյաւիտեան:

ժդ.30ա-1բԳլուխԺԴ. – Ա. 1. Արդ, պաղատիմառքեզ, Տէ՛րիմ, լոյսիլուսոյճառագայթ... բարեբանեալՏէրահաւոր, / յաւիտենիցյաւիտեան:

ժե.31բ-4աԳլուխԺԵ. – Ա. 1. Իսկարդ, դարձեալաստուստառսոյնիհեծութիւնվերստին... միայնօրհ­նեալդգովեալիփառսյամենայնիյամենայն / այժմեւապայ, միշտհանապազ, յաւիտենիցյաւիտեան:

ժզ. 34ա-5աԳլուխԺԶ.– Ա. 1. Եւարդ, դո՛ւ, Տէ՛ր, միայնԱստուածԱստուածբարձրեալերկնաւոր... քեզփառք, պատիւյամենայնիմատուցանիիբերան / այժմեւապայյաւիտենիցեւանզրաւյաւիտեան:

ժէ. 35ա-7բԳլուխԺէ.– Ա. 1. Արդ, աղաչեմխնա­մա­կալդ՝վտանգելոցսատարիչ... յաւիտեանսյաւիտե­նիցծուխծառանայփառազարդ:

ժը.37բ-40բԳլուխԺԸ.– Ա. 1. Արդ, ես՝ծնունդմեղացորդիսեւմահացուերկանցբեր... իվտանգիսկարդամառքեզ, Տէ՛րիմ, իժամնեղութեանն:

ժթ.40բ-2բԳլուխԺԹ.– Ա. 1. Նայեա՛ց, Տէ՛րիմամենատեսջինջեւմաքուրտեսութիւն... բազմա­պար­գեւԱստուածութեաննօրհնեալ, գովեալյաւիտեան:

ի. 42բ-5բԳլուխԻ.– Ա. 1. Տէր, Տէ՛րԱստուած, անոխակալերկայնամիտ, բարեգութ... բարեխնամՏէրամենից, յուսացելոցեսպաշտպան / քեզվայելէփառքեւպատիւյամենայնիյաւիտեան:

իա. 45բ-7բԳլուխԻԱ.– Ա. 1. Քանզիիցենան­ձամբիմովինքնագրաւառիմահ... քեզյաղթութիւնն, քեզմեծութիւննյաւիտենիցյաւիտեան:

իբ. 47բ-9աԳլուխԻԲ.– Ա. 1. Դարձեալկրկինայ­լա­բանեմինոյնբարբառշարունակ... քեզեւՀօրքո, ՀոգւոյդՍրբոյպատիւեւփառքանսպառ:

իգ.49ա-51բԳլուխԻԳ.– Ա. 1. ՏէրեւԱստուածամենայնիյամենայնէզօրաւոր... ամենայնիւփառսստա­ցեալքեզփառք, պատիւմիաբան / յերկնայնոցեւյերկրայնոցայժմեւապայաւիտեան:

իդ.51բ-3բԳլուխԻԴ.– Ա. 1. Եւարդ, որո՞ցզիս, ո՞րխնդրոցարժանաւորվարկանիմ... միշտյաւիտեանքեզգոհութիւնՀօրեւՀոգւոյդգոյակից:

իե.54ա-7աԳլուխԻԵ.– Ա. 1. Բայցարդ, քանզիորիվերայայսքանէայսգերութեանց... յաւուրմեծիդքոյդգալստեանյաւիտեանսահաւոր:

իզ.57ա-9բԳլուխԻԶ.– Ա. 1. Եւարդ, ահաստու­գա­պէսիրաւաբարասացից... զիդուես, Տէ՛ր, երկայ­նա­միտ, ներող, գթած, բաւարար / քեզփառք, պատիւյամենայնէ. ամէն, քեզփառքբարերար:

իէ.59բ-63աԳլուխԻԷ.– Ա. 1. Եւարդ, քանզիընդող­բաձայնարանցիսուգթախձելոց... քեզգոհութիւն, քեզօրհնութիւն, քեզվայելէմիաբան. ամէն, քեզփառք, Տէրարարիչ, յաւիտենիցյաւիտեան:

իը.63ա-7աԳլուխԻԸ.– Ա. 1. Եւարդ, զո՞րսաստյայտնեցիցյաղագսո՞յցտայցեմցոյց... բարեվիճակ, հարթ, հաւասար, զուգակշիռյաւիտեան. ամէն:

իթ.67բ-71աԳլուխԻԹ.– Ա. 1. Եւարդ, միայնդուսկիզբն, դուեւբարեացեսպատճառ... Տէրհամայնից, ՏԷրահաւոր, Տէրթագաւորանսահման. ամէն, քեզփառք, միշտվայելէյաւիտենիցյաւիտեան:

լ. 71ա-3բԳլուխԼ.– Ա. 1. Եւարդ, բանիսճշմար­տես­ցի, ո՜վբարերարողորմած... ոչէբարի, օրերջա­նիկ, ոչբարութիւնառանցքս / քեզվայելէփառքեւպատիւյաւիտեանսմշտագոյ. ամէն:

լա. 74ա-7բԳլուխԼԱ.– Ա. 1. Եւարդ, քանզիբազ­մա­ցուցիպայմանբանիսդառնաղէտ... երգօրհնու­թիւնյամենայնի, երգովխնկիյաւիտեան. ամէն:

լբ. 77բ-81աԳլուխԼԲ.– Ա. 1. Եւարդ, ես, Տէ՛ր, յետնեալգոլովինախադասբարութեանց... երգգո­հու­թեաննիյանմահիցվերառաքիմիաբան / ամէնքեզ, փառքիշխանութեանդյաւիտենիցյաւիտեան:

լգ.81ա-6աԳլուխԼԳ.– Ա. 1. Արդ, զյամարպտուղբանիսճառզղջականպաշտաման... եւքեզհզօր, երգսրբասացյաւիտենիցյաւիտեան. ամէն:

լդ. 86ա-93բԳլուխԼԴ.– Ա. 1. Արդ, կրկնեմառայսոքիկթշուառսրտիսիղձքյօժար... յաւիտեանսյաւիտենիցքեզնուիրեմքպատիւ, փառք. ամէն:

լե. 93բ-6աԳլուխԼԵ.– Ա. 1. Եւարդ, Տէ՛րիմ, Տէ՛րզօրութեանց, վեհ, մեծութիւն, սուրբ, ահեղ... երկիրիպագ, ծունկխոնարհիմք, այժմեւապայ, ցայգեւտիւ. ամէն:

լզ. 96բ-8ա[ԳլուխԼԶ.]– Ա. 1. Եւարդ, քանզիյոյժանթիւենյաճախեցեալգերազանց... օրհնեալկրկին, օրհնեալմէկինեւվերստինօրհնեալԲան, / յամենայնիօրհնաբանեալյաւիտենիցյաւիտեան. ամէն:

լէ.98ա-100բԳլուխԼԷ.– Ա. 1. Արդ, այդգումարքեւգումարտակքվերադա[ս]եալքխումբառխումբ... եւքեզընդՀօր, ՀոգւոյդՍրբոյփառքվայելէան­խա­բան / այժմեւապայ. ամէն, քեզփառքյաւիտենիցյաւիտեան:

լը.100բ-3բԳլուխԼԸ.– Ա. 1. Բայցարդ, որպէսերբեմնյայլյընթերց[ու]ածքգրեցի... Տէրբարերար, բազմապարգեւ, Քրիստոսանմահթագաւոր / օրհնեալ, գովեալ, այժմեւապայ, կանուխկամթէանագան, / բարեբանեալիբազմերախտյաւիտենիցյաւիտեան:

խ. 103բ-5աԳլուխԽ.– Ա. 1. Ամենակալամենա­վայրԱստուածհզօր, բարերար... զիդումիայնօրհ­նեալընդՀօր՝առիգովեստսուրբՀոգւոյն / յաւի­տեանսյաւիտենից. ամէն, քեզփառքգերաբուն:

խա.105բ-6աԳլուխԽԱ.– Ա. 1.ՈրդիդԱստուած, Տէրկենդանի, յամենայնիօրհնեալԲան... քոյինլրմամբբովանդակեսզտիեզերսամենայն / քեզօրհ­նու­թիւնառիբարձունսեւքեզընդՀօրեւՀոգոյդ / վայ[ե]լէփառքյաւիտեանս, քեզգոհութիւնՏէրՈրդ­ւոյդ:

խբ.106ա-7աԳլուխԽԲ.– Ա. 1.Տէ՛րիմԱստուած, Տէ՛րբարերար, Տէ՛րգթութեան, փրկութեան... անդէնառքեզսիրովյարիմեւհեղուսիմիպատուաստ / փա­ռաւորեալյամենայնիՏէրբարերարանսահման / օրհ­նեալգովեալմիշտեւյաւէտ, յաւիտենիցյաւիտեան. ամէն:

խգ.107ա-8աԳլուխԽԳ.– Ա. 1. Բժշկականկրթեալարուեստներհունհմուտեւճարտար... եւիքէնէամենեցունսկիզբնպատճառբոլորից... յաւի­տեանսյաւիտենիցքեզդաւանիմքձեռնամած. ամէն:

խդ.108ա-10բԳլուխԽԴ.– Ա. 1. Աստուածհզօր, Տէրանսահման / ծնունդդՀօրհարազատ... Աստուա­ծու­­թիւննպարագրեալմիեւյե'իցիյանձանց... Օրհնեալ, գովեալ, միշտհանապազ, այժմեւյաւէտյա­րա­կայ, / յաւիտեանսյաւիտենից, միշտյարաժամեսներկայ. ամէն:

խե. 110բ-4բԳլուխԽԵ.– Ա. 1.Եւարդ, ահազլոյսբարեացտնկեալարդէնիսրտի... կարօղ, գթածեւկամեցող, հնարաւորյամենայն / օրհնեալ, գովեալյամենայնիյաւիտենիցյաւիտեան. ամէն:

խզ. 114բ-7աԳլուխԽԶ.– Ա. 1. Արդ, եսյաւէտվրիպեալկամիյամենայնիպատիժ... դուողորմած, դուխնամող, դումարդասէրանսահման / դուբազմա­գութանոխակալ, օրհնեալ, գովեալյաւիտեան. ամէն:

խէ.117ա-8աԳլուխԽԷ.– Ա. 1.Եւարդ, զի՞նչգոյաստէնասելամաչելոյսզի՞նչարժան... եւյօդեսցէիՀայր, յՈրդի, իՍուրբՀոգինհայրաբուղխ... քեզընդնմին, ընդսուրբՀոգւոյնյաւիտենիցյաւիտեան. ամէն:

խը.118բ-25աԳլուխԽԸ.– Ա. 1.Բարձրեալհզօր, անսկիզբնանբովանդակեւանեղ... անճառելիմիտէ­րու­թիւն, իշխանութիւնհամագոյ / այժմեւապայփառքվայելէիփառսյանճառմշտագոյ:

խթ.125ա-8բԳլուխԽԹ.– Ա. 1.Եւարդ, մեղքնմի՛տիրեսցենկայսերականպատկերիս... արքայութիւնն, անեղծութիւնքեզպատկանիանվաղճան / քեզվայելէփառքեւպատիւյաւիտենիցյաւիտեան. ամէն:

ծ. 128բ-32աԳլուխԾ.– Ա. 1.Եւարդ, քանզի, որ­պէսոչէթարցյԱստուծոյքաւութիւն... պահպանու­թիւնսրտիիմոյեւիմհոգւոյպահապան / բարեբա­նեալամենայնիյաւիտենիցյաւիտեան. ամէն:

ծա.132ա-6բԳլուխԾԱ. – Ա. 1.Եւարդ, առո՞քերկ­րածինպաղատեցայցձեռնիծոց... անմահու­թեանցպարգեւատուՔրիստոսիմեզհանգչիցիս / քեզվայելէփառքեւպատիւ, Քրիստո՛սանմահթագա­ւոր... ամէն, քեզփառքահաւոր:

ծբ.136բ-9աԳլուխԾԲ.– Ա. 1. Օրհնեալես, Տէ՛ր, յէութեաննքումմիշտանսահման, տիրաբար... բարե­բա­նեալՀոգւոյդՍրբոյյաւիտենիցյաւիտեան:

ծգ.139ա-43աԳլուխԾԳ.– Ա. 1. Տէ՛ր, Տէ՛րհզօր, ՏէրզօրութեանցՏէրահաւոր, Տէրկենաց... եւհամօ­րէնտարակուսեալյանցաւորացօգնական / եւքեզընդՀօր, ՀոգովդՍրբովփառք... յաւիտեանսմիշտ. ամէն:

ծդ.143ա-5բԳլուխԾԴ.– Ա. 1. Եւարդ, կարողյամենայնիառյամենայնգործանկար... Տէ՛րբարե­գութ, Տէ՛րմարդասէր, ՏէրեւԱստուածապաւէն, / օրհնեալ, գովեալյաւիտեանսյաւիտենիցեւամէն:

ծե.145բ-8բԳլուխԾԵ.– Ա. 1. Եւարդ, քանզիսլա­ցեալգոլհոգոյսթեւօքիթռիչ... որանսահմանփառօքընդՀօրեւընդՀոգւոյդփրկարար / եւքեզընդՀօր, ՀոգւոյդՍրբոյմիշտվայելէ... յաւիտենիցյամսանթիւ:

ծզ. 148բ-51աԳլուխԾԶ.– Ա. 1. Իսկզառիթսնմահուդիպուած, դժոխարմատիմծառոյս... գինեգոր­ծելզօրեղութեամբեւանվթարպաշտպանել / եւքեզ, հզօ՛ր, փառքվայելէ... յաւիտենիցյաւիտեան:

ծէ. 151ա-3աԳլուխԾԷ.– Ա. 1. ՔրիստոսԱստուածամենազօրանունբարիահաւոր... զիքեւէ, Տէ՛ր, ար­դարութիւնն, ձեռամբքոէթողութիւն / քեզվայելէփառք... յաւիտենիցյաւիտեան:

ծը.153ա-5աԳլուխԾԸ.– Ա. 1.Օրհնեալգովեալ, Տէ՛րիմՅիսուս, ընդՀօրքոյինբարձրելոյն... զիիվայրգլորիցիմք, իվայրսահեալառսայթաք / եւքեզընդՀօր... յաւիտեանսամայրտիւ:

ծթ.155ա-7աԳլուխԾԹ.– Ա. 1. Եսհաւատամեւվկայեմ / իմոյսմտացգիտութեամբ... օրհնեալընդՀօր, ՀոգովդՍրբովբարեբանեսմիշտիգով / յաւի­տեանսյաւիտենից. ամէն, քեզփառքքաղցրիգով:

կ.157ա-62բԳլուխԿ.– Ա. 1.Եւարդ, քանզիոչվա­յելէչարեացլինիլօրհնաբան... այցելութեամբարա՛այց / եւքեզընդՀօր, Հոգւոյդսրբոյփառք... փառքյամսանթիւ:

կա.162բ-7աԳլուխԿԱ.– Ա. 1.Եւարդ, ընդէ՞րինձպատշաճիյարամնալիսոսին... Տէ՛րթագաւոր, ՔրիստոսԱստուած, Աստուածգովեալերկնաւոր / յաւիտեանսյաւիտենիցփառքքեզ, հզօ՛ր, ահաւո՛ր:

կբ. 167ա-8բԳլուխԿԲ.– Ա. 1. Այլարդ, ընդէ՞րոչյաւելիցգրեցելոցիվերայ... եւյամենայնյաւիտեանսերգաբանիսքաղցրերգով. ամէն:

կգ.168բ-73աԳլուխԿԳ.– Ա. 1.Տէ՛րբարերարեւբազմագութ, Տէ՛րեւԱստուա՛ծմարդասէր... գոհա­բա­նիսիբնակչացերկնի, երկրի, յովկեան / գովաբանիսյարարծոցյաւիտենիցյաւիտեան. ամէն:

կդ.173ա-5բԳլուխԿԴ.– Ա. 1.Եւարդ, քանզիառամենայնյամենայնիուղիղբան... յամենայնիպարգե­ւա­տուՏէրարարիչբոլորից / փառաւորեալյաւի­տեանսյաւիտենիցյողջյէից:

կե. 175բ-8բԳլուխԿԵ.– Ա. 1.Եւարդ, նախնիսամ­բարշտացյանցաւորացհեղինակ... տո՛ւրինձ, տո՛ւր, Տէ՛ր, ողորմութիւնդքո, փրկութիւնդանսահման / առյամենայնձայնգոհաբան, օրհնեալ, գովեալյաւի­տեան. ամէն:

կզ. 178բ-84աԳլուխԿԶ.– Ա. 1.Եւարդ, որոքառ­ցէզայսդեղսպեղանիմաղաթանց... քումփրկու­թեաննյաւուրմեծիեսսպասեմյաւիտեան / եւքեզընդՀօր, ՀոգւովդՍրբովփառք, վայելէյաւիտեան:

կէ. 184ա-5բԳլուխԿԷ.– Ա. 1.Բայցարդ, քանզիյոյժարդարէբանեւդատնիրաւանց... ընդիսկու­թեաննմեծիդլրմանփառքվայելէմիաբան / յաւի­տեանյաւիտենից. ամէն, քեզփառքգոհաբան:

կը. 185բ-9աԳլուխԿԸ.– Ա. 1.Եւարդ, առիցվե­րա­գրեալսահարկութեանյիշատակ... զիդումիայն, Տէ՛ր, ճանաչիս, Աստուա՛ծհզօրփառաւոր / միշտընդՀօրքում, ՀոգւովՍրբովյաւիտեանսդարաւոր. ամէն:

կթ. 189ա-91աԳլուխԿԹ.– Ա. 1.Եւարդ, քանզիեւվասնզիիձեռնմեծիանմահիդ... եւյազատելկենա­գոր­ծելզհարուածեալսկարեվէր / այժմեւապայ. ամէն, քեզփառքյաւիտենիցյաւիտեան:

հ. 191ա-3բԳլուխՀ.– Ա. 1. Եւարդ, քանզիվե­րամ­բարձեալզընթացսբանիսառիվեր... օրհնեալ, գթած, քեզվայելէփառքեւպատիւքաղցրերգով / յաւիտեանսյաւիտենիցբարեբանիսյերգերգով:

հա.194ա-9բԳլուխՀԱ.– Ա. 1.Եւարդ, քանզիեր­ջանիկենփառաւորեալքպարքսրբոց... եւքեզընդՀօր, ՀոգովՍրբովմիշտվայելէփառք, պատիւ / փառքեւպատիւ, իշխանութիւնյաւիտեանսամայրտիւ. ամէն:

հբ. 199բ-202բԳլուխՀԲ. – Ա. 1. Այլ, ահա, ձեզասեմ, եղբա՛յրք, եկեղեցիքմիանձանց... օրհնեալյեր­կինս, գովեալյերկրի, բարեբանեալմիշտյաւէտ / յաւիտեանսյաւիտենիցյամենայնիբերկրաւէտ. ամէն:

հգ. 202բ-5աԳլուխՀԳ. – Ա. 1. Տէ՛րթագաւոր, բարձրեալհզօր, ամենակալ, ահաւոր...երէկ, այսօր, նոյնեւապայաստուածութիւննանսահման / յաւի­տեանսյաւիտենիցդուկաս, մնասանվաղճան. ամէն:

հդ.205ա-8աԳլուխՀԴ.– Ա. 1.Արքայհզօրերկ­նաւոր, բոլորեցունՏէրԱստուած... երկայնամիտ, նե­րող, գթած, օրհնեալ, գովեալյաւիտեան / յաւիտեանսյաւիտենից, միշտանվաղճան, յաւիտեան. ամէն:

հե. 208ա-24աԳլուխՀԵ. – Ա. 1. Արդ, զմայլեալեւընկղմեալ, զինեւծածկեալիսպառ... այնիմհաւատյԵրրորդութիւնն, այսիմայրնիմլուսափառ / զայսիմսրտիւխոստովանեալդաւանութիւնուղղափառ:

հզ. 224ա-6աԳլուխՀԶ. – Ա. 1. Աստուածանմահ, Տէրողորմած, բազմախնամ, բարեգութ... ամէն, քեզփառք, այժմեւապայդարուցիդարանվախճան:

հէ. 226ա-8բԳլուխՀԷ. – Ա. 1.Եւարդ, քանզիօրէօրհնեալ, օրհնաբանեալ, խնկելի... օրհնեալփառօք, գո­վեալյերկինս, քոյդգթութեամբմիշտխնկիս / բա­րեբանեալողորմութեամբմիշտհանապազկնդրկիս:

հը. 228բ-32աԳլուխՀԸ. – Եւարդ, անկեալվերայյերկրի, յերեսիհողգետնամած... Տէ՛րիմՅիսուսՔրիս­­տոսԱստուած, օրհնեալ, գովեալ, ահաւոր... ամէն, քեզփառքբարձրեալԱստուածյաւիտենիցան­վախճան:

հթ.232ա-6աԳլուխՀԹ.– Ա. 1. Յիշեա՛զիս, Տէ՛ր, Տէ՛րգթութեանց, սիրողարդարիրաւանց... Տէ՛րիմՅի­սուսՔրիստոսԱստուած, բարեբանիսյերգիգով / օրհնեալգթածյաւիտեանսերգաբանիսմիշտերգով. ամէն:

ձ. 236ա-9աԳլուխՁ.– Ա. 1.Եւարդ, հաշիմիծուփվարանյայսքանչարեացիվերայ... արդ, վայելէնմապատիւ, փառք, գոհութիւնիբերան / յաւիտեանսյաւիտենիցամէնասեմքմիաբան:

ձա. 239ա-41աԳլուխՁԱ.– Ա. 1.Ընդհայա­ցուա­ծոցԱստուածածնինամբիծ, մաքուրմաղթանաց... թուակցութեամբՀոգւոյդՍրբոյանճառելիանմահի / միշտվայելէփառքեւպատիւ... քեզփառքՏէրԱստուած:

ձբ.241ա-7աԳլուխՁԲ. – Ա. 1.Տէ՛րիմԱստուած, Տէ՛րբարերար, բազմապարգեւթագաւոր... կրկինկա­պեսանլոյծ, անքակհոգի, մարմինիմիկապ / եւքեզընդՀօր... փառքյամայրտիւ:

ձգ.247ա-52բԳլուխՁԳ.– Ա. 1.Բարձրեալհզօրեւանքննին, անսկիզբնեւանեղ... քեզօրհնութիւնբու­րիխնկիիբրզբուրումնկնդրկաց / քեզվայելէփառքեւպատիւ... յաւիտենիցյաւիտեան:

ձդ.252բ-4աԳլուխՁԴ.– Ա. 1.Արքայհզօր, երկ­նաւոր, Տէրեւարքայահաւոր... առամենայնեսբաւա­կանյամենայնումբովանդակ / օրհնեալ, գովեալյաւի­տեանսյաւիտենիցանքանակ:

ձե.254ա-6աԳլուխՁԵ.– Ա. 1.Իսկարդ, քանզիմարմնովմիայնլինելնիմլուրջեւարթուն... արդ, ասասցենընդմեզիբանհամաբարբառեղիցի / զու­գամասնկցորդութեամբնուագեսցենեղիցի:

ձզ.256ա-8աԳլուխՁԶ.– Ա. 1.Ընդայսխորոցհա­ռաչանացընդթախծութիւնն՝սոյնողբոց... Տէրյամենայնյամենայնիօրհնեալ, գովեալյաւիտեան. / ամէն, քեզփառքամենօրհնեալյաւիտենիցյաւիտեան:

ձէ.258ա-61աԳլուխՁԷ. – Ա. 1. Եւարդ, քանզիելիկատար, եհասաւարտիգլուխ... միտէրութիւնօրհ­նա­բանեալմիշտհանապազյաւիտեան / յաւիտեանսյաւիտենիցամէն, քեզփառքանսահման:

ձը. 261ա-4աԳլուխՁԸ.– Ա. 1.Եւարդ, բղխեալջուրիմկամաց, յայտիցհեղեալառիյուս... յաւի­տեանսյաւիտենիցփառաբանիսիբարձանց / իմա­հացուացեւյանմահիցերգաբանիսյերգանանց. ամէն:

ձթ. 264աԳլուխՁԹ.– Ա. 1.ԱստուածեւՏէր, կեանք, արարիչ, Տէրողորմած, Տէրգթած... փառքեւպաշ­տօնմատուցանիիմիբերանգոհաբան / յաւի­տեանսյաւիտենից. ամէն, քեզփառքանվախճան:

ղ.264ա-9բԳլուխՂ. – Ա. 1. ԲարեբանեալԱս­տուածհզօր, երկնաւոր, թագաւոր... զուգակցապէսփառաւորեալընդՀօրեւՀոգւոյդգերագոյ / օրհնեալ, գովեալ, բարեբանեալանբաւելիառանբաւ... փառքանզրաւ:

ղա.269բ-74աԳլուխՂԱ.– Ա. 1.Տէ՛րիմ, Տէ՛ր, Տէ՛ր, Տէ՛րգթութեանց, Տէրբարերար, Տէրգթած... յաւի­տեանսյաւիտենիցխնկիառքեզպատուառաք / ամէն, քեզփառք, անմահԱստուածվասնիմզենարպատարագ:

ղբ. 274ա-86բԳլուխՂԲ.

– 274աբա. Ահախնկինուագանուշառսուրբփայտներջանիկ... լերինք, բլուրք, դաշտքեւհովիտքտանարձագանքընդայնձայն (ա-ժգ):

– 274բ-86բԱ. 1.Արդ, գոհանամզքէն, Տէ՛րիմ, Տէ՛րբարեգութ, մարդասէր... անեղծ, անմահիշխանու­թիւնն, անունահեղ, ահաւոր / փառքքեզանմահմա­տու­ցանիքեզձեռնամածմիաբան... յաւիտեան:

ղգ.286բ-318աԳլուխՂԳ. [Բնաբան]. Կալվերստինզայսյաւելուած... Ուղերցաղօթքթարգ­մա­նօրէն. վասնիւղոյսսրբալոյս, / յորջորջումնմեռոնբղխողպատշաճեդաւսուրբիւղոյս* – Ա. 1. Սուրբահաւոր, անունանճառ, բարձրեալհզօր, անպատում... այսսուրբիւղսզինավառէգալբնակիլիյակատ / կոչնակնիձայնզարթուցանէշահատակելիճակատ:

*Բնաբանն այստեղ 2 տող աւելի է:

ղդ.318ա-21բԳլուխՂԴ.– Ա. 1.Աստուածանմահյաւիտենից, Բանծոցածինանսահման... վայելչականգոհութեամբնբարեբանեմքմիաբան / այժմեւապայ՝յաւիտեանսյաւիտենից, յաւիտեան. ամէն:

– 321բՎախճանԱրձագանացնարեկեանմատենիսերիցերանեալսրբոյնԳրիգորիՆարեկացւոյ,ամիազ­գականՌՅԻԱ. (1872) եւիփրկչական 1872 ամի, ի 27նյունվարի: Բարեխօսութեամբեւարժանահայացմաղ­թա­նօքերանաշնորհեւհրեշտակրօնվարդապետիսսրբոյնԳրիգորիՆարեկացւոյ, եւմանաւանդամենա­ռատշնորհօքՀոգւոյնՍրբոյ, աւարտեցաւերկրորդօրի­նակսհագներգականԱրձագանացՆարեկեանսսուրբմատենիս,աշխատասիրութեամբբազմամեղԹէո­դորոսվարդապետիՇիրակունւոյ՝նորՔռթե­նա­ւորի, իՍուրբվանսԹարգմանչաց, որմերձիԽա­չա­կապգեղջ, իգաւառինԳանձակայԱղուանից:

ԻժամանակվեհտէրութեանինքնակալինՌուսաց

ԱղեքսանդրիԵրկրորդի՝վեհկայսերնկայսերաց,

Որընդիւրեւնուաճեցոյցզազգսղեկացմարդա­գող,

ԽաղաղացոյցզՀայաստան, Կովկասնյահէնկայիդող:

Յամանակսհամազգայինպատրիարգինծայրա­գոյն,

ԿաթուղիկեացկաթուղիկոսՄիածանաէջսուրբգա­հոյն,

ՎեհԳէորգայիսկՉորրորդի, ազգասիրիվեհյա­րանց,

Ուսումնատենչհայրապետի, լուսաւորչիհայազանց:

ԻխրախոյսվեհանձնութեաննհոգիառեալՀայաս­տան,

Որկայրանկեալօրհասականհոգիսբերանապաս­տան,

Իխրախոյսսրբազանութեաննարշաւենմիտքաս­պա­րէզ,

Որիվաղուցմատնեալկայինտգիտութեաննողջա­կէզ:

Որպէսկայսերողորմութեամբազատեցաքիղե­կաց,

Որքգերէինզազգսհայոց, թէերթողաց, թէեկաց,

Սապէսվեհիսգթութեամբն, զերծաքիժանտմա­խա­նաց,

Եւիձեռացտգիտութեաննազգակործանճիրա­նաց:

Օ՜նդուքեկայք, մանկո՛ւնքհայոց, խնդրեսցուքմեքզօրարեւ,

Արեւկենացվեհապետիսամայրամսյարատեւ. ամէն:

– 322ա-3բՅիշատակարանհեղինակիսուրբմա­տե­նիս, որկոչիՆարեկ, սրբոյնԳրիգորիՆարեկացւոյ՝երա­նաշնորհեւհրեշտակակրօնվարդապետի, աս­տուա­ծաբանհռետորի, վանացվանականի, Վաս­պու­րականաշխարհի: ՍայիշատակեւյիշարանսուրբմատենիսդրութեաններկասիրեալԳրիգորէհրետորէՆարեկեան – Ըստհոլովմանսուրընթացիցամա­նա­կացեւամաց... որովեւդուքյիշեալլիջիք, գրեալկե­նացիմատեան / իդպրութեաննվերինկենացյաւի­տե­նիցյաւիտեան:

– 323բՅիշատակարան. հեղինակիհագ­ներ­գա­կանԱրձագանացնարեկեանսուրբմատենիս՝Թէո­դորոսվարդապետիՇիրակունոյ, Արթիկցիկոչեցելոյ – Ձայնիյաւաղեղերերգեալմենաստանէնյարակայ / առնոյնձայննտանարձագանքլերինք, բլուրքՇի­րա­կայ: / ՁայնիհառաչաղերսարկեալմենաստանէնՆա­րեկայ, / առայնձայննտանարձագանքմայրքեւնոճիքՆարեկայ: / Վասպուրական, որիծագացհնչե­ցաւձայնեղերգան, / վէմքսեպացեալք, վանք, վա­նօ­րայքզարձագանսնմատան: / Վասպուրականխորիծագաց, որդարուցդարհնչիձայն, / ողջՀայաստան, Գանձակ, Շիրակարձագանսնմատան: / Գըրիգորիարթունանուան, հռետորինՆարեկայ / առձայննո­րինետարձագանսՇիրակունինՇիրակայ: / ԳրիգորիսրբակրօնրաբունւոյնՆարեկայ / ետարձագանսպար­գեւանունՇիրակունինՇիրակայ: / Ես՝բազ­մա­մեղՇիրակունիս, դատարկկարասանիմաստ, / վստա­հացայտալզարձագանսարթունհովուինգերի­մաստ: / Ես՝մեղապարտՇիրակունիս, դատարկգլուխ, պօշկարաս, / յանդգնեցայարձանանալյուսմանհան­դէսմեկենաս: / Յանդգնութեաննիմոյներելիմազգայ­նոցմատչիմհայց, / գէթյիսնաւորակամբհայելեւյիմգրգոյկառնելայց: / /324ա/ ԱյսԱրձագանքՇիրա­կուն­ւոյնբերքէքրտանցճակատի / Թէոդորոսվար­դա­պետի, Քռթենաւորանհատի: / Շարահիւսեալար­ձա­գանսորպէսսիրենարդարդիք / իվարժապետվար­դապետէ՝մերթբնակակէրնիյԱրթիկ: / Իհոլովիլյաբեթական/թուականինզիւրշրջան/միակհազար, երեքհարիւր/քսանեւմի (1872) բոլորման/իգալիգիլամացփրկչին/թուականիսփրկչական/միակհա­զար, ութնհարիւր/եօթան[ա]սուներկոքեան (1872) /աւարտեցաւԱրձագանս՝աշխատանացերկ, երկունք, /դադարեցաւՇիրակունւոյսանհարթգրիչեւիրտունք: /Այսչէրիմկար. ՀոգինԱստուածեղեւհիքոյսզօ­րաւիգ, /որյամենայնարարածսհեղուշնորհքզերթալիք: /Յալեացյալիսբախբախելովզըտէ, մաքրէպարզծորան, / Երրորդութեաննառնէդադար, աս­տուածութեաննօրօրան: / Յարուցանէյանարգնիւթէգործսյարգի, պատուական, / բանազունկսխլից, հա­մերցտայզլեզուպերճաբան: / Բանիմաստնւոյնառայսգայճահ, իճահյարմար, վայելուչ, / զորաւաչէրյիւրնիկիթառիսուրբմատեանհոգեշունչ: / Զիորհանէիյանարգէզբանպատուեալպերճիմաստ, / ասէԱստուած, զինալիցիիմսուրբբերանգերիմաստ: / Զիբնութիւնբազումյիրստայզայսմանէմեզիցոյց / արարչականիմաստութեաննէհաւաստիտարացոյց: / Զի՞նչէշերամ, ո՞չապաքէնանարգճճիանպիտան, / բայցգործնորայարգիվեհս՝գերքանզոսկիպա­տուական: / Զի՞նչէմեղու, ո՞չապաքէնխայթիչճճիյոյժնիհար, / այլգործնորապատուիվեհս՝մինչաս­տուա­ծեանիտաճար: / Զիես՝մեղու, անգործկար­ծեալ, դատարկակաց, բնաւեր, / ետումեղրհամա­դամս, մեղրբանիսիվաւեր: / |324բ|Խնդրեմիձէնջ՝մեծաց, փո­քունցգէթյաւելյայսաննախանձ, / բառնալիմէնջզչարգազան, նախանձնասեմ, մարդախանձ: / Ըստմարդկայինտկարմտաց՝սխալանացգոլներում- / հայցեմիձէզ՝բանասիրաց, ներողութեամբտալնե­րում: / Յիշելմաղթեմյընթերցողացնուաստութիւնիման­քատ, / զիդուքեւսյիշեալլիջիքյարքայութեաննյա­­նանքատ: / Հայցեմմաքուրյաղօթսձերյիշելհէքսառբարին, / զիդուքյիշմանլիջիքարժանիյՈղիմ­պեանկամարին: / Գթայոգիսննջեցելոց, Տէ՛րիմգթած, ողորմած, / Յուսովիքեզհանգուցելոց, որքզիսյիշենառԱստուած. ամէն: / ՅամիԱզգականՌՅԻԱ. (1872) եւփրկչական 1872, ի 28 յունվարի, իՍուրբվանսԹարգմանչաց՝մերձիգիւղնԽաչակապ:

Բ.326ա-44բ[ՆերբողեանառՄարիամԱստուա­ծածին]– Բնաբան.Ա. Նորինարթունհսկողի / Երգա­բա­նեալզայսգովեստ / Գրիգորիսրբասունշարա­հիւ­սեալքաջարուեստ: Բ. ԱռՏիրուհինյամբիծկոյս / Տի­րամայրնյանարատ / յԱստուածածիննմաքուրկոյս / մեզյոյսկենացանձնազատ: – Ա. 1 Գոմարքխմբիցսուրբդասուց / լուսարբենիցերջանկաց... 512. Անժա­մա­նակէինմայր / դուբարձրելոյնմայրեւկոյս / ան­ժա­մանակբարեխօս / մեղաւորացհաստատյոյս. ամէն: Վերջ:

ՅորդաբուխշնորհօքՀոգւոյնՍրբոյեւանդառնալիբարեխօսութեամբսրբոյԱստուածածնիյանգելեալաւարտեցաւզԱրձագանսգոմարխմբիցներբողեանիտիրամօրն, երկասիրութեամբբազմամեղտրուպամե­նիցԹէոդորոսվարդապետիՇիրակունոյ՝նորՔռթե­նաւորի (այլձեռքով՝ «Գովեսցէզքեզընկերքո, եւմի՛քոբերան». ապա՝անհասկանալիստորագրութիւն): ԻվանսՍրբոցԹարգմանչաց, մերձիԽաչակապ, ամիԱզգականՌՅԻԱ. եւփրկչական 1872 ամի, ի 30 մար­տի:

– 345աբԱղօթքվաղմենի, ուղերձառՏիրամայրն – Ողջոյնքեզ, կո՛յս, կո՛յսՄարիամ, լիշնորհօքխո­նարհ, հեզ... ուրդասքսրբոցյաղթականաց / երգեննորերգ՝երգաբան. ամէն: Վաղճանյաւելուածոյս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. Տե՛սԲվնդկ.՝ 1ա, 321բ, 323բ, 344բ:

Պհպ. ԲաՈւղերձառԳէորգԴ. վեհափառկա­թու­ղի­կոսնԱմենայնՀայոցեւծայրագոյնպատրիարգառաքելականմայրեկեղեցւոյկաթուղիկէԷջմիածնի –Ձե՛րդաստուածարեալվեհափառութիւն, յօրէգահա­կա­լութեանձերդվեհափառօծութեաննիհամազ­գայինՄայրԱթոռսՍրբոյԷջմիածնի, զգացեալ, թէգրաւորաշխատութիւնյարգիյաչսվեհափառութեանդ, եւմիակփափագեւհոգսձերձգտի, զիիւրաքանչիւրոքպարապեսցիիմտաւորաշխատութիւնս, առայնխրախոյսվստահացեալ, ցանկացայըստիմովսանփանաքինկարեացարձանացուցանելզինչինչգրաւորաշխատութիւնս: Վասնորոյձեռնիգործարկիյե­ղա­շրջելզնարեկեանսուրբմատեաննիտաղաչափականհագներգութիւնհնգետասանոտնեայքառանդամ, ահազնոյնզերկասիրութիւննուիրեմձերդաստուա­ծա­րեալօծութեան՝առլրումնմեծահոգփափագանացձերոց, եւխորինակնածութեամբաղերսեմբարեհաճիլսիրովընկալուլզսաիբրեւզլումայնաղքատիկայրւոյիմեծաշնորհգանձանակհայրապետականխնամոցձերոց, եւգէթմիանգամքաղցրակամբյառելիսա, զիայնլիցիինձմեծինմխիթարութիւնհոգւոյ, եւան­բասիրկացուցանելզիսվասնմարդկայինսխալանացիսմագտանելոց: ՅետինսպասաւորԹէոդոսվարդա­պետՇիարկունի, ի 22նյօգոստոսի 1872 ամի, իվանսՀառիճոյ:

ՆՇՈՒՄ՝կազմիմէջքիպիտակին՝ «ԳրիգորիՆարե­կաց­ւոյաղօթք. տաղաչափութիւնԹէոդորոսաբ[ե­ղա­յէ]», Պհպ. Աա՝ «228, 2847», Բա՝ «ԱրձագանքՆարե­կայ», 1ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2848

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՆՈՐԱՎԱՆՔ (Վայոց ձոր)

ՉԽԱ. – 1292

ԳՐԻՉեւԾԱՂԿՈՂ՝Մոմիկ: ՍՏԱՑՈՂ՝Յովանէսկր. եւեղբայրը՝Թադէոս:

ԹԵՐԹ՝ 320. չգրուած՝ 1ա-2բ, 93ա, 150ա: ՊՐԱԿ՝Ա-ԼԹx8 (Ա, ԼԹ 9, Գ, Թ, ԻԱ, ԼԲ 10, ԻԲ 6)*: ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,5x24: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (21.5x15): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ 39ա): ՏՈՂ՝ 17: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի (Ա. եւ Բ. փեղ­կերը), Ա. փեղկին դրոշմուած պատուանդանով հիւսկէն խաչ, Բ. փեղկին բարդ յօրինուածքով խաչապատկեր. մէջքը եւ փեղկերի եզրերը՝ Ի. դ-ի դարչնագոյն մոմլաթ. միջուկը տախ­տակ, աստառը շերտազարդ կապոյտ կտաւ (նորոգման աստա­ռը՝ թուղթ). լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Գ՝ չգրուած սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 39ա

* ԺԸ. պրակից (թ. 149) յետոյ պրակահամարները չշա­րու­նակած, թ. 150ից յետագայի նոր շարքով համարներ՝ Ա-Ի՝ դրւած պրակների առաջին էջի ձախ եւ վերջին էջի աջ ան­կիւն­ներում:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մարկոս եւ Պետրոս («Մարկոս աւե­տարանիչ, Պետրոս վկայէ»)՝ 93բ, Ղուկաս («Ղուկաս աւե­տա­րանիչ»)՝ 150բ, Պրոխորոն («Պռոխորոն»)՝ 246բ: Կիսա­խորան՝ 3ա, 94ա, 151ա, 247ա: Լուսանցազարդ՝ տաճար, խաչ, բուսական, սափոր (5բ, 273ա) արմաւենի (225ա), 273ա: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, մանուշակագոյն, ոսկի, սպիտակ, սեւ:

Տե՛ս Ա. Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ, Մատենագի­տու­թիւն. Թ-ԺԹ. դդ., Գահիրէ, 1998, էջ 445:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Ղուկասու Դ. 21-34: Ժ. դ.: Բ. (վերջում): Ստացուած մէկ թերթի ընդլայնակի եզրահա­տու­մով: Մագաղաթ, 31x22.5, երկսիւն (25x20), բոլորգիծ երկա­թա­գիր(նմուշ՝ Բա), տող՝ 17: Կարդալ՝ Բաբ՝ «Եւ սկսաւ ասել ցնոսա. «Այսաւր լցան գիրքս այս... զի՞ կայ՝ մեր եւ քո Յիսուս Նա­զով­րացի եկիր կորուսանել»: Ունի ստ. լս. համաբարբառ:

Новый рисунок

Նմուշ Բա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած Ի. դ-ում, վերակազմած հին կաշիի (փեղկերը) եւ նոր՝ դարչնագոյն մոմլաթի (փեղկերի եզ­րերը եւ մէջքը) զուգակցումով, նոր կազմաստառով (հին կազ­մաս­տառի կտորներն ամրացուած նորի վրայ). կազմի կաշին մա­շուած, տեղ-տեղ քերծուած, 3ական գամերն ու կապիչներն ըն­­կած, լուսանցակողերը գունաթափ. գրեթէ բոլոր թերթերի հիմ­քերը կամ եզրերն ամրացուած, թ. 1-2ի թափուած վերին լս-ը եւ եզրերը, թ. 246ի, 262ի ստ. լս-ը լրացուած յետագայի թղթով. 175ա՝ թանաքի հետքեր, թ. 182՝ ստ. լս-ին փոքր անցք, 94ա եւ 151ա՝ լուսանցազարդերն արտատպուած հանդիպակաց՝ 93բ եւ 150բ էջերին. Պատառիկ-պահպանակը վերեւից եզրահատուած, եզրերը խոնաւութիւնից գունափոխուած, ստ. եզրը լրացուած թղթով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 3ա-92բ Աւետարան Մատթէոսի:

2. 94ա-149ա Աւետարան Մարկոսի:

3. 151ա-246բ ԱւետարանՂուկասու:

4. 247ա-316ա ԱւետարանՅովհաննու:

Ունի ստ. լս. համաբարբառ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

92բ (կարմրով) Տէ՛ր Աստուած Յիսուս Քրիստոս, բարե­խաւսութեամբ քո սուրբ չարչարանացն եւ սուրբ կենսաբեր յարութեանդ ողորմեա՛ց ստացողաց սորայ՝ Յո­վանէս քաջաջան եւ բազմերջանիկ կրաւնաւորի, եւ հա­րազատ եղբաւր իւրոյ՝ Թադէոսի, եւ ծնողաց իւրեանց, եւ մեղուցեալ ծրողիս. եւ քեզ փառք յաւի­տեանս. ամէն:

Տե՛ս ԺԳ. դ., յիշ.ք, էջ 679:

149աMOMHK (Մոմիկ)գրիչս:

Ծնթ. Անունը եւ յաջորդ բառի «ի» գիրը՝ յունատառ. տե՛ս ԺԳ. դ., յիշ-ք, էջ 679:

149բ (կարմրով) Քրիստո՛ս Աստուած, յոյս արա­րա­ծոց, զյուսացեալսն ի քեզ՝ զԹադէոս եւ զՅովանէս սրբասնեալ քահանայք յիշեա՛ ողորմութեամբ քո, բա­րե­խաւսութեամբ ծնօղի քո եւ միջնորդութեամբ ամե­նայն սրբոց քոց եւ սիրողաց. եւ ինձ՝ անպիտան գծօ­ղիս, եւ քեզ ընդ Հօր եւ ընդ ամէնասուրբ Հոգւոյդ փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ յաւիտեանս. ամէն:

Տե՛ս ԺԳ. դ., յիշ.ք, էջ 679:

316աՓառք եռակի, եզակի, միաբուն, միասնական երեք անձնաւորութեան եւ մի տէրութեան՝ Հաւր եւ Որ­դոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն, որ արժանի արար զանպի­տան, զփցուն եւ զփանաքի գրիչս հասանել ի վերջին գիծս: |316 բ| Հրամանն տերունի, որ միշտ գոչէ յականջս հա­սա­րակաց, թե՝ Գանձեցէ՛ք ձեզ գանձ անպակաս յեր­կինս, որ ո՛չ ցեց ուտէ եւ ո՛չ ուտիչ ապականէ, ստի­պեաց զոմն ի դասէ երջկանց, ի լուսերամ կրաւնաս­տա­նիս քահանա եւ կրաւնաւոր Յովանէս վերաձայնեալ, յորդիս եկեղեցոյ, անդրանիկ ի համակարգսն պայծառ, ի կղերսն նախագահ, իմացեալ զախցաւորիս, եւ բուռն հարեալ զմշտնջենաժառանգն, կամեցաւ ստանալ զա­ւակ ի Սիովն եւ ընտանիս յԵրուսաղէմ, այսինքն՝ ի նորս եկեղեցի, եւ երանաւետ շնորհին արժանաւորիլ: Եւ բարեյորդոր փութով ստիպեաց զտկարութիւն ապի­կար քարտուղարիս՝ Մոմիկ կոչեցելոյ, դրոշմել ի քար­տե­նի զգիծ եւ զնկար |317ա| զաստուածեան քառա­ռաջ վտակացն հոսմունս, որք մշտասահ կայլակաւք կենահրաւէր պայմանաւ զկիպիկոն ձեւ Դեմետրէի ոռո­գեալ դաշնաւորեցին, եւ հրեղէն կաթլաւքն լուծին զհիւսսային խստաշունչ աւդոցն դառնադաժան կարծ­րութիւնն խաւարամած բնութեանս. եւ գարնան ըն­դոստ որոտմամբն հարաւասիք աւդով սաղար­թա­ւո­րեալ, պտղաբերեցին զանտաստանս ոգւոց, այսինքն՝ զաւետապատում մատեանս չորից աւետարանչացն՝ Մատթէի, Մարկոսի, Ղուկայ եւ Յոհաննու:

Զոր եւ իմ իսկ ի սիրոյ բռնադատեալ, կամեցա լնուլ ըստ կարի զբարեյաւժար կամացն կարիս, յեցեալ յոյսն հասարակաց, զանձն ի գործ արկի եւ յեռեալ, յաւդեալ, յարմարեալ, յաւրինեալ, տառատպեալ գծագրեցի |317բ| եւ բովանդակեցի յամս աստուածապատիւ եւ հո­գե­ւոր տեառն Ստեփանոսի Հայոց կաթողիկոսի եւ աստուածապահ թագաւորին Հայոց Հեթմոյ՝ որդոյ Լեւոնի, յաշխարհակալութեան ընթհանուր աշխարհիս ազ­գին նետողաց, յիշխանութեան այսմ նահանգի աւրհնելոյն եւ բարեպաշտին, գեղեցկածաղիկ երի­տա­սարդին եւ քաջսպահիկ մենամարտին Էլիկումին, եւ եղբարց իւրոց, որդւոց ամէնաւրհնեալ պարոնին՝ աթա­բակ Տարսայիճին, ի նահանգիս Սիւնեաց, ի գաւառիս Վայոյ Ձոր, ի փաբնակ եւ ի հոյակապ եւ ի հռչակաւոր մենաստանիս Նորավանս կոչեց[ել]ոյ, յարքունա­պա­տիւ գահոյս հայրապետութեան, գերափառ եւ մեծա­պա­տիւ, հրաշազան, ամէնիմաստ, հզաւր իմաստասիրի եւ բանիբուն րաբունապետի եւ արհիական քաւչա­պե|318ա|տի եւ վերադիտողի տանս Սիւնեաց տեառն՝ տէր Ստեփանոսի՝ առաջնորդի սուրբ ուխտիս, ընդ հովանեաւ երկնաճեմ եւ աստուածակերտ քաւարա­նացս, կարողութեամբ Աւագ Սուրբ Նշանիս եւ աս­տուած­ընկալ Սուրբ Խաչիս, եւ այլ բազմագումար սրբոցս, որք աննման գոլով՝ իբր զարեգակն ջահաւոր փայլեն յաշխարհիս Հայոց, ի նոր շրջագայութեանս ՄԹ. (1293), ի չորեքտասան յոբէլոնիս՝ ԽԱ. թվոց յաւել­մամբ (1292), եւ ի ԽԹ. ընտիքտիոնիս՝ Զ.իւ աճե­ցեալ (1292), յեւթնեկ հարիւրիս եւ ի քառեկ Ժ.եկիս՝ միակիւ պսակեալ (1292)*:

Եւ արդ, ահայ նախագրեալ հայրս նազելի Յովանէս եւ եղբայր իւր Թադէոս ստացան զսա գանձ հոգեւոր եւ փարթամութիւն անկապուտ եւ անկշիռ, յիշատակ հո­գոյ եւ վայելք մարմնոյ, ի պէտս մաքրաբնակ անա­պա­տին եւ ցանկալի մենանոց|318բ|ին, ի բնիկ բնակու­թեանն իւրեանց Ուռոյքարոյ, որ պատւեալ էր եւ գո­վեալ ի հին արանց սրբոց, որք եւ հնտակեր եւ խոտա­բուտ կենաւք հրշտակացան եւ անդէն հանգեան ի քա­րաժայռ ձորակին եւ յանուշահամ աղբերականն, եւ եդին յարկեղ սուրբ եկեղեցւոյն իւրեանց Սրբոյն Գէոր­գայ: Վասն որոյ յերեսս անկեալ մաղթեմ զվայելողսդ եւ զհանդիպողսդ սուրբ Աւետարանիս՝ անմոռաց յիշ­մամբ հայցել ի Տեառնէ զթողութիւն մեղաց, եւ առնել արժանի աղաւթից եւ պատարագի զստացողք սորա՝ զՅովաննէս եւ զԹադէոս, զի թերեւս ի ձեռս ձեր գտցեն զողորմութիւն յաներեկ աւուրն դատաստանի, ի Քրիստոսէ Աստուծոյն մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

Յիշեսջիք եւ զբազմերջանիկ քահանայն զԴասա­պետն, որ ըստ մարմնոյ՝ ազգ եւ ըստ հ|319ա|ոգոյ՝ հայր եւ սնուցիչ, ընդ նմին եւ զմայրն իւր՝ զԾամոսկի, նայ եւ զծնաւղս նոցա՝ զՎանիկն եւ զՄաստունն, եւս առաւել զկիսաւրեայ տիաւք փոխեցեալն խեղճ մահւամբ զկրտսեր եղբայրն իւրեանց՝ զՅովասաբն, եւ յոլով կսկիծ եւ անմխիթար սուգ եթող տեսողաց եւ ազգայնոց իւրոց:

Այլ եւ ես՝ տառապեալս Յովանէս, եւ եղբայր իմ՝ Թադէոս, որ ի բազում ամաց փափագէաք այսմ աս­տուա­ծաշունչ մատենի, եւ ըստ ժամանակիս պատշաճի հարկեալ զոմն եղբայր սիրելի Մոմիկ անուն, բազմ­իմաստ եւ հանճարեղ յարուեստ գրչի եւ նկարագրու­թեան, որ եւ սայ ելից զփափագ եւ զտարփումն սրտից մերոց, որ եւ Տէր Յիսուս յաւուրն աներեկի հատուսցէ սմա եւ լցուսցէ զտարփումն ոգւոյ իւրոյ:

Արդ, աղաչեմք զամենեսեան՝ որք հանդի|319բ|պիք այսմ մատենի, զվերասացեալ ծնաւղսն մեր եւ զայլ ազգայինս մեր՝ զքոյրսն մեր զՄամքան եւ զՏաւսախն, եւ զԲազմոց, եւ զմիւս Բազմոց. եւ զհաւրքոյրն իմ՝ զՏաճար, եւ զհաւրեղբայրն իմ՝ զԴմլիկն, եւ զամուսին իւր՝ զՈսկի. եւս եւ զհանիկսն մեր՝ զԾամոսկի եւ զԲախ­տաւորն. եւ զմեզ՝ զմեղապարտ ստացողքս Յո­վանէս եւ Թադէոս յիշման արժանի արարէք, եւ Յիսուս յոյսն արարածոց մեզ՝ յիշելոցս, եւ ձեզ՝ յիշողացդ, առ­հա­սարակ ողորմեսցի այժմ եւ յանվաղճան յաւի­տեանսն. ամէն:

Այլ եւ ես՝ թարմատար եւ անարիս ի սարկաւագս եւ անարհեստս ի գրիչս Մոմիկ, զերեսս ի մայր մածու­ցեալ՝ աղաչեմ սղալանաց եւ խոշորութեանն անմեղա­դիր լինել, զի բեկ սրտիւ եւ թախանձեալ մարմնով գրե­ցաւ: Աղաչեմ եւս յիշել զբազմերախտի ուսուցիչն իմ՝ զՅովասաբ կուսակրօն քահանայ:

* Թուականների վերծանութիւնը՝ «նոր շրջագայութեանս ՄԹ.»՝ 209+1084=1293, «չորեքտասան յոբէլոնիս՝ ԽԱ. թվոց յաւելմամբ»՝ 14x50+41=741x551=1292, «ԽԹ. ընտիքտիոնիս՝ Զ.իւ աճեցեալ»՝ 49x15+6=741+551=1292, «յեւթնեկ հա­րիւրիս եւ ի քառեկ Ժ.եկիս՝ միակիւ պսակեալ»՝ 700+40+1=741+551=1292: Տե՛ս ԺԳ. դ., յիշ.ք, էջ 677-9:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 320ա(ԺԴ. դ., բոլորգիր) Ես՝ Սամարս, ետու զիմ ղատիփայն Աւետարանիս ծածկոց, որ ոչ ով չհանէ յԱւե­տարանէս. եւ զիս յաղաւթս յիշեցէ՛ք:

2. 320ա(ԺԴ. դ., բոլորգիր) Փառք եռակի, եզակի, միաբուն, միասնական երեք անձնաւորութեան եւ մի տէ­րութեան՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Սուրբ Հոգոյն. հրաման տէրունի, որ միշտ գոչէ յականջս հասարակաց, թէ՝ Գան­ձեցէ՛ք ձեզ գանձ անպակաս յերկինս, որ ո՛չ ցեց ուտէ եւ ո՛չ ուտիչ ապականէ, ի լուսերամ կրաւնա­ւո­րաս­տանիս, Մարտիրոս քահանայ եւ կրաւնաւոր վե­րայձայնեալ՝ յորդիս եկեղեցոյ, անդրանիկ ի համայ­կարգսն պայծառ, իմացեալ զաղցաւորիս եւ բուռն հա­րեալ զմշտնջենաժառանգն, կամեցաւ ստանալ զաւակ ի Սիոն եւ ընդանիս յԵրուսաղէմ: Արդ, ահա նախա­գրեալս հարսն նազելի Մարտիրոս կրաւնաւորն ստա­ցաւ զսա գանձ հոգեւոր եւ փարթամութիւն անկապուտ եւ անկշիռ, յիշատակ հոգոյ եւ վայելելք մարմնոյ, ի պէտս մաքրաբնակ անապատի, որ կոչի Մաղ|320բ|ար­դավանք, ընդ հովանեաւ Սուրբ Ստեփաննոսի, Սուրբ Աստուածածնի, Սուրբ Գէորգայ զաւրավարի, վասն որոյ երես անկեալ մաղթեմ զվայելողսդ եւ զհանդի­պողսդ սուրբ Աւետարանիս՝ անմոռաց յիշմամբ հայցել ի Տեառնէ զթողութիւն մեղաց, եւ առնել ի արժանի աղաւթից եւ պ[ա]տարագաց զվերջին ստացողս սո­րայ՝ զՄարտիրոս քահանայն, զհայր իւր՝ զԽաչիկ եւ զմայրն իւր՝ զՄէրիկն, եւ իւր եղբաւրն՝ Յովանէսին, եւ իւր քուերն՝ Մէլիքին եւ եղբաւր դստերացն՝ Շահմէլիք եւ զՄրվաթն, եւ զթոռն՝ Ազատ, եւ զմօր քուեր որդին՝ Յովհանէս քահանայն, եւ ամենայն արեան մերձաւո­րաց: Յիշեսջիք զբազմերջանիկ զվարպետն իմ՝ զՂու­կաս քահանայն. կրկին աղաչեմ զլուսերամ դասք քա­հանայից, յորժամ ընթեռնոյք կամ աւրինակէք, յիշման արժանի արարէ՛ք. եւ Յիսուս՝ յոյսն արարածոց, մեզ՝ յիշելոցս, եւ ձեզ՝ յիշողացդ առհասարակ, ողորմեսցի այժմ եւ յաւիտեանս. ամէն, եղիցի: Եւ ես՝ Մարտիրոս աբեղայս, ետու զսուրբ Աւետարանս եւ մին ձեռն քթեթ եւ մին քահանայ[ա]թաղ ընձայ սուրբ ուխտիս Մա­ղար­դավանիցս: Ով որ հեռացուցանէ կամ ծախէ, կամ գրաւէ՝ մասն Յուդայի առցէ եւ խաչահանուացն: (այլ ձեռքով վերջում աւելացրած)՝ Եւ սանայհէրն իմ՝ զպարոն Բաղշայիշն, յաղաւթս յիշեցէ՛ք:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «Հմր 2848», 1ա՝ «22, 2848», «ՉԼԹ. – 1290, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 3ա՝ «2848»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝287բ՝ «Ես Տէր ի գչայ Դիոս չա»:

2849

ՂԱԶԱՐ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ՏԷՐ-ՂԵՒՈՆԴԵԱՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ, ԸՆԴԴԷՄ ԼՈՒԹԵՐԻ ԵՎ ԼՈՒԹԵՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ

ԴԱՒՐԷԺ

ՌՄՂԷ. – 1838

ԳՐԻՉ՝հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 105 (գրչիէջակալում՝ 1-191, որէ՝ 1ա-96բ). չգրուած՝ 97ա-105բ: ՊՐԱԿ՝ 1-10x12 (7՝ 10, 9՝ 4, 10՝ 7): ՆԻՒԹ՝թուղթ. ճնշադրոշմով. թ. 12, 24, 36, 48, 60, 72, 82, 94, 98՝բոլորակ՝ «АСЕЕВСКОЙ / А No 4 / ФАБРИКИ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 34,8x21,1: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն. թ. 1-78 (28.5-30.5 x15.5-16.3), թ. 79-96 (31x17): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 64ա): ՏՈՂ՝ 32-42: ԿԱԶՄ՝վարդագոյնթուղթ, մէջքըեւփեղկերիանկիւնները՝շագանա­կա­գոյնդրոշմազարդկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառըսպի­տակթուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա. (սկ.)՝սպիտակ, չգրուածթուղթ, լուսագծերով:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիստուարաթուղթըտեղ-տեղմա­շուած, գունաթափ, թ. 1-22՝գրադաշտիվերինմասըթանաքիթթուայնութեանհետեւանքովգունափոխուած, թ. 36, 39, 48՝գրա­դաշտինպատռուածքներ, թ. 105իցյետոյ 5 չգրուածթերթկտրած:

Новый рисунок

Նմուշ 64ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-96բՊատասխաննորակրօնտետրակիկրկնա­կնունքանաբաբիսմիսինորայից, այնէ՝Լու­տերցեւԿալվինեանց, իՂազարվարժապետվար­դապետէՏէրՄարտիրոսեան, նահատակեալՏէրՂեւոնդեանց, ի 1838 ամի, ի 9 մարտի, յուսում­նա­րանՀայոցԼուսաւորչականաց, որիԴաւրէժքաղաքՊարսից (2ա)

– 1ա-2ա [Նախերգան]. Հայազգիլուսաւորչա­դաւանկրօնասէրսիրելեացնդոյզնծանուցումնզվա­­րուցԼուտերի՝աղանդապետինսոյննորակրօ­նիցն, զորոցառաջիկայբանսէ – ՄարտինոսԼուտերգերմանացի, էրկրօնաւորիկարգէհարցնՕգոս­տի­նեանց... փութայբանսիբժշկութիւնաւասիկ: Լուտե­րա­ձաղ՝յանդիմանիչ, այնէ՝կշտամբիչ:

– 2ա-4բ [Նախաբան] – Ազգասէրհոգի, հարազատզաւակմեծինԳրիգորիպարթեւազին, չէրեւչէինչտեղի... խօսեսցուքիվերայնորաեւապազայլոցնկարգաւ, միըստմիոջէ:

ա. 4բ-10բԱ. Վասնխաբէականճակատագրոցննորակրօնտետրակիննայնորիկ – Բնականբարքենբնութեանբորենիգազանին... եւյորժամլինի, առնէորդիգեհենիկրկին, քանզինքն:

բ. 10բ-2աԲ. Իվերայվիճակիմարդոց – Դարքճշմարտութեանքրիստոսականթագաւորութեանփրկա­­ւէտաւուրց, յորլցաւերկիր... պատառեալզնաընդունինզծայրսնեւթերանանզմիջինն:

գ. 12ա-3աԳ. ՅաղագսխորհրդականմարմնոյեւարեանՏեառն, եւերիցվիճակացմարդոյնիհասարակի – Ծանրանայրյիրաւիգործս, թէիմէջբերեաքզամենայնաստուածաբանիցնբանսն... մինչչեւիցէկատարեալյաղթութեամբզախոյանն՝իձեռսբերեալկամիլուծխոնարհութեանզնանուաճեալ:

դ. 13ա-5աԴ. Իվերայառաջինվիճակիեւհո­գեղի­նութեանբանականհոգւոյիհասարակի – Մարթէրմեզզխնդիրսճոխագոյնբնականօրինակօքապա­ցուցանել... որպէսեւդեւք, ընդորսեւհրովդատելոցենիվերջինաւուր:

ե. 15ա-6բԵ. Իվերայհոգեղինութեանբանականհոգւոյյատկապէս – Հոգեղէնլինիլնբանականհոգ­ւոյսմերոյոչմիայնՍուրբԳրովքհաստատի... օրըստօրէյաւելուզանհատսնոյնսեռիցեւտեսակաց, եւլնուզտեղիապականելոցեւմահացելոց:

զ. 16բ-25բԶ. ԻվերայխորհրդականմարմնոյեւարեանՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի, այսինքն՝իվերայպատարագինյատկապէս – Իսկզբնաւորու­թեանբանիս, որիվերայպատարագինսրբոյ... եւվասնհեռացուցանելոյնասէ. Եթէաջձեռքնքոկամակնգայթակղեցուցանէզքեզ, խլեա՛զնաեւընկեա՛իքէն:

է. 25բ-9աԷ. Յաղագսաստուածաբանականա­ռա­­քինութեանցհաւատոյ, յուսոյեւսիրոյ – Հաւա­տոյքնոչինչիւիքայնպէսըմբռնինկամհաստատինիմեզ... թէեւգովելիէիգործաշխարհական, այլզկնիօրինաւորգիտելոյզիւրնեւայլն:

ը. 29բ-44աԸ. Յաղագսճանաչելոյեւզբարե­խօ­սութեաներանելեացհրեշտակացեւսրբոցնԱստու­ծոյ – ԱպաքէնորպէսՍամայէլնչար, վիշապնանդնդա­կան... միայնզայսերեսիլուսանցիցնշանա­կեալտեղիսնտեսանելյԱստուածաշունչՍուրբԳիրն:

թ. 44ա-6աԹ. Յաղագսամեներանեալկուսինեւհրամանիկուսանացն, որիՍուրբԳիրնիհասա­րակի – Տագնապէինձյամենայնկողմանց, եւսարսա­փեալսասանիանձնիմ... զմիկինունիլ, թէոչ, որոցյիս­կապէսյայտնութիւն, ամենայնինչքոմերկա­պարա­նոցխայտառակին:

ժ. 46ա-8աԺ. Յաղագսվկայութեանեւգովու­թեանկուսանացն, որքիՍուրբԳիրսն – Որպէստե­սաքինախընթացյօդուածն, Լուտերնսակսպաշտելոյզիւրանասնականցանկութիւնսն... ննջենզքունմա­հու, զյառնելովերբեքցգարուննյարութեան, յորփո­խելբնութեանցնէանհնար:

ժա. 48բ-53աԺԱ. Յաղագսմշտնջենաւորկուսու­թեանամեներանեալկուսինՄարիամու՝մօրփրկչինմերոյ – Ցուցաքկանխաւ, թէնոյնչարալեզուլուտերա­կանքն... նմաննսիրէզնմաննեւխորշիյաննմանոյն, ըստիսկառածիբնաբանից:

ժբ. 53բ-7բԺԲ. Յաղագսգերազանցութեանփա­ռացեւշնորհացսրբոյկուսինՄարիամու, քանզամենայնարարածոց – ԳլխաւորաբարզերկուինչլեզուագարէԼուտերն... եւաշխարհսբաւականոչէինտանելզգիրսն, զորսեթէօրըստմիոջէգրեալէին:

ժգ. 57բ-65աԺԳ. Յաղագսկուսակրօնութեանվարդապետացնեւեպիսկոպոսաց, եւայլոցկուսա­կրօ­նից – Վերագոյնգրեցաք, թէԼուտերնյետապախտառնելջանալոյզկարգն... դժնդակինչպատուհասան­ցինհամարիեւզբարումնչար:

ժդ. 65բ-70աԺԴ. Յաղագս՝թէպարտէխոստո­վանիլանձնիւրաքանչիւրզմեղսիւր, եւզայնմիայնքահանայինիծածուկ – ՅապստամբիլնԼուտերիառաքելականշաւղացկաթողիկէ... զիծանիցենկրօ­նա­սէրքնզպաշտամունսնայսպիսիզրուցացյազգսմու­ծելոյ. ամէն:

ժե. 70բ-6բԺԵ. ՅաղագսՊահոց – Զիթէվասնխոս­տովանութեան (որպէսգրեցաք) բազումքյառ­նեն... առնուլիբերանընդկրօնասէրջերմեռանդիսզբանմարգարէն, թէես, ինեղելզնոսա, քուրձզգենուիեւխոնարհառնէիպահօքզանձնիմեւայլն:

ժզ. 76բ-84բԺԶ. Յաղագսնիւթականեկեղեցւոյեւսրբոցմատրանցեւտաճարացն, եւառինոսինեդեալզարդուցնեւզգեստուցսրբապաշտութեանց, սրբալոյսիւղոյնմեռոնիեւօծութեանցքահանայից – ՎաղուրեմնտեղեակմերելովԼուտերի... այդպիսիգայթակղութեանվարդապետութիւնսյեղեգնջախջա­խեալեւիպատրոյկնառկայծեալիմիտսնոցալցու­ցա­նելով:

ժէ. 85ա-96բԺԷ. Վասնխղճիմտաց, իհասա­րակի – Համառօտեւհարեւանցիիմնյիշատակեցաք... որքոչինչնշոյլիմնիւիքգտանինցուցեալիՔրիս­տոսէյառաքելոցնորաոչ /// (չշարունակուած):

Լս-ներում կան աստուածաշնչեան քաղուածքների համար­ներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2աՏե՛սԲվնդկ.:

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Աա՝ «ՎարքաղանդապետինԼութե­րի», «284/2849», «1838, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», Պհպ. Աաեւկազմիմէջքիպիտակին՝ «Ղազարվարդա­պետիՏէրՂեւոնդեան, ՏեսութիւնքընդէմԼութերիեւլութերականութեան»:

2850

ԲԺՇԿԱՐԱՆ

ԺԸ. դար

ԳՐԻՉ՝Աբրահամդպիր (6բ-118բ, 126ա-40բ), Անանուն (120ա-1ա, 145ա-61ա):

ԹԵՐԹ՝ 179. չգրուած՝ 1ա-6ա, 48բ-53բ 89բ-90բ, 119աբ, 121բ-5բ, 141ա-4բ, 162բ-77ա, 178ա-9բ: ՊՐԱԿ՝ 1-4x16 (2՝ 14, 4՝ 7)+Ա-ԻԱx6 (ԺԲ, ԺԹ 6, ԺԸ 8, ԻԱ 4): ՆԻՒԹ՝թուղթլուսագծերովեւլուսադրոշմով՝քառակուսումէջ՝ «Ф 9» «Т 1», թագազարդոճա­ւորզինանշան, որիմէջկանգնածարջ՝ուսինկացին, «РЭМР»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,3x20.7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն՝թ. 54-140 (27.5x15-6), միասիւն՝թ. 1-48 (27x15), 145-62 (28x15): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 54ա): ՏՈՂ՝խառն՝ 37-43: ԿԱԶՄ՝գորշծաղ­կա­թուղթ, մէջքը՝կարմիրկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝սպի­տակթուղթ. լուսադրոշմով՝ «Ф 9»:

Новый рисунок

Նմո 54ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ մարդադէմ Գ՝ 54ա:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը եւ մէջքի կաշին մա­շուած, թերթերի անկիւնները գործածութիւնից կեղտոտուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա.54ա-71բ[ԱմիրդովլաթիԱմասիացւոյ] Ուսումնբժշկութեանէայս. յառաջնկուցուցանէ, թէզայսուսումնորպէսուսանին

Տե՛ս. ձեռ. 413, 10ա-35բ: Նխ./54ա: Ցանկ/54ա-5ա: ա-ծը/55ա-71բ: (ե-իը, խթ-ծ, ծգ-ծէ/չիք): ա/55աբ: բ/55բ-6ա: գ/56աբ: դ/56բ-7բ: ե-իը/չիք: իթ/57բ-8ա: լ/58աբ: լա/58բ-9ա: լբ/59ա: լգ/59ա: լդ/59աբ: լե/59բ-60ա: լզ/60ա: լէ/60աբ: լը/60բ: լթ/60բ: խ/60բ-1ա: խա/61ա: խբ/61ա: խգ/61ա-2ա: խդ/62աբ: խե/62բ: խզ/62բ-3ա: խէ/63աբ: խը/63բ-4բ: խթ-ծ/չիք: ծա/64բ-8ա: ծբ/68ա-70ա: ծգ-ծէ/չիք: ծը/70ա-1ա: Յի­շա­տակարան գրքոյն/71աբ: Այլ կու յիշեմ չուր գեղե­ցիկ/71բ:

– Ցանկում կան բոլոր միաւորների (Ա-ԾԸ.) խորագրերը:

Բ. 71բ-101ա [ԱմիրդովլաթիԱմասիացւոյԱխրա­պա­տին՝ըստՄուսաիբն-Մայմունի]

Տե՛ս. ձեռ. 413, 35բ-106բ: Նխ. եւ ցանկ/71բ-2բ: ա/72բ-4ա: բ/74աբ: բ/74աբ: գ/74բ-5ա: դ/75ա-6բ: ե/76բ-8բ: զ/78բ-80բ: է/80բ-2բ: ը/82բ-4բ: թ/84բ-6ա: ժ/86ա-8ա: ժա/88ա-9ա: ժբ/89ա (միայն խորագրի սկիզբը): ժգ/չիք: ժդ/91ա (սկ. թերի՝ [ԺԹ.] Շիա ֆի մուոայ, որ օգտէ աչաց կարմրութեան...): ժե/91ա-3բ: ժզ/93բ-5բ: ժէ/95բ-6ա: ժը/96ա-7բ: ժթ/97բ-8բ: ի/98բ-101ա: իա-իբ/չիք: իգ/6բ-48ա: իդ-իե/չիք:

– Ցանկում կան Ա-ԻԵ. միաւորների խորագրերը:

Գ. 101ա-121ա[Ախրապատին]

ա. 101աԱ. [Վասնաչաց. ցանկից] – Առդահնայֆոանկիփիրոզայեաղութմարճան...

բ.102աԲ. [Վասնաչաց, որջուրիջնու. ցանկից]– Զխարազայնտրորէեւբազկեջրով...

գ. 101աԳ. [Վասնաչացլուսաւորելոյ.ցանկից] – Եթէձկանլեղինիկոյրմարդուաչքն...

դ.101աԴ. [Վասնաչաց.ցանկից]– ԵւդարձեալԺ., տասնհաւկթիսպիտակուցլից...

ե. 101աԵ. Աչացն, որարտասունքերթայ – Նար­գեզնպտղտիծաղիկնառ...

զ. 101աբԶ. Աչաց– Առհնդիթութխայորէկա­պուտ...

է. 101բԷ. [Վասնաչաց,ցանկից] – Դարձեալբանէ (բռնէ) օձմիեւկախէ, որճանճն...

ը.101բԸ. [Վասնհազի. ցանկից] – Շանխեարճղկէճորնհանէ...

թ.101բԹ. Մարդուքամիլինի –Չեչմիխմորյետբաց...

ժ. 101բԺ. Մարդիքամիլինի – Ջրիքարաոզովնտրօրէամենքամինկուհանէ...

ժա.101բԺԱ. Այլխուցի, ուռածի, որցաւի – Քա­սիայծխեք, այսէքասիեն...

ժբ.101բԺԲ. Այլեարայի, խոցի, թէայլուրել – Մա­րազռունէայսանէա՛ռ...

ժգ.101բԺԳ. Այլեարայի – Ա՛ռճիկարիսեւուցնկա­պեքանիանգամ...

ժդ.102աԺԴ. Մարդուոտկի, ձեռքիսզունցաւոյմե, որուռչիտաքութիւնտանի – Առմէքիչսա­րուցեխբաշարաղով...

ժե.102աԺԵ. Այլսըզի – Ա՛ռտասնգլուխսխտոր...

ժզ.102աԺԶ. Այլսըզվի – Ա՛ռարեշիալուր, գինովեփէ...

ժէ. 102աԺԷ. Այլսըզվիոտքնթէձեռք– Ա՛ռԵ. դրամֆարֆիոն...

ժը.102աԺԸ. Այլսըզվի – Ա՛ռմեքիչբակլիալուր, մէքիչգրէճնիալուր...

ժթ. 102աԺԹ. Այլսըզ[ի] –Ա՛ռԺ. դրամըռըչենիԵ. դրամդանայսաղս...

ի. 102աԻ. Վասնջերմիկամսրտումնզաֆրայլի­նի– Ա՛ռդադռուսեմեդիգուսԳ. զուռեշկայ...

իա. 102աԻԱ. Այլջերմիդեղ– Գ. գերգրեայսանունքս...

իբ.102աբԻԲ. Այլջերմիդեղ – Ա՛ռմեկգոնթռուկկարմերփակովԳ....

իգ. 102բԻԳ. Վասնուռոց, որմարդուձեռքթէոտքցուրտտարածէ, ուռի – Լավպաշարաղովցեխխառնէ՛...

իդ. 102բԻԴ. Այլո[ւ]ռուցկի, ործակումչի – Աղաւն[ոյ] քաքնմեղրովխառնէ՛...

իե.102բԻԵ. Այլո[ւ]ածմարդուփորինիսն, որո[ւ]ռչիօրըստօրնմեծանայ, այսէդեղն– ՄէկդրամմումեայմէկդրամբադամիեղովԳ. օր...

իզ.102բԻԶ. Մարդուվրէնուռոցդուսգայ, ործակվելչիլինի – Կատվիքաքնքացախովեփէ...

իէ.102բԻԷ. Այլբերանկամփորնուռուցդուրսգայ – Ա՛ռմէկքանիքեբրի, որէգոզիԱ.-Ա. (1-1) հատմորթի...

իը.102բԻԸ. Այլուռցի, մարդուբերանուռչիկամերեսիխոցի – Ա՛ռշավթալոյկղեզն, կրակիվրենդի՛ր...

իթ. 102բԻԹ. Այլուռուցկիկամբողազինո[ւ]ռչի – Ա՛ռո[ւ]ռիտերեւնծեծէ, ջուրնմզէ...

լ. 102բԼ. Այլմարդուո[ւ]ռոցդուրսգայպարծամ– Ա՛ռմէքիչոսպնջրովեփէ՛եւա՛ռշորիվրէն...

լա. 103աԼԱ. Այլուռոցիծակիլու – Ա՛ռսոխն, կոտորիջրովխաշիրերա՛ռ...

լբ.103աԼԲ. Այլդեղուռուցկիմարդիսիրտնկամփորնո[ւ]ռի – Ա՛ռմածուն, քսէ՛ո[ւ]ռածտեղն...

լգ. 103աԼԳ. Մուռոցկիմարդուհանդիպեպի – Այսհրեշտակացանունքսգրէ՛ուռածդեղէն...

լդ.103աԼԴ. Այլմարդուսիրտկամփավդե, որուռուց­կիհանդիպի– Ա՛ռմոմեայեւլատանմայեա­սի...

լե. 103աԼԵ. Այլմարդուուտնորո[ւ]ռչի, տակնկարմրի– Ա՛ռմէքեչկուտատուկիխուտ...

լզ. 103աԼԶ. Վասնգլոխոյչորխոցի – Ա՛ռծտիթե­փուռնեփէ...

լէ. 103աԼԷ. Այլչորխոցի– Ծիտինծեռտնզքացա­խովքսիս...

լը. 103աԼԸ. Այլմարդուգլոխն, որխոցդուրսգայ – Ա՛ռթուցուեաղիաղլուխմորտասանք...

լթ. 103աԼԹ. Այլբարդու (=մարդու) գլուխորքա­չալլինի – Ա՛ռեղուինձովանհանէ, թակէ...

խ.103աԽ. Այլմանդրերեխոցգլուխնորջրիխոցդուրսգայկամղզայմուղկայ – Ա՛ռԵ. դրամմուր­դասակ, Բ. դրամուկէսգելերմանի...

խա. 103աբԽԱ. Վասներիխայիցգլխոնջրիխուցդուսգայ – Ա՛ռպախրիեղղաթրան, հաւկթիդեղնոց...

խբ. 103բԽԲ. Այլգլոխխոցերեխայոց – Ա՛ռըռեւանդնեօղովհարզէգցէրգլոխ. օգտէ:

խգ. 103բԽԳ. Այլգլխիխոցիերեխոց – Ա՛ռքուքուրթնեղովհարէ...

խդ. 103բԽԴ. Այլերեխան, ործնանի, յետեւգլուխնջրայխոցդուստայ, այնմինչեւտարինկուքաշէ... – Այսփորցելիմք. ա՛ռԱ. թասովքամածմա­ծուն, միքիչկաթածէ...

խե.103բԽԵ. Վասնհազի, որմարդհազոյմլենիբալղամգայսրտեն – ԱռԱ. դրամդանայսաղզքցեր...

խզ.103բԽԶ. Այլհազիերեխանորհազուտ – Ա՛ռճերմակախլուղընախճականմօրկաթնով...

խէ. 103բԽԷ. Այլհազիդեղ – Աճիթազանջրովեփէ՛, խմէ՛. օգտէ...

խը.103բԽԸ. Այլհազիեւպալղամի– Ա՛ռԵ. դրամշահդանխունկ, ԺԵ. (15) դրամնապաթշաքար...

խթ.103բԽԹ. Այլհազիդեղ – Հավիթուխումննապաթշաքարովջրիմեչնգցի՛ր, խմէ՛:

ծ.103բԾ.Այլօգտակարէպալղամեկամայլուրեշբժիշկխոցի – ԱռԿ. (60) դրամքուքուրդ, Ի. (20) դրամնեշադիր, ծեծէ՛...

ծա. 103բ-4աԾԱ. Այլպալղամիթէմարդուսսերտնցաւում, թէհամիկերակուրհալելուասէդեղն– Ա՛ռԵ. դրամղարայզետայ, որշիվշենեյց...

ծբ.104աԾԲ. Այլանճարհազի – Դաւշանմօրթէ՛, արունխմէ՛, օգտէԱստուծով: Այլհազիդեղ – Հաւ­կիթնթառխաշէ՛, կառաժնթակէ՛...

ծգ.104աԾԳ. Այլդուղլուբալղամենհապ – Ա՛ռԺ. դրամքուքուրդ, դրամնեշադրովհապշինի...

ծդ.104աԾԴ. Այլգլխունուզլայեկայմարդու – Ա՛ռԱ. դրամքարաղմատանի, կեսդրամթակացզա­ֆայ...

ծե.104աԾԵ. Այլգլխուցաւի– Առաֆեօն, վարդիջրովտրորէ, գագաթնդիր. օգտէ:

ծզ. 104աԾԶ. Այլգլխուցաւի – Ա՛ռօտողղարայղարաֆելդարէֆիլ...

ծէ. 104աԾԷ. Այլգլուխցաւի– Ա՛ռզաֆրանվարդիջրովխառնէ...Վասնմարդորհիւանդէ, ինչորուտէեւյետձգէ, դեղնայսէ – Ա՛ռհաւկիթն, քիչեփեԺԵ. (15) դրամճերմակբիպարթակե...

ծը.104աԾԸ. Այլմարդորհիւանդէ, քունչէանում, սերտնկուդողայ, գերովսընկան, դեղումնդինջչէկանալ, այսէդեղն – Ա՛ռաղաւնոյբալենմորթէ, Ա. կշտէնճղէ...

ծթ.104աԾԹ. Այլյեվանդմարդուքունորչլինիտա­նում – Ա՛ռաղաւնուծերտն, քացախովշաղաղէ, ճա­կատնկապէ. օգտէ:

կ. 104աԿ. Այլքունիդեղ – Սամիթննծեծէ, կովիեղովճակատնկապէ, քունտանէ:

կա.104աբԿԱ. Այլ, գլուխմազն<մազն>որվեր­տայ – Մկանքաքնջրովշաղ|104բ|աղէ, գլուխնքսէ...

կբ. 104բԿԲ. Որուզեսքեզվրենմազչըբուուսնի– Ա՛ռզազուղն, որէդազարուկ, գցի՛րլաւքացախիմէչն, մեռնի...

կգ. 104բԿԳ. Վասնմադայբանալումարդումեջ­նաս, որփակէ, կերակուրչիկարեուտել– Ա՛ռԳ. դրամսենայմաքի, խիարիսերմն...

կդ. 104բԿԴ. Այլմարդոյկապածի– Եւա՛ռբոխկն, ծեծէեւջուրմզէ՛, խմէ՛...

կե. 104բԿԵ. Այլկերակուրհալելու – Ա՛ռղա­պուխնհանածսեւհալելայ, ԺԲ. (12) դրամշաքար...

կզ.104բԿԶ. Մարդիմինտեղ, որջրիխոցդուրստայ, որկաց, որշատանայեւջուրնքցէ, այսէդեղն– Առաւուտուցվերկա՛ց, անլվայմեկղազանիյետկիսեւդեղնվրէնթքէ...

կէ. 104բԿԷ. Վասնմարդի, որարանքնքորլինի – Ա՛ռբոխկն, սեվելօվիկաթնովեփէ...

կը. 104բԿԸ. Վասնֆռանկիեարայիքոսիդեղնայսէ– Ա՛ռկօրնամանովընկրակինվրէներեքուլդառ­նայ...

կթ. 104բԿԹ. Վասնօծելեքֆռանկիխոցի – Ա՛ռսուլամանիԱ. դրամ, ջիվայԶ. դրամ...

հ. 104բ-5աՀ. Վասնֆռանկի, բորոտիկամեւսրաջայի – Ա՛ռԺԵ. (15) դրամդարչին, ծեծէ՛Ժ. դրամխինայ...

հա.105աՀԱ. Այլֆռանկիքուսի – Ա՛ռԲ. դրամմու­րա­դասանք, Բ. դրամգօշտաշի...

հբ. 105աՀԲ. Վասնֆռանգիխոցի, քոս<ս>ի – Ա՛ռմազու, գօզտաշիկնայֆեր...

հգ. 105աՀԳ. Այլգեշքուրի, քուսի – Ա՛ռԱ. հաւկիթխամջերմակընվերած...

հդ. 105աՀԴ. Վասնսրաջայի – Ա՛ռնորելածերե­խինմօրէն...

հե. 105աՀԵ. Վասնշռենայրունգալն... այսէդեղն – Դըդմենսերմնղայունղարփուզիխիարիսերմնթակէ՛...

հզ.105աբ. ՀԶ. Այլջրվթէնարունգալն –Ա՛ռշրիշնեւնշաստան, ջրովտրորէ՛...

հէ. 105բՀԷ. Այլջրվեթն, որղավզլինի – Ա՛ռճընճ­ղուկիծերտն, ջրովտրորէ՛...

հը. 105բՀԸ. Վասնկաբզելածմարդու – Ա՛ռսխտոր, խունկ, մազտակ...

հթ.105բՀԹ. Այլջրվեթենջրելոյ, մեչքնթոլլինի– Ա՛ռհաւինփորինքարքուջրն, միջիփառնհանէ՛...

ձ. 105բՁ. Այլերեխային, որտեղնշռէ – Ա՛ռդօվ­շա­նինարիւն, չորցո՛ւգինով...

ձա.105բՁԱ. Մաջուն, որջրվեթիչիբանօղիմեչքնթուլլինի... – Ա՛ռԻ. (20) դրամղարազերայ, Բ. դրամզաֆրան...

ձբ. 105բՁԲ. Մարդորտեղնշոէ – Հաւկիթնխրօ­վէ՛, քչեփնհանէ՛, լաւթակէ՛...

ձգ.105բՁԳ. Այլմարդ, որղաբզեելածփորեն– Ա՛ռԺ. դրամարդարեղ, Ե. դրամշաքար...

ձդ. 105բ-6աՁԴ.Վասնաչքայցաւի, մարդուաչքնորցաւի, արիւնկուխէ– Ա՛ռԵ. սեւնուխոդ, այնորքա­շօվնոսպկամըսպանդիսերմն...

ձե.106աՁԵ. Այլաչքնորթխբածլինի– Ա՛ռմէկնորփառչ, մէչննլե՛ցմարդուշէռն...

ձզ. 106աՁԶ. Այլգուզիզ, որաչկինլուսնաւե­լա­նայ – Ա՛ռճերմակաղաւնոյծերտն, սուրմինխառնէ՛, աչնքաշէ՛:

ձէ.106աՁԷ. [Աչքի] Այլ – Յինզեիթունեղնմելովաչքնքաշէ՛, գարտանբանայ, արունքաշէ՛. օգտէ. Աս­տուծով:

ձը.106աՁԸԱյլ, աչկնորխաւարի– Ա՛ռխոզինփորինեղն, հալէ՛, թեւովնաչքնքաշէ՛, լուսբերի:

ձթ. 106աՁԹ. Այլաչքն, որթխպիկամքուրտայկամարտասունքգնայ–Ա՛ռկարմիրմարջանկամեաղութիկտուր...

ղ. 106աՂ.Այլ [աչքի] – Քարավուզտակնծեծե՛, ջուրնմերզէ՛, աչքնլվանայ. օգտէ:

ղա.106աՂԱ. Այլաչքումն, որմազկանանչին – Մազնտակովնհանէ, գոնթռուկինարունտեղնկաթ­ցո՛ւր. օգտէ:

ղբ. 106աՂԲ. Այլմազիդեղ, աչկիքեփրին – Եթէայնաչքինմազնքաշէհանէ...

ղգ.106աՂԳ. Վասնբերանէնհոտգալուն – Ա՛ռմշմշԵ.-Ե. (5-5) հատդռչէ՛, ամէնօրԵ. հատկեր...

ղդ. 106աՂԴ. Այլբերանհուրած – Ա՛ռսամիթ, լավքացախովեփէ՛, բերանդլե՛ց...

ղե. 106աՂԵ. Այլբերանհոտէ –Ա՛ռթուզն, չո­րա­ցո՛ւր, թակէ՛, բերանդքսէ՛, հոտնգնայ. օգտէ:

ղզ.106աՂԶ. Մարդուաչքնորմէկզադիդեփչիկամչօփանկանի, ուռչի – Ա՛ռգառանթոքնտաք-տաքկտրէ՛, վրենկապ...

ղէ.106աՂԷ. Այլբերնիցաւի, կեռքնորտուրուրգայայնսինկակասին – Ա՛ռԲ. դրամաղ, Ա. կտորչրա­փետտաշէ...

ղը.106աբՂԸ. Վասնմարդուքնթենորարունգնայ– Ա՛ռթալաթին, քերէ՛...

ղթ. 106բՂԹ. Այլքինթնարուն, որգնումէ, դա­դարումչի– Ծիծերնակիբունենմեքիչցխենա՛ռ, ջրովտրորէ...

ճ.106բՃ. <Ա>Այլմարդուվրան, որկոնթռուկդուսգայ – Ձգանսերտնհանէ՛, քսի՛այն...

ճա. 106բՃԱ. Մարդինձենը, որվերգայ– Ա՛ռբակ­լան, ծեծէ՛, թռչէ՛մինչեւԳ. օր...

ճբ. 106բՃԲ. Մարդիբերանինմեչնցաւինուզ­լայե– Ա՛ռսմբախն, ծեծե՛բերանդմենԲ. անգամ...

ճգ. 106բՃԳ. Վասնկեռքիցաւի – Ա՛ռԲ. դրամօտուլ­ղացեար, Բ. դրամմազու...

ճդ. 106բՃԴ. Այլդեղկեռքիցաւի – Ա՛ռԱ. դրամկըն­ֆարայ, Ա. դրամմումիայ...

ճե. 106բՃԵ. Այլդեղկռքի – Գարիներաքուլնաղիյետխառնէ...

ճզ.106բՃԶ. Այլորթնածկեռքի – Ա՛ռհալվայյին­դիմեկկտուր...

ճէ. 106բՃԷ. Այլորթնածկռքիդեղ – Ա՛ռպռա­սա­յինսերմն, ըսպանդիսերմն...

ճը. 106բՃԸ.Այլկռքիդեղ –Ա՛ռավելեկիտակ­ռին, ջրովխաշէ՛...

ճթ.106բՃԹ. Այլկռքիդեղ, որուզիսայլկեռքտչիցաւի – Ա՛ռլօշտակնյեմեշնթակէ...

ճժ. 106բ-7աՃԺ. Այլկռքինուզլայիդեղ – Ա՛ռնռանքչիպն, լավքացախովեփե՛..

ճժա.107աՃԺԱ. Վասնկեռքիցաւի – Ա՛ռԱ. ոսպիչափաֆիոն, դե՛րմոմիմիչումն...

ճժբ. 107աՃԺԲ. Այլկռքիդեղ– Ա՛ռթողտինեղն, հանէ՛, բանպակով...

ճժգ. 107աՃԺԳ. Վասնականջիխուլացածինդեղն – Ա՛ռտղտեն, տակնհանէ՛, լվա՛յ, կտրէ՛, զէե­թու­նիեղովեփէ...

ճժդ.107աՃԺԴ. Այլականջացաւի –Սեւբուխկնծեծէ, ջուրնքամէ, այնջրենԴ. կաթ...

ճժե.107աՃԺԵ. Այլականջացաւի – Սխտուրնթակէ՛, ջուրնմռզէ՛Ա. թասիմիջումն...

ճժզ. 107աՃԺԶ. Այլականջիդեղ –Աղաւնոյլեղինականջնկաթացուր...

ճժէ.107աՃԺԷ.Այլականջնդեղ –Աղաւնոյլեղինականջնկաթացուր. օգտէ:

ճժը.107աՃԺԸ. Այլականջիդեղ – Ակռաւիարունկաթացուր, լաւանայ...

ճժթ. 107աՃԺԹ. Այլականջին, որգեշհոտգայ, որթնկայմէջն – Ա՛ռձէթ, կաթացրո՛ւմէչնկամլեղիեւմեղրխառնէ...

ճի.107աՃԻ. Այլականջի, խուլիդեղ – Ա՛ռազուղյեփրաղունկանանչտերեւն, ծեծէ՛...

ճիա. 107աՃԻԱ. Այլականջացաւի– Մէքեչխոռնդի՛փեչումն, եփէ՛...

ճիբ.107աբՃԻԲ. Վասնմարդուսերտնուժբերէ, սերմնաւելացնէ– Ա՛ռոչխարինմիսն, լաւեփէ՛, միսնհանէ՛...

ճիգ. 107բՃԻԳ. Վասնանծնինզօրութիւնտալուկամներսինցաւնկտրէ – Ա՛ռմազտաքեխունկ, զան­ջապելԶ.-Զ. (6-6) դրամ...

ճիդ. 107բՃԻԴ. Մարդորկուզիտղայնծնելու, աղ­չիկչալնի – Գիշերնձախհաւկիթընքղովկապէ...

ճիե. 107բՃԻԵ. Վասնդեղորայրութիւնշատա­նայ – Ա՛ռԳ. մսխալծտիծերտ, Գ. մսխալհաւաժիվայ...

ճիզ.107բՃԻԶ. Վասնմայիլդեղ – Մուռդայսանքիկռաժ, զաֆրան, ափիոն, խունկբարեբարծեծե՛...

ճիէ. 107բՃԻԷ. Այլմայասելիդեղն – Ա՛ռխոզիկաթն, մեկնորիբրեղհողէ՝մէչնլե՛ց...

ճիը. 107բՃԻԸ.Այլմայասելի– Ա՛ռմածունքամածլավ, որջուրչիմանայ...

ճիթ. 107բՃԻԹ.Այլմայասելի – Ա՛ռոխտիշեռն, անօթիցԳ. օրԱ.-Ա. (1-1) արաղիթասովխմէ՛:

ճլ. 107բ-8աՃԼ. Այլմայասելի – Ա՛ռմէկմսխալմոմ, հալէ՛...

ճլա.108աՃԼԱ. Այլփորնորցաւի – Ա՛ռառչիլեղին, արաղովթռչէ՛եւգիշերնդե՛րայազումն...

ճլբ. 108աՃԼԲ. Այլ – Գխտորնհաւկթիվրէնցանէ՛, կե՛ր...

ճլգ.108աՃԼԳ. Այլծեծնորուռչի – Ա՛ռգինձ, եփե՛այնջրով, բակլիալուր, նուխոտիալուրով...

ճլդ. 108աՃԼԴ. Այ[լ] կընգանծեծնորցամաքի, կաթչտայ – Ա՛ռբակլայն, նոխուտնխաշէ՛...

ճլե. 108աՃԼԵ. Վասնփարտայվերկալուննմար­դուն, որդապակելնի– Ա՛ռ<առ>հաւկիթն, հանէ՛...

ճլզ. 108աՃԼԶ. Այլմարդիձուն, որուռչի, ցա­ւաց­նի – Ա՛ռլիմոնիջուրնմէկթասով...

ճլէ. 108աՃԼԷ. Այլմարդուփարտենվերգայ – Ա՛ռսարուազբան, դռչերջրով...

ճլը. 108բՃԼԸ. Այլվասնճոճուվայդեղ, որփո­րումնճեճոյկայ – Ա՛ռկէսդրամըռաստուխ, տաշիջրովեփտայ...

ճլթ. 108բՃԼԹ. Այլճիճվիդեղ – Ա՛ռմէկդրամկէսխո­րա­սանիծեծէ...

ճխ.108բՃԽ. Պռընօսայ, որէփորքշելույ – Ա՛ռԺԵ. (15) դրամըռազիանայյեալապրլե՛ց...

ճխա.108բՃԽԱ. Վասնմէչքումնցաւումլինի – Դա­նայխունկթակէ՛, երաղշուրովմէչքթռչէ՛...

ճխբ. 108բՃԽԲ. Այլմէչքցաւի – Ա՛ռբոխկնեւմենքիչքարեաղթակէ՛յետն, ծեծէ՛...

ճխգ.108բՃԽԳ. Վասնմարդոյպորտնորդուսգայ, դեղնայսէ– Ա՛ռզանունխէն, որէտազարուկ, թա­կէ՛...

ճխդ. 108բՃԽԴ. Այլմարդուպորտորցաւիլորիդեղնայսէ – Ա՛ռտաքջուր, ձէթովաղմէկտեղխառ­նէ...

ճխե.108բ-9աՃԽԵ. Վասնսարըլըղիդեղ– Ա՛ռԱ. ճերմակղազ, մորթէ՛, լեղինարաղով...

ճխզ.109աՃԽԶ. Այլդեղսարըլղի –Ա՛ռերկուդրամճերմակնէֆտ. Ժ. դրամնապաթշաքար, խմե՛, օգտէ՛:

ճխէ. 109աՃԽԷ. Դեղդալաղի, որտալախունէ– Չո­րեքշաբաթօրնգնա՛յ, վերկա՛ց...

ճխը.109աՃԽԸ. Վասնսրտացաւի – Ա՛ռեզանլե­ղին, լաւգինովխամացո՛ր, օգտէԱստուծով:

– Այլսրտայցաւիկամարունթքէ–Ա՛ռեկերեւըռազեանայԺ.-Ժ. (10-10) դրամ, Դ. դրամխունկ...

ճխթ. 109աՃԽԹ. Այլսրտիդեղ, մարդիսիրտնործանդրանայ... – Ա՛ռկապլիբալզամուլֆերիսանիսա­տիս...

ճծ. 109աՃԾ. Վասննիրսիքամի, որներսնքամիլնե, ցաւացնէ – Ա՛ռսաֆարինայչօփիչինիըռեւանդ, լաւծեծե՛...

ճծա.109աՃԾԱ. Այլսանջուիդեղ, մարդորսանջունիսրտինկամկշտին, թէփորում, թէմէչկումն – Ա՛ռԱ. մեխսալկանֆարայքեսկուն...

ճծբ.109աՃԾԲ. Վասնկոլինջի, որկոլինջունէմեչքն – Ա՛ռկոջալալան՛քչեվնհանէ,՛կէսնկտրէ, կուլտո՛ւր...

ճծգ. 109բՃԾԳ. Այլկոլունջիդեղ– Ա՛ռսեւբի­պարն, ճերմակբիպարն...

ճծդ.109բՃԾԴ. Վասններսցաւելոյմարդոյ – Ա՛ռմումեայ, ծեծէ՛բադամեղով...

ճծե. 109բՃԾԵ. Վասնմարդոյ, որեարայունի, եարելավելիմիսնկոխիլէթողումչի, որեարէնժե­րի... – Ա՛ռԱ. դրամշապ, Ա. դրամգօգարչիչար...

ճծզ.109բՃԾԶ. Մարդ, որգինայմոլէ, որուզիանկիցկտրելոյ – Ա՛ռսնկնկանկաթնկամմկանլե­ղին, խառնէ, գինովխմեցուր:

ճծէ. 109բՃԾԷ. Մարդ, որբետնաֆասէ, շատշնու­թիւնկընկայյետեւքալէ– Ա՛ռցնցռկինարունկամծեռտն...

ճծը.109բՃԾԸ. Մարդիյերեսն, որլէքայկայ, այսովհանիքլաքեն – Ա՛ռբոխկիսերմնկամշապբա­րայ­բարքաշէ՛, ծեծէ՛, մեղրովխառնէ՛...

ճծթ.109բ-10աՃԾԹ. Մարդորկուզեյերեսինգունկարմիրլինի – Ա՛ռղուիմջունբորանկամքիթ­րայ... – Մարդորշունկծածէ – Ա՛ռյինպանիրն, քա­ցա­խովեփե՛, խմցո՛ւր, նոյնբանինօգտէԱստուծով:

ճկ.110աՃԿ. Մարդոյվրայնորթօմրով, որէքեր­քինջ, որդուսգայայսէդեղն – Կռաժնլավքացախովհարայ, քսէ՝մէկինմէկկտրի. օգտէԱստուծով:

ճկա.110աՃԿԱ. Մարդորկապածլինի – Ա՛ռմիսկզաֆրանվարդիջրով...

ճկբ. 110աՃԿԲ. Այլկապածմարդի– ԱյսանունքսկարդայջրինվերայԷ. անգամ...

ճկգ. 110աՃԿԳ. Մարդորկապածլինի – Ա՛ռԳ. աղպ­րէջուր, այսանունքգրէ, գցերջուրն...

ճկդ. 110աՃԿԴ. Այլկապածմարդուն – Ա՛ռԷ. թուռ­լուերկաթ, գցերկրակնմէչն, կարմրի...

ճկե. 110աՃԿԵ. Մարդորօձահարի – ԱյսանունքսվրէնջրիկարդայԳ. անգամ...

ճկզ.110աՃԿԶ. Որկամիսօձչիմերձենայքեզ – Մէքիչվարդիտակռիկվարդպահէ՛, ոչմոտենայքեզօձն:

ճկէ.110աբՃԿԷ. Մարդիխելքնորդայլնուղէ, գլուխնտախտկացիբրեւշուշանմանգուքայ – Ա՛ռըշբերիտուսպզուռիկշուշիմեչլից...

ճկը.110բՃԿԸ. Մարդուորկատաղածշուննկծէ – Թըթիտերեւնծեծէ՛, վրենկապէ՛. օգտէ:

ճկթ. 110բՃԿԹ. Վասնդեղզարհուրածի – Աղօթ­կովգիշերուցէրեկերթեմնեցուցանիմ...

ճհ. 110բՃՀ. Այլամենմահուցաւուցդեղէ– Ա՛ռթու­րինջիքչեփն, թակէ, գինովեփէ, խմէ, օգտէԱստու­ծով:

ճհա.110բ-1աՃՀԱ. Աղօթքդեւահարաց, կամամէնխոցելնու, կարդաք. օգտէԱստուծով– Քրիս­տոս, Աստուած, որվասնմերմարմնացար...

ճհբ. 111աՃՀԲ. Մարդումինտեղնորկրակովերածէուռչի– Ա՛ռհակթինդեղնուցն, վարդիեղովխառնէ՛, քսէ՛ուռուցին. լաւանայԱստուծով:

ճհգ. 111աՃՀԳ. Սաւտայիմարդիհապնայսէ– Քի­պապեայխուլենջան, զանջաֆիլ, դարայֆիլ...

ճհդ.111աբՃՀԴ. Ֆռանկքոսիդեղէսելվացանայսէ– Ա՛ռսուլուղալեանգլուխն, խնայլե՛ց...

ճհե. 111բՃՀԵ. Այսէիմջանիսդեղն, որդօխ­տորնինձտվեց – Ա՛ռկէսֆունբսուրմայտաշի, որէըռասթողհաւանգիմիչումն...

ճհզ. 111բՃՀԶ. Այսէդեղինքաշն – ՄինչեւԹ. նա­մա­րայգրելիմքներքեւն...

ճհէ. 111բ-2աՃՀԷ. Մարդիորմինտեղնցաւումէքամէկամցրտէնիեկած, թէ՛ջրում, թէ՛ոտքն, թէ՛ձեռք, ինչտեղորցաւումէ՝այսդեղօվսշինիք – Ա՛ռԱ. մսխալթանձուխաթայի, Ե. մսխալմուռդասանք...

ճհը. 112աՈրգուզիսքոյթշնամինքինզէահքաշէկամքեզվրէնչմեծանայ, այսանունքսգրէաղվեսիմօրթուվրայ, աջկոռտկապէ՛– Ադամզխասիմաշտնիսայիդանայ...

ճհթ. 112աբՃՀԹ. Գերջերմիգրելու – ՅանունՀօրեւՈրդուեւՀոգունՍրբոյ, ակաստատասիաս...

ճձ. 112բՃՁ. Վասնխուստուկիերեկացաւիեւգոզ­կապի– Ա՛ռզշարդախոկինտերեւն, լաւծեծեր...

ճձա.112բՃՁԱ. Մարդոյպնդէեւղապզէ – Ա՛ռաֆիոնԲ. դրամ, զաֆրանԴ. դրամ...

ճձբ. 112բՃՁԲ. Եւդարձեալ– Խոտմիկայ, որղըզըլբերմայկասին, ղամեշկունմանի...

ճձգ. 112բՃՁԳ. Դարձեալ– Քաքլիկօթինձգէ՛իջուրնեւթուղմնաԺԵ. (15) օր... Եւդարձեալ – Զբղեղնիջուրնձգէ...

ճձդ.112բՃՁԴ. Մարդորտուզլոյպալզամինհապ – ԵւգօզտաշիԵ. դրամ, դեղինզռնեխԺ. դրամ...

ճձե.112բՃՁԵ. Վասնկանանցյղանալու, մաջումսորընջանի, որօգտէամենայնհովցաւի... – Ա՛ռսո­րըն­ջանԺ. դրամ, պղպեղԵ. դրամ...

ճձզ.112բՃՁԶ. Խալեայ, ինքն՝մուխտատիլէեւտա­քութիւնունիիւրհոտնօգտէ... – Ա՛ռսուքեւմուշք, քաֆուրեւամբարկէս-կէսդրամ, լատանԱ. դրամ...

ճձէ. 113աՃՁԷ. Վասնկանանց, որքոչյղանան– Գալիանոսասէ, թէպատճառնայէ, որարգանդն...

ճձը.113աՃՁԸ. [Վասնկանանց, որոչյղանան] – Սահակնասէ, թէ. Հարգանդնառողջպիտիորկիննպա­տիղաւորլինի...

ճձթ. 113աՃՁԹ. Եւդարձեալ– Ա՛ռզայծեմանլե­ղինեւաղուսուձուերնեւպղպեղ...

ճղ. 113աՁՂ. [Այլյղանալոյ. ցանկից] – Այլեւնա­պաս­տակիխախացնօծելովկամխմելով...

ճղա.113աՃՂԱ. Վասնայնոցիկ, որքիկարգսկա­նանցոչլինինեւգունոչտեսանին – Ա՛ռկղմուխ, եփէ՛ջրով...

ճղբ.113բՃՂԲ. Այլեւ – Ա՛ռճավշերեւմուռօշաղեւղանդարիոն...

ճղգ.113բՃՂԳ. Վասնայնկանանցն, որքլուսինշատտեսանին –Ա՛ռզեղջորն, որիծառնլինի, դերիպտոկնեւեփէջրով...

ճղդ.113բՃՂԴ. Այլեւ– Ա՛ռոսպնկտուածեւնռանկեղեւեւգխթորմիաչայփ...

ճղե. 113բՃՂԵ. Թէկիննյետծնալեիննվերջնցաւքաշէ– Զաֆրանեւաղաւնոյծերտնկարագով...

ճղզ.113բՃՂԶ. Եւկանանցհազնկապիեւգոյնչիտեսանէ– Թէիտաքլինինշանեւպատճառնայնէ, որերակնիկապլինի...

ճղէ. 113բ-4աՃՂԷ. Վասնամուլկանանց– Ա՛ռմա­տիմիչափֆիթեզ, թաթախէ՛իձուիդեղնուց...

ճղը. 114աՃՂԸ. Դարձեալ– Զորձգայլոցլեղինպաղշաքարովտո՛ւր...

ճղթ. 114աՃՂԹ. Վասնյղանալոյ– Ա՛ռսագուճրագու, մանուշակ, տուղտ...

մ. 114աՄ. Վասնայնկանանց, որքզտղայնիփորնչկարենպահել– Ա՛ռկարմիրվարդ, նռանվարդեւգազմազու...

մա.114աՄԱ. [Վասնմանուկչանցուցանելոյ,ցան­կից] – Թէկիննքահրուպարնվրանպահէ...

մբ. 114աՄԲ. ՀապԳալիանոսի, որօգտէկնոջյղա­նալոյ– Ա՛ռսապրեւշահմիհանդալեւմուկլ, որէքարայխունկն, խարիկուն...

մգ. 114աՄԳ. Հապսնկան – Ա՛ռանծարութակերգխտուրԵ.-Ե. (5-5) դրամ, հաւկթիդեղնոցովհապարա՛:

մդ.114աՄԴ. Հապսնկան, որարունգնըմ– Ա՛ռղար­դաշղանիԺ. դրամ, սումաղԵ. դրամսիսեռիչափհապարա:

մե. 114աբՄԵ. Դեղնիկրիսցաւի – Ա՛ռսինամաքիսորանջանթորթիթտարչինի...

մզ.114բՄԶ. Վասնմուլայքուրի – Յառաջյարունտո՛ւրառնուլեւապաա՛ռչիր...

մէ. 114բՄԷ. Դեղքոսի– Ա՛ռձեթեւձիւթ, սապրեւծի­րանիդառնկոտ...

մը.114բՄԸ. Վասնըխտաւորիեւյինքնայնցաւնէ, որհանկարծակիգիտինդիպիեւփրփրի– ԵւէԳ. ցեղէ, մէկիգլուխն, Բ. իզօդուածքն...

մթ. 114բ-5ա. ՄԹ. Մաճունսասալիոս, որօգտէքեապուսիեւըխտաւորի, քանիորհինլինի– Ա՛ռսուսալիոսԺ. դրամ, օտլղարա, ստախօտօս, ղարիկոնկէս-կէսդրամ...

մժ. 115աՄԺ. Եւայն, որիսաւտայէհիւանդու­թիւնչորլինիեւբարականայեւկերակուրշատուտէ – Դեղնայնէ, որքանիմիհեղաֆթիմոնիմտպուխտաս...

մժա.115աբՄԺԱ. Մաճուն, որօգտակարէայնցա­ւոյն, որուխտաւորտանէզմարդնեւգիտենայն, թէդեւէէ– Ա՛ռբոլորզրեւանդ, որէորդնտակնեւսպան, որէանգուժատն...

մժբ. 115բՄԺԲ. Իսկեթէտղայոցուխտաւո­րու­թեանդիպի, մշկադեղնտաս, շատօգտէ, Աստուծով: Զորեւես՝Ամիդօլվաթբժիշկսփորձեցիտղայոցնզայս – Ա՛ռրեւանդԲ. դրամ, դեղինհալիլայիկեղեւԳ. դրամ...

մժգ. 115բ-6աՄԺԳ. [Վասնդիւահարի. ցանկից] – Բազ­մումիլըլկանքդիւաց...

մժդ.116աՄԺԴ. Եւեթէզի՞նչէլուսնոտն – Զիինո­րանալլուսնինդեւնլլկէզմարդն...

մժե. 116բՄԺԵ. Չեմայրիկկազմելոյ – Ա՛ռղու­սա­թիսալապեւցրդոյպտուղ... – Դարձեալ՝մարդորսուստանդամլինայ– Ա՛ռքօշիլեղիԺ. դրամ, աղրղո­րայ...

մժզ.116բ-7աՄԺԶ. Օծելիք, ործածուկմարմինամ­րացնէեւպնդէեւմերձաւորութիւնյաւելցնէ – Ա՛ռղուստիձեթԻԴ. (24) դրամ, պզրճարճերԺ. դրամ... – Վասնսերմնայկաթի –Զպախրուլեզունչորացոյեւաղայեւմեղրովտո՛ւր...ԱյլեւամէնօրԲ. մսխալկու­սա­տիսայլտաս... ԱսէՃալիանոս, թէ. Մարդնորիմի­ջացնխացկի...

մժէ.117աբՄԺԷ. ՊատմութիւնթրեաքիՖարու­խին, որթարքմանիփրկողիւր – Առաջինօգնութիւնայնէ, որպահէզմարդն...

մժը.117բՄԺԸ. Դավայիմուշկ – ԱսենՋալեանոսեւՊղատոնեւայլամենայնբժշկապետքթէԽ. (40) ծեղօգտութիւնկայիսայ...

մժթ.117բ-8աՄԺԹ. Դեկբարդինշանք– Ա՛ռդեղէնզռնեխեւկարմեր...

մի.118աՄԻ. Լաքիշինելոյ, որթուխտնմօհրեն – Ա՛ռիներկրարէնեփածլօքն, որջուրնառածլինի...

միա. 118աՄԻԱ. Սմբարշինելոյ – Ա՛ռսպիտակմումԵ. դրամեւմուշկԲ. դանկ...

միբ. 118աՄԻԲ. Մուշկշինելոյճէյրան– Ա՛ռղա­զալիարիւնեւչորացոյ...

միգ. 118աՄԻԳ. Շինելոյռավանդ – Զխաւրծլիտակնհա՛նզհաստնեւկտրատէեւիկարմիրգինումէջն...

միդ.118բՄԻԴ. Զհայելինայսպէսդեղէ – Ա՛ռԴ. դրամսնդիկեւմէկդրամմուշթարի...

միե.118բՄԻԵ. Աֆիոնշինելոյ – Ա՛ռԳ. բաժինդառնչեր, լուա՛յ...

միզ. 118բՄԻԶ. Ապանօղշինելեւամենայնցեղփայտսեւներկել...– Ա՛ռզփայտ՝զորեւկամիս, դե՛րշտիջրիմէջն...

միէ. 118բ (Այլձեռքով) ՄԻԷ. Վասնմումիեղհա­նելու, որօգտիամէնիրաց... Ճծցեղցաւոցդեղէ– Եւա՛ռԱ. բաժինլավիստակմում, Բ. բաժինլաւիստաւճերմակաղ... որըլինիեղիստակեւբանտու:

– 120ա-1բ[Ցանկ] – Վասնաչաց 1... Վասնմումիեղհանելու 227:

Ծնթ. Ցանկը եւ համարակալումը Անանուն գրչի:

Դ. 126ա-40բԲառքբժըժկարան [իԳալիանոսէեւյայլոց] մեկնութիւնմտածելոյեւընթեռնուենթա­դա­տելովկուիվերայհասուլինիհամայնիցդեղերոյն, որպէսըստվերգրեալեն – Աշրասորխնդրեն, որէպրուկն... ֆահպանատակարապգայուպանիալա­տիննֆէօնիայտաքէեւչորԱ. տարաճայ: Վերջ:

Տե՛ս ձեռ. 413, 178ա-89ա:

Ե. 145ա-61ա [Դեղագիրքալքիմիականք]

ա. 145ա-9բԴուռնարեգական – Սնդիկիվերցնիլնզայսարա՛. դուռնկունմանի, արա՛, մի՛վախիլ, առորչափորկամիսսնդիկ... (47 միաւոր)

բ. 149բ-54աԴուռնլուսնիԱստուծոյողորմու­թեամբ – Ա՛ռալումէնԴ.Ճ. (400) դրամ... (54 միաւոր).

գ. 154աբԴուռնԱրուսեկայսպիտակացուցանել –Ա՛ռթառթիռեւբարութԲ. բարաբար, ընտրէ՛, լոսէ՛իւրեանք... (7 միաւոր)

դ. 154բ-6բԴուռնԼուսնթագիկանկնացնելոյ – Ա՛ռապիկին, որղաթրեցիրիւրջուրն... (28 միաւոր)

ե. 157ա-8աԴուռնՓայլածուկկապելոյ – Ա՛ռմոմ, շինէբոլորորպէսխնծոր, ծեծէզինքն... (31 միաւոր)

զ. 158աբԴուռնմարգարիտ, որէ – Ա՛ռմանդրմար­գարիտըսպիտակեւզաղէկնեւլոսէզինքնլաւ...

է. 158բ-61ա [Զանազան] Դուռնճաւահիրշինելոյ, պլօս, ակներ, զապիկններկելոյ, մինայի, կարմիրեաղոթ, կարմիյաղեզ, ճավզիհէմամանի, թինքառի, պէճէթ, կարմիրակներ, կարմիրեաղութ, պատճէնշի­նելոյ, ապիկիներկելոյսպիտակ, շուտովհալելոյ, ջոհարճանաչելոյ, կակղութեանհրատին, թալխիարձակելոյ, արծաթիկրացնելոյ:

Զ.161բ-2ա [Դեղագիր]

ա.161բ-2ա(Այլձեռքով) Դեղվասնքարի – Նշանքարինայնէ, որգոզնքիչ-քիչգայ... Ա՛ռխիարիեւսե­խիեւձմերուկիկուտ...

բ. 162ա(Շղագիր) [Ստածումնքարիցաւին]– Թի­մօնն, որնմանէձիրայի, օգտէքարիցաւի... Ռակիաչքն, սեւբոխկիջուրը, լիմօննեւնշիիւղնզանկելեւխմելիմիասին, օգտէքարիցաւին:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԹ. դ.

Է. 177բԲանալիգաւազանագիրծածկագրի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

140բԲժիշկարանէպատվական / եւկարացեալքենբանական, / ովընթեռնուիհաւաստիւ / պարտէհա­սիւբոլորտառիւ: / Մտածելով՝ոչսխալի / տառքնբա­ռիւքնյարմարի, / յուսումառնուխնթրելով, / կամիյինքնմիյարգոլով: / Տառքնտողէ 5 զանազան / սեպ­տեմ­բերիհին[գ] եւտասանէն (15) / եւբաղկիեւէակին / բոլորբառքնհամայհըպին: / Ովոքբանիսհմու­տանայ, / ամէնարվեստիտիրանայ, / նմանեցաքերեւակին՝ / ըստուվերչափեցեալյագագին, / երկնանցբեւեռնմանգամին / դպրէնուաստԱբրահամին: ԶայսբառարանսնկարեցաքայլոցգրոցփիլիսոփայացեւհռեդորիիմաստնայգունիցթարքմանչացԳալիանոսիզարդարեալգրկուգսանթերիընթեռնու: Ովոգիցէ, յրչէ (յիշէ՞), յիշեալլիցիանմայԳառինԱստուծոյ:

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «41, 2850», «ԺԷ. – Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս», կազմիմէջքիպիտակին՝ «Ամիրտօվլաթիբժշկարան»:

2851

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՄԼԱ. – 1782

ԳՐԻՉ՝ Բրաբիոն:

ԹԵՐԹ՝ 153 (գրչի էջակալում՝ 1-149, որ է՝ 12ա-86ա, 1-54, որ է՝ 90ա-116բ, 1-14, որ է՝ 118ա-24բ). չգրուած՝ 1բ-11բ, 29բ*, 38բ*, 78բ-9բ*, 87ա-9բ, 117աբ*, 125ա-153բ: ՊՐԱԿ՝ 11+Ա-Էx12 (Ա՝ 11, Է՝ 7) + Ա-Գ (Ա՝ 11)+1-3x10 (3՝ 8)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սա­գծերով եւ լուսադրոշմներով՝ «HR», թագապսակ ոճաւորուած զի­­նանշան, ներքեւում՝ «GR»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 34,1x22,2: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (28.5x17. կարմրով սահմանագծուած. բ. էջերի ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 106ա). խորագրերը, են­թախորագրերը եւ սկզբնատողերը կարմրով եւ կապոյտով, միաւորների սկզբնատառերը կապոյտով, երբեմն նաեւ չգրած՝ յետագայում լրացնելու նպատակով (տե՛ս 16բ, 18ա եւ այլուր): ՏՈՂ՝ 65-67: ԿԱԶՄ՝ մագաղաթ, մէջքը՝ սեւ լաթ, միջուկը ստուա­րա­­թուղթ, աստառը թուղթ, դեղնաւուն, չգրուած, նորոգման ժա­մա­­նակի (Ի. դար): ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ)՝ թուղթ. դեղնաւուն, չգրուած, մաս կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 106ա

* Չգրուած 29բ, 38բ, 78բ-9բ, 117աբ էջերը գրադաշտի սահմանագծեր ունեն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, թա­փուած (Բ. փեղկ), գործածութիւնից վրան զանազան բծեր, խիստ կեղտոտուած, խոնաւութիւնից դեղին հետքեր, մէջքը Ի. դա­րում նորոգուած, լուսանցակողերին խոնաւութեան հետքեր, նորոգուած, գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զա­նա­զան բծեր եւ դեղին հետքեր. գրադաշտը խոնաւութիւնից խիստ գունափոխուած, յաճախ չգրուած մասերում արտա­տպուած հանդիպակաց էջի եւ արտացոլուած հակառակ երեսի գրութիւնները (տե՛ս 11բ, 12ա եւ այլուր), թ. 22, 152՝ հիմքից մասամբ անջատուած, թ. 100-1՝ հիմքից անջատ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 12ա-29ա Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսեա Խօսք յինն երանութիւն

Տե՛ս ձեռ. 436, 7ա-41բ. ա/12ա-3ա: բ/13ա-4ա: գ/14ա-5ա: դ/15ա-6բ: ե/16բ-8ա: զ/18ա-9ա: է/19ա-20բ: ը/20բ-1բ: թ/21բ-3ա: ժ/23ա-4ա: ժա/24ա-5ա: ժբ/25ա-6բ: ժգ/26բ-8ա: ժդ/28ա-9ա*:

*Լս-ներում բովանդակային բնորոշումներ. 14բ «սահման սգոյ», 15բ, 20ա, 23ա «սահման», 17ա «սահման ողորմու­թեան», «մէկ այլ սահման», 22բ «Սողօմօնէ բանս», 25ա «հայրն», 28ա «Վասն ծա­­ռայից տեարց խրատ», 28բ «Վասն անօրինաց սիրոյն, թէ չար է»:

Բ. 30ա-8ա Յորդորումն մանկանց ի կուսութիւն: Նորին Գրիգորի Նիւսացոյ Յաղագս կուսութեան, եթէ սեփհական եւ աստուածայնոյ եւ անմարմին բնու­թեանն կուսութիւնն

Տե՛ս ձեռ. 470, 216ա-287ա. ա/30ա: բ/30ա-1բ: գ/31բ-2ա: դ/32աբ: ե/32բ: զ/32բ: է/32բ-3ա: ը/չիք: թ/33աբ (Թ. գլխի մօտ դրուած է. Ը համարը, իսկ Թ. գլխանիշը՝ նոյն գլխի՝ «Քանզի ո՞ր­քան ինչ է...» հատուածի՝ 33ա-3բ, հմմտ. ձեռ. 420. 11ա, 12ա): ժ/33բ-4ա: ժա/34աբ: ժբ/34բ-5ա: ժգ/35ա: ժդ/35աբ: ժե/35բ: ժզ/35բ-6ա: ժէ/36ա: ժը/36աբ: ժթ/36բ: ի/36բ-7ա: իա/37ա: իբ/37ա-8ա:

Գ. 39ա-51բ Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսացւոյ Խօսք նորին Ժողովողին: Մեկնութիւն առաջիկայ բա­նիցս. Բան Առակին, Բանք ժողովողին, որդւոյ Դաւթի թագաւորի Իսրայէլի յԵրուսաղէմ

Տե՛ս ձեռ. 436, 42ա-68ա. ա/39ա-40բ: բ/40բ-1բ: գ/42ա-3ա: դ/43բ-4բ: ե/45ա-6բ: զ/46բ-7բ: է/47բ-9բ: ը/50ա-1բ:

Լս-ներում բովանդակային բնորոշումներ. 39ա, 41բ, 42ա, 46բ, 48ա «սահման», 50ա «սահման սիրելութեան», «սահման ատելութեան»:

Դ. 52ա-78ա Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսացւոյ Թուղթ յաղագս Երգոյ Երգոց

Տե՛ս ձեռ. 436, 70ա-122բ. Թուղթ/52աբ: ա/52բ-4բ: բ/54բ-6բ: գ/56բ-8բ: դ/58բ-61ա: ե/61ա-3բ: զ/63բ-5բ: է/65բ-8բ: ը/68բ-9բ: թ/69բ-71բ: ժ/72ա-3ա: ժա/73ա-5ա: ժբ/75աբ: ժգ/76աբ: ժդ/77ա-8ա:

Ե. 80ա-2ա [Գրիգորի Նիւսացւոյ] Լուծմունք Ինն երա­նութեան գրոց

Տե՛ս ձեռ. 55, 363ա-78բ. Պատճառ Ինն երանութեան գրոց/80ա: ա/80աբ: բ/80բ: գ/80բ: դ/80բ-1ա: ե/81ա: զ/81ա: է/81ա: ը/81աբ: թ/81բ: ժ/81բ: ժա/81բ: ժբ/81բ-2ա: ժգ/82ա: ժդ/82ա:

Զ. 82բ-3ա Յորդորումն մանկանց ի կուսութիւն [Պատճառ եւ Լուծմունք. Բան Ա-ԻԲ.] – Բարսեղ եւ Աս­տուածաբանն պատշաճ համարեցան գովել զկուսու­թիւնն... [Բան]. Բազմաց կանխաւ: Լուծմունք. Պա­տուասէր մարդիկ, որ կամեցան... երբ ինքն կենդանի է, եւ ո՛չ է մեռեալ մեղացն:

Հմմտ. ձեռ. 55, 378բ-83ա:

Է. 83ա-4ա Գրիգորի Նիւսացոյ Բանք ժողովողի [Պատճառ եւ Լուծմունք. Մեկնութիւն ժողովողին գրոց] – 83ա [Պատճառ]. Ասացեալ է ստուգապէս, եթէ Նիւսացոյ է բանս, զի յառաջագոյն ամոլքն հաւատոյ Գրիգոր Աստուածաբան եւ Բարսէղ խորհեցան գրել զճառս, զոր եւ Աստուածաբան գրեաց, եւ դժուարին էր հասկանալոյ, հարկեցին զԳրիգոր Նիւսացի իւր օգ­տակար բանիւն գրել:

ա. 83ա [Բան առաջին] – [Բան]. Յիմաստիցն ան­յայտութիւն հանդիսաւոր հմտութիւն: Լուծմունք. Հանդիսիս հմուտ եւ իմաստուն... դարձեալ ի հան­դեր­ձեալ բարեացն որ լինելոց է, ի միջին աւուրն յիշատակ չարեացն ջնջի:

բ. 83ա Բան երկրորդ – [Բան]. Զի ոչ ըստ նմա­նու­թեան բազմաց: Լուծմունք. Այս, որ Սողօմօն ամբաս­տանէ... այսինքն՝ ցաւի, թէ եւ զայլ մեծամեծսն թող գիտէի:

գ. 83ա Բան երրորդ* – [Բան] Եւ արդ, զի՞նչ է յար­մարութեամբ: Լուծմունք. Արդ, զին՞չ ուսանիմք... զի մի անկանիցին յախտս:

*Ծնթ. Չունի՝ «Բան չորրորդ» (հմմտ. ձեռ. 621, 19բ). բնա­գիրը տրոհուած չէ հատորների (հմմտ. ձեռ. 498), այլ միայար գլխահամարներով է:

դ. 83աբ Բան հինգերորդ – [Բան]. Տե՛ս զդա­ժանսն: Լուծմունք. Զխիստ խորագէտսն, զոր ատե­նա­կան կոչեն... մարդ կոչէ զիմաստունն եւ արօտական՝ զանասնաբարոյսն:

զ. 83բ Բան վեցերորդ – [Բան]. Այս առաջի: Լուծմունք. Բանիս իմաստութեանն սկիզբն ո՛չ փոքր աշ­խատութիւն ունի ի քննել զսա... այլ եւ զամենայն կեանքս մեր զգուշալի ուղղէ բանքս այս:

է. 83բ Բան եօթներորդ – [Բան]. Աճեցոյց: Լուծ­մունք. Այս բանիւս Ժողովողն զօրացոյց զլսօղսն... եւ թէ ոչ՝ ընդէ՞ր քննես զբնութիւն:

ը. 83բ Բան ութերորդ – Երկու սէր յիշէ՝ մին մաք­րական է, եւ միւս՝ աղտեղի, եւ իմաստուն է, որ ընտրել կարէ... յաւիտեան եւ երկայն զժամանակս եւ զգալիքս իմացի՛ր:

Ը. 83բ-6ա Յաղագս Երգո Երգոցին [Պատճառ եւ Լուծմունք Երգ երգոց գրոց Գրիգորի Նիւսացւոյ. տե՛ս ձեռ. 621, 21ա] – 83բ-4ա [Պատճառ]. Զգիրքս զայս, ասեն, գրեաց Գրիգոր ի խնդրոյ թագաւորին Թէո­դոսի... եւ այլ ասեն ի հասարակ ի յամենայն գրոց ի Հին եւ Նոր կտակարանաց, զառակաւոր բանքս ժողո­վե­ցի: Թէ Աստուած ժամանակ տայ, ես զայդ այլ գիրք առնեմ:

ա. 84ա [Բան առաջին]Գրիգորի Նիւսացւոյ – Հին մարդ՝ զմեղսն ասէ եւ պատմուճան լուսաւորէ զմկրտութիւն... իսկ նա եւ յառագաստն իւր էած զհարսն ի յանճառելիսն:

բ. 84ա Բան երկրորդ – Զսպասք խորանին ընդ հոգոյ առաքինութեան համեմատէ... որ է բանն յոր­դո­րէ ի բարձրագոյնսն զհարսն գովասանութեամբն:

գ. 84աբ Բան երրորդ – [Բան]. Որ գործեաց զյաղթութիւնն: Լուծմունք. Յայտնի է, զի որպէս ընդ նաւ ոչ կարէ այլ իրք պատերազմել... ինքն է մշակ, եւ ինքն է այգէգործող, եւ ինքն է ողկոյզ:

դ. 84բ Բան չորրորդ – [Բան]. Ահա գեղեցիկ ես, մերձաւո՛ր: Ձողկ՝ քարաթոթոշ, բիբ՝ սեւութիւն աղիցն է... եւ վասն այն յիշէ զայս վարդապետ հարսն, զի ուսա­նիցին զնոցա վարսն ստանալ եւ մաքրութեան հետեւել:

ե. 84բ-5ա Բան հինգերորդ – [Բան]. Եւ ոչ անյեր­կուանալի: Լուծմունք. Երկբայելի եղեւ ի ձայնէն հարսն այնու... թէ հրեշտակս եւ թէ զառաքեալսն մի է:

զ. 85ա Բան վեցերորդ – [Բան]. Պատշաճ վար­կա­նիմ դնել նախ առաջին: Լուծմունք. Զոր վասն հարսինն յառաջ ասացաւ... կամ պահապանքն զնորոյս յաւելումն, որ նոր Իսրայէլ կոչեցան:

է. 85ա Բան եօթներորդ – Բազում իրօք լաւա­գու­նօքն օրինակի ի գրոց Սողօմօնի՝ Քրիստոսի... որպէս Տէրն ասաց՝ Երանի, որ սուրբն են սրտիւք, եւ նա է արմատ ամենայնի:

ը. 85ա Բան ութերորդ – [Բան]. Մովսէս վասն եր­­րորդ երկնից ոչ պատմեաց. Սանիրա[յ] եւ Ահեր­մոնի: [Լուծմունք]. Բ. բլուրք են բարձրագոյն, քան զՅոր­­դանան... թէպէտ եւ երկոքեան միով անուամբ վա­րին՝ քոյր եւ հարսն ասեն:

թ. 85աբ Բան իններորդ – [Բան]. Բայց զաս­տուածաշունչ բանիցս այսոցիկ քննելով զիմաստս: Լուծ­մունք. Թէ զիմաստք բանիս հասկանալ... եւ ոչ բանն դադարեաց ի ձեռն տալոյ նորա:

ժ. 85բ Բան Ժ. – [Բան]. Եւ գերակայք ըստ բարձրութեանն երկնից: Լուծմունք. Դաւիթ ասէ՝ Տեսից զերկինս զգործս մատանց... կոյր զգայութիւն է շօ­շա­փելիքն, զոր բնութիւնս կուրաց ետ զայն:

ժա. 85բ Բան ԺԱ. (11) – [Բան]. Եւ այսոքիկ ի մե­ծամեծաց Տեառն պատուիրանաց: Լուծմունք. Մին այս է ի պատուիրանացն Քրիստոսի... բայց այժմ սահ­ման գիտութեանս այս է, որ զանճառելի գիտութիւնն երեւելօքս իմանայցեմք, զոր ձեռն ասէ:

ժբ. 85բ Բան ԺԲ. (12) – [Բան]. Ղեակն, ուր նա­ւապետն նստի: [Լուծմունք.] Զի իմանայցի այնո­քիւք... զանգիտութիւն, ասէ, յաստեւորէն ի զօրաւորէն:

ժգ. 85բ-6ա Բան ԺԳ. (13) – [Բան]. Գերանդին Ի. (20) կանգուն երկայն եւ Ժ.՝ լայն, որ ամենեւին չերդ­նուն եւ որ զպատուիրանն Տեառն պահէ: [Լուծմունք]. Ի վերայ գերանդոյն վազէ... այսպէս զգուշանայ վար­դա­պետութիւն, զի մի՛ օտար ինչ խառնեսցի ի ներս:

ժդ. 86ա Բան ԺԴ. (14) – [Բան]. Յարմարական բանս ունի: Լուծմունք. Յարմարութիւն ունին ծնօտիցն սահմանն... [Բան]. Եւ զի անկանի վայր: Լուծմունք. Բան­սարկուն:

– 86բ [Ցանկ առարկայական] – [Ա.] Վասն ծա­ռա­­յից տեարց խրատ՝ 33... [ԽԴ.] Վասն Դեկղեա կուսի՝ 131:

Թ. 90ա-116բ [Գիրք, որ կոչի Ըզգօն, արարեալ սրբոյն Յակոբայ Մծբնայ հայրապետին, ըստ խնդրոյ սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին]

Տե՛ս ձեռ. 498, 1ա-166ա. Ցանկ/չիք: Յռջբ./90ա: 1. ա/90ա-1բ: բ/91բ-3բ: գ/93բ-5ա: դ/95ա-6բ: ե/96բ-8բ: զ/98բ-101ա: է/101ա-2բ: ը/102բ-4ա: թ/104ա-5բ: ժ/105բ-6բ: 2(հմմտ. ձեռ. 498, 126ա-66ա). ա/106բ-8ա (ժա): բ/110բ-2ա (ժդ): գ/108ա-9ա (ժբ): դ/109ա-10բ (ժգ): ե/112ա-3ա (ժե): զ/113ա-4ա (ժզ): է/114ա-5ա (ժէ): ը/115ա-6բ (ժը): Ուշիմ ընթեր­ցօղ…/118ա:

– 118ա-24բ Ճառ մի վասն հակառակութեան եւ հերձուածոց, որք լինին ընդ գաւառս ուրեք ուրեք: Եւ վասն հպարտութեան եւ ամբարտաւանութեան, եւ վասն մարտի մաքառման բարձրաձգութեան գլխա­ւոր իշխանութեան – Առցուք զխորհուրդ ի մէջ հասա­րա­կաց... որդիք երկնաւոր Հօրն ժառանգելոց են զար­քայու­թիւն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

124բ Գաղափարեցաւ ի ՌՄԼԱ. (1782) թուակա­նիս մերոյ: Ձեռամբ անարժան Բրաբիոն գրագրուհ­ւոյս, ի Կոստանդնուպօլիս:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկին կապոյտ թանաքով՝ «2851», 1ա սեւ թանաքով «62/2851», 1ա-ին փակցուած վար­դա­գոյն պիտակին «2851» (հաւանաբար մէջքին փակց­նել հնարաւոր չի եղել), «ՌՄԼԱ. 1782, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», թ. 152բ-ին փակցուած 20x5.5 չափսի թերթիկին, շղագիր «Նալով (՞) հրեայքն բարեգործին զպատուասիրութիւնն եղեգամբ առաջի կարկառէին (՞) ամենայն իրօք ոչ անգիտանամք զասացեալս՝ Մերկա­ցայ զպատմուճան իմ, կատարեա՛լ իմ, վասն գլուխ իմ լցաւ ցօղօղ եւ վարս[ի]ւք [Երգ Երգոց, Ե. 2-3]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա սեւ թանաքով, շղագիր «0գնեա՛յ Հոգիդ Սուրբ Աստուած ճշմարիտ»:

2852

ԽՈՐՀՐԴԱՏԵՏՐ

ՓԱՌԱԿԱՅ գիւղ

ՌՃԿԶ. – 1717

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ՝ Եզեկիէլ երէց: ՄԵԿԵՆԱՍ՝ Միքայէլ խօճայ: ՍՏԱ­ՑՈՂ՝ Սուրբ Շամունէի եկեղեցի Փառակայ գեղջ:

ԹԵՐԹ՝ 20: ՊՐԱԿ՝ 1x20: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 29x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (22x11.5. սեւով սահմանա­գծուած): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 10ա), որոշ հրահանգներ եւ փոքր հատուածներ նոտրգրով (նմուշ՝ 11ա). խորագրերը, ենթախորա­գրերը եւ սկզբնատողերը՝ կարմրով: ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ թուղթ. կազ­մուած բոլորգիր Գանձարանի (ԺԵ. դար) տարբեր թերթերի պա­տա­ռիկների կցմցումով (ձեռագիրը ստուարաթղթէ թղթապա­նա­կի մէջ է, վերջինիս Ա. փեղկի աստառին գրուած է. «Պահպա­նա­կը պատրաստուած է 1944 թուի հոկտեմբերին, Մատենադա­րա­նի կազմատանը. Լ[եւոն] Խաչիկեան»):

Новый рисунок

Նմուշ 10ա

Новый рисунок

Նմուշ 11ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Հաղորդութեան խորհրդապատկեր (ցածում՝ սարկաւագ եւ քահանայ)՝ 1բ: Լս-յին – Զգեստաւորեալ քահանայ՝ 6բ, 7բ, 8բ, 18ա, քահանայ՝ հաղորդութեան բաժակով՝ 10աբ, 12ա, 13բ, 14բ, 15բ: Կիսախորան՝ 2ա: Ճակատա­զարդ՝ 10ա, 14բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն: Զար­­դագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կա­նաչ, կապոյտ, վարդագոյն, մանուշակագոյն, գորշ, սեւ, սպի­տակ, բրոնզ: Կազմի Ա. փեղկին՝ Խաչելութիւն (գոյներ՝ կանաչ, կարմիր, սեւ), Բ. փեղկի կազմաստառին՝ Զարդագիր՝ «Ք» (գոյ­ներ՝ սեւ եւ կարմիր):

Տե՛ս Աստղիկ Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ. մատե­նա­գի­տութիւն, Թ-ԺԹ. դդ., Գահիրէ, 1998, էջ 165-6:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի թերթերը մաշուած, խոնա­ւու­թիւ­նից եւ գործածութիւնից խունացած, սեւացած, գրադաշտը գու­նա­փոխուած, եզրերը մաշուած-թափուած, կազմի մանրանկարը գունաթափուած, խոնաւութեան եւ գործածութեան հետեւանքով սեւացած. նորոգուած, ձեռագրի թերթերից որոշ հատուածներ պատ­­ռուած-ընկած. գրադաշտը տեղ-տեղ զգալիօրէն վնա­սուած, յետագայում այլ՝ սպիտակ թղթով նորոգուած-ամրա­ցուած. գրա­դաշտի վնասուած մասերը շինծու բոլորգրով, երբեմն նաեւ ա­նա­րուեստ շղագրով լրացուած. գործածութեան եւ խո­նա­ւու­թեան հե­տեւանքով զանազան բծեր, մոմի, իւղի եւ սնկային հի­ւան­դութեան հետքեր, խոնաւութիւնից թերթերին տեղ-տեղ դեղին հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա, 2ա-20ա [Խորհրդատետր]

Տե՛ս ձեռ. 2385, 69ա-156բ. 1/1ա-6ա: ա/1ա, 2բ-3ա: բ/3աբ: գ/3բ-5բ: դ/5բ-6ա: 2/6ա-9բ: ա/6ա: բ/6բ-7ա: գ/7ա-8ա: դ/8ա: ե/8բ-9ա: զ/9աբ: 3/9բ-19բ: ա/9բ-11ա: բ/11ա-6բ: գ/16բ-7ա: դ/17ա-9բ: 4/19բ-20ա: ա/19բ-20ա: բ/20ա: գ/20ա: Չիք՝ «Մարմին քո անապական...» եւ «Քանզի բազում ինչ եցոյց...»:

Բ. Կազմի բաղկացուցիչ պատառիկներ՝ ԳԱՆՁԱ­ՐԱՆ.ԺԵ. դար.

1. Ա. եւ Բ. փեղկերի ստորին մասում հակառակ դիր­քով՝ [Գանձ վարդավառին] – (սկ. թա­փուած) ///մեզ [անսաս]ան, / Քահանայից՝ հոգի զգ[ա]ստու­թեան, սարկաւագ[աց՝ վ]արս անախտական... [ար]­ժա­նանալ Տեառն արքայութե[ան] (գրչի յիշ.՝ «Եւս առաւէլ տէր արա [արժ]ան, զՄիրաք եւ զկին յ[ար­ք]ա­յութեան: Ողորմ[եայ]»):

Տե՛ս Մատենագիրք Հայոց, ԺԴ. հատոր, Գանձարան, Գիրք Բ., Անթիլիաս-Լիբանան, 2008, էջ 1077:

2. Ա. եւ Բ. փեղկերի ստորին մասում հակառակ դիր­քով՝ [Տաղ վարդավառին, ի Գրիգորէ Նարեկաց­ւոյ (քաղուածու)] – Գօհար վ[ար]դըն ի վառեալ, / [Ի վեհից] վարսիցն նըր/// (շարունակութիւնը հորիզոնա­կան դիրքով փակցուած նոյն թերթի պատառիկին՝ 1ին սիւնակ) ///[տ]աւիղ տըւողին, / Զոր եր[գ]էր Դաւիթ հրաշալին... Աստեղքն ամէն շող/// ///լ:/ Շողն յամ­պէն/// արեգակնէն, ///միշտ եւ յաւիտեանս:

Նոյն տեղում, էջ 1050:

3. Բ. եւ Ա. փեղկերին հորիզոնական դիրքով փակ­ցուած պատառիկին՝ [Տաղ շրջակ համով ասայ*] – ///ստանօր տեսիլ ահեղ ի լեառըն Թաբօր... ի նըմա խոնարհեալ: (շարունակութիւնը Ա. եւ Բ. փեղկերի ստո­րին մասում փակցուած պատառիկին՝ հակառակ դիրքով՝ 2-րդ սիւնակ) Երիցս երանեալ ար/// հինգ գըլ­խաւորօք... հայրական ///ռօք: Հայր վըկայելով... (շա­րունակութիւնը հորիզոնական դիրքով փակցուած նոյն թերթի պատառիկին՝ 2-րդ սիւնակ) յամպոյն. Դա է իմ Որդի... Մեզ ողորմութիւն, եղբա՛յրք, տօնիս տօն///:

Նոյն տեղում, էջ 1078:

4. Ա. փեղկի վերին լուսանցում հորիզոնական դիրքով փակ­ցուած պատառիկին՝ [Յորդորակ ազնիւ*] – ///[աւրին]ակ քեզ եւ նըման///, [դու խո]րանին ան­նիւթա[կան]... Նըմայ Յեսու մեծ [զաւրակ]ան, եւ Քեզ, Յիսուս, Հօր մի[ական]///:

*Նոյն տեղում, էջ 1117:

5. Ա. փեղկի վերին լուսանցում հորիզոնական դիր­քով փակցուած պատառիկին՝ Գանձ վարդավա­ռին կի­րակին – Մեծ եւ ահեղ [խորհ]ուրդ մեզ յայտնեալ... ծովակէն/// ///լ, շնորհօք որսորդ ///[մար]դկան արա­ր[եալ], ///[Այսաւր] ի լեառն///:

Նոյն տեղում, էջ 1076:

6. Ա. փեղկի կազմաստառին՝ [Գանձ վարդավա­ռին] – Չորեքկերպեան աթո՛ռ տիրական, պըճնեալ ակամբ սուրբ երկոտասան... ողորմութեամբ քո լինել ար­ժան:

Նոյն տեղում, էջ 1077(որոշ տարբերութիւններով):

7. Ա. փեղկի կազմաստառին՝ Մեղեդի սուրբ եկե­ղեց­ւոյ – Քրիստոս եկե///, ///[քահ]անայապետ/// Ի քեզ մտանէ տաճար [լուս]ակիր... որդւոց մարդկա[ն]/// [սուրբ] Աւազանաւ[ն]/// [Յոր]դէգրութիւն հօր///:

Նոյն տեղում, էջ 1112:

8. Ա. փեղկի կազմաստառին [Գանձ] – ///ռաջ գու­շակեալ մար/// ///էից, նախագուշակեալ: ///մական ազդմամբ ձեւ /// բազում մասամբք/// (այսչափ):

9. Ա. փեղկի կազմաստառին [Գանձ] – ///սէս նը­կատ­­մամբ օձին,/ Զկեանսըն կոխեալ ասաց ի փայ­տին,/ Յե­սու Նաւեայ՝ տիպն անորակին, ի գայիսոնն/// (այս­չափ):

10. Բ. փեղկի կազմաստառին՝ [Գանձ առ սուրբ Տիրամայրն] – ///որեալ, փայտ կիպար առեալ,/ զտիպ քո նըկարեալ/ եւ ձեւակերպեալ,/ քեզ յաղերս ածեալ,/ ըզվէմն անուանեալ եւ զանօթն ընտրեալ... քաղցրա­ձայն երգեալ,/ զՏիրամայրդ աւրհնեալ,/ այլ դու յուսացեալ, Միածնին քո գալ,/ կանխաւ խօսեցեալ,/ վասն որոյ եկեալ,/ հրեղինօք վառեալ///:

11. Բ. փեղկի կազմաստառին՝ [Գանձ] – ///Աս­տուածային, շու/// կուսին: Յոհ/// պատէր ըզմ/// եւ որ ծնօղին/// ձայնիւ, երգ/// ընծայ... Տաճար երկն[ային],/ տուն անբաւին, է/// ///ձօղին: Դու, սի՛ւն ///հին, բա­րե­խօս բար/// ///դոցս Եւային: Բար/// մարմին ի նաշդագ ///ն գերեզմանին ///լինին, ազգ հրէա///:

12. Բ. փեղկի կազմաստառին՝ Գանձ – ///գեալսն Երրորդութեան ու քեզ աւրհնութիւն ընդ ///ին թա­գաւորին... ///որեաց տաճարապետն, ըզորդին, ան՛՛: Քեզ երգեմք զերգս աւրհնութեան ընդ ամենասուրբ Եր­րորդութեան: Ուրա///:

13. Բ. փեղկի կազմաստառին՝ Գանձ եկեղեցւոյ եւ խաչի – Քրիստոսական հաւտին քաւարան... ի քեզ մայրա­գործ/// [սեղ] ան: Ի քեզ յայտնեալ///:

Նոյն տեղում, էջ 1195 (որոշ տարբերութիւններով):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

20ա Գրեցաւ Խորհուրդ պատարագիս եւ ծաղկեցաւ ձեռամբ Եզեկիէլ մեղաւոր երիցու, ի թուականութեան մերում ՌՃԿԶ. (1717) ամին, հովմայեցւոց ամսոյ յու­լիսի ամսոյ ԻԳ. (23): Արդ, ստացաւ զսուրբ Խոր­հուրդ սուրբ պատարագիս աստուածասէր խօճայ Միքայէլն՝ վասն իւր ծնողացն հոգոյն եւ եդ ի անառիկն ի Սիօն ի Սուրբ Շամունէի եկեղեցին, ի գեւղն Փառակայ: Դար­ձեալ յիշեսջի՛ք, ո՜վ սրբազան դասք վարդա­պե­տաց եւ ջոկք քահանայից, յիշեսջի՛ք ի սուրբ յաղօթս ձեր զմեղսաներկ Եզեկիէլ կոչեցեալ էրէցս եւ զհան­գու­ցեալ հայրն իմ ըստ մարմնոյ /// (պատռուած) քահա­նայն ուսուցօղ /// (մի քանի տառ՝ պատռուած)... [ր]իս (՞), որ գնացեալ է [ի] Քրիստոս ի յոյսն բնաւից. ամէն: |20բ| Դարձեալ յիշեսջի՛ք ի Քրիստոս զստացող սուրբ Խորհրդատետրիս՝ աստուածասէր պարոն Միքայէլն, Սահակն, զծնողքն, հայրն՝ Թաթին, մայրն՝ Սառան, եւ զհանգուցեալ եղբարքն՝ Վանին եւ Թեւանն, եւ զքւերքն, եւ այլ ամենայն ազգայինքն իւր. եւ դուք յի­շեալ լիջի՛ք ի Յիսուսէ Քրիստոսէ՝ կենարարէն մերմէ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 20բ (1751 թ., նոտրգիր) Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս Աստապատեցի Սամուէլն, որ ըստացաւ սուրբ Խորհրդատետրս իւր հալալ եւ արդար վաս­տա­կոց իւրոց/// Բայազիթու բերթի/// Աստուածածնին յիշեց[է՛ք]/// ///մալին եւ մայրն՝ Եթ/// յիշեալ լիջի՛ք առ[աջի]/// անմահ գառի[ն Աստուծոյ]/// Թվին ՌԲՃ. (1751)/// յունվարի/// քսան///:

Ծնթ. Թերթի պատռուած մասի վրայ կարկատան-թուղթ փակցրած, յիշատակարանի մի մասը ծածկած:

2. 1ա (1841 թ., շղագիր) Ո՛վ պատարագիչք, յիշես­ջի՛ք զնոր ստացօղ գրքոյս՝ յԱշտարակցի կոյս Հռիփ­սի­մէս, որ եմ ըսպասա[ւ]որ Սուրբ Կարմրաոր ուխ­տին, եւ ծնօղն իմ՝ Աբրահամ եւ Շահնաբաթն, ի եղպայրն իմ հանգուցեալ՝ Եղազարն եւ Շողակաթն, եւ կենդանի քոյրն իմ՝ Եղինարն, եւ դուք յիշեալ լիջի՛ք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ, որ է թվին փրկչին 1841, փետրվարի 22սին:

3. 1բ (1880 թ., շղագիր) Զայս Խորհրդատետր ետ բերել Տ. Տ. Գէորգ Դ. կաթողիկոս Ամենայն Հայոց ի վանից Սեւանայ՝ առ ի համեմատել ընդ այնպիսեաց՝ վասն ի նորոյ տպագրել տալոյ զայնպիսին, ուստի եւ տպագրութիւն նորոյն յայսմիկ 1880 ամի, հրամանաւ նորին օծութեան՝ եդաւ այս Խորհրդատետր ի գրա­դա­րանի Սրբոյ Էջմիածնի:

4. 20բ (ԺԹ. դ., շղագիր) Յարապետ Մանուկով Ղուլոյեանց:

5. Կազմի Ա. փեղկին (ԺԹ դ., շղագիր) Վանից Սեւա­­­նայ:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Խորհրդատետր (2.)», «ՌԿԶ. (1717),Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 1ա՝ «80/2852»:

2853

ԽՈՐՀՐԴԱՏԵՏՐ

ՌՃԻԴ. – 1675

ՍՏԱՑՈՂ՝ Խաչատուր կր. Ջուղայեցի:

ԹԵՐԹ՝ 22 (գրչի էջակալում՝ 1-20, որ է՝ 3ա-12բ, յետագայի էջակալում մատիտով՝ 21-39, որ է՝ 13ա-39ա). չգրուած՝ 2ա, 22բ: ՊՐԱԿ՝ 1x22: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. հաստ, լուսագծերով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x22,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (23.5x15. 15ա էջի գրադաշտի սահ­մանագծերը՝ բազմագոյն շրջանակ): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 13ա). խորագրերը, ենթախորագրերը եւ սկզբնատողերը կար­միր, կապոյտ, վարդագոյն թանաքով, երբեմն՝ ոսկով: ՏՈՂ՝ 24. գծումներ՝ ճնշումով: ԿԱԶՄ՝ երկրաչափական ճնշագծերով մուգ շա­գանակագոյն կաշի, վրան բրոնզով տպարանային զարդա­նախ­շեր, 2 կապիչով, միջուկը տախտակ, աստառը թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա՝ սկզ.). թուղթ, սպիտակ, չգրուած՝ Աբ. լուսան­ցա­կողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 13ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Պատարագի մատուցում՝ 2բ (քա­հա­նայ եւ 6 սարկաւագ, վերը՝ Խաչելութիւն, խաչի վրայ՝ «ՅՆԹՀ»՝ Յիսուս Նազովրեցի՝ թագաւոր հրէից, նաեւ՝ խոյր, հաղոր­դու­թեան բաժակ, բաց գիրք եւ այլ մանրամասներ), բնագրի մէջ. Աղօթք եպիսկոպոսի՝ 5ա, քահանայն ծածուկ աղօթէ՝ 11աբ, 14բ, Խորհրդաւոր ընթրիք եւ Խաչելութիւն՝ 13բ («ՅՆԹՀ»): Լս-ային – Սուրբ Հոգի եւ ծնրադիր կրօնաւոր՝ 9բ, վեցթեւեան քերովբէ՝ 13ա: Կիսախորան՝ 3ա: Ճակատազարդ՝ 1բ, 12ա (կիսա­խորա­նա­ձեւ), 13բ (կիսախորանաձեւ): Լուսանցազարդ՝ բուսա­կան, խաչ՝ 18բ: Զարդագիր՝ մարդագիր, կենդանագիր, չգու­նաւորած գծանկարային կենդանագիր «Ե»՝ 22ա: Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, մանուշակագոյն, նարնջի, շա­գա­նակագոյն, ոսկի, վարդագոյն, սեւ, գորշ, սպիտակ:

*Տե՛ս Ա. Գէորգեան, Անանուն հայ մանրանկարիչներ. մա­տենագիտութիւն, Թ-ԺԷ. դդ., Գահիրէ, 2005, էջ 523:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, մաշուած, տեղ-տեղ թափուած, անկիւնները եւ մէջքի վերին մասի կաշին մա­շուած-թափուած, կազմի զարդանախշերի բրոնզը թափուած, 1 կապիչն ընկած, 2 կապիչները մաշուած, ձեւափոխուած, լուսան­ցա­կողերի կարմիրը մասամբ գունաթափուած. նորոգուած, գոր­ծածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, մո­մի, իւղի եւ սնկային հիւանդութեան հետքեր, թերթերը մաշուած, խոնաւութիւնից եւ գործածութիւնից տեղ-տեղ դեղին հետքեր, խունացած, մասնաւորապէս՝ արտաքին ստորին անկիւնները սեւացած, գրադաշտը մասամբ գունափոխուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ, 3ա-21ա [Խորհրդատետր]

Տե՛սձեռ. 2385, 69ա-156բ. 1/1բ-7բ: ա/1բ, 3ա-4ա: բ/4բ: գ/4բ-7ա: դ/7աբ: 2/7բ-10բ: ա/7բ: բ/7բ-8ա: գ/8ա-9ա: դ/9ա: ե/9ա-10ա: զ/10աբ: 3/10բ-20բ: ա/10բ-2ա: բ/12ա-7բ: գ/17բ-8բ: դ/18բ-20բ: 4/20բ-1ա: ա/20բ-1ա: բ/21ա: գ/21ա: Չիք՝ «Մար­մինքոանապական...» եւ «Քանզիբազումինչեցոյց...»:

Յաւելեալունի՝

– 22ա [Աւետարանն ըստ Յոհաննու (Գլ. ԻԱ., 15-8)] – ///[ասէ ցՍիմովն] Պետրոս Յիսուս. Սիմօն Յօնա­նու, սիրե՞ս զիս առաւել քան զդոսա... անձամբ անձին գօտի ածէիր, եւ երթայիր [յո եւ կամէիր] եւ յորժամ/// (չշարունակուած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

2բ (մանրանկարի եզրերին, երկաթագրով) Յ[ի]­շա­տ[ա]կ է զԽորհրդ[ա]տետրս տէր Խ[ա]չ[ա]տ[ո]ւրին եւ ուս[ո]ւցիչն իմ՝ զՄա[տ]թէոս աստուածաբ[ան] վ[ա]րդապ[ե]տին, եւ Սարգսին, եւ որ ծնօղքն իմ՝ Զ[ա]­ք[ա]րիէն եւ զՈսկին յ[ի]շեցէ՛ք եւ «Աստուած ող[ո]րմի» ասացէ՛ք. ամէն: Ծաղկեցի թվ[ին] ՌՃԻԴ. (1675), ս[ե]պտ[ե]մբ[ե]րի ամսոյն ԺԸ. (18):

13բ (մանրանկարի եզրագծով, երկաթագիր, դժուար­ընթեռնելի) Յ[ի]շեցէ՛ք ի Քրիստոս զԽաթուն նուրահարսն եւ դստերն, մանուկ Վարդանին, ի վայե­լումն տէր Խաչիկ կրօնաւորին, որ է ազգաւ Ջուղա­յե­ցի, որ բազում աշխատութեամբ ստացաւ զսա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 16ա (ստ. լս., 1812 թ., բոլորգիր) Յիշատակ է նըրբանըկար եւ սրբամատոյց սուրբ Խորհրդատետրս ի տաճար Սրբոյն Յովհանու մեծի Մկրտչին՝ ձեռամբ Սարգիս շընորհունակ վարդապետին Շիրակվանցոյ ի ՌՄԿԱ. (1812) թուոջս, ի մուտն ապրիլի: Յիշօղքտ յիշեալ լիջի՛ք ի Քրիստոս[է] /// (ստ. լս-ը կարկատած այլ թղթով, մի քանի տառ ծածկուած):

2. 21բ (1820 թ., նոտրգիր) Յամի Տեառն 1820 եւ ի հայոց ՌՄԿԹ. (1820) մեծահաւատ իշխանն Շապին Ղարահեսէարցի աղայ Յօհաննէսն եկն յուխտ եւ յերկրպագութիւն Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի եւ ի յիջեւանելն ի սուրբ ուխտս մեծին Յօհաննու Մկրտչի, ըստ իւրոյ բարեմտութեանն զգառնով ոչխար մի ստա­ցեալ փողով՝ եդ յիշատակ իւր եւ բարեպաշտ ծնողաց իւրոց՝ եւ Եալմանեան հանգուցեալ ի Քրիստոս Գրի­գո­րի եւ մահտեսի Խանումի, որոց յիշատակն օրհնու­թեամբ եղիցի, եւ ի մատուցեալ սրբոց պատարագացն, որ ի սրբոյ տաճարիս, նոցա մասն եւ բաժին եղիցի, եւ որք յիշեն զսոսայ, յիշեսցին ի Քրիստոսէ ի տիեզե­րական հրապարակին. ամէն:

3. 1ա (1880 թ., շղագիր) Զայս Խորհրդատետր ետ բերել Տ. Տ. Գէորգ Դ. կաթողիկոս Ամենայն Հայոց՝ ի Սուրբ Աստուածածնի վանից Հառիճոյ՝ առ ի համե­մատել ընդ այլ եւս բազում օրինակ Խորհրդատետրից՝ վասն ի նորոյ տպագրել տալոյ զայնպիսին, ուստի եւ յետ տպագրութեան նոր Խորհրդատետրի յայսմիկ 1880 ամի, հրամանաւ Նորին 0ծութեան՝ եդաւ այս Խորհրդատետր ի գրադարանի Մայր Աթոռոյս Ս[ուրբ] Էջմիածնի՝ ի բարւոք պահպանութիւն:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, շղագրով. «Խորհրդա­տետր», Պհպ. Աա՝ շղագրով՝ «Օրինակ Ղփչա­­ղի (=Հառիճայ) վանից, ԺԷ. դար», «84/2853», շղագիր՝ «ՌՃԻԴ. – 1675,Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

 

2854

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԸ. դար

ԳՐԻՉ՝ԱնանունԱ. (թ. 1ա-222բ), ԱնանունԲ. (223ա-63ա):

ԹԵՐԹ՝ 270. չգրուած՝ 1բ, 4բ, 94ա-6բ, 178բ-9բ, 195ա-201բ, 263բ-70բ (): ՊՐԱԿ՝ 1-23x12 (1՝ 11, 16՝ 10, 19՝ 9): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմներով՝ցանկապատիմոտզինուո­րա­կանհանդերձանքովայր, ձեռքին՝նիզակ, աջկողմում՝ «Ըթ» եւբուսականզարդանախշ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,3x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (ԱնանունԱ՝ 25:5x16. ԱնանունԲ՝ 27,5x16.5. սեւմա­տիտովսահմանագծուած): ԳԻՐ՝նոտրգիր (ԱնանունԱ՝նմուշ՝ 108ա, ԱնանունԲ՝ 229ա). խորագրերըկարմիրթանաքով: ՏՈՂ՝ԱնանունԱ՝ 58-62, ԱնանունԲ՝ 38. գծումները՝ճնշումով: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդմուգշագանակագոյնկաշի, միջուկըտախտակ, աստառըսպիտակթուղթ. լուսանցակողերը՝կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 3 (Ա-Գ) + 3 (Դ-Զ)՝սպիտակթուղթ, լուսագծերովեւլուսա­դրոշմներով՝ «PM», «ժԺ». չգրուած՝Աբ, Բբ-Գբ, Դա-Զբ:

Новый рисунок

Նմուշ 108ա

Новый рисунок

Նմուշ 229ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնա­գիր: Գոյն՝ կարմիր (ամբողջն ուրուագծային):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, խիստ մաշուած, մակերեսի շերտը թափուած՝ տեղ-տեղ երեւում է միջուկ-տախ­տակը, մէջքին, Բ. փեղկին, Պհպ. Ա-Գ, Դ-Զ, թ. 1-2, 264-70՝ ցեցի անց­քեր, կազմաստառների սպիտակ թուղթը կիսով չափ պո­կուած. միջուկ-տախտակը բաց, լուսանցակողերի կարմիրը գու­նա­թափուած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զա­­նազան բծեր, դեղին հետքեր, խոնաւութեան հետեւանքով գրա­դաշտին ջրի լայն հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-93բ [Տիտղ.՝ Անալոճիայ] Գիրք, որ կոչի, այսինքն՝ համեմատութիւնն Հնոյ եւ Նորոյս կտակի, յո­րում նախ կացութիւնն Հնոյ կտակին, յետոյ հա­մա­կամութիւնն եւ միաբանութիւնն ընդ Նորոյս կտա­կի մեկնաբանի: Շարադրեալ նախ ի Մար­տի­նո­սէ Պէքանեան աստուածաբան վարդապետէ՝ ի Յի­սու­սեան կարգէ, լեզուաւ լատինականաւ, եւ անտի թարգմանեցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոսէ վար­դապետէ Թիֆլիզեցոյ

Տե՛ս ձեռ. 87, 1ա-299բ. Յռջբ./1ա: Ցանկ գլխոց/1ա-3բ: Առազ­դեցութիւնք ի թարքմանչէ /4ա: 1/4ա-9բ: 2/9բ-14ա: 3/14ա-7բ: 4/17բ-9բ: 5/20ա-5ա: 6/25ա-7ա: 7/27ա-35բ: 8/35բ-40ա: 9/40բ-2ա: 10/42ա-5բ: 11/45բ-9բ: 12/49բ-53բ: 13/53բ-7բ: 14/57բ-61ա: 15/61ա-8բ: 16/68բ-79ա: 17/79ա-81բ: 18/81բ-2բ: 19/82բ-3բ: 20/83բ-6ա: 21/86ա-8բ: 22/88բ-9ա: 23/89ա-90բ: 24/90բ-1ա: 25/91ա-2ա: 26/92ա-3բ:

Բ. 97ա-263ա [Ճառք եւ քարոզք]

1. 97ա-101ա Ի ՃԽ. (140) սաղմոսն, որ ասէ. «Տէ՛ր, կարդացի առ քեզ». Յոհաննիսի Եզնկայեցոյ ասա­ցեալ յատեանն Դրազարկոյն ի հռչակաւոր եւ մեծն անապատին գնալով անտի տեսեալ – Ան­զու­գական եւ անբաղդատելի սիրոյն Աստուծոյ... յանարգ պէտս վարելոյ եւ անօթ եւ գործի լինել օրհնութեանն Աստուծոյ. Հօր եւ Որդւոյ եւ՛՛:

2. 101ա-5ա Յաղագս Վարդավառի տօնին ի ՁԸ. (88) սաղմոս, ի բանն մարգարէին, որ ասէ. «Քոյ են երկինք, եւ քո է երկիր զաշխարհ լրիւ» – Արար Աս­տուած զեկեղեցի՝ երկինք ի վերայ երկրի... եւ ամե­նայն տնօրինական անուանցն ներգործութեան արժա­նաւոր կրօղի, մեզ խորհրդոց, Քրիստոսիւ Յիսուսիւ՝ Տերամբ մերով, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

3. 105ա-7բ Ի մարգարէական բանն, զոր գոհա­ցո­ղական խոստովանութիւն, երգեաց ամենասրբուհի կոյսն Մարիամ Աստուածածին, օրհնութիւն եւ գո­հութիւն անհամեմատ պարգեւացն Աստուծոյ՝ Հօր եւ միածնի Բանին իւրոյ, զոր եւ ասէ. «Մեծացուցէ անձն իմ զՏէ՛ր»՝ Յոհաննէսի Երզնկայ աշխատասիրեալ ի շարադրութիւն բանիցս – Հրաշական իմն զարմաց­մամբ հիապատում վարդապետութեամբ... որում ար­ժանի արասցէ Քրիստոս զհաւատացեալս անուն իւրոյ. եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

4. 107բ-11բ Նորին Յոհաննիսի արկեալ բան ինչ յարմարական ի ԾԹ. (59) սաղմոսն, որ ասէ. «Աս­տուա՛ծ, մերժեցեր եւ աւերեցեր զմեզ»: Նորագիւտ շաւղօք երեւեցուցեալ զզօրութեան փոխիս եւ յոլով ժողովումն բանից ի խորհուրդ խաչին, ի վարժումն ուսումնասէր եղբարց: Նախերգանք քեզ, որ պիտի՝ ասա՛, եւ ի սկսանելն ի մեկնութիւն բանիցս ասա՛, բայց նախ զվերնագրիս զօրութիւն տեսցուք, որ ասէ սաղմոսի Դաւիթ արձանագիր. «Ի զառանցելոց ժամանակաց առ ուսմանէ, ի ժամանակի, զի հրձիգ արար ի Միջագետս Ասորոց եւ զԱսորեստան եւ Սո­ղուբայ եւ դարձին հարկանէ Յովաբ զձորն Աղտրցի ԺԲ. Ռ.ս (12.000)» – Գիտել արժան է, զի ոչ է այն­քան... ի լուացումն եւ ի մաքրութիւն մեղաց նորա, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

5. 111բ-3ա Նորին Յոհաննէս վարդապետի Երզնկայեցւոյ ի ժամ սուրբ պատարագին ասացեալ եւ ի բան սաղմոսին, որ ասէ. «Մատի՛ք առ Տէր եւ առէք զլուցս» – Զուարճանան բարգաւաճեալքն յանձ­նաւո­րական հրճմունս... եւ փառս մատուսցուք, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

6. 113ա-4ա Նորին նախերգան Յաղագս պա­տուելոյ զբանն եւ կամ անպատուելոյ – Ամենեցուն ժա­մանակ եւ ժամ որպէս իրի ընդ երկնաւ... այլ եւ ի ժա­մանակս կենաց իւրոց զերկայնութիւն (տե՛ս անդ, էջ 115-21):

7. 114ա-9ա Նորին Յոհաննու վարդապետի Եզնկայեցւոյ՝ Ի տօնի Ծնընդեան եւ Մկրտութեանն Քրիս­տոսի, ասացեալ ի թագանիստ քաղաքն ի Սիս, յատեան տօնախմբութեան – Բազումք ըստ բազում պատճառաց տօնս ուրախականս... եւ զարդարութիւն օրինացն կատարեաց ի մեզ:

8. 119ա-22ա Նորին Յօհաննու վարդապետի ասացեալ՝ Ի բանն առաքելոյ, որ ասէ. «Ամենայն անձն, որ ընդ իշխանութեամբ է, ի հնազանդութիւն կա[ցցէ]»: Յաւուրն յորում օրհնեցան ձիաւորք ար­քա­յորդիքն մեր՝ Հեթում եւ Թորոս եւ այլ մանկունք իշ­խա­նաց, եւ որք յարքունական սպասաւորացն – Յա­րա­ժամ բաղձանօք նոր լուր եւ նորատես եւ նո­րա­գործ սիրելի... ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է օրհ­նեալ ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյ. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

9. 122բ-9բ Յոհաննու վարդապետի Եզնկացւոյ՝ Ի բան մարգարէին Դաւթի. «Սքանչելի եղեւ գիտութիւն քոյ յի[ս]», յԱնաւարզա խօսեցեալ առ տէր Գրիգոր վարդապետ եւ եպիսկոպոս – Զիմաստութիւն տեսա­կանին եւ գործնականին զատ քննութիւն... եւ ուղիղ հաւատոյ դաւանութեամբ փառաւորեալ զամենասուրբ զԵրրորդութիւնն, որ է օրհնեալ յաիւտեանս. ամէն:

10. 129բ-33բ Նորին Յօհաննու վարդապետի Եզնկա­յեցւոյ՝ Ի Մեծի ուրբաթին, ի խորհուրդ Խաչե­լութեանն – ԶԲանն Աստուծոյ խորհուրդ փրկագործ տնօրէնութեանն պատմել... բարիսն վայելեսցուք ի Քրիս­տոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

11. 133բ Նորին Յօհաննու վարդապետի Եզնկա­յեց­ւոյ՝ Յորդորակ ասացուածքի եկեղեցոյ, ի խնդրոյ սուտ վարդապետի Կուռիկոսցոյ» – Բայց զի՛նչ քեզ ընծայս արժանաւոր... եւ ի գոհութիւն Աստուծոյ մերոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

12. 133բ-6բ Յօհաննէս Եզնկայեցոյ ի ԺԷ. (17) սաղմոսն. «Սիրեցից զքեզ, Տէր, զօրութիւն իմ». Ի բա­նից ժողովեալ սուրբ գրոցս – Երանական եւ ան­սահման բնութեանն Աստուծոյ... զի Աստուած ի մեզ բնա­կեցուսցուք, եւ մեք յԱստուած, ի Քրիստոս Յիսուս Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

13. 136բ-9բ Նորին ԼԴ. (34) սաղմոսն. «Դատեա՛, Տէ՛ր, զա[յնոսիկ]», ի Սուրբ Գրոց զօրութենէ ընդար­ձա­­­կութիւն բանից – Աստուածային երջանիկ եւ բարե­բնու­թեանն ամենառատ... եւ մեք ուրախասցուք յաղ­թու­թեամբն ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր, որում վայել է փառք:

14. 139բ-41բ Նօրին Յօհաննու Եզնկայեցոյ ի ԾԲ. (52) սաղմոս, որ ի գլուխ կանոնին. «Մի՛ նախան­ձեր, եւ վասն զօրութեան իմաստութեան եւ անզգամ մասինն» – Որք մակացութեան բժշկական արհես­տին... եւ լոյս անճառելի իմաստութեանն ճոխացեալ ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր, որում փառք՛:

15. 141բ-5ա Նորին Յօհաննէս Եզնկայեցոյ ի Հ.րորդ (70) սաղմոսն, որ ի գլուխ կանոնին «Ողոր­մեա՛» եւ վասն զօրութեան յուսոյն, որ առ Աստուած – Կերպարան եւ պատկեր եւ նմանութիւն Աստուծոյ եղեւ մարդ... եւ զմեղօք անդամալոյծքս բժշկեսցէ եւ յա­րուցեալ կանգնեսցէ եւ նմա փառք յաւ՛՛:

16. 145ա-7բ Նորին Յօհաննու Եզնկացւոյ ՁԸ. (88) սաղմոսին. «Զողորմութիւնս քո, Տէ՛ր, յաւիտեան օրհնեցից» – Անքննելի խորոցն Աստուծոյ տեսողն... թէ պիտոյ իցէ, յերկար յորդորակ արա՛ ի վերայ ողոր­մութեան (տե՛ս անդ, էջ 319-36):

17. 148ա-51ա Նորին ի ՃԺԷ. (117) սաղմոսն – Խոս­­­տովա՛ն եղերուք Տեառն, զի քաղցր է... եւ թէ զատ թուի ասացուածս, ի վերջն թո՛ղ եւ զոր քեզ պիտի՝ ասա՛:

18. 151ա-3բ Նորին ՃԺԸ. (118) սաղմոսն, Ի բան որ ասէ՝ Իշխանք հալածեցին զիս ի նանիր – Սաղմոս այս բազում դէմս իմաստութեան... ի խորհուրդ փրկու­թեան մերոյ ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որում փառք յա՛՛:

19. 153բ-9ա Նորին Յոհաննու Եզնկայեցոյ ասա­ցուածք ի բանս աղօթից սրբուհւոյն Աննայի, որ ասէ. «Հաստատեցաւ՛՛» – Որք յանդընդական խորս լայնա­տարած ծովու մխին... եւ այն հալեալ մաքրեսցի:

20. 159ա-62բ Յօհաննիսի Եզնկայեցւոյ արարեալ՝ Յարմարութիւն բանից ասացուածի ի Թագաւորու­թեան գրոցս, յաղագս Դաւթի մարգարէին – Եւ զղջացաւ Տէր, զի թագաւորեցոյց զՍաւուղ... եւ զմար­գա­րէութիւն եւ թագաւորութիւն. եւ նմա փառք յաւի­տեանս. ամէն:

Ծնթ. 1-20 համարակիրՃառերնըստձեռագրիսկարգիտե՛սՅովհաննէսԵրզնկացի, Մատենագրութիւն, հտ. Ա., աշխ. Ա. Երզնկացի-Տէր-ՍրապեանիեւԷդ. Բաղդասարեանի, խմբ. Գ. Տէր-Վարդանեանի, Երեւան, 2013, էջ 34-113, 122-232, 253-318, 337-69, 428-58, 562-83. ձեռագիրսայստեղգործա­ծուած-համեմատուածէՃպայմանանիշով:

21. 163ա-4բ [Տիրատուր վարդապետի արարեալ Քարոզ Յաղագս Ծննդեան Տեառն. ձեռ. 969, 98ա] – Բայց աստանօր պարտ վարկանեմ սակաւ ինչ յապա­ղումն ինչ առնել... յանձն առնուլ վասն հաճոյից սիրե­լոյն. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

22. 164բ-5բ [Ի Տիրատուր վարդապետէ. տե՛ս 165բ] Դարձեալ քարոզ ի բան սուրբ Աւետարանին, որ ասէ. «Ի սկզբանէ էր Բանէն» – Արդ, ասասցուք, թէ զինչ է սկիզբն եւ քանի՞ս բաժանի... ի սկզբանն ի վե­րայ. եւ նմա փառք յաիւտեանս. ամէն: Ի Տիրատուր վարդապետէն:

23. 165բ-7բ Մաթոս [Ջուղայեցի. տե՛ս ձեռ. 710, 101բ] վարդապետի Քարոզ ի բանն. «Ես եմ հովիւն քաջ» – Գերազանց բարոյն Գ. են յատկութիւնք... արդ, Տէ՛ր Յիսուս, նայեա՛ց յանպիտան ծառայքս քո, ողոր­մես­ցի ի միւսանգամ գալստեանն. ամէն:

24. 168ա-72ա Տեառն Առաքելի՝ Սիւնեաց եպիս­կո­պոսի արարեալ Քարոզ ի բան Սողոմոնի, որ ասէ. «Գեղեցիկ ես, մերձաւո՛ր իմ». Երգոց 4. 1 – Անեղա­կան բնութիւնն եւ անճառից թագաւորն... ի դասս լուսեղինացն յանսպառ ուրախութիւնսն. ամէն:

25. 172ա-6ա Տեառն Առաքելի վարդապետի՝ Սիւ­նեաց եպիսկոպոսի արարեալ Քարոզ Ծննդեանն, ի բան Սողոմոնի. «Ես ծաղիկ դաշտաց եւ շուշան հովտաց» – Ասէ, ուրեմն, յԵրգս երգոցն՝ անեղական բնութիւնն... եւ լցցին ամենայն բարութեամբ: Այսքան բաւեսցին ի տեսութիւն բանիս:

26. 176բ-8ա Ի թուականիս հայոց ՉԽԲ. (1303) նստի յաթոռ հայրապետական Հոռոմկլայն տէր Գրի­­գոր, այր հանճարեղ եւ կարի յոյժ գիտնական, հրամանաւ Հեթում թագաւորի. (գրչից՝ «սակայն է համախոհ քաղկեդոնացւոց») Թուղթ վասն հաւատոյ եւ կարգաց եկեղեցւոյ, յԱրեւելեան աշխարհէս առ կա­թողիկոսն Հայոց տէր Գրիգոր, որ վասն կասկա­ծանաց ինչ ակն ածեալ եպիսկոպոսացն աշխար­[հ]իս, գրեցին զայս նամակ ուղղափառութեան միա­բանութեամբ, ի ձեռն տեառն Ստեփաննոսի Սիւ­նեաց եպիսկոպոսի եւ գահէրէց մետրապօլտի, որ է պրօտայֆրօնէս Մեծաց Հայոց – Աստուածային անյաղթ զօրութեամբն բարձրացեալ... սուրբ եկեղեցոյ Գրիգորիս կաթուղիկոս Հայոց: Եւ Տէրն տերանց հովա­նասցի տիրական գլխոյդ*:

ա. 177բ-8ա Ձեռնարկութիւն միաբանութեան եպիս­կոպոսաց Արեւելից եւ վարդապետաց եւ իշխա­նաց մեծաց –Մեք՝ տէր Սարգիս եւ տէր Գրիգոր ի նոյն վիճակէ... նզովեալ եւ որոշեալ լիցին ի սուրբ հարցն մերոց եւ յաստուածարեալ եպիսկոպոսացս:

բ. 178ա Սրբոյն Գրիգորի Սքանչելագործի՝ Յա­ղագս ճշմարիտ հաւատոյ ամենասուրբ Երրորդու­թեանն, զոր ուսաւ ի սրբոյն Յօհաննու աւետարան­չէն, ակնարկութեամբ եւ հրամանաւ ամենասուրբ եւ միշտ կուսին Մարիամու Աստուածածնին –Մի Աստուած, Հայր Բանին կենդանոյ... այլ անփոփոխելի եւ անայլայլելի Երրորդութիւնն սուրբ միշտ:

*Տե՛սԳիրքժողովածոյընդդէմերկաբնակաց, ՆորՋուղայ, 1688, էջ 450-79:

27. 180ա-3բ Վահրամայ [Րաբունւոյ. ձեռ. 1632, 176բ] վարդապետի, որ Գրիգորիս կոչեցեալ, ասա­ցեալ՝ Յաղագս սրբոյ Երրորդութեանն եւ միոյ աս­տուածութեանն եւ փրկական տնօրէնութեանն Քրիս­տոսի. օգնեա՛ Սուրբ Հոգի Աստուած – Հաւատամք եւ խոստովանիմք մի աստուածութիւն յերիս անձնաւորու­թիւնս... ի վերայ ամենեցուն աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

– 183բ (Յիշ. հեղինակի) Այսոքիկ աստուածա­բա­նա­կան բանք շարադրեալ ի մերս նուաստութենէ Վահ­րամ վարդապետի, ի հրամանէ մեծի թագաւորին Լեւո­նի: Վասն որոյ եթէ ինչ արժանաւոր եւ պիտանացու յասացեալս գտցի՝ Աստուծոյ շնորհ, որ զկամելն ետ մեզ եւ զառնելն, իսկ եթէ նուաստագոյն եւ դուզ­նա­քեայ ի շահս օգտութեան, քանզի սխալագոյն եւ թիւր ինչ ոչ ունիմ ասել գտանել ի գրեցեալքս՝ որպէս զանձն իմ եւ զայլս հաւանեցուցանել աստուածային գրոց վկայութեամբ, որ են ի սոյն շարադրութիւն առադրեալ: Սակս որոյ զայնքան թիւրութիւն իմոյ տկարութեանս վարկանիջիք, որ վասն երկրաքարշ եւ մեղսասէր գոլոյ ըստ մարմնոյ եւ ըստ հոգւոյ՝ ո՛չ կարացի ի բարձրա­գոյնսն եւ յաստուածային խորս մտանել եւ յայսմանէ՝ փարթամութիւն բարձրագունից մտաց ընծայել: Վասն որոյ բարէսէր կամօք չափաւոր այս աշխատութեան թողութիւն անչափից մեղաց իմոց հայցեսջիք յանբաւաբաշխն բարեաց Աստուծոյ:

– 183բ (Յիշ. գաղափարի) Այլ եւ ստացողի սորա տեառն Ստեփաննոսի արքեպիկոպոսի՝ մայրաքաղա­քին Տարսոնի. վերջ:

Ծնթ. ՍաՎահրամՐաբունիիերկիգաղափարօրինակիյիշատակարաննէ, այդպատճառովբերեցինքհէնցայստեղ:

28. 183բ-5բ Քարոզ. Գնացք գետոց ուրախ առնեն զքաղաքն Աստուծոյ եւ սուրբ արար[եալ] – Նա եւ սո­վո­րութիւն է զիրեն զօրութիւն յանուանէն բացայայ­տել... բայց վասն չափաւոր պիտոյից աւարտումն ա­րաս­­ցուք եւ փրկչին օրհնութիւն ի վեր առաքեսցուք այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն (հմմտ. ձեռ. 631, 89ա):

29. 185բ-8բ [Բարթուղիմէոսի Մարաղացւոյ. տե՛ս 2183, 19բ]՝Զի որպէս փայլակն, որ ելանէ յարեւելից եւ երեւի մինչեւ մուտս արեւու, այնպէս եղիցի գալուստն Որդոյ մարդւոյ –[Աստուածա]ա[յ]նոց արանց առաքելոց եւ մարգարէից ի Հոգւոյն ըն­կա­լեալ... նոյնպէս եւ մեք զայն ամենայն զմտաւ ածելով, ակն կալցուք երանելի յուսոյն եւ յայտնութեան փառաց մեծին Աստուծոյ եւ փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

30. 188բ-92ա [Բարթուղիմէոսի Մարաղացւոյ. տե՛ս 3321, 312բ]՝ Քարոզ Ծննդեան Տեառն ի կուսէն, ի բանն, որ ասէ. Բան[ն] մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ – Արդ, ի չորից աւետարանչաց պատուականագոյն գտանի... Բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ. այսչափ առ այս:

31. 192ա-3ա [Մատթէոսի Ջուղայեցւոյ. տե՛ս ձեռ. 2157, 176ա]՝ Քարոզ վասն մահու, ի բանն. Մահ մե­ղաւորին չար է – Արդ, ի բանէս յայսմանէ ընդ­դիմակ սորա իմանալի է... որ եւ բոլորիցս հաստչին տացուք միշտ փառք եւ իշխանութիւն եւ պատիւ եւ զօրութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

32. 193ա-4բ Քարոզ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւոր­չին, ի բանն Դաւթի մարգարէին, որ ասէ. «Տէ՛ր, ո՞վ կացցէ ի խորանի քում կամ ո՞վ բնակեսցէ ի լեառն սուրբ քոյ» – Ի մարդոյն յառաջնոյն յԱդամայ մինչեւ ի վերջին արդարն... ի ձեռն նորին բարեխօսութեանն առ Տէր՝ փրկիչն մեր, որում վայել է փառք:

33. 202ա-12ա Զսրբոյ Երրորդութենէ.

ա. 202աբ Բան առաջին. Յորում ընդէ՛ր Հօր Աս­տուծոյ կարողութիւն, Որդոյն իմաստութիւնն, Հոգոյն Սրբոյ բարութիւնն ստորոգի բացայայտէ. «Էր այր ոմն ի փարիսեցւոց» – Տօն Երրորդութեանն ի հնումն... եւ կերպիւ ինչ յերես նորա ընդդէմ ասէ եւ առ ի ողորմիլ ածէ. վ[երջ]:

բ. 202բ-3բ Բան երկրորդ. Յորում Նիկոդիմոսի մեծ խոհեմութիւնն ի խնդրելն, եւ Քրիստոսի մեծ իմաս­տութեամբ պատասխանելն բացայայտի. «Ամէն, ամէն ասեմ քեզ, եթէ ոք ոչ ծնցի վերստին, ոչ կարէ տեսանել զարքայութիւնն Աստուծոյ». Յոհ. 3. 5 – Սուրբն Նիկոդիմոս զփրկութիւն հոգոյ իւրոյ... զոր եւ մեք արժանասցուք մասնակցելով ընդ նոսին փա­ռաց եւ՛՛:

գ. 203բ-4բ Բան երրորդ.Զամենասուրբ եւ զան­բա­ժանելւոյ Երրորդութենէ – Որպէս ասէ սուրբն Հերո­նի­մոս... եւ սուրբն Հերոնիմոս ի վերջն սաղմոսաց զնա երգելի հաստատեաց, եղեւ վերջ այսմ քարոզի Աս­տուածատրոյ եւ Շնորհալւոյ:

դ. 204բ-5բ Բան առաջին. Յորում փարիսեցուոց բարի սկիզբն, չար յառաջադիմեցումն եւ վատթա­րա­գոյն ելն բացայայտի... յորմէ թշնամեաց մուտ տրի ամրացեալ ոչ է այսմ քարոզի եւս եղեւ վերջ:

ե. 205բ-6ա Բան երկրորդ. Որպէս մաքսաւորն մե­ղանչողաց, ապաշխարողաց եւ արդարոց զօրնական ունի... ոհ, անձն իմ, կորուսեալ լուր սուրբ գրոց եւ քննեա՛:

զ. 206բ-7ա Բան երրորդ. Զչորս տեսակաց հպար­տութեան, նաեւ խոնարհութեան, որք, այսինքն, առ խոնարհութիւնն ածեն եւ առ բարիսն, որք ի նմանէ յառաջագային... լո՛ւր խրատուց սրբոց վարդապետաց եւ կրթեա՛ զքեզ խոնարհ:

է. 207ա-8ա Բան առաջին. Զտեսութենէ ճանա­պար­հին եւ հայրենւոյ... արդ, անձն իմ եղկելի, ծա­նեա՛ զքեզ եւ զսխալանս քո:

ը. 208աբ Բան երկրորդ. Զսիրելութենէ Աստուծոյ եւ ընկերին... արդ, լո՛ւր անձն իմ չարասէր, ատեա՛ զքեզ եւ սիրեա զՏէր:

թ. 208բ-9բ Բան երրորդ. Յորում զինչ առ մեղքն տրամադրէ, նեղութիւնքն, որք ի նմանէ հետեւին եւ ընդդէմ այնմ դեղք արտայայտնին... լո՛ւր անձն իմ, մեղսալի գրոյն եւ զգաստացիր յանօրէնութեանց քոց:

ժ. 209բ-10ա Բան առաջին. Յորում ի բաց քարշէ զմեզ Քրիստոս ի սիրոյ երկնայնոց, զի ածիցէ զմեզ առ սիրելութիւնն երկնայնոց... եւ մինչ բառնայ, են փորձառումն. վերջ:

ժա. 210ա-1ա Բան երկրորդ. Յորում երից սեռից մարդկանց, որք ի յԱւետարանումն շօշափին, լինի յիշումն... կորնչին վատթարագոյն տանջմամբ: Վերջ բանիս:

ժբ. 211ա-2ա Բան երրորդ. Որպէս զմեծ ապաւի­նութիւն ի յԱստուած վասն նորին բարեգթութեանն ունիլ պարտիմք եւ զի ունի ամենայնից զնախա­գի­տու­թիւն ապառնեաց եւ զորպիսի ի մեզ կարօտու­թիւն իցէ, գիտէ... իբրեւ զփայտ չոր ի յանապատին եւ Քրիստոսի յուսոյն մերոյ փառք:

Ծնթ. ա-ժբ. միաւորներըհմմտ. ձեռ. 404, համապատաս­խա­նաբար՝ 140ա, 142ա, 144ա, 197ա, 199ա, 201ա, 207ա, 209ա, 211ա, 218ա, 220ա, 221բ:

34. 212ա-9բ [Բ]անք պիտանիք ի պէտս առձեռն քարոզութեան ի վերա սրբուհւոյ Աստուածածնին եւ նորին անախտ եւ մաքուր Ծննդեանն, այլն վասն անճառ, անշըփոթ միաւորութեանն Քրիստոսի եւ նո­րին տնօրէնութեանն եւ ուրեք ուրեք զգովութենէ վա­րուց սրբոյն կուսին, ժողովեցեալ ի բանից սրբոյն Գրիգորի Նարեկացոյն եւ ի նորին մեկնչէ եւ յայլոց բանից սրբոց վարդապետաց՝ առ միմեանս համե­մատեալ եւ վկայութեամբ ճոխացեալ յԱբրահամու վարդապետի Աստապատցւոյ, ի բան իմաստնոյն Սողոմոնի, որ ասէ ի գիրս Երգոց, թէ. «Ամենեւին գե­ղեցիկ ես, մերձաւո՛ր իմ, եւ արատ ինչ ոչ գոյ ի քեզ». օգնեա՛յ Հոգիտ Սուրբ. ամէն – [Գ]իտելի է, զի դուք հրեշտակաց եւ ամենայն երկնային զօրաց զանա­զան գովութեամբ... քանզի թէ անդաստանն մաքուր էր, նաեւ՝ բուսեալն ի նըմանէ:

35. 219բ-21բ Քարոզ ի վերայ Ելման ի Վիրապէն սրբոյն Գրիգորի մեր Լուսաւորչի, ի բանն Մաթեւոսի 19.2. «Այր դուք, որք եկիք զկնի իմ...» [տե՛ս ձեռ. 34, 232բ] – [Ե]րբգեղեցիկ Յովսէփ քաջագոյն գտաւ ի մար­տի... մաքրափայլ աղօթ սուրբ Լուսաւորչին՝ հօրն հոգեւոր:

36. 221բ-2բ [Վասն գովութեան եւ պատուելու­թեան սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին. տե՛ս ձեռ. 34, 241բ] – Գովեսցուք զայս փառաւորագոյնս եւ զծնողս մեր ի սիրականութեան իւրեանց... բեւեռս եր­կա­թիս ընկալան երկնագնաց:

37. 223ա-49ա [Պետրոսի Արագոնացւոյ Վասն եւթն մահու չափ մեղացն. հմմտ. ձեռ. 117, 152ա] Երե­ւեցաւ նշան յերկինս. եւ ահաւասիկ վիշապ հրե­ղէն մեծ, որոյ էր գլուխք Է. եւ եղջիւրք Ժ. եւ ի վերայ գլխոց նորայ Է. խոյր, եւ տուտն նորա քարշէր զԳ. մասն աստեղաց երկնից, եւ ընկեաց զնա յերկիր՝ ի տեսանել Յօհաննու – Ասէ Պօղոս թէ՝ Ի նախանձէ բան­սարկութեանն եմուտ մահ յաշխարհ... իսկ բղջա­խո­հու­թիւն հարուածօք գանին. եւ Քրիստոսի Աստու­ծոյն մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

38. 249ա-55բ Քարոզ Բարդուղիմէոս ֆռանկ եպիս­­կոպոսի, ասացեալ ի բանն Մաթէոսի. «Գնա­ցէ՛ք, քարոշեցէ՛ք, աշակերտեցէ՛ք զամենայն հեթանոս, ուսուցէ՛ք նոցա պահեալ կամ զոր ինչ պատուիցի ձեզ» – Վարդապետք ասեն, թէ՝ Անպատշաճ է... եւ ոչ խնայեցի սրտի մտօք խնդրօղացն:

39. 255բ-60բ [Բարթուղիմէոսի Մարաղացւոյ. տե՛ս 3321, 165բ]Քարոզ վասն պատարագի խորհրդոյ – Էառ Յիսուս հաց, օրհնեաց... կամ եւս գե­ղեց­կագոյն որչափ գիտիցէ ոք՛՛:

40. 260բ-3ա [Բարթուղիմէոսի Մարաղացւոյ. տե՛ս 5097, 62բ] Քարոզ Փոխման Աստուածածնին – Գրեալ է ի Յօհաննու տեսլեանն՝ ԺԲ. գլուխ. Եւ նշան երեւեցաւ յերկինս... նոյնպէս Քրիստոս արար մօրն իւրում, որում փառք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐՕՐԻՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1ա:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին, շղագրով «Համե­մա­տու[թիւն]/ (Անալօճիա)/ Հին եւ Նոր կտակարանի (2.)», Պհպ. Աա՝ սեւ թանաքով «105/2854», շղագիր «ԺԸ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս» Պհպ. Բա՝ մատիտով «Հա­­մեմատութիւն Հին եւ Նոր կտակարանաց (Անալօճիա)»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Զբ՝ կարմիր թանաքով նոտրգիր «անձինք նըիրեալք սիրոյն»:

2855

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է երկու տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 179: ԿԱԶՄ՝բացեւմուգ՝խայտաբղէտդրոշմազարդշագանակագոյնկաշի, միջուկըտախտակ, աստառը՝չիք*: ՊԱՀ­ՊԱՆԱԿ՝ 2 (Ա-Բ) + 2 (Գ-Դ).կապտաւունթուղթ (Ա-Բ), լուսա­գծե­րովեւլուսադրոշմով՝շեղանկիւնողկոյզեւ «DC». սպիտակթուղթ (Գ-Դ), լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝եռամահիկ, կիսա­շրջանովպսակուածբանալիեւ «VZ», վերեւում՝ «C». չգրուած՝Աբ, Բա, Գա-Դբ. որպէսԱ, Դ՝կազմիցանջատուածնախկինաս­տառներնեն:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիկաշինքերծուած, մաշուած, մէջքիվե­րուվարիկաշինտեղ-տեղթափուած, Ա. փեղկիաստառին՝կար­միրներկիհետք, պահպանակներիեզրերըխոնաւութիւնիցդեղնած, Պհպ. Ա՝պատռուածք-անցքեր, Պհպ. Դ՝հիմքվերինմա­սիցմասամբանջատուած. գործածութեանեւխոնաւութեանհետեւանքովզանազանբծեր, դեղինհետքեր:

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

ՄԱՇՏՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 48 (թ. 1-48. գրչիէջակալում՝ 1-94, որէ՝ 1ա-47բ). չգրուած՝ 13աբ, 46բ-7բ: ՊՐԱԿ՝ 13+Ա-Գx12 (Գ՝ 10)+1 (թ. 48՝ծաղ­կաթուղթ): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝թա­գա­պսակոճաւորուածզինանշանեւ «IB»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x 21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (25.5x15. կարմրովսահմանագծուած. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա). խորագրերը (բո­լոր­գիր), ենթախորագրերըեւ սկզբնատողերը՝ կարմրով: ՏՈՂ՝ 31. գծումները՝ ճնշումով:

Новый рисунок

Նմուշ 5ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 14ա (գծա­նկա­րա­յին, անաւարտ): Գոյներ՝կարմիր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

ա. 1ա-12բ Կանովն աւրհնութեան սրբոյ մի[ւ]ռո­ին – Այսպէս արասցեն. յաւուր Մեծի հինգշաբաթւոջն, ի ժամ սուրբ պատարագին զսուրբ միռոնն թափեն յա­ման արծաթի եւ խառնեն ի հին միռոնէն ի ներս... վասն զի դու իսկ ես միռոն, անբիծ եւ մաքուր եւ անաղտ, որ հանապազ բուրես յանձինս մեր եւ սրբոց քոց, եւ քեզ վայել են անլռելի խոստովանութիւն, այժմ եւ յաւիտեանս. ամէն: Աւրհնութիւն հիւանդաց ձիթի. երդմնեցուցանէ այսպէս – Երդմնեցուցանեմ զքեզ, պի՛ղծ հոգի դիւական, զի հալածեսցիս յայս ձիթէս ամենայն նենգութեամբ քո, յանուն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, զի լիցի սա՛ յաւծ՛՛:

բ. 14ա-30ա Կանո[վ]ն եպիսկոպոս օրհնութեան կարգ – Իսկ յաւուրն յորում պատշաճի ձեռնադրու­թիւնն, նախ շաբաթ օր՝ մօտ յերեկոյին աղօթսն գայ հայրապետն... ի վերայ բազմաց կացուցից զքեզ, մո՛ւտ յուրախութիւն Տեառն քոյ:

գ. 30ա-8ա Կանո[վ]ն կաթուղիկոս ձեռնադրելոյ – Յորժամ հանդերձեալ լինին բարձրացուցանել զոք ի պատիւ կաթողիկոսութեան տանս Հայոց. նախ ընտրել պարտ է ըստ կաթուղիկէ եկեղեցեացն սահմանի... Եւ սկսանի առաջին կաթողիկոսն շարական. «Այսօր ուրա­խացեալ ցնծան»: Եւ երթան մինչ ի տեղի կե­րակրոյն:

դ. 38ա-45բ Կարգաւորութիւն օրհնութեան թագա­ւորի, ըստ մեծի եկեղեցւոյն Հռօմայ – Յորժամ ժա­ռան­գաւորքն եւ ժողովն ընտրեն զոք բարձրացուցանել թագաւոր, գան յարքունի ապարանսն արքեպիսկո­պոսն եւ եպիսկոպոսունքն... Իսկ վաղիւն գան յար­քու­նիսն իշխանքն եւ տիկնայքն, եւ սպասաւորեն իւրաքանչիւր գործովն ուրախութեամբ՝ աւուրս որչափ եւ կամին, բայց գրեմք, որ պատշաճն Ը. օր է:

Ծնթ. Լս-ներում՝սուրբգրայինյղումներ (1բ, 6աեւայլուր), յե­­տագայիսրբագրումներ (37ա, 38աեւայլուր), ցուցումներՅովսէփարքեպիսկոպոսիձեռքով (տե՛սյիշ. յետագայի)՝ 20բ «Իմերնո՛չգոյերեքանունքն», 26ա «Աստպարտինզսուրբմե­ռոննվերաբերելհանդիսիւ, որպէսկարգնէսուրբեկե­ղեց­ւոյմերոյեւայլն»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

1. 38ա Զերջանիկ սուրբ հայրապետն Հայաստա­նեաց զտէր Կոստանդին՝ զստացօղ սորին յիշեսջի՛ք ի Քրիստոս պատահօղք սըմին:

2. 46ա Ձեռքն այն չորանայ եւ աչքն կուրանայ, ով ոք որ ի սուրբ գրոցս պարապ տեղիքն գրիչ դնելով, այլ որիշ՝ իրմէն ի զատ բան գրէ, յանդգնաւղքն ընդ կա­պանաւք եղիցին. ամէն:

3. 46ա (1380 թ.) Ի մեծ թուիս հայոց ՊԻԹ. (1380) ամի, յաւգոստոս ամսոյ ԺԵ. (15), ի չորեքշաբաթի օր հան­գեաւ ի Քրիստոս պատուական հայրապետն Հա­յոց՝ տէր Կոստանդին Երկրորդ Լամբրոնացին, որոյ յիշատակ նորին աւրհնութեամբ եղիցի:

4. 45բ (1610 թ., բոլորգիր) Նըւաստս Կոստանդին կաթողիկոս գտայ զշարադրութիւնս հայրա|46ա|պե­տացն Հայոց, գրեալ ձեռամբ սուրբ հաւրն մերոյ Ներ­սէսի՝ արքեպիսկոպոսի Տարսոնի, եւ ետու գրել աստ, որ է այս՝ ԴԸ. (՞) ՌԾԹ. (1610)*:

*Ծնթ. Առաջիներկուսըորպէսգրչութեանժամանակի, վեր­ջիներկուսըորպէսյետագայիյիշ-ներառկայեն 1311 թ. գրուած՝հանրայայտՍսիՀայրՄաշտոցում. տե՛սՄայրցուցակհայերէնձեռագրացՄեծիՏաննԿիլիկիոյկաթողիկոսութեան, կազմեց՝ԱնուշաւանվարդապետԴանիէլեան, Անթիլիաս-Լիբանան, 1984, էջ 97-8:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. Պհպ. Բբ (1791 թ., շղագիր, Յովսէփ արքեպս. Արղութեանցի ձեռքով) Ո՛վ որդի Սուրբ Էջմիածնի եւ Սուրբ Լուսաւորչին, զգուշ լե՛ր ի կարդալդ սոյն գիրք, չխաբիս, զի ի չիք հերձուած աղթարմայից է ձեռամբ է գրեալ եւ ըստ բոլորին այլայլեալ, որպէս տեսանես: Յովսէփ արքեպիսկոպոս Ռուսաց երկրի հայոց ազգին: 1791, յուլիսի 15, ի Սանկթ Պետերբուրղ:

1ա (ստ. լս., նոյն ձեռքով) Յաղթարմայից գրած է, զգո՛ւշ լեր, զի ի բազում տեղիս այլայլեալ են սուրբ գրութենէ եկեղեցւոյն մերոյ:

18բ (նոյն ձեռքով) Աղթարմայի գրած է գիրս, զգուշութեամբ կարդայ, ո՛վ ուղղափառ որդի Սուրբ Էջմիածնի:

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 131 (թ. 49-179. գրչիէջակալում՝ 1-262, որէ՝ 49ա-179բ).չգրուած՝ 179բ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԺԱx12 (Գ՝ 11): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լու­սա­գծերովեւլուսադրոշմով՝շրջան, կենտրոնումթեւատարածարծիւեւ «VC»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (24x12. սեւովսահմանագծուած, ստ. լս. յիշագրեր): ԳԻՐ՝շղա­գրա­նմաննոտրգիր (նմուշ՝ 81ա): ՏՈՂ՝ 35. գծումները՝ ճնշումով:

Новый рисунок

Նմուշ 81ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 49ա-84բ [Մեսրովպայ Վայոցձորեցւոյ] Պատ­մու­թիւն սրբոյն Ներսէսի հայրապետին

Տե՛սձեռ. 702, 4ա-126ա. ա/49ա-51բ: բ/51բ-4ա (գրչիկող­միցչառանձնացուած): գ/54ա-7ա: դ/57ա-9ա: ե/59ա-61ա: զ/61ա-3ա: է/63ա-5ա: ը/65ա-7բ: թ/67բ-70ա: ժ/70ա-6ա: ժա/76ա-80ա: ժբ/80ա-2ա: ժգ/82ա-4բ (յիշ. տե՛ս 84ա) ժդ-իբ/չիք:

Տե՛սՄեսրոպՎայոցձորեցի, աշխ. Գ. Տէր-Վարդանեանի, Մա­տենագիրք Հայոց, ԺԱ. հատոր, Ժ. դար, Պատմագրութիւն, Անթիլիաս-Լիբանան, 2010, էջ 631-743:

Բ. 84բ-178ա [Մատթէոսի Ուռհայեցւոյ Ժամանա­կա­գրութիւն]

Տե՛ս ձեռ. 1731, 77-273բ. ա/84բ-114ա, բ/114ա-63բ (գրչի կողմից չառանձնացուած), գ/164ա-78ա (գրչի կողմից չա­ռանձ­նացուած, վերջը թերի՝ «...եւ արծաթ առեալ գնաց ի Վահ­­կայն, եւ զմիւս եղբայրն, զկնի տանէր եւ դնէր զօրս ի բերդին պահապանս. եւ Քրիստոսի մարդասիրին եւ օրհնելոյն փառք յաւիտեանս. ամէն»): դ/ չիք:

*Ծնթ. Տե՛ս ՄատթէոսՈւռհայեցի, Ժամանակագրութիւն, Վա­ղարշապատ, 1898 (ձեռագրիս բնագրի վերջըտե՛սէջ 321):

– 179ա Ցանգ պամութեան գրքոյս – ա. Պատ­մու­թիւն սրբոյն Ներսէսի հայրապետին... ժբ. Վասն մա­հուան քաջին Մուշեղայ՝ զօրավարին Հայոց եւ Վրաց, ի թագաւորէն Վարազդատայ, որ էր եղբօրորդի թագաւո­րին Պապայ:

Ծնթ. ՑանկումարտացոլուածենմիայնՄ. ՎայոցձորեցուՊատմութեանգլուխները:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

1. 84ա Արդ, այս համառօտ ասացաւ, զայլս ամե­նայն ի սուրբ Վարդանանց գրոցն գտցես զբովան­դակն: Արդ, ի սրբոյն Գրիգորէ հայոց Լուսաւորչէ մին­չեւ ցայսօր շարադրին ամք ՈԿԲ. (1213): Ես Մեսրօպ՝ ազգակից սրբոյն Յովսէփայ երեց, իմացուցանեմ վասն նորայ, զոր ոմանք ասեն, եթէ եպիսկոպոս գոլով նորա չէ ճշմարիտ, վասն զի Ղեւոնդ էրէց Վանանդացի, որ է նահատակակից սրբոյն Յովսէփայ, յաւուրս սրբոյն Վարդանայ ի ժամ մարտիրոսութեան ասէր ցՅովսէփ. «Յառաջ մարտի՛ր, զի դու աստիճանաւ վեր ես»: Աս­տի­ճան ասաց, եւ ո՛չ աթոռ, զի երիցուն յորժամ ձեռ­նադրի եպիսկոպոս կամ կաթողիկոս, յայնժամ լինի աթոռոյն տուն քահանայութեան: Եւ արդ, յառաջ քան զվախճանելն Սահակայ եպիսկոպոսի տայր զտեղա­պահութիւն աթոռոյն սրբոյն Գրիգորի Մեսրօպայ վարդապետին, եւ Մես\84բ\րոպ տայր Յովսէփ երիցու: Եւ ի շփոթմանէ ժամանակին ո՛չ ժամանեաց ձեռ­նադրել Յովսէփ եպիսկոպոս կամ կաթողիկոս, այլ մնաց էրէց եւ ի նմին վախճանեալ:

Եւ արդ, զայս հանեալ յԱրեւելից գրոց ի Հայոց մնա­ցորդացն պատմութեանց եւ ետու որդւոց յետ իմոյ սուրբ աւազանին ծննդեամբն Վահանայ Մամիկոնոյ, ի գիւղն, որ կոչի Ղարժի: Արդ, ոյք ընթեռնոյք կամ օրի­նակէք, յիշեցէ՛ք յարժանաւոր յաղօթս ձեր, վերոյ յիշեցեալք ի սմա. եւ Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. 1770, 261բ:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, շղագրով՝ «Մաշ­տոց / ձեռնադրութեան / եպիսկոպոսի, / օծման կա­թու­ղիկոսի / եւ միւռոն օրհնութեան (2.)», մէկ այլ պի­տակի՝ «5», Ա. փեղկի կազմաստառին կապոյտ թանա­քով՝ «28 (ջնջած)» Պհպ. Աա՝ «134/2855», «ԺԹ. [դար], Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 178բ «Մատթէոս պատ­մագիրք», Պհպ. Դա՝ «վերջ»:

2856

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԶԱՄԱՒՉԱՅ (Լեհաց երկիր)

ՌԽԴ. – 1595

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ՝ Յակոբ դպիր, Անանուն (թ. 464բ-78բ): ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովաննէս Կաֆացի:

ԹԵՐԹ՝ 478+2-6 (կրկն. թ. 123, 446, թռիչք՝ թ. 171-8): ՊՐԱԿ՝ Ա-[Խ]x12 (Ա՝ 10 Խ՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսա­դրոշ­մով՝ թագապսակ ոճաւորուած զինանշան: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,5x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (25x14): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 340ա, Անա­նունի նմուշ՝ 467ա): ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշմազարդ կա­շի, մէջքը եւ եզրերը մուգ շագանակագոյն կաշի (Ի. դ.), մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը վանդակազարդ կտաւ (Ի. դ.). լուսան­ցա­կողերը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (Ա-Բ)+2 (Դ-Ե). դեղնաւուն թուղթ (Ի. դ.), չգրուած՝ Աբ, Բաբ, Դա-Եբ:

Новый рисунок

Նմուշ 340ա

Новый рисунок

Նմուշ 467ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մովսէս. «///(6-7 տառ թա­փուած)ՐԱՅ ՄՈՎՍԷՍԻ Է»՝ 3բ, Ադամ եւ Եւայ. «ԵՎԱՅ Է, ԱԴԱՄ Է»՝ 3բ, Սամուէլ մարգարէ եւ Դաւիթ մարգարէ. «ՍԱՄՈՒԷԼ, ԴԱՒԻԹ»՝ 252բ, Սողոմոն արքայ եւ Ռոբովամ արքայ. «ՍՈՂՈՄՈՆ, ՌՈԲՈ­ՎԱՄ»՝ 252բ: Կիսախորան՝ 4ա, 253ա: Ճակատազարդ՝ 1ա, 108ա, 153ա, 165ա, 182ա, 209ա, 278ա, 297ա, 320ա, 340բ, 363ա, 410բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն՝ 410բ: Զար­դագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր (165ա). ենթախո­րա­գրե­րը եւ սկզբնատողերը կարմիր եւ կապոյտ թանաքով: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, նարնջի, վարդագոյն, սեւ, շագանակագոյն:

*ԾՆթ. Ա. Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ. մատենա­գի­տութիւն. Թ-ԺԹ. դդ., Գահիրէ, 1998, էջ 467:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան Մարկոսի. Զ. 47 – Է. 1: Թ. դար: 1 (Գ)՝ սկզբից, ստացուած մէկ թերթի եզրահատումով. մա­գաղաթ, 30x18. երկսիւն (28.5x18.5), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գա), 16 տող. գծումները՝ ճնշումով: Կարդալ՝ Աաբ «///[Եւ իբրեւ եր]եկոյ [եղեւ, էր] նաւն [ի մէջ ծո]վուն, [եւ ին]քն ի ցա­մաքի: [Եւ] ետես զնոսա [հ]ողմակոծեալս ի վարելն... եւ ժո­ղո­վեցան առ նա փա[րի]սեցի[քն]///»:

Новый рисунок (1)

Նմուշ Գա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, մաշուած, տեղ-տեղ՝ յատկապէս Բ. փեղկը՝ ճաքճքած, Ա. փեղկին՝ ցեցի անցքեր, 3 կապիչներն ընկած. լուսանցակողերը մաշուած՝ կարմիրը մա­սամբ գունաթափ. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւան­քով խունացած, զանազան բծեր, դեղին հետքեր, մոմի, իւղի եւ սնկային հիւանդութեան հետքեր. որոշ թերթեր մաշուած, ծայրէ­ծայր նորոգած եւ վերակազմած, վերջին թերթերը (թ. 471-8) սխալ կարած՝ յաճախ հիմքին ամրացուած արտաքին լուսանցի կող­մից. բովանդակութիւնը խառնուած, կարդալ հետեւեալ կար­գով՝ 470բ, 476ա-7բ, 472աբ, 475աբ, 478աբ, 474բա, 473բա, 471բա (տե՛ս Բվնդ.), թ. 1-28, 471-8՝ արտաքին լուսանցները մա­շուած-թափուած, յետագայում այլ թղթով ամրացուած-լրա­ցուած. գրադաշտը վնասուած, թ. 459-70՝ ցեցի անցքեր, Պատա­ռիկ-պահպանակի վերին մասը թափուած. յետագայում այլ թղթով ամրացուած-լրացուած. գրադաշտը վնասուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-208բ [Վարդանայ Արեւելցւոյ Մեկնութիւն Հնգա­մատենին]

Տե՛ս ձեռ. 1139, 2ա-102բ. 1/1ա (խորագիրը այլ՝ «Նախա­դրու­թիւն Ծնընդոց տեսութեան սրբոյ հաւրն Վարդանայ առ խրա­­մատենի»): ա/1ա-3ա: բ/4ա-107ա: 2/107բ (Անխորագիր, ունի յաւարտ՝ «Այս նախադրութիւն առ իմաստուն հեղինակն է...»՝ նման ձեռ. 1003, 105բ) ա/108աբ: բ/108բ-52ա: 3/152բ: ա/153ա-64ա: 4/164աբ: ա/165ա-81ա (խորագիրը այլ՝ «Նա­խա­դրութիւն Թուոց»): 5/181աբ: ա/182ա-208ա (խորագիրը այլ՝ «Նախադրութիւնք Երկրորդ աւրինացն»): Յիշատակարան հե­ղինակի/208բ:

Բ. 209ա-462ա, 464բ-78բ [Հին կտակարան. մասն]

1. Յեսու. Նխ./չիք: Գլ./չիք: Գրք./209ա-27բ:

2. Դատաւորք. Նխ. 228բ: Գլ./228աբ: Գրք./229ա-48ա:

3. Հռութ. Նխ./228բ-9ա: Գրք./248ա-50բ:

4. Թագ. Ա. Նխ./251բ-2ա: Գլ./250բ-1բ: Գրք./253ա-76բ:

5.Թագ. Բ. Գլ./ 276բ-7բ: Գրք. /278ա-95բ:

6. Թագ. Գ. Գլ./ 295բ-6բ: Գրք./297ա-318ա:

7.Թագ. Դ. Գլ./ 318ա-9բ: Գրք./320ա-39ա:

8.Մնաց.Բ. Գլ./ 339ա-40բ: Գրք. /340բ-62բ:

9. Եզր Ա. Նխ./362բ: Գլ./չիք: Գրք. /363ա-74ա:

10. Եզր Բ. Հանգամանք գլխոց/չիք: Գրք./ 374ա-6բ (մինչեւ Գլ. Ե., 14):

11. Նեեմի. Նխ. /376բ-7ա: Գլ./չիք: Գրք./ 377ա-85բ:

12.Յուդիթ. Նխ./չիք: Գրք./385բ-96ա:

13. Տովբիթ. Նխ./չիք: Գրք./396ա-402բ:

14. Եսթեր. Նխ./չիք: Գրք/402բ-10ա (մինչեւ Գլ. Ժ., 8):

15. Մակաբ. Ա. Նխ./410ա: Գլ./չիք: Գրք./410բ-35բ:

16. Մակաբ. Բ. Նխ./չիք: Գլ./չիք: Գրք./435բ-54ա:

17. Մակաբ. Գ. Նխ./ 454ա: Գլ./չիք: Գրք./454ա-62բ:

18. Դանիէլ. Նխ./464բ: Գլ./464բ-5բ: Գրք./ 465բ-70բ, 476ա-7բ «... հարճք քո եւ կանայք քո ըմպէին նո­քօք գինի, եւ զԱստուածս զոսկեղէնս եւ զարծաթեղէնս՝ եւ զպը[ղնձիս]///» (Գլ. Ե., 23), 472աբ (սկիզբը՝ թա­փուած. Գլ. Է., 2) «///[Դանի]էլ տեսանէի ի տեսլեան գիշերոյ, եւ ահա չորք հողմք երկնից բախէին զծով մեծ...», 475աբ, 478աբ, 474բա, 473բա, 471բա:

Գ. 463բ-4բ [Յակոբայ Բաթուկենց Թոխաթեցւոյ*] Ողբ ի վերայ Աւլախաց երկրին (46 քառատող) – Լալով ասեմ ողբերգական, / արտասուելով հառաչա­կան. / այս անողորմ բանքս, որ եղան՝ / ի մեր մեղացըն գոր­ծեցան: / Ի թվին հայոց Ռ. ամին, / ԽԳ. աւելորդին (1594) / չար վոյվոտայ մի յայտնեցաւ / այս Աւլախաց փոքրիկ երկրին... զԵրեմիան հաստատեցին / իշխան եղեալ վերայ երկրին. / նստեալ քաղաքն ի Սէչովին՝ / աթոռ է հին ժամանակին:

Տե՛սՈւշմիջնադարիհայբանաստեղծութիւնը, հտ. Ա., աշխտ. ՅասմիկՍահակեանի, Երեւան, 1986, էջ 531-9 (այսձեռագրում 13 քառատողպակասէ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

3ա Զգործս ձեռաց իմոց/// ինձ Տէր, զգործս ձե/// ///աջողեա ինձ Աստուած///: Զսկսեալս իմ դու կ[ա­տա­րեա՛]///: Սկսաւ գիրս աստուածային /// ԺԷ. (17) աւուր Բ.շաբաթի Աղուհացի///:

107ա Ով ընթերձող եղբայրք բարի, / որք հան­դի­պիք այս կտակի, / զձեզ աղաչեմ արտասուելի, / մի՛ մո­ռա­նայք զգծող գրի:

156բ Յորժամ զայս տետրակս կու գրէի, անպիտան հողս աւրհնուեցայ սարկաւագ ի տէր Յովաննէս ար­հիե­պիսկոպոսէն, ի թվականութեանս հայոց ՌԽԴ. (1595), ի յունիս ամսոյ Ը., աւրն կիւրակի՝ մեծ եւ հրա­շալի Պեն[տ]եկոստէին աւրն. աղաչեմ յիշել ի սուրբ յա­ղօթս ձեր:

164ա Եւ ինձ տառապեալ ոգւոյս, փառք յաւի­տեանս. ամէն:

208ա Կատարեցաւ Ե. գիրքս Մովսէսի՝ շնորհաւքն Աստուծոյ, որ ունի յինքեանս ժամանակս երից հազա­րաց ԷՃ. եւ Ը.ից ամաց (3708). եւ Քրիստոսի մար­դասիրին փառք յաւիտեանս. ամէն: Զմեղաւոր եւ զա­նար­ժան զհողս յիշեցէ՛ք, եղբա՛յրք, աղաչեմ զձեզ:

462բ Փառք եւ պաշտաւն եւ գոհութիւն՝

Երրորդական աստուածութիւն,

Մի տէրութիւն, մի բնութիւն,

Անքննելի Է յէութիւն:

Հայր անստեղծ Է, անքննին,

Որդի ծնունդ իսկականին

Հոգին բղխումն է անեզրին.

Հաւասար Հաւր Հոգին 'ւ Որդին:

Միասնական աստուածութիւն,

Անյաղթելի սուրբ զօրութիւն,

Քրիստոս՝ փրկիչ ամենեցուն

Եկեալ յաշխարհ՝ մարմնոյ բնութիւն:

Որ ետ ինձ կարողութիւն՝

Յոյժ տկարիս մեծ զօրութիւն,

Ես՝ անպիտան գծող գրոյն

Կատարեցի զսա ի բուն:

Այս սուրբ մատեանս աստուածային՝

Աստուածաշունչ Հին կտակին,

Նախամեծար մարգարէին

Աստուածախօսըն |463ա|Մովսէսին:

Եւ յետ նորա Յեսու Նաւին,

Դատաւորացըն առաջին

Յետ Յեսու՝ այլք դատեցին,

Մինչեւ հասեալ Սամուէլին:

Թագաւորաց Իսրայէլին՝

Սաւուղ, Դաւիթ, Սողոմոնին,

Ռոբովամ անիմաստին

Եւ այլք եդեալ կան ի կարգին:

Եզր եւ Յուդիթ ու Մակաբէին,

Որք գրեցան ամենեւին,

Շնորհաւք փրկչի Տեառն Յիսուսի

Կատարեցաւ բանքս ի բարին:

Արդ, գրեցաւ բանքս տառիս՝

Աստուածաշունչ սուրբ կտակիս,

Ի դուռըն Սուրբ Աստուածածնիս՝

Ի Զամաւչայ, Լէհաց երկրիս:

Ձեռամբ իմոյ՝ յոգնամեղիս

Եւ խըխայթեալ մեղաց գերիս,

Եւ անիմաստ փցուն գրչիս՝

Յակոբ սուտանուն դպիրիս:

Զի գործ բարի չունիմ ի յիս,

Այլ սպառեալ կամ ի չարիս

Զքեզ աղաչեմ՝ որ հանդիպիս,

Յիշման առնես զիս արժանիս:

Եւ ուսուցիչ հոգոյ ծնաւղիս՝

Զտէր Յովաննէս անուն բարիս

Եպիսիկոպոսն Կաֆայիս՝

Ստացող գրոյ սրբոյ տառիս:

Եւ ծընողացս մարմնականիս՝

Ալթուն անուն եւ Աննայիս,

Զձեզ աղաչեմ, ո՛վ սիրելիս

Որ մէկ'մ ասես՝ «Տէր ողորմիս»:

Աւարտեցաւ թվականիս

ՌԽԴ. (1595) աւելիս,

Նոյեմբերի Ի. (20) երկուքիս

Աւրն շաբաթ, լոյս կիրակի:

Շնորհաւք լցւի ընթերցող գրիս

Որ եւ ասէ մեզ՝ «Ողորմի»ս,

Արհնեալ Աստուած ամենայնիս,

Որ ետ կարողութիւն մարմնիս՝

Աւարտ հանել զգիր տառիս:

Տէր Յովաննէս Կաֆացին՝

Եպիսկոպոս սուրբ եւ արհին,

Որ փափաքեաց նայ այս գրին

Զի էառ իւր հոգոյ որդի:

Ուսուցանող խրատիչ բանին,

Ամենեցուն յոյժ պիտանին,

Զսա ստացաւ արդար հոգին

Ի վայելումն իւրոյ անձին:

Արհնեալ է Հայր մերոյ փրկչին

Գովեալ Որդին իւր Միածին,

Բարեբանեալ է Սուրբ Հոգին

Անփորձ ստացող սորին:

Հա՛րք եւ եղբա՛յրք դուք միաբան,

Զձեզ աղաչեմ զամենեսեան՝

Որ հանդիպ դուք ի յայս բան,

Մի՛՛ խնայէք զ«Հայր մեղա»ն:

Ո՛վ եղբայրք, մի՛ մեղադրէք

Խոշորութեան եւ սղալանաց գրոյս,

Կամ ծաղկանացն, որ ծաղկեցի,

Կամ զկապսն, որօք կապեցի,

Զի ոչ էի աշակերտեալ

Ո՛չ միոյն՝ ո՛չ գրագրի եւ այլն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 109բ (ԺԷ. դ., բոլորգիր) Զանարժանս ընդ ան[ա]ր­ժանաւորս յիշեցէ՛ք, ո՛վ եղբայրք, զԳրիգոր սար­կաւագ:

2. 156բ (1712 թ., բոլորգիր) ԶՍտեփաննոս նո­րահաս աբեղայս Աստուծով գրեցի զայս Մեկնութեան գիրքս թուին ՌՃԿԱ.ին (1712)՝ վասն անձինս վայել­ման, յիշեցէ՛ք աղաչեմ:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ մատիտով «2856», Պհպ. Գա՝ սեւ թա­նաքով՝ «144/2856»՝ հակառակ դիրքով, «ՌԽԴ. – 1595, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», 1ա՝ մատիտով՝ «2856», 5ա՝ շղագիր՝ «Կնիազ Իւան Զախարչին է», 171բ՝ մատիտով «թռիչք է կատարուած, 171-178 – 6 թերթ», 478բ՝ կապոյտով՝ «478+2-6=474 (մատիտով շարունակած) թերթ, թռիչք է կատարուած 472-477 թեր­թերի վրայով», Պհպ. Դբ՝ մեքենագիր՝ «Վերա­կազ­մուած է հին եւ նոր կաշիների միացումով, նոր կազ­մաս­տառով: Գլխ. վերականգնիչ՝ Ա. Խաչատրեան, Երեւան, 1965»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 156բ՝ «շնորհօք», 471ա՝ «արգին ի կու­բըն եւ գէշ գէշ///, որս պատառեցան անդունդ եւ եղէն որպէս ըզփոշի եւ այնէր»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 152բ՝ զարդագիր «Ե»:

2857

ԳԷՈՐԳՍԿԵՒՌԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆԵՍԱՅԵԱՅ

ԺԸ. դար (1766ից յետոյ*)

ԹԵՐԹ՝ 106. չգրուած՝ 1բ-2ա, 84ա-106բ: ՊՐԱԿ՝ 1-14x8 (1՝ 7, 9՝ 10, 11, 12՝ 6, 14՝ 5): ՆԻՒԹ՝հաստթուղթ, լուսագծերովեւլու­սա­­դրոշմով՝եռամահիկեւբուսականզարդանախշ: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 27x19,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (21.5x14.5): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 32ա): ՏՈՂ՝ 30-33: ԿԱԶՄ՝շագանակագոյնդրոշմազարդկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝ձեռագրիթղթից, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 32ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմըքերծուած, տեղ-տեղմաշուածեւպատ­ռուած, մէջքիվերուվարիկաշինմաշուած-թափուած. գոր­ծա­ծութեանեւխոնաւութեանհետեւանքովզանազանբծեր, դե­ղինհետքեր, գիրըանփոյթ՝ջնջումներովեւյետագայիսրբա­գրմամբ:

*Ծնթ. Գրչութեանժամանակը՝ըստյունարէնգրութեան՝ 2բ, 3ա, 4աբ, 5աբ, 6աբ, 7աբ, 8ա, 10բէջերիձախսիւնա­կումգրուածտարեթուի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

– 2բ-12ա 1766 թ. [Հաշուապահական ելեւմտից մատեան. յունարէն]

12բ-83բ Համառօտ մեկնութիւն սուրբ մարգա­րէյին Եսայեայ, ի լուսաւոր մեկնչաց սրբոյն Եփրեմի, Յօհաննու Ոսկիբերանին եւ Կիւրղի Աղէքսանդրացւոյ հայրապէտին՝ հրամանաւ տեառն Հայոց Հեթումայ թագաւորի, արարեալ ի Գէորգայ վարդապետէ

Տե՛ս ձեռ. 1208, 1ա-190բ. – Նխդր./12բ-5ա: ա/15ա-29ա: բ/29ա-36բ: գ/36բ-44ա: դ/44ա-6ա: ե/46ա-52բ: զ/52բ-8ա: է/58ա-66բ: ը/66բ-73ա: թ/73ա-9բ: ժ/79բ-83բ: (վերջը՝թերի «...իսկնորաթիկունսարարեալզեգիպտացինոչ///»:

Ծնթ. ԳէորգՍկեւռացի (ԺԳ. դ.), Մեկնութիւն մարգարէու­թեանն Եսայեայ, բնագիրը՝ Յասմիկ Բադալեանի, խմբ.-բ՝ Գէորգ Տէր-Վարդանեանի, Էջմիածին, 2010,էջ 21:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգիր. «Գէորգ վարդապետի / Մեկնութիւն / Եսայեայ / մարգարէու­թեանն / (1.)», 1ա՝ «152/2857», «֊ 161/26 (ջնջած)», «ԺԸ. [դար]»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝1ա սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով՝«Печать Ахалцыхской град­ской полиции»:

 

2858

ՅԱԿՈԲՆԱԼԵԱՆ, ԿՐԹՈՒԹԻՒՆԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆԽՈՐՀՐԴՈՑՆ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ

 

ՌՄԳ. – 1754ից յետոյ

ԹԵՐԹ՝ 480 (գրչի սխալներով էջակալում՝ 1-951՝, որ է՝ 4ա-479ա). չգրուած՝ 1ա-2բ, 3բ, 480աբ: ՊՐԱԿ՝ 3+1-40x12 (1՝ 11, 40՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ եւ քառամահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,4x22,9: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (26.5x16.5. կարմրով եւ նարնջիով սահմանագծուած): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 224ա. ստ. լս.՝ յիշագրեր. խորագրերը կարմիր եւ նարնջի): ՏՈՂ՝ 35-41: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանա­կա­գոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ. սպիտակ, չգրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3 (թ. 1-3)+ 1(Ա)՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագով պսակուած շեղանկիւն ողկոյզ եւ «PA», մասն կազմաստառի, չգրուած՝ 1բ-2բ, 3բ, Պհպ. Ա. լուսան­ցա­կողերը՝ նարնջի:

Новый рисунок

Նմուշ 224ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, տեղ-տեղ թափուած, վրան զանազան բծեր, մէջքի վերին մասի կաշին մասամբ անջատ, Ա. փեղկիվերինաջանկեանկաշինպոկուած, Բ. փեղկին՝ կարմիր ներկի հետք, լուսանցակողերը մասամբ սե­ւա­­ցած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զա­նա­զան բծեր, դեղին հետքեր, կազմաստառները, թ. 1, Պհպ. Ա.՝ խո­նա­ւութիւնից դեղնած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա-479ա[Յակոբայ վարդապետի Նալեան՝ Կրթու­թիւն աստուածաբանական զխորհրդոցն եկե­ղեց­ւոյ]

Տե՛ս ձեռ. 400, 4ա-497բ. Նխդր./4ա: 1/4ա-16բ: 2/16բ-45բ: 3/45բ-54ա: 4/54ա-127բ: 5/127բ-300բ. ա/128ա-50ա: բ/150ա-77ա: գ/177ա-231բ: դ/231բ-51բ: ե/251բ-300բ: 6/300բ-13ա: 7/313ա-54բ: 8/354բ-479ա:

– 479ա [Յիշատակարան հեղինակի] – Փառք քեզ, Աստուա՛ծ, յաղագս ամենայնի, որ ի ծովահանգոյն ողորմութենէ քումմէ կաթիլ մի շնոր­հաց ներհեղեալ ի միտ վերջնոյս քոյոյ ծառայի, հասու­ցեր յաւարտ եւ զայս մի ծաղիկ ի բազմաց տերեւոց՝ ի փառս անուան քոյ՝ եռանձնեայ տէրութեանդ եւ ան­բա­ժանելի միասնական աստուածութեանդ, եւ ի պա­տիւ սրբուհւոյ ամենօրհնեալ Աստուածածնի՝ իմոյ պաշտ­պանի. վերստին փառք քեզ: Աւարտեցաւ գիրքս Է. խորհրդոց յամի Տեառն 1754 եւ հայոց ՌՄԳ. (1754), յունիսի Ժ., յերկրորդի ամի պատրիարքութեան մերում մեծի մայրաքաղաքիս Կոստանդնուպօլսոյ, յերրորդ ամին նոր սկսելոյ. Յակօբ անարժան ծառայ՝ պատ­րիարք մեծին Բիւզանդեայ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 479բ (ԺԸ. դար, նոտրգիր) Գիրքս այս, որ կոչի Մեկ­նութիւն սրբոց եօթեանց խորհրդոց, ես՝ Ներ­սի­սեան Յովհաննէս իբր վարդապետս ստացայ ի վայելս ան­ձին իմոյ:

2. 3ա (ԺԹ. դար, նոտրգիր) Մեկնութիւն եօթն խորհրդոց Հայաստանեայց ամենաբարեպաշտ առաքե­լա­կան եկեղեցւոյ սրբոյ, արարեալ մեծիմաստ աս­տուա­ծաբան Յակոբոս պատրիարգին Կոստանդ­նու­պօլսւոյ, յերկրորդ ամի պատրիարգութեան իւրոյ, յա­մի ազգական 1203 (1754) եւ փրկչական 1754, յու­նի­սի 10, ի Կոստանդնուպօլիս, ի թագաւորանիստ մայրաքաղաքն:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, շղագրով՝ «Յակոբ ///ի / Նալեան/ Մեկնութիւն / եօթն խորհրդոց եկեղեց­ւոյ (2.)», մէկ այլ թերթիկին, նոտրգրով՝ «///երք եօթ­նից խորհրդոց ///պատրիարգի արարեա///», 1ա՝ սեւ թա­նաքով «165/2858», շղագիր՝ «1764, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2859

ԱՆԱՆԻԱ ՍԱՆԱՀՆԵՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՄԱՏԹԷԻ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 120 (գրչի էջակալում՝ 1-240, որ է՝ 1ա-120բ): ՊՐԱԿ՝ 1-11x12 (1՝ 4, 2՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպիտակ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (27x16.5. գրադաշտը շրջանակուած սեւով): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 36ա): ՏՈՂ՝ 24-32: ԿԱԶՄ՝ կանաչ ծաղ­կաթուղթ, միջուկը այլ ձեռագրի՝ իրար սոսնձուած թերթերից ստացուած ստուարաթուղթ, մէջքն ու անկիւնները՝ բաց շագա­նա­կագոյն դրոշմազարդ կաշի, աստառը՝ թուղթ. սպիտակ, չգրուած. լուսանցակողերը՝ կապոյտ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա)+1 (Բ)՝ թուղթ. չգրուած (Աբ, Բաբ), մաս կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 36ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. գործածութեան եւ խոնաւութեան հե­տեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 1ի ստորին լու­սանցը պատռուած, կազմի ծաղկաթուղթը տեղ-տեղ թափուած, անկիւնների ու մէջքի կաշին մաշուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-120բ[Անանիայի Սանահնեցւոյ Մեկնութիւն Աւետարանին Մատթէի]

– 1ա-4բ [Թուղթ ընծայական՝ Անանիայի Սա­նա­հ­նեց­ւոյ Թուղթ առ Դիոսկորոս].Սուրբ Աւետարան հա­­մառաւտ՝ Անանիայի հայոց վարդապետի, ի խնդրոյ հայր Դէոսկորոսի, զոր յետոյ իմ աղաչեալ զլու­սաւորիչ վարդապետն Սարկաւագ՝ ըստ մակա­նու­թեան, երկրորդ լուսաւորչայազին* եւ յաղագս սի­րոյն, զոր էր առ իմ անպիտանութիւն, բազում բա­նի եւ աշխատութիւն կրեաց յաղագս այսր տառիս – Ընկալայ զհրաման տեառն իմոյ հաւր Դիոսկորոսի... արժան անբանից գովասանաց:

*Ծնթ. Գրչական վրիպում է. ճիշտ ձեւը տե՛ս ձեռագիր 2686, 2ա՝ «լուսաւ[որիչ] հայ ազ[գ]ին»:

– 5ա-10ա [Նախադրութիւն] – Ասեն յիմաստա­սի­րաց Փիղովն վասն անհաս իմաստից Աստուծոյ տեսու­թեան ոչ միայն յիւրոց մտաց, այլ եւ յայլոց հնա­գու­նից... զոր Մաթէոս գրեաց եբրայեցւոցն, յաւել իւրում այսպէս:

10բ-120բ [Մեկնութիւն Մատթէ ի] – Գիրք լինելոյ Յիսուսի Քրիստոսի՝ որդւոյ Դաւիթ. Այսու փոքր բանիւ փակեաց... այլ ինքն է աղբիւր բարութ[եան]*/// (վերջը՝ թափուած):

*Ծնթ. Ընդօրինակուած ձեռ. 2686ից, որի եղծուած, անըն­թեռ­նելի հատուածներն այստեղ նշուած են բազմակետերով: Ձե­ռագիրն օգտագործուած է հետեւեալի մէջ՝ Անանիա Սա­նահ­նե­ցի, Մեկնութիւն Աւետարանին Մատթէի, աշխատասիրու­թեամբ՝ Յակոբ Քյոսէյեանի, Սուրբ Էջմիածին, 2007:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «Անա­նիա վարդապետի Սանահնեցւոյ / Մեկնութիւն Մատ­թէո­­սի Աւե­տարանին / (20)», Պհպ. Ա.՝ կանաչ թանա­քով նոտրգիր «N (ջնջած) 93, Մեկնութիւն Յովհաննու (ջնջած, ուղղած՝ Մատթէոսի) Աւետարանի ի Անանիայ վարդապետէ Սանահնեցւոյ», սեւ թանաքով՝ 179/2859, «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Ա. սեւով բոլորակի մէջ թա­գա­պսակ զինանշան, եզերագծով՝ «[Печать Ахалцых­ской градской полиции]». հմմտ. ձեռ. 2687, Պհպ. Բա:

2860

ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ, ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ՌՄԾԶ. – 1807

ԹԵՐԹ՝ 143. չգրուած՝ 122աբ, 140ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-Էx20 (Ա՝ 22, Է՝ 21): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ եւ «CEA»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x22,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (28.5x19.5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (1աբ, նմուշ՝ 1ա), նոտրգիր (1բ-138բ, նմուշ՝ 81ա), շղագիր (140բ-2բ, նմուշ՝ 141ա): ՏՈՂ՝ 26 (շղագիր), 39-41 (նոտրգիր): ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ձեռագրի թղթից, չգրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (Ա, Բ՝ սկզբից)՝ ձեռագրի թղթից, չգրուած (Բաբ):

Новый рисунок (1)

Նմուշ 1ա

Новый рисунок

Նմուշ 81ա

Новый рисунок

Նմուշ 141ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, տեղ-տեղ թա­փուած, Ա. փեղկի ներքին կողմում կազմի կաշուի վերին եզրը տախտակից անջատ, աստառն ընկած. գործածութեան եւ խո­նա­ւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, գիրը՝ ջնջումներով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. 1ա-136ա [Ներսիսի Լամբրոնացւոյ Մեկնու­թիւն Սաղմոսաց]

Տե՛ս ձեռ. 990, 8ա-730բ. Նխ./չիք: ա-բ/չիք: գ/1ա-51ա: դ/51բ-97ա: ե/97ա-136ա (գրչից՝ 132բ, ձախ լուսանցում. «Մէկ տուն պակաս է»): զ-ը/չիք: Յիշատակարան հեղինակի/136ա:

2. 136բ-8բ Աղօթք Ամբակումայ մարգարէի երգով. զբոլոր գուբղայս ի դէմս խաչելութեանն է [Բան]. Տէր զլուր լուայ եւ երկեայ – Այս աղօթք է, զոր մատոյց նա առաջի Աստուծոյ... ի լուր զարհուրական պատմու­թիւն, որ զեգիպտացւոցն: Ի վերայ խաչին նետաձիգ եղեւ ի սատանայի գլուխն, ջարդեաց եւ ընկղմեաց յանդունդս*///(չշարունակուած):

*ԾՆթ. Տե՛ս Ներսիսի Լամբրոնացւոյ, Մեկնութիւն սրբոց եր­կո­տասան մարգարէից, Կ. Պօլիս, 1825-6, էջ 149-55:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ ԺԹ. դ., շղագիր. երեքն էլ տար­բեր ձեռքերի

1. 139բ [Յաղագս Պիղատոսի եւ կնոջ նորա] Այժ­միկ դատաստան է – Լուաւ զայս, բայց ոչ երկեալ... ուստի մնաց ամօթապարտ ըստ ամենայնի եւ երկիւղիւ լի:

2. 140բ-2բ [Քարոզ ի բան]. Ապաշխարեցէ՛ք, զի մերձեալ է արքայութիւնն երկնից Աստուծոյ – Ամենա­պարզ բնութիւնն ոչ գտաւ... զի զեօթն կորուսեալ պարգեւս:

3. Կազմի Ա. փեղկի միջուկին՝ [0րինակ նամակի] – Զի թէպէտ կարի [ի]մն յանդգնութիւն է... ոչ մնաց թա­գուցել միակն (՞) ի յայտ մեծ տերութեան քում:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

51ա Զբազմամեղ գրող սորին զՄխիթար սեւաւորն եւ զծնօղսն նորին հոգեւոր եւ մարմնաւոր, եւ զՄկրտիչ վարդապետն, որ զնիւթ գրոցս պատրաստեաց՝ աղաչեմ յիշել առ յոյսն բնաւից Աստուածն ամենից, զի եւ նա յի­շեսցէ զձեզ յիւր արքայութեանն երանաւէտն ձայնիւ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

136ա Ի ՌՄԾԶ. (1807), նոյեմբերի ԺԶ. (16) շնորհիւ Սրբոյ Հոգւոյն զսկիզբն արարի գրելոյ զՄեկնութիւնս երից կանոնացս այսոցիկ, յաւուր ուրբաթի, յամսեանն վերոյ գրեցելոյ, եւ շնորհիւ չարչարանաց Տեառն մերոյ յաւարտեցաւ ի ԺԳ. (13) մարտի, ի նոյն աւուր ուրբա­թի: Շնորհիւ կենսատու խաչի, Տէ՛ր, պահեա՛ զամենայն հաւատացեալս ի քեզ ի կամս ողորմութեան քո, եւս առաւել զայնոսիկ՝ ընթեռնուն զսա. եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1ա (ստ. լս., ԺԹ. դ., շղագիր) Անապատին Ծաղ­կո­ցաց Գանձակու:

2. 143ա (ԺԹ. դ., շղագիր, հայատառ հին սլաւո­ներէն) Ազբուկի վետի շլաշօլ տօբրոյ եստ ժւէտէ զէմլա իժէ ի գագոյ լուտի մսլետի նաժ օն պակոյ ըսցի ըսլով տվէրտօ ու փէրթ խէր ցի զէրք շա զչա եսերի եաթ է եու եայ քիտա իժիցայ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «Ներ­սի­սի / Լամբրոնացւոյ / Մեկնութիւն / սաղմոսաց / (3.)», մէջքին փակցուած այլ թերթիկին՝ «6»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկին՝ նոտրգրով դժուար­ընթեռ­նե­լի չկապակցուող տառեր, Ա. փեղկի միջուկին՝ (նոտրգիր) «Իսկ հայրախնամ սիրով գթամ ի քեզ թե­պէտ բազում դարն առաջին ապականեալ, զի սուրբ, անսուրբ միմեամբ շաղեալ», «արդարն չէր, զի ի չարէ», «Դառ, բայց բառ», նաեւ՝ զանազան խզբզոցներ, թուեր, Պհպ. Աա՝ նոտրգիր. «Ի ձեր», (շղագիր) «Եւ մայ­­րաւ է, եւ մայրաւ է», «204/2860», շղագիր «ԺԸ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս» Պհպ. Աբ՝ «Զի սիրտք նոցա խոտորեալք են, եւ սուր է ի շրդուն նոցա», 49ա՝ «գրչափորձութիւն», 139ա՝ «Հասցէ գիրըս ի», 142բ՝ դժուարընթեռնելի «Օ, եղբարք սիրեցեալք, մեծ է///», 143ա՝ «խունկ ոչ բուրէ ի բուրվառի», «Մարտիրոս սուրբ նահատակ, որի սրոյ մահուամբ կատարեցայ ի բպ», դժուարընթեռնելի՝ «Բայակամ Կիրակոսեանց, ցան­կութիւն բարեացակամ արասցես», նաեւ՝ ռուսա­տառ անընթեռնելի գրութիւն, զանազան նշումներ, ռուսատառ այբուբեն, 143բ՝ (նոտրգիր) «Ամենայն գիրք ի վերուստ են իջեալ, ամենայն խօսկ նոցա, յԱս­տուծոյ սեպականեալ: Ապաշխարեցէ՛ք, զի մերձեալ է արքայութիւն», Բ. փեղկի աստառին՝ (նոտրգիր) «Յու­նիս», զանազան գծեր:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 138բ՝ 2 մարդու պատկեր՝ մակագրու­թեամբ՝ «Ղուկաս դպիր, յունիս ամսոյ»:

2861

ՊԵՏՐՈՍ ԲԵՐԹՈՒՄԵԱՆ, ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

ԱՍՏՐԱԽԱՆ

ՌՄՀԲ. – 1823

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Գաբրիէլ Պատկանեանց:

ԹԵՐԹ՝ 138 (գրչի էջակալում՝ 1-110, որ է՝ 2ա-56բ). չգրուած՝ 1բ, 119բ: ՊՐԱԿ՝ 1-13x12 (1, 5՝ 11. 2, 6, 7, 10՝ 10. 11՝ 9. 13՝ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպիտակ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագա­կիր երկգլուխ արծիւ, «1821» եւ «Ф Д Я»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32.5x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (29.5x16.5. սահմանագծուած մատի­տով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 47ա): ՏՈՂ՝ 32. գծումները՝ ճնշու­մով: ԿԱԶՄ՝ բաց եւ մուգ շագանակագոյն խայտաբղէտ հէնքով ծաղ­կա­թուղթ, մէջքը եւ անկիւնները՝ բաց շագանակագոյն դրոշ­մա­զարդ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. սպի­տակ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով (Բ. փեղկի կազ­մաս­տառ)՝ «Ф Д Я». լուսանցակողերը կապոյտ եւ կարմիր ցայտկէն:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 47ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր, հան­գու­ցա­գիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, պատ­ռուած, տեղ-տեղ՝ առաւելապէս արտաքին եզրերը՝ մաշուած-թա­փուած, մէջքի եւ անկիւնների կաշին մաշուած, քերծուած, մէջքի վե­րուվարի կաշին մասամբ թափուած. գործածութեան եւ խո­նա­ւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-56բ Նուագարան, Երգ երգոց. օրհնութիւն օրհնութեամբ գերիմաստ արքային Սաղոմոնի՝ որդ­ւոյ Դաւթի թագաւորի Հրէաստանեայց, բացատրեալ տաղաչափական եղանակաւ ի հրաշաքարոզ Պետ­րոս վարդապետէ Նախիջեւանցւոյ Բերդումեան Ա­ղա­մալեանց՝ ոսկիաբան մեկնչէ աստուածային տա­ռից, սքանչելի բանահիւսութեամբ

1. 2ա-16բ Նուագարանն անուանեալ Յիսուս փե­սայ, երգաբանեալ ի Պետրոս հրաշաքարոզ վարդա­պետէ Բերդումեան, ի տեսութիւն բանից Երգոց եր­գոյն Սօղոմոնի, համառօտ բացատրութեամբ չա­փա­բանեալ

ա. 2ա-3բ Գլուխ առաջին – Յիսուս փեսայդ եկե­ղեց­ւոյ / լո՛ւր զաղաղակ իմոյս հոգւոյ... առիթ լիցի քոյդ խուսելւոյ:

բ. 3բ-5ա Գլուխ երկրորդ – Յիսուս փեսայ ծաղիկ դաշ­տաց / գոլ քաղելի համայն ազգաց... զի զմիտ միայն սիրտ իմ խնդրեաց:

գ. 5ա-7ա Գլուխ երրորդ – Ո՜վ օրիորդք իմ փե­սա­յի, / լուարո՛ւք դիպուածս աղէտալի... զի եւ փառացդ հասից մշտի:

դ. 7ա-9ա Գլուխ չորրորդ – Փեսայն կազմեալ ընդ իւր անձին / գահաւորակ զեկեղեցին... զի տունկս առ մէջն զարգասցին:

ե. 9ա-11ա Գլուխ հինգերորդ – Շնորհազարդ հարսն անապական, / երախտագէտ արդարաբան... խո­րին խորհուրդ յայսյառեացն:

զ. 11ա-2բ Գլուխ վեց – Եղբօրորդին իմ բարերար / հեթանոսաց էջ ի կաճառ... հանել մշակս, հնձել իսպառ:

է. 12բ-4ա Գլուխ եօթն – Ի սոմնացիդ զինչ դիտէք մեր, / որ մեզ եղեւ բանակաբեր... յաստուածաշունչ ի գան­ձէդ մեր:

ը. 14ա-5բ Գլուխ ութն – Աստանօր հարսն փառա­ւոր, / ի փեսայէն պսակաւոր... խօսեալ դառնայ ցար­քայն նոր:

թ. 15բ-6ա Զհամբարձմանէն. գլ. 9 – Արդ, բարձ­րացի՛ր, մե՛ր թագաւոր / ի յշտեմարան քո երկնաւոր... գալ ի վախճան երգոյս բոլոր:

ժ. 16աբ Ձայն հարսին առ փեսայն. գլ. 10 – Համ­բու­րեա՛ զիս, փեսա՛յդ հոգւոց, ի բերանիցդ համբուրից / զի բարի է ստինք շնորհացդ, քան գինիս այս մրրա­լից... Յիսուս երեւիլ քեզ, երբ եկից:

ժա. 16բ Ձայն փեսային առ հարսն. [գլ. 11] – Պայծառացար, ո՛վ աղաւնի իմ միակ, / գեղեցիկդ ի կա­նայս, եդեր ի գլուխդ զաստեղայեռ սուրբ պսակ... որով լցեալ պարարեսցի սիրտ իմ զոր, / գեղեցիկ, գե­ղեցիկ ես մերձաւոր:

2. 16բ-24ա Ողբ ասելի ապաշխարօղ մեղաւորաց, երգելի ի նոյնոյ ի վերայ ողբոց սրբոյն Էրուսաղեմի

ա. 16բ-8բ Գլուխ առաջին – Յիսուս փեսայ իմ սի­րա­կան / յոր հարսնացայ յօր փրկութեան... վասն այն հայցեմ նոցա տուգան:

բ. 18բ-20ա Գլուխ երկրորդ – Դուստր Սիօնի հարսն իմ հոգին, / իբրու պայծառ բոլոր լուսին... զինեւ մեղաց զօրք պարառին:

գ. 20ա-1բ Գլուխ երրորդ – Աստուած հզօր յիս նկա­տեաց / յաղքատութիւն իմ խնայեաց... հալածեա՛ զայնս քոյդ երեսաց:

դ. 21բ-3ա Գլուխ չորրորդ – Զիարդ շլացաւ ոսկիս պայծառ / ոսկիաթագ հոգիս կայտառ... փորձ առելով զքոյդ իսպառ:

ե. 23աբ Ի վերայ աղօթից սրբոյս զուգաոտք, որոյ բանից եւ անցք աշխարհիս մերոյ արեւելեան եղեւ զուգորդ – Զանցս մեր անձանց արդ, Տե՛ր, յիշեա՛, / մեր նախատինս տե՛ս եւ նայեա՛... որ խրատու ձեռնա­կար­կառ դիտես ածել ի փառս անճառ:

– 23բ-4ա Առ բարեմիտ ընթերցօղս – Ի վախճանի երկուց ոտանաւորացս զերիս ունիմ ծանուցանել... արդ, այսչափ ինչ գիտացել՝ ո՛ղջ լե՛ր Տէրամբ. ամէն:

3. 24ա-55ա Նորին տաղարան

ա. 24ա Երգ աղերսախառն ի մուտ նոր տարւոյն – Ի գալ տարւոյն հին կատարած / գոհանամ ես զքեն, Տե՛ր Աստուած... հասո՛ քոյին անճառ փառաց:

բ. 24բ Երգ առ Տեր Աստուած – Ամենասքանչ խոր էութիւն՝ անքննին եւ անմատոյց / ի բաղազանութեան էից դու միայն եւեթ էակ... որով առ տեսութեանդ ան­ճառ գտայց արդէն յոյս ունակ:

գ. 24բ-5ա Երգ առ Հայր Աստուած – Պատճառ ես դու հանուրց էից եղելոց / այլ եւ սկիզբն միածնիդ, որ քո ի ծոց... ի ձայն բարձր ի վեր, առ քեզ հոգւով ա­ղաղա՛՛:

դ. 25աբ Երգ առ Որդին միածին – Իմանալի ջրոյն բղխումն անսպառ / ուրախարար բաժակ յստակ եւ ան­խառ... բղխեա՛ ինձ, Տէ՛ր Յիսուս, զաղբիւր ջուրց կե­նաց:

ե. 25բ Երգ առ Հոգին Սուրբ աղերսաբար – Պան­ծա­լի եւ սուրբ աղաւնի / մարդկան ազգի դու ընտա­նի... ի բո[ր]բոքեալ զսէր հոգեւոր զքեզ աղաչեմ:

զ. 25բ-6ա Երգ առ սուրբ Երրորդութիւն աղեր­սա­բար – Պայծառ արփիդ հասարակաց Երրորդութիւն, / Հայրդ՝ ակն, Որդիդ՝ լոյս, Հոգիդ՝ ջերմութիւն... խօսիլ արժան զառարկայից ներկայ նիւթոցս:

է. 26աբ Ողբ ի դիմաց Ադամայ – Պայծառ արփ­ւոյդ ի պատկեր հողս ստեղծայ / ոհ ստեղծայ, աւաղ, / յոլովամեղծ շնչով օձին առ եղծայ... օտարա­նալս, որք ի քէն, Տէ՛ր փառաց, ո՛հ, Տէ՛ր փառաց, աւաղ:

ը. 26բ Ողբ Ադամայ վասն ելիցն ի դրախտէն – Ի յանսահման խնդութենէդ ելեալ արտաքոյ, աւաղ, / նժդեհացեալ յարահեծեմ բիւր կարեաց ներքոյ... զի պանդխտութիւն իմ եղեւ:

թ. 27ա Ողբ ըստ Ադամայ աղերսական – Ի հզօր աջոյ Հօրդ անեղի ի հողոյ ստեղծայ / ի տիպ փառաց ճառագայթից եւ կերպագրեցայ... յազատ իմ կեանս արա՛ գերեդարձ:

ժ. 27աբ Բաղձանք առ վերինն Սիօն – Պար­տաւորիս հանդէպ հնչեալ ձմեռնաբերն այն հիւսիս, / զեռանդագին անձն իմ պաղոյց, սառնացուցեալ բոլոր զիս... զի մի՛ ահաբեկ առնուցոյր առիւծագոչ դեւն զիս, դեւն զիս:

ժա. 27բ-8ա Յորդորանք առ արքայութիւն, ստո­րա­գրական սահմանաւ – Արքայութիւն է մարգարիտ, / լե՛ր դու խնդրօղ այնմ ճշմարիտ... ընկեա՛ զհոգդ առ Տէր Քրիստոս, այնու ստացի՛ր, ուրախացի՛ր:

ժբ. 28աբ Երգ աւետեաց սրբոյ կուսին, երգելի ի տես պատանեկութեան – Ի յանսահման Էէն սահ­մանեալ յառաջ,/ մինչ չէին ածեալ էքս յանէից յառաջ... չառնել անտես զՊետրոս՝ ծառայս իւր խոտան:

ժգ. 28բ Ներբողեան առ սուրբ Աստուածածինն – Պայ­ծառ կուսիդ ձօնեմ ներբօղ, / գեղմն մաքուր ընկա­լեալ ցօղ... յարփիդ ի սուրբ եհար խորան:

ժդ. 28բ-9ա Երգ աւետեաց ծննդեան Տեառն – Այսօր երկիր խաղաղացաւ, աւետիս, / որ յԵվայէ վրդո­վեցաւ, աւետիս... զի ծնար դու զՀօրն մեծին, աւետիս:

ժե. 29բ Շնորհակալութիւն զՀօրէ եւ զՀոգւոյն սրբոյ՝ զառաքողաց Բանին – Ամենախնամ Հայր գթու­թեանց, Տէ՛ր Աստուած իմ հոգեսէր, / քեզ հանապազ զգոհութիւն վերերգեսցէ բերան մեր... զի լոյս ցուցար հեթանոսաց առ, որ հոգւոյս ակն ըղձայ:

ժզ. 29բ-30ա Երգ ծննդեան Քրիստոսի, որպէս առա­­ւօտ լուսոյ – Աստղ առաւօտու, արեգակն արդար, / այսօր մեզ ծագեալ... քաւել զմեզ եկեալ, քաւեա՛ զեր­գա­բանս:

ժէ. 30բ Առ մայրն սիրոյ սիրածին – Աստուա­ծա­ծին՝ մայր տարփման, / սէր է, սէր է մայրդ սիրոյ... դիել զստինդ ինձ ո՞ տայր, գեղե՛՛:

ժը. 30բ-1ա Երգ մկրտութեան Քրիստոսի – Այսօր ի ջուրն Տէրն խոնարհի, աւետիս, / ջուրբ լուանայ զմեղս աշխարհի, աւետիս... սպան՝ հատեալ զգլուխն ընդ տտան, աւետիս:

ժթ. 31աբ Առ սուրբն Յօհաննէս երգեալ ի համ­բա­կութեան – Ի սկզբանէ ընտրեալ յԷէն, / բանա­կանաց դու ի սէռէն... տացուք միշտ փառս վայելչապէս:

ի. 32ա Երգ ի տօնի ճգնաւորաց – Պարք սուրբ արանց տեսականաց, որք զաշխարհէ ամբաստան, / ի բազ­մանց փախեալ դիմէն առ քեզ անքոյթ մենաս­տան... եւ յանջրդի անապատէն թռեայց յանապատդ ապատ, ամբոխեալ եմ վերայ:

իա. 32աբ Երգ ի տօնի զինուորաց – Պարծանք համայն զինուորաց, զօրագլուխ հաւատոյ, / որ զի­նե­ցեր զզինուորս զինու խաչին խորհրդոյ... որով չարին պա­րանոցի ոտն իմ լիցի յարակայ:

իբ. 32բ-3ա Երգ աղերսական Տեառնընդառաջին – Պտուղ լուսոյ յեսսեան բուսոյ շառաւիղեալ ծա­գե­ցար, / իսկ ութօրեա սիրով կրից սուր կրեալ թլպա­տե­ցար... թողեալ զոր կանս ձգեալ առ քեզ կապանօք սիրոյ քո նոր:

իգ. 33ա Լուսինեակն հառաչէ ի ձմեռն առ վար­դապետն, որպէս Սիմէօն, որ հառաչէր առ գալուստ օծելոյն – Վասն քո գերիս, ով թագաւոր ծաղկանց անուանեալ, սէ՛ր իմ, / յարաժամ գոչեմ, աղաղակեմ լա­լով կականեալ... երբ առ որակիցիս աչաց իմոց բո­սորգունեալ:

իդ. 33աբ Երգ Բարեկենդանին – Պայծառ արփին արդ բարձրացաւ, / Հալման սառին ժամ է արդէն... քաղցրաբառին ժամ է արդէն:

իե. 33բ-4ա Դաւանութիւն հաւատոյ ի տօնս սրբոց հայրապետաց – Պարուց սրբոց հայրապետաց, որք զինու քո վառեցան, / ընդդէմ ջոկից հերձուա­ծո­ղաց ախոյեան հանդիսացն... մի՛ ոք օժտեալ ելցէ ար­տաքս՝ լինիլ հուգւոջ գայլակուր:

իզ. 34ա Երգ բարեկենդանի – Ի հայրական ծոցոյ ծնունդ, Տէ՛ր Յիսուս, / որով հրճուին հրեշտակաց գունդ, Տէ՛ր Յիսուս... բարեաց պատճառդ յաւէտ երգել, Տէ՛ր Յիսուս:

իէ. 34աբ Դարձ առ Աստուած, ի բազմանց ան­ցա­ւոր աշխարհիս – Պատաղելով ներ զբաղմանց, փշա­հեղ­ձոյց թառամեցար անձն իմ, / հետեւելով ունայ­նու­թեանց, հողմահալած երեւեցար անձն իմ... զի Տէր ընտրեալ զքեզ իւր արար անձ՛՛:

իը. 34բ Ապաշաւ զկնի թռուցման առթին անզգու­շաբար, ի խնդրոյ Յովսեփայ վարդապետի – Յան­կարծ բերին եղկելոյս մի աւետիս, / թԷ աղաւնոյ մի ազ­նուի նըշանիս, <նշանիս>... շարժեսցէ զՏէրն իմ տալ զընտիրս աղաւնեաց, որոց համար՛՛:

իթ. 34բ-5ա Տէ՛ր, ընկերել ինձ փութա – Միայնու­թիւնն ոչ է բարւոք, սէ՛ր իմ Յիսուս, / հաստատեցար զմարդն ընկերօք... ե՛կ, լե՛ր ընկեր հոգւոյս հապճեպ, այսպէս իմ՛՛:

լ. 35ա Երգ ապաշխարութեան խոստովանաբար – Եկ, Տէ՛ր Յիսուս, ողորմեա՛ ինձ, / ողորմութեան ժամ է արդէն... ե՛կ խաւարեալ աչաց իմ լոյս, ողորմութեան ժամ է:

լա. 35բ Երգ յուսադրութեան ծանր մեղաց(=ւ)ո­րաց – Ուրախացի՛ր, անձն իմ, ընդէ՞ր տրտում ես, / զի երեսաց իմոց փրկիչ Աստուած է... զբերան քո հառա­չա­նօք առ նա բաց, զի երեսաց՛՛:

լբ. 35բ-6ա Յառաջին կիւրակէին Մեծի պահոց. զԱդամայ ստեղծման երգն ասա՛ եւ կամ զերգ մոլո­րեալ ոչխարին, որ հետեւի – Մոլորեցայ որպէս ոչխար կորուսեալ, / խնդրեա՛ զծառայս քո, մի՛ թողուր կորու­սեալ... գոչէ լալով առ քեզ Պետրոս վարդապետ, զի զպատ՛՛:

լգ. 36ա Ի սկզբան Մեծի պահոց / լուա՛ զսիրտդ ի չա­րեաց քոց, / թեքեա՛ զուշ քո անպարտաւան, / ըզմեղս քո լե՛ր խոստովան: / Միտ դիր Մեծի Տեառն առակին, / գոչեա՛ հանգոյն անառակին. / Երկրորդ կիւ­րակէին ձայն անառակին – Մեծամտեալ ես ի յանձն իմ վիսացայ, / ամռ Հօրդ բարւոյ կեալ ապահով չկա­­մեցայ... առ անառակս դիմեա՛ գթով հայրական: Մե­ղա՛՛:

լդ. 36աբ Աղերս մեծատան – Ամենատէր եւ մե­ծանուն, / ’ր արարեր զիս մեծատուն... գերագոյն են քան­­զի բանք քո, յարուցելոց վկայութեանց:

լե. 36բ Վտանգ հոգեւոր նաւոյս ի բերմանց կենցաղոյս – Ի մէջ մեղաց ծուու նաւորդս դիպեցայ ամե­հի ալեաց, աւաղ, / որ զնաւակս իմ անձնաւոր ուժգնակի բաղխմամբ քայքայեաց... ըստ անուանակ­ցիս ձեռն տուեալ, յընկղմանէս առ քեզ վերած:

լզ. 37ա Չորրորդ կիւրակէի ի վերայ տնտեսին – Ամենակալ, ամենատէր եւ տիրապէս մեծատուն, / որ կացուցեր ի մէջ տան քո գոլ ինձ տնտես գերարթուն... զի ի լուծել տնտեսութեանս տարցեն զիս անդ, նոքա ուր:

լէ. 37բ Հինգերորդ կիւրակէի ի վերայ դատաւորին անիւրաւութեան – Դատաւոր անաչառ եւ արդարա­դատ, / Անխաբ եւ անկաշառ յիրաւունս հաստատ... կա­տարել զիրաւունս ըստ գործոց անձն իւր:

լը. 37բ-8ա Գովեստ Խոր Վիրապին – Իմ հոգեւոր սրբոյ հոր, սրբոյ աղօթարան Վիրապ Խոր, / զոր շնոր­հեցեր մեզ այսօր պարգեւ նոր... դու ծագօղ մեզ աստղ արփայ գեր ռեմփայ:

լթ. 38ա Երգ Ծաղկազարդին – Պետ եւ իշխան թա­գաւորաց, / նստեալ ընդ Հօր յաթոռ փառաց... խաչիդ հզօր գաւազանաւ:

խ. 38աբ Աղերս առ Աստուածամայրն – Պտու­տե­լով նաւակ հոգւոյս պտուտի, սէ՛ր իմ, պտուտի, / ի կեն­ցա­ղոյս ծով պատելով ներ պատի, սէր իմ, ներ պա­տի... որ ի ծով այս աշխարհի շինեաց տապան զեկեղեցի:

խա. 38բ-9ա Ողբ Աստուածածնին վասն Որդւոյն յամեցման – Ես ունիմ ինձ մէկ սիրելի, որում ոչ գոյ համեմատ, / ո՛չ ի յերկինս, ո՛չ եւ յերկրի, զի է էից ան­բաղտադ... կամ դառնալ յիս ոչ կամի, ոչ գի՛՛:

խբ. 39աբ Աղերս Տիրամօրն առ Գաբրիէլ – Էմմանուէլն բնութեամբ հսկօղ եւ արթուն, ո՜հ եւ ար­թուն, / Յիսուս փեսայ միածինն իմ սէր անուն... ե՛կ, բարեկամ, զարթո՛ զաչս իմ ի քնոյ:

խգ. 39բ-40ա Երգ ի վերայ խաչելութեան Տեառն – Պայծառապէս Աստուծոյ Հօր արդարութիւնն երեւի, / քանզի արդար սուրն զարթնու ի վերայ այս մեծ հո­վուի... զորոյ հոսումն արեան ըմպօղ հոգի ի կեանս սնանի:

խդ. 40ա Երգ նեղութեան – Պաղատելով հայցեմ ի քէն, Տէ՛ր փառաց... նովին սիրով շարժեալ սիրել զատելիս, ներեա՛՛:

խե. 40ա-1ա Երգ աւագ ուրբաթի. որպէս Առաւօտ լուսոյ – Աստուած իմ Յիսուս, / արարիչ հոգւոյս... քա­ռա­թեւիւ քով քաւեա՛ զերգաբանս:

խզ. 41ա Աղերս առ խաչեալն Յիսուս – Դիմեմ առ քեզ խոցեալ հոգւով, ճարտարապե՛տ բժշկաց, / զի հակառակ հոգւոյս մարմինս աւա՜ղ պէս-պէս աղտիւք զիս գերեաց... եւ ես մարմնով աշխարհի, գթա՛ յիս Տէր:

խէ. 41աբ Երգ վկայութեան խղճի մտաց – Ըստ անկելոյն Երիքովի յուղի ռահ, աւաղ, աւաղ... զի անա­ռակն խրախճանակից Հօրն արար, Հօրն արար:

խը. 41բ-2ա Երգ հրաշափառ յարութեան աղեր­սա­կերպ – Պայծառ արփիդ արդարութեան, որ ի մարմ­նի ծածկեցար, / նովին մարմնով վասն իմ խա­չեալ ի շիրիմ խոնարհեցար... պայծառ տեսոյդ ըղձա­նամ, խանդակաթ եմ սիրով, Տէ՛ր Յիսուս, եր՛՛:

խթ. 42ա Դարձեալ երգ Յարութեան – Այսօր ի սէր հարսիդ սուրբ փեսայն փառաց, / ուրախ լե՛ր եկեղեցի մտեալ ի դառնագոյն ծով չարչարանաց... ուր եկեր իբրու զմեղրն զաւարն յարութեամբ, ու՛՛:

ծ. 42աբ Իղձ փեսային առ եկեղեցի ի տիպ աղաւնոյ – Պայծառատես չքնաղադէմ ազնիւ թռչուն իմ գերապանձ, / ներ գովելեաց մի միայնակ հոմասե­ռից քոց գերազանց... ե՛կ սիրելի իմն, գեղեցիկ աղաւնի, զի՛՛:

ծա. 42բ-3ա Երգ փառաւոր համբարձմանն – Քո սուրբ, անճառ տնօրենութեամբ, որ ի յերկնից քո ելեալ... ի գլխոյ նանիրաց նստեալդ յաջմէ Հօր միա՛՛:

ծբ. 43ա Երգ Հոգւոյն Սրբոյ գալստեան – Ի հին աւուրց սուրբ աթոռոյն յորդ գետ հրեղէն, / թրծեա՛ զանօթս ախտատամուկ եւ կաւեղէն... ծածկեալ սիրով մեղաց իմոց ըզբազմութիւն:

ծգ. 43աբ Տաղ ծննդեան Քրիստոսի՝ Տեառն մերոյ – Ի քիմս հոգւոյն անմահութեան հուրն ի տրախդէն արդ բուրեցաւ, աւետիս, / քանզի ծաղիկն ի յարմա­տոյն յԵսսեա այսօր երեւեցաւ... որ եւ հարեալ զպատ­կեր չարին մեզ թագաւոր արձանացաւ:

ծդ. 43բ-4ա Ի խաչվերացին յանդիմանութիւն խա­չելոյն – Սիրով սիրելւոյդ Որդի մարդոյ բանս Հօր կոչեցայ, / աւաղելի, ոհ, աւաղելի ոհ, բանս Հօր կոչե­ցայ... զմահ յանձ առի:

ծե. 44ա Երգ ըղձման առ հաղորդութիւնն – Յի­սուս անմեղ գառն Աստուծոյ, / բա՛րձ զմեղս իմ ճաշակ­մամբ քոյ... կենդանացո՛ ձագս քո յարեան:

ծզ. 44աբ Երգ փափագողաց առ Յիսուս – Նորոգ ինձ աւետիս բերէ՛ք զՏեառնէ իմմէ Յիսուսէ... յաւի­տեանն Տէր սիրօղն է զիս, աւ՛՛ դուք:

ծէ. 44բ Երգ վկայութեան խղճի մտաց վասն իմ ան­ձին – Ըստ անկելոյն յԵրիքովի, աւաղ, աւաղ... զի անառակն խրախճանակից Հօրն արար, Հօրն արար:

ծը. 44բ-5ա Երգ աղերսախառն յաւուրս երաշ­տու­թեան – Ամէնողորմ գթած Հայր մեր, / լո՛ւր քաղցրու­թեամբ զաղաչանս մեր... շնորհեա՛ զանձրեւդ ի լիու­թիւն, բառնալ զսով եւ զսղութիւն:

ծթ. 45ա Յաւուր նեղութեան – Ամենախնամ Տէ՛ր երկնաւոր, / հայեա՛ց ի յազգս անթագաւոր... զի առ նե­ղեալքս լցցի քո բան, եղէց առն նմա ի նեղութեան:

կ. 45ա Երգ վարդապետաց – Վարդապէտք սուրբք հոտաւէտ վարդ, / եկեղեցւոյն Աստուծոյ զարդ... իսկ մե­ղաւորք ծառայք երկնամեռք, սոդոմական խնծորա­բերք:

կա. 45բ Երգ վերացման Սուրբ Խաչին – Պարծանք համայն քրիստոնէից, / կանգնեալ ի գլուխ եկեղե­ցեաց... զի ես աթոռ Տեառն ամենից, հանգոյն քառա­կեր­պին փառաց:

կբ. 45բ Ողբ Տիրամօրն առ խաչին, որ գրէթէ այսպէս ասէր ի լալ իւրում – Վա՛յ ինձ, որդեակ, կու­րաց լուսածագ, / զի՞արդ այսօր ետուն քեզ ապտակ... ի խաչին, զի՞արդ զքեզ տեսի:

կգ. 46ա Ձայն Յիսուսի առ գերիմաստ Պետրոս վարդապետն Նախիջեւանցի, որ ասաց ի յետին հիւանդութեան իւրում՝ ի մահճի, եւ գրեաց 0շա­կանցի Գրիգոր վարդապետն – Պետրոս անուանակիր մեծ աշակերտիս, / է՞ր ես ինձնէ հեռանալիս... գիտեմ խոստովանիս, թէ սուտք են համայն: Էրես, էրես, ըղձիւ աշխարհ մնա:

կդ. 46ա-7բ Երգ ասացեալ ի համբակութեան – Առ քեզ դիմեմ հառաչանօք անդադար, / առ եղկելի ծա­ռայս գթա՛ տիրաբար... ի փառաւորել զմի տէրու­թիւնդ եռանձնեա՛:

կե. 47բ-8բ Խրատ առ նորնծայ կրօնաւորս, ասա­ցեալ ի համբակութեան – Աստուածային հոգւոյն տա­ճար կազմել զհոգիդ մինչ ցանկացար... խոնարհութիւն պատուական զյետեւօղս յաւէտ ինքեան, հանէ ի փառս անճառական:

կզ. 48բ-9ա Ճիհանի ալէմ, հեպ պանապաքպ, փէրփտաշ օլունուզ, ազսամ աղզըմը, սէօյլէսին տի­լիմ, շէքվամ քէնտիմտէն, ռէպպիմ ռահմէյլէ, ռէպպիմ ռահմէյլէ, ռէպպիմ ռահմէյլէ (Հայատառ թուրքերէն) – Կիւնահ խրսըզը, պուլտում պէլամը... էօլում ուքուսում վէափիլ հաքիմ րէպպ՛՛:

կէ. 49աբ Գովեստ սրբոյն Սաղիմայ – Պարծանք համայն դու քաղաքաց, / մեծ արքային աթոռ փա­ռաց... ի ծոցդ գթածաբար, մա՛յր հոգեծին իմ շնորհա­զան:

կը. 49բ Երգ սրբոց աւետարանչաց – Պաղպաջա­բուղխ եդէմ տանէ, աւետեաց ջուր, / ի քաւառջս բաժա­նե­ցիք դուք գետք մաքուր... կանգնեալ հանդէպ պաշ­տէ զխաչեալ Տէր մեր ինեւ:

կթ. 49բ-50ա Երգ սրբոց առաքելոց – Պայծառ ար­փիտ ջերմ լուսաբեր, / առ հոլովեալք ընդ տիեզեր... առէ՛ք ընծայ նախկին բանս, այբուբենից տառից կար­գաւ:

հ. 50ա Երգ խաչվերացին – Պատիւ խաչին է բարձ­րա­գոյն, / ուստի Յակոբ սրբագոյն... զքոյն բերէ խոր­հուրդ պայծառ, յոր կախեցաւ Աստուծոյ գառ:

հա. 50աբ [Անխորագիր] – Պճնազարդեալ վերին փառօք ես թագուհի գերապանծ, / Իջի ի դաշտն Արա­րատեան իբր աղաւնի ի բարձանց... վերայկանգնեա՛ կործանեալ քունսդ վերստին լուսանկար, վայ եւ եղուկ:

հբ. 50բ-1ա Երգ Հոգւոյն Սրբոյ, որպէս զնորաս­տեղծ – Պետ համայնից Հոգի անհուն, / բղխումն Հօր առօղ յՈրդւոյն... այրել սիրոյ աստի կապանս, դիմեալ ի վեր թողեալ զոր կանս:

հգ. 51ա Տաղ սրբոյն Ներսիսի – Պայծառ լուսոյն շառաւիղ, շառաւիղ, / բիւր բարուց քանօն ուղիղ... հանգոյն մեծին Յօհաննու յոյժ նման հոգիահր՛՛:

հդ. 51բ Երգ Հրիփսիմեանց – Ի յարեւմուտս բու­սեալ գեղեցիկ շուշան, / ի յարեւելս ցուցեալ մեզ գառ­նան նշան... յզբաղմանց ճողոպրեալ թոռնիկս առ քեզ տա՛ր, ի գոյն կարմիր եւ սպիտակին:

հե. 51բ Երգ սրբոյն Գրիգորի ելիցն ի վիրապէն – Այսօր նոր արեւ ծագեալ ի նորահրաշ Խոր վիրապէն, / փարատեաց կռապաշտութեան զխոր խաւարն ի հայ­կազ­նէն... ըսպառեաց զհոտ կռոց յաբեթական ազգու­տակէն:

հզ. 51բ-2ա Երգ եկեղեցւոյ – Այսօր նոր դրախտ տնկեցաւ ի փշաբեր անդաստանին, / որ կենաց պտղով ելից զաշխարհս ամէն Հայաստանին... մեզ յարմա­րեալ ըստ ձեւոյն, յոր հոգւոյն ետես:

հէ. 52ա Երգ Սրբոյն Էջմիածնի – Էջմիածին մայր մեր դուստր է Սիովնի, / գերազանցեաց զմայր իւր լեալ յոյժ գեղանի... վասն այն իղձ իմ ի գով րաբունիք հի­մանց շարժին:

հը. 52աբ Երգ վերափոխման սուրբ Աստուածած­նին – Պայծառացեալ հոգւով սուրբ կո՛յս, Աստուածա­մա՛յր տիրածին, / ի յաւանդումն հոգւոյդ պատիւ, էջ յերկնից քոյդ միածին... առ որ եւ իմ վերաթեւիլ անձըն Հոգւոյ ելանէ, բարեխօս լե՛՛:

հթ. 52բ Երգ Վարդավարին – Պետդ վերնոյ հրա­հան­գիլ զմեզ խոնարհեցար առ ի ստոր, / աւետաւոր քարոզութեամբ պարգեւեցեր նոր... եւ վայելել դէմ յանդիման զԵրրորդութիւնն:

ձ. 52ա-3ա Երգ մարգարէից – Պետութեամբ Սուրբ Հոգին փառաց, / գոլ մարգարէ զձեզ հաստատեաց... շար­ժեցիք զմեզ ի սէր փրկչին, իբր երաժիշտ քաղցրիկ երգով:

ձա. 53ա Առ Աստուածածինն – Պտո՛ւղ բնու­թեանս, քաղցր եւ բարի տեսոյդ կարօտիմ, / գտար յայգ­ւոջ մեր աշխարհի սիրոյդ կարօտիմ... ածեալ շնոր­հօք որդիս առ քեզ շոյտ դու մա՛յր:

ձբ. 53աբ Երգ մարտիրոսաց – Զօրագլխոյն սուրբ հաւատոյ, / ըմբռնեցեալ յանոյշ հոտոյս... բոսորա­զգեստ արիւնահոս, բարեխօս լե՛ր առ Տէր Քրիստոս:

ձգ. 53բ Երգ սրբոց կուսանաց – Մեծի կուսին դուք մաքուր քոյր, / գեղածաղիկ նարդոսաբոյր... ի ժամ թա­ղիլն ի հող տապան, լերո՛ւք հոգոյն դուք փաս­տա­բան:

ձդ. 53բ-4ա Երգ ձմեռնացեալ ծերոց՝ առ ի զգաս­տանալ – Իբրեւ զգետ ժխոր դարիւ ամբարձեալ, / ի մանկութեան գարնան ուղխիւ առյորդեալ... ի նորոգել զհնութիւնդ, զի մանկասցին նման նմա:

ձե. 54ա Երգ եւ աղերս առ Աստուածամայրն – (Հա­յատառ թուրքերէն) Պիր կեօվէրճին սէն պինազի... Կիւլ էյլէ տույ շուֆի շանի վալ՛՛, Պետրոս իպնուն Քուրթուր ճանի, Քուրթուր ճանի:

ձզ. 54աբ [Անխորագիր] – Գահոյք թամից իսկի գոյին ոգւով գտար, / Երկտուն կրիւք յղկեալ տաճար գոհար... եւ միւսն վկայասէրին որպէս եւ ի բանիցն յայտէ:

ձէ. 54բ [Անխորագիր] – Աղբիւր բացեալ ի տան Դաւթի, / Բացեալ մաքրէ քաւիչ որդի... Ծագող բանն մեզ լոյս, զբանն ի հոգւոյս:

ձը. 54բ Եռակիւնի – Նոր զարդ երկրիտ [Ա]րա­մեան սիւն... երկնաշունչ րոտմամբ սրտի եւ պերճա­պէս:

ձթ. 54բ-5ա Քառանկիւնի ուր չորս, Յիսուս բաց յերկուցն: Եւս քառանկիւնի – Յիսո՛ւս իմ սէր, սիրտ իմ, որ իբր հիւսեալ Սինայ, / իբր առ Մովսէս բնակիլ սի­րով էջ սուրբ փեսայ... սերտեա՛ ի սիրտս սէր հաս­տատուն, հաւատ եւ յոյս, / յենուլ ի քեզ սիւն սիրտ ոգւոյս հիւսօղ, Յիսո՛ւս:

– 55ա-6բ Ցանկ գլխոց Տաղարանիս, հանդերձ համարովք երեսացն թղթոց եւ նշանակութեամբ իւրաքանչիւրոց գլխոց, եւս ի վերայ Երգոց երգոյն համառօտ մտօք չափեալ ոտիւք երգ ի Պետրոսէ – Ա. Յիսուս փեսայդ եկեղեցւոյ... ճը. Քառանկիւնի, ուր չորս Յիսո՛ւս, տեսանի բաց յ[երկուց]ն:

– 57ա-60ա Նախերգանք առ աստուածասէր ազգդ իմ. «Ոչ լուցանեն զճրագ եւ դնեն ընդ գրուա­նաւ, այլ ի վերայ աշտանակի, եւ լոյս տայ ամե­նե­ցուն, որք ի տանն իցեն», Մատթէոս, Ե. 15 – Կարո­ղութիւն տեսութեան բերիլ ասի առ իւրն... Յովհաննէս արքեպիսկոպոս Ներսէսեան Հայոց Ռուսաստանու:

Բ. 60ա-119ա [Գիրք, որ կոչի Աղբիւր բացեալ...]

Տե՛ս ձեռ. 2, 12ա-90բ. «Բան առ բարեմիտ ընթերցօղսդ»/ 60ա-3ա: «Յորդորակ»/63աբ: ա/64ա-6ա: բ/66բ-8ա: գ/68ա-9ա: դ/69ա-71բ: ե/71բ-3բ: զ/73բ-4բ: է/74բ-5բ: ը/75բ-7ա: թ/77ա-8բ: ժ/78բ-9ա: ժա/79ա-82ա: ժբ/82ա-4բ: ժգ/84բ-5ա: ժդ/85ա-6ա: ժե/86ա-8ա: ժզ/88աբ: ժէ/88բ-91բ: ժը/92ա-4բ: ժթ/94բ-6բ: ի/96բ-8ա: իա/98աբ: իբ/98բ-9ա: իգ/99աբ: իդ/99բ-100բ: իե/100բ-5բ: իզ/105բ-7բ: իէ/107բ-10բ: իը/110բ: իթ/110բ-1բ: լ/111բ-2բ: լա/112բ-4ա: լբ/114ա-7բ: «Անկիւնա­ւոր, առ առակսն»/118ա-9ա:

Տե՛ս Աղբիւր բացեալ, արարեալ Պետրոսի եպիսկոպոսի Բերթումեան Աղամալեանց, միաբանի Սրբոյ Էջմիածնի, յառա­ջաւոր վարդապետութեան Քրիստոսի, Վաղարշապատ, տպ. Ս. Էջ­միածնի, 1857:

Գ. 120ա-38բ [Գիրք, որ կոչի Կշիռ արդարութեան]

Տե՛ս ձեռ. 175, 189ա-211բ. ա/120ա: բ/120բ-1բ: գ/121բ-9ա: դ/129ա-30բ: ե/130բ-1ա: զ/131ա-2ա: է/132ա-4ա: ը/134աբ: թ/134բ-5ա: ժ/135ա-6ա: ժա/136ա-8բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

56բ Վախճան Երգոց երգոյն Սաղոմոնի բացատրու­թեան եւ զանազան երգոց հիւսելոց ի Պետրոսէ աս­տուածիմաստ վարդապետէ Նախիջեւանցւոյ Բերդու­մեան Աղամալեանց, որ արդարեւ ըստ բովանդակե­լոցն ի նմա հոգենուագ երգոց եւ երաժշտական դաշ­նա­կութեանց կոչեցաւ արժանապէս Նուագարան:

Ի 1823, ի վախճան ապրիլի, յԱստրախան: Ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնի աւագ եկեղեցւոյն օրի­նակեալ, աւարտեցաւ ձեռամբ ստացողիս դպիր Գաբրիէլ՝ Սերովբէ Վարժապետեան Պատկանեանց՝ ուսուցիչ Աստրախանայ հայոց հոգեւոր ուսումնարա­նի եւ քարտուղար հոգեւոր խորհրդարանի:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, դժուարընթեռնելի՝ «Պետրոս եպիսկոպոսի / Բերդումեան / Յիսուս փե­սայ», մէկ այլ թերթիկին՝ «217», 1ա՝ «217/2861»,«1823/ Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2862

ԿԱՐԱՊԵՏ ԹՈՐՈՍԵԱՆ ՉՄՇԿԱԾԱԳՑԻ,ՆԵՐՔԻՆ ԵՒ ԱՐՏԱՔԻՆ ԱՊԱՑՈՅՑՔ ՔՐԻՍՏՈՆԷԱԿԱՆ ԿՐ0ՆԻ

ՏՓԽԻՍ

ՌՅԶ. – 1857

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը: ՍՏԱՑՈՂ՝ Գէորգ վրդ. Արամեանց:

ԹԵՐԹ՝ 70+1 (կրկն. թ. 1. գրչի էջակալում՝ 13-137, որ է՝ 7ա-69ա). չգրուած՝ 1աբ, 1դ-2ա, 5բ, 6բ, 36բ, 37բ, 38բ, 51աբ, 52բ, 68բ, 69բ, 70աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-6x12 (1՝ 7, 6՝ 16): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. թեր­թե­րի վերին ձախ անկիւնում ութանկիւն ճնշադրոշմ. «СУР­СКОЙ No 6 ФАБРИКА», կենտրոնում՝ «СЕРГЬЕВА»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 34,8x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (29.5x17. սահմանագծուած սե­ւով): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 69ա): ՏՈՂ՝ 19-23: ԿԱԶՄ՝ սեւ ծաղկա­թուղթ, մէջքը՝ կարմիր կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. չգրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. (1)+Բ. (1)՝ թուղթ. սպիտակ, չգրուած (Աբ, Բաբ), մաս կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 69ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, տեղ-տեղ՝ առաւելապէս անկիւնները՝ մաշուած-թափուած, մէջքի վե­րու­վարի եզրերի կաշին մաշուած-թափուած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1գ-69ա [Կարապետի Թորոսեան Չմշկածագեցւոյ Ներքին եւ Արտաքին ապացոյցք քրիստոնեական կրօնի]

1գ [Տիտղ.] Ներքին եւ արտաքին ապացոյցք քրիս­տոնեական կրօնի եւ եղծք ընդդիմութեանց հա­կա­ռա­կորդաց, յօրինեաց Կարապետ Թորոսեան Չմշկա­ծագցի. Հատոր կրօնական, յամի Տեառն 1857 եւ ի փետրուար 1ն, ի քաղաքն Տփխիս

– 3ա-5ա Յառաջաբան – Ի սկզբանէ ոմանք աս­տուա­ծային կրօնքն... կպարտաւորեն զիս իրենց երախ­­­տեաց ի յաւիտեանս:

1. 6ա-36ա Ներքին ապացոյցք: Գիրք առաջին

ա. 7ա-10բ Աստուծոյ համար: Հանդէս առաջին – Այս տիեզերքը, եթե հներէն ոմանց գիտցան... ապա ուրեմն գոյ Աստուած:

բ. 11ա-3բ Երրորդութեան համար: Հանդէս երկ­րորդ – Եւ ամէն ստեղծական գոյութիւնները... ապա Աս­տուած է Երրորդութիւն:

գ. 13բ-8ա Տիեզերացս համար: Հանդէս երրորդ – Քանզի զգալի լուսաւորներէն ցօղաւոր... մարդիկ տե­սակ­նին կը ջնջեն:

դ. 18բ-22բ Հոգւոյ անմահութեան համար: Հան­դէս չորրորդ – Եւ Ծիր կաթինէն վեր բնաւ... ապա գոյ Հոգի անմահ:

ե. 23ա-5ա Աներեւութից համար: Հանդէս հին­գե­րորդ – Մարմին մարմին է, մինչեւ նիւթերուն վերջն հասած... որ ուրիշ ծառերն ալ այնպէս լինին:

զ. 25ա-6բ Չարին համար: Հանդէս վեցերորդ – Չարը հրեշտակներէն ոմանք իրենք իրենցմէն յոչնչէ յա­ռաջ բերին... եւ թէ որ անասնոց օրինաց պէս լինէին ընտրութեամբ, բարի եւ չար չէինք առնել:

է. 26բ-31բ Հրաշից համար: Հանդէս եօթներորդ – Եւ թէ մարդիկ՝ Ադամ եւ Եւայ... ապա ուրեմն գոն աս­տուածային հրաշք:

ը. 31բ-2բ Եկեղեցւոյ համար: Հանդէս ութերորդ – Տէ՛ր, յիշեա՛ զեկեղեցի քո, զոր ստացար... ես ընդ ձեզ եմ մինչեւ ի կատարած աշխարհի:

թ. 32բ-4ա Ընդհանուր գայթակղութեանց համար: Հանդէս իններորդ – Երբ եւ իցէ ամէն ապահովու­թիւն... եւ այլ այսպիսիօք յայտ է, թէ գայթակղութիւնք չեն ի սկզբանէ:

ժ. 34բ-6ա Դատաստանին համար: Հանդէս տաս­ներորդ – Մինչեւ ցայս վայր Աստուած զգալի... արդա­րա­կորով եղծ եւ պատասխաններ տայ: Վերջ Ներքին ապացուցից:

– 37ա Ցանկ – Ա. Աստուծոյ համար – 13... Դա­տաստանի համար – 68:

2. 38ա-50բ Արտաքին ապացոյցք: Գիրք երկրորդ[=Քաղուածք եւ վկայութիւնք ի Սուրբ Գրոց]:

ա. 39աբ Ա. Ելից, գլ. Գ., 14. «Ես եմ Աստուած, որ էն», Ծնն. գլ. Ա. 1. «Ի սկզբանէ արար Աստուած զեր­կին եւ զերկիր»... ի տարերս տկարս եւ յաղքատս:

բ. 39բ Բ. Ծննդ., գլ. Ա., 26. «Արասցուք զմարդ», նոյն գլ. Բ., 18 «Արասցուք դմա օգնական»... որ աղա­ղա­կէ՝ աբբա՛ հայր:

գ. 40ա Գ. Նիւթն. Ծննդ., գլ. Ա., 17. «Եւ ետ Աս­տուած զլուսաւորս ի հաստատութեան երկնից՝ լուսա­տու լինել յերկիր»... զի մի՛ սասանեսցի յաւիտեան:

դ. 40բ Դ. Ծննդ., գլ. Ա., 27. «Եւ արար Տէր Աս­տուած զմարդն ըստ պատկերի եւ ըստ նմանութիւն իւրում»... ամենայն մարդկան զենելոց վասն Բանին Աստուծոյ:

ե. 40բ-1ա Ե. Հրեշտակք. Ծննդ., գլ. ԺԹ., 1. «Եւ եկին երկու հրեշտակքն ի Սօդօմ»: Նոյն գլ. ԻԸ., 12 «Եւ հրեշտակք ելանէին եւ իջանէին ընդ նա»... ուր էր գազանն եւ սուտ մարգարէն:

զ. 41բ Զ. Ծննդ., գլ. Ա., 31. «Եւ ետես Աստուած, զոր արար, եւ ահա բարի են յոյժ»: Նոյն գլ. Զ. 5 «Եւ իբրեւ ետես Տէր Աստուած, եթէ բազմանան չարիք մարդ­կան»... մեղայ յերկինս եւ առաջի քո: Տե՛ս ի տասներորդն հանդէս:

է. 41բ-3բ Է. Աստուածայայտնութիւն. Ծննդ., գլ. Գ., 9. «Ո՞ւր ես, Ադա՛մ» նոյն գլ. Դ., 9 «Եւ ասէ Տէր Աս­տուած ցԿայեն, Ո՞ւր Աբէլ եղբայր քո»... յիմմէ անտի առնուցու եւ պատմեսցէ ձեզ: Գործ գլ. Բ., 2:

ը. 43բ-8ա Ը. Ծննդ., գլ. Բ., 17. «Բայց ի ծառոյն գիտութեան բարւոյ եւ չարի մի՛ ուտիցէք»: Նոյն գլ. Ը. 20 «Եւ եհան ողջակէզ ի վերայ սեղանոյ»... եթէ ոչ, զի էջ նախ ի ստորին կողմն երկրի:

թ. 48ա-9ա Թ. «Աստուածպաշտութեամբ միշտ յա­ռաջնութիւնը». Ծննդ., գլ. Բ., 17, նոյն, գլ. Դ., 4, նոյն, գլ. Զ. 8, նոյն, գլ. Թ., 1, նոյն, գլ. ԺԴ., 18 «Զի քա­հա­նայ էր Աստուծոյ բարձրելոյն»... եթէ այլ ոք եկեսցէ յիւր անուն, զնա ընդունիցիք:

ժ. 49բ-50բ Եզեկ., գլ. ԼԷ., 1-10. «Եւ եմուտ ի նոսա շունչ եւ եղեն կենդանիք եւ կանգնեցան կացին ի վե­րայ ոտից իւրեանց»... եւ զյարդն այրեսցէ անշեջ հրով: Վերջ Արտաքին ապացուցից:

3. 52ա-68ա Եւ եղծք ընդդիմութեանց հակառակոր­դաց: Գիրք երրորդ:

ա. 53ա-4ա Անաստուածութեան եղծ առաջին – Աստուծոյ համար այն մեր հանդէսներուն... որ է Աս­տուած, ապա ուրեմն գոյ Աստուած:

բ. 54ա-5ա Միանձնադաւանութեան եղծ երկրորդ – Եւ Երրորդութեան համար ալ հակառակորդներէն ոմանք... որ այս իսկ է Երրորդութիւն, ապա եւ Աս­տուած է Երրորդութիւն:

գ. 55բ-8բ Հին եւ նոր տիեզերաբանութեան եղծ երրորդ – Նա թէ տիեզերացս համար մեր հանդէսնե­րուն... եւ աներեւոյթքն Աստուծոյ երեւելեօքս իմացեալ տե­սանին:

դ. 58բ-60բ Հոգեմարտութեան եղծ չորրորդ – Հոգ­ւոյ անմահութեան համար... անհամար ճշմարիտ վկա­յու­թիւններ չէին կարկառեր:

ե. 60բ-2բ Աներեւութից ընդդիմութեանց եղծ հին­գերորդ – Աներեւութից համար մեր հանդէսներուն հա­կա­ռակորդք... եւ եթէ այս սահմանէն վեր երջանիկ առնէր Աստուած, զԱստուած պէտք էր ստեղծէր:

զ. 62բ-3ա Չարութեան եղծ վեցերորդ – Չարին հա­մար մեր հանդեսներուն հակառակորդն՝ Աստուած ինչ­պէ՞ս չարի պատճառ չէ... եւ այլ այսպիսիներն ալ ի վերայ բնաւորութեան դաստիարակութեան յեղանակ­ներ են, որ այնպէս չլինին:

է. 63բ-4ա Հրաշամարտութեան եղծ եօթներորդ – Հրաշից համար մեր հանդեսներուն հակառակորդներէն ոմանք... կհամոզուի իբրեւ թէ «իշխանաւ դիւաց հանէ դա զդեւս», որ դեւեր չպիտի լինէին:

ը. 64ա-5ա Եկեղեցւոյ ընդդիմութեանց եղծ ութե­րորդ – Եկեղեցւոյ համար մեր հանդէսներուն հակառա­կորդ­ներէն ոմանք կասեն... որ այն իրենց բաւական դա­տապարտութիւն է:

թ. 65ա-6ա Գայթակղութեանց եղծ իններորդ – Գայթակղութեանց համար մեր հանդէսներուն հակա­ռա­կորդներէն կռապաշտներ... եւ ոչ հրեշտակ եւ մարդ, որ երկրորդը եղած չէ:

ժ. 66բ–8ա Դատաստանի ընդդիմութեանց եղծ տաս­­ներորդ – Դատաստանին համար հանդէսներուս հակառակորդն, Աստուած ազատ մեղաց պատճառ չէ... կարծեմ թէ բարութեան պատճառ կլինիմք եւ չարի բնաւ երբէք: Վերջ եղծից ընդդիմութեանց հակառա­կոր­դաց:

– 69ա [Ցանկ] – Եղծք Ա. Անաստուածութեան – 105... Ժ. Դատաստանի ընդդիմութեանց – 132:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1գ:

2բ Ընծայեմ զայս երեսուն հանդէսս՝ ճակատա­գրեալ Ապացոյցք քրիստոնէական կրօնի եւ Եղծք ընդ­դի­մութեանց հակառակորդաց երկասիրութեան իմոյ առ գերապատիւ Գէորգ վարդապետն Արամեանց՝ տա­լով նմա զիրաւունս ի գործ դնել որպէս նմա հաճոյ իցէ, հեղինակ՝ Կարապետն Թորոսեան Չմշկածագցի, ի 1857 հոկ[տեմբեր] 27-ն, ի Տփխիս:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, դժուարընթեռ­նելի. «Ներքին եւ արտաքին / ապացոյցք / քրիստոնեական կրօ­նի», Պհպ. Աա՝ «231/2862»,«Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս»:

2863

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԱԺԴԱՐԽԱՆ

ՌՄԽԷ. – 1798

ԳՐԻՉ՝ԱնանունԱ. (թ. 1ա-91բ), ԱնանունԲ. (թ. 95ա-214բ): ՍՏԱՑՈՂ՝Թադդէոսվրդ.:

ԹԵՐԹ՝ 214 (գրչիէջակալում՝ 1-240, որէ՝ 95ա-214բ). չգրուած՝ 92ա-4բ (կանգրադաշտիսահմանագծերը): ՊՐԱԿ՝ 1-18x12 (8՝ 10): ՆԻՒԹ՝թուղթ. կապտաւուն, լուսագծերովեւլու­սա­դրոշմով՝ոճաւորուածզինանշան՝կենտրոնումմահիկեւփոքրվեցթեւեանաստղ, «1795», «ANSC»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (ԱնանունԱ՝ 25.5x14. գրադաշտըսահ­մա­նագծուածսեւմատիտով, ԱնանունԲ՝ 28.5x14. սահմանա­գծուածսեւով, ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 21ա՝ԱնանունԱ, 124ա՝ԱնանունԲ). բնաբաններըեւընդգծումները՝բոլորգիր: ՏՈՂ՝ 28-35 (ԱնանունԱ), 45 (ԱնանունԲ): ԿԱԶՄ՝բացշա­գա­նակագոյնկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝կարմ­րա­ւունծաղկաթուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (Ա-Բ) + 2 (Գ-Դ). կապ­­տա­ւունթուղթ, լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝ոճաւորուածզի­նա­նշան՝կենտրոնումմահիկեւփոքրվեցթեւեանաստղ, «1795», «ANSC», չգրուած՝Աբ, Բբ, Գա-Դա, Պհպ. Աա-ինեւՊհպ. Դբ-ին՝փակցուածկազմաստառիշարունակութիւնծաղ­կա­թուղթը:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 21ա

Новый рисунок

Նմուշ 124ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, ճաքճքած, տեղ-տեղ թափուած, վրան զանազան բծեր եւ ցեցի անց­քեր, եզրերը եւ անկիւնները մաշուած-թափուած, մէջքի վերին եզրի կաշին պոկուած, լուսանցակողերը խոնաւութիւնից դեղ-նած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր. թ. 174՝ ստորին լուսանցը պատռուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-82բ [Պլատօն Աբեղայի] Ուղղափառ կրթու­թիւն կամ համառօտեցեալ քրիստոնէական աս­տուա­ծաբանութիւն

1ա [Տիտղ.Ո]ւղղափառ կրթութիւն կամ հա­մա­ռօտեցեալ քրիստոնէական աստուածաբանութիւն՝ առ ի գործ ածել Նորին Կայսերական Բարձրութեան պայծառագունեղի ամենայն Ռուստաց ժառանգի, բա­րեպաշտ թագաւորին, արքայազնէի եւ մեծի քնեա­զին՝ Պաւլ Պետրովիչին: Շարադրեալ ի Նորին Կայսե­րական Բարձրութեան յուսուցչէ՝ Պլատօն աբեղայէ ի թուին 1765: Ի Սանկթ Պետրբուրխ, ի կայսերական դպրատան: Թարգմանեցեալ ի ռուստաց լեզուէ ի հայ բարբառ յոգնատաժան աշխատութեամբ գերա­պատիւ թագաւորական թարգմանիչ՝ ի Ստեփաննոսէ Ասլանեան, որ ի քաղաքէն յԱժդարխանու եւ ի յազգէ հայոց: Ի հայրապետութեանն լուսանկար մօրն մե­րոյ Սուրբ Աթոռոյն Էջմիածնի՝ տեառն տեառն Սի­մէօն սրբազան եւ գերընտիր կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց: Ի 1778 թուոջն փրկչի, ի քաղաքն յԱժդարխան

– 1բ-4ա [Թուղթ առ իշխանն Պաւէլ] Նորին Կայ­սե­­րական Բարձրութեան բարեպաշտ թագաւո­րին՝ արքայազնէի եւ մեծի քնեազին՝ Պաւլ Պետրո­վի­չին՝ պայծառագունեղի Ամենայն Ռուստաց Կայսե­րա­կան Աթոռոյն ժառանգի եւ այլոց, եւ այլոց – Ողորմածա­գունե՛ղ Տեառն, պայծառագունե՛ղ թագաւոր, ժառա՛նգ բարեպաշտօն արքայազնեայ եւ մե՛ծ քնիազ: Վասն բա­րե­պատուութեան եւ իմաստութեան բանիւն Աստու­ծոյ... եւ լցուսցէ զՁեզ հոգի երկիւղի Աստուծոյ: Պայ­ծա­ռագունեղ թագաւոր, ժառա՛նգ ձերոյ կայսերական բարձրութեան, ամենախոնարհ եւ ամենայօժար աղօ­թօղ առ Աստուած աբեղայ Պլատօն:

– 4բ Առ ընթերցողս – Մեծ օրինակն Նորին Կայսե­րա­կան Բարձրութեան պարտ է զարթուցանել զծնօղս... եւ լինիցիմ արժանի աթոռոյ հարցն իմոց (Իմաս­տու­թեանն Սօղօմոնի, Գլուխ 9):

1. 5ա-15բ Մասն առաջին: Վասն գիտութեան Աս­տուծոյ բնականաբար, որ ձեռնտու լինի հաւատն աւե­տարանական – 1. Գիտութիւն մարդոյ սկսանի ի գիտութենէ ինքն ինքեան (լս-ում՝ հարց. «Յորմէ՞ սկսա­նի գիտութիւն մարդոյ», 2 Կորնթ. 11-31)... քանզի ար­դա­րութիւնն Աստուծոյ ի հաւատոց անտի Յիսուսի Քրիս­տոսի յամենայն հաւատացեալս եւ ի վերայ ամե­նայն հաւատացելոց:

Ծնթ. 15բԳրչիցուցում՝ «Մինչցայսվայրիդատողութենէառողջմտացապացուցեալեղեւառբերելովիկատարեալբա­ցա­յայտութիւնեւզվկայութիւնսՍուրբԳրոց, բայցհետեւեալմասնհաստատիմիայնիվերայԲանինԱստուծոյ, սակայնեւբնա­կանգիտութիւնքառիհաստատութիւնբանինիգործածեալլինին»:

2. 16-55ա Մասն երկրորդ: Վասն հաւատոյ աւե­տա­րանականի – Զոր միջնորդ, որ առ ի հաշտեցուցա­նել զԱստուած եւ կանգնել զբնութիւնն մեր՝ գիտութիւն մարդոյ գտանել ո՛չ զօրէ, զայն յայտնեն մեզ Գիրք Սուրբք (լս-ում՝ «Վասն Յայտնութեան»)... զոր պատ­կա­նէր առ հաւատն եւ առ յոյսն, որք են առաջին առա­քի­նութիւնք քրիստոնէականք:

3. 55ա-82բ Մասն երրորդ: Վասն 0րինացն Աս­տու­ծոյ – 1. Հաւատ առանց գործոց մեռեալ է: Ի հան­գանակն Հաւատոյ բաւական գրեալ կայ վասն հաւա­տոյ եւ յուսոյ... եւ լցուցեր զիս ամենայն աշխարհական բարութեամբ քով, մի՛ մերժեր զիս եւ ի յերկնային արքայութենէ քումմէ:

Բ. 83ա-8ա Դատողութիւն Յաղագս Մելքեսեդեկի: Իւրոյ Կայսերական Բարձրութեանն մատուցեալ ի 1764 թուոջ, յամսեանն նոյեմբերի – Ամենապայծա՛ռ տէր եւ ժառա՛նգ: Բազմիցս նկատեցի ես զարժանագով յօժարութիւնն ձերոյ... դու լուսաւոր առնես զճրագ իմ, Տէր: ձերոյ Կայսերական Բարձրութեանն ամենախո­նարհ աղոթօղ յԱբեղայ Պլատօն:

Գ. 88բ-91բ Առ Դատողութիւնն այն: Իւրոյ Կայսե­րա­կան Բարձրութեանն արժանացուցանէ զհեղի­նակն գրով պատասխանւոյ, օրինակաւս այսորիկ – Արժանապատիւ հա՛յր, զդատողութիւնն ձեր յաղագս Մելքեսեդեկի յատուկ բաւականութեամբ իմով ես ընթերցայ... ի կատարեալ վեպրապա­տուու­թիւն, զոր ես ունեմ առ Ձեզ: Յատուկն ենթագրեցեալ է իւրոյ Կայ­սե­րական Բարձրութեանն սեպհական ձեռամբ՝ Պավել, այսինքն է՝ Պողոս: Նոյեմբերի 20 յաւուրն: 1764 թուոջ:

Դ. 95ա-214բ [Քարոզգիրք]

1. 95ա-7ա Քարոզ ընծա[յ]եցման ի տաճարն ամէնօրհնեալ Սուրբ Աստուածածնին. Լո՛ւր դուստր եւ տե՛ս, խոնարհեցո՛ զունկն քո, մոռա՛ զժողովուրդ քոյ, զի ցանկացաւ թագաւոր գեղոյ քոյ. Սղմս. 44, 12 – Այսօր յայտնապէս կատարեցաւ մարգարէութիւն քոյ, ո՛վ ծիրանազգեացդ Դաւիթ... եւ հանգիցէ զշնորհ ողորմութեան ամենասուրբ Հոգւոյն նորա ի հոգիս եւ ի միտս մեր այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

2. 97ա-9բ Քարոզ վասն երաշտից, ջրհեղեղաց եւ սաստիկ անձրեւաց, կամ այլ պատահարաց – Անքննելի է մարդկային մտաց կամք եւ խորհուրդն Աս­տուծոյ, որով նա զոմանս բարձրացուցանէ եւ զոմանս՝ խոնարհեցուցանէ... եթէ ոք լուիցէ ձայնի իմում եւ բանայցէ զդրունսն, մտից առ նա եւ ընթրիս արարից առ նա:

3. 100ա-2ա Եփիփանի բան, ասացեալ ի թաղ­ման: Ամենաբարեպաշտ ինքնակալի ամենայն Ռու­սաց Մեծին Պետրոսի, ի արքայանիստ քաղաքի Սանկթ Պետրբուրգ, յամի Տեառն 1725: Մարտի մին – Զի՞նչ է այս, ցո՞ ժամանեցաք եւ մնացաք կենդանի, ո՛վ ազգդ Ռուսաց... ո՞վ եւ որպիսի ոք եթող զքեզ, տե՛ս նաեւ, թէ որպիսի եթող զքեզ: Վերջ:

4. 102ա-4ա Քարոզ աղուհացի առաջին շաբաթի երեք­շաբաթի աւուր – Ո՛չ հոգայ Աստուած այնքան վասն այլ իրաց, որքան վասն փրկութեան հոգւոց մարդ­կան... եւ մխիթարեալ վասն ամենայնի փառս ի վեր առաքեսցուք, Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

5. 104բ-6բ Քարոզ աղուհացի առաջի[ն] շաբաթի չորեքշաբաթի աւուր – Տեսանելով զձեզ, ո՛վ սիրելի ժողովուրդք, յամենայն աւուր փափակմամբ ժողո­վեալքդ ի տաճարս այս սուրբ... որում փառք, պատիւ եւ յերկրպագութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

6. 106բ-7բ Քարոզ սուրբ Յարութեան կիրակէին – Ո՛վ աստուածասերք, ապա յե՞րբ, եթէ ո՛չ այժմ հարկ է կանխապէս երգել ձայնիւ զբանն մարգարէին Դաւթի... եւ զի ընկալցուք եւ ժառանգեսցուք զպտուղս փրկա­րար յարութեան քո. ամէն:

7. 107բ-9բ Երկրորդ քարոզ սուրբ Յարութեան – Լուսաւորեաց զմեզ ամենահրաշ ամենաուրախ աւուրս յարութեանն Քրիստոսի, ո՛վ օրհնեալ ծնունդք եկե­ղեց­ւոյն Աստուծոյ... զի արժանի լիցուք կալ ի դասս որ­դոցն Յարութեան. ամէն:

8. 109բ-11բ Քարոզ Պէնտէկոստէի յաւուր գալստեան Հոգւոյն Սրբոյ – Մեծ է, սիրելի՛ք, եւ ի վեր քան զամենայն բանս մարդկային, յողորմութենէ Աս­տու­ծոյ շնորհեցեալ մեզ պարգեւ... որում ընդ Հօր եւ ընդ Սրբոյ Հոգւոյն փառք, պատիւ եւ իշխանութիւն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

9. 111բ-3բ [Խօսք յաւուր ծննդեան տիրապե­տուհ­ւոյ Կայսերական մեծութեան ամենաբարեպաշտ թա­գուհւոյն՝ Եկատերինա Ալեքսէովնայի] – Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգւոյն. ամէն: Հասարակ սո­վո­րու­թիւն է ի յաշխարհական գործս կենցաղավարու­թեան... լինիմք սիրելիք ինքնակալուհւոյն մերոյ, ար­դիւ­նա­րարք հայրենեաց եւ երանելիք մշտնջե­նական. ամէն:

10. 114ա-8բ [Խօսք վասն օրէնսդրութեան Եկա­տերինա կայսերուհւոյն] – Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն: Եթէ եկեալ ոմն ի յայս սրբա­զան տաճար... զի Աստուած քննելոց է զսիրտս ձեր եւ դատելոց զխորհուրդս ձեր. ամէն:

11. 118բ-21ա [Խօսք յաւուրն բարձրանալոյ ի վե­րայ Կայսերական Աթոռոյն ամենայն Ռուսաց տիրա­պետուհւոյ զԵկատերինա Երկրորդն]. «Փառաւոր արարէ՛ք զԱստուած ի մարմինս ձեր եւ յոգիս, որ է յԱստուծոյ». Կորնթ. Զ. 20 – Ի մէջ երեւելի արարածոց անհամար բազմութեանց՝ միայն մարդն է սքանչելա­գոյն... եւ զի արժանի լիցուք եւ մեք լինիլ ի նմանէ փառաւորեցեալք յաւիտենականութեամբ. ամէն:

12. 121ա-7ա Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն: «Իմ կերակուր այն է, զի արարից զկամս այնորիկ, որ առաքեաց զիս եւ կատարեցից զգործսն նորա». Յօհան. Դ. գլուխ, 34: Ասացեալ վասն կառավարութեան – Զի որպէս զանազանք են վեհագոյն եւ բարոյական խրատք եւ պատուիրանք... զի որ սերմանէն եւ որ արբուցանէ եւ որ հնձէ առհա­սա­րակ ցնծասցեն. ամէն:

13. 127ա-34ա Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն: Բան վասն կառավարութեան – Անուանի եւ հռչակաւոր հասարակութիւնս այս համոզ­մամբ ամենաօգոստափառ կայսերուհւոյն իւրեանց... ի վերայ մեր օգոստափառ կայսերուհին մեր եւ ինքնա­կա­լու­հին, վասն ճշմարտութեան, վասն հեզութեան եւ արդարութեան. ամէն:

14. 134ա-5բ Խօսք ասացեալ նոյն սրբազնագոյն Անտօնիէի՝ առ ամենայն տեարս դատաւորս ժողո­վե­ցեալսն, յետ օրհնելոյ ջրոյն եւ նովաւ սրսկելոյ զպա­լատսն տեղակալական կառավարութեան, յո­րում եւ Նորին սրբազնութիւնն կատարեաց զխոր­հուրդ ջրօրհնութեանն – Առաքեալք ի բարձանց ընդ ամենայն քաղաքս եւ ի շէնս... առանց ամօթոյ հա­մար­ձակաբար կարէ ասել, զգործն կատարեցի, զորս ետուր ցիս, զի արարից:

15. 135բ-8բ Սրբազնասուրբ կառավարիչ սինօդէ ամենայն Ռուսաց ուղղափառ եւ բարեպաշտ որդ­ւոցդ եկեղեցւոյն Աստուծոյ՝ խնդալ ի Տէր – Նախա­սահ­մանութիւնն աստուածային հաճեցաւ... եւ զմեզ ար­ժանիս արասցէ երանութեանց այսմ եւ ի հանդեր­ձեալ կենաց, զորս բոլորով սրտիւ եւ աղօթիւք հովուա­կան առ Աստուած յօգնութիւն խնդրեմք:

16. 138բ-41բ Ի ստանալոյ յաւուր ուրախութեան լրոյ յաղագս թագադրութեան տեառն կայսեր Պաւել Պետրովիչին՝ 1797, ապրիլի 5ումն ասացեալ – Այս փառք եւ մեծապատ[ու]ութիւն առ կատարեալ հանդէս օծութեան... եւ ջերմեռանդ լերո՛ւք առաջի օծելոյ նորա ի թագաւորութիւն Ռուսաստանեաց թագաւորաւն թա­գա­ւորաց. ամէն:

17. 141բ-4ա Ի բանն, թէ՝ Զինչ արարից, զի ոչ ու­նիմ տեղի, ուր ժողովեցից զբարիս. Ղուկաս, գլ[ուխ] ԺԲ. համար 17 – Մարդ ինքն զինքեան ան­հանգիստ առ­նէ յոյժ... կե՛ր օրհնութեամբ, ա՛րբ գոհութեամբ եւ ու­րա­խացի՛ր երանական յուսոյ նախազգացութեամբ. ա­մէն:

18. 144բ-7բ Բան առ սկիզբ Նոր տարւոյ առաջին աւուր, 1766 ամին – Ընթանալով ընդառաջ ի շաւիղս կենաց մերոց, սիրելի՛ ունկնդիրք, արժանացաք մեք մտանել... մինչեւ արժանի լիցուք ընդ քեզ իսկ՝ ցնծալ յերանական յաւիտենականութեանն. ամէն:

19. 147բ-9բ Առ ծաղկազարդ կիւրակին բան: «Ասա­ցէ՛ք դստեր Սիօնի. Ահա թագաւոր քոյ գայ քեզ հեզ». Մատ., ԻԱ. համար 5 – Տեսանելով այսօր զեկե­ղեցին Աստուծոյ... այսուհետեւ չես ծառայ, այլ որդի, եթէ որդի եւ ժառանգ՝ Աստուծոյ՝ Յիսուսիւ Քրիստոսիւ:

20. 149բ-51բ Յաւուր Մկրտութեան Տեառն, թէ «Որք մի անգամ ի Քրիստոս մկրտեցայք, զՔրիստոս զգե­ցեալ էք». Գաղատացւոց Գ. 27 համար – Ո՞րպիսի մեծափառ կամ բարւոք ասել, արքայական հանդերձս զգեցաք մեք՝ օրհնեալ քրիստոնեայք... եւ ակն կալցուք երանելւոյ յուսոյն եւ յայտնութեան փառաց մեծին Աստուծոյ եւ փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. ամէն:

21. 151բ-4ա Բան ի վերայ քառասնօրեայ գալստեան Տեառն ի տաճարն – Թուի թէ՝ առեալ ծե­րու­նոյն Սիմէօնի զնախայաւիտենական մանուկն ի գիրկս իւր... այլ ընդ արդարոյն Սիմէօնի՝ արժանի՛ լի­ցուք երանական վիճակին, շնորհօք եւ մարդասիրու­թեամբ Տեառն մերոյ՝ Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյն մե­րոյ. ամէն:

22. 154ա-6ա Բան ի վերայ Աւետեաց սուրբ Աս­տուածածնին – Յորժամ հրեշտակն աւետէր ամեներա­նե­ցելւոհոյ կուսին... էջցի Հոգին Սուրբ առ մեզ, եւ զօ­րու­թիւն բարձրելոյն հովանի լիցի ի վերայ մեր. ամէն:

23. 156ա-9ա Տաց քեզ փականս արքայութեան երկ­նից. Մատ., 16 գլուխ, 19 համար – Համագումա­րե­ցելոցս մեզ ի յայսմ տաճարի ի ձեռն Տեառն գթա­ռա­տի... ուրախացուսցէ ամենաբարին Աստուած զամե­նա­պայծառ ինքնակալուհին մեր եւ զմեզ զամենեսեան. ամէն:

24. 159ա-62ա Բնաբան. Եւ համբերութեամբ ձե­րով ստասջիք զհոգիս ձեր. Ղուկ., ԻԱ. (21) գլուխ, 19 հա­մար – Թէ եւ մեք ոչ լուիցէաք զվարդապետութիւն Աւետարանիս... զի որքան բարձրագոյն մայրս այս ուրախասցի յորդի իւր, այնքան եւս մեք լիցուք ուրախ երկոքումբքն:

25. 162ա-5ա Բնաբան. Քաջալերեցարուք՝ ես եմ, մի երկնչիք. Մատ., ԺԴ. 27 – Թէպէտ մեք այժմ ոչ գտանիմք ի մէջ այնպիսոյ երկիւղի ընկղմեալք... բայց հանդարտեցուցին անգին արդիւնքն Քրիստոսի, քաջա­լե­րեցարո՛ւք եւ մի երկնչի՛ք. ամէն:

26. 165ա-8ա Բնաբան. Եղերո՛ւք գթածք, որպէս եւ Հայրն ձեր գթած է. Ղուկաս, Զ. գլուխ, 36 համար – Արդ, թէեւ Աւետարանն սուրբ ոչ ի յիշումն ածիցեր մեզ զողորմութենէ... եւ Աստուածն ամենից մխիթարու­թեանց յորդորէ զմեզ լինիլ ողորմածս, եւ այնու լինիլ նման նմա եւ կոչիլ որդիք բարձրելոյն. ամէն:

27. 168ա-70բ Բնաբան. Որդեա՛կ, յիշեա՛, զի ըն­կալար անդէն զբարիս քո՝ ի կեանսն քում եւ Ղազա­րոս, նոյնպէս զչարչարանսն. Ղուկաս, ԺԶ. գլուխ, 25 համար – Ըստ որում՝ ոմանք հարստութեամբ եւ այ­լովք բարեօք աշխարհիս ճոխանան... յամենայն պղծու­թե­նէ հոգւոյ եւ մարմնոյ, կատարեսցո՛ւք ըզսրբութիւն ահիւն Աստուծոյ. ամէն:

28. 170բ-3ա Բնաբան. Մարիամ մասն բարի ընտ­րեաց, որ ոչ բարձցի ի սմանէ. Ղուկաս, Ժ. գլուխ, 42 համար – Ընդ հոգեկանի ցնծութեամբ մերոյ՝ տօ­նելով զտօն ամենօրհնեցելոյ... զի եւ մեք բնակեսցուք ի տան սրբոց քոց ընդ ամենայնից քեզ բարեհաճո­յա­ցե­լոյ. ամէն:

29. 173ա-5բ Բնաբան. Գիրք ծննդեան Յիսուսի Քրիստոսի, որդւոյ Դաւթի, որդւոյ Աբրահամու. Մատ­­­թէոս, Ա. գլուխ, 1 համար – Նոյն իսկ սկիզբն գրոց Աւետարանի է մեզ սկիզբն ուրախութեան... զի նա իբրեւ ոստ Բեթլէհեմի՝ զաղքատութիւն հոգւոց մե­րոց՝ հարստասցուսցէ աստուածային իւրով ներկա­յու­թեամբն. ամէն:

30. 175բ-8ա Բնաբան. Եւ խնդրէր Զաքէ զՅիսուս տեսանել. Ղուկ., ԺԹ. գլուխ, 3 համար – Որպէս յա­ղե­ղանէ ելեալ նետն ուղղապէս առ նպատակ ընթանայ... զի արժանասցուք եւ մեք տեսանել զլոյս փառաց քոց ի լոյս երանելի երեսաց քոց. ամէն:

31. 178ա-80բ Բնաբան. Եկեսցէ Որդի մարդոյ փա­ռօք իւրօք. Մատ., ԻԵ. 31 – Էր գալուստ առաջին, լինելոց է եւս եւ երկրորդ, առաջինն էր հանդարտ... իսկ յորժամ զմտաւ ածցցուք զվախճանն մեր՝ յիրաւի կամ ոչ մեղիցուք կամ ի մեղս ոչ հնասցուք. ամէն:

32. 180բ-3ա Բնաբան. Որդեա՛կ, թողեալ լիցին քեզ մեղք քո. Մարկոս, Բ. գլուխ, 5 համար – Ահա քաղցրահայեաց տեսարան եւ ապացուցութիւն բնու­թեանս մերոյ տկարութեան... յայտնի լինելոց է կատա­րե­լապէս, թէ ուր ոչ գոն մեղք, անդ ոչ գոն եւ հիւան­դութիւնք. ամէն:

33. 183ա-6ա Բնաբան. Այդ ազգ ոչ իւիք ելանէ, եթէ ոչ պահօք եւ աղօթիւք. Մարկոսի, Թ. գլուխ, 28 հա­մար – Ընթերցուածս յայսմ օրեայ Աւետարանի պատ­մութեան նկարագրէ... եւ վասն այն աղօթեմք քեզ, Հա՛յր երկնաւոր, զի դու ինքնին ուսուսցես մեզ աղօթել:

34. 186ա-9բ Բնաբան. Ես այդ իսկ ծնեալ եմ եւ ի դոյն իսկ եկեալ եմ յաշխարհ, զի վկայեցից ճշմար­տութեանն. Յօհ., ԺԸ. 37 – Լուեալ աշխարհի զբանս զայսոսիկ, զորս յառաջ ածէ ինքն ճշմարտու­թիւնն... ասա՛ եւ մեզ, ո՛վ ողորմած՝ զխաղաղութիւն թողում ձեզ, զխաղաղութիւն զիմ տամ ձեզ. ամէն:

35. 189բ-92ա Բնաբան. Ուր գանձ ձեր է, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին. Ղուկ., ԺԲ. 34 համար – Սիրտ մեր ինքն ըստ ինքեան է միայն հասարակ մասն մարմնոյ... ի վարձատրութիւն՝ սակս առ հայրենիս, իսկ ի գանձ՝ սակս սիրոյ նորա, որ առ նա:

36. 192ա-5ա Բնաբան. Ամենայն, որ խոստովա­նես­ցի յիս առաջի մարդկան, խոստովանեցայց եւ ես զնմանէ առաջի Հօր իմոյ, որ յերկինս է. Մատթէոս, Ժ. գլուխ, 32 համար – Եկեղեցի այսօր փառաւորէ զառա­քի­նութիւն ամենից սրբոց... արժանասցուք եւ երկնա­յին պայծառ հանդիսիցն մասնակցիլ. ամէն:

37. 195ա-8ա Բնաբան. Ի վերայ այդր վիմի շինե­ցից զեկեղեցի իմ. Մատ., ԺԶ. 18 – Միտք մեր զերկուս տաճարս՝ անզետեղելի աստուածութեան կարէ ներկա­յա­ցուցանել ինքեան... եւ ամենից ռուսաց ակնկալու­թիւնն լրութեամբ նորին. ամէն:

38. 198ա-201ա Բնաբան. Արդ, դի՛ք ի սիրտս ձեր, մի՛ յառաջագոյն կրթել՝ տալոյ պատասխանի. Ղուկ., ԻԱ. 14 համար – Արք իմաստասէրք քննութիւն առնեն, թէ յորմէ՞ սկսանել պարտ է մարդոյ զուղղութիւն իւր... հոգի քո սուրբ հանգիցէ ի վերայ նոցա, եւ զօրութիւն քո հովանասցի ի վերայ նոցա. ամէն:

39. 201բ-3բ Բան ի վերայ ապաշխարութեան – Ապաշխարութեամբ լինի փրկութիւն մեղուցելոյն... զապաշխարանսն ունայնացուցանէ: Արդարեւ, այս եւս օձին է խաբէութիւն: Բաւ է:

40. 203բ-14բ Կտակ չարչարանաց Տեառն, ի գի­շե­րի Աւագ Ուրբաթին – Ապաքէն Տէրն մեր Յիսուս Քրիս­տոս, մինչ ի Բեթանիայ ընթրէր... զի եւ մեք խա­ղա­ղացեալք հոգւով եւ մարմնով արժանի լիցուք փառս մատուցանել քեզ՝ խաղաղարարիդ մերոյ, ընդ Հօր եւ ընդ Սրբոյ Հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐՕՐԻՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա (1798 թ., ստացողի) Թադդէոս վարդապետինս է գիրքս այս, զոր յատուկ արդեամբ իմով ետու գրել, յամի Տեառն 1798, յԱժդարխան քաղաքի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1ա (ԺԹ. դար, նոտրգիր) Իսկ այժմ Ստեփաննոս եպիսկոպոսինս է Ենօքեան:

2. 1ա (ԺԹ. դար, շղագիր) Բայց այժմ սա իմս է:

3. 1ա (ԺԹ. դար, շղագիր) Եւ այժմ ոչ միոյնդ է, եւ պատկանի Մայր Աթոռոյս (ստորագրութիւն անընկա­լելի):

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Բա՝ սեւով բոլորակի մէջ թա­գապսակ զինանշան, եզերագծով՝ գրեթէ անընկալելի.«[Печать Ахалцыхской градской полиции]». հմմտ. ձեռ. 2687, Պհպ. Բա:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «Ուղ­ղափառ/ կրթութիւն», Պհպ. Աա՝ «Որ ոք ցանկայ լինիլ քա­րոզիչ ժողովրդոց, նախ գործովք քարոզեսցէ նոցա եւ ապա բանիւ», Պհպ. Բա՝ սեւ թանաքով «237/2863», մատիտով՝ «N 15/17 (սեւ թանաքով ջնջած)», «Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2864

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Ս. ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

ՌՄԾԴ.-ՌՄՁԵ. – 1805-1836

ՂԱՐԱՍՈՒ քղք. (Ղրիմ), ՍԵՒԱՆ

ԳՐԻՉ՝ Մանուէլ Կիւմիւշխանացի, Անանուն (թ. 119բ-36բ):

ԹԵՐԹ՝ 138+1 (կրկն.՝ թ. 49). չգրուած՝ 109բ-19ա, 137բ-8բ: ՊՐԱԿ՝ 1-12x12 (1՝ 10, 12՝ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապտաւուն, լու­սագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ «1813» եւ ոճաւորուած «AH»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33.5x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (30x16): ԳԻՐ՝ շղա­գիր (թ. 1ա-109ա, նմուշ՝ 59ա), նոտրգիր (թ. 119բ-36բ, նմուշ՝ 134ա): ՏՈՂ՝ 23-53: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ կարմիր կաշի, մի­ջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ տպարանային գծումներով թուղթ, սպիտակ, չգրուած (Ա) եւ կապտաւուն թուղթ, լուսագծե­րով, չգրուած (Բ): ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա՝ սկզբ.)՝ տպարանային գծում­ներով թուղթ, մաս կազմաստառի, չգրուած, լուսանցա­կո­ղերը կապոյտ ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 59ա

Новый рисунок

Նմուշ 134ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը մաշուած, տեղ-տեղ թափուած, մէջքի կաշին մաշուած, քերծուած, տեղ-տեղ թա­փուած, վրան զանազան բծեր, սեւ հետքեր. լուսանցակողերի կա­պոյտ ցայտկէնը խոնաւութիւնից եւ մաշուածութիւնից հազիւ նշմարուելի, Ա. փեղկի ստորին աջ անկիւնում ծաղկաթուղթը պո­կուած, գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանա­զան բծեր, դեղին հետքեր, գրադաշտը խոնաւութիւնից եւ թա­նաքի թթուայնութիւնից տեղ-տեղ խիստ գունափոխուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1աբ [Մանուէլի Կիւմիւշխանացւոյ Թուղթ առ Մխիթարեանս, ծայրակապ՝ «Ի Յարութիւն Աստուա­ծատուրեան Վաղարշապատեցւոյ» 35 քառատող] – Ի Վէնէտիկ՝ վանս Ղազարեանց, / հոգեւոր հարցդ մեր հայ­կազեանց, / ոյք պերճացեալ ի մէջ գրեանց՝ / շառա­ւի­ղէ Մխիթարեանց... Յարմարողիս սոյնոյ բանի / յուլիս ամսոյ քսան եւ եօթնի, / հազար եւ ութը հարիւր ութի՝ / Սանկտ Պետերբուրգ զընծայս կրթին:

Բ. 2ա-24բ, 32ա-3բ [Թուղթք Մանուէլի Կխմիշխա­նաց­ւոյ]

1. 2ա-13բ Ընտրութեամբ Սուրբ Հոգւոյն՝ որպէս ի վերնատանն, ի Վէնէտիկ, ի վանս սրբոյն Ղազարու եւ յանուն Աստուծոյ ժողովեալ գերապատուելի հարք եւ տեարք – Յարքունի պալատան[ն]՝ զկնի անբաւ գան­ձուց... Մնամ իմա կատարեալ վերապատւու­թեամբ՝ շնորհօք Սուրբ Հոգւոյն գումարեալ գերապա­­տուելի հարց[դ] եւ ողորմած տեարցդ՝ ամենախոնարհ ծառայ (իսկն գրեցեալ է): Մանուէլ վարդապետ Շա­հի­նով Կիւմիշխանացի՝ Գրիգ[ո]րիպօլու եւ Ղրի­մու յա­ջորդ հայոց: 1814: Դեկ[տեմբերի] 4, ի կայսե­րա­բնակ Ս[անկտ] Պ[ետերբո]ւրգ:

2. 14ա-5բ [Թուղթ առ Յակոբ Ջրպետեան]. ձերոյ ազնուութիւն գերիմաստ պռօֆեսօր՝ պարոն Յակոբ Ջրպետեան – Իմ ըստ հոգւոյ ծանուցեալ բարեկա՛մ, յա­ռաջ, քան զմարմնոյդ վերնային նախախնամու­թեամբ բարեսէր հոգւոյդ գեղեցիկ ենդադատութենէն եղաք... Մնամ գերիմաստ ազնուութեան ձերոյ ամենա­խո­նարհ աղօթարար ծառայ (իսկն գրեցեալ է). Մա­նուէլ վարդապետ Շահինով Կիւմիւշխանացի: 1814: Դեկ[տեմբերի] 4, ի կայսերաբնակ Ս[անկտ] Պետեր­բուրգ:

3. 16ա-22ա Առ Կոստանդնուպօլսոյ քաղցրա­տե­սիլ Պողօս արքեպիսկոպոս եւ պատրիարգն Հայոց, ի Մանուէլ վարդապետէ, ազգակցական ցաւակցու­թեամբ ազդարարութիւն – Գիտէ վեհափառութիւն ձեր, որ ողորմելի ազգ մեր մերձ ի հինգ հարիւր ամն... եւ մնամ վասն քո հոգւոյդ փրկութեանն ցանկացօղ եւ հանապազ առ ամենազօրն Աստուած աղերսօղ (իսկն գրեցեալ է) Մանուէլ վարդապետ, եւ յաջորդ Գրիգորի­պօ­լու եւ Ղրիմու հայոց. 1820: Նոյեմ[բերի] 24, ի Ղա­րասու քաղաք, թիւ 55:

4. 22բ [Թուղթ առ Պօղոս Ադրիանապոլսեցի] Գերյարգելի երբեմնական Պողոս պատրիարգ արք­եպիս­կոպոսիդ՝ ըստ առաջնոյ գրութեանս համառոտ ծանուցումն – Զառաջինն ազգակցական ցաւակցու­թեամբ գրեցեալս... Մնամ գերյարգութեանդ ամենա­խո­նարհ ծառայ (իսկն գրեցեալ է) Մանուէլ վարդա­պետ: 1825: Յունվ[ա]րի 25: Ի Ղարասու:

5. 23ա-4բ [Առ Եփրեմ կաթողիկոս]. Առ կա­թու­ղի­կոսն՝ վասն աբբացւոց գրեցելոյ օրինակին, ի Մա­նուէլ վարդապետէ – Սրբազնանկա՛ր վեհապետ, ողոր­մած տէ՛ր եւ հա՛յր: Ի 1811 թուականէն ի կողմանէ առաջնորդ սորին Բարձր սրբազնութեան... Որ եւ մնամ ձերդ Բարձր սրբազնակատար վեհապետութեան ողոր­մած տէր, ամենախոնարհ ծառայ Մանուէլ վարդապետ (իսկն գրեցեալ է). 1821: Յունիսի 8, ի Ղարասու, թիւ 73:

6. 32ա-3բ [Թուղթ առ Յովհաննէս պատրիարք Կոս­տանդնուպօլսեցի]. Յարգապատիւ Հայոց պատ­րիար­գիդ Կոստանդինուպօլսոյ տեառն Յովհաննու արքեպիսկոպոսի մատչի – Արդարեւ, ի բազմաց ժա­մա­նակաց հետէ բաղձայր հոգի իմ... Մնամ ձերոյ Բարձր սրբազնութեան ողորմած տէր, ամենախոնարհ ծա­ռայ Մանուէլ վարդապետ եւ յաջորդ Գրիգորի­պօլու: 1805, հոկտ[եմբերի] 8, ի Գրիգորիպօլ:

Գ. 25ա-31բ [Մանուէլի Կիւմիւշխանացւոյ Ընդդէմ տումարին Լեւոնի] Փորձաքար տպեալ տումարին Լեւոն փափին Առաջնոյդ – Բան առ բարեմիտ ընթեր­ձա­սէրն, որք հետախոյզք են հանել զպատուականն յանարգէն, եւ կոչիլ բերան Աստուծոյ: Լուարո՛ւք, հա՛րք եւ եղբա՛րք, եւ անաչառ քննութեամբ ի միտ առեալ... Տէր է օրհնեալ եւ օրհնաբանեալ՝ այժմ եւ միշտ եւ անզրաւ յաւիտեանս (իսկն գրեցեալ է) Մանուէլ վար­դա­պետ: 1826: Մայիսի 15, ի Ղարասու քաղաք:

Դ. 34ա-109ա Անձնական պատմութիւն Կիւմիւշ­խա­նացի Մանուէլ վարդապետի Ալթունեանի կամ Շահինովի: Յօրինեալ յինքենէ՝ ի Սիւնեաց գաւառ, ի ծովակին Գեղամայ, ի Սեւան կղզի, յանապատն Սուրբ Աստուածածնի եւ Սուրբ Առաքելոց: 1830 ըստ փրկչին, եւ ըստ հայոց ՌՄՀԹ. (1830), սեկտեմբերի 15 սկսեալ՝ յաւուր Մեռելոցի՝ Սուրբ Խաչվերացի, վաթ­սուն երկու ամեայ իւրոյ կենաց հասակի – Զգործս ձեռաց իմոց ուղիղ արա՛ ինձ, Տէ՛ր. Եւ զսկսեալս իմ դու կատարեա՛ եւ եղիցի հոգի քո խառ­նեալ ի սա, զորմէ գիտելիքն, պարզապէս գայցեմ ի յայտ: Ի դարս շնորհաց՝ երջանիկ մեր հարց... ո՛չ եւս անագանեսցէ շնորհաբեր գալուստ Նորին բարձր սրբա­զնութեան:

Ծնթ. Բաժանուածէ 51 հատուածի. «1. Տեղիքծնողացնիմոց, յորոցեւես, 2. Հայրենիքնիմեւտարաբաղտութեամբպահպանումնիրերաց, 3. Որպիսութիւնծննդեանիմոցեւտա­րա­պարտներկայկենօքկեալնիմ... 51. ՅելանելնիմիԹիֆ­լի­զու». որոնքնոյնկարգովկաննաեւտպագրում՝ԴիւանՀայոցպատմութեան, ԳիրքԺԲ., ՄանուէլԿիւմիւշխանեցի. մասիԱ., ծանօթութիւններովհրատարակեցԳիւտԱղանեանց, Թիֆլիս, 1917 (էջԱ-Բ.՝ «Նիւթերիցանկ»՝Ա-ԾԱ.): Նոյնիայլխմբա­գրութիւնէՀմր 6523 ձեռագիրը, որիտպ. տե՛սՀամա­ռօ­տու­թիւնծննդեանեւդիպուածոցՄանուէլՇահինեանԿիւմիւշխա­նացիպատմաբանիս. 1835, իՍուրբԽաչվանսՂրիմոյ, հրատ. Բաբգէնվարդ. ԱղաւելեանցիեւՏիրայրծ. վարդապետի [Տէր-Յովհաննիսեանց], «Արարատ», Ս. Էջմիածին, 1915/Թ-Ժ., էջ 741-74, ԺԱ-ԺԲ./866-902, 1916, Ա-Բ./96-104, Գ-Դ./273-7, Ե-Զ./390-3, Է-Ը./592-8, Թ-Ժ./727-9, 1917/Ա., էջ 63-7, Բ-Գ., էջ 148-55, Զ-Է., էջ 507-16, Թ-ԺԲ., էջ 750-64: Նոյնհեղինակիննէնաեւ՝ «ՊատմութիւնանցելոցՍեւանայվանուց, արարեալՄա­նուէլվարդապետիԿիւմիւշխանացւոյ, ի 1830 ամիիՍեւան»՝ըստՀմր 7554 ձեռ-ի,  որտե՛ս «Արարատ» ամսագիր, Վաղար­շապատ, 1871, մայիս՝Հմր 1, էջ 10-7, յունիս՝Հմր 2, էջ 81-9, յուլիս՝Հմր 3, էջ 144-54, օգոստոս՝Հմր 4, էջ 211-6, սեպ­տեմ­բեր՝Հմր 5, էջ 261-3. սրաառանձնատիպհրատ-ննէ՝ «Պատ­մու­թիւնանցիցանցելոցՍէվանայվանուց, արարեալՄա­նուէլվրդպ. Կիւմիւշխանեցւոյ, ի 1830 ամիիՍէվան, Վա­ղար­շա­պատ, իտպ-իՍրբոյկաթուղիկէԷջմիածնի, ՌՅԻ. -1871» (115 էջ):

Ե. 119բ-36ա [Մարգարէութիւն Հերոնիմոսի]

119բ [Տիտղ.] Մարգարէութիւն, զոր ետես երա­նելի եւ սրբազան քահանայս Հերոնիմոս Ագաթան­գեղոս, որ էր ի կարգէն սրբոյն մեծին Բարսղի, եղեալ ի Մեսեքիս քաղաքն Սիկիլիա կղզոյն, յամի Տեառն 1279ին: Իսկ զկնի յամի Տեառն ի լոյս ածեալ 1555ին ի յիտալական բարբառ, ի հայր հնագունեղ տէր Յա­կովբէ, որ էր ի կարգէն սրբոյն Բենետիքտոսի: Ապա թարգմանեալ ի յիտալական բարբառոյ ի յոյն բար­բառ ի սրբակրօն վանահօրէ՝ ի տէր Պոլինտոսէ: Եւ զկնի ապա ժամանակաց թարգմանեալ ի յունական բարբառոյ ի հայ բարբառ, ի յետին ծառայէ ումեմնէ: Յամի Տեառն 1816:

– 120ա-1ա Ներածութիւն – Ես՝ ծառայս Յիսուսի Քրիստոսի եւ ճշմարտին Աստուծոյ եւ փրկչին ազգի մարդկան Հէրոնիմոս Ագաթանկեղոս անուանեալ... ըն­­թերցայ արդ զգրեալ մատեանն մագաղաթեայ, որ էր ի ձեռս արջատեսակ կենդանւոյն, որ ունէր յինքեան զհետագայ բանս:

ա. 121ա-2ա Գլուխ Ա. – Կոստանդիանոս շինեաց զքաղաքն եւ Կոստանդիանոս աւերեսցէ... եւ զոր ինչ ունէր յինքեան մագաղաթս զայն յայտնեաց Աստուած ծառայի իւրում Ագաթանգեղոսի, որպէս տեսի ի կարգի հետեւելոցն:

բ. 122ա-3բ Գլուխ Բ. – Տեսի ի ներքոյ ոտից անգեղ զերիս ոսկիակազմ արքայական թագս... տէր զօրու­թեանց թագաւոր Իսրայելի, զի յետ երեգ հարիւրեր­րորդի կատարեսցի, այսպ[է]ս է եւ այսպէս եղիցի:

գ. 123բ-4բ Գլուխ Գ. – Գերմանիէ՛, Գերմանիէ՛, վա՜յ Գերմանիէ՛, զի զքեզ տեսանեմ անմիաբանս... ի յարեւելս գտցես զբարեբաղտութիւն քո արեւելեան կարգ եւ կրօն ուղղութեանն փայլեսցէ ի քեզ. ամէն. ամէն. ամէն:

դ. 124բ-5բ Գլուխ Դ. – Ո՜վ փառամոլ քաղաք, ներկեալ արեամբ մարդկային... լե՛ր հաւատարիմ եւ հաս­տատուն մինչ ցմահ, զի առցես զպսակն երկնային երանութեանն:

ե. 125բ-6բ Գլուխ Ե. – Ո՜վ, ճան[ա]չումն խորին եւ անչափ եւ խորութիւն անմատչելի... որ երգի ընդ արեւելս, յորում բնակիմ ես. ամէն:

զ. 126բ-8բ Գլուխ Զ. – Ո՜վ նախահաւ եւ թոռն, լուայ զձայն որ խօսէր, հայեաց ընդ հարաւ... թողցէ որդոյ իւրոյ հանդերձ կենօք զօժանդակութիւն ինչ:

է. 128բ-9բ Գլուխ Է. – Լուայ զձայն հրեշտակին, որ պահէր զերկրորդ քաղաքն աշխարհի... մինչեւ ի ժա­մանակս, յորում երգեսցես օրհնեալ եկեալ յանուն Տեառն, ո՛վ խղճալի Աւեսդրիայ:

ը. 129բ-32ա Գլուխ Ը. – Հայեցայ ընդ հիւսիս, որ­պէս հրամայեցաւ ինձ, եւ ահա ամպ մի լուսերանգ ճա­ռա­գայթեալ մեղմընթաց հողմավարեալ գայր... եւ տեսցեն մարդիկք զգործս ամենակարողութեան իւրոյ, որպէս լինի եւ այնպէս եղիցի. ամէն:

թ. 132ա-3ա Գլուխ Թ. – Լուայ զձայն, որ այսպէս՝ Ռուսիա՛, զարթիցես արդ ի քնոյդ... ո՜վ սրբազան օրիորդ, մանուկն դարձցի ի յաթոռս, բայց տեսանիմ զնա լինել փառաւոր եւ խաղաղ. ամէն:

ժ. 133ա-4բ Գլուխ Ժ. – Պողոնիա՛, Պողոնիա՛, ան­հանգի՛ստ Պողոնիա, ամբարիշտ զաւագ, տեսանեմ զքեզ կաղացեալ ի վերայ անստուգութեան քո... տրտմու­թիւնք, հոգք եւ տառապանք եւ գերութիւնք բերցեն առ քեզ պարգեւս բարեբաղտութեանն. ամէն:

ժա. 134բ-6ա Գլուխ ԺԱ. – Ի կողմանս հիւսիսոյ, ի վերայ բարձրագոյն բլրոց երեւին երեք հրկիզու­թիւնք... սուրբ եւ անմահ ողորմեայ մեզ սմա միայնոյ երեքսրբեան փառատրութիւն, արքայութիւն եւ զօրու­թիւն վայել է այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Վերջ:

– 136բ Ի վայելումն ընթերձողիս զայս եւս յայլմէ օրինակէ արտահանեալ է – Թագաւորութիւն արիւ­ծուն, այսինքն օսմանացւոց, վախճան ունիցի... ի տե­սու­թիւն բանի Խուրանին:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ. ԺԹ. դ., շղագիր

ա. 137ա Օսմանցի թագաւորի վէզիր Րաղիպ փա­շայի գուշակութիւնն է (չափածոյ, հայատառ թուրքե­րէն) – Սէնէ պին իւզ սէքսէն իքի իւչ կէլէ, / Էֆրինճի Մօսկոֆ իլէ սէֆէր օլայ... պիր, իքի, իւչ, տեօրտ, պէշ, քէաֆ իլէ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 109ա (1859 թ., շղագիր) Ընթերցեալ զկենսա­գրու­թիւն մեծապատիւ ուսուցչին մանկութեան տիոցս եւ բարերարին իմոյ Մանուէլ վարդապետի (զոր իւրով մատամբ գծագրեալ), անձամբ տեսի ճշմարտել բանի երեւելի իմաստնոյն «ոճն է մարդն ինքն», զի հոգի մատենագրին ի բանս նորին. քօլլեժսքի սովէթնիք Սարգիս Խորասանով. ի 1859 ամի, 3 ապրիլի:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմաստառին փակցուած 24.3x32.5 չափ­սի թերթին, նոտրգրով՝ «Մանուէլ վարդապետի Կիւ­միւշ­­խանացւոյ Պատմագրութիւն ժամանակաց եւ սի­նօ­դական ժողովոյն: Գրութիւնք նորա առ Մխիթա­րեանս, առ Շահան Ջրպետեան, առ Պօղոս արքե­պիս­կոպոս Ադրիանապօլսեցի եւ առ Եփրեմ կաթուղի­կոս, նորին Մանուելի ընդդէմ տումարին Լեւոնի առ Յովհաննէս արքեպիսկոպոս պատրիարք Կ. Պօլսոյ, գուշակութիւն Ագաթանգեղոս քահանայի հռովմէա­դա­ւանի, գուշակութիւն Ռաղիբ փաշայի ի թրքերէն: Նոտրագիր, քառածալ, գրեալ ի թուղթ բամբակեայ ի Սեւան անապատին», Պհպ. Ա. «ԺԹ. Մ[եսրոպ] եպ[իս­կոպո]ս», 1ա՝ սեւ թանաքով՝ «245/2864»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 117բ՝ նոտրգիր «Մանուէլ, եայի»:

2865

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ

ՂԱՐԱՍՈՒ (ԽԻԶԱՆ)

ԺԳ. դար, ՌԺԶ. – 1567

ԳՐԻՉ՝Յոհան (Ա), ԻգնատիոսՂարասուեցի (Բ՝թ. 1-25, 33-44, 70-5, 80, 81, 107-16, 135-6): ՍՏԱՑՈՂ՝ՆերսէսԳնունեցի (Բ):

ԹԵՐԹ՝ 312: ՊՐԱԿ՝Ա-Պx12 (համարներնըստայբուբենիկարգի. Ա, Ծ, Հ՝ 14, Բ՝ 8, Դ՝ 11, Զ, Ն՝ 13, Լ, Պ՝ 10, Կ՝ 9, Ձ՝ 16): ՆԻՒԹ՝թուղթ. դեղնաւուն: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x24,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկ­սիւն (26x18՝Ա, 25x17.5՝Բ): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 51ա՝Ա, 110ա՝Բ. ծածկագիր՝ 2ա). խորագրերըեւսկզբնատողերըկար­միրեւշագանակագոյնթանաքով: ՏՈՂ՝ 28 (Ա), 29 (Բ). գծում­նե­րը՝ճնշումով: ԿԱԶՄ՝մուգշագանակագոյնկաշի, վրանփակ­ցուածհինկազմիդրոշմազարդշագանակագոյնկաշին (Ի. դար), միջուկը՝տախտակ, աստառը՝նախշազարդկտաւ. լու­սան­ցակողերը՝կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա)+1 (Դ)՝հաստթուղթ, սպիտակ, չգրուած՝Աբ, Դաբ:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 51ա

Новый рисунок

Նմուշ 110ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մովսէս Խորենացի եւ Սահակ Բագ­րա­տունի «Սահակ Բագրատունին խնդալն Մովսէս Խորենացոյ բան»՝ 3բ: Խորան՝ 8աբ, 22բ, 23ա, 25ա: Կիսախորան՝ 4ա: Ճա­կատազարդ՝ 22ա, 34ա, 36ա: Լուսանցազարդ՝ բու­սա­կան, թռչնային, ոճաւորուած խաչ՝ 132բ: Զարդագիր՝ թռչնա­գիր, հանգուցագիր (նաեւ մարդադէմ՝ «Զ»՝ 9ա): Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, դեղին, վարդագոյն, սեւ, շագա­նա­կա­գոյն, գորշ, նարնջի, սպիտակ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Աւետարան Մարկոսի. Ե. 39 – Զ. 10: Թ. դար: 1 (Բ), սկզբում, ստացուած մէկ թերթի ընդլայնակի եւ ընդերկայնակի եզրահատումով: Մագաղաթ: 33x22: Երկսիւն (28.5x20.5): Ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բա): 21 տող. գծում­ները՝ ճնշումով: Կարդալ՝ Բբա. «///Մտեալ ի ներքս ասէ [ց]նո­սա... [Յոր] տուն մտանի[ցեք, ան]դէն աւթեվա[նս կալջիք]///»: 2. Աւետարան Յովհաննու. Ը. 24-42: Թ. դար: 1 (Գ)՝ վերջում, ստա­ցուած մէկ թերթի ընդլայնակի եւ ընդերկայնակի եզրահա­տու­մով: Մագաղաթ: 33x22.5: Երկսիւն (29.5x19.5): Ուղղագիծ եր­կա­թագիր (նմուշ՝ Գբ): 22 տող. գծումները՝ ճնշումով: Կարդալ՝ Գբա. «///[Ի մեղս] ձեր մեռա[նիցիք], զի թե ոչ... [Եթէ Աստուած] էր հայր [ձեր, սիրէիք] արդ[եաւք զիս]///»:

Новый рисунок

Նմուշ Բա

Новый рисунок

Նմուշ Գբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, մաշուած, տեղ-տեղ թափուած, անկիւնների կաշին մաշուած-թափուած, 3 կա­պիչ­ներն ընկած, լուսանցակողերի կարմիրը գունաթափուած, կեղ­տից սեւա­ցած. երկիցս՝ 1567 եւ 1684 թթ. նորոգուած, թեր­թե­րի արտաքին լուսանցների պատռուած-ընկած որոշ հա­տուած­ներ յետագայում այլ՝ սպիտակ թղթով նորոգած-ամրացրած (գրա­դաշտը չվնասուած). գործա­ծու­թեան եւ խոնաւութեան հե­տե­ւանքով զանազան բծեր, մոմի, իւղի եւ սնկային հիւան­դու­թեան հետքեր, խոնա­ւու­թիւնից թերթերին տեղ-տեղ դեղին հետ­քեր, գրադաշտը գունափոխուած, դեղնած, թ. 117՝ սխալ տեղա­դրած, կարդալ թ. 106ից յետոյ, 65ա՝ պատռուածք-անցք, բրոնզի ներկի հետքեր՝ 80ա. էջ 229բ՝ անմաքուր ջրի հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2բ-135ա [Հայոց պատմութիւն՝ յերիս հա­տուածս, ասացեալ Մովսիսի Խորենացւոյ, ի խնդրոյ Սահակայ Բագրատունւոյ]

Տե՛սձեռ. 1459, 4ա-167ա. 1/2բ-33բ: 2/34ա-90բ: 3/90բ-135ա:

Ծնթ. Ձեռագիրս l պայմանանիշովօգտագործուածհե­տե­ւեալիմէջ՝ՄովսէսԽորենացի, ՊատմութիւնՀայոց, քննականբնա­գիրըեւներածութիւնըՄ. Աբեղեանիեւ Ս. Յարութի­ւնեա­նի, Երեւան, 1991, Հմր 29, էջ ԺԹ-ԻԱ., որի վերատպութիւնն է՝ Մովսէս Խորենացի, Հայոց պատմութիւն, Մատենագիրք Հայոց, Բ. հատոր, Ե. դար, Անթիլիաս-Լիբանան, 2003, էջ 1736-2196 (պայմանանիշը՝ I):

Բ. 137ա-242ա [Ստեփաննոսի եպիսկոպոսի Տա­րօ­նեցւոյ Պատմութիւն ի սկզբանց]

Տե՛ս ձեռ. 1482, 55ա-89բ. Ցանկ/137ա: ա/137ա-154ա: Ցանկ/154ա: բ/154ա-189ա: Ցանկ/189ա-90ա: գ/190ա-242ա:

Ծնթ. A պայմանանիշովօգտագործուածէհետեւեալի մէջ՝ Ստեփանոս Տարաւնեցի Ասողիկ, Պատմութիւն տիեզերական, աշխ. Գուրգէն Մանուկեանի, Մատենագիրք Հայոց, ԺԵ. հատոր, Ժ. դար, Պատմագրութիւն, Գիրք Բ., Երեւան, 2011, էջ 617-829:

Գ. 242բ-311բ Պատմութիւն Ըռաստակիսի Լաս­տիվերցոյ վարդապետի Վասն անցիցն անցելոց ի յայլասեռ ազգաց, որ շուրջ զմեւք են

Տե՛ս ձեռ. 1482, 90ա-111ա: ա/242բ-4բ: բ/244բ-8բ: գ/248բ-50բ: դ/250բ-3ա: ե/253աբ: զ/254ա-5ա: է/255աբ: ը/255բ-6ա: թ/256ա-9ա: ժ/259ա-66բ: ժա/266բ-71բ: ժբ/271բ-4բ: ժգ/274բ-5բ: ժդ/ 275բ-6ա: ժե/276ա-7ա: ժզ/277ա-83ա: ժէ/283ա-6բ: ժը/286բ-92ա: ժթ/292աբ: ի/292բ-3ա: իա/293ա-6բ: իբ/296բ-300ա: իգ/300ա-4բ: իդ/304բ-6բ: իե/306բ-9ա: իզ/309ա-11բ:

Ծնթ. Ա. պայմանանիշով օգտագործուած է հետեւեալի մէջ՝ Արիստակէս Լաստիվերցի, Վասն անցիցն անցելոց ի յայլասեռն ազգաց, որ շուրջ զմեւք են, աշխ. Գուրգէն Մանուկեանի, առա­ջաբանը՝ Գէորգ Տէր-Վարդանեանի, Մատենագիրք Հայոց, ԺԶ. հատոր, ԺԱ. դար, Երեւան, 2012, էջ 493-652:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, 1630 թ., նոտրգիր

1. 312բ [Կարապետի Բաղիշեցւոյ Կարգ վարդա­պե­տացն մերոց] – Այս են կարգ վարդապետաց մե­րոց... եւ Գրիգոր՝ ի Թորոսի աշակերտացն է:

Տե՛սԿարգվարդապետացնՀայոց, աշխ. Գ. Տէր-Վարդա­նեանի.- «Էջմիածին», 1980, Բ.-Գ., էջ 20-31 (ստորագրուած՝Գէոր­գՅունանեան). նաեւ՝ԺԷ. դ. յիշ-ք, Բ., էջ 377-8:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

Ա. ԺԳ. դար. 189ա Հա՛յր, մի՛ մոռանար զաշխա­տու­թիւնս իմ, որ գրեցի, շատս ի լի սրտէ առ Աստուած: Ի Քրիստոս ողորմեա՛ Յոհանայ՝ քարոզի սորա, յան­կաշառդ դատաւորութեանն եւ յանակնանելի ատէնին, յորժամ [դ]ատես զտիեզերս:

242ա Յաղագս գրչի յիշատակ: Արդարութեան եւ իմանալի արեգակն ի գարնանաբեր ծոցածաւալ ծա­գո­ղութեանն, ի յադին աստուածակերտ ծառաստանս, տանս ազքանազեան թորգոմապետ գրոհի, ի ձեռն եր­կա­քանչիւրոց դասուց սրբազանից՝ եւթանասնից եւ երկոտասանց, զԲարթողիմէոս եւ զԹադէոս հոգիա­կիրտ ածողութեամբ սերմանեցին զբանն կենաց, ակն արկելով քաջ հովուապետին Քրիստոսի՝ զարթուցանել զտէր ագարակին ի խորափիտ գբին, որոյ արեան վտակաւք շաչման ձայնէր առ նահատակն՝ «Արի, որ ննջեսդ, զի մի՛ թշնամին որոմնացան յանդգնեսցի զիւրն»: Վասն որոյ ելանէր բազմատանջ հայրն հաս­տա­հեղուս հիմամբ արեամբ վկայիցն, որոյ շաղեալ էր երկիրն, այնու շինել զսուրբ կաթուղիկէ, անդուստ եւ այսր որեարք աստուածայինք հովուապետեալք, եւ ի կա­տարել ընթացից արեգականն ընդ իւր տարաւ զնշոյլս լուսոյ իւրոյ, նա եւ չքացաւ գիշերավարն, եւ արուսեակն ոչ երեւի: Բայց ես՝ միգապատեալս, որ զնո­ցայցն յիշատակ երկրորդեցի ձեզ, ո՛վ ծնունդք սրբու­թեան, ողորմութիւնն ի ձեռս ձեր է, զի ես հատայ տա­պա­րատանջ: Այղ, ձեր է աւր փրկու/242բ/թեան եւ ժա­մանակ ընդունելի, ողորմեցարուք շանս սովամահի, տո՛ւք ողորմութիւն ինձ եւ եղբարց իմոց, ե՛ւ ծնողաց, ե՛ւ Քրիստոս Աստուած ի մեծի սոսկալի աւուրն զնա, որ զմեզ յիշելոյ արժանի արասցէ, սրբոց առաքելոցն, եւ մարգարէիցն, եւ մարտիւրոսացն մասին արժանի արասցէ. ամէն:

Աղաչեմ, մի՛ անփոյթ առներ, եւ Տէր հատուսցէ քեզ զվարձս քո: Ընդ նմին եւ ես՝ յետինս յամենեսեան եւ քան զբնաւս յանցաւորս, եւ անթիւ մեղաւք ծանրաբեռ­նեալս, եւ արժանիս բազում մահուց եւ ոչ մի կենաց, խաւարամածս ոգւով՝ Յոհան գրիչ, աղաչել յիշել յա­ղաւթս առաջի Քրիստոսի զի՛ս եւ զծնաւղսն իմ, եւ զեղ­բայրն իմ, եւ զԲամբկոցն, որ յուսով սատարեաց ինձ ի գործառնութիւնս, որպէս զի աղաւթիւք ձեր գտցուք ողորմութիւն ի Քրիստոսէ, եւ Տէր տացէ զտրիտուրն ձեզ բազումս. ամէն:

309ա Քրիստո՛ս Աստուած, որ հատուցանես ամենե­ցուն զվարձս, հատո՛ Բամբկոցին հարիւրապա­տիկ, զի ի քէնէ եմք եղեալ եւ քո ողորմութեանդ սպասեալ մնամք, մի՛ ճշմարտութեամբ քո քննեսցուք, այղ գթու­թեամբ քո քաւեսցուք եւ քեզ փառս վերառաքեսցուք յաւիտեանս յ՛՛:

Բ. 1567 թ. 8ա ԶՆերսէս վարդապետն յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս, զջահն լուսոյ եւ զարեգակն արփիափայլ, եւ զջեռուչիցն սառուցեալ սրտից, որ եռափափագ սիրով ետ գրել զսա, ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ հո­գոյ իւր: Որք հանդիպիք սմայ, յիշեցէ՛ք ի բարին Քրիս­տոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն. ամէն:

8բ Զքաջ հեռետոր եւ զանյաղթ փըլիսոփայն, զՆեր­սէս րաբունապետն, որ բազում ջանիւ ետ գծագրել զսա՝ յիշատակ բարի հոգոյ իւր եւ ծնօղացն իւրոց եւ ամենայն զարմիցն: Որք օգտիք ի սմանէ, յիշման ար­ժանի արարէք, ո՛վ սուրբ ընթերցողք եւ լսողք, եւ դուք յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ՝ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհ­նեալ յաւիտեանս. ամէն:

23ա Վա՛յ քեզ, տառապեա՛լ Իգնատիոս՝ մեղաւք ի լի ՚ւ ողորմելի:

35բ Զշնորհազարդ եւ զբանիբուն, զհանճարեղ եւ զիմաստուն Ներսէս րաբունապետ Գնունեցին յիշեցէ՛ք ի բարին Քրիստոս, որ աշխատութեամբ ժողովեաց զհնա­ցեալ եւ զեղծեալ թխթեր սորա եւ զպակասն ետ գրել՝ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ դուք՝ հանդիպողք սորա, լի բերանով «Աստուած ողորմի» ասացէ՛ք, եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն:

135ա (1567 թ.) Փա՜ռք անհասի, անճառի, անեղի, ան­մահի, ամենակարողի, ամենաբաւի, ամենազօրի եւ արարողի ամենայն էիցս յանէից, Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգ­ւոյ Սրբոյ, անձամբ եւ դիմօք տրոհեալ, այլ իսկու­թեամբ, անսկզբնութեամբ, զօրութեամբ, իշխանու­թեամբ, անեղ էութեամբ միաւորեալ, նմա աւրհնութիւն եւ փառք յամենայն էիցս. ամէն: Որ կարողացոյց զիս՝ զթմբրեալս յամենայն տեսակս մեղաց, զանյիշելի եւ զեղ­կելի, մեղսասէր եւ զխաբեբայ Իգնատիոսս, ծրա­գրել զպակասութիւն գրոցս՝ զպատմութիւն թագաւո­րացն մերոց, ի Յաբէթէ սկսեալ մինչ ի Սահակ հայրա­պետ Պարթեւն: Աղաչեմ զձեզ զամենեսեան, յիշելոյ եւ թո­ղութիւն խնդրելոյ յանոխակալ եւ յանյիշաչար Տեառ­նէն զՆերսէս վարդապէտն՝ զքաջ հեռետոր եւ յան­­յաղթ փ[ի]լիսո­փայն, եւ զծնօղսն իւր՝ ըստ մարմ­նոյ. զհայրն՝ զՄեհէրն, եւ զմայրն՝ զՔնքուշն, եւ զեղ­բայրքն՝ զՅոհանէսն, եւ զՎարդանէսն, եւ զեղբօրոր­դին՝ զՅակոբ սարկաւագն, /135բ/ այլ եւ զամենայն ազ­գականսն եւ զամենայն արեան մերձաւորս իւր՝ զկեն­դանիս եւ զհանգուցեալսն. ամէն: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան զմանկունսդ սուրբ եկեղեցւոյ, զի որք օգտիք ի սմանէ՝ կարդալով եւ կամ աւրինակելով, եւ կամ հարեւանցի տեսանելով, յիշեսջի՛ք ի սուրբ եւ յերկնաթռիչ յաղօթս ձեր առաջի անմահ գառինն Աս­տու­ծոյ զհեզահոգի եւ զսրբասէր, զանձանձիր ուսու­ցա­նողն՝ զՆերսէս վարդապէտն եւ զծնօղսն իւր՝ զՄե­հէրն եւ զՔնքուշն, եւ զերկու հարազատ եղբարքն՝ զՅո­հանէսն եւ զՎարդանէսն, եւ զամենայն վերոյ գրեալսն ի սմայ, եւ որք մասն ինչ ունին ի սուրբ գիրքս: Եւ թո­ղութիւն մեղաց խնդրեցէ՛ք ի Քրիստոսէ եւ բոլոր սրտիւ եւ լի բերանով «Աստուած ողորմի» ասացէ՛ք ամենայն վերոյ գրելոցս ի սմայ, զի ձեզ դիւրին է եւ մեզ կարի եւ յոյժ պիտանի: Եւ ինքն, որ առատն է ի տուրս բարեաց, ձեզ՝ յիշողացդ, եւ մեզ՝ յիշեցելոցս տացէ զիւր երկ­նա­յին արքայութիւնն: Եւ նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

Եւ արդ, գրեցաւ պակասութիւն գրոցս մինչեւ ցայս վայր, եւ աստի յառաջ այլ օրինակ ոչ կայր, որ գրէի: Բայց այսքան բանքս գրեցաւ յերկիրս Խիզնայ, ի մեծ թվականիս հայոց ի Ռ. եւ ի ԺԶ. (1567) ամի, ի գիւղս որ կոչի Ղարասու, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս, որ յանուն Սրբոյն Գէորգայ զօրավարին կառուցեալ կայ, ի հայրապետութիւն մերոյ Աղթամարցոյ տեառն Գրի­գորիսի, եւ սրբոյն Էջմիածնին տէր Միքայիլին: Յայսմ ամի գրեցաւ սայ ի դառն եւ ի չար ժամանակիս, որ յամենայն կողմանաց խաղայ բարկութիւն ի վերայ քրիս­տոնէից, քանզի կեղեն եւ կեղեքեն անօրէնքն հարկապահանջութեամբ առաւել քան զչափն: Եւ այս ամենայն վասն ծովացեալ մեղաց մերոց:

Արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ կողկողագին պա­ղա­տա­նօք զմանկունսդ սուրբ եկեղեցւոյ, զի յիշման ար­ժա­նի առնէք զիս՝ թմբրեալս յամենայն տեսակս մեղաց, զանյիշելի եւ զեղկելի գծողս՝ զԻգնատիոսս, զանարգս եւ զանպիտանս, անարժանս /136ա/ եւ ապիրատս, եւ ամենայն մեղօք եւ աղտեղութեամբ զառածեալս, մեղ­սա­սէր, խաբեբայ եւ ո՛չ քահանայ. եւ զծնօղսն իմ՝ զԱռա­քել քահանայն եւ զԳուլբահարն, եւ զուս­ց[ո]ւ­ցիչն իմ՝ զշնորհազարդ եւ զբանիբուն Յովսէփ վար­պետ Աղթամարցին, եւ զմիւս վարպետն իմ՝ զՍուրբ Թումայեցի Դաւթենց տէր Ստեփանոսն, որ զշարակ­ներն ինձ դաս է ասեր, եւ զամենեսեան, որ ի վերայ մեզ երախտիք ունին՝ թէ՛ հոգեւոր եւ թէ՛ մարմնաւոր: Եւ թողութիւն մեղաց խնդրեցէ՛ք, յորժամ զանարիւն գառնն զենջիք, եւ յօժար կամօք եւ ուղիղ մտօք «Աս­տուած ողորմի» ասացէ՛ք ամենայն վերոյ գրելոցս ի սմայ, զի ասաց Տէրն, թէ՝ Որով չափով չափէք, չափեսցի ձեզ: Նա եւ զայնոսիկ, որք հոգաբարձութեամբ խնա­մեն եւ լաւ պահեն, զմատն չըթանան եւ զթուղթն շրջեն. Քրիստոս Աստուած զնոսա խնամէ ընդ հովանեաւ թե­ւոց իւրոց. ամէն: Եւս առաւել զսիրասնունդ եւ սրբա­սէր աշակերտքն քաջ րաբունոյն Ներիսի՝ զՄկրտիչն եւ զՅովանէսն յիշեսջի՛ք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, եւ դուք յիշեալ լիջի՛ք յանմոռաց գութն Աս­տուծոյ. ամէն: Այլ եւ աղաչեմ զամենեսեանդ անմե­ղա­դիր լինել խո­շո­րութեանն եւ սխալանացն, զի տգէտ եմ գրոց գի­տու­թեան եւ անյարմար ի գծագրութեանն: Վասն այն նե­րել հայցեմ եւ աղաչեմ զաւելորդն բառնալ եւ զպա­կասն լնուլ, եւ բարերարն Քրիստոս զձեր զամենայն հոգեւոր եւ զմարմնաւոր պակասութիւնն լնու. եւ նմա փա՛ռք յաւիտեանս. ամէն:

136ա Զերկըս սակաւ իմոյս մատանց / ընկա՛լ ի սէր քոյին կամաց, / Ներսէս վարդապետ իմ սիրեցած / եւ բարեկամ ինձ ի սրտաց: / Ներսէս րաբունի, քաղցր եւ բա­րի, / ընկա՛լ զսա քեզ հաճելի, / թէպէտ որ չէ ախոր­ժե­լի, / այլ քեզ լիցի ընդունելի: / Առ ի յիշել զմեզ ի բա­րի՝ / յաղօթելոյն ժամանակի, / յիշել եւ զիս ի նմին ժա­մի, / այլ եւ ի ժամ պատարագի: / Սա յիշատակ քեզ եղի­ցի / եւ ծնօղացըն քո բարի՝ / Մեհէրին եւ Քնքուշին, / եւ ամենայն ազգատոհմին: / մեղօք լըցեալ նըւաստ ոգի՝ / Իգնատիոս Ղարասւեցի, / զքեզ աղաչեմ, հա՛յր սուրբ բարի, / յիշատակել զիս յաղօթի. / նայ եւ իմոցն ամենայնի՝ / հարց եւ եղբարց եւ վարպետի, / Տէրըն բարեաց ողորմեսցի / ի սոսկալի օրն ատենի. ամէն:

136բ Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զՆերսէս քաջ րաբունին, որ ետ վերըստին նորոգել զգիրքս զայս՝ յիշատակ իւր եւ ծնաւղացն. հօրն՝ Մե­հերին եւ մօրն՝ Քընքուշին, եւ հարազատ եղբարցն՝ Յո­հանիսին եւ Վարդանիսին, եւ զաւակաց նոցին. ամէն: Եւ եդ ի դուռն խնդրակատրու Սուրբ Աս­տուածածնին՝ ոխֆ, թէ ով ծախէ կամ գրաւէ, կամ հեռացնէ, նայ զանէծքն զԿայէնին առցէ եւ զխաչհանողացն. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 136բ (1684 թ., բոլորգիր) Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս Աստուած զերիցս երանեալ եւ հեզահոգի զքաջ րաբունին զԱւետիք վարդապետ՝ զտեսուչ եւ զա­ռաջնորդ մայրաքաղաքին Բաղիշոյ, որ վերստին ետ նորոգել զսուրբ գիրքս, ի փրկութիւն հոգւոյ իւրոյ եւ յիշատակ անձին իւրոյ, եւ բարի ծնօղաց՝ հօրն եւ մօրն, եւ հոգեւոր հարազատ որդւոցն՝ Ստեփաննոս վարդա­պետին եւ Մեսրոպ վարդապետին, ե՛ւ տէր Ներսեսին, ե՛ւ տէր Նահապետին. ի թվականին հայոց ՌՃԼԳ. (1684), եւ դարձեալ եդ յիշատակ ի դուռն խնդրա­կա­տար վանից՝ Տիրամայր Սուրբ Աստուածածնին, զոր Տէր Աստուածն ամենայնի տացէ նմա վարձս ըստ տրի­տուր անձին իւրոյ, եւ ընդ ԲԺ.ն (12) վարդապետացն դա­սակից եւ պսակակիցս արասցէ հանդերձ իւրա­յովքն. ամէն:

Նորոգեցաւ եւ կազմեցաւ վերստին սուրբ տառս ձե­ռամբ ամենամեղ եւ սուտանուն գրչի՝ Դաւիթ մեղա­պարտ Ճնճղկի եւ որդոյն իմոյ՝ Ստեփանոս սարկաւա­գի. ամէն:

2. 312բ (1714 թ., նոտրգիր) Ես՝ Պետրոս կաթողի­կոս Բերիացի, դարձեալ եկա ի վանքն ի Սուրբ խնդրա­կատար, ՌՃԿԳ. (1714) թվին, ի ուլիս ամսուն ԺԳ.ին (13), օր չորեքշաբաթին:

3. 1բ (1725 թ., նոտրգիր) Ի թվականիս հայկան սեռից ՌՃՀԴ.ին (1725) յԱւաք պահոց մարտի Բ. մի­ջո­ցի Գ.շաբթի աւուրն, երեք ժամ գիշերուն լուս սաստիկ ճա­ռագա[յ]թեալ յերկ[ն]ից ի վերայ Խնդրակատար Աս­տուածածնի կաթողիկէին, որ ակներեւ ամենայն միաբանք տեսին եւ ուրախ եղեն:

4. 1բ (1768 թ., նոտրգիր) Ես տիրացու Խչատուր Բաղշեցի զայս գիրս բժշկարար Սուրբ Աստուածածին գրեցի յաւուր յինգշաբաթի Համբարձման սուրբ կիւ­րա­կի, որ ամէն հայկազան սեռք ի նոցանէ կու փ[ա]ռա­ւորի թւին հայոց ՌՄԷԺ.ին (1768):

5. 1ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Վասն այս ողորմելի Յա­րութեն անուն քրիստոնէիս, որ է սայ յերկրէս Բաղշու, յառաջ մեծատուն էր եւ ապա չքաւորեալ, ելեալ ի յերկ­րէս, թէ՝ Երթամ ցայլ երգիր, անկաւ ի ձեռս անողորմ անօրինաց, որ եւ զԲ. տղայս առին ի նմանէ, եւ շիւա­րեալ՝ ոչ գիտէր զինչ առնէր:

(Նոյն ձեռքով, էջի ստորին մասում) Չքաւորեալ ախքատացաւ, ունելով Բ. տղայս, առեալ փախեան ի քաղաքէն, ի ձեռս պարաղի միոյ այլազգի, որ գերիվա­րե­ցին, զԲ. որդիք, եւ գնացեալ ի գիւղ մի իջեւանեցան եւ ողորմելիս այս գնացեալ անկաւ ի վերայ ոտի լա­լագին դիմ/// գլխաւոր պայրամի (՞) եւ խնդրէր որդիքն առ սէր գլխաւոր /// (մի քանի բառ անընթեռնելի):

6. 312ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Այս է նախնեացն մերոց պատմութիւնք, այսինքն՝ Սմբատայ եւ այլ պատմչաց, որ գտինք ի Սուրբ Սարգիս եկեղեցին թէմ է Սուրբ Աւեխու, սոյն գիրքս Աւեխու վանքինն է:

7. 4ա (ԺԷ. դ., նոտրգիր) Պիտանի եւ համեղախօս գիրքս վիպասանութեան [Խնդրակատրու՝ (քերած, դժուարընթեռնելի)] վանքին է (աւելացրած ԺԸ. դարիայլ ձեռքով) Աւեխու:

8. Պատառիկ-պահպանակ Գա (ԺԸ. դ., շղագիր) Այս է յիշատակ <է> սուրբ գիրքն Գրիգոր վարդայպետին, /// որ տայ սուրբ գիրք իւր հալալ վաստակոց:

9. 2ա Սիւնակետագիր ծածկագիր, անվերծանելի, գրչափորձանման (տե՛ս նկարը):

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 3ասեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով, դժուարընթեռնելի՝«[Печать Ахалцыхской градской полиции]». հմմտ. ձեռ. 2687, Պհպ. Բա:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ սեւ մատիտով «Հմր 2865»: 1ա՝ սեւ թանաքով՝ «249/2865», «ՌԺԶ.- 1567, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»: Պհպ. Գա՝ մատիտով «309»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա «Ի վեց հարիւր թըւական հայոց, յինն հարիւր չորք Հոռոմոց, ի տկար» (այսչափ), նոտրգիր՝ «Փառք պարգեւողին Աստուծոյ յա[յ]տ լիցի ձեզ՝ սիրելի որդեկացդ մերոյ, որ ըստ արժանեաց ձերոց առնէք եւ շէն եւ պայծառ կենօք մնայք յաշխար­հիս, եւ յետ ելանելոյ յաշխարհէս զաւիտենական ուրա­խու­թիւն ընկալջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մեր. ամէն», նոտրգիր՝ «Այսաւր անճառ լուսոյն ծագումն, / ի փրկու­­թիւն մեր կատարումն, / ընդ խոնարհի ի վեր­նա­տուն, / ըստուերական տունից լրում, / նախ քան զը[ն]թ­րիսն խորհրդոյ, / սփածաւ ղենջակարկաւղ լու­սոյ եւ ջուր առեալ ծառաբար, զոտս լըւանայր զաշա­կեր­տաց. բաւ է, այսպէս ասէ Տէր, աա», նոյնը՝ թերի, չնչին տարբերութիւններով, տարբեր գրութիւններով, մի քանի անգամ, բոլորգիր՝ «Աբգարայ մեծն, որ է Աս­տուած, ետ զիմաստութիւն ի սիրտն մարդոյ, որ է առ զերկնից շրայ գնալ զաստեր եւ զարեգական ընդաց­մուք իմանա», անարուեստ նոտրգիր՝ «Այս է յիշա­տ[ա]կ Յովանէսի Չորթանի վարդեր (այսչափ) նաեւ՝ անկարեւոր, կցկտուր գրութիւններ, խզբզոցներ, հայա­տառ այբուբեն, բոլորգիր՝ «Աբգարայ»: 1բ նոտրգիր՝ «Ոս­կի խնծոր ի վերայ խայդաղաւնի, Պողոս նստեալ աթո­ռին պատմէր զե[ր]ազ Պետրոսին, Պետրոս՝ երազտ ի բարին», անարուեստ նոտրգիր՝ «Պապօյ միր­զա Պօղօս, Պէտրոս, Սալիբին, Յանոյ, Շաեն, Մինաս, Յարութեն, Սիմոն, Յօվանէս, Մէլքոն, Բ. Խչօյ, Դաւիթ, Յօխօյ, Մարկոս, Պողոս, Վրդոյ, Գզպօյ»: 2ա նոտրգիր, տարբեր ձեռքերով՝ «Շաւարշան Արտազ, որ է այժմ Մակու», «Նարեկ իմ ի քաղաքի մի կերոն», «Այսօր ան­ճառ լուսոյն ծագումն ի փրկութեան», «Այսօր անճառ լուսոյն ասցուք ամենեքեան, միաբանութեամբ «Տէր ողորմեա» երգս յանեղական, երգեմք բանական, երիցդ միական իւ նմանս աննման ձեռ», «Յեսու՝ որդի Նաւեան յաջորդեաց զԻսրայէլ ամս Խ. (40)», «Արշակ առաջին եւ Վաղարշակ, Արշակ, Արտաշէս քաջն, Ե[ր]ուանդ, Արտաւազդ, Արգամ, Աբգար, Անանուն», «Նայիմ ի քեզ, Տէ՛ր իմ, գդաց (=գթած) լե՛ր բարէգութ եւ ողորմած, զի յուժ տկար է շնորհաց», «Կալաշ մարդ կա­տակ՝ դրամ շալակ» նաեւ՝ կցկտուր, անկարեւոր գրութիւններ, հայատառ այբուբեն, զանազան խզբզոց­ներ: 16ա՝ «աբգդ, աածծ»: 22ա՝ նոտրգիր՝ «Ես եմ, ես եմ, որ ջընջեմ, ըզմեղս մեր որպէս զամբս երկնից»: 23ա նոտրգիր՝ «Յաւուրս Եղայի էր Զարմայր»: 44ա նոտրգիր՝ «Աստ 1ին որմ որում հասանեալ Տիգրան»: 44բ այբուբեն «ա-ճ»: 63ա շղագիր՝ «սա, սարթինեկ, ա»: 64ա շղագիր՝ «ին, եկ»: 74ա նոտրգիր, ընդօրի­նա­կած բնագրից՝ «պահապետի պահլաւ, քանզի ի վերայ զաւրացէր այր նորա եւ այս կարգաւորութեամբ, ար­տօան ամս ԼԱ. (31) զսայ սպանեալ ստահրացւոյն Ար­տա­շիրի՝ որդւոյ Սասանայ բառն»: 78ա նոտրգիր՝ «այս­­պէս»: 93բ բոլորգիր՝ «երէգ, որ է գեհան»: 107ա՝ «աբգ», տառեր, խզբզոցներ: 115բ անարուեստ նոտրգիր՝ «Յոհան», զանազան խզբզոցներ: 131ա նոտրգիր՝ «սկիզբն գրգոյս»: 138ա-41ա բոլորգիր, ստո­րին լուսանցներում՝ «Թվական է»: 140բ նոտրգիր, ստ. լս.՝ «գրեցաւ քամուրճի Յակոբէ»: 151բ բոլորգիր, ստ. լս.՝ «Այ, վայ, ինձ խիս»: 152բ նոտրգիր, ստ. լս.՝ «Յակոբ»: 154ա նոտրգիր, ստ. լս.՝ «գրեցաւ Սազանդի (՞) Յակոբէ»: 163բ բոլորգիր, ստ. լս.՝ «յայսմ ամի եդաւ, թվականն է հայոց»: 166բ նոտրգիր, ստ. լս.՝ «Յակոբն գրեաց»: 167ա նոտրգիր՝ «Յակոբինն է»: 190ա, 205բ նոտրգիր, ստ. լս.՝ «Գրեցաւ Յոհաննեսէ»: 216ա բոլորգիր, ստ. լս.՝ «Ա՛խ, վա՛յ ինձ»: 231բ՝ նոտրգիր, արտաքին լս.՝ «Արա՛ եւ զիս, Տէ՛ր»: 274ա զանազան խզբզոցներ: 304բ նոտրգիր, ստ. լս.՝ «զի սրբութիւնն»: 312ա նոտրգիր՝ «Յորձապտոյտ մեղօք լցեալ անձն իմ եղկելի, ածուխային գունով ներկեալ հո­գիս իմ գերի»: 312բ՝ «աբգդեզէը», «թվ. ՌՀԹ. (1630)», այբուբեն՝ «ա-ժ»: Պհպ. Գա՝ «աբգ» (գ-ն՝ ջնջած):

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 312ա՝ թռչնագիր «Ա», 312բ՝ թռչնա­գիր «Ա», անարուեստ ծաղիկ եւ թռչուն:

2866

ՄՈՎՍԷՍ ԿԱՂԱՆԿԱՏՈՒԱՑԻ, ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԱՂՈՒԱՆԻՑ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄՀԸ. – 1829

ԳՐԻՉ՝Յովհաննէսաբղյ. ԳէորգեանՇահխաթունեանցՇահ­րիարցի:

ԹԵՐԹ՝ 109 (գրչիէջակալում՝ 1-44, որէ՝ 3ա-24բ. 45-141, որէ՝ 26ա-73բ, 142-70, որէ՝ 75ա-89ա, յետագայիէջակալում՝ 172-196, որէ՝ 90ա-102ա, ա-ժգ., որէ՝ 103ա-9ա). չգրուած՝ 1բ, 2բ, 25աբ, 74աբ, 89բ, 102բ-9բ: ՊՐԱԿ՝ 1-9x12 (1՝ 9, 3՝ 14)+2: ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմներով՝առիւծեւ «FAG»: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 34,5x23,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (30x18.8): ԳԻՐ՝նոտրգիր, շղագրիտարրերով (նմուշ՝ 71ա). խորագրերը՝բոլոր­գիր: ՏՈՂ՝ 34-41: ԿԱԶՄ՝կանաչծաղկաթուղթ, մէջքըկարմիրկաշի, միջուկը՝ստացուածհնատիպգրքերիիրարսոսնձածթեր­թերից. աստառըթուղթ, սպիտակ, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 71ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, պատ­ռուած, տեղ-տեղ, առաւելապէս անկիւնները՝ մաշուած-թա­փուած, ստորին արտաքին անկիւնը՝ մկնակեր, Բ. փեղկի վերին եզրը մաշուած-թափուած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-89ա Պատմութիւն Աղուանից, արարեալ Մով­սե­սի Կաղանկատուացւոյ ի նոյն ազգէ եւ յաշխարհէ. սկիզբն առնէ ի ծննդոցն Յաբեթի եւ հասուցանէ զվախ­ճան իններորդ դարուն շարակարգելով զպատ­մութիւն հայրենի աշխարհին, իշխանութեանն, քրիս­տո­նէական լուսաւորութեանն եւ յաջորդութեան հո­գե­ւոր իշխանութեան եւ զայլ պարակայս վերա­բե­րեալս ազգի եւ աշխարհի իւրոյ

Տե՛ս ձեռ. 1531, 231ա-377ա. 1. 3ա-24բ Հատոր առաջին. Նախերգան սակս պատմութեանց Աղուանից: Ցանկ/90աբ: ա/3ա: բ/3ա: գ/3աբ: դ/3բ: ե/3բ-4ա: զ/4ա: է/4աբ: ը/4բ: թ/4բ-5ա: ժ/5աբ: ժա/5բ-7բ: ժբ/7բ-8ա: ժգ/8աբ: ժդ/8բ-10բ: ժե/10բ: ժզ/10բ-1բ: ժէ/11բ-2բ: ժը/12բ-3բ: ժթ/13բ-5ա: ի/15բ: իա/15բ-7բ: իբ/17բ-8ա: իգ/18ա-9բ: իդ/19բ-20ա: իե/20աբ: իզ/20բ-1բ: իէ/21բ-2ա: իը/22աբ: իթ/22բ-3բ: լ/23բ-4բ:

2. 26ա-73բ Երկրորդ պատմութիւն արեւելիցս Աղուանից նահանգիս:

Ցանկ/91ա-2ա: ա/26ա-7բ: բ/27բ-9ա: գ/29աբ: դ/29բ: ե/30ա: զ/30աբ: է/30բ-2ա: ը/32ա: թ/32աբ: ժ/32բ-4ա: ժա/34ա-6ա: ժբ/36ա-7բ: ժգ/37բ-8ա: ժդ/38բ-42ա: ժե/42աբ: ժզ/42բ-3բ: ժէ/44աբ: ժը/44բ-5բ: ժթ/45բ-6բ: ի/46ա-7ա: իա/47աբ: իբ/47բ-8ա: իգ/48աբ: իդ/48բ: իե/48բ-9ա: իզ/49աբ: իէ/49բ-51ա: իը/51ա-2ա: իթ/52ա-3բ: լ/53բ-4բ: լա/54բ-5ա: լբ/55ա: լգ/55ա-7ա: լդ/57ա-8ա: լե/58բ-9ա: լզ/59աբ: լէ/60աբ: լը/60բ-1ա: լթ/61աբ: խ/61բ-3բ: խա/63բ-6բ: խբ/66բ-7ա: խգ/67աբ: խդ/67բ: խե/67բ-8բ: խզ/68բ-9ա: խէ/69աբ: խը/69բ-71ա: խթ/71ա-2ա: ծ/72աբ: ծա/72բ-3ա: ծբ/73աբ:

3. 75ա-89ա Հատոր եր[ր]որդ պատմութեան Աղուանից:

Ցանկ/92բ: ա/75աբ: բ/76ա: գ/76աբ: դ/76բ: ե/77ա: զ/77ա: է/77աբ: ը/77բ-8բ: թ/78բ-9ա: ժ/79աբ: ժա/79բ-81ա: ժբ/81աբ: ժգ/81բ: ժդ/82աբ: ժե/82բ: ժզ/82բ-3ա: ժէ/83բ: ժը/83բ-4ա: ժթ/84ա-5բ: ի/85բ-6ա: իա/86ա-7ա: իբ/87ա-8ա: իգ/88ա-9ա:

Ունի.

– 89ա Անուանք կաթողիկոսաց Աղուանից, որ ի վերջին սոյն այս գլուխ բովանդակին եւ թիւք ամաց եւ ամսոց իշխանութեան նոցին – Սուրբ Եղիշայ... Տէր Մովսէս՝ Զ. (6. անունների սիւնակի վրայ՝ վերից վար գիծ քաշած):

– 93ա-102ա Ցանկ մտաց Պատմութեանս Աղուանից այբուբենական կարգաւ շարայարեալ – Աբաս կաթուղիկոս հալածէ զհերձուածսն ի սահմա­նացն Աղուանից՝ Բ. հատոր, գլուխ Ը., համար 57... Ց. Ցռի քաղաք Աղուանից, որոյ եւ բնակիչքն իսկ ապս­տամ­բին յիշխանութենէ նոցին Աղուանից՝ համար 15:

Ծնթ. Ցանկերը 1. «ԱնուանքկաթուղիկոսացԱղուանից, որիվերջինսոյնայսգլուխբովանդակինեւթիւքամացեւամ­սոցիշխանութեաննոցին»՝ 89ա, 2. «ՑանկիւրաքանչիւրգլխոցերիցհատորոցպատմութեանսԱղուանից»՝ 90ա-2բ, 3. «ՑանկմտացՊատմութեանսԱղուանիցայբուբենականկարգաւշա­րա­յա­րեալ)» բնագրիցյետոյտեղադրելէՅովհաննէսՇահխա­թու­նեանցը. այսմասինտե՛սԱլեքսանՅակոբեան, ՄովսԷսԿա­ղան­կատուացու «Աղուանիցպատմութեան» ձեռագրերը.- «Բան­­բերՄատենադարանի», հտ. ԺԵ., Երեւան, 1986, ՄովսէսԿա­­ղան­կատուացի, ՊատմութիւնԱղուանիցաշխարհի, քննա­­կանբնա­գիրըեւներածութիւնը՝ՎարագԱռաքելեանի, Երեւան, 1983:

Շղագրովյետագայիսրբագրումներտե՛ս 39ա, 51բեւայլուր:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

2ա Այս մատեան բովանդակեալ յերիս հատորս գտա­նէր ի գրանոցի մեծի Աթոռոյս Կաթուղիկէ Էջ­միած­նի, հնագոյն գրչութեամբ՝ եղելոյ ի վաղ ժամա­նակս ի մենաստանին Յովհանավանաց, որ մերձ ի Կար­բի, ի վերայ Քասաղ գետոյ՝ յարեւմտից նորա, ի ժամանակի անդ առաջնորդութեան այնր վանաց Հա­մազասպայ, որ ունէր յիշատակարան ի սկիզբն պատ­մու­թեան՝ յայս օրինակ. «Այս պատմութիւն իմաս­տա­սի­րա­կան ոչ գոլով ի սուրբ մենաստանիս ի վանս Յով­հան­նու, ես՝ տէր Համազասպս, բազում փափագա­նաւք ի խնդիր էի, զի յետ իմ մնասցէ ինձ ընծայ ընդ մեծամեծս ի սուրբս այս Սիովն Կաթուղիկէի: Արդ, աղաչեմ զձեզ, մանկո՛ւնք սուրբ առագաստի, հայցել ի Քրիստոսէ զթողութիւն յանցանաց մերոց. եւ ինձ՝ եղկելի գրչիս»: Սոյն վերոյիշատակեալդ Համազասպ եկաց առաջնորդ սոյն վանաց յամի Տեառն 1279, եւ էր ի տոհմէ Մամիկոնեանց, այր ահարկու եւ փառացի, ըստ ուսուցանելոյ արձանագրութեանն այսր վանաց, որ ի Զաքարիա սարկաւագէ՝ միաբանէ նոյն վանացն Յով­հաննու: Արդ, նոյն առաջին գաղափարի Պատմու­թեանս, գոլով կարի մեծադիր եւ դժուարընթերց, օրինակեցի ես ինքնին զայն ի սոյն յայս՝ ի պարապումն ինձ ի հարկաւոր դէպս, եւ յաւելի եւս ի վախճանին զցանկ մտացն բովանդակ, ըստ այբուբենական կարգի, յամի Տեառն 1829, ի Սուրբ Էջմիածին, Յովհաննէս աբեղայ Գէորգեան Շահխաթունեանց Շահրիարցի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (ԺԹ. դ.)Исторiя происхожденiя Агвановъ, жи­­телей Русскихъ мусульманскихъ провинцiй, Мой­сея Кагкантваци, списанная съ древней руко­пи­си, хранящейся въ Эчмiадзинскай Библiотекъ, Ар­мян­скимъ Архимадритомъ (?) Иоаннесамъ Шахату­но­вымъ.

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «250/2866», «1829, Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս», 27ա՝ վրացատառ. «ունագիռա», 35ա, 39ա՝ վրա­ցատառ. «Տփիլիսի»:

2867

ՍԵԲԷՈՍ, ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 78 (գրչիէջակալում՝ 1-153, որէ՝ 1ա-77ա). չգրուած՝ 77բ, 78աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-7x12 (2, 4՝ 10, 7՝ 8)+2: ՆԻՒԹ՝թուղթ. ճնշա­դրոշմներով՝ թ. 1-26, 31-4՝ վերին ձախ անկիւնում ձուածիր՝ դափ­նու 2 ոստ, մէջը՝ «НоП», տակը՝ «УБФ»(տե՛ս 26ա), թ. 27-30, 35-78՝ վերին ձախ անկիւնում՝ ոճաւորուած ուղղանկիւն՝ «ФАБРИКИ/ No 6 /АРИСТАРХОВА» (տե՛ս 35ա): ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 33,7x21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (29,5x17,5. գրադաշտըշրջանակուածսեւթանաքով): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 33ա): ՏՈՂ՝ 28-38: ԿԱԶՄ՝ծաղկաթուղթ, մէջքըեւանկիւնները՝բացշա­գա­նա­կա­գոյնդրոշմազարդկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝հաստթուղթ, չգրուած. լուսանցակողերը՝ կապոյտցայտկէն: ՊԱՀ­ՊԱՆԱԿ՝Ա. +Բ՝. հաստթուղթ, սպիտակ, չգրուած (Աբ, Բաբ), մաս կազմաստառի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 33ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը մաշուած, մէջքի եւ ան­կիւնների կաշին մասամբ մաշուած-թափուած.գործածու­թեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետ­քեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-77ա [Պատմութիւն Սեբէոսի]

Տե՛ս ձեռ. 2639, 488ա-548ա: ա/1ա-3ա: բ/3ա-5ա: գ/5ա: դ/5ա-6ա: ե/6ա-8ա: զ/8բ-9բ: է/9բ-10բ: ը/10բ-2ա: թ/12ա-3ա («...Ապա եկն ինքն Անուշ Ըռուան Խոսրով*»): ժ-ժա/13ա-8ա: ժբ/18ա-20բ: ժգ/20բ: ժդ/20բ-1ա: ժե/21աբ: ժզ/21բ-2ա: ժէ/22ա-3ա: ժը/23ա: ժթ/23բ: ի/23բ-4բ: իա/24բ-5ա: իբ/25աբ: իգ/25բ-6ա: իդ/26ա: իե/26բ-7ա: իզ/27ա: իէ/27ա-8ա: իը/28ա-9բ: իթ/29բ-30ա: լ/30ա-1ա: լա/31աբ: լբ/32ա-3ա: լգ/33ա-4բ: լդ/34բ-6բ: լե/37ա-8ա: լզ/38ա-9բ: լէ/39բ-40ա: լը/40ա-3բ: լթ/43բ-4բ: խ/44բ-6ա: խա/46ա-8ա: խբ/48ա-51բ: խգ/51բ-2ա: խդ/52ա-5բ: խե/55բ-7ա: խզ/57ա-66ա: խէ/66ա-7բ: խը/67բ-9բ: խթ/69բ-71բ: ծ/71բ-3բ: ծա/73բ-4բ: ծբ/74բ-7ա:

*Ծնթ. Այստեղից սկսած մինչեւ ԺԲ. գլուխը բնագրի յա­ջորդականութիւնը խախտուած՝ ընդօրինակած ետեւառաջու­թեամբ, Ժ. եւ ԺԱ. գլուխներում՝ հատուածների շփոթ, մի ամ­բողջ հատուած պակաս. այս մասին տե՛ս Պատմութիւն Սե­բէո­սի, աշխատասիրութեամբ Գ. Աբգարեանի, Երեւան, 1979, էջ 239, ծան. 161:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Աա սեւով բոլորակի մէջ թա­գա­պսակ զինանշան, եզերագծով՝ «[Печать Ахалцых­ской градской полиции]». հմմտ. ձեռ. 2687, Պհպ. Բա:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգիր. «Սեբէո­սի / պատմագրութիւն», Պհպ. Աա՝ «252/2867», կանաչ թա­նաքով նոտրգիր՝ «Պատմութիւն Սեւերիանոսի («Սեւե­րիա­նոսը»-ը ջնջած, սեւ թանաքով ուղղած՝ «Սե­բէոսի»)», «N 12/76, 92 (ջնջած)», «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2868

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է երկու տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 519: ԿԱԶՄ՝բացվարդագոյնծաղկաթուղթ, միջուկը՝ստուարաթուղթը, որստացուածէհնատիպգրքիիրարսոսնձուածթերթերից, մէջքըեւանկիւնները՝սեւկաշի, աստառը՝սպիտակթուղթ, լուսագծերով (Ա. փեղկիկազմաստառ) եւսո­վո­րական (ձեռագրիթղթից՝Բ. փեղկիկազմաստառ). լուսան­ցա­կողերը՝կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիծաղկաթուղթը, մէջքիեւանկիւն­ներիկաշինքերծուածմաշուած, տեղ-տեղթափուած, Ա. փեղկիստորինանկեանկաշինընկած. գործածութեանեւխո­նա­ւութեանհետեւանքովզանազանբծեր, դեղինհետքեր (թերթերիվիճակնաւելիմանրամասն՝տե՛սՁեռագիրԱ. եւՁեռագիրԲ.):

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

ՏՓԽԻՍ

ՌՄՂԹ.-ՌՅԱ. – 1850-1852

ԳՐԻՉ՝ Թադէոս Միհրդատ Աստուածատրեան Միհրդա­տեանց:

ԹԵՐԹ՝ 148 (թ. 1-140, 346-53. գրչի էջակալում՝ 2-288, որ է՝ 2բ-138ա եւ 346ա-53բ). չգրուած՝ 1աբ, 4բ, 138բ-40բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԸx8 (ԺԷ, ԺԸ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,6x24,8: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (30x18.5. սահմանագծուած սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 53ա): ՏՈՂ՝ 31-41:

Новый рисунок

Նմուշ 53ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. գործածութեան եւ խոնաւութեան հե­տե­ւան­քով զանազան բծեր, թանաքի հետքեր, 1-115 թերթերի ստո­րին արտաքին անկիւնները խոնաւութիւնից դեղնած եւ կոշտա­ցած, Դ. պրակը (թ. 346-53) եւ թ. 346-ը սխալ տեղադրած, կար­դալ հետեւեալ կարգով՝ թ. 24, 347-53, 346, 25 (տե՛ս Բովան­դակութիւն). գրադաշտը մասամբ գունափոխուած, 346բ-7ա՝ զանազան ներկերի հետքեր, ԺԶ. եւ ԺԸ. պրակների կարերը թոյլ, թ. 136-40՝ ստորին անկիւներն անկանոն եզրագծերով մաշուած-թափուած, լուսանցագրութիւնները եզրահատումից վնասուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-130ա, 346ա-53բ Պատմութիւն Սիւնեաց, զոր արարեալ է Ստեփաննոսի արքեպիսկոպոսին Սիւ­նեաց, որ մականուամբ կամ ազգաւ Ուրպէլեան ձայնի, որոյ իւր գրութիւն սկսանի այսպէս՝ (Նախեր­գանք հեղինակին)*. Հանդեսք բանից քաղցրավէպ պատմութեանց տանըս Սիսական, հրաշահիւս յօրի­նուածովք յարմարեալ զյիշատակարանս հնոցն՝ նուաստ եւ ապիկար ոգւոյ Ստեփաննոսի՝ Սիւնեաց այցելուի եւ նախագահ մետրապօլտի, որդւոյ մեծա­փառ իշխանաց իշխանին Տարասայիճին, որ եւ կոչի սա Յիշատակաց մատեան: Ի սակս լուսաւորութեան աշխարհիս Սիւնեաց:

*Ծնթ. Փակագծերըգրչիննեն: Ստ. լս. գրչիցուցում՝ 2ա «Չիքիբնագիրն «Նախերգանք», «Եդեալնէրիգլուխցանկին, զորմեքաստեդաք, եւցանկնբաղդատելպարտինընթերցօղքհետգլխակարգութեանցնեղելոցիմատենիաստ, վասնզիգոյտարբերութիւն, բայցմեքորպէսգտաք, նոյնպէսզգուշու­թեամբպահեցաքիբնագրին, վասնհաւատարմութեանհան­դի­­պո­ղաց»:

Տե՛սձեռ. 1488, 1բ-213ա. Ցանկ/2բ-4ա: Ա/չիք: Բ/5ա-130ա: ա/5ա-6բ: բ/6բ: գ/6բ-7ա (նախորդմիաւորիցչառանձ­նա­ցուած): դ/7աբ: ե/7բ-8բ: զ/9աբ: է/9բ-10բ: ը/10բ-1ա: թ/11ա-3ա: ժ/13ա-4ա: ժա/14ա-5բ: ժբ/15բ-6բ: ժգ/16բ: ժդ/17աբ: ժե/17բ: ժզ/18աբ: ժէ/18բ-20ա: ժը/20ա-1բ: ժթ/21բ-2բ: ի/22բ-4ա: իա/24բ, 347ա-9ա: իբ/349աբ: իգ/349բ-51ա: իդ/351ա: իե/351բ-2ա: իզ/352ա-3բ, 346ա: իէ/346աբ, 25ա: իը/25բ-7ա: իթ/27ա-9բ: լ/29բ-30ա: լա/30ա-3բ: լբ/33բ-6բ: լգ/36բ-7ա: լդ/37աբ: լե/37բ: լզ/38աբ: լէ/38բ-42բ: լը/43ա-7ա: լթ/47ա-50բ: խ/50բ-2ա: խա/52ա-4ա: խբ/54աբ: խգ/54բ-5բ: խդ/55բ-6բ: խե/56բ-7բ: խզ/57բ-8բ: խէ/58բ-9ա: խը/59ա-60ա: խթ/60ա-1բ: ծ/61բ-3բ: ծա/63բ-5բ: ծբ/66ա-9ա: ծգ/69ա-70ա: ծդ/70ա-1բ: ծե/71բ-3ա: ծզ/73ա-4բ: ծէ/74բ-5բ: ծը/75բ-7ա: ծթ/77ա-8ա: կ/78ա-80բ: կա/81ա-2բ: կբ/82բ-3ա: կգ/83բ-4բ: կդ/84բ-6բ: կե/86բ-90ա: կզ/90ա-106բ: կէ/107աբ: կը/107բ-11ա: կթ/111ա-6ա: հ/116ա-9ա: հա/119ա-24ա: հբ/124բ-5ա: հգ/125բ-6բ: հդ/127ա-30ա:

Ծնթ. Լս-ներումգրչիծանօթութիւնք:

Յաւելեալունի՝

ա. 130ա-1ա [Երեմիայի վարդապետի*] Հուլա­վարն՝ այսք են գիւղօրէից [Տաթեւու. ձեռ. 1488, 213ա-4ա] – Տաթեւ՝ Մատթէոս իրիցանց աղբինքն... Ղարաքիլիսէն Ժ.էն Բ. է, ըստ այնմ եւ Կիրակոսիկ, որ է Աղքեանդ:

Ծնթ. Տե՛սՅիշատակարաննախագաղափարօրինակի՝ 130բ:

բ. 131ա Սրբոյ Աթոռոյս արտօրէից անուանքն եւ որքանութիւն տանելութեան նոցին են այսոքիկ – Սա­տանայի կամրջի բերանն տեղի՝ Բ. սօմար, Ուղտաքարն տեղի՝ Բ. սօմար... Տաշտունի հողն տեղի՝ Բ. սօմար եւ կէս բակլայի:

գ. 131աբ Իսկ խոտատեղիքն են սոքա – Ղազ­լա­կապն՝ Քարահունջի գետէն մինչ ի ծակսն... կեռ Տամ­բա­լառքէն մինչ ի գետն:

դ. 131բ Սրանոցքն Սրբոյ Աթոռոյս եւ տեղիք են սոքա – Մին սրանոց Յախլաթեան[ն] է... որ այժմոյս սա միայն շէն եւ այլքն՝ աւէր:

ե. 131բ Այլեւ Սրբոյ Աթոռոյս այգիքն եւ հնձանքն են սոքա – Բ. այգի, Ա. հնձան ի Մեղրու Փոքր թաղն... եւ Ընկուզուտն՝ յԱթոռոյս ներքոյ:

զ. 131բ Այլ արդ, ճառեալ մինչեւ ցայս վայր զմարմնական կալուածոց, գաւառաց եւ արտօրէից եւ այլոց իրաց, ժամ է այսուհետեւ դառնալ ի հո­գե­ւորն կոյս եւ զհամայն ի թէմի եւ ի վիճակի մերում միջի կառուցեալ վանս եւ անապատս թուել: Նա եւ վերջապէս զՍուրբ Աթոռոյս եպիսկոպոսացն կարգս շարել: Արդ, Սրբոյ Աթոռոյս ի բոլոր թէմի եղեալ վանք եւ անապատք են սոքա (տե՛ս ձեռ. 1488, 220բ) – Մեղրու Սուրբ Յօհաննէս անուն վանքն... Կարճեւանու Սուրբ ուխտն Յօհաննու եւ Ծիծեռնակու սուրբ վանքն:

է. 131բ-7բ Իսկ կարգ, թիւ, անուանք եւ գործք Սրբոյ Աթոռոյս եպիսկոպոսացն այսոքիկ են, զորս ի հետեւեալսդ ցուցանիցէ* (տե՛ս ձեռ. 1488. 220բ-4ա) – Տէր Սուրբ Յօհան Որոտնեցին վարդապետն... Նախ քան զհիւանդութիւնն հոգեւոր ծնողի իմոյ՝ տեառն Մարտիրոս սրբազան արքեպիսկոպոսի եւ վերադիտո­ղի Սրբոյ հրաշալի Ուխտիս, այսքան յոգնապիսի աշ­խա­տակրութիւնք ադինասարաս Սիովնի սրբոյ տանս Ստաթէի, յիշատակ իւրն յաւիտենական: Եւ այնու հիւան­դութեամբ հանգեաւ ի Քրիստոս յոյսն բնաւից, որոց զմարմինն եդաւ ի հանգստի՝ ի միջի ժամատանն յետի դասուն, կից որմոյն հիւսիսային կողմանն, որոյ զհոգին Տէր լուսաւորեսցէ: Թիւ վախճանի՝ 1830 ամի եւ 14 հոկտեմբերի:

Տե՛ս Ստեփաննոս Օրբէլեան, Պատմութիւն նահանգինՍիսական, հտ. Ա. եւ Բ., աշխ. Կարապետ Շահնազարեանցի, Փարիզ, 1859, էջ 274-94 (Յաւելուած):

ը. 137բ-8ա Տաթեւու վանից սուրբ տաճարի հա­րա­ւային սեան վերայ արձանագրի օրինակն է – Այս գիր յիշատակի եւ արձան անջնջելի՝ իմ Տար­սա­յիճիս իշխանաց իշխանի... եւ ջնջեալ լիցի յոյս (=յայս) կենացս եւ ի հանդերձելումն. ամէն: Եղիցի, եղիցի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

1. 130բ (1730 թ.) Զայս Յօհաննէս վարդապետի դաւթարիցն առեալ՝ աստ գրեցաք, թուին ՌՃՀԹ. (1730): Որ Երեմիայ վարդապետին գրեալն [էր] թուին ՌՃԽԱ. (1692), մայիսի Ժ.: Էր Տաթեւու վանքին բահ­րեքն, որ է մուլքն: Ես՝ տէր Աղեքսանդրս, գրեցի յայն սիահիցն:

2. 127ա (1846 թ.) Ո՜վ ընթերցօղք, սիրագումար հարք եւ եղբայրք, յընթեռնուլ ձեր զայս քաղցրավէպ մատեան, աղաչեմ եւ աղերսեմ միոյ Հայր մերիւ յիշել զարժանահաս յաղօթս ձեր՝ զՄկրտիչ անարժան եւ մեղ­սամած վարդապետս Շուխիով՝ յերկրէն Արա­րա­տեան եւ ի գեղջէն Աշտարակայ, ի միաբանութենէ Սրբոյ Էջմիածնայ, աւագ սարկաւագութեամբ եկեալ ի սուրբ եւ առաքելաշէն բարձրադիտակ վանս Տաթեւայ եւ աստ ընկալայ կոչումն վարդապետութեան ի հոգե­ւոր տեառնէ իմմէ Մարտիրոս սրբազան արքեպիս­կո­պոսէ ի 1825 ամին, եւ կեցեալ աստ միաբանութեամբ: Այլ եւ խնդրեմ յիշել զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր ծնողսն իմ, զի եւ դուք լիջի՛ք յիշեալ առաջի Տեառն մերոյ եւ փրկչին՝ Յիսուսի Քրիստոսի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն: Զայս մատեանս բազում նեղութեամբ գրեցի ի խնդրոյ բազմահանճար տէր Խաչատրոյ Տէր-Աստուա­ծատրեան՝ յԱշխարեան գեղջէ, զոր եւ Տէր տացէ նմա բարի վայելումն, յիշմանն առնելով եւ զիս: Կատարե­ցաւ ի 1846 ամի, ի 17 մարտի: Բայց սկզբնաւորու­թիւնն ի սոյն ամի, յսկիզբն յունվարի*:

*Ծնթ. Գրչիցուցում՝ 127ա «Դարձեալյիշատակարանգա­ղա­փարողէմատենիս»:

137բ (1846 թ.) Եւ ես՝ հոգեծին որդի նորին Մկրտիչ վարդապետս, ամենայն բազմադիմի անցիցն ներկայ եւ ականատես եղեալ իսկ, վասն որոյ գրեցի ստուգիւ: Վասն որոյ խնդրեմ յընթերցողացդ՝ յիշման արժանի առնել նախ զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր ծնողսն իմ եւ ի վախճան ամենայնի՝ յիշել ի բարի հայցուածս ձեր՝ զՄկրտիչ վարդապետս Շուխեանց:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

2ա Գաղափարեցաւ (ի հայրապետութեան տէր տէր Ներսէսի սրբազնակատար կաթուղիկոսի Արարա­տեան Մայր Աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի եւ ընդհան­րա­կան քահանայապետի ընդհանուր սեռից Հայկայ) յօ­րի­նակէն եղելոյ, որ գաղափարեալ էր ի բնագրէն տէր Սարգիս արժանապատիւ վարդապետին Հասան Ջա­լալեան՝ ի Տաթեւու վանից, եւ մեք ի նոյն գա­ղա­փարէ օրինակեցաք 1850, մայիսի 21, ի Տփխիս, եւ յետոյ օրինակ ինչ բաւական եւ ընդարձակագոյն անկեալ ի ձեռս իմ 1852 ամին, ի ձեռն Մարկոսեան պարոն Գրիգորի Զմիւռնացւոյ, որոյ գրիչն օրինակեալ էր ի նոյն եւ ի նմին բնագրէն եղելոյ ի Տաթեւայ վանս 1846 ամին, որպէս տեսցի ի վերջոյ յիշատակարան գրչին: Մեք ի սոցին օրինակացն գաղափարեցաք, բայց խոս­տո­­վանիմք, թէ գոն սխալանք գրչի, մանաւանդ վերջոյ կատարեալ օրինակն, որոյ գրիչն անհմուտ երեւի, որ­պէս ունիմք իւրեան ձեռագիրն: Արդ, եթէ ընթեռնուք եւ օրինակէք զսոյն, յիշեսջի՛ք միով Հայր մերիւ զԹա­դէոս Միհրդատս Տէր-Աստուածատրեանն Միհրդա­տեանց, եւ դուք յիշեալ լինիջի՛ք ի Տեառնէ մերմէ. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին,նոտրգրով, դժուարըն­թեռ­նելի. «[Ստ]եփաննո[ս] ե[պ]իս[կո­պո­սի] Սիւնեացպ[ատմու­թիւն]/// / Պատմութիւն/// [երկ­րին] Աւետեաց», 1ա՝սեւթանաքով՝ «255/2868», «1854, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», Բ. փեղկիկազմաս­տա­ռինսեւթանաքովթուաբանականհաշուարկ՝ «321+147=468»:

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

ՍԱՄԱԹԻԱ

ՌՅԳ.– 1854

ԳՐԻՉ՝ՅարութիւնԱտովմՅակոբեան: ՍՏԱՑՈՂ՝ԹադէոսՏէր-ԱստուածատրեանՄիհրդատեանց:

ԹԵՐԹ՝ 371 (թ. 141-345, 354-519. գրչիէջակալում՝ 13-742, որէ՝ 148ա-345բ, 354ա-519բ). չգրուած՝ 141աբ, 142բ, 147բ, 187աբ, 220բ, 280աբ, 389ա, 430բ, 513բ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԽԹx8 (Ա, Բ՝ 12, Դ, Ը, ԺԱ, ԻԸ, ԻԹ, ԼԲ, ԼԶ՝ 7, Լ, ԼԱ, ԼԴ, ԽԱ, ԽԷ՝ 6, ԽԹ՝ 4. ԻԶ՝չիք, իմա՛թռիչք՝ԻԵ-ԻԷ.): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,6x24,8 (թ. 340 եւ 343՝ 31.5x21.5): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (23.5x15. սահմա­նա­գծուածսեւմատիտով): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 181ա): ՏՈՂ՝ 31:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. գործածութեանեւխոնաւութեանհետե­ւան­քովզանազանբծեր, թանաքիհետքեր, 141ա՝խիստկեղ­տո­տուած, թ. 141, 168-9, 363, 373՝հիմքիցանջատ, գրադաշտըմասամբգունափոխուած:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 181ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 142ա-345բ, 354ա-519բ Մարիանոս Մոռոնի Պատ­մութիւն Սրբոյ Երկրին:

– 142ա [Տիտղ.] Պատմութիւն Սրբոյ երկրին, նո­րապէս ի լոյս ածեցելոյ ի Մարիանոս Մօռօնէ հօրէ ի Մա­լէոյ, ուսուցչէ, քարոզչէ, մեծաւորէ կարգին Փոքրկանց Օսէրվանկի կոչեցելոյ, ի գաւառին Մի­լանու, առաքելական վարդապետէ ի յԱրեւելս պահ­պա­նէ ասացելոյ Սրբոյ Երկրին եւ մեծաւորէ սրբա­զա­նի լերինն Սիօնի: Բաժանեալ ի յերկուս մասունս, որոց առաջնումն ընձեռի զՍրբոյ Երկրին ըստ ին­քեանն, զիւրոց ուխտաւորացն եւ մերձակայ տե­ղեացն եւս, եւ զխորհրդոցն եղելոց ի նմա, յորում գտանին գիրք ութն: Եւ յերկրորդումն՝ զժառանգո­ղացն եւ զբնակողացն ի նմա եւ զսովորութեանց եւ մանաւանդ զսրբոյ Ֆրանչիսկոս հօրէ, զիւրոց կրօնաւորացն Սրբոյ Երկրին եւ զմեծաւորէն՝ ըստ իւրոց իշխանութեանցն, շնորհացն, այսինքն՝ պար­գեւացն եւ ներողութեանցն շնորհեալ նոցա, այսինքն՝ մեծաւորացն, կրօնաւորացն ի Սրբոյ Առաքելական աթոռոյ: Գործ եւ զանազան պատմութիւն ո՛չ այն­քան հետաքրքիր, որքան ջերմեռանդ եւ օգտակար ո՛չ միայն ընտանի կրօնաւորացն Երուսաղեմի եւ ուխ­տա­ւորացն, այլ եւս իւրաքանչիւրոյ կրօնաւորի, խոս­տո­վանահօր, պատմիչի, աշխարհացուցչի եւ այլոց: Մասն առաջին. նուիրեալ եւ ընծայեալ գերազան­ցագոյն եւ պայծառագոյն տեարց՝ Կարտինալաց սրբա­զանի ժողովոյն Փռօփակնանտայ ֆիտէ, այսինքն՝ համագումարին հաւատոյ

– 143աբ Գերազանցագոյն եւ պայծառագոյն տեարք – Որպէս շարժառիթ մասնաւոր պատճառն, որով դրդեալ ի մեծաւորաց... եւ յամենայնից ընկալ­նանի պատուով եւ հետազօտութեամբ ընթեռնանի: Գերազանցութեան ձերոյ խոնարհագոյն ծառայ հայր Մարիանոս ի Մալէոյ, ապրիլի ԻԹ. (29), յամի Տեառն ՌՈԿԹ. (1669) ներտպեցաւ ի Փիաչենցա քաղաքի:

– 144ա-5բ Առ բարեպաշտ եւ առաքինի ըն­թեր­ցօղդ – Յամի Տեառն ՌՈԽԲ. (1642), յորժամ եղէ ի յԵրու­սաղէմ, առաջին անգամ ստորադրեալ... որ խնդրեմ քեզ ի յերկնից ամենայն երջանկութիւն:

– 146ա Վերահաստատութիւնք – Գիրք Սրբոյ Երկ­րի նորապէս ի լոյս ածեալ առ նշանագրեալ... տուեալ ի վանս Ֆրանչիսկոսի ի Լաուտայ կոչեցեալ, ԻԱ. (21) աւուրն փետրուարի, յամի ՌՈԿԶ. (1666):

– 146աբ Հայր Ֆուլճենցիոս Սթէլլայ կոչեցեալ ուսուցիչ ի Միլան գաւառի վկայէ – Հայր Պօնա­վենտու­րայ կապալլոս ի կարգէն Փոքրկանց... ո՛ղջ լե՛ր ի Տէր եւ աղօթեա՛ վասն մեր: Հայր Պոնավենտուրայ Կապալլոս աբբայ:

– 146բ Ի տեղի կնքոյ հայր Անճելլոս Նապու­լու­սոյ՝ փոխանորդ աբբայի – Հրամանաւ գերապայծա­ռա­գոյն հօրն քննչի... Ստեփաննոս Փոռթափոլիոյ՝ փոխանորդ աբբային: Ալթոկրատոս վերակացու:

– 147ա Թարգմանեալ ի Ղուկասու վարդապետէ Խարբերտցւոյ իտալական լեզուէ ի հայ բարբառ՝ գոր­ծակցութեամբ Մաղաքիայ դպրի Կոստանդնու­պօլ­սեցւոյ՝ ազնուի միոյ եղբօր: Յամի Տեառն ՌԷ[Ճ]ԻԵ. (1725) եւ հայոց ՌՃՀԴ. (1725), ի Կոստանդնուպօլիս, ի փառս մեծին Աստուծոյ:

1. 148ա-86բ Գիրգ առաջին Սրբոյ Երկրին. ի հա­սարակի իւրոյ որպիսութեան եւ թէութեանցն իւրոց ուխտաւորաց – Յաղագս՝ թէ զի՞նչ իցէ Սուրբ Եր­կիրն... նա եւ զայլ սովորութիւնս երկրին պարտի իմա­նալ:

Ունի՝ա/ 148ա-9աԳլուխԱ.: բ/149աբԳլուխԲ.: գ/149բ-50բԳլուխԳ.: դ/150բ-1աԳլուխԴ.: ե/151բ-2բԳլուխԵ.: զ/153ա-5աԳլուխԶ.: է/155բ-7աԳլուխԷ.: ը/157ա-9աԳլուխԸ.: թ/159ա-60բԳլուխԹ.: ժ/160բ-1բԳլուխԺ.: ժա/161բ-2բԳլուխԺԱ.: ժբ/162բ-4բԳլուխԺԲ.: ժգ/165ա-6բԳլուխԺԳ.: ժդ/166բ-9աԳլուխԺԴ.: ժե/169ա-70աԳլուխԺԵ.: ժզ/170ա-1բԳլուխԺԶ.: ժէ/171բ-2բԳլուխԺԷ.: ժը/172բ-4բԳլուխԺԸ.: ժթ/174բ-6աԳլուխԺԹ.: ի/176ա-8աԳլուխԻ.: իա/178ա-80աԳլուխԻԱ.: իբ/180ա-2աԳլուխԻԲ.: իգ/182բ-3բԳլուխԻԳ.: իդ/184ա-5աԳլուխԻԴ.: իե/185ա-6բԳլուխԻԵ.:

2. 188ա-220ա Գիրք երկրորդ Սրբոյ Երկրին – Յա­ղագս տեղեացն եւ սրբազանիցն, որք են ի ծովէ առ յԵրու­սաղէմ... զոր աստ ընկալաւ Մարիամ Մագդա­ղե­նացին:

Ունի՝ա/ 188ա-9բԳլուխԱ.: բ/189բ-91բԳլուխԲ.: գ/191բ-3աԳլուխԳ.: դ/ 193ա-4բԳլուխԴ.: ե/ 194բ-5բԳլուխԵ.: զ/195բ-7աԳլուխԶ.: է/197ա-8բԳլուխԷ.: ը/198բ-9բԳլուխԸ.: թ/199բ-200աԳլուխԹ.:ժ/200բ-1աԳլուխԺ.: ժա/201ա-2բԳլուխԺԱ.: ժբ/202բ-3բԳլուխԺԲ.: ժգ/203բ-5աԳլուխԺԳ.: ժդ/205ա-6բԳլուխԺԴ.: ժե/206բ-8աԳլուխԺԵ.: ժզ/208ա-9բԳլուխԺԶ.: ժէ/209բ-10աԳլուխԺԷ.: ժը/210բ-2աԳլուխԺԸ.: ժթ/212աբԳլուխԺԹ.: ի/213ա-4աԳլուխԻ.: իա/214աբԳլուխԻԱ.:իբ/214բ-6աԳլուխԻԲ.: իգ/216բ-7աԳլուխԻԳ.: իդ/217բ-8աԳլուխԻԴ.: իե/218ա-9աԳլուխԻԵ.: իզ/219ա-20աԳլուխԻԶ.:

3. 221ա-79բ Գիրք երրորդ Սրբոյ Երկրին – Յա­ղագս տաճարին Յարութեանն Քրիստոսի եւ իւրոյ սրբա­զան տեղեացն... փշովն նշանակի դառնութիւնն խաչին, փուշն այն չարչարանքն խաչին է:

Ունի՝ա/221ա-2բԳլուխԱ.: բ/222բ-4բԳլուխԲ.: գ/224բ-6բԳլուխԳ.: դ/226բ-8աԳլուխԴ.: ե/228բ-30աԳլուխԵ.: զ/230ա-1բԳլուխԶ.: է/ 231բ-3աԳլուխԷ.: ը/233բ-5աԳլուխԸ.: թ/235ա-6բԳլուխԹ.: ժ/236բ-8բԳլուխԺ.: ժա/238բ-40աԳլուխԺԱ.: ժբ/240ա-1աԳլուխԺԲ.: ժգ/241բ-2բԳլուխԺԳ.: ժդ/243ա-4աԳլուխԺԴ.: ժե/244բ-5բԳլուխԺԵ.: ժզ/245բ-7աԳլուխԺԶ.: ժէ/247բ-9բԳլուխԺԷ.: ժը/249բ-51աԳլուխԺԸ.: ժթ/251ա-4աԳլուխԺԹ.: ի/254ա-5աԳլուխԻ.: իա/255ա-7բԳլուխԻԱ.: իբ/257բ-60բԳլուխԻԲ.: իգ/260բ-1բԳլուխԻԳ.: իդ/261բ-70բԳլուխԻԴ.: իե/270բ-2աԳլուխԻԵ.: իզ/272ա-3աԳլուխԻԶ.: իէ/273աբԳլուխԻԷ.: իը/274ա-5աԳլուխԻԸ.: իթ/275բ-7բԳլուխԻԹ.: լ/277բ-9բԳլուխԼ.:

4. 281ա-329բ Գիրք [չորրորդ] Աւետեաց Երկրին – Յա­ղագս սրբազանից եւ տեղեացն, որք գտանի շուրջ զսուրբ քաղաքաւն յԵրուսաղեմի... ի յեկեղեցական պատմութեան ԺԱ. (11) գլուխն:

Ունի՝ա/281աբԳլուխԱ.: բ/282ա-3աԳլուխԲ.: գ/283բ-4բԳլուխԳ.: դ/284բ-6աԳլուխԴ.: ե/286ա-7աԳլուխԵ.: զ/287ա-8աԳլուխԶ.: է/288աբԳլուխԷ.: ը/289ա-90աԳլուխԸ.: թ/290ա-1աԳլուխԹ.: ժ/291ա-3աԳլուխԺ.:ժա/293ա-5աԳլուխԺԱ.: ժբ/295ա-7աԳլուխԺԲ.: ժգ/297ա-8բԳլուխԺԳ.: ժդ/299ա-300բԳլուխԺԴ.: ժե/300բ-1բԳլուխԺԵ.: ժզ/302աբԳլուխԺԶ.: ժէ/302բ-5աԳլուխԺԷ.: ժը/305ա-6բԳլուխԺԸ.: ժթ/306բ-7բԳլուխԺԹ.: ի/307բ-9բԳլուխԻ.: իա/309բ-11աԳլուխԻԱ.: իբ/311ա-2աԳլուխԻԲ.: իգ/312ա-3աԳլուխԻԳ.: իդ/313ա-4բԳլուխԻԴ.: իե/314բ-5բԳլուխԻԵ.: իզ/315բ-7բԳլուխԻԶ.: իէ/317բ-9աԳլուխԻԷ.: իը/319ա-20բԳլուխԻԸ.: իթ/320բ-2աԳլուխԻԹ.: լ/322ա-3աԳլուխԼ.: լա/323ա-4բԳլուխԼԱ.: լբ/324բ-6աԳլուխԼԲ.: լգ/326ա-7բԳլուխԼԳ.: լդ/327բ-9բԳլուխԼԴ.:

5. 330ա-88բ Գիրգ հինգերրորդ Սրբոյ Երկրին – Սրբա­զան տեղեացն Հրէաստանի է... եւ անհաւատի ոգւոյն յիշատակ հաստատեալ զարյանն աղի:

Ունի՝ա/330ա-1բԳլուխԱ.: բ/331բ-4աԳլուխԲ.: գ/334ա-5բԳլուխԳ.: դ/335բ-6բԳլուխԴ.: ե/336բ-8բԳլուխԵ.: զ/338բ-41աԳլուխԶ.: է/341ա-3աԳլուխԷ.: ը/343ա-4բԳլուխԸ.: թ/344բ-5բ, 354աԳլուխԹ.: ժ/354ա-6աԳլուխԺ.: ժա/356ա-7աԳլուխԺԱ.: ժբ/357ա-9աԳլուխԺԲ.: ժգ/359ա-61աԳլուխԺԳ.: ժդ/361ա-4աԳլուխԺԴ.: ժե/364ա-5բԳլուխԺԵ.: ժզ/365բ-6բԳլուխԺԶ.: ժէ/366բ-7բԳլուխԺԷ.: ժը/368ա-9աԳլուխԺԸ.: ժթ/369ա-70աԳլուխԺԹ.: ի/370աբԳլուխԻ.: իա/370բ-2աԳլուխԻԱ.: իբ/372ա-3աԳլուխԻԲ.: իգ/373ա-4բԳլուխԻԳ.: իդ/374բ-6աԳլուխԻԴ.: իե/376ա-7աԳլուխԻԵ.: իզ/377բ-8աԳլուխԻԶ.: իէ/378ա-9բԳլուխԻԷ.: իը/379բ-81աԳլուխԻԸ.: իթ/381ա-2աԳլուխԻԹ.: լ/382ա-3աԳլուխԼ.: լա/383ա-4բԳլուխԼԱ.: լբ/384բ-5բԳլուխԼԲ.: լգ/385բ-7աԳլուխԼԳ.: լդ/387ա-8բԳլուխԼԴ.:

6. 390ա-429ա Գիրգ վեցերրորդ Սրբոյ Երկրին – Յա­ղագս սրբազանի տեղեաց, որք գտանին գնալով ի Դամասկոս... զի այս իրաւի ոչ է յարեւելական Սրբոյ Երկրին, այլ հիւսիսական եւ այլն:

Ունի՝ա/390ա-2աԳլուխԱ.: բ/392ա-3աԳլուխԲ.: գ/393ա-4աԳլուխԳ.: դ/394ա-5աԳլուխԴ.: ե/395աբԳլուխԵ.: զ/395բ-6բԳլուխԶ.: է/396բ-8բԳլուխԷ.: ը/398բ-9բԳլուխԸ.: թ/399բ-400բԳլուխԹ.: ժ/400բ-2աԳլուխԺ.: ժա/402ա-3բԳլուխԺԱ.: ժբ/403բ-5աԳլուխԺԲ.: ժգ/405ա-7բԳլուխԺԳ.: ժդ/407բ-9աԳլուխԺԴ.: ժե/409ա-10բԳլուխԺԵ.: ժզ/410բ-1բԳլուխԺԶ.: ժէ/411բ-3աԳլուխԺԷ.: ժը/413ա-4բԳլուխԺԸ.: ժթ/414բ-6աԳլուխԺԹ.: ի/416ա-7աԳլուխԻ.: իա/417ա-8բԳլուխԻԱ.: իբ/418բ-20աԳլուխԻԲ.:իգ/ 420ա-1աԳլուխԻԳ.: իդ/421բ-2աԳլուխԻԴ.: իե/422ա-3բԳլուխԻԵ.: իզ/423բ-5աԳլուխԻԶ.: իէ/425ա-6աԳլուխԻԷ.: իը/426աբԳլուխԻԸ.: իթ/ 426բ-8աԳլուխԻԹ.: լ/428ա-9աԳլուխԼ.:

7. 431ա-73բ Գիրգ եօթներրորդ յաղագս Սրբոյ Երկրին – Յաղագս ճանապարհին Դամասկոսի առ Բե­րիայ... բայց այսօր այս քաղաքս ոչ ունի զյիշատակ ինչ:

Ունի՝ա/431ա-2բԳլուխԱ.:բ/432բ-4աԳլուխԲ.: գ/434ա-5բԳլուխԳ.: դ/435բ-6բԳլուխԴ.: ե/436բ-8բԳլուխԵ.: զ/438բ-40բԳլուխԶ.: է/440բ-1բԳլուխԷ.: ը/442ա-3բԳլուխԸ.: թ/443բ-5աԳլուխԹ.: ժ/ 445բ-6բԳլուխԺ.: ժա/447ա-8աԳլուխԺԱ.: ժբ/448ա-9բԳլուխԺԲ.: ժգ/449բ-51աԳլուխԺԳ.: ժդ/451ա-2բԳլուխԺԴ.: ժե/452բ-4աԳլուխԺԵ.: ժզ/454ա-5բԳլուխԺԶ.: ժէ/456ա-8աԳլուխԺԷ.: ժը/458ա-9բԳլուխԺԸ.: ժթ/459բ-61աԳլուխԺԹ.: ի/461ա-2բԳլուխԻ.: իա/462բ-3բԳլուխԻԱ.: իբ/463բ-5աԳլուխԻԲ.: իգ/465ա-6բԳլուխԻԳ.: իդ/466բ-8աԳլուխԻԵ. (ըստցանկի՝միաւորԻԴ.): իե/468ա-9աԳլուխԻԵ. (առանձնացումը՝ըստցանկի): իզ/469ա-70աԳլուխԻԶ.: իէ/470ա-1բԳլուխԻԷ.: իը/471բ-3բԳլուխԻԸ.:

8. 474ա-513ա Գիրգ ութերրորդ Սրբոյ Երկրին – Յա­ղագս յԵգիպտոսի, լերինն Սիօնի եւ Կիպրոսի... ընդ ստորադրեցելոյն հայրն կործանման եւ աւերմանց:

Ունի՝ա/474ա-5բԳլուխԱ.: բ/475բ-7աԳլուխԲ.: գ/477ա-9աԳլուխԳ.: դ/479ա-80աԳլուխԴ.: ե/480բ-1բԳլուխԵ.: զ/481բ-2աԳլուխԶ.: է/482ա-4աԳլուխԷ.: ը/484ա-5բԳլուխԸ.: թ/485բ-6բԳլուխԹ.: ժ/486բ-8աԳլուխԺ.: ժա/488ա-9աԳլուխԺԱ.: ժբ/489ա-90բԳլուխԺԲ.: ժգ/490բ-2բԳլուխԺԳ.: ժդ/492բ-3աԳլուխԺԴ.: ժե/493ա-4բԳլուխԺԵ.: ժզ/494բ-6աԳլուխԺԶ.: ժէ/496ա-8աԳլուխԺԷ.: ժը/498ա-9բԳլուխԺԸ.: ժթ/499բ-501բԳլուխԺԹ.: ի/501բ-2բԳլուխԻ.: իա/502բ-3բԳլուխԻԱ.: իբ/503բ-4բԳլուխԻԲ.: իգ/504բ-6աԳլուխԻԳ.: իդ/506ա-7աԳլուխԻԴ.: իե/507ա-8աԳլուխԻԵ.: իզ/508ա-9աԳլուխԻԶ.: իէ/509ա-11բԳլուխԻԷ.: իը/511բ-3աԳլուխԻԸ.:

– 514ա-9բ Ցանկ – Յաղագս գլխոցն առաջնոյ մա­սին՝ Առաջին գիրք: Յաղագս՝ թէ զինչ իցէ Սուրբ եր­կիրն... ԻԸ. Յաղագս ժառանգողացն Կիպրոսի: Վերջ ցանկիս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

142ա Ի վայելումն Միհրդատեանց Տէր-Աստուա­ծատրեան պարոն Թադէոսի, զոր գաղափարեաց Յա­րու­թիւն Ատովմ Յակոբեանն, յաշակերտաց Սամա­թիոյ սուրբ Սահակեանն դպրոցի. ի Սամաթիայ, 1854, յուլիս 10:

2869

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՏԱԹԵՒ

ՌՄՂԵ. – 1846

ԳՐԻՉ՝ՄկրտիչվարդապետԱշտարակեցի (Շուխեանց*)

ԹԵՐԹ՝ 236. չգրուած՝ 19բ-20բ, 32աբ, 41ա-4բ, 56բ, 74բ, 94բ, 104ա-6բ, 158բ, 179բ-80բ, 206բ, 236բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-[ԺԵ]x12 (Ա, Բ, Ը, Թ, ԺԲ՝ 10, Է, ԺԳ՝ 6)+ԻԱ-ԻԹx12 (ԻԱ, ԻԳ՝ 10, ԻԵ՝ 4, ԻԶ՝չիք**, ԻԹ՝ 6): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսա­դրոշ­մով՝ «1846 չ.». ճնշադրոշմ՝թեր­թե­րիվերինձախանկիւնում՝թագապսակբոլորակ. «///ДУ­ЖО­­КОЙ Т. ТРОИЦКОЙ Ф///»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x21,5: ԳՐՈՒ­­ԹԻՒՆ՝միասիւն (28.5x18.5. գրադաշտըշրջանակուածսեւթա­­նաքով): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 37ա): ՏՈՂ՝ 22-33: ԿԱԶՄ՝շագա­նա­կագոյնծաղկաթուղթ, միջուկը՝ստուարաթուղթ, մէջքըեւան­կիւններըմուգշագանակագոյնկաշի, աստառըսպիտակթուղթ, լուսանցակողերըկարմիրցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա-Բ. + Գ-Դ., թուղթ, սպիտակ, չգրուած՝Աբ-Բբ, Գա-Դբ, մասնկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 37ա

*Ծնթ. Գրչի, տեղի եւ թուականի ճշտումներն ըստ նա­խորդ՝ Հմր 2868 ձեռագրի. տե՛ս 127ա, 137բ. Յիշատակա­րան նախագաղափար օրինակի:

*Ծնթ. Թռիչք՝ պրակահամար ԻԵ-ԻԷ., պրակների առաջին էջերին մատիտով նշուած են մայր օրինակի (ձեռ. 6271) էջերը՝ արտայայտուած հետեւեալ կերպ՝ «ի 144 – ց156, յ274 – ց288» եւ այլն:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր «Ա»՝ 159ա: Գոյներ՝ սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, պատ­ռուած, տեղ-տեղ՝ առաւելապէս արտաքին եզրերը՝ մաշուած-թա­փուած. մէջքի եւ անկիւնների կաշին մաշուած, քերծուած, վե­րին եւ ստորին հիմքերի կաշին մաշուած-թափուած, Բ. փեղկին՝ ցե­­ցի անցք. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զա­նա­զան բծեր, դեղին հետքեր. գրադաշտը մասամբ գունափո­խու­ած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-225ա [Ստեփաննոսի Օրբէլեան, Պատմու­թիւն տանն Սիսական]

Տե՛ս ձեռ. 1488, 1բ-213ա. Ցանկ/1ա-3ա: Ա/3աբ: Բ/4բ-225ա: ա/4բ-6բ: բ/6բ-7ա: գ/7աբ (նախորդ միաւորից չզատուած): դ/7բ-8բ: ե/8բ-10ա: զ/10ա-1ա: է/11ա-2ա: ը/12աբ: թ/12բ-5բ: ժ/15բ-7ա: ժա/17ա-9ա, 21ա: ժբ/21աբ: ժգ/21բ-2ա: ժդ/22ա-3ա: ժե/23ա: ժզ/23բ-4ա: ժէ/24ա-6ա: ժը/26ա-7բ: ժթ/27բ-8բ: ի/28բ-30բ (գրչի ցուցում՝ «Ճակատա­գիրն յետագայ վիպաց եղծեալ էր»՝ նոյնը մատիտով): իա/31աբ, 33ա-6ա: իբ/36ա-7ա: իգ/37ա-9ա: իդ/39աբ: իե/39բ-40բ: իզ/45ա-7ա: իէ/47ա-8բ: իը/48բ-50բ: իթ/50բ-3բ: լ/54ա: լա/54ա-6ա, 57ա-9ա: լբ/59ա-63ա: լգ/63բ-4ա: լդ/64աբ: լե/64բ-5ա: լզ/65ա-6ա: լէ/66ա-72ա: լը/72ա-4ա, 75ա-81ա: լթ/81ա-8բ: խ/88բ-92ա: խա/92ա-4ա, 95ա-6բ: խբ/96բ-7բ: խգ/97բ-9բ: խդ/99բ-101բ: խե/101բ-3ա: խզ/103աբ, 107ա-8ա: խէ/108աբ: խը/109ա-11բ: խթ/111բ-4բ: ծ/114բ-8ա*, 119աբ: ծա/118բ-9ա, 119բ-22բ: ծբ/122բ-8բ: ծգ/128բ-30ա: ծդ/130ա-2բ: ծե/132բ-6ա: ծզ/136ա-8բ: ծէ/138բ-40ա: ծը/140ա-2բ: ծթ/142բ-4ա: կ/144ա-9ա: կա/149ա-51ա: կբ/151բ-2ա: կգ/152բ-4բ: կդ/154բ-8ա, 159ա: կե/159ա-64ա: կզ/164ա-79ա, 181ա-9բ: կէ/189բ-90բ: կը/190բ-6ա: կթ/196ա-204բ: հ/204բ-206ա, 207ա-9ա: հա/209բ-16ա: հբ/216բ-8ա: հգ/218ա-20ա: հդ/220ա-5ա*:

* 118աստ. լս. գրչից՝ «Ծանօթութիւն. իվերոյգրեալնշա­նէս # թո՛ղզգրեալսնմինչեւցնոյնպիսինշանն #, որիվերայմիւսթերթին, եւանդէնսկսեալընթերցի՛րմինչցնշանս (բոլորակնշան), եւապաեկեալդարձեալսկսեա՛ինշանէս (բոլորակնշան) սոյներեսիսկարդա՛մինչցվախճանն»:

Տե՛ս ՍտեփաննոսՕրբէլեան, Պատմութիւննահանգին Սի­սա­կան, հտ. Ա. եւԲ., աշխ. Կարապետ Շահնազարեանցի, Փա­րիզ, 1859, էջ 43-346 եւ 5-273:

Յաւելեալունի՝

ա. 3բ-4ա [Վկայագիր Գեղարքունոյ տանու­տէ­րաց] – Մեք՝ Գեղարքունոյ տանուտէրքս եկինք Սուրբ Տա­թեւու... սուրբ առաքելոյս անիծեալ եղիցի. ամէն: Եւ եղիցի:

Տե՛սՍեդրակԲարխուդարեան, ԳեղարքունիքիմելիքներնուտանուտերերըըստՏաթեւիվանքիմիփաստաթղթի.- «Բան­բերՄատենադարանի», Երեւան, 1967, էջ 192-227:

բ. 4աբ [Ընծայագիր] – Ես՝ Շոռոթեցի Ջհանբէկանց մահտեսի Յովսէփի որդի Ջհանբէկս մէկ արծաթէ խաչ... ի թուականութեանն հայոց ՌՃԽ. (1691), ամ­սեանն մայիսի քսան եւ չորսին, ի գիւղն Շոռոթ: Աստ հանդիպեալ, սրբազան րաբունապետն շնորհեցաւ իւր ձեռն, օրհնութիւնն անպակաս լ[ի]ցի ի ձէնջ. ամէն:

գ. 4բ [Ընծայագիր] – Թվին ՋԻԲ. (1473) ամի Բաղաբերդու գաւառի քիտիգանցի 0հաննէսին որդիքն՝ Կոստանդն, Մարկոսն, Թէոդորոսն, ետուն սրբոյ առա­քելոյս Ստաթէի վախուբ մեծ գետին ան կողմն... ով ոք որ այս բանիս ընդդիմանայ՝ թէ հայք, թէ թուրք, նզո­վեալ եղիցին ի հօրէ եւ ի մօրէ:

դ. 225ա-6բ [Երեմիայի վարդապետի*. տե՛ս ձեռ. 1488, 213ա-4ա, նաեւ ձեռ. 2868, 130բ-1ա]հուլա­վարն այսք են գիւղօրէից [Տաթեւու] – Տաթեւ՝ Մատ­թէոս իր[ից]անց աղբինքն... Ղարաքիլիսէն Ժ.էն Բ. է, Կիրակոսիկ, որ է Աղքէանդ:

*Ծնթ. Տե՛սՅիշատակարաննախագաղափարօրինակի՝ 225բ:

ե. 226բ-7ա Սրբոյ Աթոռոյս արտօրէից անուանքն եւ որքանութիւն տանելութեան նոցին են այսոքիկ* – Սատանի կարմունջի բերանն՝ Բ. սօմարի, Ուղտաքարն տեղի՝ Բ. սօմարի... Տաշտունի հողն տեղի Բ. սօմարու­կէս բակլայի:

զ. 227ա Իսկ խոտատեղիքն են սոքա – Ղազալ­կապն՝ Քարահունջի գետէն մինչ ի ծակսն... կեռ Տամ­բա­լառքէն մինչ ի գէտն:

է. 227ա Սրանոցքն Սրբոյ Աթոռոյս եւ տեղիք նոցա են սոքա – Մին սրանոց Հախլաթեանն է... որ այժմոյ սա միայն շէն եւ այ[լ]քն՝ աւեր:

ը. 227ա Այլ եւ Սրբոյ Աթոռոյս այգիքն եւ հնձանքն են սոքա – Բ. այգի, Ա. հնձան ի Մեղրու Փոքր թաղն... եւ Ընկուզուտն՝ յԱթոռոյս ներքոյ:

թ. 227աբ Այլ արդ, ճառեալ մինչեւ ցայս վայր զմարմնական կալուածոց, գաւառաց եւ արտօրէից եւ այլոց իրաց, ժամ է այսուհետեւ այսոքիկ ի շնհէր (այսպէս) դառնալ ի հոգեւորն կոյս, եւ զհամայն [ի թէմի] եւ ի վիճակի մերում միջի կառուցեալ վանս եւ անապատս թուել, որք ներկայապէս շէն Աստուծով: Նա եւ վերջապէս զՍուրբ Աթոռոյս եպիսկոպոսացն կարգս շարել: Արդ, Սրբոյ Աթոռոյս ի բոլոր թէմի եղեալ վանք եւ անապատք են սոքա – Մեղրու Սուրբ Յօհաննէս անուն վանքն... Կարճեւանու Սուրբ ուխտն Յօհաննու եւ Ծիծեռնակու սուրբ վանք:

ժ. 227բ-34բ Իսկ կարգ, թիւ, անուանք եւ գործք Սրբոյ Աթոռոյս եպիսկոպոսացն այսոքիկ են, զորս ի հետեւեալսդ ցուցանիցէ* – Ա. Տէր սուրբն Յօհան Որոտնեցին վարդապետն... Նախ քան զհիւանդութիւն հոգեւոր ծնողի իմոյ տեառն Մարտիրոս սրբազան ար­քե­պիսկոպոսի եւ վերադիտողի Սրբոյ հրաշալի Ուխ­տիս, այսքան յոգնապիսի աշխատակրութիւնք ադինա­սա­րաս Սիովնի սրբոյ տանս Ստաթէի, յիշատակ իւրն յաւիտենական, որոյ բժշկապետն Տէր Քրիստոս տացէ առողջութիւն ըստ հոգւոյ եւ ըստ մարմնոյ. եւ այսու­հե­տեւ զոր ինչ նորոգութիւնք եղիցի սրբոյ տանս, ողջ լի­նօղն գրեսցէ ըստ արժանւոյն:

*Տե՛ս Ստեփաննոս Օրբէլեան, Պատմութիւն նահանգին Սի­սա­կան, հտ. Ա. եւ Բ., աշխ. Կարապետ Շահնազարեանցի, Փարիզ, 1859, էջ 274-94 (Յաւելուած):

ժա. 235աբ Տաթեւու վանից սուրբ տաճարի հա­րա­ւային սեան վերայ արձանագրի օրինակն է – Այս գիր յիշատակի եւ արձան անջնջելի է... եւ ջնջեալ լիցի յոյս (=յայս) կենացս եւ ի հանդերձելումն. ամէն: Եղիցի, եղիցի:

Ծնթ. 226բ-234բ էջերի՝ ե-ժա. միաւորների համար տե՛ս ձեռ. 2868, 131ա-8ա:

– 236ա (գրչից) Ծանօթութիւնք – ա. Յերեք հարիւր երեսուն եւ հինգ երեսն գրեալ էր ի լուսանցս թերթից այս ներքոյ գրեալ յիշատակարան քանի մի տօղքս, վասն չլինելոյ տեղւոյն անդր մուծանելոյ, եւ կամ վասն յապագայ ժամանակի գրելոյ, փոխեցաւ այսր, որ ունէր օրինակ զայս. «Ագուլեցի Ղուլունց Թումաս, որ այժմ բնակի ի բերդաքաղաքն Շուշի, ետ յիշատակ մէկ ջրա­ղաց Հարանց անապատի գետումն սուրբ վանքիս Տաթեւու, յիշատակ օրհնութեամբ եղիցի եւ իւր ծնօ­ղաց հոգիքն Տէր լուսաւորեսցէ, ամէն»:

բ. Յերեք հարիւր երեսուն եւ եօթն յերեսս թերթից նշանակեալ աղբիւր ի միասին կայր գրեալ եւս նոյնպէս քանի մի շար ի լուսանցս, անտի այսր փոխեցաւ ի չլի­նե­լոյ տեղւոյն գրելոյ, որ ունէր օրինակ զայս. «Այս աղ­բիւր շինեալ է արդեամբք Հին Ջուղայեցի, այժմ Թիփ­լիզ բնակեալ աղայ Շերմազանովի, որոյ 1846 յամի յուլիսի 15ին կանգնեաց, ողորմի նորա 14. կլաս (այս­պէս) Վարդան Վարդանովն, արձան մի՝ յիշատակ հանգուցեալ հօր իւրոյ Շերմազանի Վարդանեանց, ի ձեռն Սիմէօն արքեպիսկոպոսին»: Վախճան:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

1. 4ա (1710 թ.) ՌՃԾԹ. (1710) թուին, ես՝ ամենե­ցունցդ ծառայ եւ ձեր ոտացդ կոխան Գրիգոր վարդա­պետս, որ եմ ի գեղջէն Սուրբ Էջմիածնի, զայս սուրբ գիրքս ի խնդրոյ Աղէքսանդր կաթուղիկոսին օրինա­կեցի, եւ ես բազմաբան շահեցա[յ] ի գրգոյս:

2. 225բ (1730 թ.) Զայս Յօհաննէս վարդապետի առեալ՝ աստ գրեցաք թուին ՌՃՀԹ. (1730), որ Երե­միայ վարդապետին գրեալն [էր], թուին ՌՃԽԱ. (1692) մայիսի Ժ.: Էր Տաթեւու վանքին բահրէքն, որ է մուլքն: Ես՝ տէր Աղեքսանդրս գրեցի յայն սիահիցն:

3. 235բ (1830 թ.) ՌՄՀԹ. (1830) թուին հայ[ոց] եւ յամսեանն օգոստոսի, հրամանաւ ողորմածագունեղ տեառն մերոյ սրբազան Մարտիրոս արքեպիսկոպոսի եւ առաջնորդի Սիւնեաց Հայոց զսուրբ գիրքս զայս չոր­րոր[դ]ում անգամ կազմեալ նորոգեցաւ ձեռամբ չնչին խոնարհ ծառայ Մաղաքիաս անուն սեւաւորիս, որ բնական տեղեաւ Դարաշամբեցի, եւ այժմ միա­բա­նեալ ի հայրենի մեծահռչակ աթոռն մեր ի սուրբ վանս Ստաթէի. եւ որք հանդիպիք սմա, երես անկեալ աղա­չեմ՝ յիշել ի սուրբ մաքուր աղօթս ձեր զիս, զհոգեւոր եւ մարմնաւոր ծնօղսն իմ, որ եւ դուք <յիշեալ> յիշօղքդ յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ այժմ եւ միշտ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

234բ (1846 թ.*) Գծօղ քանի թերթ թղթոցս նա­խայիշեալ երկնանման աթոռոյս սրբոյն Ստաթէի դէտ եւ վերատեսուչ առաքելաշաւիղ տեառն Մարտիրոս սրբազան արքեպիսկոպոսի հոգեծին որդի Մկրտիչ վար­դապետս՝ յԵրեւանու Աշտարակ գիւղացիս յիշե­ցէ՛ք ի Քրիստոս յոյսն:

*Ծնթ. Յիշատակարանիթուականը՝ըստձեռ. 2868, 127ա՝Յիշատակարաննախագաղափարօրինակի:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, շղագրով. «Ստե­փան­նոս/// / Սիւնեաց/ պատմութիւն///», մէկ այլ թեր­թի­կին՝ «11», Ա. փեղկի կազմաստառին շղագրով՝ «Ստեփաննոսի Օրբէլեան Սիւնեաց պատմութիւն», Պհպ. Ա.՝ «256/2869», «1846, Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պոս]», Բ. փեղկի կազմաստառին կապոյտ մատիտով՝ «Алб. при /// (անընկալելի երկու բառ)»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. եւ Բ. փեղկերի կազմաստառներին՝ զանազան խզբզոցներ:

2870

ԿՈՒԻՆԴՈՍԿՈՐՏԻՈՍ, ԳԻՐՔՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆՑՄԵԾԻՆԱՂԷՔՍԱՆԴՐԻ

ՌՄԼԴ-ՌՄԽ. – 1785-1791 թթ. շուրջ*

ԳՐԻՉ, ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Յարութիւն Դաւթեան Դիլանեանց Ջու­ղա­յեցի:

ԹԵՐԹ՝ 460+1 (կրկն.՝ թ. 1. գրչի էջակալում՝ 1-897, որ է՝ 1գ-449ա). չգրուած՝ 449բ-51բ, 454ա-60բ (454ա-6ա՝ կան սահմա­նա­գծերը): ՊՐԱԿ՝ Ա-[ԼԹ]x12 ([ԼԸ]՝ 6, [ԼԹ]՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպիտակ հաստ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ «РФJЯ» եւ պա­տուանդան, վրան եղջերու, աջ կողմում՝ «-4», ներքեւում՝ «1787» (թ. 1-420), «ЯМСЯ» եւ թագապսակ գծային զինա­նշան, մէջը գառն, ուսին երկսայրի կացին, ներքեւում՝ «1785» (թ. 450-60). կապտաւուն հաստ թուղթ (թ. 420-49)՝ լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմով՝ «ЯМБСЯ» եւ տապարակիր արջ, գլխավե­րե­ւում՝ թագ, ներքեւում՝ «1791»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33.5x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (26.5x14.5.սահմանագծուած սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 316ա). ընդգծումները՝ բոլորգիր: ՏՈՂ՝ 27-58: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, Ա. փեղկի վերին մասում փակցուած սրտաձեւ թուղթ, վրան՝ անընթեռնելի մակագրութիւն, անկիւն­ները եւ մէջքը՝ դրոշմազարդ մուգ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ կապտաւուն թուղթ. լուսանցակո­ղերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա՝ սկզբ.). թուղթ, կապտաւուն, լու­սագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «ЯМБСЯ», մասն կազմաս­տա­ռի:

Новый рисунок

Նմուշ 316ա

*Ծնթ. Գրչութեան ժամանակի համար տե՛ս Նիւթ:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Տարբեր տպագիր նկարներից կտրուած հատուածներով զարդաշրջանակ, կենտրոնում՝ այլ տպագիր թուղթ, վրան՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու դիմանկարը՝ մակագրութեամբ «Աղէքսանդր Մակեդոնացի», նկարի ներքեւում տպագիր՝ «Մեծն Աղէքսանդր Մակեդոնացի, ի Սանկթ Պետրբուրղ փորագրեալ: Ի 1793 յամի Տեառն ՌՄԽԲ. (1242)»՝ 1ա:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, տեղ-տեղ՝ առաւելապէս անկիւնները՝ մաշուած-թափուած, նաեւ՝ մէջ­քի վերուվարի կաշին, լուսանցակողերի կարմիրը թափուած, կազմի փեղկերին եւ Պհպ. Ա.՝ լրիւ, իսկ թ. 1-6, 445-60ին տեղ-տեղ՝ ցեցի անցքեր, գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւան­քով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, գրադաշտը մասամբ գունափոխուած, թ. 1ը հիմքից անջատուած, ներքին եւ ստորին եզրերը մաշուած-թափուած, թ. 11՝ հիմքից մասամբ անջատ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. [Տիտղ.] 1ա-449ա Գիրք պատմութեանց Մեծին Աղէքսանդրի՝ թագաւորին Մակեդոնացւոց, արարեալ Կուինդոս Կորտիոս լաթին պատմաբանէ, որ էր առ տէ­րութեամբ Վեսպասիանոսի կայսերն հռօմեացւոց. յաղագս կենաց, վարուց, մեծամեծ գործոց, արիա­բար պատերազմաց եւ արագ-արագ յաղթահարու­թեանց նորա: Թարգմանեցեալ ի լաթինականէ ի ռուս­տաց լեզու: Հատոր առաջին: Իսկ այժմ արտա­հա­նեցեալ անտի ի բարբառս հայոց Յարութիւնի Դաւթեան Դիլանեանց Ջուղայեցւոյ:

1. 1գ-49աԳԻՐՔԱՌԱՋԻՆ

ա. 1գ-4բԳլուխԱ.ԿեանքեւգործքԱղեքսանդ­րեայՄեծին, որյաղթեացեւհնազանդեցոյցզթա­գա­ւորութիւննՊարսիցեւՅունաստանեաց – Բա­զումքիյունացանտիգրեալենզորպիսութենէնո­րին... բոլորաշխարհացճանապարհսբացեալպատ­րաս­տէին:

բ. 4բ-8բԳլուխԲ. – ԵւՓիլիպպոսզբոլորդիտա­ւո­րութիւնեւզհոգսիւրեդեալ... բոլորանդամօքեւամե­նայնզգայարանօքիւրովք:

գ. 8բ-12աԳլուխԳ. – Եւյորժամեղեւնմահա­սանիլիյարբունսհասակին... կամառաքինութեամբ, կամմոլութեամբառիշխանաւորանձինսփոխարինին:

դ. 12ա-4բԳլուխԴ. – Իբանաստեղծացհեղինա­կացնհնագունիցնախապատուելիէ... գոլԱղեքսանդ­րեայիսկապէս, թէպէտոչթարցերկբայութեան:

ե. 15ա-9բԳլուխԵ. – Այսոքիւքեւսոցինասարասքարիականմեծագործութեամբ... ասացզբանսհետեւե­ցեալսիմէջժողովոյնֆիվեացւոց (սրբագրած՝ «թե­բաեց­ւոց») այսպէս:

զ. 19բ-23աԳլուխԶ. – ԹէեւՓիլիպպոսլինիցէրիՄա­կեդոնիայեւզօրքնԱթենացւոց... քանզխառնակ­չացնորինԱթենացւոց:

է. 23ա-7աԳլուխԷ. – ԵւապաԴիմոսթենէսըն­կա­լեալզհաճութիւնիհասարակութենէ... որքանուամբպա­տանւոյմիոյզարհուրեցուցանելմարթէ (սրբա­գրած՝ «ձեզհաւատան»):

ը. 27ա-9բԳլուխԸ. – ՅետաւարտելոյբանիցնԴիմոսթենեայֆիվեացի (սրբագրած՝ «թեբայեցիք») յանկարծակիիբրեւայլիմնփոխեցան... եւենթնոցինիշխանութեանեղելոցազգացնբարբարոսաց:

թ. 29բ-33բԳլուխԹ. – Արդ, իյընթացսկենացմարդ­կայիներջանկութիւննոչլինիթարցփորձու­թեան... ըստկանացիտկարութեանվարեացանպատ­մե­լիչարութեամբ:

ժ. 33բ-5բԳլուխԺ. – ԻսկԱղեքսանդր, որոյբա­ցա­կացութեաննմայրնորազայնսարար... փոխա­նորդքնորազանցարարեալոչկատարեցին:

ժա. 36ա-8բԳլուխԺԱ. – ԲայցԱղեքսանդրսակսյառաջածմաննախադրութեանիւրոյ... կոտորեցինզե­րեքհազարսիթշնամեացն:

ժբ. 38բ-42աԳլուխԺԲ. – Զկնիդժպատեհխաղաց­մաննիվերայՍիրմարքային... եւինքնառՏաւլան­դա­ցիսնպանդխտանալարշաւեաց:

ժգ. 42ա-5բԳլուխԺԳ. – Եւընդժամանակսընդայսոցիկբոլորհակառակորդքնիշխանութեանն... անդաս­տաննիւրեանցՅունացընծայեցին:

ժդ. 45բ-9աԳլուխԺԴ. – Յաղագսաւերմանեւանկ­մաննԹեբայոյբազումնախագուշակութիւնս... հնա­զանդեցոյցնաինքեանզՅունաստան, պատաս­խանեաց՝շուտափութութեամբ:

2. 49բ-89աԳԻՐՔԵՐԿՐՈՐԴ

ա. 49բ-51բԳլուխԱ. – ԻսուղժամանակիմինչեւցսպանումնՓիլիպպոսիարքայինՄակեդոնացւոց, թագաւորեացիՊարսԴարեհ... իդիմիկալբազմու­թեաննթշնամեաց՝դարձաւիԸռետէ:

բ. 51բ-4աԳլուխԲ. – Ընդժամանակսնընդայնո­սիկկատարեացԱղեքսանդր... սակսնշանակեցեալպատերազմականացնախապատրաստութեանց:

գ. 54ա-7աԳլուխԳ. – Եւիգալգարնան՝ժողո­վեալյամենուստզզինուորս... յորմէիյԵւրոպիոյնաւեացկառուցանելզմեհեան:

դ. 57ա-60աԳլուխԴ. – ԵւչուեացանտիԱղեք­սանդրառդաշտն... զիոչառաքէզդրամ, թէեւխնդրի­ցեննոքա:

ե. 60ա-4աԳլուխԵ. – ԵւԱղեքսանդրհասեալմինչեւցկալուածսնՄեմնոնեայ... թողեալառյինքնզսա­կաւինչսիյաւարացն:

զ. 64ա-8բԳլուխԶ. – Զկնինախյիշեալպատե­րազ­մինգնացնա... որպէսզիայնուզհմուտանձինսառաւելհիացուսցէ:

է. 68բ-71բԳլուխԷ. – Ինոյնիսկժամանակիզմիւռ­նացիք... եւկարգեացզնագլխաւորքուրմնոյնչԱստուծոյն:

ը. 71բ-5աԳլուխԸ. – ՅորժամԱղեքսանդրվերնյիշեցեալկերպիւ... եւիժամընթրեացզչափաւորճաշ:

թ. 75բ-8աԳլուխԹ. – Եւզկնիայսրամենայնիգրե­թէբոլորերկիրն... այլզիմարտնչիցեսընդդէմնմա:

ժ. 78ա-81բԳլուխԺ. – Ընդայնժամանակպաշա­րեալքնիքաղաքին... ցայժմանուանիկղզինայնԿի­նե­դօ­պօլիս, այսինքն՝քաղաքսոդոմէական:

ժա. 81բ-6աԳլուխԺԱ. – Զկնիկատարեցելոցյի­շեցելոցգործոցկամեցաւԱղեքսանդր... իսկմեքաստյիշեցաքըստպատահման:

ժբ. 86ա-9աԳլուխԺԲ. – ԴարձեալԱղեքսանդրառիկողմնթողեալ... եւզհասսսահմանեալհամա­հա­ւասարչափովընդայլմիտիլենացիս:

3. 89բ-127աԳԻՐՔԵՐՐՈՐԴ

ա. 89բ-90բԳլուխԱ. – Ընդժամանակսնընդայնոսիկ՝ուղեւորեացԱղէքսանդրզԿլեանդրհանդերձդրամովքվարձելզօրսիՊելլոպոնիդա... եւետունզինքեանսհանդերձբերդիւիձեռսնորա:

բ. 90բ-2աԳլուխԲ. – Յետայնորիկեկինառնահրեշտակքաթենացւոց... վասնորոյյոյժցանկացաւԱղեքսանդրկատարելմարգարէութիւննայն:

գ. 92ա-3բԳլուխԳ. – ԵւանդշուրջզԱղեք­սանդ­րեաւկայինփռիգացիք... նախեկեալէրիՄակեդո­նիոյԿապադովկիաուղեւորեցաւ:

դ. 93բ-4բԳլուխԴ. – ԻսկԴարեհլուեալզլուրմահուաննՄեմնոնեայ... սակսշտապմանկոչելզնոսաանկարելիէր:

ե. 95ա-6բԳլուխԵ. – ԻսկԴարեհոչայնքան, այլիրօքբաւականութիւնսունէր... եւհրամայեացթաղելզմարմիննորա:

զ. 96բ-7բԳլուխԶ. – ԵւէրայրոմնՏիմօդեսորդիՄենթօրեայ... հրամայեացզօրացիւրոցընթանալառԵւփրատէս:

է. 97բ-9աԳլուխԷ. – Իհնումնսովորութիւնէրզօ­րացնՊարսիցելանելիբանակէն... իմիջակետինկա­խեալարծիւոսկեղէնտարածեալթեւօք:

ը. 99ա-100աԳլուխԸ. – ԱռաւելշռայլութիւնտեսանիւրիզարդուցնԴարեհի... եւբազմութեամբզօ­րացիւրոցփքանայր:

թ. 100ա-1աԳլուխԹ. – ԸնդժամանակսնընդայնոսիկԱղեքսանդրյանձնեալ... ընդբազումոռո­գե­ցուցիչանդվտակացեղելոց:

ժ. 101բ-2բԳլուխԺ. – Երկուենարժանիքյիշա­տա­կելոյգետք... եմուտիքաղաքնյինքենէպահպա­նե­ցեալ:

ժա. 102բ-3բԳլուխԺԱ. – ԻմէջքաղաքինհոսէրզգետնԿիդնոս... եւընկերակիցնհարկադրութեամբյափշտակիիմէնջտարաժամմահուամբ:

ժբ. 103բ-4աԳլուխԺԲ. – ԸնդայնժամանակԱղեք­սանդրսկսաւդիւրութեամբշնչառութիւնսունիլ... զիմիկարծիցինյումեքէերկբայելիք:

ժգ. 104բ-5աԳլուխԺԳ. – ԳոյրիթիւսերեւելիբժշկացառեալիՄակեդոնիոյ... եւկնքեալզգիրնիւրովկնքովեդընդսնարաւիւրով:

ժդ. 105բ-6աԳլուխԺԴ. – Զկնիանցելոյերկուցաւուրց... ետհամբուրելՓիլիպպոսիզձեռն:

ժե. 106ա-7աԳլուխԺԵ. – Դարձեալայնպիսիզօ­րութիւնսգոյրիսպեղանին... ստացաւնայամենիցզսէրեւզպատիւոչսակաւ:

ժզ. 107ա-8աԳլուխԺԶ. – ԻսկԴարեհլուեալզհամ­բաւսակսհիւանդութեանԱղեքսանդրի... ինքնընդհամբաւոյնժամանեացիմիասին:

ժէ. 108բ-9աԳլուխԺԷ. – ԵւԱղեքսանդրհասեալզօրօքիւրովքիքաղաքն... գուցէառանցերկբայու­թեանհրամանաւթագաւորին:

ժը. 109բ-10բԳլուխԺԸ. – ԱրդէնզօրքնՅունաց, զորՏիմօդեսստացաւ... առաւելփառամոլութիւնքէին, քանզիսկութիւնճշմարտութեան:

ժթ. 110բ-1բԳլուխԺԹ. – ԴարձեալԴարեհբոլորգանձսիւրեւպատուականզինչս... անդրպատկանիւրիճակատմտանել:

ի. 112աբԳլուխԻ. – Դարձեալորպէսհասարակա­բարպատահիմարդկան... եւառեալզզէնսինքնսկսաւկարգաւորելեւսահմանելզնոսա:

իա. 112բ-3բԳլուխԻԱ. – ԵւԴարեհտեղեկացեալիձեռնշինականաց... զիյորժամվշտանայմիանդամ, վշտանայամենայնմարմին:

իբ. 113բ-4աԳլուխԻԲ. – ԻսկզօրքնՊարսիցկա­ռուցեալկարգեալէին... եւզայլբազմութիւնկանանցնէինիմէջտեղւոջզօրացն:

իգ. 114ա-5աԳլուխԻԳ. – ԵւԱղեքսանդրզհե­տե­ւակզօրն, յորումբոլորամրութիւնն... իկողմանէհետեւակացնընթանալկարէր:

իդ. 115ա-6բԳլուխԻԴ. – Յորժամերկուզօրքն, այսինքն՝ԱղեքսանդրեայեւԴարեհի... պտղաւէտեւբարելիդաշտացնՊարսիցփոխեցէ՛ք:

իե. 116բ-7բԳլուխԻԵ. – Եւյորժամմերձեալհասինառմիմեանսիբրեւնետաձիգ... եւիյետուստզիւրայինսնհարկադրէինարիանալեւիդիմիկալ:

իզ. 117բ-8աԳլուխԻԶ. – ԵւԱղեքսանդրոչպակասքանըզզինուորսեւզզօրավարս... ինքնթեթեւվէրսընկալաւ, տեգաւյաջկողմնազդեր:

իէ. 118բ-9աԳլուխԻԷ. – Եւերիվարքն, զորսլծեալքէինզկառսԴարեհի... արգելառնէրփախստեանիւրեանց:

իը. 119բ-20աԳլուխԻԸ. – Բայցյոյնք, որքէինիթիւսզօրացնԴարեհիընդկառավարութեամբԱմին­թեայ... կամընկալցենզյաղթօղթագաւորն:

իթ. 120աբԳլուխԻԹ. – Այլբոլորիցաչքեւսիրտքդարձանառգերեցեալ... այնպիսիբազմութեաննմեծյաղթութիւնսարարին:

լ. 121ա-2աԳլուխԼ. – ԵւԱղեքսանդրայնպէսար­շաւելովզհետԴարեհի... որխոնարհեալէրիվերայծնկանց:

լա. 122ա-3աԳլուխԼԱ. – Եւիմիւսումաւուրնմե­ծաւհոգացողութեամբկատարեացԱղեքսանդր... քան­զիեւսաիբրեւԱղեքսանդրէհամարելի:

լբ. 123ա-4աԳլուխԼԲ. – Արդ, եթէԱղեքսանդրյայնպիսիժուժկալութեամբմնայցէր... սակաւինչըն­դու­նիցէրիայսմանկանէզմտերմութիւն:

լգ. 124ա-5աԳլուխԼԳ. – ԵւապաելեալԱղեք­սանդրիվրանէն... կամէրաւարքնայնքապրեցուցա­նել, մատուցանելթշնամւոյն:

լդ. 125ա-6աԳլուխԼԴ. – Զհետելանողացնիքա­ղաքէնընթանայինբազումք... առիժողովելզաւարսնզայնոսիկ:

լե. 126ա-7աԳլուխԼԵ. – Եւապահասինմակեդո­նացիքեւառայնոսիկ... եւպահերզայնսիյիշողակա­նու­թեանիւրում:

4.127բ-94աԳԻՐՔՉՈՐՐՈՐԴ

ա. 127բ-8բԳլուխԱ. – Դարեհ, որ, նախտէրեւիշխանէրայնքանզօրացբազմութեան, եւնստելովիվերայբարձրագահկառի՝առաւելնմանհանդիսաւո­րու­թիւնսկատարողի, քանթէ... եւինմանէընդունելզերդումն:

բ. 128բ-9բԳլուխԲ. – ԵւԱղեքսանդրպատասխանգրեաց... զորետնմաբարեյօժարկամաւ:

գ. 129բ-30բԳլուխԳ. – Եւանտիանցեալ՝եհասնաիՍիդոնքաղաք... յորոցշարժիւրյայնմժամանա­կիբոլորնԱսիա:

դ. 130բ-1աԳլուխԴ. – Եւապանոքա, որքիվերանդրյիշեցան... իտիրապետութիւնմիաւորելովընդնորատէրութեան:

ե. 131ա-2բԳլուխԵ. – Ընդժամանակսնընդայնո­սիկ... որումարարզապստամբութիւն:

զ. 132բ-3բԳլուխԶ. – ԶկնիԻսսայինպատերազմէմնացորդքզօրավարքնԴարեհի... յորմէայլքնամե­նայնքնկախեալքէին:

է. 133բ-4բԳլուխԷ. – ԱյնուժամանակաւբոլորնՍիւրիաեւՓիւնիկէ... պաշարմաննտանելկամտեւելկամեցան:

ը. 134բ-5աԳլուխԸ. – ՔանզիքաղաքնԾուրիցա­մաքերկրէբաժանի... ընթանայրսակսամենիցկա­րեացիւրեանց:

թ. 135բ-6բԳլուխԹ. – Եւայսպէսզկնիընդունե­լու­թեանՏիւրացւոց... եւզաշտարակսիԼիբանանլեռնէածին:

ժ. 136բ-7աԳլուխԺ. – Եւապալցինմակեդոնա­ցիքզծովն... իսկինքնհեծելազօրօքնչուեացընթացաւիԱրաբիա:

ժա. 137բ-8աԳլուխԺԱ. – Ընդայնրժամանակիտիւրացիքլցին... հազիւնշմարանսեգիտայնքանմեծշինուածոց:

ժբ. 138աբԳլուխԺԲ. – Յայնժամմակեդոնացիքամե­նեքեան... արձակեցաւիվերայերիցնեւընկղմեացզնոսա:

ժգ. 139աբԳլուխԺԳ. – ԵւիմիւսումաւուրԱղեք­սանդրյարեալդիմեաց... ըստմեծիմասինխախ­տեալքեւվնասեալք:

ժդ. 140աբԳլուխԺԴ. – Իբրեւինոյնժամանակիեկինառծուրացիս... որքանզՏիւրոսլցեալզարդա­րեցին:

ժե. 140բ-1աԳլուխԺԵ. – Այլեւոմանքիծուրաց­ւոցյորդորելովխորհուրդ... առինքեանսոչսակաւիթշնամեացիւրեանց:

ժզ. 141բ-2աԳլուխԺԶ. – ՅայնժամԱղեքսանդրան­գէտսեղեալ, թէզինչարասցէ... այլեւնախապէսսակսայնուրախութիւնսառնէին:

ժէ. 142աբԳլուխԺԷ. – ԵւԱղեքսանդրեայպատա­հեացՆաւերմաւնգնալ... զոմանսընկղմեացիծովեւզոմանսիգերութիւնէառ:

ժը. 143ա-4աԳլուխԺԸ. – Եւզկնիանցելոցերկուցաւուրց... հարկաւորութիւնքնոչթողացուցինզնասկսել:

ժթ. 144ա-5աԳլուխԺԹ. – ՏիւրոսկամԾուրառեցաւ, զկնիեօթնամսեայ... ջատագովութեանմար­դա­սիրինՀռօվմայ:

ի. 145բ-6բԳլուխԻ. – Ինոյնիսկժամանակիբե­րեալմատուցինԱղեքսանդրի... զիեսեւընդծովանցեալեմիսկ:

իա. 146բ-8աԳլուխԻԱ. – Եւայսթագաւորքկամիշխանքայնպիսիկերպիւգրեցին... կամթիաքարշքնիՆաւերամիիւրեանցկարգեցին:

իբ. 148աբԳլուխԻԲ. – ԵւըստպատահմանԱրիս­տօնիկտիրապետիշխանն... եւմակեդոնացիքնզհնա­զանդեցուցեալժողովրդեանոչինչվնասեցին:

իգ. 148բ-9աԳլուխԻԳ. – ԻսկԴարեհոչունելովբնաւինզյոյսվասնհաշտութեան... որսակաւքաղա­քա­­պահզօրօքջատագովէրզքաղաքնզայն:

իդ. 149բ-50աԳլուխԻԴ. – ԵւԱղեքսանդրվերա­հա­սուեղեալտէրութեանց... եւհրամայեացտալնշանյետսդարձման:

իե. 150ա-1աԳլուխԻԵ. – Եւզայսպատահումնպա­շա­րեցելոցնայնքանհամարձակեցոյց... որպէսզյաղթանակողուրախութեամբդարձաւիքաղաքն:

իզ. 151ա-2բԳլուխԻԶ. – ԵւԱղեքսանդրդեռյա­ռաջքանզառողջանայլոյ... ոչայնքանյուսովհաւա­տայր, որքանառազգնիւրհայրենի:

իէ. 152բ-3աԳլուխԻԷ. – ԵգիպտացիքգոլովիբնուստհակառակքտերութեաննՊարսից... գնալառհարցուկնԺուպիթետայԱմմոնայ:

իը. 153բ-4բԳլուխԻԸ. – Վասնդժուարութեանճա­նապարհինբացայայտեցին... իլայնատարածանա­պա­տիանդկայինաւուրսչորս:

իթ. 154բ-5բԳլուխԻԹ. – Եւյորժամմերձեցեալհասինմերձհարցկին... զերիսքարեայպարիսպսբարձ­րացեալսիտեղիամրոցի:

լ. 155բ-6բԳլուխԼ. – Իներսնագոյնցանկոջնգոյրպալատնհնագոյնտիրապետաց... եւտայցէնոցաան­սուտպատասխանիս:

լա. 156բ-7բԳլուխԼԱ. – Եւինոյնժամու, յորժամԱղեքսանդրմերձկացեալհարցուկնդիոյն... այժմդարձայցառներկայեղեալբանսմեր:

լբ. 158ա-9բԳլուխԼԲ. – ՅորժամԱղեքսանդրյետսդառնայրյԱմոննեայիծովու... զկերակուրսիւրեանցինմանէստանալհարկաւորին:

լգ. 160ա-1աԳլուխԼԳ. – ՅորժամԱղեքսանդրնաւեալընթանայրառներքինկողմնջրոյն... յայտնելզօրացնզճանապարհորդութիւնառԵւփրատէս:

լդ. 161ա-2աԳլուխԼԴ. – ԻսկԴարեհլուրստա­ցեալ, թէԱղեքսանդրելեալէ... որպէսզիառինչ, որվերարձակիցի, հատանիցէեւվնասեսցէիգլորիլն:

լե. 162ա-3աԳլուխԼԵ. – ԱյսպիսիկերպիւԴարեհկառուցեալեւսպառազինեալզզօրսիւր... հրամայեացհաւասարելընդգետնի:

լզ. 163ա-4բԳլուխԼԶ. – ԵւյորժամծանուցինԱղեք­սանդրեայնոքա... քանզի «տիգր» կամ «տէգ» իլեզուսպարսիցտէգննշանակէ:

լէ. 164բ-5աԳլուխԼԷ. – ԵւԱղեքսանդրզհետեւակզօրնիւրիբրեւզթեւսբաժանեալ... միայնկորուսինիաղխիցիւրեանցոչսակաւ:

լը. 165աբԳլուխԼԸ. – Մարթէրգլխովինխոր­տա­կելզօրքնմակեդոնացւոց... եւստացաւմեծգովասա­նու­թիւն:

լթ. 166ա-7աԳլուխԼԹ. – ԵւկացեալանդԱղեք­սանդրաւուրսերկուս... կրկիննորոգեալքարիացանյուսովյաղթութեան:

խ. 167ա-8աԳլուխԽ. – ԵւԱղեքսանդրբարւոքհա­մարեացչյամեցուցանել... եկացԱղեքսանդրիմիումտեղոջաւուրսչորս:

խա. 168ա-9աԳլուխԽԱ. – ԵւապակալեալեղեւզգիրսգրեցեալիԴարեհէ... ոչվասնցանկութեանսրտին, այլվասնմխիթարելոյզնոսա:

խբ. 169բ-70բԳլուխԽԲ. – Միննիներքինեացիսպասութագուհւոյնեղելոց... եւողորմածյաղթօղթշնամւոյնիմոյ:

խգ. 170բ-2աԳլուխԽԳ. – Եւվասնայնորիկթէ­պէտզկնիերկիցսունայնխնդրուածոցնԴարեհի... ողոր­մութիւնսցուցերնմա, որքանոչոքառնիցէրերբէք:

խդ. 172աբԳլուխԽԴ. – ԵւԱղեքսանդրարտաքսառաքեալզդեսպանսնիտաղավարէն... ընծայսշնոր­հել, քանթէվաճառել:

խե. 172բ-4աԳլուխԽԵ. – Վերջապէսածինկրկինզդեսպանսնիտաղավարն... որլուանյԱղեքսանդրէ, յայտնեցինԴարեհի:

խզ. 174ա-5բԳլուխԽԶ. – ԻսկԴարեհառանցյա­պաղմանառաքեացընդառաջ... եւկարգաւորեալձա­խոյթեւնզօրացնԴարեհի:

խէ. 175բ-6աԳլուխԽԷ. – Եւյաջոյթեւզօրացնո­րասահանեցաւիհայոց... ինոյնիսկտեղւոջհաստա­տելզբանակն:

խը. 176բ-7աԳլուխԽԸ. – ԵւՄազէ,որկայրիվերայբարձրբլրոյ... յորմէզբոլորզօրքնթշնամեացտեսանելկարէր:

խթ. 177բ-8բԳլուխԽԹ. – ՅայնժամԱղեքսանդրունեացառաջիաչացն... արթնութեամբշարժեալք՝ար­ձա­կեացառիհանգչիլ:

ծ. 178բ-9բԳլուխԾ. – ԻսկԴարեհյուսացեալ, թէԱղեքսանդրզայնարասցէ... իխորինքունմտեալ՝ննջեաց:

ծա. 179բ-80բԳլուխԾԱ. – Եւիմիւսումաւուրառաւօ­տեանեկեալզօրավարքն... սկսեացկարգադրելեւկառուցանելզզօրսն:

ծբ. 180բ-1բԳլուխԾԲ. – Իվերայաջոյթեւոյնզօ­րացնկարգեցաւ... քանզյետկոյսեղեալսնամրա­ցու­ցեալքէին:

ծգ. 181բ-2բԳլուխԾԳ. – Զկնիայսպիսիկար­գադրութեանցզօրացիւրոց... իճանապարհընթանալյորդորէրասելովայսպէս:

ծդ. 182բ-3բԳլուխԾԴ. – Յետանցանելոյնմերայսքանելիընդարձակագոյնբազումերկրեաց... եւզմերձպատահեալզինուորս, որքշուրջզնովաւկային:

ծե. 183բ-6աԳլուխԾԵ. – ԵւԴարեհգոլովիվերայահեակթեւոյ... թէպէտարիութեանկամփոքրոգու­թեանօրինակսցուցանիցեմ:

ծզ. 186ա-7բԳլուխԾԶ. – ԸնդժամանակսնայնոսիկկամեցաւԱղեքսանդր... ոչծանեանզհաճու­թիւնկամացնորա:

ծէ. 187բ-8աԳլուխԾԷ. – ԸնդայնժամանակԱմին­թոս՝զօրավարնհեծելազօրացնԱղեքսանդ­րեայ... միչեւարիւնաքամլեալքմեռեալյերկիրան­կանէին:

ծը. 188բ-9բԳլուխԾԸ. – ԸնդժամանակսնընդայնոսիկԱրետ, որգնացեալէր... կողմնթագաւորինփառաւորիլ:

ծթ. 189բ-90բԳլուխԾԹ. – Դարձեալոչգիտեմ, արդեօքերեւակայութիւն... յայտնիլինէրնոցա, թէուրփախչիԴարեհ:

կ. 190բ-1բԳլուխԿ. – Եւահեակթեւնզօրաց, որպէսիվերյայտարարաք... իԲաբելոնընթմնացե­լոցզօրացնիւրոցյաղթեցելոց:

կա. 191բ-2բԳլուխԿԱ. – ԵւԴարեհհանդերձսա­կաւարամբփութացեալ... զթագաւորնիւրեանցԴա­րեհգովաբանէին:

կբ. 192բ-3բԳլուխԿԲ. – ԻսկԱղեքսանդր, որպէսվերնյայտնեցաք... իբանակնամբողջթարցվնասու:

կգ. 193բ-4աԳլուխԿԳ. – Եւինոյնպատերազմինայնքանպարսիկքսպանեցան... եւնոքաայնպիսիմեծթագաւորիարժանաւորքէին:

5. 194ա-237աԳԻՐՔՀԻՆԳԵՐՈՐԴ

ա. 194բ-5բԳլուխԱ. – ԶորինչանցսանցինընդայնժամանակառկառավարութեամբնԱղէքսանդ­րեայիՅունաստանեւիԼիւրիկէկամՓռիւգիա... գնացեմուտիսահմանսնՄեդացւոց:

բ. 195բ-7աԳլուխԲ. – Ոչզկնիբազումժամանակիկամաւհնազանդեցան... իկպրոյանտիբաւականային:

գ. 197բ-8աԳլուխԳ. – ՅորժամԱղեքսանդրառԲա­­բիլօնմօտեցաւ... սկսաւզինչսեւզգանձստեսա­նել:

դ. 198ա-9բԳլուխԴ. – Դարձեալ, զորինչպատ­կա­նիվասնգեղեցկութեան... իսկբարձրութիւննէիբրեւքսանհինգկանգուն:

ե. 200ա-1աԳլուխԵ. – Իվերուստբերդինայնգոյկախեալայգիք... որքզարհամարհանսմաքրութեանմարտավարութիւնհամարեն:

զ. 201ա-2աԳլուխԶ. – ՏիրօղքնԱսիոյզօրքնՄակեդոնացւոց... եւհետեւակացնիւրաքանչիւրոցերկուհարիւրդենարկամդահեկանս:

է. 202բ-3բԳլուխԷ. – Յետայնպիսիկարգադրու­թեանցնչուեալ... եւիտունջեանզծուխկախեալիձո­ղոյ:

ը. 203բ-4բԳլուխԸ. – ՅորժամԱղեքսանդրըն­թա­նայրառքաղաքնՇուշանկամՍուս... թշնամիդուտէրզկերակուր, իներքոյոտիցքոցդնի:

թ. 204բ-5աԳլուխԹ. – ԵւԱղեքսանդրիգնալնիւրումիՊարս՝զքաղաքնՍուսկամՇուշան... իբրեւսիրելագոյնմայրիմՈլիմպիադայ:

Ծնթ. Գրչից՝ 205աստ. լս. «Աստսղալմամբդատարկթո­ղե­լոյ՝ո՛չինչգոյգրելոյ»:

ժ. 205բ-6բԳլուխԺ. – Զկնիմխիթարելոյզնաբա­նիւքնայնոքօք... առկիցպահպանէինզնավահանօք:

ժա. 207աբԳլուխԺԱ. – ՎերջապէսՏավրօներեւե­ցաւզօրօքնիւրովք... մինչեւցխորինՊարսանընդհատտարածին:

ժբ. 208ա-9աԳլուխԺԲ. – Յետաւերածմանյի­շեալբոլորկողմանցն... ընդորզօրքնյետսդառնալհարկաւորեցան:

ժգ. 209ա-10բԳլուխԺԳ. – ԵւետԱղեքսանդրզբա­նակիւր... եւառողջարար, քանզամենայնկող­մանսնԱսիայ:

ժդ. 210բ-1բԳլուխԺԴ. – Յետբացայայտութեաննորինսակսճանապարհի... թողեալանցքնայնառանցպահպանութեան:

ժե. 211բ-2բԳլուխԺԵ. – Եւինքներրորդումպահուգիշերին... ընդմիմեանսհարմամբմեծհնչիւնառնէին:

ժզ. 212բ-3բԳլուխԺԶ. – Եւապաիմիւսումաւուրզցանկալիառաւօտ... որընթանայրզօրօքնկարիաճա­պարմամբեւշեշտակի:

ժէ. 213բ-4բԳլուխԺԷ. – ԵւհաստատեացԱղեքսանդրինոյնտեղւոջ... եւիքաղաքէնյայնմանէերկուստադիոնբացատութեամբեդզբանակնիւր:

ժը. 215աբԳլուխԺԸ. – Անդամատքյոյնքայնքելեալիբանակէն... որքիխղճութեանմերումզմեզսկսանճանաչել:

ժթ. 215բ-6բԳլուխԺԹ. – ԶկնիաւարտմանԵվտե­մօնեայ... հողագործութիւնսառնել, վարելարտսեւտնկելայգիս:

ի. 216բ-8աԳլուխԻ. – ԵւիմիւսաւուրկոչեացԱղեք­սանդրզզօրապետսեւզնախարարս... եւինմինեղեալՂաբարէկամԳաբարէտուեցաւԱղեք­սանդ­րեայ:

իա. 218ա-20աԳլուխԻԱ. – ԵւԱղեքսանդրվասնպահ­պանութեանբերդինՊերսապօլոյ... ստացեալքեղէն, բովանդակնիընծայսելին:

իբ. 220աբԳլուխԻԲ. – ԴարձեալԱղեքսանդրեայհոգեկանձիրն... եւզգործիսնիհուրնընկեցին:

իգ. 221ա-2աԳլուխԻԳ. – ԱյսպէսկործանեցաւտուննբոլորյԱրեւելից, ուստիբազումազգք... զհետԴարեհիընթանալեւգտանելզնակամեցաւ:

իդ. 222ա-4աԳլուխԻԴ. – ԻսկԴարեհընդայնժա­մանակիԵկբատանսէր... կամպատերազմաւստա­նամինձփառսմշտնջենական:

իե. 224ա-5բԳլուխԻԵ. – Ամենեքեանլուեալզա­սա­ցեալսնԴարեհի... եւտէրդմերզյանձնեցեալննմաիշխանութիւն:

իզ. 225բ-6բԳլուխԻԶ. – Ոչենզարմանք, եթէԴարեհոչկարացհամբերել... եւընդունիցէզմեծա­հո­գութիւնպատկանաւորնթագաւորաց:

իէ. 226-7աԳլուխԻէ. – ԻսկԲեսոսեւՆաբարզանշար­ժեալբաղձանօք... եւվասնիբացկալոյնթողու­թիւնխնդրել:

իը. 227բ-8աԳլուխԻԸ. – Ընդժամանակսնընդայ­նո­սիկառաքեալքնինոցանէ... յորմէմիայնոյերկնչէր, աճապարէրազատել:

իթ. 228ա-9աԳլուխԻԹ. – ԻսկՊատրօն՝զօրա­պետնՅունացհրամայեաց... վասնայնջատագովելկարեն:

լ. 229աբԳլուխԼ. – ԹէպէտԲեսոսյունարէնոչհաս­կանայր... վասնցուցանելոյԴարեհիզհաւատար­մու­թիւնիւր:

լա. 229բ-30բԳլուխԼԱ. – ՍակայնԲեսոսկամէրիս­կոյնսպանանելզԴարեհ... իպատրաստիկայինսպա­ռազինեալք:

լբ. 230բ-1բԳլուխԼԲ. – ԸնդժամանակսնընդայնոսիկկոչեալԴարեհ... զթագաւորնիւրեանցողբա­լովգովէին:

լգ. 231բ-2բԳլուխԼԳ. – Եւպարսիկքլուեալզա­ղա­ղակողբոց... իյետկոյսկառացնորինընթանային:

լդ. 232բ-3բԳլուխԼԴ. – Աղեքսանդրծանուցեալ, թէԴարեհելեալէ... առաջինկարգնընդվերջինկար­գացնմիանալ:

լե. 233բ-4բԳլուխԼԵ. – Եւզկնիընթանալոյերիցհարիւրստադիոնաց... զորսառԴարեհիսպասաւո­րութիւնկային, սպանինանդ:

լզ. 235ա-7աԳլուխԼԶ. – Զկնիկատարելոյայնցամե­նիցարարողութեանց... ընդզծովարկանենզինքեանսկատարելապէս:

6. 237բ-79բԳԻՐՔՎԵՑԵՐՈՐԴ

ա. 237բ-40աԳլուխԱ. – Ընդժամանակսնընդայնոսիկ՝յորժամիրագործութիւնքնայնքկատարեինիյԱսիայ, իՅունաստանեւիՄակեդոնիայեւսգոյինխռովութիւնքեւվրդովմունքյոյժբազում... իբանակնիւրսրտմտեալիվիրացիւրոց:

բ. 240ա-1աԳլուխԲ. – Բայցսակայնլակեդեմո­նա­ցիքիմարտնչելոյ... իվերայզինուցիւրոցփչեացզհո­գին:

գ. 241ա-2աԳլուխԳ. – Իպատերազմինայնսպա­նե­ցանիլակեդեմոնացւոց... քանզԱղեքսանդ­րեայյաղ­թութեաննզԴարեհմերձԱրբելիոյ:

դ. 242ա-3բԳլուխԴ. – ԲայցԱղեքսանդրուսեալճա­հաւորեցաւհամբերել... ըստերեւելիցեղինորինճահաւորարժանապատութեամբ:

ե. 243բ-5բԳլուխԵ. – ԵւանտիեհասԱղեքսանդրիՊարթեւս... եւասացիլուրականջսնոցազբանսզայս:

զ. 245բ-8աԳլուխԶ. – Չէզարմանք, սիրել՛իքիմզինուորք, զիդուք... եւոչթէսրտմտութեանվասնփառացանուաննոցա:

է. 248ա-9աԳլուխԷ. – Եւլուանզօրքննորայոյժմտերմութեամբզասացեալբանսննորա... ըստբանիցբնակչացնկալցենզեզինսնինշանհաւաստութեան:

ը. 249ա-50բԳլուխԸ. – ԳոլովԱղեքսանդրչորսաւուրսիմիումտեղւոջվասնհանգստութեանզօրաց... իսկվերջիննառյարեւմտեանկողման:

թ. 250բ-2աԳլուխԹ. – ՋուրքԿասպիցծովոյնոչայնքանաղիեն... իտեսչութիւնՖրադատեայըստառաջնոյ:

ժ. 252ա-3աԳլուխԺ. – ԶկնիմտանելոյնԱղեք­սանդ­րեայիվերջինսահմանսն... որոցկապանօքպա­հելհրամայեաց:

ժա. 253բ-4աԳլուխԺԱ. – ԳաւառնՎրկանիսահ­մա­նակիցէր... ծածկաբարզմակեդոնացիսնետահարառնէին:

ժբ. 254ա-5աԳլուխԺԲ. – ԵւԱղեքսանդրիբրեւզորսսգազանաց... մանաւանդըստներքինոյնայն:

ժգ. 255ա-6բԳլուխԺԳ. – Վրկանայ,որպէսվերնյիշեցաւսահմանակիցէր... եւԱղեքսանդրիՊարթեւսճանապարհորդեցաւ:

ժդ. 256բ-7բԳլուխԺԴ. – ԱրդէնսկսաւԱղեք­սանդրյայտնապէսթոյլտալ... որքնոյնպէսծառայէինիբաւականութիւնախտիցնորա:

ժե. 257բ-8բԳլուխԺԵ. – Այնպիսիքարարողու­թեամբքնորաեւօտարազգաց... քանլքանիլեւդա­դա­րիլիսովորութեանցպատերազմականաց:

ժզ. 258բ-9բԳլուխԺԶ. – Եւվասնայնորիկընթա­ցեալգնացինյերկիրն... եւէինսոքաթուովիբրեւերեքտասանհազարսպառազինեալանձինք:

ժէ. 259բ-60աԳլուխԺԷ. – Եւթողեալիվերայպա­շարմաննոցին... հնազանդեցանեւետունզին­քեանսիհպատակութիւն:

ժը. 260ա-1աԳլուխԺԸ. – ԵւանտիդարձաւԱղեք­սանդրառԿրատեր... զիմի՛սպանցիյԱղեքսանդրեայփախեաւիՀնդկաստան:

ժը. 261ա-2աԳլուխԺԹ. – Եւապաեղենաւուրսիննյորմէհետէբանակն... զԴիօկսեն, զԱրխեպօլեւզԱմինթ:

ի. 262ա-3աԳլուխԻ. – ՆիկօմախմեկնեալիԴիմ­նեաց... եւյայտնեացմիըստմիոջէզամենայնասա­ցեալսնԿեբալինեայ:

իա. 263աբԳլուխԻԱ. – ԵւԱղեքսանդրիսկոյնարշաւեցոյցզսուրհանդակ... իսկոյնգլորեալփչեացզհոգին:

իբ. 264աբԳլուխԻԲ. – ԿոչեացԱղեքսանդրզՖի­լօթիպալատն... միըստմիոջէյայտնեացյատենին:

իգ. 264բ-5աԳլուխԻԳ. – ԿրատերյոյժսիրելիէրԱղեքսանդրայ... այսուկերպիւաւարտեացԿրատերզբանսիւր:

իդ. 265բ-6աԳլուխԻԴ. – Նոյնպէսեւայլքամենե­քեանառանցերկբայութեան... զիկացցենանդսպա­ռա­զինեալքիպատրաստի:

իե. 266ա-7աԳլուխԻԵ. – Եւապաընդամենայնուրեքիյելսեւիմուտս... եւորպիսիպատահմամբմեռեալ:

իզ. 267ա-8աԳլուխԻԶ. – ՅետայնորիկելԱղեք­սանդր,եկնիմէջժողովոյն... ընդձեզլինիլնիմո՛չհա­մարեմզիսորբ:

իէ. 268ա-9բԳլուխԻԷ. – ԵւընթերցաւզգիրնՊար­մենիոնեայ, որանկեալէր... եթէոչստացայցհատու­ցումնվրիժու:

իը. 269բ-71աԳլուխԻԸ. – Եւապահրամայեացմու­ծանելզՖիլօթ... եւապաինքնելիժողովոյանտիեւգնաց:

իթ. 271ա-4բԳլուխԻԹ. – ՅայնժամՖիլօտսկսաւխօսիլեւասէ... եւզկնիբանիցնՖիլօթեայածինպա­հա­պանքնզնաիբանտ:

լ. 274բ-6աԳլուխԼ. – ԳոյրիթիւսզօրավարացնոմնանունԲելօն... առորվերջապէսամենեքեանհա­մա­ձայնեցան:

լա. 276աբԳլուխԼԱ. – Յետաւարտմանհամա­ձայնխորհրդոյն... խոստանալովյայտնելզամենայն, զորինչգիտէ:

լբ. 277ա-8աԳլուխԼԲ. – Ընդայնժամանակերեւե­լիազնուականքն... թէպէտչարութեաննբնաւինեսչեմմասնակից:

լգ. 278բ-9բԳլուխԼԳ. – Իսկնոցահրամայեալկրկինչարչարէին... յայնժամեւիբարեկամացննորաոչոքաւաղեացվասնՖիլօթեայ:

7.280ա-323աԳԻՐՔԵՕԹՆԵՐՈՐԴ

ա. 280ա-1աԳլուխԱ. – Զօրքն, որք, նախ, դա­տե­լովշշնջէինյականջսմիմեանց, թէիրաւամբսպա­նաւՖիլօթվասնչարգործոցիւրոց... տեգօքխող­խո­ղեալսպանինզնա:

բ. 281ա-2աԳլուխԲ. – Զկնիբառնալոյանտիզմարմիննորա, հրամայեաց... եւորպէսերկեցոյցզնամեծաւգոռոզութեամբ:

գ. 282ա-5աԳլուխԳ. – ՅայնժամԱմինթոսունե­լովզհրամաննմատուցանել... քանզիմեքբարկու­թեաննորինքեւեմքենթարկեալք:

դ. 285ա-6աԳլուխԴ. – Ինոյնիսկժամանակի, յորժամԱմինթոս... եղբարցդիմոց, քանզընդդէմիմոյինքեան:

ե. 286ա-7աԳլուխԵ. – Յայնժամբոլորբազմու­թիւննոչմիայնյարտասուաց... եւիտեսանելնզքեզ, ոչերկնչիցի:

զ. 287ա-8աԳլուխԶ. – Պօլիտամանտազատեալայնպիսիզարհուրանաց... զթուղթսն, զորսընձեռիցէՊօլիտամանտնմայ:

է. 288ա-9աԳլուխԷ. – ՅորժամՊօլիտամանտհե­ռուստնշմարեաց... եւգլուխնառաքեացառԱղեք­սանդր:

ը. 289ա-90աԳլուխԸ. – Այսպիսիվախճանստա­ցաւՊարմենիոս... եւվասնսակաւութեանզօրացնոչինչգործծածկիւրյաչացնորա:

թ. 290ա-1աԳլուխԹ. – Զկնիայնպիսիարարո­ղու­թեան, կարգեացԱղեքսանդր... հազարհետեւակսեւվեցհարիւրհեծելազօրս:

ժ. 291աբԳլուխԺ. – ԵւինքնԱղեքսանդրհան­դերձզօրօքնգնացեալ... եւիմօտոյհազիւթէինչտե­սա­նիլկարէ:

ժա. 291բ-2բԳլուխԺԱ. – Յայսանապատեւան­մար­դաբնակդատարկտեղւոջ... որքիճանապարհինմնացեալէինեկեալհասին:

ժբ. 292բ-3բԳլուխԺԲ. – ԵւանտիընթացաւզօրքնիլեառնԿովկասու... եւքաղաքսայսիբնակչացնանուանեցաւԱղեկսանդրեայ:

ժգ. 293բ-4աԳլուխԺԳ. – ԻսկԲեսոսարագու­թեամբնԱղեքսանդրեայզարհուրեալ... կամեցեալիսեղանիանդյաղթելԱղեքսանդրիիբացուստ:

ժդ. 294բ-5բԳլուխԺԴ. – ԳոյրինոյնխրախճանիոմնԿօբարանունՄեդացի... իսկԿօբարիժամուվրդովմաննծածկաբարելեւառԱղեքսանդրդիմեաց:

ժե. 295բ-6բԳլուխԺԵ. – ԵւԲեսոսունէրութնհա­զարարսպատերազմականս... եւնոքօքկերակրելմինչհասանելյերկիրնԲակտրիացւոց:

ժզ. 296բ-7աԳլուխԺԶ. – ԵրկիրնԲակտրիացւոցբազմազանյատկութիւնսունի... սկիւթացիքընթանանառԲեսոսյօգնութիւննմա:

ժէ. 297բ-8աԳլուխԺԷ. – ԻնոյնիսկժամանակիծանուցինԱղեքսանդրեայ... զկնիսպանմաննորաիբրեւզերեւելիկողոպուտ:

ժը. 298բ-9աԳլուխԺԸ. – ԵւյանձնեացԱղեք­սանդրզկառավարութիւննբակտրիացւոց... քանզիըմ­պողքնիփսխելհարկադրէին:

ժթ. 299ա-300աԳլուխԺԹ. – ԵւԱղեքսանդր, որվասնայնպիսիմեծփորձութեանվրդովեալխռովէր... բոլորզօրքնվեցաւուրսհազիւանցինյայնկոյսգե­տոյն:

ի. 300բ-1բԳլուխԻ. – ԵւԱղեքսանդրինոյնիսկժամանակի... զիայնուհետեւմտերմութեամբծառայելխոստասցին:

իա. 301բ-2բԳլուխԻԱ. – ԵւհասեալանտիԱղեք­սանդրիփոքրիկքաղաքմի... այլեւոչտեսեալզՄե­լի­տինէ:

իբ. 302բ-3բԳլուխԻԲ. – ԵւանտիգնացԱղեք­սանդրառԴանոբգետ... զիինոյնտեղւոջ, յորումսպանեացնազԴարեհ, մահացուսցենզնա:

իգ. 303բ-4աԳլուխԻԳ. – Ընդժամանակսնընդայնոսիկմակեդոնացիք... եւընկալաւզժողովուրդսնոցայիշխանութիւնիւրեւտիրեացնոքօք:

իդ. 304ա-5աԳլուխԻԴ. – ԵւելանտինստաւԱղեքսանդրիգահաւորակ... եւմնալառՍկիւթացիսն, որքբնակինյայնկոյսԲօսֆօրայ, որէԲոսոր:

իե. 305ա-6աԳլուխԻԵ. – Վասննորքաղաքիընտ­րեացտեղիհիմնարկութեան... իմէջգիշերինսպանինզնոսազամենեսին:

իզ. 306ա-7աԳլուխԻԶ. – ԻսկԱղեքսանդրսրտմտեալվասնայնպիսիյանդգնութեան... եւզկնիտիրելոյնկործանեալաւերեցինմինչեւյատակսնորին:

իէ. 307աբԳլուխԻԷ. – ԵւառաքեացանտիԱղեք­սանդրզՄենեդեմ... եւհալածելոյիգետոյանտիըզզօրնմակեդոնացւոց:

իը. 308ա-9աԳլուխԻԸ. – ԳետնԴանոբէ, որբա­ժանէԲակտրիացիս... թէորպէսլինիցինգործոցնվախճան:

իթ. 309ա-10աԳլուխԻԹ. – Քրմացհասարակսո­վո­րութիւնէրհայիլ... բարւոքէմեռանիլինձ, քանզրկելառաջիկայվտանգսն:

լ. 310ա-1աԳլուխԼ. – Զայսոսիկասացեալնակա­րիհանդարտութեամբ... իզոհէանուամբբախտիդքո:

լա. 311ա-2աԳլուխԼԱ. – Դարձեալզկնիանցիցնեղելոցփութով... իվերյիշեցեալպատահմաննկորստեանզօրացն:

լբ. 312ա-3աԳլուխԼԲ. – ԴարձեալԱղեքսանդրսակսայնցգոլովիմէջտրտմութեան... զորսծերա­կոյտնիհրեշտակացնասացայսկերպիւ:

լգ. 313ա-5բԳլուխԼԳ. – Եթէչաստուածքնհաճի­ցէին... այսուկերպիւՍկիւթացինայնզբանսիւրաւար­տեաց:

լդ. 315բ-6աԳլուխԼԴ. – ԵւԱղեքսանդրընդդէմնմինպատասխանեաց... մինչգրեթէվահանսնամենիցծակոտքեալէինիբազումտեղիս:

լե. 316ա-7աԳլուխԼԵ. – Եւապայորժամլաստքնառափնգետոյնհասեալկացին... եւվիրաւորեցանիբրեւհազարանձինս:

լզ. 317ա-8աԳլուխԼԶ. – Յայսպատերազմիահէբազումքապստամբք... եւբոլորչափհասակսնկոտո­րելանխնայ:

լէ. 318աբԳլուխԼԷ. – ԳաւառնՍօգեացըստմեծիմասինդատարկեւանբնականապատէ... ոչսակաւքանզմակեդոնացիսզթագաւորնսիրէին:

լը. 319աբԳլուխԼԸ. – ԵւթողեալԱղեքսանդրկառավարելզիշխանութիւննՍօգեաց... որքհրամա­նա­տուքլինին:

լթ. 319բ-20բԳլուխԼԹ. – ԵւթէպէտԱղեքսանդրզայլամենայնզանազանտեղիս... եւանմատչելիզառի­վերտեղիսհօտսանասնոցարածեալիցէ:

խ. 320բ-1բԳլուխԽ. – Եւնոքաիսկոյնածեալկա­ցուցինառաջինորա... յերկրորդումպահուհրամա­յեացնոցագնալօգնականութեամբնԱստուծոյ:

խա. 321բ-2աԳլուխԽԱ. – Եւնոքաառեալընդինքեանսկերակուրսերկուց... ոչեղեւտեսանիլինչհար­կիւգնացիհանգչիլ:

խբ. 322ա-3աԳլուխԽԲ. – ԵւիծագիլառաւօտուԱղեքսանդրնախինքնետես... եւառայնպատկա­նեալտեղիսնյանձնեացԱրտաբազեայիվերակացու­թիւն:

8. 323բ-74աԳԻՐՔՈՒԹԵՐՈՐԴ

ա. 323բ-4աԳլուխԱ. – Աղեքսանդրտիրեալզլեառնայնհանդերձբնակչօքն, որոյառնումնո՛չայն­քանմեծինչէր... հնազանդեցուցանելոյնՍօգեացիՄսրղանդչուեաց:

բ. 324ա-5բԳլուխԲ. – Անդ, եկնառնաԲերդես, որումառաքեցեալէրառբնակիչսն... եւբաշխեացբո­լորզօրացիւրոց:

գ. 326ա-7աԳլուխԳ. – ԵւանտիդարձաւգնացԱղեքսանդր... որքհիանալիեւանհաւատալիգործսգործեցին:

դ. 327աբԳլուխԴ. – ԱյսցեւսոցինանմանբանիցնԱղեքսանդրեայ... վասնորոյԱղեքսանդրառաւելբորբոքեցաւբարկութեամբ:

ե. 327բ-8բԳլուխԵ. – ԵւապաԿլիտեւսառաւելյանդգնեցաւջատագովել... քանզպատասխանինհօրքոԺուփիթեռայ:

զ. 329աբԳլուխԶ. – ԲայցԱղեքսանդրյայնպիսիբարկութիւնշարժեցաւ... գնաահաառՓիլիպպոս, առՊարմենիոսեւառԱտտալի:

է. 329բ-30բԳլուխԷ. – Այսէբնականեւիծնէախտբոլորազգիմարդկան... յայտնապէսպատիժբար­կութեաննոյնՔամովսայիցէ, որէչաստուածար­բեցութեան:

ը. 330բ-1աԳլուխԸ. – Դարձեալեւզայսառաւելվրդովէր... եւինքնգնացեհասիԿսենիպպ:

թ. 331բ-2աԳլուխԹ. – Կողմնկամգաւառնայնսահ­մանակիցէընդՍկիւթիա... եւարձակեցաւիվերայլեռանզօրօքիւրովք:

ժ. 332ա-3աԳլուխԺ. – Դարձեալչեւեւսհասեալիլեառնընթանայրգետն... զորսխոստացեալէրՕկ­սատրնմա:

ժա. 333ա-4աԳլուխԺԱ. – ԵւԱղեքսանդրթողեալընդառաջհեծեալսն... զորարարինորպէսհրա­մայեացն:

ժբ. 334ա-5աԳլուխԺԲ. – Յետայնորիկծանու­ցեալԱղեքսանդրի... եւայլնխոստացաւզկամսառնիւրկատարելանփոփոխ:

ժգ. 335ա-6աԳլուխԺԳ. – Սպիտամենտուեալզինքնիխաբս... իտեղիմեռեալՄազէիզԴիտամեն:

ժդ. 336աբԳլուխԺԴ. – Յետկատարելոյյիշեալգործոցնյերիցամսոց... իբրեւզխաւարգիշերիանցու­ցանէին:

ժե. 336բ-7բԳլուխԺԵ. – ԲայցմիայնԱղեքսանդրիյայնցփորձութեանցանյաղթելի... ստացեալաւա­րացանտիանասունսերեսունհազար:

ժզ. 338ա-9աԳլուխԺԶ. – Եւանտիգնացեալեհասիկողմն... այլկեղծաւորեալարտաքուստիբրհաւա­նու­թիւնստային:

ժէ. 339ա-40աԳլուխԺԷ. – ԴարձեալիմտիեդեալունէրչուելգնալիՀնդկաստան... գարշելիարարո­ղու­թեամբքապականեցին:

ժը. 340-1աԳլուխԺԷ. – ՅայնմժամանակիէրոմնԱրղիվեացի... եւօրինակտալպատուոյթագաւորա­կանի:

ժթ. 341ա-2աԳլուխԺԹ. – Զայնբոլորբանսնյայտ­նապէսառԿալլիսֆեն... յաղթօղսհամարելզնո­սաեւոչյաղթեցեալ:

ի. 342ա-3աԳլուխԻ. – ԱսացելոցբանիցնԿալլիս­ֆե­նեայ... վասնորոյհատուցանելնմազվրէժնփութովեգիտզառիթն:

իա. 343ա-4աԳլուխԻԱ. – Առմեծամեծիշխանսնմակեդոնացւոց... զորսեւկոչեցանինոյնչարխոր­հուրդ:

իբ. 344ա-5աԳլուխԻԲ. – Դարձեալչարաբա­րոյիցնայնցյոյժդժուարինէր... մնացանդմինչեւցերկ­րորդժամնտունջեան:

իգ. 345ա-6աԳլուխԻԳ. – Եւապամիւսընկերքնոցաեկեալփոխեցինզնոսա... խորհրդակցացիւրոցմիըստմիոջէյայտնեացնմա:

իդ. 346աբԳլուխԻԴ. – ՎասնԿալիսֆենայիս­կա­պէսյայտնիէր... վասնո՞յրնեղութեանեւզայրացմանկամեցանկորուսանելզնա:

իե. 347աբԳլուխԻԵ. – Եւնոքաամենեքեանզահիհարեալքիբրեւ... մինչեւցսպանումնհամբերութեամբլուիցեն:

իզ. 347բ-8բԳլուխԻԶ. – Եւյորժամհազիւդադա­րեցոյցԱղեքսանդր... այսկերպիւաւարտեացԵրմօլայզբանսիւր:

իէ. 348բ-51բԳլուխԻԷ. – ԵւԱղեքսանդրընդդէմբանիցնորապատասխանեաց... վասնսաստկութեամբվարելոյընդնմա:

իը. 351բ-2բԳլուխԻԸ. – ԱյլվասնյապաւելոյզտրտունջսնժողովրդացԱղեքսանդր... ոչերկարբացակայութիւնսունին:

իթ. 352բ-4աԳլուխԻԹ. – Դարձեալծովահայեացտե­ղիսն... եւշուրջնմինբուսեալհերսնսափրելզամե­նայն:

լ. 354ա-5աԳլուխԼ. – Սակայնթագաւորքնոցաշռայլութեամբք... իյօգնութիւնեւպահպանութիւնթագաւորին:

լա. 355ա-6աԳլուխԼԱ. – Ո՞հաւատալկարէ, զիգոլովնոքայայնպիսիշռայլկացութեան... եւհեռանալյառաջակայգործոյսպատմութենէ:

լբ. 356ա-7աԳլուխԼԲ. – ԶկնիմտանելոյԱղեք­սանդրեայ... եւմակեդոնացիքծանեանզմերձիլնիւրեանցենթքաղաքին:

լգ. 357ա-8աԳլուխԼԳ. – ՅորժամԱղեքսանդրզզօրնիւրածեալկացոյց... եւինոյննուագիարբեալքխենեշացեալքէին:

լդ. 358բ-9աԳլուխԼԴ. – ԵւանտիգնացեալեհասԱղեքսանդր... վասնմարդկանհարկաւորութեան:

լե. 359բ-60բԳլուխԼԵ. – ՅորժամԱղեքսանդրվե­րահասուլինէրզշինութենէբերդին... բայցծնեալմա­նուկնԱղեքսանդրանուանեցաւ:

լզ. 360բ-1աԳլուխԼԶ. – ԵւԱղեքսանդրառաքեացան­տիզՊօլիսպերխօն... եւծառայելյօժարիմք, զորինչեւհրամայիցէ:

լէ. 361բ-2աԳլուխԼԷ. – Իյեօթնաւուրսվիհսնեւզխորխորատսն... ոչարշաւեալզհետնոցա:

լը. 362ա-3աԳլուխԼԸ. – ԴարձեալետեսԱղեք­սանդր, զիանկարելիէ... յայնձնեացիկառավարու­թիւնՍիսօկօստեայ:

լթ. 363ա-4աԳլուխԼԹ. – Եւանտիճանապարհարարեալչուեացգնաց... որքիհեռուստիբրեւզաշ­տա­րակսերեւէինտեսողաց:

խ. 364աբԳլուխԽ. – Աղեքսանդրնախվար­կու­ցեալիբրՕմֆիս... եւջատագովիցենզմիմեանս:

խա. 365աբԳլուխԽԱ. – ԻսկՕմֆիսըստհա­ճութեանԱղեքսանդրեայ... ինքեանքչարչարիչքենան­ձանցիւրեանց:

խբ. 365բ-6բԳլուխԽԲ. – Եւիմիւսաւուրեկինդես­պանքառԱղեքսանդր... նմանքէինգեղեցկու­թեանդիմացեւհսկայութեանհասակինորին:

խգ. 366բ-7աԳլուխԽԳ. – Իսկմակեդոնացիքո՛չմիայնառթշնամիսն... իյեզրէգետոյանտիտեսա­նէին:

խդ. 367բ-8բԳլուխԽԴ. – ԵւԱղեքսանդրմտա­խորհլինելով՝ոչգիտէրզինչառնել... պատրաստեցանկացինկարգաւ, սպասէինայլեւսհրամանի:

խե. 368բ-9աԳլուխԽԵ. – ԵւապաբաժանեացԱղեքսանդրզզօրսն... իվերայահեակթեւիննոցաարշաւեացմեծաւհամարձակութեամբ:

խզ. 369ա-70աԳլուխԽԶ. – Եւյորժամընդամե­նայնտեղիսճակատմարտինյօրինել... գերազանցէրհասակաւբարձրութեան, քանզայլմարդիկք:

խէ. 370ա-1աԳլուխԽԷ. – ԵւհայեցեալԱղեք­սանդրեայառթագաւորն... այլեւզբոլորզօրնիմեծշփոթումնառածին:

խը. 371բ-2բԳլուխԽԸ. – Մինչեւցայնրժամանակմակեդոնացիքընդամենայնտեղիս... հարկադրեցաւպարածածկիլիւրայնովքնառժամանակինչ:

խթ. 372բ-3աԳլուխԽԹ. – ԸնդայնժամանակեղբայրնՏակսիլ... իձեռսյաղթօղինԱղեքսանդրեայ:

ծ. 373ա-4աԳլուխԾ. – ԵւԱղեքսանդրվար­կու­ցեալ... այնքանեւսառաւելյաւելումնփառացիւրոյհետեւին:

9.374բ-412աԳԻՐՔԻՆՆԵՐՈՐԴ

ա. 374բ-5բԳլուխԱ. – Աղեքսանդրուրախացեալվասնայնպիսիյիշմանարժանիյաղթութեանն... ուրեմնԱղեքսանդրառնագնասցէ:

բ. 375բ-6բԳլուխԲ. – ԵւԱղեքսանդրյետյաղթե­լոյնզՊօվրոս... եկեալէանյաղթելիիսկապէսզօրքաստուածային:

գ. 376բ-7բԳլուխԳ. – Աղեքսանդրվասնաւերած­մանկողմանցնայնց... իգեղեցիկկանանցգեղեցիկզաւակսծնանիցին:

դ. 377բ-8բԳլուխԴ. – Քաղաքն, յորումբնակէրյի­շեալազգն... զամենայն, զորինչինմանէհրամայեսցի:

ե. 378բ-80աԳլուխԵ. – ԵւեկացԱղեքսանդրառՖեշելաւուրսերկուս... իպտղոցյաղթութեանցնստե­լովիտան:

զ. 380ա-2բԳլուխԶ. – ՎերջապէսթողեալԱղեք­սանդրզմտացիդատողութիւն... առյիսզխոտորեալեւփոխարկեալսիրտքձեր:

է. 382բ-3աԳլուխԷ. – Եւզկնիաւարտմանբանիցնորազինուորքնայլեւսոչինչետուն... զինավասնխնդրանացզօրացնբացայայտնիցէթագաւորինիյարդիւնսնոցա:

ը. 383բ-4բԳլուխԸ. – ՅայնժամմատուցեալԿենոսառԱղեքսանդր... այլզիբարւոքէ, լսիցեսզբանսնոցա, քանզաղակեւհառաչանս:

թ. 384բ-6աԳլուխԹ. – ՅետաւարտմանբանիցնԿենոսիբոլորզօրն... իյարմարաւորտեղեացհանելիզօրացներբեմնիցամաք:

ժ. 386ա-7աԳլուխԺ. – Այնպիսիկերպիւնաւեալհասիննոքամինչեւցբերան... իսկիհարաւոյկողմանէԱկեսինեւԻդասպ, որքիմիասինմիանան:

ժա. 387աբԳլուխԺԱ. – Դարձեալիբերանինհոսեցելոցգետոցկոհակսնյորժամիծովնգնան... եւմատոյցզոհսգնացանտիերեսունստադիոն:

ժբ. 387բ-8բԳլուխԺԲ. – ԵւանտիհասեալԱղեք­սանդրյերկիրնՕկսիդրակաց... եւոչեթէփախչիլիՀնդկաստանայ:

ժգ. 388բ-9աԳլուխԺԳ. – Իսկարդամենայնռամ­կականամբոխք... միայնգերեալզբոլորբանակնոցա, դարձաւ:

ժդ. 389ա-90աԳլուխԺԴ. – Վերջապէսեհասնաիքա­ղաքնՕկսիդրակացւոց... մնալմիայնիբրեւյանա­պատիիբացթողանեցեալ:

ժե. 390աբԳլուխԺԵ. – ԵւգոլովԱղեքսանդրմիայնակ, որպէսվերնյիշեցաւ... առնաձգէինեւնետսսլացուցանէին:

ժզ. 390բ-1աԳլուխԺԶ. – ԵւԱղեքսանդրկացեալիվերայծնկացյոյժնեղութեամբ... կոչելովզթշնամիս, որքցանկանմարտնչիլ:

ժէ. 391ա-2աԳլուխԺԷ. – ԸնդայնժամանակՊեվ­կեստիմիւսկողմանէքաղաքինհարեալ... կամթե­թեւամտութիւնհանգոյնարատութեան:

ժը. 392ա-3աԳլուխԺԸ. – ՅորժամտարանզԱղեք­սանդրիտաղավարն... եւմեծաւյուսովվասնառող­ջու­թեաննորամիամտեալդարձանիբանակն:

ժթ. 393աբԳլուխԺԹ. – ԵւԱղեքսանդրանցուցեալանդաւուրսեօթն... կամիքծանուցանելինձվասնարձակմանթշնամեաց:

ի. 393բ-4բԳլուխԻ. – ԱռայնԿրատեր, որումյերեւելիիշխանացյանձնեցեալէր... այսինքն՝բոլորհասարակացկենդանութիւն:

իա. 394բ-6բԳլուխԻԱ. – ՅոյժհաճոյեւախորժթուեցաւԱղեքսանդրեայ... եւեկացանդինքնոչսակաւժամանակ:

իբ. 396բ-7բԳլուխԻԲ. – Ընդժամանակսնընդայնոսիկ, յորժամզասոսիկայսպէսլինէր... յորսԱղեքսանդրբնակեցուցեալէր՝թողեալգնացին:

իգ. 397բ-8բԳլուխԻԳ. – ԸնդայնժամանակեկեալհասինառԱղեքսանդր... պայմանտուեալգօտեմարտելընդնմա:

իդ. 398բ-9բԳլուխԻԴ. – ԵւիմիւսումաւուրԱղեքսանդրվասնկարիթախանձանաց... եւծանեաւզսուտմատնումննորին:

իե. 399բ-400բԳլուխԻԵ. – ՀրեշտակքնՀնդկաց, զորսարձակեալէրգնալիտունս... զիընկալցիզնոսաիհպատակութիւնիւր:

իզ. 400բ-2աԳլուխԻԶ. – ԵւԱղեքսանդրընկալաւզազգնՍաբրակացիխնամակալութիւնիւր... եւյոյժբազմութիւնսգերեցանեւվաճառեցան:

իէ. 402աբԳլուխԻԷ. – Մուսիկանքկրկինապս­տամ­բեցանյԱղեքսանդրէ... սաստիկճակատամարտինարիաբարկառավարէրզզօրսիւր:

իը. 402բ-3բԳլուխԻԸ. – ՍակայնԱղեքսանդրյոյժտրտմեցաւվասնՊտղոմէոսի... իկղզիիմն, որկայրիմէջգետոյնայն:

իթ. 404ա-5աԳլուխԻԹ. – Անդհարկեղեւնմամնալոչսակաւժամանակ... եւոչզարհուրելովանցիցնպատահմանց, զորսապահետեւեաց:

լ. 405ա-6աԳլուխԼ. – Քանզիյերրորդումժամուտունջեանսկսաւծովնովկիանոս... ոչմիայնհակա­ռա­կութիւնս, այլեւզկագսեւզկշիռսլինէին:

լա. 406ա-7աԳլուխԼԱ. – Եւապայաւելորդութենէջուրցնզբոլորդաշտսն... եւըստամենայնիպարտ­րաստլինիլ, յորժամջուրնյաւելասցի:

լբ. 407ա-8աԳլուխԼԲ. – Յետանցուցանելոյզբո­լորգիշերն... իհարկէմտանիցէնկամիՀնդիկէսգետկամիԵւփրատէս:

լգ. 408ա-9բԳլուխԼԳ. – Յետանցուցմանձմռանեւզկնիայրեցմանզանպիտանացեալնավուց... մինչեւցյեզրաշխարհացգնացեալէինստանալզաւարսյօտարաց:

լդ. 409բ-10բԳլուխԼԴ. – Եւապազկնիսովունհե­տե­ւացմահտարաժամ... եւպահէկապանօքմեծաւզգուշութեամբ:

լե. 410բ-2աԳլուխԼԵ. – ԵւյանձնեացԱղեքսանդրզկառավարութիւնն... որքանկարէշռայլութիւննընդ­դէմխստութեան:

10.412բ-49աԳԻՐՔՏԱՍՆԵՐՈՐԴ

ա. 412բ-3բԳլուխԱ. – ԵւինոյնիսկժամանակիդարձաւեկնառԱղեքսանդրԿլեանդր, Սիտալկ, Ագա­ֆոնեւԵրակոն, որքըստհրովարտակիԱղեք­սանդրեայսպանինզՊարմենիոս... զորսածեալէրԿրատերառԱղեքսանդր:

բ. 413բ-5բԳլուխԲ. – ՅետսակաւուցժամանակացդարձաւեկնեւՆեարխընդՕնիսիկրատեայ... եւզիշխանութիւննթագաւորութեաննԱվիսարեայյանձնեացորդւոյնորին:

գ. 415բ-6բԳլուխԳ. – Եւյետայնուգնացեալեհասնաառ... երբեմնվասնյափշտակութեան, երբեմնվասնապստամբութեան:

դ. 416բ-7բԳլուխԴ. – Եւապայորժամզսուտեւիզուրբարուրանքնայնքփութացան... այլեւառա­տա­ձեռնութեամբմեծպարգեւաբաշխնայնքանբարու­թեանցսպանինիզուր:

ե. 417բ-9աԳլուխԵ. – ԻնոյնժամանակիՖրա­դատ, առ, որկարծիքգոյր... եւկարօտընծայիցառամենայնինչյօժարեցուցանելկարէ:

զ. 419ա-20աԳլուխԶ. – Վասնորոյերեսունցռկա­նաւօքանցիննոքաառխորշն... իդիմիկալվրդովմանցբարբարոսաց:

է. 420ա-1աԳլուխԷ. – Դարձեալնախքանզգու­մարումնյիշեալզօրաց... թէնոքա, որոցհրամայեցիմնալառյիս:

ը. 421բ-2բԳլուխԸ. – Բոլորզօրքնմիաձայնգո­չէր... եւթէորքանյինէնմիայնոյկախի:

թ. 422բ-3բԳլուխԹ. – ՎերջապէսԱղեքսանդրելյաթոռոյնիւրմէխոյացեալ... ասացնազհետեւեցեալբանսիձեռնթարգմանչիայսպէս:

ժ. 423բ-4բԳլուխԺ. – ՅորժամեսգնայիյԵւրո­պիոյիյԱսիա... ասացցԱղեքսանդրզբանսզայսհետեւեցեալ:

ժա. 425ա-31բԳլուխԺԱ. – Մինչեւյե՞րբպատժեսզմեզ, նաեւըստսովորութեան... բայցըստանդադարխնդրանացնոցինթոյլետունմտանելառԱղեք­սանդր:

ժբ. 431բ-2բԳլուխԺԲ. – Եւտեսեալզօրացնզնաամենեքեանսկսանարտասուսհեղուլ... այնքանմեծիտրտմութեանգայրիմիտսիւրեանց:

ժգ. 432բ-3աԳլուխԺԳ. – Զայնլուեալմակեդո­նաց­ւոցեւբարբարոսաց... ումեմնթերեւսպալատա­կանսպասաւորի:

ժդ. 433բ-4բԳլուխԺԴ. – Եւնոցագոլովիմէջայն­պիսեացզանազանմտածութեանց... բարեհաճու­թեաննԱղեքսանդրիառՍիլիղամբայեւգթութեանառզայլգերիսն:

ժե. 435ա-6աԳլուխԺԵ. – Արդարեւ, եթէառանցախտակրութեանդատիցի... որքմիանգամայնգոնեայսակաւմասնէբախտաւորութեանցնմասնակիցեղեն:

ժզ. 436ա-7աԳլուխԺԶ. – ԸնդնմինժամանակիԲաբելօն, ուրզբանպատմութեանս... իսկմինչեւցայնվայրո՞վկառավարիցէկարգաւորեալսահմանեցէ՛ք:

ժզ. 437ա-8բԳլուխԺԶ. – ՅետաւարտելոյբանիցնՊերդիկկեայ՝Նեարխսկսաւասել... քանզիինչքթա­գաւորութեանսայսժողովուրդքենժառանգաւորք:

ժը. 438բ-9բԳլուխԺԸ. – ԱպաշուրջզՄելեագ­րեայկայինզօրսսպառազինեալսոչսակաւ... զնակա­ցուցինթագաւորիվերայիւրեանց՝Փիլիպպոսանուանեալզնա:

ժթ. 439բ-40աԳլուխԺԹ. – Դարձեալկամեցողու­թիւննվասնՓիլիպպոսի... եւոչոքէարժանիայնմ, բացիօրինաւորժառանգէ:

ի. 440բ-1բԳլուխԻ. – ՎասնորոյՊերդիկոսիահէզար­հուրանացանտիհրամայեաց... իվերայինքեանմեծաւզօրութեամբջատագովելզինքնկարասցէ:

իա. 441բ-2բԳլուխԻԱ. – Եւյաւուրներկրորդիմակեդոնացիքտրտունջսբարձեալ... կամհաշտիլընդՊերդիկոսիկամմարտնչիլընդնմա:

իբ. 442բ-3բԳլուխԻԲ. – Սակսայնպիսիպատահ­մանն, որքիդաշտինէին... իմէջիւրեանցզխաղաղու­թիւնեւմշտնջենականբարեկամութիւն:

իգ. 443բ-5աԳլուխԻԳ. – Բայցսակայնբախտնփու­թացոյցգոյացուցանել... իբրվասնանցեալտարա­ձայնութեան:

իդ. 445ա-6աԳլուխԻԴ. – Թագաւորքնմակեդո­նաց­ւոցհասարակաբարըստսովորութեան... այլսպա­նեցաւիթշնամեացնայնցինոյնտեղի:

իե. 446ա-7աԳլուխԻԵ. – ԵւՊերդիկոսէածըզզօրնիքաղաքն, խորհուրդարարեալ... եւյարմարգոլընդարձակեցուցանելթագաւորութիւնս, քանզորստացանզայնս:

իզ. 447բ-9աԳլուխԻԶ. – Ապաեօթնաւուրքէին, յոր­մէհետէմարմիննԱղեքսանդրի... եւզիանուամբնորասահմանեցաւհամարողութիւնամաց, զորապապահէինասորիքեւայլք: Վերջբոլորիտասնգրոց:

Ծնթ. 89բէջիցսկսած՝գրեթէբոլորէջերիստորինկէսըզբաղեցնելով, շարունակւումէտողատակիյղումներինմա­նուող, ըստգլուխներիհամարակալուած «ԾանօթութիւնքկամԼուծմունք» բաժինը, որյաճախգրուածէկարկատանթերթերիվրայ (158ա, 159աեւայլն):

Բ. 452ա-3բՔաղուածԿուինդոսԿորտիոսիՏա­րե­բա­նութիւնյառաջիկայպատմութեանս – ՔանզիթիւամացնսկսանիըստՅուլիանեայթուաբանութեաննվեցամբողջամսովքյառաջ, քանզՈլիմպիականթուականին, վասնորոյամքննախքանզծնունդնՔրիստոսիեւամքնիշինութենէՀռօմայ, որքանկարեղեւզանազանեցաքյամացնՈլոմպիականաց... վախ­ճանեացիհիւանդութենէիպաշարմանքաղաքինՄիտելինոյ: ԳիրքԳ. (չշարունակուած):

Ծնթ. Նախաբանինհետեւումէգրքերիհամառօտբովան­դա­կութիւնըեւամացկարգաւորութիւնըտարբերակողաղիւ­սակ, որնանաւարտէ. հասնումէմինչեւԵրրորդ (Գ.) գիրքը:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛սՏիտղ. 1ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1գ (ԺԹ. դար, շղագիր) ԿնեազԻւանԶախա­ր[ի]չիննէ:

2.Ա. փեղկին (ԺԹ. դար, շղագիր) Մերձակայ/// (անընթեռնելի):

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգիր. «Պատմութիւն / ԱղեքսանդրիՄեծի Մակեդոնացւոց», մէջքին փակցուած մէկ այլ թերթիկին՝ «3», Պհպ. Ա. «260/2870», 1ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «Կիւնիկեան աղանդն կրոն (՞) է Կորնթացոց թուղթն 72 երեսն է», 460բ՝ «Աստ Արտաշէս օխ կոչեցեալ Միքաէլ պատմա­գրումն գրած է Արտաշէս ոք ոչ» (նոյնը՝ կրկնուած):

2871

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԸ. դար

ԳՐԻՉ՝ԱնանունԱ. (2ա-47ա), ԱնանունԲ. (50ա-71բ), ԱնանունԳ. (72բ-9ա):

ԹԵՐԹ՝ 94. չգրուած՝ 1աբ, 7աբ, 28աբ, 33աբ, 45բ, 48բ, 49բ, 72ա, 79բ-94բ (49բ՝կանգրադաշտիսահմանագծերը): ՊՐԱԿ՝ 1x 94: ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝ «///DRF/// WE­DOG»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x10,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (28x7), եռասիւն՝ 49ա-71բ (29x7. սահմանագծուածկարմրով): ԳԻՐ՝նոտրգիր (ԱնանունԱ՝նմուշ՝ 35ա, ԱնանունԲ՝նմուշ՝ 59ա, ԱնանունԳ՝նմուշ՝ 76ա): ՏՈՂ՝ 50-53. գծումները՝ճնշումով: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդշագանակագոյնկաշի, միջուկը՝ստուարա­թուղթ, աստառը՝սպիտակթուղթ (Ի. դ.): ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա+ Բ. սպի­տակթուղթ (Ի. դ.), սովորական, չգրուած, մասնկազ­մաս­տառի:

Новый рисунок

Նմուշ 35ա

Новый рисунок

Նմուշ 59ա

Новый рисунок

Նմուշ 76ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ* – Լուսանցազարդ (գծանկա­րա­յին)՝ բուսական, թռչուն, ծաղիկ՝ 48ա. պարբերութիւնների սկզբնատառերը՝ կարմրով: Գոյներ՝ սեւ (կարմիր՝ 48ա):

*Ծնթ. Նկարազարդում կայ միայն Տօնացոյցի հա­տուածում (50ա-71բ) եւ 48ա էջում:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, տեղ-տեղ՝ մասնաւորապէս եզրերը եւ անկիւնները մաշուած-թա­փուած, գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զա­նա­զան բծեր, դեղին հետքեր, 2ա-71ա՝ խոնաւութիւնից եւ թանաքից գրադաշտը գունափոխուած, թ. 1՝ ստորին մասը՝ պատռուած-ընկած, նաեւ՝ վրան պատռուածք-անցք, թ. 42բ-3ա՝ ժանգի հետ­քեր. նորոգուած, նաեւ՝ կազմի մէջքը ամրացուած, թ. 38՝ ստո­րին արտաքին անկիւնը նորոգուած դեղին թափանցիկ թղթով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 2ա-47ա [Ցանկք]

ա. 2ա-6բ Ցանկ Լուծմանց գրոյն Յօբայ – Աբեղայ զի՞նչ թարգմանի՝ 155... Օրէնքն Հին եւ Նոր ո՞րպէս են՝ 86:

բ. 8ա-27բ Ցանկ սաղմոսի քաղուածուին – Աբրահամու վասն է՞ր խոստացաւ զերկիրն պարգեւաց՝ 372, 373... Օր Քրիստոսի՝ 238:

գ. 29ա-32բ Ցանկ քաղուածուի Սողոմոնի գրեանցն – Ահարոն ըստ սատակօղ հրեշտակին ո՞ր­պէս զինէր՝ 392... Օրիորդն զի՞նչ՝ 359:

դ. 34ա-45ա Ցանկ Մաթէոսի քաղուածուին – յԱա­բե­լէ եւ յարենէ նորին վասն է՞ր յիշէ՝ 557... Օրհնեցին եւ ելին ի լեառն Ձիթենեաց՝ 623:

ե. 46ա-7ա Բնաբանական ցանկ բանք ոսկեանց գրգոյն – Ահա այր ոմն ջրգողեալ էր առաջի նորա՝ 134... Օրհնեալ, որ գաս յանուն Տեառն՝ 3:

2. 50ա-71բ [Տօնացոյց Հայոց, Յունաց, Հռո­մէաց­ւոց] –Ա. Սեպտեմբեր, Յունաց. Սիմէոնի Սիւնակեց­ւոյն եւ Գովեստ Աստուածածնի ԻԴ. (24) գրով եւ սրբոյն Թալասայ եւ Խ. (40) կուսանացն Անդրիանա­պօլ­սոյ եւ Երից եղբարց Կալիստիոսի,Օտիոսի եւ Երմոենոսի եւ վարդապետն սոցա, եւ Յեսուայ՝ որդւոյ Նաւեայ: Կիրակի եւ հրաման գինւոյ եւ ձիթոյ: Հայոց. Յեսուայ՝ որդւոյ Նաւեայ եւ Սիմէոնի Սիւնակեցւոյն: Հռոմեացւոց. Էճիտիոսի աբբային եւ յիշատակ սրբոց ԺԲ. (12) եղբարց մարտիրոսաց... ԼԱ. Օգոստոս Յու­նաց. գիւտ գօտւոյն սրբուհւոյ կուսին Մարիամու Աս­տուածածնի: Հրաման գինւոյ եւ ձիթոյ. Հայոց – Գիւտ գօտ­ւոյն ամէնաւրհնեալ սուրբ Աստուածածնի Մա­րի[ա]­մու:

*Ծնթ. 49ա՝այսնոյնբնագրիանյաջողտարբերակը՝ «Սի­մէո­նիՍիւնակեցւոյնեւԳովեստԱստուածածնիԻԴ. (24) գրով...Թէրոկտիտոսիճգնաւորին: [Բ]աբիլասայ/// (չշարունա­կուած)»:

3. 72բ-9ա [Ցանկք գրոցն Մոլութեանց եւ Առաքի­նու­թեանց]

Ա. 72բ-5ա Ցանկ Մոլութեանց գրոցն – Ագահու­թիւնն՝ 236... Քսութիւն՝ 147:

բ. 75բ-9ա Ցանկ Առաքինութեանց – Ականջաց ողջախոհութիւնն՝ 364... Օգտութիւնք նեղութեանց՝ 383, 387, 390:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ ԺԹ. դ., նոտրգիր

1. 47բ-8ա [Օրհնութիւնք հանդերձից հոգեւորա­կա­նաց]

ա. 47բ Օրհնութիւն գլխարկի – Երեւելեաց եւ աներեւութից Տէր եւ արարիչ ամենայն գոյից...որում վայել էփառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ:

բ. 47բ Օրհնութիւն հանդերձի – Տէր, Աստուած ամենակալ, թագաւոր մեծագոյն... ընդ որում քեզ՝ Հօր եւ Հոգւոյդ Սրբոյ վայել է:

գ. 47բ Օրհնութիւն գօտւոյ – Ամենակալ յաւիտե­նականն ողորմած Աստուա՛ծ...հանդերձ կենդանարար եւ ազատիչ Սուրբ Հոգւոյդ վայել է:

դ. 47բ-8ա Օրհնութիւն բազկուրարի եւ բազպանի – Տէ՛ր Աստուած, արարի՛չ զօրութեանց անտեսա­նելաց...ընդ որում քեզ՝ Հօր եւ Հոգւոյդ Սրբոյ վայել է փառք:

ե. 48ա Օրհնութիւն ուրարի – Տէ՛ր Աստուած, որ ամենայն քարոզողացն ուխտեցեր... վասն Յիսուսի Քրիստոսի՝ Որդւոյ քոյ՝ Տեառն մերոյ եւ փրկչին վայել է փառք:

զ. 48ա Օրհնութիւն շուրջառի – Տէ՛ր Աստուած, աղ­բիւր գթութեան... ընդ որում քեզ՝ Հօր եւ Հոգւոյդ Սրբոյ վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ:

է. 48աՕրհնութիւն վեղարի, որ յեպիսկոպոսէ ասի – Աղաչեմք զքեզ, Տէ՛ր Յիսուս Քրիստոս, եւ խնդրեմք յառատ յողորմութեանդ քումմէ... ի սէրն Աստուծոյ Հոգւով ի տուէ եւ ի գիշերի. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

48ա Գրչից, ստ. լս. «Յովհաննէ կաթողիկոսէն է վեղարի օրինակն»:

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Աա մատիտով «2871», 1ա «ԺԸ. Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս», 1բ սեւ թանաքով «298/ 2871», Պհպ. Բբ-ին փակցուած 5.5x8.5 չափսի թեր­թիկին, մեքենագիր՝ «Վերականգնուած է մէջքի մասը եւ դուրս եկած մամուլները: Գլխ. վերականգնիչ՝ Լ. Աղա­բէկեան, 1978 թ.», կապոյտ թանաքով աւելաց­րած՝ «23/XI»:

2872

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՄԼԲ. – 1783

ՍՏԱՑՈՂ՝Բարսեղվրդ. Վանցի:

ԹԵՐԹ՝ 525 (գրչիէջակալում՝ա-ռժը, որէ՝ 1ա-509բ, 1-1017, որէ՝ 1ա-509ա, մատիտովյետագայիէջակալում՝ 1019-49, որէ՝ 510ա-25ա). չգրուած՝ 523ա-5բ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԽԴx12 (ԽԴ՝ 9): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (24.5x14. սահմանագծուածկարմրով, ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 114ա). խորագրերը՝բոլորգիր: ՏՈՂ՝ 41. գծում­ներըճնշումով: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդկարմրաւունկաշի, միջուկը՝տախտակ, աստառը՝թուղթ. սպիտակ, լուսագծերով, չգրուած. լուսանցակողերը՝կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա՝սկզբ.). հաստ թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «AS», չգրուած՝ Աա:

Новый рисунок

Նմուշ 114ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին թեթեւակի քերծուած, տեղ-տեղ թափուած, անկիւնները եւ մէջքի վերուվարի կաշին թե­թե­ւա­կի մաշուած-թափուած. հիմքի վերին մասի կաշին մասամբ անջատ, 2 կապիչներն ընկած. Ա. փեղկին մնում են զոյգ կա­պիչ­ների 3, իսկ Բ. փեղկին՝ 4 մետաղէ գամերը. լուսանցակողերի կարմիրը գունաթափուած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հե­տեւանքով զանազան բծեր, մոմի եւ այլ դեղին հետքեր, թ. 520-1՝ հիմքից մասամբ անջատ, գրադաշտը՝ մասնաւորապէս թ. 510-22՝ խոնաւութիւնից եւ թանաքի թթուայնութիւնից գունափո­խուած, կազմաստառները, Պհպ. Ա, եւ թ. 525՝ խոնաւութիւնից խունացած, վրան դեղին հետքեր եւ զանազան բծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-522բ [Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք]

Տե՛ս ձեռ. 2311, 3ա-430բ: Ընծայումն/չիք: ա/1ա-9բ: բ/9բ-12բ: գ/12բ-7ա: դ/17բ-9բ: ե/19բ-24ա: զ/24ա-31բ: է/39բ-43բ (քարոզ թիւ Թ): ը/31բ-6բ (քարոզ թիւ Է): թ/36բ-9բ (քա­րոզ թիւ Ը): ժ/43բ-7բ: ժա/47բ-56ա: ժբ/56ա-60բ: ժգ/60բ-5ա: ժդ/65ա-9ա: ժե/69ա-76ա: ժզ/չիք: ժէ/76ա-8բ (քարոզ թիւ ԺԶ): ժը/78բ-84բ (առանձին թուահամար չունի): ժթ/84բ-6ա (քարոզ ԺԷ*): ի/86ա-91ա: իա/91ա-5ա: իբ/95ա-101բ: իգ/101բ-4բ: իդ/104բ-10բ: իե/110բ-5ա: իզ/115ա-9բ: իէ/119բ-22ա*: իը/122ա-6ա: իթ/126ա-9բ: լ/129բ-34բ: լա/134բ-8բ: լբ/138բ-42բ: լգ/142բ-5ա: լդ/145ա-7ա: լե/147ա-50բ: լզ/150բ-4ա: լէ/154ա-8բ: լը/158բ-63ա: լթ/163ա-7բ: խ/167բ-72ա: խա/172ա-5ա: խբ/175ա-8ա: խգ/178ա-81բ: խդ/181բ-90ա: խե/190ա-4ա: խզ/194ա-9ա: խէ/199ա-202բ: խը/202բ-9բ: խթ/209բ-17բ: ծ/չիք: ծա/217բ-21բ: ծբ/221բ-5բ: ծգ/225բ-31ա: ծդ/231ա-8ա: ծե/238ա-42բ: ծզ/243ա-8բ: ծէ/248բ-51ա: ծը/251ա-6բ: ծթ/256բ-60ա: կ/260ա-3բ*: կա/263բ-8ա: կբ/268ա-70բ: կգ/270բ-3ա: կդ/273ա-5ա: կե/275ա-8բ: կզ/278բ-82ա: կէ/282ա-5բ: կը/285բ-8ա (կրկնուած է նախոր­դի թուահամարը՝ ԿԳ): կթ/288ա-92բ (կրկնուած է նախորդի թուահամարը՝ ԿԳ): հ/292բ-5ա (քարոզ թիւ ԿԴ): հա/295ա-9ա (քարոզ թիւ ԿԵ): հբ/299ա-301ա (քարոզ թիւ ՀԲ.*): հգ/301ա-2բ: հդ/302բ-5ա: հե/305ա-8ա (կրկնուած է նախորդի թուա­հա­մարը՝ ՀԴ): հզ/308ա-12բ: հէ/312բ-6բ: հը/316բ-21ա: հթ/321ա-30ա: ձ/330ա-1բ: ձա/331բ-6բ: ձբ/336բ-43ա: ձգ/343ա-5ա: ձդ/345ա-7ա: ձե/347ա-9ա: ձզ/349ա-51ա: ձէ/351ա-6բ: ձը/356բ-60ա: ձթ/360ա-4բ: ղ/364բ-72ա: ղա/372ա-81բ: ղբ/381բ-6ա: ղգ/386ա-92ա: ղդ/392ա-3բ: ղե/393բ-8ա: ղզ/398ա-404ա: ղէ/404ա-9բ: ղը/409բ-14բ: ղթ/414բ-8ա: ճ/418ա-28բ: ճա/428բ-35ա: ճբ/435ա-8ա (քարոզի թուահա­մարը սխալմամբ նշանակուած ՂԲ): ճգ/438ա-42ա: ճդ/442ա-7բ: ճե/447բ-52բ: ճզ/452բ-63ա: ճէ/463ա-7ա: ճը/467ա-8բ: ճթ/468բ-74բ: ճժ/474բ-81ա: ճժա/481ա-7ա: ճժբ/487ա-90ա: ճժգ/490ա-4ա: ճժդ/494ա-8բ: ճժե/չիք: ճժզ/498բ-501բ: ճժէ/501բ-4բ: Յիշ./չիք: Ցանկ գլխոց.../510ա-22բ (խորագիր՝ «Ցանկ քարոզգրքոջ»): Ցանկ գլխաւոր մտաց.../չիք: 0րհնու­թիւն/չիք:

*Ծնթ. Փակագծերիմէջառնուածհամարներնայսձե­ռա­գրիննեն: ԺԹ. քարոզիհամարըգրուածէԺԷ., որովառա­ջա­նումէթուահամարիերկումիաւորիտարբերութիւն՝մինչեւԻԷ. քարոզը, սրահամարնէլսխալմամբնշանակուածէԻԴ., այս­տեղէլառաջէգալիսթուահամարիերեքմիաւորիտարբերու­թիւն՝մինչեւԿ. համարը, որըսխալմամբնշանակուածէԾԶ., տարբերութիւնըդառնումէչորս՝մինչեւԿԸ. քարոզը: ՀԲ. քարոզիցսկսածմինչեւվերջհամարներըհամապատաս­խա­նումեն 2311 ձեռագրին:

Յաւելեալունի՝

505ա-9բ [Քարոզ ի Խաչատրոյ Էրզրումեցոյ, ձեռ. 1019, 150ա-1բ] Մասն երկրորդ – Պարունակեալքն ի տապանակին խորհրդապէս նշանակէին զսրբուհի Աստուածածինն... որ օրհնեալ է եւ գովեալ յաւիտեանս յաւիտենից, եւ եղիցի միշտ օրհնեալ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

509բ Ի վայելումն Բարսեղ վարդապետին Վանցոյ, ՌՄԼԲ. (1783) թվոջս մերում:

522բ Ի մեծն Պօլիս գրեցաւ ՌՄԼԲ. (1783) ամին՝ ի վայելումն Վանցի Բարսեղ վարդապետին:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգիր. «Յակոբ արքեպիսկոպոսի Նալեան / Քարոզգիրք / (համառօտ)/ 3.», Պհպ. Աա՝ «֊ 37/81 (սեւ թանաքագծով ջնջած)», «305/2872», «1783, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Աա՝սեւով բոլորակի մէջ թա­գա­պսակ զինանշան, եզերագծով՝«Печать Ахалцыхской градской полиции»:

2873

ԵՊԻՓԱՆ ԿԻՊՐԱՑԻ, ՃԱՌՔ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 192 (սխալներով գրչի էջակալում՝ 1-341, որ է՝ 14ա-178ա). չգրուած՝ 1բ-12բ, 178բ-92բ: ՊՐԱԿ՝ 13+Ա-ԻԱx8+11: ՆԻՒԹ՝թուղթ. սպիտակ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x21,6: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միա­սիւն(28.5x17.սահմանագծուած, ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 77ա). սկզբնատողերըբոլորգիր: ՏՈՂ՝ 35-38: ԿԱԶՄ՝բացշագանակագոյնկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝կապոյտցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա. + Բ. թուղթ, սպիտակ, ԱաեւԲբ՝վրանփակ­ցուածկազմաստառիշարունակութիւնծաղկաթուղթը, չգրուած՝Աբ, Բա:

Новый рисунок

Նմուշ 77ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար.կազմի կաշին մաշուած,քերծուած, տեղ-տեղ՝ մասնաւորապէս եզրերըեւանկիւններըմաշուած-թա­փուած,կազմաստառներիծաղկաթուղթըխոնաւութիւնիցեւգոր­ծածութիւնիցմաշուած, մասամբգունաթափ, երեւի կապա­րակնքման նպատակով, բզովկամ այլ սուր գործիքովԲ. փեղկին 3 անցքբացած. 1ինըվնասելէմինչեւթ. 140, 2րդը՝մինչեւթ. 70, 3րդը՝մինչեւթ. 65, գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւան­քով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, խոնաւութիւնից եւ թանա­քից գրադաշտը մասամբ գունափոխուած, թ. 14-39՝ վերին հիմ­քին մօտ խոնաւութեան հետք:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

ա. 13ա-36ա Եպիփանու Կիպրացւոյ ասացեալ՝ Ի սկզբնագիր Ծննդոց արարածոց եւ յաւետարանա­կան քարոզութեանց, որ ըստ Ղուկայ. յաւետիս սուրբ Աստուածածնի – Աստանօր սկիզբն արասցուք զան­սկզբանն պատմել ի Մօվսիսեան յառաջին օրի­նա­դրէն... եւ բարեբանեսցուք զամենասուրբ Երրոր­դու­թեանն՝ գոհանալով զնմանէ այժմ եւ միշտ եւ յաւի­տեանս:

բ. 36ա-40ա Նորին Եպիփանու՝ Ի գալ սրբոյ Կու­սին առ Եղիսաբեթ, զկնի աստուածընկալ աւե­տեացն. յԱւետարանէն Ղուկայ – Յաւուրսն յայնոսիկ յարուցեալ Մարիամ գնաց ի լեռնակողմն փութա­նակի... որում Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ յաւիտեան:

գ. 40ա-2ա Նորին երանելոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի նոյն սուրբ Աւետարանէն Ղուկա.Եւ Եղիսա­բեթի լցան աւուրք, եւ ծնաւ որդի – Եւ արդ, ահաւասիկ իմանալի է, զի առ Աստուած բազում երկիւղիւ եւ սիրաջան վաստակոց... ի դրախտն անապական, որում լիցի ամենեցուն մեզ հասանել շնորհօք եւ մարդա­սի­րութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, ընդ որում Հօր եւ Հոգւոյն փառք:

դ. 42բ-50ա Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի Ծնունդն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ – Անսկիզբն բանն յանսկզբնականի Հօրէ աստանօր կամեցաւ սկզբնաւորիլ... ի մարդիկ հաշտութիւն, որում լիցի ամենեցուն մեզ հասանել շնորհօք եւ մարդա­սի­րու­թեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեան:

ե. 50ա-3բ Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի սուրբ Ծնունդն Քրիստոսի, ի նմին Աւետա­րանէ – Եւ եղեւ ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ ել հրաման յՕգոստոս կայսերէ աշխարհագիր առնել... բարձրաս­ցուք անճառելի հանգստեամբ եւ մեծապայծառ փառօք ի փառս Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն:

զ. 53բ-5բ Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի սուրբ Ծնունդն Քրիստոսի, ի Ղուկասու Աւե­տարանէն – Եւ հովիւքն էին ի տեղւոջն այնմիկ բա­ցօ­թեայք, որ պահէին զպահպանութիւնս գիշերոյ հօտից իւրեանց... խոստովանելով զնոյն ինքն զՅիսուս Քրիստոս՝ արարիչ եւ փրկիչ համանգամայն առ հա­սա­րակ ամենայն, որ երեւին եւ որ ոչն երեւին եւ նմա փառք յաւիտեան:

է. 56ա-61ա Նորին երանելոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի սուրբ տնտեսութիւնն եւ ի Ծնունդն Քրիս­տո­սի – Աստանօր աստուածաբանական իմաստիւք եւ ընդ այնր խառնելով զերկիւղ Տեառն... որում լինի մեզ այնմ անխռով խաղաղութեանն հասանել շնորհօք սուրբ եւ փրկագործ Ծննդեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. եւ նմա փառք ընդ Հօր եւ ամենասուրբ Հոգւոյն յաւիտեան. ամէն:

ը. 61ա-3բ Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի թլփատութիւն Տեառն, յԱւետարանէն Ղուկա – Եւ իբրեւ լցան աւուրք ութ՝ թլփատել զնա... լիցի ամենեցուն մեզ հասանել շնորհօք եւ մարդասիրու­թեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, ընդ որում Հօր... ամէն:

թ. 64ա-8ա Նորին երանելոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի Գալուստ Տեառն Քառասնօրեայ ի տաճարն եւ ծերունին Սիմէօն, ի Ղուկասու Աւետարանէն – Եւ իբրեւ լցան աւուրք սրբութեանն նոցա... որում լիցի ամե­նեցուն մեզ լինել շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի... յաւիտե­նից:

ժ. 68ա-80բ Նորին երանելւոյն Եպիփանու եպիս­կոպոսապետին ասացեալ՝ Ի Ծնունդն Քրիստոսի եւ գալ մոգուցն յերկրպագութիւն, յԱւետարանէն սրբոյն Մատթէոսի – Եւ ի ծնանելն Յիսուսի ի Բեթղեհէմ Հրէաստանի յաւուրս Հերովդի արքայի... Եւ կարգեաց անդ քահանայս եւ սարկաւագունս, քարոզելով նոցա զՔրիստոս ի փառս Հօր եւ Հոգւոյն... ամէն:

ժա. 80բ-3ա Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի սուրբ մանկունսն Բեթղեհէմի, զոր կոտո­րեաց անօրէն եւ չարափառն Հերովդէս – Եւ իբրեւ գնացին նոքա անտի, ահա հրեշտակ Տեառն ի տես­լեանն երեւեալ Յովսէփայ... այնմ, որ բառնալոց էր զմեղս աշխարհի, Յիսուս Քրիստոս՝ Տէրն մեր, ընդ որում... ամէն:

ժբ. 83ա-4բ Նորին Եպիփանու ասացեալ՝ Ի դառնալ Տեառն յԵգիպտոսէ եւ բնակիլ ի Նազարեթ, իբր սնանելով անդ – Եւ ի վախճանիլն Հերովդէի զկնի ամաց երկուց մնալոյ Տեառն յԵգիպտոս... տերունական փառս ի վեր առաքեսցուք Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ յաւ՛՛:

ժգ. 84բ-6ա Նորին Եպիփանու ասացեալ՝ Ի գնալն ի տօն Զատկին – Եւ երթային ծնօղք նորա ամի ամի յԵրուսաղէմ ի տօն Զատկին: Ո՜վ մեծի եւ աստուա­ծա­գիտ պարգեւաբաշխ իմաստութեան... ժառանգել զյաւիտենական կեանսն, ընդ ամենայն սուրբս, շնոր­հօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ... ամէն:

ժդ. 86բ-9բ Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի մկրտութիւն Տեառն ի մատթէոսեան սուրբ Աւետարանէն – Յաւուրսն յայնոսիկ գայ Յօհաննէս Մկրտիչ՝ քարոզել յանապատին Հրէաստանի... հասա­նել շնորհօք խոստովանողացս սուրբ Երորդութեանն ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր, որում վայել է փառք, իշխանութիւն այժմ եւ՛՛:

ժե. 90ա-1բ Նորին Եպիփանու ասացեալ՝ երանելի հայրապետին Կիպրացւոյ, Ի մկրտութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի՝ ի սուրբ Աւետարանէն Մատթէոսի – Յայնժամ գայ Յիսուս ի Գալիլեէ ի Յորդանան, առ Յովհաննէս՝ մկրտիլ ի նմանէ... զի մերձեալ է արքայութեանն երկնից, յորում լիցի ամենե­ցուն մեզ շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

ժզ. 91բ-4ա Նորին Եպիփանու ասացեալ յԱւետա­րանէն Մատթէոսի – Յայնժամ վարեցաւ Յիսուս յանապատ, ի Հոգւոյն՝ փորձիլ ի սատանայէ: Աստանօր էջ աստուածահրաշ երեւումն... ի քաղաքն մեր հայրենի ի յԵրուսաղէմն վերին, որ է մայր մեր ամենեցուն, ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր... ամէն:

ժէ. 94բ-8ա Նորին երանելւոյն Եպիփանու Կիպ­րացւոյ եպիսկոպոսապետին ասացեալ՝ Ի Գալուստ Տեառն ի Բեթանիա, եւ յարութեանն Ղազարու – Աստանօր մեծաւ հաւատով առ Աստուած, եւ բազում ջանիւ եւ աշխատութեամբ... ողորմութեան, խոնարհու­թեան եւ սիրոյ, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ... ամէն:

ժը. 98ա-104ա Նորին երանելւոյն Եպիփանու եպիսկոպոսապետին Կիպրացւոյ ասացեալ՝ Ի գա­լուստն Տեառն յաւուրս արմաւենեաց, ի սուրբ Աւե­տարանէն Մատթէոսի – Ո՜վ մեծի եւ աստուածա­բա­նական իմաստից երանելի աւետարանչին... լուսաւորե­լով եւս յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որում լիցի ամենեցուն մեզ հասանել շնորհօք եւ մարդասի­րու­թեամբ Տեառն... ամէն:

ժթ. 104ա-9բ Նորին երանելւոյն Եպիփանու Կիպ­րացւոյ ասացեալ, Ի մեծի աւուր երկուշաբաթին, ըստ կարգի աւետարանական քարոզութեանն Տեառն մե­րոյ Յիսուսի Քրիստոսի – Բազում են ճառք աստուա­ծայինք եւ տերունական խորհրդով իրացն եղելոց... ի հանդերձեալ արքայութեանն իւրում. եւ մեք արժանա­ւո­րեսցուք, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում վայել է փառք... ամէն:

ի. 109բ-14բ Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի մեծի երեքշաբաթի աւուրն, ի նմին իսկ յԱւետարանէ, ըստ կարգի վարդապետութեանն – Աստանօր իմաստաբար աստուածային եւ հոգեւորա­կան քննութեամբ ի մեծի երեքշաբաթեան աւուրս կար­գեալ... եւ ուրախացեալ գոհացան զՏեառնէ Յիսուսէ, ընդ որս եւ մեք արժանաւորեսցուք փառաւորել զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին այժմ եւ յաւիտեանս. ամէն:

իա. 114բ-8ա Նորին երանելոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի մեծի չորեքշաբաթու աւուրն յԱւետարանէ – Յայնժամ ժողովեցան քահանայապետքն եւ դպիրքն եւ ծերք ժողովրդեանն ի սրահ քահանայապետին... խնդրես­ցուք հաւատով զքաւութիւն եւ զթողութիւն ամենայն մեղաց մերոց, որում Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ վայել է փառք, իշխանութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

իբ. 118ա-25ա Երանելոյն Եպիփանու Կիպրացւոյ եպիսկոպոսապետի ասացեալ՝ Ի մեծի հինգշաբաթ­ւոջն, ի սուրբ Աւետարանէն Ղուկասու – Եկն օր բաղարջակերացն, յորում օրէն էր զենուլ զպասեքն... ի կեանս անվաղճանս, որում լիցի մեզ ամենեցուն հա­սա­նել, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ... ամէն:

իգ. 125ա-31բ Նորին երանելւոյն Եպիփանու Կիպ­րացւոյ եպիսկոպոսապետին ասացեալ՝ Ի մեծի աւուր ուրբաթուն, ի խաչելութեանն Տեառն, ի սրբոյ Աւետարանէն – Զմեծապատիւ եւ զհրաշափառ սոս­կալի օրս այս զանուն եւ զխորհուրդ ո՛չ ունի... եւ եղաք արժանաւորք արքայութեանն երկնից չարչարա­նօք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ընդ որում... ամէն:

իդ. 131բ-8բ Նորին երանելոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Մեծի շաբաթու աւուրն մեծի թաղմանն Տեառն յԱւետարանէն, որ ըստ Ղուկասու – Արդ, ի մեծի եւ ի փառաւոր աւուրս եւ ի ժամու աստ լռութիւն կամե­ցայ... ի կեանս անմահականս, շնորհօք խաչի եւ մա­հուան եւ թաղման իւրոյ, որում լիցի ամենեցուն մեզ հասանել, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ... ամէն:

իե. 138բ-44բ Նորին երանելոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Յաղագս հրաշափառ Յարութեանն Քրիստոսի, եւ վասն մեռելոցն, որք յարեան ի ժամ խաչե­լութեանն, թէ ուստի՛ եւ ո՛յք եւ քանի՛ – Աստուածային առաքեալն Պօղոս առ Կորնթացիսն գրէ ասելով. «Այլ արդ, Քրիստոս յարուցեալ է ի մեռելոց... գոհացեալ զյարուցելոյն, գնացին ի տունս իւրեանց, փառաւորե­լով զամենասուրբ զԵրրորդութիւնն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

իզ. 144բ-52բ Երանելոյն Եպիփանու եպիսկոպո­սապետի Կիպրացւոյ ասացեալ՝ Վասն Յարութեան Տեառն եւ խնկաբեր կանանցն, ի չորեսին յաւետա­րան­չացն՝ ի Մատթէոսէ, ի Մարկոսէ, ի Ղուկասէ, եւ ի Յովհաննէ – Ամենափրկութենագործ տնօրէնութիւնն Քրիստոսի յԵրուսաղէմ կատարեցան... կենդանեաց եւ մեռելոց, ընդ որս եւ մեք շնորհօք Քրիստոսի եւ բարեխօսութեամբ սուրբ առաքելոցն, արժանաւորես­ցուք ընդ ամենայն սուրբս հանդիպիլ փրկչին մերոյ՝ Յիսուսի Քրիստոսի... ամէն:

Ենթամասերն են.

– 145ա [Մատթէոսի սրբոյ աւետարանչին] – Մատթէոս ի Տեառնէ կոչեցեալ առաքեալ, որ արժա­նաւորեցաւ լինել, նա յետ եօթն ամի համբառնալոյն Տեառն Յիսուսի գրեաց զԱւետարանն... եւ զմնացեալն ի Մատթէոսի քաջայայտ եցոյց, որք միտս ունին հաւատոյ:

– 146բ Մարկոսի սրբոյ աւետարանչին – Եւ ընդ առաւօտս միաշաբաթին գան ընդ արեւագալն ի գերեզմանն: Զիջումն հրեշտակին ի մէջ իմանամք, զոր Մատթէոս ասէ. «Յառաջնումն նուագին... պայծառ մեզ ցուցանէ, քան զարեգակն յասելն:

– 147բ Սրբոյ աւետարանիչն Ղուկասու – Բայց ի միաշաբաթուն, վաղ քաջ ընդ առաւօտն եկին ի գերեզ­մանն, բերին զխունկսն եւ զիւղսն, զոր պատ­րաս­տեալ առին ի Մարիամայ եւ ի դստերէն իւրմէ Սողովմեա... իբրեւ ետես զնա այնչափ հատեալ անյուսաբար, մինչեւ մերձ ի մեռանել:

– 148բ-52բ Յովհաննու սրբոյ աւետարանչին – Եւ ի միաշաբաթւոջն Մարիամ Մագդաղենացին ինքն միայնակ գայ ի գերեզմանն... կենդանեաց եւ մեռելոց, ընդ որս եւ մեք շնորհօք Քրիստոսի եւ բարեխօսու­թեամբ սուրբ առաքելոցն արժանաւորեսցուք ընդ ամե­նայն սուրբս՝ հանդիպիլ փրկչին մերոյ Յիսուսի... ամէն:

իէ. 153ա-4բ Նորին երանելոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Յաղագս վերստին կոչման Թովմայի եւ հաս­տատելոյ զնա – Եւ յետ ութ աւուր դարձեալ էին ի ներքս առաքեալքն, եւ Թովմաս ընդ նոսա... ժառանգե­ցէ՛ք յանուն նորա, որում լիցի ամենեցուն մեզ հասա­նել, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ Յի­սուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

իը. 154բ-7բ Նորին երանելոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Յերրորդումն կիւրակէին, եւ նորասքանչ երե­ւեալ նորա երիցս անգամ աշակերտացն – Յետ այսորիկ դարձեալ յայտնեաց Յիսուս զանձն իւր աշակերտաց իւրոց առ ծովեզերբն Տիբեթեա եւ յայտ­նեաց... գթութեամբ մեզ ողորմեսցի եւ երեւեսցի, որում վայել է փառք, պատիւ եւ գոհութիւն յաւիտեան. ամէն:

իթ. 157բ-60բ Նորին ասացեալ ի նմին աւուր՝ յերրորդում կիւրակէի, Վասն Պետրոսի դարձեալ վերստին հաստատելոյ ի Սուրբ Երրորդութեանն առաջի առաքելոցն – Իբրեւ ճաշեցին, ասէ ցՍիմովն Պետրոս Յիսուս. Սիմո՛վն Յովնանու, սիրե՞ս զիս առա­ւել, քան զդոսա: Աստանօր ամենիմաստն խորհրդով տնօրինէ զշնորհս... եւ լինել ժառանգորդ երկնից ար­քայութեանն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

լ. 160բ-5բ Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Ի սուրբ Համբարձումն Տեառն Յիսուսի – Եւ ի կատարիլ աւուրցն մինչդեռ չհաւատային ի խնդու­թենէն եւ զարմացեալ էին... գովեսցուք եւ բարեբանես­ցուք զՀայր եւ զՈրդին եւ զՍուրբ Հոգին, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան. ամէն:

լա. 165բ-71ա Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Յաղագս երկնային դասուցն. ի վերանալն Քրիստոսի եւ ընդ աջմէ Հօր նստելն – Բազմապատիկ են անճառելի խորհուրդք տնօրինաբար համբառնալոյն Քրիստոսի առ Հայր յերկինս, զոր ուսեալ զօրաց երկ­նաւորաց եւ կարի իսկ բարձրագունից... ուր եսն եմ, անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի, որում լիցի ամենեցուն մեզ հասանել... ամէն:

լբ. 171ա-8ա Նորին երանելւոյն Եպիփանու ասա­ցեալ՝ Յաղագս գալստեան Հոգւոյն Սրբոյ եւ տնօրինական աստուածային խորհրդոցն, որ յա­ւուրս սուրբ Պենդէկոստէին եղեն – Եւ ի կատարել աւուրցն Պենտէկոստէից էին ամենայնքն միաբան ի միասին... այլ եւ զբազումս լցուցանէր, որք հաւա­տային հրեշտակ ի մարմնի երեւեալ եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 178ա ստ. լս. գրչից. «ցանկ»՝ յիշագրի տեսքով, յաջորդ չգրուած էջերը հաւանաբար նախատեսուած են եղել ցանկի համար:

Ենթամասերն են.

– 172աբ Երկուշաբթւոջ աւուրն – Եւ ի գալ միւսում շաբաթուն, որ երկուշաբաթի օր կոչի, սկիզբն արար Պետրոս... զի էին աշխատեալք եւ յոյժ տքնեալք. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 172բ-3բ Երեքշաբաթւոջ աւուրն – Ի մէջ գիշերոյն սթափեալք արթնութեամբ... եւ զգիշերապաշտօնն եւ զնշանագործութիւնն մինչեւ յերրորդ ժամն մեծի չորեքշաբաթուն առնէին:

– 173բ Չորեքշաբաթւոջ աւուրն – Եւ շարժեալք ապա ի հրամանէ Սուրբ Հոգւոյն... եւ որպէս յանցեալ աւուրսն առնէին զցորեկն եւ զցայգն:

– 173բ-4ա Հինգշաբաթի աւուրն – Այլ մինչեւ ի գալ մեծի հինգշաբաթին յերկարեցին վարդապետու­թիւնքն... եւ փառս տուեալ Աստուծոյ տնօրինողին այժմ եւ յաւիտեանս:

– 174ա-6ա Ուրբաթւոջ աւուրն – Սկսան օրհնու­թիւն տաճարին... եւ փառս տուեալ Աստուծոյ, եւ ամենեցուն ասացեալ զամէնն:

– 176աբ Շաբաթի աւուրն – Եւ փոքր-ինչ, իբրեւ ժամս երիս, նիրհեալ ի քուն... ոգիք իբրեւ երկուց հա­զարաց:

– 176բ-7ա Յետ Պենտէկոստէին առաջին կիւ­րակէին – Եւ ի վաղիւն, որ էր միաշաբաթ, ժողովեցան քահանայապէտքն... զի ընդ ձեզ է հանապազ, որ խոստացան:

– 177ա-8ա Յերկրորդումն կիւակէին զկնի Պեն­տէկոստէին – Եւ կոչեալ զՍտեփաննոս եւ զվեցեսեան ընկերս նորա, բերեալ կացուցին... այլ եւ զբազումս լցու­ցանէր, որք հաւատային հրեշտակ ի մարմնի երե­ւեալ. եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

*Ծնթ. Համառօտօրինակութիւնլինելուպատճառովձե­ռա­գիրսչիօգտագործուելհետեւեալիմէջ՝ՍուրբԵպիփանԿիպրացի, Ճառք, աշխ. ՅակօբՔէօսէեանի, ՄայրԱթոռՍուրբԷջմիածին, 2013:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «Քա­րոզ­գիրք / (Ի ճառից Եպի/փանու եւ այլոց/ 2.)», 1ա՝ սեւ թանաքով «314/2873», «1859 (ջնջած), ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 12ա՝ վերին աջ անկիւնում սեւ թանաքով թերթահամար՝ «ԺԲ», 13ա՝ վերին աջ անկիւնում թերթահամար՝ «ԺԳ.»:

2874

ԱՆՏՕՆ ՎԻԷՐԱՅ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՄԻԱ.-1772 – ՌՄԻԴ.-1775

ԳՐԻՉ, ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Աթանաս վրդ. Կոստանդնուպօլսեցի (Տայի Սիմոնեան):

ԹԵՐԹ՝ 370 (գրչի էջակալում՝ 1-624, որ է՝ 4ա-315բ). չգրուած՝ 1բ, 3աբ, 314բ, 316ա-70բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԷx12 (Ա՝ 11, ԻԳ, ԻԵ, ԻԶ, ԻԷ 10)+1-6x10 (2՝ 8, 6՝ 6)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­ներով՝ թագանման պատկեր, կենտրոնում՝ խաղողի ող­կոյզ եւ անընկալելի գրութիւն, այլ թուղթ՝ թ. 316-69, լուսագծե­րով եւ լուսադրոշմներով՝ թագանման պատկեր, տակը՝ շեղան­կիւն ողկոյզ եւ «A. (սրտաձեւ պատկեր) ROISSARD DEC­REST. 1775», եռամահիկ՝ թ. 370: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ 33x21,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (25x16.5. սահմանագծուած կարմրով, ստ. լս.՝ յի­շա­գրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 2ա). խորագրերը բոլորգիր, են­թա­խորագրերը եւ սկզբնատառերը կարմրով: ՏՈՂ՝ 38. գծում­նե­րը՝ ճնշումով: ԿԱԶՄ՝ տպարանային ոսկեգոյն զարդանախշերով բաց շագանակագոյն կաշի, փեղկերին ոսկեգոյն ուղղանկիւն շրջանակի չորս անկիւններում՝ մէկական սերովբէ, իսկ կենտ­րոնում՝ ոսկեգոյն շեղանկիւն ծաղկազարդի մէջ՝ «Խաչելութիւն», միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր ծաղկաթուղթ. լուսան­ցա­կո­ղերը՝ դրոշմազարդ, ոսկեգոյն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) +1 (Բ)՝ կանաչ ծաղկաթուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 2ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, մաշուած, տեղ-տեղ թափուած, վրան սեւ թանաքի հետքեր, անկիւնների, եզրերի եւ մէջքի վերին եւ ստորին հիմքերի կաշին մաշուած-թափուած, Բ. փեղկին ցեցի 2 խոշոր անցք. վնասուած նաեւ միջուկ-տախտա­կը, կազմաստառները մաշուած, գոյները տեղ-տեղ թափուած, գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, մոմի եւ իւղի հետքեր, խոնաւութիւնից եւ թանաքի թթուայնու­թիւ­նից գրադաշտը գունախոխուած, թ. 273՝ այրուածքի անցք, որից վնասուած նաեւ թ. 274-5:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-315բ Անտօն Վիէրայ, Քարոզգիրք

– 1ա [Տիտղ.] Քարոզք ի վերայ աւետարանաց Քա­ռասնորդական պահոց, շարադրեալ ի հօրէ Ան­տօ­նէ Վիէրայէ աստուածաբան վարդապետէ՝ յըն­կե­րակցութենէ Յիսուսի, որ եղեւ քարոզիչ երից թագա­ւո­րաց Բօրդուկալոյ: Հաւաքեալ ի յերկոտասան հա­տորոց քարոզաց նորա ի կերպի Քառասանորդական պահոց: Թարգմանեալ յիտաղական բարբառոյ ի հայ­կական բարբառ ի յԱթանասայ վարդապետէ եւ յեպիսկոպոսէ Կոստանդնուպօլսեցւոյ՝ Տայի Սիմո­նեան կոչեցելոյ: Ի հայրապետութեան տեառն տեառն Սիմոնի Հայոց կաթողիկոսի: Սկսեալ յամի փրկչին 1772 եւ աւարտեալ յամին 1775, ի յապրիլի 12, ի մայրաքաղաքն Կոստանդնուպօլիս:

– 2աբ Բան առ բարեմիտ ընթերցօղս – Որպէս ինձ թուի, թէ յոյժ դժուարին կարէ գտանիլ... որոյ ի սէր վառեալ՝ չխնայեցի զանձն իմ ի տառապանաց թարգ­մանութեանս այսմիկ, միայն թէ քեզ հաճոյ լիցի, որ եմ ծառայ ապէնիազ անձին քում. ապիկար եւ անար­ժան Աթանաս վարդապետ Մերասեան եւ եպիս­կոպոս Հռօմկլեան:

ա. 4ա-9բ Քարոզք Քառասնորդական պահոց բո­լոր Աղուհացից, ասացեալ ի գերիմաստ վարդա­պե­տէ՝ հայր Անտօն Վիէրայ կոչեցելոյ, Յիսուսեան կար­գէ. Քարոզ առաջին. Վասն աւուր չորեքշաբաթի. Յի­շեա՛ ով մարդ, զի հող ես եւ ի հող դարձցիս – Զերկու իրս քարոզէ այսօր սուրբ եկեղեցին ամենայն մահ­կա­նացուաց... թէ որքա՛ն ապրեցայ, թէ որպէ՛ս ապրեցայ, որքա՛ն կարեմ ապրիլ եւ որպէ՛ս վալելուչ է ինձ ապրիլ: Յիշեա՛ ով մարդ, զի հող ես եւ ի հող դառնալոց:

բ. 9բ-18ա Քարոզ երկրորդ. Յաւուր հինգշաբաթու առաջին կիւրակէի, [ի բանն]. Ամէն ասեմ, եւ ոչ յԻս­րա­յէլի այսպիսի հաւատս գտի երբէք. Մատթ. 8 – Ո՛ երբէք հաւատալ կարէր, թէ ժողովուրդն այն ընտրեալն յԱստուծոյ... համաձայնել զնա ընդ հաւատոյ, յորում կա­յանայ յաւիտենականութիւնն (եւ ոչ յԻսրայէլի այս­պիսի հաւատս գտի երբէք)*:

* Այսեւյաջորդողփակագծերըգրչիննեն:

գ. 18բ-30ա Քարոզ երրորդ. Յաւուր ուրբաթի յետ առաջին կիւրակէի պահոց. Սէրն թշնամեաց ջատա­գո­վի ի հակառակութենէ բնութեանն, [ի բանն]. Այլ ես ասեմ ձեզ, սիրեցէ՛ք թշնամիս ձեր, բարի արարէ՛ք ատելեաց ձերոց, զի եղիջիք որդիք Հօր ձերոյ, որ յերկինս է. Մատթ. 5. 44 – Դժուարին պատուէր, դժուա­րին պատճառ... լիցո՛ւք որդիք նորա ի յերկրի՝ ի ձեռն շնորհացն նորա եւ ի յերկինս՝ ի ձեռն փառաց նո­րա (Զի եղիջի՛ք որդիք Հօր ձերոյ, որ յերկինս է). ամէն:

դ. 30ա-9բ Քարոզ չորրորդ. Յաւուր երկրորդ կիւ­րա­կէին պահոց. Թէ փորձութիւնն է դեղ փորձութեան [ի բանն]. Ցուցանէ նմա զամենայն թագաւորութիւնս աշխարհի եւ զփառս նոցա, եւ ասէ ցնա. Զայս ամե­նայն քեզ տաց, եթէ անկեալ երկիր պագանիցես. Մատթ. 4, 8, 9 – Եթէ սատանայ այնքան խորագետ է... իսկ ի միւսն՝ հանդերձ վարձու յաւիտենական փառաց. ամէն:

ե. 40ա-7բ Քարոզ հինգերրորդ. Յաւուր երկուշա­բա­թի յետ առաջին կիւրակէին. Պատկեր ընդհան­րա­կան դատաստանին [ի բանն]. Եւ յորժամ եկեսցէ Որդի մարդոյ փառօք իւրով, եւ ամենայն հրեշտակք յայնժամ նստցի յաթոռ փառաց իւրոց. Մատթէոս գլ. 25, համար 31 – Ի վախճանի աշխարհի այրեցեալ հրով բոլոր տիեզերն... ամենեքեան գահավիժեալ սու­զես­ցին, եւ դարձցի հողն ի ծածկել զբերան իւր ի յաւի­տեան, ի յաւիտեան, ի յաւիտեան, ի յաւիտեան:

զ. 47բ-56բ Քարոզ վեցերորդ. Յաւուր երեքշաբաթի առաջին կիւրակէի. Թէ մարդիկ առաւել փորձիչք են, քան զդեւս [ի բանն]. Բարկացան եւ ասեն նմա. Լսե՛ս, զի՞նչ ասեն սոքա. Մաթէոսի 21 – Եւս հաւատալ կարէր, թէ Տէրն մեր վերստին ի մարդոց փորձեալ լինէր... եւ ընդ ճշմարիտ ապաշխարօղսն դասելով, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

է. 56բ-64ա Քարոզ եօթներորդ. Յաւուր չորեքշա­բա­թին առաջին կիւրակէի. Թէ համբերութիւնն Քրիս­տոսի է մեծագոյն նշան աստուածութեան նորա [ի բանն]. Ազգ չար եւ շնացօղ նշան խնդրէ, եւ նշան ոչ տացի նոցա. Մատթէոսի 12 – Եթէ չէր զայս ասացեալ աւետարանիչն, ոչ ումեք լինէր հաւատալի... զի ան­թառամ պսակաւն պսակի անցեալ համբերութիւնն վար­ձուք յաւիտենական կենաց, որում եւ զմեզ ար­ժա­նի արասցէ. ամէն:

ը. 64բ-73ա Քարոզ ութերորդ. Յաւուր հինգշա­բա­թի. առաջին կիւրակէի. Թէ զիա՞րդ պարտ իցէ հա­տու­ցումն լինիլ եւ վճարումն պարտուց [ի բանն]. Ոչ եմ իբրեւ զայլս ի մարդկանէ զյափշտակօղս եւ զանիրաւս եւ զշունս կամ իբրեւ զայս մաքսաւոր. Ղուկ. 18, 11 – Ըստ ամենայնի բարի կարծիւր փարի­սե­ցին, զորմէ յիշումն առնէ... որպէս զի եւ մի՛ քեզ հան­դիպեսցին սպառնալիքն Աստուծոյ, եւ մի՛ պատ­ժի­ցիս զնման պատիժ՝ ըստ օրինակի աստ գրելոյ:

թ. 73բ-84բ Քարոզ իններորդ. Յաւուր ուրբաթու առաջին կիւրակէի. Մեղաւորն դարձեալ ի մեղաց պարտ է այլեւս ոչ մեղանչել [ի բանն]. Ահաւասիկ ողջացար, մի՛ եւս մեղանչեր, զի մի՛ չար եւս լինիցի քեզ. Յօհան, գլխ. 5, համար 14 – Մեծագոյն չար ի մէջ ամենայն չարեաց չարն, որ է միայն չար... եւ վերջացո՛ զկամիլն քո զդժոխս առանց իմ, քան թէ ընդ իս՝ զփառսն արքայութեան (Ե՛րթ, մի՛ եւս մեղանչեր):

ժ. 84բ-93ա Քարոզ տասներորդ. Յաւուր երկրորդ կիւրակէին պահոց՝ փառքն արքայութեան պարզա­բա­նեալ այնու, որ ոչ է [ի բանն]. Լուսաւորեցան երեսք նորա իբրեւ զարեգակն, եւ հանդերձք նորա եղեն սպիտակք իբրեւ զլոյս. Մատթէոս, 17, 2 – Եթէ իցէ օր ի Քառասնորդական պահոցսն, յորում պատշաճ լինէր քարոզչացն լռել... եւ թէ ի գունոց պատրաստեալ կամ ի ձեռանէ (Լուսաւորեցան երեսք նորա իբրեւ զարեգակն, եւ հանդերձք նորա եղեն սպիտակք որպէս զձիւն):

ժա. 93ա-103ա Քարոզ մետասաներորդ. Յաւուր երկուշաբթի երկրորդ կիւրակէին. Երեք վ՜այք երկնից ի վերայ անզեղջ մեղաւորին [ի բանն]. Ես երթամ, եւ խնդրիցէ՛ք զիս եւ ի մեղս ձեր մեռանիցիք. Յօհան, 8, 21 – Ի մէջ հռչակաւոր եւ խորհրդական տեսութեանն Յայտնութեան է յոյժ նշանաւոր գործն... որպէս եւ աւարտէ զայն սուրբն Ամբրոսիոս (Ապաշխարեսջի՛ր մինչ առողջ ես եւ յանկարծուստ ի հասանիլ օրն վեր­ջին՝ հաստատ լինիս եւ ստոյգ):

ժբ. 103բ-11ա Քարոզ երկոտասաներորդ. Յաւուր երեքշաբաթի երկրորդ կիւրակէի. Եկեղեցական պա­հան­ջօղն եւ ցանկացօղն երեք անգամ փորձեալ [ի բանն]. Յաթոռն Մովսիսի նստան դպիրքն եւ փարի­սեցիք: Զամենայն ինչ, զոր ասիցեն ձեզ արարէ՛ք եւ պահեցէ՛ք, բայց ըստ գործոցն նոցա մի՛ առնէք. Մատթ. 23 – Սուրբ Անտօն մեծն եւ աբբայն ետես յա­նուրջսն յաւուր միում... յաղթեսցէ փորձութեանց նորա ի յայսմ աշխարհի եւ փառաւորեսցի ի հան­դեր­ձելումն (Մարտի՛ր զբարւոք պատերազմն հաւատոյ եւ ունիցիս զկեանս յաւիտենականս):

ժգ. 111ա-9բ Քարոզ երեքտասներորդ. Յաւուր չո­րեք­շաբաթի երկրորդ կիւրակէի. Փափաքօղն մեծու­թեան մխիթարեալ ի չընդունման հայցուածոց [ի բանն]. Ոչ գիտէք՝ զի՞նչ խնդրէք. Մատթէոսի 20 – Երկու տեղիք պարապորդք եւ երկու պահանջօղք... հանդերձ վարձու շնորհաց եւ փառաց, որում զմեզ ար­ժանիս արասցէ բարերար մեր Յիսուս. ամէն:

ժդ. 119բ-28բ Քարոզ չորեքտասներրորդ. Յաւուր հինգ­շաբաթի երկրորդ կիւրակէի. Զանազանութիւնք բարեաց աշխարհի ի բարեացն երկնի [ի բանն]. Այր ոմն էր մեծատուն եւ ագանէր բեհեզս եւ ծիրանիս եւ ուրախ լինէր հանապազ առատապէս: Ամբարձ զաչսն իւր, ետես զԱբրահամ ի հեռաստանէ եւ զՂա­զարոս ի գոգ նորա հանգուցեալ. Ղուկ. 16, 19 – Ի վերայ դրանց երկրին աւետեաց... կամ կրելով առանց վախճանի զամենայն անէծս սատանայի, կամ վայելե­լով յաւիտենականաբար զամենայն երջանկութիւն եւ զփառս ընդ Քրիստոսի:

ժե. 128բ-36ա Քարոզ հինգետասաներրորդ. Յա­ւուր ուրբաթի երկրորդ կիւրակէի. Մահն մեծագոյն բարի կենաց [ի բանն]. Եւ կալեալ մշակացն զծառայս նորա՝ զոմն տանջեցին, զոմն սպանին, զոմն քարկոծեցին. Մատթ. 21, 35 – Անվրէպ է եւ անխուսափելի վճիռ մահու տուեալ... առ ի ժողովել անտի ի կենդանութեան զպտուղս շնորհաց, իսկ ի մահուան՝ զպտուղս փառաց, զոր ինձ եւ ձեզ շնորհեսցէ ամենակարօղ Տէրն. ամէն:

ժզ. 136ա-48ա Քարոզ վեշտասաներրորդ. Յաւուր երրորդ կիւրակէի պահոց. Խոստովանութիւն խոս­տո­վանութեանց [ի բանն]. Եւ եղեւ յելանել դիւին, խօսեցաւ համրն եւ զարմացան ամենայն ժողո­վուրդն. Ղուկ. 11, 14 – Կացութիւնն աւաղելի ի կենաս յայս եւ ապերջանիկ... խօսեսցի եւ համրն՝ կաշկան­դեալն ի դիւէն (Եւ եղեւ ելանել դիւին, խօսեցաւ համրն, եւ զարմացան ամենայն ժողովուրդն):

ժէ. 148ա-56ա Քարոզ եօթն եւ տասներրորդ Յա­ւուր երկուշաբաթի զկնի երրորդ կիւրակէի. Յաղագս սիրոյն Աստուծոյ [ի բանն]. Սիրեսցե՛ս զՏէր Աս­տուած քո յամենայն սրտէ քումմէ. եւ այլն – Գոյա­ցու­թիւնն բարի, էութիւնն ըստ ամենայնի... զի կարաս­ցուք ըստ աստուածային պատուիրանի քում սիրել զքեզ յամենայն սրտէ մերմէ, յամենայն անձնէ մերմէ, յամենայն զօրութենէ մերմէ եւ յամենայն մտաց մերոց:

ժը. 156ա-65ա Քարոզ ութ եւ տասներորդ. Յաւուր երեքշաբաթի զկնի երրորդ կիւրակէի. Իշխանք պա­րու­նակեալք ի պատուիրանին սիրելոյ զթշնամիս [ի բանն]. Յայնժամ մատեաւ առ նա Պետրոս եւ ասէ. Տէ՛ր, քանիցս անգամ եթէ մեղիցէ ինձ եղբայր իմ եւ թողից նմա. Մատ. 18, 21 – Մայր մեր սուրբ եկեղեցին ի սկզբանէ պահոց... եւ այսու եղանակաւ հետեւիւր յայսմ աշխարհի համբաւ ինչ անմահ, եւ եւս հաւաստի լինէր յաւիտենական փառքն յերկինս, որում զմեզ ար­ժանի արասցէ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, որում վայել է փառք, իշխանութիւն:

ժթ. 165բ-73ա Քարոզ ինն եւ տասներորդ. Յաւուր չորեքշաբաթի երրորդ կիւրակէի. Երկիրն առանց ճշմար­տութեան [ի բանն]. Ժողովուրդս այս շրթամբք պատուէ զիս, եւ սիրտ իւրեանց հեռացեալ մեկուսի է յինէն. Մատթ. 15, 8 – Տեսանեմք այսօր ի յԱւետա­րա­նին զերկուս իրս... ո՛չ ի կեանս յայս կարիցես ստանալ զշնորհս, եւ ո՛չ ի հանդերձելումն՝ արժանաւոր լինիլ փառաց:

ի. 173ա-80բ Քարոզ քսաներորդ. Յաւուր հինգշա­բա­թի. երրորդ կիւրակէի. Հայել ի դեւն համր [ի բանն]. Ելանէին դեւք ի բազմաց, աղաղակէին եւ նա սաստէր եւ ոչ թոյլ տայր խօսիլ. Ղուկաս, Դ. 41 – Արթուն լերո՛ւք եւ հսկեցէ՛ք, ասէ սուրբ առաքեալն Պետ­րոս... թէ պարտ իցէ թողուլ զհայելին եւ համան­գա­մայն զդեւն, սակս այլոց հայելւոյ, որ է Աստուած:

իա. 181ա-9ա Քարոզ քսան եւ մի երորդ. Յաւուր ուրբաթի երրորդ կիւրակէի. Բանն Աստուծոյ առանց պտղոյ. [ի բանն] Զի որ սերմանէն եւ որ հնձէ, հասարակ ցնծասցեն: Յայսմ իսկ է բանն ճշմարիտ. Յօհ. Դ. 36 – Եթէ երբեմն սերմանեցաւ Բանն Աստու­ծոյ... եւ գիտասցէ եւս երկիր, թէ տալոց է զպտուղս մեծամեծս (Եւ արար պտուղ հարիւրաւոր: Յայսմ իսկ է բանն ճշմարիտ. Յօհ. 4, 37):

իբ. 189ա-96ա Քարոզ քսան եւ երկու երրորդ. Յա­ւուր չորրորդ կիւրակէի պահոց. Ուղիղ տնտեսու­թիւն առ ի ունիլ հանապազ զհաց եւ առ ի բազմա­պատ­կել զայն [ի բանն]. Եւ իբրեւ յագեցան, ժողովեցին եւ լցին երկոտասան սակառի զկոտորոց. Յօհ. 6, 12 – Յոյժ բարւոք մտադրութեամբ կարէք այսօր ունկնդիր լինիլ... հանդերձ մեծաւ յաւելմամբ ժամանակաւոր բա­րեաց եւ շնորհաց, որ է առհաւատչեայ յաւիտենական փառացն:

իգ. 196ա-204բ Քարոզ քսան եւ երեքերրորդ. Յա­ւուր երկուշաբաթի զկնի չորրորդ կիւրակէի. Բարիքն միայնակեցութեան [ի բանն]. Բայց ինքն Յիսուս ոչ հաւատայր զանձն նոցա, քանզի ինքն գիտէր զամենայն. Յօհ. 2, 24 – Որ փախչի իրաւապէս, ոչ փախչի մի անգամ միայն... զմի մասն աւուր ետ ժո­ղովրդոց եւ զմիւսն՝ յանապատին եւ ի լերինս (Գնաց դարձեալ ի լեառն միայն):

իդ. 204բ-10ա Քարոզ քսան եւ չորս երրորդ. Յա­ւուր երեքշաբաթի յետ չորրորդ կիւրակէի. Վճիռք նախանձու ջնջեալք, եւ դատաւորքն դատապար­տեալք [ի բանն]. Ընդ իս ցասուցեալ էք, մի՛ ըստ աչս դատէք, այլ ուղիղ դատաստան արարէ՛ք. Յօհ. 7, 24 – Քրիստոս խնդրեցաւ ի մահ, իսկ դատաւորք... ընկերակից լիցուք նմա ի յայն երանելի կեանսն, ուր ոչ է մահ, յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

իե. 210ա-18ա Քարոզ քսան եւ հինգերրորդ. Յա­ւուր չորեքշաբաթի յետ չորրորդ կիւրակէի. Կոյր աչօք բացօք [ի բանն]. Ետես զայր մի կոյր. Յօհ. 9. 1 – Կոյր մի եւ բազում կոյրք, կոյր մի բժշկեալ... հաստատ եւ կայուն առաջադրութեամբ փախչելոյ ի մեղաց, ար­ժանի լիցուք լուսաւորիլ շնորհօք քովք առ ի տեսանել զքեզ ի յաւիտեան՝ ի փառսն քո:

իզ. 218ա-25ա Քարոզ քսան եւ վեցերրորդ. Յաւուր հինգշաբաթի զկնի չորրորդ կիւրակէի. Արհեստն քրիս­տոնեայ մեռանելոյ նախ քան զմեռանիլ [ի բանն]. Եւ ահա ելանէր մեռեալ մի, որդի միամօր մօր իւրոյ. Ղուկ. 7, 12 – Ի մէջ ամենայն գիտութեանց մար­դոյ հարկաւորագոյնն է գիտել... եւ ոչ կալցուք զանզգայութիւն վերջին մահուան, յորմէ փրկեսցէ զմեզ բարերարն Աստուած. ամէն:

իէ. 225ա-31ա Քարոզ քսան եւ եօթներրորդ. Յա­ւուր ուրբաթի զկնի չորրորդ կիւրակէի. Գիտութիւնն եւ տգիտութիւնն երկու վսեմութիւնք սիրոյն Քրիս­տո­սի [ի բանն]. Ահաւասիկ, զոր դուն սիրէիր, եւ ես գիտէի, զի յամենայն ժամ լսես ինձ. Յօհ. ԺԱ. 3, 40 – Ըղձալի է ինձ այսօր ցուցանել զձեզ զսէր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի... եւ անկեալք ի յոտս սիրոյ քոյ մատուցանեմք զմի յաւիտենական պսակ այսմիկ (ոչ գիտես) եւ այսմիկ (գիտաց, եւ ես գիտէի: Ահա տեսէ՛ք, թէ որչափ սիրէր զնա):

իը. 231բ-8բ Քարոզ քսան եւ ութերրորդ. Յաւուր հինգերորդի կիւրակէի պահոց. Հաւատն առանց հա­ւա­տոյ է այնմ, որ հաւատայ ի Քրիստոս եւ ոչ հա­ւա­տայ Քրիստոսի [ի բանն]. Եթէ զճշմարտութիւն ասեմ ձեզ, ընդէ՞ր ոչ հաւատայք ինձ. Յօհ. 8, 46 – Բանքս այսոքիկ, զոր առաջադրէ մեզ եկեղեցին... իսկ Նիկի­փո­րոս հաւատաց ի Քրիստոս եւ հաւատաց Քրիստոսի, վասն որոյ վայելէ եւ վայելեսցէ զՔրիստոս յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

իթ. 239ա-44բ. Քարոզ քսան եւ իններրորդ. Յաւուր երկուշաբաթի կիւրակէի Չաչարանաց. Չուումն Քրիս­­տոսի մեծագոյն նշան սիրոյ իւրոյ [ի բանն]. Երթամ առ այն, որ առաքեացն զիս, եւ ուր եսն երթամ, դուք ոչ կարէք գալ. Յօհ. 7, 34 – Այնքան սիրեաց Քրիստոս զմարդիկ մինչ եւ չուել նմա ի նո­ցանէ... եւ իցէ սկիզբն սիրելոյ զքեզ առանց վախ­ճանի, որպէս եւ դու սիրես զմեզ անվախճանաբար (Իսպառ սիրեաց զնոսա):

լ. 244բ-8ա Քարոզ երեսներրորդ. Յաւուր երեք­շա­բաթի յետ կիւրակէի Չարչարանաց. Գինք գործոց բա­րեաց թագուցելոց [ի բանն]. Զի ոչ ոք է, որ ի ծածուկ ինչ գործէ. Յօհ. 7, 4 – Մեծագոյն շնորհ բնութեան եւ մեծագոյն որոգայթ շնորհացն... զի ի գերեզմանին Քրիստոսի թաղեսցի այն անարժան յի­շա­տակարան մարդկային գործոց (Զի ոչ ոք է, որ ի ծածուկ ինչ գործէ):

լա. 248ա-54բ Քարոզ երեսուն եւ միերրորդ. Յա­ւուր չորեքշաբաթի յետ կիւրակէի Չարչարանաց. Մե­ծա­գոյնն ի մէջ մեծագունից նրբութիւնն սիրոյ Քրիս­տոսի [ի բանն]. Ոչխարք իմ ձայնի իմում լսեն, եւ ես ճանաչեմ զնոսա, եւ ես տամ նոցա զկեանսն յաւի­տենականս. Յօհ. 10, 23 – Զոր օրինակ ի գործս արարչութեան աշխարհի աւարտեաց զայն... որ եղեւ միայնակ վախճան, որոյ աղագաւ այնքան վեհագու­նաբար սիրեցեր զմեզ (Իսպառ սիրեաց զնոսա):

լբ. 255ա-60բ Քարոզ երեսուն եւ երկուերրորդ. Յա­ւուր հինգշաբաթի յետ կիւրակէի Չարչարանաց. Սահման բարիոք սիրելոյ եւ բարիոք ատելոյ [ի բանն]. Թողեալ լինին սմա մեղք իւր բազում, զի յոյժ սիրեաց՛՛. Ղուկ. 7, 47 – Յառաջ մատչին ի պատերազմ այսօր երկու հզօրագոյնք... որպէս զի սուտ եւ կար­ճա­ռօտ սէրն դարձցի ի ճշմարիտ սէրն, մնասցէ մշտնջե­նաւորաբար եւ տեւեսցէ անվախճանաբար ի յերկինս յաւիտեանս. ամէն:

լգ. 260բ-6բ Քարոզ երեսուն եւ երեքերրորդ. Յա­ւուր ուրբաթի յետ կիւրակէին Չարչարանաց: Հայելին քրիստոնէական կարգադրութեան [ի բանն]. Ժողո­վեցան քահանայապետքն եւ փարիսեցիքն յատեան. Յօհ. 11, 47 – Երկու հակակայ իրք՝ մին բարի, իսկ միւսն՝ չար... հաստատութեամբ շնորհաց եւ ի հան­դեր­ձելումն զնա հաստատեսցէ ի թագաւորութեանն երկ­նից յաւիտենականութեամբն փառաց:

լդ. 267ա-72բ Քարոզ երեսուն եւ չորսերրորդ. Յա­ւուր Ծաղկազարդի. Կերպն սրբացուցանելոյ զսուրբ շաբաթն [ի բանն]. Եւ այլք հատանէին ոստս ի ծառոց եւ տարածանէին ի ճանապարհին. Մատթէոս, 21, 8 – Սքանչելի են աստուածային տրամադրու­թիւնք... անհուն գթութեան քում, սակս արդեանց չար­չարանաց քոց եւ օժանդակութեան շնորհաց քոց:

լե. 273ա-9բ Քարոզ երեսուն եւ հինգերրորդ. Յա­ւուր երկուշաբաթի Աւագ շաբաթու. Աչքն են գա­ղա­փարք մեղաց եւ ապաշխարութեան [ի բանն]. Խօ­սեցաւ հաւ: Դարձաւ Տէր եւ հայեցաւ ի Պետրոս: Եւ ելեալ արտաքս, ելաց դառնապէս. Ղուկ. 22, 61 – Հաւն խօսի, Տէրն հայի, Պետրոս կոծէ... ի վաղճանին արժան լիցուք կոչիլ առ ի տեսանել զնա, որ միայն կարէ փափաքեալ լինիլ ի տեսանել, այս է Աստուած ի յիւրում փառսն:

լզ. 279բ-86բ Քարոզ երեսուն եւ վեցերրորդ. Յա­ւուր երեքշաբաթի Աւագ շաբաթու. Թագաւորք ածեալք ի դժոխս յաւազակաց: Եւ աւազակքն ածեալք ի յար­քայութիւն ի թագաւորաց [ի բանն]. Յիշեա՛ զիս, Տէ՛ր, յորժամ գայցես արքայութեամբ քով, այսօր իցես ընդ իս ի դրախտին. Ղուկ. ԻԳ. 42 – Այս բան այսօրեայ Աւետարանին զայս ցուցանէ... նոքա մանա­ւանդ ածցեն զգողսն ընկերակցութեամբ իւրեանց ի յերկ­նային դրախտն, որպէս դու այսօր արարեր (Այսօր ընդ իս իցես ի դրախտին):

լէ. 286բ-92բ Քարոզ երեսուն եւ եօթներորդ. Յա­ւուր Աւագ հինգշաբաթի. Փափաք սիրոյն Քրիս­տո­սի [ի բանն]. Գիտաց Յիսուս, թէ յԱստուծոյ ել եւ առ Աս­տուած երթայ, սիրեաց զիւրսն, իսպառ սիրեաց զնոսա. Յօհ. 13, 4 – Մեծ է օրս, եւ մեծագոյն սէրն այսմ աւուր... ի վայելել զամենապայծառ տեսութիւն քո, այլ առ ի սիրել զքեզ ընդ ամենայն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

լը. 293ա-5բ Քարոզ երեսուն եւ ութերորդ. Յաւուր Աւագ ուրբաթու. Զցաւոց երանելի Կուսին Յաղագս Չարչարանաց Քրիստոսի Տեառն մերոյ. Դժոխքն ի սիրտն երանեալ Կուսին [ի բանն]. Վիշտք դժոխոց պաշարեցին զիս. Սաղմոս 17, 6 – Եթէ ցաւն անմխի­թարելի՝ ընդունակ իցէր մխիթարութեան... ի տեսանել զնա ի յայնմիկ կսկծելի պատկերին, կենդա­նի՝ առանց կենաց եւ մեռեալ՝ առանց մեռանելոյ (Անցեալ՝ տեսից զտեսիլն մեծ զայն եւ այլն):

լթ. 296ա-302ա Քարոզ երեսուն եւ իններորդ. Յա­ւուր սրբոյն Զատկին. Որ առաւել սիրէ ընդ արշա­լոյսն յառնէ [ի բանն]. Եւ ընդ առաւօտըս միաշա­բա­թուն գան ի գերեզմանն ընդ արեւագալն. Մարկոս, 16, 2 – Որ առաւելս սիրէ ընդ արշալոյսն յառնէ... որ նախ քան զծագել արեգական՝ արդէն ծագեալ էր (Եւ ընդ առաւօտս միաշաբաթուն գան ի գերեզմանն ընդ արեւագալն):

խ. 302ա-6բ Քարոզ քառասներորդ. Յաւուր երկու­շաբաթի Զատկին. Պատմութիւն մերոյ ժամանակի [ի բանն]. Եւ ահա երկուք ի նոցանէ երթային ի նմին աւուր ի գեօղ մի, եւ էր անուն նորա Էմմաւուս. Ղու­կաս, 24, 13 – Հետաքրքրական է այսօրեայ պատմու­թիւնն... եւ սոքա պատմեցին, զոր տեսեալն էին եւ լուեալք ի Տեառնէ, եւ նոքա լցան անպատմելի խնդու­թեամբ ի լսել զպատմութիւնս ի Տեառնէ:

խա. 307ա-14ա Քարոզ քառասուն եւ միերրորդ. Յաւուր երեքշաբաթի զկնի Զատկին. Հաւասարու­թիւնն եւ համբերութիւնն, երկու միջոցք առ ի հետեւիլ խաղաղութեան [ի բանն]. Եկն Յիսուս եւ եկաց ի միջի նոցա եւ ասէ ցնոսա. Ողջոյն ընդ ձեզ: Իբրեւ զայս ասաց, եցոյց նոցա զձեռնս եւ զոտս եւ զկողսն. Յօհ. 20, 20 – Յետ ալեկոծութեան եղելոյ ի ընդ­հան­րական ջրհեղեղին... տո՛ւր մեզ ամենեցուն զամբողջ օրհնութիւն խաղաղութեան, կազմեալ քոյին սրբազան խաչիւն: Խաղաղութիւն ընդ ձեզ: Խաղաղութիւն ընդ ձեզ: Վախճան բոլոր մատենի:

– 315աբ Ցանկ բոլոր մատենիս Քառասնոր­դա­կան պահոց – Առաջին քարոզ. Վասն աւուր չորեք­շա­բաթի. Յիշեա ո՞վ մարդ, զի հող ես եւ ի հող դարձցիս՝ ի յերեսն 1... Քարոզ քառասուն եւ մի երորդ. Եկն Յի­սուս եւ եկաց ի միջի նոցա եւ ասէ ցնոսա՝ Ողջոյն ընդ ձեզ, իբրեւ զայս ասաց, եցոյց նոցա զձեռսն եւ զոտսն եւ զկողսն՝ ի յերեսն 507:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

305բ (1880 թ. անփոյթ շղագիր) Ես՝ Երզնկոյ վի­ճակի Կեղուաքեղջ Քրպոցցի հին ՅակոբինՌայիսենց որթի Պողոսը. 1880, մարտ 27:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով. «Քա­րոզ­գիրք / քառասնորդականք/ (1.)», 1ա՝ «320/2874», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2875

ԱԲՐԱՀԱՄ ԱՍՊԱՀԱՆՑԻ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ԺԹ. դար

ԳՐԻՉ՝հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 54 (գրչիէջակալում՝ 1-12, որէ՝ 1ա-6բ, 25-95, որէ՝ 19ա-54ա). չգրուած՝ 12աբ, 39բ, 54բ: ՊՐԱԿ՝ 1-3x18 (2՝ 20, 3՝ 16): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւտարբերլուսադրոշմներով՝ «Al Masso», «CA», «FPT», ոճաւորուածզինանշան, կենտրո­նում՝թագապսակվեցթեւեանաստղ, զինանշանիներքեւում՝ «C.C.C.», մարգագետնիվրայվազողեղջերու, «POLLERI», ոճաւորուածզինանշան, կենտրոնումթեւատարածարծիւեւձի, զինանշանիտակ «G M», ոճաւորուածզինանշան, կենտրոնում՝խաչ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (30x19. սահ­մա­նագծերը՝երկգիծ, սեւով): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 52ա): ՏՈՂ՝ 33-38. գծումները՝սեւթանաքով: ԿԱԶՄ՝սեւծաղկաթուղթ, մէջքը՝կարմիրկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝թուղթ. սպի­տակ, սովորական, չգրուած (կանտրարանայինսեւգծում­ներ): ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ)՝թուղթ. սպիտակ, չգրուած (Բաբ, կանսեւթանաքովգծումները), մասնկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 52ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիծաղկաթուղթըքերծուած, թեթեւա­կիմաշուած, եզրերըմաշուած-թափուած, մէջքիկաշինմաշուած, քերծուած, տեղ-տեղթափուած. գործածութեանեւխոնաւութեանհետեւանքովզանազանբծեր, դեղինհետքեր, գիրը՝անփոյթ, ջնջումներովեւյետագայիսրբագրմամբ. թ. 15-6՝հիմքիցան­ջատ, թ. 26-40՝ստորինլուսանցներնանմաքուրջրիցսեւացած-քարացած, յետագայումայլթղթովնորոգուած՝ամրացուած, գրադաշտիվնասուածմասերըմասամբլրացուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-54ա [Աբրահամու վարդապետի Ասպահանց­ւոյ Քարոզգիրք]:

1. 1ա-3ա Քարոզ ողորմութեան. Անողորմ դա­տաս­տան լինելոց է այնմ, որ չառնէ զողորմութիւն – Աստուած իւր ստեղծվածներին բոլորին էլ բարի ստեղծեց... Յիսուս Քրիստոս ձեզ եւ մեզ՝ ամենեցունցս արժանի անի լսել շնորհիւ ողորմութեամբ իւրոյ. ամէն:

Ծնթ. Յետագայիսրբագրումներ՝ 2ա, 3աեւայլուր:

2. 3ա-5ա Քարոզ աղօթքի. Զոր ինչ խնդրեցէք ի Հօրէ իմմէ յանուն իմ, տացէ մեզ զամենայն – Սիրե­լի՛ք, Սուրբ Գրքումն գրած այ, թէ Յակովբ նահա­պետն... որ կատարի Աստուած մեր խնդրվածքն շնոր­հ[օ]ք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եղիցի ընդ ամե­նեսեան. ամէն:

3. 5ա-8ա Քարոզ պահոց. Եւ պահեալ զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր, ապա քաղցեան – Սիրե­լի՛ք, եթէ կուզէք Զատկին խնդութեամբ «Ալէլուեայ» ասէք... մարմինն եւ արիւնն, որ արժանի ելնենք Աս­տու­ծոյ սուրբ արքայութեանն Քրիստոսի շնորհիւն, որում խնդրեմք Տէր Աստուածն բոլորիս էլ արժանի անի. ամէն:

4. 8բ-10ա Քարոզ աստուածսիրութեան. Եւ սիրես­ցես զՏեր Աստուած քո յամենայն սրտէ քումմէ եւ յամենայն անձնէ քումմէ – Աստծու ստեղծուածքն բոլորն էլ բարի ան, բայց բարեգոյն բարին եւ ծայրա­գոյն բնութեամբ բարին միմիայն Աստուծոյ... որ ար­ժանի ելնենք մեք եւս՝ թէ՛ էս կենքումն եւ թէ՛ էն կենքումն իւր սիրելիքս. ամէն:

5. 10ա-1բ Քարոզ եկեղեցի գնալոյ. Սրբազան աւե­տարանիչն կպատմի, թէ փրկիչն իւր երանեալ սուրբ վարդապետութիւնումն եւ քարոզութիւնումն էս­պէս կհրամայէր, թէ՝ տուն իմ՝ տուն աղօթից կո­չես­ցի – Թէպէտ առ Աստուած աղօթք անելն... որպէս խնդրի­ցէք, եւ տացի ձեզ, հայցեցէք՝ եւ գտջիք, բաղխե­ցէք՝ եւ բացցի ձեզ՝ շնորհիւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի ընդ ամենեսին մեզ. ամէն:

6. 13ա-6ա [Քարոզ՝ անխորագիր] – Սիրելի՛ք, Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս տեսնելով մեր ընդունայն մտածմունքն, որ վասն մեր մարմնաւոր ապրուստին՝ էսպէս այ հրամայում, թէ. Վասն այդորիկ ասեմ ձեզ. մի՛ հոգայք ընդ հոգւոյ, թէ զի՞նչ ուտիցէք եւ մի՛ ընդ մարմնոյ, թէ՝ զի՞նչ զգենուցուք: Իբր թէ դուք, որ մտածում էք... եւ եւս որպէս Հայր՝ կհոգայ եւ կխնամի մեր վերէն, եւ մնացեալն՝ ինչ որ հարկաւոր այ, կշնորհի մեզ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

7. 16ա-8բ [Քարոզ՝ անխորագիր] Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս իւր քաղցրաբարբառ վարդապետութիւնում էսպէս էր հրամայում, թէ՝ Խնդրիցէ՛ք, եւ առնուցուք – Սիրելի՛ք, մին քաղաքում տեսման, որ թշնամիքն... եւ մեզ եւս իմաստութիւն, շնորհք եւ բանայ մեր բերանն, որ կարողանամք քարոզել մեզ զբանն կենաց՝ շնորհօք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. ամէն:

8. 19ա-20բ [Քարոզ՝ անխորագիր] – (սկ. թերի) ///մեծափառութեան քառասուն հազար երիվարս պա­հէր... եւ երգօվ, օրհնութեամբ զամենասուրբ Երրոր­­դու­­թիւնն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

9. 20բ-2ա Յաղագս յարութեան Քրիստոսի. ըստ վկայելոյ սրբազան աւետարանչին Յովհաննու՝ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս յետ ութ աւուր (յարութեան իւրոյ) դարձեալ էին ի ներքս աշակերտքն եւ Թովմաս ընդ նոսա, գայ դրօքն փակելովք եւ եկաց ի մէջ նոցա եւ ասէ. Ողջոյն ընդ ձեզ. Յոհաննէս, ԻԳ. 26 համար – Արդարեւ, մեծ է յոյժ հոգ երկնաւոր հովուին... եւ երկ­նից արքայութեանն արժանաւորք լիցուք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ եւ ողորմութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որում մ[ա]տուսցի փառք յաւիտեանս. ամէն:

10. 22ա-3բ Յաղագս խաչի. Փողն Տարսոնեան՝ սրբազան առաքեալն Պօղոս, ընտիր անօթն Քրիս­տո­սի, առաւել քան զամենայն գերագոյն համարեալ զպարծանս խաչին Յիսուսի, գրէ ի թուղթ իւր առ Գաղատացիսն զայս բան. Քաւ լիցի ինձ պարծել՛՛. Գաղատ. Զ. 14 համար – Սովորութիւն է միշտ մարդ­կան... որով եւ խ[ո]ստացելոց բարեացն Քրիստոսի գտանիլ հաղորդք, եւ ժառանգորդ լինիլ երկնից արքա­յութեանն, որում վայել է փառք յաւիտեանս. ամէն:

11. 23բ-5ա [Քարոզ՝ անխորագիր] Տէրն մեր Յի­սուս Քրիստոս, ըստ գրելոյ սրբազան աւետարանչին Մատթէոսի յուսուցանելն եւ յաւանդելն աշակերտաց իւրոց եւ նոքօք ամենայն տիեզերաց զպէսպէս խրա­տական բանս՝ աւանդեաց նոցա եւ զայս (յասելն). Մի՛ այսուհետեւ հոգայցէք եւ ասիցէք. Զի՞նչ կերիցուք, կամ զի՞նչ արբցուք, կամ զի՞նչ զգեցցուք. Մատթ. Զ. գլուխ, 31 համար – Արդ, որս ուրախ լինիլ եւ ցնծալ մեզ ամենեցուն... որոց լիցի մեզ ամենեցուն հասանել եւ արժանի լինիլ, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ՝ Յիսուսի Քրիստոսի յաւիտեանս. ամէն:

12. 25ա-7բ Յաղագս ողորմութեան. Սրբազան առաքեալն Քրիստոսի Յակոբոս տեսեալ զպատուէր ողորմածութեան յաճախ եւ որոյ վարձն լիագոյն եւ անճառ, նոյնպէս նկատեալ եւ զահագին սպառնա­լիսն ու ողորմիցն՝ (ասէ). Անողորմ դատաստան լինելոց է այնմ, որ ոչ առնէ զողորմութիւն, եւ թէ ողորմութիւն բարձրագլուխ պարծի առ դատաստա­նաւն. Բ. 13 – Ամենայն արարածք, զոր ըստեղծ Աս­տուած... որով եւ ըստ որում Հօր միանգամայն եւ Հոգ­ւոյն Սրբոյ, փառք պատիւ եւ իշխանութիւն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

13. 27բ-9ա Յաղագս արթնութեան. Աւետարա­նիչն Մարկոս գրէ ի մէջ սուրբ Աւետարանին իւրոյ, թէ՝ Արթո՛ւն կացէք, զի ոչ գիտէի, ե՞րբ Տէր տանն գայցէ. Մարկոսի, ԺԳ. 35 – Բնաւորապէս սովորութիւն է ծնողաց... որում լիցի մեզ ամենեցուն արժանաւոր լի­նիլ՝ շնորհօք, մարդասիրութեամբ եւ մեկնութեամբ նո­րին, որով եւ ընդ որում Հօր միանգանայն եւ Հոգւոյն Սրբոյ՝ փառք իշխանութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

14. 29ա-30բ Յաղագս ընկերսիրութեան. Սի­ր[ե]ս­ցե՛ս զընկեր քո իբրեւ զանձն քո. Ղեւտացւոց, ԺԹ. 18 համար – Մեծ է յոյժ եւ մեծ սիրելն զընկեր իբրեւ զանձն... կացուցաք զներգործութիւն սորա ի սրտի մե­րում, որում վայել է փառք եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

15. 31ա-2ա Յաղագս արքայութեանն Աստուծոյ. Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս զսիրելի աշակերտսն իւր եւ նոքօք զամենայն հաւատացեալս իւր քաջալերելով, զի մի՛ ինչ հոգայցեն վասն ուտելեաց եւ այլոց մարմնաւոր պիտոյից, ըստ որում ինքն յանձն առնու հոգալ զայն ամենայն, այլ զհարկաւորագոյնն ի նո­սա պատուիրէ խնդրել եւ հոգալ, յասելն՝ Խնդրեցէ՛ք զարքայութիւնն Աստուծոյ, եւ այն ամենայն յաւելցի ձեզ. Ղուկաս, 12. 31 – Արդարեւ, առաջին եւ միմիայն գոյի մարդկան պարտի լինել... եւ ըստ բնաբանիս ըղձանալ եւ խնդրել զարքայութիւնն Աստուծոյ, որ է երկնային տեսութիւն Աստուծոյ եւ կատարումն ամե­նայն բարեաց, որում զմեզ զամենեսեանն արժանիս արասցէ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս. ամէն:

16. 32աբ Յաղագս համբարձան – Նախնեաց օրինակ համբարձմանն Քրիստոսի... ի շնորհս նորա տի­րապէս վայելեցաք, որք զերկնաւոր բարիսն ճաշա­կե­ցաք եւ ճաշակեմք միշտ. [ա]յսչափ առ այս բաւա­կա­նասցի վասն ամբարձմանն Քրիստոսի եւ յաւ[ի­տեան]:

17. 32բ-4բ [Քարոզ՝ անխորագիր]Տէրն մեր Յի­սուս Քրիստոս, ըստ գրելոյ սրբ[ոյ աւե]տարանչին Մատթէոսի, ի մեկնիլն իւր ամեն[ա]սիրելի աշակեր­տաց /// (1-2 բառ անընթեռնելի) [ի համբառնալոյ] յեր­կինս աւանդեաց նոցա զայս պատուէր, ասեալ՝ [Գնացէ՛ք այսու]հետեւ՝ աշակերտեցէ՛ք զամենայն հե­թանոսս, մկրտեցէ՛ք [զնոսա յանուն Հօր եւ Որ]դւոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ – Չիք ինչ տարակուսու[թիւն]... շնորհօք ամենսուրբ Երրորդութեան, որում մատուսցի փառք եւ գոհութիւն այժմ եւ միշտ յաւ[իտեանս] յաւ[իտենից]. ամէն:

18. 34բ-6բ Յաղագս Հոգւոյ գալստեանն. Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, ըստ գրելոյ սրբազան աւետա­րանչին Ղուկասու, ի համբառնալն իւր յերկինս խոս­տացաւ առաքելոցն իւրոց սրբոց՝ առաքել առ նոսա Հոգին Սուրբ, յասելն՝ Եւ ահա ես առաքեմ զաւետիս Հօր իմոյ ի ձեզ, եւ դուք նստարուք ի քաղաքիս յԵրու­սաղէմ, մինչեւ զգենուցուք զօրութիւն ի բարձանց. Ղու­կաս, 24 գլուխ, 48 համար – Բազում անգամ մար­դիկ, որպէս եւ փորձն իսկ ուսուցանէ... զի զօրացեալ նո­վիմ[բ]ք, հաղթեսցուք անօրէն թշնամոյն եւ արժա­նաս­­ցուք արքայութեանն Աստուծոյ, որում մատուսցի փառք եւ երկրպագութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

19. 36բ-9ա Յաղագս եկեղեցւոյ. Երջանիկ մար­գա­րէն Դաւիթ հոգով մարգարէականաւ տեղեկա­ցեալ ստուգապէս զամենառատ բարութենէ տանն Աստուծոյ, այսինքն՝ եկեղեցւոյ եւ զսրբութենէ նորա, եւս եւ սքանչելի արդարութենէն, յերգ արկեալ զայն ի Սաղմոսարանի իւրում, գոհացողական ձայնիւ ասէր. Լցցուք մեք ի բարութենէ տան քոյ, սուրբ է տաճար քո սքանչելի արդարութեամբ. Սաղմոս, ԿԴ. գլուխ, 5 հա­մար – Արարածապատում մարգարէն Մովսէս... եւ սքանչելի արդարութեանն, որում ընդ Հօր եւ ընդ Հոգ­ւոյն Սրբոյ մատուսցի փառք եւ գոհութիւն եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

20. 40ա-1բ Յաղագս համբերութեան. Տէրն մեր Յի­սուս Քրիստոս, ըստ գրելոյ սրբազան աւետարան­չին Մատթէոսի, յաւանդելն սիրելի աշակերտաց իւրոց զպէսպէս հոգեշահ պատուիրանս, յաւելս զայս ասել. Որ համբերեսցէ իսպառ՝ նա կեցցէ – Թէպէտ բարւոք է եւ օգուտ մեծ... որում զմեզ զամենեսեանն արժանիս արասցէ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

21. 41բ-3բ Վասն պայծառակերպութեան. Ըստ վկայելոյ սրբազան աւետարանչին Մատթէոսի՝ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս յետ վեց աւուր առնու ընդ իւր զՊետրոս եւ զՅակօբոս եւ զՅովհաննէս զեղբայր նո­րա, եւ հանէ զնոսա ի լեառն մի բարձր առանձին, եւ այլակերպեցաւ առաջի նոցա, եւ լուսաւորեցան երե­սի նոցա իբրեւ զարեգակն, եւ հանդերձք նորա եղեն սպիտակք. ԺԷ. գլուխ, 12 համար – Չեն մեծ ինչ զար­մանք... այլ մեք զհոգիս իսկ եւ զմարմինս եւ զմիտս մեր համարեմք տաղաւարս ի բնակութեան ամենա­սուրբ Երորդութեանն, որում մատուսցի փառք յաւի­տեանս:

22. 43բ-5ա Յաղագս զըղջման մեղաւորաց. Սրբա­զան աւետարանիչն Ղուկաս, ծանուցանելով մեզ զՏեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի զսէրն, որ առ մեղաւորս եւ զքաղցր գթութիւն նորին առ նոսա, ասէ. Եւ էին մերձ առ նա ամենայն մաքսաւորք եւ մե­ղա­ւորք՝ լսել ի նմանէ: (Եւ թէ)՝ Տրտնջէին փար[իսեցիքն] եւ դպիրք եւ ասէին՝ Ընդէ՞ր սա զմեղաւորս ընդունի եւ ուտէ ընդ նոսա – Քաջայայտ է ամենեցուն, զի յոր­ժամ... եւ մաղթեսցուք ընդունիլ զմեզ՝ այժմ ի շնորհս եւ ապա Քրիստոս՝ ընդ Հօր եւ Որդւոյ եւ ընդ Սրբոյ Հոգոյն յաւիտեանս. ամէն:

23. 45ա-6ա Յաղագս հրաժարական ողջոյն. Սրբա­­զան առաքեալն Պօղոս յաւարտն երկրորդ թղթոյ իւրոյ, որ առ Կորնթացիսն՝ հրաշալի վարդա­պե­տութեամբ գրեալ այսպէս ասէ. Այսուհետեւ, եղ­բա՛րք, ո՛ղջ լերուք, հաստատուն կացէ՛ք, մխիթա­րե­ցարո՛ւք, միաբան լերո՛ւք, խաղաղութիւն արարէ՛ք, եւ Աստուած խաղաղութեան եւ սիրոյ եղիցի ընդ ձեզ. 2 Կոր. ԺԳ. 11 հ[ամար] – Արժանի քննութեան եւ տեղե­կա­նալոյ... որոց օրհնութիւնն՝ հանդերձ շնորհօք Տեառն մերոյ եւ փրկչին եղիցի ընդ ձեզ ամենեսեան. ամէն:

24. 46ա-7ա Յաղագս ծննդեան Քրիստոսի. Զոր­պի­սութենէ սիրոյն Աստուծոյ յայտ առնելով մեզ սրբա­զան առաքեալն Քրիստոսի՝ Յովհաննէս աւե­տա­րանիչն նորա ասէ. Եւ զի յայսմ երեւեցաւ սէրն Աստուծոյ ի մեզ, զի զՈրդին իւր Միածին առաքեաց յաշխարհս, զի եղիցուք նովաւ կենդանիք. Յով­հան­նու, Դ. գլ. 9 հ[ամար] – Արդարեւ, երախտագէտ մտօք զմտաւ ածեալ... եւ տացէ ձեզ վայելել միշտ ի բա­րու­թիւնս իւր, շնորհօք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եղիցի ընդ ձեզ եւ ընդ հոգւոյդ ձերում. ամէն:

25. 47ա-9ա Յաղագս բարկութեան. Սրբազան առա­քեալն Պօղօս գրէ ի թուխթն իւր, որ առ ժո­ղո­վուրդն Եփեսեացւոց. Բարկանայք, ասէ, եւ մի՛ մե­ղան­չէք, արեգակն ի վերայ բարկութեան ձերոյ մի՛ մտցէ. Եփ. գլ. Դ. 26 – Իրաւանաց այս մեծացս առա­քեալ արգելուլ զբարկութիւնն... եւ խոստացելոց բա­րեացն արժանաւոյր լինել շնորհօք եւ մարդասիրու­թեամբ Տեառն մերոյ... ամէն:

26. 49ա-51ա Յաղագս վնասակարութեան լե­զուին եւ բամբասանաց. Ըստ գրելոց սրբազան աւե­տա­րանչին Մարկոսի. Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս ի բժշկել զհամրն՝ կալաւ զլեզուէն, ասէ, հայեցաւ յեր­կինս՝ յոգոց եհան եւ ասէ՝ Եփփաթա՛, որ է՝ բացի՛ր. Մարկոս, 7, 33 – Ապաքէն զարմացումն բերէ լսե­լեաց մերոց եւ տկարութիւն մտաց... վասն որոյ եւ մեր փոյթ տարեալ ջանասցուք նմանել առաքինի վարուց փրկչին մերոյ եւ խոստացելոց բարեացն հասանել կարասցուք. ամէն:

27. 51ա-2ա Յաղագս խոնարհութեան. Տէրն մեր Յի­սուս Քրիստոս յԱւետարանին Մատթէոսի զայս հոգեշահ պատուերն աւանդէ յասելն. Ուսարո՛ւք յի­նէն, զի հեզ եմ եւ խոնարհ սրտիւ, եւ գտջիք հան­գիստ անձանց ձերոց. Մ. 11, 29 – Ապաքէն ամենայն ջանք մարդոյ է... զի արժանասցուք փառաւորել զՏէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, հանդերձ Հարբ եւ Սուրբ Հոգ­ւովն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

28. 52ա-4ա Յաղագս հաւատոյ. Սրբազան աւե­տա­րանիչն Մարկոս սերկեան (այսպէս) յԱւետա­րա­նի իւրում յայտ արար, թէ ի նաւել երբեմն առա­քե­լոցն ընդ Քրիստոսի ի ծով, առ գնալոյ յերկիրն Գեր­գե­սացւոց, որ յայնկոյս Յորդանանու, իբրեւ մեկնե­ցան ի ծովեզերէն, յանկարծակի յարեաւ մրրիկ սաս­տիկ, մինչեւ ամենեցուն երկնչել՝ թէ կորնչիցեն, այլ Քրիստոս, որ ննջէր ի նաւակի անդ, եւ սիրտ նորա ար­թուն կայր, զարթուցեալ ի նոցունց յառաքելոցն, ան­դէն հանդարտեցոյց զծովն, զորս եւ քաղցրու­թեամբ բանիւք յանդիմանեալ ասաց. Ընդէ՞ր այդչափ վատասիրտք էք, չեւ եւս ունիք հաւատս. Դ. 35 մինչեւ ց40 համարն – Արդարեւ, ամենայն ուրեք՝ թէ՛ ի ծովու եւ թէ՛ ի ցամաքի... արժանաւոր լիցուք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին՝ Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա (ԺԹ. դ.) «Աբրահամ վարդապետի Աս­պահանցւոյ ձեռագիր»: կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «Քարոզք համառ///», Պհպ. Աա. «ԺԹ. Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս», Պհպ. Աբ՝ «321/2875»:

2876

ԳԱԲՐԻԷԼԱՅՎԱԶԵԱՆ, ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆՎԱՐԴԱՊԵՏԱԿԱՆ

ԹԷՈԴՈՍԻԱ

ՌՅԺԶ. – 1867

ԳՐԻՉ՝հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 60 (գրչիէջակալում՝Ա-ԺԷ, որէ՝ 2ա-9ա, 11-77, որէ՝ 10ա-47ա). չգրուած՝ 1բ, 9բ, 47բ-56բ, 59բ-60բ: ՊՐԱԿ՝ 1-6x12 (1՝ 9, 2՝ 11, 6՝ 4): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31x20,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միա­սիւն (28.5x10.3): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 12ա): ՏՈՂ՝ 36. գոր­ծա­րանայինստուերագծումներով: ԿԱԶՄ՝կանաչծաղկաթուղթ, մէջքը՝սեւկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝թուղթ. սպի­տակ, չգրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա+Բ. թուղթ, սպիտակ, չգրուած՝Աբ, Բաբ, մասնկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 12ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը քերծուած, մէջքը եւ անկիւնները տեղ-տեղ մաշուած-թափուած, գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, գիրն անփոյթ՝ ջնջումներով եւ սրբագրմամբ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-59աԳաբրիէլԱյվազեան, Աստուածաբանու­թիւնվարդապետական:

– 1ա [Տիտղ.] Աստուածաբանութիւնվարդա­պե­տա­կանըստուղղափառդաւանութեանՀայաստա­նեայցսուրբեկեղեցւոյ: ԵրկասիրեացԳաբրիէլվար­դա­պետԱյվազեան: ՀատորԱ. Ներածութիւնյաս­տուածաբանականնգիտութիւն (վերջիներկուբառիվրայջնջագիծ), իԹէոդոսիա, 1867:

– 2ա-9աՅառաջաբան – ԶԱստուծոյեւզստուա­ծայ­նոցնիրացճառարկեալ... այլորոչախորժէ՝ընդբամբասանօքէ:

– 10ա-3բԱստուածաբանութիւնվարդապետա­կանըստուղղափառդաւանութեանՀայաստա­նեայցսուրբեկեղեցւոյ. Ներածութիւն, նախերգանք – 1. Աստուածաբանականնգիտութիւնէկանոնաւոր... առամենայնեկեղեցիսքրիստոնէիցպատշաճեալ:

*Ծնթ. 10ա վերին ձախ անկիւնում գրչի ցուցում. «39 թերթ»:

Ա. 14ա-47աՄասնԱ. Յաղագսառարկայիաս­տուա­ծաբանութեան

– 14աՅաղագսառարկայիաստուածաբանու­թեան – Առարկայաստուածաբանութեանգոլովքրիս­տո­սականնկրօն... իբրեւմիակճշմարիտյայտնու­թեան:

1. 14ա-43բՀատուածԱ. ՅաղագսկրօնիցեւՅայտ­նութեանառհասարակ.

Ա. 14ա-27աԳլուխԱ. Յաղագսկրօնից

– 14աբԶկրօննմարթէնկատել... բանականարա­րածոցեւմարդումս:

ա. 14բ-22աՅօդ[ուած] Ա. Հիմնականճշմար­տու­թիւնկրօնից – Հիմնականկամարմատականճշմար­տութիւն... իհաւատոցանտիանմահութեանհոգւոյն:

բ. 22բ-6բՅօդ[ուած] Բ. Իսկութիւնկրօնից – Գլխա­ւորագոյնգաղափարնկրօնից... եւլցուցիչամե­նայնբարութեանց:

գ. 26բ-7աՅօդ[ուած] Գ. Եկեղեցիուսուցիչեւաւան­դապահկրօնից – Զորօրինակկրօննուխտ... հրեշտակացեւմարդկան:

Բ. 27բ-43բԳլուխԲ. ՅաղագսՅայտնութեան

– 27բՅայտնութիւնասելովիմանամք... ճշմարիտնիսուտյայտնութեանց:

ա. 27բ-30աՅօդուածԱ. ՀնարաւորութիւնՅայտ­նութեան – Զհնարաւորութիւնյայտնութեանմարթէնկատել... այնպիսիինչհակասական, որհակառակելանիցէուղիղբանի:

բ. 30ա-7աՅօդուածԲ. ԿարեւորութիւնՅայտնու­թեան – ԿարեւորեւսէմարդումսգերբնականնՅայտ­նութիւն... ողորմութիւնԱստուծոյիՅայտնութենէքրիստոսականկրօնից:

գ. 37ա-43բՅօդուածԳ. ՆշանքՅայտնութեան – Եթէգերբնականյայտնութիւնն... այլնմանութիւնիս­կա­կանեւանթերի:

2. 44ա-7աՀատուածԲ. Յաղագսքրիստոսականկրօ­նից

Ա. 44ա-5աԳլուխԱ. Յատկութիւնքքրիստոսա­կանկրօնից

– 44աՔրիստոսականկրօնոչմիայն... եթէոչՀոգւովՍրբով:

ա. 44աբ[ՅօդուածԱ. Հիմնեւսկզբնաւորութիւնքրիստոսականկրօնից (խորագիրը՝ցանկից)] – Հիմնքրիստոսականկրոնիցէ... եւհաստատելոյիբարին:

բ. 44բ-5ա[ՅօդուածԲ. Կէտնպատակիքրիս­տո­սականկրօնից (խորագիրը՝ցանկից)] – Իսկեւնպա­տակքրիստոսականկրօնիցէ... իբրեւզարեգակնյար­քայութեաներկնից:

գ. 45ա[ՅօդուածԳ. Բաժանումնքրիստոսականկրօնից (խորագիրը՝ցանկից)] – Բաժանիքրիստո­սա­կանկրօնառհասարակ... եւդրունքդժոխոցզնամի՛յաղթահարեսցեն (Մատթ. ԺԶ, 18):

Բ. 45բ-7աԳլուխԲ. Յաղագսքրիստոնէութեան

– 45բՔրիստոնէութիւննէմիմիայնկրօն... եւապաիձեռնՆորոյս:

ա. 45բ-7ա[ՅօդուածԱ. Թէաստուածայինէյայտ­նութիւնՀնոյնկտակարանիառնահապետօք (խորագիրը՝ցանկից)] – ՅայտնութիւնՀնոյկտա­կա­րա­նին... քահանայութիւնՄելքիսեդեկիեւայլն/// (չշարունակուած):

– 57ա-9աՑանկգլխակարգութեանցներածու­թեանս, Նախերգանք – ՄասնԱ. Յաղագսառարկայիաս­տուածաբանութեան... ՄասնԳ. Յաղագսոճոյաս­տուա­ծաբանականգիտութեան... խրատբարեպաշ­տա­կանվարուց:

*Ծնթ. գրչի նշումներ. 9բ՝ ցուցում՝ «տասն եւ երկու թերթ», 47բ «երեսուն եւ ինն թերթ», 57ա՝ վերին ձախ անկիւնում՝ «12 թերթ»: Հեղինակի ձեռքով լուսանցներում կան սրբագրումներ եւ ընդարձակ յաւելումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛սՏիտղ.՝ 1ա:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին,նոտրգրով՝ «Գաբ­րիէլեպիսկոպոսի / Այվազեան / Աստուա­ծաբանու­թիւն/ վարդապետական», մէջքինփակցուածայլթեր­թի­կին՝ «35///», Պհպ. Աա՝ «354/2876», «1. «Աստուա­ծա­բանութիւն վարդապետական Գաբրիէլ եպիսկո­պո­սի Այվազեան», 1ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2877

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԷՐԵԶ, ի վանս Սբ. Աստուածածին

ԺԱ. դար


ԳՐԻՉեւԾԱՂԿՈՂ՝Գրիգորգրագիր՞: ՄԵԿԵՆԱՍ՝Խոսրովի­դուխտեւԳոհար (1183 թ.): ՍՏԱՑՈՂ՝Սուքիասքհյ.: ԿԱԶՄՈՂ՝Յու­սէփ (1183իցյետոյ), Վանական (1385 թ.):

ԹԵՐԹ՝ 219. չգրուած՝ 3ա, 8բ-9ա, 10բ-1ա, 12բ-3ա, 14բ-5ա, 219բ: ՊՐԱԿ՝ 2+1-27x8 (1՝ 17, 13՝ 4, 21՝ 5, 27՝ 7): ՆԻՒԹ՝մա­գա­ղաթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,5x26: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (24.5x17.5): ԳԻՐ՝բոլորգիծերկաթագիր (նմուշ՝ 62ա): ՏՈՂ՝ 23-24 (թ. 171-2՝ 32). գծումները՝ճնշումով: ԿԱԶՄ՝շագանակագոյնկաշի (նորոգ­մանժամանակի՝Իդար), վրանփակցուածհինկազմիդրոշ­մա­զարդշագանակագոյնկաշին, կոստղապատ (Ա. փեղկ՝ 277 հատ, Բ. փեղկ՝ 6 հատ), միջուկը՝տախտակ, աստառը՝կապոյտկտաւ. էջանշանթել՝թ. 74: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (Ա, Բ) +2 (Գ, Դ)՝թուղթ. դեղին, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 62ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Աւետումն՝ 17բ: Աւետարանիչներ՝ 18ա («ՄԱՐԿՈՍ», «ՄԱԹԷՈՍ», «ՂՈՒԿԱՍ», «ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ»): Ծնունդ, լոգացումն մանկան, մոգերի եւ հովիւների երկրպա­գու­թիւ­նը՝ 19բ («ՍՈՒՐԲ ԿՈՒՍՆ», «ԱՅՐՆ», «ՄՍՈՒՐ», «ԼՈՒԱՑՈՒՄՆ ՏԵԱՌՆ»): Խաչ՝ 75բ: Խորան՝ 7բ, 8ա, 9բ, 10ա, 11բ, 12ա, 13բ, 14ա, 15բ (յետագայի գրչութեամբ՝ «ՏԷՐ ԱՍՏՈՒԱԾ ՔՐԻՍՏՈՍ»), 16ա: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ (գերակշռում է), դեղին, կա­նաչ, մանուշակագոյն, շագանակագոյն, սպիտակ, սեւ: Աւետա­րան­ների գլխահամարները բուսական զարդանախշ-բոլորակ­ների մէջ են:

Ձեռագրիս մանրանկարչութեան մասին տե՛ս Ա. Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ. մատենագիտութիւն, Թ.-ԺԹ. դդ., Գա­հի­րէ, 1998, էջ 108, Հայկական մանրանկարչութիւն, ներածու­թիւնը՝ Լ. Դուռնովոյի, Երեւան, 1967, նկարներ՝ Հմր 14-6,Л.Дур­ново, Очеркиизобразительногоискусствасредневе­ко­войАрмении, Москва, 1979, стр. 206-210.

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Մատենագրութիւնք Եւթաղի: ԺԱ. դ.: 1 (թ. 1)՝ ստացուած մէկ թերթի եզրահատումով՝ մուծուած առանձին: Մագաղաթ: 31x23.5: Երկսիւն (25x20): Բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ 1ա): ՏՈՂ՝ 23. գծումները՝ ճնշումով: Կարդալ՝ 1աբ «///Զայս զՆերովնէ ասէր: Այղ վասն ///... աշակերտացն հաւանութեամբ», 1բ «եւ հաւատովք զհարցն... եւ որչափ իւրաքանչիւր ի նոցանէ տունք իցեն»: Ունի բնագրային կարեւոր ընթերցուածներ. հմմտ. Հ. Ա. Վարդանեան, ՄատենագրութիւնքԵւթաղի, Վիեննա, 1930, էջ 97-102:

Новый рисунок

Նմուշ 1ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի հին կաշին մաշուած, քերծուած, ճաքճքած, վրան՝ ցեցի անցքեր, 3 կապիչներն ընկած, Բ. փեղկին մնում է 1 կապիչի մօտ 4 սմ չափով հիմքը, իսկ Ա. փեղկին՝ 3 գա­մերը, կազմաստառը մաշուած, կեղտոտուած, մասամբ գու­նա­թափ. նորոգուած՝ արտաքին լուսանցներն այլ թղթով ամ­րա­ցուած-լրացուած: Գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով ունի զանազան բծեր, տեղ-տեղ խոնաւութեան դեղին հետքեր,մոմի, իւղի եւ սնկային հիւանդութեան հետքեր, արտաքին լու­սանց­ները խոնաւութիւնից սեւացած, կոշտացած. գրադաշտը գու­նափոխուած եւ գունաթափուած՝ 5բ, 6ա, 7ա. կան մա­գա­ղա­թի մեծ եւ փոքր բնական անցքեր՝ թ. 3, 12, 22-3, 30, 34, 47, 56, 58, 70, 71-2, 92, 117, 137, 150, 213-4. թերթերի պատռուած մասերը մագաղաթից ապտրաստուած քուղով կամ այլ արհես­տա­կան թելերով կարկատուած՝ թ. 33, 38, 75բ, 102, 127, 129, 213, 214, թ. 165՝ թանաքի թթուայնութիւնից պառուածք-անցք, թ. 47՝ բնական անցքը նորոգուած այլ մագաղաթով, 5բ-6ա (թուղթ Եւսեբեայ)՝ գիրը դժուարընթեռնելի, թ. 92՝ վերին արտաքին ան­կիւնը եւ թ. 201՝ ստորին արտաքին անկիւնը պատռուած-ընկած. գրադաշտն անվնաս, 20ա՝ գրադաշտին տեղ-տեղ արտա­տպուած հանդիպակաց էջի մանրանկարի ներկերը, թ. 217բ՝ խո­նաւութիւնից գիրը դժուարընթեռնելի, թ. 219՝ տեղ-տեղ պատ­ռուածք-անցքեր, արտաքին լուսանցը խոնաւութիւնից խունա­ցած, կծկուած. գրադաշտը՝ մասնաւորապէս վերին մասը՝ վնա­սուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 5բ-6բԹուղթԵւսեբեայ (կարմիրհէնքիվրայդե­ղինզարդանախշերովշրջանակիմէջ):

2. 7ա-8ա, 9բ-10ա, 11բ-2ա, 13բ-4ա, 15բ-6աՀա­մա­բարբառ՝կանոնք՝Ա-Ժ.:

3. 20ա-75աԱւետարանըստՄատթէոսի:

4. 76ա-111բԱւետարանըստՄարկոսի (չիք՝ «ՅարուցեալՅիսուս»):

5. 112ա-70բԱւետարանըստՂուկասու:

6. 173ա-217բԱւետարանըստՅոհաննու (չիք՝ «Իրքկնոջնշնացելոյ»):

Ունի լուսանցային համաբարբառ: Յաւելեալ ունի՝

171ա-2բ[ՄասնՏօնացուցի] – Աստուածայայտ­նու­թեաննժամակարգրութի[ւ]նըստսրբոյԼուսաւոր­չինաթոռոյն... Նաւակատեացխաչ. ՃԼ. Յոհ.: ԵւեղենյայնԺ. Զ. հաւատաս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

75բ (բոլորգիր) Սուրբխաչ, յորժամծագիսյարեւե­լից, լուսաւորեա՛զԳրիգորիհոգին, զգրագրին. ամէն:

Տե՛ս Յովս. Յիշ-ք, էջ 191-2՝ «Ժ-ԺԱ. դար» եւ ծ. «Այս փոք­րիկ յիշատակարանը գրուած է շեղագրով, որով եւ՝ շատ հե­տաքրքրական հնագրութեան համար: Խաչի պատկերը, որի տակ գրուած է յիշատակարանը, գրչութեան ժամանակակից է, եւ այս Գրիգորն է հաւանօրէն նկարիչն ու գրիչը». ձեռագրիս մասին տե՛ս նաեւ Գ. Յովսէփեան, Քարտէզ հայ հնագրութեան.- Շողակաթ. Ս. Էջմիածնի հայագիտական ժողովածու. Գիրք առա­ջին, Վաղարշապատ, 1913, էջ 191. խաչի եւ յիշ-ի նկարը տե՛ս նոյն տեղում՝ նկ. 46: Հմմտ. նաեւ՝ Ե-ԺԲ. դդ-ի յիշ-ք, էջ 76՝ «Ժ. դար»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 217բ (1183 թ., ուղղագիծթեքերկաթագիր) Ըղ­ձիցփափագումնյորդորէզամենեսեանեւբարեխոհառնէիգութեւիսէրաստուածային, եւիգործսբա­րութեանէ, եւզընչիցշահաւետութիւնսնտայմոռանալեւորոշ[ելիկենցաղոյս]/// [յաստեացս] եւզշահաւորմարգարիտնտայգնել, որէյաւգուտառվերջինսն: Ըստորումեւեղբարքսայսկրաւնաւորեալերկաքան­չիւրքս՝ՄարգարէսեւՍուքիաս, միաշունչեւմիախոր­հուրդքննեալիբովսաստուածային, եւգտեալսուրբեւյստակ, եւառանցխառնուածոյյամենայնչարեաց, սակաւիկինչսկալեալեւզկարիսամենայնիբացեդեալ, եւայնուգնեալզԱւետարանսզայս՝զբարբառսաստուածայինսքանչելեաց, յաղագսաւկտակարու­թեանհոգւոյեւմարմնոյ, եւյանունԱստուածածնին, զորեւ |218ա| անունտեղոյնԷրէզանուանի:

Արդ, կանայքե[ր]կուքբարեպ[ա]շտքեւսրբա­սնեալք, որոցանուանքնոցակոչին՝ԳոհարսեւԽոս­րովիդուխդ, սոքաբարիխորհուրդյանձնառեալվասնհոգւոյաւկտի, եւանունյաւիտենականարարեալ, վասնյիշատակիիւրեանցեւծնողացիւրեանց, եւազգականացիւրեանց, գնեցինզԱւետարանսզայս՝ԳոհարսեւԽոսրովիդուխդն՝տուեալզբազումսզգինսկանայքսայս, եւզսակաւն՝ՄարգարէնեւՍուքիասն, եւետունյանունԱստուածածն[ին] առաջիբազում [վկ]այից:

Արդ, եթէոքհակառակգտանիգր[աւելով] կամհե­տաքրքիրԱւետարանիս՝որկամեսցիյափշտակելյեկե­ղե­ցոյսԱստուածածնէս, իփրկչէնմերմէեւիծնաւղէնիւրմէեւիսուրբԵրրորդութենէն, եւյամե­նայնսրբոց/// (1 տողջնջած) եւմարմնով. ամէն:

Արդ, նորոգեցաւԱւետարանսայսիթուականու­թեաննհայոցՈԼԲ. (1183), յամսաստուածապատիւտեառնԳրիգորիՀայոցվերայդիտողի, եւյանիշխա­նու­թեանազգիսմերոյ, յորումտիր|218բ|եալ [է]ինտաճիկքիվե[րայբազո]ւմեւհամա[տարած, իծ]ա­գացմինչ[եւի] ծագսերկրի, առեալզամրոցանիսՀա[յոց] աշխարհացեւզտեարսննոցամերկացու­ցա­նէինիքրիստոսակ[ան] հաւատոցն, կամսրախող­խողսառնեին, եւոչմնացամենեւինճարակձիավար­ժացզազգսհայոց: Արդ, յաւուրքսյայսչարութեանո՛չմոռացանզշահհոգւոյկանայքսայս՝ԽոսրովիդուխտեւԳոհարն, եւՍուքիասերէցվանաց՝սուրբեւընտիրկրաւնաւոր, այլարարինզԱւետարանսզայսյիշատակիւրեանցեւծնաւղացիւրեանց, եւազգականացիւրեանց, իվայելումնԱստուածածնին, եւոչոքկալցիձեռնդորա, միայնՍուքիասն: ՏէրՅիսուսՔրիստո՛ս, իքոյահաւորգալստեանդողորմեա՛Գոհ[ա]րինեւԳրիգորի՝առնիւրում, եւԽոսրովիդխտոյ, եւիւրոցնամենայնն, եւՍուքիասինեւնորաննջեցելոցն, եւինձ՝նորոգաւղիգրոցս, եւիմոցն՝որոցենկարաւտողորմութեանքում, Տէ՛ր, զիտացեսնոցազխնդրելիսն. ամէն: Յիսո՛ւս, լո՛յսփառաց, ողորմեա՛Վարդաւսանա, զիգործմիբարիգործեացյիս. ամէն:

Ծնթ. Այս յիշատակարանը՝ մասնաւորապէս 217բ՝ դժուար­ըն­թեռնելի, յետագայում՝ տողերի արանքում շղագրով Սահակ Ամատունու ձեռքով վերծանուած, նոյն ձեռքով յիշա­տա­կա­րա­նը հնարաւորինս (չընթերցուող մասերը կէտեր դրած) շղա­գրով օրինակուած 218բ-9բի միջեւ մուծուած առանձին թերթի վրայ, տե՛ս նաեւ Յովս. Յիշ-ք, էջ 493-6, նաեւ՝ Ե.-ԺԲ. դդ. յիշ-ք, էջ 239-40 եւ ծ. «Խիստ մաշուած է: Հաւանաբար Ս. Ջալա­լեա­նը, տեղ-տեղ թանաքով միջամտել է բնագրին եւ արտագրել ու հրատարակել է այդ մասը՝ այսպիսի սրբագրութեամբ. «Ի թուին հայոց ՈԼԲ. (1183), ի հայրապետութեան Գրիգորի Հայոց վերադիտողի եւ անիշխանութեան ազգիս մերոյ խղճալւոյ եւ քա­կելոյ զամրոցսն աշխարհիս եւ զզօրսն նոցա, եւ մեր­կա­ցու­ցանէին ի քրիստոնէական հաւատոյն, կամ սրախողխող առ­նէին, եւ ոչ մնաց ամենեւին ճարակ ձիավարժաց ազգիս հա­յոց» (Ս. Ջալալեան, Ճանապարհորդութիւն, Բ., էջ 380): Մենք վեր­ծանեցինք գրերը՝ թանաքակեր հետքերի ուշադիր զննու­թեամբ»: Այս ձեռագիրը 1858 թ. առաջ Ս. Ջալալեանցը տեսել է Վարդաշէն գիւղում, իսկ Մատենադարան է մուտք գործել 1880ական թթ.:

2. 6բ (կազմողի, 1183իցյետոյ, ուղղագիծերկա­թա­գիր) ՏէրՅիսուս, ողորմեա՛Սուքիասինեւգծողին. ամէն:

Տե՛ս Յովս. Յիշ-ք, էջ 495՝ «1183ից յետոյ» եւ ծ. «ՈԼԲ. թուի նորոգութիւնից յետոյ բայց ոչ շատ ուշ, որովհետեւ յիշւում է նոյն Սուքիասի անունը եւ գրուած է միջին, գեղեցիկ երկաթա­գրով... նոյն ժամանակից է եւ նոյն Սուքիասի ժամանակ՝ հե­տե­ւեալ երկաթագիր յիշատակարանը, եր 2ա»:

2ա (կազմողի, 1183իցյետոյ, ուղղագիծերկաթա­գիր) ԱւրհնեալէամենասուրբԵրրորդութիւնն, որարժանիարարզմեզ՝զՎահանսեւզԲահրս,միւսան­գամնորոգելզսուրբԱւետարանս՝իյիշատակմեզեւծնողացմերոց, եւազգականացմերոց, եւեղբարցմե­րոցհարազատաց՝կենդանեացեւմեռելոց:

Արդ, աղաչեմառհասարակզմիաբանութիւնհարցեւեղբարց, որքկարդայքդեւլուսաւորիք, եւընդաւրի­նակէք, եւաւկտիքիսմանէ՝գանձանկողոպտելի, արդ, աղաչեմզամենեսեան՝անմոռացյիշմամբյիշեսջիքզնո­րոգողեւզկազմողսուրբԱւետարանիսզպարոնՎա­հանսեւզտիկինԲահրս, որբազումինչսծա­խե­ցաքիդմա, եւարարաքզսայիշատակհոգւոցմե­րոցեւստացաքզսամեզզաւակիՍիոնեւընդա­նեակյԵրուսաղէմ: Բայցարդ, ո՜վաստուածարեալքեւքրիս­տոսազարդեալքմանգունքառագաստինորՍիոնի, ոչեթէիմթերիցընչիցմերոցկամյաւելորդացարարաքզսա, այլիհալալյարդեանցեւյաշխատութեանցզծախսհոգւոցմերոցեւմասնմարմնոցմերոցաշ­խա­տեցաքիսուրբԱւետարանս, զիընդմիոյնհարիւրա­պա­տիկընգալցուքիՔրիստոսէԱստուծոյմերոյ, զան­վախճանուրախութիւնսն |2բ| ընդամենայնսուրբսնորա, զիոչեթէյաղաքսաշխարհիպատուի, կամյա­ղաքսսնափառութեանարարաքզայսամենայն, այլյա­ղաքսերկնաինյուսոյն, եւերկնաինուրախութեանցն:

Բայցարդ, դարձեալաղաչեմքզամենեսեանառհա­սա­րակեւարտասուսգոչպաղատանաւքանգանիմքյոտսձերեւխնդրեմքզթողութիւնբազումյանցանացմերոց, զիիձեռնբարէխաւսութեանձերոյլիցիմեզթողութիւն, զիթերեւսարժանիեղիցիմքյաջակողմաննհանդիպիլընդամենայնսուրբս: Եւորքյիշեքդեւհա­ւա­տովխնդրէքթողութիւն, թողցէձեզՔրիստոսզ[յ]անցանսձերեւերկնիցարքայութեաննարժանիարասցէ: Բայցարդ, կազմեցաքզԱւետարանսեւետուաքիձեռնպատուականքահանաիՍուքիասի, որոյյիշատակնաւրհնութեամբեղիցի: ԵւԱստուածողորմեսցինմաեւծնողացնորա, զիբազումաշխա­տե­ցաւիսմա: ԲայցյոեւանգանիԱւետարանս, պար­տա­կանէամենայնտարոյերկուժամու, մինն՝Վար­դեւորին, եւմինն՝Յայտնութեանն: ԵւՔրիստոսիԱս­տու­ծոյմերոյփառքյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն: ԶնուաստսեւզբազմամէղսզՅուսէփյիշեսջիք. եւԱս­տուածզձեզյիշեսցէ. ամէն, ամէն:

Տե՛ս Յովս. Յիշ-ք, էջ 495-8. եւ ծ. «Այս յիշատակարանը ան­միջական կամ մօտաւոր շարունակութիւնն է... յիշատակա­րա­նի... որ ՈԼԲ.-1183 թուից է»: Հմմտ. Ե-ԺԲ. դդ-ի յիշ-ք, էջ 331-2:

3. 170բ (ԺԲ. դար, բոլորգիր) Աւրհնեց[ե]ալէԱս­տուած, որերեկպարոնՎայրենինն՝Ավքսենդինոր­դինեւմիաբանեցաւՍուրբԱստուածամաւրն, յամէնտարիոչխարմիմատաղ:

4. 219ա (1217 թ. առաջ, անարուեստբոլորգիր) Քրիստո՛սԱստուած, ողորմիՎրացտիկնիՄելտե/// (պատռուած), որեղեւմիաբանՍուրբԱստուածած­նինեւիւրսպասաւորացն, եւզինչորիւրկարողու­թիւնէ, յամենայնտարիհատո[ւ]ցանէզնուերսն, եւմասնակիցեյամենայնբարոյմասնիպատարագեւյաղաւթք:

Տե՛ս Յովս. Յիշ-ք, էջ 791 թուականը՝ «1217», ապա՝ «Վրաց (՞) տիկն ի Մեղտե[նայ՞]». հմմտ. ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 108:

5. 219ա (1217 թ. առաջ, անարուեստբոլորգիր) ՅանունԱստուծոյ, որեկինԳուգիկնեւիւրկիննեւիւրքուրադուստրնԳոհարազիզն, եւմիաբանեղենՍուրբԱստուածածնինեւիւրսպասաւորացն: ՔրիստոսԱստուած, սուրբԱստուածամաւրնբարեխաւսութեամբյիւրարքայութիւնհանգուսցէզնոցահոգիսն, եւինքնՔրիստոսաւրհնեալեղիցիյաւիտե[ա]ն:

Տե՛ս Յովս. Յիշ-ք, էջ 791 թուականը՝ «1217», հմմտ. ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 108:

6. 219ա (1217 թ., անարուեստանփոյթբոլորգիր) Քրիստո՛սԱստուած, բարեխաւսութեամբսուրբԱս­տուա­ծածնիսողորմեա՛պատրոնՄանիլինեւիւրկե­նակ­ցինՈսկիտիկնաեւիւրեանցծնողացն: Թվ[ին] ՈԿԶ. (1217):

Տե՛ս Յովս. Յիշ-ք, էջ 751-2՝ թուականը կարդացել է՝ «ՈԿ.» – 1211», ապա՝ Յովս. Յիշ-ք, էջ 791. թուականը՝ «1217»:

7. 219ա (1217թ. յետոյ, անարուեստանփոյթբո­լոր­գիր) Աւրհնեա՛, ՔրիստոսԱստուածԹորոսխա­պազն, [որ] եղեւմիաբանՍուրբԱստուածամաւրն: Յա­մենտարիՈ. (600) մ[ոթ] հացվանիցնպտղիե:

Տե՛ս Յովս. Յիշ-ք, էջ 793. «խապազն»ի տեղ կարդացել է՝ «Խա­գազն՞», «Ո. մ[ոթ]»ի տեղ՝ «Բ. ...», հմմտ. ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 109:

Յովս. Յիշ-ք, էջ 793, ծ.՝ 3-6 յիշ-ների մասին՝ «Այս չորս յի­շատակարանները գրուած են իրար յետեւից եւ հետզհետէ աւե­լաց­րած: Ունինք Գ. յիշատակարնի թուականը՝ ՈԿԶ.-1217. նշա­նակում է ամէնից հինը նախ Ա.ն է, ապա՝ Բ-ը, երկուսն էլ 1217 թուից առաջ: Իսկ Դ.ը 1217 թուից յետյ է. բայց բոլորն էլ նոյն տեղում, այսինքն՝ «Էրէզ»ի Սուրբ Աստուածածնի վանքում»: Հմմտ. ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 108 եւ ծ. «Այս յիշատակագրութիւնները գրուած են յաջորդականութեամբ, որից հետեւում է, որ ա. եւ բ. գրուել են 1217ից առաջ, իսկ դ-ե.՝ յետյ: Գրելաձեւից երեւում է, որ սրանք ժամանակով իրարից շատ հեռու չեն, ուստի դնում ենք նոյն թուաշարքում». այսինքն՝ 1217ի:

8. 218ա (1217 թ. յետոյ, անարուեստբոլորգիր) ՔրիստոսԱստուած, աւգնէՍիրեկանին, որեղեւ [միաբան] ՍուրբԱստուածամաւրն: Յամենայնտարի ///(գրեթէ 3 բառթափուած):

9. 218բ (1217 թ. յետոյ, անարուեստբոլորգիր) ՔրիստոսԱստուածաւրհնէզպարոնՍիրն՝Աս­տուա­ծա­մաւրնբարեխաւսութեամբ, որեկհայրնորա/// (անու­նը՝թափուած):

Տե՛ս ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 109:

10. 3բ (ԺԳ. դար, 1217-1267 թթ. միջեւ, յԵրէզ՝Երզնկա, անարուեստբոլորգիր) Քրիստո՛սԱստուած, բարեխաւսութեամբսուրբԱստուածածն[իս] աւրհնէզՊետրիկմսագործն, որեկնեւմիաբանեցաւՍուրբԱս­տուածածնիսեւսպասաւորացսորա, յամենայնտարիզինչիւրկարն՝ձեթբերէ. ՔրիստոսԱստուածաւրհնէզ[Պ]ատրիկն, եւզիւրծնողնս. ամէն:

11. 3բ (ԺԳ. դար, 1217-1267 թթ. միջեւ, ան­արուեստբոլորգիր) Քրիստո՛սԱստուած, բարեխաւ­սու­թեամբսուրբԱստուածածն[ին], ողորմ[ե]ա՛պա­րոնԸնձկոյնեւպարոնԲուսկան, որեկինեւմիա­բա­նեցանիՍուրբԱստուածամայ[ր]ս, (կողքըգրուած)՝մեծանունքաղքինԽարդբերտ:

12. 4ա (ԺԳ. դար, 1217-1267 թթ. միջեւ, ան­արուեստխոշորբոլորգիր) ՔրիստոսԱստուած, բարե­խաւ­սութեամբսուրբԱստուածածնինողորմեա՛պատ­րոնԽաչոտինեւիւրզաւակին՝Խաչաղբաւրն,եւիւրե[ա]նցզաւակացնեւամենայնզարմիցն, որեղենմիաբանՍուրբԱստուածամաւրնեւետունյիշատակզձիթահ[ա]նացնչարեկն՝յիշատակԱստուածամաւրն: Քրիստո՛սԱստուած, ջնջեա՛զձեռագիրյանցանացնոցաեւգրեա՛զնոսայիդպրութիւնկենաց:

ՔրիստոսԱստուած, ողորմեա՛պատրոնԱպլասթաեւկենակցիիւրոյ՝տիկինԹանկերոյն,եւնոցինզա­ւակացն, որեղենմիաբանՍուրբԱստուածամաւրն:

ՔրիստոսԱստուած, քոանարատծնողիտբարե­խաւսութեամբողորմեա՛տիկինՄարեմտկնայ, որեղեւմիաբանՍուրբԱստուածամաւրն, եւջնջեա՛զձե­ռա­գիրյանցանացնորա:

13. 5ա (ԺԴ. դար, 1217-1267 թթ. միջեւ, անվարժբոլորգիր) ՔրիստոսԱստուած, քոանարատծնողիտբարեխաւսութեամբողորմեա՛աւագերիցունԹորոսիեւկենակցիիւրոյ՝տիկինԹանկուտին, եւծնողացնոցին, եւզաւակացնոցին, եւամենայնզարմից, որեղենմիաբանՍուրբԱստուածամաւրն: Քրիստո՛սԱստուած, ջնջեա՛զձեռագիրյանցանացնոցայ:

14. 16բ (ԺԳ. դար, 1217-1267 թթ. միջեւ, բոլոր­գիր) ՔրիստոսԱստուած, քոանարատծնողիտբարե­խաւսութեամբողորմեա՛պարոնՍարգսիեւկենակցիիւրոԳոհրի, եւմաւրնորա՝Թագկանն, եւհաւրնորաՎասուսա, եւաւրհնեսցէզազգատոհմնորա, որեղենմիաբանՍուրբԱստուածամաւրնեւիւրսպասաւորաց<իւրոց>: ԵւաւրհնէզՇերինշահնեւզՍարգիս, եւզկենակիցնիւրզԱզին. աւրհնեալլիցինիՔրիստոսէյայսհետէմինչեւյաւիտեան:

15. 16բ (ԺԳ. դար, 1217-1267 թթ. միջեւ, բոլոր­գիր) ՔրիստոսԱստուած, ողորմ[ե]ա՛յԱւթամուլինեւծնաւղացիւրոցեւամենայնզարմից, որեղեւմիաբանիՍուրբյԱստուածածինս, եւԿոստ[ա]նդինողոր­մ[ե]ա՛, Քրիստոս, իքոյահեղատենին:

16. 16բ (ԺԳ. դար, 1217-1267 թթ. միջեւ, բոլոր­գիր) ՔրիստոսԱստուած, քոանարատծնողինբարե­խաւ­սութեամբեւամենայնսրբոցքոցվկա[յ]իցաւրհ­ն[է] զՇահերն, զաւակաւքիւրաւք՝ԱլէքսնեւԱստուա­ծայ­տուրն, եւզծնողսնոցայաւրհնեսցէՔրիստոս: (նոյնձեռ­քով)՝Քրիստո՛սԱստուած, ողորմիԱրջուկինհո­գոյն, եւաղաւթիցեւպատարագացմասնակիցարաս­ցէ:

17. 17ա (ԺԳ. դար, 1217-1267 թթ. միջեւ, բոլոր­գիր) Քրիստո՛սԱստուած, քոանարատծնողինբարե­խաւսութեամբաւգնեա՛Պատրիկռայիսինեւիւրկե­նակ­ցին՝Խնձորոսկեա, որեղենմիաբանՍուրբԱս­տուածամաւրնեւիւրսպասաւորացն:

18. 17ա (ԺԳ. դար, 1217-1267 թթ. միջեւ, բոլոր­գիր) Քրիստո՛սԱստուած, քոան[ար]ատծնողինբա­րե­խաւսութեամբողորմեա՛տիկինՄամշահին, եւծնողացնորա, եւորդ[ւոցնորա], եւամենայնզարմից, որեղենմիաբանՍուրբԱստուածա[ծն]ինեւսպա­սա­ւորացնորա: ՔրիստոսԱստուած, ջնջեա՛զձեռագիրյանցանացնորա:

Յովս. Յիշ-ք, էջ 795-6. ծ. 10-18 յիշ-երի վերաբերեալ՝ «Այս յիշատակարանները (Ա-Թ.), որ գրուել են «Էրէզ»ի շրջանում, վկայում են, թէ այս ձեռագիրը մինչեւ 1267 թուականը գտնւում էր նոյն՝ Էրէզի շրջանում: «Խարդբերդտ» քաղաքի անուան յիշատակութիւնն էլ Բ. յիշատակարանի դիմաց՝ ապա­ցոյց է Աւետարանի «Էրէզ»ի շրջանում լինելու իրողութեան: Ուստի եւ այս յիշատակարանների ժամանակը առանց որոշել կա­րողանալու, թէ ո՛րը որից առաջ է, պէտք է ընդունել ՈԿԶ. եւ ՉԺԶ. թուականների մէջ»:

19. 3բ (1267 թ., անարուեստբոլորգիր) ՔրիստոսԱստուածողորմիետինըստ[ա]ցողիԱւետարանիսըՍպայհանայեւամուսնոյիւրոյ՝Կատային:

20. 18բ (1267 թ. անվարժբոլորգիր) Իարար­չայգործնԱստուած, որըստեղծզմարդնզառաջին, եւետնմայշնորհսզաստուածական, եւվեհայգոյնզար­դա­րեացքանզամենայնկենդանիս, եւետնմայպա­տուէրիկատարումնաւուրց, զորըստեղծողնգի­տէ: Նախանձեցաւբանսարկոյնընդայնվեհագոյնպատիւ, խաբեացզմարդն, անմահնբարկացելընկեցզմարդնիմահկանացուերկիրս, զիծանիցենզինքեանսեւզա­րա­րածսԱստուծոյ, եւհրամայեացմեզժառանգելզան­­ցաւորաշխարհսեւմեքեդաքզանուննորայիվե­րայփայտի. եկնմիայածիննեւետիւրաշակերտացնառնելքննութիւնորդոցմարդկան, եւասաց, թէ՝ «Սուտէաշխարհս, ովգնայընդսայ: Այսմձայնիլսե­լով՝ըՍպայհանեւամուսինիւր՝Կատայ, բազումմեծարանսգտելիՋալալայԴաւլէնեւիյիրմեծայմե­ծացն, զիմեծայհարկիսէառամենեսեան, հասինիծերութեանաւուրց, յիշեցինզաւրնահեղ, զիոչունէինորդիծածկոյթգերեզմանի, ըստացանիւրեանցհո­գ[ե­ւոր] զաւակԱւետարանսեւետունյԱրտայձորիՍուրբՎկայքնեւիտէրԵրոյցեւյորդիիւրՎանական, եւնոքայխոստացանիտարումնԴ. պատարագելզՔրիս­տոսիտաւնիԱստուածածնի, յանունմեր, որչափմեքկենդանիենք, մերծնաւ[ղա]ցն՝յետմա­հու|19ա|<մահու>անմերոյ՝մեզ:

Արդ, ես՝մեղուցե[ա]լծառայԱստուծոյըՍպայ­հան, եւամուսինիմԿայտայի, ըստացաքզսուրբԱւե­տարանսիմերհալալընչից, անջինջյիշատակինձ՝ըՍպայհանայեւԿատայի, եւծնաւղացմերոց, եւկիսաւրէվախճանելոյեղբաւրիմոյըՍպայհանիկայեւորդոյիւրոյՊռաւշայ, եւզաւակացմերոցՄարինոյ, Տիրայմայրայ, եւԱզզին, եւն[ն]ջեցելոցմերոց՝կեն­դա­նեացեւմեռելոց: ԵւորտվաքյեկեղեցինզսուրբԱւետարանս, կամիմեծաց, կամիմերոցկամյաւ­տա­րաց՝մի՛ոքիշխե[ս]ցէհանել, զինչպատճառովեւիցէ. թէյանդգնի՝հանելջանայ, նզովե[ս]ցիիսուրբԵր­րորդութենէն, ումերմեղացսպարտականէառաջիՔրիստոսի:

ՈվընթեռնոյքզսուրբԱւետարանս, ասասջիք, թէ՝ՏէրՅիսուս, թո՛ղզյանցանսըՍպայհանայեւԿատա­յին, եւջնջեա՛յզձեռայգիրյանցանացնոցայեւն[ն]ջե­ցելոցիւրեանց, որետինըստացանսուրբԱւե­տարանս, թ[վին] ՉԺԶ. (1267):

Յովս. Յիշ-ք, էջ 795, ծ. «Այս Աւետարանը ՉԺԶ.-1267 թուին այլեւս իւր տեղում չէ, այլ՝ Ջալալ Դոլէի կամ Հասան Ջալալ Դաւլէի, այսինքն՝ Խաչենի իշխանութեան մէջ»: Հմմտ. ԺԳ. դ. յիշ-ք, էջ 357:

21. 111բ (1217իցյետոյ՝ԺԳ. դար, բոլորգիր) Քրիս­տո՛սԱստուած, ողորմեա՛իքոմիւսանգամգալըս­տեանտԿաւտարկայեւիւրմաւրն՝Թուպարկան,որեկինեւմիաբանեղենՍուրբԱստուածած[ն]իս, եւաղա[ւ]թիցսպասաւորացսորա, եւննջեցելոցնոցայարութիւնկենացպարգեւեա՛յ:

22. 111բ (1217իցյետոյ՝ԺԳ. դար, բոլորգիր) Քրիս­տոսԱստուած, ողորմեա՛Գոհ[ա]րինեւծնողացնորաՅակովբոսիրիցուեւՏիկնոցին, եւորդեացնորա՝ՍտեփանէեւԼեւոնի:

23. 111բ (1217իցյետոյ՝ԺԳ. դար, բոլորգիր) Քրիս­տոսԱստուած, ողորմեա՛Գրամկանն, եւծնողացնորա՝ՄխիթարաեւՄեծրկանն:

24. 3բ (ԺԳ. դար՝ 1267իցյետոյ, անարուեստբոլոր­գիր) Քրիստո՛սԱստուած, ողորմեա՛յՋասարայեւիւրծնողացիւրոցեւպատարագացմասնակիցարասցէ, Քրիստո՛սԱստուած, ջնջեա՛յզձեռայգիր [յ]անցանացնորաեւգրէ՛զանուննոր[ա] իդպրութիւնկենաց:

25. 111բ (ԺԳ. դար, բոլորգիր) ՔրիստոսԱստուած, իքոմիւսանգամգալստեանտողորմեա՛Երնեկինեւիւրամուս[ն]ոյնեւզաւակացնորա. ամէն:

26. 111բ (ԺԳ. դար, բոլորգիր) ՔրիստոսԱստուած, ողորմեա՛Ադրկան, Կուրդնկրինեւզաւակացնորա:

27. 111բ (ԺԳ. դար, բոլորգիր) ՔրիստոսԱստուած, ողորմեա՛Խաչերեսինեւկնոջնորա՝Գոհարտիկնա:

28. 111բ (ԺԳ. դար, բոլորգիր) ՔրիստոսԱստուած, ողորմեա՛Զմրուխտինեւծնողացնորա:

29. 111բ (ԺԳ. դար, բոլորգիր) ՔրիստոսԱստուած, ողորմեա՛Նուսխաինեւծնողացնորա, եւամենայնզարմիցնորա, որեղեւմիաբանՍուրբԱստուածած­նիս, եւտէրԱտոմա. եւսպասաւորացսրբոցսՔրիս­տոսԱստուածաղաւթիցեւպատարագացմասնակիցարասցէ. ամէն:

30. 111բ (ԺԳ. դար, անարուեստբոլորգիր) Քրիս­տոսԱստուածաւրհնէզպարոնՇրենշահնհոգովեւմարմնով, եւջն<ն>ջե[ա՛] զգիրմեղացնորա, որեկառաջիԱստուածածնիսեւմիաբանեղեւսրբոցսեւսպասաւորացսորա: ՏէրԱստուած, ողորմեա՛ծնողացնմա՝ԺուղլկայեւԲախտկանն:

31. 75բ (ԺԴ. դար, անարուեստբոլորգիր) ՏէրԱս­տուած, ողորմայ՛Վարդեմաւրնհորեցնտրոյն, եւԳ. ոչխարժամոյէտուելիւրենյետմահուն: Քրիստոս, ողորմիիւրեննեւիւրննջ[եցելոցն]:

32. 4բ (1348 թ., անարուեստբոլորգիր) Ես՝Մար­տի­րոս, Սուքիասայորդիս, ուիմկենակիցս՝Խութան­խա­թունս, միաբանեցաքՍուրբՎկայիցն, որմերաւագորդինյԱստուածէրփոխել՝Սուլտանշահն, զԹաւլբանդնսուրբսեղանոյնծածկոցտվաք, որկար­դէք՝յաղաւթ[ս] յիշեցէ՛ք: ԻթվինՉՂԷ. (1348), յամսե[ա]նսԱրեգի:

33. 4բ (ԺԴ. դար, բոլորգիր) ՔրիստոսԱստուած, քոանարատծնողիտբարէխաւսութեամբ, ողորմեա՛Խոն­ծինեւիւրծնաւղացնեւզայլամենայնարեանմերձաւորսնմեր, որիՔրիստոսենհանգուցեալ: Քրիս­տո՛ս, ջնջեա՛յզձեռայգիր [յ]անցանացնոցաեւգրեա՛յզանուննոցաիդպրութիւն:

34. 5ա (1385 թ. կազմողի, անարուեստբոլորգիր) Քրիստո՛սԱստուած, քոանարատբարեխաւսութեամբողորմեա՛յվերջինկազմողիպատճառիսԱրղունմելիքեւիւրծնողացն, եւպատուեալքահանայզԵղիայ՝զհայրնիմ, եւզբարիծնողսնմեր՝զԲիբիեւզայլամե­նայնարեանմերձաւորսնմեր, որիՔրիստոսենհան­գու­ցեալ, յաղաւթ[ս] յիշեց[է՛ք] իՔրիստոս, եւԱս­տուածզձեզյիշէյիւրմի[ւ]սանգամգալուս[տ]ն. ամէն. յերեսանգեալաղաչեմ, եւդարձեալաղաչեմ: Իթուիս՝ՊԼԴ. (1385), կազմեցաւձեռամբ [յ]ոգնամեղՎանականի:

35. 5ա (ԺԵ. դար, նոտրգիր) Յիշեա՛, ՏէրՔրիստո՛սԱստուած, զհոգիտէրՊողոսինեւՄարեանին՝ըս­տացօղքեւպահօղքկենսաբերսուրբԱւետար[ան]իս, եւամենայնննջեցեալսնիւրեանց. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝Ա. փեղկի կազմաստառին փակցուած թեր­թի­կին (22x17.5) շղագրով՝ «Հմր 364, Աւետարան, մա­գաղաթ, երկաթագիր, եր[ես] 2ա՝ յիշատակարան նո­րո­գողի, անթուական (երկաթագիր), եր[ես] 5ա՝ յի­շա­տա­կարան կազմի, ի թուին ՊԼԴ. (1385), գլխաւոր յի­շա­տ[ակարան] եր[ես] 217բ՝ արդ նորոգեցաւ Աւետա­րանս այս ի թուականութեանս հայոց ՈԼԲ. (1183)... (չշարունակուած), ունի երկու թերթ Հին Տօնացոյց, տե՛ս թղ. 171, տե՛ս յիշատակարանը Աւետարանիս վեր­ջում», մատիտով՝ «Հմր 2877», «Ժ-ԺԱ. – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», Պհպ. Աա՝ մատիտով «2877», 2ա՝ շղա­գիր «Յիշատակարան նորոգողի, անթուական», 19ա՝ մատիտով՝ «1267 թ.», 218ա՝ մատիտով «632/1183»:

2878

ԳԱԲՐԻԷԼ ԱՅՎԱԶԵԱՆ, ԲԱՌԱԶՆՆՈՒԹԻՒՆ ԱՇԽԱՐՀԻԿ ԼԵԶՈՒԻ

ԹԷՈԴՈՍԻԱ

ՌՅԺԸ. – 1869

ԳՐԻՉ՝հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 79* (գրչիէջակալում՝Ա-ԺԳ, որէ՝ 2ա-8ա, 2-129, որէ՝ 9բ-78բ). չգրուած՝ 8բ, 62բ, 65բ, 79աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-7x12 (1՝ 8, 2, 3՝ 10, 6՝ 18, 7՝ 9)*: ՆԻՒԹ՝թուղթ. դեղնաւուն: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33x22 (թ. 65՝ 21.7x17.2): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (29x14.5. սահմանա­գծե­­րըճնշումով): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 37ա): ՏՈՂ՝ 35-45. գծում­­ները՝գործարանային: ԿԱԶՄ՝կանաչծաղկաթուղթ, մէջքը՝սեւկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝թուղթ. սպիտակ, չգրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ)՝թուղթ. սպիտակ, չգրուած՝Բաբ:

Новый рисунок

Նմուշ 37ա

*Ծնթ. 6րդեւ 7րդպրակներնիրենցմէջնաեւներառումենհամապատասխանաբարերկուեւմէկերկուականթեր­թովպրակ:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիծաղկաթուղթըմաշուած, քեր­ծուած, տեղ-տեղթափուած, մէջքիկաշինեւսմաշուած, քերծուածեւտեղ-տեղթափուած, հիմքիվերնամասիկաշինքերծուած՝թա­փուած, թ. 1-5՝խոնաւութեանդեղինհետքեր, գրադաշտըթեթ­ե­ւա­կիվնասուած, երբեմնկանջնջումներեւյետագայիսրբա­գրում­ներ, թ. 56, 59, 60՝ստացուածերկուականթերթիրարսոսնձե­լով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

– 1ա [Տիտղ.]Բառազննութիւնաշխարհիկլե­զուի, յօրինեացԳաբրիէլեպիսկոպոսԱյվազեան:

– 1բԱռբարեացապարտեւուսումնասէր(1 տողջնջած)պարոն(1 տողջնջած)ՍարգիսԷլիկիւզէլեան՝(1 տողջնջած)խրախուսիչայսրերկասիրութեան՝նուէրմեծարանացԳաբրիէլիեպիսկոպոսիԱյվա­զեան:

– 2ա-8աՅառաջաբան – Աշխարհաբառլեզունքանիորմերազգինմէջհասարակացընդունելիբար­բառձեւանալուպատիւնունեցաւ... եւգէթընդհանուրկանոններովմշակելու: ԻԹէոդոսիա, նոյեմբեր 1869, Գ[աբրիէլի] ե[պիսկոպոսի] Ա[յվազեան]:

Ա. 9ա-78բԲառազննութիւնաշխարհիկլեզուիսհայոց

ա. 9ա-16աԱ. – Մերլեզուինմէջայստառիսգոր­ծա­­ծութիւնըշատէ... Աբբահայր – Աբբայբառըասոր­ւոցլեզուէնառնուածէ... Աքցի – Գրոցաքացիբառնէ, որկնշանակէոտքովզարնելով... լաւկերեւիգրելա­քա­­ցի:

Ծնթ. Գրեթէիւրաքանչիւրտառներկայացուածէ 2 մասով՝նախտրուածէտառիգործածութեանյաճախականութիւնըհա­յերէնում, ապաշարադրուածէայդտառովսկսուողբա­ռե­րիքննութիւնը:

բ. 16բ-7բԲ. – ԱյստառըՊէինուՓիւրինմէջտեղըկակուղումիջակձայնմիունի... Բալլիք – Ուղիղնէբա­նալի, բանալիք, յորմէշատ-շատանելուէրբան­լիք... Բրուսիա – ԱյսանունըայսպէսԲենովգրելըաւելիուղիղհամարելուէ... իսկՊրուղ՝տաճկացասածնէ, գաղղիարէն՝Լաւփրիւս:

գ. 18ա-9աԳ. – Այստառնեւսնախընթացիննմանմիջակբաղաձայնիցկարգէնէ... Գազ – Կանգուն, տճ. (տաճկերէն)՝արշն... Գրող, Գրօղ – Մահ, սովորաբարանէծքիձեւերումէջկբանի: Շատըկրօղկհնչենեւկհասկընան, իբր՝առնողտանող:

դ. 19բ-20բԴ. – ՄիջակբաղաձայնէընդմէջՏիւ­նինուԹոյին... Դալ – Դայլ, կովունառաջինկաթը... Դօլ – Դոյլ, տճ. (տաճկերէն)՝գօվլա:

ե. 21ա-3աԵ. – Յայտնիէ, որայսձայնաւորինուղիղհնչումնէ՝իէ... Եբ, եբոր – Երբ, երբոր... Եօթը, եօթանասուն, եօթներորդ – Եւոչօխտը, օխտանա­սուն, օխտներորդ:

զ. 23բ-4բԶ. – Սովորականաշխարհաբառինմէջխիստքիչտեղկգործածուի... Զատ, իզատ – Զատխօս­քըերբեմնկբանիածականօրէն... Զօռ – Ոմանքայստաճկականբառընմանգտնելովմերզօրբա­ռին... որէծուռեւսխալ:

է. 24բ-5բԷ. – Այստառսորքանեւբացհնչուի... Էզմը, խէլմըկամխելմը – Փոքրասիացիքեւպօլսեցիքոմանքայսբառերըհայերէնկարծելովկբանեցնէն... Էֆենտի – Յունացլեզուէնտաճկերէնիմէջմտածեւեղածէ... քանթէհայերէնիթարգմանելուաշխատիլ:

ը. 25բ-7աԸ. – Այստառիսհնչմունքըյայտնիէամե­նուն... Ըլլալ – Բայերունմէջամենէնաւելիգոր­ծա­ծականներըեմուլինիմէականներնեն... Ըրած, ըրիեւայլն – տե՛սԸնել:

թ. 27ա-31աԹ. – Թաթաւ – Անձրեւ, այսբառըկգոր­ծածենխրիմեցիք... Թօթվել – ԱյսպէսՎեւովգրե­լըաւելիուղիղկերեւի... աշխարհաբառիմէջթօթվելըկգործածուինաեւիբրեւցնցել:

ժ. 31աբԺ. – Ժամկոչ, ժամակոչ – Այսէուղիղհնչումնուգրուածքը... Ժուռգալ – Գրոց՝շուրջգալոճնէ... մանկուգան, կպտըտին:

ժա. 31բ-3բԻ. – Այսմերլեզուինհարկաւորնախ­դիրըաշխարհաբառինմէջընդհանրապէսվերցուածէ... Իժիր – ՀայաստանեւՓոքրԱսիակգործածուիայսբառը՝իբրեւմիշտ... Իք – Շատաշխարհաբառներումէջկգործածուիայսանորոշմասնականըիբրեւբան... դամէկշատիքմը(բանմը)* չէ:

*Ծնթ. Փակագծերը գրչինն են:

ժբ. 33բ-5ա Լ. – Այս տառիս հնչումը օտար լեզուաց մէկ քանիին մէջ երկու տեսակ է, մէկը բարակ, միւսը՝ թանձր... Լալեխ – Այլանդակ. բառ, զոր ոմանք կար­ծե­ցին հայերէն գաւառական խօսք... Լփռտալ, լփռտան – Գեղեցիկ գաւառական բառեր, իբրեւ շուտ-շուտ խօ­սիլ եւ շուտ խօսող ու շատ խօսող:

ժգ. 35բ-41ա Խ. – Այս տառը թէպէտ ըստ ինքեան աւելի քմային հնչումն ունի... Խազ – Գիծ բառին իբրեւ աշխարհաբառը կգործածեն Հայաստանի շատ կող­մե­րը... Խօստում, խօստանալ – Տգիտական սխալ գրուածք է, փոխանակ գրելու խոստում, խոստանալ... որոյ նման է եւ պարսից խիւսթ եւ խուսթու բառը:

ժդ. 41ա-2բ Ծ. – Այս տառը կգործածուի աշխար­հա­բառին մէջ երբեմն այնպիսի տեղեր, ուր գրաբառը ձ տառով է... Ծաթել – Ոմանք ծաթել եւ ոմանք ցաթիլ կասեն... Ծօ – Այս ռամկական մասնիկը կամ միջար­կու­թիւնը, որ յետին դարուց գրուածքներու մէջ եւս կգտնուի... իբր հետեւութիւն տաճկաց օղլան կամ ուլան ասելուն: Տե՛ս եւ Քա:

ժե. 43ա-7ա Կ. – Օսմանցւոց լեզուին մէկ յատկու­թիւնն է... Կալաք – Լեհաստանի հայոց լեզուին մէջ կնշա­նակէ կատակ... Կօտօշ – եղջիւր, տաճկերէն՝ պույ­նուզ - կերեւի գաւառական հայերէն բառ է:

ժզ. 47բ-51ա Հ. – Աշխարհաբառին մէկ ընդհանուր յատկութիւնն է... Հա – Տաճկաց հէ կամ հա ձայնն է... Հօրեղբար – Ուղիղը հօրեղբայր, մաճառստանցիք կա­սեն հօբար,հայաստանցիք ոմանք՝ հօղողբար:

ժէ. 51բ Ձ. – Այս տառը միջակ բաղաձայներէն մէկը լինելով, երբեմն Ծայի պէս կհնչուի... Ձան – ուղիղը՝ Ձայն... Ձուն – ուղիղը՝ Ձիւն, որոյ տեղը ոմանք, ինչ­պէս խրիմեցիք, կբանեցնէն՝ բուք... տաճկերէն՝ պօռա, թուֆան:

ժը. 52ա Ղ. – Այս տառը ինչպէս որ գրաբառին մէջ, խիստ քիչ բառի սկիզբ դրուած կգտնուի... Ղորդ – տ[ես] Ըղորդ... Ղրկել – եւ ոչ խրկել, ինչպէս որ կասեն Խրիմու կամ Լեհաստանի հայերը... հայաստանցիք կան, որ կասեն՝ աղարկել եւ ոմանք՝ ողորկել:

ժթ. 52ա-3ա Ճ. – Ճաթ – Թէպէտ այս բառին ուղիղ գրութիւնն է ճայթ... Ճրագու – Ճարպ բառին աշխար­հա­բառն է, տաճկերէն՝ մումբաղը, իչեաղը:

ի. 53ա-5բ Մ. – Այս շրթնական տառը աշխարհա­բա­ռի մէջ շատ անգամ Նու կը փոխուի... Մաղտանոս – Այս բառին կազմութիւնէն թէպէտ այնպէս կերեւի... Մօրուք – եւ ոչ մուրուք կամ միրուք:

*Ծնթ. Սահակ Ամատունու ձեռքով յետագայի սրբագրում կապոյտ մատիտով՝ 54բ «ոչ թակել, ծեծել, այլ մթնում ընկերից թաքուն մի բան ուտել: Սահակ վ[արդապետ] Ամատունի»:

իա. 55բ-6ա Յ. – Բառի մէջ պատահած կիսաձայն յ տա­ռը խիստ շատ բառի մէջ ամենեւին չհնչուիր... Յամ­րած – Խրիմեցիք կբանեցընեն այս բառը իբրեւ հնցած (միս, կերակուր)... Յուղարկել – եւ ոչ խրկել, բայց խոտելի չէ նաեւ ղրկել ձեւը, որ սորա ամփո­փեալն է:

իբ. 56ա-8ա Ն. – Այս տառը թէ՛ իբրեւ դիմորոշ յօդ կգործածուի եւ թէ՛ իբրեւ որոշիչ յօդ... Նս-նման – խիստ նման: Տե՛ս կաս-կարմիր բառը:

իգ. 58ա-9բ Շ. – Շահիլ կամ շահւիլ – Ռուսաս­տա­նի հայոց մէջ կգտնուին այնպիսի կէս գրագետներ... Շրջել – եւ ոչ սըրջել (ինչպէս կասեն խրիմեցիք)... տաճկերէն՝ եըգմագ, ագթարմագ, չէգիրմէք, տէվիրմէք:

իդ. 60ա-3ա Ո. – Ո տառին ուղիղ հնչումն է ուո կամ ուօ... Ոլոռ – եւ ոչ ուլեռ, ինչպէս կասեն խրիմեցիք... Ոք­մին – Գրոց ոք եւ մին բառերէն ձեւացած է... այսինքն՝ արջը մեռած մարդուն չդպչիր:

իե. 63ա-4ա Չ. – Այս բացասական մասնիկը աշ­խար­հաբառին մէջ կգործածուի... Չալել – Տաճկերէն չալմագ բային ամեն նշանակութիւնովը... Չոքել – Տաճ­կերէն է՝ չէոքմէք եւ կգործածուի սովորաբար այս ոճով... կարելի է ասել ծունր դնել, ծնկի վրայ գալ կամ կենալ, գճուիլ, ի գուճս կալ:

իզ. 64բ-7բ Պ. – Պագւորիլ, պագոուիլ – Պագնել բա­ռէն ձեւացած... Պօլիս – Յայտնի է, որ այս յունա­կան բառը քաղաք կնշանակէ... բայց գրուածքի լեզուն միշտ կպահանջէ Փեթերպուրգ ասելն ու գրելը:

իէ. 67բ-8ա Ջ. – Այս տառը միջակ բաղաձայններէն մէկը լինելով... Ջահ – Եւ ոչ ճառ, ինչպէս կասեն խրի­մեցիք... Ջրխում – Կգործածուի տեղ-տեղ այս ձեւով, մէկ ջրխումի մէջ, իբրեւ մէկ վայրկենի մէջ:

իը. 68ա Ռ. – Ռինտ, տե՛ս Ըռինտ... Ռուսիա եւ Ռու­սաստան – Այս երկուքն ալ այժմու հարկաւոր եղած բառեր են... ինչպէս որ սովոր են ասել նաեւ Հա­յաս­տուն եւ Վրացտուն՝ նոյնպիսի սխալմամբ:

իթ. 68բ-9բ Ս. – Սա – Նա դերանուան համար ինչ որ ասած եմք... Սօթտուիլ – Հագուստին թեւերը վեր ժող­վելով՝ գործի կամ աշխատութեան պատրաստուիլ:

լ. 70ա-1բ Վ. – Վազել – Թէպէտ այս բառիս առա­ջին եւ գլխաւոր նշանակութիւնն է... Վրաստան – եւ ոչ վրաց տուն:

լա. 71բ-3բ Տ. – Այս տառին հնչմունքը ամէն տեղ միա­կերպ չլինելով... Տալ – Այս գործածական զար­տու­ղի բային այլեւայլ ժամանակները պէս-պէս փոփո­խու­թիւններ առած են... Տօ, տե՛ս Ծօ – Կգործածուի արե­ւե­լեան բարբառներուն մէջ:

լբ. 73բ-4ա Ր. – Լիւնին տեղը երբեմն Րէ դնելու սո­վո­րութիւնը կայ Փոքր Ասիայում... բանեցրած, փոխա­նակ ասելու բանեցուցած:

լգ. 74ա-5ա Ց. – Ցատկել – ուղիղ գրութիւնն է ցատ­քել...Ցողւել – ուղիղը ցօղել, տաճկերէն՝ չալգա­մագ:

լզ. 75ա Ւ. – Այս տառին ուղիղ հնչումը եւ գրուած­քը կարելի է տեսնել ուղղագրութեան մէջ... այլ քո­վանց ամփոփելով պիտի փակուին:

լդ. 75բ-6բ Փ. – Փաթթել, փաթթուիլ, փաթթոց – Այս յայտնի բառերուն ուղիղ գրուածքը այս է... Փրթիլ– Արմատն է փերթ բառը... փոխանակ ասելու փրթեց­նել:

լե. 75բ-8ա Ք. – Այս տառով սովորաբար եզակի բառը յոգնակի կդարնայ... Քա – Ծօ միջարկութեան իգականն է... Քցփորել – Ընտիր բառ, զոր կգործածեն ոմանք իբրեւ ըղունկով փրցնել... քչփորիկ բառը՝ իբր թէ տաճկերէն՝ հիլալ:

լզ. 78բ Օ. – Օգ – Գրոց օգն բառն է... Օհարսակ – ուղի­ղը՝ օրհասրակ... կասեն թէ փոքր Ասիացւոց մէջ կգտնուին նաեւ օղարսակ ասողներ:

լէ. 78բ Ֆ. – Ֆռանկաբանութիւն – Բառազննու­թեանս վերջինս բառ թող համարուի այս մեր հնարա­ծը... փոխանակ ասելու գերմանացի, Գերմանիա, գեր­մաներէն՝ հարկ կլիներ ասել՝ Տայչ, Տայչլանդ եւ այլն:

Ծնթ. Արտաքին եւ ստորին լուսանցներում ծանօթա­գրու­թիւններ եւ լրացումներ, բոլոր թերթերի ա. երեսների ստորին լուսանցներին գրաքննիչի նշումներ՝ ռուսերէնով:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1բ՝ տե՛ս Տիտղ.:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2ա (1870 թ.) «Дозволено цензурою, Тифлись, 15-ого сентября, 1870 года»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «1. ///զնն///»: Պհպ. Աա՝ սեւ թանաքով՝ «399/2878», «1870, Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս», սեւ թանաքով շղագիր «1. Բա­ռազն­նութիւն աշխարհիկ լեզուի, Գաբրիէլ եպիս­կո­պոսի Այվազեան», պհպ. Աբ՝ սեւ թանաքով «Բառգիրք հոմանիշ բառից. տե՛ս ձեռ. 622 ժողովածու»:

2879

ԳԱԲՐԻԷԼ ԱՅՎԱԶԵԱՆ, ԴԱՍԱԳԻՐՔ ԿԱՐԳԱՑ ԵՎ ԽՈՐՀՐԴՈՑ ԱՍՏՈՒԱԾՊԱՇՏՈՒԹԵԱՆ

ԺԹ. դար

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 48. չգրուած՝ 43ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ 1-4x12: ՆԻՒԹ՝ թուղթ.: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27,5x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (24x12.5. սահմա­նա­գծերը սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 13ա): ՏՈՂ՝ 32. գոր­ծարանային վանդակաւոր ստուերագծումով: ԿԱԶՄ՝ կանաչ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ թուղթ. սպիտակ, չգրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+ Բ.թուղթ, սպի­տակ, չգրուած՝ Աբ, Բաբ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 13ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած եւ թե­թեւակի մաշուած, եզրերը մաշուած-թափուած, մէջքի կաշին մա­շուած, քերծուած, տեղ-տեղ թափուած. գործածութեան եւ խոնա­ւու­թեան հետեւանքով թերթերին զանազան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 1՝ արտաքին լուսանցը պատռուած, թ. 48՝ հիմքին մօտ խոնա­ւու­թեան հետք:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-42ա Դասագիրք կարգաց եւ խորհրդոց աս­տուած­պաշտութեան՝ ըստ արարողութեանց Հայաս­տանեայցս սուրբ եկեղեցւոյ

1ա-3ա Նախագիտելիք – Հարց. Զի՞նչ իցէ կարգն աստուածպաշտութեան... վսեմական խորհրդոց եւ կար­գաց աստուածպաշտութեան:

1. 4ա-17ա Գլուխ Ա. Յաղագս նիւթական եկեղեց­ւոյ եւ գլխաւոր մասանց նորին

ա. 4ա-5բ Յօդուած Ա. Եկեղեցի – Հարց. Զի՞նչ իցէ եկեղեցի ըստ նիւթական նշանակութեանն: Պատ. Յու­նական բառիւս եկեղեցի իմանամք... որպէս ահա դուռն կոչի եւ պալատն արքունի:

բ. 5բ-6բ Գերեզմանատեղի – Հարց. Զի՞նչ իցէ գե­րեզմանատեղին: Պատ. Գերեզմանատեղի կամ գերեզ­մա­նատուն կոչի վայրն սովորաբար պարսպապատ... այլեւ անդէն կատարէին զաստուածային պաշտամունս ի ծածուկ՝ առ ահի հալածանացն հեթանոսաց:

գ. 7ա Գաւիթ – Հարց. Զի՞նչ իցէ գաւիթն: Պատ. Գաւիթ կոչի միջոցն... ապաշխարողք ելանէին ի տա­ճա­րէ անտի ի գաւիթ անդր, եւ անդէն կային յաղօթս:

դ. 7աբ Պահարան կամ սարկաւագանոց – Հարց. Զի՞նչ իցէ պահարանն կամ սարկաւագանոց: Պատ. Պահարան կոչի սենեակն... վասն որոյ եւ մերոցն ո՛չ է հարկ նմանող լինել նոցա յայսմ՝ որպէս եւ ոչ յայլս յայնպիսի նորաձեւութեանց:

ե. 7բ-8ա Լուսաղբիւր – Հարց. Զի՞նչ իցէ լուսաղ­բիւրն: Պատ. Լուսաղբիւր կոչի ի յոլով... իսկ առ այլս յազգաց քրիստոնէից ի հնումն հաստատուն մնացեալ սովորութեանդ, եւ ապա խափանեալ է:

զ. 8ա-9բ Ժամահար եւ զանգակ – Հարց. Զի՞նչ իցէ ժամահարն: Պատ. Ժամահարն է գործի հրաւիրե­լոյ... կանգնեալ ի վերուստ կողմանէ արեւմտեան դրանն՝ սիւնազարդ գմբեթաձեւ:

է. 9բ-10ա Մկրտարան եւ աւազան մկրտութեան – Հարց. Զի՞նչ իցէ մկրտարանն: Պատ. Մկրտարան եւ մկրտատուն կոչէին... աւազանք նաեւ ի մատրունս կանգնեալս առ եկեղեցեաւ կամ թէ եւ ի գաւթի եկե­ղեց­ւոյն, առաջի առանձինն սեղանոյ:

ը. 10աբ Մատուռն – Հարց. Զի՞նչ իցէ մատուռն: Պատ. Մատուռն բառ է յունական... եթէ չգուցէ առան­ձինն սարկաւագանոց կամ պահարան:

թ. 10բ-2ա Դաս – Հարց. Զի՞նչ իցէ դասն: Պատ. Դաս կոչին առ մեզ... կամ գեթ երկու քահանայք գտա­նին յերկաքանչիւր դասս:

ժ. 12աբ Բեմ – Հարց. Զի՞նչ իցէ բեմն: Պատ. Բեմ կամ բեմբ կոչի... որոց ակներեւ տեսութիւնն կարեւոր իցէ ժողովրդեան:

ժա. 12բ-3ա Աթոռ – Հարց. Զի՞նչ իցէ աթոռն: Պատ. Աթոռ կոչի առ մեզ... առ Նահապետ կաթուղի­կոս յամի Տեառն 1697 կամ 1699:

ժբ. 13բ Գրակալ – Հարց. Զի՞նչ իցէ գրակալն: Պատ. Գրակալ կոչին ծալածոյ աթոռաձեւ փայտեայ կահք կամ գործիք... զի մեզ պարտ եւ արժան է զգու­շանալ յամենայն նորաձեւութեանց, նա եւ՝ յայսպիսիս:

ժգ. 14աբ Պատկեր – Հարց. Վաղեմի՞ իցէ սովորու­թիւնն պատկերս դնելոյ յեկեղեցիս եւ յարգելոյ զնո­սին: Պատ. Սովորութիւնն դնելոյ յեկեղեցիս... սովորա­բար առ որմով եկեղեցւոյն:

ժդ. 15ա-6ա Սեղան – Հարց. Զի՞նչ կանոն իցէ կանգ­նելոյ զսեղան կարգեալ ի կատարումն խորհրդոյ պատարագին: Պատ. Սեղան պարտի լինել... եւ մասն ինչ ի նշխարաց սրբոց:

ժե. 16աբ Ընծայարան – Հարց. Զի՞նչ իցէ ընծայա­րանն: Պատ. Ընծայարանն առ մեզ ունի... կամ մա­սունք սրբոց՝ ամփոփեալք ի տուփս արծաթիս կամ ոսկիս:

ժզ. 16բ-7ա Վարագոյր – Հարց. Զի՞նչ իցէ վարա­գոյրն: Պատ. Վարագոյրն ըստ հնաւանդ սովորու­թեան... պատարագի ճրագալուցի սրբոյ Զատկին եւ Ծննդեան մինչեւ ցժամամուտն:

2. 17ա-26բ Գլուխ Բ. Յաղագս սուրբ սպասուց պա­­տարագի եւ այլոց անօթոց աստուածպաշտու­թեան

ա. 17ա-8բ Սկիհ եւ մաղզըմա – Հարց. Զի՞նչ իցէ սկիհն: Պատ. Սկիհ կոչի յունական բառիւ... եւ ոչ վայ­րա­պար հեղուլ ուրեք, այլ եւ ոչ այլ ոք պարտի առնել զայնպիսի լուացմունս, եթէ ոչ քահանայն կամ սար­կա­ւա­գունք:

բ. 18բ-20ա Խաչ – Հարց. Զի՞նչ իցէ խաչն: Պատ. Խաչն ըստ նիւթականին... ի միջավայրի սրբոյ սեղա­նոյն սովորաբար մեծագոյն, քան զայլսն է:

գ. 20ա-1ա Խաչակնքելն զերեսս եւ զիրս կամ տեառնագրութիւն – Հարց. Զի՞նչ իցէ խաչակնքելն կամ տեառնագրել: Պատ. Խաչակնքել կամ տեառ­նա­գրել... զձեւ բանին ըստ մերումն ունին, բայց զձեւ խա­չին ըստ Յունաց առնեն:

դ. 21բ-2բ Աշտանակ եւ կերոնք կամ մոմեղէնք – Հարց. Ուստի՞ մտեալ իցէ սովորութիւնն լուցանելոյ ճրագունս եւ կանթեղս եւ մոմեղէնս յեկեղեցւոջ: Պատ. Աւանդութիւն է այս առ... ի պատճառս վտանգին մեծի բորբոքելոյ յանկարծ կազին եւ հրդեհելոյ զեկեղեցին:

ե. 23ա-4ա Խնկարկութիւն, խնկանոց բուրվառ – Հարց. Զի՞նչ խորհուրդ ունիցի խնկարկութիւնն: Պատ. Խնկարկութիւնն Տեառն արկանելն... եւ միանգամայն մոմեղէնս երկուս կամ զմի:

զ. 24աբ Զանգիկ, բոժոժ – Հարց. Զի՞նչ իցէ զան­գիկն կամ զո՞ր խորհուրդ ունիցի: Պատ. Վաղեմի յոյժ սովորութիւն է... եւ յընթացս գարշապարին հնչէր եր­կիր, ցնծայր խորան:

է. 24բ-5ա Քշոց – Հարց. Զի՞նչ իցէ քշոցն: Պատ. Քշոցն է խորհրդաւոր... եւս եւ յելանելն ի թափօր:

ը. 25ա-6ա Գաւազան վարդապետական կամ հո­վուական – Հարց. Զի՞նչ իցէ վարդապետական կամ հո­վուական գաւազանն: Պատ. Գաւազանն իբրեւ նշա­նակ պատուոյ... եւ կոչին ծայրագոյն վարդապետք:

թ. 26աբ Վառ, խաչվառ – Հարց. Զի՞նչ իցէ վառն կամ խաչվառ: Պատ. Վառն է դրօշ խաչագլուխ հողա­բարձ... թուի սովորութիւն եկամուտ յօտարաց:

3. 26բ-35բ Գլուխ Գ. Յաղագս եկեղեցական զգես­տուց եւ հանդերձից

ա. 26բ-7ա Զգեստք – Հարց. Ե՞րբ մտեալ իցէ սովո­րութիւնն սեպհականելոյ եկեղեցւոյ կամ կատարման աստուածային պաշտամանց զգեստս առ այն պատշա­ճեալս: Պատ. Թէպէտեւ փրկիչն մեր... եւ ի նկարուց պատկերաց ձեւակերպելոյ ի վաղեմի գրչագիրս:

բ. 27բ-8ա Շապիկ – Հարց. Զի՞նչ իցէ շապիկին: Պատ. Որպէս ի հին օրէնս... եւ ի պատուական ձեւոյ ազգային սովորութեան:

գ. 28աբ Գօտի – Հարց. Զի՞նչ իցէ գօտին: Պատ. Գօտին մասն է եկեղեցական զգեստուց ժամարարին... այլ գօտի կապեն ի վերայ պատմուճանին:

դ. 29ա Բազկուրար կամ բազպան – Հարց. Զի՞նչ իցէ բազկուրարն: Պատ. Բազկուրար կամ բազպան կոչի պահպանակն բազկաց... եւ ունի ի միջավայրին զխաչ նկարակերպ կամ ասղնեգործ:

ե. 29ա-30ա Ուրար – Հարց. Զի՞նչ իցէ ուրարն: Պատ. Ուրարն բառ է յունական... զի եւ այն արարո­ղու­թիւն շուրջառով կատարեսցի:

զ. 30ա-1ա Շուրջառ կամ նափորտ – Հարց. Զի՞նչ իցէ շուրջառն: Պատ. Շուրջառ կոչի... քում սուրբ խորհրդոյդ լինել սպասաւոր:

է. 31աբ Վակաս – Հարց. Զի՞նչ իցէ վակասն: Պատ. Վակասն ուսանոց է քահանային... որով սպառազի­նեալ գտանի քահանայն:

ը. 31ա-2ա Եմիփորոն – Հարց. Զի՞նչ իցէ եմիփո­րոնն: Պատ. Եմիփորոնն է ուսանոց եպիսկոպոսաց... կա­­տարել զհանդէս ինչ եկեղեցւոյ, եւ այն կոչի փոքր զգեստ:

թ. 32ա-3ա Սաղաւարտ – Հարց. Զի՞նչ իցէ սա­ղա­ւարտն: Պատ. Սաղաւարտն է գլխանոց... եւ զամենայն ժամանակս պատարագին ոչ դնէին զայն ի բաց:

ժ. 33բ Թագ կամ միթր – Հարց. Զի՞նչ իցէ թագն կամ միթր: Պատ. Միթր կամ թագ կոչի... եւ զծայրսն երկուսին արձակըս թողոյր զթիկամբքն:

ժա. 33բ-4բ Վեղար, կնգուղ – Հարց. Զի՞նչ իցէ վեղարն: Պատ. Վեղարն կամ կնգուղ ծածկոյթ է գլխոյ կրօնաւորաց... ապա դարձեալ զետեղեն ի գլուխս:

ժբ. 34բ-5ա Կամիլաւկա – Հարց. Զի՞նչ իցէ կամի­լաւկայն: Պատ. Յունական ձայնդ կամիլաւկա... որպէս վարդապետք մեր եւ եպիսկոպոսունք ունին զվեղարն:

ժգ. 35ա Մատանի – Հարց. Զի՞նչ իցէ մատանին: Պատ. Վաղեմի սովորութիւն է... եւ զգօտին աշխատա­սէր միջոյն թողեալ էր ի հանապազորդ յիշատակ լու­սա­ւորութեանն մերոյ Հօրն:

ժդ. 35աբ Հողաթափ – Հարց. Զի՞նչ իցէ հողա­թափն: Պատ. Հողաթափն, որ եւ յունական բառիւ սան­դալ կոչի... զի տեղիդ, յորում դուդ կաս՝ սուրբ է:

4. 35բ-42ա Գլուխ Դ. Յաղագս պաշտօնէից եկե­ղեց­ւոյ

ա. 35բ-6ա Կաթողիկոս – Հարց. Զի՞նչ իցէ կաթո­ղի­կոսն: Պատ. Կաթողիկոս կամ կաթուղիկոս կոչի... նշանակ օծման նորին ի ձեռնադրութեանն ի կաթուղի­կո­սութիւն:

բ. 36բ Արքեպիսկոպոս – Հարց. Զի՞նչ իցէ արք­ե­պիս­կոպոսն: Պատ. Յունական ձայնս արքեպիս­կո­պոս... բայց ոչ եւ ամենայն արքեպիսկոպոս մետրապօ­լիտ:

գ. 37ա-8ա Եպիսկոպոս – Հարց. Զի՞նչ է եպիս­կո­պոսն: Պատ. Եպիսկոպոսն բառ յունական... ունելով ի միջավայրին զնկարակերպ պատկեր փրկչին կամ զՏի­րա­մօրն:

դ. 38ա Քորեպիսկոպոս – Հարց. Զի՞նչ է քորեպիս­կոպոսն: Պատ. Քորեպիսկոպոսն կոչէին ի հնումն յու­նա­կան ձայնիւ... իսկ ի Ռուսաստան քահանայքն բա­րե­կարգիչ եւ բարեկարգապետ անուանեալք:

ե. 38բ Վարդապետ – Հարց. Զի՞նչ իցէ վարդա­պետն: Պատ. Վարդապետ կոչի... որ առ հեթանոսս հա­մա­րէր առաջնորդ բանին, համարէր Տեառն պատգա­մա­ւորութեան եւ քարոզութեան:

զ. 39ա Աւագերէց կամ աւագ քահանայ – Հարց. Զի՞նչ իցէ աւագերէցն կամ աւագ քահանայն: Պատ. Աւագ քահանայն կամ աւագերէցն... զոր սովոր եմք վարդապետի դաս անուանել:

է. 39աբ Քահանայ կամ երէց – Հարց. Զի՞նչ իցէ քահանայն կամ երէցն: Պատ. Անունս քահանայ առեալ... որով տայ նմա իշխանութիւն մատուցանել զսուրբ պատարագն վասն կենդանեաց եւ ննջեցելոց:

ը. 39բ-40ա Սարկաւագ – Հարց. Զի՞նչ իցէ սարկաւագն: Պատ. Սարկաւագն պաշտօնեայ է... եւ այնպիսեացն արկանելոյ զուրար զձախ ուսով:

թ. 40ա Կիսասարկաւագ – Հարց. Զի՞նչ իցէ կի­սա­սարկաւագն: Պատ. Կիսասարկաւագն է իբրեւ օգնա­կան սարկաւագին... եւս եւ զզգեստ պատարագին եւ զԽորհրդատետրն:

ժ. 40բ Ջահընկալ – Հարց. Զի՞նչ իցէ ջահըն­կա­լութիւն: Պատ. Ջահընկալութիւնն է չորրորդ կարգ... եւ զշիշն կամ զբաժկամանն դատարկ:

ժա. 40բ Երդմնեցուցիչ – Հարց. Զի՞նչ իցէ աստի­ճանն երդմնեցուցչութեան: Պատ. Պաշտօն եւ գործ երդմնեցուցչին... յորում գրեալ կան երդմունք մկրտու­թեան կամ հրաժարման:

ժբ. 40բ-1ա Ընթերցող – Հարց. Զի՞նչ իցէ ընթեր­ցո­ղութիւն: Պատ. Պաշտօն ընթերցողաց... եւ լե՛ր Աստու­ծոյ բանին պատմող եւ տեղեկացի՛ր սոցին:

ժգ. 41ա Դռնապան – Հարց. Զի՞նչ իցէ դռնապա­նու­թիւն: Պատ. Դռնապանութիւնն առաջին կարգ է... զիշ­խանութիւն բանալոյ եւ փակելոյ զդուռն եկեղեց­ւոյն:

ժդ. 41աբ Դպիր – Հարց. Զի՞նչ իցէ դպիրն: Պատ. Դպիր կոչին առ հասարակ... անխտիր կատարել զգործս դպրութեան եւ զսպասաւորութիւն սրբոյ սե­ղա­նոյն:

ժե. 41բ-2ա Ժամարար – Հարց. Զի՞նչ իցէ ժամա­րարն: Պատ. Ժամարար կոչի առ մեզ... եւ եթէ կայցէ ի տեղւոջն եւ այլ ոք քահանայ, որ զարձակումն տայցէ:

Ծնթ՝ Տողատակերում՝ կան մեկնուող բառերի յունարէն եւ լատիներէն համարժէքները: Յետագայում՝ կապոյտ թանաքով ու տարբեր գոյնի մատիտներով ուղղումներ եւ սրբագրումներ են արուած:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, շղարգրով՝ «1. / Գաբրիէլ եպիսկոպոսի Այվազեան / [Դաս]ագիրք կար­գաց] եւ/// / Աստուածպաշտութեան», պհպ Աա՝ «ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», սեւ թանաքով «414/2879», շղագիր՝ «Գ[աբրիէլ] եպիսկոպոսի Այվազեան»:1ա՝ թերթի վերին ձախ անկիւնում՝ «42 թերթ», 42բ՝ «Ընդ ամենայն քառասուն եւ երկու թերթ»:

2880

ՄԽԻԹԱՐ ԳՕՇ, ԴԱՏԱՍՏԱՆԱԳԻՐՔ

ՀԱՇՏԱՐԽԱՆ

ՌՄԼԳ. – 1784

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս Փառակեցի:

ԹԵՐԹ՝ 282 (գրչի՝ սխալներով էջակալում 1-542, որ է՝ 1ա-280բ, յետագայի՝ 543-4, որ է՝ 282աբ). չգրուած՝ 1ա-4բ, 63բ-282բ: ՊՐԱԿ՝ 1-36x8 (1, 36՝ 5): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. հաստ, լուսա­գծե­րով եւ լուսադրոշմներով՝ տապարակիր արջ, գլխավերեւում՝ թագ եւ «ЯМСЯ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (26.5x13. սահմանագծերը սեւ թանաքով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 46ա). գլուխների խորագրերը՝ բոլորգիր: ՏՈՂ՝ 42: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով շագանակագոյն կաշի, 1 կապիչ-թելով, միջուկը՝ տախտակ, աս­տառը՝ ձեռագրի թղթից (Ա. փեղկինը՝ շարունակութիւն թ. 3ի, Բ. փեղկինը՝ շարունակութիւն թ. 280ի), չգրուած. լուսանցակողերը՝ կարմիր եւ կապոյտ ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 46ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կշէռք արդարութեան՝ 13ա: Ծաղիկ­ներ՝ 5բ, 13ա, 33ա, 37բ: Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, դեղ­ին, սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը քերծուած, յատկապէս Բ. փեղկը մաշուած, եզրերը մաշուած-թափուած, մէջքի վերուվարի կաշիի վրայ Ա. փեղկի աստառին ցեցի անցքեր, իրար ագուցւող 2 զոյգ կապիչ-թելերից 3ն ընկած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով թերթերին զանազան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 1-2՝ ցեցի անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

5ա-63ա Գիրք դատաստանաց Հայոց, արարեալ ի վաղնջուց ժամանակաց եռամեծար վարդապետաց տանն Աղուանից, ժողովեալ յաստուածային գրոց եւ յայլ դատա[ս]տանական մատենից, որով յայնժամ ազգ մեր վարիւր ի դատողութիւնս հոգեւորս եւ մարմ­նաւորս

Ա. 5բ-12բ, 33բ-63ա [Մխիթարայ Գօշի Գիրք Դա­տաս­տանի]

Տե՛ս ձեռ. 485, 1ա-183բ. 5բ-12բ/Նախադրութիւն Գրոց դա­տաս­տանացս. Նախադրութեան ցանկ/5բ (ա-ժա՝ ա. Յա­ղագս այնորիկ, որ նախատեն զմեզ, թէ դատաստան ոչ գոյ ի Հայք... ժա. Յիշատակարան սուրբ վարդապետին, որ զայս գիրքս ասաց):ա/6աբ: բ/6բ-8ա: գ/ 8բ: դ/8բ-9բ: ե/9բ-10ա: զ/10աբ: է/10բ-1ա: ը/11աբ: թ/11բ-2բ: ժ/12բ (Ժ. միաւորի հետ միաձոյլ է նաեւ ցանկի ԺԱ. միաւորը՝ «Յիշատակարանը». «Եւ արդ թեպէտ...»՝ տե՛ս ձեռ. 485, 20բ):

[Ցանկ Գրոցս դատաստանի]/33բ-7բ (ա-մծա՝ ա. Յա­ղագս սկզբան դատաստանի եւ վիճակի դատաւորաց... մծա. Վասն որ զայլոց իրք յայլ մարդոց գնէ): ա/38ա-40ա: բ/40ա-2բ: գ/42բ-3ա: դ/43ա: ե/43բ: զ/44ա: է/44աբ: ը/44բ: թ/4բ-5ա: ժ/45ա: ժա/45աբ: ժբ/45բ-6ա: ժգ/46ա: ժդ/45բ: ժե/46աբ: ժզ/46բ: ժէ/46բ: ժը/46բ-7ա: ժթ/47ա: ի/47ա: իա/47ա: իբ/47աբ: իգ/47բ: իդ/47բ: իե/47բ: իզ/47բ: իէ/47բ-8ա: իը/48ա: իթ/48ա: լ/48աբ: լա/48բ: լբ/49ա: լգ/49ա: լդ/49ա: լե/49աբ: լզ/49բ: լէ/49բ: լը/49բ-50ա: լթ/50ա: խ/50բ: խա/50բ: խբ/50բ: խգ/50բ-1ա: խդ/51ա: խե/51ա: խզ/51ա: խէ/51աբ: խը/51բ: խթ/51բ: ծ/51բ: ծա/51բ: ծբ/51բ-2ա: ծգ/52ա: ծդ/52ա: ծե/52աբ: ծզ/52բ: ծէ/52բ: ծը/52բ: ծթ/52բ: կ/53ա: կա/53ա: կբ/53ա: կգ/53ա: կդ/53բ: կե/53բ: կզ/53բ: կէ/53բ: կը/54ա: կթ/54ա: հ/54ա: հա/54ա: հբ/54ա: հգ/54բ: հդ/54բ: հե/54բ: հզ/54բ: հէ/54բ-5ա: հը/55ա: հթ/55ա: ձ/55ա: ձա/55բ: ձբ/55բ: ձգ/55բ-6ա: ձդ/56ա: ձե/56ա: ձզ/56աբ: ձէ/56բ: ձը/56բ: ձթ/56բ-7ա: ղ/57ա: ղա/57ա: ղբ/57աբ: ղգ/57բ: ղդ/57բ: ղե/57բ: ղզ/57բ: ղէ/57ա-8ա: ղը/58ա: ղթ/58ա: ճ/58աբ: ճա/58բ-9ա: ճբ/59ա-60ա: ճգ/60ա: ճդ/60աբ: ճե/60բ-1ա: ճզ/61ա: ճէ/61ա: ճը/61բ: ճթ/61բ: ճժ/61բ: ճժա/62ա: ճժբ/62ա: ճժգ/62աբ: ճժդ/62բ: ճժե/62բ: ճժզ/62բ: ճժէ/62բ: ճժը/62բ-3ա: ճժթ/63ա: ճի/63ա: ճիա/63ա: ճիբ/63ա «...Եթէ գտանիցէ ոք շնորհս առաջի նորա, զի եգիտ ի նմա///(չշարունակուած)»:

Ծնթ. Յաջորդ էջերը չգրուած. ցանկի թուարկումը՝ Ա-ՄԾԱ., այստեղ գրուած մինչեւ ՃԻԲ.: ԺԲ., ԺԳ., ԺԴ. միաւորները ըն­դ­օրի­նակուած ետեւառաջութեամբ: Տե՛ս տպ. Մխիթար Գօշ, Գիրք դատաստանի, աշխատասիրութեամբ Խ. Թորոսեանի, Երեւան, 1975 (Գ. խմբագրութիւն, ձեռագիր Կ):

Բ. 13բ-33ա [0րէնք յաղթող թագաւորաց]

Տե՛ս ձեռ. 488, 87ա-103ա. Ցանկ/13բ-6բ (ա-ճխթ՝ ա. Վասն ժա­ռանգութեան... ճխթ. Դարձեալ ի նոյն խորհուրդ): Նխ./17աբ: ա/18ա: բ/18ա: գ/18աբ: դ/18բ: ե/18բ-9ա: զ/19ա: է/19ա: ը/19բ: թ/19բ: ժ/19բ: ժա/19բ: ժբ/19բ: ժգ/19բ-20ա: ժդ/20ա: ժե/20աբ: ժզ/20բ: ժէ/20բ: ժը/20բ: ժթ/20բ: ի/20բ: իա/21ա: իբ/21ա: իգ/21ա: իդ/21ա: իե/21ա: իզ/21ա: իէ/21բ: իը/21բ*: իթ/21բ: լ/21բ: լա/21բ: լբ/21բ-2ա: լգ/22ա: լդ/22ա: լե/22ա: լզ/22ա: լէ/22բ: լը/22բ: լթ/22բ: խ/22բ-3ա: խա/23ա: խբ/23ա: խգ/23աբ: խդ/23բ: խե/23բ: խզ/23բ: խէ/23բ: խը/23բ: խթ/24ա: ծ/24ա: ծա/24ա: ծբ/24աբ: ծգ/24բ: ծդ/24բ: ծե/24բ: ծզ/25ա: ծէ/25ա: ծը/25ա: ծթ/25ա: կ/25բ: կա/25բ: կբ/25բ: կգ/25բ: կդ/25բ: կե/25բ: կզ/25բ: կէ/25բ: կը/26ա: կթ/26ա: հ/26ա: հա/26ա: հբ/26ա: հգ/26աբ: հդ/26բ: հե/26բ: հզ/26բ: հէ/26բ: հը/26բ: հթ/26բ: ձ/26բ: ձա/26բ-7ա: ձբ/27ա: ձգ/27ա: ձդ/27ա: ձե/27աբ: ձզ/27բ: ձէ/27բ: ձը/27բ-8ա: ձթ/28ա: ղ/28ա: ղա/28ա: ղբ/28աբ: ղգ/28բ**: ղդ/28բ: ղե/28բ («Թէ այր ոք առնէ նախագիծ կտակ...»): ղզ/չիք: ղէ/28բ: ղը/28բ: ղթ/28բ-9ա: ճ/29ա: ճա/29ա: ճբ/29ա: ճգ/29ա***:ճդ/29ա (չառանձնացուած գրչի կողմից. ՃԳ-ի շա­րու­նակու­թիւնը): ճե/29ա: ճզ/29ա: ճէ/29բ: ճը/29բ: ճթ/29բ: ճժ/29բ: ճժա/29բ: ճժբ/29բ: ճժգ/29բ: ճժդ/29բ: ճժե/30ա: ճժզ/30ա: ճժէ/30ա: ճժը/30ա: ճժթ/30ա: ճի/30ա: ճիա/30ա: ճիբ/30աբ: ճիգ/30բ: ճիդ/30բ: ճիե/30բ: ճիզ/չիք: ճիէ/30բ: ճիը/30բ: ճիթ/30բ: ճլ/30բ: ճլա/30բ-1ա: ճլբ/31ա: ճլգ/31ա: ճլդ/31ա: ճլե/31աբ: ճլզ/31բ: ճլէ/31բ: ճլը/31բ: ճլթ/31բ: ճխ/31բ: ճխա/32ա: ճխբ/32ա: ճխգ/32ա: ճխդ/32ա: ճխե/32ա: ճխզ/32աբ: ճխէ/32բ: ճխը/32բ: ճխթ/32բ: ճծ/32բ: ճծա/33ա: ճծբ/33ա: ճծգ/33ա****:

*Ծնթ. ԻԸ. միաւորը թէ՛ տպագրում, թէ՛ ձեռագրիս մէջ տրո­հուած՝ ԻԸ.-ԻԹ.՝ «Նաեւ մարդ, որ ոչ ունի հրաման...»:

**Ծնթ. Հմր 488 ձ-ում ՂԳ. միաւորը սկսւում է «Մայր, եթէ ազատէ...», այստեղ եւ տպագրում (ՂԴ.)՝ «Հայր, եթէ ա­զատէ...»:

***Ծնթ. Հմր 488 ձ-ում ՃԳ. միաւորը սկսւում է «Մայր, փո­խանակ որդւոյն...», այստեղ եւ տպագրում՝ «Հայր, փոխա­նակ որդոյն...»:

****Ծնթ. Տե՛ս Ասորական դատաստանագիրք, ձեռա­գրե­րի համեմատութեամբ լոյս ընծայեց Արսէն վարդ. Ղլտճեանց՝ իրա­ւաբանական դոկտոր, Վաղարշապատ, տպ. Ս. Էջմիածնի, 1917, ԺԵ., 56 էջ: Տպագիրը չունի ՂԶ. եւ ՃԻԶ. միաւորները, իսկ ԻԸ. միաւորը տրոհուած՝ ԻԸ.-ԻԹ.: Հատուածների թուահա­մար­նե­րը ձեռագրում նշուած չեն. առանձնացուած են միայն գլխա­տառերով:

13ա (գրչից) Անդ զրկողաց կշիռք դնին, / որչափ զրկեացն պահանջին. / որք ի մարմին սերմանեցին, / հնձեն զորոմն հրոյ լուցկին, / որք դատաւորք են երկ­րա­յին / եւ ոչ զաղքատս ուղիղ դատին: / Ի անաչառ քո յա­­տենին, / յՅանդիմանեալըք կշտամբին. / որք ոխա­կալք են ի սրտին / եւ ոչ թողուն անցաւորին, / յայնժամ ի քէն ոչ ընկալցին, / զթողութիւն իւրեանց պարտին (այս­չափ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

5ա (բոլորգիր) Այժմ ի բուն իսկ հեղինակէն ար­տա­գրեցաւ, որ գրեցեալն էր ի ԸՃԾ. եւ Գ. (1404) թւակա­նիս հայոց, ի վայելս հայկազունեաց ժողովրդեան մե­րոյ եւ բանասէր մանկանց եկեղեցականաց եւ աշխար­հականաց:

(նոտրգիր) Հրամանաւ Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի ծայրագոյն նուիրակ, Ռուստաց երկրի ամենայն հայոց ազգին առաջնորդ եւ Նոր Նախիջեւանաց հիմնադիր Սանահնեցի Երկրայնաձեռն ԱրղութենցՇիօշբէգի որդի իշխանազնեայ տեառն Յովսեփայ սրբազան արքեպիսկոպոսին:

(բոլորգիր) Ի վեհափառ հայրապետութեան քիրս­տո­սահիմն Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի՝ մօր մերոյ տեառն Ղուկասու սրբազնասուրբ կաթուղիկոսի ամե­նայն Հայոց:

(նոտրգիր) Ձեռամբ Փառակեցի հանգուցեալ Ոս­կա­նի որդի չնչին Յովհաննէսիս:

(բոլորգիր) Յամի տեառն 1784 եւ ի թուա­բե­րունթեանս հայոց ՌԲՃԼԳ. (1784), յերկիրս Ռուստաց, ի քաղաքս Հաշտարխան, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աս­տուածածնին եւ աւագ եկեղեցւոյս հայոց:

6ա (բոլորգիր) Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգւոյն. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝մէջքին փակցուած պիտակին՝ (նոտրգիր) «1. Դատաստանագիրք / արարեալ վարդապետաց / տանն Աղուանից», 1ա-ին փակցուած 17.5x22 չափսի թեր­թիկին, շղագրով՝ «Հմր1 Դատաստանագիրք, արա­րեալ վարդապետաց տանն Աղուանից, երկծալ շե­ղա­գիր, գրեալ ի թղթի ի բուն բնագրէ, որ կրէր զթուական հայոց ԸՃԾԳ. (1404), հրամանաւ Սանահնեցի Եր­կայ­նաբազուկ տ[էր] Յովսէփայ սրբազան ար­քեպիս­կոպոսի Արղութեանց, ի ձեռն ուրումն Յովհաննու Փառակեցւոյ, ի հայրապետութեան տ[եառն] Ղուկա­սու կաթողիկոսի, յամի Տեառն 1784, ի քաղաքն Աստ­րախան, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածին աւագ եկեղեցւոյ: Պարունակին ի սմա՝ Օրէնք ՃԽԹ., զորոց զցանկն տե՛ս ի սկիզբն երկրորդ մասին մատենիս», 1ա՝ «415/2880», մատիտով՝ «Հմր113 (ջնջագիծ)», «1784, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

­ՃՆՇԱԴՐՈՇՄ՝1ա-ին փակցուած թերթիկի վերին ձախ անկիւնում՝ ոճաւորուած ուղղանկիւն՝ «ФАБ­РИ­КИ /N4 / СЕРГЬЕВА»:

2881

Բաղկացած է առանձին կազմած երեք տարբեր ձեռագրերից

2881 Ա.

ԱՍՏՂԱԲԱՇԽՈՒԹԻՒՆ

 [ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ]*

[ՌՄՀԹ. – 1830]

ԳՐԻՉ՝ [ՄահտեսիտէրԿարապետ]:

ԹԵՐԹ՝ 28. չգրուած՝ 13ա, 26բ, 27ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ 1-2x12 (2՝ 16): ՆԻՒԹ՝թուղթ. կապտաւուն (թ. 1-12)՝լուսագծերովեւլու­սա­դրոշմով՝թագ, տակըխաղողիողկոյզ, աջում՝ «D», ձախում՝ «C».թուղթ, սպիտակ (թ. 13-28)՝լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝վա­հան, մէջըմարդադէմմահիկ, որիմօտ՝ «A»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32.5x23 (թ. 26՝ 49x30.5): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (31.5x20.5. աղ­իւ­­սակ­նե­րիսահմանագծերըսեւթանաքովեւմատիտով՝ 27ա-8բ): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 6ա). երբեմն՝կարմիրթանաքով: ՏՈՂ՝ 33-60. գծումներ՝ճնշումով: ԿԱԶՄ՝բազմագոյնծաղկա­թուղթ, եզրերըեւմէջքըմուգկարմիրկաշի, միջուկըստուարա­թուղթ, աստառը՝թուղթ, սպիտակ, լուսագծերով, չգրուած (Բ. փեղկիկազ­մաս­տառ՝կարմիրթանաքովգրադաշտիուղղանկիւնշրջանակ):

*Ծնթ. Ձեռագրիսերեքմասերիգրչութեանտեղին, ժա­մա­նակինեւգրչինվերաբերողտուեալներըտե՛ս 2881 Բ., 17ա:

Новый рисунок

Նմուշ 6ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, մա­շուած, տեղ-տեղ՝ թափուած, վրան զանազան բծեր, մէջքի եւ եզ­րերի կաշին մաշուած, քերծուած, մէջքի ստորին եզրի կաշին թա­փուած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանա­զան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 1-12՝ խոնաւութիւնից գրադաշտը գունաթափուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-26ա Թէֆավուտ պոչով աստղին

ա. 1ա [Ցանկ] – 1՝ հութ ճէնուպի՝ 300, 20, 23, 0, 1... 12՝ քույրուղին ախըրինտէ՝ 284, 20, 22, 15, 4:

Ծնթ. 1ա՝ գրչի ցուցում՝ «2 այս աղիւսակն պիրին ներժ (՞)»:

բ. 1ա-2ա [Աղիւսակ. մէջը]՝ – «Մէկ՝ տաքիքէ (առան­ձին տողով կենդանակերպի նշաններ)՝ 1, 3, 5, 7, 11... Յինկ՝... 41, 1, 43, 1, 44, 1, 46, 1, 47, 1, 48, 1, 50»:

Ծնթ. 1ա՝ գրչի ցուցում աղիւսակի վերեւում՝ «Այս ճէտվելս, որ գրեալ է գլխոյն նըշաններով ուրիշ ուրիշ է»:

գ. 2բ-5բ Ճէտվելի թասիհի իշթիմա վէ իսթիքպալ վէ գալլի նազարաթ – Աղիւսակի մէջ՝ «Տրճ [տէրէճէ] տք [տաքիքէ]՝ 11 36, 11 38, 11 40, 11 42... 30, 14, 32, 14, 34, 14, 36»:

դ. 6ա-12բ [Աղիւսակ]՝ Դէպի սաղիր – 1. Ախր զէ­նէպ, 2. վուսաթի զենէպ, 3. պառտէ... շէմալ թա­րա­ֆինտէ՝ 7/ 8,/ 9,/ 10,/ 11,/ 12:

ե. 13բ-23ա Ճէտվէլի եթտեսալաթ քէվաքիպի պուհտ վէ պուհուտ – (աղիւսակի մէջ)՝ «րպ/ 0 սա­հաթ, 1՝ տաքի, 0՝ սահաթ, 2՝ տաքի, 0՝ սահաթ, 3՝ տա­քի... 9 52, 9 48, 9 44, 9 40, 9 36, 9 32, 60»:

զ. 23բ (Աղիւսակի մէջ)՝ Ճէտվելի յուտավենտ ֆեր­տարտ մէվալիտ նիհարի վէ լեյլի վէ շերեքիհա – Սա­րիհա մէալեթնիհա՝ 1, լէյլի՝ 40, սահապի ֆերատ... 15, 49, 29, 365:

է. 24աբ Ճէտվէլ թեհսիրաթ վէ ինթիհաթ իր­սա­լեհա – Աղիւսակի մէջ՝ «Թեհսիրաթ ենդիհաթ: Ազիմ, էքպէր, էվսէթ, սաքր: Ասալէ հանաքսի մուլիքի, պուրճ, տերեճէ, տաքիքէ, սանիէ, սալիսէ... 4, 17, 25, 48, 9 24, 18, 2, 3, 9»:

ը. 25ա [Աղիւսակ. մէջը]՝ – «100՝ 0, 06, 0, 1, 0... 1100՝... 10, 9 10, 4, 4, 4, 4»:

թ. 25բ [Աղիւսակ. մէջը]՝ Ճէտվէլի ֆէրտատ ազիմ իր­սալեհա մէճմուն, հէրէքէթ ֆերատատի ազիմ մէպ­սութէ, ֆերատատի իքպիր – Ատէտ՝ 1, սալէնաքսէ՝ 1, 000, պուրճ՝ 0, քէվաքիպ՝ 30, ատէտ՝ 43... 21, 1, 49, 21, 60, 6, 10, 0:

ժ. 26ա [Աղիւսակ. մէջը]՝ – «րէիս, / հասէսի քամէր / վասաթի քամեր / վասաթի շեմս: Տաքիքէ՝ 0, սանիէ՝ 8... Շարադրիլն աղիւսակիս յամի Տեառն՝ 1728, ապ­րի­լի 11 եւ Հրէից՝ 5490 թո՛ւ[ին]: Զսոսա միշտ ընդ արզն հանէլի հիսապին ճէմանելի է: Անուանք ժամանակի՝ տէ­րէճէ, տաքի, սանիէ, սալիսէ, րապիէ, խամիս, սա­տի­սէ եւ սապիսէ»:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «425 Թէֆ[ա]վուտ / պոչ[ով] աստղին», Ա. փեղկին՝ «Թէֆավուտ պոչով աստղին», Ա. փեղկի կազմաստառին փակցուած թեր­թի­կին (11.5x17.5) շղագրով՝ «Հմր. 3 (ջնջած),Թէֆա­վուտ պոչով աստղին, քառածալ, նօտրագիր, գրեալ ի թղթի,անուն գրչին եւ թուական անյայտ: Պարունակեն ի մատենիս տաճկերէն լեզուաւ թուի թէ վասն որոշելոյ եւ գիտելոյ զժամս պոչով աստղին», մատիտով՝ «ունի միկրոֆիլմ», սեւ թանաքով «425/2881», «ԺԹ. [դար], Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2881 Բ.

ԱՍՏՂԱԲԱՇԽՈՒԹԻՒՆ

ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ

ՌՄՀԹ. – 1830

ԳՐԻՉ՝ՄահտեսիտէրԿարապետ:

ԹԵՐԹ՝ 23. չգրուած՝ 1ա, 2բ-6ա, 11ա, 13բ, 18ա-23բ: ՊՐԱԿ՝ 1-2x10 (2՝ 13)*: ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝առիւծեւ «IMC»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32.5x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (27.5x17.5. աղիւսակներիսահմանագծերըսեւեւկարմիրթանաքով): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 16ա). մերթընդմերթ՝կարմիրթանաքով: ՏՈՂ՝ 36. գծումները՝ճնշումով: ԿԱԶՄ՝բազմագոյնծաղ­կաթուղթ, անկիւններըեւմէջքըմուգկարմիրկաշի, միջուկըստուարաթուղթ, աստառըսպիտակթուղթ, լուսագծերով, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 16ա

*Ծնթ. Թ. 6ի արտ. լուս-ին սոսնձած 23.5x15 չափսի առանձին թերթիկ՝ նկարագրութեան մէջ տե՛ս 61:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, մա­շուած, տեղ-տեղ թափուած, վրան զանազան բծեր, մէջքի եւ ան­կիւն­ների կաշին մաշուած, քերծուած, վերուվարի եզրերի կաշին մասամբ թափուած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւան­քով թերթերին զանազան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 6՝ նաւթի հետք, Ա. փեղկին, 8բ, 9ա՝ թանաքի բծեր. սկզբից 5, 10-11 թերթերի միջեւ՝ 6, վերջից՝ 5 չգրուած թերթ յետագայում կտրած հանած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ-17ա Թահվիլի շէմս

- 1բ-2ա [Աղիւսակ երկոտասան կենդանակեր­պից] – Խոյ՝ հրային, որձ, տաք, չոր, ցերեկեան... Ձուկ­ն՝ ջրային, էգ, հով եւ խոնաւ, գիշերային, հարաւային:

1. ա. 61Ճէտվէլի Սանի – Տէվիր՝ 136, 272, 408, 544... 1768, 1904, 2040: Աղիւսակի մէջ՝ «Նասֆաներ սահաթլերի իլք աքշամտան սայտք սալամանքա արզնն 1 սահաթ, 57 տայիքէ վե թահվիլի շեմսի թատելի պերապիր ալտք: Մարտ... Փետրուար»:

– 61Թատիլ – Մարտ՝ ր[ո]պ[է] 21՝ յաւել, ապրիլ՝ ր[ո]պ[է] 34՝ հան, մայիս՝ ժամ 1, րոպէ 23՝ հան... Փետրվար՝ ժամ 1, ր[ո]պ[է] 18՝ յաւել:

բ. 6բ-10ա [Աղիւսակ] – Թահվէր շէմս հէր պուրճ, հէր տէվիրէ, 1 կիւն, 30 տաքիքէ թարխ, թէմէլի 1472 սէնէ պունու օլան թարիխտէն թարխ: Խոյ, ցուլ, եր­կաւոր... 8 22 53, 7, 12 26, 136՝ (թուերը՝ արաբական գծա­գրութեամբ):

գ. 10բ [Աղիւսակի բացատրութիւն] – Գի՛տ զլուսին՝ թէ քանի աւուր է եւ ամսովն յառաջի գաւա­զանն եւ ամսովն, զոր կամիս, որ գրեալ կայ... եւ գտա­նէս, թէ յորում կենդանակերպոջն է լուսին (աղ­իւսակ՝ «Յունուար՝ ջրհոս... Դեկտեմբեր՝ աղեղ»):

2. 11բ-5ա [Աղիւսակք]

ա. 11բ-2ա Ա. աղիւսակ. ՇԼԲ. ամաց մեծի շրջա­նին Հայոց տօմարի՝ թարց ուղղութեան ի Ծռազատ­կաց – Վերադիրք, եօթներակք եւ տարեգիրք ամաց: Ամք Տեառն/1801, Թուական հայոց՝ ՌՄԾ. ... ամք Տեառն՝ 2846՝ ՌՄՂԷ՝... 6/Զ., 71/ՃԶ.: 11բ (աղիւսակի ներքեւում բացատրութիւն)՝ «Ի վերայ աղիւսակաց գաւազանքն են ամք Տեառն 1801, եւ թուականք հայոց ՌՄԾ.էն (1801) մինչեւ ցամ 2864... եւ զեօթներեակն ըստ իւրաքանչիւր ամաց առանձին»:

բ. 12բ Բ. աղիւսակ. վասն լրմանց Զատկաց ըստ հա­շուի տօմարի հայոց՝ թարց ուղղութեան ի Ծռա­զատկաց: Եօթներեակ եւ տարեգիրք – Վերադիրք՝ ԻԵ. գ/ա, 3/բ, 2/գ, 1/դ... ԻԷ.՝ 4/ս, 3/վ, 2/տ, 1/ր, 7/ց, 6/ւ, 5/փ, 4/ք: 12բ (աղիւսակի բացատրութիւն)՝ «Կա՛լ զվար­դարան, մո՛ւտ ի խորանսդ եօթներեակաց... որով եւ Լ. եւ Զ. (36) տառքն բաժանեալք յեօթն մասունս, ըստ թուոց եօթներեակացն»:

գ. 13ա Գ. աղիւսակ լրմանց Զատկաց ըստ հա­շուի Յունաց՝ ուղղեալ ի Ծռազատկաց: Եօթներեակ եւ տարեգիրք – Վերադիրք՝ ԻԵ. գ/ա... ԻԷ.՝ 4/ս, 3/վ, 2/տ, 1/ր, 7/ց, 6/ւ, 5/փ, 4/ք: 13ա (աղիւսակի բացա­տրութիւն)՝ «Ի 532 ամս, որ է մի շրջան, յորում պարու­նա­կեն իւրաքանչիւր այբբենական տառք այնքան անգամ... եւ արտադրեալն 4 թուով բազմապատկեա,՛ դարձեալ ելանէ 532՝ ըստ համեմատ 532 շրջանին. եւ այլն»:

դ. 14ա Դ. աղիւսակն: Ըստ հաշուի հայոց սխալ / ըստ հաշուի Յունաց ուղղեալ – ա/4, բ/9, գ/10, դ/14, ե/19... ց/11, ւ/10, փ/6, ք/1:

ե. 14ա Ե. աղիւսակ: Եօթներեակ եւ տարեգիրք – 1/դ, ե, ղ, չ, թ... 7/ե, լ, ճ, պ, ց:

զ. 14ա Զ. աղիւսակ – 7/ճ, 23/ձհ, 5/յ... 56/յմ, 1/ղ, 4/չ: 14ա (աղիւսակի բացատրութիւն)՝ «Զ. Այս գաւա­զան ըստ հաշուի Յունաց ուղղեալ... ընդ Ժ. վերադրաւ՝ որպէս տեսանես ի Է. աղիւսակէն ի յետագայ երես»:

է. 14բ-5ա Է. աղիւսակ ՇԼԲ. ամաց մեծի շրջանին տօմարին հայոց, ըստ հաշուի Յունաց՝ ուղղեալ ի Ծռազատկաց – Վերադիրք, եօթներակք եւ տարե­գիրք: Ամք Տեառն/1801, Թուական հայոց՝ ՌՄԾ... 4/կ, 5/է, 6/զ, 71/ճղ: 14բ-5ա (աղիսակի բացատրութիւն)՝ «Աղիւսակի աստ նախ փոխեցաք... որքան վարիմք ընդ այսու 532 ամաց շրջանաւ աղիւսակիս»:

3. 15բ-7ա Գիւտ տարեգրոյն առանց օրագիւտի գտանել – Կա՛լ հանապազ զթիւն 26, բա՛րձ ի նմանէ զվերադիր տարւոյն... եւ փարատել զերկբայութիւն յիւրոց մտաց, եւ լինի ջատագով ճշմարտութեան եւ այլն:

Ծնթ. Ծռազատկի եւ նրան վերաբերող տոմարական հա­շուարկների առիթով յիշատակուած են ՉԽԱ. (1292) թուա­կա­նին գումարուած ժողովը, Ստեփաննոս Հռոմկլայեցի կաթո­ղի­կո­սը եւ Հեթում Բ. թագաւորը:

4. 17բ [Աղիւսակ]– 25՝ 4/ա, 3/բ, 2/գ, 1/դ, 7/ե, 6/զ, 5/է, 4/ը... 14՝ 7/լ, 6/խ, 5/ծ, 4/կ, 3/հ, 2/ձ, 1/ղ, 7/ճ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

17ա Սակայն այժմ այս գովելի եւ պատուական հմտութիւն եւ կամ այլ իմաստասիրական ուսմունք իս­պառ բարձեալ են ի մէնջ, եւ չէ ինչ փոյթ ոմանց հե­տեւիլ այսպիսի դպրութեանց: Եւ եթէ տեսցեն եւս զոմանս՝ որք զայսպիսեացս հետեւելով հմտութեանց, ծաղր առնեն զնոսին, եւ հերետիկոս կոչելով զայս­պի­սին. զինչ է պատճառն սորին, ոչ այլ ինչ, եթէ ոչ վասն անտերութեան եւ յիմարութեան ազգին մերոյ, որ օր յաւուր ցրուիմք եւ նուազիմք, վասն մեղաց մերոց, եւ ոչ զարթնումք ի թմրութենէ մեղաց եւ ի ծուլութենէ մեր­մէ. բաւ է: Մնամ ամենեցուն նուաստ եւ յետին պաշ­տօնեայ Յարութիւն Սահակեանս Աղանուրեանց Նոր Ջուղայեցի, յօրինեալ ի Բամբեյի, օգոստոս 1, յամի Տեառն 1819:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

17ա Կրկին գաղափարեալ ի սուրբ Երուսաղէմ՝ Սուրբ Յակոբայ վանս, Կոստանդնուպօ[լ]սոյ Խաս­գիւղի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցւոյ մահտեսի տէր Կա­րապետս՝ աթոռակալ նոյն եկեղեցւոյ, յունվար 28, յամի Տեառն 1830:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկին գրչի ձեռքով՝ «Թահվիլի շէմս», 1ա՝ «425/2881», 1ա-ին փակցուած 17.5x11 չափսի թեր­թիկին, շղագրով՝ «Հմր 1., Թահվիլի շէմս, քառածալ, նօտրագիր, գրեալ ի թղթի, աշխատասիրութիւն Յա­րու­թիւնի Սահակեան Աղանուրեան Նոր Ջուղայեց­ւոյ, յօրինեալ ի Բանբէյի, յամի Տեառն 1819, իսկ գա­ղափարեալ յիսկականէն ի Ս[ուրբ] Երուսաղէմ աթո­ռա­կալ սուրբ Ստեփաննոս եկեղեցւոյ Խասգեղջ մահ­տեսի տէր Կարապետի, յամի 1830: Պարունակեն ի մա­տենիս՝ Ա. երկոտասան ամիսք եւ ամսաթիւք եւ աղիւսակ երկոտասան կենդանակերպից տարւոյն, եթէ իւրաքանչիւրն ի նոցանէ որում ամսոյ են սեպհական եւ որում՝ ո՛չ: Բ. աղիւսակ 532 ամաց մեծի շրջանին հայոց տօմարի, թարց ուղղութիւն ի Ծռազատկաց: Գ. Աղիւ­սակ վասն լրման Զատկաց, ըստ հաշուի տօմարի հա­յոց, թարց ուղղութիւն ի Ծռազատկաց: Դ. Աղիւսակ 532 ամաց մեծի շրջանի տօմարին հայոց՝ ըստ հաշուի Յունաց, ուղղութիւն ի Ծռազատկաց: Զ. Խրատ վասն գտա­նելոյ զտարեգիրն առանց օրագիւտի: Սահակ Ա[մատունի]»:

2881 Գ.

ԱՍՏՂԱԲԱՇԽՈՒԹԻՒՆ

[ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ]

[ՌՄՀԹ. – 1830]

ԳՐԻՉ՝ [Մահտեսի տէր Կարապետ]:

ԹԵՐԹ՝ 16. չգրուած՝ 1ա, 3ա, 12բ, 16աբ (3ա՝ կան աղիւսակի սահմանագծերը): ՊՐԱԿ՝ 1-2x12 (2՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպիտակ, լու­սագծերով եւ լուսադրոշմով՝ վահան, մէջը մարդադէմ մահիկ, մօտը՝ «A»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31.5x23: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (26.5x17. աղիւսակների սահմանագծերը կարմիր թանաքով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 15ա). երբեմն՝ կարմիր թանաքով: ՏՈՂ՝ 38. գծում­ները՝ ճնշումով: ԿԱԶՄ՝ բազմագոյն ծաղկաթուղթ, անկիւն­նե­րը եւ մէջքը՝ մուգ կարմիր կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ թուղթ. սպիտակ, լուսագծերով, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 15ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, մա­շուած, տեղ-տեղ՝ թափուած, վրան զանազան բծեր, մէջքի եւ ան­կիւն­ների կաշին մաշուած, քերծուած, մէջքի վերուվարի եզրերի կաշին տեղ-տեղ թափուած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հե­տեւանքով թերթերին զանազան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 1բ-2ա՝ խոնաւութիւնից գրադաշտը գունափոխուած եւ կեղտո­տուած, թ. 1-12՝ հիմքից մասամբ անջատ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ-15բ Թէֆավութ

ա. 1բ-2ա [Աղիւսակ. մէջը]՝ – «Րոպէ/, 56՝ տաքիքէ, ժամ/րոպէ... 24, 0: 65 (թուերը՝ արաբական գծա­գրու­թեամբ)»:

բ. 2բ Ճէտվէլի թասիհի իշթիմայ վէ իսթիքպալի շէմս վէքիւլլիւ նազարէթ – (աղիւսակի մէջ)՝ «57, 59, 11/ ժամու, տաքիքէ... 1 15, 1 17: 24 (թուերը՝ արաբա­կան գծագրութեամբ)»:

գ. 3բ-12ա [Աղիւսակ. մէջը]՝ – «Ժամ/րոպէ, տէ[րէ­ճէ], տա[քիքէ], սա[նիէ]՝ 10 0... 15 58 16 0: 24 (թուե­րը՝ արաբական գծագրութեամբ)»:

դ. 13ա-5բ [Աղիւսակ. մէջը]՝ – «Ժամու / րոպէ / տէրէճէ, տաքիքէ՝ 16 2... 17 58 18 00: 24 (արաբական գծագրութեամբ)»:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «2. Թէֆ[ավութ] 425», Ա. փեղկին՝ «Թէֆավութ», Ա. փեղկի աստառին՝ սեւ թանաքով «425/2881», 1ա-ին փակցուած18x11 չափ­սի թերթիկին, շղագրով՝ «Հմր 2,Թէֆավութ, քառա­ծալ, նօտրագիր, գրեալ ի թղթի, վասն չունելոյ զյիշա­տա­կ[ար]ան՝ ենանյայտ անուն գրչին եւ թուականն: Պարունակեն յայսմ մատենի ի լեզու տաճկաց թուի թէ տօմարագիտական հաշիւ զժամուց եւ զրոպէից», սեւ թանաքով «425/2881»:

2882

ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐՈՒԹԻՒՆ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆՑ

[ԷՋՄԻԱԾԻՆ]

ՌՄԺԲ.-1763 – ՌՄԽԷ.-1798

ԳՐԻՉ՝ Մկրտիչ վարդապետ, Գալուստ սարկաւագ:

ԹԵՐԹ՝ 58. չգրուած՝ 9ա-58բ: ՊՐԱԿ՝ 1-5x12 (1՝ 9, 3՝ 13): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպիտակ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ «AM» եւ 3 կիսաշրջան: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30,5x21,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (27.5x16.5. սահմանագծերը՝ կարմիր թանաքով, նաեւ՝ 9ա-12բ չգրուած էջերին): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա). թուական­նե­րը եւ յա­տուկ անունների սկզբնատառերը՝ կարմիր թանաքով: ՏՈՂ՝ 37. գծումները ճնշումով: ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն կտա­ւի 3 շերտ դարչնագոյն սոսնձանիւթով ի մի փակցուած, աստառը թուղթ, լուսագծերով, չգրուած՝ Բ. փեղկի կազմաստառ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 1 (Ա՝սկզբում), հաստ թուղթ, լուսագծերով, չգրուած՝ Աբ:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կտաւը խիստ կեղտոտուած, մա­շուած, տեղ-տեղ պատռուած, մասնաւորապէս եզրերի կտաւը մաշուած-թափուած, Ա. եւ Բ. փեղկերի աստառները խոնաւու­թիւ­նից դեղնած, գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով թերթերին զանազան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 1-2՝ հիմքից մա­սամբ անջատ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-8բ [Ժամանակագրութիւն ձեռնադրութեանց]

- 1ա Վեհ Մինաս ընդհանրական կաթողիկոսին

Ի ՌՄԲ. (1753) թուոջն մերում եւ ի մարտ ամսոյ Է.ումն, յօր Անառակի կիւակէին, հրամանաւ եւ ձեռնա­դրութեամբ լուսարար Եղիազար ծերունազարդ հայր վարդապետին եղաք կիսասարկաւագ ես՝ մեղսաներկ Մկրտիչս եւ հոգեկից եղբայրն իմ՝ տիրացու Մինասն: Եւ ընդ մեզ եղեալ աւագ սարկաւագունքն են այսոքիկ՝ տիրացու Մեսրօպն ըԶնաբերդցի, տիրացու Երեմիայն յՕշականցի, Յարութիւնն Գեանջեցի, Սէթն Էջ­միած­նե­ցի, Թադէոսն Դիարբէքրցի, Յակոբն Կարնեցի, Սողո­մօնն Քրտստանցի, Մխիթարն Մեղրեցի, Մկրտիչն Եղ­վարդեցի եւ քահանայ ոմն տէր Անտօն եւս Եղվար­դե­ցի, որոց Տէր տացէ վայելել բարեաւ զառեցեալ սուրբ կարգսն. ամէն:

Ի ՌՄԳ. (1754) թուոջն մերում եւ ի հոկտեմբերի ամսոյ Թ.ումն, որ էր հինգերորդ կիւրակէն՝ որ զկնի սրբոյ Խաչին. հրամանաւ Վեհ Աղէքսանդր ընդհան­րա­կան կաթողիկոսին եւ ձեռնադրութեամբ ժամօրհնօղ Դիարբէքիրցի Յակոբ վարդապետին առաք զսուրբ կարգ աւագ սարկաւագութեան ես՝ մեղսաներկ Մկրտիչս եւ հատորն հոգւոյս՝ տիրացու Մինասն, Յօ­սէփն Առնճեցի, Պետրոսն եւ Կիրակոսն եւս Առնճե­ցի, Առաքելն Շամբեցի, Պօղոսն Գժաձորեցի եւ կի­սա­սարկաւագունք՝ Մկրտիչն Շօռօթեցի եւ Պետ­րոսն Սուր­մարեցի, որոյ Տէր տացէ բարեաւ վայելել ըստ իւրում հաճոյին. ամէն:

1բ Վեհ Սիմէօնընդհանրական կաթողիկոսէն.

Ի ՌՄԺԲ. (1763) թուոջն մերում եւ ի նոյեմբերի Թ.ումն, որ էր իններորդ կիւակէն, որ զկնի սրբոյ Խա­չին եւ տօնի սրբոց Հրեշտակապետացն ձեռնադրե­ցաք քահանայ ի սրբազան հօրէն մերմէ՝ տէր Երեմիայն, տէր Մկրտիչս, տէր Մեսրօպն եւ տէր Պօղոսն, եւ ընդ մեզ եղեն սարկաւագ Ղունկիանոսն եւ Ստեփանոսն եւ Յօհանէսն ջահընկալ, իսկ Աստուծով ելանելն մեր ի քառասնիցն՝ նախ տէր Երեմիայն մատոյց պատարագ ի դեկտեմբեր Թ., որ էր տօն յղութեան սրբոյ Աստուա­ծած­նին ի յԱննայէ օրն Գ.շաբաթ, ի շաբաթապահոջն, որ Սուրբ Յակոբայ կոչի, եւ ի սոյն շաբաթու Ե.շաբաթ օրն ես՝ տէր Մկրտիչս մատուցի ըզպատարագ, որ էր ի դեկտեմբեր ԺԱ. (11) եւ տօն առաքելոցն Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի եւ սուրբ Յակոբայ շաբաթ օրն՝ տէր Մեսրօպն, իսկ ի կիւրակէին՝ տէր Պօղոսն, որոյ Տէր տացէ վայելել բարեաւ զառեցեալ սուրբ եւ մա(քուր կարգսն)*:

Ի ՌՄԺԴ. (1765) թուոջն եւ ի նոյեմբեր ամսոյ Զ., ի յիններորդ կիւակէին, որ զկնի սրբոյ Խաչին վերոգրեալ սրբազան հայրն մեր Վեհ Սիմէօն ընդհանրական կա­թո­ղիկոսըն ետ մեզ երից համաշունչ եղբարցս՝ Երե­միա, Մկրտիչ եւ Մեսրօպ աբեղայիցս զիշխանութիւն մասնաւոր վարդապետութեան: Եւ ձեռնադրեաց ընդ մեզ սարկաւագ զՅովհանէս ջահընկալն, զոր եւ Իսա­հակ անուանեաց եւ ըստ հոգւոյ եղբայրն նորին զմիւս Յովհաննէսն, զոր Տէր արժանացուսցէ ի պաշտպանու­թիւն իւրաքանչիւր (սրբոյ կարգի)*:

Ի ՌՄԺԷ. (1768) թուոջս եւ ի յունիսի ԺԵ. (15), ի չորրորդ կիւրակէին եղիական յիսնակին վերոգրեալ սրբազան հայրն մեր Սիմէօն ընդհանրական կաթողի­կոսըն, զիս՝ զյետնեալ ծառայս եւ որդիս իւր՝ զՄկրտիչ նուաստ վարդապէտս ձեռնադրեաց եպիսկոպոս: Նաեւ զԿեղուՍուրբ Կարապետի վանից առաջնորդ Յօհան վարդապետն ի վերայ նոյն վանիցն, եւ զԱստապա­տեցի Միքայել վարդապետն, յառաջնորդութիւն նոյն գեղջ՝ Ստեփաննոսի Նախավկայի վանիցն, զորս Տէր պահեսցէ ի հաճոյս իւր:

*Ծնթ. Փակագծերը գրչինն են:

1. 2ա-4բ [Ի տեառն Սիմէօն սրբազան կաթողի­կո­սէն, թէ քանիցս ձեռնադրեցան եպիսկոպոսք ի ՌՄԺԲ. (1763) թուոյն հետէ մինչեւ ՌՄԻԸ. (1779) թիւն]

Ի ՌՄԺԲ. (1763) թուոջն եւ յապրիլի ամսոյ Ի.ումն (20), ի հինգերորդ կիւրակէի յինանցն, որ էր տօն Երեւման սրբոյ Խաչին, հոգեւոր հայրն մեր Վեհ օծաւ ընդհանուր կաթողիկոս ամենայն Հայոց:

Արդ, զկնի օծման իւրոյ Սիմէօն սրբազանըս մեր՝ զորս ձեռնադրեաց թէ՛ զեպիսկոպոսս, թէ՛ զքահանայս եւ թէ՛ զայլ աստիճանաւորս՝ ահա ի ներքոյ ցուցանեմք, որ ի վարդապետութենէն իւրմէ մինչեւ ցայժմ ո՛չ ոք էր ձեռնադրեալ՝ ո՛չ զքահանայս եւ ո՛չ այլ աստիճանա­ւորս: 1. Նախ ձեռնադրեաց զՄովսէս վարդապետն եպիս­կոպոս, որ էր ի գործ նուիրակութեան սրբոյ Երու­սաղէմայ... երեսուն եւ վեցերորդ ձեռնադրեաց եպիսկոպոս զՏաթեւու առաջնորդ Յովակիմ վարդա­պետն ի Գիւտ Խաչին՝ ի հոկտեմբերի քսան եւ եօթն:

2. 5ա Ի տեառն Յակոբայ սրբազան կաթողի­կո­սէն Շամախեցւոյ՝ թէ քանիցս ձեռնադրեցան եպիս­կո­պոսք եւ որքան ցուցանին՝ ահա ի ներքոյ, ի ՌՄԸ. (1759) թուոյն հետէ մինչեւ ՌՄԺԲ. (1763) թիւն – Առաջին կարգ՝ Անդրեաս Կարբեցի, Զաքարիա Կաղզ­վանցի... ութերորդ կարգ՝ Սիմէօն եւ Յովակիմ, միա­բանք սրբոյ Երուսաղէմայ:

Ծնթ՝. Այս միաւորը սխալմամբ դրուել է նախորդ միաւորից յետոյ՝ տե՛ս գրչի յիշ. 5ա:

3. 5բ-8բ [Ի տեառն Ղուկաս սրբազան կաթողիկո­սէն, թէ քանիցս ձեռնադրեցան եպիսկոպոսք ի ՌՄԼ. (1781) թուոյն հետէ մինչեւ ՌՄԽԷ. (1798) թիւն]

Ի ՌՄԻԹ. (1780) թուոջն մերում, երկրորդ կիւրա­կէին զկնի Վարդաւառին եւ յամսեանն օգոստոսի երկ­րորդում աւուրն Վեհն օծաւ ընդհանուր կաթողիկոս ամե­նայն Հայոց: Արդ, զկնի օծմանն իւրոյ Վեհ հայրս մեր՝ զորս ձեռնադրեաց թէ՛ զեպիսկոպոսունս, թէ՛ զքա­հանայս, եւ թէ՛ զայլ աստիճանաւորս՝ ահա ի ներ­քոյ ցուցանեմք: Ի ՌՄԼ. (1781) թուոջն՝ նախ ձեռ­նադրեաց եպիսկոպոս զՄկրտիչ վարդապետն Շօռօ­թե­ցի... Յիսուն եւ Ը.երորդ (58) ձեռնադրեաց եպիսկո­պոս սրբոյն Սաղիմայ միաբան Յակոբ վարդապետն, ի խնդրոյ նորին պատրիարգ Պետրոս վարդապետին, ի տօնի սրբոց Ղեւոնդեանց քահանայիցն, երեքշաբաթի աւուրն, ի փետրվարի Բ.:

Տե՛ս տպ. Գ. Տէր-Վարդանեան, Ժամանակագրութիւն ձեռ­նա­­դրութեանց (1759-1798).- «Էջմիածին», 1980, Հմր Ժ., էջ 43-51 (ստորագրուած՝ Գ. Յունանեան). այստեղ է սրբագրուած նաեւ ձեռագրիս գրչութեան ժամանակը՝ 1763-1798 թթ., որ հա­­­մառօտ ցուցակում (Ա. էջ 895) վրիպմամբ գրուած է՝ «1753-1798 թթ.»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս 1աբ:

5ա Ասացէ՛ք Աստուած լուսաւորեսցէ զհոգի հան­գու­ցեալ շորապան Թօմա վարդապէտին, որ վերոյգրե­ցեալն ի նորին Նարեկի կողոջն տեսեալ՝ վեր առի եւ իմ սրբազանի քարոզգրգոջ կողումն տափակ գրով ի վերն գրեցուցի, իսկ իմ սխալեալ՝ աստ գրեցի. թողութիւն արարէ՛ք ինձ:

7ա Հասուցեալ Մկրտիչ աշխատասէր վարդապէ­տին զգրութիւն անուանց եւ ժամանակի ձեռնադրեցե­լոց ի սրբազան վեհապետէն մինչեւ ցայս վայր, վճա­րեաց զկեանս իւր: Ապա այնուհետեւ հրամանաւ աս­տուած­ընտիր եւ սրբազան վեհապետի տեառն մերոյ, ես՝ յետնեալ ծառայս նորին Գալուստ սարկաւագս սկսայ գրել զնոսա, որք յայսմ հետէ ձեռնադրեցան:

8ա Յիսներրորդ ձեռնադրեաց զսպասաւորսն իւր՝ զիս զնուաստ Գալուստս եւ տիրացու Յակոբն՝ աւագ սարկաւագունս ի հոկտեմբերի ԻԱ. (21), ի տօնի սրբոց Աւետարանչացն:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, շղագրով «1. / Ժամանակագրո/// / Յակովբ, Սիմէօն եւ Ղուկաս/ կա­թո­ղիկոսաց», Ա. փեղկին՝ սեւ թանաքով դժուարըն­թեռ­նելի «Դաւթար /ձեռնադրութեան», Ա. փեղկի եւ Պհպ. Ա.-ի միջեւ եղած 22,5x17 չափսի թերթիկին, շղագրով. «Հմր 1: Ժամանակագրութիւնք ձեռնադրութեանց Մի­նաս, Յակոբ, Սիմէօն եւ Ղուկաս կաթողիկոսաց եւ ի սոցանէ ձեռնադրեալ եպիսկոպոսաց, վարդապետաց եւ սարկաւագաց, ըստ կարգի շարունակեալ ի ՌՄԲ. (1753) ամաց հետէ ցթուին հայոց ՌՄԽԷ. (1798)», Պհպ. Աա՝ «84/2882»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ սեւ թանա­քով «ա մենաբուծ», Պհպ. Աա՝ սեւ թանաքով գրած, յե­տոյ ջնջած՝ «ես վաելում, Ետուն ի կերակուր ինձ լեղի, տիրացու Գիորգէն, ի ձայն, յ, ձն»:

2883

ԿԱՆՈՆԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ

ԹՈՂԱԹ (ԵՒԴՈԿԻԱ)

ՌՃԺԴ. – 1665

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս աբեղայ:

ԹԵՐԹ՝ 208 (գրչի էջակալում՝ 1-373, որ է՝ 7ա-205). չգրուած՝ 1ա-6բ, 199ա, 205ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ 6+1-17x12 (17՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ «EAMR», թագա­պսակ ոճաւորուած զինանշան, կենտրոնում՝ տապարակիր արջ, «JH & zoon», թագապսակ բոլորակ զինանշան, կենտրոնում՝ պա­տուանդանի վրայ թագը գլխին առիւծ, թաթին՝ տապար, զի­նանշանի մէջ եզերագծով՝ «PRO PATRIA LIBERTATE EIOSQUE», պատուանդանի վրայ «NRYHEYT»: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 31,2x18,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (25,5x13,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 34ա). կանոնների խորագրերը կարմրով բոլոր­գիր: ՏՈՂ՝ 27-32: ԿԱԶՄ՝ դրոշմագծերով շագանակագոյն կաշի, մի­ջուկը տախտակ, աստառը սպիտակ թուղթ, լուսագծերով, չգրուած. լուսանցակողերը կարմիր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 34ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր (նաեւ մարդադէմ՝ «Գ»՝ 196բ), կենդանագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, նարնջի, կապոյտ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, տեղ-տեղ քեր­ծուած, տեղ-տեղ թափուած. 4 կապիչներն ընկած՝ Ա. փեղկին մնում են գամերի 4 անցքերը, մէջքի վերին եւ ստորին հիմքերի կա­շին ճաքճքած, կազմաստառները խոնաւութիւնից կծկուած, Ա. փեղկի աստառին, Բ. փեղկին եւ թ. 1-3՝ ցեցի անցքեր, լուսան­ցա­կողերը գունաթափ. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետե­ւան­քով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 19, 41՝ պատռուածք. գրադաշտը վնասուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 7ա-190բ [Կանոնագիրք Հայոց]

Տե՛ս ձեռ. 449, 6ա-163բ. Ցանկ/չիք: Շարադրութիւն կանոնաց.../7աբ (վերջ՝ «ԾԶ. Տեառն Յոհաննու Մանդակունոյ Ի կոչումն ապաշխարութեանն. տունս ՃԽ.»): 1/7բ-19ա: 2/19ա-27բ: 3/27բ-30բ (երկրորդ խորագիր՝ «Կանոնք հարցն հե­տեւո­ղաց»): 4/30բ-8բ: 5/38բ-43ա: 6/43ա-5բ: 7/45բ-8ա: 8/48ա-51ա:9/51ա-6ա: 10/56բ-60ա: 11/60ա-1բ: 12/61բ-7ա: 13/67ա-8ա: 14/68ա-9ա: 15/69ա-79ա: 16/79աբ: ա/79բ-85ա: բ/85ա-6ա: 17/86ա-100ա: 18/100ա-11ա:19/111ա-2բ: 20/112բ-7ա: 21/117ա-9ա:22/119ա-20բ: 23/120բ-2բ: 24/122բ-8ա: 25/128ա-32ա: 26/132ա-6ա: 27/ա/136աբ: բ/136բ-7ա: 28/137ա-9ա:29/139ա-40ա: 30/140աբ: 31/140բ: 32/140բ-1ա: 33/141ա-2բ: 34/142բ-6բ: 35/146բ-8բ: 36/148բ-65բ: 37/165բ-9ա: 38/169ա-72բ:39/172բ-5բ: 40/175բ-7ա: 41/177ա-8ա: 42/178ա-81բ: 43/181բ-2բ: 44/183աբ: 45/183բ: 46/183բ-6բ: 47/186բ: 48/186բ:49/187ա:50/187ա: 51/187աբ:52/187բ-8ա: 53/188ա: 54/188բ: 55/188բ: 56ա./188բ-9ա:բ./189ա-90բ:

Բ. 190բ-204բ [Կանոնագիրք Հայոց]

Տե՛ս ձեռ. 449, 163բ-78ա. 1/190բ-4ա: 2/194ա-6բ: 3/196բ-8ա: 4/198ա-204բ*:

– 204բ Ի խնդրոյ Թումայի վարդապետի հրեշ­տա­կաբնակ սուրբ ուխտիս Մեծոբա զնաց (=վանաց), եւ ես ծառայաբար կատարեցի՝ Յակոբ վարդապետս Ղրիմեցի՝ աշակերտ Գէորգայ վարդապետի եւ քաջ դիտապետի Եզընկացոյ, Յաղագըս ազգականու­թեանց բաժանման:

*Ծնթ. Ձեռագիրս R պայմանանիշով օգտագործուած է հե­տե­ւեալ աշխատութեան մէջ. Կանոնագիրք Հայոց, աշխ. Վ. Յակոբեանի, հ. Ա., Երեւան, 1964:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

200բ Գրեցաւ ձեռամբ Յովանէս աբեղի, թվականիս մերում [Ռ]Ճ. եւ ԺԴ. (1665) ամին, զի յայսմ ամի եղեւ մեծ խռովութիւն Բ. աթոռոց մերոց, ել Յակոբ կաթու­ղի­կոսն Էջմիածնայ եւ եկն ի Թողաթ քաղաք, եւ Եղիա­զարնԵրուսաղէմայ եկն ի Հալէպ, եւ դիպան մէկզմէկի թղթով եւ գրով, եւ եղեւ մեծ գժտութիւն, Աստուած վերջքն բարի այնէ այսոցիկ այսպէս եղելոց, կատա­րե­ցաւ կանոնք այս:

204բ Փա՜ռք անորոնելի Աստուծոյ՝ Հաւր ամենա­կալի, ստեղծողին յամենայնի, եւ Որդւոյն իւր միածնի՝ փրկողի բոլոր աշխարհի, եւ Սուրբ Հոգոյն ճշմարտի, որ բաշխէ առատապէս պարգեւս, տիեզերականի, այժմ եւ զրաւ, յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Աւարտեցաւ սուրբ կանոնք ՅԺԸ. (318) հայրապետացն ձեռամբ Յո­վանէս աբեղի, ի թուաբերութեաս Հայկազան սեռի ՌՃ եւ ԺԴ. (1665) ամին:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին. «2.», Ա. փեղկի կազմաստառին փակցուած 17,5x22 չափսի թերթիկին, շղագրով. «Կանոնագիրք մեծադիր, արարեալ ի սրբոց առաքելոց եւ յերանաշնորհն հայրապետաց, երկծալ, գրեալ ի հասարակ թղթի, նօտր գրչութեամբ, ի ձեռն Յո­վանէս աբեղի, ի թուին հայոց ՌՃԺԴ. (1665): Ունի ի սկիզբն զցանկ եւ ի վերջն համառօտ յիշատակարան գրչին», 1ա՝ մատիտով «Հմր 53 (վրան՝ ջնջագիծ)», սեւ թա­նաքով «446/2883», «ՌՃԺԴ. – 1665, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 7ա «Սրբոյ Էջմիածնի է», 205ա՝ «373/164»:

2884

ՅԱԿՈԲ ԱՄԱՍԻԱՑԻ, ՑԱՆԿ ԿԱՆՈՆԱՑ ՀԱՐԱՆՑ

ՏՐԱՊԸԶԱՆ

ՌՄՀԶ. – 1827

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր աբեղայ:

ԹԵՐԹ՝ 74 (գրչի էջակալում՝ 1-142, որ է՝ 3ա-73բ). չգրուած՝ 1բ, 2աբ, 10բ, 74աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-8x10 (1՝ 8, 8՝ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպի­­տակ, լուսագծերով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x23: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (21.5x13.5. սահմանագծերը կարմրով, նաեւ չգրուած 2բ, 10բ, 74աբ էջերին, ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 43ա). խորագրերը (բոլորգիր) եւ սկզբնատողերը՝ կարմրով: ՏՈՂ՝ 28. գծումներ՝ ճնշումով: ԿԱԶՄ՝ դրոշմագծերով կարմիր կաշի, մի­ջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. սպիտակ, լուսագծերով, չգրուած (Բ. փեղկի կազմաստառին կան գրադաշտի սահմա­նա­գծերը). լուսանցակողերը կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 43ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – (գծանկարային) Ճակատա­զարդ՝ 11ա, բուսական վերջնազարդ՝ 72ա: Գոյներ՝ սեւ:

­ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, տեղ-տեղ թափուած, վրան զանազան բծեր, անկիւնների եւ մէջքի վերին մասի կաշին մաշուած-թափուած, Ա. փեղկի վերին եզրը մա­սամբ մկնկեր, լուսանցակողերի կարմիրը մասամբ թա­փուած. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով թերթերին զանազան բծեր, դեղին հետքեր, Ա. փեղկի կազմաստառին եւ թ. 1՝ ցեցի անցք, թ. 1՝ նաեւ պատռուածք-անցք:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-65բ Յակոբ Ամասիացւոյ Ցանկ կանոնաց հա­րանց

3ա [Տիտղ.] Քիրք որ կոչի մատեան կանոնաց, արարեալ եւ աւանդեալ ի սրբոց հարց, յաղագս հար­կաւոր օգտակարութեան մանկանց Հայաստանեայց սուրբ եկեղեցւոյ:

– 4ա-5ա Կանխաբանութիւն – Յաղագս օգտա­կա­րու­թեան կանոնագրոց... խրախոյս ձեզ առ աստուա­ծայինսն վերաթեւել:

– 5բ-7ա Աստանօր յայտնին հեղինակք գրոց կա­նոնաց, թիւք նոցին կանոնաց ըստ կարգի գրե­ցելոց ի կանոնագիրս, ունէի ի ձեռին եւ ժամանակա­գրու­թիւնք ըստ կարգի գտեալ – Առաքելոց առաջին եւ երկ­րորդ կանոնք... յոմանս կանոնս խրթինս եւ զայլս ի վկայութիւն:

– 7բ-8բ Ազդեցութիւն նշանակութեան անուանց յայբուբենական կարգս, զորս կրճատ եդաք ի լու­սանցս – Աբր՝ Աբրահամու Մամիկոնէից եպիսկոպո­սի... Փլպ՝ Փիլիպպոսի առաքելոյն:

– 9ա (ծայրակապ՝ «ՅԱԿՕԲ») Յաւէտ յուսալի / Անձին առանձին / Կրթիլ ի կանոնս՝ / Օգուտ օգտաբեր / Բերել բերկրալի:

1. ա. 11ա-7բ [Այբ] –Ազատ լիցին եկեղեցականք ի հարկաց... եւ ի շաբաթու ընթերցցին:

բ. 17բ-9ա [Բեն] – Բաժակէն սրբոյ եւս պարտ է տալ ժողովրդեան... ընդ կանոնական պատուհասիւք եղի­ցի:

գ. 19ա-20ա [Գիմ] – Գազանաբեկի Ե. մասնէն մի մասն աղքատաց տալի է... զի ի կախարդութենէ է:

դ. 20ա-1բ [Դայ] – Դաշնադիրք՝ թէ դժրեսցեն դաշանցն եւ երդմանց... առանց նոցին հրամանի:

ե. 21բ-8ա [Եչ] – Եկեղեցական արծաթասէր, զօշա­քաղ, վաշխառու, ծոյլ... եւ քսան կամ ԺԲ. (12) ամ ապաշխարեսցեն:

զ. 28աբ [Զայ]– Զաւակ չծնանելոյ աղագաւ, եթէ դեղ արասցէ... յաւուրն ի ծունր դիցէ:

է. 28բ-9ա [Ըթ] –Ընդունել ամենեւին չէ արժան կամ ի պաշամունս ունել... եւ ընթերցմունք լինիցին յԸ.օրեայ աւուրս:

ը. 29աբ [Թոյ] – Թագաւոր բարեպաշտօն ի բեմս կացցէ... եւ թէ կանայք թողցեն զարս իւրեանց:

թ. 29բ-30ա [Ժէ] – Ժամարարին արժան է մերձենալ առ վախճանեալ քահանայ, համբուրել... եւ մի՛ ըստ դասուց բաժին արասցեն:

ժ. 30աբ [Ին] – Իգացեալք, այսինքն՝ կանայք, որք արտաքոյ օրինաց զիրեարս շօշափելով ախտից հո­սումն եւ գիճութիւն գործեն... եւ չարիք, որք գործին՝ ի գլուխ նոցին եղիցին:

ժա. 30բ-3բ [Լիւն] – Լլկելով զանդամն, ոք հոսե­ցուս­ցէ... ճրագս առաջի սուրբ սեղանոյն:

ժբ. 33բ-5ա [Խէ] – Խաչ բեկեալ հալեսցի... եւ ոչ քրթմնջել ընդ միմեանս:

ժգ. 35բ-6ա [Ծայ] – Ծաղկազարդին բառնալ պարտ է... եւ ի Զատկէ մինչ ցՊէնտէկոստէ արգելեալ է:

ժդ. 36ա-9ա [Կեն] – Կաթնկերք, այսինքն՝ ի միոյ մօր կաթանէ... զարքայութիւն Աստուծոյ ժառանգել ոչ կարեն:

ժե. 39ա-41բ [Հոյ] – Հաղորդ առնուլ մի՛ իշխեսցէ... չէ պարտ ընդունել նզո՛՛:

ժզ. 41բ-2բ [Ձայ] – Ձեռնադրեալն մի անգամ թէ վերստին... որ յանդգնի՝ որոշեսցի ի պատւոյն:

ժէ. 42բ-5բ [Մեն] – Մասունք սրբոց մի՛ առաքես­ցին յայլ տեղիս... եւ հերձուած հերետիկոսաց:

ժը. 45բ-6ա [Յի] – Յամառեալս ի մեղս յետ բա­զումս... ընդ ամենայն ապաշխարեսցեն:

ժթ. 46ա-7ա [Նու] – Նախաթոռ յեկեղեցւոջ նախկ­ին ձեռնադրեալն... եւ յիւրեանս առնուլ:

ի. 47ա-8բ [Շայ] – Շաբաթ երեկոյս պարտ է զլոյս զուարթն ասել... զի դադարեսցին ոտք նորա ի տան:

իա. 48բ-50ա [Ոյ] – Ողջոյն տացեն երիցունք... այլ ի հիւանդանոցս աղօթեսցեն ընդ ընկերս:

իբ. 50ա [Չայ] – Չարախօսք զընկերացն խօր ապաշ­խարեսցեն... խորհուրդ չարչարանաց փրկչին:

իգ. 50ա-2բ [Պէ] – Պահել զկիւրակէս եւ զաւուրս Պենտ­կոստէին... ապա թէ ոչ, զկնի մահուան նոցա կեն­դանի ընտանիքն տացեն:

իդ. 52բ [Ջայ] – Ջրախառն գինեաւ պատարագօղք նզովեալ եղիցին (այսչափ):

իե. 52բ-6ա [Սէ] – Սահմանս, այսինքն՝ զսինօռս ընկերին յափշտակողաց... եթէ ոք յանդգնի, նզ՛՛:

իզ. 56ա-7ա [Վեւ] – Վախճանեալ քահանայս մու­ծա­նել պարտ է... այլ ի հաւատացելոց երկուց կամ երից ընդունելի է:

իէ. 57ա-8ա [Տիւն] – Տաճարն աղօթից պատուես­ցի, յորում հաստատեալ է... չէ պարտ հաւասարիլ ընդ նոսին տօնելով:

իը. 58ա [Փիւր] – Փակել զդուրս եկեղեցւոյ մի՛ իշ­խեսցեն... բայց ոչ է պարտ եկեղեցին օրհնել:

իթ. 58ա-63ա [Քէ] – Քահանայաթաղ առնել չէ պարտ... կամ երդնուլ բամբասել կամ հայհոյել:

լ. 63աբ [Օ] – Օրեկան նշխարաւ թէ պատարագես­ցեն... եպիսկոպոս կամ քահանայ լուծցի:

Ծնթ. Լուսանցներում կարմրով կան կանոնների մատենա­գրա­կան յղումներ, ասենք՝ «Գ. Բրս. ԻԶ.», «Բրս. ԻԱ.» եւ այլն:

2. 64աբ Ի ՌՃ. (1651) թուին մերոյ Փիլիպպոս կա­թողիկոսն Սուրբ Էջմիածնայ եւ Ներսէս կաթողիկոսն Սըսոյ հանդիպեալ միմեանց յԵրուսաղէմ, խորհուրդ արարեալ, ժողով արարին հանդերձ Աստուածատուր պատրիարգաւ Երուսաղէմի, եւ զայլ եպիսկոպո­սունս կոչեալ յայլ գաւառաց, եւ հաստատեցին ԺԳ. (13) կանոնս, որք են – Երկու աթոռք Էջմիածնայ եւ Սսոյ սէր ունիցի առ միմեանս... ապա թէ ոչ գնասցեն ի վանս՝ ըստ կանոնի սրբազան հարց (ա-ժգ):

3. 65աբ Զեկուցումն ի վերջոյ: Յաղագս ինչ-ինչ բա­նից գիտելի է – Նախ զի ի կանոնական գիրս բա­զում սխալանք են... ի վտանգալի յանձուկ վայրիս. բաւ է. վերջ:

Բ. 66ա-73բ Այլ եւ կանոնք Յակոբայ Ղրիմեցւոյն արարեալ՝ ի խնդրոյ Թովմայի հրեշտակակրօն վար­դապետի սրբոյ ուխտին Մեծոփայ. Յաղագս պսակի ամուսնացելոց եւ ճիւղագրութեան – Գիտելի է, զի կանոն է այնոցիկ... վասն ազգականութեանց եւ բա­ժան­մանց. եւ Քրիստոսի փառք. վերջ մատենիս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՀԵՂԻՆԱԿԻ

9ա (1800 թ.) Որ եմ ամենապատրաստ ընկալուչ եպե­րանաց գիտնոց եւ առաքինեաց, բայց խթան աքա­ցից խորդացելոց ի խորշս խցից եւ եկեղեցեաց: Յակոբ դպիր ՅամասիացիՄահտեսի-Գէորգեան, ի 25 սեպ­տեմբերի, յամի 1800 եւ ՌՄԽԹ. (1800), ի յԱմասիայ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

9բ (1802 թ.) Իսկ ի թիւ հայոց ՌՄԾԱ. (1802) եւ ի յուլիս 20 գաղափարեալ եղեւ յիսկ գաղափարէ, ի ձեռն Կարապետ դպրէ Տիրացու-Գէորգեան, ի յօգուտ հա­մայն ազգիս՝ որ ի Միջագիւղն՝ մայրաքաղաքին Կոս­տանդնուպօլսոյ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

10ա Իսկ այժմ՝ ի ՌՄՀԶ. (1827) թուականիս մերոյ եւ փետրուարի ԻԸ. (28) գաղափարեցաւ նոյն ի յերկ­րորդ գաղափարէ նախագրեցելւոյ՝ ձեռամբ տեղւոյս անարժան դէտ Երեմեայ արքեպիսկոպոսի քեռորդի, մեղսակիր Գրիգոր աբեղայի, որ ի վեցերորդ ամի դիտողութեան մերում թէ՛ ի մէջ բազմադիմի սրտահալ զբաղանաց եւ թէ՛ ի ներքուստ եւ յարտաքուստ պէս-պէս անպատում դառնագին ցաւոց սրտափափաք իմն տենչանօք ընդօրինակեալ եղեւ ի հարկաւորագոյն պէտս մեր: Ի հայրապետութեան գերագահ Աթոռոյն Սրբոյ Էջմիածնի տեառն եւ տեառն Եփրեմայ հո­գեընտիր երջանիկ կաթողիկոսի ամենայն Հայոց: Նա եւ ի պատրիարգութեանն Կոստանդինուպոլսի տեառն տեառն Կարապետի հանճարափայլ եպիսկոպոսի, որ ի Տրապըզան յառաջնորդարանն, ընդ հովանեաւ հրա­շագործ պատկերի Սրբոյ կուսի Աստուածածնին:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ նոտրգիր, դժուար­ըն­թեռնելի «3. ///էորգ, ///այսկ», մի այլ պիտակի՝ «447», 1ա՝ կարմրով նոտրգիր «Համառօտ գիրք կանո­նաց», «447/2884», «ՌՄՀԶ. – 1827, Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­­պո]ս», 1ա-ին փակցուած 17.5x11 չափսի թեր­թի­կին՝ շղագիր «Հմր 3, Կանոնագիրք մեծադիր, քառածալ նոտրագիր, գրեալ ի թուղթ բամբակեայ, Գրիգոր աբե­ղա­յէ, ի մայրաքաղաքն Կ. Պօլիս, ի հայրապետութեան տեառն Եփրեմ կաթողիկոսի, ի թուականութեան հայոց ՌՄՀԶ. (1827) եւ փրկչական 1800. ունի զյիշատա­կարան: Հեղինակութիւն Յակովբ դպրի Ամասիաց­ւոյ»:

2885

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է չորս տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 91-2 (տե՛ս Պհպ.): ԿԱԶՄ՝ կարմիր եւ սպիտակ հէնքով կանաչ խայտաբղէտ ծաղկաթուղթ, մէջքը սեւ կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը սպիտակ թուղթ, չգրուած. լու­սան­ցա­կո­ղերը կապոյտ ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (թ. 1) + 1 (թ. 91), սպի­տակ թուղթ, մասն կազմաստառի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած, կազմի ծաղկաթուղթը մա­շուած, քերծուած, վրան զանազան բծեր, ծաղկաթղթի կա­նաչը մասամբ գուանաթափուած, մէջքի կաշին գունաթափ, մաշուած, քերծուած, հիմքի ստորին մասը մաշուած-թափուած:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա էջին փակցուած 22.5x18.5 չափսի թերթիկին, շղագրով «Հմր 4: Կանոնգիրք եւ դատաստանական սահմա­նա­դրութիւնք, քաղեալք համառօտակի յօրինաց Լեւոնի եւ Կոս­տան­դեայ թագաւորացն, քառածալ նօտրագիր, գրեալ ի թղթի, ի սափ­­րիչ Մանուէլէ Սեփաստացւոյ, ի թուին հայոց ՌՄԼԹ. (1790), ունի զյիշատակարան: Պարունակէ՝ Ա.՝ Տասներեք կանոնս վասն հասից առաջնորդին՝ գրեալ Սանահնեցի Յովսէփ արքեպիսկո­պոսի Արղութեանց, ի թուին հայոց ՌՄԻԵ. (1776) եւ փրկչական՝ 1776: Ի սմա է եւ մի կտակ Պօղոսի՝ որդւոյ Իսախանի Ղզլարեց­ւոյ՝ վասն միոյ տան, զոր կտակեալ է յանուն Աթոռոյ Էջմիածնի: Բ.՝ Հատուած մի մեկնութեան մարգարէութեանն Եզեկիէլի, յԵսա­յեայ վարդապետէ, որ է երկու գլուխ՝ հանդերձ առաջաբա­նութեամբն հեղինակին: Գ.՝ Այլաբանական պատմութիւն ու­մեմն Խալիտ անունեալ հզօր եւ մեծի թագաւորի, բովանդա­կեալ ի ԺԸ. պրակս, որոյ սկսուածն է՝ «Գրի ի հնագոյն պատ­մութիւնս նախնի եգիպտացւոց, թէ ի վաղ ժամանակաց» եւ այլն, նօտր գրչութիւն յամի 1802: Դ.՝ Համառօտ պատմութիւն վասն զկնի ժամանակաց հետեւեալ եւ շարունակաբար ի մէջ ընդ­հանուր քրիս­տոնէից եղեալ անցից, բովանդակեալ յութ պրակս, գրեալ յումեմնէ ի Ս[անկտ] Պետերբուրգ, նօտր գրչու­թեամբ, յամի Տեառն 1800 եւ հայոց ՌՄԾԹ. (1810): Այս երկու հատուած պատ­­մութիւն գրեալ է մի եւ նոյն գրչութեամբ, թերեւս յետնոյ: Բայց բանքն արժանի են նկատողութեան հետաքննից: Վրթա­նէս վարդապետ», «1790, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 1ա «457/2885»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1բ (1864 թ., շղագիր) Այսոքիկ տետրակք ըստ յար­մա­րութեան նիւթոյն եւ դրիցն հաւաքեալ ի թղթոց հան­գուցեալ Ղուկաս Ա. եպիսկոպոսի, ետու կազմել ի մի գիրք, զի մի՛ հետզհետէ թերթատեալ եւ արտաքոյ ցուցակի մնալովն կորիցէ ի՛նչ ի պիտանեացն. ի 15 հոկ­տեմբերի, 1864, ի Սուրբ Էջմիածին, Վրթանէս վար­­դապետ:

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

ՌՄԼԹ. – 1790

ԳՐԻՉ՝ Մանուէլ Սեփաստացի:

ԹԵՐԹ՝ 50 (2ա-51բ. գրչի էջակալում՝ 49-200, որ է՝ 2ա-51բ, մէկ այլ էջակալում՝ 41-242, որ է՝ 2ա-51բ). չգրուած՝ 33աբ (կան գրադաշտի սահմանագծերը): ՊՐԱԿ՝ Դ-ԺԳx8 (Զ՝ չիք, Ը, Թ՝ չիք, ԺԲ՝ 2): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. դեղնաւուն, լուսագծերով եւ լուսադրոշմ­նե­րով՝ 3 աստղ, եռամահիկ, «IMPERIAL», «FA», խաչով պսա­կուած ոճաւորուած զինանշան: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 34.5x22,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (26.5x16,5. սահմանագծերը կարմրով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 7ա). միաւորների խորագրերը եւ կանոնների սկզբնատառերը՝ կարմիր թանաքով: ՏՈՂ՝ 35-39:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 34ա: Լու­սան­ցազարդ՝ բուսական՝ 34ա: Զարդագիր՝ թռչնագիր՝ 35ա, 45բ, 47բ: Գոյներ՝ կարմիր, սեւ:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած, գործածութեան եւ խո­նաւու­թեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, գրադաշտը թեթեւակի գունափոխուած, թերթերը խունացած, Ա-Գ, Զ, Ը, Թ պրակներն ընկած, ընկած թերթեր՝ թ. 41-2ի միջեւ՝ 1 թերթ, թ. 42-3ի միջեւ՝ 4 թերթ, թ. 42-3ի միջեւ՝ 1 թերթ. 16-7րդ թերթերի ստո­րին լուսանցների կենտրոնի պատռուածքները նորոգուած այլ թղթով, թ. 2-7՝ արտաքին լուսանցներում՝ խոնաւութեան լայն հետ­քեր, թ. 34ա՝ այրուածքի հետք, թ. 37-41՝ անմաքուր ջրի հետք. գրադաշտը մասնակի վնասուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-25բ Մխիթարայ Գօշի Գիրք դատաստանի

Տե՛ս ձեռ. 485, 1ա-183բ – Նախադրութիւն/չիք: ա-ծ/չիք: ծա/2ա (սկիզբը՝ թերի «///ապաշխարել եւ զի ըստ օրինացն ա­կա­մայիցն եւ ոչ թէ կամաւորացն ապաստանի եղեւ ի քա­ղաքսն…»): ծբ/2ա: ծգ/2ա: ծդ/2բ: ծե/2բ: ծզ/2բ: ծէ/2բ: ծը/2բ: ծթ/2բ-3ա: կ/3ա: կա/3ա: կբ/3ա: կգ/3ա: կդ/3ա: կե/3աբ: կզ/3բ: կէ/3բ: կը/3բ: կթ/3բ-4ա: հ/4ա: հա/4ա: հբ/4ա: հգ/4ա: հդ/4ա: հե/4ա: հզ/4աբ: հէ/4բ: հը/4բ: հթ/4բ: ձ/4բ-5ա: ձա/5ա: ձբ/5ա: ձգ/5աբ: ձդ/5բ: ձե/5բ: ձզ/5բ-6ա: ձէ/6ա: ձը/6ա: ձթ/6ա: ղ/6աբ: ղա/6բ: ղբ/6բ: ղգ/6բ: ղդ/7ա: ղե/7ա: ղզ/7ա: ղէ/7ա: ղը/7ա: ղթ/7աբ: ճ/7բ: ճա/7բ-8ա: ճբ/8ա-9ա: ճգ/9ա: ճդ/9աբ: ճե/9բ-10ա: ճզ/10ա: ճէ/10ա: ճը/10ա: ճթ/10աբ: ճժ/10բ: ճժա/10բ: ճժբ/10բ-1ա: ճժգ/11ա: ճժդ/11ա: ճժե/11ա: ճժզ/11ա: ճժէ/11աբ: ճժը/11բ: ճժթ/11բ: ճի/11բ: ճիա/11ա: ճիբ/11բ-2ա: ճիգ/12ա: ճիդ/12ա: ճիե/12ա: ճիզ/12աբ: ճիէ/12բ: ճիը/12բ: ճիթ/12բ: ճլ/12բ: ճլա/12բ: ճլբ, ճլգ, ճլդ/գրչի ցուցում՝ «ճլբ, ճլգ, ճլդ՝ գտցես ի համարն հարանցն հետեւողացն»: ճլե/12բ: ճլզ/12բ-3ա: ճլէ/13ա: ճլը/13աբ: ճլթ/13բ: ճխ/13բ: ճխա/13բ: ճխբ/13բ: ճխգ/13բ-4ա: ճխդ/14ա: ճխե/14ա: ճխզ/14աբ: ճխէ/14բ: ճխը/14բ: ճխթ/14բ: ճծ/14բ: ճծա/14բ: ճծբ/14բ-5ա: ճծգ/15ա: ճծդ/15ա: ճծե/15ա: ճծզ/15ա: ճծէ/15աբ: ճծը/15բ: ճծթ/15բ: ճկ/16ա: ճկա/16ա: ճկբ/16ա: ճկգ/16ա: ճկդ/16ա: ճկե/16ա: ճկզ/16բ: ճկէ/16բ: ճկը/16բ: ճկթ/16բ: ճհ/16բ: ճհա/16բ: ճհբ/17ա: ճհգ/17ա: ճհդ/17ա: ճհե/17ա: ճհզ/17ա: ճհէ/17ա: ճհը/17բ: ճհթ/17բ: ճձ/17բ: ճձա/17բ «… զժառանգութիւնն հաստա­տես­ցեն ի ծնանելն: Եւ թէ ի///»: ճձբ-միա/չիք: միբ/18ա «///տեալ: Այ­սո­ցիկ, որոց ի գործս իւրեանց…»: միգ/18ա: միդ/18ա: միե/18ա-21բ: միզ/21բ: միէ/21բ-2ա: միը/22ա: միթ/22ա: մլ/22աբ: մլա/22բ: մլբ/22բ-3ա: մլգ/23աբ: մլդ/23բ: մլե/23բ: մլզ/24ա: մլէ/24ա: մլը/24ա: մլթ/24ա: մխ/24աբ: մխա/24բ: մխգ/24բ-5ա: մխդ/25ա: մխե/25աբ: մխզ/25բ: մխէ/25բ: մխը/25բ «… արժան է Տերանցն զգուշանալ եւ գիտել, զի///» (թա­փուած):

Ծնթ. Կանոններն անխորագրիր են: Տե՛ս տպ. Մխիթար Գօշ, Գիրք դատաստանի, աշխատասիրութեամբ Խ. Թորոսեանի, Երեւան, 1975 (Գ. խմբագրութիւն):

Բ. 26ա-30բ [0րէնք յաղթող թագաւորաց]

Տե՛ս ձեռ. 488, 87ա-103ա. Ցանկ/չիք: Նխ./չիք: ա-հթ/չիք: ձ/26ա «///եւ յետ այնորիկ ծնանին աղաղխինքն, որդիք եւ հօտք եւ խաշինքն բազմանան…»: ձա/26ա: ձբ/26ա: ձգ/26ա: ձդ/26ա: ձե/26ա: ձզ/26բ: ձէ/26բ: ձը/26բ: ձթ/26բ-7ա: ղ/27ա: ղա/27ա: ղբ/27ա: ղգ/27ա: ղդ/27ա: ղե/27ա («Թէ այր ոք առ­նէ նախագիծ կտակ...»): ղզ/չիք: ղէ/27ա: ղը/27բ: ղթ/27բ: ճ/27բ: ճա/27բ: ճբ/27բ: ճգ/27բ: ճդ/27բ (չառանձնացուած գրչի կողմից. ՃԳ-ի շարունակութիւնը): ճե/27բ: ճզ/27բ-8ա: ճէ/28ա: ճը/28ա: ճթ/28ա: ճժ/28ա: ճժա/28ա: ճժբ/28ա: ճժգ/28ա: ճժդ/28ա: ճժե/28ա: ճժզ/չիք: ճժէ/28աբ: ճժը/28բ: ճժթ/28բ: ճի/28բ: ճիա/28բ: ճիբ/28բ: ճիգ/28բ: ճիդ/28բ: ճիե/28բ: ճիզ/չիք: ճիէ/28բ: ճիը/28բ: ճիթ/28բ: ճլ/28բ: ճլա/28բ-9ա: ճլբ/29ա: ճլգ/29ա: ճլդ/29ա: ճլե/29ա: ճլզ/29աբ: ճլէ/29բ: ճլը/29բ: ճլթ/29բ: ճխ/29բ: ճխա/29բ: ճխբ/29բ: ճխգ/29բ-30ա: ճխդ/30ա: ճխե/30ա: ճխզ/30ա: ճխէ/30ա: ճխը/30ա: ճխթ/30աբ: ճծ/30բ: ճծա/30բ: ճծբ/30բ: ճծգ/30բ:

Ծնթ. Համարները Հմր 488 ձեռագրինն են: Տե՛ս Ասորական դա­տաստանագիրք, ձեռագրերի համեմատութեամբ լոյս ընծա­յեց Արսէն վարդ. Ղլտճեանց՝ իրաւաբանական դոկտոր, Վա­ղար­շապատ, տպ. Ս. Էջմիածնի, 1917, տե՛ս նաեւ Ներսէս Ակի­նեան, Ներսէս Լամբրոնացի արքեպիկոպոս Տարսոնի, կեանքն եւ գրական վաստակները հանդերձ ազգաբանութեամբ Պահ­լաւունեաց եւ Լամբրոնի Հեթմեանց, Վիեննա, 1956, էջ 244-67:

Բ. 30բ-2բ Համառօտ ժողովումն յօրինաց

Տե՛ս ձեռ. 488, 103ա-5ա. ա/30բ: բ/30բ: գ/30բ: դ/30բ: ե/30բ: զ/30բ: է/30բ: ը/31ա: թ/31ա: ժ/31ա: ժա/31ա: ժբ/31ա: ժգ/31ա: ժդ/31ա: ժե/31ա: ժզ/31ա: ժէ/31ա: ժը/31ա: ժթ/31ա: ի/31ա: իա/31ա: իբ/31ա: իգ/31ա: իդ/31ա: իե/31ա: իզ/31ա: իէ/31ա: իը/31ա: իթ/31բ: լ/31բ: լա/31բ: լբ/31բ: լգ/31բ: լդ/31բ: լե/31բ: լզ/31բ: լէ/31բ: լը/31բ: լթ/31բ: խ/31բ: խա/31բ: խբ/31բ: խգ/31բ: խդ/31բ: խե/31բ: խզ/31բ: խէ/31բ: խը/31բ: խթ/31բ: ծ/31բ: ծա/31բ: ծբ/31բ: ծգ/31բ-2ա: ծդ/32ա: ծե/32ա: ծզ/32ա*: ծէ/32ա: ծը/32ա: ծթ/32ա: կ/32ա: կա/32ա: կբ/32ա: կգ/32ա: կդ/32ա: կե/32ա: կզ/32ա: կէ/32ա: կը/32ա: կթ/32ա: հ/32ա: հա/32ա: հբ/32ա: հգ/32ա: հդ/32ա: հե/32ա: հզ/32ա: հէ/32աբ: հը/32բ: հթ/32բ: ձ/32բ: ձա/32բ: ձբ/32բ: ձգ/32բ: ձդ/32բ: ձե/32բ:

Յաւելեալ ունի՝ 32ա՝ Ակն ընդ ական եւ ատամն ընդ ատա­ման. փոխարէն ի «որպէս գրեալ է…» (ծզ):

*Ծնթ. Ծզ-ից սկսած միաւորների յաջորդականութիւնը մէ­կով խախտուած:

Գ. 34ա-45բ [Ընտրութիւն Համառօտ յօրինաց քա­ղա­քականաց Լեւոնի եւ Կոստանդեայ իմաստուն եւ բարեպաշտ թագաւորաց]

Տե՛ս ձեռ. 488, 105ա-22բ. Ցանկ/34ա-5ա (Տիտլոս Ա-ԺԸ): ա/35աբ: բ/35բ-7ա: գ/37աբ: դ/37բ: ե/37բ-8ա: զ/38աբ: է/38բ-9ա: ը/39աբ: թ/39բ-40ա: ժ/40ա: ժա/40բ: ժբ/40բ-1ա: ժգ/41ա: ժդ/41աբ: ժե/41բ: ժզ/41բ «Տիտլոս ԺԶ, գլ. Դ: Վասն վկայից նոյցայ///»: ժէ/չիք: ժը/42աբ «///[ե] իսկ թէ ինքս առն, զոր ոչ հրա­մայեաց իշխանութիւն հարկանեն… [իթ] եւ լիցի կարօղ, որ շնացաւն տացէ աղջկանն///»: ժթ/43աբ «///զյանցաւորն եւ զնո­րին դատաստանին քննութեանն ինքն խաղաղութեամբ հրա­ժա­րեալ: Ամենեցուն միանգամայն հրամայենք…»:

Դ. 44ա-5բ [Սահմանք զինւորութեան]

Տե՛ս ձեռ. 209, 66ա-70բ. Ցանկ/չիք: ա-ժա/չիք: ժբ/44ա: ժգ/44ա: ժդ/44ա: ժե/44ա: ժզ/44ա: ժէ/44ա: ժը*/44ա: ժթ/44ա: ի/44ա: իա*/44ա: իբ/44ա: իգ/44ա: իդ*/44ա: իե/44ա: իզ/44բ: իէ/44բ: իը/44բ: իթ/44բ: լ/44բ: լա/44բ: լբ/44բ: լգ/44բ: լդ/44բ: լե/44բ: լզ/44բ: լէ/44բ: լը/44բ: լթ/45ա: խ/45ա: խա/45ա: խբ/45ա: խգ/45ա: խդ/45ա: խե/45ա: խզ/45ա: խէ/45ա: խը/45ա: խթ/45ա: ծ/45ա: ծա/45ա: ծբ/45ա: ծգ/45ա: ծդ/45աբ: ծե/45բ: ծզ/45բ:

*Ծնթ՝ Յղուող ձեռագրի նկարագրութեան մէջ թուահա­մար­ների թռիչք՝ ժէ-ժթ, ի-իբ, իգ-իե, վրիպմամբ ժը, իա եւ իդ՝ չարտայայտուած. եւ՛ յղուող, եւ՛ սոյն ձեռագրում վերոնշեալ մի­աւորները առկայ են:

Ե. 45բ-6ա Յաղաքս Աստիճանաց ազգականու­թեան յերկրորդ գրոցն ա[յ]սպէս – Ազգականութիւն ծննդականութիւն անվանէ եւ բաժանի յերիս կարքս... Եւ ահա զի տեղեկանալով... եւ բաժանի երիս կարքս. ամէն: Միւուս երեսն է ըստ կարքայդրութեանն աստի­ճան ձեւակերպեալ է, որ առաջին երեք երեք պապ[ք], մամք եւ այլն թվելով թվեսցես եւ մի՛ սխայլ հայեսցես.

– 46բ [Աստիճան ազգականութեան. գծագիր]

Զ. 47ա-51բ Գլուխք ընտրութեան ի Մօվսիսական օրինացն՝ վասն իրաւանց եւ արդարութեան:

Տե՛ս ձեռ. 488, 77ա-8ա. Ցանկ օրինաց (Ա-ՁԶ)/47աբ: ա/47բ: բ/47բ-8ա: գ/48ա: դ/48աբ: ե/48բ: զ/48բ: է/48բ: ը/48բ-9բ: թ/47բ: ժ/49բ: ժա/49բ: ժբ/49բ: ժգ/49բ: ժդ/49բ: ժե/49բ: ժզ/49բ: ժէ/49բ: ժը/49բ: ժթ/50ա: ի/50ա: իա/50ա: իբ/50ա: իգ/50աբ: իդ/50բ: իե/50բ: իզ/50բ: իէ/50բ: իը/50բ: իթ/50բ: լ/50բ-1ա: լա/51ա: լբ/51ա: լգ/51ա: լդ/51ա: լե/51ա: լզ/51ա: լէ/51ա: լը/51ա: լթ/51ա: խ/51ա: խա/51ա: խբ/51ա: խգ/51ա: խդ/51ա: խե/51ա: խզ/51աբ: խէ/51բ: խը/51բ: խթ/51բ «… եղի­ցի նախ նայ սպանանել զնայ եւ ապա///»: ծ-կէ/չիք:

Ծնթ. Հմր 488 ձեռ-ի ենթագլուխներն այստեղ ներկայա­ցուած են որպէս առանձին միաւորներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

46ա Գրեցաւ ձեռամբ Սեփաստացի հող եւ փոշի սափրիչ չինչին եւ անիմաստ Մանուէլէն թվին ՌՄԼԹ. (1790) աւարտեցաւ փետրվարի 14ին (թուերն արաբա­կան գծագրութեամբ): Եթէ կամիք, յիշեցէ՛ք Հայր մե­ղա­յիւ մի, որ ձեզ լըսելի լինիցի Եկաքն. ամէն:

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

ԺԹ. դարի սկիզբ

ԹԵՐԹ՝ 8 (52ա-9բ). չգրուած՝ 55բ, 57բ-9բ: ՊՐԱԿ՝ 1x8: ՆԻՒԹ՝թուղթ. կապտաւուն, լուսագծերովեւլուսադրոշմներով՝թագա­պսակոճաւորուածզինանշան, կենտրոնում՝ 2 թաթիվրայկանգնածտապարակիրարջեւ «RMJR», ներքեւում՝ «1800»: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33x21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (30x1). սահմանա­գծերըերկգիծ, սեւթանաքով, նաեւչգրուած 55բէջին): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 56ա). միաւորներիսկզբնատողերըկարմրով: ՏՈՂ՝ 32-5. գծումներըճնշումով:

Новый рисунок

Նմուշ 56ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած. գործածութեան եւ խոնա­ւու­թեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 52ի ցեցի անցքերը նորոգուած սպիտակ թղթով, գրադաշտը խոնաւու­թիւ­նից թեթեւակի գունափոխուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 52ա-4բ [Յովսէփայ Արղութեանց Երեքտասան կանոնք վասն հասից առաջնորդին]

ա. 52ա 1. Եթէ քահանայ ոք վախճանեսցի... պար­տին նմա հասանիլ եւ ոչ այլ ումեք:

բ. 52ա 2. Եթէ լինիցի ի միջի ձերում, որ իցէ ղարիպ օտարական… եւ ըստ ժամանակի մեզ հասուցանել:

գ. 52ա 3. Ամենայն քրիստոնեայ ի ժամ բարի մա­հուան իւրոյ… եւ զնորին կտակն ըստ կարօղութեանն կտակարարին առաւելուլ:

դ. 52բ 4. Ամենայն հաւատով վախճանեալ քրիս­տոնէի ընտանիքն, եթէ հայր իցէ… եւ անհաղորդից առաւել պիտին խնդրել ըստ տեղւոյն եւ ըստ կարօ­ղութեանն:

ե. 52բ 5. Դիազարդն ննջեցելոց, որ է երեսքար­շիկն, որ եկեղեցին… զի եւ սոյն կանօնս միաբան ժողո­վուրդքըն ընկալան սիրով:

զ. 52բ-3ա 6. Ամենայն պսակվող պարտի ըստ կարօղութեան պսակ դրամ տալ… եւ վասն այն հոգե­բա­ժինն, որոյ տուօղն որոշաբար չտայցէ աթոռոյն առաջնորդին եւ եկեղեցւոյն:

է. 53ա 7. Եթէ պատահիցի այնպիսի մեռանօղ ոք՝ տնաւոր եւ կամ ղարիպ, որ անյիշատակ լինիցի… եւ մնացեալն սրբոյ աթոռոյն է, առանց խօսից եւ հա­կա­ռակութեան:

ը. 53աբ 8. Եթէ այնպիսի ղարիպ ոք մեռանի, որ յիւր երկրումն վարիս ունիցի… եւ վիճակի եպիսկո­պո­սին ծանուցանել որպէս. եւ նայ գրեսցէ՝ եղիցի այն­պէս:

թ. 53բ 9. Ապա եթէ ագահութիւն ինչ արարեալ ժողովուրդքըն կամ քահանայքն… եւ բանադրանս ըն­կալ­ցի ըստ ժամանակին՝ մինչեւ զղջասցի:

ժ. 53բ-4ա 10. Եկեղեցւոյն բազում են լեալ անկար­գու­թիւնք մինչեւ ցայժմ… զկարճառօտն գրեցաք, չընդունօղքն զերկարն ի կանօնս տեսցեն:

ժա. 54աբ 11. Վասն երկուց եկեղեցեացն լինին պէսպէս ձայնք եւ խռովութիւնք… զի ի պատճառս նո­ցա ժողովուրդքըն ի միմիանս չանկցին:

ժբ. 54բ 12. Գրեալ ունի Մինաս վարդապետն զերկու զեկեղեցիսն եւ մի աչօք տեսանել զսոյնս… եւ Սուրբ Լուսաւորչու երիցփոխն պարտի առնել այսպէս:

ժգ. 54բ 13. Ւսկ վասն ժողովքարարցն, թէ զորս պարտին ընդունել եւ զորս ոչ… եւ ի հանդերձեալն հոգւով միշտ. ամէն: Սանահնեցի Յովսէփ արքեպիս­կո­պոսս հայոց, յազգէ Արղութեանց:

Բ. 55ա, 56ա-7ա [Արձանագրութիւնք նուիրա­տուու­­թեանց Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի] Զոր ինչ վախմ եւ յիշատակիք են տուեալ Սուրբ Աթոռոյն Էջ­միածնի օրհնեալ կենդանիքն եւ կամ ի Քրիստոս հանգուցեալ ննջեցեալքն ի ժամ բարի մահուանն իւրեանց՝ թէ՛ տուն, թէ՛ այգի եւ թէ՛ այլ ինչ, աստէն գրեն ի ներգոյ, անուամբ տուողացն, որոց փոխա­րէնն ի ձեռանէ Տեառն ընկալցին. ամէն

1. 55ա 1776 թուին ՌՄԻԵ. (1776) հայոց – Թիֆ­լի­զեցի Սիօպի դուստր Թամարն, որ յառաջ կին էր ՔեօռԵսայուն, յետոյ կին եղեւ խարազ Յարութիւնին եւ ի Բօրաղան բնակիւր... ի ձեռն Սանահնեցի Յովսէփ արքեպիսկոպոսին եւ յորդորմամբ նորին որպէս եւ ի ներքոյ ցուցանի:

2. 56ա Պօղոսի որդի Իսախանի կտակն է – Որ­պէս ասէ առաքեալն Պօղոս. Կտակ յետ մահուն հաս­տա­տուն է: Պողօսի որդի Իսախանն ի հիւանդութեան, մինչդեռ կենդանի էր... Բանիւ Իսախանին գրեցի՝ խոստովանահայր տէր Մարգարէս: Գրվեցաւ ի ՌՄԻԵ. (1776), յօգոստոսի ԺԴ. (14): Ես՝ Բալասան, որդի Դաւթի վերոյ գրեալն ողորմած հոգի Իսախանի բե­րա­նէն լսեցի եւ իմ մօտն գրեցաւ այս կտակագիրս, վասն որոյ Աստուծով վկայեցի: Ես՝ Թօրոսի որդի Յօսէփս, հանգուցեալ Իսախանի բերանէն լսեցի եւ վկայեմ: Սորին ասլն ի Սուրբ Աթոռն Էջմիածին առաքեցաւ ի ձեռս սրբազան կաթուղիկոսին՝ տեառն Սիմէօնի եւ մէկ սաւատն առաջնորդ Յովսէփ արքպիսկոպոսն տարաւ ի Հաշտարխան եւ անդ դաւթար ձգեաց, եւ մէկ սաւատն հաստատուն ետ պարոն Նուրիջանենց վասն ապագային: Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի ծայրա­գոյն նուիրակ եւ կողմանցս հիւսիսոյ առաջնորդ Յով­սէփ արքպիսկոպոսս բանիւ խոստովանահօրն եւ այլ վկայիցն՝ արանց եւ կանանց վերահասու լեալ, կնքեցի վասն հաստատութեան. այս իմ ձեռագիրս է:

3. 56բ-7ա Զարկար Մինասի տան գիրն է, որ է սաւատ – Կամաւն Աստուծոյ եւ միջնորդութեամբ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Լուսաւորչին այս գիր յաւիտենական յիշատակի ետուք ի դուռն Սրբոյ Աթո­ռոյն Էջմիածնի... Եղեւ 1778 եւ ի մարտի մէկ, Ղզլար: Տէր Մանուէլի որդի տէր Յարութիւնս հետ հանգուցեալ Աթայի որդի պարոն Դանիէլին ականջալուր եմ ի ողորմած հոգի Զարկար Մինասէն, վասն որոյ եւ վկայեցի: Աթայի որդի Դանէլս զարկար Մինասէն լսեցի եւ վկայեմ: Խոստովանահայր տէր Գրիգորս լսե­ցի ի ողորմած հոգի Մինասէն, վասն որոյ եւ վկայեմ:

Սորին ասլն պարոն Դանիէլին եւ պարոն Նուրիջա­նին մօտն է:

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ.

ԺԹ. դարի սկիզբ

ԹԵՐԹ՝ 18 (60ա-77բ. գրչիէջակալում՝ա-լդ, որէ՝ 60ա-74բ, այլէջակալում՝ 1-33, որէ՝ 60ա-74ա). չգրուած՝ 76ա-7բ: ՊՐԱԿ՝ 1-2x12 (2՝ 6): ՆԻՒԹ՝թուղթ. կապտաւուն, լուսագծերովեւլուսա­դրոշմներով՝թագովպսակուածոճաւորուածզինանշան, կենտ­րո­նում՝ 2 թաթիվրականգնածտապարակիրարջեւոճաւո­րուած՝ «RMJR», ներքեւում՝ «1808»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (27.5x16.5): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 68ա). պարբերութիւններիսկզբնատողերըկարմիրթանաքով: ՏՈՂ՝ 34-5. գծումները՝ճնշումով:

Новый рисунок (2)

Նմուշ 68ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետե­ւան­քով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, գրադաշտը գունա­փո­խուած, խոնաւութիւնից դեղնած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 60ա-74բ Եսայեայ Նչեցւոյ Վերլուծութիւն Մար­գա­րէութեանն Եզեկիէլի:

Տե՛ս ձեռ. 1240, 81ա-210բ. Ընծ./60ա, Յռջբ/60բ-2ա, ա/62ա-71բ «… եթէ միշտ զհամար տնտեսութեանն իւրեանց տա­նէին///». բ/72ա-4բ «///ժամանակի եւ ըստ կարողութեան տեսողացն ձեւացեալ տեսանի անտեսանելին... Եւ դու, Որդի՛ մար­դոյ, լո՛ւր մ(=բ)անից, զոր խոսիմ ընդ քեզ, մի՛ լինիր դառնացող. եւ այլն///».

– 74բ (ստ., լս) Յարգոյ տիրացու Յօհաննէս սի­րա­կան եղբայր:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ ԺԹ. դարի, շղագիր

1. 75աբ [Քերականութիւն. մասն] – Անունն է մասն բան[ի]///: Յաղագս միջարկութեանց. գիտելի է, զի միջարկութիւնք են յոլով եւ նշանակեն (չշա­րու­նա­կուած): Վանկն է ձայն ինչ, որ... անոր համար վէ գործ չեն ածուիր չօխլուխճայ:

– 75բ [Յաղագս անուան] – Անունն է մասն բանի, որով իրն յորջորջի, այսինքն է՝ այնպիսի բառ, որով իրն ասի… գոյականն է, որ նշանակէ զիրս էականս կամ իբր էականս զնոսա:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 75ա շղագիր՝ «Զկուսածին որդին քո տեսան ցաւալի Տեառն գ ծանիր Գ Գրի Տեառն աբգ բա բարեկամութիւն Գրիգոր վարդապետ յարթուն աս­տուա­ծան նաա այսինքն»:

ՁԵՌԱԳԻՐ Դ.

ՍԱՆԿՏ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

ՌՄԾԸ.-ՌՄԾԹ. – 1809-1810

ԹԵՐԹ՝ 13 (78-90. գրչիէջակալում՝ 1-12, որէ՝ 78ա-90ա). չգրուած՝ 90բ: ՊՐԱԿ՝ 1-2x9 (2՝ 4): ՆԻՒԹ՝թուղթ. սպիտակ, լուսա­գծերովեւլուսադրոշմներով՝շրջանաձեւցանկապատ, մէջը՝զինուորականհանդերձանքովեւսաղաւարտովայր, ձեռքին՝նիզակ, դիմացը՝առիւծ՝կանգնած 2 թաթիվրայ, բարձրացրածթա­թին՝սուր: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30,8x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (26.5x14. սահմանագծերըսեւմատիտով, նաեւչգրուած 90բէջին): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 79ա): ՏՈՂ՝ 38-40:

Новый рисунок

Նմուշ 79ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետե­ւան­քով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, գրադաշտը գունափո­խուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 78ա-84բ Այլաբանական պատմութիւն ումեմն Խալիտ անուանեալ հզօր եւ մեծի թագաւորի

ա. 78ա Պրակ Ա. – Գրի ի հնագոյն պատմութիւնս նախնի եգիպտացւոց... ե՛ւ թագաւոր նոցա, ե՛ւ տիրօղ ընդհանուր տիեզերի, ե՛ւ ուսուցիչ արհեստին:

բ. 78աբ Պրակ Բ. – Յանձն առեալ թագաւոր որդ­ւոյն զպատուէր Հօր իւրոյ… եւ ինքն բազում տրօք եւ առատ պարգեւօք պարապեցաւ ի կառուցումն պալա­տին:

գ. 78բ-9ա Պրակ Գ. – Վայրենի բռնակալն իբրեւ ծանեաւ զծպտեալն եւ գիտաց, թէ վասն որոյ իրի եկեալ էր… եւ նա խոստացաւ հաճել զկամս նոցին, եւ սպասէր դիպուկ ժամու:

դ. 79ա Պրակ Դ. – Ի մերձենալ աւուրց հար­սա­նեաց՝ մինչ ի միում երեկոյի բազմեալ էր թագաւորն… եւ եդեալ պահապանս՝ պահէին զգուբն մեծաւ զգու­շու­թեամբ:

ե. 79բ-80ա Պրակ Ե. – Արդարեւ մեռեալ մարմին թագաւորին ի քանի մի ժամս հանգիստ մնացեալ… զի լրացուցեալ զշինուած պալատին՝ բնակեցուսցեն զորիօրդն ի նմին:

զ. 80ա-1ա Պրակ Զ. – Արդ, նախարարք, ընկալեալ ի նմանէ զայս պատուէր, գնացին զօրութեամբ… վասն որոյ եւ իշխանութիւն բարբարոս բռնակալին գնայր իսպառ ի կործանումն:

է. 81աբ Պրակ Է. – Տեսեալ բռնաւորին, որ ահա իշխանութիւն իւր յանկումն ժամանեալ էր, ժողովեալ զզօրապետս… եւ այլ այսպիսի բազում անվաւեր բա­նիւք հակառակորդս լինէին:

ը. 81բ-2բ Պրակ Ը. – Ի ցուցանել միւսուց գործա­կա­լաց զիրաւունս իւրեանց, թէ ի հրովարտակի թագա­ւորին մերոյ… եւ օտար թշնամեաց տեղի տալոյ եւ կո­ղոպտելոյ առիթ լինէին ի հրճուանս բռնաւորին:

թ. 82բ-3ա Պրակ Թ. – Ներօղ եւ երկայնամիտ թա­գաւորն տեսանելով զայս ամենայն… զի գայթագղեալ եւ յուսահ[ատ]եալ էին ի վարուց եւ ի գործոց գոր­ծա­կալաց իւրեանց:

ժ. 83ա-4ա Պրակ Ժ. – Առ այս ամենայն բարկա­ցեալ թագաւորն, կամէր կորուսանել զնոսա… եւ այս­պէս իսպառ շփոթեալ վրդովեցաւ կարգ եւ սահման թա­գաւորին:

ժա. 84ա Պրակ ԺԱ. – Յայնժամ տեսեալ թագաւո­րին, որ սոյն Զեփիւռեանք ոչ թէ միայն իբրեւ միւսուց միմեանց հակառակէին… որով հրով եւ զինու պատե­րազ­­միլ եւ արեամբ ներկել զերկիր ամենայն փութա­ցին:

ժբ. 84աբ Պրակ ԺԲ. – Իսկ յամենայն կողմանս աշխարհի, ի խորշս եւ յանկիւնս գաղեալ եւ առանձ­նա­ցեալ հաւատարիմ գործակալք… քանզի կարի հաւաս­տի էին, ո՛չ վրիպելոյ գոնէ եւ կէտ մի ի բանից նորին: 1809 (1802՞):

Բ. 85ա-90ա Համառօտ պատմութիւն վասն զկնի ժամանակաց հետեւեալ եւ շարունակաբար ի մէջ ընդ­հանուր քրիստոնէից եղեալ անցից

ա. 85աբ Պրակ Ա. – Աւանդի յոմանց վարդապե­տաց սրբոյ եկեղեցւոյ... որպէս եւ յայտնի տեսանեցաւ յաւուրս սրբոց հայրապետացն Գրիգորի Լուսաւորչին եւ սրբոյն Սեղբեստրոսի:

բ. 85բ-7ա Պրակ Բ. – Յայնժամ Բեէղզեբուղն Բե­լիար ժողովեալ զգունդս իւր… որք եւ յաւէտ բազմու­թեամբ մտեալ էին յեկեղեցին Քրիստոսի:

գ. 87աբ Պրակ Գ. – Դիւրին եղեւ դիւաց յանկ ելանել յառաջադրութիւնս խորհրդոց ժողովոյն իւրեանց… վասն որոյ եւ յարատեւէր յամենեսին յա­մա­ռումն եւ բաժանութիւն:

դ. 87բ-8բ Պրակ Դ. – Եւ ի սոյն բաժանման իւրա­քանչիւր ազգ առանձին ըստ իւրոյ հաճութեան կացու­ցանէր զիւրն հայրապետ… նա եւ ըստ մասին Եւրոպիոյ արարին իւրեանց գերիս:

ե. 88բ Պրակ Ե. – Իսկ յԱրեւմուտս եւ ի հիւսիս թէպէտ եթող եւ պահպանեաց Աստուած… եւ կախեալ ի հրապարակս Լօնտօն քաղաքի՝ այրեն հանդիսիւ:

զ. 88բ-9ա Պրակ Զ. – Հուսկ յետոյ ելին ի միջոյ սոցունց հասարակութենէ… ի Լօնտօն գալլիական լեզուաւ յամի Տեառն 1798:

է. 89աբ Պրակ Է. – Եւ յետ քանի մի ամաց ամ­բար­ձեալ Պօնաբարդն Նաբօլեօն իբր թէ եղծեալ… ի յափշ­տա­կիչսն, որ պատճառեն ազգին հերձուածս եւ խռովութիւն:

ը. 89բ-90ա Պրակ Ը. – Սակայն ըստ որում բոյս է բա­րուց ամենաբարւոյն Աստուծոյ… որոյ փառք եւ երկրպագութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

90ա Յամի Տեառն 1810, ի Ս[անկտ] Պետերբուրգ: Սոյն ամ փրկչին, որ ԱՆԶԳՈՅՇ (1+400+6+3+600+300+500=1810), ազդ առնէ մեզ լինիլ զգոյշ: Եւ թիւ հայոց ՁԻԳ ՃԱՌԵԼԻ (80+20+3+ 100+1+1000+5+30+20+551՝ 1810), վիպեցելոցս առիթ լինի: ՌՄԾԹ. (1810): Վերջ:

Տե՛ս նաեւ Բվնդ.84բ.:

2886

ԴԱՏԱՍՏԱՆԱԳԻՐՔ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 86. չգրուած՝ 74բ, 84ա-6բ: ՊՐԱԿ՝ 1-8x12 (1՝ 4, 8՝ 10)*:ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապտաւուն, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «ЯМБ­СЯ», տապարակիր արջ, գլխավերեւում՝ թագ, ներքեւում՝ «1801», եւ ФОСВ«», ներքեւում՝ «1804»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,8x20.5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (24.5x13.5. սահմանագծերը սեւով, նաեւ՝ չգրուած էջերին): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 54ա): ՏՈՂ՝ 32: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, մի­ջուկը տախտակ, աստառը թուղթ, կապտաւուն, լուսագծերով, չգրուած (Բ. փեղկի կազմաստառին կան գրադաշտի սահմա­նա­գծերը):

Новый рисунок

Նմուշ 54ա

Ծնթ. Պրակահամարները թէ՛ թուանշաններով են եւ թէ՛ վրացերէնի համապատասխան գրերով:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – (գծանկարային) Վերջազարդ՝ 4բ, 27ա: Գոյներ՝ սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, տեղ-տեղ՝ մաս­նա­ւորապէս Բ. փեղկի կաշին՝ թափուած, կազմաստառները խո­նա­ւութիւնից դեղնած եւ կծկուած. գործածութեան եւ խոնա­ւու­թեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, 15բ էջի ար­տա­քին լուսանցի սկզբնական պատռուածքը կարկատած սպի­տակ թղթով, թ. 73՝ արտաքին լուսանցը մաշուած-թափուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ-83բ [Դատաստանագիրք]

Ա. 1բ-27ա [0րէնք յաղթող թագաւորաց]

Տե՛ս ձեռ. 488, 87ա-103ա. Ցանկ/1բ-4բ (1-153՝ 1. Վասն, որ մեռանի եւ ոչ գրէ կտակ եւ ունի որդիք եւ դստերք... 153. Վասն, որ թողու մարդ զգրաստ իւր ի պանդոկի եւ ոչ աւանդէ): Նխ./5աբ: ա/6ա: բ/6ա: գ/6ա: դ/6բ: ե/6բ: զ/6բ-7ա: է/7ա: ը/7ա: թ/7ա: ժ/7ա: ժա/7ա: ժբ/7ա: ժգ/7աբ: ժդ/7բ: ժե/7բ-8ա: ժզ/8ա: ժէ/8ա: ժը/8բ: ժթ/8բ: ի/8բ: իա/8բ: իբ/8բ: իգ/8բ-9ա: իդ/9ա: իե/9ա: իզ/9ա: իէ/9ա: իը/9ա: իթ/9աբ: լ/9բ: լա/9բ: լբ/9բ: լգ/9բ: լդ/9բ: լե/9բ-10ա: լզ/10ա: լէ/10ա: լը/10աբ: լթ/10բ: խ/10բ: խա/10բ-1ա: խբ/11ա: խգ/11ա: խդ/11բ: խե/11բ: խզ/11բ-2ա: խէ/12ա: խը/12ա: խթ/12ա: ծ/12աբ: ծա/12բ: ծբ/12բ-3ա: ծգ/13աբ: ծդ/13բ: ծե/13բ: ծզ/13բ-4ա: ծէ/14ա: ծը/14ա: ծթ/14աբ: կ/14բ: կա/14բ: կբ/14բ: կգ/14բ-5ա: կդ/15ա: կե/15ա: կզ/15ա: կէ/15ա: կը/15աբ: կթ/15բ: հ/15բ: հա/15բ: հբ/15բ-6ա: հգ/16ա: հդ/16ա: հե/16աբ: հզ/16բ: հէ/16բ: հը/16բ: հթ/16բ: ձ/16բ-7ա: ձա/17ա: ձբ/17ա: ձգ/17ա: ձդ/17ա: ձե/17բ: ձզ/17բ-8ա: ձէ/18ա: ձը/18աբ: ձթ/18բ: ղ/18բ-9ա: ղա/19ա: ղբ/19ա: ղգ/19ա*: ղդ/19աբ: ղե/19բ: ղզ/19բ: ղէ/19բ: ղը/19բ-20ա: ղթ/20ա: ճ/20ա: ճա/20բ: ճբ/20բ: ճգ/20բ: ճդ/20բ: ճե/20բ: ճզ/20բ: ճէ/21ա: ճը/21ա: ճթ/21ա: ճժ/21ա: ճժա/21աբ: ճժբ/21բ: ճժգ/21բ: ճժդ/21բ: ճժե/21բ: ճժզ/21բ: ճժէ /21բ-2ա: ճժը/22ա: ճժթ/22ա: ճի/22ա: ճիա/22ա: ճիբ/22աբ: ճիգ/22բ: ճիդ/22բ: ճիե/22բ: ճիզ/22բ: ճիէ/22բ: ճիը/22բ-3ա: ճիթ/23ա: ճլ/23ա: ճլա/23ա: ճլբ/23աբ: ճլգ/23բ: ճլդ/23բ: ճլե/23բ-4ա: ճլզ/24բ: ճլէ/24բ: ճլը/24բ: ճլթ/24բ-5ա: ճխ/25ա: ճխա/25ա: ճխբ/25աբ: ճխգ/25բ: ճխդ/25բ: ճխե/25բ: ճխզ/25բ-6ա: ճխէ/26ա: ճխը/26աբ: ճխթ/26բ: ճծ/26բ: ճծա/26բ-7ա: ճծբ/27ա: ճծգ/27ա**:

*Ծնթ. Հմր 488 ձ-ում ՂԳ. միաւորը սկսւում է «Մայր, եթէ ա­զատէ...», այստեղ եւ տպագրում (ՂԴ.)՝ «Հայր, եթէ ազա­տէ...»:

**Ծնթ. Տե՛ս Ասորական դատաստանագիրք, ձեռագրերի համեմատութեամբ լոյս ընծայեց Արսէն վարդ. Ղլտճեանց՝ իրաւաբանական դոկտոր, Վաղարշապատ, տպ. Ս. Էջմիածնի, 1917: Միաւորների համարներն այս ձեռագրում նշուած են արաբական թուանշաններով:

Բ. 27բ-32ա Համառօտ ժողովումն օրինաց վերստին

Տե՛ս ձեռ. 488, 103ա-5ա. ա/27բ: բ/27բ: գ/27բ: դ/27բ: ե/27բ: զ/27բ: է/27բ: ը/27բ: թ/27բ-8ա: ժ/28ա: ժա/28ա: ժբ/28ա: ժգ/28ա: ժդ/28ա: ժե/28ա: ժզ/28ա: ժէ/28ա: ժը/28աբ: ժթ/28բ: ի/28բ: իա/28բ: իբ/28բ: իգ/28բ: իդ/28բ: իե/28բ: իզ/28բ: իէ/28բ: իը/29ա: իթ/29ա: լ/29ա: լա/29ա: լբ/29ա: լգ/29ա: լդ/29ա: լե/29ա: լզ/29ա: լէ/29ա: լը/29ա: լթ/29ա: խ/29բ: խա/29բ: խբ/29բ: խգ/29բ: խդ/29բ: խե/29բ: խզ/29բ: խէ/29բ: խը/29բ: խթ/29բ: ծ/29բ: ծա/30ա: ծբ/30ա: ծգ/30ա: ծդ/30ա: ծե/30ա: ծզ/30ա: ծէ/30ա: ծը/30ա: ծթ/30բ: կ/30բ: կա/30բ: կբ/30բ: կգ/30բ: կդ/30բ: կե/30բ: կզ/30բ: կէ/30բ: կը/30բ: կթ/31ա: հ/31ա: հա/31ա: հբ/31ա: հգ/31ա: հդ/31ա: հե/31ա: հզ/31ա: հէ/31աբ: հը/31բ: հթ/31բ: ձ/31բ: ձա/31բ: ձբ/31բ: ձգ/31բ-2ա: ձդ/32ա: ձե/32ա:

Գ. 32ա-66բ [Ընտրութիւն յօրինացն քաղաքա­կա­նաց]

Տե՛ս ձեռ. 488, 105ա-23բ. Ցանկ/32ա-5բ (ա-ժթ): ա/35բ-6բ: բ/36բ-8բ: գ/39աբ: դ/39բ: ե/39բ-40բ: զ/40բ-2ա: է/42ա-3բ: ը/43բ-5ա: թ/45աբ: ժ/45բ-6բ: ժա/46բ-7ա: ժբ/47ա-8ա: ժգ/48աբ: ժդ/48բ-9բ: ժե/49բ-50ա: ժզ/50ա-1ա: ժէ/51բ: ժը/51բ-7բ: ժթ/57բ-65ա: Կից գլուխները՝ 65ա-6բ:

Դ. 67ա-74ա [Սահմանք զինուորութեան]

Տե՛ս ձեռ. 209, 66ա-70բ: Ցանկ/67ա-8բ (ա-ծզ): ա/68բ: բ/68բ-9ա: գ/69ա: դ/69ա: ե/69ա: զ/69ա: է/69ա: ը/69աբ: թ/69բ: ժ/69բ: ժա/69բ: ժբ/69բ-70ա: ժգ/70ա: ժդ/70ա (չա­ռանձ­նացուած գրչի կողմից, ԺԳ.-ի շարունակութիւնը*): ժե/70ա: ժզ/70աբ: ժէ/70բ: ժը/70բ: ժթ/70բ: ի/70բ: իա/70բ: իբ/70բ: իգ/71ա: իդ/71ա: իե/71ա: իզ/71ա: իէ/71ա: իը/71ա: իթ/71աբ: լ/71բ: լա/71բ: լբ/71բ-2ա: լգ/72ա: լդ/72ա: լե/72ա: լզ/72ա: լէ/74ա: լը/74ա: լթ/72ա: խ/72ա: խա/72աբ: խբ/72բ: խգ/72բ: խդ/72բ: խե/72բ: խզ/73ա: խէ/73ա: խը/73ա: խթ/73ա: ծ/73աբ: ծա/73բ: ծբ/73բ: ծգ/73բ: ծդ/73բ: ծե/74ա: ծզ/74ա:

*Ծնթ. Միաւորների թուահամարները ձեռագրում գրուած են արաբական թուանշաններով: ԺԴ.-ից սկսած միաւորների թուահամարները չեն համընկնում յղուող ձեռագրի միաւոր­նե­րի թուահամարներին, երբեմն միաւորների յաջորդականու­թիւնը խառն. այս նկարագրութիւնը՝ ըստ յղուող ձեռագրի թուա­­համարների:

Ե. 75ա-6բ [Ի Դատաստանագրոց Մխիթարայ Գօ­շի]

ա. 75ա-6ա Յաղագս դատաստանաց ամուսնու­թեան եւ քանիօնութեան ազգականաց

Տե՛ս ձեռ. 488, ճը., 37բ-9ա:

բ. 76աբ Յաղագս դատաստանաց, թէ ըստ օրի­նաց եւ թէ ըստ կանոնաց որպէս զուգին եւ թէ ոչ, որոց ներելի է եւ զորս բաժանելի

Տե՛ս ձեռ. 488, ճթ., 39ա-40ա:

Զ. 77ա-83բ [Կանոնք Գրիգորի Լուսաւորչի]

– 77ա Կանոն երկրորդ երանելոյն սրբոյն Գրի­գո­րի Պարթեւի Հայաստանեայց Լուսաւորչի. Հարցումն գեղեցիկ պատասխանեօք հանդերձ խրթնածածուկ բանից. ունի գլուխս ԺԱ. – ա. Վասն քահանայից եւ աշխարհականաց... ժա. Վասն քաջանց:

77ա-83բ Սահմանք սրբոյն Գրիգորի Պարթեւի Հայոց Լուսաւորչի (ա-ժա) – ա. Քահանայ, որ ընդ կնոջ... ժա. Քաջք աներեւոյթք արարածք են... դեւք կեր­պարանին առ ի մոլորեցուցանելոյ զմարդիկ:

Է. 83բ Յաղագս դատաստանաց, կարգաց եկե­ղեց­ւոյ եւ տան թագաւորի – Գլուխք ընտրութեան ի Մոսիսական օրինացն ԿԷ. (69) բան է՝ եդեալ միա­բա­նու­թեամբ աւագաց Հայոց եօթներրորդ յամի յետ վախ­ճա­նելոյն սրբոյն Սահակայ կանոն ԼԹ. (39) վարդա­պե­տաց ի բանն է (այսչափ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1.1ա (1870 թ., շղագիր) Կարդացի. մայիսի 16, 1870 ամի, Եղիա Բաստամեան:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «2.», Ա. կազ­մաս­տա­ռին փակցուած 22x17,5 չափսի սպիտակ թերթին «ԺԹ. [դար], Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս, «Հմր 2, Կանո­նա­գիրք Կոստանդիանոսի, Լեւոնի եւ Թէոդոսի թագա­ւո­րաց, երկծալ, գրեալ ի կապոյտ թղթի, տեղին, թիւն եւ անուն գրչին անյայտ առ ի չգոյէ յիշատակարանի», 1ա «458/2886»:

2887

ՊԵՏՐՈՍ ՄԵԾ, ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՐԷՂԼԱՄԷՆԴ

(Կանոնադրութիւն)

Ս. ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

ՌՄԾԲ. – 1803

ԳՐԻՉ, ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Մելքիսեդէկ Ղամմազեան:

ԹԵՐԹ՝ 24 (գրչի էջակալում՝ 1-40, որ է՝ 1ա-20բ). չգրուած՝ 23բ-4բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Բx11 (Բ՝ 13): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսադրոշմով՝ «1794, JWHATMAN»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (27x14. սահմանագծերը սեւ մատիտով, ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 10ա): ՏՈՂ՝ 35-40: ԿԱԶՄ՝ տպարանային ճնշա­դրոշմ եզերազարդերով շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ կապտաւուն ծաղկաթուղթ: ՊԱՀՊԱ­ՆԱԿ՝ 3 (Ա-Գ) + 3 (Դ-Զ). կապտաւուն թուղթ (Բ-Ե), լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ «1805, ը» եւ շրջանաձեւ ցանկապատ, մէջը՝ զի­նուորական հանդերձանքով եւ սաղաւարտով այր, ձեռքին՝ նի­­զակ, դիմացը՝ առիւծ՝ կանգնած 2 թաթի վրայ, բարձրացրած թա­թին՝ սուր, վերեւում գրուած «PRO PATRIA», չգրուած. եւ կապ­տա­ւունծաղկաթուղթ (Ա, Զ)՝ մասն կազմաստառի, չգրուած՝ Աբ, Զա:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 10ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, մաշուած, ան­կիւն­ները եւ մէջքի կաշին տեղ-տեղ մաշուած, Բ. փեղկին՝ ցեցի անցքեր. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով թեր­թե­րին զանազան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 29՝ ստորին արտաքին ան­կիւնը պատռուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-23ա Պետրոս Մեծ, Ընդհանուր րէղլամէնդ

1ա [Տիտղ.] Գրքուկ փոքրիկ, կոչեցեալ հասարակ կամ ընդհանուր րէղլամէնդ, այսինքն՝ կարգա­դրու­թիւն, որով ամենայն թագաւորական կալէկք, այս­ինքն՝ խորհրդարանք կամ ժողովք դատաւորաց վա­րի­լոցեն ընդ այսու հասարակ կարգադրութեամբ, բաց ի յատուկ կարգադրութեանց, որ իւրաքանչիւր կալէկաց տրեցեալ է: Շարադրեցեալ եւ հաստա­տե­ցեալ ի յաւիտենական երջանկութեան փառաց ար­ժա­նի, յամենողորմ թագաւորէ ամենայն Րուսաց եւ այ­լոց, եւ այլոց, եւ այլոց եւ յինքնակալ կայսերէ՝ ի Մեծէ Պետրոսէ Առաջնոյ, յամի փրկչին 17/// (վերջին երկու թիւը չգրած): Եւ այժմ զգոյշ թարգմանութեամբ ի վրաց լեզուէ (համեմատութեամբ բուն հեղինակին րուսականի) ի լոյս ածեալ ի հայ բարբառ ջանիւ, եր­կամբ Թիֆլիզեցի Ղամմազեան աւագ քահանայ տէր Առաքելի որդի հանճարաշատ տէր Մելքիսեդեկի, ի յօգուտ հայկազնէից, որ ի Րուսաստան եւ ի Տփխիս, այսինքն՝ Թիֆլիս բնակեցելոց, յերրորդի ամի թա­գա­ւո­րութեան աստուածազօր եւ քրիստոսապսակ, ամե­նո­ղորմ եւ ամենաբարեպաշտ առաջներորդ Ալէք­սանդր Պավլօվիչ օգոստափառ կայսեր ամենայն Րու­­սաց եւ այլոց, եւ այլոց, եւ այլոց, եւ ի հայրա­պե­տու­թեան Սրբոյ Էջմիածնի լուսանկար գահոյի տեառն տեառն Դանիէլի՝ աստուածակոչ եւ ազգա­ըն­տիր սրբազնակատար կաթողիկոսի ամենայն Հա­յոց, նա եւ առաջնորդութեան բոլոր Րուսաստանու Հայոց տեառն տեառն Եփրեմայ առաքելաշաւիղ սրբազան արքեպիսկոպոսի եւ քրիստոսատիպ հո­վուապետի, յամի մարմնառութեան Բանին Աստու­ծոյ 1803 եւ ի թուականի հայոց ՌՄԾԲ. (1803), նո­յեմբերի 2, ի Ս. Պետերբուրգ կայսերանիստ քաղաքի:

– 1բ-2ա Բան թարգմանչին: Ամեն[ա]երջանիկ սեպուհ հայրենեացդ իմոց սիրատարփ համաշխար­հիկ հայկասերունդ գրոհի, գերապատիւ հարց եւ եղբարց՝ ամենաջերմեռանդ մտերմօրէն զեկուցումն – Մեծ է իրաւի իղձ տարաշխարհիկ պանտխդեցելոց՝ ոչ մոռանալ զսէր հայրենեաց... եւ արժանի լինելոյ տե­սու­թեան համաշխարհիկ յարգելեացդ, մնամ վասն ամե­նացանկալի իմս յարգոյ համաշխարհիկ քաղա­քայ­նոց մշտապատրաստ աղօթիւք սպասաւոր նուաստա­գոյն քահանայ Մելքիսեդ Ղամազեան Թիֆլիզցի:

– 2բ-3ա Նորին կայսերական մեծութեան հա­սա­րակ կամ ընդհանրական րէղլամէնդ, այսինքն՝ կար­գա­դրութիւն – Որ առ հասարակ թագաւորական կա­լէ­կաց... առ հասարակ՝ բարձու եւ ցածու աստիճանաւո­րաց եւ իւրաքանչիւրոց յատկապէս:

ա. 3աբ Պրակ առաջին. Յաղագս պարտաւո­րու­թեան երդման – Թագաւորական կալէկացն անդա­մոց... որ եւ ի սոյն երդման գոլով պարաւանդեալ՝ համբուրեմ զբան եւ զխաչ փրկչի իմոյ. ամէն:

բ. 3բ-4ա Պրակ երկրորդ. Վասն կալէկի յատուկ նա­խագահութեան – Ըստ որում՝ բոլոր թագաւորա­կան կալէկք... եւ ոչ ի կալէկն մի միայն բանիւ հրամա­նի առաքել թարց գրութեան:

գ. 4ա Պրակ երրորդ. Յաղագս նշանաւորեալ աւուրց եւ ժամուց ներկայ լինելոյ – Հարկ է կալէկայ­նոց յամենայնում աւուր համաժողով լինիլ... այնպիս­ւոյն հասցէ վճար տուգանաց արտախլեցմամբ միաշա­բա­թական ռոճկաց:

դ. 4ա-5ա Պրակ չորրորդ. Յաղագս կատարման հրո­վարտակաց – 0րէն է համայն պրէզիտէնդաց... նախկնաբար եւ երկրորդաբար, իսկ յերրորդին՝ որպէս անհնազանդ հրամանաց, պատժեսցի:

ե. 5աբ Պրակ հինգերրորդ. Յաղագս յիշատակաց, որ ի կալէկն – Մինչ թուով ժողովին ի կալէկն ի վե­րո­յի­շեալ ժամու... գործով լիցի այն նմա ինքեան համա­րեցեալ:

զ. 5բ-6ա Պրակ վեցերրորդ. Յաղագս ձայնի ան­դա­մոց կալէկին – Յորժամ իրակութիւն իմն յառա­ջադրեալ լիցի... յայնժամ պատժի մահուամբ ըստ նկատ­ման բանին:

է. 6ա Պրակ եօթներրորդ. Յաղագս ի նշանադրե­ցեալ ժամանակի ոչ հանդիպելոյ չըլենաց, այսինքն՝ անդամոց – Եթէ երբեմնապէս պրէզիտէնդն կամ մի ոմն ի կալէկային անդամոց... եւ փոխանակ սորին՝ առաջին կամ երկրորդ խորհրդակիցն նորա:

ը. 6աբ Պրակ ութներրորդ. Յաղագս բաժանման աշխատանաց – Ի կալէկի անդ չունի պրէզիտէնդն յատուկ աշխատանս... որպէս եւ գրեցեալ է ի քսան եւ ի հինգերրորդ պրակոջ:

թ. 6բ-7ա Պրակ իններրորդ. Յաղագս ազատ աւուրց ի ծառայութենէ – Կալէկայնոց հրամայեցեալ է ի մէջ ամռան հանգչիլ յաշխատանաց... ի բուն Բարի­կենդանի եւ ի Զատկի կիւրակէի բովանդակ շաբաթոջ:

ժ. 7ա Պրակ տասներրորդ. Յաղագս հրամանի թող­­լոյ կալէկական անդամոց գնալոյ ի ճանապարհ – Երբ ճանապարհորդել կամիցի պրէզիտէնդ... իսկ վասն անցանելոյ միոյ շաբաթի, միոյ ամսական ռոճիկն խլես­ցի:

ժա. 7աբ Պրակ մետասաներրորդ. Յաղագս վա­քան­ցի, այսինքն՝ թափուր մնացեալ տեղեաց կալէ­կայ­նոց – Եթէ կալէկի վից պրէզիտէնդի ումեմն վաղ­ճան հանդիպեալ՝ տեղին վաքանդ... որպիսի պատւոյ եւ աստիճանի տէր որ լիցին՝ ոչ պահպանօղք սոյնոյ կանոնի:

ժբ. 7բ Պրակ երկտասաներրորդ. Յաղագս հրա­մա­յեցեալ ժամուց աշխատանաց – Կալեկային ան­դամք ի յայլ իրակութիւն ինչ պիտոյացեալք ոչ լիցին... վասն հասարակական եւ սակս յատուկ հարկաւոր իրակութեանց:

ժգ. 8ա Պրակ երեքտասաներրորդ. Յաղագս կնքոց – Կնիքք թագաւորականք, որովք կնքեցեալք եւ առա­քե­ցեալք լինին հրովարտակք ի յայլ տէրութիւնս... իսկ եւս ըստ նկատման բանի եւ վնասուն, նաեւ զկեն­դա­նու­թիւն:

ժդ. 8աբ Պրակ չորեքտասաներրոդ. Յաղագս եր­թեւե­կութեան քարտիզաց կալէկից – Որովհետեւ ամե­նայն կալէկ ունի իւրն յատկացեալ բանից առաքումն... եւ ըստ ի նմանէ պատահեցեալ վնասուն՝ տրիցի նոցա պատիժս:

ժե. 8բ Պրակ հնգետասաներրորդ. Յաղագս ազա­տու­թեան ի հատուցանելոյ դրամուց ի փօշտն – Ամե­նայն փաքէթք, այսինքն՝ ծրարք թղթոց եւ հրովար­տա­կաց... եւ առաքեցեալ լիցին իւրաքանչիւրն ի պատ­կա­նե­ցեալ տեղիս զգուշութեամբ՝ թարց դրամուց:

ժզ. 9ա Պրակ վեշտասաներրորդ. Յաղագս ըն­կալն­­լոյ եւ բանալոյ զգրեանս – Մի միայն պրէզի­տէնդքն՝ երբ իցեն ի կալեկի... այնպիսին տուժեսցէ տոյժսս վասն նորին կայսերականի մեծութեան վնա­սուն:

ժէ. 9ա Պրակ եօթնեւտասաներրորդ. Յաղագս յատ­կացեալ տանց սէկրէդարից եւ պրէզիտէնդից – Պրէզիտէնդաց պարտ է ունիլ... որ լիցի մի միայն նոյն պրեզիդենտի եւ նորին հրովարտակաց պարապեցեալ եւ ի կալէկն բան ինչ չունիցի:

ժը. 9աբ Պրակ ութնեւտասաներրորդ. Յաղագս ոչ շրջելոյ ի տունս առ ոչ ումեք – Եւ ըստ որում պարտ է ի կատարումն բանից... այլ ոչ երբէք պարտ է ի տան պրեզիդենտին գործոց ինչ եւ կամ պրօտօկօլին հաստատութիւն տալ:

ժթ. 9բ Պրակ իննեւտասաներրորդ. Յաղագս մա­տուց­ման առ պրէզիտէնդս եւ առ այլ անդամս կալէ­կին, ի ամբաստ[ա]նողաց արզայ՝ հանդերձ վկայու­թեամբ – Պրէզիտէնդն մի միայն ինքեան մատուցեալ... եւ զրպարտութիւնս առնէ ի վերայ պրէզիդէնտին:

ի. 9բ-10ա Պրակ քսաներրոդ. Յաղագս ընկալման եւ տեսութեան երթեւեկողացն ի տունս – ԹԷպէտ չէ օրէն պրէզիտէնդաց եւ այլոց... յայնժամ ընդ բողոքչին տուժեսցին այնպիսի անձինք՝ հատուցմամբ դրամուց:

իա. 10աբ Պրակ քսանեւմիերրորդ. Յաղագս կեր­պի մտանելոյ եւ խօսելոյ ի կալէկն – Կայսերական մե­ծութիւն իւր հրամայէ... յայնժամ ի վերայ այսր ամե­նայնի կանոնազանցութեան պարտաւորիցի հա­տու­­ցանել յիսուն րուպլի, այսինքն՝ հինգ թուման տոյժս:

իբ. 10բ Պրակ քսանեեւերկուերրորդ. Յաղագս ներկայացուցանելոյ զբողոքիչս ի կալէկն – Եթէ ոք ի բողոքչաց ներկայասցի ի կալէկն... պարտ է նմա հար­կաւոր համեստութեամբ ի մի տածել եւ յայտնել վից պրէզիդէնտին եւ այլոց խորհրդականաց:

իգ. 10բ Պրակ քսանեւերեքերրորդ. Յաղագս կա­մօ­րի կամ դատաստանական կառաւարութեան – Կա­­մօրն կամ սէնեակք կալէկաց պարտին գոլ զարդա­րե­ցեալք... որովհետեւ այդպիսի աթոռոյ կացուցանելն անդ արժան է, ուր ինքն՝ Նորին մեծութիւն նախաբազ­մի:

իդ. 10բ-1ա Պրակ քսանեւչորսերրորդ. Յաղագս պրէ­զիտէնդից քօմփլիմէնդի, այսինքն՝ պատուաւոր ողջոյնտւութեանց – Երբ պրէզիտէնդքն գայցեն ի կա­լէկն... եւ կամ ի վերջնումն՝ զկնի գնալ՝ չէ պարտաւո­րու­թիւն նոցա ի ուղեւորութիւն:

իե. 11ա Պրակ քսանեւհինգերրորդ. Յաղագս վե­րա­տեսչութեան ի վերայ գործակալաց, թէ որպիսա­բար պարտին վարիլ – Պարտաւորութիւն է պրէ­զի­տէնդից եւ վից պրէզիտէնդից... եւ իրակութեան իւրոյ ընկալցի պատիժս՝ բաց բարձմամբ ի նմանէ աստի­ճա­նի կամ հրաժարեցմամբ ի պաշտօնէ:

իզ. 11աբ Պրակ քսանեւվեցերրորդ. Յաղագս պար­տա­ւորութեանց՝ որ ինչ պատկանի պրէզիտէն­դից – Ըստ որում՝ ի ժամ ներկայ ոչ գտանելոյն պրէզիտէնդից... այնպիսին պատժեսցի ըստ նկատման յանցանաց իւրոց՝ հատուցմամբ դրամուց ի կալէկն:

իէ. 11բ Պրակ քսանեւեօթներրորդ. Յաղագս զա­նա­զանելոյ զամենայն պրօվինցիայս, այսինքն՝ գա­ւառս կամ զնահանգս – Որովհետեւ բաց ի Րուսաց տէրութենէ եւ ի բնիկ հայրենեաց՝ են եւ այլ երեւելի գաւառք... նովիմբ կառաւարել ըստ ի Նորին կայսե­րա­կան Մեծութենէ հաստատեցեալ կանոնաց եւ ըստ նոցին պրէվէլէկաց:

իը. 11բ Պրակ քսանեութներրորդ. Յաղագս կան­ցե­լիէրաց – Պարտ է կատարել զայն ամենայն... ըստ պարտաւորութեան աստիճանի իւրեանց կատարեսցին:

իթ. 11բ-2բ Պրակ քսանեւիններրորդ. Յաղագ[ս] կա­ռաւարութեան սէքրէդարի – Սէքրէդարն ի մէջ կա­լէ­կին ունի ժողովել զգրութիւնս... կամ առաքիցի մշտնջենապէս ի մշակութիւն նաւուց:

լ. 12բ-3ա Պրակ երեսներրորդ. Յաղագս նօտա­րո­սի պարտաւորութեան – Ըստ որում պարտաւորութիւն նօտարին կայանայ ի նմին... որպէս որ ըստ պար­տա­ւո­րութեան սէկրէդարին գրեցեալ է:

լա. 13ա Պրակ երեսունեւմէկ. Յաղագս պարտա­ւո­րութեան թարգմանին – Ի կալէկն պարտաւորութիւն է թարգմանչին... տուժեսցէ նմա պատիժ, որպէս վասն պարտաւորութեան սէքրէդարին գրեցեալ է:

լբ. 13աբ Պրակ երեսունեւերկրորդ. Յաղագս պար­տաւորութեան ակդարիոսին – Պարտ է ակդա­րիո­սին ըստ պարտաւորութեան աստիճանի... որպէս ի վերոյ գրեցեալ է վասն սէկրէդարին եւ այլոց գործա­կալաց:

լգ. 13բ-4ա Պրակ երեսունեւերեք. Յաղագս պար­տա­ւորութեան րէղիստրադօրին – Պարտաւորութիւն րէղիստրադօրին կայանայ ի նմին... տուժեսցի նմա պատիժ այնպիսի, որ ինչ վերոյ գրեցեալ է՝ վասն սէկ­րէ­դարի եւ այլ գործակալաց:

լդ. 14աբ Պրակ երեսունեւչորս. Յաղագս կան­ցէ­լարիստի – Կանցելարիստաց պարտաւորութիւն է առ ի պատրաստել ըստ սիյայուն զբովանդակ բանս... առաքիցին, այնպիսիքն՝ ի կալէկն բարեդատողութեան:

լե. 14բ Պրակ երեսունեւհինգ. Յաղագս կօպէիս­տից, այսինքն՝ պատճէնագրաց – Պարտաւորութիւն է կօպէիստին, այսինքն՝ պատճէնագրին... որոյ վասն հարկաւորի գոլ ընտրեցեալ բարւոք եւ հմուտ գրագիր:

լզ. 14բ-5ա Պրակ երեսունեւվեց. Յաղագս երիտա­սարդ մանկանց ուսուցանելոյ ի կանցելարն – Այլեւ հրամայէ Նորին Մեծութիւն ամենողորմածաբար... եթէ ոչ վարիցին ըստ այսմ կարգադրութեան:

լէ. 15ա Պրակ երեսունեւեօթն. Յաղագս ծածկեալ պահելոյ ի կալէկն եւ ի կանցելարն զխորհրդական բանս – Նորին Մեծութիւն հաստատապէս հրամայէ... որպէս որ ի յիսներորդ պրակի յիշեցեալ է:

լը. 15ա Պրակ երեսունեւութն. Յաղագս ի պա­հեստ դնելոյ զդրամս եւ կամ զիր ինչ – Եթէ ումեք պատահեսցի դնել ի պահեստի ի կալէկն... եւ վասն այդպիսի բանից պարտ է ունել զպատկանաւոր արթնութիւնս:

լթ. 15բ Պրակ երեսունեւինն. Յաղագս արդեանց աշխատանաց – Վասն կալէկական արդեանց, թէ ինչ լինելոց են նոքա ի բերման ժամանակին... ըստ կամաց նորին որպիսի հնարս որ պիտոյասցի՝ ծանուցեալ լի­նին օրինօք:

խ. 15բ Պրակ քառասուն. Յաղագս կարգաւորու­թեան ի կանցելարի – Ի կանցելարս պարտ է սէկ­րէ­դարին ունիլ յատուկ ըստօլ... զի ի իւրաքանչիւրն ի նոցանէ կարողասցի պահել զիրակութիւնս ի տեղւոջ իւրում՝ փակամբ ամրացեալ:

խա. 15բ-6ա Պրակ քառասունեւմէկ. Յաղագս քան­թօրաց – Կամօր կալէկին եւ այլոց կալէկական քանթօրաց... այսինքն՝ փոքրիկ սենեակ, եւ վերջապէս ըստօլ՝ աղխիւք փակեալ:

խբ. 16ա Պրակ քառասունեւերկու. Յաղագս վե­րա­տեսչութեան կամարիեէրին ի քանթօրն – Պար­տա­ւո­րութիւն կամարիեէրի, այսինքն՝ սենեկապա­նի... պարտաւորութիւն է նոցա առնել զայն յայտնի եւ հիմնաւոր ծանուցմամբ:

խգ. 16աբ Պրակ քառասունեւերեք. Յաղագս մա­տե­նից, որք ի ներ քանթօրից – Ի քանթօրն պարտ է կալնուլ զմատեանս... եւ ունիցին վասն այնց բարւոք հոգա­ծութիւնս:

խդ. 16բ-7ա Պրակ քառասունեւչորս. Յաղագս արքիվիայի, այսինքն՝ տան գրեանց գերակատար ան­ցելոց – Մատեանք գրութեանց ծանօթութեանց բա­նից եւ իրակութեանց... լիցի ի ներքոյ վերակա­ցու­թեան կալէկին, որ վասն բանից վերստին ծանօթու­թեան:

խե. 17ա Պրակ քառասունեւհինգ. Յաղագս կա­լէ­կային ակնածօղի կամ վերանկատչի – Պարտաւորու­թիւն է բոլոր կալէկաց, զի ունիցին ինքեանց զյատուկ ակնածուս... զի բոլոր ի նմանէ զեկուցեալն յայտնեսցէ հասարակապէս այնմ ակնածօղի:

խզ. 17աբ Պրակ քառասունեւվեց. Յաղագս վախ­մէիստրին եւ կալէկի ստօրօժին – Ամենայն կալէկի պարտ է ունիլ վասն սպասու իւրոյ... եւ ի սոյն արկեղ ունի­ցին բոլոր անդամք կալէկին, եւս յատուկ բա­նա­լիս:

խէ. 17բ Պրակ քառասունեւեօթն. Յաղագս կացու­թեան ի յառաջին կամօրն – Յամենայն կալէկս պարտ է լինիլ վասն եկամտից առաջին կամօր... կալնլով զեր­կիւղ վաղագոյն՝ զգուշացեալ պահեսցին զանձնս իւրեանց:

խը. 18ա Պրակ քառասունեւութն. Յաղագս թա­գա­ւո­րական աշխարհագրութեան – Եւ զի ամենայն կալէկ կարօղ լինիցի զճշմարիտ համբաւս... բոլոր սահմանք՝ գէտորէից, քաղաքաց, գիւղաքաղաքաց, եկե­ղեցեաց, գիւղօրէից մայրեաց եւ այլոց:

խթ. 18ա Պրակ քառասունեւինն. Յաղագս դրա­մուց փոքու ծախուց՝ կալէկի պատկանեցեալ – Հարկ է նմանապէս վասն իւրաքանչիւր կալէկի... կարելի լիցի գիտել, թէ որքա՞ն գումար սահմանադրել հարկ է թուով վասն իւրաքանչիւր կալէկի:

ծ. 18աբ Պրակ յիսուն. Յաղագս վարձատրութեան բարեբարոյից եւ վասն պատժոյ, եթէ ոք ընդդէմ իւրոյ պարտաւորութեան մեղիցէ – Նորին ինքնակալ Մե­ծութիւն ամենողորմածաբար յայտնէ... ըստ նկատման մեծի յանցանացն, եթէ յանցանք նորին իցէ յառաջին նուագի:

ծա. 18բ-9ա Պրակ յիսունեւմի. Յաղագս կալէ­կա­կան գործակալաց եւ ակնածուաց, զի ծանիցեն նո­քին, որք են ի կալէկն, թէ արդէօք զի՞նչ բանք ենթա­կայ են դատման – Որպէս զի ծանիցեն գործակալք... վասն բողոքչաց դատիցին եւ պատժեսցեալ լիցին:

ծբ. 19ա Պրակ յիսուներկու. Յաղագս հատուցա­նե­լի տոյժից, որք չունիցին կարողութիւն հատուցա­նե­լոյ – Եթէ ոք կարգեցեալ կամ վճռեցեալ լիցի ի վճարել զտոյժս... յորմէ ի մէկ տարին տասն րուպլի հաշուեալ լիցի:

ծգ. 19աբ Պրակ յիսուներեք. Յաղագս անդամա­հա­տից եւ հրապարակաւ պատժեցելոց, զի այն­պի­սիքն չիցեն ընդունեցեալ ի ծառայութիւն, եւ ոչ ոք հաղորդեսցէ զնոսա առ ինքեան – Եթէ ոք հատմամբ անդամոց կամ հրապարակաւ պատժեցեալ իցէ... որք թէ­պէտ ոչ հատմամբ անդամոց, այլ հրապարակաւ պատ­ժեցեալք իցեն:

ծդ. 19բ-20ա Պրակ յիսուն եւ չորս. Յաղագս կա­լէկի գործակալաց, թէ ստորնագոյնք հնազանդեսցին իւրեանց բարձրագունից, եւ զի բարձրագոյնք եւս իւրա­քանչիւրն ի նոցանէ ըստ աստիճանի եւ պատւոյ վարեսցին ընդ նոսա – Նորին կայսերական Մեծո­ւթիւն հրամայէ... եւ ջերմեռանդական ջանիւ զամենայն օգնականութիւն ի ծառայութիւնս Նորին Մեծութեան:

ծե. 20ա Պրակ յիսունեւհինգ. Յաղագս թէ ոչ ոք հա­մարձակեսցի անարգութեամբ յիշատակել զոք ի կա­լէկն – Աստանօր զեկուցանի ամենայնից եւ իւրաքնչիւ­րոց... այլ եւ վասն ինքնին փոքրագոյն իրաց եւս յայտնեսցի:

ծզ. 20աբ Պրակ յիսունեւվեց. Յաղագս վերստին կատարելոյ ըստ յայտնեցեալ հրամանի եւ վասն յայտարարութեան ի կալէկին Նորին Մեծութեան եւ սէնաթին, թէ առ շահաւէտութիւն ինչ իրի քննութիւն արասցեն – Վերջապէս Նորին Մեծութիւն յայտ առ­նէ... եւ ճշմարիտ պարագայիւք հանդերձ խորհրդով եւ խորհրդատուութեամբ իւրեանց: {Տեղի կնքոյ}: Ի վերայ իսկական րէղլամէնդի, այսինքն՝ կարգադրու­թեան Նորին Կայսերական Մեծութեան ստորագրեցեալ է սեպհական ձեռագրութեամբ իւրոյ Մեծութեան՝ Պետ­րոս: Տպեցաւ հրամանաւ Նորին կայսերական Մե­ծութեան հնգիցս անգամք, ի Ս[անկտ] Պետերբուրք կայսերանիստ քաղաքի, ի համալսարանի ուսումնա­կա­նաց: Վերջ:

– 21աբ Ցանկ սոյնոյ հասարակ կարգադրութեան պրակաց – 1. Յաղագս պարտաւորութեան երդման... 56. Վասն վերստին կատարելոյ ըստ յայտնեցեալ հրամանի եւ վասն յայտարարութեան ի կալէկին Նորին Մեծութեան եւ սէնաթին, թէ առ շահաւէտութիւն ի՞նչ իրի քննութիւն արասցեն:

– 22ա-3ա Մեկնութիւն նշանակութեան օտար բա­ռից, որք ի սոյն գրքուկ գործածեցեալք: Շարա­կար­գութեամբ այբուբենական տառից – Ապպօրօպցի կամ Ափփրպացիօն՝ հաստատութիւն... Փօլիցիայ կամ Պօ­լիցիայ՝ քաղաքական բարեկարգութիւն կամ կա­ռաւա­րութիւն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ. 1ա:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «///ոսի Մեծին/, ///սի կայսեր///», Պհպ. Աա-ին փակցուած 22,5x17,3 չափսի սպիտակ թերթիկին, շղագրով՝ «Հմր 1: Կանոնադրութիւն Պետրոսի Մեծի՝ կայսերն Ռուսաց, քառածալ, թարգմանեալ եւ գրեալ ի թղթի, նօտր գրչու­թեամբ, ի Մելքիսեթեք քահանայէ Ղամազեան Տփի­խեցւոյ, յամի Տեառն 1803, ի Ս[անկտ] Պետեր­բուրգ քաղաքի: Ունի՝ ի սկիզբն զեկուցումն ի թարգ­մանչէն եւ ցանկ կանոնացն: Յիշատակարան չունի», «459/2887», 1ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2888

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՄԵԼԻՔ-ՍԵԼԻՄԵԱՆՑ,ՀԱՄԱՌ0ՏՈՒԹԻՒՆ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՀԱՅԿԱԶՈՒՆԵԱՑ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄՀԸ. – 1829

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 358 (գրչի էջակալում՝ 1-689, որ է՝ 6ա-352ա). չգրուած՝ 1ա-3բ, 4բ, 5բ, 40ա, 239բ, 296բ, 352բ-8բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Լx12 (Ա, Լ՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապտաւուն, հաստ, լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­ներով՝ «ЯМБСЯ» եւ տապարակիր արջ, գլխավերեւում՝ թագ, ներքեւում՝ «1803»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (28.5x15. սահմանագծերը սեւ մատիտով, ստ. լս.՝ յի­շա­գրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 302ա): ՏՈՂ՝ 43. գծումները՝ ճնշու­մով: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, մի­ջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ կապտաւուն թուղթ, չգրուած, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ տե՛ս Նիւթ(Բ. փեղկի աստառ):

Новый рисунок

Նմուշ 302ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, տեղ-տեղ, առաւելապէս անկիւնները՝ մաշուած-թափուած, վրան զանազան բծեր, մէջքի վերուվարի եզրերի կաշին մաշուած-թափուած, կազ­մաստառները եւ լուսանցակողերը խոնաւութիւնից դեղնած. նո­րո­գուած, գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանա­զան բծեր, դեղին հետքեր, գրադաշտը տեղ-տեղ գունա­փո­խուած, թ. 248՝ արտաքին լուսանցի պատռուածքը նորոգած սպի­տակ թղթով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

6ա-352ա Հայելի ճառից, այսինքն՝ Համառօ­տու­թիւն պատմութեան Հայկազունեաց, սկսեալ ի նախնւոյն մերոյ Հայկայ մինչեւ ցաւուրս մեր: Ար­տա­հանեալ ի կարի զգուշութեամբ եւ ի բազմաց ընտիր հեղինակաց վկայութեամբ ուղղեցեալ եւ ճշգրտե­ցեալ պատմութեան նորոյս հեղինակի

ա. 6ա-39բ Գիրք Առաջին. Պրակ Ա. Յաղագս Ադա­մայ նախաստեղծի եւ սերնդոյ նորա մինչեւ ցՆոյ – Թէպէտ չէր մեզ հարկ առնուլ սկիզբն պատմու­թեան... որ եւ եղեւ սկիզբն յԱրշակայ Պարթեւէ 246 ամօք յառաջ, քան զծնունդ Քրիստոսի:

բ. 40բ-110բ Գիրք Երկրորդ. Յաղագս իշխանու­թեան Արշակունեաց. սկսեալ յամէ աշխարհի 3754 մինչ ցամ Տեառն 441: Պրակ Ա. – Մինչ Հրանտ չորրորդ կուսակալ իշխան Հայոց... 441, 14. Սուրբն Մես­րոպ վախճանի: Յովսէփ՝ աշակերտ Մեսրոպայ, տեղապահէ զաթոռ հայրապետութեան ամս ԺԴ. (14):

գ. 111ա-79բ [Գիրք Երրորդ]. Սկիզբն երրորդի գրքոյ պատմութեան Հայոց, որ ի ժամանակի իշ­խա­նութեան մարզպանից ի Վերին Հայս, ի բաժնին Պար­սից: Պրակ Առաջին. Յաղագս գործոց Յազ­կեր­տի Երկրորդի Պարսից արքայի, ի հալածել նորա զքրիստոնեայս եւ եւս յաղագս ուրացութեան Վա­րազ­վանայ Սիւնւոյ – Յազկերտ Երկրորդ՝ որդի Վռա­մայ Երկրորդի... 858 ՅԷ. (858) 4. Նիկողայոս Ա.՝ Հայ­րա­պետ Հռոմայ, ամս Թ., ամիսս 7, Փոտ կամ Ֆօցիոս Բռօ­թոսպադարիոս՝ ընկենու զԻգն[ա]տիոս՝ պատ­րիարք Կոստանդնուպոլսոյ եւ ինքն նստի ի տեղի նո­րա, ձեռնադրութեամբ Վարդ Կեսարու:

Ծնթ. 179բ՝ հեղինակի ցուցում. «Մինչեւ ցայս վայր եղեալ երեւելի անձանց եւ իրարկութեանց ժամանակագրութիւնք, որք պարունակին յԵրրորդ գիրս պատմութեան մերոյ եւ սկսանին հետեւեալ ժամանակագրութիւնք հետեւեալ գրեանց սոյնոյ պատ­մութեան»: 134-5 եւ 140-1 թթ.-ի միջեւ ծալուածքի տակ 22,5x11 չափսի թերթիկ, վրան՝ «Մինչ ցայս վայր է դարգա­մա­նեալ. գուցէ խաբեսցէ եւ վնաս ինչ առնիցէ»:

դ. 180աբ-239ա Գիրք Չորրորդ. Յաղագս իշխա­նու­թեան Բագրատունեաց, սկսեալ ի թուականու­թե­նէ ամաց Տեառն 856 մինչեւ ցամն 1080: Պրակ Առա­ջին. Յաղագս Աշոտոյ Բագրատունւոյ, որ առաջին կոչի ըստ կարգի թագաւորական պատւոյ, ուր եւ յաղագս դարձի նախարարացն Հայոց – Զկնի այն­չափ բազմադիմի հարուածոց... որ տեւեաց նա եւ զկնի բարձման թագաւորութեան հայոց Բագրատունեաց:

ե. 240ա-96ա Գիրք Հինգերորդ. Յաղագս իշխա­նու­թեան Ռուբենեանց, սկսեալ ի թուականութենէ ամաց Տեառն 1080 մինչեւ ցամն իբր 1380: Պրակ Ա. Յաղագս պայազատութեան Ռուբենի՝ ի կողմանս Կիւլիկիոյ, եւ կաթուղիկոսութեան Բարսղի եւ Պօ­ղո­սի, ուր եւ վասն հարստահարելոյ յունաց զհայս, եւ չարեացն Փիլարտեայ – Ռուբէն յազգականութենէ Գագկայ արքային Հայոց Բագրատունւոյ... 1378, 0. Թէո­դորոս Բ. հայրապետ հայոց՝ ամս ԺԸ. (18), Ուր­բա­նոս Զ. հայրապետ հռոմայեցոց՝ ամս ԺԱ. (11) ամիսս 6, ի Հռոմ:

Ծնթ. 296ա՝ հեղինակի ցուցում. «Վերջ ժամանակագրու­թեան մինչեւ ցվերջ հինգերրորդի գրքոյ պատմութեանս»:

զ. 297ա-352ա Գիրք Վեցերորդ. Յաղագս ժամա­նա­կի անիշխանութեան Հայոց, սկսեալ ի թուակա­նու­թենէ ամաց Տեառն 1380 մինչեւ ցամն իբր՛՛: Պրակ Ա. Յաղագս յառնելոյ Լէն[կ] Թէմիւրայ եւ հա­րուածոց, զոր գործեաց նա ի Հայաստան եւ յայլ տե­ղիս: Եւս եւ վասն կաթուղիկոսութեան Կարապետի առաջնոյ, եւ Դաւթի չորրորդի, եւ Կարապետի Երկ­րորդի – Յետ բառնալոյ իշխանութեան եւ թագաւորաց Հայոց ի Կիւլիկիոյ... Որ յետոյ գնացեալ արքունի հրո­վար­տակաւ նստաւ առանձին յաթոռ կաթուղիկոսու­թեան Սսոյ: Յամի Տեառն 1784 եւ հայոց ՌՄԼԳ. (1784):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

4ա (1864* թ., շղագիր) Համառօտութիւն պատ­մու­թեան Հայկազեանց, սկսեալ ի նախնոյն մերոյ Հայկայ մինչեւ ցաւուրս Ղուկասու սրբազան կաթուղիկոսին՝ ցամ Տեառն 1784 եւ հայոց ՌՄԼԳ. (1784), բովան­դա­կեալ ի վեց գիրս: Աշխատասիրեալ Զմիւռնացի Յով­հան­նէս Մելիք-Սելիմեանց, յաւուրս Յովհաննէս սրբա­զան կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց, յամի Տեառն 1829: Ի Սուրբ Էջմիածին:

5ա (1864 թ., շղագիր) Ազդ. Այս մատեան Հա­մա­ռօ­տու­թիւն պատմութեան Հայոց ըստ աւանդութեան ոմանց, անմիջապէս ի հեղինակէն անցանելով ի ձեռն տեղապահ Ղուկաս արքեպիսկոպոսին՝ հանգուցելոյն յաւուրն մեր, յամի Տեառն 1864, ի 14 ապրիլ ամսոյ, եւ ի նմանէ, ի կենդանութեանն՝ ի ձեռս Յովհաննէս ար­քե­պիսկոպոսի Շախաթունեանց, որ ժամանակ մի պահեալ զսա առ իւր, ի բաց հանեալ է զընդարձակ (յի­շա­տակարան) յառաջաբանութիւնն հեղինակին, հան­դերձ ճակատագրովն մատենին, եւ զվերջին շարունա­կու­թիւն պատմութեանն քանի մի գլխովք, որ ձգէր մինչեւ ցաւուրս կաթուղիկոսութեան Եփրեմի, եւ այս­պէս խարդախեալ, յետս առ Ղուկաս սրբազանն դար­ձու­ցեալ է, յորմէ եւ յետ վախճանին մնացել ի մատե­նադարան Աթոռոյն. նորոգ եդաք զդուռն մատենին՝ ստուգեալ զանուն հեղինակին եւ զթիւ գրչութեան յորդւոյ նորին մատենագրին՝ ի պարոն Ստեփաննոսէ Մելիք-Սելիմեանց, որ կայ ի ծառայութեան ի դիւանա­տան սինօդին Սրբոյ Էջմիածնի: Ի 12 սեպտեմ[բեր], 1864: Վրթանէս վարդապետ:

Ծնթ. Այս երկու (4ա եւ 5ա էջերի) յիշ-ների նման՝ նաեւ 1ա էջին փակցուած թերթի վրայ:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգիր. «Հա­մա­ռօ­տութիւն պատմու/թեան Հայոց», 1ա էջին փակ­ցուած 35.5x22 չափսի սպիտակ թերթին, շղագրով՝ «Հմր 1. Համառօտութիւն պատմութեան Հայկազեանց, սկսեալ ի նախնոյն մերոյ Հայկայ մինչեւ ցաւուրս Ղու­կաս սրբազան կաթողիկոսին, ցամ Տեառն 1784 եւ հա­յոց ՌՄԼԳ. (1784), բովանդակեալ ի վեցերորդ գիրքս, աշխատասիրեալ մահտեսի Յովհաննու Մելիք-Սելի­մեանց Զմիւռնացւոյ, քառածալ, նօտրագիր, գրեալ ի վե­րայ կապտագոյն թղթոյ, գրչութեամբ նորին իսկ հե­ղինակին, ի Սուրբ Էջմիածին, յամի Տեառն 1829, չունի յիշատակարան», «466/2888», 4ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս»:

2889

ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ, ԳԻՐՔ ՀԱՐՑՄԱՆՑ

ԱՂՈՒԱՆՔ

ՊԿԹ. – 1420

ԹԵՐԹ՝ 300. չգրուած՝ 300ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԶx12 (Ա՝ 7, Բ, ԺԲ, ԺԷ՝ 11, Գ՝ 14, Դ, ԺԳ, ԺԶ, ԻԵ՝ 10)+2: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. դեղնաւուն: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 27x17,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (21.5x14): ԳԻՐ՝ նոտրգիր, 1610 թ. նորոգման ժամանակ պակաս հատուածները լրացրած բոլորգրով (տե՛ս Յետագայի յիշատակարան 111բ) (նմուշ՝ 203ա՝ նոտրգիր, 256ա՝ բոլորգիր). խորագրերը եւ սկզբնատողերը կար­միր, երբեմն մանուշակագոյն եւ նարնջի թա­­նա­քով: ՏՈՂ՝ 39-47: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով եւ 3 կա­պի­չով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը նախշազարդ կտաւ. լու­սանցակողերը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (Ա-Բ) +2 (Ե-Զ). դեղ­նա­ւուն թուղթ (նորոգման ժամանակի), չգրուած՝ Աբ, Բաբ, Եա-Զբ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 203ա

Новый рисунок

Նմուշ 256ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 3ա, 189ա: Ճա­կատազարդ՝ 27ա, 254բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն՝ 220ա, յուշկապարիկ՝ 269ա: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հան­գուցագիր (նաեւ՝ մարդադէմ՝ «Զ»՝ 189ա): Գոյներ՝ մանու­շա­կագոյն, կարմիր:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1. Աւետարան Յովհաննու ԺԵ. 21- ԺԶ. 9: Ժ. դար: 1 (Գ)՝ սկզբում, ստացուած մէկ թերթի ընդլայ­նա­կի եւ ընդերկայնակի եզրահատումով, կարուած հակառակ դիր­քով (հաւանաբար նախապէս օգտագործուած որպէս այլ՝ կրկնա­կի փոքրաչափ ձեռագրի պատառիկ-պահպանակ. մէջտեղում կան ծալուածքի հետք եւ կարերի անցքեր):Մագաղաթ:26.5x17: Երկսիւն (25.5x17):Բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Գա): 19 տող. գծումները՝ ճնշումով: Կարդալ՝ Գա, Գբ «///[Ա]նուան իմոյ, զի ոչ գիտեն զայն... արդարութ[եան եւ] վասն դատ[աստանի: Վասն մեղաց, զի ոչ հաւատան]///»:

Новый рисунок (1)

Նմուշ Գա

2. Գիրք Ելից ԺԵ. 2-8 (որպէս մասն Սաղմոսարանի՝ «Աւրհ­նութիւն Մովսիսի եւ որդոցն Իսրայէլի», խազագրեալ): Ժ. դար: 1 (Դ), վերջում, ստացուած 1 երկու թերթի բացուածքով (մէջտեղում կան ծալուածքի հետք եւ կարերի անցքեր), ընդերկայնակի եւ ընդլայնակի եզրահատումովներով, թերթի վերին եզրը լրա­ցուած այլ պատառիկ-պահպանակով (7.5x17), տե՛ս 3:Մագա­ղաթ: 24x16, միայն մէկ թերթի մեծութիւնը՝ 16x13.2:Միասիւն (14.5x10). գլխատառերը եւ խազերը կարմիր թանաքով:Բոլոր­գիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա): 9 տող. գծումները՝ ճնշումով: Կար­դալ՝Դբ «///[փառա]ւորեցից [զսա]: Աստուած Հաւր իմոյ՝ [եւ] բարձր արարից զսա... ընկէց ի ծով. զընտիրս հեծելոց///» (ԺԵ. 2-4), Դա «///Եւ ըզպառազէնս նոցա ընկեց ի ծով... խորք պա­ղե­ցան իբրեւ///» (ԺԵ. 4-8):

Новый рисунок

Նմուշ Դա

3. Մարգարէութիւն Եսայեայ Կ. 20-22, ԿԱ. 2-5: ԺԱ. դար: 16.5x7.5: Մի սիւնի մի նեղ շերտ (16x3.5): Ուղղագիծերկա­թագիր (նմուշ՝ Դա): 15 տող. գծումները՝ ճնշումով: Կարդալ՝ ա. Դբ «///զիեղի*[ցիքեզՏէրլոյսյաւիտեն]ական: [Եւկատարես­ցինաւուրքսգ]ոյքոյ, եւ [ժողովուրդքոամենեւի]նարդար, [եւյաւիտեանսժառանգ]եսցենզեր[կիր: եւպահելզնորա]տունկգոր[ծոցձեռացիւրեանցիփա]ռս:Սա[կաւաւորնհազարաւոր] եղիցի, [եւկրտսերնյազգմեծ], զիես [Տէրընդժամանակսժա­մա]նակսժող[ովեցիցզնոսա]///» (Կ. 20-22): բ. Դա «///մերոյ: [Մխի­թարել զամենա]յն սգաւորս: [Տալ սգաւորաց Ս]իովնի փա[ռս, փոխանակ մոխր]ոյն՝ աւծու[մն ուրախութեան. եւ] սգա­ւո­ր[ացն հանդերձ փառաց՝ փո]խանակ ո[գւոցն վհատութեան: Եւ] կոչեսց[ին նոքա ազգք արդարութե]ան՝ տու[նկ Տեառն ի փառս, եւ շին]եսցեն [զաւերակսն յաւիտենից], եւ զ[յառաջա­գոյն աւերեալ]սն կանգ[նեսցեն. եւ նորոգեսցե]ն զքաղ[աքս աւե­րեալս ազգաց մին]չեւ յ[ազգս:Եւ եկեսցեն աւտար]ածինք [հո­վիւք խաշանց քոց եւ այլ]ազգի[ք]» (ԿԱ. 2-5):

*Ծնթ. Ձեռագրումառկայենմիայնթաւագիրմասերը:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, մաշուած, տեղ-տեղ թափուած, անկիւնների, եզրերի եւ մէջքի վերուվարի եզրերի կաշին մաշուած, լուսանցակողերը խոնաւութիւնից դեղնած, սեւա­ցած, կարմիրը թափուած. Պհպ. Գա՝ պատռուածք-անցք. գործածութեանեւխոնաւութեանհետեւանքովզանազանբծեր, մոմի, իւղի եւ այլ նիւթերի հետքեր, գրադաշտը խոնաւութեան հե­տեւանքով խիստ դեղնած, գունափոխուած, թերթերի արտա­քին լուսանցները մաշուած-թափուած, յետագայում այլ թղթով ամրացրած-լրացրած. գրադաշտը անվնաս. թ. 1-2ի միջեւ 1 թերթ ընկած, նորոգուած՝ կապիչներըԻ. դարի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-298ա [Գրիգորի Տաթեւացւոյ Գիրք Հարց­մանց]

Տե՛ս ձեռ. 921, 3ա-367ա. Ցանկ գրոցս՝ Ա-ԽԱ/1աբ: Յառաջաբան գրոցս/2ա (սկ. մէկ թերթ թափուած. «///այսոցիկ հարցմանցս: Իսկ տեսական եւ կատա­րու­նական...»): 1/2ա-26ա: Ցանկ/54բ-5ա: ը/55ա-65ա: թ/65ա-74ա: 4./74ա-100բ Ցանկ/74աբ: ժ/75ա-82բ: ժա/82բ-5բ: ժբ/Ցանկ առաջին հատորի հարց­մանցս/2աբ: ա/3ա-7բ «… զի ի չարէն լինիցի բարի///»: բ/8աբ «///եւ այլեւս պատճառի միւս պատճառ…»: գ/8բ-25ա: դ/25ա-6ա: 2. 26ա-54բ: Ցանկ/26աբ: Նա­խադրութիւն/27ա-9ա: ե/29ա-35ա: զ/35ա-41ա: է/41ա-54բ: 3. 54բ-74ա: /85բ-91ա: ժգ/91ա-8ա: ժդ/98ա-100բ: 5./100բ-22ա: Ցանկ/100բ-1ա: ժե/101ա-10ա: ժզ/110բ-8բ: ժէ/118ա-22ա: 6./122ա-73բ: Ցանկ/122ա-3ա: ժը/123բ-30ա: ժթ/130ա-9բ: ի/139բ-49բ: իա/149բ-59ա: իբ/159ա-65բ: իգ/165բ-73բ: 7./173բ-88բ: Ցանկ/173բ-4ա: իդ/174ա-6ա: իե/176ա-8բ: իզ/178բ-80բ: իէ/180բ-3բ: իը/183բ-6ա: իթ/186ա-8բ: լ/188բ-210բ: Ցանկ/188բ: լ/189ա-210բ: 9./210բ-54ա: Ցանկ/210բ-1ա: լա/211ա-20ա: լբ/220ա-4բ: լգ/224բ-9բ: լդ/229բ-38բ: լե/238բ-54ա: 10./254ա-98ա: Ցանկ/254աբ: լզ/254բ-62ա: լէ/262ա-9ա: լը/269ա-70բ: լթ/270բ-7ա: խ/277ա-92ա: Յիշատակարան գրոցս՝ 292աբ: խա/292բ-8ա*:

*Տե՛ս Գիրք հարցմանց, Գրիգոր Տաթեւացի, Երուսաղէմ, 1993:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ. ԺԷ. դար

ա. 300բ (նոտրգիր) [Յաղագս ծննդեան եւ մարմ­նաւորութեան Տեառն՝ ասացեալ հերձուածողաց] – [Սա]բէլ Եբէսցի, Արիոս Աղեքսանդրացի, Մակեդոն Ան­տիո­քիցի... եւ սկսան ծնունդ առնել ի դեկտեմբերի ԻԵ. (25):

բ. 300բ (նոտրգիր) [Ծննդաբանութիւն նահապե­տաց] – Աբրահամ, Սահակ, Յակոբ… Մօվաբ, Ամօն:

գ. Պատառիկ-պահպանակ Բա (նոտրգիր) Գիր վաղճանեալ կարգօորաց, որ գրեն եւ դնեն ի ձեռն – Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, որ հրամայեցեր... փառօորել զՀայր եւ զՈրդի եւ Սուրբ Հոգի:

դ. 262բ (ստ. լս., նոտրգիր) Հոգիք անուշայհոտ սրբոցն ժողովեալ են առ Ը.երորդ կամարն, ուր են Է. լուսօորքն. Քարոզգրէ գրեցի այս բանս:

ե. 299ա (վր. լս-ում, նոտրգիր) Զ. իրք է, որ ատէ Տէր եւ յեաւթեանն ոչ հանդարտէ – Աչք թշնամանող, լեզու անիրաւ, ձեռն, որ հեղու զարիւն... Քարոզգիրքէ է բանս այս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

298ա (բոլորգիր) Փա՛ռք քեզ, Քրիստո՛ս, յոյս եւ ապաւէն իմ ի յամենայն ժամանակի, զի որպէս հրճ[ու]ին նաւեալքն ի նաւահանգիստ՝ նոյնագունակ եւ տառապեալս ոգի ի յաւարտ յայս գրոց: Փա՛ռք քեզ, Հա՛յր Աստուած, եւ Որդի՛ Աստուած, եւ Հոգի՛ Աս­տուած. ամէն: |298բ| Փա՜ռք ամենասուրբ Երրորդու­թեանն՝ յա­մե­նայն իւրական արարածոցս՝ յիմանալեաց եւ ի զգա­լեաց, ի բանականաց եւ յանբանից, ի շնչա­կա­նաց եւ յանշնչից եւ յամենայն բերանոյ, եւ ի յիմոյ անարժան շրթա[ն]ց. փա՛ռք Հաւր անմահի եւ Որդոյն միածնի եւ Հոգւոյն ճշմարտի, յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Յետ վերանալոյ բանին Հաւր ի նիւթական արա­րա­ծոցս յի­մանալիսն եւ առաքելոյ զկենդանարար Սուրբ Հոգին ի հոգիացեալսն հոգով՝ ի դասս առա­քե­լոցն, նոքա ըն­թացեալ վիճակեցան ընդ տիեզերս եւ զԲանն կեն­դա­նա­րար, ի լսելիս հաւատացելոց սեր­մա­նեցին եւ զզա­նազան գործս առաքինութեան յաւժարե­ցու­ցին, մինչ զի ոմանք արեամբ նահատակեցան, եւ կէսք՝ կուսու­թեամբ Աստուծոյ նուիրան, այլք զերանու­թեան ընկա­լան զաղքատութիւն՝ ի տանց եւ յընչից եւ յազգա­կա­նաց հեռացեալ, եւ առին զխաչ չարչարանացն եւ զկնի Քրիստոսի ընթացան, այլ եւ ոմանք զվայելչու­թինս երկրաւոր փոխեցին ի սուգ եւ հառաչանք, զի խնդաս­ցեն ընդ Քրիստոսի, եւ կէսք հեզութեամբ, խո­նար­հու­թեամբ ծառայեցին Քրիստոսի: Այլ [ո]մանք զգանձս երկրաւոր ի յերկինս գանձեցին, եւ կէս խա­ղաղ եւ անդորր կենաւք զհոգիս իւրեանց կառավա­րե­ցին: Այլ ոմանք հալածեցան ի յանապատս, ի յայրս եւ ի փա­պարս լերանց, եւ կէս զնախատինս յանձն առին վասն սիրոյն Քրիստոսի: Դարձեալ ոման[ք] վասն սի­րոյն Քրիստոսի ի վտակ ջուրց կամուրջ եւ ճանա­պարհս պան­տոկ շինեցին, եւ կէսք յեկեղեցի ձե[ռ]նտու եղեն շինութեան՝ շինելով կամ շինողացն աւգնական եղեն, ի զարդ զգեստոյ կամ ի պէտս կերակրոյ, կա///: |299ա|* Գրեցաւ գիրս այս, որ կոչի Հարցմունք Գրիգորի բա­նասիրի՝ արի եւ քաջ րաբունապետի, իմոյ ծնողի ըստ բանի, զի ոչ թէ բազում, այլ սակաւ եւ ըստ կարի սնեալ մեր ի նորին հանդիսի եւ ճաշակեալ ի պտղոյ նորա ըստ արժանի, եւ ապա եկեալ ի նահանգ այսմ աշխար­հի, որ բնական Աղուանք կոչի, ո՛չ վայելեալ ի վայելս հրճուալի եւ ո՛չ հասեալ ի նաւահանգիստն ախորժելի, այլ կամ ալեկոծեալ ի մէծաւրէի եւ ակն ունիմ ձեռ­նա­տուողին՝ մեծին Պետրոսի, զի տացէ մեզ լսել զձայն վիմին շնորհալի եւ հանցէ ի խորոյ խաւարի. եւ նմայ փառք ընդ Հաւրն եւ Հոգոյն, ամէն: ///* Գծագրեցաւ տառս աստուածային ի թվին ՊԿԹ. (1420), ի հայ­րա­պետութեան տանս Աղուանից տեառն Կարապետի եւ եպիսկոպոսութեան յայսմ աթոռոյ տէր Կարապետի եւ թագաւորութեան մեծին Իւսուֆին՝ քաջ եւ արի ան­բարշտին, թէպէտ եւ է այլազգի, բայց խաղաղութիւն ունի ընդ քրիստոնեայս եւ ընդ քահանայս եւ ընդ եկե­ղեցիս, բայց վասն մեղաց մերոց Է. ամ է, որ մարախ զա­մենայն աշխարհ աւերեաց, եւ դեռեւս եմք ի կաս­[կ]ա­ծի: Այլ յոյս եւ ապաւէն զՔրիստոս ունիմք, զի դարձուցէ զամենայն պատուհաս մեղաց մերոց. եւ նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

* Ծնթ. 299րդ թերթի վերեւի առնուազն 2 տողը ծած­կուած նորոգման ժամանակի կարկատանի տակ: Միայն 299ա էջի մասը տե՛ս ԺԵ. դ. յիշ-ք, Ա., էջ 239-40. ձեռագրիս համարը վրիպակով՝ 2880:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2բ (1610 թ., նոտրգիր) Յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զԱւե­տիսն եւ զծնաւղքն իւր՝ խաւջա Բաբաքն, Ուլու­խաթունն, եւ զեղբարն իւր՝ Մարգարէն, եւ դստերքն իւր՝ Խալաֆտատիկն, Ուղուրլու, Սոփիէն, հանգու­ցեալ ի Քրիստոս որդիքն իմ՝ Յակոբջանն, Աւդուլմսէն: Ո՛վ որ զմեզ յիշէ եւ Աստուած ողորմին ասէ, Քրիստոս Աստուածն մեր ասողացն ողորմեսցի. ամէն: Նորո­գե­ցաւ Հարցմունք գիրքս ձեռամբ տառապեալ Յոհանէս միէան անուամբ աբեղայի, ի թվականութեանս հայոց ՌԾԹ. (1610) ամին: Որ ետու պարգեւք ի տէր ըՍտէ­փա­նոսն:

111բ (1610 թ., նոտրգիր) Արդ, եւ ես՝ մեղուցեալ, անպիտան [եւ] անկարգ ի կարգաւորաց՝ Ստեփանոսսնորոգեցի զԱստուայծաշունչ [տառս(՞)], որ կոչի Հարց­­մումք, ի Շաւշ քաղաքի, որ է Ասպահան: Եւ, որք հան­դիպիք սմայ կարդալով կամ աւրինակելով, յիշես­ջի՛ք ի մաքրայփայլ յաղաւթս ձեր զմեղաւք տառա­պ[եալ] Ստեփանոսս, նայ եւ զծնաւղսն իմ, զհայրն իմ՝ զտէր Ազարիէն եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն իմ. եւ յիշողացդ եւ յիշեցելոցս ա[ռ]հա[սարակ] ողոր­մեսցի մարդացեալ Աստուածն մեր. եւ նմայ փառք յաւիտեան:

[Դ]արձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս սրբայփայլ աղօ­թիւքն ձեր զհոգեւոր հայր եւ եղբայրքն մեր զՍուրբ Գէոր­գեայ միայբանսն՝ զտէր Աթանասն, զտէր Մելքի­սէթն, զտէր Մկրտիչն, զտէր Հայրայպետն, զտէր Գրի­գորն, զտէր Յակոբն, զտէր Անանիայն, զտէր Ազա­րիայն, զտէր Ռստակէսն, զտէր Մաթէոսն, զտէր Պետ­րոսն, զտէր Ղազարն, զտէր Հայրայպետն, զտէր Մա­թէոսն, զտէր Ըստեփանոսն, զմահդասի Բաբամն, զտէր Պետրոսն Թարվեզէցի, զտէր Մկրտիչն, զտէր Սան­վէլ, զտէր Ոսկանն, զտէր Ստեփաննոսն, զտէր Բարսեղն, զտէր Յովանէսն, զտէր Մարտիրոսն, զտէր Թումայն, զտէր Ներսէսն, զփոքր տէր [Յովա]նէսն, զի արժանի արասցէ Քրիստոս Աստուածն մեր դասա[ւ]ո­րիլ ընդ ԻԴ. (24) իրիցանցն, որ շուրջ էին զաթոռովն Աս­­տուծոյ. եւ ձեզ յիշողացդ ողորմեսցի Քրիստոս. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զարհի եւ զպանծալի զեպիսկոպոսապետն մեր զտէր Մեսրովբ, որ է պատ­րիարգ եւ վերայդիտող եւ այցելու այսմ նահանգի ի Շաւշ քաղաքի, որ է Ասպահան, որ է մայրայքաղաք Պարսկըստանի, ի ժամանակս թագաւորութեան Շա­հրբազի, որդոյն Խուդայբանդայի, որ եկն ի յերկիրս Հայոց, էառ զառ եւ զաւար եւ զամրոցն աշխարհին այնորիկ, զամենայն ինչս եւ զստացուածս, եւ դարձեալ գերեաց զմեզ վասն բազմացեալ մեղաց մերոց: Եւ զի վերին նախայխնամութիւն ոչ տայր ի սմայ հանգչել եւ ի ձեռն սորայ մատակարէր զամենայն արարածս՝ բա­րեացն բարիս տայր առնել եւ չարեացն զչար հատու­ցանել, եւ ըստ չար գործոց մերոց հատոյց մեզ: Էառ եւ գերեաց զմեզ եւ բերեալ բնակեցոյց ի Շաւշ քաղաքի, որ է ի կողման հարաւոյ քաղաքին այնմիկ: Եւ վերըս­տին հաստատեցաք զեկեղեցի եւ զտաճար անուան Տեառն Աստուծոյ մերոյ: Եւ են պաշտաւնեայք սուրբ եկեղեցոյս այսմիկ՝ զտէր Հայրայպետն եւ զմիւս տէր Հայրայպետն, զտէր Յովհաննէսն եւ զտէր ըՍտե­փանոսն, զտէր Թումայն եւ զմիւս տէր Ստեփանոսն, զփոքր տէր Յովհանէսն, եւ ես՝ զվերջինս յորդոց Սիոնի զՍտեփանոսս նորոգաւղ գրոյս: Ի թվիս հայոց ՌԾԹ. (1610) նորոգեցօ սուրբ գիրք:

176բ (1610 թ., նոտրգիր) Թվին ՌԾԹ. (1610) նորոգեցաւ ձեռամբ Յովանիսի: Փառք քեզ կոնիայքող արեգսագով արարիչ կիսագնտին եւ Դեմետրի. ամէն: Զվերջին նորոգել տուաւղ լուսազարդ Հարցմանս նուաստ եւ զեղկելի զՍտեփաննոս էրէցս, եւ զհայրն իմ՝ զտէր Ազարիայն եւ զայն ամենայն մերձաւորքն իմ, որ ընդ արեան յիշեսջի՛ք ի Քրիստոս յոյսն ամենեցուն, եւ ձեզ յիշողացդ ողորմեսցի մարդացեալն Աստուած: Այլ եւ զկազմող սորին եւ զաշխատողն զտէր Յով­հան­նէս կուսայկրաւն աբեղայն, որ հարցն անուանն կոչի Աւրղունէնց: «Աստուած ողորմի» ասացէ՛ք լի սրտիւ: Նայ, որ առատն է ի տուրս բարեաց, պարգեւեսցէ եւ ձեզ ողորմութիւն Ռ.ապատիկ (1000) եւ բիւրապատիկ ամէնեցուն: Ստեփանոսս մեղաւոր[ս] յիշեցէ՛ք:

Այս երեք՝ 2բ, 111բ եւ 176բ էջերի յիշ-ները տե՛ս ԺԷ. դ. յիշ-ք, Ա., էջ 360-1:

194բ (1610 թ., նոտրգիր, կարմիր թանաքով) Ամե­ն[ա]զօր փրկիչ, փրկեա՛յ զմեզ յամենայն մեղաց բան­սար­կուին զծառայս քո՝ տէր Ստեփանոս, զհայր իմ՝ տէր Ազարիէն՝ զմայրն իմ՝ զՂլարբէկին եւ զայլ ամե­նայն արեան մերձօորսն իմ յիշեցէ՛ք ի Տէր, եւ դուք յիշեալ լիցիք ի Քրիստոս: Թվին ՌԾԹ. (1610) գրեցաւ:

299ա (1610 թ., նոտրգիր, ստ. լս.) Զվերջին նորո­գաւղ եւ կազմող ե[ւ] զըստացօղ գրոյս տէր ըՍտէ­փան­­նոսն եւ զկազմողն Աւրղունէնց տէր Յովանէսն աբեղէն:

2. 300բ (1684 թ., նոտրգիր) Մեծ մահն, որ քա­ղաքս անկաւ, էր թվին ՌՃԼԳ. (1684), օգոստոսի Ա.: Թուրքն, որ Վրաստուն եկն՝ էր թվին ՌՃԻԴ. (1675) յունիս Ժ. եւ դառնալն ՌՃԻԶ. (1677), յունվարի Ի. (20):

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 3ա՝ սեւով ութանկիւն՝ «Զ. Լ.»:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «Գրիգ///, Հարցմանց գի///», Պհպ. Աա՝ մատիտով «2889», «ՊԿԹ. -1420, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ նոտրգիր «քարերն, որ եկաւ հոգ­տեմ­բերի Լ. (30), օրն Գ. շաբթի», 299բ՝ «Հաւատով խոս­տովանիմ, բոլորակս խոստովանիմ», «Գրեցաւ գիրս այս, որ Հարցմունք գիրքս գրի», «Ասաց եւ հա­րաւ հողմն մրկիկ եւ բարձացան ալիք նորայ, Տէր Աս­տուած եւն» (բազմիցս կրկնուած, յաճախ թերի, զա­նա­զան խզբզոցներ), 300ա՝ «հաւա»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ լուսապսակով սուրբ՝ 114բ, 299բ:

2890

ՄՈՎՍԷՍ ԵՐԶՆԿԱՑԻ, ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ-ՈՍԿԵՓՈՐԻԿ

ՎԱՆ

ՌՃԿԷ.–1718

ԳՐԻՉ, ՄԵԿԵՆԱՍ՝ԹումայՄոկացի: ՍՏԱՑՈՂ՝ՍուրբԷջ­միածնայեկեղեցիիՎան:

ԹԵՐԹ՝ 375+1 (կրկն.՝թ. 255): ՊՐԱԿ՝Ա-ԼԲx12 (Ա՝ 8, Դ, ԼԲ՝ 11, ԺԲ՝ 10): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմներով՝եռա­­­մահիկ, «АЗ»՝տառերիմիջեւոճաւորուածխաչ: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 31,7x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (23.5x15. սահմանագծերըկարմ­րով): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 314ա). սկզբնատողերը՝վար­դա­գոյնեւկարմիրթանաքով: ՏՈՂ՝ 32. գծումները՝ճնշումով: ԿԱԶՄ՝դրոշ­մա­զարդմուգշագանակագոյնկաշի, դռնակով, մի­ջու­կըտախ­տակ, աստառըբացդեղնաւունկտաւ. լուսանցա­կո­ղերը՝կար­միր:

Новый рисунок

Նմուշ 314ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լս-ային՝ հրեշտակ ի վերայ Խոր վի­րապի՝ 70ա, Ներսէս հայրապետ՝ 150բ, Յակոբ Մծբնայ հայ­րա­պետ՝ 176ա, Երկպագութիւն մոգուց՝ 218բ, Գաբրիէլ հրեշ­տա­կապետ՝ 225բ, Յովհաննէս Մկրտիչ՝ 240բ, Յովնան յերախ կիտի՝ 247բ, Պատկեր Քրիստոսի ի վերայ տապանակին՝ 316բ: Կի­սա­խորան՝ 1ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, վար­դեակ, բերանից կրակ թափող վիշապ՝ 80բ, խաչ, տաճար, առիւծ՝ 333ա: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, դեղին, նարնջի, վարդագոյն, շա­գանակագոյն, սեւ, սպիտակ:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճաշոց: ԺԴ. դ.: 1 (Ա), սկզբում, ստացուած մէկ թերթի եզրահատումով: Թուղթ: 31x21.5: Երկ­սիւն (25.5x18): Խոշոր բոլորգիր (նմուշ՝ Պհպ. Աա): 21 տող. գծումները՝ ճնշումով: Կարդալ՝ Աա-Աբ [Ի Պահոց կարգ ապաշ­խա­րութեան չորեքշաբաթի (Բուն բարեկենդան). Ընթերցուածս Ելից, տե՛ս տպ.* էջ 89]՝ «/// էին զնա կայտառ, թաքուցին զնա...». Աբ «Ընթերցուած Բ. Յովելա մարգարէ[է] (խորագիրը՝ կարմրով) – Սրբեցէ՛ք պահս, քարոզեցէ՛ք պաղատանս... եւ հուր եկեր զգեղեցկութիւն անապատի»: Տե՛ս Ճաշոց գիրք Հայաս­տանեաց եկեղեցւոյ, ի Վաղարշապատ, 1872:

Новый рисунок

Նմուշ Աա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, տեղ-տեղ պատռուած՝ երեւում է միջուկ-տախտակը, մէջքի կաշին վե­րից վար մաշուած, բացուած, վերին եւ ստորին եզրերի կաշին մաշուած-թափուած, 3 կապիչներն ընկած. Ա. փեղկին մնում է մետաղէ 1 վարդեակ-գամ, իսկ երկու փեղկերին՝ 3ական անցք, դռնակը կծկուած, լուսանցակողերը գունաթափ, կեղտից սեւա­ցած. զանազան բծեր, խոնաւութեան, ժանգի եւ մոմի հետքեր, որոշ թերթեր դեղնած, թ. 374ը սխալ տեղադրած, կարդալ թ. 6ից յետոյ. պատռուածքներ՝ թ. 38ի արտաքին ստորին անկիւնը, թ. 70ի եւ 74ի ստորին անկիւնը, թ. 198ի արտաքին վերին անկիւնը, թ. 200ի արտաքին ստորին անկիւնը, թ. 209ի ստորին եզրը (գրա­դաշտը մասամբ վնասուած), թ. 269ի ստորին լուսանցը. թ. 115՝ արտաքին լուսանցում այրուածքի անցք, թ. 255գդ՝ արտա­քին լուսանցը 3 սմ չափով վերից վար, թ. 291՝ ստորին լուսանցը եւ թ. 375՝ վերին լուսանցը պատռուած-ընկած, յետագայում այլ թղթով լրացուած-ամրացուած, թ. 339՝ պատռուածք-անցք. գրա­դաշտը, մասնաւորապէս թ. 353-75՝ խոնաւութիւնից եւ գործա­ծու­­թիւնից գունափոխուած. 174ա, 187ա, 161աբ, 342բ, 343ա՝ տեղ-տեղ թանաքը տարածուած, կազմաստառները խոնաւու­թիւ­նից մգացած, կեղտոտուած, Պատառիկ-պահպանակը խո­նա­ւութիւնից դեղնած, սեւացած, լուսանցները թափուած, այլ թղթով յետագայում նորոգուած-լրացուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-369աԺողովածոյ

1. 1ա-5ա [ՄովսիսիԵրզնկացւոյԽրատքկանո­նա­կանք. ձեռ. 2111, 168ա. Ա.]ԻդամբարանէսրբոյԼուսաւորչիեւիվարդապետէՄովսէսէ – Եւորզմիեօքենվարդապետքեւեղբարքաստուածայինսի­րովն... իգլուխպարծիողորմութիւննառաջիՔրիս­տո­սիԱստուծոյմերոյ:

2. 5բ-6բ, 374աբ, 7ա-38աԲ.-ԺԸ. Նուաստվարդա­պե­տինՅոհաննուԵրզնկեցոյԽրատեւկանոնհա­սարակացքրիստոնէից՝քահանայիցեւժո­ղովրդոց, իկանոնականսահմանացառաքելոցսրբոցհայ­րա­պետաց, եւմանաւանդսրբոյնհօրնմերոյ՝Վարդանվարդապետի, յորոյժողովեցիեւգրեցի

Տե՛սձեռ. 228, 71ա-108բ. Նխդ./5բ-6բ: ա/6բ, 374աբ, 7ա*: բ/7ա-8բ: գ/8բ-10ա: դ/10ա-2բ: ե/12բ-4ա: զ/14ա-5ա: է/15աբ: ը/15բ-7ա: թ/17ա-8բ: ժ/18բ-20ա: ժա/20ա-1բ: ժբ/21բ-4բ: ժգ/24բ-6բ: ժդ/26բ-8ա: ժե/28ա-9բ: ժզ/29բ-31ա: ժէ-ժթ/չիք: 2/չիք:

*Ծնթ. 6բէջիստ. լս. մատիտովյետագայիցուցում. «Շա­րու­նակութիւնը՝ 374ա»: Տե՛սՅովհաննէսԵրզնկացի, Խրատքհա­սարակաց, աշխ. Է. Բաղդասարեանի, Երեւան, 1977, էջ 143-78:

3. 31ա-7բ[ԻԳրիգորվարդապետէ.ձեռ. 992, 26ա]ԺԹ. Ողբպիտանի. Վասնմեռելոց, սիրելեացեւյազգականաց– Արդ, առանիմէնջսուրբքնեւըն­տիրքնեւառԱստուածգնացին... այլընդարդարոցնդասէեւընդսրբոցնպսակէզմեզ:

4. 38ա-40բԻ. ՏեառնՆերսեսիՀայոցկաթու­ղի­կոսիեւտիեզերալոյսվարդապետիասացեալԲանզարմանալիեւքաղցրալուրվասնահաւորդատաս­տանին – Յորժամգրեալքընկատարին, որզայնմաւուրմեզպատմեցին... չարչարանօքամենայնին, / իտանջանացփրկեա՛չարին:

5. 40բ-3բԻԱ. ԵրանելոյնՅոհանուՈսկիբերանինասացեալԻմխիթարութիւնսգաւորաց, որվասնննջեցելոց– Բե՛րառիսմիտսքո, եղբա՛յր, զիգիտէչափաւորապէս... յիշեա՛զՅոբայն, որասաց՝ՏէրետեւՏէրէառ, եղիցիանունՏեառնաւրհնեալ:

6. 43բ-6ա [ԻԲ.] ԵրանելոյնՅոհաննուՈսկիբե­րանիասացեալՎասնմխիթարութեանննջեցելոց – Քրիստոսէառ. երկրպագեսցուքստեղծիչնվերստին... հազարքհազարացկայինառաջինորաեւբիւրքբ[յ]ու­րուցպաշտէինզնա:

7. 46ա-7բԻԳ. ՊատմութիւնանարծաթբժշկացնԿոզմայիեւԴամիանոսիհարազատաց – Կինմիէրայրի, անունԹէոդորիայ,բարեպաշտ... եւնաիվերվազեաց, եւողջացաներկոքեաննիփառսՔրիստոսիԱս­տուծոյմերոյ. ամէն:

8. 48ա-9բԻԴ. ՊատմեցիցմիւսայլեւսսքանչելիյանարծաթբժշկացՅոհաննուեւԿիրակոսի – ՍուրբնԿիրակոսէրիքաղաքէնԱղէքսանդրու,այրբարե­պաշտ... եւարարզհրամայեալսնիսրբոցնեւառժա­մայնառողջացաւիփառսՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ:

9. 49բ-52աԻԵ. ԵրանելոյնՅոհանուՈսկիբերանիասացեալՎասնմխիթարութեանտղայննջեցելոց – ԱհագինէօրնդատաստանինԱստուծոյեւդողումնառաջինբեմբինՔրիստոսի... եւնաէթողութիւնմե­ղացմերոց, եւնովաւժառանգեմքզարքայութիւներկնից:

10. 52ա-5աԻԶ. ԵրանելոյնԹէոփիլոսիասացեալՎասնխոստովանութեանեւապաշխարութեան – Յորժամմիտքդքո, ո՜վմարդ, զբաղեալլինիիհոգսաշ­խարհի... եւանզուգականփառօքնպսակիհրեշ­տակացնդասակիցլինիեւանմարմնոցնպարակից:

11. 55ա-8աԻԷ. ԳէորգեավարդապետիասացեալՎասնհաղորդութեանսուրբպատարագին – Ա­րեամբնՔրիստոսիփրկեալեւազատեալեղբա՛յրքիմիՔրիստոս... երանի, որքաղցեալեւծարաւիիցենայսմարդարութեան, զիյագեսցինփառօքնաստուածային:

12. 58ա-9բԻԸ. ՏեսիլսրբոյնԱթանասի – Ամենե­ցունԱստուած, որսքանչելիտեսիլերեւեցոց... լինելբնակարանՔրիստոսիեւասպընջականՀոգոյնՍրբոյհանգիստհօրներկնաւորի:

13. 59բ-61աԻԹ. ՏեսիլսուրբվարդապետինՅ<Յ>ո­հաննու, որմականունԿոզեռկոչեցեալ, այրճգնազգեացեւբանիբունվարդապետ[ի] – ԻթուականինհայոցիԴ. Ճ. եւՀ. (1021) ամին, յորումժա­մանակիթագաւորնՅունացՎասիլ... եւշնորհեացվանացնիծառայութիւներկոտասանգեօղս:

– 61ա-3բՎասնահագիննշանացն – ԴարձեալյետԸ. տարւոյնիթուականութեանսհայոցիԴ. Ճ. եւՀ. Ը. (1029) ամինեւինոյնթագաւորութեանՅունացՎասլի... յորոցփրկեսցէզմեզՔրիստոսԱստուած՝խաչեալթագաւորնմեր:

14. 63բ-7աԼ. ԵրանելոյնԵղիշէիասացեալԲանշահաւէտեւօգտակար – Ո՛վհաւատացեալհա՛րքիմեւեղբա՛յրք, ծառա՛յքՔրիստոսի... զինովաւթողու­թեանմեղացարժանասցուքշնորհօքեւմարդասիրու­թեամբՏեառնմերոյեւփրկչինՅիսուսիՔրիստոսի:

15. 67ա-9բ [ԼԱ.] ԵրանելոյնԵղիշէիհայոցվար­դապետիասացեալ՝ԻբաննԵսայեայմարգարէին, որասէ. Երանիտեղւոյնայնորիկ, ուրեզնուէշնկոխեսցեն – Արդ, եթէտեղացներանութիւնէ, եւմարգարէնվկայէ... եւզբարբառերանաւէտ, որասէ՝Եկա՛յք, աւրհնեալքհօրիմոյ, եւժառանգեցէ՛քզպատ­րաստեալնձեզզարքայութիւններկնից:

16. 70ա-5աԼԲ. ՏեսիլսրբոյնԳրիգորիԼուսա­ւոր­չինմերոյ, որետեսհրեշտակնԱստուծոյեւհարցեալինմանէ, ուսաւշատլուծումնտարակուսանացմարդկան – ՅաւուրմիումկայրսուրբնԳրիգորԼու­սաւորիչնմերեւաղօթէրըստիւրումսովորութեանն... փառաւորեցինզՀայրեւզՈրդիեւզամենասուրբՀոգինայժմեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

17. 75ա-80բԼԳ. Բանշահաւէտեւօգտակար. Խրատհոգէշահքեւպիտանիք– Ահաւասիկժամանակընդունելիեւահաօրփրկութեանմի... եւմեղսաքաւիչսուրբպատարագնեւԱստուածողորմիասեննոյն, եւնոցահանդիպիողորմութիւննԱստուծոյ:

18. 80բ-5աԼԴ.Պատմութիւնվասնանքունոր­դանցն՝եւթէուստիեննոքաեւկամովոքծնաւզնո­սա, եւվասնչարութեաննոցա, եւվասնսոսկալիկեր­պարանացնոցա, զորհողացեալսեւմեղաւորսՎարդանյԱստուածայինԳրոցքաղեցիեւյարմա­րեալգրեցիիպէտսժողովրդեաննԱստուծոյ, իխնդրոյԶապէլթագուհոյն, որէքրիստոսասէրդուստրբարեպաշտթագաւորինԼեւոնի – Եկա՛յքայսօր, ամենայնհաւատացեա՛լքհամագոյսուրբԵր­րոր­դութեանն... յորմէփրկեսցէզմեզՔրիստոսԱս­տուած՝խաչեալթագաւորնանմահ:

19. 85ա-8բԼԵ. ՊատմութիւնԳետարգելսուրբնշա­նին, թէուստի՞էրեւորպէ՞սբերաւիՀայս – ՅորժամհաւատացիՔրիստոսմեծնԿոստանդիանոս... եւհայցէինզթողութիւնիսրբոյնՎարդանայ՝որդոյնսրբոյնԳրիգորի:

20. 88բ-94աԼԶ. ՊատմութիւնսքանչելեացՍուրբԽաչին, որեղեւիձեռնՆերսէ[ս]իհայրապետին – ԵւեղեւյետժամանակացնստաւյաթոռսրբոյնԳրիգորիմեծնՆերսէս... իփրկութիւնքրիստոնէիցեւիպար­ծանսամենայնհաւատացելոց:

21. 94բ-9աԼԷ. ԵրանելոյնՅոհանուՈսկիբերանիասացեալՎասնողորմութեանեւապաշխարութեան – Աւրհնեսցուք, եղբա՛յրք, զողորմածնԱստուած, որառաքեացզմիածինիծոցոյիւրմէ... եւանչափէմար­դասիրութիւննորա, զիինմավայելէփառքիշխա­նութիւնեւպատիւայժմ:

22. 99ա-103բԼԸ. ՅոհանուՈսկիբերանիասա­ցեալՎասնմխիթարութիւնվախճանեալեւսգոյ – Հայեա՛ցդուիյոյսնվերին, որիջանեսիխորսխա­ւարինսգոյդ... եւհանգստեաննեւերկնիցարքա­յու­թեաննարժանիլիցուքիՔրիստոսՅիսուսիՏէրմեր, որումփառքյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

23. 103բ-6բԼԸ. ՊատմութիւնսրբոյնՅոհանուՕձ­նե­ցուն, եւթէուստի՞էրհայրապետննա –Սուրբհայ­րապետնՅոհաննէսէրիգաւառէնՏաշրա... ոչինչգիտացեալզեղեալսն, մինչեւյարուցեալցուցիննոցազարմանալիհրաշն, որեղեւտղայիննոցաիՀոռոմայրիՍուրբՆշանէնիփառսՔրիստոսիԱս­տու­ծոյմերոյ:

24. 106բ-11բԼԹ. ՎարքեւյիշատակսուրբկուսինԹէոդուլա – ԻժամանակսԱնաստասայբարեպաշտար­քայինՀոռոմոց... եւնաուղիղվարուքառաջնորդ­նէրեղբարցնյերկայրժամանակսիփառսՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ:

25. 111բ-5աԽ. ԵրանելոյնՅոհանուՈսկիբերանիասացեալԻյայրինեւիմիամօրն – Բե՛րայսուհետեւ, սիրելի՛, զայսառաջիդիցուքզպատմութիւն... եւբարձրարասցուքզանուննորա, իմիասինփառաւո­րէինզԱստուածեւասէին՝ «ԱւրհնեալէԱստուած»:

26. 115բ-9աԽԱ.ՊատմութիւնսուրբԽաչին, որՀա­ցունեացկոչի, եթէորպէ՞սդարձաւիՊարսիցխաչնաստուածընկալ, յորմէընկալաւԲիւրեղտի­կիննզմասնաւրհնութեան – Եւեղեւյետթագա­ւո­րութեանՄօրկայարքայինՀոռոմոց... եւինքնգնացիտեղիիւրի՝գաւառնՍիւնեաց, եւպատմէրզսքան­չ[ել]իսնԱստուծոյ:

27. 119ա-23բԽԲ. ՊատմութիւնսուրբԽաչա­փայ­տինՔրիստոսի, թէորպէ՞ստարաւՀերակլարքայիԹարւիզոյիԿոստանդնուպօլիս– ԻսկարքայնՀե­րակլյետտալոյզսուրբմասնկենսատուխաչինԲիւ­րեղտիկնոջ... իսկՄուհամատդարձեալիմիւսումամինսկսաւժողովելզօրսբազումսեւկամէրելանելյաշխարհնՀայոց:

28. 123բ-7աԽԳ. ՊատմութիւնգալստեանՄու­հա­մատինիՀայսեւգնալՍահակայսուրբհայ­րա­պետինընդնմա – ԻշխաննԱրծրունեացԹէոդորոսԸռըշտունի, իբրեւլուաւ, թէՄուհամատ... եւբարե­պաշտնՎարդՊատրիկգնացերկրպագութիւնՍուրբՆշանինՎարագայ:

29. 127ա-31աԽԴ. ՎասնփոխմանսուրբԱս­տուա­ծածնին, թէորպէ՞սեղեւ– Պարտեւարժանէգի­տելզսքանչելիսն, զորեղենիննջումն... փառաւո­րենզանկարօտամենայնփառացեւպատուոյմայրդ, որբարեխօսդեսդաւանօղացսեւտօնողացս:

30. 131ա-4աԽԵ. ԵրանելոյնՍարգսիՇնորհալիվար­դապետիասացեալշահաւէտեւօգտակար– Եւարդ, այսպիսիյոյսկայմերառաջի, մի՛վերջասցուքյողորմութենէն... որումեւընդորումՀօր, միայնգա­մայնեւՀոգւոյնՍրբոյվայելենփառք, իշխանութիւնեւպատիւայժմ:

31. 134ա-8բԽԶ. ԵրանելոյնՍարգսիՇնորհալիցվարդապետիասացեալԲանզարմանալիվասնամե­նայնմարդկան – Զայսպիսիահագինբանսլսե­լովս, թափեսցուքիխելագարութենէս... շնորհօքեւողոր­մութեանՏեառնմերոյեւփրկչինՅիսուսիՔրիս­տոսի, որովեւըստորումՀօր, միանգամայնեւՀոգւոյնՍրբոյնփառք, պատիւեւիշխանութիւնայժմեւմիշտեւ՛՛:

32. 138բ-41բԽԸ. ԵրանելոյնՍարգսիՇնորհալիցվարդապետիասացեալԲանշահաւէտեւզար­մա­նալի– ԱյսպիսիզգուշութեամբեւՊօղոսխրատէզմեզ... շնորհօքեւմարդասիրութեամբՏեառնմերոյեւփրկչինՅիսուսիՔրիստոսի, որովեւըստորումՀօր, միանգամայնեւՀոգւոյնՍրբոյվայելէփառք, իշ­խա­նութիւնեւպատիւայժմեւմիշտեւ՛՛:

33. 141բ-2աԽԹ. Խրատհոգեւորեւպիտանի՝Գրի­գորիվարդապետիասացեալ– Ո՛վկրօնաւորքեւկարգակիցքճգնաւորացհանդիսակիցք... իւրերկիւ­ղիւնպարփակէեւարդարոցդասաւորէ:

– 142ա-5աԽրատպիտանիեւօգտակարամե­նայնմարդոյ – Կայր |142բ| թագաւորպարսիկ, անուննորաՆըշրանյէտլ... ասացթէ՝շունլաւէ, քանզկին, զիշունօֆայկուպահէեւկին՝ոչ:

34. 145ա-50բԾ. ՊատմութիւնսրբոյնԳրիգորիԼու­սաւորչինծնընդեաննեւսնընդեանեւչար­չա­րա­նացնեւելանելնՎիրապէն – ՅետմահուաննԱղէք­սանդրիւՄակեդոնացւոյԱրշակքաջ՝յազգէնՊա­րթե­ւաց... որմիշտառաջիամենասուրբԵրրորդութեանբա­րե­խօսեսցէվասնամենայնաշխարհի:

35. 150բ-53բԾԱ. ՊատմութիւնՆերսէսիհայրա­պետինեւԽադաեպիսկոպոսին – Յերրորդամիթա­գաւորութեաննԱրշակայեկացյաթոռեպիսկոպո­սութեանՀայոց... շնոր[հ]օքպայծառեւփառաւոր, / բայցարդյերկինսէդատաւոր, / նմամնացնմանաւոր:

36. 153բ-4բԾԲ.Խոստովանութիւնհաւանութեանուղ­ղափառհաւատոյս – Խոստովանիւքեւհաւա­տամքամենակատարսրտիւզՀայրԱստուածանեղ... զՔրիստոս՝ՈրդիՀօրԱստուծոյ, / զնոյնեւորդիՄա­րիամու, / լոյսիլուսոյ, մարդիմարդոյ, / միդաւանիընդՀօրեւՀոգւոյ:

37. 154բ-6բԾԳ. ՏեսիլԱստուածածնինՄարիա­մու, զորետեսզտանջանսմեղաւորացն – ՅարուցեալԱստուածածին՝մայրՏեառնգնացիլեառնՁիթե­նեաց... եւքեզվայելէփառք, իշխանութիւնեւպատիւայժմ:

38. 157ա-8բԾԴ. ԿանոնսուրբառաքելոցնԹա­դէո­սի. Հարցմունքեւպատասխանիքլաւեւպի­տա­նի– Որպէսպարտէեպիսկոպոսինկալիտեսչութիւնեկեղեցւոյ... եւփառաւորելզնա, որփրկեացզմեզյարութեամբնիւրով. եւնմափառքյաւիտեանս. ամէն:

39. 158բ-60աԾԵ. ՅոհանուՈսկիբերանիասա­ցեալՅաղակսհրաժարմանմարդկանաշխարհէ – Յորժամմեղաւորքհրաժարենյաշխարհէս, գանհրեշ­տակքն... եւգոհանալովփառաւորելզՀայրեւզՈրդիեւզՍուրբՀոգիդայժմեւմիշտ՛՛:

40. 160ա-62բԾԶ. Պատմութիւնյղութեանեւծնըն­դեանսուրբԱստուածածնին, Յ<յ>ովակիմայեւյԱննայէ, որաւետօքհրեշտակապետինյղացաւեւծնաւԱննազհրաշագեղն [Մ]արիամ – Իյազգա­տոհմէնԻսրայէղիէրՅովակիմ, յազգէնՅուդայի... էինձերանիյայնժամ, թէլինիմարժանացեալ:

41. 162բ-4աԾԷ. ԵրանելոյնՅոհաննուՈսկիբե­րանիասացեալյանհասգրոց – Յորժամերիտասարդէիր՝պարտէրքեզզաներեւոյթսն... եւյուսացելոցնակնունելովիՔրիստոսէԱստուծոյմերոյ, որումվայելէփառք, իշխանութիւնեւպատիւ՛՛:

42. 164ա-6բԾԸ. ԵրանելոյնԱթանասիեպիս­կո­պո­սինՀարցմունքվայելուչքեւպիտանիքԿիւրղիԵրու­սաղէմիհայրապետին՝Յաղագսհանճարոյ – Հարցումնթէ. Ուստի՞յայտէ՝իժամմահունոչմե­ռանի... իսկհոգիանարժանքահանայինկարիյոյժտան­ջիիհուրնանշէջ:

43. 166բ-8բԿԸ. (=ԾԹ.) ԽրատսրբոյԲա[ր]սեղիԿե­սարուհայրապետիասացեալՎասնամենայնի– ԻսկբարիշուքայրնԱստուծոյտեսեալժողովզման­կունսն... Տէրուղղեսցէզքեզեւհանցէորպէսլոյսզար­դարութիւնսքո:

44. 168բ-70բԿԹ. (=Կ)Բանշահաւէ[տ] եւօգ­տա­կարամենայնմարդկան. Եհարցոմնընդիմաստունբժիշկմիեւասէ՝Ամենայնցաւոցդեղգիտես. պա­տասխանիետբժիշկնեւասէ՝Յոյժգիտեմ, թէլսես –Ա՛ռզշաքարնապաշխարութեանեւզծաղիկնեղ­բայրսի­րութեան... եւխնդրելզողորմութիւնոչմիայնանձիննիւրում, այլեւամենայնաշխարհի:

45. 170բ-2աԿԱ. ՊատմութիւնեւխրատսուրբՀա­րանցվարուց – Ասացծերմիսուրբ, յորժամասէսարկաւագնյեկեղեցին... ապաԱստուածզձեռագործսիւրոչխնայէ:

46. 172ա-4աԿԲ. Վարդանվարդապետիասա­ցեալՎասնշնացող[աց] եւզանազանմեղաց – Վա՜յշնացողաց, որապականենզտաճարնԱստուծոյ... ապաայսբաւականէ, զիլցաւերկիրգիտութեամբնԱս­տուծոյ:

47. 174ա-6բԿԳ. ՎարդանսուրբվարդապետիասացեալՎասնհպարտացեւոխակալաց – Յետասյորիկփախերո՛ւքիհպարտութենէեւյոխակալու­թենէ... ՄարիամուԱստուածածնինեւանբարբառբարեխօսին՝աստուածընկալսրբոյԽաչին:

48. 176ա-81աԿԴ. ՊատմութիւնվարուցսրբոյնՅա­կոբայՄըծբնայհայրապետինեւՄարուգէիճգնաւորին – ՍուրբհայրապետնՅակոբհօրաքեռոր­դիէրսրբոյնԳրիգորիմերԼուսաւորչին... եւբազմա­ցոյցանդկրօնաւորսիսպասաւորութիւնսրբոյնՅա­կոբայիփառսՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ:

49. 181ա-4աԿԵ. ԵրանելոյնՅոհաննուԳառնեցոյասացեալԲանշահաւէտեւօգտակարամենայնմարդ­կան – Եւորցանկայեւփափագէանանցկե­նացնեւանվախճանփառացն... քանզիեւսակաւբանքսյիշատակենմեծամեծպատուիրանացնԱս­տու­ծոյ:

50. 184ա-6բԿԶ. ՊատմութիւնտեսլեանսրբոյնԳրիգորիԼուսաւորչին, զորետեսիՎաղարշապատքաղաքին, զՇողակաթին, ՍուրբՀոգոյն– Լուսաւո­րիչնմերսուրբնԳրիգորյորժամելիՎիրապէն... եւճշմարիտվկայիցնորասրբոյկուսանացնՀռիփ­սի­մեանցն:

51. 186բ-90աԿԷ. ԵրանելոյնԵփրեմիԽորինԱսո­րոյասացեալՎասնողորմութեան– Իշաւիղսփա­ռացքոց, Տէ՛ր, ընթանանմիտքիմ, Որդի՛Աստուծոյ... եւյորժամտայցեսզնաիձեռսաղքատին, կնքեալպահեսցիքեզայնիներքոյմատանւոյնԱստուծոյ:

52. 190ա-3բԿԸ. ԵրանելոյնաբաԵփրեմիԽորինԱսորոյասացեալէՎասնողորմութեան– Ոսկիոր­չափիտանիցէ, ահեւերկիւղունիտէր... եւաւրհ­նես­ցենզնոսա, որաւանդեացմեզզպատուիրանսպահոցիպատելզվէրսմեղացմերոց:

53. 193բ-7աԿԹ. ԵրանելոյնԵփրեմիԱսորոյասա­ցեալՎասնլուծանելոյզչորեքշաբաթնեւզուր­բաթն – Արդ, որոքլուծանէզպահսուրբաթինեւզչո­րեք­շաբաթին, ոչթէմիայնմեղանչէ… աստկանոնացսրբոցհնազանդլիցուք, զիանդիՀօրէԱստուծոյաւրհնեսցուքշնորհօքեւմարդասիրութեամբՏեառնմերոյեւփրկչին՝ՅիսուսիՔրիստոսի:

54. 197ա-8բՀ. ԵրանելոյնԲարսեղիհայրապետիԿեսարու [ա]սացելՎասնպահոց – Շաբաթտըւաւհրէիցազգինեւասացաւթէ՝Հանգիցէգրաստքո... յոր­մէփրկէզմեզԱստուածամենայնմեղացեւ ///ամւոյն:

55. 198բ-201ա [ՀԱ.] ՊատմութիւնԴաւթիմար­գա­րէին [ե]ւաստուածահօրթագաւորին – ԵւասէՏէրցՍամուէլ՝մինչեւյե՞րբսուքունիցիս... եւԴաւիթերթալովերթայրեւիմաստնանայրլիշնորհօքնԱս­տուծոյ(խորագիրնայլձեռքով, նոտր):

56. 201ա-4աԻԲ. ԵրանելոյնՍարգսիՇնորհալիցսուրբվարդապետիասացեալՎասնամենայնի– Արդ, եւմեզնոյնչարչարանքկայառաջիորպէսեւնոցաայնմանաւանդ... անուշահոտպատարագմա­տուցին, զիեւխոստացեալբարեացնոցամասնաւո­րաբարարժանաւորլիցուք(խորագիրնայլձեռքով, նոտր):

57. 204ա-7բՀԳ. ԴարձեալնորինՇնորհալիցսուրբՍարգսիասացեալԲանզարմանալի –Եւարդ, եթէայնպիսիհոգացողունիմք, հրաժարեսցուքիմարմ­նոյ... զիզԱստուածտեսանելկարասցուքեւյար­քայութեաննորավայելել, որոցլիցիամենեցունմեզհասանել:

58. 207բ-9աՀԳ. (կրկն.) ՆորինՍարգսիսուրբվար­դապետիասացեալիյորդորակացՍարգիսգրոցԲանզամանալիեւշահաւէտ – Եւարդ, եթէայսպիսիանարգամեծարՏէրունիմք... ապաշխարո­ղացն, որտաժանելիկրիւքեւքրտնաջանաշխատու/// (չշարունակուած):

59. 210բ-14բՀԴ. ՍրբոյնՅակոբայՍրճոյեպիս­կոպոսինասացեալԲանզարմանալիվասնդատինԱնտիոքայքաղաքին – Յուսովբանիւգամառքեզ, Որդի՛Աստուծոյ, առիտեսանելզճիշտ... ասա՛ինձզճշմարիտն, միգուցէպատահեսցէքեզ, զինչիցեսդուՆազօրացոյն:

60. 214բ-18բՀԵ. ԴարձեալճառվասնԱնտիոքաասացեալ – ԱսէՊետրոս՝Աշակերտնորաիցեմ, ասէՊօղոս՝Ամենայնաշակերտզարուեստիվարդապետէնուսանի... եւհրամանաւփրկչինգնացինիՀռոմքա­ղաքեւանդկատարեցանիՔրիստոս, եւենբարեխօսվասնտօնողացս:

61. 218բ-23ա [ՀԶ.] Պատմութիւնգալստեանմո­գուցթագաւորացնյերկրպագութիւնՔրիստոսի– ԱհամոգյԱրեւելիցեկինհասինյԵրուսաղէմ, երեքթագաւորք... թէհրեշտակԱստուծոյյանմարմինզօ­րացնաստղներեւէրիփառսՔրիստոսիԱստուծոյմե­րոյ, տղայացեալԲանդԱստուած:

62. 223ա-5բՀԷ. ԵրանելոյնԵփրեմիասացեալյԱւետիսկուսինՄարիամու – ՍքանչելիէԾնունդքո, Որդի՛Աստուծոյ, եւդժուարինէբերանիիմոյխօսել... թէզորլուաւզնոյն՝ասացԿուսինեւզորուսաւզնոյն՝աւետարանեացԱստուածամօրն:

63. 225բ-8բՀԸ. ՆորինսրբոյնԵփրեմիասացելՎասնգալստեանԳաբրիէլիառկոյսնՄարիամ – Ընկալեալծառայինզհրովարտակմեծթագաւորինեւթռուցեալվաղվաղակի… եւզկնինորաեմուտՈրդիթագաւորինընդդրունսլսելեացԿուսին:

64. 229ա-32աՀԹ. ՆորինԵփրեմիԽորինԱսորոյասացեալՅաւետիսկուսինՄարիամուեւյղանալԲանինԱստուծոյ – ԵկեալհրամանմեծիարքայինառՄարիամ՝իձեռնԳաբրիէլիհրեշտակին... եւհաւատա­ցոզՅովսէփ, զիեւնազբազումսհաւատացուսցէ:

65. 232ա-4բՁ. ՆորինսրբոյնԵփրեմիասացեալՎասնհաւատալոյնՅովսէփայիԾնունդնՔրիստո­սի, երեւմամբհրեշտակապետին –Եւմինչդեռյայն­պի­սիխորհրդոցնտագնապէրՅովսէփառիբացհա­նել... եւասէին՝փառքիբարձունսԱստուծոյեւյերկիրխաղաղութիւնեւԱդամայմեծյոյսհաշտութեանիփառսՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ:

66. 234բ-7ա [ՁԱ.] ՆորինԵփրեմիասացեալԻԾնունդնՔրիստոսիեւիփառաբանութիւնհովուացեւիմոգուցն – Ընթացեալհրեշտակացնաւետարանե­ցինհովուացն, եթէ՝Եկնքաջհովիւն... փառաբանու­թիւնեւքեզանդադարգոհաբանութիւնեւՍուրբՀոգ­ւոյդերկրպագութիւնայժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւի­տենից. ամէն:

67. 237բ-40բՁԲ. ԵրանելոյնՅոհաննուՈսկի­բե­րա­նիասացեալԻԾնունդնՔրիստոսիեւյԱւետիսսուրբԿուսինՄարիամու – Դարձեալխնդութեանաւե­­տիք, դարձեալազատութիւնզգացումն... եւաղա­չեա՛զառիքէնծնեալնԱստուածտալմեզքաւութեանմե­ղացթողութիւն, կեանքեւբարութիւնեւառող­ջու­թիւն:

68. 240բ-3աՁԶ. ՊատմութիւնվասնՅովհաննուծնընդեաննեւսնընդեաննեւմկրտութեաննՔրիս­տո­սի – ԿարապետնՔրիստոսիեւՄկրտիչնեւՅով­հան­նէս, որանդստինլցաւյորովայնի... որումեւզմեզարժանիսարասցէՅիսուսՔրիստոս՝մարդացեալԱս­տուածնմերբարեխօսութեամբսրբոյնՅովհաննուԿա­րապետին:

69. 243ա-5աՁԷ. ԵրանելոյնԵփրեմիԽորինԱսո­րոյասացեալՎասնզղջմանեւապաշխարու­թեան – Բարւոքէպահելզաւանդն, զորընկալաքզշնորհսըն, զորառաքզպարգեւսն... եւզմերմեղսնթողուՏէրԱստուածՅիսուսՔրիստոս՝խաչեալթագաւորն:

70. 245ա-7բՁԵ. ՆորինսրբոյնԵփրեմիասացեալԻդարձմեղաւորաց – Եւարդ, մի՛վերջասցուքիզղջմա­նէեւմի՛յետսանկցուքիխոստովանութենէմե­ղաց... իգահոյսնստուցանէ, իբարձունսհանէեւընդաջմէՀօրկարգէ, որոցլիցիամենեցունմեզհա­սանելշնորհօքՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ (խորագիրնայլձեռքով, նոտր):

71. 247բ-52բՁԶ. ԵրանելոյնԵփրեմիԽորինԱսո­րոյասացեալԻքարոզութիւննՅունանուեւապաշ­խարութիւնՆինուէքաղաքին – ԱհահրամանեհասառմարգարէնՅունան՝քարոզել... եւարժանիարաս­ցէզմեզողորմութեանիւրոյեւգթութեան:

72. 252բ-5դՁԷ. ՆորինԵփրեմիասացեալՅա­պաշ­խարութիւնՆինուէի – Յայնժամյարուցեալթա­գա­ւորնՆինուէի, մերկացաւզհանդերձիւրս... ասաս­ցուքամենեքեան. ԱւրհնութիւնՀօր, աւրհնութիւնՈրդ­ւոյ, աւրհնութիւնՀոգւոյնՍրբոյ՝Երրորդութիւնմիաս­տուածութեանն:

73. 255դ-60ա[ՁԸ]. ՏօնէգալստեանՔրիստոսիԱս­տուծոյմերոյ՝քառասնօրեայիտաճարն – Արդ, իբրեւլցաւաւուրբքսրբութեանՄարիամու՝մօրնՅի­սուսի... եւպաղատանօքծերունւոյնՍիմէոնիտո՛ւրմեզքաւութիւնեւողորմութիւնբարեաց, լիութիւնեւառողջութիւն:

74. 260ա-2բՁԹ. Անանիավարդապետիասա­ցեալՎասնանցաւորիաշխարհիս – Արդ, եթէկամիս, որյաղթեսաշխարհիսեւո՛չըմբռնիսիկենցաղոյսպատրանս... եւշնորհիւնՔրիստոսիյաղթեցէ՛քփա­ռացեւփորձանացաշխարհիսիփառսՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ:

75. 262բ-5աՂ. Խրատհոգեշահեւբանօգտա­կար, որասացեալէքաջեւբանիբունվարդապետնՊլուզ – ԱրարԱստուածզմարդնհոգիեւմարմին, եւմիտք, եւզարդարեացյիւրպատկերն... իշէնմնայիմարդնիհանգիստ, իփառսՔրիստոսիԱստուծոյմե­րոյ:

76. 265ա-9աՂԱ. ԵրանելոյնՅոհաննուՈսկիբե­րա­նիասացեալյԱւետարանիմեկնութենէ – ԱյրմիիջանէրյԵրուսաղէմայյԵրիքով, եւանկաւիձեռսաւազակաց... որոյմասինեւզմեզարժանիսարասցէՅիսուսՔրիստոս՝խաչեալթագաւորնմեր:

77. 269ա-73աՂԲ. ԵրանելոյնՅոհաննուՈսկիբե­րա­նիասացեալՅանառակորդին – Առնմիոջէիներկուորդիք. դէմքառակիս... եւհանդերձեալբա­րեացնհասցուքընդամենայնսուրբսիՔրիստոսՅի­սուս՝իՏէրմեր:

78. 273ա-6ա[ՂԳ.] Չորրորդկիրակին. ՅոհաննուՈսկիբերանիասացեալԻմեծատուննեւՂազարոս– Այրոմնմեծատուն, եւագանէրբեհեզսեւծիրանիս... ըստգործոցընտրութիւնիՏեառնէմերմէՅիսուսէՔրիստոսէ:

79. 276ա-9բՂԴ. ՍրբոյնԹէոփիլոսիասացեալՎասնՔառասնորդացպահոցնմիջոցէ– Ընդ­մի­ջե­ցաքահազծովպահոցՔառասնորդաց, յորումմտաքնաւովք... եւանդիտանջանացմի՛երկնչիք, այլզար­քա­յութիւննԱստուծոյժառանգեսցուքընդսուրբսնորա:

80. 279բ-83աՂԵ. ՆորինԹէոփիլոսիարիեւքաջվարդապետիասացեալ– Սովորութիւնիսկէվա­ճառականաց, զիմիտեղւոջկուտեալժողովին... վասնորոյհայցեմքիմարդասէրփրկչէնմերմէփրկելզմեզիժանեացնսատանայի՝շնորհիւողորմութեամբնիւրոյ:

81. 283ա-4բՂԶ. Հինգերորդկիրակէին. Երանե­լոյնՅոհաննուասացեալԻմաքսաւորնեւիփարի­սե­ցին – Երրորդեւսճանապարհքապաշխարութեան... զիաղօթքնխօսքէընդԱստուած, եւյորժամիսուրբսրտէլինի՝զփրկութիւնպատարագիգործէիփառսՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ:

82. 284բ-7բՂԷ. ԵրանելոյնՅոհաննուՈսկիբերա­նինասացեալԻվեցերրորդկիւրակէին. ԶմեկնութիւնԱւետարանին – Արթունկացէ՛ք, զիոչգիտէք, թէերբ|285ա|Տէրտաննգայցէ... եւմարդասիրութեամբՏեառնմերոյեւփրկչինՅիսուսիՔրիստոսի, ընդորումՀօրեւՍուրբՀոգւոյնայժմեւ՛՛:

83. 287բ-92աՂԸ. ԵրանելոյնՅակոբայՍրճոյեպիս­կոպոսիասացեալՆերբողեանիՅարութիւնն [Ղ]ազարու– Բա՛ցզշրթունսիմ՝խօսելվասնքո, Որ­դի՛Աստուծոյ... իւրաքանչիւրոքզօրութեաննիւրոյգոր­ծեացառ<առ>մեռեալն՝իփառաբանութիւնՈրդ­ւոյնԱստուծոյ:

84. 292ա-6աՂԹ. ՄեծիեւհրաշալիԳալստեաննՔրիստոսի, որէօրառաջինարարչութեաննԱստու­ծոյ, որպէսասէմարգարէն՝աստուածախօսնՄովսէս – ԻսկզբանէարարԱստուածզերկինեւզերկիր, իսկՀայրԲաննՈրդիէ... ովսաննա՛իբարձունսՀօրեւՈր­դոյեւՀոգոյնՍրբոյ:

85. 296ա-8բՃ. ՊատճառաւագերկուշաբթինՎասնարարչութեաննԱստուծոյ – ԵւասացԱս­տուած. Եղիցիհաստատութիւնիմէջջրոցդ... զամե­նայնհոգսձերընկեցէ՛քինա, զինաէ, որհոգայվասնձեր:

86. 298բ-300բՃԱ. ՊատճառԱւագերեքշաբա­թին, թէզի՞նչարարԱստուածինմա – ԵւասացԱստուած՝Ժողովեսցինջուրքիժողովսիւրեանց... յո­րոցփրկեսցէզմեզՅիսուս՝ՈրդինԱստուծոյեւմաս­նակիցամենայնսրբոցարասցէ:

87. 300բ-3աՃԲ. ՊատճառԱւագչորեքշաբաթինսուրբարարչութեաննԱստուծոյ – ԵւասացԱս­տուած. Եղիցինլուսաւորքիհաստատութեաներկ­նից... որովմաքրիմքիմեղացեւարժանանամքՀոգոյնշնորհաց, մարդասիրութեամբՏեառնմերոյեւփրկչինՅիսուսիՔրիստոսի:

88. 303բ-6աՃԳ. ՊատճառԱւագշաբաթինՎասնարարչութեաննԱստուծոյ – ԵւասացԱստուած. Հան­ցենջուրքզեռունսշնչոցկենդանեաց... իվերնատունեկիրեւզոտսաշակերտացնլուացեր:

89. 306ա-7բՃԴ. Պատճառվեցերորդաւուր [ա]րար­չութեաննԱստուծոյ, խորհուրդվեցդարունեւկատարմաննյաւուրՈւրբաթունչարչարանացնՔրիստոսի– ՅաւուրուրբաթունասացԱստուած. Հանցէերկիրշունչկենդանիըստազգի... վասնփրկու­թեանԱդամայնախաստեղծինեւծնընդոցնորին:

90. 308ա-12ա [ՃԵ.] ՄեծիուրբաթինՎասնԽաչե­լութեանՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ – Սովորութիւնէմարդկանյորժամանի, ոքյայլտեղիս... արդ, սգաս­ցուքիվերայՀօրնմերեւլացցուքիվերայեղբօրնմեր, ողբասցուքիվերայՏեառնմերեւկոծեսցուքիվերայփրկչինմերոյ:

91. 312ա-5աՃԶ. ԵրանելոյնՅակոբայՍրճոյեպիս­կոպոսիՆերբողեանասացեալիսուրբԶա­տիկնեւՅարութեանփրկչինմերոյՅիսուսիՔրիս­տոսի – Այսօրուրախութիւնմեծ, լիընտրու­թեամբք... եւյիշատակնոցադեւքն, որկորեանաղա­ղա­կաւ:

92. 315ա-6բՃԷ. ԹուղթՊիղատոսիդատաւորինառՏիբերկայսրն, զորգրեացյետԽաչելութեաննՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ – ԻնքնակալդՍեբաս­տիայ, փառաւորիեւհզօրիՏիբերեայ... եւփառաւորիամենասուրբԵրրորդութիւննայժմեւմիշտեւյաւ՛՛:

93. 316բ-7աՃԸ. ՊատմութիւնվասնսքանչելեացպատկերինՔրիստոսի, զորիտախտակինէր– ԻսահմանսՏիւրոսիեւՍիդովնի՝իքաղաքնԲիւրիտոնէին... յորմէբազումքնշանքլինինիփառսՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ:

– 317աբԴարձեալբանզարմանալիիՍարգիսգրոց, յորդորակաց – Լո՛ւրմարգարէին, զի՞նչասէցԱստուած. Բարիքնիմքեզչենինչպիտոյ... որովեւընդորումՀօր, միանգամայնեւՀոգւոյնՍրբոյփառք, իշխանութիւնեւպատիւայժմեւ՛՛:

94. 317բ-20բՃԹ. Պատմութիւնսքանչելեացտղա­­յութեաննՔրիստոսի, զորարարՅիսուս – Յա­րու­ցեալՅովսէփ, առզմանուկնՅիսուսեւզմայրնո­րա... եւամենեքեանհիացեալ, փառսետունմարդա­ցեալԲանինԱստուծոյ:

95. 320բ-4բՃԺ. ՄեծինԵւսեբեապատմագրիասացեալԻՀամբարձումնՔրիստոսիԱստուծոյմե­րոյ– ՎայելուջէմեզճառելեւսակաւինչվասնՀամ­բարձմանՏեառն... փրկեացեւազատեալապրե­ցոյցզմեզեւապահամբարձաւառՀայրեւՍուրբՀոգին:

96. 324բ-6աՃԺԱ. ԱւանդութիւնհրէիցնՎասնողորմութեան՝առիգտանելզողորմութիւնյԱստու­ծոյ– ԱյրոմնմեծատունյԻսրայելէէրեւմոռացեալէրզյոյսն, որառԱստուած... որելոյծզմեղսեւծնաւիԲեթղահէմիտունհացի. եւնմափառքյաւիտեանս. ամէն:

97. 326ա-9աՃԺԲ. ԴատաստանքնաւրինացնՄով­սէսի, զորասացՏէր, եւգրեացՄովսէս – ԵւխօսեցաւՏէրընդՄովսէսիեւասէ. Եթէոյքխաբեսցէզկոյս... եւժառանգելզարքայութիւններկնիցընդսուրբսամենայն:

98. 329ա-33աՃԺԳ. Խրատքիմաստասիրացեւխրատքհասարակաց – Որդեա՛կ, նախիլեզուէքում­մէերկիցեսորպէսյօտար... եւայսբաւականխրատէիմաստնոց, որուսանելկամիցին:

99. 333ա-6բՃԺԴ. Խրատքիմաստասիրացեւուղ­ղափառվարդապետացՎասնգազանացեւսողնոցեւոյքինոսասահմանեալկան. Յաղակսօրինակիմեղաւորաց, արդարոց, որկանիսահմանինԱստուծոյ – Բարւախօսնասէ. Զառեւծէ, որթագաւորէիվերայամենայնանասնոց... եւմեքյորդորեսցուքզմիմեանսիսէրաստուածայինփառացն, արժանա­ւորքլիցուքմեքեւամենայնհաւատացեալքդսրբոյԵրրորդութեանն:

100. 336բ-41բԲանշահաւետեւօգտակար. մեկ­նութենէԱրարածոցգրոց– Աբր[ահ]ամլեալԺԵ. (15) ամացեւգտաւզԱստուածայսուպատճառաւ... զիանդբնակեսցիեւիյազգմեծեղիցի:

101. 341բ-7աՃԺԵ. ԴարձեալմեկնութիւնիյԱրա­րա­ծոցգրոց – Եւդարձեալգիտելիէ, զիԳ. աստուա­ծա­տուրպարգեւացնտիրացաւԱբրահամ... անկաւիվերայամենայնազգացն, յորոցմիջիկայինինքեանքիփառսՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ:

102. 347ա-50բՃԺԷ. ԵրանելոյնՆերսէսիհայրա­պետի [ա]սացեալՎասնգալստեաննֆռանգազգինեւվասնՆեռիննեւկատարածիաշխարհիսեւմիւսանգամգալստեաննՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ – ՅորժամթագաւորեացմեծնԿոստանդիանոսիՀռոմ... յորմէփրկեսցէզմեզՔրիստոս՝Աստուածմերեւզամենայնհաւատացեալսանուանիւրոյ:

103. 350բ-8ա [ՃԺԶ]. ԵրանելոյնՀիպողիտայեպիսկոպոսիասացեալՎասնկատարածիաշխար­հիսեւվասնՆեռինեւմիւսանգամգալստեաննՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ – ՔանզիՏեառնՅիսուսիՔրիստոսիգալուստն... եւմեղաւորքնիտանջանսնյաւիտենից. եւՔրիստոսիԱստուծոյմերոյփառքյաւիտեանս. ամէն:

104. 358ա-62աՃԺԸ. ԲանշահաւէտեւօգտակարՎասնկիրակէիտէրունականաւուրց– Ես՝պապսՀռոմայքաղաքիեկիիտաճարնՍուրբԱռաքելոցն...քահանայքդ, հանդերձժողովրդեամբդ, աւրհնեցէ՛քեւասացէ՛քՃ. (100) «Տէրողորմեա»:

105. 362ա-6աՃԺԹ. ԵրիցսերանեալշնորհալիցվարդապետիառնԱստուծոյՍարգսիասացեալյոր­դորակէՍարգիսգրոց – Եւարդ, մեք, սիրելի՛ք, այսամե­նայնգիտելովզառաւելութիւն… թռչիլթեւօքարփիական, / երանգընթացթափանցական, / խառնիլիդասսյաջակողմեան:

106. 366ա-9ա [Հ]արցմունքեւպատասխանիքզանազանեւգեղեցիկ – Հարց. Վասնանարժանքահանայիցեւժողովրդոցպարտէզկարգնկատարելթաղմանն, թէոչ:Պատասխանէ. Այոո՛յ, պարտէ... Հարց. Զփառսարդարոցնտեսանենմեղաւորացն: Պա­տաս­խանի. Մինչեւյօրդատաստանինտեսանենմեղա­ւորքն... վասնզիչենարժանիտեսանելզփառսնար­դա­րոցն. եւՔրիստոսիփառք, յաւիտեանս. ամէն:

– 372աբ, 375ա[Ցանկ՝Ա.-ՃԻԴ.] – [Ա]ռաջինՍուրբԼուսաւորչինԱ., ՅոհանուԵրզնկեցոյ, Վարդանվարդապետին՝Բ. Բանշահաւէտեւօգտակար՝Գ.… Յիշատակարանգրոցս՝ՃԻԴ.:

– 373աբ[Ցանկ՝կրկն.՝Ա.-ՁԹ.] – [Ա]ռաջինՍուրբԼուսաւորչինԱ., ՅոհանուԵրզնկեցոյեւՎարդանվար­դա­պետին՝Բ. Բանշահաւէտեւօգտակար՝Գ.… Անա­նիայվարդապետիաս՛՛վասնանցաւորաշխարհի՝ՁԹ.:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆԺԷ. դարի, նոտրգիր

1. 375բ[ԱղօթքառՏիրամայրՍուրբԿոյսն] – Վասնայնտեսցուք, փառաւորեսցուքՏիրամայրՍուրբԿոյս… պատուականխաչինօգնութեամբնհա[յ]ցեմքեզՏեառնաւրհնեալլիցուք:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆԺԸ. դարի, անարուեստբոլոր­գիր

1. 375աՍուրբնահատակ, նորտունկծաղիկ, դուպա­լասան

Վարդ, մանուշակ, տաշխ, կինամոն, նարգիզեւշու­շան

Անուշհոտովաշհարսլցերեւզքիմսըսմա[ր]դկան:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆԺԹ. դ.

1. 59բ (անարուեստնոտրգիր) ՔահանայնբարինմանԱստուծոյ,

Հրեշտակիմարմնիեւգերիվերոյ,

Չարընզէտդիւացզուրկէլոյսոյ,

Խաւորդմէկարգինդադարկիբարոյ:

2. 69բ (անարուեստբոլորգիր) Թէհեզեղար, օ՛վդումահճուպ, աշհարխամէնքեզծառայ,

Թէլիրբեղարեւանըզգամ, երկինսբաժինքեզչկայ:

175բ (նոյնձեռքով, անարուեստբոլորգիր) Օ՛վընթերցօղ, զայսոտանաւորսկարդայեւեղկելիսյիշայ:

ՈչհանգչիԱստուածիսիրտսհպարտին՝վասնգոլոյփքալից,

Եւոչիսիրտսագահին՝վասնգոլոյնփշալից,

Եւոչիսիրտփղջահողին՝վասնգոլոյնտղմալից,

Այլեւիսիրտառաքինոյն՝վասնգոլոյնծաղկալից:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

5աՈրողորմիՔրիստոսԱստուածգծողիգրոցստէրԹումինեւծնօղացնորին՝հօրնտէրԱւետիսինեւմօրն՝Խաթունաղին, որդոյն՝տիրացի |5բ| մահդասիՅարութենինեւՀալխաթունինեւամենայնարեանմեր­ձաւորացկարդա՛՛եւ՛՛ (նման՝ 8բ, 12բ, 15բ, 17ա, 18բ, 24բ, 29բ, 40բ, 47բ, 52ա, 55ա, 58ա, 59բ, 69բ, 85ա, 88բ, 94ա, 106բ, 127ա, 141բ, 145ա, 153բ, 154բ, 156բ, 160ա, 164ա, 166բ, 176ա, 181ա, 190ա, 193բ, 201ա, 204ա, 214բ, 218բ, 225բ, 232ա, 247բ, 262բ, 265ա, 273ա, 276ա, 284բ, 306ա, 307բ, 315ա):

6բՈղորմածնԱստուածողորմեսցիգծողիսուրբգրոցսԹումայքահանայինեւիւրծնօղացն՝տէրԱւե­տիսինեւԽաթունաղին, կողակցին՝Հալխաթունին, որդոյն՝տիրացիմղդեսիՅարութենին,դստեր՝Մար­տում­զատինեւՓարիխանին,կարդա՛՛ (նման՝ 10ա, 13բ, 14բ, 20ա, 21բ, 26բ, 28ա, 31ա, 38ա, 43բ, 46ա, 49բ, 63բ, 67ա, 75ա, 80բ, 99ա, 134ա, 138բ, 150բ, 158բ, 162բ, 168բ, 170բ, 172ա, 174ա, 184ա, 186բ, 197ա, 198բ (վնասուած՝տե՛սՎիճակ), 207բ, 223ա, 234բ, 240բ, 243ա, 245ա, 255դ, 296ա, 298բ, 300բ, 312ա, 362ա):

63բՄանաւանդզծրողզԹումայքահանայնեւզծնօղսննորին՝տէրԱւետիսինեւԽաթունաղին,կո­ղակիցն՝Հալխաթունին,որդոնմահդասիՅարութե­նին, Մարտունին, Խաթունաղին,կարդա՛՛եւլսեա՛՛ (նման՝ 99ա, 131ա, 279բ, 252բ, 269ա, 283ա, 358ա):

103բԵւսառաւելգրողիսուրբգրոցսԹումայքահանային, կողակցին՝Հալխաթունին,որդոյն՝Յա­րու­թիւնինեւՂիմաթին,կարդա՛՛ (նման՝ 350բ, 347ա):

111բՈրոցաղօթիւքնեւբարեխօսութեամբնողոր­մեա՛ՔրիստոսԱստուածգծողիգրոցսԹումայքահա­նայինեւծնօղացն՝տէրԱւետիսինեւԽաթու­նա­ղին, կո­ղակցին՝Հալխաթունին, եւոր[դ]ոյն՝Յարու­թենին,որյայսմամիփոխեցաւառՔրիստոս, կարդա (նման՝ 123բ):

115աՍոցինբարեխօսութեամբողորմեայՏէրԱս­տուածգծողիգրոցսԹումայքահանային, կողակցին՝Հալխաթունին, որդին՝Յարութենին, Ատոմին, կար­դա՛՛:

119աՈրողորմիՔրիստոսՅիսուսստացողիմղդեսիՅարութենինեւիւրծնօղացն՝տէրԹումինեւՀալխաթունին,քուերացն՝ԽաթունաղինեւՄար­տու­մին,կարդա՛՛ (նման՝ 260ա, 260ա):

142աԵւզգծողյիշմանառնէքարժանաւոր, եւՈղորմիասողբոլորհանգուցեալիյանանցլոյս:

273աՈրողորմիծրողիսուրբգրոցստէրԹումին,հօրն՝տէրԱւետիսինեւտէրԹումայքարտօղարինեւորդոյն՝Յարութէնին,կողակցին՝Հալխաթունին, կար­դա[ցողաց] եւլս[ողաց] (նման՝ 303ա, 333ա):

287բՅիշեա՛, Քրիստո՛սԱստուած, զծրողգրոցԹու­մայքահանային, կողակցին՝Հալխաթունին,որ­[դ]ոնՅարութենինեւիմվարպետ՝տէրԹումային, կարդա՛՛ (նման՝ 292ա):

341աՏէ՛րԱստուածՅիսուսՔրիստոս, մաղթանօքսրբոցնահապետացողորմեա՛ստացողիգրոցստէրԹումին, հօրն՝տէրնԱւետիսին, մօր՝Խաթունաղին, կողակցին՝Հալխաթունին, որդոյնմաղդեսիՅարութե­նին, դստերաց՝ԽաթունաղինեւՄարտումզատինեւիմվարպետտէրԹումային, կդ՛՛ (նման՝ 228բ, 317բ, 336բ, 347ա):

369աՈրողորմիՏէրԱստուածգծողիգրոցսԹու­մայերիցունեւծնօղացննորին, հօր՝տէրԱւետիսինեւմօր՝Խաթունաղինկողակցին՝Հալխաթունին, որդոյն՝Յարութենին,դստերացն՝ԽաթունաղինեւՄարտումին,եւտէրԹումայկարտօղարին (= քար­տու­ղար) եւիմվարպետ՝տէրԳրիգորին.ամէն (նման՝ 279բ, 300բ, 320բ, 324բ, 326ա, 329ա):

369բԱւրհնութիւն, գոհութիւնհամափառ, համա­զօր, համապատիւսուրբԵրրորդութեան՝Հօրան­սկզբնա­կանիեւանեղի, Որդւոյ՝ծնեալիՀօրէանմարմ­նաբար, յառաջքանզյաիւտեան, անճառեւանսկիզբնՀոգւոյնՍրբոյն՝բղխումնիՀօրէանժամանակաբարեւանքննելի: Անձամբեւանուամբբաժանեալ, բայցբնու­թեամբ, տէրութեամբ, աստուածութեամբ, զօրութեամբ, իշխանութեամբ, համակամութեամբ, համարարչու­թեամբ, համագոյութեամբ, համափառութեամբ, միաւո­րու­թեամբ:

Դարձեալփառօքեւգոհութեամբեւմշտնջենաւորաւրհնութիւնեւերկրպագութիւնյամենայնարարա­ծոցս՝յերկնաւորացեւյերկրաւորաց, իհրեշտակացեւիմարդկանէ, այժմեւյանսպառյաւիտենից. ամէն: Որովլինելութիւնեկինամենայնարարածք, երկինքեւերկնաւորօք, այսինքն՝հրեշտակացբազմութեամբեւզգալիլուսաւորօքդեւերկիրսերկրաւորօքս՝բուսովքեւտնկովքեւչորքոտանօք, ծով՝լողականօք, եւօդք՝թռչնօք. եւայլանհունբարիք, որկանիսմա: Յետամենեցունստեղծզմարդնիհողոյեւզկին՝իկողէն: Իմանալիարարզմարդնեւզգալիերկնային, այսինքնէ՝հոգիեւմարմին, իպատկերաստուածութեանիւրոյ:

Տնկեացիդրախտեւեդանդզմարդն՝անմահականկեանս: Պատուիրանետնոցայամենայնծառոյուտելեւմիոյնչուտել: Զորոչպահելզպատուիրաննկորու­սելզանճառելիզփառսնեւփոխանականմահու­թեանն՝զմահժառանգեցին, եւընդաւրհնութեանն՝զանէծս, եւընդդրախտինփափկութեան՝զփշաբերերկիրս: Եւընդանախտաբարաճմաննիդրախտին՝անասնեղէնծնընդեամբբազմացանիվերայերկրի: Որոցաճեալիբազմութիւնոչկացինիպատուիրանարարչին, առաջինյանցանօքնշատացան, այլայնքանյաճախեցինիմեղս, մինչեւբարկանալԱստուծոյ: Եւջրովեւհրովեւայլզանազանհարուածովքխրատեալզնոսա, եւո՛չմիայնչդարձանիբարիս, այլեւսառաւելխոտորեցանիչարիս, զիփոխանակար|370ա|արչին՝արարածոցերկիրպագին: Բայցայսուամենայնիւ, ոչանտեսարարզմարդկայինբնութիւնս, այլյայտնեացզինքնարդարոցն, յիւրաքանչիւրժամանակսխօսելովընդԱբրահամու՝զաւակինորա. որետօրէնս՝գրեալմատամբնիւրովիտախտակսքարեղէնսիձեռնՄովսէսինախամարգարէին, երեւեցոյցեւյետսնորադասսմարգարէից: Որքեւխրատէինյիւրաքանչիւրժա­մանակնզմարդիկքեւմարգարէանայինվասնգալստեանՈրդւոյնԱստուծոյ: ՈրիլրմանժամանակիառաքեցաւիՀօրէեւէառմարմինիսրբոյկուսէնՄարիամայ՝ծնանելովինմանէանախտաբար, եւզամենայնտնօրէնութիւնսկատարեալ, եկնիՅորդա­նան՝մկրտիլիՅովաննէմարմնովնԱդամայ, զիզմեղսԱդամայլուասցէջրովնՅորդանանու, վկայե­լովՈրդւոյ, ՀօրեւՀոգւոյնՍրբոյ: Եւապազինքնյայտ­նեացաստուածութիւնիւր՝իձեռնպէս-պէսսքան­չե­լեացն, զորկատարեաց, որպէսեւպատմէԱւե­տա­րանն: Իսկազգնհրէիցապերախտդարձանառիբա­րե­գործն՝մատնեալխաչիեւմահու: Որյինքնկամաւ [ետ] զանձնեւո՛չիհարկէ, որպէսասէրինքնՏէրն՝ՊարտէՈրդոյմատնիլեւիխաչելանել, զիկատարես­ցէզմարգարէիցնկանխասացութիւնսեւաշխարհիզփրկութիւն:

Եւյայտնիարարիմեռանելնմարմնովզզօրու­թիւննաստուածութեանիւրոյ, զիարեգակնխաւարե­ցաւ, եւերկիրշարժեցաւ, վէմքպատառեցան, վարա­գուրտաճարին՝հերձաւ, գերեզմանքբացան, մեռեալքյարեան: Էջիգերեզմաննորպէսմարդեւյարեաւյա­ւուրերրորդիինքնիշխանութեամբ՝որպէսզԱստուած: ԵրեւեցաւաշակերտացիւրոցյետՅարութեաննեւխօսեցաւընդնոսազաւուրսքառասունեւհամբարձաւյերկինս, նստաւընդաջմէՀօր: Եւինքնխոստացաւ՝Քրիստոս, գալնովինմարմնով՝դատելզկենդանիսեւզմեռեալսըստիւրաքանչիւրգործոց:

ԻսկառաքեալքնՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսիըստիւրականհրամանինքարոզեալաշակերտեցինզամենայնհեթանոսս, մկրտեցինզնոսայանունՀօրեւՈրդոյեւ|370բ|ՀոգւոյնՍրբոյ: Շինեցինեկեղեցիսեւկարգեցինինմաեպիսկոպոս, քահանայեւսարկա­ւա­գունս, եւինքեանքփութովելինյաշխարհէս՝սպան­մամբսրոյեւազգի-ազգիչարչարանօք, որպէսպատմէԿտակարանսայս: Եւայսույուսովմտինյաւիտենականհանգիստն՝առՔրիստոսԱստուածմեր, որպէսինքնհրամայացթէ՝Ուրեսնեմ՝անդեւպաշտօնեանիմեղիցի: Զիչարժէչարչարանքնմարմնոյսզարփիահրաշպսակն, զորտալոցէՔրիստոսսիրելեացիւրոց: ԶայսլուեալնորածինորդիքՍիոնիցանկանալովփափաք­մամբասեն. Մեքզորինչարասցուք՝տրիտուրՏեառն, փոխանակայսմերախտիցանճառից. արդ, անձինքմերեղիցինպատարագփոխանակՅիսուսի, ընդսիրոյնորա: ԵւդիմեցինառհասարակյօժարութեամբիմահվասնանուանՔրիստոսի՝հազարքհազարացեւբիւրքբիւրոց՝հովիւքբանաւորհօտինքեւծնօղքհոգեւորզաւակօք՝երիտասարդքեւկուսանք, ծերքեւտղայք: Եւբազումքյանհաւատիցն, որքտեսինզսքանչելիսնիսուրբվկայսն, հաւատացինիՔրիստոսեւմկրտեցան. նաեւմատաղմանկունք, կէսքհրայրեացքեւայլ՝գազանակուրք, ոմանքջրահեղձքեւայլքանթիւք՝սրովկատարեալք, որքզհուրմեղացցողովարեանիւրեանցշիջուցինեւզխաւարնանգիտութեաննլուսովաստուածպաշտութեաննհալածեցին: Իսկյետյաղթու­թեաննհոգեւորպատերազմինեւծաղկելոքրիստո­նէու­թեաննհաւատոյսաստուածասիրացնխումբք, այսինքն՝ճգնաւորաց, որքսիրովեւեռանդնոտսրտիւմեկացեալիհեշտութեանցաշխարհիս, անհանգիստտքնութեամբ, քաղցինեւծարաւով, անընչութեամբ, մերկութեամբեւգետնախշտութեամբզխաչնՔրիս­տոսիյանձինսբառնալով, խաչակիցեղեննմին, ընդսուրբսնահատակացնխառնեալելինյանճառելիփառսեւյանպատումյուրախութիւնսն: Եւյիշատակսոցաեւգործք, որիսոցանէգործեցան, էճիշտխրախ­ճանութիւնճշմարիտարանց, որոցկոչնատէրՔրիստոսէ, եւնախահրաւէրառաքեալքնկարգեցինսուրբհայրքնեւառաջնորդքնմերամենայնաւուրորիշորիշպատ|371ա|րաստեալսեղանբարելի, զցանկալիմահսվկայիցն: ԶիմեծհամարձակութիւնունինիՔրիստոսամենայնսուրբքյաւուրյիշատակիիւրոցտօնի, զիեւզայնխնդրէինիժամկատարմաննիւրեանց: Եւթէոքծուլութեամբհակառակեսցիխա­փա­նելզյիշատակսրբոցն, որոցեւէիսրբոցն, յան­ցանէզամօթիհարցինիգալստեաննՔրիստոսի: Իսկորքանյապաղկատարենզյիշատակնոցա, նոցինպսակացարժանաւորինիՔրիստոսէԱստուծոյմերոյ:

Արդ, այսպիսումլուսազարդտառիս, որՈսկէփորկոչեցեալ, ցանկացողեղեւմեծաւփափաքմամբԹու­մայքահանայ, իմիտառեալզբաննԵսայեա[յ], որասէ՝Երանի, որունիցիզաւակիՍիոնեւընդանեակյԵրուսաղէմ, վասնայնյուսոյնեւտէրունականհրա­մանինսերտսրտիւեւբոլորհաւատովգրեացզսուրբգիրքս՝յիշատակհոգոյիւրոյեւծնօղացն՝հօրնտէրԱւետիսինեւմօրն՝Խաթունաղին,որդոյն՝Յարութե­նին, դստերացն՝ԽաթունաղինեւՄարտումզատին,կողակցին՝Հալխաթունին,հօրն՝Գրիգորինեւմօր՝Խանաղին,եղբօր՝Յովանիսին,կնոջ՝Մահմուռին,դստեր՝Ղիմաթին, որդոյն՝դպիրԷնիաթին,կնոջ՝Եղիսին,որդոց՝ՄինասինեւՍիմոնին,եւիմվարդա­պետտէրԳրիգորինեւտէրԹումայքարտօղարինեւամենայնարեանմերձաւորացն. ամէն:

Դարձեալյիշեսջի՛քիմաքրափայլյաղօթսձերզտէրԹումայքահանայՄոկացին, որզանունսունիմեւգործսո՛չ, եւյամենայնբարեացթափուրեւունայն, Աստուծոյյաջութեամբնգրեցիզսուրբտառս, որկոչիՈսկիփոր՝յիշատակհոգոյիմոյեւծնօղացիմոց՝տէրԱւետիսինեւԽաթունաղին,մեծպապուն՝տէրԱւե­տիսին,կողակցին՝Թարուէզին,որդոյնՅարութենին,կողակցին՝Հալխաթունին,դստերաց՝ԽաթունաղինեւՄարտումզատին, լիբերանովեւբոլորսրտիւ «Աստուածողորմի» ասացէ՛քսոցին. ամէն:

Արդ, գրեցաւսուրբտառս, որկոչիՈսկիփոր, ձեռամբմեղսամածեւախմարգրչի՝տէրԹումայի,իմայրաքաղաքսՎան,ընդհովանեաւՍրբոյնԷջմիած­նայեւԹադէոսՍուրբԱռաքելոյնեւՍանդխտոյկու|371բ|սինեւՍուրբԳէորգզօրավարինեւԹուխՄանուկսուրբԱւետարանին, իթուականիսհայոցՌՃեւԿԷ. ամի (1718), իհայրապետութեանտեառնտէրԱստուածատուրկաթուղիկոսին. եւյայսմամիաթոռսմերՎարագանտիորջէեւամայիեղեալվասնծովացեալմեղացմերոց:

Արդ, որքհանդիպիքսուրբգրոցս՝կարդալովկամօրինակդնելով, յիշեսջիքիսուրբյաղօթսձերզմեղաւորս, որբազումտառապանօքգրեցիզսա, իդառնեւիչարժամանակիս, զորկամքիտառապանսիձեռսիսմայելացւոցազգին, յիշատակհոգւոյիմոյեւծնօղաց, եւեդիիդրունսՍուրբԷջմիածնայանջինջյիշատակ: Որքհանդիպիքսմալիբերանովեւբոլորսրտիւ «Աստուածողորմի» ասացէ՛քտէրԹումինեւսուրբեկեղեցւոյմիաբանիցս՝տէրՄարգարսրբամիտքահանայինեւորդոյնորին՝սարկաւագՍիմէոնինեւդպիրԷնիաթինեւդպիրՅարութենին,եւԱստուածձեզողորմեսցիյաւուրդատաստանին. ամէն: Ո՜վլուսերամդասքքահանայիցեւմանկունքսուրբեկե­ղե­ցիոյ, որքկարդաքզգիրքս, վասնԱստուծոյխնամտանէքիհրէ, իջրէ, իթացմատէ, իլրբաբարշօ­շա­փելոեւանպատեհգետինզա[ր]նելով, մի՛ոքիշխեսցէզանարասցէ: Ովորխնամտանէ՝վարձսյԱստուծոյառ­նէեւինքնաւրհնեալեղիցի. եւլիսրտիւ «Աստուածողորմի» ասացէ՛քՄոկացիտէրԹումինեւիւրամե­նայնարեանմերձաւորաց, եւհոգեւորորդիԱնդ­րիա­սին,կողակցին՝Սիմին,որդոն՝ՄիրզախանինեւՄար­գարինեւոր «զՈղորմին» ասէ, Աստուածիւրնողորմեսցի. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 375ա (1758 թ., նոտրգիր) [Թ]վ[ին] ՌՄԷ. (1758), ապրէլմէկ, որեսմեղաւորտէրԽէրապետսեկիիՍուրբԷջմիածին,որգիլայեւցորենԽ. (40) ղուռուշծախվէր, վասնծովացեալմեղացմերօց:

2. 375բ (1760 թ., նոտրգիր, դժուարընթեռնելի) ԹվինՌՄԺԹ. (1760) մայիսիԺԶ.ին (18)/// տէրՄա­նուկ (՞) /// իւրորդիես՝որՍուրբՍահակ (՞) եղանք, եկինքՍուրբԷջմիածին:Ես՝մեղապարտեւանարժանծա­ռայԱստուծոյտիրացուՅոհաննէսգրեցիայսգիրս:

3. 373բ (1768 թ. նոտրգիր, նոյնձեռքով, տե՛ս 375ա) [Թ]վինՌՄԺԷ. (1768) որես՝Խէրապետսգնա­ցիիՍուրբԷջմիածինգիրբէրի, որյայսմամիԲաղ­դասարվարդապետս///աստարացյատուկ-յատուկկոչի /// (թերթըեզրահատուած՝մնացեալըթափուած):

4. 209բ (ԺԸ. դար, անարուեստխոշորնոտրգիր) Գրե­ցաւգիրսձեռամբտիրացուՄարգարին, որեմըսպասավորԱվաքՍուրբՆըշանին:

5. 209բ (ԺԸ. դար, անարուեստխոշորնոտրգիր) ԳրեցաւգիրսձեռամբտիրացուՍահակին, որեմըս­պա­սաոորԱվաքՍուրբՆըշանին:

6. 258բ (ԺԸ. դար, անարուեստխոշորնոտրգիր) Ես՝մեղայպառտԱտոմսեկիէ/// (չշարունակուած):

7. 375բ (ԺԸ. դ. նոտրգիր, պատռուած. դժուար­ըն­թեռ­նելի 4 տող) /// ասի (՞) յեատ (՞) եւխոմբ (՞) սար­կա­ւագ/// շեցէ՛քիՔրիստոսէզբր/// զհեզահոգի///: Աս­տուածողորմիասէքնորայ. եւոք [ամէն] ասէ, Աս­տուածիւրնողորմեսցի. ամէն:

8. 375բ (1800 թ., նոտրգիր) Թվ[ին] ՌՄԽԹ. (1800) մարտիԺԷ. (17) ես՝Սահակս, գրեցի:

9. 210ա (1827 թ., անարուեստխոշորնոտրգիր) ԹուինՌՄՀԶ. (1827) մարդիմէկից, որեսյետնեալսեւանարժանս/// (չշարունակուած):

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝նոտրգիր «2., Ճառընտիր»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝Պհպ. Աա՝ «գն, գնացաղջիկեւկոչեացմայրմանգանեւասէցնա /// Փարաւոնիառզմանոկեւսնուցիներանեալէխօսեալ (՞) էա///, փարաւոն, փա­րաւոն, երանէէ», Պհպ. Աբ. «Երանեալէյիշեսցէբարե­փո­խութեանեւողորմածԱստուածզամենանամիրէհա­ւատացելոցեւսառաւելանյիշատ/// ալօվհափա­կան (՞) ///», «եստէր ///եասգրեցի», «արապետիցհա­նէշատարարչականիլաւ, որՀարապետինԻարութիւնաւորերորդ», «իտէրՀարապետիցհանէշատ», «ես ///ելայ, զոր ///րապետսառիիշխանութիւնվարդապե­տա­կան/// մաիս», զանազանտառերեւանկապակիցգրութիւներ, 1ա՝ «աբգդ» եւզանազանխզբզոցներ, բո­լորգրով՝ «յաւարտՀոգիՍուրբ», 9բ-10ա՝ստորինլու­սանցներումզանազանխզբզոցներ, 209բ՝այբուբէն «ա-ք» (երկիցս), «գրչափորձարարաք. ամէն» (եր­կիցս), «գրեցաւգիրսձեռամբտիրացու», 315բ՝ «Պի­ղա­տոս, Պիղատոս», 327ա՝ «աաբգդե», 332բ՝ «ՄէլքոնեկցտունՈսկեփոր», 373ա՝ «գանարիսաթխա, աա, անագթաիզաս, յունիսիԺԶ.ի, ԺԴ, ՂՂ. հասաւԵղիազարշահաւետ/// գիրսհասցէողբ///», 374ա՝ «բբբ, գգգգ, դդդդդ», 375ա «մանգմալխութայ, Մարիա, յունիսիԺԴ. ՂՂ. հասաւՍիմոնզահատժամեանզա///», 375բ «ԹվինՌ., թվինՌՄ., թվինՌՄԹ., տէրՅօվաննէս, յի­շե­ցէ՛քիմաքրայփայլաղօթս, օգոստոսիԸ. օրից, օր, Գի­րի­գոր, դճիեղզ, ՄարկոսՄարութայ, ՄարիամՄագ­թա­լեն, անկապակիցգրութիւններ» հայերէնայբուբէն՝ «ա-ք»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝Գայլ՝ 333ա, մարդուդէմք՝ 224բ, 291բ, թռչուն՝ 292ա, 294բ, վերջնազարդ՝ 209բ, թռչնա­գիր՝ 293ա:

2891

ՄԱՇՏՈՑ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԻԸ. – 1779

ԳՐԻՉ՝ Եփրեմ վրդ. (յետագայում՝ կթղ.): ԾԱՂԿՈՂ՝ Երեմիա 0շականցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Սիմէօն եւ Ղուկաս կթղ-ք:

ԹԵՐԹ՝ 79. չգրուած՝ 1ա-2ա, 41բ (խորանակերպ զարդա­նկար սիւնակներով), 78ա-9բ: ՊՐԱԿ՝ 2+Ա-Ժx8 (Ե՝ 7, Ժ՝ 4)+2: ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ (թ. 1-2, 78-9՝ հաստ թուղթ, լուսագծերով եւ լու­սադրոշմով՝ եռամահիկ): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26.5x19: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսի­ւն (20.5x14). սիւնակները խորանակերպ զարդանկար: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 25ա). սկզբնատողերը կարմիր, կապոյտ թանաքով, երբեմն՝ ոսկով: ՏՈՂ՝ 22 (թ. 74-7՝ 35): ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մա­զարդ շագանակագոյն կաշի, զարդահիւս մետաքսէ պատեանով, միջուկը տախտակ, աստառը կարմիր մետաքս. լուսանցա­կո­ղե­րը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (թ. 1-2) + 2 (թ. 78-9), թուղթ, չգրուած (բացի՝ 2բ):

Новый рисунок

Նմուշ 25ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Բնագրի մէջ՝ ծաղիկներ՝ 17բ, 72բ, 74ա, խաչ՝ 45բ: Կիսախորան՝ 3ա, 19ա, 42ա: Ճակա­տա­զարդ՝ 4ա, 11բ, 46ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն: Զարդագիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր: Գոյներ՝ կապոյտ, կանաչ, կարմիր, սպիտակ, ոսկի, արծաթ, սեւ, դեղին, նարնջի, մանուշակագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մետաքսը մաշուած, քրքրուած, տեղ-տեղ պատռուած, լուսանցակողերը մասամբ գունաթափ. գոր­ծածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր, ստորին անկիւնները սեւացած, թ. 2-3ի, 18-9ի, 41-2ի միջեւ մետաքսէ ներդիրներ, թ. 6՝ վերին արտաքին, իսկ թ. 61՝ ստորին արտաքին անկիւնները պատռուած-ընկած. գրա­դաշ­տը՝ անվնաս, թ. 53՝ բնական անցք:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-74ա [Մաշտոց ձեռնադրութեան]

Ծնթ. Ձեռագրիս երկրորդ օրինակն է յաջորդը՝ Հմր 2892 (տե՛ս Յիշ. գրչ. ժամանակի):

1. 3ա-18բ Կանոն կաթողիկոս ձեռնադրելոյ – Յոր­ժամ հանդերձեալ լինին բարձրացուցանել... եւ ամենից վարձատրիչն վարձատրեսցէ զքեզ. ամէն:

2. 19ա-41ա Կանոն օրհնութեան սրբոյ մեռոնին – Յորժամ հանդերձեալ լինին օրհնել զսուրբ մեռոնն... Պահպանեա՛ զմեզ, Քրիստոս՛՛: Եւ ապա տան զողջոյնն եւ կատարեն զպատարագն սուրբ:

3. 42ա-74ա Կանոն եպիսկոպոս ձեռնադրելոյ – Յոր­ժամ հանդերձեալ լինին եպիսկոպոս կացուցանել... արդարոցն կեանք յաւիտենական եւ մեղաւորացն տանջանք յաւիտենական:

Բ. 76բ-7բ [Մահ Սիմէօնի կաթողիկոսի. տե՛ս Յի­շա­տակարան գրչութեան ժամանակի, 76բ] Թէ որպէս զկնի այսորիկ փոխեցաւ առ Տէր երանելի հայրապետն մէր տէր Սիմէօն, եւ նստաւ յաթոռ հայրապետութեան տէր Ղուկաս արքեպիսկոպոսն. եւ վասն անցիցն՝ որ յաւուրս յայսոսիկ, համառօտ:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ ԺԹ. դարի, շղագիր (առանձին մուծուած 3 թերթ, կցուած թ. 78ին, ճնշադրոշմով՝ ութ­ան­կիւն «ФАБРИКИ / No 5 / СЕРГЬЕВА»)

Գէորգ կաթուղիկոսի օրոք մեռոնօրհնութեան տպա­գրուելիք Մաշտոցի համար պատրաստուած նիւ­թերի ցանկը, որի մէջ տեղ-տեղ լուսանցում գրել է Գէորգ կաթուղիկոսը եւ իւր դիտողութիւնները. Կանոն օրհնութեան սրբալոյս մեռոնին. Անուանք նիւթոց սրբալոյս մեռոնին (այլ ձեռքով) – 1. Հուտպալասան (բա­լասան Հրէաստանի, կամ բալասան Եգիպտոսի, կամ սպիտակ բալասան. լատիներէն՝ balsamum judaicum կամ opobalsamum տաճկերէն՝ մէքքէ փէլէսէնկի կամ եահուտի փէլէսէնկի)... 45. Գինի մի լիտր... ջեռուցանեն բարւոք նախ յորիշ փոքր կաթ­սա­յի՝ ըստ օրինակի (վերջին երկու բառը՝ ջնջած կա­պոյտ թանաքով, ուղղուած՝ նոյնպէս եւ սակաւ ինչ) իւղոյ (վեր­ջին երկու տառը՝ ջնջած) ձիթենւոյ եռացելոյ յայլում:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

3ա (նկարի եզրերին) ՅԵրեմիա պետէ ծաղկեալ, յԵփրեմ պետէ գոլով գրեալ, վասն օրհնածնի իւրեանց ծնողի՝ Սիմէօնի վեհին ընտրեալ (նկարի անկիւն­նե­րում)՝ ՌՄԻԸ. (1779):

Հմմտ. ձեռ. 2892, 5ա:

74ա Յիշատակարան գրոցս. Փա՜ռք անբաժանելի, համագոյ եւ միասնական սուրբ Երրորդութեանն, Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն: [Ո]րոյ ամենաբաւական ողոր­­մութեամբն եւ անճառ շնորհիւն յանկ ելեալ աւար­տեցաւ տառս սրբարար եւ կատարելագործիչ, յորում են ձեռնադրութիւնք կաթուղիկոսի եւ եպիսկոպոսի, եւ օրհնութիւն սրբալոյս մեռոնի, զոր յոգնատենչ սիրով գրեցոյց գերերջանիկ եւ յոգներախտ հայրապէտն սրբասնեալ եւ արիաջան հովուապէտն ազգիս Հայոց եւ Սրբոյ Աթոռոյ Էջմիածնի, ծնօղն մեր հոգեւոր եւ շնորհածին եւ տէրն մեր գթառատ, քաջ գիտնականն, բանիբուն եւ աստուածարեալ պետն, բազմաշնորհ եւ գերիմաստ տէր Սիմէօն սրբազնակատար կաթողիկոսն Երեւանցի եւ ծայրագոյն քահանայապետն հոգեընտիր՝ առ ի լինիլ ինքեան յիշատակ հոգեւոր ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին, որպէս զի ինքն յաւուրս իւր վայելեսցէ՝ կատարելով զկարգս եւ զօրհնութիւնս սրբազնագոր­ծօղս, եւ յետ փոխմանն իւրոյ յաշխարհէ՝ |74բ| յետա­գայ յաջորդօղքըն զԱթոռս Սուրբ եւ փոխանորդքն իւր հայրապետքն սրբազանք զսոյն վայելելով, յիշեսցեն զինքն ի սուրբ եւ ի մաքուր աղօթս իւրեանց աստուա­ծա­հաճոյս, հանդերձ ծնողօք իւրովք եւ հոգեւոր դաս­տիարակօք: Որ եւ այսու բարեգոյն դիտմամբ եւ խորհրդով ձեռն արկեալ ի հին օրինակսն եւ զգուշու­թեամբ մեծաւ սրբագրեալ եւ այլ եւս վայելչացուցեալ զարարողութիւնսն սոյն կարգացս սրբազնագործից եւ զխըրատսն նոցին, եւ բարեպէս դիւրացուցեալ, գրե­ցոյց ապա ինձ՝ թարմատար եւ ամենանուաստ ծառա­յիս իւրոյ եւ ձեռնասուն պաշտօնէիս, եւ օրհնածին որդւոյս իսկ յետնելոյ Եփրեմ ապիմաստ վարդապե­տիս: Զոր եւ երկու ետ գրել, զի զմինն սրբազնագործօղ հայրապետն ունիցի ի ձեռին՝ ինքն կամ յետագայ յաջորդք իւր սրբազանք, եւ զմիւսն՝ խարտուիլակն: Յորս եւ ես ոչ եթէ առ հարկի եւ ակամայ, այլ ի սէր հոգեծին ծնողիս յիշեցելոյ եւ տեառնս վեհագունի, սիրով մեծաւ ձեռնամուխ եղէ եւ գրեցի, եւ հասուցի իսկ յաւարտ ի ՌՄԻԸ. (1779) թուոջ մերում եւ ի մայիսի ամսոյ Ի. (20), առ ի վճարել այսու գոնէ իբրու մասամբ իւիք նուազագունիւք թէ բոլորովիմբ (զոր ոչ իսկ կարօղ եմ) զպարտս հոգեւոր որդիութեանս, որ առ նա: Զոր տեսանելով շնորհընկալ եւ օրհնածին որդւոյ սոյ­նոյ տեառնս մերոյ սրբազնակատար վեհապետի՝ տեառն Երեմիայի արքեպիսկոպոսի յՕշականացւոյ, քաջ քարտուղարի եւ գեղեցկագիր նօտարի Աստուա­ծաէջ Սրբոյ Գահիս եւ նրբարուեստ նկարակերտի, շարժեցաւ եւ նա ի յիղձ բարի՝ երփնազարդել զսոսա գեղեցկագոյն ծաղկօք եւ ձագագրօք, ի յազնիւ եւ ի զանազան երանգոց եւ ի մաքուր ոսկւոյ. նախ՝ ի սէր նոյնոյ հոգեւոր ծնողին իւրոյ օրհնածնի մեծի վեհին (որպէս եւ ես), զի յիշատակն նորին հոգեւոր զարդա­րուն լիցի, քան թէ անզարդ, եւ երկրորդ՝ ի սէր իմոյ որդիութեան եւ աշակերտութեանս իսկ, զոր ունէի առ նա, քանզի ի նմանէ ունիմ ուսանել զգիրս, որ մեծաւ երկամբ եւ աշխատութեամբ ուսոյց ինձ զարհեստս նօտարութեան, որում Տէր լիցի վարձահատոյց: Եւ այս­պէս ստացաւ վեհազան տէրն մեր սրբասնեալ զգեղեց­կա­տուփ հատորքս երկուս՝ սրբարար եւ կատարելա­գոր­ծիչ՝ ի լինիլ ինքեան յիշատակ հոգեւոր ի Սուրբ Աթոռոջս՝ որպէս ասացաք, փափագելով ժառանգել զամօսածնին ասացեալ երանութիւն՝ ունելով զաւակ եւ զընտանի ի Սիօն: Որպէս եւ ի վարդապետութեան |75ա| իւրում եւ յաւուրց հայրապետանալոյն իւրոյ մինչեւ ցարդ սովին բարի եւ հոգեշահ նախանձու վա­ռե­ցեալ, արար եւ ստացաւ ինքեան զբազում յիշա­տակս հոգեւորս, թէ՛ վասն հասարակութեան օգտի եւ թէ՛ յատկապէս վասն Սրբոյ Աթոռոյս: Զորս մի առ մի թուելն պարագայիւք ըստ որում բերէ երկարութիւն, համառօտիւք միայն անցանելով՝ զգլխաւորսն գոնէ ասասցուք առ ի չլինիլ ի մոռացօնս ի յետագայս: Քան­զի նախ ի վարդապետութեանն իւրում արար զգիրս Լուծմանց Արտաքնոցն գրոց, այսինքն՝ Պորփիւրի ներածութեանն, եւ Արիստոտելի Ստորոգութեանցն, եւ Պէրարմենիասին, եւ Ե. Առածիցն Դաւթի Անյաղթի: Յաւել եւ զԼուծմունս ի գիրս Պրոկղի իմաստնոյն, ի վերայ լուծմանն Սիմէօնի վարդապետին Ջուղայեցւոյ յատկացուցեալ խաչաձեւ նշանիւք զիւրն: Արար եւ զերկահատոր գիրս Քարոզից, զառաջինն ըստ կերպի ճառից եւ ներբողենից, եւ զերկրորդն՝ տարեկան քա­րոզ: Պարզաբանեաց եւ զհին տօմարն հայոց, եւ զնոր եւ անշարժ տօմար եւս արար հայոց: Ապա ի հայրա­պե­տա­նալն իւրում սկիզբն արար շինութեանց Սրբոյ Աթոռոյս, զարտաքին պարիսպն շրջապատ ի հիմանէ նորապէս շինեաց, եւ զամենայն շէնսն՝ որք ի պա­րիսպն արտաքին, նորապէս շինեաց, այսինքն՝ զգոմսն բոլոր եւ զձիաստանսն, եւ զջորեստանսն, զմարաքն քարեայ, զձիթահանսն: Զհարաւակողմն Ղազարապա­տին յարեւմտից կուսէ, զի խախտեցեալ էր, զոր ի հիմանէ նոր եւ գեղեցկապէս շինեաց, եւ յաւելեալ եւս քան զառաջինն ի տանիսն զգեղեցիկ եւ ընդարձակ վեր­նայարկս հովանոցս: Ընդ որս եւ զբաղանիսն եւ զքարվանսարայն, որք յոյժ հնացեալ էին, ի հիմանէ նորոգեաց վայելուչ քան զառաջինսն: Եւ ի հիւսիսա­կողմն պարսպին շինեաց զնոր մոմատուն եւ զդպրա­տուն ուրոյն պարսպօք եւ պարտիզօք, իսկ ի պարիսպն ներքին շուրջանակի զջրմուղս ետ փորել վասն անչափ գիճութեանց եկեղեցւոյն եւ բնակութեանցն: Նորոգեաց եւ զկէսն ամառնային սեղանատանն, եւ զեկեղեցւոյ բոլոր տանիսն եւ զերկոսին սիւնսն զներքին դասուն: Իսկ ի վերայ հայրապետանոցին շինեաց զերկուս այ­վանս, զմինն ի վերայ տանեաց հարաւկողման շինու­նա­ծոցն, հանդերձ այլ եւս յարկօք, եւ զմիւսն ի կողմն արեւմտից՝ ի վերայ մեծ բրքոյն: Եւ զհիւսիսակողմն հայրապետարանին ի յետուստ ընդարձակեալ, բազմա­ցոյց զյարկս ձմերոցս ի վերայ առաջնոցն: Եւ քան զայ­սոսիկ յառաջ հեռացոյց զգեօղն ի նորակերտ պարս­պէն Սրբոյ Աթոռոյս՝ ի յապահովութիւն նմին, օգնելով ծախուց շինութեան, եւ զփայտակերտ եկեղեցի գեղե­ցիկ, լայն եւ ընդարձակ, շինել ետ ի նմա: Ընդարձա­կեաց զվերի այգին նոր յաւելուածովք եւ ետ պարսպել: |75բ| Եւ ի յարեւելակողմն այգեստանեացն զայգի մի եւս նոր առեալ՝ պարսպեաց եւ զայն: Իսկ ի Ղռի այգւոջն շինեաց զմեծ եւ զընդարձակ հնձան, եւ ըստ չափու երկայնութեան նորայ՝ զայվան մի եւս մեծ: Բազ­մացոյց եւս վասն Սրբոյ Աթոռոյս զմլքատու գիւղո­րայս, վաղեմի ղաբալայիւք եւ գրովք յետս առնելով ի տաճկաց զհին մլքատու գիւղորայսն Սրբոյ Աթոռոյս, որք յափշտակեցեալք էին ի վաղուց հետէ, զորս նորա­պէս սեփականեաց Սրբոյ Աթոռոյս, որք են Աշտարակ, Մօղնի, Աղուանատուն եւ Ձագավանք, եւ Եղվարդու Դ. դանկ եւ կէսն: Եւ զյՕշական գեօղն զբնիկ մլքատուն Սրբոյ Աթոռոյս մինչեւ ցարդ մուղանլու կոչեցեալ տաճիկքն զաւթեալ եւ զետեղեալ ի նմա յաւուրց Ղա­զա­րու կաթողիկոսին, եւ առ սակաւ-սակաւ հաստա­տե­ցեալք անդ, արտասահման էին արարել զհայսն անտի, որք եկեալ աստ բնակէին: Թէպէտ եւ տաճկունքն տա­յին մեզ զմուլք, այլ սրբազան տէրս մեր այնմ եւս յոյժ մեծագոյն ջանիւ տարեալ զհոգ, հանել ետ անտի զմու­ղանլուսն եւ զհայսն դարձուցեալ անդ, վերստին արար հայաբնակ, ոչ այնքան վասն մուլք լինելոյն Սրբոյ Աթոռոյս, որքան ի սէր եւ ի պատիւ գերեզմանի սրբոյ վարդապետին Մեսրօպայ մերոյ թարգմանչի, որ կայ անդ՝ ի ներքոյ սեղանոյն ամփոփեալ, եւ եկեղեցին եւս նորին անուամբն յորջորջի: Գրեաց զթուղթ աղերսանց առ աստուածազօր կայսերուհին Ռուսաց Եկատարինէ եւ զամենայն հայազուն ժողովուրդսն, որք յիշխանու­թեան նորին, արար վերստին տէրունիս Սրբոյ Աթո­ռոյս հաստատուն հրովարտակաւ նորին: Զի յաւուրց Ղազարու կաթողիկոսին վասն աղմկի ինչ անցանելոյ ոստուցեալ էին ի Սրբոյ Աթոռոյս ժողովուրդքն այնք եւ ինքնագլուխ առաջնորդ հաստատեալ, եւ աստի եպիսկոպոս նուիրակ երթալն եւս խափանեալ, իսկ այժմ զեպիսկոպոս առաջնորդ յղեաց անդ՝ զնուիրա­կա­կան գործն եւս նմա տալով, որպէս եւ յառաջ լեալ էր, ըստ օրինակի Զմիւռնոյ: Նոյնպէս եւ զԿարին եւ զԿարս, եւ զԱխալցխա եւս տէրունի ետ առնել Սրբոյ Աթո­ռոյս իւրեանց շրջագայիւքն: Իսկ եւ զԵրեւանու երկու եկեղեցեաց տանիսն եւ զխախտեալ տեղիսն ամենայն, եւ զյՕշականու կամուրջն եւս ետ նորոգել: Հաստատեաց եւ զտպագրատուն ի Սուրբ Աթոռոջս ի հիւսիսակողմն հայրապետարանին: Եւ ի Ֆռանկաց բե­րեալ զվարպետայս, շինեցոյց եւ զթղթահանութեան գործարանն ի հարաւակողմն Սրբոյ Աթոռոյս, որք մինչեւ ցարդ չէին լեալ երբեք աստ կամ ի տանս արեւելեան: Զի թէպէտ գտանի ի պարսիկս արհեստ թղթահանութեան (ուստի եւս բերել ետ զշինօղս գործարանի թղթահանութեան, որք եւ շինեցին իսկ եւ հանին), այլ անշահ եւ անպէտք իմն էր թղթահանու­թիւն նոցին: Վասն որոյ օժանդակութեամբ Խօջիջա­նեան Գրիգոր աղային Ջուղայեցւոյ՝ ի Հինդ բնակեցե­լոյ (որ զթղթատան եւ զտպագրատան ծախսն ամենայն |76ա| ետ), բերել ետ զվարպետսն ֆռանկաց, որպէս ասացաք, եւ լաւագոյն շինեցոյց զթղթատունն: Եւ ի սոյն նորոգ տպագրատանս, թող զայլ գիրս՝ տպեցոյց նախ զփոքրիկ գիրք մի Աղօթից՝ իւր արարեալ, կո­չե­ցեալ Զբօսարան հոգեւոր, ապա զՏօնացոյց եկեղեցւոյս Հայաստանեայց սրբագրեալ՝ տեղաւորեաց զտօնսն փոփոխականս եւ կանոնաւորեաց, հանդերձ այլ եւս ուղղութեամբք: Եւ զհատոր մի եւս արարեալ ի վերայ ԼԶ. (36) տարեգրացն մերոց, կանոնաւորեաց զտեղիս եւ զժամանակս նոյն փոփոխական տօնիցն, եդեալ առընթեր եւ զձայնս աւուրցն եւ զամսաթիւսն, ընդդէմ ախթարմայից օրացուցին՝ առ ի խափանել զայն: Եւ զերկուս հատորսն ի միասին յոյժ գեղեցկապէս տպել ետ եւ տարածել ընդ ամենայն ազգս մեր, գրեաց եւ կանոնեաց մեծաւ հարկադրութեամբ զախթարմայից օրացոյցն մի՛ եւս ընդունիլ, այլ զնոր Տօնացոյցն ածել ի գործ, որ եւ եղեւ այնպէս: Եւ զայլ բազում գործս բարութեան արար երջանիկ հայրապետս մեր սրբաս­նեալ, զորս այլ ոչ թուելով աստէն մի առ մի, թողումք այնմ, որ ի տիեզերական հրապարակին ունի յիշել եւ զվարձս ըստ բարի եւ բազմաջան վաստակացն հատու­ցանել: Քանզի զբազմազան բարութիւնս արար Սրբոյ Աթոռոյս, պայծառացոյց յամենայնի զսուրբ եկեղեցին ազնիւ եւ մեծագին յիշատակօք եւ սպասիւք պատուա­կա­նօք, եւ զգեստիւք եւ հանդերձեղինօք, զի ի պատ­ճառս յաջողականութեան եւ սիրելի գոլոյն ամենայն ազգիս, եւ թղթովք օրհնութեան զամենեսեան շահե­լոյն, լցին յամենուստ զսուրբ տունս ազնիւ յիշատակօք եւ բազմազան բարութեամբք, մինչեւ յայնպիսեաց տե­ղեաց եւս, յորոց չէր մտեալ ի Սուրբ Աթոռս գոնեայ լիագոյն ինչ տուրք հասարակ նուիրակութեան: Թողում զայն, որ զբազում որդիս օրհնածինս եւ զաշակերտս շնորհընկալս ստացաւ երանելիս այս ի պայծառութիւն Սրբոյ Աթոռոյս եւ ի հոգեւոր ճոխութիւն ազգիս հայոց, որք փայլին եւ փայլեցուցանեն յամենայն տեղիս, եւ սիրահարեցուցանեն զբոլոր ազգս առ Սուրբ Աթոռս: Ի ձեռն որոց բազմութիւնք բարեացն ասացելոց մտին եւ մտանեն ի մայրս լուսատու, եւ զարդարի սա բարեճո­խու­թեամբ եւ հոգեւոր խրախճանութեամբ ի հրճուանս մանկանց իւրոց:

Արդ, զրաւ տալով բանիցս, հայցեմ ի հանդիպօղ հարցդ եւ եղբարցդ իմոց ի Քրիստոս, մանաւանդ ի սրբազնագործ եւ յաստուածարեալ հայրապետացդ սրբա­զանից՝ վայելողացդ զսոսա, զի ի հանդիպիլն ձեր սոցա կամ վայելելն, յիշեսջի՛ք ի Քրիստոս ի մաք­րա­փայլ աղօթս ձեր զգերերջանիկ եւ հոգեծին ծնօղն մեր սրբասնեալ զտէր Սիմէօն սրբազան կաթողիկոսն ամե­նայն Հայոց, հանդերձ կրկնակի ծնողօք իւրովք, առնել արժանի իւրոյ ողորմութեանն եւ տալ փոխարէնս բազմազան վաստակացն բարեաց յաւուր կոչմանն իւրոյ զգործօղս բարեաց ի ժառանգութիւն կենացն |76բ| անձկալեաց: Յիշեսջի՛ք եւ ծաղկօղ սորին եւ ուսուցիչն ինձ զարհեստս նօտարութեան՝ զԵրեմիա արքեպիսկոպոսն վերոյ յիշեցեալ, հանդերձ ծնողօք իւրովք: Նա եւ զյատուկ երախտաւորն իմ եւ կնքա­հայրս իսկ, զնախապատիւ սպասաւորն եւ օրհնածին որդին նոյնոյ սրբազան վեհին մերոյ՝ զՄկրտիչ ար­հիեպիսկոպոսն, հանդերձ ծնողօք իւրովք, որ ի վար­դապետութեան սրբազան վեհին մերոյ ի նուիրակու­թեան իսկ ի Կոստանդնուպօլիս սպասաւորեալ էր սմա քրտնաջան հարազատութեամբ, յաւուրց սարկա­ւա­գութեանն իւրոյ: Եւ ի հայրապետութեանն եւս զա­մե­նայն ծանրութիւնս եւ հոգս հայրապետարանին եւ Սրբոյ Աթոռոյս իսկ կրելով, եւ սպասաւորութենէն եւս չվերջանալով, ապահով եւ անհոգ առնէր զսա յամե­նայ­նի եւ ուրախացուցանէր: Ընդ սմին յիշեսջի՛ք եւ զվարժիչն իմ՝ զԻսահակ արքեպիսկոպոսն Գեղամա­ցի, որ եւս ի բնէ սպասաւորէր սրբազան վեհիս մերոյ, եւ ի մանկութենէ վարժեալ առ ոտս սորին, ձեռնասուն աշակերտ եւ օրհնածին որդի, եւ պիտանի սմին ի բազում իրս ի թղթագրութիւնս եւ ի հոգս տպարանին, զոր բարեյարմար կարգաւորէր եւ յայլ բազում գործս, որք գրելով կամ ուսուցմամբ են, գոլով իբրու ցուպ ծերութեան վեհին մերոյ գերերջանկի: Ընդ որս եւ զայլ ձեռնասուն որդիս վեհիս մերոյ մեծի՝ ընկերակիցս մեր եւ օծակիցս, եւ համշիրակ եղբայրս յիշեսջի՛ք ի Տէր: Հուսկ յետոյ արասջիք արժանի յիշման ի Քրիստոս եւ զիս՝ զյետնեալս յամենայնի զԵփրեմ ապաշնորհ վար­դա­պետս՝ զգծօղս երկոցունց տառիցս շնորհաբաշխից, որ բաց ի գրութեանս աշխատութեանց, ջանս եդի մե­ծապէս՝ ամենայնիւ համանմանս միմեանց գծագրել զերկոսին հատորքս, որ եւ արարի իսկ՝ որպէս տեսա­նէք ահա, թէպէտ գտանիցին եւս ինչ համեմատօղք միմեանց: Եւ եթէ գտանիցին ինչ սխալմունք ի գրուածս սոցին, զայնս իմոյ խակութեան տուեալ՝ ներեսջի՛ք: Եւ ըստ իս նա եւ զծնօղսն ի զհանգուցեալս ի Քրիստոս՝ զտէր Յովհաննէս քահանայն եւ զՍանդուխտն, եւ զայլ ազգայինս իմ զամենեսին յիշել աղաչեմ ի Տէր: Եւ դուք յիշեալ լիջի՛ք յողորմութիւնս եւ ի գթութիւնս Տեառն Աստուծոյ յաւուրն մեծի. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. 2892, 77ա-9բ:

76բ (յիշատակարանից անջատած՝ խորագիրը նարնջիով, Ա սկզբնատառը թռչնագիր) Թէ որպէս զկնի այսորիկ փոխեցաւ առ Տէր երանելի հայրա­պետն մէր տէր Սիմէօն, եւ նստաւ յաթոռ հայրա­պե­տութեան տէր Ղուկաս արքեպիսկոպոսն, եւ վասն անցիցն, որ յաւուրս յայսոսիկ՝ համառօտ

Աստանօր եւ զայս ծանուցից կսկծմամբ մեծաւ՝ ցան­կալի հարց եւ եղբարցդ իմոց, զի գիրքս այս (որպէս ի վերոյ ասացաք) ի ՌՄԻԸ. (1779) թուոջն եւ յամսեանն մայիսի ի Ի. (20), ել ի ձեռաց իմոց, եւ աւար­տեցի զբովանդակ գրութիւն սորին, բայց ո՛չ վաղ­վաղակի կարացաք կազմել տալ, զի դեռ անկատար էր ծաղիկն եւ մնայաք այնմ եւս զերծմանն, զի կատարեալ լիցի ըստ ամենայնի, եւ ապա |77ա| կազմել տացուք: Վասն որոյ մինչ պիտոյանայր երջանիկ տեառն մերոյ բազմերախտի՝ տէր Սիմէօն սրբազան կաթողիկոսին ի կատարել սովաւ զսրբազնագործութիւնս ինչ, կերպիւ միով կապէաք զտետերսն ի միմեանս եւ իբրու զամ­բողջ գիրք արարեալ, տայաք գերերջանիկ տեառն մե­րոյ՝ առ ի կատարել զսրբազնագործութիւնս հարկաւո­րեալս, որով քանիցս ձեռնադրեաց զեպիսկոպոսունս, եւ անգամ մի օրհնեաց զսրբալոյս մեռոն ի ՌՄԻԶ. (1777) թուոջն, իսկ մինչ հասաք ի ՌՄԻԸ. (1779) թիւն մեր, սրբազան տէրն մեր պարպեալ կայր ցաւագին անձամբ ի վաստակս հոգեւորս: Զի շարադրեաց խորին եւ աստուածատուր իմաստութեամբ իւրով եւ նուրբ աս­տուածաբանութեամբ զգիրք մի ընդդէմ երկաբնա­կաց՝ Պարտավճար կոչելով զանունն, զի յորդորելով զազգս հայոց հեռանալ եւ ի բաց կալ յաղանդոյն եր­կաբնակաց, իբր թէ վճարէ զպարտս հոգեւոր հովուա­պե­տութեանն իւրոյ, եւ է Բ. հատոր. զոր եւ ետ տպա­գրել նորոգ թղթով՝ իւր շինեալ թղթատանն, ի յիւրա­կերտ տպարանին:

Եւ զառաջին հատորն տպեալ, յաղագս տօթոյն խստութեան ել ի կողմանս գաւառին Նգաց, ուր եւ մնաց յամիսս Բ.: Ապա զարթեաւ բարկութիւն մեծ ի Տեառնէ ի վերայ երկրիս Երեւանու՝ ըստ յոլովութեան եւ անչափութեան մեղաց մերոց. զի յառաջ քան զայս Վրաց արքայն ունելով զխռովութիւն ընդ իշխողին երկրիս, եկն ի վերայ սորա բազմօք զօրօք՝ ի մուտն ամսեանն սեպտեմբերի, եւ յերկուս ամիսս նստեալ՝ չկարաց առնուլ զբերդն, եւ խաղաղութեան եւս չեղեւ հնար: Ապա, զ’ի բերդէն արտաքոյ գտանեցեալ երկրա­կանքս բոլոր՝ թէ՛ զհայս եւ թէ՛ զտաճիկս, վարեալ ի Վրաց տուն, ամայացոյց զերկիրս եւ չուեալ գնաց աս­տի: Եւ որքան աստ էր, սրբազան տէրն մեր բազմիցս աշխատեցաւ առնել զհաշտութիւն, յոր եւ իշխօղն երկրիս եւ երկրականքս ի բերդէ անտի գրով հարկէին գտանել զհնարն խաղաղութեան: Սակայն որքան ջա­նաց՝ անհնարին եղեւ, զի պահանջմունք արքային յոլով էին յոյժ, եւ բռնաւորն երկրիս զայն չկարէր տալ, վասն որոյ չեղեւ հաշտութիւն, եւ աւերեցաւ երկիրս, եւ մնաց շինութիւն ի Սուրբ Աթոռս միայն եւ ի մերձակայ գեօղս իւր, զոր ի պատիւ Սրբոյ Աթոռոյս եւ սրբազանին եթող արքայն Վրաց: Եւ յայսց եղելութեանց սրբազան տէրն մեր բազումս վշտացաւ՝ մորմոքելով ի վերայ աւերման երկրիս եւ վտարման ողորմելի ժողովրդոց մերոց ի յօտարութիւն, եւ խանգարման եկեղեցեաց եւ սակս բազմակերպ վնասակրութեանցն Սրբոյ Աթոռոյս: Զի որովհետեւ ոչ գոյր շինութիւն յերկրոջս, բաց ի Սրբոյ Աթոռոյս՝ որպէս ասացաք, վասն որոյ բազմութիւնք զօրացն զպիտոյս իւրեանց աստի լցուցանէին, եւ յե­տոյ՝ ի գնալ զօրացն, բերդարգելքն ելին յամենայնէ մերկ եւ դատարկ, եւ նոքա եւս զիւրեանցն պակա­սութիւն աստի լցին՝ թէ՛ սիրով, թէ՛ հարկիւ, թէ՛ կամայ եւ թէ՛ ակամայ: Եւ բաց յայսցանէ ի յերկուս ամիսս ի մէջ զօրացն մնալով վասն հաշտութեան եւ գերեացն ազատման (որ եւ ազատեաց իսկ զբազումս ի հայոց եւ ի տաճկաց), յոյժ վշտացաւ ի ցրտոյ եւ յանձրեւոյ եւ եգիտ զմեծ իմն հիւանդութիւնս՝ ունելով եւ զվերոյ­գրեալ մտատանջութիւնսն եւ զցաւսն, այլ ոչ կարաց զերծանիլ ի հի|77բ|ւանդութենէն: Այլ ի ՌՄԻԸ. (1779) թուոյ նոյեմբերէն մինչեւ ի ՌՄԻԹ. (1780) թուոյ յուլիսի ԻԶ. (26) եկաց այնու հիւանդութեամբ: Իսկ ի ԻԶ. (26) օրն յուլիսի, որ էր Վարդավառի կիրակէն, փոխեցաւ առ Քրիստոս յոյսն ամենեցուն՝ բարի եւ երջանիկ մա­հուամբ, սրբասնեալ եւ երջանիկ տէրն մեր եւ աստուա­ծարեալ հայրապետն բարեջան տէր Սիմէօն սրբազան կաթողիկոսն, եւ ի յերկուշաբաթ օրն թաղեցաւ ի ձա­խա­կողման գաւթի Սրբոյ վանիցն Գայիանէի սրբուհ­ւոյ կուսին, հուպ տեառն Աբրահամու սրբազան կաթո­ղի­կոսին Մշեցւոյ, եւ զհամայն երկամբ ծնեալ զաւա­կունս իւր հոգեւորս եթող յորբութեան եւ ի սուգ ան­մխիթար, որոյ զհոգին լուսաւորեսցէ Տէր եւ հանգուսցէ այցելութեամբ ընդ սուրբս եւ ընդ սիրելիս անուան իւրոյ՝ դասելով ընդ ճշմարիտ հայրապետացն սրբոց: Իսկ մինչ ետես լուսահոգին զինքն մերձեալ ի վախճան, հոգացաւ վասն Սրբոյ Աթոռոյս զհոգ մեծ. զի տա­կա­ւին յաւերութեան եւ ի մեծի խռովութեան կայր եր­կիրս, եւ գոյր երկիւղ զվերստին գալոյ Վրաց արքային յայս երկիր, վասն որոյ մտածեաց, զի թէ անտէր մնասցէ Աթոռս Սուրբ, դիպելոց է վնասուց մեծաց, եւ զի ի յայսմ ներկայի եպիսկոպոսաց ընտրելին եւ ար­դարեւ արժանաւորն գերագունի աստիճանին հայ­րա­պետութեան էր աստ ի պատրաստի, որ էր տէր Ղու­կաս արքեպիսկոպոսն Կարնեցի՝ բնիկ միաբանն Սրբոյ Աթոռոյս, որ էր շնորհածին եւ անդրանիկ որդի սիրելի հոգելոյս տեառն մերոյ, որ ի նուիրակութենէն եւ յեր­կո­տասանամեայ առաջնորդութենէն Զմիւռնոյ եկեալ աստ՝ կայր առ հոգելոյս տէրն մեր՝ ի մեծի պատուի եւ յարգութեան, վասն որոյ կտակեաց վասն նորա, զի յետ վախճանին իւրոյ փութապէս նստուսցեն զնայ յԱթոռ հայրապետութեան, զի մի՛ մնասցէ Աթոռ Սուրբ ի յանտիրութեան, որում հաւանել միաբանից Սրբոյ Աթո­ռոյս եւ երկրացւոցս, ընտրեցին զգերերջանիկ արքե­պիս­կոպոսն տէր Ղուկաս ի կաթողիկոսութիւն տանս Հայոց, որոց եւ յոյժ երկուցեալ ի յասացեալ երկիւ­ղիցն՝ թէ գուցէ վաղվաղակի լինիցին ի յառաջիկայ երկրորդ կիւրակէին, որ էր օգոստոսի Բ. եւ եւթներորդ օր թաղման լուսահոգւոյն, օծին զնորոգ ընտրեցեալն ի Հոգւոյն Սրբոյ զտէր Ղուկաս մաքրակենցաղ եւ սրբա­զան կաթողիկոսն, որում տացէ Տէր զկեանս երկարս եւ խաղաղականս, ապահով առնելով յամենայն հոգեկան եւ ի մարմնական փորձութեանց: Իսկ ապա ի յաւուրս նորոգ հայրապետութեան վերոյ յիշեցելոյ վեհիս մերոյ սրբազանի, լրացուցեալ զամենայն պակասութիւնս սոցին, կազմել ետու զսոյն երկոսին վաստակքս ձեռաց իմոց՝ ես Եփրեմ ապիկար վարդապետս եւ ընծայեցի սոյնոյ աստուածընտիր եւ նորոգ հայրապետիս մերոյ սրբազանի, զի զվայելելին սրբազան ծնօղին իւրոյ հոգեծնի՝ ինքն շնորհածին եւ անդրանիկ որդի նորին վայելեսցէ բարեաւ եւ յիշեսցէ զնա ի յարժանահատոյց յաղօթս իւր առ Տէր՝ առնել արժանի իւրոյ գթութեանն եւ ողորմութեանն. եւ զթարմատար վաստակօղքս ի սմա եւս յիշելով առ Տէր, յորմէ եւ ինքն յիշեսցի ի բիւ­րա­պատիկ բարութիւնս յերկակի կեանս իւր, հանդերձ հոգեւոր եւ մարմնաւոր ծնողօք իւրովք եւ համայն իւրայնովք, ի փառս ամենասրբոյ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. 2892, 79բ-80բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2բ (1810ից յետոյ, բոլորգիր) Ի հանդիպոյ եղեալ ի ծաղկանկար խորանիդ յերիս կողմանս գրեալն է այս. «ՅԵրեմիա պետէ ծաղկեալ, / յԵփրեմ պետէ գոլով գրեալ, / վասն օրհնածնի իւրեանց ծնողի՝ / Սիմէօնի վե­հին ընտրեալ. / ՌՄԻԸ. (1779) հայոց»:

Սոյն Եփրեմ պետ գոլով հոգեծին որդի յիշատա­կեալ հոգելոյս Սիմէօն սրբազան հայրապետի՝ ի սէր եւ ի վայելս նորին աշխատի ի գեղեցկաշար գրչութեան սորին յերկուս օրինակս, որ է ներկայ ծերունա­զար­դեալ սրբազնագոյն կաթողիկոսն ընտրեալ եւ օծեալ ի Հոգւոյն Սրբոյ՝ յամի Տեառն 1810, որ եւ վարէ զհայրա­պետականն զիշխանութիւն, որում Տէր տացէ զկեանս անդորութեամբ հոգւոյ եւ մարմնոյ:

ՆՇՈԻՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «1. / [Մաշտոց] / [ձեռնադրութեան]», Ա. փեղկի կազմաս­տա­ռին ամրացուած 11x10.5 չափսի թերթիկին, շղա­գրով՝ «Հմր 495/2891, Մաշտոց ձեռնադրութեան, պատ­կերազարդ, գրեալ յԵփրեմ եպիսկոպոսէ, ծաղ­կեալ յԵ­րե­­միա եպիսկոպոսէ, ժամանակ՝ 1779 թ.», 1ա՝ «495/2892», «ՌՄԻԸ. – 1779/ Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս»:

2892

ՄԱՇՏՈՑ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԻԸ. – 1779

ԳՐԻՉ՝ Եփրեմ վրդ. (յետոյ՝ կթղ.): ԾԱՂԿՈՂ՝ Երեմիա 0շական­ցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Սիմէօն եւ Ղուկաս կթղ-ք:

ԹԵՐԹ՝ 84. չգրուած՝ 1ա-3բ, 43բ-4բ (խորանակերպ զարդա­նկար սիւնակներով), 81ա-4բ: ՊՐԱԿ՝ 4+Ա-Ժx8 (Ժ՝ 4)+4: ՆԻՒԹ՝ մագաղաթ (թ. 1-4, 81-4՝ հաստ թուղթ, լուսագծերով եւ լու­սադրոշմով՝ եռամահիկ): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26.5x19,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (20.5x14). սիւնակները խորանակերպ զարդանկար: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 12ա). սկզբնատողերը կարմիր, կապոյտ թա­նաքով, երբեմն՝ ոսկով: ՏՈՂ՝ 22 (77ա-80բ՝ 32-6): ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մա­զարդ շագանակագոյն կաշի, զարդահիւս մետաքսէ պա­տեանով, միջուկը տախտակ, աստառը կարմիր մետաքս. լու­սան­ցակողերը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4 (թ. 1-4) +4 (թ. 81-4), թուղթ, չգրուած (բացի՝ 4աբ):

Новый рисунок

Նմուշ 12ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Բնագրի մէջ՝ ծաղիկներ՝ 19բ, 75բ, 77ա, խաչ՝ 48բ: Կիսախորան՝ 5ա, 21ա, 45ա: Ճակա­տա­զարդ՝ 6ա, 13բ, 49ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն: Զարդագիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր: Գոյներ՝ կապոյտ, կանաչ, կարմիր, սպիտակ, ոսկի, արծաթ, սեւ, դեղին, նարնջի, մանուշակագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մետաքսը մաշուած, քրքրուած, տեղ-տեղ պատռուած, լուսանցակողերը մասամբ գունաթ. գոր­ծա­ծութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դե­ղին հետքեր, ստորին անկիւնները՝ սեւացած, թ. 38-9, 55՝ պատ­ռուածք-անցք, թ. 7, 58՝ բնական անցք, թ. 4-5ի, 20-1ի, 44-5ի մի­ջեւ մետաքսէ ներդիրներ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա-77ա [Մաշտոց ձեռնադրութեան]

*Ծնթ. Ձեռ-իս առաջին օրինակը Հմր 2891ն է (տե՛ս Յիշ. գրչ. ժամանակի):

4ա [Տիտղ.] Մաշտոց ձեռնադրութեան կաթողի­կոս-հայրապետի հայոց ազգի եւ եպիսկոպոսի, նաեւ օրհնութեան սուրբ մեռոնի՝ գրեալ յԵփրեմ եպիս­կոպոսէ եւ ծաղկեալ յԵրեմիա եպիսկոպոսէ՝ ի վայելումն տեառն Սիմէօն կաթողիկոսի, յամի Տեառն 1779 եւ հայոց թուին ՌՄԻԸ. (1779), ի Սուրբ Էջմիածին:

Ծնթ. Այս խորագիրը 1881 թ. (տե՛ս 19բ) գրուած է Մես­րոպ եպս. Սմբատեանցի ձեռքով:

1. 5ա-20բ Կանոն կաթողիկոս ձեռնադրելոյ – Յորժամ հանդերձեալ լինին բարձրացուցանել... եւ ամե­նից վարձատրիչն վարձատրեսցէ զքեզ. ամէն:

2. 21ա-43ա Կանոն օրհնութեան սրբոյ մեռոնին – Յորժամ հանդերձեալ լինին օրհնել զսուրբ մեռոնն... «Պահպանեա զմեզ, Քրիստոս՛՛»: Եւ ապա տան զող­ջոյնն եւ կատարեն զպատարագն սուրբ:

3. 45ա-77ա Կանոն եպիսկոպոս ձեռնադրելոյ – Յորժամ հանդերձեալ լինին եպիսկոպոս կացուցանել... ար­դարոցն կեանք յաւիտենական եւ մեղաւորացն տանջանք յաւիտենական:

Բ. 79բ-80բ [Մահ Սիմէօնի կաթողիկոսի. տե՛ս Յիշ. գրչ. ժամանակի, 76բ] Թէ որպէս զկնի այսորիկ փո­խե­ցաւ առ Տէր երանելի հայրապետն մէր տէր Սի­մէօն եւ նստաւ յաթոռ հայրապետութեան տէր Ղու­կաս արքեպիսկոպոսն եւ վասն անցիցն, որ յաւուրս յայսոսիկ՝ համառօտ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

5ա (նկարի եզրերին) յԵրեմիա պետէ ծաղկեալ, յԵփրեմ պետէ գոլով գրեալ, վասն օրհնածնի իւրեանց ծնողի՝ Սիմէօնի վեհին ընտրեալ (նկարի անկիւն­նե­րում)՝ ՌՄԻԸ. (1779):

Հմմտ. ձեռ. 2891, 3ա:

77ա Յիշատակարան գրոցս. Փա՜ռք անբաժանելի, համագոյ եւ միասնական սուրբ Երրորդութեանն, Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն: Որոյ ամենաբաւական ողոր­մութեամբն եւ անճառ շնորհիւն յանկ ելեալ աւարտե­ցաւ տառս սրբարար եւ կատարելագործիչ, յորում են ձեռնադրութիւնք կաթուղիկոսի եւ եպիսկոպոսի, եւ օրհնութիւն սրբալոյս մեռոնի, զոր յոգնատենչ սիրով գրեցոյց գերերջանիկ եւ յոգներախտ հայրապէտն սրբասնեալ եւ արիաջան հովուապէտն ազգիս Հայոց եւ Սրբոյ Աթոռոյ Էջմիածնի, ծնօղն մեր հոգեւոր եւ շնորհածին եւ տէրն մեր գթառատ, քաջ գիտնականն, բանիբուն եւ աստուածարեալ պետն, բազմաշնորհ եւ գերիմաստ տէր Սիմէօն սրբազնակատար կաթողիկոսն Երեւանցի եւ ծայրագոյն քահանայապետն հոգեընտիր՝ առ ի լինիլ ինքեան յիշատակ հոգեւոր ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին, որպէս զի ինքն յաւուրս իւր վայելեսցէ՝ կատարելով զկարգս եւ զօրհնութիւնս սրբազնագոր­ծօղս, եւ յետ փոխմանն |77բ| իւրոյ յաշխարհէ՝ յետա­գայ յաջորդօղքն զԱթոռս Սուրբ եւ փոխանորդքն իւր հայրապետքն սրբազանք զսոյն վայելելով յիշեսցեն զինքն ի սուրբ եւ ի մաքուր աղօթս իւրեանց աստուա­ծա­հաճոյս, հանդերձ ծնողօք իւրովք եւ հոգեւոր դաս­տիարակօք: Որ եւ այսու բարեգոյն դիտմամբ եւ խորհրդով ձեռն արկեալ ի հին օրինակսն եւ զգուշու­թեամբ մեծաւ սրբագրեալ եւ այլ եւս վայելչացուցեալ զարարողութիւնսն սոյն կարգացս սրբազնագործից եւ զխրատսն նոցին, եւ բարեպէս դիւրացուցեալ, գրեցոյց ապա ինձ՝ թարմատար եւ ամենանուաստ ծառայիս իւրոյ, եւ ձեռնասուն պաշտօնէիս, եւ օրհնածին որդ­ւոյս իսկ յետնելոյ Եփրեմ ապիմաստ վարդապե­տիս: Զոր եւ երկու ետ գրել, զի զմինն սրբազնագործօղ հայ­րա­պետն ունիցի ի ձեռին՝ ինքն կամ յետագայ յա­ջորդք իւր սրբազանք, եւ զմիւսն՝ խարտուիլակն: Յորս եւ ես ոչ եթէ առ հարկի եւ ակամայ, այլ ի սէր հոգեծին ծնո­ղիս յիշեցելոյ եւ տեառնս վեհագունի, սիրով մեծաւ ձեռ­նամուխ եղէ եւ գրեցի, եւ հասուցի իսկ յաւարտ ի ՌՄԻԸ. (1779) թուոջ մերում եւ ի մայիսի ամսոյ Ի. (20), առ ի վճարել այսու գոնէ իբրու մասամբ իւիք նուազա­գու­նիւք թէ բոլորովիմբ (զոր ոչ իսկ կարօղ եմ) զպարտս հոգեւոր որդիութեանս, որ առ նա: Զոր տե­սանելով շնորհընկալ եւ օրհնածին որդւոյ սոյնոյ տեառնս մերոյ սրբազնակատար վեհապետի՝ տեառն Երե­միայի արքեպիսկոպոսի յՕշականացւոյ, քաջ քար­տուղարի եւ գեղեցկագիր նօտարի Աստուածաէջ Սրբոյ Գահիս եւ նրբարուեստ նկարակերտի, շարժեցաւ եւ նա ի յիղձ բարի՝ երփնազարդել զսոսա գեղեցկագոյն ծաղկօք եւ ձագագրօք, ի յազնիւ եւ ի զանազան երան­գոց եւ ի մաքուր ոսկւոյ. նախ՝ ի սէր նոյնոյ հոգեւոր ծնողին իւրոյ օրհնածնի մեծի վեհին (որպէս եւ ես), զի յիշատակն նորին հոգեւոր զարդարուն լիցի, քան թէ անզարդ, եւ երկրորդ՝ ի սէր իմոյ որդիութեան եւ աշա­կերտութեանս իսկ, զոր ունէի առ նա, քանզի ի նմանէ ունիմ ուսեալ զգիրս, որ մեծաւ երկամբ եւ աշխատու­թեամբ ուսոյց ինձ զարհեստս նօտարութեան, որում Տէր լիցի վարձահատոյց: Եւ այսպէս ստացաւ վեհազան տէրն մեր սրբասնեալ զգեղեցկատուփ հատորքս եր­կուս՝ սրբարար եւ կատարելագործիչ՝ ի լինիլ ինքեան յիշատակ հոգեւոր ի Սուրբ Աթոռոջս՝ որպէս ասացաք, փափագելով ժառանգել զամօսածնին ասացեալ երա­նու­թիւն, ունելով զաւակ եւ զընտանի ի Սիօն: Որպէս եւ ի վարդապետութեան իւրում եւ յաւուրց հայրապետա­նա­լոյն իւրոյ մինչեւ ցարդ սովին բարի եւ հոգեշահ նախանձու վառեցեալ՝ արար եւ ստացաւ ինքեան զբա­զում յիշատակս հոգեւորս, |78ա| թէ՛ վասն հասարա­կու­­թեան օգտի եւ թէ՛ յատկապէս վասն Սրբոյ Աթո­ռոյս: Զորս մի առ մի թուելն պարագայիւք ըստ որում բերէ երկարութիւն, համառօտիւք միայն անցանելով՝ զգլխաւորսն գոնէ ասասցուք առ ի չլինիլ ի մոռացօնս ի յետագայս: Քանզի նախ ի վարդապետութեանն իւրում արար զգիրս Լուծմանց Արտաքնոցն գրոց, այսինքն՝ Պորփիւրի ներածութեանն, եւ Արիստոտելի Ստորոգութեանցն, եւ Պէրարմենիասին, եւ Ե. Առածիցն Դաւթի Անյաղթի: Յաւել եւ զԼուծմունս ի գիրս Պրոկղի իմաստնոյն, ի վերայ լուծմանն Սիմէօնի վարդապետին Ջուղայեցւոյ, յատկացուցեալ խաչաձեւ նշանիւք զիւրն: Արար եւ զերկահատոր գիրս Քարոզից, զառաջինն ըստ կերպի ճառից եւ ներբողենից, եւ զերկրորդն՝ տարե­կան քարոզ: Պարզաբանեաց եւ զհին տօմարն հայոց, եւ զնոր եւ անշարժ տօմար եւս արար հայոց: Ապա ի հայրապետանալն իւրում սկիզբն արար շինութեանց Սրբոյ Աթոռոյս, զարտաքին պարիսպն շրջապատ ի հիմանէ նորապէս շինեաց, եւ զամենայն շէնսն՝ որք ի պա­րիսպն արտաքին, նորապէս շինեաց, այսինքն՝ զգոմսն բոլոր եւ զձիաստանսն, եւ զջորեստանսն, զմա­րաքն քարեայ, զձիթահանսն: Զհարաւակողմն Ղազա­րա­պա­տին յարեւմտից կուսէ, զի խախտեցեալ էր, զոր ի հիմանէ նոր եւ գեղեցկապէս շինեաց, եւ յաւելեալ եւս քան զառաջինն ի տանիսն զգեղեցիկ եւ ընդարձակ վեր­նայարկս հովանոցս: Ընդ որս եւ զբաղանիսն եւ զքար­վանսարայն, որք յոյժ հնացեալ էին, ի հիմանէ նորոգեաց վայելուչ քան զառաջինսն: Եւ ի հիւսիսա­կողմն պարսպին շինեաց զնոր մոմատուն եւ զդպրա­տուն ուրոյն պարսպօք եւ պարտիզօք, իսկ ի պարիսպն ներքին շուրջանակի զջրմուղս ետ փորել վասն անչափ գիճութեանց եկեղեցւոյն եւ բնակութեանցն: Նորոգեաց եւ զկէսն ամառնային սեղանատանն, եւ զեկեղեցւոյ բո­լոր տանիսն եւ զերկոսին սիւնսն զներքին դասուն: Իսկ ի հայրապետանոցին շինեաց զերկուս այվանս, զմինն ի վերայ տանեաց հարաւկողման շինունածոցն, հան­դերձ այլ եւս յարկօք, եւ զմիւսն ի կողմն արեւմտից՝ ի վերայ մեծ բրքոյն: Եւ զհիւսիսակողմն հայրապետարա­նին ի յետուստ ընդարձակեալ, բազմացոյց զյարկս ձմե­րոցս ի վերայ առաջնոցն: Եւ քան զայսոսիկ յառաջ հեռացոյց զգեօղն ի նորակերտ պարսպէն Սրբոյ Աթո­ռոյս՝ ի յապահովութիւն նմին, օգնելով ծախուց շինու­թեան, եւ զփայտակերտ եկեղեցի գեղեցիկ, լայն եւ ըն­դար­ձակ շինել ետ ի նմա: Ընդարձակեաց զվերի այգին նոր յաւելուածովք եւ ետ պարսպել: Եւ ի յարեւելա­կողմն այգեստանեացն զայգի մի եւս նոր առեալ՝ պարսպեաց եւ զայն: Իսկ ի Ղռի այգւոջն շինեաց զմեծ եւ զընդարձակ հնձան, |78բ| եւ ըստ չափու երկայնու­թեան նորայ՝ զայվան մի եւս մեծ: Բազմացոյց եւս վասն Սրբոյ Աթոռոյս զմլքատու գիւղորայս, վաղեմի ղա­բալայիւք եւ գրովք յետս առնելով ի տաճկաց զհին մլքատու գիւղորայսն Սրբոյ Աթոռոյս, որք յափշտակե­ցեալք էին ի վաղուց հետէ, զորս նորապէս սեփակա­նեաց Սրբոյ Աթոռոյս, որք են Աշտարակ, Մօղնի, Աղուանատուն եւ Ձագավանք, եւ Եղվարդու Դ. դանկ եւ կէսն: Եւ զյՕշական գեօղն զբնիկ մլքատուն Սրբոյ Աթոռոյս մինչեւ ցարդ մուղանլու կոչեցեալ տաճիկքն զաւթեալ եւ զետեղեալ ի նմա յաւուրց Ղազարու կաթո­ղիկոսին, եւ առ սակաւ-սակաւ հաստատեցեալք անդ, արտասահման էին արարել զհայսն անտի, որք եկեալ աստ բնակէին: Թէպէտ եւ տաճկունքն տային մեզ զմուլք, այլ սրբազան տէրս մեր այնմ եւս յոյժ մեծա­գոյն ջանիւ տարեալ զհոգ, հանել ետ անտի զմուղան­լուսն եւ զհայսն դարձուցեալ անդ, վերստին արար հայաբնակ, ոչ այնքան վասն մուլք լինելոյն Սրբոյ Աթոռոյս, որքան ի սէր եւ ի պատիւ գերեզմանի սրբոյ վարդապետին Մեսրօպայ մերոյ թարգմանչի, որ կայ անդ ի ներքոյ սեղանոյն ամփոփեալ, եւ եկեղեցին եւս նորին անուամբն յորջորջի: Գրեաց զթուղթ աղերսանց առ աստուածազօր կայսերուհին Ռուսաց Եկատարինէ եւ զհայազուն ժողովուրդսն ամենայն, որք յիշխանու­թեան նորին, արար վերստին տէրունիս Սրբոյ Աթո­ռոյս հաստատուն հրովարտակաւ նորին: Զի յաւուրց Ղազարու կաթողիկոսին վասն աղմկի ինչ անցանելոյ ոստուցեալ էին ի Սրբոյ Աթոռոյս ժողովուրդքն այնք եւ ինքնագլուխ առաջնորդ հաստատեալ, եւ աստի եպիսկոպոս նուիրակ երթալն եւս խափանեալ, իսկ այժմ զեպիսկոպոս առաջնորդ յղեաց անդ՝ զնուիրա­կա­կան գործն եւս նմա տալով, որպէս եւ յառաջ լեալ էր, ըստ օրինակի Զմիւռնոյ: Նոյնպէս եւ զԿարին, եւ զԿարս, եւ զԱխալցխա եւս տէրունի ետ առնել Սրբոյ Աթոռոյս իւրեանց շրջագայիւքն: Իսկ եւ զԵրեւանու երկու եկեղեցեաց տանիսն եւ զխախտեալ տեղիսն ամենայն, եւ զյՕշականու կամուրջն եւս ետ նորոգել: Հաստատեաց եւ զտպագրատուն ի Սուրբ Աթոռոջս ի հիւսիսակողմն հայրապետարանին: Եւ ի Ֆռանկաց բերեալ զվարպետայս, շինեցոյց եւ զթղթահանութեան գործարանն ի հարաւակողմն Սրբոյ Աթոռոյս, որք մին­չեւ ցարդ չէին լեալ երբեք աստ կամ ի տանս արեւե­լեան: Զի թէպէտ ի պարսիկս գտանի արհեստ թղթա­հա­նութեան (ուստի եւս բերել ետ զշինօղս գործարանի թղթահանութեան, որք եւ շինեցին իսկ եւ հանին), այլ անշահ եւ անպէտք իմն էր թղթահանութիւն նոցին: Վասն որոյ օժանդակութեամբ Խօջիջանեան Գրիգոր աղային Ջուղայեցւոյ՝ ի Հինդ բնակեցելոյ (որ զթղթա­տան եւ զտպագրատան ծախսն ամենայն ետ), բերել ետ զվարպետսն ֆռանկաց, որպէս ասացաք, եւ լաւա­գոյն շինեցոյց զթղթատունն: Եւ ի սոյն նորոգ տպա­գրա­տանս, թող զայլ գիրս՝ տպեցոյց նախ զփոքրիկ |79ա| գիրք մի Աղօթից՝ իւր արարեալ, կոչեցեալ Զբօսարան հոգեւոր, ապա զտօնացոյց եկեղեցւոյս Հայաստանեայց սրբագրեալ՝ տեղաւորեաց զտօնսն փոփոխականս եւ կանոնաւորեաց, հանդերձ այլ եւս ուղղութեամբք: Եւ զհատոր մի եւս արարեալ ի վերայ ԼԶ. (36) տարեգրացն մերոց, կանոնաւորեաց զտեղիս եւ զժամանակս նոյն փոփոխական տօնիցն, եդեալ առընթեր եւ զձայնս աւուրցն եւ զամսաթիւսն, ընդդէմ ախթարմայից օրացուցին՝ առ ի խափանել զայն: Եւ զերկուս հատորսն ի միասին յոյժ գեղեցկապէս տպել ետ եւ տարածել ընդ ամենայն ազգս մեր, գրեաց եւ կանոնեաց մեծաւ հարկադրութեամբ զախթարմայից օրացոյցն մի՛ եւս ընդունիլ, այլ զնոր Տօնացոյցն ածել ի գործ, որ եւ եղեւ այնպէս: Եւ զայլ բազում գործս բա­րութեան արար երջանիկ հայրապետս մեր սրբասնեալ, զորս այլ ոչ թուելով աստէն մի առ մի, թողումք այնմ, որ ի տիեզերական հրապարակին ունի յիշել եւ զվարձս ըստ բարի եւ բազմաջան վաստակոցն հատուցանել: Քանզի զբազմազան բարութիւնս արար Սրբոյ Աթո­ռոյս, պայծառացոյց յամենայնի զսուրբ եկեղեցին ազնիւ եւ մեծագին յիշատակօք եւ սպասիւք պատուա­կա­նօք, եւ զգեստիւք եւ հանդերձեղինօք, զի ի պատ­ճառս յաջողականութեան եւ սիրելի գոլոյն ամենայն ազ­գիս, եւ թղթովք օրհնութեան զամենեսեան շահե­լոյն, լցին յամենուստ զսուրբ տունս ազնիւ յիշատակօք եւ բազմազան բարութեամբք, մինչեւ յայնպիսեաց տե­ղեաց եւս յորոց չէր մտեալ ի Սուրբ Աթոռս գոնեայ լիա­գոյն ինչ տուրք հասարակ նուիրակութեան: Թողում զայն, որ զբազում որդիս օրհնածինս եւ զաշակերտս շնորհընկալս ստացաւ երանելիս այս ի պայծառութիւն Սրբոյ Աթոռոյս, եւ ի հոգեւոր ճոխութիւն ազգիս հա­յոց, որք փայլին եւ փայլեցուցանեն յամենայն տե­ղիս, եւ սիրահարեցուցանեն զբոլոր ազգս առ Սուրբ Ա­թոռս: Ի ձեռն որոց բազմութիւնք բարեացն ասացե­լոց մտին եւ մտանեն ի մայրս լուսատու, եւ զարդարի սա բարեճոխութեամբ եւ հոգեւոր խրախճանութեամբ ի հրճուանս մանկանց իւրոց:

Արդ, զրաւ տալով բանիցս, հայցեմ ի հանդիպօղ հարցդ եւ եղբարցդ իմոց ի Քրիստոս, մանաւանդ ի սրբազնագործ եւ յաստուածարեալ հայրապետացդ սրբազանից՝ վայելողացդ զսոսա, զի ի հանդիպիլն ձեր սոցա կամ վայելելն, յիշեսջիք ի Քրիստոս ի մաքրա­փայլ աղօթս ձեր զգերերջանիկ եւ հոգեծին ծնօղն մեր սրբասնեալ, զտէր Սիմէօն սրբազան կաթողիկոսն ամենայն Հայոց, հանդերձ կրկնակի ծնողօք իւրովք, առնել արժանի իւրոյ ողորմութեանն եւ տալ փոխա­րէնս բազմազան վաստակացն բարեաց յաւուր կոչ­մանն իւրոյ զգործօղս բարեաց ի ժառանգութիւն կե­նացն անձկալեաց: Յիշեսջի՛ք եւ ծաղկօղ սորին եւ ուսու­ցիչն ինձ զարհեստս նօտարութեան՝ զԵրեմիա ար­քեպիսկոպոսն վերոյ յիշեցեալ, հանդերձ ծնողօք իւրովք: |79բ| Նա եւ զյատուկ երախտաւորն իմ եւ կնքա­հայրս իսկ, զնախապատիւ սպասաւորն եւ օրհնա­ծին որդին նոյնոյ սրբազան վեհին մերոյ՝ զՄկրտիչ ար­հիեպիսկոպոսն, հանդերձ ծնողօք իւրովք, որ ի վար­դա­պետութեան սրբազան վեհին մերոյ ի նուիրա­կու­թեանն իսկ ի Կոստանդնուպօլիս սպասաւորեալ էր սմա քրտնաջան հարազատութեամբ, յաւուրց սարկա­ւա­­գու­թեանն իւրոյ: Եւ ի հայրապետութեանն եւս զամենայն ծանրութիւնս եւ հոգս հայրապետարանին եւ Սրբոյ Աթոռոյս իսկ կրելով, եւ սպասաւորութենէն եւս չվերջանալով, ապահով եւ անհոգ առնէր զսա յամե­նայնի եւ ուրախացուցանէր: Ընդ սմին յիշեսջի՛ք եւ զվարժիչն իմ՝ զԻսահակ արքեպիսկոպոսն Գեղա­մացի, որ եւս ի բնէ սպասաւորէր սրբազան վեհիս մերոյ, եւ ի մանկութենէ վարժեալ առ ոտս սորին, ձեռնասուն աշակերտ եւ օրհնածին որդի, եւ պիտանի սմին ի բազում իրս՝ ի թղթագրութիւնս եւ ի հոգս տպարանին, զոր բարեյարմար կարգաւորէր, եւ յայլ բազում գործս, որք գրելով կամ ուսուցմամբ են, գոլով իբրու ցուպ ծերութեան վեհին մերոյ գերերջանկի: Ընդ որս եւ զայլ ձեռնասուն որդիս վեհիս մերոյ մեծի՝ ըն­կե­րակիցս մեր եւ օծակիցս, եւ համշիրակ եղբայրս յիշես­ջի՛ք ի Տէր: Հուսկ յետոյ արասջիք արժանի յիշման ի Քրիստոս եւ զիս՝ զյետնեալս յամենայնի զԵփրեմ ապի­կար վարդապետս՝ զգծօղս երկոցունց տառիցս շնոր­հաբաշխից, որ բաց ի գրութեանս աշխատու­թեանց, ջանս եդի մեծապէս՝ ամենայնիւ համանմանս միմեանց գծագրել զերկոսին հատորքս, որ եւ արարի իսկ՝ որպէս տեսանէք ահա, թէպէտ գտանիցին եւս ինչ համեմա­տօղք միմեանց: Եւ եթէ գտանիցին ինչ սխալմունք ի գրուածս սոցին, զայնս իմոյ խակութեան տուեալ՝ նե­րես­ջի՛ք: Եւ ընդ իս նա եւ զծնօղսն ի զհանգուցեալս ի Քրիստոս՝ զտէր Յովհաննէս քահանայն եւ զՍան­դուխտն, եւ զայլ ազգայինս իմ զամենեսին յիշել աղա­չեմ ի Տէր: Եւ դուք յիշեալ լիջիք յողորմութիւնս եւ ի գթութիւնս Տեառն Աստուծոյ յաւուրն մեծի. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. 2891, 74ա-6բ:

79բ (յիշատակարանից անջատած՝ խորագիրը նարնջիով, Ա սկզբնատառը թռչնագիր) Թէ որպէս զկնի այսորիկ փոխեցաւ առ Տէր երանելի հայրա­պետն մէր տէր Սիմէօն, եւ նստաւ յաթոռ հայրա­պե­տութեան տէր Ղուկաս արքեպիսկոպոսն, եւ վասն ան­ցիցն, որ յաւուրս յայսոսիկ՝ համառօտ

Աստանօր եւ զայս ծանուցից կսկծմամբ մեծաւ՝ ցանկալի հարց եւ եղբարցդ իմոց, զի գիրքս այս (որ­պէս ի վերոյ ասացաք) ի ՌՄԻԸ. (1779) թուոջն եւ յամսեանն մայիսի ի Ի. (20), ել ի ձեռաց իմոց, եւ աւարտեցի զբովանդակ գրութիւն սորին, բայց ո՛չ վաղ­վաղակի կարացաք կազմել տալ, զի դեռ անկատար էր ծաղիկն եւ մնայաք այնմ եւս զերծմանն, զի կատարեալ լիցի ըստ ամենայնի, եւ ապա կազմել տացուք: Վասն որոյ մինչ պիտոյանայր երջանիկ տեառն մերոյ բազ­մե­րախ­տի՝ տէր Սիմէօն սրբազան կաթողիկոսին՝ ի կա­տարել սովաւ զսրբազնագործութիւնս ինչ, կերպիւ միով կապէաք զտետերսն ի միմեանս եւ իբրու զամ­բողջ գիրք արարեալ, |80ա| տայաք գերերջանիկ տեառն մերոյ՝ առ ի կատարել զսրբազնագործութիւնս հարկաւորեալս, որով քանիցս ձեռնադրեաց զեպիսկո­պո­սունս եւ անգամ մի օրհնեաց զսրբալոյս մեռոն ի ՌՄԻԶ. (1777) թուոջն, իսկ մինչ հասաք ի ՌՄԻԸ. (1779) թիւն մեր, սրբազան տէրն մեր պարպեալ կայր ցաւագին անձամբ ի վաստակս հոգեւորս: Զի շարա­դրեաց խորին եւ աստուածատուր իմաստութեամբ իւրով եւ նուրբ աստուածաբանութեամբ զգիրք մի ընդ­դէմ երկաբնակաց՝ Պարտավճար կոչելով զանունն, զի յորդորելով զազգս հայոց հեռանալ եւ ի բաց կալ յա­ղան­դոյն երկաբնակաց, իբր թէ վճարէ զպարտս հոգեւոր հովուապետութեանն իւրոյ եւ է Բ. հատոր, զոր եւ ետ տպագրել նորոգ թղթով՝ իւր շինեալ թղթա­տանն, ի յիւրակերտ տպարանին:

Եւ զառաջին հատորն տպեալ, յաղագս տօթոյն խստութեան ել ի կողմանս գաւառին Նգաց, ուր եւ մնաց յամիսս Բ.: Ապա զարթեաւ բարկութիւն մեծ ի Տեառնէ ի վերայ երկրիս Երեւանու՝ ըստ յոլովութեան եւ անչափութեան մեղաց մերոց. զի յառաջ քան զայս Վրաց արքայն ունելով զխռովութիւն ընդ իշխողին երկրիս, եկն ի վերայ սորա բազմօք զօրօք՝ ի մուտն ամսեանն սեպտեմբերի, եւ յերկուս ամիսս նստեալ՝ չկարաց առնուլ զբերդն, եւ խաղաղութեան եւս չեղեւ հնար: Ապա, զ՚ի բերդէն արտաքոյ գտանեցեալ երկրա­կանքս բոլոր՝ թէ՛ զհայս եւ թէ՛ զտաճիկս, վարեալ ի Վրաց տուն, ամայացոյց զերկիրս եւ չուեալ գնաց աստի: Եւ որքան աստ էր, սրբազան տէրն մեր բազ­միցս աշխատեցաւ առնել զհաշտութիւն, յոր եւ իշխօղն երկրիս եւ երկրականքս ի բերդէ անտի գրով հարկէին գտանել զհնարն խաղաղութեան: Սակայն որքան ջանաց՝ անհնարին եղեւ, զի պահանջմունք արքային յոլով էին յոյժ, եւ բռնաւորն երկրիս զայն չկարէր տալ, վասն որոյ չեղեւ հաշտութիւն, եւ աւերեցաւ երկիրս, եւ մնաց շինութիւն ի Սուրբ Աթոռս միայն եւ ի մերձակայ գեօղս իւր, զոր ի պատիւ Սրբոյ Աթոռոյս եւ սրբա­զա­նին եթող արքայն Վրաց: Եւ յայսց եղելութեանց սրբա­զան տէրն մեր բազումս վշտացաւ՝ մորմոքելով ի վերայ աւերման երկրիս եւ վտարման ողորմելի ժողովրդոց մերոց ի յօտարութիւն եւ խանգարման եկեղեցեաց եւ սակս բազմակերպ վնասակրութեանցն Սրբոյ Աթո­ռոյս: Զի որովհետեւ ոչ գոյր շինութիւն յերկրոջս՝ բաց ի Սրբոյ Աթոռոյս, որպէս ասացաք, վասն որոյ բազ­մու­թիւնք զօրացն զպիտոյս իւրեանց աստի լցուցանէին եւ յետոյ՝ ի գնալ զօրացն, բերդարգելքն ելին յամենայնէ մերկ եւ դատարկ, եւ նոքա եւս զիւրեանցն պակա­սութիւն աստի լցին՝ թէ՛ սիրով, թէ՛ հարկիւ, թէ՛ կամայ եւ թէ՛ ակամայ: Եւ բաց յայսցանէ ի յերկուս ամիսս ի մէջ զօրացն մնալով վասն հաշտութեան եւ գերեացն ազատման (որ եւ ազատեաց իսկ զբազումս ի հայոց եւ ի տաճկաց), յոյժ վշտացաւ ի ցրտոյ եւ յանձրեւոյ եւ եգիտ զմեծ իմն հիւանդութիւնս՝ ունելով եւ զվերոյ­գրեալ մտատանջութիւնսն եւ զցաւսն, այլ ոչ կարաց զերծանիլ ի հիւանդութենէն: Այլ ի ՌՄԻԸ. (1779) թուոյ նոյեմբերէն մինչեւ ի ՌՄԻԹ. (1780) թուոյ յուլիսի ԻԶ. (26) եկաց այնու հի|80բ|ւանդութեամբ: Իսկ ի ԻԶ. (26) օրն յուլիսի, որ էր Վարդավառի կիրակէն, փոխեցաւ առ Քրիստոս յոյսն ամենեցուն՝ բարի եւ երջանիկ մա­հուամբ, սրբասնեալ եւ երջանիկ տէրն մեր եւ աստուա­ծա­րեալ հայրապետն բարեջան տէր Սիմէօն սրբազան կաթողիկոսն, եւ ի յերկուշաբաթ օրն թաղեցաւ ի ձա­խա­կողման գաւթի Սրբոյ վանիցն Գայիանէի սրբուհ­ւոյ կուսին, հուպ տեառն Աբրահամու սրբազան կա­թո­ղի­կոսին Մշեցւոյ, եւ զհամայն երկամբ ծնեալ զաւա­կունս իւր հոգեւորս եթող յորբութեան եւ ի սուգ ան­մխիթար, որոյ զհոգին լուսաւորեսցէ Տէր եւ հանգուսցէ այցելութեամբ ընդ սուրբս եւ ընդ սիրելիս անուան իւրոյ՝ դասելով ընդ ճշմարիտ հայրապետացն սրբոց: Իսկ մինչ ետես լուսահոգին զինքն մերձեալ ի վախճան, հոգացաւ վասն Սրբոյ Աթոռոյս զհոգ մեծ: Զի տա­կաւին յաւերութեան եւ ի մեծի խռովութեան կայր երկիրս, եւ գոյր երկիւղ զվերստին գալոյ Վրաց արքա­յին յայս երկիր, վասն որոյ մտածեաց, զի թէ անտէր մնասցէ Աթոռս Սուրբ, դիպելոց է վնասուց մեծաց, եւ զի ի յայսմ ներկայի եպիսկոպոսաց ընտրելին եւ ար­դարեւ արժանաւորն գերագունի աստիճանին հայրա­պե­տու­թեան էր աստ ի պատրաստի, որ էր տէր Ղու­կաս արքեպիսկոպոսն Կարնեցի՝ բնիկ միաբանն Սրբոյ Աթոռոյս, որ էր շնորհածին եւ անդրանիկ որդի սիրելի հոգելոյս տեառն մերոյ, որ ի նուիրակութենէն եւ յեր­կոտասան ամեայ առաջնորդութենէն Զմիւռնոյ եկեալ աստ՝ կայր առ հոգելոյս տէրն մեր՝ ի մեծի պատուի եւ յարգութեան, վասն որոյ կտակեաց վասն նորա, զի յետ վախճանին իւրոյ փութապէս նստուսցեն զնայ յԱթոռ հայրապետութեան, զի մի մնասցէ Աթոռ Սուրբ ի յանտիրութեան, որում հաւանել միաբանից Սրբոյ Աթո­ռոյս եւ երկրացւոցս, ընտրեցին զգերերջանիկ արքե­պիս­կոպոսն տէր Ղուկաս ի կաթողիկոսութիւն տանս Հայոց, որոց եւ յոյժ երկուցեալ ի յասացեալ երկիւ­ղիցն, թէ գուցէ վաղվաղակի լինիցին ի յառաջիկայ երկրորդ կիւրակէին, որ էր օգոստոսի Բ. եւ եւթներորդ օր թաղման լուսահոգւոյն, օծին զնորոգ ընտրեցեալն ի Հոգւոյն Սրբոյ զտէր Ղուկաս մաքրակենցաղ եւ սրբա­զան կաթողիկոսն, որում տացէ Տէր զկեանս երկարս եւ խաղաղականս, ապահով առնելով յամենայն հոգեկան եւ ի մարմնական փորձութեանց: Իսկ ապա ի յաւուրս նորոգ հայրապետութեան վերոյ յիշեցելոյ վեհիս մերոյ սրբազանի, լրացուցեալ զամենայն պակասութիւնս սո­ցին, կազմել ետու զսոյն երկոսին վաստակքս ձեռաց իմոց՝ ես Եփրեմ բարեթափուր վարդապետս եւ ընծա­յե­ցի սոյնոյ աստուածընտիր եւ նորոգ հայրապետիս մերոյ սրբազանի, զի զվայելելին սրբազան ծնօղին իւրոյ հոգեծնի՝ ինքն շնորհածին եւ անդրանիկ որդի նորին վայելեսցէ բարեաւ եւ յիշեսցէ զնա ի յարժանա­հատոյց յաղօթս իւր առ Տէր՝ առնել արժանի իւրոյ գթութեանն եւ ողորմութեանն եւ զթարմատար վաս­տա­կօղքս ի սմա եւս յիշելով առ Տէր, յորմէ եւ ինքն յիշեսցի ի բիւրապատիկ բարութիւնս յերկակի կեանս իւր, հանդերձ հոգեւոր եւ մարմնաւոր ծնողօք իւրովք եւ համայն իւրայնովք ի փառս ամենասրբոյ Երրոր­դու­թեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. 2891, 76բ-7բ: Այս երկու՝ Հմր 2891 եւ 2892 լիովին նոյնական ձեռագրերի գոյութիւնը շատ ուշագրաւ փաստ է մեր ձեռագրական արուեստի եւ ծիսական գրականու­թեան պատմութեան համար. հէնց այդ պատճառով էլ նախ­ընտ­րեցինք երկուսի՝ իրարից քիչ տարբերուող յիշատակարան­ները նոյնութեամբ բերել, քան սոսկ ծանօթութեամբ յայտա­րա­րել թէ՛ բովանդակութեան եւ թէ՛ յիշատակարանների նոյնակա­նու­թեան մասին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 4բ (1810ից յետոյ, բոլորգիր) Ի հանդիպոյ եղեալ ի ծաղկանկար խորանիդ յերիս կողմանս գրեալն է այս. «ՅԵրեմիա պետէ ծաղկեալ, / յԵփրեմ պետէ գոլով գրեալ, / վասն օրհնածնի իւրեանց ծնողի՝ / Սիմէօնի վե­հին ընտրեալ. / ՌՄԻԸ. (1779) հայոց»:

Սոյն Եփրեմ պետ գոլով հոգեծին որդի յիշատա­կեալ հոգելոյս Սիմէօն սրբազան հայրապետի՝ ի սէր եւ ի վայելս նորին աշխատի ի գեղեցկաշար գրչութեան սորին յերկուս օրինակս, որ է ներկայ ծերունազար­դեալ սրբազնագոյն կաթողիկոսն ընտրեալ եւ օծեալ ի Հոգւոյն Սրբոյ՝ յամի Տեառն 1810, որ եւ վարէ զհայրապետականն զիշխանութիւն, որում Տէր տացէ զկեանս անդորութեամբ հոգւոյ եւ մարմնոյ:

Ծնթ. Հմմտ. ձեռ. 2891, 2բ:

2. (1881 թ., շինծու բոլորգիր) Տե՛ս Տիտղ. 4ա:

19բ (մանրանկարի տակ) Մ. Ե. Ս. Ն. (Մեսրոպ եպիսկոպոս Սմբատեան Նախիջեւանցի), 1881:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝79բ. ստորին արտաքին անկիւնում փոքրիկ բոլորակ, մէջը՝ «F. I. B.»

ՆՇՈԻՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «2. / Մաշ­տոց / ձեռնադրութեան», 1ա՝ «495 (մատիտով ջնջած, ուղղած՝ 496՝ Օ[ննիկ] Եգ[անեան])/2891», «ՌՄԻԸ. – 1779 / Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2893

ԿՈՒՌՆԵԼԻՈՍ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԾՆՆԴՈՑ ԵՎ ԵԼԻՑ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՃՂԵ. – 1746

ԳՐԻՉ՝ Յակոբ Վանեցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Ղազար արքեպիսկոպոս:

ԹԵՐԹ՝ 569-1 (թռիչք՝ թ. 297-9. գրչի էջակալում՝ 1-52, որ է՝ 14ա-39բ, 53-550, որ է՝ 44ա-292բ, 1-510, որ է՝ 309ա-563բ). չգրուած՝ 1բ-3բ, 4բ, 13աբ, 39բ (գրադաշտի սահմանագծերով), 40ա, 41բ-3բ, 293ա-6բ, 308աբ, 564ա-9բ: ՊՐԱԿ՝ 4+8+1+Ա-ԻԵx12 (Բ 16, Գ, Դ 11, ԺԶ, ԻԵ 10, ԻԴ 7)+Ա-ԻԲx12 (ԻԲ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպիտակ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ թագ, տակը՝ անընկալելի գրութիւն, որի տակ՝ խաղողի ողկոյզ եւ «1742», սրա տակ էլ թագ, թագի ներքեւում խաղողի շեղանկիւն ողկոյզ, տակը՝ «VA NAN», դեղին թուղթ (թ. 13, 43)՝ լուսագծերով եւ լու­սադրոշմով՝ թագ, որի տակ՝ «A FAV LERE», տակը՝ շեղան­կիւն խաղողի ողկոյզ, որի տակ՝ «1742», վարդագոյն թուղթ (թ. 308)՝ լուսագծերով*: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32.5x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (26x14. սահմանագծերը կարմիր թանաքով, ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 35ա). սկզբնատողերը եւ սկզբնատառերը՝ կարմրով: ՏՈՂ՝ 43. գծումները՝ ճնշումով: ԿԱԶՄ՝ մուգ կարմիր դրոշ­մազարդ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ դեղին թուղթ, լուսագծերով. լուսանցակողերը կարմիր ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 35ա

*Ծնթ. թ. 13, 43, 308՝ մուծուած մանրանկարներն իրա­րից մեկուսացնելու նպատակով:

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ (կիսախորա­նա­ձեւ)՝ 14ա: Կիսախորան՝ 44ա, 309ա: Լուսանցա­զարդ՝ յուշկապարիկ (14ա), բուսական (14ա, 44ա, 309ա): Զար­դագիր՝ մարդագիր՝ (309ա), թռչնագիր: Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, սեւ, դեղին, ոսկի, կանաչ, մոխրագոյն, նարնջի, սպիտակ, արծաթ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, տեղ-տեղ, յատկապէս Բ. փեղկի կաշին թափուած, մէջքի վերին եւ ստորին հիմքերի կաշին մաշուած-թափուած, կազմաստառները մասամբ կեղտոտուած, լուսանցակողերի կարմիրը գունաթափ. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զանազան բծեր, դեղին հետքեր. գրադաշտը տեղ-տեղ գունափոխուած, թ. 1՝ ար­տաքին վերին անկիւնը պատռուած, թ. 1-4՝ վերին մասը հիմքից թուլացած, թ. 565-9՝ վր. եզրերը խոնաւութիւից խունա­ցած, ստ. լուսանցը եզրահատած, պրակահամարները երբեմն վնասուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 5ա-292բ [Կոռնելիոսի Մեկնութիւն Ծննդոց]

– 5ա-12բ Ցանկ Ծննդոց մեկնութեան – Աբել ան­մեղն սպանանի ի Կայենէ – 155, 2... 0րն վեցերորդ արար­չութեան 88, 1: Վերջ: Աւարտ Ծննդոց Ցանկի:

Տե՛ս ձեռ. 1005, 1ա-341ա. 1. ա/14ա-33բ, բ/33բ-4բ, գ/34բ-9ա: 2/40բ-1ա: 3/44ա-290բ: Շար. գլխոց.../290բ-1բ: 4/291բ-2բ:

Բ. 297ա-563ա [Կոռնելիոսի Մեկնութիւն Ելից]

– 297ա-307ա Ցանկ Ելից մեկնութեան – Ագա­հու­թիւն է կռապաշտութիւն – 280, 1... 0րհնելն զհացն եւ զջուրն Աստուծոյ – 309, 1: Աւարտ Ելից Ցանկի:

– 307բ Ազդեցմունք ցանկիս – Ծանի՛ր, ո՛վ խոհեմ ընթերցող, զկանոն ցանկիս / – Նախ զի մի բառ ի բա­զում տեղիս... կամ զբազումնս ի ցանկսն գտցես:

Տե՛ս ձեռ. 1008, 1ա-292բ. Առջբ/309ա-10ա, ա/310ա-8ա, բ/318բ-27ա, գ/327ա-37բ, դ/338ա-46ա, ե/346ա-8բ, զ/349ա-55բ, է/355բ-68ա, ը/368բ-73ա, թ/373ա-8բ, ժ/378բ-82բ, ժա/383ա-5ա, ժբ/385ա-402ա, ժգ/402ա-9ա, ժդ/409ա-17բ, ժե/417բ-25բ, ժզ/425բ-34բ, ժէ/434բ-9ա, ժը/439ա-42ա, ժթ/442ա-7բ, ի/447բ-52ա, իա/452ա-5բ, իբ/455բ-8բ, իգ/458բ-63բ, իդ/464ա-8բ, իե/468բ-86բ, իզ/486բ-94ա, իէ/494ա-501բ, իը/501բ-20բ, իթ/521ա-7ա, լ/527ա-34ա, լա/534բ-5բ, լբ/536ա-43բ, լգ/544ա-50ա, լդ/550ա-5ա, լե/555ա-6ա, լզ/556աբ, լէ/556բ-7ա, լը/557ա-60ա, լթ/560աբ, խ/560բ-2բ: Փառաբա­նու­թիւն/562բ-3ա:

Ծնթ. Կան անփոյթ նոտրգրով արուած յետագայի սրբա­գրում­ներ եւ լրացումներ՝ 177ա, 180ա եւ այլուր: Նոյն ձեռքով՝ 14ա «Կողնելիոս՝ լադին վարդապետ», 44ա «Ի Կողնելոսէ լա­թին վարդապետէ՝ ի սրբազանէ մեկնեցեալ է», 309ա «Արա­րեալ ի լատին վարդապետէ Կողնելոսէ»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

563բ Յիշատակարան. Շնորհօք անճառելւոյ, ան­իմա­նալոյ, անզրաւի, յաւիտենականի, մարդասիրի, բա­­րերարի, ծայրագունոյ, պարգեւատուի եւ բարու­թեան հա­ղորդչի, ինքնակայ էակի եւ անհենարան գոյի, այս­ինքն՝ ամենասուրբ եւ ամենապաշտելի Երրորդու­թեան եւ միոյ աստուածպետականի ճշմարտութեան, աւար­տեալ եզերեցաւ հինգ գրեանցն Մօսիսի մեկնու­թիւնքն, որոց պատճառն բոլորովին եղեւ (սրբազան պատ­րիար­գի Կոստանդնուպօլսոյ եւ աստուածաբան վար­դապետին Բաղիշեցւոյ՝ տեառն Յօհաննիսի՝ առն Աս­տուծոյ՝ հարազատն), այսինքն Իսահակ աստուա­ծա­բան վարդապետն, որ է արքեպիսկոպոս Թէոդու­պօլ­սոյ եւ կամ Կարնոյ, եւ ծայրագոյն նուիրակ Սրբոյ Էջ­միածնի՝ ի քաղաքն Կոստանդնուպօլիս, զի զկնի սրբա­զան հօրն իմոյ վերայիշելոյ, այսինքն՝ տեառն Յօ­վան­նիսի սրբազան պատրիարգին, սա եղեւ ինձ հոգաբար­ձու, զի իրաւի նորա սէրն որ յողորմելիս, ի սմանէ տե­սի, որոյ սիրոյ պտուղն՝ մինն ի բազմաց են հնգեքին գիրքս այսոքիկ, այս երկրորդական հայրն իմ սրբա­զան, այսինքն՝ Իսահակ աստուածաբան վարդա­պետն, որ է մեծարգոյ եղբայրն իմ, ի տեղի հօր, եւ ես աշա­կերտակից նմա տեառն Յօհաննու վերոյ յիշելոյ, ետ ինձ հինգ գրոց մեկնութեան օրինակն, եւ բազում ան­գամ յորդորեաց զիս՝ զի գրել տայի, եւ ես աղքատ գո­լով ի մարմնաւոր պիտոյից, ոչ կամէի յանձն առնուլ այսքան մեծ գործն, վասն զի տեսանէի ինքն ստացեալ զսոսա շղագրիւ հինգ հարիւր մարչիլ, եւ ես այսու գրով որպէ՞ս կարէի ստանալ եւ կամ այնքան վարձս գտանել եւ տալ: Վերջին հոգաբարձուն մեր, այսինքն՝ Իսահակ վարդապետն ասաց՝ Սակաւ գնով լինի այդ գրովն, քան զշղագրիւս այս. եւ մեք, ի բաց թողլով զաղքատութիւն, ձեռն արկաք ի գրել տալոյ, եւ ողորմութեամբն Աս­տուծոյ աւարտեալ եղեւ: Արդ, եւ դուք, բանասէ՛ր սի­րելի եղբարք իմ, յորժամ ընթեռնուցուք եւ կամ օրինա­կէք զգրեանքս այսոքիկ, յիշեցէ՛ք զվերոյ գրեալ հարքն իմ՝ զնախկին Յօհաննէս պատրիարգն եւ երկրորդ՝ զԻսա­հակ վարդապետն. նախկնոյն յաւիտե­նա­կան հան­­գիստ, երկրորդին հոգեւոր եւ մարմնաւոր կենաց եր­կարութիւնս. եւ զիս՝ զստացօղ գրեանցս, ստացուա­ծօք իմովք, այսինքն՝ զՂազար եւեթ վարդապետս, որ եմ եպիսկոպոս Պոնտոսի, զոր ըստացայ ի վայելումն ան­ձին իմոյ եւ օրհնեալ ազգին իմոյ հայոց խրախճա­նու­թիւն եւ յաւիտենական գանձ: Ի Կոստանդնու­պօ­լիս գրեցաւ գրեանքս այսորիկ, որք, այսինքն՝ երեք գիրքն, այսինքն՝ Թուոց, Ղեւտացւոց եւ Երկրորդ 0րի­նաց, առ­նել ետուք մի հատոր, եւ երկու գիրքն, այս­ինքն՝ Ծննդոց եւ Ելիցն՝ մի հատոր, որ է այս: Թվին փրկչին 1746:

563բ (ստացողի) Ես՝ Ղազար վարդապետս, ստա­ցօղ գրեանցս, արարի զցանկն սոցա, յորժամ ընթեռ­նուցուք, սիրելի՛ եղբարք իմ, զաշխատօղս յիշեսջի՛ք, եւ դուք եւս յիշեալ լիջիք առաջի Աստուծոյ. ամէն:

563բ Գիրքս այս գրեցաւ ձեռամբ վանեցի Յակոբանպիտան դպրիս, միջնորդութեամբ պատուելի հո­գեւոր հօրն իմոյ տիրացու Մանուէլին, արդեամբք եւ ջանիւ առ ի ստացուածս իւր, զոր բարեաւ վայելեսցէ Ղա­զար աստուածաբան արքեպիսկոպոսն եւ ճոխ­իմաստ աշակերտն տեառն Յոհաննիսի՝ հեղինակի քա­նոնի եւ վարդապետական շաւղի պատրիարգի Կոս­տանդ­նուպօլսոյ: Ծրօղ ապախտս երես անկեալ աղա­չեմ հանդիպօղ աստուածային գանձարանիս՝ օրինա­կօղք կամ ընթերցօղքդ, յիշեսջի՛ք զվերոյ յիշեալ պա­տուելիքն եւ զիս՝ յօգնամեղ Յակոբ եւեդ ծառայ ծա­ռայիցդ Աստուծոյ, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Տեառնէ Աստուծոյ մերմէ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

4ա (1825 թ., նոտրգիր) Ի վայելս Ղուկաս վարդա­պետի, որ ստացեալ եղեւ ի Թօխատ, 1825:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ սեւ թանաքով ութանկիւն. 44ա (եր­կիցս), 309ա՝ «ՄԵՍՐՈՎԲ (՞) ՎԱՐԴԱՊԵՏ»:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգիր՝ «Յա­կովբ դպրի Վանեցւոյ (շղագիր) / Մեկնութիւն Ծննդոց / եւ Ելից, Կուռնելիոս / 1.», մէկ այլ թերթիկին՝ «523», Ա. փեղկի կազմաստառին փակցուած 24.5x14.5 չափ­սի թերթիկին, շղագիր «Համար 1, Մեկնութիւն Կուռ­նե­լիոսի Ծննդոց եւ Ելից, առաջին հատոր, քառածալ, գրեալ ի թղթի, ծաղկազարդ գլխատառիւք եւ ընտիր նօտր գրչութեամբ Յակովբ դպրի Վանեցւոյն, ի Կոս­տանդ­նուպօլիս: Ի վերջն գոյ ոտանաւոր մի ի ձեւ բա­րե­բանութեան ի վերայ Աստուածաշունչ գրոց եւ յիշա­տակարան ստացողին եւ գծագրողին՝ անթիւ», «1746, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 1ա՝ «523/2893»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ նոտրգիր «Աստուած է եւ», «յաւուր միում/// (ջնջ.)», 564ա՝ թուաբանական հաշուարկ՝ «220 [+] 256/476»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 13ա՝ սուր:

2894

ՅԱԿՈԲ ԿԱՐՆԵՑԻ ՍԻՄՈՆԵԱՆ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՐԳՈՑ ԵՐԳՈՅՆ

ԵՐԶՆԿԱ (՞),«Ի վարժարանն յԻւնեայու*»

ՌՄՁԳ. – 1834

ԳՐԻՉ՝ Յակոբ դպիր Պօղոսեան Եւդօկիացի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Յարութիւն Սարայեան Պոլսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 242 (գրչի էջակալում՝ 1-475, որ է՝ 3ա-240ա). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 240բ-2բ (գրադաշտի սահմանագծերով): ՊՐԱԿ՝ 1-24x10 (1՝ 12): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «GAT­TEGASCA» եւ ոճաւորուած զինանշան՝ կենտրոնում հաւա­սա­րաթեւ խաչ եւ «Ի»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27.5x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17.5x12.5. սահմանագծերը սեւով. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 28ա): ՏՈՂ՝ 248: ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն դրոշ­մազարդ կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ, լուսագծերով, չգրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա.+Բ.,թուղթ, սպի­տակ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «AR(կապգիր)» եւ «TS», մասն կազմաստառի,չգրուած՝ Աբ, Բաբ:

Новый рисунок

Նմուշ 28ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, մաշուած, տեղ-տեղ թափուած, վրան զանազան բծեր, թանաքի հետքեր, ան­կիւն­­ների, եզրերի եւ մէջքի վերուվարի եզրերի կաշին մաշուած-թա­փուած, լուսանցակողերը խոնաւութիւնից դեղնած, սեւացած. գոր­ծածութեանեւխոնաւութեանհետեւանքովզանազանբծեր, մոմի եւ իւղի հետքեր, վերին լուսանցներին խոնաւութեան հետ­քեր:

*Ծնթ. ՍեպուհլեռանեւսուրբԳրիգորԼուսաւորչիաթո­ռիյիշատակումըթոյլէտալիսենթադրել, որԻւնեայուվար­ժա­րանըգտնուելէ երեւի Երզնկայում՝տե՛սՅիշատակարանգրչութեանժամանակի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-239ա Յակոբ Կարնեցի Սիմօնեան Մեկնութիւն Երգոց երգոյն

2ա [Տիտղ.] Գիրք մեկնութիւն Երգոց երգոյն Սո­ղո­մոնի՝ արքային Իսրայէլի: Հաւաքեալ ի Յակօբայ իբ­րու վարդապետէ Կարնեցւոյ Սիմօնեան, ըստ մա­սին ի Սուրբ Էջմիածին, եւ ըստ մասին ի Կարին, ի խնդրոյ տեառն Աբրահամու իմաստնապերճ վար­դա­պետի եւ հռչակաւոր արքեպիսկոպոսի Զմիւռնոյ վայելչազարդ մայրաքաղաքի՝ արդէն ի Տէր հան­գու­ցելոյ, ի գերապայծառ հայրապետութեան ազգիս հա­յոց ի լուսանկարն Սուրբ Էջմիածին տեառն Ղու­կա­սու սրբազան կաթուղիկոսի եւ երջանիկ հայ­րա­պետի, ի ՌՄԼԱ. (1782) թուոջ հայոց, յամսեանն սեպ­[տեմբերի] Ա.

Տե՛ս ձեռ. 1162, 2ա-216ա. Յիշ. հեղ./չիք: Յռջբ./3ա-7բ: Մեկն. մակագրութեան.../8ա-18բ: Նխդր./18բ: ա/19ա-72ա: Նխդր./72բ: բ/73ա-107ա: Նխդր./107աբ: գ/107բ-28բ: Նխդր./129ա: դ/129ա-57ա: Նխդր./157աբ: ե/157բ-81ա: Նխդր./181աբ: զ/181բ-99ա: Նխդր./199աբ: է/199բ-217ա: Նխդր./217աբ: ը/218ա-35բ: թ/235բ-8բ: [Սակաւ ինչ ազդե­ցու­թիւն...]/239ա: Յիշ. հեղ./չիք: Ցանկ Երգ երգոց.../չիք: Ցանկ մեկնութեան.../չիք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

1. Տե՛ս Տիտղ.՝ 2ա:

2. 239բ (1821 թ.) Անհուն է արդարեւ խորք շնոր­հաց եւ խնամք գթութեանն ամենառատ հաստչին բո­լո­րից, յորմէ ընդ դարս դարս անցնիւր անհատ ազգի բա­նեղինաց ի Քրիստոս Յիսուս պանծացեալ ազանց, ոմն բնականաբար եւ ոմն գերբնապէս ըստ իւրաքանչիւր կարի՝ հանգոյն հայելեաց, վճիտ պարզութեան եւ նսեմ որակութեան առընկալեալ զերկնապարգեւն ճառագայ­թից նշոյլ առաջի մտաւորական տեսարանաց անարգել բացափայլեցուցանեն զիմաստիցն լուսոյ գեղեցկու­թիւն, ըստ այսմ օրինակի ի սոյն այս առատազեղ աղ­բե­րէ տօնելի շնորհաց արբեալ տէր Յակօբ բարեյի­շա­տակ րաբունին Կարնեցի ընձեռնեալ է մանկանց եկե­ղեցւոյ մեծիմաստին Սողոմոնի հոգեշունչ բանից՝ Երգ երգոց ասացելոյ մեկնաբանական տեսութիւն: Որ այժմ բարձր հրամանաւ տեառն աստուածաշնորհ Կարա­պետ արքեպիսկոպոսի՝ արժանավայել ծայրագոյն վե­րա­տեսչի Կարնոյ մայրաքաղաքի գաղափարեալ աւար­տե­ցաւ, ըստ խնդրոյ Կարնեցի մեծանուն մահտեսի Յա­կօբ գերապայծառ ամիրայի՝ հարազատ որդւոյ ներ­հեղական շնորհիւ աստուածեան Հոգւոյն ի մանկական տիոյ անտի զարգացելոյ եւ ընթերցասիրական գովելի ձրիւ պանծացելոյ գրասէր Կարապետ աղայի, ի վա­յելս անձին իւրոյ, ի վերոյ յիշեալ ազգասէր ամիրայի հաս­տատեալ Կարնոյ ուսումնարանի, ի 1821 ամի Տեառն եւ նոյեմբերի 1:

*Ծնթ. Նոյնը որպէս գրչի յիշատակարան՝ տե՛ս ձեռ. 2791, 155ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

240ա Իսկ եւ այժմ օրինակեցաւ յաղագս փափաքա­նաց սոյն այս մատեանս հոգեշունչ աստուածեան ի պէտս քաջիմաստ եւ աստուածասէր րաբունոյ տեառն Յարութիւն գերահռչակ Սարայեան Պօլսեցւոյ՝ ար­ժա­նա­վայել առաջնորդի Սրբոյ Աթոռոյն Գրիգորի Լուսա­ւորչին մերոյ, որ ի Սեպուհ, ի նուաստ Յակօբ դպրէ ՊօղոսեանԵւդոկիացւոյ, ի գաղափարէ իմեքէ, որ ունէր իւր յիշատակագիր զվերոյ գրեալս, յամի Տեառն 1834 եւ մերոյս ՌՄՁԳ. (1834), ապրիլ ամսոյ 1, ի վարժարանն յԻւնեայու:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգիր. «Յա­կովբ Կար/նեցւոյ Մեկնութիւն Երգոց / Երգոյն», Ա. փեղ­կի կազմաստառին փակցուած 17.5x11 չափով թերթիկին՝ շղագիր «Հմր 3, Մեկնութիւն Երգոց Երգոյն Սողովմոնի, արարեալ Յակոբ վարդապետի Կարնեցւոյ Սիմոնեան, քառածալ, շղագիր, գրեալ ի թղթի, ի Յա­կովբ դպրէ Պօղոսեան Եւդօկիացւոյ, յամի Տեառն 1834: Ի վերջն ունի ազդարարութիւն ինչ ի ծիրանա­զարդ հեղինակէն առ ընթերցողս եւ զերկուս յիշատա­կա­րան՝ նախկին եւ արդի գրչութեանց», Պհպ. Ա.՝ «529/2894», «1821 (սեւ թանաքով հարցականի նշան դրուած կողքը), Մ [եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկին,սեւ թանաքով, շղագիր, դժուարընթեռնելի «Ի Սուրբ Էջմիածին: Մեծապատիւհայրն իմ Փիլիպոս վարդապետ Պրաեանց (՞)»:

2895

ԿՈՒՌՆԵԼԻՈՍ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՉՈՐԻՑ ԳԼԽԱՒՈՐ ՄԱՐԳԱՐԷԻՑ

ԺԸ. դար

ԳՐԻՉ՝ Մարտիրոս:

ԹԵՐԹ՝ 398. չգրուած՝ 1ա-3բ, 57բ-63բ, 312ա, 313ա-5բ, 398աբ (գրադաշտի սահմանագծերով): ՊՐԱԿ՝ 3+Ա-Եx12+Ա-ԻԱx12 (Բ՝ 10)+2+Ա-Էx12 (Է՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմ­ներով (դժուարընթեռնելի)՝ «AOF///GIRE (՞), 1742», թագ, տակը շեղանկիւն ողկոյզ, ուղղանկիւն շրջանակի մէջ՝ «PVR»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,5x21,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (27x16.5. սահմա­նա­գծերը կարմրով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 335ա). սկզբնա­տո­ղե­րը եւ ընդգծումները՝ կարմրով: ՏՈՂ՝ 51. գծումները՝ ճնշումով: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ շագանակագոյն կաշի, մի­ջուկը՝ տար­բեր թերթերի կցումով ստացուած ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ թուղթ. սպիտակ, չգրուած (Բ. փեղկի կազմաստառը գրադաշտի սահմանագծերով). լուսանցակողերը՝ կարմիր ցայտ­կէն:

Новый рисунокՆմուշ 335ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին գունափոխուած, մաշուած, ճաքճքած, տեղ-տեղ քերծուած, Բ. փեղկի վերին արտաքին ան­կիւնը մաշուած, կաշին միջուկ-ստուարաթղթից անջատ, Բ. փեղկի ստուարաթուղթը կազմող թերթերի վերին արտաքին ան­կիւններն իրարից առանձնացած, մէջքի ստորին եզրի կաշին մասամբ անջատ, վերին եզրի կաշին մաշուած-թափուած, Ա. եւ Բ. փեղկերին ցեցի անցքեր, լուսանցակողերը գունաթափ, խիստ կեղ­տոտուած. թ. 1-3՝ այլ թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմ­նե­րով (դժուարընկալելի)՝ «A FAVGIRE LANGVEDOG GAVIAG (՞), 1742», թագ, տակը՝ շեղանկիւն ողկոյզ եւ «VA­NAN (՞)». գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով զա­նա­զան բծեր, դեղին հետքեր, գրադաշտը խոնաւութիւնից եւ թա­նաքի թթուայ­նու­թիւնից խիստ գունափոխուած, 309ա՝ թանաքի հետք, թ. 1-2, 394-8բ, Բ. փեղկի կազմաստառին՝ ցեցի անցքեր, թ. 162-3՝ ստո­րին արտաքին անկիւնները պատռուած, պրակա­նիշ­ները եզրա­հա­տումից վնասուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա-397բ Մեկնութիւն չորս գլխաւոր մար­գա­րէից, շարադրեալ ի Կուռնելիոսէ Ալափիտէ վարդա­պե­տէ՝ ի կարգէն Յիսուսեան, որ նախ ի քաղաքին Լուանի, յետոյ ի Հռօմ էր ուսուցիչ Սուրբ Գրոց, եւ տեառնագրեալ գերապայծառ եւ գերյարգելի Թա­թէո­սի Ավերմէի կարտինալին սրբոյ հռօմէականի եկեղեցւոյ եւ եպիսկոպոսի քաղաքին Ֆեռարայ, ի Վե­նետիկ, ամի Տեառն 1706, ի տպարանի Ջերօ­նի­մո­սի Ալպրեցւոյ, հրամանաւ մեծաւորաց

Ծնթ՝. Այս գործի որեւէ տպագիր չենք գտել. կարելի է են­թադրել՝ ա. ընդօրինակուել է մեզ չհասած տպագրից, բ. պատ­րաս­տուել է տպագրելու համար, սակայն չի հրատարակուել. ըստ յիշ-ի (312բ) այս երկը հայերէն է թարգմանել Կարնոյ առաջնորդ Իսահակ եպս. Կեղեցին, մականունը՝ Ահագին, մհ. 1763 թ., տե՛ս Հ. Աճառեան, Հայոց անձնանունների բառարան, հտ. Դ., Երեւան, 1948, էջ 371. հմմտ. Ազգապատում, յօդ. 2990: Կուռնելիոսի այլ մեկնութիւնների մասին տե՛ս Սուրբ գրքի հա­յե­րէն մեկնութիւնների մատենագիտութիւն, աշխ. Եզնիկ եպս. Պետրոսեանի, Արմէն Տէր-Ստեփանեանի, Երեւան, 2002, էջ 120, Հմր 27, 28:

– 4ա [Թուղթ առ գերապայծառ իշխանն] – Գե­րա­պայծա՛ռ իշխան, սուրբ գրեանք եւ մեկնութիւնք նոցին ջանիւ եւ աշխատութեամբ իմաստազարդ եւ լիագէտ Ալափիտէ Կուռնելիոսի նախայօրինեալք, եւ տպեցեալք մինչ ոչ գտանեին... ամենապայծառութեան քում խո­նար­հագոյն եմ ծառայ՝ Ջերօնիմոս Ալպրչի:

1. Մեկնութիւն ի վերայ մարգարէութեանն Եսայեայ

Տե՛ս ձեռ. 1310, 3ա-589ա. – [Մինչեւ են մեկնութիւնք նախ են խորհրդաւոր մեկնիչ նշանք իբրեւ յառաջաբանու­թիւն – Խորհրդաւոր նշանք…]/4ա-57ա: ա/64ա-72ա, բ/72ա-6բ, գ/76բ-82ա, դ/82ա-3բ, ե/83բ-8բ, զ/88բ-96ա, է/96ա-103ա, ը/103ա-9ա, թ/109ա-15բ, ժ/115բ-9ա, ժա/119ա-25ա, ժբ/125ա-6ա, ժգ/126ա-8ա, ժդ/128ա-32բ (130բ՝ ստ. լս. այլ ձեռ­քով նիւթի բացատրութիւն «զլայնատարածն կողման, այս­ինքն եզերի հիւսիսոյ»), ժե/132բ-3բ, ժզ/133բ-5ա, ժէ/135ա-6ա, ժէ/136ա-7բ, ժթ/137բ-9բ, ի/139բ-41ա, իա/141ա-4բ, իբ/144բ-8ա, իգ/148ա-51ա, իդ/151ա-4բ, իե/154բ-7ա, իզ/157ա-61բ, իէ/161բ-3բ, իը/163բ-7բ, իթ/167բ-70ա, լ/170ա-5բ, լա/175բ-6բ, լբ/176բ-9բ, լգ/179բ-83ա, լդ/183ա-6ա, լե/186ա-8ա, լզ/188աբ, լէ/188բ-91ա, լը/191ա-6բ, լթ/196բ, խ/196բ-206ա, խա/206ա-9բ, խբ/209բ-14ա, խգ/214ա-7բ, խդ/217բ-20ա, խե/220ա-7ա, խզ/227ա-9բ, խէ/229բ-31ա, խը/231ա-4ա, խթ/234ա-40ա, ծ/240ա-3բ, ծա/243բ-8ա, ծբ/248ա-50բ, ծգ/250բ-8ա, ծդ/258ա-61ա, ծե/261ա-4ա, ծզ/264ա-8ա, ծէ/268ա-72ա, ծը/272ա-8ա, ծթ/278ա-82ա, կ/282ա-8բ, կա/288բ-92ա, կբ/292ա-4բ, կգ/294բ-8ա, կդ/298ա-300բ, կե/300բ-6ա, կզ/306ա-11բ:

2. Մեկնութիւն ի Դանիէլ մարգարէն:

Տե՛ս ձեռ. 1022, 4ա-200բ. Յռջբ./316ա-8ա, ա/318ա-21ա, բ/321ա-8ա, գ/328ա-35բ, դ/335բ-40բ, ե/340բ-5ա, զ/345ա-8ա, է/348ա-53բ, ը/353բ-8բ, թ/358բ-70ա, ժ/370ա-5ա, ժա/375ա-83բ, ժբ/383բ-90ա, ժգ/390ա-5ա, ժդ/395ա-6բ:

Կից ունի.

ժե/396բ-7բ Եզրափակումն եւ իղձ հեղինակին առ սուրբ մարագրէս – Զուսուցանելն եւ զորոտալն մար­գա­րէից լուաք, զնոսա քննելով եւ մեկնելով... յամե­նայն յաւիտեանս աղաղակիցեմ, կեցէ՛ք Աստուծոյ, կե­ցէ՛ք երկնից, կեցէ՛ք յաւիտենականութեանն, զի այս է ամենայն մարդ:

ժզ/397բ Փառաբանութիւնն յաւիտենականի իմաս­տութեանն, ի համառօտ գործոց եւ տեսլեանցն Դանիէլի (թերի, տե՛ս ձեռ. 1022) – Բազմազան եւ բազում կերպիւ խօսեցաւ Տէր մարգարէից... եւ զվի­շապն ի գուբն առիւծուց, կերակրի յԱմբակումայ: Վերջ:

Ծնթ. Լս-ներում ունի սուրբգրային վկայութիւնների յղում­ներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

Տե՛ս խորագիրը՝ 4ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

312բ (Ծայրակապ՝ «Ի Մարտիրոսէ է»)

Ի յաղբերէ յիմանալւոյ յարահոսի ուղխըս լուսոյ,

ճառագայթի վըտակաբար, ծաւալիլով յորդիս ոգւոյ,

համաբերկրին մըշտազըւարճ օրհներգութեամբ յամէն այգոյ,

զաներկեւան փառատրութիւնս զուգաբարբառ տան Աստուծոյ:

Մարդահաճի Տէրըն փառաց իւր ընտրելոց անհուն սիրով,

զճոռոմաբանս եւ ըզգիտունս յերկրէս մերմէ միշտ յառնելով,

զպարըն վերին առ աստանօր անճառաբար յօրի­նելով,

ի ներ զգալւոյ տարրեղինացըս ճոխապէս յար կեր­տելով:

Անանջըրպէտօրէն ցընծա՛, կաթուղիկէ եկեղեցւոյ,

ընդ հրագումար սուրբ Սիօվնի աստուածութեանըն սոսկալւոյ,

զի մաքրածոր շողըն յերկնից շողա յարգանդըդ քո սիրոյ,

երկինք յերկրի յոյժ հրաշալի հաստատեցար ի վայրս մերոյ:

Րախճանարարըն մեր կենաց առ մեզ սքօղեալ վաղ երգեցաւ,

սակայն ի հնոյ հաւաքմանէ ըսրահակաւ երեւեցաւ,

յետոյ զըստւերն պատառելով, ինքն իսկապէս ի մէնջ ցուցաւ,

Եսայիաս ընդ նա խայտաց, զի գուշակումն եզերեցաւ:

Տէրըն տերանց զիւր խոր խորհուրդն մարգարէից ոգւով յայտնեաց,

վարագուրաւ տեսանեցաւ ի սըրատես նոցա մըտաց,

գոլ ըստընդեա մանուկ Կուսի ըզկնի դարուց այսց ապառնեաց,

իսկ առ յետոյ անզըննաբար յայտնի փառօք վար­դա­պետաց:

Ի կատարիլ բանք Սուրբ Գըրոց ծագի ի մէջ երկեակ գըծի,

զանխըլաբար ծանուցանի՝ որպէս ըզցօղ առ ի սիզի,

յառաքելոց առ ամենայն ուրեք տենջիւ հրա­տա­րակի,

ի քառակերտ անկիւնս ստորնոյ Տէր ճշմարիտ միշտ քարոզի:

Րաբուն պետաց, ո՜վ Տէր Քրիստոս, իջեալդ յարփւոյ Հօր եւ Հոգւոյ,

լընլել զիմարս աշխարհայնոյ իմաստութեամբըն երկնայնոյ,

զազդումըն քո տեսանողաց՝ ի լո՛ւ առնել հրաշիւք հոգւոյ,

նուրբ տապարաւ տափարակել, ըզթաւախիտ մայրըս մառնոյ:

Ովրակքըն քաջ չորից հիմանց հուպ ի յանհիւթ ոյծըն սլանան,

հանգոյն ըզգետ ոմին շաւղօք առ ի վերուստ պողո­տանան,

պասքեալ ակօսս հոգւոյ մերոց նոքօք լըցեալ պայծառանան,

գոլով ի վառ իբրեւ զլապտերս եւ զճառագայթս արեգական:

Սահանըս այս զարմանաձոյլ փեղկամբ յերկնից պար­գեւեցաւ,

յօգուտ կենւոյ ազգի մարդկան ի յԱստուծոյ հընա­րեցաւ,

ի Հռօմայս եկեղեցւոյ իբրու զխարիսխ հիմնար­կե­ցաւ,

յԻսահակայ յարհւոյ պետէ ի հայ լեզու փո­խագրե­ցաւ:

Է՛ փառահեղ մետրոպօլիտս, ի ծաղկաւէտ երկրէն Կեղոյ,

յաշակերտաց տեառն Յոհաննու արքայապերճ Բուզանդեցոյ,

ի Կարապետ հայրապետէ դէտ օծեցաւ մեծի Կարնոյ,

զգերադրական տառս ճոխահոծ գաղափարեաց անձին իւրոյ:

Էակն էից տացէ բարւոք վայելումըն ստացօղ վեհին,

զի ի պարարտ երկրոջ սերմանիցէ զսերմըն սորին,

տալով զպըտուղս երեսնաւոր, վաթսունաւոր ընդ հարիւրին,

զբեղնաւորեալ զարդիւնս հընձել ի կէտ անանց օրհնեալ վաշին:

Տերեւախիտ ծառս կինդրինոյ պատւաստեցեալ կա­նանչ ոստամբ,

ցանգ ոռոգի ի խնամածւոյ անձրեւաբուղխ առա­տու­թեամբ,

փուշըս խայթման խըլի յինքեան կարի ըսգոյշ պատրաստութեամբ,

զի մի գուցցէ վընասիցի ոք ի հըպմանց անգի­տու­թեամբ:

Ծնթ. Այս՝ 312բ էջի վերին ձախ մասում գրուած են թուով 13 նշանագիր եւ համառօտումներ, իրենց բացատրութիւն­նե­րով՝ երկինք, երկիր, աշխարհ եւ այլն:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 186ա. բոլորակ դափնեպսակ, վրան թագադրոշմ (գիր չկայ), 252բ. շրջան, մէջը՝ Գառն Աս­տուծոյ, դրօշով:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «Կ[ուռ­նե]լիոսի Մեկն[ութիւն չորս] գլխա[ւոր մար­գա­ր]էից», Ա. փեղկի կազմաստառին շղագրով՝ «Կուռնե­լիո­սի (այլ ձեռքով) Մեկնութիւն չորս գլխաւոր մար­գա­րէից, շարադրեալ ի Կուռնելիոսէ Ալափիտէ վարդա­պե­տէ, ի կարգէն Յիսուսեանց, գրեալ ի վերայ երկծալ թղթոյ, նօտրագիր գրչութեամբ, երկէջ, ի ձեռն ան­յայտի ուրումն: Չունի զթիւն եւ զյիշատակարան», 1ա՝ սեւ թանաքով «539/2895», «ԺԸ. [դար], Մ[եսրոպ] եպ[իս­կոպո]ս», 312ա՝ մատիտով «215/308»:

 

2896

ԿՈՒՌՆԵԼԻՈՍ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐԳԱՐԷՈՒԹԵԱՆՆ ԴԱՆԻԷԼԻ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ(՞)

ՌՄԼ. – 1781

ԳՐԻՉ՝ Յակոբ Կոստանդնուպօլսեցի: ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Ղուկաս վրդ. Խարբերդցի:

ԹԵՐԹ՝ 196. չգրուած՝ 1աբ, 195բ-6բ: ՊՐԱԿ՝ 1+Ա-ԺԶx12 (ԺԶ՝ 14)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագ, տակը ողկոյզ (թ. 196՝ այլ թուղթ, հաստ, ուղղահայեաց լուսագծերով): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (2ա-8բ՝ 24.5x15) եւ երկսիւն (9ա-195ա՝ 24.5x15.5. սահմանագծերը կարմրով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 137ա). խորագրերը եւ սկզբնատառերը՝ կարմրով: ՏՈՂ՝ 31-35: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով բաց շագանակագոյն կաշի, ցայտկէն սեւ գոյնով, մէջքը՝ ոսկեզօծ ծաղկադրոշմ, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ կա­պոյտ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Բ. + Գ-Դ., Ի. դարի հաստ թուղթ, դեղին, չգրուած:

Новый рисунок

Նմուշ 137ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 9ա (կարմրով ուրուագիծ՝ անաւարտ):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի փեղկերը տեղ-տեղ քերծուած, եզ­րե­րը մաշուած, Բ. փեղկի կաշին մաշուած-թափուած, մէջքի կա­շին կոշտացած, տեղ-տեղ ճեղքուած, վերին եւ ստորին եզրերի կաշին մաշուած, լուսանցակողերը գունաթափ. գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով թերթերին զանազան բծեր, դեղին հետքեր, գրադաշտը թանաքի թթուայնութիւնից խիստ գունա­փո­խուած, բնագիրը տեղ-տեղ թափուած եւ նորոգուած Ի. դարում:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-195ա [Կուռնելիոսի] Մեկնութիւն Մարգա­րէու­թեանն Դանիելի

Տե՛ս ձեռ. 1022, 4ա-200բ. Յռջբ./2ա-8բ: ա/9ա-18բ: բ/18բ-39բ: գ/39բ-56ա: դ/56ա-68ա: ե/68ա-78ա: զ/78ա-85ա: է/85բ-97բ: ը/97բ-109ա: թ/109ա-34ա: ժ/134ա-44ա: ժա/144ա-62ա: ժբ/162ա-76ա: ժդ/176ա-87ա: ժդ/187ա-91բ:

Կից ունի.

ժե. 191բ-93ա Եզրափակումն եւ իղձ հե­ղին[ա­կին] առ սուրբ մարգարէս – Զուսուցանի եւ զորոտալն մարգարէից լուաք, զնոսա քննելով եւ մեկնելով, հաւասար քայլիւ նոցա հետեւեցաք... կեցէ՛ք յաւիտե­նա­կանութեանն, զի այս է ամենայն մարդ:

ժզ. 193ա-5ա Փառաբանութիւն զյաւիտենականի իմաստութեանն ի համառօտ գործոց եւ տեսլեանց Դանիէլի – Բազմազան եւ բազում կերպիւ խօսեցաւ Տէր մարգարէիցս... Տէր բաժին ժառանգութեան իմոյ, բաժին իմ յերկրին կենդանեաց: Փառք Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որպէս էր ի սկզբանէ եւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Վերջ:

Ծնթ. Լուսանցներում գրչի ձեռքով կան ծանօթութիւններ եւ լրացումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՉԻ

195ա Թարգմանիլ տուողի գրքոյս, կամօք եւ ար­դեամբք Ղազարու վարդապետին եւ արքեպիս­կո­պո­սին Պոնտոսի, տո՛ւք զողորմի նաեւ թարգմանչին՝ տէր Ղուկաս վարդապետին Խարբերթացւոյ, թուին Յի­սու­սի 1748:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

195ա Իսկ այժմ վերստին գաղափարեցեալ եղեւ ձեռամբ չնչին Յակոբ դպիր Կոստանդնուպօլսեցւոյ, ի թուին Քրիստոսի ՌՄԼ. (1781):

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգիր. «1. / ///Մեկնութիւն ի Դանիէլ / մարգարէն», Պհպ. Բ-ի եւ թ. 1-ի միջեւ մուծուած՝ 17.6x20 չափսի առանձին թեր­թի­կին, շղագրով՝ «Մեկնութիւն ի Դանիէլ մարգարէն, գրեալ ի վերայ ընտիր թղթոյ, երկծալ, նօտրագիր գրչու­թեամբ, հրամանաւ Ղազարու վարդապետին եւ արքեպիսկոպոսին Պոնտոսի, թարգմանեալ է Ղուկաս վարդապետ Խարբերթացի, ի թուին Քրիստոսի 1748, արտագրեալ ի ձեռն Յակովբայ դպրի Կ[ոստանդնու]­պոլ­սեցւոյ ի թուին Քրիստոսի (այսպէս) ՌՄԼ. (1781): Ունի զյիշատակարան ի վերջն», 1ա՝ «540/2896», «ՌՄԼ. – 1781 / Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2897

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է երկու տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 71+1 (կրկն. թ. 28): ԿԱԶՄ՝ վարդագոյն խայտաբղէտ ծաղկաթուղթ, մէջքը շագանակագոյն կաշի, միջուկը ստուարա­թուղթ, աստառը թուղթ, սպիտակ, չգրուած, լուսանցակողերը կա­պոյտ ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. + Բ., թուղթ, սպիտակ, չգրուած՝ Աբ, Բաբ, մասն կազմաստառի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, մա­շուած, տեղ-տեղ գունաթափ, վրան զանազան բծեր, եզրերը մա­շուած-թափուած, մէջքի կաշին մաշուած, քերծուած, ստորին եւ վերին եզրերի կաշին տեղ-տեղ թափուած, վրան ցեցի անցքեր,գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով թերթերին զա­նա­զան բծեր, դեղին հետքեր, թ. 11՝ սկզբնատառերը գրուած այլ թղթի վրայ եւ փակցուած բուն թերթին, յաճախ (13բ, 14ա եւ այ­լուր) խորագրերի եւ սկզբնատողերի կարմրով գրուելի մասերը բաց թողած, յետոյ չլրացուած, թ. 55-6՝ հիմքից անջատ, թ. 54-7՝ նոյն նիւթի տարբեր թերթեր՝ խառն դասաւորութեամբ (տե՛ս Ձե­ռա­գիր Ա.), թ. 54՝ սխալ տեղադրած, կարդալ թ. 55ից յետոյ, Ա. ձեռագրի 5րդ պրակը (թ. 46-53, Եսայի Նչեցի, Մեկնութիւն Եզե­կիէլի) մուծուած այլ բնագրի (Ներսէս Լամբրոնացի, Մեկնութիւն Սաղմոսաց) մէջ, Բ. ձեռագիրը (Ներսէս Շնորհալի, Մատենա­գրու­­­թիւնք) մուծուած վերջում՝ թ. 59ից յետոյ. թերթերի վերին եզ­րե­րին խոնաւութեան հետքեր:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով՝ «Ներ[սիսի] Լամբ[­րո­նացւոյ]/ Մեկն՛՛[ութիւն] Սաղմոսաց», Ա. փեղկի կազ­մաս­տառին փակցուած 22,2x18 չափսի թերթիկին, շղագրով՝ «Հմր 2: Ի մեկնութենէ սաղմոսին Դաւթի, Ներսեսի Լամբրոնացւոյ քանի հատուածք, նօտրագիր, քառածալ, գրեալ ի թղթի, թիւն տե­ղին եւ անուն գրողին անյայտ: Պարունակի ի սմա՝ ա. Հատուած մի ի Մեկնութենէն երկոտասան մարգարէից նորին Լամբրո­նաց­ւոյ՝ մաքուր նօտր գրչութեամբ, ի չորս գլխոյն մինչեւ ցեւթեր­րորդն, բ. Մեկնութիւն տասն խորանացն Ներսիսի Շնորհալւոյ, գ. Նորին Ներսիսի Շնորհալւոյ յեկեղեցական պատմութենէ բան վասն առաքելոց ՀԲ. (72) աշակերտաց եւ չորից աւետարանչաց, թէ զիարդ եւ որպէս գրեցին նոքա զգիրս իւրեանց եւ աւանդեցին եկեղեցւոյ, դ. Նորին Ներսիսի եղբօր Գրիգորիսի կաթողիկոսին սակս Աւետարանին բան, առանձինն, որ թերի է», Պհպ. Աա. «544/2897», «ԺԹ. [դար], Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 59+1 (թ. 1-59, կրկն.՝թ. 28). չգրուած՝ 1ա, 57բ-9բ (գրադաշտիսահմանագծերով): ՊՐԱԿ՝ 1-6x12 (4՝ 10, 5՝ 8, 6՝ 6): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝ «VC» եւթագա­պսակզինանշան, կենտրոնում՝մարդադէմմահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (25.5x15.5. սահմանագծերըկարմ­րով, ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 41ա). սկզբնատո­ղե­րըկարմիրեւնարնջի, սկզբնատառերըկարմիրեւկապոյտ: ՏՈՂ՝ 44-6. գծումները՝ճնշումով:

Новый рисунок

Նմուշ 41ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր («Ե»՝ 5ա, մարդադէմ «Գ»՝ 28բ): Գոյներ՝ կարմիր, կանաչ, կապոյտ, դեղին, շագանակագոյն, սեւ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1բ-45բ, 55աբ, 54աբ, 56ա-7ա [Ներսիսի Լամբ­րո­նացւոյ Մեկնութիւն Սաղմոսաց]

Տե՛ս ձեռ. 990, 2ա-730բ. Նախատեսութիւն/1բ-2ա (խո­րա­գիրն այլ՝ «Առաջաբանութիւն հեղինակին»): Թէ վասն է՞ր Դաւթի.../2բ-4բ: ա/5ա-45բ, 55աբ, 54աբ («...եւս առաւել տոչորի ի գութն, առ քաղցրն եւ վայելուչն///»՝ սաղմոս ԺԵ. (հմմտ. ձեռ. 2613, 85ա), 55աբ «///Աղաղակեցին, եւ ոչ ոք էր, որ փրկէր զնոսա, կարդացին առ Տէր եւ [ոչ լուաւ նոցա]: Ոչ եթէ մարմնաւորք էին, իբրեւ զմեզ զգալի ձայնի կարօտ... ինքն յերկինս ել եւ զմեզ առ ինքն» (սաղմոս ԺԷ., հմմտ. ձեռ. 2613, 108ա-10ա), 54աբ «առ ինքն ճանապարհորդեաց, ես եմ դուռն ասէ... երից անձանց ի մի բնութիւն եւ յաստուածութիւն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն» (Սաղմոս ԺԷ., հմմտ. ձեռ. 2613, 110ա-2ա): բ/54բ, 56ա-7ա «[Սաղմոս ի Դաւիթ, ԺԸ., Երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ եւ զարարածս ձեռաց նո­րա պատմէ զհաստատութիւն] (խորագրի տեղը բաց՝ կարմ­րով լրացնելու նպատակով): [Տ]ակաւին եւս առաջիկայ... ի ճա­ճանչ եղականաց եւ մարգարտաց պսակել նոցա գլուխ: Եւ թէ այս այսպէս էր, սիրելին///» (սաղմոս ԺԸ.՝ հմմտ. ձեռ. 2613, 112աբ), 56ա-7ա «///վկայ ասացելոցն, թէ մեռեալ յարոյց, կոյրս լուսաւորեաց, եւ դեռեւս ներգործէ անուն նորա... Արդ, զի մի երբեք յահեղ ճաճանչէ անճառիցն ճառագայթից իմա­ցա­կանն աչք իւր խաւար երկիւղի յինքեանն բերիցէ՝ ի տեսանելն զփառս նորա/// (չշարունակուած)» (սաղմոս ԺԸ.-ԺԹ.՝ հմմտ. ձեռ. 2613, 114բ-7ա), գ-ը/չիք:

Բ. 46ա-53բ [Եսայեայ Նչեցւոյ Մեկնութիւն Եզե­կիէ­լի]

Տե՛ս ձեռ. 1240, 81ա-210բ. Ընծայական/չիք: ա/չիք: բ/46ա-53բ (սկ. թափուած «/// եւ որ ընդդէմ խորհի հակառակ ինչ ասասցէ...» (հմմտ. ձեռ. 1240, 105բ): գ/53բ «...քանզի զգա­լիս հուր՝ յամենայնի է, եւ ըստ ամենայն անցանէ ան­խառ­նա­բար///» (հմմտ. ձեռ. 1240, 116բ): դ-լ/չիք: Վերջաբանու­թիւն/չիք: Յետ աւարտման գրոցս՝ թուղթ ընծայական.../չիք: Պատասխանի շնորհակալութեան.../չիք:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 55ա (լս-ում, շղագիր) «Իմ կողմանէ վէ­քիլ արայ, թափշրմիշ մեր մեսին ընկեր արայ, որ է յանձնիլ: Յայս ամենայն եկեղ»:

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 12 (թ. 60-71). չգրուած՝ 67ա-71բ (գրադաշտիսահ­մա­նագծերով): ՊՐԱԿ՝ 1x12: ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլու­սադրոշմով՝եռամահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29.5x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկ­սիւն (20x14. սահմանագծերըկարմրով. ստ. լս.՝յիշագրեր): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 64ա): ՏՈՂ՝ 35. գծումները՝ճնշումով:

Новый рисунок

Նմուշ 64ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 60ա-6բ [Ներսիսի Շնորհալւոյ Մատենագրու­թիւնք]

ա. 60ա-3ա [Ներսիսի Շնորհալւոյ Մեկնութիւն խորանացն Աւետարանի. ձեռ. 1253, 1ա-11ա] Սակս Ժ. խորանացն – Մատեանք աստուածայինք եւ հոգե­բուխ վարդապետութիւնք իմաստից... կենդանեօք եւ մե­ռելեօք, մասին արդարացն արժանաւորեալք ի փառս եւ ի գովութիւն աստուածութեանն՝ գովել եւ գոհաբանել այժմ եւ յաւիտեանս. ամէն:

Ծնթ. Ձեռագիրս արտայայտուած չէ հետեւեալում՝ Մեկնու­թիւնք խորանաց, աշխատասիրութեամբ Վ. Ղազարեանի, Ս. Էջմիածին, 2004, էջ 266-99 (բնագիր Գ.):

բ. 63ա-4բ Նորին Ներսիսի Կլայեցւոյ Յաղագս Եկե­ղեցական պատմութեան – Առաքեալք էին երկո­տա­սանք եւ այլ աշակերտք... եւ առաջնոյն հրեշտակ երեւեալ՝ ասէ Մատթէոս, եւ ասել թէ՝ յարեաւ Քրիստոս եւ ապա իւր իսկ երեւեալ Յիսուսի նոցա, որում փառք:

Հմմտ. ձեռ. 1253, 11ա-5ա:

գ. 64բ-6բ [Ներսիսի Շնորհալւոյ Մեկնութիւն Աւե­տա­րանին Մատթէոսի. ձեռ. 1253, 15ա-23ա] Ներսէս եպիսկոպոսի եղբօր Գրիգորի կաթողիկոսի Սակս Աւե­տարանին Մատթէոսի – Սիրոյ զօրութիւնն գերազանց է... քանզի ահաւասիկ տեսանեմ մեզ բացեալ դրունս եւ ո՞ր իցեն առաջին դրունք/// (չշարունակուած):

2898

ՅՈՎՍԷՓ ՏԷՐ-ՍԱՀԱԿԵԱՆ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ Ս. ՀԱՂՈՐԴՈՒԹԵԱՆ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 24: ՊՐԱԿ՝ Ա-[Գ]x8: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմներով. թ. 1-96՝ վերին ձախ անկիւնում, ոճաւորուած բոլորակի մէջ. «ОТРАДИНС / No СТИВИНСъ 7 / ФАБРИКИ», թ. 97-134՝ վե­րին ձախ անկիւնում ուղղանկիւն շրջանակի մէջ՝ «ВЫСО­ЧАЙШЕ УТВ./ КОМПАНIИ / УГЛИЧСКОЙ/ ФАБРИКИ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (19x12.5): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 21ա): ՏՈՂ՝ 24-7: ԿԱԶՄ՝ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝թուղթ. սպիտակ, չգրուած: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝Ա.+Բ., թուղթ, սպիտակ, չգրուած (Աբ, Բաբ), մասնկազ­մ­աս­տառի:

Новый рисунок

Նմուշ 21ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիծաղկաթուղթըքերծուած, տեղ-տեղ՝առաւելապէսանկիւնները, մաշուած-թափուած, մէջքիծաղ­կա­թուղթըմաշուած-թափուած, Ա. փեղկըԱ. պահպանակիեւառաջինթերթիհետմնացածմասիցանջատ. գործածութեանեւխոնաւութեանհետեւանքովզանազանբծեր, կազմաստառներըխոնաւութիւնիցդեղնած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-24բ [Յովսէփայ Տէր-Սահակեանց, Մեկնու­թիւն սուրբ հաղորդութեան. ձեռ. 9128, 199ա] – Ահա­ւո՜ր եւ սքանչելի է խորհուրդ սրբոյ պատարագին... եւ փառս մատուցեալ ի բարձունս կերակրողին իւրեանց՝ անպատմելի ուրախութեամբ օրհնեն զԱստուած եւ գոհացեալ եղանակեն ասելով. «Գոհանամք զքէն, Տէ՜ր, որ կերակրեցեր զմեզ յանմահական սեղանոյ քոյ, բաշ­խե­լով զմարմինդ եւ զարիւնդ ի փրկութիւն աշխարհի եւ կեանք անձանց մերոց:

Ծնթ. Առանց ներքին բաժանումների միակտոր շարա­դրանք է: Այստեղ բնագիրն ամբողջական է, իսկ Հմր 9128 ձեռ-ում (199ա-207ա) թերի է, վերջանում է՝ «...վասն զի զայս արասջիք ասելովն յայտ է, թէ ոչ միայն զնիւթս խորհրդոյն աւա///» (չշարունակուած), որ համապատասխանում է այս՝ Հմր 2898 ձեռ-ի 12ա էջին:

ՆՇՈՒՄ՝Ա. փեղկի կազմաստառին փակցուած 22,2x18 չափսի թերթիկին, շղագրով. «Մեկնութիւն խորհրդոյ սրբոյ պատարագի, երկծալ, նոտրագիր, գրեալ ի թղթի, յիշատակարան ոչ ունի: Ի ձեռագրաց տ[եառն] Գէորգայ Դ.ի, հանեալ ի գզրոցին Ծաղկած այ­վանի», «ԺԹ. [դար], Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», Պհպ. Ա՝ «559/2898»:

2899

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 134: ՊՐԱԿ՝ 1-12*x12 (12՝ 2): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպիտակ. ճնշադրոշմներով. թ. 1-96՝ վերին ձախ անկիւնում, ոճաւորուած բո­լորակի մէջ. «ОТРАДИНС / No СТИВИНСъ 7 / ФАБРИ­КИ», թ. 97-134՝ վերին ձախ անկիւնում ուղղանկիւն շրջանակի մէջ՝ «ВЫСО­ЧАЙШЕ УТВ./ КОМПАНIИ / УГЛИЧСКОЙ/ ФАБРИКИ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 35x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (31x17.5. սահմանագծերը սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 72ա): ՏՈՂ՝ 35-41: ԿԱԶՄ՝ մանուշակագոյն ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ ան­կիւնները՝ կանաչ մոմլաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ բաց վարդագոյն թուղթ, չգրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) +1 (Բ)՝ բաց վարդագոյն թուղթ, չգրուած (Աբ, Բաբ), մասն կազմաստառի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 72ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը տեղ-տեղ քեր­ծուած, թեթեւակի մաշուած, գործածութեան եւ խոնաւութեան հե­տեւանքով թերթերին զանազան բծեր, դեղին հետքեր. պրա­կա­համարները յետագայ ձեռքով մատիտով նշուած են թերթերի վերին լուսանցների կենտրոնում:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-91բ Պատմութիւն Մատթէոսի երիցու Ուռ­հա­յեցւոյ

Տե՛ս ձեռ. 1731, 77ա-273բ. ա/1ա-46բ: բ/46բ-91բ (Բ. միա­ւորը չառանձնացուած, վջ.՝ «Յայսմ ամի ելանէր աստղ մի գիսաւոր յարեւմուտս կոյս, էր ի յԱրեգ ամսոյն, եւ յայգն նուազ ցուցանէր զլոյսն իւր, եւ կացեալ աստղն զաւուրս ԺԵ. (15), կու լինէր յաներեւոյթ տեսողացն. եւ Քրիստոսի փառք յաւի­տեանս»: գ-դ/չիք:

Ծնթ. Ձեռագիրս օգտագործուած չէ հետեւեալի մէջ՝ Մատ­թէոս Ուռհայեցի, Ժամանակագրութիւն, Վաղարշապատ, 1898 (ձեռագրիս վերջը տե՛ս էջ 259):

Բ. 91բ-134ա Պատմութիւն Թովմայի Մեծոփեցւոյ: Պատմութիւն համառօտաբար վասն յարեւելեան թագաւորացն պղծոյն եւ չար գազանին՝ Լանկ Թա­մուրին, զոր արարեալ քաջ վարժապետին Թումայի

Տե՛ս ձեռ. 1486, 169ա-206բ, 211ա. 1. ա/92ա-103ա: բ/103ա-20բ: 2. ա/120բ-3բ: բ/123բ-7ա: գ/127բ-31ա: 3/131ա-4ա:

Ծնթ. Ձեռագիրս արտայայտուած եւ օգտագործուած չէ հե­տեւեալում՝ Թովմա Մեծոփեցի, Պատմագրութիւն, աշխատաս­ի­րու­թեամբ՝ Լ. Խաչիկեանի, Երեւան, 1999:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

91բ (1097 թ. յետոյ) Բայց ծանի՛ր, ո՛վ պատուական ընթերցօղ, զի այն, ինչ որ գրեցաք ի ՆԱ. (952) եւ ի թվականէն մինչեւ ի ՇԽԶ. (1097) թուականն ի կարգ կաթողիկոսացն Հայոց, թագաւորացն եւ իշխանացն Հայոց, նա եւ թագաւորութեանցն Յունաց եւ քաջու­թեանց նոցա, եւ սուլտանացն Պարսից եւ ամենայն գոր­ծոց նոցա, մինչեւ աստ վարեցաւ, եւ ես գրեցի, եւ աստի ո՛չ եւս, զի ո՛չ կայր ի աւրինակի իմում, եւ ոչ կարաց յիմա զկատարածն, թէ զիարդ եղեւ ՇԽԶ. (1097) թուականէն հայոց Վահրամայ: Արդ, հաճոյ թուի յիմաստութեամբ քում՝ բարւոք է, եւ թէ ոչ՝ որպէս յիմաստութիւնդ քո արտաբերէ, գտցես յայլ գիրս եւ ընթեռնուցուս, եւ զմեզ անմեղադիրս արասցես վասն գեղոյն իմոյ, եւ դու ողջ լիցիս Տերամբ շնորհիւ. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. 1768, 291ա:

123բ (1660 թ.) Որ եւ արժան լիցի մասին սրբոցն՝ աղօթիւք տեառն Կիրակոսի, ստացօղ գրօյս Սարգիս եպիսկոպոս՝ ի պայազատ յազգէ Արղութեցի կոչեցեալ, որ եւ Տէր Աստուած զինքն ընդ երկար կենօք պահեսցէ մինչեւ ի խորին ծերութիւնն, եւ ինձ՝ մեղապարտ Սար­գիս քահանայ՝ ծրօղ սորա, յիշեսցէ ի Տէր: Թվ[ին] ՌՃԹ. (1660):

134ա (1661 թ.) Զմեղապարտ Սարգիս էրէց՝ անուամբ միայն գոլով եւ գործովս ո՛չ, միով Տէր ողոր­մեաիւ յիշել աղաչեմ, դա՛սք ընթերցողացդ, եւ զձեզ Քրիս­տոս յիշեսցէ. ամէն: Փա՜ռք համագոյ եւ միաս­նական սուրբ Երրորդութեան եւ մի աստուածութեան՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, ընդ (=որ) գրեցաւ Կի­րակոս գիրքս ի թվաբերութեանս Հայկազանց սեռի ՌՃԺ.երորդի (1661) կատարման սորա վերջի, հայրա­պետութեան տեառն Յակոբ կաթողիկոսի: Ցանկութիւն մտաց եւ փափագ սրտի բազմադիմի օրինակօք տեսա­նեն, բաժանեալ ի վերայ բնութեանս ումեմն փառաց եւ մեծութեան, եւ այլ ումեմն՝ յաղթութեան եւ տիրապէս հասանելոյ ի կամս սրտի: Իսկ ես՝ նուաստս եւ յետինս, ծառայս ծառայիցն Քրիստոսի՝ Սարգիս եպիսկոպոս, զամենայն ցանկութիւն սրտի եւ խորհուրդ մտաց, զյօ­ժարութիւն կամաց յերկրորդ համարեցայ առ այս աստուածային գանձիս ստացումն, եւ սա ստացա ինձ յիշատակ անջնջելի եւ մեծութիւն անկողոպտելի, ըստ մարգարէին, որ ասէ. Երանի որ ունիցի զաւակ Սիովնի եւ ընտանեակ Տեառն յԵրուսաղէմ. եւ իմ վասն այսր յուսոյ ետու գրել զա[յ]ս բազում աշխատութեամբ եւ տառապանօք, այսր եւ անդր յածմամբ յուզէի զբաղ­ծալիս իմ, եւ զփափագ սրտի իմոյ կատարեցի ի դրանս Սանահնոյ Սուրբ Աստուածածնիս եւ հրաշափառ Կաթուղիկէ յեկեղեցւոյ. ամէն: [Գ]րել ետու յիշատակ հոգւոյ իմոյ եւ ծնօղացն իմոյ, հօրն՝ պարոն Բէբէքին եւ մօրն իմոյ՝ պարոն Խանում|134բ|աղին եւ եղբարցն իմոյ, որ առ Քրիստոս են հանգուցեալ՝ Արղութին, Հախ­նազարին, Թէմուրխանին, Շահնազարին, Աթա­բէկին, եւ Աբիսողոմ սարկաւագին, որ ի Էջմիածինն փոխեցաւ առ յըղձալին իւր՝ առ Քրիստոս, եւ կենդանի եղբօրն իմոյ՝ Բայրամին, եղբօրորդւոցն իմոյ՝ Ղուկա­սին, Փարսատանին, Պապոյին եւ այլ ամենայն յա­րեան մերձաւորացն, այլ եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք եղբօրորդւոյն իմոյ՝ Արղութին, որ անմեղ սպանաւ անանուն վրաց, ի Հախբատա տիրոջէ եւ կամակցու­թեամբն Աւետիս եպիսկոպոսէ, մականուն Խօշամատի կոչեցեալ, զի սուգ մեծ եղեւ մեզ, որ խաբէութեամբ սպանաւ եւ ոչ պատերազմաւ վասն Բ. գեղի սինուռին Հախպատու եւ որ նա կայ, որ ի սկզբանէ Սանահնոյ Սուրբ Աստուածածնին վախմ է եղեալ եւ այժմ եւս կա անխափան մինչեւ ի կատարած աշխարհի:

Արդ, գրեցաւ սա ի գիւղն, որ կոչի Դսեղ, ի դուռն Սուրբ Լուսաւորչին, ձեռամբ յոգնամեղ եւ փծուն գրչի՝ Սարգիս քահանայի: Բազում աշխատութեամբ գծա­գրե­ցի զսա ձեռամբ իմոյ՝ յիշատակ յաւիտենական եւ ծնօղացն իմոյ, հօրն՝ պարոն Թումանին, եւ մօրն՝ պա­րոն Գօգչակին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն իմոյ. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս զմիաբանք սուրբ ուխտին Սանահնու՝ զտէր Կիրակոսն, որ փոխեցաւ առ Աստուած, զտէր Ալէքսանն, տէր Աթանէսն, տէր Էվանէսն եւ այլ կրօնաւորաց, որ աստ կան հաւաքեալ: Ով ոք ընթեռնուք կամ օրինակէք զգիրքս, յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս աշխատող սորա եւ գնօղ սուրբ գրոյս՝ Սար­գիս արհեպիսկոպոսն եւ եդիր ի դուռն Սանահնու Սուրբ Աստուածածնին, ով ոք հանել ջանա, նզոված լինի, անէծքն Կայենի առնու եւ մասն Յուդայի եւ ընդ սա­տանայի տանջի: Ի թվականութեանս հայոց ՌՃԺ.երոր­դի (1661)՝ կատարման սորա վերջի:

Ծնթ. Գ. Տէր-Վարդանեանը պարզել է, որ այս ձեռագիրն ընդօրինակուած է Բրիտանական գրադարանի Or. 5260 Պատ­­մագրքից (1660 թ., Դսեղ, գրիչ՝ Սարգիս երեց, ստացող՝ Սարգիս եպիսկոպոս. Մատթէոս Ուռհայեցի՝ 189-296բ, Թովմա Մե­ծոփեցի՝ 296բ-363ա). տե՛ս A Catalogue of the ar­­menian manuscripts in the British Museum, By Fre­derick Cornwaills Conybeare, London, 1913Դ No119, Or. 5260, p. 298-302.

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ մատիտով շղագիր՝ «թուղթ, Հմր 1, վաւ[երագիր] Հմր 57, վ. 57 թ., 1ին թղթապանակ, 1661 թ.», կապոյտ թանաքով շղագիր՝ «Ձեռ. Հմր 2899»:

2900

ՆԱԽԱԳԻԾ ՎԵՐԱՆՈՐՈԳՄԱՆ ԱՐԵՒՄՏԵԱՆ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ

ԺԹ. դար (1877-8 թթ.)

ԳՐԻՉ՝Գաբրիէլարք. Այվազեան (հմմտ. ձեռ. 2879):

ԹԵՐԹ՝ 93-1 (թռիչք՝թ. 76-8): ՊՐԱԿ՝ 1-8*x12 (1՝ 14, 2՝ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ.սպիտակ, սովորական: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26,5x21: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն(23.5x14.5. սահմանագծերը սեւ մատի­տով): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 35ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ կանաչ ծաղ­կա­թուղթ, մէջքը՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. սպիտակ, չգրուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա)+ 1 (Բ)՝թուղթ.սպի­տակ, չգրուած՝Աբ, Բաբ, մասնկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 35ա

*Ծնթ. Պրակահամարները մատիտով յետագայում նշուած թերթերի վերին աջ անկիւնում:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, թեթե­ւա­կի մաշուած, եզրերը մաշուած-թափուած, մէջքի կա­շին մաշուած, քերծուած, ստորին եւ վերին եզրերի կաշին տեղ-տեղ թափուած, Ա. փեղկի ստորին աջ անկիւ­նում միջուկ-ստուարաթուղթը կոտ­րուած.գործածութեան եւ խոնաւութեան հետեւանքով թերթերին զանազան բծեր, դեղին հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-93ա Նախագիծ վերանորոգման արեւմտեան եկեղեցւոյ՝ առաջարկեալ վաղեմի կաթուղիկեայց եւ այլոց ազգաց քրիստոնէից

ա. 1ա-12բ Ա. Թէ որչափ հարկաւոր է բոլորովին բաժնուիլ հռովմէական եկեղեցիէն եւ թէ ինչպէս Պօ­սիւէին բանեցուցած կիսակատար հնարքները օգուտ չունեցան, ու վերջապէս ամէն բան վտանգի մէջ ձգեցին – Մեր ասկից առաջ հրատարակած գրուածքին մէջ... եւ ոչ թէ ի նուաստից միայն, այլ եւ ի լաւագունից անտի՝ պակասեսցին ի հաւատոց»:

բ. 12բ-24բ Բ. Թէ ինչպէս հռովմէական եկեղեցիէն բոլորովին բաժնուիլը առաջին ութը դարերուն դառ­նալ է՝ Իսիդորի սուտ կանոնագրքէն եւ միջին դարու դպրոցական վարդապետութիւններէն առաջ – Այժմ տեսնեմք, թէ արդեօք ինչ հասկընալու է... իսկ մեք՝ վա­ղեմի կաթուղիկեայքս, կուզեմք կործանել նոցա սուտ դպրոցականութիւնը հաւատով եւ ի յաղթութիւն հաւատոյ:

գ. 24բ-31բ Գ. Թէ ինչպէս առաջին ութը դարերուն երթալը Իսիդորոսի սուտ կանոնագրքէն եւ միջին դա­րու դպրոցականութենէ առաջ է նորոգել արեւմտեան հին կաթուղիկէ եկեղեցին, որ ի հաղորդակցութեան հաւատոյ էր արեւելեան կաթուղիկէ եկեղեցւոյն հետ – Ուրեմն ի՞նչ բան է առաջին ութը դարերուն երթալը... եւ արեւելեան կաթուղիկէ եկեղեցւոյն հետ կատարեալ հաղորդակցութեան մէջ կգտնուէր:

դ. 32ա-7բ Դ. Թէ արեւելեան կաթուղիկէ եկեղեց­ւոյն հետ ի հաղորդակցութեան գտնուիլը յորում պի­տի լինի, եւ ինչպէս ի հաղորդակցութեան լինելը ի հպատակութեան գտնուիլ չէ – Ուրեմն ի՞նչ բանի վրայ պիտի լինի արդեօք... բայց եւ ամէն եկեղեցի ունե­նայ իւր ազատութիւնը:

ե. 37բ-44ա Ե. ԹԷ ինչպէս արեւմտեան հին կաթու­ղիկէ եկեղեցւոյ այս կերպով արեւելեան կաթուղիկէ եկեղեցւոյ հետ ի հաղորդակցութիւն հաւատոյ մտնե­լովը դիւրին է միաբանել ուղղափառութիւնը բա­նականութեան, գիտութեան եւ ազատութեան հետ – Ինչէ՞ն է, որ այնքան խելացի մարդիկ կբաժ­նուին, որը յայտնի, որը ծածուկ՝ կաթուղիկէ հաւատ­քէն... որպէս զի անոր մէջ պաշտեն զԱստուած հոգւով եւ ճշմարտութեամբ, լուսով հաւատոյ եւ գիտութեան եւ ազատութեամբ Որդւոյն Աստուծոյ:

զ. 44ա-50բ Զ. ԹԷ ինչպէս կան ճշմարիտ կաթու­ղի­կեայք անգղիական դաւանանքին մէջ – Բայց բա­ւա­կա՞ն է արդեօք ճշմարտապէս... գուցէ կարծուածէն աւելի շուտ կատարուի այդ միաբանութիւնը:

է. 51ա-9բ Է. ԹԷ ինչպէս կան ճշմարիտ կաթու­ղի­կեայք բողոքականութեան մէջ, նմանապէս ճշմարիտ կաթուղիկեայք կգտնուին բողոքականութեան մէջ – Շարթրի եպիսկոպոսը գերապատիւ Քլօզէլ տը Մոնթալ այսպէս կգրէր 1854ին... այս նիւթիս վրայ դարձընեն ամենայն կերպով իրենց մտադրութիւնը:

ը. 60ա-9ա Ը. ԹԷ ինչպէս ամենայն քրիստոնեայ ժողովրդոց միաբանիլը կաթուղիկէ սկզբան համե­մատ եւ նախնական միութեան հիմանը վրայ օգ­տակար կերեւի ամենուն եւ իւրաքանչիւրին – Երկու նախընթաց գլուխներէն կհետեւի... մեք իրարու հետ միա­բանելով ցուցնեմք, որ ճշմարտութիւնը մեր քովն է:

թ. 69ա-78բ Թ. ԹԷ ինչպէս այս միաբանութիւնը ցանկալի եղած էր եւ այժմ եւս ցանկալի է ամենայն ժողովրդոց քրիստոնէից – Այսպիսի միաբանութեան մը օգուտները... իբրեւ վարդապետութիւն մը իսկապէս հերձուածողական եւ հակառակ կաթուղիկէ դաւանու­թեան:

ժ. 78բ-87ա Ժ. ԹԷ ինչպէս այս միաբանութիւնը կա­րելի բան է սկզբամբ եւ արդեամբք – Տեսնեմք ուրեմն, թէ ինչ հնարքով կարելի է... հետեւաբար մասնաժողովոց քննութեանը կյանձնեմք առաջիկայ նախագծին յօդուածները:

ժա. 87ա-90բ ԺԱ. Նախագիծ առաջարկեալ վա­ղեմի կաթուղիկեայց եւ ամենայն քրիստոնեայ ժո­ղովրդոց – Յօդուած Ա. Ամենայն վաղեմի կաթուղի­կեայք... Յօդուած ԻԴ. Այս այսպէս լինելով՝ մասնաւոր կաթուղիկէ... ամենայն կողմնասիրութենէ ազատ ճշմա­րիտ առաքեալք՝ դիւրաւ կրնան իրարու խօսք հաս­կընալ:

– 90բ-1բ Աղօթք – Տէ՛ր Աստուած, այս մտածու­թիւն­ներս գրուեցան քու փառացդ համար... վասն սի­րոյ մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի: Աղօթք արքեպիս­կոպո­սին Կանտորբերիոյ՝ Լաւտի:

– 91բ-3ա Յաւելուած. Քանի մի խօսք Տէօլլինկէրի եւ հօրն Հակինթոսի եւ քրիստոնեայ ժողովրդոց միա­բա­նութեանը վրայ – Քրիստոնեայ եկեղեցեաց միա­բա­նութեանը համար ըրած առաջին ժողովոյ մէջ... վասն զի պիտի լինի քաղաք ճշմարտութեան: «Երուսա­ղէմ, կըսէ մարգարէն, Երուսաղէմ կոչեսցի քաղաք արդարութեան». Զաքար. Ը., 3:

Ծնթ. Ստ. լս-ներում՝ ծանօթագրութիւնք, ձեռագրիս նիւթը Գաբրիէլ եպս. Այվազեանի թարգմանած «Հռոմեական եկեղե­ցի» աշխատութեան շարունակութիւնն է. տե՛ս Թէ ինչպէս հռով­մեական եկեղեցին ոչ եւս է կաթողիկէ եկեղեցի, թարգմա­նեալ ի գաղղիական բնագրէն Միշոյ քահանայի Փարիզեցւոյ, ի Գաբրիէլ արքեպիսկոպոսէ Այվազեան.- «Արարատ» ամսագիր, Վաղարշապատ, 1878, էջ 85-6, 123-43, 163-82, 206-60, 285-331, 363-85:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (1880 թ, շղագիր) Թարգմանութիւն Գաբրիէլ արքեպիսկոպոսի Այվազեանց ի գաղղիարէնէ եւ է շա­րու­նակութիւն գրոցն «Հռովմէական եկեղեցի» կո­չե­ցե­լոյ եւ տպագրելոյ «յԱրարատ» ամսագրի Մայր Աթո­ռոյս, յամսն 1877-78: Եւ պատճառ անտիպ մնալոյ սո­րա եղեւ, զի գտանին ի սմին պարբերութիւնք ինչ եւ պայ­մանք ընդդէմ եկեղեցւոյ Հայաստանեայց եւ ող­ջա­մտութեան ընդհ[անրական] եկեղեցւոյ, միանգա­մայն տարօրինակ ակնարկք Ռուսաց (՞) եւ այլն (ան­ըմբռնելի ստորագրութիւն): ՌՅԻԹ.՝ 1880, մայիս 27, ի Ս[ուրբ] Էջմիածին:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին, նոտրգրով. «Նա­խ[ա­գիծ վե]րանորոգման արեւմտեան եկեղեցւոց, [Գաբ­րիէլ եպիսկոպոսի] Այվազ[եան]», մէկ այլ թեր­թի­կին՝ «58///», Պհպ. Աա՝ սեւ թանաքով «581/2900», «1880, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 93բ «Ընդ ամենայն իննսուն եւ երկու թերթ»:

 

2901

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է 4 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 137: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ սեւ կաշի, միջուկը՝ տախ­տակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (Ա-Բ)+2 (Գ-Դ). չգրուած թուղթ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար, Ի. դարում նորոգուած, կազմի կաշին՝ տեղ-տեղ քերծուած. կազմի հին կաշին պահպանուած, իսկ եզ­րե­րը լրացուած նոր կաշուով, մէջքի կաշին ճաքճքած. 87-137 թթ-ը եղել են ձեռագրիս հին կազմի՝ որպէս ստուարաթուղթ իրար սոսնձած միջուկը, նորոգման ժամանակ անջատել են եւ մնացեալ թերթերի հետ դրել նոր կազմի մէջ:

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

ՀԱՇՏԱՐԽԱՆ

ՌՄԺԸ. – 1769

ԳՐԻՉ՝ Աբրահամ աբեղայ:

ԹԵՐԹ՝ 93 (1-93), չգրուած՝ 1բ, 2բ, 80բ-6ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԱx8 (Ա 11, Թ 10, Ժ 9, ԺԱ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­ներով՝ ROMR, ոճաւորուած R, թագապսակ զինանշան, մէջը տապարակիր արջ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x20,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (23.5x15.8): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 7ա): ՏՈՂ՝ 39-41:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Ի. դ. նորոգուած, թերթերինաղտո­տուա­ծու­թեանհետքեր, թ. 1ի հիմքը երկու-երրորդով անջատ, թ 86՝ ցե­ցիանցք, թ. 86-87իմիջեւմէկթերթկտրած-հանած, թ. 3, 93՝ ստ. լս., թ. 87-89՝արտ. եւվերինլս., թ. 90-93՝վերինլս. կտրածեւնո­րոգուածնորթղթով. գրադաշտըվնասուած, 87ա-93բ՝գրա­դաշ­տըգունափոխուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 3ա-67ա Տեառն Մ[ի]խայէլի պատրիարգի Ասո­րոց Համառօտ ժամանակաց զրոյցք, քաղովածոյ արա­րեալ յոլովից պատմագրաց, ի վարժս բանա­սի­րաց սղամանակ<ա> [տեղեկութեամբ յԱդամա հե­տէ մինչեւ յետին աւուրս թեւացեալս]

Տե՛ս ձեռ. 1518, 3ա-98բ: 1ա/3ա-27ա: 1բ/27ա-31ա: 1գ/31ա-52ա: 1դ/52ա-8ա: 1ե/58ա-67ա (գլխաբաժանում չու­նի):

2. 67ա-76ա Նորին տեառն Միխայէլի Յաղագս քա­հանայական կարգաց, թէ ուստի՞ առնու սկիզբն

Տե՛ս ձեռ. 1518, 98բ-112ա: 2/67ա-76ա: (վջ.՝ «...Տէր Կոստանդին յերրորդ մասնէ Հայոց, ի դղեկոյ Բարձրբերդէ, որ հայի ի հարաւոյ, ի դաշտն Կիլիկիոյ»):

3. 76ա-8ա Սրբոյն Ստեփաննոսի վարդապէտի – Զկնի Կոստանդեայ տէր Յակոբ, ապա տէր Ստե­փան­նոս... օր փառաւոր եւ պատուաւոր ի մէջ ամենայն աւուրց եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

4. 78ա-80ա Պատմութիւն բարեպաշտ թագաւո­րին Թէոդոսի թագաւորութեանն եւ առաքինի վարուց նորա – Ի թագաւորութեան Թէոդոսի... ձեռնադրեցաւ փառաւորելով զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին, յայժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

5. 87ա-93բ [Տեառն Միխայէլի պատրիարգի Ասորւոյ Ժամանակագրութիւն] – /// ելանելոյն ի դրախ­տէն յետ Հ. (70) ամի գիտաց զԵւա... /// ի խնա­մոց Արարչին եւ ի լնուլ Ո.երրորդի (600) կենաց... ունին զԳեհոն գետ, որ բա///... Ճակատագրութիւն ըստ աստեղացդ ընթացից եւ /// (տպ. 1870, էջ 16), Սերուք լեալ ամաց ՃԼ. (130) ծնաւ զՆաքովր... Մենանդոս պատ­­մէ մոգն եւ ոչ /// (էջ 23-24), բազմաժամանա­կեայ... Սառայ անուանեցաւ Սարրա որ իմացեալ /// (էջ 31-32) նա եւ մեծին: Ոմանք ասեն Լ.ամեայ (30)... եթով­պացիքն ի Հնդիկս ծովու գնա /// (էջ 40-41) յԵգիպ­տոս ասեն թագաւորեալ... եւ դատաւորեաց Բարակցէ /// (էջ 50) կոտորեցաւ: Եւ յայեալ կին Քա­բե­րայ... կոչեցան հեթանոսք ասեն /// (էջ 55-58), դար­ձուածք պատասխանոյ եղեւ... եւ էր քահանայապէտ Սադովք ի ցեղէն Եղիազարու /// (էջ 66) Նաբաթ որդի նո­րա ամս Բ. ... ի ԺԵ. (15) ամին Ամասեայ թագաւորէ (էջ 74):

Ծնթ. Թերի, ընդհատումներով, պահպանուած են թերթերի միայն փոքր մասերը:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԸ. դար

84բ [Օրհնութիւն սուրբ Աստուածածնին] – Երա­նեալ եւ բարեբանեալ տիրուհի Սուրբ Աստուածածին, որ համոզիչ ի խաղաղութեան ամենայն մրրկածոյ շար[ժ]­մանց կացուցար, որ պատուար հրապարփակ անմատոյց հինից ընդդիմացողաց կարգեցար, որ պատուար բոյցան (այսպէս) տալ (՞) անհոպ եւ անհաս մատուցման դժնից նենգողաց հաստատեցար, որ օգ­նա­կան եւ տոն ապաւինէ ի խստութենէ փորձութեան զ... (այսչափ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

80աԲարեխօսութեամբ եւ աղօթիւք սուրբ թա­գա­ւո­րիս ողորմեա՛ սրբոյ Երուսաղէմի նուիրակ Աբրահամ աբեղայիս, որ զայս գիրքս գրեցի ի Հաշտարխան, ի թվին 1769 եւ ի յապրիլի 18, յաւուր ճրագալուցի աւարտն:

109աՀասցէ գիրս գ/// (2-3 բառ անընթեռնելի) Հաշ­տարխան (՞) կամ ///վան, ուր (2-3 տառ ան­ըն­թեռ­նե­լի) կամիցէ ի սպաս սրբոյ Երուսաղէմի ծայրագոյն նուիրակ Աբրահամ աստուածիմաստ (՞) վարդապէ­տին անբաւ (՞) բարեաւ:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «Աբրահամ վարդապիտ», 86բ՝ «ա, բ, գ, դ, ե, զ, է, ը, թ»:

 

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 12 (թ. 94-105): ՊՐԱԿ՝ 1x12: ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20.3x12: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն(20.3x12): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 95ա): ՏՈՂ՝ 4, 36, 39, 41, 46:

Новый рисунок

Նմուշ 95ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար, Ի. դ. նորոգուած, թերթերն ընդլայնակի եւ ընդերկայնակի կտրուած, որի պատճառով թերթերը տարբեր չա­փերի են. գրադաշտը վնասուած, դժուարընթեռնելի, 94ա, 95բ-6ա, 98բ, 99բ, 100բ-1ա, 103բ-4ա՝ գրեթէ անընթեռնելի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 94բ-9բ [Ի «Վերլուծութենէ Ներածութեանն» Պոր­փիւրի] – /// կարէ գոլ: [Աստուար] տարակուսեն ճեմականքն /// եթէ հասարակ է սեռի եւ պատահման ըստ յոլովիցն ///:

Ծնթ. Ընդհատումներով, տեղ-տեղ անընթեռնելի: Հմմտ. Դաւիթ Անյաղթ «Վերլուծութիւն ներածութեանն» Պորփիւրի, Պրակք Ի-ԻԸ., Երեւան, 1976:

2. 100ա-105բ [Ի Գրոց պատճառաց Արիստոտելի կամ որպէս ոմանց թուի՝ Պրոկղի] – /// քանզի ի ձեռն այնորիկ է պատճառ իրաց... առնօղ ստա[նալոյ զոչ] ասացեալն, որպէս ցուցաք:

Ծնթ. Հատուած. ընդհատումներով, տեղ-տեղ անընթեռնե­լի: Տե՛ս ձեռ. 110, 359ա-69բ:

109ա Հասցէ գիրս գ/// (2-3 բառ անընթեռնելի) Հաշ­տարխան (՞) –կամ ///վան, ուր եւ (2-3 տառ անընթեռնելի) կամիցէ ի սպաս սրբոյ Երուսաղէմի ծայրագոյն նուիրակ Աբրահամ աստուածիմաստ (՞) վարդապէտին անբաւ (՞) բարեաւ:

110ա Սրբոյ Երուսաղէմի նուիրակ Աբրահամ վարդապետս մինչ եկի ի Ղզլար քաղաքն, թիւն էր 1769 եւ ամիսն հոգտեմ[բե]րի 17: Եկեալ ի քաղաքն Մօզ­տոք վասն սրբոյ Երուսաղէմի նուի[րակութեան] (՞) եւ զՍրբոյ Աթոռոյն նուիրակութիւնն առաջ հաւա­քեալ եւ զգանձանակն եւս սրբոյ Երուսաղէմի առի ի սուրբ Երուսաղէմի գանձապէտ ողորմած հոգի Պա­պա­ճանի որդի պարօն Պօղոօսէն, որ ի նորին եղբայր պարօն Փիլիպէկէն էհաս ինձ Ա. թուման եւ ԸՃԾ. (850) դիան, որ էր Ժ.ամսեայ գանձանակ, եւ զգիրս ետուն նմա, եւ տեսողացն հաճոյ թուեսցի. այս եղեւ թուին 1770, յամսեանն հոգտեմ[բեր] ութումն. ի Մօզտոք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

105բ(ընդհատումներով) [Դու]զնաքեայ բանս թարգմանեցաւ ի լատինացւոց [բարբա]ռոյ ի հայոց լե­զու եւ ի բարբառ ի ձեռն ուրումն [Լեհացի] Ստեփան­նոս կրօնաւորի, որ զԴիոնէսիոսն եւս /// թարգմա­նէաց ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ յուսոյն մերոյ. ամէն (տե՛ս 110, 351բ, խորագիրը):

[Առար]կութիւնքս Պրոկղի եւ Պիհռոնի նօտրեցաւ մատամբ [Ստեփա]ննոսի Լեհացւոյ, վերջ. ամէն:

ՁԵՌԱԳԻՐ Գ.

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 1 (106), չգրուած՝ 106բ: ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ 21.5x17.5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն: ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 106ա): ՏՈՂ՝ 29:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 106ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար, Ի. դ. նորոգուած, վերին, ստ. եւ արտ. լս-ները կտրած-հանած, գրադաշտը վնասուած, դժուարընթեռնելի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

106ա [Տաղ] – եւ /// Գովեմք փառս /// (2-3 տառ ան­ընթեռնելի) զպէ[տ]ս (՞) արդէն վարի... այդ քոյ դառ­նացել գանձիդ եւ չարեօք հնացածիդ///:

Ծնթ. Ձախ լուսանցում՝ լրացում. ///ախհի ուրացար, ուրա­ցար /// միշտ գեանճայ յարեցար դեռ եկելոյն... գօվասանք արդար եւ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

106բՅաւուրս մերոյ հայրապետին, փոխ[ան]որդի Լուսաւորչին,

Աստուածաէջ Սրբոյ Գահին Սիմէօնի պատրիար­գին

Հազար եւ երկերիւր ամին եւ զԺ.(10) ըզ Ռ.(1000) Ը.(8) ամսի (՞) ասին

Վասն աղուանից վիճմանցն ասին, որ եւ լսօղքըն յոյժ սարսին,

Սուրբ (՞) իսկապէս աղանդ թուացին, որ եւ հեր­ձուա­ծոյ առաջն առնին:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝106բ՝ «աց դարն, իջման բանին, աւէւո, ա, բ, գ, դ, ե»:

ՁԵՌԱԳԻՐ Դ.

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 31 (107-137), չգրուած՝ 108բ, 109բ, 111բ, 114բ, 117բ, 119բ, 120բ, 121բ, 124բ, 125բ, 126բ, 127բ, 128բ, 132բ, 133բեւ 6ա: ՊՐԱԿ՝ 4x10 (1՝ 5, 4՝ 6): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն: ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 112ա):

Новый рисунок

Նմուշ 112ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար, թերթերը տարբեր չափերի, թ. 153, 154՝ եղել են իրար սոսնձուած, թերթերի մեծ մասն անընթեռնելի, ունեն իմաստ չարտայայտող բառերի խմբեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 107ա [Նամա՞կ] – եւ [Հ]այի (՞) ղուլլղումը եղեալ յաղագս (՞) թէ ձեր քաղաք, թէ քաղաքացիք... աղաչէմք մէզ մին առաջնօրդ խնդրեմք/// որ սգաւո­րեալքս, տրտմեալքս, պանդխտացեալքս, չքաւորեալքս (՞) մխիթարէ, շահէ, հաւաքէ, բժշկէ. ամէն:

2. 108ա [Վասն հոգւոյ եւ մարմնոյ] – /// [Հոգին] մարմնուն ասաց. /// (մէկ բառ անընթեռնելի) լինիք, հետ իրեանց ծուրդ ածէք, աղօթք անէք... թողութիւն խնդրէ քոյ մեղաց առ /// (մեկ բառ անընթեռնելի), բարէբ[ե՞ր]:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԹ. դ.

111ա, 112աբ, 113աբ, 114ա Գրառումներ առեւտ­րա­կանզանազան խնդիրների մասին (վրացերէն. շղա­գիր)։

Ծնթ. 110բ, 114ա-31ա հին, երբեմն սեւագիր թերթերին մա­սամբ պահպանուած հատուածներ, որոնց մեծ մասի վրայ կա­պակից շարադրանք չի կարդացուում, երբեմն էլ ընդհան­րա­պէս շարադրանք չկայ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 109ա՝ 2, սեւ թանաքով, անընթեռ­նելի:

ՆՇՈՒՄ՝ Ձեռագրի սկզբի թերթիկի վրայ. «1769, Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպոս], Հմր 2, 618/2901»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 110բ «եօթն թուման փող, ա, ա, ա, բ, գ, դ, Բ.(2) ղութնի դուռ, ԴՃՀԳ. (473) կաղ քաթան»: 115ա «10. Ճիկիտ Բ. եղբարք եւ 2500, Գրիգոր (՞) պապայ եւ 2000, որպէս Սինան օղլու Ովանես /// (երեք բառ անընթեռնելի), աւետարանիչ, մկրտիչ, /// Սիմէօն Միասէր /// 400, Գրիգոր (՞) Մինաս եւ 400, ճիաղաճ Գաբ­րիէլն եւ 200 ///» (յաջորդ տողերը՝ անընթեռնե­լի)»: 116ա՝ «կազ չափ /// էհաս ի Թֆիլիսն կիւլենց Յա­րու­թիւնէն եւ Բարսատանն է, ԺԶՌԸՃ. (16800) գան­ձա­նակ», 117ա՝ «///ին հին տանուտէր կին ալատաթանց, ///ղանց Դաւիթն, Շամպարանց Օհան/// ///աճանց Աֆ­տան­տիլն, ///անի որդի Զօհրապն, Զօհրապն», 118ա Մու­լայի ազպրումն, 2. Խարազ Յօհաննէսն, Խասայի ազպրումն, 2. Ներսէսն. Թեմուրճի ազպրումն, 2. Դա­ւիթն Վրացի. ԳՌ.(3000)»: 119ա «Զաքալի ասլի Պետրէ սիր մատա»: 120ա՝ «կհ, խծ», 121ա՝ «խամբերօ», 122ա՝ «ուրիշ այար արէ թէ վեքէլի միր տար խա­բէ»,123ա՝ «Երկրորդ Հե/// ողջունի», 124ա /// պատւի ոչ կացեալ հաւնիմ ///բ յախտից կենցաղցաղոյս ///լ ծննդովք իւրով, գիր գրելոյս, նուիրակ: Mami Maria (Լատինատառ), 126ա «Ա՝ 11», 128ա՝ հայերէն այբու­բեն, 129ա, 133՝ թուաբանական հաշուարկներ, 130ա՝ «հորժամ կոչէ փողն», 130բ՝ «իլխ, Ա՝4»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 131բ՝ եռանկիւն կողքերը չափսերով՝ «32, 24 8, 4», խաչ օղակներով:

2902

[ՅԱԿՈՎԲ ՄԱՐԳԱՆՁԻՈՍ], ՊԱՐՏԷԶ ՀՈՎՈՒԱՑ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՕԼԻ՞Ս

ԺԸ. դար (1742ից յետոյ)*

ԹԵՐԹ՝ 532. չգրուած՝ 1ա-9բ, 251բ, 369բ, 421բ, 510բ-32բ: ՊՐԱԿ՝ 1-46x12 (44՝ 6: 30՝ 8: 1, 46՝ 9: 4, 19՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լու­սա­գծերով եւ լուսադրոշմով՝ «FINDE P, շուշան արտապատ­կե­րումով, BEVIAT ABLACON END AVPHINE 1742», որի կող­քին չափերով վերը նշուած շուշանի նման աւելի մեծը: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (24x13.3. սահմանա­գծուած կարմրով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 213ա): ՏՈՂ՝ 36: ԿԱԶՄ՝ տպա­րանային, ոսկեգոյն դրոշմազարդ, կարմիր կաշի, միջուկը՝ տախ­տակ, աստառը՝ թուղթ. Ա. փեղկի կենտրոնում, ծաղ­կե­պսա­կի մէջ՝ «Խաչելութիւն», Բ. փեղկի կենտրոնում՝ ծաղկե­պսա­կի մէջ «Տիրամայրը մանուկ Յիսուսը գրկին». լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 213ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, կաշին կծկուած, խոնաւութիւն տեսած, Բ. փեղկի աստառը մեծ մասամբ անջատ, վրան անցք, գրադաշտը գունափոխուած. թ. 1՝ ցեցի անցք, թ. 8, 9՝ հիմքից թուլացած, թ. 337-338, 347-348ի միջեւ մէկական թերթ կտրած, կաթիլքի հետքեր, թ. 366՝ արտ. լս. պատռուած, գրա­դաշտը վնասուած, թ. 368ի վերին անկիւնը պատռուած:

* ձեռագրիս ժամանակի համար տե՛ս Նիւթ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

10ա-510ա Պարտէզ հովուաց

Ա. 10ա-251ա [Գիրք Առաջին] Յաղագս [վարձուց] քրիստոնէական հաւատոյ:

1. 10ա-43բ Ընձեռուած Առաջին. Վարձ – Պար­տէզն այն եւ դրախտն փափկութեան, զորմէ ասի, թէ բա­զում... ի խոստովանահօրէ կամ յայլոյ ուսուցչէ հա­ւա­տայ իւրաքանչիւր անվարժ թէպէտ ոչ գնայն ի մօտոյ:

2. 44ա-78բ Երկրորդ ընձեռուած: Մեկնութիւն առաջին մասին Հաւատամքին: Առաջին ընթերցուած վասն հաւատոյ: Նախ բնականօրէն ուսուցանէ, թէ գոյ Աստուած, երկրորդ. ոչ կարէ ճանայչիլ, թէ զի՞նչ է Աստուած, երրորդ մեկնէ զոմանս աստուածային ստորոգութիւնս – Առաջին նախադասութիւն. կարէ մարդն ճանաչել... աւուրք իմ համառօտեսցին, բայց միայն կայ եւ մնայ ինձ գերեզման:

3. 79ա-202բ Երրորդ ընձեռուած: Մեկնութիւն մա­սանց, որ[ք] հայի[ն] յերկրորդ անձն Երրորդութեան: Առաջին ընթերցուած: Ընթերցուածս այս առաջնորդէ եւ ուսուցանէ. նախ՝ թէ մեծ է խորհուրդն մար­դե­ղու­թեան, երկրորդ՝ թէ պտղայւէտ է յաճախ մտածումն նորա – [Ե]րկրորդ մասն հանգանակի ճառէ... ընդա­ռաջ ելէք այսմ վճռոյ — տուաք պատասխանի:

4. 203ա-51ա Չորրորդ ընձեռուած: Մեկնութիւն մա­սանց, որք հային յերրորդ անձն Երրորդութեան: Առաջին ընթերցուած, եօթներորդ մասն: Հաւատամք ի Հոգին Սուրբ, յաղագս անձին Հոգւոյն Սրբոյ – Նախ ուսուցանէ, թէ Հոգին Սուրբ է հաւասար Հօր եւ Որդ­ւոյ... այսպէս ընկալջիք զանթառամ փառացն պսակ:

Բ. 252ա-369ա Գիրք Երկրորդ [յաղագս յուսոյ]

1. 252ա-80ա Ընձեռուած առաջին: Յաղագս յու­սոյ եւ գործոց նորա – [Ա]րդ, որպէս տրամաբա­նեալ ճառեցաք յառաջին գրքոջ յաղագս խորհրդոց հաւա­տոյ... ապաշխարութիւնս այս ոչ էր ճշմարիտ, այլ թիւր եւ ունայն:

2. 280ա-305բ Երկրորդ ընձեռուած: Սակս աղօթից մերոց – Մինչ աղօթքն լիցի գործ յուսոյ, անյոյժ հաս­տատէ զյոյս մեր... օգնէ ըստ պատշաճաւոր ժամանա­կի, որ սահմանեալ է ի նմանէ:

3. 305բ-47ա Երրորդ ընձեռուած: Յաղագս տերու­նա­կան աղօթից: Առաջին ընթերցուած, սակս գերա­զան­ցութեան տէրունական աղօթից – Առաջին նա­խադասութիւն. տէրունական աղօթքն է գերազանց... կատարեսցի ամենաքաղցր ողորմութեամբն Աստուծոյ, զի սոսա եղիցի. նմա փառք եւ իշխանութիւն յաւի­տեանս. ամէն:

4. 347բ-69ա Չորրորդ ընձեռուած: Յաղագս հրեշ­տա­­կային ողջունի – Քանզի յաճախապէս պատկանի հովուաց՝ գովասանել զկոյսն... պաշտպանեա՛ զմեզ ի թշնամւոյն եւ ի ժամ մահուան ընկա՛լ, ո՛վ մայր Աս­տուծոյ:

Գ. 370ա-421բ Երրորդ ընձեռուած: Յաղագս սիրոյ

1. 370ա-85բ Երրորդ ընձեռուած [=Առաջին ըն­ձեռուած] Յաղագս սիրոյ եւ տասն պատուիրանաց, սրբազան մանեակ – Ողորմութիւն եւ ճշմարտութիւն պատահեսցին, մահկանացու մարդիկք ցանկան ան­մա­հութենէ... խաղաղութիւն քեզ լիցի, եղբա՛յր, եւ եղեւ քրիստոնեայ:

2. 386ա-94ա Երկրորդ ընձեռուած: Յաղագս տա­սա­նաբանեայ օրինաց: Առաջին ընթերցուած. սակս պարտաւորութեան տասնաբանեայ օրինաց – Նախ ուսուցանէ, թէ էր պատշաճ Աստուծոյ տալ զայս օրէնն... տունք ամբարշտաց եւ սպառին մինչեւ ի քա­րինս եւ ի փայտս եւ ոչնչանան:

3. 394ա-407 Երրորդ ընձեռուած: Յաղագս պա­տուի­րանաց առաջին տախտակի: Յաղագս նախկին պատուիրանի տասնաբանեայ օրինաց – Ես եմ Տէր Աստուած քո եւ այլ, մի՛ ունիցիս զայլ Աստուած... մշտըն­ջենաւոր խոստացեալ երջանկութեամբն Աբրա­հա­մու, Իսահակայ եւ Յակոբայ հարց քոց:

4. 407ա-21բ Չորրորդ ընձեռուած: Յաղագս երկ­րորդ տախտակի: Առաջին ընթերցուած. սակս չոր­րորդ պատուիրանի – Պատուեա՛ զհայր քո եւ զմայր եւ այլ: Նախ ուսուցանէ, թէ յորժամ... քանզի մեղքն ոչ կարէ ի մեզ թագաւորել, եթէ կամաւորապէս հընա­զան­դի­ցիմք նըմա:

Ծնթ. Սոյն «Ընձեռուած»ի Երկրորդ [Հինգերորդ] Ընթեր­ցուա­ծը թերի է:

Դ. 422ա-510ա [Գիրք Չորրորդ] Յաղագս խորհրդա­ւոր ճրագարանի

1. 422ա-33ա Առաջին ընձեռուած: Յաղագս խորհրդաւոր ճրագարանի եւ եօթն խորհրդոց ի սե­ռի: Առաջին ընթերցուած. սակս հեղինակի խորհրդւոց եօթանց – Նախ ուսուցանէ, թէ Քրիստոս է հեղինակն, երկրորդ. ծանուցանէ զպատճառ կա­ցու­ցումն նոցա... վասն որոյ փոխանակ օրհնութեան ըն­կալ­նուն զանէծս, զի անարժանութեամբ մերձենայ ի սրբազանսուրբ խորհուրդս:

2. 433ա-40բ Երկրորդ ընձեռուած խորհրդաւոր ճրա­գարանի կամ աշտանակի: Յաղագս խորհրդոյ մկրտութեան. առաջին ընթերցուած. սակս նիւթոյ մկրտութեան – Նախ ուսուցանէ, թէ ջուրն է նիւթ, երկրորդ. զպատշաճաւորպէս սահմանեցեալ է ջուրն... ի ձեռն, որոյ բառնի ամենայն պակասութիւն ի յա­րութեան յերանելեաց:

3. 441ա-64ա Չորրորդ [=Երրորդ] ընձեռուած խորհրդաւոր ճրագարանի. յաղագս խորհրդոյ հա­ղոր­դութեան. առաջաբանութիւն – Արդ, երրորդ խորհրդաւոր ճրագ աշտանակի մերոյ է խորհուրդն հա­ղորդութեան... զդիտաւորութիւն առակցելով քահա­նա­յի, որ պատարագէ:

4. 464ա-86ա Հինգերորդ [=Չորրորդ] ընձեռուած խորհրդաւոր աշտանակի: Յաղագս խորհրդոյ ա­պաշ­խարութեան: Առաջաբանութիւն – Չորրորդ խորհրդաւոր ճրագ աշտանակի մերոյ է խորհուրդն ապաշխարութեան... այսպիսի առիթն ոչ համարի այ­լում մերձաւոր, որ երբեմն կամ հազիւ մեղանչէ վասն այսորիկ:

5. 486ա-88ա Վեցերորդ [=Հինգերորդ] ընթեր­ցուած [ընձեռուած] խորհրդաւոր ճրագարանի: Յա­ղագս խորհրդոյ վերջին օծման: Առաջաբանութիւն – Հինգերորդ խորհրդաւոր ճրագարան է վերջին օծման: Արդարեւ լուսաւոր ճըրագարան է օծմամբ... հովիւն մատակարարել եւս որոգայթիւ կենաց, զի է հարկա­ւո­րութէնէ:

6. 488բ-98ա Եօթներորդ [=Վեցերորդ] ընձեռուած խորհրդաւոր ճրագարանի: Յաղագս խորհրդոյ կար­գին եւ աստիճանի: Առաջաբանութիւն – Վեցերորդ աշտանակ կամ խորհրդաւոր ճրագարան, այս է խորհրդա­ւոր լապտեր աշտանակի... ահա այս է, զոր ասէ, աղաչեմ զձեզ երթալ արժանի եւ այլ:

7. 498ա-510ա Ութերորդ [=Եօթներորդ] ընձե­ռուած խորհրդաւոր ճրագարանի: Յաղագս խորհրդոյ պսակի: Առաջներորդ ընթերցուած յա­ղագս պսակի, ըստ որում խորհրդոյ – Նախ ուսու­ցա­նէ, թէ պսակն կացուցաւ յԱստուծոյ... մի լիցի ամ­լու­թիւն որդւոյ, այլ աճումն եւ ոչ համարելի է:

Ծնթ. Սոյն «Ընձեռուած»ի «Ութերորդ ընթերցուածը»-ը՝ «Յա­ղագս անլուծանելի պսակին», թերի է: Երկը բաժանուած է նաեւ «Ընթերցուածների», որոնք էլ՝ «Նախադասութիւնների»: Կան նաեւ «Պրակ»ների եւ այլ մանր բաժանումներ, լս-ներում՝ սուրբգրային եւ հայրախօսական տեղիների յղումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա Ի գրչագրոց տէր Գէորգայ Դ.-ի հանեալ:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «ԺԸ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»: Վրա­ցե­րէն, մխեդրուլի, ԺԹ. դ․, 112ա՝ նամա՞կ, 113աբ՝ հա­շիվներ, 114ա՝ 4 տող՝ անորոշ:

2903

ՅԱԿՈՎԲ ՄԱՐԳԱՆՁԻՈՍ, ՊԱՐՏԷԶ ՀՈՎՈՒԱՑ

ԺԹ. դար (1808ից յետոյ)*

ԹԵՐԹ՝ 434. չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 58աբ, 351ա, 353բ, 429բ, 431բ-34բ: ՊՐԱԿ՝ 2+Ա-Բx12 + Ա-Գx6 (Գ 8)+ Ե-ԼԶx12 (ԺԳ 6, ԴԺ 8, ԺԵ 10, Լ 13, ԼԶ 15): ՆԻՒԹ՝ թուղթ՝ լուսագծերով եւ լուսա­դրոշմ­նե­րով՝ արծիւ, տակը՝ M O P, սրա տակ էլ՝ «1808» կամ թագա­պսակ զինանշան, մէջը եղջերագաւաթ, «G M», «TOs cOm­nO». թ. 429-32՝ կապտերանգ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,8x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (27.5x16.5), երկսիւն՝ թ 39-57: ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 8ա), 39ա-57բ՝ մանր շղագիր (նմուշ՝ 54ա): ՏՈՂ՝ 29-33, 36-41: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարա­թուղթ, աստառը՝ թուղթ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 8ա

Новый рисунок

Նմուշ 54ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, տեղ-տեղ քեր­ծուած, եզրահատումից լուսանցներում առկայ սուրբգրային տե­ղի­ների յղումները մասամբ վնասուած, խոնաւութիւն տեսած, գրադաշտը գունափոխուած, տեղ-տեղ զանազան բծեր եւ հետ­քեր, թ. 39-57՝ նոյն ԺԹ. դ. այլ ձեռքով, բուն ձեռագրի մէջ մուծ­ուած՝ նրա Գ-Դ. պրակների փոխարէն. ցեցի անցքեր՝ թ. 3-27:

*Ծնթ. Ձեռագրիս ժամանակի համար տե՛ս Նիւթ: Սրա շարունակութիւնն է Հմր 2905ը, որի շարունակութիւնն էլ Հմր 2904ն է. այսպէս՝ 2903-2905-2904 (տե՛ս այս ձեռագրերի Պրակ հարցերը):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա Պարտէզ Հովուաց. յորում պարունակի ամե­նայն վարդապետութիւն հաւատոյ եւ վարուց առ քա­րոզս, առ ընդդիմաբանութիւնս եւ առ խղճմտանս ամենայն ապաքինութեանց՝ հոգւոց հարկաւորք: Հե­ղինակութեամբ Յակովբայ Մարգանձիոսի՝ հովուի եւ տասնապատի Քուինիէնս կոչեցելոյ: Ի հռչակաւոր վանս Թէֆլօրէֆիենցւոյ Թէլօպպիենցւոյ, արդէն աս­տուածաբանութեան ուսուցչի: Յամի Տէառն 1749: Ի Պաթաւիա, ի տպարանի Շարերամայ առընթեր Յով­հան­նու Մանֆրէի: Հրամանաւ Մեծաւորաց:

3ա-429ա [Պարտէզ հովուաց, Գիրք Առաջին]

1. 3ա-57բ Ընձեռուած առաջին: Յաղագս վարձուց քրիս­տոնէական հաւատոյ – Պարտէզն այն եւ դրախտն փափկութեան, զորմէ ասի, թէ բազում մանա­ւան­դականութեան... հաւատայ իւրաքանչիւր անվարժ, թե­պէտ ոչ գնայն ի մօտոյ:

Ծնթ. Խորագիրը յետագայ ձեռքով գրուած է կարկատան-թերթիկի վրայ:

2. 59ա-125բ Երկրորդ ընձեռուած: Մեկնութիւն ա­ռա­ջին մասին հաւատամքին: Առաջին ընթերցուած վասն հաւատոյ– 1. բնականօրէն ուսուցանէ, թէ գոյ Աստուած... աւուրք իմ համառօտեսցին, բայց միայն կայ եւ մնայ ինձ գերեզման:

3. 125բ-338ա Երրորդ ընձեռուած: Մեկնութիւն մասանց, որ հայի յերկրորդ անձն Երրորդութեան: Առաջին ընթերցուած: Ընթերցուածս այս առաջնորդէ եւ ուսուցանէ: Նախ թէ մեծ է խորհուրդն մար­դե­ղու­թեան, 1. թէ պտղաւէտ է յաճախ մտածումն նորա – Երկրորդ մասն հանգանակի ճառէ... ընդառաջ ելէք այսմ վճռոյ եւ տուք պատասխանի:

4. 338ա-429ա Չորրորդ ընձեռուած: Մեկնութիւն մասանց, որք հային յերրորդ անձն Երրորդութեան: Առաջին ընթերցուած, եօթներորդ մասն: Հաւատամք ի Հոգին Սուրբ, յաղագս անձին Հոգւոյն Սրբոյ – 1. Ուսուցանէ, թէ Հոգին Սուրբ է հաւասար Հօր եւ Որդ­ւոյ... միայնոյ Աստուծոյ փառք եւ պատիւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Ծնթ. Գրուած է մինչեւ տասնեօթերորդ ընթերցուածի եր­րորդ նախադասութեան աւարտը: Հմմտ. ձեռ. 2902, 10ա-251ա: Էջ 38բ՝ վերջում կրկնում է 39աի սկզբում եղածը. «Պատ­մէ Էվակրիոս զԱկաթօնէ... եւ միաւորեալ ընդ Աստուծոյ: Անիծեալ...»:

Բ. 430ա-31ա Ցուցակ գրոյս թղթահամարին յայտնի աստ – 1. Յաղագս քրիստոնէական Հաւատոյ վարձուց... 820. Հաւատամք ի կեանս յաւիտենականս մինչեւ ցվերջ:

Ծնթ. Բնագիրը բաժանուած է նաեւ «Ընթերցուածներ»ի, որոնք էլ՝ «Նախադասութիւնների». կան նաեւ «Պրակ»ների եւ ուրիշ այլ մանր բաժանումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 2ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

2ա (1859, շղագիր) Զայս մատեան Պարտէզ Հո­վուաց անուանեալ, զոր տուեալ է թարգմանել տէր Յով­հաննէս արդարեւ արդիւնաւոր պատրիարք Կ. Պոլսոյ՝ Կոլոտ մականուանեալ, թարգմանիչ սորա է Ղուկաս դպիր Խարբերդցի, ընդ այլ գրեանս, զոր ստա­ցայ գնովք ի գրենեաց տեառն Բարդուղիմէոսի վարդապետի Իսկենտերեան, այժմ նուիրեցի ի վայելս մեծի հօր տեառն Գեորգեայ սրբազան պատրիարքի Կ. Պօլսոյ, ի վայելս եւ ի յիշատակ: Ն. Ծ. Պօղոս Պետ­րոսեան վարդապետ Կ. Պօլսոյ: Ի 1859, ի 1 Յունիսի:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «650/2903, Հմր 2, ԺԸ., Մ[եսրոպ] եպ[իս­կոպոս]»:

2904

ՅԱԿՈՎԲ ՄԱՐԳԱՆՁԻՈՍ, ՊԱՐՏԷԶ ՀՈՎՈՒԱՑ

ԺԹ. դար (1808ից յետոյ)

ԹԵՐԹ՝ 284. չգրուած՝ 101ա-2բ, 283ա-84բ: ՊՐԱԿ՝ 6+ԾԷ-Ձx12+2 (ԿԴ 12+2, ԿԷ 10, ՀԶ 8, ՀԷ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսա­գծե­րով եւ լուսադրոշմով՝ «թագապսակ զինանշան», 102, 283՝ «M G», «IMPERIALE» (Բ. պահպանակ), 1աբ, 101ա-2բ, 283ա-84բ կապտերանգ թուղթ (յետագայ յաւելուած): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32.5x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (27.5x16.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 17ա): ՏՈՂ՝ 31-35: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտ, ցայտկեն մելան: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա)+1 (Բ), թուղթ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 17ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, աստառին՝ ցե­ցի անցք, թ. 7, 204՝ վերին արտ. լս. դէպի ներս ծալուած ելուստ, վրան լուսանցագրութիւն, տեղ-տեղ զանազան բծեր, աղտո­տուա­ծութեան հետքեր, պհպ. Ա.ի եւ թ. 1ի միջեւ թերթ պոկուած, թ. 257ի արտ. լս. վնասուած, թ. 1 եւ ԿԴ. եւ Ձ. պրակները յաւե­լում-լրացում, նոյնպէս՝ թ. 101-2, 283-4 (կապոյտ թուղթ):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-103ա Գիրք Երրորդ: Յաղագս սիրոյ եւ տասն պատուիրանաց: Բնաբան Սղմ. ԾԳ. Ողոր­մու­թիւն եւ ճշմարտութիւն. պատ.՛՛ մարդ մահկանացուք ցանկան անմահութեան

1. 1ա-29բ [Առաջին Ընձեռուած] Սրբազան մա­նեակ – Ի վերջանալ տալոյն սովոր են մարդիկ ընծա­յել քեզ զպարգեւ... խաղաղութիւն քեզ լիցի, եղբա՛յր. եւ եղեւ քրիստոնեայ:

2. 29բ-45ա Երկրորդ Ընձեռուած: Յաղագս տա­սա­նաբանեայ օրինաց: Առաջին ընթերցուած. սակս պարտաւորութեան տասնաբանեայ օրինաց – 1. Ուսու­ցանէ, թէ էր պատշաճ Աստուծոյ տալ զայս օրէնն... տունք ամբարշտաց եւ սպառին մինչեւ ի քա­րինս եւ ի փայտս եւ ոչնչանան:

3. 45ա-70բ Երրորդ Ընձեռուած: Յաղագս պա­տուիրանաց առաջին տախտակի: Առաջին ընթեր­ցուած: Յաղագս նախկին պատուիրանի տասնա­բանեայ օրինաց – Ես եմ Տէր Աստուած քո, եւ այլ մի՛ ունիցիս զայլ Աստուած... մշտնջենաւոր խոստացեալ երջանկութեամբն Աբրահամու, Իսահակայ եւ Յակօբայ հարց քոց:

4. 70բ-103ա Չորրորդ Ընձեռուած: Յաղագս երկ­րորդ տախտակի: Առաջին ընթերցուած. սակս չոր­րորդ պատուիրանի – Պատուեա՛ զհայր քո եւ զմայր եւ այլ: 1. ուսուցանէ, թէ յորժամ... քանզի մեղքն ոչ կա­րէ ի մեզ թագաւորել, եթէ կամաւորապէս հընա­զան­դի­ցիմք նմա:

Ծնթ. Բնագիրը թերի է՝ չունի Չորրորդ Ընձեռուածի Ութե­րորդ Ընթերցուածը («Յաղագս վեցերորդ պատուիրանի: Մի՛ շնար», հմմտ. ձեռ. 2902, 411բ-13ա):

Բ. 103ա-282բ [Գիրք Չորրորդ]: [Յաղագս] խորհրդա­ւոր ճրագարանի եւ յաղագս եօթն խորհրդոց ի սեռի:

1. 103ա-27բ Առաջին Ընձեռուած խորհրդաւոր ճրա­գարանի եւ յաղագս եօթն խորհրդոց ի սեռի: Առաջին ընթերցուած. սակս հեղինակի խորհրդւոց եօթանց – 1. Ուսուցանէ, թէ Քրիստոս է հեղինակն, 2. ծանուցանէ զպատճառ կացուցման նորա... վասն որոյ փոխանակ օրհնութեան ընկալնուն զանեծս, զի անար­ժանութեամբ մերձենայ ի սրբազանսուրբ խորհուրդս:

2. 127բ-43ա Երկրորդ Ընձեռուած խորհրդաւոր ճրագարանի կամ աշտանակի: Յաղագս խորհրդոյ մկրտութեան. առաջին ընթերցուած. սակս նիւթոյ մկրտութեան – 1. Նախ ուսուցանէ, թէ ջուրն է նիւթ, 2. զպատշաճապէս սահմանեցեալ ջուրն... ի ձեռն, որոյ բառնի ամենայն պակասութիւն ի յարութեան յերա­նելեաց:

3. 143ա-85բ Չորրորդ [=Երրորդ] Ընձեռուած խորհրդաւոր ճրագարանի. յաղագս խորհրդոյ հա­ղոր­դութեան. առաջաբանութիւն – Արդ, երրորդ խորհրդաւոր ճրագ աշտանակի մերոյ է խորհուրդն հա­ղորդութեան... զդիտաւորութիւն առակցելով քահա­նայի, որ պատարագէ:

4. 185բ-232ա Հինգերորդ [=Չորրորդ] Ընձեռուած խորհրդաւոր աշտանակի: Յաղագս խորհրդոյ ա­պաշ­խարութեան: Առաջաբանութիւն – Չորրորդ խորհրդաւոր ճրագ աշտանակի մերոյ է խորհուրդն ապաշխարութեան... այսպիսի առիթն ոչ համարի այ­լում մերձաւոր, որ երբեմն կամ հազիւ մեղանչէ վասն այսորիկ:

5. 232ա-37ա Վեցերորդ [=Հինգերորդ] Ընձեռուած խորհրդաւոր ճրագարանի: Յաղագս խորհրդոյ վեր­ջին օծման: Առաջաբանութիւն – Հինգերորդ խորհրդա­ւոր ճրագարան է վերջին օծման: Արդարեւ լուսաւոր ճրագարան է օծմամբ... հովիւն մատակարա­րել եւս որոգայթիւ կենաց, զի է հարկաւորութէնէ:

6. 237ա-57բ Եօթներորդ [Վեցերորդ] Ընձեռուած խորհրդաւոր ճրագարանի: Յաղագս խորհրդոյ կար­գին եւ աստիճանի: Առաջաբանութիւն – Վեցերորդ աշտանակ կամ խորհրդաւոր ճրագարան, այս է խորհրդաւոր լապտեր աշտանակի... ահա այս է, զոր ասէ, աղաչեմ զձեզ երթալ արժանի. եւ այլ:

7. 258ա-82բ Ութերորդ [Եօթներորդ] Ընձեռուած խորհրդաւոր ճրագարանի: Յաղագս խորհրդոյ պսա­կի: Առաջներորդ ընթերցուած յաղագս պսակի, ըստ որում խորհրդոյ – 1. Ուսուցանէ, թէ պսակն կացուցաւ յԱստուծոյ... մի լիցի ամլութիւն որդւոց, այլ աճումն եւ ոչ համարելի է:

Ծնթ. Միւս օրինակների նման՝ բաժանուած է նաեւ «Ըն­թեր­ցուածների, որոնք էլ՝ «Նախադասութիւնների». կան նաեւ «Պրակ»ների եւ այլ մանր բաժանումներ, լս-ներում կան սուրբգրային եւ հայրախօսական տեղիների յղումներ: Չունի Չորրորդ Ընձեռուածի Ութերորդ Ընթերցուածը («Յաղագս հաղորդութեան միոյ տեսակի», հմմտ. ձեռ. 2902, 451բ): Ունի «Հաւաքումն եւ յորդորումն ի մատու[ց]ումն պատարագի հա­տուածը, որ չկայ 2902 ձեռագրում. թերի է վերջին հատուածը՝ «Յաղագս անլուծանելի պսակին»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա (1859 թ.) Այս մատեան Պարտէզ հովուաց անուանեալ, զոր տուեալ է թարգմանել տէր Յովհան­նէս արդարեւ արդիւնաւոր պատրիարք Կ. Պօլսոյ՝ Կո­լոտ մականուանեալ, թարգմանիչ սորա է Ղուկաս դպիր Խարբերդցի, ընդ այլ գրեանս զոր ստացայ գնովք ի գրենեաց տեառն Բարդուղիմէոսի վարդա­պետ[ի] Իսկենտերեան, այժմ նուիրացի ի վայելս մեծի հօր իմոյ տեառն Գէորգեայ սրբազան պատ­րիար­քի Կ. Պօլսոյ՝ ի վայելս, ի յիշատակ: Ն. Ծ. Պօղոս Պետ­րոսեան վարդապետ Կ. Պոլսեցի: Ի 1859, ի 1 յունիսի (հմմտ. ձեռ. 2903, 2ա):

ՆՇՈՒՄ՝ Աա՝ «651/2904, ԺԸ. Մ[եսրոպ] եպ[իս­կոպոս], Հմր 3»:

2905

ՅԱԿՈՎԲ ՄԱՐԳԱՆՁԻՈՍ, ՊԱՐՏԷԶ ՀՈՎՈՒԱՑ

ԺԹ. դար (1808ից յետոյ)

ԹԵՐԹ՝ 242. չգրուած՝ 1ա-2բ, 56բ, 240բ, 241բ, 242աբ: ՊՐԱԿ՝ 5+ԼԷ-ԾԶx12 (ԺԸ 10, ԺԹ 14, Ի 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով 2՝ «G M, թագով պսակուած զինանշան», 242՝ «IMPERIALE», 2աբ, 3աբ, 240բ, 241աբ՝ կապտերանգ (240բ՝ սոսնձուած): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,3x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (26x16.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 135ա): ՏՈՂ՝ 31-35: ԿԱԶՄ՝ շագա­նա­կագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լու­սանցակողերը՝ կապոյտ, ցայտկէն մելան:

Новый рисунок

Նմուշ 135ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, 240բ՝ կապ­տա­ւուն թուղթ փակցրած, գիրը ծածկած, տեղ-տեղ զանազան բծեր եւ հետքեր, գրադաշտը թեթեւակի գունափոխուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-240ա [Յակովբայ Մարգանձիոս. Պարտէզ հովուաց]

3ա-10ա [Գիրք առաջին]: Յաղագս հովուական պաշտօնի. Յօհաննու 12: Արածեցէ՛ք, որ ի ձեզ հօտդ է Աստուծոյ. Ա. Պետրոս 5 – Քրիստոս կացուցանելով զՊետրոս հովիւ եկեղեցւոյ... զի այսպէս ընկալջիք զանթառամ փառացն պսակ:

10ա-240ա Գիրք երկրորդ [յաղագս յուսոյ]

1. 10ա-67ա Ընձեռուած առաջին, Յաղագս յուսոյ եւ գործոց նորա – Արդ, որպէս տրամաբանեալ ճա­ռե­ցաք յառաջին գրքոջ յաղագս խորհրդոց հաւատոյ... ա­պաշ­խարութիւնս այս ոչ էր ճշմարիտ, այլ թափուր եւ ունայն:

2. 67ա-116բ Երկրորդ Ընձեռուած: Սակս աղօթից մերոց – Մինչ աղօթքն լիցի գործ յուսոյ, եւ նա յոյժ հաս­տատէ զյոյս մեր... օգնէ ըստ պատշաճաւոր ժա­մա­նակի, որ սահմանեալ է ի նմանէ:

3. 116բ-47ա Երրորդ Ընձեռուած: Յաղագս տէրու­նա­կան աղօթից: Առաջին ընթերցուած, սակս գերա­զան­ցութեան տէրունական աղօթից – 1. Ուսուցանէ, թէ աղօթքս այս է գերազանցագոյն, քան զամենայն աղօթս... կատարեսցի ամենաքաղցր ողորմութեամբն Աս­տուծոյ, զի այսպէս եղիցի նմա փառք եւ իշխա­նու­թիւն յաւիտեանս. ամէն:

4. 197բ-240ա Չորրորդ Ընձեռուած: Յաղագս հրեշ­­տակային ողջունի – Քանզի յաճախապէս պատ­կանի հովուաց գովասանել զկոյսն... պաշտպանեա՛ զմեզ ի թշնամւոյն եւ ի ժամ մահուան ընկա՛լ, ո՛վ մայր Աստուծոյ:

241ա Ցանկ գրոյս թղթահամարիւ: Թղթահամար – Յաղագս հովուական պաշտօնին... Յաղագս հրեշտա­կա­յին ողջունի եւ մեկնութեան, եւ Մարիամ անուան մինչեւ ի 449:

Ծնթ. Կրկին՝ բաժանուած է «ընձեռուած»ների, որոնք էլ՝ «ընթերցուած»ների, սրանք էլ՝ «ընթերցուած»՝ «նախադասու­թիւն»ների. լս-ներում՝ սուրբ գրային եւ հայրախօսական տե­ղիների յղումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

3աԶայս մատեան՝ Պարտէզ Հովուաց անուանեալ, զոր տուեալ է թարգմանել տէր Յովհաննէս արդարեւ ար­դիւնաւոր պատրիարք Կոստանդնուպօլսոյ՝ Կոլոտմականուանեալ, թարգմանիչ սորա է Ղուկաս դպիր Խար­բերդցի, ընդ այլ գրեանս, զոր ստացայ գնովք ի գրենեաց տէառն Բարդուղիմէոսի վարդապետի Իս­կեն­տերեան, այժմ նուիրեցի ի վայելս մեծի հոր տեառն Գէորգեայ սրբազան պատրիարքի Կոստանդ­նուպօլսոյ, ի վայելս ի յիշատակ: Ի 1859, ի 1 յունիսի: Ն. Ծ. Պօղոս Պետրոսեան վարդապետ Կոստանդ­նու­պօլ­սեցի:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «Հմր 17, 652/2905»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկի կազմին արաբական գծա­գրու­թեամբ թուաբանական հաշիւներ (86/86 /172):

2906

ՎԵՑՀԱԶԱՐԵԱՅ

ՌՄԺԵ. – 1867

ԹԵՐԹ՝ 78. չգրուած՝ 1ա, 14բ, 18ա-20ա, 23ա-8ա, 34ա-35բ, 36բ-38բ, 43ա-5ա, 78աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-7x8 (6՝ 2. 3, 7՝ 4. 1՝ 5. 4՝ 12)+Ա-Զx6 (Զ 5): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով, լուսադրոշմով՝ վա­հան, մէջը՝ մարդադէմ մահիկ, որի մօտ A (թ. 18-29 այլ թուղթ՝ այլ լուսադրոշմով՝ «1828», շրջանակ, որի մէջ՝ կենտրոնում թագ, վերեւում թեւատարած թագակիր արծիւ, ներքեւում դափնու 2 ոստ, թե­ւա­տա­րած թա­գա­կիր արծիւ, տակը՝ GFA»): ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ 32,3x24, ներդիրները՝ 24x15: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (27.3x19. սահմանագծուած սեւով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 9ա): ԿԱԶՄ՝ բազ­մագոյն (կարմիր, կապոյտ սպիտակ, սեւ) ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ անկիւները՝ կարմիր կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ սպիտակ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա՝ վերջում) չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 9ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, մէջքի կաշին ճաքճքած, աղ­տոտուածութեան, խոնաւութեան, հետքեր, 77ա՝ թանաքա­բիծ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ-76բ [Աղիւսակներ]

1. 1բ Օրուճ շթա կէլիրսէ կիրակիէ եազ քիփուրտէն մատէ թըշրին ա դ զ օլմազ... ար կիւն օլմալը (ունի 15 սիւնակ, որոնց մէջ թուատառեր եւ բնորոշումներ՝ «թշրի, րեյսի, սենէ 2, օրուճ 3»):

2. 2ա Հրէից ինն եւ տա[ս]ներեակի ամքն են, ի վերայ ժամուց եւ րոպէից եւ աւուրց ամսոցս ծննդեան լուսնի դնեն յառաջ եդեալքդ եւ լինի ապեպ, ի վերայ ժամուց ծննդեան Լուսնի դնելի օր, ի վերայ ժամուց ծննդեան դնելի ժամք, ի վերայ րոպեից դնելի հա­լագիմք, որոց 18ն մէկ րոպէ է (ունի 16 սիւնակ):

3. 2բ[Աղիւսակ լուսնի կենդանակերպ, ունի 14 սիւնակ՝ «ապրիլ – խոյ- կշիռ...», 7 սիւնակ՝ «ապրիլ- ցուլ- սէվր...», 8 սիւնակ]:

4. 3ա-5բ Աղիւսակ, որ ցուցանէ զնըսֆինիհարսն – Հալեպ, Անտիոք... Մօսկայ (ունի 14 սիւնակ՝ «արզ 35, արզրագօս 36, արզ 37, արզ 38...»):

5. 6ա-8բ Ծոմ պահէն – Յունվար... դեկտեմբեր (ունի 20 սիւնակ՝ «շաֆաք, օտօզմասլ, խոյլեն...»):

6. 9ա-12ա Գիր տարոյ (աղիւսակ ա-է) դ, ի, ղ, չ, ր – Օր ամսոյ 1 Յունվար Բ.շ., փետրուար Ե.շ... դեկ­տեմ­բեր 31՝ կիրակի (ունի 14 սիւնակ՝ «օր ամսոյ, յու­նուար, փետրուար...»):

7. 12բ-4ա [Զատկահաշիւ] – Հռոմեացւոց մերոց, լա­տինացւոց (ունի 32 սիւնակ՝ «ամենափկիչն մերոյ, գիր տարոյ, եոթնեաւրեակ...»):

8. 14ա Յարութեան կիրակէ երեկոյեան Համբար­ձէքն յայտ առնէ ըստ տարեգրոյն որքան լինիլն (ունի 35 սիւնակ՝ «մայիս 17 աձ ա, մայիս 18 աձ ա, մայիս 19 աձ ա...»):

9. 15աբ Հրէից թուականն – Տե՛ս քանի մահզօր կայ եւ թերի մահզրօվն ԺԲ. ԺԲ. ի բաց գնա՛յ եւ զմնա­ցելովն մո՛ւտ ի գլխոյն եւ թերի մահզօրսովն լի քովէն մո՛ւտ (ունի 13 սիւնակ՝ «թէրի, մահզօրքն, ԺԲ., ԺԲ. թարխ»):

10. 16ա-7ա[Աղիւսակ չինարի Իսմայիլ էֆէնտիյեն Քալկայ զադէի, որ ցուցանէ նսֆնիհար Ստամպօլու (մարտ-փետրվար, ունի 16 սիւնակ]:

11. 17բ Քեանունիէվել, ժամ, րոպէ, արեգական ծա­գումն, իմուք, եաթսը, ասերսանի, էտինք, կէս օր, գիշեր, օր (ունի 12 սիւնակ):

12. 20բ-2բ [Ձեռագրում գործածուած բառերի բա­ռարան] – Տաճկէրէն հայերէն. Թաքվիմ՝ յայն աւուր տեղն... սանի աշերտէ՝ երկոտասաներրորդ վարկեան:

13. 28բ-33բ [Մահմեդական տարեցոյց, որով հնրաւոր է հաշուել քրիստոնեական օրացոյցի ամիս­ները] – Պապ՝ Պու պիրենճի ճէտվէլին տէվրի 8 սենէտիր... վե ճիւմլէսէնէլիր պու թարիք տէտիր:

ա. 30ա-33բ[Աղիւսակք, բաղկացած են 5՝ «շրջան լուսնի, եոթնորեակ, տաճկաց տարեմուտ...», 14, 20՝ «օր ամսոյ, կիրակագիր, շաֆաք...» սիւնակ]:

14. 34ա[Էբջէթ թուային համակարգ]:

15. 36ա [Հաշուարկ ժամային գօտեաց ըստ քա­ղա­քաց] – Արզ՝ երկարութիւն, մերքէզ՝ լայնութիւն. Խնդրեալ քաղաքն քո եւ զիճն, որոյ արզի շինեալ է, եթէ խնդրեալ քաղաքն քան զզիճի քաղաքէն յա­րեւլեան կողմն իցէ եւ քանի աստիճան յաւելի իցէ ամե­նայն մեկ աստիճանի Դ. Դ. րոպէ յաւել, թէ յա­րեւմտեան կողմն իցէ, պակասցես:

16. 36բ Աղիւսակ ընթացից արեգական իւրա­քան­չիւր ժամուց եւ կոտորակացն սոյն րոպէից, որ զկնի (ունի 21 սիւնակ՝ մէջ, որ է վասաթ, բաժին, որ է հասոա):

17. 37ա Աղիւսակ ընթացից լուսնոյ իւրաքանչիւր ժամուց եւ կոտորակացն (ունի 21 սիւնակ՝ «ժամք, վասաթ»):

18. 39ա-42ա Աղիւսակ արեգական վասաթի, այսինքն՝ մէջական ընթացիւք իւրաքանչիւր ժամուց եւ րոպեից եւ մնացորդ մանրամասնացն, որք զկնի, բայց հակ գումարմանմբ կենդանակերպի (մարտ-փետրվար, ունի 12 սիւնակ՝ «մարտ, ապրիլ, մայիս...»):

19. 46բ-76բ [Օրացոյց արեգական եւ լուսնի] – Ճէտվէլի արզի գամերին թարիքի քի թաքվիմի րէիսի թաքվիմի գամէրտէն թարիւ ի տէսին հասէսէ զամմ ետէսին, վէպու ճէտվէլէ կերէսին վէ հէր նէ պու­լուր­սան արզի գամէր օլօլուր վէ մալեամ օլսուն քի կերտե­խեն պուրճ 6 տան զիատէիսէ արզի ճէնուպիտիր, այսինքն՝ հարավային, վէ էկէր 6 տան ազիսէ արզի շիմալիտիր, այսինքն հիւսիսային է (ունի 12 սիւնակ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2աԱյս վերոյգրեալ հրէից թիւն եւ մեր փրկչին թիւն, որք սկիզբն հրէից թուոց 5543 եւ մեր փրկչին է 1873: Հրէից Թ. եւ Ժ.երեակի 14ն է եւ վերջին թուոյն ՀԷ. եւ եօթներեակի սկիզբն նահանջ է, որ է Բ.Բ. եւ վեր­ջին հասարակ տարի է նոցա, որ է հինգերեակն հրէից 5626 թիւն լրանայ 5624 թիւն, յայնժամ սկսի եօթներեակն Բ.Բ. թէպէտ Թ. եւ Ժ.երեակն լինի երեք եւ մեր փրկչին թիւն՝ 1867:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «Նըսըֆնի հա­րաց, Վեցհազարիայ», 1ա՝ «1867 Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պոս], Հմր 1, 673/2906», 77բ՝ «վեց հազարեայ»:

2907

ՖՐԱՆՉԷՍՔ0 ՖԷՆԷԼ0Ն,ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԹԷԼԱՄԱՔԻ՝ ՈՐԴՒՈՅ ՅՈՒԼԻՍԻ

Ս. ՓԷԹԵՐՊՈՒՐԳ

ՌՄԼԹ. – 1790

ԳՐԻՉ, ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ՝ Մարգար Զաքարիայի Խօճենց Երեւան­ցի:

ԹԵՐԹ՝ 240. չգրուած՝ 1ա-2բ, 25աբ, 118ա, 224ա-30ա, 239բ-40բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Իx12 (Բ 13: Ի 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով, լու­սա­դրոշմներով՝ F H H M, 1788, GR թագանշանով, IBD AVIDS, փայ­տէ ցան­կա­պատ՝ մուտ­քով, ներ­սում՝ զի­նուո­րա­կան հան­դեր­ձով եւ գա­ւա­զա­նով տղա­մարդ, եւ ա­ռիւծ՝ սու­րը ձեռ­քին, գլխա­վե­րե­ւը՝ PRO PATRIA. Ա. փեղկի կազմաստառին ան­ըն­թեռնելի ճնշադրոշմ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x19,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (25.5x13.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 81ա): ՏՈՂ՝ 40-48: ԿԱԶՄ՝ ծաղ­­կազարդ կապտաւուն թուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ սպիտակ թուղթ, լուսանցակողերը՝ ոսկի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 81

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը եւ մէջքը մաշուած, գրա­դաշ­տը գունափոխուած, թ. 28՝ ստ. լս պատռուած, աղտո­տուա­ծութեան հետքեր, գիրը անփոյթ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-239ա Պատմութիւն կամ պատահարք Թէ­լէ­մա­քի՝ որդւոյ Յուլիսի: Արարեալ եւ շարադրեալ ի մեծէ Ֆրանչէսքօ Ֆէնէլօնէ՝ արհիեպիսկոպոսէ Սալինեաքի, որ էր դաստիարակիչ վսեմափառ թագազնոյն ֆրան­սա­յու, որ եւ եղեւ զկնի արհիեպիսկոպոս եւ դուքս Գամպրէի, եւ սեպուհ կայսերական: Վերստին նորոգ սրբագրեալ եւ ուղղեալ ի վերայ ձեռագրոյ հեղինա­կին, եւ թարգմանեալ ի գալլիական լեզուէ յիտալիա­կան բարբառ. եւ այժմ ի նոցունց, այսինքն՝ ի գալ­լիաց­ւոց եւ յիտալիացւոց ի հայ լեզու՝ ջազնիւ եւ աշ­խա­տասիրութեամբ Մարգար Զաքարիայի Խօճենց Երեւանցւոց: Յամի Տեառն 1790 եւ հայոց ՌՄԼԹ. (1790), ապրիլի տասն ըստ հին տօմարի եւ 21 ըստ նորոյ: Հատոր Առաջին. ի Սան[կ]թ Փէթրպուրգ:

Ծնթ. Գրիչ-թարգմանիչը յետագայում ջնջել-հանել է խո­րագրի «կամ պատահարք» բառերը, իսկ «Թէլէմաք» անունը դարձրել է՝ «Թէլամաք» (տե՛ս էջ 8ա եւ 27ա). այս ուղղումներն առկայ են նաեւ գործիս տպագիրների մէջ:

ա. 3բ-6բ Բան թարգմանչին՝ Առ ընթերցօղս արա­մեան բանասիրաց – Աներկբայելի առարկայ իմն է բանաւորացս սեռի... որ ըստ տկար կարի իմում լոկ տերեւ միմիայն կանաչասաղարդ մատուցանել իշխեցի ընծայ: Մնալով միշտ ազնուութեան ձերում ստրուկ ծա­­ռայից ծառայ Մարգար Զաքարիայ Խօջենց Երե­ւանց­ւոյ:

Գրչի ծնթ.՝ 7ա «Աստանօր պատշաճ վարկաք ծանուցանել եւ զայս ազնուութեան ձերոյ, թէ ըստ որում՝ ի ներ յառաջակայ գրքոյս բազում զանազան անուանք այլ եւ այլ անձանց, աս­տու­ծոց, աստուածահեաց, թագաւորաց, գետոց, լերանց եւ քա­ղաքաց եւ այլն գտանին գրեցեալք: Հեղինակ գրքոյս առ ի ո՛չ հատանել զկարգ բանին, այսու նշանագիծ տառիւք (ա), (բ), (գ) եւ այլն ըստ կարգի, բացորոշակի ունէր եդեալ ի լուսանցս զծանօթութեանցն անուանց եւ բանից, զի ընթերցօղք սորին դիւրաւ վերահասու լինիցին բոլոր նշանակութեանց այնոցիկ անուանց եւ անձանց: Նմին սարասի հետեւեցաք եւ մեք՝ դնելով բացորոշակի զնոյն ծանօթութիւնս նոյնանշան տառիւք, զի մի՛ տարակուսանս ինչ ունիցին ընթերցօղք սորին զնշա­նա­կութենէ այնոցիկ անծանօթ անուանց եւ անձանց, որք գտանին ի սմա: Որոց ծանօթութիւնն աստէն կարի իմն համառօտ ունի եդեալ, բայց ի յայլ գրեանս երկարօրէն կարելի է գտանել խնդրողաց:

բ. 7բ-16ա Նիւթ առաջին գրքոյ. Թէլէմաք յաջոր­դեալ ի Մինէրվէ (որ է աստուածուհին իմաստու­թեան)... մի թիրիացւոց առ ի վերադառնալ յերկիր իւրեանց) – |8ա| Պատմութիւն Թէլէմաքի (ա) որդւոյ Յուլիսի: Գիրք առաջին: Քալիփսօ (բ) ո՛չ կարէր մխի­թարիլ... բայց աստուածք, որք խաղան ընդ յառաջա­դրու­թիւնս մարդկանց, վերապահեցին զմեզ յայլ իմն վտանգ. վերջ առաջին գրքոյ:

գ. 16բ-26բ Նիւթ երկրորդի գրքոյ – Թէլէմաք պատմէ զըմբռնիլ իւր ընդ նաւու թիրիացւոց... հպա­տա­կաց իւրոց ապստամբից օգնականութեամբ թիրիաց­ւոց:|17ա| Գիրք երկրորդ – Թիրիացիք ամ­բար­տավանութեամբ իւրեանց զայրացուցեալք էին ընդդէմ ինքեանց... իրաւունք ճանաչեն զսկիզբն եւ զվախճան իրաց եւ կառավարեն զընդհանուրն. Վերջ երկրորդի գրքոյ:

դ. 27ա-36ա Նիւթ երրորդի գրքոյ – Թէլէմաք վիպէ թէ յաջորդն Պէքշօրի արքայի... արհամարհեալ եւ զայ­րացուցեալ էր զնա: |27բ| Գիրք երրորդ – Քալիփսօ լսե­լով զայսպիսի իմաստնական բանս... որքան եւ կարացաք տեսանել զմիմեանս: Վերջ երրորդի գրքոյ:

ե. 36բ-45ա Նիւթ չորրորդի գրքոյ – Քալիփսօ հա­տանէ զբան Թէլէմաքի... լծեալ զկառս իւր յերկուց ծո­վա­յին ձիոց: |37ա| Գիրք չորրրորդ – Քալիփսօ մինչեւ ցայս վայր գոլով անշարժ... բանաստեղծք արարեալ են զնա Աստուած հողմոց, ըստ որպիսութեան եղանա­կին. վերջ չորրորդի գրքոյ:

զ. 45բ-54ա Նիւթ հինգրորդի գրքոյ – Թէլէմաք պատ­մէ թէ ի ժամանելն ի Կրետէ լուաւ... տեսանելով զի­մաստութիւն իւր: |46ա| Գիրք հինգերորդ – Մինչեւ հիացեալ էաք յայսմիկ տեսարանի... ունիլ կատարեալ հնազանդութիւնն իմն օրինացն Աստուծոց. վերջ հին­գերորդի գրքոյս:

է. 54բ-60ա Նիւթ վեցերորդի գրքոյ – Թէլէմաք պատ­մէ զհրաժարիլ իւր ի թագաւորութենէ կրետաց­ւոց... վերն կալեալք եղէն յաստուածուհւոյն Քալիփսօէ իւրում: |55ա| Գիրք վեցերորդ – Իսկոյն ծերունեաց ելեալ ի կեդրոնէ սրբացուցեալ անտառին... որ բնակիս յայսմիկ, որ եւ զիջեալ խոնարհեցար ընդունել զմեզ. վերջ վեցերորդի գրքոյս:

ը. 60բ-70բ Նիւթ եօթներորդի գրքոյ – Քալիփսօ զարմացեալ վասն անցից Թէլէմաքի... զոր տեսանէր ի պատրաստի խարսխեալ ի նոյն կողմունս: |61ա| Գիրք եօթներորդ – Յորժամ Թէլէմաք եզերեաց զբանս իւր... զի է առաւել երկնչելի, քան ի բոլոր նաւաբեկութեանց. վերջ եօթներորդի գրքոյ:

թ. 71ա-82ա Նիւթ ութերորդի գրքոյ – Ատօամ եղ­բայր Նարպալի հրամանատար նաւուն... զկեան մի հան­դարտ ի ներ մեծի ողջամիտ վարուց: |71բ| Գիրք ութերորդ – Եւ նաւն խարսխեալ՝ դէպ որոյ լողալով դիմէին... պարտին նկատել ի մերս, որպէս յերազ մի այլանդակ. sերջ ութերորդ գրքոյ:

ժ. 82բ-90բ Նիւթ իններորդի գրքոյ – Վէնիւս միշտ ցասուցեալ ընդդէմ Թէլէմաքի... այսց երկուց նորեակ հիւրոց: |83ա| Գիրք իններորդ – Մինչ Թէլէմաք եւ Ատօամ ո՛չ տեսանելով, թէ գիշերն... յերկիր իւր, զկնի հրդեհման Թրօյայու. վերջ իններորդի գրքոյ:

ժա. 91ա-7բ Նիւթ տասաներորդի գրքոյ – Իտօմէնէ զեկուցանէ Մէնթօրի... յառաջադրել թշնամեաց զպայ­մանս ուխտի խաղաղութեան: |91բ| Գիրք տասներորդ – Մէնթօր քաղցր եւ հանդարտ ակնածութեամբ... նշանս ցուցանէին շարժմունք եւ երեւմունք դիմաց նո­ցա. վերջ տասաներորդի գրքոյ:

ժբ. 98ա-104ա Նիւթ մետասաներորդի գրքոյ – Թէ­լէմաք տեսեալ զՄենթօր... վերահաստատութիւնն սոյնոյ դաշնակցութեան: |98բ| Գիրք մետասաներորդ – Յայսմիկ վայրի Թէլէմաք անհանդուրժ գոլով... առ ի ան­ցուցանել զգիշերն ողջոյն. վերջ մետասաներորդի գրքոյ:

ժգ. 104բ-17բ Նիւթ երկոտասաներորդ գրքոյ – Նէս­­թօր յանուն բոլոր դաշնակցաց... զայն արհեստա­գործս յերկրագործութիւնն, որ դնէ զամենեսին յառա­տու­թիւն եւ ի պատիւ: |105ա| Գիրք երկոտասաներորդ – Համայն զօրականք դաշնակցաց ուղղեցին ահա... զկնի աւարտելոյ գործոց իւրեանց, որ ի քաղաքին. վերջ երկոտասաներորդի գրքոյ եւ առաջին հատորի:

ժդ. 118բ-27ա Հատոր երկրորդ: Նիւթ երեքտա­սա­նե­­րորդի գրքոյ – Իտօմէնէ պատմէ Մէնթօրի զհաւա­տար­­մանալ իւր... ոչ կարէր ունիլ յառաջադրութիւն տհաճեալ հեռանալոյ ի նմանէ: |119ա| Գիրք երեքտա­սա­ներորդ – Եւ ահա համբաւ քաղցր եւ բարեկարգ կառավարութեան Իտօմէնէի... ոչ զմեծութիւնս եւ զհեշ­­­տութիւնս իւրեանց. վերջ երեքտասաներորդ գրքոյ:

ժե. 127բ-35ա Նիւթ չորեքտասաներորդի գրքոյ – Մէնթօր պարտաւորէ զԻտօմէնէ աքսորել... վեր ընկալ­նու զնա յոյժ սիրով: Գիրք չորեքտասաներորդ – Զկնի ասելոյ Մէնթօրի զբանս զայսոսիկ... ի տալ բարի թա­գաւորի միոյ փառք մի մշտնջենական. վերջ չորեք­տա­սաներորդ գրքոյ:

ժզ. 135բ-44բ Նիւթ հնգետասաներրորդի գրքոյ – Թէ­լէ­մաք ի բանակին դաշնակցաց... սպեղանեօք որդ­ւոցն Էսքափուլէի: Գիրք հնգետասաներորդ – Այսու ամենայնիւ մինչ Թէլէմաք ցուցանէր... մեղմացոյց զսիրտ իմ վասն նոյնոյ հօր. վերջ հնգետասաներորդ գրքոյ:

ժէ. 145ա-52բ Նիւթ վեշտասաներորդի գրքոյ – Թէլէ­մաք մտանէ ի դաւ ինչ... Ֆալանդէ ինքն եւս մնայ վիրաւորեալ: |145բ| Գիրք վեշտասաներորդ – Եւ մինչ­դեռ Ֆիլօթէթէ պատմեր այսպէս... ծառայեն Աստուծոց եւ աստուածուհեաց. վերջ վեշտասաներորդի գրքոյ:

ժը. 153ա-61ա Նիւթ եօթնեւտասաներորդի գրքոյ – Թէլէմաք գոլով զգեցեալ զաստուածային զէնս... եղբօր նորա Ֆալանթէի ի մէջ ոսկեայ անօթոյ: |153բ| Գիրք եօթնեւտասաներորդ – Բազմեալ Ժուպիթէր ի մէջ հա­մայն երկնային աստուածութեանց... բայց առաւել հաստատ ջլօք եւ զօրեղութեամբ. վերջ եօթնեւտասա­նե­րորդ գրքոյ:

ժթ. 161բ-9բ Նիւթ ութնեւտասաներորդի գրքոյ – Թէ­­լէմաք ի կարծիս հաւաստեալ յերազոյ իմեքէ... գեր քան զամենեսին թագաւորք չարաբարոյք: Գիրք ութ­նեւտասաներորդ – Ատրասթ, որոյ զօրք գոլով առաւել եւս անզօրացեալք... ունէին եդեալ զախորժ իւրեանց առնել զբարիս. վերջ ութնեւտասաներորդի գրքոյ:

ի. 170ա-8ա Նիւթ իննեւտասաներրորդի գրքոյ – Թէլէմաք մտանէ ի դաշտն Էլիզէի... աճապարելով վե­րաժամանել ի բանակն դաշնակցաց: |170բ| Գիրք ին­նեւտա­սաներրորդ – Յորժամ Թէլէմաք ել արտաքս ի նոյն զարհուրելի տեղւոջէ... որք եւ ոչ եւս յուսային վերատեսանել զնա. վերջ իննեւտասաներորդ գրքոյ:

իա. 178բ-89ա Նիւթ քսաներրորդի գրքոյ – Թէլէ­մաք վերադարձեալ ի բանակն... յորմէ յաղթեցեալ կրկին անգամ սպանանի ի նմանէ: |179ա| Գիրք քսա­ներ­րորդ – Այսու ամենայնիւ գլխապետք զօրացն բա­նա­կին դաշնակցաց... բոցոյ խաւար տարտարոսի, ար­ժանի տանջանաց ըստ իւրոյ յանցանաց. վերջ քսաներորդի գրքոյ:

իբ. 189բ-97բ Նիւթ քսանեւմիերորդի գրքոյ – Գո­լով մեռեալ Ատրասթ... վերադառնալ իւրաքանչիւրոց ի քա­ղաքս իւրեանց: |190ա| Գիրք քսանեւմիերորդ – Հազիւ թէ մեռաւ Ատրասթ, բոլոր Տավնիացիք... որ էր ար­­ժանաւոր ժառանգ նետիցն Յերքիւլէի. վերջ քսա­նեւմիերորդի գրքոյ:

իգ. 198ա-205ա Նիւթ քսանեւերկուերրորդի գրքոյ – Թէ­լէմաք ի հասանիլն ի Սալէնթ... զերծուցանել զՓէ­նէլօփէ ի հալածանաց սիրահարաց նորա: |198բ| Գիրք քսանեւերկուերորդ – Երիտասարդ որդին Յուլիսի ան­հանդուրժ ըղձիւ բաղձայր... որով լիցիս երջանկագոյն ի վայելել զնա. վերջ քսանեւերկուերորդի գրքոյ:

իդ. 205բ-12բ Նիւթ քսանեւերեքերրորդի գրքոյ – Իտօ­մենէ՝ կասկածանօք խորհելով զչումանէ երկուց հիւրոց իւրոց... եւ բառնի ի նաւ՝ առ ի գնալ ի հայրե­նին իւր: |206ա| Գիրք քսանեւերեքերրորդ – Իտօմէնէ որ կասկածանօք խորհէր զզումանէն... այնքան հեռի, որ­քան եւ կարաց տեսանել. վերջ քսանեւերեքերրորդի գրքոյ:

իե. 213ա-23բ Նիւթ քսանեւչորսերորդի գրքոյ – Ի ժա­մանակի նաւարկութեանն Թէլէմաք տայ մեկնել Մէն­թօրի... առընթէր հաւատար մին իւրոյ Էումէնէի: |213բ| Գիրք քսանեւչորսերորդ – Եւ ահա Առագաստք լցան հողմովք... նախկին ժամանման իւրոյ Յիթաք. վերջ բոլոր գրքոյ պատմութեանց Թէլէմաքի:

Ծնթ. Գրչի սրբագրումներ

իզ. 230բ Եռամեծ եւ գերերջանիկ տեառն Յով­սե­փայ իշխանազուն արհեպիսկոպոսի եւ աստուած­իմաստ բանիբուն վարդապետի իւրոյ սրբազնու­թեան – Ի վաղ իսկ ժամանակաց՝ ի տարակայ ծագս երկրի... առ ի յօգուտ բոլոր ազգին եւ ի հաճոյս ձերոյ սրբազնութեան, որոցդ ամենից մնամ նուաստ ծա­ռա­յից ծառայ Մարգար Զաքարիայ Խօճենց Երեւանցւոյ:

Գրչից՝ ձխ. լս. «Ի սկիզբն նախերգանաց գրքոյս գրելի»:

231ա-9ա Ցանկ Յաղագս նշանաւոր անձանց, քա­ղա­քաց, գետոց եւ այլ իրաց, շարակարգեալ ի վերայ այբուբենական տառից – Ա. Աղայէլ, փափագօղ իմաստից եւ ծիսից կրետացւոց, գիրք Դ. յերես... ֆօ­չի­տէ. քաղաք ինչ յԱրքատիայ, [գիրք] Ժ, [յերես]:

Տե՛ս Ֆրանչէսքօ Ֆէնէլօն, Պատմութիւն Թէլէմաքի որդւոյ Յուլիսի, հտ. Ա-Բ., թրգմն.՝ Մարգար Զաքարիայի Խօճենց Երե­ւանց­ւոյ, սրբագրեալ ի ձեռագրոյ թարգմանչին՝ ի Թադդէոս վարդապետէ Կոստանդնուպօլսեցւոյ Մարուգեան, ի Նոր Նա­խի­ջեւան, ի տպարանի Սբ. Խաչ վանքի, յամի Տեառն 1794, ի Հոկտեմբերի 10: Այս եւ յաջորդ տպագիրների նկարա­գրու­թիւնները տե՛ս՝ Հայ գիրքը 1512-1800 թուականներին, [Կազ­մեցին]՝ Ն. Ա. Ոսկանեան, Ք. Ա. Կորկոտեան, Ա. Մ. Սավալեան, հտ. Ա., Երեւան, 1988, Հմր 899, 917, 928:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ. 3ա:

238բԸստ որում կարի վռազ հանդիպեցաւ. ոչ կարացի կրկին օրինակել, զի զոմանս բառս, որք յետ եւ յառաջ գրեալք եղեն, եդից յուղիղ կարգս այբու­բե­նական շարադասութեանց. ուստի խնդրեմ ի տպա­գրելն՝ ունիցին շնորհս շարակարգել, եւ բաւ է:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքին՝ «Տելեմաք», Ա. կազ­մաս­տառին սոսնձած թերթիկին՝ «Պատմութիւն Տելեմաքայ, թարգմանեալ ի գաղղիացւոց եւ յիտալացւոց լեզուաց ի հայ բարբառ Մարգարայ Զաքարիայի Խօճենց Երե­ւանց­ւոյ, յամի Տեառն 1790 եւ հայոց ՌՄԼԹ. ի Ս. Պե­տերբուրգ: 1790, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», 1ա՝ «681/2907»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝239ա՝ «Ցանկ – Գրատիս. կղզի սպա­նիաց­ւորացն պեթեքեանց գիր «Գ.» յերես, գերիք Թէ­լէ­մաքի պատճառին զբազում վրդովմունս: Գիրք ԺԶ. (16) յերես:

2908

ՊԵՏՐՈՍ ԱՂԱՄԱԼԵԱՆ, ԳԻՐՔ ՔԱՐՈԶԻՑ

ԽՈՒՄԽԱԲՈՒ (Կ. ՊՕԼԻՍ)

ՌՄՁ. – 1831

ԳՐԻՉ՝ Ճանիկ տիրացու: ՍՏԱՑՈՂ՝ Գէորգ վարդապետ Մինադանճեան:

ԹԵՐԹ՝ 252. չգրուած՝ 1բ-2բ, 252աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-26x10 (1՝ 9, 26՝ 13): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33x22,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (21x15.8. սահմանագծուած սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 23ա): ՏՈՂ՝ 25-26: ԿԱԶՄ՝ տպարանային, ոսկեզօծ բու­սական դրոշմազարդ շրջանակով շագանակագոյն կաշի, մէջքը՝ դրոշմազարդ, ոսկեզօծ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղ­կաթուղթ. լուսանցակողերը՝ ցայտկէն բազմագոյն: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ), չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 23ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ քերծուած, մա­շուած, թերթերին աղտոտուածութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-251բ Գիրք Քարոզից, արարեալ հեղինա­կու­թեամբ Սուրբ Գրոց եւ մատենից եկեղեցականաց՝ ի Պետրոս վարդապետէ Նախիջեւանցւոյ, Աղամա­լեան կոչեցելւոյ արքեպիսկոպոսէ, ի փառս Աստուծոյ եւ յօգուտ ազգիս բարեսէր քարոզչաց: Ի Հայրապե­տու­թեան Սրբոյ Էջմիածնի տեառն Սիմէօնի յօգնա­հան­ճար կաթողիկոսի ամենայն Հայոց: Իսկ զարդիս նորոգ գաղափարեցաւ ձեռամբ տիրացու Ճանիկի՝ ձրիապէս, ի նուէր, ի վայելումն պօլսեցի Գէորգ վար­դապետի Մինադանճեան՝ ձեռնասուն աշակերտի տեառն Ստեփաննոսի առաքելաշնորհ արհիեպիսկո­պո­սի եւ հրեշտակակրօն պատրիարգի Կոստանդ­նու­պօլսոյ, յամի Տեառն 1831, նոյեմբերի 1, ի պատ­րիարգարանս ամենայն Հայոց, ի Խումխաբու:

Տե՛ս ձեռ. 174. 38ա-195ա. ա/չիք: բ/3ա-4բ: գ/4բ-9ա: դ/9ա-10բ: ե/10բ-25բ: զ/26ա-41բ (Սկիզբ՝ տարբեր): է/42ա-64բ: ը/65ա-70ա: թ/70բ-92բ: ժ-ժա/չիք: ժբ/92բ-100բ (Սկիզբ՝ տարբեր): ժգ/100բ-2ա: ժդ/102ա-4ա: ժե/114բ-26բ: ժզ/126բ-44բ: ժէ/չիք: ժը/149բ-52բ: ժթ/չիք: ի/152բ-9բ: իա/159բ-64բ (Սկիզբ՝ տարբեր): իբ/165ա-9ա: իգ/169ա-76բ: իդ-իէ/չիք: իը/177-97ա: իթ/197ա-200բ: լ/200բ-3բ: լա/211ա-5ա: լբ/215ա-8բ: լգ-լդ/չիք: լե/218բ-22ա: լզ/222ա-8ա: լէ/228ա-33բ: լը/239բ-46ա: լթ/249ա-51բ: Ցանկ Քարոզ գրքոյս/չիք:

Յաւելեալ ունի.

104ա-14ա Քարոզ Առաջին Կիւրակէի Մեծի պա­հոց, ի բանն. Արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր: Բաժանեալ ի մասունս Է: Մասն Առաջին: Յա­ղագս պատուոյ մարդոյ – Արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր... ոմն պահէ օրըստօրէ յորս ճշմարիտ կանոն պահոց յայտ յանդիման երեւի:

144բ-9բ Քարոզ Անառակին – Հայրն մեր առ ի հաս­տատել զմիտս լսողաց... աւետարանական առա­կացն գրեալ է հեղինակն քարօզգլուխ:

203բ-10ա Յաղագս եօթանց ուրախութեանցն եկե­ղեցւոյն՝ առ ուրախութիւն փեսային փառաց – Ուրա­խութիւն Քրիստոսի զԷ. կերպ ուրախութիւնս շնորհէ եկեղեցւոյն... զգալի իրօք նշանակել եւ բացա­յայ­տել:

210ա-1ա Յաղագս զանազանից երեւմանց Տեառն՝ ի յարութեան եւ յետ յարութեան – Քանզի Տէրն մեր զանազանից անձանց երեւելով... երեւմունք, որք եւ առ սոսա վերաբերին, մեզ այսքան բաւականք:

246ա-7ա Նորին շարադրողի գրոյս է ասացեալ առ Հոգին Սուրբ, յաւուր գալստեան նորա ի գոյն նո­րաստեղծեալի է երգելի – Պետք համայնից հոգի ա­նուն, / Բխումն Հօր՝ առօղ յՈրդւոյն, / Այսօր լցեր զվեր­նատուն, / Եւ զառաքեալսն հողմահանգւոյն... Այ­րել սիրոյ աստի կապանս, / Դիմել ի վեր թողուլ զոր կանս:

247ա-9ա Յաղագս երեւման Սրբոյ Խաչին, որ ի մայիսի Է.: Եւ ապա երեւեսցի նշան Որդւոյ մարդոյ յեր­կինս եւ յայնժամ կոծեսցին ամենայն ազգք երկ­րի: Մատթէոս [ԻԴ. 30] – Մեծ է հոգն Քրիստոսի զհաս­տատութենէ եկեղեցւոյ... յօրհնել զխաչեցեալն ի յա­մենայն յաւիտեանս. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1ա

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «699, 1 Քարոզգիրք Պետրոսի ///իտ Աղամալ///», 1ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս], 699/2908, Հմր 1»:

2909

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԳԵՂԱՐԴԱՎԱՆՔ

ՌՃԼԶ., ՌՃԽԵ – 1687-1696

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝Սրապիոնվարդապետ:

ԹԵՐԹ՝ 151. չգրուած՝ 10ա-7ա, 37բ-45բ, 58բ, 67բ, 72բ-3բ, 151աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-10x16 (7՝ 4, 5՝ 5, 2՝ 6, 4՝ 8, 3՝ 10, 6, 13՝ 12, 1, 8՝ 14, 11՝ 18): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերով, լուսադրոշմներով՝թագ, «PC» եւ «CHABEVD»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x21,9: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (28,3x16,5. սահմանագծուածսեւով): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 7ա): ԿԱԶՄ՝կանաչծաղկաթուղթ, մէջքը՝շագանակագոյնկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝սպիտակթուղթ. լու­սան­ցակողերը՝կանաչցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ). սպի­տակթուղթ, մասնկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, մարդագիր: Գոյներ՝ սեւ ուրուագծային:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. ունի ԺԹ. դարի նորոգում. կազմը մա­շուած, աղտոտուածութեան զանազան բծեր, խոնաւութեան հետ­քեր, թ. 18-37՝ թանաքը ներծծուած, 31բ, 2ա, 73ա, 91ա եւ Բ. փեղ­կի վրայ թանաքաբծեր, Ա. փեղկին, թ. 151, մէջքի կաշուի վրայ՝ ցեցի անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 9աբ, 17բ, 1ա-9ա(Լս-ում, այլձեռքով, ԺԹ. դարիշղագիր)Թուղթքարոզից, աշխատասիրեալըստմիա­շաբաթուցեւըստերեւելեացտօնից, իփառսՔրիս­տոսիեւսրբոցնորայ, իՍտեփաննոսխո­նար[հ] արքեպիսկոպոսէ՝տեղապահէնինուիրա­կու­թեաննԵլլադայի, որեւբնիկմիաբանՍրբոյՄայրԱթոռոյնիԿ[ա]թողիկէԷջմիածնիանուանեալեւԶմիւռնացի:

ա. |9բ| (ԺԹ. դար, շղագիր) ԱռաջինկիւրակէինսկիզբնՅարութեանցյետԳալստե/// (2 բառկտրուած) 1. Գլուխառաջին – Չէերբէքհնարճառելլեզուիմարդկանզպէս-պէսհնարսխաբէութեանբան­սար­կուին, ընդորեւարդարոյնՅօբայհիացեալ. Ովյայտնեսցէ, ասէ, զդէմսհանդերցինորա... Բնաբան. Վասնայսորիկառէ՛ք, ասէ, զսպառազինութիւնԱստու­ծոյ... եւգիտելիէ, զիիբրեւանօգնականեղեւեւկարիթշուառ... |17բ| մի՛յաղթիրիչարէն, այլյաղթեա՛յբարեաւնչարին:

բ. 1աբ [Թուղթերրորդ] – (սկ. թափուած) ///[ո]ղորմութենէնորահեռացան, բայցեւպահքպահողին... առաջիահաւորբեմբինմեծինԱստուծոյեւընդնմինվայելենզանանցվայելչութիւնիՔրիստոսՅիսուս, իՏէրմեր, որումփառքեւպատիւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

գ. 1բ-3բ [Թ]ուղթչորրորդ. Վասնընդունելիեւան­ընդունելիաղօթից – Ա[մփոփեալ զմիտս]մեր, իմասցուքզճառգրոցսեւերեւելեաւզաներեւոյթսնծա­նիցուք... զվայելչութիւնսընդՀօրեւընդՈրդւոյեւընդՀոգւոյնՍրբոյ, որումփառքեւպատիւ, այժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

դ. 3բ-5աԹուղթԵ.երորդ. Վասնողորմութեանթէորպէսէ – Մի՛ոքտղայաբարուքեւանընտրողականինչմտօք... իվերինխորանսնվերասցուքմեծապայ­ծառուրախութեամբիՔրիստոսՅիսուս, իՏէրմեր, որումփառքյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

ե. 5ա-6բԹուղթվեցերորդ. Վասնփոխոցեւվաշ­խից – Յոյժչարէընչասիրութիւնեւանհնարինչարէքանզամենայնչարութիւն... որէլալանդադարեւկրճելզատամունս, յորմէՔրիստոսփրկեսցէզձեզայն­պիսիտանջանաց. եւնմափառքյաւիտեանս. ամէն:

զ. 6բ-7բԹուղթԷ.երորդ. Վասնսիրոյեւմախա­նացեւնախանձու – Ոչինչպիտոյենյաղագսսիրոյնորագոյնինչխնդիրք, զորունիմք... բարեացգործոցնախանձաւորլիցուքշնօրհօքեւմարդասիրութեամբՏեառնմերոյեւփրկչինՅիսուսիՔրիստոսի, ընդորումՀօրեւՀոգւոյնՍրբոյվայելէփառք, իշխանութիւնեւպա­տիւ. այժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

է. 7բ-9աԹուղթութերորդ. վասնքահանայիցտեսութեանիվերայժողովրդեանն: Հրամայեալէզգուշութեամբ – Եսլիանթիւյանցանօքեւունայնիվարուցառաքինութեանց... լուսաւորեալքդկացէ՛քառաջիՔրիստոսիեւընդունելզանթառամփառացպսակն, ընդորումարժանիարասցէզմեզվայելելեւփառստալՀօրեւՈրդւոյեւՀոգւոյնՍրբոյ. այժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

2. 18ա-37աԻմաստութիւնՅեսուայ՝որդւոյՍիրա­քայ

ա. 18աՅառաջաբանութիւն – Բազմացեւերեւելիարանցիմաստութիւննմեզյայտնիեղեւ... որքըստօրինացնՏեառնկեալհաստատեցինիմիտսիւրեանց:

բ. 18աբԳլուխքգրոցնՅեսուայ՝որդւոյՍիրաքայ – Վասնիմաստութեան, թէյԱստուծոյելանէեւյա­ղագսերկիւղիՏեառն... ԾԱ. ԱղօթքՅեսուայ՝որդւոյՍի­րաքայ:

գ. 18բ-37աԳլուխԱ. [Ա]մենայնիմաստութիւնիՏեառնէյԱստուծոյէեւընդնմաէրմիշտեւնախքանզյաւիտեանս – Զաւազծովուեւզշիթսանձրեւացեւզաւուրսժամանակաց, թուեաց... աւրհնեալբերանոյանտիՔրիստոսԱստուծոյմերոյերկրպագելոյնիբո­լո­րիցէիցանսպառյաւիտենիւ. ամէն:

Ծնթ. Սիւնակների ձախ եզրերին գրուած են «իմաստու­թեան» գլուխների համարները:

– 37աՀազարերորդիեւիվեցհարիւրերորդիեւընդվաթսներորդիեւհինգերորդի (1665) ամիկե­նա­րարինըստմեզմարդեղութեանԱստուծոյԲանին, իսկըստհայկայինստոհմիթուահաշուութեանմիակհա­զա­րեկիեւերկհոբելենիառչորեքտասնեկի (1165)Ստեփաննոսկորովամիտհռետորիկողմանցսար­մա­տաց­ւոց, երկրաւիԼեհոյ, որէըստեռակիորոշմանցաշխարհիյԵւրոպայիբաժնէ, առհիւսիսոյսահմա­նացնՅունականի: Եւսոյնայսհանճարեղեկլէսիաս­տի­կոնսզօրացեալիՀոգւոյնպարգեւացտըւօղի՝ու­մեմնբանգիտութեանեւայլումազգսլեզուաց, եւմիւսումն՝շնորհսթարգմանութեան, աշխատասիրեալփոխարկեացառիհռոմայեցւոցիհայբարբառզգիրսՅեսուայ, որդոյՍիրաքայ՝դիւրահասոճովիմն, որպէսյայտէընթերցողաց, որոյպատճառայսպիսիինչէ, վասնզիինախկինթարգմանեալսն, յորմէեւիցէգտա­նին՝յոլովիմնբանքպակասք, իսկզբանէանտիգրոցմինչուցկատարումննորին, ըստորումեւհամե­մատելովզնոյնսառմիմեանս, պարզապէսցուցանիյեր­կաքանչիւրշարադրութիւնսն: Նաեւիվերջոյգլուխքիբրեւութթուով, որքենգովութիւնքնա­հա­պետացնՆոյի, Աբրահամու, Մովսէսի, Ահա­րոնիեւայլոցն, ո՛չգոյիմիջիմերումուրեքերբէք: Եւզայս­ցանէստուգագոյնինչոչունիմասել՝առյոյնսայսպէսլինել, եթէառասորիս, յորոցեւփոխարկեալգոյ: Ուս­տիեւիմաստասէրսեւքաջհռետորսՍտեփաննոսօժա­րեալ, թարգմանեացիփառստէրունեանշնորհիեւյօգուտառայնպարապողացիմերումստոհմի, որոյյիշատակագրութիւնընդնախապետաբարթարգմանիչհարսնմերեղիցիսեւընդկրկնակիքանքարաշահիցնծառայիցազնիւեւբարիանունառնաբարբառեսցիյամէնաւրհնեալբերանոյանտիՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ՝երկրպագելոյնիբոլորիցէիցանսպառյաւիտե­նիւ. ամէն:

3. 46ա-8աՅաղագսխնդութեանարքայութեան. Այրոմնարարճաշմեծեւայլն, ՂուկասԺԴ. – Այս­միկբանիցուցանիազատականութիւննԱստուծոյեւայսազատականութիւնս... զերգսամենիցսրբոցեւիննդասուցհրեշտակաց:

4. 48ա-9բ [Վասնմահուան] – [Ա]/// ///նովսոսահո­գովուստիիներքոքարոզիսԳ. ասելիք... այսէնշանկենդանութեանհոգւոյկամյաւիտենականիկե­նացն:

5. 49բ-51բ [Յ]աղագսհաղորդութեան. [իբանն. Փ]որձեցէմարդզանձնիւրապաիհացէանտիկե­րիցէեւիբաժակէնարբցէ. առաջինԿորընթ. ԺԱ. գլ. [28] (2 տողչգրած) – Ասէ. Այսպէսյայտէըն­կերա­կուրսմարսեցեալս, որովմարմնոցսնանի... փորձիցէայրզանձնիւր, ապաիհացէանտիկերիցէ:

6. 51բ-3աՅաղագսզղջմանեւխոստովանո­թեան. Դարձարու՛քառիսբոլորովսրտիւձերովպա­հօքեւսգօքՅովիէլԲ. գլուխ [12] – Տեսանեմք, զիյոր­ժամանասունոչզգայցէ... այսպիսեացսէարքայու­թիւննԱստուծոյ: Ասա՛պատմութիւնմի, եթէկամիս:

7. 53ա-4բ [Քարոզիբանն]. ԿայրՅիսուսհանէրզդեւսեւդեւնէր. համր. Ղուկաս. ԺԱ. գլուխ – Տեսա­նեմք, բնականաբար, զիլոյսնարտաքսէզխաւարն... Աստասա՛զպատմութիւննանհունողորմութեաննԱս­տու­ծոյ: ԻԺԹ. ՍէրմօԺԹ. թուղթԾԱ.:

8. 54բ-6աՔարոզյաղագսՎերափոխմաննսրբու­հոյկուսինՄարիամզբարեգունեղմասնընտ­րեացորոչբարձցիինմանէ. իՂուկասԺ. գլուխ – ՈչեմքարժանիզՎերափոխումնսուրբկուսինումեքաւե­տել... կարիցուքզուարճերեսօքզքեզտեսանելընդաջմէքոյոյմիածնիդ. ամէն:

9. 56ա-8աՔարոզյաղագսարժանապատուու­թեանքահանայից. Որզձեզընդունի, զիսընդունի, եւորզձեզանարգէ, զիսանարգէ. իՄատթէոսԺԸ. գլուխ – Արդ, եթէոքկամիցիգիտել, թէորքանպա­տուելիէանունն... ոչբամբասելզքահանայս, ապաթէո՛չ, այնդիպիեւձեզ, որդիպաւմարդոյնայնմիկ:

10. 58աՔարոզյաղագսքանանացւոյնեւխոս­տովանութեան. [Ո]ղորմեացմեզՏէր, որդիԴաւթի, զիդուստրիմչարաչար – Պարտէգիտէլ, թէհա­կառակքեդեալքհանդէպմիմեանց... հպարտու­թեան, ագահութեան, նախանձու, բարկութեան, ծուլութեանորկրամոլութեան (չշարունակուած. 58բ՝չգրուած):

11. 59ա-60բՔարոզյաղագսանյոցիկ, որքյան­դիմանէնզԱստուած – Բազումքեն, որքանխելաբարյանդիմանենզԱստուած... անիրաւաբարժողովեցեալսառտեարսնոցա, դիպիցիայն, որդիպաւհարստինայնմիկ: Աստասա՛զպատմութիւնմի:

12. 61ա-2բՅաղագս՝թէպարտէպատուելզեկե­ղեցինԱստուծոյ. [իբանն]. Տունիմտունաղօթիցկոչեսցի, ՄարկոսԺԱ. – [Ա]րդ, այսօրառնանիտօնտեառնագրութեան... ՔրիստոսՏէրնազատեսցէզձեզվասնանհուն<անհուն>ողորմութենէնիւրոյ. ամէն:

13. 63ա-4աՔարոզյաղագսՎերացմանխաչինսրբոյ. [իբանն]. Եթէվերանայցեմյերկրէ, զամենայնքարշեցիցառիս. Յոհան. ԺԲ. գլուխ – Արդ, որպէսգտանիծանրութիւն, որովիրնիջանէ... սատանայա­կանիւորոգայթիւք, ուրոչգտանինշանՍրբոյԽաչին, յորմէսարսեսցինդեւքեւահաբեկիցենսատանայք:

14. 64ա-6բՔարոզյաղագսչարութեանմեղաց – [Զ]կնի, որոյմարդն, որէրմեծ, զարմանաքաշխար­հի... Քրիստոսմնայընդբարեկամացընխրախ՛՛:

ա. 66բ-7աՄասներկրորդ. Եկեսցուքայժմեւտեսցուքզայնբանն, որասէ. Եւչարաչարայսահա­րի –Արդ, գիտելիէ, թէոչմիայնմեղաւորքնեղանիծառայ... կամիմդառնալառքեզ, որեսՀա՛յրգթածեւհովիւբարի, Տէ՛րիմեւԱստուա՛ծիմՅիսուսՔրիստոս, ողորմեա՛ինձ:

բ. 67աԹէմիմիայնկաթիլնարեաննՔրիստոսիծանրագոյնէ, քանզամենայնմեղսաշխարհի – [Է]րոմնկրօնաւոր, որմիայնանուամբէրկրօնաւոր, բայցկարիհեղգեւծոյլ... մեծէողորմութիւնքո, ո՛վՄա­րիամ, դէպիքրիստոնեայս:

15. 67աՔարոզյաղագսքանանացւոյնեւխոս­տո­վանութեանմեղաց(այսչափ):

16. 68ա-72ա, 68ա-71աՕգնեատկարիսՀոգիտՍուրբԱստուածեւզսկսեալսիմհասոցաւարտ. Նա­խերգանառաջիկայբանիցս – Օրհնութիւն, գոհու­թիւնեւբարեբանութիւն, պաշտելիեւերկրպագելիտէ­րութեանն... իբրեւզհիացումնկարգեալ (չշարունա­կուած. 72ա2-73բ՝չգրուած):

17. 74ա-80բԲունբարեկենդանին, իսկզբանՔառասնորդացն, ասացեալսրբոյնԲարսղիեպիս­կոպոսապետիԿեսարուԿապադովկացւոց. Յաղագսպահոց – Փողեցէ՛ք, ասէինորամսեանն... շնորհօքեւմարդասիրութեամբՏեառնմերոյեւփրկչինՅիսուսիՔրիստոսի, ընդորումՀօրմիանգամայնեւՍրբոյՀոգւոյնվայելէփառքիշխանութիւնեւպատիւ, այժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

18. 80բ-2աՆորինդարձեալՅոհաննուՈսկե­բե­րա­նի՝Կոստանդնուպօլսիեպիսկոպոսի, իՄեկնու­թե­նէնմարգարէինԵսայեայ – Գոչեա՛զօրութեամբեւմի՛խնայեր, բարձրացոյիբրեւզփողոզբարբառքո, զիդժուարինքէին, զորինչասելոցնէր, թէպատմեա՛յ... հանդերձելոցբարութեանցնհասցուքիՔրիստոսՅիսուսիՏէրմեր, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

19. 82ա-3աԻյիշատակիսրբոյնԹէոդորոսիծնըն­դեաննեւսնընդեաննեւվարուցնորա – Իժա­մանակս, յորումՄակեդոնացինԱղէքսանդրոսՓիլիպ­պեանկոչեցեալ... հակառակորդացնիյոյսբարեպաշ­տու­թեանիՔրիստոսՅիսուսիՏէրմեր, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

ա. 83աԻյիշատակիսրբոյնԹէոդորոսիզօրա­վա­րիյԵկեղեցականպատմութենէ. յիններորդդպրու­թիւնէ – Արդ, եկեսցուքայսուհետեւեւնշանակեսցուքկարճիկարճոյ... եւմիւսոչզոհեաց, եւզոհէ, ասեն:

բ. 83ա-4բՎկայութիւնսրբոյնԹէոդորոսիզօրա­վարին – ՄաքսիմիանոսեւՄաքսիմոսթագաւորքա­ռա­քեցինյամենայնթագաւորութիւնն... իսկիմեզթա­գաւորելոյՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի, որումփառքհանդերձՀարբեւՀոգւովՍրբով, այժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

գ. 84ա-5աՏեսիլսքանչելի, զորեցոյցսուրբնԹէո­դորոսիԿոստանդնուպօլիս, որիՔառասնորդպա­­հոցնշաբաթնտօնկատարի – Իժամանակսուրա­ցողինՅուլիանոսիկռա]պաշտարքային... բարու­թեանցնՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

20. 85ա-6աԵրկրորդկիւրակէին. տեառնՅոհան­նուՈսկեբերանիԿոստանդնուպօլսիեպիկոպոսիիփորձանսնօրինականինեւիպատասխանիսնՔրիստոսի. Առի՝ՍիրեսցեսզՏէրԱստուածքոյամե­նայնսրտէքումմէեւյամենայնյանձնէքումմէ – Որասացաւզկնիյառաջասացուածին... զինազամե­նե­սեանզմեզսիրեացյառաջագոյն:

ա. 86ա-8աՆորինդարձեալՅոհաննուՈսկեբե­րա­նիվասնապաշխարութեան – Տեսէ՛քյառաջնումկիւրակէինզպատերազմեւզյաղթութիւնն... ՀոգւոյնՍրբոյփառքիշխանութիւնեւպատիւայժմեւմիշտեւյաւ[իտեանս]:

21. 88աբԵրանելւոյնՍեբերիանոսիյԱւետարա­նինմեկնութենէ. ԱյրմիիջանէրյԵրուսաղէմէյԵրիքովեւանկաւիձեռսաւազակաց, որքմերկացուցինզնա, եւվէրսիվերայեդեալ, թողինկիսամահեւգնացին [Ղկ. Ժ. 30] – Ապագայրանցանէրընդայնհայրապետմի... յայնժամկատարեսցուքզպա­տուի­րանսնՔրիստոսիԱստուծոյմերոյ, որումփառքյաւի­տեանս. ամէն:

22. 88բԻյիշատակիսրբոյնԿիւրղիԵրուսաղէմիհայ­րապետի՝յԵկեղեցականպատմութենէն, իԵ.ե­րորդդպրութենէն – ԸնդայնժամանակսյայտնիէրեպիսկոպոսեկեղեցւոջանդԵրուսաղէմիՆարկեսոս... եւյետամենեցունցՆարկեսոս, որլինինընդամենե­սեանԼ. (30) յետառաքելոցնըստկարգի:

ա. 88բ-9աՎասնսքանչելեացն, որեղենիձեռնՆարկէսեայինոյնգրոց – Այսսքանչելիսբազումսիբրեւիտըւչութենէեւիկարգելոյեղբարց... իմիմիտսեւիմիխորհուրդս, եւայսայսպէսլեալ:

բ89ա-91աՎկայութիւնԿիւրղիեպիսկոպոսիԵրուսաղէմիեւմօրննորաԱննայի – ՄիածինՈրդինեւԲանն, որյառաջքանզամենայնյաւիտեանսիՀօրէծնեալ... դադարէրհալածումն, եւամենեքեանաւրհ­նէինզամենասուրբզԵրրորդութիւննյաւիտեանս. ամէն:

գ. 91ա-2բՍրբոյնԿիւրղիԵրուսաղէմիհայրա­պե­տինվարքեւվկայութիւննորա – Իժամանակսթա­գա­ւորելոյՄեծինԿոստանդիանոսիբարեպաշտ... յաղթեացխաչիւնՔրիստոսիեւյանպատմելիկեանսփո­խեցաւիՔրիստոսՅիսուս, որումփառքյաւի­տեանս. ամէն:

23. 92բ-4բՅոհաննուՈսկէբերանիյաղագսա­պաշ­խարութեան – Տեսէ՛քզօրութիւննզԱստուծոյ, տե­սէ՛քզԱստուծոյզմարդասիրութիւնն... փայլեսցուքճիշտհաւատովքփրկչինմերոյԱստուծոյ, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

24. 94բ-6աԵրանելոյնՅովհաննուՈսկիբերանիիՂուկասուԱւետարանինմեկնութենէն – Յորժամաշա­կերտնդիւրահաւան, յայնժամաշակերտնդիւրա­յոյս... պսակեցանանթառամպսակաւնփափկութեան, փառաւորելօվզՀայրեւզՈրդիեւզՍուրբՀոգինայժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

25. 96բ-102աԵրրորդկիրակէին՝ՍրբոյնԻգնա­տիո­սիՀայոցվարդապետի. իՄեկնութենէնԱւետա­րա­նինորըստՂուկասու – Բազմադիմիառակօքզամենախնամտեսչութիւննսիրոյնիւրոյ, զորունիառարարածս, յայտնէ... առաջինազնուականութիւնն, զիեւհանդերձելոցբարութեանցնհասցուքշնորհօքեւմարդասիրութեամբՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի, ընդորումՀօրեւՀոգւոյնՍրբոյփառքյաւիտեանս. ամէն:

26.102ա-3բԵրրորդկիւրակէինսուրբՔառաս­նոր­դացն. ԵրանելոյնՅովհաննուՈսկեբերանիԿոստանդնուպօլսիեպիսկոպոսիյաղագսԱնառակորդոյն [իբանն] – ՀանապազզմարդասիրութիւննԱստուծոյպարտիմքքարոզել, եղբա՛րք, քանզինովաւկեամքեւշարժիմքեւեմք, մանաւանդպարտիմք... շնորհքսփռեալհոգեւորականպատմուճանն, որիՀայրեւյՈրդիեւիՍուրբՀոգինտըւանմեզ, ընդորումեւմեքփառսհանցուքամենասուրբԵրրորդութեաննյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

27. 103բ-4աԻյիշատակիսրբոյնՅովհաննուԵրու­սաղէմիհայրապետի՝սրբոյնԵւսեբիԿեսարույԵկեղեցականպատմութենէն, յԵրկրորդդպրութենէն – ՅամիերկրորդՏրայիանոսիԿղէմէնտոսեպիսկոպոսՀռոմայեցոց... իւրիձեռնԵւարիստոսի:

ա. 104աԻնոյնգրոց – ԲայցյետկատարելոյՇմաւոնի, որպէսկանխաւյառաջագոյն... քահանայնՅա­րապօլոս, որյանունճշգրիտկոչէրՊապիա:

բ. 104աԻնոյնգրոց, իչորրորդդպրութենէ – Յա­մինիսկութերորդիթագաւորութեաննԱնտոնինոսիՎերոսեա... իսկյետնորակալաւզաստիճանեպիս­կո­պոսութեանհինգերրորդԵրոս:

28. 104ա-5աՎարքսրբոյնՅովհաննուՈսկեբե­րա­նի – ԲազումենխօսքվարդապետութեանեւմեկնութեանԳրոցՍրբոց... եւլուեալզայս, տայինփառսամենասուրբԵրրորդութեաննայժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

29. 105աբԻվարուցսրբոյնԵպիփանու – Սքան­չելիեւսուրբհայրապետնԵպիփանէրիԿիպռոսկղզոջ... եղեւյայնմհետէայրսուրբբժշկեալեւզգաս­տացեալշնորհօքեւմարդասիրութեամբՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

30. 105բ-8աԳրիգորիԱստուածաբանիԱնձի­նան­ձուեպիսկոպոսինԱնտիոքու. ԽօսքիՄելիտոսեպիկոպոսԱնտիոքու, ասացեալիԿոստանդնու­պօ­լիս – Աճեցոյցմեզզթիւառաքելոյննորառաքեալս... յուրախութիւնդառնալախտսեւիմխիթարութիւնձէօքհանդերձիՔրիստոսՅիսուս, իՏէրմեր, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

31. 108ա-11բԻչորրորդումկիւրակէին. ՍրբոյնՅով­հաննուՈսկեբերանիԿոստանդինուպօլսիեպիս­կո­պոսի. ԱռմեծատուննեւՂազարոս: Օգնեա՛ՏէրՅիսուսՔրիստոս. Էրոմնմեծատունեւհանապազծի­րանիսագանէր – [Ա]րդ, թէպէտեւգիտութեամբյառաջանայցէք, ո՛վեղբարք... զիանդզվարձսհա­տուց­մանպահանջիցէ: ՇնորհօքեւմարդասիրութեամբՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի, ընդորումՀօրեւՍուրբՀոգւոյնվայելէփառք, իշխանութիւնեւպատիւ, այժմեւմիշտեւ:

32. 111բ-3աՅոհանուՄանդակունեցւոյՀայոցկաթուղիկոսի. Յաղագսպահոց – ՍրբոյզուգականեւմիասնականԵրրորդութեանն՝երեքանձինք, միաս­տուածութիւն, միէականութիւն... որոցլիցիամենե­ցունմեզհասանելՔրիստոսիւՅիսուսիւՏէրամբմե­րով, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

33. 113ա-4բՎկայութիւնսրբոցքառասնիցն, որքկատարեցանիՍեբաստիա – ԸնդժամանակսԼիկա­նեայթագաւորիէրհալածումնմեծքրիստոնէից... աշ­խարհիթողինիփրկութիւնամենայնհաւատացելոցիՀայրեւյՈրդիեւիՍուրբՀոգի, որումփառքեւզօրու­թիւնյաւիտեանս. ամէն:

34.114բ-6բՏեառնԲարսղիԿապադովկացւոցեպիս­կոպոսապետի. Իքառասունմարտիրոսսն – Մար­տիրոսացյիշատակզիա՞րդարդեօքյագուրդեղի­ցի... կանգնեցիննշանյաղթութեանմիովնյուսովեւփառացնպսակօքզարդարեցանիՔրիստոսՅիսուսիՏէրմեր, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

35. 116բ-7բՀինգերոր[դ] կիւրակէին. ՅոհաննուՈս­կեբերանինԿոստանդնուպօլսիեպիսկոպոսիասա­ցեալիփարիսեցինեւիմաքսաւորն – Եւեր­րորդճանապարհապաշխարութեան, զիիբազմութենէճանապարհացնդիւրինլինիցին... եւհպեացառաղ­բիւրն, զինչասէրմաքսաւորնեւաւետարանիչն:

ա. 117բ-8աՆորինՅովհաննուՈսկեբերանիյա­ղագսխոնարհութեան – Զփարիսեցինեւզմաք­սա­ւորնյիշեցաքյառաջագոյնեւերկուսկառսբանիւլծեալ... հանդերձելոցբարութեանցնհասցուքիՔրիս­տոսՅիսուսիՏէրմեր, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

36. 118ա-20աԻգնատիոսիվարդապետիիՂու­կա­սուԱւետարանինմեկնութենէն. Դատաւորմիէրիքաղաքի, ուրեմն... – Դէմքառակիսոմանցթուեցաւ, թէվասնԱստուծոյասացեալ... զբարւոքպտղաբերու­թիւննիառժամայնկենցաղումսեւիհանդերձեալփառսնշնորհօքՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

37. 120ա-2բԻյիշատակիսրբոյեւերիցսերա­նեալնահատակինեւխոստովանողինՔրիստոսիԳրի­գորիԼուսաւորչին. ՄովսէսիԽորենացւոյիՀայոցՊատմութնէն – Արդ, իգալնԱնակայիՀայսիՊարսիցառԽոսրովթագաւոր... իծառայութիւննտուեալիհնա­զանդութեաննպաշտէրառաջինորա:

ա. 121բ-2բԻնոյնգրոցյաղագսչարչարանացնո­րա – Եւետհրամանբերելկոճեղսփայտիցեւառ­նելըստոլոքի... բազումհամբերութիւննյանձնիւրտարեալվասնանուանեալՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիս­տոսի, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

38. 122ա-9բԵրանելոյնՅովհաննուՈսկեբերանիԿոս­տանդինուպօլսիեպիկոպոսի. Ներբողեանասա­ցեալյաղագսվարուցեւնահատակութեանսրբոյնԳրի­գորիՀայոցՄեծացհայրապետիեւԼուսաւորչի, իԿոկիսոնՀայոցմինչյաքսորսնէր: Իխնդրոյհարա­զատիուրումնեպիկոպոսիեւվարդապետիհամազգոյնորինԴիոսկորոսանունկոչեցեալ, եւայլեւսյոգ­նա­խումբբազմութիւնն, որքժողովեալէինյաւուրյի­շա­տակիմեծահռչակտօնինորինՍուրբԼուսաւորչիԱրեւելեանաշխարհին – Հրաշալիէմեզտօնսայսօրեւպայծառագոյնքանզսովորականշարադրութիւնս... որոցլիցիամենեցունհասանելիՔրիստոսՅիսուսիՏէրմեր, որումփառքեւզօրութիւնհանդերձհարբեւամենասուրբՀոգւովնայժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

– 129բԻՇՂ. (1141) թուականիսհայոցթարգմա­նե­ցաւճառսիյունականէնիմերսիձեռնԱբրահամուԳրամատիկոսի, որկոչիդըպիր:

39. 129բ-32աՎեցերորդկիւրակէին. ԵրանելոյնՅովհաննուՈսկեբերանիԿոստանդինուպօլսիեպիս­կո­­պոսիիՄաթէոսիԱւետարանինմեկնութենէն. Յայն­ժամգնացՅիսուսասէ. եւեկնիկողմանսՏիւրոսիեւՍիդովնի, եւահակինմի – Զարմանայաւետարանագիրն, եթէահակինմի... ընդայսրամե­նայ­նիգոհասցուքզԱստուծոյ, զինմավայելէփառքյաւիտեանս. ամէն:

40. 132ա-3բՆորինՅովհաննուՈսկեբերանի. ԵւիբրեւելՅիսուսանտի, գնացիկողմանսՏիւրաց­ւոց... զիդուստրչարաչարդիւահարի – Մարկոսասէ. չկարացթաքչելեւթէմտեալիտունն... իյաշխարհսզամենայնինչանձինկրեացվասնմեր, զիզմեզապրեցուսցէյաւիտենիցիմահուանէ. նմափառքյաւիտեանս. ամէն:

41. 133բ-5բԻՄեծիաւուրգալստեանՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսիիԲեթանիայ, ուրյարոյցզՂազարչորեքօրեաիմեռելոց, յառաջքանզվեցօրԶատիկնհրէից. սրբոյնՅովհաննուՈսկեբերանիիՅովհաննուԱւետարանինմեկնութենէ. Էրոմնհի­ւան­դացեալ, ասէ, Ղազարանուն, իԲեթանիա, իգեղջէՄարեմայեւՄարթայիքերցնորա – Բազումքիմարդկանէ, որյորժամտեսանիցենզոմանս, որսուրբեւհաճոյքեն... եւնորոգեա՛կենդանարարյարու­թեամբքոեւորքզամէննասեն:

42. 135բ-9աՅաղագսՅարութեաննՂազարու – ԱմենայնաստուածայիննշանքՏեառնմերոյկարեւորքեւորկարեւորեւսմասնաւորունիզերկնայինյուսոյնմխիթարութիւն: Այլուրզյարութիւննտեսանեսիձեռնմասնաւորյարութեանն... յորսլիցիամենեցունմեզհա­սանելխոստացելոցպարգեւացնորա, որէաւրհ­նեալյաւիտեանս. ամէն:

43. 139ա-41բՄեծիաւուրԾաղկազարդիգալստեանՏեառնմերոյյԵրուսաղէմ. ԵրանելւոյնՄամբրէիՎերծանողի. ՅաղագսՈղոգոմեան, որէԱրմաւենեացտօն – Նախախնամօղեւմշտնջենաւորաստուածայինգթութեամբն... որումսարսափելիպա­տիւեւգոհութիւնՀօրեւՈրդւոյեւՀոգւոյնՍրբոյայժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

44. 141բ-4բՍուրբհօրնԵփրեմիԽորինԱսորոյասացեալԻԾառազարդարտօնիս – Իտօնստօնիցլիընտրողութեամբհրաւիրեալէքեղբարք... դուստրհե­թանոսաց, տօնեա՛զտօնսփրկչին, որեկնեւփրկեացզքեզիմոլորութենէ, որումփառքեւպատիւհանդերձՀարբեւամենասուրբՀոգւովնայժմեւմիշտեւյաւիտեանսյաւիտենից. ամէն:

45. 144բ-7բՏեառնԶաքարիայիՀայոցկաթո­ղի­կոսի. ԻգալուստնՏեառնԵրուսաղէմ – ԵւյելանելննորայԵրիքովէ... Քանզինշանքեւարուեստքհրաշա­փառքեւգերազանցքներգործեալզարհուրեալհիա­ցու­ցանեն... որպէսզիհանդերձեալբարութեանցնարժանիլիցուք, որոցլիցիամենեցունմեզհասանելշնորհօքեւմարդասիրութեամբՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի, որումփառքյաւիտեանս. ամէն:

46. 147բ-50աՏեառնԶաքարիայիՀայոցկաթո­ղի­կոսիԻմեծիերկուշաբաթնարտադրութիւն – Սրբոցեւմաքրեցելոցաւուրցսպարգեւ[ա]բաշխՔա­ռաս­նորդացնբովանդեալ... Իսկմեքպասէքշաբաթուսխորհրդածութիւնբացակա... հանդերձեալբարեացնարժանիսարասցէզմեզիՔրիստոսՅիսուսիՏէրմեր, որումվայելէփառք, իշխանութիւնեւպատիւ, այժմեւմիշտեւյաւիտեանս. ամէն:

47. 150աբիՄեծիերկուշաբաթիԶատկիպա­հոցն. երանելոյնՅովհաննուՈսկեբերանիԿոս­տանդ­նուպօլսիեպիսկոպոսի. ԻՄաթէոսիԱւետա­րա­նինմեկնութենէն. Եւայգուցնիբրեւդարձաւ, քաղցեաւ – Եւզիա՞րդարդեօքայգուցնքաղցնոյր... վասնմարդանալոյնչկամէին, եւամենայնչարիքանդիծնանէին. եւՔրիստոսիփառքյաւիտեանս. ամէն:

48. 150բԲարսղիԿեսարուեպիսկոպոսիԻՎե­ցօրեագրոց – ԱսացԱստուածեղիցիլոյս, եւեղեւլոյսեւկատարեացհրամաննզգործնեւեղեւլոյսբնու­թեամբ, իսկեթէորչափինչքաղցրահայեացեւցան­կալիիցէ (այսչափ):

49. 150բՄեծիերեքշաբաթիերանելոյնՅովհաննուՈսկեբերանԿոստանդնուպօլսիեպիսկոպոսիեւՅայն­ժամնմանեսցիարքայութիւններկնիցտասնկու­սա­նաց... ոչզայն, որոչկամիցիեւոչհրամանաւինչ ///:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

9աՈ՛վսրբազանքահանայքեւաստուածասէրժողովուրդք, վասնյուսոյ, զորունիքառՔրիստոս, յիշելաղօթիւքզաշխատօղսսորաեւծնօղսնիմեւզամենայնարեանմերձաւորսն, որումողորմեսցիՔրիս­տոսԱստուածյիշողացդեւյիշեցելոցս. ամէն:

18բՕգնեա՛ՀոգիդՍուրբԱստուածճշմարիտ:

37աԻսկես՝տրուպսամենիցեւյետնեալսամենայնբարեաց՝Սրապիոնվարդապետեւեթկոչեցեալ, տե­սեալզօրինակն, ցանկացայգրելեւգրեցի. եւոյքպատահիքսմա՝ընթեռնլովեւկամգաղափարելով, տո՛ւքողորմիսծնողացիմոց, որումձեզեւմեզառ­հասարակՏէրողորմեսցի. ամէն: ԳրեցաւիթուոջՌՃԽԵ. (1696), նոյեմբերիամսոյԶ.:

62բԵւզծրօղսորինսիրովՍիօնիվերնոյնզՍրա­պիոնվարդապետսյիշեցէ՛քիՔրիստոս:

122բԵս, ործրօղսեմայսմտառի, / տեղիքունիմհազարվայի՝ / Սրապիոնքարոզբանի, / գրծովքչա­րեացռամկականի, / զեզաղաչեմյիշելինձի՝ / յոժամկարդայքզճառսԳրիգորի, / եւեթէյիշէք՝յիշեալլի­ջիք, / գիրնկենացգրեալլիջիք, / վասնզիկարօտեմողորմելիս, / առնելյիշմանչարեացգերիս:

129բԵւարդ, գրեցաւիդրանՍուրբԳեղարդայարեանըռուշտակողիփրկչէն, ձեռամբյոգնամեղՍրապիոնիվարդապետի: ԹվինՌՃ. հայկականի, Լ. եւԶ. թիւաւելի, (1687), որԵկաւորնէրտանուտէրամի:

141բՈ՜վտօնասէ՛րքեւաստուածասէ՛րք, հա՛րքեւեղբա՛րք, յորժամընթեռնուքզճառս, զստացօղսորին՝բազմաբիծեւյոգնամեղՍրապիոնեւսոսկանուամբվարդապետկոչեցելոյ, միբերանեւլիալիրսրտիւ. Ողորմիասացէ՛ք, իսկՏէրեւզյիշօղքդեւյիշեալսիմիասինողորմեսցի:

144բՅորժամփառօքՀօրընդամպսգայցես, զմածեալսմեղօքզՍրապիոնսընդքոյսնկացցես, ՏէրՅիսո՛ւս, զիգինեմքոսուրբարեանդ:

147բՔրիստոսԱստուա՛ծ, զքոամենապայծառգալստեանշնորհիւդողորմեա՛ամենաթշուառանձինս՝ծրողիՍրապիոնիեւեթանուամբկոչեցեալվարդա­պետ. եղիցի:

150աՔրիստոսԱստուա՛ծ, քոսուրբգալստեանշնորհիւնողորմեա՛եղկելիՍրապիոնվարդապետիսեւծնօղացիմոց. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Տե՛ս 1՝խորագիրը՝ 9ա (ԺԸ. դար):

ՆՇՈԻՄ՝մէջքին՝ «1 Քարոզգի[րք] [Եպ]իփան [Կ]իպ­­րացւոյ», Աա՝ «712/2909, ՌՃԽԵ. – 1696, Մ[ես­րոպ]եպ[իսկոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝18բ՝ «ԶանունՏեառն, զանունՏեառն»:

2910

ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ

ՌՅԺԴ. – 1865

ԹԵՐԹ՝ 282 (գրչիէջակալում՝ 1-272, որէ 10ա-144ա). չգրուած՝ 1ա-9բ, 25ա-7բ, 71ա-107բ, 142բ-282բ: ՊՐԱԿ՝ 1-28x12 (18՝ 6: 1, 3, 5, 8, 10, 14, 16, 20, 22, 24, 26, 28՝ 8: 12՝ 16) ՆԻՒԹ՝թուղթ. կապոյտգծերովեւլուսագծերով, թ. 1-9, 156-223՝ա­ռանցլուսագծերի: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (27.5x17): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 10ա): ԿԱԶՄ՝սեւմոմլաթ, մէջքըեւարտ. անկիւնները՝կանաչկաշի՝ոսկեգոյնդրոշմովեւգծերով. միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝սպիտակչգրուածթուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ). թուղթ, մասնկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 10ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, զանազան բծեր, խո­նա­ւութեան հետքեր, թ. 61՝ պատռուած, գրադաշտի թանաքը մեծ մասամբ տարածուած, Պհպ. Ա. եւ Բ. սպիտակ թուղթ՝ բ. երեսին փա­կցուած կապոյտ գծաւոր թուղթ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. ա. 10ա-5բՔարոզիվերայԾննդեանՏեառնմերոյՅիսուսիՔրիստոսի – Ընդաբոյսիմնբնաւորու­թիւնէբնաւիցբանեղինեաց... ներկատարուսմէջայսամէնըլմնցերէ, ուստիճշմարիտարդարութենէն, որխնդրենք, որպարգեւէ:

բ. 16ա-9բԵրկրորդաւուր – Քաղցրէինձայսօրվերստինյիշեցընելաստածասիրացդերջանիկմար­գա­րէի... զամենեսեանդիսէրիւրառաջնորդեսցէշնոր­հօքՍուրբՀոգւոյն. ամէն:

գ. 20ա-4բԵրրորդաւուր – Անեղծխաղաղութիւննյաւիտենականկենացեւանբաւողորմութիւնն... արդարութեամբ, խոհեմութեամբեւբարեխաւսու­թեամբզարդարեսցէ, որեւշնորհքամենասուրբԵր­րոր­դութեաննիվերահամայնիցդեղիցիհանապազ. ամէն:

2. ա. 28ա-31բՔարոզՅովնանումարգարէիսկսուածք – ԱնսկիզբնԱստուածիւրանքննինխորհրդոցնհամեմատ... ուշիուշովխորհեցէ՛քԱստու­ծոյսրբութեանճանապարհիվերայեւԴաւիթմար­գարէինպէսալըսեցէ՛ք. «Աստուա՛ծ, իսրբութեանենճանապարհքքո»:

բ. 31բ-5բԵրկրորդաւուր. քարոզ – ՄարգարէնԴաւիթդարձեալայսօրիսիրաբորբսրտէկաղաղա­կէ... ՏէրՅիսուսզամենեսեանդարդարութեանօրինացմէջպահեսցէ. ամէն:

գ. 36ա-40բԵրրորդաւուր. քարոզ – ԱռաջինեւերկրորդօրըԱստուծոյսրբութեանճանապարհիեւիրենմեծութեան... սխալանացձերոցներումեւթո­ղու­թիւնշնորհեսցէ. ամէն: ՈրեւշնորհքՍուրբԵրրոր­դութեաննիվերահամայնիցդեղիցին:

3. 41ա-5բՔարոզսրբոյնՄեռկեռիոսիզինաւորին – Մարդկանցսեռիկազմուածոցմէջեղածզգայականմասին... հանդերձզարմօքեւզաւակօք, որդւովքեւթո­­ռամբքյամայրամս. ամէն: ՇնորհքՏեառնմերոյՅի­սուսիՔրիստոսիիվերահամայնիցդեղիցիհանա­պազ:

4. 46ա-9աՔարոզսրբոյնԹէոդորոսի – Հարսնամ­բիծ, մայրսմերսուրբեկեղեցին, այսօրիւրճշմա­րիտփեսայէն՝Քրիստոսէն... պսակազարդեալյարքա­յու­թեաններկնիցընդհոգեղէնդասուցնդասակիցարասցէ, որեւեօթնարփեանշնորհքՀոգւոյնՍրբոյեղի­ցիիվերահամայնիցդ:

5. 49ա-59բՔարոզԱ. պահոց. Անկումննախաս­տեղ­ծիցնսկսուածք – Էութեամբեւբնութեամբբարիեղածէակիմըիսկականյատկութիւնըայնէ, որիւրբարութիւնները... որեւշնորհքեւօրհնութիւնքամե­նա­սուրբԵրրորդութեաննեւանբաժանելիմիասնականերեքտէրութեաննեղիցիիվերայհամայնիցդհանա­պազ:

6. ա. 60ա-3աՔարոզիվերայԱնառակորդւոյն. Սկսուածք – Ամէնբարիգործիւրբարութիւնըպատ­ճառէնկընդունի, եթէպատճառըբարիէ... մարդուս­տիանկարեւապաշաւեա՛եւզառաջինգործսքոարա՛: ԱհաայսչափսքոայսօրբաւականհամարելովշնորհքՏեառն:

բ. 63բ-6բԵրկրորդաւուր – Մարդկայինբնութիւնըիբնէանտիտկարեւտգէտբնութեան... վերջինօրնալապաշաւեա՛եւզառաջինգործսնքոարանպիտիհասկցնեմօգնականութեամբՍուրբՀոգւոյնշնորհքՏեառն:

գ. 66բ-70բԵրրորդաւուր – Մարդուսամէնէնազ­նիւուգերազանցուսմունքըիւրանձինծանօթըլլալնէ... համայնննջեցելոցձերոցհոգիսնլուսաւորելով, անանցփառացլուսեղէնխորանինեւերկնիցսուրբարքայութեաննարժանիսարասցէ:

7. 108ա-12բՔարոզիվերայհրեշտակաց. Սկսուածք – Եթերաճէմզգալիարեգակըարեւելքէնճառագայթածատենը... երկարաւուրբքյաւիտեանսժամանակաց: ՇնորհքՏեառնմերոյեղիցիընդհոգ՛՛:

8. 112բ-6բԻվերայերկնայինհոգեղէնգոյացու­թեանց – ԱմենակալինԱստուծոյբոլորստեղծուածոցմէջամէնէնառաւել... բարեմասնութեամբճոխացու­ցեալպերճացուսցէյերկոսինկեանսձեր, որեւշնորհքամենասուրբԵրրորդութեանիվերայհամայնիցդեղի­ցիհանապազ:

9. 116բ-20աԻվերայանուանքրիստոնեութեան, թէ. զի՞նչէ – Քրիստոնեականհաւատոյեւկրօնքիվե­րայփոքրինչտեղեկութիւնտալուհամար... լուսեղէնպսակինեւանմահականսուրբսեղանոյնարժանիսարասցէ, որեւշնորհքամենասուրբԵրրորդութեաննիվերայհամայնիցդեղիցիհանապազ. ամէն:

10. 120բ-6բԻվերայհաւատոյ, թէզի՞նչէ – Քրիս­տոնեայըսելըեւքրիստոնեայմըգիտնալէնվերջը... զզաւակունսձերեւզթոռունսբարիյիշատակառնելովիխործերութիւնհասուսցէ:

11. 127ա-33բԾանուցումիվերայերախտագի­տու­թեան – Արարիչնամենայնարարածոցպարգեւես­ցէաստուածասէրժողովրդոցդ... ամենայնբարու­թեանցՀոգինՍուրբզամենեսեանդհոգեկանբարեօքլցեալլիացուսցէյերկոսինկեանսձերհանապազ:

– 131բ-33բՄարդիկամէնկենդանիներէնառաւելպարտաւորենիրենցԱրարչինյիշելու: Բնաբան. յիշեա՛զԱրարիչնքո – Վերինչքնաղակերտկապու­տակկամարըայնատենհրաշանիշ... յերեւելիեւյաներեւոյթփորձութեանցզերծեւազատկացուցանե­լովշնորհացիշնորհսզարգացուսցէ: Շնորհքամենա­սուրբԵրրորդութեաննիվերահամայնիցդեղիցիհա­նապազ. ամէն:

12. 134ա-9բԾանուցումիվերայերջանկութեան – Փոր­ձովիսկակնյանդիմանկըտեսնամք, որվաս­տա­կեալանձինքաղցրէհանգիստն... շնորհօքլցեալլիացուսցէաստեւիհանդերձեալյաւիտեանսժամա­նակաց, որեւշնորհքամենասուրբԵրրորդութեաննեղիցիընդՀոգւոյդձերում. ամէն:

13. 140ա-2աԾանուցումիվերայվախճանինմար­դոյ – Բարոյականիմաստասիրութիւննէհոգւոյբա­րիքը... անվնասժամանեալհասնինիրենցգերա­գոյնվախճանին, որունհամարծնուածեն: ՈրեւշնորհքՀոգւոյնՍրբոյիվերայհամայնիցդ, յերկուսինկեանսձեզհանապազ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

70բԵւզազգսմերՀայոցուրուրեքորկայ, օրհնեսցէ, պահեսցէհոգեկանեւմարմնականբարեօք, ճոխացուսցէիհոքեւորեւմարմնաւորհիւանդու­թեանց, զերծեւազատպահեսցէհանդերձպարա­գաիւք. ամէն: Որեւշնորհքեւօրհնութիւնաստուածա­յինեղիցիընդհոգւոյդձերում, հանապազ: 1865, իսուրբԵրուսաղէմ:

ՆՇՈՒՄ՝մէջ՝ին՝ «2, 724», Ա. կազմաստառին՝ «1865,Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», Աա՝ «724/2910»:

2911

0ՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՅԱԿՈԲԱՅ ՇԱՄԱԽԵՑՒՈՅ ԵՎ ՍԻՄԷ0ՆԻ ԵՐԵՎԱՆՑՒՈՅ

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԸ.-ՌՄԺԴ. – 1759-1765

ԹԵՐԹ՝ 158+2 (կրկն.՝ թ. 31, 138). չգրուած՝ 2ա-5ա, 20բ, 25բ, 41բ, 47բ, 69բ, 110բ, 116բ, 138դ, 158բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Էx20 (խառն՝ Ա 25, Բ 18, Գ 19, Դ 20, Ե 17, Զ 15, Է 24): ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լու­սա­գծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագապսակ խաղողի ողկոյզ, «PML 1718, LANGVEROG, 1748»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,5x22: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (30x16,5)*: ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 18ա) եւ շղա­գիր (նմուշ՝ 26ա): ՏՈՂ՝ 17-70: ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն կաշի, մէջքի վերին եւ ստորին մասերում՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուա­րաթուղթ, աստառը՝ վարդագոյն թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1(Ա)+1(Բ), վարդագոյն թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 18ա

Новый рисунок

Նմուշ 26ա

* Լրացումները լուսանցներում երբեմն այնքան շատ են, որ գրեթէ ամբողջ էջը լցուած է՝ լուսանց չթողնելով:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, եզրերը մա­շուած. գրադաշտը թանաքից գունափոխուած, տեղ-տեղ զանա­զան բծեր, թ. 144-149՝ եզրին թանաք կաթացած, աղտոտուա­ծու­թեան հետքեր, թ. 1-3, 157-157՝ ցեցի անցքեր, անփոյթ գրուած. ունի լուսանցային յաճախադէպ լրացումներ, թ. 12՝ վերին մէկ երրորդ մասը, թ. 20, 69՝ ստորին մասը կտրած-հանած, որոշ թերթեր մաշուած. ներդիր, ըստ այդմ՝ նաեւ պրակահաշուի մէջ նկատի չառնուած են մեծ մասամբ ձեռագրից անջատ հետեւեալ թերթերը՝ 6, 23, 25, 31գդ, 45, 47, 55, 61, 71, 74, 79, 97, 105, 107, 110, 116, 120, 133, 138գդ, կան նամակների մաս կազմող յաւելում-ներդիրներ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-158ա [0րինակք գրութեանց Յակոբայ Շա­մա­խեցւոյ եւ Սիմէօնի Երեւանցւոյ]

1աբ Ցանկ թղթոցն գրեցելոց, այլ եւ զանազան գրելի օրինակ[աց], որք յաւուրս Սիմէօնի սրբազան կաթողիկոսին գրեցան, թէ եւ յետ վախճանման Յա­կոբայ կաթուղիկոսին – [Ա] Թուղթ առ Գիլանու նուիրակ եւ առաջնորդ Երզնկացի Պետրոս վարդա­պետն, վասն զանազան խնդրոց պատասխանիք եւ պա­տուէրք – 2 Թուղթ առ Պարոն Մնացականն ի Թօ­խաթ, վասն ընծայից շնորհակալութիւն: Նոյն՝ ՃՂԹ. (199):

Գրչից՝ 1ա «Գիտասջի՛ր աստ, զի որ լատինացւոց գրահա­մա­րով մինչեւ ի ԺԴ. (14) թիւն դնի, նախ Է. թուղթ միայն է, որ արտաքոյ քան զհայոց գրահամարով թղթահամարն յաւուրս Սիմէօնի կաթուղիկոսին գրեցաւ: Ուստի՝ զսոսա՝ թէեւ զորս յա­ռա­ջիկայ մեծ ցանկոջդ գտանիցես լատինացւոց գրահա­մա­րով՝ ի յեօթնեսին թուղթս տե՛ս»:

5բ, 7աբ Ցանկ գրոցս, որք են օրինակք զանազան թղթոց գրելեաց, որք գրեցան յաւուրս տէառն Յա­կո­բայ կաթողիկոսին, որ էր թուականս մեր ՌՄԸ. (1759) – Ա. Թուղթ մխիթարական զկնի վախճանման հայրապետի առ ամենայն ազգս մեր հայոց գերպա­տուե­լի... Թուղթ բանադրանաց առ չիք Գէորգ ուխտա­զանց եւ ապօրինաւոր առաջնորդն Կիւմիշխանայու – ՄԻԴ. (224):

Գրչից՝ 7բ «Վերջ թղթոցն, որք գրեցան յաւուրս Յակոբայ սրբազան կաթողիկոսին Շամախեցւոյ»:

Ծնթ. Ցանկերը թերի են:

ա. 6աբ [Թուղթ ընդհանրական ժողովարարու­թեան, վասն պարտուց եւ պակասութեանց Նոր Ջու­ղայու Սրբոյ Ամենափրկիչ վանիցն] –Եւ յատկապէս պատուիրեմ ձեզ՝ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, օրհնեալ եւ քրիստոսասէր ժողովրդեանդ գաւառին Գողթնեաց, երկրին Նախիջեւանու... վասն աղքատու­թեան Սրբոյ Ամենափրկիչ վանիցն իւրեանց (17x21,7):

Ծնթ. Թղթիս աւարտը տե՛ս ի 6ա: Ձեռագրում կան նոյնպէս նամակներ ունեցող ներդիր-թերթեր, որոնք համարակալուած են, ուստի նրանց բովանդակածը նկարագրել ենք ըստ իրենց տեղերի:

բ. 8ա [Թուղթ առ Ղուկաս վարդապետն] – /// յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, հոգեկան սիրով եւ մեծաւ կարօտիւ ծանի՛ր սիրելի եւ հոգեծին որդեակ մեր, հարազատ եւ սրտացաւ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս...

Ծնթ. Բոլոր այն դեպքերում, երբ խորագրի մէջ նամակի միտք բանին արտայայտուած է, բերել ենք միայն կաղա­պա­րա­յին սկսուածքի սկիզբը, բուն մասից քաղում չենք արել: Իսկ աւարտ-վերջերից բերել ենք միայն ամիս, ամսաթիւ եւ գրչու­թեան վայրի անուն ունեցողները:

գ. 8բ Թուղթ ի Կարին, առ պարոն Մելքոն աղայն. Վասն զանազան խնդրոց. ՌՄԺԳ. (1764), յունվարի ԻԳ. (23) –Յորմէ քրիստոսական սուրբ ողջունիւ, ան­կեղծ սիրով եւ սրբոյ իջման տեղւոյս շնորհիւն, գի­տաս­ջի՛ր ազնիւ սիրելի՛ իմ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հա­րա­զատ զաւակ... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի յունվարի ԻԳ. (23):

դ. 8բ-9բ Թուղթ ի Գիլան, առ Պետրոս վարդա­պետն. [Վասն զանազան խնդրոց պատասխանիք եւ պատուերք] – Ծանի՛ր սիրելի՛դ մեր եւ հարազատ որ­դիդ Սրբոյ Աթոռոյս (Պետրոս հանճարազատ վարդա­պետ), զի ի ժամանակս... [ի] Փետրվարի 2 գնաց:

ե. 9ա Թուղթ [վասն] Հաղբատու առաջնորդու­թեանն – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանու­ցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս...

զ. 9բ Թուղթ առ Զաքարիայ վարդապետն Թիլ­ֆի­զու. Վասն առաջնորդութեանն Հախպատու վանիցն – Յորմէ իսկականաւ սիրով եւ քրիստոսականաւ ողջունիւ եւ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն ծանի՛ր սիրելիդ իմ եւ վաղեմածանօթ եղբայր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս...

է. 9բ-10ա Թուղթ առ Թիլֆիզեցի Միրիշքեար Բաշի պարոն աղայն. Վասն խնդրելոյն զկոնդակ ինչ եւ այլ բանք – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբ, քրիս­տո­սական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով եւ կարօտիւ, հան­դերձ սրբոց եւ աստուածաիջի տեղւոյս շնորհիւն ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ իմոյ եւ ցանկալւոյդ հոգւոյս, հարազատ եւ սրտացաւ որդւոյդ Սրբոյ Աթո­ռոյս...

ը. 10ա Թուղթ առ կաթողիկոսն Ախթամարայ. Վասն սիրոյ եւ պատասխանի խնդրոյ իրիք – Յորմէ քրիստոսական աննենգն ողջունիւ եւ Հոգւոյն Սրբոյ անխարդախ եւ ճշմարիտն սիրով եւ ստոյգ եղբայրա­կան կարօտիւ եւ մեծաւ տենչմամբ ծանուցումն լիցի...

Գրչից՝ ստ. լս. «Մեր կնիքն ի Յիսուսին մէջն, եւ նորա ա­նունն ի տեղւոջն կարգին, կարմիր գրով»:

թ. 10բ Թուղթ առ պատրիարքն Մեծի Պօլսոյ եր­րորդ, բաց ի կորուսելոցն, Վասն Մարգար սուտ դա­ւա­ճանին – Յորմէ քրիստոսաւանդն ողջունիւ, ճշմա­րիտ եւ անկեղծական սիրով, անձնատոչոր կարօտիւ եւ աստուածաիջի սրբոյ տեղւոյս շնորհիւն ծանուցումն լիցի... Ի ՌՄԺ. (1761), ի դեկտեմբերի Ը. գնաց:

ժ. 11աբ Թուղթ առ Աբրահամ վարդապետն չոր­րորդ, բաց ի կորուսելոցն. Վասն Սաղաթէիէլ եւ Մար­գար դաւաճանացն եւ այլ բանք – Յորմէ քրիս­տո­սական ողջունիւ, ճշմարիտ եւ մաքրամիտ սիրով, անձ­նա­մաշ եւ սրտատանջ կարօտիւ եւ սրբոյ աստուա­ծաիջի տեղւոյս օրհնութեամբ եւ շնորհիւն ծանուցումն լիցի... ի դեկտեմբերի Ը. գնաց:

ժա. 12աբ Թուղթ առ Բաղդասար եւ Գասբար աղայն, ի Պօլիս. Պետրոս աղայիդ. վասն Մարգար դա­ւաճանին – Յորմէ փրկչական խաղաղարարն ող­ջու­նիւ, եւ նոյնական միարարն սիրով եւ ամենա­բա­ւական օրհնութեամբն եւ սրբոյ քրիստոսաիջի տեղւոյս առատազեղ շնորհիւն, եւ յոյժ կարօտիւ եւ անձնամոլ տենչիւ ծանուցումն լիցի... [ի ՌՄԺ. (1761)], ի դեկտեմբերի Ը. գնաց (12x22,3):

ժբ. 13աբ Թուղթ առ Պօլիս, ի պատրիարք եւ յիշ­խանսն. Վասն Սահակայ ընչիցն – Յորմէ քրիս­տո­սա­կանաւ ողջունիւ, հոգեւորականաւ սիրով եւ ճշմարտիւ կարօտիւ ծանուցումն լիցի սիրելեացդ եւ ցաւակից բարեկամացդ եւ հարազատից որդւոցդ Սրբոյ Աթո­ռոյս... յունվարի ԺԲ. (12) գնաց. 1213 (1764):

ժգ. 14ա Թուղթ ի Պօլիս, առ Աբրահամ վարդա­պետն վեցերորդ, Վասն Իսահակայն – Յորմէ քրիս­տո­սականաւ ողջունիւ, ճշմարտիւ սիրով եւ կարի կա­րօ­տիւ ծանի՛ր, մեծարգոյ եղբայրդ իմ, ցաւակից սիրելի եւ հոգւոյս ցանկալի... [Ի ՌՄԺԳ. (1764)], ի յունվարի ԺԲ. (12) գնաց. 1213 (1764):

ժդ. 14բ Թուղթ ի Կարին, Վասն Իսահակայ ըն­չիցն – Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբն ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց, եւ առաջնորդիդ Պաղտասար վարդապետիդ, քահանայական դասուցդ, յԱստուծոյ օրհնեալ գլխաւոր եւ խորհրդական իշխանացդ եւ հարազատից որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... [Ի ՌՄԺԳ. (1764)], ի յունվարի ԺԲ. (12):

ժե. 15ա Թուղթ ի Կարին, առ իշխանսն, Վասն Իսա­­հակայ ընչիցն – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, քրիստոսականաւ ողջունիւ եւ հոգեկանաւ սիրով ծա­նու­ցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764)], ի յուն­վարի ԻԳ. (23):

ժզ. 15աբ Թուղթ առ Մօսէս եւ Սարգիս վարդա­պետսն Կարնոյ. վասն Սահակայ ընչիցն: ՌՄԺԳ. (1764), յունուարի ԻԳ. (23) – Յորմէ քրիստոսականաւ ողջունիւ հոգեկանաւ սիրով եւ ճշմարիտ դիտմամբ ծանուցումն լիցի սիրելեացդ իմոց եւ հարազատից որդւոցս Սրբոյ Աթոռոյս՝ Մօսէս եւ Սարգիս խոհեմա­միտ վարդապետացդ, զի էհաս գիր ձեր ընդ գրօց պատրիարք աստուածաբան վարդապետին յիս... ՌՄԺԳ. (1764) յունուարի ԻԳ. (23):

ժէ. 15բ Թուղթ առ Կարնոյ նուիրակ Պետրոս վարդապետն – Յորմէ ճշմարիտ կարօտիւ եւ իսկական սիրով եւ Քրիստոսական ողջունիւ գիտասջի՛ր, սիրելի՛ մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս եւ ծայրագոյն նուիրակ Պետրոս խոհեմամիտ վարդապետ, զի գիր քոյ, զոր ի նոյեմբերի ԻԵ.ըն (25) գրեալ էիր ի յունվարի ԺԶ.ըն (16) էհաս առ մեզ, զոր ընթերցեալ ծանեաք զամենայն որպիսութենէ... [Ի] ՌՄԺԳ. (1764)], յուն­վարի ԻԳ. (23):

ժը. 16ա-20ա Թուղթ զկնի օծեցման կաթողի­կո­սին՝ գրելի առ ամենայն ազգն հայոց: Յիսուսի Քրիս­տոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նորա կաթո­ղիկոս. եւ այլն – Եւ ընդ սիրոյ ողջունի եւ օրհնութեան թղթոյս, ծաներո՛ւք, սիրելի եւ հոգեւոր որդի՛ք մեր, հարազատ եւ մտերիմ զաւա՛կք մօրս հաւատոյ սրբոյ եւ մեծի գերահռչակ աթոռոյս Էջմիածնի, քանզի գիտէք իսկ դուք, որ յետ վախճանի հոգելոյս հայրապետին մերոյ տեառն Աղէքսանդրի... Գրեցաւ ի ՌՄԸ. (1759) թվոջն, ի փետրվարի *ումն եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

Ծնթ. Ամսաթիւը չգրած, տեղը բաց. աստղանիշներ ենք դրել նաեւ յաջորդող նոյնպիսի տեղերում:

ժթ. 21ա-2բ, 24աբ Զայս թուղթ զկնի օծման հայ­րա­պետին, գրեսցէ հայրապետն եւ առաքեսցէ առ ազգս մեր, ի քաղաքս եւ յերկիրս, որ է օրինակ ծայ­րա­գոյն նուիրակա[կա]նի թղթոյ եւ կոնդակի – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նո­րա կաթողիկոս. եւ այլն: Եւ ընդ աստուածային օրհ­նու­թեան, ողջունի եւ սիրոյ նամակիս, ծանուցումն լիցի. եւ այլն, քանզի մարդասէր եւ ամենախնամ Աստուած Հայր որպէս հնումն հրամայեց... Ի 1211 (1762) թվին եւ ի հոգտեմբերի 20էն եւ այլն:

ի. 23աբ Ի վերայ արտաքին վիճակացն Պօլսոյ յար­մարեցեալ կոնդակ – Որք կայք բնակեալք ի յար­տաքին վիճակսդ Կոստանդնուպօլսոյ ի յԱստուծոյ օրհ­նեալ եւ ի նոյնապահ բարեճոխ քաղաքսդ...

իա. 24բ Թուղթ մահսարական եւ համահաւանա­կան, զոր ընդունօղքն գրել պարտին առ ընտրօղքն – Շնորհօք եւ ողորմութեամբ ամենասրբոյ Երրորդու­թեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, մեք նուաստա­գոյն ծառայքս նոյնոյ միոյն Աստուծոյ...

իբ. 25ա [Մասն թղթոյ] – Հինգերորդ՝ զի եկեալ յայդր՝ ճառեսցէ ձեզ զորպիսութիւնս ոմանց (կրկն.) հար­կաւոր շինելեաց Սրբոյ Աթոռոյս, որք գոն ներ­կայա­պէս: Յորոց զոմանս արտաքին հարկաւոր շինե­ցու­ցաք, եւ զոմանս եւս շինեցուցանելոց եմք... եւ յու­սով տրոց եւ ողորմութեանց ձերոց (21,x14):

իգ. 26ա-7ա Թուղթ առ պատրիարք Յակոբ վար­դա­պետն, որ է նախկին թուղթն. Յաղագս ընտրու­թեան եւ օծման մերոյ – Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ ծառայից ծառայ Սիմէօն անարժան օծմամբ եւեթ կա­թողիկոս ամենից Հայոց եւ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի... ունել զմեզ ի սէր որդիութեան:

իդ. 27ա [Թուղթ առ իշխանն Իեօվանէ Դիւան­բէկն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ ճշմարիտ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանուցո՛ւմն լիցի իսկապէս սի­րելւոյդ մերոյ եւ ճշմարիտ ցաւակցիդ եւ Սրբոյ Աթո­ռոյս հարազատ եւ օգտասէր բարեկամիդ՝ քրիստո­սա­սէր եւ մեծահաւատ եւ բարեպաշտօն Իեօվանէ Դիւան­բէկի փառազարդ եւ բարետոհմ... Գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի փետրվարի ԺԶ. (16), եւ ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

իե. 27ա [Թուղթ առ Սահակաշէն սրբոյ եկեղեցւոյ քահանայ տէր Խաչատուրն] – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբ, սիրով եւ ողջունիւ, գիտասջի՛ր, սիրելի եւ հոգեւոր որդի՛ մեր եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթո­ռոյս Սահակաշէն սրբոյ եկեղեցւոյ պաշտօնեայ տէր Խաչատուր... Ի ՌՄԺԴ. (1765), ի փետրվարի ԻԵ. (25):

իզ. 27բ-8ա Թուղթ առ Իզմիւռին՝ յառաջնորդ Աբ­րա­համ վարդապետն, որ է նախկինն. Վասն ընտ­րութեան եւ օծման մերոյ – Յորմէ ճշմարիտ եւ եղբայրական սիրով, յանխարդախ մտաց, սիրածնա­կանն կարօտիւ եւ ի բոլոր կարօտամաշ անձնէ սրտա­տո­չորն փափկութեամբ մատուսցի յիսուսաւանդն ող­ջոյն մեծի եւ գերապատուելոյ եղբօրդ իմոյ սիրեցելոյ եւ հոգւոյ իմոյ, յարաժամ ցանկալւոյ տեառնդ Աբրահա­մու գերիմաստի եւ շնորհաշատի վարդապետիդ...

իէ. 28բ Թուղթ ի վերայ սրբազան առաքելոյն մե­րոյ սրբոյն Բարդուղիմէոսի վանից վիճակացն, այս­ինքն՝ Հաղբակու, Ջուլամերկու, Սալմաստու եւ այլոց բոլորից թեմից եւ շրջակայ գեւղօրէիցն. Վասն առաջ­նորդութեան նոյն վանիցն – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհ­նու­թեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հոգեւոր որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի ի նոր նստիլն մեր ի Սուրբ Աթոռն հայրապետ[ութեան] ար­ժան էր գրել օրհնութեան գիր ի վերայ ձեզ...

իը. 29ա Թուղթ առ պատրիարք Յակոբ վարդա­պետն. Վասն Իսահակայ ընչիցն կրկին – Ծանու­ցումն լիցի հայրապետոյ եւ գերյարգելւոյ տեառնդ Յա­կո­բայ աստուածաբանի վարդապետիդ եւ արժանա­վայել պատրիարքիդ մեծի մայրաքաղաքիդ Պօլսոյ, զի էհաս գիր քո... ի յունվարի ԻԳ. (23) գնաց:

իթ. 29բ Թուղթ առ մահտեսի Մօսէս գանձապետն Սրբոյ Աթոռոյս, ի Պօլիս, Վասն զանազան իրակու­թեանց – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանիք, ազնիւ սիրելի՛քդ իմ եւ ցանկալի՛քդ հոգւոյս, զի էհաս գիր ձեր առ մեզ, զոր գրեալ էիք, ի նոյեմբերի ԻԵ. (25).... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի յունվարի ԺԲ. (12):

լ. 29բ Թուղթ ի Թիֆլիզ. Վասն աւագիրիցութեան վանքի եկեղեցւոյն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ հարազատ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766), ի յունվարի Ե.:

լա. 30ա Թուղթ առ ամենայն ազգս մեր հայոց. Վասն նեղսակրութեան եւ աղքատութեան Սրբոյ Աթո­ռոյս յայսմիկ ժամանակիս, ի ՌՄԹ. (1760) թուա­կանիս մերում – Եւ ընդ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան թղթոյս ծաներո՛ւք սիրելի եւ <եւ> այլն, քանզի սովորութիւն է ի մէջ աշխարհիս, որ յորժամ ի մարմնաւոր տանէ միոջէ որդիքն ելեալք...

Գրչից. «Գնա՛ յառաջ՝ ի ՃԾ. (150) թղթահամարն եւ գի՛տ զկարգ վերոգրեցեալ բանիցդ այս *. նշանաւս»:

լբ. 30ա Թուղթ առ մահտեսի Թօմայն Վանայ – Եւ ընդ սիրոյն եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սի­րելւոյդ մերոյ եւ լուսածնունդ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի...

լգ. 30բ Թուղթ առ Մարտիրոս վարդապետն Երու­սա­ղէմայ՝ Կարնոյ նուիրակ. Վասն սիրոյ եւ այլ խնդրոց – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ եւ այլն: Գի­տաս­ջի՛ր սիրելի եւ հոգեւոր որդի մեր, հարազատ եւ շնորհածին զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս Մարտիրոս աս­տուածիմաստ վարդապետ...

լդ. 31աբ Թուղթ առ տէր Ներսէս կաթողիկոսն Աղուանից. Վասն սիրոյ եւ այլոց զանազան խնդրոց – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նորա կաթողիկոս եւ ծայրագոյն պատրիարգ ամենայն Հայոց առաքելականի եկեղեցւոյ Քրիստոսի եւ այլն, որ եւ ահա մատուցանեմ եռափայլի եւ գերամեծի, մաք­րակենի եւ ծերունագեղի...

լե. 31գ [Հատուած թղթոյ իմն] – Որպէս եւ ի հա­սա­րակ կոնդակոջն գրեցաք եւ տեղս բերանով պա­տուիրեցաք սիրելւոյն մերոյ եւ առաջնորդին ձերոյ Գրիգոր ճգնազգեաց վարդապետին... որք եւ կատա­րօ­ղացդ հրամանաց մերոց եղիջի՛ք օրհնեալք յԱստուծոյ ի շնորհաց Սրբոյ Աթոռոյս եւ ի մենջ (21,6x8):

լզ. 31դ [Մասն թղթոյ] – Զայս իմա՛, զի սիրելի որ­դեակն մեր Բաղտասար վարդապետն արգելեցաք աստ ժամանակ ինչ, զի հարկաւոր բան ունիմք ընդ սմա... եկեսջի՛ք առ ի վայելել զշնորհաբաշխութիւն սրբա­լոյս մեռոնին ///:

լէ. 32ա Թուղթ եւս առ Աւետիք վարդապետն՝ առաջ­նորդն Կարնոյ. Վասն թողլոյն զԿարին, եւ զԱ­րապ­կեր խնդրելոյն – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ (եւ այլն). գիտասջի՛ր սիրելի մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Աւետի՛ք աստուածաբան վարդապետ...

լը. 32բ-3ա Թուղթ առ Զաքարիայ վարդապետն՝ Սրբոյ Էջմիածնի նուիրակն Թօխաթու. Վասն արապ­կերց­ւոց անկարգութեանն եւ խստասրտութեանն – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ (եւ այլն). գիտասջի՛ր հոգեւոր որդեա՛կ իմ, հարազատ եւ հաւատարիմ զա­ւակ Սրբոյ Աթոռոյս Զաքարիա՛ խոհեմամիտ վարդա­պետ...

լթ. 33աբ Թուղթ առ Սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ եւ վէքիլ մահտեսի Փիլիպպոսն Արապկերցի. Վասն փօլիցայի – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան (եւ այլն). ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոյ եւ հարազատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս վէքիլ եւ գանձապետ մահտեսի Փիլիպպոսիդ... Գրեցաւ ի ՌՄԺ. (1761) թվին, յուվարի:

խ. 33բ-5ա Թուղթ առ Գէորգ վարդապետն, առաջ­նորդն Նոր Ջուղայու. Վասն սիրոյ եւ այլոց որպիսութեանց – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ (եւ այլն). գիտասջի՛ր իսկապէս սիրելի եղբա՛յր մեր եւ վաղեմեան ճշմարիտ բարեկամ, հարազատ եւ հաւա­տա­րիմ որդի՛ Սրբոյ եւ շնորհածնի Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺ. (1761) թվոջն, եւ ի փետրվարի Է.ումն:

խա. 35բ-6բ Թուղթ երկրորդ՝ առ Նոր Ջուղայու առաջնորդ Գէորգ վարդապետն եւ առ իշխանսն եւ ժո­ղովուրդսն Ջուղայեցւոց – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան (եւ այլն). ի նախ՝ առ իսկապէս եւ սիրելի եւ ըստ հոգւոյ եղբայրդ մեր եւ ճշմարիտ բարեկամդ, հարազատ եւ հաւատարիմ որ­դիդ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺ. (1759) թվին, [ի] փետրվար:

խբ. 37ա-8ա Թուղթ բանադրանաց առ Բաղիշեցի Կարապետ չիք վարդապետն Կարապետ եւ վարդա­պետ յիրաւի, բայց ոչ թէ Քրիստոսի կարապետ, այլ դերաքրիստոսին կարապետ եւ արքային դժոխոց, վար­դապետ, այլ ոչ թէ ճշմարտութեան, այլ ստու­թեան – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից, ատելու­թեանց եւ խռովութեանց, նամակ կապանաց կալանաց եւ չարաչար բանադրանաց...

խգ. 38բ [Թուղթ առ իշխանն պարոն Սարգիս աղայն] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհ­նութեան եւ շնորհաց, ի վերայ ստուգագոյն սիրել­ւոյդ մերոյ եւ Սրբոյ Աթոռոյս օգտասէր զաւակիդ եւ ճշմարիտ բարեկամիդ... Գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի փետրվարի ԺԷ. (17) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

խդ. 39աբ Թուղթ առ Բաղիշեցւոց իշխանսն. Վասն զԿարապետ վարդապետն բանադրելոյն – Յոր­­մէ ժամանեսցի գիր սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան (եւ այլն) ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, հարազատ եւ հաւատարիմ զաւակացդ Սրբոյ Աթո­ռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺ. (1761) թվին, ի փետրվարի ԻԸ.ումն (28):

խե. 40ա Թուղթ ի Զմիւռին, առ Ապրօյեան Պետ­րոս աղայն. Վասն Մարգար սուտ դաւաճանին – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջի՛ր, սիրելի մեր եւ հարա­զատ զաւա՛կ Սրբոյ Աթոռոյս, զի դու եւս լաւապէս տեղեակ ես պարոն Մարգարի բանին...

խզ. 40բ-1ա Թուղթ առ Նոր Ջուղայու առաջնորդ Գէորգ վարդապետն. Վասն Ահարօն վարդապետին – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ (եւ այլն). գի­տաս­ջի՛ր իսկապէս սիրելի եղբա՛յր մեր եւ վաղեմեան ճշմա­րիտ բարեկամ, հարազատ եւ հաւատարիմ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս Գէորգ աստուածաբան վարդապետ...

խէ. 42աբ Թուղթ առ Զմիւռնոյ առաջնորդ Աբրա­համ եւ առ Բիւզանդիոյ նուիրակ Սիմէօն աստուա­ծա­բան վարդապետսն – Յորմէ հայրական օրհնու­թեամբ, որդիական ողջունիւ, հոգեկան սիրով, եռանձ­նեի եւ աստուածամիոյ խաղաղութեամբ՝ գիտասջիք իսկապէս սիրելի եւ հոգեւոր որդիք իմ, հարազատ եւ մտերիմ եւ շնորհածին զաւակք Սրբոյ Աթոռոյս...

խը. 43ա Թուղթ, ղաբզ եւ փօլիցայագիր առ նուիրակսն մեր գրելոյ, որք անտի ի վիճակացն իւրեաց զփօլիցայս տան այլոց, զի յորժամ ի Սուրբ Աթոռս հասանիցի, յայնժամ ի Սրբոյ Աթոռոյս զայս իբր ղապզ գրեալ առաքեսցեն առ նուիրակսն – Յի­սուսի [Քրիստոսի] ծառայ Յակոբ կաթողիկոսս եւ ծայ­րա­գոյն պատրիարգս Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի: Պատ­ճառ գրոյս այս է, որ (ֆլանու) ծայրագոյն նուիրակ եւ Սրբոյ Էջմիածնի բազմաշխատ միաբան... Գրեցաւ ի ՌՄԺԱ. (1762) թուին, ի դեկ[տեմբերի]:

խթ. 43ա Ղապզ եւ փօլիցայագիր՝ ի Սրբոյ Աթո­ռոյս առ նուիրակունսն գրելի – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ կաթողիկոս եւ պատրիարքս Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի: Պատճառ գրոյս այս է, որ դրամ պիտոյացաւ Սրբոյ Աթոռոյս հարկաւորապէս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԱ. (1762) ի դեկտեմբերի. վերջ:

ծ. 43ա [Ղապզ եւ փօլիցայագիր՝ ի Սրբոյ Աթոռոյս առ նուիրակունսն գրելի] – Պատճառ գրոյս այս է, որ ի ՌԲՃԵ. (1756) թուին մերում Իսահակ վարդապետն ընտրեցաւ ի հայրապետութիւն ի մեծն Պօլիս... Ի ՌՄԺԲ. (1763) թուոջս, եւ ի մայիսի ամսոջն, ի Սուրբ Էջմիածին:

ծա. 43բ-4ա Թուղթ առ Էրզրումոյ քաղաքացիսն. Վասն աղմկին թէ՝ քան զերեսուն քահանայն այլ աւելի քահանայք մի՛ լիցին ի քաղաքիս Կարնոյ որ­պէս եւ Նահապետ կաթողիկոսն կանոնեաց – Յորմէ ժամանեսցի գիր սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան (եւ այլն). ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, հա­րազատ եւ հաւատարիմ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս...

ծբ. 44ա [Ղապզ եւ փօլիցայագիր՝ ի Սրբոյ Աթո­ռոյս առ նուիրակունսն գրելի] – Յիսուսի Քրիստոսի ծա­ռայ տէր Սիմէօն կաթողիկոս եւ ծայրագոյն պատ­րիարգս ամենայն Հայոց եւ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի: Պատճառ գրոյս այս է, որ դրամ պիտոյացաւ Սրբոյ Աթոռոյս հարկաւորապէս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, ի յուլիսի:

ծգ. 44ա [Ղապզ եւ փօլիցայագիր՝ ի Սրբոյ Աթո­ռոյս առ նուիրակունսն գրելի] – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ողջունիւ, հոգեկան սիրով, գիտասջի՛ր սիրելի մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս եւ ծայրագոյն նուիրակ Ուռումէլու օրհնեցելոյ վիճակի Գէորք աստուածիմաստ վարդապետ... Գրե­ցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, ի յուլիսի:

ծդ. 44բ, 46աբ Թուղթ առ Հերակլ արքայն Վրաց. Վասն Զաքարիայ վարդապետի եւ քահանայից խռո­վու­թեանն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ հայրական օրհնութեան, որդիական ողջունի եւ հոգեկան սիրոյ, հան­դերձ նոյնոյ եռանձնէի եւ աստուածամիոյ ողոր­մու­թեամբն, գթութեամբն եւ նախախնամութեամբն, ի վերայ բարետոհմի... Գրեցաւ ի ՌՄԺ. (1761) թվին, ի յապրիլի:

ծե. 45ա [Հատուածք թղթոյ իմն] – Վասն պարս­պա­շինութեան սորին, զԾ. (50) ղուռուշ նաղտ դրամ, զոր եւ յանձ[ն]եալ էիր ի ձեռն սիրելի եղբօրն մերոյ Աբ­րահամ աստուածաբան վարդապետին... Եւ մասնա­ւո­րեցուք զքեզ մեծագունի յիշատակիս այսորիկ յաւի­տե­նականապէս:

ծզ. 45բ [Մասն թղթոյ իմն] – Ի վերայ վաղե­մա­կանի եւ ստուգագունի սիրելւոյդ իմոյ եւ հոգւոյս ցանկալւոյ, եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ որդւոյդ, մե­ծա­հաւատ եւ բարեպաշտօն, ծերունազարդ Մատթէոս (Գրիգոր) աղայիդ եւ Աստուծով զօրացեալ որդւոյն քոյ եւ սիրեցելոյն իմոյ Յակոբ Աղազարէին... (11,5x8,5):

ծէ. 47ա [Հատուածք թղթոյ իմն] – Զի դուք յատ­կա­պէս սեպուհ եւ յատուկ թեմ եւ վիճակ էք Սրբոյ Աթո­ռոյս եւ հարազատք որդիք: Եւ մանաւանդ անթերի եւ ամբողջապէս հասոյց ի Սուրբ Աթոռս զամենայն զար­դիւնս օրհնեալ քաղաքիդ ձերոյ... որ է յիշատակ բոլոր վիճակին տիրախնամ քաղաքիդ ձերոյ (14x8,3):

ծը. 48ա Թուղթ առ Ջիւջանցի պարոն Աբրահամն. Վասն ցորենոյ եւ գարւոյ ի Արապիայի – Ի վերայ յԱստուծոյ օրհնեալ, բարեպաշտօն եւ մեծահաւատ, սի­րելւոյդ մերոյ եւ հաւատարիմ եւ ճշմարիտ բարեկամիդ եւ հարազատի որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս...

ծթ. 48ա [Ղապզ եւ փօլիցայագիր՝ ի Սրբոյ Աթո­ռոյս առ նուիրակունսն գրելի. Վասն դրամի պիտա­նելութեանն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Սիմէօն կաթողիկոսս եւ ծայրագոյն պատրիարգս ամենայն Հայոց եւ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի: Պատճառ գրոյս այս է, որ դրամ պիտոյացաւ Սրբոյ Աթոռոյս... թուղթս [գրեցաւ] ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին եւ ի յուլիսի:

կ. 48բ Թուղթ առ Աբրահամ վարդապետն. Վասն Սահակայ ընչիցն կրկին – Յորմէ քրիստոսականաւ անախտն ողջունիւ եւ նոյնականաւ ճշմարիտ սիրով եւ կարօտիւ ծանուցումն լիցի գերապատւոյ եղբօրդ իմոյ, գերազնւոյ եւ հոգւոցս ցանկալւոյ... Ի յունվարի ԻԳ. (23) գնաց:

կա. 49ա Թուղթ վասն նոր ընտրեցման հայրապե­տին – Ի լուսակառոյց եւ յաստուածանկատ Սրբոյ եւ Մեծի Աթոռոյս Էջմիածնէ. եւ յի[ւ]րոյ պաշտօնեայ եւ սպասաւոր յամենայն միաբան եղբարց...

կբ. 49ա Թուղթ օրհնութեան եւ պատուիրական առ Գեանճեցւոց ժողովուրդսն եւ վասն ինքնընծայ կաթողիկոսացն – Որով եւ խնդրեմք ի սիրելեացդ խաչիս, զի զգիրս զայս իբրեւ զանդրանկական օրհնու­թիւնս համարեալ ընկալջիք ի յոգի եւ ի մարմինս ձեր... որպէս յայտ է խոհեմութեան ձերում. բաւ է գիտո­ղացդ:

կգ. 49բ Թուղթ առ Յարութիւն վարդապետն, ի Պօլիս – Յորմէ հայրականաւ օրհնութեամբ, քրիստո­սա­կան ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով ծանի՛ր, սիրելի՛դ մեր, հաւատարիմ եւ սրտացաւ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Յա­րութիւն խոհեմաշատ վարդապետ... Ի ՌՄԺԲ. (1763), ի դեկտեմբերի Ժ., ի Սուրբ Էջմիածին:

կդ. 50ա Թուղթ առ իշխանս Պօլսոյ, օրհնութեան եւ շնորհակալութեան. Վասն արդիւնաւորութեամբ գա­լոյ նուիրակին ի Սուրբ Աթոռս – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանի՛ք, ազնիւ սիրելի՛քդ եւ ցան­կա­լիք[դ] հոգոյս մտերիմ եւ հարազատ որդի՛ք Սրբոյ Աթոռոյս...

կե. 50բ [Թուղթ] ի Պօլիս, առ տիրացու Մանուէլն – Եւ մանաւանդ ամենայնիւ յօժարութեամբ եւ յօգնա­ջան հոգացողութեամբ յաշխատիլն քոյ ի գտանել եւ ի պատրաստել զնիւթս սրբալոյս մեռոնին...

կզ. 51աբ Թուղթ առ իշխանսն Կարնո. Վասն Իսա­հակայ վարդապետին – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնու­թեան գրոյս ծանի՛ք, սիրելի՛ք մեր, հարազատ դրացի՛ք եւ վաղածանօթ բարեկա՛մք եւ սրտացաւ որդի՛ք Սրբոյ Աթոռոյս, զի էհաս բազամկնիք եւ միաբանական գիրն ձեր առ մեզ...

կէ. 51բ Թուղթ առ նուիրակն Կարնոյ Մատթէոս վարդապետն. Վասն հաշտութեանն ընդ Իսահակ վարդապետին – Ծանի՛ր, սիրելի՛դ մեր եւ հարազատ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս (եւ ծայրագոյն նուիրակ օրհնեալ քաղաքիդ Կարնւոյ). ահա էհաս առ մեզ ամենայն գրեանքն...

կը. 52ա [Թուղթ առ] պատրիարքն Ստամպօլու – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ (եւ այլն). որ եւ ահա գիտ­նականի իմաստալոյ եռամեծի եւ աստուածարեցելոյ Յակոբայ աստուածաբանի վարդապետիդ...

կթ. 52բ Արզ Ջուղայեցի Ահարօն վարդապետին առ հոգեւոր տէրն – Զեկուցումն լիցի սրբազան վեհիդ. վասն իմ աղէտիս համար...

հ. 53աբ Թուղթ առ պատրիարք Յակոբ վարդա­պետն Ստամպօլու – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յա­կոբ, որ եւ շնորհիւն նորին կաթողիկոս եւ ծայրագոյն պատրիարք ամենայն Հայոց, նա եւ առաքելականի եկեղեցւոյս՝ մեծի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի...

հա. 54աբ Թուղթ առ թեմսն Աղթամարայ վանից. Վասն իւրեանց Թօմայի կաթողիկոսին ընդունելու­թեան – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նորա կաթողիկոս ամենայն Հայոց (եւ այլն). յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնու­թեան ի վերայ սիրելի որդւոցդ մերոց եւ հոգեւոր զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺ. (1761) թվին, ի նոյեմբերի *ումն:

հբ. 55ա [Մասն թղթոյ] – Շատախու թաղին եւ գիւ­ղօ­րէից, Հայուձորու, յԱմկոյ... Կարկառու (11x10,8):

հգ. 55բ [Հատուածք թղթոյ իմն] – Ամէն ասեմք. ո՛չ մնացին այնպիսիքն առանց պատժոց հոգեկանաց եւ մարմնականաց... Բայց գիտասջի՛ք զայս եւս, զի եթէ ժամանակն ձեռնտու լինիցի եւ կարելի եւ հնար... ձեռնադրել զընտրեալն ձեր ի կաթողիկոսութիւն ձեր:

հդ. 56ա Թուղթ առ պատրիարգն Պօլսոյ. Պա­տաս­խանիք առանձնական խնդրոց – Եւ այսքանս (ըստ քումդ գրեցելոյն) խոստովաբար լիցին պատաս­խա­նիք գրեցելոց հօրդ...

հե. 56ա [Ղապզ առ Շամբեցի պարոն Յարու­թիւնն] – Յիսուսի Քիստոսի ծառայ տէր Սիմոն կաթո­ղի­կոս եւ ծայրագոյն պատրիարգս Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի: Պատճառ գրոյս այս է, որ ի ՌՄԺԲ. (1763) թուոջն եւ ի յունվարի ամսեանն լուսահոգի Յակոբ կա­թողիկոսն զիւր սպասաւոր տիրացու Ստեփանն յղեալ էր... Գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին եւ ի յուլիսի Դ.:

հզ. 56բ Թուղթ առ Սամուէլ վարդապետն Պրու­սա­յու առաջնորդ – Յորմէ իսկականաւ սիրով եւ ճշմա­րիտ կարօտիւ սրբոյ եւ աստուածաիջի տեղւոյս շնոր­հիւն եւ քրիստոսական ողջունիւն ծանուցումն լիցի անձ­­կալւոյդ իմոյ... ի յունվարի 23 եւ ի Սուրբ էջ­միածին:

հէ. 56բ Թուղթ ի Կարին, առ Արապկերցի մահ­տե­սի Փիլիպպոսն եւ յեղբայրն իւր պարոն Նազարէթն. Վասն ընչից Իսահակայ վարդապետին – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, օրհնութեամբ եւ ճշմարիտ սիրով գիտասջի՛ք իսկապէս սիրելիք մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտաջան որդիք քրիստոսասէր եւ բարեպաշտօն մահտեսի Փիլիպպոս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի յուլիսի *ին:

հը. 57աբ Թուղթ առ Վրաց արքայն Հերակլէս. Վասն չիք Զաքարիայ վարդապատի եւ վասն քա­հա­նայից արձակմանն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ օրհնութեամբն Հօր Աստուծոյ, ողջունիւն միածնի Որդւոյ եւ սիրովն Հոգւոյն Սրբոյ, նամակ զօրութեամբն քրիստոսամուխ զինու գեղարդեանն Սրբոյ...

հթ. 57բ Թուղթ առ Պետրոս վարդապետն՝ նուի­րակն Ասպահանու – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջի՛ր սիրելի եւ հոգեւոր որդի մեր, հարազատ եւ հաւատա­րիմ զաւակ սրբոյ աթոռոյս Պետրոս աստուածաբան վարդապետ...

ձ. 58ա Թուղթ առ Բաղիշեցիս. Վասն վարդա­պե­տին Վարդանայ – Եւ ընդ օրհնութեան, ողջունի եւ սիրոյ թղթոյս ծաներո՛ւք, սիրելի (եւ այլն). զի բազմակնիք թուղթն ձեր էհաս առ մեզ...

ձա. 58բ Թուղթ ի Թիլֆիզ, առ Միրիշքերն – Եւ ընդ օրհնութեան գրոյս ծանի՛ր ազնիւ սիրելիդ իմ եւ հա­րազատ որդիդ Սրբոյ Աթոռոյս, զի էհաս գիրդ առ մեզ ձեռամբ պարոն Դաւթին..

ձբ. 58բ Թուղթ առ դիւանպէկ պարոն Իւվանէին – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ հոգեւորականաւ սիրով եւ ճշմարիտ կարօտիւ ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ իմոյ եւ ճշմարիտ բարեկամիդ եւ հարազատ սրտացաւիդ Սրբոյ Աթոռոյս...

ձգ. 59ա-60ա Թուղթ առ Վրաց արքայն Հերակլ. Վասն զքահանայսն բանադրելոյն – Յորմէ ժամա­նես­ցի թուղթ հայրական օրհնութեան, որդիական ողջունի եւ հոգեկան սիրոյ, հանդերձ բազմազան շնորհօքն միածնաէջ Աթոռոյս, եւ սքանչելագործ զօրութեամբքն սրբոց նշանից...

ձդ. 60բ Թուղթ առ Եւդոկիոյ նուիրակ Եսայի վարդապետն – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբ, իս­կական սիրով եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտաս­­ջի՛ր սիրելի եւ հոգւոյս հոգւոյ որդեակ մեր եւ հարա­զատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս Եսայի խոհեմամիտ վար­դա­պետ...

ձե. 61ա [Մասն թղթոյ] – Յիսուսի Քրիստոսի ծա­ռայ տէր Սիմէօն կաթողիկոս եւ ծայրագոյն պատ­րիարք առաքելականի եկեղեցւոյն Քրիստոսի եւ լու­սա­կերտի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի...

ձզ. 61բ [Հատուածք թղթոյ իմն] – Յորմէ ժամա­նես­ցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, հանդերձ ամենառատ ողորմութեամբն Աստուծոյ եւ շնոր­հիւ սրբոյ իջման տեղւոյս, ի վերայ սիրելի եւ հո­գեւոր որդւոյդ մերոյ եւ հարազատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս, Քրիստոսիւ Տերամբ զօրացեալ, բարեպաշ­տօն, մեծահաւատ եւ ազնուատոհմ պարոն Աբրահա­միդ (22,x22,7):

ձէ. 62ա Թուղթ առ ստամպօլցի Պետրոս աղայ մեծ իշխանն. Վասն շնորհակալութեան – Յորմէ ժա­մա­նեսցի գիր հայրապետական օրհնութեան, որդիա­կան ողջունի եւ հոգեկան սիրոյ: Նամակ գթութեան աստուածայնոյ՝ ող[ո]րմութեան փրկչին մերոյ...

ձը. 62բ-5բ Եղելութիւնք իրաց եւ իրակութեանց ոմանց նշանաւորաց, որք լեալք են զկնի օծման Սի­մէօնայ ի հայրապետութիւն, համառօտապէս կար­գաւ գրին աստ – ա. Նախ զի՝ յետ աւուրց քանեաց զկնի օծման մերոյ եղեալ ի Սրբոյ Աթոռոյս հանդերձ Աբ­րահամ վարդապետիւն...

ձթ. 65բ [Թուղթ առ Պետրոս քահանայն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, օրհնութեամբ եւ ճշմարիտ սիրով, գիտասջի՛ր, սիրելի եւ հոգեւոր որդի՛ մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ զաւա՛կ տէր Պետրո՛ս... ի ՌՄԺԴ. (1765), յունվարի Ի. (20):

ղ. 66աբ Թուղթ առ Իսահակ Աստուածաբան վարդապետն – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նորա կաթողիկոս եւ ծայրագոյն պատ­րիարք ամենայն Հայոց, նա եւ եկեղեցւոյս առաքելա­կանի մեծի Աթոռոյս Էջմիածնի...

ղա. 67ա Թուղթ առ Նոր Ջուղայեցի Յովսէփ եւ Յովհաննէս քահանայսն – Յորմէ հայրական եւ այլն... Գիտասջի՛ք սիրելի եւ հոգեւոր որդիք մեր, հարազատք եւ հաւատարիմք զաւակք Սրբոյ Աթոռոյս...

ղբ. 67բ Թուղթ առ Բարսեղ վարդապետն Փառակեցի – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ՝ որդիա­կան ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջի՛ր, իսկապէս սիրելի եւ վաղեմեան բարեկամ եղբա՛յր մեր, հարա­զատ եւ հաւատարիմ զաւա՛կ Սրբոյ Աթոռոյս...

ղգ. 68ա Թուղթ շնորհակալութեան. Վասն հա­սեալ ողորմութեանց – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարա­զատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս...

ղդ. 68աբ Թուղթ ի վերայ Յովանէս Չալապիիդ՝ մխիթարական – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծա­նուցումն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ մերոյ եւ հարա­զա­տի որդւոյդ եւ սրտացաւ բարեկամիդ Սրբոյ Աթոռոյս...

ղե. 68բ Թուղթ վասն կտակախնդրութեան պա­րոն Պաղտասարիդ – Եւ ընդ սիրոյ եւ ընդ անդրանիկ օրհնութեանս ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ մերոյ եւ վաղեմեան բարեկամիդ, հարազատ եւ սրտացաւ որդ­ւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), յուն­վա­րի ԺԲ. (12):

ժա. 69ա [Մասն թղթոյ] – Արդ, պատուիրեմք հո­գե­ւոր որդւոցդ մերոց, զի զդոյն ճշմարիտ հարա­զա­տու­թիւնսդ եւ զսէրդ կատարեալ՝ հաստատուն պա­հես­ջի՛ք ի ձեզ... Ի ՌՄԸ. (1759), ի մայիսի ԻԴ. (24) (17x15,8):

ղզ. 70ա Թուղթ ժողովարարութեան – Եւ ընդ սի­րոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ լուսածնունդ զավակացդ Սրբոյ Աթոռոյս...

ղէ. 70բ Թուղթ առ Բայազէտեցի պարոն Կարա­պետն եւ իւր որդի պարոն Մարգարէն (Մարգարն). Վասն Թադէոս վարդապետին – Ծանի՛ք, սիրելի՛ք մեր եւ բնական բարեկա՛մք, հարազատ եւ սրտացաւ որդիք Սրբոյ Աթոռոյս...

ղը. 71աբ [Թուղթ առ Յօհաննէս քահանայն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ սիրով բազմաւ ծանուցումն լիցի իսկականի եւ ճշմարտի սիրելւոյդ իմոյ եւ օգտասէր զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս Յօհաննէս խոհեմամիտ քահանայիդ... (22x18,2)

ղթ. 72ա Թուղթ շնորհակալութեան ի Պօլիս, Առ Մատթէոս աղայն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ հարա­զատ եւ մտերիմ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս եւ իսկապէս սիրելւոյդ եւ ճշմարիտ բարեկամիդ մերոյ, բարեպաշ­տօն եւ աստուածասէր իշխանազուն իշխան... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուականիս մերում, յունվար ամսոյ ի Ժ., ի Սուրբ Էջմիածին:

ճ. 72բ Թուղթ ի Գիլան՝ երիցս անգամն – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրե­լեացդ մերոց եւ հոգեւոր որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... [Ի] փետրվարի 2, 1213 (1764):

ճա. 73աբ Թուղթ առ Մշոյ Սուրբ Կարապետի առաջնորդ Յովնան վարդապետն. Վասն մեղայա­կան թղթոյն եւ այլ իրակութեանց – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջի՛ր, սիրելի եւ հոգեւոր որդի, մեր, հարազատ եւ հաւատարիմ զաւա,կ Սրբոյ Աթոռոյս...

ճբ. 73բ [Մասն]՝ Հնտստանցւոց օրհնութեան կոն­դակի վերջն գրեցաւ – Այլ եւ ընկալաք զգիր ի Յովա­նէս վարդապետէն սիրելւոյն մերմէ եւ ի նուիրակէդ ձերմէ, եւ իմացաք զանցսն նորա... ի սեպտեմբերի ԻԷ. (27):

ճգ. 74աբ [Թուղթ առ երից էսնէֆիցն, այսինքն՝ դօշ­բանտճոցն, շալճոցն, ալաճաճոցդ, եւ ի վեզիր խանն եղեալ սառաֆներացն, եւ այլոց մուսաֆիր­ներացն] – Յորմէ ժամանեսց[ի՛] թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան [եւ] շնոր­հաց, առաքելական եւ աստուածային բազմապատիկ օրհնութիւնն եւ նախախնամական գթութիւնն ի վերայ հարազատ եւ մտերիմ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս եւ իսկապէս սիրելեացդ եւ ճշմարիտ բարեկամացդ... (15x6,8):

ճդ. 75ա Թուղթ առ վիճակս Թադէոսի եւ Բար­դուղի­մէոսի առաքելոցն սրբոց – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ օրհնութեան, ողջունի եւ սիրոյ, նամակ աս­տուա­ծային ողորմութեան, գթութեան եւ պահպանու­թեան ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, հա­րազատ եւ հաւատարիիմ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս...

ճե. 75բ Թուղթ ի Գիլանու տէր Աբրահամն – Յորմէ մեղադրանօք եւ խրատական բանիւ ծանի՛ր, տէր Աբրահա՛մ. ի Պոլսոյ գալն իմ ի Սուրբ Աթոռս, տա­րի եւ կէս մնացի առ լուսահոգի Յակոբ կաթողի­կոսն... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի փետրվարի 2:

ճզ. 76ա-8բ, 80ա-3ա Թուղթ կանոնական առ ամե­­նայն ազգս մեր հայոց – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նորա կաթողիկոս ամե­նայն Հայոց քրիստոսականի եկեղեցւոյն... յաջորդ սրբազան առաքելոցն Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի... Գրեցաւ ի 1211 (1762) թվին, ի դեկտմբերի Ժ.: Առ դրան լուսանկար եւ տիրակերտ մեծի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի. Հա՛յր մեր:

ճէ. 79ա [Մասն թղթոյ] – Ի շինութեան պահել: Որոյ աղագաւ եւ կամեցաք այժմ յղել զպարգեւս ինչ իբր շնորհ ի Սրբոյ Աթոռոյս... տէր Յովսէփն մինչ գայցէ ի Թիֆլիզու, ընդ նմա եմք յղելոց:

ճը. 79բ [Պարտաթուղթ] – Ես՝ Մխիթարի որդի Այ­վազս, պարտ եմ լուսայհոգի Յարութիւնի որդի սահիպ աղայ Պետրոսին... Գրվեցավ Կալկաթայ, թիվն ՌՃԾԴ. (1705), Շամս մնումն (14,9x11,2):

ճթ. 84ա Թուղթ առ Հերակլ արքայն Վրաց. Վասն զառաջնորդութիւնն Հախպատու տալոյ Զաքարիայ վարդապետին – Յորմէ աստուածային առատաձիր ողոր­մութեամբն, քրիստոսական խաղաղատուր ողջու­նիւն եւ Հոգւոյն Սրբոյ ստոյգ եւ անկեղծական սիրով, այլ եւ սրբոյ եւ քրիստոսաիջի տեղւոյս մշտազեղ շնորհիւն եւ սրբոյ Լուսաւորչի հօրն մեր մշտանուէր օրհնութեամբն ծանուցէք...

ճժ. 84բ Թուղթ առ Աննայ խանումն – Յորմէ հայ­րական օրհնութիւն, հոգեկան սէր եւ քրիստոսական ողջոյնն, այլ եւ Սրբոյ Աթոռոյս աստուածաիջի շնորհն եւ Սրբոյ Լուսաւորչի հօրն մերոյ օրհնութիւնն եւ սրբոյ աստուածամուխ գեղարդեանն շնորհն...

ճժա. 85ա Թուղթ յորդորական, ի վերջ կոնդակաց գրելի, ի ՌՄԺԲ. (1763), ի սեպտեմբերի ԻԷ. (27) – Արդ, լսելով ձեր զայս ամենայն, եպիսկոպոսքս տաջիք զփառս Աստուծոյ, որ զայսպիսի հրաշալի աթոռ է պար­գեւեալ ազգիս մեր...

ճժբ. 85ա Թուղթ առ մահտեսի Ղազարն յուզո­նառճի՝ ի սեպտեմբերի ԻԷ. (27), ի Պօլիս – Ծանի՛ր, սի­րելի՛դ իմ եւ ցանկալիդ հոգոյս, սրտացաւ եւ հարա­զատ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս...

ճժգ. 85բ Թուղթ, զոր գրեցին գործակալք Սրբոյ Աթոռոյս առ մէլիքսն եւ իշխանսն Խաչենոյ. Վասն ինքնընծայ եւ ապօրինաւոր կաթողիկոսին Յով­հան­նիսի – Սրբոյ եւ քրիստոսաիջի Աթոռոյս Էջմիածնի արհիեպիսկոպոսունք եւ ծայրագոյն գործակալք, յորոց սիրով եւ օրհնութեամբ ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց...

ճժդ. 86ա Թուղթ առ Հերակլ արքայն. Վասն Աւդի­բէ­կին – Յորմէ ճշմարիտ սիրով եւ անկեղծ կարօտիւ, աստուածային օրհնութեամբն եւ աստուածաիջի տեղ­ւոյս շնորհիւն ծանուցումն լիցի գերազնիւ սիրելւոյդ իմոյ եւ հոգւոյս ցանկալւոյ... Կարի վռազ գրեցաւ ի ՌՄԺԲ. (1763), ի նոյեմբերի Բ., ի Սուրբ Էջմիածին:

ճժե. 86բ Թուղթ առ Գեանճայու առաջնորդսն, մէլիքսն եւ ժողովուրդսն. Վասն Իսրայիլի ապօրի­նաւոր Կաթողիկոսին – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանի՛ք սիրելիք մեր Գենջայու առաջնորդք, քահա­նայք, մէլիքք եւ գլխաւոր իշխանք եւ հանճարեղ վաճա­ռականք...

ճժզ. 87ա Թուղթ առ Սաղաթիէլն Ֆռանկուլեան, յԻզմիր. Վասն կտակուրացութեանն եւ սուտ դաւա­ճա­նութեանն – Եւ ընդ սիրոյ եւ անդրանիկ օրհնու­թեան գրոյս ծանի՛ր սիրելիդ իմ, եւ բնիկ բարեկամ, եւ հարազատ եւ ընտանի որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս... Ի դեկ­տեմբերի Ը.:

ճժէ. 87բ Թուղթ առ Մարտիրոս եւ մահտեսի Սի­մէօն աղայսն. Վասն իզմիրցի Մարգար սուտ դաւա­ճանին – Յորմէ աստուածային առատ ողորմութեամբն Քրիստոսի ուրախարար ողջունիւն, Սրբոյ եւ Աստուա­ծաիջի Աթոռոյս շնորհիւն եւ յոյժ կարօտիւ եւ սիրով ծա­նուցումն լիցի... Ի դեկտեմբերի Ը.:

ճժը. 88ա Թուղթ առ մահտեսի Մոսէսն, գանձա­պետն Սրբոյ Աթոռոյս, ի Պօլիս – Յորմէ հայրական սեռականաւ սիրով, քրիստոսեան զուարճարարն ողջունիւ եւ իմոյ սրտիս ճշմարիտ կարօտիւ եւ կարի ըղձիւ ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ իմոյ եւ հոգւոյս ցանկալւոյ, հարազատ եւ սրտացաւ որդւոյդ եւ ըստոյգ բարեկամիդ եւ հաւատարիմ գանձապետիդ Սրբոյ Աթոռոյս... Ի դեկտեմբերի Ը.:

ճժթ. 88բ Թուղթ առ պարոն Մելքօնն, ի Կարին. Վասն Իսահակ վարդապետի ընչիցն – Յորմէ աս­տուա­ծային օրհնութեամբն, Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն եւ յոյժ սիրով եւ կարօտիւ ծանի՛ր, ազնիւ սիրելի՛դ իմ եւ հարազատ բարեկամ եւ Սրբոյ Աթոռոյս սրտացաւ որդի՛... Ի 1213 (1764), յունվարի 12:

ճի. 89աբ Թուղթ առ ստամպօլցի մահտեսի Սի­մօն աղայն. Վասն սիրոյ եւ այլ խնդրոց – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան, նամակ՝ գթութեամբն Հօր Աստուծոյ, ողորմութեամբն միածնի Որդւոյ եւ խաղաղութեամբն Հոգւոյն Սրբոյ, ի վերայ սիրելւոյ եւ հոգեւորի որդւոյդ մերոյ, հարա­զատի, եւ հաւատարմի զաւակիդ, եւ ճշմարտի բարե­կամիդ Սրբոյ Աթոռոյս:

ճիա. 89բ-91ա Թուղթ առ ստամպօլցի մեծամեծ իշխանսն հասարակ, Վասն իրակութեանն Իսահա­կայ վարդապետին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան, նամակ՝ գթութեամբն Հօր Աստուծոյ, ողորմութեամբն միածնի Որդւոյ եւ խաղա­ղու­թեամբն Հոգւոյն Սրբոյ, ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց... Գրեցաւ ի ՌՄԲ. (1760), եւ ի հոգտեմբերի:

ճիբ. 91բ-2բ Թուղթ առ Արապ[կ]երւոց ժողո­վուրդսն. Վասն բանադրեալ քահանայիցն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան (եւ այլն). ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, հարազատ եւ (կրկն.) հաւատարիմ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս...

ճիգ. 92բ Թուղթ առ Աւետիք վարդապետն Կարնոյ առաջնորդ. Վասն արապկերցի բանադրեալ քահա­նայիցն – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ (եւ այլն). գիտասջի՛ր, սիրելի՛ մեր եւ հարազատ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս, Աւետիք աստուածիմաստ վարդապետ...

ճիդ. 93ա Թուղթ առ տիրացու Մանուէլն ի Պօլիս. Վասն Սիմէօնի նիւթոց եւ այլ իրակութեանց – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբ, քրիստոսական ողջունիւ, ճշմարիտ կարօտիւ եւ ստոյգ սիրով ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ իմոյ եւ հոգւոյս ցանկալւոյ... Ի ՌՄԺԳ. (1764), Յունվարի ԻԳ. (23):

ճիե. 93բ, 95ա-6ա Թուղթ յատուկ իմտատիայի. Վասն պարսպաշինութեանն Սրբոյ Աթոռոյս – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրե­լեացդ մերոց (եւ այլն). զի որովհետեւ հնոյ ժո­ղովրդեանն Իսրայէլի էր փառք եւ պարծանք տաճարն Սողոմոնի... Գրեցաւ այս թուղթ իմտատիայի ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի մարտի ամսոյ Ժ., ի Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, ի հայրապետութեան տեառն Սիմէօնի սրբա­զան կաթողիկոսին:

Գրչից՝ 93բ. «Զմնացեալն դարձո՛ զառաջիկայ թուղթդ գտցես յայնկոյս այսու նշանաւ» (տ՛ս 95ա՝ «Թուղթ առ ամե­նայն ազգս մեր, վասն Սրբոյ Աթոռոյս պարսպի նորոգու­թեանն»):

ճիզ. 95ա Թուղթ առ ստամպօլցիք. Վասն հին նուիրակին վերստին հաստատելոյ. ի ՌՄԹ. (1760) թուականիս մերում – Եւ ընդ օրհնութեան եւ շնոր­համատուցի թղթոյս՝ ծաներո՛ւք, սիրելի եւ հոգեւոր որդի՛ք մեր, հարազատ եւ հաւատարիմ զաւա՛կք...

ճիէ. 95ա-6ա Թուղթ առ ամենայն ազգս մեր. Վասն Սրբոյ Աթոռոյս պարսպի նորոգութեանն – Պա­տուիրեմք եւս հարազատ որդւոցդ մեր վասն Սրբոյ Աթոռոյս, զի արտաքին պարիսպ Սրբոյ Աթոռոյս ի հո­գելոյս եւ ի բազմերախտ...

ճիը. 96աբ Թուղթ առ պատրիարգ Կարապետ վար­դապետն Երուսաղէմայ. Վասն Սիմէօն եւ Յովա­կիմ վարդապետացն եւ այլ իրակութեանց – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նորա կա­թո­ղիկոս (եւ այլն). Քրիստոսի մարմնացելոյ Աստուծոյ մերոց՝ լուսաբաշխի եւ ամենակեցուցչի...

Գրչից՝ 96ա. «Նախ՝ վերոգրեցելոյ Քրիստոսի (եւ այլն). եւ ապայ»:

ճիթ. 97աբ [Թուղթ առ Գալուստ վարդապետն] – Դարձյալ ծանի՛ր, Գալուստ վարդապե՛տ. զի մինչ զթուղթս գրեալ էաք, ի Թիֆլիզու Նազրբէկենց Յով­սէփն գիր էր գրեալ եւ խնդիր արարեալ ի մէնջ: Վասն որոյ զայս եւ՛ս գրեմք: Զի տեղդ Թիֆլիզեցի Մով­սի­սեան Կարապետ գոյ... (21,5x12,7):

ճլ. 98աբ Թուղթ առ Վրաց արքայն Հերակլէս. Վասն Հիւսէին Ալի խանին՝ զի խնամեսցէ – Յորմէ ժա­մանեսցի գիր սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան, նամակ աստուածային գթութեան, ողորմութեան եւ պահպանութեան, նա եւ շնորհք առաքելական առ հանճարաշատ եւ բազմիմաստ...

ճլա. 99աբ Թուղթ առ աստուածազօր կայսրն Ռու­սաց. Վասն պէս-պէս նեղութեանց երկրեացս մերոց – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նորին կաթողիկոս եւ վերադիտօղ ամենայն Հայոց քրիստոսականի եկեղեցւոյն... Գրեցաւ ի ՌՄԹ (1760) թվին, ի յուլիս:

ճլբ. 100ա Թուղթ առ արքայն Վրաց Հերակլէս. Վասն Հիւսէին Ալի խանի ուխտադրութեանն ընդ նմա – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ող­ջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջի՛ր իսկապէս սիրելի մեր...

ճլգ. 100բ-1ա Թուղթ առ քաղաքացիսն Համթայ. Վասն Յովաննէս վարդապետ նուիրակին, որ ի Սուրբ Աթոռ ո՛չ կամէր գալ – Յորմէ ժամանեսցի գիր սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան (եւ այլն). ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց հարազատ եւ հաւատարիմ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս հայկածին, լուսաւորչակրօն եւ միաբանադաւան հաւատացելոցդ...

ճլդ. 101ա [Թուղթ ընդհանրական ժողովարարու­թեան. Վասն շինութեան Թիֆլիզու եկեղեցւոյն] – Եւ ընդ աստուածային օրհնութեանս գիտասջի՛ք, սիրելի՛ք մեր եւ հարազատ որդի՛ք Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի սրբազան առաքեալն Քրիստոսի Պօղոս...

Գրչից՝ 101ա «Դարձի՛ր ի ՃԼԶ. (136) թղթահամարն, եւ զայս նշանս գի՛տ եւ գրեա՛: Եւ անտի զնշանս զայս առեալ, գնա՛ ի տեղին իւր եւ զայն եւս գրեա՛» (տե՛ս համապատաս­խա­նա­բար 115բ եւ 122բ):

ճլե. 101բ Թուղթ առ քրիստոսազօր արքայն Վրաց Հե­րակլ. Վասն ասպատակելոց լեկզեացն յերկիրս մեր – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ող­ջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջիր, իսկապէս սիրելի՛ մեր, ճշմարիտ բարեկամ եւ անկարծ հաւատա­րիմ Սրբոյ Աթոռոյս...

ճլզ. 102ա Թուղթ առ մեծազօր Հերակլ արքայն Վրաց. Վասն ազատելոյ զգերիսն օրհնութիւն եւ շնոր­հակալութիւն, եւ իրիջայ վասն երկրիս – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ օրհնութեամբն եւ գթութեամբն ամենաստեղծիչ Հօր Աստուծոյ, ողջունիւն եւ ողոր­մու­թեամբն ամենափրկիչ միածին Որդւոյ...

ճլէ. 102բ-3բ Թուղթս առ ամենայն ազգս մեր հա­յոց. Վասն նեղսակրութեան եւ աղքատութեան Սրբոյ Աթոռոյս յայսմիկ ժամանակիս (Ի ՌՄԹ. (1760) թուականիս) – Երրորդ՝ զի բազմազան նեղութիւնս եւ զպէս-պէս վշտակրութիւնս եւ զկարի աղքատութիւնս հոգեւոր ծնողիս ձերոյ Սրբոյ Աթոռոյս էջմիածնի, ծա­նուսցէ հոգեւոր զաւակացդ սորին՝ բերան առ բերան...

ճլը. 104աբ, 106ա Թուղթ առ Թիլֆիզեցի Միրըշի­քեար բաշի մելիք պարոն աղայն, Վասն ի կողմանէ Սրբոյ Աթոռոյս վէքիլութեան եւ իրիցփոխութեան – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ հայրական օրհնութեան, որ­դիա­կանի ողջունի եւ հոգեկանի սիրոյ, նամակ գթու­թեան, ողորմութեան եւ խաղաղութեան՝ եռանձ[ն]էի եւ միոյ աստուածութեանն...

ճլթ. 105աբ [Մասն թղթոյ] – Զի յայտնի իսկ է ամենեցունցդ վէ՛ճք եւ հակառակութիւնքն, որք լեալք միշտ ի մէջ երից սրբոց վանից, այսինքն՝ Հաղբատու, Սանահնոյ եւ Հաղարծնու առաջնորդացն, վասն թեմից եւ վիճակացն սոցին. մին ասելով՝ Այս ինչ թեմ իմ է, եւ միւսն թէ՝ Իմ է... (22x8,8):

ճխ. 106բ Թուղթ առ Հերակլէս Վրաց արքայն. Վասն չհասութեան իրիք – Յորմէ հայրական օրհնու­թեամբ (եւ այլն). գիտասջի՛ր եւս վերոգրեցեալ բարե­պաշտ եւ քրիստոսազօր արքայորդի արքայ... Գրեցաւ ի ՌՄԺ. (1761) թվին, ի մայիսի Բ.:

ճխա. 107աբ [Մասն թղթոյ] – Յով[ան]նէս. որքան եւ հնար է: Այլ եւ ահա զտաճիկդ զայդ, զոր յղեցաք այդր, ընդ գրաբերիս, է ուղտապանն մեր, զոր յղե­ցաք... Անտօնի եւ զի ի ներկայումս կարի զբաղեալ կա­յաք, քանզի բաց ի հասարակ ցաւալի հոգալեացն մե­րոց, ունիմք եւս այժմ, զերկուս մեծ հոգս. մին զսե­ղա­նատունն... (17x7,7):

ճխբ. 108աբ Թուղթ առ Սեպհոյ վանից առաջնորդ Կարապետ վարդապետն. Վասն ձեռնամխիլոյ ա­ռաջ­նորդութեանն Կիւմուշխանայու – Յորմէ հայրա­կան օրհնութեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջիր, սիրելի՛ եւ հոգեւոր որդի՛ մեր եւ շնորհածին զաւա՛կ Սրբոյ Աթոռոյս Կարապետ խոհե­մա­զարդ վարդապետ...

ճխգ. 108բ Թուղթ առ Հերակլ արքայն, ի մխիթա­րու­թիւն վասն մահուան հօրն – Եւ ընդ սիրոյ, օրհնու­թեան եւ մխիթարականի գրոյս՝ յայտ լիցի գերազնւոյդ եւ Աստուծով զօրացելոյ եւ արքայազնոյ արքայիդ...

ճխդ. 109ա Թուղթ մխիթարութեան առ թագուհին Վրաց. Վասն մահուան առնն իւրոյ՝ Թէմուրազայ օծեցեալ արքային. եւ ասէ – Յորմէ հայրական (անանցնելեաւն) օրհնութեամբ, որդիական փրկարարն ողջունիւ եւ հոգեկան սփոփչարարն սիրով ծանուցումն լիցի...

ճխե. 109ա Թուղթ առ Նոր Ջուղայու Քալանթար Սարգիսն. Վասն հատուցանելոյ զպարտս ումեմն տաճկի – Ծանի՛ր, սիրելի՛դ իմ եւ հարազատ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Սարգի՛ս...

ճխզ. 109բ, 111ա-2ա Թուղթ բանադրանաց ի վերայ Թիֆլիզոյ առաջնորդ չիք Զաքարիայ եւ ոչ վար­դապետին – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ նզովից, բանադրանաց եւ կապանաց, ատելութեան եւ խռովութեան ի վերայ որդոյդ...

ճխէ. 110ա [Հատուածք թղթոյ իմն] – Եւ հարա­զատ որդւոյն. զի Ի. (20) հատ եալդուզ ոսկիս՝ ի ձեռն սիրել[ւոյն] մերոյ եւ ծայրագոյն նուիրակին ձերոյ Եսայի խոհեմամիտ վարդապետին (որոց Ժ. հոգեբա­ժին եւ Ժ. քառասունից)... Զորս եւ մեք մեզ հասեալ գիտացաք եւ շնորհակալութեամբ մեծաւ... (8,4x6,5):

ճխը. 112բ Թուղթ ի Կարին. Վասն երից քահա­նա­յիցն, ի վերայ Կարնոյ օրհնեալ իշխանացդ եւ հասա­րակ ժողովրդոցդ – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս՝ գիտասջի՛ք սիրելիք մեր եւ հարազատ որդիք Սրբոյ Աթոռոյս. զի էհաս բազամկնիք եւ համա­նա­կան...

ճխթ. 113աբ Թուղթ բանադրանաց ի վերայ [չիք Սարգիսջան եւ ոչ վարդապետին. Վասն զհայրա­պետն հայհոյելոյն. տե՛ս ցանկ՝ 7բ] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւ նորին կաթո­ղի­կոս ամենայն Հայոց (եւ այլն). Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից, բանադրանաց եւ կապանաց, ատելու­թեան եւ խռովութեան ի վերայ կամարարիդ Հօր քոյ սա­տանայի եւ որդւոյդ նեռին...

ճծ. 114աբ, 116ա, 94աբ, 117ա-9ա Թուղթ առ Ստամ­պօլու պատրիարգ Յակոբ վարդապետն, Վասն պէս-պէս խնդրոց պատասխանիք եւ Յիսուսի Քրիս­տոսի ծառայ Յակոբ կաթողիկոս, որ եւ շնոր­հիւն նորա (եւ այլն) – Որ եւ բազմաւ սիրով եւ կարօտիւ գիտնականի եւ իմաստնոյ, բարեկամի Սրբոյ Աթոռոյս եւ սիրելոց եղբօր մերոյս Յակովբայ աստուա­ծաբանի վարդապետիդ...

ճծա. 115ա Թուղթ ի Պօլիս, առ Յարութիւն վար­դա­պետ նուիրակն Սրբոյ Աթոռոյս – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջի՛ր, սիրելի մեր եւ մտերիմ որդի՛ Սրբոյ աթոռոյս, մեծի մայրաքաղաքիդ Պոլսոյ ծայրագոյն նուիրակ Յարութիւն աստուածաբան վարդապետ... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, յունվար ամսոյ Ի. (20), ի Սուրբ Էջմիածին:

ճծբ. 115ա Թուղթ առ գանձապետ մահտեսի Մօվ­սէսն, ի Պօլիս – Յորմէ քրիստոսաւանդ սուրբ ող­ջունիւն եւ աստուածային առատ օրհնութեամբն եւ Սրբոյ իջման տեղւոյս շնորհիւն՝ ծանուցումն լիցի ազ­նուականի սիրելւոյդ իմոյ եւ բարեկամիդ ճշմարտի Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, յուն­վարի ԻԱ. (21), ի Սուրբ Էջմիածին:

ճծգ. 115բ Թուղթ ի Կարին, առ տէր Պետրոսն – Յորմէ սիրով եւ աստուածային բազմապատիկ օրհնու­թեամբն. գիտասջի՛ր, սիրելի որդեա՛կ իմ եւ հարազատ զաւա՛կ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, յունվարի ԻԲ. (22), ի Սուրբ Էջմիածին:

ճծդ. 115բ-9ա Թուղթ ընդհանրական ժողովարար­ու­թեան. Վասն շինութեան եւ պարտու Իսմայիլու եկեղեցւոյն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան, եւ նամակ պահպանութեան ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոց մերոց, հարազատ եւ լուսածնունդ եւ այլն զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս... Աստուծոյ է հաճելի եւ մարդկան ընդունելի:

Ծնթ. Նամակնն ունի յաւելուած ներդիր՝ թ. 116 (22,1x11,4):

ճծե. 119բ Թուղթ առ Պաղտասար վարդապետն Վանայ նուիրակ. Վասն յամիլոյն ի գործն – Ծանի՛ր սիրելիդ մեր եւ վաղեմեան բարեկամ, եւ Սրբոյ Աթո­ռոյս հարազատ որդի Պաղտասար հանճարունակ վար­դապետ... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի փետրվարի Գ.:

ճծզ. 120ա [Թուղթ ի Կարին, առ Պետրոս վար­դա­պետն] – Յորմէ իսկական սիրով, ճշմարիտ կարօտիւ եւ քրիստոսական ողջունիւ. գիտասջի՛ր, իսկապէս սիրելի՛ եւ հարազատ եւ ծոցածին որդի՛ իմ եւ զաւա՛կ Սրբոյ Աթոռոյս Պետրոս հանճարունակ վարդապետ...

ճծէ. 120բ [Թուղթ առ պարոն Վիրապն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Սիմէօն կաթողիկոս ամենայն Հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարք առաքելականի եկե­ղեց­ւոյս Քրիստոսի եւ մեծի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի. յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ. գիտասջի՛ր, սիրելիդ որդի՛ մեր եւ հարազատ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Վիրա՛պ... Գրեցաւ ի 1214 (1765) թուին, ի յունիսի 5ին, եւ ի լուսանկարս Սուրբ Էջմիածին (22,1x12,9):

ճծը. 121ա Թուղթ ի յԻզմիր, առ Պետրոս աղայն. Վասն նուիրակի յանձնարարութեանն – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս, ծանուցո՛ւմն լիցի ազնիւ սի­րել­ւոյդ իմոյ եւ ցանկալւոյդ հոգւոյս եւ վաղեմեան բարե­կամիդ... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի մարտի Ժ.:

ճծթ. 121բ Թուղթ ի յԻզմիր, առ քահանայսն, յան­դիմանական. Վասն ընդդիմանալոյ առաջնորդին – Ի վերայ սիրելեացդ իմոց եւ բնիկ եւ վաղեմի բարե­կա­մացդ, հարազատից եւ յատկապէս զաւակացդ շնոր­հա­ծնունդ եւ սեպհական որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրե­ցաւ այս յանդիմանական թուղթ առ քահանայսն Զմիւռ­նոյ քաղաքին, ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի մարտի Ժ.: Ի հայրապետութեան տեառն Սիմէօնի սրբազան կաթողիկոսի, ի նուիրակութեան եւ յառաջնորդութեան Ղուկաս վարդապետին:

ճկ. 122ա Թուղթ բանադրանաց առ թիլֆիզեցի չորք չիք քահանայսն – Յորմէ ժամանեսցի գիր բար­կութեան եւ ատելութեան, անիծից եւ չարաչար բանա­դրա­նաց՝ ի վերայ ծնողանարգք եւ տիրանենգք, սադա­յէ­լասիրտք եւ յուդայ[ա]միտք չորից չիք քահանա­յիցդ...

ճկա. 122ա Թուղթ ի Պօլիս, առ Նիկողայոս աղայն. Վասն նուիրակի յանձնարարութեանն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց՝ ի վերայ ազնուականի սիրելւոյդ իմոյ եւ վաղեմեան բարեկամիդ... Ի ՌՄԺԳ. (1764), մարտի Ժ.:

ճկբ. 122բ Թուղթ ընդհանրական ժողովարարու­թեան, Վասն Հալապոյ եկեղեցեացն – Եւ ընդ օրհ­նութեան նամակիս մերոյ՝ գիտասջի՛ք (եւ այլն). քանզի գիտէք իսկ, զի վասն մեղաց մերոց չար եւ հոգեկորոյս աղանդն երկաբնակութեան...

ճկգ. 123ա Թուղթ առ Հերակլէս արքայն Վրաց, Վասն սրբոյ Գեղարդեանն յետս յղելոյն աստ – Յոր­մէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջի՛ր իսկապէս սիրելի մեր, հաւատարիմ եւ ճշմարիտ բարեկամ Սրբոյ Աթոռոյս առաքինազարմ եւ քաջատոհմ...

ճկդ. 123ա, 124ա Թուղթ առ Հերակլ արքայն Վրաց. Վասն Զաքօյին – Յորմէ հայրական օրհնու­թեամբ (եւ այլն): Քանզի թուղթն ի քէն գրեցեալ էհաս առ մեզ ֆառաշբաշի Գիւբէկին, ծառային քոյ... գրեցաւ ի ՌՄԺԲ. (1763) թվին, եւ ի փետրվարի ԺԴ. (14):

ճկե. 123բ-4ա Թուղթ առ թիլֆիզեցիսն. Վասն խրա­տուց եւ կանոնադրութեանց ոմանց, եւ վասն արձակման չորից քահանայիցն – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նորա կաթողիկոս (եւ այլն): Եւ ընդ օրհնութեան նամակիս ծաներո՛ւք (եւ այլն). քանզի որովհետեւ հօտապետ եւ հայրապետ եղաք կամօք եւ շնորհօքն Աստուծոյ...

ճկզ. 124բ 0րինակ վասն ընդհանրական ժողո­վա­րարութեան երկուց սրբոց անապատացն՝ Լիմայ եւ Կտուցոյ – Եւ ընդ աստուածապարգեւ եւ շնորհա­զեղուն օրհնութեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ լուսածնունդ զաւակացդ մօրս լուսոյ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի...

ճկէ. 125ա-6ա Թուղթ առ ստամպօլցի եւ գեղացի Պետրոս իշխանն. Վասն Կիւմիշխանայու չիք Գէոր­քին – Եւ ընդ աստուածայնոյ օրհնութեանն նամակիս գի­­տասջիր, սիրելի՛ եւ հոգեւոր (եւ այլն): Քանզի որով­հետեւ ի Տեառնէ...

ճկը. 126ա Թուղթ ի Հզու քաղաքն, Վասն Կոնոնո­սի վանիցն – Ի վերայ Հզուայ քաղաքիդ քահանայից, իշխանաց եւ հասարակ ժողովրդոցդ ամենից, որոց լի­ցի խնդալ՝ ի Տէր... Այս թուղթ առ Հզուեցիսն գրեցաւ յաղագս Պաղտասար խափշիկ աբեղային, ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի մարտի Բ., ի հայրապետութեան տեառն Սիմէօնի սրբազան կաթողիկոսին:

ճկթ. 126բ Թուղթ Հզուայ Յարութիւն վար­դա­պետին, զի գայցէ ի Սուրբ Աթոռս. Վասն վիճոյ Պաղ­տասար աբեղային – Յորմէ սիրով եւ քրիստոսա­կանաւ ողջունիւ ծանի՛ր, սիրելի՛դ մեր Յարութիւն վար­­դապետ... Գրեցաւ այս թուղթ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի մարտի Ժ., ի Սուրբ Էջմիածին, ի հայրապե­տութեան Սիմէօնի սրբազան կաթողիկոսին:

ճհ. 127ա-8ա Թուղթ առ մեծին Պօլսոյ պատրիարք Յակոբ վարդապետն. Վասն իրակութեանն Իսահա­կայ վարդապետին եւ վասն այլոց իրակութեանց – Որ եւ ահա եռամեծի եւ յոգնիմ[ա]ստի Յակոբայ աս­տուածաբանի վարդապետիդ եւ արհւոյ եպիսկո­պո­սիդ եւ արժանապատիւ պատրիարքիդ, հարազատի որդ­ւոյդ Սրբոյ եւ շնորհածնի Աթոռոյս, իմոյս հոգեւո­րի եղբօրդ եւ իսկապէս սիրելւոյդ...

ճհա. 128աբ Թուղթ առ Սուրբ Կարապետի վա­նիցն առաջնորդ Յօնան վարդապետն, որ ի Մուշ, Վասն հզուեցի Բաղտասար աբեղային – Յորմէ հայ­րական օրհնութեամբ (եւ այլն). գիտասջի՛ր, սիրելի՛ մեր, հարազատ եւ հաւատարիմ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս՝ Յօնան աստուածաբան վարդապետ...

ճհա. 128բ-9ա Թուղթ առ հզուացիսն. Վասն Բաղ­տասար աբեղային – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան (եւ այլն). որք կայք բնակեալք ի գիւղաքաղաքիդ Հզու, յորում կառուցեալ Սրբոյ եկե­ղեցւոյդ եւ եկեղեցական դասուց՝ քահանայից, իշխա­նաց եւ հասարակ ժողովրդացդ...

ճհբ. 129աբ [Թուղթ վասն վշտակրութեան] – Գի­տաս­ջի՛ք, հոգեւոր որդի՛ք մեր եւ հարազատ զաւակք Սրբոյ Աթոռոյս մօրս ձերոյ շնորհածնի, զի ես այժմ ի ներկայումս ունիմ միշտ ի սրտի իմում տպաւորեալ...

ճհգ. 129բ Թուղթ վասն շնորհակալութեան առ նո­սա, որք զինչս եւ զողորմութիւնս տան Սրբոյ Աթո­ռոյս – Եւ ընդ օրհնութեան թղթոյս գիտասջի՛ր, սիրելի՛ եւ հոգեւոր որդի՛ մեր եւ հարազատ զաւա՛կ մօրս հաւատոյ՝ Սրբոյ Էջմիածնի...

ճհդ. 130ա Թուղթ ի Կարին, առ առաջնորդ Պաղ­տասար վարդապետն – Յորմէ քրիստոսական սուրբ ողջունիւ եւ աստուածային օրհնութեամբ գիտասջի՛ր, սիրելի՛ մեր եւ հաւատարիմ զաւա՛կ Սրբոյ Աթոռոյս, Կարնոյ օրհնեցելոյ քաղաքի առաջնորդ Պաղտասա՛ր զգօնամիտ վարդապետ...

ճհե. 130ա Թուղթ ի Կարին, առ մահտեսի Գրիգոր աղայն – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբ, քրիս­տոսա­կան ողջունիւ եւ սրբոյ իջման տեղւոյս շնորհիւն՝ ծանուցումն լիցի ազնուականի սիրելւոյդ իմոյ, հարա­զատք եւ օգտակամի որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս... [Ի] ՌՄԺԳ. (1764), յունվարի ԻԲ. (22):

ճհզ. 130բ Թուղթ յանդիմանական առ Երեւանու քա­ղաքացիսն. Վասն օրինազանցութեան իրիք – Ի վե­րայ օրհնեալ քաղաքիդ Երեւանու, յորս կառուցեալ սրբոց եկեղեցեաց եւ եկեղեցական դասուց. քահա­նա­յից, մէլիքաց, տանուտէրաց, իշխանաց եւ իրիցփոխաց եւ գանձապետաց, եւ հասարակ օրհնեալ ժողովրդա­կանացդ դասուց...

ճհէ. 131ա Թուղթ ի Կարին, Վասն Եսայի վար­դա­պետի ընչիցն – Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհ­նու­թեամբն, եւ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն՝ ծանուցո՛ւմն լիցի սիրելեացդ իմոց եւ հարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս եւ խորհրդական բարեկամացդ մերոց...

ճհը. 131բ-2ա Թուղթ առ Գեանջայու քաղաքա­ցիսն եւ գաւառացիսն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սի­րոյ, ողջունի եւ օրհնութեան (եւ այլն). ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, հաւատարիմ եւ հարազատ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1763) թվին, ի մարտի:

ճհթ. 132բ Թուղթ ի Կարին, առ պարոն Մելքոն աղայն. Վասն Եսայի վարդապետի ընչիցն եւ այլ իրակութեանց – Յորմէ քրիստոսականաւ ողջունիւ, յատ­կականաւ սիրով եւ սրբոյ իջման տեղւոյս շնոր­հիւն, գիտասջի՛ր, ազնիւ սիրելի՛ իմ եւ օգտակամ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Մելքո՛ն աղայ... Ի փետրվարի 19 (ԺԹ.), մերոյ փրկչական:

ճձ. 132բ, 134ա Թուղթ ի Թօխաթ. առ Աւետիք աղայն. Վասն իրիք իրակութեան – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ եւ ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վե­րայ ազնուականի սիրելւոյդ իմոյ եւ վաղեմեան բա­րեկամիդ, եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ որդւոյդ, աս­տուածասէր եւ բարեպաշտօն Աւետիք աղայիդ... Ի ՌՄԺԳ. (1764) թվին, մարտի Ժ., ի Սուրբ Էջմիածին, ընդ Եսայի վարդապետին:

ճձա. 133աբ [Հատուածք թղթոյ իմն] – Արդ, պատուիրեմք սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, զի որպէս ձերով յօժարութեամբն խոստացեալ էք յամե­նայն տարի տալ հոգեւոր ծնողիս ձերոյ Սրբոյ Աթո­ռոյս զմոմ... մոմ էք հաւաքելոց եւ տալոյ Սրբոյ Աթո­ռոյս, զարդիւնսն գանձանակին մերոյն [հաւաքեց]է՛ք ի միջի ձերում եւ պահիցէ՛ք:

ճձբ. 134ա Թուղթ ի Կարին քաղաքն, առ Սրբոյ Աթո­ռոյս գանձապետ մահտեսի Գրիգորն. Վասն դրա­մից հասման առ մեզ – Յորմէ սիրով եւ աս­տուածային օրհնութեամբ գիտասջի՛ր, սիրելի՛ մեր եւ հաւատարիմ գանձապետ Սրբոյ Աթոռոյս, քրիստոսա­սէր եւ բարեպաշտօն մահտեսի Գրիգո՛ր... Ի ՌՄԺԳ. (1764) թվին, մարտի Ժ., ընդ Եսայի վարդապետին:

ճձգ. 134ա Թուղթ ի Թօխաթ, առ պարոն Մնա­ցա­կանն. Վասն ընծայից շնորհակալութիւն եւ պատաս­խա­նի խնդրոյ իրիք – Ի վերայ ստուգագունի սի­րել­ւոյդ իմոյ եւ նախածանօթ բարեկամիդ եւ օգտակամ որդ­ւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Մնացականիդ... Ի ՌՄԺԳ. (1764) թվին, մարտի Ժ., ընդ Եսայի վար­դա­պետին:

ճձդ. 134բ [Թուղթ առ իշխա՞նն...] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ եւ ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ մտերմի եւ ազնուոյ սիրելւոյդ մերոյ եւ ճշմարիտ բարեկամիդ, եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարա­զա­տի եւ օգտակամի որդւոյդ, քրիստոսասէր եւ բարե­պաշ­տօն... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի ամսոյ ին (այս­պէս), ի Սուրբ Էջմիածին:

ճձե. 135ա Թուղթ ի Պօլիս, առ Աբրահամ վարդա­պետն. Վասն գալոյ եւ այլ բազում իրակութեանց: Սոյնս եւ առ Յարութիւն վարդապետ նուիրակն Պօլ­սոյ գրեցաւ – Յորմէ սիրով եւ կարօտիւ եւ քրիստո­սական ողջունիւ եւ Սրբոյ Իջման տեղւոյս շնորհիւն ծանի՛ր, սիրելի՛դ իմ (հոգեկից եղբայր) եւ Սրբոյ Աթոռոյս բազմերախտ որդի (Աբրահամ) աստուածա­բան վարդապետ... Գրեցաւ այս թուղթ առ Աբրահամ վարդապետն՝ դէտն Զմիւռնոյ, եւ ձեռամբ փոխանորդի նորին Ղուկաս վարդապետին յղեցաւ առ նա, ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, մարտի Ժ.: Ի Սուրբ Էջմիածին, ի հայրա­պետութեան Տեառն սրբազան կաթողիկոսի Սիմէօնի:

ճձզ. 135բ Թուղթ ի Պօլիս, առ պատրիարք Յակոբ վարդապետն. Վասն ֆէրմանաց առ մեզ հասմանն – Քրիստոսի Աստուծոյ նուաստագոյն ծառայ Սիմէօն անարժան կաթողիկոս ամենայն Հայոց եւ Սրբոյ Աթո­ռոյս Էջմիածնի: Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, հոգե­ւո­րական սիրով եւ ճշմարիտ կ[ա]րօտիւ գիտութիւն լիցի վեհափառի եւ գերյարգելւոյ, արժանապատւոյ եւ ծերունազարդի հօրդ մերոյ... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի մարտի Ժ.:

ճձէ. 135բ-6ա Թուղթ առ Քէլանթար Սարգիսն Ջու­ղայեցի – Յորմէ աստուածային առատ օրհնութեամբն, Սրբոյ իջման տեղւոյս շնորհիւն եւ իմոյս յոյժ սիրով եւ կարօտիւն ծանի՛ր ազնիւ սիրելիդ եւ ցանկալիդ հոգ­ւոյս, եւ Սրբոյ Աթոռոյս կարի հարազատ եւ սրտա­ցաւ որդի... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի մարտի ԺԶ. (16):

ճձը. 136աբ Թուղթ առ միաբանսն Տաթեւոյ վա­նիցն. Վասն սպանման առաջնորդին իւրեանց, եւ վասն նոր առաջնորդի – Յորմէ սիրով եւ քրիստո­սական ողջունիւ. գիտասջի՛ք, սիրելի՛ք մեր եւ հարա­զատ որդի՛ք Սրբոյ Աթոռոյս, եւ սպասաւորք վանից սրբոյ առաքելոյն Տաթէի՝ Ներսէս եւ Մինաս վարդա­պետք... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին: Ի մարտի ԺԷ. (17), ի Սուրբ Էջմիածին: Գրեցաւ այս թուղթ՝ բաց ի մտաց վերնագրին, այլ եւ յանդիմանութիւն առ Ներսէս վարդապետ առաջնորդն Տաթեւու անապատին, վասն ոչ հատուցանելոյն զպարտս Երնջակու Սուրբ Կարա­պետի վանից առաջնորդ Կարապետ վարդապետին: Ի հայ­րա­պետութեան տեառն Սիմէօնի սրբազան կաթո­ղիկոսին:

ճձթ. 137ա Թուղթ ի Ստեփաննոս վարդապետն, յառաջնորդն Հաշտարխանու – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, հոգեւորական սիրով եւ ճշմարիտ կարօտիւ, եւ սրբոյ իջման տեղւոյս շնորհիւն ծանուցումն [լիցի] գերպատուեցելոյ եւ հարազատի եղբօրդ մերոյ սի­րել­ւոյ, սրտացաւի եւ բազմերախտի որդւոյդ Սրբոյ Աթո­ռոյս...

ճղ. 137բ Յատկական կոնդակ ի վերայ Մօսկօֆու – Վասն ո՛չ կարացաք ի նստիլն մեր փութով զգիր օրհ­նու­թեան գրել ի յայդ կողմունսդ, մանաւանդ եկօղ եւս ոչ գտանի եւ ճանապարհքն եւս կարի դժուարանցք են...

ճղա. 138ա Թուղթ ի Անտօն կաթողիկոսն Վրաց – Յի­սուսի Քրիստոսի ծառայ Սիմէօն կաթողիկոս ամե­նայն Հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարք Վաղար­շա­պա­տու Սրբոյ եւ քրիստոսակերտի Աթոռոյս Էջմիածնի: Յորմէ մատուսցի քրիստոսականն ողջոյն...

ճղբ. 138բ Թուղթ ի Թիլֆիզ, առ Հերակլ արքայն – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբն, Քրիստոսի զօրա­ցու­ցիչ ողջունիւն, Հոգւոյն Սրբոյ կարողացուցիչ շնոր­հիւն, եւ Սրբոյ Աթոռոյս քրիստոսաիջի հոգեսփիւռ շնոր­հօքն ծանուցո՚ւմն լիցի գերազնիւ ցանկալւոյդ մերոյ...

ճղգ. 138գ [Հատուածք թղթոյ իմն] – Այլ եւ ահա Ա. նորատիպ Աղօթից գիրք յղեցաք վասն սիրելւոյդ, զոր բարեաւ վայելեսցես, յիշելով զմեզ ի բարին (8,7x3,4):

ճղդ. 139աբ 0րինակ առաջնորդականի թղթոյ գլեոյն (գրելոյն), որք ոչ ունիցին զմանսուր յերկրէն իւրեանց – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծա­նուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հոգեւոր որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս, զի գիտեք իսկ, որ ի նստիլն տէր կաթողիկոսին յաթոռոջս, օրէն է եւ սովորութիւն...

ճղե. 139բ [Թուղթ առ Մելքոն աղայն] – Յորմէ աս­տուա­ծային օրհնութեամբ, ողջունիւ եւ սիրով գիտաս­ջի՛ր իսկապէս սիրելի մեր, հարազատ եւ օգտակամ որդի Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի մայիսի Ժ., ի Սուրբ Էջմիածին:

ճղզ. 140ա [Թուղթ առ Կարնոյ նուիրակ Պետրոս վարդապետն] – Յորմէ ճշմարիտ կարօտիւ, քրիստո­սա­կան ողջունիւ եւ իսկական սիրով՝ գիտասջի՛ր, սի­րելի՛ մեր եւ մտերիմ զաւա՛կ Սրբոյ Աթոռոյս...

ճղէ. 140բ Թուղթ ի Պօլիս, առ Բարսեղ վարդա­պետն – Յորմէ քրիստոսական մաքուր ողջունիւն եւ նոյ­նաւանդ անախտ սիրով, ստոյգ կարօտիւ եւ ճշմա­րիտ տենչիւ՝ ծանի՛ր, սիրելի եղբա՛յր եւ հոգւոյս ցան­կա­լի եւ Սրբոյ Աթոռոյս կաթնասուն եւ շնորհընկալ որդի...

ճղը. 141աբ Թուղթ ի Վանայ նուիրակ Պաղտա­սար վարդապետն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ եւ ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, ի վերայ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ մտերիմ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս...

ճղթ. 141բ [Թուղթ ի] մահտեսի Թոմասին եւ իշ­խանաց – Ընկալաք դարձեալ զմահասրն ձեր եւ գիտե­ցաք, զոր գրեալ էիք զբազմադիմի նեղութեանց ձերոց, եւ զբոլորովին սրբութենէ եւ զմաքրութենէ առաջնոր­դին ձերոյ... Ի մայիսի 23:

մ. 142ա Թուղթ շնորհակալութեան եւ վասն հա­սե­լոց ողորմութեանց առ տուօղսն գրելի – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրել­ւոյդ մերոյ եւ հոգեծին զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջ­միած­նի...

մա. 142ա Դարձեալ ի նոյն միտ, Վասն ողոր­մու­թեանց հասելոց – Զի ըստ սրբազան առաքելոյն Պօ­ղոսի՝ զտուրս զուարթս եւ զառատ[ս] սիրէ Աստուած... ի ՌՄԺԳ. (1764):

մբ. 142ա Դարձեալ վասն ողորմութեան – Զի ասէ իմաստունն Սողոմօն, թէ՝ Զայր զուարթ եւ զառատ սի­րէ Աստուած. արդ, ո՛չ եթէ վասն բազմութեան տրոցն ասի ոք զուարթ եւ առատ...

մգ. 142բ-3ա Թուղթ առ Հերակլ արքայն Վրաց – Յորմէ քրիստոսական անախտ ողջոյնիւն, եւ նորին ամենայաղթ խաչի զօրութեամբ, Սրբոյ Աթոռոյս աս­տուածաիջի հոգեպարար շնորհիւն եւ մերոյս անջինջ եւ ճշմարիտ սիրովն եւ կարօտիւն՝ ծանուցո՛ւմն լիցի...

մդ. 143ա [Թուղթ առ Մկրտիչ աղայն] – Ի վերայ ազնուականի սիրելւոյդ մերոյ եւ հարազատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս, բարեպաշտօն եւ աստուածասէր խոջա Մկրտիչ աղայիդ աստուածապահ տանդ...

մե. 143բ Թուղթ ի Պօլիս, [առ] Յարութիւն վար­դապետն – Յորմէ քրիստոսական ողջոյնիւ, հոգեկան սիրով եւ կարօտիւ՝ ծանուցո՛ւմն լիցի եղբօրդ մերոյ սիրեցելոյ Յարութիւն աստուածաբան վարպետիդ... [Ի] յունիսի:

մզ. 144ա Արձակման գիր Գէորգ վարդապետին Կիւմիշխանայու – Զօրութիւն գրոյս այս է, որ լուսա­հոգի Յակոբ կաթողիկոսն ի ՌՄԺԱ. (1762) թուոջն զԹօխատցի Գէորգ վարդապետին բանիւ էր արարեալ վասն յանցաւորութեան իրիք... Գրեցաւ ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին, ի մէջ սիւնհոդոսի գլխաւոր եւ արքիեպիս­կոպոսաց, ի ՌմԺԲ. (1763), ի սեպտեմբերի ԻԳ. (23):

մէ. 144ա [Թուղթ ի] վարդապետաց – Այժմ հռչա­կեն, թէ նորայայտ բռնաւորն զնենգութիւն ինչ լուեալ ի Պարսկաստանի յիւրայնոցն, վասն որոյ յետս դարձեալ, ի ներս կոյս... Ի սեպտեմբերի ԻԷ. (27):

մը. 144բ-5ա Թուղթ ի Բասրայ, առ տէր Յովանէսն Մուշասարցի – Ծանի՛ր, ազնիւ սիրելի՛դ իմ, հարազատ եւ ճշմարիտ բարեկամ եւ սրտացաւ որդի՛ Սրբոյ Աթո­ռոյս եւ իմոյ հոգւոյս ցանկալի տէր Յովանէս խոհեմա­միտ եւ ճշմարտայոյզ քահանայ...

մթ. 144բ Թուղթ շնորհակալութեան եւ օրհնու­թեան առ տուօղս տրոց – Յորմէ ժամանեսցի (եւ այլն). (շնորհք). (եւ ընդ սիրոյ). Զի քոյդ Դ. ղուռուշ աթոռահասն, զոր տուեալ էիր հոգեւոր որդւոյն մերոյ տէր Գէորգին՝ հասուցանել մեզ եւ Սրբոյ Աթոռոյս, բե­րեալ ամբողջապէս... Գրեցաւ ի ՌՄԻԳ. (1774), ԻԳ. (23) սեպտեմբերի:

մժ. 145ա Թուղթ առ Կարնեցի տէր Պետրոս քա­հա­նայն, Վասն Սրբոյ Աթոռոյս կողմանէ վէքիլու­թեանն – Ծանի՛ր, սիրելի որդիդ մեր, հարազատ եւ հաւատարիմ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս տէր Պետրոս խո­հե­մամիտ քահանայ...

մժա. 145բ Թուղթ առ Կարնոյ նուիրակ Մատթէոս վարդապետն. Վասն հաշտեցութեանն ընդ Իսահակ վարդապետին – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկանաւ սիրով՝ ծանի՛ր մեր եւ հաւատարիմ որդի Սրբոյ Աթոռոյս...

մժբ. 145բ Թուղթ ի Կարին, առ գանձապետ մահ­տեսի Գրիգորն, Վասն հաշտեցութեանն ընդ Իսա­հակ վարդապետին – Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբն ծանի՛ր, սիրելի՛դ մեր եւ հարազատ որդի եւ սրտացաւ գանձապետ Սրբոյ Աթոռոյս...

մժգ. 146ա Թուղթ առ Կիւմիշխանայու ժողո­վուրդսն, Վասն խնդրելոյն առաջնորդ ինքեանց զԿա­մախու առաջնորդն – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց, հարազատ եւ սեպհական զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս...

մժդ. 146բ Թուղթ բանադրանաց առ Կիւմիշխա­նայու առաջնորդ չիք Գէորքն – Յորմէ աստուածային բարկութեամբ եւ անիծիցն ծանի՛ր, ով լի՛րբ եւ ապաշ­նորհ որդի՛ սատանայի եւ թշնամի արդարութեան, շնորհազուրկ... ի ՌՄԺԱ. (1761) թուին, ի ժամանակիս Յակոբ կաթողիկոսին:

մժե. 147ա Թուղթ առ վարդապետսն Պօլսոյ – Յորմէ քրիստոսական ողջոյնիւ, հոգեկան եւ ստոյգ սի­րով, ճշմարիտ կարօտիւ եւ սրտաբէկ անձամբ՝ ծանուցո՛ւմն լիցի հոգեկցաց եւ հարազատից եղբարց եւ մշտատենչ ցանկալեացդ հոգւոյս... Ի սեպտեմբերի ԻԷ. (27) գնաց:

մժզ. 147բ Թուղթ առ մահտեսի Յովանէսն Անու­սե­ցի [եւ մահտեսի Սարգիսն], Վասն փօլիցայի – Յորմէ հայրականաւ օրհնութեամբ, քրիստոսականաւ ողջունիւ եւ հոգեկանաւ ճշմարիտ սիրով եւ կարի (կրկն.) կարտօտիւ եւ սրբոյ իջման տեղւոյս շնորհիւն՝ ծանուցո՛ւմն լիցի ճշմարիտ սիրելեացդ իմոց եւ անկեղծ բարեկամացդ...

մժէ. 148ա-9ա Թուղթ ի Պօլիս հաւասար, Վասն զպատրիարքի շնորհաւորումն եւ վասն Սրբոյ Աթո­ռոյս վէքիլութեանն – Ի վերայ տիրախնամի եւ աս­տուա­ծապահի օրհնեցելոյ մայրաքաղաքիդ Կոստանդ­նու­պօլսոյ եւ ի միջի դորին կառուցեալ սրբոց եկեղե­ցեաց եւ եկեղեցական դասուց, նախ՝ բազմերախտի եւ յոգնաշխատի հօրն հասարակաց... Ի 1213 (1764) թւոյ, եւ ի մէնջ, յունիսի 21:

մժը. 149ա Թուղթ ի Վան քաղաքն, առ Մուշաղ­բիւրցի տէր Յօվանէսի որդի տիրացու Ստեփաննոսն, որ տամբ իւրով ի Բասրայու եկեալ էր անդ – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբ, ողջունիւ եւ սիրով՝ ծանուցո՛ւմն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ իմոյ եւ հոգեւոր որդեկիդ, եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտակամ որդւոյդ... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի յուլիսի Ի. (20), եւ ի լուսազարդ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

մժթ. 149բ [Թուղթ առ Մելքոն աղայն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ ճշմարիտ սիրով. գիտաս­ջի՛ր սիրելի՛ իմ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ զաւա՛կ, քրիստոսասէր եւ բարեպաշտօն պարոն Մելքո՛ն աղայ... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, յօգոստոսի Գ., եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

մի. 150ա [Թուղթ առ պարոն Առաքելն եւ պարոն Նազարէթն] – Յորմէ ժամանեսցի՛ թուղթ սիրոյ, ողջու­նի եւ օրհնութեան եւ շնորհաց՝ ի վերայ սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի յօգոստոսի Գ., եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

միա. 150բ [Թուղթ առ պարոն խոջայ Ղուկասն] – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբ, ողջունիւ եւ սի­րով՝ գիտասջի՛ր, սիրելի՛ մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարա­զատ զաւա՛կ, քրիստոսասէր եւ մեծահաւատ պարոն խօջայ Ղուկա՛ս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), յօգոստոսի մուտն:

միբ. 150բ [Թուղթ առ Մարգար աղայն, մահտեսի Էլօն, պարոնայք Յօվսէփն, Ղազարն եւ Գրիգորն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, օրհնութեամբ եւ ճշմա­րիտ սիրով՝ գիտասջի՛ք, սիրելի՛ք մեր եւ հարազատ որ­դիք Սրբոյ Աթոռոյս, քրիստոսասէր եւ մեծահա­ւատ... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի սեպտեմբերի ԻԵ. (25):

միգ. 151աբ [Թուղթ առ Եսայի վարդապետն] – Յոր­մէ քրիստոսական ողջունիւ, ճշմարիտ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանի՛ր սիրելի եւ հոգեծին որդեակ իմ եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), յօգոստոսի ելն, եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

միդ. 151բ [Թուղթ առ Կարնոյ Պետրոս վարդա­պետն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ ստուգա­գոյն սիրով եւ կարօտիւ՝ գիտասջի՛ր իսկապէս սիրելի՛ մեր եւ մտերիմ զաւա՛կ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), յօգոստոսի ելն եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

միե. 152ա [Թուղթ ի քաղաքն Բալու, առ առաջ­նորդն տեղւոյն Գէորք վարդապետն, քահանայական դասոյն, իշխանացն եւ ժողովուրդսն] – Ի վերայ սի­րե­լի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց, հարազատ եւ լուսա­ծնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս, հայկասէր, լուսա­ւոր­չակրօն եւ միաբնադաւան հաւատացելոցդ ի Քրիս­տոս... Ի ՌՄԺԳ. (1764), յօգոստոսի ելն:

միզ. 152բ-4ա Թուղթ կրկին բանադրանաց, ի վե­րայ չիք Գէորգին Եւդոկիացւոյ – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ նզովից, բանադրանաց եւ կապանաց, բար­կութեան եւ պատժոց, ի վերայ աստուածա­մոռա­ցիդ եւ հաւատուրացիդ, օրինզազան[ց]իդ եւ կանոնա­քակիդ... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի սեպտեմբերի Դ., ի տօնի սրբոյն ժողովոյն Նիկիայու:

միէ. 154ա [Թուղթ առ գանձապետն Սրբոյ Աթո­ռոյս մահտեսի Մօվսէս աղայն] – Յորմէ ժամանեսցի՛ թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց՝ ի վերայ ճշմարիտ սիրելւոյդ իմոյ եւ ստուգագոյն բարե­կամիդ, եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ սրտացաւ որդ­ւոյդ եւ մտերիմ գանձապետիդ... Ի ՌՄԺԳ. (1764), սեպտեմբերի Ժ.:

միը. 154աբ Թուղթ առ Խամսու մէլիքսն, Վասն չՅո­վանէս չկաթողիկոսին – Յորմէ սիրով ծանի՛ք, պարոն մէլի՛քք եւ գլխաւոր ժողովուրդք, զի գիր ձեր էհաս առ մեզ ընդ Մինաս վարդապետին...

միթ. 154բ [Թուղթ առ մահտեսի Սիրունն եւ մահ­տե­սի Բաբայն] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ող­ջու­նի, օրհնութեան եւ շնորհաց, ի վերայ սիրելեացդ մե­­րոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս, քրիստո­սա­սէր եւ բարեպաշտօն մահտեսի Սիրունիդ եւ մահ­տե­սի Բաբայիդ... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի ԺԸ. (18):

մլ. 155ա Թուղթ ի Պօլիս, առ Գրիգոր պատ­րիարքն, [Անտօնն եւ Գասբարն] – Յորմէ քրիստոսա­կան խաղաղարարն ողջունիւ եւ նոյնական ճշմարիտն սիրով, բազմաւ կ[ա]րօտիւ եւ տենչիւ ծանուցումն լիցի սիրելւոյ եւ հարազատի եղբօրդ իմոյ, ցանկալւոյ եւ Սրբոյ յԱթոռոյ հոգաբարձուի եւ խնամատարի...

Ծնթ. Թուղթն ունի առանձին գրուած պատուէրներ՝ ուղ­ղուած Անտօնին եւ Գասպարին:

մլա. 155բ Թուղթ առ Սամուէլ վարդապետն Պրու­սայու – Յորմէ ճշմարիտ կարօտիւ եւ անեղծ սիրով եւ քրիստոսական մաքուր ողջունիւ՝ ծանուցումն լիցի սի­րել­ւոյ եւ գերազնւոյ եղբօրդ իմոյ եւ հոգւոյ իմոյ ցանկալւոյ...

մլբ. 156ա Թուղթ առ Կարապետ վարդապետն՝ պատրիարգն Սրբոյ Երուսաղէմի – Յիսուսի Քրիս­տո­սի ծառայ (եւ այլն). Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, սրբոց, կենսատուից, փրկագործոց եւ շնորհաբաշխից տե­ղեացն տնօրինականաց, աստուածընկալ գերեզմա­նին, տեառնաբարձ Գողգոթային եւ այլոց սքան­չե­լա­գոր­ծից տեղեացն...

մլգ. 156բ Թուղթ ի յիշխանսն Պօլսոյ – Ծանու­ցումն լիցի սիրելեացդ մերոց, հարազատից եւ օգտա­կա­մից որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս, զի վասն պէս-պէս ձախորդաբեր պատահմանցն ժամանակիս...

մլդ. 157ա [Թուղթ առ Կարապետ վարդապետն] – Յորմէ մեղադրանօք եւ սաստիւ [գիտա]սջի՛ր, Կարա­պե՛տ վարդապետ, զի թէպէտ մեք զքեզ տեսեալ ոչ եմք եւ ոչ զով եւ զորպիսի գոլդ ծանուցեալ, սակայն... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի Դ.:

մլե. 157ա-56բ [Թուղթ առ Պետրոս քահանայն] – Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբ. գիտաս­ջի՛ր սիրելի եւ հոգեւոր որդի մեր եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս... Ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի Ը.:

մլզ. 157բ [Թուղթ առ Զաքարիայ վարդապետն] – Յորմէ ստոյգ սիրով, իսկական կարօտիւ եւ քրիստո­սա­կան ողջունիւ, գիտասջի՛ր սիրելի եւ ըստ հոգւոյ եղ­բայր մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ որդի... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի Ը.:

մլէ. 157բ [Թուղթ առ գանձապետն Սրբոյ Աթո­ռոյս մահտեսի Յակոբն] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սի­րոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, ի վերայ սի­րելի եւ հոգեւոր որդւոյդ իմոյ եւ հարազատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի ԺԵ. (15):

մլը. 158ա [Մասն թղթոյ] – Որում եւ զեկ լիցի, զի յո­լովք անցին միջոցք, յորս ոչ ընկալաք զգիր սիրոյ յեղբօրէդ, չգիտելով զպատճառն՝ ոչ ապաքէն գիտէ իսկ եղբայրդ լաւապէս... Որ եւ լե՛ր ողջ ի Տէր, ի փառս խա­չին Քրիստոսի եւ ի պայծառութիւն եկեղեցւոյն նորին:

Գրչից՝ 138գ «Թէ տեղ մնայ, գրեա՛ թէ՝ կրկին ողջ լե՛ր»:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «2911/747»:

2912

ՕՐԻՆԱԿՔ ԹՂԹՈՑ ՅԱԿՈՎԲԱՅ Ե. ՇԱՄԱԽԵՑՒՈՅ ԵՒ ՍԻՄԷՈՆԻ Ա. ԵՐԵՒԱՆՑՒՈՅ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱՑ ՀԱՅՈՑ

(Հատոր Ա.)

 

ՌՄԺԱ. – 1762, ՌՄԻԹ. – 1780

ԹԵՐԹ՝ 256+1. (կրկն. թ. 251. գրչիէջակալում՝ա-նխզ., որէ՝ 20ա-256բ). չգրուած՝ 1ա-3բ, 4բ-19բ, 217բ (թանաքովամբողջգրադաշտըսեւացրած): ՊՐԱԿ՝ 1x7 խառն.1՝ 2, 2՝ 17, 3՝ 65, 4՝ 46, 5՝ 48, 6՝ 38, 7՝ 46: ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմ­նե­րով՝ «ծ, Խ»,թագապսակխաղողիողկոյզ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 35x 21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (30.5x17.5): Գիր՝նոտրգիր (նմուշ՝ 137ա), շղագիր (34ա): ԿԱԶՄ՝ճնշագծերովբացշագանակագոյնկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝սպիտակթուղթ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 34ա

Новый рисунок

Նմուշ 137ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, վրան փակցուած թեր­թի­կը պատռուած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան բծեր, խոնաւութեան հետքեր, ունի լուսանցային յաճախադէպ լրացումներ, թ. 115-117, 207՝ հիմքից անջատ. ներդիր, ըստ այդմ՝ նաեւ պրակահաշուի մէջ նկատի չառնուած են ձեռագրից անջատ հետեւեալ թերթերը՝ 115-7, 128, 178-80, 207, 225-8, 255-6:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա-256բ [Օրինակք եւ բնագիրք գրութեանց Յա­կո­բայ Ե. եւ Սիմէոնի Ա. կաթողիկոսացն]

4ա Օրինակք եւ արձանագրութիւնք թղթոց, շա­րա­դրե­ցեալք ի մէջ ամաց տասն եւ ըննից, ի ՌՄԺԱ. (1762) թուականէն մերմէ եւ ի յունվար ամսոյն սկսեալ եւ ի ՌՄԻԹ. (1780) թուոջն եւ ի յամսեանն յու­լիսի առեալ զվախճան: Որոց առաջին ամն,որ է ՌՄԺԱ. (1762) թիւն, է յամաց տեառն Յակոբայ երա­նեալ կաթուղիկոսին Շամախեցւոյ, իսկ ԺԸ. (18) ամն են ամք հայրապետութեան տեառն Սիմէօնի գե­րեր­ջանիկ եւ սրբազան կաթուղիկոսի Երեւանեց­ւոյ: Յորս գրեցան եւ շարադրեցան առաջիկայ բովանդակ թղթոցդ օրինակք, ձեռամբ եւ մատամբք նոյնոյ տեառն Սիմէօնի յոգնաջան եւ աշխատասէր սրբա­զան հայրապետի ամենայն Հայոց եւ ումեմն իւրոյ նուաստագոյն եւ ապիմաստ ծառայի, ի ՋԽԶ. (946) երեսս: Զորս զկնի վախճանման նոյն երանելւոյ բաժանեալ յերկուս հատորս՝ յաղագս թեթեւութեան եւ դիւրապէս ի գործ ածման՝ ետուք կազմել, սակայն մի է թղթահամար երկուց հատորացն:

Եւ այս տուփ, որ է առաջին հատոր շարադրանաց մատենիս, ունի զթուղթս ՄԻԲ. (222) եւ երեսս՝ ՆԽԴ. (444), բաց ի յաւելորդ եւ յանգիր թղթոցն, որք ի վեր եւ ի վայր յաղագս ցանկից եւ այլ հարկաւորութեանց եդան: Իսկ երկրորդ հատորն՝ ի ՆԽԵ. (445) համարէն սկսեալ մինչեւ ի ՋԽԶ. (946) համարն ընթանայ եւ առ­նու զվախճան, նոյնպէս բաց ի յաւելորդ եւ յանգիր թղթոցն, որք ի վեր եւ ի վայր եդան: Մինչեւ ցԻԱ. (21) երեսն գրեցեալ թուղթքն ի յաւուրց Յակոբայ սրբազան կաթուղիկոսին, իսկ այլն ամենայն, որ ի բովանդակ գրքոջս են, թղթագրութիւնք տեառն Սիմէօնի սրբազան կաթուղիկոսին են, իսկ այլն ամենայն՝ որ ի բովանդակ գրքոջս, են թղթագրութիւնք տեառն Սիմէօնի սրբազան կաթուղիկոսին, եւ ԻԱ. (21) երեսն եւս ի նմանէ է շարադրեցեալ՝ ի վարդապետութեանն, վասն Յակոբայ սրբազան կաթուղիկոսին:

Ծնթ. Նամակները սեւ մատիտով համարակալուած են՝ 1-390. սակայն մի մասը համարներ չունեն. այս պատճառով նկա­րագրութիւններն արել ենք մեր՝ նոր համարակալումով:

Ա. [Գրութիւնք Յակոբայ Շամախեցւոյ]

ա. 20աբ Թուղթ ի վերայ Կիլանու – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Յակոբ, որ եւ շնորհիւն նորա կա­թո­ղիկոս ամենայն Հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարգ (եւ այլն): Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանի՛ր, սիրելի՛դ մեր հարազատ եւ հաւատարիմ որդի Սրբոյ Աթոռոյս, զի գիտես իսկ, տեսանես աչօք եւ իմանաս գոլով ներկայ զտեղւոյդ ժողովրդեանն որպէսն, որք ի դրդմանէ սատանայի (եւ նորին արբանեկացն) եղեալք են երկակողմունք... ամբողջապէս զօրհնութիւնս եւ զշնորհս Սրբոց Աթոռոցն ժառանգ իցէք միշտ յազգաց յազգս եւ յորդւոց յորդիս. ամէն:

բ. 20բ-1ա Թուղթ առ առաջնորդն Կարմիր վանից – Գի­տասջի՛ր, զի գլխաւոր եւ ընդ հանրաիշխօղ տեարք, թէ ըստ մարմնաւորին եւ թէ ըստ հոգեւորին ունեցեալ են ի բանէ եւ ունին մինչեւ ցայսօր անխա­փան զայս սովորութիւնն եւ զկանօն, զի գաւառաց նահանգաց եւ քաղաքաց, որք ընդ ձեռամբ իւրեանց են... վասն որոյ անպատեհ է զայսպիսի բանն առ մեզ գրել:

գ. 21ա-2ա Թուղթ առ պօլսեցիսն ի շնորհա­կա­լու­թիւն – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան թղթոյս ծանու­ցումն լիցի ազնիւ սիրելեացդ իսկապէս եւ սրտացաւ բարեկամացդ իմոց հարազատ եւ հաւատարիմ որդ­ւոցդ եւ տէրունի ժողովրդոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիած­նայ, զի ընդ իմաստնոյն եթէ բարի համբաւն ի հեռուստ լուեալ... զբարի սորին կամիցիք եւ առնիցէք որպէս մինչեւ ցայսօր արարեալ էք եւ առնէք:

դ. 22ա Թուղթ շնորհակալութեան – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանի՛ր, իսկապէս սիրելի՛դ իմ եւ հոգւոյս ցանկալի հաւատարիմ եւ սրտացաւ որդի՛ մեր եւ հարազատ գանձապե՛տ Սրբոյ Աթոռոյս (Անտօն չէլէպի)... առնուցուս զվարձս, զշնորհս եւ զօրհնու­թիւնս առատս աստ մարմնով եւ անդ հոգւով:

ե. 22բ-3ա Թուղթ առ գանձապետս – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի ազնիւ եւ իսկապէս սիրելւոյդ մերոյ, հաւատարիմ եւ սրտացաւ որդւոյդ (եւ հարազատ գանձապետիդ Սրբոյ Աթոռոյս), զի թեպէտ մեք զքեզ ոչ եմք տեսեալ մարմնական աչօք եւ խօսակցեցեալ բերանով, սակայն սիրելի որդին մեր հարազատ եւ սրտացաւ զաւակն եւ ծայրագոյն նուիրակն... զորս հանդերձ գործովքն իւրեանց ի քեզ յանձնեմ. ողջ լե՛ր ի Տէր:

զ. 23աբ Թուղթ հասարակ ի վերայ Կարնոյ քաղա­քին – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոցս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց՝ հարազատ եւ հաւատարիմ զա­ւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի նախապէս զայս գիտասջիք ամենեքեան եւ լաւապէս ի միտ առէ՛ք եւ հաւատացէ՛ք ստուգիւ... լինիջիք օրհնեալք յԱստու­ծոյ ի սրբոյ Լուսաւորչին մերմէ ի Սրբոյ Աթոռոյս եւ ի մէնջ:

է. 23բ Թուղթ առ Վրաց կաթողիկոսն. Վասն բա­նա­դրեցման չիք Զաքօյին – Այլ եւ գիտասցէ գերա­մե­ծար եղբայրութիւնդ, զի (գրեալ էիր զանկարգ եւ զա­նօ­րէն գնացից չիք Զաքօյին եւ վճռահատեալ զար­ժանապատիժ գոլոյ նորին, զոր ընթերցեալ գիտացաք եւ յիրաւի գօլ դատեցաք եւ մեք զնա արժանի պատժոյ համաձայնելով եղբօրդ, բայց) մեք... մի՛ առնիցես պակաս մեզ համարելով, զոր դմա առնիցես:

ը. 24ա [Առ Իսահակ աստուածաբանն] – Յորմէ սիրով եւ քրիստոսական ողջունիւ ծանի՛ր, սիրելի՛ իմ եւ մեծարգոյ եղբա՛յր մեր Իսահակ աստուածաբան վար­դապետ, եթէ անստելի վճիռք է ի վերայ ամենայն մահկանացւոյ... զի քան զայս ասելն ի չարէն է:

թ. 24բ [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթոռոյ] – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս յայտ լիցի սի­րելեացդ իմոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս, զի էհաս գրեանք ձեր առ մեզ, զօրս գրեալ էիք վասն երկուց իրաց պակասութեանն, ի տալեացն Իսահակայ վարդապետի եղբօրն մերոյ, այսինքն՝ թագին... գիտէ թէ ով է խաղաղարարն եւ ով է խռովարարն:

ժ. 25ա-7ա Վասն ուխտաւորաց թուղթ ի Պօլիս, զի ուխ­տաւորք ոչ եկեսցեն անտի ի Սուրբ Աթոռս – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս յայտ լիցի սիրելեացդ իմոց եւ սրտացաւ եւ խորհրդական բարեկամացդ Սրբոյ Աթոռոյս... այսք են արարեալ լաւութիւնք դոցա, իսկ զտարերացն դոցա Սրբոյ Աթոռոյս ահա զտէֆ եւ այսքան դրամագնացութիւնք եղեն:

ժա. 27բ Թուղթ օրհնութեան ի Բեազիդ. Վասն գլուխ-գլուխ տալոյ զնուիրակութիւնն – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան եւ շնորհակալութան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց... վասն որոյ ահա տամք ձեզ զօրհնութիւնս Աստուծոյ առատապէս:

ժբ. 27բ-8ա Թուղթ ի Գիլան, որ գրեցաւ ընդ Պետ­րոս վարդապետին ի յառաջնորդ գնալն – Եւ ընդ սի­րոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիած­նի, զի յայտնի իսկ է մեզ, թէ յայսքան միջոց է՝ որքան տարաձայնութիւնք եւ ներհակաբանութիւնք եղեն ի ձեզ... այնպէս եմք առնելոց, այսպէս իմացեալ ձեր. ողջ լերո՛ւք:

ժգ. 28ա Թուղթ ի Կարին, առ Իսահակ վարդա­պետն – Յորմէ քրիստոսաւանդ անկեղծունակն ողջու­նիւ, հոգետիպ աննենգականն սիրով, նոյնածին եղբայ­րա­կանն կարօտիւ եւ յաւերժատենչն փափականօք ծա­նուցումն լիցի գերյարգելւոյ եւ անդրանկապատուոյ եղ­բօրդ իմոյ սիրեցելոյ եւ հոգւոյ իմոյ... յօժան­դա­կութիւն յարգելւոյ եղբօրդ յանձնեմ, հանդերձ գործովն իւրով:

ժդ. 28բ-9բ Թուղթ ի Պօլիս, առ իշխանս – Ի վերայ գերազնիւ սիրելւոյդ իմոյ, հարազատ եւ ճշմարիտ բա­րեկամիդ եւ սրտացաւ եւ հաւատարիմ (օգտակամ որդ­ւոյդ) սրբոյ եւ քրիստոսակերտի աթոռոյ շնոր­հած­նի ծնո­ղիս քոյ... ի ձեռս Սսեցւոց սեւագլխոց, զոր խոհե­մու­թեամբ քով կարես իմանալ:

Բ. ա. 29բ-30ա [Թուղթ ի Կարին եւ ի շրջակայս նո­րին] – Ի վերայ լուսաւորչադաւան եւ հայկասէր հա­ւա­տացելոցդ ի Քրիստոս, որք կայք բնակեալք ի յԱս­տու­ծոյ օրհնեցեալ քաղաքդ Կարին եւ ի շրջակայ քա­ղաքս...որք ոչ լսեն եւ ոչ հնազանդին, ի հարկէ ան­հնա­զանդք են եւ հարկաւորք, որք ոչ մնան առանց պատժոց:

բ. 30բ-1ա Թուղթ մահսարական ի յընտրութիւն հայ­րապետին նորոյ – Յիսուսի Քրիստոսի հովուա­պե­տին մերոյ կաթուղիկէ եւ առաքելական սուրբ եկեղեցի Հայաստանեայց եւ մայր ամենայն եկեղեցեաց, աս­տուա­ծակերտ եւ քրիստոսակառոյց Աթոռ Սուրբ Էջ­միածին, յորում եղեալ բոլոր միաբանք... եւ համաձայն հետեւօղքդ մերում ընտրողութեան լիջիք օրհնեալք յԱստուծոյ եւ ի Սրբոյ Աթոռոյս. ողջ լերուք:

գ. 31աբ Թուղթ, զոր գրէ կաթողիկոսն առ ժողո­վուրդսն յետ օծման իւրոյ – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնու­թեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ իմոյ եւ իսկա­կանի բարեկամիդ, սրտացաւ եւ հարազատ որդւոյդ եւ խորհրդական զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս... յորում ճշմարիտ բարեկամացդ Սրբոյ Աթոռոյս եւ մերոյս սիրելեացդ մեր պարտի երեւիլ:

դ. 32ա Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Սիմէօն կա­թողիկոս ամենայն Հայոց եւ ծայրագոյն պատ­րիարգ (եւ այլն) – Եւ ընդ սիրոյ եւ անդրանկականի օրհնութեան գրոյս ծանի՛ր, ազնիւ սիրելիդ իմ յատ­կապէս եւ ճշմարիտ բարեկամ հարազատ եւ սրտացաւ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս, զի յորքան ժամանակ կայաք յայդր կոյս՝ ի գործ նուիրակութեան... զի նախապէս ողբակցեալ ընդ յիս, լացցէ զլալի գլուխ իմ, եւ ապա սփոփեալ մխիթարեսցեն զիս:

ե. 32բ Թուղթ առ հացագործ մահտեսի Պետրոսն – Իսկ եւ զգրեանսն քո, զորս գրեալ էիր թէ՛ առ լու­սահոգին եւ թէ՛ առ մեզ վասն բանադրեցեալ Գէորք ոչ վարդապետին, ընկալաք եւ իմացաք, որոյ զպատաս­խան թեպէտ գրեաց քեզ լուսահոգին... առ մեզ եւ առ Սուրբ Աթոռս անմոռաց պահիցես:

զ. 32բ-3ա Թուղթ առ Միրիշքեար աղայն Թիլֆիզու – Եւ ընդ սիրոյ եւ անդրանկի օրհնութեան գրոյս ծա­նի՛ր, ազնիւ սիրելի՛դ իմ եւ հաւատարիմ որդի՛դ Սրբոյ Աթոռոյս, գիր քո էհաս, եւ ընկալաք... կարի վռազ գրեցաւ:

է. 33աբ Թուղթ առ ի Պօլիս եւ ի Կարին, ի յՈւչքի­լիսայ գրեցեալ – Յորմէ ծանի՛ր, սիրելի՛դ մեր եւ հաւա­տարիմ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս, զի զանցսն տեղւոյս եւ մեր մինչեւ ի յուխտաւորաց գալն եւ ի դառնալն յաստի յայդր կոյս... ի սեպտեմբերի ԻԵ. (26) գնաց ի Պօլիս:

ը. 33բ-4ա Թուղթ ի Կարնոյ իշխանսն. Վասն Եսա­յի վարդապետի մահուանն – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնու­թեան գրոյս ծանի՛ք, սիրելի՛ք իմ, զի գիտէք լաւապէս զորպիսութիւնն հանգուցելոյ Եսայի վարդապետին... ուրեմն առանց ձանձրութեան փութով հոգալ զգրե­ցեալս եւ մեզ ծանուցանել խնդրեմք:

թ. 34բ Թուղթ առ Գիլանու Պետրոս վարդապետն – Ծա­նի՛ր, սիրելի՛դ մեր եւ հաւատարիմ որդի Սրբոյ Ա­թո­ռոյս Պետրոս խոհեմամիտ վարդապետ, զի գրեանք ձեր որքան գրեցիք, դու եւ ժողովուրդն, թէ առ լու­սա­հոգին եւ թէ առ մեզ... եւ դու կատարելով զհրամանս մեր ըստ յամենայնի. լե՛ր ողջ ի Տէր:

ժ. 35աբ Թուղթ ի Հնդիկս առ Պետրոս աղայն եւ յայլս ոմանս – Ի վերայ գերազնիւ նախածանօթ եւ վա­ղեմեան իսկականի սիրելեացդ մերոց եւ շատ ցան­կա­լեացդ հոգւոյս հարազատ եւ ճշմարիտ բարեկա­մացդ... ի սեպտեմբերի ԻԷ. (27):

ժա. 35բ Թուղթ առ Գէորք վարդապետն, առաջ­նորդն Ջուղայու ի ՌՄԺԲ. (1763) – Յորմէ քրիստո­սա­կանաւ ողջունիւն եւ նորին իսկականաւ սիրովն եւ յոյժ կարօտիւ եւ ըստոյգ տենջանօք ծանի՛ր... անհոգ լիցիս եւ դու, զի որ քոյ է, իմ է:

ժբ. 36ա Թուղթ ի նուիրակն Հաշտարխանու Սար­գիս վարդապետն – Ծանի՛ր սիրելիդ մեր Սարգիս հան­ճարաշատ վարդապետ, զի էհաս գիրդ առ մեզ, զոր գրեալ էիր յուլիսի ԻԹ. (29) տեղեկացաք որպի­սու­թեանդ... շնորհակալ լերուք շատ, բայց զպատասխան յաթոռոյն գրեսցուք ի յողջ մնալս մեր, ողջ լիցի:

ժգ. 36բ Թուղթ ի Կարին, առ պարոն Մելքոնն – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբն, քրիստոսական ողջունիւ եւ հոգեւոր եւ անկեղծական սիրով եւ յոյժ կա­րօտիւ ծանի՛ր գերազնիւ սիրելիդ իմ եւ ճշմարիտ բա­րեկամ, հարազատ եւ սրտացաւ որդի Սրբոյ Աթո­ռոյս պարոն Մելքոն աղա... Աստուած, ով տեսցէ յայս չար ժամանակիս բերմանցն:

ժդ. 37աբ Թուղթ ի Պօլիս, հասարակապէս՝ ի յՈւչ­քի­լիսայէն կրկին ի – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ ճշմարիտ եւ նախածանօթ բարեկամացդ՝ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս հոգեւորի ծնողիս ձերոյ Սրբոյ Էջ­միածնի... ի սեպտեմբերի ԻԷ. (27) գնաց:

ժե. 38աբ Թուղթ առ Ղազար աղայն, վասն չիք Գէոր­գին – Զի գիր քո հարկաւորապէս վասն այսորիկ էր առ մեզ, զի արձակիցեմք զԳէորգն ի բանադրանաց, որով դու բարձրագլուխ լինիցիս ի մէջ Գիւմիշխանցոց եւ Կարնեցւոց... Ի ՌՄԺԲ. (1763), ի սեպտեմբերիր Ե., Ուչքիլիսէն:

ժզ. 38բ-9ա Թուղթ առ պատրիարքն մեծի Պօլսոյ, գրեցեալ ի Սուրբ Աթոռս ի ՌՄԺԲ. (1763), ի սեպ­տեմ­բեր ԻԷ. (27) – Յորմէ ճշմարիտ սիրով եւ անկեղծ կարօտիւ քրիստոսեանն ողջունիւ կիսամեռ կենօք եւ տրտմակոծ անձամբ ծանուցումն լիցի հայրապետւոյ եւ ծերունազարդի... ի սէր հայրութեանդ զԳէորքն արձա­կեալ յղեցաք ի վիճակն իւր:

ժէ. 39բ Թուղթ առ Զաքարիայ վարդապետն, ի Թօ­խատ – Ծանի՛ր, սիրելի՛դ իմ եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս, զի որովհետեւ ի յուրախութենէ Յարու­թիւն եւ Գրիգոր վարդապետացն կորեան այնքան հար­կաւոր գրեանքն, որք յամիսս յերկուս հազիւ ի գլուխ եկին... ի սեպտեմբերի ԻԷ. (27) գնացին:

ժը. 39բ-40ա Թուղթ առ Յարութիւն վարդապետն – Ծանի՛ր, Յարութիւն վարդապե՛տ, ոչ է արիութիւն պարծել մեծապատիւ, այլ ըստ պարծելոյն եւ զար­դիւնսն ցուցանել... Բ. գիր եւս յղեցի (անուան տեղը բաց), որ բէզէրկենբաշի եթէ լինի, անուանքն գրես եւ տաս, շուտով գնասցէ:

ժթ. 40ա Թուղթ առ Յովհան[ն]էս վարդապետն՝ նուիրակն Հնդստանու – Ծանի՛ր, սիրելի՛դ իմ եւ վաղեմական ցաւակցիդ հարազատ եւ վշտակիր որդի եւ ծոցածին զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս՝ Յովան[ն]էս խոհե­մա­միտ վարդապետ... վասն յատուկ օգնութեան պարս­պին Սրբոյ Աթոռոյս, զոր ձեռն արկեալ շինեմք:

ի. 40բ Թուղթ Թիլֆիզու Ղրնդիվանին – Ծանու­ցումն լիցի, զի եթէ այնպիսին, զոր խոստովանիսդ, ըն­կալցի Տէր զզղջումն քո... ի սեպտեմբերի ԻԷ. (27):

իա. 40բ Հերակլ արքային – Ծանուցումն գերազնիւ սիրելւոյդ եւ հոգւոյս ցանկալւոյդ եւ քրիստոսասիրի արքայիդ, զի գիր քո էհաս առ մեզ ձեռամբ սիրելւոյն մերոյ եւ հարազատին քոյ... ի հոկտեմբերի Ա.:

իբ. 41ա-2ա Թուղթ ի Զմիւռին, առ Մարգար սուտ դա­ւաճանն – Յորմէ հայրականաւ սիրով, հոգեւոր խրատատուութեամբ եւ ճշմարիտ բարեկամական սրտա­ցաւութեամբ ծանուցումն լիցի վաղեմի սիրելւոյդ իմոյ՝ պարոն Մարգարիդ, զի գիր քո էհաս... ի ՌՄԺԲ. (1763), ի դեկտեմբերի Ը., Սուրբ Էջմիածին:

իգ. 42ա Թուղթ ի Բասրայ, վասն չիք Իսրայէլին Ահարոնեան – Ի վերայ յԱստուծոյ օրհնեցեալ հայկա­զարմ եւ լուսաւորչադաւան հաւատացելոցդ ի Քրիս­տոս, որք կայք բնակեալք ի քաղաքդ Բասրայ եւ ի շրջա­կայս դորին... իսկ կատարողքդ զհրաման մեր եղի­ջիք օրհնեալք յԱստուծոյ եւ ի մէնջ:

իդ. 42բ [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթո­ռոյ] – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան թղթոյս ծանու­ցումն լիցի սիրելւոյդ մերոյ եւ հարազատ որդւոյդ եւ ճշմարիտ բարեկամիդ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուականիս մերում, ի մարտի ամսոյ Ժ. եւ ի սուրբ եւ շնորհապերճ յԱթոռս Էջմիածին:

իե. 43ա [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթո­ռոյ] – Յորմէ հայրականաւ օրհնութեամբ, քրիստո­սա­կանաւ ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով ծանի՛ր, սիրե­լի մեր եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս, օրհնե­ցե­լոյ քաղաքիդ արժանաւոր առաջնորդ խոհեմա­զարդ վարդապետ... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, մարտի ամսոյ, ի Սուրբ Էջմիածին:

իզ. 43բ Թուղթ ի Պօլիս, ընդ Ղուկաս վարդապե­տին – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան թղթոյս ծանու­ցումն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ իմոյ եւ ցանկալւոյդ հոգ­ւոյս, մեծահաւատ եւ հանճարաշատ (ազնուատոհմ եւ պերճափառ իշխանազնոյ իշխան) մահտեսի Սիմէօն աղա­յիդ... ի մարտի ԺԱ. (11):

իէ. 44ա Օրինակ առաջնորդական կոնդակին Կար­նոյ – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանու­ցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ եւ առաւել սրտացաւ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս, զի էհաս առ մեզ բազմակնիք թուղթն օրհնեցելոյ քաղաքիդ... կառա­վա­րեսցէ հոգեւորապէս եւ զսուրբ վանքն ձեր շէն պահես­ցէ (եւ զայլն տե՛ս ի միւս կարմիր տետրն):

իը. 44ա Թուղթ ի Կարին, առ պարոն Մելքոնն – Յորմէ աստուածային օրհմութեամբ Սրբոյ Իջման տեղ­ւոյս շնորհիւն եւ իմոյս յոյժ կարօտիւն եւ սիրով գի­տաս­ջիր ազնիւ սիրելիդ իմ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հա­րա­զատ որդի պարոն Մելքոն աղայ... ի մարտ ԺԱ. (11):

իթ. 44բ-5ա Թուղթ շնորհակալութեան յԵւդոկիայ – Եւ ընդ սիրոյ եւ անդրանիկ օրհնութեան գրոյս ծա­նու­ցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ յատկագունից բա­րե­կամացդ հարազատ եւ սրտացաւ որդւոյդ Սրբոյ Աթո­ռոյս... ի 1213 (1764), ի մարտի ԺԱ. (11):

լ. 45աբ Թուղթ ի Հերակլ արքայն – Ծանիցէ բարե­պաշտութիւնդ, զի գիր տերութեանդ էհաս առ մեզ ձե­ռամբ տէր Գաբրիէլ քահանային, որով գիտացաք զան­մոռանալի մեր եւ զճշմարիտ բարեկամութիւնդ, զորս միշտ ունիս առ մեզ... ողջ լե՛ր ի Տէր ի փառս խաչին Քրիստոսի եւ ի պարծանս մեր:

լա. 45բ Թուղթ ժողովարարութեանն – Եւ ընդ սի­րոյ եւ օրհնութեան թղթոյս ծանուցումն լիցի սիրե­լեացդ մերոց եւ լուսածնունդ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի ի գիրս աստուածայինս... ի վեց ամիսն լինիցի ընդունելի եւ այնուհետեւ խափանեալ եւ ան­ընդունակ գիտաջիք:

լբ. 46ա Սկիզբն Հաշդէրխանու կոնդակին գրելի – Յորմէ ժամանեսցի գիր սիրոյ եւ օրհնութեան (եւ այլն). ի վերայ տիրատած եւ աստուածապահ խաչազարդ եւ կայ­սերապերճ շնորհաստատ... արժանապատւոյ ա­ռաջ­նոր­դին ձերոյ տեառն Ստեփաննոսի հանճարա­շա­տի եւ աստուածաբանի վարդապետին (եւ այլն ըստ կար­գին):

լգ. 46աբ Թուղթ ի Հերակլ. Վասն Սարգիս նուիրա­կին – Եւ ապա գիտասցէ տէրութիւնդ, զի ընկալաք զսիրալի գիր տէրութեանդ, զոր գրեալ էիր առ մեզ, թէ նուիրակ Սարգիս վարդապետն մեզ պիտոյ է... յետ երից աւուրց վերադարձուցից առ ձեզ, այնուհետեւ որքան կամիք պահեսջիք:

լդ. 46բ Թուղթ առ Սարգիս վարդապետն, Թիլֆիզ – Յորմէ ծանի՛ր, Սարգիս վարդապետ, գիտես իսկ զի ամենայն մեծամեծք ի փոքունց յառաջնուն չէ լեալ յերկրի որքան եւ իցէ մեծ խռովութիւն, եթէ ոչ իցէ առեալ զսկիզբն... բաւ է այսքանս, եթէ զայլ եւս կար­կա­տանս յօդեցեր զվերջինն. ողջ լե՛ր ի Տէր:

լե. 47ա Թուղթ առ Աբրահամ վարդապետն – Յորմէ իսկականաւ սիրով եւ ճշմարիտ կարօտիւ գիտես, ցանկալի եղբա՛յրդ իմ Աբրահամ հանճարաշատ վարդապետ, զի յառաջ քան զայս ի մարտի տասն... զՂուկաս վարդապետն ի տեղն ուղեւորելդ քոյդ ձեռօք ոչ հոգասցի, որքան յայդր ես՝ անտեղի է ելդ այտի:

լզ. 47բ-8ա Թուղթ ի Պօլիս – Ի վերայ ազնիւ սի­րել­ւոյդ եւ հոգւոյս ցանկալոյ հարազատ եւ սրտացաւ որդւոյդ՝ հաւատարիմ մեծահաւատ եւ բարեմիտ գան­ձապետիդ Սրբոյ Աթոռոյս, հոգեւոր ծնողիս քոյ... ի մայիսին, ընդ տէր Մեսրոպին:

լէ. 48ա Թուղթ յանապատսն Լմայ եւ Կտուցու, վասն անկարգ ընթացից նոցա – Յորմէ սիրով եւ քրիս­տոսականաւ ողջունիւ ծանի՛ք, սիրելիք մեր Յա­կոբ եւ Աստուածատուր ճգնազգեաց վարդապետք... որոց փոխարէնն եւս դուք ընդունիցէք բաւականք բա­րեկամութեան ձերում զհողինն՝ Ռէթէոս վարդապետին կամօքն:

լը. 48բ [Թուղթ առ պարոն Սարգիսն] – Յորմէ ժամանեսցի (եւ այլն). ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոյ եւ հարազատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Սարգսիդ, աստուածապահ տանդ եւ բնակու­թեանդ (եւ այլն): Եւ ընդ աստուածային օրհնութեանս գիտասջիր, սիրելի որդեա՛կ մեր, զի աստուածահայր մար­գարէն Դաւիթ... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուակա­նիս մերում ի մայիսի ԻԱ. (21) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

լթ. 48բ-9ա [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթոռոյ] – Յորմէ (ժամանեսցի թուղթ) հայրական օրհ­նու­թեան, որդիական ողջունի եւ հոգեկան սիրոյ, հանդերձ լիալիր շնորհիւ սրբոյ եւ աստուածաիջի տեղ­ւոյս եւ զօրութեամբ գեղարդեանն սրբոյ եւ շնոր­հա­բաշխ աջոյ Լուսատուին մերոյ... եւ նախախնամեալ զօրացուսցէ զձեզ եւ պահպանեսցէ հանապազ. ամէն:

խ. 49ա [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթո­ռոյ] – Եւ ընդ սիրառաք եւ շնորհազեղուն օրհնութեան թղթոյս ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ իմոյ եւ օգտակամ բարեկամիդ Սրբոյ Աթոռոյս, զի ընկալայ զգիրդ սիրալիր ձեռամբ... ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին եւ ի մայիսի ԻԹ. (29):

խա. 49բ Թուղթ առ Աբրահամ վարդապետն, ի Պօ­լիս – Յորմէ ճշմարտիւ սիրով եւ իսկականաւ կարօ­տիւ եւ քրիստոսականաւ ողջունիւ ծանի՛ր, ազնիւ սիրելիդ իմ եւ հոգեկից եղբայր Աբրահամ աստուածա­բան վարդապետ... յունիսի մէկն:

խբ. 50ա [Առ Մելքոն աղայն] – Յորմէ յատուկ եւ ճշմարիտ սիրով, օրհնութեամբ եւ քրիստոսական ող­ջունիւ գիտասջիր իսկապէս սիրելի իմ հարազատ եւ օգտակամ որդի Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Մելքոն աղայ... ի մուտն յունիսի ամսոյ եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

խգ. 50բ [Առ Սամուէլ վարդապետն] – Յորմէ ստուգագոյն եւ անխառն սիրով, ճշմարիտ կարօտիւ եւ քրիս­տոսական ողջունիւ գիտասջիր, ո՜ ցանկալի հոգ­ւոյս վշտագէտ եւ ցաւակից եղբայրդ իմ եւ աս­տուա­ծա­խնամ քաղաքիդ Պրուսայու արժանաւոր վերատեսուչ Սամուէլ աստուածաբան... ի յունիսի ամսոյ Ա. եւ ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

խդ. 50բ [Առ Մատթէոս վարդապետն] – Յորմէ սիրով ծանի՛ր, Մատթէո՛ս վարդապետ, թուղթն՝ զոր ի Պօլսոյ գրեալ էիր, ի մեզ էհաս, եւ զգրեալսդ ամենայն ծանեաք: Այլ զինչ եւս երկարեցից, ես միւսանգամ... ի մարտի Դ.ումն:

խե. 51ա Եւ սիրոյ ողջունի եւ աստուածայնոյ օրհ­նութեան նամակիս գիտասջիք սիրելի եւ հոգեւոր որ­դիք մեր ի Տէր եւ լուսածնունդ զաւակք Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի... յունիսի Թ.:

խզ. 51ա Օրինակ փօլիցայագրի – Յիսուսի Քրիս­տո­սի ծառայ տէր Սիմէօն կաթողիկոս եւ ծայրագոյն պատրիարք ամենայն Հայոց, պատճառ գրոյս այս է, որ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին եւ ի յունիսի ամսոյ ԺԵ.ին (15) վասն հարկաւորութեան Սրբոյ Աթոռոյս դրամ պիտո­յա­ցաւ... զի ի ժամանակի հաշուատրութեանն ի հաշիւ արկցէ:

խէ. 51բ-2ա Թուղթ ի պատրիարքն Յակոբ ի հրա­ժա­րելն ի պատրիարքութենէն – Յորմէ մատուսցի աստուածային անխառն սէր, քրիստոսական հոգեպա­րարն ողջոյն եւ նոյնաիջի տեղւոյս հոգեւորի ծնողիս քոյ շնորհ եւ օրհնութիւն բազմաւ կարօտիւ եւ ստուգա­գու­նիւ բաղձանօք մատուսցի... յունիսի ԻԱ. (21):

խը. 52աբ Թուղթ ի Պօլիս, ի յԱբրահամ վարդա­պետն, վասն վէքիլութեան – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, հոգեկանաւ սիրով եւ ճշմարիտ կարօտիւ եւ կարի բաղձանօք ծանի՛ր, սիրելի՛դ իմ եւ մեծապատիւ եղբայր եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ սրտացաւ որ­դի Աբրահամ աստուածաբան վարդապետ... յունիսի ԻԱ. (21) գրեցաւ:

խթ. 53աբ Թուղթ ի Պօլիս, առ Յարութիւն վարդա­պետն – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, հոգեկան սիրով եւ կարօտիւ մեծաւ ծանի՛ր, սիրելի եղբա՛յր մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Յարութիւն աստուածիմաստ վարդապետ... յունիսի ԻԱ. (21):

ծ. 53բ Մահտէսի Սիմէօնին թղթումն – Յոյժ կարօ­տիւ եւ սիրով, աստուածային օրհնութեամբն եւ Սրբոյ Իջման տեղւոյս շնորհիւն ողջոյն եւ օրհնութիւն տամ սիրելեացն իմոց եւ ցանկալեացն հոգւոյս եւ զօրա­ցե­լոց ազնուազարմ եւ բարեբողբոջ աղայիցն... փոքունց ամենեցունց եւ հարազատին քոյ տիրացու Միքայէլին, որք լիցին ողջ ի Տէր եւ ի շնորքս նորա յար՛՛:

ծա. 54ա Թուղթ առ Հերակլ արքայն Վրաց, Ղա­զա­պէկիւն – Յորմէ ամենասրբոյ Երրորդութեան ազդու եւ զօրացուցիչ օգնականութեամբն Քրիստոսի կենսա­տու եւ կարողացուցիչ ողջունիւն, Սրբոյ Աթոռոյս աս­տուածաիջի հոգեպարար շնորհօքն եւ յոյժ կարօտիւ եւ ըստոյգ սիրով... ողջ լե՛ր ի Քրիստոս եւ ի փառս խաչի սորին եւ ի պարծանս կամացն խաչապաշտից եւ մեզ իսկ բոլորովին:

ծբ. 54բ-5ա [Թուղթ բանադրանաց] – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ բանադրանաց (կալանաց եւ կապանաց՝ ատելութեան եւ խռովութեան) դառնու­թեան եւ բարկութեան, հանդերձ աստուածայնով մե­ծա­գունիւ ցասմամբ եւ սրտմտութեամբ ի վերայ կամա­կատարիդ հօր քոյ ամենակարին սատանայի որդւոյդ կորստեան եւ զաւակիդ Քանանու...որք ի միասին եղիջիք անիծեալք յԱստուծոյ եւ ի մէնջ:

ծգ. 55բ-6ա [Առ Մելքոն աղայն] – Յորմէ աս­տուածային օրհնութեամբ, ողջունիւ եւ ճշմարիտ սի­րով գիտասջիր իսկապէս սիրելի իմ հարազատ եւ սրտացաւ որդի Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Մելքոն աղայ, զի թուղթ քոյ, որ ի յօգոստոսի մէկն էր... յօգոստոսի ելն, եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ծդ. 56ա [Առ Պետրոս քահանայն եւ առ մահտեսի Գրի­գորն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, օրհնու­թեամբ եւ ճշմարիտ սիրով գիտասջիք, սիրելի եւ հոգեւոր որդի՛ք մեր եւ մտերիմ գործակալք Սրբոյ Աթո­ռոյս տէր Պետրոս խոհեմազարդ քահանայ եւ մահտեսի Գրիգոր... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), յօգոստոսի ելն եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ծե. 56բ [Առ Մարգարէ աղայն] – Յորմէ աստուա­ծային օրհնութեամբ եւ ճշմարիտ սիրով եւ ողջունիւ գիտասջիր, սիրելի՛ մեր եւ հարազատ որդի սրբոյ գահիս, քրիստոսասէր եւ բարեպաշտօն պարոն Մար­գա­րէ աղայ... ահա ամբողջ կնքով յղեցաք առ քեզ, ի ձեռն վարդապետիդ:

ծզ. 56բ-7ա [Թուղթ առ տէր Մեսրոպն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ սիրով գիտասջիր, սիրելի՛ եւ ըստ հոգւոյ որդեակ իմ տէր Մեսրո՛պ, զի յետ գնալոյն ձերոյ եկին առ մեզ թուղթք ի Կարնոյ՝ վասն դրա­մոյ... ի ՌՄԺԳ. (1764) սեպտեմբերի Դ.:

ծէ. 57բ Թուղթ ի Կարին, վասն չիք Գէորգին Եւդո­կիացու – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ լիցի սիրե­լեացդ մերոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Պաղ­տասար խոհեմամիտ վարդապետիդ, մահտեսի Գրի­գոր եւ խօջա Մելքոն... ի ՌՄԺԳ. (1764) սեպ­տեմ­բե­րի Ժ.:

ծը. 58աբ Թուղթ ի Պօլիս առ Յարութիւն վարդա­պետն – Յորմէ սիրով եւ կարօտիւ եւ քրիստոսական ողջունիւ ծանիր սիրելիդ մեր եւ հարազատ որդիդ Սրբոյ Աթոռոյս Յարութիւն հանճարաշատ վարդապետ, զի գիր քո (զոր ի մայիսի Գ. գրեալ էիր)... ի ՌՄԺԳ. (1764), սեպտեմբերի Ժ.:

ծթ. 59ա [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթո­ռոյ] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդ­ւոցդ մերոց եւ ճշմարիտ բարեկամացդ եւ Սրբոյ Աթո­ռոյս հարազատ եւ օգտակամ զաւակացդ Արապ­կեր­ցի... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի սեպտեմբերի Ժ.:

կ. 59ա [Առ խօջայ Առաքելն եւ պարոն Նազա­րէթն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, օրհնութեամբ եւ ճշմարիտ սիրով գիտասջիք իսկապէս սիրելի՛ք մեր եւ մտերիմ որդիք Սրբոյ Աթոռոյս խօջայ Առաքել եւ պա­­րոն Նազարէթ... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի սեպտեմբերի Ժ.:

կա. 59բ [Թուղթ առ պարոն Մնացականն] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, ի վերայ իսկականի սիրելւոյդ մերոյ եւ վաղեմեան բարեկամիդ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտակամ որդւոյդ պարոն Մնացականիդ աստուա­ծապահ տանդ (եւ այլն), (շնորհք): Եւ ընդ սիրալիր օրհնութեան թղթոյս ծանուցումն լիցի ազնուականի սիրելւոյդ մերոյ եւ մտերիմ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի գրեալ էիր մեզ... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի սեպտեմբերի ԺԳ. (13):

կբ. 60ա [Առ Գրիգոր եւ պարոն Մելքոն աղայսն] – Յորմէ աստուածային առատ օրհնութեամբ, ողջունիւ եւ սիրով գիտասջիք իսկապէս սիրելիք մեր եւ հաւա­տա­­րիմ եւ օգտակամ որդիք Սրբոյ Աթոռոյս, հանճարա­պերճ եւ խորհրդական եւ մեծահաւատ մահտեսի Գրի­գոր եւ պարոն Մելքոն աղայք... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուականիս մերում ի հոկտեմբերի ԻԵ. (25) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

կգ. 60բ Թուղթ ի Պօլիս, առ յիշխանս ոմն, վասն չիք Գէորքին – Ծանուցումն լիցի հարազատ եւ սրտա­ցաւ, հոգակիր եւ խնամատար որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս եւ իմոյ ազնիւ եւ մշտատէնչ սիրելւոյ բարեպաշտի եւ ճշմարտասիրի... ի հոկտեմբերի ԻԵ. (25):

կդ. 61ա Թուղթ ի Պօլիս, առ նուիրակ Յարութիւն վարդապետն – Յորմէ քրիստոսականաւ ողջունիւ, հոգեկան սիրով եւ յոյժ կարօտիւ ծանի՛ր, սիրելի՛դ մեր եւ հարազատ եղբա՛յր, սրտացաւ եւ ցաւակից որդի Սրբոյ Աթոռոյս Յարութիւն պերճիմաստ վարդապետ, զի էհաս գիր քո... ի հոկտեմբերի ԻԵ. (25):

կե. 61բ [Թուղթ առ գանձապետս Մայր Աթոռոյ] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտակար զաւակացդ եւ հաւատարիմ գանձապետացդ մահտեսի Գրիգորիդ, մահտեսի Սահակիդ, մահտեսի Ֆահրատիտ, մահտեսի Թօմասիդ եւ մահտեսի Յօհաննէս չալապիիդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի հոկտեմբերի Ի. (20) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

կզ. 62ա Թուղթ առ պատրիարգ Գրիգորն – Յորմէ յոյժ սիրով եւ կարօտիւ եւ քրիստոսական ողջունի[ւ] ծանի՛ր, սիրելի եղբա՛յր իմ Գրիգոր աստուածաբան վարդապետ եւ արժանավայել պատրիարգ մեծիդ Պօլսոյ, զի էհաս գիրդ սիրոյ եւ զգաստացուցիչ... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի հոկտեմբերի Ի. (20):

կէ. 62բ Թուղթ ի Պօլիս, առ մահտեսի Մօսէսն – Յորմէ սիրով եւ կարօտիւ եւ աստուածային օրհնու­թեամբն եւ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն ծանիք, սիրելիք իմ եւ հարազատ եւ շնորհածին որդիք Սրբոյ Աթոռոյս, հոգեծին որդիկքդ մեր տիրացու Գէորք եւ տիրացու աս­տուածապահ... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի հոկտեմբերի Ի. (20):

կը. 62բ [Թուղթ առ գանձապետ Գրիգորն] – Յոր­մէ սիրով եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիր, սիրե­լի մեր եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ որդի եւ գանձապետ Գրիգոր, զի յառաջ քան զայս զցորեանն, զոր յղեալ էիք, ուղտիւք էհաս առ մեզ... գոր­ծոց դորին դու եւս լաւապէս մուղայէթ լինիցիս, եւ լե՛ր ողջ:

կթ. 63ա [Թուղթ առ Մկրտիչ աղայն] – Յորմէ աս­տուա­ծային օրհնութեամբ, ողջունիւ եւ ճշմարիտ սի­րով գիտասջիր, սիրելի մեր եւ հարազատ որդի՛ Սրբոյ Աթո­ռոյս, քրիստոսասէր եւ մեծահաւատ պարոն Մկրտիչ աղայ... ի ՌՄԺԳ, (1764) ի նոյեմբերի ԺԶ. (16):

հ. 63ա [Առ Յոհաննէս աղայն] – Յորմէ քրիս­տո­սական ողջունիւ, ճշմարիտ սիրով եւ մշտական օրհնու­թեամբ գիտասջիր իսկապէս սիրելի մեր եւ Սրբոյ Աթո­ռոյս հարազատ եւ օգտաջան որդի մահտեսի Յովհան­նէս աղայ... ամենայն բանից եւ գործոց Սրբոյ Աթո­ռոյս, որք ի ձեռն դիպիցին հարազատօրէն հոգացօղ լիցիս:

հա. 63ա [Առ պարոն Գասպարն] – Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբ գիտասջիր, սիրելի եւ հոգեւոր որդի մեր եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Գասպար... ըստ որում վարձատրեսցիս յԱս­տու­ծոյ եւ ընկալցիս զշնորհս ի Սրբոյ Աթոռոյս:

հբ. 63բ [Առ մահտեսի Գրիգորն եւ Մելքոն ա­ղայն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ օրհնու­թեամբ եւ ճշմարիտ սիրով ծանուցումն լիցի իսկապէս սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթո­ռոյս, բարեպաշտօն եւ մեծահաւատ մահտեսի Գրիգոր եւ Մելքոն աղայիդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի Դ.:

հգ. 63բ-4ա [Առ մահտեսի Յօհաննէսն եւ մահ­տե­սի Սարգիսն] – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ եւ քրիս­տո­սական ողջունիւ ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մե­րոց եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտասէր որդ­ւոցդ, քրիստոսասէր մահտեսի Յօհաննէս եւ մահտեսի Սարգիս աղայիդ, զի թուղթ ձեր էհաս առ մեզ... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի Ե.:

հդ. 64ա Թուղթ շնորհակալութեան եւ յորդորա­կան առ ժողովուրդսն Զմիւռնոյ քաղաքին – Եւ ընդ սի­րոյ ողջունի օրհնութեան եւ շնորհակալութեան թղթոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարա­զատ զաւակացդ մօրս լուսոյ Սրբոյ Էջմիածնի... գրե­ցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) եւ ի յուլիսի:

հե. 64բ Յորմէ ժամանեսցի թուղթ անանցա­նե­լեաւ օրհնութեամբն Հօր Աստուծոյ եղարար ողջու­նիւն միածնի Որդւոյ եւ խաղաղարար սիրովն... գրե­ցաւ ի թուին ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի վեցումն:

հզ. 65ա [Առ Մարգարէ աղայն] – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիր իսկապէս սիրելի մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտարար որդի Մարգարէ աղայ, զի քան զայս յառաջ էհաս առ մեզ չորս հարիւր ղուռուշն... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի Ը.:

հէ. 65ա [Առ տիրացու Ստեփաննոսն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, օրհնութեամբ եւ ճշմարիտ սի­րով գիտասջիր սիրելի եւ հոգեւոր որդի՛ մեր եւ հա­րա­զատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս, շնորհաշատ տիրացու Ստեփաննոս... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի իննումն:

հը. 65բ [Առ Պետրոս վարդապետն] – Յորմէ քրիս­տոսական ողջունիւ, սիրով եւ օրհնութեամբ գի­տաս­ջիր սիրելի եւ շնորհածին որդեակ իմ եւ հարա­զատ որդի՛ սրբոյ գահիս Յամթայ օրհնելոյ վիճակի նուիրակ Պետրոս հանճարաշատ վարդապետ... ի դեկտեմբերի ԺԵ. (15), եւ ի սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

հթ. 66աբ Թուղթ ի Պօլիս, առ Մօսէսն մահտեսի գան­ձապետ – Յորմէ աստուածային առատ ողորմու­թեամբն, Քրիստոսի կենսատու խաչի օգնականու­թեամբն, Սրբոյ Աթոռոյս աստուածայիջի տեղւոյս շնոր­հիւն եւ մերոյս յոյժ եւ յոյժ սիրով եւ կարօտիւն ծանու­ցումն լիցի... յունիսի մէկն:

ձ. 66բ-7ա Թուղթ ի Պօլիս առ Աբրահամ վարդա­պետն – Յորմէ սիրով եւ կարօտիւ եւ քրիստոսականաւ ողջունիւ ծանի՛ր, գերազնիւ սիրելի՛դ իմ եւ հարազատ եղբա՛յր Աբրահամ աստուածաբան վարդապետ... յու­նիսի ԺԵ. (16):

ձա. 67աԻսկ եւ գրեալ էիր, թէ խօջա Առաքելն ասէ, թէ բաց ի սմանէ եւ այլ եւս որքան դրամ պիտոյասցի Սրբոյ Աթոռոյն՝ ես տաց աստ... Գ. թօփ ալ կարմիր շա­լի լավն առեալ յղեսցես, զի պիտանիք են եւ չունիմք:

ձբ. 67բ Թուղթ ի Պօլիս, առ Գրիգոր պատրիարքն – Յորմէ քրիստոսականաւ ողջունիւ, հոգեկան եւ եղ­բայրական սիրով, ճշմարտիւ կարօտիւ եւ մեծաւ տեն­չիւ ծանուցումն լիցի սիրելւոյ եւ հարազատի եղբօրդ մերոյ տեառնդ Գրիգորի աստուածաբանի վարդա­պե­տիդ... յունիսի ԻԱ. (21):

ձգ. 68աբ Թուղթ ի Պօլիս, առ յիշխանսն. Վասն պատրիարքութեան եւ վասն վէքիլութեան մահտեսի Սիմէօն աղայիդ – Յորմէ ժամանեսցի գիր սիրոյ եւ օրհնութեան, հանդերձ աստուածային ամէնառատ ողոր­մութեամբն Քրիստոսի փրկարար ողջունիւն եւ Հոգւոյն Սրբոյ... յունիսի ԻԱ. (21):

ձդ. 68բ [Առ Մօսէս աղայն] – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբ, քրիստոսական ողջունիւ եւ Սրբոյ Աթո­ռոյս շնորհիւն եւ յոյժ կարօտիւ եւ սիրով ծանու­ցումն լիցի գերազնիւ սիրելւոյդ իմոյ հարազատ եւ սրտացաւ գանձապետի եւ շնօրհածին որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս մահտեսի Մօսէս աղայիդ... յունիսի ԻԱ. (21):

ձե. 69ա Թուղթ առ Վրաց կաթողիկոսն, Ղազա­պէ­կիւն – Զի էհաս գիր ցանկալոյ եղբօրդ իմոյ, ձեռամբ Ղազապէկ հարազատին ձերոյ եւ մերոյս սիրելւոյ, զոր յընթեռնուլս բերկրեցայ... որպիսութիւնս պատմեսցէ Ղազապէկ հարազատն ձեր եւ մեր բերանով. ողջ լե՛ր ի Տէր:

ձզ. 69ա Առ Զաքարիայ վարդապետն Թիլֆիզու – Բայց եւ զայս ծանի՛ր, եղբա՛յր, զի յԱստուծոյ օրհնեալ արքայն զկոնդակի սուրէթ մի ինքն կնքեալ եւ յղեալ էր առ մեզ, իբր թէ Ղազար կաթողիկոսի կոնդակն է, զոր գրեալ է վասն թեմիցն Հաղբադու... մի՛ յանձինդ եւեթ յօգուտն նկատել, այլ զպարագայսն, եւ մանաւանդ զի մահկանացու եմք:

ձէ. 69բ Թուղթ ի Կարս, առ նոր իշխանսն – Մեծա­հա­ւատ եւ քրիստոսասէր, ազնուազարմ եւ պերճա­փառ, Աստուծով զարգացելոց իշխանազուն իշխան աղա­յիդ եւ ընդ քեզ եղելոցն եւ հաւատարիմ բարե­կա­մաց եւ հարազատ սիրելեացն քոց... հանդերձ գործովն իւրով ի քեզ յանձնեմ եւ զքեզ յԱստուած, որոց շնորհք եւ օրհնութիւնն միշտ ընդ քեզ եղիցի. ամէն:

– 70ա Թուղթ առ մելիք Սարգիսճանն – Յորմէ սի­րով ծանի՛ր, պարոն մէլի՛ք, մարդս առեալ ասի բա­նա­կան, որ զոր ինչ խօսի եւ զոր ինչ գործէ եւ որպէս մտա­ծէ զվերջն, եւ ապա թէ խօսելի է՝ խօսի, եւ գոր­ծելին է՝ գործէ... զմնացեալն Թադէոս վարդապետն բերանով պատմեսցէ. ողջ լեր:

ձը. 71ա, 72բ Թուղթ ի Պօլիս, առ Աբրահամ վար­դա­պետն – Յորմէ քրիստոսականաւ ողջունիւ, ճշմա­րիտ սիրով եւ կարօտիւ ծանի՛ր, սիրել՛իդ իմ եւ ցաւա­կից եղբա՛յր հարազատ եւ սրտացաւ որդի Սրբոյ Աթո­ռոյս Աբրահամ աստուածաբան վարդապետ, զի էհաս գիրդ ի սեպտեմբերի մուտն... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի սեպտեմբերի Ժ.:

ձթ. 71բ Թուղթ ի Կարին առ պարոն Ղուկասն – Յոր­մէ սիրով եւ կարօտիւ, աստուածային օրհնու­թեամբն եւ սրբոյ իջման տեղւոյս շնորհիւն ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ մերոյ՝ հաւատարիմ եւ սրտացաւ որդ­ւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս բարեպաշտօն եւ մեծահաւատ, յԱս­տուծոյ օրհնեցեալ... ի ՌՄԺԳ. (1764), սեպտեմբերի Ժ.:

ղ. 72ա Թուղթ առ Հերակլ արքայն – Յորմէ աս­տուա­ծային ամենաբաւական օրհնութեամբն Հոգւոյն Սրբոյ, ամե­նալցուցիչ պարոն Գէորքն քրիստոսեան խա­­ղաղատուր ողջունիւն, որ Սրբոյ Աթոռոյ աստուա­ծակերտի մշտա­փառ շնորհօքն եւ մերոյս հարազատ եւ անյղելի սիրովն ծանուցումն լիցի... ի ՌՄԺԳ. (1764) ի հոկտեմբերի Ե.:

ղա. 72ա [Առ Եսայի վարդապետն] – Յորմէ քրիս­տո­սական ողջունիւ, իսկական սիրով եւ լիալիր օրհ­նու­թեամբ գիտասջիր, սիրելի եւ ըստ հոգւոյ որդեա՛կ իմ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ քրտնաջան զաւակ Եւդոկիոյ օրհնեցելոյ վիճակի բազմաշխատ նուիրակ Եսայի իմաստանպերճ վարդապետ... ի հոկտեմբերի 23:

ղբ. 72բ-3ա Թուղթ ի Պօլիս, վասն չիք Գէորգ Լօթ­րանին – Քանզի ի գիրս աստուածայինս Աստուծոյ անա­նուն եւ անըմբռնելի մեծութեանն պէս-պէս եւ զա­նազան անուանք դնին ըստ զանազանից ներգործու­թեանցն երեւելապէս ի յարարածս... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի հոկտեմբերի Ա.:

ղգ. 73բ Թուղթ ի վերայ Գէորգ վարդապետին Ուռու­մելու նուիրակ – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով գիտասջիր, սիրելի մեր եւ հարազատ եւ շնորհընկալ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս Գէորգ խոհեմազարդ վարդապետ, զի յետ ձախօղակի դիպուածոյդ, յորմէ եկեալ նստար յայդր ի Պօլիս... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի հոկտեմբերի ԻԵ. (25) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ղդ. 73բ [Առ մահտեսի Մօսէս աղայն] – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբ, ճշմարիտ սիրով եւ ող­ջունիւ ծանուցումն լիցի ազնուագունից սիրելեացդ իմոց, ցաւակից եւ սիրասերտ բարեկամացդ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտակամ որդւոցդ՝ մահտեսի Մօսէս աղայիդ եւ սիրելի որդեկացդ մերոց Գէորքիդ... ի ՌՄԺԳ. (1764) թուին, ի հոկտեմբերի ԻԵ. (25) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ղե. 74ա Թուղթ առ Աբրահամ վարդապետն – Յորմէ սիրով ծանի՛ր, սիրելի եղբայր իմ Աբրահա՛մ վար­դապետ, զի թեպէտ գրեցաք յառաջագոյն վասն քոյ եւ արգելաք զքեզ յայդր, զի նստիցիս եւ մերոց ցաւոցն... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի հոկտեմբերի ԻԵ. (25):

ղզ. 74բ Թուղթ ի յիշխանսն Պօլսոյ. Վասն զԱբ­րա­համ վարդապետն խնդրելոյ – Յորմէ աստուա­ծային օրհնութեամբն եւ Սրբոյ Աթոռոյս բազմափառ շնոր­հօքն ծանուցումն լիցի վաղեմեան եւ ստոյգ սիրե­լեացդ եւ ճշմարիտ բարեկամացդ մերոց, հարազատ եւ սրտացաւ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... ի ՌՄԺԳ. (1764) ի հոկտեմբերի Ի. (20):

ղէ. 75ա [Առ պարոն Աղալօյ] – Յորմէ սիրով եւ աս­տուածային բազմապատիկ օրհնութեամբ եւ փրկա­րար ողջունիւ հանդերձ, շնորհիւ սրբոյ եւ աստուածա­յի­ջի տեղւոյս, ծանուցումն լիցի գերազնուոյ սիրելւոյդ մերոյ եւ բնիկ բարեկամիդ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարա­զատ եւ օգտասէր որդւոյդ, քրիստոսասէր եւ մեծա­հա­ւատ պարոն Աղալօյիդ... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի նոյեմբերի -ին* եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

Ծնթ. Ամսաթուի տեղը բաց՝ չգրած. այդպիսի տեղերում գծիկ ենք դնում:

ղը. 75բ [Առ մահտեսի Սիրուն, Մատթէոս եւ Գրի­գոր, ի Բաղէշ] – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանու­ցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս՝ Բաղիշու քաղաքի օրհնեալ եւ գլխաւոր իշխանացդ մահտեսի Սիրունիդ, մահտեսի Մատթէո­սիդ, մահտեսի Գրիգորիդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764) ի նոյեմբերի եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ղթ. 76ա [Առ Աւետիք վարդապետն] – Յորմէ սի­րով եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիր, սիրելի մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Աւետի՛ք խոհեմա­միտ վարդապետ, զի գիր քոյ էհաս մեզ... ի ՌՄԺԳ. (1764), նոյեմբերի Դ.:

ճ. 76ա [Առ վարդապետսն Բաղիշոյ] – Յորմէ սի­րով եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիք, սիրելիք մեր եւ հարազատ որդի՛ք Սրբոյ Աթոռոյս Բաղիշոյ օրհ­նեալ քաղաքի չորեքին առաջնորդք՝ Կարապետ Զաքա­րիայ, Աւետիս եւ Վարդան վարդապետք... ի ՌՄԺԳ. (1764), նոյեմբերի Դ.:

ճա. 76բ [Առ Մարգարէ աւագ քահանայն] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ եւ ողջունի եւ աստուածային օրհնութեան ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մե­րոց՝ հարազատ եւ լուսածնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթո­ռոյս տէր Մարգարէ աւագ քահանայիդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի նոյեմբերի ԺԲ. (12):

ճբ. 76բ [Առ Աբրահամն] – Յորմէ սիրով ծանի՛ր, Աբ­րահա՛մ, զի դու իսկ զքեզ բարւոքապէս գիտես, թէ որ­պիսաբար գոյիր ի լուսահոգւոյն ժամանակս եւ որ­քան մարդ էիր եւ զինչ վարձուց արժանաւոր... պարտ էիր մեզ ծանուցանել եւ ոչ դու ինքնա­գլխութեամբ վրէժխնդիր լինել եւ այն, թէ որպէս որ ոչ եթէ հարա­զա­տութեամբ կամ բարեկամաբար ինչ:

ճգ. 77ա [Առ Պետրոս քահանայն] – Յորմէ քրիս­տո­սական ողջունիւ, սիրով եւ օրհնութեամբ գիտաս­ջիր, սիրելի որդեակ մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ գործակալ տէր Պետրո՛ս խոհեմամիտ քահանայ... յղե­ցաք ի ձեռն սիրելւոյն մերոյ մահտեսի Գրիգոր աղա­յին, զի իւր ձեռամբ մատուսցէ փաշային, քեզ եւս գրե­ցաք զի գիտասցես:

ճդ. 77բ [Առ մահտեսի Գիւլիստանն] – Յորմէ ժա­մանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի օրհնութեան եւ շնոր­հաց ի վերայ հոգեւորի եւ բարեպաշտուհւոյ դըստերդ մերոյ եւ հարազատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս քրիստո­սա­սէր եւ մեծահաւատ եւ ազնուատոհմ մահտեսի Գիւ­լիս­տանիդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի դեկտեմբերի ԺԶ (16), եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ճե. 77բ Թուղթ ի Պօլիս, առ Սրբոյ Աթոռոյս գան­ձա­պետ մահտեսի Մօսէսն – Յորմէ սիրով բազմաւ, քրիստոսական ողջունիւ եւ հոգեւոր օրհնութեամբ ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ իմոյ՝ ազնուոյ իսկականի եւ ճշմարտի եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտա­կամ... Գրեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764), ի մարտի ԻԸ. ումն (29), յԵրեւան:

ճզ. 78ա Թուղթ ի Վան եւ ի շրջակայս իւր. Վասն նուիրակութեանն Սրբոյ Երուսաղէմայ, որ եւ յայլս տեղիս գրեցաւ դարձեալ վասն նուիրակութեանն Երուսաղէմայ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք առաքելական եւ աստուածային բազամպատիկ օրհնութիւնն եւ նախախնամական գթութիւնն... ի ՌՄԺԳ. (1764), ի յապրիլի -ումն:

ճէ. 78բ-9բ [Առ Աբրահամ չիք վարդապետն] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ անիծից եւ գիր նզովից, չա­րա­չար բանադրանաց, հանդերձ անդառնալի բարկու­թեամբն Հօր Աստուծոյ եւ անանցանելի սրտմտու­թեամբն Միածնի Որդւոյ եւ անկատարելի ցասմամբն Հոգ­ւոյն Սրբոյ... Ի ՌՄԺԳ. (1764) ի դեկտեմբերի Ի. (20):

ճը. 80ա [Առ Աբրահամ վարդապետն] – Յորմէ սիրով ծանի՛ք, Աբրահա՛մ եւ Մարգարէ՛ վարդապետք, զի թեպէտ դուք ոչ էիք գրեալ մեզ, այլ գրեալ էին ոմանք զներհակ կամաց եւ բազմավնասածին եւ զհա­սա­րակավրդով դիտմանց ձերոց, եւ մանաւանդ Դօլ­վաթ­լու բէկն եւս ի դրդմանէ ձերմէ գրեալ էր առ մեզ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի յունվարի*:

Ծնթ. Վերջակէտից առաջ ամսաթիւը գրելու համար տեղ թո­ղած. այդպէս է բոլոր այն դէպքերում, երբ ամսանունը կայ, ամ­սաթիւը՝ ոչ:

ճթ. 80աբ [Առ Թօմաս կաթողիկոսն Աղթամարայ] – Յորմէ քրիստոսականաւն եղարար եւ խաղաղացու­ցիչ ողջունիւն Հոգւոյն Սրբոյ, ճշմարիտ եւ անխարդախ սիրով եւ եղբայրականաւն աննենգ ըղձիւն եւ կարօտիւ ծանուցումն լիցի գերյարգելւոյ եղբօրդ իմոյ ստոյգ սիրեցելոյ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի յունվարի:

ճժ. 80բ [Առ Մելքոն աղայն] – Յորմէ սիրով եւ օրհ­նու­թեամբ եւ քրիստոսականաւ ողջունիւ գիտասջիր, սիրելի մեր եւ հարազատ եւ օգտարար որդի Սրբոյ Աթո­ռոյս պարոն Մելքո՛ն աղայ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), յունվարի ԺԸ. (18):

ճժա. 81ա [Առ պարոն Աղալօն] – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանի՛ր, սիրելիդ իմ եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Աղալօ՛յ, զի Թադէոս վարդա­պետն եկն եւ եբեր զգիրդ եւ պատմեաց զամենայն անցսն, եւ իմացաք... բալքի Աստուած տայ, ես այս պատ­ճառս ազատիմ յայս ցաւէս, որ չի քաշուիլ. ողջ լե՛ր:

ճժբ. 81բ [Առ պարոն Յակոբ աղայն] – Յորմէ աս­տուածային օրհնութեամբ, սիով եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիր, սիրելի մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս, քրիստոսասէր եւ մեծահաւատ պարոն Յակո՛բ աղայ, զի թուղթ քո առ մեզ էհաս... մանաւանդ մեծ խռովութիւն եւս ծնանի ի մէջ մեր, ուրեմն պար­տիս առաքել զդա եւ լինել պատճառ խաղաղութեան:

ճժգ. 82ա [Առ որդիքն Սրբոյ Էջմիածնի] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելեացդ մերոց եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ հաւատարիմ որդւոցդ՝ աստուածասէր եւ բարեպաշտօն... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածային օրհ­նու­թեանս գիտասջիք, սիրելի՛ք մեր եւ ծնօղասէր որ­դի՛ք Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի... ահա ի սիրելիսդ ապաստան առնեմ, զի խնամեսջիք զդա մերն գիտելով:

ճժդ. 82բ [Առ արքայազն արքայն] – Յորմէ ժամա­նես­ցի թուղթ սիրոյ, հայրականաւ բազմապատիկ օրհ­նութեամբ, որդիականաւն խաղաղացուցիչ ողջունիւ եւ հոգեկանաւն ճշմարիտ եւ անխարդախ սիրով, ծանու­ցումն լիցի արքայազնէի արքայիդ քաջատոհմի քա­ջազ­նիդ, աստուածասիրի եւ բարեպաշտիդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի փետրվարի Դ. եւ ի Սուրբ Աթոռ Էջմիածին:

ճժե. 83ա [Առ Եսայի վարդապետն] – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ ճշմարիտ սիրով եւ օրհ­նու­թեամբ գիտասջիր, սիրելի ըստ հոգւոյ որդեա՛կ իմ եւ ծոցածին զաւա՛կ Սրբոյ Աթոռոյս Եսայի՛ խոհե­մազարդ վարդապետ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի մարտի Դ.ումն:

ճժզ. 83աբ [Առ պարոն Մելքոն աղայն] – Յորմէ ստոյգ եւ ճշմարիտ սիրով, օրհնութեամբ եւ քրիստո­սական ողջունիւ գիտասջիր, իսկապէս սիրելի մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտասէր որդի պարոն Մել­քո՛ն աղայ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), եւ ի մարտի ԻԲ. (22) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ճժէ. 83բ [Առ քահանայս եւ իշխանս Բաղէշ քա­ղա­քի] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհ­նու­թեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդ­ւոցդ մերոց՝ հարազատ եւ լուսածնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս՝ Բաղիշու օրհնեցելոյ քաղաքի եղեալ բո­լոր քահանայիցդ, իշխանացդ... (շնորհք): Եւ ընդ սի­րոյ եւ աստուածային օրհնութեանս գիտասջիք, սի­րե­լիք մեր եւ հարազատ որդի՛ք Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիած­նի, զի բազմակնիք թուղթն ձեր էհաս առ մեզ... վասն ձերդ խաթեր, որք եւ լիջիք ողջ ի Տէր, եւ շնորհք Սրբոյ Աթոռոյս ընդ ձեզ լիցի. ամէն: ի ՌՄԺԴ. (1765), ի յապրելի ԺԸ. (18):

ճժը. 84ա-5բ Թուղթ կանոնական առ ժողո­վուրդսն Կարնոյ քաղաքին – Եւ ընդ սիրոյ ողջունի եւ օրհնութեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հո­գեւոր որդւոցդ մերոց եւ հարազատ եւ լուսածնունդ զաւակացդ մօրս լուսոյ Սրբոյ Էջմիածնի... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի յապրիլի ամսոյ Է., առ դրան Սրբոյ եւ Մեծի Աթոռոյս Էջմիածնի:

ճժթ. 85բ [Առ Զաքարիա վարդապետն] – Յորմէ սիրով ծանի՛ր, սիրելիդ մեր Զաքարիա՛ խոհեմամիտ վար­դապետ, զի մեք զԴաւիթ վարդապետն առաքեցաք ի քաղաքդ նախապէս ի շնորհակալութիւն զօրհնեալ... զի արքային ոչ տեսաք պատշաճ վերստին գրել, որով­հետեւ ի նմանէ զպատասխանի ոչ ընկալաք դեռեւս. ողջ լե՛ր ի Տէր:

ճի. 85բ [Առ Պետրոս քահանայն] – Յորմէ սիրով եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիր, սիրելի եւ ըստ հոգւոյ որդեա՛կ եւ հարազատ զաւա՛կ եւ գործակալ Սրբոյ Աթոռոյս տէր Պետրո՛ս խոհեմամիտ քահանայ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, մայիսին:

ճիա. 86աԵւ ընդ աստուածապարգեւ եւ շնորհալե­զուն օրհնութեանն նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ հարազատ եւ լուսա­ծնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի երկու են կացութիւնք մարդոյս՝ հոգեւոր եւ մարմնաւոր... ոչ կամեցաք մնալ ձեզ այդպիսի կացութեամբ եւ օրստօրէ ցրտանալ եւ հեռանալ ի մէնջ եւ զուրկ մնալ ի գե­րագոյն շնորհաց Սրբոյ Աթոռոյս, վասն որոյ:

ճիբ. 86բ [Առ Թօմաս վարդապետն] – Յորմէ սի­րով եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիր, սիրելի մեր եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս Թօմա՛ս խոհեմա­զարդ վարդապետ, զի այսքան երկար ժամանակք... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765):

ճիգ. 87ա [Առ պարոն Մելքոն աղայն] – Յորմէ սիրով եւ քրիստոսական ողջունիւ եւ աստուածային օրհնութեամբ գիտասջիր, սիրելի մեր եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս, քրիստոսասէր եւ մեծահաւատ պարոն Մելքո՛ն աղայ, զի տէր Մեսրօպն եկն ահա եւ էհաս առ մեզ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի յունիսի ամ­սոյ -ումն եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ճիդ. 87բ [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթո­ռոյ] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ մշտնջենական օրհ­նու­թեամբն Հօր Աստուծոյ խաղաղացուցիչ ողջունիւն միածնի Որդւոյ եւ անսպառ Հոգւոյ Սրբոյ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) յունիս:

ճիե. 88ա Թուղթ վասն ստուգութեանն ճշմարտու­թեան ի վերայ Արապկերու քաղաքին – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան ծաներուք սի[րելի՛ք], զի Պետրոս վար­դապետ առաջնորդն ձեր հանդերձ բազմակնիք մահ­սա­րա­կան թղթով ձերով... եւ թէ գրեցէք զճշմարիտն, օրհնեալ էք եւ օրհնութեան արժանին. ողջ լերուք:

ճիզ. 88ա [Թուղթ առ գանձապետ Մայր Աթոռոյ] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ ողջունի, օրհ­նու­թեան եւ շնորհաց ի վերայ ճշմարիտ սիրելւոյդ մերոյ եւ վաղեմեան բարեկամիդ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարա­զատ եւ օգտակամ որդւոյդ եւ հաւատարիմ գանձա­պե­տիդ... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածայնոյ օրհնութեանս գի­տասջիր սիրելի մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ եւ լու­սատուի ծնօղիս քոյ Աստուածաիջի աթոռոյս, զի գի­տես, սիրելի՛դ մեր, որ վասն մեծագունի հարազա­տու­թեան քոյ եւ ծնօղասէր... ի ՌՄԺԴ. (1765), յուլիսի ԺԹ. (18):

ճիէ. 88բ-9ա Թուղթ ի Պօլիս. Վասն պատրիարգի միամտութեան եւ ընդունելութեան հասարակին – Յորմէ ժամանեսցի գիր սիրոյ եւ օրհնութեան, ողջունի եւ խաղաղութեան ի վերայ սիրելեացդ մերոց՝ հարա­զատ եւ սրտացաւ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս ի մեծդ Պօ­լիս զետեղեցելոցդ... որք ամենեքեան կատարօղդ հրա­մա­նաց մերոց եղիջիք օրհնեալք յԱստուծոյ ի յԱստուա­ծաիջի սրբեյ տեղւոյս եւ ի մէնջ. ամէն:

ճիը. 89աբ Թուղթ ի Կարին, առ պարոն Մելքոնն. Վասն փօլիցային Զմիւռնոյ – Յորմէ սիրով եւ օրհնու­թեամբ ծանիր, սիրելիդ մեր եւ պարոն Մելքո՛ն աղայ, զի գիր քո ընդ Ղուկասու վարդապետի գրոյն էհաս մեզ, իմացաք եւ շնորհակալ եղաք զսիրելւոյդ... ի 1214 (1765), յուլիսի Դ.:

ճիթ. 89բ Թուղթ յըԶմիւռին իշխանացն – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբն սրբոյ եւ քրիստոսաիջի աթոռոյս բազմասփիւռս շնորհիւն եւ իմոյս ճշմարիտ սի­րով եւ կարօտիւ ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ եւ վա­ղեմեան բարեկամիդ... ի ՌՄԺԴ. (1765), յուլիսի Դ. գնաց:

ճլ. 89բ-90ա Թուղթ ի Պօլիս, առ միջակ իշխանսն – Յորմէ աստուածային առատ օրհնութեամբն, Սրբոյ Աթո­ռոյս հոգեպարար շնորհիւն եւ իմոցս ճշմարիտ եւ վաղեմական սիրօվն եւ կարօտիւ ծանուցումն լիցի բնիկ սիրել­ւոյդ... գիտես իսկ, որ վնասն աթոռոյս լինի որ ումեք հալպաթ միջնորդ խաղաղութեան լիցիս եւ հաշտեցուսցես:

ճլա. 90բ, 91բ Թուղթ առ Յարութիւն նուիրակն Պոլ­սոյ – Յորմէ սիրով ծանի՛ր, սիրելիդ մեր Յարու­թի՛ւն վարդապետ, զի գիր քո էհաս ընդ այլոց գրեանց քաղաքիդ՝ մահտեսի Յօհանիւն, զի գիտացի եւ շնոր­հակալ եղէ զամենեցունցդ եւ մանաւանդ զքէն... զինքն եւս սաստկապէս պատուիրմամբ զգուշացուսցես, զի մի՛ ումեք ասիցէ բնաւ:

ճլբ. 91ա [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթո­ռոյ] – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրե­լեացդ մերոց եւ հարազատ եւ լուսածնունդ զա­ւակացս Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի... ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին եւ յուլիսի:

ճլգ. 91բ Թուղթ ի Պօլիս, առ մահտեսի Սինանն եւ յորդին իւր մահտեսի Յօհաննէսն՝ մխիթարութիւն եւ օրհնութիւն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ ճշմարիտ բարեկամացդ եւ հարա­զատ <եւ հարազատ> եւ օգտակամ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս քրիստոսասէր եւ մեծահաւատ մահտեսի Սի­նանի՛դ եւ մահտեսի Յօհաննիսիդ... Ի ՌՄԺԴ. (1765), ի մարտի Ի. (20):

ճլդ. 92ա [Առ Հերակլ արքայն] – Յորմէ հայրական անանցանելի օրհնութեամբն, քրիստոսասահման միա­ցուցիչ ողջունիւն եւ հոգեպարգեւ անսպառելի սիրովն, նա եւ Սրբոյ Աթոռոյս բազամզեղ շնորհիւն եւ զօրու­թեամբ Սրբոյ Աթոռոյս լուսատուին մերոյ եւ այլ մեծա­սքանչ եւ գերազօր նշխարացն... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, ի յուլիսի ԻԳ. (23) եւ ի յԵրեւան:

ճլե. 92բ [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթո­ռոյ] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ եւ խաղաղու­թեան, ողջունի եւ աստուածայնոյ օրհնութեան ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոց հարազատ եւ լուսա­ծնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս հայկասէր լուսաւո­ր­չակրօն եւ միաբանադաւան հաւատացելոցդ ի Քրիս­տոս... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի սեպտեմբերի Զ. եւ ի լուսազարդ եւ գերմաբարձ Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի:

ճլզ. 92բ Օրինակ վկայականի թղթոյ, որ գրի այնոցիկ, որք բանադրեցեալք իցեն եւ եկեալ աստ առնուցուն զարձակումն – Յորմէ աստուածային ամենառատ օրհնութեամբն, սիրով բազմաւ եւ քրիստո­սա­կան ողջունիւ գիտասջիք օրհնեալ ազգ մեր հայա­զունք, վարդապետք, քահանայք, իշխանք եւ հասարակ ժողովուրդք... 1220 (1771), յունվարի Է.:

ճլէ. 93ա [Առ զաւակս Սրբոյ Աթոռոյս] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք առաքելական եւ աստուածային բազմապատիկ օրհնութիւնն եւ նախա­խնա­մական գթութիւնն ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, հարազատ եւ լուսածնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս հայկասէր լուսաւորչակրօն եւ միաբնա­դաւան հաւատացելոցդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի սեպտեմբերի Է. եւ ի լուսանկար եւ գերազանծ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

ճլը. 93աբ [Առ ժողովուրդսն Արապկերու, որք բնա­կին Կարին քաղաքի] – Յորմէ սիրով եւ օրհնու­թեամբ ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց Արապկերու օրհնեցելոյ քաղաքի քրիստոսասէր ժողովրդոցդ, որք անդէն իսկ կայք զետեղեալք, եւ որք ի Կարին քաղաքի տեղափոխեալք բնակիք... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, ի սեպտեմբերի ԻԱ. (21), եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ճլթ. 93բ Թուղթ առ Սոլահանու նուիրակ Ռեթէոս վարդապետն – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, օրհ­նութեամբ եւ ճշմարիտ սիրով գիտասջիր սիրելի որդի մեր եւ ծոցածին զաւակ եւ հարազատ նուիրակ Սրբոյ Աթո­ռոյս Ռեթէոս... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի փետրվա­րի ԺԸ. (18):

ճխ. 94ա Թուղթ առ Հերակէս արքայն Վրաց – Յորմէ անանցանելի օրհնութեամբն Հօր Աստուծոյ եղարար եւ սուրբ ողջունիւն միածնի որդւոյ երկնազեղ եւ պարգեւաբաշխ շնորհիւն Հոգւոյն Սրբոյ եւ զօրու­թեամբք սրբոյ աջոյ լուսատուին... արգելցես զՇահվէր­տին եւլնն. ի յիիճայ առնելոյ. ողջ լե՛ր ի Քրիստոս միշտ:

ճխա. 94բ-5ա Յորմէ անանցանելի եւ մշտակայ օրհնութեամբն Հօր Աստուծոյ եղարար եւ խաղաղա­ցուցիչ ողջունիւն միածնի Որդւոյ եւ ճշմարիտ եւ անսպառ սիրովն Հոգւոյն Սրբոյ, այլ եւ եղբայրա­կա­նաւ ըղձիւ եւ հոգետենչ կարօտիւ ծանուցումն լիցի սիրեցելոյ եւ գերյարգելւոյ եղբօրդ մերոյ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, ի հոկտեմբերի Դ. եւ ի Սուրբ Աթոռ Էջմիածին:

ճխբ. 95աբ Թուղթ առ Նոր Ջուղայու քեալանթար Սարգիս աղայն, ի պատասխանի երից թղթոց նորին եւ վասն նուիրակին եւ այլոց բանից – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, հանդերձ գերամաքուր շնորհիւ Սրբոյ եւ աս­տուածայիջի Աթոռոյս եւ գերահրաշ զօրութեամբ սրբոյ գեղարդեանն... Փանահ խանն յղեցեալ նստի ի Գան­ձա­սար Յովհաննէս անուամբ, նոյնպէս ինքնա­գլուխ եւ առանց մերոյ հրամանի, որք երկուքն եւս անընդու­նակք են մեզ:

ճխգ. 96ա Թուղթ առ Նոր Ջուղայու առաջնորդ Գէորգ վարդապետն – Յորմէ հայրական օրհնու­թեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով, այլ եւ ճշմարիտ կարօտիւ ծանուցումն լիցի գերյարգելւոյ եւ ծերունազարդի եղբօրդ մերոյ, յոգնիմաստի եւ հան­ճա­րապերճի տեառնդ Գէրոգեայ աստուածաբա­նու­թեան վարդապետիդ եւ արհւոյ եպիսկոպոսիդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի նոյեմբերի եւ ի Սուրբ Էջմիածնի:

ճխդ. 96բ Թուղթ յորդորական առ մահտեսի Պաղ­տասար ոմն. Վասն խոստացելոց կտակի իրիք – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնու­թեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոյ... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածային օրհնութեանս ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի հոկտեմբերի Ժ.:

ճխե. 96բ-7ա Վասն կտակի դարձեալ յորդորմունք – Ի վերայ իսկապէս սիրելւոյդ մերոյ հարազատ զաւա­կիդ Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Մնացականիդ աստուա­ծապահ տանդ (շնորհք): Եւ ընդ սիրոյ (եւ այլն). զի որովհետեւ դու ստոյգ եւ վաղեմնածանօթ սիրելի ես մեր... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի հոկտեմբերի Ժ.:

ճխզ. 97ա Այլ եւս յաղագս կտակի յորդորական – Ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոյն եւ հարա­զատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս... (շնորհք): Եւ ընդ աս­տուա­ծային (եւ այլն), զի թէպէտ ճշմարիտ հաւատով եւ բարի գործով փոխեցեալքն ի Քրիստոս առանց կարծեաց զնա մահ եւ զյաւիտենական կեանս... գրե­ցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765), ի հոկտեմբերի Ժ.:

ճխէ. 97բ-8ա Թուղթ ի Կենճայ, առ ժողովուրդն. Վասն չիք Իսրայելին ի գալ յաթոռս – Յորմէ սիրով եւ օրհ­նութեամբ ծանուցումն լիցի սիրելեացդ եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց ընդ հաւատոյ ի յօրհնեալ Կենճայ բնա­կեալ... կատարօղքդ լինիջիք ժառանգօրդք օրհնու­թեան նախնեաց հայրապետաց եւ մերոց եւ որդիք խաղաղութեան. ողջ լերուք:

ճխը. 98բ Ի վերայ Շամախու, Շիրմանթու եւ այ­լոց շրջակայից քաղաքաց եւ ղասաբայից, յորս զե­տե­ղեալ ճշմարտայոյզ ժողովրդոց պարկեշտասուն քա­հա­նայից աստուածապաշտ իշխանաց եւ առհասա­րակ օրհնեալ ժողովրդոցդ ամենեցունց՝ եկացդ եւ բնակացդ. ողջ լիցի խնդալ ի Տէր – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացն մերոց եւ հոգեւոր որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի գի­տէք իսկ ամենեքեան եւ տեղեակ էք որպիսութեանց երկճղի եւ ապօրինաւոր կաթողիկոս... կատարօղքդ հրա­մա­նաց մերոց եղիջիք օրհնեալք յԱստուծոյ ի Սրբոյ Աթոռոյս եւ ի մէնջ:

ճխթ. 99ա [Թուղթ առ մահտեսի Յարութիւն, պա­րոն Պետրոս եւ պարոն Միքայէլ աղայս Բասրայու] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնու­թեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք առ առաքե­լա­կան եւ աստուածային բազմապատիկ օրհնութիւնն եւ նախախնամական գթութիւնն... (շնորհք): Եւ ընդ ողջունմատոյց օրհնութեան նամակիս մերոյ, ծանու­ցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, հարա­զատ եւ լուսածնունդ զաւակացդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, ի հոկտեմբերի ԻԸ. (28) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ճծ. 99աբ Թուղթ վասն նոր ճորտից – Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբ գիտասջի՛ր, սիրելի եւ հոգեւոր որդի՛ մեր եւ բնական ճորտ Սրբոյ Աթոռոյս պարոն (բաց՝ չգրած), զի դու, սիրելի՛դ մեր... ամօթէ է ի տիւն մօտն կարդաս եւ լաւ զգուշացուսցես, որ ելանէ եւ գայ միամիտ. ողջ լե՛ր ի Տէր:

ճծա. 100ա Զօրութիւն գրոյս այս է, որ ես Ներսէս կաթողիկոս Աղուանից եկի ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին իմով կամաւ ի տեսութիւն եւ ի հնազանդութիւն... ի ՌՃՁԸ. (1739) թուոջն մերում եւ յամսեանն մայիսի ԻԵ. (25), ի Սուրբ Էջմիածին:

ճծբ. 100բ-1ա [Առ Ստեփաննոս վարդապետն] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, ի վերայ իսկապէս սիրելեացդ մերոց եւ հա­­րազատ եւ լուսածնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի ի Հաշտարխան զետեղեալ օրհնեալ եւ քրիս­տո­սասէր ժողովրդոցդ ծերունազարդ եղբօրդ մերոյ առաջնորդ Ստեփաննոս արիաջան վարդապետիդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, ի նոյեմբերի ԺԶ. (16) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

ճծգ. 101ա Թուղթ ի Բասրա, առ թիլֆիզեցի Աս­տուա­ծատուրն – Յորմէ հայրական. եւ այլն, գիտաս­ջիր իսկապէս սիրելիդ մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս, բարեպաշտ եւ քրիստոսասէր պարոն Աս­տուա­ծա­տուր... Սուրբ Աթոռս ունիս, հաստատուն եւ անխզելի պահեսջիր, որով զվարձս Աստուծոյ, զշնորհս ի Սրբոյ Աթոռոյս եւ զօրհնութիւնս ի մէնջ ընկալցիս ի յազգաց յազգս եւ յորդւոց յորդիս, աստ եւ ի հանդեր­ձելումն:

ճծդ. 101բ [Առ Հերակլ՞ արքայ. վասն Գանձա­սա­րու կաթողիկոսութեան] – Եւ ընդ սիրոյ եւ ողջունա­մա­տոյց օրհնութեան թղթոյս գիտութիւն լիցի քրիստո­սա­զօր եւ խաչապսակ մեծի արքայիդ, զի քան զայս յառաջ յաղագս Գեանճեցոցն զթուղթն, զոր գրեցաք առ մեծութիւն քո... կրկնակի ուրախասցուք եւ մխիթարի­ցուք, վասն զի ի մեծ տարակուսանս եւ ի հոգս կամք:

ճծե. 102ա Թուղթ ի Հաշտարխան, վասն Յով­[հ]ա­նէս կաթողիկոսին Գանձասարու – Եւ ընդ սիրոյ եւ աստուածայնոյ օրհնութեանս ծանուցումն լիցի սի­րելեացդ մերոց եւ լուսածնունդ զաւակացդ մօրս հա­ւա­տոյ Սրբոյ Էջմիածնի, զի գիտէք դուք հաւաստեաւ... գիտասջիք, թե զորքան նզովս եւ զանէծս ընկալնելոց է այսուհետեւ յեստօղն յայդ կանօնաց:

ճծզ. 102բ [Առ մահտեսի Մաղաքիան, մահտեսի Բար­խուդարն] – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ող­ջու­նի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց... (շնորհք): Եւ ընդ աստուա­ծա­պարգեւ օրհնութեան թղթոյս ծանուցումն լիցի սի­րելեացդ մերոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի հունվարի մուտն:

ճծէ. 103ա ի վերայ Հաշտարխանու գրոյդ սկիզբն այս է – Զի այս ամենեցունց յայտնի է եւ հաւաստի, որ ի մէջ բազմաց եւ զանազանից ազգաց յատուկ երեւելի եւ նշանաւոր ազգ մի եւ ազգս հայոց է... ուրեմն գրեմ սիրով, զի գիտասջիք զորպէսն նոցին եւ զգաստասջիք այսուհետեւ, քանզի որպէս ասացաք որովհետեւ:

ճծը. 103բ Թուղթ ի Հաշտարխան, առ առաջնորդն եւ յիշխանսն. Վասն գանձասարցոցն եւ ումեմն ապս­տամբ սեւագլխի – Յորմէ հայրական օրհնու­թեամբ, որդիական ողջունիւ եւ հոգեկան սիրով ծա­նու­ցումն լիցի իսկապէս եւ ճշմարիտ սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ եւ օգտակամ որդոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... ի ՌՄԺԵ. (1765), ի յունվարի Ժ.:

ճծթ. 103բ-4ա Թուղթ ի Կարին, առ Մելքոն ա­ղայն. Վասն գրեանցն Իսահակայ վարդապետի – Յոր­մէ սիրով, օրհնութեամբ եւ քրիստոսական ողջունիւ ծա­նուցումն լիցի իսկապէս եւ ճշմարիտ սիրելւոյդ մերոյ եւ հարազատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս, քրիս­տո­սասէր եւ բարեպաշտօն պարոն Մելքոն... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1765) թուին, ի յունվարի Ի. (20):

ճկ. 104աբ Թուղթ ի Հաշտարխան – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան գրոցս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց հարազատ եւ հաւատարիմ, սրտացաւ եւ օգտա­ջան որդւոցդ սրբոյ եւ շնորհածնի Աթոռոյս, զի յայս յերեք ամս, յորս նստաք մեք յայս յաթոռս, զնուիրակդ մեր... զթուղթ մի եւս այսպիսի ոճով Սարգիս աղային գրեցի՝ թերեւս իմասջիք. ողջ լերուք ի Տէր:

ճկա. 105աբ Թուղթ առ գլխաւոր իշխանսն Պօլ­սոյ, շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն, այլ եւ վասն սիրոյ եւ խաղաղութեան եւ բարձման խռո­վութեան – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ եւ ողջունի, օրհնու­թեան եւ շնորհաց... (շնորհք): Եւ ընդ օրհնանուէր ող­ջու­նառաք սիրահաստատ եւ շնորհամատոյց օրհնու­թեան նամակիս ծանուցումն լիցի վաղեմնագոյն... կա­տարեալքդ խնդրարար մերոց լիջիք օրհնեալք Աստու­ծոյ ի Սրբոյ Աթոռոյս եւ ի մէնջ:

ճկբ. 106ա-7ա Թուղթ առհասարակ ժողովուրդսն մե­­ծին Պօլսոյ. Վասն սիրոյ եւ խաղաղութեան եւ բարձ­ման խռովութեան, հանդերձ ոմամբք յատուկ պատուիրօք – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջու­նի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... (շնորհք): Եւ ընդ սիրոյ եւ ողջունի եւ օրհնութեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ հարազատ եւ լուսերամ զաւակացդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին, ի մարտի:

ճկգ. 107բ-8ա Թուղթ կանոնական առ ամենայն ազգս հայոց, որք յիշխանութեանն օսմանցոց. Վասն սանձարձակ սեւագլխաց – Ի վերայ սիրելի եւ հո­գեւոր որդոցդ մերոց, հարազատ եւ լուսա՛՛, որք կայք բնա­կեալք ի յօրհնեալ եւ աստուածախնամ մայրաքա­ղաքդ Կոստանդընուպօլիս... (շնորհք): Զի ի մէջ ամե­նայն ազգաց քրիստոնէից կանոն եւ սովորութիւն է ի բնէ, զի որք միանգամ հրաժարեալ յաշխարհէ բարեւ մնալ ասասցէ... ի ՌՄԺԵ. (1765), ի մարտի:

ճկդ. 108բ-9ա Թուղթ առ Հերակլէս աստուածա­զօր արքայն Վրաց. Վասն ապօրինաւոր կաթողիկո­սին Աղուանից Իսրայէլի – Յորմէ անանցանելի եւ մշտա­կայ օրհնութեամբն Հօր Աստուծոյ եղարար եւ խաղաղացուցիչ ող­ջունիւն միածնի Որդւոյ եւ ճշմարիտ եւ անխարդախ սիրովն Հոգւոյն Սրբոյ... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի յապրիլի -ումն:

ճկե. 109բ Թուղթ առ որդի արքային Վրաց Հե­րակ­լայ Գեօրկի պարոնն. Վասն անհարազատ ծառայի նորին, որ զթուղթսն մեր տարեալ արգել անդէն, որք ի Հաշտարխան երթալոց էին – Յորմէ քրիստո­սա­կանաւ ողջունիւ, հոգեւոր օրհնութեամբ եւ ճշմարիտ եւ իսկական սիրով, այլ եւ շնորհիւ... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին, ի յապրիլի -ումն եւ ի լուսակերտ աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

ճկզ. 110ա-1բ Թուղթ կանոնական առ ամենայն ազգս հայոց. Վասն երից հրաշափառ տօնից սրբոյն Գրի­գո­րի Լուսաւորչին մերոյ, զի կիրակի առնիցեն ի պատիւ նորին: Եւ զի զտօնս սրբոց առաքելոցն մեր­ոց Թա­դէո­սի եւ Բարդուղիմէոսի (որք տօնին ի յերեք­շաբաթ աւուր պահոց սրբոյն Յակոբայ) յայնմ շա­բաթ աւուր տօն­ես­ցեն, յորում Անդրէի առաքելոյն կա­տարի տօն, իսկ զԱնդրէաս եւ զՓիլիպպոս առա­քելոցն տօնս ի միասին կա­տա­րեսցին – Յորմէ ժամա­նեսցի թուղթ սիրոյ ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... ի տիե­զե­րա­կան եւ ի գերագահ ա­թոռս հեղինակին քահանայապետութեանս մերոյ կար­գի սուրբք Գրիգորի Հայաստանեայցս հայրա­պետի:

ճկէ. 112ա/// Արդ սիրելիք իմ զայսոսիկ պատուէրս եւ զկանօնս, զորս գրեցի ձեզ եւ հրկեցի կատարել, մի կարծիցէք, թէ հարեւանցի ինչ գրեցի... ոչ կատարեն, ոչինչ ունիմ ասել, միայն թե պատկան մնայցեն անհա­մար երախտեաց սրբոցն մերոց. ողջ լերուք:

ճկը. 112ա Յորմէ քրիստոսասահման եւ միա­ցու­ցիչ սիրով նոյնաւանդ սուրբ ողջունիւ յոգնաիղձ կա­րօտիւ եւ հոգետարփ բաղձանօք ժամանեսցի աս­տուածային առատ օրհնութիւն... զԴաւիթ վարդա­պետն մեր շուտով ճանապարհեսցես եւ զոր ինչ սէր եւ բարերարութիւն նմա ցուցանիցես, մեզ է համարեցեալ. ողջ լեր:

ճկթ. 113ա Թուղթ ի Կարին, առ պարոն Մելքոնն. Վասն Աւետիք վարդապետին – Յորմէ սիրով եւ կա­րօտիւ եւ աստուածային օրհնութեամբն ծանի՛ր, սիրե­լիդ մեր եւ ճշմարիտ բարեկամ եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Մելքո՛ն աղա, զի ընկալաք զգիրդ... այսուհետեւ ի Պոլիս գիր ոչ գրեմ վասն այսորիկ, ոչ գրեմ անդ, եթէ կարելի է պատասխանին շուտով գրեսցես:

ճհ. 113բ Թուղթ ի Պօլիս, առ մահտեսի Յօնանն – Յորմէ սիրով ծանի՛ր սիրելիդ մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս մահտեսի Յօնան... հալպաթ տաս թէմե­սուկս եւ մեզ գրեսցես շուտով:

ճհա. 114ա Օրինակ ձեռագրի նոր ձեռնադրելի ե­պիս­կոպոսացուաց, զոր տան կաթուղիկոսին եւ այս Սրբոյ Աթոռոյս միաբանից տալի – Զօրութիւն գրոյս այս է, որ ես (ֆիլանտեղացի) եւ Սրբոյ Էջմիածնի միա­բան (ֆիլան) վարդապետս ի յընկալնուլն իմ զկարգ եպիսկոպոսութեան... այս եղեւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, եւ յապրիլի Գ.ին, ի Սուրբ Էջմիածին:

ճհբ. 114ա Վասն ֆռանկացելոցն եւ վասն մե­րայ­նոց զգուշութեանն – Վերջապէս եւ զայս պատուիրեմ սիրելեացդ իմոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի լուսաւորչակրօն եւ միաբանադաւան հաւա­տա­ցելոցդ ի Քրիստոս... մարդք չարք եւ կախարդք յառաջ եկեալք ի չարէն:

ճհգ. 114բ Տեառն Սիմէոն կաթիւղիկոսին – Օրի­նակ ձեռագրի նոր ձեռնադրելի եպիսկոպոսա­ցուոց, զոր տան կաթողիկոսին յարտաքուստ եկեալ առաջ­նորդք. զօրութիւն գրոյս այս է, որ ես (ֆիլան) քաղաքի եւ (այս ինչ) վանից եւ նորին թեմի... այս եղեւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուոջն մերում եւ յամսեանն (այս ինչ), ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

ճհդ. 115ա Թուղթ առ Յարութիւն աղայն – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ ճշմարիտ սիրոյ յիսուսաւանդ ող­ջունի եւ երկնաւոր օրհնութեան, հանդերձ կենսառիթ շնորհիւ եւ փրկարար զօրութեամբ գերահրաշ տեղւոյս քրիստոսաէջ ցանկալի տեղւոյս... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածային օրհնութեանս գիտութիւն լիցի բարե­պաշ­տութեան քում, զի յատկութիւն է որդւոց հարազա­տաց... գրեցաւ ի թիւս մեր ՌՄԾԲ. (1803), ի մարտի, ի Սուրբ Էջմիածին (33x23):

ճհե. 115բ Առ Գէորգ աղայն – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ ճշմարիտ սիրոյ, յիսուսաւանդ ողջունի եւ երկնաւոր օրհնութեան, հանդերձ հոգեպարար շնորհիւ եւ պահպանողական զօրութեամբ գերահրաշ տեղ­ւոյս... (շնորհք): Եւ ընդ շնորհածաւալ օրհնութեանս գիտութիւն լիցի բարեպաշտութեան քում, զի զգրեալն քո յանցեալ ամին... գրեցաւ ի թիւս մեր ՌՄԾԲ. (1763), ի մարտի, ի Սուրբ Աթոռս Էջ[միածին]:

ճհզ. 116ա Առ մահտեսի Յօհաննէս ամիրայն – Յոր­­մէ ժամանեսցէ թուղթ ճշմարիտ սիրոյ, յիսու­սա­ւանդ ող­ջունի եւ աստուածային օրհնութեան եւ ողոր­մութեան հանդերձ հոգեպարար շնորհիւ եւ փրկական զօ­րութեամբ... (շնորհք): Եւ ընդ շնորհածաւալ օրհնու­թեանս աստուածայնոյ գիտութիւնն լիցի ընտիր սիրել­ւոյդ մերում եւ հաւատարիմ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի թիւս ՌՄԾԲ. (1763), ի մարտի, ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

ճհէ. 116բՅայդր եղեալ թօգմազիքն եթէ կարողա­ցին եւ փոքրիկ զանկակ թափել, ահա զանկակ մի առաքեցաք առ քեզ, սոյն օրինակաւն Զ. հատ թա­փել տացես եւ առաքեսցես առ մեզ, զի եւ մեր տեսեալ եթէ լաւ է՝ քանի հատ եւս թափել տացուք, այլ եւ Թիֆլիզու քեչա կամ մազ եւ կամ ձիեայ ղուլ եկեալ լինիցի՝ գնես­ցես վասն հարկաւորութեան մերոյ:

ճհը. 116բ Այլ եւ զսիրելի եւ զհոգեւոր որդին մեր եւ զհարազատ զաւակն Սրբոյ Աթոռոյս տէր Աբրա­համ շնորհառատ արքեպիսկոպոսն նուիրակ կար­գեալ օրհնեցելոյ մայրաքաղաքիդ... շնորհակալ լինե­լոց եմք զսիրելւոյդ օրհնութեամբ:

ճհթ. 117աՅիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Սիմէօն կաթուղիկոս, ծայրագոյն պատրիարգս ամենայն Հայոց եւ աստուածաէջ Սրբոյ լուսակիր Աթոռոյս, որ ի Վա­ղար­շապատ եւ յաջորդս սրբոց Թաթէոսի եւ Բար­դու­ղիմէոսի եւ փոխանորդ Սրբոյ Գրիգորի Լուսաւորչին մե­րոյ, շնորհօք ամենազօրին ի բազմաժողով հանդէ­սա­­րարի ի ՌՉՀԵ. (1775) ամի փրկչին... գրեցաւ թուա­կանն գիրս ի լուսանկար եւ շնորհատու յԱթոռս Սուրբ Էջմիածին (34x25,5):

ճձ. 117բԱյս իմ Սահակ վարդապետիս վկայականի օրինակն է, զոր գրեալ եւ կնքեալ, ետու սրբազան վեհին՝ առ ի հաստատութիւն ուխտադրութեանս իմոյ, որ ի սմա գրեալ գրոյ, զորս ես կամաւ յանձն առի ի ձեռնադրելս իմում, որք ամենեքեան ինձ հաճելիք եւ ընդունելիք են, որ եւ տեսօղաց հաճոյ եւ հաւատարիմ թուեսցի:

ճձա. 118ա Թուղթ ի Կենճէ, պատասխանի նոցին թղթոյն, որ վասն Իսրայէլ կոչեցելոյն – Յորմէ օրհ­նութեան եւ հոգեւոր սիրով ծանուցումն լիցի սիրե­լեացդ մերոց եւ հոգեւոր որդւոցդ ի Կենճէ բնակեալ օրհնեալ ժողովրդոցդ ամենեցունց՝ մեծաց եւ փոքունց... իզուր մի աղէտ առնէք զմեզ, եթէ ինձ լսէք, այսպէս լինիլ պարտի եւ թէ ոչ դուք գիտասջիք:

ճձբ. 118բ-20բ Թուղթ բանադրանաց չիք Յօնան զվար­դապետին – Յորմէ ժամանեսցի գիր բարկու­թեան, անիծանաց եւ նզովից, բանադրանաց եւ կապա­նաց, հանդերձ աստուածային ընդմիջահատ բարկու­թեան... եւ ի յօր ելման Սրբոյ Լուսաւորչին մերոյ ի Վի­րա­պէն աւարտեալ եւ ի ձերում բարձ եւ յանպարտելի յԱթոռս Սուրբ Էջմիածին:

ճձգ. 121ա-2ա Թուղթ ի Պօլիս, առ իշխանսն գլխա­ւորաց – Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբ եւ հոգեւորական ողջունիւ ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելեացդ եւ հոգւոյս ցանկալեացդ եւ վա­ղեմի եւ օգտակամ բարեկամացդ իմոց... եթէ եր­կա­կանութեան ձերում տայցէք եւ դուք վճռէք իրաւամբ գօլ, զոր ասեմս:

ճձդ. 122բ-3ա Թուղթ ի Պօլիս հասարակ. Վասն բարոյական խռովութեանն ընդ մահտեսի Յօնանին – Յորմէ ժամանեսցի գիր սիրոյ եւ օրհնութեան, ող­ջունի եւ խաղաղութեան, ի վերայ սիրելեացդ մերոց եւ հոգեւոր որդւոցդ, հարազատ եւ հաւատարիմ զաւա­կացդ Սրբոյ Աթոռոյս, որք կայք բնակեալք ի մայրա­քա­ղաքդ Կոստանդնուպօլիս... պարտիք մտածել խոհեմու­թեամբ վերջապէս զՍուրբ Աթոռս եւ զնուիրակդ մեր զտէր (անուան տեղը չգրուած) վարդապետդ յանձնեմ եւ զձեզ յԱստուած. ողջ լերուք ի Տէր:

ճձե. 123ա Պատուէր առ Արդինու ժողովուրդսն. Վասն զգուշանալոյ յաղանդոյն ախթարմայից պղծոց – Ուստի պատուիրելով պատուիրեմ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց ամենեւին ի բաց լինիլ եւ մեկ­նիլ ի պիղծ եւ ի չարաղանդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, ի նոյեմբերի Ի. (20):

ճձզ. 123բ Թուղթ ի Պօլիս առ պատրիարգն Գրի­գոր – Յորմէ ողջունիւ հոգեւորականաւ եւ ճշմարտիւ սի­րով ծանի՛ր, սիրելի եղբա՛յր մեր եւ օգտակամ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Գրիգոր հանճարաշատ վարդապետ... մեզ լինել է, հարկաւ անհետ առնիցես:

ճձէ. 123բՄխիթարութեան թղթոյ միջարկեալ բան, իսկ մխիթարութիւնն գրեցաւ յօրինակէն, որ յառա­ջի­կայն ի ՄԼԸ. (238) համարն գրոյ: Գրեցաւ այս ի Հաշ­տարխան սակս մեծի տրտմութեանցն, որ դիպեալ էր նոցա ի բէկմանէ... ինձ առաւել համարիմ զայդ վիշտ եւ կսկիծ, որ հասեալ է ինձ ըստ մեղաց, այլ ինչ ար­դէօք:

ճձը. 124ա Թուղթ առ գլխաւոր իշխանսն Պօլսոյ – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբն Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն եւ իմոյս ճշմարիտ եւ անմոռաց սիրով եւ կա­րօտիւ ծանուցումն լիցի ճշմարտի սիրելւոյդ իմոյ եւ մշտա­պէս ցանկալւոյդ... բաւ է խոհեմութեան սիրե­լեացդ:

ճձթ. 124բ Թուղթ հասարակ ի վերայ Պրուսայու քա­ղաքին – Յորմէ ժամանեսցի գիր սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան, հանդերձ աստուածային օրհնութեամբն եւ սրբոյ եւ աստուածակերտի Աթոռոյս շնորհիւն ի վե­րայ ճշմարիտ սիրելեացդ իմոց եւ վաղեմեան բարե­կամացդ... զի եւ դուք առատութեամբ առնուցուք եւ ժառանգեսջիք զօրհնութիւնս Աստուծոյ Սրբոյ Աթոռոյս եւ մեր:

ճղ. 125ա Թուղթ ի Պօլիս, առ Յարութիւնն – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանի՛ր, մահտեսի Յարութի՛ւն, զի յիրաւի դու միամիտ մեծահաւատ քրիստոնեայ մարդ մի ես... դեռեւս շատ կրելոց ես դու զդորա խեն­դութեան պտուղն. ողջ լե՛ր ի Տէր:

ճղա. 125աբ Թուղթ առ Բարսէղ վարդապետն, ի Պօլիս – Յորմէ ճշմարիտ սիրով եւ ստոյգ կարօտիւ եւ քրիստոսական ողջունիւ ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ մերոյ եւ հարազատի որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս Բարսղի խոհեմամտի եւ ծերունազարդի վարդապետիդ, զի գիր սիրելւոյդ էհաս... Աբրահամ վարդապետն հանեալ յղես­ցեն, դու եւս մուղայէթ հոգալ տայցես:

ճղբ. 125բ-6ա Թուղթ ի պատրիարգն Երուսա­ղէ­մայ Կարապետ վարդապետն – Յորմէ մեծաւ խո­նար­հութեամբ եւ գետնամած դիմօք համբոյր եւ երկրպա­գութիւն մատուցանեմ... անկեղծ եւ /// (մէկ բառ) մտօք իմա, զոր գրեմս եւ զգիրդ եւ զսէրդ մի՛ վերջացուցա­ներ:

ճղգ. 126աբ Թուղթ ի Պօլիս, վասն ոչ Մատթէոս վար­դապետին – Յորմէ մեծաւ սիրով եւ կարօտիւ եւ քրիստոսականաւ ողջունիւ ծանուցումն լիցի սի­րե­լեացդ մերոց եւ հաւատարիմ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս տեառնդ Գրիգորի խոհեմամտի վարդապետի եւ ար­ժանավայել պատրիարգիդ եւ Մարտիրոս, մահտեսի Սի­մէօն եւ Գասպար աղայիցդ... զայս ամենայն խոհե­մութիւնդ ձեր յանձնեմ, դուք գիտէք. ողջ լերո՛ւք ի Տէր. ամէն:

ճղդ. 126բ Թուղթ բանադրանաց առ չիք քահանայ ոմն Աստուածատուր անուամբ Թիֆլիզեցի – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ բանադրանաց դաւանու­թեան եւ բարկութեան, ատելութեան եւ խռովութեան հանդերձ ընդ միջահատ սրովն աստուածային եւ բո­ցով հրոյ սրտմտութեան նորա... գրեցաւ ի ՌՄԺԴ. (1765) թուին, ի հոկտեմբերի Գ.:

ճղե. 127աբ, 129ա-30ա Թուղթ բանադրանաց – Յոր­մէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ բանադրանաց (ատե­­լութեան եւ խռովութեան, դառնութեան եւ) բար­կու­թեան եւ կապանաց, հանդերձ փայլակնասուր եւ ընդ միջահատ սրով աստուածայնոյ վրէժխնդրու­թեանն ի վերայ հակառակիդ ճշմարտութեան եւ ատե­ցողիդ արդարութեան, կամակոր ամբարտաւանիդ եւ ընդվզեալ ապստամբիդ... ով անագորուն լիրբ, եթէ մեք ով եմք՝ ըստ ասիցդ, եւ ոչ հաւանիս մեզ, առ ինչ ապա յայսչափ ժամանակս զզուցուցիր զմեզ՝ խնդրելով ի մէնջ միջնորդօք եւ թղթովք զհրաման կաթողիկոսու­թեան:

ճղզ. 128ա [Թուղթ առ պարոն Հայրապետն]– Եւ զայս առանձին ծանի՛ր, սիրելի՛դ մեր պարոն Հայրա­պետ, զի ազնիւ սիրելւոյն մերոյ օրհնեալ հաճի Բաբայի խնդիրն յայտնի եղեւ մեզ, եւ դու գրեալ էիր, թէ խօսեցաք ընդ միմեանս... դառն ժամանակիս, որ ի չո­րից կողմանց պարսիկք եւ օսմանցիք, վիրք եւ քիւրտք (21,6x16.8):

ճղէ. 128բ ակնարկեալ առ այս սուրբ տունս, նային եւ հազիւ հազ խնումք զբերանս նոցա, առ ի կայի պա­հել զՍուրբ Աթոռս, թողում զներքին ծախսն... վասն վե­րոյ յիշեալ խարճեղեացն եւ այլ հարկաւորութեանց, որ ահա իսպառ մնացեալ եմք:

ճղը. 130բ, 130ա Թուղթ ի Հաշտարխան, առ պա­րոն Բարսեղն եւ առ Ստեփանն – Յորմէ աստուածա­յին օրհնութեամբ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն եւ հոգեւոր սիրով ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեծին որդւոցդ մերոց՝ հարազատ եւ սրտացաւ զաւակացդ Սրբոյ Աթո­ռոյս, քրիստոսասէր եւ մեծահաւատ իշխանացդ... եւ այս մասն է բանադրանաց Իսրայէլի չարիդ եւ հե­տեւօղն /// (մէկ բառ) եւ քոյապէս ուրացօղ չիք ողոր­մութիւն ի հաղորդութիւն ի հայ/// ///ելն զհաւատս եւ զ/// Քրիստոսի եւ ի ընդդիմանիլն ի /// /// (երկու բառ) զՀա­յոց. եւ այլն:

ճղթ. 131ա [Առ Զաքարիա վարդապետն] – Յորմէ սիրով եւ քրիստոսական ողջունիւ եւ յոյժ կարօտիւ ծա­նի՛ր, սիրելիդ իմ եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Զաքարիա հանճարաշատ վարդապետ, զի գնալոցդ ի Կէնճէ եհաս մեզ եւս եւ Աղալօն... ի զգուշութիւն այլօց դոյնապիսեաց անզգամաց եւ անիծելոց:

մ. 131բ Թուղթ ի Կարին, առ Գրիգորն, Մելքոնն – Յոր­մէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբն եւ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս մահտեսի Գրի­գոր եւ պարոն Մելքոն... գիր մի եւս Իզմիր Ղուկաս վար­դապետին գրեցի, հալպաթ հաւատարիմ մարդով որպէս եւ իցէ շուտով հասուսցես:

մա. 132ա Թուղթ առ Զաքարիա վարդապետն, ի Կեն­ճէ – Յորմէ սիրով եւ քրիստոսական ողջունիւ ծա­նի՛ր, սիրելիդ մեր Զաքարիա հանճարաշատ վարդա­պետ, զի թուղթ քո էհաս առ մեզ ընդ օրինակի... եթէ ոչ իմացար ոչ տամ քումդ գիտութիւն եւ թէ կամեցար եւ արարեր. բաւ է խոհեմութեանդ:

մբ. 132բ-3ա Առ Հերակլ արքայն – Ծանուցումն լիցի, զի ահա Գ. տարի եղեւ, որ ի Կենճէու եւ ի Խամ­սա­յու զմեզ, թէ որքան վշտացուցին եւ գլխացաւու­թիւնս ետուն, ոչ եւս երկարեմ... տեսցես եւ իրաւունս արասցես, թէ որոյ միտքն է բարի եւ քաւելի:

մգ. 133ա-4ա Թուղթ ի յԱղուանս. Վասն երկճղի կաթողիկոսութեանն նոցին եւ մեղադրութեանն եւ այլն – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան թղթոյս ծանու­ցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ հա­րա­զատ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի յայտնի է ամենեցունդ, որ ամենայն շինութիւնք եւ բարեկեցու­թիւնք... ի ՌՄԺԴ. (1765) թուականիս մերում եւ ի հոկտեմբերի ԻԵ. (25):

մդ. 134բ-5աԶորս ահա ծանուցեմք զձեզ կար­ճա­ռօտ բանիւք եւ ճշտութեամբ անտի մինչեւ ի մերս ժա­մանակ, զի գիտասջիք ամենքին զորպիսութիւնս կա­թողիկոսացն տանդ Աղուանից եւ մի՛ եւս հետեւելով տգիտաց ոմանց եւ ինքնաընծայ փառամոլաց... նստաւ ինքնագլուխ հռչակելով, թէ Ներսէսն էօծ ի կենդանու­թեանն, որ է ամենեւին սուտ եւ զուր ի վերայ լուսա­հոգւոյն:

մե. 135բ Թուղթ առ Գէորգ վարդապետն, ի Յու­ռու­մէլին – Յորմէ սիրով, քրիստոսական ողջունիւ եւ հոգեկանաւ կարօտիւ ծանի՛ր, սիրելիդ իմ հարազատ եւ սրտացաւ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Գէորգ արիաջան եւ հոգնահանճար վարդապետ, զի թուղթ սիրելւոյդ, որ գրեցեալ էր ի հոկտեմբերի ԺԵ. (15)... զգիրդ հանդերձ որպիսութեամբս անպակաս պահելով. ողջ լե՛ր ի Տէր:

մզ. 136ա Առ կաթողիկոսն Վրաց Անտօն – Յորմէ սիրով մեծաւ եւ քրիստոսականաւ ողջունիւ գիտասցէ եղբայրութիւնն քո, զի թուղթ սիրոյդ, զոր գրեալ էիր ի դեկտեմբերի Ի. (20), էհաս մեզ ի յունվարի Բ. ... ընդ Զաքարիայ վարդապետին եւ զփիլօնն յղեցելոց եմ. ողջ լե՛ր ի Տէր եւ կեա՛ց ի սէր եւ ի խնամս նորին:

մէ. 136ա Առ Հերակլ արքայն Վրաց – Ծանուցումն լիցի, զի թուղթք քո հասին մեզ ի յունվարի Գ. (զոր գրեալ էիր ի դեկտեմբերի Ի. (20) ձեռամբ Շահվերդի Մուշրուպ ծառային... կաթողիկոս եղբօրն մերոյ ես գրեցի զգիր, որովհետեւ ինքն գրեալ էր մեզ, եթէ կարելի է, տեսցես:

մը. 136բ [Առ Պաղտասար քահանայն] – Յորմէ սիրով մեծաւ, քրիստոսականաւ ողջունիւ եւ յոյժ կա­րօտիւ ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելոյդ մերոյ՝ հարա­զատ եւ սրտացաւ որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Պաղտա­սար խոհեմամիտ վարդապետիդ... զայլ իրացն, թե հաշ­տիցն եւ թէ վիջիցն ուր ուրեք գիտիցիք, մեզ գրեցէ՛ք ճշմարտութեամբ:

մթ. 137ա Թուղթ ի Կարին, առ տէր Պետրոսն. Վասն գրեանց Իսահակ վարդապետին – Յորմէ քրիս­տոսական ողջունիւ, օրհնութեամբ եւ ճշմարիտ սիրով գիտասջիր, սիրելի՛ մեր եւ հարազատ որդի՛ Սրբոյ Աթոռոյս Պետրո՛ս խոմեմամիտ քահանայ... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի յունվարի ԻԱ. (21):

մժ. 137աբ Թուղթ ի Հաշտարխան – Յորմէ սիրով, օրհնութեամբ եւ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ մերոյ՝ հարազատի որդւոյդ եւ հաւատարիմ գանձապետիդ Սրբոյ Աթոռոյս Սարգիս աղայիդ... Աստուած զհայոց ազգին շէն պահեսցէ. բաւ է խոհեմութեան ձերում:

մժա. 138ա-9բ [Առ Եկատերինէ թագուհին Ռու­սաց] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Սիմեօն, որոյ եւ շնոր­հիւն կաթողիկոս եւ վերատեսուչ ամենայն Հայոց քրիստոսականի եկեղեցւոյն, յաջորդ սրբազնից առա­քե­լոցն Քրիստոսի Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի, փոխ­նորդ բազմաչարչար նահատակին Քրիստոսի սրբոյն Գրիգորի մերոյս Լուսաւորչին եւ ծայրագոյն պատ­րիարգ քրիստոսաիջի եւ լուսակերտի սրբոյ եւ մեծի Աթոռոյս Էջմիածնի, որ ի Վաղարշապատ քաղաքի.Յոր­մէ ճշմարտիւ սիրով եւ անձնատոչոր կարօտիւ... զամենայն հարազատ գիտելիսն ի քեզ յանձնեմ ամե­նայն գործովն իւրով. ողջ լե՛ր ի Տէր:

Ծնթ. 138ա՝ վերին լս. գրուած՝ «Թուղթ առ թագաւորն Ուռու­սաց, Եկատերինէ թագուհւոյդ ամենայն Ռուսաց»:

մժբ. 140ա Թուղթ առ մեծի Պօլսոյ պատրիարգ Գրի­գոր վարդապետն. Վասն կիւրակէ առնելոյն զտօնս սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ եւ սրբոց առաքելոցն մերոց Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ իսկական սիրով, եղբայրականաւ եւ ճշմարիտ կարօտիւ ծանուցումն լիցի սիրեցելոյ եղբօրդ մերոյ՝ հարազատ եւ օգտասէր որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս... պատասխանի Տէր զմի, զոր թէ յառաջագոյնն էաք ծանուցեալ, ոչ իսկ գրէաք Ձեզ այսր աղագաւ:

մժգ. 140բ Թուղթ ի Կարին, առ ագուլեցի պարոն Սէրհօշն. Վասն փօլիցայի – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ սիրով գիտասջիր, սիրելի մեր եւ հարա­զատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Սէրհօ՛շ... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի մայիսի:

մժդ. 140բ [Թուղթ առ Մօսէսն] – Գիտասջիր, սի­րե­լիդ իմ մահտեսի Մօսէ՛ս աղայ, զի էհաս առ մեզ եւ զհազար ղուռուշի թէմէսուկն... վասն միոյ հազարի չկա­մեցաք եւս զմարդ առաքել ի Կարին, եւ այնպէս մնաց:

մժե. 141աբ Թուղթ վասն տէրունի առնելոյ զա­ռաջ­նորդութիւն Կարսայ քաղաքին, որպէս զի ի Սրբոյ Աթոռոյս կարգեսցի նմին առաջնորդ – Յորմէ ժա­մանեսցի ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց, հա­րազատ եւ լուսածնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթո­ռոյս... (շնորհք): Եւ ընդ սիրոյ ողջունի եւ օրհնութեան նամակիս մերոյ ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ լուսածնունդ զաւակացդ մօրս լուսոյ սրբոյ եւ մեծի Աթոռոյս Էջմիածնի... ապա ամենայնիւ հօժարութեամբ եւ որդիական խոնարհութեամբ հլու եւ հնազանդ լինիցիք դմա:

մժզ. 141բ Թուղթ առ Կարնեցի իշխանսն. Վասն Ակնեցոց բանադրելոյն – Յորմէ քրիստոսական ողջու­նիւ եւ ճշմարիտ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ որդոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Կարնոյ քաղաքի օրհնեալ եւ քրիստոսասէր իշխանացդ... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) ի մայիսի:

մժէ. 141բ Թուղթ բանադրանաց առ կարմիր կոն­դի չիք ռէս Թաթօն – Յորմէ ժամանեսցի գիր դառնու­թեան եւ բարկութեան, անիծից եւ բանադրանաց... յայնժամ իմանալոց ես, թէ զինչ են յանցանք քո, եւ վասն էր զքեզ բանադրեցաք:

մժը. 142ա Թուղթ առ Ակնեցիսն, ի պատասխանի անպատեհ խնդրոյն, որք խնդրէին զբանադրեալս ոմանս անդէն արձակել – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրե­լի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց... (շնորհք): Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան թղթոյս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ հարազատ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի բազմակնիք թուղթն էհաս առ մեզ... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766), ի մայիսի:

մժթ. 142բ Թուղթ սիրոյ առ որդի արքային Հե­րակլայ Գեօրկի պարոնն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ հայրական օրհնութեան, ողջունի եւ հոգեկան սիրոյ, հանդերձ շնորհիւ սրբոյ եւ քրիստոսաիջի Աթոռոյս եւ շնորհաբաշխ աջոյ Սրբոյ Լուսաւորչի մերոյ եւ զօրու­թեամբ գեղարդեանն... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766), ի մայիսի Ի.ին (20):

մի. 142բ-3ա Թուղթ առ Հերակլ արքայն Վրաց. Վասն չԻսրայել կաթողիկէաքակին Աղուանից՝ մինչ լուաք զգնալն նորին ի Թիֆլիզ – Յորմէ քրիստոսա­կանաւ ողջունիւ, հոգեւոր օրհնութեամբ եւ յատուկ եւ ճշմարիտ սիրով ծանուցումն լիցի քրիստոսազօրի եւ բարեպաշտի արքայազանայ մեծի արքայիդ Հե­րակ­լայ... զի ի Թիֆլիզոյ թուղթ ժամանեաց, թէ չԻսրայելն դարձաւ ի Գեանճայ՝ ունայն ի խնդրոյն:

միա. 143ա Թուղթ ի Թարվէզ, առ խօճայ Սա­ֆարն. Վասն Սրբոյ Աթոռոյս այգւոյն, որ անդ – Յոր­մէ աստուածային օրհնութեամբ, սիրով եւ ողջունիւ գի­տասջիր սիրելի մեր եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթո­ռոյս քրիստոսասէր եւ բարեպաշտօն Խօջայ Սա­ֆա՛ր... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի յունիսի ԺԷ. (17):

միբ.143բ-4բ Թուղթ մխիթարական ի Մեծ Կոս­տանդ­նուպօլիս. Վասն մեծի շարժին, որ եղեւ ի ՌՄԺԵ. (1766) ամի թուականիս մերում եւ մայիսի ամսոյ ԺԱ. (11) – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ եւ ողջունի, օրհնութեան եւ մխիթարութեան, խաղաղու­թեան եւ խնդութեան, նամակ պահպանութեան, հան­դերձ շնորհիւ առաքելական... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) եւ ի յուլիսի:

միգ. 144բ Թուղթ ի Բայազիտ, ի պատասխանի նո­ցին, որք խնդրեալ էին զսրբութիւնս վասն ժան­տա­մահին պատահելոյ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանու­թեան, շնորհք առաքելական ի վերայ սիրելի եւ հոգե­ւոր որդւոցդ մերոց, հարազատ եւ լուսածնունդ զաւա­կացդ Սրբոյ Աթոռոյս... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի յօգոստոսի Բ.:

միդ. 145աբ Թուղթ առ ժողովուրդսն Տիգրանա­կեր­տու քաղաքի. Վասն օրինազանցութեանց ոմանց հասարակաբար պատուէր – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահ­պանութեան, շնորհք առաքելական եւ աստուածային, ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ լուսա­ծնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս... ի ՌՄԺԵ. (1766) ի յօգոստոսի Ը.:

միե. 145բ-6ա Թուղթ առ պատրիարգն մեծին Պօլ­սոյ. Վասն Աբրահամ վարդապետի Իթլախին եւ այլ եւս բանից – Յորմէ ժամանեսցի քրիստոսականաւն ողջունիւ եւ աննենգ սիրով ծանուցումն լիցի գերյար­գել­ւոյ եղբօրդ մերոյ եւ ճշմարիտ բարեկամի եւ Սրբոյ Աթոռոյս հարազատ եւ օգտասէր որդւոյդ տեառնդ Գրի­գորի աստուածաբանի... ազատեալ յամենայն նե­ղու­թեանց յանդորրու կացուսցէ, զոր լուեալ եւ մեք զանդորրամիտ լիցուք: Ողջ լե՛ր ի Տէր եւ յանձնեցեալ ի խնամս նորին:

միզ. 147ա/// Բարսեղ վարդապետն, թէ հոգացեալ զֆերմանն՝ յղելոց են, բայց այսու պայմանաւ, զի զդաւ առ քեզ պահեսցես ի կեանս քոյ, իսկ այժմ գրէ... ի Բար­սեղ վարդապետէդ իմասջիր եւ զպատասխանին փութով յղել ջանասջիր:

միէ. 147ա Թուղթ առ Զաքարիա վարդապետն, ի Կա­րին. Վասն փօլիցայի – Յորմէ սիրով եւ օրհնու­թեամբ եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիր, սիրելի որ­դեակ իմ, հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս Զա­քա­րիա՛ խոհեմամիտ վարդապետ, զի յետ ելման քոյ ի Սրբոյ Աթոռոյս ժամանեաց առ մեզ ի Պօլսոյ թուղթ... գերսցես մեզ փութով, զի մեք վասն նոցին զփօլի­ցա­յա­գիրս գրեալ յղեսցուք առ քեզ:

միը. 147բ-8ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Կարսայ քա­ղաքին. Վասն Ղօշայվանից շինութեանն եւ պար­տուցն եւ ընդդիմակաց Պետրոս վարդապետին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ տէրունի ժողովրդոցդ եւ հարազատ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս հայկասէր՛՛, որք կայք բնակեալք ի յօրհնեալ քաղաքդ Կարս... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի յօգոստոսի ԻԷ. (27):

միթ.148ա Թուղթ առ Եւդոկիոյ նուիրակ Եսայի վարդապետն. Վասն փօլիցայից – Յորմէ սիրով եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիր, սիրելի որդեակ իմ եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Եսայի՛ խոհեմամիտ վարդապետ, զի ի մայիսի ամսոյ ելն... զայն եւս ընդ ինքեան թերեւս ի Սուրբ Աթոռս բերցէ:

մլ. 148բ Թուղթ առ ժողովուրդսն Թիֆլիզոյ. Վասն կարգելոյ Զաքարիա վարդապետին ամենայն կող­մանն այնմիկ նուիրակ եւ առաջնորդ եւ վասն շրջա­գա­յօղ սեւագլաց պատուէր – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգե­ւոր որդւոյդ մերոց... (շնորհք): Եւ ընդ աս­տուա­ծապարգեւ օրհնամատոյց սիրոյ նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին, յօգոստոսի:

մլա. 149ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Կարսայ քա­ղաքի, օրհնութիւն եւ միամտութիւն վասն սուղ ինչ նեղասրտելոյն ի վերայ ոմանց, զորս հռչակեցին ընդդիմակս գոլ առաջնորդին – Յորմէ ժամանեսցի... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածապարգեւ օրհնութեան եւ սիրոյ նամակիս ծանուցումն լիցի հոգեւոր որդոցդ մե­րոց եւ տէրունի ժողովրդոցդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիած­նի... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին եւ ի սեպտեմբերի ԺԷ. (17):

մլբ. 149աբ Թուղթ առ աստուածազօր արքայն Վրաց Հերակլ. Շնորհաւորութիւն որդեծնութեանն եւ վասն Աղալօյին, որ ի կալանս էր – Յորմէ քրիստո­սա­կան ողջունիւ, ճշմարիտ եւ յարամնաց սիրով եւ հո­գեւոր օրհնութեամբ եւ սրբոյ աստուածայիջի տեղւոյս գերամաքուր շնորհիւն ծանուցումն լիցի... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին եւ ի սեպտեմբերի ԻԲ. (22):

մլգ. 149բ Թուղթ ի Պօլիս, առ մահտեսի Մօվսէսն. Վասն տպագրական գրոյ կեսարացի Սարգիս տղա­յին – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, ճշմարիտ սիրով եւ հոգեւոր օրհնութեամբ ծանուցումն լիցի ճշմարիտ սիրելւոյդ իմոյ եւ իսկական բարեկամիդ եւ հարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս, քրիստոսասէր եւ բարե­պաշ­տօն մահտեսի Մօվսէս աղայիդ... ջանասջիք առնուլ ի ծածուկ եւ դուք զձեզ մի՛ յայտնիցէք նմա:

մլդ. 150ա Թուղթ ի յԱմստէրտամ, առ ջուղայեցի պարոն Առաքելն. Վասն տպագրական գրոյն – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ, օրհնութեամբ եւ ճշմարիտ սիրով եւ շնորհիւ սրբոյ եւ աստուածայիջի աթոռոյս ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ մերոյ եւ հարազատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս քրիստոսասէր եւ մեծա­հա­ւատ պարոն խօջայ Առաքելիդ... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի հոկտեմբերի Գ.:

մլե. 150ա Պատուէր վասն կտակի, զի մի՛ այլայ­լես­ցեն, զի ննջեցելոյն յաւիտենական նշան լինի – Զի ասէ սրբազան առաքելն Պօղոս, թէ՝ Կտակ յետ մահուն հաստատուն է... արդ, լուսահոգին զայդ յիշատակսդ վասն օգտի իւր հոգւոյն է կտակեալ Սրբոյ Աթոռոյս:

մլզ. 150բ Թուղթ յանձնարարութեան ի Կարս. Վասն ժողովարարութեան եւ իմատիայի սուրբ Յով­հան­նէս վանիցն Ղօշայվանք կոչեցելոյ – Յորմէ ժա­մանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ շնոր­հաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոյ... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածապարգեւ օրհնութեան նա­մա­կիս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մե­րոյ... ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին, ի հոկտեմբերի ԺԵ. (15):

մլէ. 150բ-1ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Ամասիոյ քաղաքին. Վասն բանադրանաց գեղեցկացպոյն եւ տօնից Սրբոյ Լուսաւորչին եւ սրբոց առաքելոցն Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածային օրհնութեան եւ սիրոյ նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ օրհնեալ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին, ի հոկտեմբերի ԻԷ. (27) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

մլը. 151ա Թուղթ առ Պրուսայու առաջնորդ Սա­մուէլ վարդապետն եւ յայլ առաջնորդս. Վասն կանո­նական գրոյն յղեցելոյ ի Պօլիս – Յորմէ սիրով եւ կարօտիւ եւ քրիստոսական ողջունիւ ծանուցումն լիցի սիրեցելոյ եւ ազնուոյ եղբօրդ մերոյ եւ հարազատ որդ­ւոյդ քրիստոսաէջ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին, ի հոկտեմբերի ԻԹ. (28), ի Սուրբ Էջմիածին:

մլթ. 151բ Թուղթ առ Բաղդատու գանձապետ Ալէք­սան աղայն. շնորհակալութիւն վասն նուիրակին եւ տուեալ արդեանցն եւ վասն այլեւս բանից ինչ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, հանդերձ աստուածային ամենառատ ո­ղոր­մու­թեամբն... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածապարգեւ սիրոյ եւ օրհնութեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ մերոյ եւ հարազատ որդոյդ... ՌՄԺԵ. (1766), հոկտեմբերի ելն:

մխ. 152ա Թուղթ առ իշխանսն Զմիւռնոյ քաղա­քին. Վասն Սաղաթէլի դաւոյն վերջացուցանելոյ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոց եւ իսկական բարեկամացդ... (շնորհք): Եւ ընդ աս­տուածապարգեւ եւ ողջունամատոյց սիրոյ եւ օրհնու­թեան... ի ՌՄԺԵ. (1766) ի նոյեմբերի Բ.:

մխա. 152ա Թուղթ շնորհակալութեան. Վասն կտա­կի առ Ֆռանգիւլի որդի Սաղաթէլն, ի Զմիւռին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ ող՛՛, ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոյ եւ հարազատ զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Սաղաթիէլիդ... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածային օրհնութեանս գիտասջիր, սիրելի՛ մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս... ի ՌՄԺԵ. (1766) ի նոյեմբերի Բ.:

մխբ. 152բ Թուղթ շնորհակալութեան. Վասն նուիրա­կաց եկելոց ի Բասրայ՝ Մինասեանսն – Յորմէ ժամանեսցի՛՛ ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մե­րոց եւ ճշմարիտ սիրելեացդ եւ իսկական... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածային սիրոյ եւ աստուածային օրհ­նութեան թղթոյս ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելեացդ իմոց եւ հարազատ որդոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766), ի նոյեմբերի Ա. եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

մխգ. 152բ-3ա Թուղթ ի Յամիթ. Մխիթարութիւն վասն սուղ ինչ վշտակրութեանցն յախթարմայիցն չարութենէ եւ պատուէր վասն օրինազանցութեանց եւ առաջնորդական հասից – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահ­պա­նութեան, շնորհք... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածա­պարգեւ օրհնութեան եւ սիրոյ նամակիս ծանուցումն լիցի հոգեւոր որդոցդ մերոց... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի նոյեմբերի Դ.:

մխդ. 153աբ Թուղթ առ Նոր Ջուղայու քեալանթար Սարգիս աղայն. Վասն Իմամ արխին – Յորմէ ժամա­նեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ շնորհաց եւ օգտարար սիրելւոյդ մերոյ եւ իսկական բարեկամի... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածային օրհնութեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ մերոյ եւ հարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի... լաւապէս պարտիս մուղայէթ լի­նիլ այսմ ի սէր մեր եւ լե՛ր կրկին ողջ ի Տէր:

մխե. 153բ-4բ Թուղթ առ ժողովուրդսն Ղանդա­հարու, որ է սկիզբն նուիրակական կոնդակին – Եւ ընդ աստուածապարգեւ եւ շնորհազեղուն օրհնութեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ լուսածնունդ զաւակացդ մօրս հաւատոյ Սրբոյ Էջմիածնի... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766), ի նոյեմբերի ԻԸ. (28):

մխզ. 154բ Թուղթ ի վերայ Կարճկանու նահան­գին. Վասն քարանց ջրաղացի ընդ տէր Աստուածա­տու­րին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ հարազատ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս օրհնեալ եւ քրիստոսախնամ... եկեսցջիք ի Սուրբ Աթոռս ի յուխտ եւ յերկրպագութիւն, որք եւ լիջիք ողջ ի Տէր, եւ շնորհք Սրբոյ Աթոռոյս ընդ ձեզ լիցի:

մխէ. 155ա Թուղթ ի յՈւռումէլի. Վասն վախ­ճան­ման Սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Գէորգ վարդապետին կարգելով ի տեղի նորին նուիրակ զնորին աշակերտ Մի­նաս վարդապետն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սի­րոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանու­թեան, շնորհք... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) ի դեկտեմ­բերի Գ.:

մխը. 155ա Թուղթ շնորհակալութեան առ այնո­սիկ, որք զյատուկ իմն ընծայս իցեն – Յորմէ ժամա­նես­ցի (եւ այլն) (շնորհք): Եւ ընդ սիրոյ եւ աստուա­ծա­յին օրհնութեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելի որդւոյդ մերոյ... եւ զհոգիս ննջեցելոցն քոց լուսաւո­րես­ցէ եւ հանգուսցէ:

մխթ. 155բ-6ա Թուղթ բանադրանաց առ չիք եւ ստա­հակն յառաջնորդն Շամախու – Յորմէ պատժա­տու բարկութեամբ եւ դատապարտիչ արդարութեամբ անիծաշար բանիւք... ի վերայ գլխոյդ եղիցի մինչեւ գայցես ի զղջումն կատարելապէս զոր լուեալ /// (մէկ բառ) եւ մարդիկք ասասցեն եղիցի եղիցի:

մծ. 156աբ Թուղթ բանադրանաց առ չիք Աւետիս չէրէց ոմն. Վասն սափրելոյն զմօրուսն եւ անխտիր լինելոյն ընդ բոզս թողեալ զամուսինն իւր ի գերութեան, որ էր ի Հնդստան – Յորմէ պատժատու (եւ այլ) լպիրշ եւ շնաբարոյ չէրէց եւ չիք Աւէտ, քանզի յիրաւի ըստ սրբոց մարգարէին... առ դրան ահընկէց եւ սարսափելի մեծի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի:

մծա. 156բ-7ա Թուղթ առ Ջուղայու Քեալանթար Սար­գիս աղայն, ի Շիրազ, Վասն բանից վէիլ – Յորմէ բազամաւ սիրով եւ քրիստոսաւանդ ողջունիւ ծանու­ցումն լիցի իսկապիսի եւ ճշմարտի սիրելւոյդ մերոյ եւ օգտասէր զաւակիդ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԺԶ. (1767) թուին, ի մարտի ԺԵ. (16):

մծբ. 157ա Թուղթ առ աստուածազօր արքայն Վրաց Հերակլէս. Վասն ֆռանկ պատրեացն, զորս կամէր բերել յերկիր իւր եւ բնակեցուցանել – Յորմէ քրիստոսաւանդ սուրբ ողջունիւ, իսկական եւ ճշմարիտ սիրով եւ աստուածային ամենառատ օրհնութեամբն եւ սրբոյ աստուածայիջի տեղւոյս բազմասփիւռ շնորհիւն ծանուցումն լիցի... գրեցաւ ի ՌՄԺԶ. (1767) թուին, ի մարտ ամսոյ ԻԴ. (24):

մծգ. 157աբ Թուղթ առ ժողովրդականս ոմանց վի­­ճակաց կողմանն Գաղատիոյ. Վասն կարպետի եւ այլոց սփռելեաց – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածապարգեւ սիրոյ եւ օրհնու­թեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ որդոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԺԶ. (1767), ի յապրիլի եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

մծդ. 157բ-8ա Թուղթ ի Թօխաթ քաղաքն. Վասն գան­ձապետափոխութեան եւ վասն Սրբոյ Աթոռոյս գանձանակն նախապատիւ շրջեցուցանելոյ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի... (շնորհք): Եւ ընդ սիրոյ եւ աստուածային օրհնութեան նամակիս ծանու­ցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ օգ­տա­սէր զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի յապրիլի:

մծե. 158ա Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալու­թեան առ հին եւ հաշուատու գանձապետս Սրբոյ Աթո­­ռոյս գրելի – Յորմէ ժամանեսցի (եւ այլն) ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոյ... (շնորհք): Եւ ընդ աստուածային օրհնութեան եւ սիրոյ նամակիս ծանու­ցումն լիցի հոգեւոր որդւոյդ մերոյ եւ հարազատ զա­ւա­կիդ Սրբոյ Աթոռոյս... ի ՌՄԺԶ. (1767) յապրիլի:

մծզ. 158բ Թուղթ ի Նուխի, ի պատասխանի թղթոց նոցին, յորդորումն եւ պատուէր. Վասն զչիք Իս­րայէլ կաթողիկոսն չընդունելոյ – Յորմէ ժամա­նես­ցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... (շնորհք): Եւ ընդ աստուիածային օրհ­նութեան եւ նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ զաւակացդ... ի ՌՄԺԶ. (1767), յապ­րիլի ԻԱ. (21):

մծէ. 158բ Թուղթ առ էրզնկացի Պետրոս վարդա­պետն. Վասն յամառութեանն յանդիմանութիւն, ո­րում եւ տուաւ Բէշքիլիսայն – Յորմէ սիրով եւ քրիս­տո­սական ողջունիւ ծանիր, Պետրո՛ս խոհեմամիտ վար­դապետ... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի յապրլի ԻԳ. (23):

մծը. 159ա Թուղթ ի Վան, որք խնդրեալ էին զԲաղ­տասար վարդապետն յղել անդ նուիրակ խոստա­նա­լով յղել, յետոյ եւ զարարմունս իւրեանց մեղա­դրու­թեամբ ծանուցանելով ինքեանց – Յորմէ ժա­մա­նեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան ի վե­րայ որդոցդ մերոց... (շնորհք): Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնու­թեան թղթոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ լուսածնունդ զաւակացդ... ի ՌՄԺԶ. (1767) մայիսի Ը.:

մծթ. 159աբ Թուղթ վասն աւագ քահանայութեան գրելի, որ գրեցաւ ի վերայ ժողովրդեան Թիֆլիզու Վանքի եկեղեցւոյն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց... ի ՌՄԺԶ. (1767) յունիսի ԺԷ. (17):

մկ.159բ-60ա Թուղթ առ միաբանսն Սրբոյ Կա­րա­պետին, որք խնդրեալ էին զՊետրոս վարդապետն չկա­միլ ելանել ի վանից անտի, բացասումն խնդրոյ նոցին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ ողջունի եւ օրհ­նու­թեան ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց Սրբոյ Կարապետի վանից... գրեցաւ ի ՌՄԺԶ. (1767), յունիսի ԺԸ. (18) եւ ի Սուրբ Էջմիածին:

մկա. 160բ Թուղթ առ Սափրչաց Էսնէֆն, որ ի Պօ­լիս, կանոն վասն կիւրակէ պահելոյ – Յորմէ ժամա­նես­­ցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, հան­դերձ աստուածային ամենառատ ողորմու­թեամբն... ի ՌՄԺԶ. (1767), յօգոստոսի:

մկբ. 161ա Թուղթ առ գիւղականս Չանկլի գեղջն, որ ի Կաղզուան եւ ընդ իշխանութեամբ Թօփրախ Ղալայու բէկին. մեղադրութիւն նոցին եւ սաստ, որք զԵրզնկայեցի Պետրոս պետն ինքնագլուխ նստուցա­նել ջանային յաւեր եկեղեցին՝ որ անդ առաջնորդ անուամբ, եւ առ այս զբէկն եւս ստիպէին, եւ նա ունկնդիր լինէր նոցա (շնորհք) – Յորմէ մեղադրանօք եւ բազմաւ զգուշութեամբ քահանայք եւ համօրէն գիւղականք Չանկլի կոչեցեալ գեղջ... ի ՌՄԺԶ. (1767) յօգոստոսի ԺԴ. (14):

մկգ. 161աբ Թուղթ առ Գաւազանի Գեօզալ Յով­հա­նէս վարդապետն՝ հրաւիրումն գալ ի Սուրբ Ա­թոռս – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ յատուկ սի­րով եղբայրական եւ ստոյգ կարօտիւ ծանուցումն լիցի սիրեցելոյ եղբօրդ մերոյ... ի ՌՄԺԶ. (1767), յօգոտսո­սի:

մկդ. 161բ Թուղթ առ Եփրիկեան մահտեսի Գրի­գորն, ի յԱխլցխա, յաղագս ախթարմայիցն, զի օգ­նես­ցէ անդ մահտեսի Յօնանին եւ զբանն ի գլուխ բերցէ, եւ զդրամ եւս տացէ նմա – Յորմէ քրիս­տո­սական ողջունիւ եւ բազմաւ սիրով եւ հոգեւոր օրհնու­թեամբ ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ մերոյ եւ հարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյ մահտեսի Գրիգոր աղայիդ... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի սեպտեմբերի:

մկե. 162ա Թուղթ առ մահտեսի Յօնանն, ի յԱխլց­­խա. Վասն ախթարմայից բանին, որոց աղա­գաւ առաքեցեալ էր – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ բազմաւ սիրով եւ օրհնութեամբ գիտասջիր, սիրելի մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս մահտեսի Յօնա՛ն... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի սեպտեմբերի:

մկզ. 162աբ Թուղթ առ առաջնորդն եւ գլխաւոր իշխանսն եւ քահանայսն Վանայ քաղաքին, զի Բ. նուիրակութիւն տացեն Սրբոյ Աթոռոյս եւ գլուխ-գլուխ եւ սպառնալիք մինչ ոչ տացեն – Յորմէ ժամա­նեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց... ի ՌՄԺԶ. (1767):

մկէ. 162բ Թուղթ առ ժողովուրդսն Ակնայ, որք խնդրեալ էին արձակել զոմանս բանադրեալս, որ եւ գրեցաւ արձակումն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք առա՛՛... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի սեպտեմբերի ԻԱ. (21):

մկը. 163ա Թուղթ առ միաբանս Սրբոյ Կարա­պե­տին, որ ի Մուշ եւ առ երկրականսն՝ կարգելով զՊետ­­րոս վարդապետն վէքիլ վանիցն, որք յառաջ քան զայս խնդրեալ էին – Յորմէ ժամանեսցի... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի սեպ[տեմբեր]:

մկթ. 163բ Թուղթ ի Համադան, առ ժողովուրդսն. շնորհակալութիւն վասն հասեալ արդեանցն նուիրա­կութեան եւ պատուէր վասն ուրումն հերձուածողի՝ չընդունիլ, եւ վասն գանձապետութեան – Յորմէ ժամանեսցի... ի ՌՄԺԶ. (1767) ի սեպտեմբերի:

մհ. 164ա Թուղթ ի Հաշտարխան. Վասն կարի իմն խորդութեանց նոցին ի Սրբոյ Աթոռոյս եւ զնուիրակն ոչ բարւոք ընդունելոյն՝ որոյ աղագաւ յղեցաւ անդ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնու­թեան եւ նամակ պահպանութեան... զնուիրակն մեր ի Սուրբ Աթոռս վերադարձուսցէ, որով մեք եւ դուք զերծ­ցուք ի գլխացաւութեանց. ողջ լերուք ի Տէր:

մհա. 164բ Թուղթ ի Պօլիս, առ մահտեսի Մօվսէս աղայն. Վասն փօլիցայից – Յորմէ քրիստոսական ող­ջու­նիւ... ի ՌՄԺԵ. (1766), յօգոստոսին:

մհբ.164բ Թուղթ բանադրանաց առ չպապա ոմն – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից նզովից եւ չարաչար բա­նադրանաց... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) սեպտեմբերի Ը.:

մհգ. 165ա Թուղթ առ Հերակլ արքայն վասն [Աղա­­­լոյի եւ թռնամեացն Հերակլի] – Յորմէ հայրա­կան առատաձիր օրհնութեամբն, քրիստոսական խա­ղա­ղա­տուր ողջունիւն եւ Հոգւոյն Սրբոյ ստոյգ եւ ան­կեղ­ծական սիրովն... գալոց է այս քանի աւուրս, յորմէ զամենայն որպէսն լիով իմանալոց ես որ եւ ողջ լե՛ր ի Տէր եւ ի շնորհսն նորա. ամէն:

մհդ. 165բ Թուղթ առ Իւչքիլիսայի առաջնորդ Զա­քարիա վարդապետն. Վասն Մարկոս վարդապետին, թէ յղեա՛, զի յղեսցուք ի Ղանդահար – Յորմէ քրիս­տո­սական ողջունիւ եւ ճշմարիտ սիրով եւ կարօտիւ ծա­նու­ցումն լիցի ազնուոյ եւ իսկականի եղբօրդ իմոյ, սիրեցելոյ տեառնդ Զաքարիայի... ի ՌՄԺԵ. (1766), ի հոկտեմբերի:

մհե. 166ա Թուղթ ի վերայ Կարսայ եւ շրջակայից նորին, ամենից վիճակացն Սրբոյ Յօհաննիսի Ղօշայ­վանք կոչեցելոյ. Վասն իմտատիայ առնելոյ նոյնոյ վանիցն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766), ի հոկ[տեմբեր] ԺԵ. (15):

մհզ. 166բ Պատուէր Պաղտասար վարդապետին՝ ի գնալն ի Ղարս – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ ծա­նի՛ր սիրելի որդեա՛կդ մեր եւ հարազատ զաւակդ Սրբոյ Աթոռոյս... զայս ամենայն յորժամ հոգասցես մեզ ծանուսցես, զոր ինչ գրեցեմք քեզ այնպէս առնիցես:

մհէ. 166բ Թուղթ առ Բաղդատու աւագերէց տէր Մարկոսն. Վասն գանձապետութեան եւ վասն ու­մեմն խաբեբայի – Յորմէ քրիստոսական ողջունիւ եւ ճշմարիտ սիրով եւ օրհնութեամբ... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին, ի հոկտեմբերի ելն, եւ ի Սուրբ Էջ­միա­ծին:

մհը. 167ա Թուղթ յանձնարարութեան առ իշ­խանսն Ղանդահարու եւ նորին շրջակայից – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնոր­հաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոյ... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին եւ ի նոյեմբերի ԻԸ. (28):

մհթ.167ա Թուղթ առ Զմիւռնոյ առաջնորդ Ղու­կաս վարդապետն. Վասն գործոյն, զի ընդ փոյթ աւարտ յաղագս իրիք պիտոյութեան – Յորմէ քրիս­տո­սական ողջունիւ եւ ճշմարիտ սիրով եւ օրհնու­թեամբ գիտասջիր սիրելի՛ եւ հոգեծին որդեա՛կ իմ եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս Ղուկա՛ս պերճիմաստ վարդապետ... վասն Առաքելի գրոյն զինչ հոգացեր վաղվաղակի գրեալ ծանուսցես մեզ:

մձ. 167բ-8ա Թուղթ ի վերայ Շամախու, պատուէր վասն ապօրինին Իսրայելի մի՛ ընդունել զնա – Յոր­մէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնու­թեան եւ նամակ պահ՛՛, ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մե­րոց եւ հարազատ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս... ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին, ի դեկտեմբերի ԺԴ. (14):

մձա. 168աբ Թուղթ առ Յովհաննէս կաթողիկոսն Աղուանից. Յանդիմանութիւն նմին վասն ծուլու­թեանն, որոյ աղագաւ չԻսրայելն ընդդիմակ նորին զօ­րանայր – Յորմէ քրիստոսականաւ ողջունիւ եւ ան­խախտ սիրով Սրբոյ Հոգւոյն ծանուցումն լիրելի եղ­բօրդ մերոյ... ի Թիֆլիզ, առ Զաքարիայ վարդապետն յղես, նա մեզ յղեսցէ, բաւ է խոհեմութեանդ:

մձբ. 169ա Թուղթ առ Հերակլ արքայն. Վասն դա­ւոյ իրիք եւ յաղագս մեր եւ Երուսաղէմայ նուիրա­կացն, որք էին անդ – Յորմէ քրիստոսականաւ ող­ջունիւ, ճշմարտիւ սիրով եւ հոգեւոր օրհնութեամբ... գրեցաւ ի ՌՄԺԸ. (1769) ի մարտի ԻԳ. (23):

մձգ. 169աբ Թուղթ ի Պօլիս, առ գլխաւոր իշ­խանսն ընդ (անուան տեղը բաց՝ չգրած) նուիրակին, որով զերկուս բաժանեցաք զնուիրակութիւնն – Յորմէ աստուածային օրհնութեամբն Սրբոյ Աթոռոյս եւ քրիս­տոսաիջի տեղւոյս շնորհիւն եւ իմոյ... զոր վերստին ամենայնիւք գործովքն իւրովք ի ձեզ յանձնեմ եւ զձեզ ձերայնովքն յԱստուած. ողջ լե՛ր ի Տէր:

մձդ. 170ա-2ա Թուղթ պատասխանի թղթոյն Գրի­գոր պատրիարգին, որով խնդրեալ էր ի մէնջ զհրա­ման, զի ի յեպիսկոպոսաց յեպիսկոպոս ձեռնադ­րի­ցի ի Պօլիս – Յորմէ սիրով եւ կարօտիւ աննենգ մտօք եւ անկեղծ դիտմամբ ծանուցումն լիցի սիրեցելոյդ եւ հո­գեկցի եղբօրդ իմոյ... եւ զայլ որպէսն ի (անունը չգրուած) վարդապետէդ եւ ի տիրացու Սարգսին իմասցիս:

մձե. 172բ [Առ Գրիգոր վարդապետն] – Յորմէ սի­րով եւ քրիստոսականաւ ողջունիւ ծանի՛ր, սիրելի՛ եղ­բայրդ իմ Գրիգո՛ր հանճարապերճ եւ խոհեմամիտ վարդապետ, զի էհաս եւ յղեցին գիրդ... գրեցաք զգիր մի հասարակ իշխանաց եւ ոմանց եւ յատուկ ոչ այլ ինչ, բայց միայն սէր, օրհնութիւն ու նուիրակին սակս յանձ­նարարութիւն՝ որպէս տեսանելոց ես:

մձզ. 173ա [Առ Բարսեղ վարդապետն] – Յորմէ սիրով, կարօտիւ եւ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն ծանի՛ր, սիրելի՛դ իմ եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Բարսեղ ծերունազարդ վարդապետ... իմանալոց ես որք են բաւական գիր եւ տեղեակ ամենից որպիսութեանց:

մձէ. 173բ-4ա Թուղթ ի Հաշտարխան, ներողու­թիւն եւ միամտութիւն նոցին վասն՝ մինչեւ անցիցն, որ արարեալ էին զխաղաղութիւն եւ յաղագս ան­զգամ սեւագլխի միոյ բանադրանք – Յորմէ ժամա­նես­ցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի հոկտեմբերի ԻԹ. (28):

մձը. 174աբ Թուղթ առ Յովհաննէս կաթողիկոսն Աղուանից. Վասն չիք Իսրայէլին, որ գնացեալ էր ան­դի յերկիրն Խամսայու՝ ընդ մէլիք Ադամին, զգու­շութիւն ինքեան եւ մէլիքաց կողմանն իւրոյ, զի մի՛ ընդ նմա հաշտեսցին եւ կամ ոք միջնորդեսցէ խա­նին՝ խնայել զնա – Յորմէ քրիստոսական սուրբ ող­ջունիւ եւ բազմաւ սիրով եւ աստուածային ամենառատ օրհնութեամբն ծանուցումն լիցի սիրեցելոյ... ի ՌՄԺԶ. (1767) ի:

մձթ. 175ա Թուղթ շնորհակալութեան առ վանե­ցիսն, որք յանձն էին առեալ գլուխ տալ Սրբոյ Աթո­ռոյս զնուիրակութիւնն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանու­թեան, շնորհք առաքելական եւ աստուածային բազ­մա­պա­տիկ... գրեցաւ ի ՌՄԺԶ. (1767), ի նոյեմբերի ԻԳ. (23):

մղ. 175աբ Թուղթ առ առաջնորդն Վանայ. Վասն վե­րոգրեալ իրակութեանն – Յորմէ սիրով բազմաւ, քրիստոսական ողջունիւ եւ օրհնութեամբ գիտասջիր, սիրելի՛ եւ հոգեծին որդի մեր եւ հարազատ զաւակ Սրբոյ Աթոռոյս... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի նոյեմբերի ԻԳ. (23):

մղա. 175բ-6ա Թուղթ ի Հաշտարխանն. Վասն զնուիրակ Յովանէսն խնդրելոյ – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանի՛ք, զի ահա երեքն ամն էանց, որ այդ նուիրակդ ի ձեզ է, եւ յայսքան միջոցումս երդուիլ կարեմ ես... եւ դուք ամենեքեան կատարելով զհրա­մանս մեր հոգեշահս, լիջիք օրհնեալք յԱստուծոյ, ի սրբոյ Լուսաւորչէն եւ ի մէնջ:

մղբ. 176աբ [Առ պարոն Բարդուղիմէոսն] – Յորմէ սի­րով եւ օրհնութեամբ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն ծա­նի՛ր, սիրելի՛դ իմ եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս պա­րոն Բարդուղիմէո՛ս, զի հասին մեզ... ամենեքեան լուիցեն եւ հեռասցեն ի հոտելոյն. բաւ է սիրելւոյդ իմոյ. ողջ լե՛ր ի Տէր:

մղգ. 176բ-7ա Թուղթ ի Պօլիս, առ պատրիարգն Գրի­գոր. Վասն Բաղիշու պէկին – Յորմէ սիրով, կա­րօտիւ եւ քրիստոսականաւ ողջունիւ ծանուցումն լիցի սիրելոյ եղբօրդ եւ հարազատի որդւոյդ Սրբոյ Աթո­ռոյս... գրեսցես զսորին պատասխանին, հանդերձ այ­լովք որպէսութեամբ քով եւ տեղւոյդ. ողջ լե՛ր ի Տէր:

մղդ. 177աբ Թուղթ արձակման առ Մաշկեր գիւղի գիւղականսն, որք ի յԱրապկեր, զորս առաջնորդ իւրեանց Պետրոս վարդապետն բանադրեալ էր եւ մե­ռեալ եւ սոքա այժմ ի սրբազանէն զարձակումն խնդրէին մահսարական աղաչանաց թղթով – Յորմէ ժամանեսցի (եւ այլն), որք զետեղեալ կայք ի յօրհնեալ եւ յաստուածախնամ գիւղդ Մաշկեր... բաւ է խոհե­մու­թեանդ, ողջ լե՛ր ի Տէր, զի ստութեան մանկզիլն կարճ է:

մղե. 178աԱրդ, ի բազմաց վանորէից մի է հռչա­կաւոր հիահրաշ եւ գերազօր ուխտն Սրբոյն Թօմայի առաքելոյ... ի հեռաւոր տեղեաց եւս նուազեալ են մուտք սրբոյ տանն այնմիկ, վասն որոյ /// (16,7x11,3):

մղզ. 178բԻ Վան, ի Բաղէշ, ի Մահմուտան, ի յԱրծ­կէ, ի Բերկրի, ի Խլաթ, ի Մանազկերտ եւ յայլ ամենայն շրջակայ գաւառս, ի քաղաքս, ի ղասապայս եւ ի գիւ­ղո­րայս վերոյ յատկացեալ վիճակացդ:

մղէ. 178բ Արդ, ի բազմաց վանորէից մի է գերա­զօր եւ բազմահրաշ ուխտ սուրբ, որ յանուն Սրբոյն Կոնոնոսի նահատակին եւ վկայութիւն... եկն առ մեզ վշտացեալ անձամբ եւ բազմօք թախանձանօք, խնդրեաց ի մէնջ շնորհել զկոնդակ (16,8x11,4):

մղը. 179ա Ի Գեանջայ – Աղաբաբն կտակեալ է Սրբոյ Աթոռոյս որդին Յօհանն, տուեալ է... յորոց երեսն դէպ ի մէյտանն է (11,4x11,8):

մղթ. 180աբ Սիրելի եղբօրդ իմոյ Յակոբ խոհե­մա­միտ վարդապետիդ ողջոյն ի Քրիստոս – Յետ որոյ գիտասջիր, զի թուղթն զոր յապրիլի Ժ. ի Կարնոյ քա­ղաքէդ գրեալ էիր առ սրբազան վէհն մեր, էհաս աստ... եւ զայլն բերանով ասելոց է եղբայրդ մեր Գա­լուստ աստուածիմաստ վարդապետդ. ողջ լե՛ր (37x14,3):

յ. 181աբ Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալու­թեան առ տուօղս գանձանակական արդեանց, որ գրեցաւ առ եկեղեցիսն Պօլսոյ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահ­պա­նութեան, շնորհք առաքելական... ի ՌՄԺԷ. (1768):

յա. 181բ Թուղթ բանադրանաց առ Սուքիաս եւ Բար­սեղ չիք սեւագլուխս ոմանս, որք գնացեալք՝ ի Գան­ձասարու կաթողիկոսէն չէպիսկոպոսք էին ձեռ­նա­դրեցեալք – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ բա­նադրանաց, դառնութեան եւ աստուածային բարկու­թեան, հանդերձ կենազրաւիչ սրով ամենասուրբ Հոգ­ւոյն... գրեցաւ ի ՌՄԺԷ. թուոջս մերում, յապրիլի Գ., առ դրան թշնամավան եւ ներհակակործան Մեծի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի:

յբ. 182աբ Թուղթ վերստին կացուցման ուրուք ա­ռաջ­նորդի անդրէն յառաջնորդութիւնն իւր, որ տուաւ Երնջակայ Սուրբ Կարապետի առաջնորդին – Յոր­մէ ժամանեսցի, եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան թղթոյս ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր... ի ՌՄԺԷ. (1768) թուոջն եւ ի յապրիլի Ժ.:

յգ. 182բ-3բ Թուղթ առ ժողովուրդսն Հաշտար­խա­նու, ի պատասխանի թղթոյն իւրեանց՝ արձակումն բանադրեալ Յակոբին եւ յորդորումն ի սէր եւ ի խաղաղութիւն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք առաքելական եւ աստուածային բազմապատիկ օրհնութիւնն... ի ՌՄԺԷ. (1768), յապրիլի ԻԱ. (21):

յդ. 184աբ, 185ա Թուղթ բանադրանաց առ ղա­փան­ցի չիք Ղազարն. Վասն յայտնապէս իւրացուցա­նե­լոյն զինչս հանգուցեալ եղբօրն իւրոյ Գէորգ վար­դապետին, եւ վասն ֆռանկ կնոջն, զոր առեալ էր ի կնութիւն իւր – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ բա­նադրանաց, դառնութեան եւ աստուածային բերկրու­թեան... ի ՌՄԺԷ. (1768), յապրիլի, առ դրան ահընկէց եւ թշնամակործան մեծի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմաիծնի:

յե. 185աբ [Առ Ստեփաննոս վարդապետն] – Յոր­մէ սիրով, կարօտիւ եւ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն ծա­նի՛ր, սիրելի՛դ իմ Ստեփաննոս խոհեմամիտ եւ ծերու­նա­փայլ վարդապետ... յորմէ եւ զայլ ամենայն որպէսն եւ զդիտելիսն բերան առ բերան իմնալոց ես լիովին:

յզ. 185բ-6ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Յամթայ. Վասն անցիցն, որ յառաջնորդն հանեալ էին յառաջ­նոր­դութենէն եւ զայլ ոմն ի պատրիարգէն բերեալ նստուցեալ ի յինքեանս՝ վէքիլ անուամբ – Յորմէ ժա­մա­նեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նա­մակ պահ՛՛... (շնորհք): Եւ ընդ սիրոյ եւ աստուա­ծային օրհնութեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրե­լեացդ մե­րոց... ամէն ասեմ ձեզ, եթէ ոք ի ձէնջ անունկն­դիր լի­ցի հոգեւոր հրամանիս մերոյ, ոչ է մնա­լոց առանց պատ­ժոց:

յէ. 186աբ Թուղթ առ գեանճեցիսն, որք խնդրեալ էին յղել զտեղապահ առ ինքեանս, զի խրատեսցէ զինքեանս եւ զի չիք Իսրայէլն բերցէ աստ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... ի ՌՄԺԷ. (1768), ԺԶ. (16):

յը.187ա Թուղթ ի Վան. Վասն բանադրեալ Բար­սեղ եւ Սուքիաս սեւագլխացն չընդունելոյ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... ի ՌՄԺԷ. (1768), ի յօգ[ոս­տոսի] ԻԱ. (21):

յթ. 187բ-8ա Թուղթ ի Խօյ. Վասն օրինազանցից ոմանց եւ քահանայից՝ յատուկ պատուէր վասն չառ­նելոյ զօրինազանց բանս – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանու­թեան, շնորհք առա՛՛ ի ՌՄԺԷ. (1768), ի սեպտեմբերի:

յժ.188աբ Թուղթ առ Հերակլէս արքայն Վրաց. Վասն սրբոյ գեղարդեանն, զոր ըստ խնդրոյ նորին յղեաց ի Թիֆլիզ՝ յաղագս երկիւղի ժանտամահին – Յորմէ աստուածային ամենառատ ողորմութեամբն, սրբոյ իջման տեղւոյս շնորհիւն... ի ՌՄԺԷ. (1768), ի նոյեմբերի ԻԵ. (25):

յժա. 188բ-9բ Թուղթ առ ժողովուրդսն քաղաքին Քեաֆայու՝ արգելումն սեւագլխաց, որք անդ զգործ եպիսկոպոսի գործէին եւ սուտ աբեղայի միոյ եւս արգելումն եւ անեծք եւ վասն կտակարարութեան պա­տուէր – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... ի ՌՄԺԷ. (1768), ի դեկտեմբերի:

յժբ. 189բ-90ա Թուղթ բանադրանաց ի Վան, առ թիֆլիզեցի չիք Մանուչարն, որ ի բազում ամս զկինն ի Թիֆլիզ թողեալ՝ անդ կայր – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ բանադրանաց, դառնութեան եւ աստուա­ծայ­նոյ բարկութեան ի վերայ պիղծ եւ անիծեալ, լիրբ եւ անզգամ, օրինազանց եւ չարագործ... գրեցաւ ի ՌՄԺԷ. (1768), ի դեկտեմբերի ԺԸ. (18), առ դրան ահ­ըն­կեց եւ չարասպան մեծի Աթոռոյս Սրբոյ Էջ­միած­նի:

յժգ. 190աբ Թուղթ առ շահբանտարն Ռուսաց, որ ի Գիլան. սէր եւ օրհնութիւն եւ յանձնարարութիւն վասն նուիրակին – Յորմէ աստուածային ամենառատ ողորմութեամբն եւ գթութեամբն եւ հոգեպարար շնոր­հիւն Սրբոյ եւ քրիստոսաիջի Աթոռոյս... գրեցաւ ի ՌՄԺԸ. (1769) թուոջն մերում, ի փետ[րուար]:

յժդ. 190բ-1բ Թուղթ ի Հաշտարխան, առ հասա­րակ ժողովուրդսն, որպէս զի եթէ ոք ի վախճանեալ առաջնորդէն իւրեանց կամ յայլ սեւագլխաց բա­նա­դրեցեալք իցեն, արձակեսցին եւ մնասցեն անխիղճ, եւ թէ ոք եւս յօտար սեւագլխաց բանադրեսցէ զոք անդ այսուհետեւ, մի՛ լիցի բանադրանքն այն ընդու­նելի – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ... ի ՌՄԺԸ. (1769):

յժե. 191բ-2ա Թուղթ առ Կարնոյ իշխանք ոմանս. Վասն լրբութեան երիցու միոյ, զոր արարեալ էր ընդ­դէմ Սրբոյ Աթոռոյս նուիրակին – Յորմէ սիրով եւ օրհ­նութեամբ ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց մահ­տեսի Քրիստոսատուրիդ... ի ՌՄԺԸ. (1769) ի յունիսի:

յժզ. 192ա-3բ Թուղթ առ Ախլցխայու ժողովուրդսն մինչ ֆերմանաւ վանեցան անտի ֆռանկ պատրիքն եւ Դ. չարագլուխն ախթարմայից աստ աքսորեցան եւ եկեղեցիքն տուան մեզ եւ թամբեհ եղեւ նոցա, զի այլ մի՛ արասցեն զֆռանկութիւն, պատուէր, զի հաս­տա­տուն կացցեն ի Հայաստանեացս սրբոյ եկեղեց­ւոյ օրէնս եւ այլ մի՛ արասցեն զֆռանկութիւն, որոց եւ սպառնալիք, մինչ ոչ արասցեն զայն – Յորմէ սի­րով եւ օրհնութեամբ եւ քրիստոսական ողջունիւ ծա­նու­ցումն լիցի... քահանայք եւ իշխանք եկեսջիք աստ ի հոգեւոր ծնօղս ձեր սուրբ Աթոռս եւ լերո՛ւք կրկին ողջ ի Տէր:

յժէ. 194ա Թուղթ օրհնութեան առ յայնպիսիս գրե­­լի, յորոց տանէն մի ոմն եկեալ իցէ ի Սուրբ Աթո­ռոյս յուխտ եւ առ մնացեալ ընտանիսն զօրհնու­թեան թուղթս խնդրիցէ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սի­րոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, ի վերայ սի­րե­լի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց... գրեցաւ ի ՌՄԺԸ. (1769), ի յուլիսի:

յժը. 194աբ Թուղթ վասն արձակման բանադրա­նաց – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ շնոր­­հաց, հանդերձ ամենառատ ողորմութեամբն եւ գթու­­թեամբն աստուածային... ի ՌՄԺԸ. (1769), ի յուլիսի ելն:

յժթ. 194բ-5ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Ախլցխա­յու. Վասն չորից կարգաւորացն աստ աքսորելոց, որք դարձան յուղղութիւն եւ հրաւիրումն, զի ի գլխա­ւո­րացն իւրեանց ոմանք եկեսցեն ի Սուրբ Աթոռս, որ­պէս եւ յառաջ գրեաց. եւ յորդորումն, զի եւ ինքեանք ըստ սոցին ուղղեսցին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպա՛՛... ի ՌՄԺԸ. (1769), յօգոստոսի Է.:

յի.195ա-6ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Ախլցխայու՝ դարձեալ երրորդ անգամ սիրով յորդորումն դար­ձեալ, զի եկեսցեն ի յուղղութիւն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նա՛՛, ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ լուսածին զաւա­կացդ... ի ՌՄԺԸ. (1769), յօգոստոսի ելն:

յիա. 196աբ, 194բ Թուղթ առ Ալաշկերտու ախ­թար­մայսն՝ յետ բերելոյն աստ քահանայիցն նոցին եւ ուղղելոյն հրաւիրումն եւ յորդորումն, զի եւ ինքեանք ըստ նոցին ի յուղղութիւն դարձցին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահ՛՛, ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մե­րոց... առ ի լինել ձեզ օրինակ բարի եւ խրատել զձեզ եւ ածել զձեզ յուղղութիւն, ուրեմն որպէս եւ դուք:

յիբ.196բ-7բ Թուղթ մխիթարութեան առ ժողո­վուրդսն մայրաքաղաքին Պօլսոյ. Յաղագս նեղ­սակ­րու­թեանն, որ ի մեծ պատերազմէն հասեալ կայր նո­ցա – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհ­նութեան եւ խաղաղութեան եւ խնդութեան... ի ՌՄԺԸ. (1769) թուոջն, ի նոյեմբերիր Ժ., ի Սուրբ Էջ­միա­­ծին:

յիգ. 197բ-8ա Թուղթ մխիթարութեան առ փորձա­նաւորս գրելի – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ող­ջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, հանդերձ ամենառատ ողորմութեամբն եւ գթութեամբն աստուածային... գրեցաւ ի 1218. (1769) ի դեկ՛՛:

յիդ. 198ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Վանայ. Մխի­թարութիւն վասն մահուան առաջնորդին նոցա եւ զի զկողոպուտ նորին յղեցեն, եւ վասն նոր առաջնորդի եւս, թէ զով կամին՝ ծանուսցեն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ... ի ՌՄԺԸ. (1769), ի դեկտեմբերի:

յիե. 198բ Թուղթ առ Կարսեցիսն. Վասն Ղօշավա­նիցն, թէ այլ ոչ եւս մեք անդ զգութսն վարեցու­ցա­նեմք յանուն Սրբոյ Աթոռոյս, դուք եւ առաջնորդդ վասն վանիցն շինութեան միայն ջանացարուք – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանիք, Կարսայ քաղաքի քահանայք, իշխանք եւ ժողովուրդք, զի մինչեւ ցայժմ գիտէք ահա... գրեցաւ ի ՌՄԺԸ. (1769) թուոջ մերում:

յիզ. 198բ-9ա Թուղթ առ նախագահ իշխանս դրանն աստուածազօր կայսերն Ռուսաց. Շնորհա­կա­լութիւն վասն լաւութեանցն արարելոց Սրբոյ Աթոռոյս եւ ի մէնջ առաքեցեալ Դաւիթ վարդա­պե­տին եւ յորդորումն յառաւել սէր առ մեզ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան, հան­դերձ ամենառատ ողորմութեամբն... ի ՌՉՀ. (1770) փրկչին մերոյ:

յիէ. 199ա Թագաւորի թղթոյ վերջն է – Արդ ի յըն­կալ­նուլ թագաւորի եւ յարժանանալն մեր թղթոյ վեր­ջէ... զգթաշատ ողորմութեամբ, մայրդ ունեմք մեզ ապա­ւէն եւ մեզ մխիթարութիւն:

յիը. 199ա Վերջն է մխիթարական թղթոյն Նու­խեց­­ւոյ, որ գրեցաւ ի ՌՄԻԷ. (1778), ի նոյ՛՛ ԻԱ. (21) – Այ­լեւ զայս գրեմ սիրելեացդ իմոց, զի լսեմք, թէ զայլ եւ այլ խօսս եւ<զ> զրոյցս լսելով... ի ՌՄԻԷ. (1778), նոյ. ԻԱ. (21):

յիթ. 199բ-200ա Թուղթ երկրորդ առ կայսրն Ռու­սաց Եկատարինէ. Ի շնորհակալութիւն վասն խնդրա­կատարութեանն եւ վասն ընծայիցն նորա – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Սիմէոն, որոյ եւ շնորհիւն կաթողիկոս եւ ծայրագոյն պատրիարգ ամենայն Հա­յոց... գրեցաւ գիրս օրհնութեան եւ աղաչանաց ի դաշտս Արարատեան, ի սուրբ եւ ի քրիստոսաէջ աթոռս Էջմիածին ի ՌՉՀ. (1760):

յլ. 200բ-1ա Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհա­կա­լութեան առ նոյն Ռուսաց արքայորդի Պավլ Պետրո­վիչն – Յորմէ հոգեբորբոք սիրով, սրտատոչոր կարօ­տիւ եւ երկրակոր խոնարհութեամբ այլեւ աստուածա­յին ամենալցուցիչ օրհնութեամբ... յուրախութիւն քո­յայ­նոց եւ յահարկութիւն թշնամեաց ի յուսադրութիւն եւ ի մխիթարութիւն ողորմելի կացութեանս մերում:

յլա. 201բ-2ա Թուղթ առ գլխաւոր վեզիրն թա­գա­ւորին Ռուսաց. Ի շնորհակալութիւն եւ ի պատաս­խանիս թղթոյ նորին. գրաֆ Նիկիտա պանիդ – Յորմէ հոգետենչ սիրով եւ անձնամաշ կարօտիւ, հանդերձ աստուածային առատ օրհնութեամբն, քրիստոսական սուրբ ողջունիւն եւ նորին կենսատու սրբոյ Խաչին եւ սրբոյ Գեղարդեանն... գրեցաւ աստուածակերտ Աթո­ռոջս Սուրբ Էջմիածնի, ի դաշտս Արարատեան, ի ՌՉՀ. (1760) ամի մարդեղութեան փրկչին մերոյ եւ ի Ժ. ամսոյն յունիսի:

յլբ. 202բ-3ա Թուղթ առ Յովհաննէս աղայն, որ ի Պե­տերբօրք, ի պատասխանի թղթոյն, զոր գրեալ էր ընդ Դաւիթ վարդապետին՝ վասն խնդրոց զանազա­նից – Յորմէ աստուածային ամենառատ ողորմու­թեամբն եւ գթութեամբն եւ գերահրաշ զօրութեամբ կենսատու խաչին քրիստոսեան... եւ պատարագօք հոգ­ւոց ասացաք եւ մնացորդ նորին ի խնամս Աստու­ծոյ յանձնեցաք, Պահպանեա՛ ասելով:

յլգ. 203բ-4ա Թուղթ ի Մօսկով, առ Եղիազար աղայն, ի պատասխանի իւրոյ – Յորմէ յոյժ հոգետենչ կարօտիւ եւ սիրով աստուածային ամէնառատ ողոր­մու­թեամբն եւ սրբոյ աստուածայիջի տեղւոյս... զսէրդ եւ զսիրոյ գիրդ անպակաս արա՛ ի մէնջ:

յլդ. 204ա Եւ զայս իբր առանձին ծանի՛ր, գե­րազ­նիւ սիրէլիդ իմ Ներսէ՛ս աղա, զի յայս յետին գրումդ մէկ բան էիր գրել... ինձ հարկ էր անգամ մի գրել ձեզ որպիսութեանց հարազատից սիրելեաց այնուհետեւ դուք գիտասջիք եւ ձերով խոհեմութեամբ մտածիցէք:

յլե. 204բ Թուղթ առ Ջուղայեցի Քեալանթար Սար­գիսն, ի Շիրազ. Վասն առաջնորդին իւրեանց Մկրտիչ վարդապետին, որում զառաջնորդութիւն ետ սրբազանն. եւ սմա եւս գրեաց, զի հաշտեսցի ընդ նմա. եւ այլ եւս բանք վասն այսր – Յորմէ քրիստո­սա­կան ողջունիւ, սիրով բազմաւ եւ աստուածային առա­տա­զեղ օրհնութեամբն եւ շնորհիւ, սրբոյ իջման տեղւոյս ծանուցումն լիցի... ՌՄԻ. (1771), հոկ՛՛:

յլզ. 205ա Թուղթ ի Պետրոպօլք եւ ի Մօսկով, առ յո­մանս իշխանս հայազունս. Վասն ի Սրբոյ Աթոռոյս խորդութեան ժողովրդեանն Հաշտարխանու եւ ա­ռաք­ման Դաւիթ վարդապետին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ եւ ողջունի հանդերձ աստուածային առատ օրհնութեամբն եւ նախախնամութեամբն եւ գե­րա­մաքուր շնորհիւ... ի ՌՄԺԷ. (1768) ի յուլիսի:

յլէ. 205բ Թուղթ առ Հերակլ արքայն – Ծանուցումն լիցի, զի գրեանք տէրութեանդ՝ թէ՛ առ մեզ գրեցեալ եւ թէ՛ Յովանէս... ողջ լե՛ր ի Տէր ի փառս նոյնոյ եւ ի պար­ծանս մեր իսկ գլխովին:

յլը. 206ա Գիր շնորհակալութեան առ Մուրա­տեանսն – Յորմէ օրհնութեամբ, կարօտիւ եւ սրբոյ իջ­ման տեղւոյս շնորհիւն ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրե­լեացդ իմոց եւ ցանկացեալդ... որ օրինակ միայն կարի լինիլ. ողջ լե՛ր ի Տէր եւ ի շնորհս նորին մնալով յար:

յլթ. 206ա Առ Սարգիս վարդապետն Պօլսոյ – Յոր­մէ սիրով, կարօտիւ եւ հոգեւոր ողջունիւ ծանուցումն լիցի ազնւոյ սիրելւոյդ մերոյ եւ մեծապատւոյ եղբօրդ... շուտով խնդրեմ զպատասխանին, հանդերձ որպիսու­թեամբ քով եւ այլովք հարկաւոր գիտելովք. ողջ լե՛ր ի Տէր:

յխ. 206բ Թուղթ ի Մահմուտան, առ իշխանս ոմանս. Վասն Հոգոց վանիցն, որ անդ – Յորմէ ժա­մա­նեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր... ի ՌՄԺԵ. (1766) թուին, ի դեկտեմբերի ԺԶ. (16):

յխա. 207ա (նոտրգիր) Է. Սիմէօն վեհ – Երից երանեալ ի Սրբոյ Հոգւոյն Աստուծոյ ճշմարտէ ընտրեալ ընտիր քահանայապետիդ եւ քրիստոսական հարսին ար­ժանաւոր փեսայիդ եւ հանուրց ազգիս հայկա­զեան... գրի ի կղզոջս Անզ[ա]լի, թուին 1773, ի յամ­սեան դեկտեմբերի 24ուն:

յխբ. 208ա-9ա [Թուղթ առ Գրիգոր վարդապետն] – Յորմէ սիրով, կարօտիւ, աստուածային օրհնու­թեամբն եւ ի Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն ծանուցումն լիցի ազնիւ սիրելեացդ իմոց եւ հոգւոյս ցանկալեացդ եւ Սրբոյ Աթոռոյս հաւատարիմ եւ սրտացաւ զաւա­կացդ եւ ազգիս մերոյ օգտակամ եւ խորհրդական բա­րե­կամացդ, եղբօրդ մերոյ սիրելւոյ տեառնդ Գրիգոր աստուածաբանի վարդապետիդ... ապա ո՛ւմ գրեսցուք զցաւս մեր՝ մինչ դուք խռովիք գրելն մեր ձեզ:

յխգ. 209բ-10ա Թուղթ ի Նուխի. Շնորհակա­լու­թիւն վասն տուելոց գանձանակական արդեանցն եւ չընդունելոյն զապօրինաւոր կաթողիկոս Աղուանից Իսրայէլ. պատուէր եւս առ այս բազում – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք առաքելա՛՛.... գրեցաւ ի ՌՄԺԵ. (1766), ի դեկտեմբերի ԺԴ. (14):

յխդ. 210ա Թուղթ առ Ակնայ ժողովուրդսն. Վասն բանադրեալ Կիւրեղին, որ վախճանեալ էր, օրհ­նու­թիւն նոցին եւ արձակումն մեռելոյն – Յորմէ ժա­մա­նես­ցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան... ի ՌՄԺԶ. (1767) եւ ի յունվարի Գ.:

յխե. 210բ [Թուղթ առ վարդապետն Սրբոյ Աթո­ռոյ] – Յորմէ սիրով, կարօտիւ, քրիստոսական ողջու­նիւ եւ Սրբոյ Աթոռոյս բազմերախտ ծնողիս քոյ հոգե­պա­րար շնորհիւն ծանուցումն լիցի յատկական սի­րով... բաւ է խոհեմութիւնդ զայլսն ի Յոսէփ համեստա­բա­րոյ վարդապետիդ իմանալոց ես:

յխզ. 211աբ Թուղթ բանադրանաց ի Հաշտար­խան, առ չիք Յակոբ՝ ոմն ծնողանարգ եւ Սրբոյ Աթո­ռոյս ներհակ – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ բանադրանաց դառնութեան եւ բարկութեան... ի ՌՄԺԶ. (1767) եւ ի յապրիլի:

յխէ. 211բ-2ա Թուղթ ի Բաքու օրհնութիւն եւ պա­տուէր. Վասն չԻսրայէլ կաթողիկոսն չընդունելոյ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք առաքելա՛՛... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի ԻԱ. (21) յապրիլ ամսոյն:

յխը. 212ա Թուղթ ի Կարս. Վասն կարգելոյն զՄի­նաս վարդապետն փոխանակ իւր առաջնորդ Ղօ­շա­վանիցն եւ հարկ տալ զի Մատատիային խոստա­ցեալ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, հանդերձ աստուածային ամե­­նառատ ողորմութեամբն... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի սեպտեմբերի:

յխթ. 212բ [Առ մահտեսի Ղազարն] – Յորմէ ճշմա­րիտ սիրով, ստոյգ կարօտիւ եւ սրբոյ իջման տեղւոյս Քրիստոսի առատածաւալ շնորհիւն ծանուցումն լիցի... զորպիսածանոյց գիրդ մի՛ պակասեցուսցես զմէնջ: Գիտեա՛, զի յուստեքէ մխիթարութիւն չէ մնացել մեզ, բաց յԱստուծոյ եւ ի սիրելեացդ իմոց:

յծ. 213ա Աստուածընկալ եւ կենսառիթ սրբոց տնօրի­նական տեղեացն Քրիստոսի Աստուծոյն մե­րոյ յատուկ յատուկ երես ի գետին բացաւ գլխով եւ ջերմեռանդ ըղձիւ մատուցանեմ զերկրպագութիւնս եւ զպատիւս, յորոյ եւ հայցեմ զշնորհս եւ զօրհ­նու­թիւնս ի յօգնութիւն ըստ Հոգւոյ եւ ըստ մարմնոյ տկարիս – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ, որոյ եւ շնոր­հիւն կաթողիկոս ամենայն Հայոց եւ ծայրագոյն պատ­րիարգ... տացես զողջոյն յատկապէս մեր Ադամ վար­դա­պետին, զոր ի սէրտ յանձնեմ. ողջ լե՛ր ի Տէր:

յծա. 213բ Առ Հերակլ արքայն – Ծանուցումն լիցի, զի միջոցք յոլովք անցին, յորս ոչ ընկալաք զգիր սիրոյ եւ մխիթարութեան... եւ զոմանս հարկաւոր ասելիս ի Սիմոն պէկ հաւատարմէն քումէ իմասցիս:

յծբ. 214ա Թուղթ առ Պետրոսն՝ պետն Մշու – Յոր­մէ մեղադրախառն սիրով ծանի՛ր, Պետրո՛ս վարդա­պետ... եւ զայլ մնացաեալսն ի Պաղտասար վարդա­պետդ իմա՛. ողջ լե՛ր ի Տէր:

յծգ. 214բ-5ա Թուղթ ի Ղզլար. Վասն չիք Իսրայէ­լին բանադրանաց, որոց եւ զօրինակն անդ յղեցաք եւ վասն ի նմանէ առաքեցեալ չիք Սողոմօն պետի եւս բանադրելոյն յառաջ եւ այժմ եւս կրկին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք ի վերայ սիրելի եւ հո­գեւոր որդւոցդ մերոց... ի ՌՄԺԶ. (1767), ի նոյեմբերի:

յծդ. 215աբ Թուղթ առ եպիսկոպոսն Ռուսաց, որ ի Հաշտարխան՝ Միֆօտի կոչեցելն, սէր եւ յանձնարա­րու­թիւն հայկասէր ժողովրդոցն, որք անդ – Յորմէ յատկական սիրով եղբայրականաւ եւ քրիստոսապար­գեւ սուրբ ողջունիւ ծանուցումն լիցի գերազնուոյ եւ ցանկալւոյ եղբօրդ մերոյ... ի յայս կան բովանդակեալք ամենայն պատուիրանք եւ գործք հաճելիք Աստուծոյ, զոր յարամնաց պահեսցէ Տէր իւրով ողորմութեամբն:

յծե. 215բ Թուղթ վասն սրբոց վանորէից ժողովա­րարութեան, որ տուաւ Սրբոյն Խոր Վիրապայ – Յոր­մէ ժամանեսցի (եւ այլն). ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց... գրեցաւ ի ՌՄԺԶ. (1768) թուոջն, ի դեկտեմբերի ԺԹ. (19):

յծզ. 216աբ Թուղթ առ Թադէոսի Սուրբ առաքելոյ վանից առաջնորդ Եսայի վարդապետն. Յանդի­մա­նու­թիւն վասն հեղգ լինելոյն ի գործն առաջնորդու­թեան – Յորմէ սիրով ծանի՛ր, Եսայի վարդապետ, զի առաջնորդն վասն այն կացուցանի, զի ըստ աստուա­ծային օրինացն յամենայնի հոգաբարձու լիցի հօտին... ի ՌՄԺԷ. (1768), ի փետրվարի ԺԹ. (18):

յծէ. 216բ-7ա [Առ Զաքարիա վարդապետն] – Յոր­մէ սիրով ծանիր Զաքարիա՛ վարդապետ սիրելիդ մեր եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս... ես եւս ի յանկա­րա­նալս, զումսունին (՞) արարեալ զերծայց յամենայնէ, բաւ է խոհեմից մտաց:

յծը. 218աբ Թուղթ ի Կինջէ – Յորմէ ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց, զի ահա հինգ ամ եղեւ, յորս թէ զինչ գործեցան... զչարսն ի յանէծս եւ ի պատիժս մատնեալ, զի ծանիցեն զիշխանութիւն Սրբոյ Էջմիածնի եւ սորին կաթողիկոսացն, որ եւ ըստ հոգւոյ եւ ըստ մարմնոյ խնդրեմ զպատասխանի սորին շուտով:

յծթ. 219ա [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթո­ռոյ] – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանի՛ք, սիրելի՛ք, եւ շնորհընկալ որդիք Սրբոյ Աթոռոյս աւաքիրցունք եւ հասարակ քահանայք... զի ահա որք հարան ի վէմս յայս՝ փշրեցան, բաւ է սիրելեացդ իմոց. ողջ լե՛ր ի Տէր:

յկ. 219ա [Վասն Վարագայ սուրբ Նշանի օգնու­թեան] – Յորոց բազմաց վանորէից մի է հռչակաւոր եւ անուանի մեծափառ ուխտն Վարագայ Սուրբ Նշանին, որ շնորհօքն Քրիստոսի կառուցեալ կայ առընթեր քա­ղաքին Վանայ...

յկա. 219բ-20ա [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթոռոյ] – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան թղթոյս ծա­նու­ցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց հա­րազատ եւ սրտացաւ զաւակացդ սրբոյ եւ շնորհատուի մօրս ձերոյ Էջմիածնի, զի թեպէտ... կատարօղք հրա­մա­նաց մերոց լինիջիք օրհնեալք յԱստուծոյ եւ ի խնամս նորա միշտ յիշեցեալք աստ եւ ի հանդեր­ձե­լումն:

յկբ. 220բ Թուղթ առ Միֆօտի արքեպիսկոպոսն Ռու­սաց, որ ի Հաշտարխան. Վասն նուիրակի յանձ­նա­րարութեան – Յորմէ քրիստոսասահման սուրբ ողջունիւն եւ իսկական եւ ճշմարիտ սիրով եղբայրա­կանաւ ծանուցումն լիցի գերազնուոյ եւ սիրեցելոյ... ի ՌՉԿԸ. (1768) թուոջ փրկչին մերոյ ի:

յկգ. 221ա-2ա Առ մեծ եպիսկոպոսն Ռուսաց, որ ի Պէտ­րոպօլք, որոյ անունն էր Միտրի – Յորմէ քրիս­տո­սաւանդ միացուցիչ ողջոյնիւ եւ նոյնապատուէր ան­խար­դախ եւ ճշմարիտ սէրն սիրեցելոց եւ հոգւոց իմոց ցանկալւոց... թէ՛ այլազգիք եւ թէ՛ մերազգիք զմարդ առաքելն մեր առ ձեզ վասն խնդրոյս այսորիկ:

յկդ. 222ա Շամախու առաջնորդ Իսահակ վար­դա­պետին տուեալ ժողովարարութեան կոնդակի մի­ջարկեալ բանն է, որ տուաւ սակս Սաղիանու Սրբոյ Նախավկայի վանիցն, յորում նստի առաջնորդն Շամախու – Որք կայք բնակեալք ի տէրութիւնն... վասն որոյ եւ մեք շնորհեցաք նմա զայս օրհնութեան նա­մակս մեր ի վերայ վերոյ յատկացեալ օրհնեալ երկ­րացդ, զի կամ ինքն եկես՛՛:

յկե. 222բ-3ա Սկիզբն առաջնորդական կոնդակին Մինաս վարդապետին, զոր յղեցաք ի Հաշտարխան, ի ՌՄԺԷ. (1768) թուոջն մերում – Եւ ընդ սիրոյ, ող­ջու­նի եւ օրհնութեան գրոյս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարազատ եւ շնորհածին զաւակացդ... գնաց առ կոչօղն իւր, որոյ զհոգին Տէր լուսաւորեսցէ եւ զտրտմեալ սիրտ օրհնեալ ժողովրդոցդ մխիթարեսցէ, վասն որոյ եւ մեք:

յկզ. 223աբ Թուղթ առ Գեանճեցիսն. Օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն նոցին, որք կատարեալ էին զհրամանն, որ գրեցաւ առ նոսա եւ բացասաբար պատասխանի խնդրոյ նոցին, որք խնդրեալ էին գրել զթուղթ օրհնութեան առ չիք Իսրայէլն – Յորմէ ժա­մա­նեսցի թուղթ սիրոյ ողջունի եւ օրհնութեան եւ նա­մակ... ի ՌՄԺԷ. (1768), ի մայիսի ԺԵ. (15):

յկէ. 224աբ Թուղթ առ ժողովուրդսն Բալուայ. Շնոր­հակալութիւն վասն տուեալ նուիրակական ար­դեանցն եւ յանդիմանութեամբ հանդերձ պատուէր՝ բառնալ զանկարգ սովորութիւնն իւրեանց եւ զնուի­րակութիւնն գլուխ-գլուխ տալ եւ զՍրբոյ Աթոռոյս գանձանակն նախապատիւ շրջեցուցանել – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան... ի ՌՄԺԷ. (1768), ի մայիսի:

յկը. 224բ, 229ա Նարեկայ կղզւոյ Սուրբ Աստուա­ծածնի նորապէս նորոգեցեալ վանից կոնդակի միջարկեալ յատուկ բանն է – Որք կայք բնակեալք ի յօրհնեալ եւ յաստուածախնամ քաղաքդ Կարին եւ յամե­նայն շրջակայ գաւառս... լաւապէս պայծառացու­ցեալ հաստատեսցէ ի փառս Աստուծոյ եւ ի պարծանս օրհնեալ ազգիդ մերոյ, եւ կատարօղքդ:

յկթ. 225աբ, 228ա Թուղթ հինգերորդ՝ կարգեալ ըստ թուոյ, յորում պարունակին նախ Խաչիկ աղա­յին թուխտն, սաւատն, եւ այլք, երկրորդ՝ հաշիւք եւ կարգք խարճեալ եւ յղեալ գողիցն եւ իրացն, զորս ընդ Պետրոս վարդապետին յղեցաք, երրորդ՝ ա­նուանք եւ տուրք գանձապետացն եւ այլոցն, զորս աստ ի թխթիս հաւաքեցաք ի զնին տեառնդ, զի ի միա­սին գտցին ամենայն խնդրելիքն ըստ օրինակի սիահոյ եւ տաֆթարի, որք եւ եղիցին այսպէս. Ջու­ղայեցի պարոն Խաչիկ աղային տուած ձեռագրին օրինակն է – Զօրութիւն գրոյս այս է, որ ես ջուղայեցի Պօղոսի որդի Խաչիկս... արեւելցի մահտեսի Կարա­պետն չորս հարիւր ղուռուշ ետ մեզ վասն պարսպի միջին եղեալ ջրոյն ճանապարհն շինելոյն (36x24,6):

յհ. 226ա Է. [Տէ]ր Ղուկաս կաթուղիկոս ամենայն Հա­յոց առաքելականի եկեղեց[ւոյ] Աթոռոյս Սրբոյ Էջ­միած­նի սիրով եւ կարօտիւ հո///... հազար ղուռուշն յայդր փօլի///:

յհա. 227ա Ի ժամանակս առաջին շահից, որ գրե­ցաւ պարսից ըՍպահանցի մէկ Սէֆիղուղլիեան անուամբ խան մի է նստեալ յԵրեւան... տաճիկս լաւ գիտէ զմեր եւ տեղւոյս որպէսն, որում ընծայիւք շահեցաւք եւս ի դմանէ եւս իմանալոց ես:

յհբ. 229աբ [Առ Զաքարիա վարդապետն] – Յորմէ սիրով եւ Սրբոյ Աթոռոյս շնորհիւն ծանի՛ր, սիրելիդ իմ եւ հարազատ որդի Սրբոյ Աթոռոյս Զաքարիա խոհե­մա­միտ վարդապետ... լաւապէս գթացուսցէ եղբօրն մերոյ, ընթեռնլով առաջի նորա, զի մերս կողմանէ միամիտ լինելով, ինքն եւս գրեսցէ շուտով՝ որպէս եւ գրեցաք:

յհգ. 230ա-1աԵւ ընդ սիրոյ, օրհնութեան եւ սի­րախառն մեղադրականի թղթոյս ծանուցումն լիցի ձեզ, զի ընդ սրբազան առաքեալն Պոլսի մեծ տրտմութեամբ եւ ցաւ է ինձ վասն ձեր... որպէս իրաւունքն պահանջէ՝ ի հարկէ այնպէս է լինելոց, զի զպատասխան գրոյս շուտով խնդրեմ. ողջ լերուք ի Տէր:

յհդ. 231բ-2աՅորմէ քրիստոսաւանդ ողջունիւ եւ նոյնապատուէր սիրովն եւ իմոյս սրտակէզ եւ անձնա­տո­չոր կարօտիւ ծանուցումն լիցի ճշմարտի... ի ՌԷՃԿԹ. (1769) թուոջ փրկչին մեր եւ ի փետրվարի Ի. (20) գրի ի Սուրբ Էջմիածին յաթոռս ամենից իւրոց:

յհե. 232աբ [Թուղթ առ միաբանութիւնն Մայր Աթո­ռոյ] – Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնութեան թղթոյս ծա­նու­ցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ շնորհածին զաւա­կացդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի, զի ի ՌՃԼԱ. (1682) թուոջն մերում ի ժամանակս լուսահոգի Եղիազար կա­թո­­ղի­կոսին մերոյ... թէ ոչ կամիցիք տալ, զայն եւս շու­տով գրեցէ՛ք, զի միամիտ լեալ՝ յայլ ուստեքէ հոգաս­ցուք:

յհզ. 233ա-4բ Թուղթ առ ֆռանկ պատրիսն, որք ի յԱխլցխայու աքսորեցեալք՝ կային յարգելանս եւ ըստ աղերսանաց ֆռանկսիզաց Էլչուն, որ ի Պօլիս, հանել տայր զնոսա անտի սրբազան վեհն. մեղադրութիւն եւ յանդիմանութիւն վասն մինչեւ ցայժմ արար­մանցն ընդ ազգս մեր եւ սաստ՝ մի՛ եւս առնել զնոյնս – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Սիմէոն, որոյ շնոր­­հիւն եւ կաթողիկոս... ի ՌՄԺԸ. (1769) ի նոյեմ­բերի:

յհէ. 235ա Թուղթ առ նախագահ իշխանս, որք ի դրան աստուածապահ կայսերն Ռուսաց. շնորհակա­լու­թիւն վասն ձեռնատուութեացն Դաւիթ վարդապե­տին եւ յորդորումն ի նոյն սէր, հանդերձ առաւելու­թեամբ առ մեզ եւ առ ազգս մեր – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, օրհնութեան եւ քրիստոսական ողջունի, հանդերձ աստուածային անհուն նախախնամութեամբն եւ հոգեպարար շնորհիւն քրիստոսաէջ սուրբ տեղ­ւոյս... գրեցաւ ի քրիստոսահիմն թուոջս մերում՝ ի Սուրբ Էջմիածին, ի ՌՉՀ. (1770) թուոջ փրկչին մերոյ:

յհը. 235աբ Այլապէս ի նոյն միտ դարձեալ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ եւ քրիստոսական ող­ջու­նի եւ հոգեւոր օրհնութեան, հանդերձ ամենաբաւա­կան գթութեամբն... գրեցաւ յաստուածակէրտ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին, ի ՌՉՀ. (1770) թուոջ փրկչին մերոյ:

յհթ. 235բ-6ա Դարձեալ ըստ նոյն դիտման յե­ղա­փոխեցեալ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, հան­դերձ քրիստոսական սուրբ ողջունիւ եւ առատաձիր օրհնութեամբ եւ գթութեամբն աստուածային... գրեցաւ ի լուսակերտ աթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջ­միածին, ի ՌՉՀ. (1770) ամի փրկչին մերոյ:

յձ. 236ա Նոյն դարձեալ յեղաշրջեցեալ – Յորմէ ժամանեսցի գիր սիրոյ, հանդերձ անանցելի օրհնու­թեամբն Աստուծոյ եւ սիրական ողջունիւ եւ Սրբոյ Միածնի տեղւոյս զուարճացուցիչ... ի Սուրբ Էջմիածին, յամի թուականութեան մերոյ ՌՉՀ. (1770):

յձա. 236ա Թուղթ առ սուրբ Երուսաղէմի պատ­րիարգ Պօղոս վարդապետն. Միամտութիւն վասն չո­րից նորընծայ միաբանիցն իւրոց եւ վասն հան­գու­ցեալ Կարապետ պատրիարգի խոստմանցն – Յորմէ սիրով բազմաւ եւ քրիստոսական ողջունիւ... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770), ի փետրվարի ԺԷ. (17) եւ Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

յձբ. 236բ Թուղթ առ Թիֆլիզու Սրբոյ Աթոռոյս թեմ Ջիկրաշէն եկեղեցւոյ ժողովուրդսն. Վասն վիճոյն, որ էր ի մէջ նոցա սակս աւագերիցութեան, զի մի՛ ոք աւագէրէց լիցի անդ, եւ արդիւնք աւագերիցութեանն եկեղեցւոյն լիցի – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց հայկասէր... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770), ի մարտի:

յձգ. 236բ-7բ Թուղթ առ ժողովուրդսն Թիֆլիզու. Վասն անչափ օրինազանցութեանց նոցա. ի կող­մանէ պսակի. սաստ՝ մի՛ եւս առնել զայնս – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք առա՛՛... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770), ի մայիսի Ե., ի Սուրբ Էջմիածին:

յձդ. 237բ Թուղթ առ Ղզլարու ենարալն. Շնորհա­կա­լութիւն վասն Դաւիթ վարդապետին արարեալ լաւութեանցն եւ բարեկամութեանցն, որ առ Սուրբ Աթոռս. եւ խնդիր՝ մնալ միշտ ի նոյն սէր – Յորմէ ժա­մա­նեսցի (տե՛ս ի վերն՝ ի ՆԴ. (404) համարն, եւ անտի գրեա՛) շքեղափառ ենարալ մայօր... գրեցաւ ի յաս­տուա­ծահիմն աթոռոջս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջ­միա­ծին, ի ՌՉՀ. (1770) ամի մարդեղութեան փրկչին մերոյ:

յձե. 238աբ Թուղթ բանադրանաց առ Թիֆլիզեցի չիք Եսայի էրէցն. Վասն օրինազանցութեանցն զորս առ­նէր անդ – Յորմէ ժամանեսցի գիր անիծից եւ բա­նա­դրանաց, դառնութեան եւ աստուածային բարկու­թեան, հանդերձ ընդ միջահատ սրով Հոգւոյն Սրբոյ... գրե­ցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770), ի մայիսի Ե., ի Սուրբ Էջմիածին:

յձզ. 238բ Եւ այս դարձեալ առ մի ոմն յիշխանաց դրան կայսերն Ռուսաց՝ որպէս եւ ի վերոյ ՆԴ. (404), ՆԵ. (405) – Յորմէ ժամանեսցի գիր սիրոյ եւ նամակ ողջունառաք, հանդերձ առատաձիր օրհնութեամբն եւ ողորմութեամբն Աստուծոյ եւ սրբարար շնորհիւն Միած­նաէջ տեղւոյս Սրբոյ, այլ եւ փրկագործ զօրու­թեամբ զինուն... գրեցաւ ի լուսակազմ Աթոռս ամենայն Հայոց՝ ի Սուրբ Էջմիածին, յամի վերանորոգութեան մերոյ Քրիստոսիւ Տէրամբ ՌՉՀ. (1770):

յձէ. 239աբ Թուղթ առ Հերակլ արքայն Վրաց. Վասն ազատութեանն տաճկաց ոմանց օսմանցւոց, զորս գերեալ էին զօրք նորա ի մեծ մարտին, որ յԱխլցխա եղեւ – Յորմէ (եւ այլն). զի այս չէ ծածուկ ինչ, որպէս եւ ձերդ աստուածասիրութիւնն քաջապէս գիտէ... գիտես, որ ի պէս-պէս կարծիս ընթանան բա­զումք սակս գալոցն եւ յամեցմանն դորա յայդր. ողջ լե՛ր ի Տէր:

յձը. 239բ-40ա Թուղթ ի վերայ քաղաքին Թիֆ­լի­զու. Մխիթարութիւն վասն ժանտամահին երեւեցելոյ անդ ի մէջ նոցա – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նա՛՛: Հանդերձ գերազօր շնորհիւն սրբոյ իջման տեղւոյս եւ զօրութեամբ շնորհաբաշխ եւ գերահրաշ աջոյ հօրն մերոյ Գրիգորի Լուսաւորչի... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770) ի յունիսի:

յձթ. 240աբ Թուղթ առ Պօլսոյ պատրիարք Գրիգոր վարդապետն. Զգուշութիւն, զի աչքաբաց լեալ մի՛ զոք թողցէ հանել չիթլախս ախթարմայ գլխացն Ախլցխայու – Յորմէ քրիստոսական սուրբ ողջունիւ եւ սիրով իսկականաւ եւ ճշմարտիւ ծանուցումն լիցի սի­րազնէի եւ ցանկալւոյ... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1170) ի յուլիսի:

յղ. 240բ Թուղթ արձակման առ Շամախու առաջ­նորդ Սահակ վարդապետն, որ եկեալ ի Խամսայ, գրեցուցեալ էր անտի զիրիջայս Իբարհիմ խալի խանին եւ մէլիք Իւսիւֆին վասն արձակման իւրոյ – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ ծանիր Սահակ վարդա­պետ... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770), յօգոստոսի:

յղա. 240բ, 243ա Թուղթ վասն գանձապետու­թեան եւ մութաւէլութեան, որ գրեցաւ ի Բանդր՛՛ Բու­շես – Զի ասէ իմաստանցեալն յԱստուծոյ Սողոմօն, թէ զայր հաւատարիմ գործէ գտանել... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770) ի սեպտեմբերի:

յղգ. 241աբ Թուղթ առ մերազնեայ միաբանա­դաւան ժողովուրդսն, որք յԱխլցխայ. Մխիթարութիւն վասն վշտացն, զորս կրեալ էին հանդերձ յուսա­դրութեամբ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան, հանդերձ աստուածային ամենառատ ողորմութեամբն, գթութեամբն եւ մարդասիրութեամբն եւ գերազօր շնորհիւն սրբոյ իջման տեղւոյս... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770) թուոջ մերում, ի սեպտեմբերի:

յղդ. 241բ-3ա Յետ գրեցման արձակման թղթոյն առ Շամախու առաջնորդ Սահակ վարդապետն (ո­րոյ օրինակն ի վերդ ի ՆԺԴ. (414) համարն գրեցեալ գոյ): Ապա նա ստոյգ զղջմամբ դիմեալ ի Սուրբ Աթոռս, էառ աստ զարձակումն կապանաց իւրոց, վասն որոյ եւ գրեցաւ թուղթ այս առ ժողովուրդսն Շամախու՝ սակս արձակման նորին ի պատասխանի թղթոց նոցին, առնելով զնա վերստին առաջնորդ նոցին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ ողջունի... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770) ի սեպտեմբերի:

յղե. 243ա Թուղթ սակս կարգելոյ զոք ի քաղաքի ուրուք մութավէլի կամ վէքիլ Սրբոյ Աթոռոյս, որպէս զի հոգալեացն մերոց, որք անդ դիպիցին, հոգացօղ լիցի – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի... 1219 (1770) հոկ[տեմբեր]:

յղզ. 243բ-4ա Թուղթ առ Գիլանու ժողովուրդսն. Շնորհակալութիւն վասն խաբեբայ ժողովրդոց պա­տուէր մի՛ ընդունիլ նոյնպէս եւ զախթարմայսն, եւ զի թարց գրոյ եւ հրամանի մերոյ զոք մի՛ թողցին ի Հաշտարխան, գնալ կարգելով զԴաւիթ աղայն վէքիլ Սրբոյ Աթոռոյս – Եւ ընդ սիրոյ եւ աստուածային օրհնութեան նամակիս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770) ի նոյեմբերի:

յղէ. 244ա Թուղթ առ հինգ մէլիքսն Խամսայու. Վճիռ վախճանական, զի թէ հնազանդեալք հրա­մա­նին իւրոյ՝ ծառայեսցեն Գանձասարու եւ Յովհաննէս կաթողիկոսին, օրհնեալք են, ապա թէ ոչ, արժանի են անիծից – Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհնու­թեամբն ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց... 1219 (1770) ի նոյ[եմբեր]:

յղը. 244բ-6ա Թուղթ բանադրանաց առ Սեպուհոյ վա­նից առաջնորդ չիք Կարապետ վարդապետն. Վասն օրինազանց արարմանց նորին – Յորմէ ժամա­նես­ցի գիր անիծից եւ բանադրանաց դառնու­թեան եւ բարկութեան եւ չարաչար նզովից... գրեցաւ ի ՌՄԺԹ. (1770) թուոջ մերում եւ ի դեկտեմբերի, առ դրան անվանելի թշնամավան եւ ներհակագործական մեծի Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի:

յղթ. 246ա-7ա Թուղթ ի Խամսայ, առ մէլիք Ա­դամն. Շնորհակալութիւն, որ բոլորով սրտիւ զհրա­ման սրբազանին յառաջացուցանել ջանայր, չիք Իս­րայէլն խոտէր եւ զՅովհաննէսն ընդ այլ մէլիքացն ընդունէր, որում եւ հարկ, զի կատարումն տացէ հրամանին իւրոյ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց, հանդերձ ամենա­ռատ ողորմութեամբն եւ գթութեամբն աստուածային... ողջ լե՛ր ի Տէր, զօրացեալ միշտ ի նոյն, եւ շնորհք Սրբոյ Աթոռոյս եղիցի ընդ քեզ հանապազ. ամէն:

ն. 247աբ Թուղթ առ ժողովուրդսն Բաղիշու. Պա­տուէր վասն գանձանակաց եւ շնորհակալութիւն վասն տուեալ արդեանցն գանձանակական եւ սակս նուիրակին – Եւ ընդ սիրոյ եւ աստուածային օրհնու­թեանս ծանուցումն լիցի սիրելեացդ մերոց եւ հարա­զատ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի... 1220 (1771), յունվարի:

նա. 247բ Թուղթ առ քահանայսն եւ իշխանսն եւ ժո­ղովուրդսն Թօփրախղալայու. Վասն բառնալոյ զքէ­սիմն եւ վասն իմտատիայ տալոյ Սրբոյ Աթոռոյս – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնու­թեան եւ շնորհաց... ՌՄԻ. (1771) յունվարի:

նբ. 248ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Վանայ, որք զՍա­մուէլ վարդապետն խնդրեալ էին վերստին առաջ­նորդ առնել ինքեանց. պատուէր, զի յղեսցեն զնա աստ համահաճական թղթով, զի առաջնորդ արարեալ յղեսցէ անդ – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ բազմաւ եւ քրիստոսական ողջունիւ գիտասջիք սիրելի որդիք մեր... գրեցաւ ի 1220 (1771) մարտի:

նգ. 248աբ Թուղթ առ ժողովուրդս Նորաշէն կոչե­ցեալ եկեղեցւոյն որ ի Թիֆլիզ, որպէս զի տէր Զա­քա­րիայն, որ ի նոյն եկեղեցւոջն աւագ քահանայ, այժմ եւ նա լիցի, իսկ տէր Մելքիսէթն, որ յետոյ էր լեալ աւագ քահա­նայ, խաբեութեամբ ընկալցի – Յորմէ ժա­մանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան... 1220 (1771) մարտի:

նդ. 248բ-9ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Կարսայ եւ շրջա­կայիցն. Սակս իմտատիայ առնելոյ առաջ­նոր­դին իւրեանց, զի զառուն վանիցն հանցէ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահ՛՛, որք զետեղեալ կայք ի յաստուածախնամ քա­ղաքդ Կարս եւ ի համայն շրջակայ վիճակս... գրե­ցաւ ի ՌՄԻ. (1771) թուոջն, ի մարտի:

նե. 249աբ Թուղթ առ Հերակլ արքայն. վասն հաշ­տութիւն առնելոյ ընդ օսմանցիս, մինչ երկրորդ ան­գամ յղեցաւ առ նա մահտեսի Յօնանն թղթովս այ­սու, նաեւ թղթով սարասկեարին ի Կարսայ – Յորմէ աստուածային ամենառատ ողորմութեամբն եւ գթու­թեամբն եւ շնորհիւ քրիստոսաէջ տեղւոյս սրբոյ այլեւ սի­րով բազմաւ եւ ճշմարտիւ եւ քրիստոսական ողջու­նիւ... ի ՌՄԻ. (1771), ապրիլի Ա.:

նզ. 249բ-50ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Թիֆլիզու. ի պատասխանի թղթոյ նոցին, որք վասն պար­տա­տիրի ումեմն խնդրէին տալ զժողովարարական թուղթ, զի երթեալ ժողով արասցէ եւ զպարտսն տա­ցէ. եւ սրբազանն միայն իւրեանց հրամայեաց ողոր­միլ զնա – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց հանդերձ աստուածային առատազեղ ողորմութեամբն եւ գթութեամբն... գրեցաւ ի ՌՄԻ. (1771), հոկտեմբերի Ժ.:

նէ. 250աբ Թուղթ առ ժողովրդուսն Հաղբակու. Վասն վանիցն Սրբոյ առաքելոյն Բարդուղիմէոսի եւ վրդովեալ առաջնորդութեան տեղւոյն յանդիմանու­թիւն փոքր մի եւ պատուէր, զի զՍարգիս եւ զԴանիէլ չարացոյց պետսն յղեսցեն աստ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան եւ շնորհաց ի վե­րայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ հարազատ զա­ւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս քրիստոսասէր եւ լուսաւոր­չակրօն հայազուն ժողովրդոցդ... գրեցաւ ի ՌՄԻ. (1771), ի հոկտեմբերի ելն:

նը. 251ա Թուղթ առ ժողովուրդսն Սալմաստու՝ ըստ վերոգրեալ թղթոյ ոճին. Վասն առաջնոր­դու­թեան Սրբոյն Բարդուղիմէոսի առաքելոյ վանիցն – Յորմէ ժամանեսցի (եւ այլն), որք կայք բնակեալք ի տի­րախնամ երկրոջդ Սալմաստու, ընդ տէր Մարգար քահանային (եւ այլն, որպէս ի վերին թղթոջն)... գրե­ցաւ ի ՌՄԻ. (1771), ի հոկ՛՛. ելն:

նթ. 251բգ Թուղթ առ ժողովուրդսն Էրզնկանու. Վասն Սեպուհոյ վանից առաջնորդ՝ բանադրեցեալ Կարապետ պետին, որք խնդրեալ էին արձակել նա բացառութիւն խնդրոց նոցին եւ վասն վանից Սե­պուհոյ. եւս պատուէր եւ շնորհակալութիւն եւս վասն արդեանց նուիրակութեան, զոր տուեալ էին նուիրակ Սահակ վարդապետին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանու­թեան, շնորհք առաքելական եւ աստուածային բազ՛՛... գրեցաւ ի ՌՄԻ. (1771), ի հեկտեմբերի:

նժ. 251գդ Թուղթ առ Բաբերդու ժողովուրդսն. Վասն խաբեբայութեան առաջնորդին իւրեանց Սար­գիս պետին Սրբոյ Աթոռոյս ոչ տայր, թէ որովհետեւ զմեզ խաբեաց, ինքն եւս չէ եպիսկոպոս. եւ անէծք ընդունողացն – Յորմէ ժամանեսցի (եւ այլն գրեա՛ ըստ վերնոյն), որք կայք զետեղեալք ի տիրախնամ քաղաքդ Բաբերդ... գրեցաւ ի ՌՄԻ. (1771) թուոջս, ի դեկտեմբերի:

նժա. 252ա Թուղթ առ Կարսայ սարասկեար Մու­սա­տաֆայ փաշայի սառաֆ մահտեսի Փիլիպպոսն. Վասն փաշայի մուհրդար Մուստաֆայ բէկին միա­մտու­թիւն, որ երթայր առ Քեարիմ խանն, եւ վասն ախլցխացի աքսորելոցն, որք էին աստ, որոց իթլախն ելեալ էր – Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհնու­թեամբ եւ շնորհիւ սրբոյ իջման տեղւոյս ծանուցումն լիցի սիրելւոյդ մերոյ... ի ՌՄԻԱ. (1772), ի յունվարի ԺԲ. (12):

նժբ. 252աբ Թուղթ ի Հնդիկս, առ իշխանսն տեղ­ւոյն գլխաւորս. Վասն մահուան Սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Յովսէփ վարդապետին, որ ի մէջ նաւին ի գալն յայսկոյս վախճանեալ էր, եւ վասն նոր նուիրա­­կին, զոր այժմ յղեաց անդ յանձնարարութիւն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհ­նու­թեան եւ շնորհաց, հանդերձ ամենառատ ողորմու­թեամբն Աս­տուծոյ... գրեցաւ ի ՌՄԻԱ. (1772) թուոջն ի յունվարի:

նժգ. 252բ-3ա Թուղթ ի յԱխլցխա՝ մինչ զիթլախն աքսորելոյ տեղւոյն բերել ետ սրբազանն ի Պօլսոյ եւ յղեաց զնոսա անդ եւ զՊօղոս վարդապետն, որ էր մի յաքսորելոցն, կարգեաց առաջնորդ տեղւոյն, զի ուղղեացն եւ թողին զախթարմայութիւն աքսո­րեալքն, ուստի եւ ժողովրդեանն պատուէր գրեաց, զի ուղղեսցին եւ ի բաց թողցեն զանունն եւ զարա­րո­ղութիւնն այն չար, եւ մեզ հետեւեսցին եւ զՊօղոս վարդապետն առաջնորդ ընկալցին – Յորմէ ժամա­նես­ցի թուղթ սիրոյ, ոջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահպանութեան, շնորհք առաքելական... գրեցաւ ի ՌՄԻԱ. (1772), յունվարի:

նժդ. 253բ Թուղթ ի Յամիթ. Վասն նոր նահատա­կին Յակոբայ վարդապետին երջանկի եւ վասն նեղ­սա­կրութեանցն իւրեանց մխիթարութիւն եւ յուսադ­րու­թիւն եւս վասն Սրբոյ Աթոռոյս նուիրակին եւ գանձանակացն պատուէր – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան եւ նամակ պահ՛՛... գրե­ցաւ ի ՌՄԻԱ. (1772) թուոջն, ի փետրվարի ԺԷ. (17):

նժե. 254աբ Թուղթ առ ժողովուրդսն Հախբակու՝ ի պատասխանի մահսարի նոցին, որք հանդերձ բէ­կիւն իւրեանց գանգատ էին գրեալ զառաջնորդէն իւրեանց Ստեփաննոս վարդապետէն եւ խնդրեալ էին հանեալ զնա յառաջնորդութենէն եւ որիշ առաջ­նորդ յղել – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի, օրհնութեան... գրեցաւ ի ՌՄԻԱ. (1772), ի մարտի ԺԸ. (18):

նժզ. 254բ Պատուէր ի Հնդիկս, զի մի՛ ընկալցին զեր­կու ախթարմայ կարգաւորսն, որք ի Վէնէտիկու գնացեալ էին անդ եւ ի մէջ ժողովրդեանն մերոյ շրջէին – Դարձեալ յատկապէս զայս եւս պատուիրեմ սի­րելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ հարազատ զաւա­կացդ Սրբոյ Աթոռոյս... եւ որք այսպէս լսօղք եւ կատա­րօղք ///:

նժէ. 255ա [Առ Մովսես աղայն] – Գիտասջիր եւ զայս, ազնիւ սիրելիդ մեր՝ Քրիստոսիւ զօրացեալ աղայ Մովսէս, զի երբեմն Վանեցի մահտեսի աղայ Ամիրի որդի Աղայեկն... եւ դուք զվարձս ստանայցէք յԱստու­ծոյ. ողջ լե՛ր (22.1x16.4):

նժը. 256աբ [Թուղթ Յովսէփ վարդապետի առ Պետ­րոս վարդապետ] – Ծանի՛ր, Պետրոս վարդա­պե՛տ, խոհեմալի եղբա՛յր, զի քեզ եւ խղճմտանաց քոց յայտնի է, թէ մինչեւ ցաստ որպէս սիրով եմ վարեալ ընդ քեզ եւ յամենայն տեղիս պատուեալ... ահա Շահ­բան­դարին եւս գրել ետուք ի վերայ գեօմբէռնաթին, եւ եթէ ո՛չ, դու գիտես եւ քո կամքն, որպէս հաճոյ է քեզ՝ արա՛ (27,6x18,3):

– 256բՍտ. լս. այլ ձեռքով ծնթ. «Զայս թուխտս Յովսէփ տրտմալի վարդապետն գրեալ էր առ Պետրոս վարդապետն, եւ նայ ի զուր անցուցանելօվ, եւս ունկն­դիր ո՛չ լինելով, յետս էր դարձուցեալ նուաստիս ի ձե­ռանէ Յովսէփ վարդապետին առնելով առ մեզ ունէաք, ուրեմն պատշաճ վարկաք յղել զսպաս տէրութեանդ»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 117բ՝ ձուածիր, սեւով. «Սահակ վար­դապետ», 207բ քառակուսի, սեւով՝ «Քրիստոսի ծառայ տէր Աբրահամ». որից վեր գրուած է՝ «ծառայ տեառնդ Աբրահամ իբր էրեց»:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «Հմր 2, Օրինակք կոնդակացն Յակովբայ եւ Սիմէոնի կաթողիկոսացն մե­րոց, գրեալք ի թուին հայոց ՌՄԺԱ. (1762) մինչ ցՌՄԻԹ. (1780), քառածալ նօտր եւ շղագիր, ի Սուրբ Էջ­միածին, կազմ հաստ: Ի սկզբն ունի յիշատակարան, յորմէ երեւի զբովանդակութիւն սորին լինել յերկուս հա­տորս, սակայն երկրորդն ոչ գտաւ. Վրաթանես վար­դա­պետ». կազմի մէջքին՝ «748» («Գէորգեան» հա­մարն է):

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 116բ Թուաբանական հաշուարկ, 117բ՝ «palen nagten»:

2913

ՕՐԻՆԱԿՔԳՐՈՒԹԵԱՆՑՅՈՎՍԵՓԱՅԱՐՂՈՒԹԵԱՆՑ, ԳՐԻԳՈՐԻ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ԵՒ ՄԱՆՈՒԷԼԻ ԿԻՄՈՒՇԽԱՆԵՑՒՈՅ

(Ռուսերէն)

ԽԵՐՍՈՆ, ԳՐԻԳՈՐԻՊՕԼ, ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

ՌՄԽԸ.-ՌՄԾԷ. – 1799-1808

ԹԵՐԹ՝ 117 (գրչիէջակալում՝ 1-233, որէ 1բ-117բ). չգրուած՝ 1ա: ՊՐԱԿ 1-10x12 (6, 10՝ 10, Ա, 9՝ 11, 7՝ 14): ՆԻՒԹ՝թուղթ. կա­պոյտ, լուսադրոշմներով՝թագ, «1803», «1806», «RMÂCR», թա­գակիրոճաւորուածզինանշան, մէջտեղումարջ, նիզակու­սին»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,7x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (30x18.5): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ 20ա): ԿԱԶՄ՝ծաղկաթուղթ, մէջքը՝շագա­նա­կա­գոյնկաշի, միջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝կապոյտթուղթ:

Новый рисунокՆմուշ 20ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմըմաշուած, ծաղկաթուղթըպո­կուած, մէջքիկաշինճաքճքած-պատռուած. Ա. փեղկըձեռագրիհիմքիցանջատ, 1 սմչափովհեռացած, Ա. փեղկիաստառըպո­կած­-հանած, Բ. փեղկըմասամբանջատ. զանազանբծեր, խո­նաւութեանհետքեր, որոշէջերիբնագրերըդժուարընթեռնելի, թ. 1 եւկազմաստառԱ.՝պատռուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1բ-117բ [Մատեան գրագրութեան առաջնորդին Գրիգորիպոլի թեմին Մանուէլ վարդապետի Կիւմուշ­խա­նեցւոյ]

ա. 1բ 17 майя, Ղրաժտանսկի կուպեռնաթոր Նկու­լովի առ իս գրեցեոյլ կոբեայն է - При­чест­нейший архимандрит, милостивый государь мой ... 16 мая 1804, Херсонъ:

Ծնթ. Բերելենքմիայննամակիբովանդակութեան՝Մա­նուէլվարդապետիգրուածհայերէնհամառօտութիւնը, իսկռու­սերէնով՝հասցէատիրոջանունըեւնամակիթուականը, նա­մակներիռուսերէնսկզբնատողերեւվերջնատողերչենքբե­րել. դժուարընթեռնելիտեղերումթեքերենքդրել, ապակողքընշելչկարդացուածբառերիքանակը:

բ. 2ա Ձերոյ սրբազնութեան տեառնդ Գրիգորի իմ գերապատիւ եղբօր սիրով յայտարարութիւն – Իմով ամենախոնարհ խնդրանօք նորին գերազանցու­թեան Ալէքսէ Մաթֆէիչ Օկուլովին եւ կաւալէր Ղրաժ­տենց­կի կուպերնաթորին... 1804 յուլիսի 8, ի Գրիգո­րիու­պօլ քաղաք:

գ. 2բ Բարձր արժանապատիւ հայր Մանուէլ աս­տուածաբան վարդապետ – Ըստ գրեցելոյ ղրաժ­տանս­­կի գուպենաթոռ Օկուլովին... 1804, յուլիսի 9, ի Գրիգորիուպօլ:

դ. 2բ1805 փետրվարի 1 ետուք առ ազնիւ Իւան Խրիստաֆորիչ Սաթովն... կուպերցկի պրավլէնի արա­րաք ռեպօրտ:

ե. 3ա-4ա 10го июня 1804 году. Գրիգոր վար­դա­պետի գրեալն է առ Թումանովն եւ առ Սաթովն:

զ. 4բ-7ա Октябръ 16го дня 1804 года. Հոկ­տեմբերի 16, իմ առաջին խնդիրս է առ Ռուզում­պերխ վօենի կուպեռնաթորն:

է. 7բ С. Питербургъ, марта 30 дня, 1799го года:

ը. 7բ-8ա Регистръ присланнымъ товарам къ армянскому архиепископу Иосифу изъ Индий подъ индейскими названиями число связокъ и штукъ:

թ. 8ա-9ա 1800го года, января 18го дня С. Пи­тербург. Յովսէփ եպիսկոպոսի առ Գրիգոր վարդա­պետն տուեալ գրոյ թարգմանութենէ:

ժ. 9բ Августа 19 1801го года. Գրիգոր վարդա­պետի նասլէնիկութեան գրոյ թարգմանութեանն է:

ժա. 10աբ Քնէազ Բարսեղի գրոյն թարգմանու­թե­նէն է. отъ авгута 1809 года:

ժբ. 11աբ Июля 28 дня 1804 года. Պավլ Պետրո­վիչ Թումանովն առ մախիսթրաթն Գրիգորիպօլու վասն ապրանաց արարեալ շօբշենեն է:

ժգ. 12ա-3ա Վասն Հնտու ապրանաց ծախելոյ ռե­պօրտն է առ կուպեռնոյն Խերսօնի: 15го февраля 17 дня, 1805 года: Григориуполъ: Ի ներքոյ այսմ ռե­­պօրտի Մանուէլ վարդապետն Պավլ Պրովիչ Թու­մանովն եւ Իւան Խրիստաֆօրիչ Սաթովն ստորա­գրու­թիւնս եդին:

ժդ. 13բ Квитанция 1805 յունվարի 19, մեք մա­ղիսթրաթին տուաք զայս գիր, թէ 1121 կտոր Հնտու ապրանք առաք:

ժե. 14ա Регистръ товарамъ принятимъ изъ Григорипольсого армянского магистрата...զայս տէֆթէր երեքս ստորագրեալ՝ տուաք ի մաղիսթարթն. Մանուէլ վարդապետ, Թումանով եւ Սթաթով:

ժզ. 14բ1805го года января 19 дня дана изъ Гри­гориопольского армянского министра... Այս մաղիսթրաթի առ մեզ տուեալ գրոյն կօբեայն է վասն պահպանութեան Հնտու ապրանացն իւ­րեանց. նոցա ամենեցուն զկօբեայսն առաքեցի առ վեհազնեայ աղայ Մինասն. 1805 փետրուար 25:

ժէ. 15աВаше превосходительство милости­вый государъ 27го февраля 1805 года, Григо­риуполъ:Առ նորին գերազանցութեան Կիրիլը Սիմոնիչ Կլաթկովին յինէն:

ժը. 15բХерснскому в /// (1 բառ) губернатору Сухопрудскому прошение – Въ прошломъ 1803 года Григориопольский армянский магистратъ общье... 14 ноября 1804 года:

ժթ. 16աСообщение полицмейстеру 9го клласса Герману архимандрита и титулярного советника Сатова – 14го маия 1805го году:

ի. 16ա Առ Ռաման Խրեստաֆօրիչն շօբշիթ վասն 15 կտոր Հնտու ապրանաց պարսպին կամ օրինա­կին, զոր առաքեցաք նմա մայիսի Գ.:

իա. 16բ4 майя 1805 года. Յինէն առ շղիւքն գրե­ցեալ խնդրոյս կոբեայն է, որ 7 կօբիայի առա­քեցի վասն հաշուն մեր մայիսի 4:

իբ. 17ա 9го майя 1805 года. Կուպերցկի պրա­վլէ­նին մեր եւ Իւան Խրիստաֆօրիչի արարեալ ռե­պօրտն է վասն Հնտու ապրանաց առանց մեզ հարցանելոյ մաղիսթրաթին եւ առաքելոյն յատես: մայիսի 9:

իգ. 17բ-8ա9го майя 1805 года. Առ Տիւքն տօնէ­սէնիէ զհետ Իւան Խրիստաֆօրիչին վասն եւ եւս առաքեցեալ ապրանացն. միայիսի 9:

իդ. 18բ13 майя 1804 года, его прево. г. Хер. Грив губер. Алексего Матьевичу Акулову:

իե. 19աբИюня 23, 1804. Ղրաֆ Կողուպէկի հար­ցումն է առ բարձր սրբազան առաջնորդ Եփրեմ արքեպիսկոպոսն, թէ կարելի իցէ Հնտու ապրանքն ձեռամբ Թումանովի եւ Սաթովին ծախվիլն: 1804 յունիսի 23:

իզ. 20ա-1ա Սրբազան Եփրեմ արքեպիսկոպոսի պատասխան է առ ղրաֆ Կուղուպէկն զմեր Հնտու ապրանքն ծախելոյ:

իէ. 21բ Մեր ռեպօրտն է կուպերցկի պրավլենին, 3го майя 1805 года: Առաջին ռեպօրտն է մեր, որ Հերմանին15 կտոր պրոպաներն տուինք, մայիսի 3:

իը. 22ա-3բ4 июня 1805 года. Վասն ապրա­նացն շօղբշնենի առ կուպեռցկի պրավլենին:

իթ. 24ա 16 июня 1805 года. Վասն հաշտութեան առ կուպերցկին Պրավլենին:

լ. 24բ-5բ4го июля 1805 года, Григориуполъ. Առ կուպերցկի պրավլէնին Գրիգոր վարդապետի տէֆթէրի օրինակավ եւ թարգմանութեամբն:

լա. 26աբ4го июля 1805 года, Григориуполъ. Առ Տիւքն Գրիգոր վարդապետի տէֆթէրի օրինակով եւ թարգմանութեամբն:

լբ. 27ա-8ա1800 августа 10го дня. Գրիգոր վար­դա­պետի տէֆթէրն է:

լգ. 28բ-9աИюля 15 дня, 1805 года. Վասն չո­րից, որոնց առ մաղեսթրաթն:

լդ. 29աբИюля 15го дня, 1805 года. Վասն չո­րից տանց առ Տիւքն:

լե. 30ա21 июля, 1805 года. Առ պրավլէնին վասն չորից տանց վասն Կօրօտնիկի:

լզ. 30բ-1ա28 июля 1805 года, Григориополъ. Առ ղրաֆ Կուզուպէկն վասն հաշուին մերոյ ընդ Գրի­գոր վարդապետին, յուլիսի 28:

լէ. 31բ31 июля 1805 года, Григориополъ. Առ Ղրաֆն երկրորդ:

լը. 32աբ1го августа 1805 года. յօգո՛՛ 1, վասն փոշտի ի կուպերցկի պրավլէնին:

լթ. 33աДюку письмо – 16 сентября 1805 года. Առ Տիւքն վասն սուտ վիճակն քէօլէնդ Աբրահամ վարդապետի, սեպ՛՛. 16

խ. 33բ-4աГражданскому губернатору Глат­ко­му, архимандрита Мануила прошение... ок­тября 14го дня, 1805 года: Առ Ղրաժտանցկի կու­պեռնաթորն վասն խանութից եւ փոշտի տեղւոյն, հոկ՛՛ 14, ի Գրիգորիուպօլ ետու:

խա. 34բ-5աГражданскому губернатору Глат­кому архимандрита Мануила прошение... ок­тября 14го дня, 1805 года, Григориполъ. Առ ղրաժտանցկի կուպեռնաթորն վասն սուտ վաճա­ռա­կան Աբրահամ վարդապետի եւ հաշուին Գրիգոր վարդապետի, հոկ՛՛ 14, ի Գրիգորիուպօլ ետու:

խբ. 35բ-6աДюку донесение... октябра 19го дня, 1805 года, Григориополъ. Առ նորին պայծա­ռու­թիւն Տիւքն հանդերձ կաթուղիկոսին գործոց ժուռնալիւ Դաւիթ Ցարեւիչի գրոյ օրինակաւն Իւչքելե­սէի եպիսկոպոսաց վճռովն վասն Գրիգոր վարդա­պետի եւ Տրօշչինսկոյն առ քնեազ Կուրակին գրեցելոյ օրինակաւն, հոկ՛՛ 19:

խգ. 36բПисьмо Кириле Семеневичу Гладко­му – 21 октября, 1805 года, Григориополъ. Առ ղրաժտանցկի կուպեռնաթոր Կիրիլի Սիմոնիչ Կլաթկին վաս­ն փոշտի տան առաքեցեալ, հոկ. 21: 21го ок­тября 1805го года, Григориуполъ:

խդ. 37ա Առ պօլիցայն, որ Հրէի տղայն մեր պահ­ճա­յի ծառան կատարեաց. դեկ՛՛ 14:

խե. 37բ Առ Տիւքն յինէն վասն տէր Աւէտիքի պաշ­փորթին խնդիր. դեկտ՛՛ 16:

խզ. 38ա Առ Տիւքն առաքեցեալ պաշփորթն շնոր­հակալութիւն. դեկ՛՛ 31:

խէ. 38բ Առ Բրեշպօլու գազնաչէն վասն ժալով­նայիս ընդ ազնիւ Սաթով Առաքելոյ. յունվ. 16:

խը. 39ա Առ մաղիսթրաթն վասն առաջնոր­դա­րանի լինելս (՞), որ հայերէնն նոթպիսարերէն ռուսե­րէն գրեցի. մարտի 2:

խթ. 39բ Առ Պաթօն եպիսկոպոսն Նովիրօսիոյ՝ շնորհաւորութիւն նորին գալստեանն ի վիճակն իւր. մարտի 23:

ծ. 40աբ Առ մաղիսթրաթն եւ տումն յատուկ վասն Տուզախլուի կնոջ տանն, զոր Յարութիւն Յօհանովն առեալ է եւ ոչ տուեալ տէր Աւէտիք Պարխուտարովի. ապրիլի 28:

ծա. 41ա Առ մաղիսթրաթն վասն 6 կամ 8 խանու­թից ըստ զօրութեան ուքազի կուպերցկի պրավլե­նիյէն. մայիսի 9:

ծբ. 41բ Առ Տրուփորի քանթորն սրբազան առաջ­նորդի առաքեցեալ 100 դրամոյն, վասն դպրատան հարցումն. մայիսի 13:

ծգ. 42աբ Առ Հերմանն վասն 6 կամ 8 խանութից, որ ոչ կամեցաւ ընկալնուլ, եւ առաքեցի ի կուպերցկի պրավլէնին. մայիսի 15:

ծդ. 42բ-3ա Առ մաղիսթրաթն վասն Հնտու ապ­րանց յԱտես ծախեցեալ դրամոյն ուր լինելոյն հար­ցումն. մայիսի 15:

ծե. 43ա Առ Տուպասաթի կօմիսարն վասն Երե­միայ տղային, որ ի քառենթիրէն թողու գալ ի Գրիգո­րի­պօլ. մայիսի 16:

ծզ. 43բ-4ա Առ մաղիսթրաթն, որ ութն փունթ գոր­ծով ըստ քաղաքացւոցն գրութեանց վէքելեմ հարցա­նել եւ վասն խանութից հարցեալ իմ, այլ իւրեանց գործն է. մայիսի 21:

ծէ. 44բ-5բИюня 1 дня, 1806 года, Առ կու­պեր­նաթորն վասն 8 կամ 6 խանութից, որ Հեր­մանն իմ սօբշչենին ոչ ընկալաւ. յունիսի 1:

ծը. 46ա-7բ Июня 1го дня, 1805 года. Առ կու­պերս­կի պրավլէնին, որ Հերմանի չընկալեալ սօբշչե­նին ընդ սմա առաքեցի. յունիսի 1:

ծթ. 48ա Июня 9го дня, 1806 года. Առ մա­ղիսթ­րաթն, որ յինէն վէքիլութեան գիր խնդրեն, եւ այլով գրով ոչ ձանձրացուցանել:

կ. 48բ-9բ26 июня 1806 году. Առ Տիւքն վասն Հեր­մանի զանգակ հարկանելոյն. յունիսի 26:

կա. 50ա Առ Պօղտան Իւանիչն վերուչկի ետու վասն Ժալովնային: Григориополъ, 10 сентября, 1806:

կբ. 50բ-2ա18 октября 1806, Григориополъ. Սրբա­զանն առ Տիւքն գրեաց վասն ապրանաց ընդ Ներսէս վարդապետեն:

կգ. 52բ Տիւիքի գրածն է ընդ ապրանաց եւ Ներսէս վարդապետին տալոյն. 21 октября, 1806:

կդ. 53ա-4ա Քուչուպէկն առ Տիւքն վասն Գրիգոր վարդապետ[ի] աքսորմանն:

կե. 54ա-5ա Նաստրանի մինիստրն առ Շուչու­պէկն վասն Գրիգորի արտաքսման. отъ 7го июня, 1806 году:

կզ. 55բ-6ա Նաստրանի մինիստր Պուտպերխն գրէ առ Տիւքն վասն յետ դարձուցանելոյ Գրիգորն. 23 сентября, 1806:

կէ. 56ա Տիւքն վասն յԱտես մնացեալ 15 կտոր ապ­րանացն առ սրբազանն գրէ իւր Ատեսու մա­ղիսթրարն հրամայելոյն ի քննել. ноября 10го дня, 1806 года:

կը. 56բ Երկրորդ անգամ Տիւքն առաքեաց վասն ապ­րանացն. ноября 17 дня, 1806:

կթ. 56բ-7ա Առ ղրաժտանսկի կուպեռնաթորն գրէ սրբազան վասն Գրիգոր վարդապետի, որ հաշիւ տա­ցէ մեզ. 22 ноября, 1806, Григориополъ:

հ. 57ա Կուպեռնաթորն պատասխան սրբազա­նին, որ ինքն հրամայեալ է կուպերցկի պրավլենիյեն, որ վերահասու լինիցին մեր գրեցելոյն:

հա. 57բ Ноября 22го дня, 1806 года. Մեք գրե­ցաք ի մաղիսթրաթն վասն յետ տալոյ մեզ զմեր քի­պի­թանցին:

հբ. 58ա25 ноября 1806 года, կուպերցկի պրավ­լէնին վասն հեսապին գրէ առ սրբազանն, որ ուքազ առաքեալ են մաղիսթրաթին եւ տումին, զի Գրի­գորն տացէ մեզ զհաշիւն:

հգ. 58բНоября 4 дня, 1806 года, Гри­го­рио­полъ, Սրբազանն գրէ առ Տիւքն վասն 15 կտոր ապրանացն պակաս լինելոյն:

հդ. 59ա Թէֆթէր 15 կտոր ապրանացն:

հե. 59բДекабря 20 дня, 1806 года, Սրբազան առ Կօրոպնիչն վասն քարերուն կամ առ Մեսրոպն եղեալ 350 ոսկոյն:

հզ. 60ա Декабря 20 дня, 1806 году, Առ կու­պերց­կի պրավլէնին վասն կիւրակէի պազարն փո­խե­լոյ ի Գրիգորիպօլու եւ յերկուշաբթի օրն հաս­տա­տելոյ:

հէ. 60բДекабря 20 дня, 1806 года, Григорио­полъ, Առ Տիւքն վասն 15 կտոր պակաս լինոյն եւ միւ­սոցն ընկալնոյն սրբազանին:

հը. 61աբНоября 26 дня, 1806 года. Մաղիսթ­րաթն պատասխանէ մեզ վասն քեպիտացւոյն ոչ տա­լոյն առանց հրամանի:

հթ. 62աբ Декября 24 дня, 1806 года. Թումա­նովն, Սաթովն եւ մեք գրեմք առ կուպերցկի պրով­լէ­նիէն, թէ սրբազանն առեալ է զապրանսն, մեր քե­պի­տանցին յետ տուք:

ձ. 63ա-6ա22го января, 1807 году, ուքազ վասն հաշուին առ մաղիսթրաթն:

ձա. 66բ-7ա13 декября дня, 1806 года, Պօլից­մեստրն վասն Մեսրոպ Թանովի 350 ոսկոյն պա­տաս­խան, թէ առանց հրամանի ոչ կարեմ պահան­ջել:

ձբ. 67աբ 21 декабря 1806, Херсонъ, Ղրաժ­տանս­կի Կուպեռնաթրն երկրորդ անգամ պատաս­խա­նէ առ սրբազան՝ վասն հրաման լինելոյ հաշուին:

ձգ. 67բ-8աГригориополъ, 15 января, 1807, Սրբազան առ Կօրօտնիչն գրէ, զի յայտնեսցէ Գրիգոր վարդապետին վասն հաշիւն տալոյ ըստ հրամանի ուքազին:

ձե. 68բ 15 января, 1807, года, Կօրօտնիչն վասն Եղիկովի 15 կտոր պակաս լինելոյն պատասխանէ եւ նորայ գիրն առ սրբազանն առաքէ:

ձզ. 69աբ Խաչատուր Եղիկովի տուած պատաս­խան է, 14 января, 1807:

ձէ. 70աբ16го января, 1807 года, Հերմանն գրէ առ սրբազանն, թէ աստ Գրիգոր վարդապետ չիկայ, եղեալն եպիսկոպոս է:

ձը. 71աբ Մեք գրեցաք առ կուպերցկի պրավլէնին 7 կօբիայիւ, որ Հերմանն մեր գրերն յետս դար­ձու­ցեալն է: 20 января, 1807, Григориополъ:

ձթ. 72ա21 января, 1807. Առ Տուպասարու փոշ­տո­վօյի քանթորն Մօսկօֆու եկեալ 15 ռուպլին տալ Պապիկ Սամուէլովին:

ձը. 72բФевраля 2 дня, 1807 года. Սրբազանն առ պօլիցմեստր գրէ, զի արգելցէ զԳրիգոր վարդա­պետն մինչեւ Տիւքին մեր առաքած յետս գայցէ:

ղ. 73աբФебраля 2 дня, 1807 года. Առ Տիւքն պա­տասխանեաց վասն գնալոյ Գրիգորին /// (2 բառ) Կթոռուլ (՞) ընդ Յակոբ Մինեիչին առաքեցաք զայս գիր:

ղա. 74աբФевраля 3 дня, 1807 года. Վասն ոչ թողլոյ զԳրիգորն:

ղբ. 74բ-5ա 3 февраля, 1803, Григориополъ. Եւս առ Տիւքն փոշտով վասն ոչ թողլոյ զԳրիգորն գնա­լոյ:

ղգ. 75ա-6բ Առ Մեխլեսօնն սրբազանն գրէ վասն Գրիգորին յետ դարձուցանելոյ. 28 февраля 1807, Григориополъ:

ղդ. 77ա-8ա Առ կուպերցկի պրավլէնին վասն Հերմանի ընդ մեզ ներհակ լինելոյն եւ վասն նուիրա­կու­թեան գործոյն նորայ խառնվելոյն. 10 февралйя, 1807, Григориополъ:

ղե. 78բ-9ա 6 февраля, 1807, Одесса. Տիւքն գրէ առ սրբազանն, որ Գրիգորն ի սուղ ժամանակի պար­­տի գալ յետս:

ղզ. 79բ 14 февраля 1807, Григориополъ. Սրբա­զանն գրէ առ Տիւքն վասն Նախիջեւանու պիր­ժաին եւ Ներսէս վարդապետի պաշփորթին:

ղէ. 80ա-1ա Առ ղրաժտանսկի կուպեռնաթորն սրբազանն գրէ վասն Գրիգորի հիսապ ոչ կամիլ տա­լոյն. 14 февраля 1807, Григориополъ:

ղը. 81աբ Տիւքն, զոր ինչ գրեալ է Ատէսու մա­ղիսթ­րաթին վասն 15 կտոր ապրանացն:

ղթ. 81բ 27 февраля 1807, Григориополъ, Առ պրավլենին վասն մեր քիփիթանցոյն վերստին:

ճ. 82ա Թումանովն եւ Սաթովն ռեպօրտ արարին պրավլենիյին, թէ Գրիգորն ոչ կամեցաւ տալ հաշիւն. февраля 27 1807 года, Григориополъ:

ճա. 82բ-3ա Առ Եաշու գօնսօլն վասն Գրիգորի յայն կողմն լինելոյն. 28 февраля 1807, Григорио­полъ:

ճբ. 83աբ Յինէն առ Թումանովն, որով տամ 100 ռուպլի թուրքական (՞) գանձարանի վասն պատե­րազ­մի. 28 февраля 1807, Тираспол:

ճգ. 83բ Թրեշպօլու գազնաչէն ետին վասն 100 ռուպ­լոյ, որ առաքեալ է ի Խերսօն:

ճդ. 84աМарта 7, дня 1807 года. Վասն կիւրա­կէի միւս անգամ:

ճե. 84ա-5աМарта 7, дня 1807 года. Վասն մէ­տի­ցայի, որ կուպեռնաթորն գրեաց առ սրբազանն:

ճզ. 85աբМарта 7, дня 1807 года. Սրբազանն գրէ առ կուպեռնաթորն վասն մետիցիյին պատաս­խան:

ճէ. 85բ-6աМарта 9го, дня 1807 года. Առ սա­վեթ­նիկն վասն խանութից եւ պահճային ի Գրիգորի­պօլ մատուցեալ:

ճը. 86աբМарта 14 дня 1807 года. Առ պրավ­լէնին վասն Հերմանի նուիրակութեան բանի խօսե­լոյն եւ քաղաքացւոց գրոյ օրինակն առաքեցաք:

ճթ. 86բ-7աМарта 14 дня 1807 года. Առ պրավ­լե­նին վասն երկու տղայոց անառակութեան:

ճժա. 87ա Марта 14, дня 1807 года. Վասն 15 կտոր ապրանաց ոչ լինելոյն առ պրավլէնին:

ճժբ. 87բМарта 14го, дня 1807 года. Առ պրավ­լէ­նին վասն պէս-պէս Ղազարին:

ճժգ. 87բ-8բМарта 17, дня 1807 года. Վասն խանութից առ ղրաժտանսկի կուպեռնաթորն եւ պահ­ճային:

ճժդ. 88բ-9աМарта 17, дня 1807 года. Սրբա­զանն գրէ առ սավետնիկն վասն խանութի եւ պահ­ճաին:

ճժե. 89աբ Քաղաքացիքն վասն Հերմանին գրեն առ մաղիսթրաթն. Марта 1807 года, Григорио­полъ:

ճժզ. 90ա Միխլիսօնն գրէ առ սրբազանն եւ Գրի­գորի գրոյն օրինակն առաքէ. 3го апреля 1807 ///:

ճժէ. 90բ-2ա Գրիգորի գրածն է առ Մեխլեսօնն. Апреля, 2 дня, 1807 года:

ճժը. 92բ-3ա Գրիգորի պոշփորդն է ի Տիւքէն. 5 дня, 1807 года:

ճի. 93ա-4ա Սավէթնիկն գրէ ի Գրիգորիպօլ պա­տաս­խան սրբազանի գրոյն վասն խանութից. Мартя 13 дня, 1807 года, Григориополъ:

ճիա. 94աբ Պրավլէնին վասն պաշարն փոխելոյն պատասխանէ սրբազանին: Мартя 31 дня, 1807 года:

ճիբ. 95ա1го апреля, 1807 года, Григорио­полъ: Պօլիցմեստրն գրէ վասն եկեղեցւոյ տեղն ցու­ցա­նելոյ:

ճիգ. 95բ Խաչատուր Եղիկովի 60 ոսկոյն աղագաւ վասն կտակի. 3го апреля, 1807:

ճիդ. 96աբ Ատեսու մաղիսթրաթն գրէ վասն 15 կտոր իրաց. 28 апреля, 1807 года:

ճիե. 97ա 30 апреля, 1807 года. Տումն գրէ վասն քահանայից տանց:

ճիզ. 97բ Պրավլենին գրէ առ սրբազանն, որ ուքազ արարեալ են Ատեսու մաղիսթրաթին. 2 майа, 1807 года:

ճիէ. 98ա 4 майя, 1807 года. Գրիգորիպօլու մա­ղիսթրաթն Եղիկովի գրովն պատասխանէ վասն կո­րած ապրանացն:

ճիը. 98ա-9ա Խաչատուր Եղիկովի տուած գրոյ օրի­նակն է, որ զինքն անմեղ ցուցանէ. 3го майа, 1807:

ճիթ. 99աբ10го майя, 1807 года, Հերմանն գրէ առ սրբազանն, թէ կա[ր]ելի չէ քահանայից տուն տալն:

ճլ. 100ա 1 июня, 1807, Աղակս գվիդանցին է, զոր սրբազան Եփրեմ ղռաժտանսկի կուպերնադօրէն սուն գրօվ հետ պահանճեաց, բայց մնաց անհե­տա­դարձ:

ճլա. 100բ-1ա Վասն տուգանաց եւ պաղի, գրե­ցաք արկուպերնգի պրավլէ՛՛, որ Գրիգորն տուեալ է, ընդ որս եւ զԿօսդանդի Գրիգորիայն եդեալ ///ուցաք. 4 июня, дня, 1807 года, въ Херсонъ:

ճլբ. 101աբ Խերսոնայ Ղռաժ[ե]նսփի կուպեռնա­դօ­րին ետու աղակս Գրիգորից հաշիւն պահանճելոյ, թէ ունեմ արդիօք զիրաւնս պահանճել, թէ ոչ. 4 июня, дня, 1807 года, вь Херсонъ:

ճլգ. 102ա Քեֆիթանցի Հնդու ապրանաց, տուեալ սրբազանին առ Մանուէլ վարդապետն:

ճլդ. 102բ18 июня, 1807 года. Սոբշէնի Կուբերց­կի Բրբզէդէնին Հնդու ապրանաց սրբազանին տուելն:

ճլե. 103ա 22го сентября, 1807 года. Սոբշենի Թերեսբօլցկի գազնաչայցի վասն ժալուվնային:

ճլզ. 103ա 8 сентября, 1807. Բրօգորօրու գիր առ Մինէյ զչրիչն առ քեզ գիրն իրէն սեկրեթարն խրկելու:

ճլէ. 103բСентября 9го дня, 1807 года. Բօլի­ցան շոբշէնի Գրիգորիպօլու վասն Եղիկովի կորու­սեալ ապրանաց եւ փողի 404 ռուպլին:

ճլը. 104աСентября 11го дня, 1807 года. Առ Տիւքն վասն Գրիգոր վարդապետիւ թիմացէ գալոյն:

ճլթ. 104բ-5աСентября 12го дня, 1807 года. Սոբշէնիէ առ կուպերցկի պրաւշէնի վասն Գրիգոր վարդապետին տան համար եւ այլոց:

ճխ. 105աբ 12го сентября 9го дня, 1807 года. Առ սովետնիկ վօրօնովսկի գիր վասն Գրիգոր վար­դա­պետին համար:

ճխա. 105բ 16 сентября 1807 года. Առ Լաշ­կա­րովն Ստեփան Սուրապաշին իմացու:

ճխբ. 106ա 21 сентября 1807 года. Առ սովետ­նիք Վօրօնով[ս]կուն վասն Կօրօտնիչին բաշբօրթի համար եւ վասն Գրիգոր վարդապետին յետս դառ­նա­լոյն դիմացէն:

ճխգ. 106բСентября 26го дня, 1807 года. Առ բօ­լեցմեստրն Թօմաշէֆսկոմու սոբշէնի վասն Գրիգոր վարդապետին ժամանակ տալ հիսապն տալոյ:

ճխդ. 107աСентября 27 дня дня, 1807 года. Սոբ­շենի գրեալ Կորօտնիչին, թէ իմացում տուի Գրի­գոր վարդապետին:

ճխե. 107բ Октября 3 дня, 1807 года. Գրիգոր վարդապետին գրեալ սոբշենին առ Կօրօտնիչն:

ճխզ. 107բ-8աОктября 10го дня, 1807 года. Սոբ­շենի առ Թումանովն՝ գալ Գրիգոր վարդապետին բանին համար. Հիսապի:

ճխէ. 108ա-11ա Գրիգոր վարդապետին գրեալ օպեսնենիէն առ կուպերսկի պարվլենին վասն իւր հի­սապին. Октября 12го дня, 1807 года, Григо­рио­полъ:

ճխը. 111աբОктября 17го гня, 1807 года. Գրի­գոր վարդապետին գրեալ օպեսնենիէն առ կուպերս­կի պրաւլէնին վասն իւր հիսապին:

ճխթ. 111բНоября 2го дня, 1807 года. Սօբշէնի բօլիցն վասն Եղիկովէն փողն առաքեսցէ:

ճծ. 112աНоября 7 дня 1807 года. Բօլիցմեստրն գրէ սոբշէնի վասն Եղիկովի տան համար եւ 404 ռուպլոյն մաղիսթրաթ գրեալ եմ:

ճծա. 112աНоября 7 дня 1807 года. Սոբշենիէ աբօ­լիցմեստրն՝ վասն Եղիկովին փողն ուր եւ իցէ գտանէ:

ճծբ. 112բНоября 30го дня 1807 года. Առ խրաժ­տանցկի կուպերնաթն գիր վասն աղքատաց:

ճծգ. 112բ-3աНоября 30го дня 1807 года. Առ Վօ­րո­նովսկին գիր վասն խանութից եւ վասն բաղ­ճային ուքազ առաքէ Կօրօնիչին եւ Մինալազրիչին գիրն առ Վօրնովսկին:

ճծդ. 113բДекабря 8го дня, 1807 года. Գիր աղ­քիր­մանի կօմենթատին:

ճծե. 113բ-4աДекабря 8го дня, 1807 года. Սոբ­շէնի Կոպերցկի պրաւլէնին կուպերնաթին վասն ար­գել­ման քնեազին:

ճծզ. 114աբДекабря 12го дня, 1807 года. Սոբ­շէ­նի առ մաղիսթրաթն վասն Եդեկովին 404 ռուպ­լոյն:

ճծէ. 114բ-5աДекабря 22го дня, 1807 года. Սոբ­շէնի առ կուպերցկի Բուրգորօշու վասն Եղիկովի բանին մաղիսթրաթի սեկրեթարն զվերջացուցանելն:

ճծը. 115ա1808го года, января 1го дня. Սոբ­շէ­նի Թէրեսբօլու քազնաչայի վասն 100 ռուպլի Ժալով­նային:

ճծթ. 115բ 3го января 1808го года. Թրեսբօլի քազ­նաչայն գրէ առ Մանուէլ վարդապետն վասն փող չի լինելոյն:

ճկ. 116աЯнваря 5го дня, 1808го года. Սոբշէնի քազոնի բալաթ վասն ժալովնային:

ճկա. 116բЯнваря 5го дня, 1807го года. Առ վի­ցու կուպռնաթօրն Շուայքօվսկօմու վասն ժալով­նային:

ճկբ. 116բ-7աЯнваря 14го дня, 1808го года. Սոբ­շէնի առ կուբերցկի ըշտրափչիկ վասն Եղիկովի բանին:

ճկգ. 117աբЯнваря 14го дня, 1808го года. Սոբ­­շէնի Կուպերցկի Ըստրաբչիկին վասն խանութից եւ պախճային:

ճկդ. 117բ12го января 1808го года. Սնօշէնիէ կու­պերնաթօրայ ղըլաթգօհօ վասն քնեազ Ար­ղու­թենց­կիյէն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի վրայ փակցուած թղթին՝ «Հմր 1, Օրի­նակք գրութեանց ըստ մեծի մասին ռուսերէն Յովսէփ արքե­պիս­կոպոսի վիճակաւորին Նոր Նախիջեւանայ, Գրիգոր եպիսկոպոսի եւ Մանուէլ վարդապետի: Յամի Տեառն 1804 մին­չեւ ց1808. քառածալ, շղագիր, գրեալ ի վերայ կապոյտ թղթոյ, ի քաղաքսն Ռուսաստանի», 1ա՝ «Архи­манд­ри­та Кимишханского Мануила, 754/2913»:

2914

ՕՐԻՆԱԿՔԳՐՈՒԹԵԱՆՑՍՏԵՓԱՆՆՈՍԻՎԱՐԴԱՊԵՏԻ

(Նաեւվրացերէն)

ՂԶԼԱՐ, ՄՈԶԴՈԿ

ՌՄԾ.-ՌՄԾԸ.– 1801-1810

ԹԵՐԹ՝ 146. չգրուած՝ 55բ-6ա, 123բ-4բ, 130բ, 140աբ, 142բ, 146բ-7բ: ՊՐԱԿ՝ 1-10x12 (1՝ 10. 2, 10՝ 11) + 1-4x2 (2՝ 4. 4, 6՝ 10), ՆԻՒԹ՝թուղթ. կապոյտ, լուսագծերով, «ЯМСЯ» լուսա­դրոշ­մով, սպիտակ՝թ. 123-47, լուսադպոշմով՝թագակիրոճավո­րուածզինանշան, մէջըարջ, նիզակնուսին, խաղողիոստ, ող­կոյ­զով, որիկողքը՝ «ЛАОДОГОХъ» եւկիսաշրջան. թ. 125՝թագապսակզինանշան, մէջըերեքվեցթեւաստղ, որիտակը՝FP, թ. 126՝փայտէշրջանաձեւցանկապատ, մէջըսաղաւարտովմարդ, դիմացըառիւծ, վերեւում՝PROPARTIA, կողքինթա­փուած... NIG//NEN, թ. 129-130՝ոճավորուածբուսազարդ: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 32x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (35x18): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 84ա): ԿԱԶՄ՝կարմիրծաղկաթուղթ, միջուկը՝ստուարա­թուղթ, մէջքը՝կարմրաւունմոմլաթ, աստառը՝դեղնաւունթուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ), դեղնաւունթուղթ, մասնկազմաս­տա­ռի:

Новый рисунок

Նմուշ 84ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. ԺԹ. դարում նորոգուած, կազմը մա­շուած, եզրերը թուլացած կամ թափուած (Ա. փեղկի վերի արտա­քին անկիւնը), մէջքը պատռուած, թերթերին զանազան բծեր, թ. 1-11՝ վերին եւ արտաքին եզրերը մասամբ այրուած, բնագիրը եղ­ծուած, թ. 117-147՝ նամակների բնագրերն են, տարբեր չափե­րի թղթերի վրայ (չափսերը տե՛ս Բվնդ.):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1աբ 1801, սեպ՛՛ 12ին /// իՄօսկովառսրբա­զանտէրնմեր – Բարձրսրբազնագունեղհա՛յրիմ, ամէնողորմտէ՛ր, սուրբգարշապարացդհամբոյրնուիրեմ, յօգոստոսի 30ինգրեալդսեպ՛՛ 8ինընկա­լաք... ամենեցունցյոյժսիրոյկարօտիւողջունեմք:

Ծնթ. Սրբազանին ուղղուած բոլոր նամակներն սկսւում են այս­պէս՝ «Սրբազանգունեղ հա՛յր իմ, ամէնողորմ տէ՛ր, սուրբ գարշապարացդ համբոյր նուիրեմ...». որ ամէն անգամ չենք քաղել. ապա՝ բերել ենք միայն ամսաթիւ եւ տեղանուն ունեցող վերջերը:

2. 1բ-2աԲարձրսրբազանգունեղհա՛յրիմ, ամէ­նո­ղորմտէ՛րսուրբ... այսմանցեալփօստինզամենայնորպէսնմերգրեալեմ, բայցորովհետեւայսմաւուրառաքեցաքմերԱսլաննզայսեւսհարկաւորեցաւյայտ­նելսրբազնութեանդերէկեանօրն... 1801, սեպ՛՛ 14ինընդԱսլանինմերոյ:

3. 2աբԻՂզլար, առդատաւորսնՌատկաուզի – Ճշմարտասէրեւիրաւախոհդատաւորացդ՝պարոնացՆիկողայոսՍտեփանեանիդ, ԵրեմիայՍարգսեանիդեւՍտեփանԴաւիթեանիդզաստուածայինողջոյնեւօրհնութիւննուիրեմ... 1801, սեպ՛՛ 16:

4. 2բ-3աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխպարոնՍտեփանն – ԱրժանապատիւտէրՄինասաւագքահանայեւհարազատերիցփոխպարոնՍտե­փան, յոյժկարօտիւողջոյննուիրեմ. երկուգիրնձեր, հանդերձկապուտեւայլթղթովընկալայ... 1801, սեպ՛՛ 16:

5. 3աբԱռՄօզդօկուտէրԳալուստն – Արժա­նա­պատիւտէրԳալո՛ւստ, իմմիակսիրելի՛, յոյժսիրովողջոյն. գրեալդընկալեալեմըստիւրժամանակին, հանդերձմեծփակէթն...1801, սեպ՛՛ 16:

6. 3բ-4աԻՄօսկով, առսրբազանտէրնմեր – Գե­ր­երջանիկեւբազմերախտհա՛յրեւիմ... լուաքզդառ­նաղէտեւզարհուրելիլուր... իյԱժդարխան, տրտումՍտեփանաբեղայաւա՜ղեւդարձեալաւա՜ղ, յոյժշեշտիւ: 1801, սեպ՛՛ 18ին (վերջը՝ 4աբվրացերէն):

7. 4բ-5աԱռտէրԳալուստնՄօզդօկու – ԻՔրիս­տոսսիրեցեալհարազատբարեկամտէրԳալո՛ւստ, յոյժկարօտիւողոջոյն, սեպտեմբերի 14ինգրեալդիսոյնամսոյ 17ինընկալաք... երեքթումանէտուեալհայրսուրբնեւոչայլինչպարոնՍտեփանինեւձերամե­նեցունցյոյժսիրովողջունեմ:

Ծնթ. Այսուհետեւ ուղարկելու ամսաթիւը չենք գրել այն նա­մակների, որոնց սկզբի մի քանի տողում երկարօրէն գրուած է նամակն ուղարկելու եւ ստացուելու ամսաթուերը:

8. 5աբԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխն – Իսեպ՛՛ 15ինգրեալնձեր 17ինստացաքեւծանեաքզամենայնգրեալսնձերյառաջքանզայս, որօրինա­կեալգիրառաքեցաք, որէրիՊետերբուրգայ, տէրԳրիգորխաչակիրաւագքահանայ... իՍուրբԱթոռէնգիրչունիմք. 1801, սեպ՛՛ 23:

9. 5բ-7աԻՄօսկով, առսրբազանտէրնիմ – Երիցսերանեալսրբազանգունեղհա՛յրիմ, ողորմածտէ՛ր, սուրբ... իսեպ՛՛ 6ինեւ 13ինգրեալքդ, հանդերձքանիանձանցհասանելոյեւերկուցաւետեացթղթովքընկալաքմեծաւուրախութեամբեւգոհութիւնսվերըն­ծա­յեցաք... 1801, սեպ՛՛ 26: Խոնարհծառայ, ներբանցդփոշիՍտեփաննոսաբեղայ, մինթուղթէիրառաքեալարքիէրիտուած, որայժմկրկինառաքեցի:

10. 7բ-8բ [ԱռտէրԳալուստնեւպարոնՇարօն] – ԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստեւպարոնՇարօ՛յ, սի­րե­լի՛քեւմիակեղբա՛յրքիմ, յոյժսիրոյեւկարօտիւող­ջոյն, իսեպ՛՛ 21ինգրեցեալնձերիսոյնամսոյ 25ինըն­կալայ, ո՛վհաւատարիմսիրելիքիմ... 1801, սեպ՛՛ 30 (8ա՝ 15 տողվրացերէն):

11. 8բ [ԱռտէրՄինասն] – Արժանապատիւծերու­նա­զարդտէրՄինասաւագքահանայեւերիցփոխպա­րոնՍտեփան, իսեպ՛՛ 22ինգրեալնձեր... 1801, սեպ. 30:

12. 9աբԳերերջանիկեւսրբազնագունեղհայրմեր... իսեպ՛՛ 20ինգրեցեալդիսոյնամսոյ 28ինըն­կա­լաքեւծանեաք, յոյժուրախացեալհոգութեամբփառսմատուցաքապէնիազին... 1801, հոկտեմբերի 3:

13. 9բ-10բԱռտէրԳալուստՄօզդօկու – ԻՔրիս­տոսսիրեցեալհարազատեղբայրտէրԳալո՛ւստեւպարոնՇարօ՛յ, յոյժսիրոյկարօտիւողջոյնպատուա­կանեղբարք... 1801, հոկ՛՛ 4:

14. 10բ-1աԱռՂզլարուտէրՄինասնեւերից­փոխն – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սաւագքահանայեւպարոներիցփոխՍտեփա՛նյոյժսիրոյկարօտիւող­ջոյն.... 1801, հոկ՛՛ 4:

15. 11բ-3աԱռսրբազանտէրնիմ – Բարձրսրբա­զան­գունեղ... իհոկտեմբերի 5ինընկալայհանդերձվե­հազնեայիշխանաղայՅովակիմիվասնճշմարտու­թեանջատագովլինելոյն... 1801, հոկ՛՛ 10:

16. 13աԱռսրբազանհայրնմերիՄօսկով – Գեր­երջանիկեւգորովագութսրբազանհայրիմ, ամէ­նողորմտէրսուրբ...

17. 13բ-4աԻՄօզդօկուտէրԳալուստնեւպարոնՇարօյն – ԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստեւմերհաւատարիմպարոնՇարօ՛յ, յոյժսիրովեւկարօտիւողջոյն. իհոկ՛՛ 5ինգրեալդիսոյնամսոյ 9ինստացայեւծանեայզամենայնլիովին... 14 հոկ՛՛, 1801:

18. 14աբԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերից­փոխն – ԱրժանապատիւտէրՄինասծերունազարդաւագքահանայեւմերհաւատարիմսիրելիերիցփոխպարոնՍտեփանյոյժսիրովնուիրեմզողջոյն... 1801, հոկ՛՛ 14:

19. 14բ-5աԻՂզլարառմահտեսիտիրացուՅա­րու­թիւնն՝Էլիզբարկոչեցելոյն – ՍիրելեացդիմիՔրիստոսմահտեսիՅարութի՛ւն, յոյժսիրովզքրիստո­սականողջոյնզերկուսինգրութիւնդառմեզհասինեւզամենայնհանգամանսնոցինլ[ի]ովինիմացայ... 1801, հոկ՛՛ 14:

20. 15աբԱռՓիթոյինցպարոնաղայնիԹիֆլիզ (վրացերէն)... հոկտ՛՛ 14 1801:

21. 15բ-6բԻՊետերբուրխ, առտէրԳրիգորն – ՅարգելիեղբօրդիմոյտէրԳրիգորխաչակիրաւագքա­հանայիդսրբազնագործաջոյդհամբոյր, իսեպ՛՛ 26ինգրեալդիհոկ՛՛ 12ինընկալայ... 1801, հոկ՛՛ 17:

22. 17ա-8աԱռսրբազանտէրնմերիՄօսկով – Երիցսերանեալսրբազանհայրիմկարօտեալ... իհոկ՛՛ 4ինգրեալդի 12ինընկալայեւծանեայզառողջգոլնպատուականանձինձերում... 1801, հոկ՛՛ 17:

23. 18բԱռՂզլարուտէրՄինասնեւերիցփոխպա­րոնՍտե[փանն] – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սծերունազարդաւագքահանայիդեւարիջաներիցփոխպարոնՍտեփաննոսիդողջոյն...

24. 19աՅարգելիեղբայրմահտեսիտիրացուՅա­րութի՛ւն, յոյժսիրովողջոյն, յառաջքանզայսգրեալեմեղբօրդիմոյվասնվէքսիլիդ, որյայտնեալեմ... 1801, հոկ՛՛ 21:

25. 19աԻՄօզդօկուտէրԳալուստնեւպարոնՇա­րօն – ԱրժանապատիւտէրԳալուստեւհաւատա­րիմպարոնՇարօյ, յոյժսիրովողջոյն...

26. 19բ-20աԻՄօսկովառսրբազանհայրնմեր – Գթաշատեւբազմերախտսրբազանգունեղհա՛յր... իհոկ՛՛ 8ինգրեալնձերիսոյնամսոյ 19ինընկալայհան­դերձՓիթօյեանաղայիմեծփակէթիւն... 1801, հոկ՛՛ 24ին:

27. 20բԻՍ. Պետերբուրղ, առտէրԳրիգորն – Յար­գելիեղբա՛յրտէրԳրիգորխաչակիրաւագքահա­նա՛յ, սրբոյաջոյդհամբոյր, իհոկտեմբերի 17ինստա­ցաքիձեռնպատուելիփեսայինքոյպարոնՆեր­սէ­սին... 1801, հոկ՛՛ 24ին:

28. 21աբԱռՂզլարուտէրՄինասնեւերիցփոխպարոնՍտեփանն – ԱրժանապատիւտէրՄինասաւագքահանայեւերիցփոխպարոնՍտեփանն, յոյժսի­րովեւբազմաւկարօտիւողջոյն, իհոկ՛՛ 20ինգրեալնձերիսոյ[ն] ամսոյ 23ինընկալաքեւծանեաքզամենայնլիովին... 1801, հոկ՛՛ 28ին:

29. 22աԻՍ. Պ., առսրբազանտէրնմեր – Երջան­կա­փայլսրբազանհա՛յր... իսոյնամսոյ 27ինընկալայյերեկոյանժամունհանդերձայլեւգրուածովքեւուրախութեանկոնդակաւ... 1801, հոկ՛՛ 31:

30. 22բԻՍ. Պ., առտէրԳրիգորխաչակիրաւագքահանայն – ՀայրապատիւեղբօրդիմոյտէրԳրիգորխա­չակիրաւագքահանայիդ... 1801, հոկ՛՛ 31:

31. 23ա-4աԻՍ. Պ., սրբազանհօրնմեր, իկող­մա­նէմերտիրացուՅարութիւնին – Բարձրսրբա­զան­գունեղեւկարօտեալտէրերկնասլաց... նախապէսգո­հա­նամզԱստուծոյ, զիիձեռացդեկոսասարաս, ամբարիշտեւապօրինաւորԴաւիթիբրկաթուղիկո­սէն... 1801, հոկ՛՛ 31:

32. 24աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխպարոնՍտեփանն. ՎասնԽօյեցիգերատարխնդրա­նօքմերպարոնԲաբային – ՍտեփանԲաբայԳոլովինգրեցաքժողովքառնելյեկեղեցիսն... 1801, նոյ՛՛ 2, յԱժդարխան. ԽոնարհծառայՍտե[փան] վր.:

33. 24բ-5աԻՍ. Պ., առսրբազանտէրնիմ – Գո­րո­վագութսրբազանհա՛յրսուրբ, գարշապարացդ... յայսմփօստիսորովհետեւչուեալնեսիՄօսկովուդէպիՍանկտՊ., վասնայսչունիմիսրբութենէդգիրինչ... 1801, նոյ՛՛ 7ին:

34. 25բԻՍ. Պ., առտէրԳրիգորաւագքահանայն – ԱրժանապատիւյարգելիեղբայրտէրԳրիգորխաչա­կիրաւագքահանա՛յ, սրբոյաջոյդհամբոյր... 1801, նոյ՛՛ 7ին:

35. 25բԻՄօսկով, առպարոնԳրիգորնՊետրո­վիչՄօռօզովն – ԳերյարգելիպարոնԳրիգորՊետրո­վիչ, իմախորժբարեկամզաստուածայինննուիրեմ... 1801, նոյ՛՛ 7ին:

36. 26ա-7բԱռգերյարգելիՅարութիւնեւՅով­հան­նէսաղայիցնԱնշինովեանցիԲուշեռեւկամուրեւլինին – ԳերպատուելիեւյարգոյամեծարՅովհան­նէսեւՅարութիւնաղա՛յք, յոյժսիրովզփրկչաւանդննուիրեմ, ծաներո՛ւք, աստուածասէրսիրելի՛ք... 1801, նոյեմբերի 9ին:

37. 28աԻԹիլֆիզ, առՓիթօյենցպարոնԱղայն – Գերյարգելիեւմեծապատիւիշխա՛ն, պարոնաղայեւմերողորմածտէրեւբարերարբարեկա՛մ, գրութիւնդ, որիհոկ. 19ինգրեալ, նոյեմբերի 6ինընկալայ... 1801, նոյեմբերի 11:

38. 28բ-9աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերից­փոխպարոնՍտեփանն – ԱրժանապատիւտէրՄի­նա՛սեւերիցփոխպարոնՍտեփա՛ն, յոյժկարօտիւող­ջոյն. ինոյեմբերի 3ինգրեալնիսոյնամսոյ 6ինընկա­լայեւզամենայնգրեալսնձերծանեայ: Բազմակնիքման­սարնձեռամբՅովակիմինընկալայ... 1801, նոյ. 11:

39. 29աբԻՍ. Պ., առսրբազանտէրիմ – Սրբազ­նա­գունեղհա՛յրիմ, ողորմածտէ՛ր... երկուփօստէ՝գիրչունիմքիսրբութենէդ, բայցյուսամՏեռանշնոր­հիւմինչցարդխաղաղութեամբժամանեալիցենյայդր, յայսմփօստիսընկալնում... 1801, նոյեմբերի 14:

40. 29բ-30աԱռՓիթօյեանպարոնԱղայն, իԹիլ­ֆիզ – Բարձրապատիւիշխանպարոնաղա՛յ, մերխնամածուբարեկամ, զաստուածայինննուիրեմ, պա­տուելութեանդգրութիւն, որիհոկ՛՛ 8ինգրեալինո­յեմ­բերի 13ինընկալայհանդերձԴանիէլսրբազանի... 1801, նոյեմբերի 18ին:

41. 30աԱրժանապատիւեւհանճարաշատտէրԳալուստեւպարոնՇարօ՛յ, զշնորհանիշնամակբա­րե­կամութեանն, որինոյ՛՛ 9էնգրեալ, ընկալայինոյնումամսոյ 13ին... 1801, նոյեմբերի 18ին:

42. 30աՀայրապատիւեղբայրԳրիգորվարդա­պե՛տ – Գիրդինոյ՛՛ 3ինստացայ 16ին, զորինչգրեալէիրյաղագսժողովարարութեանդ, նաեւՄկրտիչվար­դապետնուիրակին... 1801, նոյեմբերի 18:

43. 30բ-1աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնմեր – Սրբազնագունեղեւխնամաշատհա՛յրսուրբ.... ծանեաքխաղաղութեամբժամանիլնձերիկայսերապերճքաղաքդՍ. Պետերբուրղ, որոյվասնմատուցաքզփառսեւզգոհութիւնսամենակարօղին... 1801, նոյեմբերի 21:

44. 31բԻՄօսկով, առպարոնԳրիգորՊետրո­վիչնՄօռօզեան – ԳերպատուելիպարոնԳրիգորՊետ­րովի՛չ, իմանգինբարեկա՛մ, զփրկչաւանդողջոյննուիրեմյառաջքանզայսինոյեմբերի 7ինմատուցեալեմառյարգութիւնդզորպիսածանոյց... 1801, նոյեմբե­րի 25ին:

45. 32աբԻՍ. Պ. առսրբազանհայրնիմ – Գեր­եր­ջանիկհա՛յրեւողորմածտէ՛րսուրբ... 25ինընկա­լաքեւծանեաքզամենայնլիովին, բայցզի՛նչօգուտ, որՄօսկօվուփօստներկուշաբաթիօրնեկնանժա­մանակ՝իգիշերի 12 ժամուն... 1801, նոյեմբերի 28:

46. 33աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխպարոնՍտեփանն – ԱրժանապատիւտէրՄինասծե­րու­նազարդաւագքահանա՛յեւմերհարազատեւհաւատարիմերիցփոխպարոնՍտեփա՛ն, զգրութիւննձեր, որինոյեմբերի 28ինստացայեւծանեայզամե­նայնլիովին... 1801, դեկտեմբերի 2:

47. 33աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպարոնՇարօն. ըստվերնոյն 1801, դեկտեմբերի 2:

48. 33բԱռտիրացուՅարութիւնԷլիզբարն, իՂզլար – Զնամակսիրոյ, որինոյեմբերի 24ին, ըն­կա­լայ 28ին, եւվասնառաքեցելոյդգրոյն, որառսրբա­զանծնօղնմերլե՛րանհոգ... 1801, դեկտեմբեր 2:

49. 33բ-4բԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնմեր – Գորովագութսրբազանհա՛յրիմողորմած... ծա­նեայզամենայնուրախականբանսնեւբարեկամացթուղթսնմատուցիեւսրբութեանդաւրինականբանսն... 1801, դեկտեմբերի 5:

50. 35ա-6աԵրիցսերանեալսրբազանԴանիէլարքեպիսկոպոսիդ – ԻհայրապետութիւնդամենայնՀայոցսուրբ... երիցսկամհնգիցսգրութիւնդ, որառկայսերապսակսրբազանտէրնիմընկալեալեմ... 1801, դեկտեմբեր 9:

51. 36բ-7բԻՍուրբԱթոռն, առՊօլսեցիՅոհան­նէսարքեպիսկոպոսն – Երանաշնորհեւառաքելա­շա­ւիղՅօհաննէսսրբազանարքեպիսկոպո՛սեւմերողորմածտէ՛րեւբարերար, սրբազանգործաջոյդխո­նար­հաբարհամբոյրնուիրեմերկիցսգրութիւնդ... 1801, դեկտեմբերի 9:

52. 38ա-9աԻԹիլֆիզ, առՓիթօյեանպարոնաղայն – Գերպատուելիեւազնուամեծարպարոնաղա՛յ, մերանգինբարեկամեւբարերարտէ՛ր, աս­տուածայինննուիրեմ... 1801, դեկտեմբերի 9:

53. 39բ-40բԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնիմ – Խնամաշատեւկարօտեալսրբազանհա՛յրեւիմամէնողորմտէ՛ր... 9ինընկալայզառողջգոլնպատուականտեառնդիմոյ, լսելովիհոգիեւիմար­մինցնծացաք... 1801, դեկտեմբերի 12:

54. 40բԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպարոնՇարօն – ԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստեւպարոնՇա­րօ՛յ, յոյժսիրոյկարօտիւողջոյն... 1801, դեկ­տեմ­բերի 16:

55. 41աԻՂզլար, [առ] տէրՄինասնեւերիցփոխպարոնՍտեփանն – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սծե­րունազարդաւագքահանայեւերիցփոխպարոնՍտե­փա՛ն, յոյժսիրովողջոյն, իդեկտեմբերի 8ինգրեալնձեր 11ինընկալայեւծանեայզառողջգոլն... 1801, դեկտեմբերի 16:

56. 41բԻՂզլար, առՄկրտիչԱնանիովն – Գեր­պա­տուելիպարոնՄկրտի՛չ, իմմիակբարեկա՛մ, զաս­տուածայինննուիրեմ, դեկտեմբերի 1ինգրեալդ 4ինստացայեւծանեայսիրականսիրելւոյդիմոյզառողջգոլնեւյոյժուրախացեալ... 1801, դեկտեմբերի 16:

57. 41բ-2բԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնիմ – Գորովագութսրբազանհա՛յր... իդեկտեմբերի 16ինստացայհանդերձայլեւայլթղթովքիՓիթօյենցաղայիփակէթնոչէհասՄօզդօկուփօստին... 1801, դեկ­տեմբերի 19:

58. 42բ-3աԻԹիլֆիզ, առՓիթօյեանպարոնա­ղայն – Գերապայծառեւպատուելագունեղպարոնա­ղա՛յ, մերհազուագիւտեւանգինբարեկամ, զաստուա­ծայիննմատուցանեմ, յառաջքանզայսամսոյս 9ինորպիսածանոյցթղթովառգերպատուելութեանդ... 1801, դեկտեմբերի 23:

59. 43աԱրժանապատիւտէրԳալուստեւպարոնՇարօյ, յոյժսիրովողջոյնիդեկտեմբերի 14ինգրեալդ 18ինստացայեւծանեալզամենայն, լիովինիսրբա­զանհօրէիմմէթուղթստացայ, ահաառաքեցիառձեզ... 1801, դեկտեմբերի 23ին:

60. 43բԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնմեր – Գորովագութեւբազմերախտսրբազանհա՛յր... իսոյնամսոյ 24ինստացայեւծանեայզամենայնբանս, որինմա, յաղագսաքսորեալպատրիարգին, զորինչգրեալէիրմեքեւսաստյառաջագոյնլուեալեմք... 1801, դեկտեմբեր 26:

61. 44աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպարոնՇարօն – ԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստեւպարոնՇարօ՛, յոյժսիրովողջոյն... 1801, դեկտեմբերի 30:

62. 44բ-5աԱռտէրՄինասն, իՂզլար – Արժանա­պա­տիւտէրՄինա՛սծերունազարդաւագքահանայ. յոյժսիրովողջոյն, իդեկտեմբերի 22ինգրեալիքաղցրաոճգրութիւնդընկալայիսոյնամսոյ 25ինեւզամենայնընթերցայեւծանեայմանրամասնաբար... 1801, դեկտեմբերի 30:

63. 45ա-6աԱստուծով 1802, թուոջյունվարի 2, իՍ. Պետերբուրղառսրբազանտէրնմեր – Գեր­եր­ջա­նիկսրբազանհա՛յրսուրբ... իդեկտեմբերի 13ինգրեալնձերոյբարձրսրբազնութեաննինոյնթուոյ 31ինընկալայ, եւյաղագսպատրիարգութեաննգրեալէիր, թէԳրիգորեւԲարդուղիմէոսեպիսկոպոսացնենընտրեալ... 1802, յունվարի 2:

64. 46աբԻԹիֆիզառպարոնաղայնՓիթօնով – Բա­րեպաշտօնեւազնուամեծարպարոնաղա՛յ, զաս­տուածայիննմատուցանեմ, զերկուսինգրու­թիւնքդ, որիդեկտեմբեր 7էնեւ 17էնընկալեալեմ 1802, յունվարի 1ին... 1802, յունվարի 6:

65. 47աԱռպարոնՇաքարօնՇադենեանց – Գեր­պատուելիպարոնՇաքարօ՛յ, յոյժսիրովզաստուա­ծայիննմատուցանեմիդեկտեմբերի 8ինգրեալդ 24ինընկալայեւծանեայզամենայնմիըստմիոջէկոչեսցիզպարոնՅովսէփփեսայնքոյեւզորինչհարկնէր՝խօ­սեցայ... 1802, յունվարի 6:

66. 47բԱրժանապատիւտէրԳալուստշնոր­հա­փայլքահանայեւմերհաւատարիմսիրելիպարոնՇարօ՛յ, յոյժսիրովողջոյն – Իդեկտեմբերի 28ինգրեալնձերյունվարի 1ինընկալայ, հանդերձՓի­թօյեանաղայիմեծփակեթիւն, եւծանեայզամենայնգրութիւնսձեր, ահագրեմձեզիՍուրբԱթոռոյ, որինոցակօպիայնահաառաքեցի, պարտիսյայդրեղեալհասարակութեանն... 1806, յունվարի 6:

67. 48աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնմեր – Սրբազանհա՛յր... յունվարի 7ինստացայեւծա­նեայզամենայնլիովինյաղագսկայսերականշնորհպնակէիստանալդ... 1802, յունվարի 9:

68. 48աբԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Ար­ժա­նա­պատիւտէրԳալո՛ւստ, յոյժսիրոյկարօտիւողջոյն, գիրդընկալայըստժամանակինեւսրբազանինհասա­նելոյնառաքեցի... 1802, յունվարի 13:

69. 49աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխն – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սծերունազարդաւագքահանայեւհարազատերիցփոխպարոնՍտեփան... 1802, յունվարի 13:

70. 49բԻԹիլֆիզ, առՓիթօյեանպարոնԱղայն – Գեր­յարգելիեւազնուամեծարպարոնաղայեւմերսյատկացեալբարերարտէ՛ր, զաստուածայիննմատու­ցա­նեմիյունվարի 6ինգրեալեմթղթոցդպատաս­խա­նին, բայցայժմզայսուրախութեանհամբաւս... 1802, յունվարի 13:

71. 50ա-1աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Բազմախնամեւգորովագութտէ՛ր... յայնմժամուըն­կալաքմինչփակէաքիՄօզդօկուառաքելոյթուղթսնեւիՓօթիեանաղայի... յունվարիր 15:

72. 51բԳերապայծառեւվեհազնեայիշխան, ՍրբոյԱթոռոյնեւհամայնհայոցազգիներկրորդԼուսաւորչի... 1802, յունվարի 16:

73. 51բԻՄօզդօկ, առպարոնՍտեփաննՇա­րօյեանն – ԻՅունվարի 11էնգրածդ 15ինընկալայեւծա­նեայզառողջլինիլդ, բայցտխուրեմվասնպա­տուելիեղբօրդ... 1802, յունվարի 16:

74. 51բԸստայսմոճիեւիՂզլարգրեցաք, առտէրՄինասն:

75. 52աբԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Գորովագութսրբազանծնօղիմ, ողորմածտէ՛ր... ծանեայզառողջգոլնպատուականանձինձերումեւիԹիլֆիզուգիրստացայ...

76. 52բ-3աԻկողմանէերիցփոխպարոնՍար­գիսն, առսրբազանն – Հա՛յրսուրբմինչյԱթոռոյեպիս­կոպոսացգրութիւնքնեկինաստ, եւլուաքզգա­լուստերկուսեւագլխաց... յունվարի 23, 1802:

77. 53աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Գերերջանիկսրբազանտէ՛րսուրբ... այսքանիմանսարշինեալնեմքամենեւինվասնԴանիէլիընդու­նե­լութեանն, ոչինչբանչէաքգրեալ, նաասացեալէր... յունվարի 23, 1802:

78. 53բԻՍ. Պետերբուրղ, առվեհազնեայիշխանաղայՄինասն – Գերազնագունեղեւվեհազնեայիշ­խանմերբարերարեւառատախնամտէ՛ր, զաստուա­ծա­յինննուիրեմ... 1802, յունվարի 23:

79. 53բ-4աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերից­փոխպարոնՍտեփանն – Արժանապատիւծերունա­զարդտէրՄինա՛սաւագքահանայեւերիցփոխպարոնՍտեփա՛ն, յոյժսիրոյկարօտիւողջոյն, փառքամենա­զօրինԱստուծոյ... 1802, յունվարի 24:

ա. 54աԸստայսմմտացնիՄօզդօկեւիԹիլֆիզգրեցաք:

80. 54ա-5աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Գերերջանիկսրբազանտէրսուրբ... 1802, յուն­վա­րի 29:

81. 56բՎեհազնեայեւխնամաշատիշխանմերբարերարեւողորմածտէր, զփրկչաւանդննուիրեմ, ովողորմածեւքաղցրագութտէրիմ... 1802, յունվա­րի 29:

82. 56բ-7աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպա­րոնՍտեփանԵսայիչնՇարօյեանց – ԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստեւպարոնՍտեփանԵսայի՛չ, իմհաւա­տա­րիմքսիրելի՛ք, յոյժսիրովողջոյն... 1802, փետրվա­րի 3:

83. 57աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխն. ըստվերնոյնեւայսներքոյգրեալքնաւելորդ – Նաեւգրելէիք, թէլուաք, զիեպիսկոպոսանուանեալքնգալոցեն... 1802, փետրվարի 3:

84. 57բ-8աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնիմ – Երջանկազարդսրբազանտէրսուրբ... ծա­նեայզառողջութիւնմեծիսրբազնութեանդ, վասնորոյզփառսեւզգոհութիւնսվերառաքեցաքառամենա­բարձրեալնԱստուած... 1802, փետրվարի 6:

85. 58բՎեհալուստրեւմեծաշուքպայծառ, զաս­տուածայինննուիրեմ... 1802, փետրվարի 6:

86. 58բԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն, պարոնՇա­րօնեւպարոնՍտեփանՇարօյեանցն – Իփետրվարի 1ինգրեալնձեր 5ինընկալայեւծանեայզառողջութիւնձեր, բայցյուսամվասնքոյ, պարոնՇարօ՛յսիրելի, զիմինչցարդՏեառնշնորհիւ... տիրացուԴաւթինյոյժսիրովողջունեմ:

87. 59աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւպարոնՍտեփաներիցփոխն – Յայսմփօստիսչունէիիձենջգրութիւն, ոչգիտելովզպատճառննորալուտհամբաւոչինչչունիմք... յոյժսիրովողջունեմնմանապէսեւՍեւանայԳրիգորվարդապետին:

88. 59աբԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնիմ – Երիցսերանեալեւգերերջանիկսրբազանհա՛յր... փետրվարի 9ինըստացայեւծանեաքզամենայնուրա­խալիգրութիւնս, նաեւզառաքեցեալթուղթսնիշխա­նացտեղւոյս... 1802, փետրվարի 13:

89. 60աԳերապայծառվեհազնեայիշխանմերբարերարեւառատախնամտէ՛ր, զկուսածիննմա­տուցանեմ... 1802, փետրվարի 13:

90. 60աԻԹիֆիզ, առպարոնաղայՓիթօնովն – Գերազնիւեւբարեպաշտօնպարոնաղայ, զփրկչա­ւանդնձօնեմիյունվարի 11ինեւ 24ինգրեալքդ... 1802, փետրվարի 17ին:

91. 60աբԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխպարոնՍտեփան – Իփետրվարի 9ինգրեալնձեր 12ինընկալայեւծանեայզառողջլինիլնձեր, տացէտէրյարաժամ... փետրվարի 17, 1802:

92. 60բԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպարոնՇարօն – Իփետրվարի 8ինգրեցեալնձեր 12ինըն­կալայեւծանեայզամենայնգրութեանսդհանգա­մանս... 1802, փետրվարի 17:

93. 60բ-1աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Երջանկազարդսրբազանտէր... ծանեայզամե­նայնբանս, որինմայուսամքՏեառնշնորհիւմինչցարդկայսերականղրամատն... 1802, փետրվարի 20:

94. 61բԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Գերերջանիկսրբազանտէ՛րսուրբ... իՍրբոյԱթո­ռոյնյԵրեւանու, իԹիլֆիզուեւիՄօզդօկութուղթքեկին, ահաառաքեցիառսրբազնութիւնդ... 1802, փետրվարի 24ին:

95. 62աԻՍ. Պետերբուրղ, առվեհազնեայիշ­խանաղայՄինասն – Վեհալուստրեւբարերարիշ­խանմեր, ամէնողորմտէ՛ր, զյիսուսաձիրննուիրեմ... 1802, փետրվարի 24ին:

96. 62աՍրբազանհայրսուրբգարշապարացդհամբոյրնուիրեմ... այժմզայսհարկաւորեցաւ, զիիՄօզ­դօկուպարոնՍտեփանԵսայիչՇարօյեանն... 1802, մարտի 1:

97. 62աԻՂզլար, առսրբոյնՍաղիմայՄկրտիչվար­դապետն – ԵրջանկազարդՄկրտիչշնորհափայլվարդապետ, իմհայրապատիւեղբա՛յր... 1802, մարտի 3:

98. 62բ-3աԻՂզլար, առբարեկամնԾուռենենցԳաբրիէլՄովսէսն – ԳերպատուելիպարոնԳաբրիէլՄովսէսեա՛ն, իմանգինբարեկամ, զփրկչաւանդողջոյնմատուցանեմ... 1802, մարտի 3:

99. 63ա-4աԻՄօզդօկ, առՆիկողոսեղբայրնիմ (վրացերէն)... 1802, մարտի 3ին:

100. 64աբԻՄօզդօկ, առպարոնՇարօնեւՍտե­փաննՇարօյեանն – Իփետրվարի 22ինգրեալնձեր 26ինընկալայեւծանեայզտկարութիւնպատուակա­նութեանդ, պարոնՇարօ՛յեղբայր, վասնյոյժցաւիմ... 1802, փետրվարի 3:

101. 64բԱռտէրՄինասնեւպարոնՍտեփաներից­փոխն – Յամենայնփօստիզգիրնիմոչառնեմպա­կաս... 1802, մարտի 3:

102. 64բ-5աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպա­­րոնՇարօյ – Զորպիսածանոյցձերդնամակ, որիփետրվարի 22ինառընկալայ, ինոյնս 26ինընդորսփակէթն... մարտի 3, 1802:

103. 65աԻԹիլֆիզ, առաղայՓիթօնովն – Զսի­րա­ծանոյցնամակմեծիբարերարիդմերոյ, որի 10 եւի 17 փետրվարիառընկալայի 26ինհանդերձսրբա­զանծնօղիսթղթովն... 1802, փետրվարի 3:

104. 65բ-6աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնիմ – Գերերջանիկեւսրբազանհա՛յրիմ, ամէ­նո­ղորմտէ՛ր... զերկուփակէթսնընկալայեւզորինչհրամայեալէիրվասնԹիլֆիզառաքելոյփակէթնառաքեցի...

105. 66աԻՂզլար, առտէրՄինասն – Իմարտի 2ինգրեալդընկալայ 5ինեւծանեայզամենայնհան­գա­մանսգրութեանդ, չունիմինչերկարելմիայնկար­ճառօտն... 1802, մարտի 10:

106. 66աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Իմար­տի 1ինգրեալդիսոյնամսոյ 5ինընկալայեւծանեայզամենայնգրութիւնսդյաղագսՍիմօնմաքսապետին, զորգրեալէիք, թէառնագիրգոյրմեծ... 1802, մարտի 10:

107. 66բ-7աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Սրբազնագունեղհա՛յրսուրբ... բայցզի՞նչօգուտ, թէեւսրբութիւնդգրէթէայսպէսեւայնպէս, բայցտեսանեմք, որանօգուտսրբութիւնդմիամիտնստեալյայդրեւտեղւոյդչարքն, զորինչ... 1802, մարտի 13:

108. 67բԳերազանցիշխա՛նմեր, մեծյո՛յս, օգ­նա­կա՛նեւբարերարտէ՛ր, զկուսածիննմատուցա­նեմ, յուսամզիՏեառնշնորհիւիբարիառող­ջութեանիցէամենագթածեւողորմածտէրդմեր...

109. 67բԵւսառ<առ>սրբազաննյոյժառանձինծանի՛ր՝մինչեւցայժմբազումմիջոցէանցեալ, որուստայՆերսէսնիտէրԳրիգորէնգիրչէրցոյցտուեալ... 1802, մարտի 13:

110. 68աբԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Սրբազանկերտհա՛յրիմ, ամէնողորմտէ՛ր... բայցայն, որգրեալես, թէզամենայնհարկաւորնսոյնօրսգրեալյատուկփօստնետուքհանդերձզանազանգրովք... 1802, մարտի 20:

111. 68բ-9աԱռվեհազնեայիշխանաղայՄի­նասն – Գերազանցիշխա՛նմեր, ամենախնամտէ՛ր, զփրկչա­ւանդննուիրեմ... 1802, մարտի 20:

112. 69աբԻՊետրբուրղառՆօստրանիկալէգիթարգմանպարոնՂէրասիմՍէրգէիչմայօրԿարա­պետն՝ՀինՆախիջեւանցին – ԲարձրարժանապատիւեւբարեծնունդաղայԿարապե՛տեւիմեղբա՛յր՝մերսրբազանյոյժհաւատարիմսիրելի, զփրկչաւանդող­ջոյնեւօրհնութիւն... 1802, փետրվարի 20:

113. 69բԻՂզլար, առտէրՄինասն – Արժանա­պա­տիւտէրՄինա՛սծերունազարդաւագքահանայ, յոյժսիրովողջոյնիմարտի 16ին... եւծանեայզա­ռողջութիւնպատուականութեանձերում, առայսյոյժուրախեմ... 1802, մարտի 24:

114. 69բ-70աԻՂզլար, առերիցփոխպարոնՍտե­փանն – ԳերպատուելիպարոնՍտեփա՛նբազմաշ­խատերիցփոխեւմերյատուկբարեկամեւճշմար­տու­թեաննջատագով... 1802, մարտի 24:

115. 70աբԻՂզլար, առմերբարեկամպարոնԳաբրիէլՄովսէսեանն – ԳերպատուելիպարոնԳաբ­րիէլՄովսէսեա՛ն, իմյատուկսիրելիեւանգինբարե­կա՛մ, զփրկչաւանդողջոյննուիրեմ... 1802, մարտի 24:

116. 70բ-1աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Ար­ժա­նապատիւտէրԳալո՛ւստեւմերհաւատարիմսի­րե­լի՛, յոյժսիրովողջոյն, իմարտի 8ինգրեալդիսոյնամսոյ 12ինընկալայեւծանեայզամենայնհանգա­մանսգրութեանդեւզառողջութիւնպատուական... 1802, մարտի 24:

117. 71աբԻՄօզդօկ, առպարոնՍտեփանԵսա­յեաննՇարօյեանցն – ԳերպատուելիպարոնՍտե­փա՛ն, մերհաւատարիմեւանգինբարեկամ, յոյժսի­րովողջոյն... 1802, մարտի 24:

118. 71բԻՄօզդօկ, առՆիկողայոսեղբայրնիմ (վրացերէն)... 1802, մարտի 24:

129. 72աբԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնմեր – Սրբազնագունեղհա՛յրիմ, ողորմածագունեղտէ՛ր... ահաԹիլֆիզույԵրեւանայեւիՄօզդօկութուղթսընկալայ, որահաառաքեցիզամենայնբանսզնոցանէ... 1802, մարտի 24:

120. 72բԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպարոնՍտե­փաննՇարօյեանն – ԱրժանապատիւտէրԳա­լո՛ւստեւպարոնՍտեփա՛նսիրելի, յոյժսիրովողջոյն, իմարտի 22ինգրեալնձեր 27ինըստացայ, հանդերձՓիթօյենի, եւայլգրովքունիմմեծապէսշնորհա­կա­լու­թիւնյաղագստկարութեանսցաւակիցլինելոյն... 1802, մարտի 31ին:

121. 73աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւպարոնՍտե­փաներիցփոխն – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սծերունազարդաւագքահանայ, յոյժսիրովողջոյն, իմարտի 23ինգրեալդձեր 24ինընկալայեւծանեայզամենայնձախողակիդիպուածսնեկեղեցւոյն, ար­դա­րեւցաւիմ... 1802, մարտի 31:

122. 73աբԻԹիֆիզ, առաղայՓիթօնովն – Գեր­ազ­նիւպարոնաղա՛յ, մերհազ[ուա]գիւտեւանգինբա­րերարբարեկա՛մ, յոյժսիրովողջոյն... 1802, մարտի 31:

123. 73բԻԲէքէթայ, առտէրՊօղոսն – Արժանա­պա­տիւտէրՊօղո՛սաւագքահանայ, յոյժսիրովող­ջոյն... զորինչգրեալէիր, բոլորնլիովինիմացել, միայնայսքանսիմացեալլինիս՝իսրբազանՏեառնէիմմէգիրստացայ... 1802, մարտի 31:

124. 73բ-5աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Երջանկազարդսրբազանտէ՛ր... վասնիննանձանցն, զորինչհրամայեալէիր, յայտնեցաքպարոնՊօղոստէրԱռաքելովն... 1802, ապրիլի 3:

125. 75աՎեհազնեայիշխան, մերխնամաշատտէր, զաստուածայինննուիրեմ – Յուսամորամենա­զօրզօրութեամբնԱստուծոյեւշնորհիւնորինյառող­ջու­թեանիցէգերազանցութիւննձեր... 1802, ապրիլի 3:

126. 75աԻԹիլֆիզ, առաղայՓիթօյեանն – Գեր­պա­տուելիեւազնուամեծարպարոնաղա՛յ, յոյժսիրոյողջոյն, յառաջքանզայսմարտի 31ինգրեալեմառյար­գութիւնդգիր, յուսամմինչցարդստացեալնիցես... 1802, ապրիլի 7:

127. 75բԱռտէրԳալուստն– ԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստ, յոյժսիրովողջոյն, իմարտի 29ինգրեալնփետրվարի 2ինընկալայեւծանեայզամենայնբանս, որինմա... 1802, ապրիլի 7:

128. 75բԻՄօզդօկ, առպարոնՍտեփանՇա­րօյեանն – ԳերպատուելիպարոնՍտեփա՛ն... 1802, մարտի 4:

129. 75բԱռպարոնՍտեփաներիցփոխն – Գեր­յար­գելիեւիմյատկացեալբարեկամպարոնՍտեփան­նո՛սերիցփոխ, մերյատկացեալախորժբարեկամ, զփրկչաւանդնմատուցանիմ... 1802, ապրիլի 7:

130. 76աԻՂզլար, առտէրՄինասն – Արժա­նա­պա­տիւտէրՄինա՛սաւագքահանայ, յոյժսիրովող­ջոյն, յայսմփօստիսչունէիիքէնգրութիւն... 1802, ապ­րիլի 7:

131. 76ա-7աԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնիմ – Գորովագութսրբազանհա՛յր... յայսմփօս­տիսչունեաքիսրբութենէդգիր, առայսմեքեւհա­մայնմերայնիքնկամք... 1802:

132. 77աԳերազնուհիտիկի՛ն, մերբարերարիշ­խանուհի՛, յիսուսաւանդողջոյննուիրեմ, թեպէտչու­նիմհամարձակութիւն... 1802, ապրիլի 10:

133. 77բԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Գերերջանիկսրբազանտէ՛րսուրբ... զամենայնհրամայեալդլիովինկատարելոցեմք, միայնորով­հե­տեւիտնօրհնէսշրջէի... 1802, ապրիլի 17:

134. 78աԻՄօսկով, առվեհազնեայիշխանա­ղայՄինասին – Վեհազունեւմեծանունիշխա՛նմեր, խնամաշատեւքաղցրագութտէ՛ր... 1802, ապրիլի 17:

135. 78աԻԹիլֆիզ, առպարոնաղայՓիթօնովն – Գերազնիւեւամենայարգոյպարո՛նաղայ, յոյժսի­րովզփրկչաւանդնմատուցանեմ, իմարտի 18ինգրեալդընկալայ... 1802, ապրիլի 21:

136. 78բ-9աԱռԴանիէլսրբազնակատարկա­թու­ղի­կոսն – Աստուածակոչեւազգընտիրսրբազնա­կա­տարվեհապետամենայնՀայոց... 1802, ապրիլի 21:

137. 79աԻՂզլար, առՄկրտիչՍնարովն – Գեր­պա­տուելիպարոնՄկրտի՛չ, յոյժսիրովողջոյն... 1802, ապրիլի 21:

138. 79բԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Ար­ժա­նա­պատիւտէրԳալո՛ւստ, համեստափայլքահանա՛յ, իմսիրեցեալեղբա՛յր, յոյժսիրոյկարօտիւողջոյն... 1802, ապրիլի 21:

139. 79բԻՄօզդօկ, առպարոնՍտեփանՇա­րօյեանն – ԳերպատուելիպարոնՍտեփա՛ն, յոյժսիրովզփրկչաւանդնողջոյն, յապրիլի 6ինգրեալդ 15ինընկալայեւծանեայզամենայնբանս, միայնխնդրեմ, որԱնտօնվարդապետիշինեալոտանաւորնառաքեսաստ... 1802, ապրիլի 21:

140. 80աԻՂզլար, առտէրՄինասն – Արժա­նա­պա­տիւտէրՄինա՛սծերունազարդաւագքահանայեւարիաջաներիցփոխպարոնՍտեփա՛ն, յոյժսիրովողջոյն, յապրիլի 13ինգրեալնձեր 15ինընկալայ... 1802, ապրիլի 21:

141. 80աբԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Երջանկազարդեւսրբազնագունեղտէ՛րսուրբ... հանդերձկանցիստօրիթղթովնեւհասարկութեանգիրնետուառաջինդատաւոր... 1802, ապրիլի 24:

142. 80բ-1աԻԹիլֆիզ, առպարոնաղայՓիթօ­նովն – Գերպատուելիեւազնուամեծարպարոնաղա՛յ, զաստուածայիննմատուցանեմ, իմարտի 26ին... 1802, ապրիլի 28:

143. 81բԻԹիլֆիզ, առԱնտօնվարդապետն – ԲարձրարժանապատիւԱնտօնաստուածիմաստքաջրաբունի, յոյժսիրոյկարօտիւողջոյնմատուցանեմ, նա­խապէսշնորհաւորեմզգալուստյարգոյապատիւ... 1802, ապրիլի 28:

144. 81բԻԲայազիդ, առԴանիէլսրբազանկա­թու­ղիկոսն – ՍրբազնակերտվեհապետամենայնՀա­յոց... յուսամմինչցարդընկալեալիցէսրբութիւնձեր... 1802, ապրիլի 28:

145. 82աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպարոնՄակարՕթարովն – ԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստեւպատուելիպարոնՄակա՛ր, յոյժսիրովողջոյն, յապ­րի­լի 29ինգրեցեալդ 23ինընկալայհանդերձՓիթօյեսնաղայփակէթովն... 1802, ապրիլի 28:

146. 82բԻՄօզդօկ, առպարոնՍտեփանՇա­րօ­յեանն – ԳերպատուելիպարոնՍտեփա՛նեւմերհաւա­տարիմեւտրտումսիրելի, լալագինաչօքեւկսկծալիսրտիւ... 1802, ապրիլի 28:

147. 83աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւպարոներից­­փոխպարոնՍտեփանն – 1802, ապրիլի 28 (այսչափ):

148. 83աբԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Բարձրսրբազանհա՛յրսուրբ... նախապէսլուաքզառողջութիւնսրբազնութեանդ, որոյվասնփառսեւգոհութիւնսվերառաքեցաք... 1802, մայիսի 1:

149. 84աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպարոնՄակարՕթարովն – ԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստեւպարոնՄակարՕթարո՛վ, յոյժսիրովողջոյն, յայսմփօստիսչունէիիձէնջգրութիւն՝ոչգիտելովզպատ­ճառն... մայիսի 5, 1802:

150. 84աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխպարոնՍտեփաննոսն – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սծերունազարդաւագքահանայեւհարազատերիցփոխպարոնՍտեփա՛ն... 1802, մայիսի 5:

151. 84բԻՅեագօրցկի, առՍեւանայԳրիգորվար­դապետն – ԲարձրարժանապատիւԳրիգո՛րհայրվարդապետ, յոյժսիրովզփրկչաւանդնմատուցանեմ, զերիսգրութիւնսդըստժամանակինընկալեալեմ... 1802, մայիսի 5:

152. 84բ-5աԻԹիլֆիզ, առպարոնաղայՓիթօ­նովն – Ազնուամեծարեւգերպատուելիպարոնաղա՛յ, զաստուածայիննմատուցանեմ, իմարտի 29ինգրե­ցե­լոյդպատասխանապրիլի 28ինգրեալեմ, այժմնորա­գոյնոչինչլուրչունիմք... 1802, մայիսի 5:

153. 85ա-6աԻՍ. Պ., առսրբազանտէրնիմ – Ամէ­նողորմսրբազանգունեղհա՛յրսուրբ... 1802, մայիսի 8:

154. 86աԻՂզլար, առպարոնՄկրտիչԱնա­նիովն – ԳերպատուելիպարոնՄկրտի՛չ, իմախորժբա­րեկամ, զաստուածայինննուիրեմ... 1802, մայիսի 12:

155. 86աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխպարոնՍտեփաննոսն – Արժանապատիւծերունա­զարդաւագքահանայեւմերյարգելիերիցփոխպա­րոնՍտեփա՛ն, յոյժսիրովողջոյն, յայսմփօստիսչու­նէիիձէնջգրութիւն... 1802, մայիսի 12:

156. 86բ-7աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւերիցփոխպարոնՄակարն – ԱրժանապատիւտէրԳա­լո՛ւստեւպարոնՄակա՛րհաւատարիմերիցփոխ, յոյժսիրովողջոյննուիրեմ, իմայիսի 3ինգրութիւննձերամսոյս 8ինընկալայ, հանդերձՓիթօյեսնպարոնաղայիփակէթօվն... 1802, մայիսի 12:

157. 87աԻԹիլֆիզ, առպարոնաղայՓիթօնովն – Գերյարգելիեւբարեհամբաւիշխանպարոնաղա՛յ, զաստուածայիննմատուցանեմ. յապրիլի 19ին... 1802, մայիսի 12:

158. 87բ-8աԻԹիլֆիզ, առՊօլսեցիՅօհաննէսար­քեպիսկոպոսն – ՍրբազանՅօհաննէ՛սարքեպիսկո­պոս, իմխնամաշատտէ՛ր, ջերմեռանդկարօտիւ... 1802, մայիսի 12:

159. 88աբԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանտէրնիմ – Երջանկափայլսրբազանհա՛յրսուրբ... ծանեաքզա­մենայնուրախալիբանս, որինմաայժմոյսնորա­գոյնոչինչլուրչունիմք, միայնիՄօզդօկու... 1802, մայիսի 15:

160. 88բ-9աԻԹիլֆիզ, առաղայՄէհրաբն – Գեր­պա­տուելիաղաՄէհրաբ, իմազնուամեծարբարեկա՛մ, յոյժսիրովզաստուածայինննուիրեմիմարտի 30ին... 1802, մայիսից 19:

161. 89աԻԹիլֆիզ, առտէրՂազարքահանայն – ԱրժանապատիւեւյարգոյամեծարտէրՂազա՛րաւագքահանայ, յոյժսիրոյկարօտիւողջոյն 12 մարտի 30ինյապրիլի 26ինընկալայ... 1802, մայիսի 19:

162. 89բ-90աԻԹիլֆիզ, առՊօղոսեղբայրնիմ – (վրացերէն) յունիսի 9:

163. 90աբԱռԴանիէլսրբազանվեհն – ԵրիցսերանեալսրբազնասուրբվեհապատեուեալամենայնՀայոց... 1802, մայիսի 19:

164. 90բ-1աԱղայՓիօնովն – ՍրբազանՅօհաննէսարքեպիսկոպո՛ս, սրբոյաջոյդհամբոյրմատուցանեմ, եւգերպատուելիպարոնաղա՛յ, յոյժսիրովողջոյնմատուցանեմ... 1802, մայիսի 19:

165. 91աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւտէրՄի­նասն. իՂզլար՝ըստվերնոյմտացն, 1802, մայիսի 19:

166. 91աբԻՍ. Պետերբուրղ, առսրբազանհայրնիմ –Երջանկազարդսրբազանհա՛յրսուրբ... 1802, մայիսի 22:

167. 91բԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Երջանկափայլսրբազանհա՛յրսուրբ... 1802, մայիսի 29:

168. 91բԻԹիլֆիզ, առտէրՅովակիմն – Արժա­նա­պատիւտէրՅովակի՛մ, ողջոյննուիրեմիմարտի 3ինգրեալդ, որընդպարոնԱղալօյԶախարիչԼազրովիընտանեացնյապրիլի 26ինընկալայ...

169. 92աԱռսրբազանվեհնԴանիէլ – ԵրիցսերանեալսրբազնասուրբվեհապետամենայնՀայոց... յունիսի 9, 1802:

170. 92բԱռՅոհաննէսսրբազանարքեպիս­կո­պոսնեւպարոնաղայն – ՍրբազանՅոհաննէսարք­եպիս­կոպո՛ս... իմայիսի 25ինգրեցելոյնտեարցդիմոցյունիս 5ինընկալայ, հանդերձխղճալիմիաբանացման­սարօք... յունիսի 9, 1802:

171. 93աԻՍ. Պ., առսրբազանտէրնիմ – Բարձրսրբազանհա՛յրիմխնամաշատտէ՛րսուրբ... անժամա­նակընկալաքչկարօղացաքմոլէբինառնել... 1802, յունիսի 12:

172. 93բ-4աԻԹիլֆիզ, [առ] Յօհաննէսարք­եպիս­կոպոսն – ԵրջանակազարդսրբազանՅօհաննէ՛սարքեպիսկոպոս, սրբոյաջոյդմեծաւկարօտիւնուիրեմզհամբոյր... 1802, յունիսի 16:

173. 94աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստնեւպարոնՄակարերիցփոխն – ԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստեւհարազատերիցփոխպարոնՄակա՛րՕթարով, յոյժսիրովողջոյննուիրեմ, իյունվարի 7ինգրեալնձեր 11ինընկալայ... 1802, մայիսի 16:

174. 94աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւպարոնՍտեփաներիցփոխն – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սծերունազարդաւագքահանայեւհարազատերիցփոխպարոնՍտեփա՛ն... 1802, յունիսի 16:

175. 94բ-5աԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Բարձրսրբազանհա՛յրսուրբ... յուսամմինչցարդերկուհազարռուպլուբարաթագիրնընկալեալիցէտէրդիմեւպարոնԲաբայն... 1802, յունիսի 19:

176. 95բԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Բարձրսրբազանհա՛յրիմ, ողորմածտէ՛րսրբոյ, աջոյդհամբոյր... զամենայնբանսմերբարերարվե­հազ­նեայիշխանաղայՄինասիխաղաղութեամբժա­մանիլնյայդր... 1802, յունիսի 30:

– 95բ-6աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Արժա­նա­պատիւպարոնԳալո՛ւստքահանայեւհարազատերիցփոխպարոնՄակար... 1802, յունիսի 30:

177. 96աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխպարոնՍտեփանն – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սծերունազարդաւագքահանայեւհարազատերիցփոխպարոնՍտեփա՛ն... 1802, յունիսի 30:

178. 96բ-7աԻԹիլֆիզ, առՅօհաննէսարքեպիս­կոպոսն – ՍրբազանՅօհաննէ՛սարքեպիսկոպոս, սրբոյաջոյդհամբոյրմատուցանեմ, եւգերպատուելիպարոնաղա՛յ, յոյժսիրովողջոյն... 1802, յունիսի 30:

189. 97ա-8բԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանհայրնիմ – Երջանկազարդսրբազանհա՛յրսուրբ... գրեալէիր, թէմերսյղեալգրեանքնառաւելխելքգործածելովյետսձգեք... 1802, յուլիսի 3:

180. 99աբՍրբազանհա՛յր, իյունիսի 12ինգրեալդիսոյնամսոյ 28ինստացաքեւծանեաքզամե­նայնգրեալսդմիայնինչցարդիպարոնԳրիգորՄօ­ռօզօվէնդրամչեմքստացեալք... 1802, յուլիսի 3:

181. 100աբԻԹիլֆիզ, առՅօհաննէսարքեպիս­կո­պոսնեւպարոնաղայՓիթօյեանն – ՍրբազանՅօ­հաննէ՛սարքեպիսկոպոս, սրբոյաջոյդհամբոյրմա­տու­ցանեմ, եւգերպատուելիպարոնաղայ...

182. 100բ-1աՅունիսի 30ին, որգրեցիթէիսրբա­զանէհօրէիմմէթուղթգոյրառսրբազանվեհն, եւայժմարգելեցինխորհրդակիցքնմեր, ահաայժմառաքեցին... 1802, յունիսի 7:

183. 101աԱրժանապատիւտէրԳալո՛ւստեւհա­րա­զատերիցփոխպարոնՄակա՛ր, յունիսի 28ինգրեալնձերյուլիսի 2ինընկալայեւծանեայզամե­նայնգրութիւնսձեր... 1802, յուլիսի 7:

184. 101-2աՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանհայրնիմ – Գերերջանիկսրբազանհա՛յրսուրբ... յուլիսի 6ինընկալայ, հանդերձնորֆէրմանիօրինակաւ, որամե­նե­ցունց... 1802, յուլիսի 10:

185. 102աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Արժա­նա­պատիւտէրԳալո՛ւստեւհաւատարիմերիցփոխպարոնՄակար, իյուլիսի 5ինգրեցեալն 9ինընկալայ, հանդերձՓիթօյեանիղաբզովն, այնզորգրէք... 1802, յուլիսի 14:

186. 102բԻԹիլֆիզ, առՅօհաննէսարքեպիսկո­պոսնեւՓիթ՛՛պարոնԱղայն – Գերերջանիկսրբա­զանՅօհաննէ՛սարքեպիսկոպոս, սրբոյաջոյդհամբոյր, եւգերպատուելիպարոնաղա՛յ, զփրկչաւանդնմատու­ցանեմբազումմիջոցեանց... 1802, յուլիսի 14:

187. 102բԻՄօսկով, առՄովսէսվարդապետն – ԲարձրարժանապատիւՄովսէ՛սշնորհափայլվարդա­պետհայոց, յոյժողջոյնիյունիսի 27ինգրեալդիյուլիսի 6ինընկալայ... 1802, յուլիսի 17, մնամհայրու­թեանդխոնարհծառայՍտեփաննոսիբրվարդապետ:

188. 103աբԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Բարձրսրբազանհա՛յր, ունիմհամբուրել... յու­լի­սի 12ինընկալայհանդերձհրամանաւգրովքԽաչա­տուրսեւակրիհրաման... 1802, յուլիսի 17:

189. 104աԻՄօսկով, առպարոնԳրիգորՊետ­րովիչՄօռոզովն – ԳերպատուելիպարոնԳրիգորՊետ­րովիչյոյժսիրովողջոյննուիրեմյուսամՏեառնշնորհիւյառողջութեանիցես... 1802, յուլիսի 17:

190. 104աԻԹիլֆիզ, առՅօհաննէսարքեպիսկո­պոսնեւպարոնԱղայն – ՍրբազանՅօհաննէ՛սարք­եպիսկոպոսեւգերպատուելիպարոն, սրբոյաջոյդհամբոյրմատուցանեմ. ահաքանիցսթուղթսառաքեալեմ... 1802, յուլիսի 21:

191. 104աԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Արժա­նա­պատիւտէրԳալո՛ւստ, մերսիրելիեղբա՛յր, յոյժսի­րովողջոյնմատուցանեմ. յուլիսի 12ինգրեալդ 15ինընկալայ... յուլիսի 21:

192. 104բԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերից­փոխն – Յուլիսի 6ինեւ 13ինգրեալնձերըստժա­մա­նակինընկալեալեմըստառաջինգրոյնձեր, որառպա­րոնԵսայինձերթուղթսէիրառաքեալ... 1802, յուլիսի 21:

193. 105ա-6աԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանհայրնիմ – ՊարոնԲաբային, զորինչգրեալէիրյա­ղագստէրՊետրոսիորդւոյն, տեղեկացաքայն, զորգրես, թէայնսեւակիրն... 1802, յուլիսի 24:

194. 106բԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Արժա­նա­պատիւտէրԳալո՛ւստ, իմսիրելիեղբա՛յրյոյժսի­րովողջոյն, իյուլիսի 19ինգրեալդ 24ինընկալայ, հանդերձԱնտօնվարդապետիառաքեալթղթովն...

195. 106բ-7աԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանհայրնիմ – Բարձրսրբազանհա՛յրսուրբ... յայսմփօս­տիսչունէիգիրիսրբութենէդ, առայսյոյժտա­րա­կուսեալ, համարեայթէմեռեալեմք... յուլիսի 31:

196. 107աբԻԹիլֆիզ, առՅօհաննէսարքեպիս­կոպոսնեւպարոնԱղայՓիթօյեանն – ՍրբազանՅօհաննէ՛սարքեպիսկոպոս, իմխնամաշատհա՛յր, սրբոյաջոյդհամբոյր, գերպատուելիպարոնԱղա՛յ, զաստուածայիննմատուցանեմ... 1802, օգոստոս 4:

197. 107բԻՂզլար, առտէրՄինասնեւերիցփոխՍտե[փանն] – Յուլիսի 27ինգրեալնձեր 30ինընկա­լայեւծանեայզամենայնգրեալսնձեր. վասնայգւոյկող­մանէ, զորգրէք... 1802, յօգոստոս 4:

198. 108աբԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Աստուածարեալսրբազանհա՛յրսուրբ... ընկա­լաքյօգոստոսի 2ինեւծանեաքնախապէսզառող­ջու­թիւնմեծիսրբազնութեանդեւապազայլգրուածսդ... 1802, օգոստոս 7:

199. 108բ-9աԻյԵրեքվանքն, առԴանիէլվեհն – Երիցսերանեալքրիստոսատիպսրբազնասուրբվեհա­պետ, երկնասլացգարշապարացմեծիտերութեանդիխորխոնարեալնուիրեմքզհամբոյր... 1802, յօգոստո­սի 11:

200. 109աԸստսոյնմտացնառաղայՓիթօնովնեւՅօհաննէսարքեպիսկոպոսնեւփոքրինչառտէրԳալուստն. 1802, յօգոստոսի 11:

201. 109բ-10աԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Աստուածարեալեւերջանկափայլսրբազանհա՛յրսուրբ... յօգոստոսի 9ինընկալայեւծանեայզա­ռողջութիւնհօրդիմոյ, կանցիստօրիգիրնեւսետու... 1802, յոգոստոսի 14:

202. 110աբԻԹիլֆիզ, առՅօհաննէսարքեպիս­կո­պոսնեւԱղայՓիթօնովն – Սրբազանհա՛յր, սրբոյաջոյդնուիրեմզհամբոյրեւգերյարգելի, եւազնուա­մե­ծարպարոնԱղա՛յ, յոյժսիրովողջոյնմատուցա­նեմ... 1802, յօգոստոսի 18:

203. 110բԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Արժա­նա­պատիւտէրԳալո՛ւստ, յոյժսիրովողջոյն... 13ինընկալայեւծանեայզամենայնգրութիւնսքոյ... 1802, յօգոստոս 18:

204. 110բ-1աԱրժանապատիւտէրՄինասաւագքահանայեւհարազառերիցփոխպարոնՍտե­փան... ընկալայեւծանեայզամենայնգրութիւնսձեր. վասնայգւոյկողմանէեկօղփօստինկատարեալնգրե­լոցեմ՝թէորպէսպարտիլինիլ... ԻԹիլֆիզ 1802, յօգոս­տոս 18:

205. 111աբԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Բարձրսրբազնագունեղհա՛յրսուրբ... 16ինհան­դերձյայլսնհասանիլոյթղթովքԹիլֆիզուննեւՂզլա­րուննառաքեցաքեւաստիեղելոցնեւսետուք...1802, յուլիսի 21:

206. 112աԻԹիլֆիզ, առՅօհաննէսարքեպիսկո­պոսնեւպարոնԱղայՓիթօնովնսրբոյաջոյդհամ­բոյր– ԵրջանկազարդսրբազանՅօհաննէ՛սարքեպիս­կո­պոսեւազնուամեծարպարոնԱղա՛յ, յոյժսիրովողջոյն. ահասովաւ 10 գրութիւնեղեւ... 1802, յօգոս­տո­սի 25:

207. 112աբԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Ար­ժա­նապատիւտէրԳալո՛ւստ, յոյժսիրովողջոյն... 20ինընկալայ, յոյժզարմանամ, որայսքանմիջոցէանց, իԹիլֆիզուգիրչընկալայ... 1802, յօգոստոսի 23:

208. 112բ-3աԻՂզլար, առտէրՄինասնեւպա­րոնՍտեփաներից՛՛ – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սաւագքահանայեւհաւատարիմերիցփոխպարոնՍտե­փա՛ն, յոյժսիրովողջոյն... ընկալայ 20ինեւյաղագսՍուրբԵրուսաղեմայնուիրակ... 1802, յօգոստոսի 25:

209. 113ա-4աԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Երջանկափայլսրբազանհա՛յրսուրբ... 23ինընկալայ, ծանեայզառողջութիւնսրբութեանդ, որոյվասնուրախացեալ, փառսեւգոհութիւնսմա­տուցիԱստուծոյ... 1802, յօգոստոսի 28:

210. 114աԱռՂզլարուտէրՄինասնեւերիցփոխպա­րոնՍտեփանն – ԱրժանապատիւտէրՄինա՛սծե­րու­նազարդաւագքահանայեւգործակալՍրբոյԱթո­ռոյսեւարիաջանհաւատարիմերիցփոխպարոնՍտե­փան­նո՛ս, յոյժսիրովողջոյն... 24ինընկալաքեւծա­նեաքզամենայնգրուածսնձեր... 1802, սեպտեմբերի 1:

211. 114աԻՄօզդօկուտէրԳալուստն – Արժանա­պա­տիւտէրԳալո՛ւստ, յոյժսիրովողջոյն. իյօգոս­տո­սի 23ինգրեալդընկալայ 27ին, հանդերձաղայՓիթօնեանիթղթովն... 1802, սեպտեմբերի 1:

212. 114բԻԹիլֆիզ, առՅօհաննէսարհինեւՓի­թօյեանցԱղայն – Երջանկազար[դ] եւգորովագութսրբազանհա՛յր, սրբոյաջոյդհամբոյրնուիրեմ... 27ինընկալայ, որբազումմիջոցէրսպասէաք՝զորպէսնձերեւվեհապետինիմանալ... 1802, սեպտեմբերի 1:

213. 115աԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանհայրնիմ – Գորովագութեւերջանկազարդսրբազանհա՛յրսուրբ... սեպտեմբերի 1ինառաքեցիիՄօզդօկ, առտէրԳալուստն, Խաչատուրսեւակիրն... 1802, սեպ­տեմ­բերի 4:

214. 115բԻՄօզդօկ, առտէրԳալուստն – Արժա­նա­պատիւտէրԳալո՛ւստ, հաւատարիմգործակալեւմերսիրելի, յոյժսիրովողջոյն... սեպտեմբերի 3ինըն­կալայեւծանեայզառողջութիւնձեր, յուսամանցեալփօստինառաքելիԹիլֆիզ... 1802, սեպտեմբերի 8ին:

215. 116աբԻՍ. Պետերբուրգ, առսրբազանտէրնիմ – Աստուածարեալսրբազանտէ՛րիմ, կարօտեալեւքաղցրագութհայրսուրբ... սեպտմբերի 6ինընկալաքեւզհրամայեալսծանեաքվասնԱնտօնվր՛՛... եւծառայիդշնորհեցեալպարգեւացն... 1802, սեպտեմ­բերի 11ին:

216. 117ա-8բԳորովագութսրբազանծնօ՛ղիմ, ողորմածտէ՛ր, սուրբգարշապարացդհամբոյր – Իյունվարի 2ինգրեալդիսոյնամսոյ 20ինստացայ, իԹիլֆիզուգիրընկալայիպարոնԱղայէն, որնագրէվասնիւրորդիԵսայեայերեխային... 1802, յունվարի 23 յԱժդրախան: ԽոնարհծառայեւոտացդփօշիՍտեփաննոսաբեղայ (23.5x19):

217. 118բՀաշտարխանումերՍտեփ[ան] վր՛՛ – 1802, յունվարի 23էնփետրվարի 8 ստացայիՍ. Պե­տեր­բուրգ, 11ինդարձգրեցիՌօպշայգնալուօրն (23.5x19):

218. 119աբԲազմախնամեւգորովագութսրբա­զանհա՛յրսուրբ, գարշապարացդհամբոյրմատու­ցա­նեմ– Իդեկ՛՛ 26 գրեալզուրախարարկենդանա­ցուցիչնամակդյունվարի 13ինյայնմժամուընկալաքմինչփակեաքիՄօզդօկառաքելոյթուղթսն... 1802, յունվարի 16 իյԱժդրախան: ՄնամսրբազնութեանդխոնարհծառայեւոտացդփոշիՍտեփաննոսիբրաբե­ղայ: Ա՜խ, իցէարդեօքտեսանել (23.5x19):

219. 119բՀաշտարխանումերՍտեփանվարդա­պե­տին – 1802, յունվարի 16էն 31ինստացայիՍ. Պե­տերբուրգ, փետրվարի 6ինդարձնգրեցի: ՍրբազանվեհինվասնԱնտօնեւԱբրահամվարդապետացնյանձնարարութիւնգրել: ՎասնԿարապետաղայիբա­նիցնՍտեփանվարդապետինգրել: ՎասնՀաշտար­խա­նուգրեցելոցնեւսիշխանացն: Գրի՛՛Խչա՛՛մրդ՛՛գրոյհասանելոյնողջոյն:

220. 120աՍրբազանհա՛յր, սուրբգարշապա­րացդհամբոյրնուիրեմ – Իդեկ՛՛ 20ինգրեալդյուն­վարի 7ինընկալայ. յաղագսողորմածկայսերշնոր­հեալպանակէինստանալդգրեալէիր... 1802, յուն­վա­րի 9, յԱժդրխան (23x17):

221. 120բՀաշտարխանուՍտե՛՛վր՛՛ – 1802, յունվ. 9էն 24 ստացայՍ. Պ.ուրղ 30ինդարձգրեցի: Խա­չատուրվր՛՛սիրելւոյսողջոյնեւ, թէգիրդէհաս, շնորհակալութիւնմեծունիմվասնմերբարեացնուրախլինիլդեւկրկինուրախլե՛ր... Դուիչիորդինտեսեւսչէեկել, Աստուծովգալնհոգլցեմք:

222. 121ա/// զայսյոյժառանձինծանի՛ր, տէ՛րիմ, զիմինչսրբազնութիւնդիՂզլարեւիՄօզդօկէր, մեքմինչաստմանսարշինէաք... (23.5x18.5):

223. 121աԱղայԱբրահամնեւպարոնՍարգիսնասացինմիհնարգտանեսեւհրամանառաքելտասիվերայԿնօրինղին, որայնզեպիսկոպոսնարգելուն... փոփոխութիւնչլինիեւսառաւել, որգանյԱժդարխան:

224. 122աբԳերերջանիկսրբազանհա՛յրսուրբ, գարշապարացդհամբոյրնուիրեմ – Իդեկ՛՛ 13ինգրեալնձերոյբարձրսրբազնութեաննինոյնթուոյ 31ինստացայեւյաղագսպատրիարգութեաննգրեալէիր, թէԳրիգորեւԲարդուղիմէոսեպիսկոպոսացենընտրեալ... 1802, յունվարի 2, իյԱշտարխան: ԽոնարհծառայսրբութեանդեւոտացդփոշիՍտեփաննոսաբեղայ: Ա՜խ, իցէարդեօքմիւսանգամեւստեսանելզսուրբերեսդ (23.5x16.5):

ա. 122բՀաշտարխանուՍտեփ՛՛վր՛՛ – 1802, յունվ՛՛ 2էն 17 ստացայիՍ. Պուրգ. Յակոբոսինգրելբե­րելվասնտէրԱստուածատուրինժամաւելտալԲ. եկեղեցւոջն:

225. 123աՔոլեանԱբրահամվարդապետիառԴաւիթկաթուղիկոսանուանեալնյղեալթէֆթէրնէվասնիՊօլիսհասեալդրամոցնեւվասնծախուցնիդրունսզանազանից (29.5x21.7):

226. 125աբԱռանձինգիտելիք, զորխոստացաքիգրի– Յաւուրսնախնիպատրիարգացկարիգայ­թակ­ղեցուցիչեղեալհեստելոցբանքնիմէջժո­ղովրդեանս... յունիսի 13, ՌՄԿԷ. (1808), (30.5x20):

227. 126աՅարգելիեւպատուամեծարմերսհա­մազ­նիհասարակութեաննյԱժդարխանու, նորՆա­խի­ջեւանու, Չէռնովու, Ղռիմու, Ղզլարու, նորաեկքԴէր­բէնդուեւՄօզդօկու: Սրբազանառաջնորդինմե­րոյտեառնԵփրեմի, բարձրարժանապատիւյաջոր­դաց, արժանապատիւաւագքահանայիցառհասա­րակհոգեւորականդասուցազնուատոհմշտափեւօբերօֆիցերաց, պատուելիվաճառականաց, հաւա­տա­րիմարհեստաւորացեւառհասարակամենայ­նիցվաստակասէրժողովրդոց, մեծաց, փոքունց, միաւորականյայտարարութիւն – ՅետվախճանիհանգուցեալՅովսէփկաթուղիկոսին, որինչանվայելգործառնութիւնքանցին... 1801, սեպտեմբերի 26, իՄօսկով, ՅովակիմԱղազարեան (29.5x29):

228. 127ա-8բԻՊօլսուԳէորգաղայիդաւթարնէ – Աստուծովիմառացըստակըսայսէ, որիներքոյգրեալկայզեքրէԻզմիրէնառիԻԵՌ. ղուռուշ – 25000... ետոյկատարումլինի, իմացումկտամ: |127բ| Մերբոլորառաքեցեալնեւհասուցեալնէ 1585 ելդուզիձեռնՄարգարին... 1000 ելդուզեւսբաթոիւ (21x14.5):

Ծնթ. 128ա, եւ 128բ երեսներին՝ բացուած կարմիր զմուռ­սի կնիքադրոռմներ:

229. 129ա-30ա /// Եւթէմիւսօրինակեւստաճկա­կանբարբառովթարգմանուցեալյայդրներկայացու­ցանել ///իառաջինորինարքայականբարձրութեանմեծիթագաւորինՊարթեւացնպարսից... (24.5x20):

230. 131աբԱստուածակերտմօրմերոյլուսածնիսրբոյեւմեծիԱթոռոյնԷջմիածնիբարձրագոյնխորհրդարանիխոհականանդամոց՝արք­եպիս­կո­պո­սացեւսիրագումարմիաբանից, առաքելաշաւիղեպիսկոպոսաց, արժանապատիւվարդապետացեւամենայնհոգեւորականդասուց, նաեւիվանորայսեւիքաղաքս, իգիւղսեւիգիւղաքաղաքսբնակեալառաքելաշնորհեպիսկոպոսաց, աստուածաբանվար­դապետաց, սրբանուերքահանայից, յարգապա­տիւեղբարցմերոց, պայծառազունքնեազիցեւազնուաց, պայազատիշխանապետացեւիշխանաց, քաջատոհմմելիքացեւհարիւրապետացեւհամայնժողովրդականացխմբիցըստիւրաքանչիւրոցդպատուոցեւաստիճանիհամբոյրջերմեռանդեւողջոյնյարգանացմատուցանեմ – Հոգեւորհա՛րքեւպատուելիեղբա՛րքմեր, իհիւսիսայինկողմանսիՐու­սաս­տանբնակեալազգսհաւատաւնՅիսուսիՔրիս­տոսի... (31x20):

231. 132աբԱստուածակերտմօրմերոյլուսածնիսրբեյեւՄեծիԱթոռոյնԷջմիածնիբարձրագոյնխորհրդարանիխոհականանդամոց... – Հոգեւորհա՛րքեւպատուելիեղբա՛րքմեր, իհիւսիսայինկող­մանսիՐուսաստանբնակեալազգսհաւատաւնՅի­սու­սիՔրիստոսի... (132աբ՝սրակրկնօրինակը՝ 31x20):

232. 133ա/// Թէահաըստհարկադիրխնդրանացեւհամահաճութեանձերոյգլխովինյանձնառուեղեալսորինբարձրսրբազնութեանդիմեացառձեզ, յու­սա­լովիկամսբարեհաճութեանձերոյ... իՍ. Պետեր­բուրգ, 1809:

ա. 133աբՀետեւինհամաձայնութեամբստորա­գրութիւնքիՍ. Պետերբուրգեղեալհայոց – ՅովակիմԵղիազարեան...

233. 134աբԲարձրագոյնխորհրդարանիՍրբոյԷջ­միածնիԱթոռոյլուսածինմօրմերոյարքեպիս­կո­պո­սացեւամենայնհոգեւորականացեւմարմնաւո­րա­կանաց, իվանորայս, իքաղաքսեւիգիւղսբնա­կելոցազգիմերոյբարձրապատիւհարցեւեղբարց՝խոնարհութեամբյայտարարութիւնիՄօսկովմայ­րա­քաղաքիսբնակեալլուսաւորչակրօնժողովրդոց – Արդ, համաձայնեալմերընդձայնիձերումեւընդստո­րակնքողացմահզէրի, որվասնընտրութեանտեառնԵփրեմայսրբազանարքեպիսկոպոսիառաջ­նոր­դինմերոյ... 1810, իյունվարի 169, իՄեծնՄօս­կով:

ա. 134բ-6աՅակոբքահանայ, մահտեսիՄանու­կեան...

234. 136բ-8աՇնորհաբաշխեւտիեզերահրաշսուրբեւգերագահկաթողիկէեկեղեցւոյՀայաստա­նեացմօրսմերոյլուսոյաստուածիջակաթոռոյնբարձրագոյնխորհրդարանիսրբազնագոյնանդամարքեպիսկոպոսացեւբոլորսրբագումարմիաբանիցնաեւիվանորայս... հոգեւորեւմարմնաւորհարցեւեղբարցմերոցիՔրիստոսՅիսուս – Մատուցեալզջերմեռանդնսիրոյնմերզհամբոյրեւզողջոյն, տեն­չամքյայտառնելզհոգւոցմերոցզպատգամս, որքառաւելհաճոյքիցէնԱստուծոյեւաստուածայնոց...

ա. 138ա-9բՅամիՏեառն 1810 եւիմարտի 16 գրեցաւիյԱստրախան, յաւելեալիվերջոյխնդրեմքիհրաւիրակՌէթէոսարքեպիսկոպոսսրբութենէձերզիբազմաստօրոգգրութեանցայսոցիքզպատճէնսնարկեալիժուրնալիկանսիստօրի, հանդերձզեր­կեաքգրուածովքնՊետերբուրգայեւՄօսկովուհայոցըստորագրեսցեսանդեւզնախագաղափառսզայսօսիքտարցեսիբարձրագոյնեւիսրբազանխորհրդարաննՍրբոյԷջմիածնիլուսածինմօրմերոյ – 1. Թադէոսնուաստեպիսկոպոս... 184. ՍահակդիՀայրապէտսձեռքդրի:

235. 141ա-2աՄեք՝ստորագրողքթղթոյսեւզՂզլա­րուբոլորժողովուրդք, հոգեւորականքեւմարմ­նա­ւորականքպոտդանքՌուստացմեծազօրթագաւո­րու­թեաննեւընդհոգեւորկրօնիցծնունդ... իՂզլար, ի 1810 թիւ, աբրելի 27 յաւուրն: 1. ՎարդանվարդապետԳեղամացի... 140. ՊողոսԱթով:

236. 143ա-6աԸնդիՍ. ՊետերբուրգկայսերանիստքաղաքիմեծնՄօսկով, իյԱստրախանեւիՂզլարբնա­կեալժողովրդականացհայոց... 1. Վարդանվար­դա­պետԳեղամացի... 140. ԻՄօզդօգի 26 մայիսի, ի 1810:

Ծնթ. 143ա-6ա՝ 1-134 համարակալումով ստորագրութիւն­ներ. «Տեր Ստեփանոս աւագ քահանայ Լօռու Մելիքեան... Մօզդ­օկու առաջին դատաւոր Պօղօս Մուրադով». ստորագրու­թիւն­ների մեծ մասը վրացատառ, սրանց դիմաց փակագծերի մէջ նոյն անունների հայատառ տարբերակները):

Ծնթ. Նամակների վրացերէն մխեդրուլի օրինակներ՝ ԺԹ. դ․, 4աբ, 8ա, 15աբ, 63ա-4ա, 71բ, 89բ-90ա:

ՆՇՈՒՄ՝մէջքին՝ «758», Ա. փեղկինսոսնձուածթղթին՝ «ՕրինակքգրութեանցեւնամակացՂզլարույաջորդՍտեփաննոսվարդապետի, գրեալքի 1801 ա­մացհետէցամՏեառն 1802, քառածալնօտրգիր, յա­ւուրսԴաւիթեւԴանիէլհակառակաթոռկաթողի­կո­սաց, որոցվասնեւգոնիսմաինչ-ինչտեղեկութիւնքիգրուածսյիշեալվարդապետին», պհպ. Ա՝ «758/2914», «Մ[եսրոպ]եպ[իսկոպոս]», 128բ՝ «ԻՊօլսուԳէորգաղայիդաւթարնէ»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝72ա՝ «գրչափորձ, գրչափորձ»:

2915

0ՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ԴԱՆԻԷԼԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ, ԵՓՐԵՄԻ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ԵՎ ՄԻՆԱՍԱՅ ԵՂԻԱԶԱՐԵԱՆ ԻՇԽԱՆԻ

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԾԱ.-ՌՄԾԲ. – 1802-1803

ԹԵՐԹ՝ 138. չգրուած՝ 1բ, 2ա, 4ա-6բ, 16բ-59բ, 68ա-9բ, 81ա-3ա, 85ա-113բ, 123բ-38բ: ՊՐԱԿ՝ 1-18x8 (1, 5՝ 6, 4՝ 10, 18՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապոյտ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ «1801», արեգակ, մէջտեղում՝ հաւասարաթեւ խաչ (խաչեր), շուր­ջը՝ տա­ռեր՝ «CEL, ПШН, ЮФСТ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33x21,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (29,3x20. 121բ-126բ՝ սահմանագծուած կարմիր մա­­տի­տով): ԳԻՐ՝ շղագիր՝ (նմուշ՝ 11ա): ՏՈՂ՝ 31-52: ԿԱԶՄ՝ ծաղ­կա­թուղթ, մէջքը եւ փեղկերի անկիւններիը՝ բաց շա­գա­նակագոյն կա­շի տպարանային, եւրոպական եղանակով մէջքի զարդա­գծե­րի միջեւ կարի տեղը ուռուցիկ, աստառը՝ կապոյտ թուղթ, լու­սան­ցակողերը՝ կարմիր ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 11ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մէջքի վերին անկիւնը ցեցակեր, կազմի եզ­րերը մաշուած, երկու կապիչներն ու գամերն ընկած. տեղ-տեղ զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-3բ, 7ա-16ա [0րինակք գրութեանց Դանիէլի կաթողիկոսի]

ա. 1ա Մօզդօկու բարեկարգ հայոց մարմնաւոր իրաւար[ա]նիդ պատուելի դատաւորացն ողջունիւ եւ օրհնութեամբ ծանուցումն – Ի յօգոստոսի 16էն գրեալն ձեր ի սեպ՛՛ 5 ստացայ, իրաւի... որ ամօթ ազգի է եւ նախատինք:

բ. 1ա, 2բ Առ Մօզդօկու հայոց Հոգեւոր կառա­վա­րութիւնդ մեր. Հրաման – Ի յօգոստոսի 16էն գրեալն գիր դատարանիդ ստացաք... որպէս եւ նոցա իսկ գրեալ եմք:

գ. 3ա Մօզդօկու հայոց մարմնաւոր դատարանիդ պատուելի դատաւորացն ողջունիւ եւ օրհնութեամբ ծանուցումն – Ի յօգոստոսի 16էն գրեալն ձեր ի սեպ[տեմբերի] 5 ստացեալ... բաւական խայտառակու­թիւն է մերս ազգին:

դ. 3բ Առ Մօզդօկու հոգեւոր կառավարութիւնդ մեր. Հրաման – Ի յօգոստոսի 16ին գրեալն ձեր ի սեպ­տեմբերի 5են ստացայ ընդ գրոյ... չլինիցի իմն տեղի խօսակցութեան:

ե. 7ա-10ա Տիեզերահռչակ եւ աստուածագումար սուրբ ժողով ուղղափառ եկեղեցւոյն Ռուսաց – Ամէներանեալ հա՛րք, սրբազան արքեպիսկոպոսո՛ւնք եւ առաքելագործ գահակա՛լք: Գուցէ թէ գիտէք ի համ­բաւուց եւ յոմանց յայդր եղեալ... գտանել զողորմու­թիւն ի ձեր բարձր սրբազնութեանց: Խոնարհ պաշտո­նեայք Քրիստոսի, վշտակիր եւ տառապեալ միաբանք Արարատեան Աթոռոյն Հայոց՝ Սրբոյ Էջմիածնի. Գրի­գոր արքեպիսկոպոս ծերունի, Ղազար արքեպիսկո­պոս ծերունի, Յովհաննէս արքեպիսկոպոս, Վարդան արքե­պիս­կոպոս, Յակոբ եպիսկոպոս, Գրիգոր եպիսկոպոս, Յոհաննէս եպիսկոպոս, Ստեփաննոս վարդապետ, Յո­հան­նէս վարդապետ, Աբրահամ վարդապետ, Զաքա­րիայ վարդապետ, Աղէքսանդր վարդապետ, Յարու­թիւն վարդապետ, Աբրահամ վարդապետ, Յաժդրխան­ցի Փիլիպպոս վարդապետ, Եսայի վարդապետ, Փի­լիպ­[պ]ոս վարդապետ, Ռէթէոս վարդապետ, Փիլիպպոս վարդապետ, Յակոբ վարդապետ, Յոհաննէս վարդա­պետ, Յակոբ վարդապետ, Կարապետ վարդապետ, Մկրտիչ վարդապետ, Անտօն վարդապետ, Խաչատուր վարդապետ, Գրիգոր վարդապետ, Աբրահամ վարդա­պետ, Մարտիրոս վարդապետ, Սահակ վարդապետ, Մկրտիչ վարդապետ, Գալուստ վարդապետ, Յարու­թիւն վարդապետ: Մենք եւս համաձայնեալ վշտագին եւ ճշմարտապատում միաբանութեանն Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի, խնդրեմք այց առնել հայրապետական աթոռոյն մերոյ. 1802, յունիսի 2, ի յԷջմիածին:

զ. 10բ-2ա Քրիստոսապսակ եւ ինքնակալ կայսր ամենայն Ռուստաց, Ամէնողորմ թագաւոր տիեզե­րաց եւ խնամատար ազգի մերոյ եւ աստուածամերձ լսելիք ձեր... եւ մնամք ազատութեան կայսերական մե­ծու­թեանդ աղօթաւոր ծառայք, պաշտոնեայք Քրիս­տո­սի, միաբանք Արարատեան Աթոռոյն Սուրբ Էջմիածնի Յովակիմ արքեպիսկոպոս, Գրիգոր արքեպիսկոպոս, Ղազար արքեպիսկոպոս, Յովհաննէս արքեպիսկոպոս, Վարդան արքեպիսկոպոս, Յակոբ եպիսկոպոս, Գրիգոր եպիսկոպոս, Յոհաննէս եպիսկոպոս, Ստեփաննոս վար­դա­պետ, Յոհաննէս վարդապետ, Աբրահամ վարդա­պետ, Զաքարիայ վարդապետ, Աղէքսանդր վարդա­պետ, Փիլիպ[պ]ոս վարդապետ, Յարութիւն վարդա­պետ, Փիլիպոս վարդապետ, Եսայի վարդապետ, Ռէ­թէոս վարդապետ, Փիլիպոս վարդապետ, Յակոբ վար­դա­պետ, Յոհաննէս վարդապետ, Յակոբ վարդապետ, Հայրապետ վարդապետ, Մկրտիչ վարդապետ, Անտօն [վարդապետ], Խաչատուր եպիսկոպոս Սուրբ Բարդու­ղի­մէոսի առաքելոյ վանից, Գրիգոր եպիսկոպոս Սե­բաս­տացի, Աբրահամ եպիսկոպոս Դերճանու, Մարտի­րոս եպիսկոպոս Սուրբ Էջմիածնի, Կարապետ եպիսկո­պոս Կեսարացի, Սահակ եպիսկոպոս Բագրեւանդայ, Մկրտիչ վարդապետ Աքուլեցի, Գալուստ վարդապետ լուսարար Երից վանից, Աւետիք վարդապետ ժամօրհ­նօղ, Ներսէս վարդապետ բնիկ միաբան Սուրբ Էջմիած­նի, Յարութիւն վարդապետ վէքիլ, Յակոբ վարդապետ, Յարութիւն վարդապետ Տաթեւացի: Մեք եւս համաձայ­նեալ վշտագին եւ ճշմարտապատում միաբանութեանն Սրբոյ Էջմիածնի, խնդրեմք զնոյն խնդիր ողորմութեան առ ազգս եւ առ եկեղեցիս մեր եւ աղաչեմք լսել աս­տուա­ծասիրաբար եւ այդ առնել Սրբոյ Էջմիածնի Հայ­րա­պետական աթոռոյն մերոյ: Գրեցաւ յամի Տեառն 1802, յունիսի 2, ի Սուրբ Էջմիածին:

է. 12բ-3բ [Առ կայսրն Ռուսաց Աղէքսանդր Պաւլո­վիչն]. Յաղթօղ եւ Բարձր ինքնակալ կայսր Ալէք­սանդր Պաւլովիչ, օգոստափառ սուրբ կայսր – Ամե­նո­ղորմած տէր մեր եւ աստուածագութ խնամածու, աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Տէր Դա­նիէլ շնորհիւ Տեառն... Ողջունիւ Քրիստոսական, խո­նարհ երկրպագութեամբ... Դանիէլ կաթողիկոս ամե­նայն Հայոց, ծայրագոյն պատրիարգ Արարատեան Աթոռ­ոյն Սրբոյ Էջմիածնի:

ը. 14ա Ի 1802, նոյե[մբերի] 1ին ի Պօլիս գրեալ, առ Մանուէլ վարդապետն – Երկու ստորոգութիւնք ո՛չ ասեն զմիոյ ենթակայէ... եղանակ ամաց:

թ. 14աբ Աղէքսանդր Պաւլովիչ [կայսր Ռուսաց], պարծանք խաչին Քրիստոսի խաչապսակ ինքնակալ, սիրով բարեպաշտութեամբ Օգոստոս սուրբ կայսր, Քրիստոսատիպ բարերար մեր եւ ապաւէն խաղա­ղութեան եկեղեցւոյ, աղօթարար ցանկալի կենացդ – Յիսուս Քրիստոսի ծառայ... Իմանալոյն զօրութեամբ ներ­­կայացեալ... ողջոյն ազգովին: Աղօթարար վասն ան­­գին կենացդ եւ ամենայն տան քում, մշտապատ­րաստ աղօթարար ձեր Դանիէլ կաթողիկոս Հայոց. 1802, հոգ[տեմբերի] 29, ի յԵրեք վանս, որ ի Բագրե­ւանդ գաւառի:

ժ. 15ա-6ա Ալէքսանդր Պաւլովիչ, ինքնակալ 0գոս­տոս, քրիստոսազօր յաղթօղ սուրբ կայսր [Ռուսաց], աստուածատիպ այցելու մեր եւ բարերար սուրբ եկ[ե]ղեցւոյ, աղօթարար ձեր եւ – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Եւ յայտ առնեմ, զի Աբգար Արշամայ թագա­ւոր Հայոց... Աղօթարար ձեր՝ Դանիէլ կաթուղիկոս Հայոց, որ յամսոյս 23, ըստ խնդրոյ Երեւանու խանին եւ Դաւթի բդեշխ[ի]ն տեղւոյ գնաց գնով վաճառեալ զմեզ մատնեց կապանօք ի ձեռս նոցա, հանդերձ ընդ իս եղեալ հոգեւորականօք եւ մարմնաւորականօք. 1802, նոյեմ[բերի] 23, ի վանս Սրբոյն Յօհաննու, որ ի Բագրեւանդ գաւառի:

Բ. 60ա-1ա, 62բ-3ա [0րինակք գրութեանց Մինա­սայ Եղիազարեան իշխանի]

ա. 60ա-1ա Առ միաբանսն Սրբոյ Աթոռոյն, գրեալ ի վեհազնեայ իշխան աղայ Մինաս Աղայ-Եղիա­զա­րեանեն – Աստուածագո[ւ]մար սիւհոնոդոսի (=սիւն­հո­դոսի) մեծի Աթոռոյդ Քրիստոսակերտի ար­ժա­նա­վա­յել անդամոց... Թէպէտ խոհեմ եւ շրջանկատ գիտու­թեան ձերոյ... որ եւ մնամ յամենայն անձնէ եւ յամե­նայն զօրութենէ ջերմեռանդ օգտակամ Սրբոյ Աթոռոյդ եւ խոնարհ ծառայ. 1802, մարտի 6ին, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

բ. 62բ-3ա Ի վեհազնեայ իշխան աղայ Մինասէն գրեցեալ, առ սրբազնակատար վեհ վեհապետն Դա­նիէլ: Եռերանեալ եւ աստուածընտիր սրբազնա­կա­տար վեհապետ ամենայն հայոց – Ողորմածագունեղ տէր իմ եւ բարեարար: Երկնընթաց մաքուր եւ սուրբ գար­շապարաց ձերոց... Մնամ մեծի սրբութեան ձերոյ ամենախոնարհ ծառայ եւ օգտակամ մտերիմ Սրբոյ Աթո­ռոյդ. 1802, մարտի 6ին, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]­բուրգ:

Գ. 61բ-2ա, 63բ-7բ, 70ա-80բ, 83բ-4բ, 114ա-23ա [0րինակք գրութեանց Եփրեմի արքեպիսկոպոսի]

ա. 61բ-2ա Ի սրբազան Եփրեմ արքեպիսկոպոսէ գրեալ առ միաբանութիւնս Սրբոյ Աթոռոյն – Աս­տուա­ծաերամ միաբանութեան Սրբոյ գահոյդ միած­նաի­ջի... մատուցանեմ զջերմեռանդն փրկարար համ­բուրիւ զսիրալրական ողջոյն. (Շնորհք): Յառաջ քան զայս, որ ինչ միանգամայն օգուտն էր ազգին Սրբոյ Աթո­ռոյդ ձերդ միաբան... ի պայծառութիւն Սրբոյ Աթո­ռոյն եւ ի պարծանս նուաստ եղբօր ձերոյ:

բ. 63բ-4ա Առ սրբազնակատար վեհապետնԴա­նիէլ, գրեալ ի սրբազան Եփրեմ արքեպիսկոպոսէ – Աստուածակոչ եւ հոգեընտիր, գերերջանիկ սրբազնա­կա­տար վեհապետ ամենայն Հայոց, խնամաշատ հայր եւ ողորմած տէր: Կաթոգին կարօտիւ մաքրափայլ դաս­տակաց ձերոց... Որ եւ մնամ Մեծի Սրբութեան ձե­րոյ: 1802, մարտի 6ին, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

գ. 64բ-5բ Առ Երեւանու խանն գրեալ – Բարե­համ­բաւ եւ բարձրապատիւ դովլաթլուքսն, օգտակամ բ[ա]­րե­րար Իւջքիլիսի օջախին մերոյ եւ մեր. զձերդ նախնական սրտացաւօրէն պաշտպանութիւն եւ օգ­տակամութիւն... եւ մնալ վասն օջախի ձերոյ միշտ մտե­րիմ եւ հարազատ. 1802, մարտի 6ին, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

դ. 66աբ Առ իւզբաշի պարոն Գաբրիէլն եւ մէլիք Աբրահամն եւ միւս իշխանսն գրեալ – Բարեհամբաւք եւ գերյարգելիք իշխանք Արարատեան տանդ մէլիք Աբրահամ եւ իւզբաշի պարոն Գաբրէիլ. թէպէտ առ յարգութիւն ձեր չունիմ զգալի ծանօթութիւն... որ եւ ցանկանալով իմ միշտ բարեբախտութեամբ մնամ: 1802, մարտի 6ին, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

Ծնթ. Յետագայում աւելացուած է՝ «Քրիստոսի ծառայ Մի­նաս Աղազարեան (Եղիազարեա՞ն)» ստորագրութիւնը:

ե. 67ա Առ մէլիք Աբրահամն եւ մեծահամբաւ պայ­ծառ իշխան աղայ մէլիք Աբրահամ, իմ բնիկ ազ­նիւ բարեկամ – Քրիստոսական ողջոյն եւ օրհնու­թիւնս մատուցանելով ցանկամ առողջութեան պատուական անձինդ եւ համայն օրհնեալ ընտանե[ա]ցդ: Աշխարհ ըստ որում աշխարհ զիւր յատկութիւնն... այլ մնալոց եմ միշտ վասն ձերդ պայծառութեանն բարեացակամ եւ խոնարհ աղօթարար. 1802, մարտի 6ին, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

զ. 67բ Առ Իւզբաշին – Տէրամբ զօրացե[ա]լ եւ ճշմարտութեամբ զարդարե[ա]լք իշխանապատիւ երե­ւե­լի անձանցդ մերազնէից յԵրեւան քաղաքի մատու­ցա­նեմ զաստուածաձիրն ողջոյն եւ օրհնութիւն ջերմե­ռանդ կարօտիւ: Չունիմ երկարել... եւ ես մնամ վասն Սրբոյ Աթոռոյդ եւ վասն ձեր միշտ ցաւակից եւ օգտա­կամ. 1802, մարտի 6ին, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

է. 70ա-9ա [Առ իշխանսն] Պայծառազն եւ քաջա­տոհ­միկ իշխանք, իմ անգին բարեկա՛մք – Զսխրալի սէր ձեր, զոր ունէի ի վաղուց հետէ ի ներ հոգւոջ իմոյ ծրարեալ... օրհնութիւն Սրբոյ հօրն մերոյ Գրիգորի Լու­սաւորչին եղիցի ընդ ձեզ եւ ընդ ամենեսեանդ. ամէն:

ը. 79բ-80ա Տիրապահ վիճակիդ Ղզլարու արդա­րա­խոհ դատաւորաց, գերապատուելի ազնիւ իշխա­նաց եւ առհասարակ օրհնեալ ժողովրդոցդ քրիստո­սական ողջոյնիւ եւ աստուածային օրհնութեամբ ծա­նուցումն – Ի մարտի 2ին գրեալն ձեր գիր հասա­րա­կութեան... Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի անձնադիր միաբան եւ ծայրագոյն նուիրակ... միշտ բարեացա­խնդիր Եփրեմ արքեպիսկոպոս ամենայն հայոցն Ռու­սաս­տանու. ի 1803, ապրիլի 9:

թ. 80աբ Առ հոգեւոր կառավարութեանն, ի տէր Եփրեմայ արքեպիսկոպոսէ ամենայն հայոցս՝ եղելոց ի Ռուսաստան. հրաման առ Ղզլարու հոգեւոր կա­ռավարութիւնդ մեր – Տեղւոյդ օրհնեալ հասարակու­թե­նէն, ազնիւ իշխանաց եւ ժողովրդոց ի մարտի 2ին գրեալ գիր ընկալաք... եւ արկանեալ ի գիրս յիշատա­կացն դատարանիդ. ի 1803, ապրիլի 9[ին], ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրղ:

ժ. 83բ-4բ Պայծառ իշխանք, իմ միաշխարհիկ ազ­նիւ բարեկամք – Թէպէտ սէր եւ ծանօթութիւն (այս­պէս) Թէպէտ զգուշապէս ոչ գոյ իմ ծանօթութիւն... ընդ բարւոք դաստիարակութեամբ, |84բ| զոր աւանդեալ հետզետէ ընդ յետկոյս ընթանան:

ժա. 114ա-6ա Ի յԵփրեմայ արքեպիսկոպոսէ ամե­նայն հայոցս Ռուսաստա[նու], առ Ղզլարու հայոց մարմ­նաւոր ազիական դատարանդ – Ի փետրվարի 16ին գրեալն ձեր յամսոյս 11էն ստացայ... եթէ գիտե­նայի վասն (այսպէս):

ժբ. 116բ-7բ Վեհապատիւ եւ աստուածահրաւէր սրբազան պատրիարգ հոգեկից եղբօրդ իմոյ տեառնդ Գրիգորի արհիապանծ եպիսկոպոսիդ, բազ­մատենչ կարօտիւ... (Շնորհք) – Շնորհանիշ գրութիւնսն ցանկալի եւ յարգայպատիւ եղբօրդ իմոյ... զղջումն եւ ստրջանս կրել. 1802, մարտի 16, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

ժգ. 118աբ [Առ Գրիգոր եպիսկոպոսն] – Զայս առանձնօրէն ծ[ա]նի՛ր, սրբազան եղբայր իմ: Յառաջ քան զայս թէ սրբազնութիւն ձեր... ուղեւորեա՛ ի Նորն Նախիջեւան, եւ այլն:

ժդ. 119աբ Ի Մօսկով գրեալ – Ողորմութեամբն Աստուծոյ Եփրեմ արքեպիսկոպոս, որ եւ առաջնորդ եւ ծայրագոյն նուիրակ ամենայն հայոցս Ռուսաստանու: Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ... Եւ ընդ շնորհազեղ օրհնութեանս մերում նամակի... Գրեցաւ յամի 1802, մարտի 19, ի կայսերանիստ քաղաքս Պետերբուրգ:

ժե. 120ա Առ Ղզլարու հասարակութեանն գրեալ – Իրաւախոհ հոգեւոր եւ մարմնաւոր դատաւորաց եւ առ հասարակ բարեպաշտօն ազնիւ իշխանաց եւ ժո­ղովրդոց... Ի փետրվարի 20ին եւ 23ին գրեալն ձերդ հասարակութեանն... որ ի յեկեղեցիսն ընթեռնանիլ պար­տի: Մնամ վասն ձեր ջերմեռանդ եւ մշտապատ­րաստ աղօթարար. ի 1802, մարտի 20, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

ժզ. 120բ 0րհնեալ տիրապահ Ղզլարու արդարա­դատ, պատուելի դատաւորք եւ լաւ սիրելիք իմ – Զի ըստ առաջին գրեցելոյն ձերոյ... որ եւ կրկին լիցիք օրհ­նեալք յԱստուծոյ եւ ի մէնջ. ամէն. Մնամ վասն ձեր աղօթ[արար]:

ժէ. 121ա Ի վերայ Թիլֆիզու հասարակութեանն – Առ աստուածախոհեմ Տփխիս քաղաքի առաջնորդ, ի Քրիստոս սիրեցեալ եղբօրն իմոյ տեառն Սարգսի սրբա­զան արքեպիսկոպոսի եւ միւս առաջնորդական փոխանորդի Մինասայ խոհեմաշատ վարդապետի... Վա՛յ է ինձ, ո՛վ բարեպաշտօն ունկնդիրք... զծառայն չար (այսպէս):

ժը. 121բ-2բ 1802, Հոգ[տեմբերի] 9. առ Նորոյն Նախիջեւանու հոգեւորական դասուն գրեալ գրոյն իւրեանց պատասխան – Սրբագումար եկեղեցական դասուցդ Նորոյդ Նախիջեւանու, նախ՝ բարձր արժանա­պա­տիւ յաջորդիդ մերոյ տեառն Յօհաննէսի շնորհա­շուք վարդապետի... Ընկալաք ի հոգ[տեմբերի] 4ին զմտերմական որդիութեանն ձերոյ... ցանկանալով բա­րի դրութեան քաղաքին ձերոյ: Մնամ վասն ձեր ջեր­մե­ռանդ աղօթարար. ի 1802, հոգ[տեմբերի] 9, ի Ս[անկտ] Պ[ետեր]բուրգ:

ժթ. 122բ-3ա [Առ Յօհաննէս վարդապետն ա­ռանձ­նօրէն] – Ծանի՛ր սիրելի՛ իմ, զամենայն գրուածս քոյ՝ թէ ի սեպտեմ[բերի] 18ինն փօշտով եւ թէ ի 22ինն ի ձեռն բարեծնունդ... առաք զճաշակն եւ վայելեցաք. Տէր օրհնեսցէ զծնունդդ:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. կազմաստառին՝ «Հմր 1, Օրինակք կոն­դակաց Դանիէլ կաթողիկոսի, յորս են քանի օրինակք նորին Դանիէլի եւս միաբանութեանն առ Աղէքսանդր կայսրն Ռուսաց, գրեալք յամի 1802, նօտր գրութեամբ, ի սուրբ Էջմիածին, եւս օրինակք գրութեանց Լազա­րեան իշխանաց եւ Եփրեմ արքեպիսկոպոսի (որ յետոյ կաթողիկոս ամենայն Հայոց). Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պոս]», 1ա՝ «761/2915»:

2916

0ՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ԵՓՐԵՄԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԿԴ.-ՌՄԿԶ. – 1815-1817

ԳՐԻՉ՝ Յօհաննէս Սեւակիր վրդ. Խաչերեսեան Փօթուշանցի:

ԹԵՐԹ՝ 138 (գրչի էջակալում՝ 1-268, որ է՝ 2ա-137ա). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 62ա, 70ա, 100բ, 104բ, 137բ: ՊՐԱԿ՝ [Ա-ԺԸ]x8 (Ա, Բ 7, Գ 6, Դ 9, ԺԳ 10, ԺԸ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապոյտ, լուսագծերով, լու­սա­դրոշմով՝ «1809 РФРП»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x21,2: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (31.5x16.5. սահմանագծուած սեւով եւ կարմ­րով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 92ա): ՏՈՂ՝ 21-39: ԿԱԶՄ՝ ծաղկա­թուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ կապոյտ թուղթ, եզրերը՝ շագանակագոյն մոմլաթ, մէջքը եւ փեղկերի հիմնա­մա­սը՝ սեւ կաշի, լուսանցակողերը՝ կապոյտ ցայտկէն: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ), կապոյտ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 91ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը տեղ-տեղ քեր­ծուած, գրադաշտը գունափոխուած, տեղ-տեղ զանազան բծեր եւ հետքեր, 137րդ թերթը սոսնձուած է յաջորդ թերթին. թ. 99՝ 22,3x15, իսկ թ. 100՝ 21,1x16,7 թ. 138՝ ներդիր է, 14,9x10,7 չափսի թերթիկ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-138բ [0րինակք գրութեանց Եփրեմայ կաթո­ղի­կոսի]

Ա. 3ա-10բ [1815]

1. 3ա Ի Թիֆլիզ – Առ գերապատիւ Ներսէս սրբա­զան արքեպիսկոպոսն, երեք հատոր գրութիւն, մինն յանձնարարութիւն վասն Իւչքելսայու միաբան Պետրոս վարդապետին... որ մնացեալ է ի մերձաւոր ազգակա­նաց իւրոց հանգուցելոց եւ այլն:

2. 3աԿոնդակն ժողովարարութեան, զոր տուաք յիշեալ Պետրոս վարդապետին ի վերայ Վրաս­տանայ յանուն Իւչքիլսայ անուանեալ սուրբ վանիցն (այս­չափ):

Ծնթ. Թերթերի վերին լս-ներում գրուած են տարեթուերը, իսկ նամակների մօտ՝ որոշ անկանոնութիւն ունեցող համար­ներ, ուստի նկարագրել ենք մեր նշանակած նոր համարներով: Նիւթների մանրութեան պատճառով գրել ենք միայն՝ թէ նա­մակը ե՛րբ, ո՛ւր եւ ո՛ւմ է ուղղուած. ելակէտային այս տուեալ­ները երեւի բաւարար ուղենիշ կլինեն նամակների՝ այստեղ չար­տայայտուած բովանդակութեանը կամ միտք բանիին հա­սու լինելու համար:

3. 3բ 1815, Յունվարի 4 կամ 8, ի Թիֆլիզ – Առ բարձր գերազանց ենարալ Նիկօլայ Բետրիչ Ըրտիշչով կու­սակալն Վրաստանայ... Առ աղայ Յարութիւն Եսայեան Օշինովն... Առ Գէորգ Երեմիայովն...

4. 3բ Ի Բագու – Առ ազնիւ պարոն Մարկոս տէր Մատ­թէոսեան Թառումովն... Առ Իսրայէլ եպիսկո­պոսն... Առ երկու եղբարսն...

5 4ա Ի Ղարաքիլսայ – Առ մահտեսի Գրիգոր դա­հեր Քալանթարեան եղբայրն Մեղրիկեան...

6. 4ա Յունվար 10 ի Կարին – Առ մահտեսի Սու­քիաս եւ Յօհաննէս աղայսն Մահտեսի-Գօրօյեանց...

7. 4բ Ի մեծն Պօլիս – Առ Աբրահամ արքեպիսկո­պոսն...

8. 4բ Ի Զմիւռին – Առ Մարտիրոս արքեպիսկոպոս առաջնորդն նորին՝ ըստ նոյն մտաց եւ դիտաւորու­թեան (այսչափ):

9. 4բ Յունվար 12, ի Թարվէզ – Առ Աղալօյ բէկ Մեր­զայ-Գօրգենեան Էնակալուփովն...

10. 4բ Ի Կարմիր վանս – Առ նորին առաջնորդ Խա­չատուր եպիսկոպոսն...

11. 4բ Ի Նախիջեւան – Առ պարոն Սաֆռազն...

12. 5ա Յունվարի 12, ի Նախիջեւան – Առ քահա­նայսն, մէլիքսն եւ իշխանսն տեղւոյն...

13. 5ա Ի վանս Տաթեւու – Առ նորին առաջնորդ Սիմէօն վարդապետն եւ Խնձորէս գիւղացիսն...

14. 5ա Ի վանս Երնջակու սուրբ Կարապետի – Առ նորին առաջնորդ Մատթէոս վարդապետն...

15. 5բ Յունվարի 20. ի Թիֆլիզ, ընդ Սիմօն Իւա­նի­չին – Առ գերապատիւ սրբազան Ներսէս արքեպիս­կո­պոսն... Առ Օշինովն...

16. 5բ Յունվարի 21, ի յԵրեւան – Ի վերայ բոլոր մերազնէիցն շահարցւոց, Կոնդէցւոյ... Յունվարի 22 – Դարձեալ ի վերայ նոյն մերազնէից...

17. 5բ Յունվարի 20, ի Դեհրան – Առ աղայ Աւէտ Մար­գարեան Խալդարեանն...

18. 6ա Ի Դէհրան – Առ պարոն Յարութիւն Երմշի անուանեալն...

19. 6ա Ի Թարվէզ – Առ պարոն Մեսրօբն Բա­բայեանն...

20. 6ա Յունվարի 28, ի Ղարս – Կոնդակ առաջ­նոր­դու­թեան տեղւոյն նուիրակ Անտօն վարդապետի անուամբ, դարձեալ այլ կոնդակ յաղագս 60 ղուռուշ... Առ մահտեսի Կարապետ աղայ Յօհանջանեանն... Առ գան­ձապետ մահտեսի Յարութիւնն, մահտեսի Իսկէն­տէ­րեանն... Առ Անտօն վարդապետ նուիրակն եւ առաջ­նորդն Ղարսայ...

21. 6բ Յունվարի 30, ի Թավրէզ – Առ Աղալօյ պէկն... Առ Մէսրօբ Բաբայեանն... Առ մահտեսի Յօհան­նէս աղայ Ղազարեանն Ամատունի...

22. 6բ Ի Կիլան կամ ի յԱնզալի – Առ գանձապետ եւ գործակալ պարոն Գալուստ Սահակեանն Ամատու­նի... Առ յիշեալ Գաբրիէլ Սարգսեան Ուկլիվն...

23. 7ա Ի Խօյ – Առ մահտեսի աղայ Եղօյ Աբրա­հա­մեանն... Առ Զաքարիա արքեպիսկոպոսն...

– 7ա Ի Նախիջեւան – Առ բոլոր երեւելի իշխանսն՝ վասն Երնջակու Սուրբ Կարապետի Ղուկաս վարդապե­տին... Առ պարոն Սաֆռազն եւ Սարգիսն Սահա­կեանց...

24. 7ա Ի յԵրեւան – Առ պարոն Սամպէկ մէլիք Պէկ­լա­րեանն... Առ Բարսեղ աղայն...

25. 7բ Յունվարի 28, ի Ղարս – Առ Օտապաշի պարոն Նիկողայոս Գէորգեան ոմն... Առ Օտապաշի Ստե­փան Առաքելեանն՝ ըստ նոյն մտաց...

26. 7բ Ի սուրբ Կարապետն Մշոյ – Առ նորին առաջ­նորդ Մկրտիչ վարդապետն... Առ նոյն Կիրակոս վարդապետն, ի վիճակն իւր՝ ուր եւ իցէ – Առ Մկրտիչ վարդապետն նուիրակն Մշոյ...

27. 7բ Ի Պայազետ – Առ աղայ Հայրապետ Արծ­րու­նեանն...

29. 7բ Ի Վան – Առ Փիլիպպոս վարդապետ նուիրակն...

30. 8աբ Փետրվարի 5, ի Շուշի – Առ Իսրայէլ եպիսկոպոս Իմտատիաճին... Առ հասարակութեանն Ղա­զանճեցւոց... Առ հասարակութիւնն Ագուլեցւոց... Առ Ղազանճեցւոց նորոգ գանձապետն մեծ Ապրասի որդի պարոն Սահակն... Առ Ագուլեցոց գանձապետ պարոն Առաքել Խաչատրեանն... Առ ազնիւ աղայ Զօհ­րապ Տէր-Մատթէոսեան Թառումովն... Առ տիրացու պարոն Գրիգոր Յօհաննէսեանն... |8բ| Առ կամէնդաթ եւ պօլկովնիք գե[ր]ազնիւ Իւան Իւանիչն... Առ Մեսրօբ Գանձասարու արքեպիսկոպոս... Առ հասարակութիւնն Սուրբ Աստուածածնայ եկեղեցւոյն... Առ գանձապետ յիշեալ պարոն Առաքելի կողակից եւ Հախումի դուստր Թա­մամ տիկինն... Առ Թամամ եւ Թամզար անուն տիկնայսն...

31. 8բ-9ա Փետրվարի 16, ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս սրբազան արքեպիսկոպոսն... |9ա| Առ բարձր գե­րա­զանց Նիկօլայ Բետրիչ Րդիշկովն... Առ նոյն ինքն դար­ձեալ վասն Աստուածատուր արքեպիսկոպոսին, մեր գիւղացի Յակոբ վարդապետն Պայազիտու նուիրակ կարգեալ առաքեցաւ ի վիճակ իւր, ընդ որոյ առաքեալ թուղթքն ներքոյ նշանակին...

32. 9ա Փետրվարի 22, ի Պայազետ եւ շրջակայս նո­րին – Ի վերայ ընդհանուր հասարակութեան կոն­դակ նուիրակութեան... Առ աղայ Հայրապետ եւ Յակոբ Արծրունեան...

33. 9ա Ի Վան – Առ նորին նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն...

34. 9աբ Ի Կարին – Առ Կարապետ արքեպիսկոպոս առաջնորդն եւ նուիրակն վիճակին... |9բ| Ի վերայ բո­լոր հասարակութեանցն վիճակին նոյն կոնդակն... Առ մահտեսի Սուքիաս եւ Յօհաննէս աղայսն մահտեսի Գօրօյէանց...

35. 9բ-10ա Ի Տիգրանակերտ – Առ Փիլիպպոս արքեպիսկոպոսն, ի վերայ բոլոր ժողովրդոցն Սուրբ Կի­րակոս եկեղեցւոյն... Ի վերայ ժողովրդոց Սուրբ Սարգիս միւս եկեղեցոյն... Առ յիշեալ Սուրբ Կիրակոս եկե­ղեցւոյ գանձապետ տիրացու Յօհաննէսն Մահ­տե­սի-Մարտիրոսեան... |10ա| Առ Սուրբ Սարգիս եկեղեց­ւոյ գանձապետ աղայ Յօհաննէսն եւ եղբայրն նորին գործակից տիրացու Յովակիմն Յակոբեան... Առ Սա­ռաֆ աղայ Պետրոսն Աւետեսեան... Առ աղայ Յակոբն Չա­լապեան... Առ աղայ Գրիգորն մահտեսի Յօհան­նե­սեան... Առ աղայ Յակոբն Չալապեան... Առ Սառաֆ պա­րոն Յոհաննէսն աղայ Յակոբեան... Առ աղայ Պօ­ղոսն Մահտեսի-Մովսէսեան... Առ տիրացու Թօմասն Սամուէլեան...

36. 10ա Մարտ 1, ի Ղարս – Առ Անտօն վարդա­պետ առաջնորդն Ղօշավանից...

37. 10բ 1815. ի Ղարս – Առ մահտեսի Կարապետ Յօհանջանեանն...

38. 10բ Ի Սալմաստ – Առ տէր Վարդան աւագ քա­հանայն...

39. 10բ Մարտ 3, ի Կարին – Առ մահտեսի Գօ­րօ­յեանցն ղաւզագիր... Առ աղայ Հայրապետն Արծրունի յանձնարարութիւն...

40. 10բ Ի Թարվէզ – Առ Մեսրոբ Բաբայեանն...

41. 10բ Ի վանս Իւչքելսայ կոչեցեալ – Առ նորին առաջնորդ Սահակ արքեպիսկոպոսն...

Բ. 2ա, 11ա-61բ (1816 յամի Տեառն).

42. 2ա 1816 թիւ որքան բաշպօրթ դուրս ետ սրբազ­նասուրբ տէրս մեր՝ անուանէ նշանակեցաք – 1. Մօլարօսիանցի ռուս Ֆէդր Վասիլիչին, որ գնա ի տուն իւր... 5. Ահարոն վարդապետի եղբայր Յակոբ Պաւ­լովիչ Կուտրատովին, որ ի Ղզլարու եկեալ թուղթս էր բերեալ եւ ի դառնալն իւրում արգելեալ էր ի Թիֆ­լիզ, եկն աստ եւ ընկալեալ զպաշպօրթ, այնպէս գնաց...

43. 11ա Յունվարի 4, ի Մուշ – Առ հասարակու­թիւնն միաբանից Սրբոյ Կարապետի եւ ժողովրդեանն երկրին Մշու, ի պատասխանի բազմակնիք թղթոյն իւրեանց... Առ նուիրակ Մկրտիչ վարդապետն... Առ հասարակութիւնն Արաբկերու եւ Կապան Մատէնու...

44. 11բ Ի Բալու – Առ առաջնորդ Մանուէլ ար­քե­պիս­կոպոսն...

45. 11բ Ի Արզնի – Առ առաջնորդ Սահակ արքե­պիս­կոպոսն ըստ նոյն մտաց (այսչափ):

46. 11բ-2ա Յունվարի 8, ի Բաղդատ – Առ Վրթա­նէս արքեպիսկոպոսն... Առ աղայ Մինասն աղայ Մի­քա­յէլեան... |12ա| Առ Բաղդատու մեծ դեսպան մստր Ռիչն... Առ նոյն դեսպանի երկրորդ մստր Հայն...

47. 12ա Ի Կալկաթայ – Առ Յօհաննէս աղայն Սարգսեան, սոյն յիշեալ թուղթքն յղեցան առ աղայ Մի­նասն՝ հասուցանել տեարց իւրեանց (այսչափ), դար­ձեալ ի Բաղդատ... Առ աղայ Աւէտ Մարգարեանն...

48. 12ա Ի Թարւէզ – Առ պարոն Մեսրոբ Բա­բայեանն...

49. 12բ-3ա Յունվարի 10, ի Ախլցխայ – Առ նուի­րակ եւ առաջնորդ Անտօն արքեպիսկոպոսն... Առ հա­սա­րակութիւնն մերազնէից պատասխանի... Առ յիշեալ Շօմբայ Սառաֆն...

50. 12բ-3ա Յունվարի 12, Իւչքիլիսայ – Առ նորին առաջնորդ Սահակ արքեպիսկոպոսն, գիր մի ժողո­վա­րարութեան տուեալ եղեւ Մշեցի Աբրահամեան Ենիկ­բարին՝ ի Սալմաստ բնակեալ... Գիր մի եւս ժողովարա­րութեան տուեալ եղեւ Տէլիպաշեցի Ստեփանեան Գրի­գորին, ի կողմն Կարնոյ՝ մի ամ ժամանակաւ (այսչափ), Յունվարի 17 – Գիր մի ժողովարարութեան եւս տուեալ եղեւ Բասենցի Յարութիւնին Սուքիասեան ի կողմն Կարնոյ եւ վիճակաց նորա նոյնքան ժամա­նակաւ (այսչափ), |13ա|Յունվարի 18 – Առ Թադդէոս առաքելոյ վանից առաջնորդ Սիմէօն արքեպիսկո­պոսն...

51. 13ա Ի Խոյ – Առ մահտեսի Եղօն Աբրահամեան, ընդ նոյն մտաց (այսչափ)... Առ Զաքարիա եպիսկո­պոսն... Առ Իմտատիաճի Սիմէօն արքեպիսկոպոսն...

52. 13ա Յունվարի 20, ի Բեզարապիա – Առ նո­րին առաջնորդ Գրիգոր արքեպիսկոպսն...

53. 13ա Ի Գրիգորիապօլ – Առ յաջորդ Մանուէլ վար­դապետն... Առ յիշեալ Սաթովեան աղայ Յօհան­նէսն...

54. 13բ Ի Նախիջեւան – Առ սրբոյ Երուսաղէմի նուիրակ Կարապետ վարդապետն...

55. 13բ Ի Թիֆլիզ – Առ սրբոյ Երուսաղէմի նուիրակ Մկրտիչ արքեպիսկոպոսն... Առ ազնուատոհմ Սահա­ռու­նեան տէր Մելքիսէթ աւագ քահանայն...

56. 13բ Ի Բաքու – Առ աղայ Մարկոս Թառու­մեանն...

57. 13բ-4բ Ի Թիֆլիզ – Առ աղայ Յարութիւն Եսայիչն... |14ա| Առ Բէհբութով կնիազ Ասլանն... Առ Օվնաթանեան պատկերահան պարոն Մկրտիչն... Յուն­վարի 12 – Առ նորին բարձր գերազանցութեան Նիկոլայ Ֆեդրիչ Ըրտիշչովն... Առ նորին գերազան­ցու­թեան Պաւլ Իւանիչ Մագիլեւսկինն... Առ աղայ Յարու­թիւն Օշինովեանին... |14բ| Առ նորին առաջնորդ Ներ­սէս արքեպիսկոպոսն... Առ նուիրակ Մարտիրոս եպիս­կո­պոսն...

58. 14բ Ի Հաշտարխան – Առ նորին առաջնորդ Յօհաննէս արքեպիսկոպոսն...

59. 14բ Ի յԵրեւան – Առ Իւզպաշի Բարսեղ եւ Յա­րութիւն աղայսն... Բայազէտցի Արծրունեան Յակոբ աղայի հետ առ եւ տալիք ունենալով... Ջանիբէկեանց իւզբաշի Աւետիքն եւ Կարապետին 100 թուման...

60. 15ա Յունվարի 22, ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս արքեպիսկոպոսն... Առ տէր Մելքիսէթ Ղամազանեանն եւ տէր Մովսէս Ապուզաւրանեանն... Առ նուիրակ Մար­տիրոս եպիսկոպոսն... Առ խան եւ չինովնիկ աղայ Յա­րութիւն Եսայիչն...

61. 15ա Յունվարի 27, ի Կարին – Առ Գօրօյեանց Յօ­հան­նէս աղայն...

62. 15ա Փետրվարի 1, ի Աստապատ – Առ մէլիք Յօհաննէս Մէլիք-Ստեփանեանն...

63. 15բ Յունվարի 28, ի Մեծն Պօլիս – Առ նորին նորոգ պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն... Առ նախկին պատրիարգ Աբրահամ արքեպիսկոպոսն... Առ Յակոբ աղայն Պօղոսեան...

64. 15բ Փետրվարի 4, ի Կարին – Առ աղայ Յօ­հան­նէս Գօրօյեանն... Առ Կարապետ արքեպիսկոպոս առաջ­նորդն Կարնոյ...

65. 15բ-6ա Ի Թոխաթ – Առ նորոգ կարգեալ նուի­րակ Աստուածատուր արք|16ա|եպիսկոպոսն՝ պա­տաս­խանի ի Կարնոյ...

66. 16ա Ի Ախլցխայ – Առ նորին նուիրակ եւ առաջ­նորդ Անտօն եպիսկոպոսն, սորին գրութեամբն զօրհնութեանն եւ զվերահաստատութեանն կոնդակս ի վերայ նորոգ գանձապետ Իզմիրցի պարոն Մալխա­սին...

67. 16ա Ի Ղարս – Առ մահտեսի Յարութիւնն Քեան­դարեան...

68. 16ա Ի Կողբ – Կոնդակ օրհնութեան ի վերայ ժո­ղովրդոցն...

69. 16բ Փետրվարի 6, ի Խոյ – Առ Աբրահամեան մահտեսի իշխան Եղօն... Առ յիշեալ Մինաս վարդա­պետն սրբոյ վանիցն...

70. 16բ Ի Թիֆլիզ – Առ Օշինով աղայ Յարու­թիւնն... Առ յիշեալ Պետրոս վարդապետն...

71. 16բ-7ա Օրինակ գրութեան Վարդան եպիսկո­պոսին առ վեհապետ Մինաս վարդապետն եւ առ Պետրոս վարդապետն – Ողջունիւ սիրոյ ողջունելով զսիրելիսդ մեր, ծանուցանեմք համառօտիւ... 1816 ամի Տեառն, յունվարի 3, ի Ս. Էջմիածին:

72. 17ա Առ վարժապետ տիրացու Սերօբէնն տէր Պետրոսեանն Պօլսեցւոյ պատասխանի գրեցելոյն իւրոյ հոկ. 20... ունի պատմել քեզ պարոն Մելքոն Թադէոսեանն:

73. 17բ Փետրվար 23, ի Բաղդատ – Առ Վրթանէս արքեպիսկոպոսն եւ առ աղայ Միքայէլն Միանսեան...

74. 17բ-8ա Փետրվարի 24, ի Ղարաքիլիսայ – Առ աւագ քահանայ տէր Ղազարն... Առ հասարակութիւնն Բամ­բակաձորոյ... Առ Ղարաքիլիսայու կամէնդատ Ալէք­սեյ Սիմոնիչն... |18ա| Առ բարձր բարեծնունդ Անդրէյ Բարիսիչ Պէստիով շէֆն Ղարաքիլիսայու... Առ բարձր արժանապատիւ Դանիէլ Ֆրօնցօւիչ Ալշէֆս­կինն...

75. 18ա Ի Թիֆլիզ – Առ նորին առաջնորդ Ներսէս ար­քեպիսկոպոսն...

76. 18բ Ի Ղարս – Առ Մատակեան աղայ Յա­րութիւնն...

77. 18բ Փետրվար 25, ի Նուխի, ի Շաքի եւ ի բոլոր գիւղորայս – Առ համայն հասարակութիւնն... Առ Նուխու Սուրբ Մինաս եկեղեցւոյ բոլոր հասարակու­թիւնն... Առ Վարդաշէն բնակեալ բոլոր ուտի ժողո­վուրդսն... Առ առաջնորդ ծերունի Կարապետ եպիսկո­պոսն... Առ պարոն Մեյրամղուլին...

78. 18բ-9ա Ի Շամախի, փետրվարի 25 – Առ նո­րին առաջնորդ Յօհան արքեպիսկոպոսն... |19ա| Առ Զարգեար պարոն Յօհաննէսն... Առ Գիւլապեան պարոն Գասպարն...

79. 19ա Ի Անզալի եւ ի Սարուայ կղզին – Առ նո­ցին հասարակութիւնսն...

80. 19ա Ի Գանձասար – Առ մետրապօլիտ Սարգիս արքեպիսկոպոսն...

81. 19ա Ի Շամախի – Առ իմտատիաճի Իսրայէլ արքեպիսկոպոսն...

82. 19բ Փետրվարի մէկին. օրինակ – Յիսուսի Քրիս­տոսի վասն հասարակութեան Սրբոյ Աթոռոյս վե­րառաքի յերեւանցի մէլիք Քեալ Յօհաննիսի որդի պարոն Կարապետէն... յամի Տեառն հազար ութ հա­րիւր տասն եւ վեց, մայիս մէկն, վերոյ գրեալ թիւն նշա­նակեցաք աստ բաց գրով:

83. 19բ Յիսուսի Քրիստոսի (... իմա՛ եւ այլն), յոր­մէ սիրալիր օրհնութեամբ ծանի՛ր աղայ Մինաս Մի­քայէլեան... ի միասին այն է ունիք հոգ տանիլ եւ այլն:

84. 20ա Փետրվարի 29, ի Թաւրէզ – Առ Աղալօյ բէկն... Առ մահտեսի ազնիւ Յօհաննէսն... Առ պարոն Թադդէոսն... Առ տէր Յովսեփեան տէր Յովհաննէս աւագ քահանայն... Առ պարոն Մեսրոբ Բաբայեանն...

85. 20բ Ի Խօյ – Առ Իմտատիաճի սրբոյ գահիս Սի­մէօն արքեպիսկոպոսն... Առ մահտեսի աղայ Եղօնն...

86. 20բ Մարտի 1, ի Նախիջեւան – Առ պարոն Սար­գիս եւ պարոն Սաֆռազ հարազատ եղբարսն... Առ Խաչատուր եպիսկոպոսն... |20բ-1ա| Առ Պօղոս Իմտատաճի վարդապետն... |21ա|Մարտի 2 – Առ Մատթէոս վարդապետն...

87. 21ա Ի Ագուլիս – Առ բոլոր հասարակութիւնն օրհ­նութիւն եւ շնորհակալութիւն...

88. 21ա Ի Խօյ – Առ նուիրակ Զաքարիա եպիս­կոպոսն...

89. 21ա Ի Նախիջեւան – Առ Ասրի բէկն եւ առ Սար­գիս եւ Սաֆռազ հարազատ եղբարսն...

90. 21բ Ի Տաթեւ, մարտի 2 – Առ վէքիլ Սարգիս վարդապետն...

91. 21բ Ի Թաւրէզ – Առ Ժամկոչեան տէր Կարա­պետն...

92. 21բ Ի Ջուղայ – Առ նորին առաջնորդ Յօհան­նէս արքեպիսկոպոսն...

93. 21բ Ի Թադդէոս առաքեալն – Առ նորին առաջ­նորդ Սիմէօն արքեպիսկոպսն...

94. 21բ Ի Տաթեւու կողմն – Առ մէլիք Հիւսէինն...

95. 22ա Ի Բայազէտ – Առ աղայ Յակոբն Նաւա­սար­դեան...

96. 22ա Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն... Առ մահտեսի Աստուածատուր, Յօհանէս եւ Աբրահամ աղայսն...

97. 22ա Ի Կարին – Առ մահտեսի Սուքիաս եւ Յօհանէս աղայսն...

98. 22բ Մարտի 12, ի Կարին – Առ սուլթան Խա­թունն եւ նորին որդի Յարութիւնն...

99. 22բ Ի Թաւրէզ – Առ Պօղոս եպիսկոպոս եւ աղայ Խաչատուր... Առ Աղալօյ բէկն... Առ մահտեսի Յօ­հանէս աղայն...

100. 22բ Թէմէսուկ – Յամի Տեառն 1816, մարտի 10 առաքի Գօրօյեանց Կարապետ աղայէն ինչ-ինչ...

101. 23ա Մարտի 14 – Վասն հասարակութեան Սրբոյ Աթոռոյս վեր առաք յաղայ Աբդուլլայ Թաճի­րայէն Երեւանցւոյ 300 թուման... թէմէսուկ իսկական կնքով եւ ձեռագրութեամբ մերով...

102. 23ա Մարտ 15, ի Ամասիա – Առ Սրբոյ Էջ­միածնի գանաձապետ մահտեսի Յակոբն Քիրպիտ­ճեան...

103. 23ա Մարտ 20, ի սուրբ Երուսաղէմ – Առ Թէո­դորոս պատրիարգն...

104. 23ա Ի մեծն Պօլիս – Առ Պօղոս պատրիարգն դարձեալ վասն նորա ըստ այնմ մտաց (այսչափ):

105. 23աբ Ի Կարին – Առ Սիմէօն եւ Կարապետ արքեպիսկոպոսսն... Առ մահտեսի Սու[քիաս] եւ Յօ[հաննէս] աղայսն, ըստ այնմ մտաց... |23բ| Գիր մի եւս տուաք ինքեան Դիոնէ[սիոս] արքեպիսկոպոսին վասն իւր ի վերայ ամենայն ճանապարհի... մարդա­սի­րութիւն ցուցանելոյ ինքեան եւ այլն:

106. 23բ Ի Թօխաթ կամ ի Պօլիս եւ կամ ուր եւ պա­տահի – Առ Պօլսոյ նուիրակ Աստուածատուր ար­քեպիսկոպոսն...

107. 23բ Ի Ղազբինու Խուռէշ գիւղի հայոցն Ղար­սեցւոց – Առ անդէն եղեալ տէր Յարութիւն քահանայի Անտօն, Ծառուկ եւ Աբէլ քեթխուտայիցն...

108. 23բ-4ա Ի Վան – Առ Յակոբ աղայն մահտեսի Թումայեան... Առ Գալուստ արքեպիսկոպոսն... |24ա| Առ Վանայ նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն...

109. 24ա Ի Մուշ – Առ Սուրբ Կարապետի առաջ­նորդ Վարդան արքեպիսկոպոսն... Առ Մշու նուիրակ Մկրտիչ վարդապետն...

110. 24ա Ի Պայազետ – Առ Յակոբ աղայն Արծ­րու­նի...

111. 24բ Ի Պայազետ, մարտի 2 – Առ Ասլան աղայն Խաչատուրեան... Առ Յօհանջան Նահապետ աղայսն Անտօնեան...

112. 24բ-5բ Ի Թիֆլիզ, մարտի 22 – Ընդ Սա­նահ­ն­ւոյ վանից առաջնորդ Առաքել արքեպիս­կոպո­սին... Առ նորին սէկլդար Պավլ Իվանիչ Մակիլեւսկի... Առ պայ­ծա­ռափայլ կնէազ Լէւանդայ Եակոլիչ Սէվէր­ծի­մի­­ծովն... Առ պայծառափայլ կնէազ Դիմետր Օր­բէլեան... Առ սրբազնագունեղ մետրապօլիդ Վառլամ արքեպիս­կո­պոսն Վրաց... Առ սրբազնագունեղ մետրա­պօ­լիդ Դօսէթէոս արքեպիսկոպոսն Վրաց... Առ տէր Ղա­զար ազնիւ քահանայն, առ կայսերական չինիովնի եւ շա­հական խան գերզանիւ աղայ Յարութիւն Եսայիչ Օշի­­նովն... |25ա| Առ Փամբակու շէֆ բարձր բարե­ծնունդ Անդրէյ Բարիսիչ Բէստիլովն... Առ հմուտ բժիշկ Շահ­րի­մանովն... Առ պայծառափայլ կնէազ Կիկօլին եւ Եար­կա­նա­բազուկ Արղութեանց եւ առ կնէազ Զաքա­րիայն եւ առ ամենայն ընտանիս նոցա... Առ Սա­նահնւոյ Սուրբ Աստուածածնի հրաշալի վանից թեմի եւ վիճակի պայ­ծա­ռափայլ կնէազ եւ ազնիւ իշխանսն եւ բոլոր ժո­ղո­վուրդսն... Առ բարձր բարեծնունդ ազնիւ աղայ Մկըր­տումն... Առ սրբոյ Երուսաղէմի ծայրագոյն նուիրակ Մկըրտիչ յարգելի արքեպիսկոպոսն... Առ գերապա­տուելի հայր պատրի Փիլիպպէ, պատրի Օնօփրոս եւ Բարաղամ վարդապետ Ղանդիլեան ջեր­մե­ռանդ սիրե­ցեալսն... Առ ազնուատոհմ խաչակիր աւագ քահանայ տէր Մէլքիսեթեկ Ղամազեան Սահառունին (այսչափ): Առ Ներսէս արքեպիսկոպոսն... |25բ|Մարտի 27 – Առ Ագուլեցիսն... Առ Աղալօյ բէկն... Առ Պօղոս, Խաչատուր եպիսկոպոսն եւ Խաչատուր աղայն...

113. 26ա Մարտի 27, ի Ագուլիս – Առ պարոն Ստե­փան Յօհաննիսեանն...

114. 26ա Մարտի 28, ի Ղարս – Առ հասա­րա­կութիւնսն կոնդակ օրհնութեան... Առ մահտեսի աղայ Յարութիւն Ղումրիկեանն... Առ իշխանսն Ղարս քաղա­քին... Առ երկաբնակ հացագործ էսնեֆացն... Առ փա­շա­յի վէքիլ եւ սառաֆ աղայ Պետրոսն... Առ Նիկօլ քեով­խայն... |26բ| Առ Իսկանդարեան գանձապետ մահ­տե­սի Յարութիւն աղայն... Առ Գալստեան աղայ Գէորգն... Առ Մատակեան մահտեսի Յարութիւն աղայն... Առ Ղօշավանքու Պօղոս վարդապետն եւ տէր Սահակ քահանայն...

115. 26բ Ի Ախլցխայ – Առ նորին առաջնորդ եւ նուիրակ Անտօն եպիսկոպոսն, օրհնութիւն եւ շնոր­հա­կա­լութիւն ի Արտահան, ի Հօքամ, ի Դադաշէն եւ ի Սան­ծալէթ, ի Արտահան բնակեալ առ աթոռակալ աղայ Միքայէլն, գանձապետ աղայ Յովսէփն եւ աղայ Յով­հան|27ա|նէսն... Ի Օքրօբագէթու իշխանսն եւ ժողո­վուրդսն... Առ հասարակութիւնն Ախլցխայու... Առ տէր Խաչատուր քահանայն...

116. 27ա Ի Բաղտատ, երկրորդ օրինակ – Առ աղայ Մինասն, աղայ Միքայէլեան...

117. 27աբ Ի Թարւէզ – Առ մահտեսի աղայ Յօհան­նէսն Ղազարեան...

118. 27բ Մարտի 31, ի Խօյ – Առ մահտեսի Եղօյ աղայն...

119. 27բ Ի Թաւրէզ, օրինակ երկրորդ – Առ Բա­բայեան պարոն Մեսրոբն...

120. 27բ Ի Բաղտատ – Դարձեալ աղայ Մինասն Մի­քայէլեան...

121. 27բ-8ա Ի Թաւրէզ – Ի մէջ գրոյ մահտեսի Յօհաննէս աղայն եւ |28ա| Մեսրօբ Բաբաեանին...

122. 28աԲաց ի Հնդկաստուն եւ ի Ռուսաստուն ժողովարարութեան գիր... Առ մէլիք Աբրահամն, ըստ խնդրանաց Դօսէթէոս եպիսկոպոսին...

123. 28ա Ի Սալմաստ, ի Փայճուկ – Առ մէլիք Մկրտիչ Մելիքենկօյեանն...

124. 28բ-30ա Ապրիլի 19, ի Մեծն Պօլիս – Առ Մա­նուկ ամիրայն Աստուածատուրեան... Առ Ազնաւորեան Կարապետ Չէլէպի ամիրայն եւ առ նորին եղբայր Ազ­նա­ւուր յարգելի աղայն... Առ Յօհաննէս չէլէպի ամի­րայն, Մահտեսի-Յարութունեանն... Առ Գրիգոր չէլէպի ամիրայն Յօհաննիսեան եւ նորին եղբարցն Սարգիս, Կարապետ, Միքայէլ, Յակոբ եւ Պօղոս չէլէպիսն... Առ Գրի­գոր աղայն Մէլիքեան... Առ Մելքոն աղայն Կարա­պետեան... |29ա| Առ Յարութիւն չէլէպին Պէզճեան... Առ Աբրահամ ամիրայն Ղարաքեահիայ կոչեցեալն... Առ Յակոբ աղայն Պօղոսեան... Առ Պօղոս աղայն Ապի­կեան... Առ Դաւիթ պէյ Ծատուրեան, մէլիք Շահնազա­րեանց... Առ սուրբ Երրորդութեան եւ սուրբ Լուսաւորչի եկեղեցեաց քահանայսն... Առ տպագրիչ տիրացու Պօղոսն Արապեան... Առ նախկին պատրիարգ Յօհան­նէս արքեպիսկոպոսն... |29բ| Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն... Առ գանձանակաց վերա­կաց­ւոյ Աստուածատուր արքեպիսկոպոսն... Առ տէր Ստեփանի կողակիցն... |30ա| Առ նորին ծայրագոյն նուիրակ Աստուածատուր արհին...

125. 30ա Ի Պօլիս կամ ի Կարին – Առ մահտեսի Գօ­րօյեանն...

126. 30բ-1ա Ի Զմիւռին – Առ Մարտիրոս ար­քե­պիսկոպոս գործավճար նուիրակն եւ առաջնորդն... Առ վարժապետ տիրացու Յօհաննէսն... Առ տիրացու Ոս­կանն... Առ մահտեսի Ստեփաննոս աղայն Իզմի­րեար­սին... Առ աղքատանոցի եւ հիւանդանոցի մութաւէլի մահտեսի Հայրապետ, ի մէջ Մարտիրոս եպիսկո­պո­սի... |31ա| Առ Ապրօյեան աղայ Մարգարն...

127. 31աբ Ի Կարին քաղաքն – Առ նորին առաջ­նորդ եւ գործավճար նուիրակ Կարապետ արքեպիս­կոպոսն, Առ Կարապետ եպիսկոպոսն եւ խորհրդական քահանայսն եւ իշխանսն... Առ Ստեփաննոս աւագ քահանայն... Առ նուիրակ Սիմէօն եպիսկոպոսն... |31բ| Առ նուիրակ Սիմէօն եպիսկոպոսն... Առ Նիկողայոս վար­դապետն... Առ Պետրոս աղայն... Առ Նազարէթ աղայն Մահտեսի-Գրիգորեան... Առ մահտեսի Գրիգոր աղայն, կրկին յետոյ գրեցաւ նուիրակ Սիմէօն եպիս­կոպոսին... Առ Կարնոյ փաշայի բէզրկեանբաշի Ուռուշ­ջուղցի Սարգիս աղայն... Առ Կարնոյ առաջնորդ Կա­րապետ եպիսկոպոսն...

128. 32ա Ի Թօխաթ – Առ Կէտիկեան մահտեսի աղայ Յօհաննէսն Իփէկեան... Առ մահտեսի Յօհաննէսն եւ մահտեսի Գրիգոր աղայն Աղքատեան... Առ Գրիգոր աղայն ամիրայն Հիւսիսեան... Առ նախկին պատրիարգ Աբրահամ արքեպիսկոպոսն... Առ Եւդոկիոյ առաջնորդ Գէորգ եպիսկոպոսն, ի գրութեանն մահտեսի Յօհա՛՛ Կէտիկեանին, նորին նուիրակ Եփրեմ եպիսկոպոսն...

129. 32ա Ի Գաղատիա – Նորին առաջնորդ Թադ­դէոս արքեպիսկոպոսն...

130. 32ա Ի Կեսարիա – Առ առաջնորդ Ստեփան­նոս արքեպիսկոպոսն, նորին առաջնորդ Կարապետ արքեպիսկոպոսն...

131 32բ Ի Բուրսայ – Առ առաջնորդ Պօղոս արքե­պիս­կոպոսն...

132. 32բ Ի Տիգրանակերտ – Առ նորին նուիրակ Անտօն արքեպիսկոպոսն... Առ Արղնու եւ Տիգրանա­կերտու առաջնորդ Սահակ արքեպիսկոպոսն...

133. 32բ Ի Սեբաստիա – Նորին առաջնորդ Յօ­հան­նէս արքեպիսկոպսն...

134. 32բ Ի Տիգրանակերտ – Առ Արփիար ամի­րայն...

135. 33ա Ի մեծն Պօլիս կամ ուր եւ իցէ – Առ Երեմիա եպիսկոպոսն...

136. 33ա Ի Շուշի – Առ Ղազանչեցի եւ Նախչուանցի ժողովուրդսն... Առ Երնջակու Սուրբ Կարապետու վա­նից ժողովուրդսն... Առ պայծառ իշխան գերազնիւ աղայ Զօհրապն...

137. 33աբ Ի Նախչուան – Առ պարոն Սարգիս եւ Սաֆ­ռաս երկու եղբարսն... |33աբ| Առ առաջնորդ Մատ­թէոս վարդապետն, վասն Փիլիպպոս արհւոյ քեռորդ­ւոյն...

138. 33բԻ Կարնոյ Գօրօյեանց Յօհաննէս աղայի թղթոյ մէջն յետոյ գրեցաւ...

139. 33բ-4ա Ի Նախչուան – Առ Ահմատ բէկն, աղայ բէկն եւ Մուսայբէկն... Առ Ջուղայու մէլիք Թա­դէոսն... |34ա| Աղալօյ բէկն՝ ծանուցումն...

140. 34ա Ապրիլի 24, ի Ղարաքիլիսա – Առ գե­րազ­նիւ շէֆ Անդրէյ Բօրիսիչ Պէստիլն... Առ մէլիք Մկրտում Չէլէպեանն...

141. 34ա Ապրիլի 25, ի Բայազիտ – Առ մահտեսի Մինաս աղայն... Առ Բաբաջան աղայն, մահտեսի Եղի­կեանն... Առ Ասլան աղայն Խաչատուրեան, Յակոբ աղայն, Նաւա՛՛ մահտեսի Բարսեղ աղայն, մահտեսի Ափրի­կեան եւ Բաբաջան աղայն... Առ Արծրունի Յակոբ աղայն...

142. 34բ Ապրիլի 27, ի Մեծն Պօլիս – Առ նորին Պօ­ղոս պատրիարգ արքեպիսկոպոսն...

143. 34բ Ի Խարբերթ – Պատասխանի բազմակնիք գրութեանց հասարակութեանցն... Առ նուիրակ Անտօն եպիսկոպոսն...

144. 35ա Ի Թօխաթ – Առ նախկին պատրիարգ Աբ­րահամ արքեպիսկոպոսն...

145. 35ա Ի Կարին – Նորին նուիրակ Սիմէօն արքեպիսկոպոսն... Առ Փիլիպպոս արքեպիսկոպոսն, յանձնարարութիւն վասն Գաբրիէլ վարդապետին...

146. 35բ Ապրիլի 30, ի Թիֆլիզ – Առ նորին առաջ­նորդ Ներսէս արքեպիսկոպոսն...

147. 35բ Ի Ղազախ – Առ նորին առաջնորդ Սիմէօն վարդապետն... Առ մէլիք Յօհաննէս Մէլիք-Յարու­թիւ­նեանն... Առ կնեազ Ղաբշաբ բէկն...

148. 35բ Ի Շամշատին – Առ կնեազ Նիկօլայ Նի­կա­լայիչ Աբղազովիւն... Առ Գրիգոր առաջնորդ արք­եպիս­կոպոսն... Առ Սա[նա]հնոյ առաջնորդ Առաքել արքեպիսկոպոսն, յանձնարարութիւն վասն տէր Մար­կոս քահանային...

– 1816 մայիսի 1 ընկալաք ի Ջանիբէկէգեանց պարոն Կարապետէ եւ յիւզպաշի Աւետիքէ:

149. 35բ-6ա Ի Թարւէզ – Առ աղայ Կարապետ... |36ա| Առ պարոն Թադդէոս Թումայեանն...

150. 36ա Ի Բայազէտ – Առ աղայ Յօհաննէսն Մէլիք-Ստեփանեան... Առ աղայ Յակոբն Նաւա­սար­դեան...

151. 36ա Ի Վան – Առ Յակոբ աղայն Թումայեան... Առ առաջնորդ Գալուստ արքեպիսկոպոսն...

152. 36ա Ի Բաղդատ – Առ աղայ Մինասն Մի­քայէլէան...

153. 36ա Ի Խօյ – Առ աղայ եւ մահտեսի Եղօն...

154. 36բ Մայիսի 1, ի Թաւրէզ – Առ Թումանեան պարոն Թադէոսն... Առ Պօղոս եպիսկոպոսն եւ աղայ Խաչատուրն...

155. 36բ Ի Խօյ – Առ սուրբ Կարապետու վանից ժո­ղա­վարար Մինաս վարդապետն...

156. 36բ Ի Թաւրէզ – Առ մահտեսի Յոհաննէս աղայն...

157. 36բ Ի Գիլան – Առ գանձապետ Գալուստն... Առ Յարութիւն վարդապետն...

158. 37ա Մայիսի 2, Ի յԵլիզաւէտապօլ – Առ նո­րին կառավարիչ գերազնիւ Յովսեփ Անդրէիչ... Առ Յա­կոբ Մինէիչն, պարոն Արէշովն... Առ Յարութիւն եւ Խա­չա­տուր վարդապետն, կոնդակ առ հասարակութիւնն...

159. 37ա Ի Թիֆլիզ – Առ հանգուցեալ Թէմրազ Էշի­կա­ղազի կողակից պայծառուհի Փէթէօնն, մայիսի մէ­կին տուեալ երկու հազար Բ. հարիւր Պօլսո սաղ ոսկ­ւոյ թէմէսուկն Քեալ Յօհաննիսի որդւոյ Կարապե­տին, եւ վասն սորա գրութիւնն առ աղայ Մինասն...

160. 37ա Ի յԵրեւան – Նորին առաջնորդ Սահակ արք­ե­պիսկոպոսն...

161. 37բ-8ա Մայիսի 2, ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս ա­ռաջ­նորդ արքեպիսկոպոսն, մայիսի 4 – Առ Պետրոս, Պօղոս եւ Յարութիւն երիս եղբարսն, վերոյ տէր Ստե­փա­նին, կոնդակ մի վասն մոմի... Առ Ներսէս առաջ­նորդ արքեպիսկոպոսն... Առ Մարտիրոս նուիրակն... |37բ-8ա| Առ տէր Մելքիսեդեկն... Առ աղայ Սօսի Մելի­քովն... Առ խան չինովնիկ աղայ Յարութիւնն...

161. 38ա Ի Ղարս – Առ իմտատիաճի Ղազար արք­եպիս­կոպոսն... Առ աւագ քահանայ տէր Յարութիւնն...

162. 38ա Մայիսի 6, ի Թիֆլիզ – Առ խաչակիր աւագ քահանայ տէր Յօհաննէսն... Առ կուսակալ Նիկօ­լայ Ֆէտրիչն... Առ գերազնիւ Պաւլ Իվանիչն... Առ Գէորգ աղայն Արծրունով...

163. 38ա Մայիսի 10, ի Թաւրէզ – Առ պարոն Մես­րոբն Բաբայեանն...

164. 38ա Ի կողմն Գիլանու – Առ Իսրայել արք­եպիսկոպոսն...

165. 38բ Մայիսի 11, ի Պօլիս – Առ Աս­տուա­ծա­տուր արքեպիսկոպոսն...

166. 38բ Ի Կարին – Առ աղայ Յօհաննէսն Գօ­րօյեանց...

167. 38բ Մայիսի 12, ի Թիֆլիզ – Առ կուսակալն յանձ­նարարութիւն...

168. 38բ Ի Պետերբուրգ – Առ աղայ Յովակիմն...

169. 38բ ի յԵլիսաւէտապօլ – Առ Յօհաննիսեան պարոն Գասպարն...

170. 38բ Մայիսի 14, ի Կարին – Առ նուիրակ Սի­մէօն արքեպիսկոպոն...

171. 38բԵրեւանու Սուրմալուի մհալին Իգդիր բնա­կեալ Բայիաթ Հաջի Ղասումի որդին է յիշեալ Տարուղայ Սուլէյման աղայն (այսչափ):

172. 39ա Մայիսի 13, ի Հնդիկս – Առ նախկին նուիրակ Պօղոս վարդապետն յորդորակ՝ գալ ի Սուրբ Աթոռս (այսչափ)... Առ Վրթանէս արքեպիսկոպոսն...

173. 39ա Ի Բաղդատ – Առ Մինաս աղայն...

174. 39ա Մայիսի Ա. – Աշատարակեցի պարոն Կա­րա­պետին տէր Յարութիւնեանն Սուրբ Աթոռս...

175. 39ա Մայիսի 16, ի Վան – Առ աղայ Յակոբն...

176. 39ա Մայիսի 18, ի Ղարաքիլիսայ – Առ Անդ­րէի շէֆն... Առ նոյն տէր Սարգիսն...

177. 39բ Մայիսի 22 – Առ Ղազախու մէլիք Յօ­հան­նէսն եւ բոլոր քեօվխայսն... Առ Սիմէօն վարդապետ առաջնորդն Ղազախու... Առ Շամշատինու Գրիգոր քորեպիսկոպոսն, մայիսի 23 – Թուղթ մի տուաք Թիֆլիզեցի Փարսատանի կողակից Աննային, կոնդակ մի ժողովարարութեան ի Կարին՝ առ մահտեսի Գօ­րօ­յեանց աղայ Յօհաննէսն, ի Մուշ՝ առ առաջնորդն Վա­նից սուրբ Կարապետտու...

178. 40ա Մայիսի 24, ի Կարին – Առ Սիմէօն արք­եպիսկոպոս նուիրակն Կարնոյ...

179. 40ա Ի Խօյ – Առ տէր Վարդան քահանայն... Առ Զաքարիա արքեպիսկոպոս նուիրակն... Առ իմտա­տիաճի Սիմէօն արքեպիսկոպոսն... Առ Գէորգ արք­եպիս­­կոպոսն, անցեալ սկզբանն լուսնի հաճի մահմատ Աղայէն 500 թուման... մայիսից 25 – Առ մահտեսի Եղօյ աղայն...

180. 40ա Ի Թիֆլիզ – Առ աղայ Յարութիւն Օշի­նովն...

181. 40բ Մայիսի 27, ի Թաւրէզ – Առ պարոն Մես­րոպ Բաբայեանն...

182. 40բ Ի Նախչուան – Առ պարոն Մատթէոսն Մէլիք-Ղամջանեան եւ պարոն Սաֆռասն Սահակեան... Առ Թօմայ առաքելոյ վանից, Երնջակու սուրբ Կարա­պե­տու եւ Կարմիր վանից բոլոր ժողովուրդսն...

183. 40բ Ի կողմն Գիլանու – Առ իմտատիաճի Իս­րայէլ արքեպիսկոպոսն...

184. 41ա Ի Նախչուան – Առ Ասրիբէկն...

185. 41ա Ի Խօյ – Առ մահտեսի Եղօն Աբրահա­մեանն...

186. 41ա Ի Ջուղայ – Առ նորին առաջնորդ Յօհան­նէս արքեպիսկոպոսն...

187. 41ա Ի Խօյ կամ ուր եւ իցէ – Առ աղա Մուսայ բէկն...

188. 41աբԱռ պարոն Մինասն Տէրտէրեանց, պա­րոն Մկրտիչն Մալոնց եւ պարոն Յօհաննէսն...

189. 41բ Ի կողմն Խօյու – Առ Սիմէօն իմտատիաճի արքեպիսկոպոսն...

190. 41բ Ի Նախչուան – Առ մէլիք Յօհաննէսն, օրհնեալ իշխանսն եւ բոլոր ժողովուրդսն... Առ Սար­գիսն եւ Սաֆռասն Սահակեան...

191. 42ա Յունիս 2, ի Ղարս – Առ Ղազար իմտա­տիա­ճի արքեպիսկոպոոսն...

192. 42ա Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն, Ասլան աղային եւս գրեցաք...

193. 42ա Ի Ղարս – Առ Քեալ Յօհաննիսեան պա­րոն Պետրոսն...

194. 42ա Ի Կարին – Առ մահտեսի Սուքիաս աղայն Գօ­րօյեանց...

195. 42աբ Յունիսի 3, ի Բալու – Առ նորին առաջ­նորդ Մանուէլ արքեպիսկոպոսն...

196. 42բ Ի Մուշ – Առ նորին առաջնորդ Վարդան եպիսկոպոսն...

197. 42բ Ի Ապուչեղ՛՛ կամ ի Կապան Մատէն եւ կամ ուր եւ իցէ – Առ Ալփիար աղայն...

198. 42բ Յունիսի 7, ի Բայազէտ – Առ Ասլան Խաչատուրեանն, Յակոբ Նաւասարդեան Արծրունի Մահ­տեսի-Եղիկեան, Բաբայ եւ մահտեսի Բարսեղ Աբ­րի­կեան... Առ Բաբաջան աղայն Մահտեսի-Եղիկեան... Առ Իւչքիլիսայի առաջնորդ Սահակ եպիսկոպոսն՝ կոն­դակ մի իւղի եւ պանրի...

199. 42բ Յունիսի 12, ի Կարս – Առ փաշայի Սա­ռաֆ Ասլան աղայն Ղրմզեանց...

200. 43ա Ի Բայազէտ – Առ աղայ Յակոբն Արծ­րունի...

201. 43ա Ի Կարս – Առ Ղազար արքեպիսկոպոսն, թուղթ մի օրհնութեան եւ շնորհակալութեան...

202. 43ա Ի Ս. Պ.բուրգ – Առ Ալէքսանդր Նիկօլայիչ քնիազ Գօլիցին հոգեւորական գործոց գլխաւոր կառա­վա­րիչն... Առ աղայ Յովակիմն, աղայ Յարութիւն Վա­ղար­շապատովն... Առ Գրիգոր Միկիտիչ... Առ Սէրգէյ Իսայիչն... Առ Կատարինէ Զախուրովնայն... Առ Գրիգոր Պետրովիչ Մօռօզով... Առ Եակով Մօսէիչ, յունիսի 13 – Առ Սէրովբէ վարդապետն...

203. 43ա Ի Նոր Նախիջեւան – Առ Իւան Աբրահամ­չի կնոչն եւ որդւոյն...

204. 43ա Ի Ղռիմ – Առ մահտեսի Գասպարն...

205. 43ա Ի Թիֆլիզ – Առ Յարութիւն Նազա­րեանն...

206. 43ա Ի Նախիջեւան – Մահտէսի աղայ Յարու­թիւնն Արարատով... Առ մահտեսի աղայ Աստուածա­տուրն...

207. 43ա Ի Ղզլար – Առ իշխան Յակոբ աղայն Բօղ­դանիչ Գալստովն...

208. 43բ-4ա Ի Թիֆլիզ – Առ նորին Ներսէս արք­եպիս­կոպոոսն... Առ Փիլիպպէ եւ Օնօփրիոս պատ­րիարքն... Առ Ապուզաւրեան պարոն Մովսէսն... Առ Ներ­­սէս արքեպիսկոպոսն... Առ տէր Մելքիսեդեկն... |44ա| Առ խան եւ չինովնիկ աղայ Յարութիւն Օշի­նովն...

209. 44ա Ի Մօլտավի եւ ի Պէզարապի – Առ նոցին առաջնորդ Գրիգոր արքեպիսկոպոսն, ծաղկեալ վկա­յա­կան մի ազնուականութեան գրեցաւ վասն Իւան Խրիստաֆօրիչ Սաթովին...

210. 44ա Յունիսի 14, յԵրեւան – Առ հանգուցեալ Թասալօյեանց Յօհաննէսի կին մահտեսի Խամբէրին, յունիսի 19 – թուղթ ժողովարարութեան տուաք Մու­րատ Հարիկեանին, որ էր ի գեղջէն Փայաճուկայ (այս­չափ)...

211. 44ա Յունիսի 20, ի Բայազէտ – Առ Յակոբ աղայն Արծրունի...

212. 44բ Յունիսի 28, ի Վան – Առ նորին նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն... Առ Վարագայ առաջնորդ Գալուստ արքեպիսկոպոսն... Առ Հազուեցի Յօհաննէս վար­դապետն... Առ Յակոբ աղայն...

213. 44բ Յունիսի 24, ի Կարին – Առ մահտեսի Սու­քիաս եւ Յօհաննէս աղայսն... Առ Կարապետ արք­եպիսկոպոսն...

214. 45ա-6ա Յուլիսի 10, ի Թիֆլիզ – Առ աղայ Դաւիթ Դաւիթով Քափանաքով... Առ տէր Ստեփան քա­հա­նայն տէր Ստեփանեան... Առ գուբեռցկիի սեկրե­տար Թաւիլդալ Յովսէփի որդի Աւդանդելի որդի աղայ Դաւիթ Մէլիք-Միրիմանեանն... Առ Հախվերտով պարոն Գրիգորն Ենօքեան, յուլիսի 13 – Առ նորին առաջնորդ Ներսէս արքեպիսկոպոսն... Առ մէլիք Դարչի Բէհբու­դովն... Առ պայծառ կնիազ Մինիշկարբադի աղայ Յովսէփ Բէհբուդովն... Առ Ներսէս սրբազան արքեպիս­կոպոսն... Առ նա կրկին պատասխանի գրութեանց իւրոց... Առ բժիշկ աղայ Ստեփան Շահրիմանովն... |45բ| – Առ Փալէբօյ Դիմէտրովնայն տիկինն շնորհա­կա­լու­թիւն եւ օրհնութիւն... Առ պատրի Փիլիպպէ, պատ­րի Օնօփրիոս եւ Բարաղամ վարդապետն, կոնդակ վասն Կուսանաց անապատին... Առ տէր Մելիքսեդեկ աւագ քահանայն... Առ աւագ քահանայ տէր Ղազարն... Առ պարոն Միրիման Միրիմանովն... Առ նացուալ աղայ Յովսէփն... Առ աղայ Յարութիւն Օշինովն, յուլիսի 14 – կարնեցի Գէորգ աղքատին, յուլիսի 19 – Առ Նախա­վկայ վանից միաբանսն եւ նորին վիճակի բոլոր հա­սարակութիւնն հայոց, յուլիսի 20 – առ պարոն Աղալօ եւ պարոն Գեօրգի երկուս եղբարցն...

215. 46ա Յուլիսի 20, ի Գօրի – Առ պարոն Գրիգոլ եւ պարոն Ելիզբար երկուս եղբարսն... Առ նահանգին Գօրու բլաղօչեննի խաչակիր աւագ քահանայ Քրիստա­փորն... Առ Մարտիրոս եպիսկոպս նուիրակն Թիֆլի­զու...

216. 46ա Յուլիսի 21, ի Թիֆլիզ կամ ի Բաքու – Առ աղայ Մարկոսն...

217. 46ա Ի Ս. Պ.բուրգ – Առ Սերօբէ գիտնական վարդապետն...

218. 46ա Ի Բաղդատ – Առ աղայ Մինասն Մի­քա­յէլեան...

219. 46բ Յուլիսի 26 – Կոնդակ օրհնութեան եւ օրհնարհկալութեան... Առ Գրիգոր քեահիայն... Առ Աւօյ քեահիայն... Առ քեահիայն եւ Սառօյ կենակիցն, թուղթ օրհնութեան ի վերա Փեաքեաջ գիւղի հասարակու­թեանն, կոնդակ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան, թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան... Առ գան­ձա­պետ Քեանդարեան մահտեսի Յարութիւնն...

220. 46բ-7ա Յուլիսի 27, ի Թարւէզ – Առ տէր Յօ­հան­նէս աւագ քահանայն... Առ տէր Կարապետն Ժամ­կոչեան՝ վկայութեան կոնդակ... Առ մստր Վլեմս... Առ Թումանեան աղայ Թադէոսն...

221. 47ա Ի Բայազիտ – Առ աղայ Յակոբն Արծ­րունի...

222. 47ա Ի Կարին – Առ մահտեսի Սուքիաս եւ աղայ Յօհաննէսն Գօրօյեանց... Թուղթ մի Սարգիս Գիւր­գենին... Առ Արզնու առաջնորդ ծերունի Սահակ եպիսկոպոսոն...

223. 47աբ Օգոստոս 9, Ի Ղարս – Առ պարոն Մալխասն... Առ Ղազար եպիսկոպոսն... Առ Ղօշավանից Պօղոս վարդապետն, թուղթ օրհնութեան վասն հարիւր գերանին, թուղթ օրհնութեան վասն երկուց խոստա­ցեալ նաւուց, ի վերա աղայ Մանուկին Թիֆլիզեցւոյ...

224. 47բ-8ա Օգոստոս 10, Ի Տիգրանակերտ – Կոն­դակ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան, կոնդակ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան առ Մարինոս աղա­խինն... Առ Աբրահամն... Առ ժամկոչ Սարգիսն.. Մի գիր եւս անորոշ յղեցաւ Անտօն եպիսկոպոսին... Մի գիր (անուն) ըստ նոյն մտաց վասն միոյ ջուպայի՛՛... Առ գան­ձապետ տիրացու Պետրոսն... Առ մահտեսի Աբրա­համն... Առ վարժապետ տէրն Յօհաննէսն... Առ տէր Վար­դանն... Առ տիրացու Յօհաննէսն Քէշիշեան... Առ նորին նուիրակ Անտօն եպիսկոպոսն... |48ա| Առ Արզ­նու առաջնորդ Սահակ արքեպիսկոպոսն... Առ Յօհան­նէս վարդապետն...

225. 48ա Ի Կարին – Առ նորին նուիրակ Սիմէօն արքեպիսկոպոսն... Առ մահտեսի աղայ Սուքիասն եւ աղայ Յօհաննէսն...

226. 48աբ Ի Թիֆլիզ – Առ Թիֆլիզու համայն ժո­ղո­վուրդսն... Առ Ներսէս արքեպիսկոպոսն... Առ Մինիշ­քեար բաշի աղայ Յովսէփն... |48բ| Առ մէլիք Դարջի աղայն... Առ պատրի Փիլիպպէն... Առ պայծառ քնիազ Ալէքսան Նիկօլայիչ Ղօլիցինն... Առ Ներսէս արքեպիս­կոպոսն... Առ Մարտիրոս եպիսկոպոսն...

227. 48բ Օգոստոսի 14, ի Խօյ – Առ մահտեսի Եղօն...

228. 48բ-9ա Ի Քիշինով – Առ Բէզարաբիոյ Գրիգոր արքեպիսկոպոսն... |49ա| Առ Յովակիմ վարդապետն, կոնդակ օրհնութեան ի վերայ ժողովրդեանն Քիշնովու...

229. 49ա Օգոստոսի 18, ի Թիֆլիզ – Առ աղայ Յարութիւն Օշինովն... Առ Վանայ նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն... Առ աղայ Յակոբն Թումանեան... Առ մահտեսի պարոն Յօհաննէսն եւ տիրացու Սամուէլ Տէր-Յակո­բեան...

230. 49ա Ի Բումբայի – Առ աղայ Յարութիւնն Սահակեան...

2331. 49ա Ի Նորն Բաբիլօն – Առ մահտեսի Ղու­կասն Գաբրիելեան... Առ վէքիլ եւ գանձապետ մահ­տե­սի աղայ Փիլիպպոսն Սիմոնեան...

232. 49բ Ի Բասրայ – Աղայ Թաթէոսն Գէորգեան...

233. 49բ Ի Բաղդատ – Առ աղայ Միանսն Մի­քայէլեան...

234. 49բ Ի Թաւրէզ – Առ հասարակութիւնն հայոց օրհ­նութեան կոնդակ... Առ Ժամկոչեան տէր Կարա­պետն...

235. 49բ Ի Խօյ – Առ նորին նուիրակ Զաքարիայ եպիսկոպոսն... Առ մահտեսի աղայ Եղօն Աբրա­համեանն...

236. 49բ Ի Բումբայի – Առ Վրթանէս եպիսկո­պոսն...

237. 50աԱռ Գօրօյեանց աղայ Կարապետն... Առ Սիմէօն Իմտատիաճի արքեպիսկոպոսն...

238. 50ա Ի Թաւրէզ – Առ Գալուստ Գէորգ Ստեփան եւ Աստուածատուր պարոնսն...

239. 50ա Ի Բումբայի – Եւս գրեցաւ կրկին գիր առ աղայ Յարութիւնն Սահակեանն...

240. 50ա Ի Նախիջեւան – Առ Պօղոս եպիս­կոպոսն...

241. 50աբ Ի Թիֆլիզ – Առ մինիշկար բաշի աղայ Յովսէփն եւ մէլիք Դարչին... Սեպտեմբերի 5 – Առ հասարակութիւնն Թիֆլիզու... Առ Ներսէս արքեպիս­կո­պոսն... Առ Մարտիրոս եպիսկոպոսն... Առ Օշինովն...

242. 50բ Օգոստոսի 28, ի Կարին – Առ մահտեսի Սու­քիաս եւ Յօհաննէս աղայսն...

243. 50բ-1ա Ի Ակն – Առ նորին նուիրակ Գրիգոր եպիսկոպոսն... |51ա| Առ վերոյիշեալ չորս իշխանսն յԱրապկերու...

244. 51բ Ի Թիֆլիզ – Նորին բարձր գերազանցու­թեան Նիկօլայ Ֆէօդօրիչ Րտիշչովն, նորին գերազան­ցու­թեան Անդրէյ Բօրիսիչ պարոն Պեստելին, նորին բա­րեծնութեան Դանիէլ Ֆրանցովիչ պարոն Ալշեւսկ­ւոյն, նորին պայծառութեան ղեներալ մայեօր եւ զանազան նշանաց կաւալէր կնիազ Վարելեան Մատաթովն, նո­րին պայծառութեան կնիազ աղայ Յովսէփ մինիշքիար-բաշւոյն, նորին պայծառութեան կնիազ Վասիլիչ Բեհ­բուդովին... Առ աւագ քահանայ տէր Մելքիսեդեկն... Առ Ներսէս արքեպիսկոպոսն... Առ տէր Ղազարն...

245. 52ա Սեպտեմբերի 28, ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն... Առ Պօլսոյ թե­մե­րից նուիրակ Աստուածատուր արքեպիսկոպոսն... Առ Փիլիպպոս արքեպիսկոպոս նուիրակն եւ առաջ­նորդն Զմիւռնոյ...

246. 52ա Ի Անդրիանուպօլիս, որ է Էտրէնէ – Առ նորին առաջնորդ Մեսրոբ արքեպիսկոպոսն...

247. 52ա Ի Պօլիս – Առ նախկին պատրիարգ Յօհաննէս արքեպիսկոպոսն...

248. 52ա Ի Բուրսայ – Առ նորին առաջնորդ Պօղոս արքեպիսկոպոսն...

249. 52աբ յԵւդոկիա – Առ նորին առաջնորդ Գէորգ արքեպիսկոպոսն... |52բ| Առ աղայ մահտեսի Յօ­­հաննէս Կէտիկեանն... Առ Գրիգոր արք­եպիս­կո­պոսն...

250. 52բ-3ա Ի Կարին քաղաքն – Առ նորին նուիրակ Սիմէօն արքեպիսկոպոսն... Առ Գօրօյեանց մահտեսի Սուքիաս եւ Յօհաննէս աղայսն... Առ նախկին նուիրակն Զմիւռնոյ Մարտիրոս արքեպիսկոպոսն...

251. 53ա Հոկտեմբերի 8, ի Կեսարիա – նորին առաջ­նորդ Ստեփաննոս արքեպիսկոպոսն...

252. 53ա Ի Կարին – Առ Զմիւռնոյ գործավճար Մարտիրոս արքեպիսկոպսն... Առ նորին առաջնորդ Կարապետ արքեպիսկոպոսն...

253. 53ա Եւդոկիա – Նորին նուիրակ Եփրեմ եպիսկոպոսն...

254. 53ա Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն...

255. 53բԻ Նոր Նախիջեւանցի քանի մի անձինք եկեալ յուխտ ի Սուրբ Աթոռս բաշբօրթիւ, զմի գիր եւս վասն վերոյիշեալ հինգ Նախիջեւանցի ուխտաւո­րացն...

256. 53բ Ի Մուշ – Առ նորին Սուրբ Կարապետու վանից առաջնորդ Վարդան եպիսկոպոսն...

257. 53բ-4ա Հոկտեմբերի 11, ի Վան – Չորս կոնդակ յղեցաք Լմայ եւ Կտոցայ անապատացն... Առ Մի­քայէլ վարդապետն... |53բ-4ա| Առ Թումանեան Յակոբ աղայն...

258. 54ա Հոկտեմբերի 12, ի Թիֆլիզ – Առ չէթսաղ պարոն Յարութիւնն Գեանջեցի, գիր մի սոյնգունակ ճորտութեան որդւոյն իւրոյ Կարապետին...

259. 54ա Ի Սեւան – Առ բոլոր միաբանսն Սեւանայ անապատին...

260. 54ա Ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս արքեպիս­կո­պոսն...

261. 54ա Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն...

262. 54աբ Օգոստոսի 25, ի Նուխի – Զայսոսիկ ներքոյ քանի մի Նուխու գրեանքս, կոնդակ մի օրհ­նու­թեան ի վերայ հասարակութեանն Նուխուցւոց... |54բ| Առ նորին առաջնորդ Կարապետ եպիսկոպոսն... Առ պարոն Մէյրամղուլին... Առ հասարակութիւնն եւս... Առ աղայ Զօհրապն... Առ Յովսէփ վարդապետն...

263. 54բ Հոկտեմբերի 18, ի Գիւմրի – Առ Լէվոն Դեակովիչ Սէւործիմեծովին, կոնդակ մի օրհնութեան ի վերայ Կողբայ ժողովրդոցն, եւս կոնդակ մի օրհնու­թեան ի վերայ ժողովրդոցն յայսկոյս եւ յայնկոյս Երասխ գետոյն (այսչափ):

264. 54բ Ի Աստապատ – Առ նորին վանից Նա­խա­վկայի վէքիլ Սարգիս վարդապետն... Առ նորին վի­ճա­կի եղեալ հասարակութիւնն...

265. 55աբ Հոկտեմբերի 24, ի Ղարաբաղ – Առ Տիզակու վէքիլ Ասլանն... Առ սա եւ մի քաշուած գիր եւս գրեցաւ վասն Գանձասարու եւ Գրիգորիսի եւ Երից Մանկանց եկեղեցական վախմ եղեալ անօթիցն... Առ Չարաբերթու մէլիք Յօհաննէսն ծաղկեայ կոնդակ... Առ Թալիշու մէլիք Յովսէփն... Առ մէլիք Վահրամն Վարան­դոյ... Առ Խաչինու մէլիք Ղահրամանն... Առ հոգելոյս Սիմէօն կաթուղիկոսին Գանձասարու եղբայր պարոն Դա­նիէլն... |55բ| Առ բոլոր հասարակութիւնն...

266. 55բ Ի Նախչուան – Առ Երեքխորան եկեղեցւոյ մութաւէլի պարոն Մատթէոսն... Առ Սարգիս եւ Սաֆ­ռազ իշխանսն Սահակեան...

267. 55բ Ի Աստապատ – Առ Խաչատուր վարդա­պետն եւ քանի մի իշխանսն...

268. 56ա Ի Շուշի – Առ Զօհրապ ազնիւ աղայն... Առ Ղազանչեցի իշխանսն՝ Ամրջանեան Մարգարն, Խա­լոնց Յօհանն, Անտօնեան Յարութիւնն, Ջանումեանց Ասրինն, Մասումեան Նիկողայոսն եւ Բուդաղն, կրկին գիր մի այսու մտօք առ ազնիւ աղայ Զօհրապն... Առ պա­րոն Դաւիթ, Գասպար, Գէորգ, Գրիգոր Սիմէօն անձինսն...

269. 56աբ Նոյեմբերի 16, ի վիճակսն Զմիւռնոյ ընդ ուխտաւորաց գնալի թուղթքն – Առ նորին նորոգ նուիրակ եւ առաջնորդ Փիլիպպոս արհին... |56բ| Առ հասարակութիւնն... Առ մահտեսի Ստեփան աղայն Աղազարեան... Առ մահտեսի Մկրտիչ, Աւետիք եւ Կա­րապետ աղայսն... Առ մահտեսի աղայ Սարգիս Չէլի­կեան վէքիլ եւ գանձապետն Սրբոյ Աթոռոյս... Առ մահ­տեսի պարոն Յօհաննէս Խաչատուրեան Մէլիք-Ղար­մեանց ընտանին սրբազանին... Առ Սահակն Ճէվեհիր­ճեան պատասխանի... Առ աղայ Մկրտիչն Նուպա­րեան...

270. 57ա Ի Զմիւռին – Առ Յարութիւն եւ Մարգար աղայսն Էքիզեան... Առ աղայ մահտեսի Աղազարն Գրի­գո­րեան... Առ Զմիւռնակէս մահտեսի Ստեփան աղայն... Առ Մօսկով Յօհաննիսեանն Եսայի աղայն... Առ մահտեսի աղայ Յօհաննէս Ղօնջանեանեն... Առ մահտեսի աղայ Պօղոսն Աղաջանեան...

271. 57ա Ի Տէնիզլե – Առ մահտեսի Խաչիկ աղայն Մահտեսի-Առաքելեան...

272. 57ա Ի Ղրխաղաճ – Առ պարոն Ստեփաննոսն Տէր-Յօհաննեսեան...

273. 57բ ՅՕտամիշ – Առ Սրբոյ Աթոռոյս վէքիլ պարոն Մարտիրոսն... Առ Սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ շահվէքիլ պարոն Կարապետն... Առ Պետրոս աղայն Շահումեանց... Առ մահտեսի Ոսկան աղայն...

274. 57բ Ի Կեսարիա – Առ Բարսեղ աղայն եղբայր մահտեսի Աբրահամ աղային... Առ Գրիգոր աղայն Մահ­տեսի-Մըսրեան... Առ Յօհան վարդապետն Կեսարիոյ Սուրբ Կարապետ...

275. 57բ Ի Պօլիս – Առ տէր Պետրոս Սառաֆօղ­լուն...

276. 57բ-8ա Ի Կարին – Առ մահտեսի Սուքիաս եւ Յօհաննէս տղայսն...

277. 58ա Ի Ղարս – Առ բոլոր հասարակութիւնն... Առ աւագ քահանայ տէր Դաւիթն... Առ Քեալակօշ կո­չե­ցեալ պարոն Յօհաննէսն... Առ հոգեւորականսն եւ մարմնականսն Ղօշավանիցն...

278. 58ա Ի Կեսարիա եւ ի Թօխաթ – Առ նորին առաջնորդ Ստեփաննոս արքեպիսկոպոսն... Առ Սուրբ Դանիէլի Եազճի Կարապետ արքեպիսկոպոսն... Առ Աւե­տիք վարդապետ նորընծայ եպիսկոպոսն, օգոս­տոսի 17...

279 58բ Ի Թօխաթ – Առ Գեատուկեան մահտեսի Յօհաննէս աղայն...

280. 58բ Ի Ղարս, նոյեմբերի 27 – Առ նորին առաջնորդ Ղազար եպիսկոպոսն...

281. 58բ Դեկտեմբերի 6, ի Կարին – Առ մահտեսի Սուքիաս եւ Յօհաննէս աղայսն...

282. 58բ Ի Ղարս – Առ Ղազար արքեպիսկոպոսն...

283. 58բ-9ա Դեկտեմբերի 7, Ի Բայազէտ – Առ նորին հասարակութիւնն... Առ Արծափ գիւղի հասարա­կութիւնն...

284. 59աՆախչուանցի տէր Յօհան քահանայն Մա­նու­կեան...

285. 59ա Ի Շամշատին – Առ բոլոր հասարակու­թիւնն... Առ Քեալանթար Յօհաննէս Մխիթարեանն... Առ Գրիգոր Քեօվխայն... Առ Իսրայէլ Միրզայ Ղահրա­մանեանն...

286. 59բ Դեկտեմբերի 11, ի Շամշատին – Առ նո­րին նորոգ մովրաւ Անտօն պօտպօլկովնիկ եւ կաւալէր Մարտինիչ Վադարսկին...

287. 59բԱռ նորին առաջնորդ Ներսէս արք­եպիս­կոսն... Առ Շամշատինու Գրիգոր արքեպիսկոպոսի եղ­բայր Յարութիւն վարդապետն եւ եղբարցն իւրոց Վար­դան քեօվխային՝ Սարգսին, Աստուածատուրին, Եփրե­մին, Ռօստումին...

288. 59բ Ի Բաղէշ – Առ հասարակութեանն հայոց, գիր օրհնութեան ի վերայ աղայ Պօղոսին, Բարաղամին, Մուրատին, Ղարիպճանին, Յօհաննիսին, եղբարցն՝ մահ­տեսի աղայ Աւետիսին, ի Թադէոս առաքելոյ վա­նից առաջնորդ Սիմէօն արքեպիսկոպոսն...

289. 60ա Ի Գօրի, դեկտեմբերի 20 – Առ բարե­պաշ­տուհի Ղամփէրն Զալիով եւ Յօհաննէոս եւ Գայի Խոսրով որդիսն եւ դուստր Խօրիշանն եւ Նունիայ եւ Մանիա հադսունսն...

290. 60ա Դեկտեմբերի 22, ի Ելիսաբէթապօլ – Առ յաջորդ Յարութիւն վարդապետն եւ Ջալալ բէկն... Առ յաջորդ Յարութիւն վարդապետն... Առ Ջալալ բէկն...

291. 60ա Ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս արքեպիսկո­պոսն... Առ տէր Մելքիսէթ աւագ քահանայն... Դեկ­տեմ­բերի 26 – Առ Գրիգոր Վահրամովն...

292. 60բ Դեկտեմբերի 26, ի Թաւրէզ – Առ Մեսրոբ Բաբայեանն...

293. 60բ Ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս արքեպիսկո­պոսն...

294. 60բ Ի Վան – Առ աղայ Յակոբ Թումայեանն...

295. 60բ Ի Բայազէտ – Առ Յակոբ աղայն Արծրու­նին...

296. 61ա Դեկտեմբերի 30, ի Վան – Առ Յակոբ աղայն Թումայեան... Առ առաջնորդ Գալուստ արք­եպիս­կոպոսն... Առ Լմայ անապատի վանահայր Միքա­յէլ վարդապետն... Առ Կտուծու միաբան Գաբրիէլ վար­դապետն...

297. 61ա Ի Կարին – Առ մահտեսի Սուիքաս եւ Յօ­հան­նէս աղայսն...

298. 61աբ Ի Վան – Առ Իսաջան աղայի կողակից Ալմաստն... |62բ| Առ նորին նուիրակ Փիլիպպոս վար­դապետն...

Գ. 62բ-98բ, 101ա-138բ – 1817

299. 63ա-7ա Յունվար 1, ի Կարին – Թուղթ օրհ­նու­թեան առ մահտեսի Քուրքչի պարոն Յովհաննէսն, յունվարի 3 – Գիր օրհնութեան եւ մխիթարութեան առ Նազարէթ աղայն Պաւլանեան... |63բ| Թուղթ օրհնու­թեան առ տէր Գրիգոր Սահակեան, թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան առ բովանդակ հասարակու­թեանն Կարնոյ, թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալու­թեան յոյն դաւանութեամբ Սառաֆ Եօրդանէ աղայն... |64ա| Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան յոյն Սառաֆ ոմն Իվանէ աղայն... Թուղթ առ տեղւոյն առաջ­նորդ Կարապետ արքեպիսկոպոսն... |64բ-5ա| Վասն 1000 ղուռուշ նուիրանացն քաղաքցւոց եւ Սինոթա­կա­նաց դաստառակէն սրբոյ Գեղարդեանն օրհնութեան գիր գրեցաւ... |65բ| Թուղթ յանդիմանութեան, միան­գա­մայն եւ ներողութեան պատժոյ յայս անգամ առ Սըրըղլու սուրբ Թօրօսի առաջնորդ Մարկոս վար­դապետն... |65բ-6բ| Թուղթ առ մահտեսի Սուքեաս եւ մահտեսի Յօհաննէս պատուական աղայսն... |66բ-7ա| Յունվարի 9 – Թուղթ առ Սիմէօն արքեպիսկոպոսն եւ առաջնորդն Սրբոյն առաքելոյն Թադէոսի...

300. 67աբ Ի Կարին, յունվարի 15 – Թուղթ առ մահտեսի Սուքեաս եւ Յօհաննէս աղայսն...

301. 67բ-8ա Ի Ղարս – Թուղթ առ Մատակեան մահտեսի Յարութիւն եւ մահտեսի Մկրտիչ աղայսն... Թուղթ առ Ղազար արքեպիսկոպոսն... |68ա| Թուղթ օրհնութեան առ Յակոբ թոռն հանգուցեալ մահտեսի Աղայեկին... Թուղթ առ մահտեսի Կարապետ աղայն...

302. 68աբ Ի Թիֆլիզ – Թուղթ առ ազնիւ աղայ Յարութիւն Օշինովեանցն... |68բ| Այլ եւ եւս մահտեսի Սուքեասի փեսայ մահտեսի Յովակիմն...

303. 69աբ Յունվարի 16, ի Թիֆլիզ – Թուղթ առ հոգեւորական ծայրագոյն կառավարիչ սրբազան Ներ­սէս արքեպիսկոպոսն Վրացտանու... մահտեսի Սու­քիասին անցուցանել ի հաշիւս Սրբոյ Աթոռոյս...

304. 70բ Յունվարի 23, ի Թիֆլիզ – Թուղթ օրհնու­թեան Խօյեցի ի Թիֆլիզ բնակեալ Մատթէոսի որդի Աւագին...

305. 70բ Փետրվարի 2, ի Գումրի – Առ կնեազ պօլ­կովնիկ Լեւոնդէյ Եակովլեւիչ Սեվասրեմիդձէն...

306. 70բ-1բ Ի Թիֆլիզ – Առ նացուալ Մկրտումն Սուրգեանով... |71ա| Առ սրբազան Ներսէս արքեպիս­կո­պոսն... փետրվարի 8 – Թուղթ առ ղեներալ Ալէք­սանդր Եգօրիչ Սօկօլովն... Առ Ներսէս վարդապետն... Առ խան Օշինովն...

307. 71բ-2բ ՅԵւդոկիա – Առ անդանօր նուիրակ Եփրեմ արքեպիսկոպոսն... |72ա| Կոնդակ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան ի վերայ քաղաքին Էվէրիկու գանձապետ տիրացու Վարդուկին եւ բոլոր իշխանացն, թուղթ օրհնութեան առ Էվրէնեան մահտեսի Թօդօս աղայն եւ որդի նորա մահտեսի Յակոբն, թուղթ օրհ­նու­թեան առ Սարգիս աղայն... |72աբ| Թուղթ օրհնութեան առ Նիկողայոս եկեղեցւոյ գանձապետ Պետրոս աղայն Տամբուրչեան... |72բ| Թուղթ օրհնութեան առ մահտեսի Գրիգոր աղայն Մարկոսեան...

308. 72բ Ի Թամզարայ – Թուղթ օրհնութեան եւ շնոր­հակալութեան առ մահտեսի աղայ Պապն, թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան առ երկու դստերն հանգուցեալ Մարթային...

309. 73ա-4բ Ի Գաղատիայ – Առ անդանօր նուի­րակ Ներսէս վարդապետն... |73բ| Առ ընծայանուէր անձինսն... Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան առ տէր Ստեփան քահանայն եւ կինն նորին Եղիսա­բեթն... Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան առ մահտեսի Կարապետն... Առ կինն եւ առ միակ որդին Յակոբն... Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան առ Սահակեան մահտեսի Աբրահամն... Թուղթ օրհնու­թեան եւ շնորհակալութեան առ մահտեսի Ստեփանեան Յօնանն, առ կինն նորա Մարիամն եւ որդին Թօրօսն... |74ա| Թուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան առ տէր Սարգիս քահանայն... Թուղթ օրհնութեան եւ շնոր­հակալութեան առ գանձապետ մահտեսի Մանուկն, որդի նորա մահտեսի Աբրահամն եւ թոռն նորին Յօհաննէսն... Կոնդակ օրհնութեան եւ շնորհակալու­թեան առ բոլոր հասարակութիւնն Աքշէհէր ղասապա­յին... |74աբ| Թուղթ առ Գաղատիայ առաջնորդ Թա­դէոս արքեպիսկոպոսն...

310. 75ա Փետրվարի 9, ի Կարին – Առ անդանօր առաջնորդ Կարապետ արքեպիսկոպոսն...

311. 75ա Ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս արքեպիսկո­պոսն...

312. 75բ-6բ Փետրվարի 17, ի Պօլիս – Առ յարգոյ Պօղոս պատրիարգն Պօլսոյ... |76աբ| Առ նոյն փուսու­լայիւ Ղարսայ Ալօյ փաշայն...

313. 76բ Ի Զմիւռեն – Առ Փիլիպպոս արքեպիս­կոպոսն...

314. 76բ-7ա Ի Կարին – Առ մահտեսի Սուքեաս աղայն եւ Յօհաննէս աղայն... |67ա| Ի գրի պատրիար­գին յղեցաւ ի միաբանութենէ գրեալ առ հասարա­կու­թեանն Պօլսոյ գիր...

315. 77ա Ի Պօլիս. առ նորին Պօղոս պատ­րիարգն...

316. 77բ-8ա Փետրվար 20 – Առ հասարակութիւնն Նոր Նախիջեւանու քաղաքին... Առ գերազնիւ աղայ Միկիտայ Իւանիչ պարոն Աբրահամովն... Առ աղայ Գէորգն... Առ մահտեսի Մանուկ աղայն Սէրգէիչն... Առ իշ­խան աղայ Դանիէլն... Առ գերազնիւ Տիմօֆէ Նաումի­չովն... Առ Յոհաննէս արքեպիսկոպոս առաջ­նորդն Ռուսաստանու... |67բ-8ա| Առ Յօհաննէս արք­եպիս­կոպոսն հայոց Ռուսաստանու... |78ա| Առ Յօհան­նէս առաջնորդն... Առ Յօհաննէս արքեպիսկոպոսն... Առ քնիազ Գօլիցինն... Առ Մարգարիտ ազնուհի Քիս­տովն... Առ աղայ Պետրոսն մահտեսի Եղազարեանն...

317. 78բ Փետրվար 22, Ի Տիգրանակերտ – Առ Անտօն եպիսկոպոսն...

318. 78բ-9ա Ի Ակն – Առ Ակնայ եւ Արղնու նուի­րակ Գրիգոր եպիսկոպոսն... Առ Ակնայ առաջնորդ Յա­կոբ արքեպիսկոպոսն... |79ա| Կրկին առ Ակնայ նուի­րակ Գրիգոր եպիսկոպոսն, ընդ Դաւիթ պէյ Ծատու­րեանի մէլիք Շահնազարեանին...

319. 79ա Ի Մշու Սուրբ Կարապետ – Երկու կոն­դակ գրեցաք վասն ժողովարարութեանն հրաշալի վա­նից նոյն Սուրբ Կարապետին...

320. 79բ-80ա Ի Պօլիս – Մեծին Պօլսոյ գանձա­նա­կաց վերակացու ծերունի Աստուածատուր արքեպիս­կո­պոսի բոլոր թուղթքն են, որք ի վերայ եկեղեցեաց վասն գանձանակաց եւ այլ տրոց գրեցաւ, ի ներքոյ ցուցանի թիւն ամենեցունց – Առ գանձանակաց Աս­տուածատուր արքեպիսկոպոսն... եւ հարկաւորիլն անդ տեսանելի է:

321. 80ա Ի Գաղատիայ – Առ նորին եղեալ բոլոր հասարակութիւնսն...

322. 80ա Փետրվարի 27, Իլանքեարան – Առ Գաբ­րիէլ Սարգսեանն...

323. 80աբ Ի Բաղդադ – Առ Մինաս աղայն Մի­քայէ­լեան...

324. 80բ Ի Հինդ – Առ Վրթանէս արհին...

325. 80բ-1ա Ի Թաւրէզ – Առ Մեսրոբ Բաբայեանն... |81ա| Առ տէր Կարապետն Ժամկոչեան... Առ պարոն Թադէոսն...

326. 81ա Ի Գեանջայ – Առ յաջորդ Յարութիւն վար­դապետն... Առ Իւչքիլիսայու Պետրոս հիւանդ վարդապետն...

327. 81ա Ի Թիֆլիզ – Առ Մարտիրոս եպիսկոպոսն...

328. 81բ Ի Ջուղայ – Առ նորին առաջնորդ Յօհան­նէս արհին... Առ տէր Մատթէոս քահանայն... Առ իշ­խան պարոն Սահակն... Առ աղայ Զօհրապն Բար­սեղեան...

329. 81բ-2բ Մարտի 2, ի Ղըզլար – Առ Կաճ­կո­վեան աղայ Աղէքսանդր, աղայ Յարութիւն եւ աղայ Պօ­ղոս հարազատ եղբարսն... |82ա| Առ աղայ Յօհաննէս եւ աղայ Յակոբն... Առ ազնիւ աղայ Յօհանն, աղայ Վլաս ազնիւ աղայն... Առ Կիրակոս աղայն... Առ աղայ Յակոբն... Առ Անգլինցով պարոն Յարութիւնն... Առ Կարապետ վարդապետն... |82աբ| Առ գիտնական կնիազ աղայ Խուբով Գէորգն... |82բ| Առ աղայ Ալէք­սանդր Կաճկաճովեանն... Առ քեռորդին սրբազանին մերոյ ազնուհի Մարգարիտն քանանուհւոյ... Առ պա­րոն Բալասանեան տէր Ստեփաննոսն...

330. 82բ Մարտի 5, ի Նախիջեւան – Կոնդակ օրհ­նութեան եւ ժողովարարութեան առ Ստեփանեան Ղօն­դաղսազ պարոն Բաղտասար եւ պարոն Գասպար հա­րազատ եղբարսն... Առ տէր Յօհան Մանուկեանն... Առ Սուրբ Կարապետու վանից հասարակ ժողովուրդսն...

331. 82բ-3ա Ի Թօխաթ – Առ Կէտիկեան մահտեսի Յօհաննէսն... Առ մահտեսի աղայ Սուքիասն... |83ա| Առ պարոն Կոստանդն Հայրապետեան Քիսմիցով... Առ հան­գուցեալ Իսայղուլիան պարոն Գրիգոր եւ Մակար եղբարսն... Առ պարոն Մարտիրոսն Մկրտչեան... Առ Յօհաննիսեան Գէորգն... Առ ազնիւ աղայ Յովսէփ Թու­մանիչն... Առ պարկեշտուհի Մարիամ Մարկովնայ խա­թունն... Առ տէր Գէորգն Տէր-Դաւթեան Օդար­բան­դե­ցի... Առ Մանուշակ կինն... Առ Դադաշովի կենակից Մա­րիամ խաթունն...

332. 83ա Ի Կարին – Առ մահտեսի Սուքիաս եւ Յօհաննէս աղայսն...

333. 83բԱռ բոլոր հասարակութիւնն Աստրախա­նու... Առ Աստրախանու նորոգ յաջորդ Պետրոս վար­դա­պետն... Առ նոյն Պետրոս վարդապետն... Առ Աստ­րա­խանու հայոց հոգեւոր կօնսիստօրն հրաման... Առ Յօհաննէս արքեպիսկոպոսն... Առ Սերօբէ վարժա­պետն... Առ պարոն Յակոբ եւ պարոն Յօհաննէս Յա­կոբ­ջանենցն...

334. 84ա Ի Սանկտ Պետերբուրգ – Առ Սերօբէ վար­դապետն... Առ վեհազնեայ իշխան աղայ Յովա­կիմն... Առ աղայ Յովակիմն կրկին... Առ ազնուուհի տիկին Օգրաֆինեայ Միխայէլովնայն...

335. 84ա Ի Աստրախան – Առ աղայ Սարգիս Գրի­գորիչ Բէնդէրցովն...

336. 84բ Ի Սանկտ Պետեպբուրգ եւ ի Մօսկով – Կոնդակ օրհնութեան հասարակութեանն հայոց...

337. 84բ Ի Եւդոկիա – Առ նորին դէտ Գէորգ արք­եպիսկոպոսն...

338. 84բ Ի Թօխաթ – Առ Հիւսիսեան Գրիգոր ամի­րայն...

339. 84բ Ի Պօլիս – Առ նորին նուիրակ Աստուա­ծա­տուր արքեպիսկոպոսն...

340. 85ա Ի Մուշ վիճակն – Առ Մշու Սուրբ Կա­րա­պետի վանից բոլոր միաբանսն եւ նորին վիճակի առհասարակ ժողովուրդսն... Կրկին առ Վարդան ար­հին Մշու... Կրկին առ Վարդան արհին Մշու... Առ Երկո­տասան առաքելոց վանից առաջնորդ Մարտիրոս եպիս­կոպոսն...

341. 85ա Ի Բէզարապիայ – Առ Գրիգոր արքեպիս­կոպոսն...

342. 85աբ Ի Թիֆլիզ – Առ տէր Մելքիսեդեք աւագ քահանայն... |85բ| Առ նորին առաջնորդ Ներսէս ար­հին... Առ ազնուուհի Գուլակեանց Բադօն տիկինն Սու­դամեցին...

343. 85բ Ի Ղարս – Առ Ղազար արքեպիսկոպոսն...

344. 85բ Ի Թիֆլիզ – Առ նորին առաջնորդ Ներսէս արքեպիսկոպոսն...

345. 85բ-6ա Մարտի 11, ի Սալմաստ – Առ երեց­փոխ պարոն Ղազարն... Առ երեցփոխ պարոն Մու­րատն... Առ տէր Վարդան աւագ քահանայն... Առ աղայ մահտեսի Եղօն... |86ա| Առ Բաղտասար վարդա­պետն... Առ իմտատիաճի Սիմէօն եպիսկոպոսն...

346. 86աբ Մարտի 12, ի Թիֆլիզ – Առ աղայ Յարութիւն Օշինովն... Առ աղայ Մինասն... Առ աղայ Ստեփաննոսն... Առ տէր Մելքիսեդեկ քահանայն... |86բ| Մարտի 14. Առ տէր Սարգիս քահանայն...

347. 86բ Մարտի 14, ի Խօյ – Առ Մայիլեան աղայ Աւագն...

348. 86բ Ի Նախավկայն – Առ նորին միաբան անապատի Գրիգոր վարդապետն... Կոնդակ վասն առաջ­նորդ կարգելոյ Սարգիս վարդապետն վանից Սրբոյն Նախավկային...

349. 86բ Մարտի 15, ի Մահլազան, ի Ջուղայ եւ ի Շամբ – Կոնդակ օրհնութեան...

350. 86բ-7ա Մարտի 16, ի յՈրմի եւ ի Նախիջեւան – Առ պարոն Ստեփան եւ մահտեսի Յովսէփն... |87ա| Առ նորին նուիրակ Եփրեմ եպիսկոպոսն...

351. 87ա Ի Կարին – Առ Սիմէօն արք­եպիս­կոպոսն...

352. 87ա Ի Բամբակաձոր – Առ սուրբ Երուսաղէմի նուիրակ Մկրտիչ եպիսկոպոսն... Զմի գիր ի վերայ պատրիարգին...

353. 87ա Մարտի 20, ի Բաղդադ – Առ աղայ Մի­նասն Միքայէլեան...

354. 87ա Ի Շուշի – Առ աղայ Զօհրապ Թա­ռումեանն, ի վերոյիշեալ Բաղտատու Մինաս աղայն...

355. 87բ Մարտի 21, ի Աստապատ – Առ բոլոր հասարակութիւնն Աստապատու...

356. 87բ Ի Տաթեւ – Առ վէքիլ Սարգիս վարդա­պետն...

357. 87բ Մարտի 23, ի Ղարս – Առ հասարակու­թիւնն նորին հայոց...

358. 87բ-8ա Մարտի 28, ի Բաղդադ – Առ աղայ Մի­նասն աղայ Միքայէլեան... |88ա| Առ աղայ Յօհան­նէս Պետրոս Մաղաքեանն...

359. 88ա Ի Բումբայի – Առ աղայ Յովսէփ, Յարու­թիւն եւ Մարտիրոս վէքիլսն Սրբոյ Աթոռոյս...

360. 88ա Ի Մատրաս – Առ աղայ Շամիրայն, աղայ Նազար Յակոբ Շամիրն...

361. 88ա Կրկին ի Բաղդադ – Առ աղայ Մինասն...

362. 88ա Կրկին ի Բումբայի – Առ պարոն Յովսէփ եւ պարոն Մարտիրոս վէքիլսն...

363. 88բ Ի Մադրաս – Առ Թեկղի Խաթունն... Առ Վրթանես արքեպիսկոպոսն... Առ իշխան Վարդան աղայն...

364. 88բ Մարտի 31, ի Կարին – Առ աղայ մահ­տեսի Սուքիասն... Մարտի 30. Առ մահտեսի Սուքիաս եւ աղայ Յօհաննէս Գօրօյեանցն... Մէկ օրհնութեան գիր տուաք Ազնաւորեան աղայ Մինաս Յարու­թիւնեանին...

365. 89ա Ապրիլի 7, ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս արք­եպիսկոպոսն... Առ Ներսէս արքեպիսկոպոսն...

366. 89ա Ի Գիւմրի – Առ նորին կառավարիչ կնեազն...

367. 89ա Ի Սաւրի գիւղն – Առ նորին բոլոր հասա­րակութիւնն...

368. 89ա Ապրիլի 4, ի Նախչուան – Առ Մատթէոս վարդապետն Երնջակու վանից եւ քանի իշխանսն Նախչուանու... Կոնդակ վասն աւագ քահանյութեան նո­րին (այսչափ)... Առ կնեազ Սամբէկն...

369. 89բ ՅԱստապատ – Առ հասարակութիւնն...

370. 89բ Ի Թաւրէզ – Առ աղայ բէկն... Առ տէր Յօ­հան­նէս աւագ քահանայ Տէր-Յովսէփեանն եւ առ պա­րոն Մեսրօպ Բաբայեանն... Առ տէր Կարապետն Պօղո­սեան... Առ պարոն Մեսրօբ Բաբաեան... Առ տէր Յօ­հան­նէս աւագ քահանայն տէր Յովսէփեան...

371. 90ա Ապրիլի 11, յԱշտարակ գիւղն – Առ հա­ճի Աբլայն...

372. 90ա Ի Կաւակերտ – Առ պարոն Յօհանն...

373. 90ա Ի Կարին – Առ Գօրօյեանց մահտեսի Սու­քիաս եւ Յօհաննէս աղայսն...

374. 90ա Ի Զմիւռին – Առ Փիլիպպոս արհին...

375. 90ա Ի Պօլիս – Առ Պօղոս պատրիարգն...

376. 90բ Ապրիլի 13, ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս առաջ­նորդն...

377. 90բ Ի Ղարս – Առ Մատակեանց մահտեսի Յարութիւն եւ մահտեսի Մկրտիչ յերկուս եղբարսն... Առ բոլոր միաբանսն Ղօշավանից... Կոնդակ մի օրհ­նու­թեան եւ շնորհակալութեան...

378. 90բ Ի Ղուրտուղուլի – Առ տէր Գէորգ եւ տէր Պաղ­տասար քահանայսն...

379. 91ա Ապրիլի 14, ի Բայազէտ – Առ աղայ Յա­կոբ Արծրունին...

380. 91ա Ի Ղարս – Կոնդակ օրհնութեան...

381. 91ա Ի Կարին – Առ Գօրօյեանց մահտեսի Սու­քիաս, Յօհաննէս աղայսն...

382. 91ա Ի Ղարս – Առ Թադէոսի առաքելոյ վանից միաբան Յօհաննէս վարդապետն...

383. 91բ Ապրիլի 16, Ի Թիֆլիզ – Առ աղայ Եսա­յին... Առ աղայ Յարութիւն չինովնիկն եւ խանն...

384. 91բ Ի Սեբաստիա – Առ դէտն Սուրբ Նշան վանիցն Յօհաննէս արքեպիսկոպոսն...

385. 91բ-2ա Ապրիլի 17, ի Կարին – Առ յարգոյ մահտեսի Յարութիւն աղայն նորոգ Սարասկեարի բազրկեանբաշի Շամշօղլի կոչեցեալն... |92ա| Կոնդակ օրհնութեան...

386. 92ա Ի Գաղատիա եւ ի ձեռն նորին նուիրակ Ներ­սէս վարդապետին, զոր ինքն խնդրեալ էր – Թուղթ առ Անտօն աղայն... Թուղթ առ աղայ Ռափայէլ Շի­րինեանն... Թուղթ առ մահտեսի Պօղոս աղայն... Առ Գրիգոր Պըյրխեան աղայն... Առ մահտեսի Գէորգ աղայն... Կոնդակ մի յառաջագոյն գրեալ մնացեալ էր... Առ Ղըրմըզեան Յօհաննէս աղայն եւ քերցն եւ կենակիցն եւ որդիսն...

387. 92բ-3ա Առ Պօլուցի մահտեսի Պապուկ աղայն դարձ, որում եւս գրեցաւ օրհնութիւն եւ շնոր­հակալութիւն վասն հարազատութեանն առ Սուրբ Աթոռս եւ վասն սիրաշահութեանն նուիրակ Ներսէս վարդապետին առ որ կրկին յանձնարարութիւն – Առ նուիրակ Ներսէս վարդապետն... Վերոյիշեալ առաքեալ իրացս գրեցաք եւ յղեցաք առ ինքն Ներսէս վարդա­պետն...

388. 93աԱռ Թադէոս առաջնորդ արքեպիսկոպոսն Գաղատիոյ...

389. 93ա Ի Թօխաթու նուիրակ Եփրեմ եպիսկոպո­սին...

390. 93աԿարնոյ նուիրակին եւս գրեցաւ ի վեր վեց թղթահամարն գի՛տ եւ տե՛ս. եւս այժմ առաքեցաւ ընդ Եփրեմ եպիսկոպոսի գրութեան...

391. 93ա Ի Թօխաթ – Առ մահտեսի Յօհաննէս աղայն Կէտիկեան...

392. 93բ Ի Կարին – Առ մահտեսի Գօրօյեանց Կա­րապետ աղայն... Առ մահտեսի Սուքիաս եւ Յօհաննէս աղայսն...

393. 93բ-4ա Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արհին... |94ա| Առ նորին ծայրագոյն նուիրակ Աստուածատուր արքեպիսկոպոսն... Առ գանձանակաց վերակացու Աստուածատուր արքեպիսկոպոսն...

394. 94ա Ի Կարին – Առ նորին առաջնորդ Կարա­պետ արքեպիսկոպոսն...

395. 94ա Ի Ղօշավանք – Առ նորին միաբան Պօղոս վար­դապետն եւ տէր Սահակն...

396. 94բ Ապրիլի 20, Ի Ելիսաւէտապօլ – Կոնդակ օրհնութեան եւ դարձ հասարակութեանն գրութեանց նոցա... Առ երեցփոխ պարոն Հայրապետն... Առ նուի­րակ Մարտիրոս եպիսկոպոսն... Առ պայծառ կնեազ Ափխազովն... Ղաւզագիր 100 թումանի առ նուիրակ Մարտիրոս եպիսկոպոսն... |95ա| Առ երկու հարազատ եղբարսն՝ պարոն Յօհաննէս եւ պարոն Ստեփանն...

397. 95ա Ի Ղարաբաղ – Առ նորին մետրապօլիդ Սարգիս արքեպիսկոպոսն...

398. 95ա Ի Ելիսաւետապօլ – Առ նուիրակ Մար­տի­րոս եպիսկոպոսն...

399. 95ա Ի Ղազախ եւ ի Շամշատին – Առ Սիմէօն վարդապետն...

400. 95աբ Ի Ելիսաւէտապօլ – Առ տէր Գէորգն Տէր-Յօհանիսեան... |95բ| Առ Պապի Քէշիշօղլին...

401. 95բ Ապրիլի 23, ի Վան – Առ Յակոբ աղայն... Առ պարոն Յօհաննէսն Մահտեսի-Կարապետեան... Առ տեղւոյն առաջնորդ Գալուստ եպիսկոպոսն... Կրկին առ Յակոբ աղայն Մահտեսի-Թումաեան... Առ Փիլիպ­պոս վարդապետն...

402. 95բ Ի Մուշ – Առ Վարդան արհին...

403. 96ա Ի Թէհրան – Թօփչիբաշի Մովսէս եւ Յա­րութիւն աղայսն...

404. 96աբ Մայիսի 14, ի Բաղդադ – Առ աղայ Մի­նասն Միքայէլեան, ի կողմանէ պարտականութեան մերոյ աղայ Յօհաննէս Պետրոս Մաղաքին... |96աբ| Առ աղայ Յօհաննէս Պետրոս Մաղաքեանն...

405. 96բ Ի Բումբայի – Երկրորդ օրինակ առ վէ­քիլսն Սրբոյ Աթոռոյս՝ աղայ Յովսէփ Յարութիւն եւ պարոն Մարտիրոս, տէր Ստեփաննոս...

406. 96բ-7ա Ի Մատրաս – Առ աղայ Նազար Յա­կոբ Շամիրեանն... |96բ-7ա| Առ Վրթանէս արքեպիս­կո­պոսն...

407. 97ա Մայիսի 15, ի Վան – Առ Թումայեան Յակոբ աղայն... Առ Վարագայ առաջնորդ Գալուստ արք­եպիսկոպոսն...

408. 97ա Ի Խօյ – Առ մահտեսի Եղօն... Առ մահ­տեսի աղայ Գալուստն... Առ Սիմէօն արքեպիսկոպոս իմտատիաճին Սրբոյ Աթոռոյս, ղաւզագիր տուաք ինքեան նոյն ժողովարար Մինաս վարդապետին... Առ նոյն առաջնորդն Մշու...

409. 97բ Ի յԵրեւան – Առ լուսա. Յօհաննէս արհին եւ Սահակ արքեպիսկոպոսն եւ Քեալպալի Միրզային...

410. 97բ Մայիսի 18, ի Ղարս – Առ առաջնորդ Աւետիք արքեպիսկոպոսն եւ Նիկողայոս վարդա­պետն...

411. 98ա Ի յԵլիսաւէտապօլ – Առ յաջորդ Յարու­թիւն վարդապետն... Առ Աբեսաղով քնիազն...

412. 98ա Մայիսի 23, ի Գանձասար – Առ Սարգիս արհին...

413. 98ա Մայիսի 26, ի Փարէզ – Առ գիտնական թարգման ազնիւ պարոն Յակոբ Շահան Ջրպետեանն... Կրկին առ ազնիւ պարոն Յակոբ Շահան Ջրպետեանն...

414. 98բ Ի Սանկտ Պետերբուրգ – Առ պարոն Եգօր Ալէքսանդրիչն... Առ պարոն Ախրիպ Մաթվէիչն... Առ Խուտաբաշանեան պարոն Մակարիչ Ալէքսանդրի Աննայ մայրն Սաւէլվնայ... Առ աղայ Յովակիմն...

415. 98բ, 101աբ Ի Թիֆլիզ – Առ Յունաց մետ­րա­պօլիդ Կարնոյ Թէոդոսիոն... Առ Փիլիպպէ եւ Օնօփրիոս պատրիարքն, եւս Բարաղամ վարդապետն... |98բ-101ա| Առ աղայ Յարութիւն Օշինովն... |101աբ| Առ պա­րոն Մինասն Մէլիք-Ադամեանն... Առ աւագ քահա­նայ խաչակիր տէր Մելքիսեդեկն... Առ Գրիգոր արք­եպիս­կոպոսն... Առ Ներսէս արքեպիսկոպոսն... Առ Ներ­սէս արհին... |101բ| Մայիսի 27. Առ նուիրակ Մարտիրոս եպիսկոպոսն...

416. 99աբ /// յորոց մի է ահա եւ սոյն այս մշեցի մահ­տեսի տէր Յօհաննէս քահանայն Աստուա­ծատրեան... յորմէ կասկածիմք ի պարծանս ձեր, եւ դուք եւ այլն (22x14,5)...

ա. 99ա Յորոց մի՛ է ահա եւ սոյն այս մշեցի տէր Խաչատուր քահանայն Տէր-Յօհաննիսեան, այր երիտա­սարդ, կարմրամօրուս, միջահասակն եւ խաճակն... որում արդա[րեւ ի փառս Քրիստոսի]... տե՛ս ի վերոյ:

417. 100ա Առ մէլիք Աբրահամ մէլիք Աղա­մալեանն –Թէ՝ այժմ լսեմք մէք, որ Շիշմանեանց Յա­րութիւնի եղբայր պարոն Սարգսի տունն իբր Վախ­տանկի անուամբ ծախի այլում... կամ չէ առեալ մեզ ծանուցանել շուտով. 1818, ապրիլի 30 (21.4x16):

418. 101բ Ի յԵլիսաւէտապօլ – Առ հին գանձապետ մահտեսի Յարութիւն Ներսեսեանն...

419. 101բ մայիսի 26, ի Ղզլար – Առ Եսայի Ար­տե­միչ Միլիլով աղայն... Առ Խուբով քնեազ Գէորգ գիտ­նա­կանն...

420. 102ա Ի Թիֆլիզ – Առ Վասիլ Մաթվէիչ Չիլա­յովն...

421. 102ա Մայիսի 29, ի Վան – Առ Թումայեան Յակոբ աղայն... Առ առաջնորդ Գալուստ եպիսկո­պոսն... Առ նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն... Առ Կտու­ցու անապատի վանահայր Սիմէօն վարդապետն...

422. 102ա Ի Մուշ – Առ առաջնորդ Վարդան ար­հին... Առ աղայ Մովսէսն... Առ Ռէս Մելքոնն Պետրո­սեան...

423. 102բ Մայիսի 30, ի Սեբաստիայ – Առ տեղ­ւոյն դէտ Յօհաննէս արհին...

424. 102բ Յունիսի 2, ի Թիֆլիզ – Առ Կուտուզով ենարալ փոխանորդն կուսակալին...

425. 103ա Յունիսի 8, ի Կիւմրի եւ ի Ղա­րա­քի­լի­սայն Շօրակալու – Կոնդակ իւղի եւ պանրի...

426. 103աբ Ի Սալմաստ – Ի գնալն Իսրաէլ եպիս­կո­պոսին... Առ Սիմէօն արքեպիսկոպոսն իմտատիաչի կողմանցն... |103բ| Առ մէլիք Մկրտիչն՝ միեւնոյն մտօք... Առ տէր Վարդանն՝ սոյն մտօք... Առ մահտեսի Եղօն... Առ իմատատիաչի Սիմէօն արքեպիսկոպոսն...

427. 103բ Ի Թաթէոս առաքելոյ վանսն – Առ նո­րին առաջնորդ Սիմէօն արքեպիսկոպոսն...

428. 104ա Ի Խօյ, ի Սալմաստ – Քսան եւ ութն օրհ­­նութեան կոնդակ գրեցաւ խնդրանօք իմտատիաճի Սիմէօն արքեպիսկոպոսն, 1817 ամի յունիսի մէկն փօլիցայ տուաք Քեալեան պարոն Կարապետին...

429. 105ա Յունիսի 11, ի Մեծն Պօլիս – Առ Թա­գուհի, Թիրուհի, միւս Թագուհի, Սառայ եւ Մարիամ խա­թունսն... Առ բոլոր ժողովուրդսն եւ արհես­տա­ւորսն Խասգիւղին... Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արք­եպիսկոպոսն... Առ աւագ լուսարար Սիմէօն արքեպիս­կոպոսն... Առ Պօլսոյ նախորդ պատրիարգ Յօհաննէս արքեպիսկոպոսն...

430. 105ա Ի Չանախ Խալայ – Առ մէր գանձապետ մահտեսի Առաքելն Միրաքեան...

431. 105ա Ի Վառնայ – Առ գանձապետ Հայրա­պետ աղայն...

432. 105ա Ի Թէքիրտաղ – Առ պարոն Յակոբն Պաղ­տատի...

433. 105աբ Ի Բուրսայ – Առ նորին առաջնորդ Պօ­ղոս արքեպիսկոպոս պաշտօնեայ մահտեսի եւ մայր­տե­սի տիրացու Գրիգորն... Առ Պօղոս արքեպիսկոպոսի հոգեւոր որդի Ստեփաննոս եպիսկոպոսն... Առ Պօղոս արքեպիսկոպոսն... |105բ| Առ չորեսին եղբարսն՝ Յօ­հաննէս, Ստեփան, մահտեսի Պետրոս եւ մահտեսի Յովակիմ աղայսն Սուքիասեան...

434. 105բ Ի Պուրսայ – Առ Պօղոս արքեպիսկո­պո­սի Պետրոս եպիսկոպոսն...

435. 105բ Ի Թրիկիայ – Առ նորին առաջնորդ Առա­քել վարդապետն...

436. 105բ Առ վանս Սպերու – Առ նորին առաջ­նորդ Թօմաս վարդապետն...

437. 105բ Ի Չօրղու – Առ երիցփոխ Կարապետի որդի Բաբէրն...

438. 105բ Ի Սուրբ Երուսաղէմ – Առ Գաբրիէլ արքեպիսկոպոսն... Առ Կարապետ արքեպիսկոպոսն... Առ տէր Գրիգոր քահանայն... Առ ազգն մեր...

439. 106ա Ի Ղարս – Առ Աւետիս արքեպիսկո­պոսն... Առ Դիոնէսիոս արքեպիսկոպոսն...

440. 106ա Ի Ամասիա – Առ նախորդ Աբրահամ պատ­րիարգ արքեպիսկոպոսն...

441. 106ա Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն...

442. 106ա Յունիսի 16, ի Շամշատին – Առ նորին առաջնորդ Գրիգոր արքեպիսկոպոսն... Կոնդակ իւղի եւ պանրի, ի Բամբակաձոր...

443. 106ա Ի Ղազախ – Առ նորին առաջնորդ Սի­մէօն վարդապետն...

444. 106բ Ի Թիֆլիզ – Առ նորին առաջնորդ Ներ­սէս արհին...

445. 106բ Ի Խօյ – Առ Սիմէօն իմտատիճի արք­եպիս­կոպոսն Սրբոյ Աթոռոյս... Զմի վկայական տուաք Նախչուան­ցի Անդրէաս Սաֆռասեանին... Զմի գիր օրհ­նու­թեան տուաք ուխտաւոր Պօղոս Գիւլնազա­րեանին՝ Ղարաբաղցւոց...

446. 106բ Յունիսի 17, ի Զեւաճուկ – Առ մէլիք Յա­րութիւնն Ներսիսեան... Առ տէր Վարդանն Մարգա­րեան...

447. 107ա Յունիսի 18, ի Պօլիս – Առ նորին պատ­րիարգ Պօղոս արհին... Առ նորին նուիրակ Աստուա­ծատուր արհին...

448. 107ա Ի վիճակն Ակնայ եւ Արապկերու՝ ուր եւ իցէ – Առ Գրիգոր եպիսկոպոսն...

449. 107աբ Ի Թօխաթ – Առ նորին նուիրակ Եփրեմ եպիսկոպոսն... |107բ| Առ նորին առաջնորդ Գէորգ եպիսկոպոսն... Առ Կետիկեան Յօհաննէս աղայն...

450. 107բ Ի Կարին – Առ Խօճայ Յօհանն՝ շնորհա­ւո­րու­թիւն... Առ Գօրօյեանց մահտեսի Սուքիաս, Յօհան­նէս եւ Կարապետ աղայսն...

451. 108ա Ի Զմիւռին – Առ Փիլիպպոս արհին...

452. 108ա Յունիսի 19, յՕձուն – Առ պարոն Օթարն եւ եղբայր նորին պարոն Աբազն...

453. 108ա Յունիսի 21, ի Բայազիտ – Առ աղայ Յակոբ Նաւասարդեան Արծրունով... Առ Պաղտասար վար­դապետն... Առ Բաբաջան աղայն Մահտեսի-Եղիկեանն...

454. 108աբ Ի Վան քաղաքն – Առ նորին առաջ­նորդ եւ վանիցն Վարագայ Գալուստ արքեպիս­կո­պոսն... |108բ| Երկու կոնդակ ի վերայ քաղուածի ժո­ղո­վարարութեան... Առ աղայ Յակոբն մահտեսի Թու­մա­նեան...

455. 108բ Ի Թաթէոս առաքելոյ վանս – Առ նորին առաջնորդ Սիմէօն արքեպիսկոպոսն...

456. 108բ Ի Վան – Առ նորին նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն... Առ Լմայ եւ Կտուցու անապատականաց Յօհաննէս եւ Միքայէլ վանահարսն...

457. 108բ Ի Իւչքիլիսայ – Առ Սահակ եպիսկո­պոսն...

458. 109ա Յունիսի 22, ի Թիֆլիզ – Առ աւագ քահանայ տէր Մելքիսէդն... Առ կուսակալի փոխանորդ Ալէքսանդր... Առ աղայ Եսային... Կրկին առ կուսակալի փոխանորդ Ալէքսանդր Պետրովիչ Կուտուզովն... Առ աղայ Յակոբ Օշինովն եւ մայրն...

459. 109ա Ի Սանկտ Պետերբուրգ – Առ քնեազ Գօլիցինն...

460. 109բ Ի Նորն Նախիջեւան – Առ Յօհաննէս առաջնորդն եւ արքեպիսկոպոսն Ռուսաստանու...

461. 109բ Ի Աստարխան – Առ քաջ գիտնական տի­րացու Սերօբէն... Զմի ձեռագիր տուաք աղայ Գրի­գոր Վահրամովին...

462. 110ա Ի Հաշտարխան – Առ նորին հայոց հոգեւոր կօնսիստորն եւ բոլոր հայոց հասարա­կու­թիւնն...

463. 110ա Յունիսի 24, ի Ախլցխայ – Առ Սրբոյ Աթո­ռոյս գանձապետ պարոն Մալխասն Մկրտումեան...

464. 110ա Ի Բայազիտ – Առ Բարսեղ վարդապետն եւ Արծրունեան Յակոբ աղայն... Առ Յակոբ, Ասլան, Հայրապետ եւ Խաչատուր աղայսն...

465. 110բ Յունիսի 27, ի Թօխաթ – Առ նորին նուիրակ Եփրեմ եպիսկոպոսն եւ իմտատիաճի Գրիգոր եպիսկոպոսն...

466. 110բ Ի Իւչքիլիսայ – Առ նորին առաջնորդ Սա­հակ արհին...

467. 110բ Ի Մուշ – Առ Սուրբ Կարապետու առաջնորդ Վարդան արհին...

468. 110բ Ի մեծն Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արհին...

469. 111աԱռ Մշու սուրբ Կարապետի առաջնորդ Վար­դան արհին...

470. 111աբ Յուլիսի 1, ի Բայազիտ – Առ ի Սեւա­նայ փախուցեալ յանցաւոր Յարութիւն եւ Պօղոս վար­դապետսն... Առ Բարսեղ վարդապետն եւ Ասլան եւ Յա­կոբ աղայսն...

471. 111բ Ի Կարին – Առ մահտեսի Սուքիաս եւ Յօ­հաննէս եւ Կարապետ աղայսն...

472. 111բ-2ա Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արհին... Յուլիսի 3. Առ Բարդուղիմէոս առաքե­լոյ առաջնորդ Իսրայէլ արքեպիսկոպոսն... |112ա| Առ հասարակութիւնն Հաղբակու...

473. 112ա Ի Թօփրաղալայ – Առ Սահակ աղայն...

474. 112ա Յուլիսի 5, ի Ակն – Առ նորին առաջ­նորդ Յակոբ արքեպիսկոպոսն... Առ հասարակու­թեանն...

475. 112ա Յուլիսի 9, ի Շամշատին – Առ նորին մովրով գերազանց պօլկովնիկ Անտօն Մարտիչն...

476. 112բ Շամշատին – Առ նորին առաջնորդ Գրիգոր արհին...

477. 112բ Ի Թիֆլիզ – Առ նուիրակ Մարտիրոս եպիսկոպոսն, յուլիս 10 – առ Ներսէս արքեպիսկո­պոսն...

478. 112բ-3ա Ի Ղզլար – Առ Գէորգ Մէլքիսէթեան Խուբովն...

479. 113ա Ի Թիֆլիզ – Առ Ներսէս արհին...

480. 113աբ Յուլիսի 11, ի Զմիւռին – Առ Փիլիպ­պոս արհին... |113բ| Առ մահտեսի եւ մայրատեսի աղայ Պօղոսն Մահտեսի-Աղաճանեան... Առ մահտեսի եւ մայրատեսի Աղազարն Մահտեսի-Գրիգորեանն...

481. 113բ Ի Սեբաստիայ – Առ տեղւոյն առաջնորդ Յօհաննէս արհին...

482. 113բ Յուլիսի 15 – Ի Սպահանու Նոր Ջուղայե­ցի Թօրոս Եղումեան...

483. 113բ Ի Մուշ – Առ Վարդան արհին...

484. 114ա Յուլիսի 16, ի Խօյ – Առ Բարդուղիմէոսի վանից առաջնորդ Իսրայէլ արքեպիսկոպոսն... Առ մահտեսի Եղօյ աղայն... Առ Փայաճուկի մէլիք Մկրտիչ Խնկօյեանն... Առ տէր Վարդանն... Առ Խօյայ քաղաքի ժողովուրդսն... Առ Թաւրիզու բոլոր ժողովուրդսն...

485. 114ա Ի Դուղուրխսան – Առ օրհնեալ ժողո­վուրդսն...

486. 114ա Ի Մարաղայ – Առ հասարակութիւնն...

487. 114բ Յուլիս 28, ի Թօմայ առաքեալն. – Առ նորին առաջնորդ Եսայի եպիսկոպոսն...

488. 114բ Ի Երնջակու վանս – Առ նորին առաջ­նորդ Մատթէոս վարդապետն...

489. 114բ Ի Ագուլիս – Առ հասարակութիւնն հայոց...

490. 115ա Յուլիսի 29 – Բայց սեպտեմբերի 10ին յղեցաւ անդ տեղի գրելոյ ոչ գոյր աստ նշանակեցաք...

491. 115ա Սեպտեմբերի 10, ի Թաւրէզ – Առ Մես­րոբ Բաբայեանն...

492. 115բ Յուլիսի 20, ի Բուշես – Առ աղայ Եսայի Յօհաննիսեանն...

493. 115բ-6ա Ի Թէհրան – Առ Անգլիացւոց դես­պան պայծառ Վօլէք սհապն... Առ աղայ Միքայէլ Պետ­րո­սեանն... Աղայ Էլիաս Անտօն Յարութեանն Պազրկեանպաշեան...

494. 116աբ Ի Թաւրէզ – Առ պարոն Մեսրօպ Բաբայեանն...

495. 117ա Յուլիսի 17, ի Թօխաթ – Առ նորին նուիրակ Եփրեմ եպիսկոպոսն... Առ Կէտիկեան Յօհան­նէս աղայն...

496. 117բ-8ա Ի Գաղատիա – Առ նորին նուիրակ դէտ Թադէոս արքեպիսկոպոսն... |118ա| Առ նորին նուիրակ Ներսէս վարդապետն... Ղաւզագիր 12141 ղու­ռուշի...

497. 118ա Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն...

498. 118աբ Ի Մարզուան – Առ նախկին պատ­րիարգ մեծին Պօլսոյ Աբրահամ արհին...

499. 118բ Ի Մուշ եւ ի վանս Սուրբ Կարապետին – Առ նորին առաջնորդ Վարդան արհին...

500. 119ա Ի Վան – Առ նորին նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն եւ առ Յակոբ աղայն Թումայեանն...

501. 119ա Ի Կարին – Առ նորին առաջնորդ Կարա­պետ արքեպիսկոպոսն...

502. 119աբ Ի Գաղատիա – Նորին նուիրակ Ներ­սէս վարդապետի գործոյ օգնական անձանցն օրհնու­թիւն եւ շնորհակալութիւն գործեցաւ ըստ իւր խնդրա­նացն... Թուղթ Փանոսեան Պօղոս աղայի... Թուղթ հան­գուցեալ սիֆրիհիսարցւոց՝ վասն տիրացու Սարգսին եւ Գրիգորին, սոցա յետամնացից անուանքն անյայտ:

503. 119բ Ի վերայ Կարնոյ առաջնորդ Կարապետ արքեպիսկոպոսի փօլիցայ տուաք... 2510 թումանի Երեւանու դրամ:

504. 120ա Յուլիսի 18, ի Թօմայ առաքեալն – Առ նո­րին առաջնորդ Եսայի եպիսկոպոսն... Առ հասարա­կու­թիւնն Ագուլեաց...

505. 120ա Ի Սուրբ վանս Կարապետի Երնջակու – Առ նորին առաջնորդ Մատթէոս վարդապետն...

506. 120աբ Ի Տաթեւու – Առ նորին վանից առաջ­նորդ կամ վէքիլ Սարգիս վարդապետն... |120բ| Առ հասարակութիւնն Մեղրցւոց...

507. 120բ Յուլիսի 19, ի Թիֆլիզ – Առ նորին առաջ­նորդ Ներսէս արքեպիսկոպոսն... Առ ազնիւ Գրի­գոր Վահրամովն...

508. 120բ Յուլիսի 30, ի Թադէոս առաքեալն – Առ նորին առաջնորդ Սիմէօն արհին...

509. 120բ Յուլիսի 31, ի Մուշ գրեցաւ – Առ առաջ­նորդն մեծի Ամլորդւոյն Վարդան արքեպիսկոպոսն...

510. 121ա Ի սուրբ Երուսաղէմ – Առ նորին պատ­րիարգ Թէոդորոս արքեպիսկոպոսն... Առ Դիոնէսիոս արքեպիսկոպոսն... Առ Ռուսաստանու առաջնորդ եւ նուիրակ Մարկոս վարդապետն... Առ Պէզարապիոյ առաջ­նորդ Գրիգոր արհին... Զմի կոնդակ փառաւոր կոնդակ յանուն սուրբ Երուսաղէմի նուիրակ Մարկոս վարդապետին... Առ մահտեսի պարոն Գէորգն... Առ մահ­տեսի պարոն Մուրադն... Առ ծերունի մահտեսի Աբրահամն...

511. 121աբ Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօ­ղոս արհին... |121բ| Առ նորին նուիրակ Աստուածա­տուր արհին... Առ աղայ Յակոբն Պօղոսեան...

512. 121բ Ի Կարին – Առ բազրկեանբաշի աղայ Յա­րութիւնն... Առ առաջնորդ Կարապետ արքեպիսկո­պոսն...

513. 121բ Ի Թօխաթ – Առ Կէտիկեան մահտեսի աղայ Յօհաննէսն...

514. 121բ Ի Զմիւռին – Առ նուիրակն նորին Փի­լիպ­պոս արհին...

515. 122ա Ի Գաղատիա – Առ նորին դէտ Թաթէոս եպիսկոպոսն... Առ նորին նուիրակ Ներսէս վարդա­պետն...

516. 122ա Ի Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արհին...

517. 122ա Ի Կարին – Առ նորին նուիրակ Սիմէօն արքեպիսկոպոսն...

518. 122ա Ի Բայազէտ – Առ Յօհանջանու նահա­պետ աղայսն ղաւզագիր...

519. 122բ Ի Կեսարիա – Առ նորին առաջնորդ Ստե­փաննոս արհին... Առ Աւետիս եպիսկոպոսն...

520. 122բ Եւս ի Կարին – Առ Կարմիր վանից առաջ­նորդ Յօհաննէս վարդապետն... Առ հասարա­կու­թիւնն Ախլցխայու...

521. 122բ Եւս ի Բայազէտ – Առ Ասլան եւ Յակոբ աղայսն...

522. 123աբ Ի Զմիւռնոյ նուիրակ եւ առաջնորդ Փի­լիպպոս արհւոյ խնդրեալ թուղթքն եւ այսոքիկ – Առ տէր Աբրահամն՝ օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն... առ Փիլիպպոս նուիրակ եւ դէտ Զմիւռնոյ արք­եպիս­կոպոսն...

523. 124ա 1817 յուլիսի ելն. բայց օգոստ՛՛ 2ին յղե­ցաւ ընդ Կիրակոս նորընծայ եպիսկոպոսին. Ի Պօ­լիս եւս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիս­կոպոսն, 6000 ղուռուշի ղաւզագիր մութաւէլի Աս­տուածատուրն... Առ գանձանակաց վերակացու Աս­տուածատուր արքեպիսկոպոսն...

524. 124աբ Ի Կարին եւս – Առ նորին առաջնորդ Կա­րապետ արհին... |124բ| Զմի ղաւզագիր ի վերայ Կարնոյ դէտ Կարապետ արհւոյն...

525. 124բ Ի Մեծն Պօլիս եւս – Առ նորընծայ Կա­րա­պետ եպիսկոպոսն...

526. 124բ Ի Կարին եւս – Առ նորին դէտ Կարա­պետ արհին ի կողմանէ մահտեսի Աւետիս Սահաթ­սա­զին վարձուցն...

527. 124բ-5ա Օգոստոսի 6, ի Թիֆլիզ – Առ աւագ քահանայ պարոն Ղազարն... Առ պարոն Մինաս Ադա­մովն... |125ա| Առ Բէժան Ստեփանիչ Բաստամով... Առ Ներսէս արքեպիսկոպոսն Թիֆլիզու... Առ Օշինովեան աղայ Յակոբն... Առ Օրբելեան Թամրաշ Էշիկ աղայ քնեազ Դիմէտրն...

528. 125ա Մարմարիա քարանց գինն Երեւանու դրամով – Հոգելոյս Թահմազի անուամբ մեծ քարն է... այսպէս գրեցաւ Ներսէս արհւոյն ի Թիֆլիզ:

529. 125ա Ի Աստրախան – Առ հոգելոյս Աղալօյ Լազրեանի կենակից Մարեայ Բուղդանովնայն եւ յորդիս նորա եւ յընտանիսն...

530. 125բ-6բ Օգոստոս 8, Ի Մեծն Պօլիս – Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոսն... |126ա| Առ պարոն Խաչատուր քեռորդին պէյ Ծատուրին... Շնորհիւ մեծին Պօլսոյ պատրիարգին առ աղայ Մատ­թէոս Յօհաննէս Բէթղահէմովն ի Դամասկոս կամ ի Բաբիլօն... Առ մեծ եւ քաջ գիտնական տէրն Յակոբ Շահան Ջրապետեան... |126բ| Առ նորին պատրիարգ Պօղոս արհին... Առ Տիգրանակերտու նուիրակ Անտօն եպիսկոպոսն... Զմի թուղթ տուաք իբր վկայական... Առ պասմաճի պարոն Համբարձումն...

531. 126բ-7ա Օգոստոս 10, ի Թիֆլիզ – Առ Ներ­սէս արհին, օգոստոս 22 – Առ յիշեալ արհին... |127ա| Առ ազնիւ Աւագ Վահրամովն...

532. 127աբ Ի վանս Բարդուղիմէոսի առաքեալն – Առ Իսրայէլ արքեպիսկոպոսն...

533. 127բ-8ա Ի Հաղաբակ – Առ հասարակու­թիւնն, օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն... Առ Աւակ գիւղի մահտեսի Յօհան աղայն... |128ա| Առ Սրմու երիցփոխ պարոն Ղազարն...

534. 128ա Ի Սալմաստ – Առ տէր Վարդան աւագ քահանայն...

535. 128աբ Ի Խօյ – Առ մահտեսի Եղօյ Աբրա­համեանն...

536.128բ-9ա Օգոստոս 23, ի Տիգրանակերտ – Առ Խարաճենց մահտեսի Յօհաննիսեան աղայ Պա­պօյեան... Ընդ այս նախայիշեալ Մուրատեան եւ Տօնե­րեան Կարապետ աղային գրեցաք եւ Տիգրանակերտու նուիրակ Անտօն արքեպիսկոպոսին... |129ա| Օգոս­տոս 24 – Մէկ մեծ կոնդակ առ երեքտասան գանձա­պետսն սրբոյ Գեղարդեան... Առ Ալիքոնշարցի սառաֆ աղայ Պետրոսն... Առ վարժապետ տէր Յօհանն... Առ գան­ձապետ մահտէսի Յակոբեան աղայ Յօհաննէսն... Առ Ճկոյթ առաքելոյ վանահայր տէր Պետրոսն... Առ Արղնոյ դէտ Սահակ արհւոյ մտերիմ Յօհաննէս վարդապետն...

537. 129ա ՅԵդեսիա – Առ նորին դէտ Յօհաննէս վարդապետն... Առ ասորի Շամաղ ամսէնն...

538. 129բ Ի Պօլիս – Առ նորին աղայ Պօղոս պատ­րիարգն... Առ կարնեցի Յակոբ աղայն Պօղոսեան... Առ Թէրզի թագաւորն...

539. 129բ Ի Ղուլայ – Առ Առաքել չեպիսկոպոսն...

540. 129բ Ի Տիգրանակերտ – Առ նորին նուիրակ Անտօն արքեպիսկոպոսն... Առ սա եւս սաստ եւ խրատ... Առ Սահակ դէտն Արղնու...

541. 130ա Օգոստոս 30, ի Հաշտարխան – Առ յա­ջորդ Պետրոս վարդապետն... Առ տէր Զաքարիա խաչապսակ աւագ քահանայն Զաքարեանն Չերքէզով... Առ պարոն Մովսէս Մասէյով եւ պարոն Մկըրտիչ Յօ­հանեան երկու հազար եղբարսն... Մէկ գիր եւս մեր Ստեփաննոս վարդապետն...

542. 130աԱռ Յօհաննէս արքեպիսկոպոս առաջ­նորդն Ռուսաստանու...

543. 130աԱյլ եւ վասն Մշու ժողովարար Պետրոս վարդապետին...

544. 130բԱյլ եւ վասն Մօսկովու տէր Մարտի­րոսն...

545. 130բԱռ պարոն Սարգիս Գրիգորիչ Բէնդէր­ցովն...

546. 131ա Առ Մշու ժողովարար Պետրոս վարդա­պետն...

547. 131աՄոռացմամբ աստ գրեցաւ ի գրի առաջ­նորդ Յօհաննու արհւոյն...

548. 131բ-2ա Ի Թիֆլիզ – Առ ազնիւ Գրիգոր Վահ­րամովն... |132ա| Առ Եսայի Ստեփանիչ Փիթոյեանն...

549. 132բ Ի Բաքու կամ եւր եւ իցէ – Առ ազնիւ Մարկոս Թառումովն...

550. 132բ-3ա Ի Թիֆլիզ – Առ տէր Մելքիսէթն Ղա­մազեան... |133ա| Առ աղայ Յակոբ Օշինովն... Առ Ներսէս արհին...

551. 133ա Ի Բամբակաձոր – Առ տէր Ղազար Բա­բա­ջանեանն...

552. 133բ Սե[տե]մբեր 1. 1817 ամիՏեառն սեպ­տեմբերի մէկին պարտք վեր առաք ի Խաչատուր աղայէն...

553. 133բ Սեպտեմբեր 2, ի Թիֆլիզ – Առ միրզայ Գուրկինի կենակից Սարգիս աղայի դուստր Ոսկի խաթունն...

554. 133բ-4ա Սեպտեմբեր 5, ի Սեբաստիա – Առ նորին դէտ Յօհաննէս արքեպիսկոպոսն... Կրկին առ սոյն դէտ Յօհաննէս արհին... Առ ծերունի մահտեսի եւ մայրտեսի Յօհաննէս աղայն... Առ մահտեսի Յակոբ աղայն... Առ մահտեսի Աբրահամն... Առ Հեղինէ խա­թունն... Առ Տիւտիկ խաթունն... Առ տիրացու Ստե­փանն... Առ մահտեսի Յօհաննիսի հարսն...

555. 134բ Սեպտեմբեր 6, ի Մշու վանսն Կարա­պետու – Առ Վարդան արհին...

556. 134բ Ի Գաղատիա – Առ նորին նուիրակ Ներ­սէս վարդապետն...

557. 134բ Ի Թօխաթ – Առ մահտեսի Յօհաննէս աղայն Կէտիկեան...

558. 135ա Ի Բայազիտ – Առ Արծրունեան ազնիւ Յա­կոբ աղայն...

559. 135ա Ի Կարին – Առ մահտեսի Սուքիաս, Յօ­հաննէս եւ Կարապետ աղայսն...

560. 135ա Սեպտեմբեր 7, ի Բայազիտ – Առ Աս­լան եւ Յակոբ աղայսն...

561. 135բ Սեպտեմբեր 8, ի Թաւրէզ – Առ պարոն Մես­րոբ Բաբայեանն...

562. 135բ-6բ Սեպտեմբեր 10, ի Նորն Ջուղայ – Առ նորին դէտ Յօհաննէս արհին...|136բ|Առ Բար­սեղեան պարոն Զօհրապն... Առ տէր Կարապետն, տէր Մարգար քահանայն... Առ Սարգսեան Շահնազարն...

563. 137ա Ի Հնդիկս, Մատրաս – Առ Շմաւօնեան տէր Յարութիւն աւագ քահանայն...

564. 137ա Կրկին ի Նորն Ջուղայ – Առ նորին դէտ Յօհաննէս արհին...

565. 137ա Ի Թաւրէզ – Առ պարոն Մեսրոբ Բա­բայեանն...

566. 137ա Ի Խօյ – Առ նորին նուիրակ Վարդան եպիս­կոպոսն...

567. 138աբ Ի Պօլիս, առ տէր Պետրոս Սա­ռա­ֆօղ­լուն՝ միամտութիւն վասն մնալոյն Մանուկ որդւոյն իւրոյ ի Կարին, Առ մահտեսի Սուքիաս եւ Յօհաննէս աղայսն... որպէս գրեալ էք՝ ըստ այնմ ունիմք առնել, եւ առնելոց եմք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 3աԸստ աստուածայնոյ մեծի ողորմութեանն հասեալ ի 1815երորդ ամս յայս, ի մուտն յունվարի սոյն ամի՝ ես՝ Յօհաննէս Խաչերեսեան նուաստ սար­կաւագս Փօթուշանցի, հրամանաւ հոգեւոր ծնողին իմոյ տեառն Եփրեմայ սրբազնակատար քահանայա­պե­տին ամենայն Հայոց՝ սկսայ գրել ի յիշատակագրու­թիւնս յայսմիկ զմիտս բանից իւրաքանչիւր գրուածոց առ ի նորին բարձր սրբազնութեանն առ զանազան անձինս եւ ի տեղիս, յանձնելով զտկար կարողութիւնն իմ ապերախտիս ի շնորհս երախտաւորին իմոյ Տեառն Աստուծոյ, որ ածէ զանձրեւ շնորհաց իւրոց ի վերայ արդարոց եւ մեղաւորաց: 0գնեա՛, Հա՛յր եւ Որդի եւ ամենասուրբ Հոգի Աստուած:

2. 11աՈղորմութեամբն Աստուծոյ հասեալ ի 1816ե­րորդ ամս յայս, ի մուտն յունվարի սոյն ամի բարձրագոյն հրամանաւ տեառն Եփրեմայ քահանա­յա­պետի ամենայն Հայոց եւ իմս իսկ բարեարարի սկսայ գրել զմիտս իւրաքանչիւր գրուածոց ի նորին բարձր սրբազնութենէ առ զանազան անձինս եւ ի տեղիս ի յիշատակագրութիւնս յայսմիկ. ամենախոնարհ ծառայ՝ գրագիր եւ ծաղկարար Յօհաննէս Սեւակիր:

3. 62բ1817 ամի Տեառն եւ յունվարի մէկէն հրա­մանաւ վեհափառ տեառն Եփրեմայ երիցս երանեալ սրբազան կաթուղիկոսի սկսայ ես՝ խոնարհ գրագիր եւ ծաղկարար Յօհաննէս վարդապետս գրել եւ նշանակել ի գրգւոջս զմիտս թղթոցն, որք ի սրբազանէն եւ ի Սուրբ Աթոռոյս առ տեղիս տեղիս գրեալ առաքին:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկին՝ «Հմր 2, Օրինակք կոնդակաց Եփրեմի կաթողիկոսի, գրեալք ընդ ձեռն Յովհաննէս սարկաւագի, ի 1815 ամաց հետէ ցամ Տեառն 1817, նօտրագիր, ի Սուրբ Էջմիածին, Մ[եսրոպ] եպ[իս­կոպոս]», 1ա՝ «765/Բայազէտ», 110ա «Հմր 521»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 100բ՝ «ղ ղալամ, ղաղայ, ղանտ, ղաննդահար, քնեազ աղա Գօրգի»:

2917

0ՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ԴԱՆԻԷԼԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ, ԵՓՐԵՄԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ, ՍՈՒՐԲ ՆՇԱՆ

ՌՄԾԸ.-ՌՄԾԹ.-1808-1809, ՌՄԿԶ.-ՌՄՀ.-1817-1821

ԹԵՐԹ՝ 213+2+1+1 (կրկն. 165՝ 2, 185, 190. գրչի էջակալում՝ 1-320, որ է՝ 2ա-211ա). չգրուած՝ 26բ, 34բ, 38բ, 53բ, 76բ, 85բ, 104բ, 189բ, 190դ, 195բ, 197բ, 203ա-6ա, 209բ, 211ա-3բ: ՊՐԱԿ՝ 1-12 (խառն՝ 1՝ 21, 2՝ 18, 3՝ 14, 4՝ 19, 5՝ 4, 6՝ 8, 7՝ 23, 8՝ 29, 9՝ 25, 10՝ 9, 11՝ 37, 12՝ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագապսակ զինանշան, մէջը եղջերագաւաթ եւ «G M», «A, G»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (28.5x18, 28x20): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 61ա), նոտրգիր (նմուշ՝ 40ա): ՏՈՂ՝ 22-44: ԿԱԶՄ՝ ծաղկազարդ կտաւ, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ. մասն Պտռկ-Պահպ.ի (տե՛ս):

Новый рисунок (1)

Նմուշ 40ա

Новый рисунок

Նմուշ 61ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ 129բ՝ ձի. գծանկար:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – կազմաստառք + 1 թ.՝ Ա. (սկզբում), թուղթ, 31.3x22, չեզրահատուած՝, տպարանային չափ­սի, Ատենի ժամագիրք. «|էջ 364| Տօնսդ, որք են զկնի ծննդեան Ը.օրէից... Բարեկենդան սուրբ Յակոբայ պահոցն: |էջ 365| Չորրորդ կիւրակէ, հարց ԳՁ. փառաւորեալ Որդի Աստուծոյ, հմբ. ԲԿ. կանխե՛՛... միջոց ուտիքն երեք շաբաթ է |էջ 366| Տեառ­ընդ­յառաջին հատորն. պահելով զկարգ տեղւոյս... Վեցերորդ կիւ­րակէ. պահք հմ՛՛բ, ակ. Հրա» «|էջ 53| ւուրսն զառաջինս, եւ զամսն յաւիտենից յիշեցի... Էհերձ զվէմն յանապատի, եւ ետ ըմ|էջ54|պել նոցա որպէս ի խորոց մեծէ... Ոչ անխայեաց ի մա­հուանէ զանձինս նոցա». Ժամագիրք ատենի, յորում պարու­նա­կին երեք գիրք սրբոյ եկեղեցւոյս մերոյ Ժամակարգութեանցն... Էջմիածին, տպ. Գրիգոր Լուսաւորչի, 1785, էջ 364-6, 53-54. էջ 363՝ ծածկուած՝ փակցուած կազմի Ա. փեղկին (ամբողջ գիրքը՝ 426 երկսիւն, զարդափակ էջ): Աա եւ Բ. աստառ՝ թռչնային զար­դա­գիր, բուսական լուսանցազարդ եւ վերջնազարդ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը մաշուած, տեղ-տեղ զա­նա­զան բծեր եւ հետքեր, գրադաշտը գունափոխուած, թ. 208-213՝ հիմքից անջատ, Բ. աստառը կազմից անջատ, բազում թեր­թեր կտրած-հանած` թ. 21-2ի միջեւ՝ 2, 39-40ի՝ 4, 59-60ի՝ 2, 72-3ի՝ 1, 83-4ի՝ 4, 98-9ի՝ 4, 100-101ի՝ 2, 102-3ի՝ 1107-8ի՝ 1. եւ այլն, ունի ներդիր թերթեր՝ 165գդ (19x11,5), 165եզ (22,8x12,7), 185գդ (11,4x6,5). 190գդ (10,5x15,8)՝ կէսը թ. 185-6ի միջեւ՝ կարի տակ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-107բ, 109ա-64ա, 167ա-208ա, 210աբ [0րի­նակք գրութեանց Եփրեմի կաթողիկոսի]

ա. 2ա [Առ կնեազ Գեօրգի Իգնատիչն, օրհ­նու­թիւն եւ շնորհակալութիւն վասն անցուցանելոյն ի մաք­սէ զզանազան իրս՝ պատկանեալս Սրբոյ Աթո­ռոյս] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ, որոյ եւ շնորհիւ Եփրեմ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարգ Արարատեան գերագահ Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի: Կատարելագոյն սիրով եւ հայրապետական օրհնութեամբ նուիրեմք զողջոյն մտերիմ բարեկամիդ մերում...

Ծնթ. Նամակների՝ որեւէ տեղեկութիւն չհաղորդող աւարտ­ները չենք բերել:

բ. 2բ-3ա [Առ Գօրու Սուրբ Ստեփաննոս եկեղեց­ւոյ տէր Բարսեղ քահանայն Տէր-Մեսրոբեան, օրհնու­թիւն. եւ շնորհակալութիւն վասն հարազատութեանն իւրոյ առ Սուրբ Աթոռս յամենայն դիմաց] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ. եւ այլն: Յորմէ շնորհ, սէր եւ ողոր­մութիւն ամենաբարձրելոյն, հանդերձ հայրապետական օրհ­նութեամբ... Ըստ քոյոյ հոգեւոր կոչմանդ գիտես լաւապէս զամենայն գրեալսն ի Սուրբ Գիրս...

գ. 3ա-4ա [Առ վեհազնեայ իշխան աղայ Յովա­կիմն, աղայ Եղիազարեան՝ յորդոր վասն զմտա­դրեալ շինութիւն վարժարանին փոխելոյ ի Մոս­կո­վայ ի Թիֆլիզ] – Յիսուսի Քրիստոսի... Քրիս­տո­սա­ւանդ սուրբ ողջունիւ եւ օրհնութեամբ գիտութիւն լիցի վեհազնեայ իշխանիդ մերում աղայ Յովակիմայ... Ի դեկտեմբերի 20, 1817. Ի Սուրբ:

դ. 4բ-5ա [Առ Մանուչարեան պարոն Գրիգորն. Վասն ութսուն եւ հինգ թուման Երեւանու դրամ իրա­ւամբ ստանալոյն ի կնոջէն Թասալուեան հանգու­ցեալ պարոն Յօհաննիսի՝ Խամփարի հոգեւոր մօրէն իւրմէ] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Դիտումն նամա­կի մերոյ այս է՝ որ յանցեալ ամին պարոն Գրիգորն... զիսկն շնորհեսցէ պարոն Գրիգոր Մանուչարեանին. 1818. յունվարի 16:

ե. 5աբ [Առ Սիմէօն Վասիլիչն. Վասն մարմարիո­նեայ գերեզմանաքար կենակցի իւրոյ յղելոյն աստի, թէ սակս մեծ գոլոյն մնայ՝ ի գարնան սայլիւ տանել տայցէ ի ձեռն Ներսէս եպիսկոպոսին Վրացտանու] – Գերազնիւ Սիմէօն Վասիլիչ, ողորմած տէր իմ, Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Յարգելի գրութեամբ ձերով հրա­մայել խնդրել էիք յինէն... Ի յունվարի, 1818, ի Սուրբ:

զ. 6աբ [Առ կուսակալն, որ խնդրեալ էր ի սրբա­զանէն վասն կացուցեան երբեմն արքեպիսկոպոս Անտօնին տալ տեղեկութիւն ինքեան եւ այլն] – Ձեր[դ] գերազանցութիւն, ողորմած տէր, Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Յատկեղ վերապատուութեամբ ստացայ ի 7 ներկայ ամսոյս փետր[ուարի] զգիր ձերոյ գերազանցութեան... Պատրիարգ ամենայն Հայոց: Ի Սուրբ, ի 12 փետր[վարի], 1818:

է. 7աբ [Առ Ղրիմու եւ Գրիգորիպօլու յաջորդ Մա­նուէլ վարդապետն, առ առաջնորդ Յօհաննէս արհ­ւոյն վասն եկեղեցւոյ պտղոյն եւ շնչադրամին եւ այլ զհարկաւոր գիտելիսն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Սիրով Սուրբ Հոգւոյն գիտութիւն լիցի բարձր արժանա­պա­տիւ Մանուէլ վարդապետ յաջորդիդ Ղռիմու եւ Գրի­գորիօպօլու... Ի փետր[վարի.], 1818:

ը. 8ա-9ա [Առ գերաշուք իշխան ոմն Բրիտանիոյ Կլաւդիոս Ջիմաիչն Բաղդատու. Վասն 200 պաճաքս ոսկի հասուցանելոյն ի ձեռն Ներսէս արհւոյն առ Դաւիթ բդեշխի եղբայր աղայ Շիօշին] – Գերաշուք իշխան, իմ մտերիմ բարեկամ. Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Վաղու[ց] արդէն տենչմամբ սրտի բաղձայի յատկեղ գրութեամբ... Ի 6 մարտի, 1818, ի Սուրբ:

թ. 9բ-10ա [Առ պարոն Միքայէլ Պետրոսեանն եւ պարոն Էլիազ Անտօն Յօհաննիսեանն ծանուցումն միամտութեան, թէ առ Մեսրոբ Բաբայեանն հասեալ 200 պաճաքս ոսկիքն՝ մեզ հասեալ համարեցաք] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրապետական օրհնութեամբ եւ բազում սիրով նուիրեմք զողջոյն փրկաւէտ պա­տուիրանացն Քրիստոսի տէրութեամբ օրհնեալ... Ի 6 մարտի, 1818, ի Սուրբ:

ժ. 10բ [Առ գերապատիւ իշխան աղայ Գրիգոր Պետրովիչն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հոգեղեղ սիրով եւ ի սրտէ օրհնութեամբ բազմաւ նուիրեմք զողջոյն քրիստոսապատուէր... Հայրական մերս սիրտ ըստ իւրոյ արժանապարտ պարտաւորութեան... (1817, յու­նի­սի 1) (Թերի եւ ջնջուած):

ժա. 11աբ [Առ անորոշ այնպիսի միաբանսն Սրբոյ Աթոռոյս, որք կամիցին վերանորոգութեան աւեր այգեաց Մեծի տանս ձեռնամուխ լինել եւ այլն] – Ի Սուրբ Էջմիածին յամի 1818, յամսեանն յունվարի, ըստ բարւոք դատողութեամբ հրամանի սրբազնագոյն քահանայապետին... եւ զկէսն Սրբոյ Աթոռոյս: Այլ յետ վախ... (թերի):

ժբ. 12աբ [Առ Աղէքսանդր Արտեմիչն. Մխիթարու­թիւն վասն վախճանի կենաց Արտեմիչ հօրն իւրոյ] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Մտերիմ բարեկամութիւն եւ ջերմեռանդ սրտի մտօք հաստ[ատ]ուն մնալն ի հաստատութիւն հարազատ որդի... Ի մարտի, 1818:

ժգ. 13ա [Առ Յօհաննէս արքեպիսկոպոսն Ռու­սաս­տանու. Վասն բողոքման կնոջ միոյ առ սրբա­զանն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Սիրով ծանիք գերա­պա­տիւ սրբազան Յօհաննէս արք[եպիսկոպոս]. Էհաս ի ծանօթութիւնս մեր գրաւոր բողոք Ղզլարայ... եւ տալ բաւականութիւն իրաւանց բողոքելոյն: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց: Ի Սուրբ, 1818, ի մարտի:

ժդ. 13բ-4ա [Առ աղայ Յակոբն. Վասն բանի բողոքման առ մեզ Մարմար Սարգսեանին ընդ առն իւրում Ռաֆայէլ Նիկողայոսեանին] – Յիսուսի Քրիստոսի... Գիր պատուելի իշխանիդ մերոյ, որ ի 20է անցեալ թուականի օգոստոս ամսոյն... Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց, ի Սուրբ կաթուղիկէն Էջմիածին. 1818, ի 26 մարտի:

ժե. 14աբ [Առ Աստրախանայ հայոց սուրբ Աս­տուածածին եկեղեցւոյ աւագ քահանայ տէր Սար­գիսն Բիրիժանով կրեալ զծաղկեայ խաւսայ փիլոն եւ ծիրանի գլխարկ] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Յորմէ Աստրախանայ սուրբ Աստուածածին ատենա­կան եկեղեցւոյ արժանապատիւ աւագ քահանայ Սար­գիսն Բիրիժանով սիրելի բարեկամիդ հայրապետական մերս օրհնութիւն: Ամենայն գործք եւ պաշտօն բարիք ունին զվախճան փառաց... Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց. ի Սուրբ, 1818, ի ապրիլի:

ժզ. 15ա [Առ Աստր[ա]խանայ հայոց հոգեւոր կօն­սիստօր[ի] երրորդ անդամ տէր Սիմէօն քա­հանայն Սիմէօնեան դնել զկապոյտ գլխարկ միջնոր­դութեամբ Յօհաննէս արքեպիսկոպոսին Ռուսաս­տա­նու] – Յիսուսի Քրիստոսի... Յորմէ սիրով ու յի­սու­սաւանդ ողջունիւ՝ մերս հայրապետական օրհնու­թիւն... Ի յայտարարութենէ սրբազան արքեպիս­կո­պո­սին Ռուսաստանու հայոց Յօհաննու յայտնի եղեւ... 1818:

ժէ. 15բ-6բ [Առ կուսակալն Վրաստանու. Միջնոր­դու­թիւն վասն հանման ի կայսերէն զկաւալէր Ան­նայի երկրորդ աստիճանի, յաղագս Ղամազեան տէր Մելքիսեդեկ աւագ քահանային] – Պայծառափայլ կնեազ, ողորմած տէր. Իրաւունք երախտագիտութեան յորդորեն զիս ներկայացուցանել առաջի ձերդ պայծա­ռա­փայլութեանն զհաւատարմական ծառայութիւն Թիֆ­լիզու... ի ապրիլի, 1818:

ժը. 17աբ Առ կնեազ Մատաթովն [Վալերեան. Յանձ­նարարութիւն վասն աւագ լուսարար Յօհաննէս արհւոյն, որ առաքեցաւ ի կողմն Ղարաբաղու] – Հայրական օրհնութեամբ եւ սիրով նուիրեմք զողջոյն քրիստոսական... Վաղու[ց] արդէն է՝ զի չունիմք ի ձէնջ գիր որպիսութեան... 1818, ի ապրիլի:

ժթ. 18աբ [Առ Թէոդոս մետրապօլիտն Թէօդօսի­պօ­լու. Յաղագս միամտութեան սիրով ընկալման եւ բարւոք պահպանութեան Արղու[թ]եանց Ստեփան­նոս սարկաւագն եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծա­ռայ... Պատուական գրութիւն հարգոյ եղբօրդ իմոյ գրեալ ի 5 յունիսի անցելոյ ամի ուրախ արար զսիրտ իմ... 1818, ի 1 մայիսի:

ի. 19աբ Առ Թէոփիլտակդ եպիսկոպոսն Ռուսաց էքսարխն [Ռուս]աստանու, [լինել միջնորդ, ուր հարկն է վասն Կախէթեցի Իւանէ քահանային Վրաց, որ վերադարձյցի անդր առանց երկիւղի եւ այլն] – Ձեր բարձր սրբազնութիւն, յարգելի եղբայր սիրեցեալ ի Քրիստոս: Յիսուսի Քրիստոսի... Ողջոյն Յիսուսաւանդ նուիրեմ սիրով Սուրբ Հոգւոյն եւ ցանկամ, զի պա­տուական կեանք ձեր լիցին ընդ երկարեալ ամօք բա­զօք... Քանի տարւով յառաջ ի կողմանս Կախեթու... 1818, ի 30 ապրիլի:

իա. 19բ-20ա [Առ աւագ լուսարար Յօհաննէս արհին. Միամտական գիր վասն լուսարարութեան եւ այլ աշխատութեանց հարազատօրէն կատարելոյն ի մէջ Սրբոյ Աթոռոյս] – Յիսուսի Քրիստոսի... Յամի Տեառն հազար ութն հարիւր տասնութն, եւ յամսեանն մայիսի, տնօրէնութեամբ մեր եւ սուրբ ժողովոյն... Գրե­ցաւ յամի 1818: Մայիսի, ի Սուրբ կաթուղիկէն Էջ­միածին: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց, Եփրեմ:

20ա Եւ թէպէտ աստ ի Սուրբ Աթոռոջս եւս յոյժ հարկաւոր էր մնալն նորայ ըստ որում աւագ լու­սա­րար եւ օգնական մեզ յամենայն...

իբ. 20բ-1ա Առ բարեծնունդ Դանիէլ Ֆրանցովիչ պարոն Ալշեւսկին, [յանձնարարութիւն վասն աւագ լուսարար Յօհաննէս արհւոյն, զոր առաքեցաք ի Ղա­րա­բաղ] – Յիսուսի Քրիստոսի... հայրապետական օրհ­նութեամբ եւ սիրով նուիրեմք զողջոյն սիրելի որդւոյդ մերում եւ մտերիմ բարեկամի պարոն Դանիէլ Ֆրան­ցո­վիչիդ... 1818, ի 12 մայիսի:

իգ. 21բ [Պաշպօրթ լուսարար Յօհաննէս արհւոյն ի գնալն իւր ի Ղարաբաղ] – Ողորմութեամբն Աստու­ծոյ մեք Եփրեմ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց եւ ծայ­րագոյն պատրիարգ Արարատեան գերագահ Աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի: Յայտնօղ սորին, որոց եւ հարկ լիցի գիտել սրբազաննն Յօհաննէս արքեպիսկոպոս աւագ լուսարարն Սրբոյ Առաքելական Աթոռոյս... Յամի 1818, յամսեանն մայիսի 14: յԱրարատեան Աթոռս ի Սուրբ Էջմիածին: Տ[եղի] Կ[նքոյ]:

իդ. 22ա-4բ [Առ պայծառափայլ կնիազ Գօլիցինն. Վասն զանազան կառավարարութեանց հոգեւորա­կա­­նացն հայոց եւ ժողովրդոց] – Ձեր պայծառափայ­լու­թիւն, ողորմած տէր. աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիս­տոսի ծառայ... Ընկալնալով իմ ի սեպտեմբերի 9է ենթհամարիւք 591 զարժանայարգ թուղթ ձերոյ... Ճշմա­րիտ վերապատուութեամբ եւ հպարտական մտեր­մութեամբ պատիւ ունիմ յարամնալ ձերոյ պայծառա­փայ­լու­թեան ողորմած տեառնդ խոնարհ ծառայ եւ աղօթարար պատրիարգ ամենայն Հայոց. ի յունվարի, 1817, ի Սուրբ Էջմիածին:

իե. 25աբ [Առ գերազանցութիւն Աղէքսանդր Եգօրիչն. Յանձնարարութիւն վասն մերազնէիցն եւ մխիթարութիւն վախճանեալ դստերն իւրոյ] – Ձեր գերազանցութիւն, ողորմած տէր իմ, աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Յատկագոյն սիրով եւ օրհնութեամբ նուիրեալ զողջոյն քրիստոսական ընտիր սիրելւոյդ մերում գերազանց Ալէքսանդր Եգօրիչիդ... Պատուական գթութեամբք ձերով երկոքումբք առա­ջինն ի ձեռն թարգմանչին մերոյ... Ի փետրվարի, 1817, ի Սուրբ:

իզ. 26ա [Առ պայծառափայլ կնիազ Գօլիցինն. Վասն նորոգ կացուցման ի պաշտօն հոգեւոր կօն­սիստօրի Աստրախանայ հայոց ի տեղի Գրիգորին զՊետրոս վարդապետն] – Ձերդ պայծառափայլու­թիւն, ողորմած տէր. աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիս­տոսի եւ այլն... Արքիմանդրիտն Աստրախանայ հայոց հոգեւոր կօնսիստօրի Գրիգոր յաղագս այլ գործոց սրբոյ բանիցս... Ի փետրվարի, 1817, ի Սուրբ:

իէ. 27ա-8բ [Առ պայծառափայլ կնիազ Գօլիցինն. Յանձնարարութիւն վասն Սերօբէ վարդապետին, եւ յայտարարութիւն վասն վարժապետութեան նորա յայն կողմունս, եւ այլն, վասն տաճկական բառիւ թարգմանել զՆոր կտակարանն հայերէն գրով] – Յիսուսի Քրիստոսի... Ի վաղ ժամանակաց հետէ կրէր զմեծ նեղութիւն Աթոռս Արարատեան Սուրբ Էջմիա­ծին... Ի մարտի, 1817, ի Սուրբ:

իը. 29ա-30ա [Առ աղայ Նազար Յակոբն Շա­միրեան, որ առ ինքն եղեալ արդիւնք նուիրականու­թեան Պօղոս վարդապետին 1314. աստղի հուն եւ եօթն տուկրայ, զորս հասուսցէ ի Բումբայի առ վէ­քիլսն մեր աղայ Յովսէփ Յարութիւնն եւ պարոն Մար­տիրոս տէր Ստեփանն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ եւ այլն... Արդարեւ լցեալ եմք ուրախութեամբ հայրական սրտի ծանօթացեալ միշտ... Ի մարտ ամսոյ, 1817 ամի, ի Սուրբ:

իթ. 30ա-1ա [Առ պայծառ կառավարիչն Ելիսա­ւէտ քաղաքի, վասն առաքման աղբերէ ջրոյն սուրբ Յակոբայ եւ ջուր օրհնութեան սքանչելագործ սրբոյ Գեղարդեանն, ըստ խնդրանաց իւրեանց] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Նուիրմամբ հայրապետական օրհ­նու­թեան, սիրոյ եւ քրիստոսաձիր ողջոյնի պայծառու­թեան ձերում բաղձամք... Յարգոյ գրութիւն ձեր ի 10է ապրիլի ստացեալ 16... Ի ապրիլի, 1817, ի Սուրբ Էջմիածին:

– 30ա Ստեփաննոս Մարտիրոս տէր Ստեփաննոս, որոց գրեալ եմք յատկապէս ի գործ դնէլ վասն աթո-ռական պիտոյից: Ողջ լե՛ր եւ եղիցի շնորհն սոցա ընդ հոգւոյդ քում եւ համայն քոյայնոցն եւ մեք եմ[ք] եւ մնամք վասն քոյ յար աղոթարար. կաթուղիկոս ամե­նայն Հայոց, Ի մարտ ամսոյ, 1817 ամի:

լ. 31ա-2բ [Առ աղայ Յօհաննէս Մաղաքեանն. Վասն 20.400.111=111 Կալկաթա սքայ ռուփի Փիլի­ցային մեծի տանս, եւ այլ զանազան միտք գօն ի նմա պարունակեալ] – Քրիստոսական սուրբ ողջունիւ եւ օրհնութեամբ կրկին ծանուցանեմք գերապատիւ սի­րել[ւ]ոյդ Սրբոյ Տաճարիս... Զի ի 12է ապրիլի ամսոյ գրու­թիւն ձեր էհաս առ մեզ... Ի Մայիսի, 1817, ի Սուրբ:

լա. 33ա-4ա [Առ Վրթանէս արքեպիսկոպոսն. Վասն փախստեայ գնալոյն աղայ Յօհաննէս Սարգ­սեանն ի Չիչրա եւ անդ վախճանելոյն, եւ վասն գու­մարին Սրբոյ Աթոռոյս առ որս էն, ստանալ եւ հա­սու­ցանել աղայ Յօհաննէս Պետրոս Մաղաքեանին] – Կրկին ծանի՛ր սիրելի եւ մշտահարազատ զաւակդ Սրբոյ Աթոռոյս արժանապատիւ Վրթանէս արքեպիս­կոպոս, զի ի մասին պարտականութեան մերում...

լբ. 35ա [Առ Խուտաբաշեան տիկինն. Միամտու­թիւն վասն գերազնիւ որդւոյն իւրոյ առո[ղ]ջ ժա­մա­նիլն աստ եւ գնալ ի Թեհրան՝ Աղէքսանդր Մակա­րիչովին] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Ուրախ եղեւ հոգի հայրութեան մերում մինչ եկն աստ առ մեզ ի Սուրբ Էջմիածին գերազնիւ որդի ձեր... Ի մայիսի, 1817, ի Սուրբ:

լգ. 35բ-6ա [Առ գերազնիւ Եգօր Աղէքսանդրիչն, թէ՝ Աղէքսանր որդին քո[յ] եկն աստ եւ գնաց ի Թեհ­րան ընդ կուսակալին եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Առատագոյն սիրով եւ հայրա­պետական օրհ­նութեամբ նուիրեմք զքրիստոսաձիր ողջոյն սրտա­կան եւ մտերիմ բարեկամիդ իմոյ... Ի 1 մայիսի, 1817, ի Սուրբ:

լդ. 36ա-7ա [Առ գերազնիւ պարոն արխիպ Մաթ­վէիչն դարձ գրութեան իւրոյ, եւ թէ՝ Աղէքսանր Եգօ­րիչն եւ Աղէքսանդր Մակարիչն եկին աստ եւ գնացին ի Թեհրան] – Յիսուսի Քրիստոսի... Կատարելագոյն բազմապատիկ սիրով եւ հայրապետական օրհնու­թեամբ նուիրեմ զքրիստոսաձիր ողջոյն մտերիմ եւ վաղեմի բարեկամիդ մերում... Ի 26 մայիսի, 1817:

լե. 37աբ [Առ բարեծնունդ Վասիլիյ Մաթվէիչն. Շնորհաւորութիւն գալստեանն իւրոյ ի Թիֆլիզ եւ կարգելոյն ի գործ պաշտօնի պրօկուրօրութեան ի սինօթական եւ կօնթօրի] – Յիսուսի Քրիստոսի ծա­ռայ.. Կատարելագոյն սիրով եւ հայրապետական օրհ­նութեամբ նուիրեմք զքրիստոսական սուրբ ողջոյն... Վաղեմի բարեկամութիւն ձեր անդստին ի Ս. Պե­տեր­բուրգայ... Ի Սուրբ, ի մայիսի, 1817:

լզ. 38ա [Պաշպօրթ Գրիգոր Վահրամովին ի Թիֆ­լիզ գնալն] – Աստուծոյ ողորմութեամբն մեք Եփրեմ կաթուղիկոս համօրէն ազգի հայոց... Յայտնօղ սորին գտանեցեալն առ մեզ ի պարտաւորութեան թարգման­չի... սեփական ստորագրութեամբ մերով եւ դրոշմամբ կնքոյ: Ի Սուրբ Էջմիածին, 1817 ամի, եւ ի 20 յունիսի ամսոյ: Նորին կայսերական մեծութեան ամէնողորմա­ծա­գոյն մերոյս թագաւորի եւ կայսէր Աղէքսանդրայ առաջնոյ նշանակիր սրբոյն Աղէքսանդրայ Նեւսկւոյ եւ սրբուհւոյ Աննայի առաջն երրորդ աստիճանաց կավալէր [Եփրեմ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց]:

լէ. 39աբ [Առ կուսակալն վասն անցիցն փախու­ցեալ պարսիկ հաճի Աբդուլ Հասանին] – Ձերդ գերա­զանցութիւն, իմ ողորմած Տէր Յիսուսի... Յաղագս ան­ցիցն փախուցեալ պարսիկ հաճի Աբդուլ Հասանին... Ի յունիսի, 1817, ի Սուրբ:

լը. 40աբ [Առ Գասպարեան պարոն Խաչատուրն, թէ՝ ուրախացանք վասն ի Սեպիրու վերադարձման Նուխեցի հայոց ժողովրդեան ի տեղիս իւրեանց եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ եւ շնորհիւ նորին... մնալով որպէս վասնն բոլոր ազգին իմոյ, նոյնպէս եւ վասն քոյ եւ ամենայն քոյոցդ աղօթարար:

լթ. 41ա-2ա [Առ աղայ Գաբրիէլն Խատիսով, օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն մի գօտի ժա­մարարի եւ 3 մանէթըն առաքելոյն ի Սուրբ Աթոռս] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառային... Առատագոյն սիրով եւ հայրապետական օրհնութեամբ նուիրեմք զփրկական ողջոյն քրիստոսեան սուրբ բանից վաղածանօթ սիրե­ցե­լոյդ մերում... Զգալով հանապազ զվաղեմի ներկա­յա­պէս տեսեալ եւ փորձեալ մտերմութիւն քոյ... ի յուն­վարի, 1818. ի Սուրբ:

խ. 42ա-3ա [Առ ազնուհի խաթուն Կատարինէ Զան­խարովնայն, թէ՝ չեմք մոռացեալ զարարեալ բա­րելաւութիւնս հոգեւոր մայրութեանն քո[յ] եւ չենք մո­ռանալոց] – Յիսուսի Քրիստոսի... Ի յոյս մեր հաստա­­­տուն եմք առ Տէր...

խա. 43աբ [Առ պարոն Դաւիթն Ղուզանով հարա­զատ գանձապետն Սրբոյ Աթոռոյս. Շնորհա­կա­լու­թիւն եւ օրհնութիւն վասն հարազատութեանն իւրոյ առ Սուրբ Աթոռս] – Յիսուսի Քրիստոսի... Շնորհ, սէր եւ ողորմութիւն ամենաբարձրելոյն...

խբ. 44ա-5ա [Առ քաջ գիտնական վարժապետ տի­րացու Սերօբէն. Վասն երբեմն արքեպիսկոպոսի չիք Անտօնի երեւիլն ի Ղռիմ, եւ վասն առ ինքն հա­սանելոյն ի մէնջ չորս հարիւր ռուփլի դրամոյն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Ընդ որ եւ գիտութիւն լիցի... մնամք բարեացակամ եւ վասն ձեր եւ աղօթարար ամե­նայն Հայոց [կաթողիկոս] եւ ծայրագոյն պատ­րիարգ առա­քելական եկեղեցւ[ոյ] Քրիստոսի, նաեւ լուսա­նկար Մայր Աթոռոյս Սրբոյ:

խգ. 45ա-6ա [Առ գերազնիւ աղայ Յօհաննէսն Սա­թովեանց, օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն 2116 ռուփլի եւ 8 կօպեկ դրամոյն իբրեւ աջա­համ­բոյր ընծայելոյն մեզ] – Յիսուսի Քրիստոսի... Առա­տա­գոյն սիրով եւ օրհնութեամբ նուիրեմք զյիսու­սաւանդ ողջոյն մտերիմ սիրելւոյդ մերում եւ հարա­զատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս... Ի 14էն օգոստոսի ան­ցեալ թուականի գրութեամբ սիրելւոյն մերոյ բարձր արժանապատիւ Մանուէլ վարդապետի հասու եղաք... 1818, յունվարի 30, ի Սուրբ:

խդ. 46ա-7բ [Առ Թէօֆիլակտ բարձր սրբազնու­թեանն Էկզարի վիճակին Վրացտանու, թէ՝ լինիլ վե­րա­հասու ապօրինազանցութեանն Վրաց, որ ո՛չ առանց պսակի պահեսցեն զաղջկունս հայոց եւ այլն, եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Քրիստոսական սուրբ ողջունիւ եւ սիրով Հոգւոյն Սրբոյ ուրախ լինիլ, ի տէր պատուական եղբօրդ իմոյ... Կապ եղբայրակցու­թեան մերոյ ի Քրիստոս... ի յունվարի, 1818, ի Սուրբ:

խե. 48ա-9բ [Առ բարձր գերազանց Ալէքսէյ Պետ­րովիչ Երմօլով կուսակալն Վրացտանու] – Ձեր բարձր գերազանցութիւն, ողորմած Տէր. Յիսուսի Քրիս­­տոսի ծառայ... Մտերիմ սերտ բարեկամութիւնն իմ առ պատուելի անձն ձեր... ի յունվարի, 1818:

խզ. 49բ-50ա [Վկայութիւն բազմաժամանակեայ ծառայութեան հարազատութեանն տիտուլեարնի սովետնիկ Յակոբ Արէշովնեանին, զոր պսակիլ տայցէ որ իցէ աստիճանաւ Երմօլով կուսակալն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Տիտուլեարնի սովետնիկ Յակոբ Արէշովն [այսպէս] գտանեցեալն ի ծանօթու­թեան Աստրախանու հայոց հոգեւոր կօնսիստօրի... զոր սեփական ստորագրութեամբ իմով եւ կնքով ետու նմա. ի Սուրբ Էջմիածին, նոյեմբերի 20, 1810 ամի:

խէ. 50բ-1բ [Առ աղայ Խաչիկն, աղայ Եղիա­զա­րեանն. Վասն հոյակապ վարժարանին, զոր նորոգ շինեալ են, եւ ի նմա կարգեալ վարժապետ Սերօբէ վարդապետն եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հոգե­ղէն սիրով եւ հայրապետական օրհնութեամբ մերով ողջունեալ զբարեշառաւիղ տունկդ... Թուղթ սիրելի որդեկիդ մերոյ գրեալ յանցեալ թուականի ի 22 նոյեմ­բերի... Ի Սուրբ, 1818, ի 30 յունվարի:

խը. 52ա-3ա [Առ աղայ Գրիգոր Պետրովիչն, օրհ­նու­թիւն եւ շնորհակալութիւն վասն հարազատու­թեանն իւրոյ առ մեզ եւ առ Սուրբ Աթոռս եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրական սիրով եւ օրհնու­թեամբ նուիրեմք զողջոյն քրիստոսական գերապատիւ իշխանիդ մերում եւ մշտահարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս... Հայրական մերս սիրտ մինչ ակնկալեալ մնայր... ի մարտի, 1818:

խթ. 54աբ [Առ տէր Սարգիսն տէր Պետրոսեանն Թա­մանեանց, Հրաման կրելոյ զմախմրեայ կապոյտ գլխարկ] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրապետական բարձու օրհնութեամբ մերով գիտութիւն լիցի մշտա­հա­րա­զատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս... Գրեալ է ի բանս իմաստնոյն, թէ որդի, որ ուրախ արասցէ զհայր իւր... 1819, ի յունվարի:

ծ. 55աբ [Առ տէր Յովակիմ քահանայն Յարու­թիւնեան. Հրաման կրելոյ զմախմրեայ կապոյտ գլխարկ] – Հայրապետական օրհնութեամբ եւ սիրով գիտութիւն լիցի... Նոր Նախիջեւանոյ սուրբ Նիկողայոս եկեղեցւոյ ծերունի տէր Խաչատուր Խաչկուսուզով, Ղզլա­րայ տէր Աթանաս Գաբրիէլեան, որ է երկրորդ ան­դամ հոգեւոր կառավարութեան ի Սուրբ, 1819, ի յուն­վարի:

ծա. 56աբ [Առ ազնիւ Ստեփանն. Օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն հոգւոյ պարոն Յօհաննիսին Շխինովի կտակ բաժնի հանել նրա հանուն Սրբոյ Աթոռոյս 500 ռուբլի ասիգնացի] – Յիսուսի Քրիս­տո­սի... Առատագոյն սիրով եւ բազմապատիկ օրհնու­թեամբ նուիրեմք զողջոյն յիսուսաւանդ... Գրութեամբ սրբազան Յօհաննէս արքեպիսկոպոսի առաջնորդի կողմանցդ... 1819, ի յունվարի:

ծբ. 57աբ [Առ Նոր Նախիջեւանայ աւագ քահանայ տէր Գաբրիէլ տէր Գաբրիէլեանն, հրաման կրելոյ ի պարանոցի զոսկեայ խաչ՝ քանդակեալ պատկերաւ] – Հայրապետական բարձու օրհնութեամբ եւ սիրով ող­ջոյն տամք սիրելի եւ հարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթո­ռոյս... Զկնի վախճանի այդր քաղաքի քահանայ տէր Պետ­րոս Պօպովին... 1819:

ծգ. 58աբ [Առ պարոն Յօհաննէսն եւ պարոն Գրի­գորն. Օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն աշխա­տա­նօք զզանազան ինչս ի Մակարիոյ գնեալ եւ առաքեալ էին մեր դրամով] – Կատարելագոյն սիրով եւ հայրապետական օրհնութեամբ նուիրեմք զողջոյն յիսուսաւանդ... Եւ զկնի որոյ ծանուցանեմք սիրելի եւ հարազատ որդւոցդ մերոց... 1819:

Ծնթ. գրչից՝ 58բ. «Ըստ այսմ գրել նաեւ առ պարոն Աս­տուա­ծատուր Թէլէթովն, ողջունելով նոյնպէս զմայրն նորին զԹա­գուհի խաթունն եւ զամենայն իւրայինսն»:

ծդ. 59աբ [Առ պարոն ազնուական աղայ Աղէք­սանդր, մխիթարութիւն վասն վախճանի կենաց կե­նակ­ցոյն իւրոյ] – Յիսուսի Քրիստոսի... Առատագոյն սի­րով եւ հայրական օրհնութեամբ նուիրեմք զփրկա­րար ողջոյն... Եւ զկնի հայրականի գթով եւ ողջու­նա­տրու­թեան մերոյ ծանուցանեմք որդւոյդ սիրեցելոյ...

ծե. 60ա-1ա [Առ Ներսէս արքեպիսկոպոսն Վրաց­տա­նու. Վասն չորս դուքանացն Սրբոյ Աթոռոյս, որք են ի ձեռս Ենօքեան պարոն Գրիգորին] – Յորմէ գիտութիւն լիցի գերապատիւ սրբազանն Ներսէս արք­եպիս­կոպոս սիրեցելոյդ մերում... Բարձր բարեծնունդ Սիմոն Իւանիչ դեսպանն, որ ի դուռն Պարսից... 1819:

ծզ. 61աբ Կրկին առ նա [Առ Ներսէս արհին, թէ որպէս Աստուածատուր եւ Դանիէլ կաթողիկոսունքն հանեալ են զԵնօքեանսն ի ճօրտութենէ, նոյնպէս եւ մեք բարեհաճեալ գրեմք հանել զնոսա] – Յառաջ քան զայս մինչ խնդրեալ էին հանել ի մայր դաւթարէ Սրբոյ Աթոռոյս... եւ տալ ընկալնուլ այնուհետեւ ի շարս քա­ղա­քացւոց:

ծէ. 62աբ [Առ մահտեսի աղբօղջայ Հնդու ալա­ջայսն ծախելոյն եւ զորոց գինսն եօթանասուն եւ հինգ հատ ոսկին առաքելոյն առ մեզ] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրապետական օրհնութեամբ եւ սի­րել­րական ողջունիւ գիտութիւն լիցի յարգոյ սիրեցելոյդ մերում... Զի ի յուլիսի 20էն գրած գիրդ էհաս մեզ... 1819, ի փետրվարի:

ծը. 63ա-4ա [Առ աղայ Մարգարն Գիւլբա­սա­րեան, գրել զյատկութիւնն ազգին իւրոյ մեզ, որ ըստ այնմ եւ մեք զվկայական գրել եւ առաքել] – Յիսուսի Քրիս­տոսի... Հայրապետական բարձու օրհնութեամբ եւ քրիս­տոսական ողջունիւ սիրոյ ծանուցանեմք հարա­զատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս... Զի երկոքին թուղթք յար­գոյ սիրելւոյդ մերոյ... 1819, ի փետրվարի:

ծթ. 64բ-5բ [Առ վեհազնուհի տիկին Աննա Սէր­գէովնայ. Մխիթարութիւն վասն վախճանի կենաց քեռն իւրոյ Մարիա Սէրգէովնային] – Հայրապետա­կան օրհնութեամբ եւ առատագոյն սուրբ սիրով նուիրեմք զողջոյն փրկչաւանդ բարեպաշտութեամբ զարդարեալ... Աւետիք բարեաց զբարելաւութենէ ձեր համայնից... 1819, ի փետրվարի:

կ. 66աբ [Առ Նուխու նահանգի մայեօր Մաքսիմ Իւանիչն, որդւոյ անունն Ալէքսանդր, թէ զոր ինչ բա­րելաւութիւն ցուցեալ էք Յօհաննէս արհւոյն, մեզ համարելով շնորհակալ եմ, նոյնպէս ազգին մերոյ] – Յիսուսի Քրիստոսի... Ոչինչ արդարեւ այնքան ըղձալի է սրտից մերոց... մնալով հանապազ վասն ձեր ի սրտէ բարեացակամ եւ աղօթարար պատրիարգ ամենայն Հայոց: Ի Սուրբ, 1819, ի փետրվարի:

կա. 67աբ [Առ պարոն Մինաս Ֆարմանովն, թէ՝ յոյժ բարի լինի, որ եթէ զմի պատկերական գրեալ յղես­ցես աստ նորոգել զսուրբ տաճարիս աւերեալ նկարսն, որոյ եւ վարձն դուք ձեզէն հոգալ եւ տալ] – Յի­սուսի Քրիստոսի... Եւ ընդ աստուածային օրհնու­թեան եւ հայրական մերս սիրոյ գիտութիւն լիցի բարե­պաշտ եւ հարազատ որդւոյդ մերում... 1819, ի փետրվարի:

կբ. 68աբ [Առ ազնուական Մանուէլ Սահակովն Մէլիքեան, թէ ահա զվկայական ազգաբանութեան ձեր անուամբ ի մէլիք Մկրտչի տոհմէն գրեալ յղեցաք ձեռամբ մահտեսի Կարապետ Խաչերեսեանին] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Յառաջ քան զայս ստա­նա­լով մեր զգիր հարազատ որդւոյդ մերոյ... Ի Սուրբ, 1819, ի փետրվարի:

կգ. 69ա-70բ [Առ կնեազ Գօլիցինն. Ծանօթութիւն ամենայն պարագայիւք զորպիսութեանցն ֆռանկ չիք Անտօնին իբր եպիսկոպոսին] – Պայծառափայլ կնեազ, ողորմած տէր. Արդիւնաւորեալ գոլով ձերոյ պայ­ծառափայլութեան բարեհաճութեամբ... ողորմած տեառնդ ջերմեռանդագոյն աղօթարար խոնարհ պատ­րիարգ ամենայն Հայոց: Ի Սուրբ, 1817, ի 31 նոյեմ­բերի:

կդ. 71աբ Առ նոյնն [Առ պայծառափայլ կնեազ Գօլիցինն, Դարձեալ վասն չիք Անտօնին իբր եպիս­կո­պոսի, որ փախեալ աստի եւ այլն] – Գերապայծառ կնեազ, ողորմած տէր. Յանցեալ ամի արժանաւորեցայ մատուցանել ձերդ պայծառութեան զառաջադրութիւն, ընդ որում կցորդեմ զպատճէն... 1819, ի մարտի 10:

Գրչից՝ 71բ. «Յ0րթա գիւղն շնորհիւ գանձանակաց վերա­կա­ցու Աստուածատուր արհւոյն. տպագիր Յօհաննիսեան Մարտիրոսի մայր Իսկուհի Խաթուն եւ նորին կողակից Մարիամ խաթուն, եւ զաւակի նորին Եղիսաբէթին եւ ամենայն ընտա­նեացն մեծաց եւ փոքունց, եւ նոցին աթոռակալ քահանայ, տէր Արիստակէս եւ տէր Մովսէս քահանայիդ»:

կե. 72աբ [Առ Մուրատեանն Եւանգուլով տիկինն. Մխիթարութիւն վասն վախճանի կենաց եղբօր իւրոյ պարոն Յովսէփին ի կողմունս Գիլանու] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրապետական օրհնութեամբ եւ սիրով նուիրեմք զողջոյն բարեպաշտութեամբ զարդարեալ հո­գեւոր դստերդ մերում... Հասեալ ի լսելիս մերոյ հայ­րու­թեան համբաւ բօթալի... Ի Սուրբ, 1819, ի 30 ապրիլի:

կզ. 73աբ [Առ Աստրարխանու յաջորդ Պետրոս վարդապետն, թէ՝ ահա զբարաթն պարոն Զօհրապ Բարս[ե]ղեանին առաքեցաք ցուցանել Բաշխումեան տէր Գրիգորին, որ ի վերայ տանն իւրոյ խարճ է արարեալ, ստանալ հարիւր թումանի ասիգնացին, յանել Բէնդէրցովին, որ է աղայ Սարգիսն եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Յորմէ հայրական ողջունիւ եւ օրհնութեամբ գիտութիւն լիցի հարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս... Զի Ջուղայեցի տէր Գրիգորն Բաղշու­մեան... Ի նոյեմբերի, 1817. ի Սուրբ:

կէ. 74ա-6ա [Առ աղայ Յովակիմն. Բանք վասն ուսումնարանին իւրոյ, զոր նորոգ շինել տուեալ է վասն մանկանց հայոց, եւ այլ բանք յաղագս ռոճիկ հանելոյ Ներսէս եւ Յօհաննէս արհեաց] – Գերագոյն սիրով եւ օրհնութեամբ նուիրեմք զողջոյն քրիստոսա­կան ազգային բարերարիդ մերում... Ի 29է յունիսի ամսոյ արգոյ թուղթ վեհազնութեան ձերոյ... Ի նոյեմ­բերի, 1817. Սուրբ:

կը. 77ա-9բ [Առ իմաստնասէր պարոն Յակոբն, ծանօթութիւն զանազան շինիուածոցն ի Սուրբ Աթոռս, եւս եւ ուսումնարան մի բարեձեւ ի Մօսկով, յորում գտանին 40. մանկունք, եւ այլ բանք եր­կա­րօրէն, գի՛տ եւ իմա՛ զմիտսն եւ այլն] – Յիսուսի Քրիս­տոսի ծառայ... Յորմէ սիրով Սրբոյ Հոգւոյն գի­տու­թիւն լիցի ազնուական սիրելւոյդ մերում... Զի ըն­կա­լաք վաղու արդէն ի վեհազնեայ իշխանէ մերմէ աղայ Յովակիմայ Աղազարեանց... Ի մարտ ամսոյ, 1817. ի Սուրբ: [Հ. Գ.] Ողջոյն տուաք ի մէնջ բոլոր մե­րազ­նէից, որք ապահուացեալքն են ադրէն ի Գաղ­ղիացւոց աշխարհի:

կթ. 80աբ [Առ պայծառափայլ կնեազ Գօլիցինն. Խնդիր վասն Գրիգոր Վահրամովին ռոճիկ եւ նշան հանել տայցէ ի կայսերէն] – Ձեր պայծառափայլու­թիւն, ողորմած տէր. Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... յօրէ գալստեան իմոյ ի սուրբ վանս այս Արարատեան ի պատրիարգութիւն համօրէն ազգի... հանդերձ հատկա­ցուց­մամբ ռոճկի ըստ աստիճանին:

Ծնթ. թերի է, մէկ թերթ յետագայում՝ ցանկը կազմելուց հետոյ, պատռուած է:

հ. 81ա-2ա [Առ աղայ Սարգիս Բէնդէրցովն, յորում գոյ հաշիւ դրամոյ 0շինով աղայ Յարութիւնին 2000. տեղւոյն ասիգնացի, եւ Գրիգոր Վահրամովին՝ 600 տեղւոյն ասիգնացի, առ սոսա հասանելի. գի՛տ եւ իմա՛ տեղ առ տեղ եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Սրտական օրհնութեամբ եւ սիրով եւ Սուրբ Հոգւոյն Աստուծոյ ծանուցանեմք բազմաշխատ հարազատիդ Սրբոյ Աթոռոյս... Որ ի 18 յուլիսի եւ 30 դեկտեմբերի ամսոց գրութեանց ձեր պատասխանին գրեալ եմք... Ի Սուրբ: 1817 ի յունիսի:

հա. 82բ-3բ [Առ Յօհաննէս արքեպիսկոպոսն Ռու­սաստանու, թէ՝ 1000 թումանի տեղւոյն ասիգ­նացի փօ­լիցայ արարաք յանուն 0շինով Աղայ Յարու­թիւ­նին, հասուցանել նմա, 1500 հատ արծաթ մանէթ փօիցայ արարաք ի վերայ աղայ Սարգիս Բէնդէր­ցո­վին, ի յարդեանց Սուրբ Կարապետու վանից հա­տուս­ցէ, եւ բանք, գի՛տ եւ իմա] – Յիսուսի Քրիս­տո­սի... Կատարելագոյն սիրով գիտութիւն լիցի մշտահա­րա­զատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս եւ մեր սիրելւոյ... զի նախքան զայս ամենայն գրեալքն մեր պարտուց... Ի Սուրբ, յունիսի, 1817:

հբ. 84ա-5ա [Բանք քանի գլխովք ի սրբազնութե­նէն առ սինօթն առաջադրեալ. Վասն բարւոք կառա­վա­րութեան սրբոյ տանս] – Յիսուսի Քրիստոսի... Յորմէ ծանուցումն սրբազանն խորհրդարանիդ մերում: Եւ քանզի բարւոք նկատմամբ վերահասու եղաք մեք, որ կարի պէտս ունի Սուրբ Աթոռս յայսմիկ ներկայ դրութեան... ըստ այսմ կերպի վարեսցէ զգործն իւր:

Ծնթ. Սոյն թղթից յետոյ եկած 2 թերթը ձեռագրից կտրուել, հանուել է: Ցանկը կազմելիս այն արդեն չի եղել:

հգ. 86ա-92բ Կոնդակ առաջնորդական ի վերայ Տիգրանակերտու եւ վիճակաց նորայ. Վասն ծայրա­գոյն առաջնորդութեան Սահակ արքեպիսկոպոսին – Յիսուսի Քրիստոսի... Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան... Յամի Տեառն 1817. ի Սուրբ կաթուղիկէն Էջմիածին:

հդ. 93ա-4ա Ի Տրապիզօն, առ տէր Համբարձում եւ տէր Ստեփան աւագ քահանայսն, օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն, եւ յանձնարարութիւն վէքիլու­թեան պաշտօնի ի դիմաց Սրբոյ Աթոռոյս – Յիսուսի Քրիստոսի... Ողջոյն քրիստոսական նուիրեմք սիրով եւ օրհնութեամբ... գործավարտ նուիրակն կողմանցդ յարգոյ Սիմէօն արքեպիսկոպոս սիրեցեալ հարազատ որդեակն մեր... 1817 ամի, դեկտեմբերի. ի Սուրբ:

հե. 94ա-5ա Ի Պօլիս, առ Ազնուաւո[ւ]րեան Մի­քայէլ աղայն. Վասն տարեկան խոստմանն Սրբոյ Գեղարդեանն, որ է 5 ղուռուշ, օրհնութիւն եւ – Յի­սու­սի Քրիստոսի... Հայրապետական լիակատար օրհնու­թեամբ եւ սիրով ընծայեմք զկենսունակ ողջոյն քրիս­տո­սական... Շնորհք սէր եւ: Ըստ քրիստոնէական կա­տարեալ բարեպաշտութեանդ առ Աստուած... 1818, յունվարի. ի Սուրբ:

Գրչից՝ 95ա. «Ազնաւո[ւ]րեան փեսայ Կարապետ աղայ. հինգ ղուռուշ. Ազնաւուրեան Յարութիւն աղայի որդի պարոն Ստե­փան երեք ղուռուշ: Միւպահեաճի բարեպաշտօն Պետրոս աղայ. 22 ղուռուշ մոմագին յանուն Սրբոյ իջման [տեղւոյս]»:

Գրչից՝ (95ա). «Բարակ գրիչ, աւագ թռիչ, հուր բարւոքիչ, առնէ զմեզ ի բանս եւ ի խաւս յարմարագրիչ». (ջնջուած):

հզ. 95աբ Գիր օրհնութեան եւ վկայութեան, որ գրե­ցաւ լատինացի տօքտոր Պետրակի Կալովիչին, բնակելոյն ի Հալէպ, մինչ եկեալ էր յԱթոռս յուխտ եւ յերկրպագութիւն – Յիսուսի Քրիստոսի... Մեծագոյն սիրով եւ յարգութեամբ ընծայեմք զողջոյն քրիստո­սական հարազատ բարեկամիդ մերոյ քաջահմուտ դօք­տոր... Շնորհք, սէր... Իրաւի, ո՛չ սակաւ ուրախութիւն եւ մխիթարութիւն |95բ| ընծայեցաւ մեզ... 1818, յունվարի. ի Սուրբ:

հէ. 96ա-8ա Կոնդակ առաջնորդութեանն վասն Կարապետ եպիսկոպոսին Նոր Ջուղայու – Յիսուսի Քրիստոսի... Քահանայապետական բազմապատիկ օրհ­նութեամբ եւ սիրով զկենսանուէրն մատուցանեմք զող­ջոյն... Որոց եւ գիտութի՛ւն լիցի, զի երկոքին բազմա­կնիք թուղթք մեր... Յամի Տեառն 1818 փետ[րուար], ի Սուրբ:

հը. 98բ Կոնդակ առաջնորդութեանն վասն Առա­քել արքեպիսկոպոսին Սանահնու – Յիսուսի Քրիս­տոսի... (տե՛ս յօրինակն կոնդակի, զոր տուեալ է նմա Դանիէլ հոգելոյս սրբազանն մինչեւ ցայս վայր): Որոց եւ գիտութիւն լիցի, զի որովհետեւ հա՛րկ է եւ պատշաճ առաջնորդաց... Յամի Տեառն 1816, մարտի 22:

Ծնթ. 98բ էջը ջնջած է. յաջորդող 4 թերթը ձեռագրից կտրուել-հանուել է. ցանկում սա արտայայտուած չէ:

99ա /// Զայլն ամենայն թողումք գիտել յինքենէ ի Կարապետ արքեպիսկոպոս առաջնորդութէն ձերմէ... 1818, փետրվարի. ի Սուրբ:

հթ. 99բ-100ա [Առ Պետր Նիկօլայիչ Երմալովն, որում եւ տր[ու]եցաւ զնշան Սուրբ Պետրոսի Առաքե­լոյն] Երմալովի եղբօր կամ հօրեղբօր որդին Պետր Նիկօլայիչ Երմալովն – Ձեր գերազանցութիւն, իմ ողորմած տէր. Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Քահանա­յա­պետական օրհնութեամբ եւ սուրբ սիրով ընծայեմ զկենսաձիր սուրբ ողջոյն քրիստոսական... Ամենա­ջերմեռանդ սէր ձեր եւ կատարելագոյն ճշմարիտ հաւատ... Ի Սուրբ [կաթուղիկէն Էջմիածին], Մարտի 2, 1818:

ձ. 100բ Առ Սահակ արքեպիսկոպոսն Տիգրանա­կեր­տու եւ տեղւոյն նուիրակն մեր Անտօն արքեպիս­կոպոսն վասն Խարբերթու Առաքել եպիսկոպոսին բանք ինչ – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրական սիրով եւ օրհնութեամբ ողջոյն տամք... Երկոցունցդ գրութիւնն, ուրոյն-ուրոյն, հանդերձ միջնորդական գրութեամբ գե­րապատիւ՝ օրհնեալ Ալփիար ամիրային... նոյնպէս եւ նմին իսկ Առաքել եպիսկոպոսին զբարին եւ զօգուտն խորհելով (այսպէս թերի):

Ծնթ. 100բ էջը ջնջած է, յաջորդող 3 թերթը ձեռագրից կտրուել-հանուել է. ցանկում այն չի արտացոլուած:

ձա. 101ա-2բ [Վկայական վասն Սուրբ Երուսաղէ­մայ նուիրակ Անտօն վարդապետին ի վերայ Վրաս­տանու, Աղուանստանու եւ Նախչուանու] – Յիսուսի Քրիստոսի... Առատագոյն սիրով ամենասուրբ Հոգւոյն Աստուծոյ եւ բազմապատիկ երկնաձիր օրհնութեամբ զկենդանարարն մատուցանեմք զողջոյն... Եւ ընդ շնորհասփիւռ ողջունի եւ օրհնութեան՝ գիտութիւն լիցի բարեպաշտութեան ձերում... Ծնթ. Սոյն թղթից յետոյ եկած 1 թերթը ձեռագրից կտրուել, հանուել է:

ձբ. 103ա-4ա Ի Բումբայի, առ աղայ Յովսէփ Յա­րու­թիւն եւ աղայ Մարտիրոս տէր Ստեփանեան գործակալսն Սրբոյ Աթոռոյս, բանք հարկաւորք, զոր գի՛տ եւ իմա՛ զմիտսն] – Յիսուսի Քրիստոսի.. Մեծա­գոյն սիրով եւ բազմապատիկ օրհնութեամբ ընծայեմք զողջոյն... Յանցեալ թիւ 1817, փետրվարի 10էն ջերմեռանդ գրութիւնն ձեր... 1818, սեպտեմ­բե­րի. ի Սուրբ: Եւ մեք անդամք սուրբ ժողովոյն, նկա­տելով զօգուտն եւ զնեղութիւնն Սրբոյ Աթոռոյս, համա­ձայն եմք ընդ սրբազնակատար հայրապետին մերոյ վասն առաքման Պօղոս արքեպիսկոպոսին ի Հնդիկս՝ սակս աթոռապատկան գործոց, եւ խափանման վէքիլագրոյն մեր, որ ի ձեռս Վրթանէս արքեպիսկոպոսին. վասն որոյ կնքեալ ստորագրեմք:

Գրչից՝ 104բ «Քառասուն եւ եօթն հազար ռուփի, մինն երեք ղուռուշով. պարոն Զօհրապ Բարսեղ եւ նորին որդի պարոն Մկրտիչ Զօհրապ. սոցա գրելի է ի կողմանէ ԲՃԾ. (250) թումանին, զի հատուսցեն Պօղոս արքեեպիսկոպոսին, ըստ որում մինչ ցարդ տեղն ստանալ զայն ի յԱստ[ր]ախան եղեալ տէր Գրիգոր Հայրապետեան բարեկամէն իւրեանց բաշխումով:

ձգ. 105ա, 6ա, 105բ Թուղթ վէքիլութեան. Վասն Պօ­­ղոս արքեպիսկիոպոսին ի դիմաց կաթուղիկոսին եւ սուրբ ժողովոյն ի կողմանէ աթոռապատկան գործոց, որ ի Հնդիկս, [տուաք Պօղոս եպիսկոպոսին ի գնալն իւր անդ] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Եփրեմ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց եւ արքեպիսկոպոսք սուրբ ժողովոյն բարձրագոյն խորհրդարանի Արարա­տեան Աթոռոյս Սրբոյ կաթուղիկէ Էջմիածնի... ի դիմաց մեր ամենեցուն կարգեցաք, հաստատեցաք եւ անուա­նե­ցաք ամենակարօղ վաքիլ զբնիկ եւ զհաւատարիմ միաբանն Սրբոյ Աթոռոյս Արարատեան... Ի մայր Ա­թոռն ամենայն Հայոց ի սուրբ Կաթուղիկէն Էջմիա­ծին, որ յերրորդ ամի Տեառն 1818 սեպտեմբերի ելն: Կա­թուղիկոս ամենայն Հայոց եւ կաւալէր Ռուսաց սրբուհ­ւոյն Աննայի եւ Աղէքս[ա]նդրի Նեւսկւոյ առա­ջին աս­տի­ճանի Եփրեմ տէր Յօհաննիսեան: Արքեպիս­կոպոսք սուրբ ժողովոյն բարձրագոյն խորհրդարանի Սրբոյ Ա­թո­ռոյս՝ Մարտիրոս արքեպիսկոպոս, Անդրէաս արք­եպիսկոպոս, Սիմէօն արքեպիսկոպոս, Զաքարիա արք­եպիսկոպոս, Սիմէօն արքեպիսկոպոս, Պօղոս արք­ե­­­­­պիս­­կոպոս, Գրիգոր արքեպիսկոպոս, Ստե[փան] ե­­­պիս­­­կո­պոս, Ստե[փան] եպիսկոպոս, Ստե[փան] եպիս­կո­պոս:

ձդ. 106բ-7ա Առ Վրթանէս արհինն, զի զոր ինչ արդիւնք ունիցի ի պատրաստի, յանձնեսցէ Պօղոս եպիսկոպոսին, վասն հատուցման գումարք փօլի­ցա­յին, զոր արարաք աստ ի վերայ նորա, որ է 47000, ռուփոյ ռուփի, մինն երեք ղուռուշով կամ փոքր ինչ աւել-պակաս – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Եփրեմ կա­թուղիկոս ամենայն Հայոց եւ արքեպիսկոպոսք սուրբ ժողովոյն Սրբոյ Աթոռոյս գրեմք սիրով սիրեցեալ հա­րա­զատիդ մերում, զի որովհետեւ ըստ պահանջման ներկայ ժամանակիս... Ո՛ղջ լե՛ր ի սէր մեր, որ եմք ի սրտէ քեզ միշտ բարեացակամ կաթուղիկոս ամենայն Հա­յոց: Անդամք սուրբ ժողովոյն Սրբոյ Աթոռոյս Էջ­միածնի մահտէսի Սարգիս Թաթօյեան, մայրտեսի պա­րոն Մելքոն Բաբայեան, մահտեսի պարոն Դաբայ Մու­րա­դեան, մահտեսի Աւետիս մահտեսի Յօհաննեանն, սրբազանին յատուկ աջհամբոյր Գ. պճ՛՛խ. ծեր[ունի] պա­րոն Մելքոնին. 1818, սեպտեմբերի ելն. ի Սուրբ (ջնջուած է):

ձե. 107բ Առ Վրթանէս արքեպիսկոպոսն, [թէ ահա յղեցաք զՊօղոս եպիսկոպոսն, զոր քեզ յանձնեմք եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Եփրեմ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց եւ արքեպիսկոպոսք սուրբ ժողովոյս Սրբոյ Աթոռոյս գրեմք սիրով յարգոյ սիրեցեալ հարա­զա­տիդ մերում Վրթանէս արքեպիսկոպոսիդ... 1818, սեպտեմբերի ելն:

Ծնթ. Սոյն թղթից յետոյ եկած 1 թերթը ձեռագրից կտրուել, հանուել է:

ձզ. 109աբ Առ կուսակալն Վրաստանու բարձր գե­րա­զանց Ալէքսէյ Պետրովիչ Երմօլովն, [վասն Վրացի Իւանէ քահանային միջնորդութիւն գնալոյ ի Թիֆլիզ] – Ձեր բարձր գերազանցութիւն, ողորմած տէր. աղօ­թարար մեր եւ – Յիսուսի Քրիստոսի... Կատարելագոյն սիրով եւ բազմապատիկ օրհնութեամբ նուիրեմ զկեն­սա­նուէրն զողջոյն... Առ որ եւ ես անբաւ շնորհակալու­թեամբ եմ եւ մնամ յամենայն կեանս իմ ողորմած տէր ձերդ բարձր գերազանցութեան խոնարհ ծառայ եւ աղօթարար պատրիարգ ամենայն Հայոց: Նոյեմբեր, յամի 1817, յԱրարատեանն աթոռս ամենայն Հայոց, ի Սուրբ կաթուղիկէն Էջմիածին:

Ծնթ. Սոյն թղթից յետոյ եկած 1 թերթը ձեռագրից կտրուել, հանուել է:

ձզ. 110աբ [Առ գերազնիւ Պետր Նիկօլայիչ Երմօ­լովն՝ հօրեղբոր որդին կուսակալին Վրաստանու, թէ՝ ահա առաքեցաք վասն քո զմասն ինչ ի կենաց փայտէ եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Հայ­րապետական սիրով եւ օրհնութեամբ ընծայեմ զողջոյն փրկչական... Ի վերադառնալն ձեր ի Պարսկաստանու ընդ Հօրեղբօրն ձերոյ բարձր գերազանց Ալէքսէյ Պետրովիչ... Նոյեմբերի, յամի 1817. ի Սուրբ:

ձէ. 111ա-2ա ՅԻզնմիտ, առ Աղաջանեան մահ­տէ­սի Ղազար, պարոն Մանուկ, պարոն Մանուէլ ա­ղայսն՝ հարազատ գանձապետսն Սրբոյ Աթոռոյս, օրհ­նութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն յամենայն դի­մաց օգնական լինելոյ նուիրակ Աստուածատուր արհւոյն, հանդերձ մարդասիրութեամբ եւ այլն – Յիսուսի Քրիստոսի... հայրապետական բազմապատիկ սիրով եւ օրհնութեամբ ընծայեմք զքրիստոսաձիրն ող­ջոյն բարեպաշտ սիրելեացդ մերոց եւ հոգեւոր որդ­ւոցդ՝ հաւատարիմ գանձապետացդ Սրբոյ Աթո­ռոյս... Որոց եւ գիտութիւն լիցի, զի կողմանցդ նուիրակ... Յամի Տեառն 1817, դեկտեմբերի, ի Սուրբ կաթուղիկէն Էջ­միա­ծին:

ձը. 112ա-3ա Ի Քեօթահիայ, առ ծերունի աւագ քա­հանայ տէր Պօղոսն, շնորհակալութիւն վասն 500 ղուռուշ խոստացեալ հոգեբաժնին եւ այլն] – Յի­սուսի Քրիստոսի... Մեծագոյն սիրով եւ բազում օրհ­նու­թեամբ առաքեմք զողջոյն կենսանուէր ամենահա­րա­զատ եւ բազմաշխատ անձնադիր որդւոյդ եւ վէքի­լիդ Սրբոյ Աթոռոյս... Եւ ընդ ողջունի եւ օրհնութեան գիտութի՛ւն լիցի սիրեցեալ հարազատիդ մերում... եւ աղօթարար Յամի Տեառն 1817, դեկտեմբերի. ի Սուրբ կաթուղիկէն Էջմիածին:

ձթ. 113բ-6ա Ի Քեօթահիայ, յերիս եկեղեցիսն՝ սուրբ Աստուածածնայ, սուրբ Թէոդորոսի եւ սուրբ Սարգսի. Յորդորակ վասն հաստատութեան գան­ձա­նակի յանուն Սրբոյ Աթոռոյս] – Յիսուսի Քրիստոսի... Քա­հանայապետական բազմապատիկ օրհնութեամբ եւ սիրով ընծայեմք զկենդանարարն սուրբ զողջոյն քրիստոսական բարեպաշտ սիրելեացդ մերոց եւ հոգեւոր հարազատ որդւոցդ սրբոյ լուսաւորչին եւ Մայր Աթոռոյ նորա... Որոց եւ գիտութիւն լիցի, զի կողմանցդ նուիրակ... 1817, դեկտեմբերի. ի Սուրբ:

ղ. 116բ-8ա Յերկիրն Երեւանու եւ Նախչուանու. Վասն ժողովարարութեան Մշու սուրբ Կարապետի վանից ի ձեռն նորին միաբան Աստուածատուր վարդապետին – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրապետա­կան սիրով եւ օրհնութեամբ ընծայեմք զողջոյն իսու­սաւանդ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս... Որոց եւ գիտութիւն լիցի, զի յայտնի է ամենեցուն, թէ...

ղա. 118բ-20ա ՅԵրեւան, առ հասարակութիւնն, ծանուցումն վասն այն, թէ այսուհետեւ յստակ մոմն յեկեղեցիսն եւ ի վանորայս վաճառեսցին ի շա­հաւէ­տութիւն նոցա ձեռամբ երիցփոխանաց կամ մու­թաւէլեաց՝ ըստ բնական նախկին սովորութեանցն, եւ մի՛ բնաւ մոմ չիք գնացեալ մոմ վաճառեսցին եւ այլն – Յիսուսի Քրիստոսի... Ողջոյն եւ օրհնութիւն աստուածային ընծայեմք հայրական սիրով ձեզ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մօրս լուսոյ Սրբոյ Աթոռոյս... Որոց եւ գիտութիւն լիցի, զի օրէն է ճշմարիտ եւ բարեպաշտ քրիստոնէից... Յամի Տեառն 1817 (՞, 1818). յունվարի:

ղբ. 120բ-1ա Ի Գաղատիայ, առ պօլսեցի Յակոբ աղայն Սառաֆն եպարքոսին, որ երբեմն ի Կարին էր – Յիսուսի Քրիստոսի... Մեծաւ սիրով եւ օրհնութեամբ զողջոյն տամք ընտիր սիրելւոյդ մերում յարգոյապա­տիւ Սառաֆ... Որում գիտութի՛ւն լիցի, զի յառաջագոյն մինչ էիր ի Կարին... 1818, յունվարի. ի Սուրբ [կա­թուղիկէն Էջմիածին:]

ղգ. 121բ-2բ Կոնդակ վասն Առաքել եպիսկոպո­սին Սանահնու – Յիսուսի Քրիստոսի... Որոց եւ գի­տու­թի՛ւն լիցի, զի արիաջան առաջնորդն ձեր եւ սի­րե­ցեալ հարազատն մեր՝ յարգելի Առաքել արքեպիս­կո­պոսն... Յամի Տեառն 1818, փետրվարի. ի Սուրբ:

ղդ. 123աբ Ի վերայ Խաչկայ վանից առաջնորդ Սու­քիաս վարդապետն, [թէ երեք հազար ղուռուշ պարտքն քո զկնի Ե. կամ Զ. ամսոց մեք տամք] – Յիսուսի Քրիստոսի... Յորմէ ծանի՛ր սիրով արժանա­պա­տիւ Սուքիաս վարդապետ, առաջնորդ Խաչկայ վա­նից, զի ի ներկայս... եւ առ ի հաստատութիւն բանիս կնքեալ ստորագրեմք ահա իսկական կնքով եւ իսկա­կան ձեռագրութեամբ մերով. Յամի տեառն 1818, մար­տի. ի Սուրբ:

ղե. 124ա-6բ Ի Տիգրանակերտ, առ առաջնորդն եւ նուիրակն վասն Առաքել եպիսկոպոսին – Յիսուսի Քրիստոսի... սիրով Սուրբ Հոգւոյն նուիրեմք զողջոյն յիսուսաւանդ հարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս եւ մեր... Երկոցունցդ գրութիւնն ուրոյն ուրոյն, հանդերձ միջ­նորդական գրութեամբ... մարտի, յամի 1818. ի Սուրբ:

ղզ. 127ա-8բ ՅԵրեւան, վասն օրինազանց կին պա­հօղաց բանք – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ եւ սուրբ ողջունիւ գիտութիւն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ Սրբոյ Աթոռոյս եւ մեր, որք կայք բնակեալ ի յԵրեւան, քահանայից... զի պաշտօն եւ հարկ հովուա­պե­տութեան իմոյ ստիպէ զիս... 1818, մարտի. ի Սուրբ [կաթուղիկէն Էջմիածին]:

ղէ. 129աբ Երեւան առ հասարակութեանն, [որ Վրաց ազգին կին կամ աղջիկ չտայցեն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ եւ սուրբ ողջունիւ գիտութի՛ւն լիցի յԵրեւան բնակեալ բոլոր եկեղեցականաց եւ ժողովրդականաց մերոց՝ քահանա­յից... Յառաջ քան զայս, որ մէկ կոնդակ գրեցաք ձեզ... 1818, մարտի, ի Սուրբ [կաթուղիկէն Էջմիածին]:

ղը. 130աբ Առ Գանձասարու Սարգիս արքեպիս­կո­պոսն. Վասն առաքման լուսարարին յերկիրն Աղուա­նից – Յիսուսի Քրիստոսի... Սիրեցեալ եղբօրդ մերոյ եւ հարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս յարգոյա­պատիւ... յ0րէ վերադառնալոյ աստէն եղբօրն քոյ՝ պարոն Գրիգորի... 1818, ապրիլի. ի Սուրբ:

ղթ. 131աբ Ի Շուշի, առ աղայն Մնացականն Հա­խու­մեան եւ իւր եղբայրն Բաբայն, [Յանձնարարու­թիւն վասն աւագ լուսարարին Յօհաննու] – Յիսուսի Քրիստոսի... Մեծագոյն սիրով եւ բազում օրհնութեամբ ընծայեմք զողջոյն քրիստոսական... Որոց եւ գիտու­թի՛ւն լիցի, զի ի վաղուց հետէ... 1818, ապրիլի. ի Սուրբ:

ճ. 132ա-6ա Ի Սիս եւ յամենայն վիճակս նորա. Կոնդակ իմտատիական ընդ Մկրտիչ եպիսկոպոսին Թօխաթեցւոյ] – Յիսուսի Քրիստոսի... (Շնորհք, սէր եւ այլն) Եւ ընդ շնորհածաւալ ողջունի եւ օրհնութեան գիտութիւն լիցի բարեպաշտ սիրելեացդ մերոց, եւ լուսածնունդ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Լուսաւորչին, զի յաղագս տարաբախտութեան մերոյ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1818, մայիսի. ի Սուրբ [կաթուղիկէն Էջմիա­ծին]:

Գրչից՝ 132ա. «Անուանք վիճակացն նշանակեալ կայ անդ՝ ի տերերն գրագրաց, անտի գրելի է»:

ճա. 136բ [Վկայական ազգաբանութեան Պետ­րոս, Պօղոս եւ Յարութիւն մէլիք Բալումեանց երից եղ­բարցն տրուեցաւ] – Սուրբ ժողովն բարձրագոյն խորհրդարանի Արարատեան Աթոռոյ Սրբոյ կաթուղիկէ Էջմիածնի ընկալաւ զխնդրագիր ի Թիֆլիզ բնակեալ... վկայեալ ստորագրեմք եւ կնքեմք անդամք սուրբ ժո­ղովոյն Սրբոյ Էջմիածնի. Յամի Տեառն 1818, յամսեանն յուլիսի մէկն:

Ծնթ. Սոյն թղթից յետոյ եկած 2 թերթը ձեռագրից կտրուել, հանուել է:

ճբ. 137ա-8ա Առ սրբազան պատրիարգն Պօլսոյ. Վասն տէր Գէորգին Ակնցւոյ – Յիսուսի Քրիստոսի... Սիրով Սուրբ Հոգւոյն եւ քրիստոսաձիր ողջունիւ յայտ առնեմք սրբազան Պօղոս պատրիարգ սիրեցեալ եղ­բօրդ մերում եւ օգտաջան մտերիմ զաւակիդ մօրս լուսոյ Սրբոյ Աթոռոյս, զի ի անցեալ նոյեմբեր ամսոյ գրեալ թուղթն ձեր... Որ եւ այսպէս գիտացեալ ո՛ղջ լերուք ի սէր մեր: 1818, օգոստոսի, ի Սուրբ:

ճգ. 138բ-9բ Ի Պօլիս, առ ամիրայսն եւ ժողո­վուրդսն Ակնայ. Վասն տէր Գէորգ քահանային – Յիսուսի Քրիստոսի... Քահանայապետական բազմա­պա­տիկ օրհնութեամբ եւ սիրով առ ընծայեմք զկեն­սա­սէր սուրբ զողջոյն քրիստոսական բարեպաշտ սիրե­լեացդ մերոց եւ լուսածնունդ հարազատ որդւոցդ սրբոյ լուսաւորչին... Ի անցեալ նոյեմբեր ամսոյ գրեալ թուղթն ձեր... 1818, օգոստոսի. Ի Սուրբ:

ճդ. 140ա [Առ բարձր բարեծնունդ պարոն կա­պի­տան եւ կաւալէր Եագօր Իլիիչն. Օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն ջերմեռանդութեան իւրոյ առ Սուրբ Աթոռս] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրապետա­կան օրհնութեամբ եւ սիրով ընծայեմք զքրիստոսա­ւանդ սուրբ ողջոյն բարձր բարեծնունդ... Ի լինելն ձեր աստ ընդ նորին բարձր գերազանցութեան յաղթօղ կուսակալ Երմալովին... 1818, նոյեմբերի 5: Ի Սուրբ:

ճե. 140բ-1ա Ի Պօլիս, առ Ազնաւորեան քեհիայ Կարապետ ամիրայն – Յիսուսի Քրիստոսի... Ողջունիւ սիրոյ եւ օրհնութեան յայտ առնեմ ազնուութեան ձե­րում, զի սոյն գիր ընկալ տէր Գէորգ քահանայ Ակնեցի յառաջ քան զայս... 1818, օգոստոսի, ի Սուրբ:

ճզ. 141բ Վճիռ սուրբ ժողովոյն վասն դատաս­տանի, որ ընդ մէջ Յակոբ եպիսկոպոսին Ակնայ եւ տէր Գէորգ քահանային Ակնեցւոյ – Սուրբ Ժողովն բարձրագոյն խորհրդարանի Արարատեան գերագահ Մայր Աթոռոյն Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի՝ ընկալեալ զպատուելի հրաման... կարօղ իցէ ստուգել ի դատաս­տանի (այսպէս. թերի եւ ջնջուած:)

Ծնթ. 141րդ թերթին յաջորդած 1 թերթ ձեռագրից կտրուել-հանուել է:

ճէ. 142ա-4ա Վճիռ իրաւանց սուրբ ժողովոյն Սրբոյ Էջմիածնի ի վերայ դատաստանի, որ ընդ մէջ Յա­կոբ եպիսկոպոսին Ակնայ եւ տէր Գէորգ քա­հա­նա­յին Ակնեցւոյ – Սուրբ Ժողովն բարձրագոյն խորհրդա­րանի Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի վերահա­սու­թիւն արարեալ ի վերայ դատաստանի... Ահա այսպէս եղեւ վերջին վճիռ սուրբ ժողովոյն ի վերայ դա­տաստանի երկոցունցն, զոր կնքեալ եւ ստորա­գրեալ, մատուցաք սրբազնակատար գահակալութեանն առ ի հաստատութիւն: Յամի Տեառն 1818, օգոստոսի, ի Սուրբ Կաթուղիկէն Էջմիածին: Անդամք Սուրբ Ժո­ղո­վոյն բարձրագոյն խորհրդարանի Սրբոյ Աթոռոյս Մար­տիրոս արքեպիսկոպոս, Անդրէաս արքեպիսկո­պոս, Սա­­­հակ արքեպիսկոպոս, Սիմէօն արքեպիսկոպոս, Գրի­գոր եպիսկոպոս գանձապետ, Ստեփան եպիսկո­պոս Ենօ­քեան, Ստեփան եպիսկոպոս Գեղամեան, Ստե­փան եպիսկոպոս Զմիւռնացի:

ճը. 144բ Վկայական վասն բժիշկ Գէորգին – Յի­սու­սի Քրիստոսի... Սիրով եւ օրհնութեամբ յայտնի լի­ցի ամենայն տեսողաց զայս գիր, զի Երեւանցի պա­տուելի բժիշկ ջառահ պարոն Գէորգն Տէր-Կարապե­տեան... վարձատրութեան Տեառն Աստուծոյ յերկին եւ յերկրի. կաթուղիկոս ամենայն Հայոց. գրեցաւ յամի Տեառն 1818, օգոստոսի:

Ծնթ. Սոյն թերթին յաջորդած 4 թերթ կտրուել-հանուել է:

ճթ. 145ա Վկայական վասն Գէորգ բժշկին – Յի­սուսի Քրիստոսի... Սիրով եւ օրհնութեամբ յայտնի լիցի ամենայն տեսողաց զայս գիր, զի պատուելի բժիշկ եւ ջառահ Երեւանցի պարոն Գէորգ Տէր-Կարա­պետեանն... վարձատրութեան Տեառն Աստուծոյ յերկ­նաւոր բժշկին աստ եւ ի հանդերձեալն. կաթուղիկոս ամենայն Հայոց: Գրեցաւ յամի Տեառն 1818, սեպտեմ­բերի 1. ի Սուրբ կաթուղիկէն Էջմիածին:

ճժ. 145բ-6ա Ի Կալկաթա, առ աղայ Էլիազն Մի­նասեան, [Վասն կտակի լուսահոգի քեռն իւրոյ Կատարինէ Խօճամալին, յանուն քանի մի վանորէից] – Յիսուսի Քրիստոսի... Սիրով Սուրբ Հոգւոյն եւ աստուածային բազմապատիկ օրհնութեամբ ողջոյն ըն­ծայեմք գերապատուելի... Ի թուոյ փրկչին 1816, փետրվա­րի 16էն գրեալդ հասեալ առ մեզ... 1818, սեպտեմբերի: Ի Սուրբ:

ճժա. 146բ-8բ Ի Հնդիկս, առ Վրթանէս արհին [եր­կար բանիւք, թէ՝ ահա՛ զՊօղոս եպիսկոպոսն առա­քեցաք այդր՝ ի Հնդիկս եւ այլն, եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Ողջոյն քրիստոսական նուիրեմք սիրով եւ օրհնութեամբ բազմաւ գերապատիւ... Ի Բուշեռու եւ ի Բումբայու միայն գտանելով մեր ի ձէնջ զգիրս նոցին, դարձսն եւս գրեալ եմք կանխաւ... 1818, սեպտեմբերի. ի Սուրբ:

Գրչից՝ 148բ «Աղայ Յակոբ եւ աղայ Աստուածատուր Յա­րու­թիւն[եան]. օրհնութիւնեւշնոր[հակալութիւն]», «աղայ Էդ­­վարթ եւ աղայ Յօհաննէս Սամուէլեան. մխիթարութիւն վասն վախ­ճանիհօրնիւրեանցՍամուէլին,այլեւ՝ծանուցումնգալստեան աստ հօրաքեռ որդւոյն իւրեանց աղայ Պօղոսին ի Պօլսոյ, եւ գնալոյն ի Թիֆլիզ, եւ անտի եւս ունի վերադառնալ եւ այլն»:

ճժբ. 149աբ Ի Բուշես, առ աղայ Յարութիւն Մել­քու­մեանն ի կողմանէ պարտուց Նոր Ջուղայու Ամե­նա­փրկիչ վանիցն – Յիսուսի Քրիստոսի... Աստուածա­յին ամէնառատ օրհնութեամբ եւ սիրով նուիրեմք զողջոյն կենսապարգեւ գերապատուելի, օրհնեալ աղայ Յարութիւն Մելքումեան նախածանօթ բարեպաշտ սի­րել­ւոյդ մերում... Ի սոյն ներկայ թուոյս 1818, աւելեաց 5էն ջերմեռանդական գրութիւնդ ստանալով... 1818, սեպտեմբերի. ի Սուրբ:

Գրչից՝ 149բ «Տերամբ զօրացեալ որդւոցն պարոնաց Մելքօնին, Յովսէփին, Սետրաք[ին] եւ Միսակին, եւ մօրն դոցա կենակցւոյդ Էլինայ Խաթունին»:

ճժգ. 150ա-1ա Առ Իմէրէթու Ծէրէթէլ լուսափայլ Զուրաբն (որ է վրացի)՝ եներալ մայիօր եւ սրբոյն Աննայի առաջին աստիճանի կաւալէր, որդւոյն Գրիգորի, որ է պօլկովնիկ եւ սրբոյն Աննայի երկրորդ աստիճանի կաւալէր, եւ բոլոր ընտանեացն օրհնու­թիւն – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Եփրեմ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց... Կատարելագոյն սիրով եւ քահանա­յա­պետական բազմապատիկ օրհնութեամբ նուիրեմք լուսափայլութեան ձերում... Համբաւ բարեփառ քաջա­զանց երանելի նախնեաց ձերոց եւ ձերդ իսկ լուսա­փայ­լութեան... 1818, սեպտեմբերի 25. ի սուրբ Կա­թու­ղիկէն Էջմիածին, որ յԱրարատ[եանն]:

ճժդ. 151բ-3բ Ի Կալկաթայ, առ Մարամջան Խա­թունն աղայ Սարգսեան եւ որդի նորա աղայ Բէկ­դանն. մխիթարութիւն վասն կրեալ մեծի ձախոր­դու­թեանն, եւ վասն վախճանի որդւոյն աղայ Յօհան­նիսին եւ աղայ Կարապետին աղայ Սարգսեան, եւ խնդիր վասն 20000 ռուփւոյն, զոր աղայ Յօհաննէսն ստացեալ էր ի Պօղոս վարդապետէն՝ յարդեանց նուի­րակութեանն առ հասուցանել յԱթոռս, յետոյ կոտր էր անկեալ եւ վախճանեալ: Ողջոյն աղայ Յօ­հաննիսի կնոջն Եղիսաբէթ խաթունին եւ որդւոցն՝ Սարգիս, Խաչիկ եւ Պետրոս աղայիցն եւ ամենայն ընտանեացն – Յիսուսի Քրիստոսի... Քրիստոսական ողջոյն, հոգեկան սէր եւ աստուածային ամէնառատ օրհ­նութիւն, հանդերձ երկնաձիր կատարեալ մխիթա­րու­­թեամբ առատասցի... Շնորհք... 1818, սեպտեմ­բե­րի: Ի Սուրբ Կաթուղիկէն Էջմիածին:

Ծնթ. Ունի 154ա էջին գրուած մաս, որ, սակայն, ջնջուած է՝ «եւ մնամք քեզ միշտ ի սրտէ բարեացակամ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց. 1818, ի սեպտեմբերի ելն, ի Սուրբ. արքեպիսկոպոսք սուրբ ժողովոյն բարձրագոյն խորհրդարանի Սրբոյ Աթոռոյս». թ. 153ին յաջորդած 1 թերթ կտրուել-հանուել է:

ճժե. 154ա-5ա, 156բ Առ Ներսէս արհին. վասն Առա­­քել եպիսկոպոսին Սանահնու եւ այլն – Յիսուսի Քրիստոսի... Սիրով Սուրբ Հոգւոյն ողջունեմք զձեզ սի­րեցեալ մեր... միշտ սիրող բարեացն ձեռ կաթուղիկոս ամենայն հայոց. 1818, հոկտեմբերի. ի Սուրբ:

ճժզ. 155ա-6բ Առանձինն առ նոյն Ներսէս արհին – Եւ զայս առանձինն գիտասջի՛ր, սիրեցեալ մեր՝ սրբա­զան Ներսէս արքեպիսկոպոս... ուրեմն ըստ այնմ կերպի արժան համարեալ եւ (այսպէս՝ թերի, նաեւ՝ թա­նաքագծերով ջնջած):

ճժէ. 156բ [Առ Ներսէս արհին Թիֆլիզեցու, թէ՝ ահա զոր ինչ բան կայր ի Ջամբռումն օրինակեալ յղեցաք – Յաղագս աթոռային մլքից, ճորտից, սիգէլաց եւ այլ հարկաւոր գրեանց հայերէն եւ վրացերէն եւս գրեալ առաքեցաք զամենայն եւ ո՛չ մնաց ի Սուրբ Աթոռս կամ գիր եւ կամ հարկաւոր պահելի գրութիւնս ի մասին Թիֆլիզու] – Յաղագս աթոռային մլքից կամ ճորտից սիգէլաց կամ այլ հարկաւոր գրեանց... այժմ զայսքանս եւեթ գիտացեալ, ո՛ղջ լերուք. կաթուղիկոս ամենայն Հայոց. 1818, հոկտեմբերի. ի Սուրբ:

ճժը. 157ա-8ա [Առ Առաքել եպիսկոպոսն Սանահ­նոյ վանից. Բանք վասն ինքեանն յանձնեցեալ եկա­մուտ ժողովրդոցն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Ողջոյն եւ օրհնութիւն տամք սիրով Առաքել արքեպիսկոպոս սի­րելեցոյդ մերում, ուրախ լինիլ ի Տէր: Երկոքին գրու­թիւնքդ՝ մինն ի սեպտեմբերի 11էն եւ միւսն ի 25էն... 1818, հոկտեմբերի. ի Սուրբ:

ճժթ. 158բ-9ա [Առ Ներսէս արհին. Վասն եկա­մուտ ժողովրդոց արդեանցն, զոր կանոնեալ էր Յա­կոբ կաթողիկոսն տալ այնմ վանաց, որոյ վիճակում նստեալ բնակին. եւ այլն] – Եւ զայս առանձինն ծանի՛ր սիրեցեալ մեր Ներսէս արքեպիսկոպոս, զի ի ժա­մանակս հոգելոյս Յակոբ սրբազան կաթուղիկոսին Շամախեցւոյ... որ ո՛չ վայել է մեր կամ ձեր հոգեւոր հովուութեանն եւ կառավարութեանն:

ճի. 159բ-60ա Ի Ուռումէլի, առ նուիրակ Ստեփան եպիսկոպոսն. Մեղմով յանդիմանութիւն սակս սի­րով վարելոյ եւ այլն – Յիսուսի Քրիստոսի... Խաղա­ղաւէտ սիրով Սուրբ Հոգւոյն եւ բազմապատիկ օրհնու­թեամբ զքրիստոսաւանդն ընծայեմք զողջոյն սիրելի եւ հոգեւոր հարազատ որդւոյդ Սրբոյ Աթոռ[ո]յս... 1818, հոկտեմբերի. ի Սուրբ:

ճիա. 160բ-1ա Առ Պօլսոյ Պօղոս պատրիարգն [բանք վասն [Ու]ռումէլու նուիրակ Ստեփան եպիս­կո­պոսին, եւ վասն առաքման սրբոյ մեռոնի] – Յիսուսի Քրիստոսի... Ողջոյն սիրոյ նուիրեմք սիրով սրբազան Պօղոս պատրիարգ սիրելւոյդ մերում ի Տէր խնդալ: Յօգոստոս 14էն գրութիւնդ, անագան ուրեմն ժամանեալ մեզ... 1818, հոկտեմբերի. ի Սուրբ:

ճիբ. 161բ-3բ Առ [Ու]ռումէլու նուիրակ Ստեփան եպիսկոպոսն [խրատական բանք, զոր Պօղոս պատ­րիարգն գրեալ եւ ծանուցեալ էր մեզ, թէ անուղիղս գնայ ընդ ժողովրդեան] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրական սիրով եւ օրհնութեամբ ողջոյն տամք սիրե­լի եւ հոգեւոր որդւոյդ Սրբոյ Աթոռոյս եւ մեր... Յառա­ջագոյն մեք գրեալ էաք Պօլսոյ սրբազան պատրիարգ Պօղոս արքեպիսկոպոս սիրելւոյն մերում... եղիցի ընդ ձեզ ամենեսե[ա]ն յարաժամ. ամէն:

ճիգ. 164ա Առ պարոն Պաղտասար Խօջայովն – Սի­րով եւ օրհնութեամբ մատուցանեմք զողջոյն փրկչա­կան բարեպաշտ սիրելւոյդ մերում յարգելի պարոն Պաղտասար Խօջայովիդ... ի գերագահ աթոռս ամե­նայն Հայոց, ի Սուրբ Էջմիածին:

ճիդ. 165գ Ս. վր.: Գրես այս անուն. Ղազախ, Պօր­չալու, Փամպաձոր եւ Լօռի: |165դ| Գրեաց, յայսօր, 8184, գերահռչակ ծառայ:

ճիե. 165ե Բ. Ստեփաննոս վր. հրաման է կաթո­ղի­կոսի – Գրել տաս այս կոնդակ եւս վասն իւղի, պանրի եւ մատաղի անուն սրբոյ Էջմիածնի: Պատուար­ժան Պետրոս վարդապետ՝ միաբան Սրբոյ Աթոռոյս, կար­գեցաք ժողովարար Դարալակեազ Գեօքչայ, Դա­րա­չիչակ եւ շրջագայս նորին(այսչափ):

ճիզ. 165զՀայրապետական բազմապատիկ օրհնու­թեամբ առաքեմք զողջոյն քրիստոսավանդ հարազատ սիրելեացդ... շնորհօք եւ մխիթարութեամբ հոգեկան եւ մարմնական բարեաց աստ եւ ի հանդերձեալն. ամէն: Եւ ընդ. ող՛՛:

ճիէ. 167ա-9ա ՅԱմասիայ, Մարսուան, եւ յայլ թեմս նոցին. Վասն առաջնորդութեան Կարապետ արք­եպիսկոպոսին – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ. եւ այլն: Աստուածեղէն սիրով սրբութեան եւ առատագոյն շնորհիւ քահանայապետական օրհնութեան առաքեմք զզօրացուցիչ կենսունակ սուրբ ողջոյնն քրիստոսական ամենաջերմեռանդ հարազատ որդւոցդ սրբոյ լուսաւոր­չին եւ Մայր Աթոռոյ նորա եւ մեր եւ... մնամք վասն ձեր միշտ աղօթարար առ Աստուած՝ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց: Գրեցաւ յամի թուին հայոց 1818(ՌՄԿԸ.), դեկտեմբերի. ի սուրբ [կաթուղիկէն Էջմիածին:]

ճիը. 169բ Ի Պօլիս, առ Պօղոս պատրիարգն եւ առ երկու Աստուածատուր արհիսն՝ նուիրակն եւ գան­ձանակաց վերակացուն – Գերապատիւ պատուա­կան եղբարցդ մերոց՝ արժանավայել սրբազան պարտրիարգիդ մեծին Պօլսոյ... Զգիր ձեր, զոր գրեալ էիք... զփօլիցայի գումարն () ղուռուշն, եւ հատուցեալ (այսպէս. թերի եւ ջնջած):

Ծնթ. 169րդ թերթին յաջորդած 7 թերթ կտրուել-հանուել է:

ճիթ. 170աբ ՅԱմասիայ քաղաքն գրելի թուղթք, ըստ ասութեան Եփրեմ արհւոյն – 1. Առ Շիշմանեան մահտեսի Պետրոսի որդի պարոն Յակոբն, այսու մտօք, թէ ձեր բախչայի կէսն... 2. Առ Քիրիշճեան մահտեսի Գէորգի որդի պարոն Գրիգորն, այսու մտօք, թէ քոյ հօրեղբայր լուսահոգի աղայ Յակոբն... |170բ| 3. Առ Շիրվանեան գերազնիւ մահտեսի Կարապետ աղայն, օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն հարազատու­թեանցն եւ ջերմեռանդութեանցն առ Սուրբ Աթոռն... վասն շէն պահելոյն եւ այլն, եւ այլն:

ճլ. 171աբ [Առ Խօսրով խանն. Վասն բերելոյն աստ զմարմին եղբօրն իւրոյ Պետրէ բէկին] – Յի­սուսի Քրիստոսի... Մեծագոյն սիրով եւ բազում յարգութեամբ ընծայեմք զողջոյն եւ զօրհնութիւն աստուածային բարձրապատիւ եւ մեծափառ... 0գնա­կանութեամբ ամենազօրին Աստուծոյ՝ ձերդ հարազատ Ասլան Տէր-Դանիէլեանն բերեալ հասուցեալ աստ... 1819, ապրիլի 28 (՞ 8 թուանիշը ջնջուած), ի Սուրբ:

ճլա. 172ա [Առ պարոն Ասլան Տէր-Դանիէլեանն, որ զմարմին Պետրէ բէկին բերեալ աստ, որում տրուեցաւ մէկ կապայ ծաղկով զառ դիպայ եւ մին ոսկեայ կարմիր եաղութ մատանի] – Յիսուսի Քրիստոսի... Աստուածային ամէնառատ օրհնութեամբ եւ սիրով ողջունեմք զքեզ՝ բարեպաշտ սիրեցեալ որ­դեակ Սրբոյ Աթոռոյս... Արդ, սիրելի որդեակ մեր՝ բարեպաշտութիւն ձեր առ Աստուած...

ճլբ. 172բ-3ա [Առ Խաթուն Մարթայն Ղայթիմա­ղեանց՝ մխիթարութիւն վասն վախճանի կենաց եղ­բօրն իւրոյ Պետրէ բէկին, եւ պատմութիւն թաղման նորա ի գաւիթն Սրբոյն Գայիանեայ] – Յիսուսի Քրիս­տոսի... Սփոփարար սիրով Սուրբ Հոգւոյն եւ քա­հա­նայապետական օրհնութեամբ մատուցանեմք զկեն­սու­նակ սուրբ ողջոյն քրիստոսական բարեպաշ­տուհի հոգեւոր դստերդ մերում... 1819, ապրիլի 28, ի Սուրբ:

ճլգ. 173բ-4ա [Առ Ներսէս արհին Թիֆլիզու. Պատ­մութիւն վասն աստ բերելոյն զմարմին Պետրէ բէկին. եւ այլն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Յորմէ գիտասջի՛ր սիրով եւ ողջունիւ, սրբազան Ներսէս արքեպիսկոպո՛ս, յարգոյ սիրեցեալ հարազատ մեր... 1819, ապրիլի 28, ի Սուրբ:

ճլդ. 174ա-6ա Կոնդակ վասն առաջնորդութեան եւ եպիսկոպոսութեան Ղարահիսարու նորընծայ Յա­կոբ վարդապետին – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրապե­տական բազմապատիկ օրհնութեամբ եւ սիրով առա­քեմք զկենսունակ սուրբ ողջոյն քրիստոսական սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ սրբոյ լուսաւորչին եւ Մայր Աթո­ռոյ նորա եւ մեր... Եւ ընդ ողջունի եւ օրհնութեան գի­տութի՛ւն լիցի բարեպաշտութեան ձերում... Ի 1819, ամի կենարարին մերոյ, յունիսի 23, ի Սուրբ Կաթու­ղի­կէն Էջմիածին:

ճլե. 176բ-8ա Վկայական վասն նոր ձեռնադրեալ եպիսկոպոսաց – Յիսուսի Քրիստոսի... Ընկալեալ զգրեալն ի ՌՄԿԹ. (1819) թուին հայոց, եւ ի սեպ­տեմ­բերի 15, զբազմակնիք խնդրագիր բոլոր հասարակու­թեանն հայոց աստուածապահ քաղաքին Թրակիոյ (ջնջուած. գրուած՝ Եդեսիոյ) եւ ընդ սուրբսն իւր յարքայութեանն երկնից, ամէն: Գրեցաւ վկայականս յամի Տեառն 1819, յունիսի (ջնջուած, գրուած՝ 1820, նոյեմբերի 14): Ի գերագահ Մայր Աթոռս ամենայն Հա­յոց՝ ի սուրբ... կաթողիկոս ամենայն Հայոց:

Ծնթ. Ինչպէս երեւում է, այստեսակ բովանդակութեամբ թղթեր են գրուել տարբեր ժամանակներում (տե՛ս յաջորդ թուղթը):

ճլզ. 178ա-9ա Կոնդակ առաջնորդական [վասն Թրակիոյ Առաքել նորընծայ եպիսկոպոսին] – Յի­սուսի Քրիստոսի... Հայրապետական [զ]բազմակնիք... (Գրչից՝ 178ա. «Տե՛ս ի վերն, մինչեւ ցաստ»): Որք կայք բնակեալ յաստուածապահ քաղաքիդ Թրակիոյ... Եւ ընդ ողջունի եւ օրհնութեան գիտութի՛ւն լիցի բարե­պաշ­տու­թեան ձերում... Իսկ մեք աղօթս առնեմք, զի ամենա՛՛... (Գրչից՝ 179ա. «Գրե՛ա մինչեւ ցվերջն ըստ վերոյ առաջնորդական կոնդակի վերջաւորութեանն»): Վասն ձեր աղօթարար՝ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց: Ի 1819, ամի փրկչին մերոյ, յունիսի, ի Սուրբ Կա­թուղիկէն Էջմիածին:

ճլէ. 179բ-80բ Կոնդակ ի վերայ Անատօլու. Յա­նուն Սուրբ Յակոբայ վանիցն կառուցելոյ յԵզնկան, զոր խնդրեալ էին ժողովուրդքն տեղւոյն – Յիսուսի Քրիստոսի... Արդիւնարար սիրով ամենասուրբ Հոգւոյն Աստուծոյ եւ քահանայապետական բազմապատիկ օրհնութեամբ առաքեմք զողջոյն յիսուսաւանդ՝ բարեպաշտ սիրելեացդ մերոց եւ լուսածնունդ հարազատ որդւոցդ Սրբոյ Լուսաւորչին եւ Մայր Աթոռոյ նորա... Եւ ընդ սիրառատ ողջունի եւ օրհնութեան գիտութի՛ւն լիցի բարեպաշտութեան ձերում...

ճլը. 181ա Գիր օրհնութեան ի վերայ այնպիսեաց, որք եկեալ իցեն յԱթոռս յուխտ եւ յերկրպագութիւն – Յիսուսի Քրիստոսի... Առատագոյն սիրով Սուրբ Հոգւոյն եւ քահանայապետական օրհնութեամբ ընծա­յեմք զկենսաձիրն ողջոյն քրիստոսական՝ բարեպաշ­տօն մայրտեսի օրհնեալ պարոն Ծառուկ ծերունով... Որում եւ գիտութի՛ւն լիցի, զի ըստ մեծի սիրոյդ... 1819, օգոստոսի, ի Սուրբ:

ճլթ. 181բ Վկայական թուղթ ապացուցաբար գրեալ առ Ստեփաննոս Դետն Կեսարու, սակս շնորհ­ման խաչին – Յիսուսի Քրիստոսի... Քաղցրալուր փողն տարսոնեան՝ աստուածային Պօղոս, հրաշալի իմն ներդաշնակաւորութեամբ ի լսելիս զինուորեալ եկե­ղեցւոյ Քրիստոսի հնչեցուցանէ... Յամի Տեառն 1819, սեպտեմբերի 10, ի Սուրբ Կաթուղիկէն Էջ­միածին:

ճխ. 182աբ Առ Ներսէս արհին Թիֆլիզու՝ [թէ որ­պէս Աստուածատուր եւ Դանիէլ կաթողիկոսունքն հանեալ են ի ճորտութենէ զԵնօքեանսն, նոյնպէս եւ մեք ահա գրեմք հանել] – Յիսուսի Քրիստոսի... Յորմէ գիտութի՛ւն լիցի յարգոյ սիրեցելոյդ մերոյ սրբազան Ներսէս արքեպիսկոպոսիդ: Յանցելումն, մինչ խնդրեալ էիք հանել... եւ տալ ընկալնուլ այնուհետեւ՝ ի շարս քաղաքացւոցն: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց, 1820, ապրիլի 26, ի Սուրբ:

ճխա. 183ա-4ա Գիր մխիթարութեան ի վերայ որդ­ւոցն մէլիք Մինասին. Վասն վախճանի կենաց նո­րին – Յիսուսի Քրիստոսի... Սփոփարար սիրով Սուրբ Հոգւոյն եւ աստուածային առատ օրհնութեամբ առաքեմք զտրտմափարատն ողջոյն քրիստոսական յարգոյ սիրեցեալ հարազատիդ մերում... Եւ ընդ ող­ջու­նի եւ օրհնութեանս գիտութիւն լիցի պայծառութեան ձերում... յամի Տեառն 1820, ապրիլի, ի Սուրբ:

ճխբ. 184բ-6ա Ի Կարին եւ յամենայն վիճակս նո­րին. [Վասն վախճանի կենաց նուիրակ Եսայի եպիսկոպոսին եւ զնուիրակութիւնն եւս յանձնել դէտ Կարապետ արհւոյն] – Յիսուսի Քրիստոսի... Քա­հանայապետական բազմապատիկ օրհնութեամբ եւ սիրով մատուցանեմք զկենդանարարն սուրբ ողջոյն քրիստոսաւանդ՝ բարեպաշտ սիրելեացդ մերոց եւ լու­սածնունդ հարազատ որդւոցդ սրբոյ լուսաւորչին եւ Մայր Աթոռոյ նորա... Եւ սիրառատ ողջունի եւ օրհնու­թեանս գիտութիւն լիցի աստուածասիրութեան ձե­րում... Գրեցաւ յամի Տեառն 1820, ապրիլի, ի Սուրբ:

Ծնթ. Ունի ներդիր՝ 185գ. «0րհնութեամբ ողջոյն տամք սի­րելի որդւոցդ աղայ Յօհաննիսին, Մկրտչին, Պաղատասարին եւ Արութիկին»:

ճխգ. 186բ [Առ բարձր գերազանցութիւն Ալեքսէյ Պետրովիչ Երմալով կուսակալն Վրաստանու. Շնոր­հաւորութիւն վասն յաջողութեամբ վերադարձմանն ի Թիֆլիզ] – Ձերդ բարձր գերազանցութիւն, ողորմած Տէ՛ր, աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի եւ այլն (այսպէս. թերի):

ճխդ. 187ա-9ա Առ Ներսէս արհին Թիֆլիզու, [բանք վասն Տաթեւացի Աբրահամ պատրիարգի կայից եւ դուքանաց տիրելոյն եղբարց իւրոց եւ այլն] – Ծանի՛ր սիրով սրբազան Ներսէս արքեպիսկոպոս սիրեցեալ մեր ի Քրիստոս: Յառաջ քան զայս առաքե­ցաք առ ձեզ... 1920, մայիս, ի Սուրբ:

ճխե. 190աբգ Ի Դէւրակ, առ հասարակութիւնն [հայոց, թէ՝ ահա առաքեցաք զպատուական մասն ի նշխարացն սրբազան առաքելոյն Թադէոսի՝ ձեզ պարգեւ եւ սուրբ եկեղեցւոյ ձերում] – Յիսուսի Քրիս­տոսի Տեառն... Հայրապետական զօրացուցիչ օրհնու­թեամբ եւ առատագոյն սիրով առաքեմք զկենսապար­գեւն ողջոյն քրիստոսական լուսածնունդ հարազատ որդւոցդ սրբոյ Լուսաւորչին եւ Մայր Աթոռոյ նորայ եւ բարեպաշտ սիրելեացդ մերոց... Եւ ընդ ողջունի եւ օրհնութեանս գիտութի՛ւն լիցի սիրելութեան ձերում... Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց: Յամի Տեառն 1820, մայիսի, ի Սուրբ:

ճխզ. 191աբ Ի Թավրէզ, առ Աղալար բէկն Էնա­կօ­լօփով, շնորհակալութիւն վասն առաքելոյն աստ զկեն­դանագիր պատկերն մեծազօր Շահին] – Յիսու­սի Քրիստոսի... Երկնապարգեւ սուրբ օրհնութեամբ առաքեմք ողջոյն եւ սէր սրբութեան յատուկ սիրեցեալ հարազատիդ մերում՝ գերազնիւ օրհնեալ Աղալար բէկ Էնակօլօփովիդ... Նախապէս ուրախութեամբ սրտի փութամք շնորհաւորել ձեզ... Մայիսի, յամի Տեառն 1820, ի Սուրբ Կաթուղիկէն Էջմիածին:

ճխէ. 192ա-5ա Ի Տաթեւ, առ Մարտիրոս եպիսկո­պոսն՝ [բանք վասն խնդրեալ թղթոցն եւ վասն գնացեալ ի Ղարաբաղ ժողովրդոցն իւրոյ վիճակին: Նաեւ թէ ահա առաքեցաք ի վերայ Օսմանեան տէ­րու­թեան զպատուական կոնդակ ժողովարարու­թեան] – Յիսուսի Քրիստոսի... Հայրական սիրով եւ օրհնու­թեամբ եւ կենսաձիր սուրբ ողջունիւ ծանի՛ր, սիրեցեալ հոգեծին որդեա՛կ մեր... զառաջին գրեալդ ընդ Մելքոն տղային... 1820, մայիսի 26 (28ին գնաց):

ճխը. 196ա-7ա (Այլ ձեռքով՝ «Ի Վան, յունիսի 13, գրեալ մահսէրն ձեր, ըստ ժամանակին»), [Առ հա­սարակութիւնն հայոց Վանայ քաղաքին եւ հաս­տա­տութիւն առաջնորդութեան Սարգիս վարդապետին, զոր պատրիարգն առաքեալ էր] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Քահանայապետական երկնաձիր օրհնու­թեամբ, սիրով նուիրեմք զողջոյն քրիստոսական սի­րե­լի եւ հոգեւոր որդւոցդ սրբոյ լուսաւորչին եւ Մայր Աթոռոյ նորա մեր... Եւ ընդ աստուածային առատազեղ օրհնութեանս գիտութի՛ւն լիցի սիրելութեան ձերում... Յամի Տեառն 1820, օգոստոսի, ի սուրբ կա[թուղիկէն Էջմիածին]:

– 198ա-202բ Յամի Տեառն 1821, յունվարի 28, հրամանաւ հոգեւոր ծնողին իմոյ եւ բարերարին իսկ տեառն Վեհ սրբազնակատար կաթուղիկոսին ամե­նայն Հայոց, ժողովել աստ ժամանակէ ի ժամանակ առ զանազան անձինս գրութեանցն ցանկս, խոնարհ գրագիր Յօհաննէս եպիսկոպոս – 1. Առ պայծառ կնիազ Գեօրկի Իգնատիչն... 138. Առ հասարակութիւնն հայոց Վանայ քաղաքին եւ հաստատութիւն առաջնոր­դու­թեան Սարգիս վարդապետին, զոր պատրիարգն առաքեալ էր (տե՛ս Յիշատակարան յետագայի):

ճխթ. 207աբ Թուղթ յաղագս գանձանակական արդեանց առ նուիրօղ էսնէֆսն, որք ի Կոստանդ­նու­պօլիս – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Եփրեմ կաթուղի­կոս... անդրանիկ կոնդակաւ մերով նուիրեմք զկենսա­ձիր ողջոյն քրիստոսաւանդ, հանդերձ աստուածային բազմապատիկ օրհնութեամբ եւ արդիւնարար սիրով Սրբոյ Հոգւոյն Աստուծոյ սիրելի որդւոցդ սրբոյ լու­սաւորչին եւ Մայր Աթոռոյ նորա... Արդ, որպէս եւ լուեալ էք կանխաւ... Գրեցաւ յամի հայոց ՌՄԾԹ. (1810), ի 4 նոյեմբերի, առ դրունսն Սրբոյ Էջմիածնի:

ճծ. 208ա [Թուղթ յաղագս գանձանակական ար­դեանց առ նուիրօղ էսնէֆսն, որք ի Թավուխ պա­զարի] – Յիսուսի Քրիստոսի... Սափրիչ էսնէֆացդ Թավուխ պազարի մեծաց եւ փոքունց... Զի զարդիւնս վեց ամաց գանձանակի ձերոյ... յանձնեալ էիք ի ձեռս հարազ[ատ] որ[դւոյն] Սրբոյ Աթո[ռոյս] յար[գելի] Աստուածա[տուր] եպիսկոպոսի վաթսուն ղուռուշ... (Գրչից՝ 208ա. «եւ այլն մինչեւ ցվախճան կարգաւ գրեա՛ զնոյն օրինակն մինչեւ ցանդ, ուր գրի. «եւ յորդոր լինիջիք գանձապետ ուստայ Կարապետին, զի ժիր եւ արի լինի[ցի]...», եւ զկնի չունի ինչ փոփոխելի մինչեւ ցվերջն», տե՛ս 207բ), 1810, նոյեմբերի 4:

ճծա. 208ա [Թուղթ յաղագս գանձանակական ար­դեանց առ նուիրօղ էսնէֆսն, որք ի Էնի Ղափու] – Յիսուսի Քրիստոսի... պասմաճի էսնէֆացդ, որք էք յԷնի Ղափու, մեծաց եւ փո[քունց]... Զի զարդիւնս եր­կու ամաց գանձանակի էսնէֆի ձերոյ... նաեւ յորդո­րիչք լինիցիք գանձապետին, զի ժիր եւ արի լինիցի... (Գրչից՝ 208ա. «Մինչեւ ցվերջն», տե՛ս 207բ), 1810, նոյեմբերի 4:

ճծբ. 210ա 0րինակ վասն գանձապետ հաստա­տե­լոյ ի Կիւմրի եւ ի Ղարաքիլիսայ – Յիսուսի Քրիս­տոսի... Հայրական սիրով եւ օրհնութեամբ ընծայեմք զողջոյն քրիստոսական պարոն օրհնեալ Խաչատուր Յարութիւնեանիդ՝ բարեպաշտ սիրելւոյդ մերում եւ հարազատ որդւոյդ եւ նորոգ գանձապետիդ Սրբոյ Էջմիածնի... Որում եւ ծանուցումն լիցի, զի պատուար­ժան Ստեփաննոս շնորհունակ վարդապետ հարազատ որդեակն մեր... 1824 յամի Տեառն, հոկտեմբերի 6, ի սուրբ Նշանի վանս Հաղբատայ:

ճծգ. 210բ 0րինակ ի կենդանութեան հոգեբաժին տուողաց – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... Քահանայա­պե­տական օրհնութեամբ նուիրեմք զկենսապարգեւ քրիստոսաւանդ սուրբ ողջոյն սիրելի եւ հարազատ որդւոյդ սրբոյ Լուսաւորչին եւ Մայր Աթոռոյ նորին Սրբոյ Էջմիածնի արժանապատիւ տէր Աւագ Մինա­սեան աւագ քահանայիդ... Զոյգ ընդ ողջունի եւ աս­տուածային օրհնութեանս գիտութի՛ւն լիցի բարեպաշ­տութեան քում, զի ի կենդանութեանդ (այսպէս. թերի):

Բ. 108աբ, 164բ-6ա, 208բ-9ա [0րինակք գրու­թեանց Դանիէլի կաթողիկոսի]

ա. 108աբ 0րինակ Կոնդակի, զոր տուեալ էր հոգելոյս Դանիէլ սրբազանն յանուն Նախավկայի վանիցն՝ նորին առաջնորդ Անանիայ վարդապետին – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Դանիէլ կաթուղիկոս եւ ծայրագոյն պատրիարգ ամենայն Հայոց՝ առաքելա­կան եկեղեցւոյս Քրիստոսի, նաեւ լուսակառոյց Սրբոյ եւ Մեծի Աթոռոյս Էջմիածնի: Յորմէ ժամանեսցի գիր... Եւ ընդ օրհնութեան եւ շնորհազեղուն պարգեւացս եւ ողջունառաք գրոյս ծանուցումն լիցի աստուածասի­րացդ... եղիջիք օրհնեալք յԱստուծոյ եւ յամենայն սրբութեանց նորա եւ ի մէնջ, եւ շնորհք Սրբոյ Աթոռոյս եղիցի ընդ ձեզ հանապազ. ամէն: Գրեցաւ ի ՌՄԾԷ. (1808) թուոջս եւ ի մարտի Ժ., ի լուսակերտ եւ ի շնոր­հատու Մայր Աթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջմիա­ծին:

բ. 164բ-6ա Կոնդակ առ ժողովուրդսն Ղազախու, Շամշատինու, Լօռու եւ Բամբակաձորոյ. Յաղագս իւղի եւ պանրի եւ մատաղացուի, զոր գրեալ յղեցաք ընդ Յակոբ վարդապետին – Ի սուրբ Ժողովոյն բարձ­րագոյն խորհրդարանի Սրբոյ Էջմիածնի առատու­թեամբ սիրոյ եւ շնորհաց ամենասուրբ Հոգւոյն ժա­մա­նեսցէ ողջոյն եւ... Եւ ընդ ողջունի եւ օրհ­նու|165ա|թեանս՝ գիտութիւն լիցի սիրելեացդ մերոց... Ո՛ղջ լերուք եւ շնորհք Աստուածաէջ Մայր Սուրբ Աթո­ռոյս եղիցի ընդ ձեզ ամենեսին յարաժամ. ամէն: Գրեցաւ ի 1809, ապրիլի 23, ի Սուրբ Էջմիածին:

գ. 208բ-9ա Կոնդակ օրհնութեան առ մահտեսի Գրիգորն. Վասն մինթաճի մահտեսի Կիրակոսի հաս­տատեալ տարեկան կտակին 20 ղուռուշ ի Կոս­տանդնուպօլիս – Յիսուսի... Յորմէ ժամանեսցէ նա­մակ հոգեւորական սիրոյ, քրիստոսական կենսաձիր ողջունի... Գրեալ է՝ Որ արբուսցէ միոյ ումեք... Ո՛ղջ լե՛ր եւ շնորհք Սրբոյ Աթոռոյս եւ օրհնութիւն ամենայն սրբոց եղիցի ընդ ձեզ միշտ. ամէն: Գրեցաւ յամի 1808, մայիսի 10, ի Սուրբ Էջմիածին (սակայն սոյն գրոց սկիզբն մարտի ամիսն է):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1բՎեհ Եփրեմայ, այս ամենայն ի մի վայր կազ­մեալ մուսավատայքս ի դիմաց տեառն վեհ Եփրեմայ սրբազնակատար կաթուղիկոսին գրեալ են առ զանա­զան անձինս, ի զանազան ժամանակս, զորոց եւ ամե­նե­ցուն ցանկս յատուկ յանուանէ ժողովեալ՝ ի վերջն գրքոյս վասն դիւրապէս գտանելոյ զորոնեալն, եւ բա­ցեալ տեսէ՛ք անդ. Յօհաննէս եպիսկոպոս գրագիր, յամի Տեառն 1821, յունվարի 28:

137ա1818, օգոս[տոսի] (տեղը բաց՝ չգրած). Աս­տու­ծով սկսայ գրել զտետրակս զանազան միւսավա­տայից ի դիմաց սրբազանին, առ զանազան տեղիս, զոր Տէր ինքն տացէ յաւարտ հասուցանել հանդերձ օգ­տակարութեամբ:

167աՅամի Տեառն 1819, դեկտեմբերի 3. սկիզբն արարի գրել ի տետրակիս զպատկանեալ գրութիւնս ի դիմաց սրբազանին, որոց հարկ լիցի, զոր Տէր ի բարին յաջողեսցէ:

171ա1819, յամսեանն ապրիլի սկիզբն եղեւ գրու­թեան մուսավատայի տետրակիս, զոր ինքն Տէր յա­ւարտ հասուցանելոյ արժանի արասցէ յաջողու­թեամբ բարեաց եւ օգտաւէտութեամբ վասն իւրաէջ սուրբ տեղւոյ:

198աՅամի Տեառն 1821, յունվարի 28. հրամանաւ հոգեւոր ծնողին իմոյ եւ բարերարին իսկ՝ տեառն Եփ­րե­մայ սրբազնակատար կաթուղիկոսին ամենայն Հա­յոց՝ ժողովել աստ ժամանակէ ի ժամանակ առ զանա­զան անձինս գրութեանցն ցանկս. խոնարհ գրագիր Յօհաննէս եպիսկոպոս:

202բՎերջ ցանկիս, զոր բազում աշխատասիրու­թեամբ ժողովեալ՝ նոր ի նորոյ գրեցի աստէն, որոց թիւն է 138 թուղթք. խոնարհ գրագիր Յօհաննէս ե­պիս­կոպոս Բագրեւանցի Յօհաննիսեան. յամի Տեառն 1821, յունվարի 28, ի Սուրբ Էջմիածին: Խնդրեմ միով ողորմայիւ յիշել զիս, որ եւ զձեզ Տէր Աստուած յիշեսցէ յարքայութեանն իւրում. ամէն:

206բՅիշեալ Աննայի տան եղեալ որդւոց ա­նուանքն՝ Ղազար եւ Յօհաննէս, իսկ գերի որդին՝ Ստե­փան, եւ դուստր՝ Մարիամ, որք են այժմ ի գիւղ մի՝ մերձ Թէհրանու:

– Սրբազանի ազատեալն՝ ինքն Աննայն, իւր այր Փարսադանն, որ է այժմ հանգուցեալ, եւ յիշեալ Ղա­զար որդին, եւս եւ մին դուստր Նաթէլ անուն:

– ԳէմցւոնցԱննայի ասուցեալն յԻւսկուտար բնա­կեալ սառաֆ ազնիւ Խաչատուր աղայ, որդւոց անուանքն Յարութիւն եւ (այսպէս.) յԻւսկուտար բնա­կեալ Յարութիւն ամիրայ. որդւոցն եւ ընտանեացն:

– Իւսկիւտարու Սուրբ Խաչ եկեղեցւոյ աթոռակալ տէր Բարդուղիմէոսս աւագ քահանայն, որդւոց անուանքն Ստեփան աղայ եւ փոքր որդին Գէորգ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 19ա սեւով, հատած անկիւններով քա­ռակուսի, երկիցս՝ «Գրիգոր, 1213» (1764), այլ կնիք՝ վատ դրոշմուած, անընթեռնելի՝ «1213» (՞):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմին փակցուած թղթին՝ «Հմր 4. Օրի­նակք կոնդակաց Եփրեմ կաթողիկոսի, գրեալ ի ձեռն Յովհաննէս եպիսկոպոսի, ի 1817 ամաց հետէ մինչեւ ցամ Տեառն 1821, շղագիր եւ նօտր, ի Սուրբ Էջմիածին, ի սկիզբն ունի փոքր յիշատակարան ի Յովհաննէս եպիսկոպոսէ եւ ի վերջն ցանկ գրոցն», «767/2917», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա «На примеръզոր օրինակ, Гос­по­ди, кто обитаетъ в светломъ твоемъ доме выше звездъ или кто съ тобою обитаетъ вверхъ священ­ныхъ горныхъ местахъ Г. А. В.», նոյնի հայերէնը՝ «Տէր ո՞վ կացցէ՝ ի լուսափայլ տան քում բարձր քան զաս­տեղս, Կամ ո՞վ ընդ քեզ բնակեսցի ի վե­րոյ քան զսուրբ լեռնային տեղիս: Գ. Ա. Վ.» 2ա «Григорий Вахрамовъ», 1ա, 14բ, 16բ, 26բ, 104բ՝ [Թուաբանա­կան զանազան հաշիւներ]՝ «80.0000, 72.5000-=75000...» 17բ՝ «Բաքուայ կօմենդանդ գե­րազ­նիւ Պաւել Մօսէիչ (Մէլիքով)», 26բ՝ «Յիսուսի Քրիս­տոսի... ձեր պայծառութիւն, ողորմած Տէր: Յի­սուսի Քրիստոսի ծառայ, որոյ եւ շնորհիւն Եփրեմ կա­թուղիկոս ամենայն Հայոց եւ այլն», 128բ «ամենայն հա­յոց»., 129բ «ՎՌ Թէօֆիլակդ արքեպիսկոպոս, որ է Էքզարխ», «Իւանէ քահանայ Վրաց»: «ми մերային կար­գաւ, գարնային», 213բ «Փամբակու կնիազի հասցէն գրեսցի այսպէս. Նորին պայծառափայլու­թեանն կնիազ Լեւոնդէյ Եակու­լիչ Սավարշիմիծովին. Ողոր­մած Տեառն իմոյ: Ի Ղա­րա­քիլիսէ, ինչեւիցէ եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն»:

2918

ՆԵՐՍԷՍ ԱՇՏԱՐԱԿԵՑԻ, ՏՈՒՄԱՐ ՎԻՃԱԿԱՅԻՆ ԱՐԴԵԱՆՑ ԹԵՄԻՆ ՏՓԽԻՍՈՅ

ԹԻՖԼԻԶ

ՌՄԿԵ.-ՌՄՀԳ. – 1816-1824

ԳՐԻՉ՝ Ներսէս արքեպիսկոպոս Աշտարակեցի:

ԹԵՐԹ՝ 178+1 (կրկն. 140). չգրուած՝ 7բ, 10բ, 14բ, 18բ-22ա, 23բ-45բ, 48բ-9ա, 55ա, 62բ, 67բ, 70ա-1բ, 72բ, 77բ-9ա, 80ա, 82ա, 83բ, 85ա, 89բ, 90բ, 91բ, 96ա, 100աբ, 103բ, 106ա, 108ա, 112բ, 116բ-7ա, 118բ-9բ, 122բ, 124բ-5ա, 127ա, 130բ-1ա, 137ա, 140դ, 144ա, 150ա, 154ա, 156ա, 159բ-60ա, 162բ, 168ա-77բ, 178բ: ՊՐԱԿ՝ 1-15x12 (1, 15՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. կապոյտ, լու­սագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «FMR 1811», թագապսակ զի­նա­­նշան, մէջը՝ տապարակիր արջ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33x21,4: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (30,5x20,7. սահմանագծուած սեւով): ԳԻՐ՝ շղա­գիր (նմուշ՝ 104բ): ՏՈՂ՝ 15-60: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն դրոշ­մա­զարդ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ կապոյտ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 104բ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը, մէջքը, Բ. փեղկը մաշուած եւ քերծուած. գրադաշտը գունափոխուած, տեղ-տեղ զանազան բծեր եւ հետքեր, թ. 1-6՝ ցեցի անցքեր. գրուած է՝ 1ա-18ա, ապա՝ ձե­ռագրի վերջից դէպի առաջ՝ 167բ-22բ կարգով, հակառակ դիրքով:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-167բ [Տումար վիճակային արդեանց Թիֆլի­զոյ]

Ծնթ. Թերթերի վերին լուսանցներում գրուած են տարե­թուե­րը: 8բ, 77ա, 76ա, 59ա, 58ա, 57բ, 52 եւ այլ էջերի գրուած­ները ձեռագրի բուն թերթերի վրայ փակցուած աւելի փոքր չափսի թղթիկների վրայ են:

ա. 1ա-2բ Տումար արդեանց տէրունի ժողովրդոց եւ նախ տնօրհնեաց եւ մկրտութեանց եւ գերեզ­մա­ն­օրհ­նէքի: – Յունվարի 2. թուման -, դիան 600. Էջ­միած­նի տէրունի վանքի տէր Մելքիսեդեկի Փողենց Դաւթի դուստր Բարբարէի մկրտութեան արդեանց եր­կուքն յերից ԶՃ. (600) դիան... տե՛ս հանդիպոյ թղթի միւս երեքսն:

բ. 3ա Տումար արդեանց տէրունեաց նշանի – Յուն­վար 21. Էջմիածնի տէրունի տէր Մելքիսեդեկի Կուկուջանենց Ասլանեան Դաւթի դուստր Քալիի նշանի արդեանց երկուքն յերից... Ղարսեցի տէր Իսրայէլի դուստր Եղսանի նշանին ԴՃ. (400) դիան պսակի մեր բաժինն:

գ. 3աբ Մկրտութեան տումարի կցորդն յետկոյս թերթիս գրեցելոց – Էջ[միածնի] տէր[ունի] Յոհանջ՛՛ տէր Գրիգորի Ղարսցի պապի որդւոյ Պետոսի մկր[տու­թեան]... Հին Երեւանցւոց Ալաշկերտցի Խանօյի որդի Գրիգորի մկրտ[ութեան]: Տե՛ս յետին կողմն սոյն թղոյ՝ ի ներքոյ նշանադրութեանցն:

դ. 4աբ Տումար արդեանց տէրունեաց պսակի, ոյր վասն քահանայք առնուն եւ զթագ վեր առնելոյ սե­ղա­նագին հետ գնալոյ դրամ, խաչի, մոմ, հալաւօրհ­նէք եւ պսակադրամ – Էջմիածնի տէրունի Բարձապե­ցի տէր Յակոբի որդի Պօղոսի պսակի աջահամբոյրն... ճորտ Մարգարի դուստր Մայիի պսակի պսակդրամի բաժինն ԷՃ. (700) դիան:

ե. 5ա-6ա Տումար արդեանց տէրունեաց հոգե­բաժ­նի, վերարկուի թաղման, ժամուցի ամբիծքի, սաղ­մոսի, քառասնիցի գերեզմանօրհնէքի – Էջմիած­նի տէրունի տէր Մելքիսեդեքի զօլչի Բաղտա­սարի դստեր Ամբիծքի եւ գերեզմանօրհնէքի երկուքն յերից ԴՃ. (400) դիան... փինաչի Սարգսի հոգե[բաժնի] առ ԴՃ. (400) դիան:

զ. 6բ (բուն թերթին փակցուած 21x17,3 չափսի թղթի վերայ) Կնոջ կողոպուտն – Պօղչայն, նաշի, այսինքն է՝ դաղաղի չիքիլէն... քահանայքն, որ չունին, նո­ցին տէրունեացն արժան է տեղեկանալ, թէ ով տանի:

է. 7ա Տումար տէրունեաց կողոպուտի – Հալուա­պարու քահանայից յանձնեցեալ Բէժանի որդի Ղարի­պինն... վանքի տէր Ղազարի Շատինենց Մայիի կող՛՛:

ը. 8ա Յաղագս տէրունեաց պսակի – Էջմիածնի տէրունի Ալաշկերտցի Մուրատի որդի Յովսէփի պսակի աջահամբոյրն... Շամշատինցի Յօհան Սարգսեանի պսա­կի աջհամբոյրն, որ ֆռէր (՞) գրեալ տէր Յօհանն պսակադրամի մեր բաժինն:

թ. 8բԲապանասոնց Աւետիքի նշան մատանին, զոր տէր Յոհաննէսն տարեալ եդեալ է նշան... սրբազան առաջնորդսն զայն վէքսիլ դարձուսցէ առ տէրն:

ժ. 8բԻ 20 մայիսի մկրտեցաւ Ախրքալակցի Յօնանի որդի Ստեփանի կամ Գրիգորի... տէր Ղազարին եւ նո­քա չգիտեմք, իւրացուցեալ են, թէ ոչ:

ժա. 9ա-10ա Քահանայական ժողովրդոց պսա­կաց աջահամբոյրն – Բաշգեղացի տէր Յօհաննեսի ժող[ովրդոց] Սարգսի որդի Մնացականի պսակի աջա­համ­բոյրն... Հին Երեւանցի քահանայից ժող[ովրդոց] Մնացականի որդի Խաչատուրի պսակի աջ[ահամ­բոյրն] բս՛՛ փոքր ԴՃ. (400) դիան:

ժբ. 11ա-2ա Քահանայական ժողովրդոց հոգեբա­ժինքն – Վանքի տէր Ղազարի ժող[ովրդոց] ղասապ Պա­պի որդի... վանքի տէր Եսայու ժող[ովրդոց] Մու­րա­տի որդի Չինուրճի աղայի հոգե[բաժնի]:

ժգ. 12բ Գանձանակքն – Հին Երեւանցւոց եկեղեց­ւոյն ի 1815 յունիս 7 սկսեալ մինչ 1816 հոկտեմբերի 17, ետ գանձապետ պարոն Զաքարիայն... Բետղէհէմու գանձանակն ոչ ետուն յայսմ ամի եւ գրեալ լինի յառաջիկայ 1817 թուի թէֆթէրն:

ժդ. 13ա Պատարագուց կամ թաղմէլայ կամ այլ պատահական նուիրանք – Զպատարագ մատուցեալ վասն ծննդեան հանդիսին պատարագուց նուիրեցին զպատարագ մատուցեալ յանուն տէր Ղազարի... որդին իւր Մկրտումն նմին ետ ԲՌ. (2000) դիան:

ժե. 13ա Առաջնորդական գանձանակն – Ջկրա­շի­նոյն ձեռամբ մահտեսի Յակոբին Պայազիտցւոյ, որ է ժա­մակոչն, սկսեալ ի 1816 մարտ 28 մինչ 1816 նոյեմ­բերի 29, ԸՃ. (800) դիան:

ժզ. 13բ-4ա Սրբադրամքն Թիֆլիզոյ Էջմիածնի վի­ճակի ամենայն ժողովրդեանն, հաւաքեալ ձեռամբ Մի­նաս եպիսկոպոսին, ի մեծի պահոցն, կիսատ-կրճատ՝ որպէս տեսանի ի թէֆթէրսն իւրաքանչիւրոց – Վանքի եկեղ՛՛ տէր Ղազար աւագ... միրզայ Աբրահա­մի գիւղացւոց սրբադրամն գրեալ է ի վերոյ:

ժէ. 15ա Արդիւնք ի գիւղորէից վիճակին Սրբոյ Էջ­միածնի եւ նախ Շուլավերու – Աբրահամի որդի Զա­քա­րի աթոռահարկն տէր Սարգսի ժող[ովրդոց]... պսա­կադրամի բաժինն մեր ԵՃ. (500) դիան:

ժը. 15ա Ի Բօղչալուէ թոռ Քէօյի պտղին ցորեան – Կօդ 3, շտր. 6... Սահակի աթոռահարկն ԸՃ. (800) դիան:

ժթ. 15բ Արդիւնք Բօլնիսոյ – Թրէշէցի տէր Յօհանի ժող[ովրդոց] ղազաղ Պօղոսի որդի Բուտաղի պսակի աջահամբոյրն... Յակոբի որդի Գրիգորի պսակին ԱՌԶՃ. (1600) դիան:

ի. 15բ Ի Դումանիսոյ – Աբրահամի աթոռահարկն ԱՌ ԶՃ. (1600) դիան (այսչափ):

իա. 15բ ի Քուվէշոյ – Պապի որդւոյ աթոռահարկն ԶՃ (600) դիան, Աւետիքի աթոռահարկն ԵՃ. (500) դիան (այսչափ):

իբ. 15բ Ի Քօլակիրէ – Աստարուրի կին Մարիամի հո­գեբաժինն ԶՃ. (600) դիան, Յակոբճանի աթոռա­հարկն ԶՃ. (600) դիան (այսչափ):

իգ. 16ա Արդիւնք ի Կօտայէ – Կօտու տէր Առաքելի ժող[ովրդոց] քարտաշ Թումանի որդի Սարգսի պսակի աջահամբոյրն... Գաբրիէլի որդի Զաքարիայի պսակին:

իդ. 16ա Ի կումսէ – Գրիգորն Փարսատանի որդի Ջավախեցի պսակի աջահամբոյր ԱՌ. (1000) դիան... պսակադրամի մեր բաժինն ԲՌԵՃ. (2500) դիան:

իե. 16բ Շուինտիս – Տէր Գրիգորի ժողովուրդ Ղա­զա­րի որդի Դաւթի պսակի աջահամբոյրն... Մարտի­րո­սի պսակի աջահամբոյրն:

իզ. 16բ Տապախմէլայ – Ջանդուլու որդի Գիօրկւոյ պսակի աջահամբոյրն... Նասխիտի որդի Սօսին ԱՌ. (1000) դիան:

իէ. 16բ Մուխաթ – Տէր Առաքելի ժող[ովրդոց] Յո­հան­նիսի որդի Ստեփանն աջահամբոյր պսակի (այս­չափ):

իը. 17ա Ի միրզայ Աբրահամի գիւղէն – Տէր Յա­րու­թիւնի ժող[ովրդոց] Յակոբի հոգեբաժինն ԱՌ (1000) դիան... որդի Բապայի աջահամբոյրն ԱՌ. ԲՃ. (1200) դիան:

լ. 17ա Ի Բամպակու – Տէր Ղազարն ետ Գ. կտաւ. չգի­տեմ թէ ինչ արդիւնք՝ քանի թօփ եւս կտաւ (այս­չափ):

լա. 17բ-8ա Պտուղ եւ սրբադրամ ցորեան կամ գա­րի յամենայն գիւղորէից վիճակին սրբոյ Էջմիած­նի, Շուլավեր – Մէլիք Ռուշանի կողմինն... գումարն գրեալ 112 կօտ 3 լիտր այլ եկեալ ի շտեմարան միայն 97 կօտ, 2 լիտր:

Ծնթ. Այդուհանդերձ որոշ էջերում վերնախորագրերը գրուած են ուղղիղ դիրքով. թուականի եւ հասոյթի անուանում: Թերթ 18ից յետոյ տումարները գրուել են ձեռագրի վերջից դեպի առաջ մատեանի հակառակ դիրքով (167-49բ):

լբ. 167բ-6բ Արդիւնք տէրունեաց տնօրհնեաց եւ գերեզմանօրհնեաց – Վանքի տէր Ղազարի տէրու­նեաց տնօրհնէքն էր Բ. բիւր* ԱՌ. Ծ. (21.050) դիան, յորմէ թէպէտ անցեալ տարին նշխար գործելոյ ծախսն հանեալ էին... Շամքորեցի տէր Յարութիւնն Գեղամեան գերեզմանօրհնէք ԳՃ. (300) դիան:

Ծնթ. «Բիւր»* բառն այստեղ եւ այլուր արտայայտուած է գա­ղափարագրով, որ նման է «կ» տառի, միայն թէ ձախ ստեղ­նը աջին հաւասար է:

լգ. 166ա Արդիւնք տէրունեաց մկրտութեանց – Էջ­միածնի տէրունի Էջմիածնեցի տէր Յարութիւնի <Յա­րու­թիւն> դուստր Եղիսաբէթի մկրտութեան արդեանց երկուքն... Յոհանիսի որդի մկրտութեանն եւ թաղ­մանն:

լդ. 166ա-5ա Էջ[միածնի] տէր[ունի] Բիւրականցի Բապաճանեան Գրիգորի որդի Աւագի մկրտ[ութեան] – Էջ[միածնի] տէր[ունի] վանքի տէր Ղազարի Թան­դօյեանց Գաբրիէլի որդի Յոհաննիսի մկրտութեան... Յոհաննիսի Նազարբէկենց ճորտ Յարութիւնի դուստր Եփրոսինէի մկրտութիւեանն ԳՃ. (300) դիան:

լե. 164բ Արդիւնք տէրունեաց նշանի – Էջմիածնի տէրունի Յովսէփի նշանի արդեանց երկուքն յերից ԴՃ. (400) դիան... Գալստեան Մխիթարի նշանին ԳՃ. (300) դիան:

լզ. 164ա-3ա Տէրունեաց պսակի աջահամբոյր եւ պսակդրամ եւ այլ, զոր ինչ առնուլ ունիցիմք – Էջ­միածնի տէրունի Բեդղէհէմի տէր Մելքիսիդեկի Ալաշ­կերտցի Խաչատուրի որդի Մկրտչի պսակի աջահամ­բոյրն... Յարութիւնի դուստր Թագուհւոյ պսակի արդիւնքն:

լէ. 162ա-1բ Արդիւնք տէրունեաց հոգեբաժնի, վե­րար­կուի, սաղմոսի, ամբիծքի, եօթն ժամուցաց, քա­ռաս­նիցի, Թաղմելայի – Էջմիածնի տէրունի Վանքի տէր Մելքիսեդեկի Բապանասոնց Հասրաթի դուստր Սոփիայի վերարկուն ոչինչ բնաւ... գումարն 47, ԲՌ. ԲՃՂ. (2290) դիան:

լը. 161ա-60բ Տէրունեաց հոբեբաժնի – Էջ[միած­նի] տէր[ունի] Քամօյեանց տէր Յակոբի հոգ[եբաժնի] եւ այլ ամենայն իրաց, նախ տէր Դաւիթն ետ... տէր Գրի­գորի թոռն Ովսանայի վերարկ[ուն]:

լթ. 159ա-8ա Արդիւնք պսակաց քահանայական ժողովրդոց աջահամբոյր անուանելոց – Վանքի տէր Ստեփանի ժող[ովրդոց] չիթսաղ Սարգսի որդի Կի­կօ­լիի... Գրիգորի պսակի աջահամբոյրն ԲՌ. (2000) փոքր ԴՃ. (400):

խ. 157բ-6բ Արդիւնք հոգեբաժնից քահանայական ժողովրդոց – Սահակաշինոյ տէր Յոհաննիսի ժո­ղ[ովրդոց] Նալպանդ աւագի քոյր Էռօմի հոգեբա­ժինն... Ղարավուլ Թաթուլիի հոգ[եբաժին]:

խա. 155բա Արդիւնք սրբադրամի, զոր տարեկան հազիւ կարացաք կարգադրել, զի ստասցին համա­ձայն իւրեանց ժողովրդոց թէֆթէրացն իւրաքանչիւր քահանայք – Տունք ժողովրդոց ըստ տումարացն եղելոց սեպհականք... առաջնորդական գանձանակն ԲՌ. ԸՃ. (2800) դիան՝ 13 ամսեանն:

խբ. 154բ Արդիւնք գանձանակաց Սրբոյ Էջմիած­նի – Բեզհէմի գանձանակն սկսեալ յամի 1815, օգոս­տոս 26 մինչեւ ց1817 մայիս 9... գանձապետ մահտեսի Բարսեղն ութն հազար եօթն հարիւր դիան:

խգ. 153բ Արդիւնք պատարագաց եւ թաղմէլայից – Զպատարագ մատուցեալ ի վանքի եկեղեցին, ժամուց ետուն Ա. բիւր ԶՌԲՃԾ. (16.260) դիան... Օքօյենց հարսի թաղմանն երկու ոսկի, որ առնէ հինգ հազար ինն հարիւր դիան:

խդ. 153ա Արդիւնք պատահական արտաքին հան­դիպմանց – Հին Երեւանցի քահանայից ժո­ղ[ովրդոց] Միրմանեան Մարտիրոսի որդի Դաւթի... ժողովուրդ Ղազարի որդի Նիկողոսի սուտ չհասութեան ստացաք ԶՌ. (6000) դիան:

խե. 152բ-50բ Արդիւնք գիւղորէից վիճակաց Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի Շուլավերայն – ՏԷր Սարգսի ծու­խաթոնց Պօղոսն պսակեալ ընդ մաճկալենց Ստեփանի դուստր Ջավահիրին... ինքեան ետու բաժին 20000:

խզ. 149բա Ղազախու Մակարայ վանից թեմի ամենայն արդիւնքն, Քուզունթալայ – Սրբադրամ եր­կու հազար ութ հարիւր դեան, Աշուղի գիւղն սրբա­դրամ երկու հազար դեան... տէր Յովսէփն վճռեալ եւ յղեցեալ էր երկու թուման չորս հազար դիան:

խէ. 148բ Ի Ղազախ – Խաչատուր վարդապետի ծախսն տե՛ս ի թէվթէրն ծախուց՝ գրեալ յատուկ-յա­տուկ (այսչափ):

խը. 148ա Սկիզ[բ]ն նորոգ տարւոյ եւ նորոգումն տումարագրութեանց տնօրհնեաց եւ գերեզման­օրհ­նեաց տէրունեաց – Սահակաշինւոյ տէր Յոհաննէսն տնօրհնէք ի ծննդեանն էառ ԵՌԶՃ. (5600) դիան տէր Եսային... Խոյեցի տէր Եսային ԲՃ. (200) դիան:

խթ. 147բա Զատկի տնօրհնէք եւ գերեզմանօրհնէք – Վանքի տէր Ղազարինն հանդերձ գերեզմանօրհնե­քիւն... տէր Սահակն բրուտ ԶՃ. (600) դիան:

ծ. 146բ-5ա Տէրունեաց մկրտութեանց – Էջ[միած­նի] տէր[ունի] Սուրբ Նշանի տէր Յովակիմի որդի Մկրտչի մկրտութեանն ԳՃ (300) դիան... տէր Յովա­կի­մի դուստր Բարբարէի մկր[տութեան]:

ծա. 144բ Տէրունեաց նշանի – Էջ[միածնի], տէ­ր[ու­նի] Հին Երեւանցի քահանայից Գրիգորեան Յո­հան­նիսի նշանի արդեանց մասն... Ղարսեցի Խառատ Յա­րութիւնի դուստր Ապուհայաթին տասնեւհինգ ա­մաց, լուսագին չորս հազար, նշանի բաժինն վեց հա­րիւր:

ծբ. 143բ-2բ Տէրունեաց պսակի – Էջ[միածնի] տէր[ու­նի] Այվազիկին Սօչխանի պսակ դրամի բաժինն ԶՃ. (600)... միայն աջհամբոյրն սոցա էհաս ԲՃ. (200) դիան:

ծգ. 142ա-40բ Տէրունեաց հոգեբաժնի, վերարկուի սաղմոսի, ամբիծիքի, ժամանակի, քառասնիցի եւ կո­ղոպուտի – Սուրբ Նշանի տէր Յովակիմի որդի Մկրտչի թաղմելայն վերարկու... տէր Յարութիւնի Բա­բի որդի Ղօնդաղսազ Մարտիրոսի հոգ[եբաժնի], ԲՌ. (2000) դիան ժամուց ԱՌԴՃ. (1400) դիան:

ծդ. 140ա-39ա Պսակի քահանայական ժողովրդոց – Ի Կուկիայ բնակեալ Ջավաղեցի Պետրոսի որդի Նիկո­ղո­սի պսակին անդ բնակեալ... վանքի տէր Մելքիսե­դեկի ժող[ովրդոց] Սիմոն Առաքելեանի պսակին:

ծե. 140գ Շամքօռցիւք տէրունի տէր Պետրոսի կնոջ կողոպուտէ էհաս մեզ բաժին... ի մնացորդաց դէւթէ­րացս արդիւնք են, զոր ստացայ ի ներկայութեան Մի­նաս եպիսկոպոսին. Յօհան քահանայ:

ծզ. 138բ-7բ Հոգեբաժինք քահանայական ժո­ղովրդոց – Սուրբ Նշանի տէր Սողոմոնի ժող[ովրդոց] բրուտ Բարսղի հոգ[եբաժնի]... Սահակաշենու տէր Յօհաննէսի ժող[ովրդոց] թօփսազ Յարութիւնի հոգե[բաժնի] ԵՌ. (5000) դիան:

ծէ. 136բա Սրբադրամք թողութեամբ իմով զանց արարեալ քահանայից վանքին մերոյ, աստուստ սկսեալ մնաց առանց կանոնաւոր առաքելոյն յամին 1821, վերջացուցեալ զայս ամենայն մերով վնասուք առաք միայն երեք թուման, զի յետ այսր ընթասցի կարգաւ – Վանքի տէր Ղազարինն... Առնջեցի տէր Ղեւոն­դինն երեք հազար երկու հարիւր դիան, Ենկիճեցի տէր Պետրոսինն:

ծը. 135բ Գանձանակք – Դաշտի խաչն 1816 նոյեմ­բերի սկսեալ մինչ 1818 փետր՛՛ ի փակումն եկեղեցւոյն 13 ամսեայ գանձանակի արդիւնքն ետ տէր Աստուա­ծա­տուրն... էրէցփոխ Զաքարին տասն եւ վեց հազար երեք հարիւր դիան եւ մէկ կոպէկ:

ծթ. 135ա Առաջնորդական գանձանակն – Սուրբ Նշան եկեղեցւոյ գանձապետ Պետրոսն Ամիրանեան Խօջաբէկեանց ութ ամսոյն մինչ ի դեկտեմբերի 17 յամի 1818 եդ եօթն հազար երեք հարիւր յիսուն դիան... պարոն Յովսէփ էրէցփոխն երկու հազար վեց հարիւր դիան:

կ. 134բ Պատարագաց եւ թաղմէլայից – Ի խրմանն ծննդեան օծեալ զվէմն Մօղնւոյ պատարագուց ետուն կնիազ Մադաթովն 5 ոսկի... Խոյեցի Խուտա­վեր­տիի թաղմանն ինն հազար դիան:

կա. 134բ Պատահական հանդիպմանց – Հին Երեւանցի ժող[ովրդոց] Ասատուրեան Ղազարի նշանի փոքր չհասութեան աղագաւ ԴՌ. (4000) դեան... նշա­նադրութեանն ի կողմանէ աղջկանն ետուն երկու ոսկի:

կբ. 134ա-2բ Արդիւնք դրամոց գիւղորէից վիճա­կելոց Սրբոյ Էջմիածնի – Շուլավերինն, (այլ ձեռքով՝ «Ի ձեռն Սարգիս վարդապետին»)... Մէլիք Աղաճանի հոգեբաժինն երկու ոսկի, որ լինի իբրեւ ԵՌԸՃ. (5800), Թ. ոչխար, Թ բեռն ալիւր, Թ. տիկ գինի... պսակի աջ­համ­բոյրն եօթն հազար դիան, պսակադրամի բաժինն երեք հազար երկու հարիւր դիան:

կգ. 132ա-1բ Արդիւնք գիւղորէից ի պտղոյ ցորենոյ եւ գարւոյ – Կուկիոյ գեանջեցւոցն պտուղ երեք կօտ, դաղախմելայն պտուղ երկու կօտ... բօկ սրբադրամ պտուղ դառն խան ցորեան:

կդ. 130ա-29ա Արդիւնք Ղազախու Մակարայվա­նից վիճակին – Ուզունթալի Եսայի Քեօվխի հոգ[ե­բաժնի] պսակի միոյ արդիւնք ԱԿ. (1000) Խաչատուր վարդապետն Թ. կով... ի սոյն ցորենոյ վաճառեալ Սիմէօն վարդապէտն տասն եւ երկու ապպասին տասն եւ չորս հազար հասոյց մեզ զգինն երեսուն եւ երեք հազար երեք ապպասի:

կե. 128բ-7բ Սկիզբն նորոգ տարւոյ եւ նորոգումն տումարագրութեանց տէրունեաց, տնօրհնեաց եւ գերեզմանօրհնեաց ի ծննդեանն – Վանքի եկեղեցւոյ տէր Ղազարինն... վանքի տէր Նիկողոսի երիցն նաւա­կատեաց գերեզմանօր<օր>հնէքն ԲՃ. (200) դիան:

կզ. 126բ-5բ Տումար արդեանց տէրունի մկրտու­թեանց – Էջմիածնի տէրունի վանքի Մելքիսեդի Ան­շի­նենց Յակոբի դուստր Աննայի... Նորաշենու տէր Յակո­բի Սուրգինենց Նիկողոսի դուստր Կատարինէի մկր[տու­թեան]:

կէ. 124ա Տումար արդեանց տէրունեաց նշանի – Վանքի տէր Նիկողոսի Բախալ Սարգսի որդի Գէորգի նշա­նին օրհնութիւնն... պարոն Ասլան Տէր-Դան­իէլեանի նշանին մեր մասն ԲՌ. (2000) դիան:

կը. 123բա Տումար արդեանց տէրունեաց պսակի – Վան­քի տէր Նիկողոսի, բաղալ Սարգսի որդի Գէորգն... կուսի պսակին աջհամբոյր հինգ ոսկի, որ առնէ Ա. բիւր ԴՌԵՃ. (14500) դիան:

կթ. 122ա-1ա Տումար արդեանց տէրունի ննջե­ցե­լոց – Էջ[միածնի] տէրունի Սուրբ Նշանի Տէր Աստուած Ուսնիփէրի հոգ[եբաժին]... Էջ[միածնի] տէր <Էջ­[միած­նի] տէր> Յարութիւնի Ղուրդուղուլցի Թաւթեան Գրիգորի հոգ[եբաժին] ԲՌ. (2000) դիան:

հ. 120բ Արդիւնք յառաջն Սանահնուոյ տէրունի եղեալ պսակաց, ննջեցելոց եւ այլոց – Կաթուղիկէ եկե­ղ[եցւոյ] տէր Վարդանի Բաշբէուկեանց Թամազի­կին անի, տէր Վարդանն եդ ի կողմանէ սրբադրամին նոյեմբեր 20 ԱՌ. (1000) դիան (այսչափ):

հա. 120ա Տումար արդեանց պսակի քահանայա­կան ժողովրդոց – Ջկրաշինոյ տէր Դաւթի ժո­ղ[ովրդոց] լէհինճի Պետրոսի այրիութեան պսակին... խոյեցի տէր Եսայեայ ժող[ովրդոց], խոյեցի Աբրահամի որդի Բաղտասարի պսակի աջ[աջահամբոյր]ն:

հբ. 118ա-7բ Տումար արդեանց հոգեբաժնի քա­հա­նայական ժողովրդոց – Վանքի տէր Ղազարի բազ­մանչի էստատէի հոգեբաժինն... վանքի տէր Ղազարի ժող[ովրդոց] Սապոնչի Մօսենի հոգ[եբաժին]:

հգ. 116ա-5բ Տումար արդեանց սրբադրամի – Ցայս վայր արդիւնք սրբադրամին ըստ նախնի սովո­րութեանն զգետին հարեալ տէր Յոհաննէսն եւ համա­խօհք իւր, յայսմ ամի ըստ անցելոցն, եւ մեք զանց արարեալ ընկալաք միայն <միայն> վասն քանի ամացն մինչեւ ցլրումն 1820 ամին միայն երեք թու­ման... Վանքի տէր Ղազարինն... Սանահնեցի տէր Վար­դանի ժող[ովրդոց] սրբադրամն ԲՌ. ԲՃ. (2200) դիան:

հդ. 115ա-4բ Տումար արդեանց գանձանակի ամե­­­նայն եկեղեցեաց – Կաթուղիկէ եկեղեցւոյնն ետ օրհնութեան արժանաւոր պարոն Գրիգորն Յովսէփեան Ղու­զանեանց... Ջկրաշինոյ առաջնորդական գանձա­նակն ետ աղայ Սօսի իրիցփոխն սկսեալ ի 1819 յուն­վա­րի 10 մինչ 1820 յունվարի 15 ԲՌ. ԲՃԾ. (2250) դիան:

հե. 114ա Տումար արդեանց նուիրանաց վասն պա­տարագի եւ թաղման ննջեցելոց – Ի ծննդեանն զպատարագ մատուցեալ ժամուց էին տուեալ հասա­րա­կութիւնն չորս հազար ինն հարիւր դիան... Շղամազենց Ստեփանի կնոջ թաղմանն ԴՌ. (4000) դիան:

հզ. 114ա-10ա Տումար պատահական նուիրանաց – Տէր Սիմէօնի Մօղնւոյ խոստովանորդի բազազ Սօսի­նի կին Եղիսաբէթն... ի Նազարբէկովեանց գիւղէն ՍԷ­լա­պան Յարութիւնի որդի այրի Դաւթի պսակի աջ­համ­բոյր ԱՌ. ԶՃ. (1600) դիան:

հէ. 109բ-8բ Սրբադրամք եւ պտուղք յամենայն գիւ­ղո­րէից. Շուլավեր – Պտուղ հինգ հարիւր իննսուն եւ վեց կօտ ցորեան վանքական... վասն Հալուպարոյ թէպէտ յառաջ քան զգիւղորայսն պարտ էր գրեալ լի­նիլ, բայց աստ գրեալ լինի, ըստ որում յետոյ նկատե­ցաք, գրել որոշակի վասն արդիւնաւորութեանցն յատ­կու­թեանց ըստ երկասիրութեան տէր Յօհանին, որ հա­մարել լինի արդար եւ օգտակար գործակատար:

հը. 108բ Արդիւնք տէրունեաց աջահամբուրի եւ պսակի յատուկ-յատուկ – Արամուսեցի տէր Գրիգորի ժող[ովրդոց] եւ որդեգիր Նիկողոսի պսակի աջհամ­բոյրն... Բարձապեցի տէր Խաչատուրի դստեր նշանի եւ պսակի արդիւնքն:

հթ. 107բա Արդիւնք տէրունեաց հոգեբաժնի եւ այլ արդեանց իւրաքանչիւր յատկութեամբ որպէս տե­սանի ի ձեռն տէր Յոհանին – Ղարապաղցի Յովսէփի հոգեբաժինն եւ այլ արդիւնքն, զոր թողեալ է գեան­ջե­ցի տէր Աբրահամն... Էջ[միածնի] քահանայից Վաշա­լուն­ցի Ղուկասի հո[գեբաժին]:

ձ. 106բ Քահանայական պսակաց աջհամբոյրն ի ձեռն տէր Յոհան լաւ գործակատար քահանային – Արամուսեցի տէր Գրիգորի ժող[ովրդոց] Դանիէլեան Ա­նանի աթոռահ[արկն]...Հին Երեւանցւոյ ժո­ղ[ովրդոց] Յոհանեան Մկրտչի աջհամբոյրն ԲՌ. (2000) դիան:

ձա. 105բա Քահանայական ժողովրդոց հոգեբա­ժինքն ի ձեռն տէր Յոհան արժանապէս գործակա­տար աւագ քահանային – Էջմիածնեցի տէր Խաչա­տուր ժող[ովրդոց] Խոյեցի Աբրահամի մայր Մարիամի հոգեբաժինն... Էջմիածնեցոց ժող[ովրդոց] Ղարապաղ­ցի Մեսրօպ դայւոյ հոգ[եբաժին]:

ձբ. 104բա Արդիւնք տէրունի մկրտութեանց ի ձեռն տէր Յոհան արժանաւոր գործակատար աւագ քա­հանային – Արամուսեցի տէր Գրիգորի, Խոյեցի Մխի­թարի որդի Բարսղի մկրտութեանն ՌՃ. (1100) դիան... Էջ[միածնի] տէր[ունի] Էջ[միածնի] քահա­նա­յից Ղարսեցի Առաքելի որդի Յարութիւնի մկր[տու­թեան]:

ձգ. 103ա Տէրունեաց նշանի – Ի ձեռն տէր Յոհան արդար գործակատար աւագ քահանային. Շամքորեց­ւոց ժող[ովրդոց] Ծատուրի որդի Աղաջանի նշանի փոքր չհասութեանն... Հին Երեւանցւոց Մանուկեան Պետրոսի նշանին:

ձդ. 102բ-1ա Տէրունեաց տնօրհնեաց եւ գերեզ­մա­ն­օրհնեաց. ի ծննդեանն – Էջմիածնի քահանայից տէ­րու­նի ժողովրդեան ծննդեան տնօրհնէքն ԲՌԱՃ. (2100) շամքարեցի տէր Սահակինն... Եսայեայ որդի ԲԷ­ջանի աթոռահարկին վասն հեռաւոր բարկութեան իրիք:

ձե. 99բա Աստուծով մտեալ ի նոր տարի, նորոգ կարգաւ սկսանիմք գրել զնուիրանս՝ ընկալեալ ի ժո­ղովրդոց. տէրունեաց, տնօրհնեաց եւ գերեզ­ման­օրհ­նեաց – Վանքի եկեղեցւոյ տէր Ղազարինն ըստ անցե­լոյն... Սուրբ Խաչին վանքի տէր Յոհաննէսն գերեզ­մ[ա­ն­օրհնէք] տէր Ղազարինն:

ձզ. 98բ-7բ Արդիւնք տէրունի մկրտութեանց – Վան­քի տէր Ղազարի Մատինենց Դանիէլի դուստր Կա­տարինէ մկրտ[ութեան]... Սուրբ Նշանի տէր Յովակիմի Ակլինցով Կարապետի որդի Մարտիրոսի մկրտու­թեանն:

ձէ. 97ա Տումար տէրունեաց նշանի – Էջմիածնի տէրունի Աբիսալամեանց Ստեփանի որդի Եսայու նշան­օրհնէքի մասն վանքի տէր Յոհաննէսն ետ... Բաս­տամենց Բաստամի նշանօրհնէքն 2 ոսկի:

ձը. 96բ Արդիւնք տէրունեաց պսակի – Կաթուղիկէ եկեղեցւոյ աւագ քահանայ տէր Մելքիսեդեկի տէրունի Պայազիտցի Աւետիքի որդի Յոհաննիսի աջհամբոյրն ԵՌ. (5000) դիան... վանքի տէր Ղազարի Չիտարա­ծեան Յոհաննիսի որդի Յօնանի աջհամբոյրն 1 ոսկի:

ձթ. 95բա Արդիւնք տէրունի ննջեցելոց – Վանքի տէր Յօհանէսի Պետրոսեան Պօղոսի հոգ[եբաժին]... Վանքի տէր Ղազարի Մանթաշենց Յարութիւնի կին Անա խանումի վաճառ. պապի մօտ է սորայ կտակն: Յետին երեսացն:

ղ. 94բ Էջ[միածնի] տէր Վանքի տէր Մելքիսեդի ազ­նիւ Փիրադով Յովսէփի կողոպուտն մեր բաժինն – 1 հին քուրք... 1 մահրամայ, 1820, հոկ[տեմբերի] 28, Մինաս եպիսկոպոս:

ղա. 94ա Էջ[միածնի] տէր զԿարապետն տէր Յօ­հա­նէսի Բայազիթցի Յօհանէսի կողոպուտն – Քօ­պազի չուխայ, փափախս, 13 շօ նոյ[յեմբերի] 9 Մինաս եպիսկոպոս (այսչափ):

ղբ. 93բա Արդիւնք Սանահնւոյ տէրունեաց – Տէր Յոհաննէսն Սահակաշինոյ քահանայի տայինեանց Զու­րա­պի որդի Դանիէլի որդի Զաքարիայի մկրտու­թեանն... Թէմրազ Բաշբէուքեանի դուստր Սօփիի մկրտ[ու­թեան]... զՍարգսի որդի Ղազօի աջհամբոյրն ԲՌ. (2000) դիան:

ղգ. 92բ Արդիւնք Սանահնւոյ տէրունի ննջեցելոց – Մօղնու տէր Շմաւօնի Արղութեանն Շիօշի որդի Սո­լո­մոնի վերար[կուն]... Ստեփանի մայր Շուշանի հո­գե­[բաժ­նի]:

ղդ. 92ա Արդիւնք քահանայական պսակաց – Քա­մօյեանց ժող[ովրդոց] Մամաջանի որդի Պետրէի պսա­կի աջհամբոյրն... տէր Ահարօնի Ստեփանի որդի Դաւ­թի աջ[ահամբոյրն]:

ղե. 91ա Արդիւնք պսակի քահանայական ժո­ղովրդոց քաղաքին – Խոյեցի Եսայեա Գասպարի որդի Սահակի աջհամբոյրն Սուրբ Նշանի տէր Ստեփանի ժող[ովրդոց] Ղազարի որդի Յոհաննիսի աջհմ[ա­մ­բոյրն] (այսչափ):

ղզ. 90բ Արդիւնք քահանայական ժողովրդոց հոգեբաժնի (այսչափ):

ղէ. 90ա Արդիւնք հոգեբաժնի քահանայական ժողովրդոց – Վանքի տէր Աւետիսի ժող[ովրդոց] Տա­տօ­յենց Խանզատի հոգե[բաժնի]... Քամոյենց տէր Դաւ­թի, սառաջ Գիօրկւոյ այրի Թամարի:

ղը. 89ա Արդիւնք սրբադրամի քաղաքի քահանա­յից ժողովրդեանն – Ամենայն մնացորդ աղագաւ ըստ առաջնոցն զանցառութեան զանց արարեալ եւ մեր ի սմին ամի եւս ընկալաք միայն մինչեւ ց1821 ամինն միայն երեք թուման, յետ որոյ ուղղեսցին թերեւս... տէր Վարդանն Սանահնւոյ ԲՌ. ԲՃ. (2200) դիան:

ղթ. 88բ Արդիւնք գանձանակաց աթոռոյն – Բեդ­ղէհէմինն սկսեալ ի 1820 յունվարի 5 մինր 1821 յուն­վարի 3 յղեալ էր աղայ Պետրէ իրիցփոխն, ձեռամբ տէր Մելքիսեդեկ աւագ քահանային... յանձնեցի Սիմէօն արքեպիսկոպոսին Բզնունեան, 1821 յունիսի 9, ձե­ռամբ Գաբրիէլին Ապօզաւրեան:

ա. 88բՍանախլումի եկեղեցւոյ գանձանակն սկսեալ յունվար 31 մինչ ի 25 յունիսի սոյն ամի չորս ամսեանն ետ տրուեցաւ Գրիգորն Լօռու Մելիքեան՝ ի գնալն իւր ի Սղնախ երկու, զի վեց հարիւրն:

ճ. 88ա Առաջնորդական գանձանակաց արդիւնքն – Վանքի եկեղեցւոյնն յետ գնալն յԵրեւան Պապեան տի­րա­ցու Յարութիւնին... ետ աղայ Ստեփանն էրէց­փոխ 7150 դիան:

ճա. 87բ-6բ Արդիւնք Հալուապարոյ գովութեանց արժանաւոր գործակատար տէր Յոհանին յանձնե­ցեալ տէրունեաց տնօրհնեաց մկրտութեանց նշանի եւ պսակաց – Յառնջեցի տէր Ղեւօնդի Աւանեցի Մաթոսի դուստր Ովսաննայի մկրտ[ութեանն]... սորին Մամաջանի դուստր Մարմարի մկրտութեանն:

ճբ. 86ա Տէրունեաց նշանի աջհամբոյրի եւ պսա­կաց – Էջմիածնի տէրունի Բաշգեղացի տէր Յոհան­նի­սի Թօփ­րախղալեցի Թովմասեան Սաղաթէլի պսա­[կի]... Հին Երեւանցւոց Բասենցի Գէորգի որդի Կիրա­կո­սի աջհամ[բոյր]:

ա. 86ա Մնացորդ մկրտութեանց Հալուապարոյ – Տէր Երեմեան Մովսէսի որդի Միխայէլի մկրտութեան... աշտարակեցի Պօղոսի ժամուցն դեկտմ 13:

ճգ. 85ա-4բ Հալուապարոյ հոգեբաժինք տէրու­նեաց Հալուապարոյ, ի ձեռն լաւ գործակատար տէր Յոհան աւագ քահանային – Էջ[միածնի] քահանայից Նշխունեան Ստեփանի որդի Վարդանի վեր[արկու]... տէր Գրիգորի Սարուխանեան Դաւթի հոգե[բաժնի], թաղ­մելայ:

ճդ. 84ա Հալուապարոյ քահանայական պսակաց աջահամբոյրն, ի ձեռն հարազատ գործակալ տէր Յոհան արժանապատիւ քահանային – Առնջեցի Ղեւոնդի ժող[ովրդոց] Յովսեփեան Գէորգի պսակի աջահամբոյրն ԳՌ. (3000)... Հին Երեւանցւոց Մի­րի­մանեան Դաւթի աջահամբոյրն:

ճե. 83ա-2բ Արդիւնք քահանայական հոգեբաժնից Հալուապարոյ, ի ձեռն հաւատարիմ գործակատար տէր Յոհան աւագ քահանային – Յառնջեցի տէր Ղեւոն­դի ժող[ովրդոց] պապի Մարիամի հո­գե[բաժ­նի]... Շամքորեցւոց Աղաճանի մայր Հէրիք­նազի հո­գե[բաժ­նի]:

ճզ. 81բ Հալուապարոյ քահանայից ժողովրդոց սրբադրամն – Հին Երեւանցւոցն Ա. բիւր ԳՌԸՃ. (13800) դիան... Կոնդեցի տէր Յոհաննիսինն տէր Գրիգորն:

ճէ. 81ա-80բ Հալուապարոյ եկեղեցեաց գանձա­նակքն – Սուրբ Գէորգ տէր Ասատուրի եկեղեցւոյ գան­ձանակն սկսեալ ի 1820 յունվարի 19... յաւուր Զատկի զպատարագ մատուցեալ մէկ ոսկի Ստեփան Լազ­րեւն եւ մէկ ոսկի պարոն Բէժան Խատիսովն էր տուեալ, մէկ կապոյտ ասիզնայի պարոն Մինէ Իւանիչն եւ վեց հազար ութ հարիւր հասարակութեանն գումարն:

ճը. 79բ Իմէրէթու ժողովրդոց նուէրքն – Ի ձեռն տէր Մովսէսին ետ Գ. բիւր (30000) յաղագս մարդա­սի­րու­թեան թերեւս (այսչափ):

ճթ. 78բ Ելիսավէտօպօլու արդեանց տումարն (այս­­չափ):

ճժա. 77ա 1822 մարտ մուտն չորեքշբթ. – Բարձա­պեցի տէր Յակոբն տայ հոգեբաժին իւր ժող[ովրդոց] Մխիթարեան Միքայէլին Լ. (30) շահի... տէր Յօհաննէս տէր Ասատուր տայ Բաղմն տնանկ Պետրոսի զոյգ որդւոց՝ Աւագի եւ Գալուստի կնքեցէ մեր բաժին Գ. ապպասի Դ. կոպետ, 127500 դիան, 46000 եւս տէր Սա­հակի գողունիքը:

ճժբ. 76բ Շուլավերայ արդիւնքն – Տէր Սարգսի ժո­ղ[ովրդոց] Մաթէոսի որդի Վանքի պսակին... Սէլէփչանց Մարութի կնոջ հոգե[բաժնի]:

ճժգ. 76ա Խաչինեցի տէր Սիմէօնի ժողովուրդ, Ներ­սէսիան Յակոբի որդի Աբրահամըն... ժողովուրդ Յոհանէսն (1 բառ անընթեռնելի) տէր Մարտիրոս, աջահամբոյրն 200 թուման (՞):

ճժդ. 75բ-3բՔօլակիր. տէր Յակոբի կամ տէր Գա­լուս­տի հոգեբաժինն, Սուշանի հոգե[բաժինն]... տէր Դանիէլի ժող[ովրդոց] Երեւանցի Յոհաննիսի որդի Մկրտչի պսակի աջհամբոյրն:

ճժե. 73ա Պտուղ եւ սրբադրամ յամենայն գիւղո­րէից, ի ձեռն Մինաս արքեպիսկոպոսին, ըստ տու­մա­րագրութեան նորայ ցորեան կամ գարի. կօտ-լիտր – Ի Շուլավերայ պտուղ ցորեան 90, սրբադրամ նաղտ ԶՌ. (6000)... ի Թէլէթ Ամիլախմարի պտուղ ոչ գոյ, սրբադրամ ԹՃ. (900) դիան:

ճժզ. 72ա Պտուղ եւ սրբադրամ Ղազարու մի ի վի­ճա­կին (այսչափ):

ա. Իւղն Սեւքարն – 7 - Է. լիտր, Զ. ստիլ... Աջաջուր գիւ­ղացի Ղարիպի որդի Ուռստամէ պսակելոյ պատ-ճա­ռաւն Ե. ապասի:

բ. Ներսէս վարդապետի հայր Աբազ քէօվխի կո­ղո­պուտն է – 1 հատ եորղան... 1 հատ դեղին շալ գօտի:

ճժէ. 71բ Արդիւնք իւրաքանչիւր գիւղորէից Ղազա­խու (այսչափ):

ճժը. 69բ Արդիւնք ի տնօրհնեաց եւ գերեզման­օրհ­նեաց եւ պատահական ժամուց ի տէրունի ժո­ղովրդոց քաղաքի ի ծննդեանն:

ճժթ. 69բա Վանքի եկեղեցւոց տէր Ղազարի տէ­րու­նեացն տէր Յոհաննիսինն ԶՌ. (6000) դիան... Վարդավառ Աստուածածին Սուրբ Խաչի գերեզման­օրհ­նէք Վանքի տէր Աստուածատուրն:

ճի. 68բ Արդիւնք ի Տէրունեաց մկրտութեանց – Նո­րաշինւոյ տէր Գաբրիէլի մահտեսի Զաքարեան Գրի­գորի որդի Բարսղի մկրտութեանն... Յովակիմի դուստր Ելիսաբէթի մկրտ[ութեան]:

ճիա. 68ա Արդիւնք ի տէրունի մկրտութեանց – Ջկրա­շինոյ տէր Յոհաննսեսի Երեւանցի տիրացու Սի­մէօնի որդի Մովսիսի մկրտութեանն... մէլիք Խուդա­դա­տի որդի Միխայէլի մկրտութեանն:

ճիբ. 67ա Արդիւնք նշանի տէրունեաց – Էջմիածնի տէրունի տէր Ներսիսի ժող[ովրդոց] Իւզպաշոնց Սիմո­նի որդի Պէպանի ընդ Թէլէթէցի... ղարաբաղցի Ոսկա­նեան Աւագի նշանին:

ճիգ. 66բա Արդիւնք պսակաց տէրունեաց քաղաքի – Էջմիածնի տէրունի կաթուղիկէի տէր Յարութիւնի Հասնայ Յոհաննիսի որդի Յարութիւնի պսակի աջհամ­բոյրն... Վանքի քահանայից Դաթօյի որդի Ամիրանի պսակին:

ճիդ. 65բ-4բ Արդիւնք ի ննջեցելոց տէրունեաց – Վանքի տէր Ղազարի Ջիդայածեան Յոհաննիսի Բեթ­ղէ­հէմի տէր Եսայեայ... վանքի քահանայից Միրիմանենց Յօհաննիսի դուստր Կատարինէի վերարկուն:

ճիե. 64ա-3ա Արդիւնք Սանահնւոյ տէրունեաց.

ա. 64ա Ի տնօրհնեաց – Կնեազ Պապայի եւ Դաւթի Ար­ղութեանց տնօրհնէք ետ տէր Եսային Դանդուրեան (այսչափ):

բ. 64ա Ի մկրտութեանց. Ապրիլ 24. – Սուրբ Նշանի տէր Նիկողոսի Շանշեան Մօսինի որդի Միխայէլի մկրտ[ու­թեան] (այսչափ):

գ. 64ա Ի նշանաց – Ջկրաշինոյ տէր Յոհանիսի Տայինեան Համազի որդի Յովսէփի (այսչափ):

դ. 63բ Ի պսակաց – Տէր Վարդանի տէրունի դե­սեատ­նիկ Պօղոսի Կատարինէի պսակ դրամի մասն... Գիօր­կի Դաւթեան Արղութեանց աջհամբոյր պսակ դրա­մի մասն:

ե. 63բ Ի ննջեցելոց – Արղութեանց Ապամազի կին Սուսուդանի հոգե[բաժնի], Ջկրաշինւոյ տէր Յոհան­նիսի ազնիւ Թադդէոս Այվազովի կին Բարբարէի:

ճիզ. 63ա Արդիւնք ի պսակաց քահանայական ժո­ղովրդոց – Շկրաշինոյ տէր Դաւթի ժող[ովրդոց], լէ­հին­ճի Նաւասարդի որդի Զաալինի պսակի աջհամբոյրն 2400 դիան... Նորաշինոյ Խոյեցի տէր Եսայեայ Խոյեցի Մարտիրոսի աջհամբ[ոյր]:

ճիէ. 62ա-1բ Արդիւնք հոգեբաժնից ի քահանա­յա­կան ժողովրդոց – Վանքի տէր Յոհաննիսի Ծուռինեան Մովսիսի հոգե[բաժնի]... Վանքի տէր Մելքիսեդեկի Գէլոյենց Դաւթի հոգե[բաժնի], սորին ժող[ովրդոց] բաղմանչի Գաբրիէլի կին Նինօի հոգե[բաժնի]:

ճիը. 61ա Արդիւնք սրբադրամի քաղաքին – Վանքի տէր Յոհաննիսի, տէր Մելքիսեդեկի... Սանահնեցի տէր Վարդանինն ԲՌԲՃ. (2200), տէր Յարութիւնին Էջմիածնեցի:

ճիթ. 60բ Արդիւնք ի գանձանակաց աթոռոյ Էջ­միածնի – Բեդղէհէմի գանձանակն սկսեալ ի 1821 յունվարի 3 մինչ ի 1822 յունվարի 27 ետ աղայ Պետրէ լաւ էրէցփոխն ի ձեռն տէր Մելքիսեդեկին... նոր ստա­ցաք մեք յամի 1824, յունվարի 28:

ճլ. 60ա Առաջնորդական գանձանակք – Սուրբ Նշա­նի անցեալ 1821 ամին մինչեւ ց13 յունվարի 1822 ամին ետ աղայ Ստեփանն վեց հազար չորս ապպասի:

ճլա. 59բ Հալուապարոյ գովութեանց արժանաւոր ամենահարազատ կամօք աշխատաւոր գործակա­տար աւագ քահանայ տէր Յոհանի Մարտիրոսեան յանձն եղեալ եկեղեցեաց եւ ժողովրդոց արդիւնք տնօրհնեաց եւ ի ժամացուցից տէրունեաց – Էջմիած­նի քահանայից տէրունեաց տնօրհնեաց ի ծննդեանն... Սուրբ Խաչի գերեզմանօրհնէք շամքորեցի քահանայքն ետուն տէր Աստուածատուրեան տէր Յոհաննէսն:

ճլբ. 59ա Սուրբ Էջմիածնայ տէրունեաց կողո­պուտք ի ձեռս մեր եղելոց – Ի սոյն ամի, ի մայիսի 9 վախ­ճանեալ բրուդ Յակոբի կնոջն... Բ. կողոպուտս (վաճառեալ ի ձեռս դալլայ) գոյանայ դրամ ԳՌ. (3000) եւ մէկ ապսի:

ճլգ. 59ա Կողոպուտ կիսեալ յիմ տաշեղէն էին, ամէնն գրին ի ներքոյ մի ըստ միոջէ – Չուխայ հիմտաշ Բ. ապասի... հին տիլօ բօղչայ Բ. շահի:

ճլդ. 59ա (1821 նոյ. մուտն Գ. շբթ.) – Նոյ՛՛ Շամքօռ տէր Սահակն տայ ի մկր[տութեան] Պաղտասարեան Աս­րու... կողոպուտն դեռ ոչ բերին:

ճլե. 58բ Հալուապարոյ տէրունի մկրտութեանց արդիւնք ի ձեռն անխարդախ գործակատար տէր Յո­հան արժանապատիւ աւագ քահանային – Արամու­սե­ցի տէր Գրիգորի տէրունի Խաչատուրի Ռօստամի մկրտու­թեանն... տէր Յոհաննէսն տէր Աստուածատու­րեան Յովասափի որդի Յոհաննսի մկր[տութեան] հոկ՛՛ 29:

ճլզ. 58ա Բաշգեղացի տէր Յոհաննիսի էստատի դուստր Մարթայի նշանին:

ճլէ. 58ա Ի Քարթլու նահանգէ եկեալ Մէզուրեան Միքայէլն 25 ամաց կուռսն եւ ի 22 փետրվարի պսա­կի ընդ Սուրբ Էջմիածնայ... աւագ քահանայ տէր Յօ­հան­նէսին, մին հազար չորս հարիւր եօթանասուն դեան:

ճլը. 58ա Տէր Յոհանի նշանակեալ Մկրտչեան Նա­վա­սարդի պսակիլն, որոյ պսակ դրամի մասն գրեալ... ոչ գտանի գրեալ ի տումարին:

ճլթ. 58ա Յունվարի 27 – Դուշեթեցի տէր Գրիգորի ժող[ովրդոց] Պետրոսի որդի Շաքարօն 22. ամաց...

ճխ. 57բ Արդիւնք ի տէրունեաց նշանաց եւ պսա­կաց, ձեռամբ արժանապատիւ գործակատար տէր Յո­հան աւագ քահանային – Հին Երեւանցի տէր Մկրտչին օրհնէ զնշան Աւանեցի Իսումի դուստր Սա­ռայի... Պետրոսի դուստրն ընդ Նավթլուղեցի Աբրա­հա­մին պսակեալ, պսակ դրամի մասն աղջկան:

ճխա. 57ա ՅԱրամուսցի տէր Գրիգորն մկր[տու­թեան] ի ծերա՛՛ Կոնտեցի տէր Յօհանիսի ժո­ղ[ովրդոց] Յօհանիսի դուռս... ծնեալ հոկտեմ՛՛ 14 մկր[տութեան] 24:

ճխբ. 56բա Հալուապարոյ տէրունի ննջեցելոց արդիւնք ի ձեռն յոյժ հաւատարիմ գործակատար տէր Յոհան աւագ քահանային Մարտիրոսեան – Էջ­միածնեցի քահանայից Ղարսցի Ռօստոմի որդի Խա­չա­տուրի վերարկուն... Բարձապեցի տէր Յակոբի Խոյեցի Պետրոսեան Մկրտումի հոգե[բաժնի] ԲՌ. (2000) դիան ժամուց ԲՃ. (200) դիան գումարն:

ճխգ. 55բ Հալուապարոյ քահանայական պսա­կաց արդիւնք ի ձեռն արժանաւոր գործակատար տէր Յոհան պատուական աւագ քահանային – Բար­ձա­պեցի քահանայից ժող[ովրդոց] Սահակեան Սիմոնի պսա­կի աջհամբոյրն... Բաշգեղացի տէր Յոհաննիսի Գրիգորեան Յարութիւնի աջհամբոյրն:

ճխդ. 54բա Հալուապարոյ հոգեբաժինք քահանա­յա­կան ժողովրդոց ի ձեռն տէր Յոհան արժանա­պա­տիւ աւագ քահանայ՝ յոյժ մտերիմ գործակատարին – Շամքորեցւոյ ժող[ովրդոց] Հասրաթի կին Հռիփսի­մէի հոգե[բաժնի]... Շամքորեցւոց Պապեան Եսային 40 ամաց վախճանեալ հոգե[բաժնի]:

ճխե. 53բ Հալուապարոյ սրբադրամն յամենայն ժո­ղովրդոց – Տէր Աստուածատուրեան տէր Յոհան­նէսն վասն 47, տանց տէրունեաց իւրոց... տէր Աբ­րա­համն հանգուցեալ, հասարակութեանն, տէրունեացն:

ճխզ. 53ա Հալուապարոյ եկեղեցեաց գանձա­նակքն – Սուրբ Գէորք տէր Ասատուրի եկեղ՛՛ գանձա­նակն սկսեալ ի 1821 յունվարի 19... ետ պարոն Աղա­բաղն տասն ամսոյ արդիւնք մէկ թուման:

ճխէ. 52բ Արդիւնք ժամուցի թաղման կամ այլ եւ այլ պատահական նուիրանաց – Պատարագեալ ժա­մոց ետուն աղայ Ստեփանն Գիւլիփաշեան... Ամիրենց Ստեփանի կնոջ թաղմանն երկու ոսկի:

ճխը. 52ա Ահա այսպիսի բազմօք փորձ գտա­նիլն... Ողջ լե՛ր եւ մեք ամենայն բազմութեամբ հոգե­ւո­րա­կանաց մերոց եմք եւ մնամք ձեզ միշտ բարեա­ցա­պարտ եւ յաւերժ աղօթարար, ողորմած տէ՛ր, ձերոյ պայծառափայլութեան ամենախոնարհ ծառայ Եփրեմ պատրիարգ Հայոց: Ի 18երորդ աւուրն փետրվարի, ի 1814 ամի, յԱրարատեան Աթոռս Հայոց, ի Սուրբ կաթուղիկէ[ն] Էջմիածին»:

–52ա վերը ԺԹ. դարի հետագայ՝ այլ ձեռքով ծնթ. «Որ ինչ իմ ատեստատն է, նոյնն գրեցաւ կնիազ Գօլի­ցի­նին եւ Թիֆլիզոյ կուսակալ Նիկօլա Ֆէօտօրիչ Րտիշ­չեւին, միայն ի վերջոյ սոյն հատուած յաւելեալ ի նոցա գրութիւնսն»:

ճխթ. 51բ-49բ Շուլավերու արդիւնքն – Յարու­թիւնի որդի Մարտիրոսի պսակին... Խաչատուրի որդի Մեսրոպի աջհամբոյրն, ի Բօլնիսոյ, ի Դումանիսայ... ի Չուղուրէթէ – Շավաղ Սօլոմոնի պսակի աջհ[աբոյրն], Ալիխանի որդի Ստեփանի կուսական պսակի աջ­համ­բոյրն:

ճծ. 49ա Պտուղ եւ սրբադրամ յամենայն գիւղո­րէիցն վերոգրեցելոց (այսչափ):

ճծա. 48ա Մակարայվանից վիճակի պտուղ եւ սրբադրամն հաւաքեալ ի ձեռն Շամշատինոյ Գրիգոր արեպիսկոպոսի եղբայր Յարութիւն վարդապետին եւ տէր Յոհաննէս քահանային Մամեան – Աշուղի գիւղն պտուղ... գումարն սրբադրամոց հինգ թուման երկու հազար երկու հարիւր դեան, իսկ գումարն պտղոց ցորենոյ երեսուն եւ հինգ թաղար երկու խան:

ճծբ. 47բ-6ա Մակարայվանից վիճակի տարեկան արդիւնքն, հաւաքեալք ի ձեռն Շամշատինոյ Յարու­թիւն վարդապետին եւ տէր Յոհաննէս քահանային Մանեան՝ յամսեանն սեպտեմբերի – Աշուղի գիւղ, Սա­հակ Քեօվխայի Յակոբեան հոգեբաժինն թաղմե­լայ... Խաչատուրեան Նազարի հոգե[բաժնի] վեց ապ­պա­սի:

ճծգ. 23ա 316 չանաղ յանձնեալ են մեր տղայոցն, որ է 22 ոսկի... եթէ 2 եւս ծանր կշռեալն լինի 3 կօտն:

ճծդ. 23բ Այր ազգասէր հայրենասէր եւ բարերար ի կեանս եւ ի մահ արժանի է պատուոյ (այսչափ):

ճծզ. 22բ Ախալգօրւոյ եկեղեցւոյ – 1-ԹՃ 11, միւսն 535, 542 դեանց. Արեւմտեան կողմսն եկեղեցւոյ դռան քարի վրայ թիւ գրեալ էր 911... արեւմտեան կողմն կից ընդ որմոյն արձանագրեալ էր թիւ 542:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1աՎերջացեալ թէվթէրն որ յառաջնոց, նորոգ թէվ­թէր տնօրինեցաք այսպէս վասն ամենայն տեսակ ար­դեանց առանձինն առանձինն՝ առ ի լինիլ պարզ հայե­լի յետնոցն մերոց յաջորդաց սրբազան արհեաց՝ գե­րա­պատիւ եղբարց, զոր չունելով ես ինքն յիմոց նա­խոր­դաց, բազում տաժանեցայ մինչեւ կարողացայ հասա­նիլ այսչափ. Ներսէս արքեպիսկոպոս (նման՝ 178ա):

167բ1817. Որովհետեւ անցեալ 1816 ամի տու­մարն վասն անզգուշութեան ո՛չ յաջողեցաւ գրել ըստ հար­կաւորութեանն՝ հանդերձ ինչ-ինչ գիտելեաց ծանօ­թու­թեամբք, նորին աղագաւ փոխեալ զկարգ սոյն տու­մարագրոյ՝ այն կողմն, որ սկիզբն էր սոյն գրոց, վերջին արարեալ զայն յայսմ ամի. նորոգ աստուստ սկիզբն արարեալ, յետ ծանօթութեանցն նշանակելոց ի վերոյ գրեմք ըստ կարգի զարդիւնս ամենայն ստա­ցեալս ի ժողովրդոց՝ ըստ իւրաքանչիւր տեղեացն նուիրանաց, որոշակի որոշակի:

164աԱրդիւնք տէրունեաց պսակի, ոյր վասն առնուն քահանայք, նա եւ վասն թագ վեր առնելոյ սե­ղա­նագին, վասն հետ գնալոյ դրամ խաչի, մոմ, հա­լաւօրհնէք եւ պսակադրամ, զորոց ես լուայ տակաւին յանցեալ ամին եւ չունեցայ մինչեւ ցայժմ զժամանակ հաւաստելոց, այլ ես ստացեալ եմ միայն զերկուսն յերից պսակդրամացն եւ այլ ոչ ինչ բնաւ, միայն մի անգամումն ի քահանայից ետ ինձ, նա եւ վասն հա­լաւօրհնէքի ստացեալ արդեանց երկուքն յերից, զոր թէ կամիցիս, կարես գտանեալ ի տումարն անցեալ ամի տէրունեաց պսակի արդեանց:

99բ1820. Աստուծով մտեալ ի նոր տարի, նորոգ կարգաւ սկսանիմք գրել զնուիրանս՝ ընկալեալ ի ժո­ղովրդոց:

69բ1821. Աստուծով մտեալ ի նոր տարի՝ հազար ութ հարիւր քսան եւ մէկ ամի փրկչին աշխարհի եւ ՌՄՀ. (1821) ամի հայոց, նորոգ աստուստ սկսանիմք գրել կարգաւ զամենայն տեսակ արդիւնսն՝ նուիրեալս ի ժողովրդոց մերումս վիճակի, ըստ իւրաքանչիւր կարգի նուիրանացն, եւ քաղաքի եւ գիւղորէից՝ ուստի ընկալեալք լինին նուիրանքն:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկին՝ «Հմր 1, օրինակ տումարին վի­ճա­կային արդեանց Տփխիսոյ, գրեալ ի ձեռն առաջ­նոր­դի տեղւոյն Ներսէս արքեպիսկոպոսի (որ յետոյ կաթողիկոս), սկսեալ ի 1816 ամաց հետէ ցամ Տեառն 1826, յերկու հատորս, որք ամբողջ ձեռագիր են նորին արժանայիշատակ հայրապետին: Ունի ի սկիզբն յիշա­տակարան ինչ ի Ներսիսէ վասն կազմելոյ տումարացն: Վրթանէս վարդապետ, 769/2918, Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պոս]», մէջքին՝ 769:

2919

0ՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՄԱՆՈՒԷԼԻ ԿԻՒՄՈՒՇԽԱՆԵՑՒՈՅ

ԽԵՐՍՈՆ, ԳՐԻԳՈՐԻՊՕԼ, ՓՕԹԻՇԱՆ, ԵԱՇ

ՌՄԾԳ.-ՌՄԿ. – 1804-1811

ԹԵՐԹ՝ 116 (գրչի էջակալում՝ 1-121, որ է 2ա-63ա). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 12բ, 13բ, 18բ-9ա, 26բ, 30ա, 31բ-2բ, 34բ, 57ա, 62բ-116բ: ՊՐԱԿ՝ 1-10x10 (Ա, Բ 11, Ժ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. երկնագոյն, լու­սագծերով, լուսադրոշմով՝ թագակիր ոճաւորուած զինանշան, մէջը արջ, նիզակ ուսին, «ЯМВСЯ, 1809» ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,5x 20,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (31x18.4): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 14ա), շղագիր (նմուշ՝ 45ա): ՏՈՂ՝ 29-42: ԿԱԶՄ՝ նախշազարդ թուղթ, մէջքն ու անկիւնները՝ շագանակագոյն կաշի, երկու կապիչ թելով, միջուկը՝ ստուարարթուղթ, աստառը՝ երկնագոյն թուղթ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 14ա

Новый рисунок

Նմուշ 45ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, կապիչ թելերը Բ. փեղ­կից պոկուած, թերթերը տեղ-տեղ պատռուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-62ա 0րինակք ոմանց հարկաւոր գրութեանց ի ժամանկէ սրբազան Եփրեմ արքեպիսկոպոսին հայոցն Ռուսանստանեաց, հրամանաւ Գրիգորիպօլ քաղաքի յաջորդ անուանելոյն իմոյ եւ ընդ Գրիգոր վարդապետի՝ սպասաւորի տեառն Յովսէփայ արք­եպիս­կոպոսի, ազգային հաշիւ պահանջելոյն վէքի­լութեանն, որ ինչ ըստ տեղւոյն վայելչութեանն գրու­թիւնք եղեն, օրինակքն սուտ գտանին

ա. 3ա 0րինակ առաջին մատուցեալ գրոյս առ ղրաժտանցկի կուպեռնաթորն Խերսօնի՝ ձերոյ գերազանցութեան ողորմած տէր Ալէքսէ Մաթֆէիչ – Նորին սրբազանութեան հայոց արքեպիսկոպոսին Եփրեմայ... 1804, մայիսի 13, Ի Խերսօն կուպեռնին:

3բՀմր 1 թարգմանութենէ Ваше превосхо­тельство милостивый государь, Алексей Мат­ве­вич – Его высокопреосвещенство архиепископь Ефремь и его высокоблагорадие... 1804го года:

բ. 4ա Ձերոյ գերազանցութեան ողորմած տէր Ալեք­սէ Մաթֆէիչ – Որովհետեւ պարտաւորութիւն է ինձ հոգալ... 1804, մայիսի 14, ի Խերսօն կուպեռնայն:

4բՀմր 2 թարգմանութենէ եւս՝ Его превосходи­тельству – Такь какь по обьизонности долж­ностью на... 14го майя 1804, Херсон:

գ. 5աբ Բարձր սրբազան հօր ողորմած տեառն իմոյ եւ վեհազնեայ իշխան աղայ Մինաս բարերարի, խո­նարհութեամբ յայտարարութիւն – Ողորմու­թեամբն Աստուծոյ ողջամբ ժամանեալս... 1804, մայի­սի 18, ի Խերսօն կուպեռնայն:

դ. 6ա-7ա Ձերոյ սրբազանութեան ողորմած տեառնդ յայտարարութիւն. նոմերայ 5 – Սրբազանու­թեանդ աղօթիւք ժամանեցաք աստ... 1804, մայիսի 28, ի Գրիգորիպօլ քաղաքի:

ե. 7բ Գրիգորիպօլու հայոց բարեկարգ մաղիստ­րա­թիդ ի յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ խոնար­հա­բար յայտարարութիւն նոմեր 6 – Ըստ հրամանի սրբազան առաջնորդին ձեր տեառն Եփրեմայ... 1804, մայիսի 31, ի Գրիգորիպօլ քաղաք:

զ. 8ա Քաղաքական կոլովայ պարոն Յարութիւն Յօ­հանով եւ այլ քաղաքական հոգաբարձուացդ հար­ցումն. նոմերայ 4 – Նորին սրբազանութեան հայոցն Ռուսաստանեայցս... 1804, մայիսի 25, ի Գրիգորիպօլ քաղաք:

է. 8ա Արժանապատիւ Մանուէլ վարդապէտ Գրի­գո­րի­պօլու Տումէ յայտարարութիւն – Ձեր արժանա­պա­տուութեան թուղթն... 1804, մայիսի 26:

ը. 8բ Ձերոյ ազնուականութեան նաչալնիլիդ Գրի­գորիպօլու Ըռաման Խրիստաֆօրիչ. ողորմած տէ՛ր իմ. նոմերայ 7 – Այսու խորհրդական գրով իմով... 1804, մայիսի 31, ի Գրիգորիպօլ քաղաք:

թ. 9ա Ազնիւ Յարութիւն Մակարիչ. իմ յատկա­ցեալ սիրելի՛. նոմերայ 8 – Ողորմութեամբն Աստուծոյ մայիսի 10ին... 1804, յունիսի, ի Գրիգորիպօլ:

ժ. 9բ Ձերոյ գերազանցութեան ողորմած տէ՛ր. նոմեր 9 – Այսու խոնարհական գրով... 1804, յունիսի 9, ի Գրիգորիպօլ:

ժա. 10ա Ձերոյ բարձր գերազանցութեան ողոր­մած տէ՛ր. նոմեր 13 – Յուսալով իմ նախ յԱստուած... 1804, յունիսի 9, ի Գրիգորիպօլ:

ժբ. 10բ Ձերոյ ազնուութեան Ռաման Խրիստո­ֆօ­րիչ, պօլիցմերստր Գրիգորիպօլու, իմ ողորմած տէ՛ր – Գրիգորիպօլու Տումէն 1804, մայիսի 26ին... 1804, յունիսի 8, ի Գրիգորիպօլ:

ժգ. 10բ Գրիգորիպօլու բարեկարգ մաղիստրաթի յարգելի դատաւորացդ, ի յաջորդ Մանուէլ վարդա­պետէ յայտարարութիւն – Սոյն քաղաքի Ղաւշա­նացւոց մահլէի... 1804, յունիսի 9, ի Գրիգորիպօլ:

ժդ. 11ա Պատասխանի մաղիստրաթին առ մեզ – 1804 յունիսի 10, ի Գրիգորիպօլ... 1804, յունիսի 9, ի Գրիգորիպօլ:

ժե. 11բ Նոմեր 15 Ի Գրիգորիպօլու հոգեւոր կա­ռա­վարութեան յաջորդ... 1804, յունիսի 8, ի Գրիգորի­պօլ:

ժզ. 12ա Ձերոյ բարձր սրբազանութեան ամենայն հա­յոցն Ռուսաստանեաց առաջնորդ, ողորմած տեառնդ. ի յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ յայտարա­րու­թիւն ձերոյ ազնուութեան Ռաման Խրիստոֆօրիչ պօլիցիդ Գրիգորիպօլու – Վասն հոգեւոր հարկաւո­րու­­թեան առաջի մեր... 1804, յունիսի 7, ի Գրիգորի­պօլ:

ժէ. 13ա Գերազնիւ Պավլ Պետրովի՛չ, իմ ողորմած բարեկա՛մ – Ոչ յուսացի մինչեւ ցայժմ... 1804, յունիսի 14, ի Գրիգորիպօլ:

ժը. 14աբ Ձերոյ սրբազանութեան ողորմած տեառն աստուածաշօշափ սրբոյ աջոյն խոնարհ ծա­ռայութեամբ համբոյր. նոմեր 16 – Ի ձերդ սրբա­զա­նու­թենէ մայիսի 16... 1804, յունիսի 12, ի Գրիգորի­պօլ:

ժթ. 14բ-5ա Բարձր արժանապատիւ եղբօր իմոյ տէր Մեքիսէթին... 1804, յունիսի 22, ի Գրիգորիպօլ քաղաքի:

ի. 15բ Ձերոյ սրբազանութեան առաքելաշաւիղ արքեպիսկոպոսիդ ամենայն հայոց Ռուսաստա­նեաց. Ի Գրիգորիպօլու հոգեւոր կառաւարութենէ յայ­տարարութիւն. նոմեր 24 – Մեք՝ ստորագրեալ քահանայքս... 1804, յունիսի 23:

իա. 16ա Գրիգորիպօլու հայոց բարեկարգ մա­ղիստ­րաթի պատուելի դատաւորաց, ի յաջորդ Մա­նուէլ վարդապէտէ յայտարարութիւն. նոմեր 25 – Ամ­սոյս 23 ի նոմերայ 508 գրեցեալ... 1804, յունիսի 24, ի Գրիգորիպօլու հոգեւոր կառաւարութիւնն:

իբ. 16բ 15բ Ձերոյ բարձր գերազանցութեան ողոր­մած տէ՛ր. նոմեր 27, 28 – Մեք ստորագրեալ ծառայքս քոյին... 1804, յունիսի 23, ի Գրիգորիպօլ:

իգ. 17աբ Ձերոյ բարձր սրբազանութեան ողոր­մած տեառնդ խոնարհ յայտարարութիւն. նոմեր 35 – Յու­նիսի 30 նոմերայ 34 մատուցի ընդ ծառայութեան իմոյ եւ զորպիսութիւն... 1804, յուլիսի 4, ի Գրիգորի­պօլ:

իդ. 18ա Ձերոյ սրբազանութեան տեառնդ Գրիգո­րի, իմ գերապատիւ եղբօր սիրով յայտարարութիւն. նոմեր 37 – Իմով ամենախոնարհ խնդրանօք... 1804, յուլիսի 8, ի Գրիգորիպօլ քաղաք:

իե. 19բ-20ա Ձերոյ բարձր սրբազանութեան ողոր­մած տեառնդ առանձնական յայտարարութիւն. – Նորին գերազանցութեան վեհազնեայ բարերարն... 1804, յուլիսի 18, ի Գրիգորիպօլ:

իզ. 20բ Ձերոյ բարձր գերազանութեան ողորմած տէ՛ր. նոմեր 49 – Ձերոյ բարձր գերազանցութեան ողոր­մու­թեամբ... 1804, յուլիսի 27, ի Գրիգորիպօլ:

իէ. 21ա Ձերոյ բարձր բարեծնութեան Ալէքսէ Իվա­նիչ, իմ ողորմած տէ՛ր. նոմեր 50 – Տեսանելով իմ յայտր... 1804, յուլիսի 27, ի Գրիգորիպօլ:

իը. 21բ Իւրոյ կայսերականի մեծութեան ի մէջ Գրի­գորիպօլու բարեկարգ մաղիստրաթի պատուելի դատաւորացդ ամենախոնարհաբար խնդիր. նոմեր 53 – Իւրոյ կայսերականի մեծութեան բարեհաճու­թեամբ... 1804, յուլիսի 26, ի Գրիգորիպօլ քաղաքի:

իթ. 22աբ Ձերոյ բարձր սրբազանութեան եւ նորին վեհազնութեան ազգային բարերարի. մեր ողորմած տերանց խոնարհ ծառայութեամբ յայտարարութիւն. – Մեք՝ ստորագրեալ հոգեւորականք եւ մարմնաւորա­կանք... 1804, յուլիսի 26, ի Գրիգորիպօլ քաղաք:

լ. 23ա-4բ Ձերոյ բարձր սրբազանութեան եւ նորին վեհազնեայ բարերարի, իմ ողորմած տերանց. նոմեր 57 – Ի սրբազան հօրէդ ամսոյս է գրեցեալ... 1804, յու­լի­սի 31, ի Գրիգորիպօլ:

լա. 25ա Ազնիւ եւ թիթուլերնի սավետնիկ Ռաման Խրիստոֆօրիչ, պօլիցմեստր Գրիգորիպօլու, իմ ողոր­մած տէ՛ր. եւ Գրիգորիպօլու հայոց եկեղեցւոյ... 1804, յօգոստոս 4, ի Գրիգորիպօլ:

լբ. 25բ-6ա Ձերոյ գերազանցութեան Պավըլ Պետ­րովիչ, իմ ճշմարիտ բարեկա՛մ – Լսելով իմ գերազնիւ բա­րեկամիդ գնալն ի Խերսօն... 1804, յօգոստոս 8, ի Գրիգորիպօլ:

լգ. 27աբ Առ Ղրիմու յաջորդ Թադէոս եպիսկո­պոսն գրեցելոյ կօբեայն է. գերապատիւ Թադէոս սրբազան եպիսկոպո՛ս, իմ գթառատ հա՛յր. նոմեր 65 – Ըստ մարգարէին՝ Մեծ են գործքն Աստուծոյ... 1804, յօգոստոս 12, ի Գրիգորիպօլ:

լդ. 28ա Գերազնիւ պօլիցմեստր Գրիգորիպօլու. նո­մերայ 754 եւ 755 – Գրեալ շոբշիթդ նոմերայ 754... 1804, սեպտեմբեր 19, ի Գրիգորիապօլ:

լե. 28բ-9բ Վեհազնեայ իշխա՛ն եւ բազմավաս­տակ բարերա՛ր ազգի մերոյ, իմ ողորմած տէ՛ր – Գի­տե­լով իմ զազգասիրական բարս... 1804, սեպտեմ­բեր 22, ի Գրիգորիպօլ:

լզ. 30բ Ձերոյ գերազանցութեան Ռաման Խրիս­տա­ֆօրի՛չ, պօլիցմիստր Գրիգորիպօլու, ի յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ շօպշիտ.. նոմեր 110 – Աստ, հայոց եպիսկոպոսական տանն մէջ... 1804, հոգ 22, ի Գրի­գորիպօլ:

լէ. 31ա Գրիգորիպօլու բարեկարգ մաղիստրաթի պատուելի դատաւորացդ, ի յաջորդ Մանուէլ վար­դա­պէտէ շօպշիտ – Սոյն քաղաքի եպիսկոպոսական բնակութեան... 1804, հոգտ 24, ի Գրիգորիպօլ:

լը. 33աբ Յարգապատիւ հայոց պատրիարգիդ Կոստանդնուպօլսոյ՝ տեառն Յօհաննու եպիսկոպո­սի. մատչի յարգութեամբ – Արդարեւ ի բազում ժամանակաց... 1805, հոկտեմբեր 8, ի Գրիգորիպօլ:

լթ. 34ա Առ Կոստանդնուպօլսոյ պատրիարգն երկրորդ գիր. Յարգապատիւ հայոց պատրիարգիդ Կոստանդնուպօլսոյ՝ սրբազան Յօհաննու արքեպիս­կո­պոսի. մեծաւ յարգութեամբ – Հրամայէ ի խրատ իմաստունն... 1806, սեպտեմբեր 10, ի Գրիգորիպօլ:

խ. 35աբ Առ սրբազան առաջնորդն վասն Մօսկոֆ գնալոյ. ձերոյ բարձր սրբազանութեան ողորմած տէ՛ր. նոմեր 11 – Բարձր սրբազան տեառնդ սոյն թուոյ յունվարի 16... 1806, փետրուար 15, ի Գրիգորիպօլ:

խա. 36աբ Առ սրբազան առաջնորդն վասն դպրա­տան. Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ողորմած տէ՛ր. նոմեր 14 – Յայսմ թուոյ, յունվարի 23... 1806, փետրուարի 20, ի Գրիգորիպօլ:

խբ. 37աբ Առ աղայ Մինասն. Վեհազնեայ իշխան աղայ Մինաս Լազրի՛չ, ողորմած տէ՛ր. – Նախ ուրա­խութեամբ սրտի շնորհաւորեմք... 1801, մարտի 31, ի Գրիգորիպօլ:

խգ. 38ա Ի Գրիգորուպօլու քաղաքն կօլովայէ եւ տումէ. առ ձերոյ ազնուութեան պատուելի Խարա­խա­շովի – Նորին վեհազնութիւն աղայ Յովակիմ Լազ­րի՛չ... 1808, յունվարի 25, ի Գրիգորիպօլու մաղիստ­րաթն:

խդ. 38բ-40ա Վեհազնեայ բարերար աղայ Յովա­կիմ Լազրիչ, ողորմած տէ՛ր – Նախապէս շնորհաւորեմ զհրաշափառ... 1808, ապրիլի 2, ի Գրիգորիպօլ:

խե. 40աբ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ողորմած տէ՛ր – Յայսմ ապրիլի 2 որ ինչ գրեալ եմ... 1808, յապ­րիլ 9, ի Գրիգորիպօլ:

խզ. 41աբ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ողորմած տէ՛ր – Յուլիսի 1ին գրեալն ստացայ 12, յորում նշանա­կեացեալ էր... 1808, յուլիսի 31, ի Գրիգորիպօլ:

խէ. 41բ-2ա Ձերոյ վեհազնութեան ողորմած տէ՛ր – Զոր ինչ հոգեւորն էր... 1808, յուլիսի 31, ի Գրիգո­րի­պօլ:

խը. 42բ-3ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ողոր­մած տէ՛ր – Որպէս յառաջագոյն գրեալ էի, թէ մաղիսթ­րաթն եւ տումն յատուկ... 1808, սեպտեմբերի 17, ի Գրիգորիպօլ, նոմեր 118:

խթ. 43աբ 0րինակ վասն Եաշու տէր Մարկոսի գրոյն. յաջորդ Մանուէլ վարդապետէ հրաման Եաշու տէր Մարկոս Աւագովիդ եւ այլ քահանայից – Վասն յանցանաց տէր Մարկոսիդ, որ սրբազնակատար կաւա­լիէր Դանիէլ կաթողիկոսն... 1808, դեկտեմբերի 1, ի Փօթիշան:

ծ. 43բ-4ա 0րինակ տէր Առաքելի արձակմանն. յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ առ Փօթիշանու տէր Առաքել Առաքելովիդ եւ այլ քահանայից հրաման – Վասն յանցանաց տէր Առաքելիդ, որ սրբազնակատար կաւալիէր Դանիէլ կաթուղիկոսն... 1808, դեկտեմբերի 4, ի Փօթիշան քաղաք:

ծա. 44բ-5բ Գերապատուելի Կարապետ ամիրայ Սարաֆլար Քեահեասր Ազնաւուրեան, ողորմած տէ՛ր – Նախապէս հարցանեմ զառողջութենէ... 1809, յուն­վարի 1, ի Փօթիշան:

ծբ. 46ա-7ա Յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ առ Եա­շու հայոց քահանայսն հրաման – Ըստ հրամանի բարձր սրբազան Եփրեմ արքեպիսկոպոսի... 1809, յունվարի 5, ի Փօթիշան:

ծգ. 47բ-8ա Յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ առ Փօթիշանու հայոց քահանայսն հրաման – Ըստ խնդրոյ ձերդ պատուելի քահանայից... 1809, յունվարի 12, ի Փօթիշան:

ծդ. 48բ-50բ Վասն մահու Երուսաղէմայ նուիրակ Յովսէփ վարդապէտին. Գերապատուելի մահտեսի Նիկողոս եւ մահտեսի Ստեփան ամիրա՛յք, իմ յա­տուկ բարերա՛րք – Յուլիս ամսոյ գրեալն ձեր... 1809, յունվարի 14, ի Փօթիշան:

ծե. 51աբ Յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ առ Փօ­թի­շանու պատուելի քահանայսն եւ առ եօթն պա­տուեալագոյն աղաչայսն, որք գրով մերով յատկացել են ի վերակացութիւն հոգեւոր գործոց. հրաման – Որպէս ի ներկայութեան պատուելի իշխանաց... 1809, յունվարի 13, ի Փօթիշան քաղաք:

ծզ. 52աբ Գերադրական Սրբոյ Աթոռոյն Երուսա­ղէ­մի վէքիլ Յակոբ եպիսկոպոսի սուրբ աջոյն համ­բոյր նուիրի ի Փօթիշան քաղաքի յառաջաւոր ան­ձանց – Ի ժամանիլ աստ սուրբ Երուսաղէմայ նուի­րակ... 1809, յունվարի 15, ի Փօթիշան:

ծէ. 53աբ Յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ առ Եաշու տէր Մարկոս Աւագովն հրաման – Ըստ հրամանի բարձր սրբազան Եփրեմ... 1809, յունվարի 10, ի Եաշ քա­ղաք:

ծը. 54աբ Յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ առ Եաշու տէր Մարկոս աթոռակալիդ եւ պարկեշտասուն տէր Ներսես քահանայիդ հրաման – Փետրուար 16 զպա­տաս­խան պատուելի... 1809, մարտի 11, ի Գրիգորի­պօլ:

ծթ. 55ա, 57բ-8բ Սրբազնակատար ողորմած տէ՛ր – Հայրական խնամով առանձնական տոմսակ... 1811, յու­լիսի 27, ի Գրիգորիպօլ:

կ. 55բ-6բ Յաղագս Ղրիմու վանից եւ առաջնոր­դա­կան գործոցն – Սրբազնակատարն ընդհանուր ազգի մերոյ վեհապետ եւ կաթուղիկէ եկեղեցւոյ դիտա­պետ ողորմած տէ՛ր... 1811, յունիսի 27, ի Գրիգորի­պօլ:

կա. 59ա-60ա Յարգելի Յօհաննէս արքեպիսկո­պոս եւ առաջնորդ Ռուսաստանեացն հայոց, իմ ողոր­մած տէ՛ր – Յունիսի 24 գրեցեալսն տեառնդ... 1811, յուլիսի 27, ի Գրիգորիպօլ:

կբ. 60բ-1ա Յաջորդ Մանուէլ վարդապէտէ առ Ղրի­մու հոգեւոր կառավարութիւնն հայոց – Հոգեւոր հրաման առ սրբազնակատար կաթուղիկոսի հաստա­տեալն առաջնորդութեան... 1811, յուլիսի 27, ի Գրի­գորի­պօլ:

կգ. 61աբ Առ արժանապատիւ Վրդանէս եւ Ղա­զար սիրելի եղբարք մեր ի Տէր – Նորօգ առաջնորդ յարգելի Յօհաննէս... 1811, յուլիսի 27, ի Գրիգորիպօլ:

կդ. 62ա Գերապատուելի աղայ մահտէսի Գաս­պար Մելքոնեա՛ն, աթոռակալ հարազատ Սրբոյ Աթոռոյն եւ իմ յատուկ սիրելի բարեկա՛մ – Յուսամ ողորմութեամբն Աստուծոյ... մնամ բարելաւութեան ձեր միշտ աղօթարար Մանուէլ վարդապէտ եւ յա­ջորդ... 1811, յուլիսի 24:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Խորագիրը՝ 2ա:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկին՝ «Հմր 1, Օրինակք գրութեանց առաջնորդին Գրիգորիպօլու Մանուէլ վարդապետին, քառածալ, շաղագիր, գրեալ ի Գրիգորիպօլ եւ այլուր՝ ի քա­ղաքսն Ռուսաստանի, ի 1804 ամաց հետէ մինչեւ ց1811», «769/2919», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]» մէջ­քին՝ «769» «Ի Գրիգորիոպօլ գրած ժուռնալ», Ա. կազ­մաստառի եւ թ. 1ի միջեւ եղած թղթին՝ (լուսադրոշմով՝ «183»)՝ «Սեւագրութիւնք. գրութեանց կաթողիկոսին Ներսեսի, ի ժամանակս վիճակաւորութեան իւրոյ ի Վրաս­տան եւ ի Բեսարաբեոյ եւ մատեանք ելեալ թղթոց նորին. Տետրակք 21»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկին՝ «բարի, բարիեա, բա, բա­րի», Բ. փեղկի կազմաստառին՝ «Նորին բարձր»:

2920

ՕՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻՆ ԱՍՏՐԱԽԱՆԱՅ ԵՒ ՍԵՐՈՎԲԷԻ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ

(Նաեւ ռուսերէն, լատիներէն)

ԱՍՏՐԱԽԱՆ

ՌՄՁԱ.-ՌՄՁԸ. – 1832-1839

ԹԵՐԹ՝ 178 (գրչիէջիկալում՝ 1-320, որէ 3ա-173ա). չգրուած՝ 1ա-2բ, 15բ-21բ, 53բ-5բ, 105բ, 173բ-8բ: ՊՐԱԿ՝ 1-16x2 (16՝ 3, 1՝ 6, 15՝ 13): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերովեւլուսադրոշմներով՝թա­գա­կիրառիւծ, թաթինսուր, «PROPATRIA» եւ «ФКНГ»: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 32x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միասիւն (27x17. սահմանա­գծուածսեւով): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 7ա): ԿԱԶՄ՝վարդագոյնծաղկաթուղթ, մէջքըեւանկիւններըբացշագանակագոյնկաշի, մի­ջուկը՝ստուարաթուղթ, աստառը՝սպիտակթուղթ, մասնպրակի, Բ. փեղկիններքուստամրացուածկապոյտծաղկա­թուղթ, կորոճավորուածեզրագծերով, որիտակամբողջփեղկիչափովթղթէտոպրակ-թղթապանակ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 7ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, Բ. փեղկի երկու եւ Ա. փեղկի մէկ կապիչներն ընկած, թերթերին զանազան բծեր, խո­նա­ւութեան հետքեր, թ. 142՝ պատռուած, մնացել է վերին հա­տուածը (20.5x20.5), 139բ-140ա, 150ա, 161բ էջերին թանաքի ճապաած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-172ա [Օրինակքգրութեանց]

ԱմիՏեառն 1832, յունվար

ա. 3աՅունվարի 4. ՀոգեւորկառավարութեանՂզլա­րայ [ցաւումէբարեպաշտհասարակութեանեւսուրբԱստուածածինեկեղեցուվնասներիհամար] – Ընկալայզերկուսյայտարարութիւնսհոգեւորկառա­վա­րու­թեանդբօթահամբաւսեւտրտմահաղորդս... Աստուածատուրվարդապետնթողուլզամենայնգործսիւր՝ուրեւիցէ, եւփութալառիս՝իՄոզդոք, հոգեւորկառավարութիւնդկրկնեսցէնմազայսիմհրաման:

Ծնթ. Նամակներն ունեն անկանոն համարակալում, ոը անտեսել ենք եւ նշանակել մեր կանոնաւորը:

բ. 3աՅունվարի 15. Նորինվեհափառսրբութեան [իրենյաջորդողիհրաւիրելումասին] – Խափանումնանցիցճանպարհացեւվտանգերկիւղիիկողմանէլեռ­նականաւազակաց, որքշուրջսփռեալք... ձերդվե­հա­փառութեանեմկատարեալպատուովամենախո­նարհծառայեւայլն:

գ. 3աբՅունվարի 20. Առհոգեւորկառավա­րու­թիւննՄոզդոքայ [ցանկանումէտեսնելՅարութիւնվ. եւՍտաւրապօլսիզգործակալին, նոյնպէսեւգոր­ծակալինեւքահանայինԵակորեցկոյ] – Գիտունառնելզհոգեւորկառավարութիւնդիդէպնէ, զիվա­ղիւնանվրէպհանդերձեալեմանկանիլ... յԵկատերի­նակրատիտեսանելզիսմի՛ուրասցիառնել:

դ. 3բՀոգեւորկառավարութեաննՄոզդոքայ [վասնընտրութեաներեցփոխանիեւգործակալի] – ՄերձեալգոլովաւուրքսրբութեանպահոցեւտէրՍարգիսԹամազեան... հոգեւորկառավարութեանդներ­կայացուսցէինձ, զիհասատեցիցեւօրհնութեանգիրառաքեցից:

ե. 3բՓետրվարի 2. ՀոգեւորկառավարութեանՄոզ­դոքայ [հրաւիրումէՂզլարիարձակուածԱս­տուածատուրվարդապետինեւՍ. ԱստուածածնիեւՍ. Ստեփաննոսիեկեղեցիներինորընտիրերէցփո­խան­ներին] – Հոգկալցիհոգեւորկառավարութիւնդվաղընդփոյթհրաւիրելառմեծապատիւյաջորդ... ստորագրութեամբնոյնյաջորդիիմոյ, արգոյիշխա­նացնեւանդամոցդհոգեւորկառավարութեան:

զ. 3բԱռկոնսիստորնհայոցԱստրախանայ [իրճա­նապարհորդութեանմասին] – Ի 22 յունվարիելեալիճանապարհիՏփխեաց, քաջառողջմտիիվի­ճակիմեւհասիի 30 նոյնամսոյ... մնասցէանայլայլմինչեւզգալուստիմ, որպէսեւընտրութիւննորոյերեցփոխանի:

է. 4աԱռկոնսիստորնհայոցԱստրախանայ [Պետ­րոսվարդապետինպաշտօնիցարձակելուեւՍուրբՊետրոսեւՊօղոսառաքեալներիեկեղեցուգաւթումառանձնանալումասին] – ԿամելովխնայելիտկարութիւնանձինբարձրապատիւՊետրոսվար­դա­պետի... մի՛յառաջելցէինձկամբազմաթիւպաշ­տոնէիցիմոց:

ը. 4աՓետրվարի 7. Աստրախանայկոնսիս­տո­րիդհայոց [վասնյԱստրախանառաքելոյզընտա­նիսիւր] – ԱզնուականԵակվՆիկիտիչԱրզանով... ինքնընդիսեկեալհասցէընտանեացն:

թ. 4աՀոգեւորկառավարութեաննհայոցՂզլա­րայ [իրենհազարհարիւրռուբլիառաքելումասին] – Իստանալհրամանաթղթոյսհոգեւորկառավարու­թեանդ, փոյթկալցիյառաջնոյօրէպատրաստելօթե­ւանհանգիստ... Մնամձեզաղօթարարամենայնպա­տուով:

ժ. 4բՓետրվարի 15. ՀոգեւորկառավարութեանհայոցՂզլարայ [կամենումէճշգրտօրէնիմանալՍուրբԱստուածածինեկեղեցւոյելեւմտիցհաշիւը] – Կամելովճշտիւգիտել... վիճակարդեանցսրբոյեկե­ղեցւոյայնորիկմատուցանելիգիտութիւնիմ:

ժա. 4բՓետրվարի 18. ՀոգեւորկառավարութեանհայոցՂզլարայ [քահանաներինհրահանգումէներ­կայացնելիւրեանցծխերիհաշիւները] – Փոյթմեծունիցիհոգեւորկառավարութիւնդիվաղուեանաւուրառաջարկել... յանդիմանարասցենյաջորդիքաղաքիսԱստուածատուրքահանայի:

ժբ. 4բ-6բԻՍերովբէարքեպիսկոպոսէԱստրա­խա­նայեւԿովկասուհրամանկարգադրութեանհոգեւորկառավարութեաննՂզլարայ – Հոգեւորատեաննհայոցզկնիմնալոյվիճակիիւրոյ... զմի-միօրինակայսրկարգադրութեանեւտալզընդունելոյննոցաստորագրել:

ժգ. 7աՓետրվար 26. ՄեծապատիւՅովակիմվար­դապետի [բաշպօրթըտալուեւզգեստներիուՄոզդոկիեկեղեցիներիայլկարեւորիրերհոգալումասին] – ԱյսուհրամանագրովիմովառաքեմզքեզիՎլադիկովկաս... զգեստսեւայլկարեւորսժամերգու­թեան, քահանայագործութեանեւօրինակատարու­թեան:

ժդ. 7աՀոգեւորկառավարութեաննՄոզդոգայհա­յոց [Թաշմալովայիցստացուածդրամըիրենյղե­լոյմասին] – Զյայտարարութիւնհոգեւորկառա­վա­րութեանդհամար 13 ընկալեալեմաստէնիՂզլար... վասնապագայինտնօրինեցիցյԱստրախա­նայ:

ժե. 7աՀոգեւորկառավարութեաննհայոցՂզլա­րայ [առաջարկութիւնՅովակիմինեւտէրԳէորգինբաշպօրթհանելումասին] – Առաջարկեմհ. կառա­վա­րութեանդհանելբաշպօրթսերկուս... փոյթկալցիհոգեւորատեանդմինչեւցառաջիներկուշաբաթիուղե­ւորելզնոսաինպատակիւրեանց:

ժզ. 7աՏէրԳէորգայքահանայիեկեղեցւոյնՍրբուհ­ւոյԱստուածածնիՏէր-Խաչատրեան [հրամա­նա­գիրբաշպօրթստանալումասին] – Հրամանա­գրեմքեզց28 ամսոյսստանալիհոգեւորկառավարու­թենէ... գրելառկոնսիստորնԱստրախանայեւխնդրելզնորտնօրէնութիւնսզվիճակէքումմէ:

ժէ. 7աբՀոգեւորկառավարութեաննհայոցՄոզ­դոքայ [հրամանագիրքաղաքիեկեղեցիներիբոլորպէտ­քերըհոգալումասին] – ՅովակիմվարդապետնառաքեցաւիՎլադիկովկասիքահանայականհովուու­թիւն... հրամայեմնմինկառավարութեանդառնելզճա­հաւորնտնօրէնութիւն:

ժը. 7բԲարեպաշտորդեկիիմումիՏէրարգոյԻւանՍտեփանիչՓառակեցովի [Ղզլարիեկեղեցումաւագերէցփոխանկարգելումասին] – Հարազատնա­խանձայուզութիւնհոգելոյսնախնեացքոց... սրբոյտիրամօրԱստուածածնիեւյանձնեմվերատեսչու­թեանեւպահպանութեան:

ժթ. 7բ Փետրվար 26. ՀոգեւորկառավարութեաննհայոցՂզլարայ [հրամանագիրծուխնայլքահա­նայիտալումասին] – ՏէրՄելքոննՓարամուզեանմիաբանեկեղեցւոյՍրբուհւոյԱստուածածնիանցեալզչափքահանայութեան... պատուրեցիցիսպառյայն­ժամհանելիհոգեւորականխմբէ:

ի. 7բ-8աԱրգոյերիցփոխանիեկեղեցւոյՂզլարայՍրբուհւոյԱստուածածնի [հրամանագիրեկեղեցուվերանորոգութիւննսկսելումասին] – Ըստյայտարա­րութեանքումեկեղեցինՍրբուհւոյԱստուածածնի... պարոներիցփոխանին՝զերորդմասնծախուցտալքեզյարդեանցիւրեկեղեցւոյ:

իա. 8աբՓետրվար 24. ԻՍերովբէվիճակաւորարք­եպիսկոպոսէԱստրախանայեւԿովկասուբարե­պաշտորդեկիիմումիՏէրարգոյԻւանՍտեփանիչՓառակեցովի [հրամանագիրՂզլարիեկեղեցուերէց­ոխանկարգելուեւելեւմուտնիմանալումասին] – Հարազատնախանձայուզութիւնհոգելոյսնախնեացքոցեւբարեպաշտութեանքոյիսկքաջայայտգոլովամենեցուն... ըստհրատարակեալխնամակալօրինացհզօրթագաւորիմերոցպատուեսցիսըստարժանւոյն:

իբ. 8բ-9բՀաշիւաւագեկեղեցւոյհայոցՂզլարայ՝կառուցեալյանունտիրամօրԱստուածածնի:

իգ. 9բ-10աԲարեպաշտորդեկիիմումիՏէրար­գոյԽաչատուրԻւանիչԲուրշալովի [պաշտօնինկրկինհաստատելու, պատրաստիդրամի, անթափմոմիեւեկեղեցունխունկաւանդելումասին] – Իվե­րայհասեալնախանձայոյզհաւատարմութեանեւջեր­մեռանդութեան... հրատարակեալխնամակալօրի­նացհզօրթագաւորիմերոյպատուեսցիըստարժանւոյն:

– 10աՀաշիւՍուրբԼուսաւորչիեկեղեցւոյհայոցՂզլարայ – ԱզնիւՍարգիսՄիշվէլովն... վերոյ 10 ղա­լամստանալեացմայրգումարնէ 6.775:

– 10բԳոնառզանազանանձինսյաղագսննջե­ցե­լոցնոցաեղեալստանալիդրամքնվասնմոմիցեւխնկոց... խոստանայըստհարկաւորեալժամանակիհատուցանել, որոցգումարնէ 2832:

իդ. 10բ-1աՓետրվար 24. Բարեպաշտ որդեկի իմում ի Տէր արգոյ Դաւիթ Եգորիչ Կակոյովի [Սուրբ Գէորգ եկեղեցուն ընտրեալ կարգելու մասին] – Եկե­ղե­ցին Սրբոյ Գէորգայ, որ ի բերդի գլուխն գոլով ըն­դու­նարան ուխտից եւ բարեպաշտութեանն առհա­սա­րակ արգոյ բնակչաց քաղաքիս... կանխագոյն համա­ձայ­նութեամբ լնուցուս զպէտս նոյն եկեղեցւոյ:

– 11աբ Ցուցակ անօթոց եւ այլ զարդուց Սուրբ Գէորգայ եկեղեցւոյն, որ ի բերդի գլուխն – Կանթեղ սեղանոյ... կասկարանք մեծ եւ փոքր:

իե. 12ա Բարեպաշտ որդեկի իմում ի Տէր արգոյ Իվան Սիմոնիչ Սոլոմոնովի – Եկեղեցին Սրբոյ Զօ­րավարի, որ ի հանգստարանի հայոց Ղզլարայ... իմովս համաձայնութեամբ լնուցուս զպիտոյս նոյն եկեղեցւոյ:

– Հաշիւ Սուրբ Գէորգայ հանգստարանի եկեղեց­ւոյ ժուռնալաւ գոյ ստանալիք – Ի 1824 թուոյ ի 22 յու­նիս ամսոյ ի Ստեփան Մամաջանովէ 600 փարա... բոլորից գումարն է 3390 ռուբլի:

իզ. 12բ-3բ Փետրվար 8, Ազդարարութիւն վիճա­կա­ւոր արքեպիսկոպոսին Սերովբէի, զոր ի գնալն աստի հրամայեաց ընթեռնուլ յերկուս եկեղեցիս քա­ղաքիս, յաւուր կիւրակէի, ի ժամանակի մատուցման սրբոյ մեղսաքաւիչ պատարագի, ի գիտութիւն ամե­նե­ցուն – Արգոյ պատարագիչ քահանայք, աստուածա­նուէր դասք հոգեւորականաց... Ցանկալի էր ինձ, նա յոյժ պարտ ու պատշաճ ի գալ դիմել իմ յայս քաղաք ձեր... որպէս զի յամենայն ուրեք կատարեսցի անթե­րի... յիսկականին գրեալ էր, աղօթարար ամենեցուն Ն. Ծ. ս արեքեպիսկոպոս: Տուաւ ի Մոզդոք, ի 8 փետրվար, 1832:

իէ. 13բ-4բ 1843, Մարտի 3. Հոգեւոր որդեկաց ի­մոց Մկրտչի եւ Յովհաննու– Գիր ձեր 10 եւ 11 փետրվարի այսր ամի եհաս ինձ երկուքդ... այլ բան կամ գործ չխառնէք, որով լինի մեծ վնաս ամենայն ըն­տա­նեաց ձերոց ստրախավայդ մի՛ առնէք զթուղթս ձեր:

իը. 14բ-5աВъ Ахалцыхский учетный судь – Ахал­цийского зрителя Микиртича Аварова от­ветъ – марта 1843:

իթ. 22ա Մարտ 11. Աստրախանայ հայոց հոգե­ւոր կոնսիստորիդ [հրամանագիր՝ կնքուած արկղը, որի մէջ է ճշգրիտ տումարը, առաջնորդարան բերելու եւ եկեղեցու ամբողջ ելեւմտին տեղեկացնելու մա­սին] – Յետ ի տէր ննջելոց Մահումեան Հայրապետի կոնսիստորդ ըստ օրինի կանխեալ... յանդիման առնել ինձ ի վերաքննութիւն ի ճահաւոր տնօրէնութիւն:

լ. 22ա Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ [ուրա­րակիր երիտասարդին անմեղ ճանաչելու մա­սին] – Հոգեւոր ատեանդ յընթացս քննութեան զրպար­տու­թեան ուրարակիր... վերստին կարողանայ լինել յառաջնում արտօնութեան վիճակի իւրոյ: Ս. Ա:

լա. 22բ-3ա Մարտ 12. Ձերոյին գերաստիճանեալ վե­հափառութիւն, ողորմած հա՛յր իմ [հասարակու­թեանն օգնելու մասին] – Շնորհօք Մայր Աթոռոյ իմոյ սրբոյ կաթուղիկոսէ Էջմիածնի եւ մաքուր աղօթից վե­հա­փառ սրբութեանդ... գերաստիճանեալ վեհափառ տէր ամենախոնարհ ծառայ ձեր Սերովբէ արքեպիսկո­պոս...

Յաւելում գրութեան:

– 23ա Բէժան Բաստամովին:

լբ. 23աՄարտ 14. Աստրախանայ հայոց կոնսիս­տո­րիդ– Առաջարկեմ հոգեւոր ատենիդ ոչ անագան պահանջել յամենայն քահանայից հովուողաց զժողո­վուրդ արգոյ համազգի հասարակութեան քաղաքիս զցուցակ արդի ծխոց իւրեանց եւ ստորագրութեամբ իւրաքանչիւրոց առաքել առ իս, այլեւ ինձ մատուցանել զճշգրիտ տումար ամենայն ժողովրդոց այժմ բնակաց յայսմ կայսերախնամ քաղաքիս ընդ թուոյ տանցն միայն (այսչափ):

լգ. 23ա [Ցանկանում է իմանալ վարժարանի դրութիւնը] – Ազնուական Յակովբ Նիկիտիչ, մատու­ցա­նեմ զիմ հայրական ողջոյն եւ օրհնութիւն ցանկա­նա­լով գիտել զայժմեան վիճակ եւ զդրութիւն վար­ժա­րանիս հայոց... մնամ Ձեզ աղօթարար:

լդ. 23բ-4ա Մարտ 16.Милостивый государъ Григорий Семенович – Въ первыю числятъ сего лица прибытъ въ Астраханъ имею я удо­вол­ствие неоднократно... съ истенным уваже­ниемъ имею честь быть М. Г. Поко слуга и бо­гомолецъ:

լե. 24ա Մարտ 16. Ղզլարայ հայոց հոգեւոր կա­ռա­վարութեանն [հանդերձի՝ բոլոր պարագաներով վաճառելու եւ իշխանութիւն տալու մասին] – Զաւօտ Սրբոյ Արարատեան Աթոռոյն ոչ ինչ բերելով օգուտ ի վաղուց հետէ... վաճառել օգտաբեր գնով 27 բօչկայ գինի՝ զեղեալն առ արգոյ Իզմիրովայ:

լզ. 24ա Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Մոզ­դո­քայ – Տամ այսու հրամանագրով իմով իշխանութիւն հոգեւոր ատենիդ ի լրանալ ժամանակին յետս պահան­ջել եւ ստանալ ի պարտապանաց վեքսելագրով... զոր­չափ հ. կառավարութիւնդ ստասցի դրամ,առաքեսցէ հաւատարիմ եղանակաւ առ իս:

լէ. 24բ Ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ ամենայն հա­յոց Աստրախանայ եւ Կովկասու սիրելի որդւոյդ իմում Կարապետ քահանայի Օրդուխանեաց [շնոր­հում է զպօլխարայ կապոյտ փիլոն կրել տանն Աս­տուծոյ] – Ջերմեռանդութիւնն եւ նախանձայոյզ որ­դիու­թիւնն, զոր ցուցեր սրբոյ Արարատեան մեծ Աթո­ռոյն Էջմիածնի... պատուէր հայրական տամ եւ առ յա­պայն ցվախճան լինել հարազատ որդի ծնողի քոյ Սրբոյ Գահոյն մեծի Լուսաւորչին եւ ամենայն միա­բա­նից նորա:

լը. 24բ Մարտ 28. Կոնսիստօրիդ հայոց Աստրա­խա­նայ [նշնանաւոր անձանց պատուիրում է աղքատ հասարակութեանը դրամ հասցնել] – Փոյթ տարցի հոգեւոր ատենդ ի լրումն մատչիլ այսոցիկ երկեակ հետագայ յառաջադրութեանց... ներկայացուսցէ ինձ ի հաստատութիւն:

լթ. 25ա Ապրիլ 1. Ի Սէրովբէ արքեպիսկոպոսէ՝ թե­մին Աստրախանայ եւ Կովկասու բարեպաշտ հարա­զատ զաւակիդ սրբոյ Հայաստանեայցս եկեղեցւոյ արգոյ Գէորգեայ Ստեփաննոսին Ֆռանգուլով [կար­գում է Ս. Աստուածածին եկեղեցու երէցփոխան եւ հոգաբարձու, դարձնում պատասխանատու] – Կամե­լով զերիցփոխանութեան զաստուածահաճոյ պաշտօն սրբոյ աւագ եկեղեցւոյ քաղաքիս, նուիրելոյ յանուն տիրամօր Աստուածածնի, յանձնել ի ձեռս... եմ իսկա­կան ջերմեռանդութեամբ հոգւոյ աղօթարար:

խ. 25բ Ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ՝ թեմին Աստ­րա­խանայ եւ Կովկասու արժանապատիւ տէր Ահա­րովն Դատաշով քահանայի աւագ եկեղեցւոյ սրբոյ Տիրամօր Աստուածանի – Այսու հրամանագրով իմով զքեզ ընտրեալ կացուցանեմ լուսարար աւագ եկե­ղեց­ւոյ... փոխանեալ նորա կառավարել զնորայն գործ եւ ան­կարօտ թողուլ զսուրբ տաճարն ամենայն հանգա­մանօք:

խա. 25բ Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ [Սուրբ Աստուածածնի եկեղեցու բոլոր իրերը յանձե­լու մասին] – Զարգոյ պարոն Գէորգ Ստեփանեան Ֆռան­­գուլով ընտրեալ եւ հաստատեալ յերիցփոխա­նու­թիւն... յանձն արասցէ նոցա զամենայն անօթս, զգեստս, մոմս, դրամս եւ զորս գտանին ի խորանին եւ սեպհական են սրբոյ տաճարին:

խբ. 26ա Ցուցակ դրամոց եւ դրամակիր տոմսե­կաց եւ այլն եղելոց ի խորանի Սբուհւոյ Աստուա­ծած­նի եկեղեցւոյ, թէ յարկեղն կնքելոյ եւ թէ նորին ար­տաքոյ – Արծաթ դահեկանք, այսինքն՝ մանէթք ի միում պարկի... գումար վերոգրեալ 13 յօդուածոցն ընդ ամենայն:

խգ. 26բ Աստանօր նշանագրին որքանութիւնք մո­մե­ղինաց, մոմից, խնկոց եւ այլն եղելոց ի մէջ եւ ար­տա­քոյ խորանին Սրբուհւոյ Աստուածածնի եկե­ղեցւոյ քաղաքիս – Սպիտակ ոսկեզօծ մոմեղէնք... մա­նա­ծոյն 3,5 ֆունթք:

խդ. 26բ Ապրիլ 7. Ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ թէին Աստրախանայ եւ Կովկասու երրորդ՝ անդամոյ կոն­սիստորիս հայոց Աստրախանայ տեառն Թով­մա­յի Նազարեանն [գոհութիւն բարեպաշտ հօտի փրկութեան համար] – Ջերմեռանդ ծառայութիւն քոյ, որով ի ժամանակի խոլէրա ժանտախտին հովուեցեր... ցանկամ զքեզ տեսանել արժանի եւս մեծամեծ պար­գեւաց:

խե. 27ա Ապրիլ 9. Յովհաննէս կաթողիկոս (այս­չափ):

խզ. 27ա Ապրիլ 10. Բարսեղ արքեպիսկոպոսն (այս­չափ):

խէ. 27ա Ապրիլ 6. Ваше превосходительство, ми­лостивый государъ – Отношение ваше отъ 23го ноября прошлаго 1831 года за No 2169 имею я честъ поучитъ 22 декабря... прапи­саться къ армянскому обществу а за симъ: Имею честъ бытъ съ истеннымъ почтениемъ и преданностъю милостивый государъ Вашего превосходителъства пакорный слуга. Апреля 6го дня:

խը. 27բ Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Մոզ­դո­կայ [Յովհաննէս Խոսրովեանին ատենակալու­թիւ­նից հեռացնելու հրամանագիր] – Ի բանից յայտա­րա­րութեանց հոգեւոր ատենիդ պարզ երեւեցաւ... մին­չեւ նա տացէ ինձ բաւարար պատասխանի ինքնահաճ գնացից իւրոց:

խթ. 27բ Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Մոզ­դո­քայ [հրամանագիր տէր Յովհաննէիսն քարտուղա­րութիւնից արձակելու եւ դպիր կարգելու մասին] – Ընկալայ հետզհետէ զյայտարարութիւնս հոգեւոր ատե­նիդ... ըստ օրինի զնա կարգել դպիր կամ գրագիր ի հոգեւոր կառավարութեանդ:

ծ. 27բ-8ա Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Մոզ­դոկայ [պահանջում է տեղեկացնել իրադարձու­թիւնների մասին] – Առաջարկեմ հոգեւոր ատենիդ վաղ ընդ փոյթ տալ ինձ բացայայտ պատասխանի... տէր Յոհաննէսն չունելով ինչ մասն յայսոսիկ գործո­ղու­թիւնս, սպասեսցէ ապա տալ ինձ պատասխանի առանձինն:

ծա. 28ա Ապրիլ 16. Տիրացու Յարութիւն Լազրով [կար­գադրութիւն Գրիգոր Խօջայեանին եւ տէր Խոս­րովեանին տեղեկութիւն տալու մասին] – Քաջայոյս Ելով, զի դուք էք հաւատարիմ սրբոյ եկեղեցւոյս... զնոյնն առնել յամենայն դիպուածս այնպէս, զի մի՛ հրա­տարակեսցի այդ:

ծբ. 28աբ Ի Սերովբէ վիճակաւոր արքեպիսկոպոսէ Աստրախանայ եւ այլն՝ երկրորդ անդամոյ Հ. կա­ռա­վա­րութեանն Մոզդոքոյ տէր Կարապետի Ուրդու­խա­նով [պատուիրում է երիվարների բոլոր անհրաժեշտ պէտքերը հոգալ եւ Խոջայովայի եւ Յոհաննու գոր­ծերի քննել] – Գիր քո էհաս առ իս, եւ յուսալով զի դու չես... կարեն պիտանի լինել իմումս հովուապետական կառավարութեանն եւ իմոց արդեանց:

ծգ. 28բ Ապրիլ 20. Բարձր բարեծնունդ իշխան հա­յոց Իվան Իվանիչ Հայապետեան ողորմած տէր եւ բարեկամ – Մատուցանելով ձերումդ բարեպաշտ գե­րա­զանցութեան զջերմեռանդեն ողջոյն իմ եւ զաս­տուա­ծաւանդն օրհնութիւն... ձերումդ գերազանցու­թեան աղօթարար ամենախոնարհ ծառայ:

ծդ. 29ա Արժանապատիւ Իվան եւ Մակար Դաւի­տիչ Էդիլխանեանց՝ մտերիմ զաւակացդ իմոց եւ եղ­բարց համօրէն մատուցանեմ զհայրական ողջոյն իմ եւ զօրհնութիւն ի Տէր ուրախ լինիլ – Ընկալայ մեծաւ բաւականութեամբ հոգւոյ իմոյ զգիր ձեր՝ գրեալ առ իս ի մարտի 25... լաւ եւս լինի առաւել զկալեյսկայն ցա­մաքաւ, զի փութով հասանէ եւ ոչ փչանայ:

ծե. 29բ Ապրիլ 22. Կոնսիստորիդ հայոց Աստրա­խանայ [յստակ տեղեկութիւն ունենալ հանգուցեալ այրի Եղիսաբէթ Միքայէլեանի թողած իրերի եւ վախճանական տնօրէնութիւնը վերցնելու մասին] – Առաջարկեմ հոգեւոր ատենիդ կոչել զպարոն Սարգիս Բէնդէրցով՝ զհոգաբարձուն հանգուցելոյ այրի կնոջ... որպէս զի նա ունիցի ատեան փոխանակ իմ յայսմիկ իրողութեան:

ծզ. 29բ-30ա Կոսնիստորիդ հայոց Աստրախանայ [Պօղոս Միրմանովի եւ Եղիսաբէթ Շամխարովի ամուս­նական կեանքի մասին] – Խոհական եւ աշ­խար­հաշէն դատաւորի է ըստ նմանութեան արդար խնա­մակալին տիեզերաց ամենակարողին Աստուծոյ երբեմն խստութեամբ... այլ խնդիր մի՛ մտցէ ի սոցանէ, բայց եթէ եղիցի ի պատճառս հաշտութեան:

ծէ. 30բ Ապրիլ 27. Կոնսիստորիդ հայոց Աստրա­խա­նայ [Պօղոս Լալայովի կտակի մասին] – Ի Քրիս­տոս հանգուցեալ բնակիչ Աստրախանայ Պօղոս Լալա­յով թողեալ է կտակաւ իւրով զմասն ընչից... ցայսօր պահպանին կայք եւ ինչք հանգուցելոյն, հասուսցէ ի կոնսիստորդ՝ ի ճահաւորն տնօրէնութիւն:

ծը. 30բ Մայիս 9. Կոնսիստորիդ հայոց Աստրա­խա­նայ – Փոյթ տարցի կոնսիստորդ հրաւիրել յատեան իւր զԱստուածատուր վարդապետն՝ զյաջորդն Ղզլա­րայ, եւ ըստ օրինաց երդմնեցուցեալ զնա, կարգել նա­խագահ անդամ կոնսիստորիդ (այսչափ):

ծթ. 30բ Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Առա­­ջարկեմ կոնսիստորիդ հայոց արձակել յատենա­դպրու­թենէ զԽաչատուր Մարդանովն, եւ ի տեղի նորա կարգեալ հաստատել զՆերսէս Յակովբեան, որոշելով նմա ռոճիկ տարեկան 300 ռուբլի (այսչափ):

կ. 30բ Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – ԶԳրի­­գորն Աթաբէկով 14դ աստիճանի հաստատեմ այ­սու հրամանագրով իմով յատենադպրութիւն հոգե­ւոր ատենիդ՝ ի մասին ռուսաց լեզուի, կարգելով նմա ռո­ճիկ տարեկան 300 փարա (այսչափ):

կա. 31ա Մայիս 14. Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Ղզլարայ [հրամանագիր հնազանդութեան մասին] – Ընկալեալ ի 6 մայիսի զյայտարարութիւն հոգեւոր կառավարութեանդ՝ զգրեալն ի 1 մայիսի այսր ամի, ընդ Հմր 50, զարմանօք հասու եղէ շութափոյթ... հոգեւոր կառավարութիւնդ ծանուցանել ինձ անյապաղ զելից իրաց այսր հրամանագրութեան իմոյ:

կբ. 31ա Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Ղզլա­րայ [պահանջում է նախորդ քահանայի՝ Զատ­կին եւ այլ տօներին հաւաքած արդիւնքները] – Բաց ի մասանց բովանդակելոց ի հրամանագրի իմում, զոր ընդ Հմր 50 այսօր ուղղեսցի առ հոգեւոր կառավարու­թիւնդ... զանհնազանդս որոշեսցէ ի պաշտամանց իւրեանց, մինչեւ հատուսցեն՝ զոր ընկալեալ են:

կգ. 31բ Մայիս 18. Սերովբէ վարժապետին եւ Մե­լիք դային (այսչափ):

կդ. 31բ-3ա Մայիս 23. Ваше превосходи­тельство милостивый государъ – Сего майа 16 числа астраханский изъ Армянъ жителъ Гри­горий Сергевъ подалъ мне лично... съ истен­нымь моим почитаниемъ и преданностю имею честь пребытъ милостивый гасударъ Вашего превосх. Его прев. Г. Астра. Военному губер­нат­ру и кавалеру В. Г. Пяткину.

կե. 33աբ Մայիս 24. Կոնսիստորին հայոց Աստ­րա­խանայ [կարգադրութիւն եկեղեցու ելեւմտի օրի­նա­ւոր ցուցակ կազմելու մասին] – Կամելով իմ զամենայն պարտուպատշաճն, հետեւողութիւն ունիլ առ բարեկարգութիւն եւ առ պայծառութիւն եկեղե­ցեաց քաղաքիս... մնացեալ դրամոց, մոմոց, զարդուց եւ անօթոց ներկայացուցանել ինձ:

կզ. 33բ-4ա Մայիս 28. Հոգեւոր կառավարու­թեանն հայոց Մոզդոկայ [ատենակալութիւնը վերս­տին տալ տէր Յովհաննէս Խոսրովեանին] – Ընկա­լեալ զամենայն զթուղթս «յայտար՛՛» հոգեւոր ատենիդ եւ յանդամոց նորա տեսի առհասարակ զի ջանք իւրաքանչիւրոց է զընկեր իւր մեղապարտել... կցոր­դե­ցի Յովակիմ վարդապետին յամենայն գործս, որք պատ­կանին եկեղեցւոյ իւրեանց, առաքեցի եւ զմա­տեան մի կնքեալ եւ ստորագրեալ: Սերով[բէ]:

կէ. 34աբ Ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ. եւ այլն՝ արգոյ Միխայէլ Պարոնիչ հարազատ որդեկիդ սրբոյ եկեղեցւոյս Հայաստանեայց [նշանակում է քաղաքի եկեղեցու երեցփոխան եւ հոգաբարձու] – Քաջալոյս լինելով, թէ Դուք նախանձայոյզ եւ հարազատ որդի... աղաչեմ զԱստուած, զի կարողացուսցէ զքեզ յամենայն գործս ազգաշէնս եւ բարիս, եւ եմ աղօթարար Ս. Ս.:

կը. 34բ Ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ. եւ այլն, Յո­վա­կիմ վարդապետիդ Վլատիկովկասու [տեղե­կու­թիւն է խնդրում եկեղեցու ելեւմտի մասին] – Առաքեմ ի ձեռս քո զմատեան՝ կնքեալ իմովս կնքով եւ ստո­րա­գրութեամբ իմով եւ առաջարկեմ յարգութեան քում ընդ նորընտիր երիցփոխանի... մնամ բարեցակամ Ս. Ս.:

կթ. 35ա Յունիս 5. Ի վիճակաւոր արքեպիսկո­պո­սէ թեմին Աստրախանայ. եւ այլն՝ Հոգեւոր կառա­վա­րութեանն Ղզլարայ հայոց [առաջարկում է զաւօդը գնելու համար գնորդ գտնել] – Կառավարութիւնդ ի 3 ապրիլի անցելոյ Հմր 36 յայտնէ ինձ, թէ բազում ան­ձինք քաղաքիդ ցանկան գնել շահաւէտ գնով... մնալ աւելի զաւօդին այնպէս անպիտանասցի իսպառ:

հ. 35աբ Ի Սերովբէ վիճակաւոր արքեպիսկոպոսէ՝ Ս. Հոգեւոր կառավարութեան հայոց Ղզլարայ [պատ­ժի խստութեան պատճառի, տէր Եղիայի բժշկութեան համար առանձնանալու թոյլտուութեան մասին] – Սպասեմ յայտարարութեան հոգեւոր ատե­նիդ ի մասին տուգանաց եւ կշտամբութեան քահա­նայից... հոգեւոր կառավարութիւնդ առաջին փօշտիւ առաքեսցէ առ իս զօրինակ արդեանց աթոռայնոց եւ առաջնորդականաց կուտելոց ցայսօր յատեանդ:

հա. 35բ Ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ թեմին Աստ­րախանայ. եւ այլն. Հոգեւոր կառավարութիւնդ հա­յոց Մոզդոքայ [առաջարկում է իր փոխարէն տնօրի­նել ատենակալութեանը եւ տեղեկացանել իրեն] – Հոգեւոր ատեանդ յապրիլի անցելոց... ապա ինձ բա­ցա­յայտ ծանուցանել ի գիտութիւն:

հբ. 35բ-6ա Մայիս 11. Հոգեւոր կառավ[արու­թեան] Ղզլարայ [ցանկանում է Տփխիսից պատաս­խան տալ իր հրամանագրին] – Տէր Ստեփանն Բալա­սանեան եկեալ յԱստրախան ըստ կանխագոյն հրա­մա­նի իմում, ահա ելից զժամանակ... կառավարու­թիւնդ ընկալցի զնա յամենայն իրաւունս իւրոյ քահանայա­կան պատուոյ:

հգ. 36ա Յունիս 25. Հոգեւոր կառավ[արութեան] հա­յոց Ղզլարայ [հրամանագրում է տէր Մելքոնին՝ կրկին վարել եկեղեցու քահանայական կարգը] – Հասին առ իս ամենայն յայտարարութիւն հոգեւոր ատե­­նիդ... ապա թէ մնասցէ նա այնտեղ՝ ցկրկին հրա­ման իմ:

հդ. 36ա Առ վեց գուբեռնաթօրն քաղաքիս վասն բանի Սէրկէովայ:

հե. 36ա Յուլիս 3. Հոգեւոր կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ [առաջարկում է ստուգել՝ նոյն Բէն­տէր­ցո՞վն է] – Առաքելով ի հոգեւոր ատեանդ զցուցակ տեղեկութեանց Գրիգորի Բէնտէրցովայ ինձ մատու­ցեալ ի մասին կացից մնացելոց... առ իս դարձուցանել զայս թուղթ:

հզ. 36ա Յուլիս 6. Թուղթ առ մինիստրն (այս­չափ):

հէ. 36ա Յուլիս 9. Արղութեանց Ստեփան եպիս­կո­պոս (այսչափ):

հը. 36աբ Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Ղզլարայ [առաջարկում է պատրաստեն պատշաճ օթեւան] – Եթէ տէր Մելքոնն Փարամուզ[եան] հա­տուս­ցէ զայդ վերջին պարտիս, զոր հոգեւոր ատեանդ յայտնէ ինձ... պարտաւորեսցէ հանդերձ իւրեանց դէւ­թէ­րով, հաշուով եւ այլն:

հթ. 36բ-7ա Յուլիս 10. Ի Սերովբէ արքեպիսկո­պո­սէ թեմին Աստրախանայ. եւ այլն. արգոյ երեցփո­խա­նիդ սրբոյ եկեղեցւոյն Նիժնուլով Սարգիս Աւե­տի­սեանն Միրմինովիդ [հաստատում է նոյն գործին] – Որպէս նախորդն իմ հոգելոյս Յովհաննէս արհին, նոյն­պէս եւ ես յայտ յանդիման տեսեալ զհարազատութիւն քոյ... որով եմ իսկական ջերմեռանդութեամբ հոգւոյ քեզ միշտ բարեցակամ աղօթարար:

ձ. 37ա Յուլիս 12. Ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ. եւ այլն, արգոյ երեցփոխանիդ Սրբոցն Պետրոսի եւ Պօ­ղոսի եկեղեցւոյ Յարութիւն Ֆռանգուլովիդ [առա­ջար­կում է շարունակել մնալ նոր պաշտօնին] – Քաջայոյս լինելով տեսանել զքեզ նախանձայոյզ հա­ւա­տարիմ եւ սրտացաւ եկեղեցւոյ... այս եղիցի զկնի տօնի սրբոյ Զատկի:

ձա. 37ա Այսու օրինակաւ տուաւ հրաման եւ երեց­փոխանի Սրբոյ Յարութեան եկեղեցւոյ Գրիգոր Թէլէթովին (այսչափ):

ձբ. 37բ Յուլիս 13. Թուղթ առ վօեննի գուբերնա­թօրն՝ յաղագս հանելոյ զպօտօրօժնայ, գնալ ի վի­ճակս մեր ի կողմանս Կովկասու (այսչափ):

ձգ. 37բ Հրաման հայոց հոգեւոր կոնսիստորի՝ յաղագս բառնալոյ այսուհետու զսովորութիւնն մե­նե­նիկ կատարելոյ (այսչափ):

ձդ. 37բ Յուլիս 15. Թուղթ ժողովարարութեան՝ աստրախանաբնակ հայ Գաբրիէլի Միքայէլեանն յաղագս շրջելոյ ի դրունս ժողովրդոց քաղաքիս (այս­չափ):

ձե. 37բ-8ա Յուլիս 16. Հոգեւոր կոնսիստորիդ հա­յոց Աստրախանայ [եղած իրադարձութիւնների մա­սին] – Հարկ ի վերայ կալով ինձ առ ժամանակ մի մեկ­նիլ ի քաղաքէս եւ կլանել յայցելութիւն թեմի իմոյ, պա­տուիրանագրեմ հոգեւոր ատենիդ... կոնսիստորդ օգ­նա­կան եւ տնօրէն եղիցի արգոյ երեցփոխանի եկեղեց­ւոյ առաջնորդարանի Սրբուհւոյ Աստուածածնի յամե­նայնի, որոց նա խնդրեսցէ ի դիւրին կառավարութիւն պաշտաման իւրոյ:

ձզ. 38ա Արժանապատիւ տեառն Զաքարիա աւագ քահանայիդ Չէրքեզեանց [յորդորում է շարու­նակել իր ծառայութիւնը] – Ի սկզբանէ անտի ցայսօր տեսեալ ի քեզ զբացածանօթ նախանձայուզութիւն եւ հաւատարմութիւն առ ամենայն գործս... գտանել զխնամողութիւն իմ եւ զբաւականութիւն:

ձէ. 38ա Հոգեւոր կառավարութիւնն հայոց Մոզ­դո­գայ [իրեն ապահով տանեն նրանց քաղաք եւ ներ­կայանան իրեն] – Այսօր ի ճանապարհ անկեալ, Տեառն առաջնորդութեամբ յուսամ ի 19 ամսոյս հա­սա­նել ի Ղզլար... ներկայանալ ինձ անպատճառ յաւուր կիւրակէ ի 24 ամսոյս:

ձը. 38բ Յուլիս 22. Կոմանդանթին Ղզլարայ վասն ստորճրիթի (՞) Լեստի:

ձթ. 38բ Յուլիս 23. հրաման հոգեւոր կառավա­րու­թեանն վասն արձակելոյ զտէր Մելքոնն (այսչափ):

ղ. 38բ Յուլիս 24. վասն գործակալ տէր Մելքոնի ի գիւղորայս (այսչափ):

– 38բ Յուլիս 23. Եակօռ Ստեփանիչ Ֆռանգուլով. վասն շինութեան տան (այսչափ):

ղա. 38բ Յուլիս 26. Տեառն Կարապետի Ուրդու­խա­նեանց եւ Յարութիւն դպրի Լազարեանցն [տալիս է գիւղ գնալու եւ այլ կարգադրութիւններ] – Տեսա­նելով իմ զանկարգ կառավարութիւն գեղջն Ղօրայի եւ կամելով ըստ հովուապետական պարտաւորութիւնս յուղղութիւն կարգել զայն ամենայն... որոց օգնա­կանու­թեամբ կատարել զամենայն հրամայեալսն յինէն:

ղբ. 38բ Տէրն Սարգիս քահանայի Թամոզեանն [բո­լորը ժողովուեն եւ ներկայանան իրեն] – Հրա­մանագրեմ քեզ ընդ հասանել թղթոյս որչափ եւ զիրադ կարեն ձեռնտու լինել պարագայք... եղէց մինչեւ ց15 օգոստոսի:

ղգ. 39ա Յուլիս 29. Ստեփաննոս եպիսկոպոսն Արղ[ութեանց] (այսչափ):

ղդ. 39ա Յուլիս 29. Օրացոյց առ Ստեփաննոս եպիսկոպոսն (այսչափ):

ղե. 39ա Օգոստոս 5. Հրաման Յարութիւն վ[ար­դա­պետի] եւ տէր Գերոգ քահանայի՝ ի գալ առ իս (այսչափ):

ղզ. 39ա Հրաման տէր Սարգսի Թամազեան՝ ի գալ առ իս ի ջերմուկս (այսչափ):

ղէ. 39ա Օգոստոս 20. Հրաման հոգեւոր կառա­վա­րութեանն հայոց Ղզլարայ՝ ի մասին ընդունելոյ պատուով զսինոթսն Կերովսկի (այսչափ):

ղը. 39ա Հրաման Աստրախանայ կոնսիստորի՝ ի մասին ընդունելոյ զայն սենաթոռ պատուով (այս­չափ):

ղթ. 39ա Հրաման նոյնատեսակ Մոզդոկայ հայոց հոգեւոր կառավարութեանն (այսչափ):

ճ. 39աբ Սեպտեմբեր 4. Առ Աստուածատուր վար­դա­պետն [պաշար գնելու եւ այլ յանձնարարութիւն­ներ] – Դարձ արարեալ ի Պետիգորսկւոյ, մերձ ի քա­ղաքն Մոզդոկ, յաւուր երկրորդի ամսեանն ընկալայ զգիր ձեր... ամենայն հանգամանօք ի պատրաստի թուի, թէ հնարաւար է մինչեւ ց20 ամսոյս ընդունակ լինել բնակութեան:

– Aoute-au Ge'n en chef B. Bosen:

ճա. 39բ Սեպտեմբեր 10. Հոգեւոր կառ[ավարու­թեան] Ղզլարայ հրաման, զի առաքեսցէ զտէր Յով­սեփ եւ զտէր Տօլկով առ իս (այսչափ):

ճբ. 39բ Սեպտեմբեր 17. Հրաման տէր Սարգիս քա­հա­նայի Թամազեան (այսչափ):

ճգ. 39բ Թուղթ օրհնութեան առ ժողով՛՛ Եկատա­րինադարու (այսչափ):

ճդ. 39բ Սեպտեմբեր 18. Հրաման պահպանելոյ Ղօ­րացւոյ զպատկերն ի տան (այսչափ):

ճե. 39բ Սեպտեմբեր 19. Հաստատեցաւ երեցո­փ[ոխան] Ղօրայու Եսայի Յարութեան (այսչափ):

ճզ. 39բ Հաստատեցաւ գործակալ Ղօրայու Մանուկ Ալլահով (այսչափ):

ճէ. 39բ Քահանայից Ղօրաու պատուեր (այսչափ):

ճը. 40ա Թուղթ օրհնութեան տուեալ ժողովրդոց Ղօրայու (այսչափ):

ճթ. 40ա Առ պարոն Սթուրփով՝ վասն գործակա­լու­թեանն (այսչափ):

ճժ. 40աբ Գործակալի իմում տեառն Գրիգորիդ Խօջայեան [ներում է, թոյլ է տալիս մնալ պաշտօնին եւ յանձնարարութիւններ է տալիս] – Քննեալ լուրջ մտօք զընթացս գործակալութեան քոյ եւ ատենակա­լու­թեան ի հոգեւոր կառավարութեան Մոզդոքայ... համա­հա­ւա­նութեամբ այլոց վճարեսցես եւ փոյթ տարցիս, զի նշանակեսցին այնք յօրագրութիւնս անդ եղեալս:

ճժա. 40բ-1ա Սեպտեմբեր 21. Արժանապատիւ տէր Յովհաննէս քահանայիդ Խոսրովեան [հրամա­յում է անյապաղ գնալ Ստաւրապօլ] – Եկեղեցին Ստաւրապօլայ ունելով միայն զՅարութիւն վարդա­պետն, որ վասն ծերութեան եւ հիւանդութեան անձին բնաւ ոչ կարէ մէն միայն հովուել... յետ սակաւ ժամա­նա­կաց եկեղեցիդ եւ դուք ստասջիք զնոր կարգա­ւորու­թիւն:

ճժբ. 41ա-2բ Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Մոզդոքայ հրաման կարգադրութեան – Անդամք հոգեւոր կառավարութեան քաղաքիս ընկալեալ յինէն յամսեանն փետրվարի այսր ամի զինչ մասունս... հոգե­ւոր ատեանդ յապահովի եւ յատուկ նշանագրեսցէ:

ճժգ. 43ա Սեպտեմբեր 23. Կոնսիստորիդ վասն շտապեցուցանելոյ զշինութիւն առաջն եւ կամ գտա­նելոց այլ տեղինն (այսչափ):

ճժդ. 43ա Հոկտեմբեր 3. Կոնսիստ[որին]՝ զի պատ­րաստ եղիցի ընդունել զիս ի 14 ամս[ոյս] (այսչափ):

ճժե. 43ա Սեպտեմբեր 11. Վկայականք տուեալք ի Ղզլար՝ վասն ձենադրութեան Տ. Գրիգորի Տօլկով, սարկաւագաց Սաղաթիէլի եւ աւագի ուրարակրաց Յակովբայ, Ներսէս, Գասբարի Տէր-Գրիգ[որեան], Յովհաննու Թավարպէկ եւ Ադամայ Թորոս[եան]:

ճժզ. 43ա Հոկտեմբեր 13. Վկայական տուեալ Յով­հաննու Անդրեասեանց՝ գնալոյ եւ դառնալոյ:

ճժէ. 43աբ Հոգեւոր կառավ[արութեան] հայոց Ղզլա­րայ [հրամանագրում է՝ ամէն հովուի իր հա­մայն­քը] – Զծուխս հանգուցեալ քահանայաից ըստ օրինի բաժանեալ ի վերայ ծառայողաց... եւ ղարի­պականք յանձնեցան տէր Աթանասին ի հովուութիւն:

ճժը. 43բ-4ա Հոկտեմբեր 14. Հոգեւոր կառ[ավա­­րութեան] հայոց Ղզլարայ – Աստուածատուր վարդա­պետին գրեցի հրաման գալոյ ի Ղզլար... փութով ծանուսցէ կոնսիստորին Աստրախանայ զհետեւողու­թեան այսր տնօրենութեան իմոյ:

ճժթ. 44ա Աստուածատուր վարդապետիդ հայոց [ար­ձակում է բոլոր պաշտամունքներից եւ առաջար­կում է մնալ Ղզլարում՝ մինչեւ իր նոր տնօրինու­թիւնը] – Մեծապատուութիւն քոյ ընդդէմ հրամանի իմում ի բազում դիպուածս վարելով... առաջարկեմ մնալ արդէն ի Ղզլար՝ մինչեւ ցնոր տնօրենութիւն իմ եւ ազգային կոնսիստորին Աստրախանայ:

ճի. 44ա Առ փօլիցայն Ղզլարայ (այսչափ):

ճիա. 44ա Հոկտեմբեր 22. Առ մինիստրն հոգեւոր գոր­ծոց այլասեռ դաւանութեան Բլուդովն, ընդ որում առաքեցան երկոքին ցուցակք կավալէրաց սրբոյն Վլադիմիրայ եւ սրբուհւոյն Աննայի նոյեմ՛՛ եղելոց ի վիճակի Աստրախանայ (այսչափ):

ճիբ. 44աբ Նոյեմբեր 2. Կոնսիստորիդ հայոց Աստ­րախանայ՝ Աստուածատուր վարդապետն [ար­ձա­կում է բոլոր գործերից] – Երբեմն յաջորդ Ղզլարայ, իսկ ի վերջնումն առաջին անդամ հ. կոսնիստորիդ եւ գործակալ անհնազանդ գտեալ ինչ-ինչ բարեսէր ակ­նար­կութեանց իմոց... սպասեսցէ կրկին ակնարկու­թեան իմոյ նկատմամբ այնր վարդապետի:

ճիգ. 44բ-5բ Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Խոհական բարետեսչութիւն վեհագոյն իշխանութեան հաճեալ է կարգել զհոգեւոր կոնսիստորդ օգնական եւ հրա­մանատար ամենայն տնօրենութեանց... մնայ այսուհետու ինձ առնել ինչ յաւելուած կարգադրու­թեան հոգեւոր կառավարութեան այնմիկ, զոր կոնսիս­տորդ ոչ անագան ընկալցի ի յղել անդ:

ճիդ. 45բ-6բ Նոյեմբեր 12. Բարեպաշտօն եւ աս­տուածասէր հոգեւոր զաւակացդ սրբոյ մօր մերոյ կա­թուղիկէ Աթոռոյ Էջմիածնի եւ իմ մտերիմ սիրե­լեաց արգոյ իշխանացդ՝ բնակելոց ընդ հովանեաւ լուսաւորչակրօն եկեղեցւոյ՝ նուիրելոյ յանուն քաջ զօրավարին Քրիստոսի Սրբոյ Գէորգայ Եագորսկու մատուցանեմ ողջոյն հիսուսաւանդ, ընդ երկնային հայրական օրհնութեանց, խնդալ ի Տէր հոգւով եւ մարմնով, իմ հարազատ հաւատացեա՛լք ի Տէր – Դարձ արարեալ յԱստրախան ի 19 հոկտեմբ՛՛ յացելու­թենէ ինձ յանձենալ եկեղեցեաց Հայասատնեայց՝ շուրջ սփռելոց զգաւառաւ Կովկասու... յանձնելով զձեզ զա­մե­նեսին ողորմութիւնն Աստուծոյ եւ այլն. մնամ:

ճիե. 47ա Բարեպաշտօն արգոյ Յարութիւն Ալի­խա­նովիդ ողջոյն եւ օրհնութիւն – Այսու հրամանա­գրով իմ հաստատելով զքեզ ի գործակալութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ քաջ զօրավարին Քրիստոսի Գէորգեայ... աղօթս առնելով վասն բարօրութեան ձեր եւ որոց ընդ ձեզ եւ այլն. մնամ:

ճիզ. 47ա Թուղթ առ Ստեփաննոս եպիսկոպոսն Արղութեանց՝ շնորհակալութիւն վասն ստացման օրա­ցուցին առաքելոյ ի նմանէ (այսչափ):

ճիէ. 47ա Նոյեմբեր 16. Թուղթ առ մինիստրն հո­գե­ւոր գործոց պարոն Բլուդովն՝ յաղագս մկրտելոյ զհրէայ կալման Իօն Լազրովն ըստ դաւանութեան Հայաստանեայց սրբոյ եկեղեցւոյ, մեծաւ հանդիսիւ (այսչափ):

ճիը. 47աբ Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Ղզլարայ [Յովսէփ Մարգարեան Ագլինցովի դստեր հետ նշանուելու եւ պսակուելու հրաման տալ] – Ղզլա­րաբնակ հայ պարոն Սարգիս Մկրտումեան Թան­դո­յով աղերսագրավ իւրով... մարթէ տալ հրաման զի ամուս­նասցի նա ընդ նշանակեալն դստեր ազնիւ Ագլին­ցովի՝ ըստ կամաց իւրոց:

ճիթ. 47բ Նոյեմբեր 19. Հոգեւոր կառավարու­թեանն հայոց Ղզլարայ – Զնորընծայ տէր Գրիգորն Դօլգով ճանաչելով գոլ այր համեստ վարուք եւ նա­խան­ձայոյզ օրինաց սրբոյ եկեղեցւոյ Հայաստա­նեայց... հ. կառավարութիւնդ՝ երդմնեցուցեալ զնա ըստ օրինի, ընկալցի յատենակալութիւն իւր:

ճլ. 47բ Հոգեւոր որդեկիդ իմում Գրիգոր քահա­նայիդ Դօլգով – Ակն ունելով տեսանել զքեզ շնորհօք նորընկալ սուրբ կարգիդ եւ ըստ վաղեմի համես­­տութեան... խիղճ քոյ եւ կամ դատողութիւն մտաց քոց ոչ ներեսցէ միաբանիլ ընդ այլս:

ճլա. 48ա Նոյեմբեր 26. Հաւատարիմ գործակա­լիդ սրբոյ Ղօրայու եկեղեցւոյ պարոն Մանուկ Ալլահվէրդովայ խնդալ ի Տէր, հանդերձ երկնային օրհնութեանց – Թուղթ ձեր յայտարար ի 30 հոկ՛՛ այսր ամի հասեալ առ իս... գրեցի զայսմանէ առ քահանայս ձեր, որպէս զի ընդ ձեզ համաձայնեալ, կատարեսցեն զօրէնս:

ճլբ. 48ա Հրաման Ղօրայու եկեղեցւոյ քահա­նա­յից տէր Մարտիրոսի եւ տէր Ստեփաննոսի՝ համա­ձայն վերոգրեալ թղթոյ գործակալի (այսչափ):

ճլգ. 48աԴեկտեմբեր 23. Астраханской Армян­ской духовной консистории – Во внимание къ заслугамъ по служ­бе секретаря и переводчика Яковлева я не нохожу сего справедливие какъ ободрявъ... при­ведение по сему въ законное исполнение – При обозрение моемъ высочашие.

ճլդ. 48բ.Дек. 2. Астраханской Армянской ду­ховной консистори – При обозрении моемъ высочяшие ввереныую епархию... семъ надле­жащее све распорябение

ճլե. 48բԻՍերովբէարքեպիսկոպոսէ. եւայլն, տէրԱհարօնԴադաշովքահանայիաւագեկեղեցւոյՍուրբԱստուածածնի – Յօրէմտիիմոյյայսինձյանձնեղեալվիճակ, կարգեալզքեզյինչինչծառայութիւնսվե­րաբերեալս... շնորհեմքեզիշխանութիւնկրելոյայ­սու­հետեւզպօլխառայկապոյտփիլոն, զորշնոր­հա­ւո­րե­լովքեզեմբարեացակամ:

ճլզ. 49աՏէրԳէորգՀախվերդեաննաւագքահա­նա­յիդՍրբոյԱստուածածնիեկեղեցւոյՂզլարայ [իշ­խանութիւնստանալուհամարշնորհաւորանք] –Բա­րե­նախանձհաւատարմութեամբծառայելովքոսրբոյաւագեկեղեցւոյքաղաքիդ... շնորհաւորելովմնամքեզբարեացակամ:

ճլէ. 49աՏէրԱթանասՏէր-Աթանասեաննքահա­նա­յիդՍրբոյԼուսաւորչայեկեղեցւոյՂզլարայ – Ծա­ռայելովքոպարտուպատշաճհաւատարմութեամբեւհամեստվարուք... շնորհեմքեզիշխանութիւնկրելոյզպօլխառայկապոյտփիլոն, զորշնորհաւորելովքեզեմբարեացակամ:

ճլը. 49աՏէրՅովսէփՂօրղանեաննքահանայՍրբոյԱստուածածնիեկեղեցւոյՂզլարայ՝նովինմտօք(այսչափ):

ճլթ. 49աբԴեկտեմբեր 11. ԲարձրապատիւՅա­րու­թիւնվարդապետիմմտերիմեղբայրիՏէր [նրաընտանիքիորպիսութեանմասին] – Ընկալայզգիրձերյաւուրս՝յորսհանդերձեալէիելանելյայցելութիւնվիճակիիմոյ, վասնայնանձեռնհասեղէյայնժամգրելառՁեզզհակադարձն... ըղձալովլսելհանապազզա­ռող­ջութենէեւզբարօրութենէձերմէ, մնամյարգանօք:

ճխ. 49բԴեկտեմբեր 15. Ваше высокопревос­хо­ги­тельство милостивый государь – Вь осно­ва­ние предписания бывшаго министра духовних делъ князя Голицина отъ 21го октября... съ ис­тен­ным почтением къ. Г. Министру Дух. Дел Блудову.

ճխա. 50աԿոնսիստորիդհայոցԱստրախանայ [Յով­հաննէսԱղուլովիինչքերիվաճառքիցելածդրամըմնումէհոգեւորիշխանութեանտնօրինու­թեանտակ] – ՅարգելիպարոնԼազրԻւանիչԲալէցով, զօրութեամբկտակիհանգուցեալՅովհաննուԱղուլո­վայի 1823... վերոյիշեալբարեպաշտԲալէյովայփու­թասցիյանդիմանառնելինձ:

ճխբ. 50ա-1աԴեկտեմբեր 17. Ваше высокопре­вос­ходительство милостивый государь – Въ июле месяце сего года имею я честь донеситъ В. В. что я отправился обозрывать вверенную эпархию... Г. Министру:

ճխգ. 51աԴեկտեմբեր 24. Երրորդանդամոյհո­գե­ւորկառավարութեաննՂզլարայտեառնԳրիգորինորընծայքահանայիԴօլգով – Այսուփօստիւհրա­մայեցիվերակացուացերկուցայգեացպատկանելոցՍրբոյկաթողիկէԱթոռոյն... փութասջիրհանդերձմեկինյայտարարութեամբքովուղիղառաքելառիս:

ճխդ. 51բՀաւատարիմվերակացուացայգեացՍրբոյկաթողիկէԱթոռոյնԷջմիածնիբարեպաշտօնԳասպարՄելքոնիչֆաբրիքովայեւբուղդանՄօսէիչԻզմիրովայմատուցանեմզիմհայրականողջոյն... կամացձերոցհասուսցէզայնուղիղառիս:

ճխե. 52աբВаше высокопревосходительство милостивый государь – Получивъ отношение В. В. отъ 26 августа 1671 которымъ въ разрыше­ние моего представление... առաքեցաւի 16 նո­յեմբ՛՛ 1832 Հմր 134 միայնաստգրեցաւ:

[ԱմիՏեառն] 1833

ճխզ. 53աՅուլիս 8. ԲարեպաշտորդւոցդսրբոյհօրնմերոյԳրիգորիԼուսաւորչի, որքբնակեալքդէքընդՉերքեզայ, մատուցանեմզաստուածայինողջոյնեւօրհնութիւն – Ըստխնդրոյձերոյահաւասիկյայտ­նե­ցաւիմիջիձերումքահանայնտէրՄարտիրոսԿիւլ­պէ­կեանն... չունեմզոքյարմարաւորառաքելոյառհո­վուելզՁեզ: Աղօթսառնելովվասնփրկութեանհոգւոցձերոցեմ:

ճխէ. 53աՅուլիս 10. Աստուածասէրեւբարե­պաշտիշխանացարգոյհասարակութեանԵակորց­կոյսիրելիզաւակացդիմոցիՔրիստոսՅիսուսմատուցանեմողջոյնեւօրհնութիւն – ՀրամանաւեւհամահաճութեամբնոցինԲ. Գ. մինիստրիներքինիրողութեանցԴմիտրիՆիկոլայովիչիԲլուդովայեւծայ­րագոյնհրամանատարի... բարեհաճեսցիքհատու­ցա­նելզայնգումարինձեւկամորոցյինէնկարգեսցի: Աղօթսառնելովվասնբարօրութեանեւյաջողութեանձերոյեմ:

ճխը. 56աՅունվար 5. Въ Астраханское уезд­ное казначейство... секретарю Григорию Атабе­кову.

ճխթ. 56աբԿոնսիստորիդհայոցԱստրախանայ – Առա­քեմիկոնսիստորդզթուղթգաւառայինկա­ռա­վարութեաննԿովկասու... հոգեւորկառավարութեաննարժանէփոյթտանել, զիմի՛թերութիւնինչյառաջեկես­ցէայսպիսի:

ճծ. 56բՅունուար 7. Ваше превосходительство милостивый государь – Получивъ отношение Кав­казскаго областного правления отъ 9 ми­нув­шаго декабря... его превосходительству на­чальнику Кавказской области генералъ лейте­нан­ту и кавалеру Вельяминову.

ճծա. 57աՀոգեւորկառ[ավարութեան] հայոցՂզլարայ [ցանկանումէիմանալՊետրոսԱսլա­նո­վիցթղթիուրլինելը] – Իլինելիմիքաղաքիդըն­կա­լայզերկուսթուղթսիպօլեցայէտեղւոյդ. զմինվասնտոկոսեաց... զպատճէնայնրթղթոյփօլիցայիեւառա­քելառիսիտնօրենութիւն:

ճծբ. 57աՅունվար 14. Հոգեւորկառավարու­թեաննհայոցՂզլարայ [ցականումէիմանալ՝Մա­նուէլԽօջայանիորդինեւԵսայիԵաղուբովիդուստրընշանուելենխաչովեւԱւետարանո՞վ] – Ըն­կալեալզյայտարարութիւնհոգեւորատենիդընդհա­մարաւ 196 գրեալ, ծանեայեթէզգաստացեալ... ունիմտնօրինելըստարժանւոյնեւգրելառնա:

ճծգ. 57բՅունվար 22. Հոգեւորկառավարու­թեաննՄոզդոկայ – Ի 20 յունվ՛՛այսրամիընկալեալզյայտարարութիւնհոգեւորկառավարութեանդ... փու­թովծանուսցէինձցվախճանէիւրոյտնօրենութեան:

ճծդ. 58աբՅունվար 25. Հոգեւորկոնսիստորիդհ[այոց] Աստ[րախանայ] – Առաջարկեմհոգեւորատե­նիդնախգրելհրամանիՀոգեւորկառավարու­թիւնմերՄոզդոկայ, զիարձակեսցէյատենէիւրմէզտէրԳրիգորն... եկեղեցիքայնրքաղաքիստասցեն՝զորսպատկանենայնցեկեղեցեաց:

ճծե. 58բ-61բԻհոգեւորկոնսիստորդհայոցԱստ­րա­խանայ – Աստուածատուրվարդապետն՝անուա­նեալյաջորդՂզլարայեւկարգեալգործակալիհոգե­լոյսնախորդէիմմէ... ընթեռնուցունառաջիհոգե­ւո­րա­կանացեկեղեցեացիւրեանցիզգուշութիւնեւիխրատանհնազանդից:

ճծզ. 61բ-3բՅունվար 26. Ваше высокопревос­хо­дительство милостивый государь – Въ пред­пи­сании отъ 30го ноября минувшаго года 2383 В. В. Тревуете сообшить Вамъ на каком осно­вании управляется даходы старостами... его превосходителсту господину министру вну­трен­ных дел Д. Николаевичу Блудову.

ճծէ. 63բՅունվար 27. Թուղթիպօչտավօյկան­թօրնյաղագսյանձնելոյՆ. Յակովբեանցզերկոսինթուղթսարձակեալսիզանազանտեղեացյանունիմ(այսչափ):

ճծը. 64աբՓետրվար 4. Թուղթիփօշտիկանթօրնյաղագսստացման 890 փ. դրամոց՝առաքելոցիՂզլարայհ. հ. կառավարութենէիՍերովբէարք­եպիս­­կոպոսէվիճ[ակաւոր] Աստրախ[անայ] եւԿով­կասուտեառնՄարտիրոսիԳիւլասպեանքա­հանայիՂօրայու – ԺողովուրդքՀայաստանեայցսսրբոյեկե­ղեց­ւոյ՝բնակեալքզՔուպանգետով, իմէջՉէրքէզայ... լիովշահեսցեսիչէրքէզահայոց, որոցորոշակիգրե­ցաւ:

ճծթ. 64բ-5աՀարազատզաւակացդբազմերախտհօրնմերոյսրբոյԳրիգորիԼուսաւորչի՝մեծացեւփո­քունց, արանցեւկանանց, ծերոցեւտղայոց, եւամենայնչափուհասակիեւվիճակիմատուցանեմզաստուածաւանդնողջոյնեւօրհնութիւն՝կալմնալանդրդուելիերկնայինխաղաղութեամբեւքրիստո­նէավայելուչառաքինութեամբ – Ընկալեալզնամակսիրեցեալորդիութեանձերոյ, ցաւեցայյոյժ... մնամձեզաղօթարար:

ճկ. 65աբԿոնսիստորիդհայոցԱստրախանայ [ՂօրայիԳիւլբէկեանքահանանգնայչերքեզահայժո­ղովրդիմօտ՝մինչեւիրնորհրամանը] – ԱյսուփօշտիւհրամանհանիուղիղՂօրայուքահանայիԳիւլ­բէկեաննտեառնՄարտիրոսի... նաօժանդակլի­նի­ցիեւձեռներէցնմինտէրՄարտիրոսիյամենայնդէպս:

ճկա. 65բՏէրՄելքոնքահանայիդՓարեմուզեանն[բոլորդէպքերիմասինիրենտեղեկացնեն] – Եհասինձ 24 ոսկիեւ 60 մանէթ, զորառաքեալէիր... ճիգնարա՛չանկանիլերբէքընդպատասխանատուութեամբեւընդկշտամբութեամբ:

ճկբ. 65բ-6աԱռժողովուրդսՕթարու[տէ» ՄելքոնՓարէմուզեանինուղարկումէքահանայագործելու] – Իմհարազատորդի՛ք, հեռաւորութիւնտեղւոյձերոյարգելառիթլինիարդարեւինձեւձեզզմիմեանստեսանելոյ... կանգնեսցջիքիյիշատակննջեցելոցձե­րոցեւկենդանեաց, կարդալովիվերայձերզօրհնու­թիւննԱստուծոյ, եմաղօթարար:

ճկգ. 66ա-7բՓետրվար 16. Ваше высокапре­вос­ходительство милостивый государъ – После донесения моего отъ 6 июля минувшаго года No 66 получилъ я... 60. т. руб. Сказано въ регистр и Сергеевъ сего не отвергаетъ..

ճկդ. 67բՓետրվար 18. Չերոյինաստուածարեալվեհափառութիւնողորմածտէր[Աստրախանիցմարդէուղարկում՝հօտըկարգավորելու] – Աստուա­ծատուրվարդապետնանզուսպգնացիւքիւրովքեւանհաւատարմութեամբատելիլեալժողովրդոցմերոցՌուսաստանեայցս... համբուրելովզհայրականաջհո­գե­ւործնողինիմոյեւձերդգերաստիճանեալվեհա­պետութեանեմկատարեալյարգանօք:

ճկե. 67բՓետրվար 20. Թուղթիփօշտիկանթօրն, զիյանձնեսցէՆերսեսիՅակովբեանցզխնդիրՂզլա­րայհայԲաբայիԱբրահամեաննյանունիմըն­կա­լեալ(այսչափ):

ճկզ. 68աՓետրվար 21. ԿոնսիստորիդհայոցԱստ­րախանայ[վարժարանիօգտակարութեանեւառաջադիմութեանհամարառաջարկումէշուտա­փոյթներգրաւուելքաղաքիՍուրբՏիրամօրեկեղեցուսրահը] – Առաքելով ի հոգեւոր կոնսիստորդ հայոց Աստրախանայ զպատճէն ժամանակաւոր կարգադրու­թեան՝ առ յինէն սահմանելոյ յաղագս պարտուպատ­շաճն... հրատարակել յամենայն տեղիս վիճակի մերոյ ուր անկ իցէ:

ճկէ. 68աբ Փետրվար 25. Գերարժան Ստեփաննոս սրբազան եպիսկոպոսն [խնդրում է Յովհաննէս Ամրկեանին յանձնել արկղով կնքուած մատեան­ները] – Ի վաղուց հետէ լռեցուցեալ էք զձայն նա­մա­կաց ձերոց... ողջոյն տո՛ւք գրկախառնութեան Մինաս սրբազան արքեպիսկոպոս հօրն եւ լերո՛ւք ողջ:

ճկը. 68բ Գրեցաւ առ Յովհաննէս՝ ընդունիլ ի նմա­նէ զամենայն մատեանս եւ զետեղել ի տան Ան­շինեանց (այսչափ):

ճկթ. 68բ-9ա Ձերոյին աստուածարեալ վեհափա­ռու­թիւն ողորմած հա՛յր իմ – Նախ քան զժամանել շնորհաձիր թղթոյ սրբազանակատար վեհափառու­թեան ձերոյ՝ ի պատասխանի գրոյ իմոյ առաքելոյ յամի անցելոյ... իզուր զհասարակաց խաղաղութիւնն դրդուես­ցէ եւ ինձ ծանրաբեռն գտցի:

ճհ. 69աբ Февраля 1833. Ваше высоко­пре­вос­ходительство, милостивый государъ – Въ де­кабр месяц прошедшого года живушие Армяне в разних аулах... гасподину барону Розену:

ճհա. 70աПредъявитель паходяшийсая в свет моей изъ армянъ Иванъ Андреевъ Амри­ковъ... город Астрахани февраля дня 1833:

ճհբ. 70աբ Մարտ 4. Հոգեւոր կառավարութեանդ հայոց Ղզլարայ [Յարութիւնի խելագար որդու եւ նրա կին Հռիփսիմէի մասին] – Ղզլարաբնակ Վառ­վառ Իվանովնայ Շաքարով բողոք բառնայ առ իս ի 22 յունվարի 1833, իբրեւ զի վէճ ծագեալ ի միջի Յարու­թիւն որդւոյ իւրոյ... մեկնեսցէ զայս տնօրէնութիւն իմ:

ճհգ. 70բ-1բ Մարտ 3. Կոնսիստորիդ հայոց Աստ­րա­խանայ – Ընկալայ ի Տփխիս ի 1831, յապրիլի ամ­սեան զյայտարարութիւն կոնսիստորիդ՝ գրեալ ի մար­տի 6, նոյն տարւոյ, ընդ համարաւ 57... բերելոց ի հոգեւոր ատենէդ, արասցէ զիւր վճիռ եւ ծանուսցէ ինձ լիուլի հանգամանօք:

ճհդ. 71բ Մարտ 4. Սողոմոնի եւ որդւոյ նորա Խա­չատ­րոյ եւ Մկրտչի Ալվարեանց – Այսու յանձնարա­րութեանն թղթով հրաման տամ ձեզ գործակից իմոց գեղջ... յորոյ հաստատութիւն կնքեմ իմովս սեպհական կնքով եւ ստորագրեմ (Այս առաքեցաւ հանդերձ թարգ­մանութեամբ ի ռուս լեզու):

ճհե. 71բ-2բМилостивый государь Афанасий Иванович – Отъ родственниковъ моих и Г. иерусалимского узналъ я въ прошедшомь году, что Вы зделань начальником Ахалцикской об­лас­ти... сь истенным почтением и предон­ностю имею честь быть.

ճհզ. 72բ Մարտ 9. Առ մինիստրն հոգեւոր գոր­­ծոց:

–Pour la permifsion a` pour reparer ho/// Levoniene:

ճհէ. 72բГосподину министру внутренных дель – Отношениемь оть 6го апреля 1832 года No 35 покорнише просил... съ истенным поч­те­ниемь и совыршенного преданностю имею честь быть.

ճհը. 72բ Մարտ 11. Թուղթ ի փօշտի կանթօրն՝ վասն ստացման թղթոց (այսչափ):

ճհթ. 72բ Մարտ 16. Թուղթ ի փօշտի կանթօրն՝ վասն ստացման 200 փ. յԵկատերինադարայ (այս­չափ):

ճձ. 72բ Մարտ 23. Թուղթ ի փօշտի կանթօրն՝ վասն ստացման ի Մօզդոգայ խնդրագրոյ (այսչափ):

ճձա. 73ա Մարտ 25. Ваше высокоблагородие ми­лостивый государь мой – Его В. Господинь глависуправляюший Грузии Баронъ Розенъ от­но­­шениемь отъ 1 минувшаго февраля... Г. Моз­док­скому окружкскому коменданту.

ճձբ. 73բ Մարտ 29. Հոգեւոր կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Հոգ տարցի հոգեւոր ատեանդ շարագարգել զտէր Յովակիմն Մելիքեան ի թիւ քա­հա­նայից... մուծանել զնա յիրաւունս՝ յորս վայելեն այլ աստիճանակիցք նորա:

ճձգ. 73բ Ապրիլ 8. Ձերոյին սրբազնակատար վե­հա­փառութիւն ողորմած տէ՛ր – Հոգեւոր կոնսիստորս հայոց Աստրախանայ ազդ արար ինձ, եթէ յամս ան­ցելոյ ընկալաւ ի բարձր խորհրդարանէ Սրբոյ Աթոռոյս մերոյ զ15 պատճէնս ցուցակաց տօնակատարու­թեանց... խոնարհաբար հասուցեալ ի տեղեկութիւն ձեր, ամենայն հլութեամբ պատիւ ունեմ լինել ընդ ձեր սրբազնակատար վեհափ՛՛:

ճձդ. 74ա Ապրիլ 15. Մեծապատիւ Ստեփան սրբա­զան արհի՛, իմ մտերիմ եղբա՛յր – Յետ գրելոյ առ Ձեզ ի 25 անցեալ փետրվ՛՛ եւ նախ քան զայն եւս ի բա­զում ժամանակաց հետէ չունեմ լուր ինչ զՁենջ... ինձ ազդ առնել, զի յիմ դիմաց արարից զարժանաւոր տնօրէնութիւն:

ճձե. 74բ Ապրիլ 17. Թուղթ ի փօստի կանթօրն՝ վասն ստացման դրամոց առաքելոց ի Ղզլարայ հ. հ. կառավարութենէ (այսչափ):

ճձզ. 74բ Ապրիլ 26. Թուղթ ի նոյն կանթօրն՝ վասն ստացման խնդրոյ Ղզլարայ Յակովբ դպրի Չերկե­սեանն (այսչափ):

ճձէ. 74բ Ապրիլ 29. Հոգեւոր կառավարութեանդ Ղզլարայ [հրամայում է արտաքին խնդիրներով չզբա­ղուել] – Գրէ առ իս ընդ յայտարարութեամբ մար­տի 5, Հմր 44, եթէ ահա առաքեաց առ իս զիսկական յա­ռաջադրութիւն... հոգեւոր կառավարութեանն Ղզլա­րայ անընդունակ համարել այնպիսւոյ ձեռնարկու­թեամբ:

ճձը. 74բ-5ա Տէր Մելքոն գործակալ քահանայիդ Փարեմուզեանն [կարգադրում է հոգալ ուղտերի ապա­հովութիւնը եւ մնացեալ գործերը տնօրինել ըստ պատշաճի՝ մինչեւ վերադարձը] – Յայտարա­րու­թեամբ քով ապրիլի 21 ազդ առնես ինձ, զի ժողովեալ քո արդէն իսկ վեշտասան ուղտս... զայսմանէ գրեցաւ հոգեւոր կառավարութեանն Ղզլարայ:

ճձթ. 75ա Մայիս 16. Թուղթ ի փօշտի կանթօրն՝ յա­ղագս ստանալոյ զխնդիր Ղօռայու հայոց (այս­չափ):

ճղ. 75ա Մայիս 20. Ваше превосходительство милостивый государь – Имею честь получить отношение В. П. отъ 3 майя No 712 касательно доставления въ общее управление Кабказской области... его прву. господину начальнику Кав­каз­ской области и кавалеру Алексею Александ­ро­вичу Велькминову.

ճղա. 75բ Յունիս 8. Մեծապատիւ Ստեփաննոս Յով­հաննիսեան բարեպաշտ որդեկիդ իմում մատու­ցանեմ ողջոյն եւ օրհնութիւն հայրական սիրով – Յուսամ զի իցէք ի բարեկեցիկ քաջառողջութեան՝ որպէս ցանկամ սրտի մտօք... կարդալով ի վերայ ձեր եւ բարետոհմիկ ընտանեաց ձերոց զողորմութիւնն երկնային եմ ջերմեռանդն: Աղօթարար ձեր Սեր[ովբէ արքեպս.]:

ճղբ. 75բ Յունիս 10. Ձերոյին աստուածարեալ վե­հափառութիւն ողորմած տէ՛ր [տեղեկացնում է խոս­տացուած ուղտերն ուղարկելու մասին] – Ահաւասիկ, որպէս խոստացեալ էի յամի անցելոյ փոյթ կալեալ... խնդրեմ գրել ինձ միամտութիւն զհանգամանաց դոցա:

Ծնթ. Այսուհետեւ նամակների սկզբնատողերը եւ վերջնա­տո­ղերը պարզում են նրանց բովանդակութիւնը:

ճղգ. 76ա Թուի, թե ցայսօր չէք դուք ճանապար­հոր­դեալ՝ բերել զսրբալոյս միւռոնն առ իս... համբու­րելով զհայրական աջ հոգեւոր ծնողին իմոյ եւ ձեր եմ ջերմեռանդն հլութեամբ:

ճղդ. 76ա Գերապատիւ Ստեփաննոս սրբազան եղբայր – Զթուղթ ձեր 15 մայիսի ընկալելալ ի 2 այսր ամսոյ, փութացայ գրել առ պարոն Աւագովն եւ յոր­դո­րել... տեսցուք թէ զինչ արասցէ:

ճղե. 76բ Չունիմ բնաւ կարծիս կասկածանաց, զի յամենայն դիպուածս թեկն ածջիք գործոց եւ բարօ­րու­թեան արդար առնդ Յոհաննու Ամրիկեան, բայց եւ այնպէս խնդրեմ ես եւս առաջնորդել նմա մխի­թա­րութեամբ: Գրկափարելով զՁեզ ջերմեռանդութեամբ եմ:

ճղզ. 76բ Յունիս 10. գերապատիւ Զաքարիա սրբա­­զան եղբայր – Եթէ վաղու եւս չէի փորձեալ զծու­լութիւն ձեր՝ գոգցես համարէի, թէ լռութիւն ձեր ընդ իս յառաջ գայ ի բարձրամտելոյ ձեր... յիշեցից զնա, խնդրեմ ողջոյն տալ: Ամենախոնարհ ծառայ եւ մտերիմ եղբայր:

ճղէ. 77ա Տեառն Մելքոնի Փարաւուզեան – Ի վեր­ջին թղթոյ՝ գրելոյ առ իս ի 29 մայ[իսի] տեղեկացայ, զի լրացուցեալ քո զթիւ ուղտուց, ելեր ի ճանապարհ... Ստեփաննոս սրբազան եղբայրն Արղութեանց ճանա­պարհորդեսցէ քեզ դէպ ի Սուրբ Աթոռն:

ճղը. 77աբ Հոգեւոր կոնսիստորիդ հայոց Աստրա­խանայ – Եկեղեցին հին հանգստարանի քաղաքիս նուիրեալ Սրբուհւոյ Կատարինեայ կուսին՝ մնալով առանց վաղուց հետէ զհաւատարիմ եւ զերկւիղած... յանձնել նմին երեսփոխանի:

ճղթ. 77բ Յունիս 15. վկայական նորոգ կարգեալ երեցփոխանի Սրբուհւոյ Կատարինեայ եկեղեցւոյ հա­յոց քաղաքիս արգոյ Արտեմի Դատաշովայ, հա­մա­ձայն տուեալ միւսոց երեցփոխանաց վկայակա­նաց (այսչափ):

մ. 77բ Յուլիս 5, Въ Астраханское уездное казначество – Следущие мне за первую половину всего 1833 февраля... Секретарю Аст. Арм. Дух. Конс.:

մա. 77բ-8ա Յունիս 8. Ձերոյին աստուածարեալ վե­հափառութիւն – Ի 10 յունիսի յայտարարութեամբ իմմէ իրագէտ եղէք, զի զ30 ուղտս պատրաստեալ ի նահանգն Ղզլարայ... համբուրելով զպաշտելի աջ հո­գե­ւոր ծնողին իմոյ եւ ձեր եմ կատարեալ յարգու­թեամբ:

մբ. 78ա Յուլիս 8. Թուղթ առ Չերքեզահայս կող­մանց Չօրնամօրայ:

մգ. 78ա Յուլիս 10. Թուղթ ի Մակարիա առ ժողո­վուրդս Եակորեւսկոյ (այսոքիկ գրեցաւ ի վերոյն մի ըստ միոջէ):

մդ. 78աբ Յունիս 15. Ստեփաննոս մեծապատիւ սրբազան եղբայր – Ի 11 յուլիսի ընկալայ զթուղթ ձեր՝ գրեալ ի 26 ամսեանն անցելոյ, համար 149, եւ շնորհ ունեմ ձեզ վասն տեղեկութեանց... ձեզ մատոյց առիթ ճահողագոյնս ի յանգ հանել ընդ նմա զիրողութիւնն այգւոյ պատկանեցելոյ եկեղեցւոյ վիճակի ձերոյ: Գրկափարելով զՁեզ եմ:

մե. 78բ-9ա Մեծապատիւ Բարսեղ վարդապետ եղ­­բօրդ ողջո՛յն տենչանաց – Ընկալայ զթուղթ ձեր՝ գրեալ առ իս ի Տփխիսայ, յունիսի 26, եւ ուրախ եղէ... եկեալ իցէք ի Ղզլար, անդ սպասեսջիք կրկին ակնարկութեան իմում: Ողջունելով զՁեզ սիրախառն սրտիւ եմ:

մզ. 79ա Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Մոզ­դոկայ – Միաբան Սրբոյ Աթոռոյ Արարատեանն մեծա­պատիւ Բարսեղ վարդապետն նշանակեցաւ գալ առ իս... զթուղթ ուղերձել յինէն առ նա հասուցանել յայն քաղաք ի Ղզլար:

մէ. 79աբ Հոգեւոր կառավարութեան հայոց Ղզլա­րայ – Ըստ խնդրանաց իմոց նշանակեցաւ վարդապետ ոմն ի միաբանութենէ Սրբոյ Աթոռոյ մերոյ մեծապատիւ Բարսեղ վարդապետն... ծանուսցէ ինձ զգալստենէ նորա:

– A vlanquly – a amirof – a Bastamoff

մը. 79բ-80ա Օգոստոս 5. Ի Սերովբէ... Մեծա­պա­տիւ Բարսեղ վարդապետիդ – Համարելով, թէ արդէն իսկ ի Մոզդօկ հասեալ իցէք եւ զկայ առեալ մինչեւ ցնոր հրաման իմ... ստանալ այտի ի ձէնջ թուղթ, հա­ղորդեցից Ձեզ զայլ յանձնառութիւնս:

մթ. 80բ Հոգեւոր կառավարութիւն հայոց Մոզդո­կայ – Տէր Մելքոն Փարեմուզեան տարեալ զուղտսն մինչեւ զՎլատիկովկաս եւ ոչ կարացեալ անցուցանել զայնս ցԹիֆլիզ... մնասցէ անդր մինչեւ զյանձնա­ռու­թիւնն ի գլուխ տարցի:

մժ. 80բ-1ա Տէր Կարապետի Ուրտումխանեանց երկրորդ անդամոյ հ. կ. – Ահավասիկ նոր առիթ առաջի քո ցուցաներ զօգտակար ծառայութիւնդ... որ­պէս գտեր զուղտսն եւ որպէս տնօրինեցեր զայդ եւս հարկաւորագոյն իրողութիւն:

մժա. 81ա Հոգեւոր կառավարութեանն Հ. Ղզլա­րայ – Տէր Մելքոնն Փարեմուզեան թողեալ զուղտսն, զճանապարհայն դարձ արար այդր ի տեղի իւր... չթողուլ ելանել արտաքոյ վիճակի իւրոյ:

մժբ. 81աբ Մեծապատիւ Բարսեղ վարդապետիդ – Նախ փոյթ յանձին կալարուք յառաջադրել հոգեւոր կառավարութեանն Մոզդոկայ, զի զտէր Սահակն, որ է սեպհական քահանայ աւագ եկեղեցւոյն... սպասելով շուտափոյթ հակադարձի ձերում եմ:

մժգ. 81բ-2աВаше высокопревосходи­тельство милостивуй государь – Отъ 22 августа про­шед­шаго года No 93 имею я честь увидомить В. В... съ истенным почитанием и соврименного преданностию имею честь быть къ Г.ны Борону Розену.

մժդ. 82ա-4ա Օգոստոս 12. Մեծապատիւ Բարսեղ վարդապետ – Ընկալայ զթուղթ ձեր 27 յուլիսի անցե­լոյ զյայտարարն ժամանման ձերոյ այդր ի Մոզդոկ, հան­դերձ այլովք ի օգոստոսի 5... տալ ձեզ ծանօթու­թիւն մատուցանել ձեզ զօրագրութիւս եւ որք պիտո­յասցեն ի քննութիւն Ձեզ:

մժե. 84ա Օգոստոս 12. Մեծապատիւ Բարսեղ վար­­դապետ – Առաքելով առ Ձեզ զպատճէն թղթոյ Յա­րութիւն Յակովբեան Էսինճարովայ եւ հրաւիրելով զձեզ քաջ տեղեկանալ իրողութեանն... տուք ինձ տե­ղե­կութիւն պիտեւան:

մժզ. 84բ Գերափայլեալդ բարեպաշտութեամբ եւ հոգեսիրութեամբ հարազատ որդեկիդ Հայաստա­նեայց սրբոյ եկեղեցւոյ մատուցանեմ ողջոյն եւ օրհնութիւն ի Տէր խնդալ – Ընկալեալ զերկուս ջերմեռանդն թուղթս քոյին բարեպաշտութեան ձերում ժամանակի... աղօթս առնելով վասն բարելաւութեան ձեր եմ բարեացակամ ձեր:

մժէ. 84բ-5ա Հոգեւոր կառավարութեանդ հայոց Մոզդոկայ – Ըստ բացորոշ հրամանի իմում սպասեմ տեղեկանալ, զի տէր Կարապետն Ուրտուխ[անեան] ստանձնեալ ուրախութեամբ զայն գործ պահպանելոյ եւ հասուցանելոյ ցԹիֆլիզ զուղտսն... միաբանեսցի ընդ նմա ի գլուխ տանել զայն գործ, որպէս եւ զիարդ հնար եւ օգուտ իցէ:

մժը. 85բВаше высокоблагородие милоствуй государь мой – Получиивъ атнашение В. В. отъ 30 минувшаго июлия No 503 я... гну. Кизлярско­му окружному началнику Г. Ширакову.

մժթ. 85բ Օգոստոս 26, հոգեւոր կառավարու­թեանն հայոց Ղզլարայ – Հանդերձեալ եմ ի ճանա­պարհ հանել յայսոսիկ աւուրս գալ այդր... իմոյ հա­րա­զատի մատուցանեմ զողջոյն տենչանաց ընդ աստուա­ծաձիր օրհնութեան:

մի. 85բ-6ա [Յորդորում է պատրաստել իր բնա­կու­թեան համար հարկաւոր պարագաները] – Յամսեանն յուլիսի անցելոյ ընկալայ զթուղթ ձերոյին մտերիմ որդիութեան... աղօթս առնելով վասն բա­րօ­րու­թեան ձեր եւ ձերոյ բարեպաշտ ընտանեաց եմ աղօ­թա­րար ձեր:

միա. 86աբ Սեպտեմբեր 1. Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ [Գրիգոր Սուիքասեանին արգելում է հոգեւոր սպասաւորութիւն կատարել] – Յանդուգն եւ ստամբակ բոյս բարուց Գրիգորի Սուքիասեանն դպրի աւագ եկեղեցւոյս իբր ամաւ միով յառաջ... զորս վիշտս կրեալ են ի նմանէ եւ կամ գայթակղեալ ի դժնեայ վարուց նորա:

միբ. 86բ-7բ Սեպտեմբեր 2. Մեծապատիւ Բարսեղ վարդապետ – Ընկալայ զերիս թուղթս յայտարարու­թեանց ձերոց՝ զգրեալս ի 20 օգոստոսի, եւ փութամ առ ձեզ գրել, որ ինչ ձեզ հարկաւորի առայժմ առնել այդր... զբանն Էսմինճարեանց եւս փոյթ տարեք աւարտել:

միգ. 87բ-8ա Հոգեւոր կառավարութիւն հայոց Մոզ­դոկայ – Մեծապատիւ Բարսեղ վարդապետին յանձ­նեալ եմ՝ որպէս յառաջն, նոյնպէս այժմ զինչ ինչ տնօրինութիւնս առնել այդր... կամել նորա անկանել յուղի հա|88ա|նել անյապաղ պօտօռօժնայ:

միդ. 88ա Սեպտեմբեր 6. Թուղթ ի փօշտի կան­թօրն՝ յաղագս ստացման խնդրագրոց յանուն իմ ա­ռա­քելոց ի Մօզդոգայ եւ յԵկատերինադարա (այս­չափ):

միե. 88ա Սեպտեմբեր 9. Թուղթ առ վի­ցե­գուբեռ­նա­թօրն՝ յաղագս հանելոյ յանուն իմ զարժանաւոր պօտօրօժնայ՝ վասն ինն ձիոց գնալ ի նահանգս Կովկասու (այսչափ):

միզ. 88ա Հոգեւոր կոնսիստորիդ հայոց Աստ­րա­խանայ – Կամելով ճիշտ բարեկարգութեամբ եւ վայել­չա­կան բարեկարգութեամբ պահպանել զեկեղեցիս քա­ղա­քիս... առանց բացորոշ հրամանի թեմաւոր արք­եպիս­կոպոսի իւրեանց:

միէ. 88ա Հոգեւոր կոնսիստորիդ հայոց Աստրա­խա­նայ – Յորչափ բացակայութիւն իմ տեւեսցէ, կոն­ս[իս­տորիդ] պատուէր բացայայտ եղիցի... կոնս[իս­տորդ] հրաժարելով հրաժարեսցի յայտնելով լոկ բա­նիւք, զի առանց արքեպիսկոպոսի չհամարձակի ձեռ­նարկ լինիլ յայնպիսի գործ:

միը. 88բ Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Երկոտասներորդ աստիճանի Գրիգոր Աթաբէկեանն կամելով այլուր կարգել ի ծառայութիւն, առաջարկեմ հ. ատենիդ արձակել զնա ըստ օրինի... գտանել զայլ ոք յարմարաւոր՝ ունելոյ զպաշտօն ատենադպրի կոն­սիստորիդ ի մասին ռուս լեզուի, եւ ինձ յանդիման առնել ի հաստատութիւն:

միթ. 88բ Սեպտեմբեր 19. Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Ի լինել իմ բացական առ ամիս մի եւ ի տանելն ընդ իս զանդամ կոնս[իստորիդ]... հրաւի­րե­լով զտէր Յովակիմն Մէլիքեանն եւ զկարեւո­րա­գոյնսն թողլով դարձի իմում:

մլ. 88բ Մեծապատիւ Բարսեղ վարդապետիդ եւ տեառնդ Թովմայի Նազարեանն – Հրամանագրեմ ձեզ ի վաղիւն, այն է՝ ի սեպտեմբեր 20, գնալ եւ բազմիլ յատեան հ[ոգեւոր] կառավարութեան... ինձ յանդիման առնել յարժանապարտն տնօրէնութիւն:

մլա. 88բ-9ա Սեպտեմբեր 25. Հոգեւոր կառավա­րու­թեանն հայոց Մոզդոգայ – Հոգեւոր կառավարու­թիւնդ ընդ ստանալ զայս հրամանաթուղթ իմ՝ հարկ մեծ համարեսցի եւ ծանրակշիռ կատարել անպատ­րուակ զայսոսիկ բացայայտ յօդուածս... տացէ տեղե­կու­թիւն վասն ուղտուցն եւ վասն տէր Կարապետի՝ որչափ ինչ ստուգիւ գիտէ կառավարութիւնդ:

մլբ. 89աբ Մեծապատիւ սրբազան եղբայր Ստե­փան[ո՛ս] – Ընկալայ զվերջին թուղթ ձեր գրեալ յամ­ս[ոյս] անցելոյ աստ ի Ղզլար... խնդրեմ դարձեալ սի­րել եւ պաշտպանել զպատուական այրն՝ զհաւատա­րիմն ձեր, եւ եմ Յոհաննէս Ամրիկեան եւ քաջ հաւատալ զի եմ եւ եղեց ձեզ մտերիմ եղբայր Ս. ա.:

մլգ. 89բ-90ա Սեպտեմբեր 27. Հոգեւոր կառավա­րու­թեանն հայոց Ղզլարայ – Տէր Յովսէփ Օթարեան քահանայ եկեղեցւոյն Սրբոյ Լուսաւորչի ընկալեալ զօրինակ մի առ յինէն սահմանեալ... զժողովուրդ նորա յանձնեսցէ տեառն Յովսէփայ Ղօրղանեան, տալով պատճէն մի ցուցակի ծխոց նորա:

մլդ. 90աբ Հոկտեմբեր 10. Ս. ա. վիճ՛՛ Աստ[րա­խա­նայ] եւ Կովկ[ասու] միաբանիդ Սրբոյ Աթոռոյ Էջմիածնի Բարսեղ վարդապետիդ – Այսու հրամանա­թղթով իմով կարգեալ անուանեմ զքեզ նախ յաջորդ կամ փոխանորդ... նոր դատաւորք անուանեալ որոշե­ցան, որպէս տեսցես ի հրամանագրի իմում, որ յանուն հոգ[եւոր] կառավարութեանն հանաւ:

մլե. 90բ-1ա Հոկտեմբեր 10. Հոգեւոր կառա­վա­րու­թեանդ Ղզլարայ – Հոգեւոր ազգային կառավարու­թիւնք Ղզլարայ եւ Մոզդոկայ, որպէս եւ եկեղեցիք եւ եկեղեցականք այսց երկուց վիճակաց պէտս ունելով ի հերուն հետէ ի սրտացաւ յարարթուն եւ ի հարազատ վերակացու ոք... ըստ օրինի յամենայն դիպուածս առ դա դիմեսցեն եւ տնօրէնութեանց դորա անսասցեն:

մլզ. 91ա Սրբոյ Աստուածածնի եկեղեցւոյ Մոզդո­կայ սպասաւոր տիրացու Ոսկանայ Աշրափով – Ըստ միջնորդելոյ մեծապատիւ յաջորդի Ղզլարայ եւ Մոզ­դո­կայ Բարսեղ վարդապետի, ակն ունելով տեսանել զքեզ հետզհետէ արժանի հոգեւոր կոչման... լինել բարին օրինակ ի Քրիստոս հաւատացելոց, որով կարողասցիս առ յապայն յեւս գերագոյն աստիճան վերանալ:

մլէ. 91ա Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Մոզ­դո­գայ – Ի 10 ամսոյս Հմր 85 հրաման հանի տիրացու Ոսկանայ Աշրափովայ, զի նա ունիցի իշխանութիւն զգենլոյ զֆարաջայ... կարգել զնա ի ռուս ուրարակիր պաշտօնէից Սրբոյ Աստուածածնի եկեղեցւոյ քաղա­քիդ, առանց յապաղելոյ:

մլը. 91աբ Հոգեւոր կառավարութեանն հայոց Մոզ­­դոկայ – Հոգեւոր ազգային կառավարութիւնք Ղզլա­րայ եւ Մոզդոկայ, որպէս եւ եկեղեցիք եւ եկեղե­ցա­կանք այսց երկուց վիճակաց... հրամայեմ արժանա­ցու­ցանել ի յօրագրութիւնս ատենի իւրոյ եւ ճանաչել զնա փոխանորդ իմ եւ նախագահ ատենակալ կառա­վա­րութեանդ:

մլթ. 91բ-2ա Երախտաւոր բարեպաշտ որդեկիդ սրբոյ եկեղեցւոյ Հայաստանեայց Յովհաննու Ստե­փա­նեան Փառակեցով – Ի 1833 հոկտ՛՛ տեսեալ եմ զմատեան ելից եւ մտից Սրբոյ Աստուածամօր աւագ եկեղեցւոյ Ղզլարայ... հաւատարիմ արգոյ երեսփոխա­նիդ Սրբոյ Լուսաւորիչ եկեղեցւոյ Ղզլարայ Խաչատրոյ Յովհան՛՛ Բուռճալովայ:

մխ. 92ա Հոգեւոր կառավարութեանդ հայոց Ղզլա­­րայ – Անդամք հոգեւոր ատենիդ տէր Ալեքսանն եւ տէր Գրիգորն ապախտ արարեալ զօրինօք հպատա­կութեան եւ հաւատարիմ ծառայութեան պաշտաման... զտէր Յովսէփ Օթարով արձակեցի յապաշխարութենէ իւրմէ:

մխա. 92բ Հոկտեմբեր 26. Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Նորին գերազանցութիւն նախարարն ներքին գործոց եւ օտարադաւան եկեղեցեաց յայտա­րա­րութեամբ իւրով... յառաջամատոյց լինել ի պատ­րաս­տել եւ առ իս հասուցանել մինչեւ ց1 առաջիկայ դեկտեմբերի:

մխբ. 92բ Հոկտեմբեր 25. Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Առաջարկեմ հոգեւոր կոնսիստորիդ յօրէ յայսմանէ հետէ սկսեալ զգործակալութեան պաշ­տօն զելից եւ զմտից Աստրախանայ... յանդիման առնել ինձ, երբ պատշաճ եղիցի:

մխգ. 92բ Հոգեւոր կոնսիստորիդ հայոց Աստրա­խանայ – Փոյթ տարցի կոնսիստորդ առնել զտնօրէ­նու­թիւն, զի քահանայք, որք հանդերձեալ են այսու­հետեւ օրհնել զպսակ սուրբ ամուսնութեան... առանց յատուկ հրամանի հոգեւոր իշխանութեան:

մխդ. 83ա Հոկտեմբեր 30. Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Բարձր խորհրդարանն Սրբոյ Աթոռոյ Էջմիածնի ի 1 յուլիսի այսր ամի խնդրէ, զի յիմ դիմաց կարեւոր հոգ տարայց... եւ ես իրազեկ արարից զսրբա­զան եղբարս իմ զայսմանէ:

մխե. 93ա-4ա Ձերոյին վեհափառ տէրութիւն – Համեստաբարոյ Բարսեղ վանական ի Տփխիսայ եկեալ ի Մոզդոկ, առաքեալ էր առ իս զկոնդակ վեհափառու­թեան ձերոյ... զընծայս հատուցանելիս գրագրաց եւ լուսարարաց մեծաւ յօժարափութութեամբ առաքեցից, երբ հաւատարիմ եկօղ առաջի ելցէ:

մխզ. 94աբ Գերապատիւ Գրիգոր սրբազան արք­եպիսկոպո՛ս, իմ մտերմ տենչալի եղբայր – Զթուղթ գրեալ ի ձէնջ ի 17 յունիսի անցելոյ, ոչ վաղագոյն ըն­կալայ ի 10 սեպտ՛՛... արտափայլեալ զսէր ձեր, ցուցջիք առ իս:

մխէ. 94բ-5ա Նոյեմբեր 4. Մեծապատիւ յաջորդ Բարսեղ վարդապե՛տ, իմ մտերիրմ որդեակ – Ի 14 ամսեան անցելոյ հասի քաջառողջ աստ՝ յետ յաջողակ ճանապարհորդութեան... գրեա՛ ստէպ առ իս եւ քա­ջա­լերեա՛ց, եւ եւս մնամ Ձեզ բարեացակամ աղօթարար:

մխը. 95ա Նոյեմբեր 8. Հոգեւոր կոնսիստորիդ հա­յոց Աստրախանայ – Տէր Գրիգորն Սուքեասեան զկնի զամիսս երկուս ապաշխարելոյ եւ զրկելոյ յար­դեանց եկեղեցական... տացէ վերստին պատճառ զան­ձամբ արկանելոյ զշարակրութիւնս արժանապարտս յանցուածոց հոգեւորականց:

մխթ. 95բ-6ա Մեծապատիւ յաջորդ Բարսեղ վար­դապետ – Թէպէտ մտադրեալ էի զձեզ առաքել ի վիճակն՝ առ ի տալ փոքրիշատէ կարգ հոգեւորականաց Մոզդոկայ եւ այլոց քաղաքաց... խնդրեցէ՛ք ի պ. Փա­ռա­կեցովէ զիբր 20 պօթլ կայ յայնմ իւր սպիտակ գինւոյ, զոր վասն իմ պահեալ է:

մծ. 96ա-7ա Հոգեւոր կառավարութեանդ Ղզլարայ – Ըստ կանխագոյն տնօրէնութեան իմոյ երկու դպիրքն եկեղեցեացդ Ղզլարայ՝ ուրարակիր տիրացու Յակոբն եւ Մատթէոս Կիւլպէկեան մտեալք ի վարժութիւն հա­յոց եւ Ռուսաց... աղօթս առնելով վասն բարօրու­թեան կենաց ձերոց եմ:

մծա. 97ա Նոյեմբեր 18. Սրբազան հարցդ Բ. ժո­ղո­վոց կաթուղիկէ Սրբոյ Աթոռոյ մերոյ – Ի 16 ան­ցեալ օգոստոսի ընկալեալ զյառաջադրութիւն Բ. ժողո­վոյդ ի մասին պահանջողութեան... ես եւս յիմ դիմաց չունիմ ինչ յոյս տնօրինելոյ զայդ մուրհակ յօգուտ Սրբոյ աթոռոյս:

մծբ. 97ա Նոյեմբեր 18. Առ Ստեփ[անոս] եպիս­կո­պոսն Արղ[ութեանց] (այսչափ):

մծգ. 97ա Նոյեմբեր 17. Յովաննէս Ամրիկեան (այս­չափ):

մծդ. 97ա-8ա Դեկտեմբեր 2. Մեծապատիւ յաջորդ Բարսեղ վ[արդապե՛տ] – Ընկալայ զերկոսին յայտա­րա­րութիւնս քոյ եւ փութամ ահա տալ Ձեզ կարճառօտ պատասխանիս հարկաւորացն առայժմ... տո՛ւր ի ձեռս երեսփոխանին եւ քահանային զանօթս եւ զգեստս՝ պատկանեալս այնր վիճակի:

մծե. 98ա Դեկտեմբեր 9. Թուղթ ի փօշտի կան­թօրն՝ յաղագս ստացման խնդրագրոյ (այսչափ):

մծզ. 98աբВаше высокопревосхадительство милостивый государь – Въ следствие отноше­ния В. В. отъ 23го прошедшаго сентября No 1943 долгомъ поставилъ въ тоже время... гос­по­дину министру.

մծէ. 98բ-9բ Մեծապատիւ յաջորդ Բարսեղ վ[ար­դա­պե՛տ]– Սուրհանդակաւ անցեալ եօթնեկի գրեցի առ ձեզ զինչ ինչ հարկաւորաց հարեւանցի... քանի պատճէնս այնց յայնժամ արարեալ էր ձեր անդ եւ ուր զետեղեալ:

մծը. 99բ Դեկտեմբեր 16. Արգոյ Նիկիտ Օսիպիչ Բուրճալովայ եւ պարոն Գասպար Ֆաբրիկովայ բա­րեպաշտ երեսփոխանաց մատուցանեմ զաստուա­ծայինն ողջոյն եւ օրհնութիւն – Ըստ բարձրագոյն բարեհաճութեան նորին կայսերական մեծութեան հան­դերձեալ եմ վաղ ընդ փոյթ դիմել ի Ս. Պ.բուրգ... որում կարէ բնականանալ առ յապայն եւ փութով ինձ հա­սու­ցանել:

մծթ. 99բ Մեծապատիւ Բարսեղ վարդապետիդ – Որովհետեւ ըստ ակնարկութեան բարձրագոյն կամաց աճապարեմ յայսմ միջոցի դիմելն ի Ս. Պ.բուրգ... դուք առաքեսջիք ի կոնսիստորն Աստրախանայ առաջին սուրհանդակն:

մկ. 100ա Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Առաջարկեմ հոգեւոր ատենիդ, զի վաղ ընդ փոյթ հրա­ւի­րելն զերեսփոխան աւագ եկեղեցւոյ քաղաքի... երիցս կոչնագրավ պահանջել եւ ի դերս ելանել փութոյ ատենիդ ծանուսցէ ինձ:

մկա. Ձերոյին աստուածարեալ վեհափառութիւն – Համաձայն բարեհաճ կամաց նորին կայսերական մեծուաթեան նորին Բ. գերազանցութիւն նախարարն մեր ի 23 նոյեմբերի հրաւիրէ զիս փութալ չու առնել Ս. Պբուրգ... համբուրելով զաստուածահաճոյ աջ հոգեւոր ծնողին իմոյ եւ ձեր, եմ կատարեալ ակնածութեամբ:

նկբ. 100բ-1ա Մեծապատիւ Բարսեղ յաջորդ վար­դապետ – Ահա վասն սիրելի հասարակութեան մերոյ Ղզլարայ յաջողակ առիթ զիւրեանց կարիս հոգալոյ ըստ պատշաճի... կարեն դիմել ուր հարկն է՝ ի ստանալ տեղեկութիւնս հարկաւորս կառավարողի գաւառային Կովկասու:

մկգ. 101ա Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Փոյթ մեծ ունիցի հոգեւոր բարեկարգ ատեանդ առանց յապաղելոյ կոչնակաւ հրաւիրել... մատեանս տուեալ նոցա՝ ստորագրել, մատուսցէ ինձ ի վերահասութիւն:

մկդ. 101ա Դեկտեմբեր 21. Թուղթ ի փօշտի կան­թօրն՝ յաղագս ստանալոյ զխնդիր Մոզդոգայ երես­փո­խանի Մանվէլովայ (այսչափ):

մկե. 101ա-2ա Դեկտեմբեր 23. Մեծապատիւ յա­ջորդ Բարսեղ վարդապե՛տ – Չու եմ ի Ս. Պետերբուրգ՝ առ ողորմած կայսրն, եղիցի անշուշտ աստի անմիջա­պէս զկնի տօնից... առաջարկեմ հոգեւոր ատենիդ կոչել զյիշեալն Պետրոսն գահընկալ եւ յանձնել նմա զայն, եւ կարգել ի թիւս ուրարակրաց նոյն եկեղեցւոյ:

մկզ. 102բ Դեկտեմբեր 23. Վկայական Ղզլարայ Սուրբ Լուսաւորիչ եկեղեցւոյ գահընկալ Պետրոսի Տէր-Յովհաննեսեան՝ յաղագս ունելոյ նորա իշխա­նու­թիւն ուրար կրելոյ (այսչափ):

մկէ. 102բ-4բ Մեծապատիւ յաջորդ Բ[արսեղ] վ[արդապե՛տ] – Զկնի կատարելոյ զտօն Ծննդեան եւ Յայտնութեան Տեառն մերոյ եւ զկնի առաջնորդական տնօրհնէնքին... ըստ հանգամանացն նորոգեա՛ զկարգն եդեալ ի վերայ նոցա:

մկը. 104բ-5ա Դեկտեմբեր 30. Աստուածախնամ եւ բարեպաշտ իշխանաց Մոզդոկայ եւ համօրէն ար­գոյ լուսաւորչերամ հասարակութեանդ, որք ընդ հո­վա­նեաւ ամէնօրհնեալ Աստուածածնի եւ քաջ նահա­տակին... աղօթս առնելով վասն բարօրութեան աւուրց ձե­րոց եւ մխիթարութեանն Աստուծոյ եմ գթառատ ջեր­մե­ռանդութեամբ հոգւոյ իմոյ:

մկթ. 105ա Յաջորդիդ Ղզլարայ եւ Մոզդոկայ – Հրա­մանագրեմ մեծապատուութեան քում, զի զկնի կա­տա­րելոյ զտօն Ծննդեանն եւ Յայտնութեան Քրիս­տո­սի... փոյթ տարցես կատարել անխափան զամենայն տնօրէնութիւնս հաղորդեալս քեզ գրով Հմր 118:

մհ. 105ա Դեկտեմբեր 30. Ваше превосходи­тельство милос. Государь – На отношение Ваше отъ 30го минувшаго ноября No 2575 имею честь уведомить васъ милостивый государь... къ исправлягощему должность начальника Кав­­казской области.

[Ամի Տեառն] 1834

մհա. 106ա Յունվար. Հոգեւոր կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Ըստ հրավիրելոյ եմ ի գլխա­ւոր նախարարէ մերմէ ի հ. գերազանցութեան պ. Բշու­տովայ աճապարեալ չու առնել... կոնսիստորդ առանց ակնարկութեան հոգ[եւոր] գլխոյ իւրոյ չունի զօրութիւն տնօրինել ինչ այնպիսի:

մհբ. 106ա Վկայական Սրբոցն Պետրոսի եւ Պօ­ղո­սի եկեղեցւոյ քաղաքիս տիրացու Սարգսի՝ յա­ղագս ֆարաջայ զգենլոյ (այսչափ):

մհգ. 106ա Վկայական Սրբոյ Աստուածածնի աւագ եկեղեցւոյ քաղաքիս սպասաւոր տիրացու Յով­հաննու՝ յաղագս զգենլոյ զֆարաջայ (այսչափ):

մհդ. 106ա Յունվար 11. Ваше превос­ходи­тельство милост. Государь – Имею я отправи­тся по деламь службы въ столичной город С. П. Бург, почему прошу В. П. на къ Аст. Воен­ному губернатру Пяткину.

մհե. 106բ Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Ան­դամ հոգեւոր ատենիդ տէր Թովմաս Նազարեան կար­գեալ գնալ ընդ իս... ապա յանձնել զայս դատաս­տա­նական գործ:

մհզ. 106բ Յունվար 12. Առ վօյեննի գուբեռնա­թօրն, ընդ որում առաքեցաւ 200 փ. վասն կաւալերի (այսչափ):

մհէ. 106բ Հոգեւոր կոնսիստորիդ հայոց Աստրա­խանայ – Յարգելով զխնդիր բարեպաշտ եւ սիրելի հասարակութեան ազգայնոց մերոց Աստրախանայ՝ մատուցելոյ միջնորդութեամբ մեծարու անձանց ոմանց կարգելոց յայս սակս... զայս հրամանագիր ուղղեալ առ յիշեալ պ. երեսփոխանն, առաքեցի ի կոնսիստորդ՝ հասուցանել նմա յետ չուելոյ եմ աստի:

մհը. 106բ-7ա Ի Սերովբէ արք[երիսկոպոսէ] թեմին Աստ[րախանայ] եւ Կովկ[ասու] – Արգոյ երեսփոխա­նիդ աւագ եկեղեցւոյ Ասրտախանայ պ. Գէորգ Ստե­փան­նոսեան Ֆռանգուլո՛վ, բարեպաշտութիւն ձեր զօ­րու­թեամբ այսր հրամանի... յետս անդրէն առ նոսա դարձուսջիք, երբ ի նոցանէ ստասջիք զփոխատեալ գումարն:

մհթ. 107աբ Յունվար 13. Մեծապատիւ յաջորդ Բար­սեղ վ[արդապե՛տ], իմ մտերիմ որդեա՛կ – Ես կանխազգած էի, զի եւ ձեր իղձք շարժեսցին գալոյ ընդ իս ի տես վայելչաքաղաքաց մեծին Ռուսիոյ... անդ եւս յորդոր լերո՛ւք վասն օժանդակութեան ճանապարհոր­դութեան իմոյ:

մձ. 107բ-8բ Յունվար 19. Ձերոյին վեհափառ տէ­րու­թիւն – Ի 16 դեկտ[եմբերի] անցեալ ամի ծանու­ցեալ եմ յԱստրախանայ ձերոյին աստուածա­րեալ վե­հափ՛՛ զվաղվաղել եմ յաթոռանիստ քաղաքն Ս. Պ.բուրգ... ապա ամենայն հասուցեալ ի տեղեկութիւն ձեր, համբուրեմ զաստուածարեալ աջ հոգեւոր ծնողի իմոյ եւ ձեր. եւ եմ կատարեալ վերապատուութեամբ:

մձա. 108բ Յունուար 19. Մեծապատիւ յաջորդ Բար­սեղ վ[արդապե՛տ] – Զկնի բազում չարչարանաց հասի աստ ի Ս. Պ.գուրգ ի 12 Փետրվար, ուր ընկալայ զթուղթ ձեր՝ գրեալ յանցեալ յունվարի... Ստեփ[անոս] եպիսկոպոսն ընկալեալ է զ41 մօնեթն վասն պար­տ[ուց] տ. Մելքոնի:

մձբ. 109ա Մարտ 10. Կոնսիստորիդ հայոց Աստ­րա­խանայ – Ընկալայ յիւրաքանչիւր ժամանակի աստ ի Ս. Պ.գուրգ զերիս յայտարարութիւնս Հոգեւոր ատե­նիդ... գրել առ գաւառային կառավարութիւն Աստ­րա­խանայ եւ յայտնել զոր պարտին ձեռագրաւ իւրով հան­գուցեալ երեսփոխան Սրբոյ Եկատերինեայ եկե­ղեցւոյ Թավուզովն:

մձգ. 109բ-12աՓետրվար 20.Господину ми­нис­тру внутрен­них дел – На отношение Вашем высокопревос­хо­дительство отъ 16 сего фев­раля за No 388 касательно назанчения депута­та...

մձդ. 112ա-3բДек. 28 Изъ /// переписки глав­ного управления ино///ипраны /// Вашему высо­кому /// что... нашла дествие духовного депу­та­та правельним:

մձե. 113բ Մարտ 10. Մեծապատիւ յաջորդ Բար­սեղ վ[արդապե՛տ] – Յետ գրելոյ իմ առ իս Ձեզ աստի ի 19 անցեալ ամսոյ, ընկալայ ի 23 նոյն ամսեան զթուղթ ձեր, ըստ որոյ յուսամ զի գնացեալ ի Մոզդոկ, աւարտեալ իցէք... հաստատուն լերո՛ւք, զի ըստ չափու հարազատ կարեկցութեան ձեր գտջիք զիս Ձեզ քաջա­պատրաստ խնամառատ հայր:

մձզ. 113բ Ներսէսին պէս-պէս բանք (այսչափ):

մձէ. 113բ-4ա Մարտ 12. Կոնսիստորիդ հայոց Աստ­րախանայ – Հոգեւոր ատեանդ ընդ ստանալ զայս հրաման իմ, փութասցի առաջարկել հոգեւոր տեփու­թաթի մերոյ Մելիքով քահանայի՝ գնալ ընդ քննիչս... տալով ցերրորդ օր ի յայտ գալոյն զփրօթէստ իւր:

մձը. 114աբ Մարտ 14. (կոնսիստորիդ) Г. Ми­нистру внутренних делъ – Вь следствие отно­шения Вашего высокопревосходительство отъ 9 его марта за 576... к сличению ключей с зам­ка­ми:

մձթ. 114բ-5աПри абазрении вверенной мне епар­хии нашел я далнем растаянии от города Кизляра...

մղ. 115ա Մարտ 21. Պիլեթ տ. Թովմ[աս] Նազա­րեան (այսչափ):

մղա. 115ա Մարտ 22. Պիլեթ վասն Սիմ[էոնի] ծա­ռայի ճանապարհի ցՄոսկով Ռուս՛՛ (այսչափ):

մղբ. 115ա Մարտ 23. Հոգեւոր կոնսիստորիդ հա­յոց Աստրախանայ – Կերպարան պէս-պէս գործոց, որք առթեցին ինձ դիմել յայս աթոռանիստ քաղաք, տայ ինձ նախատես լինել... վասն առաջնորդական տնօրհնեաց հրաւիրեսցէ զբարձրապատիւ Պետրոս վարդապետն եւ եթէ (՞):

մղգ. 115բ Մարտ 23-8. Առ հոգեւոր կառավա­րու­թեանն Մոսկովու՝ վասն պաշպօրթի Սիմեոն ծառա­յի:

մղդ. 115բ-6բ Ապրիլ 4. Ձերոյին աստուածարեալ վեհափառութիւն – Յետ գրելոյ ի 19 անցեալ ամսոյ առ Ձեզ համար 10... յորդորեմ ցվախճան լինել հաւա­տա­րիմ եւ նախանձաւոր կայսերութեան իմում որպէս յայսօր:

մղե. 116բ Տ. Թովմայի (այսչափ):

մղզ. 116բ-7ա Ապրիլ 14. Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Ընկալայ զյայտարարութիւնս հոգե­ւոր թեմական ատենիդ գրեալս ընդ համարաւ 46 եւ 96, հանդերձ օրինակաւ ծանօթութեան... մինչեւ ցկէս մա­յի­սի յուսամ ազատութիւն գտանել աստի եւ վերա­դառնալ ի վիճակդ իմ:

մղէ. 117ա-8ա Ապրիլ 21. Մեծապատիւ յաջորդ Բար­սեղ վարդապե՛տ, իմ մտերիմ որդեա՛կ – Այն ինչ ի վարանս ըմբռնեալ էի վասն յամենալոյ ձեր ի գրել առ իս, ընկալայ զերեսին... ապա թէ ոչ ստիպեսցի զպա­­տուելի Կաչկաճովն ընդ այլում ումեք պսակել:

մղը. 118ա Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Նորին կայսերական բարձրութիւն կայսերացն մեծ իշ­խան Աղեքսանդր Նիկոլայէվիչն... մատուցեն աղօթս վասն երկարութեան կենաց եւ հաւատարիմ ծառայու­թեան Ն. գ. բարձրութեան ժառանգի աթոռոյ ամենայն Ռուսաց:

մղթ. 118աբ Կոնսիստ. հայոց Աստրախ[անայ] – Կոնսիստորդ առաքելով առ իս զռուսերէն պատճէն յայտարարութեան նահանգային կառավարութեան Կով­կասու, ի մասին եկեղեցւոյ մերոյ Տերպենտու... եթէ ցայս վայր գիտէ ընկալեալ ինչ բաւական պատասխա­նի:

յ. 118բ Կոնսիստորիդ հայոց Աստրախանայ – Ն[որին] գերազ[երազանցութիւն] նախարարն գործոց օտարազգի եկեղեցեաց յայտարարութեամբ... առա­ջար­կեմ յանկաւորն լրջմտութեամբ մատչիլ ի պատ­րաս­տութիւն զայն:

յա. 118բ-9ա Մեծապատիւ Բարսեղ յաջորդ վ[ար­դա­պե՛տ] – Եհաս ինձ ի 28 ապր. թուղթ ձեր գրեալ ի 1 նոյն ամսոյ, ընկալայ միանգամայն ծանօթութիւն... բայց տեսցուք, թէ գործք Սրբոյ Աթոռոյ մերոյ ի լաւ անդր փոխարկեսցին արդեօք:

յբ. 119ա Մայիս 13. Կոնսիստորին հ[այոց] Աստր[ախանայ] յղել ի գաւառ կառավ[արութեան] զխնդրեալն ի Վիլիամինովէ չու առնել իմ ի 20 ամս եւ Մղեվովին զանց առնելն զոր ինչ վասն յաջորդին գրեալ եմ եւ այլն (այսչափ):

յգ. 119ա Մարտ 15. Մեծապ[ատիւ] յաջ[որդ] Բ[ար­սեղ] վ[արդապե՛տ] – Յետ գրելոյ առ Ձեզ ի 2 ամս[ոյս] ընկալայ կրկին թուղթ ի Ձենջ, կամեցայ զի պատուական հասարակութիւնդ որպէս թուի... ասել եմ աստի ոչ եւս կամեսցի եւ յուսամ ի 25 յունիս հասանել յեպիսկոպոսարանն իմ:

յդ. 119բ Մայիս 19. Нач Кавк. Области – Въ след­ствие отношение Ва­шего превосходи­тельство за No 529 я пред­ло­жил Астраханской Ар­мянской духовний кон­сис­то­рии, что бы она... миолостивый государъ Ва­шего Мраа՛՛.

յե. 119բ-20աМайа 21. Свидетелство – Обья­ви­тель сего Симеон Никифоровъ Бурденковь..

յզ. 120ա-2ա Մարտ 14. Г. Министру внутрен­них дель – При обозрении ввереной мне епархии нашел я не в дальнем растаяании от Кизляра на берегу реки Терека...

յէ. 122ա-3աГ. Министру внутренних дель – /// отношения вашего высокопревосходи­телст­во онь 9 марта No 576...

յը. 123ա-4ա Յունիս 25. Г. Министру внутрен­них дель – На почтенишее вашего высокого пре­восходительство от 16 минувшего марта...

յթ. 124աբ Հունի 14. Հոգեւոր կոնս[իստորին] հ[ա­յոց] Աստրախ[անայ] – Զկնի ըստ կարի աւար­տե­լոյ զգործս Ս. Պ.բուրգոյ, դարձայ ի Մոսկով յամ­ս[եանն] 11 եւ աստի հանդերձեալ եմ անկանել յուղի դէպ ուղիղ յեպիսկոպոսանիստ... մի՛ մերձեսցի յանդ­րա­սենեակս եւ կամ ի բնակարանս տանն, զի մի՛ ի գալ իմ հոտն նեղեսցէ զիս:

յժ. 124բ Յունիս 15. Մեծապատիւ յաջորդ իմ Բար­սեղ վ[արդապե՛տ] – Ըստ խնդրոյ ձեր ահա հրա­մա­նա­գրեսցի կոնսիստորին Աստրախանայ Ձեզ յանձնել զընտրութիւն... յուսամ ժամանել ի հանգստարանն իմ ի 4 յուլիսի: Ողջագուրելով զքեզ եմ:

յժա. 124բ Տէր Թովմայի Նազարեան (այսչափ):

յժբ. 125ա-6ա Յուլիս 20. Ձերոյին սրբազանակա­տար վեհափառութիւն ողորմած հա՛յր իմ – Ի նմին ժամու, յորում ելանէի ի կառս` առ ի դիմել այն է 7 յուլիսի, Ս. Պ.բուրգոյ մատուցաւ ինձ շնորհեալն ձերո­յին վեհափառութեան ժամու ապրիլի անցելոյ... եթէ կամէք ազնայանայ սեվրի դնէք պաս տըր աղնա­մա­յա­նայ տավուլ զուռնայ աղ տուր: Համբուրելով:

յժգ. 126ա Յուլիս 7. Մեծապատիւ յաջորդ Բարսեղ վ[արդապե՛տ] – Զթուղթ ձեր, որ ընդ համարաւ 50 ընկալայ ի Մոսկով ի 17 յունիսի, փութամ առ Ձեզ գրել... գրկախառնելով զՁեզ մտերմութեամբ հոգւոյ հարազատ հայր ձեր Ս. ա.:

յժդ. 126ա Բարձրապատիւ յաջորդ Ղզլարայ Բար­սեղ վ[արդապե՛տ] – Հայրական գթով խնայելով ի վատաբախտ վիճակ ազնուական Աղեքսանդրի Կաճ­կա­ճովայ բարեպաշտ որդւոյ... Կաշկաճով ածցէ ի կնու­թիւն զդուստր Դաւթի Մամաճանովայ եւ վայելեսցէ զօրինաւոր ընկերութիւն նորա մինչեւ ցվախճան:

յժե. 126բ Յուլիս 21. Մեծապատիւ յաջորդ Բար­սեղ վարդապետ – Յամսեանն մարտի գրեալ էիք առ իս առանձինն, թէ գրագիր կոնսիստորիս առնէ ան­պատ­շաճ... մի իշխեսցեն զայդպիսի գործ կատարել: Զայս եւ պարզաբանեցէ՛ք:

յժզ. 126բ-7ա Մեծապատիւ յաջորդ Բարսեղ վ[ար­դապե՛տ] առանձին – Ընկալայ ձեռամբ քեռորդւոյ պարոն երեսփոխանի Ֆաբրիկովայ 750 մօնէթ, զորոյ գրէք, թէ երրորդ մասն է արդիւնք Մոզդոկայ... զինչ պատշաճ խորհէք զայնմանէ վասն միւսոց, որք ի ձեռս դսի Ֆաբրիկովայ Իզմիրովայ ես ոչինչ գիտեմ:

յժէ. 127ա Օգոստոս 12. Չերոյին շնորհազարդ վե­հափառութիւն ողորմած հա՛յր իմ – Ի 18 յունիսի անցելոց ի Մոսկով քաղաքէ գրեցի առ վեհափառ տէրդ իմ եւ ի հետագայ աւուր ելի ի ճանապարհ... թերեւս կանխելով եմ յառաջ քան զայլ վիճակաւորս բարի օրինակ եւ խրախոյս տաց վիճակաց: Զայս ծանուցա­նելով Ձեզ, համբուրեմ զաջ հոգ՛՛ եւ այլն:

յժը. 127բ Սեպտեմբեր 22. Մեծապատիւ յաջորդ Բարս. վ[արդապե՛տ] – Եհաս ինձ 80 մօնէթ առ ի ձենջ առաքեալ եւ այլ ամենայն թուղթք հետզհետէ փութամ առ ձեզ գրել... թուի թէ պսակ Կաճկաճովայ դեռ մնաց (պսակ Յակոբ Խոճայովայ զգուշութիւն):

յժթ. 128աբ Դեկտեմբեր 1. – Վերջին թուղթ վեհա­փառութեան ձերոյ յինէն ընկալեալ էր սեպտ՛՛ 1, հա­մար 474: Անցք անախորժք անցեալք առ ձեզ, ինձ ժա­մանեալ էին կանխաւ յառաջ... յիւրաքանչիւր նուազ խնդրել ընդունել զայնպիսի ի ձէնջ բազում ամսոց պէտք եղիցին վասն այն եւ վնաս եղիցի գործոցն, որ­պէս լսեմ թէ:

[Յամի Տեառն] 1835

յի. 129բ-31ա Մարտ 2. Ձերոյին վեհափառութիւն շնորհազարդ – Իբրեւ ակն կալեալ սպասէի հակադար­ձի վերջին թղթոյ իմոյ՝ գրելոյ առ Ձեզ ի 1 դեկտմեբ՛՛... թողէք առանց վերստին մտրակելոյ հարազատից զօրաքնին լինել ընդ հարազատութեան իւրեանց գա­հա­կալութեան ձերոյ:

յիա. 131աբ Ձերոյին վեհափառութիւն ողորմած հայր – Նուիրակութիւն սրբալոյս միւռոնի աստ Աստ­րա­խան, որպէս կանխաւ ազդեալ եմ յաջողութեամբ սկիզբն կալեալ նովին ակնարկեալ... լաւ եւս լինի սպասել գալստեան Բարսեղ վարդապետի:

յիբ. 132աբ Մարտ 3. Աստուածընտիր շնորհա­զարդ քահանայապետ – Պետրոս ծերունի վարդա­պետն Աստրախանցի զկնի երկարատեւ եւ չարատանջ հիւանդութեան վախճան էառ ի կենաց ի 2 փետրվարի անցելոյ... ինձ անհաճոյ եղիցի ընդ երկար վարել յառաջ զայսպիսի փառամոլ ծառայութիւն:

յիգ. 133աբ Մարտ 10. Շնորհապերճ վեհափառ տէր – Սուրհանդակաւ անցեալ եօթնեկի մատուցի ձեզ զերիս թուղթս բացայայտելս... միայն լուսաւորիչ ար­թուն բարեխօսն մեր պահեսցէ զօգուտ եւ պատիւ մեր:

յիդ. 133բ-4ա Գերապատիւ Յովսէփ սրբազան արքեպիսկոպո՛ս, եղբա՛յր իմ մտերիմ – Ես կարծէի, թէ կամովին հաճեալ էիք մոռանալ զիս, զի յառաջն երբեմն յիշէիք զուարճարար... ողջոյն կարօտանաց եւ համբոյր սրբութեան տո՛ւք Ղուկասու սրբազան եղ­բօրն: Համբուրելով զշրթունս ձեր եմ:

յիե. 134ա Գերապատիւ Գրիգոր սրբազան արք­եպիսկոպո՛ս – Յետ դարձի իմոյ ի Ս. Պ.բուրգոյ ըն­կա­լայ զթուղթ ձեր մխիթարական, որում ներեսջիք ինձ... ողջոյն տո՛ւք մտերիմ եղբարց իմոց Ստեփաննոս վ[ար­դապե՛տ]ի Արարատեան եւ Յովհաննու վ[արդա­պե՛տ]ի Շահխաթունեան:

յիզ. 134բ Մարտ 15. Մեծապատիւ յաջորդ Բար­սեղ վ[արդապե՛տ] – Յետ չու առնելոյ ձեր աստի հա­սին ինձ թուղթք ի Ս. Աթոռոյ, որոց սպասէի... սպասեմ գիտել զհարկաւորս զգործոց նորա եւ քաղաքին:

յիէ. 135ա Մարտ 23 – Զթուղթն գրեալ առ Ձեզ ընդ 26 համարաւ ուղղեցի ի Մոզդոկ, ո՛չ ի 15 ամսու, այլ ի 23 ///ցի ոչ եհաս առ սուրհանդակն... զկնի զատկի ծա­նուցէ՛ք փութով, զի ընկալջիք զհարկաւոր թուղթս ի ժամանակի:

յիը. 135բ Ապրիլ 20. Մեծապատիւ յաջ[որդ] Բ[ար­­սեղ] վ[արդապե՛տ] – Ընդ վերջին յայտ. ձերոյ ապր. 12 ընկալայ Կովկասու... նուիրակութիւնն Պօլսոյ թողեալ է ի կառավարութենէ այլում ժամանակի, եւ լուսաբանութեանն մեր ունի վերադառնալ ի մոմատուն իւր: Ահա քաջագործութիւնք մերոց հարց:

յիթ. 136ա-7ա Մարտ 26. Շնորհազարդ ձերոյին վե­հափ՛՛ – Վերջին թուղթ իմ առ Ձեզ էր ի 13 ապր՛՛ անցելոյ ակն ունիմ զի չէք անագանել գրել ըստ ազ­դա­րարութեան իմոյ... համբուրելով զմաքուր զաջ հոգեւոր ծնողի իմոյ եւ ձեր եմ:

յլ. 137ա-8ա Յունիս 26. Շնորհազարդ վեհափառ հայր Սէրկէյէվ պ. Դանիէլի՛ – Գերապատիւ Յովսէփ սրբազան արքեպիսկոպո՛ս, ահաւասիկ առիթ կրկին զձեզ գրկափարելոյ մեծազուարճ մատուցաւ ինձ զկնի գրելոյ առ ձեզ ի մարտի անցելոյ 10... ոչ ինչ հնարս ելից գտանել |138ա| սիրով յանկեղծ եղբայրութեան համբուրելով զձեզ եմ սրբազան եղբայր:

յլա. 138ա Գերապատիւ Բարսեղ սրբազան արք­ե­պիս­կոպո՛ս – Նախ քան զելանել յԱստրախանայ՝ յայց վի­ճակի իմոյ, ընկալայ զսրտառուչ եղբայրութեան ձե­րոյ զթուղթ՝ գրեալ ի Տփխիսայ... խոստանայք ըն­ծա­յել ինձ այսուհետեւ եւ ոչ տեսջիք երբեք յայնմիկ յետ­սա­մետ:

–Octobre 20 – a` mis panens

յլբ. 138բ-40ա Հոկտեմբեր 27. Մեծ յաջորդ Բ[ար­սեղ] վ[արդապե՛տ], իմ մտերիմ որդ[եա՛կ] – Փոքր-ինչ անառողջ գոլով եւ զհասանելոյ քոյ ի Ղզլար յեռանդն միայն տեղեկացեալ ի յայտ՛՛... որչափ կարօղ եղէ գրեցի, եւ դու փութա՛ գրել առ իս որչափ գիտես եւ որչափ կարես, եւ մանաւանդ թէ կարես գալ:

յլգ. 140բ-2ա Իմ սիրելի բարեկամ աղա Բէժա՛ն – Ընկալայ զամենայն թուղթս ձեր վերջինն էր սեպտ՛՛ 25 ընդ Բարսեղ վարդապետին, իմ Միքայէլն ցանկանալով տեսանել զծնօղս իւր, դարձաւ աստի ի տուն... թողլով Աստրախանայ վիճակն աստավկայով կարծեմ, թէ դժուա­րին լինի վերստին այլ վիճակ ունի /// նախա­րա/// պարզ /// տեր///:

–142բ Novembre, Avec Michel, en prenu Pa­la­vanloft:

–մեր Յովհաննէսին: en Lonez-Melikoff et a` Alajaloft,

– A` Bastamoff, et a` Icholakoff.

յլդ. 142բ-3բ Ձերոյին շնորհալ՛՛ վեհափ՛՛ ողորմած հա՛յր իմ – Յետ գրելոյ եմ առ Ձեզ ի հոկտ՛՛ 13 ընկալայ զերկոսին հայրախնամ թուղթս աստուածարեալ... հա­մա­րեցայ որպէս ընծայ եւ նշան հայրախնամ սիրոյ ձերոյ առ իս եւ վայելեցից զգութ երախտապարտու­թեամբ:

յլե. 143բ Դեկտեմբեր 7. Մեծապատիւ Ստեփան­նոս սրբազան եպիսկոպո՛ս, մտերիմ եղբա՛յր իմ – Թուղթ ձեր 18 անցեալ ամսոյ ազդարար զեկաւորու­թենէ սրբազնակատար նորին վեհափառութեան առ ձեզ, եհաս ինձ յամսոյս 6... շնորհ ունելով ձեզ վասն ի միտս բերելոյ ձեր զիս եւ ցանկալով քաջառողջութեան ձեր, եմ սրբազան եղբայր:

յլզ. 143բ-4ա Մեծապատիւ Գէորգ վարդապե՛տ, իմ մտերիմ որդեա՛կ – Համառօտեալ զբանն իմ ըստ կարի եւ բացայայտեալ միայն զղջացումն սրտիս յայսմիկ թղթի, գամ վկայել ձեզ անթերի... սպասելով ընդունել ի ձէնջ զհամբաւս ախորժալուրս եւ ան­պատրուակս եւ գիտելիս, ողջագուրեմ զձեզ եւ մնամ տենչանօք հայր ձեր եւ ծառայ:

յլէ. 144ա Բարձրապատիւ Յովհաննէս վ[արդա­պե՛տ], իմ մտերիմ եղբա՛յր – Թուղթ ձեր 12 սեպտ. եւ ճշմարտապատում բացայայտութիւն հարազատին իմոյ Բարսեղ վ[արդապե՛տ]ի լիովին խելամուտ արարին զիս զայժմեան վիճակէ... դուք քաջ ծանեայք թէպէտ անագան ուրեմն, եթէ ես անփոփոխ ցանկացօղ լեալ եմ բարօրութեան ձերում եւ խաղաղութեան հարց եւ եղբարց համօրէն իմոց:

յլը. 144բՅորժամ եկեալ էի ի Սուրբ Աթոռն՝ վասն օծման մերոյս հայրապետի, միաբան խորհրդով եւ յանձնառութեամբ իսկ ձերով խորհրդով, յայնժամ կնքեցաւ թեթեւ իմն ապաշխարութեան... խնդրեմ զիմ ողջոյն եղբայրական, հանդերձ արժանապարտն շնոր­հաւորութեամբ զմտից նոցա ի Տփխիս մատուցանել սրբազան Բարսեղ եւ Յովսէփ արքեպիսկոպոսաց եւ շահիւ Յովհաննէս բարեկրօն վարդապետին, որոց իւրա­քանչիւրոց առանձինն յետոյ գրեցից: Ողջա­գու­րելով զՁեզ եմ եղբայր ձեր եւ ծառայ:

– a` Ivanoff Petersbourg

[Յամի Տեառն] 1836

յլթ. 145ա-6բ Յունվար 4. Ձերոյին վեհափառ հայ­րու­թեան ողորմած տէ՛ր իմ – Ի 3 դեկտ՛՛ անցելոյ ընկալայ զերկոսին թուղթս ուղերձեալս ի շնորհազ՛՛ վեհապետ՛՛ ձերմէ ի 9 նոյն ամսոյ, հանդերձ կնքեալ թղթով միով ընդ համարաւ 487, ի վերայ նախարարի ներքին գործոց... թողում խոհեմամտութեան ձերոյ գտանել զհնարս դարման մատուցանելոյ եւ վերստին յաւելուած ձերոյ (ի ներքոյ) շնորհ:

յլժ. 146բՏեղեկութիւնք զեկաւորութենէ ձերմէ այդր ի Տփխիս զգերազանց պատուոյ, զոր գտիք եւ զսկզբնաւորեալ յաջողուածոյ գործոց... մնայ բանն, մինչեւ ես ինքնս այդ կողմն գամ:

յխ. 146բ-7բՎ. Յ. Յայսմիկ պահու իբրեւ զայս թուղթ կամէի առաքել ի փօշտն, ընկալայ զվախճա­նա­կան ծանօթութիւն եւ վճիռ ի պ. նախարարէ... վճռե­ցաւ դատ Պետրոս վարդապետի. է համաձայն իրա­ւանց ազգաց եւ օրինաց բնութեան, իսկ միւսն չկարէր երբէք ունիլ տեղի օրինաց:

յխա. 147բ Յունվար 12, Բարսեղ վ[արդապե՛տ]ին - Բաստամովին (այսչափ):

յխբ. 147բ-8ա Յունվար 26. Իմ մտերիմ մեծապա­տիւ Բարսեղ վ[արդապե՛տ] – Անցեալ սուրհանդակաւ գրեցի առ Ձեզ բազում ինչ... պատրաստել եւ համոզել զսիրտ իշխանաց, զաջս կափուցեալ ի վերայ Խո­ճա­գէանց եւ այլոց անբարոյից: Անձուկ ունելով քաջ առողջութիւն ձեր, մնամ բարեկամ ձեր Ս. Ա.:

յխգ. 148ա Փետրվար 22 Լօռիս Մելիքով Բաստա­մով (այսչափ):

յխդ. 148ա մարտի 21. Բաստամով (այսչափ):

յխե. 148ա Մարտի 22. Au Ge'nt Bevuth (այս­չափ):

յխզ. 148ա Ապրիրլի 8. Հայրապետով (այսչափ):

յխէ. 148բ Ապրիլ 12. Բարսեղ վ[արդապե՛տ] – Գրե­ցի առ դատաւորս առ երեսփ[ոխանս] վասն ազատ մնալոյ ի հոգաբ՛՛... գնալ տէր Թովմ[ա] Նազ[արեանի] ընդ նմա զեկուցից զխորհուրդն եմ զնշան ի Ղզլար:

յխը. 148բ-9ա Ապրիլ 15. Երկուց Հայրապետովաց (ծածուկ) ազնուական աղայ Գալուստ, իմ վաղեմ­նական մտերիմ – Անակնկալ իմն պահու ընկալայ գիր ի ձերմէ ազնուական մտերմութենէ... ողջունելով զձեզ սիրով եւ ցանկանալով ամենայն բարօրութեան եւ մխիթար կենակցութեան ձերոյ եմ ձեզ աղօթարար:

յխթ. 149ա Ապրիլ 25. Ձերոյին շնորհազարդ վե­հա­­փառութիւն ողորմած հա՛յր իմ – Յայտնեցի տ. Թովմայի Նազարեան զհրաման ձեր, եւ որչափ հնար՝ էր յորդոր եղէ, զի դիմեսցէ ի Սուրբ Աթոռդ եւ բախ­տաւորութիւն անձին համարեսցի մատչիլ... Բարսեղ վարդապետն տակաւին ոչ կամի առողջանալ, որով տրտմեցուցանէ զիս, իմ առողջութիւն եւս չէ իսպառ հաստատեալ:

յծ. 149բ Ապրիլ 29. Իվան Եկիմեչին (այսչափ):

յծա. 149բ-50ա Մայիս 2. Մեծապ[ատիւ] իմ մտե­րիմ Բ[արսեղ] վ[արդապե՛տ] – Գիր ձեր 19 Ապր. եհաս ինձ ի 25, ըղձայիչ զի իսկապէս առողջանայիք, զօ­­րանայիք... եթէ զանկարգ, որ յեկեղեցւոջ եւ եթէ զվտանգէ ձերմէ:

յծբ. 150ա Մայիս 2. Բաստամովին վասն Մի­խա­յէլին (այսչափ):

յծգ. 150ա Մայիս 6. Աղալօյին գրեցի վասն Լօմ­պարտի Բիմեթի եւ վասն Միխայելի (այսչափ):

յծդ. 150ա-1ա Մայիս 10. Իմ մտերիմ որդեակ մե­ծ[ա­պատիւ] Բարսեղ վ[արդապե՛տ] – Գիր ձեր 19 ապրիլի յիւրում ժամանակի հասեալ ինձ եւ չգտեալ անդ ինչ բանս վասն նուիրակութեան գործոյ եւ այլոց հարկաւորաց... ոչ թէ դուք բերեալ ընդ Ձեզ իցէք զայնպիսի թուղթ, զի քաջ մտաբերէի, եթէ բանիւ միայն էր ձեր տեղեկութիւնն: Խուզեցէք կրկին:

յծե. 151բ-2ա Յունիս 4. Իշխանազնեա բարձածին պր. Յօհաննէս – Ոչ երբէք վրիպեցայ եթէ ի սկզբանէ ցայսօր ես զձեզ լաւակամ եւ բարեգութ ինձ համա­րե­ցի... այլեւ աստիճանաւորք Աստրախանայ վայելեսցեն այսուհետեւ ի նոյն արտօնութիւնս Կովկասու:

յծզ. 152բ Յունիս 6. Յաջորդ Բարսեղ վարդա­պե­տին (այսչափ):

յծէ. 152բ-3ա Յունիս 13. Ձերոյին շնորհազարդ վեհափառութիւն ողորմած հայր իմ – Թուղթ ձեր մայիսի 25 համար 164 եհաս ինձ ի 8 այսր յունիսի, չգտի անդ հարկաւոր լուր ինչ... ժողովք կամաւորք նուիրեալք յօգուտ վանօրէից կատարին ի վիճակին, յորում են նուիրօղք:

յծը. 153աբ Նուիրակութիւն սրբալոյս միւռոնի յիւրում պատեհաւոր ժամանակի ոչ կատարեալ, այն է՝ յամս սեպտեմբերի ամին անցելոյ ի Ղզլար եւ ի Մոզդոկ... ուրեմն սպսասելով անհամբեր տնօրի­նու­թեան ձերոյ, յայսմ մասին եմ կատարեալ ակնածու­թեամբ:

յծթ. 153բ Յունիս 13. Յաջորդ Բարսեղ վարդա­պետին (այսչափ):

յկ. 153բ Յունիսի 27. Յովսէփ եպիսկոպոսին (այս­չափ):

յկա. 153բ Բարսեղ վարդապետին (այսչափ):

յկբ. 153բ Յուլիս 25. Աղալօյին Ամլիկովին 30 a' lisette (այսչափ):

յկգ. 154ա-5բ Օգոստոս 15. Սիմէոն Ալաժալով. ար­ժանապատիւ տէր Թովմայի Նազարեան առան­ձին խրատք – Յանցեալ փետրվ՛՛ այսր ամի հրամա­նագրեալ էի մեծապատիւ յաջորդի Ղզլարայ չու առնել ի Մոզդոկ եւ փութալ ի կատարումն ինչ-ինչ տնօրէնու­թեանց իմոց վերաբերոլոց... որպիսի իցէ պատրաս­տու­թիւն մտաց Ղզլարւոց եւ Մոզդոկեցւոց ի մասին նուիրակութեան եւ գնալոյ իմոյ առ նոսա յայսմիկ աշնայնոյ:

յկդ. 155բ-6բ Մեծապատիւ յաջորդ Բարսեղ վ[ար­դա­պե՛տ] – Իրողութիւնք մեր Մոզդոկայ մնալով ցայսօր յանկարգութեան, պատեհ վարկայ այլեւս չան­գանել... հոգ կալարուք նաղտել զձիս, զորս ունեմք, զցորեանն Ղօրայու ի միտս ունիջիք:

յկե. 156բ Յգոստոս 23. Յաջորդ Բ[արսեղ] վ[ար­դա­պե՛տ] վասն տէր Թովմայի գնալոյն վասն Թա­պօլսկւոյ եկեղեցւոյ վճռահատութեան, վասն աւագի իւրոյ (այսչափ):

յկզ. 156բ Սեպտեմբեր 5. Բարսեղ վարդապետին՝ վասն տուն պատրաստելոյ եւ վասն գնալոյ իմոյ (այսչափ):

յկէ. 156բ Սեպտեմբեր 6. Տէր Թովմայի՝ վասն զպո­վոսկայն բարւոք պահպանելոյ, վասն իջեւանի Ղզլարոց եւ (այսչափ):

յկը. 156բ-7ա Նոյեմբեր 15. Ձերոյին աստուածա­րեալ վեհափառութիւն ողորմած հա՛յր իմ – Որպէս գրեալ եմ առ շնորհազարդ վեհափառութիւն ձեր ի 27 անցեալ հոկտեմբերի, համար 84, զգործն նուիրակու­թեան փոքրիշատէ անձամբ յառաջ վարեալ օգտիւ, ի Ղզլար... եթէ հաճոյ է ողորմած հօրդ իմում՝ հրա­մայես­ցէ փութացուցանել ինձ զխնդրեալն իմ:

– A` Kristafor Lasaroff

– Alajaloff

[Յամի Տաեռն] 1837

յկթ. 157բ Յունիս 12. Ձերոյին շնորհազ՛՛ վեհա­փա­ռութիւն ողորմած հա՛յր իմ – Յետ միոյ եօթնեկի Բարսեղ յաջորդ վարդապետ որդեակն մեր ելցէ ի ճա­նապարհ...վերստին գտցէ դա զշնորհս ողորմածու­թեան ձերոյ եւ սրբոյ տաճարին Էջմիածնեան եւ յետս դարձցի չարչարիլ ընդ իս:

յհ. 157բ-8ա Օրինակ թղթոյն, զոր կաթուղիկոսն պարտի գրել առ մինիստրն վասն իմ. Բ[արձր] գ[երազնցութիւն] Դմիտր Ն. ողորմած տէ՛ր – Արք­եպիսկոպոսն Աստրախանայ Սերովբէ իւրով յայտարա­րութեամբ յունիսի 24 այսր ամի Հմր ծանուցանէ ինձ, թե ի 1834 ամի դիմեալ է առ բ[արձր] գերազան­ցու­թիւն ձեր... բաւական եկեղեցիք մնասցեն արքեպիս­կո­պոսին Բեսարաբիոյ եւ յաջորդ նորա:

յհա. 158բ-60բ Յունիս 25. Ծածուկ գիտելիք խո­նարհաբար մատուցեալ նորին աստուածարեալ վե­հա­փառութեան ողորմած հօրն իմում – Շնորհազարդ վեհափառութեան ձեր ի Տփխիսոյ յանցելումն ամի հարցուփորձ եղեւ ինձ... համբուրելով զաջ ձեր աս­տուածարեալ եւ ակն կալեալ փութահաս դարձի յաջոր­դին իմոյ, եմ իսկական ակնածութեամբ եւ հլութեամբ:

յհբ. 161աբ Ողորմած եւ վեհափառ հա՛յր – Ղզլա­րայ եւ Դէրբէնդացւոց նուիրակութեանն գրէթէ աւար­տե­ցաւ Բարսեղ ծայրագոյն վարդապետն իմ ի սկզբանէ մինչեւ ցվախճան... նոյնպէս կրկնեմ զխնդիր իմ շնոր­հելոյ տէր Պետրոս ծերունի քահանային Աստրա­խա­նայ զվկայական ի դիմաց ձերոց վասն ծիրանի Թասակի:

յհգ. 162ա-3ա Բարձր բարեծնունդ Թովմայ Օսե­փո­վի՛չ, իմ մտերիմ բարեկա՛մ – Ի 29 անցեալ հոկտ՛՛ դարձ արար քաջ առողջութեամբ առ իս իմ յաջորդ... ողջունելով զՁեզ բազում տենչանօք եւ խնդրելով զհա­նապազորդութիւն բարեխաւսութեան ձերոյ առ իս, մնամ կատարեալ պատուով եւ իսկական մտերմու­թեամբ:

յհդ. 163բ-6բ Նոյեմբեր 20. Գերազնիւ բարեկա՛մ – Վստահացեալ ի բարեկամական դրութիւն ձեր առ իս եւ քաջ ճանաչելով զկարեկցութիւն ձեր ամենայնի, որ նպաստամատոյց լինի հասարակաց օգտի... դիւրակատար խորհուրդ մարթ է ի մէջ բերել այժմ եւ լրման այնորիկ զհետ լինել:

յհե. 166բ Նոյեմբեր 2 – Ոչ յուսալով եթէ կառա­վա­րութիւն սիւնհոդոսիդ խնամ ունիցի յաւելուլ զգումար նուիրանաց... բարձր կառավարութեանն արասցէ տնօրի­նութիւն ինչ վայելչապատշաճ, եւ կամ մեք խորհուրդ ի մէջ վերստին բերցուք:

յհզ. 166բ-8ա Նոյեմբեր 3 – Ատեան թեմիս ունի, որպէս տեսանեք, ց700 ռուբլի (մանէթ 175) ի տարին վասն պահպանութեան իւրոյ ի քահանայից... մատու­ցեալ եմ ի 8 անցեալ օգոստոսի փութալով փոքրիշատէ զռոճիկ գրագրաց կոնսիստորիոյ եւ ըստ այժմեան խորհրդոյ իմոյ:

[Յամի Տեառն] 1838

յհէ. 168ա-70ա Ապրիլ 1. Գերազնիւ Թովմայ Օսէ­փովի՛չ ողորմած տէ՛ր եւ բարեկա՛մ – Զթուղթ ձեր 4 մարտի այսր ամին ընկալայ ի վերջնում աւուր նոյն ամսոյ եւ փութամ ձեզ գիտութիւն տալ... յանձնելով զձեզ խնամոց բարձրելոյն, եմ կատարել պատուով եւ մտերմութեամբ գերազնիւ տէ՛ր. եւ այլն:

յհը. 170աբ Նոյեմբեր 12. Հարազատ որդեակ իմ գերազն[իւ] Նիկիտ Լազրօ՛վ – Ողջագուրելով զձեզ տենչանօք, փութամ տալ պատասխանի թղթոյ ձերոյ հոկտ՛՛ 8... մի՛ անփոյթ լինիք զայլ եւս սոյնպիսի հե­տաքննինս եւ զարմանալիս հաղորդել ինձ, եթէ ցուցեն: Վերստին գրկափար ողջունելով զձեզ իմ:

յհթ. 170բ-2ա 12 նոյեմբերի. ՅԱխլցխայ, իմ մտե­րիմ բարեկամ Սողոմոն Արդեմի՛չ – Ի պատաս­խանի թղթոյ իմոյ մարտի 5 ընկալայ ի ձէնջ զհամառօտ գիր մի, յորմէ իմացայ, եթէ դուք զգալ ձեր առ իս ի դիմել... բայց աղայ Յովհաննէսն չգիտեմ ինչ պատճառ անցիս մոռացեալ է եւ ոչ կամի յիշել զիս:

յձ. 172աՁերդ գերազ[նիւ] Աղէքսանդր Մակարի՛չ, ողորմած տէ՛ր – Մատուցանելով ձեզ յիմս բարեկամա­նուէր ողջոյն եւ զհովուապետական օրհնութիւն... հա­ճե­ցարուք ընդունել զզգացմունս գերագոյն մեծարա­նաց եւ անձնընծայութեան իմոյ, որով եմ:

յձա. 172բ Նուիրակութիւն Էջմիածնի ի Կովկասու նահանգին – Ըստ տետրակի նուիրակութեան Ղզլա­րայ, զոր անձամբ ժողովեցի ես... հասուցեալս եւ ծախք զբղխեալ նուիրակութեանս ի բաց հանեալ, մնայ հասուցեալս յաւելեալ:

յձբ. 173ա Ի սկզբանէ ցվախճան մտեալ են յԷջ­միածին արդիւնք վիճակիս – Իբր 64 ուղտք առա­քեալք Էջմիածին ի 1831 եւ ի 1833, գին նոցա եւ ծախք ճանապարհի... ի 1835 ամի բոլոր միաբանութեան Էջմիածնի յինէն ընծայեալ ըստ սովորութեան սեղան պաշտօնէից եւ զանազան ընծայք ընծայեալ նաեւ յիմ­մէ զմին պատուական շուրջառ:

ՆՇՈՒՄ՝Ա. փեղկին՝ «Հմր 3. Օրինակք գրութեանց առաջնորդին Աստրախանայ Սերովբէ արքեպիսկո­պո­սի, սկսեալ ի 1832 ամաց հետէ մինչեւ 1839 ամ Տեառն, յորս են պիտանիք եւ արժանի նկատողութիւն տասն եւ մի յօտուած կանօնադրութեան նորին վասն կառավարութեան Ղզլարու հոգեւորական կառավարու­թեան եւ տեղւոյն քահանայից գրեալ յամի Տեառն 1832. եւ այլ քանի մի գրուիթւնք առ զանազան ան­ձինս, «772/2920», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», մէջ­քին՝ «772»:

2921

0ՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՍԵՐՈՎԲԷԻ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ

ԱՍՏՐԱԽԱՆ, ԿԻՍԼԱՎՈՏՍԿ, ՄՈԶԴՈԿ, ՊԵՏԻԿՈՐՍԿ

ՌՄՂԳ.-ՌՄՂԶ. – 1844-1847

ԹԵՐԹ՝ 46 (գրչի էջակալում՝ 1-71, որ է 1ա-36ա). չգրուած՝ 36բ-46բ: ՊՐԱԿ՝ 1-4x12 (1, 4՝ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսադրոշմով՝ «1823» եւ «ФКН»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32.5x21,6: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (28.5x17.8. սահմանագծուած սեւով): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 11ա): ՏՈՂ՝ 22-34: ԿԱԶՄ՝ նախշազարդ շագանակագոյն կաշի:

Новый рисунок

Նմուշ 11ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը՝ տեղ-տեղ մաշուած, մէջքի վերի եւ ստորին մասերը պոկուած, մաշուած, կազմի առաջին փեղկի ստ. մասը հիմքից անջատ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-36ա [0րինակք գրութեանց Սերովբէի արք­եպիս­կոպոսի]

Ա. 1ա-16բ, 1844 [օրինակք գրութեանց]

ա. 1ա 7*. Յունվար 31, 1844. Ի կոնսիստորն Աստ­րախանայ – Նորին սրբ. վեհափառ պատրիրագ կաթողիկոսն ամենայն Հայոց առաքելով առ իս զօ­րինակ գրութեան իւրոյ առ Գրիգոր քահանայն... ապա դարձուսցէ ինձ զայնոսիկ օրինակս, տալով տե­ղե­կութիւն զկատարմանէ:

* Սրանք լուսանցներում գրչի նշանակած անկանոն կար­գա­յին համարներն են: Ամսանունները գրուած են ամսաթուերի սիւնակի վերեւը, երբեմն՝ մի քանի նամակի համար մէկ ան­գամ, երբեմն էլ մոռացուած են. այդպիսի դէպքերում լրացրել ենք փակագծերի մէջ:

բ. 1բ 9. Փետրուար 9, 1844. Ամենամեծար եպիս­կո­պոսապետիդ եւ սրբազան պատրիարգ կաթողի­կո­սիդ ամենայն Հայոց, Սերովբէ արքեպիսկոպոսի Աստրախանայ յայտարարութիւն – Ազգային կան­սիս­տորն Աստրախանայ... համբուրեմ զաստուածարեալ աջ ձեր, եւ եմ կատարեալ պատուով եւ անձնա[կա]ն հպա­տակութեամբ:

գ. 1բ-2ա 11. Փետրուար 23, Գերապատիւ Յովսէփ սրբազան արքեպիսկոպոս, ողորմած եւ մտերիմ եղբայր – Յամսեանս 19 ընկալայ զգրութիւն ձեր, 18 անց յունվարի ի միւսում աւուր եկն յայց իմ նախկին իշ­խեցօղ... եւ ահա երրորդ ամ է, զի հետեւեն յամե­նայն, յորմէ յասեալ լրիւ իւրեանց եւ ոչ կարեն:

դ. 2բ 1844, փետրվար – Յետ ստանալոյ իմ եւ թեմական ատենիս զուկազ ձեր, յայնմ մասին ընկալջիք զբացատրութիւնս կատարեալ պարագայիւք... եւ եմ ամենայն յարգութեամբ եւ անձնընծայութեամբ:

ե. 18. 2բ [Փետրուար] 15. Կարգապահի Մոզ­դո­կայ տէր Խոսրովեանին – Եկեղեցի հանգստարանի քա­ղաքիդ Սրբոյն Գէորգեայ, որ վերանորոգիւր... ժամերգութիւնս առնել յեկեղեցւոջ յայնմիկ:

զ. 19-35. 2բ-3ա [Փետրուար] 15. Թուղթ առ Բար­սեղ արքեպիսկոպոսն Էջմիածնի, վասն ստացման տպեալ օրնակաց յիշատակութեան անուան կա­թողիկոսի... 35. Առ Բարսեղ եպիսկոպոսն Ղզլարայ:

Ծնթ. Կան միայն թուական եւ հասցէատիրոջ անուն ունե­ցող նամակներ. այդպիսիք ցանկել ենք մէկ պարբերութեամբ, որպէս մէկ միաւոր, միաժամանակ՝ գրչի գրած կարգային հա­մար­ները նշելով:

է. 3ա-4բ 36. 1844. Ի սիւնհոդոսն Էջմիածնի յայ­տա­րարութիւն – Ընկալեալ ի 21 փետրվարի զհրա­մա­նաթուղթ զլուսաւորչեան սիւնհոդոսիդ... եւ ես պար­տա­ւորեալ եղէ ի սեպհականէ առնիլ:

–4բ-7ա [Ռուսերէն թարգմանութիւն] Перевод с Армянскаго. Въ Армаянский Григорянский Эчмиацинский синодъ – Епархиаль. архиепс. Серафима рапорт – Получивъ 21 февраля указъ Эчмиацинскаго синода оть 31 января сего го­да... употриблены много изь собственных своихъ:

ը. 7ա Մայիս 27, 38. Առ Լազարն վասն տ. Թով­մա­յի (այսչափ):

թ. 7ա 37. Յունիսի 12. Արժանապատիւ տեառն Կարապետի եւ տեառն Յովհաննու հովուա­պե­տա­կան օրհնութիւն – Գերապատիւ երկոքին նախագահ անդամք լուսաւորչեան սիւնհոդոսին Սրբոյ Էջմիած­նի... Պետիկորս, 12 յունիսի 1844:

ժ. 7բ 39. Ամիս յունիս 16, 1844. Ի կոնսիստորդ հայոց Աստրախանայ հրաման – Փութամ տալ պա­տասխանի առ յայտարարութիւն... սրբոյ տաճարին եւ պատկանելոց նմին:

ժա. 7բ 40. Յունիս 16, Ազնուական Ներսէս Յա­կով­բեան, իմ որդեակ – Երբ հասցէ առ քեզ այս իմ թուղթ, եթէ դեռ ոչ... եթէ արժանալուր ինչ իցէ առ ձեզ, գրեա՛ ինձ Ներսեսի Յակովբեան:

ժբ. 7բ 41. [Յունիս] 23, 1844 – Զբան Շեշտեկայ կրկին պահանջեցի նոյնպէս զպատճեն յայտարարու­թեան... զխնդիր Դաւթի տետե Բուսինցովայ Հմր 42:

ժգ. 8ա 42. Յուլիս 7. Ի կանցելերեոյ Սերովբէ թե­մա­կան արքեպիսկոպոսի եւ ասպետի Մոզդոկայ՝ Սրբոյ Աստուածածնի աւագ եկեղեցւոյ արժա­նա­պա­տիւ հովուաց տեառն Կարապետի 0րդուխանեան եւ տեառն Յովհաննու Թումանեան հրաման – Սորին վեհ սրբազանութիւն արքեպիսկոպոսն Աստրախանայ հրամայեաց ձեզ գրել... ընկերաց ձերոց լնուլ զձեր տեղի՝ ի պահանջել հարկին քարտուղար Մկրտիչ:

ժդ. 8ա Յուլիս 7, 1844. Յովսէփ արքեպիսկոպոս կնեազ Բեհպուդով (այսչափ):

ժե. 8ա 43. Յուլիս 19, 1844. Բարսեղ եպիսկո­պո­սին վասն չորս աստիճան տալոյ Կարապետի որդւոյ տեառն Խոսրովեանի (այսչափ):

ժզ. 8ա 44. Յուլիս 28, Ներսեսի, վասն Շեշտեկայ պարտականութեանն, զի փութով յայտարարութիւն տացեն յԷջմիածին, թէ ուր է հասեալ գործն, զան­դա­մոց սիւնհոդոսի, զԽոսրով եւ արք ինչ առանց իմոյ կանխագիտութեան (այսչափ)

ժէ. 8ա 45. [Յուլիս] 31, Ի հոգեւոր կառավարու­թեանդ հայոց Ղզլարայ հրաման – Նորին վեհափա­ռու­թիւն կաթողիկոսն ամենայն Հայոց Ներսէս կոնդա­կաւ յուլիսի 13 այսր ամի Հմր 1241 ցուցանելով զհայ­րա­պետական... զկատարմանէն տացէ ինձ տեղեկու­թիւն ոչ անագան:

ժը. 8բ 46. Յուլիս 31, 1844. Աստուածարեալ վեհագոյն եպիսկու[ս]ապետիդ եւ սրբազնագոյն կաթողիկոսիդ ամենայն Հայոց յայտարարութիւն – Ի 28 այսր յուլիսի ընկալեալ զկոնդակ ձեր, որ ի Մոսկովէ ի 13 նոյն... համբուրելով զաջ ձեր հայրական իմ կա­տարեալ ակնածութեամբ:

ժթ. 8բ 48. Օգոստոս 21, Ի կոնսիստորդ հայոց Աստ­րախանայ հրաման – Նորին վեհափառութիւն սրբազնագոյն կաթողիկոսն ամենայն Հայոց Ներսէս կոնդակաւ... ընդ սմին եդաւ պատճէն բուն կոնդակին:

ի. 9ա 47. Օգոստոս 3, Աստուածարեալ վեհափառ եպիսկոպոսապետ եւ սրբազնագոյն կաթուղիկոս համօրէն Հայոց յայտարարութիւն – Զկոնդակն շնորհեալ ինձ ի Մոսկովէ ի 13 յուլիսի, ընդ համարաւ 125 ընկալեալ... համբուրելով զհայրական աջ ձեր, իմ կատարեալ անձընծայութեամբ եւ հպատակութեամբ:

իա. 9աբ 49. Օգոստոս 4, Ամենապատիւ եպիսկո­պո­սապետիդ Հայաստանեայց սրբոյ եկեղեցւոյ եւ աստուածարեալ կաթուղիկոսիդ ամենայն Հայոց յայտարարութիւն – Ի լրումն հայրական կամաց ձերոց ինձ յայնտելոյ կոնդակաւ 13 յուլիսի, համար 123... Պետիկորսկ, 4 օգոստ՛՛, 1844, Հմր 49:

10ա 50. Օգոստոս 4, 1844. Ի հոգեւոր կա­ռա­վա­րութեանդ հայոց Ղզլարայ հրաման – Թաւարբէկեան Յովհաննէս քահանայ՝ միաբան Սրբոյ Լուսաւորիչ եկե­ղեցւոյ... Պետիկորսկ:

իգ. 10ա 51. [Օգոստոս] 4, Ներսեսի վասն Շեշ­տե­կայ, վասն եկեղեցեացն, այլ եւ այլ տեղեկութիւնք, վասն Թաւարբէկեան քահանայի (այսչափ):

իդ. 10ա 52. Օգոստոս 4 (ջնջած)՝ 1844. (լատինա­տառ) ///denof – ///ien dimportum (այսչափ):

իե. 10ա 53. [Օգոստոս] 7, Ի Սերովբէ թեմակալ արքեպիսկոպոսէ արժանաւոր հովուի աւագ եկե­ղեց­ւոյ Մոզդոկայ տեառն Կարապետի 0րդուխանեան հրաման – Կարեւոր համարելով զքեզ առնել առ ժա­մա­նակ մի ի ծառայութեան... ուստի ժամանակաւ հե­ռացեալ համարես ընդ յատուկ իմոյ տնօրենութեան:

իզ. 10բ 54. Օգոստոս 7, 1844. Ի Սերովբէ արք­եպիսկոպոսի վիճակին Աստրախանայ եւ Կովկասու Սրբոյ Նախավկայի եկեղեցւոյ ծիսական քահանայի՝ տեառն Մակարայ Ճաշետեանց վկայական – Կատա­րելով քո զկարգ քահանայական... առաքեմ առ քեզ զայս վկայական իմովս կնքով եւ ստորագրութեամբ վաւերացուցեալ:

իէ. 10բ 55. [Օգոստոս]. Հրաման տէր Գալուստ քա­հանայի Գէորղեվսկոյ եւ երեսփոխան Չերնիշո­վայ, զի տացեն վասն ծախուց ճանապարհի՝ ար­դեանց եկեղեցւոյ Յովսեփ արքեպիսկոպոսի ցերե­սուն մանէթ արծաթ (այսչափ):

իը. 10բ 56. [Օգոստոս] 13, Մակագրաւ դարձուցի ի թեմ, ատեանն զկարգաւորութիւն նորայ ի մասին րապորտի, նորին ինձ մատուցելոյ ռուսերէն, 24 ապ­րի­լի, 1844, 96. այնու զի կատարեսցէ զայն (այս­չափ):

իթ. 10բ 57. [Օգոստոս] 13, Ի Վենետիկ կանթորն փոշ­տի՝ վասն առաքելոյ աստ զամենայն յանուն իմ եկեալ թուղթսն (այսչափ):

լ. 10բ-1ա 58. [Օգոստոս] 17, Ի լուսաւորչեան սիւն­հոդոսն Էջմիածնի, ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ Աստրախանայ յայտարարութիւն – Բարձր հոգեւոր ատեանդ Սրբոյ Էջմիածնի հրամանաթղթով 1844 մայի­սի 5... Կիսլաւոտսկ, օգոստոսի:

լա. 11բ-2ա 59. Օգոստոս 17, 1844. Ի վիճակային հո­գե­ւոր կոնսիստորդ հայոց Աստրախանայ հրա­ման – Գործն պարտականութեան Շիշտիկայ... Կիս­լո­վոտսկ:

լբ. 12աբ 60, Օգոստոս 20, 1844. Господину ис­правлящему должность прокурора Эчмиацин­ского Армянскаго синода – Получивь отно­ше­ние вашего высокоблагородия... этому предме­ту и Эчмиацинскому синоду:

լգ. 12բ 61. Օգոստոս 24, Ի վիճակային կոնսիս­տորն հայոց Աստրախանայ – Հոգեւոր ատեանդ ըստ միջնորդելոյ... Կիսլովոտսկի:

լդ. 12բ 63. Օգոստոս, Ի վիճակային կոնսիստորն Աստրախանայ – Յետ վերահասու լինելոյ... Կիսլո­վոտսկ:

լե. 13ա 62. Օգոստոս 24, 1844. Ներսիսի Յակով­բեան – Բանն տէր Սահակայ... տալն Թաւարբէկովա վասն վարժարանի Աղաբաբեան, զի մի՛ ետ մնասցէ յառաջնորդարանի:

լզ. 13ա [Կան միայն խորագրերը]՝ 63.-74. Օգոս­տոս, սեպտեմբեր, հոկտեմբեր, – 63. Վասն տէր Թով­մայի՝ զգուշանալ ի դիւանատնէ տէր Կարապե­տին վասն ճանապարհի հարցումով, 64. օգոստոս 24, Տեառն Պետր. Պատկ. (այսպէս)... 74. հոկտեմ­բեր 16, Ի հոգեւոր կառավարութիւնն Ղզլարայ՝ վասն արձակման Կարապետի ի հոգեւոր տեսչութենէ:

լե. 13ա 77.-78. Հոկտեմբեր 17, 1844. Վկայա­կանք նորոգ ձեռնադրելոց սարկաւագաց Ղզլարայ իմով կնքաւ եւ ստորագ[րութեամբ] ի կանցել[ա­րիայ]. Վկայական – Ի կանցելարիայ նորին վեհ սրբա­զանութեան թեմակալ արքեպիսկոպոսի տաեռն Սերով­բէի եւ ասպետի... աւագ եկեղեցւոյ եւ եկեղեցոյն Սրբոյ Լուաւորչի եկեղեցւոյ:

լզ. 13բ 79. Հոկտեմբեր 17, 1844. Ի հոգեւոր կա­ռա­վարութիւնն հայոց Ղզլարայ հրաման – Միաբան Սուրբ Լուսաւորիչ եկեղեցւոյ... հոգեւոր կառավարու­թեանդ շնորհել նմա պիլեթ այնպիսի:

լէ. 13բ 80. Հոկտեմբեր 17, 1844. Вь Киогарское (այսպէս) Армянское духовное правление... въ вествие рапорта:

լը. 14ա 82. Հոկտեմբեր 30, Ի կոնսիստորն հայոց Աստրախանայ յառաջադրութիւն – Ի լինել իմ ի նա­հան­գին Կովկասու՝ յայցելութիւն լուսաւորչակրօն եկե­ղե­ցեաց իմումս... Աստրախան:

լթ. 14ա 83. Նոյեմբեր 6, Առ տերեքտորն ուսում­նա­րաց Աստրախանայ՝ վասն տալոյ ի գանձարանէ ընծայադրամ այրի կնոջ քահանային Եուզպաշովայ (այսչափ):

խ. 14աբ 84. [Նոյեմբեր] 8, Ի լուսաւորչական սիւն­հոդոս Սպբոյ Էջմիածնի յայտարարութիւն ի Ս. Ա. Աստրախանայ – Զհրաման բարձր ատենիդ հա­նեալ յանուն իմ ատենիդ... թողուլ այլում դիպողագոյն ժամու աստի:

խա. 14բ 81. Հոկտեմբեր 13, Ի Սերովբէ դպրա­պետի սրբոյ աւագ եկեղեցւոյ Մոզդոկայ՝ Աստուա­ծա­մօր նուիրելոյ, Աբրահամու Տէր-Յոհաննեսեան Բեժանովայ – Տեղեկացեալ իմ, եթէ արիութեամբ եւ բարի ընթացուք ծառայես սրբոյ... ի Ղզլար:

խբ. 14բ 85. Նոյեմբեր 22, Ի լուսաւորչեան կոն­սիս­տորդ Աստրախանայ – Ի 16 այսր նոյեմբերի ըն­կա­լայ զկոնդակ հայրապետական... Աստրախան:

խգ. 15ա 86. Նոյեմբեր 26, 1844. Ամենապատիւ եպիսկոպոսապետիդ եւ աստուածարեալ կաթու­ղի­կո­սիդ ամենայն Հայոց յայտարարութիւն ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ Աստրախանայ – Ի 16 այսր նոյեմ­բերի ընկալայ աստ Աստրախան զհայրապետական կոն­դակ ձերոյ սրբազնագոյն վեհափառութեան... Աստ­րախան:

խդ. 15բ 87. Դեկտեմբեր 6, 1844. Առ Բարսեղ եպիս­կոպոսն (այսչափ):

խե. 15բ 88. Դեկտեմբեր 8, 1844. Ի վիճակային կոնսիստորդ Աստրախանայ – Ի 22 անցեալ նոյեմ­բե­րի առաքեալ եմ ի թեմական ատեանդ զօրինակ կոն­դակի... Աստրախան:

խզ. 16ա 89. ց95. Դեկտեմբեր 13, Ի Մոզդոկ, ի կանցելէրեոյ, ի Գեորկեօվ... վասն դպիր Մինասայ եւ:

խէ. 16ա 96. Դեկտեմբեր 15, Ի Սերովբէ արքեպիս­կոպոսէ Աստրախանայ յառաջադրութիւն ի հոգեւոր կոնսիստորն Աստրախանայ – Մինաս Վարդանեան Բաբիյով... Աստրախան:

խը. 16բ 97. Դեկտեմբեր 20, 1844. Արժանա­պատիւ հովուի սրբոյ եկեղեցւոյ Մոզդոկայ տեառնդ Մովսեսի Տարփացովայ – Դիւանատունս հրաման ընկալաւ գրեալ առ ձեզ զյետակայս, ձեզ պատուէր տուեալ էր երբեմն գրել... ի վերայ ձեր կատարել զպատուէրն, զոր յառաջագոյն ընկալայք:

խթ. 16բ Հարազատ գործակալիդ սրբոյ լու­սա­ւորչական եկեղեցւոյ Չորնամորայ արգոյ Գրիգորի Խռիցովիդ – Խնդրաթուղթն գրեալ ի բարեպաշտ հասարակութենէ ձերմէ... յԱստրախան:

Բ. 17ա-29ա 1845 [Օրինակք գրութեանց]

ա. 17ա 1. Յունվար 31, 1845. Ի փոշտէ կոնթորն (այսչափ):

բ. 17ա 2. Փետրվար 6, 1845. Ի փոշտէ կանթորն (այսչափ):

գ. 17ա 3. Յունվար 14, 1845. Ի լուսաւորչեան սիւն­հոդոսն Սրբոյ Էջմիածնի ի Սերովբէ արք­եպիս­կոպոսէ յայտարարութիւն – Համաձայն հրամանի բարձր ազգային ատենիդ հանելոյ... յԱստրախան:

դ. 17աբ 4. [Փետրվար]. Արժանապատիւ կարգա­պահ տէր Պետրոս, իմ հոգեւոր որդեակ – Տեղեակ եմ ի վաղուց հետէ վշտակրութեանց քոց... Աստրախան:

ե. 17բ 5. Փետրվար 14, 1845. Բարսեղ եպիս­կո­պոսին (այսչափ):

զ. 17բ 6. Փետրվար 21, Ի լուսաւորչեան սիւն­հո­դոսն Սրբոյ Էջմիածնի յայտարարութիւն ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ Աստրախանայ – Յերեկեան աւուր ընկալայ զկրկնեալ հրամանաթուղթ բարձու ազգային ատենիդ... Աստրախան:

է. 17բ 7. Փետրվար 27, Ի փոշտէ կոնթորն (այս­չափ):

ը. 17բ 8. Փետրվար 28, 1845. Ի թեմական կոն­սիս­տորդ հայոց Աստրախանայ յառաջադրութիւն – Ընկալեալ ի թեպարտամենտէ նախարարութեան ներ­քին գործոց զ20 տպեալ օրինակս... վասն լուսա­ւոր­չական եկեղեցեաց վիճակին:

թ. 17բ-8ա 9. Մարտ 2, Տէր Սարգիս Կրօտկովն կարգեալ երրորդ անդամ... Աստրախան:

ժ. 18ա 10. Մարտ 7, Ի կոնսիստորն հայոց Աստ­րախանայ – Հրամանատարն զօրաց հիւսիսային կող­ման Կովկասու եւ իշխեցողն... զդպիր ոմն յարմարաւոր ի տանիլ ընդ իւր:

ժա. 18ա [Կան միայն խորագրերը] 11-13. Կնեազ Բեվբուդով... 13. Ի կանտօր փօշտի:

ժբ. 18աբ 14. Մարտ 28, 1845. Ի հոգեւոր կառա­վա­րութիւնն հայոց Ղզլարայ – Դիւանատունս ծա­նուցանէ ազգային ատենիդ, եթէ զարդիւնս բղխեալս ի կամաւոր... ընդ արդեանց եւ զտետրակն:

ժգ. 15. Մարտ 28, 1845. Բարսեղ եպիսկոպոսին (այսչափ):

ժդ. 18բ-9ա 16. Апреля 4. Ваше превосходи­телство милостивый государь – Отношение ваше оть 19 декабря 1844 года No 2362... пачте­нием и преданнымии честь быть:

ժե. 19ա 17. Ապրիլ 4, 1845. Բարսեղ եպիսկո­պոսին (այսչափ):

ժզ. 19ա 18. Ապրիլ 5, 1845. Ի թեմական կոն­սիս­տորդ հայոց Աստրախանայ – Առաքելով ի թեմական ատեանդ զխնդրագիր Թովմայ քահանայի Նազա­րեանց... Աստրախան:

ժէ. 19բ 19. Ապրիլ 22, Ի Սերովբէ արքեպիսկո­պոսէ վիճակին Աստրախանայ եւ Կովկասու՝ Սրբոյ Աստուածամօր աւագ եկեղեցւոյ Ղզլարայ ծիսական քահանայի տեառն Մկրտչի Տեառն-Սահակեան հրաման – Հովուելով քո զլուսաւորչակրօն քեզ յանձ­նեալ ժողովուրդս Ղզլար եւ յԵկատարինադար պարկեշ­տու­թեամբ... Աստրախան:

ժը. 19բ-20ա 20. Ապրիլ 25. Ի պաշտաման կար­գա­պահի Մոզդոկայ եւ շրջակայ եկեղեցեաց տէր Յով­հաննէս Թումանեանց – Դիւանատունս ընկալաւ իւրում ժամանակի ի ձէնջ զտետրակ տարեկան... պաշտօնակատարի Մոզդոկայ յայտարարութեամբ ձերովք:

ժթ. 20ա 21. [Ապրիլ] 25, Արժանապատիւ հովիվք սրբոյ եկեղեցւոյ Հայատանեաց Ղօրայի տէր Մար­տիրոս Կիշբէկեան, տէր Ստեփաննոս Սաֆարեան եւ բարեպաշտ երեցփոխան նոյն սուրբ եկեղեցւոյ – Դիւանատունս ընկալաւ ի պաշտօնակատարէ կարգա­պահի ձերոյ 112 ռուբլի, 94 կոպէկ թղթադրամ... պատօ­նակատարի Մոզդոկայ յայտարարութեամբ ձե­րովք:

ի. 20բ [Կան միայն խորագրերը] 22-28. Ապրիլ 25-27, 1845 – 22. Հին մաճառ. տետրակ ի դիւանդ... 28. Ի կանտորն փօշտի:

իա.20բ 29. Մայիս 2, 1845. Համեստաբարոյ տէր Գալուստ Պոպով, հովիւ սրբոյ եկեղեցւոյ Գէորգեւս­կոյ – Նորին վեհ սրբազանութիւն թեմակալ արքեպիս­կոպոսն ի ձէնջ զարդիւնս բղխեալս ի պսակաց... զտետրակն եւ զարդիւնս յայտարարութեամբ ձերով:

իբ. 20բ 30. [Մայիս 2] Կարգապահ տէր Պետրոս պատ­կանեանց եւ երեսփոխ Նիկիտ Ա. Թոլա­խեանց... առաքէ առ ձեզ զնոր տետրակ վասն 1845 ներկայ ամի:

իգ. 20բ 31. Արժանապատիւ հովիւ սրբոյ եկեղեց­ւոյ Հայաստանեայց տէր Յովհաննէս Խոսրովեան... 1845 ամի առաքեաց առ ձեզ առնել նովին սովորական կարգաւ:

իդ. 20բ-1ա [Կան միայն խորագրերը]՝ 32-37. Մայիս 2-16, 1845 – 32. Վասն դպրի Բոբովայ մա­կագրել ի յայտ՛՛ կոնսիստորիդ, զի հասցէ առ ժամանակ մի... 37. Բարսեղ եպիսկոպոսն:

իե. 21ա 38. Մայիս 21, Ի թեմական կոնսիստորն Աստ­րախանայ – Լուսաւորչեան սիւնհոդոսն Էջ­միած­նի ուկազով 30 ապրիլի ներկայ ամի Հմր 924... հովուել զծուխ իւր կարէ մատուցանել պատարագ:

իզ. 21ա [Կան միայն խորագրերը]՝ 39-42. Յունիս, 1845 եւ 39. Վասն մնացեալ վերանորոգ՛՛ առաջն յԱստուածա[մօ]ր (՞), ի կոնսիստորն... 43. (ջնջած)՝ ծախել 2000 թ[ուման] (այսպէս):

իէ. 21բ-2ա 43. Յուլիս 18, 1845. Ի լուսաւորչեան Ս. Էջմիածին – Հրամանաթղթով այսր 1845 ամի... զպա­տասխանին նահանգի կառավարութեանն, որում կոնս. սպասէ:

իը. 22ա [Կան միայն խորագրերը]՝ 44-49. Յուլիս, օգոստոս, 1845 – 44. Մակագրաւ ի կոնսիստորն առա­քեցաւ խնդիր քահանայական Նոր Մաճառն... 49. Բարսեղ եպիսկոպոսին:

իթ. 22ա 50. Օգոստոս 29, 1845. Ի լուսաւորչեան սիւնհոդոսն Սրբոյ Էջմիածնի յայտարարութիւն ի Սե­րովբէ արքեպիսկոպոսէ Աստրախանայ – Լուսաւոր­չեան բարձր ատեանդ հրամանաթղթով... Աստրախան:

լ. 22ա [Կան միայն խորագրերը]՝ 51-53. հոկ­տեմ­բեր, 1845 – 51. Ի կոնսիստորն վասն դպրի Պոպովայ Ղզլարայ... 53. Բարսեղ եպիսկոպոսն:

լա. 22բ 54. [հոկտեմբեր] Октаября 15. 1845. Ваше высокопреосвещенство милостивый ар­хи­пастырь – Имелю я честь получить отно­ше­ние вашего высокопреосвященства... совершен­ного преданностю имею честь быть:

լբ. 22բ-3բ 55. Հոկտեմբեր 21, 1845. (Աստուա­ծա­պա­տիւ) – Բախտաւորութիւն համարեցի ինձ ընդու­նիլ... 1834 ամէ հետէ սկիզբն կալան այն միայն ի հոկ­տեմբ՛՛ 1843 ամի եւ ամենայն վկայութիւն նոցա ի դեկտ՛՛ 1841 ամի:

լգ. 24ա-26ա 57. Հոկտեմբեր 21, 1845. Աստուա­ծա­պատիւ եպիսկոպոսապետ եւ սրբազնագոյն կա­թո­ղիկոս ամենայն Հայոց յայտարարութիւն ի Սե­րովբէ արքեպիսկոպոսէ – Ի 16 հոկտեմբերի ներկայ ամի կատարեալ հարգանօք ընկալայ... յարգանօք եւ անձնընծայ հպատակութեամբ աստուածապատիւ վե­հա­պետութեան ձերոյ:

լդ. 26բ [Կան միայն խորագրերը]՝ 58-62. հոկ­տեմբեր, 1845 – 58. Ի կոնսիստորն Ղուկաս սիւնհոդի վասն մոնդերաց... 62. Կնեազ Բէբուդովին ի Թիֆլիզ:

լե. 26բ-7ա Նոյեմբեր 9, 1845. Ի թեմական կոն­սիս­տորդ հայոց Աստրախանայ – Ընկալեալ զյայտա­րա­րութիւն իւր... որպէս զի նոքա կալցեն զյարմար ինքեանց:

լզ.27ա [Կան միայն խորագրերը]՝ 64-65. նոյեմ­բեր 29 –Главному управлящему кавказкый об­лас­ти, դեկտեմբեր 5, 65. Պատկանով (այսչափ):

լէ. 27աբ 66. Դեկտեմբեր 12, 1845. Գերապատիւ Ստեփաննոս սուրբ արքեպիսկոպո՛ս, ողորմած տէ՛ր եւ մտերիմ եղբա՛յր – Զգրութիւն ձեր 24 նոյեմբերի անկեղծ ուրախութեամբ ընկալայ... ողջունելով ձեզ գրկախառնութեամբ:

լը. 27բ 67. Դեկտեմբեր 12, 1845. Բարսեղ եպիս­կոպոսին (այսչափ):

խ. 27բ-8ա 68. Դեկտեմբեր, 1845. Վիճակային կոն­սիստորին Աստրախանայ – Առաքելով ի թեմա­կան ատեանդ զպատճէն հրամանաթղթոյ... թեմական ատե­նիդ այց արասցէ զի յառաջադիմութեան եւ զդրու­թենէ գործոյ անորիշ:

խա. 28ա 69. [Դեկտեմբեր] 14, 1845. Հազգային կոնսիստորն Աստրախանայ վիճակի – Առաջադրեմ հոգեւոր ատենիդ կարգել... զեկամուտ դրամս պիլէթս այն եդեալս ընդ իւրով տեսչութեամբ:

խբ. 28ա 70. Դեկտեմբեր 21, 1845. Ի վիճակային կոնսիստորն Աստրախանայ – Նորին վեհ սրբազա­նու­թեան կաթողիկոսն ամենայն Հայոց... առաջադրեմ կատարել անթերութեամբ:

խգ. 28բ-9ա 80. Դեկտեմբեր, 1845. Իմ մտերիմ Բար­սեղին. եղբայր – Սուրբ հայրապետն մեր Ներ­սէս... այլեւ գտէք զյարմարաւոր դպիր ի Նոր Մաճառէ վասն Ստաւրապօլու:

խդ. 29ա [Կան միայն խորագրերը]՝ 71-79. Դեկ­տեմ­բեր, 26. Վասն հասուցանելոյ զթեմական ար­դիւնս... 79. Վլատիկով տէր Ալեքսանին:

խե. 29աբ 81. [Դեկտեմբեր] 28, Ваше превосхо­ди­тельство, милостивуй государь – Получивь отношение ваше оть 23 текущаго декабря... Г. Петру. Федорову //ркоу:

Գ. 29բ-35ա 1846 [Օրինակք գրութեանց]

ա. 29բ-30ա 2. Յունվար 2, 1846. Արժանապատիւ վեհափառ տէ՛ր. ի Սերովբէ արքեպիսկոպոսէ Աստ­րա­խանայ յայտարարությիւն – Զկոնդակ օրհնութեան աստուածարեալ... զտէր Կարապետ Օրդուխանու ի տեղի Թովանովայ:

բ. 30ա 1. Յունվար 2, 1846. Ի Սերովբէ արք­եպիս­կո­պոսէ վիճ. կովկ. կատարողի պաշտման կարգա­պա­հի Մոզդոկայ եւ շրջակայից դորա տեառն Կարապետ 0րդուխանովի – Թեմական կոնսիստորն Աստրախանայ...

գ. 30աբ [Կան միայն խորագրերը]՝ 2-21. 1846 – 3. Արարատով արքեպիսկոպոսին վասն շնորհաւորու­թեան Նոր տարւոյ եւ... 21. Առ պարոն Կարապետ 0ր­դու­խանովն ի Մոզդոկ:

դ. 30բ-2ա 22. [Փետրվար] 20. Աստուածապատիւ վեհափառ տէ՛ր. յայտարարությիւն ի Սերովբէ արք­եպիսկոպոսէ Աստրախանայ – |31ա| Արժա­նայայտն յարգանօք ընկալայ զկոնդակ վեհափառ տերութեան ձերոյ շնորհակալ... հեռաւորութիւն բնակութեան իմոյ ածեն ի վերայ զայնպիսի յետաձգութիւն:

ե. 32ա 23. Փետրվար 6, 1846. Ի կոնսիստորն առա­­քեալ մակագրաւ զխնդրաթուղթ Մազդոկ գալ Սաֆարովայ ի տնօրեն եւ ծանուցանել խնդրագ. կամ ուղիղ եւ կամ ի ձեռն ընդունողին (՞) (այսչափ):

զ. 32ա 25. Փետրվար 1846. Տէր Կարապետին յինեն վասն գալոյ Սաֆարովայ եւ միւս խնդրա­գործի, որով խրատ առ տէր Դուրբայովան (այսչափ):

է. 32ա 27. 31 Մարտ, 1846. Վասն տարեկան ար­դեանց ընդ տետրակաց ի Ղզլար, յԵկատա­րի[նա­դար], ի Մոզդոկ, ի Ղօրայ, ի Նոր եւ ի Հին Մաճառ եւ յԵագորեւսկ (այսչափ):

ը. 32աբ 33. Մարտ 13, 1846. Ամենաբարեպաշտ լուսաւորչակրօն զաւակացդ Սրբոյ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, եկաց եւ բնակաց քաղաքի Եկատարի­նա­դարայ մատուցանեմ զիմ հայրական ողջոյն եւ զաս­տուածային օրհնութիւն խնդալ ի Տէր – Հովուա­պե­տական սիրով եւ իսկական պատուով ընկալայ զխնդիր... վերստին օրհնելով զամենեսեանդ՝ եմ աղօ­թարար հոգեւոր հայր ձեր:

թ. 32բ [Կան միայն խորագրերը]՝ 34-36. Մարտ, 1846 – 34. 0րդուխանով... Ի կոնսիստորն Աստրախա­նայ մակագրութիւն վասն ապաշխարանաց Պօղոսի Աս­լանովայ:

ժ. 33ա 37. Մարտ 22, 1846. Գերամեծար երեսփո­խան Պետրոս-Պօղոսի եկեղեցւոյ պօչետնի գրաժդա­նին Գրիգոր Դանիէլեա՛ն, իմ հոգեւոր որդի՛ – Տեղեկացեալ յօրագրական կարգաւորութենէ... համայն հոգեւորականաց եւ բարեպաշտ ժողովրդականաց:

ժա. 33ա 38. Մարտ 1846. Ի Սերովբէ արքեպիսկո­պոսէ. եւ այլն. – Տեառնդ Սարգսի Կրոտկովայ՝ քա­հանայի աւագ եկեղեցւոյ Աստրախանայ – Բազմամեայ եւ ջերմեռանդն ծառայիւք քոյ սրբոյ եկեղեցւոյն... տեսանել զքեզ արժանաւոր գերագոյն վարձուց՝ ի բաւականութիւն հոգեւոր իշխանութեան քոյ:

ժբ. 33ա-4ա [Կան միայն խորագրերը]՝ 39-65. Մարտ, ապրիլ, մայիս, 1846 – 39. Սոյն օրինակ վկա­յա­­կան տուաւ տեառն Գրիգորի Բէնտէրդովայ... 65. Բար­­սեղ եպիսկոպոսին:

ժգ. 34ա 66. Օգոստոս 1846. Հրաման ի պաշ­տա­ման կարգապահի Մոզդոկայ՝ տեառն Կարապետի 0րդուխանեան – Քահանայն եկեղեցւոյ Սրբոյ Նա­խա­վկայի... զրկեսցի ի վիճակէ իւրմէ եւ ըստ օրինաց սաս­տեսցի:

ժդ. 34ա 67. Օօգոստոս 14, 1846. Տեառն Կարա­պե­տին վասն Աբրահամ սարկաւագին (այսչափ):

ժե. 34ա 68. Օգոստոս 21, 1846. Բարսեղ եպիս­կոպոսին վասն Էջմիածնի 500 ռ. եւ վասն Աբրահամ սարկաւագին (այսչափ):

ժզ. 34բ 69. Սեպտեմբեր 11, 1846 – Թուղթ առ պա­րոն գործակատարն... ցուցակի գոյից հրկիզեալ եկեղեցւոյ Նախավկայի Աստրախանայ:

ժէ. 34բ 70. Սեպտեմբեր 16, 1846. Ի կոնսիստորդ հայոց Աստրախանայ – Գրիգոր քահանայն Սուքիա­սեան... կոնսիստորդ ծանուսցէ նմա զայս արժանադա­տութիւն իմ:

ժը. 34բ-5ա [Կան միայն խորագրերը]՝ 71-101. Սեպտեմբեր, հոկտեմբեր, նոյեմբեր, դեկտեմբեր, 1846, 1-17. յունվար, փետրվար, մարտ, ապրիլ, 1847 – 71. Հոգեւոր կառավարութեանն Ղզլարայ վասն զտէր Գէորգն Աստրախանու յետս դարձուցանելոյ եւ... վասն կարգելոյ ընկացանց փոխանակ ատե­նա­դպրի:

Դ. 35բ-6ա 1847 [Օրինակք Գրութեանց]

ա. 35բ [Կան միայն խորագրերը]՝ 1.-17. – 1. Ի կա­զանչեստվո վասն 1846 ամի ռոճկի եւ փինսկի... 17. Ի կանտորն փօշտի:

բ. 35բ-6ա 18. Ապրիլ 9, 1847 – Հրամանաթղթով 15 փետրվարի այսր 1847 ամի 134 բարձր ատեանդ... լինել հովիւ ժողովրդեան եւ զկարգ իւր ըստ պատշաճի լնուլ:

գ. 36ա [Կան միայն խորագրերը. նաեւ լատինա­տառ]՝ 19-35. Ապրիլ, մայիս, յունիս, 1847 – 19. Առ Բար­սեղ սրբազանն Ղզլարայ... 35. Բարսեղ եպիսկոպո­սին:

ՆՇՈՒՄ՝ ԿազմիԱ. փեղկի աստառին՝ «Հմր 4. օրին­կակք ու բովանդակութիւնք գրութեանց առաջնորդին Աստրխանայ Սերովբէ արքեպիսկոպոսի, գրեալք ի 1844 ամաց հետէ ցամ Տեառն 1846, յԱստարխան, շաղագիր», «773/2921», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», մէջքին՝ «773»:

2922

0ՐԻՆԱԿ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՂՈՒԿԱՍՈՒ ԵՒ ԴԱՆԻԷԼԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱՑ, ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆԻՑ ՍՐԲՈՅ ԷՋՄԻԱԾՆԻ, ԵՓՐԵՄԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ

(Բաղկացած է 2 տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 79+1 (կրկն.՝ 1): ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ կանաչ լաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ), թուղթ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը պատռուած, արտաքին եզ­րերի ծաղկաթուղթը, մասամբ նաեւ միջուկ-ստուարաթուղթը պոկուած-թափուած, թ. 1գդ-4՝ ներմուծուած առանձին. տեղ-տեղ զանազան բծեր եւ հետքեր, լուսանցերում լրացում-սրբա­գրում­ներ (32ա, 33ա, 34բ եւ այլուր):

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

 ՌՄԾԷ.-ՌՄԿ. – 1808-1811

ԹԵՐԹ՝ 26+1 (1-26. կրկն.՝ 1գդ). չգրուած՝ 1աբ, 3աբ, 4բ, 17բ, 26գդ: ՊՐԱԿ՝ 1x1-27 (թ. 1գդ-4 ներկարուած): ՆԻՒԹ՝թուղթ. կա­պոյտ՝թ. 1, 5-26. եւսպիտակ՝ 1գդ-4, թ. 26ինփակցուածլրա­ցում­ները. լուսագծերովեւլուսադրոշմով՝ «1814», «ЯМФЯ», թա­գապսակոճավորուածզինանշան, մէջը՝նիզակնուսինարջ. թ. 1գդ-4՝ «Propatria», «JH&Z», մարդ, ձեռքինգործիքկամզէնք, որիծայրինկիսալուսնաձեւպատկեր. եւառիւծ՝սուրըթա­թին: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 34,5x22 (թ.1գդ-4՝ 31.5x19): ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միա­սիւն (34.6x21.3. թ. 1գդ-4՝ 22x15,7. սահմանագծուածսեւով): ԳԻՐ՝շղագիր (նմուշ՝ 8ա): ՏՈՂ՝ 38-42:

Новый рисунок

Նմուշ 8ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1գ-17ա [0րինակք գրութեանց Դանիէլի կաթո­ղի­կոսի ամենայն Հայոց]

ա. 1գդ [Աղայ Մինաս Եղիազարեանին, հոգեւոր գործերի կառավարութեան կազմակերպման վերա­բերեալ] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Դանիէլ կաթուղիկոս եւ ծայրագոյն պատրիարգ ամենայն Հա­յոց... [Շնորհք]: Եւ յայտ առնեմք, զի ըստ նախնի ջեր­մ­եռանդութեան մեծապատիւ իշխանաց... 1808, օգոս­տոսի 21, ի Սուրբ Էջմիածին:

բ. 2աբ [Աղայ Մինաս Եղիազարեանին, զանա­զան գործեր հոգալու մասին] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Դանիէլ կաթուղիկոս... [Շնորհք]: Եւ յայտ առնեմք, զի ի 12 յուլիսի հանդերձ ամենաողորմած պար­գեւագրով Յ. Մ. ընկալաք զկավալէրն սրբոյն Աննայի... 1808, օգոստոսի 21, ի Սուրբ Էջմիածին:

գ. 5ա [Շնորհակալական նամակ առ Ֆիլիպ Վա­սի­լիչ] – Բարձր, բարեծնունդ Ֆիլիպ Վասիլի՛չ, բարե­պաշտ սիրելի՛ մեր: Յիսուսի Քրիստոսի... Հոգեւո­րա­կան սիրով եւ աստուածային բազմապատիկ օրհնու­թեամբ քրիստոսական ողջոյն նուիրեմք... [Շնորհք]: Ի բանից եւ ի գրութեանց մերոց հարազատից... 1808, ապրիլի 12 աւուրն, ի Սուրբ աթոռս Էջմիածին:

դ. 5բ [Թուղթ առ Միխայիլ Մարկիչն, շնորհա­կա­լու­թիւն վասն բարերարութեանց նորա] – Բարձր, բարեծնունդ Միխայէլ Մարկի՛չ, բարեպաշտ սիրելի՛ մեր ի Քրիստոս: Յիսուսի Քրիստոսի... քրիստոսական զողջոյն նուիրեմք... [Շնորհք]: Ի բանից եւ ի գրու­թեանց մերոց հարազատից յայտնեցաւ մեզ հարազա­տու­թիւն ձեր առ Յիսուս Քրիստոս... 1808, ապրիլի 12, յԱթոռ Արարատեան Սուրբ Էջմիածնի:

5բ Բարձր բարեծնունդ Միխայէլ Մարկի՛չ, բարե­պաշտ սիրելի՛ մեր ի Քրիստոս – Յիսուսի Քրիստոսի... նուիրեմք զողջոյն քրիստոսական ընդ աստուածային բազմապատիկ օրհնութեան... [Շնորհք]: Ի գրութեանց հաւատարմին մերոյ Վրացտանու հայոց առաջնորդ Յօհաննէս արքեպիսկոպոս... 1808, ապրիլի 12. յաթոռ Արարատեան Սուրբ Էջմիածին:

ե. 5բ-6ա Առ գրաֆ Կուտովիչն, վասն գերի թաւա­տացն Թիֆլիզոյ – Պայծառափայլ գրաֆ Իւան Վասի­լի՛չ, ողորմած տէ՛ր: Յիսուսի... Մեծաւ յարգութեամբ մա­տուցանեմք զողջոյն քրիստոսական... [Շնորհք]: Գրեալ էիք վասն գերի տաճկացն զքանիսն թողուլ կա­մե­լոյդ, զի եւ բարեբարոյ հիւսէին սարդարն... 1808, ապ­րիլի 12 աւուրն, ի գերագահ Աթոռ Սուրբ Էջ­միածնի:

զ. 6ա Առ գրաֆ Կուտովիչն, վասն յղելոյ զգերի թաւատսն Թիֆլիզոյ – Պայծառափայլ գրաֆ Իւան Վասիլի՛չ, ողորմած տէ՛ր: Մեծաշուք եւ վեհափառ շահն Պարսից եւ նորին ժառանգ Աբաս Միրզյան իշխօղ Ատրպատականի եւ բոլոր զօրապետք եւ զօրք նորա նկատելով զմեծ ողորմութիւն... 1808, ապրիլի 14 աւուրն, ի Սուրբ Էջմիածին:

է. 6բ Առ Հաղբատու պարոն եւ Թիֆլիզու ուեզդի սուդի մարշալ թաւատ Զալ Դաւթի որդի Բարաթովն – Յորմէ ժամանես՛՛ գիր սիրոյ, ողջունի եւ բազմապատիկ օրհնութեան... [Շնորհք]: Թէպէտ ի վաղուց հետէ յայտ­նի են մեզ ջերմեռանդութիւնք ի Քրիստոս հան­գու­ցեալ նախնեաց... Յամի Տեառն 1808, ապրիլի ամսոյ, աւուրն (ամսաթիւը չգրած), ի գերագահ աթոռ Սուրբ Էջմիածնի:

ը. 7աբ Առ թաւատ Ուռպելեան ենարալ Դիմիտր, ի պատասխանի գրոյն իւրոյ, որով խնդրեալ էր զտունն Գուդայ Դաւթի թողուլ եղբօր կնոջն իւրոյ – Պայծառափայլ թաւատ Դիմի՛տր, ողորմած տէ՛ր իմ: Յի­սուսի Քրիստոսի... Էջմիածնի: Բազմապատիկ աս­տուա­ծային օրհնութեամբ մատուցանեմք զողջոյն քրիս­տոսական... [Շնորհք]: Գիր պայծառութեան ձե­րոյ... Ողջ լե՛ր եւ զօրութիւն սրբոյ գեղարդեանն եւ սրբոյ իջման տեղւոյն Քրիստոսի եղիցի ընդ ձեզ միշտ. ամէն:

թ. 8աբ Առ Նապալիօն. Մեծ Նապալիօն խաչա­պսակ ինքնակալ օգոստոս կայսր Ֆրանցայու, սիրօղ բարեպաշտութեան, ամենողորմած թագաւոր եւ պաշտ­պան եկեղեցւոյ հաւատացելոց: Աղօթարար ցանկալի կենացդ – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Դա­նիէլ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց... [Շնորհք]: Յաւի­տե­նից ժամանակաց կայսերք Հռոմայեցւոց... օրինակ հասցէի սոյն մուսաֆատիս նորին կայսերական մեծու­թեան ինքնակալի Ֆրանցայու եւ գրալի Իտալիոյ օգոս­տա­փառ մեծ Նապալիոն ամէնողորմած թագաւորի մերում յամեռնափառաւոր պալատն իւրոյ կայսերա­կան բարձրութեան:

ժ. 8բ [Ուղարկում են մէկ զմրուխտէ մատանի, մէկ ոսկէ խաչ, արծաթէ ջրի բաժակ՝ ի նշան բարե­կա­մու­թեան] – Մեծ Նապալիօն տիեզերահրաման կայսերն Ֆրանցայու ամենախոհեմ դեսպան՝ մեծագոյն փառաց եւ պատուոյ արժանաւոր Ժօմպաթիստ Բուա­ս­սօ նշա­նա­­կիր արեգական ողորմած տէր: Ուրախ եմք գալստեամբ ձեր... Դանիէլ կաթուղիկոս ամենայն Հա­յոց:

– 8բ (ծնթ. գրչի.) «Զսոյն գիր ընդ թասին եւ մա­տանւոյն ինքնին մատոյց սրբազանն. ի ներկայութեան իւրում, վասն որոյ հասցէ ոչ ունի (որ քաղաքն Մար­սիլիայ էր)»:

ժա. 8բ-9ա Քաջ խորհրդական մեծ կայսերու­թեանն Ֆրանցայու եւ մինիստր հաւատոյ եւ օրինաց մեծ իշխան Փորտալի՛ս, ողորմած տէ՛ր եւ բարերար յուսացողաց – Յիսուսի Քրիստոսի... զողջոյն յիսու­սաւանդ մատուցանեմ աստուածային բազմապատիկ օրհնութեամբ ի Տէր խնդալ: Բարերարութիւնք եւ մարդասիրութիւնք իշխանաց Հռօմէացւոց... Ողորմած տէ՛ր, ձերոյ բարձրութեան խոնարհ աղօթարար Դանիէլ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց:

– 9ա (ծնթ. գրչի.) «Յերեսն սոյն թղթոյ նորին բարձր գերազանցութեան մեծ կայսերութեանն Ֆրան­ցայու քաջ խորհրդական եւ մինիստր հաւատոյ եւ օրի­նաց, միտրոպոլիտ մեծ իշխան, ողորմած տէր մե­րում ի թագաւորեալ քաղաքն Փարիզ: 1808 յունիսի 16, ի Սուրբ Էջմիածին, որ յԱրարատ»:

ժբ. 9բ-10ա Առ կայսրն Գերմանացւոց խնդիր վասն հրովարտակի, զի բաց յայնցանէ, որք ունիցին զգիր ի պատրիարգէն Արարատեան, այլ ոք ի կար­գա­ւորաց հայոց մի՛ կարօղ լինիցի մտանել ի մէջ հա­յոց՝ եղելոց ի սահմանս տէրութեան իւրոյ – Ամէ­նա­լուսափայլ տիրօղ ինքնակա՛լ, հզօր կա՛յսր Հռո­մայ եւ Գերմանիոյ Ֆրա՛նց Երրորդ, ամէնողորմած թա­գա­­ւոր եւ պաշտպան հաւատացելոց: Աղօթարար ան­ձին կե­նացդ եւ Յիսուսի Քրիստոսի... ամենախոնարհ երկրպա­գութեամբ զլիաբերան օրհնութիւնս... [Շնորհք]: Սէր եւ խնամակալութիւն կայսերաց Հռօմէաց­ւոց առ թագա­ւորս եւ առ քահանայապետս եւ առ ամենայն հասարա­կութիւն... Յամի 1808. ամսեանն (ամսանունը եւ ամսա­թիւը չգրած), ի Սուրբ Աթոռն Արարատեանն Էջմիածին:

– 10բ (ծնթ. գրչի.) «Որովհետեւ երկու կերպ էին գրեալ վասն գրելոյ առ կայսրն Գերմանացւոց, մեք եւս առաջինն ըստ մի կերպին յառաջարկելոյ նոցա գրե­ցաք այնպէս ընդ երկար, եւ միւս եւս ընդ միւսում կերպին գրեցաք ի ներքոյ, ահա եւ զերկոսինն եւս յղե­ցաք առ Եփրեմ արքեպիսկոպոս առաջնորդն Ռուսաս­տանու հայոց, զի զորն եւ կամեսցի՝ զայն մատուսցէ»:

ժգ. 10բ Խորագիրն եւ Յիսուսի Քրիստոսի ծա­ռայն նոյնպէս ըստ վերնոյն մինչեւ՝ «Շնորհ ունիմք եւ զմեծ ողորմութենէ աստուածագութ կայսերութեանն ամենայն Ռուսաց... հրամայել ամենայն սահմանակա­լաց, զի առանց վկյ ՛՛ (եւ այլն ի նոյն օրինակէ ցվերջն):

ժդ. 10բ-1ա Դարձեալ առ նորին կայսերական մե­ծութիւնն, վասն առաջնորդ կարգելոյ զԵփրեմ սրբա­զան արքեպիսկոպոսն առաջնորդն Ռուսաս­տա­նու հայոց – Կարօղ եւ բարձր ինքնակալ կայսր Հռոմայ եւ թագաւոր Գերմանիոյ Ֆրանց Երրորդ, ամէնողորմած հովանի եկեղեցւոյ Քրիստոսի: Աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի... միածնի քրիստոսական ողջոյն եւ բազմապատիկ օրհնութիւն... Յայտնի է ինքնին իսկ, զի որպէս ոչ ընթանայ... Յամի Տեառն 1808. յամսեանն յուլիսի (ամսաթիւը չգրած) աւուրն: Յաթոռն ամենայն Հայոց՝ ի Սուրբ Էջմիածին, որ յԱրարատ:

ժե. 11աբ Առ եներալ Պօրտնեակինն, որ եկն փո­խա­նակ Նեսվետայովին՝ սահմանակալ կողմանցն Բամպակու – Հաւատարիմ սահմանակալ մեծ կայսե­րու­թեանն ամենայն Ռուսաց, գերազանց ենարալ Սի­մօ՛ն Անդրէիչ, աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի... [Շնորհք]: Գրեցեալն ի ձերին գերազանցութենէ յամսոյս 14... 1808, օգոստոսի 3:

ժզ. 11բ-2ա Թուղթ շնորհակալութեան առ կ[այսրն] ամենայն Ռուսաց. վասն կաւալերին եւ աս­տեղն շնորհեցելոյ՝ յամի 1808 – 0գոստափառ ինք­նա­կալ մեծ թագաւո՛ր կայսր ամենայն Ռուսաց Ալէք­սանդր Պաւլովի՛չ, ամէնողորմած յոյս եւ պաշտպան ամենայն անայցելու քրիստոնէից: Անգին կենաց ձերոց աղօթարար եւ Յիսուսի Քրիստոսի... [Շնորհք]: |12ա| Լի է երկիր ամենայն փառօք մեծութեան տիեզերա­տա­րած գերազօր կայսերութեան ձերոյ... 1808. օգոստոսի 11, ի քրիստոսահիմն աթոռն ամենայն Հայոց Սուրբ Էջմիածին, որ յԱրարատ:

ժէ. 12բ Առ կայսրն Ռուսաց. խնդիր յաղագս Սի­նօ­թին – Ամէնողորմած ինքնակալ օգոստափառ թա­գա­ւոր եւ կայսր ամենայն Ռուսաց Ալէքսա՛նդր Պաւլո­վիչ, խնամօղ եւ պաշտպան եկեղեցեաց հաւատացելոց ի Քրիստոս Աստուած: Անգին կենաց ձերոց աղօթարար եւ Յիսուսի Քրիստոսի... [Շնորհք]: Ոչ է ի ծածուկ յամենալուսափայլ գիտութենէ տիեզերաքննին սուրբ կայսրութեան... 1808, օգոստոսի 11:

ժը. 13աբ Առ գրաֆ Կուտովիչն. դարձեալ վասն Սիւնհոդոսին – Պայծառափայլ գրաֆ Իւան Վասիլի՛չ, ողորմած տէ՛ր: Աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիս­տո­սի... զողջոյն քրիստոսական նուիրեմ ամենա­ջերմ­եռանդ օրհնութեամբ... 1808, օգոստոս 23:

ժթ. 13բ Առ կայսրն ամենայն Ռուսաց. վասն զԵփրեմ արքեպիսկոպոսն կարգելոյ առաջնորդ ի վերայ Ռումէլու – Ամենալուսափայլ թագաւո՛ր կայսր ամենայն Ռուսաց, ինքնակալ կիսագնդին աշխարհի Ալէքսա՛նդր Պաւլովիչ, պաշտպան եւ այցելու ամենայն անօգնական ազգաց քրիստոնէից, եւ յատուկ խնա­մակալ իմ, եւ Աթոռոյն Արարատեան եւ ամենայն Հայոց ազգին իմոյ: Անգին կենացդ աղօթարար եւ Յիսուսի Քրիստոսի... Որովհետեւ յոյսն ամենայն հաւատացելոց բարեգութն Աստուած ողորմեալ ժողովրդեանն իւրոյ՝ բնակեցելոց ի սահմանս Մօլտավիոյ եւ Վալախիիոյ եւ այլոց... 1808. օգոստոս. յԱթոռն Արարատեանն. ի Սուրբ Էջմիածին:

ի. 14աբ Առ կայսրն դարձեալ. վասն Գրիգոր սե­ւակ­­րին – Ամէնողորմած թագա՛ւոր կայսր, ինքնա­կալ ամե­նայն Ռուսաց Ալէքսա՛նդր Պաւլովիչ: Տէր եւ ապաւէն Արարատեանն Աթոռոյն, եւ ամենայն հոգեւո­րա­կանաց եւ մարմնաւորականաց հայոց: Անգին կե­նաց ձերոց աղօթարար եւ Յիսուսի Քրիստոսի... [Շնորհք]: Աստուածագութ ամէնողորմած բարերա՛ր, ակնարկութեամբ ձեր՝ մեր եւ ամենայն հոգեւորականց մերոց ծանր տառապանքն... 0գոստոս:

իա. 14բ Առ Կուտովիչն. վասն առաքելոյ զթուղթսն մեր դուխնովնի – Պայծառափայլ գրաֆ Իւան Վասիլի՛չ, ողորմած տէ՛ր: Աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Դանիէլ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց... Այս ահա տարի մի է, զի բազում գրեանս եմ յղեալ ի Ռուսաստան՝ առ փոխանորդն իմ Եփրեմ արքեպիսկոպոսն... 0գոստոսի (ամսաթիւը չգրած):

իբ. 15ա Առ Կուտովիչն. վասն Եփրեմ սրբա­զա­նին – Պայծառափայլ գրաֆ Իւան Վասիլի՛չ, ողորմած տէ՛ր: Խոնարհաբար յայտնեմք ձերում պայծառափայ­լութեան... 0գոստոս:

իգ. 15բ Առ գրաֆ Նիկոլայ Րումե[ա]նցովն, ի պատասխանի գրեցելոյ իւրոյ յաղագս կաւալերին եւ աստեղն եւ վասն ժամանելոյ առ ինքն զգիր սրբազ­նանկար տեառն մերում – Բարձր խորհրդա­կան գերազօր կայսերութեանն ամենայն Ռուսաց պայծա­ռա­փայլ գրա՛ֆ, ողորմած տէ՛ր: Աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի... [Շնորհք]: Մատուցանեմ զողջոյն քրիստոսական աստուածային բազմապատիկ օրհնու­թեամբ: Գիր ձերոյ պայծառափայլութեան գրեալ յամ­սեանն ապրիլի 30երրորդ աւուրն յամի 1808... 1808. 0գոստոսի, ի Սուրբ Էջմիածին, որ յԱրարատ:

իդ. 16աբ Առ գրաֆ Կուտովիչն, վասն կաւալերին, զորս ինքն էր յղեալ – Պայծառափայլ գրաֆ Իւան Վա­սիլի՛չ, ողորմած տ՛էր: Աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի... աստուածային բազմապատիկ օրհնու­թեամբ մատուցանեմ զողջոյն քրիստոսական: Նշան առաջներորդ աստիճանի Սրբոյն Աննայի... 1808. 0գոս­տոսի, ի Սուրբ Էջմիածին, որ յԱրարատ:

իե. 16բ Առ կայսրն. խնդիր վասն յղելոյ զԵփրեմ արքեպիսկոպոսն, յաղագս նստուցանելոյ յաթոռ կաթուղիկոսութեան – Ամենալուսափայլ ինքնակալ կայսր ամենայն Ռուսաց Ալէքսա՛նդր Պաւլովիչ, ամէն­ողոր­մած յոյս եւ ակնկալութիւն հոգեւորականաց եւ մարմնաւորականաց հայոց: Մեծ են ողորմութիւնք... ամէնողորմած սուրբ թագաւոր, ձերոյ կայսերական մե­ծու­թեան խոնարհ ծառայ եւ աղօթարար Դանիէլ կա­թու­ղիկոս ամենայն Հայոց:

իզ. 16բ-17ա Առ գրաֆ Կուտովիչն. վասն Եփրեմ սրբազանին խնդիր, զի յայտնեսցէ կայսեր եւ բերել տացէ – Պայծառափայլ գրաֆ Իւան Վասիլի՛չ, ողոր­մած տէ՛ր: Գիտեմ զի շնորհ ունիք առաւելապէս ի վե­րայ իմ եւ ի վերայ գերապատիւ եղբօր իմոյ Եփրեմ արքեպիսկոպոսին... 1808. 0գոստոս:

Բ. 4ա, 18ա-21ա [0րինակք գրութեանց արքեպիս­կո­պոսաց Սուրբ ժողովոյն բարձրագոյն խորհրդա­րանի Սրբոյ Էջմիածնի]

ա. 4ա [Առ գրաֆ Իւան Վասիլիչ Կուտովիչն, վասն պարագայից Սուրբ ժողովոյն հոգեւորա­կա­նաց] – Պայծառափայլ Գրաֆ Իւան Վասիլի՛չ, ողորմած տէ՛ր: Մինչեւ ցայսօր ժամանակի ներքոյ բռնաւորու­թեան բարբարոսաց նեղեալ եւ վշտացեալ... 1808. Հոկ­տեմբերի 23, ի Սուրբ Էջմիածին:

բ. 18ա Առ Ալէքսանդր Պետրովիչ Տօրմուսով նոր կուսակալն Թիֆլիզու, վասն Ռեթէոս եպիսկոպոսի յղե­լոյն հրաւիրակ առ Եփրեմ սրբազանն – Բարձր գե­րազանց Ալէքսանդր Պետրովի՛չ. ողորմած տէ՛ր: Գրու­թեամբ Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի... 1809. փետրվար:

գ. 18բ-9ա Առ կայսրն ամենայն Ռուսաց. խնդիր վասն Եփրեմ սրբազանին, զի յղեսցէ յաղագս հայրապետութեան ամէնողորմած ղրամատիւ իւրով – Տիեզերահրաման ամէնողորմած ինքնակալ կայսր ամենայն Ռուսաց Ալէքսանդր Պաւլովի՛չ, բարեգութ թա­գաւո՛ր եւ ապաւէն ամենայն անայցելու ազգաց քրիստոնէից, գետնամածեալ երկրպագութեամբ յար­քեպիս­կոպոսաց... յամի Տեառն 1809, փետրվարի 20, յաթոռն Արարատեան, ի Սուրբ Էջմիածին:

դ. 19աբ Առ կնիազ Իւան Աֆանասիչն, որ ի Փամ­պակ – Պայծառափայլ կնիազ Իւան Աֆանասի՛չ, ողոր­մած տէ՛ր իմ: Համբաւ բարեպաշտութեան ձերոյ յոյժ բարութեամբ հնչէ աստէն... ձերում պայծառափայլու­թեան ամենախոնարհ ծառայ Ներսէս [արք]եպիսկո­պոս: 1809, ապրիլ 20, ի Սուրբ Էջմիածին:

ե. 19բ-20ա Մեծ Նապալեօն խաչապսակ ինքնա­կալ կայսր, սիրօղ բարեպաշտութեան, ամենողոր­մած թագաւոր եւ պաշտպան հաւատացելոց – Շնորհք եւ ողորմութիւն... [Շնորհք]: 0գոստոս ինքնա­կալ, ձերոյ բարձրագոյն ամէնողորմած կայսերութեան խոնարհ ծառայք եւ աղօթարարք՝ արքեպիսկոպոսք սուրբ ժողովոյն բարձրագոյն խորհրդարանի Սրբոյ Էջ­միածնի՝ Բարսեղ արքեպիսկոպոս, Յովակիմ արքեպիս­կոպոս, Սիմէօն արքեպիսկոպոս, Անդրէաս արքեպիս­կոպոս, Ալէքսան արքեպիսկոպոս, Յոհաննէս արք­եպիս­կոպոս, Ներսէս արքեպիսկոպոս: 1809, ապրի՛՛ 25, ի Սուրբ Էջմիածին: Հասցէն... ամէնողորմած թա­գաւորի մերում:

զ. 20աբ Առ Ալէքսանդր Հերակլեան՝ յԵրեւան, ի պա­տասխանի գրոյն իւրոյ, որով խնդրեալ էր զդրամս յաղագս ազատութեան թոռինն՝ Շիշմանենց Յարութիւնի եւ որդւոցն, զորս ուրացօղ այր եւ հայր զաւակացն կամէր ուրացուցանել – Փառաւոր թա­գա­ւո­րութեան քաջագէտի ազգին Վրաց, պայծառափայլ շառաւիղ Ալէքսանդր Հերակլեան մեծասէր եւ բարե­խորհուրդ տ՛էր մեր: Ի 10 ամսոյս գրեալ... 1809. մայիս 12, ի Սուրբ Էջմիածին:

է. 20բ-1ա Առ բարձր գերազանց Տօրմուսովն, շնորհաuորութիւն վասն իշխան լինելոյն ի վերայ ամե­նայն Վրացտանու սահմանաց – Բարձր գերա­զանց Ալէքսանդր Պետրովի՛չ, ողորմած տէ՛ր, գիր ձերոյ գերազանցութեան ի 2 ապրիլի սոյնոյ ամի գրեցեալ ընկալաք ի մայիսի 3... Ողորմած տէ՛ր, ձերոյ բարձր գե­րազանցութեան ամենախոնարհ աղօթարար[ք]. արք­եպիսկոպոսք բարեկարգութեան կառավարիչ սուրբ ժողովոյն բարձրագոյն խորհրդարանի Սրբոյ Էջմիածնի:

Գ. 21բ-4բ [0րինակք գրութեանց Եփրեմի կաթո­ղի­կոսի]

ա. 21բ-2ա Առ կնիազ Ալէքսանդր Նիկօլայիչ Գա­լի­ցինն՝ մինիստրն հոգեւորական գործոց – Պայծա­ռափայլ կնիազ Ալէքսանդր Նիկօլայի՛չ, բարերար Սրբոյ Աթոռոյս Արարատեանն եւ իմ, աղօթարար ձեր եւ Յի­սուսի Քրիստոսի ծառայ Եփրեմ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց... [Շնորհք]: Լի եմ ես միշտ բարերարութեամբք աստուածագութ ամէնողորմած սուրբ կայսերու­թեանն... Ի 10երորդ աւուր ամսեանն դեկտեմբերի, 1810 ամի Տեառն, յաթոռն ամենայն Հայոց, որ յԱրա­րատ:

բ. 22ա Վեհափառ քրիստոսազօր արքայ Սօլօմօն – Ողորմած տէ՛ր, աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիս­տո­սի ծառայ Եփրեմ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց... [Շնորհք]: Կնիազ Սօլօմօն Բէկ հարազատն ձեր եւ նախածանօթ սիրելին մեր յաղագս... 1810, դեկտեմ­բերի 16, ի Սուրբ Էջմիածին:

գ. 22բ (Իւան Պետրովիչին) – Բարձր բարեծնունդ Իւան Պետրովի՛չ, ողորմած տէ՛ր իմ, աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Եփրեմ կաթուղիկոս ամե­նայն հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարգ... [Շնորհք]: Յոյսն քրիստոնէական յուսադրէ զմեզ վասն սիրոյ եւ բարեկամութեան... Ի 24երորդ աւուր ամսեանն դեկ­տեմբերի, 1810, ի Սուրբ Էջմածին:

դ. 23աբ Թուղթ առ դեսպանն Անկլիացւոց, որ ի Բաղդատ, շնորհակալութիւն վասն արարեալ բարե­րարութեանցն յաղագս փոխելոյ զմարմին նուիրակ Յակոբ արքեպիսկոպոսին ի գերեզմանէ հասարա­կաց՝ յեկեղեցին Բաբէլօնի. այլ եւ խնդիր յաղագս հոգացողութեան ճանապարհորդութեան Վրդանէս վարդապետին, եւ արձակման կայից Աթոռոյն, զորս եդեալ էին աւանդ առ ինքն իշխանք հայոց Հնդկաս­տանի – Ազնուապատիւ (կարմիր) եւ շքեղա­շուք ռեզի­դէնտ՝ (ոսկի) բարձր եւ անյաղթելի ազգին Անկլիաց­ւոց՝ (կարմիր) գերահռչակ՝ Կլաւտիոս Յակոբ Ռիչչի (կարմիր), ողորմած տէ՛ր իմ, Յիսուսի Քրիստո­սի... Յա­ռա­ջագոյն յանգուցեալ գերապատիւ Յակոբ Աար­ք­եպիս­կոպոսն... Ի 14 յունվարի, 1811 ամի Տեառն, ի Սուրբ Աթոռն Արարատեանն Էջմիածին:

ե. 24աբ Առ Տօրմուսովն. վասն նուխեցւոց դինի­փակի ասացեալ հարկին – Բարձր գերազանց Ալէք­սանդր Պետրովի՛չ, ողորմած տէ՛ր, Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Եփրեմ կաթուղիկոս... [Շնորհ]: Ո՛չ մոռանամ յաւիտեան զշնորհս... Ողջ լե՛ր, ողորմած տէ՛ր, եւ մեք եմք եւ մնամք միշտ աղօթարար վասն կենաց եւ առողջութեան ձերում բարձր գերազանցութեան:

զ. 24բ Առ Թիֆլիզու կուպերնատօր Ալէքսանդր Պե[տ]րովիչ Տօրմուսովն – Բարձր գերազանց Ալէք­սանդր Պետրովի՛չ, ողորմած տէ՛ր, աղօթարար ձեր եւ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... բազում շնորհակալու­թեամբ մատուցանեմ... [Շնորհք]: Ամենայն գրութիւնք ձերում բարձր գերազանցութեանն ժամանեցին առ իս... ողորմած Տէր, ձերում բարձր գերազանցութեանն խոնարհ աղօթարար պատրիարգ Արարատեան Աթոռոյն եւ ամենայն Հայոց [Եփրեմ]: Ի 20 փետրվարի 1811 ամի Տեառն, ի Սուրբ Էջմիածին, որ յԱրարատ:

Դ. 25աբ [Թուղթք առ Եփրեմ արքեպիսկոպոսն]. Գերընտիր առաջնորդիդ մերոյ ընդհանուր հայոցս Ռուսաստանու եւ ծայրագոյն նուիրակի Սրբոյն գահոյն Միածնաիջի տեառն Եփրեմի սրբազան արհիապանծ եպիսկոպոսիդ, ի Հաշտարխանու հայոց հասարակութենէ, խնդիրք – Միջոց երկար է, մինչ ի ձերոյ սրբազնութենէն... Գրեցաւ 1801, ապրիլի 14ին, ի Հաժտէրխան: Ի վերայ սորա արլեն (=արդէն) երեք հարիւր անձինք ձեռք եդեալ են, սոյնպէս ղզլար­ցիք եւ մօզդօկցիք են եդեալ եւ առաքեալ:

– 25բ (ստ. լս.) «Առ Եփրեմ սրբազանն. Աստրա­խանց­ւոց հասարակութիւնն գրէ, վասն մահու Յովսէ­փայ եւ գործոց Գրիգորի եւ այլն»:

Ե. 26ա Թարգմանութիւն – Գերապատիւ Դանիէլ պատ­րիարգ, ցանկալով ցուցանել ձեզ որպիսի բարե­հա­ճութեամբ մերով ընկալաք մեք զյայտարարութիւնն, որ վասն վերադարձման ձերոյ ի սուրբ տաճարն Արարատեան... մնամք վասն ձեր մերով կայսերական ողորմութեանն միշտ բարեհաճ: (Իսկն ստորագրեցեալ է իւրոյ կայսերականի մեծութեան սեպհական ձե­ռամբն այսպէս. «Աղէքսանդր. Ս[անկտ] Պ[ետեր]­բուրգ, յապրիլի 30ին, 1808», «Մին[ի]ստր», այսինքն՝ նախարար «գրաֆ Նիկոլայ Ռումեանցով»):

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԽԶ.-ՌՄԾ.–1797-1801

ԹԵՐԹ՝ 53 (27-79. գրչիէջակալում՝ 2479-2573, որէ 32ա-79ա). չգրուած՝ 27ա-32բ, 67աբ, 79բ: ՊՐԱԿ՝ 5+47+1 (թ. 31՝ներ­մուծուած): ՆԻՒԹ՝թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝միա­սիւն (30x13,5. սահմանագծուածսեւով): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 53ա): ՏՈՂ՝ 49-51:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 53ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 32ա-66բ [0րինակք գրութեանց Ղուկասու կա­թո­ղիկոսի]

ա. 32ա-3գ Թուղթ առ Հնդկաց երկրին նուիրակ Յակոբ վարդապետն, վասն թղթոց նորա չհասանե­լոյն առ մեզ, եւ վասն Բաղդատու Աւետիս երիցուն, զոր բանադրեալ էր, զի արձակեսցէ, եւ վասն որպիսութեանց կողմանցս – Յորմէ հայրական սիրով եւ օրհնութեամբ... [Շնորհք]: Զի յանցեալ ամին թող զի մարտի ԺԵ. (15) եւ ի մայիսի ելն գրեալ թուղթսն մեր... Գրեցաւ ի ՌՄԽԶ. (1797) թուոջս, եւ ի յապրիլի ԻԵ. (25), ի Սուրբ Էջմիածին:

բ. 32բ-3ա Թուղթ առ Կեսարիոյ առաջնորդ Մատ­թէոս վարդապետն, ի պատասխանի Բ. թղթոց նորա. շնորհակալութիւն վասն առ նուիրակ Բարսեղ վար­դա­պետին լաւութեանցն, եւ տրոցն, եւ ծանուցումն զոր­պիսութեանց կողմանցս, եւ եկելոց ուխտաւո­րացն, ըստ որոց եւ գրեցաւ թուղթս – Յորմէ քրիս­տո­սաւանդ ողջունիւ եւ սիրով ճշմարտիւ... [Շնորհք]: Զա­ռա­ջինն ընկալեալ մեր զկանխագիր թուղթ քո... Գրե­ցաւ ի ՌՄԽԶ. (1797) թուոջս եւ ի Մայիսի Ե., ի Սուրբ Էջմիածին:

գ. 33բ Թուղթ առ Հերակլ արքայն, ի պատաս­խա­նի թղթոյն վասն բարձման աշխարհաւեր ներքինի աղա Մահմատ խանին – Յորմէ սիրով եւ կարօտիւ սրտի... [Շնորհք]: Որոյ պատուականութեան գիրն սիրոյ եւ ուրախութեան ի ձեռն հաւատարիմ ծառայիցն ձեր... Գրեցաւ յամի Տեառն 1797 եւ ի Յունիսի 30, ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

դ. 34աբ Թուղթ ի Մոսկով, առ Պլատօն արք­եպիս­կոպոսն Ռուսաց, վասն սիրոյ, հանդերձ ազդա­րա­րու­թեամբ աղէտիցն մերոց, եւ յանձնարարութեամբ Յովսէփ արքեպիսկոպոսին – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Ղուկաս կաթուղիկոս... Յորմէ միարար եւ սուրբ սիրով ամենասրբոյ Հոգւոյն... [Շնորհք]: Որում եւ գիտութիւն լիցի... Գրեցաւ յամի Տեառն 1797 եւ ի Յուլիսի, ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմիածին, որ ի դաշտս Արարատեան:

ե. 34բ Թուղթ ի Պետրպօլք, առ Գաբրիէլ արք­եպիս­կոպոսն, նման վերին թղթոյդ, սակաւու ինչ զա­նազան վեհ տեառնդ Գաբրիէլի – Յորմէ քրիս­տո­սապատուէր սիրով հոգեկանաւ... վեհանձնութեան ձե­րոյ՝ առաջնով խնամովդ ընկալցիս:

զ. 34բ-5ա Կոնդակ աւագերիցութեան վասն Թիֆ­լիզու Սուրբ Բեթղէհէմ եկեղեցւոյ տէր Ստեփան քա­հա­նային, որոյ հայր տէր Մխիթար աւագ քահանայն մինչ սպանեցեալ էր ի պարսկական զօրացն յարու­ցելոց ի վերայ քաղաքին, այժմոյս որդին ընտրեցեալ էր կարգիլ ի տեղի հօրն – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ սիրոյ... Եւ ընդ ամենառատ օրհնութեանս աստուածայ­նոյ գիտասջիք, հոգեւոր որդի՛ք մեր... Գրեցաւ ի թուականիս մերում ՌՄԽԶ. (1797) եւ յ0գոստոսի:

– 35ա գրչից. «Տեսանելի է ի տէր Գրիգորի կոն­դակն, որ է ի վերոյ՝ յերեսն 1593 եւ 1594, ցվերջն»:

է. 35ա-6ա Թուղթ առ Մարգար աղայն Աբրօյեան, յԻզմիր, ի պատասխանի թղթոյն գրեցելոյ յապրիլի 21, վասն Մարտիրոս վարդապետի անդ ժամա­նե­լոյն, եւ վասն ոմանց իրաց եւս, եւ վասն Աստուա­ծատուր երեխային իւրոյ մահուանն – Յորմէ ժամա­նես­ցէ թուղթ ճշմարիտ սիրոյ... Եւ ընդ շնորհաձիր օրհ­նութեանս գիտութիւն լիցի ազնիւ սիրելւոյդ մե­րում, զի յորմէ հետէ ներքինի բռնաւորն այն... Գրեցաւ յամի Տեառն 1797 եւ ի Սեպտեմբերի ԺԵ. (15), ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

ը. 36բ-7ա Թուղթ ի Մեծն Պօլիս առ մահտեսի Մասեհեան պարոն Եսային, ի պատասխանի Բ. թղթոց նորա, վասն մեր Դանիէլ վարդապետին, եւ վասն յԱմստրդամ յորջեցեալ Յով[հ]աննէս կար­գա­զեղծ սեւագլխին. (որ եւ բանադրեցաւ այժմ, զի ելցէ անտի) – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ... [Շնորհք]: Զի երկու թուղթք քո... Գրեցաւ յամի Տեառն 1797, եւ ի սեպտեմբեր, ի Սուրբ Էջմիածին:

Ծնթ. գրչի. 37ա «Սիրով ողջոյն եւ օրհնութիւնք տամք... մահ­տեսի Կարապետ աղային, պարոն Մեյրամղուլիին, եւ որդ­ւոյն պարոնզ Թովմային, եւ նորին որդի պարոն Կարա­պետին, եւ այլոց բարեկամաց: Դարձեալ ողջոյն տամք մեծ եղբօրն քոյ, եւ որդւոցդ՝ շնորհիւն Աստուծոյ զարգացելոյ, Խաչատուրին եւ Մկրտչին, եւ Համեստուհի դստերացդ, եւ համայն օրհնեալ ըն­տանեացդ, որք հանդերձ քեւ լիցին յանձնեցեալք ի խնամս եւ յողորմութիւնս Տեառն. ամէն»:

թ. 37աբ Թուղթ առ Պետրոս պատրիարգն սրբոյ Երուսաղէմի, ի պատասխանի թղթոյն, որ ընդ Յա­կոբ վարդապետին Ադրանացւոյ յաղագս ձեռ­նադրե­լոյ զնա եպիսկոպոս: Զոր եւ սրբազանն ձեռ­նա­դրեալ՝ դարձոյց՝ այսու գրով ծանուցանելով զգալ եւ զգնալ նորա եւ վասն ընծային շնորհակալութիւն, եւ այլ ինչ բանք ընդ բանից նորա, որք հետեւաբար տես­ցին – Զի երկար ժամանակի զգիր ոչ առնելով... Գրե­ցաւ ի ՌՄԽԷ. (1798) թուոջս մերում եւ ի փետրվա­րի, ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

Ծնթ. գրչի՝ 37ա. «Սկիզբն գրելի է ի Յովակիմ պատրիարգի թղթոյն, որ է ի վերոյ, յերեսն 1912»:

ժ. 38աբ Թուղթ առ Կիրակոս կաթողիկոսն Սսայ, որ յաշխարհին Կիլիկիոյ, ի պատասխանի թղթոյն, զոր ձեռամբ Կեսարիոյ սուրբ Կարապետի վանացն միաբանից Ստեփաննոս եւ Կարապետ վարդապե­տացն գրեալ էր առ սրբազանն, սէր եւ յարգութիւն ընծայելով Սրբոյ Աթոռոյս, եւ սրբազան հայրա­պե­տին, եւ զաջահամբոյրս յղեալ: Ուստի եւ ընդ թղթոյս առաքեցաւ նմա փիլոն եւ մատանի, եւ գրեցան բանք սիրայորդորք, որպէս տեսանին ի ստորեւ – Յորմէ ճշմարիտ սիրով եւ հոգեբաղձ կարօտիւ ժամանեսցէ... Որում եւ գիտութիւն լիցի զի թուղթ սրբութեան ձերոյ զի թուղթ սրբութեան ձերոյ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1798, եւ ի փետրվարի 24, ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

ժա. 38բ-9բ Կոնդակ ի վերա Կեսարիոյ Սուրբ Կա­րապետի վանացն եւ քաղաքին եւ գիւղորէիցն, ի պատասխանի մահսէրին իւրեանց վասն մահուան առաջնորդ Մատթէոս վարդապետին, եւ վասն նորոգ առաջնորդ լինելոյ Ստեփաննոս վարդապետին, որ նորապէս եպիսկոպոս ձեռնադրեցեալ ընդ Կարա­պետ վարդապետին դեռ ի ճանապարհի էին գնալ ի սուրբ վանսն իւրեանց – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ ճշմարիտ սիրոյ... [Շնորհք]: Եւ ընդ առատածաւալ օրհ­նութեանս աստուածայնոյ գիտասջիք սիրելիք մեր... Գրեցաւ ի ՌՄԽԷ. (1798) թուոջս եւ ի մարտի, ի յերկ­նահանգէտ գահս ամենայն Հայոց՝ ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

. «Շնորհք ի յառաջնորդական Կոնդակէն գրելի է»:

ժբ. 40աբ Թուղթ առ նոր արքայն Վրաց Գիօրկի, մխիթարութիւն վասն մահուան հօրն իւրոյ Հերակլ արքային, եւ շնորհաւորութիւն իւրոյ տիրապետու­թեանն, եւ բան առ այն, որ յաղագս հիւանդութեանց երկրին զսուրբ Գեղարդն խնդրեալ էր, այլ զսրբոյն Յակոբայ հայրապետի աջն առաքեցաք ձեռամբ Ալէքսիանոս եպիսկոպոսին – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ քրիստոսաձիր ողջունի եւ սիրոյ եւ մխիթարու­թեան... Եւ ընդ շնորհազեղուն օրհնութեանս աստուա­ծայ­նոյ գիտութիւն լիցի մեծութեան ձերոյ զի ի բազ­մաղէտ ժամանակիս... Գրեցաւ յամի Տեառն 1798, եւ յապրիլի 21, ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

ժգ. 41ա-3ա Թուղթ ի Հնդիկս առ նուիրակն մեր Յա­կոբ վարդապետն, յիշատակութիւն անցիցն երկ­րիս եւ կրիցն մերոց, եւ համառօտ պատաս­խա­նա­տրութիւնք բանից թղթոցն նորա ի Բասրայու եւ ի Բում­­բայու գրեցելոց – Յորմէ հայրական սիրով առա­տա­գունիւ... Քանզի յամի Տեառն 1796 եւ ի սեպ­տեմ­բե­րի թթ գրեալ մեր զպատասխանի... Գրեցաւ զի յամի Տեառն 1798, եւ ի մայիսի 14, ի Սուրբ Աթոռս Էջմիա­ծին:

Ծնթ. գրչի՝ 43ա. «Թուղթս երկու գրեցաւ. առաջինս այս ի վերայ Վանայ յղեցաւ, եւ երկրորդն՝ ի վերայ Կոստանդնու­պօլ­սոյ, հանդերձ Բասրայու թղթովքն շնորհակալութեանց: (Ի յերկ­րորդ օրինակն եթէ զի՞նչ գրեցաւ, տե՛ս ի միւս երեսն)»:

ժդ 43բ Յաւելուած նոր բանից ինչ – Ընդ երկրորդ օրինակիս՝ ո՛չ միայն զԲասրայու թուղթսն առաքեցաք այլ նաեւ գրեցաք զթուղթ մի առ աղայ Շահամիրն... Ի յունիսի ամսոյս 13:

ժե. 44աբ Թուղթ ի Հնդիկս, ի Կալկաթա առ աղայ Մովսէսն Խաչիկեան, յիշումն յառաջագոյն գրեալ թղթոցն մերոց, եւ մխիթարութիւն վասն մահուան առն հօրաքեռ իւրոյ՝ Յօհանջան աղային Յակոբեան Գէրաքեանց, որ ի Սուրաթ բնակեալ կայր, եւ օրհ­նութիւն վասն կորզելոյն իւրեանց զոմանս գերեալ մանկունս ի Տփխիսայ, ի ձեռաց արաբացւոց, որք ի Բուշեսու տարեալ էին անդ ի վաճառել – Յորմէ քրիս­տոսաձիր ողջունիւ եւ ճշմարիտ սիրով... [Շնորհք]: Քանզի վաղագոյն գրեալ ունիմք զթուղթս առ սիրելու­թիւն... Գրեցաւ յամի Տեառն 1798, եւ յունիսի 13, ի Սուրբ Գահս Էջմիածին:

– 44բ Սիրով մեծաւ ողջոյն եւ օրհնութիւն առա­քեմք հօրեղբօր քոյ եւ սիրելւոյն մերում քրիստոսասէր աղայ Գրիգորին, եւ բարեպաշտուհի մօր քում, յԱստու­ծոյ օրհնեալ երկիւղազարդ Բէկում Խաթունին, եւ եղ­բօրն քոյ բարեծնունդ Յովհաննէս աղային, եւ կենակ­ցին քոյ համեստուհի Հռիփսիմէ տիկնոջն, եւ նորաբող­բոջ որդւոյն ձերոյ ծաղկափթիթ Խաչիկ Աղազատէին, եւ հաւատարիմ փեսային ձերոյ, Տէրամբ զօրացեալ պա­րոն Գասպարին, եւ կենակցին նորա, եւ որդւոց նո­ցին, եւ միւս քերցդ, եւ Ովսաննա լուսահոգի Խաթու­նին, հօրեղբօրդ, եւ այլ ամենայն ձերայնոցն՝ մեծաց եւ փոքունց: Որք հանդերձ քեւ լիցին յանձնեցեալք ի պահպանութիւն խնամոց Տեառն. ամէն:

Ծնթ. Այսպիսիք այսուհետ համարում ենք «յ. գ.» (P. S.), որով ողջոյն է յաղորդում հասցէատիրոջ հարազատներին:

ժզ. 45աբ Թուղթ ի Զմիւռնիա առ պարոն Զաքա­րիայն ղալճի Մարգարեան, մխիթարութիւն վասն կնոջն վախճանման, եւ բան վասն յառաջա­դի­մու­թեանն անդ, եւ առ Սուրբ Աթոռս հաւատարմու­թեանն, եւ դարձեալ պատուէր վասն հանելոյ ի սրտէ զնշմարսն խռովութեան, զոր ունէին առ ոմանս – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ քրիստոսաձիր ողջունի եւ սիրոյ... Եւ ընդ առատածաւալ օրհնութեանս Աստուա­ծայ­նոյ գիտասջիր սիրելեացդ մեր ի Տէր... Գրեցաւ յամի Տեառն 1798, եւ յօգոստոսի 23, ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

ժէ. 45բ-6ա Թուղթ դարձեալ ի Զմիւռնիա, առ Ստե­փաննոս աղայն Խաչատուրեան, ի պատաս­խանի թղթոյն, եւ ի շնորհակալութիւն վասն ըն­ծա­յիցն, եւ կրկին պատուէր վասն խաղաղասիրութեան, եւ յանձնարարութիւն վասն նուիրակ եւ առաջնորդ Մարտիրոս վարդապետին – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ ճշմարիտ սիրոյ փրկչաւանդ ողջունի եւ արդիւ­նա­րար օրհնութեան... Եւ ընդ աստուածապար­գեւ օրհ­նութեանս ծանիր բարեպաշտ սիրելիդ մեր... Գրեցաւ 1247 (1798) թուոջս մերում, եւ յօգոստոսի 23, ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

(յ. գ.) 46ա Սիրով մեծաւ ողջոյն եւ օրհնութիւն առաքեմք... յանձնելով զամենեսեան ի խնամս եւ յո­ղոր­մութիւնս Աստուծոյ ամենակալին մնալ խաղա­ղութեամբ եւ յաջողուածովք բարի գործոց. ամէն: ժը.

46աբ Թուղթ ի Բասրա առ ջուղայեցի պարոն Ստեփաննոս, տէր Յովհաննիսեան, յիշումն յառաջ գրեալ թղթոցն մերոց, եւ շնորհակալութիւն վասն ի կողմանէ Հնդկաց երկրին նուիրակին մերոյ Յակոբ վարդապետին փօլիցայի հասուցանելոյն ի մեծն Պօլիս առ Անդրէաս աղայն, հասուցանել տեղւոյն նուիրակի մերոյ, եւ պատուէր, այնպիսի բանից մու­ղայէթ լինիլ – Յորմէ ճշմարիտ սիրով եւ օրհնու­թեամբ... [Շնորհք]: Զի յայսմ ամի ի մայիսի 14 թուղթ գրեցաք առ հաւատարիմ սիրելիութիւնդ յաղագս մե­ծա­պատիւ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1798 եւ ի սեպտեմ­բերի, ի Սուրբ Էջմիածին:

– (յ. գ.) 46բ Ողջոյն եւ օրհնութիւն տամք բարե­շառաւիղ որդւոյն քո... յանձնելով ի պահպանութիւն հզօր աջոյ Տեառն ամենակալի. ամէն...

ժթ. 47աբ Թուղթ սիրոյ եւ բարեկամութեան առ Հաշտարխանու Պլատօն եպիսկոպոսն Ռուստաց. շնորհակալութիւն վասն սիրոյ առ Յովսէփ եպիս­կո­պոսն մեր եւ առ ազգս, եւ յանձնարարութիւն վասն նոցա, եւ նոր նուիրակին, որ առաքեցաւ – Յորմէ ճշմարիտ սիրով ամենասրբոյ Հոգւոյն... [Շնորհք]: Որում եւ գիտութիւն լիցի, զի քանիցս ընկալեալ մեր զթուղթս սիրելւոյն մերմէ եւ յարժանավայել առաջ­նորդէ... Յամի Տեառն 1798, եւ ի (այսպէս) լուսանկար Աթոռս ամենայն Հայոց, ի Սուրբ Էջմիածին, որ ի Դաշտս Արարատեան:

ի. 47բ-8ա Թուղթ առ զօրապետն Ռուստաց ի Եագօրցկի գրաֆ Իվան Վասիլիչ Գուտովիչն, շնոր­հա­կալութիւն յաղագս մարդասիրութեանն ցուցանե­լոյ Յովսէփ վարդապետն, եւ սիրելոյն զմերայինսն, եւ յանձնարարութիւն վասն նոցա, եւ նուիրակին նոր առաքեցելոյ – Յորմէ ժամանեսցէ... Եւ ընդ աստուա­ծա­յին առատածաւալ օրհնութեանս... Գրեցաւ յամի Տեառն 1798, եւ ի (այսպէս), ի լուսանկար Աթոռս ամե­նայն Հայոց ի Սուրբ Էջմիածին, որ ի դաշտս Արարա­տեան:

իա. 48ա-9բ Կոնդակ ի վերայ Նոր Նախչուանու եւ շրջակայ գիւղորէիցն, ընդ նոր նուիրակ (այսպէս) վարդապետին – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան... Եւ ընդ շնորհապարգեւ օրհ­նութեանս աստուածայնոյ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1798, եւ ի, (այսպէս) ի լուսանկար Աթոռս ամենայն Հայոց, ի Սուրբ Էջմիածին:

իբ. 49բ Կոնդակ ի վերայ Ղզլարու եւ Մօզտօքու ըստ վերոյգրեալ կոնդակիդ Նոր Նախչուանու, սա­կաւ մի կարճառօտ – Հայկասէր լուսաւորչակրօն հաւատացելոցդ ի Քրիստոս... Քանզի ազգայնոց եւ սի­րելեաց տարակացելոց յիրերաց փոյթ լինի հարցաբա­նական... եղիջիք օրհնեալք յԱստուծոյ եւ յամենայն սրբոց նորին եւ ի մէնջ եւ շնորհք քրիստոսաէջ՛՛:

Ծնթ. գրչի՝ 49բ «Սկիզբն ի վերոյ կոնդակէդ»:

իգ. 50աբ Թուղթ առ Հաշտարխանու քահանայսն եւ իշխանսն, ընդ նոր նուիրակ (այսպէս) վարդա­պե­տին յանդիմանութիւն վասն ցրտութեան իւրեանց, եւ սէր, եւ յանձնարարութիւն յաղագս նուիրակին – Ի վերայ սիրելեացդ մերոց... Եւ ընդ սիրոյ եւ օրհնու­թեանս աստուածայնոյ տագնապեալ մեր չբանայաք զաչս... Գրեցաւ յամի փրկչին 1798, եւ ի դեկտեմբերի վերջն. ի լուսանկար Աթոռս ամենայն Հայոց, ի Սուրբ Էջմիածին:

Ծնթ. գրչի՝ 50ա «Սկիզբն ի Նոր Նախչուանու կոնդակէն, որ ի վերդ է, յերեսն 2511»:

իդ. 51աբ Կոնդակ ի վերա Լմնայ անապատի միաբանիցն ի պատասխանի մահսարին նոցա, ընդ նորոգ առաջնորդին իւրեանց Աբրահամ վարդա­պե­տին, որ քանի ամօք կարգեցեալ էր, եւ այժմ եկն. առ որ նախ մեղադրութիւն, եւ ապա վանահայրութեանն նորին հաստատութիւն: Եւ զի խնդրեալ էին, եպիսկոպոս ձեռնադրել զնա, առ այն գրէ թէ՝ այժմ հիւանդ էաք, եւ պատշաջ է զի առ ժամանակ մի եւս մերով կոնդակաւ արասցէ զառաջնորդութիւնն, եւ ապա եկեալ ձեռնադրիցի եպիսկոպոս – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ խաղաղական ողջունի... [Շնորհք]: Որոց եւ գիտութիւն լիցի զի ընկալաք զբազմակնիք թուղթն ձեր ձեռամբ հոգեւոր որդոյն... Գրեցաւ ի ՌՄԽԷ. (1798) թուոջս մերում եւ ի նոյեմբերի (այս­պէս), ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

իե. 51բ-2բ Թուղթ ի Բասրա առ պարոն Ստեփան­նոսն տէր Յովհաննիսեան ի պատասխանի թղթոյն ի ՌՄԽԷ. (1798) թուոջ մայիսի ԻԷ. (27) գրեցելոյ. եւ փօլիցագրին, որ յառաջ քան զայն ի ՌՄԽԶ. (1797), նոյեմբերի Ժ. գրեալ էր: Բայց նախապէս յիշումն քան զայս նախ երիցս անգամ գրեալ թղթոցն մերոց – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ բազմաւ... [Շնորհք]: Զի ի սմին տարւոջ մայիսի 14 թուղթ մի գրեցաք առ քեզ եւ ի վերա Վանա յղեցաք... Գրեցաւ 1247 (1798) թուոջս մերում, եւ ի դեկտեմբերի ելն, ի Սուրբ Էջ­միածին:

իզ. 53ա Դարձեալ առ նոյն Ջուղայեցի պարոն Ստեփաննոսն տէր Յովաննիսեան առանձնագրու­թիւն – Եւ զայս առանձին ծանի՛ր սիրելիդ իմ տէրամբ զօրացեալ պարոն Ստեփաննոս... Գրեցաւ 1247 (1798) թուոջս մերում, եւ ի դեկտեմբերի 31:

իէ. 53բ-4ա Թուղթ ի Հնդիկս, ի Կալկաթա, առ աղայ Մովսէսն Խաչիկեան, յիշումն վասն յառա­ջա­գոյն քանիցս գրեալ թղթոցն մերոց եւ յինքենէ գիր ինչ ո՛չ ընկալնոյն, եւ շնորհակալութիւն վասն բարե­լաւու­թեանցն ցուցելոց առ Յակոբ վարդապետն, եւ բան յաղագս անկարգութեանց Ստեփան չերիցուն Թիֆլիզեցւոյ – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ ճշմարիտ սիրոյ... Եւ ընդ շնորհաձիր օրհնութեանս աստուածայ­­նոյ գիտութիւն լիցի գերազնիւ սիրելւոյդ մերոյ... Գրեցաւ ի թուականի փրկչին 1799, եւ յապրիլի (այսպէս), ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

– 54ա (լրացում) Բազմաւ սիրով եւ սրբոյ իջման տեղւոյս Քրիստոսի շնորհիւն ողջոյն եւ օրհնութիւն տամք Հօրեղբօր քոյ եւ սիրելւոյն մերոյ՝ քրիստոսասէր աղայ Գրիգորին..., կալ մնալ խաղաղութեամբ եւ բա­րօրու­թեամբ յարաժամ. ամէն:

իը. 54բ-5բ Թուղթ ի Բասրա, առ պարոն Ստե­փան­նոսն Տէր-Յովաննիսեան, ի պատասխանի թղթոյն յամի Տեառն 1798, դեկտեմբերի 10 գրեցելոյ վասն ոմանց բանից, եւ վասնի փօլիցայից – Յորմէ քրիստոսաձիր ողջունիւ... Զի յանցեալ 1798 թուոյ փրկչին եւ ի դեկտեմբերի 10 գրեալ թուղթդ էհաս առ մեզ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1799, եւ յապրիլի ամսոյ 18, ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

Ծնթ. գրչի 55բ «Երկրորդ օրինակ առաքեցեալ ի վերայ Վա­նայ», «զՆոր յաւելուածն տե՛ս ի լուսանցս»:

իթ. 55բա, (արտ. լս.) (Թուղթ ի Բասրա, առ Պա­րոն Յովհաննիսեան) – Յայսմ երկրորդ օրինակիս՝ գիտասջի՛ր եւ զնորապէս յաւելեալ բանս... եւ գործոց քոց. ամէն: Այսչափ կցորդեալ բանս գրեցաւ յամի Տեառն 1799, եւ ի մայիսի 29:

լ. 55բ-7ա Թուղթ առ Հնդկաց երկրին նուիրակ Յակոբ վարդապետն, ի պատասխանի թղթոյն նորա յամի Տեառն 1797, եւ ի նոյեմբերի 28, ի Կալկաթա գրեցելոյ: Յիշումն յառաջ գրեալ թղթոցն մերոց, եւ ծանուցումն վասն իւր եւս յառաջ գրեալ թղթոցն չհասանելոյ, եւ վասն ի Սուրաթու արարեալ փօլի­ցա­յին ի Բասրայ, եւ անտի ի Պօլիս հասանելոյն, նաեւ մեր յառաջ եւ այժմ առ քանի գլխաւոր անձինս կող­մանցն թուղթս գրելոյն, եւ այլ բանք – Յորմէ հայրական սիրով եւ օրհնութեամբ, քրիստոսաձիր ող­ջու­նիւ եւ սրբոյ իջման տեղւոյս... Գրեցաւ յամի Տեառն 1799, եւ յապրիլի 19, ի լուսանկար Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

– 57ա (լրացում) Հայրական սիրով ողջոյն եւ օրհ­նութիւն տամք... ի խնամս բարեգթութեանն Աստուծոյ:

լա. 57աբ Կոնդակ ի վերայ Թէլաւու եւ շրջա­կա­յիցն վասն աւագերիցութեան եւ գործակալութեան տէր Սարգսին, մինչ յառաջնմէ, ի հոգելոյս Սիմէօն կաթուղիկոսէն եւս էր կարգեցեալ, եւ այժմ եկեալ ի Սուրբ Աթոռս՝ զհաստատութիւն ընկալաւ – Յորմէ ժա­մանեսցէ թուղթ սիրոյ... Եւ ընդ օրհնութեանաս աս­տուածայնոյ ծաներուք սիրելի եւ հոգեւոր որդիք մեր եւ հարազատ զաւակք... Գրեցաւ ի ՌՄԽԸ. (1799) թուոջս եւ ի մայիսի (այսպէս). ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

լբ. 58ա Թուղթ ի Մեծն Պօլիս առ Փափազ օղլի մահտեսի Սիմէօն ամիրայն, վասն հանգուցեալ Զա­քարիա պատրիարգին, եւ վասն Դանիէլ նորոգ պատ­րիարգին, եւ յորդորումն ի սէր Սրբոյ Աթոռոյս եւ ի հաւատարմութիւն հոգալեաց սորին, ընդ որում հանգուցեալ պատրիարգի իրացն սա էր միւթէվէլլի – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ սիրոյ ողջունի եւ օրհնու­թեան... Եւ ընդ օրհնութեանս աստուածայնոյ ծանու­ցումն լիցի բարեպաշտութեան քում, զի ընկալեալ մեր զբազմակնիք թուղթն օրհնեալ... Գրեցաւ ի ՌՄԽԸ. (1799) թուոջս եւ ի յունիսի (այսպէս). ի Սուրբ Էջմիածին:

լգ. 58բ-9ա Թուղթ ի Մեծն Պօլիս, առ մահտեսի Ստեփան չէլէպին, մահտեսի Եղիազարեան, ի պա­տաս­խանի երկուց թղթոցն, որոց զառաջինն ընդ սուրբ Երուսաղէմայ վէքիլ Յակոբ վարդապետին էր գրեալ վասն նորա, յղելով եւ զնուէրս, իսկ միւսն զկնի նորա, դարձեալ յաղագս անյապաղ եպիսկո­պոս ձեռնադրելոյ եւ դարձուցանելոյ, նաեւ վասն Զաքարիայ պատրիարգին մահուանն, եւ Դանիէլ վարդապետին մերոյ յաջորդելոյն ի պատրիարգ – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ առատագոյն սիրոյ... Եւ ընդ աստուածային օրհնութեանս գիտութիւն լիցի ազնուու­թեան քում զի յերկոցունց քաղցրաբան թղթոցդ... Գրե­ցաւ յամի Տեառն 1799 եւ ի յունիսի (այսպէս). ի Սուրբ Էջմիածին:

59ա (լրացում) Մեծաւ սիրով ողջոյն եւ օրհնութիւն առաքեմք... Որք հանդերձ քեւ լիցին յանձնեցեալք ի խնամս Տեառն Ամենակալի: Ամէն:

լդ. 59ա-60ա Թուղթ առ Քփրեանց աղաչայ Յո­վան­նէսի որդիսն ի Սըչով, Նիկօլ, Գրիգոր եւ Վար­դե­րես, ի պատասխանի թղթոյն նոցա յամի Տեառն 1794, յուլիսի 24 գրեցելոյ, հանդերձ պատճաշօք յա­մեց­ման գրոյս, եւ յանձնարարութեամբ վասն նոր նուիրակ Գէորգ վարդապետին – Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ ճշմարիտ սիրոյ... Եւ ընդ աստուածային առա­տա­պարգեւ օրհնութեանս գիտութիւն լիցի բարեպաշ­տու­թեան ձերում... Գրեցաւ յամի Տեառն 1799, եւ ի յուլիսի 11, ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

– 60ա (լրացում) Ողջոյն եւ օրհնութիւն առաքեմք մեծաւ սիրով սիրելի եւ հոգեւոր որդւոց... Ազնիւ աղա­չայ Գէորգին, աղաչայ Աստուածատարին, եւ աղաչայ Յարութիւնին լիցին յանձնեցեալք ի խնամս եւ յողոր­մութիւնս Աստուծոյ ամենակալին կալ մնալ խաղաղու­թեամբ եւ բարօրութեամբ հանապազ. ամէն:

լե. 60բ-1ա Կոնդակ ի վերայ Հաղբատայ վանաց թեմիցն, վասն առաջնորդութեան Սարգիս եպիս­կո­պո­սին, որ ի Գանձասարու վտարանդեալ ի Գան­ձակ, եւ անտի ի Վիրս, այժմ թղթով արքային Գիօր­կեայ եւ մահսէրիւ մերային ժողովրդեանն եկեալ էր կարգիլ առաջնորդ Հաղբատայ, եւ սրբազանն պայ­մանագիր էառ, եւ ապա՛ կարգեաց – Լուսաւորչակրօն հաւատացելոցդ ի Քրիստոս... Զի նարդենիս նոր զԳան­ձասարու հանգուցեալ լուսահոգի Յովաննէս կաթուղի­կոսի եղբայր տարագիր Սարգիս եպիսկոպոսն... Գրե­ցաւ ի ՌՄԽԸ. (1799) թուոջս, եւ յօգոստոսի ԺԸ. (18), ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

Ծնթ. գրչի՝ 60բ «Սկիզբն տեսանելի է ի վերոյ, 2529 երեսն, ի կոնդակ[է]ն Թելաւու տէր Սարգսին», 61ա. «Տե՛ս ի վերայ, յերեսն 2342»:

լզ. 61ա-2բ Թուղթ առաջին առ հիւսիսակողմանն նուիրակ Եփրեմ վարդապետն, ի պատասխանի ի Մօզտօքու գրեալ թղթոյն, եւ բանք զգուշացուցականք վասն գրութեանց Յովսէփ վարդապետին՝ առաջ­նորդի տեղւոյն – Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ... Զի ի յունիսի Ժ. գրեալ թուղթ քո ի Մօզտօքու էհաս առ մեզ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1799, եւ սեպտեմբերի 17, ի Սուրբ Աթոռս Էջմիածին:

լէ. 62բ-3բ Թուղթ առ նախապատիւ իշխանն թա­գաւորութեանն Ռուստաց քնէազ ենարեալ պրգօրօր Պետր Վասիլիչ Լօպուխինն, շնորհակալու­թիւն վասն բարերարութեանցն արարելոց առ անդանօր եղեալ մերազնեայսն, քանզի զխնդիրն առաջնորդին սա էր մատուցեալ կայսերն, շնորհել նոցա զհրովարտակ բարիոք եւ ապահով կացութեան – Յորմէ ճշմարիտ սիրով եւ հոգեւոր օրհնութեամբ... Եւ ընդ շնորհազե­ղուն օրհնութեան[ս] եւ ողջունատրութեանս յայտնի լիցի գերյարգութեան ձերում... Գրեցաւ յամի Տեառն 1799, եւ ի հոկտեմբերի 15, ի Սուրբ Էջմիածին, որ ի դաշտս Արարատեանն:

Ծնթ. գրչի՝ 63բ Ձեռագիրն այսպէս գրեցաւ. ինքնին ձե­ռամբ իմով գրեմ զիայսքանս աստանօր... ի հաստատութիւն բնաւից վերոգրեալ բանիցն:

լը. 64աբ Թուղթ առ ենարալ, պօռօչիկ եւ կաւալեր Սէրգէ Լազարիչ Լաշկարովն, վասն կայսերական հրովարտակին եւ պարգեւացն, որք ձեռամբ սորա էին պատրաստեցեալք – Յորմէ ժամանեսցէ՛ թուղթ յի­սուսաւանդ ողջունիւ... Ծանուցո՛ւմն լիցի աստուա­ծա­սիրութեան քում որովհետեւ ըստ քաղաքավարութեան կանօնի եւ ըստ բնական օրինին իսկ արժանէ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1799, եւ ի հոկտեմբերի 15, ի Սուրբ Գահս Էջմիածին, որ ի դաշտս Արարատեան:

Ծնթ. գրչի 64բ «Ոչ այսպէս, այլ հասարակապէս, առանց անուան գրեցաւ, տե՛ս ի վերին թուղթն»:

լթ. 64բ-5բ Թուղթ երկրորդ առ Հաշտարխանու եւ կողմանցն նուիրակ Եփրեմ վարդապետն, վասն յա­ռաջ գրեալ թղթոցն իւր եւ մեր, եւ վասն Յովսէփ ար­քեպիսկոպոսի գրելոցն, եւ մեր առ նա գրուածոցն, եւ ա՛յլ բանք – Յորմէ հայրական օրհնութեամբ եւ սիրով եւ փրկչաւանդ ողջունիւ եւ սրբոյ իջման տեղ­ւոյս նո­րին պահպանողական... Զի ի յունիսի Ժ., եւ ի յուլիսի Բ. գրեալ թուղթքն քո ի Մօզդտօքու վա­ղապէս հա­սեալք առ մեզ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1799, եւ ի հոկ­տեմ­բերի 15, ի Սուրբ Էջմիածին:

խ. 66աբ Կոնդակ ի վերայ Խչքիլիսայ կոչեցեալ վանացն սրբոյն Յօհաննու Մկրտչին թեմիցն, ի պա­տասխանի նոցին բազմակնիք թղթոյն, զոր ձեռամբ Սահակ վարդապետին եւ ոմանց յղեալ՝ զառաջնորդ խնդրէին: Եւ սրբազանն, զնոյն Սահակ վարդապետն կարգեաց փոխանակ առաջնորդի ի հոգաբարձու­թիւն վանացն – Յորմէ ժամանեսցէ՛ թուղթ սիրոյ... Եւ ընդ օրհնութեանս աստուածայնոյ ծանուցումն լիցի սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց... Գրեցաւ ի ՌՄԽԸ. (1799) թուոջս, եւ ի դեկտեմբերի Է., ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

Բ. 68ա-79ա [0րինակք գրութեանց միաբանից Սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի]

ա. 68ա-9ա Մահսէրական թուղթ ի միաբանից Սրբոյ Աթոռոյս եւ յերկրականացս առ Կոստանդնու­պօլ­սեցիս եւ առ այլս վասն նոր կաթուղիկոս խնդրե­լոյ – Ի լուսանկար եւ յաստուածահրաշ մեծի գահիս Հա­յաստանեայց Սրբոյ Էջմիածնի... Զի որովհետեւ ան­շուշտ վճիռ աստուածայնոյ բանին կնքեցեալ է ի վերա հողեղէն բնութեանս դառնալ ի հող... Գրեցաւ յամի Տեառն 1800, եւ ի յունվարի ամսոյ 16, ի Սուրբ Աթոռս Էջմածին:

բ. 69ա-70ա Թուղթ ի միաբանից Սրբոյ Աթոռոյս առ պատրիարգն Պօլսոյ Դանիէլ արհիեպիսկոպոսն, ծանուցումն վախճանման տեառն Ղուկասու սրբա­զան կաթուղիկոսին, եւ հրաւիրումն ինքեան՝ գալ ի կաթուղիկոսութիւն – Բարձրապատիւ, բարեհամբաւ եւ մեծարգոյ Հօրդ մերում... Եւ ընդ սիրալրական ող­ջու­նիւ եւ համբուրիս յայտ առնեմք վսեմախոհ հայ­րու­թեանդ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1800, եւ ի մերս թուոջ ՌՄԽԹ. ի յունվարի 16, ի յերկնահանգէտ Աթոռս Սուրբ Էջմածին:

Ծնթ. գրչի՝ 70ա. «Կնիքն, եւ ապա թուականն»:

գ. 70ա-1ա Թուղթ ի միաբանից Սրբոյ Աթոռոյս առ Յովսէփ արքեպիսկոպոսն կողմանն հիւսիսոյ, որ յետ վախճանման տեառն Ղուկասու սրբազան կա­թուղիկոսին՝ ի սիւնհոդոսին ընտրութեան, արժանի համարեցաւ եւ սա կաթուղիկոսութեան, սակայն վասն կասկածանաց ոմանց ո՛չ եղեւ համարձա­կու­թիւն գրել զանունն ի մահսարին, որ առաքեցաւ ի Կոստանդնուպօլիս: Այլ յետ աւուրց ի Թիֆլիզու մահսէր եւ թուղթք եկին, որք յորդորեալ էին եւ զնա գրել, եւ միաբանութիւն մեր ի վերա առաջնոյ մահ­սէրին զերկրորդ մահսէր գրեաց անուամբ Դանիէլ պատրիարգին, եւ Յովսէփայ արքեպիսկո­պոսին: Վասն որոյ եւ դէպ եղեւ այս թուղթ հրաւիրանաց առ նա ինքն Յովսէփ արքեպիսկոպոսն գրիլ. Մեծա­համ­բաւ, բարձրապատիւ եւ գերարգոյ Հօրդ մերում հոգեւորի... Եւ ընդ սիրալրական ողջունիւ եւ համբու­րիս յայտ առնեմք վսեմախոհ... Գրեցաւ յամի Տեառն 1800, եւ ի թուականութեանս հայոց ՌՄԽԹ., ի յուն­վա­րի ամսոյ 29, ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմածին:

դ. 71բ-2բ Թուղթ մահսէրական առ Դանիէլ պատ­րիարգն Կոստանզդնուպօլսոյ եւ համայն իշխանսն եւ արուեստապետսն, ի պատասխանի բազմակնիք թղթոյն նոցա վասն տեղապահութեան Մինաս արք­եպիսկոպոսին, յանձնառութիւն հնազանդ գոլ նմա յամենայնի, եւ շնորհակալութիւն յաղագս խոստման նոցա ի բաց ցրել զանաստուած խորհուրդս վնասա­կար անձնընծայից ի գահաւորութիւն, եւ խնդիր դարձեալ վերստին, զի վերոյգրեալ պատրիարգն եկեսցէ ի կաթուղիկոս – Երիցս երջանիկ հոգեզգօն եւ իմաստապերճ Հօր մերում գերացանկալւոյ... Քանզի մինչ ըստ եղջերուաց փափագանաց աղբերս ջուրց փա­փա­­գէաք... Գրեցաւ յամի փրկչին 1800, եւ յապրիլի 23, ի լուսանկար Աթոռս ամենայն Հայոց՝ ի Սուրբ Էջմա­ծին:

ե. 73ա-4բ Կոնդակ ի միաբանից Սրբոյ Աթոռոյս առ Ղարսայ երկրի ժողովուրդսն, խնդիր օգնութիւն առնել սրբոյ տանս ի ցորենոյ եւ ի գարւոյ, մինչ աւե­րագործ զօրքնՊարսից եկեալ բազում վնասս հա­սուցին Սրբոյ Աթոռոյս, եւ զարտորայսն վատնեցին, եւ ո՛չ գտանիւր բաւական ապրուստ յառաջիկայն – Ի լուսանկար յաստուածահրաշ եւ յերկնահանգէտ մեծէ գահէս Հայաստանեայց Սրբոյ Էջմիածնէ... Եւ ընդ օրհնութեանս աստուածայնոյ՝ ծաներուք սիրեցեալք մեր ի Տէր եւ լուսածնունդ զաւակք մօրս հաւատոյ... Գրեցաւ ի ՌՄԽԹ. (1800) թուոջս, եւ ի սեպտեմբերի ԻԸ. (28), ի Սուրբ Աթոռս Էջմածին:

զ. 74բ-5բ Թուղթ ընդունելութեան եւ հրաւիրանաց առ Յովսէփ նորակոչ սրբազան կաթուղիկոսն ի Հաշ­տարխան, ի պատասխանի թղթոցն – Գերերջանիկ վեհափառ հայրապետի ժամանելոյ... Յայտնի լիցի վե­հանձ­նութեան ձերում, զի քանիցս առաքեալ թուղթք ի սրբազնութեանդ ի Սանկտ Պետրպօլքու եւ ի Մոսկովու հասին... Գրեցաւ յամի Տեառն 1800, եւ ի հոկտեմբերի ԺԱ. (11), ի լուսանկար Աթոռս Սուրբ Էջմածին:

է. 75բ-6բ Թուղթ երկրորդ առ Յովսէփ կաթուղի­կոսն ի գործակալաց Սրբոյ Աթոռոյս, յիշումն յառաջ գրեալ թղթոյն հրաւիրանաց, եւ ծանուցումն զմա­հուա­նէ Մինաս արքեպիսկոպոսին, եւ խնդիր ստի­պաւ, անյապաղ գալ ի Սուրբ Աթոռս – Ի քաղց­րա­հայեաց ակնարկութենէն Աստուծոյ... Քանզի յետ ժա­մանելոյ առ միաբանութիւնս շնորհալի նամակին ձերոյ սրբազնութեանն... Գրեցաւ յամի Կենարարին 1800, եւ ի հոկտեմբերի ԼԱ. (31), ի Սուրբ Էջմիածին:

ը. 77աբ Թուղթ չորրորդ ի միաբանից Սրբոյ Աթո­ռոյս առ Յովսէփ նորակոչ սրբազան կաթուղի­կոսն, յաղագս գալոյ հասանելոյ աստ ի մեծէն Պօլ­սոյ ար­քունական ֆէրմանին եւ բէրաթին եւ համա­հա­ճու­թեան մահսէրին, ձեռամբ Դաւիթ արհիեպիս­կո­պո­սին, եւ խնդիր՝ առ ի շուտով գալ – Աստուա­ծա­րեալ երջանկափառ մեծի Հայրապետիդ Հայաստա­նեայց... Եւ խոնարհաբար ծանուցանեմք վեհափառու­թեանդ զի յարգելի է եղբայրն մեր... Գրեցաւ յամի Տեառն 1800, եւ ի դեկտեմբերի (այսպէս.), ի լուսա­նկար Աթոռս Սուրբ Էջմածին:

թ. 77բ Թուղթ առ Յովսէփ սրբազան կաթուղի­կոսն, յաղագս հասանելոյ աստ Կարապետ վարդա­պետին, եւ բերելոյ զթուղթսն նորա – Բազմերջանիկ, բարձրափառ մեծի Հայրապետի... Խոնարհաբար ծա­նու­ցումն լիցի մեծահանդէս վեհափառութեան ձերում: Զի աւուրբք յառաջ յետ գալոյ... եւ յաւելեաւ դարձեալ տագնապ տա (այսչափ):

Ծնթ. գրչից ի լուսանցս՝ 77բ «Այս թուղթ վասն սղութեան ժամուն, առանց օրինակի գրեցաւ եւ յղեցաւ»:

ժ. 78ա-9ա Թուղթ դարձեալ առ Յովսէփ նորակոչ կաթուղիկոսն, ի պատասխանի թղթոց նորա ընդ Կա­րապետ վարդապետին յղեցելոց, հանդերձ յիշա­տա­կութեամբ յառաջ յղեալ թղթոցն մերոց – Եւ երանեալ մեծի հայրապետի Հայոց.. (Շնորհք): Որպէս ի դեկտեմբերի 24 անցելոյ ամին առ սղութեան ժամուն համառօտ գրութեամբ իւիք... Գրեցաւ յամի Տեառն 1801, եւ ի յունվարի (այսպէս.), ի լուսանկար գահս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջմածին:

Ծնթ. Սոյն ձեռագիրը մասն է մի այլ ձեռագրի:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «778/2922 օրի­նակք կօնդակաց եւ գրութեանց Դանիէլ կաթուղիկոսի միաբանութեանց Էջմիածնի, Եփրեմի կաթուղիկոսի եւ Նէսեսի արքեպիսկոպոսի, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», մէջքին՝ «922, 77[8], 2922», 26բ՝ «Համար 6, օրինակք կոնդակաց Ղուկաս կաթողիկոսի եւ գրութեանց միաբանիցն առ նորընտիր Յովսէփ կաթողիկոս (որ չըն­կալեալ զօծումն վախճանեցաւ ի ճանապարհայն) եւ ի սմանէ պատասխանիք առ միաբան գրեալ յամի 1797 մինչեւ ց1800, ի Ս. Էջմիածին եւ ի քաղաքն Ռուսաս­տանի նօտր եւ շաղագիր գրչութիւնք»: 1ա «Գրութիւնք Դանիէլ արժանընտիր կաթողիկոսի առ կայսրն Ռու­սաց Ալեք՛՛, Եփրեմ Կաթուղիկոսի առ ոմն»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 79բ՝ «Ա Բ Գ Դ Ե Զ Է Ը, ա բ գ... եւ օ ֆ Աս­­­տուած իմ, ա Բ Գ... Եւ 0. Ֆ. Աստուած իմ, ա բ գ... եւ օ ֆ: ա բ գ... ռ ս վ, գրե, յամի Տեառն 1807, իսկ ըստհա­­յոց ՌՄԾԶ. (1807), սեպտեմբերի 24, մայր, Գրեցաւ ի թի»:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1գ՝ (կարմիր թանաքով ութանկիւն)՝ «Է / Դանիէլ Կաթուղիկոս / ՌՄԾ. (1801)»:

2923

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԹ. դար

ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովանէս:

ԹԵՐԹ՝ 90. չգրուած՝ 3բ, 7բ, 11բ, 22բ, 45բ, 48բ, 89ա-90բ: ՊՐԱԿ՝ 1-12x12 (6. 9, 10, 11՝ 2, 12՝ 5, 7՝ 10, 8՝ 13): ՆԻՒԹ՝ թուղթ ճնշադրոշմ՝ ձվաձեւ՝ կենտրոնում արծիւ «/// ТАТКОВСКАГО ГОБЕРНИЩЕСТВА» կոր եւ ուղիղ վերջերով, հնգաթեւ՝ կենտ­րո­նում արծիւ «ВСЕРОС. ВЫСТАВ. Д. No 5 Т.:»: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 35,5x22.5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (29.7x17.8): ԳԻՐ՝ շղա­գիր (նմուշ՝ 7ա, 46ա) (Ա՝ 1ա-45ա, 49ա-50բ, 55ա-79բ, Բ՝ 46ա-8ա, 51ա-4բ, 80ա-7ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ մանուշակագոյն ծաղկա­թուղթ, ծայրերը եւ մէջքը՝ կանաչ լաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը վարդագոյն թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ), բաց վարդագոյն, չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 46ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիեզրերըմաշուած, թերթերինզա­նա­զանբծեր, 26 էջինթանաքիճապաղում:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-3ա Հմր 130, երես 189ա <189ա> Ի նաւա­կա­տիս սուրբ կաթողիկէ եկեղեցւոյ, որ կատարի յԵրու­սաղէմ, ի սուրբ տեղիսն Քրիստոսի առաջին աւուրն երանելոյն Կիւրղի Երուսաղէմա հայրա­պե­տին ասացեալ – Յաղագս սուրբ եւ կաթուղիկէ եկե­ղեց­ւոյ մարթ եւ պատշաճ էր բազում ինչ ասել... փոքր ինչ իրաց է կետետեալ, այլ վասն կենացն յաւիտենից. ստուգեցի՝ Խաչիկ ծ. վարդապետ:

2. 4ա-7ա Հմր 130, երես 189բ, Ճառ 77. Երանելոյն Եւսե­բի եպիսկոպոսի եկեղեցական պատմութենէ, ի տասներորդ դպրութենէն – Ով քահանայք սիրելիք Աստուծոյ, որ զգեցեալ էք զհանդերձ փրկութեան... գթայ հայր ի վերայ որդւոց, գթացաւ Տէր ի վերայ եր­կիւղածաց իւրոց:

3. 8ա-11ա Հմր 130, երես 190, ճառ 78. Երանելոյն Եպի­փանու Կիպրացւոյ ի Սաղմոսաց մեկնութ[եան] – Երանի զոր ընտրեցեր եւ ընկալար ընկեսցեն ի գա­ւիթս... եւ փառաւորեսցեն ոչ մի ժամանակ այլ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւ՛՛:

4. 12ա-22ա Հմր 130, եր. 190բ, ճառ 79. Երկրորդ աւուրն. Դաւթի փիլիսոփայի ներբողեան ասացեալ ի սուրբ Խաչն Աստուածընկալ – Բարձրացուցէ՛ք զՏէր Աս­տուած մեր, մարգարէն ձայնէ. երկրպագեցէ՛ք... պա­­տուական նշանիս ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից:

Ծնթ. 13ա, 25ա, 27ա, 53ա, 56ա, 68ա, 82 ձեռագրի հա­մար­ները եւ էջահամարները կրկնուած

5. 23ա-30բ Հմր 130, եր. 189բ, կոնդ. 80. Երանե­լոյն Եփրեմի ներբողեան ասացեալ ի սուրբ Խաչն Աս­տուածընկալ – Աւրհնեսցուք եղբարք զհրաշագործ տնաւրէնութիւն միածնին եւ անճառ բանին... համա­պսակ Երրորդութեանն, որում յաւէտ յիրաւի վայել են փառք այժմ եւ յաւիտեանս. ամէն:

6. 31ա-41ա Հմր 130, երես 191բ, ճառ 81. Երրորդ աւուրն. երանելոյն Զաքարիայի Հայոց կաթուղիկոսի ներբողէն ասացեալ ի սուրբ Խաչն փրկական – Այսաւր ուրախացան երկինք եւ ցնծայ ամենայն երկիր... դատապարտեալ անձն իմ ի մահ նորոգեաց ի կեանսն յաւիտենից ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

7. 41բ-3բ Հմր 130, երես 199բ, ճառ 81. Չորրորդ աւուրն. Երանելոյն Յոհաննու Ոսկեբերանի ի մեկնու­թենէ մարգարէին Միքեայ – Զի եղիցի ասէ յաւուրս յերինս... եւ յայտ առնէ, թէ երկոցունց աւրինացն ինքն է աւրինադիր:

8. 44ա-5ա Նորին Յովհաննու սուրբ հայրապետի ի Մաթէոսի աւետարանին մեկնութենէ – Մի ոք այ­սու­հե­տեւ ամաւթ համարեսցի... պարծանք մեր խաչն է եւ գլուխ ամենայն բարութեանց եւ համարձակութիւն եւ ամենեւին պսակ:

9. 46ա-8ա Հմր 130, երես 202բ. (Մատիտով՝ «ի նա­ւակատիս սուրբ կաթուղիկէ եկեղեցւոյ, որ կա­տա­րի Երուսաղէմ ի Սուրբ տեղիսն Քրիստոսի ս., աւ. Կիւրղի») Հինգերորդ աւուրն. սրբոյն Սահակայ Հա­յոց եպիսկոպոսապետի, թէ որպէս հաստատեցաւ կարգ ուխտի եկեղեցւոյ եւ որոշումն վանաց – Հա­ւատք եկեղեցականք զաւրացուցանէն զմիտս... եւ որ կամիննհակառակել, անձանց դատաստան ընդունի­ցին:

10. 49ա-50բ Երանելոյն Զենոբայ եպիսկոպոսի ի քառասներորդ չորրորդ սաղմոսին – Արդ, եկ լուր դու երգ մի ի հոգեւոր երգոց... գոհասցեն զքէն ժողովուրդ ամենայն յաւիտեանս յաւիտենից:

11. 51ա-4բ Հմր 130, եր. 204բ. Վեցերորդ աւուրն. Վերալուծութիւն կաթողիկէ եկեղեցւոյ եւ որոց ի նմա յաւրինեալ կարգաց – Երանելին Պաւղոս գրէ Եբ­րայեց­ւոցն այսպէս ասելով... սակս այնորիկ զնոյն դա­սակ­ցութիւնս ցուցանէ մեզ Տէր իւրոց պաշտաւնէից թուով:

12. 55ա-9բ Եւթներրորդ աւուրն. Երանելոյն Յով­հան­նու սուրբ հայրապետի ասացեալ ի սուրբ Խաչն Աստուածընկալ – Զի՞նչ ասացից եւ կամ զի՞նչ խաւսե­ցից, լավ զքեզ կոչեցից... արար զմարդն ըստ պատկե­րի նմանութեան իւրոյ եւ ետ զնա ի դրախտին:

Ծնթ. թ. 56ա վերին մասում. Հմր 130, երես 207ա, ճառ 87.

13. 60ա-6բ Ճառ 88. Ութերորդ աւուրն. Երանելոյն Յովհաննու Ոսկեբերանի Կոստանդինու եպիսկո­պոսի. ներբողեան ի Սուրբ Խաչն Աստուածընկալ – Զխաչն մեր կենարար ուղիղ երգով աւրհնեսցուք... գո­հութեամբ եւ փառաբանութեամբ ի ձեռն նշանի սրբոյ խաչիս փառաւորելով զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ զՀոգի այժմ եւ միշտ:

14. 65բ-8բ Հմր 130, ճառ 89, երես 208բ. Երանե­լոյն Նանա<նա>յ վարդապետին ասացեալ ի սուրբ Խաչն Աստուածընկալ, ի Յովհաննու Աւետարանին մեկնութենէ – Յորժամ զանազան թատերք մոլորու­թեանցն... այժմ ի սմա տեսանելով զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ զՀոգին այժմ եւ միշտ:

15. 69ա-73բ Հմր 130, երես 210բ, ճառ 90. Գիւտ սրբոյ Խաչին, որ յերուսաղէմ Սրբոյ առաքելոցն Թա­դէոսի պատմութիւնն յաղագս առաջին գիւտի սուրբ Խաչին, որ յաւուրս Յակոբոս առաքելոյ, ի ձեռն թա­գուհւոյն Պատրոնիկէ, որ էր կին Կղաւտեայ կայսեր Հռովմայ – Եւ արդ, պատմեցից ձեզ վասն սուրբ Խա­չին, որ ի ձեռն հաւատացելոց... ի նմին ժամու յա­ղագս սո­րին պատմութեան ասեալ թաղեցին յերկրի, զի յա­մեն­­նեցունց փառաւորի սուրբ Երրորդութիւնն եւ այժմ եւ:

16. 74ա-8ա Գիւտ սուրբ Խաչին, որ յերուսաղէմ ի ձեռն Հեղինեա տիկնոջ – Յորժամ թագաւորն Կոս­տան­դիանոս յաղթեալ մեծի պատերազմին... եւ կա­նանց կատարել զտաւնս գիւտի սրբոյ Խաչին, որ աւր Է. էր մարերի ամսոյ, ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս:

17. 78բ-9բ Գիւտ բեւեռաց խաչին Քրիստոսի եւ յայլմէ պատմութեան – Երանելին դշխոյն Հեղինէ լցեալ հաւատովք... եւ եղիցի ի վերայ սանձանց ձիոյ սրբութիւնն Տեառն կոչեսցի եւ Տէր յաւելոյր ի փրկեալսն ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւի­տեանս. ամէն:

18. 80ա-2ա Հմր 912, երես 451բ. Խորհուրդ եւ կար­գաւորութիւն եկեղեցոյ – Ուրախ լե՛ր եկեղեցի սուրբ, իմանալին դրախտ... առանց աշխատութեան ետ մեզ կե­նարարն զեկեղեցի, որ հանէ զմեզ ի բարձունս երկ­նից, ուրում փառք յաւ՛՛:

19. 82ա-7ա Հմր 912, երես 454. Նորին եւ այլ վար­դա­պետաց ի խորհուրդ եկեղեցո – Նաւ է եկեղեցի, նաւապետ Հայր, նավաւար Որդի... միակատար բնու­թիւն աստուածութեանն եւ մի աստուածութիւնն աւրհնեալ յաւիտեանս:

–88աբ, 87բ [Ցանկ՝ սեւ մատիտով]

1. Նախնեաց ճառընտիր Հմր 130. 1158թ. յետոյ է (Ս. Սարգսի վկայութեան թարգմանութեան թուա­կանը) հաւանակաբար 13րդ դարու է – 189ա. ի նաւակատիս Սուրբ կաթողիկէ եկեղեցւոյ, որ կատարի յԵրուսաղէմ... 213բ Գիւտ Բեւեռաց խաչին Յիսուս Քրիս­տոսի յայլմէ պատմութենէն:

2. 87բ Ճառընտիր 912 – Երես 372ա. Սրբոյն Ստե­փա­նոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի Վասն նախ­եր­գանք աղաւթից, որ ի մէջ գիշերի... 454բ նորին եւ այլ վար­դապետաց Ի. խորհուրդ եկեղեցւոյ:

Ծնթ. Ձեռագիրը արտագրված է 130, 912 ճառընտիրներից (տե՛ս ցանկը):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԻ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

41աԶստացող սրբոյ կտակիս զՅովանէս եւ ծնօղս նորա յիշեսջիք ի Քրիստոս. աղաչեմ եւ զգրողն ան­պի­տան:

68բՔրիստոս Աստուած բարեխաւսութեամբ Սուրբ եւ աստուածային նշանի քո ողորմեայ Յովաննէս քա­հա­նայի ստացողի սրբոյ կտակիս ի գալստեան քում:

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Աա՝ «վ, Հմր 59, Ա. թղթապանակ, թղթ. Հմր 1, վավ Հմր 59 ձեռ. Հմր 2923», 1ա (թերթի վերին ձախ անկիւնում)՝ «Սիւնակ ա., Ճառ 76, երկրորդ սիւ­նա­­կի առաջի լուսանցում նկարուած է կաթողիկէ, գլխին խաչ կարմիր գոյն, կապոյտ ճաճանչ, կտորը կապոյտ, պա­տե­րը կարմիր, ըստ հին թուահամարի 4ա (61), լուսան­ցում գրած բառերից է սկսւում նոր հատուածները»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 87բ՝ «12, 3 թերթ, 10/ 6ր 25կ.», կա­տարուած թուաբանական հաշուարկ ապա ջնջուած սեւ թանաքագծով:

2924

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՍԻՒՆԵԱՑ

ՏԱԹԵՒ (Ի ՎԱՆՍ ՍՐԲՈՅՆ ՍՏԱԹԷԻ ԱՌԱՔԵԼՈՅ)

ՌՅԺԳ. – 1864

ԳՐԻՉ՝ Գէորգ վարդապետ Կ. Աբամէլիքեանց Տփխիսեցի

ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովհաննէս արքեպիսկոպոս Ասլանեանց

ԹԵՐԹ՝ 182+2 (կրկն. 1՝ երիցս,). չգրուած՝ 1աբգդզ, 4բ, 161ա-82բ: ՊՐԱԿ՝ 1-15x12 (15՝ 25, 1՝ 13, 13՝ 9, 10՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմով՝ «сурской сергбева No 6 фабрики», ձուաձեւ՝ «Компании угличокой бума фабрики» լուսադրոշմով՝ թագա­կիր ոճավորուած զինանշան, մէջտեղում արջ, տապար ընդ ուս: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,7x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (1է-146բ, 148ա-9բ, երկսիւն (147ա-8ա, 154ա-160բ), եռասիւն (149բ-54ա), սահ­ման­գծուած կապոյտ մատիտով: ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 7ա) (29x16.6): ՏՈՂ՝ 36: ԿԱԶՄ՝ սեւ թուղթ, մէջքը՝ դրոշմազարդ կանաչ կա­շի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ չգրուած թուղթ, լուսանցակողերը՝ բաց կապոյտ ցայտկէն թանաք:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 7ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. Կազմիեզրերը, մէջքըմաշուած, վերինհիմքիկաշինմասամբանջատուած, Ա. փեղկըհիմքիցանջատ. տեղ-տեղզանազանհետքերեւբծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1է-158բ [Պատմագիրք Սիւնեաց]

Տե՛ս ձեռ. 1488, 1բ-216բ, 155բ-160բ: Ցանկ/1է-3ա: Ա/3աբ: Բ/5ա-160բ. ա/5ա-6բ: բ/7ա: գ/7աբ (ձուլուած նախոր­դին): դ/7բ-8բ: ե/8բ-9բ: զ/9բ-10բ: է/10բ-2ա: ը/12ա: թ/12ա-4բ: ժ/14բ-6ա: ժա/16ա-8ա: ժբ/18աբ: ժգ/18բ-9ա: ժդ/19ա-20ա: ժե/20աբ: ժզ/20բ-1ա: ժէ/21ա-3ա: ժը/23ա-4: ժթ/24բ-6ա: ի/26ա-8ա: իա/28-31ա: իբ/31ա-2ա: իգ/32ա-3բ: իդ/33բ: իե/34աբ: իզ/34բ-6բ: իէ/37ա-8բ: իը/38բ-40բ: իթ/40բ-4ա: լ/44ա: լա/44բ-7բ, լբ/47բ-51ա: լգ/51բ-2ա: լդ/52աբ: լե/52բ-3ա: լզ/53ա-4ա: լէ/54ա-9ա: լը/59ա-64ա: լթ/64բ-8բ: խ/68բ-70ա: խա/70ա-2ա: խբ/72բ-3ա: խգ/73ա-4ա: խդ/74ա-5ա: խե/75ա-6ա: խզ/76ա-7ա: խէ/77աբ: խը/77բ-9ա: խթ/79ա-80բ: ծ/80բ-2բ: ծա/82բ-4բ: ծբ/84բ-8բ: ծգ/88բ-9ա: ծդ/89ա-90բ: ծե/90բ-2բ: ծզ/92բ-3բ: ծէ/94աբ: ծը/95ա-6ա: ծթ/96բ-7ա: կ/97բ-100ա: կա/100ա-1բ: կբ/101բ-2բ: կգ/102բ-4ա: կդ/104ա-6բ: կե/106բ-9բ: կզ/110ա-28ա: կէ/128ա-9ա: կը/129ա-32բ: կթ/133ա-8բ. –(Ձեռնար­կու­թիւն...)/136աբ, -(Սրբոյն Գրիգորի...)/137ա, -(Երանելոյն Աթա­նասի...)/137ա-8ա, -(վասն շրջաբնակ սահ­մա­նացն...)/138աբ: հ/138բ-41ա: հա/141բ-6բ: հբ/146բ-8ա: հգ/148ա-9բ: հդ/149բ-52բ: Դ/153ա-4ա: Գ/154ա-5ա: Ե/չիք: Զ/չիք: Է/155աբ (/// սատանի կամուրջի բերանն...): Ը/155բ: Թ/155բ-8բ: Ժ-ԺԲ/չիք:

2. 158բ-60բ [Յիշատակարան Յովակիմ արք­եպիս­կոպոսի] – Տէր Յովակիմ արքեպիսկոպոս Սիւ­նեաց գոլով տեղեաւ ի Ծղուկ գաւառէ Ընկեղակոթ գեղ­ջէ, միաբանեալ ի մանկական հասէ սրբոյ գահին Էջ­միածնայ սնեալ եւ վարժեալ նիւթապէս ուսում­նա­րանին հասարակաց... սակայն մինչ հիւանդութիւն դի­պե­ցաւ Տեառնս մերոյ, անձամբ անկին ոչ կարաց ի գլուխ տանել զնպատակ իւր փոխեցաւ յաստեացս ի թուին հայոց ՌՄՁ. (1821):

Հմմտ. Հմր 1488 ձեռգրի գրչութեան յիշատակարանների հետ՝ 227բ-30ա:

Յաւելեալ ունի՝ 4ա [Վկայագիր Գեղարքունոյ տա­նուտէրաց] – Մեք՝ Գեղարքունու տանուտէրքս... ՅԺԸ. (218) հայրապետացն անիծեալ լիցի. մասն եւ բաժին ընդ Յուդայի առցէ. ամէն:

Տե՛ս ձեռ. 2869, 3բ-4ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ե 0րինակեալ ի սրբագիր օրինակէ՝ ձեռամբ Գէորգ վարդապետի Կ. Աբամէլիքեանց Տփխիսեցւոյ, ի վա­յե­լումն հոգեւոր ծնօղի իւրոյ՝ գերապատիւ բարձր սրբա­զան Յովհաննէս արքեպիսկոպոսի Ասլանեանց: Ի հայ­րապետութեան տեառն տեառն Մատթէոսի առաջ­նոյ եւ ասպետի տէրութեանց. ի 9 մայիսի 1864 ամի եւ ազգական ՌՅԺԴ. (Գ) 1864: Ի վանս Սրբոյն Ստաթէի առաքելոյ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1եՆուէր Մեսրոպ վարդապետ Տէր Մովսիսեանից. 1896թ., ի Սուրբ Էջմիածին:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «Պատմութիւն [Ս]տեփան», 1ա՝ «841/2924, 1864, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

 

2925

ՀԱՄԱԲԱՐԲԱՌ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 82. չգրուած՝ 1ա-2բ, 76բ-82բ: ՊՐԱԿ՝ 1+Ա-ԷX12 (Է 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ՝ թերթի վերի մասի ներքին լուսանցում՝ «ВАTH» եւ թագանշան ճնշադրոշմով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25.5X19,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (22x16.5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 14ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, մէջքը՝ կարմիր կաշի, աստառը՝ թուղթ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 14ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիեզրերըմաշուած, Բ. փեղկիվերինմասըվնասուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-76ա Ցանգ մատենական

ա. 3ա-15բ [Ա] – Աբարիմ կամ Յաբովթ լեառն, ուստի երբ մեռանելոցն էր Մօսէս... Աքիօր՝ դուքս Ամ­մօ­նացւոց, Յուդի՛՛ 5. 5 մատնի ի ձեռս որդւոցն Իս­րայէլի 6. 7, լինի հրէայ. 14. 6:

բ. 15բ-8ա Բ – Բաաղ (որ է բահաղ), կուռք սա­մա­րացւոց. 3. Թագ՛՛ 16. 32... Բորոտաց որոշումն. Ղեւտ՛՛ 13. 50, Թու[ոց] 5. 2 եւ Թագ՛՛ 15. Է:

գ. 18ա-21բ Գ – Գաաղ ապստամբեցաւ Յաբիմեղե­քայ: Դատ՛՛ 9. 26. 35-39... Դրուսիղայ կին Փեղիքսի դա­­տաւորի լուաւ զվարդապետութիւն Աւետարանին ի Պօղոսէ. Գործ՛՛ 24. 24:

դ. 21բ-6բ Ե – Եբրոն, տե՛ս զՔեբրոն... Եփրօն եւ զի ոչ եթող զանցանելն Յուդայի, հիմնայատակեալ կո­րեաւ. 1 Մակ՛՛ 5. 46, 2 Մակ՛՛ 12. 24:

ե. 26բ-8ա Զ – Զադօկ (որ է Սադօկ) որդի Աբիա­թարայ եղեւ քահանայապետ: 3 Թագ՛՛ 2. 35... |27բ| Զօրաբաբէղ, որ եւ Սօրաբաբէլ ասի, որդի Սաղաթիելի. 3 Եզրա՛՛ 12.1, Մատ՛՛ 1.13, Ղուկ՛՛ 3. 27, կառուցանէ |28ա| զտաճարն Տեառն յԵրուսաղէմ. 2 Եզր՛՛ 5. 2, 1 Եզր՛՛ 6. 32, Սիրաք 49. 13: Ծնաւ Զաբիուդ, Մատ՛՛ 1. 12:

զ. 28ա Ը – Ընծայ առնուլ արդեօք իցէ արգելեալ Ծնն՛՛ 14. 22... Ընկերակցութիւն բարեաց խնդրելի է չա­րաց խոտելի. Ծննդ՛՛ 19. 15...

է. 28ա-9ա Թ – Թագաւորք զինչ գործել կամ յորոց փախչիլ պարտեն... Թօմաս երկուորեակ պատրաստեալ զինքն մատոյց ընդ Քրիստոսի երթալ ի մահ. Յօհ՛՛ 11.16, եղեւ թերահաւատ 20. 25, 29:

ը. 29ա Ժ – Ժամանակի բարեդիպուածութիւնն ամե­նեսեան իրս պահելի է... Երեմ՛՛ 35. 6*, 2 Մակաբ՛՛ 6. 19*, 7, 2*:

թ. 29ա-30ա Ի – Ի բաց թողումն ինքն ինքեան ըստ ուրացումն անձին... ընդդէմ տասանց ցեղիցն, տե՛ս Սամարիա:

ժ. 30բ-1ա Լ – Լաբան հիւրընկալաւ զծառայն Աբ­րա­համու... պաշարի յԱսորւոց 19. 6:

ժա. 31ա-3ա Խ – Խաղաղութիւն, ոմն ժամանակա­կան, ոմն մշտնջենաւոր, Ծնն՛՛ 13. 6... խօսք քրիստո­նէից տե՛ս զխօսելին:

ժբ. 33աբ Ծ – Ծառայից եւ աղախնեաց կամ ըն­տոծ­նեաց պաշտօն... ծունգ ամենայն կրկնե Տառն. Սաղ՛՛ 21.30, Եսայ՛՛ 45. 24, Հռօմ՛՛ 14. 11, Փիլի՛՛ 2. 10:

ժգ. 33բ-6ա Կ – Կախարդութիւնք, որ եւ թովչու­թիւնք եւ դիւթութիւնք... կտակարան Գաղա՛՛ 4.24, Եբր՛՛ 9.1, 13.20, տե՛ս Նոր Կտակարան:

ժդ. 36ա-40բՀագար եւ հագարացի, տե՛ս Ագար, Հալածանք, տե՛ս զխաչն... Հրէից ոմանք ստոյգք սովո­րութիւնք, Ծննդ՛՛ 32. 31, Դատաւ՛՛ 11. 40, Հռութ 4. 7, 2 Մնաց՛՛ 35. 25:

ժե. 40բ Ձ – Ձեռնադրութիւն զանազան ներ Հնում Կտարակարում... ձեռնադրութիւն այսինքն դրոշմի խորհուրդ, Գործ՛՛ 8. 17, Եբրա՛՛ 6. 2:

ժզ. 40բ-1ա Ղ – Ղազարոս անկեալ դնի առաջի դրան մեծատան փափկասնի Ղուկ՛՛ 16. 20... ննջէ ընդ երկուց դստերաց իւրոց. Ծննդ. 19, 31, 35, Ղուկաս բժիշկ, Կողոս՛՛ 14, Մնայ ընդ Պօղոսի, 2 Տիմ՛՛ 4. 11:

ժէ. 41աբ Ճ – Ճանաչել պատշաճի բազմիցս զմար­դիկս ի բանից եւ յարարից... Ճշմարտութիւն. Եսայի 59. 14, 1 Եզր՛՛ 3. 12, 4. 33, 4 եզր՛՛ 14. 17, Զաքա՛՛ 8. 16, Եփես՛՛ 4. 21, 25:

ժը. 41բ-7բ Մ – Մաաքա դուստր Թօլմեայ արքայի Գե­սուրայ, մայր Աբիսօղօմայ, 2 Թագ՛՛ 3.3... սատանայ վիճէ ընդ հրեշտակին Միքայէլի վասն Մօսեսեան մարմ­նոյն. Յուդայ 9:

ի. 48ա-52ա Յ – Յաբիսա Գաղաադու առ ոտն հար­կանի յԻսրայէլէ... որովայնում էր երիւք տու[ը]ն­ջեամբք եւ երիւք գիշերիւք անդանօր, Մատ՛՛ 12. 40:

իա. 52ա-4ա Ն – Նաաս արքայ Ամմօնացւոց պա­տերազմի ընդդէմ Յաբիսայի... խնդրեա՛ պատարագի խորհրդածութիւն եւ մատուցումն:

իբ. 54ա-5ա Շ – Շաբաթ Ծնն՛ 2. 2, Ելից 16. 23, 20. 8... Շուշանայ պատմութիւն (որ է ըստ լատինացւոցն Սու­սանայ) Դանի[ել] 13:

իգ. 55ա-6բ Ո – Ոզիաս քահանայ ընկալաւ Զաքիօր ի տուն իւր... ունի ինքեան փոխանորդ զՅովաս արքայ. 2 Մնաց՛՛ 23. 11:

իդ. 57աբ Չ – Չարագործութիւն, տե՛ս զկախարդու­թիւն, ի չարաց մասնակցութենէ փախչելի է... չափ եւ կշիռ պարտին գոլ արդարք, Ղեւտ՛՛ 19. 35, 2 Օրին՛՛ 25. 13, Եզեկ՛՛ 45. 10, Միքիա 6. 11, Ամովս 8. 5, Առակ՛՛ 16. 11, 20. 10:

իե. 57բ-60բ Պ – Պահի սակս մեռելոց. 1 Թագ՛՛ 31.13... կոչ իւր վաղ ուրեմն Սօղոս, Գարծ՛՛ 7. 59, 9. 1, 13. 1:

իզ. 61ա Ջ – Ջուր զոչ ինչ մեղանչումն կամ ար­գե­լումն առ բերէ ընտրելոցն Աստուծոյ... Ջուր օրհնեալ, տե՛ս զօրհնութիւնն:

իէ. 61աբ Ռ – Ռաբաթ պաշարի. 2 Թագ՛՛ 11. 1, 2. 26, 1 Մնաց՛՛ 20. 1... էառ զնա կնութեան Բոյսս եւ ծնաւ Զօբէթ, 4. 13, 1 Մնաց՛՛ 2. 12, Մատ՛՛ 1. 5:

իը. 61բ-66բ Սաբեայ – Քանզի զթագաւորութիւն խնդրէր հատանի գլուխ նորայ. 2 Թագ՛՛ 20. 22... Սօդօմ եւ Գօմօր յախորժագունի վայրի եդեալք. Ծննդ՛՛ 18. 10, պատճառն Եզեկ. 16. 49:

իթ. 66բ-8ա Վ – Վաճառականութիւն, տե՛ս գնել եւ վաճառել... |67բ| վրեժխնդրութիւն Աստուծոյ միայնոյ եւ նորին պաշտօնէից եւ դատաւորաց յանձնեցեալ է... տե՛ս զթողլին:

լ. 68ա-70ա Տ – Տաբիթայն յարուցանի ի մեռելոց. Գոր՛՛ 3. 36, 40... տօնից խախտումն, որքան ծանրա­բար պատժի. Թուոց 15. 32:

լա. 70աբ Ր – Րօբովամ, որդի Սաղօմօնի, արքայ Յու­դայի կացուցանի... թագաւորէ Աբիա, որդի նորայ փոխանակ նորայ 15. 1:

լբ. 70բ Ց – Ցանկութիւնն արգելանի եւ պատժի. Ելից 11. 33, 21. 5, 6... զցանկութիւնս մարմնոյ խաչել, սանձել եւ մեռուցանել հրամայիմք. Սիրա[ք] 18. 30...

լգ. 70բ-2ա Փ – Փագիէղ դուքս ցեղին Ասերայ. Թուոց 1. 13... փուշք անուանին հոգք աշխարհիս այ­սորիկ փարթամութիւնք եւ փափկութիւնք կենաց. Մատ­թէոս 13. 7, 22, 19. 22, Մարկ՛՛ 4, 7, 18+10, 22 Ղուկ. 8, 7, 4+18, 22:

լդ. 72ա-5ա Ք – Քահանայքն օրինի եւ պաշտօնք նո­ցին, Ելից 29. 44, 30. 7, Ղեւտ՛՛ 10. 1, 6. 9... քրիստո­նեայք եղիցին ընդ Քրիստոսի, Յոհ՛՛ 12. 26, 14. 3, 17. 24:

լե. 75ա-6 Օ – Օբեթ, որդի Բոոսայ ի Հռութայ... Օր փո­խանակ ամաց, Թուոց 14. 34, Եզեկ՛՛ 4. 6. վերջ:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «848, 2925, ԺԹ. Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պոս]»:

2926

ՄԻՔԱՅԷԼ ՉԱՄՉԵԱՆ, ՎԱՀԱՆ ՀԱՒԱՏՈՅ

ՌՄՀԴ. – 1825

ԳՐԻՉ՝ Յովակիմ դպիր:

ԹԵՐԹ՝ 89+1. (կրկն. 1բ) չգրուած՝ 1Աա: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԲx8 (ԺԲ 2): ՆԻՒԹ՝ թուղթ, լուսագծերով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27,5x19,5: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (19,5x15,6. սահմանագծուած սեւով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 30ա): ՏՈՂ՝ 26-31: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, թիկուն­քը՝ շագանակագոյն լաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1(Ա)+1(Բ), թուղթ, մաս կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 30ա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմընորոգուած, թերթերիեզրերըմա­շուած, թ. 33-39՝արտ. լս. (6.7x3.5) կտրած-հանած, տեղ-տեղպատ­­ռուած, խոնաւութիւնտեսած, 13բ-15բխոնաւութեանհե­տե­ւանքովթանաքըլղոզուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1Աբ-89բ Վահան հաւատոյ յօրինեալ վերապա­տուելի հայր Միքայէլի Չամչեանց. Հաստատութիւն ուղղափառութեան Հայաստանեայց սուրբ եկեղեց­ւոյ, ուրուական իմն գծեալ ձեռամբ ուրումն Յովա­կի­մայ ապարդիւն դպրի, յամի Տեառն 1825, սեպ­տեմ­բերի 26:

– 1Աբ Նախաշաւիղ ծանօթութիւն – Զայս մատեան ի բուն գաղաբարէ համառօտեալ, որոյ գրիչն է գողա­ցեալ յարկեղէ հ. Մ. Չ. (հայր Միքայէլի Չամչեանց) եւ այս նոյն հակառակորդ եւ կռուասէր եւ չարից ծա­ռա­յօղ անձն է, որ պարբերութեան գրոցն հատուած-հա­տուած ծանր ամբաստանութիւն եւ հակառակախօսու­թիւն գրէ, որ ընթերցողած ակնյայտնի տեսանի, որով­հետեւ սա անարգեալ եւ անկեալ էր ի Մխիթարեան միա­բանութենէ, եւ ոչ ըստ օրինի հարց վանական կամ կրօնաւոր ձեռնադրէրէյին վասն կռուասէր լինելոյն: Սոյն անձն ելաւ ի Վենետիկէ եւ անձեալ գնաց ի Լի­բանան կրօնաւորութեան, հարք ընկալան եւ ձեռնա­դրեցին, որոյ անուանն կոչիւր հայր Պօղոս Տէվրիշեան. սա, հետեւելով հակառակութեան մխիթարութեանն միա­­բանից, 1815 մարտի Գ(3) եկեալ Պօլիս եւ գո­ղացեալ յարկեղէ սորին բնագրին եւ տարեալ ի Հռովմ, եւ սա է, որ համառօտիւ գաղաբարեալ ընթարձակէն եւ իւրայնոցն յուղարկաւորեալ զայս եւ ետ հրաշիւք մի ձեռս մեր ձգեցաք օրինակեալ: Եւ ի վերջոյ սորին յայ­տարարութիւն ժողովոց պատմութիւն վասն միութեան, զոր գրեալ հայր Պօղոս վարդապէտի Տեվրիշեան աշակերտի Չամչեան Միքայէլի եւ յետոյ համակ հայր Միքայէլ առ Իգնատիոս եւ սա Մկրտիչ վարդապէտն:

– 1Բա-4ա Շարունակութիւն կամ հաստատութիւն յառաջագոյն գրեալ մերումս տեսարանի կամ յայտ­նի ապացոյց նոր հերձուածող լինելոյ վերապա­տուելի հայր Միքայէլի Չամչեանց եւ բոլոր միաբա­նութեան իւրոյ, քաղեալ ի բուն ձեռագիր գրուածոյ իւրոյ, զոր իբր հրաշիւք ձգեցաք ի ձեռս մեր յամի 1815, մարտի Գ. – Զոր ինչ միանգամ գրեալ էր յա­ռաջին անդ մերումս տեսարանի... նախ այսպէս առա­ջա­նայ ի խնդիրն առաջին:

Տե՛ս ձեռ. 1936, 1ա-65բ: ա/1Աբ-8ա: բ/8ա-13ա: գ/13ա-6բ: դ/17բ-20ա: ե/20բ-39ա: զ/39ա-49ա: է/49բ-58բ: ը/59բ-77բ: թ/78ա-80բ: ժ/81ա-9բ:

Ծնթ. Համառօտագրուած է, գրուած է քաղուածաբար, ունի հետեւեալ միաւորների նախաբաններ. էջ՝ 17ա, 20աբ, 39ա, 49բ, 59աբ, 87բ-9ա, 81ա:

դ. 17ա Ի վերայ խաչեցարիւ երգելոյ ըզսուրբ Աս­տուածն – Անդնդախոր պտուտից ալեաց ծովու նման է այս խնդիր ի գրուածս վերոյգրեալ հեղինակին... ոչ տպաւորէր զշաւիղս դառն կշտամբանաց եւ նախա­տանաց, զոր այս օրինակ դրոշմէ ասելով:

ե. 20աբ Ի վերայ եկեղեցւոյ – Եւ արդ խուզել զայս խնդիր պիտանի է քան զամենայն... հայեսցուք այժմ, թէ որպէս յառաջանայ ի խնդիրն ասելով նախ այսպէս:

զ. 39ա Քանի՞ ծանր թշնամանօք եւ նախատանօք թշնամանէ զմեզ... զկնի դրոշմելոյ զվերոյգրեալ բնա­բանն այսպէս սկսանի:

է. 49բ Սքանչելի է յոյժ ճարտարամտութիւն եւ ճարպ­կութիւն, այսու եղանակաւ յառաջանայ որպէս եւ յայտ իցէ յայնս, որ զկնի:

ը. 59աբ Վէճ. վերապատուելի հայր Միքայէլի Չամ­չեան ի վերայ ջրախառնութեան. համառօտիւ քա­ղեալ ի ձեռագիր մատենէն իւրմէ – Այս խնդիր ի մէջ ահագին մատենին Վ. Հ. Մ. նոր պաշտպանին ուղ­ղա­փառութեան Հայաստանեայց եկեղեցւոյ... նոր պաշտ­պան զկնի դրոշմելոյ ի ճակատ խնդրոյն իւրոյ զայս վերնագի:

թ. 77բ-8ա Վէճ. Ծ. Հ. Մ. Թ. նոր պաշտպանին ուղ­ղափառութեան Հայոց, որ ի վերայ տօնի ծննդեան եւ մկրտութեան... զկնի դրոշմելոյ ի սկիզբն ճառի իւրում զայս բնաբան:

ժ. 81ա Գերապատուելի հայր Միքայէլի Չամ­չեանց ի վերայ քաւարանի. համառօտիւ քաղեալ յըն­դար­ձակ մատենէն իւրմէ – Յոյժ ճարտար ոք է Վ. Հ. Մ. Թ. նոր պատշպան ուղղափառութեան հայաստանեայց եկեղեցւոյ, քանզի ճարտարարհեստիւք... եւ արդ, Վ. Հ. Մ. Թ. զկնի դնելոյ զայս մակագրութիւն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս 1Աբ՝ խորագիրը, նաեւ՝ Նախաշաւիղ ծանօթու­թիւն:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկին՝ «Վահան հաւատոյ, 68», Աա՝ «850/2926, 1825, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2927

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

ԺԶ. դար

ԳՐԻՉ՝ Հայրապետ:

ԹԵՐԹ՝ 146: Պրակ՝ Ա-Իx12 (Գ-Է, Ժ չիք, Ը 1, Ա 7, ԺԷ, Ի 10, ԺԱ, ԺԴ 11): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով, լուսադրոշմով (բոլորակ մէ­ջը անորոշ պատկերներ (թ. 4, 28, 94, 97), արեւելեան: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 30x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (23.5x16): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 21ա): ՏՈՂ՝ 26-29: ԿԱԶՄ՝ մուգ շագանակագոյն դրոշմա­զարդ կաշի, Բ. փեղկի վերին մասում՝ «ԽԱ», մէջտեղում՝ «Մա­տե­նադարանի շենքի դրոշմուածք», միջուկը՝ տախտակ, աստա­ռը՝ շագանակագոյն վանդակներով վարդագոյն կտաւ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ 2 (Ա, Բ)+2 (Գ, Դ) դեղնաւուն չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 21ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝Ճակատազարդ՝ 61ա: Զար­դա­գիր՝թռչուն, հանգուցագիր: Լուսանցազարդ՝բուսա­կան: Գոյներ՝սեւուրուագծային, կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. Ի. դ. նորոգուած, թերթերիարտ. լս. նո­րո­գուածնորթղթով, թերթերինաղտոտուածութեանբծեր, խոնա­ւութեանհետքեր, որիհետեւանքով 1ա՝գրադաշտըվնասուած, թ. 145-146 ցեցիանցքեր, 33-34 թերթերիարանքում 29 թերթերիբեկորներ (Ա-ԻԹ.), 20բ՝վերինլս. սոսնձուածթուղթ, որիվրա՝ «դարիոսիմարմնիանմարմնաբարչարչարելովպսակեցաւբարե՛՛»:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-146ա [Գանձարան]

1. 1ա [Տաղ] («[Գ]ՐԻԳՈՐ») – /// ուրի /// խնդրէք զկենդան///ն: Րամից էից Արարչին ազգի մարդկան... բ. 1ա Այլ տաղ Միաշաբաթ օւր – Միաշաբաթ աւր հանգստեան / Կանայք եկին ի գերեզմանն... գ. 1ա-3ա Գանձ Ոհանէի («ԱՅՍ ՅՈՀԱՆՈՒ») – Աւրհնեմք ըզքեզ Տէրդ ամենայնի... դ. 3ա Տաղ Ովհանւ Ոսկիբերանին Մեծ քաղաքին Կոստանդինու փեսա փառաց... ե. 3աբ Այլ տաղ Ոհանւ – Ի յորովայնէ ընդրեալ...

2. 3բ-4ա Կանովն ծնընդեան Աստուածածնին եւ ծնողաց Նորին՝ Յովակիմ եւ Աննա («ԳՐԻԳՈԻ Է») – Գոյին անեղին, / Գոյին անմահի, / Գոյին անհասի / Ան­ճառ հըզաւրի...

3. 4աբ Աստ օարտ ծնընդեան տօնին եւ ծնօղաց նորին, թէ ի տաճարն տօնին. դու զայս Բ. տօնս ասայ – Սըրբութեան սնանի սուրբ տղայն բարի... բ. 4բ-5ա Տաղ Գրիգորի Անաւարզեցւ – Այսաւր պ///ողին զերկինս կորկրի աթոռ կազմի բանիւ...5ա Փոխէ ձայնն – Քահանայից դասքն աւրհնէիհն այժմ Աս­տու­ծոյ. եմք ազգակցեալք զնոյն աւրհնեմք ուրախացեալք: գ. 5ա Այլ տաղ անուշ – Այսաւր երկիր լրիւ հնչէ...

4. 5ա-6բ Զ. [Գանձ] Նիկողայոսհայրապետ («ԳՐԻ­ԳՈՐ») – Գաւազան ծաղկեալ գեղաղէշ փայ­լեալ... ա. 6բ Տաղ գեղեցիկ – Աստուած անճառ, սուրբ թա­գա­ւոր... բ. 6բ Փոխէ ձայնդ – Երեւմամբ սուրբ հրեշ­տակաց...

5. 6բ-9բ Սրբոց հայրապետացն աստուա­ծա­[զա]նից առաքելոց հետեւ[ողաց] («ՎԷՇՏԱՍԱՆՔ») – Վայել է քոին վ[առ]եալ յաթոռի վայելչականին... ա. 8բ-9ա Տաղ անուշ – Այսաւր դըշխոյ |9ա| պանծալի... բ. 9ա Տաղ տէր Ներսէսի – Այսաւր մայր Սիոն ցնծայ... համեղաճաշակ գինւոյ մատրւակ ձայնիւ կոչեցին առ ի ճաշակել ղաւղալ աշխարհէ մեգտ զգիտութեան: գ. 9աբ Փոխէ ձայնդ – Ճառագայթ լուսուն երկիր ծա­գեցան միածին քարոզ ճշմարիտ բանիւք...

6. 9բ-11ա Ճըգնաւորօորոց. Պօղոսի եւ այլ («ՃԳՆԱ­ՒՈՐՔ») – Ճըգնաւոր ընտրեալք ճըշմարտայ­գոր­ծեալ, / Զմարմինս ձեր ճըշնեալ... ա. 11աբ Տաղ ճգնաւորացն – Աստուած բարձրեալ Տէրդ երկնային եւ թագաւոր ամենայնի...

7. 11բ-3ա Թաթէոսի եւ Բարթուղիմէոսի եւ Յու­դայի («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գեր[ա]րփի պայծառ... Այլեւ եր­գողի, / Բանիս աղքատի, / Անմիտ Գրիգորի, / Նաեւ ստա­ցողի, / Գանձի եւ տաղի եւ սըրբագրողի, / Սիրով հայցողի, / Գանձիս ասողի եւ լաւ պաղողի ողորմե: ա. 13աբ Տաղ ազնիւ – Բանն որ ի Հօրէ ծագեալ...

8. 13բ-5ա Յարութիւն Քրիստոսի («ԱՌԱՔԵԼ») – Ան­ժամանակ լուսն արփիական... ա. 15ա Տաղ Յարու­թեան – Նոր ծաղիկ պայծառացաւ...

9. 15ա-6բ Սրբոյն Մինասայ Երմոգինայ եւ Գրա­բոսի («Ի ԲԱՂԻՇԵՑՈՅ») – Ի յերկնային լուսոյն հայ­րա­կան... ա. 16բ-7ա Տաղ սրբոյն Մինասայ – Տէր բա­րերար Հաւր Միածին... բ. 17ա Փոխէ զձայն – Երմո­գի­նա եւ Գրաբոսի այն ընկերաց սուրբ Մինասին...

–17ա Այլ տաղ – Այսաւր նորահրաշ տունիւ ցնծամբք... տօնեմք այսաւր հրճւիմք հոգով / Բարեբա­նեմք զԱստուած մարմնով, զհրաշագործ վկայս նորին մեծ ջահ վառեալ եկեղեցին:

10. 17բ-9ա Ստարատիոսացն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մե­ծայ­պայծառ փառաւք զարդարեալ... ա. 18բ-9ա Տաղ ստրատիոսեացն – Առ քեզ պաղատիմք մաղթո­ղական ձայնիւ...

11. 19աբ Սրբոյն Յակոբայ հայրապետի («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծահամբօ յանուն գովելի... գըթալ ի մեզ յաւուրն ահագին: Կըցուրդութեամբ ///:

12. 20աբ [Գանձ սրբոց թարգմանչացն Սահակայ եւ Մեսրոպայ] (ձեռ 423, 109ա-12ա) – /// նոյն աւր վախճանի ի գեւղն ի բըլրի ի Վաղարշակերտի... ա. 20բ Տաղ ի տէրն Ներսէս – Եկայք ցընծասցուք պայ­ծառացեալ տաւնիւս... 20բ Փոխէ – Սուրբ վարդա­պետըն մեր ընդրեալ Մաշթոց. Մեսրոպըն...

13. 21ա-2բ Ղեւոնդեացն («ԽԱՉԱՏՈՒՐ») – Խըրա­մատեալ քանոն աւրինի... ա. 22աբ Տաղ Ղեւոնտաց – Ի հանդէս տաւնի ձեր րախացեալ... բ. 22բ Փոխէ ձայնդ – Քահանայք պատւեալք աւծմամբ Հոգւոյն շնոր­հաց...

14. 22բ-4բ Սրբոց Վարդանեանցն («ԳՐԻԳՈՐԻ Է») – Գոհաբանեալ Տէրդ ամենայնի... Երգողի բանի յաղ­քատին / Անմիտ Գրիգոր բանի խնդրողի ող՛՛: ա. 24ա Մեղեդի անուշ («ՄԱԹԷ») – Մաքուր հոգւով արիք մարմնով... բ. 24աբ Տաղ ազնիւ («ՎՐԴԱՆԷ») – Վար­դան քաջ վանող չարին...

15. 24բ-6բ Հայրապետաց երեք սուրբ ժողովուն («ԱՅՐԻՎԱՆ») – Աստուած կենդանի անիմանալի... ա. 26աբ Տաղ դաւանութիւն – Խոստովանիմ եւ հաւատամ ըզքեզ Աստուած...

16. 26բ-9բ Բուն Բարեկենդանին է («ԵՐԵՒԱՆԵ­ՑԻՆ») – Երգս յաւէրժական երգեմք բանական... ա. 29աբ Տաղ Բարեկենդանի – Ճրագ ճըշմարիտ եւ երկ­նաին լուսաշխարհ...

17. 29բ-33ա Թէոդորոսի զօրավարին («Ի ԽՆԴՐԵԱԼ Ե Վ») – Ի քէն հայցեմք աղբեւր <բիւ> բա­րութիւն լուս ի լուսոյ անհաս անսահման... ա. 31բ-2բ Այլ գանձ Թէորոդոսին («ԳՐԻԳՈ[Ր]») – Գոհաբանեալ Աստուած Սուրբ Հոգի... բ. 32բ-3ա Տաղ տէր Գրիգոր կաթողիկոսին – Խաղաղարար Նոր թագաւոր քո զին­ւո­րացըն...

18. 33ա-5ա [Գ]անձ Լուսաւորչին («ՄԿ<Կ>ՐՏ[Ի]Չ») – Մեծն հըզաւր եւ անմահից ար­քայ... ա. 34աբ Տաղ – Ի յելս արեւու արեւ ի յելս արեւ ծագեցաւ մեզ յարեւմըտից... բ. 34բ-5ա Փոխէ – Անդէ հանդիսէն ձայնէր ի գուբն ըստւերին...

19. 35ա-7ա Վեցերրորդ կիրակէին («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոյիդ կատարեալ Աստուծոյդ բարձրեալ եւ փառաւո­րեալ / Երիցդ անձնացեալ... ա. 36բ Տէր Ներսէսի է. ասայ առաջ խորհրդին – Վերջին աներեկ աւուրս հա­մա­ռաւտին... բ. 36բ-7ա Վերջէ – Յորժամ գրեալքըն կա­տարին...

20. 37ա-9բ Գանձ Ղազարու («ԳՐԻԷ ՍԱ») – Գո­չումն ըղձական, գովասանական գոհաբանական... ա. 38բ-9ա Տաղ ազնիւ – Ձայնն այն, որ զաշխարհս արար... բ. 39աբ Յորդորակն է – Ճառագայթ Հաւր երկ­նային...

21. 39բ-42բ Գանձ Ծաղկազարդարին («ՀԱՅ­ՑԷՍ») – Համագոյական Հաւր սահման եւ բան հոգ­ւոյդ... ա. 40բ-1ա Տաղ անուշ եւ լաւ – Տիրական տու­նիւս այսաւր եկայք... բ. 41ա-2ա Երեկունն ասայ ըզայս – Ի տունս տունից ի փառըս հրաշից... գ. 42աբ Տաղ Առաքել վարդապետէ – Այսաւր նոր տունիւս ցնըծայ եկեղեցի...

22. 42բ-5բ Աւագ երկուշաբաթին («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե ՍԱ<Ա>») – Գերագոյն Էից գերահրաշ գոյից... ա. 45ա [Տ]աղ ազնիւ – Անդ ի մէջ դրախտին երեք անձինք կային... բ. 45աբ Յորդորակ – Ադամայ ստեղծաւղն եկեալ Դու պատկերիդ ես...

23. 45բ-7բ Աւագ երեքշաբաթին («ԳՐԻԳՈՐ») – Գործ արարչական գերահրաշական, գըթով գոյացան... ա. 46բ-7ա Տաղ ազնիւ Քեզ ով Տէր Յիսուս... բ. 47աբ Յորդորակն – Յորժամ ծագիս Տէր ի երկնից...

24. 47բ-9ա Աւագ չորեքշաբաթին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ [ա]նճառ խորհուրդ ահագին... ա. 48բ-9ա [Տաղ] – Յիսուս փրկիչ կենարար, որ մարդ լինել հաճե­ցար... բ. 49աբ Յորդորակն – Մեծ խորհուրդ երկրի այսաւր յայտնեցաւ...

25. 49բ-53ա Աւագ հինգաշաբաթին – Զահեղ զանքննին զխորհուրդս խորին եւ զանսկզբին... ա. 50բ-1ա Տաղ անուշ – Յերեկոյին հինգշաբաթին ի պաս­քայի... բ. 51ա-2ա Հինգշաբաթին առաւօտուն – Որք եւ փափագին ուտել զայն մարմին... գ. 52աբ Տաղ – Փառք եւ թագաւոր այն, որ նստի ընդ Հաւր... դ. 52բ-3ա Տաղ Առաքելէ – Աստուածն ամենայնի, / Միածին Որդի / Կամաւ Հօր հոգւոյն...

26. 53ա-4բ Աւագ ուրբաթին [Գանձ] անմարմ­նական («Ի Մ<Մ>ԱԹԷ») – Ի յանձանց բանական յօէտ աւրհնաբան... ա. 54աբ Տաղ գերագոյն – Զարհուրեալ զաւրացն երկնաւորաց խմբից... բ. 54բ Յորդորակն – Արագ հասանէր ակնարկելով նըմայ...

27. 54բ-8բ Ցերեկին ասայ – Որ եւ կատարեալ զմարգարէացեալ... Խնդրող Գրիգորին տալ ողոր­մու­թիւնն կե/// եւ բարութիւնն եւ առողջու/// սորին ստա­ցողին եւ փո/// րկողին մեղաց թողութիւն: ա. 55բ-7ա Երեկունն ասայ («ԶԵՐԱ») – Զանեղական ամենիցն Աստուած, զարարչագործն տիեզերաց... բ. 57աբ Փոխէ զձայնն – Շնոհաւք Հոգւոյն Սըրբոյ լցեալ եղեն... գ. 57բ-8բ Ողբ սուրբ Աստուածածնին ընդէմ խաչին – Աստուածածին կուս Մարիամ կացեալ առ խաչն... դ. 58աբ Այլ տաղ Աւագ ուրբ[աթ]էն – Լըցան բանքն այսաւր սուրբ մարգարէիցն...

28. 58բ-61ա Թաղման ճրագալուցին («ԽԱՉԱ­ՏՈՒՐ») – Խորհուրդ հանգըստեան ի եւթներրորդին / Ըստ գըրելոն նախատեսողին... ա. 60ա-1ա Տաղ ազ­նիւ – Այսաւր է շաբաթ եւ լռութեան հանգիստ երկրի...

29. 61ա-2բ Կանովն սուրբ Յարութեան Քրիստոսի («ՄԿՐՏԻՉ») – Մարդասիրութեամբ Որդիդ միածին... ա. 62ա Մեղեդի յարութեան – Սէր առաւօտէ, սէր առաւօտէ ճեմեալ իւր անծուկ... բ. 62աբ Տաղ ի տէր Ներսէսէ – Նոր իմ աւետեաց բարբառ...

30. 62բ-6բ Երրորդ օուրն մեռելոցն («ՏԷՐՈՒՆ») – Տէր. տէրունական տըւող տիրական տաւնիս փըր­կա­կան... ա. 64աբ Մեղեդի անուշ – Ես ձայն զառիւծու ասեմ... բ. 64բ Փոխէ ձայնն – Այսաւր աւետիս ձեզ ննջեցելոցդ... գ. 64բ-5ա Փոխէ ձայնն – Արի Եսայի բարձրաձայն գոչեա... դ. 65ա-6ա Երրորդ օուրն ասայ – Արդ, լուսաւորեայ, արդ, փառաւորեայ... ե. 66աբ Մե­­ղե­դի անուշ – Հաւուն, հաւուն արթնացեալ դիտե­լով...

31. 66բ-7բ Յարութիւն չորրորդ աւուրն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծայպայծառ ձայնիւ ցնծալի գոչէր Գաբրիէլ... ա. 67բ Տաղ Յարութիւն Քրիստոսի – Յա­րեաւ յաւուր երրորդին, / Կոչէր հրեշտակ ի վիմին... Այլ տաղ յարութիւն – Յար/// աւետիս զի խնդրէր զանմահ ընդ մեռեալ...

32. 67բ-8բ Հինգ աւուրըն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ [եւ ահեղ] խորհուրդ սոսկալի... ա. 68բ-9բ Փառ[ք] Աւե­տարանին – Յիսուս թագաւոր ընդ փառաց...

33. 69բ, 146աբ Վեցերրորդ օուրն Յարութիւն – Յերկնից խոնարհեալ բանդ երկիր իջեալ... աւուրս քառ[ա]ասնին... |146աբ| բազումս նըման սոցին գործս աստուածային... ա. 146բ Փառ[ք] Աւետարա­նին – Դարձեալ յայտնի այլանըման, Առ ծովակին Տիբերական...146բՏաղ անուշ – Խ[ո]կեալ Մարիամ Մագտաղինեցին յայն առաւաւտին...

34. 146ա, 70ա-1բ Յովհաննու գըլխատմանն (Գրիգոր) – Գոյակն էական Հաւր սահման... տեսեալ Յոր­դանան |70ա| զԱստուածն աննըման կերպիւ մարդ­կութեան... ա. 71ա Մեղեդի անոշ – Ահա ի տիպ տի­րա­կանին... բ. 71աբ Տաղ Մագիսայ – Կարապետ սուրբ հաւատոյ անախտ, անբիծ...

35. 71բ-3բ Գանձ Նոր կիրակէին («ԳՐԳՈՐԻ Է») – Գաղտնի խորհըրդին, գուշակեալ ի հին... / Երգոյս ասո­ղի / Անմիտ Գրիգորի / Եւ սըրբագրողի / Այլեւ ստա­­ցողի / Սիրով հայցողի / Մասն ի պարգեւի, ողորմ՛՛: ա. 73ա Տաղ ազնիւ – Այսաւր նոր արեւ հա­րեալ ի նորահրաշ արեգակնէ... բ. 73ա Յորդորակ լաւ – Միաշաբաթ երեկոյին եմուտ փակեալ դրաւք առ նոսին... գ. 73աբ Փոխէ ձայնդ – Զխոց[ու]ած տիգին ձեռամբ տեսեալ...

36. 73բ-5ա Աշխարհամատրեան եկեղեցոյ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մաքրեալ տաճար սուրբ տէրունա­կան... ա. 74բ Մեղետի եկեղեցւոյ – Քրիստոս եկեալ քահանայապետըն սուրբ... բ. 74բ-5ա Տաղ անուշ – Ուրախ լե՛ր հարսն ի յերկրէ...

37. 75ա-6բ Կիրակմըտի ասայ («ԳՐԻԳՈՐԻ») – Գե­րամբարձ Աստուած գովեալդ ի զօրաց... / Գանձիս ասողի...

38. 76բ-8ա Գիշերայպաշտպանն ասայ («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ Է») – Գերանճառ արփի, գոլ պատճառ գոյիս... ա. 77բ-8ա Տաղ Յարութեան – Կանանցըն կանխեալ եկին ի գերեզմանն... բ. 78ա Յորդորակն է – Այսաւր լուս ծագեաց աւուր առաջինս բանին Աստուծոյ Հաւր եւ Սուրբ Հոգւոյն յայժմ եւ յօիտեան:

39. 78ա-80ա Գանձ երեւման սուրբ խաչին («Ի ՄԱԹԵՈՍԵ») – Իսկակից Որդի / Հաւր քո հզաւրի... ա. 79բ-80ա Տաղ երեւմանն սուրբ խաչին – Խաչն ի նախնում երեւեցաւ...

40. 80ա-1բ Համբարձման Քրիստոսի Աստուածոյ մերոյ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծայպայծառ տաւնիս ահագին / եկեղեցիկք մեր պայծառասցին... ա. 81աբ Տաղ համբարձմանն – Աստուածըն Բան, Հաւր, Միածին, Տէր մեր Յիսուս լուսն անքընիին...

41. 81բ-3ա Գանձ մեծահրաշին («ՄԱԹԷՈՍԻ Է») – Միակդ ահօոր Տէր եւ զաւրաւոր, Հաւր քո միաւոր... ա. 82բ-3ա Տաղ ազնիւ – Այսաւր անդրանիկ հաւր Միա­ծին Որդին... բ. 83ա Յորդորակն է – Վեհից թագաւորն այսօր առ հայր մըտանէ...

42. 83ա-5ա Կանովն Հոգոյ գալըստեանն («ՎԱ­ՆԻԿ ԱՍԱ») – Վերաւրհնեալ գովեալ եւ փառաւորեալ... ա. 84բ Մեղեդի վայելուչ – Նըւագեմք Հոգւոյն նըւա­գըս վաելուչ... բ. 84բ-5ա Տաղ ազնիւ – Ի մեծի աւուր տունիւս...

43. 85ա-6բ Երկրորդ աւուրըն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ հըզաւր Հոգի Աստուծոյ... ա. 86ա Տաղ գեղեց­կա­յար­մար – Աստանաւր ծագեաց լուսն աւետեաց կե­նաց... բ. 86աբ Յորդորակն է – Նոր հիւսեսցուք քաղցր եղանակ...

44. 86բ-7բ Երրորդ աւուրն է («ՄԿՐՏԻՉ») – Մե­ծա­պայծառ լուսն արտափայլեալ... ա. 87աբ Տաղ ազնիւ – Այսաւր Սուրբ Հոգին Աստուած եկեալ յաշխարհս... բ. 87բ Փոխէ ձայնդ – Հոգի սուրբ հընչեաց բազմա­պա­տիկ մի ձայն...

45. 87բ-9ա Չորրորդ աւուրըն է («ՅՈՎԱՆԷՍ») – Յաւէտ իսկապէս / Ընդ հաւր միապէս...

46. 89ա-91ա Հինգերորդ օուրն Առաքել վարդա­պե­տէ («ՀՈԳՈՅՆ ՍՐԲՈՅ) – Հոգի Աստուած բխումն անքննին...

47. 91ա-4ա Հռիփսիմեանց եւ Գայիանանց («ՎԿԱ­­ՅԱ<Ա>ԿԱՆԱՑ») – Վայելչականաց վայելման փառաց, վերնապարկ առած... ա. 93բ-4ա Տաղ ի տէր Ներսէսի – Առաւօտ լուսոյ արեւելան ազգաց աւրիոր­դըն...

48. 94ա-5բԳլակայ վանաց Սուրբ Կարապետի («ԳՐԻԳՈՐ») – Գոյիդ հըզաւրի. Աստուծոյդ մեծի... ա. 95ա Մեղեդի ընտիր – Արդ, Յովհաննէս հայր սքան­չելի... բ. 95աբ Տաղ ազնիւ – Մըկըրտիչըն Յովհաննէս, Քրիստոսի սուրբ Կարապետըն...

49. 95բ-7ա Գանձ եկեղեցոյ – Տաճար երկնային, / Տուն քրիստոսային... ա. 96բ-7ա Տաղ ազնիւ – |97ա| Սուրբ է տաճար տէրունական... բ. 97ա Փոխէ ձայնն – Նախ Միածին Աստուածըն Բան...

50. 97ա-8բ Ի Մանկանցըն Բեդղահիմի («ԽԱ­ՉԱ­ՏՈՒՐ») – Խանտաղակաթ սըրտիւ տենչալի, / Ձեզ տաւ­նեսցուք ուռք արմաւենի... ա. 98աբ Մեղեդի անուշ – Սարսեալ Հերովդէս դողայր ընդ լուր ար­քային... բ. 98բ Յորդորակն է – Արթունք զըւար­թունք Բանին բանաւոր ծիծռունք...

51. 98բ-100բ Կոստանդիանոսի թագաւորին («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ Ե») – Գերարփին վերին, / Լուսդ լուսա­ծին... ա. 100աբ Տաղ ազնիւ – Թագաւոր Աստուած յարեալ սուրբ, եւ զգալի եւղով աւծեալ... բ. 100բ Փոխէ զձայնդ – Բարձըր պատւար սուրբ Սիոնի եւ գերագոյն քարոզդ երկրի...

–99ա Այլ ձեռքով (ԺԹ. դար, նոտրգիր) – Անեղին տաճար, բանին բայրերար, գերագոյն գովեալ, դու յամէն լեզվէ տիրամայ[ր], ու զԱստուած ծնար դու յամէն:

52. 100բ-2բ Սըրբոյ Ներսէսի հայրապետի («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ») – Գոյ մեզ ցընծալի եւ ուրախալի... ա. 102ա Մեղեդի անո[ւ]շ – Նոր մեծայհանդէս տունիւս սուրբ հայրապետի... բ. 102աբ Տաղ ազնիւ – Հընչմամբ ձայ­նիւ բեկրանաց...

53. 102բ-4բ Տրդատայ թագաւ[որին] («ՀԻԳԵՍ Ա») – Համագոյական հաւր սահման եւ բան հոգւոյդ իսկական... ա. 104ա Տաղ ի տէր Ներսէսէ – Նորահրաշ տեսիլ եւ գերակուն քան ըզբնութեան... բ. 104աբ Յոր­դորակն է – Եւ Տըրդատ գ[ո]ռոզ արքայն եւ ամբարտաւանն...

54. 104բ-6բ Որդոց եւ թոռանցն Լուսաւորչին – Նոր թագ պետական, նոր գահ աննման... ա. 106աբ Տաղ թոռանցն – Հոգի Աստուծոյ Աստուած շնորհատու ազգի մարդկան...

55. 106բ-8ա Նահապետացն եւ մարգարէիցն («ԽՈՐՀԸՐ») – Խորհուրդ անքըննին խորք որ չե­րեւին...

56. 108ա-10ա Երկուտասան առաքելոցն («ԽԱ­ՉԱ­ՏՈՒՐ) – Խորհուրդ ազգաց քո մարդեղութիւնիդ... ա. 109բ Եղանակդ փոխէ – Ի Սաղիմ քաղաք վերին... բ. 109բ-10ա Փոխէ զձայնդ – Ճըշմարիտ որթունստ եղունք...

57. 110ա-3բ Սրբոյ Տապանակին («Ի ԽՆԴՐՐՈՅ») – Իմաստութիւն անճառ անեղին... / Գրիգոր անուն սուրբ վարդապետին / Որ նա խընդրեաց զգանձս տա­պա­նանակին / Ի Առաքելին երգողի սորին ողօրմեաց մեզ: ա. 111բ-3ա Այլ գանձ տապանակին («ԳՐԻ­ԳՈՐԻ Է») – Գերագոյն[աց] ի Աստուածդ ամենի... / Երգոյս ասողին / Անմիտ Գրիգորին / Եւ սըրբեագրողին / Այլեւ ստացողին / Եւ փոխարկողին / Եւ լաւ պահողին, ողորմե՛՛: բ. 113ա Մեղեդի եկեղեցոյ ազնիւ – Նո­րա­զուարճ խընդութեամբ բերկրեա՛ ցընծալով... վայել­չութեամբ պայծառացեալ ով սուրբ եկեղեցի: գ. 113աբ Տաղ տապանակին է – Այսաւր տապանակ ուխտին զխորհուրդ մարմնոյ...

58. 113բ-6ա Գանձ. պայծառակերպութիւն Քրիս­տոսի («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ մեզ [յ]այտնեալ... ա. 114բ Մեղեդի ազնիւ – Արփիական ըզլուսն որ ի ծոց Հաւր... բ. 114բ-5ա Տաղ ի տէր Ներ­սէ­սէ – Խաւսէր բանիւ նա հարցական... գ. 115աբ Փո­խէ զձայնդ – Եւ զի երկուց բան հաստատի... դ. 115բ Այլ տաղ ազնիւ – Գերահրաշ Աստուած գոլով... ե. 115բ-6ա Այլ տաղ լաւ – Գաւհար վարդըն վառ առեալ...

115բ Այլ ձեքով (ԺԹ. դար, նոտրգիր) «Գուհար վարդ ինքնագոյն սիրամարք ոսկէգոյն, գոյհար վարդ ինքնագոյն, յարփուն սիրամարք ոսկէգուն, դու լոյսին լի լոյս, ով ի մէջ գիշերի /// [գ]ոհար (՞) լոյս դու փայլ ի յաւ՛՛»:

59. 116ա-7բ Եփեսոսի սուրբ ժողովն («ՆԵՑԻ») – Նեստոր Նասրանի նոր հեծւած խաւսի... բըժըշկ ցաւա­ծին դիւրել որք նեղին աւգնել լի վտանգին: ա. 117աբ Տաղ ի տէր Ներսէսէ – Նոյն Բանն, որ էր ծընունդն Աստուծոյ Հաւր...

60. 117բ- 20ա Շողակաթին գանձն զԷջմիածնին ասա, որ է տեղի ական կիրակնին գրած է. գան­ձս­փոխ­մանն ասայ («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծայպայծառ հրա­շակերպ վերին... ա. 119աբ Տաղ ազնիւ – Մեծացիր այսաւր Սուրբ Աստուածածին իջմամբ միածնի... բ. 119բ-20ա Յորդորակն է – Ահա երանէ ինձ Յիսուս յորդեակ, ինձ է երանի...

61. 120ա-2ա Երկրորդ աւուրն («ԳՐԻԳՈՐ Ե») – Գո­հա­բանեալ սուրբ Աստուածածին... Բարդուղիմոսըն տուք առաքեալ, / Զի նայ լիցի այնուըս փոխեալ: ա. 121աբ Տաղ ի տէր Ներսէսէ – Այսաւր Գաբրիէլ հրեշ­տա­կապետն եկեալ... բ. 121բ-2ա Յորդորակ նո[րին] – Անարատ տաճար եւ [ա]ռագաստ լուսոյ...

62. 122ա-3բ Փոխման երրորդ օուրն («ՄԿՐՏԻՉ») – Մեծապայծառ արփի աննըման... ա. 123աբ Տաղ սուրբ Աստուածածնին – Աստուածածին մայր լուսոյ, / Տաճար Բանին Աստուծոյ...

63. 123բ-6ա Փոխման չորրորդ օուրն (Ստեփան­նոսի») – Սուրբ մայըրդ լուսոյ, բնակարան որդոյ... ա. 125բ-6ա [Տաղ] – Սուրբ Աստուածածնի կուսին անա­րատ հարսի ցանկալի...

64. 126ա-8ա Յոբայ եւ Յովաննու («ՄԿՐՏԻՉ») – Մե­ծապայծառ փառաւք պանծալի / Այսաւր ցընծայ սուրբ եկեղեցի... ա. 127աբ Տաղ – Յովաննէս մեծ մար­գարէ / Երկիր պագող յարգանդէ... բ. 127բ-8ա Տաղ Յոբոյ – զՅոբ յիշեսցուք զերանելին, զայն, որ յիշման է արժանի...

65. 128ա-30ա Նաւակատեաց սուրբ Խաչին («ՄԿՐՏԻՉ») – Մ[եծապա]յծառ փայլմամբ իբր ըզբոց... ա. 129ա-30ա Տաղ եկեղեցւոյ տէր Ներսէսէ – [Բ]անիւ աւետաւոր պառարնապար բարբառեսցուք...

66. 130ա-1բ Սուրբ <սուրբ> խաչին Յովանէսէ («ՅՈԱՆՆԷՍ») – Յայն եդեմական / Դրախտին փափ­կու­թեան... ա. 131աբ Մեղեդի սուրբ խաչին ի տէր Ներսէսէ – Նոր դրախտին եկեղեցոյ ծառ կենաց տըն­կեալ...

67. 131բ-3ա Կանովն սուրբ խաչին. Առաքելէ («Ա­ՌԱ­ՔԵԼԻ») – Աւրհնեալ ես փայտ, կանգնեալ ի երկրի...

68. 133ա-5աԶայս գանձս Սուրբ Խաչին ուրբաթ աւրն ասայ եւ վաղէն շաբաթ աւուրն Երեւման խաչին՝ գի՛տ Յինանց կարգն եւ ասայ Գ.շաբաթին՝ եւ Դ.շա­բա­թին՝ Շողակաթի ասա՛յ. Զտաճարդ երկնայինն Ե.շաբա­թին՝ տապանակին ասա՛յ: Գանձ Գէորգայ զաւրա­վա­րին («ԱՌԱՔԵԼԻ») – Աւրհնեալ է Հայր ծընօղի միած­նին... ա. Մեղեդի լաւ – Ի հանդիսական տաւ­նիւս... բ. 134բ-5աՅորդորակն է – Րամեալ զկիրըս տան­ջա­նաց...

69. 135ա-6բ Վարագայ Սուրբ Խաչին («ԳՐԻԳՈՐԻ Ե ՍԱ») – Գլուխն եկեղեցոյ, վէմըն հօատոյ եւ նեցուկն յուսոյ... ա. 136բ Տաղ Վարագայ Խաչին – Այսաւր մեծ զ[արմ]անք հրաշից... Կոյսին մեծ խորդ յայտնեալ ///:

70. 137ա-8բ [Գանձ սրբոց առաքելոցն եւթա­նաս­նից («ԳՐԻԳ]ՈՐԻԷ)] – /// [խա]չի մահւան թաղմ[ան եւ] յարութեան եւ համբարձման... ա. 138աբ Տաղ նո­ցին ազնիւ – Աղաչանաւք մաքուր դասին առաքելոց փո­քու հօտին...

71. 138բ-40բ Կանոն գիւտ խաչին («ԽԱՉԱ­ՏՈՒՐ») – Խաչի քո Քրիստոս երկիր պագանեմք... ա. 140ա Տաղ գիւտ խաչին – Այսաւր խաչափայտըն սուրբ յայտնեալ ձեռամբ... բ. 140աբ Յորդորակ է – Այսաւր եղեւ գալ դըշխոյի...

72. 140բ-2ա Կանովն համաւրէն կուսանացն («Ի ՓԱՌԸՍ») – Ի սկըզբանէից իսկական բանիդ... ա. 142ա Մեղեդի Կուսանացն – Կոյսք իմաստութեամբ զլապ­տերս հոգոց լուցեալք... բ. 142ա Յորդորակն է – Ի կենդանարար փատըն [ծա]ղկեալ...

73. 142ա-4ա Տօնից ամենայն մարտիրոսաց («ՏԵԱՌՆ») – Տունայ առաւել տարմըք բարձրացեալ... ա. 143բ-4ա Տաղ ի տէր Ներսէսէ – Արեգակն արդար ըզհուր սիրու ծագեալ...

74. 144ա-5բ Կանովն համօրէն մարտիրոսաց («ԽԱ[Չ]ԱՏՈՒՐ») – Խոնարհեալ Բանին Աստուծոյ դուք բանաւորք գառինք հրազինեալք... ա. 145աբ [Տաղ] – Ճըշմարիտ վըկայք աստուածորդոյն եղեալք...

75. 145բ Կանովն ձեռնադրութիւն եկեղեցոյ ///:

Ծնթ. Ձեռագիրս չի օգտագործվել հետեւեալ գրքերում՝ Մխի­թար Այրիվանեցի Գանձեր եւ Տաղեր, աշխատ. Է. Յարու­թիւնեանի, Երեւան 2005, «Գրիգոր Ծերենց Խլաթեցի» աշխա­տասիր. Ա. Մաթեւոսեանի, Ս. Մարաբեանի, Երեւան 2000, նաեւ՝ Մատենագիրք Հայոց, հատոր ԺԳ., ԺԴ., Գանձարան, Անթիլիաս-Լիբանան 2006:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

61աՅիշեցէ՛ք զտէր Հայրապետ կրօնաւորըս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

26ա(1695 թ., նոտրգիր) Մուշեղի որդի Սումբա­թին, որ էլաւ ի մօրէն թվին 1144 (1695):

Ծնթ. Թուերը արաբական գծագրութեամբ են, առաջին երկուսը դժուարընթեռնելի են:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝16ա Ցուցանելով այլքս բազմելի սուրբն մին առ երկու: 20ա Մուշեղի որդ Սումբաթ, 23ա՝ «Մուշեղի որդ», 61բ՝ «Ա՝ 3, աբ», 64բ՝ «ա, բ, գ, դ», 56բ՝ «/// էատսաս փառաց», 79բ՝ «Ի յերրորդումն երե­ւեցաւ առ Քրիստոսի Սէթեկ քահանայի», 139ա՝ «առաջ­­նաճաշակին գոյն է», 142բ՝ «ՌԶԿԲ., դ, կ, ե, ջ, դուր դատուր սարսուր ատ ջառելայ տուր մոջ ա, զ, հ, յ, ս, ձ Քրիստոս, մ, պ., դ, ա կոծի, Բ. արմաւենի Գ. կիպարի, Դ. ձիթենի տրենտկե»:

2928

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԵՐԻՑ ՄԱՆԿԱՆՑ ՎԱՆՔ (ՅԵՐԿԻՐՆ ՋԱՐԱԲԵՐԹ)

ՌԺԴ. – 1565

ԳՐԻՉ՝ Աթանէս աբեղայ.: ՍՏԱՑՈՂ՝ Ըռստամ եւ եղբայրը՝ Քա­րիմ­շահ:

ԹԵՐԹ՝ 230, չգրուած՝ 1ա-7ա, 69ա, 108բ-9ա, 227բ-30բ: ՊՐԱԿ՝ 4+Ա-ԺԹx12 (Ա 13, ԺԹ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ (1, 4, 230, մագա­ղաթ): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27,5x18: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (19.5x13.5) սահմնագծուած կարմիր թանաքով: ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 84ա): ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի՝ դռնակով, Ա. փեղկին եզերազարդ շրջանակ, մէջը պատուանդանով խաչ: Ամբողջ պատկերը ծածկուած է եղել կոստղերով, Բ. փեղկին զարդաշրջանակի մէջ մէծ ծաղկազարդ, դռնակի վրայ ուղղան­կիւն զարդ: Միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կանաչ մետաքս, դռնակինը՝ դրոշմազարդ մետաքս, լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 84ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ Մատթէոս՝ 7բ, Մարկոս՝ 69բ, Ղուկաս՝ 109բ, Պրոխորոն եւ Յովհաննէս՝ 175բ: Կիսախորան՝ 8, 70ա, 110ա, 176ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, կենդանական, թռչուն, եկեղեցի, Յովհաննես Մկրտչի գլուխը՝ 81բ, խաչ, Գաբ­րիէլ հրեշտակապետ՝ 111բ: Զարդագիր՝ մարդագիր, թռչնա­գիր, հանգուցագիր, կենդանագիր: Գոյներ՝ կապոյտ, կարմիր, վարդագոյն, կանաչ, դեղին:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, մէջքի կաշին ճաքճքած, ստորին մասը պատռուած, նոր կաշիով լրացուած, տեղ-տեղ խոնաւութեան, բորբոսի հետքեր, ցեցի անցքեր, ներ­կե­րը խամրած, լուծուած եւ խառնուած, Գամերն ու կապիչները Ի. դարի: Խոնաւութեան հետեւանքով որոշ թերթերի (24, 25,) առան­ձին հատուածներ թափուած, որոնք 18րդ դարում կարկա­տուել են, եւ պակասող գրերը ի նորոյ գրուել: Թ. 230ին բնական անցք:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 8ա-68բ Աւետարան Մատթէոսի:

2. 70ա-108ա Աւետարան Մարկոսի:

3. 110ա-175ա Աւետարան Ղուկասու:

4. 176ա-223բ Աւետարան Յովհաննու

Ստորին, աջ եւ ահեակ լուսանցում՝ տեղ-տեղ խա­զագրուած եւ զանազան նշումներ, 82ա (կարմրագիր) «Պաշտաման այս փոխս կարդայ. ԲԿ ԴԿ», 93բ «Այս Գ. փոխս, գիր գրէն տղաի համար, մինչ այն որ ասէ. Եւ ընդ ելանէլ», 111ա «Եւ գինի եւ իւղ մի՛ արբցէ» եւ այլն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

7բ(ստ. լս.) Խորանս դէնացել էր, յիրաց կպել, ես չէի իմացել. թողութիւն արէք:

54ա(ստ. լս.) Այսօր բուն բարեկենդանի շաբաթ է. Լուսին Բ., Մարտի Գ., Քաղոց Դ.:

120ա(ստ. լս.) Ի նոր կիւրակի. առաւաւտուն կար­դեայ եւ զմեղաւորս յիշեա, աղաչեմ:

223բ-6ա Յիշատակարան սուրբ Աւետար[անա]իս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի – Փառք անսկզբանն եւ զսկիզբն ամենայնի, անեղ եւ գոյա­ցուցիչն բնաւից, անվախճան եւ անսահման էացուցչին, երիցս միակի, եզակի եւ միում աստուածութեանն հան­ցուք աւրհնու­թիւն եւ փառս Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ: Գիրք տէ­րունական Աւետարանի Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի աւետարանեալ ի չորից աւետարանչաց ըստ պա­տուոյ քառագծեան անուան Հայր, Որդի եւ Հոգի Սուրբ ի քառակերպ նստեալ յաթո|224ա|ռ ի քառաթեւ ան­մարմնոցն գովեալ քառագիր եւ Ադամ անուանեալ եւ Ադին եւ Եդեմ, յորմէ եւ աղբեւրն քառակի բաժա­նեալ վտակաւք եւ զքառակուսական աշխարհս արբուցեալ եւ զգոյացեալս ի քառից տարերց, ըստ քառակի տար­բերութեան մերոյ եւ քառահոլով եղենակաւք տարոյ շրջագայութեան բոլորեալ: Քառաթիւ եւ Մովսեսեան գիրք եդեալ ի տապանակին, քանզի երկրորդումն աւրի­նաց յետ ԼԸ. (38) ամի գրեցաւ եւ ի կողմանէ տա­պանակին եդաւ եւ ոչ ի տապանակին: Զմեծի մարգա­րէի Եզեկիէլի եւ զհրաշից տեսողին զտեսիլ ասեմ, քանզի տեսանէր զհիւսիս ու քառադէմ կենդանիս. զուարակ եւ մարդ, առիւծ եւ արծուի, ի քառահոլով անիւս քառալծեալ գերի վերոյն ունելով զահեղ եւ զսուրբ անունն: Եւ նշանակէ մարդն զՄաթէոս, ի մարդոյ <մարդոյ> սկսեալ: Իսկ Մարկոս զառիւծն, որ լինել ասէ ընդ գազանս յետ մկրտութեանն: Իսկ Ղու­կաս զուարական յաղագս զենման պատարագին |224բ| զուարակին յաղագս անառակ որդոյն: Իսկ Յո­հան­նէս զառիւծն բարձրաթռիչ եւ ի բարձանց սլացեալ եւ ի վերին խորոցն սկսեալ զանսկզբանն զանըսկիզբն ծնունդ բանին ի Հաւրէ:

Արդ, որպէս զուգակերպ երեւեցան աւետարանչացն թիւ ըստ խորհրդոցն քառադէմ կենդանեացն, պարտ է եւ զքառակի բաժանեալ աղբեւրն նմանեցուցանել: Արդ, Փիսոն, Գիհոն, Տիրգրիս, Եփրատես: Եւ նշա­նակէ Փիսոն զՄաթէոս յարեւելից յարեւմուտս ընթա­ցեալ ընդ հարաւ, իսկ Գեհոն զՄարկոս անդէն եւ անդ յԵթովպիա իջեալ եւ յԵգիպտոս այսպէս եւ Մարկոս սկիզբն առնելով աւետարանութեան իւրոյ ի մկրտու­թենէն Քրիստոսի: Իսկ Տիրգրիս զՂուկաս ընդ հարաւոյ յարեւելս եւ յանդիման Ասորեստանի, ուղիղ ընդ յարե­ւելս ձգեալ, այսպէս եւ Ղուկաս յաւետեացն սկիզբն առնելով աւետարանութեան իւրոյ ուղիղ կարգելով զազգաբանութիւնն մինչեւ յԱդամ եւ յԱստուած ի ճշմարիտն յարեւելս: |225ա| Իսկ Եփրատես զՅո­հաննէս նշանակելով, զի անտեղի ասի այսպէս եւ Յոհաննէս սկիզբն արար ճառել զանտեղի եւ զանուր եւ զաներբ եւ զանսկիզբն աստուածութեանն եւ արագեալ յարեւմուտս յանսկիզբն ծնընդենէն ի մարմնական ծնունդ Բանին, թէ Բանն մարմին եղեւ:

Արդ, բարոյ ամենայն ոք ցանկայ, ոմանք մասանց եւ այլք բոլորին աստուածայնոյն աստուածասէրքն եւ գերագունին բարեբարուքն: Արդ որք բաց եւ յատուկ զաչս մտացն եւ լուսատեսակ զհոգոյն տեսարանս գանձեն անձանց իւրեանց անճողոպտելի շահս, որ միշտ ունի զկայ ընդ Աստուծոյ եւ ոչ ական հատանի ի վնասակար գողոց: Արդ, տեսեալ եւ իմացեալ զսորայ անճառելի աւետիքն, եւ զահագին սպառնալիքն, եւ զամենեցուն փրկագործութեան խորհուրդ, աստուա­ծա­սէր եւ իմաստուն միակէցն՝ ըՌստամ, որ Բ. անգամ գնացեալ է յԵրուսաղէմ, երկրպագութիւն աստուածըն­կալ գերեզմանին եւ սուրբ տնաւրինականացն՝ կամակ­ցութեամբ հարազատ եղբաւր |225բ| իւրում՝ Քարիմ­շին, որ եւ նա եւս ոչ ունէր զաւակ մարմնաւոր: Այլ ստա­ցան զանառիկ մեծութիւնս, եւ զփարթամ հարստու­թիւնս, եւ զուրախութիւնս մանկանց եկեղե­ցոյ՝ զտէրունեան աւետաբեր սուրբ Աւետարանս Քրիս­տոսի Աստուծոյ՝ յիշատակ բարի հոգոց իւրեանց եւ ծնողաց նոցա՝ հաւրն (այլ ձեռքով 17 տող ընդ­մի­ջարկուած՝ «իմ՝ Հիւդուշին եւ մաւրն իմոյ՝ Գուլփաշին, եւ եղբայրն իմ՝ Մուրադին, որ փոխեցաւ առ Քրիստոս, եւ քվերն իմ՝ Ուստիանայ, եւ Համանին, Խաթունին, եւ մեծ պապան իմ՝ Բէկփաշին, եւ հաւրեղ[բ]երն իմ՝ Մրհապին, որ առաջնորդ էր տեղուս Աղազար էրէցիս՝ ի գեղս, որ կոչի Ճարտար ՀՐ Ռ///Գ. եւ հարսնին իմոյ՝ Խուտուին, որ աշխատաւոր»): Եւ ես՝ յետին յոչինչս ի կրաւնաւորաց, եւ անպիտանս ի գրչաց՝ Աթանէս մե­ղապարտ գրիչս ըստ իմում (մեկ բառ՝ քերուած) տկար անձամբս յանձն առի եւ յաջողութեամբն Աստուծոյ գծագրեցի զսուրբ Աւետարանս՝ ի դառն եւ ի վշտաշատ ժամանակիս, ի թուականութեանն հայոց ՌԺԴ. (1565), ի մարդեղութենէն Քրիստոսի ՌՇԿԵ. (1565) եւ սրբոյն |226ա| Գրիգորէ Հայոց Լուսաւորչէն ՌՄԾԷ. (1565) յայսմ ամի գրեցաւ սուրբ Աւետարանս՝ ի յերկիրս Ջարաբերթ, ընդ հովանեաւ Երից Մանկանց սուրբ վկայիցս, եւ Սուրբ Կարապետիս, եւ Եղիշէի՝ սուրբ առաքելոյն, ի հայրապետութեանն տեառն Գրիգորիսի կաթողիկոսին Աղվանից: Որք վայելէք զաստուածա­բան սուրբ Աւետարանս, աղաչեմ զձեզ՝ ուղիղ սրտով եւ լի բերանով Աստուած ողորմի ասացեք Աթանէս անար­ժան աբեղայիս եւ ծնողաց իմոց՝ Վրդանէս քահանային եւ Գուլպահարին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց: Եւ Քրիստոս Աստուած, որ առատ է ի տուրս բարեաց, ձեզ եւ մեզ տացէ զիւր առատ ողորմութիւն եւ զերկնից արքայութիւն, ամէն: Այլ եւ յիշեցէ՛ք ի Քրիս­տոս զուսուցիչն իմ՝ զՂուկաս վարդապետն եւ զՅով­հան­նէս վարդապետն, եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք նոցա, եւ դուք ընկալցիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյն մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

 (1745) գրեցաւ:

2. 226ա(ԺԸ. դ. վերջ, բոլորգիր) Ես՝ Առըստամ մահտեսի, Աւետարանս տովի տէր Մկր[տ]իչին: Յիշէս զիս հանապազ: Ով պահէ զսուրբ Աւեդարանս հուրոյ կամ ի ջուրոյ, Աստուած իւր մեղացն ազադէ. ամէ[ն]: |226բ| Հայրն իմ՝ Զերհապին, եղբէրն՝ Մէր(հա՞)պէն, եղբէրն իմ՝ Ամիրին:

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «931/2928, ՌԺԴ. 1565, Մ[եսրոպ] եպ[իս­կոպոս]»:

2929

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՉՀԹ. – 1330

ԳՐԻՉ՝ Ստեփանոս երէց: ԾԱՂԿՈՂ՝ Կիրակոս սարկաւագ: ՍՏԱՑՈՂ՝ պարոն Յովանէս:

ԹԵՐԹ՝ 321, չգրուած՝ 1ա: ՊՐԱԿ՝ 7+Ա-ԻԶx12 (Գ 10, Ա, Ը, ԺԴ ԻԵ 11, Դ, ԺԱ, ԺԲ, ԻԶ 14): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x23: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (22x15. սահմանագծուած ճնշագծերով): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 90ա): ՏՈՂ՝ 20: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով շագա­նա­կագոյն կաշի դրոշմազարդ շականակագոյն կաշի, Ա. փեղկի մէջտեղում Մատենադարանի շէնքի պատկերով դրոշմուածք, մի­ջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ մետաքս (Ի. դար): ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 4+3 (Ա-Դ+Զ-Ը), սպիտակ չգրուած թուղթ. լուսանցակողերը՝ մուգ կարմիր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 90ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ Աւետումն՝ 5բ, Ծնունդ. Երկրպագու­թիւն մոգուց եւ հովուաց՝ 6ա, Մկրտութիւն, Ընծայումն ի տաճար՝ 6բ, Այլակերպութիւն՝ 7ա, Բժշկումն անդամալուծին, Բժշկումն դիւ­ա­հարին, Յարութիւն Ղազարու՝ 7բ: Մարկոս՝ 97բ, Ղուկաս՝ 153բ, Պրոխորոն եւ Յովհաննէս՝ 249բ (աւետարանիչների ձեռքին պատկերուած իրենց գրքերը, վրան գրուած սկզբնատառերով): Խորան՝ 1բ-5ա: Կիսախորան՝ 98ա, 154ա, 250ա: Լուսան­ցազարդ՝ բուսական, կենդանական, յուշկապարիկ, եկեղեցի, թռչուն, խաչ, վարդեակ: Զարդագիր՝ կենդանագիր, հանգու­ցա­գիր, թռչնագիր, 125բ՝ մտացածին կենդանի (իշառիւծ): Գոյ­ներ՝ վարդագոյն, կարմիր, կապոյտ, մանուշակագոյն, դեղին, կանաչ, սեւ:

Տե՛ս Հրավարդ Յակոբեան, Հայկական մանրանկարչու­թիւն. Վասպուրական, Երեւան, 1978, էջ 242-3:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – 1 (Ե) Յովհան Ոսկեբերան, Մեկ­նու­թիւն Մատթէի: Ժ.-ԺԱ. դդ.: 1 (Ա), սկզբից, ընդերկայնակի (մեկ սեան կեսը) եւ ընդլայնակի (մեկ-երկու տող) եզրահա­տուած: մագաղաթ, երկսիւն (27x17), ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Եբ), տող՝ 21: Կարդալ՝ Աբ, Ա

Новый рисунок

Նմուշ Եբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. 1961 թ. նորոգուած եւ վերակազմուած, թերթեզերքը ամրացրած, ընկած մասերը լրացուած, հին կազմից պահպանուած միայն Բ. փեղկի երեսի կաշին, կազմի մնացեալ մասերը նոր. խոնավութեան, բորբոսի, աղտոտուածութեան հետ­քեր, պհպ. Ե., 1-5 304-319 ցեցի անցքեր, թերթերը՝ եզրա­հա­տուած, տեղ-տեղ նորոգուած թղթով, Պատառիկ-պահպանակի մէջտեղի կաշին կծկուած, ստ. լս. սեւացած, թ. 95, 100, 108, 139, 169, 204, 232, 294 արտ. լս. կարուած էջանիշ կանաչ թելեր, Լու­սանցակողերը գունաթափուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1բ Թուղթ Եւսեբեայ:

2. 2ա-5ա Համաբարբառ (նաեւ՝ լուսանցային 1-5 տող):

3. 8ա-96բ Աւետարան Մատթէոսի (տիտղոսա­թերթ՝ թափուած. «///Յովրամ ծնաւ զՈզիա»

4. 97աՆախադրութիւն: 98ա-152բ: Աւետարան Մարկոսի:

5. 153ա Նախադրութիւն: 154ա-248բ Աւետարան Ղուկասու:

6. 249ա Նախադրութիւն: 250ա-319բ Աւետարան Յովհաննու: (218բ-9բ՝ Իրք կնոջն շնացելոյ – Գնացին իւրաքանչիւր ոք ի տեղի իւր... ե՛րթ՝ յայսմ հետէ՝ մի՛ մեղանչեր):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

3ա Ո՛վ Տէր, յիշեա՛ զայս եղկելիս,

ԶՍտեփանոս գրիչ ողորմելիս,

Ի ցանկ խորանացս ճշգրտել բազում վաստակողիս,

Ջնջեա՛յ զհոգոյ իմոյ պարտիս,

Յորժամ հայրական փառաւք բազմիս,

Եւ արդարոցն երեւեսցիս,

Ողորմութեամբ քո գթացիս,

Ապիկար ոգոյ տառապելիս,

Եւ ծնողացն իմոց եւ յիշողացն ողորմեսցիս:

3ա զԿիրակոս ծաղկողս՝ զսուտանուն սարկաւաք, աղաչեմք յիշեսջիք ի յողորմածն Աստուած, եւ զվար­պետն իմ զԹումա քահանա աղաչեմ յիշել ի Տէր, եւ Աստուած յիշողացն ողորմի. ամէն: Արդ, խոշո­րութիւն թանաքիս մի՛ մեղադրեք, զի կար մեր այս էր:

97ա Զստացող սուրբ Ա[ւե]տարանիս՝ զբարեպաշտ եւ զաստուածասէր պարոն Յովանէս եւ զկենակիցն իւր՝ զՈւստիան, որ ստացան զսա ի հալալ արդեանց՝ յիշատակ հոգւոց իւրեանց, յիշեսջիք ի Քրիստոս: Նայ եւ զմեղապարտ գրող Ստեփանոս եւ զծնողս իմ յի­շեսջիք ի Քրիստոս, եւ յիշողքն յիշե[ա]լ լիցին: Եւ զԿի­րակոս ծաղկողս, աղաչեմք, յիշման արժանի արարէ՛ք, եւ Աստուած զձեզ յիշէ ի յիւր յարքա[յ]ութիւնն. ամէն. եղիցի, եղիցի (նման՝ 152բ, 248բ-9ա):

244ա Յորժամ կիրակէ առաջի կողմ եւ վառ լինի, Եղաբերից զայս կարդա՛ եւ զեղկելիս յիշեա՛:

319բ Փա՜ռք եզակի անճ[ա]ռելոյ եռահիւսակ դաւանութեանն, համագաղափար զուգակշիռ, վսեմա­գոյ, ինքնաքգոյ, անեղի եւ մշտնջենաւորի էութեան. նոյնութիւն, ինքնութիւն, միութիւն, հրաշալի երիս անձնաւորութեան եւ մի աստուածութեան, հրաշահո­սան եւ հիացուցանող զաւրութեան, փառս վերառաքեմ ի ներկայս եւ առ յապայն, յասդիս եւ յապառնիս, յայժմուս եւ ի հանդերձեալսն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: |320ա| Որք աստուածային սիրոյն փափագեալ հետեւին միշտ եւ միշտ եւ հանապազս յաւրէնս Տեառն ի տուէ եւ ի գիշերի. բարեսէր եւ իմաստուն պարոն Յովանէս եւ բարեպաշտ կենակիցն իւր՝ Յուստեան մեծաւ տենչմամբ բորբոքէին ի սէր աստուածային գանձուցն, ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցոյ եւ ի վայելումն մանկանց առագաստի, եւ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ՝ Յովանիսի եւ Յուստիանի, եւ ծնողաց իւրեանց եւ ամենայն ազգականաց իւրեանց: Եւ ես՝ յոգնամեղս եւ փցունս ի գրչաց Ստեփանոս մեղապարտ երէցս, տեսեալ զփափագ եւ զսէր սոցա, յանձն առեալ ըստ իմում կարի, յանգ հանեալ կատարեցի շնորհաւք եւ ողորմութեամբն Աստուծոյ, յամի ՉՀԹ. (1330)՝ ի թուա­բերութեանս Հայկազեան սեռի: Արդ, աղաչեմ զամե­նեսեան սիրովն Աստուծոյ, զընթերցողսդ եւ զլսաւղսդ՝ յիշել ի Քրիստոս զստացողս սուրբ Աւետարանիս՝ զՅո­վա­նէս եւ զկենակիցն իւր՝ զՈւստիան, որ եւ ստացան զսա՝ |320բ| յ[ի]շատակ բարի, անջնջելի՝ ի հալալ արդեանց, ի մխիթարութիւն անձին եւ ի յոյս փրկու­թեան յապագայի, զոր Տէր Աստուած զցաւղ ողորմու­թեան ցաւղեսցէ յոսկերս նոցա: Եւս առաւել ի ժամ սոսկալի պատարագին ցաւղեսցէ ի հոգի Յովանիսի եւ Յուստիանի, զի արժանասցին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ հանգչել ի գոգն Աբրահամու: Ընդ որս ողոր­մածն Աստուած, աւրհնեալն յամենայն ազանց, ողորմեսցի ամենեցուն առ հասարակ՝ կենդանեաց եւ [մ]եռելոց, մերոց եւ աւտարաց, կրկին կենաւք եւ երկու աշխարհաւք: Եւ արդ, ես՝ Ստեփանոս մեղա­պարտ գծողս, աղաչեմ յիշել եւ զծնողն իմ՝ զՊետրոս քահանայ, եւ զմայրն իմ՝ զՋաւհար, եւ զամենայն ազգակիցսն իմ յիշել ի Քրիստոս՝ յոյսն ամենեցուն, եւ յիշողքդ յիշեալ լիջիք, եւ ինքն եղիցի աւրհնեալ, գովեալ եւ փառաւորեալ յամենայն արարածոց՝ յիմանալեացն եւ սգալեացս, եւ ամենայն գոյից. ամէն:

Տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 229:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 321ա (ԺԴ. դ., բոլորգիր) Եւ արդ, աղաչեմք զամե­նեսեան, որք հանդիպիք այս սուրբ Աւետարա­ն[իս], յիշեցէ՛ք ի սուրբ եւ յերկնագնաց յաղաւթս ձեր զվե[րջ]ին ստացող սորա՝ զՍտեփանոս, որ ստացաւ զսա ի հալալ եւ յարդար վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ զաւակի իւրոյ՝ Յովանիսի՝ հանգու­ցելոյն առ Քրիստոս, եւ ծնաւղաց իւրոց՝ Գուռջիբէկի եւ Շամշախաթունի, եւ կենակցին իւրոյ՝ Եղիսաբեթի, եւ եղբարցն, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց՝ կենդա­նեաց եւ հանգուցելոց: Յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք, եւ ինքն Քրիստոս Աստուած յիշողացդ եւ յիշեցելոցս առ հասարակ ողորմեսցի, եւ նմա փա՛ռք յաւիտեանս:

2. 321ա (ԺԵ. դ., բոլորգիր) Զստացող սուրբ Աւե­տարանիս՝ զբարէմիտ տանուտէրքն՝ զԱզբէկն եւ զԷլ­բէկն, եւ զծնաւղս նոցին՝ զԽաչատուրն եւ զՏիրացն, եւ զնոցին կողակիցսն՝ զԱլթունխաթունն եւ զԳաւ­հար­մէլիքն, եւ զորդիսն նոցին՝ զՄարտիրոսն եւ զԱմիր­մուլքն, եւ զԽաչատուրն, եւ զԿարապետն, եւ զԽալիֆէն, եւ զփոխեցեալքն առ Քրիստոս՝ զՄխի­թարն եւ զՍտեփանոս[ն], զքըւէրս նոցին՝ զԽնոձէն եւ զԲաղդատն, եւ զնոցին կոխակիցսն՝ զԱրուսխաթուն եւ զԽաթունշէն |321բ|, զՇաքարն եւ զԴոնիէն եւ զԽաթլումէլէքն, եւ զաւակս նոցին՝ զԱտոմն, զդեռա­­բոյս ծաղկեալ զաւակն իւրեանց, եւ զՀռիփսիմէն, եւ զՇահըստանն, եւ զՓաշէն, եւ զՍուլտանն, զԳաւհարն եւ զՂամարն, եւ զքեւերորդիս նոցին՝ զՍիմէոնն եւ զՍիոն, զՍուլտանխաթունն եւ զՀիւրիփաշէն, եւ զամե­նայն արեան մերձաւորսն՝ զկենդանիս եւ զհան­գուցեալսն ի Քրիստոս առհասարակ, ամէն. եղիցի, եղի­ցի: Արդ, աղաչեմք զամ[նե]սեան, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք ի սուրբ [ա]ղաւթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս՝ զԷլբէկն եւ զՄարտիրոսն, որ ստացան զսայ ի հալա[լ] ար­դեանց իւրեանց եւ ծնաւղաց իւրեա[նց] եւ եդին զսայ ի դուռ[ն] Սուրբ Ստեփաննոսին, ի ձեռս սրբասէր կրօնաւորին Ստեփանոսի՝ անջինջ յիշատակ իւրեանց եւ ծնօղաց իւրեանց: Եւ Քրիստոս, որ առատն է ի տուրս բարեացն, ձեզ՝ յիշողացդ եւ մեզ՝ յիշեցելոցս ողորմեսցի. ամէն. եղիցի. եւ զիս՝ զամենամեղ գրիչս զՍտեփանոս կրաւնաւոր եւ զիմ ծնաւղսն, ամէն եղի­ցի. եւ զբարէպաշտ մախդասիքն՝ զՍտեփանոս կրաւ­նա­ւոր եւ զԱյմե[լիքն], զհոգեւոր հայր եւ զմայր նոցա. ամէն:

3. 320բ (ԺԶ. դ., անարուեստ բոլորգիր) Յիշատակ տէր Յակոբին եւ որդուն իւր՝ Ովանեսին, տէր Տիրա­ցոյին՝ Յոսովին, Շաքարին եւ իւր թոռին՝ տէր Յա­կոբին, Աբելին, Բարսեղեն, սարկաւագ Շաքարին եւ իւր արեան մերձաւուրացն բարի յիշատակ. վոր [կ]ար­դան, Աստուած ողորմի ասէ[ն]: Թվին /// (ցեցա­կեր):

4. 320բ (ԺԶ. դ., անարուեստ բոլորգիր) Եւ զվերջին ստացող սորայ՝ Ովանէսն, եւ իւր որդին՝ Միր­զայ­ղու­լին, եւ իւր դուստրն՝ Խունզայան, Ասըլ, որ ըստացօ ի հալալ ինչից իմոց, տվի ի դուռն Սուրբ Քրիստայ­փորին. ով որ գողանայ կամ ծախի, մասն Յուդայի առցի. Ջանսոլթան:

5. 321ա (ԺԸ. դ., նոտրգիր) Այն աւրնեւաւր Շա­քարն արյենեն առանց Խանզադին չլնի ի ավալ ժամեն, Խանզադին բաժին չլնի:

2930

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԽՈՐԴԵԱՆՑ ԱՆԱՊԱՏ

ՉԿԴ. – 1315

ԳՐԻՉ՝ Թոմա քահանայ: ԾԱՂԿՈՂ՝ Մարգարէ: ՍՏԱՑՈՂ՝ Սար­գիս վարդապետ:

ԹԵՐԹ՝ 246, չգրուած՝ 1ա-3բ, 122բ, 245ա, 246բ. գրչի էջա­կալում՝ 17ա-221ա, որ է՝ Ա-ՆՂԲ: ՊՐԱԿ՝ 1-21x12 (1, 14, 17, 19՝ 16, 6, 9՝ 14, 15՝ 11, 12, 16՝ 10, 8, 10՝ 9, 18՝ 8, 21՝ 7, 20՝ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31x24: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (29x16.8): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 39ա): ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄԸ՝ ճնշագծերով դրոշմա­զարդ շագանակագոյն կաշի դռնակով, Ա. փեղկը կոստղապատ (212), ականակուռ (կանաչ, կարմիր ապակէ եւ կիսաթան­կարժեք քարեր), արծաթէ 5 խաչ, Բ. փեղկի՝ կենտրոնում արծաթէ խաչ, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ սպիտակ կտաւ, դռնակինը՝ շերտազարդ կտաւ, լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 39ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ՝ Ծնունդ՝ երկրպագութիւն մանկան (Թագաւորքն, հովիւքն, Յովսեփ, ծնունդն, աստղն)՝ 4բ, թաղումն Քրիստոսի «Նիկոդիմոս որ ընդ առաւ, Քրիստոս ի գերեզմանի, Յովսէփ» 5բ, Այլակերպութիւն «Մուսէս, Քրիստոս, եւ Եղիայ, Պետ­րոս, Յակոբոս, Յոհանէս, դա է որդի իմ սիր»՝ 6բ, Ոտնլուայ «առաքեալքն, Պետրոս, Քրիստոս, հրեշտակ»՝ 7բ, Յարութիւն «իւղա­բերքն, հրեշտակն, որ զյարութիւնն գոչէր, Քրիստոս յա­րեաւ»՝ 8բ, Ընծայումն ի տաճարի «տաճարն, Յովսէփ, Աս­տուածածինն, Սիմէոն»՝ 9բ, Մուտք յԵրուսաղէմ «արմաւէնիք»՝ 10բ, Խաչելութիւն «արեգակն, լուսին, սայ է թագաւորն Երու­սա­ղէմի»՝ 11բ, Մկրտութիւն «աջն, հրեշտակքն, Հոգին Սուրբ Յո­վան­նէս»՝ 12բ, Համբարձումն «համբարձումն, երկոյ տասան առա­քեալքն»՝ 13ա, 14ա՝ (նկարափորձ), Հոգեգալուստ՝ 13բ, Աւետումն՝ 14բ, Յարութիւն Ղազարու «աշակերտքն, Քրիստոս, Մարիամ, Մարթայ, Ղազար ու գերեզմանն»՝ 15ա, Զոհաբերու­թիւն Իսահակայ «խոյն կախ, զԻսահակ սեղանն, Աբրահամ, Գաբրիէլ, հայրական աջն, ծառայքն, էշնն»՝ 15բ, Կոտորումն մանկանց «Հերոդէ, դահիճքն, Բեթխահեմի մանկունքն, Հռա­քուել»՝ 16ա, Մատթէոս՝ 16բ, Մարկոս եւ գրիչ Թոմա՝ 80բ, ոմն մի մեծատուն՝ 104ա, Յովսեփ Արիմաթացի՝ 120բ (դէմքը՝ 187բ), Ղու­կաս՝ 122ա, Յոհաննէս եւ ստացող Սարգիս վարդապետ՝ 191բ: Խորան՝ 4ա, 5ա, 6ա, 7ա, 8ա, 9ա, 10ա, 11ա, 12ա: Լու­սանցազարդ՝ բուսական, կենդանական, յուշկապարիկ, թռչուն, երկգլխանի արծիւ, տաճար, խաչ: Գոյներ՝ կարմիր, դե­­ղին, մուգ կանաչ, կապոյտ, բաց շագանակագոյն, վարդա­գոյն, մանուշակագոյն:

Տե՛ս Ա. Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ. մատենագի­տու­թիւն, Թ-ԺԹ. դդ. Գահիրէ, 1998, էջ 368:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Ի. դ. նորոգուած, փեղկերին ցեցի անց­քեր, Բ. փեղկի կաշին տեղ-տեղ պոկուած ու քերծուած. թերթերը եզրահատուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 4ա, 9ա Թուղթ Եւսեբեայ:

2. 5ա, 6ա, 7ա, 8ա, 10ա, 11ա, 12ա՝ Համաբարբառ (նաեւ՝ լուսանցային. 3-5 տող):

3. 17ա-80ա Աւետարան Մատթէոսի: 80ա Թելա­դրու­թիւն. «Մաթոս համբարձման յետ Է. տարով յետ գրեց զիւր գզուխտս» (այսչափ):

4. 81ա-121բ Աւետարան Մարկոսի: 121բ Թելա­դրու­թիւն. «Ե. ե[տ]ասան ամի ետեւ Մարկոս զիւրն գրեց ի Պետրոսի բերանէն» (այսչափ):

5. 123ա-190՝ Աւետարան Ղուկասու: 190բ Թելա­դրութիւն. «Ի. ամյեա Ղաւկաս զիւրն գր[եաց](այս­չափ):

6. 192ա-242բ Աւետարան Յովհաննու:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

6բ [Ա]ռաքելոցս բարեխաւսութեամբ Աստուած թող///ու (մէկ կամ աւելի բառ՝ թափուած, պատռուած) [ե]ւ զՊոռկանին (՞) մեղքն ու զի[ւ]ր ծնաւղա[ց]ն. ամէն:

7բ Ով կարդայք՝ զՄարգարէ յիշեք ի Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ. ամեն:

9բ Որպէս արձակեաց միածինն զՍիմեւոն ծերն ի կապանաց, բարեխաւսութեամբ ծերոյն արձակէ Տէր Աստուած զՍարգիս ի մեղաց, եւ զամուսինն իւր՝ Նաւ­թա­խաթունն, ամէն:

10բ (ստ. լս.) Սուրբ գալստեմս բարեխաւսութեամբ ողորմի Պատրոնին (՞) ու /// (կտրած):

11բ Յովհաննէս եւ Ելմիկ ծառայք Աստուծոյ եւ երկրպագող խաչիս Քրիստոսի, յիշեա՛ Տէր Աստուած, քո ողորմութեամբդ, որպէս աւազակին ի խաչին եւ բա՛ց զդուռն դրախտին, ամեն:

80բ Զքոյր իմ՝ զԱնիկար՝ ով կարդայք, յիշէ՛ք ի Քրիստոս. ամէն:

121բ Մեղաց թողութիւն Սարգիս վարդապետին Ադամա. ամեն, Մարթաի, ամեն, յոգնամեղ ծրողիս. ով ընթեռնոյք՝ յիշէք ի Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ. ամեն: Զհոգեւոր հայրն մեր զՄելէք, Ասլան, Զաքէոս, զՄիրիանն, զԱմիրն, զհոգեւոր մայրն մեր՝ Խաթութի, զԴոլաթն, զքոյրն իմ՝ զՆաթելն: Յիշէ՛ք ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր մեր եւ զազգաինս նոցայ: Ընթեռնելոցտ փոքր է աշխատանք, բայց յուսողացս ակընկալութիւն մեծ է ի Քրիստոս Յիսուս: Լսողաց, ընթերցողաց մեղաց թողութիւն. ամեն:

174ա Վանիկն միաբանեցաւ Աւետարանիս. ո՜վ կարդայք, յիշէք ի Քրիստոս. ամեն:

242բ Փա՜ռք քեզ Եղովա, Սաբաւաւթ կոնիաքող եղովն Յիսուս Քրիստոս. ամեն: Շնորհիւն Աստուծոյ սկսա եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զսուրբ եւ զկենսաբեր Աւետարանս ի թուականութեանն Հաոց ՉԿԴ. (1315), յամսեանն յԱրեգ, ԺԲ. (12) յաւուր, երկուշաբաթի Ժ.երրորդ (10) ժամու, հայրապետու­թեանն տէր Յովաննէս Աւրպելի:

242բ Փա՜ռք Հաւրն երկնաւորի՝ առաքողի, եւ Քրիստոսի մարդասիրին եւ առաքեցելոյ մխիթարչին եւ յերկնից իջողին, եւ վերնատան մտաւղին, դարձել առ Հայր վերացողին, եւ ընդ յաջմէ Հաւր նստողին եւ զմեզ նորոգողին եւ առ Հայր զմեզ հաշետցողին: Փառք փրկո­ղին, անեղին եւ անմահին, եւ երկնաւոր թագաւո­րին, որ արժանի արար զանարժանութիւնս իմ՝ հասա­նել ի կատարումն աստուածահրաման Աւետարանիս, իսկ ես ճայրատ|243ա|ել եւ ըստ արտուղել իբրեւ զուլնագողս զիս յինքեանս խաբելով, ոչ սգամ վնա­սա­կար խառնուածոյն իբրեւ կապար անպիտան կոչեցեա եւ արտաքոյ պատուիրացն խոտան գտայ, ըստ մար­գարէին՝ թէպետ եւ ոսկի դուն ոք ուրէք ար­ծաթ եւ ոսկի եւ պղինձ եւ անագ ի միասին, զի մի՛ զքոց պակա­սու­թիւն եւ ի մաշումն ասացից, քանզի զանձնէ առաւել է ամբաստանութիւնս, յորմէ արտաքս անկա ոչ ըստ բնու­թեան, դուրութենն հաստատեսցիս եւ զաւրասցիս ի չնաշխարիկն լինելոյ, որ է սիր Աստուած: Եւ ես՝ գաւսացել ծառս, որ ոչ կերակրաւ յամենիցն ստեղ­ծողն, դարձել չորացաւ վայելչութեան տերեւ գեղոյ իմոյ ի ճանապարհին տան սգոյ, եւ դադրել զայս գիր մատենի իմոյ, թէպետ եւ ոչ է ցանկալի տեսողաց, այլ յաղագս փրկութեան հոգւոյ իմոյ եւ ծնողաց համար­ձա­կեցա ծրեալ զսա ի վարժումն մանկանց նոր Սիոնի եւ ի պայծառութիւն դասակարգութեան սրբոյ եկեղեցոյ, ընդ հովանեւ Սուրբ Գրիգորիս եւ Սուրբ Սարգիս զաւրավարիս: Արդ, ի սպառել ժամանակիս եւ ի նուա­զումն ամենայն վայլչութեանց աշխարհիս, ես՝ յետինս ի դասէ քահանական կարգէ Թոմա անուն, գրեցի զսայ (նոյն ձեռքով, բաց գոյնի թանաքով, լս-ում՝ «յանա­պատս Խորդեանց»): Այժմ, որք աւգտիք ի սմանէ, յիշեսջիք զծնողսն իմ եւ զսնուցիչն իմ զՍարգիս վար­դապետն, որ է ուսուցիչ իմ, եւ զծնողսն իմ՝ Վիրապշահ եւ Թագուի, եւ զհեղբայր Իզդատեր, եւ զամուսնին՝ Մանկուխաթուն, եւ զաւակս նոցա՝ Ստեփանոս եւ Մարտիրոս, եւ զփոքր հաւր|243բ|եղբայր իմ՝ զԴաւիթ եւ զԵղբայրիկ, զԳր[ի]գոր եւ զՄխիթարիչն, եւ զհայ­րա­պապ իմ՝ զԻքնատիոս, եւ հանիկ իմ՝ Մամքան, եւ Փախչան, եւ Զաքէոս, զմայրապապ իմ՝ զՄանուել, եւ զհանիկ իմ՝ Ասլանստի, եւ զքեռի իմ՝ Փանոս, եւ Սար­գիս, եւ զՈրդորն, զհաւրաքոյր իմ՝ Նազիկ եւ Դոլաթ, եւ Նազարեթ, եւ զԽաթուն, եւ զեղբայր իմ՝ Սիմեւոն, եւ զամուսին՝ Կոռճիխաթուն, եւ Մելքիսե­դեկ, եւ ամու­ս[ին] իւր՝ զԽերխաթուն, եւ Մանուէլ, եւ քոր իմ՝ Կատ­րամիտէ, եւ զՓաշեն, եւ Պատրոնիկէ, եւ Ամենաղէկ, եւ զմիաբան իմ՝ զՄլեհն, եւ զՊարոնշահն, եւ զամենայն ազգատոհմն մեր յիշէք միով Տէր ողորմաիւ, քանզի ձեզ փոքր է աշխատութիւնդ, եւ մեզ մեծ՝ յոյս առ Քրիստոս, զի աղաւթիւք ձեր արժանի եղիցուք գտանել զքաւու­թիւն եւ զողորմութիւն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերո, որք աւգտիք ի սմանէ կարդալով կամ աւրինակէք. Յիսուսի փա՜ռք յաւիտեանս. ամեն: Ողորմածն Տէր Յի­սուս աւրհնեալ է ամենայն արարածոց. ամեն: Յանուն Աստուծոյ այս մեր գիր է՝ Սարգիս վարդապետիս ու Թումաիս ու Սիմեւոնիս, որ տուաք մեր աւազանի որդոյ Շրուանշահի ու Քնարին տարեան երկու աւր պատարագ: Որչափ մեք կենդանի ենք, մեք կատա­րեանք, ով մեզ յետեաւ ծառաեա սուրբ Աւետարանիս, նոքա կատարեն: Կատարողքն յԱստուծոյ աւրհնին, կար­դացողքտ եւ լսողքտ խնդրեցէք զթողութիւն Շրուան­շահի (մեկ բառ քերած): Նոյնպէս եւ ձերն թողցի, եւ Քրիստոսի փա՜ռք յաւիտեանս. ամեն:

Տե՛ս ԺԴ. դ. յիշ-ք, էջ 117-8՝ այս յիշ-ի համառօտութիւնը եւ 7բ 174ա էջերի յիշ-ները:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 13բ (ԺԴ. դ., բոլորգիր) Սուրբ եւ միւսանկամ գալստեան բարէխաւսութեամբ, Քրիստոս Աստուած յիշէ զԹաթարբէկին հոգին եւ զամուսնոյ իւրո՝ զԽութ­լերին եւ զիւր ծնողաց, ամեն:

2. 15բ (ԺԴ. դդ. բոլորգիր) Նահապետին Աբրա­հա­մու բարեխաւսութեամբ Քրիստոս /// (եզրահատուած, այնուհետեւ՝ մէկ բառ անընթեռնելի) զծնողսն իւր. [ա]մէն:

3. 16ա (ԺԵ. դ. բոլորգիր) Հռաքուէլի բարէխաւսու­թեամբ զՄարթ /// (եզրահատուած):

4. 8բ(ԺԶ. դ., նոտրգիր) Պարոն Կախէին ու Թամարին, պարոնութենէ ու ողորմութենէ՝ մեք՝ Սար­գիսս ու Փիլիպոսս ու Էլեգեպատիս տանուտէրքս զէս գիր տվաք միայբանութեան համար ու կավայհանացն եւ հետին ջուրի Սուրբ Սարգիսն զենաղբինքն սուրբ Սարգսին տղայ Աւետարանին սաքութամին, իրիցայ­հող, կատարողքն աւրհնին յԱստուծոյ /// (եզրահա­տուած) ամսիս գրեցաւ:

5. 13ա (ԺԶ. դ., նոտրգիր) Եւ յամենէն սրբոց վկայ Աստուած ի մարդկան՝ ես՝ Դավիթս, Նետարար եւ Խոցայդեղս էլ, վկայ եմ. ես՝ Թուլիճս վկայ եմ, ես՝ Ամիրս էլ վկայ եմ՝ անշառ ու անաբգան (՞) տվաք: Ծառես Խութլու/// (երկու կամ երեք բառ ջնջուած) էլ վկայեմ, որ զգիրս գրեցի յԵգեպատեց էլ բեր[ա]նն:

6. 191ա (ԺԶ. դ., բոլորգիր) Տէր Աստուած, յորժամ զարքունական աթոռ դնես քաղցրութեամբ, յիշեա՛ զԿարապետին հոգին ու զՎախախին (՞) եւ զՄանի­շակին ի քո սուրբ յարքա[յ]ութիւնդ. ամեն:

7. 244ա (ԺԶ. դ., բոլորգիր) Փա՜ռք ամենայսուրբ Երրորդութեան՝ Հաւր եւ Որդոյ եւ Սուրբ Հոգոյն, աչն Աստուծոյ եւ հայրական լոյսն Արարչին Որդի եւ Բան եւ Սուրբ Հոգին ճշմարտութեան յամենայն ժամ լիցի պահայպան որդոց եւ թոռեանց ստացողի սուրբ Աւե­տա­րանիս՝ զԳրիգոր քահանայն, եւ զեղբայրն իւր՝ զՍարգիսն, եւ զորդիսն իւր՝ զՄխիթարիչ քահանա, եւ զՄէլքէսէթ քահանայն, եւ զԹումայ սարկաւագն, եւ զամենայն արեան մերձաւորս իւր յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս: Եւ արդ, ես՝ Գրիգոր քահանայս, ծառայս ծառայիցդ Աս­տուծոյ, որ հողացեալս եմ ի գերեզմանի, յերես ան­գեալ աղաչեմ զամենայն ընթերձող սուրբ Աւետա­րանիս, յիշեցէ՛ք յաղաւթս ձեր զԳրիգոր քահանայս եւ զկողակիցն իմ՝ Աֆրիմէլիքն, եւ զդուստր իմ՝ զԹագու­հին. զի որք ողորմի ասէք մի բերան, ողորմութիւն գտանէք ի Քրիստոսէ. ամէն, ամէն:

8. 244բ (1591՞ թ., բոլորգիր) Փա՜ռք ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հաւր եւ Որդոյդ եւ Սուրբ Հոգոյն /// այժմ ///: վերջին նորոգել տուաւղ սուրբ յԱւետարանիս զտէր Մէլիքսէթն: Ես՝ Մէլիքսէթ քահայնայս ըստացայ զսուրբ Աւետարանս եւ նորոգել տուի սա՝ յիշատ[ակ] ինձ եւ ծնաւղաց իմոց, հաւրն իմոյ՝ յՌըստակէս քա­հա­նայն եւ մօրն՝ Հայաթին, եւ կողակցին իմոյ՝ Ուլուխա­թունին, եւ ծաղկեալ որդոցն՝ Ա. Սարգ[ս]ին (՞), եւ կողակցին՝ Շամխաթունին, եւ որդոցն՝ Յոհան դեռա­բուս սարկաւագին, որ հանգուցեալ [է առ] Քրիստոս /// (2-3 բառ քերուած, անընթեռնելի) եւ կո­ղակցին յԱնթառանին, եւ միւս այլ որդոցն (1 բառ քերուած, անընթեռնելի) [եւ կողակ]ցին՝ Մրուաթին, եւ Թումին, եւ կողակցին՝ Մարգարիտին, եւ դստերն (2-3 տառ քերուած) /// Խոնթքարին (՞), Թուրանդին (՞), եւ յամե­նայն յարեան մերձաւորաց՝ կենդանեաց եւ հանգու­ցելոց. ամեն: Ով ոք ///(5-6 բառ քերուած, անընթեռ­նելի) [հանդիպ]իք սմայ կարդալով կամ /// /// յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր (2 բառ քե­րուած, անըն­թեռնելի) ի սմայ, [ամէն]. եւ Աստուած, որ առատն է ի տուրս (՞) բարեաց, ձեզ ողորմեսցի ի [միւսանգամ գալըստեանն] (5 տող քերուած, ընթեռնելի միայն հետեւեալ բառերը)՝ «լոյս /// լոյս եւ յաւիտեանս... Յո­հա­նէս եպիսկոպոսի ձե/// գիր[ս] /// Աստուած ողոր­մութիւնք մեզ /// ամ[են] /// [հայ]ոց [Ռ]Խ (՞) (1591):

9. 245բ (1773 թ., նոտրգիր) Փա՜ռք ամենայն սուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգուն Սուրբ այժմ է միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտէնից. ամէն: Զվերջին այս սուրբ զԱւէտարանս նորոգեցիմ ես՝ Բաշընջաղեցի Սի­մէօնի որդի, անարժան, մեղաւոր տիրացու Վ[ար]դա­նըս, թվին ՌՄԻԲ. (1773) ի յամսիեան սէբդէ[մբէ]րի Ի.ում(20), որ է յերկիրըն Շաքի եւ կիւղըն Ա///:

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «933/2930, ՉԿԳ. 1315, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2931

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՔ ԱԼԷՔՍԱՆԴՐ Բ. ԵՒ ՍԻՄԷՈՆ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱՑ

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԲ.-ՌՄԴ. – 1753-1755, ՌՄԺԲ.-ՌՄԺԶ. – 1763-1767

ԳՐԻՉ՝ Աղէքսանդր Բ. Բիւզանդացի՞ կթղ., (1բ-13բ, 170բ-7բ), Յօհաննէս դպիր, Իսահակ սարկաւագ Գեղամացի՝ 14ա-165բ:

ԹԵՐԹ՝ 179. չգրուած՝ 3ա, 4ա-6բ, 8բ-9բ, 10բ-1ա, 12ա-3ա, 34ա-65բ, 141բ, 166ա-170ա, 171ա-2ա, 173բ-7ա, 178ա-9բ: ՊՐԱԿ՝ 1-13x12 (12՝ 22: 3՝ 18: 6, 10՝ 17: 13՝ 14: 8՝ 7): ՆԻՒԹ՝ սպիտակ թուղթ՝ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով թագ, մէջը խաչ տակը ճիւղից կախուած ողկոյզ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,8x21: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (27x15. սահմանագծուած սեւով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 28ա): ՏՈՂ՝ 2-43 (խառն, 1բ-13բ, 170բ-7բ), 42-48 (14ա-165բ): ԿԱԶՄ՝ կարմիր կաշի. փեղկերի վրա երկգիծ կրկնակի եզրաշրջանակ, մէջը փոքրիկ ծաղկադրոշմներ, կենտրոնում բու­սա­զարդերով չորս մեծ ծաղկաթերթ, մէջքը՝ սեւ կաշի (նորոգման ժամանակի՝ ԺԹ. դ.), միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ բաց վար­դագոյն թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1(Ա)+1(Բ), մասն կազմաս­տառի:

Новый рисунок

Նմուշ 28ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, գունափոխուած, քերծուած, եզրերը մաշուած, գրադաշտը գունափոխուած, խոնա­ւու­թիւն տեսած, աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1բ-13բ, 170բ-7բ [Աղէքսանդր Բ. Բիւզանդացի կա­թողիկոսի յիշատակարանը. 1753-1755]

1բ-2աԹուին ՌՄԳ. (1754), ապրիլի Է. Էջմիածին. բոլոր մեզ կելուրն Ըստամպօլայ եւ տուրքն, թէ՛ ես­նա­ֆից եւ թէ՛ եկեղեցեաց պէյ անկանէ... ինձ եւ համայն տղայոց եւ վարդապետաց, որ ընդ իս շորի եւ վասն ճա­նապարհի ԳՃՁ. (380) մարչիլ.

Ծնթ. Տակը այլ գոյնի թանաքով աւելացուած. «Ա. թուման աջահամբոյր ի Մօսիսէն, Բ. թուման ի Փիլիպպոս տիրացուէն ելամ»:

2աբ Թուին ՌՄԲ. (1753), յունիսի ԻԲ. (22) օրէն մինչ գալն մեր Սուրբ Աթոռս Ըստամպօլ, զոր ինչ հարկաւորացն էր մասրաֆ... գոհութիւն Աստուծոյ վերստին արժանացաք պագութեամբ մօրս լուսոյ:

2բ Թուին ՌՄԳ. (1754) մարտի Թ. եպիսկոպոսս օծեցաք զԱթանաս վարդապետն ի վերայ Իզնիմի­տոյ... Մանուէլ վարդապետն Ղազախու յԱղրծնու վանքին Վրաց:

Ծնթ. Թուման բառը գրեթէ միշտ արտայայտուած է եօթ թուանշանի գաղափարագրով:

3բ Թուին ՌՄԳ. (1754), մարտի ԻԷ. (27) վասն կե­լուրի, որ ինձ ետուն տեղապահ Յակոբ եւ լուսա­րար եւ Եղիազար եւ ժամօրհնողք Յակոբ վարդապետն... վանօրէից մալու ճիհաթն ետուք ԺԷ. (17) թուման ԵՌ. (5.000) դիան ղուլուխ ԷՌ. (7000) ջուխապեկռեստ Բ. գազ իւր միրզուն:

7ա Թվին ՌՄԳ. (1754) մարտի Ի. (20) – Քեւրան­սա­րայն ի ճարէ ետուք գործապետի եղբօրն ԻԲ. (22) թու­մանի տարէ Գ. ղըստ պիտի հատուցանէ Է. թուման թեսլիմ ինձ ձեռամբ գործապետին (այսչափ):

7բ Շամախեցի Յակոբ վարդապետն էառ թիֆլի­զե­ցի պարոն յԵսայու թուման Ի. (20), իւր մօտն մնաց՝ հիսապն տեսի... վերոյ գրեալ Ճ. (100) թուման տուեալ է Թիֆլիզ:

7բ Թուին ՌՄԴ. (1755) յունվարի ԻԹ. (29) տէր Զաքարն գնաց երկիրն Պայազըտոյ վասն մուցոյ առ­նե­լոյ... սոցա գինն ես ետու այլոց լախ ոչ գոյ:

7բ-8ա Նոյեմբերի Գ. Մաստարացի թուրքիցն գա­րի առայ, գինն ետու ԺԲ. (12) հազար Ե. շահի... դեկ­տեմբերի մուտն ետու տեղապահ Յակոբ վարդապետին վասն բարճի սուրբ տանս ԻԴ. (24) թուման, մահտեսի Յու­նանին ետու Բ. թուման, որ թուֆէնկջոց ետ տօն­լուխ. հիսապն տեսի:

10ա Թուին ՌՄԴ. (1754) փետրվարի Զ. – Ետու ժամօրհնող Յակոբ վարդապետի վասն մասրաֆի տանս Ռ. (թուման) ԶՌ. (6000) դիան, Դ. ապասի Բ. շահի մսի, ճրագուի եւ այլ(այսչափ):

11բ Թուին ՌՄԴ. (1755) յունվարի ԺԲ. (12) –Ետու տեղապահ Յակոբ վարդապետին վասն տանս խար­ճի Ժ. թուման... հի[ս]ապն տեսի պրծանք:

11բ Թվին ՌՄԴ. (1755) փետրվարի մուտէն –Խարճ­տանս ձեռամբ ժամօրհնող Յակոբ վարդապետին Յակոբ վարդապետին եղեալ մինչեւ ԻԵ. (25) հիսապն տեսինք պրծանք ինձ հաճելի է(այսչափ):

13բ Թուին ՌՄԳ. (1754) յուլիսի ԻԹ. (29) –Ըստամ­պօլայ եւ այլ տեղաց միւռօնօրհնեք օրն եւ այլն... վերոյ գրեալ ղալեմից ջեմն ԱՌ. ԴՃԽ. (1440) մար­չիլ:

13բ ՌՄԴ. (1755) Կարբեցի Դաւիթիցն մէկ ղազա­նագին... Լուսաւորչու յանապատին է Գրիգոր վարդա­պետի ձեռամբ:

170բ Վասն Սուրբ Աթոռոյ մալու ճըհաթին – Թվին ՌՄԳ. (1754) ետու Մուստուֆուն ԺԶ. (16), թվին ՌՄԴ. (1755) յունիսին ետու Դ.ց Ալի Ղուլի խանին մալի կողմիցն (այսչափ):

172բ-3ա Այսոքիք են եկեալ նուիրակաց արդիւնքն, որ ներքոյ յայտնի կառնէ – Թվին ՌՄԳ. (1754) ապ­րի­լի Ի. (20) Գաղատացի Իգնատիոս վարդապետն եկն... թուման Պայազիտոյ յղելոց է, թեռեւս թէմեսուկն առ մեզ է:

173ա Էնկուրոյ նուիրակ Սարգիս վարդապետն եկն թվին ՌՄԴ. (1755) մուտն ապրիլի... ո՛չ յիշատակ եւ ո՛չ այլ բան մի, ո՜հ:

177բ Այս է Սուրբ Աթոռէս գնացաց նուիրակաց թիւքն – ՌՄԳ. (1754) թվին ապրիլ ամսոյ աւարտ Մով­սէս Խոյեցի վարդապետն յղեցաք ի Կարին... Բարաղամ վարդապետն եւս տարաւ Բ. լաւ ձի, մինն զիմ ալ ձին եր, որ լաւ պահէ:

Բ. 14ա-165բ [Սիմէօն կաթողիկոսի յիշատակա­րանը. 1763-1767]

1. 14ա-6ա Արդ, ի սոյն թուականութեանս, որ է ՌՄԺԲ. (1763), յորժամ ընտրութեամբ Սրբոյ Հոգւոյն սրբազան վեհըս մեր նստաւ յաթոռ հայրապետու­թեան, մեք զայս առնելոյ ոչինչ փոյթ կալաք... զվերո­գրե­ցեալ Բ. ղալամ թուղթքս ձեռամբ նոյն վանցի փայեկին յղեաց սրբազանն ի Բասրայ, առ վերոասա­ցեալ տէր Յօվաննէսն. ի սեպտեմբերի ԻԸ. (28):

Ծնթ. Էջերի վերին լուսանցներում գրուած են տարէթուերը, աջ սիւնակներում ամիսները, ձախ սիւնակներում՝ ուղարկուած գրութիւնների կարգային համարները: Ձեռագիրս տպագրուած է՝ Դիւան Հայոց պատմութեան, Գիրք Գ., Սիմէօն կաթողիկոսի յի­շատակարանը՝ կենսագրութեամբ եւ յաւելուածներով ու ծանօթութիւններով: Հրատարակեց Գիւտ քահանայ Աղա­նեանց, Թիֆլիզ, Տպարան Մ. Շարաձէ, 1894: Այս հանգամանքը մեզ ազատում է փաստաթղթերի բոլոր մանրամասները ներկա­յաց­նելու պարտաւորութիւնից:

2. 16ա-18բ Վասն իրակութեան Գէորք վարդա­պե­տին ապօրինաւոր առաջնորդին Կիւմիշխանայու Յա­ղագս իրիք փոքրագունի թղթոյ որպիսութեան եր­կար գոլոյ, հարկ յանձին կալայ երկարապէս ծանու­ցանել... իսկ եւ զայլ թուղթսն զորս տարաւ նա, յան­հո­գու­թենէ ոչ գրեցան յայնժամ, եւ այժմ ի գրելս ոչ գի­տէի զինչ գոլն նոցին. զի այս յետոյ գրեցաւ: Եւ առա­քեաց զնա ի նոյեմբերի ամսոյ ԻԱ. (21):

3. 19ա-21ա Դարձեալ ժամանեցին առ սրբազան վեհս մեր թուղթք ի Պօլսոյ եւ ի Զմիւռնոյ եւ ի Կարնոյ ի մուտն դեկտեմբերի ամսոյ4 ի ձեռն Աբէլեան Յօ­հան աղային եւ պարոն Մելքոն աղային, որք ի Կարնոյ Մելքոն փայեկաւն յղեալ էին... իբրեւ սկսաւ երեւեցուցանել, նա ապա զղջացեալ եկն:

– 21ա Աւարտ թղթոց յայսմ ամի գրեցելոց, որ է ՌՄԺԲ. (1763) թիւն: Եւ Քրիստոսի յուսոյն մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

4. 21ա-2բ Թուականն մեր փոխեցաւ ի ՌՄԺԳ. (1764). ուստի՝ հրամանաւ նոյնոյ վեհափառի եւ քրիս­տոսապսակի տեառն սրբազանի. եւ ես նուաստս նորել սկսայ զպատմութիւնս, որ յաղագս թղթոց եւ նոցին որպիսութեանց – Արդ, ի սկսանիլ այսմ ամի, ժամանեցին առ սրբազան վեհըս մեր թուղթք ի Կարնոյ, ի պարոն Մելքոնէն, ի տէր Պետ­րո­սէն եւ յայլոց... գրեսցէ եւ ինքն զվկայական իմն թուղթ եւ տացէ նմա ընդ սոյն թղթոյ առնել վասն գերւոյն իւրոյ զժողով, ի յՈւռումէլու եւ ի Ղռիմու երկիրսն միայն, իսկ եթէ ո'չ, ի բաց վանեսցէ, որ ի ձեռն նոյնոյ աղքատի առաքեցաւ:

5. 23ա Բարդուղիմէոսի սրբոյ Առաքելոյ վանից առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետն եկն ի Սուրբ Աթոռս ի յելն յունվար ամսոյ, բազմակնիք մահ­սա­րաւ ի վիճակէն իւրմէ... օրինակ հասարակ թղթոյն տեսցի ի մեծ տետրոջն ի թղթահամարն Ի. (20):

6. 23բ-4ա Յառաջնում ամի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ կաթողիկոսի առաքեցեալ ի նոյնոյ, Քանաքեռցի Անանիայ վարդապետին յառաջ­նոր­դու­թիւն եւ ի նուիրակութիւն Գիլանու երկրին... թուղթ եւս առ պարոն Սամուէլն, որք եւս օրհնութիւն եւ շնոր­հակալութիւն, որք յղեցան ի փետրվարի ԺԳ. (13):

7. 24բ Վարդապետացն մերոց անդ ի Պօլիս եղե­լոց Սրբոյ Աթոռոյս հարազատից, հոգացեալ յար­քու­նուստ անտի զֆերմանսն եւ զբէրաթն, որք վասն սրբազան վեհիս մերոյ, նաեւ հոգացեալ ի ժո­ղովրդականաց անտի զբազմակնիք մահսար... օրի­նակ որոց ոմանց տեսցի ի մեծ տետրոջն, ի թղթա­հա­մարն ՃՂԵ. (195), ՃՂԸ. (198):

8. 24բ-5բ Յաղագս աւարառութեան հրաշակերտ վա­նիցն սրբոյ առաքելոյն Ստաթէի եւ յետոյ սպան­ման առաջնորդի նորին Յօհաննէս վարդապետին – Ֆաթալի խան ոմն այր անօրէն եւ ժանտաբարոյ եւ թշնամի քրիստոնէական հաւատոյ... բայց Եսայի վար­դապետն դարձեալ կնքեսցէ զինչսն իւրով կնքովն եւ դիցէ առ նոսա վերստին յաւանդ. մինչեւ կացցէ տանն սրբոյ այցելու ոք Տեառն յաջողմամբ, որում փառք:

9. 25բ-6ա Այր ոմն Իսրայէլ անուամբ Ջուղայեցի, առեալ աստ յերկրոջս մերում իքեալարայ գիւղն զաղ­ջիկ ոմն ի կնութիւն իւր... Ժողովարարութեան թուղթ տուաւ ումեմն Ամթեցի գերետէր պառաւու, որոյ որդին գերեցեալ էր յաղագս պարտականութեան:

10. 26ա Էհաս առ սրբազան վեհս մեր թուղթ ի մար­տի ամսոյ մէկ՝ յառաջնորդէ սրբոյն Պետրոսի Առաքելոյ Մատին վանիցն... օրինակն որոց տեսցի ի մեծ տետրոջն, յաւելի թուղթն, որ ի մէջ ՃՁԶ. (186) եւ ՃՁԷ. (187) համարաց թղթոցն:

11. 26բ-8ա Եւդոկիոյ նուիրակ Զաքարիայ վար­դա­պետն աւարտեալ զգործն նուիրակական, դար­ձաւ եւ եկն եմուտ ի Սուրբ Աթոռս ի մարտի ամսոյ Դ.... այլեւ բաց յայնց քաղաքաց եւ գիւղից, որք ի գնալն պատահիցին, յայլ ուրէք ոչ շրջեցուցանել. ի մարտի ԻԸ. (28):

12. 28աբ Ազգն վրաց, որ ըստ նոցին բարբառոյ Իմէ­րէլ կոչի եւ ի տաճիկ լեզուս Բաշիաչուխ վերա­ձայ­նի, բնաւորեալ ունէին յինքեանս զչարագոյն իմն սովորութիւն... դարձոյց եւ գրեաց նմա, թէ ահա յղե­ցաք, թէպէտ եւ էր մեզ պիտոյ. այս եղեւ ի մարտի ԻԹ. (29):

13. 28բ-30բ Յամեցոյց Վանայ նուիրակ Պաղտա­սար վարդապետն զքարահատ վարպետսն, զորս խնդրեալ էր սրբազան վեհըն վասն Սրբոյ Աթոռոյս պարսպաշինութեանն, եւ գարուն վերաժամանեալ էր... տաճկերէն թուղթ գրեցաւ ի Կարս՝ առ Եաղուբ աղայն, յանձնարարութիւն վասն նուիրակին մերոյ Մես­րոպ վարդապետին, զի մուղայէթ լիցի նմա եւ խնամեսցէ որքան յերկրի իւրում. ապրիլ ԻԶ. (26):

14. 30բ Ժամանեաց դարձեալ առ սրբազան վե­հըս մեր թուղթ՝ ի յապրիլի ամսոյ ԻԱ. (21) ի յԱնտօն կաթողիկոսէն Վրաց, ի ձեռն տաճիկ փայեկի միոյ... օրինակ սոցին տեսցի ի մեծ տետրոջն, ի թղթահամարն ՄԷ. (207) ՄԸ. (208): Զորս առեալ նոյն փայեկին տաճ­կի, ել ի Սրբոյ Աթոռոյս ի յապրիլի ԻԸ. (28):

15. 31ա Թովմայի Սրբոյ առաքելոյ վանից առաջ­նորդ Թօմա վարդապետն, տեսուչն Գողթնեաց տան, յաղագս Գեանճեցի Յօհաննէսին (զոր ի վերդ ահա ի թղթոջ Հերակլ արքային յիշեցաք) առաքեցեալ ի Նա­խիջեւանու խանէն աստ... զծնօտ նորին խորտակեալ էին իսպառ, եւ լինէր ապրուստ նորա հնարիւ Ի. (20) յապրիլի ԻԹ. (29):

16. 31աբ Եկն էհաս մահսարատար Գրիգոր վար­դապետն ի Սուրբ Աթոռս ի մայիսի ԺԲ. (12). զորոյ ի Պօլսոյ յայսկոյս ելմանէն ասացաւ ի փետրվարի ԺԹ. (18)... Թուղթ եւս առ գանձապետ Մկրտիչ աղայն, շնոր­հակալութիւն եւ օրհնութիւն վասն հարազատու­թեանցն, որ առ Սուրբ Աթոռս:

17. 31բ-3ա Ի Կարին. յաղագս զի եկեալ էին ի անտի եւս թուղթք առ սրբազան վեհըն ի նուիրակ Պետրոս վարդապետէն, եւ ի պարոն Մելքոնէն... Զորս առեալ Ռեթէոս վարդապետին, ել ի Սրբոյ Աթոռոյս ի մայիսի ԻԳ. (23):

18. 33աբ Դարձեալ ժամանեցին առ սրբազան վեհըս մեր թուղթք ի Թիֆլիզոյ, ի մայիսի ամսոյ ԻԹ. (29), ի Հերակլ արքայէն եւ ի կաթողիկոսէն Վրաց եւ յայլոց ոմանց... գերեցեալ էր ի բաշաչխաձե, զոր եւ գրեալ յղեաց սրբազան վեհըն առ արքայն, զի թերեւս հետեւեալ գտցէ. մայիս Լ. (30):

19. 33բ Ժողովարարութեան թուղթ եւս տուաւ ումեմն վրացի լռակաց կրօնաւորի. որ մինչ եղեալ էր ի գերութեան ի ձեռս լէկզեաց, ուխտ եդեալ էր, զի թէ զերծցի, գնասցէ ի սուրբ Երուսաղէմ... թուղթ եւս առ մահտեսի Մօվսէսն եւ յիւրայինսն, յորում գրեցան:

20. 67ա Յաջողմամբ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, ամենայն բարեաց տնօրինողի – Իբրեւ սկսաք մեք զշնորհաւոր տարիս, որ է ՌՄԺԴ. (1765) թիւն մեր, եւ բարի կաղանդ ասացաք, ժամանեաց առ սրբազան վեհըս մեր թուղթ ի Կարնոյ, ի ձեռն ումեմն դարբնի, որ մահտեսի Սաղաթիէլ անուանիւր... վասն զի առ սա առաքեցաւ յայնժամ, զի ընդ գնացողաց յղեսցէ (Գրե­ցան սոքա ի յունվարի Թ.):

21. 67բ Ժամանեցին առ սրբազան վեհըն թուղթք կրկին, յառաջ քան զայս ի դեկտեմբերի ամսոյ մուտն, որք էին գանգատ զչարահնար սեւագլխէ ումեմնէ Աբրահամ կոչեցելոյ... օրինակ թղթոցս եր­կուց միայն, տեսցին ի բոլորագրահամար տետրոջն, ի թղթահամարն ՃԻԱ. (121):

22. 67աբ Իսկ զի եկեալ էր Իւչքիլիսայու առաջ­նորդ Զաքարիա վարդապետն (որպէս ահա ի վերդ ի յունվարի Թ. ասացաւ) եւ դառնայր երթալ ի վանքն իւր... զորս առեալ նոյն գրաբեր Ալէքսան փայեկին, ել ի Սրբոյ Աթոռոյս ի յունվարի ամսոյ քսան եւ մէկումն:

23. 67բ Որպէս ի դեկտեմբերի մէկ ասացաք, թէ Բա­բայխան բէկ ոմն յղեալ էր զձի մի ընծայ սրբա­զան վեհին, եւ սրբազան վեհըն յղեաց նմա զբրինձ, որ աւելի քան զգինն էր... Զոր առեալ նոյն արանցն ելին ի Սրբոյ Աթոռոյս. ի յունվարի ԻԳ (23):

24 67բ-8ա Աստապատու Սրբոյ Նախավկայի վա­նից վէքիլ Սարգիս վարդապետն, եկն ի յունվարի ամսոյ Ի. (20) ի Սուրբ Աթոռս, ի հանդիպումն սրբազան վեհին, այնու մտօք, զի վանիցն այնմիկ կացուսցէ սրբազանն զառաջնորդ ոք... այլ ունայն դարձաւ յետս աբեղայն ընդ Աստապատեցի Սարգիս վարդապետին. ի յունվարի ամսոյ ԻԴ.ումն (24):

25. 68ա-9ա Դարձաւ միրզայն մեր ի Կարսայ եւ եկն ի Սուրբ Աթոռս ի յունվարի ԻԲ. (22), որ առա­քե­ցեալ էր անդ ի դեկտեմբերի ԻԱ. (21)՝ վասն իրա­կու­թեան Աբրահամու ընդդիմամարտին ճշմարտու­թեան... զորս առեալ գրաբեր առն, որ էր հայ ոմն ի դրանէ փաշային ընդ փայեկին, զոր Յովհաննէս վար­դա­պետն յղեալ էր, ելին ի Սրբոյ Աթոռոյս ի յունվարի ամսոյ ԻԵ. (25):

26. 69աբ Յաղագս Հասան ղալայու առաջնորդ Աւետիք վարդապետին՝ որպէս ասացաւ ի դեկտեմ­բե­րի ամսոյ Զ.՝ թէ գրեալ էին Կարնոյ Նսնուսեցի մահտեսի Յովհաննէսն եւ եբայրն իւր... զորս առեալ նոյն գրաբեր փայեկին, ել ի Սրբոյ Աթոռոյս ի փետրվա­րի ամսոյ Գ.:

27. 69բ-70ա Երրորդ անգամ ժամանեաց առ սրբա­զան վեհըս մեր ի ժողովրդականացն Ղազա­խեց­ւոց բողոքական թուղթ՝ զԶաքարիայ վարդապե­տէն առաջնորդէն Հախբատու, որպէս եւ ի յունիսի ԻԵ. (25), եւ ի յուլիսի ԻԴ. (24) ի յորս տեսցի լիով որպիսութիւն իրակութեանն... Որք ի ձեռն նոյն գրա­բեր փայեկին յղեցան. փետրուար Դ.:

28. 70ա Զթուղթսն զորս եբեր ընդ իւր պարոն Աղալօն ի Թիֆլիզոյ ի դեկտեմբերի ամսոյ Զ., պա­տաս­խանիք նոցին մինչեւ ցայժմ չեւ եւս գրեցան, բաց յայնցանէ՝ միւս անգամ եւս ժամանեաց առ սրբազան վեհըս մեր թուղթ ի Հերակլ արքայէն... վախճան թղթոցն Թիֆլիզու:

29. 70ա-2ա Այլ եւ գրեաց սրբազան վեհըն առ Հաշ­տարխանու նուիրակ Յովհաննէս վարդապետն զթուղթ, որ ո'չ էր պատասխանի ի նմանէ ընկալեալ թղթոյ ինչ... զորս առեալ նոյն գրաբեր ծեր փայեկին, ել ի Սրբոյ Աթոռոյս ի մարտի ամսոյ ԺԴ. (14):

30. 72ա-3ա Դարձեալ ժամանեցին առ սրբազան վեհըս մեր թուղթք ի ձեռն Գալուստ փայեկին, ի մար­տի ամսոյ ԺԱ. (11), ի Պօլսոյ ի մահտեսի Յօնանէն, հանդերձ ամանաթիւ ինչ... որք ի մի պահարանոջ յղեցան ի Կարին՝ առ պարոն Մելքոնն, ի ձեռն գրաբեր Գալուստ փայեկին, ի մարտի ԻԲ. (22):

31. 73ա Հազիւ թէ ի յՈւռումէլու նուիրակ Գէորգ վար­դապետէն ժամանեաց առ սրբազան վեհըս մեր թուղթ, ի մարտի ամսոյ ԺԸ. (18), (զոր գրեալ էր ի Կաֆայու, եւ յղեալ ի ձեռն եղբօրն իւրոյ պարոն Ղա­զա­րին ի Բայազիտ, եւ նա ի Սուրբ Աթոռս հասոյց)... Որ եւս ընդ թղթոյ Գէորգ վարդապետին յղեցաւ ի Բայազիտ՝ ընդ երթողաց ոմանց. ի մարտի ամսոյ քսան եւ չորս:

32. 73բ Քրիստոսազօր արքայն Հերակլ առաքեաց զերկուս ոմանս ի ծառայից իւրոց առ երկրիս մերոյ իշխօղ Հիւսէին ալի խանն, խնդրելով ի նմանէ զփա­խուցեալս եւ զպանդխտեալս աստ ի մերում երկրի զժողովուրդս... Եւ խիլայեալ զնոսա սրբազան վեհին ի հոգեզուարճ տօնի աստ, դարձան յետս յԵրեւան. ի յապրիլի Դ.:

33. 73բ-4բ Եւ զի Կարնոյ առաջնորդ Պաղտասար վարդապետն եւ Հասանղալայու առաջնորդ Աւետիք վարդապետն եկեալ մահսարաւ ի Սուրբ Աթոռս՝ ի ձեռ­նադրիլ եպիսկոպոս, ի կամս սրբազան վեհին նա­յելով՝ պատեհ ժամու կային սպասեալք... զվե­րոյգրե­ցեալ վեց բարեւագիրսն առեալ տէր Մեսրոպին, ել ի Սրբոյ Աթոռոյս ընդ առաջնորդացն. ի յապրիլի Է.:

34. 74բ Շարժեալ ի մեծ եւ յաստուածահաճոյ իմն իղձ հայկասէր ժողովրդոց Իսմայիլու քաղաքին, որ յերկիրն Ուռումէլու... զորս առեալ Արեւշատին ել. յապրիլի ԺԶ. (16):

35. 75ա Ի Խօյ քաղաքէ, ի գլխաւոր իշխանացն անդէն եղելոց, նա եւ ի նուիրակէն Սրբոյ Աթոռոյս ի Խաչատուր վարդապետէն ժամանեցին առ սրբազան վեհըս մեր թուղթք ի մարտի ամսոյ ԻԱ. (21)... իսկ եթէ նոքա երկիցեն մատուցանել, ինքն իւրովի մա­տուս­ցէ, եւ զպատասխանին առեալ, փութով դարձցի. ի յապրիլի ԺԷ. (17):

36. 75ա-6ա Ըստ սրբազան վեհին պայմանելոյ վա­նայ նուիրակ Պաղտասար վարդապետին, զոր վերստին առաքեաց ի Վան՝ ի վիճակն իւր, երթալ աւարտել զմնացեալ գործն իւր... ի բաց հանցէ ի նմա­նէ զհատեղէնսն եւ յառաջնորդն յանձնեսցէ. եւ զսուրբ վանքն ի խնամս ունիցի: Որ յղեցաւ ի ձեռն առաջնորդ Աւետիք վարդապետին:

37. 76ա Սուրբ Կարապետի առաջնորդ Յօնան վարդապետն առաքէ զՅօհաննէս ոմն անուամբ վար­դապետ ի Հաշտարխան՝ վասն ժողովարա­րու­թեան նոյնոյ սուրբ վանիցն աղագաւ... գրեալ եւ կնքեալ էր զվկայական թուղթն, որ վասն չարեաց Յօհաննէս խաբեբային՝ քան զինքն յառաջ ժողովարարին:

38. 76բ-7ա Դաւիթ վարդապետն, որպէս ասա­ցաւ, ի փետրվարի ԺԶ. (16) այնր աղագաւ առաքե­ցաւ ի Թիֆլիզ գլխաւորապէս՝ զի շնորհաւորեսցէ զպսակ եւ զհարսանիս որդւոյ աստուածազօր արքային... Գրեցաւ եւ առ տէր Պետրոսն, զի զԺԵ. (15) ղռուշ տացէ ուղտապանին, ի թոշակ նմին վասն զտունն բերելոյն, զոր առեալ Սարվան տաճկին՝ ել ի Սրբոյ Աթոռոյս ի ԺԲ. (12) մայիսի:

39. 77ա-8ա Հզուեցի Պաղտասար աբեղային ա­ղա­գաւ, որպէս ասացեալ եղեւ յանցելումն ամի ի մարտի Ե., թէ գրեալ էր Սասնոյ առաջնորդ Յա­րու­թիւն վարդապետն գանգատ զնմանէ... զի գալստեան ուխտաւորացն մնայր օրհնութիւն սրբալոյս մեռոնին, զոր առեալ եկօղ տաճիկ փայեկին ել ի Գ. Յունիսի:

40. 78ա-82ա Յաղագս գալստեան աստուածազօր արքային Վրաց Հերակլայ յերկիրս Երեւանու ի ՌՄԺԴ. (1765) ամի թուականութեանս մերում եւ ի յունիսի ամսեանն – Բազմօք ամօք յառաջ քան զայս ազգ ոմն ի քրտաց, սակաւաւոր, աղքատ եւ անզօր, ճո­ղոպրեալ մի բնիկ երկրէ իւրեանց, եկին եւ բնակեցան աստ՝ ի մերում երկրոջս... Այս Բ. թուղթքս յղեցան ի ձեռն դերձակ Գրիգորին ընդ փաշայի չուխատարին, առ տէր Վահանն, զի տացէ ի տեարսն. յունիս ԺԸ. (18):

41. 82ա-3բ Եւ ի սմին իսկ աւուր եկին ուխտաւորք Սրբոյ Աթոռոյս յՕսմանցոց երկրէն աւելի քան զերկու հարիւր հոգիս, քան զորս սակաւ յառաջ եկն մահ­տեսի Յօհանն ի Պօլսոյ, բերեալ ընդ իւր զբա­զում թուղթս... որք ընդ ուխտաւորացն Կարնոյ յղեցան առ տէր Պետրոսն, ի ձեռն մահտեսի Սաղաթիէլ դարբնին (որ յիշեցեալ է ի պատմութեան յըզկզբան սոյնոյ ամի). յունիս Լ. (30):

42. 83բ-4բ Եւ զի Յօնանու չարարագնացի եւ անարժան դիտի Գլակայն վանից Սրբոյ Կարապետի լցան չարիք, եւ բազմացան մեղք (զորոց մասամբ ասացեալ է յանցելումն ամի, ի նոյեմբերի Բ.)... գրեալ էին փաշայն եւ իւրայինքն զթուղթս առ Հերակլ արքայն եւ ի ձեռն թղթաբերիս այսորիկ յղեալ էին առ սրբազան վեհըն, զի յղեսցէ առ նա, զորս եւ խոստա­ցաւ յղել: Եւ ել թղթաբերն պատասխանեաւ ի սոյն յու­նիսի Լ. (30):

43. 84բ-5ա Յերապօլսոյ առաջնորդ Պետրոս վար­դա­պետն, ի Սուրբ Աթոռս ընդ ուխտաւորացն, ունե­լով ի ժողովրդականաց քաղաքին իւրոյ զմահ­սա­րական բազմակնիք թուղթս առ սրբազան վեհըն, այնր աղագաւ՝ զի ձեռնադրեսցէ եպիսկոպոս եւ դարձուսցէ վերստին առաջնորդութեամբ... օրինակ հասարակ թղթոյն տեսցի ի բոլորագրահամար տետ­րոջն, յերեսն ՃԼԷ., զորս յղեաց Պետրոս վարդապետն ի ձեռն ումեմն փայեկի. յուլիս Ա.:

44. 85ա-6ա Կարսեցւոյ ումեմն քահանայի աղա­գաւ գրեալ էր ի Կարնոյ մահտեսի Գրիգորն Եփրի­կեանց առ սրբազան վեհըն զթուղթ, եւ խնդրեալ էր յղել վասն նորա զկոնդակ մի ժողովարարական... Աննա կինն ձեռ. պարոն Պօղոսին, որովք ելին ի Սրբոյ Աթոռոյս ընդ Ռէթէոս վարդապետին. ի յուլիսի ԺԲ. (12):

45. 86բ-90ա Եկն ի Պօլսոյ մահտեսի Յօնանն յա­ւուր ուխտաւորացն գալստեան (որպէս ասացաւ ի յունիսի ԺԹ. (19), թերապէս հոգացեալ զբանն, որոյ աղագաւ իսկ երթեալն էր, ո'չ բերելով զֆերմանն հարկաւորագոյն... Իսկ սրբազան վեհըն ընդ այս ոչ հաճեցաւ, այլ գրեաց առ նա ի պատասխանի թղթոյն զթուղթ, զի ելեալ ի Սուրբ Աթոռս եկեսցէ, եւ յղեաց ի ձեռն գրաբեր քահանային ի սոյն աւուր. յուլիս Ի. (20):

46. 90ա-1ա Ապա խնդրեաց խանն զսրբազան վեհըն գնալ առ ինքն ի յԵրեւան: Եւ ի վաղիւն աւուր, որ էր ԻԱ. (21) օր յուլիս ամսոյն, գնաց սրբազան վեհըն ի կոչ նորին... ի Բայազիտ առ պարոն Մար­գա­րէ աղայն վասն որպիսութեան երկրին. զի գրեսցէ եւ ծա­նուսցէ եւ վասն տիրացուացս յանձնարարութիւն, որովք ելին ի ճանապարհ ի յԱրկուռոյ. ի յօգոստոսի ԻԲ. (22):

47. 91ա-2ա Քան զայս երկու աւուրբք յառաջ ժա­մանեաց փայեակ մի ի Կարնոյ՝ Մելքոն անուամբ, առաքեցեալ յԱրապկերցի Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսէն, որ բերեալ էր ի յԱրապկերու ժո­ղովրդոցն հասարակութենէ զբազմակնիք թուղթ... Թուղթ մի եւս առ Մարգար աղայն գրեաց այսր աղա­գաւ, եւ ի պատասխանի թղթոյ նորին, զոր գրեալ էր առ սրբազանն, զորս եւ յղեաց ի ձեռն մերոց արանց, անտի ի յԱրկուռոյ. ի յօգոստոսի ԻԶ. (26):

48. 92բ-5ա Յաղագս ոմանց հարկաւոր եւ համա­կից իրակութեանց, այսինքն (Ա). Վասն Հաշտար­խանու յղելոյն Շահվէրտի խանին զթուղթ առ խանն մեր, բանիւ Իսրայէլ ապօրինաւոր կաթողիկոսին... Գրեաց եւ այսր աղագաւ զթուղթ եւս առ Մարգար աղայն, որոյ եւ մխիթարութիւն վասն կողակցին հան­գու­ցելոյ, որք ի ձեռն Դաւիթ վարդապետին յղեցան ի բերել զայնս. սեպտ. ԻԷ. (27):

49. 95ա-6բ Եւ ի սոյն աւուրս ծնաւ խանին արու զաւակ ի դստերէ Սուլէյման քրտոյն, եւ եղեւ նմա ուրախութիւն մեծ, զի չունէր զզաւակ, վասն որոյ գնաց սրբազան վեհըն յԵրեւան՝ ի տեսութիւն խանին, ի սեպտեմբերի ամսոյն ԻԹ. (29)... պատուէր վասն ի Բասրայ եղեալ դրամոյն, զի ինքն եւս հոգասցէ գտանել զփօլիցայատու ոք եւ հրաւիրումն ի Սուրբ Աթոռս, որովք ել գրաբեր Սահակն. հոկտ. Ը:

50. 96բ-9բ Յաղագս գալստեան Յովհաննիսի կաթողիկոսին Գանձասարուի Սուրբ Աթոռս առ ոտս սրբազան վեհին եւ օրինօք խնդրելոյն զիրաւունս, եւ որ ինչ առ այս անցից եւ իրակութեանց եւ գրեցեալ թղթոց – Նստողին ի Գանձասար, թերակատար օծ­մամբ կաթողիկոսին Յօհաննիսի, լուեալ զիրակութիւնն զայն թէ գրեալ է Շահվէրտի խանն Գեանճայու զխնդիր առ Հիւսէին Ալի խանն վասն Իսրայէլի անդ նստողին իւրոյ ներհականին... Գրեցաւ ի ձեռն Մելքոնին եւ պա­տուէր նմին, զի թէ նուիրակն անդ ո'չ իցէ ինքն տացէ. նոյեմ. Թ.:

51. 99բ-100ա Դարձեալ պատուէր ի Շամախի եւ ի Շրուան վասն ապօրինաւորին Իսրայէլի մի ըն­դու­նել զնա եւ զժողովարարս նորին ըստ սմին եւ ի Հաշտարխան, որ Սրբոյ աթոռոյս է ի Երուսաղէմ – Զաքարիա անուամբ աւագ քահանայն Շամախու, գնա­ցեալ ի սուրբ Երուսաղէմ ուխտի աղագաւ, եւ դարձեալ անտի եւ ի սուրբ Աթոռս հանդիպեալ ի քաղաքն իւր երթայր ի Շամախի... Նաեւ պատուէր յաղագս պիղծ աղանդոյն ախթարմայից, որք ի միասին ելին ի Սրբոյ Աթոռոյս ի նոյեմբերի ամսոյ ԻԱ. (21):

52. 100ա-2բ Դարձեալ յաղագս բանից Իսրայելին ապօրինի եւ գրելոյն դարձեալ գենճեցացն զթուղթ առ սրբազան վեհն լրբենի բանիւք եւ Շահվերտի խա­նին գրելոյ առ սրբազան վեհն զթուղթ եւ առ խանն եւ յղելոյն զարս եւ երթ Զաքարիա վարդա­պետին ի Գենճայ – Ճշմարտութեանն աշակերտելոց, յարակայի եւ վարիլն ճշմարտութեամբ հարկաւորա­բար... վասն որոյ առ նոսա եւս գրեաց զթուղթ մի ըստ նոյն օրինակի. առ Դաւիթն եւ յերկու եղբարսն իւր. այս ի Նոյեմբ. Լ. (30):

53. 102բ-4ա Յաղագս յղելոյ վեհին զարքու­նա­կան ֆերմանն ի յԱխլցխայ ի ձեռն Սարգիս եւ Գրի­գոր վարդապետացն վասն ախթարմայիցն պղծոց եւ եկեղեցեացն եւ աքսորելի սեւագլխացն – Վասն պղծոյն Գէորգեայ եւ ախթարմայիցն Ախլցխայու զֆեր­մանն զորէ հան սրբազան վեհըն յարքայէն օսմանցւոց (զորմէ ասացաւ ի մարտի ԻԲ. (22) եւ ի բազում տե­ղիս). մինչեւ ցայժմ վասն այն ո'չ յղեաց, զի պատե­րազմ էր անհնարին օսմանցւոցն... ուստի թուղթ ետ նմա սրբազան վեհըն, յօրհնութիւն ինքեան եւ վկայու­թիւն վասն արձակմանն, ելին երկու Քահանայքս. ի դեկտեմբերի Է.:

54. 104ա-5ա Դարձեալ յաղագս Իսրայէլին ապ­օրի­­նի բան եւ պատասխանի թղթոյ Շահվէրտի խա­նին միայն եւ լրբիցն ոչ եւ առ Զաքարիայ վար­դա­պետն յետոյ եւ առ Հերակլ արքայն – Չեւ եւս ժա­մա­նեալ գոլով փայեկացն մերոց ի Գեանճայ (որք առա­քե­ցան անդ ի նոյեմբերի ամսոյ ԻԴ. (24), առ Զա­քարիա վարդապետն)... զԳՃ. (300) սօմար ցորեանս գնեսցեն վասն Սրբոյ Աթոռոյս, զտեղւոյն սօմարն, որովք ել Յակոբ վարդապետն. ի դեկտ. ԺԶ. (16):

55. 105աբ Իսպառ ի բաց կացումն Իսրայէլին ապօրինի ի բՍուրբ Աթոռս գալոյն ի Գանձասար գնա­լոյն եւ հակումն իրաւանցն ի կողմն Յօհան­նիսին յԱստուծոյ կամաց – Իսկ իբրեւ փայակքն մեր ժամանէին ի Գեանճայ (որք առաքեցան ի նոյեմբերի ԻԴ. (24) եւ ասացաւ եւս զնոցանէ ի վերդ ահա ի դեկ­տեմբերի Թ.) եւ Զաքարիա վարդապետն ընթերցեալ զթուղթ սրբազան վեհին հասու լինէր դիտմանն... դարձեալ գնաց ի Թիֆլիզ առ արքայն ի դեկտ. ԻԱ. (21): Օրինակ սորին ի բոլորագրահամար տետրոջն է յերեսն ՃԿԴ. (164):

56. 105բ-6բ Վերստին առնուլն զիշխանութիւն եւ զպատիւ կաթողիկոսութեան ի սրբազան վեհէն Յով­հաննիսի սրբազան կաթողիկոսին Աղուանից եւ ճոխ փառօք վերադառնալն եւ հաստատիլն յԱթոռն Սուրբ ի Գանձասար – Ապա իբրեւ այս այսպէս լինէր եւ ճշմարտութեանն լուսաւոր շաւիղ բացայայտ երեւէր աշակերտելոցն իւրոց ընդ նոյն ընթանալ, անյապաղ ուրեմն ջանայր սրբազան վեհըս մեր զՅօհաննէսն վերստին... օրինակ կոնդակին է ի բոլորագրահամար տետրոջն յերեսս ՄԺԷ. (217), ՄԺԸ. (218), ՄԺԹ. (219), ՄԻ. (220), ՄԻԱ. (221):

- Գրչից՝ «Զգործս ձեռաց մերոց ուղիղ արա'»ի մեզ Տէր, եւ զգործս ձեռաց մերոց յաջողեա' մեզ:

–106բ Վախճան պատմութեան ՌՄԺԴ.երորդ (1765) ամի թուականիս հայոց: Եւ Քրիստոսի յու­սոյն մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

57. 107ա-8բ Յիշատակարան ամի թուականու­թեանս հայոց ՌՄԺԵ.երորդի (1766), չորրորդ ամի հայրապետութեան տեառն Սիմէոնի վեհափառ եւ սրբազան կաթողիկոսի ամենայն Հայոց՝ հաւր հա­սարակաց – Ըստ հրամանի որոյ՝ վերստին ես պղերգս յիմում կոչման Իսահակ նուաստ սարկաւագս (որ երբեմն ի դպրութեան Յովհաննէս), սկսայ դարձեալ ի գործ յիշատակագրութեանս իմոյ ձեռնամխիլ, եւ առ­նել զպատմութիւն նորոյ ամիս, ՌՄԺԵ. (1766) թուա­կանիս... թուղթ գրեաց առ նա սրբազան վեհըն, ի պա­տաս­խանի թղթոյն ըստ գրեցելոյն, որով ելին նոյն գրաբեր տաճիկքն. ի յունվարի Ե.:

58. 108բ-9ա Ի Հաշտարխան, ի կողմանէ գանձա­սար­ցոցն պատուէր եւ այլ եւս բանք եւ պատճառք ոմանց թղթոց դարձեալ – Ի թուղթսն նուիրակին Հաշ­տարխանու, զորս եբեր պարոն Աղալօն ի նոյեմբերի ԻԴ. (24), որպէս ասացաւ անդ՝ բազումք էին որպի­սու­թիւնք, որոց բազումքն անօգուտք գլխացաւեցուցիչք էին... զժամացոյցն յետոյ յղել խոստացաւ, որով ել գրաբեր փայակն ի յունվարի ԺԵ. (15):

59. 109աբ Վասն Ախլցխայու ախթարմայիցն դար­ձեալ թղթագրութիւնք – Սարգիս եւ Գրիգոր վար­դա­պետքն, որք ի սրբազան վեհէն յղեցան երթալ ի յԱխլցխայ, հասեալ ի Կարին, իբրեւ հանդիպեալ էին Մելքոն եւ Գրիգոր աղայիցն եւ խորհրդակցեալ ընդ նո­սա... գրեաց ընդ փայեկին առ Մելքոն՝ զբրինձն ան­դուստ դրամով առնուլ եւ ընծայել. ի Յունվ. ԺԶ. (16), որ մոռացմամբ աստ գրեցաւ:

60. 109բ-11ա Կարգելն պօլսեցոցն զԲարսեղ վար­դապետն վէքիլ Սրբոյ Աթոռոյս եւ յղելն զսրբա­զան վեհին խնդրեցեալ ֆերմանն, որ յաղագս Կար­սայ տէրունութեանն եւ վասն ախթարմայից եւ այլք սոյնպիսիք – Քանզի ո'չ ոք առաջադրութիւն՝ որ ա­ռանց կամաց առաջադրողին բարեաց՝ յառաջանայ երբէք բարեպէս: Ըստ այսմ՝ խորհուրդ կամ գործ որ ի մարդկանէ իցէ քակտեսցի... թուղթ գրեաց սրբազան վեհըն ի Վան, առ Պաղտասար վարդապետն (որ յի­շե­ցեալ է ի սեպտեմբերի Ը. եւ ի բազում տեղիս ի յիշատակարանի աստ), զի ելեալ փութով ի Սուրբ Աթոռս եկեսցէ զի պիտոյ էր. ի փետրվարի ԺԳ. (13):

61. 111ա-2բ Դարձեալ ի Հաշտարխան թուղթ յա­ղագս կարի պաղութեան նոցին ի Սրբոյ Աթոռոյս եւ վասն գանձասարցոցն մեղադրութիւն եւ այլ եւս առ այսոսիկ նմանապիսեաց բանից – Յաւել եւս դար­ձեալ ի Հաշտարխանու նուիրակ Յովհաննէս վար­դա­պե­տէն առ սրբազան վեհըս մեր ժամանել թուղթ, ի յամ­սեանն յունվարի ի ձեռն ումեմն սափրչի... եւ գրեալ էր զթուղթ այնր աղագաւ առ սրբազան վեհըն, եւ սրբազանն գրեաց զպատասխանին ի մարտի ԻԳ. (23):

62. 112բ-3բ Կատարելն պօլսեցոցն զբովանդակ խնդիրս սրբազան վեհին, զորս գրեաց առ նոսա ի յուլիսի Ի. (20) եւ ի սեպտեմբերի ԻԲ. (22) յղեաց եւ խնդրելն զմխիթարութիւն, զսէր եւ զօրհնութիւն եւ զայլս ոմանս խնդիրս – Ասացեալ է զկատարմանէ խնդրոց սրբազան վեհին Պօլսեցոց իշխանացն օրհնե­ցե­լոց՝ ի յունվարի ԻԱ. (21)... տացէ ի ձեռն Մխիթար վարդապետին եւ կացուցեալ զնա անդ վէքիլ առաջ­նոր­դութեան ի կողմանէ սրբազան վեհին, ինքն դար­ձեալ եկեսցէ. ի ապրիլի Ե.:

63. 113բ-5բ Առաւելացուցանելն Իսրայել կաթո­ղի­կէաքակին Աղուանից զլրբութիւնն եւ արկանելն զձեռն ի Հերակլ արքայն եւ առաքելն սրբազան վե­հին այսր աղագաւ զտեղապահ Մկրտիչ վարդա­պետն առ արքայն, եւ բանադրելն զչիսրայէլն ըստ արժանւոյն – Ի մնալն Յօհաննէս կաթողիկոսին ի Նա­խիջեւան վասն ձմեռանն սաստկութեան (որպէս ասա­ցաւ ի դեկտեմբերի ԺԷ. (17) գրէր վաղվաղակի զթուղթս անդուստ ի Շամախի եւ ի Շիրվան... ընդ իշխանութեամբ Խոր Վիրապայ (զորմէ ասացեալ է ի պատմութեան ՌՄԺԳ. (1764) ամին, ի նոյեմբ. Ը, եւ ի դեկտ. Դ.), որովք ել Պետրոս վարդապետն ի ապրիլի ԻԸ. (28):

64. 115բ-7ա Գրելն սրբազան վեհին զկանոն ի յամենայն տեղիս զտօնս լուսաւորչին եւ սրբոց առա­­­քելոցն Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի առնել կիւ­րակէ, նա եւ պատասխանիք ոմանց թղթոց նար­դեանս ի Պօլսոյ եկելոց – Յառաջ քան զայս ի յապրիլ ամսոյ ԺԴ. (14), առ սրբազան վեհըս մեր ժամանեաց թուղթ ի Պօլսոյ պատրիարգ Գրիգոր վարդապետէն... ինքն վկայական թղթով դիմեալ էր յոտս սրբազան վեհին՝ առնուլ զկոնդակ եւ այնու ժողով առնել եւ ազատել զորդին. մայիսի ԺԷ. (17):

65. 117ա-8ա Հաշտելլ սրբազան վեհին ընդ խա­նին եւ դառնալն ի Սուրբ Աթոռս ի յԵրեւանու ի մայի­սի ԺԷ. (17) – Պատճառ խռովութեան խանին ընդ սրբազան վեհին (զորմէ ասացեալ է եւս ի մարտի Ի. (20) եւ ի մայիսի Դ.), էր այս, զի Մուհամատ անուամբ տաճիկ ոմն... առեալ գրաբեր Մուրատ տղային հան­դերձ պատասխանական թղթով խանին, ել ի մայիսի ԻԱ. (21):

66. 118ա-9բ Կարգելն սրբազան վեհին զԿարնեցի Գրիգորիս վարդապետն եւ զԳաղատացի Գրիգոր վարդապետն ի նուիրակութիւն Կարնոյ եւ Գաղա­տիոյ, ելով նոցին ի Կարին – Իսկ զի Կարնոյ նուիրակ Պետրոս վարդապետն աւարտեալ զգործ նուիրակա­կան, եկն ի Սուրբ Աթոռս, որպէս ասացաւ ի մայիսի Դ. ... Ել ուրեմն տէր Պետրոսն ընդ Մարկոս վարդապետին ի Սրբոյ Աթոռոյս ի մայիսի ԻԲ. (22):

67. 119բ-20ա Խնդիր յաղագս Ակնեցոց բանա­դրե­լոցն ի յարձակել եւ բացասութիւն առ այն, ըստ որում էր անպատեհ անդէն արձակիլ – Մերձ ահա երկու ամն ի լրանալ, յորմէ հետէ բանադրեցան ոմանք ի յԱկնեցւոցն, վասն անհնազանդութեանց ինչ առ առաջնորդն իւրեանց... Որովք ել վերոյիշեալ Սուգաս վարդապետն ի Սուրբ Աթոռս. մայիսի ԻԸ. (28):

68. 120աբ Շինութիւնն Ղօշավանիցն եւ հաստա­տելն Պետրոս վարդապետին յառաջնորդութիւն Կարսայ – Ընդ ժամանիլն Պետրոս վարդապետին եւ մահտեսի Յօնանին ի Կարս, որք ելին աստի ի յապրիլի ԻԸ. (28)... Յակոբ անուամբ առն ումեմն, որ էր Եզնկա­յեցի, անկեալ ընդ ծանր պարտուք, ի վերայ Զմիւռնոյ Ուռումէլու եւ Ղրիմու, մի ամ պայմանաւ. ի յունիսյ ամսոյ ի յութնումն:

69. 120բ-1բ Հասանելն Յօհաննէս կաթողիկոսին ի Գանձասար, եւ գնալն կաթողիկոսին ի Թիֆլիզ եւ դառնալն անտի ու նոյն ի խնդրոյն – Տակաւին գոլով սրբազան վեհին ի լեառն Արագածու, ժամանէին ի ձեռն երկուց փայեկաց թուղթք ի Յօհաննէս կաթողիկո­սէն եւ ի Զաքարիա վարդապետէն... ուղեւորեաց զնա ի Սրբոյ Աթոռոյս ի սոյն աւուրս, որ է ԺԸ. (18) յունիսի ամսոյն ԺԷ. (17):

70. 121բ-4ա Պատասխանիք եւ պատճառք թղթոց ինչ, որք գրեցան ի Զմիւռին եւ յաղագս մեծի շարժին, որ եղեւ ի Պօլիս – Ուխտաւոր ոմն Յակոբ անուամբ եկեալ ի Զմիւռնոյ, բերեալ էր զթուղթս ի յառաջնորդ Ղուկաս վարդապետէն եւ յայլոց ոմանց առ սրբազան վեհըն... զի գրեալ էր զտեղւոյն ի նեղութեան գոլ, ոչ ծա­նուցանելով զպատճառն, վասն որոյ գրեցաւ պա­տուէր ծանուցանել զպատճառն: Յղեցաւ ի ձեռն գնացողի ուրուք ի յուլիսի Ա.:

71. 124ա-5ա Յաղագս մեծի շարժին, որ եղեւ ի Պօ­լիս՝ մխիթարութիւն առ ժողովուրդսն եւ վասն իրակութեանց ինչ – Դարձեալ յաղագս իրակութեան մեծի շարժին, որ եղեւ ի Պօլիս, ժամանեաց առ սրբա­զան վեհս մեր ի Պօլսոյ թուղթ ի Բարսեղ վարդա­պե­տէն... Բ. եղբարքն եւ Ա. քոյրն գերեցեալք ի լէկզեաց գրաւք գոյին ի Ճար կոչեցեալ երկիրն նոցին: Ի վերայ բոլոր տանս Արեւելեան եւ Հաշտարխանու. մի ամ պայմանաւ. ի յուլիսի Ը.:

72. 125աբ Գրելն պատրիարգին Կոստանդնու­պօլ­սի զթուղթ առ սրբազան վեհն վասն շարժին, որ եղեւ անդ, եւ գալուստ ուխտաւորացն – Գրեալ էին ի Պօլսոյ պատրիարգ Գրիգոր վարդապետն եւ բազումք եւս առ սրբազան վեհըն զթուղթս վասն շարժին անդ եղելոյ... Թուղթ մի եւս առ Բարսեղ վարդապետն գրեաց ի Պօլիս, ընդ սմա վասն նուիրակին տեղւոյն եւ վնասուցն, որք ի նորին հեղգութենէ եւ օգտին աղա­գաւ հարցումն գիտել զմիտս տեղականացն: Ելին ի յուլիսի ԻԸ. (28):

73. 126աբ Մարտ. Հիւսէին խանին Շրուանու եւ որդւոյ Փանահեանին ընդ շահվէրտի խանին Գեան­ճայու կոչելն խանին զլազկիսն յօգնութիւն իւր հաշ­տութիւն նոցին եւ դիմելն լէկզեացն յերկիրս մեր ի յաստակել եւ աւարելն զքեօլանիսն եւ կոտորիլն ի քաջէն Իւսիֆայ եւ որ ինչ առ այսոսիկ իրակութիւնք – Քանեօք ամօք յառաջ քան զայս ելեալ ապստամբու­թեամբ յիշխանութենէ Փանահ խանին ի յերկրէն Տու­զա­խու հզօր եւ քաջ իշխանացն մէլիք Իւսուֆին եւ մէ­լիք Ադամին, գնացեալ բնակեցան ի Գեանճայ... առ Մէլիք Իւսիւֆն գրեաց սրբազան վեհըն զօրհնութեան թուղթ եւ մէհտար Իւանւոյն որ ընդ նմա, որ յղեցաւ ի Սրբոյ Աթոռոյս. յուլիս Լ. (30):

74. 126բ-7ա Յաղագս խորդութեանց ժո­ղովրդեանս Հաշտարխանու եւ առաջնորդի նոցին վասն Սուրբ Աթոռս եւ գրելն սրբազան վեհին զթուղթ առ աստուածազօր թագաւորն Ռուսաց, եւ յղելն զԴա­ւիթ վարդապետն ի Հաշտարխան – Որպէս բազմիցս մինչեւ ցայժմ ասացեալ է ի փետրվարի ԻԳ. (23) եւ յայլս տեղիս, իբրեւ կարի յոյժ յայտնի եղեւ խորդութիւն առաջնորդին Հաշտարխանու առ Սուրբ Աթոռս եւ պաղութիւն սրտից ժողովրդեանն... զփա­խու­ցեալ սպասաւորս նորին հետեւեալ գտցեն թերեւս անդ իցեն երթեալք եւ զինչսն առեալ Սրբոյ Աթոռոյս հասուսցեն:

75. 127աբ Յաղագս իրակութեան կաթողիկո­սու­թեան Աղուանից եւ վասն նոցին անցից – Իսկ փա­յակքն Յօհաննէս կաթողիկոսին, որք ի յունիսի ԺԶ. (16) առաքեցան յետս՝ պատասխանեօք թղթոցն բերե­լոց, վասն իրիք պատճառի դարձան յետս ի Սուրբ Աթոռս... գրեաց Մինաս վարդապետին, զի թէ թշնամի ոչ իցէ նմա անդ եւ ինքն կամիցի պահել առ ինքն, գրեսցի՝ զի յղիցէ:

76. 127բ-8ա Յաղագս ժանտամահին, որ եղեւ ի Բայազիտ, եւ խնդրելն ժողովրդեանն զսրբութիւնս – Աղաղակ մերոց չարութեանց եւ գործոց անօրէնութեան ել մինչեւ յերկինս ի վեր եւ էհաս յականջս Տեառն զօրութեանց... Գրեաց եւ զթուղթ առ առաջնորդ Կա­րա­պետ վարդապետն այսց բանից աղագաւ: Եւ զի թէ եւս իցեն անհնազանդք, յանուանէ գրեսցէ, որովք ելին ուխտաւորքն ի [Օգոստ.] Թ.:

77. 128ա-9բ Յղելն սրբազան վեհին զԶաքարիա վարդապետն ի Կարին՝ վասն փօլիցայից, ընդ որում եւ այլք թուղթք գրեցաքն – Եւ յաղագս պարսպա­շի­նութեան Սրբոյ Աթոռոյս եւ այլոց հարկաւորաց դրամ բազում պիտոյանայր, եւ ոմանք դրամք յարդեանց նուիրա­կացն Սրբոյ Աթոռոյս ի Կարին եկեալ ժամա­նեալ էին... գրեաց եւս, զի յղեսցէ անտի վասն բրնձին զտանօղս եւ զորքանն եւս գրեսցէ, զի յղեսցէ: Առաքե­ցաւ առ նա ի [օգոստ.] ԺԷ. (17):

78. 129բ-30ա Վտանկ Շահվերտի խանին եւ աւա­­­րումն տան նորին եւ որ ինչ ասացաք անցք – Հարկաւոր թէպէտ ոչ է գրել աստէն, զոր կամիմքս, այլ այսր աղագաւ մանաւանդ այս... գրեցի զայս ի պիտա­ռութիւն ապագայ պատմութեանց գրելեաց ի հարկաւո­րիլն յուրեք, զի մի՛ յայնժամ գրեցից ի նորոյ, յանհա­մութիւն բանին ի յօգոստ. Ի. (20):

79. 130աբ Գալն Ակնայ առաջնորդ Մարտիրոս վար­դապետին ի Սուրբ Աթոռս, հանդերձ միով բա­նա­դրեցելով, եւ դարձն նորին աստի անհաստատ եւ թարց միամտութեան – Առաջնորդ Ակնայ քաղաքին Մար­տիրոս վարդապետն, ըստ որում գրեցաւ առ ժողո­վուրդսն Ակնայ... իրաւամբ քննեսցէ, մի գուցէ ի թշնա­մեաց իցէ նենգեցեալ: Օրինակն է ի բոլորագրա­համար տետրոջն, յերեսն ՄՀԹ. (279), ընդ փայեկի, ի [սեպտ.] Դ.:

80. 131աբ Յղելն սրբազան վեհին զԹիֆլիզու առաջնորդ Զաքարիա վարդապետն յետս ի Թիֆլիզ նորոգ առաջնորդութեամբ եւ նուիրակութեամբ ամե­նայն երկիրն Վրաց – Խնդրելն սրբազան վեհին զԹիֆ­լիզու առաջնորդ Զաքարիա վարդապետն գալ ի Սուրբ Աթոռս (որպէս ասացեալ է ի յունիսի ԺԶ. (16) եւ ի ԻԴ. (24) էր այնր աղագաւ, զի խնդրէին արքայն Հերակլ եւ քաղաքացիքն ամենեքեան յղելանդ զնուիրակ... առ տէր Վահանն յղեցան, զի զփայակ վարձեալ փութով յղեսցէ, որովք ել Դաւիթն ի [սեպտ.] Ը.:

81. 131բ-2բ Պատասխանիք թղթոց ոմանց եկելոց ի Պօլսոյ եւ ի Կարնոյ, որք յաղագս փօլիցայից եւ այլոց բազմաց հարկիաւոր որպիսութեանց – Զպա­տասխանիս ի Պօլսոյ եւ ի Կարնոյ յառաջ քան զայս ըն­կա­լեալ թղթոցն (զորոց ասացաւ ի վերոյ ի սեպտեմ­բերի Ը.) հարկաւորաց այժմ, զի գրեսցէ սրբազան վեհըն... օրինակ թղթոյ արքային տեսցի ի բոլորագրա­համար տետրոջն, յերեսն... զորս գրաբեր Խօսրով բէկն տարաւ ի [սեպտ.] ԻԲ. (22):

82. 133աբ Ի կողմանէ Ղօշայ վանիցն դարձեալ ի Կարս, առ ժողովուրդսն եւ առ Պաղտասար վարդա­պետն, որ յառաջ քան զայս անդ յղեցաւ – Բաղտա­սար վարդապետն, որ յառաջ քան զայս առաքեցեալ եղեւ ի Կարս վասն սուրբ Յօհաննէս վանիցն իմտա­տիայ ժողովելոյ, գրեալ էր այժմ առ սրբազան վեհըն... ի ձեռն ում եւ կամիցի առցէ ի Զաքարիա վարդապետէն. եղեւ այս ի սեպտեմբերի ԻԴ. (24):

83. 133բ Հոգացումն սրբազան վեհին յաղագս բե­րելոյ զտպագրական գիր ի սուրբ Աթոռս – Ջան մեծ էր սրբազան վեհիս մերոյ, հաստատել զտպագրա­տուն ի Սուրբ Աթոռոջս (որպէս եւ յառաջ քան զայս ի յօգոստոսի Ժ. եւ յայլ ժամանակս գրեաց առ Ղուկաս վարդապետն սմին աղագաւ)... ի ձեռն Մուշաղբիւրցի տէր Յովհաննէսին, որ տամբ իւրով եկն ի Սուրբ Աթոռս յուխտ (որպէս ասացաւ ի սեպտեմբերի Ը.) եւ այժմ դարձեալ գնաց. ի [հոկտ.] Բ.:

84. 134աբ Տալն սրբազան վեհին զժողովա­րա­րութեան կոնդակ ջուղայեցի Աւետիք վարդապետին – Իբրեւ արգել աստ սրբազան վեհըն զՋուղայեցի Աւե­տիս վարդապետն վասն տարաձայն թղթոցն, որք վասն նորա եկին... ի գնալն աստի պատուիրեալ էր: Ել Բաբայն թղթովքս ի [հոկտ.] Ժ.:

85. 134բ-5բ Դառնալն Բաղդասար վարդապետին ի Սուրբ Աթոռս եւ վերստին դարձուցանելն զնա սրբա­զան վեհին ի ժողովուրդսն վասն Ղօշայվանիցն եւ յօժանդակութիւն առաջնորդ Պետրոս վարդա­պե­տին – Դարձաւ Բաղտասար վարդապետն ի Կար­սայ, կատարեալ ամենայն պատուէրս եւ զհրամանս սրբա­զան վեհին... դուստրն եւ երկու՝ Բ. եղբօրորդիքն գե­րեցեալ էին ի յայլազգեաց ի Պարսկաստանն. հոկտ. Ի. (20):

86. 135բ-6բ Առնուլն սրբազան վեհին զժողովա­րա­րութեան կոնդակն ջուղայեցի Աւետիս վարդա­պետին յետս – Նուիրակն Հնդկաց Յովհաննէս վար­դա­պետն, որ յիշեցաւ ի սեպտեմբերի Ը. եւ յառաջ քան զայն, եկեալ ի Սուրբ Աթոռս՝ էհաս անվնաս... թուղթ եւս խնդրեաց գրել ի վերայ Գասպար աղային, զի զայնս տացէ ինքեան, եւ սրբազան վեհըն զայս եւս ետ, որովք ել աստի ի [նոյեմ.] Դ.:

87. 136բ Վտանկ ախթարմայիցն քաղաքին Տիգ­րա­նակերտու ի փաշայէն տեղւոյն եւ սուղ ինչ նեղու­թիւն ժողովրդեանն հայոց, եւ մխիթարութիւն եւ սաստ վասն օրինազանցութեանց – Տիգրանակերտու Քաղաքի փաշայն կարի յոյժ զզուեցեալ ի յայտնագոյն լրբութեանց եւ համարձակութեանց չար ախթար­մա­յիցն... օրինակ հասարակ թղթոյն ի բոլորագրահամար տետրոջն է, յերեսն ՄԾԴ. (254), ՄԾԵ. (255), որք յղեցան ի ձեռն ուխտաւորաց ոմանց ի նոյ. Դ.:

88. 137ա-8ա Յաղագս կանոնական թղթոյն, զոր գրեաց սրբազան վեհն յաղագս ոմանց յառաջելոց անկարգութեանց, որք գտանեին յեկեղեցիս մեր եւ վասն Սրբոյ Կարապետին, որ ի Տարօն եւ այլոց մանր իրակութեանց – Այլ վասն զի կարի յոյժ բազ­մա­ցան անկարգութիւնք ի յեկեղեցիս Հայաստանեաց ար­դեանս ժամանակի, առաւել ի յեկեղեցականս մեր, թէ ի յեպիսկոպոսունս եւ թէ ի քահանայս... Զաքարիա վար­դապետն կայր անդ ի վերայ փօլիցայից, որ ի վերոյ եւ ի հոկտ՛՛ Լ. (30) եղեւ յիշեցեալ. եղեւ ի նոյեմ. Ը.:

89. 138ա-9ա Յաղագս Իմամարխ կոչեցեալ տեղ­ւոյն ջուղայեցի Աւետիք վարդապետին եւ չիք Իս­րա­յե­լին Աղուանից, թէ ի Ջուղայ զինչ գրեցաք – Արդ, ըստ որում ի յունիսի ամսոյ ԻԶ. (26) ասացաւ, Գէօրեցի Գէօրկին սուլթանն եւ որդի Զօհրապ խանին Գիւխանն, դարձեալք ի Թիֆլիզու, երթային առ Քեարիմ խանն... այսք ի միում պահարանոջ առ Պետրոս պետն յղեցան ի ձեռն իւր յղեալ փայեկին, ի [նոյեմ՛՛] ԺԴ. (14):

90. 139աբ Ժողովելն արքային Հերակլայ զՂազա­խու հայսն ի մի տեղի ի միջոյ տաճկացն, եւ գա­լուստ ոմանց թիֆլիզեցի ուխտաւորաց, եւ վասն չԻսրայելին գրելն սրբազան վեհին առ արքայն զբան ինչ – Կատարեալ էր աստուածազօր արքայն Հերակլ զխնդիր սրբազան վեհին որ ի հոկտ. Ե. յանցելումն ամի գրեցաւ առ նա եւ հանեալ ի միջոյ տաճկացն զհայսն Ղազախու... օրինակ հասարակ թղթոյն ի բոլո­րագրահամար տետրոջն է, յերեսն ՄԾԸ. (258):

91. 139բ-41ա Յղելն սրբազան վեհին զսանահ­նե­ցի Գրիգոր վարդապետն յառաջնորդութիւն եւ ի նուի­րակութիւն առ ժողովուրդսն հայոց, որք բնա­կեալք էին ի Ղանդահար եւ ի Քեաբուլ եւ յայր երկիրս այնց կողմանցն – Չէր յօժարեալ Մարկոս պետն ի Ղանդահար երթալ (զորմէ ասացեալ է ի հոկտեմբերի Բ.), այլ սրբազան վեհըն ըստ որում մտադրեալ էր եւ ըղձայր զոմն եպիսկոպոս յղել առ նոսա... վասն որոյ խանն փակեաց զճանապարհսն, զի երթ եւ եկ մի՛ լիցի:

– 141ա Վախճան պատմութեան ամի թուա­կա­նութեանս հայոց, ՌՄԺԵ.երորդի (1766) եւ Քրիստոսի յուսոյն մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

–142ա Նուաստագունեղ ծառայ ձերումդ ազ­նուութեան եւ մոխիր ոտից սրբազան տեառն իմոյ Իա­հակ ամենամեղ սարկաւագս ըստ նոյնոյ վեհա­գունի հրամանի վերստին ի գործ յիշատակա­գրութեանս իմոյ հպեցայ, յօգնութիւն Տեառն յուսա­լով եւ զբարեյաջողութիւն ի նմանէ խնդրելով.

92. 142աբ Յաղագս անընդունակ լինելոյն չԻսրա­յե­լին ի ժողովրդենէն Շրուանայ եւ ընդունելոյն յա­ռաջ­նորդէն Շամախու յԻսահակ պետէն եւ բա­նա­դրելն Իսահակին – Վիպել ըստ կարգի զառա­ջա­դրեալս իմ, զպատմութիւն սկսելոյ շնորհաւոր ամիս, զչԻսրայէլ ապօրինէն Աղուանից հանդիպեցաւ ասել նախապէս... տուան նոյն գրաբեր պարոն Մկրտչին, հան­դերձ բազում բերանով պատուիրանօք, որ ել ի Սրբոյ Աթոռոյս, ի յունվարի Բ.:

93. 143աբ Կարգելն սրբազան վեհին զՍրբոյ Նա­խավկայի առաջնորդ Գրիգոր վարդապետն նուիրակ Թարվիզու – Սրբոյն Ստեփաննոսի Նախավկայի վա­նիցն՝ որ ի Շամբ, առաջնորդ Գրիգոր վարդապետն (որ յիշեցաւ ի յապրիլի Գ.) դարձեալ ի ժողովարարութենէ եկն ի Սուրբ Աթոռս... վասն գնոց տախտակացն եւ այլ իրացն, որք յիշեցան ի դեկտեմբերի Է. եւ յղեաց այժմ նմա ի գին նոցին զբրինձ եւ զբամբակ ի ձեռն Եղիկին, որ ել ի յունվարի Ժ.:

94. 143բ-4ա Յղելն սրբազան վեհին զմահտեսի Յօնանն ի յԱխլցխայ՝ արքունական ֆերմանաւ, վասն ախթարմայիցն, որք անդ գոյին – Որպէս ի մա­յիսի ԻԲ. (22) ասացաւ, իբրեւ ոչ յաջողեաց յանցելումն ամի Սարգիս եւ Գրիգոր վարդապետացն գնալ ի յԱխլցխայ՝ ախթարմայիցն աղագաւ... օրհնութեան թուղթ գրեաց սրբազան վեհըն ի յՕքրապակերտ գիւղն, որէ ի սահմանըս Ախլցխայու, վասն Խ. (40) ղռուշ յղեալ գանձանակադրամին նոցին, որ էհաս աստ ի ձեռն ոմանց նոյն գիւղականացն. ի [յունվ.] ԺԷ. (17):

95. 144ա Խնդրելն Կարսայ փաշային զբրինձ եւ վասն ի Կարս եղեալ ախթարմայիցն եւ փախուցեալ Պետրոս վարդապետին, եւ այլ եւս մանր բանից – Կարսայ փաշայն կամեցեալ էր զԲՌ. (2000) թիլանի բրինձ գնել յերկրէս մերմէ... թէ գիտէ զօգուտն իւր, ի Սուրբ Աթոռս դարձցի. զի մի՛ վերջապէս զփոշի­մա­նութիւնս կրեսցէ: Յղեցան այսք ընդ Ստեփանի ումեմն. [յունվարի] ԺԸ. (18):

96. 144աբ Յղելն արքային Հերակլայ զընծայ սրբա­զան վեհին եւ վասն Յօհանէս կաթողիկոսին եւ ղազախեցոցն – Բազում աւուրբք քան զայս յառաջ աստուածազօր արքայն Հերակլ վասն սրբազան վեհին յղեալ էր զընծայս ի ձեռն Աղամասում տաճիկ ծառա­յին իւրոյ... օրինակ թղթոյ Յովհաննէս կաթողիկոսին տե՛ս ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն ՄՁԵ. (285), ՄՁԶ. (286):

97. 144բ-5բ Խոստումն Մահմուտանցոցն՝ գալ ի գարնանն եւ զսեւագլուխսն իւրեանց բերել – Իշխանքն Մահմուտանու՝ յետ ընդունելոյ զհրաման սրբազան վեհին, որ գրեցաւ առ նոսա ի հոկտեմբերի ԺԶ. (16), յօժարեալ էին առնել զհրամայեալն... ո՛չ գրեաց նոցա զայս, որովք սառաֆ Պետրոսն եւ չուխատարն եւ Մարտիրոս վարդապետն ընդ նոսա. ի [փետր.] ԻԳ. (23):

98. 145բ-7բ Հակառակութիւն եւ վէճ պիղծ Եա­ղուպ աղային վասն Ղօշայվանիցն – Բաղտասար վարդապետն ըստ հրամանի սրբազան վեհին, որ գրե­ցաւ առ նա ի փետրվարի Ե., խափանեալ էր զշինումն երկաթեայ դրան Ղօշավանիցն... եզդի Ալի աղայն խնդրեալ էր ի սրբազան վեհէն զբրինձ եւ զքացախ, զորս յղեաց Լ. (30) լիտր բրինձ եւ Ե. լիտր քացախ եւ զթուղթ մի եւս այսց աղագաւ գրեաց առ նա ի պա­տաս­խանի թղթոյն. ի [մարտի] ԺԲ. (12):

99. 147բ-8ա Առ Հերակլ արքայն վասն Մուշաղ­բիւրցի տէր Յովհաննիսին – Ի պատասխանի այնմ թղթոյ արքային Հերակլայ եւ սրբազան վեհին, որք ի նոյեմբերի ԻԷ. (27) յղեցան ի Վան, առ Մուշաղբիւրցի տէր Յովաննէսն... մի՛ թողցէ յեկեղեցի եւ յանուանէ գրելով, թէ զՊետրոս պետի ձեռնադրեալ չերիցունսն մի՛ ընկալցիս. եւ բազում պատուէր. ել փայակն աստի ի մարտի Ի. (20):

100. 148ա-9ա Առ Հերակլ արքայն վասն պատ­րեացն, զորս բերել կամէր յերկիրն եւ այլ բանից – Զայն թուղթսն, զորս Թիֆլիզու Զաքարիա վարդապետն խոստանայր յղել, որք էին ի Յօհաննէս կաթողիկոսէն եւ ի Դաւիթ վարդապետէն... Ժողովարարութեան թուղթ տուաւ Աւետիս անուամբ ծեր եւ պարտատէր քահանայի ումեմն, որ էր քրտստանցի եւ ի Ղազու գեղջէն. ի վերայ Կարնոյ երկրին եւ Կարսայ երկրին. վեց ամիս պայմանաւ. ի մարտի ԻԷ. (27):

101. 149աբ Յառնելն Կարսեցոցն ի վերայ փա­շա­յին եւ արկանելն ի պաշարանս, եւ թէ զիարդ հա­կա­ռա­կօղն Ղօշայվանիցն պիղծ Եաղուպն եղեւ կո­րա­ցեալ, եւ դառնալն Բաղդասար վարդապետին վերստին ի Կարս – Կարսայ փաշայն կարի նեղացու­ցա­նէր զերկիրն եւ կեղեքէր, եւ յոյժ զզուեալ էին ի նմանէ ամենայն երկրականքն... յղեցաւ այս ի ձեռն Խօյեցի Յոհաննէս անուամբ տղայի ումեմն, որ յղեցաւ ի Խօյ՝ ի բերել զքանքանչիս, ի [մարտի] ԼԱ. (31):

102. 149բ-51ա Ի Պօլիս եւ ի Կարին եւ յայլ տե­ղիս՝ վասն փօլիցայից Ուռումելու եւ Հնդկաց նուի­րա­կացն եւ այլ զանազան իրակութեանց – Ի Պօլսոյ, ի Կարնոյ եւ ի Թօխատու թուղթք ինչ եկին առ սրբա­զան վեհըն՝ զանազանիւք որպիսութեամբք, որոց որ­պէսքն տեսցին ի ներքոյ յիւրաքանչիւրոցն պատաս­խա­նեաց... որովք ելին գրաբեր Մխիթար փայակն եւ Կիւմիւշխանացի ուխտաւորքն ի Սրբոյ Աթոռոյս, ի [ապրիլի] ԺԱ. (11):

103. 151ա-2ա Ի Հաշտարխան՝ վասն բանից նուի­րակին եւ Դաւիթ վարդապետին եւ վիճոցն, որք անդէն – Ի Հաշտարխանու ժամանեցին առ սրբազան վեհըն թուղթք յոլովք ի նուիրակէն, ի Սարգիս աղայէն եւ յայլոց բազմաց, որոց որպիսութիւնքն յիւրաքան­չիւրոց պատասխանեացն տեսցին... թուղթ գրեաց սրբազան վեհըն առ Ղօշավանից առաջնորդ Բաղդա­սար վարդապետն, որ ի մարտի Լ. (30) գնաց աստի, հարցանելով զորպիսութենէն իւրմէ եւ զվանիցն, եւ զմահտեսի Յօնանէն, որ ընդ նմա գնաց, եւ զայլ այսպիսեաց ընդ Զաման խանին. [ապրիլ] ԺԴ. (14):

104. 152ա-3ա Ի Նուխի եւ ի Բաքու պատուէր՝ զչիք Իսրայէլն խոտել եւ զՅովհաննէս կաթողիկոսն ըն­դու­նել – Յետ գրելոյ եւ յղելոյ առ Նուխեցիսն զթուղթ ի ձեռն որդւոյ գանձապետին Սրբոյ Աթոռոյս պարոն Մկրտչին, վասն զչիք Իսրայէլն խոտելոյ եւ զՅովհան­նէս սրբազան կաթողիկոսն ընդունելոյ... այս եւս առ Գրիգոր վարդապետն յղեաց՝ յղել անդ ընդ Խօյեցի Յօվ­հաննէսին. ի մայիսի Ա.:

105. 153ա-5ա Խնդրելն պատրիարգին մեծի Պօլ­սոյ Գրիգոր վարդապետին զհրաման ի սրբազան վեհէն, զի անդէն ի Պօլիս ի յեպիսկոպոսաց եպիսկո­պոս ձեռնադրիցի, եւ պատասխանի սրբազան վե­հին առ նա բացասաբար, ընդ որում եւ այլք թուղթք, որք ի ներքոյ տեսցին – Պատրիարքն մեծի Պօլսոյ եւ իշխանքն գրեալ էին առ սրբազան վեհըն զթուղթս վասն ոմանց խնդրոց եւ յղեալ էին ի ձեռն սարկաւագի ումեմն Սարգիս անուամբ... թերեւս զառաջնորդութիւն վանիցն նմա տացէ ի ձեռն իւր Մուրատ տղային, որ եւս ընդ տէր Հայրապետին ի Վանայ եկն. [մայիսի] Թ.:

106. 155ա-6ա Առ Հերակլ արքայն եւ առ այլս ի Թիֆլիզ, վասն բանից ինչ – Ի ձեռն Զազաբէկին ժամանեաց թուղթ առ սրբազան վեհըն յարքայէն Հերակլայ, որք էին երկու թուղթք... Ի Կարին, առ պարոն Սարխօշն գրեալ զթուղթքս առ նա յղեաց յղել փութով ի Պօլիս, զի ի ձեռն նորա աստ հասին թուղթքն ընդ Խլօ փայեկին. [յունիս] Գ.:

107. 156ա-7ա Առ Յոհաննէս կաթողիկոսն եւ ի Դար­բանտ վասն նորա ի Ղզլար, եւ առ Դաւիթ վար­դապետն վասն բանից ինչ – Յովհաննէս կաթո­ղի­կոսէն Գանձասարու եւ ի Դաւիթ վարդապետէն ի Ղըզ­լարու գրեցեալք, հասին առ սրբազան վեհըն թուղթք... թուղթ գրեաց սրբազանն առ Պաղտասար վարդապետն ի Կարս, վերստին հարկ, որպէս եւ ի վերդ ի յունիսի ԺԴ. (14), առնուլ զՄինաս վարդապետն եւ գալ ի Սուրբ Աթոռս փութապէս ընդ ումեմն գնացողի. [յունիս] ԻԲ. (22):

108. 157ա-8բ Վասն պահեստիցն Սրբոյ Աթոռոյս, որք ի Բայազիտ թուղթք – Բազմիցս անգամ գրէր Մար­գար աղայն զաղաչանս առ սրբազան վեհըն, զի զա­ւանդսն Սրբոյ Աթոռոյս, որք առ ինքն գոն... Իսկ ժո­ղո­վուրդքն ընդ այն չհաճեալ, վասն որոյ այժմ գրեցան գիւղորէիցն անուանք. յուլիսի ԻԲ. (22):

109. 159ա Գալն Գեղու առաջնորդ Յօհան վար­դա­պետին յեպիսկոպոսանալ եւ դառանալն ունայն ապագայական յուսով եւ առաջնորդութեամբ եւ ար­ձակումն կարնեցի Սահակ երիցուն – Գեղու նահան­գի ժողովրդականքն զառաջնորդն իւրեանց Յոհան վար­դապետն յղեալ էին մահսարական գրով առ սրբա­զան վեհըն՝ առնել եպիսկոպոս եւ վերստին կարգել ինքեանց առաջնորդ եւ դարձուցանել յետս... Եւ Դ. թուղթք առ Մկրտիչն, հաճի Միրզէն եւ պատասխան եւ Ջուհար կանայսն, ընդ Սարգսին. որք գնացին ի յուլիսի ԼԱ. (31):

110. 159բ-60ա Պատասխանիք թղթոց ինչ ի Զմիւ­ռին, ի Պօլիս եւ յԱմսետրդամ եւ յայլս տեղիս՝ վասն զանազանից որպիսութեանց – Ի Զմիւռնոյ նուի­րակ եւ առաջնորդ Ղուկաս վարդապետէն թուղթ էր եկեալ... Իսկ եւ զթուղթ առ Եղիազարն գրեաց, զի ան­պատճառ զայն դրամն տացէ: Ել այս թղթովքս վերոյիշեալ Յով­հաննէսն. ի [օգոստ.] ԺԳ. (13):

111. 160աբ Առ Չանկլի գեղականացն սաստ, որք զապստամբ Պետրոս պետն կամէին անդ տանել տալ – Զայն թուղթն, զոր գրեաց սրբազան վեհըն ի մայիսի Ի. (30)՝ առ ապստամբ Պետրոս պետն, հասեալ էր առ նա, եւ նա ելեալ եկն ի Սուրբ Աթոռս այնու դիտմամբ... շնորհակալութիւն, որ զձիոյ քուռակ մի էր տուեալ ժողովարար Մարտիրոս վարդապետին՝ բերել վասն սրբազանին, որ էր իւղի եւ պանրի ժողովարարն, զորս ո'չ գրեցաք յայսմ ամի վասն ժամ չունելոյ. օգոստ. ԻԲ. (22):

112. 160բ-3ա Առաքելն սրբազան վեհին զԶաքա­րիա վարդապետն Կաղզուանցի ի նուիրակութիւն Կոստանդնուպօլսոյ եւ որոշելն զնուիրակութիւնն զայն յերկուս, զի վիճակացն ուրոյն լիցի նուիրակ եւ միայն քաղաքին ուրոյն, յոր այժմ Զաքարիա վար­դա­պետն յղեցաւ, ընդ որում գնացին եւս նուիրակունք յՈւռումէլի եւ ի Թօխաթ, եւ Սարգիս եւս ընդ նոցա – Արդ, ըստ որում ի ՌՄԺԴ. (1765) թուոջն եւ ի յուլիսի Ի. (20) եւ ի սեպտտեմբերի ԻԲ. (22) ասացաւ, իբրեւ աւար­­տեաց Յարութիւն վարդապետն զՊօլսոյ մեծի քա­ղաքի նուիրակութիւն... օրհնութեան թուղթ գրեցաւ՝ առ Յամթեցի մահտեսի Սարգիս ոմն, որ ի ձեռն Ագու­լե­ցի Թէլումին յղեալ էր զաջահամբոյրս, ի սեպտեմ­բե­րի Ե.:

113. 163ա-4ա Առ մահտեսի Յօնանն, ի յԱ­խալցխայ՝ վասն ախթարմայից, եւ առնելն զՄինաս վարդապետն առաջնորդ Ղօշավանից – Որպէս ի յուլիսի ԻԴ. (24) այժմ եւս գրեալ էր մահտեսի Յօնանն զթուղթ առ սրբազան վեհըն, ծանուցանելով զորպի­սու­թիւն իւր եւ զանցս տեղւոյն... ընդ թղթոց սրբազան վեհին առ տէր Վահանն յղեցաւ ի ձեռն Ակնայ փայե­կին. ի սեպտեմբերի ԻԱ. (21): Օրինակ թղթոյն Ակնեց­ւոց ի բոլորագրահամար տետրոջն է, յերեսն ՄՀԴ. (274):

114. 164ա-5բ Առ Հերակլ արքայն եւ առ Յօհան­նէս կաթողիկոսն եւ առ այլս՝ վասն բանից ինչ – Կամէր արքայն Հերակլէս զԲամբակաձորն շինեցուցա­նել, որ կայր ի վաղուց ամայացեալ... ի յունիսի չորսն յիշեցաւ եւ պայմանեաց գալ ի գարնանն:

115. 165բ Աստապատեցիքն կամելով ազատ մնալ յանկանոն հարկատուութենէ եւ ի սատրիաթէ, զմուլք գեղջն իւրեանց... եւ առ այս յոյժ նեղասրտե­ցաւ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1բ (1754, նոտրգիր) Թուին ՌՄԲ. (1753), յունիսի ԻԲ. (22), ի Պօլիս մեծ քաղաքն, որ կոչի Ըստամպօլ, բազ­մամարդ եկեղեցի Սուրբ Աստուածածին, որ պատ­րիարգարանն է, կոչեցին զիս՝ նուաստս [Աղեք­սանդր Բ. Բիւզանդացիս], իբրու լինիլ ամենայն Հայոց կաթո­ղի­կոս: Բոլոր իշխան[օ]քն եւ ժողովրդօք, հանդերձ Յակոբ պատրիարգ վարդապետիւ եւ այլ եպիսկո­պո­սունք, վարդապետք եւ քահանայք, աղքատք եւ ըն­չաւետք, միահաղուն, մի՛ ձայն եւ միակամք, եւ իմ ան­ճար մնացեալ՝ կալաք յանձին յակամա կամօք այս դառն ամանակօջս, յուսալով ի յԱստուած եւ ողորմու­թիւն նորին: Եղեւ ելանելն մեր ի Պօլսոյ վերոյ գրեցեալ թուոջ, բայց նամսեանն հոկտեմբերի ԺԴ. (14) բազում տառապանօք ճանապարհի, զոր կրեցաք, ո՛չ կարեմ գրի արկանել, սակայն անվնաս ամենայն կողմանէ, Աստուծով ժամանեցաք ի Սուրբ Աթոռս, թուին ՌՄԳ. (1754), մարտի Բ. յաւուր տնտեսի կիւրակէին օծեցին զանարժանս կաթողիկոս ամենայն Հայոց եւ տնտես ազգիս Արամեան, մարտի ամսեանն եօթն աւուրն: Ո՜հ, ո՜հ, Տէր հոգասցէ եւ այց արասցէ տանս եւ երկրիս, զի առանց արքայի է՝ որքան ամ է:

14աԻ ՌՄԺԲ. (1763) թուականութեանս մերում հրա­մանաւ վեհափառ տեառն իմոյ Սիմէօնի սրբազ­նա­կա­տար կաթողիկոսի, ես՝ նուաստագունեղ ծառայ վե­րո­գրեցելոյ սրբազանի, թարմատարս եւ անպիտանս ի յիմս պաշտօնակից՝ ի լուսազարդ մանկունս նօրոյ Սիօնի, Յօհաննէս եւեթ կոչեցեալս դպիր, սկսայ արձա­նա­ցուցանել եւ ի գիր արկանել զամենայն թուղթս, թէ որք ի Սրբոյ Աթոռոյս գրեցան յայլ տեղիս ի սրբազան վեհէն, եւ թէ որք յարտաքուստ գրեցան առ սա, հան­դերձ որպիսութեամբք նոցին, ի յիշատակ եւ յօգտու­թիւն ապագայից:

66ա ՅԱստուած ապա մեք յուսացաք,

Զառաջիկայ ամս սկսաք,

Որ է հազար հարիւր երկեակ,

Եւ կից սոցին տասն եւ քառեակ (1765):

Ուստի, ըստ տեառն իմ հրամանի՝

Սիմէօնի սրբազանի,

Դարձեալ յայս գործ ըզջան եդի՝

Գըրել զորս ի սոյն պատկանի:

Ի յաջողիչ Տեառն յուսալով,

Եւ զիս նմա յանձն առնելով,

Զոր իւրն հաճոյ զայն խնդրելով,

Ըզբարեպէսն կամելով:

Զի մի՛ իմ ջանք ընդ վայր լիցի,

Եւ քամահ[ր]անս ինձ կացուսցի,

Այլ ըստ կամացս հաստատեսցի,

Որ ոչ խորհուրդ վարկպարազի:

106բՅամենայն ժամ զփառս տացուք

Արարչին հանուրց էակաց,

Որոյ ո՛չ սկիզբն աւուրց.

Այլ եւ ո՛չ կատարած կենաց:

Որ մեզ իւրոց ստեղծուածոց,

Պարգեւէ զպիտոյս ըստ կարեաց,

Զխաղաղ կեանըս մեզ շնորհէ,

Գըթութեամբ լինի խընամած:

Որ եւ զամըս այս անցեալ,

Մահացուացս ի կեանս պարգեւեաց,

Անդորր անխռով պահեալ,

Բերկրութեամբ յաւարտ սորին ած:

Թէպէտ եւ յոլով մեզ վիշտ

Յաշխարհիս բերմանց պատահեաց,

Այլ յայնց ամենից փրկեալ,

Ցնծութիւն մեզ վերակրկնեաց:

Եւ ինձ, արդ, հանգիստ ոտից,

Եւ հետագայ ուղի նախադրեաց,

Ընդ որ երթալ ինձ անկար,

Խոնջելոյս յուղին տարակաց:

Այլ յոր ողորմածն է միշտ

Է՛ յոյս իմ աներկբայ յեցած,

Կարօղ գոլ յուսամ օգնել,

Կազդուրել որ ոչ գըթեցայց:

Թէպէտ անկարող առ յայս,

Չունելով ըզնիւթս հիւսանաց,

Այլ եմ ապաստան նըմին,

Որ շնորհ է խօսիլ համերաց:

Զի եւ ինձ տացէ ըզբան,

Բարբառել որով մարթացայց,

Ի ձայն գոհութեան նըմա,

Համայնիւք զանբաւ փառս տաց:

106բ Տէր իմ արարիչ բարեաց,

Հեռի եւ զատ յանբարեաց,

Որ միշտ տաս ի քոց բարեաց,

Խնդրըողացն ի քէն բարեաց:

Տո՛ւր եւ ինձ Տէր զքոյ բարիս,

Եւ լըցո՛ զիս անբարիս,

Թէեւ ես ի յանբարիս,

Դու համարեա՛ ընդ բարիս:

Զի միշտ, Տէ՛ր իմ անկարօտ,

Քոյոց բարեաց եմ կարօտ,

Լըցո՛ ապա զիմս կարօտ,

Եւ մի՛ թողուր քեզ կարօտ:

Որոյ բարի՛ք միշտ հս (այսպէս) հաճոյ,

Չարք հանապազ անհաճոյ,

Զգործս իմ թէ քեզ ո՛չ հաճոյ,

Ինեւ արա՛ քեզ հաճոյ:

Եւ տո՛ւր ինձ բան ի խօսիլ,

Եւ ամօթով մի՛ խուսիլ,

Այլ զհաճոյս քոյ միշտ խօսիլ,

Մինչ չեւ մերձեալ անխօսիլ:

Զիարդ խօսուն անկարկամ,

Այլ յայս մնալ անկա՛ր կա՛մ,

Զի եդաւ յիս անկար՝ կամ,

Յայն սակս որպէս անկա՛ր կա՛մ:

107ա Յիշատակարան – Ամի թուականութեանս հայոց, ՌՄԺԵ.երորդի (1766), չորրորդի ամի հայրա­պե­տութեան տեառն Սիմէօնի վեհափառ ե[ւ] սրբազան կաթողիկոսի ամենայն Հայոց՝ հօր հասարակաց, ըստ հրամանի որոյ վերստին ես՝ պղերգս յիմում կոչման Իսահակ նուաստ սարկաւագս (որ երբեմն՝ ի դպրու­թեան Յովհաննէս) սկսայ դարձեալ ի գործ յիշատա­կա­գրութեանս իմոյ ձեռնամխիլ եւ առնել զպատմու­թիւն նորայ ամիս ՌՄԺԵ (1766) թուականիս, որ յա­ղագս թղթոց եւ նոցին որպիսութեանց, ի յօգտութիւն ապագայից:

142աՆուաստագունեղ ծառայ ձերումդ ազնուու­թեան եւ մոխիր ոտից սրբազան տեառն իմոյ Իսահակ ամենամեղ սարկաւագս, ըստ նոյնոյ վեհագունի հրա­մանի վերստին ի գործ յիշատակագրութեանս իմոյ հպեցայ, յօգնութիւն Տեառն յուսալով, եւ զբարեյաջո­ղու­թիւն ի նմանէ խնդրելով:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա Զյիշատակարանս Սիմէօն կաթողիկոսի, գրեալ ի վերայ 120 թերթից եւ տպագրեալ յԳ. գիրս «Դիւանի Հայոց պատմութեան» նուիրեմ Մատենադարանի Մայր Աթոռոյ Սուրբ Էջմիածնի. ի 19 մարտի, 1897 ամի, ի Տփխիս. Գիւտ քահանայ Աղանեանց:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա (երկիցս), 14ա (երիցս), 141ա, 142ա՝ ձուաձեւ, կապոյտ թանաքով՝ «Գիւտ քահանայ Աղանեանց»

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «954/2931, ՌՄԺԲ. – (1769), Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպոս]»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝1ա՝ «ի փորձելոյ զգրիչ գրի աստ, ի փորձելոյ զմուր, գրչափորձ է այս (2), գրիչ գրեմ»:

 

2932

ՑՈՒՑԱԿ ՅԱՅՏՆՈՒԹԵԱՆ ԵՐԻՑ ԳԼԽԱՒՈՐ ԳՈՐԾՈՑ

(ԵՐԿՐՈՐԴ, 1827 Թ. ՆՈՅԵՄԲԵՐԷՆ)

էՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄՀԶ.-ՌՄՀԷ. – 1827-1828

ԹԵՐԹ՝ 166+1 (կրկ. 56). չգրուած 1բ, 2բ, 12բ, 16բ-55բ, 72ա-92բ, 93բ-166ա: ՊՐԱԿ՝ 1-15x12 (1, 13՝ 4: 2՝ 13: 6՝ 14): ՆԻՒԹ՝ թուղթ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագ, տակը կոր ծայրերով հո­րիզոնական երկար ուղղանկիւն, զարդագծերով, տակը շե­ղան­կիւն ողկոյզ, նոյն նշանը, միայն թէ հորիզոնական ուղ­ղանկիւնը կարճ, եւ վրան՝ «PR», «Vander Ley»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,7x21,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (28.5x14,9; 29,5x16,5. սահմա­նագծուած սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 13ա): ՏՈՂ՝ 30-39: ԿԱԶՄ՝ դեղին կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ՝ ստացուած չորս թերթերի կցումով:

Новый рисунок

Նմուշ 13ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, ցեցի հետքեր, մէջքը մա­շուած, Ա. փեղկից անջատ, Բ. փեղկի ստուարաթուղթը պատ­ռուած, թ. 1-2՝ խիստ կեղտոտուած եւ խոնաւութիւն տեսած, թ. 1՝ ստացուած երեք թերթերի սոսնձումով, թ. 58-59՝ ներմուծուած (23.5x19,5):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-55բ 1827 նոյեմբերի 26էն. առաջինն թէ՛ ի սրբազնակատար կաթողիկոսէ եւ թէ՛ ի ծայրագոյն կա­ռավարչէ Ներսէս արքեպիսկոպոսէ կառավարու­թեանս ընկալեալ հրամանացն զօրինակսն իսկու­թեամբ գրելիք են աստանօր

ա. 3աբ Օրկնակ. ծայրագոյն կառավարիչ Ներսէս արքեպիսկոպոսի առաջին հրամանի. Վասն հաս­տա­տութեան կառավարութեանս. գերայարգ Յով­հան­նէս Կարբեցի, Իսահակ Էջմիածնեցի, Ստեփան­նոս Գեղամեան առաքելաշնորհ եպիսկոպոսունք եւ բարձր պատւոյ արժանաւոր Մանուէլ Կիւմիշխա­նա­ցի եւ Յովսէփ Կարբեցի վարդապետք – Ծայրագոյն իշխան կառավարութեան գերագահ աթոռոյ... համար 1, 1827. դեկտեմբեր 15, ի Սուրբ Էջմիածին:

բ. 4աբ Օրինակ. ի ծայրագոյն կառավարչէ երկ­րորդ հրա[ման], զոր ընկալաւ կառավարութիւնս ի 16 դեկ՛՛ կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի քրիստո­սաւանդ ողջոյն շնորհազեղ յարգութեամբ – Գտան աստ երկուք, յորոց մինն վկայէ յայսմ ամի, յամսեանն փետրվարի ի դառնալն իմ... համար 4, 1827 դեկ՛՛ 15, ի բերդն Երեւանու:

գ. 5ա Օրինակ երկրորդ հրամանի, որ մոռաց­մամբ աստ անկաւ. Վասն Պայազիտցի Իսահակ Ղա­րաօղլիանցի պահանջելեացն ի Սրբոյ Աթոռոյն հրամայէ ծայրագոյն կառավարիչն վասն հետեւեալ օրինակին կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի. Ող­ջոյն քրիստոսաւանդ, հանդերձ յարգութեամբ – Գուցէ յամի 1826 լուայ ես, թէ բարեծնունդ Գրիգոր Առաքելեան Վահրամեանց... 1827 դեկտեմբեր 11, ի բերդն Երեւանու:

դ. 5բ Օրինակ երրորդ առաջնորդութեան ծայրա­գոյն կառավարչի. Վասն ի Պայազիտ մնացեալ ուղ­տուց ըստ հետեւեալ բանից կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի. ողջոյն յիսուսաւանդ յարգանօք – Ոչ անդէպ համարեցայ ես խոստանալ դեսպանին բդեշխի Կարուց նուիրել բարձրագահութեան... համար 3, 1827, դեկտեմբեր 11, ի բերդն Երեւանա:

ե. 6ա-7ա Օրինակ հրամանի ծայրագոյն կառա­վար­չի. Վասն հարցաքննութեան Գրիգոր եպիսկոպո­սի, Յոհաննէս վարդապետի եւ Յօնան սպասաւորի՝ վասն կայից հանգուցեալ Աստուածատուր արք­եպիս­կոպոսի. կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի. յիսուսաւանդ միարար ողջոյն, հանդերձ յարգանօք – Ընկալայ վերապատութեամբ զգրեալն ձեր առ իս հա­մա­րաւ 11, ի 17 ամսոյ... համար 5, 1827 դեկտեմբերի 17, ի բերդ Երեւանա:

զ. 7բ-8ա Օրինակ հրամանի ծայրագոյն կառա­վար­չի. Վասն հաշուապահանջութեան անցեալ ժա­մա­նակաց ամենայն տեսակ գործակալաց, վերահա­սութեամբ Յոհաննէս արքեպիսկոպոսի Կարբեցւոյ. կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի. ողջոյն յիսուսա­ւանդ յարգանօք – Ըստ որում առաջի կայ լրումն տարւոյն ըստ օրինի հասարակաց սովորութեան... հա­մար 6, 1827 դեկտեմբեր 18, ի բերդն Երեւանա:

է. 8բ Օրինակ հրամանի ծայրագոյն կառավարչի. Վասն առաքելոյ ի Դէվրիզ հրաւիրակ մերազնից Ստե­փաննոս արքեպիսկոպոսն Ենօքեան, ընդ նմին եւ զՅովսէփ վարդապետն, եթէ համաձայնեսցի կա­ռավարութիւնն. կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի քրիստոսական ողջոյն յարգութեամբ – Ոչ կամիմ թագուցանել ի ձէնջ, զի էհաս առ իս գիր... համար 7, 1827 դեկտեմբեր 18, յԵրեւան:

ը. 9ա-10բ Շնորհաշուք անդամաց կառավարու­թեան Սրբոյ կաթողիկէ Էջմիածնի. ողջոյն քրիստո­սաւանդ, հանդերձ յարգանօք – Գիր ձեր առ իս ի 28 ան­ցեալ ամսեանն նոյեմբերի ընկալայ... համար 8, 1827 դեկտեմբեր 19, յԵրեւան:

թ. 11ա Կառավարութեան սրբոյ Էջմիածնի. յար­գու­թիւն ողջունիւ հանդերձ – Ստացեալ զգրեալսն ձեր ի 19 ամսոյս՝ 12, 13 եւ 14 համարաւ, առաջինն յաղագս վերջացուցանելոյ... համար 9, 1827, 21 դեկ՛՛, ի բերդն Երեւանայ:

ժ. 11բ-2ա Կառավարութեան սրբոյն Էջմիածնի. ող­ջոյն քրիստոսական կատարեալ յարգանօք – Օրի­նակ իմն յաղագս հաշուատրութեանց ի կողմանս Սալ­մաս­տու... համար 10, 1827 դեկտեմբերի 21, ի բերդն Երեւանայ:

ժա. 13աբ 1828. Կառավարութեան Սրբոյ Էջմիած­նի. ողջոյն քրիստոսաւանդ յարգանօք – Գիր ձեր առ իս ընդ օրինակացն վկայաբանութեանց Ահարօն վար­դա­պետի եւ սարկաւագ Թադէոսի... համար 1, 1828, յունվարի 9, յԵրեւան:

ժբ. 14ա-5ա Կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի. քրիս­տոսաւանդ ողջունիւ հաղորդակցութիւն – Յելսն անցեալ ամսեան յունվարի գրութիւն կառավարու­թեանդ առ իս 15 համարաւ... համար 7, 1828, փետ­րուար 7, յԵրեւան:

ժգ. 15բ-6ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան, ողոր­մած Տէր – Շող շնորհաց լուսաբեր սիրոյդ փետրուար 7 շնորհաւորելով... 1828, փետրուար 9, ի Ս. Էջմիածին, ամենաշնորհ ծառայ Մանուէլ վարդապետ:

Բ. 56ա-71բ 1827 նոյեմբեր 26էն. Երկրորդ ի կա­ռավարութենէս թէ՛ նորին սրբազնակատարութեան եւ թէ՛ ծայրագոյն կառավարչի յայտարարութեամբ ծանուցելոց բովանդակութիւն պարտի գրել աստ

ա. 56դ Օրինակ. Յանդամոց կառավարութենէն պատասխանի առ ծայրագոյն կառավարիչն, յորմէ 1826 գրեալ հրամանին. առ իւրոյ բարձր սրբազ­նութիւն ծայրագոյն կառավարիչ հոգեւորականացս. ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Վասն բարեկար­գութեան մօրն հաւատոյ Սրբոյն Աթոռոյն անձնադիր յօժարակամ... Երկրորդ անդամ կառավարութեան՝ Յով­հաննէս արքեպիսկոպոս, երրորդ անդամ կառավարու­թեան՝ Իսահակ եպիսկոպոս, չորրորդ անդամ կառա­վա­րու­թեան՝ Ստեփաննոս եպիսկոպոս, հինգերրորդ ան­դամ կառավարութեան՝ Մանուէլ վարդապետ, վեցեր­րորդ անդամ կառավարութեան՝ Յովսէփ վարդապետ. համար 1, 1827, նոյեմբերի 27, ի Սբ. Էջմիածին:

Ծնթ. Նամակների վերջում տրուած են կառավարութեան անդամների անունները:

բ. 57ա Օրինակ երկրորդ հրամանի պատասխա­նոյն. ձերոյ բարձր սրբազնութեան, ի բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ Աթոռոյս յանդամակցաց ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Դեկտեմբերի 15. հրաման 4 հրամայեցեալ գրոյդ զօրութենէն... համար 11, 1827, դեկտեմբեր 19. անդամ կառավարութեան՝ Յօ­հաննէս արքեպիսկոպոս, Սահակ արքեպիսկոպոս, Ստեփաննոս արքեպիսկոպոս, Մանուէլ վարդապետ, Յովսէփ վարդապետ:

գ. 57բ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս մեր. ի կառավա­րու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարա­րու­թիւն – Դեկտեմբեր 19. երկրորդ համարաւ յառաջար­կու­թեան բարձր սրբազնութեանդ վասն Պայազիտցի Սա­հակ Ղարաօղլանեանի... անդամք կառավարու­թեան՝ Յօհաննէս արքեպիսկոպոս, Սահակ արքեպիս­կո­պոս, Ստեփան արքեպիսկոպոս, Մանուէլ վարդապետ, Յովսէփ վարդապետ. 1827 ի 19 դեկտեմբերի, համար 12:

դ. 58ա [Կոնդակ] Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ եւ շնորհիւ նորին տէր Եփրեմ կաթողիկոս ամենայն Հա­յոց եւ ծայրագոյն պատրիարգ առաքելական եկե­ղեց­ւոյ Քրիստոսի եւ Մեծի Մայր Աթոռոյ Սրբոյ Էջ­միած­նի – Յամի Տեառն հազար ութն հարիւր քսան, փետրվարի մէկն... գրեցաւ յամի Տեառն 1820 փետր՛՛ 1, ի Սուրբ Էջմիածին, կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Վշտալի Եփրեմ

– 58բՅամի Տեառն 1822 ի 24 յունվարի զսոյն ձե­ռագիր յիշել անձինքն Պայազիտու բերեալ ցուցին մեզ... Եփրեմ արքեպիսկոպոս:

– 58բՅամի Տեառն 1821 եւ փետրվարի մէկէն սոյն սանատիս տարեկան շահն տասէն երկուսով եղեւ մին տարեկան... 44 թուման մայր դրամն սանատիս հասու­ցա­նեմք մեք ինքեանց. Եփրեմ եպիսկոպոս, Ստեփան­նոս արքեպիսկոպոս:

– 58բԱյս 1820 փետր՛՛ 1. սրբազան Եփրեմ կաթո­ղի­­կոսի եւ սինօթականաց մեզի ունեցած պարտկէն 1827 դեկ՛՛ 13 ի մէջ Սուրբ Աթոռոյն կրկին հեսապ արինք, բոլոր իմ պահանջողութիւնն ստացայ: Այսու­հե­տեւ տալիք կամ առն[ել]իք չունեմ Սուրբ Աթոռին եւ կամ աթոռայնոց վրա: Ս[ա]հակ Ասլանեան Պայազետ­ցի:

– 59աՀինկ լիտր գինի, 5 լիտր գինի տուաք... Ղա­րաօղլանեան Սահակին հարիւր քսան եւ վեց: Թիւն յուն­վարի ութն, ի Սուրբ Նշան վանս Հաղբատայ:

Ծնթ. Կաթողիկոսի նամակի բնագիրն է, կնքադրոշմի վրայ (58ա) կան խաչաձեւ ջնջրագծեր, ըստ որոնց ենթադրելի է, որ նամակը չի ուղարկուել: 58բ ստ. լս-ում կայ 1822 թ. շղագիր մակագրութիւն. «Յամի Տեառն 1822 ի 24 յունվարի զսոյն ձե­ռագիր յիշեալ անձինքն Պայազիտու բերեալ ցուցին մեզ, որում մեք սինօթականօքս թէպէտ չէաք վերահասու, բայց տեսանե­լով զկնիկ եւ զգիր վեհին մերոյ, հաւատ ընծայեցաք եւ ըստ կարի աղերսանաց իւրեանց՝ ուստի եւ իցէ, տասն թուման ճա­րեալ, տուաք ինքեանց, իսկ զկատարեալ հաշիւն ի բարեաւ գալ վեհին ունին տեսանել զհետ Յովսէփ վարդապետին ըստ վերոյ գրութեան»:

ե. 60ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կա­ռավարչի հոգեւորականացս մեր. Ի կառավարու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարա­րու­թիւն – Վսեմական խորհրդով երկարահայեաց ազ­գա­օգուտ ենթադատութեամբ առ փաշայն Ղարսու... հա­մար 13, 1827, ի 19 դեկտեմբերի. անդամք կառավա­րու­թեան՝ Յօհաննես արքեպիսկոպոս...

զ. 60բ-1ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրա­գոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարու­թենէ Սրբոյ Աթոռոյս ամենախոնարհ յայտարարու­թիւն – Ըստ բարձրագոյն հրամանի ձերոյ բարձր սրբազ­նութեան դեկտեմբեր 17, հինգերրորդ համա­րաւ... համար 16, 1827, ի 24 դեկտեմբերի. անդամք կա­ռավարութեանս՝ Յօհաննէս արքեպիսկոպոս...

է. 61բ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս մեր. Ի կառավա­րու­թե­նէս Սրբոյ Աթոռոյս ամենախոնարհ յայտարարու­թիւն – Կառավարութեանս ընկալմամբ ամսոյս 19 ութն համարաւ զյառաջադրութիւն... համար 17, 1827, ի 24 դեկտեմբերի. անդամք կառավարութեան...

ը. 62աբ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս մեր. Ի կառավարու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարու­թիւն – Ըստ ազգասէր ենթադատութեան սրբազանու­թեանդ եւ վեհազնէի... համար 14, 1827, ի 19 դեկտեմ­բե­րի. անդամ կառավարութեան...

թ. 63ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս մեր. Ի կառավա­րու­թե­նէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարու­թիւն — Համառօտութիւն Մկրտիչ վարդապետ Կար­ճիկեանի հաշւոյն անցելում... համար 18, 1827, ի 24 դեկտեմբերի. անդամ կառավարութեանս...

ժ. 64ա Առ ծայրագոյն կառավարիչն հոգեւորա­կա­նացս. Ի կառավարութենէ Սրբոյ Աթոռոյս ամե­նա­խո­նարհ յայտարարութիւն – Նոյեմբերի 28էն մինչ ի լրումն տարւոյս, որքան անախորժ խնդիրք... համար 2, 1828, յունվար 6, ի կառավարութեան Սրբոյ Աթո­ռոյս. [անդամք]...

ժա. 64բ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Ամսոյս 9 համարաւ 1 հրամայեալ կարգադրութիւնդ վասն Դամօյ անուանեալ վարդապետին... համար 5, 1828, ի յունվար 11, ի կառավարութեան Սրբոյ Աթո­ռոյս. անդամք կառավարութեանս...

ժբ. 64բ-5ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրա­գոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարու­թիւն – Երբեմն վարդապետ կոչեցեալ Ներսէս վարդա­պետն բազմիցս առանձին գործակցեալ եպիսկոպոսաց բանիւ... համար 15, 1828, յունվարի 15, ի Սուրբ Էջ­միածնի կառավարութեան. անդամք կառավարու­թեանս...

ժգ. 65բ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Յաղագս Յօհաննէս վարդապետի Դամօ մականուանե­լոյ երեք խնդրամատոյց գտան... 1828, յունվար 17. ի կառավարութեան Սրբոյ Աթոռոյս. անդամք կառա­վա­րու­թեանս...

ժդ. 66ա Ձերոյ ծայրագոյն կառավարչի հոգեւո­րա­կանացս. Ի Սրբոյ Էջմիածնի կառավարութենէս ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Ի տէրութենէդ յանցեալ ամի առաքեցեալ ի կառավարութիւնս Եփրեմ եպիսկոպոսի... համար 6, 1828, յունվարի 19. ի կառա­վարութեան Սրբոյ Էջմիածնի. անդամք կառավարու­թեանս...

ժե. 66բ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարութենէ Սրբոյ Աթոռոյս ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Կառավարութիւնս գիտելով զչափ առաջին եւ ներկայ պարկեշտ կացութեանց... համար 7, 1828, յունվար 21. Ի Սրբոյ Էջմիածին. անդամք կառավարութեանս...

ժզ. 66բ-7բ Ի Սուրբ Աթոռոյս բարձրագոյն կառա­վա­րութենէ. Վասն 1813 ամի փրկչի հանգուցելոյ Պետրոսի եւ 1820 ամի եղբօր նորին Յակօբայ հան­գու­ցելոյ մնացեալ կայիցն, զորս կարգադրեցաք 1828, յունվար 21. որ առաքի ի վերահայեցութիւն ծայ­րագոյն կառավարչի հոգեւորականացս – Պետ­րոս եւ Յակօբ հարազատ եղբարք ամենեւսին անբա­ժանք ի միմեանց... համար 8, 1828, յունվար 22. ի կառավարութեան Սրբոյ աթոռոյս. անդամք...

ժէ. 67բ-8ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրա­գոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարու­թենէ Սրբոյ Աթոռոյս ամենախոնարհ յայտարարու­թիւն –Կառավարութիւնս պատշաճ դատեցաւ վասն ներկայ անձնական օգտի... համար 13, 1828, յունվարի 31. ի կառավարութեան Սրբոյ Աթոռոյս. անդամք կառավարութեանս...

ժը. 68բ-9ա Ձերում բարձր սրբազնութեան ծայ­րա­գոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ. խնդիր – Յայտ­նի է ձերդ բարձր սրբազնութեան նախկին կառա­վարութիւն Սրբոյ Աթոռոյս կառավարչաց... համար 14, 1828, փետրվարի 9. կառավարութեան Սրբոյ Աթոռոյս. անդամք կառավարութեանս...

ժթ. 69բ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Բարձրագոյն համաձայնութիւն տէրութեանդ փետրվար 7, համար 8 սոյնոյ կառավարութեան ի հոգեւոր պաշ­տօն... համար 15, ի 1829, փետրվար 9. ի կառավարու­թեան Էջմիածնի. անդամք կառավարութեանս...

ի. 70աբ Նախախնամութեամբն Աստուծոյ պահ­պա­նեալ պարծանք ազգի մերոյ եւ ի կայսերէ կրկնա­կի վերապատուեալ ծայրագոյն կառավարչի հոգե­ւո­րականացս սրբազնագործ աջոյն համբուրիւ շնոր­հաւո­րութեամբ ամենախոնարհ զեկուցումն – Որում ակնապիշ բաւական ժամանակաւ սպասելոցս ողորմու­թեամբն Աստուծոյ... համար 19, 1828, փետրվար 22. ի Սուրբ Էջմիածին. անդամք կառավարութեանս...

իա. 70բ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Պատասխանագրութիւն յայտարարական շնորհաւորու­թեան մերոյ ի տէրութենէդ ընկալեալ... համար 21, 1828, փետրվար 23. ի կառավարութեան Սրբոյ Էջ­միած­նի. անդամք կառավարութեանս...

իբ. 71ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս. Ի կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Յամսոյս 27էն անդամակից մեր բարձր արժանապա­տիւ Յովսէփ վարդապետէ յայտարարութեամբ... հա­մար 22, 1828, փետրվար 27. ի կառավարութենէ Սրբոյ Աթոռոյս. անդամք կառավարութեանս...

իգ. 71բ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչիդ մերոյ. Ի Սուրբ Աթոռոյս կառա­վա­րու­թենէ ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Ըստ խնդրոյ Վաղարշապատ գիւղացի Յօհաննէս Յարու­թիւ­նովի... համար 25, 1828, մարտի 2. ի կառավարու­թեան Սրբոյ Էջմիածնի. անդամք կառավարութեանս...

Գ. 93ա 1827 նոյեմբերի 26էն. եւ երրորդ կամ կա­թու­ղիկոսի եւ կամ ծայրագոյն կառավարչի հրամա­նաւ, որ ինչ վճռատուութիւնք լինին ի կառավա­րութենէս վասն աթոռային գործոց եւ միաբանից գրելիք են բովանդակապէս աստանօր (այսչափ):

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ. ԺԹ. դ.

1ա [Քարոզ] – Ութերորդ կիւրակէին ի մէջ Յայտ­նութեան պահոց Ղուկ. 22. 24... այլ ի փառս նոցա եւեթ հայելով մաշէին. վասն որոյ (չշարունակած):

Ծնթ. Այս առաջին թերթը կազմուած է իրար սոսնձած երեք թուղթ-շերտից. երկրորդ շերտի ա. երեսին կայ գրութիւն, որ գուցէ կապ ունի 1ա էջի շարադրանքի հետ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1ա(1897, շղագիր) Զցուցակս Յայտնութեան տպագրեալն «յԱրձագանք» լրագրին նուիրեմ Մատե­նա­դարանի Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի. ի 19 մարտի 1897 ամի, ի Տփխիս, Գիւտ քահանայ Աղանեան:

Բ. փեղկի կազմաստառին՝ Ընծայէ Եփրեմ սրբա­զան արքեպիսկոպոս հօրս վասն յոյշ հարկաւորութեան իւրոյ Յովսեփ սռ՛՛ նպր. վեհի:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա (երկիցս), 3ա՝ ձուածիր, կապոյտ թանաքով. «Գիւտ քահանայ Աղանեանց» (2): 60ա՝ ոճաւորուած բազմանկիւն, սեւ թանաքով՝ «Քրիստոսի ծա­ռայ աւագ լուսարար Յովհաննէս վարդապետ. 1788», «Քրիստոսի ծառայ Ստեփան եպիսկոպոս Ենօ­քեան. 1807», ութանկիւն՝ «Քրիստոսի ծառայ Ան­տոն վարդապետ եպիսկոպոս. 1814», ութանկիւն, կարմիր թանաքով՝ «Էջմիածին Եփրեմ կաթողիկոս ՌՄԾԹ. (1810)»:

ՆՇՈՒՄ՝ (ԺԹ. դար, շղագիր) Ա. կազմաստառին՝ «1827 նոյ՛՛ 26էն ցուցակ յայտնութեան երից գլխաւոր գոր­ծոց Հմր 2 երկրորդ», Ա. կազմաստառին՝ «955/2932, 1827-1828, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2933

ՍԻՄԷ0Ն ԵՐԵՒԱՆՑԻ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 118 (գրչի էջակալում 5-223, որն է 4ա-118ա). չգրուած՝ 1ա-2բ, 118բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-[Ե]x24 (Ա 22): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26.6x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (22.4x15. սահմա­նագծուած սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 6ա): ՏՈՂ՝ 35: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, մէջքը՝ շագանակագոյն կաշի, աստառը՝ ծաղկաթուղթ: ՊԱՀՊԱ­ՆԱԿ՝ 1(Ա)+1(Բ), չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի. լուսան­ցա­կողերը՝ ցայտկէն կարմիր մելան:

Новый рисунок

Նմուշ 6ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի մէջքը մաշուած, տեղ-տեղ բծեր, աղ­տոտուածութեան հետքեր, քարոզների վերջում թանաքա­գծե­րով վերջնազարդեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-118ա [Քարոզգիրք Սիմէօնի Երեւանցւոյ. հատոր երկրորդ]

Տե՛ս ձեռ. 2212, 124ա-318ա. Յռջբ./3ա-4ա: ա/4ա-5բ: բ/5բ-7բ: գ/7բ-8բ: դ/9ա-10ա: ե/10ա-1ա: զ/11բ-2բ: է/12բ-3բ: ը/14ա-5ա: թ/չիք: ժ/15բ-6բ: ժա/17աբ: ժբ/18ա-9ա: ժգ/19բ-20բ: ժդ/չիք: ժե/21ա-2բ: ժզ/23ա-4բ: ժէ/24բ-5բ, ժը/չիք: ժթ/26ա-8ա: ի/չիք, իա/28ա-9բ: իբ/չիք: իգ/29բ-31ա: իդ/չիք: իե/չիք, իզ/31ա-3ա: իէ/33ա-4բ: իը/35ա-7ա: իթ/37ա-8բ: լ/չիք: լա/չիք, լբ/38բ-9բ: լգ/չիք: լդ/40ա-1ա: լե/չիք: լզ/41ա-2բ: լէ/չիք: լթ/չիք: խ/43ա-4բ: խա/չիք: խբ/չիք: խգ/45աբ: խդ/չիք: խե/45բ-6բ: խզ/47ա-8ա: խէ/48աբ: խը/49ա: խթ/49ա-50բ: ծ/50բ-2բ: ծա/52բ-3բ: ծբ/53բ-7բ: ծգ/57բ-9ա: ծդ/59ա-60բ: ծե/60բ-2ա: ծզ/62ա-3բ: ծէ/64ա-5ա: ծը/65ա-6բ, ծթ/66բ-8բ: կ/չիք: կա/68բ-70ա: կբ/70ա-1ա: կգ/71բ-3ա, կդ/չիք: կե/չիք: կզ/չիք: կզ/չիք: կէ/չիք: կը/73ա-5ա: կթ/չիք: հ/չիք: հա/75ա-7ա: հբ/77ա-8ա: հգ/78ա-80ա: հդ/չիք, հե/80ա-1բ: հզ/81բ-3բ: հէ/83բ-5ա: հը/85ա-6բ: հթ/88ա-9բ: ձ/90ա-1ա: ձա/91ա-2ա: ձբ/92բ-4ա: ձգ/94ա-5ա: ձդ/95աբ: ձե/86բ-7բ, ձզ/95բ-8ա: ձէ/98ա-9ա: ձը/99ա-100բ: ձթ/100բ-1բ: ղ/101բ-3ա: ղա/103աբ: ղբ/104ա-6ա: ղգ/106ա-7բ: ղդ/107բ-8բ, ղե/109աբ, ղզ/110ա-1ա (խորագիրն այսպէս. «... վասն որդե­ծնու­թեան Սուլթան Մուստաֆայ թագաւորին, (որ եղ– ի 1208 (=1759) թուին, – մարտի հինգ) ի բանն թէ...»): ղէ/111բ-2բ: ղը/112բ-3ա: ղթ/113բ-4ա: ճ/չիք, ճա/114աբ, ճբ/116աբ, ճգ/չիք, ճդ/116բ-7ա: ճե/114բ-5բ: ճզ/117բ-8ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ 0ՐԻՆԱԿԻ

4աԳիրք քարոզից, ժողովեցեալ ի գրոց աստուա­ծայնոյ եւ ի լուսաւոր բանից սրբոց վարդապետաց, յու­մեմնէ Սիմէօնէ Երեւանեցւոյ յանարդիւն վարդապետէ՜ ի պաշտօնէէ Սրբոյ Էջմիածնի ի փառս Աստուծոյ եւ ի յօգուտ մանկանց եկեղեցւոյ:

107բԾանի՛ր, ո՜վ ընթերցօղ, ահա կատարեցաւ զբոլոր տարւոյս աւուր պատշաճի քարոզս: Աստի ի վայր մի կարգէ աւուրց արտաքոյ են. երբ իցէ պատ­շաճ, յայնժամ ասասցես, եւ զծնօղս զայս յիշեսցես միով Հայր մերիւ, որ եւս դու յիշեալ լինիցիս. եւ այլն:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «979», 1ա՝ «979/2933, ՌՄԷ (1758), 5-գ էջ, ԺԹ. Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս], 2934 Օ. Եգանեան»:

2934

ՊՕՂՈՍ ՍԵՆԻԷՐ, ՀՐԱՀԱՆԳ ՔՐԻՍՏՈՆԷԻ ՅՕՐԷՆՍ ԻՒՐ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄՂԷ. – 1848

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր Տէր-Գէորգեան Վաղարշապատցի:

ԹԵՐԹ՝ 146. (գրչի էջակալում՝ 1-268, որ է՝ 1ա-146ա) չգրուած՝ 1բ, 102բ: ՊՐԱԿ՝ 1-15x12 (6՝ 5: 1, 11՝ 6: 7, 8՝ 7: 14՝ 9: 5՝ 10: 2, 3, 4՝ 14): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմով «Фабрики No 4 (5, 6) Арис­тахова»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 35,5x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (32,2x17): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 55ա): ՏՈՂ՝ 39-52: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով կար­միր լաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ կանաչաւուն թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1(Ա)+1(Բ), մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 55ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը Ի. դարի, եզրերը մաշուած, թեր­թե­րին աղտոտուածութեան, խոնաւութեան եւ բորբոսի հետքեր, թ. 1-15, 144-146՝ վերին եւ ստորին անկիւնները մաշուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-146բ Հրահանգ քրիստոնէի յօրէնս իւր, արա­րեալ ի հայր Պօղոս Սենիէրէ՝ ի միաբանութենէ Յի­սու­սեան կարգին, թարգմանեալ յիտալական լեզուէ ի հայ բարբառ ո՛չ բառ առ բառ, այլ ըստ մտաց բանին եւ ի տեղիս-տեղիս եւս համառօտեալ, որպէս երեւին մանաւանդ ի քարոզսն ԺԴ. (14) եւ ԺԵ. (15), որք վերաբերին առ հարսնախօսութիւնն ֆռանկաց, որ լինի տեսութեամբ պատանւոյ զաղջիկն, եւ աղջ­կան՝ զպատանին, եւ խօսակցութեամբ եւ հաւա­նու­թեամբ իրերաց, յորում լինին անհամար անկարգու­թիւնք, եւ ո՛չ լինի ըստ ազգին մերոյ, եւ ըստ այլոյ ազգոյ ազգաց արեւելեայց՝ միայն տեսութեամբ ծնողացն զաղջիկն, եւ բարեմտութեամբ պատանւոյն առ ընտրութիւն եւ առ կամս ծնողացն: Նաեւ զանց արարաք թարգմանել զտունս ինչ բանից ի քարոզս քանի մի, յորս յանդիմանեալ լինին համարձակ կենակցութիւնք արուաց եւ իգացն ֆռանկաց ընդ իրերաց, որք ոչ գտանին յազգի մերում:

ա. 2ա-6բ Քարոզ Ա. Յաղագս հարկաւորութեան լսելոյ զբանն Աստուծոյ – Համարեցան ոմանք, թէ արջն ի ծնանելն զկորիւնս իւր ծնանի զնոսա իբր ան­կեր­պաւորս... խնդրեցէ՛ք նախ զարքայութիւնն Աստու­ծոյ, Մատթ. Զ. 33. 11, եւ ապա վասն այլ ամենայն մարմնաւոր իրաց ըստ պատշաճին (ունի Ա-Բ. մասեր):

բ. 7ա-11բ Քարոզ Բ. Թէ ուստի յառաջ գայ զհանել պտուղս՝ ի Բանէն Աստուծոյ – Մեծագոյն գովեստն, որ կարէ տուեալ լինիլ Բանին Աստուծոյ... եւ մտեալ ի սուգ տրտմութեան հուսահատի ի վերա կուրութեան եւ մտեալ ի սուգ տրտմութեան յուսահատի առնել շահ ինչ (ունի Ա-Գ մասեր):

գ. 11բ-6բ Քարոզ Գ. Յաղագս հաւատոյ – Ամե­նայն քրիստոնեայ եդեալ կայ ի դրախտի սուրբ եկե­ղեց­ւոյն իբրեւ զտունկ իմն ընտրեալ... բերրի արմա­տոյն հաւատոյ կանգնել զայն ծառն կենաց, որ ոչ եր­բէք գօռանայ (ունի Ա-Գ. մասեր, որոնք ունեն հա­տուածներ. Ա.ն՝ ե., զ., ը., Բ.ն՝ թ-ժ., Գ.ն՝ ժբ-ի.):

դ. 16բ-23ա Քարոզ Դ. Յաղագս յուսոյ – Առաւել իսկական նշանն ճանաչելոյ զպատուական պալասանն ի յոռի պալասանէն այս է... արա՛ զբարի բնակեաց յերկրի եւ հովուեսցի ի մեծութեան նորա (ունի Ա-Բ. մասեր, Ա.ն ունի ա-ը. հատուածներ, Բ.ն՝ ժ-իե.):

ե. 23բ-30ա Քարոզ Ե. Յաղագս թուոյ ընտրելոց եւ անարգելոց – Պատահի երբեմն, թէ հիւանդք ի ննջելն երազեն ունիլ մեղր ի բերանի, եւ համարեն թէ այն իցէ գուշակութիւն... այլ իբրեւ զդժուարին իրէ միջոցէ ասաց բուռն հա՛ր, զի ոչ կարես անաշխատ այնմ ժա­մա­նել (ունի Ա-Բ. մասեր, Ա.ն ունի ա-ը. հատուածներ, Բ.ն՝ թ-լա.):

զ. 30բ-5բ Քարոզ Զ. Յաղագս կերպի ստուգիւ փրկե­լոյ զհոգին – Հռչակաւոր ոմն գուշակօղ զապա­գա­յից մինչ անդ ի հրապարակի Աթեն[ք] քաղաքի պարծէր... յաւիտեանս յաւիտենից գնեսցուք զամենայն ոտնակոխս մեր, զոր արարաք աստ ի յերկրի վասն հասանելոյ անդր (ունի՝ Ա-Գ. մասեր, Ա.ն ունի ա-ը. հատուածներ, Բ.ն՝ թ-ժը., Գ.ն՝ ժթ-իգ.):

է. 35բ-41ա Քարոզ Է. Յաղագս պատուիրանին սիրելոյ զԱստուած – Աստուած ո՛չ ետ մեզ երբեք զայլ մեծագոյն նշան... նա անթարթ ակամբ հայեսցի ի մեզ, ապա սիրեսցուք զԱստուած գեր քան զամենայն, զի նա միայն արժան է ամենայն սիրոյ (ունի Ա-Բ. մասեր, Ա.ն ունի ա-ը. հատուածներ, Բ.՝ թ-ժը.):

ը. 41ա-8ա Քարոզ Ը. Յաղագս մեղաց հայհոյու­թեան – Այնչափ սարսափելի է մեղք հայհոյութեան, մինչեւ ի Սուրբ Գիրս ցանցառակի յիշեալ լինի... զոր­չափ չարիս ծնաւ հայհոյութիւնն, զոր սիրեն տա­կաւին կատաղի եւ յուսակորոյս դատապարտեալքն, եւ ան­ընդ­հատ կայ այն ի բերանն նոցա (ունի Ա-Գ. մասեր, Ա.ն՝ ունի ա-զ. հատուածներ, Բ.ն՝ է-ժզ., Գ.ն՝ ժէ-իգ.):

թ. 48ա-53բ Քարոզ Թ. Յաղագս անիծից – Հրա­բուխ լերինք ոչ միշտ ցոլացուցանեն զբոցս դէպ ի յերկինս... արժանի լինիջիք ընդունել զայս օրհնութիւն, զոր ունի Աստուած տալ ի կատարածի աշխարհիս ընտ­րելոց իւրոց վասն սիրելոյն նոցա զընկերս իւրեանց իբրեւ զիւրեանց անձինս (ունի Ա. մաս, որն ունի ա-իբ. հատուած):

ժ. 53բ-60ա Քարոզ Ժ. Յաղագս երդման – Զար­մա­նալի են խրատքն, զոր տայ մեզ բնութիւնն վասն ուսու­ցանելոյ մեզ խօսիլ ամենայն շրջահայեցու­թեամբ... երանեալ է այր, որ ոչ է գայթակղեալ բանիւ բերանոյ իւրոյ. Սիր՛՛ ԺԴ. 1 (մասք Ա-Ե., Ա.ն ունի ա-գ. հատուածներ, Բ.ն ունի դ-թ., Գ.ն՝ ժ-ժբ., Դ.ն՝ ժգ-ժե., Ե.ն՝ ժզ-իգ.):

ժա. 60բ-6ա Քարոզ ԺԱ. Յաղագս պատուիրանին սուրբ առնելոյ զաւուրս տօնից – Այն արիւսեակն ամբարտաւան, որ ի սկզբան ընդվզեալ կամեցաւ լինիլ նմանօղ բարձրելոյն... ասէ վասն երկրաւոր բարեացն, որք յաւելեալ լինին յաստի կեանս (մասք Ա-Գ., Ա.ն ունի ա-ե., Բ.ն՝ զ-ժբ., Գ.ն՝ ժգ-իը. հատուածներ):

ժբ. 66բ-72բ Քարոզ ԺԲ. Յաղագս Սուրբ պատա­րա­գին – Գլխաւոր ձեռնարկն եւ ճիգն, զոր խորհի դեւն ընդդէմ Աստուծոյ, է ի բաց բառնալ յաշխարհէ զա­հաւոր խորհուրդ սուրբ պատարագին... պայծառափայլ ի մէջ սրբոց իւրոց, յորում եթէ արժանի գտայց ունիլ զտեղի, արդարեւ զամենեսին զձեզ բաղձամ տեսանել անդ (Ա. մաս, որ ունի ա-իե. հատուածք):

ժգ. 72բ-8ա Քարոզ ԺԳ. Յաղագս բարւոք դաս­տիարակութեան զաւակաց – Կամելով իմ յանցն առնել ձեզ այսօր զաւելի սիրելի իրն... երբ տեսանէք զզաւակս ձեր կորնչիլ առաջի աչաց ձերոց եւ ոչ շար­ժիք եւ ոչ գթայք ի փրկել զնոսա (մասք Ա-Բ., Ա.ն՝ ունի ա-է., Բ.ն՝ ը-ժը. հատուածք):

ժդ. 78ա-82բ Քարոզ ԺԴ. Յաղագս երկուց մեծա­մեծ սխալանաց, որք գործեն ի յասացեալ դաս­տիարակութեան զաւակաց – Ի հնումն ի Հռօմ յորժամ պատահէր, թէ շուն մի յետ ծնանելոյն զկորիւնս իւր պատառէր զնոսա... վայելեսջիք ի փառս արքայու­թեանն երկնից ընդ ամենայն յաւիտեանս, ուր պարտիք ջանալ շինել զտունն, որ ոչ երբէք կործանի (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-ժ., Բ.ն՝ ժա-ժը. հատուածք):

ժե. 83ա-5բ Քարոզ ԺԵ. Յաղագս այլ երկուց պա­կա­սութեանց, որք գտանին ի դաստիարակութեան զաւակաց – Աւանդութիւն գիտնոց ծերոց եւ վարդապետութիւն գիտնոց է ընկալեալ իբրեւ ճշմա­րիտ յամենայն ազանց... նոքա կելով ըստ բարի խրա­տուն ձերոյ, լինին պատճառ փրկութեան ձերոյ, զոր Տէր պարգեւեսցէ ամենայն քրիստոնէից (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա- է., Բն՝ ը-ժբ. հատուածք):

ժզ. 85բ-9բ Քարոզ ԺԶ. Յաղագս պարտակա­նու­թեան, զոր ունին որդիք՝ պատուել զծնօղս իւրեանց – Ընթերցեալ լինի, թէ առ նախնի պարսիկս էին ի մեծի այպանման երկոքին սոքա... եւ ես ոչ հաւատամ, թէ գտցի ոք ի միջի ձերում, որ կարող լինելով ունիլ զամենայն բարի, կամիցի ունիլ զամենայն չար (մասք Ա-Բ., Ա.ն՝ ունի ա-ժե., Բ.ն՝ ժզ-ժէ. հատուածք):

ժէ. 89բ-94ա Քարոզ ԺԷ. Յաղագս ողորմութեան – Զերկու բարութիւնս (զոր ոմանք կոչեն՝ հարկս) տան մեզ խորիսք մեղեր... որ ոչ կարէք կորուսանել, այսինքն՝ տուք զինչս ձեր յօժարութեամբ Աստուծոյ ձե­ռամբ աղքատաց եւ առնուցուք փոխարէն յողորմու­թէ­նէն Աստուծոյ զանվախճան բարիս (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-ժբ, Բ.ն՝ ժգ-իէ հատուածք):

ժը. 94բ-9ա Քարոզ ԺԸ. Յաղագս կերպի տալոյ զո­ղորմութիւն – Հասարակ գանգատ է աղքատաց, թէ յաւուրս մեր չիք ողորմութիւն, եւ լռեալ են ողորմածք... ժառանգեցէ՛ք զպատրաստեալ ձեզ զարքայութիւնն ի սկզբանէ աշխարհի, զի քաղցեայ, եւ ետուք ինձ ուտել եւ այլն (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-զ., Բ.ն՝ է-ի. հա­տուածք):

ժթ. 99ա-102ա, 103ա-4ա Քարոզ ԺԹ. Յաղագս պա­տուիրանի եղբայրական յանդիմանութեան – Ի մէջ ամենայն պատուիրանաց, զորս ետ մեզ Քրիստոս, երեւի թէ դիւրապահելին իցէ պատուիրանն... արդ, մի՞թէ գտանի ոք ի ձէնջ, որ ոչ կամիցի անսալ հրամանաց Տեառն եւ ընտրեսցէ երթալ ի դժոխս (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-ժա., Բ.ն՝ ժբ-ժը. հատուածք):

ի. 104ա-9բ Քարոզ Ի. Յաղագս կարգաւորելոյ զբար­կութիւնն կամ չափաւորելոյ զայն – Մեծագոյն արհեստ ճարտարութեան քիմեականաց է բարւոք վե­րածել զհուրն յայն աստիճան, զի մի՛ կարի մեղմ իցէ... կեցցէ Տէր, որ ետ մեզ զայս բրաբիոն յաղթու­թեան ի ձեռն Յիսուսի Քրիստոսի փրկչին մերոյ (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-ժզ., Բ.ն՝ ժէ-իզ. հատուածք):

իա. 109բ-14ա Քարոզ ԻԱ. Յաղագս նոցա, որք գայ­թակղեցուցանելով ներածեն զայլս ի մեղս – Է տեսակ մի օձի ի Հնդիկս՝ յոյժ մեծ, թշնամի փղին... ապա որպիսի պատժոյ չիցէ արժանի նա, որ էարկ զայն հրդեհ եւ ապա ջեռնու առ նովաւ (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-ը., Բ.ն՝ թ-ի. հատուածք):

իբ. 114ա-8բ Քարոզ ԻԲ. Յաղագս տալոյ զնե­րումն թշնամեաց – Ի հնումն ոմանք յազգացն եթով­պաց­ւոց ունէին զայս սովորութիւն... կարօղ լիցուք բերել զնմանութիւն ինչ այնպիսի գեղեցիկ գործոյ, թէեւ մերս ոչ կարէ հաւասարիլ այնմ (մասք Ա-Գ, Ա.ն ունի ա-զ., Բ.ն՝ է-ժը., Գն՝ ժթ-իե. հատուածք):

իգ. 118բ-22ա Քարոզ ԻԳ. Յաղագս մեծի չա­րութեան բղջախոհութեան կամ վավաշոտութեան – Ոչ գիտեմ, թէ պատահեալ իցէ ձեզ նստիլ մերձ արբեցելոյ ուրուք... խնդրեմ զնոր ուշադրութիւն բա­նիցս, որ իցէ համեմատ պտղոյն, որում տենջամ (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-ժ.բ, բն՝ ժգ-ժէ. հատուածք):

իդ. 122բ-6ա Քարոզ ԻԴ. [Յաղագս մոլութեան վա­վաշոտութեան] – Եթէ բաւական էր միայն զօրու­թիւն արեգական առ ի արտադրել զոսկի ի սիրտ հողոյ եւ ի լերինս... գոնէ գիտասցուք, թէ որպէս արժան իցէ մեզ կեալ այսուհետեւ ի նմին եւ ոչ պղծիլ չարութեամբ նո­րին (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-ժդ., Բ.ն՝ ժե-ժը. հա­տուածք):

իե. 126ա-9բ Քարոզ ԻԵ. Յաղագս պատուակա­նութեան կուսութեան – Կարծեմ թէ ո՛չ գտանի եղա­նակ իմն առաւել զօրաւոր ի զգաստացուցանել զվա­վաշոտ ոք, քան դնել առաջի զգանձն, զոր նա կորու­սանէ... ոչ կուսութիւն մտաց առանց կուսութեան մարմ­նոյ, ապա սրբեսցուք զանձինս մեր յամենայն պղծութենէ մարմնոյ եւ հոգւոյ, կատարեսցուք զսրբու­թիւն ահիւն Աստուծոյ (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-ժա., Բ.ն՝ ժբ-ժզ. հատուածք):

իզ. 129բ-34բ Քարոզ ԻԶ. Յաղագս պարսաւանաց ագահութեան – Մեծաւ իրաւամբ կոչէ սուրբ առա­քեալն Պօղոս զագահութիւնն կամ զսէր արծաթոյն ար-մատ ամենայն չարեաց... Ա. Տիմ. Զ. 10.... ինքն իսկ ասաց, ոչ թողից զքեզ եւ ոչ ընդ վայր հարից իբր ԺԶ. 5, եւ քան զայս զինչ աւելի ցանկայք խնդրել (մասք Ա-Գ., Ա.ն ունի ա-է., Բ.ն՝ ը-ժէ., Գ.ն՝ ժը-իբ. հատուածք):

իէ. 134բ-9ա Քարոզ ԻԷ. Յաղագս յետս դարձու­ցա­նելոյ անդրէն առ Տէր զչարաչար ստացեալն – Իրն այլոց չեւ եւս՝ ի նոցանէ բարձեալ... զինչ օգուտ լինի կամ նմա ըստ Տեառն բանի, եթէ աշխարհ ամենայն շահեսցի, եւ զանձն իւր տուժեսցէ (մասք Ա-Գ, Ա.ն ունի ա-է., Բ.ն՝ ը-իա., Գ.ն՝ իբ-իե. հատուածք):

իը. 139ա-44բ Քարոզ ԻԸ. Յաղագս յանդուգն դա­տողութեան – Չիք պաշտօն իմն ի մէջ մարդկանց առաւել վտանգաւոր, քան զպաշտօն դատաւորի... յայսմ կայանայ ամենայն խստութիւն եւ ուղիղ դա­տաստան, այսինքն՝ ի դատել զանձինս մեր, որպէս ասէ նոյն սուրբ առաքեալն. զի եթէ զանձինս դատւէք, ապա ոչ դատապարտւէք. Ա. կոնր[թ]. ԺԱ. 31 ըստ լատ. (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-թ., Բ.ն՝ ժ-ժէ. հատուածք):

իթ. 144բ-6բ Քարոզ ԻԹ. Յաղագս բամբասանաց – Եթէ դարմանն հոգւոյ պարտ իցէ լինիլ ըստ համես­տու­թեան դարմանի մարմնոյ... եղեր վնասա­պարտ շփո­թութեանն պատճառելոյ ողորմելւոյն, որ յինքնին կարէր դարմանել զիւր վէրս առանց գոլոյ ծանուցեալ եւ բժշկիլ եւս: Վերջ (մասք Ա-Բ., Ա.ն ունի ա-թ., Բ.ն՝ ժ-ժա. հատուածք):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1ա:

1աԱրտագրեցի զայս ի գրչեայ օրինակէ ուրումն աստուածասիրի ի 1848 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին: Միաբան Սրբոյ Էջմիածնի աւագ սարկաւագ Գրիգոր Տէր-Գէորգեան (տակը, մատիտով՝ «Վաղարշապատ­ցի է, Փոստո մականվանեալ»):

ՆՇՈՒՄ՝ Աա՝ «Գէորգեան Հմր 975», 1ա՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2935

ՍԵԲԷՈՍ, ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ

ՏՓԽԻՍ

ՌՄՂԹ. – 1850

ԳՐԻՉ՝ Ներսէս Տէր-Բարսղեան Աբովեան: ՍՏԱՑՈՂ՝ Մկրտիչ Եգանեան:

ԹԵՐԹ՝ 68. չգրուած՝ 7բ, 25աբ, 33բ, 40ա-1բ, 53աբ, 59ա-63բ, 68բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Ըx8 (Ա, Բ, Ե, Զ պրակները նշուած չեն. Բ 7, Գ, Է 10, Զ 12, Ը՝ 5): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 35,1 x21,7: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (28,5x17. սահմանագծուած սեւով): ԳԻՐ՝ շղա­գիր (նմուշ՝ 37ա): ՏՈՂ՝ 29-40: ԿԱԶՄ՝ կանաչ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ կանաչ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ: ՊԱՀ­­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա(1) + Բ(1), սկզբում, թուղթ:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 37ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զ ա ր դ ա գ ի ր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, վերջազարդ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, մէջքի կաշին ճաքճքած, վե­րին եւ ստորին հիմքերի կաշին թափուած, թերթերին աղտո­տուածութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-68ա Պատմութիւն Եւսոպոս եպիսկոպոսի

Տե՛ս ձեռ. 2639, 488ա-548ա: ա/1ա-2բ: բ/2բ-3բ: գ/3բ: դ/3բ-4ա: ե/4ա-5բ: զ/5բ-6բ: է/6բ-7ա: ը/7ա-8բ: թ/8բ11բ: ժ/11բ-2ա (...եւ էին երկու որդիք սպարապետիս այսորիկ ա­նուն միոյն Վնդոյ եւ երկրորդին՝ Վստամ ///): ժա/12ա-3բ (/// եւ զօրս աշխարհին Հայոց ընդունէին գումարել...): ժբ/13բ-5բ: ժգ/15բ-6ա: ժդ/16աբ: ժե/16բ: ժզ/17ա-8ա: ժէ/18աբ: ժը/18բ-9ա: ժթ/19աբ: ի/19բ-21ա: իա/21ա: իբ/21աբ: իգ/21բ-2բ: իդ/22բ: իե/22բ-3ա: իզ/23բ: իէ/23բ-4բ: իը/24բ: 26ա-7ա: իթ/27ա: լ/27աբ: լա/27բ-8բ: լբ/28բ-9բ: լգ/29բ-30ա: լդ/30բ-2ա: լե/32աբ: լզ/32բ-3ա, 34աբ: լէ/34բ: լը/34բ-6բ: լթ/36բ-7ա: խ/37ա-8ա: խա/38ա-9ա: խբ/39ա-44բ: խգ/45աբ: խդ/45բ-9ա: խե/49ա-50բ: խզ/50բ-52բ, 54ա-7ա: խէ/57աբ: խը/57բ-8բ, 64ա: խթ/64ա-5բ: ծ/65բ-6բ: ծա/66բ: ծբ/66բ-8ա:

Հմմտ. Պատմութիւն Սեբէոսի, Երեւան 1979, էջ՝ 45-177:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

7աԻ սկզբէն ցաստ գրեաց Ներսէս Տէր-Բարսղեան Աբովեան, աշակերտ Սարգիս իմաստասէր վար­դա­պետի Հասան Ջալալեան. ի 5 մարտի 1850 ամի, ի Տփխիս քաղաքի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. Ա. փեղկի կազմաստառին՝ (1851, 26 սեպտեմ­բե­րի, շղագիր) Ի գրոց Մկրտիչ վարժապետի Եկենեան, որում ընծայեաց ի նշան սուրբ սիրոյ, բարձր արժա­նա­պատիւ Սարգիս վարդապէտ Ջալալեանց, ի 1851, ի 26 սեպտեմբերի, ի Նախիջեւան, (բոլորգրով)՝ յիշա­տակ ընտիր եւ անջնջելի յաւերժ:

1ա(1851, 26 սեպտեմբեր, շղագիր) Ի նշան անտխեղծ սիրոյ ընծայեմ զայս պատմագիր, արարեալ Եւսեպոս եպիսկոպոսի՝ պատուելի վարժապետ Մկրտչի Եգանեան: Սարգիս վարդապէտ Ջալալեանց, ի 1851 ամի, ի 26 սեպտեմբերի:

2. Ա. փեղկի կազմաստառին՝ (1899, շղագիր) Զայս մատեան ձեռագիր, զոր գտի ի գիրս Յովհաննու Խաթ­րանեան Նոր Նախիջեւանցւոյ ու ստացայ ի նմանէ ի վայելումն անձին իմոյ, ահա նուիրեմ մատենադարանի Ս. Էջմիածնի: Երուանդ Յովակիմեան Շահազիզ-Կամ­սարական, ի 1899, ի 29 մայիսի, ի Նոր-Նախիջեւան:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «1850 Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպոս]», պհպ. Ա.՝ «981/2935»:

2936

ՅԱԿՈԲ ԱՄԱՍԻԱՑԻ, ՀԱՄԱՌՕՏՈՒԹԻՒՆ ԿԱՆՈՆԱԳՐՈՑ

ՌՄԿԱ. – 1812

ԳՐԻՉ՝ Յովհաննէս Զմիւնացի:

ԹԵՐԹ՝ 32 (գրչի էջակալում,՝ 1-62, որ է 1ա-31ա). չգրուած՝ 32աբ: ՊՐԱԿ՝ 1-3x14 (1՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սա­դրշմով՝ «IMC»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,5x23,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (25,6x25. սահմանագծուած սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 25ա): ՏՈՂ՝ 41: ԿԱԶՄ՝ կապոյտ ծաղկաթուղթ, միջուկը՝ ստուա­րաթուղթ, աստառը՝ թուղթ, մէջքը՝ շագանակագոյն կաշի. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) սպիտակ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 25ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը՝ մաշուած, քերծուած, տեղ-տեղ թափուած, ցեցի անցքեր, թ 3՝ ստ. լս. պատռուած, թերթերին խո­նա­ւութեան, աղտոտուածութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-31ա [Յակոբայ Ամասիացւոյ Համառօտու­թիւն կանոնագրոց]

Ա. ա. 1ա Կանխաբանութիւն. յաղագս օգտակա­րու­թեան կանոնագրոց եւ մանաւանդ հարկաւորու­թեան նորին առ ամենայն հաւատացեալս եւ եւս առ քահանայս եւ առ եպիսկոպոսունս – Օրէնք աստուա­ծայինք որ ի մարգարէս եւ յաւետարանս եւ յառաքեալս ի սմին բովանդակեալ համառօտի... ուրեմն կալարուք զհեղգս խրախոյս ձեզ առ աստուածայինսն վե­րաթեւել:

բ. 1աբ Աստանօր յայտնին հեղինակք գրոց կա­նո­նաց եւ թիւք նոցին կանոնաց, ըստ կարգի գրե­ցե­լոյ ի կանոնագիրս, զոր ունէի ի ձեռին, եւ ժա­մա­նակագրութիւնք ըստ կարգի գտեալ. յամի Տեառն – Առաքելոց առաջին եւ երկրորդ կանոնք բովանդա­կին ի ՃԻԲ. (122) կանոնս... Մխիթարայ Գօշի Դատաստա­նա­գրոց մեծականոնք, յորմէ առաք ինչ-ինչ մեկնութիւն յոմանս կանոնս խրթինս եւ զայլս ի վկայութիւն:

գ. 1. 2ա Ազդեցութիւն նշանակութեանց անուանց յայբուբենական կարգս, զորս կրճատ եդաք ի լու­սանցս – Ա՛՛բր՝ Աբրահամու Մամիկոնէից եպիսկո­պո­սի... Փլ՛՛պ՝ Փիլիպպոսի առաքելոյն:

–2աՅաւէտ – յուսալի, անձին առանձին, կրթիլ ի կա­­նոնըս, օգուտ օգտաբեր բերել – բերկաւլի(այս­չափ):

2. 2բ-30բ [Այբբենական՝ Ա-Օ]

ա. 2բ-5աԱզատ լիցին եկեղեցականք ի հարկաց, եւ եթէ իշխան ոք կամիցի առնուլ հարկս ինչ... Աւետա­րան ընթեռնուլ պարտ է զկնի ամենայն գրոց յոտն կա­լով ժողովրդեան եւ շաբաթու ընթերցցին:

բ. 5աբ Ի բաժակէն սրբոյ եւս պարտ է տալ ժո­ղովրդեան ոչ թերացուցեալ զսրբութիւնն... մի՛ իշխես­ցեն եպիսկոպոսունք, որ ոչ հնազանդի կանոնիս ընդ կանոնական պատուհասիւք եղիցի:

գ. 5բ-6աԳերեզման բանայցէ ոք առ անձուկ Դ. ամ ապաշխարեսցէ... ի չկարելն կլանել յայտնեսցի գո­ղոնն, չէ արժան, զի կախարդութիւն է:

դ. 6աբԴաշնադիրք թէ դժրեսցեն դաշանցն եւ երդ­մանցն ուստի լինիցին գերութիւնք եւ սպանութիւնք... դպրաց չէ օրէն նստիլ ընդ սարկաւագունս ի ճաշ՝ առանց նոցին հրամանի:

ե. 6բ-9բԵկեղեցական արծաթասէր, զօշաքաղ, վաշխառու, ծոյլ եւ մեղկ կամ ուղղեսցէ կամ լուծցի... թէ կամիցին արժանանալ հաղորդի, նախ որոշեսցին ի միմեանց իսպառ եւ Ի. (20) կամ ԺԵ. (15) ամ ապաշ­խարեսցէ:

զ. 9բԶաւակ չծնանելոյ աղագաւ եթէ դեղ արասցէ ոք, Ա. տարի եւ կէս ապաշխարեսցէ յաւուրն... զրոյց վարեսցէ, որ եւ կռիւ լիցի, Խ. (40) օր պահօք եւ Ա. յաւուրն Խ. (40) ծունր դիցէ:

է. 9բ-10աԸնդունել չէ արժան ամենեւին ունել զեպիսկոպոս կամ զքահանայ եւ կամ զսարկաւագ առանց ընծայական թղթոյ... Աւետարանս խառն, զի որպէս հասարակաց է տօնն, նոյնպէս եւ ընթերցմունք լիցին յութօրեայ աւուրս:

ը. 10աԹագաւոր բարեպաշտօն ի բեմս կացցէ յեկեղեցւոջ... թէ կանայք թողցեն զարս իւրեանց:

թ. 10աբԺամարարին արժան է մերձենալ առ վախ­ճանեալ քահանայ, համբուրել եւ բառնալ... ժողովրդա­կանք զտուրս իւրեանց անխափան հատուսցեն յեկե­ղե­ցին յօժարութեամբ եւ ըստ դասուց բաժին արասցեն:

ժ. 10բԻգացեալք, այսինքն կանայք, որք արտաքոյ օրինաց զիրեարս շօշափելով ախտից հոսումն եւ գի­ճութիւն գործեն, Դ. ամ բազում արտասուօք ապաշ­խարեալ արժանասցին... նզովեալ եղիցին ի Քրիստոսէ եւ չարիք, որք գործին ի գլուխ նոցին եղիցին:

ժա. 10բ-2բԼլկելով զանդամն ոք հոսեցուսցէ զսերմն... լուցանել պարտ է անխափան ճրագս առաջի սուրբ սեղանոյն:

ժբ. 12բ-3աԽաչ բեկեալ հալեսցի եւ վերստին նո­րոգեսցի, բայց չէ պարտ օրհնել կրկին զմի անգամ օրհնեալն... խօսել յեկեղեցւոջ չէ պարտ զայլ ինչ բաց յաղօթից, եւ ոչ քրթմնջել ընդ միմեանս:

ժգ. 13աբԾաղկազարդին բառնալ պարտ է զոստըս ի ձեռին... ծունր դնել ի կիւրակէս ի կիրակամուտս եւ ի զատկէն մինչ զՊէնտէկոստէ արգիլեալ է:

ժդ. 13բ-5բԿաթնկերք, այսինքն՝ ի միոյ մօր կա­թա­նէ սնեալք ոչ կարեն ամուսնանալ ընդ միմեանս... կցորդ չարեաց զարքայութիւնն Աստուծոյ ժառանգել ոչ կարեն:

ժե. 15բ-7աՀաղորդ առնուլ մի եշեսեսցէ, որ կե­րեալ իցէ ինչ եւ չիցէ ծոմ... հրէայ կամ հեթանոս ի հաւատս եկեալ, եթէ դարձցի յիւրն եւ կրկին եկեսցէ ի մեզ, չէ պարտ ընդունել, նզովեալ եղիցի:

ժզ. 17ա-8աՁեռնադրեալն մի անգամ թէ վերստին ձեռ­նադրեսցի, լուծցի, նաեւ՝ որ ձեռնադրեացն կրկին... ձրիապէս բաշխել պարտ է զաստուածայինս եւ ոչ հաւաքմամբ արծաթոյ, որ է ընդդէմ Հոգւոյն Սրբոյ, որ յանդգնի՝ որոշեսցի ի պատու[ո]յն:

ժէ. 18ա-9բՄասունք սրբոց մի՛ առաքեսցին յայլ տե­ղիս վասն օրհնութեան... մտանիլ ի տաճար Աստու­ծոյ չէ պարտ այլազգեայց եւ հերձուածողաց:

ժը. 19բ-20աՅամառեալս ի մեղս յետ բազում համոզելոյ թէ ոչ դարձի, որոշելի է յեղբայրութենէ... թէ ի գիտութենէ այլոց արգելան, կցորդ են գործելեացն, Ը. ամ ապաշխարեսցէ:

ժթ. 20ա-1աՆախաթոռ յեկեղեցւոջ նախկին ձեռ­նա­դրեալն, որ իցէ յառաջադէմ...նուիրեալս քահա­նայից մատաղի մորթին կամ ճրագուն մի՛ իշխեսցեն բաժանել մատաղատեարք եւ յիւրեանս առնուլ:

ի. 21աբՇաբաթ երեկոյս պարտ է զԼոյս զուարթն ասել եւ զպաշտօն մարտիրոսաց կատարել... շօշափել զայլոց մարմին վասն հոսման Ե. ամ քառասնապա­հու­թեամբ եւ ողորմութեամբ:

իա. 22աբՈղջոյն տացեն երիցունք եպիսկոպոսաց, եւ ապա ժողովրդականք՝ միմեանց... ուրուկի եւ բորո­տի չէ պարտ սքեմ առնուլ եւ կրօնաւորիլ, այլ ի հիւան­դանոցս աղօթեսցեն ծունր:

իբ. 22բՉարախօսք զընկերացն ապաշխարեսցեն Խ. (40) օր պահօք եւ յաւուրն Ի. (20) ծունր... ապս­տամբ ի հարկէ եւ զթագաւորութիւն նորա ոչ ընդունի:

իգ. 22բ-4աՊահել զկիրակէս եւ զաւուրս Պեն­տէ­կոս­տէին, այսինքն՝ զյինունքս որ հրամայի, այլ ընդ նզո­վիւք է... պտուղս հոգւոց մասին տացեն իշխանք եւ թա­գաւորազունք ի կենդանութեան իւրեանց յեպիսկո­պոսն, ապա թէ ոչ, զկնի մահուան նորա ընտանիքն տա­­ցեն:

իդ. 24աՋրախառն գինեաւ պատարագօղք նզո­վեալ եղիցին (այսչափ):

իե. 24ա-6աՍահմանս, այսինքն՝ զսինօռս ընկերին յափշ­տակողաց իջցէ ի վերա անէծք հրամանաւն Աս­տու­ծոյ... սրբութիւնս, այսինքն՝ զնշխարս, չէ պարտ յայլ տեղիս առաքել վասն օրհնութեան կամ յայլոց իշ­խանութիւնս տալ:

իզ. 26աբՎախճանեալ քահանայս մուծանել պարտ է յեկեղեցին յառաջ քան զպատարագն... վկայութիւն զեպիսկոպոսէ չէ պարտ ընդունել յանհաւատից, այլ ի հաւատացելոց երկուց կամ երից ընդունելի է:

իէ. 26բ-7աՏաճարն աղօթից պատուեսցի, յորում հաստատեալ է սուրբ եւ աստուածընկալ սեղանն... տօ­նից հեթանոսաց չէ պարտ հաւասարիլ ընդ նոսին տօ­նե­­լով:

իը. 27աՓակել զդուրս եկեղեցւոյ մի՛ իշխեսցեն քորեպիսկոպոսք եւ խափանել զպաշտօնս աղօթից վասն միոյ ուրուք յանցանաց... փսխօղք յեկեղեցւոջ յար­բեցութենէ երեք ամ ապաշխարեսցեն արտաքոյ եւ կամ ըստ ներման ութն ամիս, բայց չէ պարտ եկեղեցին օրհնել:

իթ. 27ա-30բՔահանայաթաղ առնել չէ պարտ այնմ, որ որոշեալ էր յեկեղեցւոյ եւ ի հաղորդութենէ վասն յան­ցանացն... քրիստոնէից չէ արժան շնալ կամ գողա­նալ, արբենալ կամ երդնուլ եւ բամբասել:

լ. 30բՕթեկան նշխարաւ թէ պատարագեսցեն՝ Ձ. (80) օր, եթէ յաղէտս կամ առ հարկի Գ.՝ շաբաթ եւ գիտութեամբ Բ. ամ... Օր չարչարանաց Տեառն զկնի հա­­սարակածին կատարեսցի, որ յառաջ քան զհասա­րա­­կածն կատարեսցէ՝ եպիսկոպոս կամ քահանայ լուծ­ցի:

Ծնթ. Օգտուել է Կանոնագրքի Բ. խմբի ձեռագրից, նաեւ Գոշի Դատաստանագրքից:

Բ. 1. 30բ-1ա Ի ՌՃ. (1651) թուին մերոյ Փիլիպպոս կա­թողիկոսն Սուրբ Էջմիածնայ եւ Ներսէս կաթողի­կոսն Սսոյ հանդիպեալ միմեանց յԵրուսաղէմ, խոր­հուրդ արարեալ, ժողով արարին հանդերձ Աստուա­ծա­տուր պատրիարգաւ Երուսաղէմի, եւ զայլ եպիս­կո­­պոսունս կոչեալ յայլ գաւառաց եւ հաստատեցին ԺԳ. (13) կանոնս, որք են այսոքիկ – Երկու աթոռք Էջմիածնայ եւ Սսոյ սէր ունիցին առ միմեանս... երիցունք, որոց վախճանեալ իցէ ամուսին, եթէ իցեն վկայեալ ի պարկեշտութեան եւ իցեն ծեր եւ ունիցին մանկունս սնուցանելոյ՝ կացցեն յեկեղեցւոջ, ապա թէ ոչ՝ գնասցեն ի վանս:

զ. 2. 31ա Զեկուցումն ի վերջոյ. յաղագս ինչ-ինչ բանից գիտելի է – Նախ զի ի Կանոնագիրս բազում սխալք են յանհրմուտ գրչաց ներմուծեալք... ըստ մեծի մասին Կանոնագրոցն հետեւեցաց:

Ծնթ. Երկիս սկզբնական օրինակը ՄՄ Հմր 3100 ձեռագիրն է:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2աՈր եմ ամենապատրաստ ընկալուչ եպերանաց գիտնոց եւ առաքինեաց, բայց խթան աքացից խորդա­ցելոց ի խորշս խցից եւ եկեղեցեաց տէր Յոհան քահա­նային Զմիւռնացւոյ. ի մայիսի 7, 1812, եւ ի մերս ՌՄԿԱ. (1812):

31բ Արդ, թէպէտ բարւուք զգայի սրբազնիցն լինել, մերձիլ առ սրբազանս, բայց որպէս ի կանխաբանու­թեան ասացի, յորդորք ոմանց սիրելեաց, որ զանար­ժանս եւ զանբաւականս յայս գործ յանդգնեցոյց: Ուս­տի խնդրեմ ի մտաւոր վերածնողացդ ի սոյն գրուած ողջախոհ իմն նախանձու բերիլ յաշխատութիւնս ի թերութիւն մեր եւ գերազանց մտաց ձերոց զճիգն ի սոյն առատացուցեալ եւս քան զեւս բարձրագոյնս կա­ցուցանել զսրբազան մատեանս կանոնաց յաշտանակս երկնաբերձս յեկեղեցւոջ, զի լուսաւորութիւն մըտաց մերոց ի գիտութիւն չափու յանցանաց, որոյ ղամբար­մամբն լիցի եւ գտանել զանձուկն ճանապարհ ընդ դուռն նեղ, որ ի յաւիտենական ի վեր տանիցի զմար­դիկ ի կեանս, քանզի եւ աշխատասիրութեանն նպա­տակ այդ էր իսկապէս, զի նախանձ արկցուք ձեզ գերակատարիցդ՝ յայց սին անտերացելոյս ելանել: Բաւե­ցեալ սակաւուքս, եթէ արժան դատիք, յիշեսջիք զյետնեալս, Տէր Յիսուս Քրիստոս ընդ ծնօղս իմ եւ ընդ համայն ընտանիս. վերջ:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «987/2936, 1812, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2937

ՎՃԻՌՔ ՎԱՆԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ ՍՐԲՈՅ էՋՄԻԱԾՆԻ

(Գիրք երրորդ)

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄՀԶ.-ՌՄՀԹ. – 1827-1830, ՌՄՁ.-ՌՄՁԲ. – 1831-1833, ՌՅԻԳ. – 1874, ՌՄԻԶ. –1877

ԹԵՐԹ՝ 115 (կրկն.՝ 60գդ). չգրուած՝ 1աբ, 22աբ, 41աբ, 44բ-9բ, 65բ-6բ, 71բ, 90աբ, 103ա-4ա, 112բ, 114բ: ՊՐԱԿ՝ 1-11x12 (9՝ 4: 1, 4՝ 8: 3՝ 10: 6, 11՝ 13): ՆԻՒԹ՝ կապոյտ թուղթ, մուգ կա­պոյտ՝ 87-90, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ առագաստանաւ, ձուածիր երկգիծ բոլորակ արտաքին ելուստներով, «КГКО­СИММ 1807»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 34x21,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (29.5x18.7): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 74ա): ՏՈՂ՝ 14-41: ԿԱԶՄ՝ ծաղ­կաթուղթ (19,4x33,4), միջուկը՝ ստացուած մի քանի թերթերի սոսնձումով, մէջքը՝ շագանակագոյն կաշի, աստառը՝ կապոյտ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 74ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի արտաքին եզրերը մաշուած-քրքրուած, միջուկի թերթերն իրարից առանձնացած, Բ. փեղկի ծաղ­կաթղթի մի մասը մաշուած-թափուած, ձեռագիրը կազմից ան­ջատ, կազմին ցեցի անցքեր, թ. 87-90՝ հիմքից պոկուած, գրա­դաշտը գունափոխուած. տեղ-տեղ զանազան բծեր եւ հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-115ա [վճիռք վանական կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի]

Ա. ա. 2ա [Օրինակ կարգադրութեան հրամանի ի մէջ սեղանատանն] – Յառաջ քան զայս լրութիւն մի՛ ոք տեղաշարժ լիցի... ձայնակցեսցեն ծանուցանողին (իսկն գրեցեալ է) 1827, ի 28 նոյեմբերի: Անդամ կա­ռա­վարութեանս Սահակ եպիսկոպոս, անդամ կառա­վա­րութեանս Ստեփաննոս եպիսկոպոս Գեղամով, ան­դամ կառավարութեանս Մանուէլ վարդապետ, անդամ կառավարութեանս Յօսէփ վարդապետ, Հմր 2:

Ծնթ. Նամակների վերջում գրուած են կառավարութեան անդամների անունները, որոնք միշտ նոյնը չեն՝ երբեմն մէկ կամ մի քանի անուն աւելի կամ պակաս է:

բ. 2բ-3ա Օրինակ կարգադրութեան հրամանի ի մէջ եկեղեցւոյ, որ լուսարարաց յանձնեցաւ. ի Սրբոյ Էջմիածնի բարձրագոյն կառավարութենէ առ տէր Միքայէլդ եւ առ տէր Գաբրիէլդ՝ հրաման – Ըստ բարձրագոյն հրամանի ծայրագոյն կառավարչին մեր սրբազան Ներսէս արքեպիսկոպոսին... ըստ կարգի ժա­մա­րարութիւն զկամեցօղսն նոյնպէս յայտնեալ (իսկն գրեցեալ է), 1827, ի 3 դեկտեմբերի: Անդամ կառա­վարութեանս... Հմր 5:

գ. 3բ-4ա Օրինակ հրամանի հոգեւորականաց ի պազարն եւ ի գիւղն ո՛չ շրջելոյ – Ի բարձրագոյն կա­ռա­վարութենէս Սրբոյ Էջմիածնի առ ամենայն միաբա­նու­թիւնն սորին առաջադրութիւն – Որովհետեւ պար­տա­ւորութիւն է կառավարութեանս ամենայն բարե­կար­գութեանց... դատապարտեալ լինին անլսօղքն սոյն նախածանօթութեան: 1827, ի 4 դեկտեմբերի: Անդամ կառավարութեանս... Հմր 6:

դ. 4բ-5ա Օրինակ յանձնարարութեան առ Ստե­փան­նոս վարդապետն Արղութով. ամենայն ներսի եւ դուրսի ուտելեաց եւ ըմպելեաց 10 պարբերութեամբ – Ար­ժանապատիւ Ստեփաննոս վարդապետ Ար­ղու[թ]եանց, յանձն առնէ Ձեզ կառավարութիւնն Սրբոյ Աթոռոյ նախ... յորմէ տայցես աղքատ հոգեւորականաց ըստ չափու գիշերային ճրագի իւղ: 1827, ի 1 դեկ­տեմբերի: Անդամ կառավարութեանս... Հմր 8:

Ծնթ. 5ա գրչից. «Այս յանձնարարութեան գրոյ ամսական թիւն ընդ այլ վերոյգրեալ գրոց տարբերութեան պատճառն, զայս առաքեալ էաք ի վերանկատումն ծայրագոյն կառավար­չի. վասն որոյ մինչ ի գալն եղեւ տարբեր ընդ այլոց, որ ի ժուռ­նա­լիս»:

ե. 5բ-6ա Կարգադրութիւն կառավարութեանս. Վասն անհնազանդութեան պայազիտցի Յօհաննէս վարդապիտին – Սոյն կառավարութիւն 1827, նոյեմ­բերի 28ի Մշեցի Գէորգ վարդապետէ խնդիր ընկալաւ, վասն առնելեաց եւ աւանդից... խոհեմական պատաս­խա­նատուութեամբ վերջացուսցէ: 1827, ի 10 դեկ­տեմ­բերի, անդամ կառավարութեանս... Հմր 9:

զ. 6բ [Վկայութիւն յանդամոց կառավարու­թեանս. Վասն անվայելուչ վարուցս ի հանդիսի կա­ռա­վարութեան Գրիգոր եպիսկոպոսին] – 1827, դեկ՛՛ 24. կոչեալ զԳրիգոր եպիսկոպոսն ի կառավարու­թիւնս, հանդերձ Յօհաննէս աբեղայիւ եւ Յօնան տղա­յիւն... ձեռքերնէդ ինչ կուգայ՝ չխնայէք: Անդամ կառա­վա­րութեան...

է. 7ա [Կառավարութեան անդամների վկայու­թիւն, Ցուցակ դէֆթերում լրացումների գրելու մասին] – 1827, դեկ՛՛ 25, ցուցակ դէֆթէր յօրինեալ համե­մա­տութեամբ՝ ի Սուրբ Աթոռն եկեալ մայր դէֆթէրին եւ... յորում ինքն էր գործակատար յայնժամ: Անդամք կառավարութեանս... Հմր 22:

ը. 7բ Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կա­ռավարչիդ ամենայն հոգեւորականաց, ի կա­ռա­վա­րութենէ Սրբոյ Աթոռոյ ամենախոնարհ յայտա­րարութիւն – Նոյեմ՛՛ 28 Մշեցի Գէորգ վարդապետն խնդրամատոյց լեալ... կայր ընդ սմին ի վերանկա­տումն տէրութեանդ: 1827. դեկտեմբերի 30, ի կառա­վա­րութեան Սրբոյ Աթոռոյս: Անդամք կառավարու­թեանս... Հմր 24:

թ. 8ա [Յայտարարութիւն կառավարութեանս. Վասն հոգացողութեանց կառավարութեանս 1827 թուականի նոյեմբերի 26էն մինչ ի դեկտեմբերի վերջն] – Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կա­ռավարչիդ մերոյ ի կառավարութենէ Սրբոյ Աթոռոյս ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Հրամանաւ բարձու սրբազնութեանդ ի կացուցմանէ կառավարութեանս... կան ի յատկացեալ ժուռնալս բացայայտ գրութեամբ իւրեանց: Յամի Տեառն 1828, ի 2 յունվարի, ի Սուրբ Աթոռն: Անդամք կառավարութեանս... Հմր 1:

ժ. 8բ [Մասն վկայութեան. Վասն բանալոյն թղթոցն Եփրեմ արքեպիսկոպոսի] – Եփրեմ արք­եպիս­կոպոսն վասն տկարութեան իւրոյ հրամանաւ ծայրագոյն կառավարչին հոգեւորականացս... պարտի ի նոցանէ յայտնիլ (թերի):

ժա. 9ա [Յայտարարութիւն կառավարութեան. Վասն հարկի մկրտելոյ առն միոյ կռապաշտի]. Ձե­րոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառա­վարչի հոգեւորականացս, ի կառավարութենէ Սրբոյ Աթո­ռոյս, ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Այրն եկեալ յԵզդ երկրէ կռապաշտ... սպասէ կառավարու­թիւնս բարձրագոյն հրամանի ձերոյ: Ի 1828, Փետր[վա­­­րի] 6, ի կառավարութեան Սրբոյ Աթոռոյս: Ան­դամք կառավարութեանս... Հմր 14:

ժբ. 9աբ [Խնդիր առն միոյ յերկրէ Եզդ ի մկրտիլ] – Բարձրագոյն կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի ամե­նա­խոնարհ խնդիր: Ես Եզդ յերկրէ՝ գեաւ ազգաւ, որ էի կռապաշտ... Եզդ երկրացի գեաւ ազգաւ խնդիր տուօղս, որ Թեհրան թուրքանալով՝ անուն չունէր. աս­տամն գիր չգիտենալով նորա խնդրանօք ես ձեռա­գրե­ցի՝ Զաքար Անտօնովս: Ի 1828, փետր[վարի] 4, ի Սուրբ Էջմիածին:

ժգ. 9բ-10բ Կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի քրիստոսաւանդ ողջունիւ հաղորդակցութիւն – Յու­սով բարեկարգութեան կառավարութեանց պատկա­նե­ցելոց... զայս ամենայն ճանաչէ որպէս բարեկար­գու­թիւն իւր, թէ որպէս անբարեկարգութիւն: 1828, փետր՛՛ 3, յԵրեւան, Հմր 6:

ժդ. 10բ-1ա [Առ ծայրագոյն կառավարիչն ամե­նայն հոգեւորականաց Ներսէս Արքեպիսկոպոսն]. Ձերոյ բարձր սրբազնութի՛ւն, ողորմած տէ՛ր – Մեծ աւուրց շնորհաւորութեանց հրաշալի Մեծի պահոցս... եւ մնամք ձերում բարձր սրբազնութեան խոնարհագոյն ծառայք՝ Յովհաննէս արքեպիսկոպոս, 1828, Փետր[վա­րի] 9:

ժե. 11աբ [Թուղթ առ ծայրագոյն կառավարիչն ամենայն հոգեւորականաց]. Ձերոյ բարձր սրբազ­նու­թեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս ի կառավարութենէ Սրբոյ Աթոռոյս, ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Զուրախապատում քարտէզ ի 24 դեկ[տեմբերի] եւ ի համար 422... բարուքասարաս գերապատիւ եղբօր մերոյ: 1828, Փետր[վարի] 15, ի կա­ռավարութեան Սրբոյ Աթոռոյս: Անդամք կառավա­րութեանս... Հմր 16:

ժզ. 12ա Քննութիւն գործոց Յօհաննէս Յարու­թիւ­նովի – Վաղարշապատեցի Յօհաննէս Յարութիւնովն սոյն թիւ յունվարի 3 խնդրամատոյց լինելով բարձրա­գոյն կառավարչին... առանց երդման հատուսցի տկա­րութեան առ բերէ կառավարութեան: 1828, մարտի 2, ի կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի: Անդամք կառա­վարութեանս... Հմր 24:

ժէ. 12բ Կարգադրութիւն ի մէջ Սրբոյ Աթոռոյն գի­նի ունողաց կարասեօք, թէ՛ հոգեւորականաց եւ թէ՛ աշխարհականաց, որք յաւուրս քրիստոսասէր կայսե­րութեան զօրացն գալստեան, հրամանաւ ծայրագոյն կառավարչին Յովսէփ վարդապետի ձե­ռամբ պար­գեւք բաժանեցան զօրացն – Կարգադրէ կառա­վարութիւնս, որ յայնժամ առնէին գինի կա­րա­սիւք իբր պահեստ ի մէջ Սրբոյ Աթոռոյս... ընկալցին ըստ վերոյ գրեցելոյն: 1828, մարտի 2, ի կառավարու­թեան Սրբոյ Աթոռոյս: Անդամք կառավարութեանս... Հմր 26:

ժը. 13ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրագոյն կառավարչի հոգեւորականացս՝ ի կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարութիւն: Զօրութեամբ հրամանի տէրութեանդ մարտի 13, համար 28... զի մի՛ այլազգիք յանգէտս տիրեսցեն: 1828, մարտի 14, ի կառավարութեան սուրբ Էջմիածնի: Անդամք կառավարութեան... Հմր 39:

ժթ. 13բ-4ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրա­գոյն կառավարչի հոգեւորականացս՝ ի կառավարու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարու­թիւն – Կոմէնդատն այսօր բանիւ յայտնեաց կառա­վա­րութեանս... լիցին ծառայութիւնք գիւղականաց: Ի 1828, մարտ 14, ի Սուրբ Էջմիածին: Անդամք կառավա­րութեանս... Հմր 40:

ի. 14բ-5ա Ձերոյ բարձր սրբազնութեան ծայրա­գոյն կառավարչի հոգեւորականացս, ի կառավարու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի, ամենախոնարհ յայտարարու­թիւն – Ամսոյ 13, համար 29 հրամայեցեալ գրոյդ զօ­րու­­թեամբն կառավարութիւն պատշաճ դատեցաւ... զօրս ծանօթացեալ սոյն կառավարութեանս, ծանուց­մամբ բարձր սրբազնութեանդ, սպասէ վճռատու հայ­րա­խնամ հրամանիդ: Ի 1828, մարտի 16, ի կառա­վա­րութեան Սրբոյ Էջմիածնի: Անդամք կառավարու­թեան... Հմր 43:

իա. 15բ Ձերոյ Բարձր Սրբազնութեան ծայրա­գոյն կառավարչի հոգեւորականացս եւ զանազան նշ[ա]նակիր ասպետի, ի կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Ունի պատիւ կառավարութիւնս շնորհաւորել զբարեմուտ տէրութեանդ... մարտի 4, համար 10 եւ համար 11: Ի 1828, մարտի 21, ի Սուրբ Էջմիածին: Անդամք կառա­վարութեանս... Հմր 47:

իբ. 16աբ [Ղաբալայական գիր Էջմիածնայ գիւ­ղացի Ուռուշանեանց Դաւիթ եւ Մնացական եղբարց] – 1821. ապրիլի 20, մեք՝ ներքոյ ստորագրեալքս, զօ­րութեամբ վէքիլական գրոյն Ելիսաւէտապօլու Յովա­կիմ Մաղաքեանի... ստորագրութեամբ անդամակցացս, եւ կնքով կառավարութեանս ամրացուցեալ տամք զիսկն յիշեալ Բօեազեանցն: 1828, մարտի 31, ի կառա­վարութեան Սրբոյ Էջմիածնի: Անդամք կառավարու­թեան... Հմր 48:

իգ. 17աբ [Ղաբալայական գիր Էջմիածնայ գիւ­ղա­ցի Ուռուշանեանց Դաւիթ եւ Մնացական եղբարց] – 1828, մարտի 30, մեք՝ ներքոյ ստորագրեալքս, զօրութեամբ վէքիլական գրոյն, զոր առաքեալ էր յԵլիսաւէտապօլու Յովակիմ Մաղաքեանն, որ յանձնեալ էր մեզ 1821, մարտի 30, քանի անձանց վկայու­թեամբ... Այս ղաբալայական գիր... ստորագրութեամբ անդամակցացս եւ կնքով կառավարութեանն ամրա­ցու­ցեալ տամք զիսկն յիշեալ Բօեաջեանցն: Անդամք կառավարութեանս... 1828, ապրիլի 2, ի կառավարու­թեան Սրբոյ Էջմիածնի, Հմր 49:

իդ. 18աբ Ընտրեալ անձանց կառավարչաց հա­սա­րակութեան բնակելոց յԷջմիածին գեղջ – Կառա­վարութիւնն Սրբոյ Էջմիածնի հրամանագրէ զգուշանալ միշտ առաւել յստակութեան... կարօղք լիցին դիւրա­ցու­ցանել ամենայն ճանապարհորդաց մարդկան ա­նաս­­նոց եւ սայլից զանցս ամենայն առուոց: 1828, ապր[իլի] 18, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 50:

իե. 19աբ Ի բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի. Վկայաբանութիւն ներքոյ գրեցելոցն – Վաղարշապատ գիւղացի Սանդրոս[եան] Յարութիւնի որդի Աւէտիքն.. Աւէտիք Յարութիւնեան Սանդրոսովի Գէորգինն է եւ ո՛չ Աւետքինն (իսկն գրեցեալ է), Տէր Ղազար Գրիգորով... 1828, մայիսի 7, ի Սուրբ Էջմիա­ծին: Կնիք Սուրբ Էջմիածնի, Հմր 52:

իզ. 20ա-1ա Ի բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի. Առ տանուտեարսդ յՕշականու հրա­­ման – Ըստ որում յՕշականու այգեաց տեարքն ի բազում ժամանակաց ունէին վէճ... իսկութեամբն գրե­ցաւ ի յօրական գրութիւնս կ[ա]ռավարութեանս: Ան­դամք կառավարութեան... 1828, յունիսի 21, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 62:

իէ. 21աբ Վասն պակասութեան չալթուկի եւ կորե­կի, [թուղթ] ի վերայ Փիլիպպոս վարդապետի – 1828, ապրելի 17, Սուքիաս վարդապետ Կարնեցին Երեւանու անապատն Վաղարշապատու տանուտէր... կառավարութիւնս օրինօք քննել եւ տալ ինքեան բաւա­կանութիւն: 1828, յունիսի 25: Ի կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի...

իը. 23ա 1828, յունիսի 25, վճիռ վասն Մկրտիչ վար­դապետ Վաղարշապատեցւոյ՝ Կարճիկի որդւոյ – Մկրտիչ վարդապետ Վաղարշապատեցի, Կարճիկի որդին թէ՛ յաւուրս Դաւիթ կաթողիկոսի եւ թէ՛ ներկայ Եփրեմ սրբազնասուրբ հայրապետի... վերահասութիւն կառավարութեանս զուղղութենէ վարուց եւ բարուց նորին եւ ի կրկին վճռատուութիւն կառավարութեան: Անդամք կառավարութեան... Ի 1828, յունիսի 25, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 63:

իթ. 23բ-4ա Ի բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ առ Սեւանու կղզւոյ Սուրբ Առա­քելոց վանուց վանահայր եւ կառավարիչ Սարգիս եւ Յօհաննէս վարդապետաց եւ սրբակրօն միաբա­նութեանց հրաման – Բարձրագոյն կառավարութիւն Սրբոյ Էջմիածնի ունելով պարտաւորութիւն ամենայն հայկազնէից... գրով ծանուցանել յիշեալ կորեկի եւ ցորենւոյ առ ձեզ ժամանեցմանն, զի լիցի կատարեալ միամիտ: ի 1825, յունիսի 25, ի Սուրբ Էջմիածին: Ան­դամք կառավարութեան...

լ. 24ա Գերապատուելի իւզպաշի Բարսեղ աղայ, ազգասէր ցաւակից հոգեւորականաց – Հարկ եղեւ բարձր կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի զԿարճի­կեան Մկրտիչ վարդապետն... որով լինի շնորհակալ կառավարութիւնս ի գերապատուութենէ ձերմէ: Անդամք կառավարութեան... 1828, յունիսի 25, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 64:

լա. 24բ Ի բարձրագոյն հոգեւոր կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի. Վկայական վճռատուութիւն վասն Սրբոյ Էջմիածնի Վաղարշապատ գիւղացի տէր Գրի­գոր եւ Յակոբ Անտօնեան երկուց հարազատ եղբարց հայրենի կայից յօժարութեամբ իւրեանց բաժանեց­մանն – Յիշեալ տէր Գրիգոր եւ Յակոբն ի սոյն թիւ յուլիսի 27... Բ. անդամոց տայ զայս վճռագիր առ տէր Գրիգորն՝ լինիլ ապահութիւն ինքեան եւ ժառանգաց նորին: Գրեցաւ յամսեանն օգոս՛՛ 1, 1828 յամի Տեառն, ի Սուրբ Էջմիածին: Անդամք կառավարութեան... Հմր 68 (նոյնը՝ 25բ, ջնջած):

լբ. 25ա [Վճիռ վասն միաբանիցն Սրբոյ Էջմիած­նի] – Սոյն թիւ, օգոստոսի 1, անդամակից մեր բարձր արժանապատիւ Յովսէփ վարդապետն խնդրագրով յայտարարութիւն մատոյց... կառավարութիւնս յայտ­նես­ցէ նորին սրբազնասուրբ օծութեանն եւ ծայրագոյն կառավարչին: 1828, օգոս՛՛ 2: Ի կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի... Աստ գրեալ վճռոյն հնազանդ եմ՝ Յա­կոբ եպիսկոպոս, Տէր-Խաչատուրեան, Աբրահամ վար­դապետ Վաղարշապատեցի, Յօհաննէս վարդա­պետ Յօհանեան, Ղուկաս վարդապետ Տէր-Մի­քայէ­լեան:

լգ. 26ա [Վճիռ վասն այգւոյն Մարտիրոսի, Ղա­զա­րի, Յակոբի եւ Գրիգորի] – Ըստ զօրութեան վերոյ գրեալ՝ 1820, սեպտեմբերի 7 վկայողաց եւ վճռողաց, վերստին բարձրագոյն հոգեւոր կառավարութիւն Սրբոյ Էջմիածնի... թէ ի սոցոնց միոյն ժառանկ սպասեսցի ըստ նախնական սովորութեան գաւառացս, Սրբոյ Աթո­ռոյն է հո­գա­ցո­ղու­թիւնն: Տեղապահ Մարտիրոս արք­եպիսկոպոս, Սահակ արքեպիսկոպոս, Յովհաննէս արք­եպիսկոպոս, Ստեփաննոս արքեպիսկոպոս, Մանուէլ վարդապետ, Վեհապետեան Յովսէփ վարդապետ: 1828, սեպտեմբերի 10, Հմր 70:

լդ. 26բ Ի բարձրագոյն հոգեւոր կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի. Առ սուրբ Էջմիածնի Վաղար­շա­պատ գիւղացի Աղայեկ Յարութիւնովդ միամտու­թիւն – Հանգուցեալ Մեսրոպ Յօհաննիսեան Փաշայովն, որ այգի մի ունէր ի մէջ Էջմիածնայ գիւղի այգեաց՝ մերձ սուրբ Գայիանէի այգւոյ... իսկն հաստատու­թեամբ եւ կնքով կառավարութեանս յանձնեմք քեզ ի միամտութիւն: Տէր Ղազար Գրիգորով, իրիցփոխ Կա­րապետ Նաւասարդեան, տանուտէր Յօհաննէս Գրիգոր, Սահակ Յակօբով: Անապատի Պօղոս վարդապետ՝ ստա­ցայ 16 թուման: Ի 1828, սեպտեմբերի 8, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 71: Անդամք կառավարութեանս վերա­հասութեամբ ստորագրեցաք՝ տեղապահ Մարտիրոս արքեպիսկոպոս, Յոհաննէս արքեպիսկոպոս, Սահակ արքեպիսկոպոս, Ստեփաննոս արքեպիսկոպոս, Մա­նուէլ վարդապետ, Վեհապետեան Յովսէփ վարդապետ:

լե. 27ա Ի բարձրագոյն հոգեւոր կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի. Առ թիֆլիզեցի Կոկի Պարսա­դա­նովդ դաշնադրութիւն – Սովորութիւն Սրբոյ Աթոռոյս միաբանութեանն է՝ ով ոք ըստ կարողութեան... եւ զսորին օրինակն արկանեմք ի ժուռնալ կառա­վա­րու­թեանս, զի լիցի ցուցակ ապագայից: Անդամք կառա­վա­րութեանս... Ի 1828, սեպտեմբերի 26, ի Սուրբ Էջ­միածին. ատենադպիր Յովհաննէս վարդապետ, Հմր 72:

լզ. 27բ [Ղապզագիր ի կառավարութենէ, շնորհե­ցեալ նախիջեւանցի Պօղոս Ադամովին] – Յամի Տեառն 1821, մայիսի 26էն Նախիջեւանու Սրբոյ Աթո­ռոյ վախուֆ այգին նոյն տեղացի... վասն նշանակեալ այգւոյն, վասն որոյ ստորագրեմք: Անդամք կառավա­րութեանս... 1828, հոկտեմբերի 2, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 73:

լէ. 27բ [Ղապալայ առ Ղարսեցի Այվազի որդի Մկրտիչն] – Յամի Տեառն 1828, յամսեանն նոյեմբերի 15ին, որ ես Խոյեցի Այվազի որդի Համբարձումս... իմով մօհրիւս կնքեցի: Ինձ ղապուլ է, որ եւ տեսողացն եւս: Ըստ խնդրանաց խոյեցի Այվազի որդի Համ­բար­ձումին գրեցի՝ տէր Ղազար Վաղարշապատու, Հմր 74:

լը. 28ա [Ղապալայ առ Պայազիտցի Սարգսի որ­դիսն՝ Խէչոյ եւ Գրիգոր] – Յամի Տեառն 1828 եւ յամ­սեանն Նոյեմբերի 7ին, որ մեք՝ Արկուռեցի Կարապետի որդիք Դաւիթս եւ Գրիգորս... Վասն որոյ եւ մեք մերով իսկական մօհրիւ կնքեցաք մեզ ղապիլայ, որ եւ տե­սո­ղացն հաճոյ լիցի: Ըստ խնդրանաց Կարապետի որդ­ւոցն Դաւթին եւ Գրիգորին գրեցի՝ Ղազար Գրիգորեան: Ես՝ երեցփոխ Կարապետ, վկայ եմ: Ես՝ Սահակ Յակօբեանն, վկայ եմ, Հմր 75:

լթ. 28աբ Ի Սուրբ Էջմիածնի բարձրագոյն հոգեւոր կառավարութենէ՝ Խոյու Սօքմանավանայ գաւառի Մամիշխան գիւղացի տէր Առաքել քահանայիդ, որ այժմ բնակիս ի Խըրխպուլաղու Կիամրիս գիւղն, հրաման – Որովհետեւ այդ տեղիդ, ուր կաս դու, այլ ընկերակից քահանայք եւս կան... եւ սահաթ առաջ պատ­րաստվիս գնալու անդ: Անդամք կառավարու­թեան... 1828, նոյեմբ՛՛ 30, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 76:

խ. 29աբ Անխոհեմ ներգործութիւնք չորից կար­գա­ւորաց՝ Զաքարիայի, Աբրահամու, Ղուկասու եւ Յօ­հաննէսի, ցուցանին հետեւապէս – Զկնի գալստեան անդամանդեայ կաւալերի սրբազնակատար վեհապետի, եւ յաղթանակութեան հզօր սպարապետ Պասկեւիչի Ախլցխայու... արձանագրեալք ի ժուռնալս յայս, լինիլ ցուցակ բարձրագոյն քննողաց: Տեղապահ... 1828 նոյեմբերի 30, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 77:

խա. 30աբ [Թուղթ շնորհաւորութեան եւ շնորհա­կա­լութեան առ նորին պայծառութիւն՝ Երեւանու գրաֆ Պասկեւիչն] – Պայծառափայլ գրա՛ֆ, ողորմա­ծա­գոյն տէ՛ր մեր, քաջայայտ իմն է լուսափայլ մտաց ձերդ պայծառափայլութեան... Մնամք խորին վերա­պա­­տուութեամբ եւ հոգեռանդն ջերմեռանդութեամբ, պայ­ծա­ռափայլ գրա՛ֆ բարերար եւ ամենողորմ տեառնդ մերոյ ամենախոնարհ եւ աղօթարար ծառայք՝ ի միա­բա­նութենէ Էջմիածնի վանաց: 1828, հոկ՛՛, ի վանս Էջմիածնի:

[Յ. գ.] Սոյն թիւ, հոկտեմբեր ամսոյն, որ ինչ նոր պայծառութեան... գիր գրեալ եմք ի դիմաց Սուրբ Էջմիածնի միաբանութեանն, այս նոյն գրոյ իսկ օրինակն է... եւ ի նոյն գիր ստորագրօղքն եմք մեք չորեքեանք, եւ ո՛չ այլ ոք ի միաբանից, վասն որոյ եւ ստորագրեմք աստ՝ Զաքարիա վարդապետ Բէհբուդով, Ղուկաս վարդապետ, Աբրահամ վարդապետ Վաղար­շա­պատցի, Յովհաննէս աբեղայ Գէորքեան, Հմր 78:

խբ. 31աբ [Թուղթ առ կաթողիկոսն ամենայն Հայոց Եփրեմ. Վասն ինքնակամ գրեալ թղթոյն միաբանիցն առ գրաֆ Պասկեւիչին]. ձերոյ Սրբազ­նա­գոյն օծութիւն, ի կառավարութենէ Սրբոյ Էջ­միածնի ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Սոյն թիւ Հոկտեմբերի 9, որ ձերդ սրբազնակատար օծու­թիւն վասն շնորհակալութեան ընկալեալ... սպասելով բարձրագոյն վճռատուութեան տեառնդ: Անդամք կա­ռա­վարութեանս... 1828, նոյեմ[բերի] 19, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 79:

խգ. 32ա [Թուղթ առ սրբազան կառավարու­թիւնն, ի կաթողիկոսէ ամենայն Հայոց] – Զգրաւոր յայտարարութիւն սրբազան կառավարութեանդ ի 19երորդէ ամսոյս ստորագրելոյ... Այլ յետ վճռելոյ կա­ռավարութեանդ ի վերայ այսոցիկ, զվճռագրութիւն ձեր նախ առաջին արժան է մեզ տեսանել. եւ այլն: Կա­թուղիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ: Յամսեանն նոյեմ­բերի 27, 1828 ամի, ի Սուրբ գահս, Հմր 80:

խդ. 32բ-3ա Առ նորին սրբազնակատար օծու­թիւնն, ի Սուրբ Էջմիածնի հոգեւոր կառավարութենէ ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Վերապատուու­թեամբ ընկալաւ կառավարութիւնս սոյն թիւ եւ ամսոյ 27 հրամայեցեալ առաջադրութիւն տէրութեանդ... եթէ այլեւս ո՛չ յանդգնեսցին ընդ սահմանիս այսորիկ: Անդամք կառավարութեանս... 1828, նոյեմբերի 28, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 81:

– 32բ վր. լս.՝ «Իսկն գրեցեալ է: Ընկալայ զգրու­թիւն կառավարութեանդ եւ ի միտ առի զամենայն, հրամայեցի առնել որպէս գրեալ էք ի ստորեւ մի եւ նոյն: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ»:

խե. 33ա Օրինակ վեհապետի հրամանի – Բարձր արժանապատիւ Յովսէ՛փ վարդապետ, հարազատ որ­դեա՛կ մեր, Յանդուգն լրբութիւն Աբրահամ, Ղուկաս եւ Յոհաննէս վարդապետաց էհաս յականճս իմ... եւ գնալ դնել զնոսա ի բանտ, մինչեւ կատարեալ վերա­հա­սու­թիւն լիցի: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ: 1828, դեկտեմբերի 1, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 82:

խզ. 33բ-4բ [Թուղթ առ գրաֆ Պասկեւիչն] – Պայ­ծա­ռափայլ գրաֆ, ողորմածագոյն տէր: Յիսուսի Քրիս­տո­սի ծառայ Եփրեմ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարգ նախագահ Աթոռոյ Սրբոյ Էջ­միածնի. գերազանց հանդիսացան շնորհք պայծառա­փայ­լութեան ձերոյ առ բազմամեայ ծերունիս... ան­ըն­դու­նակ լինել վճռեցան: Եմք եւ մնամք միշտ պայծա­ռա­փայլութեան ձերոյ վասն ջերմեռանդ եւ աղօթարար պատրիարգ ամենայն Հայոց: Ի 30 նոյեմբերի, 1828, համար 453. ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 83:

խէ. 34բ [Թուղթ առ սիւնհոդականսն] – Բարե­շնորհ սրբազան սիւնհոդական հա՛րք եւ ողորմած տեա՛րք մեր, մարդս, ըստ որում մարդ միշտ ընդ գայ­թե­լոյ տկար բնութեանն սխալի... որով շնորհ մեծ ողոր­մութեան համարեալ մեզ յետնելոցս: Մնամք բարձր սրբազնութեան ձերում խոնարհ ծառայք՝ Ղու­կաս վար­­­­դապետ, Յովհաննէս աբեղայ. 1828, դեկ՛՛ 3, Հմր 84:

խը. 35ա Սրբազան կառավարութեանն – Ի մուտն ամսոյս արդարութեանն նախանձախնդրութիւն հար­կեաց զմեզ վճռաբար հրամայել ի մասին չորից կրօնաւորացն յանցուցելոց... նստիլ անդէն ըստ եղա­նա­կին, զոր կա­ռա­վա­րութիւնդ կարգադրեսցէ: Կաթու­ղիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ. ի 3 դեկտեմբերի, 1828, ի Սուրբ գահս, Հմր 85:

խթ. 35բ Սրբազան սիւնհոդոսի մեծի Աթոռոյս. ամենախոնարհ աղերս յստորագրելոյս – Ըստ որում գրեալ է, չյարեաւ մարդ երկրածին ազատ ի պատաս­խանեաց... ունել զիս ի խնամս սրբազան հարցդ, որոց եմ յետին ծառայ Աբրահամ աբեղայ. 1824, դեկտեմ­բերի 4, Հմր 86:

ծ. 35բ-6ա Առ բարձրագոյն հոգեւոր կառավարու­թիւնն Սուրբ Էջմիածնի, ի հոգեւորականաց միաբա­նութիւնն Աթոռոյս ամենախոնարհ յայտարարութիւն – Փրկիչն Հայաստանեայց պայծառափայլ գրաֆն Երեւանու ի սոյն թիւ, ի նոյեմբերի 9... ստորագրողքն խնդրոյն՝ օրինաց պատասխանատու լիցին, եւ ան­ծա­նօթքն ազատ: Յովհաննէս արքեպիսկոպոս, Եփրեմ արք­եպիսկոպոս, Փիլիպպոս եպիսկոպոս ժամօրհնող, Ստեփաննոս եպիսկոպոս, Յակոբ եպիսկոպոս, Ստե­փան­նոս եպիսկոպոս, Ստեփաննոս եպիսկոպոս, Բար­սեղ եպիսկոպոս, Յովհաննէս եպիսկոպոս գրագիր, Սար­գիս եպիսկոպոս, Պօղոս եպիսկոպոս, Մանուէլ վար­դապետ, Կարապետ վարդապետ, Սահակ վարդա­պետ, Զաքարիա վարդապետ Բեհբուդեան, Վեհապե­տեան Յովսէփ վարդապետ, Ստեփաննոս վարդապետ Արղութեանց, Գէորգ վարդապետ Տաթեւացի, Եղիազար վարդապետ, Յովհաննէս վարդապետ, Գրիգոր վարդա­պետ Զաքարեան, Սիմէօն վարդապետ Երեւանցի, Յա­րու­թիւն վարդապետ Սաղիմացի, Յօհաննէս վարդա­պետ հիւրընկալ, Ղուկաս վարդապետ, Աբրահամ վար­դա­պետ, Գաբրիէլ վարդապետ Շահրիարցի, Մատթէոս վարդապետ, Յօհաննէս վարդապետ Նախիջեւանցի, Սահակ վարդապետ Կողբացի, Յովհաննէս աբեղայ Գէորգեան, Միքայէլ աբեղայ սպասաւոր տաճարիս:

ծա. 36ա-7ա Ի Սուրբ Էջմիածնի բարձրագոյն հո­գե­ւոր կառավարութենէ հրատարակութեան ծանու­ցումն առ Սուրբ Էջմիածնի հոգեւորականութիւնն եւ առ շրջապատս Երեւանու համայն եկեղեցականսն եւ աշխարհականս հայոց – Աստուածային եւ թագաւո­րական հայրախնամ բարեկարգութիւնք օրինակք եւ խրատք են մեզ վասն զգուշութեան... եւ հոգին ապ­րեսցի ընդ առաքելական բանի, Հմր 88 (36ա վր. լս.՝ «Կաթուղիկոս»):

ծբ. 37բ Ի բարձրագոյն հոգեւոր կառավարութենէ Սուրբ Էջմիածնի առ երեւանցի Կարապետ Գէոր­գեանդ հրա­ման – Որպէս 1825 դեկտեմբերի 2, սոյն կառավարութիւն ընկալեալ ի քէն ութն թուման Երեւա­նու դրամ... վե­րա­դարձուցանէ առ քեզ ըստ առաջնոյ զօրութեանն. Տեղապահ... Ի 1828, դեկտ[եմբերի] 1, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 89:

ծգ. 37բ-8ա [Թուղթ ղապալայ առ Մշեցի տէր Պետ­րոսեան Սարգիսն] – Յամի Տեառն 1828 եւ յամ­սեանն դեկտեմբերի 7ին, որ ես՝ Ալաշկերտցի Յովհան­նիսեան սարվան Պետրոսս, ունիմ ես մէկ տուն... եւ ես իսկական իմով մօհրիւս կնքեցի ինձ ղապիլայ, որ եւ տեսողացն եւ[ս] հաճոյ լիցի: Կարապետ Նաւասարդով, տանուտէր Յօհաննէս Գրիգորով, Սահակ Յակոբով: Ըստ խնդրանաց ալաշկերտցի Յովհաննիսեան սարվան Պետրոսին գրեցի՝ տէր Ղազար Գրիգորով. Հմր 90:

ծդ. 38ա Ի բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ Էջ­միածնի առ Երնջակու Սուրբ Կարապետի վանաց առաջնորդ եւ վանահայր Մատթէոս եպիսկոպոսդ առաջադրութիւն – Թադէ[ո]ս առաքելոյ վանաց ա­­­ռաջ­­­­նորդ վայելչաշուք Բարսեղ սրբազան արքեպիս­կո­պոսն Կեսարացի, տնօրէնութեամբ վեհափառ օծու­թեան սրբազնագոյն կաթուղիկոսի... զձեզապատկան ձեռնտուութիւնս ի նմանէ ի հանդիպմանս հարկա­ւո­րութեանց... Յամսեանն դեկտեմ[բերի] 12, 1828 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 91:

ծե. 38բ Սոյն օրինակ գրեցաւ եւ յԱգուլիս, առ Թօ­մայ առաքելոյ վանից առաջնորդ եւ վանահայր Սի­մէօն եպիսկոպոսն: Տեղապահ Մարտիրոս արք­եպիս­կոպոս... (համար 91), համար 92:

ծզ. 38բ Սոյն օրինակ գրեցաւ նաեւ Նախավկայի սուրբ վանաց առաջնորդ եւ վանահայր Սարգիս վար­դապետն, ընդ որում յաւելաւ եւ այս պարբե­րու­թիւն. Եւ առաւել քան զսոյն, ըստ որում դու արդէն աջակից նմին... եւ շնորհակալութեանց վէհից եւ գլխա­ւոր կառավարչաց: Անդամք կառավարութեանս... (համար 91): Յամսեանն դեկտեմ[բերի] 13, 1828 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 93:

ծէ. 38բ Սոյն օրինակ տուաւ գիր ներկայապէս եւ Խա­չատուր եպիսկոպոսին Կարմիր վանաց, որ յԱս­տա­պատու: Անդամք կառավարութեանս... (համար 91), համար 94:

ծէ. 39ա Ի բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ Էջ­­միածնի: Առ ներսնային տնտեսական կառավարիչ Ստեփաննոս վարդապետ Արղութովդ հրաման – Բարձր սրբազան կառավարիչն հոգեւորականացս վասն խնամածելոյ ազգին մերոյ ցրուելոցն... եւ նոցա այ­ցե­լու­թիւն լիցի ի բարձրելոյն: Անդամք կառավարու­թեանս... 1828 ամի, նոյեմ՛՛ 30, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 95:

ծը. 39բ [Նկատողութիւն Մանուէլ վարդապետի. Վասն հոգեւոր կառավարութեան] – 1828, դեկտեմ­բերի 14. Ժողովեալ կառավարութեանն ի խուց տեղա­պահ հօր Մարտիրոս արքեպիսկոպոսի... կարգադրու­թեանն ստորագրութիւնք այնոքիկ պատճառաւ շտա­պելոյ անտեղիք էին կանոնաւոր կառավարու­թեան: Մանուէլ վարդապետ, ի 1828, դեկտեմ[բերի] 14:

ծթ. 39բ-40ա [Խորհրդածութիւնք Մանուէլ վարդա­պետի, վասն զանազան իրաց] – Թէպէտ չեմ ծնեալ եւ սնեալ ի մէջ Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի, բայց երեսնամյա ծառայութեամբս... առ հրաման վեհա­գու­նից, թէ յոր աստիճան ժամանեալ իցէ: Անդամակից կա­ռավարութեանն Մանուէլ վարդապետ, 1828, դեկտեմբերի 24:

կ. 40բ Բացայայտ վկայութիւն [վասն սոյն թիւ յունիսի 15ին յասպատակութեանց քիւրդից եւ ղա­րա­բախից ի Մաստառայ գիւղէն գերեցեալք Գէորգ Թունիկովին, Հոռոփսիմայ Սարգիսովնային եւ Մար­գարիտ Մկրտիչովնային] – Սուրբ Էջմիածնի Մաս­տառայ գիւղացի Մկրտիչ Մովսէսովի եւ Թունի Ղուկա­սովի երեք գերիք... վասն որոյ ստորագրի յանդամոց հոգեւոր կառավարութեանս եւ կնքի յատուկ կնքով ի հաւատարմութիւն բանիս: Տեղապահ... Ի 29 դեկտ[եմ­բերի], 1828 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին, կնիք կառավա­րութեան Էջմիածնի, համար 96:

Ծնթ. 40րդ թերթից յետոյ մէկ թերթ կտրած-հանած է:

կա. 42ա-3ա Ի բարձրագոյն հոգեւոր կառավա­րու­թենէ կաթուղիկէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ Կանոնական կարգադրութիւն ի մասին կտակի առ ազգս հայոց – Ի մէջ ընդհանուր տէրութեանց անգրելի վճիռ է... հա­մեմատ սորին իսկութեանն՝ միայն ստորագրու­թեամբ ատենադպրին կառավարութեանս: Յամսեանն դեկ­տեմ­[բե­րի] 25, 1828 ամի Տեառն, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 90:

կբ. 43աբ [Թուղթ ղապալայ առ Երեւանցի պղնձա­գործ պարոն Փիլիպպոսն Ղազարեան] – Յամի Տեառն 1828, յամսեանն նոյեմբերի 11, սինօթա­կան կառավարութիւնս Սրբոյ Էջմիածնի ի Վաղարշա­պատ գեղջ Աթոռոյս զտուն Յովհաննէս Ելիմիրզովին հանգուցելոյ՝ քեռորդւոյ վեհափառ օծութեան տեառն Եփրեմայ սրբազնասուրբ կաթուղիկոսին... կամ պա­հան­ջութիւն ինչ առնել ի մասին այնորիկ: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ: Անդամք կառավարութեան... Հմր 91:

կգ. 43բ-4ա [Թուղթ ղապալայ առ Բօյեաճի Գէոր­գի որդւոցն՝ Ներսէսն եւ Յովհաննէսն] – Յամի Տեառն 1828, եւ յամսեանն նոյեմբերի քսան եւ չորսին, որ մեք՝ աշճի Աւագի կին Սուսանպարս եւ իմ դուստր Հռիփ­սիմէս ունիմք... որ եւ տեսողացն եւս հաճոյ լիցի: Կա­րա­պետ Նաւասարդով, տանուտէր Յովհաննէս Գրիգո­րով, Սահակ Յակոբով: Ըստ խնդրանաց աշճի Աւագի կին Սուսանպարին եւ դուստր Հռիփսիմէին գրեցի՝ տէր Ղազար Վաղարշապատու:

–50ա Յամի Տեառն 1829, յամսեանն յունվարի սկիզբն նորոգ սկզբնաւորին իւրաքանչիւր վճռագիրք կառավարութեանն եւ այլ պատկանեալ հարկաւոր գրուածք մտանել յայս դիւանագիր:

կդ. 50ա Յունվար 1 [Մակագրութիւն Ծախուց տու­մարին] – Յամի Տեառն 1828, ի վերջն տարւոյն սրբազան կառավարութիւնն վերահասութիւն գործեալ կառավարութեան բարձր արժանապատիւ Յովսէփ վարդապետի եւ կաւալերի, եւ գտեալ զնա յամենայնի աչալրջութեամբ եւ կատարելագոյն հաւատարմու­թեամբ ընթացեալ ի կառավարութեան իւրում ցվախ­ճան տարւոյն, ստորագրեաց յիւրաքանչիւր տումարս նորա ըստ այսմ օրինակի, եւ ի վերջոյ ետուն նմա հաստատուն վկայական ստորագրութեամբ իւրաքան­չիւր անդամոցն եւ ատենադպրին, որոյ օրինակն դնի ի ներքոյ:

(Ի ներքոյ ծախուց տումարին ստորագրի այսպիսի մակագրութեամբ)

Սոյն ելից կամ ծախուց թէֆտէրին վերահասութիւն գործեալ կառավարութիւնս՝ զհամառօտութիւնն գրեաց ի յատուկ ցուցակի, վասն որոյ ստորագրեն անդամք կառավարութեանս յառ յապայն միամտութիւն: Յամի 1828, ի դեկտեմբերի ելն. համար 1: Տեղապահ Մար­տի­րոս արքեպիսկոպոս...

կե. 50ա Ի ներքոյ մտից կամ արդեանց տումարին ստորագրի այսպիսի իմն մակագրութեամբ – Սոյն մտից թէֆտերին վեց ամսոյ մտիցն վերահասու եղեալ կառավարութիւնն ի յատակ ցուցակի իւրում: Համառօ­տեալ ստորագրեն անդամք կառավարութեանս: Յամի 1828, դեկտեմբերի ելն, համար 2: Տեղապահ Մարտի­րոս արքեպիսկոպոս...

կզ. 50բ Յունվար 3, ի ներքոյ ելից եւ մտից տու­մարին ստորագրի այսպէս – Այս դէֆտերի ելից եւ մտից ամենայն պարագայիւք վերահասու եղեւ բարձ­րա­գոյն կառավարութիւնն՝ արժանի գտանելով զբարձր արժանապատիւ եւ կաւալեր Յովսէփ վարդապետ Տէր-Մարուքեանն, վասն որոյ ստորագրեմք անդամք կա­ռա­վարութեան զսոյն ցուցակ առ յապայն պիտա­նա­ւո­րութեան եւ շնորհակալութեան մերոյ զյիշեալ Յովսէփ վարդապետէ, որ հաւատարմապէս ծառայելով ներկա­յա­ցոյց կառավարութեանս զօրինաւոր ցուցակ զայս: Յամի Տեառն 1828, ի դեկտեմբերի 31, համար 3, ի Սուրբ Էջմիածին: Տեղապահ...

կէ. 50բ-1բ Օրինակ վկայականին, զոր եդ կառա­վա­րութիւնս նորին բարձր արժանապատիւ Յովսէփ վարդապետի, յորում դրեալ զկնիք իւր ստորագրու­թեանց եւ սրբազնագոյն կաթուղիկոսին – Ի բարձրա­գոյն հոգեւոր կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ առ ան­դամակից բարձր արժանապատիւ եւ կաւալէր Յով­սէփ Տէր-Մարուքեան բացայայտ վկայութիւն – Առաքե­լա­կան է բանն՝ «Արժանի է մշակն վարձու իւրոյ», եւ մար­գարէական է հրամանն... յապայն եկեալ գործա­կա­լաց Սրբոյ տանս: Անդամք կառավարութեան... 1829, յունվարի 1, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 4:

կը. 51բ Բարձրագոյն հոգեւոր կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի հրաման – Ցերեկեանն թէպէտ այն­պէս վճռեցաւ... ի ներքոյ Բարսէղ վարդապետին Երե­ւանց­ւոյ: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ, 1829, ի 29 յունվարի, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 5:

կթ. 52ա Բարձրագոյն կառավարութեան կաթուղի­կէ Սրբոյ Էջմիածնի, ի Յովսէփայ վարդապետէ՝ յան­դամակցէ կառավարութեանդ խոնարհաբար յայտա­րարութիւն – Նախազգուշանալ յապագայ վտանգից մասն խոհեմութեան գոլով... գտանեմ առաջի սրբա­զ­նու­­թեանդ ձերոց վասն ապագայ հարցաքննու­թեանց: Վեհապետեան Յովսէփ վարդապետ, 1829, 20 յուն­վարի, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 6:

հ. 52բ-3ա Ի բարձրագոյն կառավարութենէ կա­թու­ղիկէ Սրբոյ Էջմիածնի: Առ անդամակից իւր շնոր­հաշուք Ստեփաննոս սրբազան արքեպիսկոպոսդ Գեղամեան առաջադրութիւն – Ի մուտ ներկայ նոր տար­ւոյս, որպէս ի մասին իւրաքանչիւր գործակա­լաց... եւ բարւոք հանգամանաց կառավարութեան ձե­րոյ, եւ այլն: Անդամք կառավարութեանս, ի 1 յունվա­րի, 1829 ամի, ի սուրբ գահս, համար 7:

հա. 53աբ Ի բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ կաթուղիկէ Էջմիածնի՝ առ հանճարունակ ժրաջան Ստեփաննոս բարձր արժանապատիւ վարդապետդ Արղութեան առաջադրութիւն – Բարձրագոյն կառա­վա­րութիւնս կարգելով զձեզ կառավար եւ հոգաբար­ձու հոգեւորական եւ մարմնաւորական գործոց Վա­ղար­շապատ գիւղի Սրբոյ Աթոռոյս... ամենայն հան­գա­մանս գործոց ձերոց եւ իրողութեանցն շուրջ զպաշ­տա­մամբ ձերով, եւ այլն: Անդամք կառավարութեան... համար 8. ի 1 յունվարի, 1829 ամի, ի Սուրբ գահս:

հբ. 53բ-4ա [Հաշուագրութիւն վեց ամսոյ մտից, ելից եւ ծախուց արդեանց Սրբոյ Աթոռոյս] – Ի մէջ սոյն արդեանց ցուցակի մինչեւ ցաստ գրեցելոց բոլոր <բոլոր> վեց ամսոյ մտից գումարն է... որ յանձնեցի բարձրագոյն կառավարութեան. Վեհապետեան Յով­սէփ վարդապետ եւ կաւալեր: Վերոգրեալ հաշուագրու­թեանցն եղեւ հասու բարձրագոյն |54ա| կառավարու­թիւնս կաթուղիկէ Սրբոյ Էջմիածնի. ի 1828 թուին, դեկ­տեմբերի 31: Տեղապահ... Համար 9, ի Սուրբ գահս:

հգ. 54աբ Հրամանագիր տուեալ Աբրահամ վար­դա­պետին ի բարձրագոյն հոգեւոր կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի: Առ Աբրահամ վարդապետ Վաղար­շապատցի Աստուածատուրեանդ – Գրաւոր խնդրա­գոր­ծութիւնք բարեպաշտ հասարակութեան հայոց Պա­յա­զիտ քաղաքի... որով ստացես քեզ զգովութիւն եւ զանուն բարի: Անդամք կառավարութեան... Ի 1829, յունվարի 28, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 10:

հդ. 54բ-5ա [Ղապալայ առ Բօյեաճի Գէորգի որդ­ւոցն՝ Ներսէսին եւ Յովհաննէսին, տե՛ս թ. 43բ-4ա] – Յամի Տեառն 1828 եւ յամսեանն նոյեմբերի 24ին, որ մեք՝ աշճի Աւագի կին Սուսանպարս եւ իմ դուստր... ըստ խնդրանաց աշճի Աւագի կին Սուսանպարին եւ դուստր Հռիփսիմեն գրեցի՝ տէր Ղազար Վաղարշապա­տու, Հմր 11:

հե. 55ա-6ա Գերապատիւ սրբազան Բարսեղ արք­եպիս­կոպոս հօր մերոյ ամենախոնարհ յայտարա­րու­թիւն – Ի 1827, ապրիլի 8, Հին Նախիջեւանաց Սուրբ Կարապետի վանաց միաբան նուաստ Ղուկաս վարդապետիս յանձնեցին... մնամ այսուհետեւ սրբա­զնու­թեան ձերոյ հնազանդ, վասն որոյ ստորագրեալ կնքեցի: Խոնարհ ծառայ Ղուկաս վարդապետ՝ միաբան Երինջակայ Սուրբ Կարապետու վանաց, Մատթէոս եպիսկոպոս՝ Սուրբ Կարապետու վանաց վանահայր, Սար­գիս վարդապետ՝ Նախավկայի Սուրբ վանաց, Մէ­լիք Անդրէաս Յօհանեան Նորաշէնկեցի: 1889, յուն­վարի 25: Ի վանս Սուրբ Կարապետուն Երնջակու, Նա­խի­ջեւան, համար 12:

հզ. 56ա-7ա Բարձր սրբազան Յովհաննէս եւ Ստե­փան­նոս բարեհամբաւեալ արքեպիսկոպո՛սք, գերա­պա­տիւ եղբա՛րք եւ հոգեհատոր բարեկա՛մք, միշտ սիրեցեա՛լք ի Տէր – Ի 2 օգոստոսի գրեալ սիրատարփ նամակ կարօտեալ եղբայրութեան ձերում... մնամս մե­րովս խորին վերապատուութեամբ բարձր սրբազնու­թեան ձերում միշտ ի սրտէ բարեացակամ խոնարհ ծառայ Յովհաննէս արքեպիսկոպոս հայոց Ռուսաս­տա­նեայց: Ի 27 հոկտեմբերի, 1828, յԱստարախան, հա­մար 366, Հմր 13:

հէ. 57բ-8ա Առ բարձրագոյն խորհրդարանն Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի՝ ի Մեսրոպայ, ի Կարապետէ եւ ի Մկրտչէ հարազատ եղբարցս հանգուցեալ Յով­հաննէս սրբազան արքեպիսկոպոսին Ռուսաստանու հայոց ամենախոնարհաբար յայտարարութիւն – Զկնի լսելոյ մեր զվախճանն հոգելոյս մեծ եղբօր մե­րոյ... եւ մատուցանեմք բարձրագոյն սինօթական կա­ռա­վարութեանդ: Մեսրոբ եւ Մկրտիչ եղբարքս գիր չգիտ­նալով՝ ես Կարապետս Յակոբջանեան՝ նոցա եւ իմ տեղն ձեռք դրի: Ի 1829, փետրվարի 9, ի Սուրբ Էջ­միածին:

– [Յ. գ.] Ստորագրեալքս վկայ եմք, որ Մեսրոբ եւ Կարապետ եւ Մկրտիչ Յակոբջանեանքն իւրեանց յօժար կամօքն ստորագրեցին, եւ մատուցին սինօթական բարձ­րագոյն կառավարութեանն: Սուրբ Էջմիածնայ գիւղի աւագ քահանայ Ղազար Գրիգորեան, Յովակիմ Պլուզեան, իրիցփոխ Կարապետ Նաւասարդեան, տա­նու­տէր Յարութիւն Տէրունեան, Առաքէլ Սարգիսով, Յարութիւն Խաչիկեան, Հմր 14:

հը. 58բ [Կտակագիր յՕշականցի տէր Յօհաննէսի եւ որդեգրի իւրոյ Իսկենդէր Աստուածատուրովի] – Յամի Տեառն, յամսեանն փետրվարի 8, ես՝ Օշական գիւղի Տէր Յօհաննէս քահանայս Գրիգորեան Եավ­րոնց... ստորագրութեամբ իմ եւ որոց կան վկայական ստո­րագրութիւնք: Տէր Յօհաննէս աւագ քահանայ յՕշական գիւղի: 1829 ամի Տեառն, փետրվարի 8, ի Սուրբ Էջմիածին: Ըստ զօրութեան կտակագրոյս յանձն առնում եւ ես ստորագրեալ Իսկենդարս Աստուա­ծա­տու­րով... կտակագրին զհոգեբաժին նորա եօթն թուման Երեւանու: Իսկեանդար Աստուածատուրով: 1829, փետրվարի 10, ի Սուրբ Էջմիածին: Սոյն կտա­կագիր յՕշականցի տէր Յօհաննէսի եւ որդեգրի իւրոյ Իս­կենդէր Աստուածատուրովի, երկուց կողմանց յաւ­ժա­րութեամբ լինելով՝ ըստ կանոնի արկեալ յօրագրու­թիւն բարձրագոյն հոգեւոր կառավարութիւն Սրբոյ Էջ­միածնի՝ ամրացուցանի ստորագրութեամբ անդամակ­ցաց եւ կնքով կառավարութեան: Տեղապահ... 1829, փետրվարի 11, Հմր 15:

հթ. 59ա Ի բարձրագոյն սինօթական կառավա­րու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ առ Տփխիսեցի Գօգի Փար­սա­դանովդ եւ Էջմիածնեցի Փիլիպպոս Տէր-Մկրտչեանդ պայմանագրութիւն – Բարձրագոյն կա­ռա­վա­րութիւնս զտեղին աւերակ այգւոյ Սուրբ Շողա­կաթին... եւ նովաւ պահանջողութիւն արասցէ, անըն­դու­նակ եղիցի: Գրեցաւ յամի 1829, յամսեանն փետրվա­­րի 20, ի Սուրբ Կաթուղիկէն Էջմիածին: Ան­դամք սինօթական կառավարութեան... Համար 16: Յովհաննէս վարդապետ ատենադպիր:

ձ. 59աբ Ի բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի՝ առ բարձր արժանապատիւ Նի­կողայոս վարդապետդ Խաչենեցի հրաման – Բարձ­րագոյն կառավարութիւնս տեսանելով զգովանի հաւատարմութիւն ձեր... յօգուտ Սուրբ Տանս այսորիկ: Անդամք բարձրագոյն կառավարութեան: Հմր 17, յամ­սեանն մարտի 10, 1829 թուի, ի Սուրբ Էջմիածին: Յով­հան­նէս վարդապետ ատենադպիր:

ձա. 59բ-60ա Ի սինօթական բարձր կառավա­րու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ առ գերապատիւ Եփրեմ սրբա­զան արքեպիսկոպոսդ, առաջնորդ Երեւանայ վիճակի, յանձնարարութիւն – Կառավարութիւնս ի յերեսնէ յունվարի այսր ամի ընկալեալ զգրաւոր խնդիր Յովհաննիսեան Հռիփսիմէին՝ կնոջ հանգուցեալ Կարա­պե­տի Մէլիք-Յովհաննիսեան Քելեանց... թարգմանու­թիւն նոյն տաճկերէն գրոյն: Անդամք բարձրագոյն կառավարութեանս... Ի մարտի 11, 1829 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 18:

ձբ. 60աբ Ի Կարբեցի աւագ լուսարար Յօհաննէս արքեպիսկոպոսէ՝ առ հոգեծին որդիդ իմ Մատթէոս վարդապետ Տէր-Աւետիսեան՝ կտակօրէն վկայաբա­նու­թիւն – Ի մանկական հասակէ քումմէ՝ տասնեւեօթն թուականէն մինչեւ ցայժմ... եւ ես վասն քո միշտ բա­րեացակամ եւ աղօթարար՝ աւագ լուսարար Յովհաննէս արքեպիսկոպոս: Ի 1829, մարտի 10, ի Սուրբ Էջմիա­ծին:

– [Յ. գ.] Սոյն կտակօրէն վկայագրութիւն իսկապէս ի դիմաց աւագ լուսարար Յովհաննէս սրբազան արքեպիսկոպոսին է, սեպհական ստորագրութեամբ իւրով, վասն որոյ ստորագրութեամբ անդամոց կառա­վարութեանս հաստատեալ՝ հրամայեցաք արկանել ի դիւանագիրն: Տեղապահ... Ի մարտի 11, 1829 ամի, ի Սուրբ գահս: Ատենադպիր Յովհաննէս վարդապետ: Համար 19:

ձգ. 60գ (Ներդիր, մասն ղապալայի) – Հանգու­ցեալ Բէրոյեան Բարսեղի տունն վաճառեցաւ 11 թու­մանի Յարութիւնեան Մանուկին, գիտութեամբ Ղուկաս վարդապետին եւ դերձակ Յարութիւնին: Սոյն տանն ունի... զճանապարհն Երեւանայ (22x10,6):

ձդ. 61ա Ի սինօթական բարձր կառավարութենէ Կաթուղիկէ Սրբոյ Էջմիածնի առ հարիւրապետ Ադամ Խաչիպապեանդ – Բարձրագոյն կառավարութիւնս զչափ առեալ զբազմաց ծառայութեանց քոց... դրու­թեամբ կնքոյ կառավարութեանս եւ ստորագրութեամբ: Անդամք կառավարութեանս... Համար 20: Ի 11 Մար­տի, 1829 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին: Յովհաննէս վարդա­պետ ատենադպիր:

ձե. 61բ Ի սինօթական բարձր կառավարութենէ Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի՝ առ Վաղարշապատու գիւ­ղի տանուտէր Յովհաննէս Գրիգորեան Շամքօ­րովդ – Բարձրագոյն կառավարութիւնս արժան եւ կարե­ւոր դատեցաւ յայսմ ամի կարգել զքեզ վերա­կացու եւ խնամատար... դրութեամբ կնքոյ կառավա­րու­թեանս եւ ստորագրութեամբ: Անդամք կառավարու­թեան... Համար 21: Ի 11 մարտի, 1829 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին: Յովհաննէս վարդապետ ատենադպիր:

ձզ. 62ա Ի սինօթական բարձր կառավարութենէ Կաթուղիկէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ առ շնորհունակ Մինաս վարդապետ Մահտեսի-Գէորգեան՝ միաբան սրբոյ Էջմիածնի – Բարձրագոյն կառավարութիւնս տեսանե­լով զբաւական հմտութիւն ձեր ի բժշկական կրթակա­նու­թեան, արժան դատեցաւ եւ կարեւոր՝ ունիլ զձեզ փոխանակ բժշկի... դրութեամբ կնքոյ կառավարու­թեանս եւ ստորագրութեամբ: Անդամք բարձրագոյն կա­ռավարութեան (այսպէս): Համար 22: յԱմսեանն մարտի 13, 1829 ամի, ի Սուրբ գահս:

ձէ. 62աբ Բարձրագոյն սինօթական հոգեւոր կա­ռա­վարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ ի Յարութիւն Մանու­կեանէ եւ Մկրտիչ Կոստանդով Վաղարշա­պատեցւոյ ամենախոնարհաբար խնդիր – Մեք ի ներքոյ ստորա­գրողքս ի լինելն յԱթոռս Սուրբ զօրացն Ռուսաց, կա­մաւ յանձն առաք... ի ձեռն ողորմած Երեւանու կոմ­սին: Ամենախոնարհ հպատակ ծառայք՝ Յարութիւն Մա­նուկեան, Մկրտիչ Կոստանդեան: Ի 1829, ի 1 մարտի, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 23: Վեհապետեան Յովսէփ վարդապետ. վերոյ պատմութեանն իսկապէս հասու եմ, ըստ որում առաքօղն աստ եւ անդ հրա­մանաւ կառավարչաց Ռուսաց այնմ ժամանակի ես էի, վասն որոյ ճշմարտութեանն բանից վկայեմ:

ձը. 63աբ Առ բարձրագոյն սինօթական հոգեւոր կառավարութիւնն Սրբոյ Էջմիածնի, ի Համազասպ Եսայեանէ Խամսեցւոյ ամենախոնարհաբար յայտա­րարութիւն – Յամի Տեառն 1827, յուլիսի 1ին Կռասով­սկի ղենարալն հարկաւոր համարելով, զիս տարաւ ընդ իւր յԱպարան... արժանի լինիլ սուրբ ողորմութեան կոմսին Երեւանու: Ամենախոնարհ հպատակ ծառայ Հա­մազասպ Եսայեան: Ի 1829, ի մարտի մէկ, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 24: Սոյն խնդրամատոյց մարդն հրա­մանաւ ես առաքեցի յԱպարան, եւ անդից դարձ արար եկն Աթոռս, եւ յղեցաք առ կոմսն Երեւանու Ապա­սապատ, եւ իմացայ, որ ճանապարհին կալեալ տարին Թավրէզ: Այսքանս գիտեմ, որ ես էի առաքօղն բանիւ Ռուսաց կառավարչացն, վասն որոյ վկայեմ: Վեհապետեան Յովսէփ վարդապետ:

ձթ. 63բ-4ա Ի սինօթական հոգեւոր բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ առ Սուրբ Էջ­միած­նայ Վաղարշապատ գիւղացի Յարութիւն Մա­նուկեանդ եւ Մկրտիչ Կոստանդովդ. Վկայաբանու­թիւն հաւատարիմ ծառայութեանց ձեր – Յայսմ թուի մարտի սկզբան մատուցեալ խնդրագրոյն ձեր... վասն որոյ ստորագրեալ կնքով կառավարութեանս՝ տամք ձեզ ի վկայութիւն: Ի 1829, մարտի 20, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 25:

ղ. 64ա-5ա Ի սինօթական հոգեւոր բարձրագոյն կառավարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ Խամսեցի Համա­զասպ Եսայեանիդ եւ Լօռի գաւառի Կեռկեռ գիւղացի Յարութիւն Համբարձումովիդ. Վկայաբանու­թիւն հա­ւատարիմ ծառայութեանց ձեր – Յայս թիւ մարտի 1 մատուցեալ խնդրագոյն ձեր զօրութեամբն... տայ ձեզ զայս վկայաբանութիւն ստորագրութեամբ եւ կնքով կառավարութեանս, յուսալով, որ չունիք զրկեալ գտա­նիլ ի խոստմանց պայծառափայլ գրաֆի եւ ի շնորհաց կայսերական մեծութեան: 1829, մարտի 20, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 26:

ղա. 67ա Պայմանագիր – Ի յԵրեւան շհարն Սուրբ Էջմիածնի անուամբ եղեալ մէկ տուն իւր բաղչայովն, որ էր հանգուցեալ տալլաք Գասպարին... Վասն որոյ ստորագրեալ հաստատի սոյն պայմանագրութիւն: Իսկ գին տանն ի գործ եդաւ վասն այլ աստուածահաճոյ գոր­ծոց՝ ի յիշատակ ընծայողի նոյն տանն. կաթուղի­կոս ամենայն Հայոց Եփրեմ (տեղի կնքոյ հայրապետի), համար 29: Ի 1829, ապրիլի 10, ի Սուրբ Էջմիածին, Յովհաննէս վարդապետ ատենադպիր:

ղբ. 67ա-9ա Ի սինօթական բարձրագոյն կառա­վա­րութենէ Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի՝ առ բարձր արժանապատիւ Զաքարիա վարդապետդ Բէհբուդով՝ վերատեսուչ վիճակին Ախլցխայու. Ցուցակ պար­տա­ւորութեանց – Վիճակեցաւ քեզ գնալ յԱխլցխայ՝ կարգեալ վերատեսուչ հոգեւորական գործոց... հաս­տատէ կառավարութիւնս զսոյն եւ տայ ձեզ դրութեամբ կնքոյ իւրոյ եւ ստորագրութեամբ: Անդամք կառավա­րու­թեան... Համար 30: Յամսեանն ապրիլի 9, 1829 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին, ատենադպիր Յովհաննէս վար­դապետ:

– [Յ. գ.] Ուր ինչ բանք ի ցուցակիս ի տասն գլուխս բովանդակեալք, զամենայն յանձն առնուլ կատարել անթերի ընկալայ զիսկն սորին ի սիւնհոդոսէ բարձ­րա­գոյն խորհրդարանի, եւ աստէն ի ժուռնալիս ստորա­գրեմ ի վկայութիւն: Ն. Ծ. Զաքարիա վարդապետս, ի Սուրբ Էջմիածին, ի 19 ապրիլի, 1829:

ղգ. 69բ Կարգադրութիւն վասն Առաքել եպիսկո­պոսին Սանահնի, յամի 1829, յապրիլի 17 – Թէ ըստ առաջագոյն գրութեան Սիմէօն արքեպիսկոպոսին Բզնու­նեան եւ Յարութիւն վարդապետին Ալամտարեան առ սինօթական կառավարութիւնս... առաքեսցեն առ կառավարութիւնն: Տեղապահ... Հմր 31:

ղդ. 70ա [Թուղթ ղապալայ առ Սարգսի որդի բա­նահ ուստայ Յարութիւնն], յամի Տեառն 1829 եւ յամ­սեանն ապրիլի 10ին – Որ ես էջմիածնեցի Անթա­նէսի որդի չարէքտար Մարտիրոս իմ աշխատանօք եւ հալալ արդեամբ շինեալ տունս... առ ի միամտութիւն, որ եւ մօհր չունենալու յաղագաւ մատամբ կնքեցաք, որ եւ մեզ ղապիլ է տեսողացդ եւս հաճոյ թուեսցի: Տէր Ղազար Վաղարշապատու, Կարապետ Նաւասարդով, Յովակիմ Պլուզեան, Տանուտէր Յարութիւն Տէրունով:

– [Յ. գ.] Վերահասու եղեալ սինօթական բարձ­րա­գոյն կառավարութիւնն իսկութեան պայմանագրիս այսո­րիկ՝ վերահաստատէ զայն դրութեամբ <դրու­թեամբ> կնքոյ իւրոյ եւ ստորագրութեամբ, զօրինակն ի դիւանագիրն արկեալ: Անդամք կառավարութեան (այս­պէս) Յամսեանն ապրիլի 13, 1829 ամի Տեառն, ի Սուրբ գահս, Հմր 32:

ղե. 70բ Ի հոգեւոր սինօթական բարձրագոյն կա­ռա­վարութենէ Սրբոյ Էջմիածնի բացայայտ վկայու­թիւն առ երէցփոխ Մաստառու Սուրբ Յօհաննէս եկե­ղեցւոյ պարոն Սարգիս Աւագեան – Նախ՝ պարտիս յԱթո­ռէ եկեալ հոգեւորականացն ծառայել արժանա­պէս, եթէ մնալոց իցէն անդր... առ ի հաստատութիւն բանիս ստորագրեալ տամք քեզ զայս թուղթ: Անդամք կառավարութեան (այսպէս) 1829, ի մայիսի 8, ի Սուրբ Էջմիածին, համար 33:

ղզ. 71ա [Թուղթ ղապալայ առ տէր Գրիգորի որ­դիսն՝ Կարապետին, Սարգսին եւ Գէորգին] – Յամի Տեառն 1828 թիւն եւ ի հայոց ՌՄՀԷ. (1828), ի նոյեմ­բերի 25ին: Որ ես Յօհանջանեան Յովակիմի կին Ասլի­զատ Տէր-Գաբրիէլեանս ամենայն ինչ, որ կայք կայր... առ ի հաստատութեան թղթոյս վկայութեամբ ստո­րագրօղ քահանայից եւ քէթխիւտայից եւ իմով իսկ մա­տամբս կնքեցի, ինձ ընդունելի է՝ յիշեալ Ասլիզատիս: Տէր Ղազար Գրիգորով, ես երիցփոխ Կարապետս վկայ եմ, ես տանուտէր Յովհաննէսս Գրիգորով, Սահակ Յա­կոբեան: Ըստ խնդրանացն յիշեալ Ասլիզատին գրեցի՝ տէր Աւետիսս Յարութիւնեանն Վաղարշապատ[ու]: Սի­նօթական կառավարութիւնս վերահասու եղեալ իսկու­թեան դաշնագրիս, վերահաստատէ զնոյն՝ դրութեամբ կնքոյ իւրոյ եւ ստորագրութեամբ: Անդամք կառավա­րու­թեան... Յամի 1829, յամսեանն մայիսի 11, ի Սուրբ Գահս, ատենադպիր Յովհաննէս վարդապետ, համար 34:

ղե. 72ա-5բ Քաղուած. ամենայն բանից եւ թղթոց եւ գրուածոց ծագելոց ի տասն եւ ութն ամաց հետէ եւ այսր ի պատճառս պահանջողութեան Ջավահիր այրւոյն՝ դստերն եղբօր տեառն Դանիէլ սրբազ­նա­գոյն կաթուղիկոսի հանգուցելոյ, յանբաժան կայից անտի հանգուցեալ առն իւրոյ Պետրոսին եւ եղբօր նորա Յակոբայ՝ զմասն պատկանեալ ինքեան, եւ որբոյ իւրում Յարութիւնին Պետրոսեան – Ճշմարտու­թիւն բանից, քանզի արժանահաւատն գոլոյ պատմո­ղաց կամ վկայիցն չափի, ընտրելի ապաքէն է յաւէտ... ինձ պատկանին այնոքիկ այնուհետեւ եւ ո՛չ քեզ. եւ այլն: Համար 35, յամսեանն Փետրվարի 24, 1829 ամի, ի Սուրբ Գահս:

ղը. 76ա-7ա Սինօթական կառավարութեան Կա­թու­ղիկէ Սրբոյ Էջմիածնի վճռագրութիւն – Սինօթա­կան կառավարութիւնս քննեալ բարւոք հետազօտու­թեամբ զքաղուածն ութուտասնամեայ յառաջացեալ բա­նից եւ գրուածոցն... զմիւս կէս մասն՝ 75 թուման արու որբոյն Յակոբայ Պօղոսին: Համար 36, յամի 1829, յամսեանն մայիսի 10, ի սուրբ Էջմիածին:

– [Յ. գ.] Յարութիւն Պետրոսեանս, որ ինչ որ ինձ պարտ էր հասանիլ, ըստացա անբողջութեամբ ըստ ներկաեական հուշադրամաց, համաձայն վերոյգրեալ վճռոց սրբազան սինօթականաց, եւ ետու ձեռագիր Տէր-ըՍտեփանոսեան Սարգիսին:

ղթ. 77բ Ի սինօթական բարձրագոյն կառավարու­թենէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ առ Վաղարշապատցի Տէր-Ստե­փանեան Սարգիսդ հարկադրութիւն – Վճռեցաւ ի բարձրագոյն կառավարութենէս, զի հաւասարաչափ կէսն... ըստ առաջին գրաւոր պայմանադրութեան քում: Անդամք կառավարութեան (այսպէս), համար 37: Յամսեանն մայիսի 13, 1829 ամի, ի Սուրբ Գահս Էջմիածին:

ճ. 78ա Ի բարձրագոյն կառավարութենէ Կաթու­ղի­կէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ առ Ստեփանեան Ջավահիր այրի Դանիէլեան բէզազ Պետրոսի հանգուցելոյ, եւ որ­բուկ որդի նորին հանգուցելոյ Յարութիւնդ. հրա­ման – Վճռեցաւ ի սինոթական բարձրագոյն կառավա­րու­թենէս, եւ համաձայն վճռոյն հրամայեցաւ... տնօրի­նե­ցելով ըստ խղճմտացն դատաստանի, որպէս եւ յօժա­րեալքդ անդստին կամովին: Անդամք կառավա­րու­թեան (այսպէս), համար 38: Յամսեանն մայիսի 13, յամի 1829, ի Սուրբ Գահս:

ճա. 78բ-80բ Բարձրագոյն սիւնհոդոսի Սրբոյ Կա­թուղիկէ Էջմիածնի՝ ի մասին Զաքարիա վարդապետի Գուլասպեան Բէհբուդեան վերաձայնելոյ վճիռ. հա­մար 39, արտադրեալ ի 24 ամսեանն մայիսի 1829 ամի, ի Սուրբ Գահս Էջմիածին – Երանելոյն Յով­հաննու քրիստոսընկալ աւետարանչին է բարբառս... զինքն առաքեսցէ ի Հաղբատ: Անդամք բարձրագոյն խորհրդարանի (այսպէս):

ճբ. 81աբ Ի Թիֆլիզ. առ Սիմէօն եպիսկոպոսն, ի մասին Զաքարիա վարդապետին Բէհբուդեան. ի բարձ­րագոյն կառավարութենէ կաթուղիկէ Սրբոյ Էջ­միածնի առ գերարգոյ Սիմէօն սրբազան արքեպիս­կոպոսդ Բզնունեան. հրաման – Յայտնի են ամենայն անպատէհ արարք եւ գործք... որով եւ իցէ կերպիւ յետս դարձուսջիք այդր: Համար 40, անդամք կառա­վա­րութեան (այսպէս): Յամսեանն մայիսի 24, յամի 1829, ի Սուրբ Էջմիածին:

ճգ. 82աբ Բարձր սրբազան սինօթի Սրբոյ Էջ­միածնի ի միաբան հոգեւորականաց. ամենախո­նարհ խնդիր – Յայտնի է սրբազան կառավարու­թեանն Հասանմասուրցի Պօղոս եպիսկոպոսի անպա­տեհ արարքն... զպատիժ ահեղ դատաստանի յաւուրն յետնում: Փիլիպպոս եպիսկոպոս ժամօրհնող, Աւետիս արքեպիսկոպոս, Մատթէոս եպիսկոպոս ժամասաց, Յօ­հաննէս վարդապետ հիւրընկալ, Գէորգ վարդապետ ամ­բարդար, տէր Գաբրիէլ լուսարար, Սահակ վարդա­պետ Կողբացի, ի 1829, մայիսի 27, ի Սուրբ Էջմիածին:

ճդ. 82բ-3ա Վեհափառ օծութեան սրբազնասուրբ կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց. ի Սուրբ ժողովոյն բարձ­րագոյն խորհրդարանի Սրբոյ Աթոռոյս, ամե­նա­խոնարհ յայտարարութիւն – Աքսորեալն կանխաւ յառաջ ի Սուրբ խաչ վանքն Նախիջեւանու... զի մի՛ ճա­րա­կեսցին չարիք նորա եւ գայթակղութիւն ի հասա­րակութեան կամ խռովութիւն: Անդամք սիւնհոդոսի... Ի 29 մայիսի, 1829 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 41:

ճե. 83բ [Թուղթ Եփրեմայ կաթողիկոսի ամենայն Հայոց առ սրբազան սիւնհօդոսն բարձրագոյն խորհրդարանի Սրբոյ Էջմիածնի] – Յիսուսի Քրիստո­սի ծառայ... ընկալեալ զգրաւոր յայտարարութիւն սրբա­զան սիւնհօդոսիդ բարձրագոյն խորհրդարանի՝ առ իս գրեալ... ի վերայ չարաչար գործոցն, զորս յանդգնե­ցաւ գործել. կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Եփ­րեմ: Ի 29 մայիսի, 1829 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 42:

ճզ. 83բ-9ա Բարձրագոյն խորհրդարանի Սրբոյ Կա­թուղիկէ Էջմիածնի, Վճիռ, Հմր 43: Յամի 1829, յամ­սեանն յունիսի 2 – Ի վերայ հիման բարձրագոյն հրամանի սրբազնասուրբ օծութեանն՝ գրեցելոյ առ սրբազան սինօթն բարձրագոյն խորհրդարանի... զի ան­դէն ապաշխարեսցի, եւ զոգիս իւր ապրեցուսցէ, Հմր (այսպէս):

ճէ. 89ա [Ղապալայ առ վրացի եւ թվանքչի Գաբ­րիէլն] – Յամի Տեառն 1829 եւ յամսեանն մայիսի մէ­կին. որ ես՝ թվանքչի Աւետիս Գրիգորով ունեմ ես իմ արդեամբս շինեցեալ մէկ փոքր տուն... վասն որոյ եւ Գրիգորեան Աւետիսս իմով իսկական մատամբ կնքեցի, որ եւ ձեզ տեսողացդ հաճոյ լինիցի: Կարապետ Նաւա­սար­դով, Սահակ Յակոբեան, տանուտէր Յարութիւն Տէ­րանով: Իմով գիտութեամբ վճռեցաւ, վասն որոյ եւ վկա­յեմ՝ գործակալ Ստեփաննոս վարդապետ Արղա­թովս: Ըստ խնդրանաց Գրիգորի որդի Աւետիսին գրեցի՝ տէր Ղազար Վաղարշապատու:

– [Յ. գ.] |89բ| Սինօթական կառավարութեանս հա­սու եղեալ իսկութեան պայմանագրիս, վերահաս­տա­­տէ զայն գրութեամբ կնքոյ իւրոյ եւ ստորագրու­թեան: Անդամք Սինօթի... Հմր 44, Յուլիս 16, յամի 1829, ի Սուրբ Գահս, ատենադպիր Յօհաննէս վարդա­պետ:

ճը. 91ա-2ա Ի Սսինօթական բարձրագոյն կառա­վա­րութենէ Սրբոյ Էջմիածնի, ի ներքոյ Երեւանու մարմ­նաւոր կառավարութեանց բնակեալ հայկազն ժո­ղովրդոց՝ քաղաքայնոց եւ գիւղականաց, եկաց եւ բնակաց առ հասարակ, ի կողմանէ հոգեւոր պար­տաւորութեանց կարգարդութիւն – Որովհետեւ յա­ւուրս բռնակալ իշխանութեանց ազգ մեր ցիր եւ ցան գոլով... ընդ գիւղականաց կան եւ մնան: Տեղապահ... Հմր 45, 1829 յօգոստոսի 6, ի Սուրբ Էջմիածին:

ճթ. 92աբ Սրբազան սիւնհոդոսական արհեաց խո­նարհաբար յայտարարութիւն եւ խնդիր – Յան­ցեալսն յատեան ձերդ բարձրագոյն կառավարութեան յայտնեցաւ պահանջողութեան մեր ի Մարգարեան պա­րոն Մեսրոբէ եւ յեղբօրէ նորին Թադէոսէ... նեղութիւն կրել ի հարկաւորացն մերոց հոգալեաց: Սրբազնու­թեան ձերոյ խ[ոնարհ] ծ[առայ] Գրիգոր արքեպիս­կո­պոս: 1829, օգոստոսի 9, աստ, ի Սուրբ Աթոռս, Հմր 46:

ճժ. 92բ-3ա Պատասխանի առ վերոյ գրեալն – Ար­դուենցի Գրիգոր եպիսկոպոսն խնդրոյն մատուցա­նօղ... եւ ոչ աւելի փաստաբանութեամբ յանձն առնուլ զայլոց գործսն: Յօգոստոսի 12, ի Սուրբ Գահս, յամի 1829, Հմր 47:

ճժա. 93ա Ի սինօթական կառավարութենէ Կա­թու­ղիկէ Սրբոյ Էջմիածնի՝ Աբրահամու ուրարակիր դպրի Կոստանդնուպօլսեցւոյ Բաղտասարեան. հրա­ման – Ընկալաւ Սինօթական կառավարութիւնս հան­դերձ թղթովդ մատուցման զառ ի քէն յօրինեալն օրա­ցոյց... ի զանազան հարկաւոր տեղիս կամ ի քաղաքս՝ առ ի վաճառել. եւ այլն: Տեղապահ... Հմր 48, յօգոս­տոսի 12, յամի 1829, ի Սուրբ Էջմիածին:

ճժբ. 93բ Սրբոյ Էջմիածնի բարձրագոյն սինօ­թա­կան կառավարութեան՝ ի տիրացու Աւետիքեան Աս­տար­խանցւոյ մահտեսուհի Ոսկի խաթունէ՝ ի զու­գակ­ցէ Եղիազարու Գալստեան, ամենախոնարհ խնդիր – 1829 ամի Տեառն, յամսեանն յունիսի. գիտէ սրբազան կառավարութիւնդ... այժմ եւ յապայ առ իմոյ յիշատակի: Մահտեսի Ոսկի խաթուն վերոյ գրեալ ո՛չ գիտելով գիր՝ իւր ձեռամբ ստորագրել, վասն որոյ եւ նուաստ Ստեփաննոս եպիսկոպոս տեղապահեան ստո­րա­գրեցի ըստ իւր իսկ ջերմեռանդ խնդրոյն: 1829, օգոստոսի 15, ի Սուրբ Էջմիածին, Հմր 49:

ճժգ. 93բ-4ա Ի բարձրագոյն սինօթէ Կաթուղիկէ Էջ­միածնի՝ առ բարձր արժանապատիւ Ստեփաննոս վարդապետդ Արղութեանն. հրաման – Ի 24 օգոստո­սի ներկայ ամի Մարինաս կինն Սարգսի... կարէ գնալ ըստ կամս իւր: Տեղապահ. Հմր 50, յօգոստոսի 29, յամի 1829, ի Սուրբ Գահս:

ճժդ. 94ա-5բ [Ղապալայ առ Մկրտիչ քահանայն Ասլանեան Բիւրականցի եւ որդիքն նորին՝ Կարա­պետ եւ մահտեսի Աւետիք] – Յամի Տեառն 1829, ի տասն եւ հինգերրորդում աւուր սեպտեմբերի ստորա­գրեալքս՝ Վաղարշապատ գիւղի Սրբոյ Աթոռոյն գործա­կալք քահանայք, տանուտէր եւ քեաթխուդեայք... Սի­նօ­թական կառավարութիւնս վերահասու եղեալ իսկու­թեան պայմանագրիս, դրութեամբ նշանի կնքոյ իմոյ ստորագրեմ ի հաստատութիւն: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ: Սինօթական կառավարութիւնս վերա­հասու եղեալ իսկութեան պայմանագրիս եւ ստորա­գրու­թեանն՝ դնէ զնշան կնքոյ իւրոյ ի ներքոյ, եւ ստո­րագրէ ի հաստատութիւն: Յամի 1829, ի սեպտեմբերի 18, ի Սուրբ գահս: Տեղապահ...

ճժե. 95բ Ի սինօթական կառավարութենէ Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի՝ առ ամենայն այգետէրս հա­սա­րակութեան Վաղարշապատ գիւղի Աթոռոյս. հրաման – Ընկալեալ սինօթական կառավարութիւնս զխնդիր ձեր առ ինքն, գրեալ ի 17 ներկայ սեպտեմբեր ամսոյս... եւ ո՛չ որպէս յառաջն՝ զմին՝ ի տասանցն: Տե­ղա­պահ... Հմր 52, ի սեպտեմբերի 18, յամի 1829, ի Սուրբ Գահս, ատենադպիր Յովհաննէս վարդապետ:

ճժզ. 96ա [Վճիռ սրբազան սինօթին վասն այգ­ւոյն Մարիամայ՝ կնոջ Նէրսէսի Գէորգեան Բօյեա­ջեանց] – Յամի 1831, յամսեանն հոկտեմ[բերի] 12, ի մերձիլ վախճանի կենաց... եւ այսպէս վճռահատեալ սրբազան սինօթին, ստորագրութեամբ իւրաքանչիւր անդամոց, տայ ինքեան Ստեփաննոսին Աշտարակեցւոյ Տէր-Առաքելեան զսոյն զայս գիր՝ ի հաստատութիւն վճռոյ իւրոյ: Անդամք կառավարութեան սրբազան սի­նօ­թին՝ Հմր 53, 1831 հոկտեմ[բերի] 23, ի Սուրբ Էջ­միա­ծին:

– [Յ. գ.] Վերոյ գրեալ վըճռոյ հատութիւն աղակըս հանկուց[ե]ալ Մարամըս Կարճիկ Սարգիսեանի աւան­դու­թուն վասն յայքուն կէսըն Սուրբ Ադոռսն եւ կէսն ինձ Ըստեփանիս, վասն որոյ ինձ հաւանու եւ ուն­դու[ն]ե­լի. ըՍտեփան Տէր-յԱռաքելեան Խուբով:

ճժէ. 96բ Զգրութիւն ի ներքոյ համաձայնութեամբ սիւնհոդոսի վասն վաճառելոյ զաթոռապատկան զաւելորդ այգիսն հաստատեմ եւ ստորագրեմ. կաթուղիկոս յամենայն Հայոց Յովհաննէս – 1833 ամի, յերկուսն մարտի, սրբազան սիւնհոդոսն Սրբոյ Աթո­ռոյս Էջմիածնի ունէր զդատողութիւն... ներկայաս­ցեն աստ սրբազան սիւնհոդոսն վասն խօսելոյ զգինս նոցին: Լուսարար Բարս՛՛ արքեպիսկոպոս...

ճժը. 97ա Ի Սինօդն Սրբոյ Էջմիածնի – Ծնեալ գոլով իմ ի ժամանակի եկեղեցական սպասաւորու­թեան Հօրն իմոյ... ի վերայ օրինադրեալ թղթոյ, զոր ընդ սմին մատուցանեմ:

ճժթ. 97բ-100բ Տեղեկութիւն – Ընթե[ր]ցաւ ի սինօդիս յայտարարութիւն քննչաց հոգեւոր գործոց վի­ճակին Աղէքսանդրապօլու, գրեալ յ31 մարտի տար­ւոյս, Հմր 49... վնաս հոգեւոր իշխանութեանս, եւս եւ ի գայթակղութիւնն ժողովրդեանն:

ճի. 101ա Պատճէն. Լուսաւորչական հայոց սինօ­դի Սրբոյ Էջմիածնի, [ի Սուքիաս եպիսկոպոսէ Պար­զեանց] – Առ հաղորդագրութիւն դատաստանական մասին սինօդիդ, ի սոյն թիւ ամսոյ, համարաւ 959, շնորհ ունիմ պատասխանել... ու՞ր այլ ուրեք պարտ եմ ապաշխարել [Ի 1877 ամի, յապրիլի] (101ա վր. լս.՝ «Պատճէն»):

ճիա. 101բ Արձանագրութիւն [ժողովոյ]՝ կայա­ցեալ ի վեհարանի – Ըստ հրամանի վեհափառ կաթո­ղի­կոսի ամենայն Հայոց ի ներքոյ ստորագրեալ միա­բանքս Սրբոյ Էջմիածնի ի մի վայր ժողովեալ, ընթեր­ցաք... որոյ վասն եւ ստորագրեմք: Ի 20 ապրիլի 1877 ամի: Մկրտիչ արքեպիսկոպոս Բաբամեանց, Անդրեաս արքեպիսկոպոս, Գաբրիէլ արքեպիսկոպոս Այվա­զեանց, Մեսրովբ եպիսկոպոս, Յարութիւն եպիսկոպոս Գաղատացի, Ներսէս վարդապետ, Գրիգոր վարդա­պետ, Գէորգ վարդապետ Աբամէլիքեանց, Վրթանէս վար­դապետ:

ճիբ. 101բ Ի Լուսաւորչական հայոց սինօդն Սրբոյ Էջմիածնի՝ ի վերատեսչէ գինետան նորին. յայտա­րա­րութիւն – Համաձայն հրամանագրութեան սինօդի Սրբոյ Էջմիածնի, հիմնեցելոյ ի վերայ բերանացի հրա­մանի վեհափառ կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց տեառն Մատթէոսի առաջնոյ ի 29 մայիսի ներկայ ամի հա­մարաւ 969... խնդրեմ առ այս զտնօրինութիւն դորին:

ճիգ. 102աբ [Վճիռ վասն կայիցն դերձակ Յա­րու­թիւնի եւ եղբօր նորա Սարգսի] – Յամի 1829, յօգոս­տոսի 28, որ դերձակ Յարութիւնի եւ եղբօր նորա Սարգսի բոլոր կայքն, որ կայ ի մէջ այս ցուցակին... զի որբի կայքն անկորուստ մնասցեն: Անդամք կառա­վա­րութեան... Յամի 1829, հոգտեմբերի 3, ի Սուրբ Գահս: Հմր 57:

– [Յ. գ.] Այս վճիռն ինձ ընդունելի է. դերձակ Յա­րութիւնիս գիր չգիտելով՝ գիւղիս տէր Ղազար աւաք քա­հանայս ի տեղի սորայ ձեռագրեցի՝ Տէր Ղազար աւագ քահանայ, Կարապետ Նաւասարդով, տանուտէր Յարութիւն Տէրունով:

ճիդ. 102բ Նորին վեհափառութեան, [ի լուսարա­րէ Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի] – Անձնական վտան­կաւոր տկարութիւնս իմ չներէ ինձ կեալ... արձա­կել զիս ի պաշտօնէ անդամակցութեան վանքա­կան կառա­վա­րութեան: Ի 11 օգոստոսի, 1874 ամի:

ճիե. 104բ [Առ սրբազան սինօդն Սրբոյ Էջմիած­նի] – Համաձայն հրամանագրութեան սինօդիդ Սրբոյ Էջմիածնի ի 2ի փետրվարի տարւոյս համարաւ... եւ չունիմ անգամ տեղեկութիւն զնոցանէ:

ճիզ. 105ա-7ա Անցք ի Սուրբ Էջմիածնի պարտա­պա­հանջից, մանաւանդ Աւշար Հաճի Ահմատին – Որ ի 1829, դեկ[տեմբերի] 7ին Մանուէլ եւ Յովսէփ վար­դապետք հրամանաւ սրբազան կաթողիկոսին եւ սինօ­թի գնացեալ յԵրեւան... ի վերջանալոյ սոյն գործոյն որպիսութեանցն ծանօթ չիցեն: Տեղապահ...

ճիէ. 107ա-8բ Առ հայոց նահանգական կառա­վա­րութեանն Երեւանու. Ի Սուրբ Էջմիածնի սինօթական կառավարութեան վեքիլ ի Մանուէլ եւ ի Յովսէփ վարդապետաց ամենախոնարհ յայտարարութիւն – 1818 սեպտեմբերի 30 Էջմիածնայ կառավարութեանն Հաճի Մահմատ Աւշարին պարտ ունէր... 1600 թուման, 174 թուման, 9040 դեան մեր պահանջողութեանն եւ բաւականացուցանել զմեզ: Մանուէլ վարդապետ, Վեհապետեան Յովսէփ վարդապետ: Յամի Տեառն 1829, դեկտեմբերի 20, Հմր 60:

ճիը. 109ա-10ա Օրինակ թղթոյ սրբազնասուրբ կաթուղիկոսին Եփրեմայ, զոր տուեալ է ի 1824 ամի եւ ի 12 օգոս՛՛ ամսոյ՝ Միքայէլ վարդապետին Սալ­լանդեանց Կոստանդնուպօլսեցւոյ, յաղագս կոչման իւրոյ ի կարգս ուղղափառ վարդապետութեան – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Եփրեմ եւ շնորհիւ նո­րին կաթուղիկոս ամենայն Հայոց... Ընկալեալ զառա­ջինն զգիր ջերմեռանդագին խնդրոյ... ըստ ամենայն հանգամանաց սուրբ ուղղափառ վարդապետութեանց նորին: Գրեցաւ յամի Տեառն 1824 եւ հայոց ՌՄՀԳ. (1824), յամսեանն օգոստոսի 12, ի Սուրբ Նշանի վանս, որ ի Հաղբատ: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ:

ճիթ. 110ա-1ա Դարձեալ թուղթ ի նորին սրբազ­նագոյն վեհափառութենէ առ Միքայէլ վարդապետն Սալլանդեանց՝ ի նոյն թիւ, վասն յայտարարութեան ամենայն հայոց, որ ի Մոսկով – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Եփրեմ եւ շնորհիւ նորին կաթուղիկոս ամենայն հայոց... լուսածնունդ զաւակաց Սրբոյ Լուսա­ւոր­չին Հայոց ամենապատուելի ժողովրդեանն... Գրեալ է՝ Որդի իմաստուն ուրախ առնէ զհայր... Ողջ լերո՛ւք, եւ շնորհք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եղիցի ընդ ձեզ եւ ընդ հոգւոյդ ձերում միշ[տ]. ամէն: Գրեցաւ ի 1824 ամի փրկչին, եւ հայոց 1273, յամսեանն օգոս­տոսի 12, ի Սուրբ Նշանի վանս, որ ի Հաղբատ: Կաթու­ղի­կոս ամենայն Հայոց Եփրեմ:

ճլ. 111ա Դարձեալ ի նորին վեհափառութենէ առ յիշեալ Միքայէլ վարդապետն Սալլանդեանց պասա­պօրտ՝ ի նոյն թուոջ – Ըստ ամենաղորմածաբար հրո­վարտակի նորին կայսերական մեծութեան ամենայն Ռուսաց... Եւ յաղագս հաստատութեան ստորագրեմք զսոյն իսկական ձեռամբ մերով՝ դնելով եւ զկնիք մեր պատրիարգական: Պատրիարգ Աթոռոյ Արարատեան կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ. յամի 1824, յօգոստոսի 12, ի Սուրբ Նշանի վանքն, որ ի Հաղբատ:

ճլա. 111բ-2ա Օրինակ վկայականի Տեառն Յօվ­հան­նու սրբազան արքեպիսկոպոսի եւ ծայրագոյն առաջնորդի ամենայն հայոց Ռուսաստանեայց՝ առ Միքայէլ վարդապետն Սալլանդեանց, ի 1825 թուոջ եւ ի 8 ապրիլ ամսոյ – Ի Յովհաննէս արքեպիսկոպոսէ եւ ի վիճակաւոր առաջնորդէ հայոցն Ռուսաստանեայց: Նորոգ հրաւիրելոյդ ի կոչումն յաջորդութիւն մայրա­քա­ղաքիդ Մոսկովու բարձր արժանապատիւ Միքայէլի աստուածիմաստ վարդապետիդ՝ վերատեսչիդ մեծա­հա­մաբաւ համալսարանին Լազ[ա]րեանց, հաստատե­լոյդ ի տեղապահութեան մեր եւ յաթոռակալութեան, եւ ի գահերէց անդամակցութիւն Մոսկովու հայոց կառա­վարութեան. վկայական – Բազմամասնեայ համբաւք գովեստից զձէնջ... առ ձեզ բարւոք տրամադրութիւն եւ անչափ շնորհ, գոհութիւն: Վիճակաւոր առաջնորդ եւ կաւալէր Յովհաննէս արքեպիսկոպոս հայոցս Ռուսաս­տա­նեայց: Ի 1825 ամի, յապրիլի 8, յԱստրախան, համար 104:

– [Յ. գ.] Սոյն վկայական շնորհեալ ի նորին բարձր սրբազնութենէ՝ յանուն բարձու արժանապատութեան Միքայէլի վարդապետի, յայտնեցաւ ի կոնսիստորի, ընդ համար 3, ի 1825, ի 8 ապրիլի եւ դրութեամբ ար­քունի կնքոյ եւ ստորագրութեամբ անդամոց կարգաւո­րե­ցաւ առաքել ի Մոսկովու հայոց հոգեւոր կառավա­րու­թեանն, հասուցանի առ նոյն բարձր արժանապա­տիւ Միքայէլ վարդապետն աւաք քահանայ Սարգիս Բե­րիժանեանց (տեղի կնքոյ): Ատենադպիր Գաբրիէլ Պատկանեանց (տեղի կնքոյ):

ճլբ. 113աբ [Օրինակ վկայականի Յովհաննու կա­թո­ղիկոսի ամենայն Հայոց, տուեալ առ Գալուստ Տէր-Մարտիրոսեան Էլիմիրզեանց, յաղագս իշխա­նազնութեան ազգատոհմի նորին] – Յիսուսի Քրիս­տոսի ծառայ... Տեսանելով մեր զհաւաստութիւն ազ­գա­տոհմութեան ձերդ իշխանազնութեան... տամք զսոյն վկայական դրութեամբ կնքոյ անուան մեր եւ ստո­րագրութեամբ իսկական ձեռաց մեր եւ խորհրդա­կան անդամոց սրբազան սիւնհոդոսի Սրբոյ Աթոռոյ մերում: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց եւ ասպետ սրբոյն Աղէքսանդրի Նեւացւոյ Յովհաննէս, աւագ լու­սա­րար Բարսեղ արքեպիսկոպոս, Վեհապետեան Յով­սէփ եպիսկոպոս, Ղուկաս եպիսկոպոս, Ստեփանոս վարդապետ Արարատեանց, Յովհաննէս վարդապետ Շահխաթունեանց: Յամի Տեառն 1832, ի դեկտեմբերի 26, ի Սուրբ Էջմիածին:

ճլգ. 114ա Վկայական – Մեք՝ ներքոյ ստորագրօղ բնակեալքս ի Կոնդն յԵրեւան քաղաքի ետուք զայս վկա­յութիւն բնակեցելոյն ի Կոնդն Երեւան քաղաքի սարկաւագիս Գէորգեայ տիրացու Փիլիպպոսեանի... որոյ վասն ստորագրութեամբ մերով վկայեմք. յուլիսի 24, 1832 ամի: Տէր Միքայէլ Տէր-Սահակով, տէր Յօհան­նէսս Տէր-Անտօնով, Սահակ Աբրահամիչ Աղամալով, Սիմէօն Շախաթիւնով, Յարութիւն Նուկզարով, Սահակ Խուտաբաշով, Յովհաննէս Յովակիմով, Յարութիւն Աղա­սով, Գաբրէլ Մոսէսով, Սիմօն Մանասով, Դաւիթ Սահակով, Յովակիմ Տատամով:

ճլդ. 115ա [Օրինակ թղթոյ Յովհաննու կաթողի­կո­սի ամենայն Հայոց, տուեալ Յարութիւն եպիսկո­պո­սի Սանահնեցւոյ՝ յաղագս կոչման իւրոյ ի կարգս եպիսկոպոսութեան] – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Յովհաննէս... Սրբազան Յարութիւն եպիսկոպոսի Սանահնեցւոյ՝ ի միաբանութենէ Սրբոյ Աթոռոյս Էջ­միած­նի հարազատ որդեակիդ մերում խնդալ ի Տէր հա­նապազ: Ի վաղուց հետէ անտի անձնադիր հարա­զա­տութիւն ձեր... ուղիղ վարդապետութեամբ այժմ եւ յաւիտեան. ամէն: Կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Յով­հան­նէս. Հմր 376: 18 սեպտեմբերի 1833. Ուղիղ է ընդ նախատիպին:

– 115ա ստ. լս.՝ «Թարգմանութիւն: Մկրտիչ Քար­տաշեան»:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Բվնդ.՝ գրութիւնների մէջ:

ՆՇՈՒՄ՝ Կազմի Ա. փեղկին՝ «1827 նոյ՛՛ 26էն, ցու­ցակ, ի կառավարութենէս եղեալ վճռոց թէ վասն միա­բա­նից եւ թէ /// ուրուք խնդիր մատուցողաց, Հմր 3, եր­րորդ», Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «1827-1828, Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպոս], 985/2937»:

2938

ԹԷՈԴՈՐՈՍ ՇԻՐԱԿՈՒՆԻ, ՔՐԻՍՏՈՆԷԱԿԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆ

ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՆՔ (ԳԱՆՁԱԿ)

ՌՅԻԵ. – 1876

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը

ԹԵՐԹ՝ 65 (գրչի էջակալում՝1-121, որ է 3ա-63ա). չգրուած՝ 1բ, 63բ-5բ: ՊՐԱԿ՝ 1–6 x12 (Ա՝ 13, Դ, Զ՝ 10, Ե՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմ՝ պհպ. Գա՝ ձուածիր «N 6» (բուսազարդ, անընթեռ­նե­ի): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 26,7x19,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (21.5x17.5): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 1ա): ՏՈՂ՝ 19-21: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ չգրուած թուղթ, մէջ­քը՝ սեւ կաշի: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (Ա, Բ) +1 (Գ), չգրուած թուղթ: ԼՈՒ­ՍԱՆ­ՑԱԿՈՂԵՐԸ՝ կապոյտ ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 1ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի եզրերը տեղ-տեղ մաշուած, թեր­թե­րը եզրահատուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա Քրիստոնէական վարդապետութիւնն ըստ ուղ­­ղափառ Սուրբ առաքէլական եկեղեցւոյն Հայաս­տա­նեաց: Երկասիրեաց Թէոդորոս վարդապէտ Շի­րա­կունի, վանահայր Թարգմանչաց վանից Խաչա­կապու: Յամի փրկչական 1876 եւ ազգական ՌՅԻԵ. (1876), ի յօգոստոսի, ի վանս Սրբոց Թարգմանչաց մերձ ի Խաչակապու

— 1ա Յառաջաբանութիւն – Թէպէտ ի ներկայ ուսում­­նական իննտասներորդ դարոյս... մնամ սպա­սար­կու լուսաւորութեանն ազգիս. Թէոդորոս վարդա­պետ Շիրակունի:

3ա Քրիստոնէական վարդապետութիւն ըստ ուղ­ղափառ <մի> ընդհանր[ակ]ան սուրբ առաքելական եկեղեցւոյն Հայաստանեաց:

ա. 3ա-4բ Գլուխ Ա. Յաղագս գոյութեանն եւ արարիչ գոլոյն Աստուծոյ – Հարց. Ո՞վ է արարիչ երկ­նի եւ երկրի, երեւելեաց եւ աներեւութից: Պատ. Աս­տուած... ոչ առաջ է մինն քան զմիւսն, ոչ յետոյ, ոչ մեծ եւ ոչ կրտըսեր, երեք անձինք՝ մի աստուածութիւն, մի աստուածութիւն՝ երեք անձամբ:

բ. 4բ-6բ Գլուխ Բ. Յաղագս ամենասուրբ Երրոր­դութեանն – Հարց. Խորհուրդ ամենասուրբ Երրորդու­թեան ի՞ւ ճանաչեմք: Պատ. Միմիայն հաւատով եւ վկայութեամբ Ս. Գրոց... բազում տեղիս յօգնակի խօսի Սուրբ Գիրն ի դիմաց Աստուծոյ:

գ. 6բ-16ա Գլուխ Գ. Յաղագս մարդեղութեանն – Հարց. Ի Սուրբ Երրորդութենէն ո՞ր անձն մարդացաւ: Պատ. Որդւոյ անձն... եղեւ Աստուած եւ մարդ կա­տա­րեալ անայլայլելի եւ անշոշափելի:

դ. 16ա-9ա Գլուխ Դ. Յաղագս սուրբ եկեղեցւոյ – Հարց. Զի՞նչ է եկեղեցին Քրիստոսի: Պատ. Եկեղեցին Քրիստոսի է ժողով բանական... հրեշտակ յերկնից աւե­տարանեսցէ ձեզ աւելի, քան զոր մեք աւետա­րա­նեցաքն ձեզ, նզովեալ լիցի «Գաղատացւոց գլ. Ա. 8»:

ե. 19ա-21բ Գլուխ Ե. Յաղագս խորհրդոց սուրբ եկեղեցւոյ – Հարց. Զի՞նչ են խորհուրդք եկեղեցւոյ: Պատ. Խորհուրդք սուրբ եկեղեցւոյ են սրբազան գոր­ծողութիւնք... մկրտութիւնն է ամենահարկաւոր խոր­հուրդ բաւական միջոց առ ի փրկութիւնն:

զ. 21բ-5բ Գլուխ Զ. Վասն մկրտութեան – Հարց. Զի՞նչ է մկրտութիւնն: Պատ. Մկրտութիւնն է առաջին խոր­հուրդ... եթէ Հոգի Սուրբ գուցէ լռեալ է մեր. «Գործ, ԺԹ. 2»:

է. 26ա-7բ Գլուխ է. Յաղագս դրոշմի սուրբ խորհրդոյ եկեղեցւոյս – Հարց. Զի՞նչ է դրոշմն: Պատ. Դրոշմն է խորհուրդ... զի կարող լինիցիք կալ ընդդէմ հնարից սատանայի. «ի Փիլիպպեցւոց Զ.13»:

ը. 27բ-33բ Գլուխ Ը. Յաղագս խորհրդոյ ամենա­սուրբ հաղորդութեանն – Հարց. Զի՞նչ է հաղորդու­թիւն: Պատ. Հաղորդութիւնն է խորհուրդ... ահեղ ակնկա­լութիւնն դատաստանի եւ նախանձ հրոյն, որ ատիցէ զհակառակորդս. «Եբր. գլ. Ժ 27»:

- Ծանօթութիւն – Քրիստոս մեղաց անուանեալ զենմանց. Ղեւտացւոց գլուխ Դ. 3, 14, 24, 28, 33, 34, գլ. Ը. 14, գլ. Թ. 2, 7, 8, 10, 15, 22, գլ ժ. 16, 17:

թ. 34ա-7բ Գլուխ Թ. Յաղագս խորհրդոյ ապաշ­խա­րութեանն – Հարց. Զի՞նչ է ապաշխարութիւնն: Պատ. Ապաշխարութիւնն է խորհուրդ... քաւութիւն մեղաց մերոց եւ ոչ թէ մերոցն միայն, այլեւ ամենայն աշխարհի. «Ա. Յօհաննու, գլ. Բ. 1-2»:

ժ. 37բ-51բ Գլուխ Ժ. Յաղագս ամուսնութեանն կամ պսակի – Հարց. Զի՞նչ է ամուսնութիւն: Պատ. Ամուս­նութիւնն է խորհուրդ սուրբ եկեղեցւոյ... Պատ. ընդհանրապետ, այս է ընդհանուր ազգապետ:

ժա. 52ա-63ա Յաղագս հիւանդաց օծման – Հարց. Զի՞նչ է օծումն հիւանդաց: Պատ. Օծումն հիւանդաց է խորհուրդ սուրբ եկեղեցւոյ... առանց ցաւոց եւ առանց հեծութեանն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Վերջ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

63ա Կրկին գրեալ աւարտեցաւ քրիստոնեական դասատետրակս ի պէտս վանական դպրոցիս աշակեր­տելոց դեռակիրթ մանկանց հայոց ազգիս՝ ձեռամբ հե­ղի­նակի սորին՝ բազմամեղ Թէոդորոս վարդապէտի Շիրակունոյ, վանահօր Թարգմանչաց վանից մերձ ի Խաչակապ, 1876 ամի, ի 27 հոկտեմբերի: Վանահայր Թարգմանչաց վանից եւ ուսուցիչ վանական դպրոցիս՝ Թէոդորոս վարդապէտ Շիրակունի: Ի 1876 ամի, ի 1ն նոյենբերի:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «1876, Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպոս]», «983/2938»:

2939

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՆՈՎԻՏԱՅ գիւղ ըՌուստաց,

ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ

ՌՄԻԷ. – 1778, ՌՄԻԸ. – 1779, ՌՄԼԱ. – 1782, ՌՄԼԲ. – 1783, ՌՄԽԳ. – ՌՄԽԸ. – 1794-1799

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Մարտիրոս Աւէտիքով Կաֆացի:

ԹԵՐԹ՝ 597+2 (կրկն. 57, 578. գրչի էջակալում՝ 25-1278, որ է 2ա-597բ). չգրուած՝ 1ա, 321բ: ՊՐԱԿ՝ 1-75x8+3 (38, 65, 66, 67, 68, 70: 71՝ 4, 15, 16, 69, 73՝ 6: 1, 2՝ 9: 4, 5, 14, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 54, 55, 75՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. սպիտակ՝ 256-279, կապոյտ՝ 312-597, լուսագծերով եւ «MOA» լուսադրոշմով (1բ-255բ, 280ա-311բ, 320աբ, 323աբ), «ЯМ///» լուսադրոշմով (256ա-279բ, 312ա-9բ, 321ա-22բ, 324ա-597բ): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x20: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն՝ 2ա-36բ, 126ա-597բ (25.8x16.4), երկսիւն՝ 37ա-125բ (27.3x15. սահմանագծուած սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 3ա), սկզբնատառերը կարմիր, կապոյտ, կա­նաչ: ՏՈՂ՝ 28-32: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն, ճնշագծերով կաշի, մի­ջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ շագանակագոյն կտաւ. լուսան­ցա­կողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3 (Ա-Գ)+ 3 (Դ-Զ), դեղնաւուն, չգրուած սպիտակ թուղթ:

Новый рисунокՆմուշ 3ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը նորոգուած Ի. դարում. պհպ. Գ., թ. 1-9՝ հիմքից թոյլ, ստ. լս. խոնաւութեան հետքեր, զանազան բծեր, թ. 106 (ստ. լս.), 492, 493 (արտ. լս.), 578գդ (ստ. լս. 17.8x 22 կտրած-հանած), 589 (ստ. լս.) պատռուած, թ. 1-9 հիմքից թուլացած, լուսանցակողերը գունաթափուած, սեւացած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1բ-36բ Վասն Է. մահու չափ մեղքն

- 1բ (գրուած հակառակ դիրքով, բոլորակների մէջ՝ գծագիր-ծառ) Եօթը մահուչաբ մեղքն եւ անիծեալ դըս­տերքն, թոռունք եւ որդիքն են. տե՛ս ի մի դուռ – Մեղքն է գազան եօթնագլուխ եւ չար վիշապ թիւնաւոր, ով որ մօտի ի նորայն, ծուխ, մահուան լինի պար­տաւոր:

Եօթը մահու չաբ մեղքն է անիծալ դըստեարքն, թոռունք եւ որդիքն են տես ի մի տառ. հպարտութիւնն – անհնազանդութիւնն, անմիաբանութիւնն, պարծիլըն, ավելահոգութիւնն, կեղծավորութիւնն, լըրբութիւնն, անդըգ­նութիւնն... բըխչախթութիւնն է. անհուսու­թիւնն, հան/// կենաց, աղտեղի զրուցելն, փոփո///, անխտիր չարիքն, ընկեցիկ դող եւ շարժումն մարմնոյ, անդըգնելն, հեշտանալ ի մեղըս:

Ծնթ. Խորագիրը մեծ, մեղքերի անունները փոքր բոլորակ­նե­րի մէջ, շրջանակները խորագրի շուրջը, երկարուկ գծերի մէջ, բնագրի ուրուագիծ շարադրանքն է:

ա. 2ա-11ա Ա. Հպարտութիւնն. Առաջին գլուխ վի­շապին – Հարց. Զի՞նչ է հպարտութիւն: Սուրբն Օգոս­տինոս ասէ, թէ Հպարտութիւն է ցանկութիւն փա­ռաց... նախանձ մարմնաւոր բանի, այլ նախանձաւոր լերո՛ւք շնորհացն, որք լաւն են:

բ. 11բ-21ա Գ. Վասն բարկութեանն, որ է երրորդ գլուխ վիշապին – [Հարց.] Զի՞նչ է բարկութիւնն. բար­կութիւնն է, որպէս ասէ Օգոստինոս. Ցանկութիւնն վըրէժխնդրութեանն... համարձակութեամբ զերկինս եւ զերկնից բարութիւնսն ժառանգեսցուք եւ ամենեցուն առ հասարակ՝ լսողաց եւ պատմողաց զայս խրատա­կան գիրքըս ողորմեսցի ողորմածն Աստուած՝ ըստ մեծի ողորմութեան իւրում:

գ. 21ա-6բ Դ. Վասն ծուլութեան մեղաց. չոր[ր]որդ գլուխ վիշապին, որ է – [Հարց.] Զի՞նչ է ծուլութիւնն: Պատասխանի. Ծուլութիւնն է հեղգութիւնն սըգոյ, որ անփոյթ առնէ տեսանել... յաղթել զթշնամիսն մեր եւ Աստուծոյ զօրութեամբ նույնոյ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որում վայել է պատիւ եւ փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

դ. 27ա-30ա Ե. Վասն ագահութեանն, որ է հին­գերրորդ գլուխ վիշապին – [Հարց.] Զի՞նչ է ագահու­թիւնն: Պատասխանի. Սուրբ[ք]ն եւ աստուածաբանքն ասեն, թէ Ագահութիւնն է անյագ... ազատեսցէ այս ամենաչար ախտէ ագահութեանն, որում պատիւ եւ փառք յաւիտեանս. ամէն:

ե. 30բ-2բ Զ. Վասն որկրամոլութեան. վեցերրորդ գըլուխ վիշապին – Սա է բերան եւ դուռն յամենայն մեղաց... արժանի լիցուք յաւիտենական կենացն, եւ նըմայ փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

զ. 32բ-6բ Է. Վասն բղջախոհութեան. եօթներրորդ գլուխ վիշապին – Բըղջախոհութիւնն սահմանի աս­տուա­ծաբանից... ծառայեսցուք Աստուծոյ յայսմ աշ­խար­հիս եւ ետ ելանելոյ աստեացս արքայութեան լիցուք արժանի:

Բ. 37ա-44բ Ը. Երանելոյն Եբրեմի Խորին Ասորոյ տիեզերաց վարդապետի ասացեալ. Վասն անօրէն ուրացողաց եւ պիղծ յիշոցաց, այսինքն՝ քուֆրը ասո­ղաց, Եւ վասն լուծանելոյ զուրբաթըն եւ զչորեք­շա­բաթն – Ո՛վ եղբայրք իմ սիրելիք եւ քրիստոսասէր ժո­ղո­վուրդք... մի՛ մատնեսցեն զձեզ ի տանջանսն յաւի­տե­­նա­­կանըս: Այլ զՔրիստոս փառաւորեսցուք այժմ եւ հանապազ, զի նըմայ վայել է փառք, պատիւ եւ իշ­խա­նութիւն այժմ եւ միշտ եւ յ՛՛. ամէն:

Գ. 44բ-6բ Թ. Անանիեայ վարդապետէ Խըրատ ոգէշահ, թէ որպէս կարասցէ մարդըս ըզմիտըս իւր յորոշել յերկրաւորացըս եւ զայս կեանքըս արհամ­հա­րել, եւ Աստուծոյ միայն ցանկանալ եւ յար­քա­յու­թեանն – Արդ, եթէ կամիս, որ յաղթես աշխարհիս եւ ոչ ըմբըռնիս... երեւելիքս առ ժամանակ մի են եւ յաներե­ւոյթքն յաւիտենականք եւ շնորհիւն Աստուծոյ յաղթես աշխարհի. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանըս. ամէն:

Դ. 47ա-8բ Ժ. Սուրբն Թէոբիլոսէ ասացեալ. Յա­ղագս զղճման եւ արտասուաց եւ խոստովանու­թեանն – Արդ, պարտ է ամենայն հաւատացեալ մարդոյ զայս զմտաւ ածել... տացէ Քրիստոս ճշմարիտ խոստո­վանողացն, ընդ որըս եւ ըզմեզ յարժանի արասցէ Քրիստոս Աստուած այնմ պարգեւացըն. ամէն:

Ե. 49ա-50բ ԺԱ. Գըրիգոր Լուսաւորչէ ասացեալ. Վասն խոստովանութեանն – Արդ, որպէս առաքեալն յամենայն խոնարհութեամբ զմիմեանս... եւ չըկայ այլ սիրելի Աստուծոյ քան ըզսէր եւ զխոնարհութիւնն, եւ Քրիստոսի մարդասիրին փառք յաւիտեանս. ամէն:

Զ. 50բ-1ա [ԺԲ.] Ի նոյն Գրիգորէ Լուսաւորչէ պի­տանի խըրատ – Զկարգեալ աղօթսըն հասարակաց... սակաւ բանքըս իմաստնոց է, ի միտ առէ՛ք, սիրելի եղբա՛յրք իմ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

Է. 51ա-4ա ԺԳ. Գրիգորի Վկայասիրի, եղբօր տէր Նէր­սէսի, կաթուղիկոսէ ասացեալ՝ Վասն սէրոյ – Պատ­գամք ի վերայ քրիստոնէից եւ պատվիրանք Աս­տու­ծոյ... թէ ունիցիս սըղալանք մեղաց, զայն Աս­տուած ջնջէ ի քէն, եւ Քրիստոսի ամենակալին փառք յաւիտեանս. ամէն:

Ը. 54բ-6բ ԺԴ. Եզնակ Կողբացոյ վարդապետէ ասացեալ. Յաղագըս խըրատք կըրօնաւորաց կամ քահանայից եւ աշխարհականաց – Աստուածասէրն իւր կամացըն որպէս թշնամոյ ըսգուշանայ... եւ այն­պէս պատարագ լինել Աստուծոյ է:

Թ. 56բ-7բ ԺԵ. Հարցումն պատասխանիք հոգոյ – [Հարց.] Ընդէ՞ր լինի կրոնաւորն անժուժկալ: Պա­տաս­խանի. Չօգնելոյն Աստուծոյ, ընդէ՞ր չօգնէ Աստուած... հաստատեալ նըմայ յանօգուտ է, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

Ժ. 57բ ԺԶ. [Խրատ] Մի՛ ցանկար լինիլ իշխան – Իշ­խան լինելոյ մի՛ ցանկար, եթէ ոչ կարես զօրութեամբ սաստել... մարգարէն ասէ, թէ Պարտ է առնել զար­դա­րութիւնն եւ զիրաւունս յամենայն ժամ:

ԺԱ. 57գ-8ա ԺԷ. Հարցումն Արձանայ եւ պա­տաս­խանի Եզնակ Կողբացոյ Հայոց վարդապետէ եւ յամենայն տիեզերաց – Արձան ասէ. Զի՞նչ է կրօ­նա­ւո­րու­թիւնն: Եզնակ ասէ. Խաչակցութիւնն ընդ Քրիստո­սի... այնպէս շնորհակալ առ բարերարն լինիցիս, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

ԺԲ. 58ա ԺԹ (=(ԺԸ). Ճգնաւորաց խօսք մի – Ասաց ճըգնաւորն. Ասեմ զԱստուած խորհուրդ որդի իմոյ... ասեմք առաջի Աստուծոյ յամօթ եւ ի կորուստ մատ­նե­լոց եմք. եւ այնպէս շահեցաւ լըսօղըն:

ԺԳ. 58ա-60բ ԺԸ(=(ԺԹ). Ոհաննէս Եզընկացոյ վար­դապետէ ասացեալ՝ Խրատ ոգէշահ – Արար Աս­տուած զմարդն հոգի եւ մարմին եւ զարդարեաց յիւր պատկերըն... սուրբ մարդկանց աղօթքն ողորմութիւնն աշխարհիս սիւն է, եւ Քրիստոսի մարդասիրին փառք յաւիտենեանս. ամէն:

ԺԴ. 60բ-2բ Ի. Գրիգորի Վկայասիրի, եղբօրն Ներ­սէսի, ասացեալ՝ Բան խըրատու Հոգոյ – Ես՝ ծառայ Աստուծոյ եւ ընթերձող այս բանիցս ի վերայ ամենայն առաքինութեանց... լինիք ժառանգաւոր յարքայու­թեանն յերկնից ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, յորում փառք յաւիտեանս. ամէն:

ԺԵ. 62բ-5բ ԻԱ. Վարդան վարդապետէ ասացեալ. Վասն յորովայնամոլութեանն եւ արբեցողութեանն եւ ագահութեանն եւ արծաթասիրութեանն եւ յուրա­ցու­թեանն եւ անհաստատութեանն – Շատ է եւ կա­տարեալ եւ պատճառ յոլովագոյն մեղաց... յամենայն հընարիւք փախիք ի նմանէ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

ԺԶ. 66ա ԻԲ. Սրբոյն Նեղոս ճըգնաւորի փոքըր լաւ խըրատ – Գիտասչիք, սիրելի՛ք իմ, զի ընդ միմեանս կա­­պեալ են առաքինութիւնքն... նոցա ժառանգակիցք ի Քրիստոս [Յ]իսուս ի Տէր մեր, յորում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

ԺԷ. 66բ-8ա ԻԳ. Վարդան վարդապետիյ յասա­ցեալ հոգոյ շահ օգուտ. Վասն պատարագի խորհրդին, որպիսի ահիւ դողութեամբ տեսանելոց ենմք – Գիտասցուք, սիրելի եղբա՛յրք իմ եւ որդեա՛կ իմ, զայս բարձրագոյն խորհուրդըս... արժանի լիցուք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի յաւիտեանըս. ամէն:

ԺԸ. 68բ-70ա ԻԴ. Երանելոյն Գըրիգորի Հայոց Լու­սաւորչի ասացեալ Խըրատ ոգէշահ եւ որդորիչ առա­քինութեանց – Ամենայն որք հրաժարեցան աշխարհէս եւ ընծայեցին Աստուծոյ զանձինս իւրեանց... զբանըն ձեր պահեսցէ, եւ Քրիստոսի մարդասիրին փառք յաւիտեանըս. ամէն:

ԺԹ. 70բ-3ա ԻԵ. Խըրատ Օհաննու Մանդակու­նե­ցոյ ասացեալ ոգէշահ – Որք Սուրբ Հոգոյն են ցան­կա­ցեալ եւ աստուածային սիրոյն բաղձացեալք... եկայք, օրհնեա՛լք Հօր իմոյ, մըտէ՛ք, վայելեցէ՛ք զանանց բա­րու­թիւնս ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, յորում փառք յաւիտեանս. ամէն:

Ի. 73ա-7ա ԻԶ. Նորին Գրիգորիսի եւ Վըկայա­սի­րի, եղբօր Ներսէսի Հայոց ասացեալ՝ Մեղաց վե­րայ – Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս յորժամ եկըն ի մեր բընու­թիւնս խոնարհութեամբ... զշըրթունս տոչորեալ եղկե­լոյս ի բըխմանէ ցողոյ ադենական օրհնութէնէդ. ամէն:

ԻԱ. 77բ ԻԷ. Մարգարէութիւնն հայր Պամբոյ ճըգ­նա­ւորէ ասացեալ՝ աշակերտաց իւրոց – Պատուիրեմ ձեզ, որդեա՛կ, զի եկեսցեն աւուրք, յորում ապականես­ցեն... կարիցէ կեցուցանել զանձն իւր, մեծ կոչեսցի յար­քայութեանն Աստուծոյ, նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

ԻԲ. 78ա-9ա ԻԸ. Խրատ այսմու ժամանակիս կար­գա­ւորացն բաներն, որ է ընդդէմ Աստուծոյ հակա­ռակ, լաւ անկաճ դրէ՛ք – Եւ արդ, լուարո՛ւք, հուի՛ւ բա­նա­ւոր հօտին, եւ երկերո՛ւք Աստուծոյ, մի' լռէք ի խըրա­տական... փրկեսցէ ըզմեզ Տէր Աստուած զայն­պիսի տանջանացն մեզ եւ ձեզ. ամէն:

ԻԳ. 79բ-82բ ԻԹ. Խրատ վասն արտասուօք աղօ­թել, արտասուօք խոստովանելոյ, ասացեալ է – Արդ, շնորհ արտասուացն նշանակէ սիրելոյ զՔրիստոս եւ ցանկալ արքայութեանն... ելցուք ընդառաջ փեսայիտ փառաց հարսունք զարդարած՝ երգօք սաղմոսաց եւ շա­րականաց ձայնիւ սրբասաց:

ԻԴ. 82բ-4ա Լ. Խրատ ոգէշահ՝ ասացեալ Յովա­սափ ճըքնաւորէ. Յաղակըս պահոց վերայ, լաւ կամ աղօթից եւ ողորմութեանն – Պահքն է առաջին սուրբ պատվիրան հրեշտակացն եդեալ նախնական... մեզ ի քաւութիւնն եւ թողութիւնն եւ յարքայութիւնն ձեզ եւ մեզ հանդերձ ծընողովքըս յիշէցէ՛ք ի Քրիստոս:

ԻԵ. 84բ-5բ ԼԱ. Խրատք հոգոյշահ. Վասն աղօթից եւ ողորմութեանն, ասացեալ Յովասափ ճըգնաւորէ – Վըկայքն ամենեքեան ի յատեան կացին, զտանջանք չարչարանաց կամաւ... հաղորդեսցուք, ընդ Տէր միաս­ցուք եւ միշտ գոհասցուք, արքայութեանն արժանի լիցուք:

ԻԶ. 86ա-9բ ԼԲ. Երանելույն Եբրեմիյ յասացեալ. Աղա­կըս կիրակի պահելոյ քրիստոնէից – Պատուե­ցէ՛ք զօր սուրբ կիրակէն, օ՜վ անմիտք եւ հեղգա­սիրտք... ծունրը դնեմք Աստուծոյ, գլուխ ի գետին եւ աւուր կիրակէի ոչ կործանիմք յերկիր, այլ ոտն կալով՝ երկիր պաքանեմք Աստուծոյ, նմայ փառք փառք, պա­տիւ յաժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

ԻԷ. 89բ ԼԳ. Տիտոս կայսրի առատ ողորմութեանն պարգեւքն – Տիտոս կայսերն առատ էր ի պարգեւըս՝ մինչ զիյ ոչ ոք երբէք դատարկ ելանէր... ոչ խընդրեն յինէն ըզպարգեւըս ինչ:

ԻԸ. 89բ-91բ ԼԴ. Առաքել վարդապետէ ասացեալ ի բան. Զոր ի ժամ աղօթիցն գործեն ըզմարդիք. Ականջ դրէ՛ք լաւ – Արե՛կ, ասեմ բան հրաշական, / զպատճառ մեղացն զանազան, / են երեսուն եւ երկոտասան... մեք ի թագաւորաց խիստ խեղճ մնացաք, / եղաք զերդ անհովիւ ոչխար մոլորած:

ԻԹ. 92ա-3բ ԼԵ. Խըրատ հոգոյ Խաչատուր Կե­չա­ռե­ցոյ ասացեալ – Քրիստոս, Որդի Աստուծոյ, / փրկեա՛ զհոգիս ի հըրոյ... ունիմք բարեխօս, որ գայ հա­սանի եւ աղաչէ զիւր միածինն, որ գըթայ եւ ինքն ողորմի, հաշտեսցի:

Լ. 94ա-5ա ԼԶ. Խրատ ոգոյշահ՝ Խաչատուր Կե­չա­ռեցոյ ասացեալ կամ Ֆըրըկի – Եղբա՛յրք, ձեզ խրատ մի տամ / Մի՛ կենայք դուք շատ խոր ի քուն... ըզմեզ փրկել խիստ կու ջանայ / փառք իւր անհաս մարդե­ղու­թեանն, / յաւիտենից յաժմ արակայ:

ԼԱ. 95բ-7ա ԼԷ. Խրատ ոգոյշահ եւ պիտանացու. Յովհաննէս վարդապետէ Ե[ր]զընկացոյ ասացեալ – Ադամա որդիք ամէնուն ծնունդն ի հողէն, / էկէ՛ք տամ ձեզ խրատ Աստուծոյ Բանէն... ասէք Աստուած ողորմի, / անփորձ կենայ յիշողըդ յայսմ աշխարհի:

ԼԲ. 97ա-101ա ԼԸ. Խըրատ հոգէշահ, լաւ ի միտ առ­նելու խօսքեր կան, լաւ ունկըն դի՛ք՝ աստուա­ծային գիրք՝ ժողովեալ է – Այլ մեզ լաւ լիցի մեռանիլ քան թէ ընդ օրէնըս անձանիցեմք. «Մակաբայ Գլուխ 2, 37»... Տէր Աստուած, դու զօրեղ ես, այլ զօրացուցանես զմեզ, զի մենք տըկար եմք, ոչ կարեմք դիմանալ ի փորձութիւնն:

ԼԳ. 101բ ԼԹ. Զի՞նչ է՝ քառասուն օր պատարագ կատարեն – Եւ վասն նընջեցելոցն, զի Մարիյամ մայրն Աստուծոյ աղաչէր զմիածինն... ոմանք այլ իւր ձեռօքն տայ զիւր քառասըն հացն, այն եւըս հաճի Աստուած:

ԼԴ. 101բ Խ. [Առակ] Քահանա մի տաճկացեալ էր – Զի քահանանն մի տաճկացեալ էր եւ հանապազ տե­սիլ աստուածային տեսանէր... նահատակեցաւ ի նմին օր, փոխեցաւ ի Քրիստոս:

ԼԵ. 102ա-5բ ԽԱ. Սրբոյն Յոհաննու Մանդակունե­ցոյն ասացեալ. Վասն չի բանբասելոյ զքահանայս եւ ըզվարդապետըս – Մթերք սըգոյ եւ աղջամուղջ տըրտ­մութեան դիզեալ ի վերայ իմ... եւ հանէ ի վերինն քա­ղաքն յԷրուսաղէմ ի վայելչութիւնն յանանց բարու­թեանցն:

ԼԶ. 105բ ԽԲ. Առակ մի համբերութեան վերայ – Ոմըն հարանց առ ի կըրթել աշակերտն... կեցցես, մի՛ ընդ գովելն փքանար եւ մի՛ յանարգելըն տըրտմիր:

ԼԷ. 106ա-9բ ԽԳ. Քարոզ Գրիգորի Տաթեւացոյ. Վասն կարգացն աղօթիցն, ի բանն. Տէր եթէ շրթունս իմ բանաս, բերան իմ... – Զբերան իմ բացի եւ առի զհոգի, աղօթէ մարգարէն... նոյնպէս մահըն արդարոց սրբութիւնն է եւ մեղաւորացն տանջանք:

ԼԸ. 109բ ԽԴ. Ձըկան փորէն էլլած սատերն – Ոմանք ասեն, թէ. Սատերն ըզգըրիչըն Սիմէոնի ծերու­նոյն, որ թարգմանիչ ըզկընի եօթանասնից... վասն սիրոյ եւ նշան դաշնադրութեան այսպէս տըպէին:

ԼԹ. 109բ ԽԵ. Հարց պատասխանի ճըգնաւորի մի – Ոմն եխբայր գընաց առ հայր ոմըն ճըգնաւորի, ի վանս Դադիսկիոյ... կորուստ մատնելոց եմք, եւ այն­պէս եխպայրն շահեալ գընաց:

Խ. 110ա-3ա ԽԶ. Գրիգորի Տաթեւացոյ. Քարոզ վասն Նեռին, ի բանն. Յատնեսցի մարդն անօրէ­նու­թեանն որդին կորըստեան, հակառակն հապըրտա­ցեալ. եւ այլն – Տէրըն մեր յԱւետարանին զգուշացոյց, վասն գալըստեան Նեռինն... օրհնեալ ընդ Հօր եւ ամենայսուրբ Հոգոյն յաւիտեանըս յաւիտենից. ամէն:

ԽԱ. 113ա-4ա ԽԷ. Քարոզ Գրիգորի Տաթեւացոյ ասացեալ. Վասն վաղամահ լինելոյն չար մարդկանց – Վասն է՞ր չար մարդիք վաղամահ լինի, զի ասէ Աս­տուած... զի ամենեքեան դուք մի էք ի Յիսուս Քրիս­տոս. այսքան առ այս:

ԽԲ. 114բ-9բ ԽԸ. Գրիգորի Տաթեւացոյ ասացեալ. Վասն խոստովանութեանն ըզմեղըս – Վարդապետք ասեն, թէ Աստուծոյ դատաստանն քաղցր է... ուղղխո­հե­միւ արիւծն արի, զոր եւ մեզ պարտ է կամօք ըս­տա­նալ, զոր նոքա բնութեամբ ունին:

ԽԳ. 120ա-4բ ԽԹ. Կիրակոս վարդապետէ. Խրատ ընդհանրական աշխարհաց, զոր գրով առաքէր՝ ուր եւ կամէր. զմերձաւորսն՝ բանիւ, հեռաւորսն՝ գրով, որպէս սովորութեն է սրբոց արանց – ՅԱստուծոյ ամենակալէն օրհնութիւնն եւ պահպանութիւնն եւ ի նուաստ Կիրակոս վարդապետէ աղօթք... բառնան ի ձէնջ զինչ ցասումն կայ. ամէն:

ԽԴ. 124բ-5բ Ծ. Խրատ օգտակար հոգոյ՝ ասա­ցեալ սուրբ հօրն Օհաննէս Գառնեցոյ – Աստանօր պի­տոյ է մեզ ողբըս հառաչանաց եւ արտասուք... ձեզ կարողութիւնն, զօրութիւնն խոտորիլ իյ չարէ եւ առնել զբարի միշտ եւ հանապազ, յորում փառք յաւիտեանս. ամէն:

ԽԵ. 126ա-7ա ԾԱ. Նախ քան զդատաստանն պատ­րաստեա՛յ զարդարութիւնն քեզ – Թէպէտ խօ­սելումն զմահուանէ ունիցի զմեծ զօրութիւնն շարժելոյ զսիրտ մարդկային... մարդասէր Աստուա՛ծ, մեղաւո­րաց դարձ տացես եւ քոյ արքայութեանն արժանի արասցես յամենայն հաւատացելոց. ամէն:

ԽԶ. 127բ-8բ ԾԲ. Յաղագս բարոյ խոկման կար­ճու­թեանն այսըր կենիս – Վասն Մաթուսաղայի զկընի ապրելոյ ԵՃ. (500) ամ, երեւեցաւ նըմայ հրեշտակն Տեառն եւ ասէ... հասեալ ի բարոք ծերութեանն, հան­գեաւ խաղաղութեամբ ի Քրիստոս ի կեանս յաւի­տենականըս. ամէն:

ԽԷ. 128բ-9ա ԾԳ. Յաղագս բարոյ խոկման ունայ­նութեանն աշխարհիս – Կարի իմաստնագունղէ խրատն Պըղատոնի փիլիսոփայի, թէ. Հեշտութիւնն եւ վիշտն... առ ըզթագըս այս, յորում բազմագոյնք են փուշքն քան զականս պատուականս:

ԽԸ. 129ա-30ա ԾԴ. Յաղագս բարոյ խոկման, որ ծընանի ի նեղութեանց – Նեղութիւնք եւ վիշտքն, որք պատահին մեզ, որ է դեղ աչաց... զոր սիրէ Տէր, խրա­տէ եւ տանջէ զամենայն որդի, զոր ընդունի, եւ Քրիս­տոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

ԽԹ. 130աբ ԾԵ. Քարոզ վասն ագահութեան. Սո­ղո­մոն մայր իմաստութեան առ մեզ խօսի բան խրա­տական – |130բ| Թէ որ աւելու ի մեծութեանն, նայ ցաւք յանձինըն բազմանան... դու այս համբեր՝ միթէ լիցի սայ պըտղաբեր:

Ծ. 131ա-2ա ԾԶ. Քարոզ վասն անքուն որդանցն – Զայս կարի զարմանալի արարին սուբքն, զի միայն որդն ասացին... որոց փրկեսցէ բազմագութն Աստուած այնպիսի տանջանաց մեզ եւ յամենայն հաւատացեալ քրիստոնէիցս. ամէն:

ԾԱ. 132ա ԾԷ. Վասն դժոխոց տանջանաց, որչաբ ժամանակ ոչ գոյ – Ո՜վ հոգեւոր որդեակք իմ, քա­հաննա՛յք եւ ժողովո՛ւրդք, կարծեմ թէ հարձանել... անեզրական եւ տանջանք է անդադար եւ անհանգիստ:

ԾԲ. 132ա-4բ ԾԸ. Վասն՝ չիք Յարութեան ասեն ոմանք – Ապայ կայ առցէ զմարդ որդոց սատանայի, որ ասէ չիք [յ]արութիւն... զի այս է խաչին բառնալն եւ ձեզ դուռըն, որ տանի ի կեանս յաւիտենից, որում Աստուած արժանիս արասցէ յերկնից արքայութեանն նմայ փառք յաւիտեանս:

ԾԳ. 134բ-5բ ԾԹ. Յօհաննու Ոսկէբերան սուրբ հայ­րապետէ ասացեալ. Վասն ողորմութեանն եւ ապաշխարութեանն – Երանի, ասէ, ողորմածացն, զի նոքայ ողորմութիւնն գըտցէն ահագին... անանց ուրա­խու­թիւնսն վայելեսցուք մեծապայծառ խընդութեամբ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, յորում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

ԾԴ. 135բ-6բ Կ. Յաղագըս դըժոխոյ խոկմունըս. Լաւ մտածեա՛յ – Ամենայնում յաւուրս մըտածեայ զտան­ջանս դըժոխոց... առ ի ժամանիլ յերկնային խո­րանն կարիցեմ եւ ընդ սրբոց քոց օրհնել ըզքեզ եւ փառաւորել յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ԾԵ. 137աբ ԿԱ. Յաղագս բարերարութեանն Աս­տու­ծոյ – Յամենայնում աւուր մըտածեա՛յ ըզբարե­րա­րու­թիւնն Աստուծոյ... եւ ճանաչել զյունայնութիւնն աշ­խարհիս, ատել զհեշտութիւնն եւ արհամարհել ըզփա­ռըս նորա:

ԾԶ. 137բ-8բ ԿԲ. Այլ Խրատ վասն խոկալոյ զպա­տուիրանն Աստուծոյ եւ յաղօթից եւ խընդըրվածոց – Աստ կարես հարցանել ցիս եւ ասել. Որո՞վ արդեօք միջնորդաւ կամ որո՞վ կերպիւ... կարենալ ի գործ ածել զբարի առաքինութիւնն եւ հետեւիլ հաճոյիցն Աստու­ծոյ եւ պատուիրանաց նորայ. ամէն:

ԾԷ. 138բ-40ա ԿԳ. Աղագըս պատուասիրութեան – Որ մեծն է ի ձէնջ, եղիցի իբրեւ զկր[տ]սերն... այլ եւ ի տասանորդելն պարտի տալ ի քառասնորդս, զինչ եւ ի­ցէ յամենայնէ ընտրել պատուականն տալոց ես. ամէն:

ԾԸ. 140բ-1ա ԿԴ. Յաղագըս գարշութեանն որկ­րա­մո­լութեան. Խրատ – Քանզի բազում չարիք առաջ գան որկրամոլութենէ, զի նախ խաբեալ եղեւ... որ­դո­րե­լովըն ի ըմպելն ծանացուցանէ, ընկըղմէ ի յատակըս դըժոխոց:

ԾԹ. 141ա-2բ ԿԵ. Յաղագըս բորբոքողաց որկրա­մո­լութեան – Ետես կինն, զի բարի էր ծառըն ի կե­րա­կուր եւ հաճոյ աչանց հայելոյ... նոքայ հազիւ հաշտե­ցուցին զԱստուած պահօք աղօթիւք:

Կ. 142բ-4ա ԿԶ. Յաղագըս անյարմար ուրախու­թեանն – Վա՜յ ձեզ, որ ծիծաղիք, այժմ զի սըգայցէք եւ լայցէք... քանզի որպէս ի ցաւոյ մարմնոյս ընթանամք առ բժիշկըն, նոյնպէս եւ հոգեւորն ընթանալ:

ԿԱ. 144ա-5ա ԿԷ. Յաղագըս այս լաւ ունկըն դընե­լոյ. Խըրատ – Քանզի ոմանք թոյլ եւ անարիք. պիղծ հեշտասէրք... եւ այն է Աստուծոյ արդար իրաւունքն, որ ասէ Աւետարանն ըզբարին բարի յամանըս եւ ըզխո­տանն ի յարտաքըս:

ԿԲ. 145ա-6ա ԿԸ. Յաղագըս՝ կիրակի օրն սըրբու­թեամբ պաշտելի է – Յամենայնում կիրակէից սըր­բեա՛յ եւ մաքրեա՛յ զքեզ գընալով յեկեղեցիս... արժա­նացո՛յ զքեզ, Տէ՛ր, օրհնել, / ընդ հրեշտակացն ըզքեզ գովել, / փառք ի բարձունս վերառաքել, / զԵրրորդու­թիւնդ բարեբանել. ամէն:

ԿԳ. 146բ-55ա [Վասն մահացու մեղաց]

ա. 146բ-8բ ԿԹ. Յաղագըս հըպարտութեանն վե­րայ Քարոզ – Առաջին է մահացու մեղք. Հըպարտու­թիւնն այն է, որ մեղաւորն զինքն զինքն արդար հա­մարի... հընազանդ կենալով գընայ, ըզհըպարտա­ցելոց տեղիքն եւ ըզփառքըն առնու:

բ. 149աբ Հ. Վասն չար նախանձու Խըրատ – Երկ­րորդ մահու չափ մեղքն՝ նախանձն է, որ քան զառա­ւել... զսակացըն մասնակից եւ ընկերակից դառնաս:

գ. 150ա-1ա ՀԱ. Վասն բարկութեան մեղաց Խը­րատ – Երրորդ մահացու չափ մեղք բարկութիւնն, որ մարդ համբերութիւն չունէնայ... չկարենայ մարդ քեզ մեղաց բիծ դնել, թէ պոռնիկ չասեն, երբ բարկացող ասեն, մեծ նախատինք է քանց պոռնկութիւնն:

դ. 151ա-2ա ՀԲ. Չորրորդ. Վասն ծուլութեանն մա­հու չափ մեղք – Ծուլութիւնն է, որ մարդն թուլ եւ հեշտասէր լինի զճգնութիւնն... մարդոյ սիրտն պաղի եւ դադարի առ Աստուած շարժմանէն, ապայ դեւք բընակին եւ ապականեն զազրացեալ մեղօք:

ե. 152ա-3ա ՀԳ. Ագահութեան մեղք – Ագահու­թիւնն է, որ է՝ կռապաշտութիւն է եւ բազմայգլուխ վիշապ... տո՛ւր զհոգեւոր բարին եւ զարքայութիւնն գընես եւ հոգեւոր բեռնով գընա՛յ առ Աստուած՝ ի քոյ հայրենի տունըն:

զ. 153ա-4ա ՀԴ. Որկրամոլութեան մեղքն է – Որկ­րամոլութեն է որ մարդ քան ըզչափն աւելի ուտէ... նըս­տիս կիսահաց, ի բաց թող զուտելն եւ ապայ յաղթող լինիս յամենայն մեղաց:

է. 154ա-5ա ՀԵ. Ցանկական մահացու մեղքն է այս – Եօթներրորդ մահու չափ մեղք՝ բղջախոհութիւնն է, որ մարդն պոռնկութեամբ եւ զազիր գործոց հե­տեւի... պարտ է յառաջ մեղաց պատճառէն հե­ռա­նալ, եւ ապայ կարէ մարդ ի մեղաց ազատիլ:

ԿԴ. 155բ-6բ ՀԶ. Ողբ ահ դըժոխոցն եւ մեղաւո­րաց երանութիւնն – Եւ մեղաւոր հոգիքն զարհուրեալ դողան եւ ասեն. Վայ թէ մերձեցաւ... արժանի արասցէ Քրիստոս Աստուած իւր երանաւէտ եւ օրհնեալ ձայնին ձեզ եւ մեզ. ամէն:

ԿԵ. 156բ-8բ ՀԷ. Քարոզ վասն աւուր եւ կատարած աշխարհի, ի բան առաքելոյն Պօղոսի, որ ասէ. Քան­զի փող հարկանի, եւ մեռեալք ի Քրիստոս յարիցեն – Նախ պարտ է գիտել, զի մահու օրըն եւ ըզկատա­րածին ծածկեալ է Աստուած... որ եւ արժանի արասցէ Տէր Աստուած զամենայն հաւատացեալքըս այնպիսի փառաւոր եւ վայելուչ յարութեանն հասանել. ամէն:

ԿԶ. 158բ-63ա ՀԸ. Քարոզ ի բան Սողոմոնի, որ ասէ. Յիշեա՛յ զարարիչն յաւուր մանկութեան քոյ եւ գընայ ի ճանապարհս յարդարութեանն՝ մինչեւ եկեալ իցեն աւուրք չարութեան քոյ, յորս ասիցեն. Ո՛չ են կամք իմ դոսայ – Ասեն իմաս[տ]ունքն, թէ Դ. բան առանց մեր կամացն լինի... ոչ լինի երանութեանն ար­ժանի, այլ չարչարի մարմնով, չարդարանայ հոգով, փառք յաւիտեանս. ամէն:

ԿԷ. 163բ-7ա ՀԹ. Քարոզ եւ խըրատ վասն ողոր­մու­թեանն, ի բան Սողոմոնի, որ ասէ. Որ ողորմի աղքատին, փոխ տայ Աստուծոյ – Այսպէս հրամայեն վարդապետք եկեղեցոյ, թէ Քրիստոնէից բարի գործք Գ. ազգ է... մեզ արժանի արասցէ Քրիստոս Աստուած իւր առատ ողորմութեանն եւ յերկնից սուրբ արքայու­թեանն, եկայք օրհնեալք ձայնն լըսելիս արասցէ. ամէն:

ԿԸ. 167բ-8բ Ձ. Քարոզ վասն խոստովանութեանն եւ ապաշխարհութեանն – Եւ արդ, քան զամենայն երախ­տիս, զոր արար Աստուած... ասէ Աւետարանն. Ար­թուն կացէ՛ք, զի ոչ գիտէք, երբ ժամանակն. եւ նմայ փառք:

ԿԹ. 168բ-76ա ՁԱ. Քարոզ վասն մահու, ի բանն Սո­ղո­մոնի, որ ասէ. Լաւ օր մահու քան զօր ծը­նընդեան – Պարտ է գիտել, զի հեթանոսք զօր ծընըն­դեան լաւ համարին... այս ճանապարհիս հետեւո­ղաց եւ արժանի արասցէ իւր սուրբ արքայութեանն. ամէն:

Հ. 176բ-81բ ՁԲ. Քարոզ ի բան սուրբ Ավետա­րա­նին, որ ասէ. Օ՛ն, արի՛ք գընասցուք աստիյ – Հրամայէ մարգարէն Միքիեայ. Արի՛ եւ գընա՛ աստի... ապայ թէ ոք զմեղս ծածկեալ պահեսցէ ի սրտի իւրում, առանց թողութեանն մընայ անբժըշկելի. եւ նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

ՀԱ. 182ա-5բ ՁԳ. Քարոզ եւ խըրատ աստուա­ծա­բան վարդապետաց [ի բան]. Որ ունիցի յականջըս լսելոյ՝ լուիցէ, դատաւորք այսպէս արասցեն – Պարտ է ըզմատնած եւ զչարախօսաց մարդն Լ. (30) օր եր­կա­թով կապիլ... անտըրտում ուրախութեան սուրբ արքա­յութեանըն արժանի արասցէ օրհնեալ ժողովըր­դոցս. ամէն:

ՀԲ. 186ա-7բ ՁԴ. Քարոզ ի բանն Եսայեայ, որ ասէ. Ե՛լ, Սէնէքարի՛մ արքայ Ասորեստանեաց, ի վե­րայ յԷրուսաղէմի, եւ վասն պահոց ի բանն Յովելեայ, որ ասէ. Սըրբեցէ՛ք պահըս, քարոզեցէ՛ք պաղատանըս – Սենեքարիմ կռապաշտ թագաւոր էր Ասորոց ի Նի­նուէ քաղաքի... հաւատացելոցտ կարողութիւնն զօրու­թիւնն խոտորիլ ի չարէ եւ առնել զբարի միշտ եւ հա­նա­պազ յարազուարճ բերկրանօք, եւ Քրիստոսի մար­դա­սիրի փառք եւ պատիւ յաժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ՀԳ. 188ա-91բ ՁԵ. Քարոզ պահոց, ի բանն Յովե­լեայ մարգարէին որ ասէ. Սըրբէցէ՛ք պահըս, քարո­զե­ցէ՛ք պաղատանըս ժողովըրդեանն – Խորհուրդ պա­հոց, որպէս ասէ սուրբըն Բարսեղ. Ի դրախտին աւան­դե­ցաւ... այսպիսի մարդոյ Տէր Աստուած համբերու­թիւնն տաս, որ չի լուծեն:

ՀԴ. 192ա-9ա ՁԶ. Քարոզ ի բանն Յոբայ նահա­տա­կին որ ասէ. Աղօթք իմ սուրբ էին ճշմարիտ ա­ռաջի Աստուծոյ – Եւ նախ զայս պարտ է գիտել, թէ քան զամենայն առաքինութիւնսն... ամենեցուն առհա­սա­րակ լըսողաց եւ պատմողաց եւ առնողաց ողոր­մես­ցի ողորմածն Աստուած ըստ մեծի ողորմութեանն մերում, եւ նըմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

ՀԵ. 199բ-201բ ՁԷ. Քարոզ ի բան Օրինաց, որ ասէ. Պատուէցէ՛ք զհայր ձեր եւ զմայր, զի ձեզ բարի լի­ն­իցիյ – Եւ պարտ է գիտել, զի Դ. բան զաւակն ծընօ­ղին է պարտական... տո՛ւր փառս Աստուծոյ եւ օրհնէ՛ զաւակացդ. այս է բարի խրատ ծընողաց համար, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

ՀԶ. 202ա-4ա ՁԸ. Քարոզ վասն խոստովա­նու­թեան, ի բանն, որ ասէ. Ապայ թէ խոստավանիմք զմեղըս մեր հաւատարիմ է եւ արդար՝ առ ի թողուլ զմեղըս մեր – Վարդապետք եկեղեցոյ ասեն, թէ. Խոստովանութիւնն հանդերձ զղջմամբ... սըրբեսցէ եւ ջընջեսցէ ըզմեղըս ձեր առ համայն ժողովրդոցտ եւ ողորմեսցի ըստ մեծի ողորմութեանն իւրում ողորմեայ ամենայն հաւատացելոցտ. ամէն:

ՀԷ. 204ա-11ա ՁԹ. Քարոզ ի բան սուրբ Աւե­տա­րանին, որ ասէ. Մի՛ տայք զսըրբութիւնն շանց եւ մի՛ արկանէք զմարգարիտն ձեր առաջի խոզոց – Առաջին սրբութիւնն անուանի հաղորդութիւնն... անցնի ճըրագն, եւ կորիցեն անյիշատակ, եւ ջընջի անուն նո­րայ ի գրոյն կենաց:

ՀԸ. 211ա-6բ Ղ. Քարոզ ի բան Աւետարանին Օհան­նու, որ ասէ. Յամենայն մարդ, որ ատէ զեղ­բայր իւր, մարդասպան է. եւ գիտեմք, զի յամենայն մարդասպան ո՛չ ունի կեանս յանձին – Եւ զայն հրա­մայէ, թէ. Յամենայն մարդ, որ ատէ զեխբայրն՝ մար­դասպան է... ոչ հաղորդ տալ, այլ մընա զրկեալ յամե­նայն բարեաց վասն անհաշտ խռովութեանցն եւ ոխա­կալութեանն:

Ձ. 217ա-21ա ՂԱ. Քարոզ [ի] բանն Յօվնանու մարգարէին, որ ասէ. Ահայ երեք աւուրք, եւ այլ ոչ եւըս իցէ Նինուէ – Զի Նինուէ էր քաղաք մեծ յԱսորես­տան, զոր շինեաց Նինոս թագաւորն... ողորմեցաւ Նինուէ քաղաքին, նոյն ողորմութեամբն ողորմի առ ամե­նայն հաւատացեալ ժողովրդոցդ՝ արքըտ, կա­նայքդ, ծերքըդ եւ տղայքդ, մանաւանդ գրողաց, ըն­դեր­­ցողաց եւ լըսողացտ Աստուած ողորմեսցի. ամէն:

ՁԱ. 221բ-5ա ՂԲ. Քարոզ ի բան Սողոմոնի, որ ասէ. Մահ եւ կեանք ի ձեռըն լեզուին, եւ որք ըմբըռնեն զնայ՝ կերիցեն զպըտուղ նորայ – Առաջին խըրատ վասն մարմնաւոր կենացս է ճշմարիտ... բե­րանն մաքուր պահեսցէ այն սուրբ բերանօվը յետի թո­շակի Քրիստոսի յարիւն եւ մարմինն ճաշակել արժանի արասցէ, օրհնեալ էք եւ օրհնեալ լինիք. ամէն:

ՁԲ. 225ա-8ա ՂԳ. Քարոզ ի բան մարգարէին Դաւ­թեայ, որ ասէ. Որպէս իժիյ եւ քարբի, զի խըցեալ է զականջըս իւր – Թէ վասն զի՞նչ պատճառի մարգարէն առակաւ խօսի... մատնին ի կորուստն յաւիտենից, որոց փրկեսցէ Քրիստոս զամենայն հաւատացեալքդ չար սատանայի սովորական մեղաց է. ամէն:

ՁԳ. 228բ-32ա ՂԴ. Քարոզ ի բանն Սողոմոնի, որ ասէ. Որ զանձըն ի գործըս իւր ոչ բժշկէ, եղբայր է նայ այնոցիկ, որ անձինն առնիցէ – Անցըն զբանական հոգի ասէ, որպէս ասէ մարգարէն... սերմը թաղես ի հողն, գարունն փուշ բուսանի եւ լուցկի լինի անշէջ հըրոյն, յորոց փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած զամենայն հաւատացեալս անուան իւրոյ:

ՁԴ. 232բ-6բ ՂԵ. Քարոզ վասն Երից մանկանց, որ ասէ. Եւ նոքայ երեքեանն գընացին ի մէջ հըրոյն – Եւ զի յառաջ քան զգերութիւնն բաբելացոց... փրկեցեր զերիս մանկունսըն, նոյն ողորմութեամբն ողորմեսցի ընդերձողաց եւ լըսողացտ. ամէն:

ՁԵ. 237ա-40բ ՂԶ. Քարոզ [ի բանն] Դանիէլի մար­գարէի, որ ասէ. Փոխեցաւ թագաւորն ի կերպըս գազանաց – Եւ թագաւորն Նաբուգոդոնոսոր յորժամ ետես զհրաշս... այսպէս իմաստուն եւ ասըլ մարդոյ նշան խոնարհութիւնն է, եւ թէ չունիյս խոնար­հու­թիւնն, ոչինչ բարի չունիս եւ դատարկ ես յամենայն բարեաց:

ՁԶ. 241ա-6բ ՂԷ. Քարոզ վասն գերութեան, ի բանն Դաւթեայ որ ասէ. Առ գետըս Բաբելացոց անդ նըստէաք եւ լայեաք – Եւ զի առաջ քան զգալուստն Քրիստոսի ի բոլոր աշխարհս... մատնին ի կորուստն յաւիտենական, որոց փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած մեր զամենայն հաւատացեալ:

ՁԷ. 246բ-9բ ՂԸ. Քարոզ ի բանն Սողոմոնի, որ ասէ. Լաւ է կույր աչօք, քան կույր մըտօք, զի կույրն աչօք ուսանի զերթեւեկ ճանապարհին, ի[ս]կ կույրն մը­տօք հանապազ մոլոր – Ասէ իմաստունն եւ Ան­յախտ փիլիսոփայն Դաւիթ, թէ. Իմաստութիւնն բա­ժա­նիյ տեսական եւ գործիական... առին զհոգեւորն եւ զմարմնաւորն ի վերայ աւելի, որոց եւ հաւատացեալ ժողովըրդոցըդ մեզ եւ ձեզ այն սուրբ արքայութեանն իւր տեսութեանն փառացն արժանացուսցէ. ամէն:

ՁԸ. 250ա-1բ ՂԹ. Քարոզ վասն կիրակէին, ի բան Օրինաց Մովսէսի որ ասէ. Պատուէցէ՛ք զօր շաբաթին – Եւ որպէս ի վեց օրն արար Աստուած եւ Է. օրն հանգեաւ... ինչ օգուտ է շատ դատիլն, երբ Աստուած չտայ մարդոյ, ջանալն զուր եւ անօգուտ է:

ՁԹ. 252ա Ճ. Քարոզ վասն ողորմութեան աղ­քա­տաց – Ողորմութիւնն արարէ՛ք աղքատաց եւ կարօ­տե­լոց, զի ողորմածացն է արքայութիւնն... ասեմ եւ ոչ ամաչեմ. Օրհնեալ ժողովո՛ւրդք Աստուծոյ, միշտ ան­պա­կաս արասջիք ողորմութիւնն ձեր:

Ղ. 252աբ ՃԱ. Յաղագս պահոց վերայ – Զպահքըն սուրբ եւ անարատ պարտ է պահել քրիստոնէին... ողոր­­­մածն Աստուած իւր առատ ողորմութեամբն ողոր­մեսցի առ հաւատացեալ քրիստոնէիցդ մեզ եւ ձեզ. ամէն:

ՂԱ. 253աբ ՃԲ. Տեսիլ սրբոյն Աթանասի ասացեալ է – Ամենեցունցն Աստուած, որ ըսքանչելի տեսիլ երեւե­ցոյց մարգարէից իւրոց սրբոց... արժանի լինիցիք միանալ ի Քրիստոս ձեզ եւ մեզ. ամէն:

ՂԲ. 254ա-5բ ՃԳ. Քարոզ վասն ողորմածութեան. Առ ի լըսել ժողովրդեան – Հըրամայէ մարգարէն Դա­ւիթ ի բանըս իւրում ասելով. Երանի որ խորհի... լըսէ՛ք ըզխրատըս, ի միտ պահեցէ՛ք եւ ողորմութեանն վերայ հաստատ կենաք:

ՂԳ. 256բ-7ա ՃԴ. Քարոզ վասն նընջեցելոց՝ Գրի­գորի Տաթեւացոյ ասացեալ – Այսպէս ասէ երանելին Յոբ ի բերանոյ նընջեցելոցն... ձեր կենդանեաց եւ եօթըն նախնեաց հին եւ նընջեցելոց հոգոցն մասըն եւ բաժին եղիցի ձեզ եւ մեզ:

ՂԴ. 257բ-9ա ՃԵ. Քարոզ վասն քահանայից՝ ասացեալ է Գրիգոր Տաթեւցոյ – Որպէս հրամայէ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս ի փրկական սուրբ Աւետարա­նին... ասէ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս. Եկա՛յք, օրհ­նեա՛լք հօր իմոյ, ժառանգէցէ՛ք զպատրաստեալ ձեզ տեղի արքայութեանն:

ՂԵ. 259ա-61ա ՃԶ. Երանելոյն Օհաննու Ոսկի­բե­րա­նին ասացեալ է վեցերրորդ կիրակին. զՄեկնու­թիւնն սուրբ Աւետարանին, [ի բանն]. Արթուն կա­ցէ՛ք, զի ոչ գիտէք ե՛րբ տէր տանն գայցէ՝ յերեկօրեայ թէ ի մէջ գիշերի... հասանել կարասցուք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ընդ որում Հօր, միանգամայն եւ Հոգոյն Սրբոյ վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ յա[յ]ժմ եւ միշտ յաւիտեանս. ամէն:

ՂԶ. 261ա-2ա ՃԷ. Յոհաննու Ոսկէբերանին ասա­ցեալ է. Յաղագըս հրաժարման մարդկան ի աշխար­հէ – Յորժամ մեղաւորք հըրաժարին յաշխարհէս, գան հրեշտակքն ահեղակերպ... արթուն լերո՛ւք, զի արժա­նի լիցուք ժառանգել զերկնից արքայութիւնդ ընդ յամենայն սուրբս եւ գոհանալով փառաւորել զՀայր եւ զՈրդիդ եւ զՍուրբ Հոգիդ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ՂԷ. 262բ-3բ ՃԸ. Քարոզ Յոհաննու Մանդակու­նե­ցոյ ասացեալ է. Վասն մեղաց եւ հայհոյողաց, այսինքն՝ քուֆր – Երկերո՛ւք եւ վախեցէ՛ք եւ զար­հու­րէցէ՛ք, դողացէ՛ք, սարսափեցէ՛ք... եկա՛յք օրհնեա՛լք հօր իմոյ, ժառանգէցէ՛ք յաւիտենական արքայութիւնս իմ, արժանի արասցէ ձեզ եւ մեզ. ամէն:

ՂԸ. 263բ-4բ ՃԹ. Տեսիլ սուրբ վարդապետին Յո­հան­նու, որ մականուն Կոզեռն կոչեցեալ, այր ճգա­նա<ս>զգեաց եւ բանիբուն վարդապետէ – Ի թվա­կանին հայոց ԴՃՀ. (1021) ամին, յորում ժամանակի թագաւորն Յունաց Վասիլ... եղեւ իբրեւ հայր ազգիս հայոց եւ շնորհեաց վանացն ի ծառայութիւնն երկոտա­սան գեօղս:

ՂԹ. 265ա-6բ ՃԺ. Վասն ահագին նըշանացըն – Դար­ձեալ յետ Ը. տարոյն՝ թվականութեանս հայոց ԴՃ. եւ ՀԸ. (1029) ամին եւ նոյն թագաւորութեանն Հայոց Վասլի եղեւ յերկինըս ահաւոր նշանս... յա[յ]նժամ կա­պեալ ոտիւք եւ ձեռօք արկանեն ի խաւարն արտաքին, ուր լալ աչացն է եւ կրճել ատամանցն:

Ճ. 267բ-8բ ՃԺԱ. Խըրատ հոգոյշահ, բան օգ­տա­կար, զոր ասացեալ է Յոհանէս Պըլուզ վարդապետն – Արար Աստուած զմարդն հոգի եւ մարմին եւ միտք... հաւասար պահէ, ապայ տունն շէն կէնայ, եւ մարդըն՝ հանգիստ, որ ունիցի յականջըս լըսելոյ՝ լուիցէ. ի փառըս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

ՃԱ. 269ա-71բ ՃԺԲ. Քարոզ եւ պատմութիւնն Մա­նասէ թագաւորին – Թագաւորն Եզեկիեայ ի ժամանա­կի իւրում բազում մեղըսագործէր... լինի զարմանալի գործ, զի մարդն ունիյ առ ինքեան չար եւ բարի, եւ մարդն է հաղորդ կենդանի ըստեղծեալ:

ՃԲ. 272ա-4ա ՃԺԴ. Քարոզ վասն Յարութեանն Քրիստոսի, որ Կղէոպեանքն տեսին զՔրիստոս ի ճանապարհին, եւ վասն չի հաւատալոյն Թումայի եւ առաքելոյն – Եւ ահա երկուս ի նոցանէ երթային ի նըմին աւուր ի գիւղ մի... մեզ արժանացուսցէ քաղցըր ձայնն, քաղցրը տեսըն ավուր ահեղ հրապարակին. ամէն:

ՃԳ. 274աբ ՃԺԵ. Մարդոյ շահաւոր խըրատ, որ ասացեալ է Արի[ս]տոտէլ իմաստնոյ – Առըն անմըտի անըսգամի հետ գինի խըմելէնիս է... հագուստ, որ քեզ չի վայելեր՝ հագնիս, ծաղր առնեն քեզ, զի հագնելըն լաւ է:

ՃԴ. 275ա-6բ ՃԺԶ. [Խրատ]. Որ ողորմի աստ աղ­քա­տաց կամ տընանկաց, փոխ տայ Աստուծոյ, որպէս գրեալ է ի գիրըս – Որ ասացաք, թէ Մարդ փոխ տայ Աստուծոյ, միոյն հազարապատիկ առնու... մարմ­նով զարդարեսցէ եւ անդ արքայութեանն փառացն արժանացուսցէ, օրհնեալ էք եւ օրհնեալ լիցիք. ամէն:

ՃԵ. 277աբ ՃԺԷ. [Խրատ]՝ թէ ինչպէս պարտ է քրիստոնեան աղօթք գիտնալ եւ յաղօթել եւ յաղօթե­լով յուսալ յԱստուած – Այս է որ իրկուն, առաւօտ եւ ի ցերեկն ջերմեռանդաբար աղօթք եւ աղաջանք անեմ... հասկանալ պիտիյ, ոչ թէ սոսկ բանիւ ասել, այլ ջերմեռանդաբար ասել եւ իմանալ:

ՃԶ. 277բ-80ա ՃԺԸ. Վասն տասն պատուիրա­նացն Աստուծոյ, թէ որպէս պէտք է քրիստոնէին, որ գիտնայ եւ պահէ, որ անով զԱստուած սիրելն յայտ­նի լինի – Քըրիստոնէին զԱստուած սիրելն նշանն ո՞րն է. զԱստուծոյ ամենայն պատուիրանքն եւ հրամանն պահելն է... Աստուած մեր վերայ միշտ քաղցրութեամբ նայէ եւ իւր արքայութեանն արժանի արասցէ ձեզ մեզ. ամէն:

ՃԷ. 280ա-2ա ՃԺԹ. [Խրատ]՝ Օրհնեալ Ժողո­վո՛ւրդք Աստուծոյ, զի՞նչ է մեղքն, եւ քանի՞ կերպ, եւ թէ ինչպէ՞ս քըրիստոնեայն պիտ որ փախչի եւ միշտ յարքայութեանն ճանապարհի հետեւէ – [Հարց.] Ի՞նչ է մեղքն: [Պատասխանի.] Մեղքն այն գործքերն եւ խօսքերն են, որ Աստուծոյ հըրամանաւն արգելուած են... Է. մահու չաբ մեղացէ զձեզ փրկէսցէ եւ ազատես­ցէ առանց մեղաց իւր յարքայութեանն ժառանգեցուս­ցէ. ամէն:

ՃԸ. 282ա-3բ ՃԻ. [Հարց.] Ո՞րն են այն մեղքերն, որ Հոգոյն Սրբոյ դէմ են: [Պատասխանի]. Այս վեցս են՝ յանդըգնութիւնն, յագահութիւնն, ընդդիմանալ ճշմարտութեանն, նախանձ ընդդէմ բարոյ եղբօրն, խըստասրտութիւնն եւ անզըխջութիւնն մինչեւ իսպառ – Յանդըգնութիւնն այն է, որ մէկ մարդ մի բա­րի գործելոյ փոյթ չունի... արժանի լինինք զոր եւ ամենակարօղըն Աստուած իւր յարքայութեան փա­ռացն արժանացուսցէ ձեզ եւ մեզ. ամէն:

ՃԹ. 283բ-6բ ՃԻԱ. Վասն եօթն խորհուրդ եկե­ղե­ցոյ, զոր քրիստոնեան պարտ է գիտենալ եւ ճանաչել, որ ջերմեռանդութեամբ ընդունի – [Հարց.] Գիտե՞ս թէ քանի են խորհուրդք եկեղեցոյ: [Պատասխանի]. Եօթն են, այսինքըն՝ մկրտութիւնն, դրոշմ, հաղորդու­թիւնն, ապաշխարութիւնն... մարմնաւոր զէնէ հատ սօր­վին, որ ետոյ կարօղ լինին ապրիլ ի փառըս Աստուծոյ. ամէն:

ՃԺ. 287ա ՃԻԲ. Պատմութիւնն մի որբ տըղայի մի եղեալ – Գրեալ է ի Վարս սուրբ հարանց, թէ ճըգնաւոր մի մեռաւ... արքայութեան լուսոյն առհասարակ քըրիս­տոնէից ազգիս եւ մանաւ[անդ] ձեզ եւ մեզ եւ մեր նընջեցելոց ազըրաւ յաւիտեանս. ամէն:

ՃԺԱ. 287բ ՃԻԳ. Պատմութիւնն մեծատան եւ Ղա­զա­րու – Զի մեծատան, որ զփառք աշխարհիս վայե­լեաց զանազան հեշտութեամբ... Տէրն մեր Յիսուս Քրիս­տոս արժանի արասցէ նոյն յաջակողմեան դասին ձեզ եւ մեզ. ամէն:

ՃԺԲ. 288ա-90բ ՃԻԴ. Խըրատ ոգէշահ, զոր ասա­ցեալ է ճըգնասգեաց միայնաւորին Յովհաննէսի Գառնեցոյ – Ծառայակիցս ձեր ի Քրիստոս Յիսուս Յո­վհաննէս Գառնեցի հարձանեմ... Այս բանքս գրել են ժա­մանակով ՈՁԳ. (1234), հայրապետ տէր Կոստան­դին եւ թագաւոր Հեթում:

ՃԺԳ. 290բ-4բ ՃԻԵ. Քարոզ վասն ապաշխարու­թեանն, ի բան սուրբ Աւետարանին որ ասէ. Եղերո՛ւք խորագէտ իբրեւ ըզօձ եւ միամիտ աղաւնի, ասա­ցեալ Բարդուղիմէոսի առաքելոյն – Նախ գիտելի է, զի որպէս մարդըս հոգի է եւ մարմին... եղերո՛ւք որպէս խորագետք, որ չի խաբվիք ի սատանայի գործի եւ հանդերձեալ բարեացն արժանիք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

ՃԺԴ. 294բ-9ա ՃԻԶ. Քարոզ եւ խըրատ Վարդան վարդապետէ՝ ոխակալի վերայ, [ի բանն]. Եթէ ոխքըն ոչ սըրբես ի սրտէ քումէ եւ թշնամոյն բարի ոչ առնէ, Հայրն երկնաւոր ոչ ընդունի զբարի գործըս քոյ եւ ոչ թողու զմեղըս քոյ, որպէս եւ հրամայէ Յիսուս Քրիս­տոս յույսն մեր – Մարդ՝ որ ոչ սանձէ զլեզու իւր... անճառելի արքայութեանն արժանի արասցէ ձեզ եւ մեզ, հանդերձ նընջեցելովք. ամէն:

ՃԺԵ. 299բ-302ա ՃԻԷ. Յովհաննու Ոսկէբէրանի Կոսդանդնօպօլսի եպիսկոպոսի ասացեալ. Խըրատ քարոզ վասն պահոց աղօթից՝ ողորմութեանն խոս­տո­վանութեան. առաջի Մեծ պահոց չորեքշաբտի, [ի բանն]. Որպէս ասէ Եսայի մարգարէն. Լուացարո՛ւք, սըրբացարո՛ւք – Սըրբութեան աղտեղութեան ոչ միայն ի կենդանի մարդըս տեսանեմք... մեզ արժանի արասցէ սուրբ սրտիւ խոստովանել զմեղըս եւ գրոյն կենաց արժանի լինել ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. ամէն:

ՃԺԶ. 302բ-6ա ՃԻԸ. Հարցումն Աթանասի հայրա­պետ[ի] եւ պատասխանի հըրեշտակին – Հարց. Ուս­տի՞ հաստատի հոգի մարդոյ: Պատասխանի. Հոգի մար­­դոյ գոյութիւնն է իմանալիյ... զի ի խոնարհու­թե­նէն դառնայ, զի թեթեւագոյն է բընական ցանկու­թիւնն. եւ այլն:

ՃԺԷ. 306բ-9ա ՃԻԹ. Վասն դատաստանի օրըն մեղաւորաց մատնողքի քարոզքըս – Ասեն վարդա­պետք, թէ դատաստանի օրըն Զ. մատնողք լինեն... օրհ­նեալ քաղծըր ձայնն լըսելի արասցէ ձեզ եւ մեզ. ամէն:

ՃԺԸ. 309ա-15ա ՃԼ. Քարոզ վասն յարութեանն մարդկան եւ ահեղ դատաստանին Քրիստոսիյ. մար­գա­րէն Եսայիաս ասէ, թէ՝ Յարիցէն մեռեալք, կանգ­նես­ցին ամենեքեան, որ եդեալ են ի գերեզմանիյ – Արդ, նախ առաջին տեսցուք, թէ վասն էր մահկանացու եւ ապականացու եղեւ մարդկային բընութինն... ան­ճառելի արքայութեանն արժանի արասցէ ձեզ եւ մեզ, հանդերձ նընջեցելովք օրհնեալ էք եւ օրհնեալ լինիք. ամէն:

ՃԺԹ. 315ա-7ա ՃԼԱ. Հարցումք եւ լուծմունք ու­սում­նասիրաց, ասացեալ սուրբ վարդապետաց – [Հարց.] Քանի գործք բան արար Աստուած առաջին աւուրն. Պատասխանի. Արար Աստուած զհրեղէն եր­կինքն... այս է նեղ եւ անձուկ ճանապարհըն, որ տանի ի կեանս յաւիտենից:

2. [Բանք զանազանք]

1. 317բ-9ա ՃԼԲ. [Հարց.] Եթէ հարձանես, թէ յո­րո՞ւմ տեղոջ է դըժոխքըն – Պատասխանի քեզ. Եւ արդ, բազում բանք ասացան եւ ասին վասն այս հարձ­մանըս... մեզ մէկ Հայր մեղայիւ յիշեսցէ՝ Տէրն Քրիստոս իւր միւսանգամ գալըստեանն ձեզ յարքայութեանն յիշեսցէ. ամէն:

2. 319ա-23բ ՃԼԳ. Տեսիլ եւ հարցմունք Մարիամ սուրբ Աստուածածինն առ հըրեշտակապետն Գաբ­րիէլ. Վասն արդարոց, մեղաւորաց – Ի միում աւուր երթայր սուրբ Աստուածածինն ի լիեառն Ձիթենեաց՝ կալ յաղօթըս... զանթառամ պըսակն շնորհեմ նոցայ, եւ փառաւորեսցեն զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին այժմ եւ միշտ եւ յաւիտենից. ամէն:

3. 324ա-7ա ՃԼԴ. Յերդալն ի տուն սըգաւորի առ նընջեցեալն, ինչ շահ ունի գընացողին, [ի բանն] որ ասէ. Լաւ է գընալ ի տուն սըգոյ, քանի տուն արբեցութեան: Պատասխանի. – Զի կենդանին զմեռեալն տեսանելով Է. ազգ խըրատ լինի... որք մի անգամ արժանաւորին երկնից արքայութեանն յաւիտեանըս յաւիտենից եւ տանջանաց մատնեսցին տանջեսցին յաւիտեանս յաւիտենից:

4. 327բ-8ա ՃԼԵ. Պատմութիւնն տընօրէնութեանն Քրիստոսի – Այսպէս ուսաք ի խընդրոյ ոսկի գրով ի պատմագրի, ի թագաւորութեանն քաղաքին իյ Կոս­տան­դինուպօլիս... եւ օրինակըս թարքմանեցաւ ի հըռոմ գրոյ ի հայ գիր ի թվին ՈՀ. (1221):

5. 328բ-9ա ՃԼԶ. Սուրբն Եպիբան՝ Պատարագ առնելոյ ժամն անարժան սարկաւագին պառճա­ռօվըն Հոգին Սուրբ չի տեսանել – Ի վերայ բազում նշանաց եւ մարգարէութեանն էր եւ այս... զինքն սըրբութեամբ չէ պատրաստեալ, ըզսգաստք լինիջիք: Ահայ ես անպարտ եմ ձեր խըղճմըտանքն, դուք գիտէք:

6. 329ա-30բ ՃԼԷ. Ըսկիսբըն առաքելական կանո­նից՝ Պառճառն որպէս եղեւն – Վարդապետութիւնն առաքելոցն ըզկընի վերանալոյն Քրիստոսի առ Հայր իւր... վաղճան աշխարհիս հայրական փառօք երկնա­ւոր հրեշտակօք, եւ նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

7. 330բ-1ա ՃԼԸ. Կանոնք է այս գրեալս – Գըրեմք զայս, զի մի՛ զմեռելոյն բաժին ընդ վայր ծախէք եւ սըգոյ հանդերձ ագանի... մերկ հագուցանէ շաբաթ օրն աղքատաց ողորմութիւնն տո՛ւր, ընդունի Աստուած:

8. 331ա ՃԼԹ. Վասն անկընուք մանկան մեռա­նե­լոյ. Լուծմունք կանոնէ գրեցեալ – Թէպէտ եւ անկա­տար մեռաւ, զի ոչ ունէր լուսաւորութիւնն... ի ներքոյ հողոյ պարտ է քրիստոնէից գիրկըս դնել, եւ Քրիստոսի փառք. ամէն:

9. 331աբ ՃԽ. Վասն մեռելոց. պատանքի Հարց­մուն­քըն – [Հարց.] Արդ, որպէ՞ս զգեստին հանելն: Պա­տասխանի. Նախ նըշանակէ, եթէ զկենցաղ աշխարհիս մերկացավ... փառք ի բարձունս. քանի տարին լմըմնցաւ ի չորս հարիւր եւ Լ. (30) ամըն կամ աւելի ապայ ավարտեցաւ:

10. 332ա-4բ ՃԽԱ. Պատմութիւնն Նուշըրաւան թա­գաւորին. խըրատ է լաւ – Կայր թագաւոր մի [ի] Պարսիկըս, եւ իմաստուն եւ անուն նորա Նուշըրէվան... մի՛ բառնայք, ի անշահ սիրելեացըն ի զատ կացէ՛ք. եւ Աստուծոյ Տեառն ամենակալին փառք յաւիտեանս. ամէն:

11. 334բ ՃԽԲ. Այս է գինուն զենն ու զարարն, որ ի մարդն կու հասուցանէ – Առաջինն, որ ի բանէն կու հանէ երկուսն ըստակըն հատցընէ... զմարդն այսպէս է գինուն զօրութիւնն ի մարդըն այսպէս ով պատրաստի է՝ երանի իւրըն:

12. 335ա-8ա ՃԽԳ-ՃԽԹ. [Առակք]. ա. 355ա-6ա Թա­գաւոր մի ունէր որդի մի բարի, աղօթասէր... հա­տուցումն մեղաւորաց դժոխք արդարոց արքայու­թիւնն մարդըս հաւատով յուսով, սիրով հէմ զայս կեանքս կու վայելէ հէմ զանտի կենացն արքայութիւնն կու ժա­ռանգէ: բ. 336բ Լավ առակ մի է – Եւ արդ, ահայ իշխան մի գեղեցիկ... արդար դատաստանի յեր­թայք յինէն ի հուրն յաւիտենից, անդ եղիցի լալ եւ կըրճել յատամանց: գ. 336բ Այլ իմըն առակ է – Սատանայ մի առ սատանաիյ գընաց... փչեմ եւ յանդիմանիմ զչարա­գործ­սըն եւ խայտառակեմ: դ. 337ա Դեւ մի Բարսեղ Կեսարացի հետ խօսելն – Դեւ մի, որ ասաց Բարսեղ Կեսարացոյն թէ. Անմարմինք ենք... ծածկեցին տանէր ձեռքն, որ նոր հանդիպէր առնույր ուտէր թէ լավ թէ վատ: ե. 337աբ Դեւ մի, որ ի կերպարանս կընոջ լեալ երեւէր եւ խառնակէր ընդ նըմայ – Պատմեաց մեզ սուրբ եւ մեծ վարդապետն Յովսէփ, զոր շինեաց զվանքն... ոչ զձայնն լուեալ, ելաք անտի եւ գընացաք փա­ռաւորելով զԱստուած: զ. 337բ Յերուսաղէմ երդօղի մի առակ – Մարդ մի յԵրուսաղէմ կերդայր, եւ Ճ. (100) ֆլորի մի մարդի... անդէ ֆըլորին ի գավա­զանիս մէջն ուրախացավ եւ փառըս ետ Աստուծոյ: է. 337բ-8ա Սողոմոն իմաստունի ունենալըն եւ ինչքըն – Սողոմոն ԽՌ. (4000) մատակ ձիոց ունել... Ա., որ մա­հուն օրն անգիտելի է, մէկն, որ ըզկատարած աշխար­հըս երբ է:

13. 338ա ՃԾ. Աղքատաց չողորմել դատաստանի ժամն – Մովսէս մարգարէն ասէ. Մի՛ ողորմիր աղքա­տին ի ժամ դատաստանին (4 տող):

ՃԼԲ. 338ա Հանելուկ. Հայր իմ ծընաւ զիս ի մօրէ... (Մարիամ զՔրիստոս):

14. 338աբ Աստուածաշունչ է ժամանակաց վերայ է – Ժամանակ ծընանելոյ եւ ժամանակ մեռանելոյ... ժա­մանակ պատերազմի, ժամանակ խաղաղութեան. ամէն:

15. 338բ ՃԾԳ. [Հարցմունք եւ պատասխանիք]. Վասն նընջեցեալքն տանել ի հանգիստ – [Հարց.] Ո՞րն է երեք հանգիստն, եւ զի՞նչ է խորհուրդն: Պա­տաս­խանի. Նախ այն է, յորժամ բերեն առ քահա­նա­յապետն... պարգեւեսցէ զերկնից արքայութիւնն, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

16. 339աբ ՃԾԴ. ՅԱստուածոյ ողորմութիւնն, ան­չաբ է, գըթութիւնն անբաւ – Որպէս Մովսէս մարդա­սպան էր եւ Դ[ա]իւթ ողորմեցայ նըմայ... հարիւր եւ զինուսուն քանքարն թողում քեզ եւ ուրախ արձա­կե­ցից զքեզ. ամէն:

17. 340ա ՃԾԵ. Յաղագըս Սողոմոնի երազ տես­նելն – Օր միյ Սողոմոն արքայն երազ ետես, թէ երեւե­ցաւ նըմայ ասպար միյ... քէնէ ուսայ, դու ասացեր, զի վերացաւ յերկինըս ճըշմարտութիւնն:

18. 340ա ՃԾԶ. Տապանակի մէջն Բ. քարեղէն տախ­տակքն – Եւ էր ի մէջ տապանակին Բ. քարեշէն տախտակքն Մովսէսի... (5 տող):

19. 340բ-7բ ՃԾԷ. Պատմութիւնն Խոսրով թագա­ւո­րութեանն – Ի ժամանակն Խոսրովու թագաւորու­թեանն, որդոյն Վաղարշու վրէժխնդիր լինելն... այս պատճէն է առաջին պատերազմին Արձանայ:

20. 347բ-50բ ՃԾԸ. Պատմութիւնն քաջին Հայոց Թոռընկայ – Յայսմ ժամանակի յայտնեցաւ ոմըն ամե­նաչար... եկն յԱնտիոք եւ յԱնի, ուր քաղաքըն յՈւռհայ. եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մեր փառք յաւիտեանս. ամէն:

21. 351ա-6ա ՃԾԹ. Պատմութիւնն վասն թագա­ւո­րաց Հըռոմոց, թէ ի՞նչ չարիք անցուցին ի գլուխս Հայոց եւ զաշխարհս մեր ավերեցին – Ո՜վ եղբայրք, տեսէ՛ք եւ իմացի՛ք զոր եւ պարտ է ուսումնասէր անձանց գիտել... եդ ի վերա նորայ եւ ծառայեցոյց զայլասգիցն, եւ եղեւ ի թագաւորել նորայ ԶՃԽԶ. (1197) թվական հայոց:

22. 356ա-8բ ՃԿ. Վասն բարեպաշտի թագաւորին Հայոց Հեթմոյ գընալն ի Նողայ, առ Բաթու զօ­րա­պետն թաթարաց – Մեծահաւատ եւ քրիստոսասէր ար­քայն Հայոց Հեթում, որ ի կողմանըս Կիլիկեցոց... երիցս անգամ մերձենան եւ մինչ Խ. (40) ամըն ամիսն Գ. անգամ եւ մինչ Ծ. (50) ամըն տարին Գ. հետ. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

23. 358բ-9ա ՃԿԱ. Յաղագս վասն Է. բաժինին աշ­խարհս, որ իմանաս, թէ որպէս են եւ կամ որչաբ են երկանքն կամ լայնքըն, կամ զի՞նչ կերպ մարդիկք բընակեալ են ի նոսայ – Յառաջին բաժին աշխարհիս բընակեալ են մարդիկք գիշատեսիլ... արեւմըտից երկրին մարդն իսմայելացիք են եւ որդիք Հագարաց, եւ այս է երկրածինքս. վերջ:

24. 359բ-61ա ՃԿԲ. Պատմութիւն՝ մի սատանայ խա­բեաց կրօնավորի մի – Պատմեցին մի զծերքն. Եթէ իսկի կըրօնավոր ոմըն աղաջէր զԱստուած... զառիւծ գոչէ. զգուշ լերո՛ւք, եղբա՛յրք, ընդ ոգոյդ ձերում եւ արթուն լերուք ի պատրանաց նորայ. ամէն:

25. 361բ ՃԿԳ. Քանի այնք են գոյիցըս – Ստեփա­նոս երաժիշտ ԻԶ. (26) բաժանեաց. բառաչել, պոռչել, պապչել... ոմանք արարին ըստեղունըս Դ. եւ եղեւ ԺԲ. (12) ձայն. ի փառս Աստուծոյ:

26. 361բ ՃԿԴ. Ջըհուտի մի առակ եղեալ է ըս­տոյք – Հըրէյեա մի ի հորն էր անկեալ, օրն շաբաթ օր, եւ եկեալ քրիստոնեա մի... ըստ լեզուս մեր Քրիստոս օծեալ թագաւոր ի Հռոմն Քրիստոս, եւ եբրայեցիք մեսիայ թարգմանի:

27. 362ա ՃԿԵ. Երկու ճըքնաւորաց բանքն են – Եր­կու ճըգնաւոր գընացին ի միասին, մինն՝ ծեր, մինն տը­ղայ... կարօտ է արդարութեամբ թէ մեռանի եւ խիղճ մնայ աշխարհէս. եւ Քրիստոսի փառք յաւի­տեանս. ամէն:

28. 362բ-4ա ՃԿԶ. Խոստովանութեան Խըրատ ուս­նելոյ. Մեղայ ամենայսուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սըրբոյ. մեղուցեալ եմ Աստուծոյ, խոստովանիմ առաջի քո Հա՛յր սուրբ – Հըպարտու­թեանն մասունքն մինն անհընազանդութիւնն ինք­նայհա­ճութիւնն երեսպաշտութիւնն... Հա՛յր սուրբ, ըզքեզ ունիմ միջնորդ հաշտութեանն, եւ բարեխօսէ՛ առ միածին:

29. 364բ-6ա ՃԿԷ. Զի՞նչ էյութիւնն ունի, զի՞նչ խոր­հուրդ ունի պատարագն, զի՞նչ ըսգեստուց սուրբ պատարագին – Քահաննայն նշանակէ զՏէրն մեր Յի­սուս Քրիստոս... քահանայն ասէ. երդայք խաղաղու­թեամբ, Տէր եղիցիյին արժանացուսցէ ընդ ձեզ. ամէն:

30. 366բ ՃԿԸ. Վասն Սուրբ Սարգսի շաբաթին էյութիւնն – Անուն սրբոյն Սարգսի մի՛ վասն համանունութեանն գայթակղեսցի... յիշատակ նորա յաւուր շաբաթու, որ ետ պահոց առաջաւորին:

31. 366բ ՃԿԹ. Վասն ֆըռանկաց մատաղի էյու­թիւնն – Եկեղեցիս ֆըռանկաց քանզի խորովեալ ըզ­գա­ռըն ի Զատկի... յառաջ քան զայլ հասարակաց կերակուրըս:

32. 366բ ՃՀ. Խոզի միս ուտել չուտելի էյութիւնն – Յոր­ժամ ըստեղծ արարիչն զազգ զգալի կեդանեաց վկայեաց... վասն որոշելոյ զհաւատացեալսն ի Քրիս­տոս ի հըրէյիցն միաբանութենէ:

33. 367ա ՃՀԱ. Վասն հօվուաց գիւղին էյութիւնն – ՅԵրուսաղէմ քաղաքին մինչեւ ցայսօր կոչի Հովիւք ի գիւղ... կէսք նոցա այլազգիք է:

34. 367ա ՃՀԲ. Ըզկընի Համբարձման Տեառն չար հրէյեայքն ոչ թողին Մայր Տեառն շրջագայել – Որժամ գընաց Աստուածածինն գետ Որդանան՝ երկըրպագել... սրբոյն Յակոբայ լուսէղէն դաստառակով եդ առաջի տի­րուհոյն հրեշտակք:

35. 367աբ ՃՀԳ. Կիրակամըտի լույս զուարդն ո՞վ ասաց, վասն ի՞նչ պատճառի – Լուսաւորիչ հայրն մեր սուրբն Գրիգոր մինչ ճըգնէր ի Սեպուհ լեառըն... ըս­գես­տաւորեալ իջանեն վայրի կողմն, հասարակ թասն կանգնին, փառք Քրիստոս ի բարձունհս յատեան ասեն:

36. 367բ ՃՀԴ. Կին մի յԵրուսաղէմ գնացած եւ փո­շիմանեցաւ– Կին մի գընաց յԵրուսաղէմ, բազում ինչ տարաւ, բաշխեաց... մինչեւ ի կէտ իւրոյ ժամա­նա­կի լալով մեռաւ:

37. 368ա ՃՀԵ. Բանք Սողոմոնի այնքան իմաս­տու­թեամբն մոլորեցուցին կանայք – Սողոմոն այն­քան իմաստութեամբն պաշտօնեայ եղեւ, որ չունէր պէ­տըս... հազիւ շիջոյց բարկութիւնն, զերծաւ ի մահուա­նէ:

38. 368բ ՃՀԶ. Գեհեան բառըս է ճէհէնէմ – Գեհան բառըս ասացաւ հրոյն դժոխոց եւ պատճառն է... ըստ այլազգաց ասացաւ ճէհէննէմ:

39. 368ա ՃՀԷ. Թշնամոյն քոյ մի՛ հաւատար ի յաւի­տեան, եղբա՛յրք – Որպէս ասի ի վիճաբանու­թեանն Մակարայ ճգնաւորին ընդ ամիրային Տիզ­բոնի... եթէ կամիս զԱստուած բարեկամ քոյ սիրել:

– 368բ գրչից. Սողոմոնի զօրութիւնն այսպէս է – Զի ջերմեռանդ Սաղմոս ասել... (2 տող):

40. 369ա ՃՀԹ. Թագաւոր մի եւ թագուհին ծածուկ խորհուրդն միմեանց ճշմարիտն խօստօվանելովն զա­վակին աչքըն բացվաւ – Կայր թագաւոր մի եւ թագուհին միմեանց խոստմունք արարին Աստուծոյ... տեսաք մի ճշմարիտ խոստովանքն ինչ հըրաշք բան կանէ:

41. 369բ ՃՁ. Փոքրը մի պատմութիւնն Հընդկաց աշ­խարհին – Իսկ աշխարհն Հընդկաց Գ. աթոռք են... թագաւորի մայրաքաղաքըն յԵդովպիեայ:

42. 369բ ՃՁԲ. (=ՃՁԱ). Պատմութիւնն մի փոքր Ֆըռանգաց յաշխարհին – Իսկ ի կողմն յարեւմըտից Ֆըռանկիստան, Ըսպաննիեայ Գ. ... Գաղիյու ի Դաղմա­տիու հարաւֆոյ կուսէ:

43. 369բ-70ա ՃՁԳ. (=ՃՁԲ). Պատմութիւնն բոքր մի՝ Մեծըն Հըռոմ շինեաց թագաւորն ԸՌոմելոս – Մեծըն Հըռոմ, զոր շինեաց Ռոմելոս թագաւորն... այն պատճառ առ ի նոր այլում տեղ գրել եմ տետըր մի ըՍտամպօլ ձեռամբըս:

44. 370ա ՃՁԴ. (=ՃՁԳ). Պատմութիւն մի Տըրդատ եւ սուրբն Գըրիգոր եկան հիւր եղան Հըռոմայ ԴՃ. (400) մարդ անդ թողին, Ալամանք կոչեցան նոքայ – Ֆըռանգն այն ղաւլին վերայ հարկ կուտայ ծօվուն... ի վերայ աջովն սուրբ Լուսաւորչին առանց կըրակ մեռոն կեբի նըմայ:

45. 370բ-1ա ՃՁԵ. Այս էր գիր գրոյն, զոր կընքեալ եւ փակեալ կայր հրամանաւն Աստուծոյ – Զի յետ Ադամայ ելանելոյն ի դրախտէն եւ Կայենի ըսպանա­նելոյ... գընացին խնդութեամբ ընդ այլ ճանապարհս յաշխարհըս իւրեանց:

46. 371աբ ՃՁԶ. Մարդըս կարող է պաշտմամբ եւ պա­ղատանօք հաշտեցուցանել զԱստուած թէ ոչ – Գիտելի է զի ասեն վարդապետք, թէ կարող է մարդոյ հաշտեցուցանել զԱստուած... դժոխք որ մահ է հոգոյ եւ յարքայութիւնն եւ ոչ հավատամք, այս է առաջին օրինակըն:

47. 371բ-2ա ՃՁԷ. Երկրորդ օրինակ ունիմք զմար­գա­րէն Դաւիթ – Յորժամ կամեցաւ Աստուած պատու­հասել զնայ երեք հարուածովք, եւ այն եղեւ պատ­ճառ... կատարեմք զուխտն յա[յ]նժամ երեւի մեզ:

48. 372ա ՃՁԸ. Երրորդ օրինակ ունիմք զԵզեկեայ թագաւորն – Յորժամ եկըն Ռափսակ ասyրի Ճ. եւ Ձ. հինգ Ռ. (185.000) զօրօք եւ պաշարեաց զԵրուսաղէմ... արժանի արասցէ արքայութեան. ամէն:

49. 372բ-3ա ՃՁԹ. Քարոզ վասն յիշոցնատուացն, ի բան որ ասէ. Որ արհամարհէ ըզհայր եւ ըզմայր՝ մահու վաղճանեսցի – Գիտելի է, զի որք յիշոցք տան բազումս մեղանչեն... լեզու չար զարդ անիրաւութեանն բորբոքեալ տոչորէ գեհենին:

50. ա. 373աբ ՃՂ. Զի որ անարգէ զծընօղն՝ բա­զում կերպիւ մեղանչէ – Զի զկերպարանըս Աստուծոյ ունի ծընողն, քանզի որպէս Աստուած գոյացուցիչն է... պատուհասի որպէս Աբիսողոմ, զի աստ նետիւ խոցեալ, եւ անդ տանջելոց է Աստուծոյ:

բ. 373բ ՃՂԱ. Որ անարգէ զծընողն, բազում կեր­պ­իւ վընասէ նըմայ – Նախ որ լեզուաւ ըսպանանէ զեխ­­բայր եւ տըրտմութիւնն բէրէ ծընողացըն... յամե­նայն սուրբք եւ հեռանան այնպիսի մարդուէ:

գ. 374ա ՃՂԲ. Յիշոցնատուէն զինչ վընաս լիլիյ – Նախ՝ զի յիշոցնատուէն արժանի է մահու ըստ օրի­նեաց... լեզուք յիշոցնատուացն հըրով պապակին, եւ կաթիլ մի ջրոյ կարօտանան:

դ. 374ա-5ա ՃՂԳ. Զինչ է շահ պատուելոյ ըզծնող­սըն – Նախ՝ զի որ զծընողսն պատուէ, զօրէնս Աստու­ծոյ պատուէ, ըստ այնմ պատուեա՛յ զհայր քո... բաժա­նի մարդոյն այլ անանց մեծութենէ աստ փառաւորէ եւ անդ պըսակէ. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

ե. 375բ-8բ ՃՂԴ. Տեառն Յոհաննու Ոսկեբերանն ասացեալ Յաղագս անառակին, թարգմանեալ ի Թեոդոսէ – Հանապազ զմարդասիրութիւնն Աստուծոյ քարոզել պարտիմք... հրեշտակք ուրախանան ի վերայ այնպիսի մեղաւորէ, որ ապաշխարիցէ. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

զ. 378բ ՃՂԵ. Քահաննայի կամ քրիստոնէի բե­րանը անարգէ, բազում վընաս է նըմայ – Նախ՝ զի բե­րան քըրիստոնէին գերեզման է Քրիստոսի... եր­թա՛յք յինէն, անիծեա՛լք, ի հուրն յաւիտենից:

է. 378բ ՃՂԶ. Զի՞նչ է, որ զերես քրիստոնէին անարգէն – Նախ՝ զի զսուրբ մեռոնաւն դրոշմեալ է... իսկ չարն անարգէ, յամօթ լինի Աստուծոյ, զըրկի ի սի­րոյ նորայ:

ը. 370ա ՃՂԷ. Զի՞նչ է վընաս զհաւատ անար­գո­ղաց – Նախ՝ զի որ զհաւատն անարգէ, զԱստուած ա­նարգէ, վասն զի առ նայ է հաւատն... իսկ որ անար­գէ, անմասն ելնէ յարդարութենէ եւ զրկի յարքայութե­նէն:

թ. 379ա ՃՂԸ. Զի՞նչ է վընաս զխաչըն անարգո­ղաց – Նախ զի զխաչեալն Քրիստոս, որ ի նըմանէ ան­բա­ժանելի է... իսկ որ անարգէ, զամօթըն յաւիտենից կրեսցէ:

ժ. 379բ ՃՂԹ. Իսկ որ զեկեղեցին անարգէ, չորիւք մեղանչէ – Նախ՝ զեկեղեցին օրինակ է դրախտին, իսկ որ հայհոյէ ի դըրախտըն... Եկա՛յք, օրհնեա՛լք հօր իմոյ, ժառանգեցէ՛ք զարքայութիւնն յերկնից ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է յօրհնեալ յաւիտեանս յաւիտե­նից. ամէն:

ժա. 379բ ԲՃ. Ադամայ քանի ցեղ շնորհք երետ Աս­տուած – Պատասխանի. Երեք. նախ՝ որ ինքէն զար­դ[ար]եցաւ ծանեաւ... տիրեաց ամենայն կենդանեաց այս թագաւորութեան շընրոհ էր:

51. 380ա-1ա ԲՃԱ. Քարոզ Մեծի պահոց երկուշա­բաթի աւուրն, ի բերանոյ Եսայեայ մարգարէին, որ ասէ. Լուացարո՛ւք, սրբեցարո՛ւք ընկեցէ՛ք զչարիս... – Եւ այս է մեկնութիւնն բանիս, զի Մեծ պահոց առաջին երկուշաբտին նախ պարտ է... կանանցըտ, ծերոց եւ տղայոց, առ հասարակցըտ ձեզ եւ մեզ արժանացուսցէ խաղաղ կենօք. ամէն:

52. 381ա-3բ ԲՃԲ. Քարոզ Եբրեմի ասացեալ՝ Սուրբ ավետարանէն, որպէս հրամայէ Տէրն մեր Քրիս­տոս ի սուրբ Աւետարանին, թէ Արթուն կացէ՛ք եւ յամենայն ժամ... – Զի երեք չար կայ գալոյ յամենայն մարդոյ, այլ աղօթքն... արժանացուսցէ զձեզ եւ զմեզ իւր օրհնեալ տեսոյն. ամէն:

53. 383բ-4բ ԲՃԳ. Քարոզ Եբրեմի. Յաղագս մեկ­նութեանն առակին Քրիստոսի, թէ՝ Ի բանից քոց արդարասցիս եւ ի բանից քոց պարտավորիս – Զի ճշմարիտ մարդոյ լեզուն է արքայութեանն եւ յամենայն բարութեանն ժառանգորդ... ըզձեզ արժանացուսցէ նոյն օրհնեալ ձայնին. ամէն:

54. 384բ-6ա ԲՃԴ. Քարոզ սրբոյն Եբրեմի ասա­ցեալ՝ Վասն մարդեղութեանն Աստուծոյ – Զի զոր ինչ արար Աստուած էակս, զոր ըստեղծ զերկինս... հաս­տատուն կացէ՛ք ի վերայ քարոզութեանն Աւետա­րա­նին, որով փառաւորիմք յայս կեանքըս եւ ի այն կեան­քըն. ամէն:

55. 386բ-7բ ԲՃԵ. Քարոզ վասն խոստովանու­թեան՝ ի սուրբ Ավետարանէն Քրիստոսի, որ ասէ. Եկա՛յք առ իս յամենայն վաստակեա՛լք... – Քանզի ծանրայբեռըն մեղաւոր մարդն է, որ մեղօք ծանրացել է... ճաշակեցէ՛ք զդեղն հաղորդութեանն Քրիստոսի, որով արժանասցուք իւր օրհնեալ տեսուն. ամէն:

56. 388ա-94ա ԲՃԶ. Պատմութիւնն սուրբ հօրն մե­րոյ Աբրահամու եւ որդոյն Սահակայ եւ Մելքիսեդեկի քահանային – Աբրահամու հօրն անունն Թարայ էր... ի վերայ հավատացելոցդ եղիցի, օրհնեալ լինիք ընտա­նեցքըտ. ամէն:

57. 394ա-5ա ԲՃԷ. Քարոզ, խրատ Ադամ եւ Եւայի կերած պըտուղն դրախտի մէչը չար էր մի եւ բարի, որ այնպէս պատահեցաւ. Մեկնութիւն վասն պըտ­ղոյն Ադամայ – Քանզի այն պըտուղն բարի էր, եւ չար պըտուղն ի՛նչ պարտ էր՝ որ ի մէչ դրախտին լինէր... յամենայն հավատացեալ քրիստոնեայք, մանաւանդ յայժմըս լըսողաց այլ յարժանացուսցէ յիւր սուրբ արքայութեանն. ամէն:

58. 395ա-8ա ԲՃԸ. Պատմութիւնն պարզաբար ապ­րանքէն տասանորդ տան յամենայն ի յընչից իւրեանց բանիւ հրեշտակին – Եւ արդ, մեզ զայս օրինակաւ խրատ ուսոյց պատուական գառըն Աբէլի... Տէր Աստուածն յամենայնի իւր սուրբ արքայութեանն յարժանացուսցէ ձեզ եւ մեզ. ամէն:

59. 398ա-400բ ԲՃԹ. Քրիստոսի սուրբ Ավետարա­նէն ընտրեալ ժողովեալ ի մի տեղ հրամանքըն եւ պատուէրն այս է – Օտար ժողովել, քաղցեալ կերակ­րել, ծարաւ արբուցանել, մերկըն զգեցընել... մարդա­սէրն Աստուած այնպիսի զրկանաց ամենեցուն էս հեռի արասցէ. ամէն:

60. 401ա ԲՃԺ. Յաղագս տումարական վասն ինչ պատճառի գրեցան, յա[յ]ժմ ասասցուք – Յորժամ ծագեաց լույս մարդասիրութեանն Քրիստոսի ընդ ամենայն երկիր... այտ է պատճառ մոլորման զատկուն:

61. 401բ ԲՃԺԱ. Վասըն մոլորեալ Զատկին – Ի Թվականութեանս հայոց ՇԼԱ. (1082) ի սուրբ Զատկէն մոլորեցան Ժ. ազգ հաւատացելոց... էր պատճէն գրոյն այնպէս, զոր գըրեաց ի յՈւրհայ քաղաքն:

62. 401բ ԲՃԺԲ. Վասն դատաստանաց – Վեց իրք պիտոյ են դատաւորաց, նայեւ խոր գիտենան զհասա­րա­կաց օրէնըս... լեզուն ըստակ, զի կարէ բանն լաւ հասկացընել:

63. 401բ-2ա ԲՃԺԳ. Վասն արծաթսիրութեանն – Ոչ խօսք ի մեռելոց եւ ոչ շնորք արծաթսիրացն կեանք... ձիավարել ոչ գիտեն մեղուք առ մեղր եւ ար­ծաթասէրք եւ առ շահըս վաղվաղակի հասանեն:

64. 402աբ ԲՃԴԺ. Յաղագըս ցավը հանէ զհոգի մարդույն թէ հըրեշտակքն – Պատասխանեն ոմանք եւ ասեն թէ. Բընական մահուն նախախնամութեանն հըրեշ­տակք աւանդեն զհոգին... երկրորդ՝ որ անզեղջ են ի մեղըս, տայ Աստուած զհիւանդութիւնն խըրատ ուղութեան:

65. 402բ-3ա ԲՃԺԵ. Խըրատ մանտրը տըղայոց եւ լսողութիւնն երիտասարդաց եւ ի միտ առնուլ ծերոց – Իսկ բարեպաշտ այրն Աստուծոյ Բասիլիոս տեսեալ զմանկունսն, ուսուցանէր նոցա... ակն ունել եւ ըզյաւի­տե­նական կենացն զհատուցումն ի Քրիստոսէ ընդու­նել:

66. 403ա-4ա ԲՃԺԶ. Պատմութիւնն Ադամայ եւ Եւայի, Գոգ եւ Մագոգ, եւ Նեռին գալն, ԻԲ. (22) թա­գաւորք ի միասին եղիցին այնժամն – Յորժամ Ադամ եւ Էվայ ելեալ ի դրախտէն, կոյսք գոլով, յետ Լ. (30) ամիյ ծընան զԿայէն... առաքէ Տէր զօրաւոր իւր, հարցէ զնայ սըրով եւ ի փառըս սատանայի երթիցեն:

67. 404բ ԲՃԺԷ. Վասն Եղիայի եւ Ենովքայ՝ որ­պիսի հասակաւ գայցեն – Ընդ երեւիլ Նեռինն եւ թագաւորելն յԵրուսաղէմ եկեսցեն Ենովք եւ Եղիայ... նըվազեսցի դըժընդակութիւնք եւ պատրանք մարդկան եւ սատանայիյ:

68. ա. 404բ-6բ [Հարցմունք եւ Պատասխանիք]. ԲՃԺԸ. Հարցում, թէ՝ Որո՞0ւմ տեղոջ է դըժոխքն – Եւ արդ, բազում բանք ասացան եւ ասեն վասն այս հարց­մանս, են որ ի գրոց են եւ ի նոր աւանդութեամբ... անտըրտում տեղացն արժանացուսցէյ ձեզ եւ մեզ. եւ նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

բ. 406բ-8ա ԲՃԺԹ. Հարցումն եթէ. Ո՞րն է մահու չափ մեղքն – Ո՛վ բարեմիտ հարցօղ, ի միտ ա՛ռ զոր խընդրեցեր, քանզի Աստուած լույս է եւ բարի... պա­հելով զձեզ ի դժոխոցըն, փրկելով եւ նըմայ, վայել է յա­մենայն փառաւորութիւնն եւ օրհնութիւնն ըստ Հօր եւ ընդ Որդոյ յա[յ]ժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

69. 408բ-9ա ԲՃԻ. Վասն էր տարիքն մարդոյն նախ քան զջրհեղ[եղ]ըն շատք էին – Ադամ նախա­հայրն մեր եւ Եւայ ապրեցան մինչեւ ինն հարիւր երե­սուն տարի... սակաւ ժամանակի մէջըն կարէ մարդըն զիւր փըրկութիւնն հոգալ՝ եթէ կամի. այսքան առ այս բաւական է:

70. 409ա ԲՃԻԱ. Վասն էր ծոմ, եւ մեռեալ մար­մինն ծանր է – Ասելի է թէ կուշտ մարդն օդով եւ ոգովք լի է, որք են պատճառք թեթեւութեան... ստեանց ծանրութիւնն, որ երես ի վայր լինիյ:

71. 409աբ ԲՃԻԲ. Յաղագս զարմանալեաց պէս-պէս զանազանութեան մարդկանց – Ամենակարօղն Աս­տուած որպէս որ զանազան տեսակըս ըստեղծ... ոմըն մարդմ այլ Գալանգաթրէ անուն, երբ քրտընէր, միսկի նման կու հոտար:

72. 410ա ԲՃԻԳ. Վասն տէֆնէի ծառի խասլիէթըն – Եւ տէֆնէյի ծառըն ունի զատէթ մի, թէ ուր տընկի՝ անդ կայծակն ոչ իջանէ... (4 տող):

73. 410ա ԲՃԻԴ. Յաղագս Դիմոկրիտեայ փիլի­սոփայի բանքն – Այս Դիմոկրիտոսըս ունէր եւ զճա­նաչումն բընականաց... (5 տող):

74. 410ա ԲՃԻԵ. ԸՍտամպօլ շինօղն որ էն, որ թագաւորն էր – ԸզԿոստանդնուպօլիս նորապէս շի­նօղըն եղեւ Մեծըն Կոստանդինոս... մէկն ծընեալ եւ ի նույն օրն եւ ննջեաց մահուամբ:

75. 410բ-1ա ԲՃԻԶ. Յաղագըս թէ անբան կեն­դանիքն բընական լուսով ճանաչեն ըզժամանակ պատահմանց անձրեւոյ ալէկոծութեանն – Ոմանք ի կենդանեաց ճանաչեն զբընութիւնս դեղոց, որպէս եղնիկըն նետահարեալ... առնեն զմարդիկ բարբարա­կան մինչ պօշ տողուլ զվէթանն եւ գընալ յուրիշ տեղ:

76. 411ա ԲՃԻԷ. Յաղագըս թէ նախ քան զգը­տումն թխտոյ յինչ բանի վերայ գըրէին հընագոյնքն, կամ ո՞վ եգիտ զտըպագրութիւնն – Ասեն ոմանք, թէ՝ Նախ քան զջրհեղեղն հընագոյնքն գրէին ի վերայ արմաւենոյ տերեւի... յՈսկանի Աստուածաշնչէն եւ ոչ թուրշուճու գրեանքն լինիլ կարեն նըմին աղախնեայք:

77. 411բ ԲՃԻԸ. Յաղագս շատակեր մարդու վրայ պատմութիւնն – Իսկ շատակերաց մէնշուր եղեւ ոմըն գրօնաթացի, որ եկեր ի միում սեղանի Լ. (30) հաց... թառին ի վերայ կերակրոյն եւ հալեն շուտօվ զկերա­ծըն. այսքան առ այս:

78. 412ա ԲՃԻԹ. Յաղագըս նշանաց հիւանդին մա­հուանն – Գըրեն փիլիսոփայքն, թէ՝ երբ հիւանդն իմանայ խիստ ցաւս... նշան է թէ յետ սակաւուց մեռանի մահոտն, որ թըմրի շուտ մեռանի:

79. 412աբ ԲՃԼ. Յաղագըս երբեմըն յերկնից անձ­րեւ[ն]երեն քարինք գորտք, ձըկունք, բուրդ, արիւն, ցորեան եւ այլն – Որոց ճէվապըն այս են. Զի փոթորիկ հողմունք պազի քէրէթ զօռօվ ի ձեռն ամպոց ի վեր քարշեն... տեսաք աչօք բերեալ յՈւռումելու այսչափ ինչ գրեցաք ընդերձողաց իմանայցեն, թէ պատճառն այսպէս են:

80. 412բ-3ա ԲՃԼԱ. Յաղագս քէրֆուրի անօթ շի­նու­մըն որպէս է – Աթլաս գրէ վասն քերֆուրի շինման չինացոց, թէ սէտէֆ եւ հաւկըթի կեղեւըն... մէչը մա­հա­ցու տեղ լըցեալ է, այնքան զօրութիւնն ունի Ֆէր­ֆուրիս:

81. 413ա-4ա ԲՃԼԲ. Յաղագըս կանանց հացկե­րու­թիւնն զարդարանքօվ բաղնիք գընալն զի՛նչ մեղք ունի – Բաղանիսն սահմանեալ է ի լուացումն աղտից եւ յա[յ]ժմ դարձեր է ի լուացումն պարկեշտութեանն... մասնակցէ՛ք սրբարար խորհուրդն եկեղեցոյ արձակում չի տայք, չեն արժանի նոքայ:

82. 144բ ԲՃԼԳ. Յաղագըս տօնախըմբութեանն օրը եկեղեցի որպիսի ընծայիւք գընալ պարտ է – Ուրե­մըն եւ մեզ պարտ է ի տօնըս տէրունականըս զգեղեցիկ եւ զթուրվանտայ պըտուղըս... Աստուած կու կատարէ ըզխնդրելին, զորն իցէ:

83. 114բ-6ա ԲՃԼԴ. Աղքատաց տընանկաց ծանու­ցումըն – Երանի, որ խորհի զաղքատն եւ զտընանկըն յաւուր չարի փրկէ զնոցայ... Տէր Աստուած զձեզ եւ ըզմեզ ազատէ ի լեզուագարութենէ:

84. 416ա-7ա ԲՃԼԵ. Յաղագըս չուշացընել զժա­մա­նակ խոստովանութեանն տարի չանցուցած խոս­տովանել – Մեղքն է ժանտամահ թավուն մի եւ հիւմմա վարցաւք միյ... զինչ ասեմք հէմէն Աստուած դարձ եւ ըզխզում տացէ քրիստոնէ ազգիս. ամէն:

85. 417աբ ԲՃԼԶ. Վասն բանսարկու չար պառա­ւաց, որ զանուն տղի եւ աղջկան նշանելոյ կաւիրեն – Քաջայհաւըն որ է ախպապան, որքան թեպուրօվըն ճերմակ է, այնքան միսն նորա սեւ ու գարշելի է... կըս­պանանեն զիրանց զլըսողաց եւ բասբասելեաց հոգիսն, որոց փրկեսցէ Տէր Աստուած այնպիս չար պառաւ մարդկանց:

86. 418աբ ԲՃԼԷ. Յաղագըս ոչ տանելոյ զհիւանդ տղայսն ի բժշկութիւնն սատանայեական կարդա­լեաց – Յորժամ մանուկըն Դաւթի հիւանդացաւ, զի կո­չեաց զթովիչս... կարող է, որ գործելոյ աղիյ եւ մոխրոյ կարօտանայ ինչ ասեմ հէմէն Աստուած զգաստութիւնն տայ. ամէն:

87. 418բ-9ա ԲՃԼԸ. Վասն Սողոմոնի տաճարի գինն հարցմունքն հօվիւ մի յատնածըն – Յորժամ Սո­ղոմոն զտաճարն շինեաց, յաշխարհայժողով արար... գէշ սահդի կուծընի մարդըն ապայ ինչպէս, որ իւր նա­սիպն է, այնպէս կու լինիյ:

88. 419աբ ԲՃԼԹ. Էր վանք մի, եւ հայր վանացն բազում մանկունս ուսուցանէր եւ սընուցանէր – Եւ էր փոքրիկ պատանեակ մի, որ ամէն օր հաց բէրէր ի տա­նէն... Քրիստոս անցեալ պաշտէր զնոսայ, եւ զար­թեալ փառըս Աստուծոյ մարդասիրութեան. ամէն:

89. 419բ ԲՃԽ. Յաղագս պատմութեան Փարէզ քա­ղաքին – Զոր լուեալ մեծն արքայն Տաճկաց խոնդ­քարնեւ առաքեաց ձիաւորս... աշխարհիս վերայ այն քաղաքի նըման ճըշմարիտ սուտն Աստուած գիտէ:

90. 420ա ԲՃԽԱ. ՅԱստուծոյ բերանէ Եսայիի մար­գարէութիւնն – Այսպէս ասէ Տէր. Փոխանակ զի հըպարտացան դըստերք Սիօնի եւ գնացին... արդա­րու­թեամբ մի՛ դատեսցես, այլ գըթութեամբ քոյ քաւեսցես:

91. 420բ-1ա ԲՃԽԲ. Օհաննու Գառնեցոյ ասա­ցեալ՝ Աղօթք առ Տէր Աստուած – Աստուա՛ծ, Աս­տուա՛ծ իմ, որ քննես զսիրտըս եւ զերիկամունս, հա­յեա՛ց յերկնից... փառաւորեցից զքեզ ընդ Հօր ամենա­կալի եւ հոգոյդ ճշմարտի այժմ եւ միշտ:

92. 421ա ԲՃԽԳ. Աղօթք. գիր կայծակի եւ որոտ­ման ասա՛յ – Յորժամ երթայր Յիսուս Երուսաղէմ վասն փրկութեան որդոց մարդկան, հարցանէին ցնայ աշակերտքն... զամենայն պատուհասն ի ծառայէս Աստուծոյ անուն Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ. ամէն:

93. 421բ-2բ ԲՃԽԴ. Պատմութիւն յիմար տըգէտ մարդոյ վերայ – Ասեն առակաց թէ. Թագաւոր մի կա­մեցաւ աշտարակ, այսինքն՝ սարայ շինել... նոյն գոր­ծըն ձեռնարկեն, նըման նըմայ լինի եւ ի կենացըն եւըս զրկեսցի:

94. 422բ ԲՃԽԵ. Վասն աշտարակի հարձում – Եօ­թա­նասուն եւ Բ. (72) տանուտեարքն միաբանեցան ի չարըն եւ ասեն... յետ Շ. եւ ԻԵ. (525) ամաց ջրհեղեղին էր ըսկիսբն շինուածոյ աշտարակին ի աշխարհին Բա­բիօլոնի, ի դաշտին Քաղանէ:

95. 492բ ԲՃԽԶ. Քահանայի ժամ անելոյ պատ­րաստ լինելն – Թէ կամիցի քահանայ մի վաղիւն ժամ առնել... (3 տող):

96. 423աբ ԲՃԽԷ. Յաղագըս ներելի մեղաց. Քա­րոզ – Ներելի մեղքն է փոքրագոյն յանցանք, որ դժո­խոց պարտական չանէր զմարդն... որ ունիցի ականջըս լսելոյ՝ լուիցէ:

97. 423բ-5ա ԲՃԽԸ. Յաղագըս մեղաց. Խըրատ քա­րոզ ընդդէմ Հոգոյն Սրբոյ – Աստուած է ամենա­կարօղ, ամէնիմաստ, ամէնայբարի կարողութիւնն առ Հայր... մէկ մարդոյ մի թող վեր է հայհոյութիւնն, որ ընդդէմ Սրբոյ հոգոյն:

98. 425բ ԲՃԽԹ. Պատուէր քաղաքական մարդոյ – Պատուէր տամք եւ քաղաքայնոցդ եւ որք ի վաճառա­փո­ղոցըս նըստիք... կշռովըն առնես ավուրն այն, որ ունիցի ականջս լըսելոյ:

99. 426ա-7ա ԲՃԾ. Պատուէր առ երկրագործս հա­մօրէն ժողովորդոց – Լուարո՛ւք եւ երկրագործ եւ հա­մօրէն ժողովրդականքդ ըզխըրատ պատուիրանին Աս­տու­ծոյ... հա՛յրք, խրատէցէ՛ք զորդիս ձեր եւ սընուցէ՛ք սրբութեամբ եւ երկւղիւն Աստուծոյ. այսքան առ այս:

100. 427բ-8ա ԲՃԾԱ. Պատուէր առ կանանցըդ – Պատուէր տամք ու կանանց ազգի՝ պարկեշտութեամբ եւ բարեձեւութեամբ... դասեսցուք ընդ յաջակողմն ի յաւիտենական կեանսն, ձէօք հանդերձ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է օրհնեալ յավիտեանս յավիտե­նից. ամէն:

101. 428ա-9ա ԲՃԾԲ. Բանըս այս հաւատոյ եւ օրի­նաց պարզ եւ համառօտ, ի Յովաննէս վարդա­պետէ – Բարի է Աստուած եւ յամենայն բարեաց արա­րիչ եւ ի բոլոր բարոյն եւ յանեղէն... անագան նոյնպէս կինն երկիր դաշտային լեռնային:

102. 429աբ ԲՃԾԳ. Պատմութիւնն յղութիւնն Քրիս­տոսի, ոչ ա[յ]սպէս – Իսկ յղութիւնն Քրիստոսի ոչ այսպէս պարտ է իմանալ, այլ յորժամ ասաց հրեշ­տակն... յամենայն չարեաց եւ որ զայսոսիկ գործէ, զարքայութիւնն Աստուծոյ ոչ ժառանգէ:

103. 429բ-30ա ԲՃԾԴ. Յաղագս պըսակի հասի եւ չի հասի – Եւ որք կամին զայս անցաւոր կեանքըս ամուս­նանալ, նայ պարտ է որ քահանայն քըննէ... փոքր ի շատէ գրեցաք, զի ուսանիջիք զպքատուիրանս Աստուծոյ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

104. 430ա-3ա ԲՃԾԵ. Յաղագըս ապաշխարու­թեանն վերա. Քարոզ Յակոբ աստուածաբան վար­դա­պետէ – Ապաշխարութիւնն է զանցեալ մեղքըն լալ եւ զլալին այլ չիյ գործել... տացէ սըրտի զխզում համ­բե­րութիւնն, որ ապաշխարանքըն քաշելով մեղաց փրկուեմք. ամէն:

105. 433բ-6բ ԲՃԾԶ. Յաղագըս պըսակի խոր­հուրդն որպիսի են – Պըսակն է արդար զուգակցու­թիւնն ամուսնացելոց արուի եւ իգի... այսքան առ այս. սուրբ պըսակի խորհուրդն պատմեցաք, որ ունիցի յականջըս լըսելոյ՝ լուիցէ:

106. 437ա ԲՃԾԷ. Յաղագըս ծուլութեան, ագա­հու­թեան, ո[ր]կրամոլութեանն, բղջախոհութեանն վերայ – Իսկ ծուլութիւնն եւ ձանձրութիւնն եւ տրտմութիւնն ածէ սատանայ ի վերայ հեշտասիրաց... այնպէս հայելով ի քեզ, զերծանիս ամենայն մահու չափ մեղացէտ եւ լինիս արքայութեանն որդի:

107. 437բ-8ա ԲՃԾԸ. Յաղագս ի վերայ եօթն խոր­հուրդ եկեղոցոյ – Եւ այս են Է. խորհուրդ եկեղեցոյ. նախ՝ մկրտութիւնն, դրոշմ, օծումն, պատարագն... առաջի ահեղ հըրապարակին ակներեւ երեւելոց է, Տէր փրկէ, ազատէ:

108. 438աբ ԲՃԾԹ. Յաղագս երազոյ լուծմունք է, վկայութեամբ պատմեալ են – Արդ, նախ գիտելի է թէ քանի են յեղանակք երազող. վարդապետք ասեն, թէ. Դ. են երազք... նոքայ զերծանին ի պատուհասէ Աս­տու­ծոյ եւ բազմաց փրկութեանն պատճառ լինին. այսքան առ այս:

109. 438բ ԲՃԿ. Ասէ ոմըն իմաստուն. եւ ինն են, որք խռօվեցուցանեն զքաղաքն, եւ ոչ լինի նոցայ իրաւունք – Առաջին՝ դատաւորք սուտք ի ատենի, երկ­րորդ՝ քահանայք... թագուցանեմ զի արդէն իսկ տա­պար առ արմին անպըտուղ ծառոց եդեալ կայ:

110. 438բ-9ա ԲՃԿԱ. Գովասանութիւնն Սողոմոնի տաճարին – Զօրքն ի վերուստ իջեալ առ Սողոմոն ար­քայն՝ շինէին զտաճարն... երգէին, նուագելով ասէին. ալէլուիեայ, ալէլուիեայ:

111. 439բ ԲՃԿԲ. Վասն սրբալոյս մեռոնի ծաղ­կու­նաց անուանքն – Պալասանի փայտի հունտ, խա­սապ­տրիէ, թուխտ մէկ... ամպար, նըռճէս, ճապուռ նու­կի մէկ, եւ այլ ընդերձմունք:

112. 439բ ԲՃԿԳ. Յաղագըս յԱնի քաղաքի մեծ եկե­ղեցոյի՝ Կաթուղիկէի չափն է – Ի դըրանէն մինչեւ խորանն, որ է երկայնութիւնն Ղ. (90) ոտք, լայնու­թիւնն... Կատրամիտեայ թագուհոյն նունյոյ Գագկայ:

113. 440ա-1ա ԲՃԿԴ. Ողբ ի վերայ մարդկային ազ­գիս, թէ ինչ այլեւայլ գալիք կայ՝ բար եւ չար – Երբ խաչեցար վասն աշխարհի / Եւ երախտիք զմարդկան ազ­գի... ինձ ներեա՛յ ով Հայր բարի, / դասեա՛յ ի գունդս քոյ հօտի, / եւ քեզ պատիւ յամենայնի, / յաժմ, [յ]աւիտեան անլռելի:

114. 441բ-2ա ԲՃԿԵ. Պատմութիւնն. յառաջ քան զդատաստանն ԺԵ. (15) նշան լինելոց է ԺԵ. (15) օր տեսաք ի գիրըս հրէից, որ լինելոց է – Առաջին աւուրն բարձրասցի ծօվըն Խ. (40) կանգուն ի վերայ բարձրա­գոյն լերանց... ցընծան, ուրախանան ըստեղծօղն Աս­տուած ձեզ եւ մեզ արժանի արասցէ իւր օրհնեալ տեսուն. ամէն:

115. 442ա-3բ ԲՃԿԶ. Յաղագս ծանուցում Գրիգոր Պարընտէր եպիսկոպոսի. Վասն Ծըռայզատկի ա­ղա­գավ– Եւ ընդ օրհնութեանս ծանուցումն լիցի ձեզ՝ ազգըտ հայոց՝ մեծ եւ փոքրը եկեղեցականաց... գոհու­թիւնն տուք մարդասիրին Աստուծոյ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

116. 443բ ԲՃԿԷ. Պատմութիւնն մի. իւր կինն թո­ղու, այլոց հետ շնանալն – Թագաւոր մի ի վերայ իւրոյ աշխարհին ի շուրջ գայր եւ տեսնէր ինչ կերպ բա­ներ կըտեսանէ... հալալ ամուսնաւըն կենցաղաւա­րին միշտ, Աստուծոյ օրհնութիւնն անպակաս արասցէ. ամէն:

117. 444ա-50ա ԲՃԿԳ. Յաղագըս պատմութիւնն յԱնի քաղաքի եւ Ղռիմու, Կաֆայի այսինքն՝ Ֆէօթօ­սիեայ, թէ որոց էր եւ ըզմեր նեկայբընակ մեծ կղզիս զայս Ղռիմ եւ կամ թէ ո՞ւր կամ յորո՞ւմ գաւառի կամ տան կամ գահոյ էր ըզսեպուհ բընակութիւնն մեր, պատմեմք – Նախ եւ առաջ պատմեմք Անի քաղաքի եղեալ բանքըն: Անիյ քաղաքն էր մեծ... առաջնորդ եղեւ մեզ ի Յովսէփ արքեպիսկոպոսն, որոյ Տէր Աս­տուած տացէ երկար կեանք. ամէն (բնագրի վեր­ջում՝450ա բոլորակների ձեւով 5 տոհմածառ):

118. 450բ ԲՃԿԹ. Յաղագս հարցմունք քրիստո­նէա­կանի – Ո՞վ ըստեղծ զքեզ. Աստուած ըստեղծեաց զիս... եկեղեցույն հընազանդ կացի՛ր, որ գընաս իյ յարքայութիւնն ժառանգիս. ամէն:

119. 451աբ ԲՃՀ. Պատմութիւնն համասփիւռ ծաղկին – Խնդրեա՛յ զնայ յորժամ Ցոյլն լինի տան տէրն, ե՛րդ եւ խընդրեա՛յ իյ գիւղն, որ կոչի Դարունք... բայց եւ այլք ասացին, թէ Անանիեայ ասաց, թէ ես գըտի ի Ձողկերտըս:

120. 451բ-2բ ԲՃՀԱ. Պատմութիւնն Մահմէդի Ղու­րանին բանքն – Ի ժամանակըս Մահմէտի հասեալ առ մեզ այր ճշմարիտ, որ եթող մեզ զպատմութիւնն... ի հրեշտակաց առաքի եւ այնու պատրեաց զաշխարհս ամենայն՝ Ղուրան անուանելով:

121. 452բ-3բ ԲՃՀԲ. Առակըս լինի թէ խորհուրդդ, որ քեզ ի չար բէրէ, քոյ կընոչըտ մի յայտներ – Այր մի սովորեալ էր եւ որքան ապրեցավ այրն այն. ամէն օր հաց մի տանէր ի ծովըն... խորհուրդ ծածկելն առըն իմաստնոց է գործ, եւ խորհուրդ յայտնել յիմար անգէտ մարդոյ է գործ. վերջ:

122. 454աբ ԲՃՀԳ. Պատմութիւնն տէր Ավէտիք կրօնաւորին, որ նահատակեցաւ ի ձեռաց թաթարի աղեղնաւորաց, ի նահանգիս Ղրիմի, ի վերայ ճանա­պար­հին Սուրբ Խաչ վանքին, զոր շինեաց տէր Յո­հան­նէս Սեբաստացին, զոր կայ մինչեւ ցայսօր – Հիւսիսական կողմ աշխարհէ / Մինըն ընտրեալ հայոց ազ­գէ, / Ինքն ի բարի շառաւիղէ... ժողովս օրհնեալ ի Քրիստոսէ:

123. 454բ-6ա ԲՃՀԴ. Պատմութիւնն Աստուածա­տուր նահատակին, որ եւ Խըթայեցիյ, ի Գրիգոր կա­թու­ղիկոսէ Ախթամարցոյ ասացեալ – Վաճառական մի հայ եւ յուժ ճարտասան Մըխիթար Բաղիշեցի Աս­տուածածան գնաց նայ ի սահմանս Ատըրպատական... սորին ըսպասաւորէ եւ աշակերտի՝ Գրիգորիս մակա­նունս իմ Ախթամարցիյ:

124. 456աբ ԲՃՀԵ. Պատմութիւնն Աստուածա­տուր նահատակին՝ ի Գրիգոր վարդապետէ Կաֆայե­ցոյ ասացեալ – Լույսն անճառական, Բանն անեղական կենդանի փառաց... վերջ ժամանակի մէջ ձմերայնի վարդ մանուշահոտ բուսանի բազմաց ցանկալի: Մեկ Աստուածատուր նահատակ'մ այլ Սուրբ Մեռկեռիոս եկեղեցին կայ՝ թուին հայոց ՋՂԹ.ին (1550) եղեր:

125. 457ա-8ա ԲՃՀԶ. Պատմութիւնն Խըտըրշայ մանկանն, որ ի Մարզուան քաղաք նահատակեցաւ, թվին հայոց ԹՃՂ.ին (1500) – Խըրատ մի տամ վասն մեղաց, / աղէկ լըսէ զականջըտ բաց... ով որ ասէ զՀայր մեր յերկիընս, / նայ զինքն օրհնէ Քրիստոս Աստուած. / եւ նմայ փառք յաւիտեանս:

126. 458բ-9ա ԲՃՀԷ. Պատմութիւնն տէր Անտօն կրօ­նաւոր նահատակին, որ Մարզուան քաղաքի Գոր­քուգեղ վանքըն, որ էր թվին ՋԽԴ. (1495) – Ճառա­գայթ փառաց Քրիստոս, Հօր միածին, առաջնորդ հո­գոց մերոց... ուրախալի Հայր մեր յերկինք'մ ասէք ղա­րիպ նահատակին4 որ եւ դուք ժառանգեսջիք զանճառ բարին:

127. 459ա-62ա ԲՃՀԸ. Սահի Ը., հոկտենբերի ԺԷ. (17). Վկայաբանութիւնն սրբոյն Սահակայ նոր նա­հա­­տա­կին Ազախ քաղաքի – Յարմարեցից ճառըս՝ Վկա­յաբանութիւնն սրբոյն Սահակայ նոր վկային, որ վկայեաց վասն Քրիստոսի... ուրրախ լե՛ր, երկիրըդ Ղրի՛մ, որ թըռեաւ արեւելից ակըն մի պատուական եւ հանգեաւ ի քեզ:

128. 462ա-5բ ԲՃՀԹ. Մարերի Ը., մայիսի ԺԵ. (15) Յասմ աւուր վկայաբանութիւն սուրբն Պարոնլոյս նահատակին – Օրհնեալ է ամենայսուրբ Երրորդու­թեանն՝ Հայր և Որդի եւ յամենյսուրբ Հոգին: Ի ժամա­նա­կի թագաւորութեանն թուրքաց սուլթան Սէլիմին... Պարոնլուս վկայն նահատակել է եւ յամենայն սրբոցն ընկեր եղել է:

129. 466ա-7բ ԲՃՁ. Ոտանաւոր բանըս ասացեալ ի ըՍտեփանոս Թօխաթցի իրիցուէ, ի վերայ վաղայ­մե­ռիկ եխպօր եւ հարազատին իւրոյ տէր Յակոբ սրբայսընունդ քարտուղար եւ բանիբուն քահան­նա­յի՝ տարաժամ վաղճանելոյ ի տիս մանկութեանն – Ի թվականիս Ռ. եւ յիսնի (1601) / Սեպտենբերի քըսան եւ ութի / Հինգշաբթի օր սուրբ տօնի... գընա՛յ գործէ՛ դու զբարի, յամէն չարեաց ի զատ կեցի՛, տէր Յակոբին եւ իւր զարմի / Հայր մեր յերկինըս սուրբ եղիցի:

130. 468աբ ԲՃՁԱ. Տէր ըՍտեբաննոս Թօխաթցի է ասացեալ. Գովասանութիւն Կաֆայու քահաննայի վե­րայ – Տէր Խաչատուր եպիսկոպոսն / Որպէս Անտօն Թարայիթի... տէր Մօսէսն Ղըրիմեցի եպիսկոպոս... տէր Թորոս եպիսկոպոսն... տէր Խաչատուր Սուրբ Սար­գիսին... տէր Յակոբն... որ մականուամբ է Ալաճայ... տէր Յովաննէս... տէր Մըկըրտիչ... տէր Պետրոս... տէր Աբրահամ... Աստուածատուր սուրբ քահաննայ... տէր Օգսէնտն էր... տէր մղտեսի Աստուածատուր... տէր ԸՍտե­բանոս դու նորընծայ... տէր Խաչատուր դու նոր­ըն­ծայ... Փոքր Աբրահամ... Ֆըռնաղցի տէր Մաղա­քիա... տէր Օհաննէս ծեր... տէր Թումայ... տէր Սար­գիս... գրագիր... տէր Ավետիք. տէր Ներսէս չուստ... տէր Գրիգոր ծերունի... Գրիգոր դըպիր... Քաջ Պար­խու­տար Սեբաստացի... տէր ըՍտեբաննոսըս Թօխատ­ցի... / Ես՝ մեղաւորս եւ եղկելի լոկ ըՍտեբանոս Թօխա­թեցի, հըպարտ եւ լիրբ եւ փառասէր, այլ յամենայն այ­պօվ Իսրայէլի:

131. 469ա-70բ ԲՃՁԲ. Գօվասանութիւնն ի վերայ Կաֆայ քաղաքին, ասացեալ է ի ըՍտեբանոս իրիցուէ – Կաֆայ քաղաք աննըման դըրախտի / Եւ յԵրուսաղէմ սուրբ քաղաքի / Մեծ Հըռոմայ եւ ըՍտամպօլի... է իշ­խան եւ հոգայբարձու միշտ հագեւոր կողմանէ հըռչակ տաճար ունի օրհնեալ քաղաքն Կաֆայ. վերջ:

132. 471ա-2ա [Ժամանակագրութիւն] – Դարձեալ եղեւ ըսկիսբ գալոյն տաճկաց ի Կաֆայ թվին հայոց էր ԷՃՁ. (1331), իսկ փրկչին՝ ՌԳՃԼԱ. (1332)... ուխտաւոր եր­դայ անհամար Կաֆայ ԲՃՁԳ. (283) քաղաք ծօ­վայհայեաց եկեղեցիքը զարդարած:

133. 472ա-4ա ԲՃՁԳ. Ողբ ի վերայ Եդովկիեայ մեծ քաղաքին, որ յաժմ ասի Թոխաթ... զոր ես՝ ըՍտե­փանոս Թոխաթցիս զորն աչօք տեսի... – Վեց հազար ութ հարիւր թվին / եւ երկու թիւ յաւելորդին / Յելանե­լոյ հօր մեր նախնին ի դրախտէն / մինչև ցայս վայրին / Ի ծըննդենէն Տեառն Յիսուսին / հազար եւ վեց հարիւր տարի / չորս թիւ այլ հետն յարաբարթի (1602)... Անմե­ղա­դիր լերուք ինձ ի սըղալանաց եւ արուեստի:

134. 474ա-5բ ԲՃՁԴ. Ողբ ի վերայ Թօխաթու, զոր Այվատենց տէր Յակոբն գընացեալ ի Լէհ եւ խընդ­րեաց ի Բաթուկենց Թօխաթցի տէր Յակոբէն, եւ նայ ասացեալ է արտասուելօվ – Ի թվականիս Աբեթական /հազար եւ յիսուն մէկն ի լըման (1602)/ Պատիժ կրեաց Եդովկիան / Վասն մեղաց ժողովըրդեան... դուք յի­շիք յարքայութեանն Քրիստոսի. փառք միշտ յաւիտեան:

135. 475բ-7բ ԲՃՁԵ. Պատմութիւնն վասն շարժ­ման Կարմիր գըլխոյն, որ եկեալ [գ]երեց եւ աւերեց զՀայոց աշխարս – Դաւիթ արքայն, որդին Սողո­մո­ն[ի] զայս մեզ քարոզէ... ըզվարդապետն բերան մի յիշէ, Քրիստոս զիւր մեղքն ջընջէ, գեհենի հրոյն ազա­տէ. Հայր մեր, որ յեկ[ինս]:

136. 478ա-83բ ԲՃՁԶ. Հարձմունք եւ պատմութիւն սուրբ հօրըն մերոյ Գրիգորի Լուսաւորչի. Վասն հոգոց մարդկան – Սուրբըն Գրիգորիոս Լուսաւորիչն Հայոց զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր հաց ոչ եկեր եւ ջուր ոչ էարբ... ըզմեզ արժանի արասցէ Քրիս­տոս Աստուած այն սուրբ արքայութեանն՝ ընդ արդա­րոցն եւ ընդ յամենայն սրբոց իւրոց, որում փառք յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

137. 483բ ԲՃՁԷ. Վասն Քամէնից քաղաքի առնելն ի տաճիկ – Թվին հայոց ՌՃԻԱ.ին (1672), յամսեանն օգոս­տոսի մէջ Գամէնից քաղաքն... Թրակացի յիշխա­նացն Մարկիանէ եւ նոյն ամ թագաւորաց ի պարսիկ Փերոզ:

138. 484ա ԲՃՁԸ. Գուշակում Ճ., Կ., Լ.աւորի (100, 60, 30) բանքն – Որ ի քրիստոսական հաւատոյ հարցէ ծընեալ եւ մկըրտեալ Ճ.աւոր (100) է, որ ի երիտասար­դութիւնէ... Մաթէոս ավետարանէ մեկնեալ:

139. 484ա-8ա ԲՃՁԹ. Քարոզ վասն Ժ. հարուա­ծոցն Եգիպտոսի, ի բանն իմաստնոյն, որ ասէ. Որով մեղանչէ նովիվ տանջեսցի – Զարարիչն Աստուած ողորմած եւ արդար քարոզեն յամենայն Սուրբ Գիրք... յարգելի ցանկութիւնն որպէս ասացաւ ի վերոյ ընդդէմ շընացողացըն:

140. 488ա-91բ ԲՃՂ. Բան օրինացն, որ ասէ. Մի՛ շընար – Ոչ փոքրը ինչ անիրաւութիւնն է այս, այլ ի գլխաւորէ մահու չափ մեղացն... հընարօքս եւ խընդրել զօգնութիւնն եւ զբահպանութիւնն Աստուծոյ փրկչէն մէրմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ. ամէն:

141. 491բ-4բ ԲՃՂԱ. Քարոզ եւ խրատ յաղագըս անըսգամ կանանց է. Եբրեմ է ասացեալ բանքըս – Որպէս ասէ Սողոմոն. Մեղռը կաթի շրթանց կընոջ պոռնկի, բայց կատարածն դառն եւ լեղի... հնազան­դու­թիւնն տացէ խաղաղութեամբ կեալ եւ բարի կեն­ցաղավարութեամբ վարելով ըզկեանըս, եղիցին միշտ բարի. ամէն:

142. 494բ-5ա ԲՃՂԲ. Աղագըս Կաթուղիկէութեան՝ զինչ է ասելն. Լուծմունքս Ղազար կաթուղիկոս է գրեալ բանքըս – Կաթուղիկէ է Հոռոմոց բառբառ եւ ըստուգաբանի՝ բոլոր կամ բովանդակ եւ թարգմանի՝ ընդհանրական... մի տէր, մի հաւատ, մի մկրտութիւնն, մի Աստուած եւ Հայր ամենեցուն:

143. 495աբ ԲՃՂԳ. Բազում կեղծաւորութիւն եւ խա­բեբայութիւն արարքն Լեւոնեանքըն – Ի մէջ Քաղ­կեդոնի ժողովոյն, սակայն կրկին ոչ կարացին |495բ| հավանեցուցանել իւրեանց ըզքրիստոնեայս... վարդա­պե­տա­կան հավատովք միաբանեալ են ընդ մեզ ընդ­հան­րական ժողովովք իւրեանց:

144. 495բ-7բ ԲՃՂԴ. Բանքըս այս հերձուածողաց վերայ – |496ա| Քանզի նախ եւ առաջ առաջին եւ նա­խա­պետական նշանն հերձուածողաց, զոր նախագու­շա­կեալ է Քրիստոս... միւսանգամ գալըստեանն Քրիստոսի արքայութեանն արժանի եղիցին. ամէն:

145. 497բ-8ա ԲՃՂԵ. Տայ Աստուած մեծութիւնն եւ զախքատութիւնն մարդոյս. Վասն չորս պատճառից – Նախ, զի թէ բարի է մարդն, ընտրէ Աստուած եւ տայ զմեծութիւնն ի ձեռն նորայ... առնէ զարդարութիւնն եւ զհամբերութիւնն նոցայ՝ որպէս Յոբայն. վերջ:

146. 498բ-503բ ԲՃՂԶ. Պատմութիւնն ըսքանչելի առըն Աստուծոյ Գրիգորի պապի Հըռոմայ, մառտի ԺԴ. (14) – Այր ոմըն կոմս էր ի Վրէնդիս քաղաքին, եւ անունն կոմսին Վէնդի, ֆըռանկ ազգաւ... բարոք հո­վելոց զհաւատն Քրիստոսի խաղաղութեամբ, եւ նայ հանգեաւ ի Քրիստոս:

147. 504ա-5ա ԲՃՂԷ. [Յօհաննէսի]` Պատմութիւն մի. պատերազմ եղեալ է ղըզըլպաշի վերայ կամ Շիր­վան կամ Տամիր Ղաբուին – Մեծ թուական էր Ռ.ին, / Լ. եւ երկու աւելորդին (1583) / Յարեավ սուլ­դան մի ահագին / Օսման փաշայ անուանէին... Որ այլ փորձանք չի հանդիպի / Աստուածաշէն Կաֆայ քաղա­քին, / Զայս սակաւ բանըս որ ասացի, / Ես՝ Յօհաննէս մեղօք ի լի / Ըզսայ խընդրեալ է Գրիգորի / Եւ մակա­նուն սարկաւագի:

148. 505աբ ԲՃՂԸ. Խրատ ոգոյշահ՝ Յոհաննէս Պլուզէ – Յամենայն մեղաց ի զատ ասէ. Դու կացի՛ր եւ յօրէնըս աստուածայինըս միշտ մերձեցի՛ր... զինչ քա­ղաք առանց պարըսպի հեծելի կոխէ:

149. 506ա ԲՃՂԹ. Խըրատ Յօհաննու վարդա­պե­տին Ե[ր]զընկացոյ ասացեալ՝ ըստ կանոնաց առա­քե­լոցն եւ հայրապետացն եւ Սուրբ Լուսաւորչին մե­րոյ – Ամենառատ գթութեամբ Հօրն երկնաւորի ո­դե­գրու­թեանն շնորհօք... յաթոռ սրբոյն Գրիգորի եւ ծանուցաք ձեզ վասն հաւատոյ քրիստոնեութեանն գոր­ծոց բարեաց ձերոց:

150. 506ա-8ա ԳՃ. Յաղագըս քահաննայից պա­տուէր՝ ի սըրբոց կանոնէ գրեցեալ – |506բ| Քահան­նայիցտ պատուիրեմ, զի պարկեշտ եւ հընազանդ կայցեն... Ճ. (100) ծունրը աղօթք եւ կանոն մի սաղ­մոս, այսպէս կատարեսցեն, կատարօղքն օրհնեալ եղի­ցին ի Քրիստոսէ:

151. 508աբ ԳՃԱ. Յաղագըս խորհրդոյ եկեղեցոյ բան­քըս – Խորհուրդ եկեղեցոյ եօթն են, այսինքն՝ Մըկըրտութիւնն, Դըրոշմը, Հաղորդութիւնն, Ապաշխա­­­րութիւնն... զօրացուցանէ ընդդէմ սատանայի ի յելսն հոգոյն:

152. 508գ-9ա ԳՃԲ. [Հարց.] Արդ, վասն է՞ր եօթըն խորհուրդ եկեղեցոյ ասիյ կամ զի՞նչ խորհուրդ եւ զօ­րութիւնն ունին, եւ կամ յումէ՞ հաստատեցաւ ի մեզ – [Պատասխանի.] Ասեմ, թէ ի Տեառնէ մէրմէ Յի­սուսէ Քրիստոսէ եւ ո՛չ այլմէ մկրտութիւնն... մարդ մի՛ մեկ­նեսցէ, եւ թէ մեկնեսցի եւ արասցէ՝ զայլ շնայ. եւ այլըն:

153. 509ա ԳՃԳ. Կանոն սրբոց հայրապետաց՝ ար­տա­հանեալք կամ քահաննայից խըրատ – Արուա­գի­տաց եւ անասնագիտաց եւ որ ընդ կինն որպէս սո­դոմայեցիսն... եթէ գործէ զհակառն, ի ներքոյ պատիժ յեղիցի:

154. 509բ ԳՃԴ. [Հարց.] Յաղագըս՝ մեղաւոր մարդն բըռնութեամբ ածելի է յեկեղեցին, թէ ո՛չ – Պա­տաս­խա­նի քեզ. մի՛ բըռնութեամբ արկանել եւ մի՛ զեկեալըն արտաքսել... պարտ է վարել քահաննային հանապազօր գործել:

155. 508աբ ԳՃԵ. [Հարց.] Լաւագոյն է շինել զե­կեղեցի՞, թէ՞ զայն աղքատաց տալ – [Պատասխանի] Արդ, իմացաք ի պոռնկէ անտի, զի որ ինչ փափաքի (6 տող):

156. 510ա-1ա ԳՃԶ. Յաղագըս որպիսի՞ պահք ըն­դունելի է առ Աստուած, քանզի տեսանեմք զո­մանըս, զի քառասներորդսն պահեսցեն զամենայն, եւ այլք՝ ըզկէսն, եւ այլք՝ ի շաբաթէ իյ շաբաթ միայն ճա­շակեսցեն. սոյնպէս եւ զտարին – Ամենայն եւ ոչ մըսեղէն ճաշակեն ինչ եւ ոչ այլ ինչ ի փափուկ կե­րակ­րոցս... տանջեսցի պիղծ պահսքն եւ անդ հոգին ան­ներելի տանջեսցի իյ հուր գեհենին:

157. 511ա-2ա ԳՃԷ. Յաղագըս՝ գինին զի՞նչ վը­նաս արկանէ առաւել քան ըզմիս եւ զայլ փափուկ կե­րակուր – Զոր ինչ արարար Աստուած՝ ի սկըզբանէ բարի է... մարդկանց համբերութիւնն, ժուժկալութիւնն տացէ եւ սուրբ յարքայութեան արժանացուսցէ. ամէն:

158. 512բ-6բ ԳՃԸ. Պատմութիւն եւ նահատա­կութիւն ըսքանչելի առըն Աստուծոյ երանելի վար­դա­պետին Գրո­գորի Բալուայ – Յամի ԷՃԼԹ. (1290) թվա­կա­նութեանս հայոց տումարի ես՝ նուաստ ծառայ ծա­ռայիցն Աս­տու­ծոյ Դաւիթ էրէց, ի քաղաքէն Բալուայ... Այս եղեւ ի թվականիս մերոյ ՉԼԹ. (1390) ի թագաւո­րու­­թեանն Հայոց Հեթ­մու, ի հայրապետութեանն տեառն ըՍտեփաննոսի, ի բռնակալութեանն ազգին նետտողաց Արղուն խանին, ի Թավրէզ:

159. 516բ ԳՃԹ. Առակ մի. ճըշմարիտ խօսօղ աղքատի մի եղեալ է – Անկարծակի եմուտ ի տան միոյ պառաւ ծեր մարթոյ աղքատ միյ... պակասութիւնն յերեսըն կուտաս, մէհէլ է քեզ այդպէս լինելըտ:

160. 517ա ԳՃԺ. Գովասանութիւն Սուրբ Կարա­պե­­տիյ վերայ – Առեր իջեր գետ Յորդանան / Մկըր­տե­ցեր սուրբ Կարապետ... Ե<ե>օթն անունտ է սուրբ Կա­րապետ, ճէռահ հեքիմ Բոնիաթ եղեր:

161. 517աբ ԳՃԺԱ. Գօվասանք Սողոմէին եւ մօ­րըն, եւ Յօհաննու եւ Յակոբայ – Թէ հարձանես զայս Սողոմէ / Մէկ աննման սրբուհի է... մայր պանծալի, սուրբ Սողոմէխ / հավատարիմ մայր Սողոմէ:

162. ա. 517բ ԳՃԺԲ. Մեկնիչ Յակոբ քահանայէ Եւդո­կիացի. սաղմոսի ՃԻԷ. (127) գլուխն – Զի ամե­նե­ցուն տամ ես երանի / Եւ որ զԱստուծոյ երկիւղն ունի... տեսցես դու զորդոց զորդիս եւ զթոռուն Իս­րայէլ առցէ ըզխաղաղութիւնն:

բ. 517բ ԳՃԺԳ. Սաղմոսի ՃԻ. (120) գլխի. Համ­բար­ձին է – Համբարձի զաչս իմ ի լերինս համայն / Թէ ուստի՞ գայցէ ոք ինձ օգնական... պահպանեսցէ մինչեւ յաւիտեան եւ յայսմ հետէ:

գ. 518ա-9բ ԳՃԺԴ. Յիշատակարան շարադրողի եօթըն կանոն սաղմոսըն ոտանաւոր շինեալ ՃԾ. (160) գուբղան, Եւդոկիեացի այսինքն՝ Թօխաթցի յԱյ­վաթենց տէր Յակոբ քահաննայէ գրեցեալ է – Յետ Ադամայ ելանելոյն ի փափկութեանն, որդիք նորին ընդ անասունըս աստ բնակեցան... լե՛ր փառաբանող դու Տեառն անդադար, որ հասանիցես ի կեանսն անվճար:

– Հեղինակից. 519բ «Այն Սաղմոսարանն բոլոր ոտանաւորն գրիլ է Լէհ, ի քաղաքն Զամօսցայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին. թվական հայոց ՌՀԶ. (1637) վախճան ընկալավ տէր Մելքիսեդեք կաթողիկոսն ի Կամենից, այն գրեալ ժամանակն ո՛չ գիտեաք Սուրբ Էջմիածնին կաթողիկոսն»:

դ. 520ա-1ա ԳՃԺԵ. Եւդոկիեացի Յակոբ քահան­նա­յէ ասացեալ. Վասն սիրոյն Աստուծոյ եւ սրբոց նորայ – Անեղանելին Աստուած, անըսկիզբն եւ անճա­ռա­կան, անքննին վերին զօրաց... անդադար լիցուք օրհնաբան ընդ վերին զօրաց յերկնից, յա[յ]ժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

163. 521ա-9ա ԳՃԺԶ. Պատմութիւն տէր Յուսկան եւ որդոյ նորին Ստեփաննոսին. յունվարի ամսոյ երեքն – Ի թուականութեանն ազգիս Հայոց Մեծաց ԶՃԿ. (1221) ամին յերկիրըն ըՌըշտունեաց, ի գաւառըն Տոսբայ, ի գօղայքաղաքն, որ ասի Արտամետ... յիշա­տակն օրհնութեամբ եղիցի, եւ աղօթիւք նորին Տէր Յի­սուս Քրիստոս Աստուածն ամենայնի ձեզ եւ մեզ ողոր­մեսցի. ամէն:

164. 529ա-32ա Գ[Ճ]ԺԷ. Պատմութիւնն Յաղագս Փահլուլ թագաւորին – Էր սայ մեծատուն թագաւոր եւ տէր յԱրևելեան աշխարհի, եւ էր իմաստուն եւ առա­քի­նի... փոխեցաւ յանվաղճան թագաւորութիւնն ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում վայել է փառք, իշխա­նութիւն եւ պատիւ աժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

165. 532աբ ԳՃԺԸ. Կարճառօտ խրատ պիտանի է բանքըս. ունկըն դի՛ք – Կատարեալ իմաստութիւնն մար­դոյն է սիրել զԱստուած յամենայն սրտէ... խառնել ի դասըս սրբոցն այս են, որ տանին ի կեանսն յաւիտե­նից ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ ես օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

166. 532բ-4ա ԳՃԺԹ. Քարոզ աղագս պահոց եւ աղօ­թից խոստովանութեան եւ ողորմութեան. ասա­ցեալ Յոհաննու Ոսկէբերանի – Տէրն մեր Յիսուս Քրիս­տոս եցոյց մեզ, թէ անհընար է առանց եղբայրա­սիրութեան... հայեսցի Տէրն մեր քաղցրութեամբ եւ փրկեսցէ զձեզ ի հրոյն յաւիտենից, եւ նմայ փառք յաւի­տեանս. ամէն:

167. 534բ-6ա ԳՃԻ. Յաղագըս ըսքանչելեացն, զոր եղեւ մեծի ճըգնաստան Սուրբ ուխտին մեծ Յոբայ – Եպիս­­կոպոսն Տիրատուր եւ միաբանքն սրբոյ... անմա­հա­րար բաժակին, երանաւէտ ձայնին, անթառամ պը­սա­կին. եւ այլն, եւ ասէ արդարոց. Եկա՛յք, օրհնեա՛լք Հօր:

168. 536բ-49ա ԳՃԻԱ. Յաղագըս ապաշխարու­թեան վերայ քարոզ, խըրատ երանելոյն Եփրեմի է ա­սացեալ – Ասէ երանելի մարգարէն Էզեկիել. Անօրէնն եթէ դարձի յանօրէնութեանց... խոստովանու­թեան եւ ապաշխարութեան պարգեւացն, որ փառօք պըսակէ եւ ի գահոյս հանգուցանէ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում վայել է փառք իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

169. 549բ ԳՃԻԲ. Զղջումն առանց խոստովանու­թեանն ոչ հասանի թողութեան մեղաց – Եւ այսու օրինակաւ ցուցանի, քանզի կին ոմըն հանպազ կու խոստովանէր զմեղըս իւր... բոլորօվին պիտ որ խոս­տո­վանի զըխջումով, որ հոգին արժանանայ սուրբ ար­քայութեանն. ամէն:

170. 550ա-5ա Գ[Ճ]ԻԳ. Յաղագըս առնելոյ օս­ման­ցոց զԿոստանդինուպօլիս ի ձեռաց յունաց – Ընդ աւուրըս ժամանակացս այսոցիկ զօրացեալ էր յոյժ իշխանութիւնն անպարտելի թագաւորութեանն օսման­ցոց... Զաքարիեայ Կաղզուանցի, որ եւ կայ յա[յ]ժմ յաթոռ իշխանութեանն, ըսկիսբն ամք Տեառն էր 1773ին էր նըստած:

171. 555բ ԳՃԻԴ. Պատմութիւնն Ղըրիմու եղեալք քրիստոնեայք ըՌուստաց հողն եկեալն է – Ամի Տեառն 1779, հայոց ՌՄԻԸ. (1779), յօգոստոսի 20 վա­րե­ցան յերկիրն Ազախու կամ յԱզով... անընդել գոլով ծանրութեանն օդոյ երկրին՝ ըստ չորիր մասին եւ աւելին եւըս մեռան:

172. 555բ-6ա ԳՃԻԵ. Պատմութիւնն յԱնի քաղաքի կոր­ծանումն – Յորժամ յԱնի քաղաքն դըղըրդեալ կոր­ծանեցաւ, եւ փախուցեալ անտի մարդկան... միա­բանք վանիցն ցրուեցան յետոյ անտի. եւ բանիս այսորիկ վերջ:

173. ա. 556բ-61ա ԳՃԻԶ. Աղագըս Ողբ պիտանի վասն մեռելոց սիրելեաց եւ ընտանեաց ասացեալ է – Հա՛յրք իմ եւ եղբա՛յրք իմ, մա՛յրք իմ եւ դըստե՛րք իմ / Ականջ դըրէք, զոր ասեմըս... ոչ տայ տեսանել զայն տանջանսն, որ եւ ըզմեզ արժանի արասցէ իւր յար­քայու­թեանն. ամէն:

174. 561ա-5բ ԳՃԻԷ. Քարոզ եւ խրատ՝ Գրիգոր վար­դապետէ ասացեալ. Վասն կիրակէի եւ յիշոցաց, յայտնեալ նմայ Աստուծոյ եւ յամենայն սրբոց – Պարտ եւ արժան է յամենայն քրիստոնէից հաւատալ եւ երկիր պագանել յամենայն սուրբ Երրորդութեանն... յաւուր կիրակէին ընդ առաջ լինիք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, յորում փառք յաւիտեանս. ամէն:

175. 565բ-70ա ԳՃԻԸ. Պատմութիւնն յաղագըս միաբանութեանն եկեղեցոյ Յունաց եւ Հըռոմայեցոց, եթէ որպէս եւ որ սակըս ընկալաւ եկեղեցին Հըռոմայ զջուրն ի խորհուրդ սուրբ արեանն Քրիստոսի, ավուր Մարտինոսի Հըռոմայ հայրապետին եւ Պալալօղ Յու­նաց թագաւորին – Ի ժամանակըս բարեպաշտ թա­գա­ւորին Յունաց, յորում անունն կոչիւր Պալալօղ... լույսն հաստատեսցէ եւ անարատ զՔրիստոսի տնօրէ­նու­թիւնն ի սիրտըս եւ ի հոգի եւ ի միտըս պահեսցէ, ընդ որում Հօր եւ Սուրբ Հոգոյն փառք յաւիտեանս յավի­տենից. ամէն:

176. 570ա-2բ ԳՃԻԹ. Պատմութիւնս այս, որ է երեք հարիւր տասութ հայրապետաց, թագաւորն Կոս­տանդիանոս անել ետուր – Նիկիոյ սուրբ ժողո­վոյն Արիոս էրէցն Աղէքսանդրացի... հաւատացեալ քրիստոնէցս ուղղաբառ դավանութենէ չի բաժանէ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

177. 572բ-3ա ԳՃԼ. Առաքելաւանդ կանոնիւ սահ­մա­նե­ցին ընդ յամենայն չորեքծագեան տիեզերս, թէ ոք եկեղեցի շինէ եւ սեղան կանքնէ, ութ օր նա­ւա­կատիս կատարեսցէ ի փառս Աստուծոյ – Բայց տես­ցուք եւ զայս, թէ ընդէ՞ր հինգ օր նաւակատիս կա­տա­րեմք... ահայ Ե. օր նաւակատիկըս այսպիսի խոր­հըրդով կարգեցաւ:

178. 573բ-5բ ԳՃԼԱ. Ոտանաւոր, զոր ասացեալ է յԱբրահամէ, ի վերայ Կոստանդինուպօլսոյ, յորժամ էառ օսմանցին – Ինըն հարիւր երկու (1453) թվին, / Դառն եւ ի վատ ժամանակին... / Աստուածատուր Սալ­թըլ­միշին / Եւ Սիմէոն բարի փաշին / Յեպաւլայի Այ­վատն եւ պարոն Գորգըն / Էշեմ հաճին / Այժմ արաս­ցուք յաւարտ բանիս ասեմք ցաւն երկարի. / Ինըն հա­րիւր երկու թվին (1453) / զԲուզանթիոյ քաղաքն առին:

179. 576աբ ԳՃԼԲ. Պատմութիւնն Կոստանդինու­պօլ­սոյ Այեայ Սօֆիի եկեղեցոյն – Սրբոյն Սոփիեայ տաճարին, որ ի Կոստանդինուպօլիս, զոր շինեաց մեծ բարեպաշտն Ուստիանոս Թըրակացի կայսրն... իմա­ցեալ այլազգեաց, արգելաւ եւ տեղի նորին խան շինե­ցաւ, վասն որոյ եւ Էլչի խան կոչի մինչեւ ցայսօր. վերջ:

180. 577ա-8գ Ի մէջ մեղաց, ոյք են գլխաւորք եւ նախկին մեղք, որք պատճառք լինին այլոց մեղաց – Քան­զի գրեալ եւ պատուիրեալ է, թէ՝ Մի՛ յաջ խոտորիր... վայել է փառք իշխանութիւնն եւ պատիւ յաժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

181. 582ա-3բ Յաղագս օրհնութիւնն 36 գրի վրայ – Ամենասուրբ Հոգին, որ զարդարեաց զտիեզերըս յամե­նայն, զարդարեսցէ եւ ըզձեզ... Այս օրհնութեան գիրըս գրվիլ էր թվին հայոց ՌՀԸ. (1639), ի յերկիս Դերջան, ի դուռն Սուրբ Կարապետու, որ Պըղընձագոյն անապատ անուանի:

182. ա. 584բ [Տաղ տէր Մարտիրոսէ ասացեալ] – Աղտեղի մեղօք լըցեալ Մարտիրոս դուն / Քանի կու կան­­չես, չես լինար ի քուն... / Ով Մարտիրոս էրէց Քէ­ֆէ­յու քաղաքէն... որ հասանիցես ի կեանսն անվըճար:

բ. 585ա [Տաղ տէր Մարտիրոսէ ասացեալ] – Ճըրագ մարմնոյս է իմ խաւար / Ակըն հոգոյս դարձեալ է չար... / Տէր Մարտիրոս անպիտանս... ինձ տկարիս շնորհեալ բանիյ:

183. 586ա-91բ ԳՃԼԴ. Պատմութիւնն սրբոյն Մա­րիանէ կուսին, որ վկայեաց վասն անուանն Քրիս­տոսի, յԱնտիոք քաղաքին, որ է յԱնթագեայ. Եւ Յա­րու­թեանն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ փա­ռօք վերանալոյն յերկինըս Հոգոյն Սրբոյ... յուլիս ամսոյ 18, ԺԸ. – Էր սուրբն Մարիանէ մեծի զաւակ, եւ եդ հայրն նորայ զնայ յուսում արտաքին գրոց... կա­տա­րեցաւ երանելի սուրբն Մարիանէ յուլիսի ԺԸ.իյ (18). յաւիտեանս. ամէն:

184. 592ա-5բ ԳՃԼԵ. Պատմութիւնն վասն անքուն որդանցն եւ խըստութեան նոցա եւ չարութեան, թէ. զի՞նչ են կամ ուստի՞ իցեն, ասացեալ Վարդան վար­դա­պետին – Եւ արդ, եկա՛յք, ժողովեցարուք ի միա­սին՝ առաջնորդք եւ թագաւորք, իշխանք եւ դա­տա­ւորք... յանցանաց ձերոց եւ նընջեցելոց ձերոց. ամէն. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

185. ա. 596ա-7ա ԳՃԼԶ. Ո[ւ]սանելոյ խրատ մարդ­կանց ասացեալ են իմաստունք, կարդացէ՛ք, միտ առէ՛ք – Իմաստութիւնն մըտիկ արէ՛ք, իմաստուն լինիք: Չըլայ, որ ձեր մէջէն մէկ մը թէմպէլութիւն սէպէ­պօվ... կորսընցուցիր եւ կրօնաւորութիւնը չի գիտար:

186. ա. 597աբ Բանք պիտանիք, ասացեալ Ղրը­մե­ցի Մարտիրոս վարդապետէ – Իմաստնոյն կեանքն միշտ բարի օր է, անմիտըն ի տարակոյս յերեր դեգե­րէ... որպէս թէ խաւարէ զերծեալ՝ եկըն առ լոյս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1բ (Հակառակ դիրքով) Նըման է եօթը մահացու մեղքն եօթը գլխէ վիշապի. առաջի գլուխ ըսկըսեալ էր թվին հայոց ՌՄԻԸ. (1779) ըՌուստաց գիւղն Նովի­տայ,տէր Մարտիրոս դպիր Ավէտիքօվ, ամենեցունտ ծա­ռայ:

11ա Յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս եւ ըզխաւարեալս մեղօք եւ զունայն ի բարութեանց՝ զՄարտիրոս սուտանուն քահաննայս, որ զայս գիրքս ծրեցի բոլորով սրտիւ. ով որ յիշէ, յիշէ եւ զինքն ի յարակայ Քրիստոս Աստուածն. ամէն:

21աԵւ զփըծուն գրիչ՝ տէր Մարտիրոս իբրը քա­հան­նայս յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս, մեղաց թողութիւն շնորհ­հեցէ՛ք եւ ձեր մեղքըն թողու Տէր Յիսուս Քրիս­տոս, յորում փառք յաւիտեանս. ամէն:

26բ Անարժան տէր Մարտիրոսըս յիշէ՛ք, եւ դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի (նման՝ 60բ, 87բ, 101ա, 323բ, 336ա, 358բ):

44բՔրիստոս Աստուա՛ծ, քոյ անարատ ծընողի եւ ամենասրբոյ բարեխօսութեամբն թողութիւն շնորհեայ՝ տէր Մարտիրոս անպիտան իբրը քահաննայիս եւ ամե­նայն Է. նախնեացս եւ մերձաւորացս իմոյ, եւ ծընո­ղաց իմոց արքայութիւն եւ ի մեղացըս ներումըն. ամէն. 1782 գրեցաւ:

46բԱնպիտան գիրիչս տէր Մարտիրոս հեզա­հա­գագ աշխարի էրէց եւ յամենայն զարմօքըս յիշեցէ՛ք ի Տէր: Ո ոք՝ հանդիպող սորայ, ընդե՛րձ, մեզ մէկ Հայր մեղայիւ յիշէ Տէրն Քրիստոս յաւիտենական ահեղ դա­տաստանին, զիւր մեղքն չի յիշէ եւ իւր տեսուն արժանի արասցէ ձեզ եւ մեզ. ամէն: Գրեցաւ 1782, մայիսի մէկ, Նախիջեւան քաղաքի:

51աՍիրելի՛ք եւ եղբա՛յրք, որ աշխարհի էք, կամ կարդայք կամ լըսէք ըզբանըս ասէք, տէր Մարտիրոս տըրուպ տառապեալս յաղօթըս ձեր յիշեցէ՛ք: Թողու­թիւն յանցանաց իմոց հայցեցէ՛ք / Հաւատոյ բանըս զայս միշտ կարդացէ՛ք / Զանձաւոր կեանքըս զայս բընաւ մի սիրէ՛ք / Աստուծոյ յօրինացն զձեզ մի զատէ՛ք / Ճըշմարիտ հաւատով զԱստուած սիրեցէ՛ք / ԶՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին գովեցէ՛ք:

Տէր Մարտիրոս գրիչ քահաննայս Կաֆացի եկեալ այս նորաշէն Նախիջեւանի, որ բազում աշխատու­թեամբ զՎարդան գիրքըս գրեցի, ով ոք կարդայ, զիս յիշէ. 1783:

68աՈ՜վ պատուական եղբայրք, որ կարդայք զայս կամ օրինակէք, զանարժանըս՝ մեղապարտ տէր Մար­տիրոս քահանայս բազում աշխատանօք գրել եմ. յի­շե­ցէ՛ք ի սուրբ յաղօթըս ձեր ըզծընողսն իմ՝ դըպիր Աւե­տիք, մայրն իմ՝ Այիզն, յիշեալ լինիք ի Քրիստոսէ: 1783, Նախջեւան:

70աՏէր Մարտիրոս, որդի դըպիր Ավետիքի, / որ զայս Վարդան գիրքըս գըրեցի, / ինձ յիշատակ անուա­նեցի, / զինչ որ կարդայք ի յատենի, / ի ժամատուն, եկեղեցիյ, / ըզծընողըս յիշէք վասն Քրիստոսի, / լաւ պահէք թուխտը, չի ապականէք: ՌՄԼԲ. (1783) Նախի­ջիւան քաղաքն նորաշէն գրեցի (նման՝ 73ա, 77ա):

85բՅիշեցէ՛ք գծողի սորին տէր Մարտիրոսըս, ծընողացըս եւ ինձ մէկ Հայր մեղայ ասէ՛ք:

91բ Եւ յիշեցէ՛ք ի Տէր անարժան Մարտիրոսըս, հանդերձ ննջեցելովքս. յիշէ Տէրն Քրիստոս ի ձեզ ի դա­տաստանին. ամէն. 1783 (նման՝ 93բ, 230բ):

146աՈվ ոք ընդեռնու զայս խըրատական տետ­րե­րըս մըտադրութեամբ, ո՛չ շաղփափելով կամ թըխտէ ի թուխտ վազելով, այլ հանդարտ՝ զբան ի միտ առնելով, ապայ հոգոյ փըրկութիւն գըտանէ ի սմանէ: Եւ որ ըստանայ զսա կամ օրինակելով կամ ընդեռնու, յիշէ միով Հայր մերիւ եւ ողորմի ասէ, նոյն ողորմածըն Աստուած իւրըն ողորմեսցի աւուրն ահեղ ատենին եւ որ օրհնեալ ձայնին արժանիս արասցէ, որ ասէ. Եկա՛յք, օրհնեա՛լք Հօրն իմոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն: Գրեցի իմով ձեռամբ՝ անպիտան իբրը տէր Մար­տի­րոսըս, հայոց թիւ ՌՄԽԳ. (1794), յունվարի մէջը, ի Ղա­րասու քաղաքըն. վերջ (նման՝ 456բ):

251բԶկիրակին սուրբ պահեցէ՛ք / Լաւ սըրտիւ խիստ սիրեցէ՛ք / Զայս գըրողս գըրչակըս դուք յիշեցէ՛ք / Եւ թողութիւն ինձ հայցեցէ՛ք / Եւ դուք զարքայու­թիւնըն ժառանգեցէ՛ք:

255բԱստուած ողորմի ասէ՛ք ինձ՝ անարժանիս, Աստուած միշտ ըձեզ ողորմի աստ կամ անդ. ամէն:

259ա Աղաչեմ զձեզ, ո՛վ քահանայք եւ ժողովուրդք, այսչափ խրատըս բաւական լիցի ձեզ, որք ընթեռնուք՝ օգտիք ի սմանէ, յիշեցէ՛ք զանարժան տէր Մարտիրոս էրէցըս, յիշեալ լինիք եւ դուք ի յավուր ահեղ ատենին. ամէն:

262աՏէր Աստուած Յիսուս Քրիստոս ողորմի յա­մե­նայնի բարեխօսութեամբ եւ աղօթիւք սուրբ Աս­տուա­ծած­նիյ եւ յամենայն սրբոց քոց ողորմեսցի առ ամե­նայն հավատացեալ քրիստոնէիցտ՝ արցըտ, կանանցտ ծերոցտ եւ տղայոցտ, ընդերձողաց եւ լըսողաց ողոր­մեսցի. ամէն (նման՝ 266բ):

306աՈվ ոք կարդայ՝ մեզ մէկ Հայր մեղայ արձակէ. տէր Մարտիրոս Ավէտիքօվ:

327ա...Եւս առաւել ըստացօղ գրոյս անարժանիս Տէրդ մեր Յիսուս Քրիստոս ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի. ամէն Հայր մեր:

338բՈղորմեա՛յ, Տէր Յիսո՛ւս, ըստացողի գրոյս՝ մե­ղաւոր եւ ապիկար տէր Մարտիրոս, որդի դպիր հան­գուցեալ Աւետիքի եւ ծընողացըս, յազգականացըս, թէ՛ կենդանեաց, թէ՛ ննջեցելոց, ընդերձողաց եւ լսողաց. 1795:

555աԱյս պատմութիւնս, որ գրեցի՝ ամք Տեառն 1798:

356ա Որ ողորմի Տէր Աստուած ըստացողի գրոյս անիմաստ տէր Մարտիրոս դըպիր Ավէտիքօվ անար­ժան գրչիս եւ ծընողացըս եւ յամենայն արեան մեր­ձա­վո­րացըս իմոյ, ընդերձողաց եւ լսողաց, ով ոք ողորմիս տուողաց Աստուած ողորմի. ամէն:

408աԱստուած զձեզ յիշեսցէ՝ որք յիշէք զողոր­մելիս եւ զանարժանս զիմսըն՝ մեղապարտ Մարտիրոս էրէցըս, որք անուամբըս եւ գործովըս ոչ եմ արժանիյ. Գրեցաւ թիւ հայոց էր //// ///. //:. /:: ՌՄԼԴ. (1785), ամ­սեանն ապրիլի //.ին (20), որ էր Զատիկ:

421աԳրեցաւ ծաղկայնըման ժողովեալ գիրքըս ձե­ռամբ անարժան Մարտիրոս իրիցու, ի Նորըն Նա­խի­ջեւան, 1796, ՌՄԽԵ. (1245): Այս գրելոյս մայիսի 15:

462ա Շընորհիւ հեղման սրբոյ արեան վկայիս, Տէր Յիսո՛ւս, թո՛ղ զանցանս եւ զպարտիս յարմարողի ճա­ռիս Կաֆայեցոյ ըՍտտեփաննոսի տըրուպ ետին բանա­սիրի, ընդերձողաց եւ որք զիշատակն օրհնութեամբ եղիցի՝ ստացողաց, եւս առաւել նոր գրողաց՝ Ֆէօ­դոս­ցի, այսինքն՝ Կաֆայեցի տէր Մարտիրոս ամենեցուն ետին ծառայ՝ ձեռամբս օրինակ առիյ ՌՄԽԳ.ըն (1794), յուլիսի Ը., Սուրբ Սարգիս եկեղեցին. մէկ Հայր մեղա մի ըզմեզ արձակեցէ՛ք:

465բՏէր Վրդանէսէ Արարտեան յերկրէն Կաֆան եկէլ է արթիւնաւոր բանիւ զայս ասացեալ է, դարձեալ զայս գիրըս գրօղն էր: Համբարձման եկեղեցոյ մըշակ տէր Մարտիրոս էրէցըս մէկ Հայր մեղա'մ այլ զիս արձակէցէ՛ք, բարեխօսութեամբ սուրբ նահատակացն, Տէր Աստուած ամենեցունըս՝ ընդերձողաց, լըսողաց իւր սուրբ յարքայութեանն յիշեսցէ, եւ Քրիստոսի մար­դա­սիրին՝ յուսոյն մերոյ փառք յաւիտեանըս, յաւի­տե­նից. ամէն:

477բԵւ ես՝ տէր Մարտիրոս քահաննայս մէկ հին գիրքի մէջէ գրեցի առի, մէկ բերան Հայր մեր մ'ն ալ մեզ արձակիք, Տէր Աստուած ըզձեր մեղքն աստ ջըն­ջեսցէ, անդ արքայութեան արժանացուսցէ ձեզ եւ մեզ. ամէն:

483բԵւըս յիշեցէ՛ք տէր Մարտիրոս քահանայն ի սուրբ աղօթըս ձեր, եւ ըզծնողքս՝ մէկ Հայր մերիւ:

503բԳրող սորին տէր Մարտիրոս էրէցն յիշեցէ՛ք. ՌՄԽԵ. (1796):

505ա Այս պատմութիւնս որ գրեցի՝ ամք Տեառն 1798:

570աՅիշեցէ՛ք մէկ Հայր մեղայիւ տէր Մարտիրոս դպիր Աւէտիքօվ:

579աՓառք, պատիւ եւ յերկըրպագութիւն ամե­նայսուրբ Երրորդութեանն եւ միոյ աստուածութեանն՝ Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ. օրհնեալ է ի բոլորից էից Հայրն ինքնագոյ մըշտնջենականաւ անեղծութեամբ, անըստեղծն եւ ամենաստեղծըն, ծընօղ Որդոյն միածնի եւ բըղխօղն Հոգոյն ճշմարտի, որ է էյութիւնն անզըն­նին եւ գոյութիւնն անճառ, էյացուցիչ եղելոց եւ Աս­տուած ամենեցուն, գովեալ է Որդին միածին՝ անտեսն եւ ամենատեսըն, ծընեալն ի Հօրէ, Բանն, կերպարանն եւ իմաստութիւն Հօր, էակից նույնոյ Հօրըն եւ փառա­կից Հոգոյն Սրբոյ, ծագումն անմուտ եւ արեգակըն համասփիւռ, կազմիչ հանդերձելոց եւ Աստուած հա­մայ­նից, բարեբանեալ է եւ Հոգին ճըշմարիտ, անհասըն եւ ամենահասըն, բղխեալն ի նոյնոյ Հօրէ մըշ­տըն­ջե­նականէ, աղբիւրն մշտաշարժըն եւ գետն յորդահոսան, լցուցիչ համայնից եւ Աստուած բոլորից, օրհնեալ, գո­վեալ, բարեբանեալ, փառաւորեալ, պաշտեալ եւ երկրպա­գեալ, եռանձնեայ եւ միաբուն աստուա­ծու­թիւն, որ միով իշխանութեամբ պաշտի եւ փառաւորի, գովի եւ երկըրպագի յերկնաւորաց եւ յերկրաւորաց, յիմանալեաց եւ ի զգալեաց, անզրաւական յաւիտենի եւ մըշտընջենական յարակայութեամբ մընալով ի նոյնու­թեան, թարց եւ առանց յեղեղման եւ փոփոխման, իշխան եւ տէր գոլով համայնից եղելոց, տիրօղ վերնա­կան եւ վըսեմական, Աստուած վեհահրաման եւ թագա­ւոր անսահման բարցրութեամբ. ամէն: Այլ արդ, յիրաւի վկայեաց աստուածահայրն ըստ մարմնոյ՝ սաղմոսեր­գոյն Դաւիթ, ասելով. Զկամըս երկիւղածաց իւրոց առնէ Տէր, զի թէ անարժանիցըս եւ մածելոցս մեղօք ոչ նահանջին յետըս խնդրանացըն աղերսանք, քանի՞ ապայ ճշմարիտ գոլ պարտիմք հաւատալ զերկիւղա­ծացն սրբոց աղօթիցն ընդունակութիւն, զորոյ զճշմա­րիտն գոլ վերակընաեց տուիչ բանի Բանն մարմնա­ցեալ Յիսուս Քրիստոս, ասելով. Յամենայն որ խընդրէ՝ առնու, որ հայցէ՝ գըտանէ, եւ որ բախէ՝ բաց[ց]ի ի նը­մայ. ոչ ոք, ուրեմըն, խնդրեաց հաւատով եւ ոչ էառ, որոյ սըտութիւնս ոչ ինչ է պէտըս վըկայս ի մէջ ածել, |579բ| զի յայտնիք են եւ բազումք յոյժ, որք մեծաց զարմացմանց են արժանիք, զինչ այլ մեծ ըստոգու­թիւնն բանիս, որ ահայ եւ յանարժանից եւ մեղաւորաց ոչ արգելանի առատաձիր զեղումն շնորհաբաշխ պար­գեւաց աստուածութեան նորա. որ գիտէ զպէտըս մեր եւ զկարիս նախ քան զխընդրելն, առաւել քան զոր հայցեմք եւ իմանամք, որպէս ահայ եւ իմըս անարժա­նու­թեան՝ ոչ հայելով ի բազմութիւնն յանցանաց յետ կարողութիւն եւ յաջողումն ի ծանրագոյն եւ յաշխատե­լոց արժանի գործ առնելութեանս ածել յաւարտումն կատարման, կատարեցիյ իմովըս ձեռնահիւթ ձեռամբ եւ անարժան մատամբըս, կարողութեամբ նույն ամե­նայբարի եւ պարգեւատու արարչին, մախտանօք եւ հայցուածովք երանուհոյ եւ միշտ կուսին Մարիամու սուրբ Աստուածածնին եւ ամենից սրբոց բարեխօսու­թեամբն, եղեւ զրաւ գրեցման ամենայբուխ եւ վայելչա­գեղ գրքիս ի թվահաւշութեանն մերոյ հայոց՝ ըսկըսեալ ՌՄԻԸ. (1779), վերջ լինելն ՌՄԽԵ. (1796), ամսեանն ապրիլի Ի. (20), որ զատիկ էր հայոց, ի հայրապետու­թեանն աստուածանկար եւ տիրայկառոյց քրիստոսաէջ եւ երկնահանգոյն աթոռոյն Սուրբ Էջմիածնի՝ արհի եւ պանծալի վէհազնէի, սրբազան քահաննայապետին Աս­­տուծոյ տեառն Ղուկաս ընդհանուր կաթողիկոսի յամե­նայն Հայոց, եւ առաջնորդ ընդ ըՌուստաց յամե­նայն երկրի Հայոց, մանաւանդ ի նորաշէն վայելուչ աստուածախնամ եւ գետահայեաց քաղաքիս եւ հիմ­նա­դիր Նախիջեւանի՝ քրտնաշխատ երախտաւոր եւ ողոր­մասիրտ եւ առատայխրատ, եւ քարոզիչ տեառն Յովսէփ եւ պատրիարգ եւ պսակազարդեալ սրբազան արքեպիսկոպոսի, որ եւ տացէ տէր Աստուած եւ եր­կեար կեանս, եւ խորին ծերութեանն արժանացուսցէ՝ որպէս ծերըն Սիմէոնի, եւ ի կայսերուհի մերոյ Եկա­տա­րինէԱլէքսիովնին, որոյ տացէ փրկիչն Յիսուս երկեար կեանք՝ իւր ժառանգաքցօքըն, եւ զչարա­կամ­սըն նորին նկուն արասցէ միշտ. ամէն: |580ա| Սրբա­զա­նի մերոյ յաջորդ Կարապետ վարդապետ աստուած­իմաստի, որոյ Տէր Աստուած տացէ երկեար կեանս՝ մինչ ի խորին ծերութիւնն, եւ իմ՝ նուաստիցըս յետ կա­րո­ղութիւն բազմահաւաք աստուածաբան վարդա­պե­տաց քարոզի եւ խըրատական գիրքէրէ ժողովեցի, գը­րեցի, որ կոչի քարոզի կամ խըրատական հոգոյշահ գիրքս ի սըրբոց վարդապետաց, պարզապէս շարա­դրու­թեամբ՝ սակըս հեշտ եւ դիւրեաւ հասկանալոյ եղ­բայրց եւ ժողովրդոց, նայ եւ ի հոգոց եւ մարմնոց ըն­դեր­ձասէր եւ ունկընդրօղ վայելօղ անցանց՝ հաւա­տա­ցելոց ի Տէր Յիսուս Քրիստոս: Արդ, որք սիրով ընդեռ­նուք զսայ, ջեռմեռանդութեամբ յիշեսջիք զպատճառ գրողի, որ եմ յերկրէն Ղրիմու, ի մայրաքաղաքն ի Քա­ֆայու այսինքն՝ Ֆէօթօսիեայ թարքմանի: Եւ ելաք յերկրէ մերմէ, եկանք բընակեցանք այս յօտարական յերկինըս թվին ՌՄԻԸ.ին (1779). եւըս կամ քար մի գրեմ, որ ետ իմ աստեացս ելանելոյ հոգոյս յիշատակ լինի, ո՛վ աղօթասէր եղբայրք՝ կարգաւորք եւ աշխար­հականք, որք հանդիպիք այս սուրբ եւ աստուածախօս հոգէշահ գրքիս, ամենախոնարհ տէր Մարտիրոս անարժան քահաննայիս մեղաց թողութիւն խնդրեցէ՛ք Աստուծոյ, կարդալով կամ օրինակելով յիշեսջիք աղօթըս ձեր, վասն որոյ երես անկեալ աղաչեմ զհանդիպողք՝ յիշման արժանի առնէք զանարժանս տէր Մարտիրոս դըպիր Աւետիքօվըս, որ միայն անուամբ, եւ գործով ո՛չ, բիւր քանքարոյ պարտա­կա­նըս մեղաց թողութիւն խընդրելով Աստուծոյ՝ ծընողաց իմոց, եղբայրցըս, զաւակացս եւ յամենայն յարեան մերձաւորաց՝ բարեկամաց եւ յատելեաց, եւ յամենայն հաւատացելոց թողութիւն խընդրէցէ՛ք. ով ոք ըզմեզ յիշեն, Տէր Աստուածըն յամենայնի զիւրեանքն յիշէ իւր սուրբ յարքայութեանն Է.ալիր (7) երանութեանց արժանի առնէ զնոսայ. ամէն:

|580բ| Ի սըմանէ որ ոք օգտի

Հոգոյն յուժ բարի առնէ.

Եւ որ զսայ անտես առնէ,

Ի հընձանէ ծարաւ ելցէ:

Որ փափաքի յայսմ տառի,

Եւ հետեւին սորին շաղվի,

Ըստանան շնորք անտանելի՝

Բանիւք բազմօք խօսիլ բարի: / Զորոյ ազնուութեան ճաշակըն ընթերցողըն միայն կարէ առնուլ, զի եթէ հազարիցըս գովիցիմ, համ ճաշակելոյ իմիք ոչ այնպէս կարէ իմանալ լսօղըն՝ Որպէս ճաշակմամբ փորձա­ռօ­ղըն: Այսպէս եւ ըզսայ ոչ արտաքուստ եւեթ տեսնողըն, Այլ ի ներքըս ընթացօղըն, Ընթերցմամբ եւ որոճալով ծասքօղն ի քիմըս մըտաց կարէ ճանաչել ըզքաղց­րու­թիւնն սորին: Ուրեմըն որք հանդիպեալ ճաշակէքդ ի բա­րելի գիրքէս յայսմանէ եւ շահիք զշահ հոգեւո­րա­կան, յիշեսջիք առ յոյսն բընաւից Քրիստոս ըզյաշխա­տօղ գրող գրքոյս: Արդ, ես տարտամեալս մեղօք եւ զառանցեալըս աղտեղութեամբ, մըտօք յիմարեալ եւ հո­գովըս ցըրուեալ, մարմնովըս անսրբութեամբ ան­վարժ, իմաստութեամբ եւ անհանճար գիտութեամբ, անարքըս յամենայնի եւ անպիտանըս եկեղեցոյ, պը­ղին­ծըս հընչողական, ցընծղայս ղօղանչական, ժանկո­տեալըս պատրանօք չարին եւ նըսեմացեալս ի գործ խաւարին, անարքս ի մէջ պատուավորաց եւ անհըմու­տըս ի կարքըս բանասիրացս տէր Մարտիրոս անար­ժան էրէցըս սուրբ համբարձման պայծառ եկեղեցոյ ավելածու, մըշակըս առանց ամօթոյ արասցէ: Ո՛վ հայրք իմ եւ եղբայրք իմ, ընդերձօ[ղ]ք կամ օրինա­կողք, կամ հարեւանցի տեսանօղք, աղաչեմ գըրչաբա­նու­թեանն, խոշորութեանն կամ անշահութեանն գրոյս եւ սըղալանացըս անմեղաթիր լերուք, զի անսըղալ Աստուած է միայն, զի իմ կարըն այս էր, որ փափա­քանօք գրեցի ինձ յիշատակ, կամ յետնայմընաց զաւա­կիս կամ տանը կարդալով, կամ ժամանակաւ մեծ պա­հոց մէջըն կարդալով ժողովրդան առաջըն. եւ Քրիս­տոսի Աստուծոյ սէրըն մի բերան մի մեղաւորիս մեղաց թողութիւնն ի Քրիստոսէ խընդրիցէ՛ք: Այս գրեալ |581ա| ժամանակիս էի ես ամաց 55, եւ քահաննա­յու­թեանն կարք առեալ էի ի քաղաքն Քէֆէ, Սուրբ Սար­գիս աւագ եկեղեցին, որ էր եկեալ սուրբ յԷրուսաղէմէ նուիրակ Գաբր[ի]ել վարդապետ յեպիսկոպոսէ ձեռ­նադրից անարժանըս՝ Սուրբ Համբարձման եկեղեցոյ, վասն որոյ թվին էր ՌՄԻԷ. (1778), փետրվարի ԺԴ. (14), Տեառնընդառաջի օրն եւ յոգոստոսի ԺԷ. (17), ելանք եկանք յՈւռուստաց յերկիրըն, եւ կարգ տըվօղ Գաբրիէլ վարդապետն, որ հանգուցեալ է առ Քրիս­տոս: Դարձեալ ներում արասջիք սըղալութեանս. քե­րա­­կանութեանն տեղեակ չի լինելոյս Բենին տեղը Փիւր տընելով, Փիւրի տեղըն Բեն դընելով կամ Գիմին տեղըն Քէ դընելով, Քէի տեղըն Գիմ դնելով, կամ Ցօյի տեղ Ձա դընելով եւ այլն, եթէ քերականութեանն հըմուտ լինօղն, որ կարդալ ժամանակըն կու իմանայ սղալ գիրն կամ խօսքն, եթէ ինձ նըման քերական, նա եւ ես յերես անկեալ աղաչեմ, զպաշտօնեայքտ Քրիս­տոսի սուրբ եկեղեցոյ, առնել եւ զիս յիշման արժանի՝ զՄարտիրոս քահանայ, որ անունըս ի գործ Յիսուս խընայեսցէ՝ յորժամ գայցէ, զի եւ ես գոհ եմ ի սմանէ իբրեւ ի Քրիստոսէ, զի եւ յաժմու կենօքս զուար­ճա­ցուսցէ եւ ի հանդերձեալ հաստատեսցէ, եւ անթառամ պըսակեսցէ: Աւա՜ղ, աւա՜ղ, եւ զիս՝ զխոցեալս ի բան­սար­կուէն, որ վասն այժմուս եւ վասն հանդերձելոցն սըգով տարակուսանօք վարեալ կամ՝ եղկելի տէր Մարտիրոս գըրիչ, որ ի հոգըս խոծուածոյ մաշեցայ: Ո՛վ ընդեռնօղք կրկին հեծեծանօք սըրտիս եւ արտա­սուաթոր աչօք իբր ի մօտոյ զգարշապարսըդ համբու­րեմ յուսով, եւ դուք, սիրելի՛ք, զԱստուած ողորմին ար­ձա­կեցէ՛ք ի մեզ. եւ որ ըզմեզ յիշեն սիրով եւ ցաւակ­սա­բար՝ յիշեալ եղիցին ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ. ամէն: Դարձեալ ժամանակս ամառնային, որ եւ ճանճքն յոյժ նէղէին, ջանկ անելով աւարտ լինի եւ որ ասէ Հայր մեղա մի, իւրեն ալ Աստուած ողորմի, եւ ձեզ՝ կարդացողացտ եւ ունկըն դընողաց. եւ ըզբազմօրեայ կեանս |581բ| պարգեւեսցէ. ըստակ չուզեմ, փող չու­զեմ, միայն Հայր մեղայ կուզիմ: Դարձեալ Գաբրիէլն օր մի ինձ կուքայ, թէ կու գոչէ զքեզ արքայ, ահըն եւ դո­ղումն կու պատէ զիս, երկար ճանբոյս պաշար չի քայ, թէ որ ունիմ յետնայմընայ, որ լինի բարի յիշա­տակ, մատուցանէ սուրբ պատարագ եւ չառնէ զիս դիւաց կատակ: Դարձեալ յիշեցէ՛ք զհանգուցեալ ծընողքն իմ՝ զհայրն իմ՝ դըպիր Աւէտիք եւ զմայրն իմ՝ Այիզն, եւ այլ Է. նախնեացս, եխպայրքս, քույրքըն իմ կամ զավա­կացս, հին եւ նոր նընջեցեալքս իմ, մանաւանդ յաժմոյս կենդանի եղբայրն իմ՝ դըպիր Օհաննէսն, եւ զկողա­կիցն իմ Յուստիան, կամ զաւակացն իմ եթէ յիշէք, Տէրն Քրիստոս իւր սուրբ յարքայութեանն յիշեսցէ ձեզ: / Գիրքըս կարդաս ու պատմես / զթուխտըն թքօվ չա­պականես / ըզկողըն անողորմ յետ չի պարզես, / հանց որ կապին վընաս գործիս / կամ անգէտի ձեռքն ձքես, / խոզաց մարդկան կոխան շինես, / զորն որ կամիս՝ կար­դալ խընդրես, / ըզցանկի համարն գրեալ եմ՝ տե՛ս, / տգիտութեամբ չի չարչարես, / այլ համարով շուտ գը­տա­նես, / անպէտ մարդոյ ձէռք չի ձըքես, / վըրան մո­մեր չկաթեցընես: / Այլ յուժ սիրով նախախնամես, / սըր­բեալ ձեռօք լաթով բըռնես, / ի հրոյ, ի ջրոյ ի զատ պահես, / մէջըն գէշ-գէշ գիր չի գրես, / երկու երեք շո­րով բաթտես, / ի չորային տեղի դընես, / որն որ կա­մես՝ այն ընդեռնուս, / իսկ զգուշութեամբ խընամով պահօղքն / օրհնեալ եղիցին ի մէնջ եւ ի Քրիստոսէ, / գիրըս աստէն մընայ / ծըրեալ պըրակըս որ առ ձեզ կայ. / մարմինըս մեռանի՝ հող դառնայ, / թըմրեալ հո­գիս առ Տէրն երդայ, / գիրըս սիրով ընդերձիք՝ / էրէց Մարտիրոսըն յաղօթղըս ձեր յիշեսցիք, / վարձքն ի Տեառնէ ընկալջիք, / որ ըզկըլեալն Յունան կիտին / հա­ներ արձակ հողու ի գետին, / եւ զանձաւոր ծառայս յետին / մի՛ տալ տանիլ մեղաց գետին, / տէր Մար­տի­րոս գրիչս խաբած չարին / ի ձեռս անկայ եւ որսողին / զիս կիսամահ եթող վերին |282ա|

Որ եմ անկեալ խիստ ցաւագին,

Զքեզ աղաչեմ Տէրդ վերին,

Որ խընդիր եկեր կորուսելոյն զիս,

Մի՛ թողուր անվայր վայրին,

Մահն ինչ անէ ադամորդոյս,

Կամ երբ թաբիմ ի այս բարոյս,

Այս սուտ կենցաղըս ետ ինձ խույս

Շալակ շինեց խաբեցելոյս,

Մահու բաներն որ ետ մարմնոյս,

Կամէր զրկել զիս ի հոգոյս,

Երբ բաժնեցի զչարն ի բարոյս

Աշխարհս աչիցս ելաւ գերոյս,

Չիպիտի առնել ի հաւէս, նամուս,

Դուստր եւ որդի չօգնէ գերոյս,

Ոչ մեծութիւն ի ժամ մահուս

Ըսկիսբն ածեմ աղօթելոյս,

Աշխատութեամբ ջանք դընելոյս

Տէրն ողորմի մեղուցելոյս

Ի խաւարէս ածէ ի լոյս,

Յորժամ ասդումն եղեւ հոգոյս,

Տէրն ողորմանծ է,

Երետ ինձ լույս,

Մի՛ զարմանք այս բաներոյս

Ով որ ունի առ Տէրն յույս,

Գեմ չէ ղըրկել այս ցանկալոյս,

Մըտացս երետ կանթեղ մի լոյս,

Որ առաջնորդ եղեւ կորոյս,

Ա՛յ իմ եղբայրք, աչացըս լոյս,

Զինչ կու խօսիմ վերայ հոգոյս:

Գիտեմ այս չէ յինէն հոգոյս,

Հոգոյն շնորքն երետ յիքոյս,

Խղճաց Աստուած մոլորելոյս,

Զարթոյց Աստուած ի խոր քընոյս,

Եւ բացի ետ զաչէր հոգույս,

Որ ես նայիլ կամիմ ի լույս,

Զինչ նենգ ու ծուռ կայ ի լեզուս,

Յիսնէ ձքեմ, լինեմ զինչ կույս,

Բըղխեմ այսօր ջուր ախբերոյս,

Հայր մեր երկինք ասէք գերույս,

Որպէս մեղու նիւթ առեալ եմ,

Գրոց բազմաց ժողովեալ եմ,

Այլոց լույս, ինձ խաւարեմ,

Բարերարէն լույս ուզիցեմ:

583բ Ավարտ բանիս Տէր ողորմեայ,

Առհասարակ մեզ եւ նոցայ,

Ըզմեղաւորիս մեղքն ջընջեայ,

Եւ զհոգիս լուսաւորեայ:

Սուրբ փեսայիտ եմ ես ծառայ,

Եւ սրբասնեալ հարսն է վկայ,

Զայս կորուսեալ գերիս յիշեա՛յ,

Տէր Մարտիրոս անուն գըրող սորայ,

Զեռքըս երդայ, գիրս մընայ

Փոշի, մոխիր գազախանայ:

Ով ոք կարդայ, նա մեզ յիշեայ,

Յիշօղն անդէն յիշեալ լինայ

Հայր մեղայօվ մի. բաւ է,

Յիմար գրողաց, եւ իմաստուն ընդերձողաց:

////:. /::: ////:: ///. / ////:: ////:. //. ////:: ///::. ////. /::: (տէր Մարտիրոսէ)

Գրեցաւ թվին հայոց //// ///. //:. /:: (ՌՄԽԵ.՝ 1796), մայիսի // /:: (ԺԵ. 15) Վերջ:

Ծնթ. Սիւնակէտագիր այս ծածկագրի կէտերը մէկով պա­կաս են գրուած՝ առաջին բառն այսպէս է՝ «////:: /:::. ////::.», պէտք է գրէր՝ «////:. /::: ////::»:

584ա Զմեղօք մեռեալ ոգիս,

Գոլով թափուր ի գործ բարիս,

Ոչ ընդ գործոց ինձ ողորմիս,

Այլ բազմագութ ողորմութեանդ

Որ դու ունիս.

Եւ քեզ փառք յաւիտենիս

Եւ յանդերձեալն, որ դու դատիս,

Ու զգըծողըս զեղկելիս,

Եւ ըզբազմամեղ ապերախտիս,

Չիշիլ զանցանք իմ անթուելիս.

Աղաչանօք սուրբ ընթերցօղիս

Որք հանդիպիք այսմ գըրքիս

Եւ չլինիք մեղադիր

Սըղալանացըս եւ անշահ գըրիս.

Եւ ես, վերջինս ի վերջին դարոյս, թաղծեալըս մե­ղօք, տըրուպս ամենայն կարգաւորաց՝ տէր Մարտի­րոս, եւ ոչ գործով: Բայց աղաչեմ զամենեսեանտ՝ որք հանդիպիք սըմայ տեսանելով կամ օրինակելով, անմեղադիր լերո՛ւք փանաքի գրչիս, որ խացակ ուսեալ էի եւ սերտ մոռացա եւ ոչ եմ լավ վարժեալ: Այլ եւ աղա­չեմ զեխբայրսդ մեր՝ յիշեսջիք ի Քրիստոս զմեզ եւ զամենայն երախտավորսըն մեր, մանավանդ զմարմ­նաւոր ծընօղսըն մեր եւ ըստ մարմընոյ արեան մերձա­ւորսն՝ զկենդանիսն եւ ըզփոխեցեալսն ի յաստեսցըս: Զոր եւ դուք հանդերձ բարեպաշտ նախնեօքն ձեր եւ յամենայն արեան մերձաւորօք եօթնալիր երանու­թեանցն արժանասջիք. եւ Քրիստոս, որ առատն է պար­գեւեաց, ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի առհասարակ, եւ որ զամէնն ասէ՝ եւ նըմայ ողորմեսցի Տէր Աստուծ, յոր­ժամ բանքս ըսպառին եւ գործք թագաւորին. փա՜ռք Սուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանըս յաւիտենից. ամէնն:

Ծույլս ի բարեաց,

Զարագըս ի չարեաց,

Զսիրողս մեղաց,

Ժառանգըս դըժոխոց,

Բաժին անքուն որդաց,

Վա՜յ եւ եղուկ է իմ անձանց,

Որ աշխարհես եմ լի սբաղմանց,

Զփուշ աշխարհիս են գըրկած:

597բ Յիշեցէ՛ք տէր Մարտիրոս քահանայս. 1799:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

585բ (1902 թ., շղագիր) Մատեանս այս Վարդան գիրք կոչեցեալ, զոր ընկալեալ էր մեր տէր Սարգիս քահանայէ Նիսուիթայ գեղջ, կարեւոր է հատուածովքն իւրովք պատմականօք՝ վերաբերելովք գաղթականու­թեան Ղրիմեցւոց եւ հիմնարկութեան Նորոյն Նախի­ջեւանի, յորոց եւ մեք սակաւ ինչ ծաղկաքաղս արարաք վասն գրուածոց մերոց: Կրկին են, որպէս թուի, օրի­նակք մատենիս այսորիկ. մին, որ այս իսկ է իսկագիր, գրեալն ի Նիսուիթայ Նախիջեանի, եւ միւսն՝ պատճէն եւ օրինակ սորին, զոր յիշէ Հ. Ք. Քուշնարեան յիւրում Պատմութեան գաղթականութեան Ղրիմու: Խորհեալ եւ զմտաւ ածեալ, եթէ վայել եւ կարեւոր է իսկ գոլն մա­տե­նից այսպիսիեանց յանփոյթ տեղիս, որպիսին է եւ կարէ միայն լինիլ յայսմ ալեկոծ եւ դառնաղէտ ժա­մա­նա­կիս, մատենադարանն Ս[ուրբ] Էջմիածնի նուիրեմ ահա զայս մատեան ձեռագիր Սրբոյ Աթոռոյն Էջ­միածնի: Արդ, որ ընթեռնուք եւ օգտիք ի սմանէ, աղա­չեմ՝ յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զիս՝ զԵրուանդ Շահազիզս՝ զգծող սուղ բանիս, եւ զծնողս իմ՝ զհան­գուցեալ հայրն իմ՝ զՅովակիմ աղա եւ զմայրն իմ զկեն­դանին՝ Թելլու խանում, ու զարեան մերձաւորս, եւ զհամեստափայլ տիկինն իմ՝ զՀեղինէ: Ի թուա­կա­նութեան հայոց ՌՅԾԱ. (1902):

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «1073/2939, ՌՄԻԸ.-ՌՄԽԵ. 1779-1795, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 458ա՝ մատիտով՝ տնակ:

2940

ՃԱՇՈՑ

Կ. ՊՈԼԻՍ

ՌՃԷ. – 1658

ԳՐԻՉ՝Յովաննէսերէց: ՍՏԱՑՈՂ՝ՊետրոսԱպուչեխցի:

ԹԵՐԹ՝ 454+1 (կրկ՝ 1). չգրուած՝ 1ա, 160ա, 268ա, 357ա, 451բ, 454բ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԼԸx12 (Ա, ԼԸ 11, Դ, 13) ՆԻՒԹ՝մագաղաթ: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,8x22,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (26.5x16), սկզբնա­տառերըկարմիր: ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 10ա): ՏՈՂ՝ 36: ԿԱԶՄ՝սեւկաշի, միջուկըստուարաթուղթ, աստառըսպիտակթուղթ՝մասնպահպանակի: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) +1 (Բ). սպիտակթուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 10ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մոգերի, հովիւների երկրպա­գու­թիւն՝ 1բ, Նաբուգոդոնոսոր՝ 6բ, Հովիւների աւետումն՝ 8բ, Ստե­փաննոս Նախավկայ՝ 16ա, 440, Մուտք յԵրուսաղէմ՝ 99բ, Համբ­արձումն՝ 160բ, հրեշտակ՝ 183բ, Մարիամ Աստուածածին՝ 184ա, Հո­գեգալուստ՝ 268բ, Վերափոխումն Աստուածածնի՝ 353բ, Դա­ւիթ մարգարէ՝ 438բ: Կիսախորան՝ 1գ, 161ա, 269ա: Ճա­կա­տազարդ՝ 47բ, 99բ, 183բ, 248ա, 280բ, 317ա, 353բ, 376բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական թռչուն, տաճար, խաչ: Զար­դա­գիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդանագիր, մարդադէմ: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, վարդագոյն, սպի­տակ, շագանակագոյն, մոխրագոյն, ոսկի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը նորոգուած. Ա. փեղկի կաշին քեր­ծուած, անկիւնները եւ մէջքը մաշուած, պատռուած լուսանցները ամրացուած թղթով, թերթերին աղտոտուածութեան, խոնաւու­թեան տարբեր հետքեր, թ. 1՝ ցեցի անցքեր, հիմքի մօտ սնկի հետ­քեր, գրադաշտը վնասուած, դժուարընթեռնելի (թ. 6, 22, 40, 88, 102, 103 եւ այլուր), թ. 44, 45, 125, 331՝ բնական անցքերը նո­րոգուած-լրացուած թղթով, թ. 17, 248, 300, 317, 443, 444՝ ար­տա­քին լուսանցները եզրահատուած, թ. 148՝ լուսանցա­զար­դից կտրած-հանած, թ. 1, 24, 25, 60, 90, 137, 159, 160, 260, 449՝ արտ. լս. պատռուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1գ-453բ [Ճաշոց]

1. 1գ-8բ [ԿանոնճրագալուցիծննդեանՏեառնմե­­րոյՅիսուսիՔրիստոսի] – Եւհովիւքնէինիտեղ­ւոջնյայնմիկբացաւթեագք... – 6ա-8ա Ընթերցուած ի Դանիելէ մարգարէէ...

2. 8բ-36ա [Կանոն սրբոյ Ծննդեան եւ Յայտ­նու­թեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ] – Իսկ ի ժամ գիշե­րին մինչդեռ Հարցն ասի, զգեցուցանեն զգեստ հայրա­պետին եւ ի Տէր յեր[կ]նից վերջի փոխն ելանեն ի բեմն եւ ի փառս տալն ասեն որթիւ...

–13ա-15բ Աւրհնութիւն ջրոյ, զոր ասացեալ է սրբոյն Բարսղի Կեսարու Կապադովկացւոյ...

ա. 15բ-7բ Երկրորդ աւուրն առաւաւտուն. Սղս. Ասաց Տէր ցՏէր իմ. կց. ի վայելչութիւն.... Աւետարան ըստ Մարկոս – Սկիզբն Աւետարանի Յիսուսի Քրիս­տո­սի...

բ. 17բ-9ա Եր[ր]որդ աւուր առաւաւտուն. Աւետա­րան ըստ Մատթէոսի – Յաւուրսն յայնոսիկ գայ Յով­հան­նէս Մկրտիչ...

գ. 19աբ Չորրորդ աւուրն առաւօտու. Աւետարան ըստ Յոհաննու – Ի սկզբանէ էր Բանն...

դ. 19բ-20բ Հինգերորդ առաւօտուն. Սղս. կց. Ի վայելչ­ութիւն... Աւետարան ըստ Յոհան՛՛ – ԶԱստուած ոչ ոք ետես երբէք...

ե. 20բ-1բ Վեցերորդ աւուրն առաւօտուն. Աւե­տարան ըստ Յոհաննու – Ի վաղիւ անդր տեսանէ զՅիսուս...

զ. 21բ-2բ Եւթներորդ առաւաւտուն. Յայտնու­թեան Տեառն... Աւետարան ըստ Յոհաննու – Ի վա­ղիւ անդր կայր Յովհաննէս...

է. 22բ-24ա Ութերորդ առաւաւտու. [Տօն է Յայտ­նու­թեան եւ թլփատութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի...] Տէր յերկնցի ի յետի տունն ելանէ աւագէրէցն ի բեմն, որթիւ Աւետարան ըստ Ղուկասու – Եւ հովիւքն էին ի տեղւոջն յայնմիկ բացաւթեագք...

3. 24ա-5բ Փետրւար ԺԳ. Տաւն է քառասներորդ գալստեանն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ի տա­ճարն. ժողովին ի սուրբ մատրանն եւ այս կանոն կատարի. սղս. ՂԷ. կց. Տեսին ամենայն ծագք երկրի: Ընթերցուած յԱռակաց – Տէր ստացաւ զիս սկիզբն ճանապարհաց իւրոց...

4. 25բ-6բ Ի նաւասարդի Ա. տաւն է ծննդեանն Յովաննու Մկրտչին. եւ այս կանոն կատարի: Սղս. կց. Եւ դու մանուկ մարգարէ բարձր: Ընթերցուած յԱ­ռա­կաց – Զձեզ աղաչեմ, ո՛վ մարդիկք...

5. ա. 26բ-7ա [Առաջին կիրակէ յետ ութաւրէիցն]. Պետրոսի հայրապետին եւ Աբիսողոմայ սարկա­ւա­գին. սղս. ՃԺԵ. կց. Պատուական է առաջի Տեառն. Պօ­ղոսի առաքելոյն ի Հռովմ՛՛ թղթ՛՛ – Բայց գիտեմք եթէ որոց սիրենն զԱստուած...27աբ [Երեքշաբթի]. Ապա Անտոնի անապատականի... 27բ-8ա Ապա Թէոդոսի թագաւորին եւ մանկանցն Եփեսոսի... 28ա Ապա Կիրակոսի եւ մօր նորա Յուղիտայ... 28աբ Ապա Վա­հա­նայ Գողթնեցւոցն... 28բ-9ա Ապա Եւգինեա կու­սին եւ հօր նորա Փիլիպպոսի... 29աբ Գրիգորի Աս­տուածաբանի... 29բ-30ա Ապա Տրիփոնի եւ Պար­սա­մի ճգնաւորին... 30աբ Ապա Վլասայ եպիսկոպո­սին... 30բ-1ա Սեղբեստրոսի հայրապետին... 31ա Գոր­դիո­սի վկայի...

Ծնթ. Այսուհետեւ Չորեքշաբաթ եւ Ուրբաթ պահք օրերը չենք նշել:

բ. 35ա-6ա Երկրորդ կիրակէին. Սղս. Քեզ վայել է: Ընթերց՛՛ յԵսայեայ մարգարէէ – Եթէ դարձուսցես զո­տն քո յաւուրն սրբութեան... 36ա-37ա Դ.շաբթի. մե­սե­դի Կեցոյ զծառայս՛՛, ողորմեա՛, Պաւղոսի առա­քե­լոյն ի Տիմոթիեա թղոյն է ընթեր՛՛...

գ. 37ա-40ա Երրորդ կիրակէին. Սաղմոս. Քեզ վա­յել է: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Կացաք, մնա­ցաք իրաւանց, եւ ոչ էր... 53բ-4ա Զկնի Առա­ջա­ւո­րաց շաբաթ աւր. Սրբոյն Սարգսի եւ որդւոյ նորա՝ Մարտիրոսի...

դ. 40բ-4ա Առաջաւորի կիրակէին. Սղ. Քեզ վայել է ահ՛՛: Ընթերցուած յԻսայայ մարգարէէ – Զողորմու­թիւնս Տեառն յիշեցի...41ա-2ա Երկուշաբթի. Սրբոց Ատո­մեանցն... 42աբ Երեքշաբթի. Սրբոց Սուքիա­սեանցն... 42բ-3բ Հինգշաբթի. Սրբոց Ոսկեանցն... 43բ-4ա Շաբաթ օր. Սրբոյն Սահակայ հայրապետին [Մեսրովպայ վարդապետին (ստ. լս-ից)]...

ե. 44աբ [Հինգերորդ] կիրակի. Սղս. Քեզ վայել է ահ՛՛: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Լո՛ւր, Յա­կո՛վբ եւ Իսրայէ՛լ, զոր ես սուրբ կոչեմ, ես եմ առաջին եւ ես եմ յաւիտեան...44բ-5ա Մայիսի ԻԴ. Պիոնի քա­հա­նային [Մարկոսի Արեթուսայ եպիսկոպոսին եւ Աբդեայ եւ Արսենի եւ Որմզդնայ եւ Բենիամենի սար­կաւագին... (ստ. լս-ից)] 45ա-6ա Հրոտից ԻԷ. Սրբոց Ղեւոնդեանցն... 46աբ Հրոտից Լ. Վարդանացն... 46բ-7բ Մարգաց ԻԵ. սրբոց հայրապետացն [Կոստանդի­նու­պօլսի... (ստ. լս-ից)] սղս. կց. քահանայք քո զգեց՛՛...

6. ա. 47բ-53բ Բուն Բարեկենդանի առաւօտն. Աւետարան Մաթէոսի – Ճրագ մարմնոյ ակն է... 53բ-4բ Սղմս. Խ. (40) կց. Ես ասացի. Տէ՛ր, ողորմեա՛ ինձ: Շա­բաթ օր Թէոդորոսի զօրավարին սղս. կց. Տէր որպէս զինու հաճու՛՛...

բ. 54բ-65ա [Արտաքսման] Առաջին [=երկրորդ] կիրակէին առաւաւտուն. Աւետարան ըստ Ղուկասու – Եւ իբրեւ տիւ եղեւ, ել գնաց... 65աբ Սղս՛՛ կց. Լո՛ւր մեզ, Աստուա՛ծ: Քեզ վայ՛՛, մարտի ԺԸ. Կիւրղի հայրա­պետին սղս. կց. պատուականէ առաջ՛՛...

գ. 65բ-72բ [Անառակի] Երկրորդ [=երրորդ] կի­րա­կի առաւօտուն. Աւետարան ըստ Ղուկասու – Եւ եղեւ ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ ել ի լեառն...72բ-3ա Սղս. ՀԴ. կց. Խոստովան եղիցուք առ քեզ, Աստուա՛ծ, մարտ ԻԹ. (29) Յովհանու Երուսաղեմայ հայրապետին սղս. կց. Քահանայք քո զգեցին...

դ. 73ա-81ա [Տնտեսի] Երրորդ [=չորրորդ] կիրա­կի. առաւօտուն. Աւետարան ըստ Ղուկասու – Մի՛ երկնչիր, հօ՛տ փոքրիկ, զի հաճեցաւ...81աբ Մարտի Թ. Սրբոց Քառասնից, սղս. ԿՑ....

ե. 81բ-9ա [Դատաւորի] Չորրորդ [=Հինգերորդ] կի­րակին. առաւօտուն. Աւետարան ըստ Մարկոսի – Եւ յելանելն նորա ի տաճարէ... 89ա-90ա Սահմի Ժ. Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին սղս. կց, Եհան զիս ի գբոյ, համբերելով....

զ. 90ա-7բ [Գալստեան] հինկերորդ [=վեցերորդ] կիրակին. առաւօտուն. Աւետարան ըստ Ղուկասու – Եւ յասել ոմանց զտաճարէն... 97բ-99բ Շաբաթ աւր առաւաւտուն. Ղազարու Յարութեանն – Սղս. կց. Տէ՛ր, հաներ ի դժոխոց...

7. ա. 99բ-102ա Արմաւենեաց. առաւօտուն. Սղս, կց. Լերինք ցընծասցեն, աւրհնեցէ՛ք զՏէր: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Ասացէ՛ք դստեր Սիոնի ահա­ւա­սիկ...

բ. 102ա-5բ Մեծի երկուշաբթի. առաւօտուն. Սղս. կց. Հաստատեցեր զերկիր ի վերայ հաստատութեան իւրոյ, Աւրհնեա՛ անձն իմ, զՏէ՛ր... Աւետարան ըստ Մաթէոս[ի] – Եւ այգուցն իբրեւ դարձաւ...

գ. 105բ-11բ Մեծի երեքշաբթի. առաւօտուն. Սղս. կց. Տարցին թագաւորի կուսանք: Բղխեսցէ սիրտ իմ զպատ՛՛, |106ա| Աւետարան ըստ Մարկոսի – Եւ առա­քեն առ նա զոմանս...

դ. 111բ-4ա Մեծի չորեքշաբթի. առաւօտուն. Սղս. կց. Որ ուտէր ընդ իս: Երանի, որ խորհի զաղք՛՛: Աւե­տարան ըստ Մարկոսի – Եւ էր Զատիկն եւ բաղար­ջա­կերք...

ե. 114ա-29բ Մեծի հինգշաբաթի. առաւօտուն. Սղս. կց. Որ ստացան զանձն արդ: Աստուած վրեժ­խնդիր... Աւետարան Յովհաննու – Բայց այժմ անձն իմ խռովեալ է...

զ. 129բ-47բ Մեծի ուրբաթին. յառաջ քան զհարցն իշխանք ժողովեցան ի միասին վասն Տեառն եւ վասն աւծելոյ նորա իշխանք ժողովեցա՛՛: Երանեալ է այր, որ ոչ գնաց ի խորհ՛՛, զգոբղայսն ի բուն ասա՛ եւ զշարական՝ Այսաւր անճառ լուսոյն ծագումն: Աւե­տա­րան ըստ Յոհանու – Ամէն, ամէն ասեմ ձեզ...

է. 147բ-58բ Շաբաթ օր առաւօտուն. սղս. կց. – Եդին զիս ի գբի...158բ-9բ [Իւղաբերից] Աւետարան Մատ­թէոսի – Եւ յերեկոյի շաբաթուն...

8. ա. 161ա-73բ [Կանոն Յարութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի]: Ընթերցուածս ի Գործոց առա­քե­լոց – Զբանն առաջ, զոր արարի վասն ամենայնի...173բ-83ա Շաբաթ օր. առաւօտուն. Յովհաննու Սղս. կց. Աստուած փառաւորեալ է ի խորհուրդս: Ընթեր­ցուած յԱռակաց – Զձեզ աղաչեմ, ո՛վ մարդիկք...

բ. 183բ-92բ Ապրիլի Զ. Աւետիք Աստուածածնին. սղմս. Կէ. Յարիցէ Աստուած եւ ցրուեսցին կց. Տէր տա­ցէ զբանոյք աւետար՛՛

գ. 192բ-206բ Կիրակի առաւօտուն Աշխար­հա­մատրանն Սղս. կց. յեկեղեցիս աւրհնեցէ՛ք զՏէր: Ըն­թերցուած յԱռակաց – Պատուեա՛ զՏէր ի քոց արդար վաստակոց...

դ. 206բ-223ա [Չորրորդ] կիրակի. [=Երկուշաբթի աւր]. Ճաշուն. սղս. – Քեզ վայել է աւրհնութիւն...

ե. 223ա-39բ Հինգերորդ [=չորրորդ] կիրակի. Առա­ւօտուն. Երեւմանն խաչին. սղս, կց. Տէր թագա­ւո­րեաց, ցնծասցէ երկիր, ուրախ եղ՛՛... Պաւղոսի ա­ռա­քելոյն ի Գաղատացւոց թղթոյն է ընթերցուածք – Այլ ինձ քաւ լիցի...

զ. 239բ-47բ [Վեցերորդ] կիրակի. Ճաշու. սաղմոս – Խոստովան եղերուք Տեառն...248ա-54բ Համբարձ­ման Հինկշաբթի. Առաւօտուն. Սաղմոս. Համբարձաւ Աս­տուած, աւրհնութեամբ ծափս հարէ՛ք ամենայն հեթ՛՛...

է. 254բ-67բ Եւթներորդ կիրակէին. առաւօտուն ի Տէր երկնիցն ելանեն ի դուրս, եւ զկնի սուրբ Աս­տուածածին այս կանոն կատարի սղս. ՂԷ. կց. Լե­րինք ցնծասցեն առաջի Տեառն: Ընթերցու՛՛ յԻսայեա մարգարէէ – Իսկ այս ո՞վ, է որ դիմեալ է...

9. ա. 269ա-33ա [Կանոն Հոգւոյն Սրբոյ գալստեանն]

– 269ա-88բ Աղօթք սրբոյն Ներսէսի Լամբրօնեցւոյ ասացեալ ի փառս ամենասուրբ Հոգւոյն – Ստիպիմ ի սիրոյ սրտիս բաղձանաց նուիրել զբանս հանճարոյ աղքատ մտաց իմոց...

բ. 288բ-90բ [Երկրորդ] կիրակի. Առաւօտուն. Սղմս. Յարեաւ Աստուած, եւ ցրուեցան: Թեւք աղաւնոյ արծաթ՛՛: Ընթերցուած յԱռակաց – Քանզի ճաճանչէ աս­տուածային լուսոյն եւ ծագումն...290բ-1ա Հոռի Զ. Սրբոց Հռիփսիմեանցն... 291ա-2ա Հոռի Է. Գայիա­նանցն է... 292ա-3ա Սահմի Է. Յովհաննու սղս. կց. Աստուած փառաւորեալ է ի խորհուրդս սր՛՛...293ա-4ա Շաբաթ աւր. Սրբոյն Գրիգորի սղսմ. կց. Եհան զիս ի գբոյ տառ՛՛...

գ. 294ա-5ա Սահմի ԺԱ. Եկեղեցւոյ. Այս աւր է, զոր արար Տէր: Ընթերցուած յԱռակաց – Իմաստութիւն շինեաց իւր տուն...295աբ Սահմի ԺԲ. Բեթղահեմի Մանկանցն... 295բ-7ա Սահմի Ա. Նունեայ եւ Մա­նեայ սղս. կց. Կացցէ դշխոյ ընդ յաջմէ քում...297ա-8ա Սահմի Լ. Սարգսի եւ Բագոսի... 298աբ Սահմի Ժ. Մովկիմայ քահանային...

դ. 298բ-9ա [Չորրորդ] կիրակի. Սղս. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցո՛՛ յԻսայեայ մարգարէէ – Լո՛ւր եր­կին, եւ ունկն դի՛ր երկիր...299ա-300ա Մայիսի ԺԴ. Եպիփանու հայրապետին... 300ա-1ա Մայիսի Դ. Կոստանդիանոսի թագաւորին... 301ա-2ա Հինգ­շաբթի. Թէոդորիտոնի Գաղատացւոյն... 302աբ Տրէ Ժ. Սուրբ Գրիգորի Լուսաւորչին. սղս. կց. Քահանայք քո զգեց՛՛...

ե. 302բ-3բ [Հինգերորդ] կիրակի. սղմս. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Վասն այսորիկ այսպէս ասէ Տէր զաւրութեանց...303բ-4ա Տրէ ԺԲ. Ներսէսի հայրապետին [Խադայ եպիս­կոպոսին... (ստ. լս-ից)] 304ա-5բ Տրէ ԺԲ. Դանիէլի [եւ երից մանկանցն Անանիայի, Ազարիայի եւ Մի­սա­յելի... (ստ. լս-ից)] սղս. կց. Յեկեղեցիս աւրհ­նեցէ՛ք...305բ-6բ Տրէ Ժ. Սահակայ եւ Մեսրոպայ... 306բ-7բ Յունվարի Ի. Զաքարիա մարգարէին...

զ. 307բ-8ա Վեց կիրակին. Սղս. Քեզ վայել է: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Եւ եղիցի յաւուրս յետինս... 308աբ Յուլիսի Ժ. Տրդատայ թագաւորին... 308բ-10ա Տրէ ԺԲ. Թոռանց սուրբ Գրիգորի... 310ա-1ա Յունիսի ԻԳ. Եղիսէի մարգարէին սղս. յեկեղեցիս ահնեց՛՛... 311ա-2ա Յունիսի Լ. ԲԺ.ան առաքելոց...

է. 312ա-3ա Է. կիրակին. Քեզ վայել է... Ընթերցու՛՛ յԻսայեայ մարգարէէ – Ահաւասիկ Տէր, Տէր զօրու­թեանց...313ա-6ա Երկուշաբթի. Պահք է Վարդա­վա­ռին... 316ա-7ա Շաբաթ աւր. Տապանակին Աստու­ծոյ...

10. ա. 317ա-26բ Կանոն Վարդավառին առաւօ­տուն սղսմ. կց. Լերինք ցնծասցեն առաջի Տեառն, զի գայ եւ հասեալ է: Ընթերցու՛՛ յԱռակաց – Ուրախ լե՛ր, երիտասա՛րդ...326բ-8բ Երկրորդ աւուրն սղս. կց. Բարձրացուցէ՛ք զՏէր Աստուած մեր: Ընթերցուած յԵլից – Եւ ասէ տէր ցՄովսէս...328բ-9բ Քաղոց Բ. Յիզ­բուզդի վկային... 329բ-31ա Յուլիսի Ի. Եսայեայ մարգարէի... 331աբ Յուլիսի ԻԲ. Թադէոսի առա­քե­լոյն [եւ Սանդխտայ... (ստ. լս-ից)]

բ. 331բ-2բ Բ. կիրակին. Քեզ վայել է աւրհնու­թիւն: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Այսպէս ասէ Տէր, փոխանակ...332բ-3ա Քաղոց ԺԷ. Շուշա­նայ... 333ա-4ա Արաց Ե. Կիպրիանոսի եպիս­կո­պոսին [Յուստիանէ կուսին... (ստ. լս-ից)] 334ա-5բ Տէր ԺԷ. կուսանաց. [Եւփիմեայ եւ քրիստոնեայ եւ ԻԵ. վկայքն, որ ընդ նոսա... (ստ. լս-ից)] սղս. կց. Տարցի թագաւորի կուսանք... 335բ-8ա Արեգի ԺԳ. Սրբոց նախահարցն...

գ. 338ա-9ա Երրորդ կիրակի. Քեզ վայել է աւրհ­նու­թիւն: Ընթերցու՛՛ յԻսայեայ մարգարէէ – Այգի եղեւ սիրեցելոյ յանկեան...339աբ Արաց ԺԵ. Սահակայ եւ Յովսեփայ... 339բ-43ա Արեգի ԺԲ. Երկոտասան մար­գարէիցն... 343ա-4ա Յունվարի Ժ. Աթանագինէ հայ­րապետին... 344աբ Արեգի ԺԳ. Անտոնինոսի [Թէոփիլեանցն... (ստ. լս-ից)]:

դ. 344բ-5բ [Չորրորդ] կիրակի. Սղս. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Եւ եղեւ յաւուրս Աքազու եւ Յովաթամայ...345բ-6ա Աւգոս­տոսի Ա. Եղիազարու [երկուշաբթի Եղիազարու եւ Է. եղբարցն եւ մօրն Շամունի... (ստ. լս-ից)] 346ա-7ա Աւգոստոսի Լ. Սոփեայ եւ երից դստերացն [Ագապի... (ստ. լս-ից)] 347բ-8բ Տրէ Ի. Քրիստա­փորի... 348բ-9ա Արեգի Գ. Եփեսոսի սուրբ ժողովոյն [ԲՃ. եպիսկոպոսացն... (ստ. լս-ից)]

ե. 349ա-50ա [Հինգերորդ] կիրակի. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուածս յԻսայեայ մարգարէէ – Վայ այնոցիկ, որ յառնեն ընդ առաւաւտն...350ա-2բ Երկուշաբթի. Արքայութիւն քո արքայութիւն... 352բ-3բ Աւգոստոսի ԺԴ. Շողակաթին...

11. ա. 353բ-8բ Փոխման Աստուածածնի. Առաւօ­տուն. Սղս, կց. Արի՛, Տէ՛ր, ի հանգիստ քո: Ընթեր­ցուած յԱռակաց – Սրտացուցեր զմեզ քոյր իմ հարսն...360ա-2բ Սեպտեմբերի Ի. Գրիգորի Ակռա­կան­դացւոյն... 358բ-60ա Շաբաթ աւր. Յովակիմայ եւ Աննայի...

բ. 362բ Բ. կիրակին. Քեզ վայել է աւրհնութիւն Աստուած: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Մահ արձակեաց Տէր ի վերայ Յակովբայ...363աբ Արեգի Ժ. Պիոնի քահանայի [Ստեփաննոսի Ուլնեցոյն... (ստ. լս-ից)]. 363բ-5ա Աւգոստոսի ԺԹ. Անդրէի զաւրա­վարին [բանակի նորին, Կալինիկոսի եւ Դէովմիդեայ բժշկին... (ստ. լս-ից)] 365ա-6ա Արեգի Ի. Անդրիա­նոսի [եւ կնոջ նորա՝ Անատուլայ եւ Թէոդորիտոսի ստրատելատի եւ Թիւրսոսի վկային]... 366աբ Աւգոստոսի ԺԹ. Թումայի առաքելոյն...

գ. 366բ-7բ Գ. կիրակին. Սաղմոս. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Եւ եղիցի, յորժամ կատարեսցէ Տէր...367բ-8ա Մեհեկի ԻԳ. Թարքմանչացն [Եղիշէի, Մովսէսի, Դաւթի եւ Գրիգորի Նարեկացոյն եւ Ներսեսիանցն... (ստ. լս-ից)] 368ա-9բ Արեգի ԺԳ. մարգարէիցն... 369բ-71բ Աւգոստոսի ԺԹ. Յովաննու եւ Յոբայ... 371բ-2ա Արաց Ժ. Նիկիայ սուրբ ժողովոյն [ԳՃ. ԺԸ.... (ստ. լս-ից)]...

դ. 372աբ Դ. կիրակին. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Ի վե­­­­րայ լերին դաշ­տականի...372բ-5բ Երկուշաբաթ օր. Պահք է [Սուրբ Խաչին]... 375բ-6ա Սեպտեմբերի ԺԳ. Նաւա­կա­տիք Սուրբ տեղեացն Երուսաղէմի...

12. ա. 376բ-81բ [Կանոն վերացման Սրբոյ Խա­չին] Սուրբ Խաչի առաւօտուն [Խաչվերաց]. Սղմս. կց. ն///առ մեզ լոյս... Ընթերցու՛՛ յԱռակաց – Դարձեալ, եթէ ի նաւոք ելանիցէ...

բ. 381բ-2բ Երկրորդ կիրակին. Սղս. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուած յԵսայեայ մարգարէէ – Եւ եղիցի յաւուր յայնմիկ...382բ Սեպտեմբերի ԺԳ. Մա­մասայ [Փիլիկտիմոնի եւ Սիմէոնի Սիւնակեցոյն եւ է պահք Վարագայ սուրբ խաչին... (ստ. լս-ից)] 383ա-4բ Յունվարի ԺԵ. կուսանաց [Փէբրոնեայ եւ Մա­րիա­նէ... (ստ. լս-ից)]... 384բ-5բ Սեպտեմբերի Զ. Անթի­մոսի հայրապետին [եւ Երանոսի հետեւողին... (ստ. լս-ից)] 385բ-6ա Ահկի Ա. Գէորգայ զօրա­վա­րին...

գ. 386աբ Կիրակին. Վարագայ Սուրբ Խաչին. Նշա­նե­ցաւ առ մեզ: Ընթերց՛՛ յԱռակաց – Փայտ կենաց է ամենեցուն...386բ-7ա Ահկի ԺԵ. Դաւթի Դվնեցոյն... 387ա-8ա Սեպտեմբերի Ե. Եւստաթեա [եւ կնոջ նորա եւ Բ. որդւոցն... (ստ. լս-ից)] 388ա-9բ Ահկի Ա. Սա­հա­կայ եւ Համազասպայ... 389բ-90բ Ահկի ԻԱ. ՀԲ. առաքելոցն...

դ. 390բ-1բ [Չորրորդ] կիրակի. Քեզ վայել է աւրհ­նութիւն: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Ահաւա­սիկ Տէր նստեալ ի վերայ թեթեւ ամպոյ...391բ-2ա Դեկտեմբերի ԻԲ. Փոկասու հայրապետին [եւ Երա­նոսի հետեւողի առաքելոցն... (ստ. լս-ից)] 392ա-3ա Սեպտեմբերի Ի. Թեկղի [եւ Վառվառայ եւ մեծ վկա­յին Դեմետրիոսի... (ստ. լս-ից)] 393ա-4բ Յուլիսի ԺԵ. [Պանդալեւոնի բժշկին եւ] Երմողեայ քահանային [եւ Եպրաքսեա կուսին... (ստ. լս-ից)] 394բ-5ա Շաբաթ օր Կալիստրատոսի [եւ ԽԹ. ընկերացն... (ստ. լս-ից)]:

ե. 395ա-6ա [Հինգերորդի] կիրակին. Քեզ վայել է ահ՛՛: Ընթերց՛՛ յԻասեայ մարգարէէ – Ահաւասիկ Տէր ապա­կանեսցէ զտիեզերս...396աբ Երկուշաբթի. Սրբոյն Գրիգորիսի [Աղուանից եւ սուրբ հաւրն Թաթ­լու... (ստ. լս-ից)] 396բ-7բ Հոկտեմբերի Ա. Անանիա ա­ռաքելոյն [Դամասկացոցն եւ ԲԺ.ան վարդա­պե­տացն... (ստ. լս-ից)] 397բ-8բ Դիոնէսիոսի [եւ Մատ­թէոսի եւ Բառնաբայ... (ստ. լս-ից)] 398բ-9բ Սեպ­տեմ­բերի Ժ. Մաթէի Մարկոսի [Յովհաննու, Ղուն­կիան­սի քահանայն եւ Պեղիգա կուսին... (ստ. լս-ից)]:

զ. 399բ-400ա [Վեցերորդ] կիւրակի. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուած յԵսայեայ մարգարէէ – Այսպէս ասէ Տէր Սաբաւովթ... 400աբ Երկուշաբթի. Ղուն­կիանոսի [հայրիւրապետին եւ Յովսեփայ Արե­մա­թացոյն եւ Յովսեփայ աստուածահօրն եւ կա­նանց իւղաբերի՛՛... (ստ. լս-ից)] 400բ-1բ Երեքշաբթի. Թէոդորիտայ [քահանային եւ ընկերաց իւրոց... (ստ. լս-ից)] 401բ-2բ Ե.շաբթի. Սրբոց Խարիթեանցն [ԺՌ. եւ ԲՃ. մարտիրոսացն... (ստ. լս-ից)] 402բ-3ա [Շա­բաթ օր (ստ. լս-ից)] Վասիլիոսի եպիսկոպոսին [եւ Դեմետրիայ վկային... (ստ. լս-ից)]:

է. 403աբ [Է. կիրակին] Մարեր Ժ. Խաչգիւտ է, սղս. կց. Նշանեցաւ առ մեզ լոյս: Ընթերցուած յԵսա­յեայ մարգարէէ – Տէ՛ր, Հա՛յր մեր, Տէ՛ր, դատաւոր մեր...403բ-4ա [Բ.շաբթի.... (ստ լս-ից)] Վարոսի [եւ Ա­նաստասայ քահանային... (ստ. լս-ից)] 404ա-5ա [Երեքշաբթի. Սրբոց... (ստ. լս-ից)] Հեպերիքեանց... 405ա-6բ Բաբելայ հայրապետին... 406բ-7ա Շաբաթ. Բարաղամու հայրապետին [եւ մանկանցն Եփեսոսի, որ ի յՈղոքս լեառն կատարեցան... (ստ. լս-ից)]

ը. 407ա-8ա Ութ. կիրակին. Սղս. Քեզ վայել է աւրհ­նութիւն: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Եղիցի յաւուր յայնմիկ ածցէ Աստուած ի վերայ զար­դուն երկնից...408աբ Երկուշաբթի Ստեփանոսի Հռով­մայ հայրապետին [եւ քահանայիցն եւ սար­կա­ւագաց եւ ժողովրդեանն, որք ընդ նմա կատարե­ցան... (ստ. լս-ից)] 408բ-9բ Երեքշաբթի. Ակիփսիմայ եպիսկոպոսին [եւ Յովսեփայ քահանային եւ Ղու­կիոսի քահանային եւ Այիթալա սարկաւագին... (ստ. լս-ից)] 409բ-10բ Նոյեմբերի Է. Մետրոփանոսի հայ­րա­պետին [եւ Պօղոսի խոստովանողին... (ստ. լս-ից)] 410բ-11բ Նոյեմբերի Ը. Սրբոց հրեշտակա­պե­տացն [Գաբրիէլի եւ Միքայէլի եւ ամենայն երկնային զօրացն... (ստ. լս-ից)]:

թ. 411բ-2բ Իններորդ կիրակին. Սղս. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – |412ա| Եւ ասասցեն յաւուր յայնմիկ...412բ-3ա Բ.շաբ­թի. աւուրն նոյեմբերի. Թ. Մելիտոսի հայրապետին [եւ Մինասայ Եգիպտացւոյն եւ Բիւրայ քահանային... (ստ. լս-ից)] 413ա-4բ Նոյեմբերի Ժ. Յովհաննու Ոսկէբերանին... 414բ-5բ Նոյեմբերի ԺԳ. Գուրիասայ, [Սամանասայ, Աբիբասայ եւ Ռամանոսի եւ Հիւսի­քո­սի զինաւորին... (ստ. լս-ից)] 415բ-6բ Նոյեմբերի ԺԵ. Փիլիպոսի առաքելոյն...

ժ. 416բ-20ա Տասն կիրակին. Քեզ վայել է աւրհ­նու­թիւն: Ընթերցուած յԵսայեայ մարգարէէ – Եւ եղի­ցի ձեզ պատգամքս այս ամենայն...420աբ Շաբաթ աւր. Գրիգորի Սքանչելագործին [եւ Նիկողիայոսի հայրապետին... (ստ. լս-ից)]:

13. ա. 420բ-1բ [Առաջին] Կիրակի [Յիսնակաց – Սաղ­մոս]. Քեզ. վայել է: Ընթերցուած յԵսայեայ մար­գարէէ – |421ա| Եւ եղեւ ի չորեքտասաներորդի ամի...421բ-2ա Երկուշաբթի. Սրբոց կուսանացն [Յուլիանայ եւ Վասիլուհոյ... (ստ. լս-ից)] 422ա-3բ Գ.շաբթի. սրբոց առաքելոցն [Յակովբայ եւ Շմաւոնի... (ստ. լս-ից)] 423բ-4բ Հինգշաբթի. Կղեմայ հայրապետին [եւ Բագարատայ եպիսկոպոսին եւ Գրիգորի Ակռա­կան­դա­ցոյն... (ստ. լս-ից)] 424բ-5բ Շաբաթ աւր. Անդրէի առաքելոյն...

բ. 425բ-6ա [Երկրորդ] կիրակին. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուած յԵսայեայ մարգարէէ – Եւ եմուտ Եղիակիմ Քեղկեայ...426ա-7ա Բ.շաբթի. Գինա­րո­սի [եպիսկոպոսին եւ Մեռկեռիոսի զինաւորին... (ստ. լս-ից)] 427ա-8ա Երեքշաբթի. սրբոյն Յակովկայ [եւ Իրաւափառայ վկայիցն... (ստ. լս-ից)] 428ա-9ա Հինգշաբթի. Սրբոց ճգնաւորացն [Պօղոսի, Անտոնի, Պօղայ, Մակարայ, Արսէնի, Սրապիոնի, ///, Աբայ Մարկոսի, Պափնոսիոսի, Յոհաննու... (ստ. լս-ից)]... 429ա-30ա Շաբաթ օր. Նիկողայոսի հայարպետին:

գ. 430ա-1ա [Երրորդ] կիրակին. Քեզ վայել է աւրհ­նութիւն: Ընթերցուած յԵսայեայ մարգարէէ – Եւ առ Եզեկիա զհրովարտակն ի ձեռաց...431աբ Երկուշաբ­թի սրբոյն Մինասայ... 431բ-2բ Երեքշաբթի. Առաքե­լոցն Բարթուղիմէոսի, Յուդայի եւ Շմաւոնի: 432բ-3բ Ե.շաբաթի Եւստրատիոսեանց... 433բ-4բ Շաբաթ աւր. Սրբոյն Յակոբայ [Մծբնայ հայրապետին եւ Մարուգէի ճգնաւորին... (ստ. լս-ից)]:

դ. 434բ-5բ [Չորրորդ] կիրակին. Սղս. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերցուած յԻսայեայ մարգարէէ – Եւ եղեւ ի ժամանակին յայնմիկ...435բ-6ա Երկուշաբթի. Իգնատիոսի հայրապետին... 436ա-7ա Երեքշաբթի. Թէոնպոպոսի եպիսկոպոսին [եւ Թէովնայ կախար­դին եւ չորից զինուորացն... (ստ. լս-ից)] 437ա-8ա Հինգշաբաթ. Թադէոսի առաքելոյն [Ադդէի հայրա­պե­տին... (ստ. լս-ից)] 438աբ Շաբաթ օր երկուց բիւրացն...

ե. 438բ-9բ [Հինգերորդ] կիրակին. Քեզ վայել է աւրհ­նութիւն: Ընթերց՛՛ յԻսայեայ մարգարէէ – Ուրախ եղիցին երկինք եւ ցնծասցէ...439բ-40բ Տաւն է Դաւթի մարգարէին [եւ Յակովբայ առաքելոյն... (ստ. լս-ից)] 440բ-3ա Տօն է սրբոյն Ստեփաննոսի. սղս. Բանից իմոց ունկն. կց. Տէր որպէս զինու: Ընթերցուած ի գործոց Առաքելոց – Ստեփաննոս այր լի շնորհօք եւ զօրութեամբ... 443ա-4բ Տօն է առաքելոցն Պետրոսի եւ Պօղոսի... 444բ-7ա [Շաբաթ աւր]. Յիշատակ Յո­հան­նու աւետարանչի Սղս. Դարձ, անձն իմ ի հան­գիստ. Հանգիստ Յովհաննու աւետարանչի – Էր ընդ եղբարսն...

զ. 447ա-8ա [Յայտնութեան պահոցն] կիրակի. Քեզ վայել է աւրհնութիւն: Ընթերց՛՛ յԻսայայ մար­գա­րէէ – Այսպէս ասէ Տէր. Ես եմ Տէր Աստուած քո...448աբ Պահք յայտնութեան [առաջին աւուրն]... 448բ-9ա Երկրորդ աւուրն... 449աբ Երրորդ աւուրն... 449բ-50ա Չորրորդ աւուրն... 450աբ Հինկերորդ ա­ւուրն. Պաւղոսի առաքելոյն ի յԵբրայեցոց թղթոյն – Ունիմք մեք սեղան ուստի ոչ ունիցին... 450բ-1ա Պա­հոց շաբաթ օր սրբոյն Բարսղի...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

452աՓառք ամենազաւր, ամէնիմաստ ամէնառատ Հօր բարերարի, որ անեղական ծնելութեամբ զ[Որ]դի ծնեալ յառաջ քան զամենայն ի կերպարանս Հօր եւ Հոգւոյն համագոյ՝ տալ իւր առատ բղխմամբ առ նոյն ինքն ընդ Հօր եւ Որդւոյ, փառակից եւ զուգակից բա­ցա­յատկական, երեքանձնական եւ մի իսկութեամբ հա­ւա­սարեալ, միահարթ եւ միազօր, միափառ եւ մի Աս­տուած, Երրորդութիւնն կատարեալ, անձամբ երիւք եւ մի բնութիւն. որում վայել է փառք եւ պատիւ, յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

Արդ, աւրհնեսցի յարդարութիւն հաստատեալ ա­թոռն ողորմածին Աստուծոյ, որ վասն անբաւ մարդա­սի­րութեան իւրոյ եւ ողորմած կամացն յաղթեալ ի սիրոյ անմոռաց գթութեան յայց ելեալ կորուսեալ ազգի մարդկան: Եւ խոնարհեալ ի հայրաբուն փառաց միածին Բանն Հաւր, կամաւ ծնօղին իւրոյ եւ Սուրբ Հոգ­ւոյն եկն, զգեցաւ զմեր բնութիւնս ի սուրբ անա­րատ կուսէն Մարիամայ, ծնանելով ի նմանէ Աստուած եւ մարդ կատարեալ, անբաժանելի միութեամբ եւ անշփոյթ խառնմամբ, զատ եւ որիշ ի մեղաց. եւ կա­տա­րեալ զաւրահրաշ սքանչելագործութիւն եւ զփրկագործ տնօրէնութիւնն զխորհրդածեալսն յառաջագոյն մար­գարէիւք: Դիմեալ գայ կամաւորապէս ի փրկական խաչն եւ հզօր զօրութեամբ՝ որպէս ի դիտանոցի կա­ցեալ համարձակապէս ի վերայ կենդանամարտ փայ­տին, բարձր բարբառով խրախոյս տալով մարդկան սեռի՝ յաղթող լինել ի պատերազմի եւ աշխարհի, եւ սորին աշխարհակալի՝ Հայր եւ զՀոգի, հանդերձ ին­քեամբ յօգնութիւն կարդալով բնութեանս մերում: Գոչէր ի խաչին ասելով. Հա՛յր, ի ձեռս քո աւանդեմ զհոգի համացեղի իմոյ առեցելոյ կերպի: Եւ Հայր գթութեամբ առեալ զաւանդն իւրոյ միածնին՝ Որդի հզօր զօրութեամբ եւ Հոգւով, սաստկութեամբ իջեալ ի ստորին վայրս մահու եւ կապեալ զիշխանն մեղաց, գերեդարձ առնելով տիեզերաց: Եւ կորզելով ի ժանեաց վիշապին, աստուածացեալ մարմնովն յարու­ցեալ ի թաղմանէ, յարոյց ընդ իւր զմեղօք մեռեալս եւ զհողացեալս, եւ նախասաց աւետաբեր աւետարանա­կան վարդապետութեամբն ի քաղցր լուծն կոչելով: Եւ այս հրաւէր աւետեաց թեւակոխեալ, ընթացան բազ­մու­թիւնք հաւատացելոց հետ կոչողին երանութեամբ հե|452բ|տեւեալք: Եւ թողեալ զամենայն պատաղմունս աշխարհիս եւ զբաղմունս ստորնաքարշ յաւիտենիս այսորիկ. ոմանք՝ զհայր եւ զմայր եւ զկցորդակից զուստերս եւ զդստերս, ոմանք՝ զինչս եւ զըստացուածս եւ զերեւելի վայելչութիւնս, ոմանք՝ զփառս եւ զմե­ծու­թիւն ճոխութեան հրապուրանաց կենցաղոյս, կէսք՝ ի խաչ հանեալ զմարմինս կարեօք եւ ցանկու­թեամբքն հանդերձ, եւ այք՝ օտարք եւ պանդուխտք եղեն յաշ­խար­հի: Սիրեցին միայնիկ, լռիկ հանապազ եւ յարա­տեւակ աղաւթիւք միշտ ընդ Աստուծոյ խաւսեալ ի բարձունս: Իսկ բիւրք բիւրոց եւ հազարք հազարաց կամ թէ եւս առաւել ըստ աստեղանման անբաւաու­թեան եւ կամ թէ զվերնականացն թուոյն ասել համե­մատ՝ առաքեալք, հարք եւ հայրապետք, սրբազան եպիս­կոպոսունք եւ ընտրեալ քահանայք եւ սրբասէր սարկաւագունք եւ միանգամ բնաւին ուխտ եկեղեցւոյ, հանդերձ պաշտօնէիւք եւ ժառանգաւորօք, որք անսայ­թաք պողոտայիւ ճանապարհորդեալք հասին առ յոյսն իւրեանց: Եւ այդ, յայսքան եւ յայսպիսի բարեվայելուչ եւ մեծափառ սրբոց գումարս բարեխօս աշխարհի եւ ապաւէն ք[աւու]թեան մեղուցելոց, զոր դիմեալ մեծաւ յուսով բարիարմատ շառաւեղն հաւատարիմ մահտեսի Պետրոսն եւ կամեցաւ զաստուածաշունչ տառս զայս ստանալ յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց: Ի միտ առեալ զբանն Եայեա, որ ասէ. Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ ընտանեակ յԵրուսաղէմ: Վասն յայն յուսոյն եւ տէրունական հրամանին սերտ սրտիւ եւ բոլոր հաւատով ետ գրել զսուրբ գիրքս՝ յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ ծնո (12 տող չգրած): Ի դուռն Սրբոյ Աստուածածնի, վայելչայարկ եւ գեղեցկասար եկեղեց­ւոյ, ի մայրաքաղաքս Կոստանդինուպօլսոյ, ի վայե­լումն մանկանց սուրբ եկեղեցւոց:

Արդ, որք ճաշակէք յամենառատ սեղանոյս եւ վայե­լէք յաստուածային բուրաստանէն եւ հանդիպիք տե­սութեան սուրբ գրոցս՝ կարդալով կամ աւրինակելով եւ կամ հարեւանցի տեսնելով- յիշես|453ա|ջիք ի մաքրա­փայլ յաղօթս ձեր առաջի անարիւն [զեն]մանն եւ ի ժամ սոսկալի սուրբ պատարագին, լի բերանով եւ բո­լոր հաւատով եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք եւ մեղաց թո­ղութիւն հայցեցէ՛ք լաւ եւ բարի քրիստոնէին եւ բա­րեմիտ մահդասի Պետրոսին, որ է ի գաւառէն Ակնայ, ի գեղջէն, որ կոչի Ապուչեխ, յիշատակ հոգւոյ (10 տող չգրած):

Եւ արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ կողկողագին պաղատանօք, սրտահառաջ ողբովք, զի լի սրտիւ եւ սերտ հաւատով Աստուած ողորմի ասացէ՛ք հաւա­տա­րիմ եւ բարեմիտ, իմաստուն եւ աղքատասէր մահդասի Պետրոսին եւ ծնողացն (10 տող չգրած):

Եւս առաւել՝ անյիշատակ ննջեցելոցն, որ չիցէ յիշա­տակ բարի, որ տրօք եւ ողորմութեամբ եւ պատարա­գօք այլ ինչ բարութեամբ յիշեն եւ կա[մ] յիշատակեն զննջեցեալսն իւրեանց եւ առնուն ի նոցանէ զաւրհնու­թիւնս եւ յԱստուծոյ առատ բարերարութիւն: Նա ինքն ամենազօրն, շնորհատուն եւ առատաձեռն, եւ բարու­թեան սիրողն Աստուած տացէ զիւր առատ ողորմու­թիւն զաննահանջ բարութիւն եւ զանմահութիւն ի նո­ցին: Եւ ո՛չ անտես առնէ զնոսա, այլ քաղցր աչօք եւ առատ սրտիւ հայի ի նոսա, եւ առաւել՝ ի մահադասի Պետրոսն եւ ի ծնողսն եւ յամենայն յազգականսն իւր, եւ ազատէ ի դժոխոց եւ ի զառն[աւել] տանջանացն. ամէն:

Եւ արդ, ես՝ անարժանս, հող եւ մոխիր թափառնիկս եւ ունայն ի գործս բարեաց սուտանուն Յովաննէս երի­ցուս, որ անուամբս միայն եմ եւ զգործովս ոչ, այլ հեռացեալ եմ ի բարի գործոց եւ անձ ուրացեալ ի սուրբ անուանէ, զչարս առնելով եւ բարին խափանե­լով, տկարացեալ հոգով եւ անկարացեալ մարմնով, քանզի եւ են բեռինք մեղաց իմոց անթուելի մարդկան, անհուն բազմութեամբ իբրեւ զաւազ ծովու: Զոր յու­սամք եւ հարցեմք յամէնառատ քաղցրութենէ |453բ| Աս­տուծոյ, որո[յ] առնէ զմեզ անտ[ես], այլ վերստին կանգնեսցէ զձեզ եւ զմեզ զբազում ողորմութեամբ իւրով. ամէն:

Շնորհիւ Տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զգիրքս ի քաղաքիս Կոստանդինուպօլիս, ի դուռն Սրբոյն Սարգսի զօրավարին եւ որդոյ նորա Մարտիրոսին, ի մեծ թուականիս հայոց ի ՌՃԷ. (1658), ի հայրապետութեան տեառն Էջմիածնայ տէր Յակոբին՝ ամենայն Հայոց կաթուղիկոսին, ի բռնակա­լութեան տաճկաց սուլթան Մահմատ խանդքարին, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակին, յորում նեղիմք եւ հալա­ծիմք ի յանօրինաց եւ ի սուտ եղբարց եւ յանիրաւ հար­կապանճողաց:

Արդ, գրեցաւ սայ ձեռամբ անարժան եւ մեղսա­թաւալ եւ անպիտան, փծուն գրչի Յովաննէս երիցիս: Եւ արդ, ունի զընթերցումն բովանդակ տարոյն զեդեալ ընթերցուածն Յակոբայ եւ Կիւրղի եւ զինանց կարգն, զԳործն, եւ զԿաթուղիկէքն եւ զտօնից տէրունականց եւ յիշատակ սրբոցն զկիրակէից եւ զշաբաթապահոց, զչորեքշաբաթու եւ զուրբաթու:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեանդ՝ զմանկունս սուրբ եկե­ղեցւոյ, զի ոք հանդիպիք տեսութեան սուրբ գրոցս կար­դալով կամ աւրինակելով կամ հարեւանցի տեսա­նե­լով, զաւելորդն բառնայք եւ զպակասութիւն լնուք: Եւ խոշորութեան եւ սխալանացս գրիս անմեղադիր լերո՛ւք, զի կար մեր այս էր: Վասն որոյ երես ի գետին դնելով, աղաչեմ զամենեսեանդ՝ զի լի սրտիւ եւ սերտ հաւատով անարժան սուտանուն Յովաննէս երիցիս Աստուած ողորմի ասացէ՛ք՝ ինձ եւ ծնողաց իմոց՝ Շէ­հրիին եւ մօրն իմոյ՝ Մելէքին եւ մեծ պապուն իմոյ՝ մահ­դասի Այվաթին, կողակցուն՝ մահդասի Սուլթա­նին, եւ կողակցին իմոյ՝ Մայրամին, եւ զաւակաց իմոյ՝ Գրիգորին եւ Սարգսին, Շ[ա]հզէտէին, եւ Հուրիին, եւ Նուրիին եւ՛ ամենայն ազգականաց իմոց՝ կենդա­նեացն, հանգուցելոց. ամէն:

Դարձեալ յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ կողկողագին պաղատանօք, զի լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք մահդասի Պետրոսին (10 տող չգրած):|454ա| Վասն որոյ երես ի գետին անկեալ, աղաչեմ՝ լի սրտիւ եւ /// (1 բառ) հաւատով /// անարժան, հող եւ մոխիր Յովան­նէս իրիցու Աստուած ողորմի ասացէ՛ք եւ մեղաց թո­ղութիւն հայցեցէ՛ք ինձ եւ ծնօղաց իմոց եւ զվարպետն իմ՝ զԿեսարացի զԽաչատուր երէցն, որ ի վերայ իմ բազում աշխատանք ունի, յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զամենայն արեան մերձաւորս իմ՝ կենդա­նիս եւ զհանգուցեալս. եւ որք յիշէք եւ մի բերան Աս­տուած ողորմի ասէք. նա ինքն Տէրն մեր Քրիստոս ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի իւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն:

Ծնթ. Համառօտ տարբերակը տե՛ս ԺԷ. դ-ի յիշ-ք, Գ. էջ 815-6:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

454ա(ԺԸ. դ., նոտրգիր) Սայ է գիրքս կարդացօ­ղաց չէ, այլ աւէտեաց.

Ով ընդերցող ընդերցի՛ր,

Չես կարէր նէ՝ ի յետ կեցի՛ր

Արբեալ ես դու՝ իմացի՛ր,

Ծաղր եղար հանց կիտացիր:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ 1074/2940:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝454աՏիրացու Վերհատիեն է տիրացու Առաքելինն է: Աէլովար Զօրութի:

2941

ԽՈՐՀՐԴԱՏԵՏՐ

ՀԻՆ ՇԱՄԱԽԻ

ՌՄՀԴ. – 1825

ԹԵՐԹ՝ 16. չգրուած՝ 1բ, 16բ: ՊՐԱԿ՝ 1-16: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սա­գծերով, լուսադրոշմով՝ «1824», բուսական շրջանակով խաչ, «REFIZDO», փայ­տէ ցան­կա­պատ՝ մուտ­քով, ո­րի մէջ՝ ձախ ան­կիւ­նում, վա­հա­նով եւ նի­զա­կով զի­նո­ւոր, նրա առ­ջեւ՝ «АГ»: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,5x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (25,1x15. սահմա­նա­գծուած սեւով): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 6ա): ՏՈՂ՝ 33-36: ԿԱԶՄ՝ ծաղ­կազարդ կտաւ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 6ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Խաչելութիւն՝ 3բ: Կիսա­խո­րան՝ 4ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, կենդանական: Զար­դագիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր: Գոյներ՝ սեւ, կա­նաչ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Ա. փեղկին եւ թերթերին ցեցի անցքեր, թեր­թերին աղտոտուածութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2բ-3ա, 4ա-16ա [Խորհրդատետր]

Տե՛ս ձեռ. 2385, 69ա-156բ: 1ա/2ա-3ա: 4ա-5ա: 2բ/5ա-6բ: 2գ/6բ-7ա: 2դ/7ա: 2ա/7ա: 2բ/7աբ: 2գ/7բ-8բ: 2դ/8բ: 2ե/8բ-9ա: 2զ/9աբ: 3ա/9բ-10ա: 3բ/10ա-3բ: 3գ/13բ-14ա: 3դ/14ա-5բ: 4ա/15բ-6ա: 4բ/չիք: 4գ/չիք: Գ/չիք:

Ծնթ. Օ­րի­նա­կո­ւած է տպագ­րից՝ «Խորհր­դա­տետր», Զմիւռ­նիա, տպ. մահ­տե­սի Մար­կո­սի, 1761-1762, ԼԶ. էջ: 3բ էջի ն­կա­րի հա­մար հիմք է ծա­ռա­յել տպագ­րի 4րդ է­ջի նկա­րը, ո­րը ծաղ­կո­­ղը վե­րար­տադ­րել է իւ­րո­վի: Զար­դագ­րերն ար­տան­կա­րո­ւած են գրե­թէ նոյ­նու­թեամբ, իսկ լու­սան­ցա­զար­դերն ինքնա­տիպ են եւ էա­կա­նօրէն տար­բեր տպագ­րի բու­սա­կան-հան­գու­ցա­յին լու­սան­ցա­զար­դե­րից:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2աԽորհրդատետր սրբազան պատարագի, ըստ արա­րողութեան եկեղեցեացս Հայաստանեայց, ի թուականութեանս հայոց ՌՄՀԴ. (1825), յուլիսի Ժ., ի Հին Շամախի:

16ա (շղագիր) Շնորհիւ Տեառն մերոյ Քրիստոսի Աս­տուծոյ աւարտեցաւ սուրբ գիրքս այս, որ կոչի Խորհրդատետր, ի հայրապետութեան տեառն Եփրե­մայ սրբազան կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց, որ այժմ վշտաբար վարանեալ՝ նստի ի Սուրբ Հաղպաթ, որ ի Տփխիս, եւ առաջնորդութեանն տեառն Յօհաննու սրբազան արքեպիսկոպոսի Շամախու, որ ի սուրբ վանս Սրբոյն Ստեփաննոսի Նախավկային. վերջ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 1ա (1857 թ., շղագիր) Յիշատակ է Խորհրդա­տետրս Շամախեցի հանկուցեալ Սարգսի որդի տէր Դաւիթ խոհեմազարդ քահանային, որ ետ պարոն Գրի­գորին: Տէր Գրիգորն յետ վախճանէլոյն իւրոյ այս Խորհրդատետրս ետ իւր ծառայ եւ աշակերտ տիրացու Յօհաննէսին Գալուստեան. 1857 ամի եւ փրկչական ՌՄ(=3)Զ. (1857):

2. 2ա (1874 թ., շղագիր) 1874 թուականին Մատ­թէոս Աւետիսեան (՞):

ՆՇՈԻՄ՝ 1ա՝ «1172/2941, ԺԹ. Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պոս]»:

 

2942

ՄԱՆՈՒԷԼ ԿԻՒՄՈՒՇԽԱՆԵՑԻ, ԿՇԻՌ ՈՐՊԻՍԱԾԱՆՈՅՑ ՈՂՋՈՒՆԱԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ԵՓՐԵՄԱՅ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ

Ս. ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

ՌՄԾԲ. – 1803

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 48 (գրչի էջակալում՝ 1-95, որ է՝ 1ա-48ա). չգրուած՝ 2բ, 48բ: ՊՐԱԿ՝ 1-4x10 (1՝ 13, 3՝ 14): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով, լու­սադրոշմով՝ դրօշակակիր, թագակիր առիւծ, փառանշան թագով՝ ար­ծուի թեւով ու առիւծով, «Р. Ф.I. L, 1795»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31,5x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (26.7x15,2. սահմանագծուած սեւով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 29ա): ՏՈՂ՝ 37-39: ԿԱԶՄ՝ գորշ թուղթ, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա), սկ., սպիտակ չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Нмвуэ 29а

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը՝ մաշուած, մէջքը՝ պատռուած. Ա. փեղկը ձեռագրի հիմքից անջատ, թերթերին աղտոտուածութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-48ա Կշիռ որպիսածանոյց ողջունագրութեան տեառն Եփրեմայ սրբազան արքեպիսկոպոսին Ռու­սաս­տանեայցն հայոց՝ առ Կոստանդնուպօլսոյ յար­գելի Յօհաննէս պատրիարգն եւ առ ճշմարտապէս վերծանօղսն ազգին մերոյ. եւ ներհակաբար բուն պար­բերութեամբ իբր ծանօթութիւն գրեցելոց ի նո­րին տեառն Յօհաննու յարգելի պատրիարգէ եւ իւրն համախոհից. աշխատասիրեալ ի ձեռնասուն սպա­սա­ւորէ Սեբաստացի տեառն Յօհաննու առաքելա­շա­ւիղ արքեպիսկոպոսի՝ վիճակին Ամասիոյ եւ Մարս­վա­նու, եւ ի նարդենիս գտանեցելոյ ի ծառայութեան սրբազնակատար տեառն Դանիէլի ամենայն Հայոց՝ հաճութեամբ երիցս ընտրեցեալ կաթողիկոսի եւ օրի­նաւոր հայրապետի, նուաստ Մանուէլ վարդապետէ Ալթունեանց Կիւմիւշխանացւոյ. ի փրկչական թուին 1803 եւ ի հայոց ՌՄԾԲ. (1803), սեպտեմբերի 19, ի կայսերաբնակ քաղաքն Սանկդ Պետրբուրգ. ընդ հո­վանեաւ սրբոյ եկեղեցւոյն հայոց Սրբուհւոյն Էկա­տե­րինեայ՝ կառուցելոյ ի Լազրեան վեհազնեայ այժ­մոյս ի Քրիստոս հանգուցեալ բարեպաշտօն աղայ Յօ­հան­նէսէ

ա. 1բ-2ա Առ բարեմիտ ընթերցօղ գերապատիւ հարց եւ եղբարցդ իմոց ի Քրիստոս Յիսուս՝ պար­զա­բար յայտարարութիւն պատճառի Կշիռ կոչեցեալ գրու­թեանս այսորիկ – Սրբազան Եփրեմ արքեպիս­կո­պոսն Ռուսաստանեացն հայոց ի թուին Քրիստոսի 1801, սեպտեմբեր 19 ի կայսերաբնակ Մոսկով քաղա­քէ... ողորմութեամբն Աստուծոյ գալ ի բարեկարգու­թիւն:

բ. 3ա-5բ Վեհապատիւ յարգելի եղբօրդ իմոյ՝ տեառն Յօհաննու սրբազան պատրիարգիդ մեծի Պօլ­սոյ եւ շքեղաշուք մեծահաւատ բարեմիտ իշխա­նաց ամիրայից, արդարավաստակ էսնաֆից եւ արիա­ջան արհեստաւորաց եւ առհասարակ օրհնեալ ժո­ղովրդականաց մեծի Պօլսոյ՝ այս ինչ յաստուա­ծա­կոյս կողմն է յայտարարութիւն – Սոսկալի է ինձ ձայնն, որ ասէ. վա՜յ այնմիկ, որ ասիցէ զլոյսն խաւար եւ զխաւարն լոյս... ամենախոնարհ Եփրեմ արքեպիս­կո­պոս ամենայն Հայոց: Յամի Տեառն 1801, սեպ­տեմ­բեր 19, յարքայանիստ քաղաքն Մոսկով:

գ. 5բ-7բ Ծանօթութիւն կամ որպէս պատասխանի զրպարտութեանց Եփրեմ արքեպիսկոպոսին՝ յայտ­նեմք աստանօր սրբազան ժողովոյդ Սրբոյ Էջմիածնի – Զարթի՛ր ասելովն ահա ցուցանէ, որ ազգն հաւանեալ հաճեալ է... ո՞վ արդեօք իցէ դիւրաշարժ եւ փոփո­խա­կան ի բանս իւր, եւ թէ յորմէ՞ եւ որո՞վ պատճառեցաւ եւ այս երրորդ տարաձայնութիւն եւ խանգարումն միա­բանութեան ազգիս մերոյ:

դ. 8ա Խաչապսակ ինքնակալ կայսր, ամենողոր­մած խնամակալու մեր, որոյ խոնարհ աղօթարար եւ – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Դաւիթ, որոյ եւ շնորհիւն կաթուղիկոս եւ ծայրագոյն պատրիարգ ամե­նայն Հայոց առաքելականի եկեղեցւոյս Քրիստոսի... գրեցաւ յամի Տեառն 1803 եւ ի փետրվարի 10, ի յԱրա­րատ, Դաւիթ կաթողիկոս (շրջանակի մէջ):

ե. 8բ Առ գերազանցագունեղ կաւալիէր Անդ­րէա­սի Իթալինսգի անձնիշխան դեսպան օգոտսափառ կայսերն Ռուսաց առ դուռն Օսմանոց, ի Կոս­տանդ­նուպօլսոյ պատրիարգէ եւ յամենայն աւագայնոց ազգիս հայոց եղիցի խնդալ ի Տէր – Թերեւս յայտնի է եղեալ գերազանցութեան ձերում, թէ որքան տառա­պանս կրեաց... ի Կոստանդնուպօլիս, յամին Տեառն 1803, մայիսի 16, Յոհաննէս պատրիարգ:

զ. 9աբ Օրինակ գրեցելոյն յարգելի Յոհաննու պատ­րիարգէ առ սրբազանն Դանիէլ, ի Թօխաթու ի Իւչքիլիսէ – Ամենաբարձր ճոխութեամբ վսեմախոհ հան­ճարոյն փայլման... 1802 (ՌՄԾԱ.) յապր. 15, յԵւդոկիայ:

է. 9բ-10բ Յարգելի Յոհաննու պատրիարգէ առ Դա­ւիթն գրեացեալն է այս – Ի սրբութեան տեղւոջն Սրբոյ Էջմիածնի օծմանդ կրկնակի համբոյր խոնար­հա­կան մատուցանելով, զայս ինչ յայտ առնեմ... 1802 (ՌՄԾԱ.) ապր. 15, յԵւդոկիայ:

ը. 10բ-45բ Այս գիր Յոհաննու պատրիարգէն գրե­ցեալ առ սրբազան Եփրեմ արքեպիսկոպոսն, որոյ միայն զխորագիրն եւ քանի մի բառսն եդից աս­տա­նօր ի պէտս Կշռոյն – Կայարան Հոգւոյն հոսանաց եւ նշոյլ փրկութեան շնորհացն Յիսուսի եւ միանգամայն երրորդական Էին անձաձիր պաշտօնեայ... ի 1801, յապր. 13, ի պատրիարգարան հայոց ի Պօլիս, լե՛ր ողջ ի սէր Յոհաննու պատրիարգիս Կոստանդնուպօլսոյ մեծի... 1803, սեպտեմբեր 19, ի Ս. Պետերբուրղ:

Ծնթ. Կշեռք նժարներով (11ա-3ա) թերթերի վերին մա­սում, երկսիւն զուդադիր գրագրութիւնների եւ զանազան փաստերի յիշատակումներ:

– 46ա-48ա [Այբբենական առարկայական ցանկ նիւ­թոց՝ Ա-Օ] – Ա. Ազգ մեր բոլոր վանորէից մերոց կա­րօղք են իշխել – 60... Օ. Օրինակ բարձրագոյն հրա­մանագրոյն – 41. վերջ գրքոյս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Ա. կազմաստառին փակցուած թերթիկին՝ (1905, շղագիր)՝ «Հմր 17, նուէր Մայր Աթոռի մատենադա­րա­նին հանգուցեալ Աբգար Յովհաննիսեանի ընտանի­քից, ի ձեռն Ստեփանի Կանայեանց: 1905 ամի, 1 յունիսի, Վաղարշապատում»:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «Կշիռ որպիսածանոյց ողջու­նա­գրու­թեան», Ա. փեղկի կազմաստառին փակցուած թեր­թիկին՝ «1803, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», Աա՝ «Հմր Ս, M. Մանուէլ վարդապետ», «1942/2942», 1ա՝ «Ըստ ցուցակի Ֆինկի Հմր 17. ի գրոց Աբգարու Յովհան­նի­սեանց», «Հմր 1342/2942»:

2943

ՍԱՐԳԻՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԹՂԹՈՑ ԿԱԹՈՒՂԻԿԵԱՅՑ

ՂՐԻՄ

ՊԵ. – 1356

ԳՐԻՉ՝ Խոսրով: ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ քահանայ:

ԹԵՐԹ՝ 556+2 (թ. 1՝ երիցս). չգրուած՝ 1ա-1դ, 144բ, 401բ, 518աբ, 554բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԽԵx12 (ԻԳ 10, ԽԷ՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,5x22: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (25x16,3): ԳԻՐ՝ բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 86ա): ՏՈՂ՝ 32-33: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը՝ շագանակագոյն կտաւ. լուսան­ցա­կո­­ղերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 2 (ԱԲ) + 3 (Գ-Ե), չգրուած սպի­տակ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 86ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Յակոբ առաքեալ՝ 4բ: Կի­սա­խորան՝ 1ե, 5ա, 145ա, 328ա, 402ա, 494ա, 507ա, 519ա: Լու­սանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, յուշկապարիկ: Զար­դա­գիր՝ թռչնագիր, կենդանագիր, հանգուցագիր: Գոյ­ներ՝ կար­միր, կապոյտ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի, յատկապէս՝ անկիւնների կաշին մաշուած-քերծուած, մէջքի վերին եւ ստորին մասերի կաշին թա­փուած, Ա. եւ Բ. փեղկերին ցեցի անցքեր, Ա. փեղկի ստ. արտ. անկեան տախտակը կոտրուած-ընկած, երկու կապիչներն ըն­կած, Ա. եւ Բ. փեղկերին կան գամերի անցքերը, Բ. փեղկի կազ­մաս­տառը միջուկից անջատ, խոնաւութեան հետեւանքով զա­նա­զան բծեր եւ սնկային հիւանդութեան հետքեր, պհպ. Ա-Դ., թ. 1-31 եւ այլուր ցեցի անցքեր, թ. 192բ-3ա, 555բ՝ գրադաշտը վնա­սուած, լուսանցակողերը գունաթափուած, աղտոտուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-556բ [Սարգսի Շնորհալւոյ Մեկնութիւն թղթոց կաթողիկեայց]

Տե՛ս ձեռ. 1318, 1ա-527բ: Յռջբ/1ա-4ա: ա/5ա-144ա: բ/145ա-327բ: գ/328ա-401ա: դ/402ա-93բ: ե/494ա-506բ: զ/507ա-17բ: է/519ա-51բ:

Ունի՝

– 556բ Ցանգ Սարգիս գրոցս – Յակովբու գլուխն ԺԱ. ճառ... Յուդայի գլուխն Գ. ճառ (միայն վեց խորա­գիր):

Ստ. լս-ներում՝ «Յակովբ», «Յակ», «Պետրոս», «Պեր», «Պեր ա.», «Պետրոս ա.», «Պետ բ.», «Յռհ ա.», «Յովհ ա.», «Յովհ բ.», «Յովհ գ.», «Յուդա»:

Տպ. տե՛ս «Մեկնութիւն Եօթեանց թղթոց կաթողիկեայ, ա­րա­րեալ երանելւոյն Սարգսի Շնորհալի վարդապետի», Կոս­տանդ­նուպոլիս, 1828, էջ 5-668:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

4աՏէր Աստուա՛ծ, զգործս ձեռացս ուղղեա՛ եւ զհո­գիս մեր իմաստնացո՛, աղաւթիւք սուրբ վարդա­պե­տիս Սարգսի՝ անվրէպ հասանել յաւարտումն յառաջակայ գործոյս:

11աԶջերմեռանդն սիրով ստացաւղ հոգիանորոգ սուրբ կտակիս զԿարապետ քահանայն եւ զհամեստ կենակիցն իւր զԳաւհարտիկինն, եւ յերկուց կողմանց զծնաւղս նոցա՝ զԱստուածատուրն եւ զԱղութն, զԼա­լան եւ զՎարդագոյնն, զՄեծխաթունն եւ զՔուրխա­թունն, զծնաւղս եւ զծնունդս նոցա յիշեսջիք առաջի բարերար Աստուծոյն մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

401աՏէր Աստուա՛ծ մեր, բարեխաւսութեամբ գլխա­ւոր առաքելին քո Պետրոսի ողորմեա՛ սրբա­սնեալ քահանային Կարապետի եւ համեստ ամուսնոյ իւրոյ Գաւհարտիկնայ, եւ երկուց կողմանց ծնաւղաց նոցա՝ Աստուածատրին եւ Աղութին, Լալին եւ Վար­դա­գունին, Մեծխաթունին եւ Քուրխաթունին, ծնաւո­ղաց եւ ծննդոց նոցա. ամէն: Նոյն եւ ինձ՝ մեղապարտ գրչի Խոսրովի թշուառականի:

493բՔրիստոս Աստուա՛ծ, բարեխաւսութեամբ սուրբ եւ սիրելի աշակերտին քո Յովհաննու աստուա­ծա­բան աւետարանչի ողորմեա՛ ջերմեռանդն սիրով ստացաւղի հոգիանորոգ սուրբ բուրաստանիս Կարա­պետ քահանայի եւ ամուսնոյ իւրոյ Գաւհարտիկնայ, եւ յերկուց կողմանց իւրեանց ծնաւղացն՝ Աստուա­ծատրին եւ Աղութին, Լալին եւ Վարդագունին, Խա­թունին եւ Քուրխաթունին, ծնաւղաց ծննդոց նոցին. ամէն:

506բԶհոգեւոր սիրով փափագաւղ սուրբ կտակիս զսրբասնեալ քահանայ զԿարապետն եւ զհամեստ կե­նա­կիցն իւր զԳաւհարտիկինն եւ զտղայսն՝ եւ զՍար­գիսն, եւ զՇնոֆորն, զՄովսէսն եւ զԱւգերն, զՍեբերն եւ զԼալն յիշեսջիք առ Քրիստոս յոյսն մեր, որ է աւրհ­նեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

517բԶջերմեռանդն սիրով ստացաւղ սուրբ կտա­կիս զԿարապետ քահանայն եւ զհամեստ կենակիցն իւր զԳաւհարտիկինն, եւ յերկուց կողմանց զծնաւղսն իւրեանց՝ զԱստուածատուրն եւ զԱղութն, զԼալն եւ զՎարդագոյնն, զՄեծխաթունն եւ զՔուրխաթունն, զծնաւղս եւ զծնունդս նոցա յիշեսջիք առաջի բարերար Աստուծոյն մերոյ, նա եւ զանպիտան եւ զմեղապարտ գրիչս զԽոսրով յիշեսջիք ի Տէր՝ միով Տէր ողորմայիւ (նման՝ 20բ, 28բ, 45բ, 72բ, 84ա, 97ա, 114բ, 144ա, 127բ, 155բ, 173ա, 191ա, 212բ, 221բ, 237բ, 258ա, 275բ, 294ա, 305ա, 315բ, 327բ, 343բ, 354բ, 368ա, 380ա, 388բ, 412բ, 422ա, 429բ, 442ա, 452ա, 475ա, 466ա, 532բ, 544աբ):

552աՓա՜ռք, պատիւ եւ գոհութիւն համագոյ եւ միաս­նական Սուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս յաւի­տե­նից. որ արժանի արար զանարժանութիւնս իմ հա­սա­նել յաւարտումն աստուածազարդ մատենիս, որ է Մեկնութիւն եւթանեցունց թղթոց Կաթուղիկեայց, զոր արարեալ է երիցս երանեալ եւ ճշմարտասէր հոգի՝ սուրբ վարդապետն Սարգիս եւ կատարեալ պուետի­կոսն, ընտրեալն ի Հոգւոյն Սրբոյ եւ գրեալն ընդ անդրանիկս եկեղեցւոյ, ի տանէ Հայկազեան եւ յազգէ Թորգոմեան: Եւ որպէս ասաց փրկիչն, թէ՝ Ի պտղոյ անտի ծառն ճանաչի, այսպէս եւ հոգելից հայրս մեր փորձ եւ ընտիր գտաւ ի համացեղս իւր, եւ այս յայտնի է ի խորհրդական եւ ի հանճարեղ բանս իւր: Սա եւթ­նար­փեան շնորհաւք Հոգւոյն լցեալ, եղեւ ջահ եւթնաս­տե­ղեան, անշիջանելի, յաւէտ լուսատու Հայաստա­նեայցս եկեղեցւոյ, բայց զոր աւրինակ արեգակնն ի ծայրս կամարացն լինելով, ի հասարակ ժամու, զամե­նայնս առհասարակ զարարածս լուսաւորէ, ըստ մար­գա­րեութեանն Դաւթի, թէ՝ Ոչ ոք իցէ, որ թաքիցէ ի տապոյ նորա, զի զծերպս եւ զփապարս ի լոյս ածէ եւ ի տեսիլ, այսպէս եւ սա զառաքելական բանս՝ զծած­կեալս եւ զխորինս զեւթանեցունց թղթոց Կաթուղի­կեայց ի յայտ եւ ի տեսիլ ածեալ ամենեցուն, եւ ո՛չ եթող եւ ոչ խուն մի ի բանից նոցա՝ որ ոչ մեկնեաց վարդապետաւրէն, այլ ի ճահ եւ ի դէպ, ի կարգ անկեալ՝ մեկնէ զամենայն, ո՛չ նուրբ բանիւք եւ ո՛չ գեղ­ջուկ, այլ զմիջա՛կ եւ զարքունականն գնալով ճանա­պարհ, զի դիւրալուր եւ ախորժ լիցի լսողացն: Զի ի պարսաւադիտաց եւ յարհամարհողաց ի բաց փաղչի, եւ անկարաւտ եւ անտարակուսելի զլսաւղսն առնէ: Սոքա են մեզ առաջնորդք կենաց եւ յոյս փրկութեան, սոքա մեզ դուռն երկնաւոր եւ ճանապարհ արքայու­թեան, որ անմոլար շաւղուաւք հասուցանեն առ Քրիս­տոս զհնազանդեալսն պատուիրանացն Աստուծոյ, զոր եդ ի բերան սուրբ վարդապետիս. որոյ աղաւթիւք եւ բա­րե|552բ|խաւսութեամբ բացցէ զմիտս մեր՝ ի միտ առնուլ եւ պահել զբան նորա եւ արժանի լինել կենացն յաւիտենից:

Արդ, ցանկացաւղ եղեալ այսմ աստուածային գան­ձիս եւ անգին մարգարտիս աստուածասէր եւ հաւա­տա­րիմ, հեզահոգի եւ պատուելի քահանայն Կարա­պետն, եւ էր սա վկայեալ յամենեցունց եւ հաւատարիմ գտեալ մեծաց եւ փոքունց, եւ հլու եւ հնազանդ առաջ­նորդաց եկեղեցւոյ, ուղղափառ հաւատով ամրացեալ. եւ փափագաւղ եղեալ բանի մարգարեին, թէ՝ Երանի՜ որ ունիցի զաւակ ի Սիովն, եւ ընտանի յԵրուսաղէմ: Եւ այնմ յուսով ետ գրել զսա՝ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ նախնեաց իւրոց, եւ ի վարժումն եւ ի վայելումն ման­կանց սրբոյ եկեղեցւոյ: Եւ գրեցաւ սա ի մայրաքա­ղա­քիս Խրիմ, ընդ հովանեաւ արեամբ նահատակեալ ծա­ռային Քրիստոսի Սրբոյն Ստեփանոսի եւ Նախա­վկա­յի, ձեռամբ անպիտան եւ յետին գրչի Խոսրովի, ի թուաբերութեանս հայկազեան տումարիս ութ հարիւր եւ հինգերորդի (1356), եւ յամսեանն մայիսի, որ աւր ԻԲ. (22) ամսոյն, եւ ի հայրապետութեանն տեառն Մխի­թարայ, եւ ի թագաւորութեանն Հայոց Կոստան­դիա­նոսի, եւ յառաջնորդութեանն մայրաքաղաքիս Խրիմի տեառն Ստեփանոսի արքեպիսկոպոսի: Քանզի հեզ էր եւ գորովաթութ տէր կնքաւորն իմ Կարապետ քահանայն, մանաւանդ եւ պատուելի ծերունի մայրն իւր, եւ համեստ կենակիցն իւր Գաւհարտիկինն, զի ամենեւին ո՛չ բաժանէին զիս յեղբարց իւրեանց եւ ի զաւակաց, այլ եւս առաւել քան զնոսա ընդունէին զիս հոգեւորական սիրով, զոր ո՛չ էի արժանի. եւ յայսմ ամի փոխեցան առ Քրիստոս պատուելի ծերունի մայրն իւր Աղութխաթունն եւ բարեհասակ եւ զաշխատակրաւն քեռին իւր Ավգերն. հանգուսցէ Տէր Աստուած զհոգիս նոցա ընդ սրբոց սիրողաց իւրոց: Եւ քոյրն իւր Հի­լալ­խաթունն՝ որ եւ նա վճարեաց զանցաւոր զկեանս իւր տղայ հասակաւ՝ ի մին այլ տարւոջն, յորում խորհուրդ արարաք գրելոյ: Նա եւ այլ եւս փորձութիւնք հասին ի վերայ սորա աստի եւ անտի. եւ սա ո՛չ թուլացաւ ամե­նեւին ի խորհրդոց իւրոց, |553ա| այլ յորդորէր զիս եւ սրտապընդէր գրել անհոգաբար: Իսկ կամեցաւղն բարեաց ո՛չ անտես արար զծառայն իւր, այլ վաղվա­ղա­կի ընդ փորձութեանն եւ զելսն արար: Եւ զտրտմու­թիւնն յուրախութիւն փոխեաց, եւ զթշնամին եւ զար­բա­նեակսն իւր պարտեալ ամաչեցոյց:

Արդ, ամենեքեան, որք ընթեռնուք կամ ընդաւրի­նակէք, գոհութիւն եւ աւրհնութիւն տո՛ւք մարդասիրին Աս­տու­ծոյ, եւ յընթեռնուլն ձեր յիշեսջիք աղաւթիւք ի Տէր զստացաւղ սորա՝ զսրբասնեալ եւ զպատուական քահանայն զտէր կնքաւորն իմ զԿարապետ, եւ զկենա­կիցն իւր զԳաւհարտիկինն, եւ զնորաբողբոջ աստուա­ծապարգեւ փոխանորդ շնորհեալ քւերն իւր Հիլալին՝ նորին անուամբն Հիլալ, եւ զԱստուածատուրն, եւ զծնաւղսն նոցա՝ զքաղցրիկ հայրն զԱստուածատուրն, եւ զգորովագութ մայրն զԱղութն, եւ զմայրենի ազ­գայինսն նոցա՝ զմեծ պապ Աւետշահն եւ զմեծ մամ Մինասթին, եւ զծնունդսն նոցա եւ զթոռունսն՝ զպա­րոն Խոսրովն, եւ զպարոն Մերչերն, զՅովհաննէսն եւ զՍերովբէն, եւ զՅովսէփն, զԱռիստակէսն եւ զՅով­հաննէս դպիրն, զՄելքիսեդեկն եւ զԽալասխաթունն, եւ զկրսեր պապ սոցա եւ մամ՝ զՍարգիսն եւ զՇնո­հա­ւորն, եւ զնոցա ծնունդքն՝ զՍեբերն եւ զՄովսէսն, եւ զԱւգերն, զԱղութն, եւ զԼալ մաւրքուրն, որ զցայգ եւ զցերեկ աշխատին ի պէտս հոգւոյ եւ մարմնոյ սոցա, այլ եւ զքուերս սորա՝ զՄամատիկինն եւ զՄամա­խա­թունն, զՄինասթին եւ զՀիլալն, եւ զեղբայրքս սորա՝ զհանգուցեալքն առ Քրիստոս յոյսն մեր, այլ եւ զաս­տուա­ծապարգեւ զաւակքն մաւրեղբաւր սորա՝ զԽաչա­տուրն եւ զԵլխաթունն, եւ զծնաւղս նոցա՝ զՄովսէսն եւ զՍուրաթն: Եւ զմիւս կողման ծնաւղ սոցա՝ զՎար­դէգոյնն եւ զկենակիցն իւր՝ զՄեծխաթունն եւ զՔուր­խա­թունն, եւ զզաւակսն նոցա՝ զՎարդերեսն եւ զՅով­հաննէսն եւ զայլսն ամենայն, եւ զհաւատարիմ ամե­նայն քահանայի զԱմիրն եւ զՍարգիսն: Այլ եւ առհա­սա­րակ զամենայն |553բ| ուղղափառ հաւատացեալս սուրբ Երրորդութեանն եւ մի աստուածութեանն, եւ զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն առ Քրիստոս, զորս յիշեցաք, եւ զորս արարաւղին յայտնի է, զբարերարսն եւ զչա­րարարսն, զուրախացուցիչսն եւ զվշտա­ցու­ցիչսն, զմերսն եւ զաւտարսն, զծանաւթսն եւ զան­ծա­նաւթսն, այլ եւ զկար­դացաւղսն եւ զվարդապետաւրէն մեկնաւղսն, եւ զլսաւղսն եւ զարդեամբք առնաւղսն, եւ զամէն ասացաւղսն. ամէն:

Այլ եւ զհոգեւոր ծնաւղսն մեր եւ զարդիւնաբան ուսուցիչսն՝ զարի եւ զժիր քահանայքն, զկամեցաւղ բարեաց ամե­նայն մարդկան զուսուցիչսն մեր եր­կիւղիւն Աստուծոյ՝ զՎարդան քահանայն, եւ զընտրեալ զաւակսն՝ զա­խո­յեանն հաւատոյ զՄելքիսեդեկ քահա­նայ, եւ զՅովհաննէս քահանայ, եւ զԵլիմելէք, եւ զբարի ծնաւղն սոցա՝ զՋոհար մայրն, եւ զկուսակրաւն անձնն՝ զՈւստիանէն, զհաւրքոյրն՝ զՔուրխաթունն, եւ հար­սունսն իւրեանց, եւ զաս­տուա­ծա­տուր զաւակսն, եւ զՍարգիս կրաւնաւորն, եւ զՀայրապետն, որք բազում աշխատեցան ի խնդրել օրինակիս:

Յիշեսջիք ի Տէր զպատուեալ քահանայն զՏիրացուն եւ զհամեստ կենակիցն իւր եւ զզաւակսն, եւ զծնաւղս նոցա՝ զԿարապետն եւ զամուսինն իւր զՄուլքայն, եւ զեղբայրսն իւր՝ զՄկրտիչն, զՏէրն եւ զզուգակիցս նոցա՝ զՅովաննէսն, եւ զՅոհաննէսն, զԽաղաղու­թիւնն, եւ զփոքրիկն Վարդան, եւ զամենայն ազգայինս նոցա՝ զկենդանիս եւ զմեռեալսն, որք զաւրինակն շնորհեցին, որով լցաւ փափագումն մեր: Տացէ նոցա Տէր Աստուած փոխարէն զգրիլն անուանց ի դպրութիւն կենաց, եւ երկու կենաւք վարձահատուց լիցի նոցա ողորմութեամբն իւրով: Նա եւ, թէ արժանի համարիք՝ զտկար եւ զապիկար գրաւղ սորա, եւ զծնաւղս, եւ զեղբարս, եւ քորքն մեր, եւ որպէս զմեզ յիշէք, նոյնպէս եւ դուք յիշեալ լիջիք ի նոյն ողորմածն Աստուած, որում փա՜ռք եւ գոհութիւն |554ա| յաւիտեանս յաւի­տենից: Այլ աղաչեմ չլինել մեղադիր վատութեան եւ սխալանաց գրիս, զի միտք իմ տկար էր, եւ տեղիս երթեւեկ բազմաց, այլ զպակասն ուղղեցէ՛ք սիրելաբար եւ զիս առանց պարսաւանաց թողէ՛ք, այլ ոչ է ամենեցուն իշխել գիր յաւելուլ կամ պակասեցուցանել, այլ իմաստուն գիտնականաց, որք հմուտ են Հին եւ Նոր կտակարանաց եւ յարգեալ ուսմամբ արհեստիս:

Եւ մի՛ ոք անաւաղ շաւշափեսցէ զսա եւ կամ ի գետնի դնէ, այլ պարկեշտութեամբ եւ երկիւղիւ մեր­ձենալ, եւ եթէ ոք յանդգնի եւ թուղթ կտրէ ի սմանէ, կտրեսցի ընդ մէջ, եւ մասն նորա ընդ անհաւատսն դիցի: Այլ թագա­ւո­րին անմահի եւ մշտնջենաւորի գոհութիւն եւ փառս տացուք անլռելի ձայնիւ, որ կոչեաց զմեզ ի կոչումն սուրբ եւ կարգեաց յաստիճան քահանայութեան, որոշեաց յաշխարհէ եւ երկնայինս արար, ասելով՝ Չէ՛ք դուք յաշխարհէ:

Արդ, առ ձեզ են բանքս, ո՜վ քահանայք, որ ընթեռ­նուք, զգոյշ լինել յամենայնի, եւ առանց նախանձու եւ հակառակութեան, եւ զհետ երթալ սիրոյ եւ խաղաղու­թեան, գտանել եւ հնարս ընդ ամենայն մարդկան զխաղաղութիւն ունել, զի ամաւթ է ի հետոց առաջնոցն յետս անկանել, եւ այն է, որ տայ բազմաց զուլսն արածել ի վրանս հովուացն, յորմէ փրկեսցէ զմեզ Տէր եւ յաջեայսն առաջնորդեսցէ ընդ հովուին քաջ՝ ի հովուել բազկաւք, քաղցր ճաշակաց ճաշակողացդ ի հոգեւոր սեղանոյ մասն յիշման եւ յԱստուծոյ խնամոցն շնորհէ անփորձ կենօք յաջողումն. ամէն:

|555ա|Փա՜ռք եզակի, եռահիւսակ դաւանութեան, համագաղափար, զուգակշիռ, վսեմագոյ, ինքնագոյ, անե­ղի եւ մշտնջենաւորի, էութեան, նոյնութեան, ինք­նութեան, միութեան, երիս անձնաւորութեան եւ միոյ աստուածութեան, հրահոսան եւ հիացուցանող զաւ­րու­թեանն: Փառազարդ փառատրութեամբ փառս վերա­ռա­քեմք ի ներկայս եւ առ յապայն, յաստիս եւ յա­պառ­նիսն, յայժմուս եւ ի հանդերձեալսն, յաւի­տեանս յաւի­տենից. ամէն: Որ արժանի [արար] զիւր ստեղ­ծուածքս՝ զմարդկային բնութիւնս ընթեռնուլ եւ իմա­նալ զբարէսէր կամս իւր, ի ձեռն Գրոց Սրբոց, զի որ­պէս արեգակնս այս զմարմնական տեսարանքս լու­սաւորէ, նոյնպէս եւ Գիրք Սուրբ՝ զհոգեկան եւ զմարմ­նա­կան զգայութիւնս, այսինքն՝ զհոգի, զմիտս եւ զմարմին, յորոյ լուսոյ լուսաւորին մարդիկ, գնալով ի բանս Տեառնդ, ո՛չ յաջ խոտորելով, եւ ո՛չ յահեակ, այսինքն՝ ո՛չ շեղիլ զկնի հոգեկան կամ մարմնական սղալանաց, այլ զմիջինն գնալ՝ Տեառն ձեռնտուու­թեամբ:

Արդ, ցանկացաւղ եղեալ այսմ աստուածային գան­ձիս եւ անգին մարգարտիս՝ աստուածասէր եւ հաւա­տա­րիմ, հե­զա­հոգի եւ պատուական կրօնաւորն եւ կու­սա­կրաւն Վրթանէս հարպետն, որ է վկայեալ յամե­նեցունց, եւ հա­ւա­տա­րիմ գտեալ մա[ւտ] մեծամեծաց եւ փոքունց եւ հլու եւ հնազանդ առաջնորդաց եկեղեց­ւոյց, նա եւ ուղղափառ հօա­տով ամրացեալ. սա փա­փա­քաւղ եղեալ բանի մարգարէին, որ ասէ՝ Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիովն եւ ըն­տա­նի յԵրուսաղէմ. եւ այնմ յուսով ստացաւ զսա՝ յիշատակ հոգւոյ իւր եւ նախնեաց իւրոց, ի վայելումն եւ ի վարժումն ման­կանց սրբոյ եկեղեցւոյ: Բայց գրեցաւ սա ի քաղաքս Ղրիմ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Ստեփանոսի Նախավկային, ի թուաբերութեանս հայոց՝ ՊԵ. (1356), ի հայրապե­տու­թեան տեառն Մեսրովբայ եւ ի թագաւորութեանն Կոս­տանդեայ, եւ յեպիսկոպոսութեանն տէր Ստեփանոսի, եւ յաթոռակալութեան տէր Յովհաննիսի:

|555բ| Արդ, աղաչեմ զ[ամ]ենեսեան՝ որք ընթեռ­նուք [կ]ամ ընդաւրինակէք, յիշե[սջ]իք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զստացող սորա զվերոյգրեալ զտէր հար­պետն Վրթանէս, եւ զհոգեւոր որդեակն՝ զշառաւիղն աւրհնութեան զտէր Ռըստակէսն, եւ զՅակովբ աբե­ղան, եւ զընտրեալ կրաւնաւորն՝ զկամեցաւղն բարեաց ամենայն մարդոյ՝ զԳրիգոր աբեղան, եւ զքաղցրիկ եղբայրն զՎահան աբեղան, եւ զՄկրտիչ աբ[ե]ղան, զԱբրահամ աբե[ղ]ա[ն], եւ զպատուեալ ալեօք [ծ]եր[ու]նին եւ զծաղկեալն հո[գւ]ով որպէս հերով՝ զԳէորգ աբեղան, եւ զհեզահոգի կրօնաւորն՝ զՅովհան­նէս աբեղան, եւ զբարէմիտն բնութեամբ՝ զՍարգիս աբեղան, եւ զընտիր կրօնաւորն զՅակովբ աղեղան, եւ զգթական եւ զարդիւնաձեռն տնտեսն՝ զհայր Ծերունն, եւ զաշխատասէր երկրագործն՝ զՅովհաննէս միայնա­կեացն, եւ զԱստուածատուր աշխատաւորն եւ զոր­դեակն իւր՝ զՍարգիսն, եւ զծնողսն նոցա՝ զԱրեւշան, եւ զՄարեմտիկինն, եւ զքոյրն իւր՝ զԱւտարտիկինն, եւ զայլ ամենայն ազգայինսն՝ զկենդանիսն եւ զհան­գուցեալսն յԱստուած ողորմիսն յիշել, եւ զայլ ամենայն սպասաօոր սուրբ եւ երկնայնման տաճարիս, որ յա­նուն քաջ զօրավարին Սրբոյն Գէորգեայ, զսուրբ կուսութեամբ քահանայքն եւ զճգնազգեցիկ միան­ձունսն, եւ զուղղափառ սարկօագունսն, եւ զաշխատա­սէր երկրագործսն, եւ զընդ հովանեաւ սուրբ եկեղեց­ւոյս ննջեցեալսն: Ընդ նմին եւ զբնակիչք գեղիս՝ զհա­ւա­տարիմ եղբարքն զՄխիթար երեցն ե զԱռաքել երեցն, զԳրիգոր ռայիսն, զՉարուխն եւ զՄկրտիչն, զՔրիստոստուրն, զԳրիգորն, զՉարուխն, զՏօնա­կանն, եւ զեղբայրն՝ զՄանուկն, զՍամուէլն, զՄկրտիչ ժամհարն, զՅովհաննէսն, զԱսիլն եւ զԱւագտիկինն, զԱսիլ, պարոն զՅովհանէսն եւ զկենակիցն, եւ զայլ ամենայն ժողովուրդ գեղիս՝ զարս եւ զկանայս, զծերսն եւ զտղայսն, զմեծ եւ զփոքր, զմերսն եւ զօտարսն, զկեն­դանիսն եւ հանգուցեալսն, զբարերարսն եւ զչա­րարարսն, զուրախացուցիչսն եւ զվշտացուցիչսն, զորս յիշեցաք, եւ զորս անմոռաց՝ գիտողին յայտնի է: Եւ որպէս զմեզ յիշէք, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աւրհնելւոյն յաւիտեանս, ամէն:

556ա(Այլ ձեռքով)Ես՝ Կարապետ երէցս, ունէի զսուրբ գիրքս առ իս՝ յիմ ընչիցն շինեալ, եւ Վրթանէս հարպետն ընչիւք խնդրեաց, եւ ետու նմա: Յայսմ հետէ կենայ սուրբ գիրքս յիշատակ ի Սուրբ Գէորգ վանքս՝ անջինջ յիշատակ վերոյ գրեալ յիշեցելոցս ի սմա, եւ մի՛ ոք իշխեսցէ հանել զսա ի սուրբ եկեղեցւոյս՝ ի յիմ՝ ի Վրթանէս հարպետիս ազգէ, եւ ո՛չ ի Կարապետ երի­ցուս խսմութեան աղագաւ, ո՛չ յազգէ, եւ ո՛չ յայլ մօ­տա­ւո­րէ, ո՛չ յիմ, եւ ո՛չ ի տէր հարպետին, ո՛չ մեծ եւ ո՛չ փոքր, ո՛չ ծանաւթ, եւ ո՛չ անծանաւթ, ո՛չ իմ եւ ո՛չ աւտար, ամենեւին չունենայ մարդ խաւսք ի հետ գրոցս, զի յարդար ընչից իւրոց ստացաւ զսա յինէն՝ ի Կարապետէս, յիշատակ հոգւոյ եւ մարմնոյ իւրոյ եւ ամենայն զարմից իւրոց: Եւ արդ, եթէ ոք առանց մեր կամաց յանդգնի ընդդէմ գրոցս՝ հանելոյ, վասն ի սուրբ եկեղեցւոյս, չունի իշխանութիւն յԱստուծոյ եւ ի սուրբ եկեղեցոյս, եւ ի հարպետ Վրթանիսէս, եւ ի Կարապետ երեցոյս. բաւ է:

Տե՛ս ԺԴ. դ-ի յիշ-ք, էջ 419-22:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

556բ(1904 թ., բոլորգիր) Զայս մատեան գրչագիր տեսեալ ի տան տէր Մկրտիչ քահանայի Գանձա­պե­տեան, խնդրեցի, եւ ստացեալ ի նմանէ՝ հաւանու­թեամբ նորա նուիրեցի մատենադարանի Սրբոյ Էջ­միածնի: Արդ, հայցեմ ի ճաշակողացդ յայսմ առատ սե­ղանոյս՝ յիշատակել ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զբա­րեկրօն տէր Մկրտիչ քահանայն՝ զնախկին ստացողն, եւ զիս՝ զԵրուանդ Շահազիզ Կամսարականս՝ զնուի­րողս մատենիս: Գրեցաւ ի դառն ժամանակիս նեղու­թեան ազգիս Հայոց եւ յաւուրս գրաւման կալուածոց եկեղեցեացն եւ ամենայն ստացուածոցն ազգիս: Ի 1904 ամի, ի 26 ամսեանն յունիսի, ի Նոր Նախիջեւան:

2. 556բԶայս մատեան գ...ագիր տեսեալ ի Վան իեզ ///նանձս պետրան նաեւ ի /// խնդրեց ի սմանէ եւս /// եւ /// Մեղքայ պարոն /// ի մաքրափայլ /// գինիս զԵրուանդ ի /// 1917 ամի:

Ծնթ. Այսչափ կկարդացուեց 11-12 տողանոց յիշատա­կա­գրութիւնից, որ ծածկուած է թանաքի թանձր շերտի տակ

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «Մեկնութիւն ///նեցունց ///ղիկեա /// էա///», Ա. կազմաստառին՝ «Մեկնութիւն եօթանե­ցունց թղթոցն կաթուղիկեայց, արարեալ սրբոյն Սարգ­սի Շնորհալւոյ, գրեալ ի թղթի, ընդ ձեռս Խոսրովու գրչի, ի խնդրոյ Կարապետ քահանայի, ի մայրաքա­ղաքն Խրիմ, ի թուին հայոց ՊԵ. (1356): Ունի զյիշատա­կարան ընդարձակ ի վերջն: Այս մատեան գոլով սեպ­հականութիւն Մկրտիչ քահանայի Գանձապետեանն Նոր Նախիջեւանցւոյ, խնդրէ ի նմանէ Երուանդ Շահա­զիզեանն Աշտարակեցի եւ հաւանութեամբ նորին ըն­ծա­յէ մատենադարանի Աթոռոյս: 10 յունիսի 1906: Մատ. Սահակ վարդապետ», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պոս]», Աա՝ «1333/2943»

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 556բ՝ «ա///ութիւն յարեաւ Քրիստոս», պհպ. Աա՝ «հաստ նա, ասացան լսողդ, ա, բ, այայագ, իմէ աւագ ոմ իմէ տիրեցհավ», պհպ. Բա՝ «աաբա, ապա­­­­աե գնն, աբգ, բբջ, պհպ. Բբ՝ «Աստուած որ էրն ի սկզ», պհպ. Գ՝ «աբգդե, աբգդեզէըթժիլխծ, Մելքօն (կրկն.) Մինաս», պհպ Է՝ «այսօր ան, է տալն իմ, ճ, մ, յ, ն, շ»:

2944

ՅՈՎՍԷՓ ՎԵՀԱՊԵՏԵԱՆ, ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ԿԱՐԲԵՑՒՈՅ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄՂ. – 1841

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 12. չգրուած՝ 1բ, 10բ-2բ: ՊՐԱԿ՝ 1x12: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմով՝ թագակիր «HT, Լ. կ. ը. Ղ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 34x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (28,5x17,2. սահմանագծուած կարմրով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 7ա): ՏՈՂ՝ 28-29: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով բաց մա­նուշակագոյն մոմլաթ, մէջքը սեւ կտաւ, միջուկը ստուա­րա­թուղթ, աստառը թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (ԱԲ) + 1 (ԳԴ). թուղթ (Աա, Բբ՝ նախշազարդ), մաս կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 1ա, կամա­րա­զարդ՝ 2ա, գոյներ՝ կարմիր, կանաչ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը նորոգուած Ի. դարում, թ. 1-2՝ կի­սա­թափանցիկ թղթով պատռուածքը սոսնձած, թերթերին աղտո­տուածութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-10ա Պատկեր ինքնայօժար կամօք հրաժար­ման կաթուղիկոսին ամենայն Հայոց տեառն Եփրե­մայ ի հայրապետական աթոռոյ, եւ յաջորդելոյ նմին աստուածընտիր եւ սրբազնասուրբ կաթուղիկոսին ամենայն Հայոց տեառն՝ Յովհաննու ութերորդին Կար­բեցւոյ. բաժանեալ ի հինգ գլուխս. կազմեալ աշխատասիրութեամբ Յովսէփայ արքեպիսկոպոսի Հայոց Վեհապետեան եւ ասպետի, ի 1841 ամի. յո­րում պատմին անցք ի 1831 ամէն մինչեւ ց1841 ամ. ի Սուրբ Էջմիածին

ա. 2ա-5բ Գլուխ առաջին. Պատմութիւն վերակոչ­ման տեառն Յովհաննու ի կաթուղիկոսութիւն ամե­նայն Հայոց, 1830 ամի – Ծայրագոյն պատրիարգն առաքելական եկեղեցւոյ Քրիստոսի սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի կաթուղիկոսն ամենայն Հայոց Եփրեմ տե­սեալ, թէ ծաղկեալ ծերութիւն իւր... այսպէս աւարտե­ցաւ հանդէսն ձեռնադրութեան Տեառն Յովհաննու ար­քեպիսկոպոսին Կարբեցւոյ ի հայրապետութիւն տանս Լուսաւորչակրօն Հայոց:

– Օծման հանդիսադիր արքեպիսկոպոսունքն էին – Յառաջին դաս՝ Կարապետ արքեպիսկոպոս հայոց... Ստեփաննոս արքեպիսկոպոս ծեր: Յերկրորդ դասէն եւ Սերովբէ արքեպիսկոպոս Աշտարխանայ... Խաչատուր արքեպիսկոպոս Նախիջեւանայ:

բ. 6աբ Գլուխ երկրորդ. Ծնունդ Յովհաննու կա­թու­ղիկոսի, կրթութիւն, մուտ ի կոչումն հոգեւո­րա­կա­նութեան, ստացումն եկեղեցական աստիճանաց եւ զանազան պաշտօնատարութիւնք՝ մինչ ցհայրա­պե­տութիւն – Ծայրագոյն պատրիարգն ամենայն Հայոց ութե­րորդ Յովհաննէսն Կարբեցի ծնաւ ի 1762... կայսրն Ռուսաց Նիկողոյոսի առաջնոյ հաստատեաց հրովարտակաւ, եւ հանդէս օծման կատարեցաւ 19 նոյեմբերի, ի նոյն ամի:

գ. 7աբ Գլուխ երրորդ – Ի ժամանակաց անտի բարձման պա[ր]սկական տէրութեան յԱրարատեան աշխարհէ եւ մտիցն նորա ընդ ամէնազօր դրօշակաւ կայսերութեան Ռուսաց... 6. կաթուղիկոսարանի պատ­շաճեալ տեղիքն նստարանք, փայտատունն այլովք հանդերձ շինեաց:

դ. 8ա Գլուխ չորրորդ – Ի կայսերէ Ռուսաց մերս գերածայրեալ հայրապետին [Յ]ովհաննու ասպետա­նիշ վարձատրութիւնք. 1. Ի 1831 ամի, յամսեանն յու­լի­սի... պարգեւեաց բազմավաստակ գահակալի նորին զառաջին աստիճան բարձրագոյն ասպետութեան առա­քելահաւասար իշխանին սրբոյն Վլադիմիրի:

ե. 8ա-10ա Գլուխ հինգերորդ. Ձեռնադրութիւնք եպիսկոպոսաց, մեռոնօրհնութիւնք, եւս եւ այլ խորհրդա­կատարութիւնք, այսինքն՝ ծայրագունու­թիւնք, աբեղայութիւնք նորօծ վեհափառ հայրապե­տին Յովհաննու Հայոց – 1832, մայիսի 8. Օրհնեաց զսրբալոյս մեռոնն մեծաւ հանդիսիւ... ի 1832 ամէ սկսեալ մինչեւ ց1841 ամն արար զ'ի ներքոյ նշանա­կեալ շնորհաբաշխութիւնս. 41 եպիսկոպոս ձեռնա­դրեաց, 11 ծայրագունութիւն ետ, 1 աբեղայ ձեռնա­դրեաց, 1 մասնաւոր իշխանութիւն ետ նոյն աբեղային, 2 անգամ սրբալոյս մեռոն օրհնեաց:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս 1ա՝ խորագիրը:

10ա Վեհապետեան Յովսէփ արքեպիսկոպոս ըստ կարեաց եւ ըստ մտաց աւարտեցի բովանդակն:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «1831-1841, Հմր 1334, Հմր 39, 1831-1841», Ա. կազմաստառին փակցուած թերթիկին՝ «Պատ­մութիւն Յով­հաննու կաթողիկոսի Կարբեցւոյգրեալ ի Յովսեփայ արքեպիսկոպոսէ Վեհապետեան ձեռնասուն աշակերտի իւ­րոյ: Մատենադարանապետ Սահակ վարդապետ [Ամատունի]». «1334/2944», «1841, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]»:

2945

ՎԱՐՔ ԵՒ ԱՆՑՔ ԿԵՆԱՑ ՍԻՄԷՈՆԻ ԲԶՆՈՒՆԵԱՆՑ

ՌՄՁԲ.-ԼՄՂ. – 1832-1841

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 52. չգրուած՝ 31բ, 37բ, 52բ: ՊՐԱԿ՝ 1x52: ՆԻՒԹ՝ թուղթ (թ. 30-7՝ կապտաւուն), լուսագծերով (թ. 25՝ առանց լուսագծերի) եւ լուսադրոշմով՝ «Б» եւ դափնու երկու ճիւղ, «ФII», ցան­կա­պատի վրայ նստած զինուոր, զեռքին եռաժանի, կենտրոնում թա­գակիր առիւծ, ձեռքին սուր՝ թ. 50. թագակիր արջով եւ խաչով՝ թ. 30, 32, 35-36, գաւազանակիր կնոջով եւ սրակիր առիւծով՝ թ. 31, 33-34, 37: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32,7x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (27x14.6. սահմանագծուած սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 13ա). թ. 30ա-7ա՝ շղագիր (նմուշ՝ 34ա): ՏՈՂ՝ 35-38: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով բաց մանուշակագոյն մոմլաթ, մէջքը սեւ կտաւ, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 13ա

Новый рисунок

Նմուշ 34ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ինքնանկար հեղինակի՝ 1բ: Խո­րան՝ 1ա: Կիսախորան՝ 2ա: Լուսանցազարդ՝ բուսա­կան: Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյներ՝ սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը՝ նորոգուած Ի. դարում, թերթերին աղտոտուածութեան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-25բ Գրքուկ. վարք Բզնունեայն, ի հարցնել տե­սողացն ցքեզ, թէ զինչ ունիս առ քեզ, տո՛ւր պա­տաս­խանի, թէ զվարս եւ զանցկս կենաց Սիմէօն արքեպիսկոպոսի Բզնունեանց, ի ծննդեն մինչեւ ցա[յ]ժմ. 1832 թիվ:

2ա-25բ Է. Նախերգանք ի 1832, 5 հոգտեմբերի – Յա­ւուր միում, ի ձմեռնային եղանակի, մինչ հիւսի­սա­յին սառնաշունջ հողմք զձունաբերձ շնջէին զօդ, Սերո­բէ վարժապետի որդի ուրարակիր տիրացու Պետ­րո­սըս... Ստեփան վարդապետ Արարատեանց, Յօվանէս վար­դապետ Շահխաթոյնեան վարդապետ Շահազի­զեան, 1833 ի նոյեմբերի 15, ի Սուրբ Էջմիածին:

Ծնթ. շարադրուած է տարեգրական կարգով:

Բ. 25բ-37բ, 39բ-49բ [Նամակք]

ա. 25բ-9ա Օրինակ զայս, զոր գրեցաք. նորին վե­հաստիճանութեան սրբազնագոյն կաթուղիկոսի եւ հայրապետի ամենայն հայոց տեառն Յովհանու եւ ասպետի, ողորմած հովապետի – Յայտ է ըստ բնա­կան եւ քաղաքական իրաւանց եւ աստուածայնոց, թէ վախճան ամենայն իշխանութեանց... համար 1, ի նո­յեմ­բերի 16, 1833 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին:

բ. 29բ Դարձ գրութեան մերոց ի նորին վեհաս­տի-ճանութենէ – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ եւ շնորհիւ նորին Տեառն՝ Յօհանէս կաթուղիկոս ամենայն հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարգ առաքելական եկեղեցոյ... վասն ձեր բարեացակամ եւ աղօթարար կաթուղիկոս ամենայն հայոց Յովհանէս: Համար 476, ի 20 նոյեմ­բերի, ի Սուրբ Էջմիածին:

գ. 30աբ Ձեր վեհափառ սրբազնութեան ողորմած տէր – Ստացեալ վերյարգութեամբ զգրութիւն ձերդ վե­հափառութեան առ իս ի 22էն սոյն ամսեան յունվարի, առանց թուահամարոյ, պատիւ ունիմ... համար 3, 1834 ամի Տեառն, յունվարի 24, ի Սուրբ Էջմիածին:

դ. 30բ-1ա Արգոյ սրբազան Յարութիւն եպիսկո­պո­սի Սահակայ վանից – Սրբազնագոյն կաթուղի­կոսն Յովհաննէս ի 22էն յունվարի սոյն ամի թղթով իւրով, որ էր առանց նումէրայի... համար 4, 30 յուն­վարի յամի Տեառն 1834, ի Սուրբ Էջմիածին:

ե. 31ա Սրբազան Յարութիւն առաջնորդի Սա­նահ­նի վանաց, պատուական եղբօր – Զգրութիւն ձեր ի 28էն մարտի այսր [ա]մի առ մեզ ընկալեալ ի 3ի նոյն ամսեան, տեղեկացաք ամենայնի գրեցելոցն... հա­մար 5, 1834 ամի ապրիլի 3 ի Սուրբ Էջմիածին:

զ. 32աբ Դարձեալ գրութիւն ի Ձէնջ առ նորին վե­հաստիճանութեանն. սրբազնակատար հայրապետ վեհափառ օծութեան – Զգրութիւն սրբազնակատար տէրութեան ձեր ի 20 ամսոյն, ի պատասխանի գրու­թեան մերոյ առ վեհափառ օծութեան ձեր ի 16 այնր ամսոյ ընկալեալ վերապատուութեամբ... համար 2, 1833, ի նոյեմբերի 29, ի Սուրբ Էջմիածին:

է. 33ա Դարձեալ ի նորին վեհափառութենէ առ մեզ – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Յովհաննէս եւ շնորհիւ նորին կաթուղիկոս ամենայն հայոց եւ ծայրա­գոյն պատրիարգ առաքելական եկեղեցւոյ Քրիստոսի եւ Մայր Աթոռոյ... դիտաւորութիւն ձեր յաղագս բարե­կարգութեան Սրբոյ Աթոռոյս յայտնի եղեւ մեզ... համար 477, ի Սուրբ Էջմիածին, 1833, նոյեմ. 23:

ը. 33աբՁեր վեհաստիճանութեանն ողորմած հո­վուապետ – Զգրութիւն վեհափառութեան ձեր առ մեզ ի 23էն ամսոյս, 477 համարով, ընկալեալ վերա­պա­տուու­թեամբ ծանեաք, զի չէր այն համաձայն կանոնի հա­մապատշաճ... համար 3, 1833 ի նոյեմբեր 5, ի Սուրբ Էջմիածին:

թ. 33բ-4ա Պատասխանի գրութեան մերոյ ի նո­րին վեհափառութենէ – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Յովհաննէս եւ շնորհիւ նորին կաթուղիկոս ամե­նայն հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարգ առաքելական եկեղեցւոյ Քրիստոսի եւ Մայր Աթոռոյ Սրբոյ կաթու­ղիկէ Էջմիածնի. բարձր սրբազան արքեպիսկոպոս... հրամանագրօք մերովք ի 20 նոյեմբերի, համար 476 եւ ի 23 նոյն ամսոյ, համար 477, ծանուցեալ ձեզ, թէ ըստ ներելոյ ժամանակին եւ դրութեան աթոռոյս... համար 493, ի 7 դեկտեմբերի 1833 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին:

ժ. 34աբ Ձեր վեհաստիճանութեանն – Ողորմած հո­վուապե՛տ,զթուղթ վեհաստիճանութեան ձերոյ՝ զգրեալն ի 7երորդէ ներկայ ամսոյս, համարաւ 493, առ մեզ, առանց յիշատակութեան թղթոյ մեր առ ձեզ... հա­մար 4, ի դեկտեմբեր 20, 1833 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին:

ժա. 35ա-6ա Ձեր բարձր սրբազնութեանն – Ողոր­մած տէ՛ր, յաղագս բազմադէմ տարաբախտ հանգա­մա­նացն՝ յառաջացելոց այսմ պատրիարգական աթոռոյ Էջ­միածնի, յաւուրս պատրիարգութեան կաթուղիկոսին Յովհաննու... համար 8, 20 մարտի 1834 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին:

ժբ. 36բ-7ա Նորին սրբազնութեան քրիստոսընկալ մեծ քահանայապետի ամենայն Հայոց տեառն Եփ­րեմայ եւ բազմանշանակիր ասպետի ամենախո­նարհ յայտարարութեան – Յայտնի է ձերում վեհա­փառ օծութեան, թէ նորին վեհաստիճանութիւն գերա­պատիւ յաջորդն ձեր... համար 9, մարտի 26, 1834, ի սուրբն գահս:

ժգ. 37ա Ձեր պայծառափայլութեանն – Ողորմած տէ՛ր, քանզի անագանեցաւ անսուտ խոստումն պայծա­ռա­փայլութեան ձերոյ յաղագս փոխադրելոյ զայլազ­գիս գիւղին մերոյ Մօլլադուրսունայ յայլուր... 26 մարտի 1834, ի Սուրբ Էջմիածին:

ժդ. 39բ-40ա Ի 20 մարտի գիր ըստացայ Կարբեցի վեհէն, ձեռամբ թվան[ք]չի Յակոբին, համար 79, զոր գրէ այսպէս – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Յօհա­նէ[ս] կաթուղիկոս. եւ այլն, քաջայտ է սրբազնութեան ձերում, թէ ի սկզբանութենէ անտի մինչեւ ցվերջին ժամանակիս անխոհեմութեան ձերոյ... համար 79, ի 2 մարտի, 1835 ամի, ի Սուրբ Էջմիածնին, կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Յօհաննէս:

ժե. 40աբ Վերոյ գրեալ թղտի պատասխան այս­պէս – Գերաստիճան սրբազան հովապետ եւ ողորմած տէր, զգիր ձերդ բարձր հովապետութեանն 19 համա­րաւ ընկալա խոնարհութեամբ ի 20ին մարտի, զոր գրիք մեր նվաստութեան, թէ քաջայայտ է սրբազնու­թեան ձերում... համար 1, 1835 թիվ, 23 մարտի, ի վանս Սաղիանու:

ժզ. 41ա-2ա Կուսակալին գրեցի օրինակ զայս. Նորին բարձր գերազանցութիւնն գլխաւոր կառա­վար­չին Վրաստանու տեառն ղենարար օտիգանտէր եւ զանազան նշանակիր բարոն Ղօզինն, առաջին Սի­մէօ[ն] արքեպիսկոպոսէ Հայոց ամենախոնար­հաբար խընդիր – Ձերին բարձր գերազանցութեանն խոնարհաբար յայտ առնեմ, որ ես ընդ երից հոգեւո­րա­կանաց խընդիրք մատուցաք Ձեզ վասն կառաւա­րու­թեան... համար 2, 1835, մարտի 30, ի վանս Սաղիա­նու:

ժէ. 42աբ Բարձր գերազանցութեանն ձեր – Միթէ ես այնքան անբաղտ ոմն եմ, որ ահա երկու խընդիրք եմ գրել ձերին բարձր գերազանցութեանն, ոչ մէկի պա­տասխան մինչեւ այժմ չեմ ստանում... համար 3, 1835, սեպտեմբերի 7, ի վանս Սաղիանու:

ժը. 42բ-4ա Ամենօգոստափառ կայսր եւ ամենո­ղորմ թագաւո՛ր – Համարձակիմ ամենահպատակաբար սփռել զխնդիր իմ յառաջի աստուածազօրութեանն ձե­րին կայսերական մեծութեանն այսու խնդրագրիւ: Ես եւ բաց ի յինէն եօթն անձինք ի միաբանից... Հմր 5, ի 1835 թիվ, նոյեմբերի 1ին, ի վանս Սաղիանու, որ է Շիրվան:

ժթ. 44աբ Պայծառափայլ կոմս Բէկէնտօֆ Ալէք­սանդր Քրիստափորիչ – Թէպէտ ունէի մեծ բարեկա­մու­թիւն ընդ առ Աստուած հանգուցեալ եղբօր ձերին պայծառափայլութեանն, բայց զինչ արարից, զի երեւի օրհասն գիտելով... Հմր 6, ի 1835, նոյեմբերի մէկ, ի վասն Սաղիանու, որ ի Շիրվան:

– 44բ Կայսեր յառաջին գրի օրինակն երկու ան­գամ եւս գրեցի 1836 թվի՝ մէկն 15ին եւ միուսն 25ի, եւ զայս ինչ յավելացուցի – Ողորմիլ աղքատիս մի՛ յամենայք... տո՛ւք իր[աւ]ունս այրուն <այրուն> ար­դա­րութեամբ, զի եւ ձեր դատաստանն յառաջի Աս­տու­ծոյ քաղցրութեամբ վերջասցի:

– 44բ Դեկտեմբերի 15ին չինովնիկ աղա Ղէ­վանդն Վարդանեայն... Նոր Տարոյս շնորհաւորու­թեան գիր գրեցի ծաղկեալ թղտով:

– 44բ-5ա 1836 թիվ – Շամախու քանի մի իշխա­նաց ծաղկեալ թղտով նոր տարոյ շնորհաւորէք գրե­ցի... վանքումս գինի չկար, ուղարկեցի Մատրասա գուղն, 4 ման գինի բերին՝ մէկ մանէթի, վանքիս կարս­ներն դատարութեամբ լի է:

ի. 45բ-6ա Երիցս երանեալ սրբազան հովապե՛տ, ամենաողորմած տէ՛ր, խոնար[հ] յայտարարութիւն – Ձերդ բարձր վեհապետութենէն չունիմ գիր, բայց սինօթականաց ոմն Թօփալիս գրէ, թէ բարի հաճեցաւ սրբազան հովուապետն... համար 5, ի յուլիսի, 1836, ի Սաղիանու ավերակն, որ ի Շամախի:

– 46աԱյս թուղթս գրեցի առ Կարբեցի Յօհանէս կաթողիկոսն, ի Թիֆլիզ. այս ոճովս մէկ թուղթ եւս գրեցի Յօսէփ եպիսկոպոսին իւր թղտի:

իա. 46ա Բարձ[ր] սրբազան Յօսէփ արքեպիսկո­պոս կաւալեր եւ սինօթի մեծ անդամ – Սրբազան հա՛յր, մի՛ նեղանալ գթեայլ Թօփալիս գրութեանն, գի­տեմ որ շատ գործով ըսբաղեալ ես, յարեվելք եւ յա­րեվ­մուտ ձերդ հրամանի կախեալ կան... համար 7, 24 օգոս­տոսի, 1836, ի ավերակս Սաղիանու, որ ի Շա­մախի:

իբ. 47ա Այս գիրս գրեցի Շամախու քաղաքի իշ­խան պարոն Աթանասին, որ կամի կինն արձակիլ՝ երկու զաւակաց տէր, նոր կին առնուլ. կինն է անմեղ – Պարոն Աթանաս Պօղոսեան Լալայո՛վ, յերկար միջոց ըսպասեցի, որ ինձ հանդիպիս, հայրական խրատ լսես... ի ելն յունվարի 1837, ի ավերակն Սաղիանու վանք, որ ի Շամախի:

իգ. 49ա Զայս գիր գրեցի Պօրկորովին – Բարձր բարեծնունդ աղա Թօմայ Ղօռղանօվ, սիրեցեալ բա­րեկամ ի Քրիստոս, յիսուսաւանդ ողջոյն եւ սէր. յայտ­նի է ձերդ սիրելութեանն, որ ի մանկութենէ էյաք սի­րով, կարծեմ թէ... 29 յուլիս 1837, ի վանս Շուղա­կաթի:

իդ. 49աբ Զկնի երեց ավուրց եկն Պօրկորօն մեզ տեսութիւնն եւ մեզ որդորեաց, թէ կաթուղիկոսին մէկ սիրոյ գիր գրեաց, գրեցի, որ է սայ – Երիցս երանեալ բարձր սրբազան հովուապե՛տ եւ ողորմած տէ՛ր, ամե­նա­խոնար երկրպագութիւն եւ խոնար յայտարարու­թիւն. յայտնի լիցի ձերդ բարձր սրբազնութեանն, որ կայի ի յաք[ս]որս... 4 օգոստոսի 1837 ի վանս Շուղա­կաթի:

Գ. 38ա-9բ, 42աբ, 47բ-50ա, 50բ-1բ [Օրագրականք Սիմէոնի Բզնունեաց]

– 38ա-9բ Ի յուՌըսաստանու Նախիջիվան քաղաքէ որ ելինք, յուլսի 25 մտինք ի Թիֆլիզի, ի յառաջնոր­դարանն հայոց ի քանի յաւուրք անցին, եկն Սանահնու վանից միաբան Զաքարիայ վարդապետ Օթարեայն... եւ մեք առաք մէկ գլուխ շաքար, գինն էր չորս մանէթ եւ կէս:

– 42ա Աւագ շաբաթին աղա Գէորք Գօքչաովն եկն մեզ տեսութիւն, մէկ գլուխ շաքար մէկ ֆունդ չայ... հրավիրեց իւր տունն եւ մեծ մարդասիրութիւն եցուց, զկնի երկու աւորց դարցայ ի վանքս:

– 42բ Ա[յս] օրս, որ է Վերացման սուրբ Խաչի տօն՝ սեպտեմբերի 15, քահանայն պատարագիչ եւ Թօփալս Քրիստոսի մարմին եւ արուն ճաշակօղ, ունէի մէկ ոսկէ սհաթ, վաճառեցի յիսուն մանէթ, մէկ ցիս եւս վաճա­ռից քսան մանէթ ժամանակ մի զիս խարճի եղեւ փառս մատուցի պարգեւողին բարեաց: Մէկն նոեմբերի մէկ գլուխ շաքար առի, 5 գրվանքա ղայֆա. երկուցունց ծախն է վեց մանէ[թ]:

– 45բ Սուրբ Ստեփաննոսի տօնի օրն քահանայն պա­տա­րագիչ, եւ նվաստս Քրիստոսի մարմին ճաշա­կօղ...

– 46բ-7ա Մէկ գլուխ շաքար առաւ գործակալ տէր Դանիէլն վանքիս փողովն... Շամախու իրիցփոխ աղայ Յարութիւնն յունվարի 19ին մեզի ուղարկել էր մէկ գլուխ Բաքվայ լաւ պանիր. շէն կենայ, Աստուած պահէ իւր որդիքն:

– 47բ-9բ Անղար գիւղի ուզբաշի աղա Գրիգորն տա­րաւ իւր օրհնեալ տունն պատիւ, երեգ օր պահեց. շէն կենայ, փետրվարի 20ին... 4 օգոստոսի, 1834, ի վանս Շուղկաթի:

– 49բ-50բ Օգոստոսի 18ին Կարբեց[ի] Յօհանէս կա­թուղիկոսն ըսբօսանաց աղագաւ ելեալ դուս, կա­լաս­կով հանդերձ Յօսէ եւ Մաթէոս եպիսկօպոսքն, եկն Շուղակաթ վաքն... ընկալաւ եւ ասաց պահպանիչն, ելավ գնաց իւր վեհարանն, մեք եւս եկինք մեր սենեակն:

– 51ա-2ա Անուն Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ. ըստ յառաքելոյն՝ կտակ յետ մահուն հաստատուն է. 1836 եւ հոգտեմբեր ութն արարի զայս կտակ, յա­նուն Սրբոյ Կաթուղիկէ Մայր եկեղեցւոյ Սրբոյ Էջ­միած­նայ. հասանելիքն, որք են սոքայ, ով ոք գրութիւնցս աւելի պահանջօղ լինի, Յութայի մասն եւ բաժինն ընկալու – Սոքայ են հասանելքն Սուրբ Էջ­միածնայ... սոյն կտակագիրս երկու. մէկ օրինակ. մէկն երթայ սինօթն, եւ մէկն մնայ իմ ըսպ[աս]աւրի ձեռքն՝ ի ժամ մահվանս ցոյց տայ, որ խուցս չթալանեն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս 1ա՝ խորագիրը:

1բՋեռաւ սիրտ իմ ի փոր իմում, եւ ի խորհուրդս իմ վառեցաւ հուր սիրոյ, որ գրեցի զայս իմ Թօփալիս անցկն: (ինքնանկարին կից)՝ Ձեռացս գաւազան է, երեգ ոտիս մէկն վատ է: (նկարի տակ)՝ Տրեխ հագայ, դեռեւս չէմ կարում ազատվիլ Էջմիածնից: Երկու գիրք գրեցի յաւուրս աքսորմանս. մէկն Ծաղկանոց բուրաս­տանն, որք են զանազանն ծաղկանց մտախլից խորա­նաց, հաշիայի թռչնոց եւ այլ զանազան օրինակք՝ պի­տա­նի ծաղկարարի եւ այլ արհեստաորաց, եւ միւսն այս գիրք, որ է Վարք Բզնունեան Սիմէօն արքեպիսկո­պո­սիս. օ՜վ ընթեռնօղ սորին, միով Հայր մերիվ յիշեաց Թօփալս, եւ դու յիշեալ լիցիս յառաջի Աստուծոյ.

Ի սեպհական ազկէն Բզնունէ / Թօփալ տըրբս զձեզ աղաչէ. / Յիշեալ յաղօթս ի սուրբ սըրտէ, / Զի բուժեսցէ ի չար ախտէ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

52ա (1841, շղագիր) 1841 ամի. բարձր սրբազան Սիմէօն արքեպիսկոպոսն հիւանդացաւ օգոստոսի 9ին՝ աստի մինչեւ նոյեմբերի 4 տեւեաց զհիւանդութիւնն, եւ յիշեալ ամսոյ 4ին, ի չորեքշաբաթի գիշերային վեց ժա­մուն, աւանդեաց զսուրբ հոգին իւր, որոյ Տէր լուսաւո­րեսցէ զհոգին. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝Բբ, 1ա՝ «Պատմութիւն վարուց եւ անցից Սի­մէօն արքեպիսկոպոսի Բզնունեանց, սկսեալ ի 1767 ամէ ց1841 ամն, գրեալ նոյն իսկ ի ձեռն յիշեալ արք­եպիսկոպոսին՝ հեղինակի մատենիս», Բբ՝ «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», 1ա՝ «53 թերթք, 1841/1767/74»:

2946

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԿԵՆԱՑ ՆԵՐՍԻՍԻ ԱՇՏԱՐԱԿԵՑՒՈՅ ԵՒ ՕՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՆՈՐԻՆ

(նաեւ ռուսերէն)

ՌՄԿԳ-ՌՅԺԴ. – 1814-1865

ԹԵՐԹ՝ 353, չգրուած՝ 20բ, (կրկն. 361, 401) 68աբ, 71բ-2բ, 83բ, 87բ-8բ, 99բ, 100բ, 102բ, 111բ, 116բ, 160աբ, 168բ, 170բ, 178բ-80բ, 183բ, 188աբ, 189բ, 191բ, 193բ-4բ, 201բ, 206աբ, 209բ-10բ, 222աբ, 226բ, 228բ, 230բ, 238բ, 250բ, 294բ-5ա, 310բ, 315աբ, 329բ, 335բ, 338բ, 339բ, 341աբ, 343բ, 352աբ, 353բ: ՊՐԱԿ՝1-36x12 (13՝ 2: 2, 3, 20՝ 4: 8՝ 6: 9՝ 7: 4, 7, 10, 11, 19, 22, 26, 27՝ 8: 6, 16, 23, 33՝ 9: 15, 21, 36՝ 10: 1, 17՝ 11: 24՝ 13: 14, 35՝ 14: 5՝ 15: 31՝ 22): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմներով՝ «Конд фабр. No 6, Г. Козловой», «Фабрики No 5, Сергеева», «Фабрики Зимкина»(քառակուսի), «CFCГ, БЛГУБ Покуев θ... Сергiевской»(ձուածիր), «Кувшиновъ No 4 ВъМОСК (±)», «Талъская фабрика», «Г.C.Ф. II В. Сергъев» (ձվածիր), «Аристархова фабрика», «Фабрики Сумкина No 7», “PaPvel”, «Г. Л. фабрики», «Фабрики геинера No 4», փոս­տա­յին զմուռսով կնիք՝ 117ա, 296բ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 35,x22, ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (33x19): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 9ա), ռուսերէն՝ 35ա-43ա, 55բ-8բ, 62ա-4ա, 69ա-71ա, 92աբ, 97ա-9ա, 127ա-58բ, 167ա-98բ (նմուշ՝ 153ա): ՏՈՂ՝ 23-57 (խառն: ԿԱԶՄ՝ կար­միր մոմլաթ, մէջքը՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստա­ռը՝ դեղնաւուն թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 1 (Բ), դեղնաւուն չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 9ա

Новый рисунок

Նմուշ 153ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը Ի. դարի, մաշուած, եզրերը պատ­ռուած, աղտոտուածութեան զանազան բծերով, թանաքաբծեր եւ թանաքի տարածուածութիւն՝ 1բ, 4ա-5ա, 77բ-8ա, 79ա-80բ. թ. 11՝ հիմքից մասամբ անջատ, թ. 184-187 թերթերը պատռուածք­նե­րով, հիմքերից կտրուած 8 թերթ ընդմէջ թ. 34-35ի, 16 թ. ընդ­մէջ թ. 42-43ի, 3 թ. ընդմէջ թ. 100-101ի, եւ մէկական թ. ընդմէջ թ. 61-62ի, 65-66ի, 102-103իի, 126-127ի:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա [Տապանագիր] Ներսէս կաթողիկոսի քե­ռոր­դին Զաքարիայ, որոյ հայրն էր Սիմէօն եւ մայրն Հռիփսիմէ, ի 1828 ամի յԱխալցխայ՝ առման պատե­րազմին շտուրմայումն սպանվեցաւ եւ թաղեցաւ անդ ի միջի եկեղեցւոյ, որոյ գերեզմանի վերայ գրած է այսպէս. «Ի սէրնդոց Պայազատաց... առն մեծի բա­րիպաշտի»:

–1աԻ վերայ հանգուցելոյ Ներսէս 5րդ կաթուղի­կո­սի գերեզմանի ասացեալ, որ այն տողերն չկայ տպեալ. «Թէպէտ դարեր շատ անցանեն... իսկ կար­տի­նալի անարժան ճակատի վերայ սեւ տառերով միայն բառս, եղեռնագործ (նման՝ 1բ):

–1աԱյս չիք Ջալալեանց յետ երեքամեայ անպատ­մելի տկարութենէն, որ Աստուծոյ պատիժն կրեց, սատակեցաւ»:

– 1բՆերսէս կաթուղիկոսի բնութիւնն եւ վարքն. բնութեամբ շատ ճարտար, մտածող եւ չափազանց հա­մես­տութեամբ խօսօղ... 5. Բոլոր գրագրութիւններն ինքն իւրեան ձեռօք կգրեր եւ կշարադրեր:

–1բՀիւսիսափայլ, 1861 ամի, երես 310. «Թէպէտ դարեր շատ անցանեն... սեւ տառերով միայն բառս՝ «եղեռնագործ»:

– 1բՆերսէս կաթուղիկոսն Պետերբուրգումն խօ­սակցութեան մէջն ասել էր պարոն Սկրիպիցինին, թէ մի՛թէ Քրիստոսի եկեղեցւոյ մեջն... մի՛թէ հայք մի մո­ծա­կի չափ չեն, մոծակն կայսեր ճակատն է երբեմն խոցոտում:

Բ. 2ա-18ա, 43բ-61բ Կենսագրութիւն հանգուցեալ Ներսէս կաթուղիկոսի 5-րդի, սկսեալ ի 1814 յամէ մինչ ցմահ նորին՝ 1857 ամի փետրվարի 13ըն, ի Թիֆ­լիզ. գրեաց եղբորորդի հանգուցելոյ Ներսէսի Յարութիւն Կարապետեան Շահազիզեան Կամսա­րա­կան Աշտարակեցի – 1814 ամի փետրվարի 18. հանգուցեալ Եփրեմ կաթուղիկոսն տուեալ էր Ներսէս արքեպիսկոպոսին ի վերջոյ կաթուղիկոսական... առա­քես­ցէ առ մեզ զհոգի մխիթարութեան, որ եկեալ մեղ­մացուսցէ զսրտից մեր կսկիծ ընդ անդարձ որոշումն քո ի մէնջ արտագրեաց Իսահակ Խոճաբէկեանց:

Գ. 18ա-43ա, 62ա-353ա [Գրութիւնք Ներսիսի կա­թողիկոսի Աշտարակեցւոյ]

1. 18ա Секретно – Отниошенiе графа Бен­кен­дорфа къ Графу А. Г. Строганову отъ 30 Апрѣля 1831 г. No 769 (մատիտով՝ 1838՞) – Ми­лостивый Государъ Александръ Григоревичъ! Препровождаю при семъ записку... Ваше Сиятельство съ совершеннымъ почтенiемъ и преданностiю имею честъ бытՕ Вашъ покор. слуга Бенкендоръ:

2. 18աբ Копiя съ записки – На правосудное воззренiе и благоуверенiе... для своей выгоды, а не для общаго благоустроенiя.

3. 18բ-9բ Копия. Отношенiе Министра Внут­ренних Дѣлъ Строгонова къ Бенкендорфу отъ 16 мая 1831 No 1253... այս գրութիւնն արարեալ է Ներսէսն, 1841 ամի, այլ թէ յելանելն Թիֆլիսոյ Ներ­սի­սին ինչ ամբարտաւանութեամբ լի հոգեւորականք Էջ­միածնայ արարեալ են. եդեալ կայ ընդ սմին ռուսէրէն:

4. 20ա Ո՛վ սիրելի որդեա՛կ իմ եւ եղբա՛յր Ն. Ս. Ա. Ի. – Զի յետ գրութեանս առ Ձեզ ըստ գերազնիւ մայօր Վասիլ Գաբրիելիչ Ղօրղանովին ի դեկ. 22ին նոյն օր ստացայ եւ քոյդ ի նոյն ամսոյ 15 գրեալդ... կրկին ողջ լերո՛ւք վասն իմ վշտագնելոյս (այլ ձեռքով՝ «(Եփրեմի գրածն է)»):

5. 21ա Սրբազան եպիսկոպո՛ս, ողորմած տէ՛ր – Օբեր պրօկուրօրն սրբազնագուն սին[ո]դի կնեազ Մելչերսկին ծանուցաննէ ինձ, թէ ի 17 օգոստոսի անցելոյ հոգեւորական ի հայոց ի Թելաթ քաղաքի ընդ բնակչաց ի նմին... ունիմ պատիւ լինել կատարեալ պատաւորութեամբ եւ հպատակութեամբ ողորմած տեր ձեր սրբազնութեանն խոնարհագուն ծառայ Դիմիտրի Բլուտովս, 7 նոյեմբերի 1830 ամի, համար 2144, ի Ս. Պ.բուրղ:

6. 21բ-3բ Ձեր գերայազնիւութիւնն՝ ողորմած տէր Դիմիտր Նիկոլայեվիչ, յայտարարութիւն – Ընկալայ զհամաձայնութիւն գերազանցութեան ձեր առ իս, ի 17 նոյեմբերի, համարն 2144, յաղագս օբեր պրօկուրօրի սրբազան սինոօդի յայտնելոյն Ձեզ վասն հայոց հո­գե­ւորականաց... ձերում գերազանցութեան ջերմեռանդ աղօթարար եւ խոնարհ ծառայ արքեպիսկոպոս հայոց Ներսէս, համար 26, 2 փետրվարի, 1831, ի Քիշնու:

7. 24ա Սրբազան եպիսկոպո՛ս, ողորմած թա­գաւո՛ր – Ի հետեւումն գրութեանց ձեր սրբազնութիւնն ի 9 անցեալ փետրվարի, համար 26, յաղագս աշխա­տութեանցն ընդառաջ եղելոյ, Ձեզ, ողորմած տէ՛ր, առ կա­տարումն... ողորմած թագաւոր ձեր սրբազնու­թեանն խոնարհագուն ծառայ, Դմիտրի Բլուդով:

8. 24աբ Թարգմանութիւն, պարգեւագրուն եւ մե­ծի հրովարտակին նորին կայսերականի առ Դանիել պատրիարգն ամենայն Հայոց – Աստուծոյ արագա­հաս ողորմութեամբն մեկ՝ Աղէքսանդր առաջին կայսր եւ ինքնակալ ամենայն Ռուսաց Մօսկօվու, Կիեւու, Վլա­դիմերու եւ Նովուգօրօդու արքայ... մնամ, ամենայո­ղորմ թագաւո՛ր եւ տէ՛ր, ձերդ կայսերականի մեծու­թեանն ամենախոնարհ աղօթարար եւ ջերմեռանդա­գուն հպատակ, Եփրեմ արքեպիսկոպոս հայոց:

9. 25ա Վեհազնեայ աղայ Յօվակիմ Եղիազա­րեա­նին – Ողորմած տէ՛ր իմ, մարդ հայի յերեսս եւ Աս­տուած հայի ի սիրտս. եւ այլն... Ներսէս արքեպիս­կոպոս հայոց Վրաստանու: 1816, դեկ. 18, ի Թիֆլիզ:

10. 25ա-6բ Առ կնեազ Գօլիցինն. Ցուցակ ծառա­յութեան վասն Ներսէս արքեպիսկոպոսի, ի ժամա­նակի առաքելոյն զնա Թիֆլիզ – Պայծառափայլ կնեազ Ալէքսանդր Նիկօլայիչ, հայր հոգեւորականց եւ ողորմած տէր, աղօթարար ձեր եւ. Յիսուսի Քրիս­տոսի... ողջոյն յիսուսաւանդ մատուցանեմք բազում յար­­գութեամբ եւ հայցեմք յԱստուծոյ վասն ձեր զկեանս եւ զառողջութիւն... յամի Տեառն 1814, ի երրորդ փետրվարի, յԱրարատեան աթոռս ամենայն Հայոց, որ ի Սուրբ Կաթուղիկէն Էջմիածին, ողորմած տէ՛ր, ձերոյ պայծառափայլութեան ամենախոնարհ ծա­ռայ, աղօթարար կաթողիկոս ամենայն Հայոց Եփրեմ:

11. 27ա Թիֆլիզու պօլիցմէստր կօլլեժսկի ա­սեստր Կամիրանօվ – Գլխաւոր կառավարիչն Վրաս­տա­նու կավալեր Ալեքսէյի Պետրովիչ Երմօլօվն հար­ցաքննին եղեալ ի ձեռն յատկապէս հաստատեալ կա­մի­սիային՝ վասն ամենայն պատճառաց... ի ներքոյ ստո­րագրեալ է ղէնէրալ մայեօր Ստալ, 1817, ապրիլի 13:

12. 27բ-8բ Պատճառ մահուան Ղրիբայեւդովի – Շահի հարամխանյից մին հայի ազգի խօջայ Եաղուբ աղայ գնացեալ առ Ղրիբայադէվն, խնդրէ զնա բերել զինքն ի Թիֆլիզ... 1816, սեպ՛՛ 11, Թիֆլիզ: Սիմէոն եպիսկոպոս Բզնունի, միաբան Սուրբ Էջմիածնի, սրբոյ Երուսաղէմի նուիրակ Մկրտիչ նուաստ եպիսկոպոս: Վասն հաստատութեան սոյն ամենայն վերոյգրելոցն եւ ձեռագրութեանց երկուց սրբազան եպիսկոպոսացն, որպէս ի վերոյ գրեալ բանիւ, նոյնպէս եւ ձեռագրու­թեան նոցին սրբազանից գոլոյն վերահասու վկայեմք. Մինաս արքեպիսկոպոս, վէքիլ Յոհաննէս վարդապետ Բեքիջանեան:

13. 28բ-9բ Կերպ դաշնագրութեան ի մէջ երկուց ա­զանց՝ Ռուսաց եւ Հայոց, օրինակեալ ի գրութեանց Յօվսեփ արքեպիսկոպոսի Արղութեանց՝ առաջնոր­դին հիւսիսակողման, գրեալ 1796, մայիս ամսոյ – Նախ քան զամենայն հաստատել զսէր եւ զմիաբանու­թիւն ի մէջ երկուց ազգացս... շնորհ ողորմութեան մար­դասէր կայսերուհւոյն նորին միջնորդութեամբ յառաջանայ ի մեզ որպէս յաթոռոյ աստուածութիւն ի հրեշտակաց առ մարդիկ (թանաքագծով ջնջած):

14. 29բ Սրբազնագոյն հա՛յր, ողորմած եւ գթա­ռատ իմ – Զարթոյց արդարեւ զիս զծառայդ հա­տուկ բան տէրութեան աղօթից արարչին, զոր ի բերան առեալ անլսելի օրիօր նուիրեմք նմա յասելն... սրբա­զան տեառն հաւատարիմ պաշտօնից Զաքարիայ իբր վարդապետ Գուլասպեան, ի 1816, հոկ՛՛ 27, ի Թիֆլիզ, ի տուն քեռոյս:

15. 30ա Սրբազնագոյն հա՛յր, ողորմաած եւ գթա­ռատ տէ՛ր իմ – Նախ քան զգալ ձեր թղթոյ, վեհապետն եւ սրբազան սինհոդն ընտրեաց զնուաստութիւն մեծ նուիրակ կողմանցդ, իսկ ի գալն բացասութիւն արար... սրբազնագոյն տեառնդ իմում խոնարհագոյն ծառայ Զաքարիայ վարդապետ Գուլասպեանց. ի 1820, 27 ապ­րիլի, ի Սուրբ Էջմիածին:

16. 30ա-2բ Բարեծնունդ ազնիւ Յարութիւն Աս­տուածատուրեան, սիրեցեալ ի Քրիստոս – Ցաւեմ ես, զի գրեմ այժմ զայնպիսիս, որ ունի ցաւեցուցանել զսիրտ ամենայն լսողաց արանց ազգասիրաց, բայց զի ազիական տարաբաղտութիւնն չեւ է լրացեալ տա­կաւին... արքեպիսկոպոս հայոց Վրաստանու եւ այլոց Ներսէս, 1816, օգոտսոսի 5, ի Թիֆլիզ:

17. 32բ-3ա Բարեծնունդ ազնիւ Յարութիւն Աս­տուա­ծատուրեան, սիրեցեալ ի Քրիստոս – Ես յոյժ անարգութեան իմ համբերեալ մինչեւ ցայժմ, այժմ բարձրացաւ քան զգլուխ իմ, եւ որպէս ինձ է հաւաստի յաղագս ծառայութեան իմոյ եւ ամենողորմած թագաւորի իմոյ... խոնրահ աղոթարար Ներսէս, 1816, օգօս՛՛ 16, ի Թիֆլիզ:

18. 33ա-4ա Պայծառ կնեազ միրիշքեար բաշի Յօվսեփ Աղայեան [ստ. լս.՝ «Կնեազ Բեհբուտով»], ի Թիֆլիզ – Ողորմած տէ՛ր, մատուցանեմ քեզ զողջոյն յիսուսաւանդ եւ ցանկամ, զի լինիցիս հանդերձ քոյայնովք եւ միշտ ողջ եւ լի ամենայն երկնաւոր եւ մարմնաւոր պարգեւօք սուրբ աստուածութեան նորա. ամէն... խոնարհ ծառայ արքեպիսկոպոս հայոց Վրաս­տանու եւ այլոց Ներսէս, 1816 ապրիլի ի Ցխիլվան:

19. 34աբ Բարձրագոյն քահանայապե՛տ, վեհա­փառ տէ՛ր – Ընդ Սիմոնին նշանակել եմ յաղագս վաղ­ճանի կնեազ Սօլօմօնին Արղութեանց ի 3 ամսոյս, որում վայելչական հանդիսին մինչ ցկարգս գերեզմանի զթաղումն արարեալ յաւուր ուրբաթու... ամենախո­նարհ ծառայ արքեպիսկոպոս հայոց Ներսէս, 1816 փետր՛՛ 10 համար 62:

20. 35աբВаше высокопревосходительство, Милостивый Государь – Армяне обитающiе въ Одес[с]е, не имея церкови Армяно-Григорiан­скаго исповедания... No 3, 23 Октябрь 1843, Пе­ровскому. на подлинномъ: Нерсес Католикос всехъ Армянъ:

21. 36աМилостивый Государъ Михаиль Пав­лович! – На отношенiе Вашего превосходи­тельства отъ 7го текущаго Ноября за No 550 с. г. ... графь Бенкендорфъ:

22. 36բМилостивый государъ Михаиль Пов­лович – Въ отношенiи моемъ отъ 18го (այս­չափ):

23. 37աВысокопочтеннейший Владыка Вер­ховный Патриархъ – Государь Императоръ при подписанiи Высочайшей грамоты... No 2558, 23го Августа 1843, Л. Перов:

24. 37բ-8աВаше Высокопревосходительство, Милостивый Государь – По возвращенiи пер­выхъ силъ, спешу уведомить Ваше Высо­коп­ревос­ходительство... 10 Ноябрь 1843 года, С. Пе­тербургъ, Его Высокопр. Г. Гловноуправ­ляюшему Грузiи, Генералъу Адъютанту Алек­сандру Ивановичу Нейдгардту:

25. 38աբIII-е Отделенiе Собственной Его Им­ператорскаго Величества Канцерлярiи экс­пе­диция 3, С. Петербургъ 14го Ноябръ 1843, No 3703: Высокопочтеннейшiй Владыка Верхов­ный Патриархъ – Имевъ честь получить поч­тен­нейшiй отзывъ Вашъ отъ 15го Ноября No 21... покорнейший слуга Графъ Бенкендорфъ:

26. 38բШефъ Жандармовъ камандуюшiй Им­ператорскаю Главною Квартирою отденеiе 2, Въ. С. Петербургъ ноябръ 18го, 1843 года, No 3781. – Милостивый Государъ Христофоръ Аки­мовичъ! – Въследстiе сообщеннаго... на под­линномъ: Графъ Бекендорфъ:

27. 39աВысокопреосвященный Владыка Ми­лостивый Государь и Архипастырь –Прис­ту­­пая къ собиранiю материаловъ для изданiя на будущiй 1844 годъ... Вашего Высоко­прео­с­вя­шен­ства покорнейшiй слуга Димитрiй /// (1 բառ անընթեռնելի), No 1049, 25 Июнъ 1843, Его Ву­со­копр-ву Нерсесу Архиепископу Армянско­му:

28. 39բВаше Высокопреосвященство, Ми­лос­тивый Государь – По всеподаннейшемъ док­ладе мною о Арменiи Вашего Высокопревосвя­щен­ства удостоиться счястiя бытъ пред­став­ленным... покорнейшiй слуга Лев Перовскiй, No 2423, 10 августa, 1843:

29. 40աВаше Преосвященство, Милостивый Государь – На бывшемъ въ Эчмiадзине выборе патрiарха минувшего 17го апреля, все депу­та­ты... 27 мая 1843, No 1612, покорнейшiй слуга Лев Перовскiй:

30. 40բВаше высокопревосходительство, Ми­лостивый Государь Левь Аликсеевичъ – Я имею честь получить почтеннейшiй отзывъ ва­шего высокопревосходительства оть 27 мая дo No 1612... Ваше высокопревосходительство покорнейшiй слуга Архiепископъ Нерсесъ, No 78, 16 июня 1843 Кишневъ Его высокопрву. Л. А. Перовскому:

31. 41աЗа истинно христiанскаго попеченiе (!) Ваше прежде и вовремя (!) тяжелой болезни моей оказанное имею честъ быть съ истинным почитениемъ(!) и совершенною преданностiю Милостивый Государь, Вашего Высокопревос­хо­дительства, покорнейшiй слуга и богомолецъ патриархъ и католикосъ всехъ армянъ Нерсесъ: 25 октябръ 1843 года, Его Высокопрву. Г. Ми­нистру Внутренныхъ Делъ Льву Алексеевичу Перовскому (մատիտով` см. Ниже стр. 51 (обо­ротъ)(այսչափ):

32. 41բКопiя. Ваше Высокопревос­хо­ди­тельство, Милостивый Государь – Съ благого­ве­ниемь я имелъ счастiе получить орденскiе знаки Св. Александра Невскаго... 1828, 25 ок­тябрь 1843, Перовскому. Архиепископ Нерсесъ:

33. 42աВысокопочтеннейшiй Владыка, Вер­хов­ный Патриархъ – Отъ 15го октября Вы из­во­лили сообщить мне о притесненiяхъ и уг­ро­захъ... графъ П. Киселевъ, No 761, ноябръ 1843 г.:

34. 42բВаше высокопревосходительство, Ми­лостивый Государь – Избранный всемъ ду­хо­венствомъ и народомъ армянскимъ въ Санъ Верховнаго Патриарха... уверитъ васъ, ми­лос­ти­вый государъ (смотри выше стр. 50. (մատի­տով) ///

35. 43ա/// себя паказали: во первыхъ темъ, что они вместе с общимъ сословиемъ вопреки своего поступка... Верховнiй всея Арменiи Пат­риархъ Ефремъ, No 453, за Ноябръ 1828, графу Паскевичу (մատիտով ջնջած):

36. 62աОтношенiе графа Бенкендорфа к графу А. Г. Строганову отъ 30 Апреля 1841 г., No 769 – Милостивый Государъ графъ Алек­сандръ Григоревичъ, препровождаю при семъ за­писку составленную изъ сведенiй Грузiи и Нахичевана на Дону... графъ Бенкендорфъ:

37. 62աբКопiя секретно – На правасудное воззренiе и благоуваженiе Главнаго На­чальст­ва... тоько для своей выгоды, а не для общаго благоустроенiя:

38. 63աբОтношенiе Строганова къ Алекс. Христоф. Бекендорфу отъ 16 мая 1841 г. No 1253 – При отношениi отъ 30 апреля No 1054 Ваше сiятелтво препровдили ко мне записку... покор. слуга гр. Строгоновъ:

39. 63բОтнашенiе Архiепископа Нерсеса кь Паскевичу отъ 16 Октября 1828 г., No 127 – Сиятельнешiй Графъ, М. Государъ, исполняя высочайшую волю по прибытiи в Тифлисъ я отправился в Бесарабию... во многих случаях и отношениях имеетъ нужду:

40. 64ա /// цензуре не выпускать впредъ со­чи­ненiй... 31 Июля 1841 года, Эчмиадзинъ:

41. 64աբ Այս գրութիւնքն առ Նապալէօնն գրեալ է Ներսէս արքեպիսկոպոս եւ ստորագրեալ է միայն կա­­թուղիկոսն – Մեծ Նապալէօն, ինքնակալ օգոստոս կայսր Ֆրանցայու, սիրող բարեպաշտութեան, ամենո­ղոր­մած թագաւոր եւ պաշտպան եկեղեցւոյ հաւատա­ցելոց. Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Դանիէլ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարգ Արարա­տեան Աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի... ծայրագոյն պատ­րիարգ Արարատեան աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի Դանիէլ. 1808, յունիսի 16:

– 64բ Օրինակ հասցէի սոյն մուսավատին. Նորին կայսերական մեծութեան Ֆրանցայու եւ գրոքի Իտա­լիոյ օգոստափառ մեծ Նապալէօն ամենողորմած թա­գա­ւորի մերում յամենափառաւոր պալատն իւրոյ կայսերական բարձրութեան:

42. 64բ Պատճէն. Մեծ Նապալէօն տիեզերա­հրա­ման կայսերն Ֆրանցիու ամենախոհեմ դեսպան՝ մե­ծա­գոյն փառաց եւ պատւոյ արժանաւոր Ժօմ Պա­տիստու Բուասօ նշանակի արեգական – Ողորմած տէ՛ր, ուրախ եմք գալստեամբ ձեր ի լուսանկար քրիս­տոսահիմն աթոռս ամենայն Հայոց ի Սուրբ Էջմիածին, ուրախ է եւ ինքն... Դանիէլ հայրապետն ամենայն Հայոց, 1807 ամի, մարտի 12ին:

43. 65աբ Մեծ Նապալէօն խաչապսակ ինքնակալ կայսր, սիրող բարեպաշտութեան – Ամենողորմած թա­գաւոր եւ պաշտպան հաւատացելոց. շնորհք եւ ողոր­մութիւն եւ բարերար ակնարկութիւն կայսերաց գաղղիացւոց ի ժամանակիս յառաջինս եղեալ է:

44. 65բ Պայծառափայլ կնիազ, բարձր գերա­զանց Կառլ Դմիտրիչ Ցիցիանով, ողորմած տէ՛ր – Սուրբ Յովհաննէս Մկրտիչ մինչ էր ի բանտի՝ ըստ գրելոյ Սուրբ Աւետարանին... աղօթարար բարձր գե­րազանցութեան ձեր խոնարհ Ներսէս վարդապետ յԱշտարակեցի. 1803, փետրվարի 3:

45. 66աНекоторые отрывки изъ писемъ Ар­хиепископа Нерсеса къ Аге Шермазану, на­пи­сан­ныхъ изъ Кишинева – Ծառք անտառի շուք ար­կեալ զանձամբ անտառահարաց չքացուցանեն վտանգ տագնապի նոցա... 1831, ի մարտի 20, Հմր 75, ի Քիշնեւ:

46. 66աբ Ի գրութենէ առ աղայ Շերմազանն՝ ի 1832, ի մայիսի 3, ի Քիշնեւու – Այլք զոր ինչ կամիցեն անել, ինքեանք գիտասցին... արքեպիսկոպոս հայոց Ներսէս:

47. 66բ Բարեծնունդ ազնիւ Յարութիւն Աստուա­ծատուրեան – Ես յոյժ անարգութեամբ եմ համբերել մինչեւ ցայժմ, այժմ բարձրացաւ քան զգլուխ իմ, եւ որպէս ինձ է հաւաստի... 1816 ամի, օգոստոսի 16, ի Թիֆլիզ:

48. 67աբ(Կնքադրոշմի գծագրական վերար­տա­դրութիւն՝ երկգիծ ութանկիւն շրջանակ, մէջը՝ «Է. Ներսէս եպիսկոպոսապետ եւ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց. ՌՄՂԲ. 1843», կողքը՝ «Պատճէն իսկականի». Ներսէս ծառայ Քրիստոսի եւ անհասանելի կամօքն Աս­տուծոյ եպիսկոպոսապէտ եւ կաթուղիկոս ամե­նայն Հայոց, ծայրագոյն պատրիարգ համազգական նախամեծար աթոռոյ Արարատեան մայր եկեղեցւոյ Սրբոյ կաթուղիկէ Էջմիածնի – Ազնուական Գրի­գորեան հարազատի մեր եւ սրբոյ եկեղեցւոյ հայրե­նեաց յայտնելով զմեծագոյն գոհունակութիւն իմ, վկայեմ վասն իմում յաւերժական պարտաւորու­թեանց... կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Ներսէս. համար 344, յամի 1850 եւ ազգական 1249, հոկտեմբերի 14, ի Սուրբ Էջմիածին:

49. 69ա-71աВаше высокопревосходи­тельство, Милостивый Государь Николай Анд­реевичь – Его Светлость князь наместникъ Кавказскiй отношенiемъ отъ 8 Октября 1853 года... Патриархъ и Католикосъ всехъ Армянъ Нерсесъ, No 157, 3 апреля, 1854 года, г. Тифлисъ, Его высокопревоству исправляюшему долж­ностъ наместника Кавказкаго гаспадину гене­ра­лу от кавалерiе /// (1 բառանընթեռնելի) Анд­реевичу Реаду:

50. 73ա-80ա(սկ. այլ ձեռքով՝ «Պատճէնի պատ­ճէն. (յուդայական չարանենգ մատնողութիւն)») Առ շէֆն կորպուսին ժանտարմի տէր գեներալ ատիւ­տան­տի եւ կօմս Առլովայ. խորհրդաւոր – Հանգա­մանքն բովանդակեալք ի ներկայ ամենախոնարհ բողո­քագրի իմում առ ձերդ պայծառափայլութիւն են ճշմա­րիտ անցք՝ յառաջ եկեալք յանշնորհակալու խորհրդա­ծութեանց եւ յապստամբամիտ ձգտմանց ընդդէմ աստուածանման խնամատարի եւ բարերարի հայրենի եկեղեցւոյ եւ ազգի իմոյ... Գէորգ եպիսկոպոս Վեհա­պե­տեան, 1855 ամի:

51. 80աբ Քաղուած կաթուղիկոսական գրութեան ի 28 նոյեմբ՛՛1853 ամի, համարն 446, գրեալ է ի Թիֆ­լիզոյ – Ներսէս ծառայ Քրիստոսի... Ղուկաս արքեպիսկոպոս ատենակալի սինօդի Սրբոյ Էջմիածնի, ի 21 ամսոյս գրեալ զպատասխանի ի 16 նոյեմբերի սրտատոչոր գրուածոցն ձերոյ ի 15 գիւղորէից ժո­ղովրդոց հայոց ստորագրութեամբ... Գէորգ արքեպիս­կո­պոս Վեհապետեան, 1855 ամի, յԷջմիածին:

52. 81ա-4ա Թարգմանութիւն. խորհրդաւոր. Պատ­ճէն ծանօթաբանութեան ծայրագոյն պատ­րիարգ կաթողիկոսի ամենայն Հայոց առ պարոն փոխարքայն Կովկասու՝ նորին գերազանցութեան Նիկօլայ Նիկօլայեվիչ Մուրավիեվն, ի 27 յուլիսի 1856 ամի, համարաւ 255. ի մասին անդամոց սինօդին – Ի հետեւումն գերամեծար հաղորդագրու­թեան ձերդ բարձր գերազանցութեան ի 16էն այնր յու­լիսի, ընդ համարաւ 2607, պատիւ ունեմ վերայար­գու­թեամբ ծանուցանել... պատրիարգ կաթուղիկոս ամե­նայն հայոց Ներսէս:

53. 85ա-7ա Խորհրդաւոր օրագիրն սինօդի, գրեալ ի Ղուկաս եւ Մակար արքեպիսկոպոսաց առ նա­խա­րարն ներսնային գործոց Լանսկօյին, ի վերայ արա­րողութեանց Ներսիսի – Ի 20 օգոստ՛՛ 1856 ամի եւ ազգական ՌՅԵ., ըստ հրամանի նորին կայսերական մեծութեան, ի լուսաւորչական հայոց սինօդիս Սրբոյ Էջմիածնի... անդամք սինօդի՝ Ղուկաս արքեպիսկոպոս, Մակար եպիսկոպոս, ի պաշտաման ատենադպրի Յովհ՛՛ Սիմէօնեանց:

54. 89ա-92ա Թարգմանութիւն ի ռուս լեզուէ. Հա­ղոր­դագրութիւն նախարարի ներքին գործոց Լանս­կօյի առ ծայրագոյն պատրիարգն եւ կաթու­ղի­կոսն ամենայն Հայոց Ներսիսի, ի 30 ապրիլի 1856 ամի, համար 80 –Թագաւոր կայսեր կամ եղեւ բարձրագոյնս հրամայել, զի դուք՝ բարձրապատիւ քահանայապետ, առաքեսցիք ի ձէնջ ի Մոսկուա... բացատրութիւն իմ ունի զեկուցանել նորին մեծութիւն թագաւոր կայսեր իսկութեամբ բնագրին. կաթուղիկոս ամենայն Հայոց Ներսէս:

55. 92աբ Պատասխանն նախարարի ներքին գոր­ծոց տէր Լանսկօյին առ կաթուղիկոսն ամենայն Հա­յոց Ներսէս, ի 30 յուլիսի 1856 ամի. համար 113 – Высокопочтенеший Владыка, верховный пат­риархъ – Выражение верноподанническихъ чувствъ изложенны въ писмье Вашей Свя­тости... покор. слуга Ланской:

56. 92բ-6բ Թարգմանութիւն. Պատասխանագրու­թիւն կաթուղկոսի Ներսէսի առ նախարարն ներքին գործոց Լանսկօյ, ի 24 սեպտեմբերի 1856 ամի, համարաւ 320, ի Տփխիս քաղաքէ – Ի հետեւումն յարգելի գրութեան ձերոյդ բարձր գերազանցութեան ի 20 անցեալ յուլիսի, համարաւ 113, գտանիմ զիս ի կարի հարկաւորութիւն պատասխանել զհետեւեալս... ի վերայ իսկականի ստորագրեալ է պատրիարգ կաթու­ղի­կոսն ամենայն Հայոց Ներսէս, համար 3320, ի 24 սեպտ՛՛ 1856 ամի, ի Տփխիս:

– 97ա Այս վերոյիշեալ երկու գրութեանց առ նա­խարարն ներքին գործոց պատճէն Ներսէսն ղրկել էր Վօրօնցովին եւս...

– Ваше Святяйшество, я много предо Вами виноватъ... князь Воронцовъ, 1сентябръ, 1856 года, Москва:

57. 97բ-8ա Всеподданнейшiй рапортъ гене­рала Ртищева отъ 14 января 1816 года, No 21 – Ар­мянскiй Архиепископъ НерсесՕ, первенству­ю­шiй во всемъ сдешнемъ крае... на пользу церк­ви и для службы Вашего Имп. Величества:

58. 98բ-99ա Первенствующаго в Грузiи надъ Армянскомъ Духовенствомъ Архиепископа Нер­сеса, 17 Марта 1828 года, n 57, г. Тифлисъ (ջնջած). Въ Армянское областное правленiе – По отношенiю онаго правленiя за No 360, след­стiе предписанiй... ստորագրեալ է յիսկականին արք­եպիսկոպոս հայոց Վրաստանու Ներսէս:

59. 100աԿնեազ Վորօնցովն մէկ անգամ պահանջել էր Ներսէսից՝ ասելով, թէ այս 15րդ անգամն է, որ խնդրում եմ յանուանէ կայսեր, որ ներկայացնէր նոր կանոնադրութիւն (положение)... մեր կանոնն դրած է եւ նոր ձեւիւ ունիմ ընդունել եւ շարունակել:

60. 101ա-2ա Առ իշխան[ան]Գրիգոյ Յոսէփիչ Բէհ­բուտեան, ի Տփխիս (մատիտով) – Պայծառափայլ կնեա՛զ, ողորմած տէ՛ր, ամէնագովելին ջերմեռանդու­թիւն ձերոյին պայծառափայլութեան ի բարօրութիւն հայրենի սուրբ եկեղեցւոյ ազգի մերոյ եւ հայրենասէրն ձեր արժանին գովութեան արտայայտութիւն... 1856. փետր՛՛ 4, ի Սուրբ Էջմիածին:

- P. S. Մեք այսօր տեղեկացաք, թէ կաթողիկոսն անցեալ փոստայիւ առաջադրեալ է փոխարքային ի հաստատել ի վիճակավարութիւն ի Տփխիս զՍարգիսն Ջալալեանց, չգիտեմ դուք տեղեկացեալ էք, թէ ոչ, կամ մոռացեալ էք դուք զԿարապետն եւ կամ ունի՞ք դուք ի մտի(այսչափ):

61. 103ա-8ա Օրինակ. (կնքադրոշմ՝ երկգիծ ութ­ան­կիւն շրջանակ մէջը՝ «Ներսէս եպիսկոպոսապետ եւ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց. ՌՄՂԲ. 1843»). Ներսէս ծառայ Քրիստոսի եւ անհասանելի կամօքն Աստու­ծոյ եպիսկոպոսապետ եւ կաթուղիկոս ամենայն հայոց, ծայրագոյն պատրիարգ համազգական նախամեծար աթոռոյ Արարատեան մայր եկեղեցւոյ Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի – Սրբազան Մատթէոս արքեպիսկոպոս՝ ըստ ազգական ապաբախտութեանց եպիսկոպոսացեալ եւ հուսկ առ ի մէնջ եւս կարգեալ... համար 286 (այս ցիֆր Ներսէսի ձեռօքն է նշանակած), յամի ազգական 1305 եւ փրկչական 1856, յօգոստոսի 24, ի Թիֆլիզ:

– 108բ Ծանօթութիւն – Այս կոնդակն է սեւն, շա­րադրեալ է ինքըն Ներսէս կաթողիկոսն եւ ապա ար­տագրեալ իսկականն, այլ այս ուղղեալ է սեպհական ձեռօքն իւրով. յառաջին երեսին գրած բառն օրինակ, երկրորդ երեսին միւս կողմն ուղղեալ է ախորժական ըղծի... գրեալ է սեպհական ձեռօք հանգուցեալ Ներսէս կաթուղիկոսին:

62. 109ա-10բ Սրբոյ հօր իմոյ տեառն տեառն բազմակարգ պանծալի արքեպիսկոպոսի, գերա­պատիւ առաջնորդի կայսերական վիճակիդ հայոց՝ շնորհալի աջոյն համբոյր մատուցանեմ գետնամած երկրպագութեամբ (չէ գրած, թէ ում է գրած, երեւի Եփրեմ արքեպիսկոպոսի՝ առաջնորդի Ռուսաստանայ) – Տէ՛ր իմ, զամենայն անցսն անցեալն զսրբազան հարբ մերով եւ զտառապեցելովքն, այն ինչ ի սկզբանն ծանուցեալ եմք ի Պայազիտոյ... 1803 փետրվարի 3, ի Թիֆլիզ քաղաք:

63. 111ա Բերանով կտակարարութիւն Յովսէփ կա­թուղիկոսին իմն Սիմէոն եպիսկոպոսիս, որ խոս­տովանահայր եղէ նմա, Թիֆլիզ քաղաքի – Յովսէփ կոչմամբ կաթուղիկոսն ի Թիֆլիզ քաղաքն... 1235, ի 1801, մարտի (կնքադրոշմի գծագրական վերարտա­դրու­թիւն, քառակուսի. մէջը՝ «Քրիստոսի ծառայ Սի­մէօն վարդապետ. 1235»:Ծանօթութիւն. Սօլօմոնն է հա­րա­զատ եղբայր Յովսէփ կաթուղիկոսին, Գրիգոր վար­­դա­պետն է, որ եղեւ ի վերջոյ Բեսարապիոյ առաջ­նորդ:

64. 112ա-6ա Պատճէն պատասխանւոյն Ներսիսի հայրապետին յԱշտարակեցւոյ Շահազիզեան Կամ­սա­րականի առ փոխարքայն Կովկասեան կնիազ Բարեաթինսկին, զոր ի ձեռին ունելով գրիչն եւ գրե­լով, յանկարծ պատահի փորի լուծ սաստիկ, որ ժա­մանակ չգտնելով, ուղղակի արծաթեայ թասի վերայ նստեալ՝ իսկոյն վախճանի ի 13 փետրվարի 1857 ամի, ի 3 ժամու կէս գիշերին, առանց աւարտելոյ զգրութիւնն զայս – Ընկալեալ վերապատուութեամբ զգերայարգ գրութիւն ձերում պայծառափայլութեան ի 13 դեկտեմբերի 1856 ամին անցելոյ, համարաւ 5132... զօրեղ հաւատոյ յապայ յիշատակ / Սիրալի յուսոյ քա­րոզ եւ ցուցակ / Առ Աստուած սիրոյ նորին նշանակ / կապողին կապանք, ինքեանք փրկանակ:

65. 117ա-26բ Քննութիւն սահմանադրութեան Հա­յոց եկեղեցւոյ գործքը կառավարելոյ, որ հրատա­րակուած է ռուսի տէրութեանն 1836 թուին – Այն ինչ փոքր առ փոքր սկսեցին երեւիլ պարսից եւ ռուսաց մէջ պատերազմի նշանները, Տփխիսու վիճակաւոր առաջ­նորդ արքեպիսկոպոս Ներսէսը իսկոյն քարոզիչներ ուղարկեց Պարսկաստանի հայաբնակ գաւառները... ինչ­պէս փրկիչը ասել է. Ոչ թէ զոհ է խնդրում, այլ ողորմութիւն:

66. 127ա-33ա Сведенiя изъ армянскихъ делъ, присланныхъ изъ архива коллегий иностран­ныхъ делъ, присланы при письме Блудова отъ 21 октября 1829 года, за No 1979 – Съ половины ми­нувшаго столетiя были следующие армян­скiе патрiархи въ Эчмиадзинъ... легче поста­вить ее въ надлежащiя границы. подлинную скрѣпилъ въ должности директора Ф. вичъ:

67. 133բ-41ա Доставлены при письмѣ Блу­дова отъ 15 марта 1829 года за No 9. Вопросы представивишiеся при соображенiи свѣдѣнiй и порядкѣ управленiя церкви Армянской – Въ чемъ состояли вообще права древнихъ (т. е. во врешена царей, патриарховъ... Въ чемъ сос­тоятъ правила велика Исаака о порядкѣ уп­рав­ленiя церквами и монастырями и уважаются и по ныне No 352:

68. 141ա-53բ Къ No 9, Доставлены при письмѣ Блудова отъ 15 марта 1829 за No 69. Исто­ри­че­ская записка о патриархахъ армянс­каго прес­тола въ Эчмиадзинѣ – Церковныѣ пос­танов­ленiя введенные патриархомъ Нер­сесомъ въ Ар­ме­нию... не продаватъ церковнаго иму­щества и проч.:

69. 154ա-8բ Получено 8 Генваря 1830 г. Главноуправляющаго в Грузiи Губернiи Аст­ра­ханской и области Кавказской. Комитету объ устройствѣ управленiя делами Армянской церк­ви, составленному изъ членов генералъ маiора князя Бебутова, Армянскаго Архиманд­рита Серафима, професора Сирбы и коллеж­ска­го ассесора Очкина. Тифлисъ, 8 Генваря 1830 г. No 3. – Съ присоединенiемъ къ Рос­сiиской Им­перiи... Подлинное подписалъ гене­ралъ фельд­маршалъ Графъ Паскевичъ Эриван­скiй:

70. 159աբ Օրինակ – Ներսէս ծառայ Քրիստոսի եւ անհասանելի կամօքն Աստուծոյ եպիսկոպոսապետ եւ կաթուղիկոս ամենայն Հայոց, ծայրագոյն պատրիարգ համազգական նախամեծար աթոռոյ Արարատեան մայր եկեղեցւոյ Սրբոյ Կաթուղիկէ Էջմիածնի, սինոդի Սրբոյ Էջմիածնի ընկալայ զգրութիւն... համար 316, 1827 եւ ազգական ՄՂԶ. յգոստոսի 22, ի Թիֆլիզ:

71. 161ա-6բ Պատճէն անստորագիր բողոքագրու­թեան ումեմն զերանայիշատակ հայրապետէն ամենայն Հայոց տեառն Ներսիսէ – Պարտ երդման հաւատարիմ հպատակութեան ստիպէ զմեզ հասու­ցանել ի լուր բարձրագոյն իշխանութեան եւ ընդ ձեռն նորա օգոստափառ կայսեր զօրէնս ընդդէմ արարմունս կաթուղիկոսի Հայոց Ներսիսի... յայնժամ միայն կարեն ամենեքեանքն համարձակօրէն ասել զամենայն ճշմա­րիտն, չերկնչելով ի կոտորական վասն ինքեանց հե­տեւանաց: Ընդ պատճէնին համեմատ է:

72. 167ա-8աКопiя. Святельнѣiшiй Графъ, Ми­­­лостивый Государъ – Исполняя Высочай­шую волю по прибытiи въ Тифлисъ я отпра­ви­лся въ Бессарабiю... No 127, 16 октября 1828 г., Ки­шиневъ. Его Сiятелству Главно. Грузiею Гра­­­фу Ивану Феодоровичу Паскевичу Эриван­ско­му:

73. 169ա-70աВаше Высокопреосвященство, Милостивый Государъ – Имѣвъ честъ полу­читьписьмо Вашего Высокопреосвящен­ства отъ 16гооктября говольно поздно... No 3815, 29 де­­кабря 1828, Тифлисъ. Его Высоко­преосвящен­ству Армянскому Архiепископу Нерсесу и ка­ва­ле­ру:

74. 171ա-8աКопiя. Августѣйшiй Монархъ, Всемилостивѣйшiй Государь! – Народъ Армян­скiй со временъ безсмертного Предка Вашего Великаго Петра имѣетъ счастiе пользоваться особенными милостями... 31 июля... октября (±) 1841 г. Эчмиадзинъ:

75. 181ա-3աВаше Сiятельство, Милостивый Государъ, Графь Левъ Алексьевичь! – Въ 1839ом году издана была на русскомъ языке книга подъ заглавiемъ: “Дополненiе къ доказа­тельствaмъ о древности трехперстнаго сло­же­ния”... No 11, 13 января, 1850го въ Тифлисѣ, его Сiятельству, господину Министру Вну­трен­ных Делъи, кавалеру, графу Л. А. Пе­ровскому:

76. 184ա-7բВь Святешiй Правительствую­щiй Синодъ, Отъ Нерсеса, Верховнаго Пат­рiарха и Католикоса всего народа Армянскаго – Святейшему Правительствую­щему Синоду благоугодно было вопросить о вероиспове­данiи... Богъ мира и любви да пребудетъ [со] всѣми нами!

77. 189աСекретно. Переводъ съ Армянского языка. Копiя съ письма Главнона­чальствую­щаго Грузiи къ Верховному Патр[i]арху (մատի­տով` всѣхъ Армянъ), написаннаго секретно, 25 октября 1828 года, подъ No 80. – Святѣйшiй Пат­риархъ всея Арменiи, Милостивый Госу­даръ! Архiепископъ Нерсесъ отправляясь изъ Грузiи поручилъ управленiе Армянскими ду­хов­ными дѣлами... Графъ Паскевичъ Эриван­скiй:

78. 190աբСекретно. Переводъ съ Армянс­каго языка. Ответъ писанный 16 ноября 1828 года отъ Верховнаго Патрiарха къ Главноуп­рав­ляющему Грузiи. Сiятелнѣйшiй Графъ, Милостивый Государъ! – Богомолецъ Вашъ и рабъ Iисуса Христа Ефремъ Католикосъ всея Арменiи... Верховный всея Арменiи Патрiархъ Ефремъ:

79. 191աСекретно. Копiя съ письма Глав­ноуправляющаго Грузiи къ сословiю духов­ныхъ особъ Эчмиадзинскаго Mонaстыря отъ 9 ноября 1828 года No 2875. Высокопочтенное и знаменитое сословiе духовныхъ особъ Эчмиад­зин­скаго Монастыря – Приношу мою искрен­нюю благодарностъ за почтенное Ваше письмо... Графъъ И. Паскевичъ Эриванскiй:

80. 192ա-3աСекретно. Переводъ съ Армянс­каго языка – Сiятельнѣшiй Графъ, Милости­вый Государь! – Iисуса Христа рабъ Ефремъ Католикосъ всея Арменiи и Верховный Пат­рiаръ Первопрестольнаго св. Эчмиадзина... No 453, 30 Ноявря 1828:

81. 195ա-8բСекретно. Достоверныя известiя изъ разныхъ областей Грузiи заключаются отъ 29 ноября 2, 3 и 15 декабря 1828 года въ сле­дующемъ – Вмѣсто внутренняго благоустрой­ства, только ожидаемаго въ областях Грузiи и въ новопокоренной стране... No 3, 17 Генваря 1829:

82. 199ա-200բСекретно. No 6, 21 Генваря 1829 года. Ваше Превосходительство, Милости­вый Государь, Александръ Христофоровичъ! – Молчанiе избралъ я уделомъ, но мѣра терпенiя исполнилась... Архiепископ Нерсесъ. Его Пре-ву Графу Александру Христофоровичу Бенкендор­фу:

83. 201ա Ի 20 փետրվարի ստացայ. Ваше Преос­вя­шенство, Милостивый Государь – Я имѣлъ честъ получить почтеннѣйшее письмо Ва­шего Вы-преосвященства отъ 25 Генваря сего года No 6... No 66, 11 февраля 1829, С. Пе­тер­бургъ, Его Преосвященству г. Архiепископу Нерсесу.

84. 202ա-5բСекретно. No 7. 25 Генваря 1829. Сiятельнешiй Графъ, Милостивый Государь! – По званiю Архiпастыря церкви съ смиренiем решался нести все бремя креста... Ваш покор­ный слуга и богомолецъ Архiепископъ Несресъ.

–205բ Г.ну начальнику Главнаго Штаба Его Им­ператорскаго Величества, графу Ивану Ива­но­вичу Дибичу:

85. Секретно. No 8, Генваря 1829, Милос­ти­вый Государь Дмитрiй Николаевичъ – По Вы­сочайшему повеленiю отправясь въ Бессарабiю нужнымъ я почелъ въ тожѣ время именно 7 августа... Нерсесъ Епархархiалный Архiепис­копъ обитаюшихъ въ Грузiи Армянъ.

– Его Пре-ву Главноначальствуюшему надъ духовными дѣлами иностранныхъ исповеданiй:

86. 211ա-21բСекретно. Копiя съ отношенiя Верховнаго Патрiарха Католикоса всѣхъ Ар­мянъ г. Наместнику Кавказскому отъ 27 июня 1856 года No 255 – Въ следствiе почтен­нѣйшаго отношенiя Вашего Высокопревосхо­ди­тельства отъ 16 сего Iюля за No 2807 имею честъ почтительнѣйше увѣдомитъ... Пат­рiархъ Католикосъ всехъ Армянъ Нерсесъ:

87. 223աբКопiя съ отношенiя министра вну­трен­ныхъ делъ къ Верховному Патриархъ-Ка­то­ликосу всехъ Армянъ Нерсесу отъ 4 Iюля 1856 года, за No 1775 – Вследствiе посту­пившихъ во вверенное мне Министерсво... по большей части безъ вѣдома и согласiя Епар­хiальнаго Начальника:

88. 224աբКопiя съ отношенiя Наместника Кавказскаго Верховному Патриархъ-Католи­косу всехъ Армянъ Нерсесу отъ 16 Iюля 1856 г. No 2807 – Г. Министръ Внутреннiх делъ... на Высочайшее возрѣнiе:

89. 225ա-6աКопiя съ отношенiя Наместника Кавказскаго Верховному Патриархъ-Като­ли­ко­су всехъ Армянъ Нерсесу отъ 13 Декабря 1856 г. No 5132 – Бессарабскiй и Новонахи­че­ванскiй Армянскiй Архiепископъ Матфей... под­писалъ князъ Барятинскiй:

90. 227աբСообшивъ в месте съ симъ по при­надлежности... подписалъ Николай Муравевъ.

91. Какъ такавой порядокъ совершенно... под­писал Ланской:

92. 229ա-30աКопiя съ отношенiя Свя­тей­шаго Патриархъ-Католикоса всѣхъ Армянъ Нерсеса къ Министру Внутреннихъ Делъ Бибикову, отъ 15 Апрѣля 1855 г. За No 87 – Почтеннейшее отношенiе Вашего Высокопре-ва... не замедлю уведомить Министерство:

93. 231աբСекретно. Получ. 27 Апреля. На­чальнику Армянской Области Господину Генералъ маiору и Кавалеру Князъ Бебутову – Изъ прилагаемых при семъ по секрету сведенiй, которые дошли до меня, Ваше Сiятельство... No 45, 20 Апрѣля 1833 года, Тифлисъ:

94. 231բ-3աСекретно. Къ No 45-ому. Свѣ­дѣнiя о произшествiяхъ, случившихсъ[я] въ Эч­миадзинскомъ Монастырѣ – 1.у Патриархь хотѣлъ смѣститъ Епископа Армянскаго изъ Тиф­лиса и прислатъ на мѣсто его Епископа Иосифа... Теперъ Патрiархъ послалъ Софiю и дiакона въ деревню Аштаракъ, тамъ где они живут вмѣстѣ:

95. 233ա-5աКопiя съ секретнаго донесенiя Князя Бебутова Г. Главнокомандующему отъ 6 мая 1833 года No 47 – Во исполненiе предписанiя Вашего Высокопревосходительства оть 20 числа прошедшого Апрѣля... кромѣ молвы ника­кого основанiя:

96. 235ա-8աКопiя съ предписанiя секретнаго г. Гловноуправляющаго генералъ отъ Ин­фан­терiи барона Розена г. Начальнику Ар. Области отъ 31 мая 1833 года за No 55 – Ваше Сiя­тельство въ секретномъ донесенiи ко мнѣ отъ 6 Маiя No 47 на предписанiе мое отъ 20 Апреля между прочимъ изъясняете... доказательствъ по свѣдѣнiямъ симъ я не имѣю:

97. 239ա Ձերդ գերազանցութիւն, ողորմած տէ՛ր – Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ Եփրեմ կաթուղիկոս ամե­նայն Հայոց եւ ծայրագոյն պատրիարգ Մեծի Աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի... No 38, ի 23 մարտի ամսի, ի Սուրբ Էջմիածին:

98. 239ա-40աМарта 18 дня 1831 года, по секретному. Г. Главнокомамдующему – Следуя въ точности наставленiямъ Вашего Сiя­тельства въ повелѣнiи ко мне отъ 26 прошед­шаго Генваря No 10 начертаннымъ, я прибылъ 14 числа... No 1054, Апреля 8 дня, 1831 года:

99. 240աКомандущаго войсками и управ­лаяющаго гражданскою частiю за Кавказомъ Г. Начальнику Армян. области отъ 18 августа 1831 года No 4791 Тифлисъ – Изъ Эчмиадзина от­правляется депутацiя кь новонаазначенному по Высочайшему повеленiю... Генералъ Адъю­тантъ Панкратьевъ:

100. 240աբ22 августа 1831 года. No 2569 От­кры­тое предписанiе – Изъ Эчмиадзина от­прав­ляeтся депутацiя къ новоназанченному по Вы­сочайшему повеленiю Армянскому Пат­рiарху Иоанесу... подписал Генералъ Адью­тантъ Панкратьевъ:

101. 241աАвгуста 28 дня 1831 года. Г. Пору­чику Меликъ Сааку – Получивъ сведенiе что Командующiй войсками и управляюшiй граж­дан­скою частью въ Закавказскомъ краѣ... вы получите надлежащeе приказанiе:

102. 241ա No 2727. Mаiору Ахмедъ Хану того же содержанiя о томъ же:

103. 241աբ No 2750. Августа 29 дня 1831 года Эриванской градской полицiи – Г. Главноко­ман­дующiй Войсками и Управлающiй Граждан­скою Частiю въ Закавказскомъ краѣ... оченъ предписываю оной полицiи объявить по городу Эривани:

104. 241բ Матусъ Агѣ и прочимъ, т. е. мно­гимъ почетнымъ о томъ же:

105. 241բАвгуста 28 дня 1831 года. Г. Тали­чину – Прошу васъ изъ числа Баязедскихъ пере­се­­­ленцевъ въ веденiи Вашемъ состоящихъ при­го­товить... где вы получите отъ меня особое предписанiе:

106. 242ա No 2956. Сентября 19 дня 1831 года. Г. Генералъ Адъютанту Панкратьеву – Наз­наченный по Высочайшему повеленiю Ар­мян­скимъ Патриархомъ... при семъ честь имею представить:

107. 242աբНачальнику Армянской области Г. Генералъ Маiору Князю Бебутову – По при­бытiи въ Грузiю я немедленно занялся... 20 Октября 1831 года, Тифлисъ:

108. 242բ-3ա Ձերդ պայծառափայլութիւն ողոր­մած տէ՛ր – Զպատուական գրութիւն ձեր ընկալայ ձեռամբ հարազատ թարգմանչի ձեր Նիկողայոսի Տէր-Շմաւօնենց... ի 25 հոկ՛՛ 1831 ամի, ի Սուրբ Էջմիածին:

109. 243աНачальнику Армянской области Г. Генералъ Майору и Кавалеру Князю Бебутову – Вче­рашнiй денъ я отправилъ къ Вашему сiяа­тельству при предписанiи за No 5734 два письма... No 5771 Oктябра 30 дня 1831, Тифлисъ:

110. 243ա-4ա No 3358. Oктября 26 дня 1831 года. Г. Главноуправляющему – Предписанiемъ отъ 20 сего месяца No 5734... Армянскому прав­ле­нiю выдатъ заимообразно изъ другихъ суммъ въ Казначействѣ храняшихся:

111. 244աբ No 3359. Октября, 26 дня 1831 го­да. Г. Главноуправляющему Гражданскою Час­тiю за Кавказомъ Генералъ отъ Инфантерiи Ба­ро­ну Розену – Пердписанiя Вашего Высоко­пре­вос­ход­итель­ства за No 5739 и 5771... по крат­­кости времени получить не имѣю на­деж­ды:

112. 244բ No 3387. Октября 30 дня 1831 года. Ар­мянскому Патрiарху Ованесу – Честъ имѣю почтеннейше увѣдомитъ Ваше святей­шест­во... непременно должно совершиться оное. съ истин. и проч.:

113. 244բ-5աГ. Начальнику Армянской об­ласти – На рапортъ Вашего сiятельства отъ 26 октября No 3318 имѣю честь Васъ увѣдо­митъ... Г. Розенъ No 6068 Октября 31 дня 1831 г. Тифлисъ:

114. 245ա-6աНачальнику Армянской облас­ти Генералъ Маiору Князю Бебутову – По слу­чаю торжества посвященiя въ Патрiархи Aрхiепископа Iоанеса, поручаю Вашему Сiя­тельству бытъ Главноприсутсвующимъ... подписалъ: Генералъ. Главнокомандуюшiй Гене­ралъ Адъютант Розенъ. Тифлсъ, No 473, ок­тября 24 дня, 1831 года:

115. 246ա No 3506. Ноября 6 дня 1831 года, Ми­лостивый Государъ, Князъ Николай Осепо­вичъ Палавандовъ – Изъ предписанiя Г. Глав­ноуправляющаго за Кавкозомъ Генералъ отъ Инфантерiи Генералъ Адъютанта Барона Ро­зена... (մատիտով՝ Кн. В. Бебудовъ):

116. 246ա No 3507. Mилостивый Государъ Егоръ Михаиловичъ Влангали того же содер­жaния какъ выше сказано (մատիտով՝ Тифл.):

117. 246ա-7ա No 3515. Ноября 10 дня 1831 го­да. Г. Генералу отъ Инфантерiи барону Розену – Руководстуясь предписанiями Вашего Высо­ко­превосходительства отъ 20 и 24 чиселъ октября за No 5739 и 473 на прибытiе въ Эри­ванъ... буду иметъ честՕ представитՕ въ не­продолжительномъ времени:

118. 247ա No 3550. ноября 14 дня 1831 года Г. Главноуправляющему въ Грузiи – Во испол­ненiе предписанiя Вашего Высокопревосходи­тельства отъ 24 прошедшаго октября No 473... почтеннейше донести честъ имею:

119. 247բ No 3556. Ноября 14 дня 1831 года, Г. Главноуправляющему въ Грузiи – Непос­ред­ствен­но после торжественнаго помазания Пат­рiарха Iоаннеса прибывшiе въ Эчмиад­зинъ... Вашимъ Высокопревосходительствомъ начертанныя:

120. 247բ Начальнику Армянской области Г. Генералу Маiору о Кавалеру князю Бебутову – Отъ 16 числа сего декабря я препроводилъ къ Патрiарху Iоаннесу церкуляри и письма... No 604 Декабря 16 дня 1831 года, Тифлисъ:

121. 248ա Начальнику Армянской области Генералъ Маiору и Кавалеру Князю Осиповичу Бебутову... на благоусмотренiе Вашего Сiя­тельство. Шоненъ:

122. 248ա No 3617 Ноября 21 дня Г. Корпус­ному Командиру – Составленное по порученiю моему Коллежскимъ Ассесорамъ... предста­витъ честъ имею:

123. 248ա No 3616 Ноября 21 дня 1831 года, Г. Генералъ отъ Инфантерiи барону Розену – Во исполненiе предписанiя Вашего Высокопрев-ва отъ 20 октября за No 5739м почтеннѣйше пред­ставляя... другаго назначенiя

124. 248աբ Начальнику Армянской области Князю Бебутову – Оставшiася за расходомъ изъ 6000 р. назначеннымъ мною... No 1435 Мар­та 16 дня 1832 г.:

125. 248բ No 639 Апреля 9 дня 1832 года, Г. Главноуправляющему – Оставшiеся за рас­хо­домъ изъ 6000 руб. назначенныхъ Вашимъ Вы­со­копрев-мՕ... за No 1435 имею честъ донести:

126. 248բ-9ա Начальнику Арм. Области Князю Бебутову, отъ 8 Iюня 1832 года No Тиф­лисъ – Дошло до моего свѣдѣнiя, что Армян­скiй Архимандритъ Захарiй посвяшенъ Пат­рiархомъ... Генералъ Адъютантъ Б. Розену:

127. 249բ-50ա No 15 Iюня 17 дня 1832 г. По секрету въ собственныя руки. Г. Главноуправ­ляюшему – На повеленiе Вашего Высокопре­вос­хо­дительства отъ 8 числа сего месяца... къ занятiямъ письменными делами:

128. 251աբ 12 Мая 1830 года, Секретно. Ге­нералъ Маiору и кавалеру Князю Бебутову – Изъ Прилагаемыхъ при семъ Копiи съ отно­шенiй управляюшаго Министерствомъ... No 21, 30 Апреля 1830 г. Тифлисъ.

129. 252աբ Секретно. Ваше Святейшество, Милостивый Государъ – Управляюшiй Минис­терствомъ Духовныхъ делъ Иностранныхъ Исповеданiй отъ 2 Апреля сообшилъ мне... No 1851 1 Мая 1830 года, Тифлисъ:

130. 253ա-5ա Копiя съ копiи. Высокосте­пен­ный Патрiархъ, Милостивый Государъ! – Я имелъ честъ получитъ и согласно желанiю Вашему доводилъ Высочайшаго сведенiя... No 652, 2 Апреля 1836 года, Его Высокостепенству Верховному Патрiарху всей Арменiи Ефрему. Сверялъ:

131. 255բ-7ա Коiя съ отношенiя Министра Духовныхъ Делъ Иностранныхъ Исповеданiи Господину Главноуправляюшему въ Грузiи отъ 2 Апреля 1830 года No 651 – Въ минувшемъ Ген­варе я всѣподданнейше представлялъ на Высо­чайшее усмотренiе... Д. Блудовъ. Съ подлин­нымъ верно / правителъ Канцелярiи В. Яновичь:

132. 257ա-9ա Секретно. Графу No 5 Мая 20 дня 1830 года – Поставляя священымъ себе долгомъ въ точ­ности исполнять предписанiя Ва­шего Сiятелства... къ Вашему Сiятельству въ скоромъ времени:

133. 259բ Графу. Секретно, No 6 Мая 14 дня 1830 года – Удостовѣрясъ что по кореннымъ обычаямъ въ Эчмiадзинскомъ монастыре су­щест­вующимъ, посвященiе въ Епископы... по сему предмету благосклонное Ваше вниманiе:

134. 260աբ Секретно. Графу. No 7 Мая 24 дня 1830 года – Въ дополненiе рапорта моего No 5 Вашему Сiятельству почтеннѣйше донести честь имѣю, что посвяшенiе отца Серафима... между темъ воспослѣдуетъ и Высочайшее утвержденiе:

135. 260բ-1ա Списокъ Кандитатамъ для Гру­зинской и Астраханской Епархiи назна­чен­нымъ Святейшимъ Патрiархомъ Эфремомъ въ об­щемъ присутствiи Эчмiадзинскаго Синода No 7... Вашему Сiятельству, какъ равно и способ­ности его:

136. 261բ Господину Генералъ Маiору Князь Бебутову – На рапортъ Вашего Сiятельства отъ 24 прошлаго Мая за No 7 разрѣшаю Ваше Сiятельство сообшить Святѣйшему Пат­­рiар­ху Эчмiадзинскому... No 2515 5 Июня 1830 Ека­те­риноградъ:

137. 262ա Милостивый Государъ мой Князь Василiй Осиповичъ – Въ следствiе секретаго ра­порта Вашего сiятельства отъ 19го прошед­шаго Мая, за No 6, препровождаю... Г. Главно­комондующему К. Бебутовъ:

138. 262ա Секретно. No 12 Июля 3 дня 1830 года. Главнокомандующему, рапортъ – Вашему Сiятельству имѣю честь покорнѣйше донес­ти... ко мнѣ доставлено:

139. 262բ Милостивый Государъ Князъ Ва­силiй Осиповичъ – По волѣ Его Сiятельста Графа Ивана Федоровича вместо употреблен­ныхъ Вашимъ Сiятельствомъ при исполненiи порученiя... В. О. Бебутову:

140. 262բ No 2813, Ноября 27 дня 1830 года. Г. Коллежскому совѣтнику и кавалеру Майвил­дову – ВՕ слѣдствие отношенiя Вашего Высо­ко­благородiя за No 165... в Эриванѣ мною полу­чены.

141. 263ա 23 Iюня 1830 года No 952. Святей­шему Патрiарху Ефрему – О желанiи Вашемъ отправить в Тифлисъ Архiепископа Iоанна Кар­пинскаго... Г. Тифлискому Военному Губер­натору.

142. 263բ-4բ No 9. Iюня 3 дня 1830 года. Док­ладная записка Графу. – Послѣ приготовления всѣхъ бумагъ... представить на благоуваженiе Вашего Сiятельства.

143. 264բ No 10. Iюня 3 дня, 1830 года. Сек­рет­но. Графу рапортъ – Почтеннейше пред­ставляя при семъ къ Вашему Сiятельству... какъ Духовенство, такъ равно и Народъ Армян­скiй.

144. 265ա No 11 Iюня 3 дня, 1830 года. Сек­ретно. Рапортъ Тифлискому Военному Губер­натору. Его Сiятельство Главнакомандующий в Грузiи Г. Генералъ Фельдмаршалъ и Кавалеръ Графъ Паскевичъ Эриванский... Ваше Превос­хо­дительство изволитъ получать.

145. 265ա-7ա No 31. Октября 19го дня, 1830 года. Секретно. Рапортъ Г. Главноко­ман­дующему – Святейший ПатрiархՕ Ефремъ 8го числа сего мѣсяца No 179... отъ 8го сего Ок­тября No 179.

146. 267ա-9բ Докладная. Секретно. No 32 Октября 19 дня 1830 года. Г. Главнокомандую­щему – Отрѣченiе Патрiарха Ефрема отъ своего сана... Въ протчемъ все сiе предаю на благоуважение Вашего Сiятельства.

147. 270ա Секретно. No 33. Октября 19 дня 1830 года. Г. Тифлискому Военному Губерна­тору – Почтеннѣйше представляя при семъ къ Ва­шему Превосходительству... легко могутъ по­селить между ними несогласiя.

148. 270աբ Секретно. Начальнику Армян­ской Области Г. Генералъ Маiору Князю Бебу­тову – Въ слѣдствiе доставленнаго между про­чимъ ко мнѣ... No 39, Октября 2 дня 1830 года. Кре­пость Усть Лаба.

149. 270բ-1ա По секретному. No 37. Декабря 25 дня 1830 года. Г. Главнокомандующему Ра­портъ – На повелѣнiе Вашего Сiятельства отъ 2го числа минувшаго Октября No 37... есть ли таковый представится мнѣ въ послѣдствiи времени.

150. 271աբ Секретно. Начальнику Армян­ской Области Г-ну Генералъ Маiору и Кавалеру Князю Бебутову – Получаю домогательства Патрiарха Ефрема... No 26. Марта 10 дня 1831 года. Тифлис.

151. 271բ-2ա. No 863. Марта 21 дня 1831 года. Шушинскому Коменданту Г. Подполковнику и Кавалеру Клугину – По случаю добровольнаго отрѣченiя Патрiарха Ефрема... ибо предмѣтъ сей требуетъ самонеспѣшнѣйшаго окончанiя.

152. 272աբ No 862. Марта 21 дня 1831 года. Г-ну Подполковнику и Кавалеру Демьяненкѣ – Препровождая при семъ къ Вашему Высокобла­городiю Конвертъ за No 863... о распоряженiи же Вашем немедленно мнѣ донести.

153. 272բ-3ա No 860. Марта 21 дня 1831 года. Г. Гумринскому Коменданту – По случаю доб­ро­вольнаго отрѣченiя Патрiарха Ефрема... почтить меня Вашимъ увѣдомленiем:

154. 273ա No 877. Марта 24 дня 1831 года. Г. Подпоручику Борисенкѣ – Высокопреосвящен­ный Серафимъ Астраханский... его В. Преосвя­щен­ству во всемъ.

155. 273ա No 879 Марта 25 дня 1831 года Открытое предписанiе – Высокопреосвящѣн­нымъ АрхiепископамъIоганесу Тифлискому и Карапету Ахалцихскому находившимся по де­ламъ... расположенныхъ оказыватъ имъ всякое законное пособiе:

156. 273բ No 882 Марта 26 дня 1831 года. Г. Главнокомандующему – Долгомъ поставляю поч­теннѣйше донести Вашему Сiятельству... отправился обратно чрезъ Гумри въ Тифлисъ:

157. 273բ-4ա No 886 Марта 26 дня 1831 года На­хичеванскому Приставу Г. Подполковнику Демяненко – По случаю добровольнаго от­рѣченiя Эчмiадзинскаго Патрiарха Ефрема отъ престола... порученiе оказыватъ по требо­ванiю его всевозможное содѣйствiе:

158. 274ա No 887 марта 26 дня 1831 года. Ордубатскому Приставу Подпоручику Кирил­[л]ову о томъ же:

159. 274ա No 888 Марта 26 дня 1831 года, Эри­ванскому юзбаши Погосу Пападжанову о томъ же, что бы онъ отправился съ архи­мандри­томъ Никогосомъ и проч.:

160. 274ա Начальнику Армянской Области Господину Генералъ Маiору Князю Бебутову – Въ следствiе рапорта Вашего Сiятельства отՕ 18 сего Марта за No 806... No 1507 марта 23 дня 1831 года Тифлисъ:

161. 274բ No 925 Марта 30 дня 1831 года – От­ношенiе Армянскому Aрхiепископу Ованесу о томъ же... Карапета и Серафима не дер­жа­ли въ карантинѣ болѣе 24 часовՕ:

162. 274բNo 1064 Апрѣля 8 дня, 1831 года, Патрiарху Ефрему – Честъ имею почтеннейше уведомитъ Ваше Высокостепенство... сего чис­ла представленъ мною по принадлежности:

163. 275ա-94ա Секретные бумаги Паскевича, Главноуправляющаго Грузiи на 1828, 1829, 1830 год (12 միաւոր):

164. 295բ-6բ Секретно. Ваше Святѣйшество Милостивый Архiпастыръ! – Вашему Святѣй­ше­ству известно, что холера, поражая смер­т­ностiю людей в градах и селахъ... Ваше Святе­шей­ство покорнѣйшiй слуга Петръ Ладинский. 2 Ноября 1846 года, г. Тифлисъ:

165. 297ա-309բ Արտագրեալ է Ներսէս արքեպիս­կոպոսի՝ ի վերջոյ հայրապետի 5րդ, ձեռօք գրութէնէն. պատասխանիք – Ոչ բնաւ գտանի հաւասարակշռու­թիւն իւիք կաթուղիկոսացն անուանելոց յԱղթամար եւ ի Սիս ընդ կաթուղիկոսացն անուանելոց... միշտ ունե­ցեալ են եւ ունեն վասն նորա զբարի համբաւսն առաւել յոյժ:

166. 311ա-3բ Վերին խնամոցն եւ ամենակալ աջոյն տեսչութեամբ վիճակելոյդ բարձր աստիճանի տեառն Գրիգորի արթնական արհի եղբօր սրբա­զանի ընծայի սէր տիրապարգեւ ի տարուստ մարմ­նով, թէպէտ իսկ հոգով միացեալ յաւէտ. Կիրակոս կաթուղիկոս տանն Կիլիկիոյ, յամի Տեառն 1816, մայիսի սկիզբն – Ամենայն բարի յառաջ գայ ի պատ­ճառէ իւիք (եւ այն անորոշակի)՝ եթէ՛ ի բարւոյ եւ թէ՛ ի չարէ, երբեմն յօգտէ եւ երբեմն ի վնասու է... հա­մա­րեցաւ այնուհետեւ կաթուղիկոս հակաթոռ եւ սկիզբն յակաթոռ կաթուղիկոսութեան ի Սիս:

167. 314աբ Письмо начальника градс. управ­ления генерала Лединскаго. Секретно – Ваше святейшество, молостивый архипастыръ... 2 ноября 1846 г., Тифлисъ.

168. 316աբ(տպագիր) Նորին կայսերական մե­ծութեան փոխարքայ Կովկասի, ըստ դեպարտամեն­տի ընդհանուր գործոց, 29 դեկտեմբերի 1865 ամի, թիւ 81, ի Թիֆլիս. Վասն աշխարհական պատգամա­ւո­րաց, որք մասնակցին յընտրութիւն ծայրագոյն պատրիարգին Էջմիածնի. Շրջաբերական նահանգա­պե­տաց յայսկոյս Կովկասեան կողմանց եւ վիճա­կաւոր առաջնորդաց Լուսաւորչական Հայոց եկեղեց­ւոյ, որք ի նոյն կողմանս – Կարգադրութեամբ վասն կառավարութեան հոգեւորական գործոց... Ստորա­գրեաց՝ փոխարքայ Կովկասեան գեներալ ֆելդցեխ­մէիստր Միխայիլ: Վաւերացոյց՝ կառավարիչ գլխաւոր կառավարութեան սենատոր Ստատս-սեկրետար բարոն Ա. Նիկոլաի. դիրեկտոր Ն. Բարանովսկի:

169. 317աբ (տպագիր) Его императорскаго величества намъестникъ Кавказскiй по Депар­таменту Общихь Дель, 29 Декабря 1865 года, No 81, въ Тифлисы. О свътскихъ депутатахъ участ­ву­ющихъ въ выборв Эчмiадзинскаго верхов­наго Патрiарха. Циркулярно. Начальникамъ Губернiй Закавказскаго края и Епархiалным начальникамъ Армяно-Григорiанской церкви въ томъ же крае – Положенiемъ объ управленiи духовныхъ делъ... Подписалъ Наместникъ Кав­казскiй Генералъ-фельдцейхмейстеръ Михаилъ, Скрепили: начальникъ Главного управленiя се­на­торъ, статсъ-секретарь баронъ А. Николаи. Директоръ Н. Барановскiй. ¨ верно: начальника отделения (ստորագրութիւն):

170. 318ա-29ա Տեղեկագիր Ամենայն Հայոց կա­թո­ղիկոսութեան այժմեան վիճակին վերայ Մարկոսի Աղաբէգեան, Կ. Պօլիս, տպարան Արամեան, 1865 (հմմտ. Հայ գիրքը 1851-1900 թվականներին, Երեւան 1999, Հմր 1367):

ա. 319աբ Հրաւէր համօրէն ազգին հայոց – Այս տեղեկագիրն անցկացող յուլիս 12ին մեր ամենա­պատիւ պատրիարք սրբազան հօր առաջը հանեցի... հարազատ որդի Հայաստանեայց եկեղեցւոյ եւ ազգի Մարկոս Աղաբեգեան, Ղատը գեղ, 1865 օգոստոս 20:

բ. 320ա-9ա Տեղեկագիր ամենայն Հայոց կաթու­ղի­կոսութեան այժմեան վիճակի վերայ – Ամենապա­տիւ տէր Պօղոս սրբազան պատրիարք հայոց Կոս­տանդ­նու­պօլսոյ, արքեպիսկոպոս ամենայն եկեղեցեաց հայոց... ամենախոնարհ անդամ Հայաստանեայց եկե­ղեց­ւոյ եւ որդի հայոց ազգի Մարկոս Աղաբեգեան, Կ. Պօլիս 12 յուլիսի, 1865:

171. 330ա-3բ Մուսայք Մասեաց, ձայն ընկե­րա­սիրական, տարի 1865 դեկտեմբերի 15 թիւ 8. Ձայն Առ համօրէն ազգն հայոց վասն ընտրութեան նոր կա­թուղիկոսի. Ամենայն մարդ յանձն իւր եկեղեցի էր... Եղիշէ – Ազգն իմ սիրական կաթուղիկուսիդ մա­հուան լուրը...յառաջ կվալեցնէ մեզ լինել կա­տա­րեալ որ­պէս եւ հայրն մեր երկնաւոր կատարեալ է. Խ. Տ. Ա. Ծ.:

172. [Գրութիւնք Կոստանդնուպօլսի Հայոց պատ­րարքի]

ա. 334ա Պատճէն հրաւիրական թեմի սրբազան պատրիարգին Կ. Պօլսոյ՝ առ երեցփոխան ընդհա­նուր ժողովոյ մեծապատիւ երեցփոխան էֆէնդի – Այրարատեան Մայր Աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի ծայրա­գոյն պատրիարգ եւ ամենայն Հայոց ընդհանրական կաթուղիկոս Տ. Տ. Մատթէոս սրբազան հայրապետն մեր... պիտի գումարի Ղալաթիոյ Սուրբ Լուսաւորիչ եկե­ղեցին ժամ 6ին. մնամ աղօթարար միշտ, 1865 ամի դեկտեմբեր 18, ի պատրիարգարանն Կ. Պոլսոյ (կնքա­դրոշմի գծագրական վերարտադրութիւն, քառակուսի մէջը՝ «Պօղոս պատրիարգ Կ. Պօլսոյ»):

բ. 334ա-5ա Պատճէն. Յարգոյ բարեկամ – Ամե­նայն Հայոց կաթուղիկոսութեան խնդիր Տաճկաս­տանի հայոց բոլոր ուշը եւ եռանդը կանխաւ արդէն գրուած էր, մանաւանդ մայրաքաղաքիս մէջ... Կոստանդուն­պօլիս, 1865 դեկտեմբ. 28:

գ. 336ա Պատճէն. Հրաւիրական թերթի սրբազան պատրիարգին Կոստանդունպօլսոյ առ երեցփո­խանն ընդհանուր ժողովոյ մեծապատիւ երես. էֆէնտի – Արարատեան մայր Աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի ծայրագոյն պատրիարգն եւ ամենայն Հայոց կաթուղի­կոս Տ. Տ. Մատթէոս սրբազնագոյն հայրապետն մեր... 1865 ամի 18 օրինակ, ի պատրիարգարանի հայոց, Կոստանդուպօլիս (նոյնը՝ 337ա):

–336բ Յարգոյ բարեկամ – Ամենայն Հայոց կա­թու­ղիկոսութեան խնդիրը Տաճկաստանի հայոց բոլորի ուշը եւ եռանդը կանխաւ արդէն, մանաւանդ մայրաքա­ղաքիս մէջ... պետկ է քննեն, թէ ինչ պատճառներէ վտանգ ունէր եւ կրնար ունենալ:

դ. 337բ Պատճէն. Յարգոյ բարեկամ – Ամենայն Հայոց կաթուղիկոսութեան խնդիր Տաճկաստանի հա­յոց բոլորի ուշը եւ եռանդը կանխաւ արդէն գրաւած էր, մանաւանդ մայրաքաղաքիս մէջ... այսպէս բարձ­րանայ եւ ապահովանայ նախապէս գահը, ապա ընդու­նուի գահակալը:

ե. 338ա Արդ, այս շատ կարեւոր է, որ ռուսաս­տանցի հայք ազգային ընդհանրութեան երեցփո­խան ղրկեն մայրաքաղաքս... քո. Խ. Չ., Կոստանդ­նուպօլիս, 1865, դեկտեմ. 28:

զ. 339ա Մեր կաթուղիկութեան իշխանութիւնքը եւ ինչ կերպով ապահովացնելու է ինչ եղենակաւ պիտի ընտրուի նոր կաթուղիկոսը, ինչ կերպ պիտի ըն­[դու]­նէր կառավարութիւնքը... 1865 ամի, դեկտեմբ՛՛ 28, ի Կ. Պօլիս:

է. 340աբ Դատողութիւն եւ այլն – Անիծեալ չար նախանձ եւ ագահ օգտախնդրութիւն անհատից միա­կամ համաձայնեալ ընդ քօղով ողորմելի ազգասիրու­թեան զանմեղս դատապարտեն... սրբազան պատ­րիարգն սառն ընկալաւ զայս նորին զզուելի առա­ջար­կութիւն, որոյ վերայ պէտք է ծիծաղել եւ ոչ մտանել:

ը. 342ա-3ա Աստուածասէր հասարակութեան ազ­գի մերոյ ի Մոսկովայ ի Ս. Պետերբուրգ, ի Հաշ­տարխան, ի Տփխիս, ի Ղարաբաղ, ի Նոր Նա­խիջեւան, ի Ղրիմ եւ յամենայն քաղաքս նորա, գերա­պատիւ առաջնորդաց՝ հոգեւոր եղբարց մերոց, գեր­ազնիւ աստիճանաւորաց, ազգասէր ազնուականաց, բարեպաշտօն վաճառականաց, մեծաց եւ փոքունց. խնդալ ի Քրիստոս – Ա. Լուեալ իցէ ցայս վայր ձերում աստուածասիրութիւն զանուղիղ արարս գործոց կաթուղիկոսի մերոյ ի վնաս աթոռոյս... մնամք վասն ազգիս աղօթարար միշտ առաջի աստուածաիջեան տաճարիս եւ ամենայն սրբութեանց սորին մասանց ձերում աստուածասիրութեան. Միաբանք Էջմիածնի:

թ. 344ա-9ա Համառօտութիւն գործոց տէր Մատ­թէոս կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց՝ ի 17էն օգոս­տո­սի 1859 ամի, այն է՝ յօրէ օծութեան նորա – Մատթէոս ընտրեալ կաթուղիկոսն ի Պօլսոյ մինչեւ Էջ­միածին գալն ծախս արար աթոռոյ հաշուէն 8000 մա­նէթ... մեք թէեւ բժշկականութիւն չգիտնալով, չթո­ղումք բժշ[կ]ներին քննել:

ժ. 349ա-50բ Յաւելուած շրջաբերականի միաբա­նու­թեանն, գրեալ առ ընդհանուր ազգս հայոց – Յօրէ մտա­նե­լոյ իւրոյ ի Սուրբ Աթոռս վեհափառ կաթու­ղիկոսն՝ առաջին ջանք նորա եղեւ փակել զուխտ միա­բանութեան... ոչ ոք ցանկայ դիմել յուխտ, յոր յառաջն հազարաւորք մեծաւ փափագանօք դիմէին:

ժա. 351աբ Պատճէն. Վեհափառ տէ՛ր (մատիտով՝ «Առ Գէորգ կաթողիկոս») – Երկու տարի յառաջ առ վե­հափառութիւնդ ուղարկած Ռուսաստանու ճանա­պար­հորդութիւնդ ծախուց ցուցակի մէջ անցուցած չլի­նելով Բեսարապիոյ վիճակի խղճալի եկեղեցիներից... հասուցանել առ վեհն 700 կամ Նոր Նախիջեւանայ Սուրբ Խաչ վանս եւ սակս սորա 400 մանէթ ի տարին:

ժբ. 353ա Ծանօթութիւն վերաբերեալ առ Գէորգ Դ. կաթուղիկոսն Ամենայն Հայոց – Այս Գէորգն, երբ Բրուսայի վիճակաւոր առաջնորդի պաշտօն կկատա­րէր... ինքն էլ դառաւ պատրիարգ եւ ամիս չմնալով ինքն էլ արտաքսեցաւ:

ՏՊԱԳԻՐ նիւթեր՝

1. 354ա-63ա (չգրուած՝ 354ա-5բ, 364ա-5բ):ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 28x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն, (23x13.5): ՏՈՂ՝ 30-33:

Հռչակ ողորմութեան ինքնակալի եւ կայսեր Ամե­նայն Ռուսաց Նիկողայոսի 1 առ ազգս հայոց, որ ի Վրաստան, ի Տփխիս, ի տպարանի ուսումնարանի հա­յոց ընծայելոյ յազնուական Գէորգայ Երեմեան Արծրունւոյ, 1827, ՌՄՀԶ. 15 էջ (տե՛ս Հայ գիրքը 1801-1850 թուականներին, Մատենագիտութիւն, Երե­ւան, 1967, Հմր 590):

2. 366ա-71ա. ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 25.8x20: ՏՈՂ՝ 35: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (16x19.3):

Акты относящиеся заключения мира съ Пер­сиею. 1) Высочайший Манифестъ 21 марта 1828 года о заключенном миръ съ Персиею. 2) Вы­писка изъ Трактата сего мира. 3) Высочайший Рескрптъ на имя Преосвященного Нерсеса Епар­­­хиального архiепистопа обитающихъ въ Гру­зии армянъ и 4) Высочайший Указ о наиме­но­ваний новопокоренныхъ Ханствъ, Ар­мян­скою областию и о вкючении оной въ импера­тор­ский титуль, Санктпетербургъ, въ Типогра­фiи Армянского Лазаревскаго Института Вос­точ­ныхъ языковъ, 1828 года. (10 էջ. երկսիւն՝ ռու­սե­րէն եւ հայերէն զուգադիր. 366ա. ձեռքով՝ «Из книг Захарiа Шахавазова (?)». տե՛ս Հայ գիրքը 1801-1850 թուականներին, Մատենագիտութիւն, Երե­ւան, 1967, Հմր 614):

3. 372ա-412ա. ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x13.5:ՏՈՂ՝ 37:ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (16.3x10.85):

Համառօտութիւն անցից քրիստոսակերտ Մայր Աթոռոյ Հայոց Սրբոյ Էջմիածնի, տպագրեալ յաղագս համազգային ծանօթութեանց, երկրորդ տիպ (յառա­ջինն տպագրեալ էր 1824, 1855. 72 էջ (մատիտով՝ «ի Տփխիս, ի տպարանի Ներսիսեան Դպրոցի հայոց ըն­ծայեցելոյ յազնուական աղայ Գէրորգայ Արծրունւոյ» (տե՛ս Հայ գիրքը 1851-1900 թուականներին, Երեւան 1999, Հմր 215):

4. 413ա-420ա. ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22.7x14.5. ՏՈՂ՝ 37. ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (19.9x12.3):

Առ գերագոյն ազգային ժողովն Կոստանդնու­պօլ­սոյ, ի Սարգսէ արքեպիսկոպոսէ Ջալալեանց, Կ. Պօլիս, տպագրութիւն Արամեան, 1866, 15 էջ (տե՛ս Հայ գիրքը 1851-1900 թվականներին, Երեւան 1999, Հմր 1535):

5. 421ա-450բ. ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22.6x14.5: ՏՈՂ՝ 32: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,3x10):

Խնդիր կաթողիկոսութեան Ամենայն Հայոց. Քննու­­­­թիւն 1836ի Սահմանադրութեան (Պալաժե­նիայի). Կարգ եւ կանոն Հայաստանեայց եկեղեցւոյ կաթողիկոսական իշխանութեան, ի լոյս ածող Մար­կոս Աղաբէգեան, Կ. Պօլիս, տպագրութիւն Արա­մեան, 1865, 56 էջ (տե՛ս Հայ գիրքը 1851-1900 թուական­ներին, Երեւան 1999, Հմր 1836):

6. 451ա-472ա.ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 27.5x18.5: ՏՈՂ՝ 34: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (22.2x14.8):

Արարատ ամսագիր, կրօնական, պատմական, բա­նասիրական, բարոյական եւ ազգային, ի Վա­ղար­­շա­պատ, ի տպարանի Սրբոյ Կաթողիկէ Էջ­միած­նի, ՌՅԻԲ. 1873, Հմր Զ., էջ՝ 201-240 (451ա. մատի­տով՝ «Ներսէս կաթողիկոսի մասին է՝ Ճանա­պար­հոր­դութիւն Հակստհաու­զէ­նի, լաւ նիւթեր կան պատմու­թեան»):

ՆՇՈՒՄ՝ 170բ՝ «Ներսէս Եագորիչի թղթերն է, հար­կա­ւոր է վերադարձնելն»:

2947

ԲԺՇԿԱՐԱՆ

ԺԸ. դար

ԳՐԻՉ՝ Անանուն Ա. (1ա-41բ, 181ա-241բ), Անանուն Բ. (42ա-180ա):

ԹԵՐԹ՝ 242. չգրուած՝ 42ա, 54ա, 63բ, 64բ, 80բ, 83ա, 125բ, 127ա, 132բ, 135աբ, 144բ, 147բ, 160բ, 166բ, 167բ, 170բ, 172բ, 174բ, 180բ, 242աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Գx12 (Ա՝ 11, Բ՝ 14)+1-13x12 (2, 7՝ 16, 3՝ 18, 4, 6, 12՝ 8, 5՝ 6, 8, 11՝ 10, 13՝ 7)+ԺԳ-ԺԷx12+2: ՆԻՒԹ՝ թուղթ՝ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ ծաղիկ, զարդանախշ, թա­գապսակ զի­նա­նշան «G&I HONIG», «VI»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 33,8x21: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (30x16,3. սահմանագծուած կարմրով՝ 1ա-42բ, 181ա-241բ): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 11ա, 43ա): ՏՈՂ՝ Ա՝ 37, Բ՝ 27-35: ԿԱԶՄ՝ ճնշագծերով կար­միր մոմլաթ, միջուկը՝ ստուա­­րաթուղթ, աստառը՝ կապոյտ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1 (Ա) + 2 (Բ, Գ) մասն կազ­մաս­տա­ռի, չգրուած, կապոյտ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 11ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 43ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. նորոգուած եւ կազմուած Ի. դարում, կազ­մի եզրերը մաշուած, աղտոտուածութեան զանազան բծեր, խո­նաւութեան հետքեր, թ. 204՝ ստ. լս. (15 սմ) թափուած, նո­րո­գուած սպիտակ թղթով, թ. 205բ-21բ, 224բ-37ա՝ գրադաշտը վնա­սուած, դժուարընթեռնելի, նորոգման ժամանակ թերթերը կարուած խառն, ճիշտ կարգն է՝ 1-17, 20-25, 18-19, 26-42, 53-93, 95, 44-52, 43, 94, 96, 241:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-17բ, 20ա-5բ, 18ա [Ամիրդովլաթի Ամա­սաց­ւոյ Յուսումն բժշկութեան արհեստին]

Տե՛ս ձեռ. 413ա, 10ա-35բ: Նախադրութիւն/չիք: Ցանկ/չիք: ա/1աբ: բ/1բ-2ա: գ/2բ-3բ: դ/2բ-3բ: ե/3բ-4բ: զ/4բ-5ա: է/5աբ: ը/5բ-6ա: թ/6ա: ժ/6աբ: ժա/6բ-7ա: ժբ/7ա: ժգ/7աբ: ժդ/7բ: ժե/7բ: ժզ/8ա: ժէ/8աբ: ժը/9ա: ժթ/9աբ: ի/9բ: իա/9բ-10ա: իբ/10ա: իգ/10ա: իդ/10աբ: իե/10բ: իզ/10բ: իէ/10բ: իը/10բ-1ա: իթ/11աբ: լ/11բ: լա/12աբ: լբ/12բ: լգ/12բ-3ա: լդ/13ա: լե/13աբ: լզ/13բ: լէ/13բ-4ա: լը/14ա: լթ/14ա: խ/14ա: խա/14աբ: խբ/14բ: խգ/14բ-5ա: խդ/15աբ: խե/15բ: խզ/15բ-6ա: խէ/16աբ: խը/16բ: խթ/16բ-7բ: ծ/17բ, 20ա: ծա/20ա-2բ: ծբ/22բ-4ա: ծգ/24աբ: ծդ/24բ-5ա: ծե/25աբ: ծզ/25բ: ծէ/25բ-18ա: Յիշ. գրքոյս/չիք:

ա. 18ա-9բ

1. 18աբ Այլ խօսք ի վերայ օդին – Գարնան բնու­թիւնն եւ եղանակն զայսպիսի ցաւեր տայ... պատեհ է հաքիմին, որ վնաս չգործէ եւ զեն չառնէ:

2. 18բ Խօսք համարձակ եւ պիտեւան – Եւ օգտա­կար, որ իւր մոզն գիտացվի... ցաւեր ընծայի ի մար­դոյն ի յանցն եւ զեն առնէ:

3. 18բ Նշան արեան յաւելուածոյ – Գիտացիր՝ յորժամ ի մարդոյն անձն արիւն յաւելնայ... քիթն շատ արիւնի, եւ սինէախօս ջերմն եւ զոր այսոց նման լինի:

4. 18բ Նշան որ ցուցանէ զպիղծ արիւնն ի յանձն որպէս է – Նշանն այն է, որ յերեսն կարմիր լինի... գի­նի շատ խմէ եւ ի յամառային եղանակն խիստ:

5. 18բ Ստածումն եւ բժըշկութիւն վասն պիղծ արեան – Կու պիտի որ հիւանդն միս չուտէ եւ գինի չխմէ... մուզաւարայ, որ է ժրիշկ, եւ զոր սոցին նման է, օգտէ:

6. 18բ-9ա Նշան որ սաֆրայն հաւելնայ մարդոյ անձն – Եւ յորժամ սաֆրայն ի մարդոյն անձն յաւել­նայ... այն ջերմն, որ մին օր բռնի եւ Ա. չբռնէ եւ որ ի սոցին նման է:

7. 19ա Նշան սֆրաոտ մարդոյ, որ վնաս է գործեր – Նշանն այն է, որ բերանն լեղի լինի... հանդիպի ի յա­մառան եղանակն՝ յաւուրքըն:

8. 19ա Ստածումն սաֆրային, հիվանդութեան վնա­­սին – Գիտացի՛ր՝ կու պիտի որ ի տաք կերկա­րոց... տո՛ւր պաղ ջուր, որ խմէ:

9. 19ա Նշանք որ ի պալղամին յաւելնուլ լինի – Եւ յորժամ ի պալղամն ի մարդոյն անձն շատնայ... որ ի սոցին նմանակ են, որ լինի մարդն:

10. 19ա Նշան պլղամին, որ վնաս գործէ մադոյ ի յանձն – Եւ իւր նշանն այն է, որ ի ժիր բերանն ջրի լինի... նա խիստ վնաս առնէ մարդւոյն:

11. 19աբ Ստածումն պլղամին հիւանդութեան վնա­սելոյն – Կու պիտի որ այերաիճ ըռօֆօս ուտէ... եւ որ ի սոցին նման են:

12. 19բ Նշան որ ի սաւդայեն յաւելվածուն լինի – Եւ յորժամ սաւդայն երեւնայ ի մարդոյն... ի Դ. օրն մէկ բռնէ եւ որ ի նոցին նման են:

13. 19բ Նշան սաւդային յաւելնալոյն առ մարդ – Նշանն այն է, որ փայծաղն մեծ լինի եւ քուն չլինի... չոր, աղի կերակուրքն շատ ուտէ եւ ոսպն եւ բակլա շատ ուտէ:

14. 19բ Ստածումն որ ի սաւդայէ լինի մարդւոյն – Այսպէս է, որ յառաջն յիւանդին զինչ որ աղի եւ թթու կայ չուտէ... իւր ծնօղացն յամենայնի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս:

Բ. ա. 26ա-8ա Վասն ամենայն վայրի բանջարի, որ իւրեանց բնութեներն է – Եւ յառաջ յիշենք զքաս­նին, որ է եղերդականն, որ արապն հնդուպէ ասէ... Կա­րօսն... Կանտանա... /26բ/ Գինձ... Փրփերան... Անա­նուխ... |27ա| Թարխունն... Քիգիզ... Սատապ գէջն... Հսնի... Զանճայպիլն... |27բ| Ասպանաղն... Սարմախ... «Խոալքայ... Շվիթ... Հուլպայ... |28ա| Պատռանճուէ... Քա­­լանջ մուշկ... Պատրուճ... (19 տեսակ վայրի բան­ջար):

բ. 28ա-9բ Եւ յիշեմք զտակերն բանջարոցք, թէ որ­պի­սիք են – Եւ յառաջ բողկն յիշեմք... /28բ/ Շաղ­գամն... Կաղամբ... Կնկուխն... |29ա| Սոխն... Սխտո­րը... Գազարն... (5 տեսակ բանջար):

գ. 29աբ Եւ յիշեմք զայն բուսերն, որ մարդ զինքն կուտեն ժիր – Ըրիվաճ, որ է գաբծիլն, որ է խաւար­ծիլն.... Հումազն... «Հելիոնն... «Ըռայզիանն... /29բ/ Խուպազի... (6 տեսակ բոյս):

դ. 29բ-30բ Եւ յիշեմք զամենայն ցեղ յամենին՝ թէ որպէս է – Ժիրայ, որ է քամոնն, որ է չամանն... Քա­րաւիայ... Ծաթրին... Դարսինի... Դաղձ... Պղպեղն... |30ա| Ղալանֆուլն... Զանճայպիլըն... «Սեւ հնդիկն... Խուլին­ճան... Զաֆրանն... Քացախն... Մաննեխ... Անճիտան... |30բ| Աղն... Նանխու...(16 տեսակ):

ե. 30բ-2ա Եւ յիշեմք զամենայն դալար մրգերն ոկայ զամէն – Ըռատ պահ, որ է ամբրաւն, որ է խուր­ման... Խաղողն... Ազոխ... Թուզն... Զարտալու... |31ա| Շաֆ­տալու... Խնծորն... Տանծն... Սարկեւիլն... Նուռն... Խարբուզակ [սեխ]... Ձմերուկ... Քաքանաճն... |31բ| Շընխաղողն... Դըդումն... Պատընճանըն... Յունապն... Զարուրըն... Նապի... |32ա| Ձիթապտուղն... Մուրտն... Թու­րինջն, որ է նարինջն... Մոշ, որ է քիլա... Աղտորն, որ է սմաղն... Ծորն որ է ժրիշքն... (25 տեսակ դալար միրգ):

Ծնթ. Նիւթերի մանրութեան պատճառով յաջորդաբար ներ­կայացրինք միայն խորագրերը՝ ըստ էջակալման կարգի, որով­հետեւ նորոգման ժամանակ որոշ թերթեր խառն են դասարւորուել:

զ. 32ա-3ա Եւ յիշեմք զչոր մրգերն, թէ որպէս է – Ամբ­րաւն չոր... Չամիչն... |32բ| Ծիրանն... Ընկուզն... Նուշն... Կաղին... Բատում... Հապի սունուպար... Դա­մոն չիր... |33ա| Շուշմայ... Հնդի ընկուզն... (11 տեսակ չոր միրգ):

է. ­ Եւ յիշեմք զայն կերակուրքն, որ քաղցր են եւ անուշ – Շաքարն, որ է յարապն սուքարն ասէ... Մեղրն, որ է ասալն... Փանին... Փալուտակ մեղրով... Լօ­զինայ, որ հազվայ մի է... Շաքարինայ... |33բ| Ղադայիֆըն... (7 տեսակ քաղցր կերակուր):

ը. 33բ-4ա Եւ յիշեմք զամենայն անուշահոտերն, թէ զի՞նչ է – Մուշկն, որ է միսկն... Քաֆուրն... Յօտ որ է հաշտահանն... Ամպարըն... ///ուքն զուգածուէ... Սան­տալն... |34ա| Լատանն, Իսֆարըլ տիպար է... Ուշնա...(7 տեսակ անուշահոտ):

թ. 34ա-5ա Եւ յիշենք զա[յ]ն ծաղկնին որ անու­շա­հոտք են – [Գ]ալիանոս <Գալիանոս> ասէ, թէ այս որ է վայրի նարդինն... Մանուշակ... Խիրին... Ռահանըն... Համ հայիմ... |34բ| Նռճէս... Վարթն... Նասրինայ... Սու­սամպար... Նիլուֆարն... Սուսանըն... Յասամա­նըն... |35ա| Սարղն... Յասֆուր... Շաղայիխ... Մարվ, ինքն նման է շատանայի եւ դեղին է, ի Շամա գայ... Լու­ֆայ... Խաթմի... մարզանկօշ... Ղասում, որ է Բար­ձումէնակն... (20 տեսակ ծաղիկ):

ժ. 35բ-7բ [Վասն ամենայն կերակուրներու] – Առաջն յիշեմք ըսպ[ա]նախի ապուրն, որ է շոմէնն... Փալուտայի շաքար... Պարմաւար... Բուրիանի... Կաթ­նով բրինձն... Խօրովու... Սոխի ապուրն... |36ա| Զէրպաճոր, որ է զէրպայ... Արիշտայ... Թութ մաճիպն... թառատուղն... Թոնտրի կերակուրն... |36բ| Լիմոնի կե­րակուրն... Ծոր, որ է քաթնտուզ... Սումախով կերա­կուրն... Ազոխի կերակուրն... Յարիսայ ցորընի... |37ա| Ծապատակն... Ղալիայ... Մաստաֆայ... Մուրթաջան... Նռան կերակուրն... Քաբաբ որ է խօրովածն... |37բ| Քալամ կերակուրն... Քուֆտայ... (25 կերակուր):

ժա. 37բ Եւ յիշեմք յամենայն ցեղուցեղ մսերն – Առ­ջառաց միսն ծանր է... Մաքուն... Այծի... Գառինն... Լորինն... Սագինն... Կըռընկանն... Խուրուզինն... Արծ­վուն... Կաքաւոյն... Միս խորոված... Ապուխտն... Ձուկն... Էրէրին միսն... (14 մսատեսակ):

Գ. 38-241ա [Դեղագիրք (Ախրապատին)]

ա. 38ա-41բ, 53աբ, 53ա-8բ [Ա]– 38ա-9ա, 42բ, 53աբ Ադրայխիլի գիշինիլի, որ է հալիայի քաբուլի... (29 միաւոր), /39ա/ Աբբըգորդուն, որ է պլօճկնու ազար եւ բնութիւնն... (1 դեղատոմս), /39ա-40բ, 54բ-5բ/ Այարիճի քաղար///, Այարիճի Բագարատ... (16 դե­ղա­տոմս), /40բ-1ա, 56բ-7ա/ Անղրտիայ, որ է ուրիշ կեր­պիւ մաջում... (11 դեղատոմս), /41ա/ Արասթուն ոսաղիր (1 դեղատոմս), /41ա, 57բ/ Ամրուսիայ (2 դե­ղատոմս), /41ա, 58աբ/ Ասանասիայ քաբիըր (4 դեղա­տոմս), /41բ, 57բ, 58բ/ Անուշ դարու (4 դեղատոմս), /56ա/ Արաղի ամպար (2 դեղատոմս), /58ա/ Աղբար լուլուի (1 դեղատոմս), 58ա Աբքմռ ըստամոքին (1 դե­ղատոմս), /58բ/ Աղլամիռ (1 դեղատոմս), /58բ/ Աբ­քիրին (2 դեղատոմս):

բ. 59ա-61բ [Բ] – 59աբ Բարուդ, որ է աչկի դեղ (8 դեղատոմս), /59բ/ Բազր հաբլ հնդուստանցոց (1 դեղատոմս), /59բ/ Բադմօհրէջ (1 դեղատոմս), /59բ/ Բարշահսա (2 դեղատոմս), /60ա/ Բնադուղ բզուր (2 դեղատոմս), /60ա/ Բնադուղ քօնդօր (1 դեղատոմս),/60ա/ Բնադուղ, որ ղուլինջին ցավն (2 դեղատոմս), /60ա/ Բիշի (1 դեղատոմս), /60բ-1ա/ Բրուդաչկա ցավի դեղէր (9 դեղատոմս), /61ա/ Բընփշբըհի (1 դեղատոմս), /61ա/ Բրումա (1 դեղատոմոս), /61բ/ Բուխօրանի, որ է խոտ, առնելիք էր եւ ծխանելիք (6 դեղատոմս):

գ. 62ա-3ա [Գ] – Գաշդայ (1 դեղատոմս), /62ա/ Գուշուսանու (1 դեղատոմս), /62աբ/ Գոդութիւն (1 դեղատոմս), /62բ, 63ա/ Գիլհքմաթ (2 դեղատոմս), /62բ/ Գօլղանդ (6 դեղատոմս):

դ. 65ա-7ա [Դ] – Դվալ[մշկ], որ է ուտելէ դեղ (23 դեղատոմս), /67ա/ Դիայ ղուզայ (2 դեղատոմս), 67ա Դըհմըրսա օգդէ ղուլընջին:

ե. 67բ [Ե] Երել առճճին (2 դեղատոմս), /67բ/ Երել թութիա (2 դեղատոմս):

զ. 68ա-74ա [Զ] – 68ա-70բ Զարուր (60 դեղատոմս), /71ա-4ա/ Զմադ (47 դեղատոմս):

է. 74բ-5ա [Է] – 74բ Էթուսի (2 դեղատոմս), /74բ/ Էղտ սիմաբ (1 դեղատոմս), 74բ Էրաղանի քաշելն (1 դեղատոմս), /75ա/ էրաղքթնա (1 միաւոր):

ը. 75բ-80ա, 81ա [Թ] – 75բ-6բ Թրիաղ (15 դեղատոմս), /77ա-80ա/ Թլայի (46 դեղատոմս), /81ա/ Թաբեխ (5 դեղատոմս):

թ. 81բ-2բ [Ի] – Իաղութի, որ է ուտելէ դեղ նմանա մաջումի (7 դեղատոմս)

ժ. 83բ-7ա [Լ] – 83բ-4բ Լըուղ, որ է լեզելիք (18 դեղատոմս), /85ա/ Լըթուխի (3 դեղատոմս), /85բ/ Լե­լեէ (2 դեղատոմս), /86աբ/ Լբուբ (2 դեղատոմս), /86բ/ Լուծման դեղէր (1 դեղատոմս), 87ա Լվանալ սֆի­դա­բին (1 դեղատոմս), 87ա Լաք շինելն (1 դեղատոմս):

ժա. 87բ-93բ [Հ] – 87բ-8ա Հուկնա, որ է հօղնա, որ է նստոյ տեղէն փորն ածելէ դեղ (7 դեղատոմս), /88ա/ Հալիլա (1 դեղատոմս), /88բ-93բ/ Հաբ մուսհէլ, Հաբ նազլա, Հաբ սաքբինաջ, Հաբ շէհթարաջ, Հաբ սապրսղութրի, Հաբ սուրընջան, Հաբ սէեք /89ա/ Հաբ մուսհէլ, Հաբ ջադվար (3 դեղատոմս), /89բ| Հաբ լաջ­վարթ (2 դեղատոմս), /89բ/ Հաբ ղուղիա, Հաբ սաբր սղութրի, Հաբ գալիանոս, Հաբ գլխացավի, Հաբ զահաբ, /90ա/ Հաբ սօլֆա (2 դեղատոմս), /90ա, 90բ/ Հաբ այեարէջ (5 դեղատոմս), 90ա Հաբ մօղլազրաղ, /90բ, 91ա/ Հաբ ղուղիա (2 դեղատոմս), Հաբ արիւան­բերի (2 դեղատոմս), Հաբ սօհալ, /91ա/ Հա­բէլար, Հաբ շիբար, Հաբ իարաղուն, Հաբ մուշկորէ, Հաբ էլղար, /91բ/ Հաբ որ է /// Հաբ, որ գինուն, Հաբ, որ կուրծկն, Հաբ մօղլ ղաբէզ, Հաբ մօղլ էլտանս, Հաբ մուշկ, /92ա, 93բ/ Հաբ օգտէ ըսթրխաին (3 դեղատոմս), Հաբ սէյբաթ շէրի, Հաբ աֆթիմոն, Հաբ բասֆաէջ, Հաբ ուրիշ նօխայ օգդէ, /92բ/ Հաբ մօլղ (2 դեղատոմս), Հաբ ըֆադիէ, 92բ-3ա Հաբ օգդէ ըսահ­լին (6 դեղատոմս), 93ա Հաբ մադրանի, Հաբ մազա­րիուն, |93բ| Հաբի սօլֆայ:

ժբ. 95աբ, 44ա-52բ, 43աբ, 94աբ [Ղ] - 95աբ, 44ա-52ա, Ղուրս եղէն, որ է բոլոր տափակ շինած դեղ, որն կծեծվի դեղով... (111 դեղատոմս), /64ա/ Շաղաղէ ղօրս շինէ Ա. մսխալ, ղօրս ռադհէ միրզայ, ղօրս մօղլի, ղօրս ամենայն կերպ (լուսանցում՝ «Նասիր»): /52բ, 43ա/ Ղրղէ, որ է ղլղա (12 դեղատոմս), /43բ, 94աբ/ Ղէթուր, որ է կաթացանելիք, որ կաթացնեն ան­կոճն կամ փիլթա դեղոտ ատեն դնեն անկոճում, որ ցամաննի (16 դեղատոմս):

ժգ. 96ա-129բ [Մ] – 96ա-107բ Մաջում եղէն կերպ-կերպ, որ է բաբաթ-բաբաթ պրկի դեղ, յոր կուտեն (93 դեղատոմս), /108ա-22ա/ Մալհամ, որ է մլխամ կերպ-կերպ խոցերի (110 դեղատոմս) (լս. «նասիր»), /122ա/ Մուսհլի (7 դեղատոմս), /122բ-3բ/ Մուրաբեղէն եփել նաբաթով, ղանդօվ, շաքարով մեղրով, մաթօվ, որմնօվ, ուզես էնտօվ եփէ (12 դեղատոմս), /124ա-5ա/ Մուֆահրա, որ է էլ մաջումի պէս պիրկ դեղա ուտելէ կերպ-կերպ բաբաթ բաբաթ (10 դեղատոմս), /126աբ/ Մայ, որ է ջուր եւ մայըլֆան, որ է ֆլան իքմինի ջուր, որ էս ներքոյ գրեալ նօեսէն էլ դեղարէն քոց ջրէրա խմել է կամ մայըլ ըսէլ, որ է մեղրայջուր, որ է ուրիշ դեղերի ջրօվ կամ մայըլբզրսեր մէրի ջուր ուրիշ դեղերի ջրով, կամ մայըլջբն որ է պանրաջուր (8 դեղատոմս), /127բ-8ա/ Մադբուխ (6 դեղատոմս), /128բ-9բ/ Մուսհլ, որ է լուծ­ման դեղ, որ է փորն բանալէ, որ է ամալ ատելէ դեղ, որ խմեն փորն բանա ամալ ատէ (6 դեղա­տոմս):

ժդ. 130ա-3բ [Ն] – 130ա Նղու եղէն, որ է առանց եփել խմելէ դեղեր, որ յարակուն թուոջ դնեն սաբայի աստառօվ պարզեն խմեն, որ էսպէս դեղին նղու կասեն (5 դեղատոմս), /130բ/ Նղուհի ոչ թէ նղու, որ նղուհին, որ էծեծ դեղէր քինթ փչել է (3 դեղատոմս), /131ա-2ա/ Նթուլի, որ է հոտոտելիք, որ է եփած դեղէ­րի գոլոշիքն, որ է շօհլէն գնայ քնթի մէչն կամ ջրօվ եւ ուրիշ իքմինի ջրօվ խարած դեղէրին խոտն (13 դեղատոմս) /133աբ/ Նուշդուրեղէն, նուշդարու, որ է անուշ դարու էլ մաջումի նման դեղա եւ եփած (4 դե­ղա­տոմս):

ժե. 134ա-44ա [Շ] – 134աբ Շաֆեղէն (9 դեղա­տոմս), /136ա-44ա/ Շարբաթեղէն (85 դեղատոմս):

ժզ. 145ա-7ա [Չ] – Չուբ չինուն քանի կերպօվ խմելն եւ ուտելն յամէն կերպիվ խմելէն կամ ուտելէն կերպ-կերպ ազարանու շախավէտութիւնն...

ժէ. 148ա-51բ [Ջ] – Ջուարիշեղէն (32 դեղա­տոմոս):

ժը. 152ա-7բ [Ռ] – Ռուղանեղէն (58 դեղատոմս):

ժթ. 157ա-69բ [Ս] – 158ա-9բ Սքանչաբինեղէն, որ է ըսկանճամինեղէն (18 դեղատոմս), /160ա/ Սաֆար­ջալիեղէն (4 դեղատոմս), /161ա-6ա/ Սփուփեղէն (62 դեղատոմս), /167ա/ Սըբղիեղէն (9 դեղատոմս), /168ա/ Սնունեղէն (27 դեղատոմս):

ի. 170ա 170ա [Վ] – Վջուրիեղէն (6 դեղատոմս):

իա. 171աբ [Փ] – Փուխտէ ջուղ, 171բ – Փիլթինի, որ է դեղէրն:

իբ. 172ա-4ա [Ք] –172ա Քօլգլաբիե բարէդ, որ է քօլբլաբիե խօվ (4 դեղատոմս), /173ա-4ա/ Քըհէլեղէն, որ է աչկի դեղէր (15 դեղատոմս), /174բ/ Քամունի մաջուն:

իգ. 175ա-9ա [Ֆ] – 175աբ Ֆլունիաեղէն (6 դեղա­տոմս), /176ա-7բ/ Ֆրզթէեղէն, որ է պատրուքեղէն (23 դեղատոմս), /178ա/ Քոյդնջեղէն (2 դեղատոմս), /178բ/ Ֆլափլիեղէն (2 դեղատոմս), /179աբ/ Ֆիրուզ­նուս եղեն (4 դեղատոմս), /180ա/ Ֆանդադղիուն (3 դեղատոմս):

Դ. 181ա-241բ Յիշեմք ի վերայ այբուբենից, զինչ որ խառնուած որ է դեղեր, որ կայ եւ յառաջն յիշեմք այարիճն, որ են օգտակար եւ պիտանի ամենայն ցեղ ցաւերոց

ա. 181ա-3բ Այարիճ Էրքիղանիզ – Եւ ասէ Զաքա­րիայի որդի... /183բ/ Աֆրուչայ, Ապքամայ, /183բ-4ա/ Արաստուն, /184ա/ Ասվադիսաչիմ, Աղրար, Աֆսուրդ, /184բ/ Աքսարին, Ամլաճ, Ամրուսիայ, Անղուրդինայ, /184բ-5ա/ Անուշդարու, /185ա/ Անդունիարապի, Աղտսրովորէ, Ազոխի, Ապուխտն:

բ. 186բ Ի վերայ Բեն-ին, որ Բեն-ումն ինչ պակաս այ, ի վերայ Պէ-ին կարդա՛, գդանես – Բողկ:

գ. 186բ Ի վերայ ԳԷՄ.ին – Գարէջուր:

դ. 185բ-7բ Ի վերայ Դայ-ին – Դդում, Դեղանգու­ժատի, /186ա/ Դեղ մանուշակի, Դեղ բլղամի, Դեղ թրբու­թի, Դեղ արինի, Դեղ շբրիմի, /186աբ/ Դեղ գէրա­նալոյ, /186բ/ Դեղ կապկերի, Դեղ ծծմի, Դեղ լուքի մեծ, /187աբ/ Դեղ լուքի պզտիկ, Դեղ մազարիոնի, Դեղ դահմարթայ, Դեղ փսրանցի, Դեղ ղուլինջի, Դեղ ուրիշ կերպ էլղուլինջի:

ե. 187բ Ի վերայ Եչին – Երեսի սուպոն, որ յերեսն լուսնաս, Երեսի ուղ:

զ. 187բ-8բ Ի վերա Զայ-ին – Զրուրի ի չարդարու, Զրուր ուրիշ բաբաթ, Զրուր որ է վերայ առել է դեղ, Զրուր աչաց, /188ա/ Զրուր դեղին մեծ, Զրուր դեղին պղտիկն, Զրուր դեղին եւ կակուղ, Զրուր ճերմակ, Զրուր քաֆուրի, /188աբ/ Զուլբիայ, /188բ/ Զանջաֆիլ, Զէրբայ, Զիլիֆեաղի:

է. 188բ Ի վերայ Էին է – Էր ի վիշտայ, որ յարապն:

ը. 188բ-9ա [Ը] Ի վերայ Ըեթ-ին է – Ընգուզոնու­ցած, /189ա/ Ըխտաւորութիւն, որ է դիւահարութիւն, Ըռէվանդ:

թ. 189ա-91ա Ի վերա Թոյ-ին – Թըթուիրվնի, որ է թթու իքմինանի, /189բ/ Թութմաջ, Թարֆինայ, Թառա­դուղ, /190ա/ Թուրինջ, /190ա-1ա/ Թրիաք, /191ա/ Թոնդրի:

ժ. 191ա Ի վերայ Ժէ-ին է – Ժիրա ինքն չամանն է:

ժա. 191աբ Ի վերայ Ին-ին – Իբրահիմի, Իդրիդի­ֆիլ:

ժբ. 191բ-3ա Ի վերայ Լիւն-ին – Լուուխ նռան, Լուուխ խիար, Լուուխ իսղիլի, Լուուխ նշի, Լուուխ թա­բա­շիր, /192ա/ Լուուխ հնդանօք, Լուուխ ջալղուզայի, Լուուխ հուլպայի, Լուուխ մատուտակի, Լուուխ սխտո­րի, Լուուխ սէփստունի, /192բ/ Լուուխ, որ է լիզելիք, Լուուխ կտաւատի, Լուուխ խաշխաշի, Լուուխ մատ­հիսայ, /193ա/ Լավզինայ, Լիմօնի ապուր:

ժգ. 193ա-4բ Ի վերայ Խէ-ին է – Խընծոր սընուցած, Խուպայզ, Խուպազ բադումի, /193բ/ Խուպայզտան դդմի, Խուպայզտան ստեպղնի, Խուպայզ տանձի, Խուր­մայ, Խուշքաֆրօշ, Խաշխաշ, Խուշկայ նանայ, /194ա/ Խիզապ, Խուլուղ, Խիարն:

ժդ. 194բ Ի վերայ Ծայ-ին – Ծորով ապուրն, Ծնե­պեկի ապուր:

ժե. 194բ Ի վերայ Կեն-ին – Կաթամբ բրինձ, կաթ­նով ապուր:

ժզ. 194բ-200ա Ի վերայ Հոյ-ին – Հապ ասմաքի­կոն, Հապ ստամաքիկոն, /195ա/ Հապ աֆթիմոնի, Հապ հնդանօք, Հապ թուխամի, Հապ Գալիանոսի, Հապ տա­յու սալապի, /195բ/ Հապ գլխացավի, Հապ զահապ, Հապ հազի, Հապ սէքպինաճի, /195բ-6ա/ Հապ սօրըն­ջան, /196ա/ Չիպեար, Հապ չապեար, Հապ չիպրիմ, /196բ/ Հապ շէհտարաջ, Հապ որ զլուծն արգելու, Հապ սապռի, Հապ ի սապռա///, Հապ ղուղիայ, Հապ ի մըն­թին, /197ա/ Հապ մընթին, Հապ հոտած բերնի, Հապ մա­զարիոնի, Հապ մատրանի, Հապի մուղլ, Հապի նա­ֆա, /197բ/ Հապ նարմուշկի, Հապ այարիճ, Հասու, որ է մալէզն, Հուկնայ սուր, /198ա/ Հուկնայ կակուղ, հուկ­նայ մի այլ, Հուկնայ ոսկրացաւութեան, Հուկնայ, որ զփորն կակղացնէ, Հուկնայ փորձած, որ օգտէ նգիորէ, /198բ/ Հուկնայ կուլընջոտի, Հուկնայ մի այլ, Հուկնայ վասն մերձաւորութեան, Հուկնայ, որ զմեր­ձա­ւորութիւն շարժէ, Հուկնայ, որ զերիկամն գիրացնէ, /199ա/ Հալվայնի, Հաշիմի, Հէրիսայ ցորնով, /199բ/ Հէ­­րիսայ բրընձի, Հալամ սէքային, Հալիլայ սնուցանե­լոյ:

ժէ. 200ա-3ա Ի վերայ Ձայ-ին – Ձրվազեղք, Ձէթ օշինդրի, Ձէթ ամլաճի, Ձէթ մանուշակի, Ձէթ տիզկանի փայտի, Ձէթ պանի, Ձէթ պապունաճի, /200բ/ Ձէթ ուռոյ, Ձէթ սերկեւելի, Ձէթ մեռսն, Ձէթ թուրինճի, Ձէթ բողկի, Ձէթ հինայի, /201ա/ Ձէթ խիրու, Ձէթ կասլայի, Ձէթ տարշիշանի, Ձէթ օշինայի, Ձէթ զաֆրանի, Ձէթ սուսանի, Ձէթ սալիխայի, /201բ/ Ձէթ սազապի, Ձէթ ումթի, Ձէթ տատաշի, Ձէթ ղուստի, Ձէթ վարդի, Ձէթ դդմի, /202ա/ Ձէթ ցորնի, Ձէթ կարճի, Ձէթ ականջի, Ձէթ ֆալիճի, Ձէթ լալայի, որ մազն սեւացնէ /202բ/ Ձէթ լադան, Ձէթ մարզանկօշի, Ձէթ մազտաքէ, Ձէթ դանամազտաքու, Ձէթ մրտի, որ է տօհնըլաոն, Ձէթ զուկի, Ձէթ նունուֆարի, Ձէթ նարգզի, /203ա/ Ձէթ նարդինի:

ժը. 203ա-8բ Ի վերայ Ղատ-ին է – Ղալիայ, Ղալղարայ, /203բ/ Ղումրայ, /204ա/ Ղուրս, /204բ/ Ղուրս օշինդրի, Ղուրս անկուժատի, Ղուրս ուսղուլու ֆանիտն, Ղուրս մկնասոխի, /205ա/ Ղուրս պուստի, Ղուրս քշոթի, Ղուրս թաբաշիրի, Ղուրս հնդանօք, Ղուրս հուկնայի, Ղուրս գլխացաւոց, /205բ/ Ղուրս լերդա­ցաւի, Ղուրս ըռասան, Ղուրս ըռունասի, Ղուրս ըռեւան­դի. Ղուրս ծորին, Ղուրս ծորի, /206ա/ Ղուրս զաֆրանի, Ղուրս տակերոյն, Ղուրս նգի, Ղուրս սաֆայի, Ղուրս ործկալու, Ղուրս լուծման, Ղուրս յուտի, /206բ/ Ղուրս յունսուլի, Ղուրս ղաֆէվի, Ղուրս քաքանաջի, Ղուրս ///, Ղուրս քապարի, Ղուրս վարդի, /207ա/ Ղուրս ///ղա­կան, Ղուրս քահրուպայի, Ղուրս ջուլինար, Ղուրս խաշխաշի, Ղուրս խնկի, Ղուրս ///, /207բ/ Ղուրս մ///շկին, Ղուրս մուռի, Ղուրս մազարիոնի, Ղուրս մու­րա­քաբի, Ղուրս, Ղատայիֆ, /208ա/ Ղաֆթարիղոն, /208բ/ Ղուրֆիոն, Ղիտարիղաւն, Ղըրուտի:

ժթ. 208բ-214ա Ի վերայ Ճէ-ին է – Ճազկատ, Ճըգար, /209ա/ Ճուլապ, Ճովզայ, որ է ֆարուճն, Ճուպի բալասան, Ճուարիշ ուսղուֆի (այսուհետ միայն «ճուա­րիշ»ներ. այս բառի տեղ - ենք դնում), - անճիտան, /209բ/ - սերկեւելի, - նարդ///նկի, - պարշան, - ֆլֆլի, /210ա/ - պէտատիղսն, - պասպասայ, - բալատուրի, - ֆութանաճիս, - թրբութի, - հնդանօք, /210բ/ - թուրինջի, - չամչի, - մազուի, - ամբրոնի, - խուղխ///, - դարչինի, /211ա/ - երկաթի, - քամունի, - զանջաֆիլ, - սպստանայ, /211բ/ - ծաթի///, - սախանզուր (՞), - խնծո­րի, - սուքի, /212ա/ - լուծման, - տալինֆոր, - գի­րութեան, /212բ/ - ///ֆուրխ, - քունջութի, - խնկի, - խա­ֆաղանի, - ֆաղանի, /213ա/ - ըլմլուք///, - մաս­հուկունիայ, - մութամի///, - մազտարէ, /213բ/ - մուղի­լիսիայ, - մուրտի, - լուծման, - ///մուշքի, /214ա/ Ճուա­րիշք (4 միաւոր, իսկ 6 անուն՝ անընթեռնելի):

ի. 214ա-226բ Ի վերայ Մեն-ին է – Մեղր ///լի, 214աբ [Մատբուխ ա]ֆթիմանի /214բ/ (4 միաւոր), Մատ­բուխ օշինտրի, Մատբուխ թզի, Մատբուխ մանու­շակի, Մատբուխ խիարչամբարի, /215ա/ Մատբուխ զուֆայի (3 միաւոր), Մատբուխ ղաֆէթի, Մատբուխ ///գերոյ, Մատբուխ հալիլայի, /215բ/ Մանուշակ սնու­ցած, Մատբուխ բալղամի, Մատբուխ [սա]վդայի (2 միաւոր), /216ա/ Մատբուխ բորի եւ քորի, Մատբուխ գլխացաւի, Մատբուխ տաքնկրիսի, Մուսհիլ, որ է լուծման դեղն, Մուհսիլ բալղամի, Մուհսիլ սավդայի, Մուհսիլ սաֆրայի, Մուսհիլ լազիջ եւ սաֆրային, /216բ/ Մուսհիլ բալղամի, Մուսհիլ ///րզդեղին ջուրն, Մաստաֆայ, Մասրիտէտոս, /217ա/ Մուխալասի աքպար, Մաջուն օշնդրի, Մաջուն աֆթիմոնի, Մաջուն, որ է փոքր թրիաք, /217ա/ Մաջուն պզուրի, Մաջուն ջնդիանայ, Մաջուն անկուժատի, Մաջուն ստամոքիկսն, Մաջուն ֆլֆլի, Մաջուն մանուշակի, /218ա/ Մաջուն ֆութանաջի, Մաջուն բալատուրի, Մաջուն թաբաշիրի, Մաջուն Գեղիանոսի, Մաջուն ըռեւանդի, Մաջուն մեր­ձա­ւորութեան /218բ/ Մաջուն սօրընջանի (2 միաւոր), Մաճուն սմպուլի, Մաճուն սխտորի, Մաճուն վասն լուծման, /219ա/ Մաճուն յունապի, ֆալասաֆայ, Մա­ճուն մոռացկոտի, Մաճուն գիրութեան, /219աբ/ Մա­ճուն զուֆի, Մաճուն ղուպատլմէլիք, Մաջուն ///, մա­ճուն քաքանաճի /220ա/ Մաճուն գիլը///մի, Մաճուն ըստեպղնի, Մաճուն չամչի, Մաճուն մուշկի (2 միաւոր), /220աբ/ Մաճուն հնդիաղով, Մուֆառեհ տաք, Մուֆա­ռեհ հով, Մուֆառեհ մուշկի, Մուֆառեհ քաֆուրի, /220աբ/ Մուֆառեհ մուհթադիլ, Մաճուն նաճահ, Մա­ճուն հուրմուսի (2 միաւոր), Մաճուն այարիճ, /221բ/ Մաճուն մերձաւորութեան, Մաճուն սերման, Մաճուն երիկամաց, Մաճուն սերման, Մաճուն երիկամացն, Մաճուն, որ զսերմն պակասացնէ, /221բ-2ա/ Մաճուն, որ կոչի տեառն մաճուն, Մաճուն, որ ղուտպիշիր ասէ, Մուղասալ, ինքն աչից դեղ է, Մայմումայ, Մալաքիայ, /222աբ/ Մումսուք, Մայէի փուխթայ, Մայեպէհ, /222բ-3ա/ Մայեի սուսան, Միղպաթայ, Մշկադեղ, Մըշկադեղ լեղի, Մասուս, /223բ/ Մազիրայ, Մուտանճանայ, Մասն մլհամերոյն, Մլհամ արճճի, Մըլհամ կրի, Մըլհամ պա­սի­լիկոն, /223բ-4ա/ Մլհամ չարդարու///, Մլհամ տախ­լիոն, Մըլհամ առաքելական, Մըլհամ ժանկառի, Մըլ­համ զաճի, Մըլհամ ճերմակ, /224բ/ Մլհամ այլ կարմիր (2 միաւոր), Մըլհամ սեւ, որ զհին եւ զփ///, Մըլհամ սեւ (4 դեղատոմս), /225ա/ Մըլհամ սպիտաճի, Մըլհամ քացախով, Մըլհամ, գինով, Մըլհամ սրընճի, Մըլհամ փայծղան, Մըլհամ ազրախի, /225բ/ Մըլհամ մսրի, Մըլհամ մուրտի, Մըլհամ աղի, Մըլհամ, որ զխասիթան յաճայիպէ, Մըլհամ, որ օգտէ հին պիսակին, Մըլհամ, որ ասեն հուսարի, /225բ-6ա/ Մըլհամ այլ (3 դեղա­տոմս), /226ա/ Մըլհամ այլ, որ զուգվի պղնձով, Մըլ­համ պատուական, Մըլհամ, որ օգտէ օձահարի, Մըլհամ այրածի:

իա. 226բ Ի վերայ Յի-ին է – Յարուսիա, որ է հարսնեց ապուրն, Յազիզի ինքն, Յազիզ մի այլ, Յասիտայ:

իբ. 226բ-8ա Ի վերայ Նոյ-ին է – Նըռան ապուր, /227ա/ Նուշ սնուցած, Նատիֆ, Նատ. ինքն դեղ մի է, որ յորժամ ի կրակն ձգեն, նա մուխն զսիրտն ուժովցնէ, /227բ/ Նիշաստայ, Նուտուլ գլխացաւու, Նուխուսապռ, Նուխու մրգերուն, Նէրպայ, /228ա/ Նարկիսինայ, Նէշուպայ:

իգ. 228ա-233բ Ի վերայ Շայ-ին է – Շաֆապար, Շաֆաֆիոնի, Շաֆ ըստաֆիղայն, /228աբ/ Շաֆ սու­մախի, Շաֆ խուլուխի, Շաֆ տինարկունի, Շաֆ լե­ղեստնու (2 դեղատոմս), Շաֆ դեղին, Շաֆ ճերմակ, /227բ-8ա/ Շաֆ կարմիր, կակուղ, Շաֆ կարմիր, Շաֆ կանաչ, Շաֆ կանաչ սուր, Շաֆ խեւ, Շաֆ խալխանդ, Շաֆ խնկի, որ է քունտուրի, /229բ/ Շաֆ գուլկունի, Շաֆի մուռայ, Շաֆի մունճեհի, Շաֆի մամիսայ, Շաֆ, որ զփորն լուծէ, Շաֆ, որ զփորն կապէ, /229բ-30ա/ Շաֆս այս արարեալ է, Շաֆ Որ օգտէ միջացաւութեան: Վասն շարապներուն յիշեմք – Շարապ սերկեւելի (2 դե­ղատոմս. այսուհետ «շարապ» բառի տեղ՝ -), - թզի, - սալորի, /230բ/ - նռան, - մեղրի, - տանձի, - խաղողի, - օշնդրի, /230բ-1ա/ - մանուշակի սատակ, - մանուշակի շաքարով, - անանուխին, - թուրընճի, - թամր հնդի, - խան­դիղոն, /231բ/ - երկաթի աղտով, - ըռէվաճ, - ծո­րի, - յունապի, - խնծորի, /231բ-2ա/ - շաքարով, - ի յոտ, - ազոխի, -ի խաշխաշի, - սանտալին, - վարդի, - ք///տար, /232բ/ - լիմօին, - մրտենու, - մըրտի, - լուծ­ման, - նունուֆարի, /232բ-3ա/ - իսըլին, - դեղ­նու­թեան, Շաղաղուլ դեղնութեան, Շաղաղուխ սնուցած, Շաքարինայ, Շողգամի ապուր, Շողգամ, որ ի քացախն դրվի, Շահատ եւ խուշկանայ, Շիրըռուղան, որ է կաթն եւ արդարիաղն, /233աբ/ Շալիսայ:

իե. 233բ Ի վերայ Ոյին է – Ոսպած ապուր:

իզ. 233բ-4ա Ի վերայ Չայ-ին է – Չըքընտուր քա­ցա­խով, /234ա/ Չըքօք ինքն այն միսն է, որ եփեն, Չօփ պալասան սնուցած:

իէ. 234ա-6ա Ի վերայ Պէ-ին է – Պատմոհրաճ, Պա­սիլիկոն մեծ, Պասիլիկոն փոքր, Պրուտ աչաց, /234բ/ Պրուտ բերանի, Պրուտ սեւ, Պրուտ ազոխի սուր, Պրուտ ազոխի կակուղ, Պրուտ քաֆուրի, Պրուտ կակուղ (2 դեղատոմս), /235ա/ Պրուտ հնդի, Պիրեան, որ է խոր­վուն, Պարմաւար, Պըզրկ տարու///, /235բ/ Պան­դա­տի­ղոն, Պընդուխ պղուրի, Պանավշայ, Պէաֆշուր, Պու­րիա­նի, Պերուզայնօչ, /236ա/ Պատրոյգ, որ զհայտն բանայ, Պատրոյգ, որ օգտէ եւ որ ի կնկան յարգանդին պինդ ուռեց լինի, Պատրոյգ, որ օգտէ ղուլնջին, Պատ­րոյգ, որ զփորն լուծ է, Պատրոյգ նըգի, պատրոյգ, որ զփորն լուծ է եւ կակղացնէ, Պատրոյգ, որ զկնիկն կոյս առնէ եւ տաքցնէ:

իը. 236ա-8ա Ի վերայ Ջէ-ին է – Ջարտարու, /236բ/ Ջուր մեղրի (3 դեղատոմս), Ջուր տակերու (3 դե­ղատոմս), /237ա/ Ջուր բաջարներոյ, Ջուր ղուֆայի, Ջուր ազոխով, /237բ/ Ջուր ընգուզի, Ջուր լիմոնի, Ջուր մրգերաց, Ջուր սիսեռան, Ջուր գարոյ (2 դեղատոմս):

իթ. 238ա-40ա Ի վերայ Ռայ-ին է – Ռասան, որ է կղմուխն, Ռահմէհրան, /238բ/ Ռուպ խաղողի, Ռուպ սալորի, Ռուպ սերկեւլի, Ռուպ նռան, Ռուպ անանուխի, /239ա/ Ռուպ մանանուշակի, Ռուպ թուրինճի, Ռուպի խարաք, Ռուպ ըռեւաճ, որ է ըռիպասն, Ռուպ ծորի, Ռուպ խնծորի /239բ/ Ռուպ խաշխաշի, Ռուպ ընգուզին, Ռուպ լիմունի, Ռուպ մրտի, Ռուպ նիշուի, Ռօշնայի դեղին:

լ. 240ա-1բ Ի վերայ Սէ-ին է – Սերկեւիլ սնուցած, Սպանախ ապուրն, Սալոր սնուցած, Սոխի ապուր, Սա­նասիայ մեծ, /240բ/ Սանասիայ փոքր, Սիայ տարիտոս մեծ, /241ա/ Սիայ տարիտոս փոքր, Սիայ տարիտոս ճավզ պուով, Սիայ տարիտոս լուծման, /241բ/ Ստեպ­ղին եւ շողգամ ուտելն, Սպիտպայ, սաճազնիայ, Սու­յուտ սաֆրայի, Սույուտ գլխուցաւուն (2 դեղա­տոմս), Սըֆուֆ նռան հատի, որ է սըֆուֆ ըռումանի:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ1ա՝ սեւ թանաքով ութանկիւն, կապ­գիր՝ «Քրիստոսի Ծառայ Յարութիւն»:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին փակցուած թղթին՝ «Բժշկարան նօտրագիր, գրեալ ի թղթի, թիւն եւ անուն գրչին անյայտ, վերջն թերի եւ ի բազում տեղիս եղծեալ եւ պատառոտեալ: Մատենադարանապետ՝ Սա­հակ վարդապետ», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», «2948» (մատիտով): Ա. փեղկին փակցուած այլ թղթի՝ «2947, կարդալ 1-17, 20-25, 18-19, 26-42, 53-93, 95, 44-52, 43, 94, 96-241: Ըստ Արմէն Սահակեանի», 1ա՝ «1337/2947», «Հմր 14»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «աջին»:

2948

ՃԱՇՈՑ

ԺԳ. դար

ԳՐԻՉ՝ Աստուածատուր:

ԹԵՐԹ՝ 293: ՊՐԱԿ՝ Թ-ԽԶx8 (ԼԱ՝ 5, Ի, ԻԶ, ԽԴ, ԽԶ՝ 6, Թ, ԼԸ՝ 7, ԻԱ՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 30.5x22.3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (24x14.5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 9ա) սկզբնատառերը կար­միր, կանաչ: ՏՈՂ՝ 20: ԿԱԶՄ՝ մուգ շագանակագոյն դրոշ­մա­զարդ կաշի, Ա. փեղկին խաչ, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կար­միր կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 1(Ա)+1(Բ), սպիտակ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 9ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 143ա: Լու­սան­ցազարդ՝ բուսական, արմաւենի՝ 260բ, կենդանական, տա­­ճար, խաչ: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, կենդա­նագիր, մարդագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, մանուշակագոյն, սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մէջքի կաշին կազմի նորոգման ժա­մա­նակի՝ Ի. դ., գամերն ու կապիչներն ընկած. Բ. փեղկի կաշին ճա­քած, քերծուած, տեղ-տեղ թափուած, ԺԸ. դ. ձեռագիրը նորո­գուած՝ արտ. լս՝ լուսագծաւոր սպիտակ թղթով, ներքին լս. այլ՝ ԺԴ. դ. ձեռագրի պատառիկ-կարկատաններով (219աբ, 225ա, 226ա, 231ա, 232ա, 241ա, 249ա, 265, 272, 273, 277ա, 278ա, 279, 283բ, 285, 291, 292ա, 293ա եւ այլուր). նորոգուած նաեւ 1970ական թթ.՝ դեղին թղթով եզրերը լրացուած եւ ամրացուած. կան աղտոտուածութեան եւ խոնաւութեան հետքեր, խորագրերի կարմիրը խոնաւութիւնից տարածուած, գիրը երբեմն դժուարըն­թեռ­նելի, 200բ էջի յիշատակարանը յետագայում եղծած՝ վրան թուղթ սոսնձած. լուսանցազարդերն արտատպուած հանդի­պա­կաց էջերին. լուսանցակողերը գունաթափուած, սեւացած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅԻՒՆ

1ա-293բ [Ճաշոց]

1. ա. 1աբ [Երկրորդ կիրակի Հինգշաբթի. Յով­հան­նու Կարապետին] 1բ-3բ Տեսիլ սրբոյն Գրիգորի, զոր ետես ի վերայ հիման կաթողիկէ եկեղեցւոյ...

գ. 3բ-5բ [Երրորդ կիրակէին. հինգշաբաթի]. Սարգսի եւ Բագոսի... (կրկն.՝ 144ա «Սրբոյն Սարգսի եւ Բագոսի... ի բարձունս լըցաւ Սիոն») 5բ-8բ [շա­բաթ աւր]. սրբոյն Գրիգորի ելն ի վիրապէն... 8բ-9բ Նունէ եւ Մանեա եւ այլոց ընկերաց...

դ. 9բ-11ա [Չորրորդ կիրակին. երեքշաբաթ աւր] Կոստանդիանի թագաւորին... 11ա-3ա [Շաբաթ օր]. գիւտ ոսկերաց սրբոյն Գրիգորի...

ե. 13ա-4ա [Հինգերորդ կիրակէին. երկուշաբթի]. սրբոյն Ներսիսի եւ Խադա... 14ա-6ա [Երեքշաբաթ աւր]. Դանիէլի եւ երից մանկանցն... 16ա-7բ [Հինգ­շաբաթ օր]. Սահակա եւ Մեսրոպա եւ թարգ­ման­[չացն]... 17բ-21ա [Շաբաթ աւր]. Գիր Զաքարիայ մար­գարիաի...

զ. 21ա-3բ [վեցերորդ կիրակէին. երկուշաբաթ աւր]. Տրդատայ եւ Աշխէն տիկնին եւ Խոս­րովիթղթոյ... 23բ-6ա [Երեքշաբաթ աւր. Թոռանց Լու­սա­ւոր­չին] Ռաստակիսի, Վրթանիսի, Յուսկանն, Գրի­գորիսի, Դանիելի... 26ա-7բ Աբրահամ եւ Խորինէ... 27բ-31ա [Հինգշաբաթ օր]. Եղիսէի մարգարէի...

է. 31ա-5ա [Եւթներորդ կիրակին. Շաբաթ աւր]. Տա­պանակին, որ է նախատաւնակ...

2. ա. 35ա-7բ [Կանոն Պայծառակերպութեան Քրիս­­­տոսի Աստուծոյ մերոյ ի Թափօր լերինն]. Վար­դավառին այս կանոն կատարի Սաղմոս, Կցուրդ. Տէր ով կացէ ի խորանի քո: Ընթերցուած յԱռակաց – Ուրախ լեր, երիտասարդ...

37բ-42բ [Երեքշաբթի]. Սրբոյն Յիզտպուզտեա... 42բ-5ա [Հինգշաբթի]. Եսայայ մարգարէի... 45ա-7բ [Շաբաթ աւր]. Թադէոսի առաքելոյն...

բ. 47բ-9ա [Երկրորդ կիրակին. Երկուշաբթի]. Սրբոյն Շուշանկան դստեր... 49ա-50ա Երեքշաբթի. Կիպ­րիանոսի հայրապետին եւ Յուստիանեա կու­սին... 50ա-7ա [Շաբաթ աւր]. Աբրա[հ]ամու, Սա­հա­կա, Յակովբա, Յովսէփա, Մովսէսի, Ահարոնի, Յե­սուա եւ այլոց նախահարցն... 57ա-60ա Սրբոյ Եղիայի...

գ. 60ա-1ա [Երրորդ կիրակէին. երկուշաբթի]. Սա­հակայ եւ Յուսեփայ... 61ա-64բ [Երեքշաբաթ աւր]. Երկոտաս[ան սուրբ մարգարէիցն]...

դ. 64բ-7ա [Չորրորդ կիրակի. Երկուշաբաթ աւր]. Մա­կա[բայեց]ւոցն... 67ա-8բ [Շաբաթ աւր]. Եփեսո­սի սուրբ ժողովոյն...

3. ա. 71ա-5բ [Հինգերորդ կիրակէին Երկուշաբթի. պահք սուրբ]. Փոխման Աստուածածնին... 75բ-6բ Սրբոյն Քրի[ստա]փորի... 76բ-9ա [Շաբաթ աւր]. Թո­մայի առաքելոյ...

բ. 79ա-80ա [Երրորդ կիրակէին. երկուշաբթի]. Մես­­րոպա վարդապե[տին]. 80ա-1բ Սրբոյն Եղիշէի վարդապետի...

դ. 81բ-3ա [Չորրորդ կիրակին. շաբաթ օր]. Նա­ւա­կատիք տեղոցն Երուսաղէմի...

4. ա. 83ա-5բ [Կանոն վերացման Սրբոյ Խաչին] – Յերկրորդում աւուր կիրակէին ժողովին ի սուրբ մատ­րանն եւ ցուցանի պատուական փայտ խաչին ամենայն ժողովրդեանն եւ այս կանոն կատարի. Սաղմոս. կցուրդ. ///անեցաւ ի մեզ լոյս: Ընթերցուած յԱռակաց – Դարձեալ, եթէ ի նաւոք ելանիցէ...

բ. 85բ-7բ [Երկրորդ կիրակի] – Երկուշաբաթի աւր ժողովին ի սուրբ մատրանն... 87բ-90ա Երեքշաբաթի աւր ժողովին ի սուրբ մատրանն եւ այս կանոն կա­տարի...90ա-1բՉորեքշաբթի ժողովեն ի սուրբ Սիոն...91բ-3բ Հինգշաբաթի աւր – Ժողովին ի սուրբ լեառն Ձիթենեաց... 93բ-5բ [Հինգշաբաթի աւր] – Եւ եկեսցէ |93բ| հասցէ Տէր Աստուած իմ...95բ-98ա Շաբաթի աւր – Ժողովին ի Սուրբ Յարութեանն եւ այս կանոն կա­­­տարին...98ա-100ա Սրբոյն Գէորգեա զաւրավա­րի...

գ. 100ա-1բ [Երրորդ կիրակին] – Վարագայ Սուրբ Խաչին. եւ այս կանոն կատարի. Սղ. Դ. Կցուրդ. Նշա­նեցաւ ի մեզ: Ընթերցուած յԱռակաց – Փայտ կենաց է ամենեցուն...101բ-3բ [Երեքշաբաթի]. Եզեկիէլի, Եզրի եւ Զաքարիայի հաւրն Յովհաննու... 103բ-5ա [Շա­բաթ աւր]. Նիկիա սուրբ ժողովոյն... 105ա-7ա [Եր­կու­շաբթի]. Դաւթի, որ ի Դվին կատարեցաւ... 107ա-9ա [Հինգշաբաթ աւր]. Սրբոց իշխանացն Սահակայ եւ Համազ[ասպայ]... 109ա-11բ [Շաբաթ աւր]. Եաւթանասու[ն] եւ երկու առաքելոցն... 11բ-4ա Փի­լի­պոսի առաքելո[յ]. եւ այս կանոն կատարի. Սաղմոս կցուրդ – Ընդ ամենայն երկիր...

ե. 114ա-6ա [Հինգերորդի կիրակին]. Մարեր տասն. Գիւտ սրբոյ խաչին որ յԵրուսաղէմ. եւ այս կա­­նոն կատարի. Սաղմոս Գ., Կցուրդ. Նշանեցաւ ի մեզ: Ընթերցուած յԵսայա – Տէ՛ր, Հա՛յր մեր, Տէ՛ր, դատաւոր մեր...

5. 116ա-9բ [Առաջին կիրակին Յիսնակաց Սաղ­մոս]. Քառասնամտին Անդրէի առաքելոյն... 119բ-22ա [Երկուշաբաթի աւր]. Յիշատակ սուրբ հայրա­պետին Յակոբայ... 122ա-6բ Դաւթի եւ Յակովբայ... 126բ-34ա [Երեքշաբաթի աւր]. Սրբոյն Ստեփաննոսի Նախավկային. եւ այս կանոն կատարի. սաղմոս, կցուրդ. Տէր որպէս զինու հաճու՛՛: Ընթերցուած ի գործոց Առաքելոց – Ստեփաննոս այր լի շնորհաւք. եւ ի Ծնընդեան երկրորդ աւուր Ճաշոյն գի՛տ եւ կար­դա՛յ. Գործք Աւետարան՝ նոյն է (կրկն.՝ 144բ-51ա Սրբոյն Ստեփաննոսի Նախավկային): 134ա-6բ [Հինգ­­շաբաթի աւր]. Պետրոսի եւ Պաւղոսի առաքե­լոցն... 137ա-9բ [Շաբաթ աւր]. Յակովբայ առաքելոյն եւ եղբաւր նորին Յոհաննու աւետարանչի. սաղմոս, կցուրդ. աւետարանեցէ՛ք աւր ըստ աւրէ. Յակովբու առաքելոյ ի կաթողիկէից թղթոյն ընթերցու՛՛– Յակո­բոս Աստուծոյ եւ Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի ծառա... 139բ-42ա. Յիշատակ սրբոյն Բարսղի հայրապե­տին...

6. 143ա-4ա [Կանոն սրբոյ Ծննդեան եւ Յայտնու­թեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ] – Քանզի էրեւեցան շնորհքն Աստուծոյ փրկիչ ամենայն...

բ. 151ա-3բ Երրորդ աւուրն. Սաղմոս Բ. կցուրդ. Տէր ասաց |151բ|ցիս, որդի իմ ես դու. Պաւղոսի առա­քելո[յ]. յԵբրայեցւոց թղթոյն – Բազում մասամբք եւ բազում աւրինակաւք...

գ. 153բ-5ա Չորրորդ աւուրն. Սաղմոս ՃԹ. (109) Ի վայելչութիւն սրբոց... Պաւղոսի առաքելոյ ի Գաղա­տաց­ւոց թղթոյն է ընթերց՛՛ – Զայս ասեմ ցորքան ժամանակս ժառանգն տղայ է...

դ. 155ա-7ա Հինգերորդ աւուրն. Սաղմոս, ՂԸ. կցուրդ. Բարձր արարաք զՏէր Աստուած մեր... Պաւ­ղո­սի առաքելո յԵբրաեցոց թղթ. – Զի ոչ էք մատու­ցեալ առ լեռն շաւշափելի...

ե. 157ա-61ա Վեցերորդ աւուրն. Սաղմոս կցուրդ. Տէր հաներ ի դժոխոց զանձն իմ... Պաւղոսի առաքե­լոյ ի Թեսաղոնիկեց – Ոչ կամիմ եղբարք է թէ տգետք իցէք...

զ. 161ա-2ա Եւթներորդ աւուրն. Սաղմոս ՂԱ. Աւե­տարանեցէ՛ք աւր ըստ աւրէ... Պաւղոսի առաքելոյ ի Հռոմաեցւոց թղթ.՛՛ – Պաւղոս ծառա Յիսուսի Քրիս­տոսի կոչեցեալ առաքեալ...

է. 162ա-3ա Յութերորդ աւուրն. [Տօն է Յայտնու­թեան եւ Թլփատութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի..]. սաղմոս ՂԵ. կցուրդ. Ծանոյց Տէր զփր՛՛ Պաւղոսի առա՛՛ ի Կողոսացւոց թղթ՛՛ – Զգոյշ լերուք, մի՛ ոք իցէ, որ զձեզ կողոպտից՛՛...

7. 163ա-6ա Նաւասարդի Ի.ան. Յովաննու Մկրտչի. եւ այս կանոն կատարի. Սաղմոս՝ Պատուա­կան է. ընթերցուած ի Գործոց – Յոտն էկաց Պաւղոս, շարժեաց զձեռն եւ ասէ...

8. ա. 166ա-7բ [Առաջին կիրակէի յետ ութաւ­րէիցն].Պետրոսի եւ Աբիսողոմայ սարկաւագին... 167բ-9ա Սրբոյն Անտոնի անապատականի... 169ա-70բ Թէոդոսի թագաւորին...

բ. 170բ-2ա [Երկրորդ կիրակէին]. Վահանա Գող­թանն տեառն... 172ա-3բ Երկուշաբթի. Սրբոյն Կիրա­կոսի...

9. 173բ-5բ Քառասնաւրեա Գալըստեան Տեառն ի տաճարն: Սաղմոս ՂԵ. կցուրդ՝ Տեսին ամենայն ծագք երկրի. Պաւղոսի առաքելոյ ի Գաղատացոց թ. – Ապա աւրէնքն դաստիարակ եղեն մեզ ի Քրիստոս Յի­սուս...175բ-8բ Սրբոյն Սարգսի զաւրավարի եւ որ­դոյ նորա Մարտիրոսի... 178բ-9բ Սրբոց Ոս­կեանցն... 179բ-81ա Սրբոյն Սահակա Պարթեւի... 181ա-2ա Սրբոց քահանայիցն Ղեւոնդեանց... 182ա-4բ Սրբոց Վարդանանցն երից եղբարցն Հմայեկի, Վահանա |182բ| եւ Սահակա Հայոց սպարապետին... 184բ-7բ Կոստանդուպաւլսի սուրբ ժողովոյն եւ հայրապե­տացն...

Ծնթ. Այսուհետեւ Չորեքշաբթի եւ Ուրբաթ պահք օրերը չենք նշել:

10. ա. 187բ-97ա [Բուն Բարեկենդանին Աւետա­րան ըստ Մաթէոս]. – Ճրագ մարմնոյ ակն է...197բ-9ա [Շաբաթ օր. Տաւն է] սրբոյն Թէոդորոսի...

բ. 199ա-208ա [Արտաքսման] Երկրորդ կիրակէն առաւաւտոյն. Աւետարան ըստ Ղուկա – Եւ իբրեւ տիւ եղեւ...208ա-13ա Երկրորդ շաբաթն յիշատակ սրբոյն Կիրղի Երուսաղէմայ հայրապետին...

գ. 213ա-20բ [Անառակի]. Երրորդ կիրակէի. ըն­թեր­ցուած յԵսայայ – Ասաց Տէր հաշտեալ եմ ընդ քեզ տառապեալդ...220բ-1բ [Շաբաթ աւր] յիշատակ Յո­հաննու Երուսաղեմի հայրապետի...

դ. 221բ-230բ [Տնտեսի Չորրորդ կիրակէի]. Ըն­թեր­ցուած յԵսայա մարգարէէ – Այսպէս ասէ Տէր. զգոյշ կացէ՛ք...230բ-1ա [Շաբաթ աւր]. Սրբոց Քա­ռասնիցն...

ե. 231ա-41ա [Դատաւորի]. Հինգերորդ կիրակէի. առաւաւտուն. Աւետարան Մարկոս[ի]. ՃԼԷ. – Եւ յե­լանել նորա ի տաճարէ...241ա-4բ [Շաբաթ աւր]. վե­ցերորդ շաբաթուն յիշատակ Սրբոյն Գրիգորի Լու­սա­ւորչի[ն մուտն ի Վիրապն...]

զ. 244բ-58բ [Գալստեան]. Վեցերորդ կիրակէ. առաւաւտուն. Աւետարան Ղուկ[ասու] – Եւ յասել ոմանց զտաճարէն...258բ-60բ [Շաբաթ աւր առաւօ­տուն. Յիշատակ Յարութեան] Ղազարու – Սաղմոս ԻԹ. Տէ՛ր, հաներ ի դժոխոց...

11. ա. 260բ-2բ Արմաւենեացն. առաւաւտոյն եւ ճաշոյն. սաղմոս ՂԷ. կցուրդ. Տեսին ամենայն ծագք երկրի... Պաւղոսի առաքելոյ – Աւրհնեալ է Աստուած...

բ. 262բ-93բ [Մեծի]. հինգշաբաթի աւրի ժողովին ի սուրբ Յարութիւնն... Սաղմոս. ԻԲ. կցուրդ. Պատ­րաստ արարէ՛ք առաջի իմ... Պաւղոսի առաքելոյ ի Կորնթացւոց – Զի ես ընկալայ ի Տեառնէ, զոր եւ ձեզն աւանդեցի...

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

126բ ԶԱստուածատուր յիշեցէ՛ք յաղօթք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 142բ(ԺԵ. դ., բոլորգիր)Խաւճա առիւծ զփտեալ եւ զկտրատեալ գիրքս դռնէ դուռն կու շըր|143ա|ջե­ցուցանես. էս տուր գինն քո, զոր պակասութիւն կու լնուլ, |142բ| մեծ մեղք է քո հոգոյդ, գերի կու գնեն ու կազատեն, դու զգիրքս կու ծախես |143ա|, ինչ վարձք կունես, մէկտեղ տո՛ւր, որ կարդան քեզ յիշատակ:

2. 143ա (1633, նոտրգիր) Գիրքս յիշատակ է Էդ­գա­րին, որ առայ ի Վան, թվին ՌՁԲ. (1633):

ՆՇՈՒՄ՝ Կազմի Ա. փեղկի աստառին սոսնձած թղթին՝ «Ճաշոց. հին բոլորագրով եւ օրինակ է ի հաս­տագոյն թղթի, սկիզբն եւ վերջն թերի, թիւն եւ անուն գրչին թէպէտ եւ անյայտ, սակայն երեւի ԺԳ.րդ դարու. Մատ. Սահակ վարդապետ, 4 յունիսի, 1906», «ԺԳ. Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», «1338/2948», գրիչ Աս­տուա­ծատուր (տե՛ս 126բ) (սեւ մատիտով):

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ բուսական՝ 27բ, 42բ, 86ա, 93բ, 127ա, 157ա:

2949

ՕՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՅՈՎՍԷՓԱՅ ԱՐՂՈՒԹԵԱՆՑ

ԱՍՏՐԱԽԱՆ, ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ԵՒ ՅԱՐԱԿԻՑ ՇՐՋԱՆՆԵՐ

ՌՄԼԵ.-ՌՄԽԱ. – 1786-1792

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 281 (գրչի էջակալում՝ 1-556, որ է 3ա-281բ). չգրուած՝ 1ա-2բ,158բ, 165բ, 197բ, 269ա, 274բ, 275ա: ՊՐԱԿ՝ 1-19x16 (4՝ 8: 2՝ 10: 19՝ 12, 1՝ 13: 3, 13, 14, 11՝ 18): ՆԻՒԹ՝ թուղթ՝ լու­սա­գծերով եւ լուսադրոշմով՝ РФСЯ, քառակուսի, մէջտեղում՝ եղջե­րու, վրան թագ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 34x22,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (32,5x20. 3ա-138ա՝ սահմանագծուած սեւ մատիտով): ԳԻՐ՝ շղա­գիր (նմուշ՝ 14ա), երբեմն նոտրգիր (նմուշ՝ 31ա, 38ա): ՏՈՂ՝ 33-52: ԿԱԶՄ՝ մուգ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարա­թուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր ցայտկէն:

Новый рисунок

Նմուշ 14ա

Новый рисунок

Նմուշ 31ա

Новый рисунок

Նմուշ 38ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած-քերծուած, վերին եզրը ընկած, շարունակութիւնը թուլացած, երկու կողմից ճեղքուած, ստ. եզրը (3 սմ) ընկած, Ա. եւ Բ. փեղկերին ցեցի անցքեր, թ. 159՝ գրուած հակառակ դիրքով, ձեռագիրը կազմից անջատ, առաջին պրակը եւ թ. 269-271՝ հիմքից անջատ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅԻՒՆ

3ա Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյ Սրբոյ. ամէն: Յամի Տեառն 1786, եւ ի հայոց ՌՄԼԵ. (1786)

1. 3ա Յունվարի 1. Ի Մոզդոկ, առ պարոն Բար­ֆօլիմէն – Շնորհաւորութիւն Նոր Տարոյ եւ՝ գրեսցես, զի մեք հիւանդ գոլով չկարացաք ըստ արժանոյն շահել զքեզ... լրիւ ի 1785 թվի սաւադի գրքումն տե՛ս:

Ծնթ. Նկարագրութեանս կարգային համարները ձեռագրի մէջ յետագայում նշանակուածներն են.

2. 3ա Յունվարի 5. Ի Պետրբուրխ, առ պարոն Ստե­փանն եւ առ պարոն Բաղդասարն – Վասն բա­նից սուրբ Պետրոս Պօղոս եկեղեցւոյ երեսփոխան ողոր­մելի Պետրոսի աղջկան ջհաթէն... գրեցելոցս կա­տարումն տալ. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադի տետ­րակոջն. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, ի Հաշտարխան:

3. 3ա Յունվարի 6. Առ տիրացու Ստեփանն Երե­ւան­ցի, ի Պետերբուրխ – Վասն մահուան անգին բա­րե­կամին մեր՝ Կապանեան Գրիգորի գուժաբեր թուղթդ ընկալայ յունվարի... եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սա­ւաւդի գիրքն. ի Հաշտարխան:

4. 3ա Յունվարի 6. Առ տպիչ աղայ Գրիգորն, ի Պե­տերբուրխ – Զթարգմանչաց պատկերսն յղեցի, փորագրել տացես սրբոյն Սահակայն մէկ ոտանաւո­րէ... փորագրութիւնն յետ դարձուսցես մեզ. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադի գիրքն. ի Հաշտարխան:

5. 3բ Յունվարի 5. Առ ազնիւ աղայ Մինասն, ի Պետերբուրխ – Շնորհաւորեմ զՆոր տարիս: Կասկա­ծելի եղեւ մեզ զլուր մահուան Կամպանեան աղայ Գրի­գորին... ի վերայ գործոյ իմիք յոյժ ուրախացաք. 1785 ամի սաւադի գրքումն տե՛ս զմնացեալն. ի Հաշտար­խան:

6. 3բ Յունվարի 6. Առ ազնիւ պարոն Փիլիպոսն եւ Մարգարն, ի Պետերբուրխ – Շնորհաւորեմ զՆոր տարիս եւ Յայտնութիւնն Քրիստոսի: Զգալի եղեւ մեզ զմահ Կամպանեանին... այնպէս խօսիլ եւ զհոգացեալն առնուցուս եւ մեզ յղեսցես. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադի գիրքն, ի Հաշտարխան:

7. 3բ Յունվարի 13. Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն, ի Մօսկով – Շնորհաւորութիւն վասն Նոր տարոյ եւ Յայտնութեան: Ցաւիմ վասն մահուան Կամպանեանին, զկտակ նորին, որ առ Գասպարն կայր աստ, մերս գի­տու­թեամբ ի խցի մերում բացեալ եղեւ... յղեսցես թերեւս ի տպումն գործ ածցուք. եւ այլն: Ի 1785 ամի սաւադն տե՛ս, ի Հաշտարխան:

8. 4ա Յունվարի 13. Առ ազնիւ աղայ Յովհանէսն, ի Պետերբուրխ – Զգամ ես զմահ անգին բարեկամին մե­րոյ Կամպանեանին զկտակն, որ ի նմանէ թողեալ կայր առ Գասպար Մուրատեանն... ոչ գիտեմք, թե վասն այն զի՛նչ ասաց. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, ի Հաշտարխան:

9. 4ա Յունվարի 13. Առ պարոն Պետրոսն, ի Մոս­կով – Մխիթարութիւն վասն մահուան Կամպանեա­նին... ուսման ինչ յղեցից. եւ այլն տե՛ս Ի 1785 ամի սաւադն. ի Հաշտարխան:

10. 4ա Յունվարի 13. Առ պարոն Յակոբն, ի Մօս­կօվ – Մխիթարութիւն վասն Կամպանեանին, Ժամա­գիրքն եւ Սուրբ Գրոց... եթէ օրացոց կայ յայդր, յղես­ցես. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադին, ի Հաշտար­խան:

11. 4ա Յունվարի 13. Առ պարոն Մովսէսն գրեցաւ ի Մօսկով – Զգուժ մահուան փեսային ձերոյ Փանո­սեան Գրիգորին զգալի եղեւ մեզ եւ ցաւիմ. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն (այսչափ):

12. 4ա Յունվար 13. Առ պարոն Մակարն գրեցաւ ի Մօսկով – Վասն նշանեցման որդւոյն ձերոյ յոյժ ուրա­խացաք, Աստուած շնորհաւոր արասցէ, Գալուստի պարտքն... թերեւս եւ դուք աղերս արկջիք. եւ այլ տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն, ի Հաշտարխան:

13. 4բ Յունվարի 13. Առ գերապատիւ պարոն սա­նահայր Յովհանէսն, ի Մօսկով – Մխիթարութիւն վասն մահուան Կամպանովին, եւ Ձեզ եւս յայտնի է կարծեմ զերիս... յանձն առեալ, գրեաց յիւրն տուեալ հա­մարել. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի, սաւադն, ի Հաշտարխան:

14. 4բ Յունվարի 13. Առ արքայ յորդիսն եւ առ կնիազ Գարսէվանն գրեցաւ – Վասն գալոյ Գայիոսին եւ Գաբի որդոյն եւ յորդորմունք շատ, եւ արքայի գրոյ սաւադն յղեցաւ (այսչափ):

15. 4բ Յունվարի 13. Առ գոյիցսն գրեցաւ յորդոր­մունք բազում – Հոգալ Վրաց տանն կատարեալ ինչ. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադան (այսչափ):

16. 4բ Յունվարի 15. Ի Մոզդօկ հոգեւոր դատա­րանին – Մորթիքն յղելն, եղբօրորդոցս աւելի խարջի չտալ. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն... զիս սիրես մորթիքն կաթողիկոսն է խնդրած:

17. 4բ Յունվարի 15. Ի Նախիջեւան, առ Կարա­պետ վարդապետն եւ տիրացու Պետրոսն – Զմեր որ­պէսն Խօջամլովին յղեցի (այսչափ):

18. 4բ Յունվարի 20. Ի Պետերբուրգուրխ ք՛՛ պ՛՛ դի­մելեն ի Փայտակարան – Հարկաւոր 20 օրէն գիր ունեմ, անտի հրացան են արձակեալ առ հազարա­պետն. եւ այլ տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն (այսչափ):

19. 5ա Յունվարի 24. Ի Պետրբուրխ առ տպիչ աղայ Գրիգորն – Յառաջ քան զայս զանազան թուղթք եմ գրեալ, Ժամագիրքն ծախուեցաւ, դեռ խնդրօղք շատ. եւ այլն երկար տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն:

20. 5ա Յունվարի 24. Առ գերպատուելի ազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Պետրբուրխ – Եւ յանցեալ փօշ­տի գրեալսն լաւ որոճայ, երբ ճար չգտանեն, զինչ արասցեն (այսչափ):

21. 5ա Յունվարի 24. Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն, ի Մօսկով – Յամսոյն 20էն գիրդ ընկալայ, Քրիստա­փորի գրովն կտակի երեսն խնդրեալ էիր, յղեցի, եւ այլն տե՛ս 1785 ամի սաւադն:

22. 5ա Յունվարի 24. Առ գերպատուելի ազնիւ պա­րոն Մարգարն եւ Փիլիպոսն, ի Պետրբուրխ – Անկշռելի շնորհակալութիւնս վասն բարերարելոյ տիրացու Ստեփանոսին եւ զորպիսութիւն կտակի Կամ­պանենին... վասն անիրաւ բանի այժմ արժան է տալ վասն իրաւանց. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն:

23. 5ա Յունվարի 24. Առ պարոն Աւետիսն, ի Մօս­կով – Զգազէթսն եւ զգռնետուրսն շուտով յղել մեզ եւ հինգ փութ բրինձ... գրեալ եղբօրդ վասն Մնացա­կանենց. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն:

24. 5ա Յունվարի 24. Առ ազնիւ աղայ Յով­հա­նէսն, ի Պետերբուրխ. Վասն կտակին զերեսն յղելոյն – Առ աղայ Յովակիմն... առ պարոն Ստեփանն շնորհ ունիլ խնդրեմ. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն:

25. 5բ Յունվար 24. Առ պարոն Ստեփանն, ի Պե­տեր­բուրխ – Զ. փութ բրինձ առաքեցի, երկուսն Ք. Գ., 2 արքայորդոցն... վասն Արզիմանի Յովհաննէսին տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն:

26. 5բ Փետրվար 3, Առ ազնիւ պարոն Փիլիպոսն, ի Պետերբուրխ – Մեր երեցփոխ Պետրոսն զքեզ վէքիլ կարգեաց... հոգ տարցես եւ ազատեսցես ի վաճառա­կանութենէ. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադն:

27. 5բ Փետրվար 3. Առ տէր Ստեփանն – Վեհապե­տէնգիր ընկալայ ի Ձորագեղ... այժմ դեռ ոչ գիտեմք զինչ պատասխանէ. եւ այլն տե՛ս ի նոյն սաւադն:

28. 5բ Փետրվար 10. Առ ազնիւ տիրացու Ստե­փանն – Փետրվարի 15էն գէրդ հասաւ, կամէնդաթն դեռ չէ եկեալ... ըստ կարգի փոխի այլ պարգեւի. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադան:

29. 5բ Փետրվար 10. Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն – Զթիւս քահանայից մերս վիճակի յղեցի 83 եկե­ղե­ցիք... մեր տէր Ստեփանն է սանահնեցի. եւ այլն տե՛ս ի 1785 ամի սաւադան:

30. 6ա Փետրվար 27. Ի Պետերբուրխ, առ տպիչ աղայ Գրիգորն – Ես յաղագս զանազան հարկաւորու­թեանց գրեալ եմ քեզ, եւ ցայսօր չունիմ պատասխանի եւ ոչ միոյն... առաքեալ գրեանցն ետու քիրահ, ջումն լինի ԻԲ. (22) թուման ընդ սուելի, այսինքն՝ ի հաշիւ իմ գրեսցես, ի Հաշտարխան:

31. 6ա Փետրվար 24. Ի Մօսկով, Առ աղայ Յովա­կիմն – Շնորհաւորեմ զսուրբ պահս, յամսոյս 6էն ուրա­խարար գիրդ յամսոյս 16ին... զկանցիստոր էր կար­գա­ւորելոյն յամենայն /// հասարակութիւն մեր ի սուգ են:

32. 6ա Փետրվար 24. ի Նախիջեւան, առ պարոն մայեօռ Յովհաննէսն եւ Մկրտիչն – Շնորհաւոր պահք. եւ մինչ փոքր ինչ առողջացայ եւ կամէի գալն, յենա­րալն գրեալ է... երբ գալս, որ պարզ գրեմ:

33. 6ա Փետրվար 24. Ի Թայղան, առ պարոն Յով­հանէսին Գասպարեան, կամենդաթին մխիթարու­թիւն վասն լուսահոգի Վառվառ Բօղդանովին – Ես զկնի զատկին գալոց էի... սահաթն առի յուզանուչոցն, եւ ինձ մօտ է:

34. 6բ Փետրվար 24. Ի Նոր Նախիջեւան, առ Կա­րա­պետ վարդապետ – Ես գիտեմ զտագնապն ձեր, որ ժամէ ի ժամ սպասէք... եւս վազն տնկելոց ես, դու գի­տես քոյ կապուտն եւ մեր բախչէն:

35. 6բ Մարտ 3. Ի Պետրոպօլք, տէր Յոհաննէսին – Յինքենէ երկար միջոց գիր... եւ լաւ էաք եւ զայլս այս­պիսիս շախայխ:

36. 6բ Մարտի 3. Առ տիրացու Ստեփանն – Փետրվա­րի 6էն գիր ընկալնուլս եւ իւր որպէսն գիտելս... օրացոյցն (՞) այժմ անշահ:

37. 6բ Մարտի 3. Առ Երեմեան աղայ Գրիգորն – Ի վաղուց է չունիմ ի քէն գիր. աղայ Մինասն գրեաց վասն թարգմանման... առընթեր ինչ լինել տղոցն:

38. 7ա Մարտ 4. Առ տէր Ստեփանն – Գիրդ հա­սաւ, այլոց թուղթքն ետու... յայնժամ վայրն հոսելոց է:

39. 7ա Մարտ 10. Ի Պետրոպօլք, տիրացու Ստե­փա­նին – Գիրդ հասաւ Բաշաչուխի լեկզւոց կոտորելն եւ Խօյու խանի սպանութիւնն եւ այլ բանք(այսչափ):

40. 7ա Առ տէր Ստէփանն եւս – Որպէսն Ղզլարու թէ փեսայիդ Կց. պարտք... շնորհակալութիւն վասն տի­րացու Ստէփանին:

41. 7ա Մարտի 12. Առ աղա Յովակիմն, ի Մօս­կով եւ առ երեսփոխ Պետրոսն՝ յանձնարարու­թիւն վասն խղճութեան ասպէտն առաքեալ տիրացու Սարքսին (այսչափ):

42. 7աբ Մարտ 14. Դարձեալ առ աղայ Յովա­կիմն – Զթուղթսդ, որ առ զոքանչն քոյ եւ առ Քրիստա­փորն, վասն պարոն Միրզախանօվ Նիկօլ Իվանիչին ըն­թեր­ցուք... սիրելի զաւակցն ձերոց եւ նորածին աղայ Յովանէսին օրհնութիւն: Խոնարհ Յովսեփ արէքեպիս­կո­պոս, ի Հաշտարխան:

43. 7բ-8բ Մարտի 17. Առ ազնիւ աղայ Յովհա­նէսն, ի Սանկթ Պետրբուրխ – Փետրվարի 19 գրեցեալ գիրն ձեր ընկալայ, վասն բանդարցոյն շնորհակա­լութիւն Մնացականի կին Խանումին, զոր ինչ արժանն է խօսեցայց ընդ գրեցելոյդ... խոնարհ Յովսեփ արք­եպիս­կոպոս, ի Հաշտարխան:

44. 8բ Առ տիրացու Ստեփանն գրեցաւ – Գիրդ հա­սաւ. մինչ ոչ եկեսցէ պ. Ք., ոչ հաւատամ մեր երկիրն լաւ... վասն քոյ գրեալ է ինչ, թէ հետեւիմ, մարտի 17:

45. 9ա Մարտ 24. Առ ազնիւ աղայ Յովհանէսն ի Պետրօպօլք – Շնորհաւորութիւն Սրբոյ Զատկին գրե­ցաւ, երեւելիքն գրեալք եղեն ի գիտելին եւ մնացեալքն մինչեւ ցեօթն հարիւր անձինք միաբանեալք կան եւ մեշչենութիւն ոչ կամին... վասն երեւանցի Ստեփանին զօրապետին ասացի գրել քնեազին, եւ Նիկօլ Իվանիչին ասասցես հաստատուն մնալ ի բանս իւր:

46. 9ա Մարտի 24. Առ ազնիւ պարօն Մարգարն եւ Փիլիպոսն – Շնորհաւորութիւն վասն Յարութեան եւ շնորհակալութիւն վասն շահեցման տիրացու Ստեփա­նին մեր, որպէս եւ հրաման առնուլն եւ զկնի պասեքին գնալ ի Նախիջեւան... վասն աղջկանն յուսադրէ առ­նուլ: Մետրօպօլիտին յինէն ողջոյն:

47. 9աբ Մարտ 24. Առ տիրացու Ստեփան – Փետրվա­րի 26էն գիրդ ընկալայ, գիտացի այդքան խարջի առնելոյ կերպն ձեր, զօրապետին ծանուցի զկիրս քոյ, գրել ետու վասն քոյ... ես զանց առնեմ գրել զնմանէ ինչ վասն ղզլարցւոցն գրեցաք ասել Գօրիչին, զորս գրեցաք առ ազնիւ պարոն Յովհանէսին:

48. 9բ Մարտ 24. Առ Խալափեան պարոն Մա­թէոսն – Շնորհաւորութիւն զատկին. արքիերին յանձ­նա­րա­րութիւն գրել տուի... ձեռքս ձեռացդ քսեմք, Տէր յաջողեսցէ զգործս քոյ:

49. 9բ Մարտ 24. Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նախիջեւան. եւ առ պարոն Յովհանէսն եւ Մկրտիչն՝ շնորհաւորութիւն սուրբ Զատկին եւ զկնի Զատկին գնալն մեր (այսչափ):

50. 9բ Մարտ 24. Առ պարոն Իվան Պետրովիչն, ի Թագանռօվ. շնորհաւորութիւն սրբոյ Զատկին եւ գնալն մեր (այսչափ):

51. 10ա Մարտի 30. Առ տիրացու Ստեփանն գրե­ցաւ – Մարտի 6էն գիրդ ընկալեալ, զողջութիւնդ գի­տա­ցեալ եւ զայլ որպիսութիւնս իմացեալ, ոչ հաւանե­ցայ տէր Ստեփանի ասելն քեզ... մնացեալ եմ, եւ եւս ասացից այսուհետեւ գիրդ ի Նախիջեւան փութացոյ:

52. 10ա Մարտ 30. Առ տէր Ստեփանն գրեցաւ, ի Պետ­րոպօլք – Մարտի 6ումն գիր ընկլանուլս շնորհա­կալ լինելս վասն մանրամասնաբար գրելոյն, հոգւով չափ վիրաւորելս, որ աղայ Յովանեսի ասացեալ եղէ... վասն այսմ ամենայն ուրէք գրել. Յովսեփ արքեպիսկո­պոս:

53. 10բ Մարտ 30. Առ Ներսէս աղայն գրեցաւ – Փետրվարի 19էն գիր ընկալնուլս յարգմամբ եւ ցաւելս վասն վշտացն ափսոսալս վասն գռեհիկ պատասխա­նե­լոյն Նախիջեւանացւոյ եւ գտանելն... վաճառակա­նու­թեան վնաս լինելն եւ այգեաց ապականելն, ընդ որս եւ մեր երկու այգեաց չօլ լինելն, եւ ես մնամ յամենայն ժամ աղօթարար. Յովսեփ արքեպիսկոպոս:

54. 10բ Մարտ 30. Առ երեցփոխ պարոն Պետ­րոսն գրեցաւ – Շնորհաւորութիւն Սրբոյ Յարութեան տիրացուն յառաջ... եւ մնամ վասն ձեր միշտ աղօթա­րար, խոնարհ Յովսէփ արեպիսկոպոս:

55. 10բ Մարտի 30. Ի Մօսկով, առ ազնիւ աղայ Յովակիմ – Շնորհաւորութիւն սրբոյ Զատկին, զոր ինչ ի թուղթս Քրիստափորին գրեալ էիր՝ գիտացի: Ահա պարոն Գասպարն խնդրեալ թուղթսն, որ ի կողմանէ Կամպանովին... լուեալ եմ սպասեմ պայծառ հանդի­պիմ անդ յոյժ ուրախութիւն է ինձ եթէ ամպդ անձրեւէ. Յովսեփ արքեպիսկոսպոս ի Հաշտարխան:

56. 10բ Մարտ 30. ի Մոօսկով, պարոն Ավետիսն – Շնորհաւորութիւն սրբոյ Զատկին փետրվարի 19էն գիրդ ընկալայ... ոք տացէ անդ յղեսցես ինձ:

57. 10բ Մարտի 30. Առ սրբազան Իւան Ռուսթ­վելն – Ողջոյն եւ շնորհաւորութիւն Զատկի... եւ Ամբա­կում արքիմանդրիտին ողջոյն:

58. 11ա Մարտի 30. Ի Մօսկով, առ ազնիւ աղայ Մի­նասն – Շնորհաւորութիւն սրբոյ Զատկին ի Նախի­ջեւան գնալս, յապրիլի 20(այսչափ):

59. 11ա Ի Մօսկով, առ ազնիւ Յովհաննէս սանա­հայրն – Շնորհաւորութիւն սրբոյ Զատկին եւ ի Նա­խիջեւան գնալս յապրիլի 20:

60. 11ա Մարտի 30. Ի Մօսկով, առ պարոն Զա­քար Իվանիչն – Շնորհաւորութիւն սրբոյ Զատկին եւ ի Նախիջեւան գնալս յապրիլի 20 եւ յորդորմունք վասն եղբօրն իւրոյ Նիկօլ Իւանիչն... խօսեցեալ եւ վերք յաւիտենական մնասցէ: Յապրիլի 20 ելանելոց եմ աստի դէպի Նախիջեւան:

61. 11ա Մարտի 30. Ի Պետրոպօլք, առ դօխտուր պարոն Յակոբն – Շնորհաւորութիւն սրբոյ Զատկին. զգրեանսդ զկնի Զատկին առաքեցից քոյ միրզեն... գուբեռնային թուղթ գրեսցէ, որ տայցեն զռոճիկն, զի ահա երկու ամ է չեն տուեալ. եւ այլ բանք. Յովսեփ արքեպիսկոպոս. գրեցաւ ի Հաշտարխան:

62. 11բ Առ տիրացու Ստեփանն գրեցաւ – Մարտի 13էն գիր ընկալնուլս եւ տարակուսանօք լինելն նորա եւ եմ տարակուսել քանիցս... վասն ամենայնի Թիֆ­լի­զու մեծ կարաւան լինելն: Բժշկին գրելս ողջոյն. եւ այլն մնամ խոնարհ Յովսէ[փ]. 1786 ապրիլ 7, Հաշտար­խան:

63. 11բ Ապրիլ 7. Առ Խարդալ աղայ Գրիգորն, ի Պետ­րոպօլք – Ահա տասն թուման առ ի գանձի յղեցի ընդ գրոյս... գտեալ առաքեցից:

64. 11բ Ապրիլի 7. Քնեազ Գարսեւանին վրացե­րէն գիր – Գիրդ ընկալաք, արքայի գիրն առաքեցի... Շուշու եւ Իմերեթու որպէսն եւ այլ բանք շատ:

65. 12ա-3բ Գրեցաւ ի Սանկթ Պետերբուրղ եւ ի Մօսկով վասն բացման հոգեւոր կանցիստօրին մե­րոյ ի Հաշտարխան – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց եւ լուսածնունդ զաւակացդ մօրն հաւա­տոյ սրբոյ աթոռոյն Էջմիածնի, որք կայք բնակեալ ի կայսերապերճ մայրաքաղաքդ ի Սանկտ Պետերբուրղ... ուղղեսցէ առ բարին առաքինութեամբ եւ աստուած­պաշ­տու­թեամբ պատրաստեալ, արժանաւորս արասցէ զձեզ կոչիլ սրբոյ մասին զլոյս կենաց, որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ. շնորհ Տեառն ձեզ ամե­նեսեան. ամէն: Գրեցաւ ի 1786 թուին փրկչի եւ ի յապրիլի 25, ի Հաշտարխան:

66. 13բ-4բ Ի Ղզլար եւ ի շրջակայսն. գրեցաւ ընդ Ավետիս վարդապետին մերոյ վասն հոգեւոր կոն­ցիստօրին եւ այլ գործոց – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, զի ունի եւ օրհնութիւնն ի վերա սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոյ... օրհնութեամբ բարձրելոյն շնորհք Տեառն ընկալեալ. ամէն: Գրեցաւ ի 1786 թուին փրկչի եւ յապրիլի 20, ի Հաշտարխան:

67. 14բ Ապրլի 28. Ի Մօսկով, առ պարոն Աւետիկ Գա­լուստեանն գրեցաւ – Գիրդ հասաւ հետ գռներ­դուրին... Գալստեանի գիրն յղեսցես փութով:

68. 15ա Առ պարոն Յովհաննէսն գրեցաւ – Մխի­թա­րութիւն վասն առ Աստուած փոխելոյ կենակցույն իւրոյ վասն հոգի նորա ընդ սուրբս դասելոյն եւ այլ մխիթարութիւն եւ զաւակաց նորին... որ ի յեկեղեցւոջն ընթեռնուցուն վասն գիտելոյն զհրաման իւրոհւոց կայսերական մեծութեան եւ այլն. 1786 ապրիլի 30, ի Հաշտարխան:

69. 15ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաւ – Վասն ձեռնադրութեան արքայորդոցն ուրախ լինելն եւ արքային գրելս քնեազ Գարսէւանի գիրն... առաքեցի վասն տիրացու Ստեփանին վասն Սիմօնուշկին, զի գիրն տացէ պարոն Մարգարին եւ ի նմանէ պատաս­խան առեալ գրեսցէ նմա. 1786 ապրիլ 30 ի Հաշտար­խան, մարտի 12:

70. 15ա Գնալն մեր ի Նախիջեւան, վշտանալս ի վերա ձեռնադրութեան քեռորդւոյն, վախճանելն պարոն Յարութիւնի ի Հնդիկս, անբախտ լինելս իմ... գրեցի քնեազին եւ վասն քոյ աղայ Յովհաննէսին է մատուցանելի:

71. 15աբ Առ Նիկօլիչ պարոն Միրզախանն գրե­ցաւ – Բարձր բարեծնունդ պարոն Նիկօլ Իվանիչ, ախորժ բարեկամ եւ սիրեցեալ որդի իմ, քաղցրա­գու­նեղ գիրն ձեր ես յարգամամբ ընկալեալ... սպասել գրոցս պատասխանոյն, որ ընկալցուք ի Նախիջեւան եւ սիրական բանք. 1786ի մայիսին ի Հաշտարխան:

72. 15բ Մայիսի 12. Առ ազնիւ պարոն Մարգարն, թէ ես զբարերարութիւն քոյ... զպատասխանին առնուլ եւ Սիմօն Սարգեիչին գրել:

73. 15բ Մայիսի 12. Առ աղայ Յովակիմն – Անցքն Բօղդանի եւ սաւատն հարցման Նիժնի նադվօրնի սու­դի եւ մեր պատասխան առաքեալ առ աղայ Յովհան­նեսն... Նիկօլ Իվանչին կարգին գրեցի պատասխան զքեզ եւ զմեզ հանաք ի միջոյ:

74. 16ա Ի Հաշտարխան գրեցաք ի Նախիջեւանու – Առ աղայ Մինասն մեր եւ որպէսն գալստեան մերոյ... ի տունս իւր:

75. 16ա Առ պարոն Յովհաննէս Խօջմալովն – Մեր որպէսն... մեր տունն է լինելոց:

76. 16ա Առ պարոն Մկրտումն Գալստեան եւ առ եղ­բայրն իւր... – մեր շնորհակալութիւնն մշտական:

77. 16ա Առ Շամախեցի պարոն Դաւիթն նմանա­պէս – Եւս թէ գինին յղեա... առնուս եւ յղես:

78. 16ա Առ աղայ Աւետիքն եւ Սիմօնուչկէն – Զշնոր­հակալութիւն տանէ իւրեանց... վասն մեր շինես­ցէ բադրջան եւ սխտոր ողջոյն ամենայնից:

79. 16ա Առ պարոն Գասպարն Մուրադեան – Թէ դու մոռացար, մեք զքեզ ոչ կամիմք մոռանալ. եւ զայլ զայսպիսիս(այսչափ):

80. 16ա Առ պարոն Յովսեփն Էդիլխանեան – Թէ մեք ունեմք զճշմարիտ... մէկ փութ շերբէդ յղես յաշ­նանն:

81. 16ա Առ պարոն Յակոբոսն – Շնորհակալու­թիւն զսիրոյն իւրոյ եւ զմեր որպէսն(այսչափ):

82. 16ա Առ Ստեփան Ասլանովան մեր – Եւ ապա թէ չորս գիրք... կամ զայլ ինչ որ պատշաճի տեսցես:

83. 16ա Առ մեր Եսային – Բազում բանք... որպէսն գրեա՛ մեզ: Յովհաննէսն Ծատուրեանց առաքեաք:

84. 16ա Առ պարոն Յովհանէս Ֆռանգուլովն, որ է Ֆռանգուլ, որ եւ շնորհակալութիւն զմերոյն իւրոյ (այսչափ):

85. 16բ Առ մեր Աւետիս վարդապետն. զանազան պատուէրք – Թէ համեստ կա՛ց եւ կառավարեա՛ խաղա­ղութեամբ... Նախիջեւանայ եկեղեցւոյն գրել եւ ի դօխ­տուրին քաշել եւ յղել:

86. 16բ Առ պարոն Մինասն – Զանազան բանք եւս թէ... ԺԲ. գազ յղեսցէ:

87. 16բ Առ արքիէրէն – Սէր եւ խնդիր սիրոյ եւ զոր­պէսն մեր ռուստերէն(այսչափ):

88. 16բ Առ արքիմանդրիտն նմանապէս (այս­չափ):

89. 16բ Առ օբրեմենդաթ Յովսեփ ալքեմիչ բա­զին... զոր յետ դարձցուք:

90. 17ա Ի Կաֆայ առ մայօռ պարոն խաչերեսն գրեցաւ – Այսքան ժամանակ է մեք ի քեն գիր եւ որպիսութիւն ոչ ուինիմք մեք ի Հաշտարխանս եկեալ եղաք ի Նախիջեւան... այսքանս բաւ է որդւոյդ մերոյ յուղղութիւն, եւ ես մնամ վասն քոյ միշտ աղօթարար. 1786, յունիսի 17, ի Նախիջեւան:

91. 17ա Առ պարոն Կուսիկն գրեցաք ի Կաֆայ. սէր վասն տէր Ովանեսին եւ վասն չհաս բանիցն չառնել (այսչափ):

92. 17ա Առ երիցփոխ պարոն Անդրէասն. տէր Օվա­նեսին սեր գրեացք (այսչափ):

93. 17ա Ի Մօսկօվ առ աղայ Մինասն գրեցաք զորպէսն զսէր եւ զորպէսն մեր (այսչափ):

94. 17ա Առ ազնիւ աղայ Ովակիմն գրեցաք զոր­պէսն զսէր... խաչ կաթողիկէի աղագաւ եւ մէկ երկաթէ չորաբայի:

95. 17բ Յունիս 14. Ի Մոսկօվ, առ Աւետիք Գալստեան գրեցաք զորպէսն մեր, շնորհակալութիւն վասն զանճաֆիլին... Ճ. (100) տանայ ուղարկես:

96. 17բ Ի Պետերբուրղ գրեցաք առ ազնիւ աղայ Օվանեսն. զգալուստն մեր ի Նախիջեւան ընդ որ­պէ­սութեան քաղաքիս եւ մեր (այսչափ):

97. 17բ Առ ազնի[ւ] պարոն Մարգարն եւ պարոն Փիլպպոսն գրեցաք զգալուստն մեր ի Նախիջեւան ընդ որպիսութեան քաղաքիս եւ մեր (այսչափ):

98. 17բ Առ աղայ Գրիգոր Խարտալեանն գրեցաք մեր որպէսն եւ ապա թէ... գրեանք առաքեսցես, առ Առա­քել Հնդիկս:

99. 17բ Առ երեվանցի պարոն Ստեփանն գրեցաք որպէսն մեր... Մովէսի տապանագիրն շինած են, թէ ոչ. ինձ իմացումն տաս:

100. 17բ Յունիսի 14. առ Ներսէս աղայն գրեցաք պատասխան թղթոյն իւրոյ... զգեստ առաքել վասն Սուրբ Նիկողոսին:

101. 17բ Ի Մոսկօվ գրեցաք ռուստերէն գիր առ ենառալ բօրուչիք Միխայէլ Նիկոլայիչ Լեվանդովն զսէր մեր (այսչափ):

102. 17բ Գրեցաք առ ենառալ Սիմոն Գրիգորիչ Կուրիօվն զպատասխանիս թղթոցն իւրոց եւ սէր մեր... մարգարիտն ուղարկէի, եւ թէ տեղս կայ ոչ:

103. 17բ Ի Կրմենչուք գրեցաք պարոն Ովանեսին առ վիս կուպեռնատ Անդրէվին... մեկ սրմալու ճզտան:

104. 17բ Առ Լարիոն Սպիրիդոնիչ Ալեքսիօվին գրեցաք զսէր մեր եւ 6 հատ կարմիր եաղլուղ առա­քե­ցաք:

105. 18ա Առ Գմենչուգու կուպեռնաթն գրեցաք մեր գալն... Ֆետր Ալէքսէիչ Նկուլին պատշաճ ետես:

106. 18ա Յուլիս 15. ի Պետրոպօլք, առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն Եղիազարեան – Զմահն Վառվառ Վա­սիլովնայի եւ ապա թէ կազենօյի պալատն... եթէ հանդիպի, դու եւ խնդրեսցես:

107. 18ա Առ ազնիւ Մարգարն եւ Փիլիպպոսն – Զմահն Վառվառ Վասիլովնի եւ ապա թէ Սահակ վար­դա­պետն... վասն մեր տօնլուղին յիշէ:

108. 18ա Առ Խալդարեան Գրիգոր աղայն – Ստա­ցաք ահա առ ազնիւ... ըստ մասին ծախեալ են ի պօ­լիս, միւսն Թիլֆիզ է հասեալ:

109. 18ա Առ Ներսէս աղայն – Զմահն դստերն իւրոյ եւ զբարի անցքն ամենայն եւ զտապանագրոյ օրինակն(այսչափ):

110. 18ա Առ տէր Ստեփանն – Զանազան որպի­սութիւն եւ թէ պարոն Ստեփանն... մերայոցն եւ տէր Սուքիասին:

111. 18ա Առ տիրացու Ստեփանն – Զորպէսն մեր եւ իւր որպիսութեանն հարցումն... Մարտիրոս Գալստեա­նին յղեցի առ քեզ:

112. 18բ Յուլիս 15. ի Մոսկօվ, առ Եղեազարեան ազ­նիւ աղայ Մինասն – Զբոլոր անցքն... Բադլիովն երե­միայքն խեղճ են:

113. 18բ Առ պարոն Մարտիրոսն եւ Աւետիկն Գալսետեան – Անցքն վառվառ Վասելովնի գրերն... վասն վանիցն երեք վասն երից տէրանցն:

114. 18բ Յուլիսի 15. Ի Հաշտարխան, առ մեր Աւե­տիս վարդապետն – Գիրդ. բրինձն, քիւրքս եւ քէչայն հասաւ... գրելոց է, որ մեր է:

115. 18բ Առ Խոջամալն մեր – Մահն վառվառ Վա­սի­լովնի իւրոցն... պատրաստէ վասն դոցա:

116. 18բ Առ պարոն Մկրտումն եւս մեր եւ անցքն վառվառ Վասիլովնի (այսչափ):

117. 18բ Առ պարոն Յարութիւնն Դաւիթեան – Սէր եւ անցքն Վառվառ Վասիլովնին եւ Դաւիթ Բլղօր­դեանի տալն:

118. 18բ Առաքեցի ի Մօսոկվ Գասլտեանին առա­քեալ ի Հաշտարխան... պարոն Մարտիրոսին եւ աղայ Մինասին:

– 19ա Յուլիս 27. ընդ տիրացու Մանուկին գրե­ցաք զներքոյ գրեցեալսն

119. Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն – Թէ յուլիսի 24 գրեցաք զմահն Վառվառ Վասիլովնի... որպէսն ի ժա­մա­նակին իմացիր:

120. 19ա Առ պարոն Մարգարն եւ Փիլիպպոսն Ման­չարեան նմանապէս– Եւ վասն Օրացոյցին... մէկ ճզդան վասն պարոն Փիլիպպոսին:

121. 19ա Առ տիրացու Ստեփանն եւս – Մեր որ­պէսն եւ գրոյ առաքելն մեր եւ յանձնարարութիւն վասն իւր առ Գօրիչն(այսչափ):

122. 19ա Առ Ներսէս աղայն եւս մխիթարութիւն (այսչափ):

123. 19ա Առ աղայ Գրիգորն Խարդալեան, զի յամենայն տեսակ գրեանց առաքեսցէ ընդ Մանուկին (այսչափ):

124ա. 19ա Ի Մօսկով, առ պարոն Մարտիրոսն եւ Աւետիկն – Թէ յուլիսի 19էն յանուն ձեր... գիրն ուղե­ւո­րէք, գազէթն եւս:

125. 19ա Առ մեր Աւետիկ վարդապետն ի Հաշ­տարխան – Թէ յանցեալ փօշտէն... որ զհայոց զքա­ղաքէն Տիգրանայ:

126. 19ա Առ աղայ Յովակիմն եւս գրեցաւ զոր­պէսն մեր եւ իւր գալն (այսչափ):

127. 19ա Առ գուբեռնաթ Սինելնիկով ի Պետ­րո­պօլք – Շնորհակալութիւն վասն խոստմանացն կատա­րումն մեր Տօնլուղին(այսչափ):

128. 19ա Առ Գօրիչն, թե յանցեալդ գրեցաք քեզ... վասն պարոն Պօղոսի չինին:

129. 19բ Առ Աւետիս վարդապետն գրեցաք ընդ Թոխաթցի Յակոբ Պարսամեանին – Թէ քառասուն թուման ասիկնացի... Սահակի թղթերն առաքեցի, վե­րայհասու լինել եւ նոցա գրել ըստ պատշաճին:

130. 19բ Առ պարոն Եսային – Թէ գիրդ հասաւ ընդ Թիլֆիզու գրեանցն, տէր Ստեփանի յառաջի գիրն... մերայնոցն խրատես խելոք մնալ:

131. 19բ Պարոն Մկրտումին գրեցաք – Թումանի խաբեբայութիւնն եւ ստութիւնն... գրեա՛ եղբօրդ՝ շու­տով հոգալ. յոգօստոսի 20, մեր որպէսն եւս:

132. 19բ 1786, Օգոստոս 30, ամսիս 30ումն ի Հաշ­տարխան առ աղայ Մինասն, աղայ Աւետիքն եւ աղայ Սիմոնին – Ընդ Խոջամալին գրեցաք վասն Իվան Պետրովիչի... եւ աղջիկն վասն ամոթոյ մաշեալ լինի:

133. 19բ Առ պարոն Յարութիւնն գրեցաք առ այս միտ եւ գրեալն ի ձեռս նորա ուղարկեցաք (այսչափ):

134. 19բ Առ Աւետիս վարդապետն գրեցաք զող­ջոյն եւ ծանուցումն այսմ բանի եւ մեյիդռզի (՞) գիրն, զի թարգմանեալ տայցէ:

135. 20ա Առ մեր Եսային գրեցաք – Յատուկ զոր­պէսն մեր, գիր մի... ի բազմաց եւ ծաղր ի միաբանիցն:

136. 20ա Ի Հաշտարխանու մխիթարութիւն գրե­ցաք – Վասն Գիլանու Կոնցօի գրոյն... ի Հաշտարխան:

137. 20ա Առ Գիլանու կոնցր Դիմ[ի]տր Մա­նուէլովիչ Սիկիլիչն... յօգոստոսի 29:

138. 20ա Սեպտեմբեր 16. առ Ղռիմու գուբեռնաթ Վասիլ Վասիլիչ Քուֆինիքն – Գրեցաք զսէր եւ զշնոր­հակալութիւն... չընդունել զապականիչսն հաւատոյ:

139. 20ա Առ Եկատրինեսլաւու նամեսնիկին կա­ռավարութիւնն – Թէ Կարապետ վարդապետն ի Կա­տա­րինեսլաւ շինեցաւ... հրմայէք [ու]ղարկել:

140. 20ա Առ վիչ գուբեռնաթ Անդրէա Նիկիտիչ Վոենովն – Պատասխանի գրոյն իւրոյ... վասն մերոյ Կա­րապետ վարդապետի ընչիցն. սեպտեմբերի 16:

141. 20բ-1ա Առ ազնիւ պարոն Յովակիմն – Ախորժ գիրն ձեր յօգոստոսի 5էն գրեցեալն յամսոյս 3ին ես յարգմամբ ընկալայ եւ ընդ գալուստ ազ­նուա­կա­նութեամբ ձերոյ... վասն դպրոցին եւ վարժապետ բերելոյն ուստի եւ իցէ, այս եւս Աստուած հոգասցէ: Իսկ ես մնամ բոլոր ջերմեռանդութեամբ իմով, ձերոյ ազնուականութեանն ի սրտէ զբարիս հայցող եւ աղօ­թա­րար խոնարհ. Յովսէփ արքեպիսկոպոս. 1786 սեպ­տեմբերի, ի Նախիջեւան:

142. 21բ-3ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաւ ի Պետրբուրղ – Ձերոյ ազնուութեան ախորժ գիրն յօգոստոսի 12ին գրեցեալ յամսոյս 3ին ընկալեալ մե­ծաւ յարգմամբ... ցանկալի կենացդ աղօթարար խո­նարհ Յովսեփ արքեպիսկոպոսն, 1786 սեպտեմբեր, ի Նախիջեւան:

143. 23աԱռ ազնիւ աղայ Յովհանէսն գրեցաւ – Զգիր նորա ամսոյս 3ին ըստանալն յոգոստոսի 7ին գրեցեալ զկոնդակն մեր ի հրապարակի չտալն ընդեռ­նուլ... ձերոյ պայծառ ազնուութեամբ խոնարհ Յովսէփ արքեպիսկոպոս. 1786 սեպտեմբեր 2, ի Նախիջեւան:

144. 23բ Առ պարոն Ստեփանն գերցաւ ի Պետրո­պօլք – Զգիրն ընկալնուլ ընդ պարոն Փիլիպոսի գրովն, վարդապետ գրեցեալ ընդ քեզ վշտացայք ազնիւ պարոն... մնամ վասն աղօթարար Յովսէփ արքեպիս­կո­պոս, 1786 սեպտեմբեր 2, ի Նախիջեւան:

145. 23բ Առ երեցփոխ պարոն Պետրոսն ի Մօս­կօվ – Զգիրն ստանալն պատճառ յամեցուցման... գտեալ երկարեցուցաք ընդ շապիքին: Մնամ խոնարհ Յով­սէփ արքեպիսկոպոս, 1786, սեպտեմբերի 2, ի Նախիջեւան:

146. 23բ Առ տիրացու Սարգիսն – Գրեցաւ հրա­ման՝ մի՛ շարժեսցի տեղիցն ըստ հրամանի... Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1786, սեպտեմբերի, ի Նախիջեւան:

147. 24աբ Առ աղայ Գրիգորն գրեցաւ Խարտա­լեան – Թէպետ ազնիւ պարոն Փիլիպոսն ի Մօսկովու գրեալ էր մեզ, որ մէկ Սանդուղ գրեանք եւ Բարեւագիր իցես առաքեալ առ մեզ, սակայն, գրեանք ընկալաք... դստերն մերոյ եւ ամուսնոյ քոյ Կատարինէին եւ ողջոյն տամ աշխատաւոր մանկանն Մկրտումին. 1786 հոգ­տեմ­բերի 18 ի Նախիջեւան:

148. 24բ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմ գրեցաւ ընդ Նա­խիջեւանցի վաճառականացն – Սեպտեմբերի 20ին գրեցի առ քեզ զպատասխանս քոյ... այս բանի խնդրեմ Զախր Իվանիչին ցուցանել զգիրս զայս. 1786 Հոգտեմբեր 18ի, ի Նախիջեւանէ:

149. 25ա Առ տիրացու Ստեփանն գրեցաւ ի Պետրպուռխ – ընդ Նախիջեւանցի վ[ա]ճառակա­նաց... առանց երկիւղի եւ պետին գրեցի եւ կակ­ղութեամբ անրքեցի վասն այնմ. 1786, հոգտեմբերի 18, ի Նախիջեւան:

150. 25ա Առ պարոն Զախար Իւանիչն գրեցաւ – Ի վաղուց հետէ չունեմ ի քէն գիր, գիտեմ անպարապու­թիւն ձեր... երկու տարէն խօսեցեալն ի տան մնայ, որքան է կսկիծ լինելոց ընտանեացն եւ ինքեան. 1786, հոկտեմբեր 18, ի Նախիջեւան:

151. 25բ Ի Հաշտարխան ընդ Դաւթին հոգտեմ­բերի 16 առ արքերէն պատասխան գրոյն իւրոյ եւ սէր (այսչափ):

152. 25բ Առ շարիֆինի հարս Աննա Գաբրիէ­լեանցն սէր եւ օրհնութիւն, վասն Իվան Պետրովիչ Եա­րալովին նշանեցմանն ընդ Մալալինկայ Գրի­գօ­րովնային զանազան մարդկանց (այսչափ):

153. 25բ 1՝ Խանբերուն, 2՝ Խօջամալովին, 3՝ աղայ Մինասին, 4՝ Սիմօն Սարգեյիչին, 5՝ Քրիստա­փորին... 12 Սահակ խանին, 13 տէր Յակօբին:

154. 25բ Յամսոյս 5 եւս գրեցաք առ Աւետիս վար­դապետն, աղայ Մինասն Խոջամալեան եւ Խան­փերին, ի Թագանռովու:

155. 25բ Յամսոյս 7ի Մօզդօկ, ընդ տէր Աստուա­ծատուրին, տէր Աստուածատուրին եւ Մանկասա­րին, ի Ղզլար՝ տէր Սահակին, Նուրիջանին եւ Գուր­կե­նին եւ տէր Ղուկասին (այսչափ):

156. 25բ Հոգտեմբերի 2-5 եւս գրեցաք Աւետիս վարդապետին կշտամբութիւն եւ խրատ վասն Աւե­տա­րանին... թէ շուրջառն առաքեա առ մեզ:

157. 25բ Առ մեր Եսային եւս վասն վերոյ ան­մտու­թեանն Աւետիս վարդապետին, զի խրատեսցէ զգաստանալ (այսչափ):

158. 25բ Առ Նորքեթխուդեանց Յովհանէսն – Մխի­թարութիւն վասն եղբօրն եւ թէ շուրջառն առաքե­ցէ՛ք մեզ, զոր յանուն աթոռոյն կարեալ էք:

159. 25բ Յարութիւն Դաւիթիչին ազգականաց առաքեցաք տալ տէրոյն (այսչափ):

160. 26աբ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաւ – Տեղւոյս զօրաց ենարեալ եւ կավելեր Վալադիմեր Իվանիչ Րօզինն յանցեալդ կազէթ մի առաքեալ էր առ մեզ, յորում գրեալն էր... երկարութեան գրոյս ներումն հայցեմ, զի հարկաւորութինքն ստիպեն երկարելն. կարճեալ զգրիչս. 11/5 1786, ի Նախիջեւան:

161. 26բ-7բ Առ գերապատուելի աղա Գրիգորն գրե­ցաւ (մատիտով՝ Խալդարեան) – Ի հերուն հետէ ի քէն գիր ոչ ունիմ եւ ոչ ընդ գրեանց սանդղոցն, զորոյ յառաջ գրած եմ, թէ ընկալայ քոյ փուսուլայիւն... ես պարտեմ ընկալնուլ զնախախայծն եւ առաքեալ սրբա­զան կաթուղկոսին: Գրեցիք պարոն Մանուչա­րենց, որ Եղիշէ պատմագիրքն տպեն. 1786 մոյեմբեր 5, ի Նախիջեւան:

162. 27բ-8բ Առ ազնիւ աղայ Յովակէմն գրեցաւ – Այժմ ոչ գրեմ երկար ինչ, զի պարոն Աստուածատուրն ահա եկն առ Ձեզ, է ինքն գիր կենդանի... որպէս պա­րոն Աստուածատուրն պատմելոց է ազնուութեանդ. ողջունեմ զամենեսեան, որք են առ Ձեզ. 1786, հոգ­տեն­բերի ելն, ի Նախիջեւան:

163. 28բ-9ա Առ գերպատուելի ազնիւք պարոն Մարգար եւ պարոն Փիլիպպոս գրեցաւ – Թեպէտ եր­կար միջոցաւ չունելով ի ձենջ զգիր եւ զորպիսու­թեան ինչ, այլ մեք ոչ համբերեմք յիւրաքանչիւր պատեհեալ ժամուն չգրել առ ազնուութիւն... Ազնուհի հարսին եւ ազնիւ զակաւակցն ձերոյ օրհնութիւն տամ. 5/11 1786, ի Նախիջեւան:

164. 29աբ Առ ազնիւ Եակօբ Եակուլիչն դօխ­տուրն մեր գրեցաւ – Առ եօթն ամիսն լրացաւ ես ի քէն գիր ոչ ընկալայ, որ զորպիսութիւնս քոյ գիտացեալ էի... եւ վրաց բաղձալի որպիսութիւն կարծեմ Ձեզ առաւել յայտնի լինի, ես զայնցանէ լռեմ. 5/11. 1786, ի Նախիջեւան (Առ Եսայի որդի Խանի պապին գրեցաք՝ սէր եւ յորդորմունք օգնել վանիցն շինութեան):

165. 30ա Հոգտեմբեր 28 Ընդ Լարիոն Սպիրիդո­նիչ Ալեսեովին գրեցաք ի Թիլֆիզ Բէքթաբեգեան սուլեան դիվանին ծանուցանել արքային զգալուստ գուբեռնաթին (այսչափ):

166. 30ա Ի Հաշտարխան – Աղայ Մինասին, պարոն Մկրտումին եւ Խօջամալովին զգալուստն գու­բեռ­նա­թին եւ թէ գիր գրէք նմա, ես ծանուցեալ եմ զՁենջ եւ այլ բանք(այսչափ):

167. 30ա Ի Ղզլար – Պարոն Նուրիջանին, Գուր­կի­նին, Եսայուն եւ Մարգարին՝ զգալուստն գուբեռ­նաթին եւ մեր յանձնարարութիւնն նմանապէս եւ մօզդօկա­ցուցն (այսչափ):

168. 30աբ Ի Կատարինէսլաւ, ընդ Կարապետ վար­դապետին գրեցաւ – Յորմէ բազմաւ սիրով եւ աս­տուածային օրհնութեամբ ծանուցումն լինիցի ի Բակա­տարիմէսլաւ բնակեալ լուսաւորչադաւան... պարտիք ժո­ղովել ի մէջ ձեր եւ տալ, որ եւ ողջ լերուք ամենե­քեան շնորհք Տեառն ընդ Ձեզ ամենեսեան. ամէն: Գրեցաւ ի 1786 թուին Քրիստոսի եւ ի նոյեմբերի 25, ի Նախիջեւան:

169. 30բ-2բ Առ Խալտարեան աղայ Գրիգորն գրե­ցաւ ի Պետրպուռխ – Ես քանիցս գրեալ եմ քեզ հար­կաւոր բանք, յայժմ տանու երկու մարդիկ եկին աստ, ոչ գիր ես գրեալ եւ ոչ ընդ նոսա գրեանք յղեալ... յու­սամ զի ինքն եւս իցէ գրեալ, ողջ լեր. 1786 դեկտեմ­բերի, 20 ի Նախիջեւան:

170. 32բ Առ աղայ Գրիգոր Խարտեալեանի կնոջն՝ Կատարինէին, ի Պետրպուռխ գրեցաւ – Ես ահայ զբոլոր դիտաւորութիւնս իմ, որ առ զբարոք կառաւա­րութիւն ձերոյ տպարանին եւ վասն ձերոյ... ընդ Ձեզ բերէք, վասն այդմ եւս ուրախ եմ: Մնամ խոնարհ. 1786 դեկտեմբերի 2, ի Նախիջեւան:

171. 32բ-33ա Սմին օրինակաւ առ պարոն Փիլի­պոսն գրեցաւ վասն աղայ Գրիգորին, որ եթէ գալու լինի իմ եթեալ պայմ[ա]նաւն քսան դուման տացէ նմայ անդառնալի... իւրեանց բարի լինելոց է եւ շահ. 1786 դեկտեմբերի 20, ի Նախիջեւան:

172. 33ա Առ պարոն Մակարն գրեցաւ ի Պետրպուռխ – Ես թեպետ ի վաղուց չունիմ գիր ի ձէնջ, բայց մեր տէր Ստեփանն գրէ միշտ առ մեզ վասն ձեր... Մարտիրոս Գասլտեան առաքեցէ, որ նայ ինձ հասուցանելոց է. ողջ լերուք. 1786, դեկտեմբերի 20, ի Նախիջեւան:

173. 33ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաւ առ նոյն զորութիւն վասն աղայ Գրիգորին ըստ կարգի – Եւ ինքն եւ որդորեսցէ, պարոն Մարգարին ասասցէ... զքա­­ղաքս մեր եւ զաշխատութիւնս եւ զվանք զոր շինեմ. 1786, ի դեկտեմբերի 20, ի Նախիջեւան:

174. 33ա Առ Մովսես վարդապետն գրեցաւ, որ քանի ժամանակ է, որ ի քէն գիր չունիմ, բայց պարոն Յովհաննէսի գրո[ւ]մն գրեալ էիր վասն մեր... գովեն այդ արարքդ աստեցութիւն ի քեզ. 1786, դեկտեմբերի 20, ի Նախիջեւան:

175. 33բ Առ տէր Պետրոսն գրեցաւ ի Մոսկով – Ընդ եկողացն լուայր՝ զքեզ Մովսես վարդապետն հա­նեալ իցէ, ես վասն այդմ գրեցի... խաղաղութեան ձե­րոյ ուրախ եմ քանզ լինելոց քանզ <քանզ> ժա­մոցոյդ. 1786, դեկտեմբերի 20, ի Նախիջեւան:

176. 33բ Սրբոյ եւ Մեծի Աթոռոյն Էջմիածնի ծայ­րագոյն նուիրակ եւ Ռուսաց երկրի հայոց ազգին առաջնորդ Յովսէփ արքեպիսկոպոսէ՝ Հաշտրախա­նու կանցիստօրիդ մերոյ հրաման – Յառաջ քան զայս լուաք, որ կանցիստօրն թարց հրամանի մերոյ սահմանեալ է մեռեալ երեխայից ծածկութ մահրմայսն տէրունի առնել... զայսոսիկ լիով գրեալ պատասխա­նես­ցէ մեզ կանցիստօրն: Յովսէփ արքեպիսկոպոս. 1787, յունվարի 15ին, ի Նախիջեւան:

177. 34ա Դարձեալ եւս հրաման կանցիստօրին Հաշտրախանու – Դեկտեմբերի 8էն եւ 22էն գրե­ցեալսն կանցիստօրի ընկալեալ գիտացաք յաղագս հարցմանցն եւ խնդրանացն ի խղճմտանաց... զորպէսն քաղաքիդ եւ կառավարութեան եկեղեցոյն: Յովսէփ արքեպիսկոպոս. 1787, յունվարի 15, Նախիջեւան:

178. 34բ Առ Աւետիս վարդապետն գրեցաւ կշտամ­բութիւն վասն տգեղ արարմանցն... ընդէ՞ր ոչ ծանուցանես արարք դորայ ինձ եւ այլ բանք Յունվարի 15:

179. 34բ Առ Խանբերի խանումն գրեցաւ երկա­րա­պէս, թէ ընդէ՞ր արգելուս զՄալալինգէն եւ ոչ ա­ռա­քես, եւ այդու անպախտ առնես զդայ. [յու­նուարի] 15: Ըստ այսմ սարասի առ Խոջամալն գրեցաւ. եւ այլ շախայք (այսչափ):

180. 34բ Ըստ այսմ առ աղայ Մինասն գրեցաւ եւ վասն Ստեփանի Ասլանովի մահուանն կսկիծ եւ վասն մանտր երախայիցն, թէ տէր Կասպարի անձել. 1787, յունվարի 15:

181. 34բ Առ պարոն Յովսէփ Էտիլխանովին գրե­ցաւ վասն շնաւհաւորութիւնն որդէծնդութեան յաղա­գաւ, եւ վասն խրատելոյ Աւետիս վարդապետին: Մեր տէր Յակոբին զպատասխանիս թխտոյն իւրոյ գրեցաւ. 1787, [յունուարի] 15:

182. 34բ Ի Քաֆայ, առ տէր Յովհանէսն գրեցաւ վասն տէր Գրիգորին եւ որ նոյեմբերի 29էն գիրն ձեր... նշանին հետեւես[ց]իս եւ իմսացիս. 1787, յուն­վարի 15:

183. 34բ Առ տէր Գրիգորն գրեցաւ ի Քաֆայ – Մեր որդի տէր Յովհանէսն գրած էր... հնազանդ ծառայ Սրբոյ Աթոռոյն. 1787, յունվարի 15:

184. 35ա Առ Քաֆայու ժողովուրդն գրեցաւ – Ի նոյեմբերի 30էն գրեալ գիրն ձեր վասն տէր Գրիգորին ի դեկտեմբերի 29ին ընկալաք եւ գիտացաք զխնդիր ձեր, բայց որպէս յառաջ եւս եմ գրած... այս իմ պար­տաւորութիւն էր ծանուցանել Ձեզ: Ողջ լերո՛ւք, Յ. Ա. Ե., 1784, յունվարի 25, ի Նախիջեւան:

185. 35ա Դարձեալ գրեցաք առ տէր Յովհանէսն – թուլ տալ... եւս հաջաթ չէ մեր էլն Խաթրան Օղլին առա­քելոց է:

186. 35բ-7ա 1787, յունվար. Ի Հաշտարխան գրե­ցաւ առ հասարակութիւնն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդոցդ մերոց եւ լուսածնունդ զաւա­կացդ... եւ մանկունք իմ, զորս ետուր ցիս, եւ դասես­ցուք ընդ արդարսն Ձէօք հանդերձ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. ամէն: Գրեցաւ 1787 յամի Տեառն եւ ի հայոց ի ՌՄԼԶ. (1687) թուին, ի յունվարի ի նորաշեն քաղաք Նախիջեւան, ընդ հովանեաւ Սուրբ Լուսաւորչին:

187. 37բ Առ Աւետիս վարդապետն գրեցաւ՝ սի­րով վարիլ ընդ քահանայս եւ ընդ ժողովրդեանն, եւ զգործդ առաջացուսցես. 1787, յունվարի 30ին, ի Նախիջեւան (այսչափ):

188. 37բ Առ Դատուշկէն գրեցաւ –Վասն հանգու­ցեալ կնոջդ հոգոյն առաքեսցես զխաչն զայն առ մեզ... մխիթարութիւն վասն առն եւ յորդորմունք վասն իւրեան:

189. 37բ Առ Ղզլարու հասարակ քահանայիցն գրեցաւ –Ահա ընդ տէր Սահակին խնդրեցեալքդ կա­տա­րեցաք (այսչափ):

190. 37բ Առ տէր Ղուկասն գրեցաւ ըստ խնդրոյ հասարակ քահանայիցն զՂզլարու՝ մի՛ մնասցես այդր, այլ եկեսցէ ետ ընդ տէր Կաբրելին այսր (այս­չափ):

191. 37բ Առ պարոն Նուրիջանն գրեցաւ վասն հանգուցեալ... մասն ինչ հանցեն վասն Սուրբ Խաչ վանքին:

192. 37բ Առ պարոն Մարգար մեր սանահայրն գրեցաւ՝ թուք եւ մուր. եւ այլն ըստ կարգի: Առ պարոն Անտոնն գրեցաւ ըստ այնմ: Առ պարոն Մարկոսն գրեցաւ՝ մխիթարութիւն վասն հանգուցեալ զոգան­չին. եւ այլն: Առ պարոն Պուրկինն գրեցաւ՝ տեղւոյս որպէսն տէր Սահակիցն իմասցիս: Առ Երկան Կա­րապետն գրեցաւ՝ գալ առ մեզ եւ լինիլ ի վանկոջն մերում:

193. 37բ Առ պարոն Մանկասարն գրեցաւ ի Մօզ­դօկ՝ սիլով վարիլ ընդ ժողովրդեանն: Առ տէր Ասա­տուրն գրեցաւ վասն Նոնիկի արձակման եւ այլն:

194. 38ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաւ հաւուշա առաջին վասն շուն վարդապետին... 1787, ի Նախի­ջեւան, 30ին:

195. 38ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաւ ի Կա­տա­րինէկրատ... 1787, յունվարի 30ին:

196. 38ա Առ մայեօռ պարոն Խաչերեսին գրեցաւ – Դեկտեմբեր ԺԳ.էն գիրդ ընկալայ եւ գիտացի ըզղջումն սրտի քոյ եւ զսէր հայրական գթով ընկա­լեալ... յանձնելով զքեզ յԱստուած, մնամ վասն որոյ ազնուութեանդ աղօթարար խոնարհ Յովսէփ արք­եպիս­կոպոս, 1787, յունվարի, Նախիջեւան:

197. 38բ-9բ Առ աղայ Յովակիմին գրեցաւ – Նոյմեբերի 30էն գրեցեալ ախորժ գիրն ձեր յամսոյս 25ին ընդ պարոն Աստուածատուրին յարգամբ ընկա­լաք եւ վասն ի սմա գրեցեալ բանիցն... 1787 եւ յուն­վարի 29, ի Նախիջեւան:

198. 39բ Առ աղա Գրիգորին գրեցաւ ըստ խոստ­ման մերոյ... կամ Վէմ գայթակղութեան գիրքն: Առ աղայ Ներսէսին գրեցաւ. 1787 եւ յունվարի 30:

199. 40ա Առ պարոն Փիլիպոսին գրեցաւ – Դեկ­տեմբերի 28էն ախորժ գիրդ ընդ պարոն Աստուա­ծա­տուրին ընկալայ եւ զգրեցեալսդ ծանեայ եւ շնոր­հա­կալեցայ... խոնարհ Յովսէփ արքեպիսկոպոս. 1787 եւ յունվարի 30 Նախիջեւան:

– 40բ Առ պարոն Մարտիրոսն գրեցաւ – Հետեւիլ վասն երծաթի շինութեանն... 1787, յունվարի 30, ի Նախիջեւան:

200. 40բ Հրաման զոր առ Աւետիս վարդապետն գրեցաւ ի Ղզլար, ընդ պարոն Սահակին – Վասն մնա­լոյն ի Ղզլար... վասն մեր թագին տէր Սահակին իմոյ:

201. 41աբ Առ աղայ Յովակիմն գրեցաւ – Նոյեմ­բերի 30էն գիրդ ընդ մահտեսի Աստուածա­տուրին ըն­կալաք յունվարի 25 եւ ի նոյն ամսոյ 30էն պա­տաս­խանեցաք երկտողս... ըստ կարգին իմա ձերոյ ազ­նուա­կանութեանն եւ աղօթարար խոնարհ Յովսէփ արք­եպիսկոպոս. 1787 եւ փետրվարի 2ին, ի Նա­խիջեւան:

202. 41բ-2ա Առ աղայ Փիլիպոսին գրեցաւ – Յուն­վարի 22էն գիրդ ամսոյս 1ումն ընկալայ ախորժ սիրով եւ շնորհակալութեամբ եւ բոլոր գրեցելոյդ տեղե­կացայ, եւ պարոն Աստուածատուրն ընդ իս գոլով... վասն քրեհի գործեացն թուղթն հեշտ է բերելն. բայց պիտոյ է մեզ յայնժամ մէկ կազմարար. 1787ի փետրվաի, ի Նախիջեւան:

203. 42բ-3ա Առ ազնիւ աղայ Յովհանէսն գրեցաւ – Յորմէ հետէ ելեալ ես ի Սանկթ Պետերբուրղու, ես քանիցս գիր եմ գրեալ առ Ձեզ, բայց մինչեւ ցայժմ ոչ եմ ունեցեալ պատիւ ընթեռնուլ զպատասխանիս նո­ցին... արքայոր[դ]իքն եւ պարոն Ստեփանն եթէ այդր իցէն, մեզ ծանուցանել խնդրեմ եւ ողջունել. 1787 ին եւ փետրվարին 25ին:

– 43աՅուլիսի հանդիպմանն առ ո՞վ վրթիցեմ... գիրս ի Կրենչուկ, ուր եւ իցէ՝ հասցէ: – Առ երեւանցի պարոն Ստեփանն գրեցաւ մերոյ որպէսն

– 43բ Սրբոյն Մեծի Աթոռոյն Էջմիածնի ծայար­գոյն նուիրակ եւ Ռուսաց երկրի հայոց ազգին առաջ­նորդ Յովսեփայ արքեպիսկոպոսէ առ Հաշտար­խա­նու քաղաքական մաղիսթրաթն յայտարարութիւն.

204. 43բ Փետրվարի մէկէն հարցմունքն մաղիսթ­րա­թի յաղագս տարձայնութեան... եւ երկուց եղբարց խօսակցութեանցն զճշմարտութիւնն ճանաչել եւ եզրա­կացուցանել: Առ աղայ Մինասն, առ Խանփերին եւ որ­դիքն իւր, առ պարոն Յարութիւնն եւ առ տէր Մինասն. 1787, մարտի 3, ի Նոր Նախիջեւան:

205. 43բ-4ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաւ – Փետրվարի 25ին գրեցի առ քեզ, որ ասէն ողոր­մած թագուհին գալոյ չէ այս կողմունս... գիտես այլ ինչ աղաչեմ: Ժամանակն աջողէ վասն ողորմու­թեան. այն­պէս լինի թե չարուսցուք. 1787, մարտի 3, ի Նա­խիջեւան:

206. 44բ Մարտի 10. Առ ազնիւ աղայ Յովհա­նէսն, ընդ Անտոն Մկրտիչ Կասպարովին... առ Ժիո­վու մետրապօլիտն Սամուել զորպէսն մեր:

207. 44բ Առ Անտօն սրբազանն արքայորդի ի Ժիով զորպէսն մեր... աղայ Յովհաննիսեանին եւս մէկ գումար:

208. 44բ-5ա Հրաման առ Հաշտարխանու գան­ցիս­տօրն մեր, ընդ Դաւիթ Դիլանովին. Սրբոյ եւ մեծի Աթոռոյն Էջմիածնի ծայարգոյն նուիրակ եւ Ռուստաց երկրի հայոց ազգին առաջնորդ Յովսէփայ արք­եպիս­կոպոսէ առ Հաշտարխանու կանցիստօրդ մեր հրա­ման – Մեսրօպի տունն, որ Մնացականք առեալ էին, մեք զայն առաք... 1878, մարտի 13, ի Նոր Նա­խիջեւան:

209. 45ա Առ երկրորդ հրաման Հաշտարխանու կան­ցիստօրին վասն քահանայից սրբոյ եւ մեծի Աթո­ռոյն Էջմիածնի ծայրագոյն նուիրակ եւ Ռուստաց երկրի հայոց առաջնորդ Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ – Զգիր աղաչանաց քահանայիցն ամենայնից ես ըն­կա­լայ... աւետարանել զսուրբ յարութիւն Տեառն մերոյ. Յով­սէփ արքեպիսկոպոս, 1787 մարտի 13 ի Նօր Նախիջեւան:

210. 45բ Գրեցաւ ի Հաշտարխան, առ զանազան անձինս՝ շնորհաւորութիւն սուրբ Յարութեան եւ զորպէսն մեր, ընդ Դաւիթ Դելանովին. մարտի 13 – Առ ազնիւ պարոն Ստեփան Սուզատովին գրեցաւ... առ պարոն Մելքոնն Յովասափէան, զպարոն Յովասափեան զանազան շախայք ծիծաղական:

211. 46ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաւ ի Պե­տերբուրխ 1787 ապրիլ 4 – Ես թեպետ հարկաւոր գիր գրեցի առ քեզ ի Կարմենչուկ... միտս ունիս առնել մեզ գրել:

212. 46բ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաւ ի Մօս­կով՝ առ այս միտ, թէ ի վաղուց ի քէն գիր չու­նիմ... ձերայնոցն ողջոյն. 1787, ապրիլի 7, ի Նա­խիջեւան:

213. 46բ Առ պարոն ազնիւ Փիլիպոսն գրեցաւ առ այն միտ, թէ յունվարի 28էն ցարդ գիր չունեմ ի քէն... ծաղկեալ զաւականն օրհնութիւն տամ. 1787, ապրիլի 4, ի Նախիջեւան:

214. 46բ Առ աղայ Յովհանէսն գրեցաւ ի Պետեր­բուրխ զորպէսն մեր եւ քաղաքիս անցեալն... 1787, ապ­րելի 29, ի Նոր Նախիջեւան:

215. 46բ Առ ազնիւ աղմայ Մարգարն եւ պարոն Փիլիպոսն գրեցաւ ի Պետերբուրխ... վաղուց զիս գիր ոչ գրէ. նմա յինեն ողջոյն:

216. 47ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաւ փետրվա­րի 20էն եւ 29էն երկոքին գիրդ ապրիլի 27էն ընկալաք... որ ինձ թախանձանօք գիր է գրեալ. եւ այլ այսպիսիք. 1787, ապրիլ 29, ի Նոր Նախիջեւան:

217. 47ա Առ երեցփոխ պարոն Պետրոսն գրեցաւ, զի մինչ ծերութիւն հարս մեր պակասեալ աստի կենաց... հօրդ եւ որդոցդ եւ դստերացդ. 1787, ապրիլի 29, ի Նախիջեւան:

218. 47ա Առ Մովսես վարդապետն գրեցաւ ի Մոս­կով՝ բանք խրատականք... երկու թուման ու կէսն տացէ. ի Նախիջեւան, 1787, ապրիլի 29:

219. 47ա Ի Հաշտարխան, ընդ Հօռօմին գրեցաք առ աղայ Միանսն՝ պատասխան գրոյն... խնմին սի­րով վարեաց:

220. 47ա Առ Խանփէրի խանումն եւ Առաքել Սար­գէիչն պատասխան գրոյն... մեք պարտականք Աւե­տիս վարդապետի գալն հարկաւոր:

221. 47բ 1787, յուլիսի 7ին գրեցաք ի Նախիջեւան եւ ի Թիլֆիզ 16ի Մօսկով 22, ի Մօսկով առ ազնիւ աղայ Յովակիմին (այսչափ):

222. 47բ Յուլիսի 15, ի Ստամբօլ գրեցաք ի Գրմեն­ջուկու պարոն Մասէհին, մահդեսի Գալստե­նին, տիրացու Գրիգորին մեր որպէսն եւ վասն թագի շինեցման (այսչափ):

223. 47բ Յուլիսի 22, արքային եւ տէր Շմաւենենց Ստեփանին (այսչափ):

224. 47բ Օգոստոսի 6ին Պետրոպօլք գրեցաք առ աղայ Յովհաննէսն, պարոն Մարքարին, պարոն Փի­լի­պոսին եւ տէր Ստեփանին (այսչափ):

225. 47բ 10ին ի Հաշտարխան առ գանցիստորն վասն տէր Ղուկասին եւ տէր Գաբրիէլին... մխիթարու­թիւն եւ վասն մեր Յովհաննէսին:

226. 47բ Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ աս­տուայ­ծին օրհնութեամբ եւ հոգեւորական գթով ծա­նուցումն լիցի... պարոն Վարդանիցն իմանալոց եմք. օգոստոսի 25:

227. 48ա Ի Ղզլար՝ սոյն մտօքս, առ ժո­ղովրդեանն. Առ Հերակլ արքայն գրեցաք ի Թիլֆիզ ի վաղուց գիր չ[ը]նկալնուլն... Սօլօմօն առ մեզ առաքել. 1787, 25, ի Կարմնչուկ:

228. 48ա Առ քնեազ Շոշպէկն գրեցաւ մեր որպէսն վասն արքային... բարք տան կառավարութեան. 25:

229. 48ա Առ տէր Շմաւոնեան Ստեփանն գրեցաւ մեր որպէսն եւ արքային լաւ լինելն (այսչափ):

230. 48ա Առ Սուլխան դիւանն Պեքթարպէկեան գրե­ցաւ մեր որպէսն... ի նոյն աւուր գրեցաւ:

231. 48ա Առ Սուլխան դիւանն Մանուչարեան գրեցաւ մեր որպէսն (այսչափ):

232. 48ա Առ Դարեճան թագուհին գրեցաւ մեր որ­պէսն եւ որ<ո>դոցն իւրոց որպէսն (այսչափ):

233. 48ա Առ արքայորդի Ուլեոնն, առ արքայորդի Վախտանկն, առ արքայորդի Գիորգն՝ մեր որպէսն եւ վասն Իվան Պետրովիչին յանձնարարութիւն (այս­չափ):

234. 48ա Առ Դաւիթ արդարն յՕրբէլեան գրեցաւ մեր որպէսն. 1787, օգոստոսի 25, ի Կրմնչուկ (այս­չափ):

235. 48ա Առ պարոն Մասեհն գրեցաւ՝ ի վաղուց գիր չընկալնուլն... որպէս լինելն, այնժամ զկատարեալ գրեսցուք:

236. 48ա-9ա Առ սրբազնասուրբ հայրապետն գրե­ցաք՝ անցեալ հոգտեմբերիէն՝ ցարդ ոչ ունելն զգիր եւ զորպէս ինչ ի սրբութենէ, ոչ գիտեմ գրեա՞լ իցէք, չեմ ընկալեալ, եթէ բնաւ չէք գրեալ, զարմանք մեծ երեւի... անյապաղ գայցէ ընդ տպարանիւն առ մեզ կամ ի Նախիջեւան եւ Հաշտարխան. 1787 սեպ­տեմբերի 5, ի Կարմենջուկ:

237. 49ա Առ սրբազան հայրապետն գրեցաք վասն մեր պարոն Ստեփանին եւ Ստամպօլու Թա­թէոս վարդապետին:

238. 49աբ Առ Սահակ վարդապետն գրեցաւ զփոք­րիկ թխթոջն զմէնջ եւ զամենայն պարագայից համառօտ գրեցաք առ քեզ, իսկ զերկարն եւ զձիքն... եւ վասն Մատթէոս վարդապետին աշակերտն պատ­րիարքին, որ առ մեզ. 1787, սեպտեմբերի 10. մնամ խօնարհ Յ. Ք. եպ. ս. ի Կրմէնչուկ:

239. 49բ-50ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաւ ի Պետրոպօլք, ընդ Թիշենցկուն բօթալի գիրդ ըն­կալեալ ամսոյ 1ումն եղաք կիսակենդան շնչայքաղ եւ հոգէսպառ... Գրիգոր Խրտուլեանի գալ ընդ Մկրտու­­մին առ մեզ. 1787, սեպտեմբերի 10, ի Կրմեն­չուկ:

240. 50ա Ի Պօլիս, առ Զաքարիայ պարտրիարքն գրեցաւ վասն Թաթէոս վարդապետին... գրեալ բերել ետուք առ մեզ. 1787 սեպտեմբերի 10, ի Կարմնչուկ:

241. 50ա Ի Պետրոպօլք, առ տէր Ստեփանէ գրե­ցաւ որպէս պարոն Փիլիպօսին (այսչափ):

242. 50ա Առ Գրիգոր Խարտալեանի կողակիցն գրեցաւ մխիթարութիւն վասն ննջման առն իւրոյ եւ ի նոյն միտ<ո>ս վասն գալստեան իւրոյ առ մեզ (այս­չափ):

243. 50աբ Առ Գրիգոր ամիրայն գրեցաւ ի Ստամ­պօլ ջըկրեանց անցեալ ամսէն գրեցաք օրհնութիւն մեր ընդ նմին եւս քանի մի գրեանս առաքեցաք... Թա­թէոս վարդապետի առ մեզ մնալն եւ նորին գիր գրելն առ նայ թէ զգրեանքն առաքէք, որ ի լոյս ած­ցուք. 1787:

244. 50բ Առ Սահակ սրբազան արքեպիսկոպոսն գրեցաւ ի սուրբ Աթոռն վասն Թաթէոս վարդա­պե­տի... շուտով առաքէ ի սուրբ Աթոռն:

245. 50բ Առ աղայ Յարութիւնն, ի Մակելով, Թա­դէոս վարդապետի առ մեզ առողջութեամբ հասնելն եւ իւրեանց յորդորմունք ի Նախիջեւան:

246. 50բ Առ պարոն Փիլիպօսն գրեցաւ –Գրեանքն ի Մսրտամ առ պարոն Ալեքսանն առաքել, որ նայ անտի առաքեսցէ ի Պօլիս՝ առ պարոն Մասեհն Մա­սե­հեան:

247. 50բ Առ պարոն Մասեհն Մասեհեան գրեցաւ –Ի գալ գրեանց առ ինքն՝ հետեւեսցի ծախել... առցէ ըն­ծայ ի տպարանէ մերմէ Վէմ գայթակղութեան եւ Եղի­շէ պատմագիրք:

248. 50բ 1787 սեպտեմբերի 25, ի Կրմենջուկու ի Հաշտարխան ժողովք արասցուք, գիր ետուք ձեռամբ պաշաչուխ Ռոմօնոս քահանային:

249. 50բ Առ ազնիւ աղայ Յովհանէսն Եղիա­զա­րեան գրեցաւ ի Պետերբուրխ – Պատասխան իւր գրե­ցեալ գրոյն եւ վասն իւր տեղ հասելոյն ի Նախիջեւան... Յովհանէս վարդապետին եւ տէր Ստեփանին եւս գրե­ցաք, որ եթէ եկեսցեն՝ բարի է, 1787 նոյեմբեր 2, ի Նախիջեւան:

250. 51ա Տէր Ստեփանին զանազան բանք վասն հոգեբաժնին եւ իւր գալստեանն եւ խնդրանաց (այս­չափ):

251. 51ա Պարոն Ստեփանի մխիթարութիւն եւ թէ խնդրեցաք վասն քոյ ի քնեազէն Լաշկարովին եւ թէ ի Ղռիմու ի լիմիքն հանեն. Նոյեմբերի 2 (այսչափ):

252. 51ա Պայծառափայլին շնորհակալութիւն եւ զանազան խնդիրք ռուստի գրով (այսչափ):

253. 51ա Պօպօվին շնորհակալութին որպէսու Ղռի­մու, եւ Լաշկարովին եւս շնորհակալութիւն. նոյ­մեբերի 2 (այսչափ):

254. 51ա Ի Մօսկով գրեցաք ընդ պարոն Նի­կո­ղօ­սին –Ամսոյ 28ումն ի Նախիջեւան Զախար Իվանիչին քսան թուման առաքեցաք... գրեցաք մեր որպէսն եւ իւր գոյ պատասխան. նոյեմբերի 29:

255. 51ա Միրիանին Անտօն մետրապօլիտին Գար­սեւանին... քնեազին ի օգնութիւն հասանել. նոյեմ­բերի 29, ի Նախիջեւան:

256. 51ա Պարոն Փիլիպօսին, աղայ Յօվհանէսին, տէր Ստեփանն, պարոն Յովհանէսին –Մեր որպէսն եւ մելիքաց խղճութիւնն գրեցաք. նոյեմբերի 29, ի Նախիջեւան:

257. 51աբ Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ Հաշտար­խանու հոգեւոր կանցիստօրիդ մերոյ հրաման – Ընդ այսու ուղեւորեմ առ կանցիստօրդ նորին պայծառա­փայլ քնեազի Գրիգոր Ալեքսանդրովիչ Պօտեմկինի խնա­մակալին մերոյ օրդրի կօպէն... գիտասցէ գան­ցիս­տօրն՝ ես ննջեալ չեմ, թէպէտ հեռի եմ, բայց արդուն. 1787 դեկտեմբերի, ի Նախիջեւան:

258. 51բ-2բ Կրկին հրաման առ Հաշտարխանու հոգեւոր կանցիստօրն – Յանցեալ ամի յաղագս քահա­նա­յից հասիցն եւ յիրաւանց զանազան գրութիւնք եղեւ ի Կանցիստօրէ... զգովութիւն եւ զսէր շահեսցին եւ մի՛ զբարկութիւն եւ զպարան, որ ունիցի յականջս լսելոյ, լվիցէ:

259. 52բ-3ա Առ Աւետիս վարդապետն գրեցաւ –Սի­րով ծանի՛ր. դիցուք թէ զՍուրբ Աթոռն եւ զմեզ մօ­ռա­ցեալ վասն քոյ անձինդ գանձես եւ յամենայն ուրէք կենդանեաց եւ ի մեռելոց վասն քոյ հայցես... այլ խրատք եւ բանք, թէ Ղալմուղի մօրդի առցես վասն երեք քրքացութիւն իսուն իսուն կոպեկանոց:

260. 53աբ Ծանի՛ր տէր Մինաս – Զանազան թուղթսդ ի դառնալն մեր ի Ղռիմու նոյեմբերին 23, ի Նա­խիջեւան ընկալաք. բանն այնքան էք հոտացուցեալ, որ չունեմ պատասխան գրելոյ... որպէս իւր գրած եմ տեսնելոց ես, վասն վանքի խաչին եւ այլ բանք. 1787 նոյեմբեր:

261. 53բ Առ աղայ Մինասն, առ պարոն Յով­հա­նէս Խոճամալեանն պարոն Մկրտումին, պարոն Յա­կոբոսին... մեր մելիքաց անաջողութիւնն:

262. 53բ Ի Հաշտարխան, առ մայիսդրաթն գրե­ցաւ վասն Պօղօսի... մանաւանդ այն լկտի աներձա­գին եւ այլ բանք շատ:

263. 53բ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաւ իւր գրեցեալ գրոյ պատասխան... առ Քրիստափորն գրե­ցաւ մեր որպէսն եւ այլ բանք:

264. 53բ Առ Բեթր Ապրամիչ Թեքելին գրեցաւ դեկ­տեմբերի 20, առ Ալեքսիովն, առ մեծ Իվան Պետ­րո­վիչ Կորիչն, առ փոքր Կորիչն, առ Ալեքսիօվեն առա­քե­ցեալ եղեւ այսոքիկ հասուցանել տերանցն. 1787, դեկտեմբերի 20:

265. 53բ Կուպեռնաթ ի Ղռիմ Վասիլ Վասիլիչ Գա­խովսկին... ի ձեռս կուպեռնաթին առաքեցաք. 1787, դեկտեմբերի, ի Նախիջեւան:

266. 54ա Ի Պետրոպօլք գրեցաւ ի հասարա­կու­թեանն – Յովսեփայ արքեպիսկոպոսէ բազմաւ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբն ծանիք ի Սանկթ Պե­տեր­բուրղ բնակեալ բարեպաշտօն ազնուականք, քրիս­տոսասէր ժողովուրդք... այլ այսպիսիք, որ աստ ոչ գրե­ցաք վասն չերկարացոցանելոյ զդաւթարս: 1787, ի Նախիջեւան:

267. 54աբ Կատարնիայ Զաքարովնէն գրեցաւ աղայ Գրիգոր Փորտուրեանի կնոջն ի մխիթարութիւն եւ այլ այսպիսի բանք... աղայ Մակարին գրեցաք սէր եւ որպիսութիւնք մեր. 1787 ի Նորն Նախիջեւան:

268. 54բ Առ ազնիւ աղայ Յովհանէսն գրեցաւ ի Պետերբուրխ – Ի միուս գրոյն իմասցես որպիսութիւն մեր, զի ընդ ժողովրդեանն ասացելոցն եւ կաթողիկոսն զմեզ հեստեալ կարծէ... զի մեղադրելի տեղ ոչ ունիմք. եւ այլ այսպիսիք բանք:

269. 55ա-6ա Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ հոգե­ւոր ծնօղէ ձերմէ օրհնութեամբ ծանիր հոգեծնունդ որ­դիք իմ տէր Ստեփանոս եւ տէր Սուգիաս, զի գիտէք Դուք, որ ըստ հոգոյ ես ծնայ զձեզ... Յարութիւն աղայն պսակել եւ այլ վասն տէր Յովհաննէսի արար­մանցն. 1787, Նախիջեւան:

– Աղայ Մարգարին. վասն որդոյ պսակման եւ այլ բանք մեր պարոն Փիլիպոսի գրոյ:

270. 56ա Առ աղայ Յովհանէնսն Եզիազարեան գրեցաւ ի Պետերբուրխ – Ընդ պարոն Յովհանէսին գրե­ցեալ թուղթն ընկալայ ամսոյս 15, ի միջի եղեւ գրովն եւ վերայհասու եղէ մտաց... զանազան բան­բա­սա­նացն որպէս պարոն Փիլիպոսի գրոյն կարէ իմանալ. 1787 ի Նախիջեւան:

271. 56ա-7ա Առ ազնիւ աղայ Փիլիպօսն գրեցաւ ի Պետերբուրխ – Գիրդ, որ վասն տպարանին շրջեալ ի Ղռիմ, հազիւ թէ ամսոյս 15ին ժամանեաց մեզ, որով զլիով գրեցեալսդ ծանեայ ամենայն պարագայուքն... զա­ւակացն ամենից օրհնութիւն աստուածային մատու­ցանեմ: Մնամ միշտ աղօթարար. 1787, ի Նախիջեւան:

272. 57ա Ի Կարմէնէնջուկ, առ պարոն Ստեփանն գրեցաք Թիֆլիզու ահվալն... դեկտեմբեր 28:

273. 57ա Ի Հաշտարխան, առ Աւետիս վարդա­պետն, գրեցաւ եւ պարոն Մկրտումին. շնորհաւորու­թիւն վասն դստերն պսակելոյն. յունվարի 5 (այսչափ):

274. 57ա Ի Ղզլար, առ պարոն Նուրիճան գրե­ցաք... առ պարոն Կուրկինն գրեցաւ, Առ Մեզտուսու որ­դի Յարութիւն գրեցաւ. ամսոյս 5:

275. 57բ Ի Թուին 1788, ի փետրուարի 3ումն զԹադդէոս վարդապետն յըղեցաք ի Սանկտ Պետեր­բուրգ եւ ի Մօսկօվ, ուրանօր գտանեցեալ առ լուսա­ւոր­չածին ազգն մեր... բաւական արծաթ, զորոյ որ­քանութիւնն ի յայլում տեղւոջ լիապէս գրեալ ունիմք:

276. 57բ Ի Պետերբուրխ, առ աղայ Յովհանէսն, առ աղայ ազնիւ Մարգարն, առ Յովհանէս վարդա­պետն, առ պարոն Մակարն, առ պարոն Մովսես Սա­րաֆովին... առ Կատարինա Զախրովային. ի Մօսկով:

277. 57բ Առ աղայ Յովակիմն, առ աղայ Գրիգորն Սումպթով, Մօվսես վարդապետին, առ աղայ Մի­նասն Եղիազարեան, պարոն Ղազարին Ջուղայեցի, առ Զախար Իվանիչին, տէր Պետրոսին, պարոն Մար­տիրոսին Գալստեան, ի Հաշտարխանու գրեցաք առ Թադեոս վարդապետն ի Պետրոպօլք, մարտի 29, զգալուստն մեր եւ զայլ որպէսն (այսչափ):

278. 58աբ Ի Սանկթ Պետերբուրղ եւ մի Մօսկով գրե­ցաւ ընդ Թադէոս վարդապետին վասն տպարա­նին – Սրբոյ եւ Մեծի լուսակառոյց Աթոռոյն Էջմիածնի ծայրագոյն նուիրակ տիրապահ երկրին Ռուստաց ամե­նայն ազգիս հայոց... Քրիստոսի ընդ հոգւոյդ ձերում. ամէն: Գրեցաւ ի 1788 փետրվարի 2ումն ի նորաշէն քաղաքս Նախիջեւան ընդ հովանեաւ Սուրբ Լուսաւորիչ աւագ եկեղեցւոյս:

279. 59ա Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ ի Սանկթ Պետերբուրղ – Ամենայն դիտումն մեր առ տպա­րանն Թադէոս վարդապետաւն մերով եւ ընդ նմին գրեցեալ... ազնիւ եղբօրդ խոստովանօրէն ընթեռնուլ եւ զպատասխանիսն մեզ գրել որպէս եւ հաճեսցի: Յովսեփ արքեպիսկոպոս. 1788, ապրելի 4, ի Հաշտար­խան:

280. 59ա Առ Փիլիպոսն գրեցաւ – Առանձին եւ զայս ծանիք, ազնիւ սիրելի՛ք իմ, որպէս յառաջ գրած եմ վասն Շուշանայ Գրիգորովնային, թէ գալ կամի ի Նախիջեւան... այլ աւելի ոչ եղեւ կարելի: Աստուած յաջողեսցէ. ապրելի 4, ի Հաշտարխան:

281. 59բ-60ա Առ Թադէոս վարդապետի գրեցաւ ի Սանկթ Պետերբուրղ – Յանցեալ փօշտէն զգալուստ մեր ի քաղաքս ծանուցաք քեզ փոքրիկ գրով: Մեք ի քէն դեռ գիր ոչ ունեմք... պարոն Աբրահամ Խաչատու­րի­չէն սիրով ողջոյն մատուցանեմ: Յովսէփ արքեպիս­կո­պոս. 1788, ապրելի 4, ի Հաշտարխան:

282. 60ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաւ, ի Պետրօ­պոլք – Ընդ Թադդէոս վարդապետին մերոյ եւ յառաջ քան զնա գրեալ եմ առ քեզ բաւականապէս, դեռ այնց պատասխանիսն ոչ ունեմ... ի մեծի տագնապի կան, ամենայն բարեկամաց օրհնութիւն տամ սիրով. 1788, ապրելի 4, ի Հաշտարխան, Յովսէփ արքեպիսկոպոս:

283. 60բ-1ա Ի Մօսկով, առ ազնիւ աղայ Յովա­կիմն գրեցաւ – Ի 6 փետրվարի ելեալ ի Նախիջեւանու, բազում նեղութեամբ հասաք ի Հաշտարխան մարտի 26, նեղութեան մերոյ այնքան եղեւ մոռացումն, որ ժո­ղո­վուրդքն... ի նոցանէ զարմանք է ինձ՝ այսպիսի գրիւք խնդրեմ մեզ գրել զստոյգն յառաջին փօշտ. Յով­սեփ արքեպիսկոպոս, 1788, ապրելի 4, ի Հաշտար­խան:

284. 61ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաւ ի Սանկթ Պետերբուրխ – Շնորհաւորեմ զսուրբ եւ զու­րա­խարար Յարութիւն տեառն մերոյ եւ հայցեմ ի նորին շնորհացն տալ ձեզ ի բազում ժամանակս... զԹադդէոս վարդապետն ի շնորհս յանձնելով, մնամ վասն ձեր աղօթարար. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1788, ապրելի 4, ի Հաշտարխան:

285. 61բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաւ, ի Սանկտ Պետերբուրխ – Յանցեալ փօշտի գրեցի առ բարեծննդութիւն ձեր զգալուստն մեր ի Հաշտարխան, ընդ որպիսութեան մերոյ... ազգի մերոյ պատիւն երե­ւե­ցաւ, եւ բոլոր զինաւորքն այժմ զազգս մեր յարգեն. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1788, ապրելի 4, ի Հաշտար­խան:

286. 62ա Առ աղայ Մինաս Դիլանչեանն եւ պա­րոն Աբրահամն գրեցաք, ի Պետրոպօլք – Մարտի 26ին եղեւ գալուստն մեր ի Հաշտարխան... մայիսին վե­րադարձանք ի Նախիջեւան, Յովսէփ արքեպիս­կո­պոս. 1788, ապրիլի 11, ի Հաշտարխան:

287. 62ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք ի Պետրոպօլք – Երկու փօշտէ զորպէսն մեր գրեմ քեզ, ի քէն ոչ ունեմ յամենայն փօշտի.... Յովսէփ արքեպիս­կոպոս, 1788, ապրիլի 11, ի Հաշտարխան:

288. 62աբ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաւ, ի Սանկտ Պետրեպօլք – Թեպէտ Թադդէոս վար­դա­պետին գրեցաք այսմ փօշտի չի գրել առ քեզ զգիր... գործոցն որոց կատարումն Տէր արասցէ, ողջոյն եղբօրդ. 1788, ապրելի 12, ի Հաշտարխան:

289. 62բ-3ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ, ի Պետրոպօլք – Մարտի 9էն գիրդ յամսոյս 14 ըն­կա­լեալ՝ գիտասցի անվնաս հասանելդ ի Սանկթ Պետեր­բուրղ եւ կարճ խօսակցութիւնդ ընդ ազնիւ աղայ Յովհաննէսին... եւ ըստ այնմ հաշիւ իցես, որ իզուր չկորընչի, բաւական վնաս ունի եւս ի տպարանէդ: Զվախճանն Աստված գիտէ, որպէս գոլն, որպէս եւ երեւի. ապրիլի 18:

290. 63աբ Առ ազնիւ աղայ Յովհանէսն գրեցաւ – Յանցեալ փօշտին գրեցի առ քեզ, զանցս տեղւոյս յետ այնորիկ հաճեցան ռուսքն միաւորել ընդ ազգս մեր այսպէս, որ ոչ մեք ի նոցանէ մի ոչ պահանջեմք... մինչ կեանքս չէ աւարտեալ աւարտօղն, օրհնութիւն տամ ամենեցուն. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1788, ապրիլի 18, ի Հաշտարխան:

291. 63բ Առ ազնուուհի Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաք – Ախորժ գիրն քեռդ իմոյ եւ դստերդ ընդ ի ջեպ <հ> պահելի ճշդանին ընկալեալ մեծավ սիրով ի սրտէ... զԹադէոս վարդապետն որդին իմ յանձնեմ ի մայրութիւն քոյ. Յովսէփ արքեպիսկոպոս. 1788, ապ­րե­լի 18, ի Հաշտարխան:

292. 63բ-4ա Առ ազնիւ աղայ Ներսէսն գրեցաք ի – Մարտի 9ին գիրդ ախորժ գրեցեալ յամսոյս 14ին ընդ Մկրտչեն ընկալայ գոհունակութեամբ յառաջին զօրա­պետն... լինելոց է Աստուծով, եթէ ողջ մնասցուք. Յով­սէփ արքեպիսկոպոս. 1788, ապրելի 18, ի Հաշտար­խան:

293. 64ա Ըստ վերոյ մտացն առ աղայ Մինաս Դի­լանչեանն եւս գրեցաք, նաեւ առ տէր Ստեփանն (այսչափ):

294. 64աբ Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաք ի Պետրեպօլք – Մարտի 22էն գիրդ յամսոյս 20ին ստա­ցեալ եւ ամենայնից գրեցելոց քոց հասու լեալ, զոր ինչ ազնիւ հաւատարիմն իմ պարոն Փիլիպպոսի խորհրդակ­ցութեամբն արարեալ էք... իբրեւ դեղին աւազ հոսի ընդ ջրոյն, ի քարոզելն յոյժ զօրանայ մանաւանդ եթէ երկրի. կամք Տեառն եղիցի օրհնեալ. Յովսէփ արք­եպիս­կոպոս. 1788, ապրելի 25, ի Հաշտարխան:

295. 65ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաք ի Հաշտար­խան – Մարտի 30էն գիրդ ըստ գրոյ իմփերատօրի դեսպանին ընկալեալ, շնորհակալ եղէ յոյժ, օրհնեալ եղիցիս ուրախ եմ, եւ սրբազան կաթողիկոսն... զքէն շնորհակալութիւն էր գրեալ, մետրոպօլտին գրեցից յետոյ. Յովսէփ արքեպիսկոպոս. 1788, ապրելի 25, ի Հաշտարխան:

296. 65բ Առ ազնիւ պարոն Մարգարն եւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք ի Պետրոպօլք – Վասն տպարա­նին յառաջ քան գրեալ եմ ձեզ եւ վասն Իվան Մա­կա­րիչի... ի Նախիջեւան մայիսի 15 ազնուհի հարսին եւ զաւակացդ օրհնութիւն տամ. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1788, ապրիլի 25, ի Հաշտարխան:

297. 65բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք ի Նախիջեւան – Գրած գիրդ ընկալայ եւ վասն Ֆետան տնկելոյն, ցանքին եւ եզանց ծախսէն տեղեկացայ... Եթէ Պետր Իվանիչն եկեալ լինի, կաթուղիկէն սկսել տաս շինել, նոյնպէս եւ զանկակատունն. Յովսէփ արք­եպիս­կոպոս, 1788, ապրելի 25, ի Հաշտարխան:

298. 65բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Յեագորցկու գրեալ գիրդ ընկալեալ եմ... առ ազնիւ մահտեսի Աստուածատուրն գրեցաք ի Նա­խիջեւան, առ պարոն Մկրտիչն գրեցաք ի Նա­խիջեւան:

299. 65բ Առ պարոն Մարտինն եւ Մանուէլն գրե­ցաք, ի Նախիջեւան – Մեք շուտով գալոց եմք առ ձեզ... ըստ այսմ մտաց եւ վերնոյն գրեցաք:

300. 66ա Առ ազնիւ պարոն Ստեփանն գրեցաք, ի Կըռմենչուկ – Մարտի 5էն գիրդ ընկալայ, Սահակ վարդապետի գիրն յղեցից, ես կամիմ գնալ ի Նախիջեւան աւարխանն քսան հազար լեկզով ի Շուշի է... Զաքարիայ դի Խօսրովին տրէթէ տրէթ առնուլ, շատ բարի լինէր. դու գիտես. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1788, ապրելի 25, ի Հաշտարխան:

301. 66ա Առ քնեազն գրեցաք եւ թղթերն իւր ա­ռա­քեցաք վասն մէլիքացն մերոց (այսչափ):

302. 66ա Նմանապէս առ Թէքէլինն, առ Լաշգա­րովն, առ Գօրիչն, առ Սարգէ Լազրիչն գրեցաք (այս­չափ):

303. 66ա Նաեւ գրեցաք ի Նախիջեւանու օբր կա­մենդաթն. սէր եւ պատասխան թղթոյն (այսչափ):

304. 66ա Առ Սուլխան դիւանն գրեցաք, առ Սար­գէ Լազրիչն, առ պարոն Ստեփան Իսակովին գրեցաք ԺԵ. (15) ջուխտ շահամայք եւս առաքեցաք Բ. ջուխտն նակունին տալ (այսչափ):

305. 66ա Առ մեծ Գորիչն գրեցաք սէր եւ որպէսն մեր... ի Մազանդարան եւ վասն Թաղօ Դաւիթին, ապ­րիլի 28ուն:

306. 66ա Առ Իվան Պետրովիչն գրեցաք. սէր եւ որպէսն մեր եւ մելիքայ գրոյ սաւատն (այսչափ):

307. 66ա Առ Վասիլ Ստեփանիչ Բոբովն գրեցաք սէր եւ զորպէսն մեր... պարոն Մկրտումին առաքեալ նռան յաղագաւ եւ գրեցաք:

308. 66բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք, ի Պետրոպօլք – Ես սպասեմ յամենայն փօշտի ընկալնուլ ի քէն զգիր եւ զկատարեալ որպիսութիւնն տպարանին, որ գիտացեալ մեր... եւ երկու Ատենի ժամագիրք մատեանի նորատիպ. 1788, մայիսի 2, ի Հաշտարխան:

309. 66բ Մայիսի 6. Դարձեալ առ Թադէոս վար­դա­պետն գրեցաք – Ընդհանրականի տետրն հասաւ, թուղթն տգեղ է... դուռն բվկր՛՛դ (՞) ի տեղի վարա­գու­րի:

310. 66բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաւ, խրատ... ճշմարտութեամբ առ ամենեսեան վարիլ սիրով:

311. 66բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ, թէ դեռ աստեն ոչ ինչ... մեր որպէսն իմա:

312. 67ա Առ Թադդէոս վարդապետն՝ թէ յայսմ կիրակէի ծանուցումն արարի... միւս փօշտին գրեցից զամենայն պարագայսն:

313. 67ա Ի Մօսկով. առ Քալանթարն – Գիրդ հա­սաւ, քսան թուամն առաքեցի առ պարոն Մարտիրոսն, Սուրբ Նիկողոսի... մեր գալն ի Նախիջեւան եւ ցաւն քարի(՞):

314. 67ա Առ Իմենովենց երեք դստերսն Սօֆիա Բօղդանովնայն, (անունը չգրած) Բօղդանովնայն եւ Հռիփսիմէ Բօղդանովնայն... Պետրոս Քալանթարովին օրհնութիւն եւ յորդորմունք շատ:

315. 67ա Առ պարոն Մարտիրոս Գալստեանն – Գիրդ հասաւ, քսան թուման ետուք ջուղայեցի պարոն Յով­սէփին... ի Նախիջեւան առաքեա՛. սէր եւ որպէսն մեր:

316. 67ա Առ պարոն Զաքար Իվանիչն... առ պա­րոն Աւետիկն գալստեան մեր:

317. 67բ Մայիսի 9. Առ Ներսէս աղայն ընդ Բուղ­դան Վասիլիչին – Գիրդ հասաւ, գուբեռնաթի մօտ ըն­թերցաք... մեք ի Նախիջեւան եմք գալոց:

318. 67բ Թադդէոս վարդապետին գրեցաւ – Յա­մե­նայն փօշտի պարտ էի ի քէն գիր ընկալնուլ... դիցես յառաջի ներբողինին Շնորհալւոյ:

319. 67բ-8ա Մայիսի 16. ի Մօսկով, առ ազնիւ ա­ղայ Յովակիմն – Մեք սպասէաք ի Հաշտարխան ընկալնուլ զգիր քոյ, որ հարկաւոր էր, Քրիստափորիւն գիտացաք... սոցա քարւանսարայն իսկ էր առնուլ գուբեռնաթն վասն դպրոցի:

320. 68ա Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաւ – Յապրիլի ԻԷ.էն (27) գիրդ ընկալայ, ես գրեցի Յով­հաննէսին՝ առնուլ զտպարանն եւ շնորհել մեզ... զՉեր­քէզ Յովանէս սարկաւագին եւ զայլս, Կարապետ վարդապետին զորպէսն գրես:

321. 68ա Առ աղայ Յովհանէսն գրեցաւ – Լսելն զգա­լուստն ի Հաշտարխան եւ տեսանելն... ջրոյ անցքն եւս գրեցաք. մայիսի 30:

322. 68բ Մայիսի 25. Առ երիցփոխ Պետրոս Քա­լան­թարովն – Գիրդ վասն Նապրեանու եկեղեցոյ ան­բախտութեան ընկալեալ... առ Մովսէս վարդապետն ի սոյն միտ գրեցաւ պատասխան իւր:

323. Առ Կարապետ վարդապետն, պարոն Ստէ­փանն, յԵղիսաբերթ (այսչափ):

324. 68բ Մայիսի 25. Առ աղայ Յովակիմն գրե­ցաւ – Վասն Կանպանովի կտակին, զոր ինչ խնդրեալ էք... առաքեցի եւ զդաւթարսն խնդրեցի:

325. 68բ Մայիսի 30. Առ աղայ Մինասն Դիլն­չեան – Գրոյ հասնելն եւ գուբեռնաթի գիրն... գրոյ որ­պէսն եւ մեր գործոց եւ բռնումն եւ այլն:

326. 69ա Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաւ ի Պետրոպօլք – Մայիսի 11էն գրեցեալ գիրդ ի նոյն ամ­սոյ 30 ընկալաք եւ գիտացաք զգրեցեալսդ, բայց ոչ կարացաք գիտել... եւ Ղարիպխանին վասն տպարանին յորդորեսցես, եւ վասն տպարանին մեզ պարագայիւք գրեսցես. 1788, յունիսի 4, ի Հաշտարխան:

327. 69բ Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ սիրով ծա­նիր – Տէր Ստեփա՛ն, ես քեզ կառավար կարգեցի եկե­­ղեցւոյդ... զի որք չափով վերաբերին գեր քան զչափն վերանան. 1788, յունիսի 4, ի Հաշտարխան:

328. 72ա Առ երեցփոխ պարոն Պետրոսն գրեցաք, ի Պետրոպօլք – Զպատասխանիս թղթոյն քոյ գրեցի Սա­հակջանիւն, ի նմին եւ զյանախորժ ձախորդու­թիւնսն քաղաքիս... հաճոյ եղիցուք կամաց նորա եւ ար­ժանի անձեռագործ շինուածոյն. Յովսէփ արքեպիս­կոպոս, 1788, յունիսի 4, ի Հաշտարխան:

329. 70աբ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք, ի Պետրոպօլք – Զանյաջող դիպուածսն քաղաքիս եւ մեր, եւ մահն Շիօշին եւ արգելումն յառաջադրու­թեան տպարանի... ինչ առնէք, օգնել վայել է եւ ողորմել, ազնիւ ընտանեացդ օրհնութիւն տամ. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1788 յունիսի 4, ի Հաշտարխան:

330. 70բ Առ իմփերատօրի դեսպանն գրեցաք, ի Սանկտ-Պետերբուրղ – Ձերոյ գերազանցագունեղ պայծառութեան գիրն ի մարտի 25ըն գրեցեալ առ սրբազան պատրիարգն մեր Ղուկաս... վասն անգին կենաց երկարութեան բարերար կայսերն մեծի եւ յաջողութեան նորին. 1788, յունիսի 4, ի Հաշտարխան:

331. 70բ Առ Գրաֆ Ալեքսանդր Ռամանովիչ Որոն­ցովն գրեցաք ի Ս. Պ. – Թէ ոչ բախտաւորեցայ ես հան­դի­պիլ պայծառութեան ձերոյ ի շրջելն ձեր ի վիճակս իմ ի Հաշտարխան... զոր յանձնեմ ի շնորհ ձեր տանել զխնամս ի վերա դորա. 1788, յունիսի 4, ի Հաշտար­խան:

332. 71ա Առ Նովոկորօտու մետրապօլիտ Գաբ­րիէլն գրեցաք – Ձերոյ բարձր սրբազնութեան մար­դասիրութեան եւ հայրական շնորհն այնքան յայտնի է մեզ՝ որպէս զլոյս արեգականն ի մէջօրէի... ի բարե­կամէն մերմէ հաճեսցիս տեղեկանալ. 1788, յունիսի 4, ի Հաշտարխան:

333. 71ա Առ Յակօբ դօխտրն գրեցաք – Ա՜խ թէ որպէս մոռացար զմեզ, շնորհակալ եմք, որ զգիրս մա­տուցեալ ես իմփերատորի դեսպանին եւ զնորէն թարգ­մանեալ եւ առ մեզ առաքեալ... Յովսէփ արքեպիս­կոպոս, 1788, յունիսի 4, ի Հաշտարխան:

334. 71ա Դարձեալ առ պարոն Ստեփանն գրե­ցաք ու որպէս կարգել բանիցն ապա թէ տպարանի գիրն... ինչ մտօք առնելդ այնպէս գիտեմ. յունիսի 4:

335. 71բ 1788 յուլիսի. ի Մակարեայ գրեցաք ընդ տէր Աւետիքի – Յորմէ ժամանեսցի աստուածային օրհնութիւն ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոյդ մերոյ ի Մակարեայ գնացօղ... շնորհ Տեառն եղիցի ընդ մեզ եւ պահեսցէ յաջողութեամբ, առողջ կենօք. ամէն:

336. 72ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք, ի Սանկթ Պետերբուրղ – Մայիսի 22էն գիրդ ընդ Աբրա­համ Խաչատուրեանին ընկալայ ամսոյս 25 եւ գիտացի զգրեցեալսդ, մեք ի յամենայն փօշտս գրեալ եմք առ քեզ... ծանո՛ մեզ իմ առաքեցեալ գրեանքն եւ տետերքն ըն­կալար, թէ ոչ՝ ինձ իմացո՛. 1788, յունիսի 20, ի Հաշտարխան:

337. 72բ Առ Մովսէս Սարաֆովի կենակցոյն գրե­ցաք մխիթարութիւն եւ հոգեբաժինն տալ եւ այլ բանք յունիսի 20, 1788, ի Հաշտարխան (այսչափ):

338. 72բ Առ ազնիւ պարոն Մակար եւ պարոն Փի­լիպպոսն գրեցաք – Զփոխելն Զարիպխանի լուաք, որոյ զհոգին Տէր լուսաւորեսցէ եւ զգլուխ ձեր ողջ պահեսցէ... զոր ինչ առնէ՝ բարի առնէ, դեռ մեզ քիչ է արարք նորին. ինչ եւ իցէ՝ դեռ տանեմք. 1788, յունիսի 20, ի Հաշտարխան:

339. 73ա [Առ տոր Ստեփանն] – Ծանի՛ր, տէր Ստե­փա՛ն, քոյ աղուեսաբարոյ արարողութեանն եւ նեն­գաւորութեամբ առ Թադդէոս վարդապետն, տեղւոյդ ամենայն ժողովուրդքն... արքայորդի մետրապօլիտն աստ է, գնալոց է, զքոյայինսն օրհնութեամբ ողջունեմ: Ողջ լեր. 1788 յունիսի 20, ի Հաշտարխան:

340. 73ա Առ իմ եղբայր պարոն Բէժանբէգն գրե­ցաւ – Սիւհով ինչքն ձեռամբ պարոն Փարադանին առա­քեցաք վասն Սօլօմօնի նշանին... 1788 յուլիսի 6, ի Հաշտարխան:

341. 73ա Ընդ սմին գրեցաք եւ առ քոյրն իմ Ռու­սու­դանն. կատարումն խնդրանաց շնորհեցաք եւ այլ որպէսն մեր մանրամասնաբար գրեցաք (այսչափ):

342. 73բ Առ ազնիւ Ստեփանն գրեցաք զպա­տաս­խան թղթոցն եւ Սահակ վարդապետի թուղթն առա­քեցաք. զորպէսն մեր գրեցաք. 1788, յուլիսի 11, ի Հաշ­տարխան (այսչափ):

343. 73բ Առ Կարապետ վարդապետն եւ Մկրտիչ աղայն գրեցաք – Զորպէսն մեր հետեւիլ... ի 1788, յուլիսի 11, ի Հաշտարախան:

344. 73բ Առ պարոն Եսային գրեցաք – Յունիսի 17էն գիրդ ընդ Դաթօյին ընկալայ... կամի չորս նուի­րակ եւ առաջնորդ առաքելն:

345. 73բ-4ա, 76բ-7ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք ի Սանկթ Պետերբուրղ – Ահա էանց երեք փօշտ, յորս ոչ ընկալաք ի քէն զգիր որպիսութեան ապա ըստ գերեցելոցս իմոց կարծես թէ գնացեալ իցեմ... յառաջաւորութեան քում, Խորենացի եւ Դաւա­նութեան տետր տան, տասն թումանի տացես. Յովսեփ արքեպիսկոպոս. 1788 յուլիսի 18, ի Հաշտարխան:

346. 74բ-5ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Ես մեղն իմ համարեմ, որ մինչեւ ցայժմ ի քէն գիր ոչ ընկալայ, զի ըստ յառաջադրութեան իմոյ ես այժմ ի Նախիջեւան... որ ութ կամ տասն թուման լրաս­ցի մասնաւորացն աստ տասն թուամն տուօղ շատ է լեալ հոգով չեմ տալոց Մովսէս Սարաֆովի. (շար.՝ էջի վերջում)՝ եղբօրորդւոյ ղավզն... օրհնութեամբ ող­ջունեմ զէրեց եղբայրդ զբարերան մեր եւ զազնիւ որ­դիսն իւր. Յովսեփ արքեպիսկոպոս, 1788 յուլիսի 18, ի Հաշտարխան:

347. 75ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաք – Յունիսի 22էն աղաղակի գիրդ հասաւ, որպէս յանցեալ փօշտին գրեալ եմ՝ համբերութեամբ եւ խոհեմութեամբ տա՛ր՝ մինչեւ ելանելն դորա... շատ հարակաւոր է շուտով հո­գալ տաս. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, յուլիսի 18, ի Հաշ­տարխան:

348. 75բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք, ի Սանկթ Պետերբուրղ – Ես ի վաղուց հետէ պարտ էի լինել ի Նախիջեւան, ապա քարի ցաւս եւ այլ հիւան­դու­թիւնք ոչ թուլատրեցին զիս գնալ... խօսեցայց ընդ քեզ, յորժամ Աստուած տացէ՝ զմիմիեանս տեսանեալ. 1788, յուլիսի 28:

349. 76աբ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաք – Թեպէտ մեք յառաջադրեալ էաք ի գալն մեր ի Հաշտար­խան, ոչ աւելի յամիլ աստ, ապա ծանրացուցիչք զբաղ­մունք Աշտարխանու եւ մերթ անձնական հիւանդու­թիւնք... Աննայ Սարգէովնային եւ սիրական ազնիւ որդւոցդ ձերոց օրհնութիւն աստուածային մատուցա­նեմ. 1788, յուլիսի 18, ի Հաշտարխան:

350. 77ա Ի Մօզդօկ, առ տէր Աստուածատուրն եւ տիրացու Զաքարիայն պատուէր. զորպէսն մեր եւ այլն, եւ մայեօռ պարօն Ստեփանի փողն առնուլ: Հոկտեմբեր եւ մեզ ///:

351. 77ա Ի Ղզլար, առ տէր Մինասն, առ տէր Սա­հակն գրեցաք՝ խոհեմութեամբ միաւորիլ... առ գլավայ պարոն Անտոնն գրեցաք անառողջ լինելն մեր եւ որպէսն, եւ տէր Պետրոսի բանին հետեւիլ. 1788 յուլիսի 31, ի Հաշտարխան:

352. 77աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Պատասխանիս յունիսի 4էն գրեալ յուսահատական թղթոյն քոյ, ի յուլիսի 18ին գրեալ եմ... ինքն եւս ի մօ­տոյ գալոց է աստ, եւ եւս հետեւեսցես պահել զանուն նորա. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1788, յոգոստոսի 1, ի Հաշտարխան:

353. 78ա Առ Կատարինէ Զաքարովնայն գրեցաք – Բազմիցս առ լուսահոգին գրեցի զդիտաւորութիւն իմ յաղագս հաստատեցման տպարանիդ, որ եկն եւ աշխա­տանքն... դէպ չկայ, եւ դուք այդպէս զիլ էք բռնեալ յումմէ խնդրեմ ինչ. Յ. Ա. Ե. 1788, յոգոստոս 1, ի Հաշտարխան:

354. 78բ Առ Կարապետ վարդապետն եւ պարոն Միկրտիչն գրեցաք – Ես այսօր վաղն գալով՝ մինչեւ ցայժմ մնացի յաղագս հիւանդութեան իմոյ եւ սաստիկ ցաւոյս, այժմ խաբանեցի ի վերայ Ղզլարու... յղեալ եմ՝ ընդ հալաճ Գաբրիէլին ստանաս, այժմ սխտոր առա­քեցի թթու. Յ. Ա. Ե. 1788, օգոստոս 1, ի Հաշտարխան:

355. 78բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Յայսմ փօշտի գիր ոչ ընկալայ ի քէն, ահա շրջեալ զմիտս իմ չգնալ ի վերա Ղզլարու, այլ ի վերա Սար­ֆու... աղայ Մինասին եւ պարոն Ստեփանին Թարխա­նեան յինէն ողջոյն եւ օրհնութիւն մատո՛. 1788, օգոս­տոսի 8, ի Հաշտարխան:

356. 79ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաւ – Յունիսի եւ յուլիսի գրեցեալ բողոքական թուղթդ ընկալելալ եմ եւ գիտացեալ, յուլիսէն գրեցեալ դատողութեանդ հաւա­նեալ, ապա մինչ գիտես... քանի հատ Աստուածաղերս առաքել առ մեզ եւ Ծ. (50) հատ Սուրբ Աթոռոյն շնոր­հել. 1788, օգոստոսի 8, ի Հաշտարխան:

357. 79ա Առ կարապետ գրեցաք ի Նախիջեւան – Մինեւ ցայժմ ոչ ունէի ի քէն գիր, ապա յունիսի 9էն գիրդ վասն գալստեանն Սիմօն Սերգեյիչին... վասն տե­սութեան ազնիւ աղայ Յովհաննէսին. եւ այլն. 1788, օգոստոսի 8, ի Հաշտարխան:

358. 79բ-80ա Ի Ղզլար գրեցաւ առ հասարա­կու­թիւնն – Եւ ընդ աստուածային օրհնութեանս մերոյ գիտութիւն եղիցի աստուածասիրութեան ձերում... Սրբոյ աթոռոյն Էջմիածնի եւ առհասրակ օրհնեսցէ զա­մենեսեանդ, այնու բարձրագոյն օրհնութեամբն ոք ոչ անցցէ. ամէն: Գրեցաւ ի 1788, յօգոստոսի, ընդ հովա­նեաւ սուրբ Աստուածածին աւագ եկեղեցւոյս մերոյ ի Հաշտարխան:

359. 80բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Ահա հազիւ թէ զերծեալ ի քաղաքէս, գնամ այսօր առ ազ­նիւ աղայ Յովհաննէսն ի Սարաֆթայ, եւ անտի ի Նախիջեւան, թեպէտ եւ դառնալոց եմ... եկի աստ, վասն վաճառականութեան իւրոյ զքեզ սիրով ողջունէ. Յ. Ա. Ե., 1788, յօգոստոսի 22, ի Հաշտարխան:

360. 81ա-2բ Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Յան­ցելումն զամենայն որպէսն մեր գրեցի առ Ձեզ, նաեւ զդիտաւորութիւն մեր վասն տպարանին... այսօր ելի ի քաղաքէս եւ գնացի Սարֆ, անտի գնալ ի Նա­խիջեւան. Յ. Ա. Ե., 1788, յօգոստոս 22, ի Հաշտար­խան:

361. 82բ Առ ազնիւ պարոն Մարգարն եւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Գրաբերս այս տէր Շմաւօնեանց Յօհան աղայի որդի Շմաւոն աղայն Աբիմելեքեան... բարեկամութիւն ձեր ցուցանելով դմա զմեզ պարտա­ւո­րէք օրհնել զձեզ. Յ. Ա. Ե., 1788, յօգոտսոսի 26, ի Հաշ­տարխան:

362. 83աբ Ի Նախիջեւան գրեցաք Սարֆու, ընդ Գրի­գորին մերոյ – Եւ ըստ աստուածային օրհնութեան մերոյ գիտութիւն եղիցի հոգեւոր որդւոցդ իմոց, զի թեպէտ մեք այնու դիտմամբ ելաք... ըստ Աստուծոյ կամացն յառաջադիմութիւն, որ եւ շնորհ ամենասուրբ Երրորդութեանն հանգիցէ ի ձեզ ամենեսեան. ամէն: Գրեցաւ ի 1788, սեպտեմբերի 12, ի Սարֆայ:

363. 83բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Յուլիսի 24 գրեալ գիրդ ի Հաշտարխան ընկալայ եւ գի­տացի վասն տպարանին եւ ընդ հաշտութեան տէր Ստե­փանին... ազնիւ պարոն Փիլիպպոսին եւս գրեցի վասն տպարանին. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1788, սեպտեմբերի 6:

364. 84աԱռ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ զորպէսն մեր համառօտաբար եւ վասն տպարանին... Նիկօլ Իվանիչին՝ աստ եւ մեր վեղարացուն առաքել ի Հաշտարխան փութով. 1788, սեպտեմբերի 6, ի Սար­ֆայ:

365. 84աԱռ պարոն Յովհաննէսն գրեցաւ ի Նախի­ջե­ւան ընդ մեր Գրիգորին... առ պարոն Պօղոսն Թումա­նեան:

366. 84աԱռ Սիմօն Սարգէիչն գրեցաւ ի Թագան­ռօվ... շնորհաւորութիւն վասն նորաբողբոջ զաւակին եւ զորպէսն մեր:

367. 84աԱռ Սուլխան դիվանն գրեցաւ՝ նորին գրոյ ընկալնուլն եւ զորպէսն մեր:

368. 84աԱռ պարոն Ստեփանն գրեցաւ ի Կար­մեն­չուկ՝ գրոյ ընկալնուլն, զորպէսն մեր եւ սրբազան կա­թո­ղիկոսի գրեցեալքն:

369. 84ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք ընդ Գրիգորին մերոյ՝ որպէսն մեր... առ Շիշման Վարդանն վարդապետն գրեցաւ վասն աղլուխացն:

370. 84աԱռ պարոն Նուրիջանն գրեցաւ՝ գնալն մեր ի Սարֆայ եւ վերադառնալն վերստին ի Հաշտար­խան... այգեաց որպիսութիւնն մի ըստ միոջէ ծանու­ցանել. 1788, սեպտեմբերի 2:

371. 84բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Ընդ ազնիւ աղայ Մինասին յուլիսի 3ի գրեցեալ գիրդ ընդ 27 տետերացն Ընդհանրականի... ի Մօսկով բարե­կամաց անդ ա[ր]ժան է վարձն վարդապետացն: Ազնիւ պարոն Փիլիպոսին օրհնութիւն տամ. 1788, հոգտեմ­բերի 3, ի Հաշտարխան:

372. 85ա Առ Կարապետ վարդապետն եւ Մկրտիչ աղայն, առ Պետրոս Քալանթարեանն, առ պարոն Մար­տի­րոսն:

373. 85ա Առ Կարապետ վարդապետն եւ Մկրտիչ աղայն գրեցաք – Մեր Գրիգորն յամսոյս 13 ժամա­նեաց առ մեզ գրովք ձերովք, եւ ուրախացաք: Ազ­նուականութեան ձերոյ թուղթքն պատրաստեալ յայսմ շաբաթոջ... գիր ընկալայ ի տէր Ստեփանէն, որ մտա­ծեալ է ի Հնդիկս, բայց դեռ ձեռն չէ ի գործ տուեալ:

374. 85ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Վա­ղեան փօշտին սպասեմ ի քէն գիր ընկալնուլ, յու­սամ մինչեւ ցայժմ աւարտեալ իցես զԸնդհարնա­կանն, բայց զԲարթուղիմէոս անունն անհետ արաս­ցես... չկայ աստ այժմ ի Հնդիկս պարտիմ առաքել. հոկտեմբերի 13:

375. 85բ Առ պարոն Մարտիրոսն գրեցաք – Զոր­պէսն մեր մանրամանսաբար գիտասցես եւ զայս, որ ի Հնդիկս Մատրաս քաղաքոջն եւ նախնին ազգականէ... որդի տէր Ստեփանին վէքիլ արարաք եւ այլն:

376. 85բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Սեպտեմբերի 14էն գիրդ վասն Ռէցնվէի գինւոյն եւ տպարանին ընկալայ, միայն ոչ ունիմ ժամանակ պա­տասխանելոյ ես այդ յոյսն չկարծէի... ոչ ունեցէր զԲար­թուղիմէոս անունն, զայն եւս առաքելոց էի Աստուծով, ի գարունն զմկրտեալն ուղեւորեցից. 1788, հոգտեմբերի 24, ի Հաշտարխան:

377. 86աԱռ պարոն Ստեփանն գրեցաւ զորպէսն մեր եւ իւր գրոյ պատասխան եւ կողմանցս որպէսն հա­մառօտաբար:

378. Ըստ վերոյ մտացն առ Սուլխան դիւանն. հոկ­տեմբերի 28(այսչափ):

379. 86աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Հոգտեմբերի 5էն գրեցեալ գիրդ ի սոյն ամսոյ 24ին ընկալայ մեծաւ գոհունակութեամբ, աւելցէ ի քեզ Տէր զշնորհ իւր... ես Կատարինէ Իվանովային ասացի, թէ դու եւս մասնակցես, նա ասաց որպէս թէ Ե.-Զ. տուեալ է բոլոր գրենդ անկազմ. որքան կայ՝ վասն մեր կազ­մեալ տայցես:

380. 87ա Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Բա­զում ժամանակ է գիր չունիմ, ապա Թադէոս վարդա­պետի գրովն լսելով զառողջութիւն ձեր եւ հետեւո­ղու­թիւնդ վասն տպարանին... մերոց հասու եղեւ, որպէս ոչ կարծէր ետես թէ գեղի միոյ արդիւնքն առատ է քան զսոսացն:

381. 87աբ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաւ – Առանց թուոյ գիրդ, զոր ի Նախիջեւան էիք ուղեւորեալ, ընկալայ. զոր ինչ յաղագս լուսաւորեալ հոգի Կանպա­նովի կտակին գրես... մեք ընդ եղբարցդ ի կողունս եմք, միշտ զազնիւ սէրդ եմ, միայն ես անջատ ի մէնջ. 1788, նոյեմբերի 1, ի Հաշտարխան:

382. 87բ Առ Զաքար Իվանիչն գրեցաւ – Կրէպկայ Բաչկայն եկն ի քաղաքս, փութով զսիրտն ամենայնից առ ինքն գրաւեաց ըստ խնդրոյ... ոչ գործել ետուր, մօրդ եւ հարսին օրհնութիւն տամ. 1788, նոյեմբերի 1, ի Հաշտարխան:

383. 88ա Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն եւ երեց­փոխ Պետրոսն գրեցաւ – Մովսէս վարդապետն հրա­ման էր խնդրեալ գալ ի Հաշտարխան, իսկ մեք թարց գիտութեան ձերոյ ոչ հրամայեցաք նմա ելանել... ոչ են կարօղ առաքել, այլ դու փութա՛ այդքանդ ի կատար հասուցանել. 1788, նոյեմբերի 1, ի Հաշտարխան:

384. 88ա Առ Մովսէս վարդապետն գրեցաւ – Գիրդ ընկալայ եւ զամենայն գրեցեալսդ գիտացի եւ է այնպէս յաղագս գալստեանն քոյ ի քաղաքս... 1788, նոյեմբերի 1, ի Հաշտարխան:

385. 88ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք – Վկայականի յամեցման պատճառն այն է, որ բազում տեղիս սխալ է մէկն... գիւղացւոցն պատուերէք եկե­ղեց­ւոյ պատրաստութիւնն տեսանել. 1788 նոյեմբերի 1, ի Հաշտարխան:

386. 88բ-9ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Հոկտեմբերի 12էն ախորժ գիրդ յամսոյս 3ին ստոյգ բաւականութեամբ ընկալաք եւ վասն աշխատանացդ ի ժողովեալ զտուրս բարեպաշտից գոհունակ եղաք... ապա միայն է եւ սխալ չէ կարելի թարց այլ գրքոյ ուղղելն. 1788, նոյեմբերի 7, ի Հաշտարխան:

387. 89ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Յայսմ փօշտի գրեալ եմ Թադդէոս վարդապետն մեր, որպէս թէ յանձնեալ փօշտին... խնդրել յեղբօրէդ յաւե­լուլ ինչ, որ այլք տեսանելով զայն՝ ըստ ամենայն գրեցին ի Մօսկով. նոյեմբերի 7:

388. 89բ Առ պարոն Թումանն գրեցաւ – Զոր ինչ գրեալ էիր եղբօրն քոյ Յովհանիսին վասն տեղւոյս արքէրէին, որ ի մէնջ չարաբանութիւն է գրեալ սինօ­թին... հետեւիմք կանցիստորումն չկայ, հարկիւ ղրկես կոպիէն որպէս եւ խոստանաս. 1788, նոյեմբերի 7, ի Հաշ­տարխան:

389. 89բ Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Հոգ­տեմ­բերի 19էն գիրն ընդ Թադէոս վարդապետի եւ Շահամիր աղայի թղթոյն ընկալայ եւ տեղակացայ գրեցելոյդ ամենայինց, յօգոստոսի եւ սեպտեմբերի... քառասուն հատ բուխարու խնծոր առաքեցաք՝ մատու­ցա­նել Գաբրիէլ մետրօպոլտին. 1788, նոյեմբերի 14, ի Հաշտարխան:

390. 90ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Հոգտեմբերի 19էն գրեցեալ գիրդ յամսոյս 3ին ընկա­լաք եւ գիտացաք զտուրս մնացելոցն, զորս օրհնեցաք գոհունակութեամբ... քառասուն բուխարու խնծոր առաքեցի առ ազնիւն՝ մասնաւորել յայդր. 1788, նոյեմբերի 14, ի Հաշտարխան:

391. 90բ-1ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Հոգտեմբերի 26էն գիրդ յամսոյս 17 ընկալաք, զպա­տասխանիս թղթոյն, որ վասն տպարանին յառաջ գրած եմ լիով յոյս, որ ընկալեալ եւ միամտեալ իցես... այդ գիրքն դու վերջացո՛ եւ խոստացի՛ր միւս գրքոյ վերջին յիշել զանունս մասնակցօղացն. 1788, նոյեմբերի 22, ի Հաշտարխան:

392. 91ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Յանցեալ փօշտին գրեցի առ քեզ զպատասխան թղթոյն քոյ, ընդ նմին եւ քառասուն հատ բուխարու խնծոր... մտատանջ լինեմ վասն ի Մօսկով մնացեալ թղթոցն Շամիրամ աղայէ, գրեա՛ յառաջի փօշտին առա­քել. 1788, նոյեմբերի 22, ի Հաշտարխան:

393. 91բ Առ Զաքար Իվանիչն գրեցաք – Գիրն քոյ ընդ վեղարացուին ընկալայ եւ վասն զար ճոթին ինչ գրելդ գիտացի... այժմ ցուրտ է, քոյայնոցն ամենայնից օրհնութիւն տամ. 1788, նոյեմբերի 28, ի Հաշտարխան:

394. 91բ Առ աղայ Յովակիմն գրեցաւ – Գիրն ձեր ի Լապատկու գրեցեալ ընկալայ, եւ յիրաւի ոչ է վայել միտք... յիրաւունս տուեալ ազնուհի Աննայ Սարգեով­նին եւ ազնիւ զաւակացդ օրհնութիւն տամ. 1788, նոյեմ­բերի 21, ի Հաշտարխան:

395. 91բԻ Ղզլար գրեցաք առ տէր Մինասն վասն Ղզլարի բանին. 1788, նոյեմբերի 22, առ հասարա­կութիւն Ղզլարու... խորհրդոյ որպէսն եւ աղայ Մինասի գնալն ի վերն. 1788, նոյեմբերի 22, ի Հաշտարխան:

396. 92աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Յայսմ փօշտի գիր ոչ ընկալայ ի քէն, տացէ Տէր, զի առող­ջութեան իցես, բայց ընկալայ ես ի սեպտեմբերի 13 գրեցեալ գիրդ, յորում մանրակիթ քննութեամբ... մտածելի եւ հոգալի զամենայն մինչ մերձ վարպետաց ես գրեցից եւ ընդ պարոն Դիլանչեանին. 1788, նոյեմ­բերի 28, ի Հաշտարխան:

397. 92բ-3ա Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Ընդ պարոն Բօղդան Վասիլիչին ընկալայ զերկոքին թուղթսն քոյ Շամիրամ աղայի թղթոցն եւ ընդ «Յորո­գայթ փառաց»... այլ թէ մասնաւորապէս աստ առնելոց են եւ աստի պարտիմք յայլ կողմունս առաքել. 1788, նոյեմբերի 28, ի Հաշտարխան:

398. 93ա Դարձեալ ընդ վերնոյն առ պարոն Փի­լիպ­պոսն եւ առ պարոն Մակարն գրեցաւ – Ունիմ զշնոր­հակալութիւն զհոգաբարձութենէ ձերմէ, որ զա­մե­նայն կտակեալսն լուսահոգի Զարեպխանին... նոցին յօժանդակութեամբն կարասցուք ի կենդանու­թեան մե­րում վճարել եւ օր ազատութեան տեսանել, նոյեմ­բերի 28, ի Հաշտարխան:

399. 93աՆոյեմբերի 28. առ Խոջամալն գրեցի վասն գուբեռնաթին եւ այլ իրաց... առ պարոն Ստե­փանն գրեցաք, թէ ըստ պատասխան թղթոյն եւ զոր­պէսն մեր:

400. 93աԱռ Սուլխան դիվանն գրեցաք, զպատաս­խան թղթոյն, նաեւ վերայ քոյ Շամիրամ աղային գրեալ եմք (այսչափ):

401. 93աԱռ մեծ Գօրիչն գրեցաք վասն գուբեռ­նա­թին եւ զորպէսն մեր(այսչափ):

402. 93աԱռ Լաշկարովն գրեցաք եւ վասն գուբեռ­նա­թին եւ այլ զորպէսն մեր(այսչափ):

403. 93բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Զարմանամ, որ էանց երկու փօշտն, եւ ի քէն գիր ոչ ըն­կալաք, տացէ Տէր, որ առողջութեամբ իցես, յուսամ, որ ի նոյեմբերի 1, 7, 14, եւ 21էն գիրն մեր ընկալեալ... մեր միլիքքն գնացեալ են ի վերայ Շուշուխանին եւ այլն. 1788, դեկտեմբերի 5, ի Հաշտարխան:

404. 94ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն եւ ազ­նուհի Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաւ – Յուսամ ի յառաջնորդօղ Հոգին Սուրբ Աստուած, որ յառողջու­թեամբ առաջնորդեալ իցէ ձեզ ի Մօսկով եւ ի նոյն սուրբ Հոգւոյն հայցեմ... պարտուց տպարանին, զի Թադէոս վարդապետն մեր գրեալ է յայդր ժողովեալ եւ այլն. 1788, դեկտեմբեր, ի Հաշտարխան:

405. 94ա Առ Մովսէս վարդապետն գրեցաք – Հո­գե­ւորական գործոցն մերոց վերահասու լինիցիս եւ իշ­խո­ղութիւնն... յաւիտեան մնալոց է անդ ի տպարանի եւ այլն:

406. 94աԱռ տէր Պետրոսն գրեցաք ի Մօսկով վասն տպարանին օգնութիւն առնել ԾԶ. (56) թուման, զի մշտնջենապէս անունն քոյ եւ ծնողացդ յիշատա­կես­ցի. եւ այլն:

407. 94բ-5ա Առ բժիշկ Պետրոսն գրեցաւ ի Մօս­կով – Յանցեալ ամսոյ գիրդ ընկալաք, որ վասն աւե­տա­­րանացն եւ այլոց շինուածոցն, յորոց քանիսն առաքելդ ի Նախիջեւան եւ մնացեալցն... զայս մեծ հար­­կաւորութիւն ինձ ոչ գոյ ի վերայ աշխարհի, ուստի յորդօրող լինիցիս ամենայնից. 1788, դեկտեմբերի 12:

– 95աԱռ աղայ Յովակիմն գրեցաւ ի Մօսկով:

–95աԱռ Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաւ:

408. 95ա Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաք – Երեք փօշտէ, որ գիր չունեմ ի քէն, աղայ Յովհաննէսն գնաց քառասուն թուման օգնութիւն ետ տպարանին... դու ինքեն փօշտով գալ առ մեզ եւ այլն. 1788 դեկ­տեմբերի 12, ի Հաշտարխան:

409. 95աբ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաւ – Զպատասխանիս թղթոյն ձերոյ յառաջ եմ գրեալ, մեր որ­պէսն ի յազնիւ եղբարցն քոց եւ ի պարոն Քրիստա­փո­րէն իմացի՛ր... Աննայ Սէրգէովնին եւ ազնիւ զաւա­կացդ օրհնութիւն տամ եւ մնամ վասն ձեր աղոթարար՝ Յովսէփ արքեպիսկոպս, 1788, դեկտեմբերի 10, ի Հաշ­տարխան:

410. 95բ-6ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք – Շնեորհաւորեմ զՆոր Տարին եւ զԾնունդ փրկչին եւ զՅայտնութիւն նորա ի բազում ամս, ամենայն պա­տուական ընտանեօք ուրախութեամբ... վարդա­պետն ուղեւորեցի աստի, եւ զայլս իմացեալ ի գրոյ աղայ Յո­վա­կիմին. մնամ 1788, դեկտեմբերի 19, ի Հաշտար­խան:

411. 96ա Առ Մովսէս վարդապետն գրեցաւ – Հրա­մայեմ քեզ եկեղեցական բոլոր կառավարութեանն ներքսային, ունիլ քեզ եւ կառավարել զայնս... յառա­ջաւորութեան նորա Աւետիս վարդապետն ուղեւո­րեցի ի Սուրբ Աթոռն, որպէս պարոն Խաչիկն պատմելոց է քեզ եւ վասն քոյ. 1788, դեկտեմբերի 19, ի Հաշտար­խան:

412. 96աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Նո­յեմբերի 24էն գրեցեալ գիրդ յամսոյս 17ին ընկա­լեալ, գիտացի զամենայն գրեցեալսդ, ապա ինչ օգուտ եթէ ի Պետրօպոլք... վարդապետին եւ ընդ անօթին որ վասն մեր համբաւ բերցէ: Գրեանք շատ եմ խնդրեալ, եթէ առաքեսցին. 1788, դեկտեմբերի 19, ի Հաշտար­խան:

413. 97աբ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Նոյեմբերի 23էն գիրդ յամսոյս 17 ընկալայ ընդ Թադ­դէոս վարդապետի գրոցն եւ լրբենի յանդուգն գրոյն Քալանթարի եւ հասու եղէ... առատ օգնութիւն ցուցցէ, զոր իւր ազնիւ տամբն օրհնութեամբ ողջունեմ: Մնամ վասն ձեր աղօթարար Յովսէփ արքե., Յ. Ա. Ե., 1788, դեկտեմբերի 19, ի Հաշտարխան:

414. 97բ Առ պարոն Մարտիրոսն գրեցաք – Վա­ղուց է ի քէն գիր չունեմ, զոր ինչ գրեալ էիր պարոն Յով­սէփի գրոյն, գիտացի... որ արարեալ էք, եւ եթէ դրամ պետոյասցի, Քալանթարին տացես եւ մեզ գրես­ցես:

415. 98ա Եւ զայս առանձին ծանի՛ր, Թադէոս վարդապե՛տ, ի ձեռն Քրիստափորին մերոյ ահա ընդ գրոյս ուղեւորեմ առ քեզ հարիւր թուման ասիգնացի, որով ի Սանկթ Պետերբուրղ... յանձն է առեալ հե­տե­ւիլ տպարանին ցօգնութիւնն, եւ աղայ Յարու­թիւնէն եւս առնուլ, գիտացեալ քոյ՝ ըստ այսմ խօսես­ցիս եւ յոր­դորեսցես. 1788, դեկտեմբերի 20, ի Հաշտա­րախն:

416. 98աբ Պարոն Քրիստափորին գրեալ ետուք իւրն – Աստուած բարի ճանապարհ պարգեւեսցէ քեզ՝ յաջողութեամբ հասանել ի յառաջադրեալ տեղիս քոյ եւ անդ ի մտի ունիցիս զպատուիրեալս... նոյնպէս Աննայ Լազրովին, Աննայ Վասիլովնին եւ Աննայ Սէրգէովնին եւ քոյ հօրն եւ մօրն եւ ի վերայ ամենայնի, մնամ. 1788, դեկտեմբերի 20, ի Հաշտարխան:

417. 98բ Առ պարոն Գուրկինն Էստատեան (մատիտով՝ «Արեշենց») գրեցաք ի Ղզլար – Աւետիս վար­դապետն ուղեւորեցի ընդ Գրիգորին մերոյ ի Սուրբ Աթոռն, զկնի ջրօրհնեացն եկից առ ձեզ... ծախել պատ­շաճ գնով բրինձ, առաքել եւ ընդ քահանայիցն սիրով լինել. եւ այլն. 1788, դեկտեմբերի 21:

418. 99ա Առ պարոն Ստեփանն Հավուշտրեանն գրեցաք ի Մօզդօկ – Մեր Աւետիս վարդապետն առա­քեցաք ցայդր՝ գնալ ի Սուրբ Աթոռն, որպէս յանցեալ փօշտին... ամենայն ճանապարհի հոգսն տեսնէք, ի վերայ իմ նոր պարտք չդնեն. 1788, դեկտեմբերի 21:

419. 99ա Առ տէր Աստուածատուրն, պարոն Ման­կասարն եւ տիրացու Զաքարիայն գրեցաք մեր Աւետիս վարդապետն... պարոն Ստէփան Հավուշտ­րո­վին եւս գրեցի գիր. դեկտեմբերի 21:

420. 99աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Ընդ Քրիստափորին գրեցաք առ քեզ, զհարկաւորն քոյ հարիւր թուման ասիգնացի եւս առաքեցաք ի Պետրո­պօլք՝ եալդուզ ոսկի շինել եւ ընդ քեզ բերել... աղայ Մինաս Դիլնչվին ետու վասն մեր ինքն շինեցուցանել զգլուխ նորին. 1788 դեկտեմբերի, ի Հաշտարխան:

421. 100ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն գրեցաւ ի Նա­խիջեւան – Իւրեանց ազնուականութեամբ թուղթն առաքելն, Աւետիս վարդապետի ուղեւորիլն ի Սուրբ Աթոռն, գինին Ղզլար առնուլ... Յովհաննիսի գնալն ի Պետ­րոպօլք, Ղռիմու Սուրբ Խաչ վանքին ԼԶ. (՞) խոս­տանալն եւ այլն. 1788 դեկտեմբերի:

422. 100ա Առ Կարապետ վարդապետ[ն] գրեցաք – Հոգտեմբերի եւ նոյեմբերի թուղթքն ընկալնուլն, զեմ­լեանցկի գինւոյ հասանիլն կիսասառիլ եւ աւե­րած... տէր Ստեփանի Հնդստան մտանելն, Շամիրամ աղայի յոյս գրելն մեզ:

423. 100ա Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաք ի Մօս­կով – Մօսկովու գրեցեալ յամսոյս 7են գիրդ այժմ ընկալայ համարեա թէ կիսոյ պատասխան... այժմ երեւի, որ մեծ ծանրութիւն է մեզ դատարկ թողուլն քա­ղաքս. 1788, դեկտեմբերի 26, ի Հաշտարխան:

424. 100բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք – Յուսալով իմ ի յողորոմութիւնն Աստուծոյ, որ դուք մին­չեւ ցայժմ զերծեալ ի ճանապարհական... Բարձ­րեալն նմա առողջութիւն շնորհեսցէ, պարոն Զաքար Իվանիչին ողջոյն տամ:

425. 100բ-1ա 1788, դեկտեմբերի 28, ի Հաշտա­րախն. Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք ի Մօսկով – Յամսոյս 26, ի Մօսկովու գրեալ գիրդ ընկալայ եւ ի նոյն համառօտ... յառաջ ածեալ զայդ ի լուսաւորու­թիւն եւ ի մխիթարութիւն ազգի մերոյ, եւ մնամ վասն քոյ աղօթարար. Յ. Ա. 1788, դեկտեմբերի 28, ի Հաշ­տա­րախան:

426. 101բ Առ Աւետիս վարդապետն գրեցաւ ի Մօզ­դօկ – Յետ գնալոյն ձերոյ ես միայն եմ, յայսմ կիւ­րա­կէի մեծ քարոզութիւն արարի... ապա ամենեքեան են գայլք արաբացիք. 1788, դեկտեմբերի 28, ի Հաշ­տա­րախան:

427. 101բ-2բ Առ Աւետիս վարդապետն գրեցաք պա­տուէր եւ խրատ – Ցանկամ քեզ ի Տեառնէ բարեյա­ջող ճանապարհ եւ ողորմութիւն նորա զհետ քոյ... Գանձուցն Կիւրղի Առորս Գրիգորի Աստուածաբանի, Պիտոյիցն եւ այլն:

428. 103աբ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Շնորհաւորեմ զՆոր տարիս եւ զԾնունդ եւ զՅայտնութիւն Տեառն մերոյ, զորս երկար կենօք եւ ամենայն ցնծալի բերկրանօք... Պատմութիւնն տպեալ է եւ ի Թիլֆիզ առաքեալ, ապա մեք չեմք տեսեալ. 1789, յունվարի Ե., ի Հաշտարխան:

429. 104ա Առ Իվան Գրիգորիչ Սումբաթովն գրեա­ցաք – Շնորհաւոր Նոր տարի, Ծնունդ եւ Յայտ­նութիւն փրկչին մերոյ ի բազում ամս անցուցանէք... շուտով ուղեւորել խնդրեմ, սանիկացս օրհնութիւն տամ. 1789 յունվարի Ե., ի Հաշտարխան:

430. 104բ-5ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Յապրիլի ամսոյ գրեցեալ թուղթն քոյ ընդ միոյ Խորե­նացւոյն եւ ընդ չորս Դաւանութեան տետրա­կացն... Աստուած տացէ ցուրտ լինել, որ շուտով առաքեմ Մովսէս վարդապետին, եւ ամենայն զմեզ հարցանօղ բարեկամաց ողջոյն մատուսցես. 1789, յունվարի 2, ի Հաշտարխան:

431. 105աբ Առ պարոն Խաչիկն գրեցաւ – Յուսամ յԱս­տուած, զի յաջողութեամբ հասեալ իցես եւ հան­գիստ գտեալ, ի մէնջ ողջունելս խնդրեմ ազնիւ աղայ Յովհաննիսին... ջանասցես կատարումն տալ եւ յա­ռաջին փօշտին մեզ գրել: Շատ շնորհակալ եղէց. 1789, յունվարի 2, ի Հաշտարախան:

432. 105բ Առ Խօջումեան պարոն Յովհաննէսն գրեցաք – Զպատասխան գրոյն իւրոյ վասն Շուշանայ Գրիգորովնային ծածկաբար մեզ գրելն... ծանուսցես մեզ փութով. յունվարի 6:

433. 105բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաւ ընդ մեր Բարսղին – Զանազան գրեանցն իւրոց ընկալ­նուլն, գրեցեալ հէսապդ մեք չգիտեմք, զի չէ մեզ ծա­նօթ... գինի առից ի Ղզլարու չորս բօչկայ եւ ի պահոցն առաքեցից. 1789, յունվարի 6, ի Հաշտարխան:

434. 106աբ Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Դեկ­տեմբերի 7էն գրեցեալ թղթոյդ պատասխան յան­ցեալ փօշտին գրեցի... որ բանն վերջացնեք եւ ինձ միամտութիւն տայք գտանել. 1789 յունվարի 9, ի Հաշտարախան:

435. 106բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաւ – Յուսամ, զի յաջողութեամբ հասեալ իցէք ի Սանկթ Պետերբուրղ եւ համեմատ խնդրանացս կատարումն տուեալ վասն տպարանին... աղայ Մինաս Դիլիանչովի գործոյն յուսամ օգնական լինեցիս. 1789, յունվարի 16, ի Հաշտարախան:

436. 106բ-7ա Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաւ – Ար­տաքոյ սովորութեան քոյ եղեւ չորս փօշտ անգիր թո­ղուլդ զմեզ, եթէ բան ոչ գոյր գրելոյ... 1789, յունվարի 16, ի Հաշտարախան:

437. 107ա Առ ազնիւ աղայ Մինաս Լազրովն գրե­ցաք – Ցարիցինու գրեալ գրոյ ընկալնուլն, մեր գնալն ի Ղզլար... սորին մասն չէք տուեալ, վասն քվերդ ոչ ձայն կայ, եւ ոչ խօսօղ. 1789 յունվարի 16, ի Հաշտարխան:

438. 107ա Առ պարոն Խաչիկն գրեցաք – Շատ ժա­մանակ է գիր չունիմ, յուսամ համեմատ յառաջադրու­թեանդ կատարումն տացես... վասն Աննայ Լազրովին խօսօղ ոչ գոյ, եւ ոչ ձայն ինչ:

439. 107ա Առ աղայ Մինաս Դիլանչեանն գրեցաք – Շատ ժամանակ է գիր չունեմ զքէն, յուսամ առողջու­թեամբ հասեալ իցես ի Սանկթ Պետերբուրղ... Գօրիչի մահն զգալի է:

440. 107ա Առ սանահայր պարոն Մարգարն գրե­ցաւ զորպէսն եւ վասն Մուրատխանի բանին հետե­ւիլ եւ այլն. 1789, յունվարի 16:

441. 107բ Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Դեկ­տեմբերի 7էն գիր ոչ ունիմ մինչեւ ցայժմ... կարելի է ի ձէնջ գիր ստանալ, Գօրինի մահն շատ զգալի է մեզ. 1789, յունվարի 16:

442. 107բ Առ պարոն Մարտիրոսն Գալստեան գրե­ցաք – Գրոյ իւրոյ ընկալնուլն, զպատասխան թղթոյն գրելն վասն անօթից... Յովսէփէն տեղեկանալ. յունվարի 20:

443. 107բ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաք – Մեր որպէսն յառաջագոյն գրեալ եմք, յուսամք Թադ­դէոս վարդապետի գործոյն օգնական լեալ իցես... ա­րար Աստուած, եղիցի այցելու. յունվարի 21, 1789 յամի:

444. 107բ Առ տէր Ստեփանոսն գրեցաք – Գրոյ ընկալնուլն վասն իւր եթէ ոչ յօժարեն... Կատարինէ Իվանովի խոստումնքն, որ վասն մեր. եւ այլն. 1789, յունվարի, ի Հաշտարախան:

445. 107բ Առ տէր Սուքիասն գրեցաք – Վասն ա­ղայի Յարութիւնի խոստացեալ ոսկէ սահաթին... առա­քել մեր գնալն ի Նախիջեւան եւ այլն. յունվարի 1789, ի Հաշտարախան:

446. 108ա Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Յու­սամ, որ Թադդէոս վարդապետն վերադարձեալ իցէ ի Մօսկովու եւ բանին կատարումն տուեալ... ընկալեալ եմ եւ պատասխան նոցին գրեալ, առաքեցի առ քեզ, խնդրեմ ուղեւորես:

447. 108աբ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք – Ի գրոյ Թադդէոս վարդապետին մերոյ Փիպացի Տէ­րամբ հասանելդ ի Մօսկով... դժուարին է անտի ի Նա­խիջեւան գնալն, այլ դառնալ պարտիմք եւ աստէն գնալ Աստուած ինքն յաջողեսցէ. 1789, յունվարի 23, ի Հաշտարխան:

448. 108բ-9ա Առ Կատարինէ Իվանովնայն գրե­ցաք – Ողորմութեամբ Տեառն յուսամ, զի զերծեալ իցէք յամենայն ճանապարհական վշտաց եւ նեղութեանց... աղայ Յարութիւնի պարկերքն վասն իմ առաքել, ունել առաջի աչացս մեր, քահանայքն յանձնեալ են ի մայ­րութիւն քոյ. 1789, յունվարի 23, ի Հաշտարախան:

449. 109ա Առ աղայ Մինաս Դիլանչեանն գրեցաք –Ցարիցինու գրեալ գիրդ շնորհակալութեամբ ընկալայ եւ վասն կրեալ նեղութեանդ ցաւեցայ... աղիք իմ գա­լարի վասն նորա: Աննայ Գրիգորովնին օրհնութիւն տամ. 1789, յունվարի 23, ի Հաշտարախան:

450. 109բ-110ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրե­ցաք – Յամսոյս 1 եւ 2էն թուղթսդ ի Մօսկովու եւ ընդ Մալխասովին ի Պետրօպոլքու յամսոյս 17ին ընկալաք եւ գիտեցաք լրիւ... այսօր տղայքն մեր եւ ձիանքն ամենայն ծանրութեամբ ուղեւորեցաք ի Ղզլար. 1789, յունվարի 23, ի Հաշտարախան:

451. 110ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Մեր գալն ի Ղզլար, ծանուցում առնելն, վասն տպարա­նի, մեր գնալն ի վերա Չօլին ի Նախիջեւան... իսկ միւսն Երրորդութիւնն Սուրբ, օրհնութիւն տամ Մկրտու­մին:

452. 110ա 1789, փետրվարի 15, ի Ղզլար – Առ տէր Մինասն եւ տիրացու Ծատուրն գրեցաք... 1789, փետրվարի 15, ի Ղզլար:

453. 110ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Հասնելն մեր ի Ղզլար եւ այլ բան... Մնացականենց գրեցաք զպատասխան գրոյ իւրոյ եւ զորպէսն մեր:

454. 110բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Մեր գալն ի Ղզլար եւ ի վերա Չօլին պատրաստելն, գնալ ի Նախիջեւան, յանցեալ փօշտին գրեալ եմ առ քեզ ծանուցումն վասն տպարանին... եղիցի ինձ այ­ցե­լու այս ամենայն իմ պատճառս տպարանիդ գտի. 1789, փետրվարի 23, ի Ղզլար:

455. 110բ Առ պարոն Մկրտումն, պարոն Գաս­պարն եւ պարոն Աբրահամն գրեցաք առանձին – Լիրբ աբեղայի մերոյ որպէսի գոլն ձեզ յայտնի է, ինչ եւ իցէ՝ մեք մեծաւ սիրով եւ պատուով առաքեցաք... այլն դուք գիտէք եւ խոհեմութիւն ձեր. 1789, փետրվարի 23, ի Ղզլար, Յ. Ա. Ե.:

456. 111աբ Առ պարոն Մինասն գրեցաք եւ տի­րա­ցու Ծատուրն մեր – Յորմէ յետէ եկեալ եմք ի Ղզլար, դեռ 15էն զգիր չեմ ընկալեալ, յուսամ մեր ամե­նայն խնդրեալ իրքն... այն չիքն ինչ տեղ որ տեսանես, ողջոյն եւս ոչ տայք որպէս դու, նմանապէս այլ քահանայք. 1789, մարտի 1, ի Ղզլար:

457. 111բ Առ պարոն Խաչիկն գրեցաւ – Յուսամ շահմայիքն եւ խաւիարն ստացեալ իցէս եւ ուղեւորեալ, պարոն Փիլիպպոսն վասն տպարանին տեղս բաւական օգնութիւն առնելն... հոգացեալ եւ ուղեւորեալ իցէս ի Նախիջեւան, յայսմ հետէ անդ առաքեսցես գիրդ. 1789, մարտի 1, ի Ղզլար:

458. 111բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Ի Ղզլարու այսու երեք գիր եմ գրեալ առ քեզ եւ ի քէն դեռ աստ գիր չեմ ընկալեալ... թեպէտ պատուիրեալ եմ ի Հաշտարխան ի գալն փութով ուղեւորել. 1789, մար­տի 1, ի Ղզլար:

459. 112աբ Ի Հաշտարխան գրեցաւ վասն տէր Պետ­­րոսի կարգ տալոյն – Յորմէ ժամանեսցի աս­տուա­ծային օրհնութիւն... օրհնեալք Աստուծոյ, յամե­նայն սրբոց նորա եւ ի մէնջ. ամէն. 1789, մարտի 1, ի Ղզլար:

460. 113ա Ի Յովսէփայ եպիսկոպոսէ սիրով եւ օրհ­նութեամբ ծանիցումն լինիցի պարոն Մանկա­սա­րիդ... շէնութիւն եւ հանգստութիւն տացէ դոցա եւ ամե­նայն խղճալի ազգին մերոյ. 1789, մարտի 5, ի Ղզլար:

461. 113աբ Առ աղայ Մինաս Դիլանչեանն գրե­ցաւ – Ի Մօսկովու փետրվարի 1էն գիրն քոյ յամսոյս 3ին ընկալայ... տուեալ վասն օգնութեան դորին ամե­նայն բարեկամաց ողջոյն տամ. 1789, մայիսի 6, ի Ղզլար:

462. 113բ Առ Խանփերի խանումն, աղայ Աւե­տիկն եւ Մարիւ Սէրգէովնայն գրեցաւ – Զգամ զկո­րուստ անգին բարեկամին իմոյ... տան եղելոցն ամե­նայ­նից օրհնութիւն տամ. 1789, մարտի 6, ի Ղզլար:

463. 114ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաւ –Փետրվարի 24էն գրած գիրդ յամսոյս 2ին ընկալեալ, գիտացի զգրեալսն քոյ... պարոն Եսային խնդրեցին զխոնարհութիւնս իւրեանց. 1789 մարտի 6, ի Ղզլար:

464. 114բ-5ա Առ պարոն Փիլիպպոսն Մանչու­րեան գրեցաք – Ի վաղուց հետէ չունեմ գիր ի քէն, յուսամ Աստուած Թադդէոս վարդապետն մեր... քոյոցն ամենայնից օրհնութիւն տամ: Յ. Ա. Ե., 1789, մարտի 6, ի Ղզլար:

465. 115աբ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաւ – Ի փետրվարի 9էն գրեցեալ գիրն ձեր յամսոյս 10ի Ղզլար... Աստուած շէն պահեսցէ զինքեանս. 1789, մար­տի 6, ի Ղզլար:

466. 116աբ Առ պարոն Ստեփանն գրեցաւ – Յուն­վա­րի 24էն գիրդ Կարմենչուկու ի Ղզլար ընկալայ. զար­մանամ որ իմ թուղթքն քեզ չեն հասեալ... օրհ­նու­թիւն տամ Կարապետին եւ մնամ. Յ. Ա. Ե., 1789, մարտի 6, ի Ղզլար:

467. 116բ-7ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Ի յունվարի 9էն մինչեւ ցայժմ ի քէն գիր ոչ ունիմ եւ չգիտեմ ինչ արարեր եւ ուր աւարտեցեր... ընդ նմա տպեալ երկլեզու գրով եւ այլն յանձնեմ ի կամս քոյ. 1789, մարտի 15, ի Ղզլար:

468. 117ա Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաւ – Յորմէ յետէ գնացեր բաց ի Ցարիցինու գրեալ թղթոյդ... տէր Զաքարին, ազնիւ պարոն Գուրկինն Էստատեան սիրով ողջոյն տայ. 1789, մարտի 15, ի Ղզլար:

469. 117աբ Առ Նիկօլ Իվանիչն գրեցաւ – Յորմէ յետէ գնացեր, ես ոչ ունիմ ի քէն գիր եւ կամ որպէս ինչ... Յեակօբ Իվանիչին օրհնութիւն մատուցանեմ եւ այլն: Մնամ վասն քոյ աղօթարար. 1789, մարտի 15, ի Ղզլար:

470. 117բ Առ Զաքար Իվանիչն գրեցաք – Յորմէ հետէ բաժանեցան ի մէնջ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն իւրայնովքն եւ Նիկօլ Իվանիչն... ամենեցուն օրհնու­թիւն տամ. 1789, մարտի 15, Ղզլար:

471. 117բ Առ պարոն Քրիստափոր Առաքէլիչն գրե­ցաւ – Բաց իմոյ գրոյն, այլ գիր ոչ ունեմ ի քէն, յու­սամք զի առողջութեամբ իցես.. յառաջին փօշտին զպա­տասխան սորին խնդրեմ. 1789, մարտի 15, ի Ղզլար:

472. 118ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաւ – Ընդ պարոն Յովակիմին զորպէսն մեր գրեցի առ քեզ... Քրիս­տափորի գիրն առաքել խնդրեմ յառաջի փօշտին. 1789. մարտի 16, ի Ղզլար:

473. 118ա Առ Ստեփան Գրիգորիչ Սումբատովն գրեցաւ – Ես քեզ պատուիրեցի, որ քոյ կողմանէ որ ինչ համբաւ լինի... ուրախութիւնն մեր կատարեալ լինիցի եւ այլն. 1789. մարտի 15, ի Ղզլար:

474. 118աբ Առ աղայ Մինաս Դիլանչեանն գրե­ցաւ – Փետրվարի 1էն ի Մօսկովու գրեցեալ գրոյդ պա­տասխանն յանցեալ փօշտին գրեալ... իցէ թէ զմեզ ազատէր ի սմանէ. 1789, մարտի 15, ի Ղզլար:

475. 118բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաւ – Մեք այժմ գնալոց եմք ի Հաշտարխան, ճանապարհ ոչ գոյ գալոյ ի Նախիջեւան... մերքն զքեզ ողջունեն.. 1789, մարտի 15, ի Ղզլար:

476. 119աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Ոչ յաջողեցաւ մեզ ի Ղզլարու ի Նախիջեւան գնալ վասն սաստկութեան անձրեւին... ես եւս գրեցի նմա՝ առաքել առ քեզ. 1789, ապրիլի 3, ի Հաշտարժան:

477. 120ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաւ – Շնորհաւորութիւն զսուրբ Զատկին եւ զտօնախմբու­թիւն որդւոյն իւրոյ... շատ հակառակէ եւ յօր ըստ օրէ խսպի. եւ այլն. մնամ. 1789, ապրիլի 3, ի Հաշտա­­րա­խան:

478. 120բ Առ Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաւ – Գիրդ ընկալայ, վասն ձեռն արկելոյդ լինել զգեստն Նա­խիջեւանու, գոհունակ եմ... ես խառն չեմ ի բանս նորա, 1789, ապրիլի 3, ի Հաշտարախան:

479. 120բ Առ տէր Սուքիասն գրեցաւ – Վասն Կա­տա­րինէ Իվանովնի գրեցելոցն յաղագս ընծայ առա­քելոյն... որպէս կամի՝ այնպէս արասցէ:

480. 120բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաք – Ըստ յառաջին գրեցելոյս, եթէ ժողովրդեանն եւ քեզ կամք իցեն ելանէլ այտի... ի տէրութիւնս նոցա, որպէս սոքա տուեալ են:

481. 121ա Առ ազնիւ պարոն Մարգարն եւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Մեք ի Ղզլարու վերադարձաք ի Հաշտարխան... աղայ Յովհաննիսին, զոր գրեալ եմք վասն այսմ. 1789, ապրիլի 3, ի Հաշտարախան:

482. 121ա Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Ղզլարու ՀԵ.ն (75) թուման յօգնութիւնն զկնի Զատկին ԱՃՂ. (190) թուման արարեալ առաքեցից... երկար գրե­լոյ, նոր եմ եկեալ. ապրիլի 3, ի Հաշտարախան:

483. 121ա Աղայ Մինաս Դիլանչեանն գրեցաւ – Ի Ղզլա­րու գրեցի զպատասխանիս թղթոյն ձերոյ... զօգ­նու­թիւնդ անպակաս առնել ի Թադդէոս վարդապետէն:

484. 121բ Առ Լարիոն Սպիրիդոնովիչ Ալէքսէովն գրեցաւ – Ի Մօսկովու գրեալ գիրն ձեր ընկալայ ի Հաշ­տա­րախան... կարես գիտել ի գրոյ Մինաս Ստե­փա­նիչին. 1789, ապրիլի 3, ի Հաշտարխան:

485. 121բ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաւ – Ի Ղզլարու գրեցի զպատասխանիս թղթոյն ձերոյ, զկնի այնմ եկեալ մեր ի Հաշտարխան... իցեն օրինակ հա­կառակութեան եւ ընդ յազգս մեր եւ այլն. 1789, ապրիլի 3, ի Հաշտարխան:

486. 121բ Առ պարոն Շմաւօնեան պարոն աղայն գրեցաք – Զորպէս մեր եւ Թիֆլիզու թղթերն առաքե­ցաք (այսչափ):

487. 122ա Առ Մովսէս վարդապետն գրեցաւ – Հրա­ման գալ ի Հաշտարախան եւ զմայրն տեսանել մի ամիս ժամանակաւ եւ ապա դառնալ... ձերքն ամենե­քեան առողջութեամբ են:

488. 122ա Առ Քրիստափօր Առաքելիչն գրեցաւ – Մեր գալն ի Հաշտարախան, եւս վասն Յովսէփի բանին, որ ոչ ինչ չգոյանայ... մեր լիրբ աբեղայն դեռ ի Մօզդօկ է. 1789, ապրիլի 3, ի Հաշտարախան:

489. 122ա Առ ազնիւ աղայ Յարութիւնն գրեցաք զոր­պէսն մեր եւ զշնորհաւորութիւն Զատկին (այս­չափ):

490. 122ա Առ Նիկօլ Իվանիչ Միրզախանովն գրե­ցաւ զպատասխան թղթոյ իւրոյ եւ զորպէսն մեր ի Հաշ­տարախան (այսչափ):

491. 122ա-4ա Ի Ղզլար գրեցաւ՝ հասարակու­թեանն – Յորմէ ժամանեսցի աստուածային օրհնու­թիւն եւ նախախնամական պահպանութիւն... եղիցի ընդ հոգւոյդ ձերում. ամէն: Գրեցաւ 1789, ապրիլի 5, ի Հաշ­տարախան ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածին աւագ եկեղեցոյս մերոյ:

492. 124ա Առ տէր Մինասն գրեցաւ զպատաս­խան թղթոյն եւ 2 մսխալ անծակ մարգարիտ առաքեցաք. ապրիլի 5, ի Հաշտարախան (այսչափ):

493. 124ա Առ պարոն Գուրկինն Էստատեան, պա­րոն Յօհանջանն, մահտեսի Գրիգորին... առ պա­րոն Գօրիչն գրեցաք ըստ վերոյ մտացն:

494. 124ա Առ Ալէքսեյի Ֆեդրիչ Կազաչկովն գրե­ցաք զպատասխան թղթոյն իւրոյ՝ սէր եւ զորպէսն մեր. ապրիլի 5, ի Հաշտարախան:

495. 124աբ Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաւ – Մարտի 15 գիրդ ընդ նոր Բառարանին ընկալեալ, գի­տա­ցի զգերեցալսդ... մեծապէս անգոհունակ եմ լինե­լոց յինքենէ. 1789, ապրիլի 10, ի Հաշտարախան:

496. 125ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաւ – Վասն Մելիքովի եւ տէր Ստեփանի բանին, որ նա իզուր խօսի վէրայ տէր Ստեփանի հօր... սաստեմ նմա լռել եւ այս ողորմելւոյս չվնասել. 1789, ապրիլի 10, ի Հաշտարախան:

497. 125աբ Առ ազնիւ աղայ Մինաս Դիլանչեանն գրեցաւ – Մարտի 15էն ախորժ գիրն ձեր ընդ Յարու­թիւն հարազատ եղբօրս իմոյ... ազնուուհի դստերն իմոյ Աննայ Գրիգորովնին օրհնութիւն տամ:

498. 125բ 1789, ապրիլի 10, ի Հաշտարախան – Առ աղայ Մինաս Եզիազարեանն գրեցաք զորպէսն մեր... ոչ գրեսցէ մեզ ի Նախիջեւանու առաքել եւ այլն. ապրիլի 10, ի Հաշտարախան:

499. 125բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէս Եղիազա­րեանն գրեցաք – Յանցեալ փօշտին ի Ղզլարու դառ­նալն մեր ի քաղաքս գրեցի առ Ձեզ... պիտանաւո­րու­թեանն բոլոր ազգիս մերոյ. 1789, ապրիլի 10, ի Հաշ­տարխան:

500. 126ա Առ աղայ Մինաս Դիլանչեանն գրեցաք – Յայսմ փօշտի ոչ հասարակութիւնն եւ ոչ մեք ի քէն գիր ոչ ունէաք... իցեմ զերծանելոց ի պարտեաց դո­րին. 1789, ապրիլի 17, ի Հաշտարխան:

501. 126աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Յանցեալ փօշտին զհարկաւորն գրեցաք առ քեզ յայսմ փօշտի ի քէն գիր ոչ ընկալաք... կարելի է, որ միւս փօշտին ԾԶ. (56) թուման եւս առաքեմ. 1789, ապրիլի 17, ի Հաշտարխան:

502. 126բ Առ պարոն Փիլիպպոսն Մանչարեան գրեցաք – Զորպէսն մեր, տեղւոյս հոգեւոր պետի զա­նա­զան անկարգ արարողութիւնսն ծանուցաք... Շամի­րամ աղայի թուղթն ուղեւորեցաք առաքել առ նա. 1789, ապրիլի 17, ի Հաշտարխան:

503. 126բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաք վասն Մելի­քովի բանին, որ իզուր պահանջէ... ինչ գնով որ ուզէ՝ տացէ նմա եւ այլն. ապրիլի 17:

504. 126բ Առ պարոն Սարգէ Լազրիչ Լաշկարովն գրե­ցաք զորպէսն մեր... ըստ պատահման հարկին ասել եւ այլն. ապրիլի 17, 1789, ի Հաշտարախան:

505. 126բ Առ տէր Մինասն գրեցաք ի Ղզլար... առ պարոն Յոհանջանն գրեցաք:

506. 126բ Առ տէր Աստուածատուրն գրեցաք ի Մօզ­դոկ, մեր Գրիգորի գիրն առաքել... գիրն առաքել ուր եւ իցէ:

– Առ մեր Գրիգորն գրեցաք... պատուէր վասն Աւե­տիս վարդապետին եւ այլն. 1789, ապրիլի 19, ի Հաշ­տարախան:

507. 126բ Ապրիլի 23, ի Հաշտարախան, առ Թա­դէոս վարդապետն առաքեալք գրով մերով... պի­տա­յացուցանել տպարանի բանիցն:

508. 127ա Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաք յան­ցեալ փօշտին, առաքեցեալ ասիգնացի փողն եւ բարաթին եւ այլն. մայիսի 1:

509. 127ա Ի Յովսեփայ արքեպիսկոպոսէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբ ծանիք Մօզդօկու գոր­ծակալ տէր Աստուածատուր աւագ քահանայ... վարձն պարոն Աստուածատուրէն ստանալ. 1789, մայիսի 3, ի Հաշտարախան:

510. 127ա Առ պարոն Ստեփանն Հաւուշտարեան գրեցաք զորպէսն մեր եւ փակէթովն... վարձն տէր Աս­տուածատուրէն առնուլ եւ այլն, մայիսի 3:

511. 127բ Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք – Մեր գալն ի քաղաքս եւ զմեզ մեծաւ հանդիսիւ ընկալ­նուլն... Ջաֆար խանն, ասեն, առեալ է ի Սպահան. 1789, մայիսի 31, ի Նախիջեւան:

512. 127բ Առ Գայիօս արքիմանդրիտն գրեցաք՝ մեր գալն աստ եւ զորպէսն, ի մայիսի 31 (այսչափ):

513. 127բ Առ պարոն Յօհաննէսն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր եւ գալն մեր ի քաղաքս, շնորհաւորութիւն վասն... Պօպօվեն եւ Լաշկարովեն ողջոյն տամ, մայիսի 31, ի Նախիջեւան:

514. 127բ Առ Սուլխան Դիւանն գրեցաք – Բազում ժամանակ է գիր չունելն մեր իւր յանուն... պարոն Ստեփանէն տեղեկանալ:

515. 127բ-8ա Առ պարոն Մկրտումն եւ պարոն Գասպարն գրեցաք – Զորպէսն մեր ի Սարֆու գրեալ եմք ձեզ... եւ ի տունս մեր հացի վանիցն ձեռն ետուք շինել. 1789, մայիսի 31, ի Նախիջեւան:

516. 128ա Առ տէր Մինասն եւ տիրացու Ծա­տուրն գրեցաք գալուստն մեր ի քաղաքս... Սամուրն խնդրել եւ այլն. 1789, մայիսի 31, ի Նախիջեւան:

517. 128ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Վա­ղուց է ի քէն գիր չունեմք մեք եկաք ի Նախիջե­ւան... երբ ի քէն գիր ընկալնում:

518. 128ա Առ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք – Գա­լուստն մեր ի քաղաքս... ողորմութիւն ժողովրդեանն տեղւոյս եւ այլն. յունիսի 4:

519. 128ա Առ Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաք զորպէսն մեր եւ զգալուստն. Յունիսի 4 (այսչափ):

520. 128ա Առ աղայ Աւետիկն գրեցաք – Զորպէսն մեր եւ զգալուստն, նա եւ վասն Շուշանայ Գրիգո­րով­նէն... լինելութիւն բանին մեզ գրել. յունիսի 4:

521. 128ա Առ պարոն Քրիստափորն գրեցաք – Զոր­պէսն մեր եւ վասն արծաթեղինաց պատուէր... տեղեկանալ ի պարոն Մարգարէն եւ մեզ գրել:

522. 128ա Առ աղայ Մինաս Դելանչեանն գրեցաք – Գա­լուստն մեր ի քաղաքս... ստուգութիւն բանին գրել իւրն եւ մեզ. յունիսի 4, ի Նախիջեւան:

523. 128ա Ի Մօսկով գրեցաք առ պարոն Պետ­րոսն Քալանթարեան... հաւատարիմ եկողիւ ղրկես. 1789, յունիսի 4, ի Նախիջեւան:

524. 128ա Առ պարոն Մարտիրոսն գրեցաք ի Մօս­կով – Զորպէսն մեր եւ շնորհակալութիւն վասն շի­նուածոցն... ի մէնջ ստանայցէ. յունիսի 4, ի Նա­խիջեւան:

525. 128բ-9ա Ի Ղռիմ գրեցաք ընդ Կարապետ վար­դա­պետին – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ ողջունի եւ օրհնութեան... ողորմութիւնն Աստուծոյ վա­յելել շնորհօք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. ամէն: Գրեցաւ ի 1789 ամի Տեառն եւ յունիսի 7, ի Նա­խիջեւան, ընդ հովանեաւ Սուրբ Լուսաւորիչ աւագ եկեղեցւոյս:

526. 129բ Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք – Յան­ցեալ փօշտին գրեցաք առ քեզ զգալուստ մեր ի քա­ղաքս... ըստ պատշաճին ողջոյն տացես զատկէն մարդ կայ, որ խաղաղք են, Կարապետին օրհնութիւն տամ:

527. 130ա 1789, յունիսի 8. Ի Նախիջեւան, Կա­տա­րինէսլավու գուբեռնաթ Վասիլ Վասիլիչ Կա­խօվս­կուն... յանձնարարութիւն վասն պարոն Ստեփա­նին եւ այլն. յունիսի 8, ի Նախիջեւան:

528. 130ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Յան­ցեալսն մեր ամենայն որպէսն գրեալ եմք ձեզ, յինէն խնդրեն տեղւոյս ժողովուրդքն... ժամանակն մուղայեթ լինիս եւ այլն. 1789, յունիսի 10, ի Նախիջեւան:

529. 130ա Առ տէր Մինասն եւ տիրացու Ծա­տուրն գրեցաք զորպէսն մեր... գտանիցի առնուլ եւ առաքել. յունիսի 10, ի Նախիջեւան:

530. 130ա Առ պարոն Յարութիւնն Մնացա­կա­նենց – Գրեցաք գալուստն մեր տառապանօք ի քա­ղաքս եւ ուրախութեամբ... Շուշանայ Գրիգորովնի գնալն ի Հաշտարախան:

531. 130բ Առ մեր Նօնի Յովհաննէսն գրեցաք – Զորպէսն մեր, այլ եւ բամբակն եթէ ուզօղ լինի... նորին գիրն առաքեցի Լաչկարովին:

532. 130բ 1789, յունիսի 10. Ի Նախիջեւան, ընդ Կա­րապետ վարդապետն գրեցաք ի Կաֆայ – Պարոն Խասերեսեն զորպէսն մեր... առաքել իւր տուեցեալ բաժինքիցն. յունիսի 19, ի Նախիջեւան:

533. 130բ Առ գանձապետ պարոն Անդրէասն գրե­ցաք – Բոլոր արդիւնքն... մնացեալ ինչքն տալ Կա­րա­պետ վարդապետին. յունիսի 9:

534. 130բ Առ պարոն Մանուկն գրեցաք ի Բաղ­չա­սարայ – Զորպէսն մեր եւ տեղ վախճանեալ ստամ­պօլցի անյիշատակ առն... գիր եւս առեալ ռուսերէն առաքեցաք. 1789, յունիսի 10, ի Նախիջեւան:

535. 130բ Առ Մահտեսի Աւետիկն գրեցաք – Զոր­պէսն մեր եւ յանձնարարութիւն վասն Կարապետ վար­դա­պետին (այսչափ):

536. 130բ Առ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք յանձ­նա­րութիւն վասն Կարապետին... լաւ տեղ եւ այգի առնուլ:

537. 130բ-1ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք ի Կարմնչուկ – Յանցեալ փօշտին զամենայն որպէսն մեր գրեալ առ քեզ... յափշտակութիւն չեն մտանելո Կարա­պե­տին, օրհնութիւն տամ ընդ վրայն ամենայնից. 1789, յունիսի 14, ի Նախիջեւան:

538. 131ա Առ Հաւուշտրեան պարոն Ստեփանն գրե­ցաք – Յանձնարարութիւն վասն ուխտաւորացն... վանքի ոչխարներին մուղայէթ լինել:

539. 131ա Առ պարոն Թէքէլենն գրեցաք – Շնոր­հա­կա­լութիւն վասն մերայնոցն... ընծայ առաքեցաք. յունիսի 15, ի Նախիջեւան:

540. 131ա Առ արքայորդի Միրխանն գրեցաք – Յանձնարարութիւն վասն ուխտաւորացն... ընծայ առա­­քեցաք:

541. 131ա Առ Գօրիչն գրեցաք – Զորպէսն մեր, որ մէկ սրմակար ջղդան մէկ... Ղռիմու մորթի ընծայ առա­քեցաք ընդ մեր Աբրահամին. 1789, յունիսի 15, ի Նախիջեւան:

542. 131բ-2բ Յորմէ սիրով Սուրբ Հոգւոյն եւ աս­տուածային առատազեղ օրհնութեամբն ծանուցումն լինիցի ի Հաշտարխան... ձեր միշտ աղօթարար ի սրտէ զբարի կամեցօղ. 1789, յունիսի 22, ի Նա­խիջեւան:

543. 132բ-3ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաւ – Ես յորմէ հետէ եկեալ եմ աստի եւ ի Սարֆայու երեք գիր եմ գրեալ... վասն այն կողմանցն միամտութիւն չարաս­ցուք, զրկելոց չեմ. 1789, յունիսի 22, ի Նախիջեւան:

544. 133ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Զներ­քոյ իրսն փօշտով... զայսոսիկ բոլորն շուտով առաքել առ մեզ:

545. 133բ Առ պարոն Գասպարն գրեցաք ընդ նոյն մտացն... Բաղդասարի որդի Գօրկին:

546. 133բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Զորպէսն մեր եւ պարտուցն թուղթն... ի մաղիստրաթէն ստասցի. 1789, յուլիսի 5, ի Նախիջեւան:

547. 133բ. Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք – Պար­տուց թուղթ տպարանի ձեռնարկութեամբ... դուք ձեռնտու լինիցիք եւ շուտով ճանապարհէք եւ այլն. յուլիսի 5:

548. 133բ Առ ազնիւ պարոն Մարգարն եւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Չորս հարիւր թուման պար­տուց... ճանապարհէք առ մեզ, որ հարկաւորութիւն ունեմք. 1789, յուլիսի 5, ի Նախիջեւան:

549. 133բ Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք – Ի սոյն կետ գիրդ ընկալաք... վրացերէն թուղթքն առաքեցաք. 1789, յուլիսի 5, ի Նախիջեւան:

550. 133բ Առ քնեազ Դարչինն գրեցաք – Զորպէսն մեր, ի վաղուց հետէ գիր չունելն մեր ի նմանէ եւ այլն յուլիսի 5 (այսչափ):

551 134աբ Առ պարոն Ստեփանն գրեցաւ – Յամ­սոյս 5 գրեցի առ քեզ զգիր յետ աւարտման նորին... ֆաթէնթին ի եաշիկում շինեալ յղեցաք. յամսոյս 10:

552. 135ա Առ պարոն Մկրտումին գրեցաք – Յունիսի 2էն գրեցեալ ախորժ գիրն ձեր ընդ գրոյ աղայ Մինասին... պարսից լուր եւ համաբաւն եթէ ունիցիս՝ միշտ գրեսցես. 1789, յուլիսի 10, ի Նախիջեւան:

553. 135ա Առ պարոն Գէորքն եւ պարոն Յովհան­նէսն գրեցաւ – Հետ Անդրեասին գրեցեալ գիրդ եւ այլն ըն­կալաք... առնուս եւ ինչ ուզեցեալ եմ՝ հալբաթ ղրկես. 1789, յուլիսի 10, ի Նախիջեւան:

554. 135ա Առ տէր Մինասն գրեցաք – Առ իրից­փոխ պարոն Եսային... պարոն Գուրկինն վասն ռանգին եւ խինային:

555. 135բ Առ Կարապետ վարդապետ գրեցաք – Ի յօրէն գրեցեալ գիրդ ընկալաւ եւ գիտացի զամենայն միտս բանին... խոտն հնձել ետու. յուլիսի 10ին:

556. 135բ Առ Ամասեցի տիրացու Յակօբն գրե­ցաք – Եւ բամբակն մեր ընդ այլ իրաց առաքեցի առ նա... օրհնութենէ վասն հոգեբաժնին առն իւրոյ առա­քե­ցաք:

557. 136ա Առ տէր Մինասն գրեցաք – Վասն տէր Ղուկասի կնոջն եւ զանազան թուղթքն օրհնութեան... ազնիւ պարոն Գուրկինն գրեցաք զորպէսն մեր:

558. 136ա Առ ազնիւ պարոն Յովակիմն գրեցաք եւ օրհնութեան թուղթն առաքեցաք (այսչափ):

559. 136ա Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաք – Ի յուլիսի 5էն սակս չորս հազար ռուպլի պարտուցն... որպէսն գրել մեզ վասն քոյ աղօթք. 1789, յուլիսի 12, ի Նախիջեւան:

560. 136ա Առ տէր Աստուածատուրն գրեցաք ի Նօվօմօսկովսկի – Յունիսի գրած գիրդ ընկալայ, զոր առ Կարապետ վարդապետն գրեալ էիր... շուտով գաս առ մեզ. յուլիսի 12:

561. 136ա Առ պարոն Յովհանէսն եւ պարոն Գալուստն գրեցաք – Վասն հանգուցեալ Գաբրիէլին... չընդունել եւ արտաքսել եւ այլն. յուլիսի 12:

562. 136բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաւ – Իվան Պետ­րովիչ գրաֆ Սէլթիկովի գալն եւ բարի անձն լի­նելն... առաքեցաք վասն դիպայից եւ այլ իրաց գնոցն:

563. 136բ Առ տէր Մինասն գրեցաք – Հետ Անդ­րէասին գիրդ ընկալայ, Խանփերի խանումի մահն լուայ... Յովհաննեսի հայր Ծատուրին մէկ թուման տաս. 1789, յուլիսի 25ին:

564. 136բ Առ պարսից դեսպան աղայ Մահմադ բէգն գրեցաւ – Յունիսի 2էն գիրդ ընկալայ, պատաս­խան նորին վասն այն չգրեցի... բարեկամաց քոց եւ մերոց բարով տամ եւ մնամ. 1789, յուլիսի 25, ի Նա­խիջեւան:

565. 137ա Առ Սիմօն Սէրգէյիչն գրեցաք – Մխիթա­րու­թիւն վասն մերն եւ զգալուստ գրաֆ Սէլթեկովին... գալոց է աստ պատրաստին, ապա Աստուած գիտէ. յուլիսի 25:

566. 137ա Առ մեր Յովհաննէսն գրեցաք զպա­տաս­խան թղթոյն իւրոյ եւ վասն մուրթուզալի ղուլի... ալաջայք ղրկես. յուլիսի 25:

567. 137ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք եւ դի­պայից գինն... յետ առաքեցից եւ այլն. յուլիսի 25:

568. 137ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաւ – Զորպէսն մեր եւ զգլխաւոր գրաֆ Սէլթիկովեն ի քա­ղաքս: Առ աղայ Մինասն գրեցաք նոյնպէս (այսչափ):

569. 137ա Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Հաւա­տարմական գիրն վասն պարտուցն տպարանի առաքեալ եմք... զգալուստ գրաֆին ծանուցաք. յուլիսի 26, ի Նախիջեւան:

570. 137ա Առ պարոն Քրիստափորն գրեցաք զոր­պէսն մեր, սկին եւ Աւետարանն շինեցուցանել (այս­չափ):

571. 137ա Ի Մօսկով, առ Քալանթարեան պարոն Պետրոսն գրեցաք սակս Նախիջեւան անօթիցն:

572. 137ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Ընդհանրական գրեանց հասնելն ի Հաշտարխան... աղայ Յովհաննեսի դվօրեցկիէն, որ ուր է մնացեալ. 1789, յուլիսի 26, ի Նախիջեւան:

573. 137ա Առ աղայ Յարութիւնն գրեցաք սէր – Եւ փոքր ինչ ֆնդղ եւ ֆստղ առաքեցաք ձեռամբ Սահաթչի օղլի պարոն Գասպարին (այսչափ):

574. 137ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք – Զպա­տաս­խան գրոյն իւրոյ եւ ձեռամբ սահաթչի օղլի պա­րոն Գասպարին... ընկալնուլ եւ անուշ առնել եւ զմեզ յիշել. 1789, յուլիսի 27, ի Նախիջեւան:

575. 137բ Ի Հաշտարխան առ պարոն Մկրտումն... զգալուստ Սէլթիկովին. յուլիսի 30:

576. 137բ Առ աղայ Մինասն գրեցաք... զգալուստ Սէլթիկովեն. յուլիսի 30:

577. 137բ Առ պարոն Դարչինն գրեցաք սէր եւ զոր­պէսն մեր (այսչափ):

578. 137բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Սակս տպարանին... ի զբաղմանց անտի եւ այլն. յու­լիսի 30, ի Նախիջեւան:

579. 137բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Վասն տպարանին փութով ուղեւորել... 1789, յուլիսի 30, ի Նախիջեւան:

580. 137բ Ի Մօսկով առ Մովսէս վարդապետն գրե­ցաք իւր գրոյ... գրաֆ Սէլթիկովեն եւ այլն. 1789, յուլիսի 30, ի Նախիջեւան:

581. 137բ-8ա Ի Գերմկուի գրեցաք ըստ հրամանի գրաֆ Սէլթկովին – Սրբոյ եւ Մեծի Աթոռոյն Էջմիածնի ծայրագոյն նուիրակ եւ Ռուսաց երկրի ամենայն հայոց ազգին... շնորհ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եղեցի ընդ հոգւոյդ ձերում. ամէն: Գրեցաւ ՌՄԼԸ. (1789) թվին ի յօգոստոսի Դ.ին, ի քաղաքս Նախիջեւան:

582. 138բ Առ Սիմօն Սէրգեյիչն գրեցաք – Յառաջ քան զայս զամենայն որպէսն գրեալ եմ առ քեզ... փողն մեր հասեալ եղեւ ձեզ. 1789, յօգոստոսի 10, ի Նախի­ջեւան:

583. 139ա Առ Դերբենդեցի պարոն Գէորքն գրե­ցաք – Յուսաւ, որ մեր Յովհաննէսն գնացեալ իցէ... յա­տուկ գիր տալ եւ այլն. 1789, յօգոստոսի 10, ի Նա­խիջեւան:

584. 139ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Յամ­սոյս 16ին գնալոց եմք... հոգեւոր գործոց մերոց վերա­հա­սու լինես. եւ այլն. յօգոստոսի 10:

585. 139ա Առ տէր Մինասն գրեցաք – Ընդհանրա­կան ծախսոյ սրբադրամն ժողովել... որպէս պարոն Ստե­փանն գրեալ է. եւ այլն. 1789, յօգոստոսի 10, ի Նախիջեւան:

586. 139ա Ի Ղզլար, առ պարոն Մինասն գրեցաք գի­նիքն... ծախես, եթէ ոչ աստ ղրկես եւ այլն. յօգոս­տոսի 10, ի Նախիջեւան:

587. 139բ Ի գալ Կարապետ վարդապետին առ մեզ գրեցաք ի Ղռիմ... անշէֆին շնորհակալութիւն եւ այլն. յօգոստոսի 18:

588. 139բ Ղարաղաշ պարոն Յովհաննիսին գրե­ցաք շնորհակալութիւն... ռոճիկն մեր ստասցի եւ այլն. յօգոստոսի 18:

589. 139բ-40ա Ի Սանկթ Պետերբուրղ եւ ի Մօս­կով գրեցաք վասն նորոգ նուիրակութեանն – Յորմէ ժամանեսցի ողջոյն, սէր եւ աստուածային օրհնու­թիւն... ընդ մեզ եւ ընդ հոգւոյդ ձերում. ամէն. 1789, սեպտեմբեր, ի Կարմնչուկ:

590. 140բ-1ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Յանցեալ փօշտին զպատասխանիս յօգոստոսի 2էն գրեցեալ թղթոյն... լաւ հետեւիս՝ թերեւս առնուս, եւ այլն դու գիտես. 1789, սեպտեմբերի 24, ի Կարմնչուկ:

591. 141ա-2ա Առ պարոն Մկրտիչ աղայն, այլ դա­տաւորքն եւ հոգաբարձուքն գրեցաք... այսքանովն բանն ի գլուխ բերել. 1789, սեպտեմբերի 24, ի Կարմնչուկ:

592. 142բ Ի գնալն ի մեծ բանակն առ քնեազն... այլ կազէթական բանք. սեպտեմբերի 26:

593. 142բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք – Զգալուստն մեր աստ, Գրիգորի վերադառնալն... առ Կատարինէ Իվանովնայն: Ի տիրապահ քաղաքդ ի յԵաշ, ի Բօթիշան, ի Յօռօման եւ յայլ շրջակայս դոցին:

594. 142բ-3բ Ի յԱխքիրման գրեցաք առ հասարա­կութիւնն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան... գործոց ձերոց յաջողութիւն միշտ. շնորհ Տեառն ընդ ձեզ. ամէն: Գրեցաւ ի 1789 յամի փրկչին, ի հոգտեմբերի 25, ի Քիշնով: Նոյմեբերի 5 գրե­ցաք օրհնութեան կոնդակ ի յԵաշ քաղաք՝ հանգոյն վերնոյն:

595. 144ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք ի Պե­տեր­բուրղ... վասն Մկրտումին եւ այլն. 1789, հոգ­տեմբերի 25, ի Քիշնով:

596. 144ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք – Շնորհակալութիւն վասն միամտեցուցանելոյն Կա­տա­րինէ Զաքարովնէն... առ Կատարինէ Իվանովնայն:

597. 144ա Առ դեսպանն կայսեր գրեցաք... մեզ վի­ճակեցուցանել. եւ այլն. 1789, հոկտեմբերի 25, ի Քիշնով:

598. 144ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաք վասն դես­պա­նի թղթոյն ողջունիւ մատուցանել, նոյնպէս եւ Եակօբ Դօխտրեն (այսչափ):

599. 144ա Առ կառավարիչ Սէնաթն գրեցաք խնդիրք վասն տպարանին բացարձակ հրաման մեզ շնորհել՝ առ ի տպել զգիրս եւ զայլս. 1789, հոկ­տեմ­բերի 30, ի Քիշինով (այսչափ):

600. 144ա Առ քնեազ Ալեքսանդր Ալեքսէյովիչ Վազմսկուն... համեմատ խնդրանաց մերոց եւ այլն. 1789, հոկտեմբերի 30, ի Քիշնով:

601. 144ա Առ սրբազան վեհապետն գրեցաք – Զգալուստն մեր աստ եւ մատուցանելն... համարձակեմ գրել սրբութեանդ վասն այսմ. եւ այլն մնամ. 1789, հոգտեմբերի 30, ի Քիշնով:

602. 144բ Թադդէոս վարդապետին՝ Բենդերու առ­նուլն եւ մեջիթն եկեղեցի օծելն յանուն լուսաւոր­չին եւ զայլ համբաւ առ այս պատկանել:

603. 144բ Աղայ Յովակիմին՝ թէ երեք աւետիս տամ... առ տէր Սուքիասն, թե աղայ Յարութիւնին նե­րեսցես:

604. 144բ Ի Կարեմնչուկ՝ պարոն Ստեփանին, վեր­նոց ամենայն անցքն եւ վասն տօնլուղին, թե ստանալոց ես. նոյեմբերի 12:

605. 144բ-5ա Ախքիրմանու պարոն Յովհան­նէսին պատուեր ետուք – Յորմէ հրամանէ քեզ պարոն Յովհաննէս ունիլ զպատիւ աւագ քահանայութեան... հրամանս այս ցուցցես ամենայն հասարակութեանն Ախքիրմանու, զի գիտասցեն. Յ. Ա. Ե. 1789, նոյեմբերի 14, ի Բէնդեր:

606. 145ա-6բ Կոնդակ, զոր գրեցաք ի Բենդերու ի Հաշտարախան, ի Նախիջեւան, ի Ղզլար եւ զայլ վի­ճակս մեր – Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի ծայրագոյն նուիրակ, Ռուսաց երկրի հայոց ազգին առաջնորդ... պահեսցէ զձեզ ի խոր խաղաղութեան եւ բերկրալի ուրա­խութեան. ամէն. գրեցաւ ի 1789, ի նոյեմբերի 20, ի Բենդէր, ընդ հովանեաւ նորաօծ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցւոյն մերոյ:

607. 146բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք՝ որպի­սա­բար առնուլն զԲէնդէր... գրեալ եմք ի կոնդակոջն եւ այլ ամենայն անցսն տեղւոյս. 1789, նոյեմբերի 20, ի Բէնդէր:

608. 146բ Սոյնպէս գրեցաք առ պարոն Գաս­պարն... սրբազան կաթողիկոսի գիրն առաքեցաք առ նա:

609. 147ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք, ընդ պարոն Պօղոսին՝ զորպէսն մեր... զորպէսն քա­ղաքիդ մեզ գրեսցես եւ այլն. նոյեմբերի 20:

610. 147ա Ի Նախիջեւան գրեցաք դատաւորացն, հո­գաբարձուցն... որպէս առնուլն զԲէնդէր որպէս ի կոնդակոջն գրեալ եմք:

611. 147ա Առ աղաչայ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք ի Սըչով, ընդ մահտեսի Ռափայելին, զօրհ­նու­թիւն մեր եւ զսէր եւ որպէսն կողմանցս ընդ մեր (այսչափ):

612. 147ա Ի Ռօման գրեցաք առ գանձապետն մեր պարոն Դաւիթն՝ եւ քահանյիցն զգալուստ մեր եւ զօրհնութիւն... յիրաւունս մեր նոքա տեսցեն եւ այլն. դեկտմեբերի 11, ի յԵաշ:

613. 147ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեաց ընդ Յիկեմ Վասիլիչեն – Գրեցաք զամենայն որպէսն կողմանցս... օգնութիւն առնելոցն հասարակութեան եւ այլն. 1789, դեկտեմբերի 12, ի յԵաշ:

614. 147ա Ըստ այսմ եւ առ պարոն Փիլիպպոսն Ման­չարեան գրեցաք (այսչափ):

615. 147ա Առ ազնուհի Կատարինէ Իվանովնայն եւ աղայ Յարութիւնն գրեցաք... եթէ գալոց չիցես առա­քեցից եւ այլն:

616. 147բ Առ պարոն Յովակիմ Լալայովն գրեցաք զպատասխան թղթոյն իւրոյ եւ զամենայն խնդիրսն նորին... ընդ ինքեան տարցէ եւ այլն. 1789, դեկտեմ­բերի 12, ի յԵաշ:

617. 147բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաք զպատաս­խան թղթոյն իւրոյ եւ վասն Յովակիմ Լալայովին, նա եւ որպէսն կողմանցս եւ մեր համառօտ. եւ այլն (այսչափ):

618. 147բ Առ պարոն Մակարն գրեցաք մխիթա­րու­թիւն վասն դստերն.... տպարանին առատապէս տայցէ. եւ այլն. դեկտեմբերի 12:

619. 147բ Առ պարոն Քրիստափորն գրեցաք զպա­տասխան թղթոյն... տալ Քալանթարին եւ ըստ այսմ ամենայն որպէսն մեր:

620. 147բ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաք... Բէնդէրու եկեղեցւոյն եւ այլն ամենայն:

621. 147բ Առ Ներսէս աղայն գրեցաք ամենայն որ­պէսն կողմանցս, զԲէնդէր առնուլն... քարեայ մա­տուռ կանգնեցուցանել եւ այլն. դեկտեմբերի 12, ի յԵաշ:

622. 147բ-8ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Հոգտեմբերէն 2էն գիրսդ ընկալաք եւ գիտացաք... անունկնդիր լինելով տրտնջանաց նոցին. 1789, դեկ­տեմբերի 12, ի յԵաշ:

623. 148ա Ի Մօսկով առ պարոն Մարտիրոսն եւ պա­րոն Աւետիկն Գալուստեան գրեցաք... ի յար­դեանց մերոց ստանալ եւ այլն. 1789. գրեցաք զորպէսն մեր:

624. 148ա Առ պարոն Քալանթարն գրեցաք զոր­պէսն մեր եւ վասն շինութեանց սկւոց եւ Աւետա­րանի... կողմանցս տիրելն եւ վիճակելն մեզ. եւ այլն:

625. 148բ-9ա Ի Հնդիկս ի զանզան քաղաքս գրելի արանց անունքն ի ներքոյ յայտնեմք ըստ գրեցելոյ տէր Ստեփանին... պարոն Յակօբ Պտում:

626. 149բ-52բ Ի Հնդիկս գրեցաւ՝ զանազան քա­ղաքս, վասն տէր Ստեփանին եւ վասն Մատրասու պա­րոնացն, եւ վասն որպիսութեան մերոյ – Սրբոյ եւ Մեծի Աթոռոյն Էջմիածնի ծայրագոյն նուիրակ Ռուսաց երկրի... Գրեցաւ յամի կենարարին 1790 եւ ի մերում թուականի ՌՄԼԹ. (1790), յունվարի 22, ի յերկիրս Մալդաւանու, ի քաղաքս Եաշ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ Սուրբ Լուսաւորչին:

627. 153ա Առ ի Ղզլար՝ հասարակութեանն գրե­ցաք – Կարելի է, որ մինչեւ ցայժմ գիտացեալ իցէք մեր առլինելն ընդ պայծառափայլ քնեազ... բարձ ի թողի պարտի լինել որպէս զգռիհիկ ոք. 1790, յունվարի 22:

628. 153բ-4ա Առ պարոն Փիլիպպոսն Մանու­չարեան գրեցաք ի Բետերբուրգ – Գրեցի յառաջ զոր­պէսն մեր եւ Շամիրամ աղայի թղթոց առ մեզ հաս­նելն... այնմ տացես, ինձ ընդունելի է եւ շնորհա­կալու­թեամբ հատուցից. 1790, յունվարի 22, ի յԵաշ:

629. 154ա Առ Կատարինէ Իվանովնային գրեցաք ի Պետերպուրգ – Ախորժ գիրն քոյ ընդ պարոն Պոպո­վին ընկալեալ, գիտացի զամենայն գրեցեալս քոյ... տրտմասիրտ Աննայ Իվանոնին մխիթարական բանիւք օրհնութիւն տամ. 1790, յունվարի 22, ի քաղաքս ի յԵաշ:

630. 154ա Առ Թադէոս վարդապետին գրեցաք, ի Նախիջեւան – Յուլիսի գրեցեալ գիրդ, որ է ի Մոսկո­վու ժողովրդեանն օգնութիւնն... Նախիջեւան գայցես, ընկալցիս զերիրցութիւն Յարութիւն ծաղկարարին. 1790, յունվարի 22, ի յԵաշ:

631. 154բ-5ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք ի Բետերբուրգ – Ի սեպտեմբերի 14 գրեցեալ գիրդ եւ ի դեկտեմբէրէն գրեցեալդ... քանզի յոյժ ///նա­խանձեն առ մեզ. 1790, յունվարի 22, ի քաղաքս Եաշ:

632. 155ա Առ Ներսէս աղային գրեցաք ի Բէտեր­բուրգ – Ախորժ գիրդ եւ գրաֆ Սուվօրովի երկու ամա­նաթն մեզ էհաս... ի Սըչովայ եւ Ռօման ահա գնացի. 1790, յունվարի 22, ի քաղաքս յԵաշ:

633. 155ա Առ պարոն Մկրտումին՝ Գալստեանին գրե­ցաք ի Հաշտարխան, եւ պարոն Գասպարին... զմեր գնալն ի Փօթիշան եւ անտի ի Սըչովայ եւ Ռօման եւ այլ տեղեացն եւս. 1790, յունվարի 22, ի քաղաքս յԵաշ:

634. 155ա Առ տէր Մինասն եւ տիրացու Ծա­տուրն գրեցաք... որպիսութիւնն մեր համառօտ. 1790, յուն­վարի 22, յԵաշ քաղաքն:

635. 155բ-6ա Առ դատաւորսն եւ հոգեբարձուսն Նա­խիջեւանու գրեցաք – Դեկտեմբերի 14էն գրեցեալ գիրն ձեր եւ որ յառաջ... միշտ աշխատօղ եւ աղօ­թա­րար Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1790, յունվարի 22, ի Եաշ:

636. 156ա Առ Մկրտիչ աղային գրեցաք ի Նախի­ջեւան – Հասարակութեանն գրեցի, ահա տեղեկանա­լոց ես եւ յայտնելոց... հետեւեք՝ չկորնչիլ, որպէս Կա­րա­­պետ վարդապետին գրեալ եմ. 1790, յունվարի 22, յԵաշ:

637. 156ա Առ տէր Աստաւածատուր աւագ քա­հա­նային եւ պարոն Մանկասարին... ի Թիլֆիզ առ տէր Ղազար աւագ քահանային. 1790, յունվարի 22:

638. 156բ-7ա Առ Կարապետ վարդապետն գրե­ցաք, ի Նախիջեւան – Ընդ տիրացու Խաչատուրին եւ մերոցն զթուղթս ձեր ընկալայ... բարեկամաց մերոց ողջոյն եւ օրհնութիւն տամ. յունվարի 22:

639. 157ա-8ա Ի Փօթիշանու առ Սըչոցիսն գրեցաք զշնորհակալութիւն մեր – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սի­րոյ, ողջունի եւ օրհնութեան... ըստ սոյն մտացն եւս կոն­դակ գրեցաք ի Փօթիշան, 1790, մարտի 10, ի Ռօ­ման:

640. 158ա Առ ազնիւ աղաչայ Նիկօլայն Էտլէր ֆօն Մըրըծյի Գբրենց գրեցաք – Զսահմանեալ օրէնս պա­հոց սրբութեամբ... զվարձս բարիս յԱստուծոյ ընկալնուցուք:

641. 159ա Առ սրբազան Գաբրիէլ մետրապօլիտն գրեցաք, ի Բէտրբուրղ – Ձերոյ բարձր սրբազնութեան բարերարութիւն անմօռաց ունիմ գրեալ ի հոգւոջ իմում... 1790, յունվարի 25, ի յԵաշ:

642. 159ա Առ տէր Զաքար քահանային գրեցաք ի յՕր ամրօցն... մերով հրամանաւ, եւ այլ որպիսութիւնն մեր եւ կողմանցն. 1790, յունվարի 25, ի յԵաշ:

643. 159ա Առ Կարապետ վարդապետին եւ Թա­դէոս վարդապետին գրեցաք վասն Մաղկոս ամի­րայի որդի մահտեսի Գրիգորին կողմանէ յանձնա­րա­րութիւն. 1790, յունվարի 25, ի յԵաշ:

644. 159ա Առ Կարապետ վարդապետն եւս գրեցաք... մէկ Տրամաբանութիւն, մէկ Ճարտասանու­թիւն եւ իպրուղ լեկէն. 1790, յունվարի 25, ի յԵաշ:

645. 159բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք ընդ Կարապետին – Աւետիս տամ սիրելի որդոյդ, որ դոնլուղն քոյ հաստատեցաք... տասն թուման մանէթ ետու:

646. 160ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր եւ պարտքն նորին առաքեցաք... 1790, մար­տի 29, ի Եաշ:

647. 160ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք զպա­տասխան թղթոյն... ընդ գուբեռնաթի Գուրիելին. մարտի 31, 1790, ի Եաշ:

648. 160ա Առ Ախաշ օղլի պարոն Նազարէթն գրեցաք... պարոն Մկրտչին կարդալ եւ գիտել. մարտի 31, 1790, ի Եաշ:

649. 160ա Առ Չալդր, Սօփլի եւ Սալայ գիւղա­ցիսն գրեցաք՝ նախատինք եւ խրատ վասն գրեցեալ թղթոյն... պարտաւոր որպէս ահա պարոն Յովհաննէսն եւս գրեաց Ձեզ:

650. 160բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք ձեր գրոյ պատասխանն յառաջ քան զայս գրեալ եմք... նոյն դատաւորին ազդեսցէ վասն պատժելոյ նո­ցա. 1790, ապրիլի 3, ի Եաշ:

651. 160բ Առ պարոն Մկրտիչն գրեցաք վերոյ անցսն եւ գուբեռնաթի գիտելն եւ նեղանալն... 1790, ապրիլի 3, Չալղուշ Ստեփանի հետ յղեցաք:

652. 160բ Ըստ վերոյ մտացն եւ առ դատաւորսն եւ հոգեբարձուսն գրեցաք... աղմունք չլինիցի, զերեւե­լիսն պահպանել:

653. 160բ Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք, ի Կրմնչուկ – Ընդ Գրիգոր Իվանիչ Պիպիկովին գրեցեալ գրոյ պատասխանն... ամանաթիցն փութով յղել. եւ այլն. ապրիլի 4, 1790, Եաշ:

654. 160բ. Առ Ներսէս աղայն Խաստատեան գրե­ցաք – Մեր վերադառնալն ի Փօթիշանու... որդւոյն յղեալ է, եւ եւս շնորհ ունել եւ այլն. ապրիլի 3, 1790, Եաշ:

655. 161ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք ի Կրմէն­չուկ – Զպատասխան գրոյն իւրոյ եւ դրամն նո­րին... վասն ինքեան յուսադրութիւն. 1790, ապրիլի, ի Եաշ:

656. 161ա Ի Ռօման գրեցաք, առ պարոն Խաչիկն Մսրենց... յղեցաք եւ տետրակն տօնախմբութեան կայ­սերն Հռօմայ. 1790, ապրիլի 20, ի Եաշ:

657. 161ա Առ պարոն Փիլիպպոսն Մանչարեան գրեցաք զպատասխան թղթոյն իւրոյ զորպէսն մեր եւ գնալն յիշխանութիւնս... անտի յղեալ, որ տաս Կա­տարինէ Զաքրվանին. 1790, ապրիլի 27, ի Եաշ:

658. 161ա Առ Կատարինէ Իվանովնայն եւ առ աղայ Յարութիւնն գրեցաք զորպէսն մեր... որպէսն մեր գրէք եւ այլն ամենայն ի վերոյ թվին:

659. 161բ Առ Ներսէս աղայն գրեցաք – Զպա­տասխան թղթոյն իւրոյ, որ ի փետրվարի 17 գրեալ էր... խնդիրսն իւր վասն զգեստուց կատարելն եւ այլն ամենայն, որպէսն մեր. 1790, ապրիլի 27, ի Եաշ:

660. 161բ Առ պարոն Խաչիկ Առբաբովն գրեցաք – Զպատասխան թղթոյն իւրոյ, վասն ոսկուցն եւ Աւե­տարանին եւ մեր գնալն ի յիշխանութիւնս... աստ չլինելն եւ այլ որպէսն մեր. ապրիլի 27, 1790, ի Եաշ:

661. 161բ Մեր Յովհաննէս Ամբարդարովին գրե­ցաք ի Մօսկով, զպատասխան գրոյն իւրոյ... վերս­տին առ նա հասուցանել՝ ուր եւ իցէ. 1790, ապրիլի 27, ի Եաշ:

662. 161բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն Եղիա­զարեան երկար որպէսն մեր... ի զատկիս աստ լինիլն եւ այլ ամենայն որպէսն մեր. 1790, ապրիլի 27, ի Եաշ:

663. Ապրիլի 27. Առ տէր Մինասն գրեցաք ընդ յունաց արքիմանդրիտին, զորպէսն մեր... առ Եփրեմ ար­քիմանդրիտն գրեցաք ընդ նմա սէր եւ զորպէսն մեր:

664. 162ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք, ի Կրմնչուկ – Ընկալնուլն թղթոցն եւ մեռոնին... գալ առ մեզ, եւ այլ որպէսն մեր. 1790, ապրիլի 27, ի Եաշ:

665. 162աբ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք ի Հաշ­տարխան ընդ կուրիէլին – Մերոց ի Բէնդէրու եւ ի յԵաշու ամենայն որպէսն մեր... ժամանակ չունեմ պա­տասխանելոյ. 1790, մայիսի 5, ի Եաշ:

666. 163ա-4բ Առ Կարապետ վարդապետն մեր գրեցաք – Մարտի 30 գրեցեալ գրոյն ընկալնուլ մեր... մեր դօնլուղն ընկալնուլ այլ ի Թագանռօգ եւ կամ ի Նա­խիջեւան եւ, եթէ ոչ մեզ, գրեցէ՛ք ծանուցանել քնեազին եւ:

667. 164բ-5ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Ի վաղուց հետէ ի քէն գիր չունիմ, զելդ ի Պետրո­պօլ­քու գրեալ էին մեզ բարեկամք... կարօղ ես պիտոյա­ցու­ցանել տէր Աստուածատուրն, տէր Մարտիրոսն. մայիսի 5, 1790:

668. 166աբ Կոնդակ նուիրակութեան, զոր գրե­ցաք ի Նախիջեւան եւ ի գիւղօրայս իւր վասն Կարա­պետ, Թադդէոս վարդապետացն ընդ Գրիգորին մերոյ – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ ողջունի եւ օրհնութեան... եղիջիք օրհնեալք Աստուծոյ, ի Սրբոյ Աթոռոյն եւ ի սուրբ Լուսաւորչէն. ամէն: Գրեցաւ ի 1790 թուին եւ ի մայիսի 5, ի քաղաքս Եաշ:

669. 166բ-7ա Ի Հաշտարխան, առ հասարա­կու­թիւնն գրեցաք – Յորմէ օրհնութեամբ ծանուցումն լինիցի ամենայն տեսակ վճռականացդ... որպէս լու­սաւորեալ հոգին եւ այլն: Մնամ վասն ձեր միշտ աղօ­թա­րար. 1790, մայիսի 25, ի յԵաշ:

670. 167բ-8ա Նախիջեւանու հասարակութեանն գրե­ցաք, ընդ Գրիգորին – Գերպատուական ազնիւ վարդապետացդ եւ ազնիւ հոգեբարձուացդ յայտնի առնեմ... Նազարեթն գնացեալ է, կարելի է եւ հետեւի. մայիսի 5, 1790, Եաշ:

671. 168ա Ղզլարու տէր Մինասին գրեցաք – Նո­յեմ­բերին գրեցեալ գիրդ ընկալեալ եմ եւ գինւոյ որ­քանութիւնն գիտացեալ վասն պարոն Ղուկասին մեղաւորքն դուք եք եւ իշխանքն (այսչափ):

672. 168ա Առ Դրբնդեցի պարոն Գէորքն գրեցաք – Զոր ինչ ի Նախիջեւան էք առաքեալ, Կարապետ վար­դա­պետն մեզ գրեալ էր... այսպէս բանն բռնէ. Յ. Ա. Ե., 1790, մայիսի 5, ի Եաշ:

673. 168բ Առ պարոն Գասպար Տայիջանն գրե­ցաք – Վաղուց է, որ ի Ձէնջ գիր չունիմ... օրհնութիւն աստուածային մատուցանեմ. 1790, մայիսի 5, ի Եաշ:

674. 168բ Առ Ղալօյենց Բաղդասարի որդի պա­րոն Գօրկուն եւ Ենօքի որդի պարոն Կարապետին... ի Սուրբ Աթոռն պարտի հասնել, ղրկէք տէր Ղազարին ի Թիլֆիզ:

675. 168բ Առ պարոն Զուրապն գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ գնալն ի Փօթիշան... առ պարոն Յակօբոսն գրե­ցաք զորպէսն մեր եւ հարկեցաք:

676. 168բ Առ քնեազ Մէշերցկուն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր եւ շնորհակալութիւն, նոյնպէս եւ պարոն գուբեռնաթին եւ կամենդաթին (այսչափ):

677. 169աբ Առ տէր Մինաս եւ տիրացու Ծա­տու­րին գրեցաք – Սիրով եւ օրհնութեամբ ծանի՛ք, սիրելի որդի՛ք իմ տէր Մինա՛ս եւ տիրացու Ծատո՛ւր... պահում եմ Աւաշարովենց եւ Սահակջանի տանն եւս, որքան գտանէք՝ առնէք. Յ. Ա. Ե., 1790, մայիսի 5, Եաշ:

678. 170աբ Ի Ղզլար, առ տէր Մինաս աւագ քա­հա­նայն գրեցաք – Սիրով եւ օրհնութեամբ ծանի՛ր, սիրելի որդի տէր Մինա՛ս... բարով ձեր բաղջումն զքեզ տեսանեմ. 1790, մայիսի 5, ի Եաշ:

679. 670բ Ի ներքոյ նշանեալ իրսն ընծայեմ բարձ­րութեան քում, վասն ոչ լինելոյ թղթոյս դատարկ... մէկ հատ ջավահիր նայելոյ շուշայ:

680. 171ա Առ ազնիւ պարոն Յարութիւն Ավշա­րովի գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ վասն լաւ զուրկէլի... յոր­դորմունք վասն տպարանին եւ այլն վասն աստիճանին:

681. 171ա Առ պարոն Յովսէփն գրեցաք երկար՝ որպէսն մեր, հրամանաւ... ջամն է յիսուներեք ոսկի բա­ջաղլու. 1790, մայիսի 5, ի Եաշ:

682. 171ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք ընդ տա­նուտեառն իւրոյ՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ... գօտին ապսպարելն ի Լէհ, եւ վասն խնդրանաց ոչինչ լին[ի]:

683. 171բ Վկայութիւն վասն տէր Ստեփանին Լօ­ռու Մելիքեան, որ ի Սանկթ Պետերբուրղ – Յայտնօղն գրոյս տէր Ստեփանի հայոց քահանայն է ի յազ­նուա­կան ցեղէ... որք են ենթ իշխանութեան երկուց կայսե­րացն. 1790, մայիսի, ի յԵաշ:

684. 172ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաւ – Յանցեալ ամսոյ 27ին ամենայն որպէսն մեր եւ գնալն ի յիշխանութիւնս... մեծամեծք առ մեզ յաճախեն ի ճաշել, եւ ամենեքեան յարգեն զմեզ յոյժ:

685. 172բ Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք ընդ Սի­մօն Եագօրիչին – Հիւանդ գոլն մեր... տիրութիւն արաս­­ցէ. եւ այլն այսպէս. 1790, մայիսի 23, ի Եաշ:

686. 172բ Առ պարոն Ներսէս Խաստատովն գրե­ցաք զպատասխան ապրիլի 19 գրեցեալ թղթոյն եւ տկար գոլն մեր եւ այլն (այսչափ):

687. 172բ Առ ազնիւ աղա Յովհաննէսն գրեցաք – Հիւանդ գոլն մեր... առողջանալոյն հաւատարմաւ առա­քելն, մայիսի 28:

688. 172բ Առ Ներսէս աղայն գրեցաք – Աւետարա­նի ընկալնուլն, Եկիմ Վասիլիչի փակեթն... մեր տկար գոլն ծանուցաք. մայիսի 28, 1790, եաշ:

689. 172բ Առ Եկիմ Վասիլիչն գրեցաք՝ փաքեթի ըն­կալնուլն եւ առաքել հաւատարմաւ ի Ս. Փեթեր­բուրգ, մայիսի 28 (այսչափ):

690. 172բ Առ ազնիւ պարոն Ստեփանն գրեցաք – Գրոյ եւ Աւետարանի ընկալնուլն եւ վասն իւր գալոյն... հնար լինի, եկեսցէ. մայիսի 28, ի Եաշ:

691. 172բ-4ա Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ – Նա­խիջեւանու մաղիստրաթի ազնիւ դատաւորացդ եւ ազնիւ հոգեբարձուացդ, ընդ որս եւ բոլոր հասարա­կու­թեանն... օրհնութիւն Տեառն առաքեմ առ Ձեզ եւ ի քաղաքս եւ ի գիւղօրայս ձեր. ամէն:

692. 174բ Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ Նախի­ջե­ւա­նայ մաղիստրաթի ազնիւ դատաւորացդ եւ ազ­նուական անձանցդ օրհնութեամբ յայտնի առնեմ – Ես ի հասրարակական պարտաւորութեանցն զերծայ... միամիտ լինիք՝ ազնիւ դեֆութեթքն պատմելոց են մեզ վասն այսմ. 1790, յունիսի 26, ի Եաշ:

693. 175աբ Առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն գրեցաք – Ընդ մեր Գրիգորին զամենայն որպէսն գրեալ եմ Ձեզ... ինչ ասիցէ Ձեզ գուբեռնաթին, եւ մեզ գրեք փութով. 1790, յունիսի 22, ի յԵաշ:

694. 176աբ Առ Կարապետ աստուածիմաստ վար­դա­պետն գրեցաք – Ի մայիսի 3 եւ 7էն գրեցեալ գիրստ ընկալաք... պարոն Պօղոսիցն եւս ԲԿ. (՞) թու­ման առեալ՝ պարոն Մարտինին տացես. 1790, յունիսի 24, ի Եաշ:

695. 177ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Ի Մօսկովու եւ ի Նախիջեւանու ի մայիսի 7էն գրեցեալ թուղթսդ... մերն ի դէֆութաթացն իմանայք. 1790, յունիսի 24, ի Եաշ:

696. 177բ Առ մահտեսի ազնիւ պարոն Աստուա­ծա­տուրն գրեցաք – Զորպէսն մեր եւ հասարակութեան եւ շնորհաւորութիւն վասն նոր աստիճանին... կող­մանցս դէֆութաթացն իմանալ. 1790, յունիսիս 24, ի Եաշ:

697. 177բ Սոյնպէս եւ առ ազնիւ պարոն Պօղոսն գրեցաք եւ վասն նոր չինի ԲԿ. (՞) թուման եղեալ խարջին՝ տալ Կարապետ վարդապետին (այսչափ):

698. 177բ Առ Բօղդան Վասիլիչն գրեցաք, ի Հաշ­տարխան – Զպատասխան թղթոյն իւրոյ... շնոր­հա­ւորութիւն վասն նորածին զաւակին իւրոյ. եւ այլն. 1790, յունիսի 24:

699. 177բ Առ ազնիւ պարոն Գուրկինն Եստա­տեան գրեցաք – Զպատասխան թղթոյն իւրոյ եւ միա­մտու­թիւն վասն... 1790, յունիսի 24:

700. 177բ Առ Նախիջեւանու հինգ գիւղացիսն գրե­ցաք... վար եւ ցանք առնել եւ խաղաղ մնալ. 1790, յունիսի 24:

701. 178ա Ազնիւ պարոն Մկրտիչ զայս եւս ազ­նուական ընկերօքդ գիտացի՛ր, զի մեք աստ ետուք դէֆութաթացն... եւ յայտնէ՛ք նոցա, որոց հարկ է, Յ. Ա. Ե.: Առ պարոն Մկրտումն գրեք յուլիսի 18, ի յԵաշու:

702. 178աբ Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ Հաշ­տարխանու հոգեւոր կանցիստորիդ մերոյ յառաջա­դրու­թիւն – Յապրիլի (՞)էն գիրն կանցիստորի ընկա­լաք եւ գիտացաք... կրկին գնացաք ի Սըչովայ եւ դար­ձաք անդեն ի յԵաշ. 1790, յուլիսի 20, ի յԵաշ:

703. 178բ-9ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Ընդ դեֆութաթացն գրեցի առ քեզ եւ զպետին կենիմ առաքեցի, զոր դարձեալ յանձնեմ ի գութ... ապա ռուս­տե­րէնումն պակաս շատ կայր. 1790, յուլիսի 22, ի յԵաշ:

704. 179բ-80ա Առ Կարապետ վարդապետն գրե­ցաք – Ընդ դեֆութաթացն զամենայն որպէսն գրեցի ձեզ... մահուտն վասն իմ է՝ պահեսցէ, ղուպուքն վասն Սրբոյ Աթոռոյն է, այնպէս պահպանեա՛. 1790, յուլիսի 22, ի Եաշ:

705. 180ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Մասնակցօղքն վասն տպարանի պարտուցն ի Փօթի... բոլորն եղեւ կբկթռ. (62-69.000՞) դիան, ի հասրակու­թենէն ոչինչ եմ խնդրեալ:

706. 180բ Առ տէր Մինասն եւ տիրացու Ծատու­րին գրեցաք – Մեք զորպէսն մեր յառաջ քան զայս ընդ Գուրիէլին գրեալ եմք... պարոն Ծատուրին տացես, մեք աստ ստացաք. 1790, յուլիսի 22, Եաշ:

707. 180բ Առ հանգուցեալ Անանիայի կին Եղի­սայ­վետն գրեցաք – Մխիթարութիւն եւ յորդորմունք՝ գնալ ի Նախիջեւան... պատուէր՝ հարազատութեամբ ծառայել. եւ այլն. յուլիսի 22:

708. 181ա Առ Մինասի կենակից Ծաղիկն գրե­ցաք՝ մխիթարութիւն վասն հանգուցեալ մօրն... յա­նուն Սրբոյ Սթոռոյն կարեալ են. եւ այլ, յուլիսի 22, 1790, ի Եաշ:

709. 181ա Առ պարոն Մկրտումն Գալուստեան գրե­ցաք՝ զորպէսն կողմանցս եւ քնեազի գնալն... առեալ առ մեզ յղեսցես եւ այլն. 1790, յուլիսի 22, ի Եաշ:

710. 181ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք՝ տպարանի հաստատելն... յղեսցէ առ նա. եւ այլն. 1790, յուլիսի 24, ի Եաշ:

711. 181ա Առ Ներսէս աղայն գրեցաք՝ Աւետա­րանի եւ պատկերի ընկալնուլն... Յովհաննէսէն եւ յիմացումն գրել մեզ եւ այլն. յուլիսի 24:

712. 181ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Զորպէսն մեր, տպարանի հաստատելն ի Նախիջեւան եւ մեր դառնալան ի Սըչովու... մկրտէ զՏրդատ պնակէի համարէ. եւ այլն. յուլիսի 24:

713. 181ա Առ պարոն Քրիստափօրն գրեցաք զպա­տասխան թղթոյն... եւ զորպէսն Սիմօն Սէրգէյիչի եւ բարեբախտութեան նորին:

714. 181բ Առ ազնիւ աղաւյ Յարութիւնն գրեցաք զորպէսն մեր... առ Եկիմ Վասիլիչն ծախելն եւ կամ որպէս առնելն ինքն է գրելոց:

715. 181բ Առ Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաք շնորհակալութիւն վասն կարեցեալ զգեստուցն Սուրբ Խաչ վանիցն եւ հաստատելն տպարանի ի Նա­խիջեւան դառնալն մերն ի Սըչովու (այսչափ):

716. 181բ-2ա Ի Փօթիշան եւ ի Ռօման գրեցաք ի յԵշու – Յորմէ ժամանեսցի աստուածային օրհնութիւն ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդւոցդ մերոց... աղօ­թարար վասն ձեր եւ ցանկացօղ երեսաց ձերոց. ամէն. 1790 յօգոստոսի 8, ի յԵաշ:

717. 182ա Առ պարոն Խաչիկն սիրոյ թուղթ գրե­ցաք եւ ընդ կոնդակին յղեցաք... 7 ղուռուշ, սոցին ջամն եղեւ, 122 ղուռուշ. յօգոստոսի 8, ի Եաշ:

718. 182ա Առ մահտեսի Գէորքն գրեցաք՝ ելանելն մեր եւ ի պատկերաց իմոց մէկ հատ առաքեցաք ի նշան օրհնութեան (այսչափ):

719. 182ա Ի Բուքռէշ գրեցաք՝ առ պարոն Սիմօնն, մահ­տեսի Ստեփանի, Վարդանն, աթոռակալ Պետ­րոսն... այլ ուրեք կարգել վասն քահանայութեան. եւ այլն. 1790, յօգոստոսի 10, Եաշ:

720. 182բ Առ Ներսէս աղայն գրեցաք՝ զպատաս­խան թղթոյն իւրոյ... մերձ ի Բուքռեշու եւ զորպէսն կողմանցս համառոտեսցես. եւ այլն. 1790, յօգոստոսի 26, ի Բէնդէր:

721. 182բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք՝ վա­ղուց գիր չունելն մեր... անկարգ հակառակու­թիւեանն եւ հոտած բանքն եւ այլն ամենայն. 1790, յօգոստոսի 26, ի Բէնդէր:

722. 182բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք՝ յառաջ քան զայս գրեալ եմ ի յԵաշու զորպէսն մեր, մեք վաղուց է ի քէն գիր չունիմք, եւ վասն Հաշ­տար­խանուց, եւ զորպէսն կողմանցս. եւ այլն (այսչափ):

723. 182բ Առ Կատարինէ Իվանովնայն եւ առ աղայ Յարութիւնն գրեցաք... կարող էք հասուցանել մեզ եւ այլն ամենայն. 1790, յօգոստոսի 26, ի Բէնդէր:

724. 182բ Առ աղայ Մինաս Լազրովն գրեցաք՝ եր­կո­քին թուղթսդ ընկալեալ եմք եւ գիտացեալ... կա­պի­տան եւ օբրտրեքդուր Հաշտարխանու եւ այլն. 1790, յօգոստոսի 26, Ի Բէնդէր:

725. 182բ Առ տէր Ստէփանն գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ հետեւել յորդորել Կատարինէ Զաքարովնին... յի­շատակ առնուլ տպարանին. եւ այլն. 1790, յօգոս­տոսի 26, ի Բէնդէր:

726. 183աբ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք ի Հաշ­տարխան – Ընդ կուրէլիեն գրեալ գիրն քոյ եւ հասա­րա­կութեան ընկալայ ի յԵաշ... պարտական առաջի Աստուծոյ եւ անհաւատարիմ առաջի մարդկան եւ այլն. Յ. Ա. Ե., 1790, յօգոստոսի 30, ի Բէնդէր:

727. 184աբ Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ող­ջու­նի եւ օրհնութեան ի վերայ սիրելի եւ հոգեւոր որդ­ւոյդ... վերստին պայծառութիւն եւ շինութիւն. ամէն. ի Բէնդէր, ընդ հովանեաւ Սուրբ Լուսաւորչին:

728. 184բ-5ա Յատկապէս պատուիրեմ ամենայն քա­ղաքի քահանայիցդ, առաւելապէս Հաշտարխան քաղաքիդ... ամենայն ինչ գոհութեամբ ընկալէք, որ Աստուած սիրոյ եւ խաղաղութեան մնասցէ առ ձեզ:

729. 185ա Առ աղայ Մինաս Դիլանչովն գրեցաք – Ընդ կուրիէլին սիրոյ գիրդ ընկալեալ եմ եւ գրեցեալսդ գիտացեալ... վասն Աչակովուն եւ Պլատովի պօլկն յղեցան. 1790, սեպտեմբերի 1, ի Բէնդէր:

730. 185բ Առ Հաշտարխանու հոգեւոր կանցիս­տորն գրեցաք – Ահա կոնդակ օրհնութեան գրեցի ի քա­ղաքդ վասն զանազան բանից... ամենայն ըստ զօ­րութեան մեծ կոնդակին լցուցանել զհրամանն մեր. Յ. Ա. Ե., 1790, սեպտեմբերի 1, ի Բէնդէր:

731. 185բ Առ Բաղդասար վարդապետն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր ի պարոն Մկրտումէն իմանալ եւ վասն ազգին աղօթել. եւ այլն (այսչափ):

732. 185բ Առ պարոն Յակօբոսն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր ի պարոն Մկրտումէն իմանալ եւ եկեղեցւոյ ար­դիւնքն ընդ անօթիցն գրով յանձնել շարպապ Գալուստին, որ եղիցի երեցփոխ եւ այլն (այսչափ):

733. 185բ Առ պարոն Մարգարն գրեցաք, ի Ղզլար – Եր­կոքին թուղթսդ ընկալեալ եմ, աթեստատքն փուչ խնդիրքդ կարելի է... Ղալամեան պարոն Մելքոնն պօ­ռօ­չիկ եղեւ:

734. 185բ Առ պարոն Յարութիւնն գրեցաք – Ըն­կալ­նուլն գրոյ ընդ կուրիէլին եւ շնորհակալութիւն վասն երկու փուորղային... այլ ծիծաղկան բանք:

735. 186ա Առ պարոն Եսային գրեցաք՝ երեցփոխ – Գիրդ եւ զանկակատան ձեւն ընկալայ եւ շնորհակա­լե­ցայ յաշխատանացդ... աստ ստանամ ի նմանէ, երբ արդիւնք գտանէ. եւ այլն. 1790, սեպտեմբերի 1, ի Բէնդէր:

736. 186ա Առ Դէրբէնդէցի պարոն Գէորքն եւ մեր Յովհաննէսն գրեցաք – Որպէս յառաջ գրեալ եմ ձեզ ի Մօսկովու դառնալն Յովհաննէսի, իմ բանն այնպէս իս­տակէք... այնպէս առնուք եւ սամուրն լաւ ծախէք. եւ այլն. 1790, սեպտեմբերի 1, ի Բէնդէր:

737. 186ա Առ Թիլֆիզու կոյս Մարիամն գրեցաք – Գիրդ ընդ ընծայիւ ընկալայ շնորհակալութեամբ... Հռիփ­սիմէին եւ Գայեանէեն զօրհնութիւն իմ մատու­ցա­նէք եւ այլն. 1790, սեպտեմբերի 1:

738. 186բ Առ ազնիւ պարոն Թաղօն գրեցաք – Փետրվա­րէն գիրդ ընկալայ եւ վասն սամուր քիւրքացն գրեցեալսդ գիտացի... իսկ եթէ դու աստ իցէիր, շատ հեշտ էր. եւ այլն. 1790, յօգոստոսի 30, ի Բէնդէր:

739. 186բ-7բ Դարձեալ առանձնաբար եւ զայս գի­տացիր թէպէտ ի միւս թուղթն այնպէս գրեցի վասն որդւոցդ եւ վասն եղբայր պարոն Մարտիրոսին... լեզուով եւս ծանուցանես ինչ հարկ է վասն այսմ. 1790, սեպտեմբերի 1, ի Բէնդէր:

740. 188ա Առ պարոն Մարտիրոսն Գալստեան գրե­ցաք, ի Մօսկօվ – Առ ի բազմաց ամաց հետէ ըստ խնդրոյ եղբարացդ հետեւողութիւն իմ... մնամ վասն քոյ միշտ աղօթարար հայր՝ Յ. Ա. Ե., 1790, սեպտեմ­բերի 1, ի Բէնդէր:

741. 188բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք, ընդ Սահակին, ի Ղռիմ – Վաղուց գիր չունելն մեր, ի Բէն­դէր գալն եւ կողմանցս յաջողութիւնն... այլն ամե­նայն, համառօտ զորպէսն մեր. 1790, սեպտեմբերի 7:

742. 188բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր, եւ մէկ դաստայ թուղթ առաքեցաք վասն փորձելոյ, որ ութ ղուռուշ եւ կէս էաք առեալ (այս­չափ):

743. 188բ Առ պարոն Մկրտիչն գրեցաք՝ զորպէսն կող­մանցս, եւ յաջող լինել զօրաց մերոց, եւ վաղուց գիր չունելն ի յինքեանց (այսչափ):

744. 188բ Առ Մարտին աղայն գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ յորդորմունք վասն շինութեանց զանկակա­տանն եւ խաչկալին:

745. 188բ Առ ազնիւ պարոն Յովհաննէսն Աբրա­համեան գրեցաք՝ նաւուց խորտակելն թուրքաց, եւ զորպէսն կողմանցս (այսչափ):

746. 188բ Առ տէր Աստուածատուրն գրեցաք զպա­տասխան թղթոյն իւրոյ եւ վասն Անանիայի կնոջն՝ աներկիւղ լինել ի պատրուցն եւ այլն (այս­չափ):

747. 188բ Առ Ղարաղաշ պարոն Յովհաննէսն գրե­ցաք զպատասխան թղթոյն իւրոյ... հետեւողու­թեանց սուդաղի բաղերին եւ այլն:

748. 188բ Առ Ամասիայի տիրացու Յակօբն գրե­ցաք... առ մեզ ուղեւորել, ընդ որս եւ փոքր ինչ բրինձ:

749. 188բ Առ գանձապետ պարոն Անդրէասն գրե­ցաք վասն հանգուցեալ անյիշատակ աքմաքչի մա­հուան... այսպիսեաց կայն վասն Սրբոյ Աթոռոյն տի­րել:

750. 189ա-90ա Առ Թադէոս վարդապետն գրեցաք – Յամսոյս 7 մեր Սահակ տղայն մեր ձիանցովն եւ արա­պայօվն ղրկեցի... թուրքաց նաւուց խորտակելն. եւ այլն, ընդ Սահակին գրեցի. 1790, սեկտեմբեր:

751. 190բ-1ա Առ Կարապետ վարդապետին գրե­ցաք – Յամսոյս 7 մեր Սահակն մեր ձիանցովն եւ արա­պա­յովն առաքեցի ի յՕրն, ձեր ղրկած... եթէ պատշաճ ոչ տեսցես, զանց արասցես եւ այլն. 1790, սեպ­տեմ­բերի 12:

752. 191ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք ընդ Մատ­թէոսին՝ վասն զմրութին եւ մարգարտին... ճեր­մակ զար, խասայ ծաղկով եւ այլն. 1790, սեպտեմբերի 12, ի Բէնդէր:

753. 191ա Առ Բօղդան Վասիլիչն գրեցաք զպա­տաս­խան թղթոյն իւրոյ... խնդրեսցէ ի նմանէ, կարէ կատարումն առնել եւ այլն:

754. 191ա-2ա Դարձեալ գրեցաք առ պարոն Մկրտումն – Յուլիսի 30էն գրեցեալ գիրդ ընդ Միրզայ Սատ­ղեն յամսոյս 13 ընկալաք... մեք հարիւր խարջես­ցուք. եւ այլն. 1790, սեպտեմբերի 12, ի Բէնդէր:

755. 192ա Առ ազնիւ աղայ Մինաս Դիլանչեանն գրեցաք – Ընդ Միրզայ Սադըղեն գրեցեալ գիրդ ընկա­լայ... նոյնպէս եւ վասն քարին եւ մարգարտին. եւ այլն. սեպտեմբերի 12, ի Բէնդէր, 1790:

756. 192բ-4ա Առ Կարապետ եւ Թադդէոս աս­տուա­ծաբան վարդապետսն գրեցաք – Աւետիս խնդու­թեան մատուցանեմ ձեզ, որ գիտասջիք՝ այժմ ունել հաստատութիւն բոլոր սկսուածոցն... անմահ անուն քեզ ըստասցի եւ նըպատակ բարեաց լիցի:

757. 194բ-5ա Առ պարոն Մկրտումին գրեցաք – Ի ձեռն զանազան թղթոցն մերոց, որ ընդ սոյն գրեալ են, ձեզ յայտնի լինելոց է... որ այն հարամզատէքն ինձ խաչահամբոյր տան. 1790, հոգտեմբերի 5, ի Բէնդէր:

758. 195աբ Առ պարոն Նիկողոսն գրեցաք – Ես ի Հնդկաց՝ ի քաղաքէն Սուրաթու մեր տէր Ստեփանէն... որ իւր գրածի եւ խնդրածի պէս կատարումն տացից՝ միամիտ լինիցի. 1790, հոգտեմբերի 5, ի Բէնդէր:

759. 195բ-7ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն Մանչուրեան գրեցաւ – Զաւետաբեր եւ զուրախարար գիր քոյ բազմութեան թղտուոցն Շամիրամ աղայի, մեր տէր ըՍտեփանի եւ Սուրաթի հասարակութեանն... պատկերիս դրութեանն եւ պատկերի գունոյն ցանկան տեսանել. 1790, հոգտեմբերի 5, ի Բէնդէր:

760. 198աբ Առ պարոն Պետրոսն Քալանթարեան գրեցաք – Բազում միջոց է՝ ի քէն գիր ոչ ունիմ եւ ոչ գի­­տեմ քեզ յանձնեցեալ բոլոր պարտաւորութիւնքն... Մով­սէս վարդապետին եւ միւս քահանյիցն օրհնութիւն տամ եւ մնամ. Յ. Ա. Ե., 1790, հոգտեմբերի 5, ի Բէն­դէր:

761. 199ա Առ պարոն Յովհաննէս Սումբատովն գրեցաւ, ի Մօսկով – Վաղուց է ոչ ունիմք զգիր, մեք աստ՝ ի մէջ զօրացն եմք առողջութեամբ... հասուսցէ ազ­­­նիւ պարոն Փիլիպպոս Մանչարեանի միջնորդու­թեամբն. եւ այլն. Յ. Ա. Ե., 1790, հոգտեմբերի 5, ի Բէն­դէր:

762. 199ա Առ Զաքար Իվանիչն գրեցաւ, ի Մօս­կով – Ի վաղուցէ գիր չունելն մեր, գոլն ի մէջ բանա­կիս, առողջութեամբ քնեազի... առ քեզ յղել մեզ վասն տպեցուցանելոյ եւ այլն. 1790, հոգտեմբերի 5, ի Բէնդէր:

763. 199ա Առ պարոն Խաչիկն Առբաբեան գրե­ցաւ – Իւր գրոյ ընկալնուլն, ընդ Աւետիկին ոսկւոյ ստանալն... ժողովրդեանն օգնութիւնն տպարանի եւ դպրոցի. եւ այլն, որպէսն մեր. հոգտեմբերի 5, 1790, ի Բէնդէր:

764. 199ա Առ պարոն Մակարն Խուդաբաղեան գրե­­ցաւ զպատասխան թղթոյն, զորպէսն մեր... ակնկա­­­լութիւն ունելն, քսան թուման յղէք՝ վասն շոր կարելոյ ինքեան եւ այլն:

765. 199բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաւ – Զպա­տաս­խան թղթոյն իւրոյ եւ շնորհակալութիւն վասն ընծա­յիցն... յանձնարարութիւն վասն Սիմօն Սէրգէյիչին եւ այլն:

766. 199բ Առ Ներսէս աղայն գրեցաւ – Զորպէսն կողմանցս եւ պաշարելն Զաքելի եւ զԻսմայէլ թղթոց իւրոց... վասն Սիմօն Սէրգէյիչին եւ այլն. 1790, հոգ­տեմ­բերի 5:

767. 199բ Առ Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաւ – Վաղուց է գիր չունեմք, մեք առողջութեամբ եմք... ահա պատրաստեմք գնալ ի Քիլի եւ յԻսմայէլ. եւ այլն:

768. 199բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաւ – Գի­տութեամբ պարոն Պօպովին հարիւր թուման ա­ռա­քեցաք առ քեզ... Սիմօն Սէրգէյիչէն գիտասցես. եւ այլն. 1790, հոգտեմբերի 5, ի Բէնդէր:

769. 200ա Առ պարոն Յարութիւնն Մնացակենց գրեցաք – Խնդրանաց կօպիէն, որ քնեազին պարտ եմ մատուցանել, առաքեցի պարոն Մկրտումին... վասն ան­պատճառ գալստեանն ի Նախիջեւան. 1790, հոգ­տեմբերի 5, ի Բէնդէր:

770. 200ա Առ աղայ Աւետիկն գրեցաւ շնորհն քնեազի առ Սիմօն Սէրգեյիչն եւ ի սրտէ սիրելն զնա, եւ զորպէսն մեր. եւ այլն, հոգտեմբերի 5 (այսչափ):

771. 200ա Առ պարոն Մարտիրոսն գրեցաւ – Յա­ռաջ քան զայս զհարկաւորն գրեցաք առ քեզ, յուսամ համեմատ այնմ կատարումն իցես արարել. եւ այլն ի Սիմօն Սէրգէյիչէն իմասցես (այսչափ):

772. 200ա Առ Սիմօն Եագորիչն գրեցաք ընդ Սի­մօն Սէրգէյիչին՝ զորպէսն մեր եւ քսան թումանի ասիգ­նա­ցի... զոր խոստացեալ էաք տալ. եւ այլն. հոգտեմբերի 5, 1790:

773. 200բ-1ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Միւս գրովն ամենայն ինչ յայտնի լինելոց է քեզ, անկա­նօն ընծայ ղրկելդ... օրհնութիւն տամ եւ ազնուութեան կռիւն յետոյ եմ առնելոց. 1790, հոգտեմբերի 5, ի Բէն­դէր:

774. 201ա Առ պարոն Խաչիկն Մսրեանց գրեցաք զօրհնութիւն մեր եւ զորպէսն կողմանցս... առ մահ­տե­սի պարոն Գէորքն գրեցաք զօրհնութիւն մեր եւ զոր­պէսն:

775. 201ա Առ տիրացու Գրիգորն եւ տէր Առաքելմ գրեցաք զորպէսն մեր եւ ի գրեանց նոր եկելոց առա­քեցաք... իսկ փոքր Ժամագիրքն ԽԵ. (45) փարայ, եւ այլ յորդորմունք. 1790, հոգտեմբերի 7, ի Բէնդէր:

776. 201ա Առ աղաչայ Նիկօլն եւ Վարդերեսն Քփրենց գրեցաք զորպէսն կողմանցս... եթէ հաճես­ցենառաքեցից վասն ինքեանց քահանայգործութիւն առ­նել:

777. 201բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն, պարոն Փիլիպպոսն Մանչարեան... ազգաբանութիւն յղեցաք առ նոսա. 1790, հոգտեմբերի 22, ի Բէնդէր:

778. 201բ Առ պարոն Մկրտումն Գալստեան գրե­ցաք ըստ հրամանի պատասխանին ղալամքեար չար եւ անչար... գիր առնուլ ի վերայ որդւոցն եւ այլ զոր­պէսն կողմանցս. 1790, հոգտեմբերի 22, ի Բէնդէր:

779. 201բ Ի սոյն թուոջս գրեցաք առ Հաշ­տար­խանու կամէնդաթ Սկարժենսկուն՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ, զորպէսն մեր եւ սէր (այսչափ):

780. 201բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք՝ ոչ ունելն մեր զգիր ընդ Անդրէասին ի նմանէ... նոյնպէս եւ ի Քէլի գնալն մեր. 1790, նոյեմբերի 8, ի Բէնդէր:

781. 201բ Առ պարոն Մկրտիչն գրեցաք՝ գրոյ ըն­կալ­նուլն եւ սպասելն գալստեանն Կարապետ վար­դապետին... ազնուականութեանն միամտութիւն եւ այլն. 1790, նոյեմբերի 8:

782. 202ա Առ Իվան Պետրովիչ Գասպարովն գրե­­ցաք – Անդ[է]ասի հետ գրեցեալ գիրն Սիմօն Սէր­գէյի­չին ձեր ես բացեալ տեղեկացայ...երբ գայ՝ յայն­ժամ գրեցից ձեզ. եւ այլն. 1790, նոյեմբերի 8, ի Բէն­դէր:

783. 202ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք՝ երկու գու­րիէլ եմք ղրկած քեզ քնեազի հրամանաւն... քնեա­զին տալ եւ գինն ստանալ եւ այլն. 1790, նոյեմբերի 8:

784. 202ա Առ աղայ Մահմադ բէգն գրեցաք՝ ես յառաջ գրեալ եմ զորպէսն ձեր, քնեազն շատ շնորհ ունի... մէկ արխալուղ ղրկես, որ տեղս կարօղ չկայ. 1790, նոյեմբերի 8, ի Բէնդէր:

785. 202բ-3ա Առ պարոն Նիկողոսն (մատիտով՝ «Աղաբաբեան») գրեցաք – Հոգտեմբերի 5 գրեցի առ քեզ զորպէսն մեր, եւ սիրական եղբօրն քոյ՝ որ ի Սու­րաթ, այժմ եւս գիր ընկալայ... բոլոր ազգաց ցնծալոց որ յաւիտեան ոչ է լեալ ազգի մերում. 1790, նոյեմբերի 22, ի Բէնդէր ըստ վերոյ մտացն եւ առ եղբայրն իւր՝ պարոն Յակոբոսն Աղաբաբեան:

786. 203բ-4բ Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Ընդ Սիմօն Սերգեիչին եւ զկնի նորա գրեցի առ քեզ զամենայն որպէսն մեր, զկնի նորա զմեզ առաքեցաք... արժանանալ այնպէս փառօք տեսանել զիրեարս. 1790, նոյեմբերի 22, ի Բէնդէր:

787. 204բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաք զպատաս­խան թղթոյն իւրոյ, առնուլն զՔիլի եւ հանելն զժո­ղովուրդսն, քնեազի շնորհն եւ զորպէսն մեր, եւ փօշ­տի թուղթ առաքել վասն մեր. եւ այլն. նոյեմբերի 12:

788. 204բ Առ Ներսէս աղայն գրեցաք զորպէսն մեր եւ առնուլն զՔիլի, եւ սակս Մինաս Լազրիչին, որ ի գալն Աստուծով աստ հոգալոց եմք զբանն նորին. եւ այլն. ի նոյեմբերի 12, ի Բէնդէր, 1790:

789. 205ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք – Մխիթարութիւն վասն զոքանչին, զորպէսն մեր... ծա­նու­ցանելն մեզ եւ միամտութիւն տալ. եւ այլն. ի նոյեմ­բերի 12:

790. 205ա Առ Սիմօն Սէրգէյիչն գրեցաք – Երկոսին գրոյ ընկալնուլն ի Կրմենչուկու, զորպէսն մեր գրելն յառաջ քան զայս... նման Կատարինէի թասին:

791. 205ա Առ Զաքար Իվանիչն գրեցաք մխիթա­րու­թիւն վասն մօրն, Քիլէոյ առնուլն եւ զժողո­վուրդսն հանելն... մեզ յիմացումն առնել, որ գինն առաքիցեմք. եւ այլն. նոյեմբերի 12, 1790:

792. 205ա Առ պարոն Պետրոսն Քալանթարեան գրե­ցաք՝ յուլիսէն գիրդ... զժողովուրդսն տեղւոյ հա­նաք. եւ այլն. նոյեմբերի 13, 1790:

793. 205աբ Ի Փօթիշան գրեցաւ ընդ ազնիւ Պա­ղասարին – Եւ ընդ աստուածային օրհնութեանս մերոյ գիտութիւն եղիցի օրհնեալ ժողովրդեանդ մերոյ... հանապազ աղօթեսցէ վասն ձեր. նոյեմբերի 25:

794. 206ա-7բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Գու­րիելն ընդ առաքեցեալ իրացդ ամբողջ էհաս մեզ յամսոյս 7, զորս մեք ընկալաք... կատարեալ լինելոց է թարց կարծեաց. 1791, յունվարի, ի Եաշ:

795. 207բ-8ա Առ տէր Պետրոսն՝ Թիֆլիզեցուն, գրեցաք ի Հաշտարխան – Դու ծերացար եւ քոյ անկա­տար խելագարութեանն հետ քեզ ծերացուցեր... այլն ի Նախիջեւան ուսի՛ր կամ ի Թիլֆիզ. 1791, յունվարի 20:

796. 208ա Առ պարոն Գասպարն գրեցաք ի Հաշ­տարխան... գիտել զերախտիս նորա. եւ այլն. 1791, յունվարի 20, յԵաշ:

797. 208ա Առ տէր Մինասն գրեցաք զպատաս­խան թղթոյն իւրոյ եւ զորպէսն կողմանցս գիտել ի պա­րոն Մկրտումէն. եւ ի այլ ի վերոյ թղթոջն (այս­չափ):

798. 208բ Առ Հաշտարխանու հոգեւոր կանցիս­տօրն գրեցաք հրաման՝ բաշպօրթ տալ Թիլֆիզեցի տէր Պետրոսին... զգաստ լինել ի պաշտամունս իւրեանց:

799. 208բ Առ ազնիւ պարոն Թաղօն գրեցաք ի Գի­լան – Զպատասխան գրոյն իւրոյ եւ վասն Մուր­թու­զալի խանին, թէ զորպէսն տեղւոյդ... հարիւր թուման մեզ հասուցանել, որ հոգամք. 1791, յունվարի 20:

800. 208բ Ի Ղզլար, առ պարոն Մարգարն գրեցաք զպատասխան թղթոյն իւրոյ... վարպետ առաքեցից, որ իստակ քաշելն սովրեցնեն:

801. 208բ Առ ազնիւ պարոն Գուրկինն գրեցաք ի Ղզլար՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ, միամտութիւն վասն բանին, որ ունի ընդ Մերզայու դղէն, եւ զոր­պէսն Իսմայելի, եւ գնալն քնեազի ի Պետերբուրղ:

802. 209ա Ի Ռօմեն գրեցաւ առ հասարա­կու­թիւնն՝ վասն տէր Յարութիւնին... Յորմէ սիրով եւ աս­տուածային օրհնութեանն ծանուցումն լինիցի... ընդ միմեանս միշտ սիրով կացէ՛ք. փետրվարի 4, ի Եաշ:

803. 209ա-10ա Պարոն Խաչիկ Մսրեան – Գիրն քոյ, որ ընդ եղբարցդ, ընկալեալ եմ եւ գիտեմ, եւ ֆունթ-ֆունթ գրածիդ վերահասու եղէ... Այս է ան­փո­փոխ կամք իմ առ քեզ եւ առ ամենայն ժողովուրդս իմ. 1791 փետրվարի 4, ի յԵաշ:

804. 210ա Նոյնպէս առ մահտեսի Գէորքն գրե­ցաք՝ շնորհակալութիւն վասն յիսուն ղուռուշ դրա­մին... ընդ միմեանս ըստ վերոյ մտացն. փետրվարի 4, ի Եաշ:

805. 210ա Գրեցաք ի Բուքռէշ՝ հասարակ ժո­ղովրդեանն, վասն Դռնովացի տէր Աստուածա­տու­րին... ընդունել ինքեանց քահանայ եւ սիրով պա­տուել եւ այլն. փետրվարի 8:

806. 210աբ Ի Սըչովայ, ի Փօթիշան, ի Ռօման եւ ի Յօկնայ գրեցաք՝ շնորհակալութիւն վասն Իսմայիլյա ողորմեանն – Յորմէ ծանուցումն լինիցի սիրելի որդ­ւոցդ մերոց... շնորհ Տեառն մերոյ եղիցի ընդ ձեզ միշտ. ամէն:

807. 211ա Ի Յօկնայ – Յորմէ սիրովն աստուածա­յին օրհնութեանն ծանուցումն լինիցի սիրելի եւ հոգե­ւոր որդւոցդ մերոց... ըստ հանդիպմանն մեր յայտնէք: Շնորհ Տեառն եղիցի ձեզ. ամէն. 1791, փետրվարի, յԵաշ:

808. 211բ-3ա Ի Ռոման եւ ի Սըչովայ գրեցաք ընդ պարոն Աւագին – Յորմէ ժամանեսցի սէր, ողջոյն եւ օրհնութիւն աստուածային ի Փօթիջան... ի ծոց ձեր զո­ղոր­մութիւն իւր սուրբ. ամէն. 1791, յունվարի 22, ի յԵաշ:

809. 213ա Առ վերոյ մտացն եւս գրեցաք ի Ռօման եւ ի Յօգնայ, ընդ պարոն Խաչիկին... այսօր իմ մար­դովն եւ արապայովն առաքեցի նոցա:

810. 213աբ Ի Հաշտարխան, առ Մուրթուզալի խա­նի ելչի աղայ Մահմատ բէգն – Գերապատուելի աղայ Մահմատ բեգի իմ հաւատարիմ բարեկամ, ախորժ գիրն ձեր զոր վասն յաջողութեան... 1791, փետրվարի 12, ի Եաշ:

811. 214ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Ելանելն մեր ի յԵաշու եւ նեղութեամբ գալն... հասրա­կու­թեանն յայտնեսցես օրհնութեամբ. եւ այլն. 1791, մարտի 17, Ս. Պ.:

812. 214ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն գրեցաք – Մեր գալն ի յԵաշու բազում նեղութեամբ... որքան եւ խնդրեալ եմ՝ փութասջիք յղել, որքան եւ կարելի է շուտ լինի. Յ. Ա. Ե., 1791, մարտի 11, ի Ս. Պ.:

813. 214ա Առ պարոն Մարտին եւ Աւետ Գալուս­տիչն գրեցաք՝ մեր գալն տառապանօք ի Պետրոպօլք եւ զորպէսն մեր (այսչափ):

814. 214ա Առ մեր Յովհաննէսն գրեցաք գա­լուստն մեր... տեսանել զմեզ եւ վերադառնալ:

815. 214ա Առ Իվան Գրիգորիչ Սումբատովն գրե­ցաք զգալուստն մեր եւ այլն. մարտի 16 (այսչափ):

816. 214ա Առ Զաքար Իվանիչն գրեցաք՝ մխի­թա­րութիւն եւ գալն մեր վասն հասարակ ազգիս մերոյ հարկաւորութեանն (այսչափ):

817. 214ա Առ պարոն Նիկողայոսն Աղաբաբեան գրեցաք գալուստն մեր... փութով յիմացումն տալ. եւ այլն. մարտի 11, ի Ս. Պ.:

818. 214բ-5ա Ի Հաշտարխան՝ հասարակութեանն գրեցաք ի Պետրոպօլքու – Ի Յովսէփայ արքեպիս­կո­պո­սէ օրհնութեամբ եւ սիրով յայտնի լինիցի Հաշտար­խանու հասարակութեան... վաստակոցն ընդունայն չել­ցէ. եւ այլն. զօրհնութիւն մեր առաքելով առ ձեզ, մնամ վասն ձեր աղօթարար. 1791, մարտի 14:

819. 215աբ Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն Գալստեան գրեցաք – Որպէս ի յԵաշու գրեցի ձեզ, հրա­մայեաց մեզ պայծառափայլ քնեազն գալ ի Սանկթ Պետերբուրղ... ինչ խնդրեալ է, բոլորն կատարելոց եմ. Յ. Ա. Ե., 1791, մարտի 14, ի Սանկթ Պ.:

820. 215բ Առ պարոն Քալանթարն գրեցաք ի Մօս­կով՝ զորպէսն մեր (այսչափ):

821. 215բ Առ Պարոն Աւետ Գալուստիչն գրեցաք (այսչափ):

822. 215բ Առ մեր Աւթանդիլն գրեցաք՝ զգալուստ մեր եւ զորպէսն գալստեան մերոյ, եւ վասն Սիմօնին. եւ այլն (այսչափ):

823. 215բ Առ պարոն Զաքար Իվանիչն գրեցաք՝ զո­րպէսն մեր... առաքեցաք տալ տեարցն. մարտի 13, 1791:

824. 216ա Առ պարոն Զաքար Իվանիչն գրեցաք եւս... մինչեւ մեր գալն. եւ այլն. մարտի 18:

825. 216ա Առ պարոն Ստեփանն Թարխանեան գրեցաք զպատասխան թղթոյն իւրոյ եւ զորպէսն մեր. եւ այլն (այսչափ):

826. 216ա Առ պարոն Մարտիրոսն Գալուստեան՝ գրել զորպէսն իւր եւ ծանուցանել աստիճան ունելն եւ չունելն. եւ այլն. մարտի 18 (այսչափ):

827. 216ա Առ պարոն Մկրտումն Գալստեան՝ օգ­նութիւն հասուցանել ինձ վասն հարկաւորութեան իմոյ... ի նմանէ գիր առեալ՝ ինձ առաքել. եւ այլն. մարտի 20:

828. 216ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք՝ զորպէսն մեր, կազմարար ֆռանկին մուղայէթ լինել եւ շահել... բոլորն եղեւ Իօկեռ (՞) դիան. այլն. 1791, մարտի 20, ի Պ.:

829. 216ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք զպա­տաս­խան թղթոյն իւրոյ, եւ քնեազին յայտնելն զորպէսն Մուրթուզալի խանի... հետեւի Կաճկաճովն, եւ այլ որպէսն յետոյ գրեցից. Յ. Ա. Ե. 1791, մարտի 28, ի Ս. Պ.

830. 216բ Առ Դերբենդեցի պարոն Գէորքն գրե­ցաք – Զպատասխան թղթոյն եւ զօրհնութիւն մեր վասն միամտութեան... տեսանել եւ վերադառնալ. եւ այլն. 1971 մարտի 28, ի Ս. Պ.:

831. 216բ Առ մեր Աւթանդիլն գրեցաք ի Մօսկով՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ եւ զորպէսն Մուրթա­զա­լի... յայտնելսրբազան Ռութվէլին. եւ այլն. 1791, մարտի 28, ի Ս. Պ.:

832. 216բ Առ Զաքար Իվանիչն գրեցաք՝ գրոյ ըն­կալ­նուլն եւ վասն 8 գլուխ բանին փութով յղել, եւ զօրհնութիւն մեր. մարտ 28 (այսչափ):

833. 216բ Առ պարոն Նիկողոսն գրեցաք՝ գրոյ ըն­կալնուլն... վասն տպարանի բանին ի գալս անձամբ խօսելոց. եւ այլն. զօրհնութիւն մեր. մարտի 28:

834. 216բ Առ մեր Յովհաննէսն գրեցաք՝ զպա­տաս­խան թղթոյն գիտել ի գրոյ պարոն Գէորքին... վե­րադառնալ նոյնպէս. եւ այլն, զօրհնութիւն մեր. մարտի 28:

835. 216բ Առ պարոն Յարութիւն Դիլանովն գրե­ցաք՝ զորպէսն մեր եւ վաղուց գիր չունելն... ինչ թարգ­մանութիւն ունելն ի պատրաստի. եւ այլն. մար­տի 28:

836. 216բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր եւ գալն կարի տառապանօք... ի յԵլի­սաբեթ ամանաթն ինձ ինձ մօտ է մնալոյ. եւ այլն. 1791, մարտի 28, ի Ս. Պ.:

837. 217ա Առ Լաչկարովն գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ յանձնարարութիւն վասն Կարապետ վարդա­պե­տին եւ այլն (այսչափ):

838. 217ա Առ Գայեօս արքիմանդրիտն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր եւ սէր (այսչափ):

839. 217ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր (այսչափ):

840. 217ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք՝ գու­րիէ­լի գալն եւ թղթոց ընկալնուլն... զպատասխան թղթոցն իւրոյ. ապրիլի 3, 1791, ի Ս. Պ.:

841. 217ա Առ տէր Մինասն գրեցաք՝ զպատաս­խան թղթոյն իւրոյ եւ վասն Հազարապետի թոռն Ծա­ղիկին... կազմել տալ եւ ծախել. ապրիլի 3, 1791, ի Պետրոպօլք:

842. 217ա Առ կանցիստօրն գրեցաք յառաջա­դրու­թիւն – Բաժանմունքն կանցիստօրի, որ վասն Խա­չումի որդի Վարդանին... առ այս յիմացումն ինձ գրել, եթէ հակառակն յառաջադրութեան պատահիցի. Յ. Ա. Ե. 1791, ապրիլի 3, ի Պետրոպօլք:

843. 217բ Առ Մաքսիմ կաթուղիկոսն գրեցաք՝ զպա­տասխան թղթոյն իւրոյ եւ սէր (այսչափ):

844. 217բ Առ տէր Պետրոսն վարժապետ գրեցաք՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ եւ հրաման... ի յԵաշ առա­քեալ եմք. եւ այլն. ապրիլի 3, 1791, ի Պետրո­պօլք:

845. 217բ Առ Զաքար Իվանիչն գրեցաք – Շնոր­հա­ւորեմ զփրկագործ եւ զսուրբ Յարութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի... քվերդ եւ հարսին օրհնութիւն աստուածային մատուցանեմ. 1791, ապրիլի 8, ի Պետ­րո­պօլք:

846. 217բ Առ պարոն Մարտիրոսն Գալստեան գրեցաք՝ շնորհաւորութիւն վասն Զատկին եւ զօրհ­նու­թիւն մեր:

847. 217բ Առ պարոն Ստեփանն Թարխանեան՝ նոյնպէս:

848. 217բ Առ պարոն Աւետիկն Գալստեան:

849. 217բ Առ Մովսէս վարդապետն:

850. 217բ Առ տէր Պետրոսն:

851. 217բ Առ տէր Զաքարն:

852. 217բ Առ պարոն Նիկողոսն Աղաբաբեան:

853. 217բ Առ աղայ Պօղոսն, զօրհնութիւն եւ զպա­տասխան թղթոյն իւրոյ:

854. 217բ Առ Քալանթարեան պարոն Պետրոսն:

855. 217բ Առ Իվան Գրիգորիչ Սումբատովն:

856. 217բ Առ Նանին եւ իւր հարսն (Հմր 846-856 յօ­դուածները՝ այսչափ):

857. 217բ Առ հանգուցեալ Ստեփան Խարդա­րեանի կինն գրեցաք... չծախսել զգրեանսն. եւ այլն. 1791, ապրիլի 8, ի Պետրոպօլք:

858. 218ա Առ աղաչայ Նիկօլն Քփրենց գրեցաք... առանց իմիք արատոյ պաշտել. եւ այլ այսպիսիս. 1791, ապրիլի 17, ի Ս. Պ.:

859. 218ա Առ տիրացու Գրիգորն գրեցաք ի Փօ­թի­շան՝ զգալուստ մեր ի քաղաքս, զօրհնութիւն եւ շնոր­հակալութիւն վասն յորդառատ սիրոյն իւրեանց (այսչափ):

860. 218ա Նոյնպէս գրեցաք եւ առ պարոն Խաչիկն Մսրենց՝ զօրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն, եւ զորպէսն մեր. ապրիլի 17:

861. 218ա Առ Ստամպօլկայ պարոն Ստեփանն եւ երեցփոխ Առաքելն գրեցաք ըստ վերոյ մտացն (այս­չափ):

862. 218ա Առ Կարապետ վարդապետն մեր գրե­ցաք՝ զպատասխան թղթոցն իւրոց եւ հրամայեցաք զամենայն ինչսն մեր ժողովել... լինել տանն եւ գոր­ծոցն իւրոց, եւ այլ որպէսն մեր. ապրիլի 17, ի Ս. Պետերբուրղ:

863. 218ա Առ պարոն Ստեփանն Տէր-Սահակեան գրեցաք՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ, զորպէսն մեր եւ կողմանցս. ապրիլի 17:

864. 218ա Առ տիրացու Յարութիւն եւ ստառս­տայ պարոն Ստեփանն... չապականեսցեն նստօղքն եւ աւե­րեսցեն եւ այլն. ապրիլի 17:

865. 218ա Առ Քալանթար պարոն Պետրոսն գրե­ցաք ի Մօսկօվ՝ գրոյ ընկալնուլն եւ զորպէսն մեր (այս­­­չափ):

866. 218ա Նոյնպէս մխիթարութիւն գրեցաք առ Ուրսիլիայ նանին եւ Հելլենայ Պետրովնայն՝ վասն մահուանն որդւոյն իւրեանց (այսչափ):

867. 218ա Առ մեր Աւթանդիլն գրեցաք՝ զպատաս­խան թղթոյն իւրոյ եւ զորպէսն մեր. ապրիլի 17, ի Ս. Պ.:

868. 218բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք՝ յայսմ փօշտի գիր չունելն... միամիտ լինել, որ փոխելոց են. եւ այլն. 1791, ապրիլի 17, ի Պ.:

869. 218բ-9բ Ի Ղզլար գրեցաք հասարակու­թեանն՝ պատասխան բազմակնիք թղթոյն իւրեանց – Յորմէ բազմաբաղձ կարօտիւ, յորդ սիրով եւ աստուա­ծային օրհնութեամբն ծանուցումն լիցի ի Ղզլար եղեալ քահանայիցդ... զօրհնութիւն առաքեմ առ ձեզ. շնորհ Տեառն ընդ ձեզ ամենեսեան. ամէն. 1791, մայիսի 32, ի Պետրոպօլք:

870. 219բ-20ա Ի Հաշտարխան՝ հասարակու­թեանն գրեցաք – Յորմէ օրհնութեամբ յայտնի առնեմ հասարակութեանդ Հաշտարխանու... 1791, ապրիլի 25, ի Պետրոպօլք:

871. 220ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Մարտի 24էն գիրն ընկալնուլն եւ գիտելն զամենայն անցսն... ֆստղ եւ այլ ինչ յղել. եւ այլն. 1791, ապրիլի 25, ի Պ.:

872. 220ա Առ տէր Պետրոսն գրեցաք մխի­թա­րութիւն եւ զօրհնութիւն վասն դիազարդ շուրջառին, որ տուեալդ Սրբոյ Աթոռոյն եւ այլն (այսչափ):

873. 220ա Առ պարոն Թադէոսն գրեցաք՝ մխիթա­րու­թիւն վասն հօրն իւրոյ... տուեալ ի յիշատակ Սրբոյ Աթոռոյն եւ այլն:

874. 220բ Առ աղայ Մահմանդ բէգն գրեցաք – Մարտի 22էն գիրն ընկալնուլն եւ գիտելն զյաջո­ղու­թիւն պայծառափայլ խանին... ըստ կամաց իւրեանց. եւ այլն. ապրիլի 25, ի Պ.:

875. 220բ Առ երեցփոխ պարոն Եսային գրեցաք – Գիրդ ընկալայ եւ զաշխատանսդ գիտացի... կարօղ է կանցիստօրն զտէր Ներսէսն առաքել. եւ այլն. ապրիլի 25:

876. 220բ Առ պարոն Մարգար սանահայրն մեր գրեցաք – Ահա վասն քոյ առաք զաստիճան պօռօչի­կու­թեան... մեր Յակօբն գիտէ. 1791, ապրիլի 25, ի Պետրոպօլք:

877. 220բ Առ լէգզի Յակօբն գրեցաք... բերել վասն գտակի եւ այլն. 1791, ապրիլի 29, ի Պետրոպօլք, առ Մուրթուզալի խանն գրեցաք ընդ մեր Յովհան­նէսին:

878. 220բ-1բ Բարձրապատիւ եւ պայծառափայլ Մուրթազալուղի խան – Իմ ողորմած տէ՛ր եւ անգին բարեկա՛մ,զամենայն որպէսն մեր ի փետրվարի 8, ընդ գրոյ պայծառափայլ քնեազին ձեր Մահմտի տղայ Մահ­մատովն... խոնարհ Յովսէփ արքեպիսկոպոս Ռու­սաց երկրի հայոց ազգին. 1791, ապրիլի 28, ի Պետրո­պօլք:

879. 221բ-2ա Գերապայծառ եւ փայլուն Մուրթու­զա­լի խան, իմ ողորմած տէ՛ր եւ անգին բարեկա՛մ – Բարեկամութիւնն իմ ի սրտէ առ պայծառութիւն քոյ յայտնի է Աստուծոյ... 1791, փետրվարի 12, ի յԵաշ ընդ Մահմատին եւ Յակօբին առաքեցաք, ի Հաշտարխան:

880. 222ա Գրեցաք ի Գիլան առ պարոն Թաղայ Դաւիթն՝ զորպէսն մեր եւ վասն իւր պօռիչիկութեան աստիճանին... ընծայ ղրկել քնեազին. եւ այլն. Յ. Ա. Ե. ապրիլի 28, ի Պետրոպօլք, 1791:

881. 222ա Առ պարոն Մկրտումն եւ պարոն Գաս­պարն գրեցաք՝ զառողջութիւն մեր համառօտապէս... ապրիլի 28, ի Պետրոպօլք, 1791:

882. 222բ Առ մեր Յովհաննէսն գրեցաք զպա­տաս­խան թղթոյն իւրոյ... զօրհնութիւն մեր առաքեմ առ քեզ. Յ. Ա. Ե., 1791, ապրիլի 28, ի Պետրոպօլք:

883. 222բ Առ էալչի աղայ Մահմատ բէգն գրե­ցաք, ի Հաշտարխան – Ապրիլի 8էն գրոյ ընկալնուլն եւ զպատասխան նորին... Յ. Ա. Ե., 1791, ապրիլի 28, ի Պետրոպօլք:

884. 222բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք՝ զորպէսն, եւ հրամայեցաք Կարապետ վարդապետի թուղթն ընդ Անդրէասին փութով առաքել... ողջոյն տալ ընդ այլ բարեկամաց. 1791, ապրիլի 28, ի Պետրոպօլք:

885. 223ա Առ Կարապետ վարդապետն մեր գրե­ցաք ըստ զօրութեան յառաջին... գործոյն մուղայէթ եւ այլն ըստ նոյն մտացն. ապրիլի 28:

886. 223ա Առ մեր Յովհաննէսն գրեցաք վասն դրա­մոյ հասուցանելոյն... տալ Աւետիկին յղել առ մեզ եւ այլն. 1791, մայիսի 2, ի Պետրոպօլք:

887. 223ա Առ պարոն Աւետիկն Գալստեան գրե­ցաք – Զպատասխան թղթոյն իւրոյ եւ խնդրեցեալ ղավզն... հաւատարիմ անձամբ մեր հասուցանել. եւ այլն. 1791, մայիսի 2, ի Պ.:

888. 223ա Առ տկլոր Ղազարն գրեցաք զօրհնու­թիւն եւ զպատասխան թղթոյն իւրոյ (այսչափ):

889. 223ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Ապրելի 8էն գրոյ ընկալնուլն եւ գիտելն զամենայն գրեցեալսն իւր... զՂզլարու թուղթն առաքել. 1791, մայիսի 2, ի Պետրոպօլք:

890. 223ա Առ պարոն Գասպարն գրեցաք – Երկո­քին թուղթսդ ընկալեալ եմ, մեր բանն մնացեալ է... զորպէսն մեր եւ հասարակութեան անկարգութիւն եւ այլն. 1791, մայիսի 2, ի Պետրոպօլք:

891. 223ա Առ տէր Եղիազարն եւ տէր Մինասն գրե­ցաքն՝ զՂզլարու կարգաւուրութիւնքն... վասն ապա­­գային պիտանաւորութեան. մայիսի 2, 1791, ի Պետրոպօլք:

892. 223բ-4ա Առ Նախիջեւանու մաղիսթրաթի դա­տաւորսն եւ հոգաբարձուսն գրեցաք – Մայիսի 14էն գրեցեալ գիրն ձեր ընդ ԺԸ. (18) տուպլացն եւ Ժ. ճշդանացն ընկալաք գոհունակութեամբ... քաղաքիդ եւ գիւղի հասարակ ժողովրդեանն ամենեցուն օրհնութիւն տամ. 1791, մայիսի 8, ի Սանկթ Պետերբուրղ:

893. 224ա-5բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Ի փետրվարի 26էն գրեցեալ թուղթդ յամսոյս 5 ըն­կալեալ ուրախութեամբ... նոցա բաւական եօրղան եւ դօշակ յղել ի Հաշտարխանու. եւ այլն. մայիսի 8, 1791:

894. 225բ Առ պարոն Պօղոսն Բուլթ-օղլի գրեցաք – Շնորհաւորութիւն վասն դատաւորութեանն եւ պա­տուեր... մայիսի 8, 1791, ի Ս. Պ.:

895. 226ա Առ պարոն Նիկողոսն գրեցաք, ի Մոսկով – Յանցեալն գրեցի առ քեզ, որ դրանց փակ պէտ­լէք, մեխեր եւ այլ ինչ առնուս... վասն տպարանին խնդրեմ շուտով հոգալ եւ յղել, ընտանեացդ օրհնու­թիւն տամ. 1791, մայիսի 8, ի Պետրոպօլք:

896. 226ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն գրեցաք՝ զպա­տասխան գրոցն իւրոյ եւ տուպլաց... իւրեանց փաթենթի ստանալն. եւ այլն. 1791, մայիսի 8, ի Պետ­րո­պօլք:

897. 226ա Առ Իվան Աբրահամիչն գրեցաք՝ զոր-պէսն մեր եւ զօրհնութիւն (այսչափ):

898. 226ա Առ Նախիջեւանու երեցփոխանսն գրե­ցաք՝ հրաման որքան դրամ պիտոյասցի Թադդէոս վար­դապետին տալ. եւ այլն. մայիսի 8, 1791 (այս­չափ):

899. 226ա Առ Զաքար Իվանիչն՝ Նախիջեւանու ամանաթից ընկալնուլն եւ շնորհակալութիւն առ այն. եւ այլն. մայիսի 8 (այսչափ):

900. 226ա Առ պարոն Մարտիրոսն Գալստեան գրեցաք գրոյ ընկալնուլն... վերադարձուցից առ ին­քեանս եւ այլն. մայիսի 8, 1791:

901. 226ա Առ ազնիւ պարոն Աւետիկն Գալստեան գրեցաք՝ թղթոյ ընկալնուլն եւ զորպէսն խռովութեան եւ հաշտութեան, եւ պօռօչիկ լինելն իւր. եւ այլն. մայիսի 8, 1791, ի Հաշտարխան (այսչափ):

902. 226բ Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Ապ­րիլի 15էն գրած գրոյ ընկալնուլն, քնեազին ծանու­ցանելն, անբախտութեանն Մուրթուզազուլի խանի... վասն սերժանտին համբերել սակաւ. եւ այլն. մայիսի 8, 1791:

903. 226բ Առ ազնիւ Քալանթար պարոն Պետ­րոսն գրեցաք – Ընդ Մանուկին առաքեցեալ արծաթի եւ շինուածոց հաշուագիրն ընկալեալ, գիտացաք զա­մե­նայն եւ օրհնեցաք զաշխատաւորդ... Տեառն լինի եւ արծաթն ոսկէջրեալ:

904. 227աբ Ի Մոսկօվ, առ Թարխանեան Ստե­փանն գրեցաք – Զոր ինչ գրեալ էիր, մեր Սիմօն Սէր­գեիչին վասն անկարգ արարմանց... ոչ ինչ պակա­սե­ցու­ցանելոց էք Մկրտումէն, ոչ անուն ոչ կայ, բարեխօ­սու­թեամբ ձերոյ աղօթարար. 1791, մայիսի 16, ի Պետ­րոպօլք:

905. 227բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք վասն Թարխանի որդւոց գրեցելոցն... քնեազին գրել զամե­նայն անցսն իւր, եթէ պատշաճ տեսցէ եւ այն. մայիսի 16, 1791:

906. 227բ Առ Աւետ Գալուստիչն գրեցաք՝ եղբօր թուղթն առաքել եւ զոքանչի խոստմունքն.... ամանաթ դրամն մեր, եթէ հարազատ եկօղ հանդիպի. եւ այլն. մայիսի 16, 1791, ի Պետրոպօլք:

907. 228ա Առ Մնացականենց պարոն Յարու­թիւնն գրեցաք – Գիրդ ընկալաք եւ շնորհակալեցաք... թէ ուր ծախեն կապսն եւ կամ գիրքն քոյոցն օրհնու­թիւն տամ. մայիսի 16:

908. 228ա Առ իմ սանահայր պարոն Մարգարն գրեցաք – Քանիցս քեզ գիր եմ գրեալ եւ ի քէն ոչ միոյ պատասխանն չունեմ... պարոն Աւետիկին մեզ հասու­ցանել շուտով. եւ այլն:

909. 228ա-9ա Առ Կարապետ վարդապետն գրե­ցաք – Յառաջ քան զայս գրեալ եմ քեզ, մինչեւ ցայժմ եկօղ չկայր... մեր հիւանդութիւն. եւ այլն. մայիսի 29, 1791, ի Պ.:

910. 229ա Առ Ամբրոսիէ եպիսկոպոսն գրեցաք՝ սէր եւ զորպէսն մեր (այսչափ):

911. 229ա Առ Գայեօս արքիմնդրիտն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր (այսչափ):

912. 229ա Առ Լաչկարովն գրեցաք՝ նոյնպէս. մա­յի­սի 29 (այսչափ):

913. 229ա Առ պարոն Բարդուղիմէոսն գրեցաք... եկօղ հանդիպի՝ յղեցից. եւ այլն. մայիսի 29, ի Պետ­րո­պօլք:

914. 229ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր եւ Իսմայէլու թուղթսն առաքեցաք եւ այլն (այսչափ):

915. 229ա Առ տէր Մելքոնն գրեցաք՝ զօրհնութիւն եւ զորպէսն մեր (այսչափ):

916. 229ա-30ա Ի յԻսմայէլ գրեցաք ի Սանկթ Պե­տեր­բուրղու – Յորմէ ժամանեսցի ողջոյն, սէր եւ օրհ­նու­թիւն աստուածային... մի՛ պակասեսցէ ի ձենջ եւ ի միաբանութենէ ձերմէ միշտ. ամէն. 1791, մայիսի 29:

917. 230ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք՝ զպա­տաս­խան ապրիլի 29 գրեցեալ թղթոյն իւրոյ, եւ շնոր­հակալութիւն... Սիմօն Սէրգէչին ի նշանելն. եւ այլն. մայիսի 23, ի Պ.:

918. 230ա Առ աղայ Աւետիկն գրեցաք աչկալոյս վասն նշանին Սիմօն Սէրգէյիչի եւ արու զաւակ լի­նե­լոյն ինքեան. եւ այլն. ի մայիսի 23, 1791, ի Պետ­րո­պօլք (այսչափ):

919. 230ա Առ պարոն Մարտիրոսն Գալստեան գրեցաք՝ զպատասխան գրոյն իւրոյ եւ վասն հարիւր թումանին, զոր ի Մանուկէն ստացաք, եւ զորպէսն կողմանցս համառօտ. ի մայիսի 23 (այսչափ):

920. 230ա Առ պարոն Աւետիկն Գալստեան գրե­ցաք՝ զպատասխան գրոյն իւրոյ եւ վասն մեր ամա­նա­թին... Իվան Պետրովիչի գիրն շուտով յղել. մայի­սի 23:

921. 230ա Առ Քալանթար Պետրոսն գրեցաք՝ մխի­թարութիւն վասն կնոջն (այսչափ):

922. 230ա Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաք՝ սէր եւ նշանն Սիմօն Սէրգէյիչի (այսչափ):

923. 230ա Առ Իվան Պետրովիչ Գասպարովն գրե­ցաք՝ Սիմօն Սէրգէյիչի նշանելն... ի Հաշտարխան կա­մեն­դաթ շինեսցեն. եւ այլն. 1791, մայիսի 23, ի Պետ­րոպօլք:

924. 230բ Առ աղայ Յովակիմն գրեցաք՝ զպա­տաս­խան թղթոյն իւրոյ. ի մայիսի 27 (այսչափ):

925. 230բ Առ պարոն Մկրտումն Գալստեան գրե­ցաք՝ զպատասխան գրոյն իւրոյ, եւ մեր խնդիրք տալն... խնդիրք յղել առ քնեազն վասն Շիշկինին. եւ այլն. մայիսի 30:

926. 230բ Առ տէր Մինասն եւ տիրացու Ծատուրն գրեցաք վասն ի Սուրբ Աթոռոյն յղեալ գրեանցն... ո՞ւմ են յանձնեալ, եւ մեզ գրել. ի մայիսի 30, 1791, ի Պետրոպօլք:

927. 230բ Առ պարոն Աւետիկ Գալստեանն գրե­ցաք՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ եւ վասն երկու հա­րիւր թումանին... նոյնպէս եւ այլ զորպէսն մեր. 1791, յունիսի 5, ի Պետրոպօլք:

928. 230բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք՝ զպա­տաս­խան թղոյն իւրոյ... վերահասու լինել եւ բաւա­կանութիւն տալ քեզ. եւ այլն. 1791, յունիսի 5, ի Պետ­րո­պօլք:

929. 230բ Սակս վրացի Աւթանդիլին գրեցաք ի Հաշտարխան առ երիցփոխանսն տեղւոյ... վասն չքաւորութեան իւրոյ եւ ճանապարհական թոշակի եւ այլն. 1791, յունիսի 6, ի Պետրոպօլք:

930. 230բ Առ հոգեւոր կանցիստորն գրեցաք՝ հրա­ման եւ հանգուցեալ Մատթէոսի քսրոյ սիահին առաքեցաք... վերահասու լինել մեր եւ վճռել եւ այլն. 1791, յունիսի 7, ի Պետրոպօլք:

931. 231աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք՝ ի մայիսի 8էն գրեցեալ ախորժ գիրդ յամսոյս 16ին ընկալել եւ զորպիսութիւն գիտացեալ քոյ այլովքն... գիրն կարդասցես վերստին եւ ըստ այնմ արասցես:

– 232ա Կցորդ սորին – Մայիսի 8, որպէս գրեալ եմ քեզ վասն սաղմոսի յիշատակին եւ Հնդկաց ժո­ղովրդեան արարեալ բարերարութիւնն յիշատակելոյ... ի մայիսի 8 դու առ մեզ ես գրեալ, եւ մեզ առ քեզ. զնոյն գիրն կարդասցես վերստին եւ ըստ այնմ արասցես:

932. 232բ-3ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտումին գրե­ցաք – Ի Ռօքշու գրեցի առ քեզ զհառամռօտ պատաս­խան թղթոյն քոյ... կամ վնասն յետ ստանալոց չէ. 1791, յունիսի 20, ի Պետրոպօլք:

933. 233ա Առ արքայորդի Միրանն գրեցաք՝ զպա­տաս­խան թղթոյն իւրոյ, որ քնեազն դեռ դեռ չէ հրամայեալ վասն գալոյ.... յունիսի 20:

934. 233ա Առ տէր Մինասն գրեցաք՝ վասն տէր Յով­հաննէսին՝ պատուիրել քահանայիցն... գործոցն իւրեանց մուղայէթ կալ. եւ այլն. 1791, յունիսի 20:

935. 233ա Առ պարոն Յարութիւնն Մնացա­կա­նեանց գրեցաք՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ... յղել առ մեզ փութով եւ այլն. յունիսի 20:

936. 233ա Առ պարոն Գէորքն Դերբենդեցի գրե­ցաք՝ զպատասխան գրոյն իւրոյ... թանիսէն բերել տալ եւ այլն. յունիսի 20:

937. 233ա Առ պարոն Թաղօյ Դաւիթն գրեցաք – Վասն իւր պօռօչիկութեան աստիճանին կօկ. (՞) թու­ման փող յղեսցէ... շնորհն քնեազի որ առնես. եւ այլն. յունիսի 20:

938. 233ա Առ տէր Մինասն գրեցաք ի Ղզլար՝ գոր­ծոյն Մուղայէթ լինել... 1791, յունիսի 20, ի Պետ­րո­պօլք:

939. 233բ Առ Էլչի աղայ Մահատ բէգն գրեցաք – Քոյ եւ խանի գիրն ընկալաք, եւ որպէս հարկն էր՝ խա­նի գիրն ռուսերէն թարգմանեալ ետուք... յամենայն ուրեք օգնականութեամբ սորին եւ այլն. 1791, յունիսի 20, ի Պետրոպօլք:

940. 233բ Առ պարոն Աւետիկն գրեցաք, ի Մօս­կով – Հանգուցեալ Մատթէոսի սանդուղն ի ձեռն պա­րոն մանուկին յղեցաք... հաւատարմաւ առաքեսցես առ մեզ. եւ այլն. 1791, յունիսի 20, ի Պետրոպօլք:

941. 233բ-4ա Առ Կարապետ վարդապետն գրե­ցաք – Յունիսի 12էն գրեցեալ ի յԵաշու գիրդ ի սոյն ամ­սոյ 20էն ընկալայ եւ զամենայն գրեցեալսդ գիտա­ցի... ի Ղռիմ տասն թուման ասիգնացին եւս հասու­ցանել նմա. Յ. Ա. Ե., 1791, յունիսի 24, ի Պետրոպօլք:

942. 234բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք զոր­պէսն մեր եւ վասն կազմարարի գործեացն փութով հոգացեալ... յունիսի 24, Պետրոպօլք:

943. 234բ Առ Իվան Պետրովիչ Գասպարովն գրե­ցաք՝ վաղուց գիր չունելն մեր... հասուցանել առ նոսա. յունիսի 24:

944. 234բ Առ պարոն Աւետիկն Գալստեան գրե­ցաք՝ կարմիր թիրմայ շալի հասանելն մեզ... ֆստղ առաքել վասն մեր. եւ այլն. յունիսի 24, ի Պետրոպօլք:

945. 234բ-5ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Յունիսի 3էն գրեցեալ ախորժ գիրդ /// ի նոյն ամսոյ 25 ի ձեռն Յովակիմին ընկալայ... զընթերցեալն գրով վերլուծանել. 1791, յուլիսի 3, ի Պետրոպօլք:

946. 235բ Առ պարոն Նիկողոսն գրեցաք՝ զպա­տաս­խան թղթոյն իւրոյ եւ վասն մրոցն՝ որպէս եւ իցէ առնուլ եւ յղել ի Նախիջեւան. յուլիսի 3 (այսչափ):

947. 235բ Առ պարոն Քալանթարն գրեցաք՝ զպա­տաս­խան թղթոյն իւրոյ, եւ վասն սաղաւարտին եւ վա­կասին՝ Հաշտարխանու յղել առ պարոն Մկրտումն. յուլիսի 3:

948. 235բ Առ պարոն Աւետիկն Գալստեան գրե­ցաք՝ Նախիջեւանու թուղթսն առաքել... առաքեցաք ընդ աղայ Մինասին. եւ այլն. յուլիսի 13:

949. 235բ Առ պարոն Մկրտիչն գրեցաք ի Նախի­ջե­ւան՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ եւ զորպէսն մեր, յուլիսի 3 (այսչափ):

950. 235բ Առ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք՝ նոյն­պէս (այսպէս):

951. 235բ Առ հասարակութեանն Նախիջեւանու գրեցաք՝ զպատասխան գրոյն իւրեանց եւ յանդի­մա­նութիւն վասն նուիրակութեան գործոյն (այսչափ):

952. 235բ Առ տէր Կարապետ վարդապետն գրե­ցաք՝ իւր գրոյ ընկալնուլն զորպէսն մեր եւ զհիւան­դու­թիւնն. յուլիսի 13, 1791 (այսչափ):

953. 235բ Առ պարոն Մկրտումն Գալստեան գրե­ցաք՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ վասն հոգեւոր պե­տի անկարգութեանցն... գրով մեզ ծանուսցէ. եւ այլն. յուլիսի 3:

954. 235բ Առ պարոն Ըստեփանն գրեցաք – Թուղթդ ընդ Կարապետ վարդապետին գրոյն ընկա­լաք... տառապելոցն օգնական լինես:

955. 236ա Առ պարոն Ստեփանն Տէր-Սահակեան գրեցաք – Քնեազէն օրդր առաք ի վերայ սէպնինին... հիւանդ եւ ցաւագար Յովսէփ արքեպիսկոպոս. 1791, յուլիսի 7, ի Պետրոպօլք:

956. 236բ-7ա Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ առ կան­ցիստօրդ մեր հրաման – Կառավարիչ սրբազան սինօթն վերահասու եղեւ խնդրանացն... ի ծառայու­թիւն Սրբոյ Աթոռոյն մինչեւ ուրուք առաքելն մեր ի քա­ղաքդ. 1791, յուլիսին 10, ի Պետրոպօլք:

957. 237աբ Առ պարոն Մկրտումն Գալստեան գրե­ցաք ընդ Յակօբին՝ ընկալնուլն զթուղթն մեր խնդրանաց... օրհնութիւն առաքեմ եւ մնամ. Յ. Ա. Ե., 1791, յուլիսի 11, ի Պետրոպօլք:

958. 237բ Առ մաղիսթրաթի դատաւորսն գրեցաք՝ վասն ի յԱնափայ... սկիզբն դեռ նոր է արարեալ, մեք հիւանդ եմք. եւ այլն. 1791, յուլիսի 14:

959. 237բ Ըստ այսմ առ Կարապետ եւ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք՝ ի գալ յԱնափայ եղեալ հա­յոցն... մեզ գրել քնեազն գնալոց է. յուլիսի 14, 1791:

960. 238աբ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Աչք ձեր ի լոյս եղիցի, քանզի Շիշկինն փոխեցաւ չարա­չար... փիրուզայք գտցես եւ առաքեսցես. եւ այլն. 1791, յուլիսի 18, ի Պետրոպօլք:

961. 238բ-9ա Առ երէցփոխ պարոն Եսային գրե­ցաք – Յայտ իսկ է ամենեցուն, որ սակս օգտի եւ շա­հաւէ­տութեան ընդհանուր ազգիս մերոյ... 1791, յու­լիսի 28, ի Պետրոպօլք:

962. 239բ Առ Հաշտարխանու հասարակութեան գրեցաք – Որպէս Աստուծոյ եւ ձեզ ամենիցդ յայտնի է զմեր սէրն առ հասարակութիւնն ազգի մերոյ... առա­քե­լոց եմ ի քաղաքդ ի վերայ գործոցն մերոց. եւ այլն. Յ. Ա. Ե., 1791, յուլիսի, ի Պետրոպօլք:

963. 240ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Յան­ցեալ փօշտեն գրեցի քեզ փոխելն Շիշկինի... ի Մոս­կո­վու գրեցից յայսմ հետէ. 1791, յուլիսի 25, ի Պետրո­պօլք:

964. 240բ Առ Հաշտարխանու հոգեւոր կանցիս­տօրն մեր գրեցաք հրաման... ի Հաշտարախն վասն հիւանդութեանն. 1791, յուլիսի 25, ի Պետրոպօլք:

965. 240բ Նոյնպէս եւ առ տէր Գրիգորն գրեցաք՝ հրաման բաշպօրթ առնուլ ի կանցիստօրէն... ի Պետ­րոպօլք ժբկ. (՞) թուման պարոն Մկրտումէն ստասցես. եւ այլն. յուլիսի 25, 1791:

966. 240բ Առ պարոն Աւետիկն Գալստեան գրե­ցաք՝ շնորհակալութիւն վասն մերոցն... վասն մեր տուն պատրաստել խորհրդեամբ աղայ Մինասին. եւ այլն. 1791, յուլիսի 25, ի Պետրոպօլք:

967. 240բ Աղայ Մինասն Եղիազարեան գրեցաք՝ զպատասխան թղթոցն իւրոց վասն Իկիմ Վասի­լիչին, քնեազի գնալն... տուն պատրաստել վասն մեր. եւ այլն. յուլիսի 25, 1791:

968. 240բ Նոյնպէս եւ առ Իկիմ Վասիլիչն գրե­ցաք՝ զպատասխան գրոյն իւրոյ եւ մեր ելանելն փու­թով (այսչափ):

969. 240 Առ Կարապետ եւ Թադդէոս վարդա­պետն գրեցաք՝ քնեազն գնաց, մեք եւս ելանելոց եմք աս­տի փութով եւ գալոց առ ձեզ. եւ այլն. 1791, յուլիսի 25, ի Պ.:

970. 241ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք ընդ Մաթ­վէին – Իւր գրոյ ընկալնուլն եւ մեր տեսանելն զՍէրգէ Լազրիչն, եւ խօսելն վասն ժողովրդեանն... գա­լուստն գրաֆ Բէզբօրօտկի. եւ այլն. 1791, հոգտեմ­բերի 24, ի յԵաշ:

971. 241ա Առ տիրացու Յարութիւնն գրեցաք ընդ Մաթվէին, որ ի յարդեանց մերոց երեսուն թուման... յատուկ մարդով յղել առ նա, եթէ գնացօղ չհանդիպի. եւ այլն. 1791, հոգտեմբերի 24, Եաշ:

972. 241բ-2բ Առ պարոն Մկրտումն Գալստեան գրեցաք – Քնեազի եւ իմ եղբօրս մահն ընդ որպիսու­թեան իմոյ գրեալ եմ...եւ դեռ ձեզ պարտական եցոյց. եւ այլն. Յ. Ա. Ե., 1791, նոյեմբերի 2, ի յԵաշ:

973. 242բ-3բ Պարոն Մկրտում եւ տէր Մինաս եթէ նա­մեսնիկական եկեալ առասպել գրոյն պատաս­խանէ... վասն շահաւետութեան հայրենեացն աշխա­տի. Յ. Ա. Ե., 1791, նոյեմբերի 2, ի յԵաշ:

974. 243բ Առ Սիմօն Սէրգէիչն գրեցաք – Մեր Յով­հան­նէսն եկն, ի քէն ոչ ունէր գիր... ընդ ազնիւ եղբօրդ եւ ամենայն բարեկամաց յանուանէ. Յ. Ա. Ե., 1791, նոյեմբերի 2, ի յԵաշ:

975. 243բ-4ա Առ տէր Աստուածատուրն գրեցաք ի Մօզդօք – Յաղագս Գօրեցի Սահակի որդի Պապային, որ գրեալ էիր իբր ի ժամ մահուան իւրոյ... առ ձեզ մնայր, մարդ պղտօրէ զձեզ. Յովսէփ արքեպիսկոպոս. 1791, նոյեմբերի 2, ի յԵաշ:

976. 244աբ Առ Հաշտարխանու կանցիստօրն գրեցաք հրաման – Ահա վճռահատութեանն տէր Սիմօ­նի դստեր եւ իւր փեսայի... ահա Գրիգոր վարդապետն մեր առաքեցից եւ յայնժամ գրեցից ձեզ զհարկաւորն. 1791, նոյեմբերի 6, ի յԵաշ:

977. 244բ Առ տէր Վարդանն գրեցաք՝ ի յՕկնայ վաղուց է ի ձէնջ գիր չունեմք... վասն միւս բանին. եւ այլն. ի նոյեմբերի 3, ի յԵաշ:

978. 245ա Մօսկօվու տէր Աստուածատուրի գրած թղթոյ սաւատն՝ (մատիտով) – Գերազարդ եւ գերեր­ջա­նիկ երիցս երանեալ րաբունապետ ողորմածա­գույ­նեղ հօրդ իմոյ, աստուածիմաստ կարապետ... ծառայ աւաք քահանայ տէր Աստուածատուր. 1791, սեկ­տեմ­բերի 23, եղեւ ի Մօզդօկ:

979. 245բ Առ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք, ի Նա­խիջեւան – Ընդ մեր Յակօբին գիրդ ընկալայ. եւ այլն... սիրելի Նիկտին եւ մամայի օրհնութիւն տամ. 1791, նոյեմբերի 7, յԵաշ:

980. 246աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Երկոքին թուղթս քոյ ի Մոսկովու յամ­սեանն սեկտեմբերի յանցեալ ամսոջն... լաւ քաղաք լինելոց է մօտոցն. 1791, նոյեմբերի 7, ի յԵաշ:

981. 247ա Բարձր բարեծնունդ պրիմէր մայեօռ, ազ­նիւ պարոն ՍտեփաՆ Դաւիթով – Խնամակալն մեր պայծառափայլ քնեազն երանելի իւր բարձր հրա­մանգրովն... վասն հաստատութեան բանիս ձեռամբս ստորագրեմ եւ մեծ կնքովս հաստատեմ. Յ. Ա. Ե., եւ Ե. հ. Ա, 1791, նոյեմբերի 11, ի յԵաշ:

982. 247ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք՝ թղթոց ընկալնուլն Կաիսովսկոյ գրած թղթոյ կօպիէն... ժողովրդոցն պատրաստել. եւ այլն. 1791, նոյեմբերի 11, ի յԵաշ, Յ. Ա. Ե.:

983. 247բ-9ա Կոնդակ զոր գրեցաք ընդ Գրիգոր վարդապետին մերոյ ի Հաշտարխան, ի Ղզլար, ի Մօղ­դօկ եւ ի Սարաֆան – Յորմէ բազմաբաղձ սիրով եւ հայրական օրհնութեամբ ժամանեսցի թուղթ ողջու­նի... շնորհ Տեառն եղիցի ձեզ ամենեսեան. ամէն: Գրե­ցաւ ի 1791 թուին փրկչի, ի նոյեմբերի 27, ի քաղաքս Եաշ:

984. 249ա Նոյեմբերի 14. Ընդ Քիլցի Յարու­թիւ­նին գրեցաք առ պարոն Ստեփանն մեր, ի Բէնդէր – Ի Մագիլով միստիկ Յովհաննեսին գրեցաք Մաթվէի ձե­ռամբն... կամ մի զատ աւել պակաս. եւ այլն. 1791, նոյեմբերի, ի յԵաշ:

985. 249ա Աստ պարոն Ստեփանն գրեցաք ընդ Յա­կօբին զանզան բանք. 1791, նոյեմբերի 22, ի յԵաշ (այսչափ):

986. 249ա Առ Նազիր Մահմատ աղայն գրեցաք (այսչափ):

987. 249ա Ի Դուպասար գրեցաք՝ հասարակ ժո­ղովրդեանն ամենեցուն, զօրհնութիւն մեր յուսա­դրու­թիւն եւ պատուէր՝ լինել միամիտ վասն ամե­նայ­նի. նոյեմբերի 23 (այսչափ):

988. 249ա Առ տէր Մելքոնն գրեցաք՝ հրաման՝ առեալ զսուրբ նշանն Քիլւոյ, եկեսցէ առ մեզ, իսկ եթէ ինքն չկարիցէ գալ, ընդ այլ քահանայիւ յղեսցէ (այսչափ):

989. 249բ Առ Յովհաննէս աղայն գրեցաք, ի Պետ­րոպօլք, 1791, նոյեմբերի 20, ի յԵաշ – Պայծառ գրաֆ Բէզբօրօտկի գալն աստ... հարազատ ծառայութիւն մեր եւ զդիտումն քնեազի. եւ այլն:

990. 250ա Առ պարոն Փիլիպպոսն Մանիչարեան գրեցաք – Ամենայն որպիսութիւնքն մեր ընդ Լալալայո­վին գրեալ եմ առ քեզ զկնի այնորիկ պայծառ գրաֆն եկն... չորս անձս բերի ի Ռուսս. 1791, նոյեմբերի 20, ի յԵաշ:

991. 250ա Ըստ վերոյ մտացն գրեցաք առ Ներսէս աղայն (այսչափ):

992. 250ա Եւ առ տէր Ստեփանն՝ զգալուստ որդ­ւոյն ի Թիլֆիզ եւ սրբազան վեհապետի ժակ. (՞) թու­ման տալոյն Յօհանջանի որդւոյն. եւ այլն (այսչափ):

993. 250բ Առ Յովհաննէս աղայն Եղազարեան գրե­ցաք, ի Պետրոպօլք – Յամսոյս 20ումն գրեցի առ քեզ զամենայն որպէսն մեր... 1791, նոյեմբերի, ի յԵաշ:

994. 251աբ Առ մաղիստրաթի եղեալ դատաւո­րաց եւ հոգեբարձուաց եւ առհասարակ համօրէն ժո­ղովրդականաց եւ գիւղացուց գրեցաք, ի Նախիջեւան – Զի թեպէտ վշտացաք մեք ընդ մահ խնամակալին... Լաշկարօվն, որ յամենայն սրտէ հետեւի կատարման բանից մերոց. 1791, նոյեմբերի 27, ի յԵաշ:

995. 251բ-2ա Առ Կարապետ վարդապետն գրե­ցաք, ի Նախիջեւան – Մինչեւ ցայժմ երկու գիր եմ գրեալ քեզ... ի դառնալս աստի՝ պատրաստ լինիցի ձեռ­նադրել եւ ուղեւորել. եւ այլն:

996. 252բ Առ Թադդ[է]ոս վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Ի Մոսկովու գրեալ թղթոյդ պատասխա­նել եմ... Գրիգոր վարդապետին տանել ընդ ինքեան պիտոյասցի, անդէն բերելոց եմ. եւ այլն. 1791, նոյեմ­բերի 27, ի յԵաշ:

997. 252բ Առ պարոն Պօղոսն Թումանեան գրե­ցաք՝ զորպէսն մեր, ընդ Գրիգոր վարդապետին. ի նոյեմբերի 27 (այսչափ):

998. 252բ Առ պարոն Մկրտիչն գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ վասն արդեանց Սրբոյ Աթոռոյն՝ յանձնել Գրի­գոր վարդապետին. եւ այլն (այսչափ):

999. 252բ Առ մահտեսի Աստուածատուրն գրե­ցաք զորպէսն մեր (այսչափ):

1000. 252բ Առ Իվան Աբրահամիչն գրեցաք՝ ընդ Գրիգոր վարդապետին, զորպէսն մեր համառօտ (այս­չափ):

1001. 253ա Առ Իվան Պետրովիչ Գասպարովին գրե­ցաք ի Թագանռօք – Ես յառաջ քան զայս գրեալ եմ առ քեզ զամենայն որպէսն տեղուցս... կարելի է, որ խաչն եւ պսակէ ծախէ մէկ լաւն կարես վասն իմ անու­նով. 1791, նոյեմբերի 27, ի յԵաշ:

1002. 253ա Ի Մօզդօկ գրեցաք ընդ Գրիգոր վար­դա­պետին առ տէր Աստուածատուրն վասն նուիրա­կութեանն ձեռնատու եւ օգնական լինել Գրիգոր վար­դապետին եւ զամենայն արդիւնս մեր յանձնել նմա. եւ այլն (այսչափ):

1003. 253ա Սոյնպէս գրեցաք առ պարոն Ման­կա­սարն (այսչափ):

1004. 253ա Առ ազնիւ պարոն Ստեփանն Հա­ւուշտրեան (այսչափ):

1005. 253ա Առ պարոն Ստեփանն Յարութեան (այս­չափ):

1006. 253ա Առ երեցփոխ տիրացու Զաքարն (այս­չափ):

1007. 253ա Առ հասարակ քահանայսն Մօզդօկու պա­տուէր՝ յորդորել զժողովուրդսն ի գործս նուիրա­կութեան. նոյեմբերի 27:

1008. 253բ Ի Ղզլար գրեցաք ընդ Գրիգոր վար­դապետին (այսչափ):

1009. 253բ Առ պարոն Նուրիջանն... գործոց նո­րին. եւ այլն. նոյեմբերի 27, ի յԵաշ:

1010. 253բ Առ ազնիւ պարոն Գուրկինն Էստա­տեան գրեցաք ըստ վերոյ մտացն (այսչափ):

1011. 253բ Առ պարոն Յոհանջանն Պապայեան (այսչափ):

1012. 253բ Առ պարոն Անտոնն (այսչափ):

1013. 253բ Առ գլավայ պարոն Մարկոսն (այս­չափ):

1014. 253բ Առ պարոն Եսային Դատուշկայ (այս­չափ):

1015. 253բ Առ պարոն Յարութիւնն մահտեսի Գրի­գորեան (այսչափ):

1016. 253բ Առ պարոն Մարգար Ագլինցովն (այս­չափ):

1017. 253բ Առ հասարակ քահանայսն պատուէր՝ լաւ յորդորել զժողովուրդսն վասն նուիրակութեան (այս­չափ):

1018. 253բ Առ տէր Մինասն պատուէր... բոլորո­վին յանձնել նմա դաւթարով. եւ այլն. նոյեմբերի 27, յԵաշ:

1019. 253բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք՝ զոր­պէսն մեր եւ զսէրն գրաֆի... առաքեցառ առ ինքն. եւ այլն. 1791, նոյեմբերի 27, ի յԵաշ:

1020. 253բ Առ աղայ Մինասն՝ վաղուց գիր չու­նելն մեր, զորպէսն խնդրանաց մերոց... յանձնարա­րու­թիւն վասն Գրիգոր վարդապետին. եւ այլն. նոյեմ­բերի 27, ի յԵաշ:

1021. 253բ Առ Սիմօն Սէրգէյիչն գրեցաք՝ ըստ վերոյ մտացն յանձնարարութիւն վասն Գրիգոր վար­դա­պետին... նոյեմբերի 27, ի յԵաշ, 1791:

1022. 254ա Առ պարոն Գասպարն գրեցաք, ընդ Գրի­գոր վարդապետին, առ պարոն Աբրահամ Խա­չա­տուրիչն (այսչափ):

1023. 254ա Առ ազնիւ պարոն Մարգարն Գալստեան(այսչափ):

1024. 254ա Առ ազնիւ պարոն Յարութիւն Աւշա­րովն (այսչափ):

1025. 254ա Առ Իվան Դաւիթիչն (այսչափ):

1026. 254ա Առ պարոն Յակոբոսն (այսչափ):

1027. 254ա Առհասարակ քահանայսն պատուէր (այսչափ):

1028. 254ա Առ երեցփոխ պարոն Եսայիւն՝ պա­տուէր եւ հրաման վասն տէր Պետրոսին փիլօն տալ:

1029. 254ա Առ աղայ Աւետիկն (այսչափ):

1030. 254ա Առ պարոն Յովսէփն Էդիլխանեանց (այսչափ):

1031. 254ա Առ պարոն Ստեփանն Էդիլխանեանց (այսչափ):

1032. 254ա Առ պարոն Մատթէոսն (այսչափ):

1033. 254ա Առ պարոն Զաքարն Ջուղայեցի (այս­չափ):

1034. 254ա Առ պարոն Յարութիւնն Մնկացակա­նենց (այսչափ):

1035. 254ա Առ Ազարի որդի Վարդանն՝ զօրհնու­թիւն եւ մէկ քահրուպար տէր ողորմեայ վասն կնոջն (այսչափ):

1036. 254ա Առ Ստեփան Գրիգորիչ Սումբատովն՝ յանձնարարութիւն եւ մէկ ջուխտ եւ տուպլ. եւ այլն (այսչափ):

1037. 254ա Առ Բօղդան Վասիլիչն (այսչափ):

1038. 254ա Առ տէր Յովհաննէսն (այսչափ):

1039. 254ա Առ Բաղդասար վարդապետն (այս­չափ):

1040. 254ա Առ աղայ Մահմատ բէգն (այսչափ):

1041. 254ա Առ Զուրապն (այսչափ):

1042. 254ա Առ Կանցիստօրն հրաման՝ գիտել զԳրի­գոր վարդապետն... վարեսցեն ի քաղաք իւր եւ կամ ի Նախիջեւան. նոյեմբերի 27, յԵաշ:

1043. 254բ Առ Յովհաննէս աղայն գրեցաք ի Պետ­րոպօլք – Յամսոյս 25 գրեցի առ քեզ զամենայն որպէսն մեր եւ առաքեցի զկոպիէսն ամենայն խնդրա­նաց... մեք հետ գրաֆին եմք գալոց առ ձեզ. եւ այլն. 1791, նոյեմբերի 30, ի յԵաշ:

1044. 255ա Առ պարոն Քալանթարն գրեցաք ընդ Դաւիթին, նոյեմբերի 29, ի յԵաշ – Ընդ Օռօմանցի մահտեսի Գէորքին յղեցաք ի յՕկնայ... զօրհնութիւն քահանայիցն եւ ժողովրդեանն ամենայնից. 1791, դեկտեմբերի 5, ի յԵաշ:

1045. 255ա Ի Փօթիշան գրեցաք ընդ տէր Մելքոն աւագ քահանային, հասարակ ժողովրդոցն ամենայ­նից՝ յորդորմունք վասն Քիլւոյ Սուրբ Նշանին. եւ այլն (այսչափ):

1046. 255ա Նոյնպէս գրեցաք առ տէր Առաքելն եւ տիրացու Գրիգորն... մնացեալն առ մեզ առաքեսցեն ընդ գրեանցն. եւ այլն. 1791, դեկտեմբերի 8, ի յԵաշ:

1047. 255ա Գրեցաք եւ ի Սւչովայ աղաչայ բարօն Գրիգորին վասն գրեանցն... ի նմանէ ստանալ որքան եւ իցէ. եւ այլն. 1791, դեկտեմբերի 8, ի յԵաշ, Յ. Ա. Ե.:

1048. 255ա Առ պզտիկ պարոն Յովհաննէսն Նա­ւա­սարդեան գրեցաք ի Մագիլով՝ շնորհակա­լու­թիւն վասն յղեցեալ 10 ոսկւոյն... առ նա ծախել յի­սուն ոս­կով. եւ այլն. դեկտեմբերի 2:

1049. 255ա Առ ազնիւ պարոն Ստեփանն գրեցաք՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ ընդ Սանթուրին. դեկ­տեմ­բերի 10, ի յԵաշ:

1050. 255ա Առ ազնիւ պարոն Ստեփանն գրեցաք ընդ Յարութիւնին վասն Իսմայելացւոցն... դեկտեմ­բերի 17, ի յԵաշ:

1051. 255բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք ընդ Պօպօվին – Շնորհաւորութիւն վասն Ծննդեան եւ Յայտնութիեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի... որպէս զօրհնութիւն մեր, զի զմեզ ի մտի ունիցի. եւ այլն. Յ. Ա. Ե. 1791, դեկտեմբերի 20, ի յԵաշ:

1052. 256ա Առ սրբազան Գաբրիէլ մետորո­պօ­պի­տին գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ շնորհաւորութիւն. 1791 դեկտեմբերի 20, ընդ Պօպօվին:

1053. 256ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք՝ շնորհաւորութիւն վասն Ծննդեանն... այլ տե­սակ պարտի գոլ. եւ այլն. դեկտեմբերի 20:

1054. 256ա Առ Ներսէս աղայն գրեցաք:

1055. 256ա Առ Մակար Արտեմիչն գրեցաք:

1056. 256ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաք:

1057. 256ա Առ Գրիգոր Պետրովիչն գրեցաք:

1058. 256ա Առ Եագոր Գալուստիչն գրեցաք:

1059. 256ա Առ Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաք:

1060. 256ա Առ Իկիմ Վասիլիչն գրեցաք՝ շնորհա­ւո­րութիւն եւ թէ հետեւել վասն Նախիջեւանցի Սար­գիս Մէսնիկովին եւ ափիցերութեան չին ստանալ. եւ այլն (Հմր 1054-1060՝ բոլորն այսչափ):

1061. 256ա Առ Իրիստաֆօր Առաքելիչն գրեցաք՝ զորպէսն մեր... հասուցանել տերացն ի Մօսկով. եւ այլն. դեկտեմբերի 20, ի յԵաշ:

1062. 256ա Առ Իվան Գրիգորիչ Սումբատօվն գրե­ցաք՝ շնորհաւորութիւն եւ զորպէսն մեր:

1063. 256ա Առ Մարտին Գալուստիչն:

1064. 256ա Առ Աւետ Գալուստիչն:

1065. 256ա Առ պարոն Պետրոս Քալանթարովն:

1066. 256ա Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն, զորպէսն մեր ամենայն:

1067. 256ա Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք. դեկ­­տեմբերի 20, ի յԵաշ (Հմր 1062-1067՝ բոլորն այս­չափ):

1068. 256ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն...

1069. 256ա Նոյնպէս եւ Գրիգոր վարդապետն մեր ի սոյն թուջն:

1070. 256ա Առ պարոն Փիլիպոսն Մանչարեան գրե­ցաք՝ զպատասխան թղթոյն իւրոյ եւ զորպէսն մեր. 1792, յունվարի 4 (այսչափ):

1071. 256ա Ի Փօթիշան գրեցաք՝ հասարա­կու­թեանն օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն... հանգու­ցեալ տէր Խաչատուրի քսան ոսկի հոգեբաժնին եւ այլոցն. 1792, յունվարի 3, ի յԵաշ:

1072. 256ա Նոյնպէս եւ առ տէր Առաքելն եւ տի­րա­ցու Գրիգորն գրեցաք... 1792 յունվարի 3, ի յԵաշ:

1073. 256բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք՝ զպատասխանսն թղթոյն իւրոյ... 1792, յունվա­րի 16, ի յԵաշ:

1074. 256բ-7ա Առ ազնիւ Սիմօն Սերգէիչն գրե­ցաք ի Հաշտարախան – Ընդ մեր Գրիգոր վարդա­պե­տին զամենայն զորպիսութիւնն... հայելով ի բարեհո­գու­թիւն եւ ի հանդարտութիւն սորին. 1792, յունվարի 17, ի յԵաշ:

1075. 257ա Առ պարոն Յովհաննէսն Աբրահա­մեան գրեցաք՝ զգալուստն Խաչերեսի եւ զընծայս քաղաքի մատուցանելն գրաֆին... 1792, յունվարի 18, ի յԵաշ:

1076. 257ա Առ պարոն Իվան Պետրովիչ Գաս­պա­րովն գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ զպատասխան թղթոյն իւրոյ. 1792, յունվարի 18, ի յԵաշ (այսչափ):

1077. 257բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Դեկ­տեմբերի -էն գիրդ ընդ Խաչերեսեն ընկալայ ի Նախիջեւանու... ջոկ-ջոկ պահեսցես առ քեզ. եւ այլն. 1792, յունվարի 20, ի յԵաշ:

1078. 258ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն գրեցաք ընդ Վարդանին՝ զորպէսն մեր, համառօտեսցես. եւ այլն. յունվարի 20 (այսչափ):

1079. 258ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք՝ Խաչերեսին տներն պատրաստել մուղայէթ լինել... Կարապետ վարդապետին հատուսցէ. եւ այլն. 1792, յունվարի 28:

1080. 258ա Առ պարոն Յովհաննէսն Աբրահմեան գրեցաք վասն պիղծ ջաշուշին (՞), որ բերեալ էր Յա­կոբն... յունվարի 28, 1792:

1081. 258ա Նոյնպէս գրեցաք վասն նոյն ջաշուշին (՞) առ պարոն Յովհաննէսն եւ առ դատաւորսն մա­ղիսթրաթի... յունվարի 28, 1792, ի յԵաշ:

1082. 258ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք՝ ընկալնուլն զգրոյ իւրոյ ի դեկտեմբերի 30էն... բաւականութիւն ընկալայ ի Կախովսկուցն. եւ այլն. 1792, փետրվարի 13, ի յԵաշ:

1083. 258ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք՝ համառօտ թէ շուտով գալոց եմք. եւ այլն. փետրվա­րի 13, 1792 (այսչափ):

1084. 258ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք՝ թէպէտ միւս թղթումն ծանուցաք... մետրա­պօ­լիտն տեղւոյս ունի զսէր առ մեզ. եւ այլն. 1792, փետրվարի 15:

1085. 258բ Առ ազնիւ պարոն Ստեփանն Տէր-Սա­հակեան գրեցաք – Գիրդ ընդ նոր Իսրայէլին ընկալաք, զոր ինչ պատկանի վասն նորա... խնդրեմ այդ նորոգ մակագրութիւնդ եւ պատիւդ ///:

1086. 259ա Առ Իվան Պետրովիչ Գասպարովն գրե­ցաք՝ սպասելն մեր աստ ողորմութեան կայսե­րուհ­ւոյն. եւ այլն. մարտի 5, 1792 ընդ Տրան­դամ­բերին (այսչափ):

1087. 259ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք՝ մեր ուշանալն վասն յառաջադրութեան գրաֆին... մարտի 3, 1792, յԵաշ:

1088. 259ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք՝ ընկալնուլն զՕրացոյցսն եւ հաւանելն զնա... մինչեւ զգալն մեր. եւ այլն այսպիսիս. 1792, մարտի 13, յԵաշ:

1089. 259ա Առ պարոն Խաչերեսն Բուլդ-օղլի գրե­­ցաք՝ զպատասխան գրոյն իւրոյ... բաւականու­թիւն ընկալնու. եւ այլն ըստ այսմ. 1792, մարտի 5, յԵաշ:

1090. 259ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք ընդ Ասլանովին՝ զորպէսն մեր եւ վաղուց գիր չու­նելն... 1792, մարտի 6, յԵաշ:

1091. 259ա Առ Քրիստափոր Առաքելիչն գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ վասն Ասլանով Գրիգորին յանձնա­րարութիւն կարգաւորել ի վերայ գործոյ իմիք. եւ այլն. 1792, մարտի 6, յԵաշ (այսչափ):

1092. 259ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք՝ ընդ Լաշկարովի Եակօր Իլիչին եւ Սիմօնին... թերեւս զմեզ ճանապարհեսցեն. եւ այլն. մարտի 5, 1792, յԵաշ եւ զորպէսն Դուպասարցցւոց:

1093. 259ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք՝ զորպէսն մեր եւ մնալն աստ ի սոյն թուոջս մար­տի 5 (այսչափ):

1094. 259ա Սոյնպէս եւ առ ազնիւ աղայ Ներսէսն Խաստատեան (այսչափ):

1095. 259ա Առ աղայ Մինասն Եղեազարեան գրեցաք ի Մօսկով՝ մնալն մեր եւ սպասելն ողորմու­թեան թագուհւոյն. եւ այլն. մարտի 5, 1792:

1096. 259բ Գրեցաք ի Սարաֆան ընդ քնեազ Ախ­թուլին – Ծանիր, տէր Աւա՛գ, եւ Բօրաղանու ժողո­վուրդք մեր... օգուտն ձեր դուք գիտացէ՛ք. Յ. Ա. Ե., 1792, մարտի 6, յԵաշ:

1097. 259բ Գրեցաք ի Բուքռէշ առ պարոն Վար­դանն, պարոն Սիմօնն... 1792, մարտի 10, յԵաշ:

1098. 259բ Սոյնպէս գրեցաք առ տէր Խաչատուրն՝ վասն գրեանց յորդորել զժողովուրդսն եւ իւրաքան­չիւրոցն առնուլ տալ ի գրեանց անտի ըստ պարտա­կանութեան իւրոյ. եւ այլն. մարտի 10, 1792, յԵաշ:

1099. 259բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք՝ զգալուստն մեր ի Դուպասար... քնեզ Սուլխան դիւա­նին յղեցաք. 1792, մարտի 19, ի Դուպասար:

1100. 259բ Առ հաջին գրեցաք ի Կրմէնջուկ՝ զոր­պէսն մեր եւ չորս թուման փողն, զոր տուել էր մե­րայնոցն ի գնալն նոցին ի Նախիջեւան, նոյնն ընդ Սուլխան դիւանին առաքեցաք. ի մարտի 19, 1792, ի Դուպասար (այսչափ):

1101. 260ա Յորմէ բազմաւ սիրով եւ աստուա­ծա­յին յորդ օրհնութեամբն ծանիք, հոգեւոր որդի՛ք մեր, եւ քրիստոսասէր օրհնեալ ժողովուրդք... ի 1792, մար­տի 24, ի Դուպասար:

1102. 260բ-1բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք ընդ Բարսեղին – Գիտեմ, յամենայն ժամ սպասէք գալստեան իմոյ, իմ ամենայն ծանրութիւնն վաղ առա­քե­ցի ի Նախիջեւան... որ ես այնու մխիթարվիմ, ի յայդմ լծոյ վերծանիմ. 1792, ապրիլի 16, ի Գրիգո­րու­պօլ նոր քաղաքս հայոց:

1103. 261բ-3ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն Գալստեանն գրեցաք – Յունվարի 30էն գրեցեալ գիրդ ընդ պարոն Ստեփանի որդոյն ընկալաք ի Դուպասար... միայն փուչ եւ անպիտան վասն իմ եւ ազգին իմոյ, այդ գուբեռն է. Յ. Ա. Ե., 1792, ապրիլի 16, ի Գրիգորուպօլ՝ նոր քաղաքս մեր:

1104. 263աբ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք – Գիտէ Աստուած՝ այնքան իմ կարօտ տեսութեան քում եւ խօսակցութեան, որպէս մեղաւորք՝ արքայու­թեան... սրբազան մետրապօլտին զխոնարհութիւնս յայտնեսցես, նոյնպէս եւ միւսոցն ծանուցանելով զոր­պէսն մեր. 1792, ապրիլի 16, ի Գրիգորուպօլ՝ նոր քաղաքիս մեր:

1105. 263բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք՝ բո­լոր անցքն տեղւոյս եւ մեր եւ հրամայեցաք նուիրա­կութեանն Հաշտարխանու ժողովել. 1792, ապրիլի 16, ի Գրիգորուպօլ՝ նոր քաղաքն մեր:

1106. 263բ Առ Սիմօն Սէրգեյիչն գրեցաք զնոյն:

1107. 263բ Առ Յարութիւն Դիլանովն գրեցաք նոյն­պէս:

1108. 263բ Առ կանցիստորն գրեցաք հրաման՝ նա­մեսնիկական կառավարութեան թուղթն տալ եւ կօպիէն ի ժուռնալ ձգել:

1109. 263բ Առ Քրիստափոր Առաքէլիչն գրեցաք:

1110. 263բ Առ Վարդան Պետրովիչ Կալմիկովն՝ մեղմ յանդիմանութիւն վասն խաբեբայ բանիցն իւրոց. եւ այլն:

1111. 263բ Գրեցաք ի Մօսկով՝ առ աղայ Յովա­կիմն:

1112. 263բ Առ Զաքար Իվանիչն:

1113. 263բ Առ Իվան Գրիգորիչ Սումբատովն:

1114. 263բ Առ Քալանթար Պետրոսն:

1115. 263բ Առ Աւետ Գալուստիչն՝ անցքն վերոյ Բար­սեղին ղրկելն... 1791, ապրիլի 16:

–263բ Ի Պետրոպօլք գրեցաք ընդ Բարսեղին:

1116. 264ա Առ ազնիւ աղայ Ներսէսն:

1117. 264ա Առ Իկիմ Վասիլիչն՝ զորպէսն մեր եւ շնոր­հակալութիւն վասն Ուրուղանի որդի Յովհան­նի­սին:

1118. 264ա Առ Մակար Արտեմիչ Խուդաբաշովն:

1119. 264ա Առ տէր Ստեփանն:

1120. 264ա Առ Գրիգոր Պետրովիչ Շարիստա­նովն:

1121. 264ա Առ իզմիրցի պարոն Մարգարն:

1122. 264ա Առ Կատարինէ Իվանովնայն:

1123. 264ա Առ Կատարինէ Զաքարովնայն:

1124. 264ա Առ Տրաֆիմ Եագուլովիչն (Հմր 1105-1114 եւ 1116-1125՝ բոլորն այսչափ):

1125. 264աբ Առ Թադէոս վարդապետ գրեցաք ի Նախիջեւան – Գիտեմ, զի դուք ժամէ ի ժամ սպասեք գալստեան իմոյ... կարասցուք ռոճիկ տալ, կարգաւո­րել. եւ այլն. 1792, ապրիլի 17, ի Գրիգորուպօլ:

1126. 265ա-6ա Առ Կարապետ վարդապետն գրե­ցաք – Գիտեմ որ աչքներն ձեր ջուր դարձաւ մեր ճա­նապարհէն... Իվան Պետրովիչ Գասպարովէն յղեսցես վասն տեղեկութեան. եւ այլն. 1792, ապրիլի 17:

1127. 266ա Առ պարոն Խաչիկն Մսրենց գրեցաք՝ մխիթարութիւն վասն փորձութեանն... եւ որպէսն աղքատաց եւ ողորմութիւնն թագուհւոյ. 1792, ապրիլի 20, ի Գրիգոլուպօլ:

1128. 266ա Սոյնպէս եւ գրեցաք՝ հասարա­կու­թեանն Ռօմանու մխիթարութիւն, եւ հրաւիրեցաք ի քաղաքս մեր. ապրիլի 20 (այսչափ):

1129. 266ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք՝ ընդ գուբեռնաթի գուրիէլեն... անյարմար իցէ, ոչ տացէ. եւ այլն. 1792, մայիսի 13, ի Գրիգորուպօլ:

1130. 266ա Առ Բարսեղն մեր գրեցաք՝ ոչ ունելն զգիր եւ ըսպասելն... խնդրել փութով ուղեւորելոյ զինքն. եւ այլն. մայիսի 3, ի Գրիգորուպօլ:

1131. 266բ Ընդ պարոն Ստեփան Ստամ­պօլ­կա­յին գրեցաք՝ առ պարոն Խաչիկն Մսրենց... խնդրեալ եմ ի թագուհւոյն եւ այլք. 1792, մայիսի 2, ի Գրիգո­րու­պօլ:

1132. 266բ Առ Կարապետ եւ Թադդէոս վարդա­պետն գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ ընկալնուլն զթղթոյն իւրենաց... միամտութիւն տացուք. եւ այլն ըստ պատ­շաճին. յունիսի 20, 1792, ի Դուպասար: Առ Թէպէքին գրեցաք՝ զորպէսն մեր եւ զսէր... առ Կարապետ վար­դապետն վերոյ թուոջն:

1133. 266բ Առ ազնիւ աղայ Յոհաննէսն Եղիա­զարեանին գրեցաւ – Ժամէ ի ժամ սպասեմք մեր քնեազ Բարսղի Գալստեանն եւ ուրախարար համբաւոյ քաղա­քատեղն չափեալ բաժանեցաք... բարերարէ նո­ցա եւ մեզ, այլն ամենայն յինքենէ գիտասցես, որ է գիր կեն­դանի. 1792, յունիսի 20, ի Գրիգորուպօլ:

1134. 267ա Վրաստանցի Պետրոսին Գէորքեան ետուք ժողովք ի թուղթ ի վերայ յԵաշու եւ Բուքռէշու. յունիսի 20, ի Դուպասար, 1792 (այսչափ):

1135. 267ա Գրեցաք առ Ստամպօլկայ պարոն Ստե­փանն՝ զորպէսն քաղաքի մերոյ եւ մեր. յունիսի 27, նոյնպէս գրեցաք առ մահտեսի Գաբրիէլն (այս­չափ):

1136. 267ա Գրեցաք առ աղթարմայ՝ Վաշվաշով բնակեալ Բաղդասարն՝ զպատասխան գրոյն իւրոյ... ամե­նայն տեսակ աշխարակեցուցիցն. յունիսի 21, 1792, ի Գրիգորուպօլ:

1137. 267ա Առ տէր Առաքելն եւ տիրացու Գրի­գորն գրեցաք՝ զօրհնութիւն մեր... ընդ լէհցի Ստեփա­նին եկեալ էր ի Պօլսոյ. յունիսի 21, 1792, ի Գրիգո­րու­պօլ:

1138. 267ա-8ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրե­ցաւ – Ընդ մեր ափիցեր Թօրօսին ընկալայ զյուսահատ գիր քոյ... սիրով հետեւիլ գործոյն եւ յանձնեալ աշա­կերտացն ի գալս առաւել յօժտեցից:

1139. 268բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաւ – Յամսոյս 20, զհարկաւորն գրեցաք առ քեզ եւ առ Թադդէոս վարդապետն... տէր Առաքելեն բերելոց է աստ պատշուաճաւոր թօփի:

1140. 269բ-70բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Մարտի եւ ապրիլի գրեցեալ թուղթսդ ընկալեալ եմ եւ գիտացեալ զգործոյդ աւարտիլն... խալաթն կարմիր զարպապ լինի կամ կանանչ, բայց շատ լաւն 3 եւ ալաջայ խալաթ. 1792, յուլիսի, ի Գրիգորուպօլ:

1141. 271ա Առ ազնիւ պարոն Աւետիկ Գալստեա­նեն գրեցաւ ի Մօսկով – Թադդէոս վարդապետն մեր, եթէ այսու գրով մերով ի վերայ քոյ... սպասեմք ողոր­մութեան մեծի թագուհւոյն, գալստեան մեր քնեազ Բարսղին. 1792, յուլիսի 5, ի Գրիգորուպօլ:

1142. 271ա-2բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէս Եղիա­զարեանին գրեցաւ – Պլանն քաղաքի մերոյ ամենաողորմած թագուհին գթութեամբ ընկալեալ... գիրս տացես կարդալ, եւ գիտեր նոյնպէս եւ ամենայն բարեկամաց, եւ մնամ վասն ձեր աղօթարար. 1792, յօգոս­տոսի 2, ի Գրիգորուպօլ:

1143. 272բ-3ա Ի Ղռիմ ընդ Առաքել վարդա­պե­տին վասն ժողովարարութեան Սանահնու վանիցն – Յորմէ բազմաւ օրհնութեամբ եւ յորդ սէրով ծանու­ցումն լինիցի ի Ղռիմ... հոգւով եւ մարմնով զամենայն բարեաց լրութիւն եւ ողորմութիւն. ամէն. 1792, յօգոս­տոսի ի նորաօծ քաղաքս Գրիգորուպօլ:

1144. 273ա Առ ազնիւ Ղարաղաշ Յովհանեսն (այսչափ):

1145. 273ա Առ գանձապետ Անդրեասն Թամու­զեան (այսչափ):

1146. 273ա Առ տէր Զաքարն յանձնարարութիւն Առաքել վարդապետին եւ զայն առաքելոյ (այսչափ):

1147. 273ա Առ ափիցեր Լուսեղէն եւ Եսային ի օրն յանձնարարութիւն վասն Առաքել վարդապետին եւ պարոն Զաքարին (այսչափ):

– Ի Պետրոպօլք, սեպտեմբերի 14

1148. 273ա Առ աղայ Յովհաննէսն` շինութիւն քաղաքիս եւ Դաւիթովի համառօտ անցքն եւ խնդիր, ուղեւորել զԲարսեղն (այսչափ):

1149. 273ա Առ պարոն Փիլիպպոսն որպէսն մեր եւ քաղաքիս. եւ այլն (այսչափ):

–  Սեպտեմբերի 18

1150. 273ա Գրեցի աղայ Յովհաննէսին՝ հետեւել եւ ինձ ազատել աստի, ամենքեան իւրեանց բաւա­կա­նութիւնն ընկալան, պետ ունէին, ես անտեր եմ (այսչափ):

1151. 273ա Նոյնպէս եւ Լաշկարովին գրեցի... իմ փոքր պատկերն լինի՝ Զուզովին տաս քոյ բանիւ (այս­չափ):

1152. 273ա-4ա Առ Կարապետ վարդապետն գրե­ցաք – Կարծես թէ այսու թղթով լուր աւետեաց ինչ ունեմ գրելոյ կամ զերկար պանդխտութեանցս վար­ձատրութեան... վա՜յ լսելեաց նոցա եւ վայ տեսութեան իմոյ. 1792, սեպտեմբերի 22, ի Գրիգորուպօլ, ըստ վերոյ մտացն գրեցաք առ Թադդէոս վարդապետն:

1153. 275բ 1788, յունվարի 1, ի մէնջ տուվեցեալ եղեւ զանզան անձանց պաշպօռտ – Փետրվարի մեկն Թադէոս վարդապետին... Յովհանեսի թոռն Ղազարի ի զամենայն Նախիջեւանու:

1154. 276ա-9բ Յօգոստոսափայլ տեառն իմոյ երկ­րորդ Հերակլ շնորհօքն Աստուծոյ թագաւոր Կա­խէթու Քարթլու, եւ այլն եւ այլն – Նամակ շնորհաց եւ յատկապէս սիրոյ տեառն իմոյ... հաւատարիմ սպասա­ւոր Շամիր Շամիրամյան. Մադրասումն. հոգտեմբերի 15, յամի Տեառն փրկչին մերոյ 1787:

1155. 279բ-81բ Երանելի եւ երջանիկ սրբազան տեառն Ղուկաս կաթուղիկոս ամենայն Հայոց – Խրախճանութեամբ ըստացայ նամակ օրհնութեանն եւ շնորհաց քոյին... հնազանդ եւ հաւատարիմ սպասաւոր Շամիրամ Շամիրամեան. Մադրասումն, հոգտեմբերի 15, յամի Տեառն փրկչին մերոյ 1787:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Կազմի Ա. փեղկի աստառին. Մա՛յր հաւատոյ, անախտ ծնօ՛ղ, / զքեզ աղ[ա]չեմ, լե՛ր մեզ տածօղ՝ / սար­­տուցելոց որդւոց խնդրօղաց, / մոլորելոց հետ ըն­թացեալ, / ընկա՛լ զդարձ հակառակի, / որք զչար նոքա զքէն խորհին: / Յիշել նոցա զշնորհս քոյին / եւ զգօ­նա­նալ ըստ անառակին: / Արդ, դու ընկա՛լ զղջումն նոցին, / ըստ մայրական գթոյ [քո]յին, / զի դու ես մայր գորո­վա­գութ, / մի արասցես զնոսա [ա]նփոյթ:

1ա Թիւն 1786 եւ հայոց ՌՄԼԵ. (1786) յունվարի մուտն. Սաւատի տետր, յորում գրին ամենայն թուղթք մեր, որք ի մ[էնջ] առաքին ի վիճակս մեր ի Սանկթ Պե­տերբուրղ, ի Մօսկով, ի Հաշտարխան, ի Ղզլար, ի Մօզ­դօկ, ի Նախիջեւան, ի Ղռիմ, ի Չէրքէզ եւ յայլ ամենայն գիւղս վիճակիս մերոյ:

Հաշտարխանու ժողովրդեանն որքանութիւն է – Արանց թիւն է 693, կանանց թիւն է 924, տղայոց թիւն է 1162, աղջկանց թիւն է 767: Արուաց թիւն է՝ 1855, իգաց թիւն է՝ 1691, արուաց եւ իգաց թիւվն է՝ 3546:

Ի վերոյ գրեալ թուոջն եւ ի փետրվարի 18, պատկեր աւուրն չորեքշաբաթ, բացեալ եղեւ Հաշտարխանու օբլաստն, մեք՝ ժամարարք ի Սուրբ Աստուածածնի եկե­ղեցին ասացաք քարոզ եւ երդուացուցաք զազգս մեր, մտին այնուհետեւ ազգ մեր ընդ լծով ծառայու­թեան Ռուստաց, որք մինչեւ ցյայնժամ ազատութեամբ ունէին զկեանս եւ զառեւտուրս իւրեանց. յԱստուծոյ եղիցի այցելութիւն ազգի մերում, ի նմին աւուր ձեռ­նադրեցի ի սարկաւագ զորդեակն իմ եւ զսպասաւորն Գրիգոր Աբգարեանն Նոր Նախիջեւանցի, ընդ նմին եւ զՆերսէսն եւ զՅարութիւնն՝ ի վերայ եկեղեցեացն Հաշ­տարխանու:

1բ Յայտնօղն գրոյս տէր Մինաս հայոց քահանայ է ի յազնուական տոհմեն Ղ[որղանեանց], զոր ի շարս ազնուացն Վրաց տպեալ կայ ի Սանկթ Պետերբու[րղ], ռուստերէն եւ վրացերէն, ուստի զայս գիրս վկայու­թեան մերոց ես /// Մինասին եւ որդւոցն իւրոց վասն լինելոյ նոցա ի յազնիւ տոհմէն Ղորղանեանց եւ վասն ստուգութեանն ազնուութեան նորին, ձեռամբ իմով ստո­րագր[եա]լ եւ մեծ կնքովս հաստատեալ. հաճոյ լի­նի­ցի տեսողաց. 1788, ապրելի մուտն, ի Հաշտար­խան:

1բ Ես ներքոյ անուանեալս ուխտեմ ամենակարօղին Աստուծոյ առաջի սուրբ Աւետարանին, վասն այն զի կամեմ եւ պարտաւորեմ ընդ ամբիծ խորհ[ր]օդոյ իմոյ յանձնեցելոցն ինձ պարտաւորութեանցն, որքան զօ­րու­թիւն եւ կարօղութիւն եւ կայ յիս մտանել ուղղու­թեամբ եւ ջանալ վասն բարերջանիկ կացութեանց բազմացուցանել զշահաւետութիւն գեղեցկութեան արհեստի եւ քաղաքական բարեկարկութեան, եւ վասն դատարակութեան եւ չարեաց պիտոյացուցմանց տալոյ եմ համար առաջի Աստուծոյ. եւ եթէ այլապէս վարի­ցեմ, որ գործք իմ ոչ լինիցի վասն շա[հ]աւետու­թեան եւ բարեկարկութեան հասարակութեան, յայնժամ ջնջես­ցի յայժմեան կեանս ըստ դատօղութեան օրինաց, եւ վերջապէս առաջի Աստուծոյ եւ ահեղ դատաս­տա­նին տայ պատասխան, վասն հաստատելոյ զայս եր­դումն ամբողջ բանիւս եւ տամ համբոյր Բանից փրկչին եւ կենսատու խաչին նորին. ամէն:

2ա Ձեռագիր, զոր պարտաւորին տալ նորընծայքն ի ժամ ձեռնադրութեան իւրեանց – Շնորհօք Սուրբ Հոգ­ւոյն Աստուծոյ ես՝ ներքոյ անուանեալս ի յընկալ­նուլն իմ զաստիճան քահանայութեան ի սրբազան Հօրէն իմմէ Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի ծայրագոյն նուիրակ եւ Ռուսաց երկրի ամենայն հայոց ազգին առաջ­նորդ, հիմնադիր Նոր Նախիջեւանու եւ այցելու Բե­զարապիու եւ Մոլդովու տեառն Յովսէփայ արք­եպիս­կոպոսին, ու եղիցի Աստուծոյ եւ յանձն առի զներ­քոյ գրեալ կանօնս.

Նախ՝ մինչեւ ցկէտ կենաց իմոց մնալ ի սուրբ ուղ­ղա­փառ հաւատս, զորս Սուրբ Աթոռն Էջմիածին եւ հա­մօ­րէն ազգս մեր ունի. նոյնպէս եւ զսուրբ կարգս եկե­ղեց­ւոյ մերոյ, զորս ունի նոյն Սուրբ Աթոռն եւ ազգն մեր, ունիցիմ ես անփոփեալս ի յամենայն կեանս իմ եւ ի վերայ այնմ զանձն իմ դնիցեմ, եւ ոչ շեղիցեմ յաջ եւ յահեակ:

Երկրորդ՝ ունիցիմ զհաւատարմութիւն առ նոյն գահն մեր եւ հնազանդութիւն, որպէս ի հոգեւոր հրա­մանս հոգեւոր ծնողիս իմ: Նոյնպէս եւ ամենայն յա­ջոր­դաց նորին, որ պէտս իրաց եւ ծառայութեան, որ զիս կոչեսցին Ժ:

Երրորդ՝ յանձն առնում հեռանալ ի յաշխարհական հոգոց եւ ծառայութեանց, չխաբանել զպաշտօնն Աս­տու­ծոյ վասն այնց:

Չորրորդ՝ հեռանալ ի յարբեցութենէ, ի չարախօ­սու­թենէ, ի քսութենէ եւ ցոփութենէ, այսինքն՝ յուշունցնա­տութենէ:

Հինգերորդ՝ ի բոլոր կեանս իմ յանձն առնում ըստ կարողութեան իմոյ ունել հեզութիւն եւ քաղցրութիւն առ ամենայն ժողովուրդս, զոր ինձ լինի յանձնեալ, եւ հնազանդ լինել քահանայիցն, որք քան զիս մեծ իցեն: Եւ պահիցեմ հաստատուն զխոսոտվանութիւնն ժո­ղովրդեան իմոյ, եւ ընդ իս ի գերեզման տանիցեմ:

Վեցերորդ՝ զնշխարքն սուրբ ես ինքս գործիցեմ եւ ըստ կամի հետեւիցեմ ի շեղիլն իմ ի յայս ումէտէ եւ կանօնէ՝ ինձ նզովս ընկալայց Աստուծոյ եւ ի սուրբ կարգէ, զոր այժմ ընկալ[այ], ձեռամբս գրեցի եւ ընդունեցի. սարկաւագ Բաղդասար. Գիլան:

Եւ ի ծառայութեան ՖօթիշանուՍուրբ Աստուա­ծածնայ եկեղեցւոյն եւ նորին ժողովրդենէն ոչ բաժնի­ցիմ, որով պատճառաւ եւ իցէ, բայց յայնցանէ, որ մե­ծաւորք հրամանաւ իրեանց յայ[լ] ուրէք առաքեսցեն. 1791, փետրվարի 19:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին փակցուած թեր­թի­կին՝ «Գրութիւնք Յովսէփ արքեպիսկոպոսի Արղու­թեանց, ուղղեալ առ զանազան անձինս, գրեալ ի վե­րայ թղթոյ, ի ձեռն գերապատիւ հեղինակին, յամէն 1786», «Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպոս]», 1ա՝ «Հմր 1339»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ ԿազմիԱ. փեղկի աստառին՝ «վասն գրչափորձ առնելոյ, յորում յաւր», 129ա «առ պարոն»:

2950

ԳԻՐՔ ՀԱՄԱՐՈՂՈՒԹԵԱՆ

ԺԸ. դար

 

ԳՐԻՉ՝ Անանուն Ա. (3ա-75բ), Անանուն Բ. (76ա-82բ):

ԹԵՐԹ՝ 99. չգրուած՝ 1ա-2բ, 57բ, 95ա, 97ա-9բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԲx8 (ժբ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ՝ լուսագծերով եւ լուսադրոշմներով՝ թագ, տակը զարդարուն գոտի, որից կախուած շեղանկիւն ոխ­կոյզ. 75ա-82բ՝ յաւելուած թուղթ, տարբեր լուսադրոշմով՝ եռա­մահիկ, ձեռամբ այլ գրչի: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 31x20,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (25,5x13. սահմանագծուած կարմրով): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 4ա): ՏՈՂ՝ 33: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 4ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ (մուտք կա­մարի տեսքով)՝ 3ա, անկիւնաչափ (2 հատ)՝ 2բ, չափումն հե­տե­ւեալ շինութեանց. 89բ՝ «շինութեան, որին հնարաւոր չէ մօտե­նալ», 90ա՝ «Աշտարակ, որ լինում է բլրի վերայ», 90ա՝ «հոր կամ ջրհոր», 90բ՝ «աշտարակ, որ պէտք է հաշուել խորութիւնը, լայ­նու­թիւնը եւ բարձրութիւնը», 91ա, 91բ, 92ա,՝ «ծառ, որի միջոցով ստանում է եռանկեան երրորդ անկիւնը», 92բ, 93ա, 93բ՝ «աշ­տա­րակ կամ բերդ, որ պէտք է որոշուի բարձրութիւնը», 94բ՝ «եր­կու ծառ, որոնց միջեւ գետ», 95բ՝ «երկու բերդ, որոնց միջեւ գետ», 96ա «տարածութիւն», 96բ՝ «բոյս», երկրաչափական մար­­միններ (եռանկիւն, գլան, շրջան, քառակուսի, սեղան, աղիւ­սակ)՝ 83ա-89ա: Գոյներ՝ կարմիր, սեւ (լուսանցագծերը՝ կար­միր):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, քերծուած, կաշին տեղ-տեղ թափուած. խոնաւութեան հետքեր, լուսանցակողերը գու­նա­թա­փուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-96բ Արեքմաթիկայ, այսինքն՝ համարողական արհեստ – Հարց: Զի՞նչ է համարողութիւնն: Պատաս­խա­նի: Համարողութիւնն է արհեստ պատուական... Հարց: Ի քանիս [մասն] բաժանի արհեստն համարողա­կան: Պատասխանի: Եւ բաժանի երկու հատորս, այսինքն՝ է պօլիտիկայ, որ է քաղաքական, եւ Լօղիս­տի­կայ, որ է ոչ միայն քաղաքական, այլեւ վասն երկնային շրջագայութեանն:

– Գիրք առաջին համարողական, որ ասի քաղա­քա­կան – Հարց. Զի՞նչ է համարողական արհեստն քաղաքական: Պատասխանի: Քաղաքական համարո­ղու­թիւնն է յօրինեալ հեշտ եւ դիւր կերպիւ...

1. 3բ-25ա Մասն Առաջին. Յաղագս ողջ թուոյ – Մասս այս յո՞րքան դրունս բաժանի ըստ ինքեան: Պա­տաս­խանի: Մասն այս ի հինգ դրունս... տե՛ս եթէ զխա­չին երկու թեւին թիւքն մի են՝ ուղիղ է, եթէ ոչ՝ թիւր է եւ ծուռ, որպէս տեսանի աստ արարեալս ձեւ (ապա՝ թուաբանական հաշուարկ):

2. 25բ-37բ Մասն երկրորդ. Յաղագս կոտորեալ թուոց կամ մասնացելոց – [Հարց]. Զի՞նչ է կոտորեալ թիւն: Պատասխանի. Կոտորեալ թիւն ո՛չ այլ ինչ է, եթէ ո՛չ... օրինակս բաժանման մասանց մասիւ միով նշա­նա­կօղիւք եթէ բաժանեսցես զայս... լինի մի մասն 225/9246:

3. 38ա-57ա Մասն Երրորդ. Յաղագս կանոնաց, այսինքն՝ կարգադրութեան երրորդեկի, հինգերոր­դե­կի եւ եօթներորդեկի, խմբից, ողջ թուոց եւ կոտո­րելոց – Առ բարեմիտ ընթերցօղսդ: Ահա ի մէջ երկուց անցեալ մասանց համարողութեանս արարաք... եւ այսպէս հաւաքեալ զմասունքն, լինի մին զհիղիդր 11 շահու գնիւ անվնաս, այսինքն է՝ անզարար:

4. 58ա-82բ Մասն Չորրորդ. [Յաղագս կանօնա­դրու­թեան ֆալզի, որ է՝ նսեմաբանութեանց կամ պատ­րանաց, տե՛ս ըստ սոյն ձեռագրի, 3բ] – Առ ընթերցօղ[ս]դ սիրելագոյն: Արդ, արարաք վերջ զեր­րորդ մասինս համարողութեան՝ զորքան կարն էր մեր... եւ այսպէս բազմակերպ յօրինի ի ձեռն արհես­տաւո­րաց, որպէս եւ կամեն, այլ այս բաւեսցի այժմս:

5. 83ա-96բ [Մասն Հինգերորդ. Յաղագս գիտու­թեան գծի, մակերեւոյթի եւ մարմնոյ, եւ յաղագս երկ­րաչափական. տե՛ս սոյն ձեռագրի՝ 3բ] – (թափուած) Եւ այսպէս վայր մի, զոր լինի զնայ չափէն... 297. այս է ա. գ. գծին չափն (ունի երկրաչափական պատկերներ, գծագրեր եւ մանրանկարներ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1բ(ԺԹ. դար, ֆրանսերէն)Ce livre appartient à Sérovbé(այս գիրքը պատկանում է Սերովբէին):

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքին՝ «Հմր 2, խաղա/// գիր, համարո/// արհեստ Աբգարու Յո///», Ա. կազմաստառին սոսնձած թղթին՝ «Հմր 15 ըստ ցուցակի Ֆ. Ն. Ֆինկի: Նուէր Մայր Աթոռի Մատենադարանին հանգուցեալ Աբգար Յով­հան­նիսեանի ընտանիքից: Ի ձեռն Ստեփանի Կա­նայեանց: 1905 ամի եւ յունիսի. Վաղարշապատում», 1ա «Համարողական արհեստ, գրեալ ի թղթի, գեղեցիկ նօտր գրով եւ պատկերազարդ, գրիչն եւ թուականն անյայտ (ըստ ցուցակի Ֆինկի Հմր 15, ի գրոց Աբգարու Յովհաննիսեան)», 2ա՝ «թուաբանութիւն Հմր 9», 3ա՝ «Հմր 1343», 99բ՝ «1343/2950»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Կազմի Ա. փեղկի աստառին՝ «Մարդս մահկանացու է եւ սխալական վասն»:

2951

ՕՐԻՆԱԿՔ ԳՐՈՒԹԵԱՆՑ ՅՈՎՍԷՓԱՅ ԱՐՂՈՒԹԵԱՆՑ

ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ եւ այլուր

ՌՄԽԱ-ՌՄԽԸ. – 1792-1799

ԳՐԻՉ՝ Յովսէփ Արղութեան:

ԹԵՐԹ՝ 330+1 (կրկն.՝ թ. 1). չգրուած՝ 1բ, 54բ-5ա, 57ա, 88բ, 119բ, 295բ-6ա: ՊՐԱԿ՝ 1-46x8 (1՝ 10, 6, 28, 31, 32, 41, 44՝ 7, 26, 38՝ 6, 17, 18՝ 5, 20՝ 3, 40, 46՝ 2): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սադրոշմով՝ «1789, Խ, Ղ, ծ, Ծ»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 32x20: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (30,5x17,5): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 1ա), նոտրգիր (նմուշ՝ 328ա): ՏՈՂ՝ 28-42: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կարմիր կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 1ա

Новый рисунок

Նմուշ 328ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, կեղտոտուած, վրան ցե­ցի անցքեր, թ. 133-134ի, 185-186ի, 204-205ի, 228-9ի, 280-1ի, 313-4ի, 328-9ի միջեւ թերթեր թափուած, թ. 89, 200՝ վերին լու­սան­ցի եզրը պատռուած, թ. 148՝ պատռուած, գրադաշտը վնա­սուած, որի հետեւանքով վրայի նամակները յետագայի համա­րա­կալման մէջ չեն մտել, թ. 175, 179-84, 186-9, 222՝ վնասուած, թ. 200, 328-9՝ հիմքից մասամբ անջատ, թ. 245-250՝ կարերը հիմ­քից թուլացած, մասամբ պոկուած, թ. 330՝ վերին մասը նորո­գուած նոր թղթով, պահպանուած թերթի ստորին մասը, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր, թերթերին աղտոտուածութեան զանա­զան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅԻՒՆ

1գ-330բ [Օրինակ գրութեանց Յովսէփայ Արղութեանց]

Ծնթ. Նամակների՝ այստեղ առկայ համարները ձեռագրի մէջ յետագայ ձեռքով նշանակուածներն են. միայն անուններ ունե­ցող նամակների բովանդակութիւնը նոյնական է իրենց նա­խորդողի պարունակութեան հետ:

1. 1գ-2բ 1792. Կոնդակ հասարակութեանն Հաշ­տարխանու, զոր գրեցաք ընդ մեր որդի Յովհաննէս սարկաւագին, 1792, նոյեմբերի 17 – Յորմէ յորդ սիրով եւ աստուածային բազմազեղ օրհնութեամբն... Յի­սուս, ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն: Գրե­­ցաւ յամի Տեառն 1792, ի նոյեմբերի, ի նորա­կեր­տութեամբ Խաչ վանքս Նախիջեւանու:

2. 3ա-5ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք ընդ Յովհաննիսին – Ի զանազան ամիսս գրեալ թուղթսն քոյ ըն­կա­լեալ եմ եւ զամենայն միտս... յայնժամ մեր ձիանցովն ուղեւորեսցես առ մեզ: 1792, նոյեմբերի 17, իՆախիջեւան:

3. 5բ-6բ Առ ազնիւ պարոն Մկրտում Գալստեանն գրեցաք – Երկոքին թուղթքդ ընկալեալ եմ, մինն ի Գրի­գո­րուպօլ... սիրական զաւակացն ձերոց եւ մնամ վասն ձեր միշտ աղօթարար տրտում Յովսէփ արքեպիս­կո­պոս: 1792, նոյեմբերի 17, ի Նախիջեւան: Իսնակայ գլխին վանքն օծելոց եմ, որ եթէ ինձ մահ պատահի, սրտիս կսկիծ չմնայ անկատար մնալն նորա:

4. 7ա Առ Հաշտարխանու հօքեւոր կանցիստօրն գրեցաք – Լսեմ, որ տէր Յակօբն Ոսկանեան բազում անկարգութիւնս... եւ անտանելի եւ հակառակ այսմ ոչինչ չգործէք: Յ. Ա. Ե., 1792, նոյեմբերի 17, ի Նա­խիջեւան:

– 7բ Ի 1792, նոյեմբեր 17, ընդ մեր որդի Յով­հաննէս սարկաւագին գրեալք եղեն թուղթքս այսոքիկ ի Հաշտարխան առ յայնս, որոց անուանքն նշա­նա­գրին կարգաւորաբար, յորս ոչ ինչ յատկապէս դի­տա­ւորութիւն միայն զգալս ի Նախիջեւան եւ աստի գնալս ի Մոսկով եւ ի Պետրպօլք. եւ այլն:

Հմր 5. 7բ Առ պարոն Գասբարն Դայիջան:

6. 7բ Առ ազնիւ պարոն Մարգարն Գալստեան:

7. 7բ Առ ազնիւ Սիմօն Սէրգէիչն:

8. 7բ Առ պարոն Մատթէոսն Խալաֆեան:

9. 7բ Առ աղայ Աւետիքն Սարգսեան:

10. 7բ Առ երեցփոխ պարոն Եսային:

11. 7բ Առ պարոն Յովսէփն Էտիլխանեան:

12. 7բ Առ պարոն Վարդանն մահտեսի Ազարիա­յի:

13. 7բ Առ պարոն Դաւիթն Շամախեցի:

14. 7բ Առ պարոն Սահակջանն Աբրահամեան:

15. 7բ Առ պարոն Աբրահամն Խաչատրեան:

16. 7բ Առ պարոն Յակոբոսն Աղաբաբեան:

17. 7բ Առ պարոն Յովհաննէսն Դաւթեան:

18. 7բ Առ պարոն Յարութիւնն Մնացականենց:

19. 7բ Առ տիրացու Պետրոսն Երեւանցի:

20. 7բ Առ ազնիւ պարոն Աֆդանտիլն:

21. 7բ Առ Շամախեցի տիրացու Մարկոսն եւ Գէորգն:

22. 7բ Առ Սարգիս վարդապետն Գանձասարու, վասն Պատմագրքին:

23. 7բ Առ գերազնիւ աղայ Մինասն Դիլանչո­վեան եւ վասն մեր Անդրէասին, զի ի գործ ինչ կա­ցուս­ցէ ի տամոժնայն:

24. 7բ Առ գերազնիւ Մարտին Ստեփանիչն եւ ազ­նուուհի Մարիայ Սէրգէովնայ... զի զգեստս եւ զանօթս ժողովեսցէ յորդորմամբ:

25. 7բ Առ տէր Մինասն՝ սիրով վարիլ ընդ Գրիգոր վարդապետին, զի նմա ցուցեալքն մեզ... ծախեցաք, թէ ոչ, գրել նոյն Թադդէոս վարդապետ:

26. 7բ Ընդ թղթոցս այսոցիկ եւ թուղթ մի ի Գի­լան, առ պարոն Թաղօն Ղօրղանեանց, յորում այս – Մեք ոչ ունիմք կարօտութիւն... 34 սամուրն լաւ գնով ծախեսցես. եւ այլն:

27. 8ա Գրեցաք ի Ղզլար, առ ազնիւ պարոն Յա­րու­թիւնն մահտեսի Գրիգորեան... պարոն Մկրտումն հանդերձ մի ընկերաւ առաքեսցեն. եւ այլն:

28. 8ա Առ տէր Մինասն եւ առ հասարակ քահա­նայսն գրեցաք պատուէր՝ հնազանդ եւ հպատակ լի­նիլ Գրիգոր վարդապետին եւ սիրով վարիլ ընդ միմեանս (այսչափ):

29. 8ա Առ ազնիւ պարոն Մարգարն Անգլիցով գրե­ցաք նախ վասն իւր թղթոյն, զոր առաքեցաք... որ­պէս եւ Սիմէօն Սէրգէիչն գիտէ:

30. 8ա Առ ազնիւ պարոն Ոհանջանն, նախ թէ­պէտ առաքեցեալ ոչխարքն անպատշաճ... ժամա­նակն մինչ նախարարքն ծանօթք են եւ տէրութիւնն ողորմած:

31. 8ա Առ մահտեսի Մարտիրոսն ծանուցաք զոր­պէսն մեր եւ թէ կամի ըստ խոստման իւրոյ եւ ուխ­տին հիսուն... ի տպել զԱստուածաղերս գիրքն եւ կամ զայլ ինչ:

32. 8բ Առ Քրիստափոր Առաքելիչն՝ վասն քսան թու­ման տալ Գրիգոր վարդապետի եւ զիւր տուեալ թուղթն առնուլ (այսչափ):

33. 8բ Առ պարոն Մինասն Հաշտարխանու՝ սի­րով վարիլ ընդ Գրիգոր վարդապետին եւ զի Թադ­դէոս վարդապետին... նա գիտէ զուշիմ տղայս ժողո­վել եւ կրթել:

34. 8բ Առ Թինաթինն գրեցաք՝ վասն աղջկան եօթն թուման ութ հարիւր... իւր դրամովն էառ յանուն քոյ:

35. 8բ Առ ծակ ըռէխն՝ եթէ չունի գործ եւ հարկա­ւո­րութիւն, եկեսցէ ի Մոսկով՝ առ մեզ, ընդ մեր... միանգամայն զորպէսն Օրացոյցքն ասացաք ԱՃՁ. (180) դահեկանիւ:

36. 8բ Առ Ղռիմու պարոն գուբեռնաթն գրեցաք՝ վանքի տեղն չափել... պարոնՅովհաննէսին, որով կա­րասցէ տիրել:

37. 8բ Առ Ղարաղաշն գրեցաք վասն այսմ հե­տեւիլ (այսչափ):

38. 8բ Առ մեր մահտեսի Աւետիքն գրեցաք դա­տարկ տեղն բաղի լցուցանել... ծախելու պարտքն իւր տալ: 1792, դեկտեմբերի 5, ի Նախիջեւան:

39. 8բ Ի սոյն թուոջ, դեկտեմբերի 7 մեք ելաք ի Նախիջեւանու... նա հասուցանել, այսինքն՝ առ պարոն Պողոսն:

40. 8բ Ի սոյն ամսոյս 7 առ մեր ազնիւ պարոն Պո­­ղոսն գրեցաք անդրադարձ... 200 Օրացոյց եւս յղե­ցի, որ լինի 400, ըստ գրութիւնս արասցես: 1792, դեկ­տեմբերի 5:

41. 9ա Ի սոյն թուոջ, դեկտեմբեր 5 ի Փօթիշան, առ տէր Առաքելն եւ առ տիրացու... նոքա հասուսցեն առ Թադդէոս վարդապետն մեր՝ իՆախիջեւան:

42. 9ա Ի յԵաշ՝ առ Ճինզատէ տիրացու Գրիգորն եւ առ ըՍտամպօլքայ պարոն Ստեփանն... հասուցա­նել մեր Թադդէոս վարդապետին: 1792, դեկտեմբեր 5, իՆախիջեւան:

43. 9ա Ի Մոսկովու, առ Գրիգոր վարդապետն գրե­ցաւ որպիսութիւն մեր համառօտ, եւ թէ գալդ առ մեզ եւ կամ մնալդ ի ձեռին քում լիցի վասն հիւան­դութեանդ. եւ այլն: 1792, դեկտեմբեր 23 (այսչափ):

44. 9ա Ի Մոսկովու, առ պարոն Մկրտումն գրե­ցաք զորպիսութիւնս մեր միայն: 1792, դեկ­տեմ­բեր 23 (այսչափ):

45. 9ա Ի Մոսկովու, առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք յայտնելով միայն զհասն մեր ի Մոսկով: 1792, դեկտեմբեր 23 (այսչափ):

46. 9ա Ի Պետրպօլքու, առ Գրիգոր վարդապետն եւ առ ազնիւ պարոն Մկրտումն... ի միւս փօշտին լիո­վին գրելոց եմք: 1793, յունվարի 2:

47. 9ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ յայտ­նե­լով միայն զորպէսն մեր եւ գնալն... ի Ղռիմ առա­քեալ տացես ծախել հատն մէկ ռուպլի: 1793, յուն­վարի 2, իՊետրպօլք:

48. 9բ Առ ազնիւ պարոն Պողոսն, ի Գրիգորուպօլ – Նախ՝ թէ թուղթդ ընկալեալ եւ զբարեկարգութիւն ժո­ղովրդոցն... որդիքն գրելոց եմ, եւ ինքն ազնիւ անուամբ. եւ այլն: 1793, յունվարի 11, իՊետրոպօլք:

49. 9բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Գրե­ցեալ գիրդ ընկալայ, վասն չիք Յակոբի աղջկան... այսօր գնացաք առ ծայրագոյն իշխանսն. եւ այլն: Յ. Ա. Ե., 1793, յունվարի 18, իՊետրոպօլք:

50. 10ա Ի Նախիջեւան, առ դատաւոր պարոն Մկրտիչն – Վասն չիք Յակոբի դստերն, զոր ինչ գրեալ էիք... թագուհին մեծ շնորհ ունի ի վերայ դոցա. եւ այլն: 1793, յունվարի 18, իՊետրպօլք:

51. 10ա Ի Մոսկով, առ Իվան Գրիգորիչն – Ամսոյս 9 գնացաք առ ողորմած թագուհին, 16 գնացաք... պա­տուէրս մեր սակս հոգալեաց կատարեսցես: 1793, յուն­վարի 18, իՊետրոպօլք:

52. 10ա Ի Մոսկով, առ Քալանթար պարոն Պետ­րոսն – Ի վերոյ գրեալ որպիսութիւնքն, եւ թէ վա­կասքն... լաւ զտել տացես յարծաթոյն: 1793, յունվարի 18, ի Պետրոպօլք:

53. 10ա Ի Մոսկով, Աւետ Գալուստիչն – Խալիչայն թագուհւոյն շնորհեցաք, ընկալեալ՝ պատուիրեալ է ի ժամ... ըստ վերին դիտաւորութեանն: 1793, յունվարի 18, իՊետրոպօլք:

54. 10ա Ի Մոսկով, առ Զախար Իվանիչն. որպի­սութիւնք մեր միայն ըստ վերին դիտաւորութեանցն: 1793, յունվարի 18, իՊետրոպօլք, Յովսէփ Ա. Ե.:

55. 10բ Ի Մագիլով, առ պարոն Յովհաննէսն Նաւասարդեան գրեցաւ – Գիտացեալ զգալուստդ ի նոր քաղաքն... կենակցոյդ եւ որդւոցդ օրհնութիւն. եւ այլն: Յ. Ա. Ե., 1789, յունվարի 20, ի Պետրոպօլք:

56. 10բ Դարձեալ առ պարոն Պօղոսն, ի Գրի­գո­րու­պօլ – Միւս գրովն երկար գիտելոց է... ջանա՛ Բախ­չուլն բռնել եւ քաղաքի որպէսն գրել: 1793, յունվարի 20, իՊետրոպօլք:

57. 11ա Ի Սարաֆան, առ տէր Դանիէլն եւ առ պա­րոն Սրապիոնն գրեցաւ – Նախապէս որպիսութիւն հա­մառօտապէս... աղայ Ներսիսին: Յովսէփ արք­եպիս­կոպոս: 1793, յունվարի 22, իՊետրոպօլք:

58. 11ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաւ – Առա­քել զթուղթն ի Սարաֆան, ի ձեռս պարոն Դանիէլին եւ յանձնարարութիւն վասն: 1793, յունվարի 22, իՊետ­րո­պօլք(այսչափ):

59. 11ա Ի Ղզլար, առ պարոն Նուրիջանն եւ առ ոմանս գրեցաւ – Համառօտ որպիսութիւնք մեր եւ առ յանձնարութիւն վասն վերոյ յիշեալ: 1793, յունվարի 22, իՊետրոպօլք(այսչափ):

60. 11ա Ի Մոսկով, առ Աւետ Գալուստիչն – Ամե­նայն որպիսութիւն մեր, ամսոյս 20 առաքեցաք ընդ թղթոցն... բերեալ է եւ պահեալ, հարկաւոր է, առաքես­ցես փութով: 1793, յունվարի 26, իՊետրոպօլք:

61. 11ա Առ Բարաղամն Վլասեան, ի Մոսկով – Գիրդ ընդ գրոյ Գրիգոր վարդապետին ընկալաք եւ որ ինչ... խալաթքն վատ ես արարեալ, որ պահեալ ես. եւ այլն: 1793, յունվարի 26, ի Պետրոպօլք:

62. 11ա Ի Հաշտարխան, առ պարոն Յովհաննէսն Գու­լասպով – Գիրդ ընդ գրոյ Գրիգոր վարդապետին ընկալաք... ճանաչել զբարերարութիւն քոյ. եւ այլն: 1793, յունվարի 26, ի Պետրոպօլք:

63. 11ա Առ պարոն Աբէլն Գուլասպով, ի Մոսկով – Եղբօրդ գիրն ընդ գրոյս առաքեցի առ քեզ... բաւա­կանանալ պատառ մի հացիւ. եւ այլն: 1793, յունվարի 26, իՊետրոպօլք, Յովսէփարքեպիսկոպոս:

64. 11բ Առ Զախար Իվանիչն գրեցաւ, ի Մոսկով – Որ­պիսութիւնք մեր յառաջ գրեալ ծանուցեալ եմք պատուիրեմք քոյդ եւ աղայ Մինասի որպէսն գրել մեզ: Եղբայրդ առաքեսցես. եւ այլն: 1793, յունվարի 28, իՊետրոպօլք:

65. 11բ Առ պարոն Նիկողոսն Աղաբաբեան, ի Մոս­կով – Գիրդ ընկալայ եւ զամենայն գրեալսդ... որ յետին տետրակն փոխեսցուք. եւ այլն: 1793, յունվարի 28, իՊետրոպօլք:

66. 11բ Առ Գրիգոր վարդապետն – Գրեցաւ պարոն Փարսատանին ԵՌ. (5000) դինար տուեալդ ի կողմանէ մեր տէր Ստեփանին... տէր Ղուկասն ընկեր է Ղզլարու քահանայիցն թէ ոչ. եւ այլն: 1793, փետրվարի 4, ի Պետրոպօլք:

67. 11բ-2ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան – Գիրդ ընկալայ, մեք սպասէաք վարձատրու­թեան, լուրն սպանման փռանսիզաց... Երուսաղէմայ նուիրակն եկեսցէ, ի Նախիջեւան առաքեսջիք: 1793, փետրվարի 4, ի Պետրոպօլք:

68. 12ա Առ Սիմէօն Սէրգէիչն գրեցաւ, ի Հաշ­տարախան – Գիրդ ընկալաք, գրաֆ Վօրոնցովն Աս­տաֆէ... համարէի, թէ նորապէս դու ինձ ընծայես. եւ այլն: 1793, փետրվարի 4, իՊետրոպօլք:

69. 12ա Առ Պետր Իվանիչն Քալանթարեան – Աբոզն եկն, եւ ի նմա գրեանքն ընկալեալ իցես ըստ պա­տուիրիս արասցես... շինեցուսցես, ոսկին լաւ զտել տացես. եւ այլն: 1793, փետրվարի 4, իՊետրոպօլք:

70. 12ա Առ Աւետ Գալուստիչն – Ձեռամբ տիրա­ցուՄանուկինմարմառոնեայ յիշատակարան առաքեցի տացես գոյբաթօղլուն առաքել առԹադդէոսվարդա­պետն. եւ այլն: 1793, փետրվարի 4, իՊետրոպօլք:

71. 12բ Փետրվարի 11, գրեցի ի Հաշտարխան, առ Գրիգոր վարդապետն – Զհասանելն թղթոյն իւրոյ եւ այլոց... տէրԶաքարն գալ, Թադդէոսվարդապետն գրեցի:

72. 12բ Փետրվարի 11, պարոն Մկրտումին գրե­ցի՝ անցքն Ֆռանսիոյ եւ մեր խօսիլն ընդ Պոպո­վիչին... հարկաւորութեամբ գրեցէ՛ք մեզ, որ ձեզ հար­կա­ւորութեամբ խնդրեմք:

73. 12բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաւ – ՎասնՅովհաննէս վարդապետին մխիթարել զԱսլանով Գրի­գորն իւր Լ. (30) թուման ըստ ժամանակին հասանելոց է վարդապետն. եւ այլն: Նաեւ՝ բանք խրատականք: 1793, փետրվարի 14, ի Պետրոպօլք:

74. 12բ Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն – Որպիսու­թիւնք մեր եւ թէ Անդրէասն չառաքէք. եւ այլն Վրաց տանու... խնդրանաց մերոց կատարումն լինելոց է: 1793, փետրվարի 17:

75. 12բ Ի Գրիգորուպօլ, քահանայից եւ դատաւո­րաց գրեցաւ – Միամտութիւն վասն ինքեանց, զի ամե­նայն խնդիրքն կատար հասնելոց են եւ յանձնա­րա­րութիւն վասն Բարթուղիմէոսին: 1793,փետրվարի 17, իՊետրոպօլք(այսչափ):

76. 12բ Առ ազնիւ պարոն Պողոսն, ի Գրիգորու­պօլ – Վասն Բարթուղիմէոսին յանձնարարութիւն եւ համառօտ որպիսութիւնք մեր. եւ այլն(այսչափ):

77. 12բ Նոյնպէս եւ պարոն Գալուստին եւ պարոն Մարտիրոսին գրեցաք վասն Բարթուղինէոսին... առաւելացուսցեն. եւ այլն: 1793, փետրվարի 17, իՊետրոպօլք:

78. 13ա Առ ազնիւ պարոն Յարութիւնն գրեցաք ի Ղզլար – Յուսամ յԱստուած ողջութեամբ եւ յառողջ կեանս բարեզուարճ կենօք իցես... ուրախութիւն մեծ վերջն. եւ այլն: Զօրհնութիւն մեր առաքեմ առ քեզ: 1793, փետրվարի 21, իՊետրոպօլք:

79. 13աբ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Մերս զիարդութիւն ունիս գիտել ի պարոնՅովհաննէս Թումանովէն...յայլում ժամանակի գրելոց եմ: Այժմ այսու բաւական. եւ այլն: 1793, փետրվարի 23, իՊետրպօլք:

80. 13բ Ի Գրիգորուպօլ, առ պարոն մայեօռ Ստեփ­անն – Լուաք՝ կամիս գալ, աստ շատ բարւոք է, Իսա­հակ վարդապետն... մատուցաք յաւելով եւ ի վե­րայ զկիւմրուկչութիւնն. եւ այլն: 1793, փետրվարի 23, իՊետրոպօլք:

81. 13բ Առ մեր պարոն Պողոսն Թումանեան, ի Գրիգորուպօլ – Խնդիրքն ամսոյս 16 մատուցաք թա­գուհ­ւոյն, ընկալեալ՝ հրամայեալ է պրվիլեկն տալ... տոնդ բերել տալն յայդր լաւ է: 1793, փետրվարի 23, իՊետրոպօլք:

82. 14ա Ի վերայ հասարակութեանն Գրիգորու­պօլու գրեցաւ – Ամենայն խնդիրք ձեր մատուցաք ամսոյս 16, ընկալեալ... ուրախ լերուք ամենայն ինչ կատարումն էառ: 1793, փետրվարի 23, ի Պետրոպօլք:

83. 14ա Ի ՅԵաշ, առ Ստամպօլքայ պարոն Ստե­փանն եւ տիրացու Գրիգորն – ԻՊետրոպօլք խաղա­ղութեամբ կամք, եւ ամենայն խնդիրք մեր ընկալեալ... ի Փօթիշան, առ տէր Առաքելն: 1793, փետրվարի 23, ի Պետրոպօլք:

84. 14ա Ի Փօթիշան, առ տէր Առաքելն եւ տիրա­ցու Գրիգորն – Ի Պետրոպօլք խաղաղութեամբ կամք եւ ողջութեան ձեր եւ ժողովրդոցն ցանկամք գիտել: 1793, փետրվարի 23, ի Պետրոպօլք:

85. 14ա Ի Սչով, առ աղաչայ Բարօն Նիկօլն – Ահա կաթողիկոսի մխիթարական թուղթն առաքեցի... ի մօտոյս գալ յայդ կողմունսդ. եւ այլն: 1793, փետրվարի 23, իՊետրոպօլք:

86. 14ա Ի Մոսկով, առ պարոն Քալանթարն – Որ­պի­սութիւնք մեր յառաջ գրեցան եւ տղայի աղագաւ... զորբ տղայս այս քեզ յանձնեմ: 1793, փետրվարի 25, իՊետրոպօլք:

87. 14աբ Առ Գրիգոր վարդապետն եւ պարոն Մկրտումն – Թագուհին հրամայեց Վրացտանւոց փողն շնորհել պարոն Ստեփանին... կրեալ գօտին հաշիով եւ փաթէնդով. եւ այլն: 1793, փետրվարի 25, իՊետրո­պօլք:

88. 15ա Առ Քալանթար պարոն Պետրոսն – Երկո­քին թուղթքդ ընկալաք ընդ արծաթին եւ գի­տացաք... շնորհակալ եմ՝ եթէ իմ սկիհն ղրկես, եւ եւս շնոր­հա­կալեցայց: 1793, մարտի 1ումն, իՊետրոպօլք:

89. 15ա Առ Քալանթարն գրեցաւ – Առաքել զսկիհն, հոգալ զշինուածս, եւ թէ Ժամագրքոյ կի­սատքն առաքեցաք. եւ այլն(այսչափ):

90. 15ա Առ Զախար Իվանիչն – Մխիթարութիւն վասն մահուան Պռօսկովի Գրիգորովնին եւ շնոր­հա­ւո­րու­թիւն վասն պահոց (այսչափ):

91. 15ա Առ աղայ Յովակիմն – Մխիթարութիւն վասն մահուան վաղաթառամ որդեկին իւրոյ Եղիազա­րու եւ շնորհաւորումն զպահսն: 1793, մարտի 7, ի Պետրպօլք (այսչափ):

92. 15ա Առ աղայ Մկրտումն Գալստեան – Նախ վասն իւրոյ գալստեան աստ, երկրորդ վասն ամենայն կերպ... խնդիրսն մեր. եւ այլն: 1793, մարտի 3, իՊետրոպօլք:

93. 15ա Առ Սիմօն Սէրգէիչն գրեցաւ – Կշտան­բանք սակս տղայական հպարտութեանցն եւ խրատք զանազանք... ի հերսիւ գրութենէ 2 գիրդՊոպովին ետու, 2 Սամուէլովին: 1793, մարտի 3, ի Պետրոպօլք:

94. 15բ Առ աղայ Մինասն Դիլանչեան – Ընկալաք զթուղթդ եւ գիտացաք զամենայն, եթէ նա ի տղայու­թենէ... այլ ամենայն որպիսութիւնք մեր համառօտ: 1793, մարտի 3, ի Պետրոպօլք:

95. 15բ Առ Գրիգոր վարդապետն – 3 ղալամքար գօտի առեալ առաքել գրեցաք... որ պարտիմք թագուհ­ւոյն շնորհել: 1793, մարտի 3, ի Պետրոպօլք:

96. 15բ Առ Իվան Պետրովիչն, ի Թագանռօգ – Թուղթդ էհաս, գիտացի զամենայն եւ ում հարկն է ծա­նուցից... տրէխտուրն ի նոյն տրէխտուրութեան մնա­լոց է հաստատ: 1793, մարտի 9, իՊետրոպօլք:

97. 15բ Առ Թադդէոս վարդապետն մեր – Որպի­սու­թիւնք մեր յառաջ գրեցան քեզ եւ յետոյ... զայգին եւ զբաղչայն զարդարել. եւ այլն: 1793, մարտի 9, իՊետրոպօլք:

98. 15բ Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Յան­ցեալ փօշտին զամենայն որպէսն մեր գրեցաք... մեզ պիտոյ չէ այլ ոք դէֆուդաթ. եւ այլն: 1793, մարտի 12, իՊետրոպօլք:

99. 16ա Առ երեցփոխ Եսային գրեցաք, ի Հաշ­տար­խան – Գիրդ ընկալայ, գրեցի պարոն Մկրտումին՝ գալ գրեալ եմ... ընդ Գրիգոր վարդապետին տեսջիք զարժանն. եւ այլն: 1793, մարտի 12, ի Պետրոպօլք:

100. 16ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Գու­բեռնաթն յաղագս սուտ լրոյն Սիմօն Սերգէիչի գրել էր... նարինջի շալն առնուս. եւ այլն: 1793, մարտի 12, ի Պետրպօլք:

101. 16ա Առ ազնիւ պարոն Պօղոսն գրեցաք, ի Գրի­գորիուպօլ – Զորպէսն մեր եւ զփութով կատա­րումն խնդրանաց մերոց եւ զպատասխանիս գրոյն իւրոյ ընդ Բուրտիովին եւ պատուէր արի լինիլ ի յամե­նայն գործս իւր. եւ այլն: 1793, մարտի 12, ի Պետրպօլք (այսչափ):

102. 16ա Առ Սիմէօն Սէրգէիչն – Ըստ վերնագոյն մտաց եւ թէ զարբաֆն ու ղալամքարն... որով շահելոց ես մեծապէս: 1793, մարտի 20, իՊետրպօլք:

103. 16ա Առ Ստեփան Գրիգորիչ Սմպատովն – Մխի­թարութիւն վասն կնոջն ու պատուէր վասն որբոցն իւրոց... անդ ողորմելի եւ զմերս որպէս համառօտ: 1793, մարտի 20, իՊետրոպօլք:

104. 16բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք, ի Հաշ­տար­խան – ԸնդՄատթէոսին գիրդ ընկալաք եւ գի­տացաք նշանքն... բարեկամաց եւ ժողովրդեան օրհ­նու­թիւն տամ. եւ այլն: 1793, մարտի 13, ի Պետրո­պօլք:

105. 16բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաւ – Մատ­թէոսիւ գրեցեալ թուղթդ եւ առաքեցեալ իրքն հասին... առ սրբազան կաթուղիկոսն հասուցանել. եւ այլ որպիսութիւնք մեր: 1793, մարտի 18, ի Պետ­րո­պօլք:

106. 16բ Առ Դիլանեան Յարութիւնն – Գիրդ ըն­կալայՄատթէոսիւ մարտի 15, նոյնպէս եւ Աղէքսանդր Մակեդօնացւոյ... պարոն Փիլիպպոսին խօսեցայց: 1793, մարտի 18, ի Պետրոպօլք:

107. 16բ Առ Խաչատուր Գալստեանն – Գիր ձեր ընկալաք, յառաջ գրեցեալ գիրդ ընդ խնդրանաց... անկարգ էր, ուստի ոչ մատուցաք, խոստմունքն մեզ չէ պիտոյ: 1793, մարտի 18, իՊետրոպօլք:

108. 17ա Առ Աւետ Գալուստիչն գրեցաւ – ԸնդՄատ­թէոսին գիրդ ընկալայ, ծնեբեկքն հասին... ոսկի արարեր, թէ ոչ. եւ այլ որպիսութիւնք մեր: 1793, մար­տի 18, ի Պոետրոպօլք:

109. 17ա Առ Աւետ Գալուստիչն – Ի գրոյԶախար Իվանիչին գիտելոց ես խաչի եւ մանթոյ... ԳՃԿ. (360) թուման ոսկի արարեր, թէ ոչ. եւ այլն: 1793, մարտի 22, ի Պետրոպօլք:

110. 17ա Առ Իվան Գրիգորիչն գրեցաք – Ամենայն ինչ վասն մեր պատրաստի է... Աւէտ Գալուստիչին տալ քեզ քսան թուման. եւ այլն: 1793, մարտի 22, ի Պոտ­րոպօլք:

111. 17ա Առ Քալանթարն գրեցաւ – Գիրդ ընկա­լայ, տետրակն Գալուստի որդին չէ բերեալ... չորս ար­ծիւք գտեալ, առաքեսցէս փօշտիւ. եւ այլն: 1793, մարտի 22, ի Պետրոպօլք:

112. 17ա Առ Զախար Իվանիչն գրեցաւ – Վասն մեր պատրաստեալ են խաչ եւ մանթի, վասն մանթւոյն ոչ գտին... աղայ Յովհաննէսն մեծ պատուով ընլկալաւ ի Ռօփշայ. եւ այլն: 1793, մարտի 22, ի Պետրոպօլք:

113. 17բ Առ պարոն Պօղոսն գրեցաւ, ի Գրի­գո­րիուպօլ – Գիրդ ընկալայ, յուսամ, որ իմ գրերս զորս ընդ գուբեռնաթի... վասն իմ առնուս պարոնԲարդուղիմէոսն, եթէ եկեալ լինի, օրհնութիւն տամ. եւ այլն: 1793, մարտի 21, ի Պետրոպօլք:

114. 17բ Առ Զախար Իվանիչն, ի Մոսկով – Գրե­ցաք քեզ ԱՃ. (100) գազ կարմիր եւ սպիտակ լէնթ գործել, այժմ ԱՃԾ. (150) գազ լինիլ, զի եւ այլ եպիս­կոպոսք ի մէնջ խնդրեցին. եւ այլն: 1793, մարտի 25, իՊետրոպօլք(այսչափ):

115. 17բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաւ – Զթուղթդ Յովհաննիսիւ ընկալայ, առասպելութիւնքն... հաւանեցայ տէր Աստուածատուրի տան առնուլն, եւ վասն մեր յետոյ գիտասցես: 1793, մարտի 25, ի Պետ­րոպօլք:

116. 17բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաւ – Գիրդ ընդ կօպիային ընկալայ, նամէսնիկութեան պարա­պիլն... եկին առ նա ի շնորհակալութիւն եւ առ մեզ ի տեսութիւն. եւ այլն: 1793, մարտի 25, իՊետրոպօլք:

117. 18ա Առ պարոն Պօղոսն, ի Գրիգորուպօլ, քա­հանայից, դատաւորաց եւ հասարակ ժողովրդոցն գրեցաւ – Վասն խնամածու լինելոյ ազգին... նովաւ գնալ ի Պօլիս եւ վերադառնալ: 1793, մարտի 26, ի Պե­տեր­պուրղ:

118. 18ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաւ, ի Գրի­գո­րիուպօլ – Այսու չորս գիր եմ գրեալ, եւ ի քէն... սպասեմք ըստ գրութեանդ փութով զքեզ տեսանել աստ. եւ այլն: 1793, մարտի 28, իՊետերբուրղ:

119. 18բ-9ա Առ Մօսկօվու հասարակութեանն գրեցաւ – Ոչ է մեզ օրէն ի լռութեան տալ զմեծագոյն... թագաւորեսցէ վասն գթութեան եւ ողորմութեան. ամէն: 1793, մարտի 20, իՊետերբուրղ:

120. 19ա Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաւ – Զյատ­կացեալ շնորհ թագուհոյն, որ յամսոյս 25, ի ձեռն... կայսերականցն որպէս ունիս տեղեկանալ ի հա­սարակ կոնդակէն. եւ այլն: 1793, մարտի 29, իՊետերպուրղ:

121. 19ա Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաք – Զյատկացեալ շնորհն մեծի թագուհւոյն, որ յամսոյս 25... մատուցաք նորին կայսերականի մեծութեանն. եւ այլն: 1793, մարտի 29, իՊետերպուրղ:

122. 19ա Առ Զախար Իվանիչն գրեցաք – ՅԱստու­ծոյ առ մեզ ժամանեալ ողորմութիւնսն ի ձեռն մեծի կայսերուհոյն... լենթ գործել տացես եւ փութով առա­քես­ցես. եւ այլն: 1793, մարտի 29, իՊետերպուրղ:

123. 19ա Առ Քալանթար պարոն Պետրոսն գրե­ցաք – Զմեծագոյն շնորհն ողորմած թագուհոյն... Աւե­տա­րանն մին ֆիթլարում տեղաւորեսցես: 1793, մարտի 29, իՊետերպուրղ:

124. 19բ Առ պարոն Մարտիրոս Գալստեանին գրեցաք – Զընկալնուլն զխաչ եւ զմանթի եւ ի նոյն օր... եւ առ կայսերազն նորին ի շնորհակալութիւն. եւ այլն:

125. 19բ Առ պարոն Նիկողայոսն գրեցաւ ըստ վերոյ մտացն (այսչափ):

126. 19բ Առ Իւան Գրիգորիչն գրեցաւ ըստ վերոյ մտացն (այսչափ):

127. 19բ Առ Աւէտ Գալուստիչն գրեցաւ ըստ վե­րոյ մտացն. եւ այս եւս իմ... խնդրեմ լաւ շինել տացես եւ ամրացուսցես. եւ այլն: 1793, մարտի 29, իՊետեր­պուրղ:

128. 19բ-20բ Ի վերայ Հաշտարխանու հասարա­կու­թեանն գրեցաւ կոնդակս – Ի սրբոյ եւ մեծի աթո­ռոյն... զտօն աստ մեծափառ հանդիսիւ: 1793, մարտի 31, իՊետրոպօլք:

129. 20բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք յաղագս ընկալնոյ զխաչ եւ զմանթի (այսչափ):

130. 20բ Առ պարոն Յարութիւնն Մնացականենց գրեցաք ըստ վերոյ մտացն (այսչափ):

131. 20բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք ըստ նոյն մտացն (այսչափ):

132. 20բ Առ Սիմօն Սերգէիչն գրեցաք ըստ նոյն մտացն: 1793, մարտի 31, իՊետրոպօլք:

133. 20բ Առ Ղզլարու հասարակութեանն գրեցաք ըստ մտաց Հաշտարխանու կոնդակին եւ զսոյնից գրեցաք առ տէր Մինասն Ղզլարու (այսչափ):

134. 20բ Կոնդակ ըստ վերոյ մտացն գրեցաք առ հասրակութեանն Մօզդօկու եւ տէր Աստուա­ծա­տուրին (այսչափ):

135. 21ա 1793, ապրիլի 2, ի Պետրոպօլք, Առ պա­րոն Ստեփանն գրեցաք ի Գրիգորուպօլ – Ի յընկալ­նուլն զխաչ եւ զմանթի, քոյ աստ գալն շատ բարւոք է վասն անձինդ, աթէստից կօպիէքն յղեսցես. եւ այլն(այսչափ):

136. 21ա Առ պարոն Պօղոսն գրեցաք, ի Գրիգո­րու­պօլ, ապրիլի 2 ի յընկալնուլն... Գալուստին ասաս­ջիր գիւղօրէից գրեսցեն. եւ այլն: 1793, ապրիլի 2, ի Պետրոպօլք:

137. 21ա Ի Նախիջեւան գրեցաւ օրհնութեան կոն­դակս ըստ մտաց եւ դիտաւորութեան Հաշ­տար­խանու կոնդակին: 1793, ապրիլի 2, իՍանկտ Պետերբուրղ:

138. 21ա Առ Թադդէոս վարդդապետն գրեցաւ ըստ վերոյ մտացն(այսչափ):

139. 21ա Առ Յովհաննէս աբեղայն գրեցաւ (այս­չափ):

140. 21ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն եւ առ դա­տաւորն միլիստրատի գրեցաւ (այսչափ):

141. 21ա Առ Իվան Պետրովիչն գրեցաւ ի Թա­կանռօգ, 1793, ապրիլի 2 ի Պետրոպօլք(այսչափ):

142. 21ա Ապրիլի 7, ի Գրիգորիուպօլ, առ գուբեռնաթն եւ առ պարոն Պօղոսն՝ վասն ի սենաթ մտանելոյ մեր բանին (այսչափ):

143. 21աբ Առ Հաշտարխանու վաճառականացն գրեցաւ – Զմեր որպէսն յառաջ քան զայս հասարակ եւ յատուկ... աղայ Յովհաննիսին որպէս եւ դուք վկայել կարէք. եւ այլն: 1793, ապրիլի 2, ի Պետերպուրղ:

144. 21բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաւ ի Հաշ­տարխան – Զարդիւնսն սրբոյ գահոյն... որպէսն մեզ ծանուսցէ: 1793, ապրիլի 15, իՊետրոպօլք:

145. 21բ Առ Աւէտ Գալուստիչն, ի Մոսկով – Պա­տասխանն իւրոյ գրուածոյն եւ զառաքեցեալ Լեւոն թա­գաւորի... կազմեսցի եւ կամ ի կամս Քալանթարին լիցի: Ապրիլի 10, ի Պետրոպօլք:

146. 21բ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաւ – Զխնդրանաց Գրիգորուպօլցւոց սաւատն ռուսերէն, զոր առաքեցաք... փութով առ մեզ առաքել: Ապրիլի 10, ի Պետրոպօլք:

147. 22ա Առ Նախիջեւանու դատաւորսն, հոգա­բար­ձուսն եւ զամենայն կացութիւնս ունօղք եւ առ հասարակ ժողովուրդսն գրեցաւ – Ի ձենջ գրեցեալ հասարակութեամբ... մեղայ գոչեսցէ եւ թողութիւն գտցէ. եւ այլն: 1793, ապրիլի 17, ի Պետերբուրղ:

148. 22ա Առ պարոն Մարտինն գրեցաւ, ի Նախի­ջե­ւան – Շնորհակալութիւն յաղագս շնորհաւորու­թեան... քաղաքին իւրեանց եւ այլ որպիսութիւնք մեր:

149. 22ա Առ տիրացու Մանուկն գրեցաւ ի Նա­խիջեւան – Շնորհակալութիւն յաղագս շնորհաւորու­թեան խաչին եւ մանթւոյն, եւ պատասխանի թղթոյն իւրոյ, եւ զխնդրեալ Պատմագիրքն իւր զմեր յղելն. եւ այլն: 1793, ապրիլի 17, ի Պետերպուրղ(այսչափ):

150. 22ա Առ մահտեսի Խաչերեսն... հասուցանելԳարսէվանին, 1793, ապրիլի 17, ի Պետրոպօլք:

151. 22ա Առ ազնիւ պարոն Պողոսն ի Տուպասար – Թագուհւոյ հրամայելն՝ տալ հինգ հազար թուման... առնել կամիլն եւ զայլս այսպիսիս: 1793, ապրիլի 15, իՊետրոպօլք:

152. 22ա Առ տէր Աստուածատուրն, ի Մոզդօկ – Նուիրակութիւն Չերքէզու ժողովել եւ զարդիւնս բերել առ Թադդէոս վարդապետն, եւ հեսապն նմա տալ. եւ այլս այսպիսիս, 1793, ապրիլի 15, ի Պետրոպօլք:

153. 22ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաւ զմերս որպիսութիւն. խառայն Գ. ռուպլի է, գազն աստ եւ գռնետուրն 2 ռուպլի. եւ այլն: Մերն պահեսցես: 1793, ապրիլի 15, ի Պետերպուրղ (այսչափ):

154. 22ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաւ զմեր որպիսութիւն եւ թէ Գալուստի փաթեթն պատրաստի է, առաքեցից եւ եւս կամ դու եւ պարոն Մատթէոսն եկեսջիք. եւ կամ Մատթէոսն ընդ պարոն Աբրա­հա­մին եկեսցեն. եւ այլն: 1793, ապրիլի 15, ի Պետեր­պուրղ (այսչափ):

155. 22բ Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաւ – Շնորհակալութիւն յաղագս շնորհաւորութեան խաչին եւ մանթւոյն եւ շնորհաւորութիւն զսուրբ Յարութիւն Յիսուսի Քրիստոսի. եւ այլն(այսչափ):

156. 22բ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն գրեցաւ. պա­տասխան թղթոյն իւրոյ եւ շնորհաւորութիւն սուրբ Յարութեան Տեառն մերոյ Քրիստոսի (այս­չափ):

157. 22բ Առ ազնիւ Իվան Գրիգորիչն գրեցաւ ըստ վերոյ մտացն (այսչափ):

158. 22բ Առ ազնիւ Աւետ Գալուստիչն գրեցաւ... քառասուն թուման տայցես եւսՔալանթար պարոն Պետրոսին:

159. 22բ Առ ազնիւ պարոն Նիկողայոսն գրեցաւ շնորհաւորութիւն զսուրբ Յարութեան Տեառն մերոյ Քրիստոսի (այսչափ):

160. 22բ Առ ազնիւ պարոն Մարտիրոս Գալստեանն գրեցաւ ըստ վերոյ մտացն (այսչափ):

161. 22բ Առ պարոն Զախար Իվանիչն գրեցաւ (այսչափ):

162. 22բ Առ ազնիւ Քալանթար պարոն Պետրոսն գրեցաւ (այսչափ):

163. 22բ Առ Մովսես վարդապետն եւ տէր Պետ­րոս քահանայն գրեցաւ: 1793, ապրիլի 16, ի Պե­տեր­պուրղ (այսչափ):

164. 22բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Ըստ յառաջին գրեցելոյս աղջիկն այն սոյն թղթաբեր... փութով կատարումն լինելոց է մերայնոցն, օրհնու­թեամբ: 1793, ապրիլի 16, իՊետերպուրղ:

165. 22բ Առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն գրեցաւ – Մեր հասարակ խնդիրն տուեալ են սենաթին... աղջիկն այն Աղաբալիին հետ պսակեսջիք. եւ այլն:

166. 22բ Առ ազնիւ Իվան Պետրովիչն գրեցաւ ի Թա­գանռօգ՝ շնորհաւորութիւն զսուրբ Յարութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի (այսչափ):

167. 22բ Առ մահետսի Խաչերեսն գրեցաւ... պատ­րաստել տացես պարոն Մկրտչին: 1793, ապրիլի 16, ի Պետերպուրղ:

168. 22բ Յամսոյս 20, ընդ Նաղին Յովսէփիչն գրեցաք Նախիջեւանու մաղիսթրաթին՝ ոչխարի եւ տաւարի հեսապն, եւ որքան փող տալն վասն նոցա մեզ ծանուցանել (այսչափ):

169. 23ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաւ – Գիրդ ընկալայ Առաքել վարդապետիցն, ոչինչ գրես՝ հա­սարակութիւնն տեղւոյդ... զխնդիրս իւրեանց փու­թով գրեցուցանել. եւ այլն: Երկար բանք, զորս պարտի յայտնել պարոն Մկրտումին եւ հասրակութեանն:

170. 23ա Առ պարոն Մկրտումն գրեցաւ ըստ վե­րոյ մտացն: 1793, ապրիլի 28, իՊետրոպօլք(այս­չափ):

171. 23ա Առ պարոն Պօղոսն գրեցաւ ի Գրիգո­րիու­պօլ – Գիրդ ընկալայ թագուհին հինգ հազար թու­ման... մեր ընդ մեր քնեազ Բարսղին գրելոց եմք. եւ այլն: 1793, ապրիլի 29, իՊետերպուրղ:

172. 23ա Առ Գրիգոր վարդապետն եւ պարոն Մկրտումն գրեցաւ զմերս որպիսութիւն (այսչափ):

173. 23ա Առ աղայ Յովակիմն եւ Աւէտ Գալուս­տիչն գրեցաւ, ի Մօսկօվ, զմերս որպիսութիւն (այս­չափ): 1793, ապրիլի 29, իՊետերպուրղ:

174. 23ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաւ ընդ արմիրելցկի պօլկովնիկ Իվան Վասիլիչ Շինքը... առաքեալ ի Ղզլար, ի Մօզդօկ, ի Թիլֆիզ, Սուրբ Աթոռն:

175. 23ա Գրեցաւ առ Գրիգոր վարդապետն մեր. հրաման է գնալ... թարգմանել տացես ///(3 բառ ան­ըն­թեռնելի) տալ, այժմ փող չկայ:

176. 23բ Առ պարոն Մկրտումն եւ պարոն Գաս­պարն եւ պարոն Յովսէփն գրեցաւ – Գիրն ձեր ընդ տի­րացու Պօղոսին ընկալաք, խնդիրքն ձեր ի սենա­թին... զխնդրեցեալսն իմ, եթէ չէք առաքեալ, չառաքէք, զի:

177. 24ա Առ Սիմէոն Սէրգէիչն, ի Հաշտարխան. խրատք վասն իւրոյ անձին... Յովսէփիչն տեղդ ցօլտր կարգեցաւ:

178. 24ա Առ պարոն Մկրտումն վերստին՝ ըստ մտաց եւ դիտաւորութեան հասարակութեանն գրոյս, եւ մերս որպիսութիւն (այսչափ):

179. 24ա Առ պարոն Աբրահամն Խաչիկեան, ի Հաշտարխան՝ ըստ դիտաւորութեան հասարակու­թեան գրոյս, ընդ որս եւ մերս որպիսութիւն (այս­չափ):

180. 24ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Հաշտար­խան – Յաղագս մեր ելանելոյն աստի մինչեւ ամսոյս վերջն, 200 թուման... յաղագս նաղիՅովսեփին, որ ցօլտր եղեւ իՀաշտարխան, յանձնարարութիւն. եւ այլն:

181. 24ա Առ մեր որդի տիրացու Յովհաննէսն, ի Հաշտարխան, զայսոսիկ ամենայն գրեցաք ի 1793 թուոջ, մայիսի 17, ի Պետրոպօլք (այսչափ):

182. 24ա Առ ազնիւ Խաչիկ Առաքելին Ար­պա­պեան, ի Ղզլար կամ ուրս իցէ, մերս որպիսութիւն միայն եւ ելն աստի: Ի 1793, մայիսի 17, ի Պետրոպօլք(այսչափ):

183. 24բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ, ի Նախիջեւան – Մարտի գրեցեալ թուղթդ ընկալայ ամսոյս 15, հանգուցեալ Աւետիքն սակաւ է... մեռոնն ըն­կալայ եւ զայլս այսպիսիս: 1793, մայիսի 17, ի Պետրոպօլք:

184. 24բ Առ գերազնիւ պարոն Մկրտիչն Պետրո­սեան, ի Նախիջեւան, վասն Յակօբի եւ Աղաբալւոյ... գնասցէ մինչեւ մեր գալն. եւ այլն որպիսութիւնք: 1793, մայիսի 17, իՊետրոպօլք:

185. 24բ Առ Նախիջեւանու մագիսթրաթն, ազնիւ դատաւորաց եւ հոգաբարձուաց, վասն Յակօբի եւ Աղաբալւոյ խռովութեանցն, եւ թէ մնասցէ մինչեւ մեր գալն. եւ այլն: 1793, մայիսի 17, իՊետրոպօլք(այս­չափ):

186. 24բ Առ ազնիւ պարոն Աւետ Գալուստիչն. մեր ամենայն համառօտ որպիսութիւն. եւ այլն: 1793, մայիսի 17, իՊետրոպօլք(այսչափ):

187. 24բ-5ա Առ Գրիգոր վարդապետն եւ ազնիւ պարոն Մկրտումն գրեցաւ – Ի գալ Յովհաննեսին մե­րոյ, գիտցաք զգրեցեալս ձեր, մեք յամսոյս... Ղռիմու խանն ի քնեազեն, որ լաւ չէ. եւ այլն համեմատ. ամէն: Յու­նիսի 2, ի Պետրոպօլք: Առ Մուրթուզալիխուլի խանն, հայերէն՝ ըստ վերոյ մտացն:

188. 25ա-7բ Առ Հաշտարխանու հասարակու­թիւնն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սերոյ, ողջունի եւ օրհնութեան ի վերայ աստուածասէր եւ բարեպաշ­տօն... ոչ կարէք քան զայդ խնդիրքդ լաւ խնդիրք պատ­րաստել: 1793, յուլիսի 2, իՄօսկովույղեցաք:

189. 28ա Առ Գրիգոր վարդապետն եւ պարոն Մկրտումն գրեցաւ – Երկուցդ թուղթն եւս ընկալայ ի յայսմ փօշտի... հանդարտել եւ խաներիցն, չմիաբանին ընդ նմա, այլն ի Մօսկովուգրեցից, զամենեսեան օրհնութեամբ ողջունեմ:Յ. Ա. Ե., 1793, յունիսի 16, ի Պետրոպօլք:

190. 28բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք ընդ Բարսղին – Ի յելանելոյս մինչեւ ցայժմ ոչինչ համ­բաւ ոչ լսեմ... ի վերա Մսրու գալոց է ի Ստամպօլ. եւ այլն, յանձնարարութիւն վասն քնեազ Բարսղին: Յ., Ա., Ե., 1793, սեպտեմբերի 20, ի Գրիգորիուպօլ:

191. 29ա Ողորմած տէր իմ Իսակ Սօլէ – Բազում կեր­պիւ շնորհակալութիւն ունիմ ես ի քէն, որ ի մէջ գործոց... նա մեզ հասուցանելոց է, ուր եւ իցեմ, որ եւ մնամ:Ես՝ Յ. Ա. եպիսկոպոս, 1793, յուլիսի 7, ի Մօսկով:

192. 29բ-30ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաւ – Յանցեալ փօշտեն գրեցի առ քեզ զորպէսն մեր եւ ինչ կերպիւ փողի առնուլն... վաթսունից աւելի ղրկես, որովհետեւ նոցա անունն է: Գրիգորուպօլու ձեւն չեղեւ յղել: 1793, յուլիսի 7, ի Մօսկով:

193. 30ա Առ քնեազ Դարչինին գրեցաւ զորպէսն մեր եւ վասն Նանինենց թղթոյն... ազգակցացն իւ­րեանց միայն սաւատն կարօղ են տալ. եւ այլն: Յուլիսի 7, իՄօսկով:

194. 30ա Առ տիրացու Մանուկն գրեցաւ վասն ար­ծաթեղէնացն փութով... պատկերք եւ այլ ինչ տալոց է, շուտով յղեսցես: Յուլիսի 7, 1793,Մօսկով:

195. 30ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք վասն Խախանովէն առնուլ զթուղթսն եւ մեզ հա­սուցանել, զի վասն այնմ մեք յատուկ մարդ թողաք աստ առ Աւէտ Գալուստիչն. մեր ելն աստի եւ այլն: Յու­լիսի 7, ի Մօսկով (այսչափ):

196. 30բ Առ Ներսէս աղայն գրեցաք մեր գալն եւ զորպէսն քաղաքիս (այսչափ):

197. 30բ Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք. զոր­պէսն մեր եւ յանձնարարութիւն վասն քնեազ Բարսղին եւ պնակէքն մեր ընդ խաչին յղելն. եւ այլն(այսչափ):

198. 30բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաք վասն Բարս­ղին եւ թէ վեհապետի տուեալ փողն ԺԶ. (16) թու­ման ճերմակ տալ քնեազ Բարսղին, ընդ Գրիգոր վար­­դապետի տուեցելոցն՝ որդւոցն. եւ այլն(այս­չափ):

199. 30բ Առ պարոն Մակարն զօրհնութիւն եւ հա­մառօտ զորպէսն մեր (այսչափ):

200. 30բ Ըստ այսմ եւ առ Մարտին Ստեփանիչն (այսչափ):

201. 30բ Առ Կատարինէ Զաքարովնայն (այս­չափ):

202. 30բ Առ Գրիգոր Պետրովիչն (այսչափ):

203. 30բ Առ Իվան Նիկողայիչ Այվազովն (այս­չափ):

204. 30բ Առ Կատարինէ Իվանովնայն, յանձնա­րա­րութիւն վասն քնեազ Բարսղին եւ թէ զգեստսն Նախիջեւանու գիւղօրէից շուտով յղել (այսչափ):

205. 30բ Առ պարոն Ծատուրն՝ զօրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն որդեկին սիրոյն (այսչափ):

206. 30բ Առ տիրացու Մանուկն՝ նոյնպէս:

207. 30բ Առ Իվան Աբրահամիչն գրեցաք զոր­պէսն քաղաքիս եւ մեր, եւ զպատճառն յղելոյ քնեազ Բարսեղին, նա եւ գնալն մեր ի Ղռիմ. եւ այլն: Ի Մօսկով գրեցաք ընդ քնեազ Բարսղին (այսչափ):

208. 30բ Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն. մուտն մեր ի քաղաքս, պատսպարեալ զաղքատսն եւ զուղեւո­րելն զքնեազ Բարսեղն ի Պետրոպօլք. եւ այլն(այս­չափ):

209. 30բ Ըստ այսմ եւ առ Զաքար Իվանիչն, եւ թէ Պատարագի մեկնութիւնն եթէ պատրաստեալ ես՝ առաքեսցես (այսչափ):

210. 30բ Առ պարոն Պետրոս Քալանթարովն գրե­ցաք զորպէսն մեր եւ ինն հօխայ արծաթ... ի նոյն արծաթէ վճարեսցէ. եւ այլն: Սեպտեմբերի 20:

211. 30բ Առ աղայ Մինասն գրեցաք եւ զքնեազ Դա­ւիթն յանձնեցաք... սիրել որպէս զորդի իւր իսկա­կան. եւ այլն ըստ այսմ: 1793, սեպտեմբերի 20, ի Գրի­գորուպօլ:

212. 30բ Առ Աւէտ Գալուստիչն գրեցաք՝ զորպէսն մեր գիտել ի քնեազ Բարսեղէն... հոգալ եւ մխիթարել սիրով ի յօտար վայրով. եւ այլն:

213. 30բ Առ Նանէն եւ Հեղինէ Պետրովնայն գրե­ցաք ծածկաբար զմիտս մեր, զոր ունիմք վասն քնեազ Բարսեղին առնել ընդ նոսա բարեկամութիւն. եւ այլն(այսչափ):

214. 31ա Առ Աննայ Լազրովնայն գրեցաք զօրհ­նու­թիւն եւ զորպէսն մեր եւ վասն քնեազ Բարսեղին առանձնակի խօսիլ... սրտնեղութիւն չլինիցի մեզ, որ անվայելուչ է մեզ. եւ այլն: 1793, սեպտեմբերի 21:

215. 31ա Զկնի այսմ ի Խերսօնու գրեցաք առ աղայ Յովհաննէսն եւ առ Իվան Աբրահամիչն, ի հոգտեմբերի եւ ի դեկտեմբերի, եւ ի Նախիջեւան եւ ի Հաշտարխան, եւ ի Մօսկով (այսչափ):

216. 31ա Գրեցաւ եւս ի Ղռիմ՝ հասարակ կոնդակ վասն նորընծայ պարոն Ղազարին՝ լինել վանայհայր Սուրբ Խաչ վանքին եւ ժողովել զամենայն պտուղս ողորմութեան անդ եղելոցն (այսչափ):

217. 31ա Եւ եւս ի Գրիգորիուպօլու գրեցաւ եւ առ Թադդէոս վարդապետն, ի դեկտեմբերի 23 (այսչափ):

218. 31ա Առ Գրիգոր վարդապետն եւ ի Մօոսկով (այս­չափ):

219. 31ա Եւ ի Պետրոպօլք, առ աղայ Յովհան­նէսն (այսչափ):

220. 31ա Եւ առ աղայ Մինասն, 1794, յունվարին (այսչափ):

221. 31ա Գրեցաւ առ տէր Ստեփանն՝ զմահն Իսա­­հակ վարդապետին յայտնել եղբօրն (այսչափ):

222. 31ա Առ մեր Բարսեղն, ի յունվարի, զա­նա­զան թուղթք եւ միտք:

223. 31ա Եւս եւ առ պարոն Ստեփանն՝ զմահ եղ­բօրն եւ զգալն Յակօբ վարդապետին (այսչափ):

224. 31ա Ի Մագիլով, առ Արապկերցի պարոն Փի­լիպպոսն եւ առ մաղիսթրաթն նորա (այսչափ):

225. 31ա Առ պարոն Յովհաննէս Սաթովն՝ յա­ղագս Արապկեցւոյ եղբայր Յարութիւնի խոստմանցն ընդ մեր Յովհաննէսին: Յունվարի 27:

226. 31ա Ի Ռպկով, առ հասարակ ժողովրդեանն՝ ընդ տէր Ստեփանին հեռանալ ի յաղթարմայից քա­հա­նայէն, եւ տէր Ստեփանին տալ կատարեալ զօ­րէնս իւրեանց (այսչափ):

227. 31բ-2ա Ի Ղռիմ, ընդ Մանուէլ վարդապետին – Ողորմածութեամբ Աստուծոյ Յովսէփ արքեպիսկո­պոս Ռուստաց երկրի եղեալ ամենայն ազգին հայոց... ցնծալի առողջութեամբ եւ ընդ բերկրալի յաջողու­թեամբ միշտ. ամէն: 1794 յամի Տեառն եւ ի փետրվա­րի, ի քաղաքս Գրիգորիուպօլ:

228. 32ա-3ա Ի Հաշտարխան, առ հասարակու­թիւնն – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհնութեան... երկարումն կենաց ձերոց եւ զաւակաց բերկրալի ցնծութեամբ. ամէն: 1794, մարտի 2, իԳրիգորիուպօլ, առ Գրիգոր վարդապետն:

229. 33ա Գրեցաք եւ առ պարոն Մկրտումն՝ զոր­պէսն մեր եւ թէ պատշաճաւոր տուն շինել վասն մեր... շնորհաւորութիւն վասն զատկին:

230. 33ա Նոյնպէս գրեցաք առ պարոն Գաս­պարն:

231. 33ա Առ պարոն Յոկօբոսն:

232. 33ա Առ պարոն Մատթէոսն:

233. 33ա Առ պարոն Յովսէփն:

234. 33ա Առ երեցփոխ Եսային՝ զպատասխանսն թղթոյն եւ վասն տանն հետեւիլ եւ շինեցուցանել:

235. 33ա Առ աղայ Մինասն Դիլանչեան:

236. 33ա Առ տէր Մինասն՝ գալ առ մեզ, որ կար­գա­ւո­րեսցուք ի կողմունս այսոսիկ. եւ այլն, մարտի 2:

237. 33ա Առ Թադդէոս վարդապետն՝ յուսադրու­թիւն վասն այրման Գոգրովին եւ հասանելն առա­քեցեալ իրացն ընդ Բօշեալին:

238. 33ա Եւ առ Թադդէոս վարդապետն՝ զանա­զան բանք եւ Գերաքեանի գոզի գալն պատմեր քար եւ բռուս ժողովեալ ի Լուսաւորչու հայաթն: Մարտի 19:

239. 33ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք բանք եւ պատուեր՝ տունն շինել եւ պարոն Ստեփանի տունն եւ շուտով քսան թուման առաքել: Մարտի 19:

240. 33ա Առ պարոն Մկրտիչն վասն փիստկնոյն եւ այլոց: Մարտի 20:

241. 33բ-4բ Ի Հաշտարխան, առ պարոն Մկրտումն եւ առ երեւելի անձինսն՝ վասն գրոցն մերոց խնդրանաց, զոր յաղագս նոցա հասարա­կութեանն գրեցաք թագուհոյն – Գերպատուելի ազնիւ պարո՛ն, Յյորմէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեանն ծանի՛ր, սիրելի՛դ իմ գերպատուելի... մնալով կարօտ տեսութեան սիրեցեալ զաւակացդ իմոց եւ որդւոց ամենախոնարհ Յովսէփ արքեպիսկոպոս: 1794, մարտի 15, ի Գրիգորիուպօլ:

242. 35ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն՝ զպա­տաս­խանն գրոյն իւրոյ եւ թէ յոյժ սառն էիր գրեալ... զոր ինչ հատուսցես տպարանին ըստ այսմ. եւ այլ բանք շատ: 1794, մարտի 15:

243. 35ա Առ մեր քնեազ Բարսեղն գրեցաք զպա­տասխանն գրոյն եւ այլ բանք շատ, ի սոյն մարտի 15:

244. 35ա Առ Սիմօն Սէրգէյիչն գրեցաք:

245. 35ա Առ Մարտին Ստեփանիչն գրեցաք:

246. 35ա Առ Գրիգոր Պետրովիչն գրեցաք շնոր­հա­ւորութիւն վասն որդւոյն, եւ թէ ի պատկերաց... յառաջնոյ նման գէշ չլինի եւ աննման մեզ. եւ այլն:

247. 35ա Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք՝ Մաս­դամու Յովհաննէս վարդապետի համար եւ վասն մեր դրամոյն, զոր պարտի ինքն (այսչափ):

248. 35ա Առ Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաք՝ շնոր­հաւորութիւն զատկին եւ վասն փողի շահին... թերեւս յետ դարձուսցէն. եւ այլն:

249. 34ա Առ պարոն Մարգարն Իզմիրցի գրեցաք զօրհնութիւն:

250. 35ա Առ պարոն Ստեփան Դաւիթովն՝ զպա­տասխան գրոյն, եւ թէ չունիլ եւ եւս տրտունջ ի մէնջ յայսմ հետէ (այսչափ):

251. 35ա Առ տիրացու Մանուկն՝ զօրհնութիւն եւ Հաշտարխանու հասարակութեան գիրն շուտով հասուցանել փօշտով պարոն Մկրտումին (այսչափ):

252. 35բ Առ գրաֆ Զուբօվն գրեցաք նախ վասն Հաշտարխանցւոց խնդրանացն... Սուրբ Խաչ վանից տե­ղեացն եւ Նախիջեւանու փախստականացն: Ի մարտի 15:

253. 35բ Գրեցաք եւ առ Պօպովն զթուղթս գրա­ֆին մատուցանել եւ հետեւողութիւն գործել առ այն (այս­չափ):

254. 35բ Դարձեալ գրեցաք առ Պօպովն՝ յանձ­նա­րա­րութիւն վասն Սիմօն Սէրգէյիչին եւ Անտօն Մատ­վէյիչին եւ մեր քնեազին. մարտի 15(այսչափ):

255. 35բ Գրեցաք առ Սամուէլովն. յանձնարարու­թիւն վասն Սիմօն Սէրգէյիչին, եւ յիշեցաք վասն խոստմանցն իւրոց որ առ մեզ. մարտի 15:

256. 35բ Գրեցաք առ Վօլնի Էկոնօմիչսկի հասա­րակութեանն՝ շնորհակալութիւն վասն գրքոյն եւ աշխատութեանցն իւրեանց (այսչափ):

257. 35բ Գրեցաք առ գրաֆ Անղալթն նոյնպէս:

258. 35բ Գրեցաք առ Նարդէով ենարալն՝ զպա­տասխանն գրոյն եւ զշնորհակալութիւն (այսչափ):

259. 35բ Առ Գրիգոր վարդապետն եւ պարոն Մկրտումն գրեցաք՝ զպատասխանն թղթոց նոցին եւ վասն տէր Ստեփանին: Մարտի 20(այսչափ):

260. 35բ Առ կանցիստօր մեր գրեցաք վասն տէր Ստեփանին եւ Սեստրանցեվիչ... ապագայի պիտանա­ւո­րութեանն, մարտի 20:

261. 35բ Նոյնպէս գրեցաք եւ առ Գայեոս եպիս­կո­պոսն՝ զսէր մեր:

262. 35բ Գրեցաք եւ առ գուբեռնաթն Հաշտար­խա­նու՝ զսէր մեր եւ շնորհակալութիւն վասն ժո­ղովրդեանն մերոյ, զոր սիրէ. եւ այլն(այսչափ):

263. 35բ Առ քնեազ Բարսեղն գրեցաք զպատաս­խանն գրոյ իւրոյ եւ վասն մեր յղեալ... Գրիգորիու­պօլու պայծառութեանն. եւ այլն: Մարտի 20:

264. 35բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք զսէր եւ շնորհակալութիւն վասն աշխատանացն, մար­տի 20:

265. 36ա Դարձեալ գրեցաք առ քնեազ Բարսեղն՝ վասն Հաշտարխանցւոց խնդրանացն... խնդիրն դնես եւ մատուցանես գրաֆին. եւ այլն: Մարտի 23:

266. 36ա Առ պարոն Ստեփանն տէր Դաւթեան գրեցաք զանդրադարձ գրոյն... ինքնդ ներկայ չլինիս. եւ այլն: Ապրիլի 3:

267. 36ա Առ մեր քնեազ Բարսեղն գրեցաք – Մարտի 15էն գիրդ ընկալայ, ափսոսամ, որ բաներն տա­կաւին անկատար է, մեք շնչասպառ... կիսատ մնա­ցեալ, Դաթոյիս որպէսն գրէ, նոյնպէս եւ այլոց: 1794, ապրիլի 3, իԳրիգորիուպօլ:

268. 36բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Յառաջ քան զայս ամենայն հարկաւորն գրեալ եմ քեզ, որպէս գիտելոց ես Շամիրամ... բոլորովին տուեալ եմ քեզ. եւ այլն: Ապրիլի 3, 1794, իԳրիգորիուպօլ:

269. 36բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաք զպատաս­խան թղթոյն իւրոյ եւ թէ յաղագս Մսրդամու Յով­հան­նէս վարդապետին... ես իւրն գրեցի այժմ զմխի­թա­րութիւն. եւ այլն: 1794, ապրիլի 3, իԳրիգորիուպօլ:

270. 37ա Առ Սիմօն Սէրգէիչն գրեցաք զօրհ­նու­թիւն մեր եւ թէ թագիս եւ թեւանոցիս մարգարիտն պահեա՛, որ ի Հաշտարախան խնդրեցից ի քէն. եւ այլն: Ապրիլի 3:

271. 37ա Ի Պետրոպօլք, առ մեր քնեազ Բարսեղն՝ մեր հիւանդութիւնն. եւ այլն. ելանելն մեր (այսչափ):

272. 37ա Առ պարոն Փիլիպպոսն՝ զհիւանդութիւն մեր եւ ելանելն, եւ թէ ոչ ունիմ զյիրաւունս... վասն բանիցն իմոց իբրեւ իմ գիր ընկալնուք:

273. 37ա Առ պարոն Մարգարն Իզմիրցի՝ պա­տաս­խան գրոյն ցաւիմ ընդ անկատարութիւն... թարգ­մանութիւն ինչ ունիս թէ ոչ: Մայիսի 15, ի Գրիգորիուպօլ:

274. 37ա Առ պարոն Յովհաննէսն Աբրահամեան, կօպէն գրուած Զուբովի՝ վասն Նախիջեւանու քրիս­տոնեից. եւ այլն: Մայիսի 15:

275. а. 37բ Վկայական – Այս գիր վկայական տամք Յարութիւն Ազարեանին... եւ ստորագրեցաւ իմ ձեռամբ: 1794 թուին գրեցի եւ հայոց ՌԲՃԽԳ.:

275. б. 37բ Ի յԵկատերինեսլաւ, 1794, յուլիսի 2, ի Գրիգորիուպօլ գրեցաք առ ազնիւ պարոն Պօղոսն եւ դատաւորսն... պատուէր՝ սիրով լինել ընդ մի­մեանս, եւ զաղքատսն մխիթարել. եւ այլն:

276. 38ա Գրեցաք առ պարոն Յովհաննէս Սա­թօվն՝ ի սոյն թուոջս ահա աստիճանդ ընկալար... շի­նե­ցուցանել եւ բաւական փայտ գնել վասն գիւղիցն մերոց. եւ այլն:

277. 38ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք զմահն գուբեռնաթի, մեր բանից հոգալն... սպասել հրամանի գրաֆին: 1794, յուլիսի 2, յԵկատրինէսլաւ:

278. 38ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն եւ քնեազ Բարսեղն մեր գրեցաք ի սոյն թուոջս... ինքեանք ասաս­ցեն զհարկաւորն եւ զաշխատանս իմ ծանուսցեն. եւ այլն:

279. 38բ Գրեցաք դարձեալ ի Ղարասուէն, յուլիսի 15, առ պարոն Յովհաննէսն... ի Նախիջեւան, մեծաւ դաւանութեամբ եւ արտասունք. եւ այլն:

280. 38բ Առ քնեազ Բարսեղն գրեցաք՝ գրաֆ Զու­բօվին, գրաֆ Բէզբօրօտկուն... վերջին չփոշիմանիս. եւ այլն, թղթոյ կօպիէքն եւս յղեցաք վասն տեղեկու­թեան: 1794, յուլիսի 15, իՂարասու:

281. 38բ-9բ Առ Հաշտարխանու հասրակութիւնն գրեցաք ընդ վարդապետ Յովհաննիսին – Եւ ընդ աստուածային օրհնութեանս մերոյ ծանուցումն... եւ իբրեւ զյատուկ որդի իմ եւ զաւակ ընկալնուլ:

282. 39բ Առ Գրիգոր վարդապետն եւ ազնիւ պա­րոն Մկրտումն գրեցաք ի Հաշտարխան՝ սէրժանտ գուպեռնաթէն խնդրել վասն պատրաստութեան ձիանց: Հոգտեմբերի 9, ի Նախիջեւան, 1794 (այս­չափ):

283. 39բ Առ ազնիւ Աւետ Գալուստիչն, ի Մոսկով՝ մեր գալն ի Նախիջեւան՝ ի Ղռիմու, եւ աստի գնալն ի Հաշ­տարխան: Հոգտեմբերի 9, ի Նախիջեւան (այս­չափ):

284. 39բ Առ Զախար Իվանիչն:

285. 39բ Առ Պետր Իվանիչ Քալանթարն՝ նոյնգու­նակ:

286. 40ա Առ աղայ Յովակիմն:

287. 40ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն եւ առ մեր քնեազ Բարսեղն – Ի Ղռիմու գալն մեր ի Նա­խիջե­ւան հոգտեմբերի մուտն... ի մեր հիսապն է գրեալ, ամանաթն մնալ մինչեւ ի Հաշտարխանու ի մէնջ գիր ընկալնուլդ:

288. 40ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաք ի Պետրոբօլք – Օգոստոսի գիրդ ընկալայ ի Նախիջեւան, քնեազ Գարսեւանի... Կատարինէ Իվանովնին պատասխանե­ցի. եւ այլն: Հոգտեմբերի 9, ի Նախիջեւան:

289. 40ա Առ Կատարինէ Իվանովնայն գրեցաւ ի Պետրոբօլք – ՅաղագսՄիքայէլին գրեցեալդ գիտա­ցի... զքնեազ Բարսեղն քեզ յանձնեմ, միւս փօշտին գրեցից զամենայն: Հոկտեմբերի 9, ի Նախիջեւան:

290. 40ա Առ Իվան Աբրահամիչն գրեցաւ ի Պետ­րո­բօլք – Սեպտեմբերի 7 գիրդ ընկալայ ի Նախիջե­ւան... բայց գուրիէլ յղեցի յատակապէս առ ինքն եւ զհարկաւորսն ծանուցի. եւ այլն: 1794, հոգտեմբերի 9, ի Նախիջեւան:

291. 40բ 1794, հոգտեմբերի 16. Առ աղայ Յով­հա­նէսն, ի Նախիջեւան – Ողորմութիւն գեղեցիկ գրու­թեան Ղռիմու Սուրբ Խաչ վանքին, եթէ անբախտու­թիւն... փութալո Գօրիչին շնորհաւորութիւն ստացեալ պարգեւացն:

292. 41ա-2բ Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ Ռու­սաց երկրի եղեալ ամենայն հայոց ազգին առ Նա­խի­ջեւան մագիսթրաթն – Յայտնի է մագիսթրաթին յանդուգն համարձակական լրբութիւն քաղաքիս... այս յե­տին գիրս է առ ի Մակերտ քաղաքս: Յովսէփ արք­եպիս­կոպոս: 1794, հոկտեմբեր 25, ի Նախիջեւան:

293. 42բ Ի Պետրոպօլք, առ պարոն Փիլիպպոսն եւ մեր քնեազ Բարսեղն:

294. 42բ Ի Մոսկով, առ Քալանթար պարոն Պետ­րոսն:

295. 42բ Ի Մոսկով առ պարոն Զախար Իվանիչն:

296. 43ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոս Մանու­չա­րեան:

297. 43ա Առ բարձր բարեծնունդ Իվան Գրիգորիչ Սումբատովն:

298. 43ա Առ պարոն Բարսեղն:

299. 43ա-4ա Կոնդակ ի վերայ հասարակութեանն Ղզլարու գրեցաք – Ողորմութեամբն Աստուծոյ Յովսէփ արքեպիսկոպոս Ռուսաց երկրի ամենայն հայոց ազ­գին, ծայրագոյն նուիրակ Սրբոյ Աթոռոյ... օրհնեալք յԱս­տու­ծոյ եւ զօրացեալք ի շնորհս Տեառն. ամէն:

300. 44ա Պարոն Գուկինն:

301. 44ա Պարոն Նուրիջանն:

302. 44ա Պարոն Մարգարն:

303. 44ա Պարոն Յարութիւնն:

304. 44ա Պարոն Անտօնն:

305. 44ա Պարոն Եսային:

306. 4ա Տէր Մինասն:

307. 44ա Դարձեալ գրեցաք ընդ Մատթէոսին, առ պարոն Նուրիջանն՝ առ գլավայ պարոն Անտօնն, առ տէր Մինասն... ընդ նմա քսան թուման կնքեալ առ մեզ յղել. եւ այլ որպէսն մեր. 1794, նոյեմբերի 14, ի Հաշ­տարխան:

308. 44ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք գալուստն մեր ի քաղաքս եւ զսէր ժողովրդեանն եւ զօրհնութիւն մեր. եւ այլն, ի Պետրպօլք, 1794, նո­յեմբերի 21:

309. 44ա Մարտին Ստեփանիչն:

310. 44ա Սիմօն Սերգեյիչն:

311. 44ա Պարոն Ստեփանն:

312. 44ա Առ տէր Ստեփաննոսն գրեցաք ըստ վե­րոյ մտացն, եւ զգեստսն Կատարինէ Իվանովնին յղել ի Նախիջեւան... գրեսցէ մեզ, որ մեք աստ իւր հօրն տացից եւ այլ որպէսն մեր:

313. 44բ Առ քնեազ պարոն Բարսեղն գրեցաք՝ Հաշ­տարխանու խնդրանաց յաղագաւ, եթէ չէ մա­տու­ցեալ... հինգ հարիւր ռուպլի եւս վասն այնմ տացից. եւ այլն:

314. 44բ Առ գերազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք՝ զոր ինչ գոյ առ ինքն, առ մեզ հասուսցէ... եղ­բօրդ յաղագաւ գրեսցէ մեզ ինչ առնել, եւ այլ որպէսն մեր:

315. 44բ Առ Զախար Իվանիչն գրեցաք, որ սրբա­զան կաթողիկոսի խնդրեցեալ լուստրին գտանել եւ կամ ֆապրիկումն գործել տալ, եթէ անհնար է գտա­նելն եւ կամ նորապէս գործել տալն, վերստին ծանուս­ցէ մեզ. եւ այլն(այսչափ):

316. 44բ Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք, ի Պետրպօլք – Զգիրն ձեր ընկալաք... կարես առնուլն որպէս եւ առնիցես, հատուցից քեզ զդրամն. եւ այլն: 1794, նոյեմբերի 28, իՀաշտարխան:

317. 45ա Առ գերազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք – Ընկալաք զգիր մեր քնեազէն...վասն աստ եղեալ եղբօրդ գրեսցէս մեզ ինչ առնել. եւ այլն:

318. 45ա Առ ազնիւ Սիմօն Սէրգէիչն գրեցաք – Գիրդ ընկալաք ընդ վեղարիս...թեւանոցին եւս շուտով ընկալնում, քանի որ աստ եմ. եւ այլն:

319. 45ա Առ ազնիւ պարոն Պետրոսն գրեցաք – Քնեազ Բարսեղի մերոյ վերադառնալն ի Պետրպօլքու բարեյաջող... բանքն Գրիգորիուպօլուխնդրեմ որպէս ամանաթ յառաջին փօշտին առաքել առ մեզ. եւ այլն:

320. 45աբ Առ գերազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք – Զթուղթդընկալաք, կամէի յայս քանի աւուրս երթալ... քնեազ Դաւթին ունիս ի յատուկ խնամս. եւ այլն: 1794, նոյեմբերի 28:

321. 45բ Առ քնեազ Դաւթին գրեցաք:

322. ա. 45բ Թուղթ առ Ղզլարու հասարակու­թեանն գրեցաք – ԻՀաշտարխանու Ներսէս վարդա­պետի քսուրսն եւ դրամսն գիտութեամբ Աբրահամ վարդապետին սիահի առնել եւ ուղեւորել ի Սուրբ Աթոռն՝ ընդ պարոն Եսայուն. եւ այլն(այսչափ):

322 բ. 45բ Առ քնեազ Դարչինն գրեցաք գալուստն մեր ի քաղաքս եւ զսէր ժողովրդեանն, եւ այլ զոր­պէսն մեր, ի Թիլֆիզ (այսչափ):

323. 45բ Առ ազնիւ պարոն Պետրոս Քալան­թա­րեա­նին գրեցաք 2 սկիհն եւ Գրիգորիուպօլու... եաղութ եւ զմրութն առաքեցից. եւ այլն: 1794, դեկտեմբերի 5, իՀաշտարխան:

324. 45բ Կոնդակ ի վերայ հասարակութեանն Գրիգորիուպօլու՝ գրեցաք ի Հաշտարխանու... զկնի օրհնութեանցն գնալն մեր անդ եւ զօրհնութիւն մեր:

325. 45բ-6ա Առ քնեազ Բարսեղն գրեցաք թուղթդ ի Մօսկովու – Ընկալաք եւ ուրախացաք ի վերայ կա­տարման... թարգմանութիւնն առ պարոն Պօղոսն առա­քեցի՝ տալ մաղիսթրաթին. եւ այլն:

326. 46ա Առ գերազնիւ պարոն Յովհաննէսն գրե­ցաք – Յուսամ...եթէ հարկաւորութիւն ունիցին վասն գիւղօրէից հոգասցես. եւ այլն:

327. 46ա Առ գերապատուելի պարոն Մնացա­կանն գրեցաք – Յաղագս ողորմութեանն... զկն[ի] ջրօրհնեացն գնալն մեր անդ. եւ այլն:

328. 46ա Տիրացու Յարութիւնն:

329. 46ա Առ Մարտիրոսն եւ Գալուստն:

329. 46ա Առ տէր Աւետիկն:

330. 46ա Առ գերապատուելի պարոն Պօղոսն գրե­ցաք՝ գալուստն մեր ի քաղաքս եւ զսէր... բաւակա­նին սառուց ձգել, զի առանց նորա դժուար կարեմ ապրիլ. եւ այլն:

331. 46ա Առ գերազնիւ պարոն Յովհաննէսն գրե­ցաք, ի Նախիջեւան՝ գալուստն մեր ի քաղաքս, ըն­կալնուլն մեր զթագուհւոյ ողորմութիւնն վասն Գրի­գորիուպօլու եւ փութով գնալն մեր անդ (այսչափ):

332. 46բ-7բ Սիրեցեալ որդիք Կարապետ աս­տուած­իմաստ վարդապետ եւ Թադդէոս աս­տուածիմաստ վարդապետ... բայց ներեցաք անկա­տա­րութեան նորա սակս մեծի աշխատանացն, զոր տեսաք եւ զարմացաք: Դեկտեմբերի 7, իՀաշտարխան:

333. 47բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք՝ Նադ­րի յառաջենութեան նիւթն ահա առաքեցի... խստութեամբ ես պատասխանեալ մեզ, այլ ջանա՛ պայծառացուցանել զգործդ:

334. 48ա Առ ազնիւ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք ի Ղռիմ՝ գալուստն մեր ի քաղաքս եւ զսէր ժո­ղովրդեանն... չափել տալ եւ ուքազներն ամենայնից առ­նուլ. եւ այլն: 1794, դեկտեմբերի 7, ի Հաշտարխան:

335. 48ա Առ գերապատիւ պարոն Յովհաննէսն... եւ զկնի ջրօրհնեաց գնալն մեր ի վերա Ղզլարու եւ Մօզդոկու... պահպանել զջահկալն եւ զայլ հարկաւոր տեղիսն մեր. եւ այլն:

336. 48ա Առ Ղազար եւ Մանուէլ վարդապետն գրեցաք ի Նախիջեւանու՝ եւ զգեստ առաքելն մեր... որ իմանայ եւ զգուշութեամբ պահպանէ եւ պատուէր՝ լինիլ սիրով զմիմեանս. եւ այլն:

337. 48ա Առ տէր Զաքարն գրեցաք՝ գալուստն մեր ի քաղաքս եւ զսէր ժողովրդեանն... զբոլոր տեղիսն եւ զայլ պատուէրս եւ զխրատս եւ զօրհնութիւն մեր:

338. 48ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն գրեցաք ի Նախիջեւան՝ լինիլ մտերիմ ի յամենայն եւ զհա­րա­զատ որդիութիւնն ցուցանել յար եւ զօրհնութիւն մեր (այսչափ):

339. 48ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք զհաւատարմութիւնն Գրիգոր վարդապետի... Ներսէս վարդապետին ընդ Եսայուն եւ միաբանիցն, ամենա­նայ­նից օրհնութիւն:

340. 48բ Առ ազնիւ պարոն Մարգարն գրեցաք ի Պետրպուրղ – Գիրդ ընկալաք... տպել տամք լաւ թղթով. եւ այլն: 1794, դեկտեմբերի 12, իՀաշտար­խան:

341. 48բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Գիրդ ընկալաք եւ գիտացաք, որ քեզ դրամ ոչ է... որպէս գրեմք, այնպէս հոգասցես զհարկաւորսն. եւ այլն:

342. 48բ Առ ազնիւ Սիմօն Սէրգէյիչն գրեցաք – Վասն քոյ Նիկօլայ Մաթվէյիչ Զուբօվին... Փիլիպպոսնքեզ ասասցէ, խնդրեմ փութով կատարումն տալ. եւ այլն:

343. 49ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք ի նոյն միտ, եւ քարոզի կօբիէն առաքեցաք՝ կարդալ... առաջի այնոց, որոյ այցելութիւնն կախի ի նոցանէ եւ զօրհնութիւն մեր. եւ այլն:

344. 49ա Առ պարոն Գրիգոր Պետրովիչն գրեցաք – Գիրդ ընկալաք, շնորհակալ եմ վասն առաքման պատ­կերի լուսահոգի տէրտէրին, խնդրեմ որ եւ զիմս պատկեր նկարել տացես. եւ այլն(այսչափ):

345. 49ա Առ պարոն Ծատուրն գրեցաք – Գիրդ ընկալաք յաղագս Միքայելին զկարելի օգնութիւնս ոչ խնայեցից ի նմանէ. եւ այլն (այսչափ):

346. 49ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն գրե­ցաք – Գիրդ ընկալաք, ես այժմ չկարացի ըստ խնդրոյդ այն... միայն համառօտակի գրեցի այժմ:

347. 49ա Ազնիւ աղայ Յովհաննիսին եւ խնդրեցի ի նմանէ, որ ի հանդիպմանն օգնեսցէ քեզ. եւ այլն(այսչափ):

348. 49ա Առ պայծառ իշխան քնեազ Գար­սե­վանն գրեցաք գալուստն մեր ի քաղաքս եւ զսէր ժո­ղովրդեանն, եւ զկնի ջրօրհնեաց գնալն մեր ի Գրի­գո­րիուպօլ եւ զօրհնութիւն մեր (այսչափ):

349. 49ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաք՝ ազնիւ պա­րոն Ստեփանին յուսադիր լինիլ միշտ եւ սփոփել զպանդխտութիւնն... որ ամենեքեան գիտիցէին եւ ուրախակից լինէին ընդ նոսա. եւ այլն:

350. 49աբ Առ աղայ Մինասն, աղայ Յովակիմն, պարոն Պետրոս Քալանթարովն, պարոն Զաքար Իվա­նիչն, պարոն Մարտիրոսն եւ պարոն Աւետիքն գրեցաք՝ հանդէսն զոր կատարեցաք... զօրհնութիւն մեր առաքեմ առ ձեզ եւ զանփոփոխ սէր ձեր խնդրեմ. եւ այլն: 1794, դեկտեմբերի 12, իՀաշտարխան:

351. 50ա Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք՝ իմ ասացեալ քարոզն ի նոյեմբերի 26, յաւուր տօնի հանդիսին... անպատմելի գովասանութիւնս եւ անբաւ շնորհակալութիւնս գրեաց ի մէնջ. եւ այլն:

352. 50ա Առ ազնիւ պարոն Աւետիկն գրեցաք՝ մեր քնեազն, հարկաւոր թուղթք եւ այլ ինչ... մեծ արա­ղի պղինձն ես աստ առի, գինն աստ հատուցից. եւ այլն:

353. 50ա Առ ազնիւ մահտեսի Աստուածատուրն գրեցաք, ի Նախիջեւան՝ գալուստն մեր ի քաղաքս եւ զսէր ժողովրդեանն, եւ զկնի ջրօրհնեաց գնալն մեր ի Նախիջեւան, եւ անտի ի Գրիգորիուպօլ եւ զօրհ­նութիւն մեր (այսչափ):

354. 50ա Պարոն Յակօբն:

355. 50ա Պարոն Մանուէլն:

356. 50ա Պարոն Գասպարն:

357. 50ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք, ի Մօսկօվու – Առաքելոց են առ քեզ 2 սկիհ Նախիջեւան եկեղեցեացն... գիտասցես, որ կարէ մեզ արդիւնք տալ ի կամս քոյ եղիցի պահելն. եւ այլն:

358. 50ա Գերազնիւ պարոն Պօղոս եւ պարոն դատաւորք, ըշտաթն մաղիսթրաթին Գրիգորիուպօլու եւ էքսպետիյիդորին... գրոյն այնորիկ ուղեւորեմ ձեզ եւ մատրեալն պատրաստել. եւ այլն:

359. 50բ Առ գերազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք ի Պետերպուրղ – Գիրդ ընկալաք եւ այժմ պատ­րաստիմ գնալ ի Գրիգորիուպօլ... նմա գրեցից զամե­նայն որպէսն մեր. եւ այլն: 1794, դեկտեմբերի 26:

360. 50բ Առ վեհազնեայ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք՝ շնորհաւորութիւն զԾնունդ եւ զՅայտնութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ զկնի ջրօրհ­նեացն գնալն, ի Գրիգորիուպօլ (այսչափ):

361. 50բ Պարոն Մարգարն:

362. 50բ Պարոն Մակարն:

363. 50բ Գրիգոր Պետրովիչն:

364. 50բ Պարոն Ծատուրն:

365. 50բ Աղայ Մինասն:

366. 50բ Պարոն Նիկողայոսն:

367. 50բ Պարոն Մարտիրոսն:

368. 50բ Տէր Ստեփանն:

369. 50բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Գիրդ ընկալայ, թագուհին ի Մէնոյի ուքա­զով սուրբ Սարգսի աջամխանն մեզ է շնորհեալ... գուբեռնաթէն խնդրեցից վասն այդմ կատարումն տալ. եւ այլ որպէսն մեր:

370. 50բ Թադդէոս վարդապետն:

371. 50բ Առ Ղազար վարդապետն գրեցաք՝ թա­գու­հին շնորհեալ է մեզ աջամխանն... Մանուէլվար­դա­պետին եւ զայլ պատուէրս եւ զխրատս. եւ այլն:

372. 50բ Առ ազնիւ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք ի Ղռիմ՝ աջամխանի շնորհելն... յառաջիկայ տարիս գնալն մեր անդ. եւ այլն: 1795, յունվարի 2, ի Հաշ­տար­խան:

373. 51ա-2բ Կոնդակ ի վերայ հասարակութեանն գրեցաք ի Մոսկով՝ յաղագս Ղռիմու Սուրբ Խաչ վա­նից պայծառութեանն – Ողորմութեամբն Աստուծոյ Յով­սէփ արքեպիսկոպոս ամենայն հայոց ազգին, առաջ­­նորդ... լիցի յամենայն բանս եւ ի գործս ձեր օգնական եւ զօրավիգն. ամէն: 1795, յունվարի 4, ի Հաշտարախան:

374. 52բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք, ի Պետրոպօլք – Ընդ Աբելի որդի Ստեփանին մէկ փոք­րիկ... եւ մինն Պետր Իվանիչ Կավալինսկուն. եւ այլն: 1795, յունվարի 11, ի Հաշտարխան:

375. 53ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաք. առաքեցի առ քեզ մէկ կոտրած ղայֆայի թաս, որ նման դորա 2 հատ շինել տացես, փիլոնդ առաքեցի. եւ այլն(այս­չափ):

376. 53ա Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք – Թագիս ձեւն... տէր Յովհաննէսի պատկերն առաքես­ջիք ի Հաշտարխան՝ առ Գրիգոր վարդապետն. եւ այլն:

377. 53ա Առ Զաքար Իվանիչն գրեցաք՝ մէկ կտոր վեղարացու առաքեցաք առ քեզ համեմատ նմին ԱՃ. (100) գազ առաքեսցես. եւ այլն: 1795, յունվարի 22, իՀաշտարխան:

378. 53ա Առ ազնիւ Աւէտ Գալուստիչն գրեցաք՝ վասն հանգուցեալ Շաֆրազի տունն տալ, թէ հազար թումանով... առեալ տացիս Սարգսին՝ հասուցանել զձեզ. եւ այլն:

379. 53ա Առ ազնիւ Պետր Իվանիչն գրեցաք. մէկ կազմարար առաքեսցես ի Նախիջեւան... վասնԳրի­գորվարդապետին եւ այլ որպէսն մեր: 1795, յունվարի 22, իՀաշտարխան:

380. 53ա Առ քնեազ Դաւիթն գրեցաք. զկնի ջրօրհ­նեաց գնալն մեր ի վերայ Ղզլարու ի Գրիգորիուպօլ եւ զայլ պատուերս եւ զխրատս. եւ այլն(այսչափ):

381. 53ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Ձուկն առաքեցաք առ քեզ... ելանելոց եմ աստի եւ ի վերայ Ղզլարու գնալոց ի Գրիգորիուպօլ. եւ այլն: 1795, յունվարի 23, ի Հաշտարխան:

382. 53ա Առ ազնիւ Սիմօն Սէրգէիչն գրեցաք՝ գի­տա­ցաք երթեւեկութիւն առնելդ ի դուռն կայսերա­կան եւ ուրախացաք, եւ գնալն մեր ի Գրիգորիուպօլ. եւ այլն(այսչափ):

383. 53ա Առ տէր Ստեփանն գրեցաք՝ յայս քանի օրս գնալն մէր ի Գրիգորիուպօլ, եւ Մսրդամայ սեւա­գլխի որպէսն մեզ ծանուցանել գրով, յար[եալ] եւ զօրհնութիւն մեր (այսչափ):

384. 53բ Առ ազնիւ Աւէտ Գալուստիչն գրեցաք, ի Մօս­կօվ՝ Սուսանայ Գրիգորովնի... գնալն մեր ի վե­րայ Ղզլարու ի Գրիգորիուպօլ եւ զօրհնութիւն մեր:

385. 53բ Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք՝ գնալն մեր յայս քանի օրս ի վերայ Ղզլարու ի Գրի­գո­րիու­պօլ, եւ զքնեազ Դաւիթն յանձնիլն ի յատուկ խնամս եւ ի շնորհս իւր. եւ այլն(այսչափ):

386. 53բ Պարոն Մարտիրոսն:

387. 53բ Ազնիւ Քալանթար պարոն Պետրոսն:

388. 53բ Պարոն Նիկողայոս Աղաբաբովն գրե­ցաք:

389. 53բ-4ա Կոնդակ յաղագս Անդրէասու – Ողոր­մու­թեամբն Աստուծոյ Յովսէփ արքեպիսկոպոս Ռուս­տաց երկրի եղեալ հայոց ազգին... զողորմութիւնս եւ զանանց բարութիւնս աստ մեր մնալ, հանդերձելն գալ. ամէն: 1795, փետրվարի 20, ի Պետրոպօլք:

390. 55բ-6բ Կարգադրութիւն յաղագս Անդրէասու եկեղեցւոյն – Հրամայեն երեցփոխ պարոն Յովհաննէս Մարգարեանիդ եւ կամ ով զկնի քոյ իցէ... պարտի յիմացումն գրել Ղզլարու աւագ քահանային:

391. 57բ Առ պարոն Մկրտումն գրեցաք, ի Հաշ­տարխան – Ընդ քնեազին ընկալայ Զուպօվի գրոյն... հասարակութեան բանն վերջասցուք. եւ այլն:

392. 57բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք, ի Պետրպօլք – Գնալն մեր ի Մօզդօկ եւ Բագօրցկի... քնեազի գալն աստ եւ այլ որպէսն մեր: 1795, փետրվա­րի 23, ի Ղզլար:

393. 57բ Տէր Ստեփանն:

394. 57բ Ազնիւ աղայ Մինասն:

395. 57բ Առ Աւէտ Գալուստիչն գրեցաք՝ գա­լուստն քնեազի ի Ղզլար, բանալն մաղիսթրաթ ի Գրի­գորիուպօլ, փոխիլն տպարանի Նախիջեւանու Հաշտարխան, եւ տունն աներոջ տալ մեզ՝ վասն տպարանին. եւ այլն(այսչափ):

396. 57բ Առ Կարապետ եւ Թադդէոս վարդա­պետն գրեցաք, ի Նախիջեւան... զկնի զատկին ի Գրի­գո­­րիու­պօլ եւ զօրհնութիւն մեր: 1795 փետրվարի ի Ղզլար:

397. 58ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Գիրդ ընկալաք, վասն Թադդէոս վար­դա­պետին 200 ռուպլի... գնալոց եմ ի Հաշտարխան. եւ այլ որպէսն մեր: 1795, մարտի 18, ի Ղզլար:

398. 58ա Առ վեհազնեայ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք, ի Պետրպօլք – Շնորհաւորութիւն զսուրբ Յա­րու­թիւնն Յիսուսի Քրիստոսի, գնալն մեր... յարուցանել ի վերայ մեր. եւ այլն: 1795, մարտի 27, իՀաշտարխան:

399. 58ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Շնոր­հաւորութիւն զսուրբ Յարութիւն Տեառն մերոյ Յի­սու­սի Քրիստոսի եւ գնան մեր... զկնի զատկին փութով գնալն մեր իԳրիգորիուպօլ. եւ այլն:

400. 58ա Զաքար Իվանիչն:

401. 58ա Աղայ Մինասն:

402. 58ա Պարոն Աւետիկն:

403. 58ա Քալանթար պարոն Պետրոսն:

404. 58բ Առ պարոն Նիկողայոսն գրեցաք՝ սակս ամա­նաթին որ Աբէլի որդի Ստեփանին... արծաթեղի­նացն շինութեանց թաֆտարի սիահեն գրեցաք: 1795, ապրիլի 17ին:

405. 58բ Առ պարոն Ստեփանն գրեցաք՝ յանձնել զամանաթն կամ Աւէտ Գալուստիչին եւ կամ պարոն Նիկողայոսին, զի առաքեսցեն առ պարոն Փիլիպ­պոսն: Ապրիլի 17ին(այսչափ):

406. 58բ Առ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք սակս դէփուտատացն ընտրութեան Հաշտարխանու եւ ի կողմանէ ամանաթ քարին, թէ որքան իցէ եւ ինչ գինն, նոյնպէս եւ զպատասխանն գրոյս գրեցաք գրել մեզ ի Գրիգորիուպօլ: Ապրիլի 17ին(այսչափ):

407. 58բ Առ ազնիւ Աւետ Գալուստիչն գրեցաք, թէ գրեալ եմք պարոն Ստեփանին զամանաթն յանձ­նել... հաշտարխանցւոց զտեփուտատ ընտրեցմանէն: Ապրիլի 17:

408. 58բ Առ վեհազնիւ աղայ Յօվհաննէսն գրե­ցաք սակս Ղրիմու Սուրբ Խաչ վանքին տեղեացն... զտպարանն հաճութեամբ նախարարին տեղւոյս: Ապրիլի 17ին:

409. 58բ Առ ազնիւ պարոն Նուրիջանն գրեցաք՝ մխի­թարութիւն վասն Սիմէօնին եւ մեր փութով գնալն աստի ի Գրիգորիուպօլ: 1795, ապրիլի 20, ի Հաշտարխան(այսչափ):

410. 58բ Պարոն Դանիէլն:

411. 58բ Պարոն Մարգարն եւ պարոն Նիկողոսն գրեցաք՝ Իվան Պետրովիչի տեղն չափել տալ եւ պահ­պանել (այսչափ):

412. 59ա Առ ազնիւ պարոն Աւետիկն գրեցաք – Ընդ Աբէլի որդւոյն առաքեցեալ ամանաթն յղել պարոն Փիլիպպոսին... մեր շուրջ զեկեղեցեաւ թագաւորական ծախիւք. եւ այլն:

413. 59ա Պարոն Փիլիպպոսն:

414. 59ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք. խնդրեմ Անդրէի Մասէիչ Գրիբովսկուն... հրամայէ Ան­նա Իվանովնին տալ ինձ ԾԶ. (56) թուման եւ այլ որպէսն մեր: 1795, մայիսի մուտն ի Հաշտարխան:

415. 59բ-60ա Ի Մօզդօկ, ընդ տէր Զաքարին – Յոր­մէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբն ծանու­ցումն լինիցի ի Մօզդօկ եղեալ... առնելոյ զհա/// ահա գնացի /// միշտ. ամէն: 1795, մայիսի /// ի Հաշտար­խան:

416. 60ա Առ վեհազնեայ աղայ /// – Ըստ խնդրոյ հասրակութեանն /// եւ պատրաստելն խնդիրս հասրա­կու­թեան /// ընտրիլն... տացէ պարոն Փիլիպպոսին ինքն եւս խնդրիցէ. եւ այլն: 1795, մայիսի 3, ի Հաշ­տարխան:

417. 60ա Առ ազնիւ պարոն Մարգարն գրեցաք – Տպա­րանի փոխիլն ի Հաշտարխան եւ Թադդէոս վար­ապետի գալն... յորժամ ելցէ, Ծ. (50) հատ առաքեցից առ ինքն, եւ զօրհնութիւն մեր: 1795, մայիսի 3, ի Հաշ­տարխան:

418. 60բ-1ա /// եւ պարոն Զաքարն /// առ ՞ /// եղեալ սրբասէր /// ///պետացդ աստուածասէր հա­սա­րակ /// առ հասարակ ամենայն բարեպաշտ... զճշմա­րիտ միաբանութիւն եւ զսէր. ամէն: Գրեցաւ 1795, մայիսի 5, ի Հաշտարխան:

419. 61ա Առ վեհազնեայ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք – Եկի ի Նախիջեւան, եւ յայս քանի օրս ելանեմ աս­տի եւ գնամ... Տէր ուղղեսցէ զմիտս նոցա. եւ այլն: 1795, մայիսի 18, իՍուրբ Խաչվանքն նորաշեն:

420. 61ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք՝ գալն մեր ի Նախիջեւան եւ իջանիլն մեր... Սուրբ Խաչ վանքին կոնդակ գրելն մեր ի Մօսկով եւ Պետրպօլք եւ զօրհնութիւն մեր:

421. 61բ Առ Մարտին Ստեփանիչ Լալայովն գրե­ցաք՝ գալուստն մեր ի քաղաքս եւ գնալն մեր աստի ի Գրիգորիուպօլ, եւ զօրհնութիւն մեր: 1795, մայիսի 21, ի Նախիջեւան (այսչափ):

422. 61բ Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք՝ գա­լուստն մեր ի քաղաքս... զերծեալ իցեն, ԲՃ. (200) առաքել. եւ այլն:

423. 61բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաք յաղագս կոն­դակին, զորս գրեցաք... առ Կարապետ վարդա­պետն եւ զօրհնութիւն մեր: 1795, մայիսի 13, ի Նա­խիջեւան:

424. 61բ Առ Մանուէլ վարդապետն գրեցաք ի Ղռիմ – Յաղագս Ղազար վարդապետին, պարոն Անդ­րէասն եւ աթոռակալն... վասն Ղայթմազին բաշպօրթ առաքիլն մեր. եւ այլն:

425. 61բ Առ տէր Զաքարն գրեցաք՝ ընդ Մանուել վարդապետին եւ աթոռակալին առնուլ... ի Կաֆայ քահանայութիւն առնել, եւ զօրհնութիւն մեր:

426. 61բ Առ Ղազար վարդապետն գրեցաք՝ զա­մե­նայն, զոր յանձնեալ եմք իւրն հիսապով եւ դաֆ­թա­րով, յանձնել տէր Զաքարին, Մանուէլ վարդա­պե­տին եւ մեր աթոռակալին, ի Կաֆայ քահանայութիւն առնել. եւ այլն(այսչափ):

427. 61բ Առ հաճի Պապին գրեցաք՝ Ղաջամխանն իւրն յանձնեցաք... մեր գնալն եւ զօրհնութիւն մեր: 1795, մայիսի 21, ի Սուրբ Խաչ վանքն:

428. 61բ Առ ազնիւ պարոն Քալանթարեանին գրեցաք՝ ի Մօսկով՝ տպարանի փոխիլն... Թադդէոսվար­դապետն փութով կատարումն տալ. եւ այլն:

429. 61բ Նիկողոս Աղաբաբովն:

430. 62ա Առ վեհազնեայ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք – Գալն մեր ի յԵկատերինէսլաւու եւ ընկալ­նուլն տեղւոյս... եւ բարեկարգիլն նոցա. եւ այլն: 1795, մայիսի 5, ի յԵկատերինէսլաւ:

431. 62ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն:

432. 62ա Պարոն Ստեփանն:

433. 62ա Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք՝ գալն մեր ի յԵկատերինէսլաւու... խառնակութիւնՆախիջե­ւա­նուեւ բարեկարգիլն մեր նոցա. եւ այլն:

434. 62ա Առ Գրիգոր վարդապետն:

435. 62ա Առ Կատարինէ Իվանովնայն:

436. 62աբ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք ի Նախիջեւան – ԻյԵկատերինէսլաւուգրեցի առ ձեզ հա­մառօտ որպէսն մեր եւ զընդունելութիւն գուբեռ­նաթի յամսոյն 15... քարինքն այնոքիկ լաւ պահպա­նես­ցես եւ երկուքն ընդ քեզ տարցես. եւ այլն: 1795, յունիսի 25, իԳրիգորիուպօլ:

437. 63ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք ի Նա­խիջեւան – Յամսոյս 15 երկուք աստ ի Գրիգորիու­պօլ իմ սպիտակ խալիչէն մոռացմամբ... մեր միաբա­նիցն օրհնութիւն: 1795 յունիսի 25,ի Գրիգորիուպօլ:

438. 63ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք ի Հաշ­տարխան – Գալն մեր յամսոյս 15, ի Գրիգորիու­պօլ գիրդ ընկալաք... ջանալ արդիւնաւորել. եւ այլն: 1795, յունիսի 25, ի Գրիգորիուպօլ:

439. 63ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն գրեցաք – Գալուստն մեր ի քաղաքս եւ զսէր ժողովրդեանն, եւ զդեֆութաթսն հետեւիլ, փութով առաքել այլն ի Գրի­գոր վարդապետի գրոյն ի Մանաշ եւ զօրհնութիւն: 1795, յունիսի 25, ի Գրիգորիուպօլ:

440. 63ա Առ պարոն Ստեփանն:

441. 63ա Վեհազնուհի Կատարինե Իվանովնայն:

442. 63բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք ի Պետրպօլք – Գալուստն մեր ի քաղաքս եւ խնդրելն գրի գուբեռնաթէն տալն մեզ ԳՌ. (3.000) ռուպլի... Կատա­րի­նէ Իվանովնին Գրիբովցկուն եւ Բայիցովին. եւ այլ որպէսն մեր: 1795, յուլիսի 2, ի Գրիգորիուպօլ:

443. 63բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք ի Հաշ­տարխան – Գալուստն մեր ի քաղաքս՝ շինուածոցն հե­տեւիլ եւ հոգս տանել... հետեւիլ լատիներէն ուսանիլ, եւ եւս գիր գրելոյ. եւ այլն: Յ. Ա. Ե. 1795, յուլիսի 2, ի Գրիգորիուպօլ:

444. 63բ Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն եւ պարոն Յովսէփն:

445. 63բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Գիրդ ընկալաք, շինութեան սկիզբն առնէք եւ պարոն Յովսէփ... մէկ ղութնի եօրղան ընդ երկու խալաթի ալա­ջայի առաքել. եւ այլն: 1795, յուլիսի 20, ի Գրի­գորիուպօլ:

446. 64ա Առ Կարապետ եւ Թադդէոս վարդա­պետն գրեցաք ի Նախիջեւան – Գերաքեանի երկու թուղթն ընկալաք, նոյնպէս եւ ի տէր Ստեփանէն... ռուստերէնն տպել յիւրաքանչիւրցն հարիւր հատ եւ առաքել մեզ: 1795, յուլիսի 15, ի Գրիգորիուպօլ:

447. 64ա Առ ազնիւ պարոն Աստուածատուրն, պա­րոն Մկրտիչն եւ պարոն Յակօբն գրեցաք ի Նա­խի­ջե­ւան – Ի յԵկատերինէսլաւու գրելն մեր զամենայն զորպէսն եւ հրամանն գուբեռնաթի... վասն աղքա­տացն առջիք ի նմանէ. եւ այլն: 1795, յուլիսի 25, ի Գրիգորիուպօլ:

448. 64բ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփան Դաւի­թովն գրեցաք ի Պետրոպօլք – Գիրդ ընկալաք, գիրն րէ­մանի, ահա առաքեցի այսու գրով նոյնպէս եւ ձեր Գաս­պարին... հասարակութեան վասն նմա եւ մեր դե­փութաթքն առաքեմք վասն շնորհակալութեան. եւ այլն:

449. 64բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք ի Պետերպուրղ – Յունիսի 15էն գրեալ գիրդ ընդ թղթոյն Հնդկաց եւ այլոց ընկալայ, եւ քարի հասանիլն... դեֆութաթք գոն պատրաստեալ առաքել յայդր վասն շնորհակալութեան. եւ այլն:

450. 64բ-5բ Առ գերազնիւ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք ի Նախիջեւան – Յունիսի 27էն գիրդ ընկալայ եւ գիտացի, որ դու այլիմնապէս գրեալ էիր... երբ առ նա ոչ ես բարի, առ ամենեսեան ոչ կարես լինիլ ճշմա­րիտ, Աստուած ասէ զայս բան:

451. 66ա-7ա Գերազնիւ հոգաբարձուք պարոն գլա­վա՛յ եւ պարոն դատաւո՛րք – Ի յամսոյս 16 մինչ գու­բեռնաթն մեր ի տան մերում էր ի Գրիգորիուպօլ... շնորհք Տեառն ընդ ձեզ. ողորմելի Յովսէփ աբեղայ՝ վասն ձեր աղօթարար: 1795, յուլիսի 26, ի Գրիգո­րիու­պօլ:

452. 67աբ Զայս եւս գրեցաք առ Իվան Աբրահա­միչն, ի Նախիջեւան – Խնդրեմ պարոն Յովհաննէս, պարոն Պօղոս Թումանովի յառաջի գիրն, որ զմռած մեզ էիր... եւ Զուտովինն շատ է քեզ յոյժ այս բարերա­րութիւն իմ:

453. 67բ Առ Մանուէլ վարդապետն գրեցաք ի Ղռիմ – Ընդ Յակօբ վարդապետն գրեցաք քեզ ի Նախիջեւանու զամենայն ինչ, ես թէպետ գալ առ ձեզ... մէկ խաչվառ եւ երկու Աւետարան ի վերայ սեղանին դնելոյ. եւ այլն:

454. 67բ Առ Ղազար վարդապետն գրեցաք. զա­մե­նայն, զոր յանձնեալ եմք իւրն... ի Կաֆայ քահա­նա­յութիւն առնել. եւ այլն:

455. 68ա Առ պատուելի պարոն Անդրէասն գրե­ցաք – Քնեազ Բարսղին առաքելն մեր առ գուբեռ­նաթն... վանքի ամենայն հողին մուղայէթ լինիցի. եւ այլն:

456. 68ա Պարոն Անտօնն:

457. 68ա Պարոն Վարդերեսն:

458. 68ա Առ ազնիւ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք – Եղբօրորդին իմ քնեազ Բարսեղն առաքեցի յայդ առ գուբեռնաթն խօսիլ... Դանիէլ եղբօրդ օրհնութիւն. եւ այլն:

459. 68ա Առ պատուէլի պարոն Ալէքսանդր գրե­ցաք՝ առաքելն մեր քնեազ Բարսեղն առ գուբեռ­նաթն... խնդրել մեր բանն շինել. եւ այլն:

460. 68ա Առ ազնիւ պարոն Դանիէլն գրեցաք՝ իմ եղբօրորդի քնեազ Բասեղն առաքեցի յայդր առ գու­բեռնաթն... քոյոցն օրհնութիւն տամ. եւ այլն:

461. 68ա Առ գերապատուելի պարոն Յովհան­նէսն գրեցաք. զգեստն յետ եւ յառաջ, որ ղրկած եմք բոլորն միասին... այլ որպէսն ի քնեազէն իմանալ:

462. 68ա Առ ազնիւ Անդրիասն գրեցաք՝ ի տեղի իւր մէկ մայեօր առաքիլն մեր, որ վանքի ամենայն բանին մուղայէթ լինի, եւ ինքն կամենայ՝ տուն գնասցէ եւ կամ աստ եկեսցէ. եւ այլն(այսչափ):

463. 68բ Առ տէր Զաքարն գրեցաք – Ի Նախիջեւա­նու գրեցի քեզ զամենայն որպէսն մեր, քնեազ Բար­սեղն առաքեցի առ գուբեռնաթն... ինչ արդիւնք լինի՝ մեզ ղրկես. եւ այլն: 1795, յուլիսի 23, ի Գրիգորիուպօլ:

464. 68բ-9ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք ի Հաշտարխան – Յունիսի 15էն գիրդ ընկալաք եւ գի­տացաք տակաւին մնալն մեր շինուածոցն, որպէս յան­ցեալ փօշտին... գերէ քան զամենայն եւ ինձ հարա­կաւոր. եւ այլն: 1795, յուլիսի 23, իԳրիգորիուպօլ:

465. 69ա Առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն գրեցաք – Գալուստն մեր ի քաղաքս, եւ զսէր ժողովրդեանն եւ ըստ հրամանի գրաֆին... վերստին հայրաբար խրատելն եւ ներելն նմա, եւ օրհնութիւն մեր:

466. 69ա Առ ազնիւ պարոն Ստեփան Դաւիթովն գրեցաք – Քնեազ Բարսեղն առաքեցաք ի Ղռիմ... տիրա­ցու Յարութիւնն ընտրեցին դեֆութաթ՝ առաքել յայդր վասն շնորհակալութեան. եւ այլն: 1795, յօգոտսոսի 1, ի Գրիգորիուպօլ:

467. 69բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք ի Նախիջեւան – Ի վաղուց հետէ յոչ ունիլն մեր զթուղթ եւ պատուէր լինիլ սիրով ընդ ժողովրդեանն եւ ամե­նայն որպէսն քաղաքին եւ տանն մերոյ փօշտիւ ծանուցանել մեզ եւ զօրհնութիւն մեր(այսչափ):

468. 69բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք՝ զկի­սակատար գործն աւարտեաց, թէ ոչ եւ տիրացու Արիստակէսի գալն աստ եւ որպէսն տպարանին փութով գրել մեզ. եւ այլն(այսչափ):

469. 69բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք ի Հաշտարխան – Հետեւիլ դէֆութաթքն փութով ճա­նապարհել եւ շինութեան սկիզբն առնել, երախանցն հետեւիլ, լատիներէն ուսանիլ. եւ այլն: 1795, յօգոստոս 6, իԳրիգորիուպօլ(այսչափ):

470. 69բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք՝ ի Հաշտարխան՝ սեստրոէվիցին, զոր ինչ գրեցի, ահա նո­ցին կօպիէն առաքեցի... շինուածոցն հետեւեսջիք. եւ այլն: 1795 գրեցաք 13, իԳրիգորիուպօլ:

471. 69բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Տիրացու մահտեսի Մանասէն առա­քեալ է առ մեզ զօրինակն Օրացուցի յառաջիկայ տար­ւոյ... պարկեշտութեամբ վայելել զկարգ իւր. եւ այլն: 1795, յօգոստոսի 13, իԳրիգորիուպօլ:

472. 69բ-70ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք, ի Պետերպուրղ – Ի սոյն կէտ Իվան Եագուլի­չէն եւ յայլ բազմաց ընկալայ զգիրս, Իլան Եագուլիչն... մեր քնեազն տակաւին ի Ղռիմ է, աղայ Յովհաննիսին օրհ­նու­թիւն. եւ այլն: 1795, յօգոստոսի 26, ի Գրիգորիու­պօլ:

473. 70ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք, ի Հաշտարխան՝ սակս տեղւոյս էքսպետիցիի կառա­վա­րիչ պօտպօլկովնիկ Մօսէ Միխայիլիչին մէկ թիր­մա շալ առաքել... յուդայական նենգութիւն եւ ընդ գուբեռնաթին խօսիլն մեր վասն իւր. եւ այլն:

474. 70բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք, ի Հաշ­տարխան՝ յուլիսի 3էն, 10էն եւ 27էն գիրդ ի միասին ընկալաք եւ գիտացաք... մէկ կամ երկու բոչ­կային իՆախիջեւան առաքէք. եւ այլն: 1795, յօգոս­տոսի 18, ի Գրիգորիուպօլ:

475. 70բ Առ գերազնիւ Ստեփան Գրիգորիչն գրե­ցաք՝ շնորհաւորութիւն պսակիլն ընդ դստեր ազնիւ Աւէտ Սէրգէյիչին, եւ այլ որպէսն մեր ի Գրիգոր վար­դապետէն իմանալ, եւ զօրհնութիւն մեր (այսչափ):

476. 70բ Առ Կանցիստորն մեր, որ ի Հաշտար­խան՝ ընկալաք զգիր Իսարու կղզու կոնցրէն, որ հրա­ման խնդրէի... գործակից տէր Առաքելին մինչեւ միւս անգամ հրաման մեր: Յ. Ա. Ե., 1795, յօգոստոսի 18, ի Գրիգորիուպօլ:

477. 71ա Առ տէր Զաքարն Քայի-Խոսրովեան գրե­ցաք ի Մօզդօկ՝ լինիլ ընդ տէր Առաքելին... հրաման գիրն եւս առնուլ ի յենարալէն տեղւոյն ձեւովն. եւ այլն:

478. 71ա Առ գերապատուէլի պարոն Յակօբոսն գրե­ցաք... իԳրիգորվարդապետէն իմանալ եւ զօրհ­նու­թիւն մեր:

479. 71ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն գրեցաք, ի Հաշտարխան՝ շինուածոցն հետեւիլ եւ հոգս տանիլ եւ այլ որպէսն մեր: 1795, յօգոստոսի 19, ի Գրիգ­հո­րիու­պօլ:

480. 71ա Առ մեր նորընծայ տէր Յովհաննէսն գրե­ցաք – Գիրդ ընկալաք ի գրոյԳրիգոր վարդա­պե­տին... գրելոյ ուսուսցես, գիտես մեզ հարկաւոր գոլն. եւ այլն:

481. 71ա Առ Աբրահամ վարդապետն գրեցաք, ի Հաշ­տարխան՝ պատուէր ընդ Գրիգոր վարդապետին համեստ եւ եղբայրական... Գրիգոր վարդապետէն գիտել. եւ այլն:

482. 71ա Առ Կարապետ եւ Թադդէոս վարդա­պետն գրեցաք, ի Նախիջեւան՝ ընկալնուլն մեր գիր ի Պօլսոյ եւ զբօթալուր համբաւ... փութով գրել մեզ առ ի միամտիլ. եւ այլն: 1795, յօգոստոսի 18, ի Գրի­գո­րիուպօլ:

483. ա. 71բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաք, ի Պետրպօլք – Յուլիսի 17էն գիրդ ընկալաք եւ վասն գրագրոյ հետեւիլդ ծանեայ... տղայք կայուն եւ մեր երկար մնալն իԳրիգորիուպօլ. եւ այլն:

483. բ. 71բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք, ի Պետերպուրղ – Յանցեալ փօշտին գրեցաք քեզ զաղէտիցն մերոյ... տառապեալ հասարակութեանցս ունիլ խնամք եւ գոյթ. եւ այլն: 1795, սեպտեմբերի 1, ի Գրիգորիուպօլ:

484. 71բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք, ի Հաշ­տարխան – Ընկալնուլն զգիր նորա, որ ի յօգոս­տո­սի 7էն... ոտանաւորի մեկնութիւն եւ զօրհնութիւն մեր: 1795, փետրվարի 15, իԳրիգորիուպօլ:

485. 71բ Առ ազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք, ի Մօսկօվ – Իվան Աբրահամիչի անկարգութիւնն եւ յու­դայօրէն նենգութիւնն... խնամս իւր յանձնիլն եւ զօրհ­նութիւն մեր: 1795, սեպտեմբերի 15, ի Գրիգորիուպօլ:

486. 72ա Առ գերազնուհի Կատարինէ Իվանով­նայն գրեցաք – Գիրդ ընկալաք եւ գիտացաք զգրե­ցեալսդ, նախ ցաւեցաք... որ կարէ լինել առանց հար­կա­ւորութեան. եւ այլն: 1795, սեպտեմբերի 15, իԳրիգորիուպօլ:

487. 72ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփան Դաւի­թովն գրեցաք – Յուլիսի 25էն գիրդ ընկալաք Թօրոսի դժգմնիլն ընդ քեզ... եկեղեցւոյ ձեւն պարտին այտի առաքել, հետեւիս գիտել. եւ այլն: 1795, սեպտեմբերի 15, ի Գրիգորիուպօլ:

488. 72բ-3բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք ի Հաշտարխան – Յանցեալ փօշտին զպատասխանիս երկուց թղթոցն քոց գրեցի, որոց մինն է... զկառա­վարութիւնն պահեա՛ եւ ուսո՛ պահել. եւ այլն: 1795, սեպտեմբերի 24, իԳրիգորիուպօլ:

489. 73բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Գիրդ ընկալաք, ընդ տիրացու Յօհանին մահուտքն առաքեցից... իշխանացն օրհնութիւն աստուածային. եւ այլն:

490. 73բ Առ ազնիւ պարոն Մկրտումն գրեցաք, ի Հաշտարխան – Ղռիմ մէկ թաթար, որ ձեզ ժողովրդոց պարտական է լեալ... ընդ առողջութեան եւ յաջողու­թեան ձերոյ. եւ այլն: 1795, սեպտեմբերի 24, իԳրիգո­րիուպօլ:

491. 74ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք, ի Հաշ­տարխան – Գիրդ ընկալայ ընդ Եսայու գրոյն, վասն նորա... տէր Յովհաննիսին եւ միւս քահանայիցն օրհնութիւն տամ ընդ ամենայն բարեկամաց. եւ այլն: 1795, սեպտեմբերի 24, ի Գրիգորիուպօլ:

492. 74բ Առ Յովհաննէս վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Ընկալնուլն մեր զգիր նորա... մնացեալ տղայոցն դաս տալ եւ մուղայէթ լինիլ, եւ զօրհնութիւն մեր:

493. 74բ Առ տիրացու Մարգարն գրեցաք, ի Նա­խիջեւան – Գրելն մեր առ Կարապետ վարդապետն առա­քել... զայլ պատուէրս եւ զխրատս, եւ զօրհնու­թիւն մեր:

494. 74բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաք, ի Պետրպօլք – Թուղթդ ընդ ներբողին ձերոյ ընկալայ... դեսպանին ողջոյն տամ ընդ ամենայն բարեկամաց. եւ այլն:

495. 74բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք – Գիրդ ընկալաք, սակս Հաշտարխանու եպիսկոպոսի առասպել գրութեանն... վեքսիլն ղրկէ քեզ՝ տալ իւրն. եւ այլն: 1795, սեպտեմբերի 30, իԳրիգորիուպօլ:

496. 75ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն գրե­ցաք – Գիրդ ընկալաք, ՌԵՃ. (1500) դեսէթին գետինն դարձ քոյ... վասն վանքին եւ ապա քեզ յանձնել. եւ այլն:

497. 75ա Առ Մանուէլ վարդապետն գրեցաք, ի Ղռիմ – Գիրդ ընկալաք, տէր Ռըստակէսն առաքե­ցաք... բան առնում ես թէ ոչ, իմացումն տաս մեզ. եւ այլն: 1795, հոգտեմբերի 9, իԳրիգորիուպօլ:

498. 75ա Առ տէր Զաքարն գրեցաք – Գիրդ ընկա­լաք, մէկ բոչկայ գինի բերցես... որք ի զանազան քա­ղաքս են, այլն ըստ վերոյ մտացն:

499. 75ա Առ ազնիւ Ղարաղաշ պարոն Յովհան­նէսն գրեցաք – Գիրդ ընդ քնեազ Բարսղին ընկալաք... զտէր Ռստակէսն առաքել մեր անդր ընկեր Մանուէլ վարդապետին:

500. 75բ-6ա Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ առ Նախիջեւանու մաղիսթրաթն եւ առ ազնուական եւ պատուելի հոգաբարձուսն – Ուղեւորեմ այսու զկօ­պիայս թղթոցն Ղռիմու գուբեռնաթ... տարագրու­թեան տպարանին եւ դպրոցին, իսկ դուք կացէ՛ք ուրախ ի շնորհս Աստուծոյ:

501. 76ա Առ ազնիւ պարոն Դանիէլն գրեցաք, ի Ղռիմ – Գիրդ ընկալաք վասն Պետրոսին եւ այլոց... լինիլ հաւասար ի Նախիջեւանու եւ Գրիգորիուպօլու, եւ այլ որպէսն մեր:

502. 76ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Ըստ խնդրոյ ձեռնադրեցաք զտէր Յօ­հանն փութով... վասն Իվան Աբրահամիչի ստութեանն. եւ այլն:

503. 76ա Առ ազնիւ պարոն Աստուածատուրն գրե­ցաք – Գիրդ ընկալաք, եւ յաղագս սուտ երդմանն... ի Հաշտարխան, Գրիգոր վարդապետին հոգալ. եւ այլն:

504. 76ա Առ ազնիւ պարոն Յակօբն գրեցաք – Վասն քվեր դստերն... առաքեցից ընդ տէր Յօհանին. եւ այլն: 1795, հոգտեմբերի 25, ի Գրիգորիուպօլ:

505. 76բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Ընդ նորընծային թղթոյդ պատասխանն յանցեալ փօշտին... որպիսութիւնն մեզ գրեսցես, որ միամտիմք. եւ այլն:

506. 76բ Առ գլավայ պարոն Միքայելն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Գիրդ ընդ նորընծային ընկալաք... ընդ նորընծային առաքելոց է ձեզ. եւ այլն: 1795, հոգ­տեմբերի 16, ի Գրիգորիուպօլ:

507. 76բ Ի Հաշտարխան, առ Թադդէոս եւ Գրի­գոր վարդապետսն, հոգտեմբերի 30 – Վաղուց գիր չու­նիլս... պարոն Մկրտումին, Յովսէփին, տէր Յովհան­նէսին եւ այլոց օրհնութիւն, դեֆութաթքն առաքեալ լինելոց են:

508. 76բ Առ տէր Գրիգոր վարդապետն գրեցաք, ի Հաշտարխան – Եկիմ Վասիլիչի վէքսիլն պրօթէստ առնել եւ առաքել... թէ զորպէսն աթոռոյն հովին գրել մեզ. եւ այլն:

509. 77ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Մահ­տեսիԳալստեանի գալն, իւր մօրն հարիւր ղու­ռուշ... լինիլ սիրով ընդ Գրիգոր վարդապետին. եւ այլն: 1795, նոյեմբերի 6, ի Գրիգորիուպօլ:

510. 77ա Առ գերազնիւ Իվան Պետրովիչ Գաս­պարովն գրեցաք՝ ողորմութիւնն թագուհոյ ի քաղա­քիս, եւ զորպէսն մեր: Նոյեմբերի 6:

511. 77ա Առ ազնիւ պարոն Յակօբն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Յառաջ քան զայս գրեցաք քեզ զպա­տաս­խանիս թղթոցն քոց... հետեւեցաք այսքանս կա­տա­րել. եւ այլն: 1795, նոյեմբերի 25, իԳրիգորիուպօլ:

512. 77ա Առ գերապատիւ ազնիւ պարոն Պողոսն գրեցաք, ի Ղռիմ, ի Վէնէտիկ բնակեալ ջուղայեցի Շահրիմանեանց – Գիրդ ընդ քնեազին ընկալայ, ընդ գրոյ քոյ ընկալայ... եւ զողորմութիւնս կայսերուհոյն առ ազգս մեր կարես յեկողաց գիտել. եւ այլն: 1795, նոյեմբերի 15, իԳրիգորիուպօլ:

513. 77ա Առ ազնիւ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք – Յանցեալսդ գրեցի առ քեզ զօրհնութիւն... մահտեսի Ստեփանն Ստամպօլցի ուղեւորեսցես առ մեզ. եւ այլն:

514. 77ա Առ ազնիւ պարոն Դանիէլն գրեցաք՝ պատուէր գնալ վանքն... յատուկ ի մէնջ հրաման, եւ զօրհնութիւն մեր:

515. 77բ-80ա Կոնդակ, 1795, նոյեմբերի 15, առ Նախիջեւանու հասարակութեանն, ընդ նորընծային՝ տէր Պետրոսին – Ողորամութեամբն Աստուծոյ Յովսէփ արքեպիսկոպոս Ռուստաց երկրի... առաքինութեամբ պահեսցէ: Շնորհք Տեառն ընդ ձեզ. ամէն:

516. 80ա-1ա Ի 1795, նոյեմբերի 25, Ի նորաշեն քաղաքիս Գրիգորիուպօլ – Արդ, այժմ առ մեզ հար­կա­ւո­րի մեզ սրտի մտօք... կարդալ զանուն նորա եւ փա­ռա­բանելն զնա, որ փառաւորեալ ընդ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն:

517. 81աբ Յովսէփ նուաստ արքեպիսկոպոս Ռուս­տաց երկրի հայոց ազգին եւ հիմնադիր Նոր Նա­խիջեւանու... զերեսս նորա յատուկ տէր ողոր­միացի կցորդն սորա պէս յետկոյս երկու թղթոյն:

518. 81բ Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն գրեցաք, ի Հաշտարխան – Գիրդ ընկալաք, լուաք եւ զգոյժն սակս Սուրբ Աթոռոյն... յերկրին Վրաց գրեսջիք եւ այլ որպէսն մեր: 1795, նոյեմբերի 15, իԳրի­գորիուպօլ:

519. 81բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Դվօրէցն նորոգեսցես, այգեգին առցես ըստ գրեցելոցդ քսան եւ մէկ թուման... Գալուստ վար­դապետին լիրբ գրութիւնն, եւ այլ որպէսն մեր: 1795, նոյեմբերի 15, ի Գրիգորիուպօլ:

520. 82ա Առ Մանուէլ վարդապետն գրեցաք, ի Ղռիմ՝ պատուէր լինիլ սիրով ընդ միաբանիցն եւ ընդ մայեօրին եւ զպարտաւորութիւնս իւր ճանաչել, զոր ունին ի մէնջ հրաման յատուկ գրով, եւ զօրհնութիւն մեր (այսչափ):

521. 82ա Առ տէր Արիստակէսն:

522. 82ա Մայեօր Տոնցովն:

523. 82ա Մկրտիչն գրեցաք:

524. 82ա Առ ազնիւ Թօրոս Այվազովն գրեցաք, ի Յաղմէնջիթ. գիրդ ընկալաք գրաֆին եւ Գրիբովս­կուն... վասն անցցին Վրաց տանու. եւ այլն: 1795, նոյեմբերի 15, ի Գրիգորիուպօլ:

525. 82ա Առ սուրբ Երուսաղեմայ նուիրակ Կա­րա­պետ վարդապետն գրեցաք, ի Հաշտարխան՝ զա­ղէ­տալի գիր քոյ ընկալաք եւ զհասարակաց աղէտս գիտացաք... այժմ ոչ գոյ յիս կենդանի տրտում եւ ցաւալի:Յ. Ա. Ե., 1795, նոյեմբերի 27, ի Գրիգո­րիու­պօլ:

526. 82բ-3ա Ամենաբարեպաշտ արքայ, վշտակիր թագաւոր – Զաղէտալի անցս թագաւորութեան ձերոյ զաւերումն, կործանումն եւ զգերութիւնն... Յովսէփ արքեպիսկոպոս տրտմասիրտ: 1795, նոյեմբերի 27, իԳրիգորիուպօլ:

527. 83ա Սրբազնագունեղ հա՛յր, ի Քրիստոս սի­րե­ցեալ եղբա՛յր – Զբօթալի լուր հարուածոցն աշ­խարհին մերոյ կորստեան թագաւորութեանն... ի սրտէ, եղբա՛յր, տրտում եւ ցաւալի վշտակից. ամէն: 1795, նոյեմբերի 27, իԳրիգորիուպօլ:

528. 83բ Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք, ի Նախիջեւան– Զաղէտալի գիր քոյ եւ այլոցն, որք վասն սարսափելի անցիցն Սրբոյ Աթոռոյն... լալով իմա՛ զայս գիր, քան մրով. վշտակիր եւ տրտմասիրտ Յ. Ա. Ե.: 1795, նոյեմբերի 27, իԳրիգորիուպօլ:

529. 83բ-4ա Առ Թադդէոս եւ Գրիգոր վար­դա­պետսն գրեցաք, ի Հաշտարխան. զաղէտալի թուղթս ձեր, զորս ի սեպտեմբերի 25 Գրիգոր վարդապետն առ քեզ... ցաւակիր եւ վշտակիր արտասուալի: Յ. Ա. Ե., 1795, նոյեմբերի 27, իԳրիգորիուպօլ:

530. 84ա Առ Առաքել վարդապետն գրեցաք:

531. 84բ Առ գերազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք, ի Մօսկով – Յորմէ հետէ եկեալ եմ ի Գրիգորիուպօլ, կա­րօտիմ գրոյ, զի ոչ արժանացուցեր... զաւակացդ եւ քո­յոցն ամենայնից օրհնութիւն տամ ցաւալի եւ տրտում: Յ. Ա. Ե.:

532. 85ա Առ ազնիւ Քալանթար պարոն Պետրոսն գրեցաք – Զսարկաւագ Մարգարն երկու տղայիւք... որ­պէս բանից իմոց ըստ վերոյ մտացն: 1795, նոյեմբերի 27, ի Գրիգորիուպօլ:

533. 85ա Առ վեհազնեայ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք – Առաքելն մեր զպլանն վանիցն Ղռիմու ընդ Ռիբիսին եւ զանազան խնդիրք եւ մերս ուրախութիւնք, ի յՕտէստ:

534. 85ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրեցաք՝ դէֆութաթաց փութով առաքելն մեր եւ առումն երկ­րին Վրաց եւ այլ որպէսն, ի յՕտեստ:

535. 85ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն գրե­ցաք ըստ վերոյ մտացն եւ որպէսն քաղաքիս: 1795, նոյկեմբերի 20, ի յՕտեստ:

536. 85ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն՝ նոյեմ­բերի 1էն գիրդ ընկալայ, որ վասն տէր Ստեփանին... որպէսն մեր ծանուցանել գրաֆին եւ այլոցն մեր: 1795, նոյեմբերի 27, իԳրիգորիուպօլ:

537. 85ա Առ ազնիւ պարոն Ստեփան Դաւիթովն գրեցաք... 1795, նոյեմբերի 27, ի Գրիգորիուպօլ:

538. 85ա-6բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք, ի Պետերպուրղ – Նոյեմբերի 15էն գիրդ ընդ տէր Ստեփանի գրոյն ընկալեալ... ոչ գոյ յոյս ի նոցանէ առնուլ ինչ, տրտում եւ ցաւալի: Յ. Ա. Ե., 1795, դեկ­տեմբերի 15, ի Գրիգորիուպօլ:

539. 86բ-7ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն գրեցաք – Ի նոյեմբերի 20, ի յՕդեսու եւ ի դեկտեմբերի 1, ի Գրիգորիուպօլու զամենայն զորպէսն... ղրկել առ ինքն վասն այսմ առանձին ծանուցանել Գրիբովսկուն. եւ այլն: 1795, դեկտեմբերի 15, ի Գրիգորիուպօլ:

540. 87բ Ի մեր գօրօդու եւ ի յԵկատերինեսլաւու գրե­ցաք, ի Գրիգորիուպօլ՝ հասարակութեանն մեր եւ առ պարոն Պօղոսն եւ առ մեր Պեպինկէն: Յունվարի Գ.:

541. 87բ Գրեցաք եւս ի Պետրոպօլք, աղայ Յով­հաննէսին... իւր խնդրանացն ասել իւրն զգուշանալ:

542. 87բ Առ աղայ Մինասն ի յԵկատերինեսլաւու պատմութեան գրոյն իւրոյ... գալստեանն նորա ի կողմունս մեր: Յունվարի Գ., իՆախիջեւանու:

543. 87բ Առ աղայ Մինասն եւ առ պարոն Փիլիպ­պոսն:

544. 87բ Աղա Մինասն:

545. 87բ Ի Ղզլարու, առ պարոն Ստեփանն եւ առ աղայ Մինասն մեր գալն... առ պարոն Փիլիպպոսն, վասն պարոն Ստեփանի գերեանցն:

546. 87բ Ի մարտի 20. առ աղայ Յովհաննէսն եւ առ պարոն Փիլիպպոսն... եղբայրն իւր գրաֆ Էվլե­րիանին:

547. 87բ Պարոն Ստեփանն եւ Իկիմ Վասիլիչն:

548. 88ա Առ աղայ Մինասն:

549. 88ա Ի Գրիգորիուպօլ, առ հասարակութիւնն մաղիսթրաթի հոգաբարձուաց եւ դատաւորաց... առա­քեցաք զայս գիրս՝ առաքեալ նոցա:

550. 88ա Առ Կարապետ վարդապետն՝ մեր որ­պէսն եւ հիւանդութիւնն եւ գրաֆի գրելն... զայս եւս ընդ գուրիէլին առաքեցաք, մարտի 21, ի Ղզլարու:

551. 89աբ Առ վեհազնայ աղայ Յովհաննէսն գրե­ցաք, ի մարտի 20ին՝ զամենայն որպիսութիւնս կոր­ծանմանն Թիլֆիզու... առողջութեան ձերոյ եւ ուրա­խութեան, որով եւ մնամ միշտ աղօթարար: Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1796, ապրելի 1, ի Ղզլար:

552. 90աբ Առ գերազնիւ աղայ Մինասն գրեցաք – Մարտի 10էն գրեալ գիրդ ընդ Աւետ Գրիգորիչն մերոյ ըն­կալաք ի նոյն ամսոյ 30ումն... վասն ձեր միշտ աղօ­թարար Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1796, ապրիլի 1, ի Ղզլար:

553. 90բ-1բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք – Ի դեկտեմբերէն գրեցեալ գիրդ ընդ Հնդկաց թղթոյն եւ տէր Ստեփանի, ընկալաք... լնուն աղաղա­կաւ զականջս ի գերութեան եւ ի տառապանս, Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1796, ապրիլի 3, ի Ղզլար:

554. 91բ Առ պարոն Ստեփանն գրեցաւ, ի Պետ­րո­պօլք՝ ի Ղզլար ընդ գրաֆին տեսութիւն առնելս, գալս ի Հաշտարխան եւ պատուէր ի Խաստատովէն՝ զփողն առնուլ, ապրիլի 22 (այսչափ):

555. 91բ Առ Արարատեան դեսպան պարոն Ստե­փանն գրեցաւ... տէր Յովհաննէսին, ապրիլի 22:

556. 91բ Աղայ Յովհաննէսն:

557. 91բ Առ Կատարինէ Իվանովնայն:

558. 91բ Պարոն Փիլիպպոսն:

559. 92ա Ի Մոսկով, առ Քալանթար պարոն Պետ­րոսն գրեցաւ մխիթարութիւն վասն դստերն, մահ տէր Յովհաննէսին, տառապանօք գալս... եկեալ տի­րա­ցու Մկրտչին բանք. եւ այլն:

560. 92ա Աղայ Մինասն:

561. 92ա Աղայ Յովակիմն:

562. 92ա Աւետ Գալուստիչն:

563. 92ա Զախար Իվանիչն:

564. 92ա Մովսէս վարդապետն:

565. 92ա Ի Գրիգորուպօլ. կոնդակ ի վերայ հա­սա­րակութեանն Գրիգորուպօլու – Փետրվարի վերջն եկաք ի Ղզլար՝ տառապանօք, Թիֆլիզու անցքն ի խոր խոցեաց զմեզ... սարկաւագին սիրով լինիլ եւ այցելու մեր տանն: Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1796, ապրիլի 29, ի Հաշտարխան:

566. 92բ Առ ազնիւ պարոն Պողոսն գրեցաւ, ի Գրի­գորուպօլ – Երկու գիրդ ընկալայ եւ զգան­գա­տանսն գիտացի, անցեալ տարի տունս... ի կոնդակէն կարես տեղեկանալ, ապրիլի 29, ի Յաշտարխան:

567. 92բ Պարոն Մովսէսն:

568. 92բ Առ գլավայ պարոն Նարինն գրեցաւ ի Գրիգորիուպօլ... յինէն օրհնութիւն առցես. եւ այլն. ապրիլի 29, ի Հաշտարխան:

569. 92բ Առ երիցփոխ պարոն Մնացականն, ի Գրի­գորուպօլ՝ ըստ վերոյ գրեալ մտացն. այս եւս թէ եկեղեցւոյն... Գրիգոր վարդապետին պատուիրեցից, եւ այլ զորպէսն մեր: Ապրիլի 29, ի Հաշտարխան:

571. 93ա Առ սարկաւագ Պետրոսն գրեցաւ, ի Գրի­գորուպօլ – Երեքին թուղթդ ընկալայ ընդ Պետեր­բուրգու եւ Ստամպօլու... եւ այլ որպիսութիւնք մեր ըստ վերոյ գրեալ մտացն: Ապրիլի 29, ի Հաշտարխան:

572. 93ա Առ Իվան Գրիգորիչն գրեցաւ, ի Պետեր­բուրգ՝ զմեր ի Գրիգորուպօլ տառապանօք գալն ի Հաշտարխան... եւ այլ այսպիսի որպիսութիւնս մեր: 1796, ապրիլի 29, իՀաշտարխան:

573. 93բ Առ գերապատուելի ազնիւ պարոն Փի­լիպ­պոսն գրեցաւ – Յանցեալ փօշտին գրեցի քեզ զհար­կաւորսն... որպէս ընդ տիրացու Մանուկին գրե­ցից: 1796, ապրիլի 29, ի Հաշտարխան:

574. 93բ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն գրե­ցաւ, ի Պետերբուրգ՝ թղթոց պատասխանիքն ընդ շնոր­հաւորութեան քնեազին յղեցի առ քեզ, բացա­յայտութիւնն երբ ընկալայց... Թիֆլիզու եւ կողմանց որպիսութեանցն գրեցաք: Ապրիլի 29, ի Հաշտարխան:

575. 94ա Առ Իվան Պետրովիչ Գասպարովն գրե­ցաք, ի Թայղան – Վասն գրեանցն եւ մորթոցն առաքել ի Պօլիս եւ զմեր որպիսութիւնն ծանուցաք... հե­տեւե­ցայց եւ գրեցից քեզ:

576. 94ա Առ Կարապետ վարդապետն՝ զորպէսն մեր, եւս թէ տղայէն առաքեցի... շուտով որ յունիսին անդ լինիցի, յապրիլի 29:

577. 94ա Առ պարոն Գէորգն, ի Պօլիս՝ զորպէսն մեր, եւս թէ յանուն քոյ ի Թայղան 3 եաշիկ... հայե­րէնն յետոյ առաքեցից. եւ այլն: Ապրիլի 29, ի Հաշ­տարխան:

578. 94բ Ի Ղզլար՝ տէր Մինասին, երեցփոխացն պարոն Գուրկէնին, պարոն Նուրիջանին, պարոն Յա­րութիւնին... զմահ տէր Յովհաննիսին. եւ այլն: Մայիսի 2, ի Հաշտարխան:

579. 94բ Առ տէր Ստեփանն գրեցաւ, ի Պետեր­բուրգ՝ զորպէսն մեր Սուրբ Խաչ վանքի... ըստ այնմ տո՛ւր պատկերել. եւ այլն: Մայիսի 6, ի Հաշտարխան:

580. 94բ Առ պարոն Ստեփանն, ի Պետերբուրղ՝ զորպէսն մեր, մանիֆեստքն եւ Զուպովի գիրն, զորոց գրես... յառաջիկայ փօշտին գրեցից. եւ այլն, մայիսի 6, ի Հաշտարխան:

581. 94բ Առ տէր Սահակի եղբայր Յակօբն գրե­ցաւ, ի Պետերբուրղ՝ իւր թղթոյ առ մեզ հասնիլն եւ երկար... զմեր ընդ գրաֆին լինիլն. եւ այլն: Մայիսի 6, ի Հաշտարխան:

582. 94բ Առ Քալանթար պարոն Պետրոսն՝ Հաշ­տար­խանու արծաթեղէնն առաքել, բայց սկիհ... առա­քեսցես զնա, մայիսի 6, ի Հաշտարխան, Ժ. թու­ման եւս յղեցաք, որ բոլորն եղեւ Կ. (60) թուման:

583. 94բ Առ տիրացու Պետրոսն, ի Գրիգորուպօլ՝ զորպիսութիւնս մեր եւ թղթոցդ զպատասխանիսն գրեցաք քեզ, իսկ մարտի 17 եւ 24 գրեալ... յառաջ գրեալ եմք իւրն քանիցս, մայիսի 6, ի Հաշտարխան:

584. 94բ Առ պարոն Պողոսն... մայիսի 6, ի Հաշ­տարխան:

585. 94բ Առ տէր Մելքոնն:

586. 95ա Առ պարոն Փիլիպպոսն:

587. 95ա Առ Լալայով պարոն Մատթէոսն:

588. 95ա Առ աղայ Մինասն:

589. 95ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար՝ զորպէսն մեր, մեր ոչխարի որպիսութիւնն... երկաթեղինաց շու­տով առ ինքն հասանիլն. եւ այլն: 1796, մայիսի 8, իՀաշտարխան:

590. 95ա Առ պարոն Մելքիսէթն գրեցաւ՝ ի փա­րախն խրատ եւ պատուէր... եւ ի մի վայր ժողովել. եւ այլն: Մայիսի 8, ի Հաշտարխան:

591. 95ա Վերստին առ պարոն Մինասն գրեցաք՝ յաղագս գետակուլ Գրիգորի զարկեար Մինասեան... երկուց երիցփոխացն հոգալ. եւ այլն: Մայիսի 8, իՀաշտարխան:

592. 95ա Ի Մօզդօկ գրեցաք մեր Սիմոնին:

593. 95ա Առ Կարապետ վարդապետն գրեցաք – Յապ­րիլի 29 զամենայն որպէսն գրեցաք քեզ, այժմ զայս ծանի՛ր... առ մահտեսի Մանասէն յղել տալ բարե­կամաց. եւ այլն: Մայիսի 12, իՀաշտարխան:

594. 95բ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանին գրե­ցաք, ի Պետերբուրղ – Յապրիլի 25 գրեալ գիրդ ընկա­լաք. զապստամբութիւնն, զոր գրեալ էր... Գարսէվանի գնալն ի Վիրս օգուտ է հայրենեացն. եւ այլն: 1796, մայիսի 13, իՀաշտարխան:

595. 95բ Վերստին առ պարոն Ստեփանն – Պո­ղոսն Սարգսի՝ վաղուրեանն պարտ էր գնալ տօրօնի, զի ամենայն անցից... մեք զիարդ կարիցեմք ընդդիմանալ. եւ այլն: Մայիսի 13:

596. 96ա Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մոսկով – Յուսամ՝ թուղթսդ ընկալեալ եւ գիտացեալ իցես զա­մենայն. մեք զճանապարհի... այն մնայ ի խղճմտանս, մայիսի 13, իՀաշտարխան:

597. 96ա Որդի քնեազ Դաւիթ – Տիրացու Մանուկն գալոց է այդր, ընդ նմա առաքեցի... Ծ. (50) շահմայի եւս ետուք Մանուկին՝ տալ քեզ: Մայիսի 13, ի Հաշ­տար­խան:

598. 96ա Առ Քալանթարն, ի Մոսկով – Մայիսի 2էն գիրդ ընկալայ, յանցեալ փօշտին յղեցի վատսուն թուման... գրեալ եմ ձեզ, ի միւս փօշտին ծանուցից, մայիսի 13,ի Հաշտարխան:

599. 96ա Առ աղայ Յովհաննէսն, ի Պետրբուրղ՝ զորպէսն մեր եւ վասն Պետր Միխայէլիչ Սկարժինցկուն յանձնարարութիւն եւ յաղագս մանիֆեստի հայերէն տպմանն՝ հրամանաւ թագուհւոյն, մայիսի 15, ի Հաշ­տարխան:

600. 96ա Առ պարոն Փիլիպպոսն այսու մտօք եւս, թէ Գրիգորուպօլու... երկու հատ մեծ եւ փոքր, եւ շուտօվ առաքել, մայիսի 15, իՀաշտարխան:

601. 96բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար:

602. 96բ Առ սանահայր պարոն Մարգարն, ի Ղզլար՝ գուբեռնաթն կրկին հրամայեաց գրել այդ... թա­գուհւոյն մանիֆեստն հայերէն տպեմք. եւ այլն, մայիսի 15, իՀաշտարխան:

603. 96բ Երեցփոխ պարոն Մելքոնն:

604. 96բ Առ մեր Սիմօնն:

605. 96բ Առ քնեազ Սոլոմոնն եւ Զաքարիայն:

606. 96բ Կոնդակ ի վերայ հասրակութեանն Մոս­կովու եւ Պետերբուրղու... եւ այսու նշանաւն գտցես:

607. 97ա-8ա Ի Դերբէնդ գրեցաք յետ առման նո­րա – Յորմէ ժամանեսցի թուղթ սիրոյ, ողջունի եւ օրհ­նութեան ի Դերբէնդ... ձերոց խնդրել: Շնորհք Տեառն ընդ ձեզ. ամէն: 1796, մայիսի 22, ի Հաշտարխան:

608. 98բ Առ տէր Ստեփանն, ի Պետերբուրղ՝ ընդ կոնդակին զորպէսն մեր եւ պատուէր... ի նմանէ ղավզ առցէ. եւ այլն: Մայիսի 20, ի Հաշտարխան:

609. 98բ Պարոն Պետրոս Քալանթարն:

610. 98բ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Պե­տերբուրղ՝ առնուլն Դէրբէնդու մայիսի 10, խանի եւ նորին քուէր եւ այլ մեծամեծաց... հրամանաւն թա­գուհւոյն. եւ այլն: Մայիսի 20, ի Հաշտարխան:

611. 98բ Աղայ Մինասն:

612. 98բ Առ գերազնիւ պարոն Մանուչարն Կաճ­կաճով, ի Դերբէնդ – Ընդ Մանսուրովին ընկալայ գիրդ ուրախարար, եւ ժողովրդեանն ի կիւրակէ աւուր... կաթուղիկոսի մեծ գաւազանն հետեւիք բերել տայք. եւ այլն: Մայիսի 20, ի Հաշտարխան:

613. 98բ Աւետ Գրիգորիչ Սերեպրակովն:

614. 98բ-9բ Գերազնիւ պարոն Ստեփան եւ ազ­նիւ պարոն Փիլիպպոս – Իմ տառապանքն ինձ ոչ է բաւական, տեսէք այժմ զի՞նչ լսէք... հաւատս չընկալ­նուլ այս իմ եւ հասարակութեան խնդիրն: Մայիսի 20, ի Հաշտարխան:

615. 99բ Առ գերազնիւ պարոն Մանուչարն, ի Դեր­բէնդ՝ զորպէսն մեր եւ եթէ... ինչ պարտին լինիլ եւ թէ վասն մեր. եւ այլն: Մայիսի 22:

616. 99բ Առ ազնիւ Աւետ Գրիգորիչն:

617. 99բ-100ա Առ Հերակլ արքայն գրեցաւ ի Թիֆ­լիզ – Աւետիս վասն առմանն Դերբէնդու, յանձնա­րա­րութիւն յաղագս... բաւական օգնութիւն է արքայա­կան բարձրութեան ձերոյ, մայիսի 22 ի Հաշտարխան:

618. 100ա Առ քնեազ Սոլոմոնն:

619. 100ա-1ա Կոնդակ ի վերայ հասարա­կու­թեանն Մոսկովու եւ Պետերբուրղու՝ յաղագս Սուրբ Երուսաղեմայ նուիրակութեանն, 1796, մայիսի 20, ի Հաշտարխան – Յիսուսի Քրիստոսի փրկագործ Աւե­տարանին հաւատարիմ պաշտօնեայ... շնորհք Տեառն մեր Յիսուսի Քրիստոսի եղիցի ընդ ձեզ. ամէն:

620. 101բ Առ գերազնիւ պարոն Պետրոս Քալան­թարովն գրեցաւ – Յամսոյս 9էն գիրդ ընկալայ 20ումն շնորհակալութեամբ... յուսամ ըստ գերեցելոցն արաս­ցես, զսաղաւարտն տակաւին ոչ ընկալաք: Յ. Ա.եպիս­կոպոս: Մայիսի 27, 1796, ի Յաշտարխան:

620. 101բ Առ նոյնն դարձեալ:

622. 101բ Պարոն Աւետ Գալուստիչն:

623. 101բ Քնեազ Դաւիթն:

624. 102ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն եւ առ պարոն Փիլիպպոսն՝ երկուցն ի միասին գրեցաւ ի Պետրպօլք... զմեծամեծսն ի ճաշ հրաւիրելոյս: Մայիսի 27, իՀաշտարխան:

625. 102ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն, ի Պետ­րոբօլք – Ամսոյս 8էն գիրդ այսօր ընկալայ ընդ պա­րոն... ասա Սուրբ Խաչ վանքի բանն պրծանու. եւ այլն: Մայիսի 27:

626. 102ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն – Զմեր որպիսութիւնն... հետեւիլ եւ տիրել, ըստ որում նորա ճորտն է. եւ այլն: Մայիսի 27, իՀաշտարխան:

627. 102ա Առ տէր Ստեփանն ի Պետրոպօլք՝ նախ յանդիմանութիւն յաղագս կոպիտ եւ անճոռնի գրու­թեանն.. Եկիմ Վասիլիչի՝ իւր պարտքն տալն. եւ այլն: Մայիսի 27, իՀաշտարխան:

628. 102բ Առ Սիմէօն Սէրգէիչն, ի Պետրոբօլք – Յոր­դորանք եւ պատուէրք, ընդ նմին եւ աղաչանք մեր վեց հարիւր յիսուն ոսկի... յղել անտի ձեռամբ պարոն Փիլիպպոսին: Մայիսի 27, 1796, ի յԱժդարխան:

629. 102բ Առ տէր Առաքելն գրեցաք, ի Մօզդօկ – Հոգ ունել ի փութով առաքել մեզ... տայցեն զփայտսն, որ վասն եկեղեցոյն: Ի մայիսի 29, 1796, ի յԱժտէր­խան:

630. 102բ Առ ազնիւ Մէլքոնն գրեցաք, ի Ղզլար – Զշնորհակալութիւն վասն ծանուցելոյն զհամբաւն... զկնի քանի մի աւուր մեր եւ չուելն ի Ղզլար, ի մայիսի 29, ի յԱժտէրխան:

631. 102բ Առ տէր Մինասն գրեցաք, ի Ղզլար՝ հետեւիլ աշխանայն եւ դուռն շինել, որ մինչեւ վերա­դառնալս կրկին ի Ղզլար՝ գտից պատրաստի, մայիսի 29, իՀաշտարխան:

632. 102բ-3ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն գրե­ցաք, ի Ս. Պ. – Պատասխանի իւրոյ թղթոյն ի 15ըն մա­յիսի գրեցելոց... սէրն պարոն Ստեփանիս, յունիսի 3ըն յԱստրախան, 1796:

633. 103աբ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն ի Ս. Պ. – Ընկալնուլն ի նմանէ զողջոյն ի թուղթսն պարոն Փիլիպպոսի... օրհնութիւն ամենայն բարեկամաց եւ որդւոց:1793, յունիսի 3ըն, յԱստրախան:

634. 103բ-4ա Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մօս­կով – Զընկալնուլն թղթոյ նորին յամսոյս 1ըն, զհրաւիրումն գուբեռնաթին... եւ խոստումն տալ ամ ըստ ամէ՝ եթ[է] պակասեսցի: 1796, յունիսի 3, ի յԱստ­րախան:

635. 104ա Առ ազնիւ երեցփոխ պարոն Պետրոսն, ի Մօսկով – Յամսոյս 1ըն մեծաւ հանդիսիւ ձեռնա­դրելն... հաշիւն մեզ առաքելս. տիրացու Մանուկին օրհնութիւն: 1796, յունիսի 3ըն, յԱստրախան:

636. 104աբ Առ մեր տիրացու Պետրոսն, ի Գրի­գո­րիուպօլ՝ թղթոյ նորա հասանելն առ մեզ... յառաջա­դիմութեամբն իւրով զիմ սիրտ ուրախ առնել: 1796, յունիսի 3, իյԱստրախան:

637. 104բ-5ա Առ ազնիւ պարոն Պօղոսն, ի Գրի­գորիուպօլ – Յապրիլի 21ըն դարձեալ նորին թղթոյ հասանիլն յամսոյս... սրտի իմոյ մեծ կսկիծս, ամենայն բարեկամաց ողջոյնս. յունիսի 3, 1796, յԱստրախան:

638. 105ա Առ պարոն Մատթէոսն եւ պարոն Գաս­պարն, ի Ս. Պ – Կշտամբանք վասն պահելոյն զթուղթսն մեր... ընտանեաց նոցին առողջութիւն, յունիսի 3, 1796, յԱստրախան:

639. 105ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն եւ ազնիւ պարոն Փիլիպոսն, ի Ս. Պետերբուրգ – Առ որս գրեալ է ի զհաշտիլն մեր... ի վերոյ նշանեցեալ յատուկ <յատուկ> թղթովքնս: Յունիսի 3, 1796,յԱստրախան:

640. 105բ-6բ Կոնդակ ի Գրիգորիուպօլ, ընդ Գրի­գոր վարդապետին – Սրբոյ եւ Մեծի Աթոռոյն Էջ­միած­նի ծայրագոյն նուիրակ եւ Ռուստաց երկրի... օրհ­նութիւն Աստուծոյ առաքեմ առ ձեզ ամենեցունց միշտ. ամէն: 1796, յունիսի 7, ի Հաշտարխան:

641. 107ա Պատուելի գլավայ պարոն Նարինին, ի Գրիգորիուպօլ – Զերթալն մեր առ զօրսն ամէնողոր­մած կայսերուհւոյն հրամանաւ, զառաքումն մեր Գրի­գոր վարդապետին անդ եւ յամենայն կողմանէ վասն նո­րա յանձնարարութիւն, յունիսի, 1796, ի յԱստրա­խան:

642. 107ա Առ պարոն Յարութիւնն:

643. 107ա Առ մահտեսի պարոն Բունիաթն:

644. 107ա Պարոն Մնացականն:

645. 107ա Առ աւագ քահանայ տէր Մելքոնն:

646. 107ա Առ պարոնն Յօհաննէսն:

647. 107ա Առ Գրիգոր Մակարիչն:

648. 107ա Առ գերապատուելի ազնիւ պարոն Մանուկն, ի Ս. Պետերբուրգ – Ի սոյն փօշտիս մէկ վակ­սիլ իւր պրոթէստովն առաքեցի առ քեզ... աղօթա­րար Յովսէփ արքեպիսկոպոս հայոց, 1796, յունիսի 10, յԱստրախան:

649. 107բ Առ գերազնիւ պարոն Փիլիպպոսն, ի Ս. Պետերբուրգ – Գալուստ քնեազ Բարսեղին, բերեալ... քնեազի լուսաւորագունեղութեան թուղթ, ի 1796, յունիսի 10, յԱստրախան:

650. 107բ-8ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Ս. Պետերբուրգ – Գալուստ քնեազ Բարսեղին, թա­խան­ձա­նօք կաթուղիկոսին արքային որդւոցն... դէփու­թաթացն տգեղ արարք, յունիսի 10, 1796, յԱստրա­խան:

651. 108ա Եւս առ գերազնիւ Ստեփանն – Երանի թէ գրեցուցանել քնեազին առ իւր եղբայրն, զի օրըստօրէ... իւր մնալն առ քնեազն բարւոք է եւ այլ բանք շատ:

652. 108ա Առ աղայ Յօհաննէսն – Մեր գնալն ի Դերբենդ, գուբեռնաթի լաւ գոլ եւ մեզ բոլ թուման տալն վասն շինութեան, մեր երկրի որպէսն եւ Աբրա­համ վարդապետի ի Ղռիմ առաքելն, եւ թէ հետեւի պլանն ստանալ, մեր Բարսղի գալն, յունիսի 10:

653. 108բ Առ Մովսէս վարդապետն – Որովհետեւ յամենայն ժամ խնդրեն զքեզ... եւ մնամ վասն քոյ աղօթարար Յովսէփ արքեպիսկոպոս, յունիսի 10, 1796, ի յԱշտարխան:

654. 108բ-9ա Առ ազնիւ պարոն Պետրոսն – Ահա երկու բաշպօրտ առաքեցի, մինն տալ Մովսէս վարդա­պետին... կատարումն չեղեւ, եւ ես ոչ տեսի այս ընդդէմ իմ կամաց:

655. 109ա Առ ծերունի տէր Պետրոսն, ի Մօսկով – Գիրդ եւ քսան եւ հինգ ռուբլի աջահամբոյրն ընդ Գրի­գորին... զօրհնութիւն մեր առաքեմ առ քեզ, Յով­սէփ արքեպիսկոպոս, 1796, յունիսի 10, յԱստրախան:

656. 109աբ Առ Կարապետ վարդապետն եւ ազ­նիւ Մկրտիչն գրեցաք, ի Նախիջեւան – Երկուցդ գիրն ընկալայ ի միասին սակս մեր Նահապետին եւ այլ բարեկամացն... իւրն պատիւ առաջի նոցա վասն հնու­թեանն, 1796, յունիսի 10, ի Հաշտարխան, Յ. Ա. Եպիսկոպոս:

657. 109բ-10ա Առ պարոն Եսայի Թաղօյեանն գրե­ցաք, Թիլֆիզ – Զգիրդ ընկալայ ընդ քնեազ Բար­սեղին մերոյ մեծաւ շնորհակալութեամբն... խոս­տացեալ է՝ պարտ է կատարումն տալ, որ թշնամիքն կորագլուխ լինիցին, 1796, յունիսի 10, Հաշտարխան:

658. 110աբ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն, ի Ս. Պետերբուրգ – Մայիսի 22 եւ 24ին գրած գիրդ ընդ Սուրաթու տէր Զաքարի... եւ մնամ վասն ազնուոյդ միշտ աղօթարար, ցաւակից Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1796, յունիսի 17, ի Հաշտարխան:

659. 111ա Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մոս­կով – Ելանելն մեր այսօր աստի իմ, ի զօրսն Գրիգոր վարդապետին... օրհնութիւն Աննայ Վասիլովնին եւ մեր քնեազ Դաւիթին: 1796, յունիս 17, յԱստրախան:

660. 111ա Առ գերապատուելի ազնիւ պարոն Պետ­րոսն, ի Մոսկով – Ընկալնուլն սաղավարտին, բայց յոյժ տգեղ լինիլն... զի օր մի յառաջ թուղթ առա­քեսցէ վասն տպարանին: 1796, յունիսի 17, յԱստրա­խան:

661. 111ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն Մանու­չա­րեան – Գրիգորվարդապետի առաքելն, եթէ յաջո­ղիւր, շատ բարի լինէր... ես համարիմ, թէ հազար թու­ման վասն գերեացն է առաքեալ:

662. 111բ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Ս. Պետերբուրգ – Յորժամ դէֆութաթքն եկեսցեն, կարօղ ես խնդրել ի քնեազէն... որ կապուտն ոչ գտի եւ ոչ կայ. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1796, յունիսի 17, յԱստրխան:

663. 111բ Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Յունիսի 26ըն հասանիլն մեր ի Ղզլար, ի 5ըն յուլիսի ելն մեր... երկու ղազան շուտով բերել տալ, մինն ԱՃԻ. (120) բադրանոց ու միւսն Ծ., 1796, յուլիսի 3, ի Ղզլար:

664. 111բ-2ա Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մոս­կով – Թղթոյ նորին ստանալն ի Ղզլար, գալուստն մեր աստ մեծաւ նեղութեամբ... ողջունէ զձեզ սիրով մեր քնեազ Բարսեղն, 1796, յուլիսի 3, ի Ղզլար:

665. 112ա Առ մեր Թադէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Ընկալնուլն թղթոյն նորին, դեղորայքն յանձնել քնեազ աղային... զանկատարութեան փոքրա­ւո­րացն գանկատ: 1796, յուլիսի 3, իՂզլար:

666. 112բ Առ մեր տէր Ստեփանն, ի Ս. Պետեր­գուրգ – Թղթոյ նորին ընկանուլն ի Ղզլար, դեղօրէից միայովն ունայնութիւն ասից... առաքել առ Թադէոս վարդապետն եւ պարոն Մկրտումն, ի սուրբ յԵրուսա­ղեմ հուսուցանել:

667. 112բ Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Ի լսելն զվախճան դժբախտ նուիրա­կին սուրբ Երուսաղէմայ... տուեալ խաչն մեր Յօհան­նէսիւն առաքել մեզ: 1796, յուլիսի 3, ի Ղզլար:

668. 112բ Առ գերազնիւ աղայ Մինասն՝ վասն վախճանի նուիրակին նեղիլ մեզ յոյժ... ի Սուրբ յԱթոռն յԵրուսաղեմ, յայտնել զայս եւս Քալանթարին, 1796, յուլիսի 3, ի Ղզլար:

669. 112բ Առ մեր Թադէոս վարդապետն՝ Պետեր­բուրգու եաշիկն բանալ եւ քանի որ թաս կայ... նոյնպէս եւ սմա գրեցաք: 1796, յուլիսի 3, իՂզլար:

670. 112բ-3ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիօպպոսն, ի Ս. Պետերբուրգ – Թիւ գալստեան մերոյ ի Ղզլար բա­զում նշանաւորութեամբ... արդիւնս նորա ի Հաշտար­խան՝ առ Թադէոս վարդապետն եւ առ պարոն Մկրտումն առաքել:

671. 113աբ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Ս. Պետերբուրգ – Թղթոյ նորին յունիսի 5ըն գրեցեալ են... տարաբաղտ դիպուած նուիրակին Սուրբ Երու­սա­ղեմայ, յուլիսի 3, 1796, իՂզլար:

672. 113բ Առ Մոսկովու հասարակութեանն – Մոսկովու երեցփոխիդ եւ ամենայն ժողովրդեանդ յայտ առնեմ... փութալ կատարել զգործն սուրբ գահին. Յով­սէփ արքեպիկսպոս, 1796, յուլիսի 4, ի Ղզլար:

673բ. 113բ-4ա Յառաջադրութիւն. Թադէոս վար­դա­պետիդ՝ կանցիստօրիդ, եւ գերապատուելի պա­րոն Մկրտում Գալստեանիդ – Նուիրակն սուրբ Երուսաղեմայ, որ վախճանեալ է նորին ամենայն... գործոյն մեր կորնչին եւ իզուր նոր նուիրակ չբերել անտի, 1796, յուլիսի 3, ի Ղզլար:

674. 114ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Ս. Պետերբուրգ – Որպէս մտանելն մեր ի Դարբանդ եւ մե­ծաւ պատուով ընկալեալ լինիլն ի մեծաց եւ ի փոքերց, ի մերայնոց եւ յայլազգեաց, եւ հոգալն վասն գերեացն Վրացտանու եւ զայլ որպէսն: 1796, յուլիսի 20ըն (այսչափ):

675. 114ա Առ Թադդէոս վարդապետն:

676. 114ա Առ պարոն Մկրտումն:

677. 114ա Առ աղայ Մինասն:

678. 114ա Առ Աւետիս վարդապետն, ի Բաքու:

679. 114ա-5ա Ի Դերբենդ, ի Բաքու, ի Ղուբայ եւ ի գիւղորոյս, ի Ղարաջալ... լերուք ողջ ի Տէր. ամէն: Գրե­ցաւ ի թիւն 1796, յօգոստոսի 15, ի բանակն մեծ, որ մերձ ի հին Շամախի: Յովսէփ արքեպիկսպոս:

680. 115ա Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մոս­կով – Զյարգանօք ընկալեալ լինելն... փութալ օր մի յառաջ գալ, ի 1796, ի յօգստոսի 17 ի բանակս:

681. 115ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն:

682. 115ա Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն:

683. 115ա Առ մեր Թադդէոս վարդապետն, ի բա­նա­կէն, առ պարոն Մկրտումն, առ գերազնիւ Մար­տին Ստեփանիչն... հոգալ զռիբնի կանթօռին բանն եւ զայլ միտս պէս-պէս:

684. 115ա Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մոս­կով՝ զորպէսն մեր եւ տեղւոյն մի ըստ միոջէ... զքնեազ Դաւիթն յինքն բերել, ի 1796, ի սեպտեմբերի 12, ի բանակս մերձ իՇամախի:

685. 115բ Առ պարոն Ստեփանն:

686. 115բ Ազնիւ Փիլիպպոսին:

687. 115բ Առ մեր Գրիգոր վարդապետն, ի Գրի­գո­րիուպօլ՝ կշտամբանք վասն չգրելոյն... զհասա­րա­կութիւն ըստ մերս պատուիրանի կառավարել, ի 1796, ի սեպտեմբերի 6, ի բանակս:

688. 115բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նախի­ջե­ւան՝ զմահ խղճալի Եագօր Սէրգէիչին... եւ վասն ապառնւոյն եւ առաջադրութիւն, ի 1796, ի սեպ­տեմբերի 6, ի բանակս:

689. 115բ Առ Յովհաննէս վարդապետն, ի Նա­խիջեւան՝ շնորհակալութիւն վասն մատչելոյ զտղայսն եւս ի նոյն բարի վարս, եւ մեզ հաճոյ գործս յառաջա­նալ, ի 1796, սեպտեմբերի 16, ի բանակս:

690. 115բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան՝ զորպէսն մեր եւ տեղւոյս համառօտ, զյի­շե­ցումն յառաջին թուղթն, որ առ նա գրելոց, ի 1796, սպետեմբերի 16, ի բանակս մերոյ, իՇամախի:

691. 115բ Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրիգո­րիու­պօլ՝ յորդոր առ ի բարւոքապէս տնօրինել զամե­նայն զգործն, զորպէսն մեր եւ տեղւոյս համառօտ յի­շե­ցումն, յառաջին թուղթն գրեցելոց ի վերին թիւն(այս­չափ):

692. 115բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան՝ հոգալ, երթալ ի Ղզլար... զորպէսն մեր տեղոցն գրել մի ըստ միոջէ ի վերին թիւն, ի բանակս:

693. 116ա Առ տէր Մինասն, առ տէր Սահակն... շի­նուած յառաջացուցանել ի մեր սէր, ի 1796, ի սեպ­տեմբերի 14, ի բանակս, մերձ իՇամախի:

694. 116ա Առ պարոն Ստեփանն Դադաշով, ի Դար­բանդ՝ խօսակցութիւնն մեր, զ'ի կողմանէ նորա... եւս հոգալ զխոտսումն գրաֆին կատարել, ի 1796, ի սեպտեմբերի 14, ի բանակս, որ մերձ իՇամա­խի:

695. 116ա Առ վեհազնեայ աղայ Յովհաննէսն, ի Ս. Պետերբուրղ՝ ըստ գրութեան լուսափայլ քնեազին՝ խնամակալին մերոյ... ձերոյ վեհազնուութեանն. ի սրտէ աղօթարար վշտակիր Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1796, սեպտեմբերի 22, ի բանակս, մերձ իՇամախի:

696. 116բ Գերազնիւ պարոն Ստեփանին, ազնիւ պարոն Փիլիպպոսին՝ պատասխանի թղթոյն նոցա գրեալ... քնեազ Բարսեղն ողջունէ զնոսա, ի 1796, ի սեպտեմբերի 22, ի բանակս, որ մերձ իՇամախի:

697. 116բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Գրեալ եմք զամենայն որպէսն փութով... յուսամ շինուածոցն գոլ յառաջացուցեալ, ի սեպ­տեմ­բերի 25, իՀին Շամախի:

698. 116բ Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զորպէսն տեղւոյս եւ կատարածին արարմանց համառօտ զխնդիրն գրաֆին... ի Դեր­բեն­դէ, ընտանեացն օրհնութիւն, ի 1796, ի սեպտեմբերի 25 իՀին Շամախի:

699. 117ա Առ պարոն Ստեփանն, ի Ս. Պետեր­բուրգ – Զանցումն մեր խաղաղութեամբ ընդ Կուր... առ­նուլ ըստ օրինի զտեղին Թօրօսին, որդւոցն իւրոց օրհնութիւն, ի 1796, ի դեկտեմբերի 20, ի Գանջայ:

700. 117ա Վեհազնեայ աղայ Յովհաննէսն:

701. 117ա Առ Թադդէոս վարդապետն:

702. 117ա Առ եղբօր որդին իմ ի բանակն մեծ:

703. 117ա Առ Հերակլ արքայն – Զմահուանէ ամէ­ն­ողորմած տիրուհւոյն, եւ զարժանաւոր յաջորդէ նո­րին, յորդոր առ ի առաքել զքնեազԳարսեւանն, ի շնոր­հաւորել ի թիւն վերին(այսչափ):

704. 117ա Առ պարոն Ստեփանն, ի Ս. Պետեր­բուրգ եւ առ Փիլիպպոսն – Զորպէսն մտանելոյն մեր աստ ի Թիֆլիզ, զնեղիլն ի չքաւորաց, զտառապալիր անցսն Սրբոյ Աթոռոյն, ի 1792, յունվարի 7, ի Թիֆլիզ (այսչափ):

705. 117ա Առ աղայ Յվհաննէսն:

706. 117ա Առ պարոն Մկրտումն:

707. 117ա Առ Գրիգոր վարդապետն – Զանցումն մեր եւ զգալուստ Անդրէասին, պատճառ ոչ վերադար­ձուցանելոյն փութով, յամիլն եղբօրորդւոց իմոց, հրաւիրեցուցանել ի կարգէ զՂայթմազն եւ առաքել ի Խռիմ, ի թւին վերին:

708. 117բ Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Խռիմ – Զանցն մեր Սրբոյ Աթոռոյն մի ըստ միոջէ, շնորհա­կա­լութիւն վասն աշխատելոյն արիաբար, խառայ փիլոնիւ զգեստաւորել զՄանուէլ վարդապետին, ի թիւն վերին(այսչափ):

709. 117բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զանցսն մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյն մի ըստ միոջէ, զազնուականաց դրամոց չհասանիլն, ի թիւն վերին (այսչափ):

710. 117բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Զանցսն մեր եւ Սրբոյ Աթոռոյն ընդ պարոն Մկրտումին... զՄէլքիսէթեանի հազար ռուբլւոյն բարեկամաց օրհնութիւն, ի թիւն վերին (այսչափ):

711. 117բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Զանցսն մեր եւ զտեղւոյս, զազնուականաց դրամոցն հոգալ գտնել, ի Եագորցկի եւ կամ ի Ղզլար, ի թիւն վերին(այսչափ):

712. 117բ Առ տէր Մինասն եւ գլավայ Մարգարն, ի Ղզլար... ողջունել օրհնութեամբ զբարեկամսն ի թիւն վերին(այսչափ):

713. 117բ Առ ազնիւ պարոն Փիլիպպոսն, ի Ս. Պետերբուրգ – Զորպէսն մեր եւ տեղւոյս մի ըստ միո­ջէ, զանցսն Սրբոյ Աթոռոյն... Սիմոն Սէրգէիչի բանին հոգ տանելն, իւրոյ նոյն օրհնութիւն, ի 1797, փետրվա­րի 5, ի Թիֆլիզ:

714. 117բ Առ աղայ Յովհաննէսն:

715. 118ա Առ աղայ Մինասն, ի Մոսկով – Զամե­նայն զորպէսն մեր ի Շամախու եւ այսր վատաբանու­թիւն զկեղծուկ Մովսիսէն եւ զՔալանթարէն, ի թիւն վերին:

716. 118ա Առ տէր Ստեփանն:

717. 118ա Առ տէր Գրիգորն:

718. 118ա Առ Քալանթարն:

719. 118ա Առ պարոն Մարգարն:

720. 118ա Առ կեղծուկ Մովսէսն, ի Ս. Պ. Բուրգ... ի թիւն վերին:

721. 118ա-9ա Ի Ղզլար կոնդակ հասարակական – Եւ ընդ աստուածայնոյ օրհնութեանս ծանիցեն սի­րելի որդիքդ մեր ի Տէր... եւ ժառանգել զօրհնութիւն, որ ի նմա:

722. 119ա Առ վեհազնեայ աղայ Յովհաննէսն, ի Ս. Պետերբուրգ – Զտրտմակոծիլն մեր սակս անջատ­ման... զհանգամանս պսակի եղբօր դստերն իմոյս, ի 1797, փետրվարի 8, իԹիլֆիզ:

723. 119ա Առ աղայ Մինասն:

724. 119ա Առ կնեազ Գալստեանն:

725. 120աբ Ի Դերբենդու եւ ի Մուշկուրու հայոցն խնդիր առ նորին բարձր գերազանցութիւն՝ առ ղե­ներալ անշէֆ Ղուտովիչն – Բարձր գերազանցութեան մերում ողորմածագունեղ տեառն եւ բարերարի, աղաչական մատչիմք զգացուցանել զկիրս այս սրտի մերոյ... ամենայերանեալ սպասաւորք, ժողդովուրդք հայոց բնակելոց ի Դարբանդ, ի շրջակայ յինն գիւ­ղո­րայս նորին:

726. 121ա-2բ Առ Գրիգորիուպօլու հասարակու­թեանն կոնդակ – Եւ ընդ աստուածայնոց օրհնու­թեանս ծաներո՛ւք, սիրելի որդի՛ք մեր, ի Տէր... մի՛ կորուսանելով զցաւաբեկ անձինս աշխատանք, ի փառս անուան իւրոյ սրբոյ:

727. 123ա-4ա Առ Գրիգոր վարդապետն եւ երկու դէֆութաթն ի Գրիգորիուպօլ – Ահա զամենայն հար­կաւոր թուղթսն առաքեցի առ ձեզ... մնալոյ է այնպէս՝ մին­չեւ մեր եւ կամ ձեր դառնալն: Յովսէփ արքեպիս­կոպոս:

728. 124ա-8ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրի­գո­րիուպօլ – Հոգտեմբերի եւ նոյեմբերի 28 գրեցեալ թուղթքն քոյ ընկալայ ընդ Անդրեաս... գիտասցես, զի ղերբնԳրիգորիուպօլուեւս պարտի ի նմա լինիլ նշա­նեցեալ եւ եդեալ:

729. 128բ Առ գլավայ պարոն Նարինն, ի Գրի­գորիուպօլ – Ի ձեռն ազնիւ Անդրէասին մերում ընկա­լայ զթուղթ քոյ... ի թղթոյ Գրիգոր վարդապետին մե­րում ունիս իմանալ. Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1797, փետրվարի 20:

730. 128բ Առ պարոն Պօղոս Թումանովն:

731. 128բ Առ պարոն Մովսէսն:

732. 128բ Առ պարոն Բիւնիաթն:

733. 128բ Առ պարոն Մնացականն:

734. 128բ Առ պարոն Գալուստն:

736. 128բ-9ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նախիջեւան – Զորպէսն մեր եւ կողմանցս վասն ազ­նուականաց դրամոյն... պարտական լինիլն սրբոյ Երու­սաղեմայ նուիրակին, 1797, փետրվարի 20, ի Թիֆլիզ:

737. 129ա Առ Նախիջեւանու ազնուականսն – Զորպէսն մեր եւ կողմանցս, զերկուս արս ընտրել եւ առաքել... ամբաստանութիւն զԻվան Աբրամովէն, 1797, փետրվարի 230, ի Թիֆլիզ:

738. 129ա Առ Իվան Պետրովիչն, ի Թագանռօկու – Զորպէսն մեր եւ կողմանցս, զառաքումն Գրիգոր վար­դապետին, ի շնորհաւորութիւն հոգալ վասն պլա­նին ի Ղզլարու ունեցեալ հողոյն մերոյ, ի թիւն վերին:

739. 129ա Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ – Ընկալայ զբազմորպէս թուղթն քո եւ գիտացեալ այնո­սիկ զքույդ ջանացողութիւն... յորդորել զնոսա ի մարտ ընդդէմ մեր ի Սէրդինին իւրեանց. 1796, փետրվարի 20, իԹիֆլիզ:

740. 129ա Առ Յովհաննէս Ղարաղաշովն – Զոր­պէսն մեր յԱբրահամ վարդապետէն իմանալ, ունիմք զմեր խստումն կատարել: 1797, փետրվարի 20, ի Թիֆ­լիզ(այսչափ):

741. 129բ Առ աղայ Մինասն, ի Մոսկով – Զամե­նայն որպէսն մեր եւ կողմանցս յամսոյս 5 եւ 8ըն գրեալ եմ գերազնուութեանդ... գերազնուուհի Աննայ Վա­սիլովնին, ընդ սիրական լոյս քնեազ Դաւթին օրհ­նու­թիւն տամ աստուածային: 1797, փետրվարի 20, ի Թիֆլիզ:

742. 130ա Առ պարոն Աւետիքն:

743. 130ա Առ պարոն Մարտիրոսն:

744. 130ա Առ Զաքար Իվանիչն:

745. 130ա Առ նորընծայ տէր Զաքարն:

746. 130ա Առ Իվան Գրիգորիչն:

747. 130ա Առ աղայ Յովհաննէսն:

748. 130ա Առ Կատարինէ Իվանովնայն:

749. 130ա Առ պարոն Ստեփանն:

750. 130ա Առ պարոն Փիլիպպոսն:

751. 130աբ Առ տէր ըՍտեփաննոսն, ի Պետրպոլք – Երկոցունց թղթոցն քոց՝ միոյն ի նոեմբերի 18 գրե­ցելոյ եւ միուսոյն յերկոտասանն դեկտենմբերի՝ պա­տաս­խանեալ... եւ ցուցեալ հաւատարմութիւնդ ի մեզ վե­րաբերելի է, զայլ որպէսն մեր ի թղթոյ ազնիւ պա­րոն Փիլիպպոսին ունիս իմանալ: 1797, փետրվարի 20, ի Թիֆլիզ:

752. 130բ Առ տէր Գրիգորն:

753. 130բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Զորպէսն մեր եւ կողմանցս համառօտս ժողովել զնուիրա­կու­թիւնն սրբոյ Երուսաղեմայ, առաքել զտասն արսն, զորս առաքեալ եմք ի Ղզլար փութով առաքելս(այս­չափ):

754. 130բ Առ պարոն երեցփոխ Մովսէսն, ի Մօզ­դօկ – Հոգ տանիլ նուիրակութիւնն սրբոյ Երուսաղէ­մայ, դեռ ոչ է ժամանակ զբաշպօրթն իւր առաքել, ի թիւն վերին(այսչափ):

755. 130բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Հոգ տանիլ նուիրակութեանն սրբոյ Երուսաղէմայ, տնօրինել յիւ­րա­քանչիւր գործ զառաքեցեալ զարսն մեր եւ զբաշ­պօրտն նոցա ցուցեալ անդ, ուր հարկն է, դիցէ ի պա­հես­տիս, ի թիւն վերին:

756. 131ա Առ ազնիւսն Ղզլարու – Զամենայն որպէսն մեր եւ կողմանցս, ի կոնդակին օրհնութեամբ ունիք... եւ ի ձեռն ուրուք հաւատարմի առաքեսցուք յԱթոռն Սուրբ, 1797, ի փետրվարի 20, ի Թիֆլիզ:

757. 131ա Առ ազնիւ Մարգար Ագլինցովն – Հոգ տանիլ նուիրակութեանն սրբոյ Երուսաղէմայ, մի՛ ունել զերկբայութիւն... յիւրաքանչիւր գործ եւ զհարկաւոր հոգսն նոցա հոգալ: 1797, փետրվարի 20, ի Թիֆլիզ:

758. 131բ-2ա Կոնդակ ի վերայ թէմից Սրբոյ Աթո­ռոյն, որք բնակեալք են ի Թիֆլիզ եւ ի շրջակայս նորին – Եւ ընդ աստուածայնոյ օրհնութեանս ծանու­ցումն լիցի... ակն ունելով գթութեանց եւ ողորմու­թեանց բարերարին եւ յառաջին կացութիւնն նորո­գելոյ:

759. 132ա-3ա Յորմէ սիրով եւ աստուածային օրհ­նու­թեամբն յայտնի լինիցի ի Թիլֆիզ քաղաքն, ի գիւղօրայս... կատարիչ լինիլ այսմ մերս հոգեւոր հրամանի. ամէն: 1797, մարտի 1, իԹիֆլիզ:

760. 133ա Առ Թադդէոս վարդապետն մեր, ի Հաշ­տարխան – Զդառնալիր որպէսն մեր եւ կող­մանցս, որ վասն կարծեաց... գրել մեզ զամենայն որ­պէսն, որ լսի զկողմանցս: 1797, մարտի 12, իԹիֆլիզ:

761. 133ա Առ պարոն Մկրտումն:

762. 133ա Առ Միհրան արքաորդին:

763. 133բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Զորպէսն մեր դառնալիր, տնօրինել զինն արսն ի յայգիսն մեր... վասն դրամոյն՝ տացէ անխօս: ի 1797, մարտի 12, իԹիֆլիզ:

764. 133բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Զորպէսն մեր դառնալիր, զհասանիլն ազնուականաց դրամոյն... եթէ իցէ որպէս ինչ, գրեսցէ մեզ ի թիւն վերին:

765. 133 Առ պարոն Շարօն:

766. 134ա Նոյեմբերի 12 – Առ պարոն Մկրտումն՝ պատասխան գրոյն իւրոյ, եւս՝ թէ հակառակացն Աս­տուած հատուցանելոց է... 36 գազ զէյթունի մախիւր, մէկ տուժին եաղլուղ:

767. 134ա Առ պարոն Աղալօն. պատասխան գրոյն վասն ԱՃԶ. (106) թումանին աղայ Յովհաննիսի, նո­յեմ­բերի 12(այսչափ):

768. 134ա Առ Թադդէոս վարդապետն Գրիգո­րիու­պօլու՝ ողորմական ի թագաւորութեան... որպէսն մեր ծանուսցես: Նոյմեբերի 12, տպարանի յաղագաւ խնդիր ունիմ տալոյ:

769. 134ա-5ա Ի Գրիգորիուպօլ, առ մաղիսթրաթն – Յորմէ օրհնութեամբ յայտ առնեմ գերազնիւ եւ ազնիւ դատաւորացդ եւ հոգաբարձուացդ... գրեցի ի յայսմ փօշտի վասն մխիթարութեան ձերոյ, եւ զայլս ի գրոյ Գրիգոր վարդապետին գիտասջիր:

770. 135ա Առ Կարապետ վարդապետն եւ առ ազ­նիւ պարոն Մկրտիչն գրեցաք – Եկեղեցական դէֆ­թէր եւ այլ թուղթքն յաղագս որդւոյն կորստեան ընկալայ... յայդր առցես. եւ այլն: 1797, նոյեմբերի 20, ի Պետրոպօլք:

771. 135ա Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ – Ի սեպտեմբերի 22 գրեցեալ գիրդ ի յաղմէջիթու, յամ­սոյս 28 ընկալաք եւ գիտացաք... ողորմութիւնն ընդ պրվելէկին. եւ այլն: 1797, նոյեմբերի 20, իՊետրո­պօլք:

772. 135բ-6ա Առ Նախիջեւանու գլավայն, դա­տա­ւորսն եւ հոգաբարձուսն գրեցաւ – Յառաջ քան զայս գրեցի առ ձեզ վասն խելագարին... այլ ձեր օգուտն դուք գիտէք: Յ. Ա. Ե., 1797, նոյեմբերի 20, իՊետրոպօլք:

773. 136ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Սակս մեր Աւետիկ վարդապետի բանին յանցեալ փօշտին գրեցի ձեզ... ընկալնուլն մեզ ողոր­մած կայսեր եւ շնորհակալութիւն նորին մեծութեան, որ վասն ծառայութեան մերոյ. եւ այլն: Նոյեմբերի 20, ի Պետրոպօլք:

775. 136բ Առ Գրիգորիուպօլու գլավայ, դատա­ւորսն եւ հոգաբարձուսն գրեցաք – Յամսոյս 17ին գրեցաք առ ձեզ զամենայն բարեյաջող դիպուածսն... այժմ մեզ հետեւելի է մեր պրվելեկն առնուլ. շնորհ Տեառն ընդ ձեզ: Յ. Ա. Ե., 1797, նոյեմբերի 24, իՊետրոպօլք:

776. 137ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Հոգտեմբերի ելն գրեցեալ համառօտ գիրդ ընկալաք ըստ կօպիայիցն թագաւորի... բայց զկնի ամենայն բանիցն զերծման. եւ այլն: Նոյեմբերի 24, իՊետրոպօլք:

777. 137բ Առ ազնիւ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք – Վասն քոյ բանին, եթէ հրամանագիրն ունիցէի... Աս­տուծով կատարումն լինելոց է: Այլն ըստ վերոյ մտացն:

778. 137բ Առ պարոն Գալուստ եւ պարոն Մար­տի­րոսն գրեցաք – Ի գրոյ պարոն Ստեփանին գի­տացի... գրեցաք Կաշկինին, որ հանէ. եւ այլն:

779. 137բ Առ ազնիւ պարոն Պօղոս Թումանովն գրեցաք – Ի Սիմփերապօլու գրեցեալ գրոյն ընկալ­նուլն մեր... եւ պահպանել զքաղաքն ի բարեկարգու­թեան եւ զօրհնութիւն մեր: Նոյմեբերի 27, իՊետրո­պօլք:

780. 137բ Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն գրեցաք, ի Հաշտարխան – Հոգտեմբերի 20էն գիրդ ընկալաք... զօրհնութիւն մեր մատուսցես գուբեռնա­թին եւ մերազնեիցն ամենայնից. եւ այլն: Դեկտեմբերի 4, իՊետրոպօլք:

781. 138ա Առ Կարապետ վարդապետն եւ բոլոր ազնուականսն եւ դատաւորսն, ի Նախիջեւան – Առանց թուոյ գիրն ձեր ընկալայ սոյն ամսոյ մուտն... այլն զձեզ յանձնեմ յԱստուած. եւ այլն: Դեկտեմբերի 4, իՊետրոպօլք:

782. 138ա Առ ազնիւ պարոն Նահապետն, ի Նա­խիջեւան – Լուաք չքի գալն առ ձեզ եւ ինչ գրելն գու­բեռ­նաթի... մերքն արգելուն եւ անպատշաճ համարեն. եւ այլն ըստ վերոյ մտացն:

783. 138ա Առ Աւետ Գալուստիչն ի Մօսկօվ – Գիրդ ընկալաք յամսոյս 30, Անդրիու առաքելոյ տօ­նին... որ ամենայն ինչ լաւ լինիցի վասն ազգիս մերոյ. եւ այլն:

784. 138բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Ընկալայ զգիրդ ի նոյեմբերի 9 գրեցեալ... տէր Մելքիսէթին օրհնութիւն, ընդ տիրացու Մար­գարին. եւ այլն:

785. 138բ Առ Հաշտարխանու հոգեւոր կանցիս­տօրն գրեցաք – Ըստ կարգադրութեան կանցիստօրիդ, զոր ունիք կարգաւորել... ի հարկէ զայս այսպէս կա­տարել, մի՛ զանց արասջիք զմեզ եւս զգացուցանելով մի ըստ միոջէ: 1797, դեկտեմբերի 4, իՊետրոպօլք:

786. 138բ-9ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Նոյեմբերի 15էն գրեցեալ գիրդ ըն­կալաք եւ գիտացաք... եկեալ են վասն գետին եւ պրվէլէկ գտանելոյ մէօք, գլավային եւ դատաւորացն օրհնութիւն: 1797, դեկտեմբերի 7, ի Պետրոպօլք:

787. 139ա Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մօս­կօվ – Նոյեմբերի 25էն գիրդ ընկալաք, վասն քոյ բա­նին Զայիցովն ասէ ոչ ինչ... ուստի եւ ես տանիմ համ­բերութեամբ. եւ այլն:

788. 139ա Առ ազնիւ պարոն Մարտիրոսն գրե­ցաք – Ըստ ասից Իզմիրցի պարոն Մարգարին, որ խոս­տա­ցեալ... իսկ զմնացեալ դրամն եւս ունիս առաքել առ Թադդէոս վարդապետն, երբ գրեցից քեզ. եւ այլն: Դեկտեմբերի 7, ի Պետրոպօլք:

789. 139ա Առ գերապատուելի Զաքար Իվանիչն, ի Մօսկօվ – Ախորժ գիրն քոյ ընկալաք, մեք այժմ հե­տեւիմք... պատրաստեալ տացես, մինչեւ իմ գալն քո­յոցն օրհնութիւն: 1797, դեկտեմբերի 7, իՊետրոպօլք:

790. 139բ-40բ Առ հասարակութիւնն Նախիջեւա­նու – Օրհնութեամբ ծանիք, սիրեցեալ որդի՛ք մեր... եւ նոցա գործ տացէ, Յովսէփ վշտակիր արքեպիսկոպոս: 1797, դեկտեմբերի 8, ի Պետրոպօլք:

791. 140բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Իզմիրցի պարոն Մարգարն, որ գիրքն առա­քեալ է առ քեզ՝ տպել... եւ յառաջի նորա շի­նուածն ինչ եղեն՝ գրեսցես մեզ. եւ այլն: 1797, դեկտեմբերի 11, ի Պետրոպօլք:

792. 141ա Առ ազնիւ պարոն Մարգարն, ի Մօս­կօվ – Գիրդ ընկալաք, մեք սպասեմք տակաւին... խնա­յելով զզաւակունս նորին, որ ձեր է համարեալ. եւ այլն: Դեկտեմբերի 22, իՊետրոպօլք:

793. 141ա-2բ Ի Ղարասու գրեցաք՝ հասարակու­թեանն – Յորմէ բազմաւ սիրով եւ աստուածային առա­տալիր օրհնութեամբն ծանուցումն... զօրհնութիւն ուղ­ղել զձեզ ի յամենայն բարիս եւ յաջողութիւնս հոգե­ւորս եւ մարմնաւորս. ամէն: 1797, դեկտեմբերի 7, իՍանկթ Պետերբուրղ:

794. 142բ-3ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Յանցեալ փօշտին գրեցաք զպա­տաս­խանիս թղթոց ձերոց... գիտել ձեզ երեք գրոյն պա­տարաստելն, մի՛ թողուցուս ի ձեռաց. եւ այլն:

795. 143ա Առ ազնիւ պարոն Պօղոսն, ի Գրիգո­րիու­պօլ – Ի յԱղմէջիթու գրեցեալ գիրդ ընկալաք եւ գիտացաք... գրեցի, որ ելանէ եւ գնայ ի տեղի իւր. եւ այլն: 1797, դեկտեմբերի 15, իՊետրոպօլք:

796. 143ա Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ – Ըն­կալայ զթուղթ քոյ զգրեալն ի նոյեմբերի 6 եւ գի­տա­ցի զամենայն... զժողովուրդս սիրով վարեսցիս. եւ այլն:

797. 143ա Առ ազնիւ պարոն Յովհաննէսն Թահ­մա­զովն, ի Ղռիմ – Թուղթ օրհնութեան գրելն մեր հա­սարակութեանն եւ խորհրդով Աբրահամ վարդապետին փոխել զերեցփոխն եւ զօրհնութիւն մեր(այսչափ):

798. 143ա Առ Ղարաղաշ պարոն Յովհաննէսն գրեցաք – Վանից աղբիւրն ըստ խոստմանն շինել, եւ շնորհաւորութիւն զդստեր պսակիլն ընդ պարոն Սարգսին. եւ այլն(այսչափ):

799. 143ա Առ հանգուցեալ մահտեսի Աւետիկին կին Ասլանդիքայր գրեցաք – Ըստ խոստման իւրոյ շի­նել զվանից լոյս աղբիւրն... ի Տէր հանգուցելոյ եւ զօրհ­նութիւն մեր: Դեկտեմբերի 25, իՊետրոպօլք:

800. 143բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Ուքազն մեծին Պետրոսի, զոր խնդեցի ի քէն... կամ կանցիստօրին ծախել, այլն յետոյ գրեցից:

801. 143բ Առ ազնիւ պարոն Նուրիջանն, ի Ղզլար – Գիրդ ընկալայ եւ հետեւեցայց... բերել տալ, հետեւել եւ տեղն սարքել. ժողովրդեանն ամենայնից օրհնու­թիւն: 1797, դեկտեմբերի 28, իՊետրոպօլք:

802. 143բ-4ա Առ քնեազ Բարսեղն գրեցաք – Ի հոգ­տեմբերին գրեալ գիրդ ընկալայ վասն պարոն Սպէշ­նովին... եթէ որպէս ինչ գիտես, գրեսցեզ:

803. 144ա Առ ազնիւ Քրիստափոր Առաքելիչն գրեցաք – Գիրդ ընկալայ, տեսի եւ զանկարգ գրու­թիւնս եւ զտրտունջս մեր Յակօբ Իվանիչին... մեր քնեազ Բարսղին, ի ցուցանել քեզ. եւ այլն: 1797, դեկ­տեմբերի 28, ի Պետրոպօլք:

804. 144ա Առ Միհրան արքայորդին, ի Պետրո­պօլք – ԸՍպէշնէվի պօլկովնիկի անկարգութիւնն, ցաւելն մեր... զքնեազ Բարսեղն սիրել: Դեկտեմբերի 28, ի Պետերբուրղ:

805. 144ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զոր­դին տէր Սուքիասի առաքել, եւ Տրդատն ընդ­դէմ... քնեազի ջրերի փօդրաթն այլոց են տուեալ: Դեկ­տեմբերի 28, ի Պետրոպօլք:

806. 144բ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Վասն պրվելէկին ընդյառաջել այլ իմն դժուրարութիւն... մեր գիւղացիքն եւ տունն մեր ի խնամս քոյ յանձնեմ. եւ այլն: 1797, դեկտեմբերի 22, ի Պետերբուրղ:

807. 145ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Յամսոյս 2 գրեալ գիրդ ընկալաք, յուսամ դրամն ընկալեալ... վերահասու լինել եւ ապա վճռել: 1797, դեկտեմբերի 24, իՊետերբուրղ:

808. 145ա Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն գրեցաք – Յամսոյս 2էն գիրդ ընկալաք... շնորհաւորու­թիւն զնոր տարին եւ զՅայտնութիւն Տեառն մերոյ Քրիստոսի:

809. 145ա Առ Աւէտ Գալուստիչն:

810. 145ա Առ աղայ Մինասն:

811. 145ա Առ Եագոր Աբէլիչն:

812. 145ա Առ մահտեսի Յովհաննէսն:

813. 145ա Առ աղայ Մարգարն:

814. 145ա Առ Մարտին Գալուստիչն:

815. 145ա Առ աղայ Պօղոսն:

816. 145ա Առ Քալանթար պարոն Պետրոսն:

817. 145ա Առ պարոն Նիկողոսն:

818. 145ա Առ Բայի Յակօբն:

819. 145ա Առ Զաքար Իվանիչն:

820. 145ա Առ աղայ Յովակիմն:

821. 145ա Առ քնեազ Դաւիթն: 1797, դեկտեմբերի 29, ի Պետերբուրղ:

822. 145բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Վասն էքսպէտիցի կարգելոյն վասն հայոց... զմեր տան անկառավար գոլն, զողջոյն ի Գրիգոր վարդա­պետէն, ի 1798, յունվարի 1, ի Հաշտարխան:

823. 145բ Առ Միրզի եղբայր Աւետիքն, ի Հաշ­տար­խան – Վասն իւր բանին զմեր հոգ տանիլն, զդրամ առաքել առ Զարիստանովն, նոյնպէս եւ զխնդիր ի թիւն վերին(այսչափ):

824. 145բ Առ Թավիլդրով Ստեփանն, ի Հաշտար­խան – Վասն զմնացեալ դրամն ի տասներկու թումա­նէն... ի մեր Յովհաննէսի եղբայր Յովսէփն, ի Հաշ­տարխան:

825. 145բ Առ մեր Յովհաննէսի եղբայր Յովսէփն, ի Հաշտարխան – Զեօթանասուն եւ երեք թուման հա­սուցանել ի Յովհաննէսի առաքեցեալ ունեսցէ վաքիլին փեսայ Յովսէփին մերոյ, ի թիւն վերին(այսչափ):

826. 145բ Առ Թադդէոս վարդապետն – Զորպէսն մեր, զԱւետիս վարդապետի բանէն, զթուղթսն փութով տեարցն հասուցանել, ի թիւն վերին(այսչափ):

827. 146ա-7բ Հասարակութեանն Նախիջեւանու – Օրհնութեամբ ծանիք, սիրելի որդի՛ք մեր ի Տէր, եւ ման­կունք... եւ լերո՛ւք ողջ խաղաղ կենօք միշտ. ամէն: Յունվարի 8, իՊետերբուրղ:

828. 147բ-9ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Գիրն ձեր ընկալաք ընդ Մարգար Տէր-Պետրոսեանին եւ գիտացաք զնոր վիշտս ձեր... լուեալ էք ի վաղուց եւ այժմ եւս զպատաղիլն մեր ի նոյն­պի­սիս, ի 1798, յունվարի 20, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

829. 149բ-50ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Ի 28ըն դեկտեմբերի գրեալ զթուղթդ ընկալայ յամսոյս 17... զի մխիթարականք են վասն Կաճկաճովին: Յունվարի 22, ի Պետերպուրղ:

830. 150ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Վասն տէր Դաւթին հոգալ ընդ Թադ­դէոս վարդապետին... գինն տեղեկացեալ, գրեսցէս մեզ. եւ այլն:

831. 150ա Առ գերապատուելի պարոն Պապայն, ի Ղզլար – Մխիթարական վասն որդւոյն պարոն Մա­նու­չարին եւ զօրհնութիւն մեր(այսչափ):

832. 150ա Առ պարոն Մելքոնն, ի Ղզլար – Վասն հաշ­տարար հանգուցեալ Մանուչար... Աւետարանն գրչեայ գտանել եւ տալ տէր Սահակին. եւ այլն:

833. 150ա Առ տէր Սահակն, ի Ղզլար – Զթուղթս մեր, որ առ ընտանիսն Կաճկաճովի հասուցանել... քա­հա­նայից եւ ժողովրդեանն օրհնութիւն: 1798, յուն­վարի 21, ի Պետրպուրղ:

834. 150բ Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաւ – Առա­­քեցի ի Մօսկով առ Բայի Յակօբն... տեսցուք զի՞նչ լինի, բայց մի՛ ումեք այժմ ասիցէք ինչ:

835. 150բ Առ պարոն Յարութիւնն Դիլանեան, ի Հաշտարխան – Գիրդ ընկալայ, ընդ աղայ Յովհան­նէսին խօսեցեալ եմ վասն քոյ... թարգմանեսցես. քոյոցն օրհնութիւն: Յունվարի 21, ի Պետերպուրղ:

836. 150բ Առ քնեազ Բարսեղն գրեցաւ – Թիլֆի­զու անցքն, գիտացեալ կենամաշ լինիմ վասն քոյ բա­նին, որպէս գրեալ եմ յառաջ, այնպէս առնիցես արքա­յ­որ­դւոյն օրհնութիւն: Յունվարի 21, ի Պետերպուրղ (այսչափ):

837. 150բ Ի Մօսկով, առ Բայի Յակօբն գրեցաւ – Առաքեցաք առ քեզ զմի փութ... Աւէտ Գալուստիչին օրհ­նութիւն: 1798, յունվարի 21, ի Պետերպուրղ:

838. 151ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Յամ­սոյս 5 գիրդ ընկալաք... կաթողիկոսի պատաս­խանն ի փութով ստանալոց եմք. եւ այլն:

839. 151ա Առ Թադդէոս վարդապետն գրեցաք – Յամսոյս 5էն գիրդ ընկալայ, մեր սրբազան կաթողիկո­սի պատասխանն պատրաստ է... հետեւիս ստանալ, որում եւ յինէն ողջոյն: Յունվարի 28, իՊետրոպօլք:

840. 151ա Առ երեցփոխ պարոն Սարգիսն, ի Հաշ­տար­խան – Տեսանելն մեր զհաշիւն նորին եւ օրհնու­թիւն... մնալ ի նոյն հարազատութեան եւ մերս գոր­ծոցն նշան բարի երեւիլն. եւ այլն:

841. 151բ Առ տէր Սահակն, ի Ղզլար – Յան­ցեալսն գրեցի քեզ զորպէսն մեր եւ մխիթարական ընտանեացն... լաւ բաներ կայ, շուտով լսելոց էք. ժո­ղովրդեանն օրհնութիւն:

842. 151բ Առ տէր Մինաս աւագ քահանայն գրե­ցաւ – Թուղթդ ընկալայ, վասն զաւօդի ղազանին հետե­ւեսջիք... զհանգստութիւն իւրեան գտանիցեն. եւ այլն:

843. 151բ Առ քնեազ Բարսեղն գրեցաք – Գիրդ ըն­կալայ ընդ Սօլօմօնի թղթոյն, եւ ցաւեցայ վասն աղէ­տա­լի... եթէ յայդր իցէ ողջոյն: Յունվարի 28, ի Հաշ­տարխան:

844. 152ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Ընկալայ զթուղթդ, զՊապօյի որդւոյ կնոջն գրեալ էիր... նոյնն լինիցի եւ վասն Մօզդօկու, սիրով լինիցիս ընդ ամե­նեսեան. եւ այլն:

845. 152ա Առ Մարտին Գալուստիչն, ի Մօսկով – Ցաւիմ վասն տկարութեանդ, կօրօլն Լէհաց զմեզ ի ճաշ հրաւիրեալ... խմդրեմ օր մի յառաջ հասուցանել մեզ. եւ այլն: 1798, յունվարի 28:

846. 152ա Առ քնեազ Սօլօմօնն, ի Դուշէթ – Զտրտմու­թիւնն մեր վասն նորոգ կործանմանն երկրին, զնոր խնդիրն դեսպանին... ամենայն մերայնոցն օրհ­նու­թիւն: Ի 1798, յունվարի 28, իՊետերբուրգ:

847. 152ա Առ արքայորդի Միհրանն, ի Կատա­րինց­կի – Շնորհակալութիւն վասն ունելոյն զսէր այն­պիսի ընդ մեզ... վասն նորոգ կործանմանն Թիֆլիզու, ի 1798, յունվարի 28, իՊետերբուրգ:

848. 152ա Առ ազնիւ Թաղայն, ի Հաշտարխան – Մի ըստ միոջէ վասն քարվանսարային, զի հազար թու­մանով հոգ տարցէ, տրտմութիւն ընդ հիւանդութեան ընտանեաց նորին: Ի 1798, յունվարի 28,Պետերբուրգ:

849. 152բ Առ ազնիւ աղայ Մինասն, ի Մօսկով – Մեր ընդ Կուտլուբինցկուն բարեկամութիւնն, ծնունդն նորին բարձրութեանն Միքայէլ Պաւլիչին եւ այլ զորպէսն մեր(այսչափ):

850. 152բ Առ քնեազ Դաւիթն գրեցաք – Ուրախ եմք ընդ յառաջադիմութիւն քոյ ի յուսմունս, խաչն եւ գօ­տին ոչ ընկալաք, որպէս ոսկերիչ Դաւիթն գրեալ է, տրտմութիւն մեր ընդ նորոգ կործանումն Թիլֆիզու: Յունվարի 30, ի Պետերպուրղ(այսչափ):

851. 152բ Առ Աւէտ Գալուստիչն, ի Մօսկով – Կուտ­լուբինցկու բարեկամին, ոսկերիչ Դաւթին... վասն ոսկեջրելոյ, զկործանումն Թիլֆիզու եւ այլն: Յունվարի 30:

852. 152բ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրի­գորիուպօլ – Գիրդ ընկալաք, Աստուածատուր որ­դին ձեր եկն, ի յատուկ խնամս մեր ունիմք... մուղայէթ լինիլ եւ զնորոգ կործանումն Թիլֆիզու:

853. 152բ-3ա Առ ազնիւ պարոն Պօղոս Թումա­նովն, ի Գրիգորիուպօլ – Ուրախ եմ ընդ գալուստ ըն­տա­նեաց քոց... ընդ ժողովրդեան ընտանեաց քոց օրհ­նութիւն: 1798, փետրվարի 1, իՊետերպուրղ:

854. 153ա Առ պարոն Մարտիրոսն, ի Գրիգորիու­պօլ – Գիրդ ընկալաք եւ զոր ինչ վասն Կաշկինի անիրաւութեանն էր բան... եւ այլ որպէսն մեր ի թղթոյ պարոն Ստեփանին գիտելոց էք:

855. 153աբ Առ աղայ Մինասն Եղիազարեան, ի Մոս­կով – Յանկարծ պատահեալ մեզ տրտմութեան, մասնաւորել կամ սիրեցելւոյդ իմոյ... գալոց է առ մեզ քո­յոցն օրհնութիւն: 1798, փետրվարի 2, իՊետեր­բուրգ:

856. 153բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Պա­րոն Մարգար Մանուչարովի առնելեացն հոգ տա­նիլ... հոգ ունիլ զշինուածոցն մերոց: 1798, ի փետրվա­րի 2, ի Պետերբուրգ:

857. 154ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Յանցեալսն զմի փութ եւ կէս ռեգուլոս առաքելն մեր... զծնունդն Միքայէլ Պաւլովիչին. եւ այլն: 1798, փետրվարի 5, ի Պետերպուրղ:

858. 154ա Առ Սուրբ Կարապետու ժողովարար Կա­րապետ վարդապետն գրեցաւ – Ստանալն մեր զտասն թուման վասն սուրբ վանիցն... եւ թէ ինքն եւս գրեսցէ առ նոսա: Փետրվարի 5, իՊետերպուրղ:

859. 154ա Առ սուրբ Երուսաղէմայ նուիրակ Թադ­դէոս վարդապետն, ի Ղզլար – Յուսամք, որ եկեալ իցես ի Ղզլար... բարձր սրբազնութենէ Պետրոս պատ­րիարգ վարդապետին. եւ այլն: Փետրվարի 5, ի Պե­տեր­պուրղ:

860. 154ա Առ տէր Մինասն ի Ղզլար – Յանցեալսն գրելն մեր զորպիսութենէ... գործոցն Երուսաղէմայ նուիրակի մուղայէթ լինիլ. եւ այլն որպէսն մեր: 1798, փետրվարի 5, ի Պետերպուրղ:

861. 154բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Թղթոյ ընկալնուլն, նոր բարեկամանալն ընդ Պօլշի կօրօլին... որ զհանդէս ուրախութեան կա­տա­րեսցեն. եւ այլ որպէսն մեր: 1798, փետրվարի 6, իՊետերպուրղ:

862. 154բ Առ բայի Յակօբն, ի Մօսկով – Թղթոյ ընկալնուլն մեր ընդ խաչին... Աւէտ Գալուստիչին օրհնութիւն: 1798, փետրվարի 6, ի Պետերպուրղ:

863. 154բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Յունվարի 12էն գիրդ ընկալաք, յաղագս նօղայիցն գրեցի Կու­տո­վիչին... զաւօդին եւ զազանոցն տեղատելոյն մուղայէթ լինիցիս. եւ այլն: Փետրվարի 12, ի Պետերպուրղ:

864. 154բ Առ սուր Երուսաղէմայ նուիրակ Թադ­դէոս վարդապետն, ի Ղզլար – Յունուարի 12էն գիրդ ընկալայ եւ գիտացի զանյաջողութիւն գործոյդ, ահա գրեցի իշխանացն... նուիրակութեանն հասուցից քեզ, այլ որպէսն մեր ի տէր Մինասէն գիտասցես. եւ այլն:

865. 155ա Առ ազնիւ պարոն Նուրիջանն, ի Ղզլար – Յունվարի 12էն գիրդ ընկալայ, վասն ձեր տիպլօնին տեղս յանձնեսջիք... եւ առաքելն զխնդիրն նորին մեծութեանն առ Կուտովիչն սակս վերահասութեան. եւ այլն: 1798, փետրվարի 12, ի Պետերպուրղ:

866. 155ա Առ Յակօբ Աբրահամիչն, ի Ղզլար – Գիրդ ընկալաք, մեծն քոյ ոչ է աստ... եւ զայլ պա­տուէրս եւ զխրատս: Փետրվարի 12, իՊետերպուրղ:

867. 155ա Գերպատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Յունվարի 29էն գիրդ ընկալաք, մեր դաւանութիւնն եւ մեծին Պետրոսի ուքազն... որ եթէ լսին զգալուստ թագաւորին. ձերայնոցն օրհնութիւն: 1798, փետրվարի 12, ի Պետերպուրղ:

868. 155բ-6ա Արժանապատիւ գործակալ եւ աւագ քահանայ տէր Մինաս եւ բարեբարոյ ազ­նուականաց հասարակութիւնք աստուածապահ քա­ղաքիդ Ղզլարու, սիրելի եւ հոգեւոր որդիք մեր ի Տէր – Աստուածային օրհնութեամբ եւ զօրացուցիչ Սրբոյ Հոգւոյն շնորհիւ... փոխարինեսցէ ձեզ անտի զնշնորհ տնօրինական տեղեացն սրբոց, որով եւ լցեալ ի հոգի եւ ի մարմին, ժառանգեսջիք զօրհնութիւնն Աստուծոյ եւ մեր: 1798, փետրվարի 12, իՊետերպուրգ:

869. 156ա Առ ազնիւ պարոն Կարապետն, ի Ղզլար – Շնորհաւորեմ, աստուածային օրհնութեամբ հան­դերձ, զամուսնութիւնդ սուրբ... ըստ կարի քոյ օժան­դակութեամբ, քոյոցն ամենայնից օրհնութիւն: Մնամ վասն քոյ աղօթարար, Յ. Ա. Ե.: 1798, փետրվա­րի 12, ի Պետերբուրգ:

870. 156բ Ազնիւ Ստեփան Գրիգորիչ, երեցփոխ պարոն Առաքել եւ այլ բարեբարոյ մերազնեայք՝ ելօղք ի Եագորցկի աստուածապահ ամրոցդ – Սիրելի որդի՛ք մեր ի Տէր, Աստուածային օրհնութեամբ հան­դերձ ծաներուք, զի ընկալեալ զթուղթ ձեր... օրհ­նու­թիւն յինէն յայտնեսջիք ընդ նորին ժողովրդոց: Փետրվա­րի 12, իՊետերբուրգ:

871. 156բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Տէր Յովհաննէս եւ տէր Պետրոս քահանայիցն, զոր գնա­ցեալ են... զոր յայնժամ ունիմք կարգադրելոց. եւ այլն: 1798, փետրվարի 12, իՊետերպուրգ:

872. 156բ-7ա Առ արքայն Հերակլ, ի Թիլֆիզ – Զտրտմութիւն մեր ընդ տարապարտ դատարկումն քաղաքին... զայլ որպէսն մեր ի արքայորդի Դաւթէն գիտել: 1798, փետրվարի 17, ի Պետերբուրգ:

873. 157ա-8ա Առ արքայորդի Գեօրկին գրեցաք – Ընդ վերնոյ մտացն եւ աւելի այս, զի հայեսցի ըստ առաջադրութեան քնեազ Բէզբօրօդկուն... գիտասջիք զիմս վասն ձեր զխորհուրդ եւ զդիտաւորութիւն: 1798, փետրվարի 14, ի Ս. Պետերբուրգ:

874. 158աբ Առ արքաորդի Գեօրկին՝ վասն ազ­նուացուցանելեաց Գրիգորիուպօլւոց – Խոնրահաբար խնդրեմք ի ձերդ լուսաւորագունեղութենէ, զի հաճես­ջիք... առաքել Խարամիշի որդի Եարամիշով: Յ. Ա. Ե. Փետրվարի 14, ի Պետերբուրգ:

875. 158բ Իուլօնին՝ ըստ մտաց:

876. 158բ Վախտանգին:

877. 158բ Ալէքսանդրին:

878. 158բ Վրաց պատրիարգին:

879. 158բ Իօվանէ արքաորդւոյն:

880. 158բ Իօվանէ Մուխրան պարոնին Բագրա­տունի:

881. 158բ Իօվանէ Սարդալին Օրբելինով:

882. 158բ Սուլխան դիվանին Թումանով:

883. 158բ Շիօշ դիւանին Թումանով:

884. 158բ Փեսայ Գիւ դիւանին Թումանով:

885. 158բ Փեսայ քնեազ Զուրաբին Աբիմէլիքով:

886. 158բ Թամազ Էշիկաղաս Բալի Օրբէլինովին:

887. 158բ Տէր Գրիգոր գործակալ աւագ քահանա­յին:

888. 158բ Տէր Առաքել աւագ քահանային:

889. 158բ Տէր Դաւիթ աւագ քահանային:

890. 158բ Ազնիւ Գիօրգի Փադրիէլին:

891. 158բ Գերազնիւ դիւան Աւէտիք Շաղուբաթո­վին:

892. 158բ Վրաց թագուհւոյն:

893. 158բ Արքաորդի Միրիանին:

894. 158բ Քնեազ Սօլօմօնին:

895. 158բ Խնամի Եսայի Թաղօյեանին: 1798, փետրվա­րի 14, ի Պետերբուրգ:

896. 159ա Առ ազնիւ աղայ Մինասն, ի Մօսկով – Ար­քաորդի Դաւիթն, զոր եկն առ ձեզ... եւ զորպէսն մեր ի նմանէ գիտել:

897. 159ա Առ քնեազ Դաւիթն:

898. 159ա Առ Մէլիք Ապովն, ի Թիֆլիզ – Ի յամե­նայն գործս իւր խոհեմութեամբ շարժիլն... եւ այլ որ­պէսն մեր ի յարքաորդի Դաւթէն գիտել: 1798, փետրվարի 17, ի Ս. Պետերբուրգ:

899. 159ա Առ Մէլիք Ապովն – Վարիլ ընդ ամե­նէսին խոհեմութեամբ, մանաւանդ անսալ Գեօրգի ար­քաորդւոյն եւ հետեւիլ Դաւիթ արքաորդւոյն, արարի վասն քո զյանձնարարութիւն: 1798, փետրվարի 16, ի Ս. Պետերբուրգ:

900. 159ա Առ Թադդէոս վարդապետն – Զթուղթն եւ զռեգուլոսն առաքեցաք զտէր Ստեփանի յիմարու­թեանցն եւ զտէր Դաւթի իրաւունս չունելոյն... կօռօլի վախ­ճանն մեզ տրտմութիւն: 1798, փետրվարի 19, ի Ս. Պ.:

901. 159ա Առ պարոն Մկրտումն – Երկարօրէն զտէր Ստեփանի արարմանցն եւ զանիրաւ պահանջ­մանց տէր Դաւթին, Սումբատովի բանիցն լինիլ վերա­հասու ըստ խնդրոյ Իւան Գրիգորիչին, օրհնութիւն իւրոցն: 1798, փետրվարի 19, ի Ս. Պետերբուրգ:

902. 159ա Առ կնեազ Բարսեղն – ԶՎարդազարի կապիտանութիւն, հոգալն իմ զգործոյ նորին... եւ զգործոց մերոց յամենէցոյն ողջոյն: 1798, փետրվարի 19, ի Ս. Պ.:

903. 159բ Առ աղայ Մինասն – Զամենայն զդու­կու­մէնին աստիճանին իւրոյ մեզ առաքել, զի հոգաս­ցու[ք]: 1798, փետրվարի 19, իՍանկթ Պետերբուրգ:

904. 159բ Ի Գրիգորիուպօլ, առ պարոն Պօղոսն Թու­մանով – Ընկալայ զերկոսին զթուղթսդ եւ գիտացի զամէնն... յինէն խնդրեն զպրվէլէկի իւրեանց զհաս­տատելն: Ի 1798, ի մարտի մուտն, իՍ. Պետերբուրգ:

905. 159բ-60ա Առ պարոն Ստեփանն Դաւիթով, ի Գրիգորիուպօլ – Զերկոսին թուղթսն քոյ ընկալեալ եմ... Եագօր Գալուստիչի ձիանց որպէսն դու գրես եւ դու ուրանաս: 1798, ի մարտի մուտն, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

906. 160ա Առ ազնիւ Յովհաննէս Սաթովն, ի Գրի­գո­րիուպօլ – Ընկալայ զթուղթդ, կայսերն մատուցա­նելի թղթոյ քոյ զորպէսն յետոյ գրեցից... Պօղոսի թղթոցն գիտասցես, որդւոցդ օրհնութիւն: 1798, ի մարտի մուտն, ի Ս. Պետերբուրգ:

907. 160ա Բրղումէստրն Առաքել Եարամիշովին, ի Գրիգորիուպօլ – Լսեմ զքոյ բարի բարեբարոյու­թիւնն, եւ ուրախ եմ, տացէ Տէր, զի օր քան զօր յա­ռաջասցին քոյոցն օրհնութիւն: 1798, ի մարտի մուտն, իՍ. Պետերբուրգ:

908. 160ա Առ աղայ Մինասն, ի Մոսկով – Զօր աւուր սպասելն մեր ընկալնման ողորմութեան կայ­սերն... մատուցանէի Ալէքսանդր Պաւլովիչին ողջոյն քոյոցն, ի 1798, ի մարտի 2, ի Ս. Պետերբուրգ:

909. 160աբ Առ Մարտին Գալուստիչն – Զորպէսն մեր յետոյ գրեցից, եթէ կամի զգիրքն պարոն Մար­|160բ|­գարին տպեցուցանել... հասուսցէ պարոն Շահ­մային, զոր գրէ պարոն Մկրտումն յոյժ յամեցաւ: 1798, ի մարտի 2, ի Ս. Պետերբուրգ:

910. 160բ Առ տէր Զաքար նորընծայն, ի Մոսկով – Զորպէսն մեր ի յաղայ Մինասէն իմանալ, զթարգ­մանեալ քարոզսն աղայ Յովակիմին գրել, ի յառաջին պտուղ մերոյ հարազատութեան: 1798, ի մարտի 2, ի Պետերբուրգ:

911. 160բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Ընկալեալ զթուղթդ, գրեցաք պարոն Մկրտու­մին զմխիթարական վասն եղբօրն... խնամ տանիլ ի վերայ որբոց իւրոց. օրհնութիւն մերայնոցն: 1798, մարտի 4, ի Ս. Պետերբուրգ:

912. 160բ-1ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան – Մխիթարութիւն վասն եղբօրն, ի թղթոյն երեւի շնորհ ունիլն ի վերայ քոյ... գտեալ զգրագիրն իմ, պահեցէ՛ք մինչ ցգալուստ իմ: 1798, մարտի 4, իՍ. Պետերբուրգ:

913. 161ա Եւս պարոն Մկրտումին՝ ի թուղթն Սումբատով Իւան Գրիգորիչին... զորդին առ քեզ, բայց ոչ եղեն ձեռնհաս: 1798, մարտի 4, իՍ. Պետեր­բուրգ:

914. 161ա Առ արքայորդի Միհրանն, ի Վիրս – Թէեւ զբազումս լսէմ այտի, բայց ստոյգ զոչ ինչ գի­տեմ... ի նըմանէ ունիմ առաքել առ Փարսադանն Ասլա­նով: 1798, մարտի 8, ի Պետերբուրգ:

915. 161ա Առ արքաորդի Դաւիթն, ի Մոսկով – Փու­թալ եւ փութալ ի Վիրս, փոխեալ է արքայն, պատ­րաստ է այն աղջիկ... որ վասն գիւղիցն: 1798, մարտի 8, ի Պետերբուրգ:

916. 161ա Առ աղայ Մինասն, ի Մոսկով – Ըստ ամե­նայնի հետեւի եղբայրն բանի նորին, յորդորել զարքաորդին յերթալ: 1798, մարտի 8, ի Պետերբուրգ:

917 161բ Ի Յովսեփայ արքեպիսկոպոսէ հրաման եւ պատուեր որպէս առ Պետերբուրգու... պսակեսջիք զնա ըստ օրինի եւ մի՛ ինչ պատճառս բերիջիք ի մէջ: 1798, յունվարի 20, ի Ս. Պետերբուրգ:

918. 161բ-3ա Բարձրապատիւ եւ մեծանձն Աբազ խան՝ մեր ողորմած տէր եւ բարեկամ – Ի փետրվարի 2էն գրեալ ախորժ գիրդ ընկալաք որպէս ի բարեկամէ մերմէ... Մնամ վասն ձերոյ բարձրապատուութեան եւ պայծառութեանն միշտ ի սրտէ աղօթարար Յ. Ա. Ե.: 1798, մարտի 12, ի Ս. Պետերբուրգ:

919. 163բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Փետրվարի 16էն գիրդ ընկալաք, ընդ մեր Նօնի Յովհաննէսի գրոյն, տէր Ստեփանիցն գիրն ըն­կա­լայ... պարոն Մարգարի գիրքն հոգս տարցես տպելոյ: 1798, մարտի 12, ի Պետերպուրգ:

920. 163բ Առ գերապատուելի Մկրտումն, ի Հաշ­տարխան – Աբազ խանի թուղթն տալ իւրն եւ լաւ հաս­կացնել... մեր գրագիրն գտանել տաս եւ պահեսցես: 1798, մարտի 22, ի Ս. Պետերբուրգ:

921. 163բ Առ Գեօրկի արքայն, ի Թիլֆիզ – Զմխի­թա­րականս վասն վախճանի հօրն, զշնորհաւորութիւն վասն տեղեկալութեանն... զայլսն ի յորդւոյն եւ ի քնեազ Գեօրգուն գիտել: Ի 1798, մարտի 15, ի Պետեր­բուրգ:

922. 164ա Առ թագուհին Դարեջան – Զմխիթարու­թիւն վասն վախճանի արքային, զբարեհաճութիւն կայ­սերն ընդ գրութիւն նորին... գտանեցեալ է որդւովքն իւրովք: 1798, մարտի 15, իՊետերբուրգ:

923. 164ա Առ Անտոն պատրիարգն:

924. 164ա Առ արքաորդի ի Յուլոնն:

925. 164ա Առ արքաորդի Վախթանկն:

926. 164ա Առ արքաորդի Միհրանն:

927. 164ա Առ Իվանէ Մուխրան պարոնն Բագրա­տու­նի:

928. 164ա Առ Իօվանէ սարդալն Օրբէլիանով:

929. 164ա Առ փեսայ Զուրաբն Աբեմելիքով:

930. 164ա Առ արքաորդի Ալէքսանդրն:

931. 164ա Առ Փարնավազն:

932. 164ա Առ քնեազ Թամազ Օրբէլիանովն, զկնի մխիթարութեանն զկշտամբանս վասն ստահակու­թեանն:

933. 164ա Առ քնեազ Սօլօմօնն – Զկնի մխիթարու­թեանն, պատրաստիլն թղթոց եւ ընծայից սրբազան կա­թու­ղի­կոսին... եւ ոչ գործոցն յանձնեցելոցն ին­քեան. մերայնոցն ամենայնիցն օրհնութիւն: 1798, մարտի 25, իՊետերբուրգ:

934. 164ա Առաքել վարդապետին, թէ ո՞ւր ես, եւ կամ ընդէ՞ր զքէն զոչինչ գրես... եւ մեր պարգեւի ակն ունելոյն: Մարտի 25:

935. 164ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ՝ զորպէսն մեր համառօտ, զտէր Ստեփանի մերոյ գրու­թեանցն... վասն Բաղդասարի գերեացն տուեալ դրա­մացն: Առ տէր Մինասն, ի թիւն վերին:

936. 164բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Փետրվարի 23էն գիրդ ընկալաք... ուր լի­նիլն գրեսցես մեզ. մերայնոցն օրհնութիւն, մարտի 21:

937. 164բ Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Փետրվարի 23էն գիրդ ընկալայ, քնեազն մեր ամենայն հայոց ազգի բանն յանձնեաց... մերս օրհնութեամբ փութալ ի հայրենիսն իւր. եւ այլն: Մարտի 28:

938. 164բ-5ա Առ Կարապետ վարդապետն եւ ազ­նիւ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան – Գիրն Կա­րա­պետ վարդապետի ընդ գրոյ սէկլէտարին ստացայ... փող ոչ ունիմ. եւ այլն: 1798, մարտի 28, ի Պետեր­պուրգ:

939. 165ա Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մօս­կով – Յամսոյս 22էն գիրդ ընկալայ... բարի է մնալն ի յուսումն, քան թէ ի ծառայութիւն. 1798, մարտի 18, իՊետերբուրգ:

940. 165ա Առ ազնիւ աղայ Յովակիմն, ի Մօսկով – Շնորհաւորութիւն զսուրբ Յարութիւնն Քրիստոսի եւ վասն ընկալման... առ ի գիտել եւ ուրախանալ: մարտի 24, իՊետերբուրգ:

941. 165ա Առ Աւէտ Գալուստիչն:

942. 165ա Առ աղայ Մինասն:

943. 165ա Առ Յակօբ Աբէլիչն:

944. 165ա Առ Նիկողայոս Աղաբաբովն:

945. 165ա Առ Մարտին Գալուստիչն:

946. 165ա Առ Քալանթար պարոն Պետրոսն:

947. 165ա Առ պարոն Պետրոսն:

948. 165ա Առ տէր Զաքարն:

949. 165ա Առ Զաքար Իվանիչն:

950. 165ա Առ ազնիւ պարոն Մարգարն Մանիչա­րեան:

951 165բ Առ Կարապետ եւ առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն ի Նախիջեւան – Կայսերական մեծութեան շնորհն եւ ողորմութիւնն առ սրբազան հայրապետն մեր... Գրիգորիուպօլու բանն տեսանէ, այլն զօրհ­նու­թիւն իմ առաքեմ առ ձեզ: 1798, մարտի 25, ի Պետեր­բուրգ:

952. 165բ Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ – Յունվարի 20էն գրոյն ընկալնուլն մեր... Կատարինէ Իվանովնայն մէկ սաղավարտ եւ մէկ վակաս կարիլն. եւ այլն:

953. 166ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Յամսոյս 20 յանձնելն մեզ, զկայսերական հրո­վարտակն... որպէս գիտելոց են. եւ այլն: Մարտի 25, իՊետերպուրգ:

954. 166ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Յանձնելն մեզ յամսոյս 20 զկայսերական հրովարտակն... ունիք ստանալ զնոր ողորմութիւն, որ առ մեզ եւ առ համայն ազգս մեր ի նորին մեծութիւնն, 1798, մարտի 25, իՊետերպուրգ:

955. 166ա Առ տէր Առաքելն:

956. 166բ-7բ Կոնդակ հասարակութեանն բոլոր վիճակիս մերոյ – Եւ ընդ աստուածայնոյ օրհնու­թեանս ծանուցումն լիցի... որ եւ լերուք օրհնեալք յԱս­տուծոյ, յամենայն սրբոց նորա եւ ի մէնջ: 1798, մարտի 24, իՊետերպուրղ:

957. 167բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Մարտի 2էն գիրդ ընկալայ, արքերէի տունն հարկաւոր չէ մեզ... եւս վասն մեր ի գործ եդեալ են: Ապրիլի 2:

958. 168ա Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Երեք խնդիր ունէի. մինն վասն հասարակ ազգին... մեր դեղերի պլանն պատ­րաստել. եւ այլն: Ապրիլի 2:

959. 168ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Ի մարտի 4ըն գրեալ թուղթդ ընկալայ... ի գալս հոգացից. եւ այլն: Ապրիլի 2, իՊետերպուրղ:

960. 168ա Առ տէր Սահակն, ի Ղզլար – Վասն դար­­բանդացւոց խղճալեացն, աղայ Յովհաննէսի... առ այս լինիլ միամիտ. եւ այլն: Ապրիլի 2:

961. 168ա Առ պարոն Բէժանն եւ պարոն Մհէրն, ի Ղզլար – Զմխիթարկանս վասն եղբօրն իւրեանց Նուիրջանին... քառասուն թուման առաքել ի Մօսկով, զի անդ շինել տայցեն. եւ այլն:

962. 168ա Առ ազնիւ պարոն Գուրգէնն, ի Ղզլար – Ընկալնուլն մեր զթուղթ նորին... յանձնելն պարոն Մա­նուկ Գուլբաթովին եւ այլ որպէսն մեր: 1798, ապրիլի 2:

963. 168ա Առ պարոն Յովհաննէսն:

964. 168ա Առ ազնիւ Յօհաննէսն գրեցաւ – Փե­սայի մերոյ եօթանասուն եւ երեք թուման փողն, զոր առեալ է ի տեղի պարտուցն մերոց, յետս տալ իւրն, ապրիլի 2:

965. 168բ Առ ազնիւ Թաղայ Դաւիթն, ի Հաշտար­խան – Վասն քարվանսարին, որպէս եւ պարոն Մկրտումն վասն իմ խորհուրդ տեսցէ... ի ձեռն խնամի Յով­սէփին ի դարձ հասուսցի: 1798, ապրիլի 2, ի Ս. Պետերպուրգ:

966. 168բ Առ խնամի Յովսէփն – Հետեւիլ զդրամն իւր շահովն, որ է եօթանասուն... եւ հասուցանել տեառն դրամոյն: Ապրիլի 2:

967. 168բ Առ վեհազնեայ Իվան Պետրովիչն, ի Թագանռօգ – Ուեզտնի սուդն ինչ արար՝ ծանուսցես մեզ... եւ բառնայցեն ի մէնջ զնախատինս. եւ այլն: Ապրիլի 20, իՊետերպուրղ:

968. 168բ Առ ազնիւ Քրիստափոր Առաքելիչն գրե­ցաւ – Զարարս Յակօբ Իվանիչին եւ ուեզդնի սուդն... զրպարտանս դնել սուրբ հաւատոյն մերոյ. եւ այլն: 1798, ապրիլի 23, ի Պետերպուրգ:

969. 169ա Առ պարոն Գուրգէնն Արէզով, ի Ղզլար – Զպատասխան թղթոյդ գրեցի ի վաղուց... նուիրա­կութիւնն սուրբ Երուսաղէմայ եւ այլ կշտամբանք, քոյոցն օրհնութիւն: 1798, յապրիլի 8, ի Պետերբուրգ:

970. 169ա Առ Պապայ Կաճկաճովն ի Ղզլար – Հոգ տարայց վասն բանի պարոն Մարգար Մանիչարո­վին... որդոցդ քոյոցն օրհնութիւն: 1798, յապրիլի 8, ի Պետերբուրգ:

971. 169ա-70ա Առ տէր Դաւիթն պարոն Փիլիպ­պո­սեան, ի Հաշտարխան – Ի բազմաց լսեմ, որ դու ան­բաւականացեալ յինէն... այսու բաւականացեալ, լուռ լե՛ր եւ սպասեա՛: Յովսէփ արքեպիսկոպոս, 1798, ապրիլի 28, ի Պետրոբօլք:

972. 170բ-1բ Հրաման առ Ղզլարու աւագ քա­հանայ տէր Մինասդ, առ հասարակ քահանայսդ եւ առ հարազատ երիցփոխսդ – Լսելով մեր զքսու եւ զանբարի արանց ոմանց... օրհնեսցէ Քրիստոս Յիսուս Աստուածն իմ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս: 1798, ապրիլի 8, իՊետերբուրգ:

973. 171բ Առ կնեազ Բարսեղն – Յանցեալ փօշ­տին գրեցաք զպատասխանս... պարտք եւս մի՛ արաս­ցես, զի մեզ ո՛չ է ընդունելի: 1798, յապրիլի 8, իՊետերբուրգ:

974. 171բ-2ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Յանցեալսն գրեցի զպատասխանիս թղթոցդ... թղթոյ կօպիայն Իւան Պետրովիչին առա­քեսցես: 1798, յապրիլի 8, ի Պետերբուրգ:

975. 172ա Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Մարտի 8էն գիրդ ընկալաք, քա­ղա­քիդ խռովութիւնն գիտացաք... ալաջայ խալաթ կարել տայցես. եւ այլն: Յապրիլի 8:

976. 172ա Առ Թադդէոս վարդապետն ի Հաշ­տար­խան – Մարտի 9էն գրոյ ընկալնուլն, տէր Դաւթի գիրն... թարգմանութեան գրեանց եւ ռուսաց լեզու տպելոյն. եւ այլն: 1798, ապրիլի 8, ի Պետերբուրգ:

977. 172բ Առ Թադդէոս եպիսկոսոպսն, ի Ղզլար – Գրոյն իւրոյ ընկալնուլն մեր, եւ վասն գործոյն իւրոյ... եւ հասուսցէ իւրն զշնորհ կայսերն, որ առ մեզ. եւ այլն: Յապրիլի 8:

978. 172բ Առ տէր Սահակն ի Ղզլար – Գիրդ ընկալայ, կուսանաց խնդիրն վատ էին շինեալ... այլ կերպ շահեցից քեզ. եւ այլն: Յապրիլի 8:

979. 172բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Յաղագս սուրբ Երուսաղէմայ նուիրակին... որ առ ազգս մեր, եւ ամենայն ինչ տրտմութեամբ յաջողիլն. եւ այլն:

980. 172բ Առ կուսանսն Թիլֆիզու, ի Ղզլար – Ըն­կալնուլն զթուղթս իւրեանց, եւ զխնդիրս... հանա­պազ հետեւիլն ի յերջանկութեան նոցին եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յապրիլի 8, իՊետերբուրգ:

981. 173ա Գերպատուելի պարոն Սօլօմօնն, ի Հաշ­տարխան – Զմխիթարականս վասն առ Տէր փո­խեց­մանն Գեօրկուն... հայրաբար այցելու լինիլն ի վե­րայ նոցին. եւ այլն: Ապրիլի 8:

982. 173ա Առ պարոն Յովհաննէսն, ի Հաշտար­խան – Գրոյն իւրոյ անպատասխան առնելն մեր պատ­ճառն է... առնուլ կօպիէն եւ մեզ առաքել եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յապրիլի 8, իՊետերբուրգ:

983. 173ա Առ գերազնիւ աղայ Մինանս, ի Մօս­կով – Ի մարտի 28էն գրոյն ընկալնուլն... զշնորհն կայսեր, որ առ ազգս մեր եւ առ յատուկ անձին իմ. եւ այլն: Ապրիլի 28:

984. 173ա Առ սարկաւագ Յովսէփի հայր պարոն Յովհաննէսն, ի Հաշտարխան – Գրոյն իւրոյ ընկալ­նուլն... զի լինիցի մեզ որդի մխիթարութեան, եւ զօրհ­նութիւն մեր: 1798, յապրիլի 8, իՊետերբուրգ:

985. 173աբ Առ ազնիւ պարոն Մարգարն Մանի­չա­րեան, ի Մօսկով – Գիրդ ընկալայ, որ յաղագս Կաճկաճով Մանուչարին... իւր որդւովքն կայ ի յառող­ջութեան եւ զքեզ ողջունէ: 1798, յապրիլի 13, ի Պետեր­բուրգ:

986. 173բ-4ա Առ ազնիւ պարոն Յարութիւնն, պարոն Գուրկէնն եւ պարոն Բէժանն, ի Ղզլար – Զամենայն ինչ զմէնջ յառաջ գրեալ եմ ձեզ... քան զայս աւելի ինչ առնել ոչ կարեմ: Վասն ձեր աղօթարար: Յ. Ա. Ե., 1798, յապրիլի 13, իՍ. Պետերբուրգ:

987. 174բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Մարտի 23էն գիրդ ընկալայ... հրովար­տակն ընդ գրոյս ուղեւորեմ, գիտել. եւ այլն: 1795, յապրիլի 15, իՀաշտարխան:

988. 174բ Առ տէր Մինասն՝ ազնուականսն, գլավայն եւ ստարշինսն ի Ղզլար – Յաղագս կուսա­նացն եկեղեցաշինութեան... ըստ խնդրոցն իւրեանց եւ հետեւողութիւնն մեր առ այնց. եւ այլն: Յապրիլի 15:

989. 174բ-5ա Առ Կարապետ եւ առ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան – Ի գրութենէ մեր քնեազ Բարս­ղին, յայտնի լինելոց է... Աստուծով ըստ ըղձիցն իւրեանց գլավային, դատաւորացն օրհնութիւն: 1798, յապրիլի 15, ի Պետերբուրգ:

990. 175ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Մարտի 15էն գիրդ ընկալայ եւ գի­տացի զխնդիրս Ռաշկովցւոցն... որք զքեզ սիրով ող­ջու­նեն: 1798, յապրիլի 15, ի Պետերբուրգ:

991. 175ա Առ ազնիւ պարոն Պօղոսն, ի Գրիգո­րիու­պօլ – Մարտի 25էն գիրդ ընկալայ, քոյ պրես­տավլէնին շատ հետեւեցուցաք... հոգս տարցես, որ չյափշտակեսցեն. եւ այլն: յապրիլի 25, ի Պետերբուրգ:

992. 175բ Առ պարոն Մարտիրոսն, ի Գրիգորիու­պօլ – Մարտի 25էն գրոյն ընկալնուլն մեր... եւս չալաշ շինել վասն կառէթին եւ աշխանայ եւս. եւ այլն: 1798, յապրիլի 25, իՊետերբուրգ:

993. 175բ-6ա Առ քնեազ Բարսեղն, ի Գրիգորիու­պօլ – Մեք երկու գիր եմք գրեալ քեզ յառաջ քան զայս... եթէ զերկուտասանն ոչ, գոնէ զվեցն պատրաս­տես­ցես՝ որպէս եւ իցէ:

994. 176ա Առ Կարապետ վարդապետն եւ պա­րոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան – Հասարակաց բանի յաղագաւ քնեազ Կուրագինի՝ գրով խնդրիլն մեզ... նա առնելոց է զամենայն. եւ այլն: Մայիսի 23, ի Պետեր­բուրգ:

995. 176աբ Առ ազնիւ մահտեսի Աստուածա­տուրն, ի Նախիջեւան – Գրոյն իւրոյ ընկալնուլն... տուեալ եմք ի շինել. իշխանացն օրհնութիւն: Մայիսի 13:

996. 176բ Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ – Կայսեր գնալն ի Ղազան, եւ մեր սպասելն աստ վերա­դարձի նորին... Գրիգոր վարդապետն հասուցանել մեզ. միաբանիցն օրհնութիւն: 1798, մայիսի 13, ի Պետերբուրգ:

997. 176բ Առ ազնիւ Մարտին Գալուստիչն, ի Մօս­կով – Սպասելն մեր աստ վերադարձի կայսերն... ըստ օրինի վիճականաց ի կամս իւր թողուլն եւ այն: Մայիսի 23, իՊետերբուրգ:

998. 176բ Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մօս­կով – Արգելուլն մեր աստ, մինչեւ թագաւորի դառ­նալն... առ Զաքար Իվանիչն ըստ վերոյ մտացն:

999. 177ա Առ բարձրապատիւ Աբազ խանն, ի Հաշտարխան – Գրոյն ընկալնուլն, ողորմած կայսեր ուքազն... որպէս գրեալ եմք քանիցս իւրն եւ այլն: 1798, մայիսի 13, իՍ. Պետերբուրգ:

1000. 177ա Առ քնեազ Բարսեղն գրեցաք – Յան­ցեալ փօշտին քսան թուման առաքիլն մեր... զայլ որ­պէսն մեր ի Գրիգոր վարդապետէն գիտել: Մայիսի 13, ի Պետերբուրգ:

1001. 177ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Սպա­սելն մեր աստ վերադարձի կայսերն... ուղեւորել փու­թով եւ զայլ որպէսն մեր: 1798, մայիսի 13, իՊետեր­բուրգ:

1002. 177ա Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Մեր մնալն աստ մինչեւ ցկատարումն ամենայն խնդրանաց... սակս շինութեանցն եւ այլ հար­կաւորութեանցն, որ անդ եղելոց. եւ այլն: 1798, մայիսի 23, իՊետերբուրգ:

1003. 177ա Առ ազնիւ պարոն Յովհաննէսն:

1004. 177բ Առ ազնիւ պարոն Յարութիւնն, ի Գրի­գորիուպօլ – Մեր աստ արգելուլն դարձի կայ­սէրն... սիրով վարիլ եւ յարգանս ունիլ միշտ. եւ այլն: Մայիսի 23:

1005. 177բ Առ Ստամբօլկայ պարոն Ստեփանն գրեցաւ – Սպասելն մեր աստ դարձի կայսերն... յար­քու­նուստն նմա յանձնելոց, եւ զօրհնութիւն մեր: 1798, մայիսի 23, իՊետերբուրգ:

1006. 177բ Առ Արիստակէս աբեղայն, ի Գրի­գո­րիու­պօլ – Պատուէր՝ լինիլ օրինակ բարի ամենեցուն... համեստ գնացիւքն իւրովք ուրախ առնել զիմ սիրտ. եւ այլն:

1007. 177բ-8ա Առ գլավայ ազնիւ պարոն Միր­զայն, ի Գրիգորիուպօլ – Սպասելն մեր աստ վերա­դար­ձի կայսերն... կատարումն յատուկ պրվելէկաւ բարեկարգութեանն քաղաքի ջանալ միշտ. եւ այլն. Մայիսի 23:

1008. 178ա Առ գերազնիւ պարոն Պօղոսն:

1009. 178ա Առ ազնիւ մահտեսի Բունիաթն:

1010. 178ա Առ ազնիւ պարոն Մնացականն եւ պարոն Մովսէսն:

1011. 178ա Առ ազնիւ պարոն Գալուստն:

1012. 178ա Առ ազնիւ պարոն Մարտիրոսն եւ վարպետ պարոն Պաղտասարն:

1013. 178ա Առ աւագ քահանայ տէր Մելքոնն:

1014. 178ա Առ տէր Յովհաննէսն:

1015. 178ա Առ տէր Աւետիկն:

1016. 178ա Առ արքաորդիԴաւիթն, ի Վիրս – Զըն­կալ­նումն թղթոյն իւրոյ... զխնդրեալ գրեանս եւ զպլանս առաքելոց եմ: 1798, մայիսի 13, իՍ. Պետեր­բուրգ:

1017. 178ա Առ ազնիւի Թաղայ Դաւիթն – Զըն­կալ­նումն թղթոյն իւրոյ, ափսոսամք զվէճն ձեր ընդ պարոն Մկրտումին... թէ՛ ապրանքն կապելով եւ թէ՛ այլ հնարիւք, 1798, մայիսի 13, ի Պետերբուրգ:

1018. 178ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Աբազ խանի կօբիէն ուքազի, զոր ընդ թղթոյս... եւ ուղեւորիլն մեր Գրիգոր վարդապետին ի Գրիգորիուպօլ. եւ այլն: Մայիսի 23:

1019. 178բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշ­տար­խան – Նոր գուբեռնաթին մեր յանձնարարութիւն առ­նելն... վասն շինութեանց յարքունուստ նմա յանձնե­ցելոց. եւ այլն: Մայիսի 23:

1020. 178բ Առ Փարսադան Ասլանովն, ի Մօզդօկ – Զդրամոյն իւրոյ, զոր ի յարքայորդի Միրիանէն պա­հանջէ... ընկալնուլն զիւր դրամն եւ զայլ որպէսն մեր: 1798, մայիսի 23, ի Պետերբուրգ:

1021. 178բ Առ ազնիւ պարոն Դանիէլն, ի Մօս­կով:

1022. 178բ Առ պարոն Սահակջանն, ի Հաշտար­խան – Մեր տեղերի պլանն հետեւիլ առնուլ ի գու­բեռ­նաթէն... խնդրանացն մերոց ընկալնուլն զկատարումն: Մայիսի 23:

1023. 178բ Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ – Մեր Սիմօնն, եթէ հանդիպեսցի իւրն... զԳրիգոր վար­դա­պետի ուղեւորեցմանէն. եւ այլն: Մայիսի 25:

1024. 178բ Առ տէր Զաքարն, ի Ղռիմ – Ի հանդի­պիլն մեր Սիմօնին, ընկալնուլ... եւ զորպէսն մեր եւ զկացութիւն ի Սիմոնէն գիտել: Մայիսի 23:

1025. 178բ Առ Ղարաղաշ պարոն Յովհաննէսն:

1026. 179ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Մօսկով – Վասն Սիմօնին, յԱւէտ Գալուստիչէն եւ կամ յայլում... մա­տուցանելն մեր, ուր հարկն էր. եւ այլն: 1798, Մայիսի 25:

1027. 179ա Առ նոր թագուհին Վրաց, ի Վիրս – Զշնորհաւորութիւն նորոգ աթոռոյն, զխրատ վայելուչ... ի Դաւիթ որդւոյն իւրմէ գերել: 1798, մայիսի 21, ի Ս. Պետերբուրղ:

1028. 179ա Առ փեսայ Յովսէփն, ի Վիրս – Վասն եօթանասուն եւ երեք թուման դրամոյն գրեալ եմ... Միքայէլ Նինօծմինդէլին ողջոյն. իւրոյն օրհնութիւն, 1798, մայիսի 29, ի Ս. Պետերբուրղ:

1029. 179ա Առ Ռուսուդան քոյրն իմ, ի Վիրս – Գիտէ Տէր, զի ցաւիմ ընդ տառապակրութիւնդ, բայց իմ եւս նեղութիւնք... հոգացից վասն քոյ, լե՛ր առ այս միամիտ: 1798, մայիսի 21, իՊետերբուրղ:

1030. 179ա Առ փեսայ քնեազ Զուրաբն (վերը մատիտով՝ «Աբամէլիք»), ի Վիրս – Զթուղթդ ընկալայ, ուրախ եղէ ընդ առողջութեանդ... հայրդ եւ եղբարքդ առողջ են եւ բարեօք: 1798, մայիսի 21, Պետերբուրղ:

1031. 179աբ Առ քնեազ Սօլօմօնն ի Վիրս – Զթուղթդ ընկալայ եւ գիտացի զկացութիւն... գրեսցես մեզ ի տեղեկութիւն. մերոցն ամենեցուն օրհնութիւն: 1798, մայիսի 21, իՊետերբուրգ:

1032. 179բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Զոր­պէսն մեր յանցեալսն գրեալ թղթովն ունիս... պարա­պե­ցուսցես ընթերցման: 1798, մայիսի 21, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1033. 179բ Առ ազնիւ Ստեփան Հաուշտուվն, ի Մօզդօկ – Զերկու հարիւր այինօյինս, զի առցէ վասն մեր զեօթ... զաւելի խարջն եւս մեք եմք տալոց: 1798, մայիսի 21, իՍ. Պետերբուրգ:

1034. 179բ Առ արքաորդի Դաւիթն, ի Վիրս – Յու­սամ անվտանգ հասեալ իցես եւ զբերան... ղազան գում­բէթն հոգ տացես: 1798, մայիսի 21, իՊետեր­բուրգ:

1035. 179բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Զըն­կալ­նումն թղթոյն իւրոյ, զաւօդի... էքսպետիցի քնութեան առ­նելն եւ զայլ որպէսն մեր: Մայիսի 21, իՊետեր­բուրգ:

1036. 179բ Առ քնեազ Գարսեվանն գրեցաք – Հրա­ւիրեցաք զնա աստ ի Ռօբշայ ի քսան եւ երեքն մայիսի: 1798, մայիսի 23 աւուր, իՌօբշայ:

1037. 179բ-80ա Առ տէր Գրիգորն – Միքայելի քսան եւ հինգ ըռուբլի առնումն... քնեազ Գալուստի թուղթն տալ եւ զՄելքոն հրաւիրել: 1798, մայիսի 23 աւուրս, ի Ռօբշայ:

1038. 180ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Նօ­վօ­րօ­սիա – Հոգ տանիլ առ գուբեռնաթն եւ առ անդ եղեալ բարեկամսն մեր... զոր մոռացեալ էր, առաքեցաք ընդ թղթոյս. մերոցն օրհնութիւն: 1798, մայսի 26, իՌօփշայ:

1039. 180ա Առ աղայ Մինասն, ի Մոսկով – Զթուղթդ, որ ի Տուլու էիր գրեալ, ընկալայ ամենայն... նոյնպէս կարօտ եմք տեսոյդ: 1798, մայիսի 26,Ռօփշայ:

1040. 180ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Ըստ խնդրոյ աղայ Մինասին ներել նմա... զի ամենայն ինչ, որ մեր է, նորայ է, եւ նորայն մեր է: 1798, մայիսի 26, ի Ռօփշայ:

1041. 180աբ Առ պարոն Մկրտումն, ի յԱժտար­խան – Շնորհակալ եմք վասն առաքելոյն զշալսն, երեք եւս գտանել... զտէր Մէլքիսէթն յուսադրեսցես: 1798, մայիսի 26, ի Ռօփշայ:

1042. 180բ Եւս առ պարոն Մկրտումն – Խօսեցայ ընդ Կանդալիցովին ըստ խնդրոյդ... զայս գրելս մի՛ ումէք յայտնեսցես: 1798, մայիսի 27, ի Ռօփշայ:

1043. 180բ-1ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի յԱշ­տարխան – Ընկալայ զթուղթդ, զորպէսն մեր յան­ցեալսն գրեալ եմ... ի յեկեղեցին, եւ զպատշաճաւր խրատս ուս|181ա|ցին, 1798, մայիսի 27, իՌօփշայ:

1044. 181ա Առ պարոն Ծատուրն՝ զմխիթարա­կան վասն եղբօրն: 1798, մայիսի 30, ի Ռօփշայ (այս­չափ):

1045. 181ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Նօվօրօ­սիա – Շնորհաւորութիւն վասն իցէնսորութեան իմում օգնական առնելոյն բարձրագոյն հրամանաւ... Աս­տու­ծով կատարելոց է, մերքն զքեզ ողջունեն: 1798, մայիսի 30, իՌօփշայ:

1046. 181ա Առ պարոն Պօղոսն Թումանով, ի Նօ­վօ­րօսիա – Ընկալայ զթուղթդ, նոյնպէս եւ հարկաւո­րու­թեանդ եւ ցաւիմ... վարդապետին գրեալ եմ ընդ նմա, ի միասին տեսջիք: 1798, մայիսի 30, իՌօփշայ:

1047. 181ա Առ տէր Գրիգորն, ի Պետերբուրգ – Ըն­կալայ զղերբն եւ վասն Գրիգոր վարդապետի ինձ օգնական կարգելոյ... մեծամեծացն ամենեցուն յինէն օրհնութիւն: 1798, մայիսի 30, ի Պետերբուրգ:

1048. 181բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զթութղդ ընկալայ, նոյնպէս եւ զհասա­րա­կութիւնն... միամիտ լե՛ր, զդրամն եւս ընկալայ. յու­նիսի 2, 1798, իՌօփշայ:

1049. 181բ Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Նօվօրօ­սիա – Յաստի միով թղթով զքոյ Նախիջեւան... յորդո­րեսցես գուբեռնաթին լցուցանել զսիրտ, զի հակեսցի ի բարին: 1798, յունիսի 3, ի Ռօփշայ:

1050. 181բ-2ա Առ ազնիւ Գուրգէն Արէզովն, ի Ղզլար – Զորպէսն մեր քանի թղթովք գրեալ եմ... գինն գիտել եւ մեզ ծանուցանել: 1798, յունիսի 2, իՌօփշայ:

1051. 182ա Առ տէր Մինասն – Չունիմ ինչ գրել քեզ եւ սպասեմ... ամենեցուն օրհնութիւն: 1798, յու­նիսի 2, իՌօփշայ:

1052. 182ա Առ մահտեսի Եսային, ի Պետերբուրգ – Զաղէտն Ղզլարու թղթովքդ ծանեայ, ցաւիմ յոյժ... առա­քեցի առ քեզ զթուղթսդ ընդ այսու:

1053. 182ա Առ տէր Գրիգորն, ի Պետերբուրգ – Փութով գալոյ եմք, ամենայն քեզ յանձնեցելոցն հոգ տարցես, զթուղթս զառաքեցեալսս ձգեսցեն ի փօշտն: 1798, յունիսի 2, իՌօփշայ:

1054. 182ա Առ Սերգէյ Լազրիչ Լաչկարովն առա­քեցաք թուղտ թարգմանել տալ զվրացերէն եւ զթուր­քերէն զթուղթսն: 1798, յունիսի 5, ի Ռօփշայ:

1055. 182աբ Առ պարոն Ստեփան Դաւիթովն, ի Գրիգո­րիուպօլ – Ի մայիսի 6ըն գրեալ թուղթսդ ընկա­լայ, գիտացի... հոգաբարձուաց եկեղեցականաց եւ աշ­խար­հականաց օրհնութիւն: 1798, յունիսի 7, իՌօփ­շայ:

1056. 182բ Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Նօվօռօ­սիա – Քանի գրով զորպէսն մեր գրեալ եմ... այնպէս լինիլ, որոց եւ հարկնէ, յինէն ողջոյն եւ օրհնութիւն: 1798, յունիսի 7, իՌօփշայ:

1057. 183ա Առ Զաքար Իվանիճն, ի Մոսկով – Շնոր­հակալ եմ զԳրիգոր վարդապետի պատւելոյն: Երթամ ի Պետերբուրգ՝ առ ի հոգալ զնախիջեւանցւոցն, յանձն առնում քեզ զՍտեփինկէն (այսչափ):

1058. 183ա Առ տէր Գրիգորն՝ զթուղտսն առաքել եւ տունն իստակել տալու: 1798, յունիսի 7, ի Ռօփ­շայ:

1059. 183ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Ի մայիսի 17էն գիրդ ընկալաք, զոր ինչ Թադդէոս վարդապետն գրեալ էր... այժմ հոգալն վասն նոցա. եւ այլն. ժողովրդեանն օրհնութիւն: 1798, յունիսի 22, ի Պետերբուրգ:

1060. 183ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրիգո­րիուպօլ – Ի մայիսի 28էն գիրդ ի Տուլու ընկալաք, Նա­խիջեւանու հասարակութիւնն գրեալ էին մեզ... եօթն ձի առնուս հարկիւ եւ կրթես: 1798, յունիսի 24, ի Պե­տերբուրգ:

1061. 183բ Գերազնիւ պարոն Պօղոսն գրեցաք – Մա­յիսի 20էն գիրդ ի Նօվօռօսիու ընկալաք... Ղա­րա­ղաշին եւ պարոն Սարգսին օրհնութիւն: Յունիսի 14, ի Պետերբուրգ:

1062. 183բ-4բ Առ Կարապետ վարդապետն գրե­ցաք, ի Նախիջեւան – Զերկոսին գիրն ձեր ի մայիսէն եւ հասարակութեանն ընկալեալ եմ ի Ռօբշայ... եւս պարտի լինիլ յաղագս չքոյն ստութեանն եւ արտաքս­մանն: 1798, յունիսի 14, ի Պետերբուրգ, Յովսէփ արքեպիսկոպոս:

1063. 185ա Առ Նախիջեւանու մաղիսթրաթի հա­սա­րակութեանն:

1064. 185ա Գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրի­գորիուպօլ – Յամսոյս 22 կայսեր գալն ի Պաւլովսկի... քահանայից եւ ժողովրդեանն օրհնութիւն: 1798, յունիսի 25, ի Պետերբուրգ:

1065. 185ա-6ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշտարխան – Ի մայիսի 18 եւ 25 գրեցեալ թուղթսդ ընկալեալ եմ եւ գիտացեալ զամենայն գրեցեալսդ... |185բ| գրեցի կանցիստօրին եւ/// (2 թերթ պատռած):

– 186ա ///նորին, եւ ի նմանէ ղավզ առցէս վասն հասանելոյ... առաքէլ առ նա ի Գիլան եւ կամ ի Բաքու. եւ այլն: 1798, յունիսի 27, ի Պետերբուրգ:

1066. 186ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Զըն­կալ­նումն թղթոյն իւրոյ եւ մեր աստ հոգալն վասն նոցա եւ վասն նախիջեւանցւոց... որ զնա մեզ գործա­կալ կարգեալ եմք. եւ այլն: Յունիսի 27:

1067. 186ա Առ տէր Սահակն, ի Ղզլար – Զընկալ­նումն թղթոյն իւրոյ, յայտնել զմերս օրհնութիւն մայ­րա­պետին... կարգ ձգելոյն հետեւիլ. քահանայից եւ ժողովրդեանն օրհնութիւն. եւ այլն: 1798, յունիսի 27:

1068. 186բ Առ ազնիւ Մարգար Ագլինցովն, ի Ղզլար – Հետեւել մեր տեղեաց պլանիցն... պահպանել մինչեւ մեր գնալն եւ այլ որպէսն մեր: Յունիսի 27:

1069. 186բ Առ Ֆօնդօյէնց պարոն Յովսէփն, ի Հաշ­տարխան – Վասն դրամոյն իւրոյ գրելն մեր առ Թադդէոս վարդապետն, 647 թումանն հասուցանել իւրն եւ զօրհնութիւն մեր(այսչափ):

1070. 186բ Առ պարոն Յովհաննէսն, ի Գիլան – Մեր սամուրն առաքեսցես, ես ոչ կարծէի այդ անօրէն արարքն... չորս թիրմայ շալ ղրկես վասն մեր. եւ այլն: 1798, յունիսի 27, իՊետերբուրգ:

1071. 186բ Առ տէր Մինասն, ի Հաշտարխան – Զգե­րապատուելի պարոն Մկրտումն կարգելն մեր ի վե­րայ հոգեւոր գործոց մերոց... դատաւոր քահանա­յիցն եւ երիցփոխացն օրհնութիւն, յունիսի 27:

1072. 186բ-7ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան – Հետեւիլ մեր շինուածոց պլանն առնուլ... վասն կանցիստօրին, այլն ամենայն Մկրտումին գրեցից. եւ այլն: Յունիսի 27:

1073. 187ա Առ արքայորդի Դաւիթն, ի Թիլֆիզ – Ուրախ եմ ընդ առողջութեան քոյ եւ երջանիկ թա­գա­ւո­րութեան... զոր խնդրեալ եմք, հոգս տարցես կա­տար­ման փութով, յունիսի 17:

1074. 187ա Առ տէր Գալուստն, ի Մօզդօկ – Զեր­կու հարիւր թումանն, լուսահոգի իւր փեսայ Գրիգո­րին... առ Թադդէոս վարդապետն եւ զօրհնութիւն մեր: 1798, ի Պետերբուրգ:

1075. 187ա Առ տէր Մելքիսէթն, յԱշտարխան – Զկոնդակ առաքելն մեր, որ գնացեալ ի Նախիջեւան եւ ի Ղռիմ ժողովք առնիցէ եւ գրելն մեր յաջորդացն մեր զյանձանարարութիւնս վասն նորա, մեր յամիլն աստ ի քաղաքիս, եւ Գրիգոր սարկաւագին թողուլն մեր աստ վասն ուսման:

1076. 187բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Զօրհ­նուիթւն մեր գրելն, տէր Գալուստին եւ հօր նորին պա­րոն Նազարին... հասարակ ազգին, քահանայից եւ ժո­ղովրդեանն օրհնութիւն: 1798, յունիսի 27, ի Պետեր­բուրգ:

1077. 187բ Առ քնեազ Սօլօմօնն, ի Թիլֆիզ – Զթուղթ արքայորդւոյն տալ իւրն, մեր աստ յամիլն սակս զանազան հարկաւորեաց եւ այլ որպէսն մեր: Յու­նիսի 27(այսչափ):

1078. 187բ-8բ Առ Նախիջեւանու հասարակու­թիւնն – Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ օրհնութեամբ ծանիք Նախիջեւանու ազնուականք... որ եւ շնորհ Տեառն ընդ ձեզ եւ ընդ ամենեսեանդ միշտ. ամէն: Յունիսի 22:

1079. 188բ-9ա Առ Կարապետ եւ ազնիւ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան – Զոր ինչ հարկաւորն էր, ահա գրեցի ձերոյ... ձեր քաղաքի բանն ոչ ընկալ­նուցում զկատարումն, չեմ ելանելոց աստի, միամիտ լինիցիք: 1798, յունիսի 22, ի Պետերբուրգ:

1080. 189ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Բել­ղօրօդու եպիսկոպոսի գիր սիրոյ գրելն մեզ եւ ունիլն... որոյ կօպիէն ընդ գրոյս առաքիլն ամին 18 եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յունիսի 22, ի Պետերբուրգ:

1081. 189ա Գերազնիւ աղայ Մինասն ի Մօսկով – Յաղագս պարոն Աղալօյին ցաւիլն մեր ընդ աղայ Յովհաննիսին... Աղալօյին յանուն մելիքացն ի մէջ բա­նին. եւ այլն:

1082. 189ա Առ պարոն Աղալօն:

1083. 189բ Առ Աւէտ Գալուստիչն, ի Մօսկով – ԻՀաշտարխանու առաքեցեալ, տպեալ գրեանքն... որ­պէս վայել է առն խոհեմի եւ ճշմարիտ քրիստոնէի, եւ զօրհնութիւն մեր: 1798, յունիսի 22, ի Պետերբուրգ:

1084. 189բ-90ա Գերապատուելի ազնիւ պարոն Մար­գարն ի Մօսկով – Յուսամ ի շնորհ Տեառն, զի իցես ի առողջութեան ամենայն ընտանեօք... մնամ ձե­րոյ գերապատուելութեանն աղօթարար Յ. Ա. Ե., յու­նիսի 22:

1085. 190ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, ոչ բարւոք գոլն... առաքեալ են չափել եւ պլան շինել. եւ այլն: 1798, յունիսի 24, իՊետերբուրգ:

1086. 190ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ եւ ի զուր գոլն տէր Դաւթի... ռուսերէն թուղթքն տալ պարոն Մկրտու­մին: 1798, յունիսի 24, ի Պետերբուրգ:

1087. 190բ-1ա Առ տէր Մինասն եւ ազնիւ Մար­գար Ագլինցովն, ի Ղզլար – Մեր տէրՍահակի գրա­ծովն ծանեայ... քահանայից եւ ժողովրդեանն օրհնու­թիւն: 1798, յունիսի 24, իՊետերբուրգ:

1088. 191ա Գերազնիւ պարոն Պօղոսն, ի Ղռիմ – Խնդիր գրելն մեր վասն բանին իւրոյ... խնդիր տալն մեր, եւ այլ որպէսն մեր: Յունիսի 28:

1089. 191ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրիգո­րիուպօլ – Յամսոյս 23ին ընկալաք զգիր քոյ ի Նօվօրօ­սիու... իւր տեղն ստանալոց է Աստուծով: Նիւթքն տնա­շինութեան պատրաստել. եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յունիսի 28:

1090. 191բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Մայիսի 26էն գիրդ ընկալայ եւ գիտացի զամենայն գրեցեալսդ... ի Թադդէոս վարդապետէն, եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յուլիսի 2, ի Պետերբուրգ:

1091. 191բ Առ Գրիգոր վարդապետն եւ ազնիւ պա­րոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Յուսամ եկեալ իցէ Գրիգոր վարդապետն առ ձեզ... հասարակ ազգին, ժողովրդեանն օրհնութիւն: 1798, յուլիսի 2, ի Պետեր­բուրգ:

1092. 191բ Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Յունիսի 8էն գիրդ ընկալաք, վասն կուրին... նոքա փախիցեն ի ձեռաց կառավարչին. քոյոցն օրհնութիւն: 1798, յուլիսի 2, իՊետերբուրգ:

1093. 192ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Յունիսի 8էն գիրդ ընկալաք եւ զմիտ գրեցելոցդ... բոլորն ոսկէկազմն լինիցի. մերայնոցն օրհնութիւն, յուլիսի 2, իՊետերբուրգ:

1094. 192ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ եւ մեր պա­տասխանելն քանիցս այնց բանից... խնդրանացն եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յուլիսի 8, իՊետերբուրգ:

1095. 192ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Սուրբ Խաչ վանիցն Ղռիմու, որ վասն տեղերին... Սիմօն Սերգէյիչի կարգաւորիլն ի տեղի իւր: Յուլիսի 8:

1096. 192ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Զընկալ­նումն թղթոյն իւրոյ եւ պատուէր որպէս քանիցս գրեալ եմ... բանացնել մեր յայգւոջն, եւ զօրհնութիւն մեր: 1798, յուլիսի 8, իՊետերբուրգ:

1097. 192բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Զորպէս ինչ Թիլֆիզու, եթէ գիտիցէ, ծանուսցէ մեզ տէր Ստե­փանի գիրն... իւրն քանիցս. եւ այլն: 1798, յուլիսի 8, ի Պետերբուրգ:

1098. 192բ Առ Աւէտ Սերգէյիչն, ի Հաշտարխան – Ըստ խնդրոյն իւրոյ ընդ գրոյս առաքիլն զթուղթ... ի տեղի իւր, եւ զօրհնութիւն մեր: 1798, յուլիսի 8, իՊետերբուրգ:

1099. 192բ Գերազնիւ աղայ Մինասն, պարոն Պետ­րոսն եւ պարոն Զաքարիայն, ի Մօսկով – Վասն տէր Դաւթին, զոր յանցեալսն գրեալ էաք... առ այնս կանպանիսն. եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յուլիսի 23, իՊետերբուրգ:

1100. 192բ Առ Բայի պարոն Յակօբն, ի Մօսկով – Երկու սանդուղքնեսն պարոն Մանուկին առաքելն մեր առ նա... պարոն Աւէտ Գալուստիչին եւ զուգակցւոյն օրհնութիւն, յուլիսի 23:

1101. 192բ Առ քնեազ Դաւիթն, ի Մօսկով – Զմերս որպիսութիւն եւ զողջոյն աղայ Մինասին եւ զօրհնու­թիւն մեր: 1798, յուլիսի 23, ի Պետերբուրգ (այսչափ):

1102. 193ա Գերպատուելի պարոն Զաքար Իվա­նիչն ի Մօսկով – Զընկալնումն գրոյն իւրոյ, մեր Սիմօ­նի վէքսիլն առ մեզ առաքեսցէ... թէեւ ոչ իմանան եւ ոչ զգան. եւ այլն: 1798, յուլիսի 13, ի Պետերբուրգ:

1103. 193ա Պայծառ իշխան Սօլօմօն, գերզանիւ դիւան պարոն Աւետիկ եւ խնամի պարոն Եսայի, սիրելի՛ք իմ – Զընկալնումն թղթոցն իւրեանց, զգրե­ցեալսն... այլ փութալ առաքել, որ հարկաւորք են, Յու­լիսի 23, իՊետերբուրգ:

1104. 193ա Առ Աւէտ Գալուստիչն, ի Մօսկով – Յա­րութիւն Աւագովին մեր յայտնեալ առ մեզ... որք ոչ տան մեզ թարց գրութեան նորին. եւ այլն: 1798, յուիլի­սի 23, ի Պետերբուրգ:

1105. 193բ Զայս եւս գրեցաք պայծառ իշխան Սօ­լօնօն, պարոն Աւետիկին եւ խնամի պարոն Եսայուն ընդ կից գրոյն իւրեանց – Ես դեռ աստ եմ միջոց ինչ... գրէք ի Սուրբ Աթոռն, որ ես նոցա պատասխանոյն սպասեմ աստ. եւ այլն: 1798, յուլիսի 25, ի Պետեր­բուրգ:

1106. 193բ-4ա Գերպատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Յունիսի 22էն գիրդ ընկալայ... հա­տուցանելոց եմ իւր վարձիւքն. եւ այլն: Յուլիսի 23, իՊետերբուրգ:

1107. 194ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Զըն­կալնումն գրոյն իւրոյ ընդ Վրաց տանու թղթոցն... տէր Դաւթի գալուստն առ մեզ. եւ այլն: Յուլիսի 13, ի Պե­տերբուրգ:

1108. 194ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Զընկալնումն գրոյն իւրոյ ընդ Թադդէոս եպիսկոպոսի... Թադդէոս եպիսկոպոսին ողջոյն. եւ այլն: 1798, յուլիսի 23, ի Պետերբուրգ:

1109. 194ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Զըն­կալ­նումն թղթոյն իւրոյ ընդ Երուսաղէմայ հեսապին... վասն նոցա յետոյ գրելոց եմք. եւ այլն: Յուլիսի 23, ի Պետերբուրգ:

1110. 194ա Առ տէր Իգնատիոսն – Յաղագս դստեր տէր Ստեփանի հետեւիլ առնուլ, հատուցից շնորհակալութեամբ, զոր ինչ ծախս լինիցի, վասն այսմ եւ Աբազ խանի գրելն մեր, զոր խոստացեալ է օգնել. եւ այլն: Յուլիսի 23:

1111. 194բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Յու­սադրութիւն Կառլ Իվանիչի, որ վասն նախիջեւանց­ւոց բանին... քնեազ Բարսեղին ԺԵ. (15) թուման ղրկել: Յուլիսի 24:

1112. 194բ Գերազնիւ պարոն Ստեփանն ի Գրիգորիուպօլ – Շնորհակալութիւն վասն արծաթեղի­նաց բերել տալոյն... Սիմօն Սերգէյիչի իւր տեղն ըն­կալնլոյն, եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յուլիսի 25, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1113. 194բ Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, ի Պետրոս թագաւորէն սկսեալ... վասն քնեազին մէկ-մէկ փութ ամենայն եմշից առաքել փութով. եւ այլն: 1798, յու­լիսի 22, ի Պետերբուրգ:

1114. 194բ Առ Թադդէոս վարդապետն:

1115. 195աբ Առ Հաշտարխանու հասարակու­թեանն – Յովսէփ արքեպիսկոպոս՝ ծառայ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի... պահել զձեզ ի խոր խա­ղաղութեան եւ ի յաստուածահաճոյ վարս քրիստոնեա­կան պարկեշտութեան. ամէն: 1798, յուլիսի 22, ի Պե­տերբուրգ:

1116. 195բ-6ա Առ Նախիջեւանու հասարակու­թեանն – Սիրելի որդի Կարապետ վարդապետ, ազնիւ պարոն Մկրտիչ... զօրհնութիւն իմ տամ ձեզ եւ մնամ վասն ձեր աղօթարար Յ. Ա. Ե., 1798, յուլիսի 22, ի Պետերբուրգ:

1117. 196աբ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Յաղագս Վասակեանց, զոր ղօղանջեալ են եւ գրեալ վասն արծաթեղէնոյն... միւսն քվէր դստերն նորին եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յուլիսի 22, ի Պետերբուրգ:

1118. 196բ Առ Ղզլարու հասարակութիւնն – Օրհ­նութեամբ ծանի՛ք, աւագերէց տէր Մինա՛ս... պարտիք շնորհակալիլ, այլն ընդ նմա գրեցից՝ Յ. Ա. Ե., յուլիսի 22, ի Պետերբուրգ:

1119. 196բ-7ա Առ Մօզդօկու հասարակութիւնն:

1120. 197ա Հինգ հարիւր ալթմիշլուղն, զոր տուեալ էաք Եսայի... շնորհակալիլ զնմանէ եւ յոժարութեամբ եմք հատուցանելոց զաւելի ծախսն նորին. եւ այլն: 1798, յուլիսի 22, իՊետերբուրգ:

1121. 197ա Գերապատուելի Զաքար Իվանիչն, ի Մօսկով – Հաւաստի գիտեմ յաղագս ազգասիրութեան ձերոյ... յոգիս էին ապաստան, ի բազմադիմի հար­կա­պահանջութեանցն: Վասն ձեր աղօթարար՝ Յ. Ա. Ե.: 1798, յուլիսի 23, ի Պետերբուրգ:

1122. 197ա Առ գերազնիւ աղայ Մինասն:

1123. 197ա Առ տէր Զաքարն:

1124. 197բ-8ա Հրաման առ Հաշտարխանու կան­ցիս­տօրն մեր – Լսեմ ոմանք ընչաքաղ[ց] ազգանա­կանաց հանգուցեալ... լինիցի պահպանիչ ի յափշտա­կիչ նեղչացն իւրոց՝ Յ. Ա. Ե., 1798, յուլիսի 29, ի Պե­տերբուրգ:

1125. 198աբ Առ Հաշտարխանու կանցիստորն մեր – Օրինաւոր վճիռ կանցիստօրի, որ վասն խնդրա­գործ մէկին Գասպարովի... ամուսնասցի ինքնայօժար կամօք, օրհնութեամբն Աստուծոյ եւ մեր: 1798, յուլիսի 29, ի Պետերբուրգ:

1126. 198բ-9ա Գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Յուլիսի 18էն գիրդ լի յուսա­հատու­թեամբ եւ զրպարտութեամբ ընկալայ... աստ հոգամ, որ զպրվելէկն առեալ եկից առ ձեզ. եւ այլն: 1798, յուլիսի 29, իՍ. Պետերբուրգ:

1127. 199բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, ցաւիլն մեր ընդ... ի կանցիստօրի գրոյն գիտել: 1798, յուլիսի 29, իՊետերբուրգ:

1128. 199բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, Վասակեանց բանն... Գրիգոր վարդապետի գրոյն զընկալնուլն մեր, յունիսի 20էն գրեցեալ թղթոյն իւրոյ: 1798, յուլիսի 29, ի Ս. Պետերբուրգ:

1129. 200ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Ցաւիլն մեր ի վերայ անբախտ փոր­ձու­թեանցն քաղաքին... գալն առ մեզ եւ պիտանի գոլն նորին. եւ այլն: 1798, յուլիսի 29, իՊետերբուրգ:

1130. 200ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Յամսոյս 8էն ի Նովիռօսիու գրեցեալ գիրդ ընկալայ... մինն կնոջն իւրոյ, միւսն Մարիա Լազրովնին. եւ այլն: Յուլիսի 29, ի Պետերբուրգ:

1131. 200ա Առ ազնիւ պարոն Յօհաննէսն գրե­ցաք – Յաղագս տէր Ստեփանի դստերն, որ ի Ֆահրա­պատ առնուլ... փութով առաքել առ մեզ եւ զօրհնու­թիւն մեր: 1798, յուլիսի 29:

1132. 200ա Առ Աւէտ Գալուստիչն, ի Մօսկով – Զըն­կալնումն թղթոցն իւրոց եւ ամանաթին տէր Դաւթի գալուստն առ մեզ եւ յաղագս Վասակեանց չարու­թեանն եւ դատապարտիլն նոցա զեմսկի սուդին: Յօգոս­տոսի 3:

1133. 200բ Գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մօսկով – Գալուստն տէր Դաւթի առ մեզ... դատապարտիլն նո­ցին ի սուդէն, եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յօգոստոսի 3, ի Պետերբուրգ:

1134. 200բ-1բ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփան Դաւիթովն, ի Գրիգորիուպօլ – Յանցեալ փօշտին գրե­ցի քեզ զպատասխանիս թղթոյ քոյ... Գրիգոր վարդա­պետէն գիտասցես, յորժամ մուտ ունիցի ի քաղաքդ: 1798, յօգոստոսի 5, ի Պետերբուրգ:

1135. 201բ-2բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Յանցեալ փօշտին գրեցի առ քեզ զպատասխանիս թղթոյն... գիտացի զհանգամանսն գործոյդ, ամենայն ինչ խոհեմութեամբ եղերեսցես. եւ այլն: Յօգոստոսի 5, իՊետերբուրգ:

1136. 202բ Գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրի­գորիուպօլ – Ի սոյն կէտ ընկալայ գիր ի Գրիգոր վար­դապետէն... Սիմօն Սերգէյիչն եգիտ զտեղի իւր. եւ այլն: Յոգոստոսի 5, ի Պետերբուրգ:

1137. 202բ-3ա Առ Ղզլարու հասարակութիւնն – Պա­տուելի մահտեսի Եսային մեր, որքան իւր պար­տաւորութիւնն էր... ականատես ամենայն աշխատա­նաց իմոց: Վասն ձեր աղօթարար՝ Յ. Ա. Ե.: 1798, յօգոտսոի 5, ի Պետերբուրգ:

1138. 203ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Զմերս որպիսութիւն ի մահտեսի Եսայիէն գիտել, յորդորել... կատարումն փութով է լինելոց. եւ այլն: Յօգոստոսի 5, ի Պետերբուրգ:

1139. 203աբ Առ Ղզլարու ազնուականսն – Ազնիւ որդիք մեր պարոն Յարութիւն, պարոն Գուրկին... ամե­նայնից կօպիէքն շուտով մեզ հասուսցեն իւրեանց խնդրա­նօքն: Վասն ձեր աղօթարար՝ Յ. Ա. Ե., 1798, յօգոստոսի 5, ի Ս. Պետերբուրգ:

1140. 204ա Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, որքան դուկումէնդք... եւ զիւրն որպիսութիւն միշտ գրել նմա, եւ զօրհնութիւն մեր: 1798, յօգոստոսի 5, իՊետերբուրգ:

1141. 204ա Առ կուսանսն Ղզլարու գրեցաք – Ընդ գրոյս առաքեցաք եւ զօրինակն թղթոյ խնդրանաց... առ մեզ առաքեսցեն. եւս Լաշկարովին՝ նոյն մտօք. եւ այլն:

1142. 204աբ Առ Կարապետ վարդապետն եւ ազ­նիւ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան – Յունիսի 26էն գիրն ձեր ընկալայ ընդ ճզդանացն... եկեսցէ ընկալ­նուն պատուով, եւ լաւ ժողովք առնել տալ. եւ այլն: 1798, յօգոստոսի 5, ի Պետերբուրգ:

1143. 204բ Առ Նախիջեւանու հասարակութիւնն – Գերազնիւ հոգաբարձուք պարոն գլավայ եւ դատա­ւորք... մատուցանելոց եմ թագաւորին պրգորօրի ձեռամբն 6 ճզդան, 20 /// (մէկ թերթ պատռած):

1144. 205ա Առ պատուելի աթոռակալ պարոն Միրզայն, ի Ղռիմ – Ի գրութենէ Աբրահամ վարդա­պե­տին գիտելն մեր՝ զաթոռակալ կարգելն մեզ... հնա­զան­դել հրամանի նորին՝ որպէս մեր եւ զօրհնութիւն մեր: Յօգոստոս, ի Պետերբուրգ:

1145. 205ա Առ քնեազ Բարսեղն գրեցաք – Զըն­կալնումն թղթոյն իւրոյ, գրելն մեր առ Կարապետ վարդապետն... զորպիսութիւն կողմանցն Վրաստանու եւ զօրհնութիւն մեր: Յօգոստոսի 20, ի Պետերբուրգ:

1146. 205ա Առ Աւէտ Գալուստիչն, ի Մօսկով – Զոր­պէսն մեր համառօտ, եւ թէ Ռագովին ասել... զոր մոռացութեամբ թողեալ է անդ. եւ այլն: Յօգոստոսի 20, ի Պետերբուրգ:

1147. 205ա-6ա Գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Յանցեալսդ գիրդ ընկալեալ, գիտե­լով, թէ ինձ միայն իցես ծանուցեալ... այսու զկացու­թիւն իմ գիտասցես. եւ այլն: Յօգոստոսի 20, իՊետեր­բուրգ:

1148. 206բ Առ Կարապետ վարդապետն եւ ազնիւ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան – Զընկալնումն թղթոյն իւրեանց... եղեալ ԺԶ. (16) թումանէ Գօրիչին սոխ­տեան (՞) առաքել փութով. եւ այլն: 1798, յօ­գո[ստոս] 22, ի Պետերբուրգ:

1149. 206բ-7ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, պաշտ­պա­նել զտպարանի անձինսն... պինդ պահեսցեն զյիրա­ւունս իւրեանց. եւ այլն: Յօգո[ստոս] 22,Պետերբուրգ:

1150. 207ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, եւ փո­խար­կիլն քնեազին... հետեւիլ առնուլ եւ զօրհնութիւն մեր: Յօգոստոսի 12, իՊետերբուրգ:

1151. 207աբ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Յուլիսի 20էն գիրդ ընկալայ, եւ եթէ չիք Վասակն մի գդակ չվերառնելոյն... միւս փօշտին առաքեցից առ Շկլէվիչն. եւ այլն: 1798, յօգոստոսի 22, ի Պետեր­բուրգ:

1152. 207բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Զորպէսն մեր համառօտ, քնեազի փոխիլն ի տեղւոջէն եւ յուսա­դրութիւն վասն պրվելէկին եւ զօրհնութիւն մեր: Յօգոս­տոսի 22:

1153. 207բ Առ պարոն Մարգար Ագլիցովն, ի Ղզլար – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, պատուէր հետեւիլ յաղագս մեր գետնոյն եւ յուսադրութիւն վասն ազնուութեան թղթոյն իւրոյ, եւ այլ որպէսն մեր: Յօ­գոստոս 22, իՊետերբուրգ:

1154. 207բ Առ աղայ Մինասն, ի Մօսկով – Քնեազի փոխարկիլն եւ ի տեղի նորա կարգիլն զԼօ­բուխինն, պարտաւորելոյն սուդի զՎասակեանսն եւ զօրհնութիւն մեր: 1798, յօգոստոսի 22, ի Պետեր­բուրգ:

1155. 207բ Առ տէր Զաքարն, ի Մօսկով – Ղզլարցի մահտեսի Եսային, եթէ անդից է... փոխեցաւ ի տեղ­ւոջէն եւ էքսպետիցին, ունայնացոյց կայսրն. եւ այլն: Յօգոստոսի 27, իՊետերբուրգ:

1156. 208ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, եւ թէ զաղէտս իւրեանց... գրեսցին զաղէտս իւրեանց քնեազԲեզ­բօրօտկուն:

1157. 208ա Առ ազնիւ Մարգար Ագլիցովն, ի Ղզլար – Մուղայէթ լինիլ գետնոյն մերոյ եւ չափել տալ... քնեազի փոխիլն ի տեղւոջէն. եւ այլն. յօգոս­տոսի 29:

1158. 208ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Զընկալ­նումն թղթոյն իւրոյ ընդ մէկ ֆունթ ապրշումին, պա­տուէր հետեւիլ զաւօտի շինութեանն, եւ զօրհնութիւն մեր: Յօգոստոի 20, իՊետերբուրգ:

1159. 208ա Գերապատուելի պարոն մահտեսի Եսային, ի Ղզլար – Քնեազի փոխիլն ի տեղւոջէն... մա­տուսցուք թագաւորին. եւ այլ որպէսն մեր: 1798, յօգոստոսի 19, իՍ. Պետերբուրգ:

1160. 208ա Առ Թիլֆիզու կուսանսն, ի Ղզլար – Զմխիթրականս սակս փոխեցման Գայիանեային... Հաշ­տար­խանու հին հանգստի եկեղեցին. եւ այլն: Յօգոս­տոսի 29:

1161. 208ա Առ տէր Սահակն, ի Ղզլար – Զընկալ­նումն թղթոյն իւրոյ, քնեազի փոխիլն ի տեղւոջէն... էքսպետիցւոյ ոչնչանալն եւ զօրհնութիւն մեր: Յօգոս­տոսի 29:

1162. 208բ-9ա Գերապատուելի պարոն Աւթան­դիլն ի Բուքսարայ – Թեպէտ ամիս ոչ գոյր, բայց յայսմ թուոյ գրեալ գիրդ... ընդ փափակելի գրեանցն կա­պելոց. եւ այլն. մնամ վասն քոյ աղօթարար՝ Յ. Ա. Ե., 1798, յօգոստոի 20:

1163. 209ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Ի գրոյՇկլեվիչին՝ գիտացի զքոյ գնալդ... պարտին այժմ առ քնեազ Բէզբօրոտկին գրել. եւ այլն: Յօգոստոսի 20, ի Պետերբուրգ:

1164. 209բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, քնեազի փո­խիլն... միւս փօշտին առաքեցից, որ ըստ այնմ գրեալ առաքեսցէ մեզ. եւ այլն: Յօգոստոս 29:

1165. 209բ-10ա Գերազնիւ պարոն Ստեփան Դաւիթովն, ի Գրիգորիուպօլ – Յանցեալսդ երեք գրով պատասխանել եմ քոյ գրութեանն... յուսով եմ, որ մեծ օգնութիւն լինի. քահանայից եւ ամենայն ժո­ղովրդեանն օրհնութիւն: Յօգոստոսի 29:

1166. 210ա Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, մեր նշանեալ տեղերն... Բարսեղ վարդապետին եւ միաբանիցն ամենայնից օրհնութիւն: Յօգոստոսի 29, ի Պետերբուրգ:

1167. 210ա-1ա Գերապատուելի գլավայ պարոն Կարապետն, ի Նախիջեւան – Ի զանազան ժամանակս գրեալ եմ ձեզ զամենայն որպէսն... եկեալ իցէն առ ձեզ եւ զհարկաւորն հոգացեալ. վասն ձեր աղօթարար, խոնարհ՝ Յ. Ա. Ե., յօգոստոսի 29, իՊետերբուրգ:

1168. 211ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, եւ թէ որպէս գրեալ եմք... ընդ որպիսութեան քաղաքին եւ ժո­ղովրդին, իշխանացն օրհնութիւն: 1798, յօգոստոսի 29, իՊետերբուրգ:

1169. 211բ Առ քնեազ Սօլօմօնն ի Թիլֆիզ – Ար­քային ծանուսցես, թէ յունիսի 26էն գիրդ ընկալաք... բայց ի յանյաջողութեան կայ. մերայնոցն օրհնութիւն: Յօգոստոսի 29, իՊետերբուրգ:

1170. 211բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – ՏէրՍտեփանի կնոջն տալ խարջի Բ. թուման, եւ զորպէսն Թիլ­ֆիզու գրել մեզ, եւ զօրհնութիւն մեր: Յօգոստոս 29:

1171. 211բ Առ աղայ Մինասն, ի Մօսկով – Յա­ղագս մեր ապրանացն... կամ ընդ ինքեան բերցէ եւ կամ ընդ այլում առաքեսցէ. եւ զօրհնութիւն մեր: Յօգոս­տոս 20:

1172. 211բ Առ Աւէտ Գալուստիչն, ի Մօսկով – Զմխիթարականս սակս փոխեցման նորածին մանկանն, քնեազի փոխիլն ի տեղւոջէն, եւ զօրհնութիւն մեր: 1798, յօգոտոսի 20, իՊետերբուրգ:

1173. 211բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, տէր Մէլքի­սեթին ունել ի խնամս... Սիմէօնի Տրամաբանութիւնն առաքել. եւ այլ որպէսն մեր: Յօգոստոսի26:

1174. 211բ Առ տէր Մելքիսէթն, ի Հաշտարխան – Յուսադրութիւն սակս իւրոյ շահեցման, եւ պատուէր զՄատթէոսի Մեկնութիւնն գրել, եւ քանի մի տղայոց դասել զքերականութիւն, եւ զօրհնութիւն մեր: Յօգոս­տոսի 26:

1175. 212ա Առ Թադդէոս եպիսկոպոսն, ի Հաշ­տարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, եւս հրա­մայելն մեր Թադդէոս վարդապետին... զտուրս մնա­ցեալ նուիրակութեանն. եւ այլն: Յօգոստոսի 26, ի Պետերբուրգ:

1176. 212ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Հասարակութեանն խնդիր եւ իւրայա­տուկ մատուցանելն մեր քնեազ... հոգասցէ զամենայն. եւ այլն: Յօգոստոսի 26:

1177. 212ա Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Ընդ թղթոյ առաքիլն զմարգարիտն... ի յամենայն գործս իւր. եւ այլն: Յօգոստոս 26:

1178. 212ա Առ Կարապետ վարդապետն եւ պա­րոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան – Ճզդումնքն եւ տուպլքն, զոր առաքեալ էին, մատուցանելն... քնեազ Բեզբորոդսկուն. եւ այլն. յօգոտսոսի 26:

1179. 212ա Առ տէր Զաքարն, ի Մօսկով – Զմեր որպէսն, եւ Քալանթարին ասել, առնուլ սակս տպարա­նին... առ Թադդէոս վարդապետն, եւ զօրհնութիւն մեր. յօգոստոսի 26:

1180. 212բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար – Պատուէր՝ հետեւիլ զաւօտի շինութեանն եւ լինիլ օգնական տիրացու Յարութիւնին, եւ զօրհնութիւն մեր(այսչափ):

1181. 212բ Առ տիրացու Յարութիւնն, ի Ղզլար – Զաւօտի շինութեանն հետեւիլ, եւ եթէ պակասութիւն ինչ... մերում հոգալոց է. եւ այլն: Յօգոստոս 26:

1182. 212բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ – Զըն­կալնումն թղթոյն իւրոյ, տէր Ստեփանի կինն առաքել ի Հաշտարխան առ պարոն Մկրտումն, եւ պատուէր՝ լինիլ արի ի գործս իւր. եւ այլն: Յօգոստոս 26:

1183. 212բ-3ա Զայս եւս գրեցաւ առ պարոն Մկրտումն Գալստեան – Գրեալ են այտի, թէ ոմանք ի ձէնջ... խնամակալն մեր սրբեսցէ զայդ կեղտ ի հա­սարակութենէ մերմէ: Յօգոստոս 26:

1184. 213ա Առ Կարապետ վարդապետն եւ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան – Նոցին առաքեցեալ տուպլերն եւ ճզդանն մատուցանելն... փութով առա­քեսցէ ի Պօլիս. եւ այլն: Սեպտեմբերի 2:

1185. 213ա Առ գլավայ պարոն Կարապետն, ի Նա­խիջեւան – Մատուցանելն մեր նորին մեծութեանն զնոցին առաքեցեալ... քնեազին ունիմք մատուցանելն. եւ այլն: 1798, սեպտեմբերի 2, իՊետերբուրգ:

1186. 213բ Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, Ղզլարու պլանացն... վասն մեր թիրմայ շալ 5 գազանոց եւ զօրհ­նութիւն մեր: Սեպտեմբերի 2, իՊետերբուրգ:

1187. 213բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, վանեցի Սար­գիսն... շնորհիլն մեզ ոսկեայ ժամացոյց. եւ այլն: Սեպտեմբերի 2, իՊետերբուրգ:

1188. 213բ Առ քնեազ Սօլօմօնն:

1189. 213բ Առ տէր Մինասն:

1190. 213բ Առ տէր Առաքելն:

1191. 213բ Գրիգոր վարդապետն:

1192. 214ա Գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրի­գո­րիուպօլ – Զմեծագոյն շնորհն կայսերական, որ առ մեզ... սակս պարտուցն Գրիգորիուպօլու. եւ այլն: Սեպ­տեմբերի 2:

1193. 214ա-5ա Առ քնեազ Սօլօմօնն, ի Թիլֆիզ – Յուլիսի գրած գիրն քոյ ընկալայ յամսոյս 6 եւ տեղե­կացայ... շտապեցէ՛ք մարդ ղրկել, բարեկամաց ամե­նայ­նից եւ մերայնոցն օրհնութիւն: Սեպտեմբերի 9:

1194. 215ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ... հասարա­կու­թեան իւրեանց. եւ այլն: Սեպտեմբերի 9:

1195. 215ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, եւս մեզ պատկա­նելի գիտելիսն ասել... պարոն Պօղոսին եւ պարոն Յով­հաննէսին: Սեպտեմբերի 9:

1197. 216բ Առ պարոն Պետրոսն:

1198. 216բ Առ Գրիգոր վարդապետն:

1199. 215բ Առ պարոն Առաքելն, ի Մօզդօկ – Զըն­կալնումն թղթոյն իւրոյ եւ պատուէր ընդ պարոն... տեղեկացեալ ծանուսցեն մեզ. եւ այլն: Սեպտեմբերի 9:

1200. 215բ Առ տէր Յակօբն:

1201. 215բ-6ա Առ արքայորդի Դաւիթն, ի Վիրս – Յու­լիսի 22էն գիրդ յամսոյս 6 ընկալաք ընդ պարոն Լաշ­կարովին... այնպէս պատրաստեսցեն զգիր նորին. եւ այլ որպէսն մեր: 1798, սեպտեմբերի 9, ի Պետեր­բուրգ:

1202. 216ա Գերազնիւ պարոն Պօղոս Թումա­նովն, ի Գրիգորիուպօլ – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, ամբաստանութիւն ի Դաւիթովէն, զմեծագոյն շնորհ կայսերն, որ առ մեզ, եւ այլ որպէսն մեր: Սեպտեմբերի 25:

1203. 216ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, յամսոյս 24ին խնդիր տալն մեր... վասն մշտնջենական երջանկու­թեան իւրեանց: Սեպտեմբերի 26:

1204. 216բ Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զընկալնումն թղոյն իւրոյ, յամսոյս 27ին խնդիր տալն մեր... կանցիստօրի բանք. եւ այլն: Սեպտեմբերի 26, իՊետերբուրգ:

1205. 216բ Առ Գրիգոր վարդապետն – Զընկալ­նումն թղթոյն իւրոյ, յամսոյս 24ին խնդիր տալն... կա­րելի իցէ հետեւեցայց վասն նորա. եւ այլն: Սեպտեմ­բերի 25:

1206. 216բ-7ա Առ Հաշտարխանու կանցիստօրն – Օրհնութեամբ ծանիք, օրհնածին որդի՛ք մեր՝ պարոն Մինա՛ս... զօրհնութիւն մեր առաքելով առ ձեզ, մնամ վասն ձեր աղօթարար՝ Յ. Ա. Ե.: Սեպտեմբերի 26:

1207. 217ա Առ տէր Մինասն՝ գլավայն, եւ մահ­տե­սի Եսային, ի Ղզլար – Յամսոյս 24ին, զխնդիր հա­սարակութեանն... մեր ենարալ Պրգօրօրին եւ այլ որ­պէսն մեր: Սեպտեմբերի 26:

1208. 217ա Առ տէր Առաքելն եւ պարոն Ստեփան Հաւուշտրովն, ի Մօզդօկ – Պատուէր գնող ի գիւղն երաշ­տի, գիտել զորքանութիւնն... որպէս ի սեպտեմ­բե­րի 9ըն գրեալ եմք վասն այսմ. եւ այլն: Սեպտեմբերի 24:

1209. 217բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, մեր խնդիր տալն պրգօրօրին յաղագս... զոր տեղեկացեալ ի նմանէ, ծանուսցէ մեզ. եւ այլն: Սեպտեմբերի 24:

1210. 217բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, ընդ թղթոյ Քոբալու ժողովրդեանն... եւս զթերի Էֆիմերտին յանկ հասուսցէ. եւ այլն: Սեպտեմբերի 24:

1211. 217բ Առ գերազնիւ Սիմօն Սերգէյիչն, ի Հաշ­տարխան – Ցաւիլն մեր սակս փորձնութեան սպան­ման Եսայի Աբրահամիչին... համառօտ զօրհնու­թիւն մեր: 1798, սեպտեմբերի 24:

1212. 217բ Գերապատուելի Զաքար Իվանիչն, ի Մօսկով – Յամսոյս 13ին զխնդիր հասարակ ազգին տալն մեր... մետրապօլտի փութով առաքել. եւ այլ որ­պէսն մեր: Սեպտեմբերի 28:

1213. 218ա Առ ազնիւ պարոն Պետրոս Քալան­թարն, ի Մօսկով – Կշտամբանք յաղագս ինքնագլուխ հոգեւոր գործոցն... ննջեցելոցն, որ անդ. եւ այլն, եւ այլ որպէսն մեր: Սեպտեմբերի 28:

1214. 218ա Գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրի­գորիուպօլ – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, բանք հա­մո­զա­կանք... եւ թէ հետեւիլ բարեկարգութենէ քաղաքին: Սեպտեմբերի 30:

1215. 218բ Առ Գրիգոր վարդապետն եւ գերազ­նիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ – Ես միշտ հի­ւանդ եմ, առողջութիւն իմ... օրհնութիւն տամ, եւ շնորհ հոգւոյ նորա եղիցի ընդ ձեզ. ամէն: Սեպ­տեմ­բերի 30:

1216. 219ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի յԵկա­տա­­րի­նէսլաւ– Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, յամսոյս 13ին հասարակ ազգի խնդիրն... հաշտեցուցանել նմա ընդ պարոնՊօղոսին. եւ այլն: Սեպտեմբերի 30:

1217. 219ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, չարին Վասա­կայ բանն հետեւիլ անդ աւարտել... եւս վասն Սարգսին Պօլսեցւոյ բանք: Սեպտեմբերի 30:

1218. 219բ Զայս եւս գրեցաւ առ Գրիգոր վարդա­պետն – Յաղագս Սաթովի փաթէնթին անդ հոգասցեն, զի աստ... մուտն թագաւորի ի քաղաքս, եւ այլ որպէսն մեր: 1798, սեպտեմբերի 30:

1219. 220ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ... ձեռամբ Շարիստանովին ծանուցանեմք սենաթին. եւ այլն: Հոգտեմբերի 1:

1220. 220ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Պատուէր՝ զգուշութեամբ տպագրել զկտա­կա­գիրն... յաղագս Վասակեանց դատապարտութիւնն. եւ այլ որպէսն մեր: Հոգտեմբերի մուտն:

1221. 220բ Գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մօսկով – Սեպտեմբերի 13ին հասարակ ազգի խնդիրն մա­տու­ցա­նելն... կամ ընդ ինքեան բերել. եւ այլն: Հոգտեմ­բերի 2, իՊետերբուրգ:

1222. 220բ-1ա Գերազնիւ աղայ Յովակիմն, ի Մօսկով – Գոհանամ զԱստուծոյ իմոյ, որ պահեալ զսէր իմ... մնամ առ ձեր ազնուութեան միշտ ի սրտէ աղօ­թա­րար խոնարհ՝ Յ. Ա. Ե., հոգտեմբերի 2:

1223. 221ա-2ա Հրաման առ Նախիջեւանու հոգե­ւոր դատարանն մեր – Ըստ հրամանի իմոյ՝ մեր որդի Գրիգոր վարդապետն... պահպանել մինչեւ ցգալուստն մեր ի քաղաքդ: 1798, հոգտեմբերի 7, իՊետերբուրգ:

1224. 222ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, վասն առաք­ման պրվելեկին... աստ առ ձեզ, որ հարկաւոր է նմա: Հոգտեմբերի 7:

1225. 222բ Առ Գրիգոր վարդապետն – Զընկ­լա­նումն թղթոյն իւրոյ, դատաւորացն ի նմանէ կարգե­ցե­լոց... չթողուլ գալ առ մեզ, եւ այլ որպէսն մեր: Հոգ­տեմբերի 7:

1226. 222բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, պարոն Մել­քի­սէթի նորոգ... յանուն մեծի կայսերն, եւ փօշտն ձգելն. եւ այլն: Հոգտեմբերի 7, իՊետերբուրգ:

1227. 223ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, ընդ ՀԵ. (75) թուման... ընդ հրամանի նորին առնիցեն, եւ այլ որպէսն մեր: Հոգտեմբերի 7, իՊետերբուրգ:

1228. 223աբ Զօրութիւն գրոյս այս է, որ յամի Տեառն 1789 Ջուղայեցի Փիրի կենակից եւ Ստեփա­նի դուստր... հիմնադիր Նոր Նախիջեւանու եւ Գրիգո­րիուպօլու իշխան երկայնաբազուկ Արղութեան:

1229. 224ա Առ վեհազնիւ աղայ Յովհանէսն – Ջու­ղայեցի Փիրի կենակից եւ Ստեփանի դուստր հան­գու­ցեալ Զարիպխանն... որով եւ եւս աճեսցի վարձ ձեր յԱստուծոյ, իսկ ես մնամ միշտ վասն ձէր աղօթարար, ի սրտէ Յովսէփ արքեպիսկոպոս, ի Սանկթ Պետերբուրգ, 1798, հոգտեմբերի 11:

1230. 224բ Առ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրի­գորիուպօլ – Զորպէսն մեր համառօտ, եւ պա­տուէր... եւ ոչ տալ տեղի տարաձայնութեան. եւ այլն: Հոգտեմբերի 25:

1231. 224բ Առ պարոն Պօղոս Թումանովն, ի Գրի­գորիուպօլ – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, ամբաս­տա­նութիւն ի պարոն Ստեփանէն... եւս սակս փաթէն­թին իւրոյ. եւ այլն: Հոգտեմբերի 15, իՊետերբուրգ:

1232. 224բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, Փողեցէ՛քն սրբագրել եւ առ ինքն պահպանել... զորպէսն մեր հա­մառօտ, եւ զօրհնութիւն մեր: Հոգտեմբերի 14, իՊետերբուրգ:

1233. 224բ Առ Աբրահամ վարդապետն:

1234. 224բ Առ պարոն Խաչերես Թումանովն:

1235. 224բ Առ քնեազ Դաւիթն:

1236. 225ա Առ Աւէտ Գալուստիչն:

1237. 225ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, զորպէսն մեր համառօտ... յաղագս Կոպնհակու ապրանացն բանք. եւ այլն: Հոգտեմբերի 21, իՊետերբուրգ:

– 225ա Առ Թադդէոս վարդապետն՝ ըստ վերոյ մտացն:

1238. 225ա Առ Աւէտ Սերգէյիչն – Մխիթարականս վասն փոխեցման Ստեփան Գրիգորիչին եւ զօրհնու­թիւն մեր: Հոգտեմբերի 22, իՊետերբուրգ(այսչափ):

1239. 225ա Առ տէր Մինասն՝ գլավայն, եւ մահ­տե­սի Եսային, ի Ղզլար – Սակս խնդրանաց իւրեանց... կամ փօշտ ձգել. եւ այլն: Հոգտեբերի 21:

1240. 225ա Առ տէր Առաքելն եւ տէր Գալուստն, ի Մօզ­դօկ – Սակս խնդրանաց իւրեանց գրելն մեր Ղզլար... հասուցանել առ պարոն Մկրտում Գալստեան եւ զօրհնութիւն մեր: Հոգտեմբերի 22:

1241. 225ա-6բ Առ Գրիգոր վարդապետն գրեցաք – Սեպտեմբերի 30էն գիրդ ի Նօվօռօսիու ընկալեալ եմ եւ գիտացեալ... պարոն Ծատուրն խնդրէ տեղեկանալ, թէ որքան մուժիկք գոն. եւ այլն: Հոգտեմբերի 28, իՊե­տերբուրգ:

1242. 227ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, եւ վաթսուն ոսկի... օրհնութիւն նոցա ընդ այլ բարեկամաց: Հոգ­տեմբերի 28:

1243. 227ա Առ ազնիւ պարոն Դանիէլ նոր գլա­վայն, ի Նախիջեւան – Պատուէր՝ լինիլ համեստ եւ խո­հեմութեամբ կառավարել... եւ սպասելն գալստեանն պրվելիկին եւ զօրհնութիւն մեր: Հոգտեմբերի 28, իՊետերբուրգ:

1244. 227աբ Առ ազնիւ Թաղայ Դաւիթն, ի Հաշ­տարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, զցաւիլն մեր յաղագս... որպէս Յովհաննիսին մերոյ եւս գրեալ եմք. եւ այլն:

1245. 227բ Առ մեր Յովհաննէսն, ի Հաշտարխան – Շնորհաւորութիւն գալստեանն, եւս վասն մեր... եւս մեզ ծանուցանել եւ զօրհնութիւն մեր: Հոգտեմբերի 28:

1246. 227բ Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ, ցաւիլն մեր սակս երկպառակութեան... Կոպնհակու ապ­րա­նացն, եւ տէր Դաւիթին բանք. եւ այլն: Հոգտեմբերի 28:

1247. 227բ-8ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշտարխան – Զընկալնումն թղթոյն իւրոյ... որպէս իւրն եւս գրեալ եմք: Հոգտեմբերի 28, իՊետերբուրգ:

1248. 228ա Զայս եւս գրեցաւ առ Գրիգոր վար­դապետն – Գուբեռնաթի խնդրանաց պատասխանն գրելն մեր պարոն Ստեփանի... մուղայէթ լինիլ. եւ այլն: Հոգտեմբերի 28:

Ծնթ. Նախորդ միաւորները բաւարար պատկերացում են տա­լիս գրագրութեան էութեան կամ ընդհանուր բնոյթի մասին, ուստի այսուհետեւ, նկարագրութեանս ծաւալի էլ աւելի մեծա­ցու­մից խուսափելու համար, նշուել են միայն նամակների հաս­ցեատիրոջ, նրա բնակավայրի եւ գրութեան տեղի անունները, ապա՝ ամսաթիւը (որ երբեմն՝ չկայ):

1249. 228ա Առ Յեկօր Գալուստիչն, Նովօրօսիա, հոգտեմբեր 28:

1250. 228ա Առ Սիմօն Սերգէյիչն, ի Հաշտարխան. Հոգտեմբեր 28, ի Պետերբուրգ:

1251. 228ա Առ Քրիստափոր Առաքելիչն, ի Յեա­գօրցկի. 1798, հոգտեմբերի 28, ի Պետերբուրգ:

1252. 228բ Առ տէր Զաքարն, ի Մօսկով:

1253. 228բ Առ Զաքար Իվանիչն, ի Մօսկով: 1798, նոյեմբերի 2, ի Պետերբուրգ:

1254. 228բ Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. նոյեմբերի 4, ի Պետերբուրգ:

1255. 228բ Առ Աւետիս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. նոյեմբերի 4, ի Պետերբուրգ:

1256. 228բ Առ Կարապետ վարդապետն, պարոն Մկրտիչն եւ գլավայ պարոն Դանիէլն, ի Նախիջեւան. նոյեմբեր 4:

1257. 229ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ. նոյեմ­բերի 22:

1258. 229ա Առ Թանդոյէնց Մովսէսն, ի Մօզդօկ. 1798, նոյեմբերի 22, ի Պետերբուրգ:

1259. 229ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. նոյեմբերի 22:

1260. 229ա Առ Գրիգոր վարդապետն ի Գրիգո­րիու­պօլ. նոյեմբերի 22:

1261. 229բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. նոյեմբերի 28:

1262. 229բ Գերազնիւ պարոն Մկրտիչն եւ գլա­վայ պարոն Դանիէլն, ի Նախիջեւան. նոյեմբերի 28, ի Պետերբուրգ:

1263. 229բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. նոյեմբեր 28:

1264. 229բ Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. 1798, նոյեմբերի 28, ի Պետերբուրգ:

1265. 229բ Առ քնեազ Սօլօմօնն եւ քնեազ Զա­քարն, ի Թիլֆիզ. նոյեմբերի 28, ի Պետերբուրգ:

1266. 230ա Առ տէր Առաքելն ի Մօզդօկ. 1798, նո­յեմ­բերի 28, ի Պետերբուրգ:

1267. 230ա Առ տէր Առաքելն եւ պարոն Շարօն, ի Մօզ­դօկ. 1798, նոյեմբերի 28, ի Պետերբուրգ:

1268. 230ա Առ ազնիւ Սիմօն Սէրգէյիչն, ի Հաշ­տարխան. նոյեմբերի 29:

1269. 230ա Առ պարոն Աղալօն ի Մօսկով. նոյեմ­բերի 29:

1270. 230բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան. նոյեմբերի 25:

1271. 230բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. նոյեմբերի 25, ի Պետերբուրգ:

1272. 230բ Առ պարոն Տրդատն Գրիգորեան, ի Հաշ­տարխան. նոյեմբերի 25:

1274. 230բ Առ տէր Մինասն ի Ղզլար:

1275. 230բ Առ տէր Սահակն ի Ղզլար. նոյեմբերի 25, ի Պետերբուրգ:

1276. 231ա Առ տէր Առաքելն, ի Մոզդօկ. 1798, նոյեմբերի 25, ի Հաշտարխան:

1277. 231ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. նոյեմբերի 25:

1278. 231 Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրի­գո­րիու­պօլ. 1798, նոյեմբերի 25:

1279. 231ա Առ տէր Զաքարն, ի Մօսկով. նոյեմ­բերի 26:

1280. 231բ Ի Յովսեփայ արքեպիսկոպոսէ սիրով եւ աստուածային օրհնութեամբ՝ սիրելի որդիք մեր.... 1798, դեկտեմբերի 2, ի Պետերբուրգ:

1281. 231բ Առ Աւէտ ի Մօսկով. նոյեմբերի 30:

1282. 232ա Առ պարոն Ստեփան Դաւիթովն, ի Գրի­գորիուպօլ. 1798, դեկտեմբերի 1:

1283. 232բ-3բ Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրի­գո­րիուպօլ. 1798, դեկտեմբերի մուտն, ի Պետերբուրգ:

1284. 233բ-4ա Առ սուրբ Երուսաղէմայ Մկրտիչ վար­դապետն, ի Մօզդօկ. դեկտեմբերի 2:

1285. 234աբ Առ քնեազ Սօլօմօնն եւ խնամի պա­րոն Եսային, ի Թիլֆիզ. 1798, դեկտեմբերի 2, ի Պե­տեր­բուրգ:

1286. 235ա Գերապատիւ պարոն Եսային, ի Թիլ­ֆիզ. դեկտեմբերի 2:

1288. 235ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. դեկտեմբերի 2:

1289. 235բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. դեկտեմբերի 2:

1290. 235բ Առ Կարապետ վարդապետն, պարոն Մկրտիչն, պարոն Դանիէլն, դատաւորսն եւ հոգա­բար­ձուսն, ի Նախիջեւան. դեկտեմբերի 2, ի Պետեր­բուրգ:

1291. 235բ Առ ազնիւ Թաղայ Դաւիթն, ի Հաշ­տար­խան. դեկտեմբերի 9:

1292. 236ա Պատուելի պարոն Փարսադանն, ի Հաշ­տարխան. դեկտեմբերի 9:

1293. 236աբ Ազնիւ Նօնի Յովհաննէսն, ի Գիլան. դեկտեմբերի 9:

1294. 236բ-7ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. 1798, դեկտեմբերի 9, ի Պետերբուրգ:

1295. 237ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. Դեկտեմբերի 9, ի Պետերբուրգ:

1296. 237ա Առ քնեազ Դաւիթն, ի Մօսկով. Դեկ­տեմբերի 20:

1297. 237աբ Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրի­գո­րիու­պօլ. դեկտեմբերի 25, ի Պետերբուրգ:

1298. 238ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. դեկտեմբերի 26, ի Պետերբուրգ:

1299. 1300. 1301. 238ա Ի Թիլֆիզ, առ Գեօյրկի ար­քայն, յարքայորդւոյն եւ մեր Սօլօմօնին ընդ գաղտ­նի թղթոցն իւրեանց. եւ այլն: Դեկտեմբերի 26, ի Պետերբուրգ:

1302. 238ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար:

1303. 238ա Առ տիրացու Յարութիւնն, ի Ղզլար:

1304. 238ա Առ մահտեսի Եսային, ի Ղզլար:

1305. 238ա Առ տէր Առաքելն ի Մօզդօկ... դեկ­տեմ­բերի 26, ի Պետերբուրգ:

1306.238ա Առ պարոն Ստեփան Հաւուշտրովն:

1307. 238ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան:

1308. 238ա Առ Թադդէոս վարդապետն. դեկտեմ­բերի 20, ի Պետերբուրգ:

1309. 238բ Առ Զաքար Իվանիչն, ի Մօսկով. 1798, դեկտեմբերի 27, ի Պետերբուրգ:

1310. 238բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. դեկտեմբերի 23:

1311. 238բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան. դեկտեմբերի 23:

1312. 238բ Առ Սիմօն Սերգէյիչն, ի Հաշտարխան:

1313. 238բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար:

1314. 238բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ. դեկտեմ­բերի 23:

1315. 238բ Առ Թադդէոս եպիսկոպոսն, ի Նա­խիջեւան. դեկտեմբերի 23, ի Պետերբուրգ:

1316. 239ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. դեկտեմբերի 23, ի Նախիջեւան:

1317. 239ա Առ գլավայ պարոն Դանիէլն. դեկ­տեմ­բերի 23, ի Պետերբուրգ:

1318. 239ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրի­գո­րիուպօլ. դեկտեմբերի 23:

1319. 239ա Առ պարոն Ստեփան Դաւիթովն. դեկ­տեմբերի 23:

1320. 239ա Առ Մարտին Գալուստիչն, ի Մօսկով. 1798, դեկտեմբերի 30, ի Պետերբուրգ:

1321. 239ա Առ տէր Զաքարն, ի Մօսկով. դեկտեմ­բերի 30:

1322. 239ա Առ քնեազ Դաւիթն:

1323. 239ա Առ երէցփոխ պարոն Պետրոս Քա­լան­թարն, ի Մօոսկով:

1324. 239բ Առ Աւէտ Գալուստիչն, ի Մօսկով:

1325. 239բ Գերազնիւ աղայ Մինասն, ի Մօսկով. դեկտեմբերի 30:

1326. 239բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. դեկտեմբերի 30, ի Պետերբուրգ:

1327. 239բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշ­տարխան. դեկտեմբերի 30, ի Պետերբուրգ:

1328. 239բ-40ա Առ վեհազնեայ Իվան Պետրո­վիչն, ի Թագանռօկ. դեկտեմբերի 30, ի Պետերբուրգ:

1329. 240աբ Առ Կարապետ վարդապետն, ազ­նուականսն, դատաւորացն եւ բոլոր քաղաքացի եւ գիւղացի ժողովրդոցն մերոց. դեկտեմբերի 30:

1330. 240բ-1ա Զայս եւս գրեցաք առ Կարապետ վարդապետն, պարոն Մկրտիչն եւ այլ բարի ան­ձինսն՝ հասարակութեանն Նախիջեւանու. դեկտեմ­բերի 30:

1331. 241ա Գերապատուելի Զաքար Իվանիչն, ի Մօս­կով. դեկտեմբերի 30, ի Պետերբուրգ:

1332. 241աբ Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրիգո­րիուպօլ. 1799, յունվարի 2:

1333. 241բ Առ Գրիգոր վարդապետն. 1799, յուն­վարի մուտն:

1334. 241բ Առ պարոն գլավայն, ազնուականսն եւ դատաւորսն, ի Նախիջեւան. 1799, յունվարի 6, ի Պետերբուրգ:

1335. 241բ Առ Կարապետ վարդապետն:

1336. 241բ Առ Աբրահամ վարդապետն:

1337. 241բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ:

1338. 241բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան. 1799, յունվարի 6:

1339. 241բ Առ Թադդէոս վարդապետն:

1340. 241բ Առ պարոն Մկրտիչն:

1341. 241բ Առ Գրիգոր վարդապետն:

1342. 242ա Առ քնեազ Սօլօմօնն եւ Զաքարիայն, ի Թիֆլիզ. 1799, յունվարի 6:

1343. 242ա Առ Հերակլ արքայն:

1344. 242ա Առ աղայ Յովակիմն, ի Մօսկով:

1345. 242ա Առ աղայ Մինասն. յունվարի 11:

1346. 242ա Առ Զաքար Իվանիչն:

1347. 242ա Առ պարոն Մարտիրոսն Գալստեան, ի Մօսկով. յունվարի 11, ի Պետերբուրգ:

1348. 242ա Առ պարոն Մարգար Մանիչարովն, ի Մօսկով. յունվարի 11, ի Պետերբուրգ:

1349. 242ա Առ տէր Սահակն, ի Ղզլար. 1799, յուն­­վարի 11:

1350. 242ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. յունվարի 13:

1351. 242ա Առ Սիմօն Սերգէյիչն. յունվարի 13:

1352. 242ա Գերապատուելի Մկրտումն. յունվարի 13:

1353. 242ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ, յուն­վարի 13:

1354. 242բ Առ տէր Սահակն, ի Ղզլար. 1799, յուն­վարի 13:

1355. 242բ Առ Կարապետ վարդապետն, գլա­վայն, հոգաբարձուսն եւ դատաւորսն քաղաքին Նա­խիջեւանու. յունվարի 13:

1356. 242բ Առ Գրիգոր վարդապետն. յունվարի 13:

1357. 242բ Առ Կարապետ վարդապետն եւ հոգ­ւոր կառավարութիւնն Նախիջեւանու՝ հրաման. Յ. Ա. Ե. յունվարի 13:

1358. 242բ Առ Կարապետ վարդապետն. յուն­վարի 15:

1359. 243ա Առ պարոն Պօղոս Թումանովն, ի Գրի­­գորիուպօլ. յունվարի 15:

1360. 243ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. յունվարի 22, ի Պետերբուրգ:

1361. 243ա Առ Թադդէոս վարդապետն. յունվարի 21:

1362. 243ա Առ Սիմօն Սերգէյիչն. յունվարի 12:

1363. 243բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խի­ջեւան. յունվարի 22:

1364. 243բ Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ:

1365. 243բ Առ տէր Մինասն:

1366. 243բ Առ տէր Առաքելն:

1367. 243բ Առ Կարապետ վարդապետն, դատա­ւորսն, հոգաբարձուսն եւ իշխանսն Նախիջեւանու. 1799, յունվարի 21, ի Հաշտարխան:

1368. 243բ-5ա Առ Հաշտարխանու հոգեւոր կան­ցիս­տօրն՝ մեր հրաման. 1799, յունվարի 27, ի Պետեր­բուրգ:

1369. 245բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խի­ջեւան:

1370. 245բ Առ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան. յունվարի 27:

1371. 245բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. յունվարի 27:

1372. 245բ Առ Պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան. յունվարի 27:

1373. 246ա Առ երիցփոխ Սարգիսն, ի Հաշտար­խան. յունվարի 27, ի Պետերբուրգ:

1373. 246ա Առ մահտեսի Աստուածատուրն, ի Նախիջեւան. յունվարի 27:

1374. 246ա Առ Գրիգոր վարդապետն, ի Գրիգո­րիուպօլ. 1799, փետրվարի 2, ի Պետերբուրգ:

1375. 246ա Առ տէր Յակոբն, ի Հաշտարխան. 1799, փետրվարի 3, ի Պետերբուրգ:

1376. 246բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան:

1377. 246բ-7բ Կոնդակ առ Հաշտարխանու հա­սա­րակութիւնն. 1799, փետրվարի 3:

1378. 247բ Առ Աւետ Գալուստիչն, ի Մօսկով. փետրվարի 8:

1379. 247բ Առ տէր Զաքարն, ի Մօսկով. փետրվա­րի 8:

1380. 247բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. 1799, փետրվար 20, ի Պետերբուրգ:

1381. 247բ-8ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշտարխան. փետրվարի 20, ի Պետերբուրգ:

1382. 248ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. փետրվարի 20, ի Պետերբուրգ:

1383. 248աբ Առ Գրիգոր վարդապետն. 1799, փետրվարի 20:

1384. 248բ Առ պարոն Պօղոս Թումանովն, ի Գրի­գորիուպօլ. 1799, փետրվարի 20, ի Պետերբուրգ:

1385. 249ա Գերազնիւ պարոն Ստեփան Դաւի­թովն, ի Գրիգորիուպօլ. Փետրվարի 20:

1386. 249ա Առ Գրիգոր վարդապետն. 1799, փետրվարի 25, ի Պետերբուրգ:

1387. 249բ Առ պարոն Յովհաննէս Սաթովն, ի Գրիգո­րիուպօլ. 1799, փետրվարի 25:

1388. 249բ Գերազնիւ պարոն Ստեփան Դաւի­թովն, ի Գրիգորիուպօլ. փետրվարի 15:

1389. 249բ Առ Գրիգոր վարդապետն. 1799, փետրվա­րի 27:

1390. 249բ Առ Թադդէոս վարդապետն. փետրվա­րի 27, ի Պետերբուրգ:

1391. 249բ Առ Քրիստափոր Առաքելիչն, ի Յեա­գօրցկի. 1799, փետրվարի 27, ի Պետերբուրգ:

1392. 250ա Առ տէր Պետրոսն, ի Յեագօրցկի. փետրվարի 27:

1393. 250ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար. փետրվա­րի 27, ի Պետերբուրգ:

1394. 250ա Առ Գրիգոր վարդապետն:

1395. 250ա Զտառապանս եւ զնեղութիւն ժո­ղովրդեանն քաղաքին. փետրվարի 22:

1396. 250ա Առ պարոն Պօղոսն, ի Գրիգորիուպօլ:

1397. 250բ Առ գուբեռնաթ Սելէնցկին, ի Նօվօ­րօ­սիայ. 1799, փետրվարի 22, ի Պետերբուրգ:

1398. 250բ Առ Իւան Պետրովիչ Գասպարովն, ի Թագանռօգ. 1799, փետրվարի 22:

1399. 250բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. փետրվարի 22:

1400. 250բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. փետրվարի 25:

1401. 250բ-1ա Գերպատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. փետրվարի 25:

1402. 251ա Առ նոր դատաւորսն Հաշտարխանու՝ պարոն Պետրոսն Մկրտչեան, պարոն Յարութիւնն Գրիգորեան եւ պարոն Մկրտիչն Թամազէնց. 1799, փետրվարի 25, ի Պետերբուրգ:

1403. 251ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ, փետրվա­րի 25:

1404. 251ա Առ պարոն Զարօն, ի Մօզդօկ. 1799, փետրվարի 25, ի Պետերբուրգ:

1405. 251բ Առ գլավայ պարոն Դանիէլն, գերա­պա­տուելի դատաւորք պարոն Այտինն, պարոն Յով­հաննէսն եւ մահտեսի պարոն Խաչերեսն, ի Նա­խիջեւան. 1799, փետրվարի 25, ի Պետերբուրգ:

1406. 251բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. 1799, փետրվարի 25, ի Պետերբուրգ:

1407. 252ա Առ տէր Աւետիկն, ի Գրիգորիուպօլ. փետրվարի 25:

1408. 252աբ Առ քնեազ Սօլօմօնն եւ Զաքարիայն, ի Թիլֆիզ. փետրվարի 25:

1409. 252բ Առ արքայորդի Դաւիթն, ի Թիլֆիզ. փետրվարի 25, ի Պետերբուրգ:

1410. 252բ Ի Թիլֆիզ, առ պարոն Եսայի Ուզբա­շեանն. 1799, մարտի 3:

1411. 253աբ Առ գեղարդակիր Յովհաննէս եպիս­կոպոսն, ի Թիլֆիզ. 1799, մարտի 3, ի Պետերբուրգ:

1412. 253բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. մարտի 3:

1413. 253բ Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. 1799, մարտի 3, ի Պետերբուրգ:

1414. 254ա Առ Թաղայ պարոն Դաւիթն, ի Հաշ­տար­խան. մարտի 3:

1415. 254ա Առ պարոն Առաքելն, ի Մօզդօկ. մար­տի 3:

1416. 254ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. մարտի 3:

1417. 254ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար. մարտի 3:

1418. 254ա Առ Գեօրկի արքայն, ի Վիրս. մայիսի 3:

1419. 254ա Առ մեր քնեազ Սօլօմօնն. 1799, մար­տի 3, ի Պետերբուրգ:

1420. 254բ-6ա Առ Նախիջեւանու գլավայն, հո­գա­բարձուսն, դատաւորսն եւ բոլոր ժողովուրդսն գրեցաւ ընդ մահտեսի Նազարէթին. Յովսէփ արք­եպիս­կոպոս, 1799, մարտի 9, ի Պետերբուրգ:

1421. 256ա Առ ազնիւ պարոն Մկրտիչն:

1422. 256ա Առ պարոն Յակօբ Կիւզէլովն:

1423. 256ա Առ պարոն Յարութիւնն:

1424. 256ա Առ մահտեսի պարոն Աստուածա­տուրն:

1425. 256ա Առ գլավայ պարոն Դանիէլն Ղարա­ղաշեան:

1426. 256ա Առ պարոն Ստեփանն եւ Լուսեղէնն:

1427. 256աբ Առ Կարապետ վարդապետն. մար­տի 9:

1428. 256բ Առ աքմաքչի բաշի պարոն Եղիա­զարն:

1429. 256բ Առ Թադդէոս եպիսկոպոսն:

1430. 256բ Առ Յովհաննէս վարդապետն. 1799, մարտի 9, ի Պետերբուրգ:

1431. 256բ Առ աղայ Մինասն:

1432. 256բ Առ Զաքար Իւանիչն:

1433. 256բ Առ Աւետ Գալուստիչն. մարտի 9:

1434. 256բ Առ Թադդէոս վարդապետն. մարտի 20:

1435. 256բ Առ պարոն Մկրտումն. մարտի 20:

1436. 257ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ. մարտի 20:

1437. 257ա Առ Ուռումէլու առաջնորդ Դանիէլ եպիսկոպոսն:

1438. 257ա Առ Գեօրկի արքայն, ի Վիրս. մարտի 20:

1439. 257ա Առ մեր քնեազ Սօլօմօնն եւ խնամի պարոն Եսային. մարտի 20:

1440. 257ա Առ Կարապետ վարդապետն. 1799, մարտի 20, ի Պետերբուրգ:

1441. 257ա Առ պարոն Պօղոսն եւ պարոն Սա­թովն, ի Գրիգորիուպօլ. մարտի 25:

1442. 257ա Հրաման՝ Գրիգորիուպօլու հոգեւոր դատարանն... մարտի 25:

1443. 257ա Առ Կարապետ վարդապետն. մարտի 27:

1444. 257ա Առ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան:

1445. 257ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. 1799, մարտի 27, ի Պետերբուրգ:

1446. 257բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան. մարտի 27:

1447. 257բ Առ մեր տիրացու Յարութիւնն, ի Ղզլար. մարտի 27:

1448. 257բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար. մարտի 27:

1449. 257բ Առ պարոն Նիկողոս Աղաբաբովն, ի Մօսկով. մարտի 27:

1450. 257բ Առ աղայ Մինասն, ի Մօսկով. մարտի 22:

1451. 257բ Առ Աւետ Գալուստիչն, ի Մօսկով. մարտի 22:

1452. 258ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. 1799, մարտի 24, ի Պետերբուրգ:

1453. 258ա Առ Սիմօն Սերգէյիչն. մարտի 24:

1454. 258ա Առ պարոն Գասպար Մուրատովն. մարտի 24:

1456. 258բ Առ Թադդէոս վարդապետն. մարտի 24:

1457. 258բ Առ Զաքար Իվանիչն, ի Մօսկով. մար­տի 25:

1458. 258բ Առ աղայ Մինասն, ի Մօսկով. մարտի 25:

1459. 258բ Առ Կարապետ վարդապետն. մարտի 27:

1460. 258բ Առ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան. մարտի 31:

1461. 258բ Առ պարոն Աստուածատուրն, ի Նա­խիջեւան. մարտի 31:

1462. 259ա Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. մարտի 31:

1463. 259 Առ Թաղայ պարոն Դաւիթն, ի Հաշ­տար­խան. մարտի 31:

1464. 259ա Առ Թադդէոս վարդապետն. մարտի 31:

1465. 259ա Առ արքայորդի Դաւիթն, ի Վիրս. մարտի 31:

1466. 259ա Առ քնեազ Սօլօմօնն եւ Զաքրիայն. մարտի 31:

1467. 259ա Գերազնիւ պարոն Կարապետ Մա­նէիչն, ի Ղզլար. մարտի 31:

1468. 259ա Առ տէր Առաքելն, պարոն Թառուշա­րովն. մարտի 31:

1469. 259բ Առ պարոն Մարգար Մանիչարովն, ի Մօսկով. յապրիլի 5:

1470. 259բ Առ պարոն Նիկողայոս Աղաբաբովն:

1471. 259բ Առ Եագօր Աբէլիչն:

1472. 259բ Առ աղայ Պօղոսն:

1473. 259բ Առ պարոն Քալանթարն:

1474. 259բ Առ Իւան Առաքելիչն:

1475. 259բ Առ տէր Պետրոսն:

1476. 259բ Առ տէր Զաքարն:

1477. 259բ Առ Զաքար Իվանիչն. յապրիլի 5:

1478. 259բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. յապրիլի 7:

1479. 259բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. 1799, յապրիլի 7, ի Պետերբուրգ:

1480. 259բ Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ. յապրիլի 7:

1481. 259բ Առ հոգեւոր կառավարութիւնն Գրի­գո­րիուպօլու, դատաւորացն եւ բոլոր ժողովրդեանն. 1799, յապրիլի 25, ի Պետերբուրգ:

1483. 260ա Առ գերազնիւ աղայ Մինաս եւ առ Զա­քար Իվանիչն գրեցաք, ի Մօսկով. 1799, յապրիլի 19, Յովսէփ արքեպիսկոպոս, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1484. 260բ Առ Թադդէոս վարդապետն. 1799, յապրիլի 21:

1485. 260բ Առ պարոն Մկրտումն:

1486. 260բ Առ Կարապետ վարդապետն:

1487. 260բ Առ Աբրահամ վարդապետն:

1488. 260բ Առ տէր Մինասն եւ բոլոր հասա­րա­կութիւնն Ղզլարու:

1489. 260բ Առ տէր Առաքելն եւ բոլոր հասա­րա­կութիւնն Ղզլարու:

1490. 260բ Առ Դարբանդու եւ Մուսկուրու ժողո­վուրդն. յապրիլի 22:

1491. 260բ Առ մեր Սիմօն Մատաթովն, ի Ղռիմ. յապրիլի 27:

1492. 260բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար. յապրիլի 28:

1493. 260բ Առ պարոն Յարութիւնն, ի Ղզլար. յապ­րիլի 28:

1494. 260բ Առ պարոն Յօհանն, ի Ղզլար, զմխի­թարականս վասն մօրն իւրոյ ըստ վերոյ մտացն եւ թուոյն (այսչափ):

1495. 261ա Առ նոր գլավայ պարոն Նիկողոսն, ի Ղզլար. յապրիլի 28:

1496. 261ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ. յապրիլի 28:

1497. 261ա Առ պարոն Գուրգէնն, ի Ղզլար. յապրիլի 28:

1498. 261ա Առ պարոն Մարգար Ագլինցովն, ի Ղզլար. յապրիլի 28:

1499. 261ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. յապրիլի 28:

1500. 261ա Առ պարոն Մկրտիչն:

1501. 261ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. յապրիլի 28:

1502. 261բ Գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. 1799, յապրիլի 28:

1503. 261բ Ի Թիլֆիզ՝ առ արքայն, ընդ քնեազ Գար­սեվանին. մայիսի 2:

1504. 261բ Առ արքաորդի Դաւիթն:

1505. 261բ Առ արքաորդի Իւանէն:

1506. 261բ Առ թագուհին:

1507. 261բ Առ Գաբրիէլն:

1508. 261բ Առ Եւթիմէ արքիմանդրիտն:

1509. 261բ Առ Մուխրան պարոնն:

1510. 261բ Չօլաղովն:

1511. 261բ Առ փեսայ Գիւին:

1512. 261բ Առ Շիօշն:

1513. 261բ Առ մեր քնեազ Սօլօմօնն:

1514. 261բ Առ Գայէօս եպիսկոպոսն, ի Մօզդօկ. 1799, մայիսի մուտն:

1515. 261բ Առ Վախտանգին:

1516. 261բ Առ գլավայն, ընդ Գարսեվանին:

1517. 262ա Գրիգորիուպօլու հոգեւոր դատա­րա­նիդ հրաման. մայիսի 2:

1518. 262աբ Առ պարոն Յովհաննէս Սաթովն. մայիսի 2:

1519. 262բ Գերազնիւ պարոն Պօղոս Թումա­նովն. 1799, մայիսի մուտն:

1520. 262բ-3ա Գրիգորիուպօլու հասարակու­թեանն. 1799, մայիսի մուտն, ի Պետերբուրգ:

1521. 263ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. մայիսի 5:

1522. 263ա Առ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան. մայիսի 5:

1523. 263ա Առ պարոն Դանիէլ Ղարաղաշեանն, ի Նախիջեւան. մայիսի 5:

1524. 263ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. մայիսի 5:

1525. 263ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան. մայիսի 5:

1526. 263ա Առ պարոն Սիմօն Սերգէյիչն, ի Հաշ­տարխան, մայիսի 5:

1527. 263ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ, ընդ գրոյս եղեալ թուղթն առաքել արքաորդի Դաւիթին. Մայիսի 5:

1528. 263բ Առ աղայ Մինասն եւ Զախար Իվա­նիչն, ի Մօսկով. մայիսի 20:

1529. 263բ Առ քնեազ Գարսեվանն:

1530. 263բ Առ վեհազնեայ Իւան Պետրովիչ Գաս­պա­րովն. մայիսի 20:

1531. 263բ Առ գուբեռնաթ Սելէնցկին, ի Նօվօ­րօ­սիա. 1799, մայիսի 20, ի Պետերբուրգ:

1532. 263բ-5ա Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. 1799, մայիսի 13, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1534. 265ա Առ Թադդէոս վարդապետն մեր, ի Հաշ­տարխան. 1799, մայիսի 13, ի Սանկթ Պետեր­բուրգ:

1535. 265աբ Առ աւագ քահանայ տէր Մինասն, ի Հաշտարխան. 1799, մայիսի 13, ի Սանկթ Պետեր­բուրգ:

1536. 265բ Առ Հաշտարխանու պարոն Յովսէփ Էդիլխանեանցն. մայիսի 22:

1537. 265բ Առ տէր Յակօբն:

1538. 265բ Առ Թաղայ պարոն Դաւիթն, ի Հաշ­տար­խան:

1539. 265բ Առ Իւան Դաւիթիչն, ի Հաշտարխան. մայիսի 12:

1540. 265բ Առ Սիմօն Սերգէյիչն, ի Հաշտարխան. մայիսի 12:

1541. 265բ Առ Ղզլարու հասարակութիւնն կոն­դակ. 1799, մայիսի 12:

1542. 266ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար:

1543. 266ա Առ պարոն Յարութիւնն:

1544. 266ա Առ պարոն Յօհանն:

1545. 266ա Առ պարոն Բէժանն եւ պարոն Մե­հէրն:

1546. 266ա Առ պարոն Գուրգէնն:

1547. 266ա Առ գլավայ պարոն Նիկողոսն:

1548. 266ա Առ պարոն Մարգար Ագլիցովն:

1549. 266ա Առ տէր Սահակն:

1550. 266ա Առ տէր Մելիքսէթն. մայիսի 12:

1551. 266ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ:

1552. 266ա Առ պարոն Ստեփան Հաւուշտրովն:

1553. 266ա Առ պարոն Մկրտիչն, ի Նախիջեւան:

1554. 266ա Առ պարոն Յակօբն Կիւրեղեան:

1555. 266ա Առ պարոն Աստուածատուրն:

1556. 266ա Առ պարոն Յարութիւնն:

1557. 266ա Առ գլավայ պարոն Դանիէլն:

1558. 266ա Առ Կարապետ վարդապետն, դատա­ւորսն եւ հոգաբարձուսն:

1559. 266ա Առ Թադդէոս վարդապետն. մայիսի 19:

1560. 266ա Առ պարոն Մկրտումն:

1561. 266բ Առ Սիմօն Սերգէյիչն. մայիսի 29:

1562. 266բ Առ հասարակութիւնն Նախիջեւանու. մայիսի 29:

1563. 266բ Առ Կարապետ վարդապետն:

1564. 266բ Առ խազէզ պարոն Կարապետն, ի Նա­խիջեւան. մայիսի 29:

1565. 266բ Առ սուրբ Երուսաղէմայ նուիրակ Մկրտիչ վարդապետն, ի Նախիջեւան. մայիսի 29:

1566. 266բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ. մայիսի 26:

1567. 266բ Առ Գայեօս եպիսկոպոսն, ի Մօզդօկ. մայիսի 26:

1568. 266բ Առ քնեազ Սօլօմօնն, ի Վիրս:

1569. 267ա Առ Քրիստափոր Առաքելիչն, ի յԵա­գո­րեցկի. մայիսի 26:

1570. 267ա Առ Զախար Իվանիչն, ի Մօսկով. մայիսի 30:

1571. 267ա Առ տէր Զախարն, ի Մօսկով. Մայիսի 30:

1572. 267ա Առ ոսկերիչ Դաւիթն, ի Մօսկով. մա­յիսի 30:

1573. 267ա Առ Գրիգորիուպօլու հասարակու­թիւնն. յունիսի 1:

1574. 267ա Առ տէր Աւետիկն, պարոն Յարու­թիւնն, պարոն Բունիաթն, պարոն Մեսրոպն, պարոն Գալուտն, եւ Մարտիրոսն:

1575. 267բ Առ Եփրեմ վարդապետն, ի Հաշ­տար­խան. մայիսի 29:

1576. 267բ Առ Թադդէոս վարդապետն, յունիսի 2:

1577. 267բ Առ Կարապետ վարդապետն:

1578. 267բ Առ Աբրահամ վարդապետն:

1579. 267բ Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար:

1580. 267բ Առ տէր Զաքարն, ի Մօսկով:

1581. 267բ Առ տէր Առաքէլն, ի Մօզդոկ:

1582. 267բ Առ Եփրեմ վարդապետն. յունիսի 2:

1583. 267բ Առ պարոն Մկրտումն Գալստեան. յու­նիսի 2:

1584. 267բ Առ դարբանդացի պարոն Յարու­թիւնն, ի Հաշտարխան. յունիսի 2:

1585. 268ա Առ Սիմօն Սերգէյիչն, ի Հաշտարխան. յունիսի 2:

1586. 268ա-70բ Առ գերազնիւ աղայ Մինասն, առ պարոն Զախար Իվանիչն, առ պարոն Մարտիրոսն եւ առ պարոն Աւետիկն, ի Մօսկով. 1799, յունիսի 16, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1587. 270բ Առ Գրիգորիուպօլու հասարակու­թեանն. 1799, յունիսի 16, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1588. 270բ-1ա Առ գերյարգելի ի Քրիստոս սի­րեցեալ Եփրեմ արքեպիսկոպոսն, ի Մօզդօկ. 1799, յունիսի 27:

1589. 271ա Առ նուիրակ Եփրեմ վարդապետն, ի Հաշտարխան. 1799, յունիսի 27:

1590. 271աբ Առ Հաշտարխանու Թադդէոս վար­դապետն. 1799, յունիսի 27:

1591. 271բ-2ա Առ գերյարգելի նուիրակ Եփրեմ վարդապետն. 1799, յունիսի 7, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1592. 272ա-3ա Այս եւս գրեցաւ առ նուիրակ Եփ­եմ վարդապետն:

1593. 273ա Զայս եւս գրեցաւ առ Եփրեմ վարդա­պետն. 1799, յուլիսի 7:

1594. 273ա Առ Հաշտարխանու Թադդէոս վար­դա­պետն եւ առ պարոն Մկրտումն. 1799, յուլիսի 7:

1595 273ա Եւս առ Թադդէոս վարդապետն եւ առ իշխանսն. 1799, յուլիսի 7, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1596. 273բ Առ Ղզլարու տէր Մինաս աւագ քա­հանայն, տէր Մելքիսէթ, տէր Սահակ, տէր Մկրտիչ եւ երիցփոխին. 1799, յուլիսի 7:

1597. 273բ Առ Մօզդօկու տէր Առաքելն. 1799, յու­լիսի 7, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1598. 273բ Առ Նախիջեւանու Կարապետ վար­դա­պետն, գլավայն դատաւորքն եւ հոգաբարձուքն. 1799, յուլիսի 7, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1599. 273բ-4բ Առ նուիրակ Եփրեմ արքեպիս­կո­պոսն, ի Մօզդօկ յունիսի 13էն... 1799, յուլիսի 14, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1600. 274բ-5ա Առ Հաշտարխանու հոգեւոր կան­ցիս­տօրն. 1799րդ ամի, յուլիսի 14:

1601. 275ա Առ Թադդէոս վարդապետն մեր:

1602. 275ա Եւս առ պարոն Մկրտումն անցքն... յուլիսի 14:

1603. 275ա Առ տէր Մինասն Ղզլարու եւ առ տէր Առաքելն Մօզդօկու:

1604. 275ա Առ Նախիջեւանու Կարապետ վար­դապետն. յուլիսի 14:

1605. 275բ-6բ Առ Գրիգորիուպօլու հասարակու­թեանն կոնդակ. 1799, յուլիսի 15, ի Սանկթ Պետեր­բուրգ:

1606. 276բ Առ պարոն Պօղօս եւ եւս պարոն Աթովն. 1799, յուլիսի 15, ի Պետերբուրգ:

1607. 276-7բ Առ նուիրակ Եփրեմ արքեպիս­կո­պոսն. 1799, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1608. 277բ Առ Հաշտարխանու Թադդէոս վար­դա­պետն. 1799, յուլիսի 21, ի Պետերբուրգ:

1609. 278ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշ­տարխան. 1799, յուլիսի 21, ի Պետերբուրգ:

1610. 278ա Առ պարոն Յովսէփ Էսկէրխանեանն, ի Հաշտարխան. 1799, յուլիսի 21, ի Սանկթ Պետե­ր­բուրգ:

1611. 278ա Առ մեր Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. 1799, յուլիսի 21, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1612. 278բ Առ Նախիջեւանու Կարապետ վար­դա­պետին, դատաւորաց եւ հոգաբարձուացն. 1799, յուլիսի 21, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1613. 278բ-9ա Առ սիրեցեալ որդի Աբրահամ վար­դապետն, ի Ղռիմ. 1799, յուլիսի 21, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1614. 279ա Առ տէր Մինասն, ի Ղզլար. 1799, յուլիսի 21, ի Պետերբուրգ:

1615. 279ա Առ տէր Սահակն, ի Ղզլար. յուլիսի 21:

1616. 279բ Առ ազնիւ գլավայն, ի Ղզլար. 1799, յուլիսի 21, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1617. 279բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ. 1799, յուլիսի 21, ի Ս. Պետերբուրգ:

1618. 279բ Առ մեր Սիմօնն, ի Մօսկով. 1799, յուլիսի 21, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1619. 279բ-80ա Առ ամենայն վիճակս իմ, ընդ թա­գաւորի մանիֆեստին. 1799, յուլիսի 28, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1620. 280բ Առ Նախիջեւանու ազնուագոյն դա­տա­ւորսն եւ առ հոգաբարձուսն եւ համայն հասա­րակութեանն, ընդ գլավայ պարոն Կարապետին... (թ. 280-1ի միջեւ մէկ թերթ պատռած-հանած):

– 281ա ///մինչ գալն մեր այդր ձմեռն վեց ձիոյ... 1799, յուլիսի 28, ի Ս. Պետերբուրգ:

1681. 281ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան. 1799, յուլիսի 28, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1682. 281ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. յուլիսի 28:

1683. 281բ Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ. 1799, յուլիսի 28, ի Ս. Պետերբուրգ:

1684. 281բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ. 1799, յու­լիսի 28, ի Ս. Պետերբուրգ:

1625. 281բ-2բ Առ սիրեցեալ եղբայր Թադդէոս եպիս­կոպոսն, ի Նախիջեւան. 1799 յուլիսի 28, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1626. 282բ Առ Գրիգորիուպօլու հոգեւոր դա­տա­ր[ա]նն մեր. յօգօստօսի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1627. 282բ Առ պարոն Պօղօս Թումանովն, ի Գրի­գորիուպօլ. յօգօստօսի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1628. 282բ Եւս գրեցաւ Գրիգորիուպօլու հասա­րա­կութեանն. յօգօստօսի 1:

1629. 283աբ Առ Հաշտարխանու հասարա­կու­թեանն. 1799, յօգօստօսի 4, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1630. 283բ Ի Հաշտարխան, առ պարոն Մկրտումն. 1799, յօգօստօսի 4, ի Սանկտ Պետեր­բուրգ:

1631. 284ա Ընդ հասարակութեանն հաշտար­խանցւոց զայս եւս գրեցաւ. յօգօստօսի 4, ի Ս. Պե­տերբուրգ:

1632-1633. 284ա Ըստ զօրութեան վերոյ գրեալ պրվելէկացն զվերահաստատումին. յօգօստօսի 4, ի Ս. Պետերբուրգ:

1634. 284բ-5բ Առ Հաշտարխանու հասարակու­թեան երեւելի անձանց ամենայնից. 1799 յօգօստօսի 11, ի Ս. Պետերբուրգ:

1635. 285բ-6բ Առ գերապատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. 1799, յօգօստօսի 11, ի Ս. Պետերբուրգ:

1636. 287ա Առ Հաշտարխանու Թադդէոս վար­դապետն. 1799, յօգօստօսի 11, ի Ս. Պետերբուրգ:

1637. 287ա-8ա Առ Նախիջեւանու Կարապետ վար­դա­պետն, դատաւորսն, հոգաբարձուսն եւ գլա­վայն. 1799, յօգօստօսի 11, ի Ս. Պետերբուրգ:

1638. 288ա Զայս եւս գրեցաւ առ Նախիջե­ւանց­ւոց հասարակութեանն:

1639. 288ա Ի Թիլֆիզ, առ Եսայի Եուզբաշեանն. 1799, յօգօստօսի 11, ի Ս. Պետերբուրգ:

1640. 288բ Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ:

1641. 288բ Ի Հաշտարխան, առ տէր Մինասն. 1799, յօգօստօսի 11, ի Ս. Պետերբուրգ:

1642. 288բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. 1799, յօգօստօսի 18, ի Ս. Պետերբուրգ:

1643. 289ա Առ գերպատուելի պարոն Մկրտումն, ի Հաշտարխան. 1799, յօգօստօսի 18, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1644. 289ա Առ գերազնիւ Սիմոն Սերգէյիչն, ի Հաշտարխան. 1799, յօգօստօսի 18, ի Պետերբուրգ:

1645. 289բ Ի գիլան առ մեր Յովհաննէս Ամ­բար­դանեն. 1799, յօգօստօսի 18, ի Ս. Պետերբուրգ:

1646. 289բ Առ մեր Աւթանդիլն, ի Բուխարայ, մար­տի 20էն... 1799, յօգօստօսի 18:

1647. 290աբ Առ պարոն Մատթէոսն եւ Տայիջան պարոն Գասպարն, ի Հաշտարխան. 1799, յօգօստօ­սի 18, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1648. 290բ Առ Աւէտ Գալուստիչն, ի Մօսկով, 1799, յօգօստօսի 18, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1649. 290բ Առ մեր Սիմօնն, ի Մօսկով. յօգօստօսի 18, ի Ս. Պ.:

1650. 291ա Առ մեր Պետրոս սարկաւագն, ի Մօսկով. 1799, յօգօստօսի 18:

1651. 291ա Առ մեր քնեազ Սօլօմօնն, ի Թիլֆիզ, յօգօս­տօսի 18:

1652. 291ա Առ գեղարդակիր Յովհաննէս վար­դա­պետն, ի Թիլֆիզ. 1799, յօգօստօսի:

1653. 291ա Առ տէր Յովհաննէսն Վանքի, ի Թիլ­ֆիզ. 1799, յօգօստօսի 18:

1654. 291ա Առ մեր տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ. յօ­գօս­տօսի 18:

1655. 291ա Առ մեր Կարապետ վարդապետն, ի Նախիջեւան:

1656. 291բ Առ Հաշտարխանու Թադդէոս վարդա­պետն. 1799, յօգօստօսի 25, ի Ս. Պետերբուրգ:

1657. 291բ Ի Հաշտարխան, առ պարոն Մկրտումն եւ Սիմօն Սերգէյիչն. յօգօստօսի 25, ի Ս. Պետերբուրգ:

1658. 291բ-2ա Ի Նախիջեւան, առ Կարապետ վարդապետն. 1799, յօգօստօսի 25, ի Սանկթ Պետեր­բուրգ:

1659. 292ա Ի Ղզլար, առ տէր Մինասն:

1660. 292բ Ի Ղզլար, առ հանգուցեալ Կուրկէնի որդի ազնիւ Վարդան. 1799, յօգօստօսի 25, ի Ս. Պե­տեր­բուրգ:

1661. 292բ Ի Ղզլար, առ գերազնիւ Մանիիչի որ­դի Կարապետն. 1799, յօգօստօսի 25, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1662. 292բ-3ա Առ Վրաց արքայ Կիօրկին, ի Թիլ­ֆիզ. 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1663. 293աբ Ի Թիլֆիզ, առ մեր քնեազ Սօլօմօնն. 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1664. 294ա Հրաման առ յաջորդ Թադդէոս վար­դապետն եւ առ կանցէստօրդ մեր. 1799, սեպտեմ­բերի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1665. 294բ-5ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1666. 295ա Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան. 1799, սեպտեմբերի 1, ի Սանկտ Պետերբուրգ:

1667. 295ա, 296բ Ի Ղզլար, առ տէր Մինասն, 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1668. 296բ-7ա Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ օրհ­նութեամբ, 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1669. 297աբ Առ Եփրեմ վարդապետն, ի Ղզլար. 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1670. 297բ-8ա Առ տէր Առաքելն, ի Մօզդօկ. 1799, սեպտեմբերի 1:

1671. 298աբԻ Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ. 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1672. 298բ-9ա Ի Յովսէփայ արքեպիսկոպոսէ օրհ­նութեամբ ծանիր սիրեցեալ որդիք. 1799, սեպ­տեմ­բերի 1, ի Սանկթ Պետերբուրգ:

1673. 299ա Առ խազնադար պարոն Յարութիւնն, ի Ղռիմ. 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1674. 299աբ Առ տէր Զաքարն. 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետերբուրգ:

1675. 299բ Առ ի Քրիստոս եղբայր Թադդէոս վար­դապետն, 1799, սեպտեմբերի 18, Ս. Պետերբուրգ:

1676. 299բ-300բ Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նախիջեւան. 1799, սեպտեմբերի 1:

1677. 300բ Առ մեր գլավայ պարոն Կարապետն, ի Նախիջեւան. 1799, սեպտեմբերի 1, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1678. 300բ-1ա Ի Գիլան, առ Յովհաննէս Ամբար­տարովն. 1799, սեպտեմբերի 8, ի Ս. Պետերբուրգ:

1679. 301աբ Առ մեր Յովսէփն Ֆօնդօյեան, ի Գի­լան. 1799, սեպտեմբերի 8, ի Ս. Պետերբուրգ:

1680. 301բ-2ա Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. 1799, սեպտեմբերի 8, ի Ս. Պետերբուրգ:

1681. 302ա Առ գերազնիւ Սիմօն Սերգէյիչն, ի Հաշ­տարխան. սեպտեմբերի 8:

1682. 302բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշտար­խան. 1799, սեպտեմբերի 9, ի Ս. Պետերբուրգ:

1683. 302բ Ի Հաշտարխան առ պարոն Յովսէփ Ակարխանեանն. 1799, սեպտեմբերի 8, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1684. 302բ-3ա Առ Նուիրակ Եփրեմ վարդապետն, ի Հաշտարխան. 1799, սեպտեմբերի 8, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1685. 303աբ Առ Թադդէոս եպիսկոպոսն, ի Նա­խիջեւան. 1799, սեպտեմբերի 8, ի Ս. Պետերբուրգ:

1686. 303բ Առ տէր Զաքար եւ տէր Յակօբն, 1799, սեպտեմբերի 8, ի Ս. Պետերբուրգ:

1687. 303բ Առ Աբրահամ վարդապետն, ի Ղռիմ. 1799, սեպտեմբերի 8, ի Ս. Պետերբուրգ:

1688. 304ա Առ Կարապետ վարդապետն, ի Նա­խիջեւան. 1799, սեպտեմբերի 8, ի Ս. Պետերբուրգ:

1689. 304ա Ի Հաշտարխան. Թադդէոս վարադա­պետին հաստատիլն պրվելեկի. սեպտեմբերի 15:

1690. 304ա Պարոն Մկրտումին զպատասխան գրոյն իւրոյ. սեպտեմբերի 15:

1691. 304ա Սիմօն Սերգէյիչն. 1799, սեպտեմբերի 15:

1692. 304ա Ի հօրն առ տէր Զաքարն՝ Թադդէոս եպիսկոպոսին առ մեզ գալ. սեպտեմբերի 15:

1693. 304բ Ի յամսի տիրացու Եակօբն մահտեսի Գէորգեան. սեպտեմբերի 15:

1694. 304բ-6ա Ի Հաշտարխան, առ Թադդէոս վար­դա­պետն. 1799, սեպտեմբերի 22, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1695. 306աբ Զայս եւս գրեցաւ առ Թադդէոս վար­դա­պետն:

1696. 306բ Ի Հաշտարխան, առ պարոն Մկրտումն, սեպտեմբերի 22:

1697. 306բ-7ա Ի Նախիջեւան, առ Կարապետ վար­դապետն. 1799, սեպտեմբերի 22, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1698. 307ա Ի Հաշտարխան, առ հոգեւոր կան­ցիստօրքն. 1799, սեպտեմբերի 22, ի Ս. Պետերբուրգ:

1699. 307ա-8ա Ի Նախիջեւան, առ գլավայն, առ դատաւորսն եւ առ հոգաբարձուսն. 1799, սեպ­տեմ­բերի 29, ի Ս. Պետերբուրգ:

1700. 308բ Առ Կարապետ վարդապետն. սեպտեմբերի 29, ի Ս. Պետերբուրգ:

1701. 308բ Ի Հաշտարխան, առ Թադդէոս վար­դապետն. 1799, սեպտեմբերի 29, ի Ս. Պետերբուրգ:

1702. 308բ Ի Հաշտարխան, առ պարոն Մկրտումն. 1799, սեպտեմբերի 29, ի Ս. Պետերբուրգ:

1703. 308բ Ի Մօզդօկ, առ պարոն Առաքելն... սեպտեմբերի 29:

1704. 309ա Հրաման առ Հաշտարխանու հոգեւոր կանցիստօրն մեր. 1799, հոգտեմբերի 6, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1705. 309ա Ի Հաշտարխան, առ Թադդէոս վար­դա­պետն. հոգտեմբերի 6:

1706. 309բ Առ պարոն Մկրտումն, ի Հաշ­տար­խան. 1799, հոգտեմբերի 6, ի Ս. Պետերբուրգ:

1707. 309բ-10ա Ի Հաշտարխան, առ Սիմօն Սեր­գէիչն. 1799, հոգտեմբերի 6, ի Ս. Պետերբուրգ:

1708. 310ա Հրաման առ Նախիջեւանու հոգեւոր կառավարութեանն. 1799, հոգտեմբերի 6, ի Ս. Պե­տեր­բուրգ:

1709. 310բ-1բ Առ Հաշտարխանու երեւելի արանցն. 1799, հոգտեմբերի 6, ի Հաշտարխան:

1710. 311բ Ի Հաշտարխան առ Թադդէոս վար­դա­պետն եւ առ պարոն Մկրտումն. 1799, հոգտեմ­բերի 6, ի Ս. Պետերբուրգ:

1711. 311բ-2ա Ի Նախիջեւան, առ գլավայն, առ դա­տաւորսն մաղիստրաթի. 1799, հոգտեմբերի 6, ի Ս. Պ.:

1712. 312ա Նոյնպէս առ Կարապետ վարդա­պետն գրեցաւ. 1799, հոգտեմբերի 6, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1713. 312աբ Ի Ղռիմ, առ Աբրահամ վարդա­պետն. 1799, հոգտեմբերի 6, ի Ս. Պետերբուրգ:

1714. 312բ Ի Նախիջեւան, առ Կարապետ վար­դապետն. հոգտեմբերի 10:

1715. 313ա Ի Մոսկով, առ Զախար Իվանիչն. հոգտեմբերի 11, ի Ս. Պետերբուրգ:

1716. 313ա Ի Մոսկով, առ Աւետ Գալուստիչն. 1799, հոգտեմբերի 6:

1717. 313աբ Ի Ղռիմ, բոլոր քաղաքսն. 1799, հոգտեմբերի 13, ի Ս. Պետերբուրգ:

1718. 313բ Սոյնպէս եւ առ նուիրակ վարդա­պետն. 1799, հոգտեմբերի 13, ի Ս. Պետերբուրգ:

1719. 313բ-4բ Ի Հաշտարխան, առ Թադդէոս վար­դապետն եւ առ պարոն Մկրտումն. 1799 հոգ­տեմ­բերի 13:

1720. 314բ-5բ Ի Ղռիմ, առ Աբրահամ վար­դա­պետն. 1799, հոգտեմբերի 13, ի Ս. Պետերբուրգ:

1721. 315բ Ի Հաշտարխան, առ պայծառ իշխան խնամի աղայ պարօնն. 1799, հոգտեմբերի 13, ի Ս. Պետերբուրգ:

1722. 315բ-6ա Ի Նախիջեւան, առ Կարապետ վար­դապետն. 1799, ի Հաշտարխան:

1723. 316աբ Առ պարոն Մկրտումն. հոգտեմբերի 13, ի Ս. Պետերբուրգ:

1724. 316բ Ի Մօզդօկ, առ տէր Առաքելն. 1799, հոգտեմբերի 13, ի Ս. Պետերբուրգ:

1725. 316բ-7ա Ղռիմու Սուրբ Խաչ վանից հոգե­ւոր կառավարիչ Աբրահամ վարդապետին. 1799, հոգ­տեմ­բերի 19, ի Ս. Պետերբուրգ:

1726. 317աբ Ղռիմու աւագ քահանայ տէր Զաքար Առաքելեանին. 1799, հոգտեմբերի 19, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1727. 317բ Առ Ղռիմու ամենայն հասարակու­թեանն գրեցաւ. 1799, հոգտեմբերի, ի Ս. Պետերբուրգ:

1728. 317բ Ի Ղարասու, առ աւագ քահանայ տէր Յակօբն. 1799, հոգտեմբերի 20:

1729. 317բ Ի յՕր, առ տէր Զաքար աւագ քա­հա­նայն. 1799, հոգտեմբերի 20, ի Ս. Պետերբուրգ:

1730. 318ա Ի Ղռիմ, առ Թադդէոս եպիսկոպոսն. 1799, հոգտեմբերի 20, ի Ս. Պետերբուրգ:

1731. 318աբ Ի Ղռիմ, առ Աբրահամ վարդա­պետն. 1799, հոգտեմբերի 20, ի Ս. Պետերբուրգ:

1732. 318բ-9ա Ի Ղռիմ, առ Չէրքէզ Յովհաննէս վարդապետն. 1799, հոգտեմբերի 20, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1733. 319աբ Հաշտարխանու դատաւորաց եւ երեւելի անձանց եւ ամենայն հասարակութեանն. 1799, հոգտեմբերի 20, ի Ս. Պետերբուրգ:

1734. 320ա-1աՌուսերէն նամակների ցանկ՝ 1-18:

1735. 321բ-4բЕго высокопреосвященству, всего въ России обитающаго Армянскаго народа ар­хиепи­с­кпо­пу и кавалеру Иосифу, отъ Статнаго Со­вет­ника Лазарева - Прошение –Не безъ известно вашему вы­сокопреосвященству... внутри той церкви погре­бать.

1736. 324բ-5ա Ի Հաշտարխան, առ Թադդէոս վար­դապետն. 1799, հոգտեմբերի 20, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1737. 325ա Ի Հաշտարխան, առ պարոն Մկրտումն եւ առ պարոն Յովսէփն. 1799, հոգտեմբերի 20:

1738. 325ա Ի Հաշտարխան, առ դատաւոր Պետ­րոս Մկրտչեանն, 1799, հոգտեմբերի 20:

1739. 325բ Ի Նախիջեւան, առ Կարապետ վար­դա­պետն. հոգտեմբերի 20:

1740. 326ա Հրաման ի Հաշտարխանու հոգեւոր կան­ցիստօրն. 1799, հոգտեմբերի 20, ի Ս. Պետեր­բուրգ:

1741. 326ա Ի Մօզդօկ, առ տէր Առաքելն. 1799, հոգ­տեմբերի 20, իՍ. Պետերբուրգ:

1742. 326ա Ի Մօսկով, առ Աւետ Գալուստիչն. 1799, հոգտեմբերի 21, իՍ. Պետերբուրգ:

1743. 326աբ Ի Հաշտարխան, առ Թադդէոս վար­դապետն. 1799, հոգտեմբերի 27:

1744. 326բ Ի Հաշտարխան, առ Թաղայն. 1799, հոգտեմբերի 27, ի Ս. Պետերբուրգ:

1745. 326բ-7բ Ի Հաշտարխան, առ պարոն Մկրտումն. 1799, հոգտեմբերի 27, իՍ. Պետերբուրգ:

1746. 327բ Հրաման տէր Զաքար աւագ քահա­նայիդ. 1799, հոգտեմբերի 27, իՍ. Պետերբուրգ:

1747. 327բ Ի Թիլֆիզ, առ քնեազ Սօլօմօնն. 1799, հոգտեմբերի 27:

1748. 327բ Ի Մօզդօկ, առ տէր Առաքելն Թիֆլի­զու. 1799, հոգտեմբերի 27:

1749. 328աբ Ի Սանկթ Պետերբուրգ եղեալ հա­սա­րակութեան ազգի մերոյ:

1750. 329աբ Նորին բարձր սրբազնութեան, բոլո­րից ի Ռուստաստան եղեալ հայոց ազգի հո­վուա­պետին եւ ասպետին Յովսէփայ. հոգտեմբերի 6:

1751. 330ա /// յունվարի 6, ի Պետերպուրղ:

1752. 330ա [Ա]ռ գերազնիւ պարոն Ստեփանն, ի Գրիգորիուպօլ. յունվարի 25, ի Պետերպուրղ:

1753. 330բ/// յունվարի 25, ի Պ[ետերպուրղ]:

1754. 330բ Առ Թադդէոս վարդապետն, ի Հաշ­տարխան. 1798, յունվարի 15:

1755. 330բ Առ Միհրան արքաորդին, ի Կատա­րի­նէգրադ... ի բարի գանձուց. եւ այլն երկրորդիլն համարն /// (թափուած):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Դէֆթէր եւ յիշատակարան վիճակի մերոյ՝ սկսեալ յամի Տեառն 1792, եւ ի հայոց թուականիս ՌՄԽԱ. (1792), ի նոյեմբերի մուտն, ի Նախիջեւան: Յովսէփ արքեպիսկոպոս Ռուսաց երկրի եղեալ հայոց ազգին եւ հիմնադիր Նոր Նախիջեւանու եւ Գրի­գորիուպօլու:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «/// Արղութեանց, 1344», կազմի Ա. փեղկի աստառին՝ «Հմր 2. Գրութիւնք Յովսէփ արքեպիսկոպոսի Արղութեանց Ռուսաց երկ­րի, սկսեալ յամի 1792, ի Նոր Նախիջեւան: Մատե­նա­դա­րանապետ Սահակ Վ. Ամատ[ունի]»: 1ա՝ «Հմր 15, Հմր 1344/2951, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», կազմի Բ. փեղ­կի աստառին փակցուած ճնշադրոշմով թերթիկին՝ «1043 կազմ., 971=1793, июня 16, СПБ, 1014=1794, հոկտ., Ն. Նախիջ.», «31/14/45», թերթիկի յա­ջորդ էջին՝ «Гр. И. Д. Делянову. Ваше си­ятельство графъ Давидовичъ...»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ կազմի Բ. փեղկի աստառին՝ «Յակբ ասէ­լով, հալեզ, ah»:

2952

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԺԲ. դար

ԹԵՐԹ՝ 393: ՊՐԱԿ՝ 5+4+Ա-ԽԷx8 (ԺԴ, ԼԵ՝ 10, ԻԲ՝ 9, ԼԳ, ԼԶ, ԽԷ՝ 9): ՆԻՒԹ՝մագաղաթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 29x20,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկ­սիւն (21,5x15): ԳԻՐ՝բոլորագիծերկաթագիր (նմուշ՝ 47ա), ուղղագիծերկաթագիր (թ. 392-393, նմուշ՝ 392բ): ՏՈՂ՝ 16-17: ԿԱԶՄ՝դրոշմազարդմուգշագանակագոյնկաշի, դռնակով, մի­ջուկըտախտակ, աստառընարնջագոյնմետաքս (Բ. փեղկ). լուսանցակողերը՝կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 47ա

Новый рисунок

Նմուշ 392բ

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Նկարբնագրիմէջ՝ 124ա՝առիւծ (Մար­կոսիխորհրդանիշը): Խորան՝ 1ա, 2բ, 3ա, 4բ, 5ա, 6բ, 7ա, 8բ, 9ա: Ճակատազարդ՝ 10ա, 124ա, 189ա, 305ա: Լու­սանցազարդ՝բուսական, յուշկապարիկ, թռչնային, խաչ: Զար­դագիր՝հանգուցագիր: Գոյներ՝ոսկի, կապոյտ, կար­միր, կանաչ, սպիտակ, դեղին, մանուշակագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կեղտոտուած, կազմիեզրերըմաշուած, երեքկապիչներնընկած, դռնակըծալուած, վնասուած, Ա. փեղ­կիաստառըչիք, Բ. փեղկինըմաշուած, կեղտոտուած, խու­նա­ցած, ցեցակեր, լուսանցակողերը՝գունաթափ, թ. 388-93՝ցեցիանցքեր, խորանների, որոշմանրանկարների, որոշլուսանցա­զար­դերիգոյներըթափուած, ձեռագիրըվնասուած, հիմքերիմօտկեղտոտուած, թերթերինաղտոտուածութեանզանազանհետ­քեր:

Ծնթ. Ժամանակիեւյարդարանքիհամարտե՛ս, Ա. Գէորգեան, Անանունհայմանրանկարիչներ, Մատենա­գի­տու­թիւն. Թ-ԺԷ. դդ., Գահիրէ, 2005, էջ 33, В. Казарян, С. Манукян, Матенадаран, том, 1, Москва, 1991, էջ 69-88:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1բ, 2ա, 3բ, 4ա, 5բ, 6ա, 7բ, 8ա Մեկնութիւն խո­րա­նաց Աւետարանին:

Ծնթ. Թերթերըխառնուած, տե՛սՎ. Ղազարեան, Մեկ­նու­թիւնքխորանաց, Էջմիածին, 2004, էջ 92:

2. 1ա, 2բ, 3ա, 4բ, 5ա, 6բ, 7ա, 8բՀամաբարբառ(Կա­նոն Ա-Ժ., նաեւ՝ լուսանցային):

3. 9աբ Թուղթ Եւսեբեայ (սկիզբը՝ չիք):

4. 10ա-123բ Աւետարան ըստ Մատթէոսի:

Ծնթ. 44բ «Զինաէ, վասնորոյգրեալնէ. Ահաեսառա­քե­ցիցզհրեշտակիմառաջիերեսացքոց, որպ» [ԺԱ.-10], էջըկիսատթողնուած, նոյնըկրկնուածդիմացիէջում:

5. 124ա-188բ, 392բ-393բ Աւետարան ըստ Մար­կոսի (392բ-393բ՝ «Յարուցեալ Յիսուս»):

Ծնթ. 393բ «Եւնոքաելեալ՝քարոզէինընդամենայներ­կիր՝Տեառնգործակցութեամբ/// (թափուած)», [ԺԶ.-20]: 6. 189ա-304բԱւետարանըստՂուկասու:

7. 305ա-392բ Աւետարան ըստ Յովհաննու (392աբ՝ «Իրք կնոջն շնացելոյ»):

Ծնթ. 392բ (կրկնուած) «Եւիմիւսումաւուրնիբրեւեկինառնադպիրքն, դարձեալպատասխանիետՅիսուսեւասէ. «Եսեմլոյսաշխարհի» [Ը. 12]:

Լս-ներումգրչիբնագրայինլրացումներեւբացատրու­թիւն­ներ՝ 37ա՝ «կինմի=Վերոնիկ» [Մատթ. Թ. 20], 124ա՝ «որդ­ւոյԱստուծոյ» [Մարկ. Ա. 1], 125բ՝ «զաւուրսքառասուն= է՝քառասունտիւեւքառասունգիշեր» [Մարկ. Ա. 14], 231բ՝ «եւմիմախաղ» [Ղուկ. Թ. 3], 365ա՝ «ընդունել= առնուլ» [Յովհ. ԺԴ. 17]. եւայլն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

277ա (1828 թ., անարուեստ նոտրգիր) Յիշայտակ է սուրբ Աւյետարանըս Աւէտիսին, իւր կողայկըցուն՝ Խասօյին, Աւէտիս, հայր Մարկօկին, իւր կողայկըցուն Մարօյին: Այս սուրբ Աւէտարան առեալ իւր հալալ վաստայկոցըն: Ով որ յիշէյ, ողորմի տայ. ամէն: Ես՝ տիրացու Սհակըս, գըրեցի այս յիշայտակը ի թվին ՌՄՀԷ. ին (1828):

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «թ. 1356/2952, ԺԱ-ԺԲ. – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 10ա. ԺԵ. դ., անարուեստ նոտրգիր՝ «Այս, ես՝ Մարգարայ ՋԳ. (1454)՞, ես առայ»: Լս-ներում՝ 109ա (ԺԹ. դ., անարուեստ նոտրգիր)՝ «կից նոքայ ի ձեռ. Աստուած մտին», 112ա՝ «կից խաւսեցան զինայն, աստուածաւրհնութիւն», 179բ՝ «փրկեա՛յ զիս ի թշն», 288ա՝ «խորհեց, երանի», 378բ «խոստովան»:

2953

ՊԵՏՐՈՍ ԲԵՐԹՈՒՄԵԱՆ, ԱՂՕԹԱԳԻՐՔ

ԺԹ. դար

ԹԵՐԹ՝ 205+2 (երիցս՝ թ. 1). չգրուած՝ 6բ, 103աբ, 201բ-5բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԴx8 (Ա Դ, ԺԲ, ԺԷ՝ 7, ԺԴ՝ 6, ԻԲ, ԻԳ՝ 12, ԻԵ՝ 9): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ A, C, N: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,5x14,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x11): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 20ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսան­ցա­կողերը՝ կապոյտով ցօղուած:

Новый рисунок (2)

Նմուշ 20ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, վնասուած, տեղ-տեղ զանազան կեղտաբծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

7ա-201ա [Պետրոս Բերթումեան]. Աղօթական բանք ընդ Աստուծոյ, ի խորոց սրտէ սրտաբեկ զղջմամբ: Յատկապէս կոչեցեալ ապաշխարարան

– 1ե-2բ Պատճառ աղօթական մատենիս – Ըստ իմաստնոց՝ ամենայն առնօղ ջանայ զգործս իւր ըստ կարի նմանեցուցանել ինքեան... զայն մերում տհասու­թեան վարկեալ՝ ներումն շնորհելով. ողջ լերուք:

– 3ա-6ա Առազդեցութիւն ինչ յաղագս աղօթից – Փեսայն երկնաւոր անձկանօք հայցէ ի հարսէն եկեղեց­ւոյ, զաղօթս՝ ասելով... ի յորդորանս աղօթասիրացդ շատ լիցի:

Ա. 7ա-49բ [Մասն առաջին]

ա. 7ա-9ա Գլուխ առաջին. Աստ խօսի ընդ Աս­տու­ծոյ զպարտաւորութենէ անձին առ ստեղծումն յԱստուծոյ – Ի քեզ յուսով յուսացայ, Տէ՛ր... եւ զօրհ­նութիւնս ի բարձունս ի վեր, որում փառք. ամէն:

– 9աբ Երգ առ ամենասուրբ Երրորդութիւնն («ԱՍ­ՏՈՒԱԾ ՈՈՈ») – Ամենասքանչ խոր էութիւն, անքննին եւ անմատոյց... պահեա՛ ամբիծ եւ անարատ՝ ըստ արժանի քոյդ վայելման:

բ. 9բ-11ա Գլուխ Բ. Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ զպարտաւորութենէ անձին՝ առ ամէնիշխան տէրու­թիւնն Աստուծոյ – Յուսով անսպառ ողորմութեանդ զ,ի ստոր կորացեալ գլուխ կամակորիս ի վեր ուղղեալ... տացից հլութեամբ՝ որպէս սիրտս բաղձայ. ամէն:

– 11աբ Աղերս շարականակերպ. ԱԿ. – Համա­տա­րած իշխան Էից, անճառ սիրով ի մեզ գթալով իշխա­նա­կանին գոյիւ պճնեցեր... զոգիս պարտեալ զամբար­ձեալն:

գ. 11բ-3բ Գլուխ Գ. Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ Հօր զպարտաւորութենէ իւրմէ առ հայրութիւն նորին – Ածեալ զմտաւ զքաջատածութեան քո նախնիդ... վայել է հոգւով եւ ճշմարտութեամբ երկրպագութիւն յաւի­տեանս. ամէն:

– 13բ-4ա Երգ առ Հայրն երկնաւոր («ՊԵՏՐՈՍԻ Է ՀՀՀ»)– Պատճառ ես դու հանուրց էից եղելոց... նորին թեւօք հասանիլ յանքոյթ օթեւանդ:

դ. 14ա-5ա Գլուխ Դ. Աստ խօսի ընդ Որդւոյն Աս­տուծոյ զպարտաւորութենէն առ նա – Աշխատեալ ան­­ձամբ իմով, հեծեծելով հատուցից առ քեզ... յանկէտ յաւիտեանս ի լուսասահման վայրըն երանալից. ամէն:

– 15բ-6ա Երգ առ Որդին Աստուծոյ ստեղծագործ («Ի ՊԵՏՐՈՍԷ Բ») – Ի հզօր աջոյ Հօրդ անեղի ի հողոյ ստեղծայ... սրբեալ ըզծնունդս մեղաց՝ նուիրեա՛ զիս ի փառս Հօր:

ե. 16ա-7ա Գլուխ Ե. Աստ խօսի ընդ Հոգւոյն Աս­տու­ծոյ՝ զպարտաւորութենէն, որ առ նա – Արտա­բե­րեալ զանձինս աղէտից զթշուառայեղձ... եւ յաւի­տեանս ի նմին տեւեսցի. ամէն:

– 17բ Երգ առ Սուրբ Հոգին («ՊԵՏՐՈՍ ՀԱՀ») – Պան­ծալի անբիծ աղաւնի, մարդկայնոյ ազգի ըն­տա­նի... զօրանալ յեօթանց զօրութեանցդ:

զ. 17բ-9ա Գլուխ Զ. Աստ խօսի ընդ սուրբ Եր­րորդութիւնն՝ զապերախտութենէն որ առ նա – Երե­քե­րեսեան միոյ տէրութեանդ երեքսրբեան ձայնիւ զերգս սրօբէից երգել միշտ Հոգւով... երգելով յաւէտ, չառնլով զկայ:

– 19աբ Երգ առ սուրբ Երրորդութիւնն («ՊԵՏՐՈՍ») – Պայ­ծառ արեւ հասարակաց՝ Երրորդութիւն... զմեզ ցու­ցեալ գոլ սրբութիւն քեզ ի բնակութիւն:

է. 20ա-1ա Գլուխ է. Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ եւ յայտնէ զապերախտութիւն իւր առ բարութիւն նորին – Սիրտ սուրբ հաստատեա՛ յիս, Աստուա՛ծ... եւ փառս տէրութեանդ երգեալ բերկրեսցի. ամէն:

– 21ա Աղերս առ բարին Աստուած, շարա­կա­նա­կերպ.ԲՁ. – Որպէս տնկեցեր ըզնորս Եդեմ... ի ժա­ռան­գել զքեզ բարութիւն:

ը. 21ա-2բ Գլուխ Ը. Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ զպար­տաւորութենէն իւրմէ առ միութիւն նորին – Լուր, Տէ՛ր, աղօթից իմոց... դարձ առնելով՝ իբրեւ զգետս ի ծովդ անպարոյր:

– 22բ Աղերս շարականակերպ առ միակն Աս­տուած – Հա՛յր անսկիզբն եւ սկիզբն սկզբնաւորաց... բնա­կեալ յիս շնորհօք:

թ. 22բ-3բ Գլուխ Թ. Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ եւ ցուցանէ զինքն ապերախտ առ անհնութիւն նորին – Մո՛յծ զիս ի հանգիստ քո, Տէ՛ր... եւ առ անձկալիդ ի յագիլ սրտիս անդրէն վեր բերել:

– 23բ-4ա Երգ առ անհուն բարին Աստուած («ՊԵՏ­ՐՈՍԻ»)– Պարտաւորիս հանդէպ հնչեալ... զի մի՛ ահաբեկ առնուցոյր, առիւծագոչ դեւըն զիս:

– 24ա Աղերս առ անհուն բարին Աստուած, շա­րա­կանակերպ. ԲՁ. – Որ ստեղծեր զիս վասն քո, Հա՛յր բարեգութ... ցօղաբեր հողմ երկնաշունչ:

ժ. 24ա-5բ Գլուխ Ժ. Աստ խօսի ընդ Աստուած՝ ցու­ցանելով զինքն պարտաւոր առ պարզութիւն նորին – Պարզեա՛, Տէ՛ր, զսիրտ իմ... ծագեա՛ զարփիդ, ի սիրտս, պարզ նկատել զնախատիպդ:

ժա. 25բ-6բ Գլուխ ԺԱ. Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ՝ ցուցանելով զինքն ապերախտ առ անփոփոխութիւն նորին – Հաստատեա, Տէ՛ր, զանզգոյշ ոտս իմ... որում փառք նարդեանս միշտ եւ յաւիտեան. ամէն:

– 26բ-7ա Աղէտ անձին – Պատաղելով ի յզբաղ­մունս... զի Տէր ընտրեալ զքեզ իւր արար:

– 27ա Աղերս առ անփոփոխ Աստուած, շարա­կա­նակերպ. ԲԿ. – Հա՛յր լուսոյ, անյեղական եւ անփո­փոխ... զի մի՛ սասանեցայց դարձեալ առ քեզ բերօղ յուղւոյն:

ժբ. 27ա-8բ Գլուխ ԺԲ. Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ զապերախտութենէն առ անմահութիւն նորին – Կեցո՛ զիս, Աստուա՛ծ, կեանք յաւիտենական... կենդա­նացո՛ զանձն իմ՝ փչեալ զոգիսդ զեօթանեսին:

ժգ. 28բ-30ա Գլուխ ԺԳ. Աստ խօսի ընդ Աստու­ծոյ՝ ցուցանելով զինքն պարտաւոր ամենակա­րո­ղու­թիւն նորին – Զօրացո՛ զիս, Տէ՛ր, ի հանդէս մենամար­տութեանս... որով եւ էից կարգ բոլորեսցին. ամէն:

– 30ա Աղերս առ Երրորդութիւնն ամենակարօղ, շա­րականակերպ. ԳԿ. – Հա՛յր մեծազօր, թագաւոր փա­ռաց... զի փրկիչ երեսաց իմոց Աստուած է:

ժդ. 30բ-1բ Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ զպար­տա­ւորութենէն առ իմաստութիւնն Աստուծոյ. Գլուխ ԺԴ. – Իմաստուն արա՛ զիս, Տէ՛ր, եւ քննեցից զօրէնս քո... ընդ հրեղէն լեզուաց այժմ եւ յաւիտեանս ժամանակաց:

– 31բ-2ա Աղերս առ ամենիմաստ Երրորդու­թիւնն, շարականակերպ. ԲԿ. – Իմաստաստեղծ Հա՛յր ամենակար... կարացից առնել ըզկեանս բարիս:

ժե. 32ա-3ա Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ զապե­րախ­տութենէն առ արդարութիւն նորին. Գլուխ ԺԵ. – Ուսո՛ ինձ, Տէ՛ր, առնել իրաւունս... այլ անմահ, Մարիա՛մ:

ժզ. 33ա-4ա Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ՝ ցուցա­նելով զինքն պարտաւոր առ անմարմինն Աստուած. Գլուխ ԺԶ – Զերծո՛ զիս, Տէ՛ր, ի մարմնոյ աստի մա­հու... երգել վեցթեւեան զերգըս սրօբէից. ամէն:

– 34աբ Իղձ առ բժշկապետն Յիսուս – Դիմեմ առ քեզ խոցեալ հոգւով, ճարտարապետ բժշկաց... առ կարօղ գոլ ընդունելոյ զանապական հոգուոյդ պար­գեւս:

ժէ. 34բ-5բ Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ փառաւորի եւ պարտաւոր ցուցանէ զինքն փառաց նորա. Գլուխ ԺԷ. – Փառաւորեա՛ զիս առ ի քէն փառօքն, զոր ունէիր նախ քան զյաւիտեանս... իրօք պսակիլ՝ փառաւորելով:

– 35բ Աղերս առ փառաւոր Երրորդութիւնն. շա­րա­կանակերպ – Հա՛յրդ փառաց, զքեզ փառաւորեմ... որպէս ըզՄովսէս փառօք տեսութեանդ:

ժը. 35բ-6բ Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ, ըստ որում առարկայ ուրախութեան, եւ ցուցանէ զինքն անար­ժան նմին. Գլուխ ԺԸ. – Ուրա՛խ արասցես զիս, Տէ՛ր, ուրախութեան երեսաց Քոց... եւ զմայլեցայց յերեւիլ քո մեզ:

– 26բ-7ա Հառաչանք առ երկնային հայրենին– լզ. Ի յանսահման խնդութենէդ ելեալ արտաքոյ... ըն­կա՛լ առ քեզ, իմ հայրենի՛, զպանտխտութիւնս իմ:

– 37ա Աղերս առ տենչողին Երրորդութիւն. շարա­կա­նակերպ, ԳԿ. – Հայր զմայլական... դառնացեալ մեղօք:

ժթ. 37ա-8բ Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ՝ ցուցա­նելով զինքն յանցաւոր առ մեծութիւն նորին. Գլուխ ԺԹ. – Խոնարհեցո՛, Տէ՛ր, զունկն Քո եւ լո՛ւր աղքա­տիս... եւ զաղքատ հոգիս քոյդ տեսութեամբ յիս լիա­ցո՛, որում՛՛. ամէն:

– 38բ Աղերս առ ամէնառատ Երրորդութիւնն. շա­րականակերպ. ԳԿ. – Հայրըդ բարի աղբի՛ւր բարու­թեան... լի՛ց քոյդ բարեօք, զքեզ համայն տալով:

ի. 38բ-40ա Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ առ խա­ղաղութիւն նորին՝ յանցաւոր գոլ խոստովանելով եւ ըղձալով խաղաղութեան. Գլուխ Ի. – Պարգեւեա՛ ինձ, Տէ՛ր, զխաղաղութիւն քո... քաղցր խոկմամբ քո զմայ­լի­ցիմ, որում՛՛. ամէն:

– 40ա Երգ առ նաւապետն հոգւոց Յիսուս («Ի ՊԵՏ­ՐՈՍԷ») – Ի մէջ մեղաց ծովուս նաւորդս... յահեղ ծո­վուս առ քեզ վերած:

– 40ա Աղերս առ խաղաղասէր Երրորդութիւնն, շարականակերպ. ԴՁ. – Հա՛յր բարեգութ... խօսիլ ընդ Հոգւոյդ խաղաղ սրտիւ:

իա. 40բ-1բ Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ եւ ցուցանէ զինքն յամառ առ նախախնամական կանխումն նորա. Գլուխ ԻԱ. – Աստուա՛ծ, յօգնել ինձ նայեա՛ց, եւ, Տէ՛ր, ընկերել ինձ փութա՛... ընդ մեծաբարբառ ամե­նազ­դեցիկ փողոցն գերազանց:

– 41բ Աղերս առ նախախնամօղ Երրորդութիւնն, շարականակերպ. ԴՁ. – Հա՛յր գթութեան, խոստացար մարգարէիւն... զաղօթից իմոց ըզխունկ ծխեա՛, բուրիլ Հօր հոտ անոյշ:

իբ. 41-3ա Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ՝ ցուցանելով զինքն յանցաւոր երկայնամտութեան նորին անհամ­բերութեամբ. Գլուխ ԻԲ. – Երկայնամիտ, բազումողորմ եւ ճշմարի՛տ, նայեա՛ց առ իս եւ ողորմեա՛ց ինձ... այժմ եւ յաւիտեանս տացէ բերան մեր. ամէն:

– 43ա Աղերս առ երկայնամիտ Երրորդութիւնն շա­րականակերպ. ԴՁ. – Աստուած, դատաւոր արդար, հզօր եւ երկայնամիտ... Հոգի Աստուծոյ ողորմեա՛:

իգ. 43բ-44բ Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ ամենա­փար­թամի՝ վասն հոգեւոր փարթամութեան, Գլուխ ԻԳ. – Լո՛ւր, Տէ՛ր, աղօթից իմոց... որ զողոգիչս փրկես ի ցաւոց:

– 44բ Աղերս առ ամենափարթամ Երրորդու­թիւնն, շարականակերպ. ԴԿ. – Ամենակալ, մեծանուն, մեծացուցիչ աղքատաց... լցո՛ զաղքատս հոգւով:

իդ. 45ա-46ա Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ ողոր­մածի՝ հայցելով զողորմութիւն ի նմանէ. Գլուխ ԻԴ. – Օրհնեա՛լ ես, Տէ՛ր Աստուած, որ ժաման արարեր զիս... յայսմ հետէ ցգալս իմ առ քեզ:

– 46ա Երգ առ ողորմած Երրորդութիւնն, շա­րա­կա­նակերպ. ԴԿ. – Ի սէր յաւիտենական սիրելով զիս, Հա՛յր գթած... լուսաւորեա՛ զաչս հոգւոցս:

իե. 46ա-47բ Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ՝ հայցելով լինել կատարեալ ընդ կատարելութեան նորա. Գլուխ ԻԵ. – Կատարեա՛ զիս, Տէ՛ր, լինել քեզ նման... ժառան­գել յաւէտ զամենակերպ կատարելութիւնդ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 47բ-8ա Աղերս առ ամենակատար Երրորդու­թիւնն. շարականակերպ – Հա՛յր գթած, բաւական Աս­տուա՛ծ, ամենաբարի եւ առատ... շարժեա՛ զիս՝ ի սէր թշնամւոցն գոլ կատարեալ:

իզ. 48ա-49ա Աստ խօսի ընդ Աստուծոյ՝ հայցելով արժան առնել աննման տեսութեանն, Գլուխ ԻԶ. – Ծա­րաւի է անձն իմ առ քեզ, Աստուած... եւ ես զլեզուս միշտ արագեցից ի գովութիւն քո. ամէն:

– 49ա Երգ առ փեսայն հոգւոց Յիսուս՝ ըղձա­տո­չոր սրտիւ – Համբուրեա՛ զիս, փեսա՛յդ հոգւոց... տե­սա­նել զքեզ, երբ եկից:

– 49բ Աղերս առ ամենագեղեցիկ Երրորդութիւնն, շարականակերպ. ԴԿ. – Գեղեցկութեանց յօրինի՛չ ճար­տարապետ գեղեցիկ... ցո՛յց հոգի, եւ շատ է ինձ:

Բ. 49բ-102բ Մասն երկրորդ. Աղօթք առ մարդե­ղու­թիւնն Բանին Աստուծոյ

ա. 49բ-50բ Աստ խօսի ընդ Քրիստոսի՝ ցուցա­նե­լով զինքն պարտաւոր սիրոյ նորա եւ խնդրելով զսէր. Գլուխ Ա. – Սիրեա՛ զիս, Տէ՛ր Յիսուս, Հօրդ երկնաւորի Որդի սիրական... որք գան ժամք զկնի սորա. ամէն:

բ. 50բ-2ա Աստ շնորհակալ լինի զծննդենէն Քրիս­տոսի եւ ցուցանէ յանցաւոր առ այն. Գլուխ Բ. – Ծնրադրական երկրպագութիւն նորածին թագաւո­րիդ... գոհանալով փառաւորեցից զծնունդդ անեղին, այժմ եւ՛՛. ամէն:

– 52բ-3բ Երգ ծննդեանն Քրիստոսի, որպէս Առա­ւօտ լուսոյ («Ա-Ք») – Աստղ առաւօտու, արեգակն արդար... քաւչին մեր մաղթեա՛ քաւել զերգաբանս:

գ. 53բ-4բ Աստ աղօթէ առ լոյսն ճշմարիտ Քրիս­տոս. Գլուխ Գ. – Լուսաւորեա՛ զիս, Տէ՛ր, առ ի քէն լու­սովն... քեզ պսակողիդ արանց ընտրելոց, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 54բ Շնորհակալութիւն – Յիսո՛ւս Որդի Հօր միա­ծին, եղեր որդեակ սրբոյ Կուսին... ծագել յիս լոյս ողորմութեան:

դ. 55ա-6ա Աստ աղօթէ առ կենդանի հուրն Քրիս­տոս. Գլուխ Դ. – Բորբոքեա՛ զիս հրով սիրոյ քո... եւ քեզ փառք ընդ Հօր եւ ընդ Սուրբ Հոգւոյն, այժմ եւ ապագայ. ամէն:

– 56ա Ձայն Յիսուսի առ հարսն իւր սիրելի («ՊԵՏ­ՐՈՍ») – Պայծառադէմ չքնաղատես ազնիւ թռչուն իմ գեղապանծ... փախի՛ր ի մեղաց, յախտաւոր գրկաց, ե՛կ սի՛՛:

ե. 56ա-7բ Աստ խնդրէ զայցելութիւն ըստ անա­ռա­կին. Գլուխ Ե. – Դարձո՛ Տէ՛ր, զ,ի յանօրէնութիւնս յա­մառեալ կամս իմ... որոյ փառք յինէն ի դարս պա­րագայ. ամէն:

– 58ա Գոչումն անառակ որդւոյ – Մեծամտեալ՝ ես ի յիս հպարտացայ... կաթնառատ մերձ ունելով մայր:

զ. 58ա-60ա Աստ աղօթէ առ հովիւն Յիսուս՝ գտա­նել զոչխարն մոլորեալ. Գլուխ Զ. – Խնդրեա՛ զիս, Տէ՛ր, զթափառական մոլորեալ ոչխարս... եւ փառս տացից ընդ մաքուր հօտից, ի յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

– 60ա Ձայն ոչխարին առ Հովիւն քաջ – Մոլորե­ցայ որպէս զոչխար կորուսեալ... զի մտեալ եմ ի քում գաւիթ:

է. 60բ-2ա Աստ աղօթէ առ վէմն Քրիստոս՝ հաս­տա­տել զինքն. Գլուխ Ի. – [Յ]առո՛ զիս ի քեզ ամենա­զօր աջովդ... ընդ անփառաբան բերանոյ նորա:

– 62ա [Աղօթք] առ վէմն – Մինչ զքեզ, Տէ՛ր, վէմ մի հատ... հոսեալ վիրգդ զգլուխ չարին հա՛ր:

ը. 62ա-4ա Աստ աղօթէ առ կեանքն Յիսուս՝ կենագործել զինքն. Գլուխ Ը. – Ներգործեա՛ յիս, Տէ՛ր, զկենդանարար զօրութիւն շնորհացդ... նստեալ գոլով ի տան գինում:

թ. 64ա-5բ Աստ աղօթէ առ բժշկապետն Յիսուս՝ բուժել զհոգեկան վէրս իւր. Գլուխ Թ. – Բժշկեա՛, Տէ՛ր, զմահաբեր խղճմտանս իմ ի մեղաց վիրաց... երբ ունիմ ձեր սատակչական:

ժ. 65բ-7ա Աստ հայցէ զբժշկութիւն ի Քրիստոսէ համայն զգոյութեանցն ներքին եւ արտաքին. Գլուխ Ժ. – Ողորմեա՛ ինձ, Տէ՛ր, զի հիւանդ եմ ես... ի սմանէ է ելք կենաց:

ժա. 67ա-9ա Աստ խօսի ընդ Քրիստոսի զանմա­հական սեղանոյն, զոր պատրաստեաց, եւ հայցէ սրբութեամբ ճաշակել. Գլուխ ԺԱ. – Կերակրեա՛ զիս, Տէ՛ր, ի քոյոցդ մեծահաց ընթրեաց... մինչ մերձ կայցէ կենդանի հուրդ:

ժբ. 69ա-70բ Աստ աղերսէ առ պարտիզպանն Յի­սուս՝ դարման տանել պարտիզի իւրում. Գլուխ ԺԲ. – Ամե­նախնա՛մ Տէր, դարման տա՛ր պարտիզի իմ բանաւորի... ունիլ ծաղիկս եւ ո՛չ ըզսէզ:

ժգ. 71աբ Աստ խօսի ցաւակցաբար ընդ Քրիստո­սի՝ վասն անկմանն ի պարտիզին, եւ հայցէ թե­թեւութիւն ի մեղաց. Գլուխ ԺԳ. – Թեթեւացո՛, Տէ՛ր, ի ծանրութենէ լծոյ մեղաց... յանկէտ յաւիտեանս յաւէ[ր]ժ յարամնայ:

ժդ. 72ա-3ա Աստ խօսի զշնորհաց չարչարանացն Քրիստոսի եւ հայցէ ազատիլ ի բանտէ մեղաց եւ դժոխոց. Գլուխ ԺԴ. – Տէ՛ր, հա՛ն ի բանտէ զանձն իմ... տացից գոհութիւն եւ փառս յարակայ:

ժե. 73ա-4ա Աստ խնդրէ յահեղ ատենին դասիլ ընդ աջմէ՝ շնորհիւ կացման իւրոյ յատենին անօրի­նաց. Գլուխ ԺԵ. – Շնորհեա՛ ինձ, Տէ՛ր, ի տեսանել զքեզ եկեալ ընդ ամպս... Հա՛ն զիս ի բանտէ, Աստուա՛ծ Բանդ, քո կամաւոր արկմամբ ի բանտ:

ժզ. 74ա-5ա Աստ խնդրէ ի Քրիստոսէ քաւել զա­նօ­րէ­նութիւն իւր շնորհիւ ընդ անօրէնս համարելոյն. Գլուխ ԺԶ. – Քաւեա՛ զիս, Տէ՛ր, յանհնարին անօրէնու­թեանց... քեզ Հօր եւ Հոգւոյն բորբոքեալ սիրով ի յաւի­տեան տաց:

ժէ. 75բ-6բ Աստ խօսի ընդ Յիսուսի՝ զձաղանացն, եւ դատէ զինքն արժանի նմին. Գլուխ ԺԷ. – Տէ՛ր, մի՛ սրտմտութեամբ քով յանդիմաներ զիս... ի յարաձգա­կան աներեկ աւուրն, որ միշտ միջօրեայ:

ժը. 76բ-7բ Աստ խօսի ընդ Յիսուսի, շնորհիւ ձա­ղանաց եւ արհամարհանաց նորա խնդրելով զնե­րումն. Գլուխ ԺԸ. – Ողորմեա՛ց ինձ, Տէ՛ր, ողորմեա՛ց ինձ, զի բազում լցայ արհամարհանօք... պարակցեալ սիրով յերկնայնոցն կարգ:

ժթ. 77բ-9ա Աստ խօսի ընդ Յիսուսի՝ փեսային եկե­ղեցւոյ, ի փուշ պսակն դիտելով. Գլուխ ԺԹ. – Տա՛ր զիս ի սենեակ առագաստի քո յաւուր հարսա­նեաց... ննջել ընդ մանկունս ի սէր յաւիտեան:

– 79աբ Երգ առ սրբուհի կոյսն Մարիամ – Պայ­ծա­ռացա՛ր, ո՛վ աղաւնի իմ միակ... որով լցեալ պա­րա­րես­ցի սիրտ իմ չոր գեղե՛՛:

ի. 79բ-80ա Աստ հայցէ զուժգնութիւն ի Քրիստո­սէ՝ պահել զպսակ իւր. Գլուխ Ի. – Զօրացո՛ զիս՝ կալ­նուլ քաջապէս զկարգ կոչման իմոյ... գոհանալով զտուո­ղէդ բարեաց ըստ երախտագէտ անձանց խո­նար­հաց:

իա. 80ա-1բ Աստ խօսի ընդ Յիսուսի՝ զելիցն նորա խաչ ընդ ուս ի Գողգոթայ՝ ի մարտս դիւաց, եւ հայցէ վառել սպառազինութեամբ իւրով ի մարտի չարին. Գլուխ ԻԱ. – Դատեա՛, Տէ՛ր, զայնոսիկ, որք դատեն զիս... գովեցից փառօք ի ձայն օրհնութեան յանզրաւ յաւիտեան. ամէն:

իբ. 81բ-3ա Աստ խօսի ընդ Քրիստոսի՝ շնորհիւ մեր­կութեան իւրոյ զգեցուցանել զզարդ հոգւոց. Գլուխ ԻԲ. – Զգեցո՛ ինձ, Տէ՛ր, զհանդերձ փրկու­թեան... եւ թէ գտից զքեզ մարմնով ուրեք:

իգ. 83ա-4ա Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ շնորհիւ ան­ընդ­հատ չարչարանացն զհանգիստ խղճի մտացն. Գլուխ ԻԳ. – Հանգո՛, Տէ՛ր Յիսուս, զանձն իմ տառա­պեալ... որ փրկիչդ ես տիեզերաց:

– 84բ Ողբ Կուսին առ մահ միածնին – Էմանուէլն բնութեամբ հսկօղ եւ արթուն, ո՛հ եւ արթուն... զարթո՛ զաչս իմ ի քնոյ:

– 84բ-5ա Ցաւակցութիւն առ մայրն ողորմութեան – Առ քեզ, տիրամա՛յր, հառաչէ սիրտ իմ... ուրախու­թեան քո եղէց զուգակից:

– 85աբ Երգ աւագ ուրբաթին, երգի որպէս առա­ւօտ լուսոյ («Ա-Ք») – Աստուած իմ Յիսուս, արա­րիչ հոգւոյս, առ իս ծագեա՛ լոյս... քաւեա՛ զօրհնա­բանս:

իդ. 85բ-7ա Աստ խնդրէ զդատ ի յոսոխէն սա­տա­նայէ. Գլուխ ԻԴ. – Դա՛տ արա ինձ, Տէ՛ր, ըստ արդա­րու­թեան իմում... տո՛ւր զօրութիւն մեզ:

իե. 87ա-8ա Աստ նկատմամբ ծայրագոյն սիրոյն Յիսուսի հայցէ զսէր առ թշնամիս. Գլուխ ԻԵ. – Թո՛ղ ինձ, Տէ՛ր, թո՛ղ ինձ, եւ մի՛ կորուսաներ զիս ըստ ան­օրէնու­թեան իմոյ... անյիշաչար փրկչիդ բոլորից, այժմ եւ յաւուրս ապագայից. ամէն:

իզ. 88ա-9ա Աստ դիմէ առ աղբիւրն կենաց Քրիս­տոս՝ զովանալ Հոգւով. Գլուխ ԻԶ. – Արբո՛, Տէ՛ր Յի­սուս, զպասքելոյս հոգւով... քեզ փառք ի հէքոյս ցե­լումն շնչոյս:

– 89աբ Երգ առ աղբիւրն կենաց Քրիստոս («Ի ՊԵՏ­ՐՈՍԷ») – Իմանալի ջրոյն բղխումն անսպառ, ակա­նա­կիր աղբիւր յստակ... բղխեա՛ եւ յիս, Տէ՛ր Յիսուս, աղբիւր կենաց:

իէ. 89բ-90բ Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ զցօղ արեան նորա ի կենդանութիւն անձին. Գլուխ ԻԷ. – Ցօղեա՛ յիս մշտկաւ սուրբ մարմնոյդ՝ զցօղ արեան քո... այժմ եւ յապայս, որ զհետ գայցէ. ամէն:

իը. 91աբ Աստ խնդրէ ի Քրիստոսէ զկեանս հոգ­ւոյ՝ շնորհիւ մահուան նորա. Գլուխ ԻԸ. – Կենագոր­ծեա՛, Տէ՛ր, զ,առ ի մահ խոցեալս... ըստ յաղթօղ գնտին երկոտասանից. ամէն:

իթ. 92ա-3բ Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ զնորոգումն կենաց՝ շնորհիւ յարութեանն. Գլուխ ԻԹ. – Նորոգեա՛ զհոգի իմ, Յիսո՛ւս, ըստ նորոգման հնոյն Ադամայ... առ քեզ գայ, սուրբ կոյս:

– 93բ-4ա Երգ յարութեան գիշերին որպէս առա­ւօտ լուսոյ («Ա-Ք») – Աստուած մարդացեալ անձամբ, զանձն եդեալ, առեալ վերստին... քեզ երգել փառօքս:

լ. 94բ-5ա Աստ յանձն առնէ զհոգի իւր Յիսուսի, որպէս եւ նա՝ Հօր, եւ հայցէ զշնորհս՝ շարժիլ ի սուգ ընդ տարերաց. Գլուխ Լ. – Պահեա՛ զիս որպէս բիբ ական... տացից զօրհնութիւն անուանդ քո նոր զկենաց իմոց զամենայն աւուր. ամէն:

լա. 95բ-6բ Աստ խնդրէ զխաչն ի Քրիստոսէ, զի հարցէ զվիմային սիրտ իւր առի եւ ինքն ողբալ ընդ նահատակաց զմահ նորա. Գլուխ ԼԱ. – Ամենազօր գոչմամբ քո, Յիսո՛ւս, ի վերայ խաչին... քեզ յաւիտեան փառս բերանալից:

լբ. 96բ-7բ Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ շնորհիւ համ­բարձման իւրոյ համբառնալ զմիտս իւր յերկինս. Գլուխ ԼԲ. – Առ քեզ, Տէ՛ր, համբարձի զաչս իմ... երգե­ցից փառս բերանալից. ամէն:

լգ. 97բ-100ա Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ ի միւսան­գամ գալստեան իւրոյ ողորմութեամբ հանդիպիլ. Գլուխ ԼԳ. – Դա՛տ արա ինձ, Տէ՛ր, ոչ ըստ անհուն չա­րութեան իմում... փառք եւ պատիւ եւ գոհութիւն ի յաւիտեանս. ամէն:

լդ. 100ա-1ա Աստ խնդրէ ի Քրիստոսէ ի մեծի աւուրն դասել ընդ աջմէ եւ Եկա՛յք ձայնին արժա­նա­ցուցանել. Գլուխ ԼԴ. – Ցո՛յց ինձ զդէմ քաղցրութեան քո... ի յանզրաւ դարս յորում էասցուք:

լե. 101բ-2բ Աստ յուսայ յանունն Յիսուսի եւ հայ­ցէ զբազմազեղ շնորհս անուանց նորա. Գլուխ ԼԵ. – Վասն անուան քո, Տէ՛ր, քաւեա՛ զմեղս իմ... եւ քեզ ընդ Հոգւոյն եւ Հօր երկնաւոր փառս վերերգել ձայ­նիւ մտաւոր. ամէն:

Գ. 104ա-17բ Մասն երրորդ. Աղօթք առ Հոգին Սուրբ

ա.104ա-5ա Գլուխ Ա. Աստ աղերսէ առ Ամե­նա­սուրբ Հոգին Աստուծոյ՝ վերստին ներգործել զզանա­զան շնորհս իւր – Ամենազօ՛ր Աստուած, Հոգի՛ Սուրբ, օգնել ինձ նայեա՛ց... զանձն զիմ մեղմեա՛, որում վայել է փառք եւ՛՛:

բ. 105ա-6ա Աստ աղերսէ առ Հոգին Սուրբ՝ վերս­տին կենդանացուցանել. Գլուխ Բ. – Կենագործեա՛ զիս՝ զմահացեալս, Հոգի կենդանի... գոնէ ըստ աղօտ տեսութեան քո արժանի գտայց. ամէն:

գ. 106ա-7ա Աստ աղերսէ առ քաղցրաշունչ Հոգին՝ վերստին շնչել. Գլուխ Գ. – Արի՛ հիւսիս բքաբեր, ամ­լագործ եւ սառուցանօղ... օրհնաբանութեամբ զքէն գո­հացայց՝ սուրբ զԵրրորդութեանդ փառաւորելով. ամէն:

դ. 107աբ Աստ նաւեալ գոլով ի ծով կենցաղոյս՝ խնդրէ զնաւապետն Յիսուս եւ յաջողակ հողմ Հոգւոյն Սրբոյ. Գլուխ չորրորդ – Մո՛ւտ ի նաւ հոգւոյս սիրով... երգեցից զփառս եւ յայսմ նուագի. ամէն:

ե. 107բ-8բ Աստ աղերսէ առ Հոգին Սուրբ՝ վերստին ծագել զլոյս շնորհաց իւրոց. Գլուխ Ե. – Ճա­ռագայթեա՛ յիս խաւարամածս զիմանալի շնորհաց քոց նշոյլ... եւ յօրհնութիւն եօթնաջահ ճրագիդ բերկ­րեալ ցնծասցի. ամէն:

զ. 108բ-9բ Աստ աղերսէ առ Հոգին Սուրբ՝ վերս­տին հովանի լինիլ շնորհաց ամպովն. Գլուխ Զ. – Զովացո՛ զիս Հոգի՛ հեզութեան, յանհնարին տապոյ ցանկութեանս... եւ քեզ փառք ընդ Հօր եւ Որդւոյն բա­նական, ի կիցս երգոց, այժմ եւ յաւիտեան. ամէն:

է. 109բ-10բ Աստ աղերսէ առ Հոգին Սուրբ՝ վառել ի յոգի իւր զհուրն կենդանի. Գլուխ Է. – Հոգի՛ Աս­տուծոյ, առաքեա՛ ի բարձանց հուր յոսկերս իմ... ի յանձինս երիս փառաւորեցից՝ գոհաբանելով յանկէտ յապառնիս. ամէն:

ը. 110բ-1բ Աստ հայցէ ի Հոգւոյն Սրբոյ զուրա­խա­րար բաժակ այգւոյն Եդեմայ. Գլուխ ութերորդ – Հե՛ղ յիս յորդապէս ի հոսանաց քոց... երգել ջերմապէս քեզ հոգւոյ իմ կեան, ըստ Հօր եւ Որդւոյ փառս յաւիտեան:

թ. 111բ-3ա Աստ հայցէ ի Հոգւոյն Սրբոյ զօծումն շնորհաց՝ պարզեալ ի մրրոյտգիտութեան. Գլուխ Թ. – Օ՛ծ իւղով զիս ուրախութեան քո... եւ յորդորել յօրհ­նաբանութիւն քեզ՝ ընդ Հօր եւ Որդւոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ժ. 113ա-4ա Աստ շնորհակալ լինի զՔրիստոսէ՝ վասն պարգեւի Հոգւոյն Սրբոյ, որ է օծումն օծելոյ. Գլուխ Ժ. – Շնորհակալ եմ զքէն, բարերար Քրիստո՛ս, թագաւո՛ր փառաց... եւ ի բնակութիւն քեզ անտա­նե­լոյդ մաքրազարդեցի. ամէն:

ժա. 114բ-5ա Աստ հայցէ ի Հոգւոյն Սրբոյ զուղխս փափկութեան շնորհաց իւրոց. Գլուխ ԺԱ. – Արբո՛, Հոգի աստուածեղէն, զծարաւիս ի յաղբերաց քոց... մաք­րեցեալ հոգւով, տացից փառս ի վեր. ամէն:

ժբ. 115ա-6ա Աստ հայցէ ի Հոգւոյն Սրբոյ՝ ուրախ առնել զանձնաւոր քաղաք իւր իմանալի գետովն. Գլուխ ԺԲ. – Հո՛ւր կենդանի վերնոյն Երուսաղէմի... զի պտուղ քո քաղցր է կոկորդի իմոյ, որում փառք յաւի­տեանս. ամէն:

ժգ. 116ա-7ա Աստ հայցէ ի Հոգւոյն Սրբոյ զեօթ­նածորան պարգեւս նորա. Գլուխ ԺԳ. – Փայլեա՛ զեօթնարփեան ճառագայթիցդ ըղձալի ճաճանչ ի խա­ւա­րամած հոգի եղկելոյս... եւ անուան քում միշտ փառս տալ ի յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

– 117աբ [Երգ. «Ա-Ք»] – Աստուա՛ծ իմ Հոգի, ան­ճառ քո շնորհի արա՛ արժանի... քեզ փառս երգել. ամէն:

Դ. 118ա-36ա Մասն չորրորդ. Աղօթք վասն առա­քի­նութեանց

ա. 118ա-9ա Գլուխ Ա. Աստ հայցէ ի Հօրէ՝ յաւելուլ ինքեան զհաւատ – Յայտնեա՛ ինձ՝ անարժանիս, Հա՛յր երկնաւոր, Հոգւովդ Սրբով զանճառ ծնունդ քո... յորմէ ամենայն պարգեւք մեզ տրին:

բ. 119ա-20բ Աստ աղերսէ առ Հոգին Սուրբ՝ ներ­գործել յինքն զսէր հեղինակ. Գլուխ Բ. – Հե՛ղ յիս ի ծորանաց երկնային սիրոյդ՝ սիրել զքեզ բոլորով սրտիւ... եւ զսէր քո անդ զետեղեա՛, հանգոյն ականն կայ­ծական:

գ. 121ա-2ա Աստ ըստ մեղացն անյուսացեալ, յիշմամբ ողորմութեանց եւ կրիցն Յիսուսի, համար­ձակի յուսալ առ նա. Գլուխ Գ. – Տէ՛ր Աստուած իմ, ի քեզ յուսացայ, փրկեա՛ զիս... Յուսա՛ ի Տէր եւ արա՛ դու զքաղցրութիւն, զի թարց քաղցր գործոց բարեաց, յուսոյն ասի յանդգնութիւն:

դ. 122ա-4ա Աստ հայցէ զե[ր]կիւղն սուրբ ի Տեառ­նէ. Գլուխ Դ. – Պարգեւեա՛ ինձ, Տէ՛ր, զորդիա­կան երկիւղ քո սուրբ... իսկ աներկիւղն վասն թեւաբեկ յերկիր ամօթով կորանայ:

ե. 124ա-5ա Աստ հայցէ զիմաստութիւն վերին ի Հօրէ. Գլուխ Ե. – Առաքեա՛, Տէ՛ր, զՀոգիդ ճշմարտու­թեան ի բարձանց... որում վայել է փառք, պատիւ եւ գոհութիւն, այժմ յաւիտեանս. ամէն:

զ. 125բ-6բ Աստ հայցէ զխոնարհութիւն ի Քրիս­տոսէ. Գլուխ Զ. – Շնո՛րհ արա զիս, Տէ՛ր, զի ուսայց զարդարութիւնս քո... եւ ես զայն յաւէտ քեզ բարձրե­լոյդ տաց միշտ բարձրացուցչիդ տնանկս յաղբեւաց:

է. 126բ-8ա Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ զսէր եղբայ­րա­կան. Գլուխ Է. – Շնորհեա՛ ինձ սէր եղբայրական սիրոյն քո... ի վախճանի պսակաւորեալ ընդ մեծի պաշտօնէիդ, հանգեայց յաւիտեանս. ամէն, որում ՛՛:

ը. 128ա-9ա Աստ աղերսէ առ Քրիստոս՝ պարգեւել հեզութեան շնորհս. Գլուխ Ը. – Ընձեռեա՛ ինձ, Տէ՛ր, զոգի հեզութեան... եւ ես անդէն օրհնաբան, որում՛՛:

թ. 129ա-30բ Աստ աղերսէ առ Քրիստոս՝ արի առ­նել ի հանդիսի մենամարտութեան. Գլուխ Թ. – Զօ­րացո՛ զիս, Տէ՛ր, զօրութիւն իմ եւ զէն զինուորութեան իմոյ... զոր խոստացար սիրելեացդ քոց՝ փառաւորելով, եւ՛՛:

ժ. 131աբ Աստ խնդրէ ի Տեառնէ՝ ուսուցանել զար­դարութիւն իւր. Գլուխ Ժ. – Ուսո՛յ ինձ, Տէ՛ր, զիրա­ւունս քո... բուժեաց զջուրս Երեքովի:

ժա. 131բ-2բ Աստ խնդրէ ի Քրիստոսէ զխորագի­տութիւն եւ միամտութիւն, որ է խոհեմութիւն. Գլուխ ԺԱ. – Լո՛ւր ինձ, Տէ՛ր, զխորհուրդ քո եւ զգուշութիւն... իսկ առ բանք՝ գոլ միամիտ իբր աղաւնի:

ժբ. 132բ-3բ Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ զմարմնեղէն սիրտ՝ լինել գթած առ ամենեսեան, որով եւ կա­տա­րեալ. Գլուխ ԺԲ. – Պարգեւեա՛ ինձ, Տէ՛ր, ըստ երկ­նա­ւորի Հօրն քո եւ իմ լինիլ գթած... պսակելով ողոր­մու­թեամբ եւ գթութեամբ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

ժգ. 133բ-4բ Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ պարկեշտ առնել ի կերակրոց եւ ըմպելեաց. Գլուխ ԺԳ. – Կե­րակրեա՛ զիս, Տէ՛ր, հոգւոց պարարիչ կենսաբեր Բա­նիւդ... եւ ի փառս քո շնորհակալութեամբ եդից առա­ջիդ հանգոյն երիցանց:

ժդ. 135ա-6ա Աստ աղերսէ առ Յիսուս՝ տալ ժուժ­կա­լութիւն եւ զողջախոհութիւն. Գլուխ ԺԴ. – Ամե­նայն ժամ աղաչանք իմ այս են... ի պարծ ճեմեցից՝ փառս տալով միշտ ընդ ընտիր գնտից:

Ե. 136ա-46ա Մասն հինգերորդ. Աղօթք ժամադի­տակ

ա. 136ա-7ա Աղօթք մէջ գիշերի. Գլուխ Ա. – Ի մէջ գիշերի զարթո՛ զիս... որում փառք ընդ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ, այժմ եւ յաւիտեանս. ամէն:

բ. 137ա-8ա Աղօթք առաւօտու. Գլուխ Բ. – Գոհա­նամ զքէն, ա՛ստղ առաւօտեան... եւ Հօր բարութեան աղբեր, որում վայել է փառք յաւիտեանս. ամէն:

գ. 138ա-9ա Աղօթք արեւագալին. Գլուխ Գ. – Շնոր­հակալ եմ զքէն, բարերա՛ր, լո՛յս իմանալի... որ ծագեցեր մեզ զգալի քո եւ զիմանալի լոյս:

դ. 139ա-40բ Աղօթք պատարագի ժամուն. Գլուխ Դ. – Սիրեցից զքեզ, Տէ՛ր, զօրութիւն իմ... եւ զկերա­կրո­ղէտ հոգւով գոհացայց. ամէն:

ե. 140բ-1բ Աղօթք երրորդ ժամուն. Գլուխ Ե. – Գո­հանամ զքէն, Հոգի Սուրբ Աստուած ճշմարիտ... ի վեր շարժեսցի, որում վայել է փառք յաւիտեանս. ամէն:

զ. 141բ-2բ Աղօթք հասարակ աւուրն. Գլուխ Զ. – Հանգո՛ զիս, Տէ՛ր, ի ծանր տառապանաց իմոց... որ միշտ կայ եւ մնայ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

է. 143ա-4բ Աղօթք երեկոյս. Գլուխ Է. – Զքէն գո­հանամ, Տէ՛ր Աստուած իմ, կեա՛նք յաւիտենական... ընդ երջանիկ անմեղ մանկանցն հանգչել յաւիտեան:

ը. 144բ-6ա Ըստգ[տ]անք ցանձն իւր, փառաւո­րե­լով զքեզ. Գլուխ Ը. – Եւ արդ, ո՛վ անձն իմ ամենամեղ, արժանապարսաւ եւ դսրովելի... զի գտցի հանգիստ ամենավարան անձն քո ի հոգոց:

Զ. 146ա-76ա Մասն վեցերորդ. Աղօթք աստիճա­նա­ւորաց եկեղեցւոյ

ա.146ա-50բ Նախ ներբողեան աղօթակերպ առ լուսանկար մայրն Աստուծոյ հաւատոյ Սուրբ Էջ­միա­ծին կաթուղիկէ եկեղեցին՝ գլուխն ամենայն հայոց եկե­ղեցեաց – Խնդա՛ եւ ուրա՛խ լեր, դո՛ւստր Սիօնի... եւ յօրհնութիւն մեծի փեսայիդ միշտ հանդիսացայց:

բ. 150բ-1բ Աղերս առ երջանիկ հայրն մեր սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչն – Եւ արդ, քեզ ընծայեմ զմա­տեանս զայս ողբերգութեան... որ ի սմին գրեալ, որում ընդ Հօր եւ ընդ Հոգւոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

գ. 151բ-2ա Երգ առ Սուրբ Էջմիածին. երգի որպէս՝ Արեւս առնեմ երթամ («Ի ՊԵՏՐՈՍԷ») – Ի մէջ լու­սաւորաց ցանկալի արեգակն ես դու, սէ՛ր իմ յա­բեթական տոհմիս... գթոյդ դուռն ինձ բա՛ց, ընկալ՛՛:

դ. 152աբ Երգ դարձեալ առ նոյն («ՊԵՏՐՈՍ») – Պարարտ սուրբ տաճար իւղելի, օրիորդաց յոյժ սիրե­լի... սուրբ խաչիդ սիրով կապեցայ:

ե. 152բ-3բ Աղօթք առ Քրիստոս՝ ի բերանոյ ման­կա­ցելոց ի Քրիստոս. Գլուխ՛՛ – Քեզ անկայ ես յար­գան­դէ յորովայնէ մօր իմոյ... երգեցից քեզ փառս ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյն ի յաւիտեան. ամէն:

զ. 153բ-5ա Աղօթք ի բերանոյ դպրաց՝ առ իմաս­տութիւնն Հօր Յիսուս. Գլուխ – Գրեա՛ զանուն իմ ընդ արդարս քո ի դպրութեան կենաց... փառաւորելով ընդ սուրբ դպրացն զքեզ ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյն ի յաւիտեանս. ամէն:

է. 155ա-6բ Ողջոյն ներբողական առ ուխտարանն ամենայն ազանց սուրբ Երուսաղէմեւ առ բազ­մերախտ մայրն իմ Սուրբ Յակոբ. Գլուխ՛՛ – Ողջո՛յն քեզ ի խորոց սրտէ, ի հեռաստանէ... շէն եւ պայծառ լե՛ր ցկատարած աշխարհի. ամէն:

ը. 157ա-8բ Աղօթք ի բերանոյ սարկաւագաց՝ առ հրեշտակն մեծի խորհրդոյ Յիսուս. Գլուխ – Ծառայ քո եմ ես, իմաստուն արա՛ զիս... գտեալ անդ, ուր եւ իցեն, որում ընդ Հօր եւ ընդ Սուրբ Հոգւոյն փառք յաւի­տեանս. ամէն:

թ. 158բ-61ա Աղօթք քահանայից առ քահանայա­պետն ըստ կարգին Մելքիսեդեկի Քրիստոս. Գլուխ – Զօրացո՛ զիս գնալ արժանի ըստ կոչման իմոյ... որում ընդ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ վայել է փառք յաւիտեանս. ամէն:

ժ. 161բ-4բ Աղօթք վարդապետաց առ վարդա­պետն միակ Քրիստոս. Գլուխ – Ուսո՛ ինձ, Տէ՛ր Յի­սուս, զերկնային քարոզութեան քո զքաղցրագոյն ոճ... եւ ընդ սրբոց վարդապետաց փառաւորեցից |164բ| զրաբունապետդ երկնաւորաց ի յաւիտեանս. ամէն:

ժա. 164բ Աղօթք վարդապետաց՝ ի ժամ քարոզու­թեան ասելի, շարականակերպ ԲԿ. – Որ հաճեցար անչափ սիրոյ կոչել ի կարգ զիս քարոզչաց... ուղղել զընթացս սիրով առ քեզ:

ժբ. 165ա-7բ Աղօթք առաջնորդաց առ առաջ­նորդն կենաց Քրիստոս. Գլուխ – Զարթո՛ զաչս իմ զի­մացական՝ հայիլ յիս... որ ես սրբոց անանց ստացուած:

ժգ. 167բ-9ա Աղօթք մեծաց ծառայիցն Աստուծոյ՝ առ մատադիւր ծառայօղն բազմաց Քրիստոս. Գլուխ – Տո՛ւր զօրութիւն ծառայի քո՝ պահել զհրաման քո... ցնծալ յաւէտ ընդ Տեառնդ փառաց, որում՛՛:

ժդ. 169ա-70բ Աղօթք թագաւորաց՝ առ թագաւորն փառաց Քրիստոս. Գլուխ ԺԷ. – Տո՛ւր ինձ, Տէ՛ր, զի­մաս­­տութիւն եւ զգօնութիւն, արդարութիւն եւ ճշմար­տութիւն... փառաւորել զքեզ ընդ Հօր եւ Որդւոյ յաւիտեան:

ժե. 171ա-2ա Աղօթք նեղելոց՝ ի ժամ նեղութեան առ Քրիստոս. Գլուխ – Ի նեղութեան իմում առ քեզ, Տէ՛ր, կարդամ եւ առ Աստուածդ իմ աղաղակեմ... փա­ռաւորել զքեզ ընդ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ ի յաւիտեանս. ամէն:

ժզ. 172բ-4ա Աղօթք ծերոց առ հինաւուրցն Աս­տուած. Գլուխ – Եւ արդ, զի՞նչ գործեսցես, ա՛նձն իմ տառապեալ... Զի որ նաեւ ի ծերութեան մեղանչէ, զի՞նչ է նորա ճարակ, եթէ մեղացն չէ:

ժէ. 174ա-6ա Աղօթք խոստովանակերպ առ Քրիս­տոս. Գլուխ – Քեզ միայն մեղայ, Տէ՛ր, քեզ, բարերա­րիդ, գթածիդ... ես ընդ նոսին փառաւորեցից զքեզ ընդ Հօր եւ Սրբոյ Հոգւոյն այժմ եւ յաւիտեանս ժամա­նա­կաց. ամէն:

Է. 176ա-201ա Մասն եօթներորդ

ա. 176ա-7ա Աղօթք առ համօրէն դասս սրբոց. Գլուխ – Եւ արդ, առ ձեզ այսուհետեւ, ո՛վ երամք սրբոց, են բանք իմ եւ աղերսանք... հապա մատերո՛ւք ի բարեխօսել:

բ. 177ա-9բ Աղերս առ Աստուածածինն՝ մայրն ողորմութեան. Գլուխ – Պաղատիմ առ քեզ թախ­ծա­գին սրտիւ... երանեցից զքեզ եւ միածինդ ընդ ամե­նայն ազգ ի յաւիտեանս. ամէն:

– 179բ-80ա Երգ առ վերափոխումն սրբուհւոյ Կու­սին – Պայծառացեալ Հոգւով սուրբ կոյս տիրա­մայր Աստուածածին... եւ իմ վերաթեւիլ անձն միշտ յոգւոց ելանէ. բար՛՛:

գ. 180ա-1բ Աղերս առ իննեակ դասակար­գու­թիւնս երկնային զօրաց. Գլուխ – Հայցեմ ի ձէնջ ի մեծ ճակատիս փուշտիպան լինիլ... եւ այնպէս յամենայն ժամ ընդ Տեառն լիցուք, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

դ. 181բ-3ա Աղերս առ սուրբ գունդս երկոտասան առաքելոց. Գլուխ – Եւ արդ, առ ձեզ աղաղակեմ տխրա­լից դիմօք... սպառազինեալ յեկեղեցւոջս, որ յոյժ դիպան:

ե. 183ա-4ա Աղերս առ հոյլս նահապետաց եւ մարգարէից. Գլուխ – Առ ձեզ աղերսեմ նուիրել բանս իմ Բանին բարձրելոյ... սուրբ քաղաքիս շնորհահոս գետք:

զ. 184աբ Աղերս առ սուրբ վարդապետս եկեղեց­ւոյ. Գլուխ – Առ ձեզ դիմեմ, վարդապե՛տք ճշմար­տու­թեան, ուսուցիչ ընդհանուր ազանց... ընդ ձեզ համա­ձայն փառս երգեցից ի յաւիտեանս. ամէն:

է. 184բ-5բ Աղերս առ սուրբ նահատակսն եւ մար­տիրոսն Քրիստոսի. Գլուխ – Ա[ռ] ձեզ աղաչեմ, ո՛վ կարմրերանգ բոսորագոյն հանդերձիւք պճնեալ լուսա­պսակ խումբ մարտիրոսաց... հանգստանալ անդ ընդ ձեզ միաբան, ցթիւ արուորաց եղբարն լրման:

ը. 185բ-6ա Աղերս առ սուրբ երամս ճգնաւորաց եւ կուսանաց. Գլուխ – Համբառնամ առ ձեզ պաղա­տանս իմ, դա՛սք ճգնաւորաց եւ գումա՛րք կուսանաց... ընդ հրաբերանիցդ օրհնել յաւիտեան զանեղ հուրն անկէզ:

թ. 186բ-7բ Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ զներումն թշնա­մեաց եւ յանցաւորաց. Գլուխ – Տէ՛ր, Տէ՛ր, անո­խա­կալ եւ երկայնամիտ, յաւարտումն յապաշխա­րու­թեան մատենիս... փառաւորելով զքեզ եւ Հոգւոյն ի յաւիտեանս. ամէն:

ժ. 187բ-8ա Աստ հայցէ ի Քրիստոսէ զխաղա­ղու­թիւն եկեղեցւոյ եւ զշնորհս ընթերցողաց յայսմ մատենէ. Գլուխ – Բաշխեմ զդուռն ողորմութեան քո եւ յայսմ նուագի (զի ունիմ տակաւին արմատս բանից)... աղօտ փայլիլ ընդ անդ գրելիս՝ փառաւորելով զքեզ ընդ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ ի յաւիտեանս. ամէն:

ժա. 188ա-9բ Ի յաւարտման մատենիս գոհանայ զՏեառնէ՝ ընդարձակելով զտէրունական աղօթսն. Գլուխ – Հա՛յր մեր, որ յերկինսդ ես, նկատմամբ անա­պական եւ կատարեալ ստեղծուածոց քոց... ի մէջն ըստ գրոյն իմա՛, իսկ այլ գիտնոց յարօտ մնայ:

ժբ. 189բ-91բ Առազդեցութիւն ինչ վասն առաջի­կայ կանոնական աղօթիցս – Աստանօր (յետ յօրինե­լոյ զմատեանս աղօթից ի հոգեւոր զբօսանս աղօթասէր ջերմեռանդից)... այսչափ ինչ ի պատճառս յաջորդ աղօթիցս ասացեալ շատ լիցի:

ժգ. 191բ-2ա Կարգ աղօթից աշխարհականաց՝ առաւօտեան ժամուն – Նախ ուղղեսցէ զդէմս իւր ի յարեւելս ի կանգուն կալով. եւ ամբարձեալ զձեռս եւ զաչս ի վեր՝ ասասցէ մտառութեամբ զտէրունական աղօթսն... փառք եւ երկրպագութիւն ամենասուրբ Եր­րոր­դութեանդ եւ մի աստուածութեանդ՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգւոյդ. ամէն:

ժդ. 192բ-3ա Եւ դարձեալ ասասցէ՝ ի վերայ ծնկաց իւրոց, համբարձմամբ ձեռաց – Շնորհակալ եմ զքէն, Որդի՛ Աստուծոյ, Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, լոյս աշ­խար­հի եւ սրտի իմոյ մթացելոյ... եւ ասասցէ՝ Փառք եւ երկրպագութիւն ամենասուրբ Երրորդութեանդ եւ մի աստուածութեանդ՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյդ Սրբոյ. ամէն:

ժե. 193աբ Դարձեալ ասասցէ՝ ի վերայ ծնկաց իւրոց, համբարձմամբ ձեռաց – Զքէն գոհանամք, Հոգի՛ Աստուծոյ, Աստուա՛ծ ճշմարիտ, անքննելի, բղխումն ի Հօրէ... Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. ամէն: Հայր մեր. եւ այլն:

ժզ. 194աբ Կարգ աղօթից աշխարհականաց հա­սա­րակ աւուրն, ի կանգուն – Օրհնեալ Տէ՛ր մեր Յի­սուս Քրիստոս. ամէն... փառաւորեմ զքեզ, Հոգի՛ աս­տուածեղէն, շո՛ւնչ ամենակալին, հողմ անիմանալի... փառք եւ երկրպագութիւն ամենասուրբ Երրորդու­թեանդ եւ մի աստուածութեանդ՝ Հօր եւ Որդւոյ՛՛:

ժէ. 194բ-5ա Ի ծունկս իջեալ, համբարձմամբ ձե­ռաց – Օրհնեմ զքեզ, Հա՛յր սուրբ, արեգա՛կ արդարու­թեան, որ ծագեցեր ըստ կերպի լուսոյ զՈրդիդ միա­ծին... ծունր դիցէ: Փառք եւ երկրպագութիւն ամենա­սուրբ Երրորդութեանդ եւ մի աստուածութեանդ՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ՛՛:

ժը. 195աբ Ի վերայ ծնկաց – Գովեմ զքեզ, Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, ճառագայթ փառաց, նկարագի՛ր էութեան ծնողիդ... Պաղատիմ առ քեզ, սրբուհի կոյս Աս­տուածամա՛յր Մարիամ. եւ այլն: Օրհնեալ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. ամէն: Հայր մեր. եւ այլն:

ժթ. 195բ-6ա Կարգ օրհնութեանց երեկոյեան ժա­մու – Օրհնեալ Տէր մեր... Բարձր առնեմ զքեզ, Հա՛յր Աստուա՛ծ իմ եւ թագաւո՛ր իմ եւ օրհնեմ զանուն քո յաւիտեանս յաւիտենից... Յարիցէ եւ ծունր դիցէ: Փառք եւ երկրպագութիւն ամենասուրբ Երրորդու­թեանդ եւ մի աստուածութեանդ՝ Հօր եւ Որդ[ւոյ եւ Հոգւոյդ Սրբոյ. ամէն]:

ի. 196աբ Ի վերայ ծնկաց – Բարեբանեմ զքեզ, Քրիս­տոս, Որդի՛ Աստուծոյ, խաղաղութի՛ւն երկնի |196բ| եւ երկրի... Յարիցէ, ծունր դիցէ: Փառք եւ երկրպա­գութիւն ամենասուրբ Երրորդութեանդ եւ մի աս­տուա­ծութեանդ՝ Հօր եւ [Որդւոյ եւ Հոգւոյդ Սրբոյ. ամէն]:

իա. 197աբ Ի ծունկս իջեալ – Երկի՛ր պագանեմ զքեզ, Հոգի՛ Աստուծոյ, հանգիստ յաւիտենական եւ հան­գուցիչ սրբոց... եւ պատկառեաց ի նմանէ ի մեղանչելդ համարձակ:

իբ. 197բ-8ա Ձայն Յիսուսի – Սիրով սիրելւոյդ, Որդի՛ մարդոյ, Բանս Հօր կոչեցայ... Այլ մեք՝ գնեալքս արեամբ ծախելոյն, այսօր տացուք փոխարէն զաղօթս եւ զանուն կարդասցուք:

իգ. 198աբ Երգ առ Հոգին Սուրբ՝ ասացեալ յաւուր Գալստեանն, ի Պետրոսէ վարդապետէ, ասելի ի տօ­նի նորա, ի տեղի նորաստեղծեալին եւ արար­չականին – Դե՛տ համայնից, Հոգի անհուն, բղխումն Հօր, առօղ յՈրդւոյն, այսօր լցեր ըզվերնատուն... այրել սիրոյ աստի կապանս, դիմել ի վէր, թողեալ զոր կանս:

իդ. 198բ Երգ փափագանաց առ Քրիստոս – Նո­րոգ ինձ աւետիս բերէի ըզՏեառնէ... սիրօղն է զիս աւ՛՛, դու ինքնին՛՛:

իե. 198բ-9ա Տաղ ծննդեանն Քրիստոսի – Ամէնո­ղորմ Հայր գթութեանց, բարերար եւ մարդասէր... բո­լոր սրտիւ ընդունելով պարգեւն Հօր՝ զօծեալս Տէր:

իզ. 199աբ Ողբ Ադամայ («ՊԵՏՐՈՍԻ») – Պայծառ արփւոյդ ի պատկեր հողս ստեղծայ... որք օտարանալս ի քէն, Տէր փառաց ես զի՛՛:

իէ. 199բ Երգ արտուտէն առ վարդն, ի Պետրոսէ – Վասն քո գերիս, ո՛վ թագուհի ծաղկանց անուանեալ, սէ՛ր իմ, սէ՛ր... երբ առարկիցես աչաց գերոյս գեղեց­կագունեալ:

իը. 199բ-200ա Ի վերայ արքայութեան – Արքայու­թիւնն է մարգարիտ... յուսով ստացի՛ր, ուրախացի՛ր:

իթ. 200աբ Տաղ ի Պետրոս վարդապետէ – Յան­կարծ բերին եղկելոյս մի աւետիս, թէ աղաւնւոյ... անոր համար օրհնեմ զքեզ ի ցորեկն եւ ի գիշեր:

լ. 200բ-1ա [Աղօթք առ Տիրամայր. («ՊԵՏՐՈՍԻ Է»)] – Պճնազարդեալ վերին փառօք ես թագուհի գե­րա­պանծ... գոլ ինձ որդւովք բերկրեալ մայր:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա՝ սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զի­նանշան, եզերագծով՝§Печ. Ахалцыхской град­ской полиции».

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Պ. վարդապետի Աղօթագիրք», 1ա՝ «Հմր 198, 4/2953, 30.», «ԺԹ. դ. – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2954

ԱՂԱՒԻՏ

ՌՄԽ. – 1791

ԳՐԻՉ՝ Կարապետ:

ԹԵՐԹ՝ 198. չգրուած՝ 1աբ, 43ա, 60ա, 101բ-103բ, 164ա-7բ, 173ա-175բ, 183բ-198ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-Բ, Դ-ԺԳx8 (Գ չիք, Է, Թ՝ 12, Ը 7)+12x8 (12՝ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ, «FC»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,6x15,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն՝ (14,5x10,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 41ա): ՏՈՂ՝ 19-21: ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի, մետաղէ 3 ագու­ցիչ­նե­րով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ Ա. փեղկինը չիք, Բ.-ն՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 41ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կենդանակերպք. Խոյ՝ 60բ, Ցուլ՝ 61բ, Երկուորեակ (Եկաւոր)՝ 62բ, Խեցգետին՝ 63բ, Առիւծ՝ 64բ, Կոյս՝ 65բ, Կշիռ՝ 66բ, Կարիճ՝ 67բ, Աղեղնաւոր՝ 68բ, Այծեղջիւր՝ 69բ, Ջրհոս՝ 70բ, Ձուկն՝ 71բ. նկարք բնագրի մէջ՝ Երիտասարդ ձիա­ւոր, մի ձեռքին սուր, միւսին՝ ասպար, եւ գայլին հեծած Ալե­ւոր՝ մի ձեռքին մարդու գլուխ, միւսին՝ մարդու ձեռք՝ 43բ, Երի­տա­սարդ ձիաւոր՝ մի ձեռքին սուր, միւսին՝ ասպար, եւ աթոռին նստած մի մարդ՝ աջ ձեռքին խաչ՝ 44ա, Երկու առիւծի հեծած երի­տասարդ, մի ձեռքին սուր, միւսին՝ վահան, եւ երիտասարդ ձիաւոր, մի ձեռքին նիզակ, միւսին՝ մարդու գլուխ՝ 44բ, Ուղտի ձա­­գին նստած մարդ, որը դէպի իրեն «կու ձգէ» չորս ձի, եւ աթո­ռին նստած մի մարդ՝ 45ա, Հեծեալ եւ նստած կանայք՝ 45բ, Թռչու­նին հեծած երիտասարդ, մի ձեռքին օձ, միւսին՝ գիրք, եւ ա­թո­ռին նստած թագակիր մի մարդ՝ 46ա, Ուղտի ձագին նստած մարդ, որը դէպի իրեն «կու ձգէ» չորս ձի՝ 46բ: Գոյներ՝ կար­միր, սեւ:

Ծնթ. Բոլոր նկարները գծանկարային են, 104ա-163բ էջե­րին կան աղիւսակներ, որոնց առաջին շարքում կան գծա­նկար­ներ (մարդիկ, կենդանիներ, հրէշներ, բոյսեր եւ այլն):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, տեղ-տեղ քեր­ծուած, վրան ցեցի անցքեր, առաջին թերթը ժամանակին ծառա­յել է Ա. փեղկի աստառ, յետոյ անջատուել է, Բ. պրակի վերջում նշուած Գ., սակայն Գ. պրակը չիք, թ. 1-4 եւ Բ. փեղկի աստառի թղթին խոնաւութեան հետքեր, թ. 1-8՝ ցեցի անցքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-183ա [Աղաւիտ]

Ա. 2ա-42բ [Վասն կենդանակերպից].

– 2ա-4բ Օգնեա՛, Հոգիդ Սուրբ Աստուած ճշմա­րիտ, եւ հասո՛յ յաւարտ. Յաղագս աստեղագիտու­թեան Աղաւէտին այս է – Զի իմաստութիւն եւ գի­տութիւն է կենդանութիւն հոգո եւ բանականութեան, եւ փարատիչ սրտից խաւարեցելոց... որսորդ կնոչ սերմն լուսնի ԺԵ. շինեաց եւ եղ ի յավքն:

ա. 4բ Առաջին – Օվ առնու բան մի ի յայս բա­նե­րուս, չի լինի Բ. միտ եւ կամ կարծեօք առնէ... որ ամէնն կարծեօք լինի բանն ոչ կատարի:

բ. 5աբ Երկրորդդուռն – Որ մօտեորցնէ զհրեշ­տակն, որ յերբ բան մի առնես այս արհեստէս, որ չի կատարի, նա չպիտի անհաւատ լինիլ... նա կարէ կա­տա­րել զիւր խնդրուածքն զօրութեամբ հրեշտակաց. այսպէս իմացաք:

գ. 5բ-6ա Դուռն երրորդ – Այսպէս հաստատեցին իմաստունքն, թէ գիտութիւն այս գիշերն լաւ է, քան զցերեկն վասն այն, զի արեգակն զօրաւոր է եւ խա­փանէ զզօրութիւն արեստիս... զի չար աչք վնասէ այս արեստիս:

դ. 6ա-7ա Դուռն չորրորդ – Զոր ասացեալք են իմաս­տունքն, թէ այս արեստիս տէրն պարտ է որ հա­նապազ զաղէկն եւ զբարին գործէ... ցուցանէ, թէ զօ­րու­թիւն պակասէ:

ե. 7ա-8ա Այլ դուռն. վասն թլսմաթին գիտութեան – Որ զվերին աստղերուն գիտութիւն եւ զօրութիւն յերկիր կու բերէ, որ իրք մի կու խառնէ կամ ի քաար, կամ ի պղինձ կամ այլ իրք ի մարմին... եւ աստեղաց գործն է այսպիսիս:

զ. 8ա-9բ Երկրորդ ֆասլն, զոր յիշեմք, թէ կարէ՞ մարդն բովանդակ զամենայն աստղ իմանալ եւ զկենդանակերպսն, թէ՞ ոչ – Ասացին իմաստասէրքն եւ աստեղայգէտքն միայբան, թէ մարդ չի կարէ հասու լինիլ ամենայն կերպից... եւ ոչ մեղքն զրկէ արքայու­թենէ, ոչ է այտպէս:

է. 9բ-13բ Ֆասլ, որ ոմանք գտան զարհեստս եւ զաստեղս, եցուց նոցայ եւ ուսուց, եւ են, որ փորձելօվ գտան, եւ են, որ տեսելե[ա]մբն իմացան. եւ նոքայ ասացին զայս... նա քոյ բանն կատարէ Աստուծով:

ը. 13բ-9բ Երկրորդ գիտ<տ>ութիւն աստեղաբաշ­խու­թեան – Նիճումիս, զոր պարտ է գիտել մարդոյ. առաջին այն է, զոր ցուցանեմք, աստղերուն երե­ւումն... որ մարդ չի կարէ խմել եւ աղի ապականիչ բնութեան եւ գիճութեան, հովութեան եւ այլ:

թ. 19բ-21ա Ֆասլ Ե., որ ցուցանէ զբնութիւն կեն­դա­նակերպից միաբան խօսք իմաստասիրաց, որ երկ­նից բնութիւն Ե.երորդ տարր է եւ չէ այս Դ. տարերաց եւ բնութեանց... մութալեթան է, որ է եռանկիւն:

ժ. 21բ-3ա Ֆասլ, որ ցուցանէ զկենդանակերպին զարուական եւ զիկականն – Եւ մեք տեսաք զֆարտն լաւ է քան զզուգն, եւ դրուք զխոյն եզական եւ արուա­կան... թէ հարաֆ լինի, մօտակ Կուսին է, եւ այլն այս­պէս իմացիր:

ժա. 23ա-4ա Դուռն, որ ցուցանէ զկենդանա­կեր­պից իշխանութիւն, որ ունին ի վերայ |23բ| անասնոց եւ մարդկանց զօդւածին – Այսպէս, գլուխն երեսն Խոյին է, վիզն՝ Ցուլ, Եկաւորն ուսքն... Ձուկն զհաքիմ­նին զթէ ղորդնին զնաւավարքն:

ժբ. 24ա-5բ Դուռն, որ ցուցանէ զտեղիքն – Խոյն ունի զայն տեղիքն, որ լի առնէ եւ քար եւ տեղի ոչ­խա­րաց... ունի մանտր սատաֆնին պոճուկն:

ժգ. 25բ-6ա Դուռն, որ ցուցան[է] զինչ շնչաւոր կայ – Խոյն ունի զայն ոք, որ պճեղն ճեղք է՝ ոչխար եւ ուղտ... եւ զինչ ժողոյված ջուր որ լինի եւ այլն զամե­նայն, սա այսպէս իմ[ա]նաս:

ժդ. 26բ-9ա Դուռն, որ ցուցանէ զհայեցք աստե­ղաց եւ կենդանակերպից ըստ յիրար – Յիր Գ. եւ ԺԱ. թաստիս կոչի յիր Դ. եւ ԺԱ. թարպեհ կոչի... եւ աստղ ամէն պուրճ արուրք մի կառնէ, եւ այլ այսպէս:

ժե. 29ա-31ա Ֆասլ Ժ., որ ցուցանէ Է. աստղաց սիւ­ֆաթն – Եւ այլ իմացիր, որ երկինքն ոչ հով կայ եւ ոչ տաք, ոչ չար եւ ոչ գէճ... թէ հողմմային է, եւ այսպէս իմացիր:

ժզ. 31ա-2ա Այլ դուռն աստղերուն հուքմին – Տե­սաք զԶոհալն, որ ի վերայ տարուն հուքմ առնէր ի Տալէհն հիւքմն ուժով լինի... եւ անտի մինչ մօտ արե­գական հովացնեն. եւ այլն:

ժէ. 32ա-3ա Այլ դուռն, որ ցուցանեմք զաղէկն եւ զվատն աստեղաց – Տեսաք զԶոհալն ու Մառեխն եւ այ­նօվ իւրեանց վատ ասացաք, զի Զոհալին բնութիւն վատ է... իւր ընկերն Օտարիտն է:

ժը. 33բ-5բ Այլ դուռն, որ ցուց[անէ] աստեղուն զգործքն աղէկն եւ վատն Գ. ազգ է – Մէկն այն է, որ մէկ եւ մի Ա.ի աղեկութիւն առնէ... եւ այս Բ. աստղիս հեռաւորութիւն հան չաք է:

ժթ. 35բ-6ա Այլ դուռն, որ ցուցանէ՝ զինչ աստւո­րիս կա, այս Է. աստղիս վերայ բաժանած է, |36ա| եւ է իրք, որ աստղ մի ունի զինքն, եւ է իրք, որ Բ. աստղ ունի... տերեւն՝ Լուսնին, եւ կուտն՝ Օտարիտին:

ի. 36ա Դուռն, որ յիշէ զհամերն – Զոհալն ունի զփոյ­թութն (այսպէս). զթըթուն զծանր համն զհո­տածն... որ քիչ թըթու լինին:

իա. 36ա Երկրորդ դուռն, որ ցուցանէ զգուներն – Զո­հալն ունի զսեւ եւ զարճիճայգուն եւ մթագուն... խառնած հետ դեղնի եւ կապուտի:

իբ. 36բ Երրորդ [դուռն] – Զոհալն ունի զինչ հով ու չոր ու պինտ... լուսին ունի զինչ թանձր իրք կա եւ գէճ:

իգ. 36բ Չորրորդ դուռն, որ ցուցանէ զչափն – Զոհալն ունի զերկայնութիւն, զպնտութիւն... Լուսին հա­ւասար եւ գէճ բնութիւն. եւ այլն:

իդ. 36բ-37ա Հինկերորդ [դուռն], որ յիշէ |37ա| զտեղիքն – Զոհալն ունի զչոր յերունքն... Լուսին զինչ դուր տեղ կայ եւ այսպէս:

իե. 37ա Վեցերորդ դուռն, որ ցուցանէ զտեղիքն եւ զկեցուածքն – Զոհալն ունի զգետնափորներն, զգե­րեզ­մաններն, զջրհորներն, զհին շէնքերն, զքար տե­ղերն եւ զախոռնին... որ ծառ բուսնի շատ եւ սոցին նման:

իզ. 37բ Եօյթն դուռն, որ ցուցանէ զերկրնին – Զոհալն ունի զսնտուղ զհնդիկ, մինչ զնճան, հայպաշ եւ ղպտիքն... Լուսին ունի զմուռլ զտարպա եկան:

իէ. 37բ-8ա Ութ դուռն, որ յիշէ զքաներն – Զոհալն ունի զմուրտսանք, զերկաթին քաւֆն եւ զինչ սեւ քար կա... եւ զինչ նման քար կայ. եւ այլն:

իը. 38աբ Ինն դուռն զեն քաներուն ելանէ – Զո­հալն ունի զարճիճն... ունի զխիարն եւ զշնխիարն եւ զայլն:

իթ. 38բ-9ա Տասնումէկ դուռն, որ ցուցանէ զծա­ռերն – Զոհալն ունի զգխտորն, զհէլիլէճքն, զինչ ծառ, որ պտուղն գէշ հոտ ունի... բակլան եւ պանպակն:

լ. 39ա Երեկտասան դրունքն, որ յիշէ զկերակուր եւ զդեղերն – Զոհալն ունի զինչ հով եւ չոր տեղ կայ... հով եւ գէճ կայ, որ բան չիթար:

լա. 39աբ Չորեգտասան դուռն, որ յիշէ զուժերն – Զո­հալն ուժ բռնող, մոշթարին ուժն կերակրող... Լուսին ունի զութն եւ զբնութեաններն:

լբ. 39բ Տասնուհինգ դուռն, որ յիշէ <որ յիշէ> ի վե­րայ չորքոտանեաց – Զոհալն ունի զայծն ու զպաղ­րէն... որ հետ մարդուն սովոր լինի:

լգ. 39բ-40ա Տասն ու Զ. (16) դուռն, որ յիշէ զթռչունքն – Զոհալն ունի զայն, որ գիշերն թռչի... զբատն, զսագն եւ զայլ ուտելոյ:

լդ. 40ա Տասն ու Է. (17) դուռն, որ յիշէ զօդւածքն – Զոհալն ունի զմազն, զմորթին, զզունկն, զթեւն, զոս­կորնին, զջղերնին... Լուսին ունի զմարմնոյ ձախ դեհն. եւ այլն:

լե. 40աբ Տասնեւութ դուռն, որ ցուցանէ զօդւածնն – Զոհալն ունի աղէճորտերն, զփայծեղն, զծնկներն... զձեռվին եւ զայլսն:

լզ. 40բ Տասն ու Թ. (19) [դուռն], որ յիշէ զզրուցն – Զոհալն ունի զլսելիքն... Լուսին զտեսն եւ զայլսն:

լէ. 40բ Քսան դուռն, որ յիշէ զամդամնին – Զո­հալն ունի զաջ ականճն... Ատալիտն՝ զլեզուն:

լը. 40բ Քսան եւ մէկ դուռն, որ յիշէ զչափն – Զո­հալն ունի զհալիորն... Լուսին զերախութիւն:

լթ. 41ա Քսան Բ. (22) դուռն, որ յիշէ զասգերն – Զոհալն ունի զաւագ պապերն... ունի զքուրքն, զմայրն, զմօր­քուրն:

խ. 41աբ Քսան Գ. դուռն, որ յիշէ զմարդուն շաքլն – Զո­հալ ունի զվատ տեսակն... բոլոր երես աղէկ հա­յե­ացք:

խա. 41բ Քսան Դ. դուռն – Զոհալն լինի վատ արուրք... լինի աղէկ սիրտ եւ վախկուկ. այլն այսպէս:

խբ. 41բ-2ա Քսան եւ Ե. (25) դուռն, որ յիշէ զբնու­թեներն եւ զարուրքն – Զոհալն ունի զառասպելութեան զդժուարութիւն... աղէկ սիրտ ի կին պակաս երթայ, եւ զայլն ամենայն:

խգ. 42ա Քսան Զ. (26) դուռն, որ յիշէ զմարդկաց ցածութիւն եւ բարձրութիւն – Զոհալն դալիլ առնէ... Լուսին ի վերայ թագաւորաց:

խդ. 42աբ Քսան Է. (27), որ յիշէ զհաւատքն – Զոհալն |42բ| ունի զջհուտն... Լուսին զնամուս եւ զամենայն հաւատ. եւ այլն, զոր ոչ գրեցաք:

Բ. 43բ-6բ [Գուշակութիւնք ըստ կենդանակերպից]

ա. 43բ Զոհալն հալէ, որ մի է – Ի յաջ ձեռն մարդոյ գլուխ եւ ձախ ձեռն մարդոյ ձեռք... եւ պատէ զեր­կինքն Լ. (30) տարին:

բ. 44ա Մուշթարին կտրիճ մարդ մի է – Ի յաջ ձեռն մերկիկ թուր... պատէ զերկինքն ԺԲ. (12) տարին:

գ. 44բ Մառեխն կտրիճ մարդ մի է – Հեծեր է Բ. առիւծ... պատէ զերկինքն ԺԸ. (18) տարին:

դ. 45ա Արեգակն – Մարդ մի, աջ ձեռն գաւազան... եւ պատէ զերկինքն ԺԲ. (12) ամիսն. եւ այտ է:

ե. 45բ Զոհրան կին մի է – Հեծեր է ուղտ... ԺԲ. (12) ժամ, պատէ երկինք Զ. ամիս:

զ. 46ա Ատարիտն – Կտրիճ մի թաւուզ է հեծեր... եւ պատէ զերկինքն Գ. ամիս:

է. 46բ Լուսինն – Ի յաջ ձեռն խիշտ... պակաս Դ. մասն. եւ այլն:

Գ. 47ա-59բ [Վասն աստեղաց]

ա. 47ա-54ա Ասացին իմաստունքն վասն թապիթ աստղերուն, որ կոչի հաստատ... եւ թէ Բ.ոսն այլ լինին, զօրաւոր բան առնէ:

բ. 54բ-5բ Այլ դուռն, որ յիշէ զղուտուպներնին ֆէլն, որ թարգմանի ցից երկնից – Յառաջ յիշեմք զհա­րաֆային, որ շատ օգտութիւն ասացեալ են... բայց մեր աշխարհէն չի երեւիր, նա չի գրեցի:

գ. 55բ-7ա Այլ դուռն հիւսիսային ղուտուպին յիշեմք, որ է ցից երկնից – Որ ի մեր աշխարհս է, թէ քանի օգնութիւն ունի... եւ ասաց Թանուտարան, թէ շատ հիւանդութիւնիվս բժշկեր եմ, այսպէս իմացար:

դ. 57ա-9ա Այլ որ յիշէ զինչ աստղերն ունին ի կենդանակերպսն – Առաջին ասէ՝ իմացի՛ր, որ Բ. լու­սաւորքն... վասն այն եղաւ շարաֆն ի ցուլն:

ե. 59աբ Այլ դուռն, որ յիշէ զՄութալիթան – Խոյն, Ցուլն, Առիւծն, Աղեղնաւորն եւ իւրեանց Մութալի­թա­յին տիարքն... որքան Զոհալն ի վայր է, եւ զայլսն այսպէս իմացիր: 1240 (1791):

Դ. 61ա-72ա [Վասն յատկութեանց ԺԲ. կենդանա­կերպից]

ա. 61ա Խոյի մէկէն մինչ Զ. տարաճան Մուշթարուն է... Զոհալին սեւ է:

բ. 62ա Ցուլն առաջինէն մինչ Ը. Զոհրային է... մինչ Լ. (30) Մառեխին է, շնչաւոր է:

գ. 63ա Եկաւորն մինչ Զ. Օտարիտին է... մինչ Լ. (30) թռչուն է, խայտխայտուկ:

դ. 64ա Խեցգետին մինչ Է. Մառեխին է... անշահ իրք է, սեւ, որ կարմիր կու զարնէ:

ե. 65ա Առիւծն մինչ Զ. Մուշթարուն է... մէկն խոր է, չորքոտանի է:

զ. 66ա Կոյսն մինչ Է. Օտարիտին է... մինչ Լ. (30) Զոհալին է, սեւ է, եւ այտ է:

է. 67ա Կշիռն մինչ Է. Զոհալին է... մինչ Լ. (30) Մառեխին է, միս ուտէ:

ը. 68ա Կարիճն մինչ Է. Մառեխին է... ճուհար է, անշահ:

թ. 69ա Աղեղնաւորն մինչ ԺԲ. (12) Մուշթարուն է... որ ի կրակն զուգւի:

ժ. 70ա Այծեղջուրն մինչ Է. Զոհրային է... հալւի կրակն, կարմիր է. եւ այլն:

ժա. 71ա Ջրհոսն մինչ Է. Զոհրային է... առաջին գազան է, եւ վերջ դեւ է:

ժբ. 72ա Ձուկն մինչ ԺԲ. (12) Զոհրային է... եւ մարդ, որ շալկեր է երկաթ եւ քար:

Ե. 72բ-101ա [Գուշակութիւնք]

ա. 72բ-3ա Այլ դուռն, որ յիշէ ջանդնաշարաթ աս­տեղաց, թէ ի <թէ ի> տարաճան ի պուրճ քանի է... Մուշթարին՝ ԺԱ. (11), Զոհալն՝ ԺԲ. (12):

բ. 73ա-5բ Դուռն, որ ցուցանէ զսուրաթ տարա­ճա­նե­րուն – Յառաջ քան զմտանելն յինքն, յիշեմք զիւ­րեանց արարողութեներն... այսու հետեւին տարա­ճանքն եւ պատկերներն ամենայն:

գ. 75բ-91ա Ասացին ոմանք – Մի աստղ բաշխեց, թէ յերբ տղան ի մօրէն կու բաժանի... թէ որպէս սիրտ ելնեն եւ որպէս հաշտին զամէնն:

դ. 91բ-2բ Եւ ասէ խօսք իմաստնասիրացն, զոր գտա ի գիրքն – Բնական բան դառնալ, եւ մեք տեսք զԶոհալին բնութիւն հով եւ չոր, պաղ ունի զբնութիւն մահու... զինչ այնքան լայեխն է՝ զայն ուզէ. եւ այլն:

ե. 92բ-7բ Ազգ դաւաթ, որ է գովասանութիւն... որ իչէցնես ինձ ի քոյ ուժերուդ եւ կատարես զխնդրանս իմ:

զ. 97բ-101ա Չորս, որ յիշէ, թէ քանի ազգերք պի­տի պահել այս արհեստիս – Ամէն ազգ բան որ առ­նեն, որ աստղ մի զօրութիւն ունի... եւ ոչ ի Ազ­րապն, զի Բ. լուսաւորաց Հտուտն է, եւ այլ ի Ճատինն չի լինի: 1240 (1791): Կարապետ:

Զ. 104ա-63բ, 168-72բ, 176ա-83ա [Պատկերք եւ գուշակութիւնք ըստ նոցին]

– 104ա-163բ Կենդանակերպի նշաններին վերա­բե­րող աղիւսակներ, որոնց առաջին շարքում կան գծա­նկար­ներ՝ մարդիկ, կենդանիներ, հրէշներ, բոյսեր, թռչուն­ներ եւ այլն: Երկրորդ շարքի սիւնեակներում տրւում են պատկերների բնութագրերը՝ «Կերպարք», եր­րորդ սիւնեակներում անունները՝ «Անունք», չոր­րորդ սիւնեակներում՝ «Պուղորք», հինգրորդում՝ «Գործք»: Այնուհետեւ յաջորդում է աղիւսակների բովանդակութեան մանրամասն մեկնաբանութիւնը:

– 168ա-72բ Խրատ վասն դռան Աղաւէտին, թէ որ­պէս պարտ է ի գործ ածել զԳՃԿ. (360) աստի­ճա­նաց պատկերն – Արդ, աստղայբաշխութիւնն մեծ իմն ծածկեալ խորհուրդ է... Ձուկն աղէկ մարմին, կակուղ զօդւածք, լայն կրունք, փոքր գլուխ, նեղ ճակատ:

– 176ա-83ա Այսուհետեւ գրեցուք զկենդանա­կեր­պից թլսմաթներն – Որպէս որ մոլորականքն իչանին յաստիճանսն եւ առնեն զարմանալի գործս... այն ցաւն փարատի Աստուծով, եւ Քրիստոսի յուսուն մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն, յաւիտեան սուրբ. 1240 (1791):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

26ա Զոր տեսաք, զայն գրեց[ա]ք. 1240 (1791). Կարապետ:

Տե՛սնաեւ՝ Բվնդ., նիւթերի աւարտները՝ 59բ, 101ա, 183ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

198բ (1812 թ., շղագիր) 1261 թվականին աս[տ]­ղեն կայ Կուս կենթանայկերպն, որ կուսնի 30 դա­րա­ճէն, ամէն դարաճայ 30 օր պիտի կենայ, որ լինի 2 տա­րի ու կէս, Ցուլումըն էրկուշաբթի յօքմըն Եկայո­րըն, 3շաբ­տի է Խեցգետին, չորեքշաբթէ Մուշտարինմ, 1261 թվականին կայ Աղէղնայորումն, որ է նոյեմբերի 13 մինչ ի 6 յօքմն, շաբաթ է, մինչ ի 12 օր՝ կիրակէ, մինչ ի 12 օր՝ էրկուշաբաթ է, մինչ ի 12 օր՝ 3շաբաթ է այսպէս մինչ ի ամիսի գլուխըն 12 12 կու կերթայ: 1261 թվականին Մարեխըն կայ խունի 24 աստիճանի մնայ 2 օր յետոյ մտնէ Ցուլն: Զօրհէն կայ 1261 թվականին յամսունըն Ձուկըն կու երթայ ամէն կերպի, 15 օր յիմայ կայ (3 բառ գրած-ջնջած՝ «Խեցգետին մէկէն է») Եկայո­րի, մէկէն է 2շաբտուց է մտանիլն: Օտարիտն կայ 1261 թվականին ըսբն Կուսըն է, ամէն կենդա­նայկերպի է՝ օր կէս, որ յիմայ Խեցգետին է, մինչ ի 7 օր կէս այսպէս է:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «ի մի Գ. յուս, ի միւգ գուլուսուն օղլան գարաք, 88843346484466143181», Բ. փեղկի կազ­մաստառին՝ թուաբանական հաշուարկներ, «Ղա­րայ­ղուլն իւրեայ Յարութիւնի առուծն»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Աստեղա­գի­տու­թիւն», 1ա՝ «12/2954, ԺԸ. – Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս»:

2955

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԶՄԻՒՌՆԻԱ՞

ՌՄԷ. – 1758

ԳՐԻՉ՝ Մեսրոպ Գանձակեցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Աբրահամ Աստա­պա­տեցի:

ԹԵՐԹ՝ 205 (կրկն.՝ թ. 77, 103). չգրուած՝ 95բ-7բ, 100ա (գրչի էջա­կալում՝ ա-մժե.=1-215, որ է՝ 97ա-203ա): ՊՐԱԿ՝ 1-17x12 (10՝ 13): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ ոճաւորուած շրջանակ, մէջը՝ ALA: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,4x15,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (16,5x11): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 58ա): ՏՈՂ՝ 33: ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, աս­տառը՝ մուգ կարմիր մետաքս. լուսանցակողերին՝ նախշեր (կարմիր, կանաչ շերտերով բուսազարդեր):

Новый рисунок

Նմուշ 58ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Սարգիս Շնորհալի, Յովհան Որոտ­նե­ցի, Գրիգոր Տաթեւացի, Մատթէոս Ջուղայեցի, Մեսրոպ Գան­ձա­կեցի եւ Աբրահամ Աստապատեցի՝ 100բ (նկարների անկիւն­ներում չորս առաքեա՞լք): Նկար բնագրի մէջ. Պօղոս Առաքեալ՝ 2բ, Հրեշտակ՝ 101ա: Լս-ային. Հայր Աստուած՝ 16ա, Հայր Աս­տուած ի վերայ քառակերպեան աթոռոյ՝ 67ա: Ճակա­տա­զարդ՝ 3ա, 101ա, 137ա, 163ա, 176ա, 193բ, 198ա: Լուսան­ցազարդ՝ բու­սական, թռչնային, սափոր: Զարդագիր՝ մարդ (3ա), կենդանագիր, թռչնագիր, հանգուցագիր, երկ­րա­չա­փա­կան: Գոյներ՝ ոսկի, կապոյտ, կարմիր, կանաչ, սեւ, սպիտակ, դեղին, մանուշակագոյն, նարնջի, մոխրագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, եզրերը մասամբ թափուած, լուսանցակողերը՝ գունաթափ, սե­ւա­ցած, թ. 1՝ միջնա­մա­սում պատռուած, թ. 2-23՝ կարերը հիմքից պոկուած, թ. 24՝ հիմ­քից ամբողջութեամբ անջատ, թ. 1, 192, 203՝ հիմքից մա­սամբ պոկուած, թերթերին խոնաւութեան եւ աղտո­տուա­ծու­թեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1բ-99ա [Պետրոսի Հռոմկլայեցւոյ Համառօտ հա­ւաքումն աստուածաբանութեան]

Տե՛ս ձեռ. 129, էջ 3բ-92բ: Յռջբ./1բ-2բ: Ցանկ/2բ: Նա­խեր­գան/2բ: ա/3ա-4բ: բ/4բ-12բ: գ/12բ-6ա: դ/16ա-23բ ե/23բ-7ա: զ/27ա-30բ: է/30բ-54բ: ը/54բ-9բ: թ/59բ-63ա: ժ/63ա-6բ: ժա/67ա-92բ:

ժբ. 92բ-5ա Վասն ողջունի, որպէս ասէ Տէրն առ աշակերտսն իւր՝ պատուէր տալով նոցա՝ Եւ իբրեւ մտանիցէք ի տուն, ողջոյն տաջիք նմա եւ ասացէ՛ք՝ Ող­ջո՛յն տանս այսմիկ, եթէ իցէ տունն արժանի, եկես­ցէ ողջոյնն ձեր ի վերայ նորա, ապա թէ ոչ իցէ արժանի, ողջոյնն ձեր առ ձեզ դարձցի. Գլուխ ԺԲ. – Եւ արդ, գիտելի է, զի ողջունատրութիւնս այս բազմաւ կերպիւ առեալ լինի ի Սուրբ Գրոց... իբր թէ ողջոյնն Քրիս­տոս ողջացուսցէ զձեզ հոգւով եւ մարմնով եւ ապա բնակեսցի եւ ընդ ձեզ եղիցի մինչեւ ի յաւիտեան: Այսքան առ այս Վասն ողջունի՝ հաւաքեցեալ ի լո­կա­նուն Պետրոս վարդապետէ Հռօմկլայեցւոյ:

Բ. 98ա-203ա Ժողովեալ ի մեկնութենէն Կաթուղի­կեայց Սարգսի Շնորհալւոյ, այլ եւ ըստ ամենայն միաւորեալ ի գրոց մերոցն վարդապետաց Յոհաննու Որոտնեցւոյ, Գրիգորի Տաթեւացւոյ եւ Մատթէոս վար­դապետի՝ ձեռամբ տառապեալ Մեսրոպայ Գան­ձակեցւոյ

– 98ա-9բ Յաղագս թէ վասն է՞ր կաթուղիկեայք անուանին – Եւ արդ, կաթուղիկեայք անուանին, այսինքն՝ ընդհանրականք... զի կարասցուք կատարել զբանսն առաքելական, զոր եւ սկիզբն առնէ հրեղէն լեզուաւն. այսպէս:

ա. 101ա-36ա Գլուխ առաջին. Յակոբայ թղթոյն մեկնութենէ – [Բան]. Յակո[բ]ոս Աստուծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ... իսկ զիւրն ծածկէ զմեղսն, ի ձեռն տալն եւ յարուցանելն զմեղուցեալն, որ լինի ուրախութիւն հրեշտակաց եւ Աստուծոյ: Կարո­ղութեամբն Աստուծոյ աւարտ եղեւ թուղթն Յակոբայ:

բ. 136բ-63ա [Պետրոսի Առաջին թուղթ] – Պատ­ճառն Առաջին թղթոյն Պետրոսի մեկնիչդ բազում դնէ... եւ այլն, որ վասն ողջունի բանք են, զայն գրեալ եմ ի թղթին Յակոբայ՝ առաջի ճառին, Ժ. գլխով:

գ. 163ա-75բ [Պետրոսի Երկրորդ թուղթ] – Ի հարցն սրբոց առաջնոց եւ ի վարդապետացն ուղղա­փա­ռաց...եւ ապա փառաւորէ զԱստուած վասն երախ­տեացն, զոր ըն­կալաք, եւ նմա ասէ՝ Փառք այժմ եւ յաւիտեանս. ա­մէն:

դ. 175բ-93ա [Յովհաննու Առաջին թուղթ] – Զպատ­ճառն Առաջին թղթոյն Յօհաննու բազումս դնէ մեկնիչդ... մի՛ դարձեալ պատրեսցէ զձեզ սատանայ ագա­հութեամբ, անյայտ կռապաշտութեամբն: Եզերե­ցաւ Առաջին թուղթն Յօհաննու:

ե. 193բ-7բ [Յովհաննու Երկրորդ թուղթ] – Եւ արդ, Կիւրիայն առ որ աստուածաբանն Յօհաննէս... եւ վասն ողջունի ասացեալ եղեւ ի թղթի Յակոբայ, յառաջին ճառին վերջումն. եւ այլն նմանապէս:

զ. 197բ-203ա [Յուդայի թուղթ] – Քանզի եւ զայս թուղթս գրեաց մի յառաքելոցն երկոտասանից երանե­լին Յու­դա... փա՜ռք քեզ, ո՜վ Տէր մեր եւ փրկիչդ Յի­սուս Քրիստոս, եւ ի ձեռն քոյ Հօր քում եւ ամենասուրբ Հոգւոյդ, յա­ւիտեանս. ամէն:

Տե՛ս ձեռ. 1374, էջ 1բ-158բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1ա Համառօտ հաւաքումն Աստուածաբանութեան գրքոյս. Քութուր կոչեցեալ Պետրոս վարդապետն յի­շես­ջիք միով Հայր մերիւ, ընթեռնլով կամ օրինակելով, ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր: Եւ դուք յիշեալ լիջիք առա­ջի ատենին Քրիստոսի. ամէն:

99բ Օգնեա՛ Հոգիդ Սուրբ Աստուած ճշմարիտ, եւ զօ­րացո՛ զիս յառաջիկայ գործոյս. ամէն:

203ա Յիշատակարան. Ի թուականութեանս հայոց ՌՄԷ. (1758) հաւաքեցաւ համառօտ մեկնութիւնս եօ­թեանց թղթոցն Կաթողիկէից ի խնդրոյ տեառնն Աբ­րահամու աստուածաբան վարդապետին Աստապա­տեց­ւոյ, որ է նարդեանս առաջնորդ մեծի քաղաքիս Զմիւռնոյ, ձեռամբ տառապեալ Մեսրոպայ Գանձա­կեց­ւոյ, որ աղաչէ զհանդիպօղսդ այսմ տառի՝ ընդ վայր չհամարել զաշխատութիւնս զայս սակաւիկ, այլ յիշել զնա Հայր մերոյիւ միով: Եւ դուք՝ յիշօղքդ, յիշե[ա]լ լինիք ի Քրիստոսէ փրկչէն մերմէ, որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

203բ (1824 թ., շղագիր) Ըստացեալ զսա իւրո­վա­տուր արդեամբ ի վայելս իւր, եւ զկնի՝ վայելողացն Յակոբ եպիսկոպոս Կոնտեցի՝ ժամօրհնօղ Մեծի Մայր Աթոռոյս Սրբոյ Էջմիածնի: Վասն որոյ միով Հայր մերիւ ողորմի ասել խնդրէ: 1824:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «Հասան, հոսանուտ, Եզրաս»:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Պետրոս վար­դապետ Հռոմկլայեցւոյ Աստուածաբանութիւն», 1ա՝ «13/2955, ՌՄԷ.-1758 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2956

ՊԵՏՐՈՍ ԲԵՐԹՈՒՄԵԱՆ, ԱՍՏՈՒԱԾԱՆՄԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԿԱՐԻՆ

ՌՄՀԲ. – 1823

ԳՐԻՉ՝ Մկրտիչ (աշակերտ Գրիգոր Շէքէրճեանի): ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ արքեպիսկոպոս:

ԹԵՐԹ՝ 90. չգրուած՝ 1բ, 90աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Թx12 (Ա, Ը՝ 10, Դ՝ 8, Թ՝ 2): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ TMC, առիւծ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,5x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x11,8): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 26ա): ՏՈՂ՝ 27: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ սեւով ներկուած բաց վարդագոյն լաթ, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 26ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մէջքի սեւաներկը մասամբ թափուած, նկա­տելի է բաց վարդագոյն լաթը, թ. 4՝ հիմքի մօտ անցք, թա­նաքի թթուայնութիւնը բարձր, թերթերին աղտոտուածութեան զանա­զան բծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-89ա Գիրք կոչեցեալ Աստուածանմանութիւն, յօրինեալ տրամաբանական ապացուցութեամբք ի գիտ­­նական մեծ րաբունապետէ եւ Սրբոյ Աս­տուա­ծա­էջ Մայր Աթոռոյն բնիկ միաբանէ տեառն Պետրոս վար­դապետէ Նախիջեւանցւոյ, Փերթումեան կոչեցե­լոյ:

Գաղափարեալ յընտիր օրինակէ. ի վայելս Կարնոյ մայրաքաղաքի եւ այլոց ծայրագոյն վերատեսչի աս­տուա­ծաշնորհ տէր Կարապետ սրբազան արքեպիսկո­պոսի եւ մեծի հանճարափայլ րաբունապետի: Ի նորուն սրբազնութենէ հաստատեալ Կարնոյ քաղաքի մայր դպրատան նուաստ Գրիգոր յետին մանկավարժի Շէ­քէր­ճեան ձեռնասուն աշակերտ Մկրտչի ձեռին գրչու­թեամբ, ի 1823 ամի Տեառն եւ ի յօգոստոս Ա.:

Տե՛ս ձեռ. Հմր 139, 5ա-122բ. Յռջբ./2աբ: 1/3ա-64բ: 2/65ա-88ա: Վրջբ./88բ-9ա: [Յիշատակարան գրոցս. «ԶՊետ­րոս»]/89աբ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ. 1ա:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով՝«Печ. Ахалцыхской градской полиции».

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Աստուածա­նմա­նութիւն», Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «Հմր 222/53.», 1ա՝ «15/2956, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2957

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՊՐՈՒՍԱ

ՌՃԾԵ. – 1706

ԳՐԻՉ՝ Նիկողոս երէց: ՍՏԱՑՈՂ՝ Թումաս:

ԹԵՐԹ՝ 293. չգրուած՝ 1ա-2ա, 4ա, 293ա: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԴx12 (Ա, Է, ԺԹ, ԻԴ՝ 14, Ժ՝ 11, ԺԷ՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,4x15,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (16x10,5): ԳԻՐ՝ բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 79ա): ՏՈՂ՝ 19-22: ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն դրոշ­մազարդ կաշի, դռնակով, միջուկը տախտակ, աստառը կապոյտ կտաւ. լուսան­ցա­կո­ղերը կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 79ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 4բ, Մարկոս՝ 85բ, Ղու­կաս՝ 139բ, Յովհաննէս՝ 225բ. լս-ային՝ Յովհաննէս Մկրտիչ՝ 9բ, Յովսէփ Արիմաթացի՝ 83ա, 136բ, 220բ: Կիսախորան՝ 5ա, 86ա, 140ա, 226ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, տաճար, խաչ, հանգուցային: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ սպիտակ, ոսկի, դեղին, սեւ, կարմիր, կապոյտ, կա­նաչ, մանուշակագոյն, նարնջի, վարդագոյն:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. դռնակի վերին եզրը վնասուած, երեքա­կան գամերն ու կապիչներն ընկած, կազմի Ա. եւ Բ. փեղկերին մե­տաղէ հաւասարաթեւ խաչի հետք եւ գամերի հինգ անցք, լու­սանցակողերը՝ գունաթափ, թ. 1-3՝ ցեցի անցքեր, թ. 1-26՝ կա­րե­րը հիմքից թուլացած, թ. 280-93՝ եզրերը վնասուած, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին աղտոտուածութեան եւ խոնաւու­թեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 5ա-85ա Աւետարան ըստ Մատթէոսի: 85ա Նա­խա­դրութիւն:

2. 86ա-139ա Աւետարան ըստ Մարկոսի (138ա-93ա՝ Յարուցեալ Յիսուս): 139ա Նախադրութիւն:

3. 140ա-224բ Աւետարան ըստ Ղուկասու:

4. 224բ-5ա Նախադրութիւն: 226ա-92բ Աւետա­րան ըստ Յովհաննու:

Ունի լուսանցային Համաբարբառ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 139ա (գրչի) Ձեռամբ Նիկողոս իրիցու. եւ զու­սու­ցիչն իմ՝ զՅովանէսն:

292բ (նոտրգիր) Փա՜ռք անբաժանելի սուրբ Եր­րոր­դութեանս յաւիտեանս. ամէն: Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւե­տա­րանս տրուպ գրչի Նիկողաոս իրիցուս, ի քաղաքն Պրուսա, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնա եկե­ղեցոյ, ի թվա­կանիս ՌՃԾԵ. (1706), ի դեկտեմբերի ԺԸ. (18), եւ հայրապետութեան տեառն Եղիազար կաթո­ղի­կոսի՝ աթոռն Սուրբ Էջմիածնա:

Եւ դարձեալ յիշեցէ՛ք Պողի որդի Թումասն, որ ետ գրել յիշատակ իւր եւ իւր ննջեցելոցն, եւ եղբարք սորա՝ Հարապետն, Յերիճանին, Վրդանիսին, Այվազին, մօրն՝ Ուստիանէին: Աղաչեմ յիշել ի Տէր զկենդանիս եւ զհանգուցեալս, եւ դուք յիշեալ լիցիք Քրիստոսէ. ամէն: Հայր մեր՛՛:

2.85ա (ստացողի՝ նոտրգրով) Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս պարոն Թումանին եւեղբօրն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2բ(1723 թ., անարուեստ նոտրգիր) Փառէք Հօրն էականի, Որդոյն միածնիեւ ազատիչ Սուրբ Հոգւոյն, վայել է փառք, պատիւ եւ իշխանութիւն այժմ, եւ միշտ, եւ անզրաւ յիւիտենին: Հօր անծին եւ անե­ղա­կանին, / ծնեալ Որդոյն անսկզբնականին, / բխե[ա]լ Հոգոյն շնորհայբաշխին, / երեքանձնեայ աստուա­ծու­թեանն, մի էութիւն եւ մի բնութիւն, մի տիրական իշ­խանութիւնն, որ միշտ խնամէ յարարածոց, զի գրէ կայ­ծակնայմաքուր սուրբ մարգարէն՝ յԵսայի. «Երանի այնոցիկ, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ ընտանիք յԵրուսաղէմ» [ԼԱ. 9]:

Արդ, ես՝ մեղայպարտ եւ անարժան Դաւիթ վաճա­ռականս, միշտ վարանեալ խորհէի ի սրտի իմում, թէ զի՛նչ տաց տրիտուր Տեառն ընդ ամենայնի, զոր եւ ետ ինձ, եւ միշտ այս մտի էի: Ազդեցութեամբ Հոգոյն Սրբոյ որոնեալ գտի զսուրբ Աւետարանս, որ է բերանն աս­տուածային, առի յալալ ընչից իմոց եւ ետու յիշատակ ի դուռն Սուրբ Նախայվկային՝ ի ձորն Շամբայ, որ յոր­ջոր­ջեալ կոչի Մաղար[թ]այ վանք:

Արդ, երեսս անկեալ աղաչեմ զձեզ՝ վարդապե­տա­կան դասուցդ, քայանական խմբից եւ մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, |3ա| զի զգուշութեամբ պահեսջիք զգանձս աստուածային ի ջրոյ, ի հրոյ, եւ ի գերութենէ, այ­լազեաց, եւ մի ոք յանդգնեալ իշխեսցէ գրաւել կամ վաճառել, եւ կամ բաշխել այլոց եկեղեցեայց: Անփորձ եւ սուրբ, անարատ պահօղքն վարձն ի Քրիստոսէ առ­ցեն: Եւ դարձեալ յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս ի մաքրայփայլ յաղօթս ձեր Զօրսեցի պարոն Դաւիթն եւ ծնօղքն իւր՝ Ալահվէրտին եւ Սալվարն, եւ իւր որդի Աստուա­ծայ­տուրն, եւ կողայկիցն իւր՝ Խանբէկին: Կրկին հայցեմ ի սուրբ հարց եւ եղբարցդ՝ միով Հայր մեղաիւ յիշեսջիք զանարժան ծառայ սուրբ Աւետարանիս՝ վաճառական Դաւիթս, որ եղէ վերջին ըստացօղ սուրբ մատենիս, որ ետու յիշատակ Սուրբ Նախայվկային՝ բարեյխօս ան­ձին իմոյ, եւ որդոյս՝ Աստուածայտուրին, եւ ծնօղացն իմոց՝ Ալահվէրտուն եւ Սալվարին:

Եւ արդ, ի թվականիս մերում հազար հարիւր Հ. եւ Բ. (1723) ամի եղեւ բազում յեծելայշարժութիւն վասն ծօվացեալ մեղաց մերոց, որ էառ Ղանտահարա Միր­վէիզ սուլթանի որդի՝ Մայմուտն ի Շօշ քաղաքն՝ ի Սպահան, եւ բազում աւարս արար, |3բ| որ եղեւ սօվ մեծ: ՄեչԹարվիզի լիտրն հացին տային երեք թուման, որ աղքատք զմիս շանց ուտէին, եւ որդի Շայսուլթան Յու­սէնին՝ Շահ Թամազն, բազում զօրօք եկեալ ի Նախէջեւան, որ ա[յ]ժմ կայ ի Դաւրէժ քաղաք, եւ մեր կատարածն ի ձեռին Աստուծոյ է:

Եւ արդ, Սուրբ Նախայվկայի վանից միաբանքն այս են՝ Գալուստ քաջ րաբունի վարդապետն, որ է առաջ­նորդ սուրբ աթոռոյս, Մարտիրոս եւ Պետրոս վարդապետքն, որք են եպիսկոպոսք, եւ այլ միաբան վարդապետք՝ Խաչայտուրն եւ Յովաննէսն, Ստեփա­նոսն, Անանիէն եւ Սամուէլն, տէր Առագելն, տէր Ստեփանոսն եւ տէր Յակոբն, տէր Միքայէլն, տէր Սարգիսն եւ տէր Ազարիէն, տէր Գրիգորն եւ տէր Մաղաքիէն, տէր Մարգարէն եւ տէր Ստեփաննոսն, սարկաւագունք՝ վարպետ Ստեփանըն եւ Պետրոսն, Յովանէսն, զոր Տէր Աստուած անփորձ պահեսցէ զմեզ եւ յամենայն քրիստոնեայք ի չարեաց, ի գ[ե]րութենէ անօրինաց, եւս առաւել ըստացօղ սուրբ Աւետարանիս՝ պարոն Դաւիթն, եւ իւր որդի՝ Աստուածատուրն. ամէն: Հայր մեր, որ յերկինս՛՛:

Ես՝ անարժան եւ մեղաոր Յովանէսըս Տուսցքեցի:

2. 293բ (ԺԸ. դ., անարուեստ նոտրգիր) Աստուած ողորմի Մարգարի որդի պարուն Առաքելին, որ բա­զում աշխատանս գրեց: Ասացէ՛ք. Աստուած ողո[րմի]: Աստուած ողորմի Դաւիթին, Թաթոս, Առաքելէս///:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Աւէտարան (8)»:

2958

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԵՂԷԳԱՅՁՈՐ անապատ

ՌՃԺԴ.-ՌԺԺԶ. – 1665-1667

ԳՐԻՉ՝ Աւետ (1-222, 225-239), Յակոբ Ջուղայեցի (223-224, 240-289): ԾԱՂԿՈՂ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Յակոբ Ջուղայեցի:

ԹԵՐԹ՝ 291. չգրուած՝ 1բ-2ա, 84ա, 138ա, 290ա-291բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԸx10 (Ա, Գ, Ե, Ը, ԻԸ՝ 12, Զ, Է, ԺԳ՝ 11, ԻԳ՝ 8): ՆԻՒԹ՝ մագա­ղաթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x15,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (14x10,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 90ա): ՏՈՂ՝ 20: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագա­նա­կագոյն կաշի, դռնակով եւ մէկ կապիչով, միջուկը տախտակ, աստառը շերտազարդ գունաւոր մետաքս, մէջքը կարմիր կաշի (ԺԹ. դ.). լուսանցակողերը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Գ+Դ-Զ՝ չգրուած սպիտակաւուն թուղթ, ԺԹ. դ.:

Новый рисунок

Նմուշ 90ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 5բ, Մարկոս՝ 84բ, Ղու­կաս՝ 138բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 224բ, Քրիստոս ամենա­կալ եւ Յովան ու Յակոբ Ջուղայեցիք՝ 288ա: Կիսախորան՝ 6ա, 85ա, 139ա, 225ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնա­յին, խաչ: Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, յուշ­կապարիկ (80ա), կենդանագիր: Գոյներ՝ կանաչ, սպիտակ, դեղին, կապոյտ, սեւ, վարդագոյն, մանուշակագոյն, նարնջի, մոխրագոյն, դարչնագոյն, շագանակագոյն:

Ծնթ. Տե՛ս Ա. Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ, Մատե­նա­գիտութիւն. Թ-ԺԹ. դդ., Գահիրէ, 1998, էջ 475:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, վնասուած, փեղ­կե­րին մետաղէ խաչի եւ զարդի հետքեր եւ գամերի հնգական ու մէկական անցք, երկու գամերից մէկը կոտրուած եւ 2 կապիչն ըն­­կած, լուսանցակողերը գունաթափ, թ. 1՝ ստորին եզրը պատ­ռուած, թ. 138-9՝ հիմքից ամբողջութեամբ անջատ, 290-1՝ հիմքի մօտ ցեցի անցքեր, ԺԹ. դ.ում նորոգուած, կազմի Ա. փեղկը մէջ­քից մասամբ անջատ եւ հեռացած, կարերը հիմքից թուլացած, թեր­­թերին խոնաւութեան եւ աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա Աւետարանք հանգստեան (Մատթէոսի, Մար­կոսի, Ղուկասու, Յովհաննու) – իդ. Եւ տեսեալ Յիսուսի զժողովուրդսն, ել ի լեալն... ճդ. Ամէն ամէն ասեմ ձեզ, եթէ ոչ հատ՛՛:

Ծնթ. Մատթէոսից կայ 10 համար, Մարկոսից՝ 5, Ղուկասից՝ 8, Յովհաննէսից՝ 3:

Բ. 1. 2բ-4ա Գլուխք: 4աբ Համաձայնութիւն գլխոցս: 4բ-5ա Նախադրութիւն: 6ա-81բ Աւետարան ըստ Մատթէոսի:

2. 82ա-3ա Գլուխք: 83աբ Նախադրութիւն: 85ա-134բ Աւետարան ըստ Մարկոսի:

3. 135ա-7ա Սկիզբն գլխոց: 137աբ Նախա­դրու­թիւն: 139ա-221բ Աւետարան ըստ Ղուկասու:

Ծնթ. 222աբ էջերում կայ Յովհաննու «Գլուխք»ի խոտա­նուած եւ կիսատ գրուած մի տարբերակ՝ «[Վ]ասն ի Կանայ հա­ր­սանեացն... [Վ]ասն խնդրելոյ զՏէր կանանցն մարեանց»:

4. 223աբ Գլուխք: 223բ-4ա Նախադրութիւն: 225ա-86բ Աւետարան ըստ Յովհաննու (286աբ՝ «Վասն կնոջն շնացելոյ»):

Ունի լուսանցային Համաբարբառ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 83բ (Աւետ գրչի) Զանարժան Աւէտ գըրիչ / Յիշեա՛ ի Տէր Յիսուս փրկիչ:

221բ Աւրհնեալ է Աստուած յամենայն ժամ:

2. 83բ(Ստացողի) Ըստացօղ սուրբ Աւետարանիս՝ Ջուղայեցի մահդասի Յակոբ վաճառականիս, եթէ զիս մի բերան յիշես, եւ դու [ի] գիրն կենաց յիշեալ լիջես: Ի թվին ՌՃԺԶ. (1667) գրեցաւ վասն ի սէրն Քրիստոսի:

137բԸստացօղ Աւետարանիս՝ Յակոբ կրօնաւորս, յիշես, եւ դու գիրն կենաց յիշեալ լիջես. ամէն: Թվին ՌՃԺԶ. (1667) գրեցաւ վասն ի սէրն Քրիստոսի:

224աԱւրհնութիւն՝ որ կարդայ, գովութիւն՝ որ լսէ, փառք տուողին եւ յիշատակ գրչիս. ամէն:

286բ Փա՜ռք քեզ, անսահման անուն, անհասանելի զօրութիւն, անքնընելի տէրութիւն, անիմանալի էու­թիւն, երեք անձնաւորութիւն՝ Հա՛յր եւ Որդի՛ եւ Սուրբ Հոգի՛, անայլայլելի, անփոփոխելի, անսահմանելի, ան­պա­րագրելի, անըմբռնելի, անըսկիզբն, անժամանակ, անմահ, անեղ, անճառելի, անբաւելի, անպատմելի, ան­թարքմանելի, աւրհնեալ եւ փառաւորեալ, եւ երկրպա­գելի |287ա| ամենասուրբ Երրորդութիւն եւ մի աս­տուածութիւն, որ գոյացուցիչ ես բոլոր ամենայն եղա­կանաց, հրեղինաց եւ հողեղինաց, եւ արարիչ ամենայն արարածոց, որ ո՛չ երկինք եւ ո՛չ երկիր կարեն բաւել զորպիսութիւն քո, քանզի ի վեր ես քան զերկինս, եւ անդր՝ քան զծագս աշխարհի, եւ ամենայն երեւելիք եւ աներեւութք քեւ են հաստատեալ, եւ քոյին հրամանաւդ կառաւարեն ամենայն արարածք: Եւ մեք՝ հողեղէնքս, ամենայն ժամ անդատար գոհութիւն եւ փառս մատու­ցանեմք ամենասուրբ Երրորդութեանդ յաւիտեանս յա­ւիտենից:

Բարւոյ ամենայն ոք ցանկայ բարութեան, ոմանք՝ մասանցն, եւ այլք՝ բոլորին աստուածայնոյն, եւ աս­տուա­ծասէրքն, եւ գերագունին, զորոց Տէր բանայ զաչս ներ­քին մարդոյն՝ իմանալ եւ ճանաչել եւ զդիւրա­կործան եւ զապականացու վայելչութիւն աշխարհիս: Եւ որք զայսպիսի խորհին, թողեալ զսէր կենցաղոյս եւ փառս սորա, եւ զվերինն խորհին, ուր Քրիստոս նստի ընդ աջմէ Աստուծոյ: Ուստի եւ |287բ| շառաւեղն աւրհ­նութեան եւ սեռն բարենշան, աստուածասէր եւ բարե­պաշտ եւ երկիւղածն յԱստուծոյ՝ Ջուղայեցի մահդասի Յա­կոբ վաճառականն, որ ցանկացօղ եղեւ յայսմ կեանս եւ մեղսայքաւիչ տառիս, եւ աստուածախօս մատենիս եւ սուրբ Աւետարանիս: Ես՝ Ջուղայեցի մահ­դասի Յակոբ կրօնաւորս, որ բազում սիրով, յուսով սուրբ Աւետարանս գրել տվեցի ի գանձս աստուա­ծայինս՝ ի մտի ունելով զբան մարգարէին, որ ասէ. «Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ ընդանի յԵրու­սաղէմ» [Ես. ԼԱ. 9]: Յայտնի լիցի ձեզ՝ եղբարք, որ սուրբ Աւետարանս գրել տվեցի, սորա վարպետն ան­կատար եթող, գնաց այլ երկիր, այլ ես ի ծերութեան իմոյ բազում նեղութեան՝ սորա Ծ. (50) թուղթն ձե­ռեամբ իմով գրեցի՝ զչափ կարեղութեան իմոյ, թէ եւել պակաս լինի գրած, թողութիւն շնորհէք, Տէր Աստուած ձեր մեղաց թողութիւն շնորհի:

|288բ| Աղաչեմ զձեզ՝ եղբարք, որք հանդիպիք ի սմայ կարդալով կամ օրինակելով, յիշեցէ՛ք զՋու­ղաեցի մահդասի Յակոբ վաջառականս, որ կրօնա­ւորեցայ Շատիոքայ յանապատումն, բազում սիրով եւ բղձմամբ (այսպէս) սրտիւ զայս սուրբ Աւետարանս գրել տվեցի, վարպետ սորա անկատար եթող, զպա­կա­սութիւն սորա ձեռեամբ իմով գրեցի՝ յիշատակ ինձ եւ իմ ծնօղացն՝ Ա<ա>ւաքին, Եղեսաբեթին, եւ ամուսին իմոյ՝ Անձրեւվարդին, եւ որդոյցն իմոյ՝ Խաչատուրին, Էլիազին, եւ քոյրն իմ՝ Անայէ: Յիշեցէ՛ք զեղբայրն իմ՝ Յովանն, եւ ամուսին նորա՝ Մուրվաթն, եւ որդիքն նորա՝ Ոսկանն, Սարհատն, եւ ամենայն մերձաւորք իմ, որք ննջեցեալ են ի Քրիստոս: Եթէ ոք զմեզ մի բերան յիշեսցէ, նա գիրն կենաց յիշեալ լիջի. ամէն: Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, եղբա՛րք, սուրբ Աւետարանիս համա<մա>ր վասն չար|289ա|ութեան ժամանակիս, թէ գերի անկանելով կամ յափըշտակելով, կամ վաճա­ռելով, եթէ ոք ի սմա հանդիպեսցի, վայելեսցէ սուրբ Աւետարանս: Աղաչեմ առ նա, որ զյիշատակս իմ մի՛ ջնջեսցէ, եթէ ոք յանդգնի՝ զյիշատակս իմ ջնջեսցէ, նա ի յայս կենացս զրկեալ լիցի ամենայն գոյականօք ըն­չիւք, եւ ի հանդերձեալն Քրիստոսի տեսութեան զրկեալ լիցի: Եթէ ոք զայս սուրբ Աւետարանս վայելեսցէ եւ զիւր յիշատակն ի մէջ սորա գրեսցի, խնդրեմ ի յԱս­տուծոյ, որ իւր առատ ողորմութեամբն ի ահեղ ատե­նին ձեզ եւ ինձ ողորմեսցի: Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, եղբա՛րք, որ սուրբ Աւետարանս վնասակար բանից պատ­րաստ պահեցէ՛ք՝ թէ՛ ջրէ կամ թաց տեղէ, կամ աւազակէ: Եթէ ոք զայս խնամօք պահեսցէ, խնամօղն արարածոց զնա անփորձ եւ անսասան պահեսցէ, յետ այս կենացս յելանելոյ արքայութեան արժանի արաս­ցէ. ամէն:

|289բ| Ի թվականիս հայոց հազար ՃԺԴ. (1665) ամի սուրբ Աւետարանս վասն ի սէրն Քրիստոսի գրե­ցաւ Եղէգայձորին յանապատումն, որ Շատէոքայ վանք կոչի, վասն անկատարութեան թվին ՌՃԺԶ.ումն (1667) կազմեցաւ: Այլ ես՝ Ջուղայեցի մահդասի Յակոբ վաճառականս, ի կենդանութեան իմոյ զայս սուրբ Աւետարանս, մէկ այլ ոսկէթուփ Հարցմունք, մէկ այլ պատուական սուրմայ քաշած թագ յիշատակ տվի Սուրբ Ստէփանոս Նախավկային: Ով ոք, որ վայե­լես­ցէ, եթէ մեղաց իմոց թողութիւն խնդրեսցէ ի Քրիս­տոսէ, այլ ես խնդրեմ ի յԱստուծոյ, որ նորա մեղացն թողութիւն շնորհեսցի, արքայութեան արժանի արաս­ցէ. ամէն:

Հայր մեր, որ յերկինս՛՛:

Եթէ ոք լիրբ յանդգնի երիցս ի սոցանէ Նախայ­վկա­յէն հանէ, այլ տեղ վաճառէ, ի դատաստանի աւուրն առջի Քրիստոսի պարտական լիցի. ամէն, եղիցի, եղիցի:

(նոտրգիր)՝ Ես եմ Յակոբ վաճառական,

Մեղօք լի եմ եւ անպիտան,

Ով ոք ի սոցանէ վաճառէ,

Նայ է իմ մեղացն պարտական:

288ա(Քրիստոսի եւ պատուիրատուների մանրա­նկա­րի տակ) Ըստացօղ սուրբ Աւետարանիս՝ Ջուղայե­ցի մահդասի Յակոբ վաճառականիս, մեղօք լի եմ պար­տական, խիստ եմ սեւերես, Տէր իմ՝ Յիսուս Քրիս­տոս, հազարք հազարաց մեղաց քեզ, մի՛ յիշեր զանթիւ, բազում մեղս: Վերհամբարձ ձեռօք քեզ պաղատեմ, ձրի ողորմութենէդ մի՛ մերժեր զիս, սուրբ Աւետարանս քեզ բարեխօս, թողութիւն շնորհեա՛ մեղաւորիս, քո ան­պարտ արեանդ գին եմ, մի կորուսանէր զիս:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 222աբ (գրչից)՝ «[Վ]ասն ի Կանայ հար­սանեացն... [Վ]ասն խնդրելոյն զՏէր, կանացն մա­րեանց»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 9ա, 16ա, 95բ, 119ա, 142բ, 158բ, 242բ, 277բ՝ ծաղիկ:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Աւետարան (9.)», Պհպ. Բա՝ «29/2958, ՌՃԴԷ.-1655-7 – Մ[եսրոպ] եպ[իս­­­կո­պո]ս»:

2959

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

[ԿԻԼԻԿԻԱ, ՍԿԵՒՌԱ՞]*

ԺԳ. դար

ԹԵՐԹ՝ 342. չգրուած՝ 160բ-1բ, 264բ, 340բ, 342աբ: ՊՐԱԿ՝Ա-ԻԹx12 (Ա 10, Բ, ԻԱ, ԻԴ 11, ԻԹ 9)+2: ՆԻՒԹ՝մագաղաթ (թ. 161, 340՝թուղթ): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,3x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (17x10,5): ԳԻՐ՝բոլորգիր (նմուշ՝ 72ա): ՏՈՂ՝ 19: ԿԱԶՄ՝ծաղ­կա­թուղթ, մէջքըկարմիրկաշի (Ի. դ.), միջուկըստուարաթուղթ, աս­տառըսպիտակթուղթ. լուսանցակողերըկարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա+Գ՝սպիտակչգրուածթուղթ, մասկազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 72ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լս-ային՝ Կացնով մարդ ի վերայ արմաւենոյ՝ 65ա, Մանկունք (մատուցանէին առ նա մանկտի՝ Բ. մանուկ)՝ 133բ, Սուրբ Հոգի՝ 276ա, Ոչխարք՝ 301ա: Կիսա­խո­րան՝ 1ա, 100ա, 162ա, 265ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային, տաճար, խաչ:Զարդագիր՝ հանգուցագիր, թռչնա­գիր: Գոյներ՝ ոսկի, կարմիր, կապոյտ, կանաչ, նարնջի, սպի­տակ, մանուշակագոյն, շագանակագոյն:

*Ծնթ. նաեւ գրչութեան վայրի համար տե՛ս, Ա. Գէորգեան, Անանուն Հայ մանրանկարիչներ, Մատենա­գի­տութիւն. Թ-ԺԷ. դդ., Գահիրէ, 2005, էջ 75:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Բ: ԺԱ. դ.: Ստացուած 1 թերթի ընդ­­լայնակի հատումով եւ եզրահատումով: Մագաղաթ (19,7x16), երկսիւն (16,5x13,5), բոլորգիծ երկաթագիր, տող՝ 10: Ան­ըն­թեռնելի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը մաշուած, մէջքի կա­շուի վրայ ցեցի անցքեր, լուսանցակողերը՝ գունաթափ, վերա­կազմութեան ժամանակի եզրահատման հետեւանքով որոշ պրա­կանիշեր, լուսանցազարդեր կտրուած, Պհպ. Ա.՝ կեղտո­տուած, խունացած, կծկուած, վնասուած, թ. 1-2՝ եզրերը վնա­սուած, Պհպ. Ա, թ. 1-5՝ ցեցի անցքեր, թ. 58, 154, 213, 333՝ հիմ­քից մասամբ պոկուած, թ. 255-309՝ խոնաւութեան հետեւան­քով փտած, թափուած, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին խո­նա­ւութեան եւ աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-99բ Աւետարան ըստ Մատթէոսի:

2. 100ա-160ա Աւետարան ըստ Մարկոսի (159ա-60ա՝ «Յարուցեալ Յիսուս»):

3. 162ա-264ա Աւետարան ըստ Ղուկասու:

4. 265ա-340ա Աւետարան ըստ Յովհաննու (339բ-40ա՝ «Գիրք կնոջն շնացելո»):

Ծնթ. թ. 340աՅովհաննուԱւետարանի «Իրքկնոջնշնա­ցե­լոյ» ընկած [Ը. 6-11] հատուածիփոխարէնլրացուածգրուածէհետագայում՝այլձեռքով, ԺԷ. դ.իլուսագծերովթղթիվրայ:

ՈւնիլուսանցայինՀամաբարբառ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 341ա (ԺԵ-ԺԶ. դդ., անարուեստ բոլորգիր) Արդ, զվերջին ստացաւղ սուրբ Աւետարանիս՝ զխօջայ Մի­քայէլն, եւ հայրն իւր՝ ամի Սարգիսն, եւ մայրն՝ Շահ­խա­թունն, կողակիցն իւր՝ Խաթունիկն, եւ միւս կո­ղա­կիցն՝ Սաւգուլն, եւ որդիքն իւր՝ Դաւիթն, Մարգարէն, եւ զդուստրն իւր՝ Մէրտատիկն, Մարանոսն, Թա­մամն, եւ զեղբայրն իւր՝ Մարտիրոսն, եւ կողակիցն՝ Խաթունմէրն, եւ զորդիքն՝ Սահակն, Մխիթարն, եւ քւերքն իւր՝ Ազիզխաթունն, որդիքն՝ Ղարաջէն, Հռիփ­սիմի, Աւղլանգէրաքն, եւ դուստրն՝ Սաբախն, Փիան­դէն, եւ զորդիքն՝ Էվազն, Ղադամ, Խուդլու, յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

2. 341բ (1782 թ., անարուեստ նոտրգիր) Թվին ՌՄԼԱ. (1782) Ապրելի ԺԱ.ումն (11), որ ես՝ Ղապանցի ան­իմաստ եւ անարժան, լօք անուն Մկրտիչ վարդա­պէտս, գրեցի, որ հոքով եմ պարտական, մարմ[ն]ոյ եմ գե­րի, բազմայծուլ աղօթից, հաւատով թերի, մըտոքս եմ մոլօրեալ, կենցաղուս այրի: Աման ֆալաք, աման հէ՜:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Աա՝ «30/2959, ԺԳ.,Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2960

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

[ՏԱՓԱՎԱՆՔ*]

ՌՃԼԲ.-1683

ԳՐՒՉ՝ Միքայէլ երէց: ՄԵԿԵՆԱՍ՝ Էթար: ՍՏԱՑՈՂ՝ Տա­փա­վա­նից Սուրբ Աստուածածնին:

ԹԵՐԹ՝ 266. չգրուած՝ 1ա, 204ա, 266աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԲx12 (Ա՝ 10)+4: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,7x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (16x10,5): ԳԻՐ՝ բո­լոր­գիր (նմուշ՝ 53ա): ՏՈՂ՝ 24-25: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագա­նա­կագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը տախտակ, աստառը մուգ կար­­միր կտաւ. լուսանցակողերը կարմիր, անկիւններում՝ զար­դանախշեր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 53ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մատթէոս՝ 1բ, Մարկոս՝ 75բ, Ղու­կաս՝ 122բ, Յովհաննէս եւ Պրոխորոն՝ 204բ: Լս-ային՝ Երկու կոյր՝ 48ա, Յովսէփ Արիմաթացի՝ 72բ, 121ա, 200ա, 258ա, Հրեշտակ ի վիմի՝ 73բ, Աւետումն. Գաբրիէլ հրեշտակապետ՝ 125ա, Մարիամ Աստուածածին՝ 126ա, Յովիւ՝ 128բ, Կոյր ոմն՝ 183ա, Ղազարոս՝ 236ա: Կիսախորան՝ 2ա, 76ա, 123ա, 205ա: Լուսան­ցա­զարդ՝ բուսական, թռչնային, յուշկապարիկ, տաճար, խաչ: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, կենդանագիր: Գոյ­ներ՝ոսկի, սպիտակ, սեւ, դեղին, կանաչ, կապոյտ, վարդա­գոյն, շագանակագոյն, մանուշակագոյն, նարնջի:

Տե՛ս Ա. Գէորգեան, Անանուն Հայ մանրանկարիչներ, Մա­­տենագիտութիւն. Թ-ԺԷ. դդ., Գահիրէ, 2005, էջ 544:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Վարք Հիպերիքեանց եօթն վկայից: Ժ. դ.: 1 (Ա), ստացուած 1 թերթի ընդերկայնակի հատումով: Մա­­գաղաթ (21,5x15,7), միասիւն (նախապէս երկսիւն՝ 19,5x10,5), ուղղագիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Աբ): Կարդալ՝ Աա՝ «[եւ չ]տալ տեսանել ընկերի զըն[կեր]... այղ զայս մի[այն] լսեի յիւրաքանչիւր ումեքէ», Աբ. «Թագաւորն ասէ. Հաւանիք բանից իմոց, եթե ոչ... հրամայեաց պրկել զնոսա»: Հմմտ. Մկրտիչ Աւգերեան, Լիակատար վարք եւ վկայաբանութիւն սրբոց, հատ. Ը., Վենետիկ, 1813, էջ 82, 83:

Новый рисунок

Նմուշ Աբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին վնասուած, Ա. փեղկին կոստ­ղերի հետքեր, դռնակը ծալուած, վնասուած, պատռուած, երկու կապիչներն ընկած, լուսանցակողերը գունաթափ, Պհպ.-ը կծկուած, խունացած, կեղտոտուած, թ. 1-10՝ կարերը հիքմից թուլացած, թ. 1-3, 119-30, 265-6՝ ցեցի անցքեր, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան բծեր:

* Տափավանք՝ գիւղ Բաղէշի գաւառում, Խլաթ քաղաքից 20 կմ արեւմուտք, Ի. դ. սկզբում ունէր 893 զուտ հայ բնակիչ, գոյութիւն ունէր մինչեւ 1915ը:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 2ա-75ա Աւետարան ըստ Մատթէոսի:

2. 76ա-122ա Աւետարան ըստ Մարկոսի:

3. 123ա-203բ Աւետարան ըստ Ղուկասու:

4. 205ա-63ա Աւետարան ըստ Յովհաննու (262բ-3ա՝ «Իրք կնոջն շնացելոյ»):

Ունի լուսանցային Համաբարբառ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 263ա (Գրչի) Տէր Աստուա՛ծ Յիսուս Քրիստոս, քո սուրբ Յոհաննէս աւետարանչի բարեխօսութեամբն ողոր­մեա՛յ Միքայէլ մեղաւոր գրչիս եւ իւր ծնօղացն:

Փա՜ռք անպարագիծ Էին, այնմ՝ որ ոչ են հետա­զօտեալ, եւ ոչ զինչ են, եւ ոչ զինչ պիտին համբար­ձե­լոյն յամենայն մտաց սլացման: Գոհութիւն անզննին գոյին, որ է Բան՝ կնիք եւ սահման Էին: Փառատրութիւն անպարիմանալի սեռին, որ է Հոգի համագոյ Էին եւ փա­ռակից Բանին, որ տրամադրեաց զմատունս վերջա­ցեալ տկար ոգի Միքաէլ անարժան երիցու, որ զանունս ունիմ զերիցութեան եւ գործովս թափուր եւ ունայն |263բ| յամենայն արդարութեանց: Եւ զծնօղսն իմ՝ զԲաղդ[ա]սար քահանայն եւ զՍանդոխտն, եւ զկողա­կիցն իմ՝ զՈսկին. Աստուած զիւրեանց մեղքն թողու. ամէն: Ի թըւականիս հայոց ՌՃԼԲ. (1683), որ է աւրհ­նեալ յաւիտեանս. ամէն:

2. 263բ (ստացողի՝ 1683ից յետոյ, անարուեստ բո­լորգիր) Դարձեալ յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք Էթարին եւ իւր կողակցոյն՝ Միրաքին, եւ իւրեանց որդոցն՝ Յոսէփին, որ փոխէցեալ է առ Քրիս­տոս, Ք Խաչատուրին, Մանուկին, եւ դստերացն՝ Հռեփ­­սիմին, Հանաղին, Ջանաղին, Ուրախին: Դար­ձեալ յիշեցէ՛ք ի մաքրափալ յաղօթս ձեր զհոգիասէր եւ զհաւատարիմ կինն՝ զԷթար, եւ իւր ծնօղքն՝ Պետրոս եւ զՆիգարն, եւ Աստուած ողորմի ասասէ՛ք. ամէն: Դարձեալ յիշեցէ՛ք ի սուրբ |264ա| յաղօթս ձեր զհամեղ եւ զհարկեւոր տանտիկինն՝ զԷթարն, որ արհամար­հեաց զանցաւոր կենքս, որ ցնոր եւ երազ համարեաց, եւ զյաւիտենական կեանսն նկատեաց, յոյս եւ ապաւէն իւր արար զԱստուած, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ եւ արդ[ար] վաստա[կ]ոց իւրոց եւ ուխտ արար ի դուռն ՏափավանիցՍուրբ Աստուածածնին, <ո> որ Աստուած իւր մեղքն թուղու. ամէն: Դարձեալ յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք Էթարին եւ իւր կողակցոն՝ Միրաքին, եւ իւր ծնօղացն՝ Մլամին եւ Գուլումին: Լի բերանով Աստուած ողորմի ասացէ՛ք, եւ Աստուած զձեր մեղքն չե յիշայ. ամէն: Ո՛վ մեղսա­քաւիչք սուրբ քահանայք, որք հանդի[պի]ք սուրբ Աւետարանիս՝ հայելով կամ օրինակ դնելով, յերեսս անկեալ աղաչեմ, զձ[ե]ր ոտն համբու|264բ|րեմ, որ լի սրտիւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք մեղսամած գրչիս՝ Միքաէլ իրիցուն. Աստուած զձեր մեղքն թուղու յաւուրն ահեղ ատենին. ամէն: Աստուած աւրհնէ զէն քահա­նայն, որ լաւ պահէ զսուրբ Աւետարանս, անմաքուր ձե­ռօք չշօշափի եւ անագ ու գէճ տեղ չդնէ. ամէն: Դար­ձեալ Քրիստոս լուսաւորէ զԷթարի հոգին, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս, ընծաեց ի դուռն Սուրբ Աստուա­ծածնին՝ միթէ յաւուրն դատաստանին բարեխօս լինի նորին եւ իւր արեանն մերձաւորին. ամէն:

Ով որ գողանայ կամ գրաւէ, թուխերես լի յաւուրն դատաստանին. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 264բ (1695 թ., բոլորգիր) Դարձեալ յիշեցէ՛ք զվերջին ըստացօղ սուրբ Աւետարանիս՝ Բաղիշեցի ար­ծաթագործ ուստայ Աբրահամն եւ իւր ծնօղքն՝ Սի­նեկն եւ Շնախաւորն, եւ իւր կողակիցն՝ Ջուհարն, որ են հանգուցեալ ի Քրիստոս: Զայս սուրբ Աւետա­րանս գերի էր անկեալ |265ա| ի ձեռս այլազգւոյ միոյ տաճկի, եւ ես՝ մեղաւոր եւ անպիտան արծաթագործ Աբրա­համս, ընչից իմոց ետու զգին եւ ազատեցի եւ, բերեալ, ետու յիշատակ հոգւոյս իմոյ եւ ծնօղաց, եւ կողակցին իմոյ ի սուրբ աթոռն Սրբոյն Ստեփաննոսի Նախա­վկային, որ է յերկիրն Նախիջեւանոյ՝ ի մէջ ձորոյն Շամբայ՝ առ ափն Երասխ գետոյ: Եւ ով ոք հանդիպի սմա, երեսս անկանիմ եւ աղաչեմ զձեր մարդասէր քրիս­­տոսասիրութիւնն, կարդալօվ կամ օրինակելօվ, յիշել եւ Աստուած ողորմի ասել մեղաւորիս, որ եւ դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի, որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն: Գրեցաւ թվին ՌՃԽԴ. (1695), ի ժա­մա­նակի հայ­րա­պետութեանն Հայոց տեառն Նահապետի եւ առաջ­նորդութեան Սուրբ Նախավկային տէր Յո­հան եւ տէր Պետրոս վարդապետաց, որ եւ Տէրն ամե­նեցուն ընդ եր­կայն աւուրս արասցէ զնոսա ուղիղ վար­դապե­տու­թեամբ: Եւ ով ոք որ յանդգնի՝ զսա վաճառէ կամ հանէ ի սուրբ ուխտէս, հոգօվ պարտական լիցի ի յաւուրն ա­նե­րեկի ինձ եւ ծնօղաց իմոց՝ առաջի Քրիս­տոսի. ամէն:

2. 265բ (1772 թ., անարուեստ նոտրգիր) Զվերջին ստացօղ սուրբ Աւետարանիս՝ մահդասի Թաթարին, եւ եղբայր Թայարին, եւ կողակից՝ Գուարին, որ բիրին Սուրբ Նախավկայի վանքն, էր թվին ՌՄԻ. մէկին (1772), ապրիէլի Է.ին:

3. 204ա (ԺԹ. դ., շղագիր) Յիշել եւ զիս՝ զմեղա­պարտս Մ. Ս. Հ. Ն. ցիս:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ (բոլորգիր) 10բ՝ «Աստուած», 133ա,՝ լուսանցային համաբարբառի փորձ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Աւետարան (11.)», Ա. փեղկին ամրացուած թերթիկին՝ «Աւետա­րան, ի թվին ՌՃԼԲ.», 1ա՝ «31/2960, ՌՃԼԲ.-1683,Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2961

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՉՀ. – 1321

ԳՐԻՉ, ԾԱՂԿՈՂ, ԿԱԶՄՈՂ՝ Մխիթար Անեցի:

ԹԵՐԹ՝ 314. չգրուած՝ 1ա, 75ա, 148ա, 243ա, 276բ, 306բ-308բ: ՊՐԱԿ՝ Բ-ԻԷx12 (Ա՝ չիք, Բ, ԻԷ՝ 13, Ը, ԺԴ, ԻԲ՝ 14, ԺԵ, ԻԱ, ԻԶ՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x15: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (16,5x10): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 17ա): ՏՈՂ՝ 21: ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, դռնակով եւ 3 կապիչ­նե­րով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր մետաքս. լուսան­ցա­կողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԳԴ՝ սկզբից, սպիտակաւուն, չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 17ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Սիրաք իմաստուն եւ աշակերտք իւր՝ 1բ: Դիմանկար՝ Ներսէս Շնորհալի եւ պատգամաւորք՝ 243բ: Կիսախորան՝ 2ա: Ճակատազարդ՝ 76ա, 149ա, 231ա, 244ա, 277ա: Զարդաշրջանակ՝ 75բ: Խաչով լուսանցազարդ՝ մագաղաթի վրայ, սոսնձուած ձեռագրի թերթին՝ 148բ: Խորան, մէջը խաչ, որի շուրջ՝ «Տէր Աստուած, Յիսուս Քրիստոս», եւ փա­կագիր «Սուրբ խաչն է Քրիստոսի»՝ 176բ: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչուն, կենդանի: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հան­գու­ցագիր: Գոյներ՝ ոսկի, կարմիր, կապոյտ, մանուշակագոյն, կանաչ, շագանակագոյն:

Տե՛ս Աստղիկ Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ, մա­տե­նա­գիտութիւն, Թ-ԺԷ. դդ., Կահիրէ, 1998, էջ 428:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարան ըստ Ղուկասու. Ա. 20-32, 64-80: Թ. դ.: 2 (ԱԲ) + 2 (ԵԶ)՝ ստացուած երկու թերթերի ընդ­լայնակի ծալումով, եզրահատուած: Մագաղաթ (21,7x13,5), երկսիւն (17x13,5), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Բբ), տող՝ 10: 1. ԱԲ. կարդալ՝ Աա1-Բբ1-Աա2-Բբ2-Աբ2-Բա2-Աբ1-Բա1՝ «[եւ մի կա­րասցես խաւ]սել մինչեւ [ցաւ]րն՝ յորում [այդ] լինիցի... [եւ թագ]աւորեսցէ ի [վե]րայ տանն Յա[կով]բայ ի յաւիտե[անս]» (Ա. 20-32): 2. ԵԶ. կարդալ՝ Եա1-Զբ1-Եա2-Զբ2-Եբ2-Զա2-Եբ1-Զա1՝ «[եւ աւրհնէր] զԱստուած: Եւ եղ[եւ ա]հ ի վերայ ամե[նե­ց]ուն... Եւ մանուկն [աճէր եւ զաւրանայր հոգւով]» (Ա. 64-80):

Новый рисунок

Նմուշ Բբ

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, ձեռագիրը նո­րո­գուած Ի. դ.ում, կապիչները եւ գամերը նոր, Ա. փեղկի եւ մէջքի կաշին իրարից անջատ, Պհպ.ները կծկուած, խունացած, գու­նա­թափ, կեղտոտուած, վրան ցեցի անցքեր, լուսանցակողերը գու­նա­թափ, թ. 61-2՝ հիմքից ամբողջութեամբ անջատ, թ. 242-3ի մի­ջեւ ներդիր թերթիկ, աղտոտուածութեան զանազան հետքեր (թեր­թակալման անկանոնութիւն ունէր, այդ պատճառով էլ կա­նոնաւոր թերթակալուեց, պրակակալումը՝ խառն եւ կրկնակի էր, վերեւում հաշուած է կանոնաւոր ճշտուած տեսքով):

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-39բ Բանք Սիրաքա իմա[ս]տնու, որ կոչե­ցեալ Յեսու – Ամենայն իմաստութիւն ի Տեառնէ կա... զի <սակ>սակաւ ինչ մեք տեսաք ի գործոց նորա, եւ պաշտօնէից իւրոց տուեալ է իմաստութիւն:

Բ. 40ա-2ա [Բանք իմաստասիրաց]

ա. Յաղագս բարեկամաց՝ ասացեալ իմաստա­սիրաց – Եւրոպիդէս ասէ. Քաջ գիտեմ եւ զփորձ առեալ եմ... եւ ինքեանք սակայն առողջ են:

բ. 42ա-3ա Յաղագս իշխանութեան – Արիս­տո­տէ­լէս ասէ. Որ ի վերայ բազմաց ահեղք են... եւ զան­միտսն ի վերայ իմաստնոց կարգեալ:

գ. 43աբ Յաղագս երդման – Սոկրատէս ասէ. Զեր­դումն եկեալ ի վերայ քո... ոչ թռչիլ յերդմնասիրութիւն գովելի ասեմ:

դ. 43բ-4բ Վասն խրատու եւ իմաստութեան – Պղի­տարքոս ասէ. Օտարք ի ճանապարհէ... եւ ծա­րա­ւելոցն ընդ արբեալս:

ե. 44բ-5ա Յաղագս իմաստութեան – Կղիտարկոս ասէ. Ճանապարհորդ ի տունս... կարող է ոք արգելուլ:

զ. 45աբ Վասն մանկութեան եւ զօրութեան – Սոկ­րա­տէս ա|45բ|սէ. Տեսեալ զդրունս... եւ զեռացումն սրտիս:

է. 45բ-6բ Յաղագս օրինաց – |46ա| Ելեւկոս Ղու­կու­րացոց քերթողն եւ օրէնսդիր... ոչ այդպէս աղ­քա­տութեամբ ընթրէիր:

ը. 46բ-7ա Յաղագս նախախնամութեան – Էպո­կ­րի­տես ասէ. Խնորհ երանելի բնութեան... եւ ժամանակ զմարդիկ նաւավարեն:

թ. 47աբ Յաղագս չար կանանց – Սեքտոս ասէ. Ի վե­րայ չար կանանց բարիոք է կնիք... երանեալ է այրն կրկին կենօք:

ժ. 48ա Պղիտարքոս ասէ. Յաւուր պատերազմի... այս­քան տարեց ամսոց եւ աւուրց:

Տե՛ս Ձեռ. 464, էջ 11բ-30ա:

Գ. 48բ-60բ Խրատք Խիկարա իմաստնո, զոր պարտ է, զի ամենայն հարք այսպէս խրատեն զոր­դիս, եւ վարդապետք՝ զաշակերտեալսն – Որդեակ, եթէ լսես բան ինչ ի դրան արքունի, մեռո՛յ զնայ եւ թագո՛յ ի սրտի քում... եւ որ առնէ զբարի, փրկի ի մահուանէ:

Տպ. տե՛ս Պատմութիւն եւ խրատք Խիկարայ իմաստնոյ, Երեւան 1969, A1:, էջ 26:

Դ. 60ա-1բ Սահման խոստովանութեան – Պարտ է խոստովանողին լինել պարզամիտ... զի նա, յորժամ խոստովանեցաւ ուղիղ մտաւք, ազատեցաւ յայն մեղացն, շնորհօք Սուրբ Հոգոյն:

Ե. 61բ-78բ [Բանք զանազանք. Մանունք ի մեկ­նութենէ Գրոց Սրբոց] – Ասեն, թէ ի Հնդիկս կղզի մի կա յոյժ արգաւանդակ, եւ ծառ մի կա ի նմա, որ տերեւն մանր են... Եօթն խորհուրդ է եկեղեցոյ՝ մկրտու­թիւնն, դրոշմ, պըսակն, պատարագն, խոստո­վա­նութիւնն, ապաշխարութիւնն, օծումն հիւանդացն:

Զ. 79բ-80բ Րախճանականք

ա. 79բ Ճնճղուկն Ի. ի մէկ...

բ. 79բՄարդ մի մեռաւ, Գ. որդի ունէր...

գ. 80աբ Անուանացանկ – ա. Աստուած... մղէ. Դաւիթ:

դ. 80բ– ա. բիրեճ բէր, Զ. երկուաբեր, բ. միաբեր... Ա. այծ, ԺԲ. ոչխար:

Է. 81բ-312ա [Ներսէսի Շնորհալւոյ Բանք չափաւ]

1. ա. 82ա-150բ Տեառն Ներսէսի Հայոց կաթո­ղի­կոսի ասացեալ Կլայեցո – Յիսուս Որդի Հաւր միածին / եւ ճառագայթ կերպարանին... փառք եւ պատիւ եւ զօրութիւն / եւ բարձրագոյն իշխանութիւն, / յանցեալն, այժմուս, յապագային / եւ յանըսպառ յաւիտենին:

բ. 151ա-3բ Բազմահանճար իմաստնոյն տեառն Ներսէսի արարեալ յիշատակարան իւրս մաղթանաց բանիս – Ի վեց հարիւր հայոց թուական / եւ առաջին սկսեալ նոր ամ / բանս գրեցաւ աղօթական... Յաւէժ յայժմուս եւ միշտ էի, / եւ յաւիտեանս յաւիտենի:

գ. 155ա-82ա Նորին Ներսէսի Հայոց կաթուղի­կո­սի Կլաեցո ասացեալ ոտանաւոր չափով, որ է դա­ւա­նութիւն յԵրրորդութիւնն եւ ի Քրիստոսի տնօրէ­նու­թեան խորհուրդն, որ է ճշմարիտ Աստուած եւ մարդ – Խոստովանիմ Քրիստոս Աստուած զՀայր անծին եւ անսկիզբն... փառք յաւիտեանս յ[աւիտենից] ամէնայ­նի:

դ. 183ա-95ա Ներբողեան կենսատու սուրբ խա­չին. ի սուրբ հօրէն Դաւթէ Անյաղթ փիլիսոփայէ ասա­ցեալ ոտանաւոր չափով աստանաւր եդաւ ի տեառն Ներսիսէ Հայոց կաթողիկոսէ Կլայեցոյ – «Բարձրացուցէ՛ք զՏէր Աստուած մեր միաբան», / մար­գարէն վերագոչել տա մեզ հրաման... զՅիսուսի սա փա­ռաւորէ, / այժմ եւ յապագայն, որ գալոց է:

ե. 195բ-201բ Նորին տեառն Ներսէսի Հայոց կա­թո­ղիկոսի ասացեալ՝ Յաղագս երկնի եւ զարդուց նո­րա. բարառնաբար ի դիմաց նորա ի չափ երկո­տա­սա­նից պարզեալ ոտից, ի խնդրոյ Մխիթար բժշկա­պետի – Իմ եղական գոլով բնութիւն եւ սկըզբնական յանեղէն ձգել կամար անզուգական... նըմա փառք այժմ յաւիտեան, որ կայացաւ եւ յանկէտ յաւիտենին, որ կայացաւ:

զ. 202ա-7բ Նորին տեառն Ներսէսի ասացեալ Խրատ մանկանց եկեղեցոյ եւ ամենայն ուսում­նա­սիրաց, որ է յոյժ պիտանի («Ա-Ք»)– Այբն առաջին զքեզ տըղա, / հանէ յիմաստն գերակա՝ / Երրորդու­թեանն մերձակա / լինիս երիւք ստեղամբք նորա... Քրիստոսի ձեւովն իւրով... լիցուք մաքրեալ հոգով:

– 207բ («ՆԵՐՍԻՍԻ Է») – Նորոգ մանկունք իմաս­տու­թեան... Էին բանի բան գոհութեամբ, մատուցանեն փառատրութեամբ:

է. 208ա-13ա Նորին տեառն Ներսէսի Խրատ ոգէ­շահ եւ յոյժ օգտակար («Ա-Ք»)– Այբն Աստուծոյ զքեզ մերձակայ լինել խրատէ, թէ հաւատայ... Քեզ կա­տարումըն այս տառից... եւ անմարմնոցըն ձայնակից:

– 213աբ («ՆԵՐՍԷՍ») – Նորոգ բանիս այսմիկ հան­դէս... Սուրբ հոգեւոր բանըս պէսպէս, / որոց նըաստ եղեւ Ներսէս:

ը. 213բ-4ա Մեծի երկուշաբաթին՝ երկրորդ աւուր արարչութեանն եւ երկրորդ դարուն, եւ երկնաին զաւրացն. նորին տեառն Ներսէսի ասացեալ («Ա-Ե»)– Արարչական Բանին հրաման / ի յերկրորդումն աւուր սկըզբան / ըզջուրսն ի ջուրցըն բաժանեաց, / հաստա­տու­­թեամբ պարունակեաց... ըզքեզ ընդ Հօր փա­ռա­տրե­լով:

թ. 214ա-5ա Երրորդ աւուր արարչութեանն եւ եր­րորդ դարուն, եւ ի սուրբ Յովաննէս («Է-Լ»)– Էական Բանն, որ ընդ Հօր արարչակից եւ համազօր, յերրորդ աւուր զջուրսն զատոյց... որդոց լուսոյ քեզ երգ փա­ռաց:

ժ. 215աբ Չորրորդ աւուր արարչութեան եւ չորս դարուն. եւ աւետեաց Աստուածածնին («Խ-Ղ»)– Խաւարն անգոյ եւ սկըզբնածին հալածեցաւ յօրն առաջին... անապական քում ծընողին, յոր աւրհնեցաք:

ժա. 216աբ Հինկաւուր արարչութեանն եւ հինկ դարուն. եւ յառաքեալսն («Ճ-Ո») – Ճառագայթեալ Բանն ի Հօրէ յօր հինկերորդըն հրամայէ... պըտղաբերի ի փառս քո:

ժբ. 216բ-8ա Զ. աւուր արարչութեանն եւ Զ. դա­րուն. եւ խաչելութեան («Շ-Ք») – Չանդուրժեալ բնու­թեամբ բարին ունել միայն անճառ բարին... տացուք քեզ փառս ընդ Հաւր, Հոգով:

ժգ. 218բ-23բ Աւագ ուրբաթի գիշերն Աւետարա­նափառ, զոր ասի յառաջ, քան զԱւետարանն Զ.-Զ. տուն («Ա-Ք»)– Այսաւր անճառ լուսոյ ծագումն... Քա­րոզի ի սքանչելեաց...

ժդ. 223բ-7ա Մեծի ուրբաթուն ճաշուն Աւետարա­նացն փառ ասեն («ՆԵՐՍԷՍԻ Ե ԲԱՆՍ ԱՅՍ») – Նորո­գող տիեզերաց, որ սգեցուցեր մեզ լոյս փառաց... սրբեա՛ զհոգի, զմիտս եւ զմարմին:

ժե. 227ա-8ա Յարութեան միաշաբաթ կիրակէին («ՆԵՐՍԷՍ») – Նորաստեղծեալ բանն յանէից / ի սկըզ­բանէ զերկինս երկնից... ննջեցելոց կենաց պտղոյն:

ժզ. 228ա-3ա Նորին ասացեալ Հանգըստեան («Ա-Ք»)– Աստուած անեղ անժամանակ, / Հայր անըս­կիսբն եւ անքանակ... Քահանայքս եւ ժողովուրդքս...

– 232ա-3ա Երգ խաղաղականին՝ ի տեառն Ներսէսէ («ՆԵՐՍԷՍԻ Է ԵՐԳ») – Նայեա սիրով...Գոչգամբ փո­ղոյն... մտցուք ի փառս:

ժէ. 233բ-6բ Աղօթք յոյժ պիտանի եւ օգտակար, զոր պարտ է ի միտ առնուլ եւ ի ժամու աղօթիցն ասել հառաչմամբ եւ արտասւօք – Հաւատով խոս­տո­վանիմք եւ երկիր պագանեմ քեզ... եւ քեզ փառք եւ երկրպագութիւն համագոյ սուրբ Երրորդութեանդ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

ժը. 237ա- 48բ Նորին տեառն Ներսէսի ասացեալ զՍահման իրին, որ կոչի լուծմունք. վասն խոհեմ բանասիրաց, զի մտախոհ լինելով ասասցեն զա­նունս իրին – Դատաւորն իրաւարար / ի մահ մատ­նեաց զգողն արդար... ծընունդ, որ չէ ծնօղին նըման, նեղիչ անձին տանսադ/// (թափուած):

2. 250ա-76ա [Ներսիսի Շնորհալւոյ Թուղթք]

ա. 250ա-63բ Տեառն Ներսէսի Հայոց կաթողի­կո­սի Կլայեցոյ արարեալ Պատասխանի թղթոցն բա­րե­պաշտ եւ աստուածասէր թագաւորին Կիր Մա­նուէլի – Թէպէտ եւ աղքատութիւն մտաց եւ բանից ոչ տա թոյլ ի բարձրագոյնսն քան զմեզ համարձակել... եւ ի կեն­դա­նարար գլուխն Քրիստոս, որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

բ. 264ա-76ա Նորին տեառն Ներսէսի արարեալ պա­­տասխանի թղթոյն մեծի թագաւորին Հոռոմոց Կիր Մանուէլի. Վասն աւանդութեան Հայաստա­նեացս Եկեղեցո, զոր ունի ի հարցն սրբոց – Ասաս­ցուք սակաւ եւ յաղագս աւանդութեան Եկեղեցոյ, զոր ունիմք ի հարցն առաջնոց... եւ մնայր այս գործ ան­կատար:

գ. 276ա-82ա Յիշատակարան եւ պատմութիւն թղթոց թագաւորին հոռոմոց Կիր Մանունէլի, որ առ սուրբն եւ վասն մահուան սուրբ հաւրն – Մանուէլ արքայ քրիստոսասէր խաղաղ ողջոյն տա ձեզ ի Տէր... հայցեալ լինել մեզ լըսելի, / զեկայք աւրհնեալըն հայրենի:

– 276ա (ստ. լս., գրչի ձեռքով) Պատմութեանս առաջաբան չկայր յօրինակն, ու այլ օրինակ չգտաք. աղաչեմ, երբ լինի, գրէ՛ք:

դ. 283ա-312ա Շարադրութիւն հոմերական վի­պա­սանութեամբ սակս Հայկազնոց սեռի եւ Արշա­կունեացն զարմի, ի սկզբանց մինչեւ ի վախճան՝ ասացեալ նոյն տեառն Ներսէսի Հայոց կա­թուղիկոսի Կլայեցո, իւրական նախնիսն ի համբա­կութեանն ելովտի – Պարտապան Հաւրէ Որդի Հատուցանել վարձ ծնողի... Յաւարտ բանիս այսր հասեալ ըզտւող բանիս փառաւորեալ:

Տե՛ս Ներսէս Շնորհալի, Բանք չափաւ, Վենետիկ, 1928:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2ա (կիսախորանի կամարի տակ)՝ Օգնեա՛ Հոգի Սուրբ, Աստուած ճշմարիտ:

39բ Ո՛վ ամէնիմաստ եւ բազմահանճար վայելող այսմ բազմիմաստ աստուածային տառիցս, զմեռեալս մեղօք, զպարտականս բիւր քանքարաց մեղաց, զփա­փաքմամբ փրցփրցուն զանարժան գծողս՝ զՄխիթար Անեցի, միշտ բարի յիշման արժանի առնել զչարս եւ զանարժան, զի վասն այդմ բանի յայսմ նեղ եւ ի նսեմ, դառն եւ ի դժնեա աւուրքս գրեցի, որ էր սով սաստիկ եւ սրածութիւն եւ սասանութիւն եւ չարիս պէսպէս եւ զանազան՝ վասն մեղաց իմոց:

79բ Աղաչեմ զձեզ, ո՛վ իմաստուն հանճարեղք, մի՛ քամահելով մեղադիր լինիք եղկելոյս, թէ այսինչ |80ա| գրելու է, ի պարապ ժամու կամ ի մարմնաւոր ուրա­խութիւնս այս բանք թուին աղէկ, քան /// |80բ| սիրելի, ջանա, որ առանց ցանկիս գտնուս, եւ թէ համարքս ղալատ է, թող քիչ մի աշխտիս. մի՛ բամբասէ:

81բ (Ցանկը եզերող շրջանակի վերին եւ ստորին գերանների վրա)՝ Որ ինչ ի գիրքս կայ այսմ, իմն Ներսիսէ Հայոց հայրապետի:

81բ (Շրջանակի մէջ)՝ Այսչափ գտաք ի լուսաւոր բանից սրբոյ հօրն, որ է կաթ մի յովկիանոսէ: Եւ աստի յառաջ այլուստ է՝ Գիրք Սիրաքա՝ ԻԱ., Վասն բարէկա­մաց եւ պէսպէս խրատուց, Բանք Խիկարա դպրա­պետի, զոր խրատէ զորդիս, Վասն խոստովանութեան, Եւ այլ բանք պիտանիք: Այս բանք տեառն Ներսէսի նուէր մաղթանաց ներչափական տաղիւ, տուողին բա­նից ըղձումն, աղօթից ներանձնական, հոգոց զարթու­ցելոց մտաւք ի թըմրութենէ կրից: Յիշատակաւ անցե­լումն իրին, ներկային եւ ապագայի, յողբումն հեծու­թեան սրտի խօսք ընդ Աստուծոյ: Որ ոք փոխար­կեսցէ զսա այլում, զգուշասցի ուղղութեան բանից եւ գրոյ: Զի եթէ մի տառ յաւելու կամ նուազի, կաղացեալ գտանին ոտք վանկիցն ի չափոյն եւ ի բանիցն: Եւ աղաւա­ղեսցին վերծանութիւնքն: Արդ, եթե այսպէս է, ապա հազար եղուկ բազմասղալ եւ անարժան փրցփրցուն գրչիս՝ եղկելոյս Մխիթարա: Որ եւ աղաչեմ զամենեսին՝ ողորմեցարո՛ւք եւ անտրտունջ ղորդեցէ՛ք (այսպէս):

182ա Զանապատս ի բարեաց եւ զունողս ամենայն չարեաց, զհնացեալս ալեօք եւ մեղօք, զանարժան գծողս եւ զանվարժ ծաղկողս եւ զանարհեստ կազ­մողս, զՄխիթար եղկելի, եւ զծնողսն իմ, եւ զեղբարսն եւ զայլ արեան մերձաւորսն միոյ Աստուած ողորմիւ արժանի առնէք, ո՛վ բանասէր եւ աստուածասէր զկնի իմ վայելողք զայս հոգէնուագ աստուածատունկ վար­դա­փըթիթ ծաղկաւէտ բուրաստանս, զի եւ ձեզ ողոր­մեսցի Քրիստոս Աստուած ի գալստեան իւրում. ամէն:

236բ Արդ, եւ մեք աղաչեսցուք զբարերարն Աս­տուած՝ բանալ զաչս մտաց սրտից մեր եւ ամենեցուն՝ յօժարութեամբ ուսանել զսա եւ ի ժամու աղօթել եւ լսելի լինել Աստուծոյ: Եւ յաղօթելն զԳրիգորիոս կա­թո­ղիկոս Հայոց եւ զեղբայրն նորին զՆերսէս՝ յաջորդ նորին կաթողիկոս Հայոց՝ զաղօթիցս յօրինօղն եւ զգրոցս բովանդակ եւ այլ բազում տառից յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս: Եւ որք ընդօրինակէք ի գիրս, զաղօթս եւ զայլ ասացեալսն ի մեր նուաստութենէս ի Ներսէսէ, գրեցէ՛ք եւ զխրատական բանս զայսոսիկ: Զի որ գրենն զսոսա, գրեսցին եւ ինքեանք ի դպրութիւն կենացն յաւի­տենից: Եւ որք ուսանին եւ ի դէպ ժամու աղօթես­ցեն հառաչմամբ սրտիւ, ողորմութիւն ընգալցին ի Քրիստոսէ. եւ յամօթ լիցին, որք պախարակենն, եթէ ազգն Հայոց ոչ գիտեն զբանս եւ ոչ զպատշաճ աղօթիցն: Եւ որք ուսուցանեն զընգերս եւ զմանկունս, վարձս առցեն յԱստուծոյ: Եւ որք գրենն, մի՛ առաւել կամ նուազ գրեսցեն, քան զօրինակս՝ բան կամ գիր, զի մի՛ այլայլեսցի, այլ հաւասար լիցին ամենայն գրեալքն, ուր եւ գրեսցին: Ախմարքն ի գիրս ուղիղ գիտողացն տացեն, զի միապէս լիցին աղօթքն: Նա եւ ոտք տաղիցն մի՛ կաղասցին յաւելի կամ պակաս բանիցն, եւ աղաւաղեսցին վերծանութիւնքն: Եւ արդ, եթէ այսպէս է, ապա ո՛հ, ո՛հ եւ Ռ. (հազար) եղուկ բազմասղալ գծողիս Մխիթարա:

237ա (ճակատազարդի ներսում)՝ «Մխիթար մեղա­պարտի է գիրս յայս»:

312ա Ի ԷՃ. (եօթ հարիւր) թիւ կատարեալ / Հ. (եօթանասուն.770) ի նոյն անկեալ / կատարեցաւ բանըս չափեալ / ի համբակէ նւաստացեալ:

Ծնթ. Միայն 39բ եւ 321ա էջերի յիշ-ները տե՛ս ԺԴ. դ-ի յիշ-ք, էջ 171:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 79ա (1431 թ., անարուեստ բոլորգիր) Զվերջին ստացաւղ այսմ գրոց զԱտոմ աբեղա եւ ըզծընաւղսն իւր՝ զհայր իւր զՅակովբ եւ զմայրն իւր Նէտիր, որք են ի Քրիստոս հանգուցեալ, եւ զհարազատ եղբայրսն իմ՝ զՉրքին, զԽութլուբուղա, զՄենաս եւ զսարկաւագ եղբայրն իմ զՅովհաննէս եւ զաւագ եղբաւր որդեակքն իմ՝ զՍտեփաննոս եւ զԹաիպշա, զՅակովբ եւ զՊա­րոն­շա եւ զիս՝ զմեղաւք լըցեալ ոգիս զԱտոմ սուտա­նուն աբեղա, աղաչեմ, <աղաչեմ> զսուրբ գաղա­փա­րողսդ այսմ գրոց՝ յիշել ի սուրբ աղաւթս ձեր զվերոյ գրեալսդ միով Աստուած ողորմայիւ, եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ յիւր միւսանգամ գալըստեանն. ամէն:

Ի թվիս հայոց ՊՁ. (1431) ստացայ զսուրբ գիրքս ի հալալ արդեանց իմոց՝ առ ի յիշատակ եւ յոյս բարեաց, ինձ եւ ծնաւղացն իմ: Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

(նոտրգրով)՝ Զմեղուցեալ գծող յիշատակարանիս աղաչեմ յիշել ի Տէր՝ Մաթէոս:

2. 79ա (ԺԵ. դ., անարուեստ նոտրգիր, 1431 թ.ի յիշատակարանից վերջին տողից առաջ)՝ Բաներգէս անարժան ծառան ձեզ///:

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Գա՝ «Կարդացի եւ քաղուած արի., Սահ. վարդ.», «35/2961, ԺԴ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 80բ «Աստուած»:

2962

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԺԴ-ՌՄԻԲ. – 1765-1773

ԳՐԻՉ՝ Մարգարէ Աղէկձորցի:

ԹԵՐԹ՝ 599+1 (կրկն.՝ թ. 1). չգրուած՝ 1ագ, 65ա, 212բ, 313բ, 599աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԾԱx12 (Ա՝ 5, ԽԴ՝ 11, ԾԱ՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սա­գծերով եւ լուսադրոշմով՝ «1748. LANGVEDOG, VANAN»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,4x16,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (17x12,5): ԳԻՐ՝ բոլորգիր (նմուշ՝ 66ա): ՏՈՂ՝ 37-38: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագա­նա­կա­գոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ դեղնաւուն թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով:

Новый рисунок

Նմուշ 66ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – (գծանկարային) Դիոնէսիոս Արիս­պա­գացի՝ 409ա (բնագրի մէջ): Կիսախորան՝ 3ա, 66ա, 105ա, 119բ, 130ա, 142ա, 148ա, 161բ, 165ա, 182ա, 185ա, 215ա («Վասն զի հրեշտակք են, որ տեսնին զհոգիս մարդկան առ Աս­տուած»), 314ա, 408ա, 452ա, 572բ, 578ա, 590ա: Զար­դա­գիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր, բուսական եւ ձուկն՝ 596ա: Գոյներ՝ կարմիր, բաց կանաչ, սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, լուսանցա­կո­ղե­րին զանազան բծեր, խոնաւութիւն տեսած, թ. 599՝ հիմքից մասամբ պոկուած, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր, հիմքերի մօտ կեղտոտուած:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1դ-65բ Գիրք, որ է Բնազանցական գիտութիւն. արարեալ մեծին Պրոկղի՝ աշակերտին Պղատոնի Աթե­նակ փիլիսոփայի՝ Դիադօխօս կոչեցելոց: Շաղ­կապք աստուածաբանականք՝ թարգմանեալ ի Սի­մէօ­նէ եպիսկոպոսէ Գառնեցւոյ, ի վրաց լեզուէ ի հայ բարբառ, յամի կենարարին մեր 1651 եւ ի հայոց ՌՃ. (1100): Օգնեա՛, Սուրբ Հոգի, եւ հասո՛ յաւարտ զսկսեալս իմ: Պրոկղի Դիադախօսի՝ պղատոնական իմաստասիրի Շաղկապք աստուածաբանականք: Սի­մէօնի Գառնոյ եպիսկոպոսի արարեալ Մեկնու­թիւն գրոցն Պրոկղի:

Տե՛ս ձեռ 874, 10ա-116ա: Յառաջաբանութիւն թարգ­մա­նողի/1դ-2բ: [Ցանկ գրոյս]/2բ: 1ա/3ա-5բ: բ/5բ-6ա: գ/6ա-8բ: դ/8բ-11բ: ե/11բ-8ա: զ/18ա-20ա: է/20ա-2ա: ը/22ա-4բ: թ/24բ-7բ: ժ/27բ-8ա: ժա/28ա-9ա: ժբ/29ա-30ա: ժգ/30աբ: ժդ/30բ-1ա: ժե/31աբ: ժզ/31բ-4ա: ժէ/34ա-6ա: ժը/36աբ: ժթ/36բ-7ա: ի/37ա: իա/37ա-9բ: իբ/40ա-1ա: իգ/41ա-3ա: իդ/43ա-4ա: իե/44ա-5ա: իզ/45ա-9բ: իէ/49բ-54ա: իը/54ա-62ա: իթ/62ա-4ա: [Յիշատակարան լուծողի գրոցս]/64բ:

– 64բ Յիշատակարան թարգմանչի գրքոյս – Թարգ­մանեցաւ գիրքս Պրոկղի Դիադօխոսի պղատո­նա­կան իմաստասիրի ձեռամբ Սիմէօնի անպիտան քա­հանայի եւ կրօնաւորի ի վրաց լեզուէ ի հայ լեզուս, յեր­կիրս Հայոց ի վանս վրաց, որ կոչի Պղնձահանք, ի յաւիտենից թուականին ցՉԾԶ. (1307): Արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՛վ եղբայրք, ներել ինձ, զի յոյժ աշխատութեամբ թարգմանեցի. նախ՝ զի ոչ էի արժանի այսպիսի սպա­սա­ւորութեան սակս շաղախեալ մեղօք գոլով: Երկրորդ զի յոյժ ծերացեալ էի եւ տկարացեալ յաչաց եւ ի մտաց եւ ի զօրութենէ, զի զԹ. վաթսուն (վաթսունինը) ամէիւք էի: Այլ զի ոչ էր սա թարգմանեալ ի մեր լեզու, յայն սակս թարգմանեցի, զի մի՛ պակաս լիցի սա յազ­գէս մերմէ, որում ունի յոյժ փիլիսոփայութիւն: Արդ, աղա­չեմ, որք ընթեռնուք եւ օրինակէք, յիշեսջիք յա­ղօթս ձեր զիս եւ զիմ փոքր բանս գրեսջիք զկնի, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Բ. 65բ-102բ Գիրք, որ կոչի Ճարտասանութիւն, արա­րեալ Մխիթարայ վարդապետին Սեբաստացւոյ՝ Աբբայ Հայր կոչեցելւոյ, ի վարժումն մանկանց Սիօ­նի, ի փառս մեծին Աստուծոյ եւ երանեցելոյ սրբուհ­ւոյ կուսին Մարիամու Աստուածածնին: Մայր սուրբ լոյս. / շնորհալի կոյս, / ազատիչ գերոյս, / կեցուցիչ եւ յոյս: Յամի կենարարին մերոյ ի 1745, ի Վենետիկ, իսկ ի հայոց՝ ՌՃՂԴ.:

Տե՛ս ձեռ 876, 5ա-92ա: Ա/66ա-8բ: Բ/69ա-83ա: Գ/83ա-7ա: Դ/87ա-99ա: Ե/99ա-100բ: Զ/100բ-2բ:

Գ. 103ա-212ա [Բարթուղիմէոս Մարաղացւոյ Մեկ­նու­թիւն վեցօրէից]

Տե՛ս ձեռ 1659, էջ 7ա-349բ: [Նախերգան]/103ա-4բ: 1. ա/105ա-19բ: բ/119ա-29բ: 2/130ա-41բ: 3/142ա-7բ: 4/148ա-61ա: 5/161բ-5ա: 6/165ա-81բ: 7/182ա-5ա: 8/185ա-210ա: Ցանկ/210բ-2ա:

Դ. 213ա-313ա Համառօտ հաւաքումն յաղագս հոգւոյ բանականին (թարգմ.՝ Ստեփանոսի Լե­հացւոյ)

Տե՛ս ձեռ. 119, էջ 103ա-234բ: Յառաջաբանութիւն գրոցս/213ա: Ցանկ գրոցս/213ա-4բ: Գլուխք Ա-ԺԷ/215ա-313ա: Առ բարեմիտ ընթերցողն/312բ-3ա:

Ե. 314ա-483բ Յաղագս գոյացութեան հրեշտա­կաց ընդարձակապէս առեալ, ի հինգ պրակս բաժանեալ

Տե՛ս ձեռ 119, էջ 238ա-358բ: ա/314ա-8բ: բ/318բ-21բ: գ/321բ-3բ: դ/323բ-7ա: ե/327ա-30բ: զ/330բ-3ա: է/333ա-6ա: ը/336ա-40բ: թ/340բ-5բ: ժ/345բ-8բ: ժա/348բ-52ա: ժբ/352ա-4ա: ժգ/354ա-61ա: ժդ/361ա-8ա: ժե/368ա-72ա: ժզ/372ա-5բ: ժէ/375բ-8բ: ժը/378բ-87ա: ժթ/387ա-9ա: ի/389ա-92բ: իա/392բ-5բ: իբ/395բ-9ա: իգ/399ա-404ա: իդ/404ա-7ա: Ցանկ գրքոյս/407աբ:

Զ. 408ա-598բ [Մատենագրութիւնք Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ. թարգմ. Ստեփանոսի Սիւնեցւոյ]

1. 408ա-51ա Արարեալ գիրքս շնորհալից սրբոյն Դիոնէսիոսի. Սրբոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ եպիսկոպոսի Աթենացւոց առ Տիմոթէոս եպիսկոպոս՝ Յաղագս երկնային քահանայութեան

Տե՛ս ձեռ. 49, էջ 2ա-74բ: Յառաջաբանութիւն գրքոյս/408ա: [Ցանկ գրքոյս]/408աբ: Ա/408բ: ա/409ա-12ա: բ/412ա-8ա: գ/418ա-20ա: դ/420ա-3բ: ե/423բ-4բ: զ/424բ-5բ: է/425բ-31ա: ը/431ա-3բ: թ/434ա-7ա: ժ/437ա-8ա: ժա/438ա-9ա: ժբ/439ա-40ա: ժգ/440ա-4ա: ժդ/444աբ: ժե/444բ-51ա:

2. 451ա-93բ Սրբոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ եպիսկոպոսի Աթենացւոյ առ Տիմոթէոս աշակերտն Պօղոսի եպիսկոպոս Եփեսոսի Յաղագս եկեղե­ցա­կան քահանայապետութեան

Տե՛ս ձեռ. 49, էջ 74բ-159ա: ա/451ա-5բ: բ/455բ-61բ: գ/461բ-71ա: դ/471ա-6բ: ե/476բ-80բ: զ/480բ-2բ: է/482բ-6բ: ը/486բ-493բ:

– 451բ Աղօթք ի դէմս Որդւոյն Աստուծոյ, ասա­ցեալ յումեմնէ դաւանեցեալ ոգւոյ– Ո՜վ Տէր իմ եւարարիչ Աստուած, միածին Որդի՛... եւ մի՛ կորուսաներ զգործս ձեռաց քոց:

3. 493բ-572բ Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ եպիս­կոպոսի Աթենացւոց առ Տիմոթէոս եպիսկոպոս՝ Յա­ղագս աստուածայնւոցն անուանց

Տե՛ս ձեռ. 49, էջ 158ա-296ա: ա/493բ-504ա: բ/504ա-12ա: գ/512ա-4բ: դ/514բ-37բ: ե/537բ-46ա: զ/546ա-7բ: է/547բ-53ա: ը/553ա-7բ: թ/557բ-63ա: ժ/563ա-4ա: ժա/564ա-8բ: ժբ/568բ-9բ: ժգ/569բ-72բ:

4. 572բ-8ա Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ եպիս­կո­պոսի Աթենացւոյ առ Տիմոթէոս եպիսկոպոս Եփե­սացւոց՝ Յաղագս խորհրդական աստուածաբա­նու­թեանն

Տե՛ս ձեռ. 49, էջ 296ա-303բ: ա/572բ-4բ: բ/574բ-5բ: գ/575բ-6բ: դ/576բ-7ա: ե/577ա-8ա:

5. 578ա-98բ ՍրբոյնԴիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ եպիսկոպոսի Աթենացւոց Թուղթք զանազանք

Տե՛ս ձեռ. 49, էջ 303բ-35ա: ա/578ա-9ա: բ/579ա: գ/579աբ: դ/579բ-80բ: ե/580բ: զ/580բ-1ա: է/581ա-3բ: ը/583բ-9ա: թ/589ա-95ա: ժ/չիք: ժա/595ա-6ա:

– 596ա-8ա Պատմութիւն սրբոյն Դիոնէսիոսի – Բա­զումք ի յունաց եւ լատինացւոց վարդապետաց պատմութիւն եւ վիպասանութիւն դրոշմեցին վասն վարուց եւ նահատակութեան սրբոյն Դիոնէսիոսի... եւ անուն գրեսցի ի դպրութիւն կենաց, որով եւ դուք եղիջիք գրեալ ի մատեանս կենաց վերին դպրութեան. ամէն:

Է. ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ. ԺԹ., նոտրանման շղագիր

Ա. փեղկի կազմաստառին. [Դեղագիր]– Ե[թ]է մորթ մարմնոյն իցէ սառուցեալ... իսկոյն քրտունք յա­ռաջ գայ, եւ ազատի ի նեղութենէ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

313ա («Առ բարեմիտ ընթերցողն» մասից յետոյ) Եւ ընդ նմին յիշել մաղթեմ աշակերտք սորին՝ Ներսէս բանի սպասաւոր գրիչս ի Տէր մեր:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՔ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

64բ Այլ եւս յիշատակարան վերջին գծողի գրքոյս. Փառք, պատիւ, գոհութիւն, երկրպագութիւն եռանձ­նեայ տէրութեան եւ միոյ աստուածութեան՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որոյ շնորհիւ եւ ողորմու­թեամբն ես՝ նուաստ ոգի, իբր Մարգարէ վարդապետս, ի յերկրէն Աղէկձորայ, բազմասղալ գրօղս, տեսեալ զգիրքս զայս հոգեւորական, եւ եւս յոյժ պիտանի եւ հարկաւոր առ ի ընթերցասիրաց, վասն որոյ յոյժ աշ­խա­տութեամբ գրեցի: Այլ զայս աղաչեմ՝ յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զհանգուցեալ ծնողքն իմ, եւ դուք՝ յիշեալ ի միւսանգամ գալստեանն. ամէն: Գրեցաւ ի ՌՄԺԸ. (1769):

101բ Փառք, պատիւ եւ երկրպագութիւն, գոհու­թեամբ հանդերձ, Սրբոյ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ անզրաւ աւիտենիւ. ամէն: Որ ետ կա­րողութիւն ինձ՝ մեղապարտիս, գաղափարել զգրքուկս այս Ճարտասանութեան ի թուին փրկչին ՌԷՃԿ. եւ Ե. (1765): Արդ, որք վայելէք՝ ընթեռնելով կամ օրինակե­լով, յիշեսջիք ի յընդունական աղօթս ձեր զգծօղ գրոյս զմեղսալի եւ բազմասղալ Մարգարէ եւեթ վարդա­պետս, որ անուամբ միայն եմ եւ գործով ունայն:

(«ՄՇԱԿ») – Մշտաբուխ իմն է սա ջրհոր, / բայց զիւրմէ անհոգիցն է յոր, / կախեալ լնու զիւրն սափոր:

Շուրթն է սա մակածութեանց, / որք տան որով ձայն մեր ունկանց, / թէ եմք նմանք բուրաստանաց / անթիւ ունողք հոտով ծաղկանց:

Ականակապ իմն է սա խոյր, / որ ոչ հայի այր հոգէ կոյր, / թէ տան իրերաց համբոյր՝ / շողշողելով ա­կունքն ոյր:

Կա՛լ զսա, մի՛ թողոյր ի բաց, / ա՛յ որ [ա]ռնօղդ էա­կաց / շաւիղ ցուցօղ է սա մտաց / մշակացն, ոյր հա­ւա­տարմաց:

185ա Քրիստոս Աստուա՛ծ, քո սուրբ, անճառելի մարմնառիք տնօրէնութեան շնորհիւն ողորմեա՛ հա­մօրէն հաւատացելոց՝ կենդանեաց եւ ննջեցելոց, տա­ռապելոց եւ գերելոց, վշտացելոց եւ գլորելոց, նաւելոց եւ վտանգելոց, եւ այնոցիկ, որք կան ի պէսպէս վիշտս եւ փորձութիւնս, եւ մանաւանդ իմոյս թշուառացեալ եւ ողորմելի հոգւոյս. այցելութեամբ այց արա՛ ի միւսան­գամ գալստեանդ:

212ա Եւ արդ, սիրելի եղբարք իմ, զրաւ եղեւ Վե­ցօ­րէից գրքոյս, քանզի յոյժ խաբեբայ ժամանակի գրե­ցաւ, զի որովհետեւ վերջին ժամանակ է ըստ առա­քե­լոյն, այլ զի՞նչ կարեմք ասել. միայն թէ հիա­ցումն առեալ է յիս աստուածային անհուն եւ անհա­սանելի նախախնամութեանն, թէ այս որքա՞ն համ­բե­րութիւն է մարդկային անհուն եւ պէսպէս անառակ անօրէնու­թեանցս, յորում նախախնամեալ նախախնա­մէ եւ համբերելով համբերէ, եւ ոչ իսկոյն պատժեալ, այրեալ տոչորէ եւ մոխիր դարձուցանէ, յորում բիւր գոհութիւն եւ փառք անհուն համբերութեանն եւ ան­ճա­ռելի մարդասիրութեանն, եւ նմա փառք յաւի­տեանս. ամէն:

494բ Եւ Քրիստոսի յուսոյն եւ անճառելի մարդա­սի­րութեանն նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Որ ետ կարողութիւն տարտամեալ եւ զտարակուսեալ, ժահահոտ եւ տղմասէր եղկելի, թշուառացեալ, բազմա­սխալ, մարմնով ծերացեալ եւ հոգւով խաւարեալ անա­նուն գրչիս, յորում զայս գլուխըս եւս աւարտ հասուցի: Եւ դուք, ո՛վ եղբայրք, յորժամ հանդիպիք սրբոյ մատե­նիս, լացէ՛ք եղկելի անձինս, որ լոկ անուամբ միայն եմ քրիստոնեայ եւ կարգաւոր. մի՛թէ Տէր Աս­տուած ձերին մաքուր աղօթիւքն ողորմեսցի իմոյս տառապեալ հոգւոյս՝ յորժամ գայցէ փառօք Հօր, խաչն յարեւելից ծագէ Է.պատիկ պայծառ, քան զարեգակն. մեզ եւ ձեզ եւ յամենայն քրիստոնէից ողորմեսցի:

572բ Աղերսելով աղերսեմ, ո՛վ ընթերցողք գրքոյս, յիշեսջիք ի սուրբ յաղօթս ձեր զմեղօք մածեալս. մի՛թէ ողորմածն Աստուած ողորմեսցի:

589բ Ո՛վ սրբազան ընթերցող գրքոյս, պարտիս յի­շա­տակել զբազմամեղ գրիչս ի սրբազան յաղօթս քոյին:

598ա Ընդ սմին մաղթեմ եւ զայս դուզնքեայ յիշա­տա­կարանս դրոշմել, եթէ ոք զայս իրողութիւնս գա­ղա­փար դիցէ, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

Արդ, եղեւ աւարդումն գրքոյս, որ է վեց հատոր. նախ՝ Պրոկղ, որ է արտաքին եւ նրբահայեաց եւ յոյժ խորին, երկրորդ՝ Ճարտասանականն Մխիթարայ աբ­բայհայր կոչեցեալ, երրորդ՝ Հոգեացն, սա եւս առաւել յոյժ նրբամիտ եւ խրթնածածուկ մտօք շինեալ ի Թօ­մայէ իմաստասիրէ: Արդ, հրեշտակացն, որ է յոյժ պի­տանի եւ ախորժելի, բարակ եւ նրբազննին ոճիւ շի­նեալ ի նոյոյ Թօմայէ: Հիներորդ՝ Գիրքն Վեցօրէից Բար­դուղիմէոսի, զի խօսի ի յսկզբանէ ստեղծմանէ աշխարհի եւ մեկնէ նրբահայեաց մտօք, եւ յոյժ խորին խորհրդով: Վեցերորդ՝ Գիրք սրբոյն Դիոնէսիոսի, որ սա առաւել գերազանց գոլով, քան զամենայն գիրս, |598բ| որ է յոյժ ախորժելի՝ քաղցելոց հաց եւ ծարա­ւե­լոց ջուր, եւ ունի պարունակեալ առ ինքն զբանս խո­րինս եւ հիացականս, որ կոչի խորհրդական նրբա­հայեաց աստուածաբանութիւն:

Արդ, եղեւ ի շրջաբերութեանս հայոց ի ՌՄԻԲ. (1773), ի յերկիրս Արարատեան, եւ ի մայրս մեր լուսա­կառոյց, տիրանկար, երկնահանգէտ յաթինասա­րաս սրբոյ եւ մեծի անյաղթելի սարսափելի Աթոռոյս Էջմիածնի: Եւ ի սորին վեհապետ եւ ընդհանրական հայրապետ տեառն Սիմէօն կաթուղիկոսի Երեւանցւոյ ամենայն Հայոց:

Արդ, ես՝ յետնեալ, ամենաթշուառ յետնեալ տրուպս եւ ամենասղալ իբր գրագիր եւ գծօղ սորին Մարգարէ եւեթ վարդապետս, տարակիր եղեալս ի մանկութենէ ի հայրական յերկրէս եւ ի բուն գաւառէս, ի պէսպէս վիշտս եւ անտանելի նեղութիւնս կրեալ եւ յոյժ խեղճ եւ ողորմելի թափառական շրջեալ, եւ թէ որքան զա­ղէտս եւ զկսկիծս լեալ, միայն թէ ամենահայեաց սրտա­գիտին է յայտնի, յորում տեսցէ զտառապանս եւ զբազմավիշտ սրտիս իմոյ ինքն իւր անհուն ողոր­մու­թեամբն եւ գթութեամբն ողորմեսցի եւ գթասցի մաքուր աղօթիւք սիրելի եղբարցդ, թերեւս ձերին մաղթանօք այց արասցէ Տէր զտառապեալ հոգւոյս, եւ ցօղ ողորմութեան ցօղեսցի ի դամբարան յոսկերաց իմոց: Ընդ նմին եւ ձեզ՝ սիրելեացդ, ողորմեսցի աստ եւ ի հանդերձեալն:

Եւ դարձեալ գիրքս զայս գրեցաւ ի վերջին դառ­նացեալ ժամանակի, որ ոչ գոյր մարգարէն Երեմիայ, յորում ողբայր զազգս հայկազան՝ որպէս ի հնումն ողբայր ազգին իսրայելացւոց: Վասն զի յերկիրս Արեւելեան ոչ գոյր թագաւոր, այլ էր բնաճինճ արա­րեալ ի Նատիր շահայ, եւ ամենայն ոք ինքնագլուխ թագաւոր էր: Իսկ ի յերկիրն Արեւմտեան եւս քան զեւս թէպէտ գոյր թագաւոր ազգին այլազգեաց, այն եւս եղեալն իբրեւ չեղեալ, զի թշնամիք նորին բազումք էին, եւ պատերազմունք՝ հոլովք: Եւ նա էր տկար եւ ոչ կարէր քաջութիւնս ինչ առնել եւ յաղթել իւր ներհա­կին: Միայն թէ նորա յաղթութիւնն եւ պատերազմ էր տառապեալ ողորմելի եւ վշտալի ազգիս, զի կային ի մեծի վշտակրութեան տառապանաց եւ ի պէսպէս նե­ղութեանց, եղեալ ցիր եւ ցան եւ ի ներքոյ ոտից կո­խան: Վասն զի յոյժ նեղէին, զինչս եւ զստացուածս կո­ղոպտէին, եւ պէսպէս անտանելի կսկիծս հասուցա­նէին: Մինչ զի վանք եւ անապատ ազգիս հայոց ան­մար­դաբնակ արարեալ եւ ի սպառ քայքայեալ, ամայի արարին, յորում բիւր գոհութիւն եւ փառս ամենայեաց բարերարութեանն Աստուծոյ, որ բարկացեալ մերոյս անհուն մեղացն, այսպէս արար, միայն թէ ինքն իւր անհուն ողորմութեամբն եւ գթութեամբն որպէս որ կամի, իւր կամքն օրհնեալ լիցի. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «///Գ///, Լուծմունք Պրոկղի գրոց (1.)», 1ա՝ «69/2962, 1769 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2963

ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ, ԽՈՐՀՐԴԱԾՈՒԹԻՒՆՔ

ԿԱՐԻՆ

ՌՄՀԱ. – 1822

ԳՐԻՉ՝ Գրիգոր Շէքէրճեան: ՍՏԱՑՈՂ՝ Կարապետ արքեպիս­կո­պոս:

ԹԵՐԹ՝ 85 (գրչի էջակալում՝ 1-161, որ է՝ 3ա-84բ). չգրուած՝ 1բ, 2բ 4աբ, 85աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Ըx12, (Բ՝ 11, Է՝ 9, Ը՝ 5): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ IMC, թագակիր առիւծ: ՄԵ­­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,5x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (18,5x11,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 39բ): ՏՈՂ՝ 32-3: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 39բ

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր, 5ա՝ Յովնան մարգարէ յերախ կիտի (Հ): Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. Բ. փեղկի ստորին եզրը վնասուած, մէջքի կաշին մաշուած, վնասուած, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թեր­թե­րին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-84բ Գիրք, որ կոչի խորհրդածութ[իւնք վասն ուղ­ղափառ հաւատոյ Եկեղեցւոյ, որ ի սուրբ Երրոր­դութիւնն եւ ի տնօրէնութիւնն Քրիստոսի] շարադ­րեալ ի տեառն Ներսիսէ Լամբրօնացւոյ՝ յարքեպիս­կո­պոսէ Տարսոնի Կիլիկիոյ: Ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի ամէնընտիր ամենից Հայոց կաթու­ղի­կոսի, մականուամբ Տղայ կոչեցելոյ, ի ժամանակս քրիստոսապսակ արքային ՀայոցԼէօնի, ի շրջանի ըն­թա­ցից ամանակի ՈԻԶ. (1177) թուոջ հայոց, ի մէջ լե­րանցն Տօրոսի, օրինակեալ այժմիկ ի վայելս երջան­կա­­փայլ մեծի րաբունապետի՝ տեառն Կարապետ առա­քե­լա­շնորհ սրբազան արքեպիսկոպոսի եւ աս­տուա­ծակարգ ծայրագոյն վերատեսչի Կարնոյ մայրա­քա­ղաքի եւ այլոց, ընտիր-ընտիր օրինակաց բաղդա­տու­թեամբ տնատեալ եւ սրբագրեալ ըստ կարի՝ ի Շէքէրճեան նուաստ Գրիգոր յետին մանկավարժէ Կար­նեցւոյ ի մայր դպրատան Կարնոյ, շնորհիւ վերոյի­շեալ մեծի գրասէր արհւոյն հաստատեցելոյ, ի 1822 ամի Տեառն, ի դեկտեմբերի 25:

Տես ձեռ 441, էջ 1ա-45ա: Յառաջաբանութիւն հեղինակի սրբոյ մատենիս/3աբ: ա/5ա-12բ: բ/12բ-20ա: գ/20բ-5ա: դ/25ա-34ա: ե/34բ-9ա: զ/39ա: է/39բ-46ա: ը/46ա-50բ: թ/50բ-1ա: ժ/51աբ: ժա/52աբ: ժբ/53աբ: ժգ/53բ-4ա: ժդ/54ա: ժե/54աբ: ժզ/55ա: ժէ/55աբ: ժը/55բ-6ա: ժթ/56բ-7ա: ի/57աբ: իա/57բ-8ա: իբ/58ա: իգ/58բ-9ա: իդ/59աբ: իե/59բ-60ա: իզ/60ա-1բ: իէ/62ա-5ա: իը/65աբ: իթ/65բ-6ա: լ/66աբ: լա/66բ-67ա: լբ/67ա-8բ: լգ/68բ-9բ: լդ/70աբ: լե/70բ: լզ/71ա-2ա: լէ/72ա-5բ: լը/75բ-80ա: լթ/80աբ: խ/80բ-3ա: Ցանկ սրբոյ մա­տե­նիս/83բ-4բ:

Տե՛ս Սրբոյն Ներսեսի Լամբրոնացւոյ Խորհրդածութիւնք, Վենետիկ, 1847, էջ 1-192, 227-36:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ.՝ 2ա:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцыхской градской полиции».

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ներս. Լամբ., Խորհրդածութիւն ի սուրբ Երրորդութիւն, (2)», «77/2963, Հմր 226/62., 1822 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2964

ԿԱՆՈՆԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌԺԱ. – 1562

ԳՐԻՉ՝ Յովաննէս եպիսկոպոս:

ԹԵՐԹ՝ 254. չգրուած՝ 2բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԲx12 (Ա՝ 10, ԻԲ՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x15,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (16x11): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 150ա): ՏՈՂ՝ 20: ԿԱԶՄ՝ մուգ շագա­նակագոյն դրոշմազարդ կաշի, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ զարդանախշ կապոյտ կտաւ:

Новый рисунок

Նմուշ 150ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 3ա: Ճակա­տա­զարդ՝ 1ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական: Զարդա­գիր՝ հանգուցագիր, թռչնագիր, մարդադէմ՝ 244ա: Գոյներ՝ կապոյտ, նարնջի, բաց շագանակագոյն, սեւ, կարմիր:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Աւետարանք Ղուկասու ԺԲ. 7-17, Մատթէոսի ԻԴ. 18-30: 2 (ԱԲ) + 2 (ԳԴ) թերթ: Ստացուած մէկ թերթի ընդլայնակի ծալումով եւ եզրահատումով: Ը. դ.: Մա­գա­ղաթ: 21,5x15: Երկսիւն (20,5x15), բոլորգիծ երկաթագիր (նմուշ՝ Դա), տող՝ 17: 1. ԱԲ՝ Աւետարան ըստ Ղուկասու: Կարդալ՝ Աա2-Բբ1-Աա1-Բա1-Աբ1-Բա2-Աբ2՝ «[Ոչ է մոռացեալ առաջ]ի Աստու­ծոյ: Այլ ձեր [ե]ւ ամենայն իսկ հեր գլխոյ թուեալ է... Առն [ու]րումն մեծատ[ան] ետուն անդ տ[ոհ]մականս: Եւ խ[որհէր ի միտս իւր...]» (Ղկ. ԺԲ. 7-17): 2. ԳԴ՝ Աւետարան ըստ Մատ­թէոսի: Կարդալ՝ Դա1-Գբ1-Դա2-Գբ2-Դբ2-Գա2-Դբ1-Գա1՝ «[Մի՛] դարձցի յետս [առն]ուլ զձորձս իւր... Եւ յայն[ժամ] կոծեսցին ա[մե]նայն ազգք ե[րկրի]» (ԻԴ. 18-30):

Новый рисунок

Նմուշ Դա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ բուսական, երկրաչափական (մարդու դէմքով շրջանակ՝ Աա): Գոյներ՝ կանաչ, նարնջի, դեղին:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, մէջքի կաշին վնա­սուած, երկարութեամբ ճեղքուած, 3ական գամերն ու կա­պիչ­ներն ընկած, Ա. փեղկին գամերի երեք անցք, դռնակը՝ ծա­լուած, ծայրերը մաշուած, վնասուած, լուսանցակողերը՝ գունա­թափ, սեւացած, կեղտոտուած, Պհպ.ները խունացած, կծկուած, կեղտոտուած, Պհպ. Ա՝ մագաղաթը 4,7 սմ երկարութեամբ կտրած, Պհպ. ԳԴ՝ ցեցի անցքեր, թ. 107-8, 117-8, 141-5, 131-2, 154, 166, 252, 254-5՝ հիմքից մասամբ անջատ, վերջից՝ թերթեր ըն­կած, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր, հիմքերի մօտ կեղտո­տուած, թերթերին խոնաւութեան եւ աղտոտուածութեան բազ­մա­թիվ հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-240ա [Կանոնագիրք Հայոց]

Տե՛ս ձեռ. 651, 1ա-149ա: 1/1ա-25ա/: 2/25ա-33բ: 3/33բ-5ա: 4/35ա-8ա: 5/38ա-44ա: 6/44ա-5բ: 7/45բ-9բ: 8/49բ-51ա: 9/51ա-4բ: 10/54բ-60ա: 11/60բ-5ա: 12/65աբ: 13/65բ-9բ: 14/69բ-71ա: 15/71աբ: 16/71բ-2ա: 17/72ա-3բ: 18/73բ-4ա: 19/74ա-91ա: 20/91ա-103ա: 21/103ա-4բ: 22/104բ-10ա: 23/110բ-2բ: 24/112բ-4ա: 25/114ա-9բ: 26/119բ-23ա: 27/123ա-32բ: 28/132բ-50ա: 29/150ա-3բ: 30/153բ-7ա: 31/157ա-9բ: 32/159բ-61բ: 33/161բ-6ա: 34ա/166ա-8բ: բ/168բ-70ա: գ/170ա-1բ: 35/171բ-233 բ: 36/233բ-7բ: 37/239բ-43ա: 38/243ա-54բ (առանց ամենայն խղճի առցեն զի­րար///՝ վերջը թափուած):

Հմմտ. Կանոնագիրք Հայոց, աշխ. Վ. Յակոբեանի, հտ. Ա., Երեւան, 1964, էջ ՀԷ.:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

60ա Աղաչեմք զսուրբ ընթերձողքդ անմեղադիր լի­նել սղալանաց գրիս եւ անարհեստութեանս, զի կար մեր այս էր. ողջ լերո՛ւք. ամէն:

238ա Փառք Ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ անզրաւ յաւի­տեանս. ամէն: Կանոնական սահմանադրութեանցն զլրումն ուղղաճեմ հաւատոցն, զոր ի Հոգոյն Սրբոյ ըն­կալեալ հարցն եւ հայրապետացն, յարդարեցին մեզ ճանապարհ կենաց առ լուսաճեմ կեանսն օթէվանիլ, բոլոր մարդկան կազմեցին դեղ կենաց համօրէն վիրաւորելոցս մեղօք: Զոր մեծաւ ցանկութեամբ սիրեցեալ սեռն սիրով սրտի զբժշկարանս զայս հոգոց ես՝ անարժանս եւ անպիտանս յամենայնի Յովաննէս եպիսկոպոսս, թերավարժս ի գրչութեան, նորոգապէս մատենագրեցի անսայթաք սիղոբայիւք ի յաստուա­ծա­խնամ մայրաքաղաքաց քաղաքս Բուզանդիա, ընդ հովանեաւ տաճարիս Սրբոյն Սարգսի զօրավարին եւ որդոյն նորա Մարտիրոսի, որոց աղօթիւք եւ բարեխօ­սութեամբն Քրիստոս փրկիչ աշխարհի ան|238բ|սասան պահեսցէ զքաղաքս եւ զեկեղեցիս՝ քահանայիւք եւ ժողովրդեամբ, մինչեւ ի խորին ծերութիւն. ամէն: Արդ, մեք, աշակերտեալք առաքելական սահմանիցն, վար­դա­պետեալ մեզ ի սուրբ ժողովոցն Նիկիայ ասեմ եւ նոցին նմանողացն սուրբ սիւնհոդոսացն, որք ի Գանգ­րայ եւ յԱնտիոք, որք մաքրեցին զորոմն ապականիչ եւ սահմանեցին տառս կանոնականս համանգամայն ազանց: Արդ, զուղղապէս պայման հաւատոյն ի սրբոցն ասացեալ կարգաւ յօրինեցաք ի սուրբ գիրքս այս: Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեանսդ՝ յիշել աղօթիւք առ Քրիստոս զմեղապարտս՝ զՅովաննէս եպիսկոպոսս եւ զծնողսն իմ՝ զհայր իմ զՄեսրոպն եւ զմայրն իմ զՄարիամն եւ զքոյրն՝ զփոխեալսն առ Քրիստոս, նայ եւ զեղբայրն իմ զՄուրատշան եւ զքոյրն իմ զԵղի­սա­բեդ եւ զայլսն ամենայն՝ զկենդանիսն եւ զհանգու­ցեալսն ի Տէր Աստուած. թերեւս գտցուք ողորմութիւն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ առաջնորդեաց մեզ հասանել ի կատա|239ա|րումն վերջին գրոյս ի թվա­կանիս հայոց ՌԺԱ. (1562), յուլիս ամսոյ ի ԺԶ. (16): Ըստ որում գոհացեալ փառաւորեցից յամենայն ժամ զՀայր եւ զՈրդի եւ զամենասուրբ Հոգին յայժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Կամօք եւ օգնականութեամբ Սուրբ Հոգոյն զստակ եւ զընտրեալ հրամանս կանոնականն Նիկիայ, մար­գարտատեսիլ լուսաւորութեանց բանիցն որոշեալ ի խառնափնդոր շփոթեալ քաղկեդոնական որոմնաբոյս կարգացն, որք ուրացեալ գտան ի ճշմարիտ կենացն, իսկ մեք՝ լուսաւորեալքս, զհետ երթեալ լուսածագ հրամանացս, ի մի վայր բովանդակեալ աշխատա­սիրա­բար յօժարութեամբ կատարեցաք ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

251բ Եւ մեղաւոր գծողիս եւ ծնօղաց իմոց եւ ամե­նայն արեան ազգայնոցս՝ կենդանեաց եւ հանգուցելոց, մեղաց թողութիւն խնդրես ի յամէնառատ պարգեւողէն Աստուծոյ. նայ եւ ինքն, որ ամենապարգեւ է, քեզ եւ համօրէն հաւատելոց պարգեւեսցէ զիւր առատ ողոր­մութիւնն եւ յապագայն զհանգիստն յաւիտենից. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «2964, Կանոնգիրք (2.), 87», 1ա՝ «87/2964, ՌԺԱ.-1562 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Բա՝ «Ես՝ մեղաւոր ծառ, աու ուստ յոգոյ», այլ ձեռքով՝ «Թվին ՌՄԼԸ.ին (1789)»: Պհպ. Բբ՝ «///ա/// զի վաղուց հետէ կամէր ինձ ազդել քեզ զիրն զայն, որ դու եւ ես, քաջ գիտեմք»: «Ալէպօնէ վաշա­մո­վա եէսդեեսդ նեելոսա»: 1ա՝ վս, Էս, 2ա՝ Վասն հացի սուրբ պատարագին զի տնաւրենիցէ, աբգդեզէըթժ­իլխծկհձղ», 2բ՝ «Տէր է Աստուած, աբգդեզէըթժի», 7ա՝ «Կարգեցին», 81բ՝ «հարց», 83ա՝ «պատ, հար, պատ», 253բ՝ «գրչայ»: Պհպ. Գբ՝ իմաստ չարտայայտող տա­ռե­րի խումբ:

 

2965

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԺԷ. դար (1687ից առաջ)

ԹԵՐԹ՝ 121 (գրչի թերթակալում՝ 1-48, որ է՝ թ. 73-118). չգրուած՝ 25ա-6բ, 60աբ, 71ա-2բ, 118բ-20ա, 121աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Ժx12+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռաթերթ ծաղիկ, թագ՝ վրան աստղ, որից վեր՝ մահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x15: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x11,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 22ա): ՏՈՂ՝ 22-36: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ կազմի անկիւնները՝ բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուա­րա­թուղթ, աստառը՝ դեղ­նա­ւուն թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ՝ դեղնաւուն թուղթ, չգրուած, մաս կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 22ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 73բ: Ճակա­տա­զարդ՝ 1ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, թռչնային: Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյներ՝ սեւ, կարմիր:

­ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը մաշուած, մէջքի կաշին վնասուած, լուսանցակողերը գունաթափ, Պհպ. Բ., թ. 73-4՝ հիմքից մասամբ անջատ, թ. 60-61՝ հիմքից ամբողջութեամբ պո­կուած, կարերը հիքմից թուլացած, թերթերին աղտոտուա­ծութեան տարբեր հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1. 1ա-2ա [Եպիփանու Կիպրացւոյ] Կար­գա­դրութիւն Աստուծով սրբոց մայրաքաղաքաց եւ մետ­րա­պօլտաց եւ արհեպիսկոպոսաց՝ սահմանեալ ըստ առաքելական եւ պատրիարգական աթոռոց. եւ եդաւ այս կարգ աստիճանացս քահանայապետից ըստ տիեզերական ժողովոց օրինաց – Առաջին աթոռ երէցն Հռոմ՝ գլխաւոր եւ նախապատիւ առաքելոյն Պետ­րոսի... Կիթրի, Տրիմիթուս, Կարպաթին:

2. 2ա-4ա Եպիփանու եպիսկոպոսի Կիպրացւոյ վասն նախապատիւ եկեղե[ցեաց] իւրաքանչիւր աթո­ռոց մայրաքաղաքաց – Նախ առաջին պատ­րիարգ Հռօմայ, պատրիարգ Կոստանդինուպօլսի... ընդ կողմանս արեւմտից աշխարհօքն իւրոք:

3. 4ա-9ա Կարգ մետրապօլտաց առաքելական եւ պատրիարգութեան աթոռոց աստուածապահ թա­գա­ւորական քաղաքին Կոստանդինուպօլսի, որ սահ­մա­նեցաւ ի թագաւորական ժողովն յայտնի իրա­ւամբք եւ գրեալ պահեցաւ որպէս այսօր գտաւ յար­կեղս սուրբ եկեղեցւոյն եդեալ – Կեսարիա՝ Ա.՝ Եփե­սոս, Բ.՝ Եռակլիաս... Մետասաներորդն՝ առաջնե­րորդ Կարպասին:

Բ. 9բ-20ա Գիր, որ եղեւ առ ի Նեղոսէ կրօնաւորէ՝ մակակոչեցեալ Դուքսապատիռ, ի խնդրոյ եւ հրա­մա­նաւ բարեպաշտ մեծ թագաւորին Ֆռանկաց ի Սի­կիլայ կղզին Ռօճէրի: Վասն հինգ պատրիարգացն աթոռոց, եւ որ նոցունց են արքեպիսկոպոսք ի մայ­րա­քաղաքսն եւ մայրաքաղաքացն եպիսկոպոսք, եւ որք ինքնագլուխք են արքեպիսկոպոսք եւ իւրա­քան­չիւրոցն վիճակք՝ ըստ պատրիարգացն աթոռոց սահ­մանեալ: Նա թէ եւ ե՛րբ կամ որպէ՛ս հաստատեցաւ իւրաքանչիւր պատրիարգացն աթոռ, եւ վասն կար­գացն նոցա եւ յատկական իւրաքանչիւրոցն ա­նուանց. եւ գծագրեցաւ ի թուին ՑՈԾԱ. (6651) – Ամենամեծատոհմն տէ՛ր իմ, վասն պատճառին, զոր գրեցեր առ մեզ, յիշեա՛, զոր յագարակին ծանուցի... զերրորդն՝ աւետիքն Աստուծոյ, ի կատարումն եկեալ Քրիստոս ծնաւ:

Գ. 20ա-1ա Տեառն Ներսիսի գտեալ հարցմամբ ի յԱպուսատ իմաստասիրէն – Սելեւկիոս թագաւոր հետ Աղեքսանդրի շինեաց զՍելեւկիա ի յիւր անունն... եւ գտեալ ամենեցուն պատմել անհնար է:

Դ. 21ա-2ա Սրբոյն Եպիփանու Վասն ականց պա­տուականաց. զանուանս նոցա պատմէ – Առա­ջին ակն սարդիոն... բայց գեղեցիկք են տեսակօք, նա եւ գործովք՝ ըստ կար[ի] իւր:

Ե. 22ա-3բ Մխիթար իմաստուն բժշկապետի՝ Վասն քարանց եւ յատկութեանց նոցա եւ բժշկու­թեան նոցա – Յիշենք զպատրաճն եւ զմրուխտն, որք են ազգ մի... եւ պահեն զօրէնսն:

Զ. 1. 23բ Բան պիտանի՝ Գրիգորիսի կաթուղի­կոսի – Զի՞նչ լոյս եւ լոյս, զի՞նչ լոյս եւ անլոյս. զի՞նչ դարձեալ խաւար... եւ ելեալ էլաց դառնապէս:

2. 23բ-4բ Այլ ինչ Գրիգորիսի – Տեսակք իմաստից գիտութեան, թէ յորքանս բաժանին մասունք... եւ զմեզ յիշել ի բարին:

Է. 24բ-63բ [Բանք զանազանք]

1. 24բ Գիտութիւն յաղագս կշռոց – Տաղանդն ինն հազար դահեկան է եւ ըստ եբրայեցւոցն նաքարակիտ կոչի... նահանջ մի են:

2. 24բ Այս են անուանք ԲԺ.ան լերանց անուա­նեաց – Լիբանան, Կաւկասոս... Պէնիոս, Ուղիմպոս:

3. 24բ Գետք մեծամեծք եւ անուանիք Խ. (40) – Ինդոս, որ է Փիսոն... Քեղսոս, Պէնտէնիոս:

4. 24բ Աշխարհագիր հատուած երկրորդ – Քանզի յունականաւն եւ զկասբիականաւն եւ մերոց եւս կայա­րանաց պատահեաց... այլ հաւանեալ եմ Պտղոմէոսի պատմութեանն, որոյ արք զայրեցեալ գօ/// (թերի՝ հիմք ձեռագրից եկող):

5. 27ա-35բ [Յաղագս հոգւոյ եւ անդամոց մարմ­նոյ] – Իսկ իմանալին ասել զհոգին յերկբայութիւն ունելոյն, թերեւս արդեօք հպեալ միտք ի հոգի, որպէս այլ ոք՝ յայլ... ի խնդրելեացն ի բաց թողեալ:

6. 35բ-51ա Յաղագս անձին, այսինքն՝ հոգւոյ մարդոյ – Գրէթէ անմիաբան է հնոցն ամենեցունց, որ յաղագս անձին է բան... ի բաց թողլի է:

7. 51ա- 2ա Յաղագս մարմնոյ – Ամենայն մարմին ի չորիցս տարերց է խառնուած... այժմ փոխեսցուք ի տարերցս բան՝ ըստ հետեւման խնդրելով:

8. 52ա-7ա Յաղագս տարերց – Տարրն աշխար­հա­կան է մասն նուաստ շարախառնութեանց... եւ անջա­տին անձնականք զօրութիւնք՝ ի տեսողականն, յիմա­ցա­կանն եւ յիշողականն:

9. 57ա-8ա Յաղագս [տեսողականն զօրութեան] – Արդ, տեսողական է զօրութիւն անբանութեան ան­ձին ի ձեռն զգայարանաց ներգործեալ... եւ ի բնաւո­րա­կանացն ոմանք ընդ իշխանութեամբ են իմացո­ղա­կանին՝ որպէս կոչեցեալքն կիրք:

10. 58ա-9բ Յաղագս երեսաց – Երեսք հոմանու­նա­կի ասեն, քանզի եւ զգայարանն եւ զօրութիւնն զգա­յական... ոչ երբեք միայն, այլ յիշմամբն եւ իմացմամբն:

Է. 1. 61ա-3ա [Գաւազանագիրք Նորոյ Կտակարա­նի] – Յօհաննէս աւետարանիչն՝ եղբայր Յակոբայ, ըստ ամենայնի իբրեւ զԱկոբոս փառաւորեալ... յայնժամ ամենայն Իսրայէղ կեցցէ ի փառս Քրիստոսի:

2. 63ա Յաղագս՝ թէ ոյք յառաքելոցն ամուսնա­ցեալք էին, եւ ոյք՝ կոյսք – Պետրոս եւ անուն կնոջն նո­րա Գուգիա... եւ որդի մի Կալիստրատոս:

Ը. 1. 63բ Ի պատմագրէ Միքայէլի Ասորւոց պատ­րիարգի – Յերեսուն ամի տնտեսութեան Տեառն մերոյ ընտրեցան առաքեալքն եւ կոչեցան... կատարեցաւ յերկիրն մարդակերաց:

Թ. 64ա-70բ, 73ա-115ա [Սամուէլի քահանայի յԱնեց­ւոյ Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց]

Տե՛ս ձեռ. 481, 19ա-68ա: Նխ./չիք: ա/64ա-70բ (սկ.՝ «Ժո­ղո­­վին ի փոխմանէն Ենովքայ մինչ ի ջրհեղեղն ազգ Գ. եւ ամք ՉԾ. (750)...»): բ/73բ-108ա: գ/108ա-15ա (յիշատակուած է մին­չեւ ՌՅԽԶ.):

– 73ա Երեւելագոյն եղեւ Եւսեբի պատմագրի ի մէջ առաջնոցն եւ վերջնոցն, եւ զհետ նորա Սոկրատէս այ­լօք բազմօք: Իսկ մերայինս ազգի ասել առաջին պատ­մա­գիր զԱգաթանգեղոս, որ գրեաց զպատճառ լուսա­ւո­րելոյ զՀայս՝ սրբոյն Գրիգորի: Եւ ապա Մօսէս Խո­րե­նացի՝ հաւաստապատում: Եւ զկնի Եղիշէ, եւ Ղազարիկ, եւ Փոստոս, որ է Բիւզանդ պատմիչ՝ յառաջ քան զինքն, եւ Հերակղն ի Սեբիոսէ եպիսկոպոսէ ասացեալ, եւ Ղեւոնդ երիցու, եւ Շապհոյ եւ տէր Յովաննէս, եւ ի վերջին ժամանակս Ստեփանոս վարդապետ՝ մականուն Ասողնիկ:

Տե՛ս Սամուէլի քահանայի Անեցւոյ Հաւաքմունք ի գրոց պատ­մագրաց, Վաղարշապատ, 1893. Հմմտ. Սամուէլ Անեցի, Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց, Երեւան, 2011:

Ժ. 115բ-8ա [Մովսիսի Երզնկացւոյ] Վասն թագա­ւո­րաց հայոց, զոր գրեաց Մօսէս Խորենացի – Մօսէս Խո­րենացի զշարս թագաւորացն Հայոց այսպէս կար­գէ... եւ ի թիւս հայոց ՊԸ. (1359), միահամուռ թագա­ւորք Հայոց՝ ՀԱ. (71):

– 118ա Ոտանաւոր («ՄՈՎՍԷՍ») – Մարգարէից սա սերմանումն... Սերօբէից արքայն երկնի, մատըռւա­կեալ ըստ արժանի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 118ա (1687 թ., անարուեստ նոտրգիր) Զայս ժո­ղո­վածու գիրքս եւ Գաւազանագիրքս է Անդրիանու­պօլսոյ առաջնորդ Եփրեմ վարդապետին, ի վայելումն իւրում անձին. ՌՃԼԶ. (1687) թուականին:

2. 27ա (1726 թ., անարուեստ նոտրգիր) Արդ, ես՝ Արզրումայ առաջնորդ Խաչատուր վարդապետս, գտի զայս գիրքս այլասգեաց ձեռն՝ Թիֆլիզու արած տա­րին, եւ ճանաչեցի գիրքս, որ իմ վարպետիս՝ Եբրեմ վարդապետի, գիրքն էր, վասն որոյ զինչ որ խնդրեաց, ետու եւ առի: Որք վայելէք, տո՛ւք զողորմին. թվին ՌՃՀԵ. (1726):

3. 120բ (վրացերէն) Պատմական տեղեկութիւն Դա­ւիթ Իմամղուլիխանի, Մամա Ղուլի խանի եւ Երեւանի խանի մասին, շարադրեալ ի 1711 թ․, Պատա Դաւիթի Եշիկաղաբաշի կողմից:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 27ա սեւով ոճաւորուած բոլորակ, ներսում եպիսկոպոսական գաւազան, որից վեր եւ ցած՝ «ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՎԱՐԴԱՊԵՏ»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «98///», Պհպ. Աա՝ «98/2965, ՌՃԼԶ.-1687 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 120բ՝ «Ով բանալի արքայութեան, բաց վ»:

2966

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(ԳԻՐՔ ԹՂԹՈՑ)

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ԺԷ. դար

ԳՐԻՉ՝ Ղուկաս երէց:

ԹԵՐԹ՝ 180+1 (կրկն.՝ թ. 10). չգրուած՝ 154բ-79բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԵx12: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ G, թագով պսակուած ձգուած բոլորակ, մէջը սրտիկ, ներքեւում՝ խաղողի շեղանկիւն ողկոյզ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x15,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (16,5x10,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 148ա): ՏՈՂ՝ 35: ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ դեղնաւուն թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 148ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, լուսանցա­կո­ղերը՝ գունաթափ, թ. 1-24, 143-79՝ ցեցի անցքեր, թ. 71-83, 99-106՝ հիմքից մասամբ պոկուած, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր,­ հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին աղտոտուա­ծու­թեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1ա-26բ Ա. Անանիայի Հայոց վարդապետի Բան հակաճառութեան ընդդէմ երկաբնակաց, զոր գրեաց հրամանաւ տեառն Պետրոսի Հայոց վե­րա­դիտողի – Որք իմաստութեան են բաղձացեալք միշտ յարամնայ բարեաւն... |26ա| այլ միշտ ի նոյն խոկամք՝ |26բ| հաստատեալ ի վերայ անշարժ վիմին հաւատոյ:

2. 26բ-9բ Բ. Յաղագս աստուածայայտնութեան խորհրդոյն, որ ճշմարիտ աւանդութեամբ պաշտի ի սուրբ եկեղեցիս ուղղափառ՝ յառաքելոցն մինչեւ ցայսօր: Եւ թէ զիարդ իւրաքանչիւր խորհուրդն յըն­թեր­ցուածին կարգեալ է Յակոբայ եղբօր Տեառն՝ նախ ճրագալուցին եւ ապա այլ եւս ըստ աւուրցն. պա­կասութիւն ի Կիւրղէ աւարտեալ – Յառաջնում աւուր արարչութեանն կարգեաց Աստուած աւուրս Է.լինելութեան երկնի եւ երկրի եւ ամենայն որ ի նոսա արարածք են... վասն որոյ կարծեցեալն ի հրէիցն իբրեւ տկար մարդ ըմբռնեալ եւ չարչարեալ, այլ նա ինքն եւ ամենազօրն Աստուած, որում փառք:

3. 29բ-30ա Գ. Թուխթ ինքնակալ թագաւորին Հո­ռո­մոց Մանուէլի առ սրբազան կաթողիկոսն Հայոց Գրիգորիոս, ի թվականիս հայոց ՌԺԶ. (1016) – [Մ]ա­նուիլ ծիրանածնունդ, կարող եւ բարձր միշտ օգոս­տոս... Գրեցաւ սեպտեմբերի Ժ., յընդիքտիսն թվականիս ԺԵ.:

4. 30ա-3բ Դ.Սահման եւ խոստովանութիւն հա­ւա­տոյ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ՝ գրեալ տեառն Ներսէսի, ի խնդրոյ քրիստոսասէր եւ բարեպաշտ թագաւորին Հոռոմոց Մանուիլի – [Թ]էպէտ եւ աղ­քա­տութիւն մտաց եւ բանի ոչ տայ թոյլ մեզ համարձակել ի բարձրագոյնս քան զմեզ... ողջ լե՛ր ի կամս կա­մե­ցողին բարեաց:

5. 33բ-8ա Ե. Նորին յաղագս աւանդութեանց եկե­ղեցոյ – [Ա]սասցուք սակաւուք եւ յաղագս աւանդու­թեան եկեղեցոյ... ըստ չափոյ պտղաբերութեանն ըն­կալ­ջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ, որում փառք յաւի­տեանս:

6. 38ա-40ա Զ. Նորին երկրորդ թուխտ առ Հո­ռոմս՝ վասն խոստովանութեան հաւատոյ – [Խ]ոս­տո­վանիմք համագոյ եւ անեղ զամենասուրբ զԵրրոր­դութիւնն... եւ կենդանարար գլուխն մեր Քրիստոս, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

7. 40ա-7բ Է. Թագաւորին Հոռոմոց Մանուիլի պա­տասխանի, գրեալ Գրիգորէ կաթուղիկոսէ Հայոց – [Ք]րիստոսիւ պսակեալ եւ առ ի նմանէ զօրացեալ արքայից արքայ, ծիրանածնունդ թագաւոր, կարող եւ բարձր, միշտ օգոստոս եւ ինքնակալ... եւ մեօք հանդերձ արժանի լինել փառաւորել զամենասուրբ զԵրրորդութիւնն, այժմ եւ [միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն]:

8. 47բ-9բ Ը.Հարցումն խրատուց, զոր խնդրեալ է կաթողիկոսն Հայոց տէր Գրիգոր՝ Տղայն կոչեցեալ, ի մեծապատիւ վարդապետէն Գրիգորէ՝ որդոյ Տուտեա, վասն ամբաստանութեան կաթողիկոսին Աղուանից տեառն Ստեփաննոսի, զոր գրեալ էին առ նա եպիսկոպոսունքն Աղուանից, եւ վասն Հոռոմոց, որ յափշտակեցին զեկեղեցիսն հայոց, որ յարեւմուտս էին՝ յաշխարհն Հոռոմոց – [Ո]րք կապակցութիւն առ միմեանս դաւանեալ բնաւորին սիրովն սուրբ՝ որ առ Աստուած, բարոյականին յանեղծն եւ յանհակամիտողն ամենայն լրութեամբ, մանաւանդ առ եղբարս... եւ դուք մնացէ՛ք ողջ՝ Տէրամբ եւ Աստուծով:

9. 49բ-52բ Թ.Գիր ողջունի եւ հարցումն խրատու տեառն Գրիգորի Հայոց կաթողիկոսի՝ Տղայն կոչե­ցելոյ, առ մեծապատիւ վարդապետն Գրիգոր՝ որդի Տուտեա, խնդրելով ի նմանէ բան պատասխանոյ թխտին Հոռոմոց, որ էր գրեալ առ նա՝ ցուցանել նոցա գրով զկարգս եկեղեցական, զխոստո­վա­նու­թիւն հաւատոց մերոց – [Ո]րք կարօտք են կերակրոց, փափագելի է նոցա հաց... եւ դուք ողջ լերո՛ւք Տէրամբ:

10. 52բ-63բ Ժ.Այս երկոցունց թխտոցս, որ յա­ռաջ­նոյն գրեցան առ մեծ վարդապետն Գրիգոր, որոյ ի [=որդւոյ] Տուտեայ, իսկ նորա ըստ իւրում իմաս­տիցն խոհեմութեան գրեալ պատասխանի զայս թուխտ – [Ո]րք են ի մարմնի ցանկալի, ցանկալի է նոցա պատիւ եւ փառք... ըստ հասարակ տնօրինել զամենայնսն:

11. 63բ-80ա ԺԱ.Թուխտ Մխիթար վարդապե­տին, որ Գոշն կոչիւր – Այս գծագրութիւն սակաւուք հարկաւոր կարծեօք եդաք յաղագս վրաց, որ ոչ սակաւ թշնամութեամբ ընդ մեզ վարին, քան զյոյնս՝ աշա­կեր­տելով նոցա... որ է աւրհնեալ ընդ Հօր եւ ընդ Հոգոյն Սրբոյ, այժ[մ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն]:

12. 80ա-6ա ԺԲ. Յովհաննու իմաստասիրի Հայոց կաթողիկոսի խոստովանութիւն անշարժ յուսոյ մարմ­նանալոյ Բանին Քրիստոսի եւ ընդդէմ դաւա­նողաց զմի Քրիստոս յերկուս բնութիւնս – Աս­տուածաբանութիւն աստուածածնելութեան Բանին Հօր ոչ ոմանք ստոյգ հաւատոց այժմ ստորոգեն զայն, որ ի հայրական ծոցոյ... այսպէս եղիցուք կատարեալք ի մի ամենայն հաւատացեալք մարմնացելոյ Բանին կենաց, եւ փառս տացուք Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգ[ւոյն Սրբոյ]:

Ծնթ. Բնագրիս վերջին հրատ-ն իրագործել է Գ. Տէր Վար­դանեանը՝ տե՛ս «Յովհաննէս Դրասխանակերտցու Խոստո­վա­նու­թիւն ճառը».- Մատենագիրք Հայոց, հատոր ԺԱ., Ժ. դար, Պատ­մագրութիւն, Երկու գրքով, Գիրք Ա., Անթիլիաս-Լիբանան, 2010, էջ 610-28. ձեռագիրս օգտագործուած է Ա. պայմա­նա­նի­շով:

13. 86ա-7բ ԺԳ. Կարգ եւ թիւ հայրապետացն Հա­յոց, եւ թէ ոյք զկնի որոց կալան զաթոռ առաքելական Թադէոսի եւ Բարդուղիմէոսի – [Զ]կնի ՄԿԶ. (266) ամաց անցելոց երկոցունց առաքելոցն Թադէոսի եւ Բարդուղմէոսի, ի ԺԷ. (17) ամին Տրդատայ թագաւորին առաջին սուրբ Լուսաւորիչն Գրիգոր կալաւ զաթոռ հայրապետութեանն... մտաւորութեամբ ընթերցիր եւ ի վերայ հաստատութեամբ:

14. 87բ-9բ ԺԴ. Շարից հայրապետացն Հայոց յայ­տարարութիւնք. Երանելոյն Յովհաննիսի կաթո­ղի­կոսի Հայոց, որ եւ դարձեալ մաշեալ յորջորջի. եթէ ոյք էին կամ ուստի եւ քանի ժամանակս կալան զաթոռ սուրբ առաքելոյն Թադէոսի – [Ի]րաւունս եւ զայս ես՝ Յովհաննէս կաթուղիկոս Հայոց, համարիմ գրով դրոշմել զանունս հայրապետացն Հայոց՝ զարանց Աստուծոյ, որք արժանի գտան աթոռոյ սրբոց առա­քելոցն... Տէր Խաչիկ: Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

15. 89բ-92ա ԺԵ. Երանելոյն մեծի քերթողայհօրն Մովսէսի եպիսկոպոսի [Յ]աղագս ի յոլովիցն կատարեալ կենդանի – Ընդէ՞ր մի բնութիւն, այլ միոյ կենդանոյն հարկ է եւ բնութիւն մի լինել... ընդ որում Հօր եւ Սուրբ Հոգոյն փառք յաւիտենից:

16. 92աբ ԺԶ. Թուխտ առաջին տեառն Աբրա­հա­մու Հայոց կաթողիկոսի առ Կիւրճին Վրաց կաթո­ղի­կոս – [Ս]րբասիրի տեառն Կիւրոնի Վրաց կաթողի­կոսի եւ այլ եպիսկոպոսաց աթոռակցաց քոց, յԱբրա­հա­մա Հայոց կաթողիկոսէ եւ յայլ եպիսկոպոսաց... եղի­ցի մեզ լսել, որ առիթն է միաւորութեան եւ խաղա­ղութեան:

17. 92բ-3ա ԺԷ. Պատասխանի – [Ս]րբասիրի եւ պատուական տեառն Աբրահամու Հայոց կաթողիկոսի եւ ամենայն եպիսկոպոսաց աթոռակցաց քոց... եւ մեզ տացէ լսել ի ձէնջ:

18. 93ա-4ա ԺԸ. Թուխտ տեառն Սմբատայ Վրկան մարզպանի առ Կիւրիոն կաթողիկոս – [Ս]րբա­սիրի տեառն Կիւրոնի Վրաց կաթողիկոսի եւ այլ եպիս­կո­պոսաց աթոռակցաց ձերոց եւ իշխանաց աշ­խարհիդ... նախ թխտովս զկամս ձեր գիտել:

19. 94աբ ԺԹ. Պատասխանի – Առ աւրհնելոյ տեառն Սմբատայ՝ Գուրկան մարզպանի եւ տերանց զի­նուորի եւ Գիգա դաշտ Կարնի... ի մօտի աւուրս գալ երկիր պագանել սրբոյ խաչիս:

20. 94բ-5ա Ի. Առ տէր Սմբատ ի նմանէ – Աս­տուածաշնորհ պատուօք պայծառացելոյ տեառն Սմբա­տայ՝ Գուրկան մարզպանի եւ տերանց զինուորի՝ ի Մովսիսէ նուաստէ սուրբ ողջոյն... զանձին խնդրեմ ի Տեռանէ Աստուծոյ:

21. 95աբ ԻԱ. Պատասխանի – Գիր ողջունի սրբու­թեան ձերոյ ընկալաք եւ ի Քրիստոս ուրախացաք... եւ աստէն իսկ ընդունի հատուցումն յԱստուծոյ՝ ի ձեռն մարմնաւոր տերանց:

22. 95բ-6ա ԻԲ. Թուղտ Բ.դ տեառն Աբրահամու Հայոց կաթողիկոսի առ Կիւրիոն Վրաց կաթողիկոս – [Ս]րբասիրի տեառն Կիւրոնի Վրաց կաթողիկոսի՝ յԱբրահամու Հայոց կաթողիկոսէ Տէրամբ ողջոյն... թող զաշխարհաւ յանդիմանի, եւ մեք անխռով պահիմք:

23. 96աբ ԻԳ. Պատասխանի – [Ս]րբոյ եւ զճշմար­տի տեառն Աբրահամա Հայոց կաթողիկոսի՝ ի Կիւրոնի Վրաց կաթողիկոսէ խոնարհ երկրպագութեամբ եւ սի­րով ողջոյն... վասն ժամանակիս անպարապ եմք, ան­մեղադիր լերուք:

24. 96բ-8ա ԻԴ. Թուխտ Գ.դ տեառն Աբրահամու Հայոց կաթողիկոսի առ Կիւրիոն Վրաց կաթողիկոս – [Զ]ի՞նչ առնեմք, ո՛վ պատուական եղբայր, զաս­տուա­ծային պատուիրանացն զձայնս... որով լինի խա­ղաղութիւն, թէ կամի Աստուած:

25. 98ա-100բ ԻԵ. Պատասխանի – [Ս]րբասիրի եւ ճշմարտի տեառն Աբրահամի Հայոց կաթողիկոսի՝ ի Կիւրոնէ Վրաց կաթողիկոսէ խոնարհութեամբ եւ սիրով ողջոյն... ի մէնջ համարս տալոց եմք դատաւորին յօրն մեծի:

26. 100բ-2բ ԻԶ. Թուխտ շրջագայական տեառն Աբ­րա­համու Հայոց կաթողիկոսի – [Ն]ազելի եւ ի վեր քան զբան ի բերման պարգեւի զշնորհս եւ զոր ետ Բանն Աստուած... եւ զմարմնաւոր պատուհասն ի վեր ածել:

27. 102բ-11ա ԻԷ. Պատասխանի ի Հայոց՝ թխտոյն Աղուանից՝ Վրթանիսի Քերթողի – [Պ]ա­տուա­կան գտելոցդ եւ վեհ հռչակելոցդ, որք զկարու­թիւն բերել յօժարութեամբ... խորշելով յամենայն եղբօրէ, որ յայս ստահակ իցէ:

28. 111ա-2բ ԻԸ. Թուխտ երանելոյն Մաշտոցի՝ նախ քան զկաթողիկոսութիւն, առ տէր Գէորգ Հայոց կաթողիկոս, Վասն Սիւնեաց խաչին, թէ է՞ր աղագաւ տու[աւ] – [Վ]ասն Սիւնեաց խաչին էիք գրել եւ վասն չքարոզելոյ նոցա՝ զփոխանորդդ Քրիստոսի զհայրա­պետդ յիս գրով հասեալ կայր յամենայնէ երկար բանիւք... այլ կամք հոգեւոր տեառնդ եղիցի:

29. 112բ-5բ ԻԹ. Վրդանիսի Քերթողի Յաղագս ընդդիմամարտաց կենսաբեր լուսոյն – Զարդարին ամենայն արարածք անճառ օրինօք, նորոգ պայծա­ռա­ցեալ բերկրին երկինք եւ երկիր... հասանել կարաս­ցուք, զի նմա են փառք յաւիտեանս յաւիտենից. [ա­մէն]:

30. 115բ-9ա Լ. Թուխտ Կոմիտասա Հայոց կա­թո­ղիկոսի ի Պարս – [Ա]մենայն բան ջանիւ, ասէ ուրեմն Ժողովողն ի խօսն իւրում իմաստունն Սողոմոն... ընդունել զանվաղճան եւ զանթառամ փառաց զպսակ:

31. 119աբ ԼԱ. Յամի Ի.երորդի Է.երորդի (27) Ապու­րէզ Խոստրովու արքայից արքայի՝ որդոյ Որմզ­դի, Մար Մարութայ եւ Պետրոս եպիսկոպոսք ի կող­մանս Ասորեստանի հասին ի մայրաքաղաքն Հայոց ի Դուին՝ յաղագս Կոմիտասու Հայոց կաթողիկոսի, յորոց եւ ընտրեալ զգիրս ուղղափառ հաւատոյ, որոց պատճէնն է այս – Մեք՝ մեղաւորք եւ կրտսերք Մար Մարութա եւ Պետրոս, շնորհիւն Աստուծոյ եպիսկո­պոսք ուղղափառք... դարձաք ուրախութեամբ մեծաւ ի սուրբ եկեղեցիս մեր:

32. 119բ-20ա ԼԲ. Սկիզբն պատմութեան Աղուա­նից, որով պարծինն սրբոյն Վաչէի ի Գիւտայ եպիս­կոպոսէ, լի երկնաւոր շնորհօքն Աստուծոյ ողջոյն, յետ սկզբանն զկնի առաջաբանութեան ինչ – [Ա]րդ, ահա յորմէ երկուցեալն էի ի ձեռն սիրոյ մօտիմ... յաղ­թե­ցեր մեծ թագաւորաւս տղայոցն կալ առաջի:

33. 120աբ ԼԳ. Այլ ի նոյն գրոց տեառն Վիրոյ ի Աղունից կաթողիկոսի. Յառաջաբան պատմութեան աշխարհին Աղուանից. Կանոնք եւ սահմանա­դրու­թիւն ժողովոյն Աղուանից, որ եղեւ ի ժամանակս Եղիայի Հայոց կաթողիկոսի, որ էր ԼԱ. (31րդ) աթո­ռակալ ի սրբոյն Գրիգորէ – Ի ժամանակին, յորում կարգեցաւ ի քահանայապետութիւն Աղուանից, Միքա­յէլ քահանայ խօսեցաւ աթոռակցօքն իւրովք, որք էին... եւ կնքեցի զգիրս ես՝ Շերոյ ապահի պատրիկ Գարդ­մանից տէր եւ Աղուանից իշխան, հանդերձ ամենայն ազատօք:

34. 120բ-1բ ԼԴ. Յաղագս Եղիայի Հայոց կաթողի­կոսի – [Յ]առաջ, քան զայս շարժումն, որ յաղագս հաւատոյ լեալ էր... ի ՃԾԲ. (703) թուականութեանն հայոց եւ ՁԵ. թուականութեանն տաճկաց:

35. 121բ-30բ ԼԵ. Տեառն Անանիայի Հայոց կա­թո­ղիկոսի յաղագս ապստամբութեան տանն Աղուա­նից, որ ընդ ժամանակս ժամանակս լեալ իցէ ձեռ­նադրութիւնն արտաքոյ սուրբ Լուսաւորչի աթոռոյն – [Ե]ս՝ Անանիա, շնորհիւն Աստուծոյ Հայոց Մեծաց նուաստ պատրիարգ... վասն զի Աստուծոյ Հօր եւ Յի­սուսի Քրիստոսի եւ Հոգւոյն Սրբոյ փառք այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

36. 130բ-1բ ԼԶ. Տեառն Անանիայի Հայոց կաթո­ղի­կոսի Պատճառ յաղագս զԽոսրով նզովելոյն՝ զԱն­ձեւացւոց եպիսկոպոսն – Բարբառք աստուածային պատգամացն աստանօր զարթուցանէ զմեզ այժմ առ վարկ ակամա հարկապահանջութեանս, որ յաւուրս մեր... զի շատ է աւուրն չար իւր:

37. 131բ-3ա ԼԷ. Նորին տեառն Անանիայի Հայոց կաթողիկոսի՝ Յաղագս, որ ասեն, թէ մի պատիւ հայ­րա­պետին եւ եպիսկոպոսին, եւ վասն մի լինելոյ կոչմանն – [Ա]րդ, քանզի բուսան բաղայք խորհրդոյ նանրութեան ի տանս Թորգոմայ... այլ զմեզ փրկեսցէ Քրիստոս յոյսն մեր՝ ի չարէ աղօթիւքս բացան:

38. 133ա-7բ ԼԸ. Նորին տեառն Անանիայի Հայոց կաթողիկոսի – [Բ]այց արդ, սակաւուք եւ վասն ասա­ցե­լոցս ի մէնջ եկեսցեն բանք, որ ասէ... այժմ եւ յաւի­տեանս յաւիտենից ռիւխ [=ամէն] եւ յամենայն ժամ:

39. 137բ-43ա ԼԹ. Խօսք հօր Յակոբա Ծպատեցոյ իմաստասէր գիտնաւորի՝ ընդդէմ Խոսրովա իմաց­մանցն – [Ս]կիզբն կենաց, որ տուաւ նախահօրն, խա­ղա­ղութեամբ էր պսակեալ... յորմէ զմեզ փրկեսցէ Քրիս­տոս յոյսն մեր, որում փառք եւ զօրութիւն յաւի­տեանս. ամէն:

– 143ա-53բ՝ 40-92 [Կիւրղի Աղեքսանդրացւոյ Ճառք]

40. 143ա Խ. Սրբոյն Կիւրղի ի խորհրդածութենէն – Իսկ եթէ ասիցեն, թէ Աստուած է եւ որպէս զԱս­տուած փառաւորի... վասն այսորիկ Աստուած եւ երկրպա­գելի:

41. 143ա ԽԱ. Սրբոյն Կիւրղի. Յորմէ՝ թէ զիա՞րդ արդեօք Աստուածածին սուրբ Կոյսն – Բայց վասն զի զԲանն Աստուծոյ հաստատեմք լինել ըստ մեզ... եւ յԱս­տուածաշունչ գրոց գիտասցուք:

42. 143աբ ԽԲ. Սրբոյն Կիւրղի Յաղագս չարչարա­նացն Քրիստոսի եւ թէ պիտոյ է ըստ այլեւայլ ի վե­րայ միոյ ասելով եւ նորին եւ ոչ անջատելոյ յերկուս – Արդ, մի՛ հաւատացեալք զՏէր մեր Յիսուս Քրիստոս ի մարդկային կերպի երեւեալ... այսպէս իմաս­ցիս եւ ի վերայ ամենեցուն մեր փրկչին Քրիս­տոսի:

43. 143բ-4ա ԽԳ. Նորին կամ առ այնոսիկ, որ ասեն, թէ միայն վերաբերութեամբ վայել է Աստուծոյ Բանին մարդկօրէնքն – Այլ այս ասեն եւ զքեզ զայս գործել տեսանեմք. չարչարեալ զնա խոստովանիս... վերին կոչմանն հանդիպեսցուք ի Քրիստոս:

44. 144ա ԽԴ. Կիւրղի՝ ի խնդրոյ Տիբերա քահա­նայէ եւ յեղբարց, Լուծումն օրինակաց – Փչեաց ի նմա շունչ կենդանութեան, այս է, որ ի ձեռն Որդւոյ բանա­կան ստացուածի բաշխեալ Հոգի... կրկին խոտորումն բերի առ իմէ:

45. 144ա [ԽԵ.] Սրբոյն Կիւրղի Առ ամբարիշտ թա­գուհին Եւդոկիա՝ կին Թէոդոսի թագաւորի – Քան­զի կամիմ գիտել զձեզ, թէ ամենայն առն գլուխ Քրիս­տոս է... իսկ եղեալ մեր գլուխ վասն մարմնով ազգակ­ցութեանն:

46. 144աբ ԽԶ. Նորին Կիւրղի [ճառ] – Ահա հա­ւաս­տեաւ, զոր ի կերպարանս եւ ի հաւասարութեան Հօր Բանն Աստուծոյ... եւ յիւրսն արժանաւորութիւն մտեալ:

47. 144բ ԽԷ. Նորին սրբոյն Կիւրղի – Պատկեր ասեն աներեւութին Աստուծոյ... որ եւ բնութեան ան­մահ գոլով եւ նոյն ինքն կեանքն:

48. 144բ-5ա ԽԸ. Նորին յաղագս սրբելոյն Քրիս­տո­սի եւ նորայ[ն]ոյն քահանայապետութեան իմա­ցե­լոյ – Վարկանիցին ուրեմն արդեօք յանուսումնիցն ոմանք եւ անջատել սովորեցելոյն յերկուս Քրիստոսս... որպէսէն այժմ ցուցանել փորձեցայց:

49. 145ա ԽԹ.Նորին ի նոյն ճառէ սրբոյն – Քանզի մեծ յայնժամ է բարեպաշտութեանն խորհուրդ...

50. 145ա Ծ.Նորին ի նոյն ճառէ – Եւ պահեալ բաւականապէս աստուածավայելուչ զօրութեամբ...

51. 145աբ ԾԱ.Նորին ի նոյն ճառէ – Իսկ եթէ իցեն ոմանք, որ յանդգնին ասել...

52. 145բ ԾԲ.Նորին ի նոյն ճառէ – Արդ, զիարդ որ ընդ աջմէ Հօր որպէս Աստուած արիւն իւր ունել ասի­ցի...

53. 145բ-6ա ԾԳ. Նորին յաղագս ասելոյն Յառնել Քրիստոսի ի մեռելոց փառօք Հօր – Արդ, ասասցեն մեզ, որք որոշենն յերկուս որդիս զմինն Քրիստոս... եւ այսպէս մկրտիմք ի մահուն նորա՝ որպէս միոյ Որդոյ:

54. 146ա ԾԴ.Նորին ի նոյն ճառէ – Ախորժելով հարցանէի... զի՞նչ արդ եւ ասիցեն առ այս:

55. 146աբ ԾԵ. Սրբոյն Կիւրղի՝ Զի թէեւ Որդի մար­դոյ ասի Քրիստոս, այլ ոչ ինչ է նուաստ, քան թէ Աստուած ճշմարիտ – Ինքն ուրեմն ասէ Տէրն մեր Յի­սուս Քրիստոս՝ եկեալ արդեօք Որդի մարդոյ գտանիցէ հաւատս յերկրի... եւ փոքր ինչ փառաց կարծիս ունել վասն Քրիստոսի, որպէս եւ նոքայն:

56. 146բ ԾԶ. Սրբոյն Կիւրղի՝ առ բարեպաշտ թա­գուհիսն՝ միշտ կուսանս՝ քորս ուղղա[փառ] թագաւո­րին Թադէոսի, Արկադէա եւ Մարինեայ – Իսկ որք ասենն անհանճարաբար ոչ գոլ Աստուածածին զսուրբն Մարիամ... զի երկրպագեմք որպէս Աստուծոյ ճշմարտի եւ Մանուէլի:

57. 146բ ԾԷ. Նորին ի նոյն ճառէ – Իսկ թէ մարդ հասարակաց էր եւ Մանուիլ... մկրտեցաք՝ մի Աստուծոյ մկրտութեամբն գոլով:

58. 146բ- 7ա ԾԸ. Սրբոյն Կիւրղի՝ առ բարեպաշտ թա­գաւորն Թէոդոսիայ Յաղագս ուղղափառ հաւա­տոյ՝ որ ի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս – Իցէ՞ արդեօք դէպ եղեալ՝ զո՞վ ծնաւ սուրբ Կոյսն՝ զմա՞րդն, թէ՞ զառ ի յԱստուծոյ Բանն... ուղղակի կամեցեալ խորհել եւ ասել:

59. 147ա ԾԹ. Նորին ի նոյն ճառէ – Սակայն զհար­­ցա­նելն ոմանց ոչ անգիտացայ...

60. 147ա Կ. Նորին ի նոյն ճառէ – Այսուիկ իմա­ցուածով երկրպագէին աշակերտքն...

61. 147աբ ԿԱ. Նորին ի նոյն ճառէ – Տեսեալ եղեւ ըստ մարմնոյն տեսակի...

62. 147բ ԿԲ. Նորին ի նոյն ճառէ – Եւ առ այսո­քիւք գրէ...

63. 147բ-8ա ԿԳ. Նորին դարձեալ ի նոյն ճառէ – Գրեալ է, թէ՝ Յիսուս Քրիստոս յերէկ եւ այսօր նոյն եւ յաւիտեան...

64. 148ա ԿԴ. Նորին ի նոյն ճառէ – Ահա զոր էրն ի սկզբանէ տեսանել...

65. 148ա ԿԵ. Սրբոյն Կիւրղի, եթէ՝ Մի է Քրիստոս, զոր խնդրեաց Էումիոս ընդդէմ Նեստորի – Անհան­ճար եւ այլազգէ կարծել եւ ասել այսպէս լինել մար­մինն...

66. 148ա ԿԶ. Նորին ի նոյն ճառէ յետ սակաւուց – Ու­րեմն առանձնապէս եւ այլում ուրոյն, որպէս յոր­դոց...

67. 148աբ ԿԷ. Յետ սակաւուն – Արդ, եթէ ըստ նո­ցա, որ ի զաւակէն Դաւթի առանձնապէս իմացեալ...

68. 148բ-9ա ԿԸ. Նորին ի նոյն ճառէ – Ինքն ուրեմն է Յիսուս Քրիստոս առանձնապէս...

69. 149աբ ԿԹ. Նորին ի նոյն ճառէ – Իսկ թէեւ ասի՝ Աստուած, Աստուած իմ, ընդէ՞ր թողեր զիս...

70. 149բ Հ. Նորին ի նոյն ճառէ – Ամբարշտութիւն է, ո՛վ ընկեր, եւ ամենեւին անզգամութեան ցուցումն է...

71. 149բ-50ա ՀԱ. Նորին ի նոյն դարձեալ ճառէ – Պատճառ ուրեմն է նմա...

72. 150ա ՀԲ. Նորին ի նոյն ճառէ յետ սակաւուց Բ. – Արդ, զնա ուրեմն ասեմք...

73. 150աբ ՀԳ. Նորին ի նոյն ճառէ յետ սակաւուց, Բ. – Ասիցեն արդեօք թերեւս նոքա...

74. 150բ-1ա ՀԴ. Նորին ի նոյն ճառէ յետ սա­կաւուց, Ա. – Ով արդեօք իցէ, որ զփառսն խնդրիցէ...

75. 151աբ ՀԵ. Սրբոյն Կիւրղի՝ առ Սուրկենոս եպիս­կոպոս Դիոյ Կեսարոյ քաղաքի, ի Տարսոնացւոց գաւառին – Ընթերցայ զթուխտս, զոր առ ի քոյոյ սրբութենէդ առաքեալ առ իս... ոչ Աստուածածին գոլ ասեն, այլ մարդածին յաւէտ:

76. 151բ ՀԶ. Սրբոյն Կիւրղի Առ Ակակիոս եպիս­կոպոս Մելիտինոյ, յորում զեկոյց նմա, եթէ զիարդ գրեաց առ արեւելեայսն – Ապա այլ է այժմ անջա­տեալ զբնութիւնսն... ոչ ինչ է սքանչելի:

77. 151բ ՀԷ. Սրբոյն Կիւրղի – Արդ, պահելով զօրն, յորում մատնեցաւ...

78. 151բ ՀԸ. Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղէքսանդրի՝ Յաղագս մարմնանալոյ Բանին Աս­տուծոյ – Մի եւ նոյն մեզ պատմեն մարգարէականօք եւ առաքելականօք քարոզութեամբք... Աստուծոյ համ­բար­ձումն:

79. 151բ ՀԹ. Նորին ի նոյն ճառէ պատասխանի – Զա­պականութիւն ոչ կրեաց...

80. 151բ-2ա Ձ. Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղէք­սանդրի ի Հաւատոյն մեկնութենէ – Եւ տե՛ս զնա կոյրն ոչ մերկ |152ա| եւ ոչ անմարմին... այլ իբրեւ մի բնութեամբ եւ ճշմարտութեամբ:

81. 152ա ՁԱ. Նորին ի Ե. նզովիցն – Եթէ ոք իշխեսցէ ասել...

82. 152ա ՁԲ. Նորին առ Սենկենոս թղթոյն – Ո՞ւր այսուհետեւ հարկաւորութիւն կրելն յիւրն բնութիւն...

83. 152ա ՁԳ. Նորին ի թխտոյն, որ առ Վա­ղե­րիանոս – Աղէ, ո՞ւր ուրեք ասաց ինձ ապա մի դէմ, զի մի դէմ Քրիստոսի պատճառեն ասել... եւ անուսումն եւ անհնարական:

84. 152ա ՁԴ. Նորին ի նոյն թխտոյ – Ձայնիցն զա­նա­զանութիւն եւ ոչ ըստ միում յեղանակի...

85. 152ա. ՁԵ. Նորին, թէ մի է Քրիստոս – Ով այս­պէս անզգայ եւ անուսումն իցէ, իբր կամ աստուա­ծա­յինն կարծել Բանին յեղանիլ... որպէս ասաց ի մարդ­կա­յին:

86. 152աբ. ՁԶ. Նորին ի Պարապմանց – Թէ աս­տուա­ծազգեստ էր մարդ Քրիստոսն... իբր Աստուած ի բագինս ի ձեռն Հոգւոյն:

87. 152բ ՁԷ. Կիւրղի Երուսաղէմի – Յետ ելանելոյ ի դրախտէ անտի...

88. 152բ ՁԸ. Նորին յայնմ ճառէ՝ Ուրախ լե՛ր յԵ­րու­­սաղէմ – Արասցուք մարդ, ասէ, ըստ պատկերի մե­րում...

89. 152բ ՁԹ. Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղէքսանդրի ի Պարապմանցն – Էառ մարմին ճշմար­տապէս ի սուրբ կուսէն... եւ նստաւ ընդ աջմէ Աստու­ծոյ:

90. 152բ Ղ. Նորին ի մեկնութենէ Եզեկիէլի – Զի մարդկութիւն Աստուծոյ Բանին երեւելի եւ պայծառ...

91. 152բ ՂԱ. Կիւրղի Աղէքսանդրացոյ ի Յունանու մարգարէէ մեկնութենէն՝ Ոյք պահեն զունայնութիւն եւ զտութիւն – Մաղթէր մարգարէն ի ձկանն լինելով եւ օրինակն... ընդ մահու անկանել կապանօք:

92. 152բ-3ա ՂԲ. Նորին ի մեկնութենէն Զաքա­րիայ մարգարէի ի Զ.րդ գրոցն – Եւ զօրն զայն ծանօ­թա­­գոյն ասէ լինել Տեառն... յաղագս մարդկային իրացն:

93. 153աբ. ՂԳ. Կիւրղի Աղէքսանդրացոյ են պա­տաս­խանիքդ. Մեծի գիտնականի տեառն հօր Սողո­մոնի Մաքենացոց առաջնորդի ընդդէմ Քաղկեդոնի – Երանելին Պօղոս գրէ՝ զծածկեալս օրինացն յայտնելով, թէ այն օրինակով անցանէր... եւ ի մեզ իջուցանել զերգս աւրհնութեանս:

94. 153բ ՂԴ. Եւ յետ սակաւուց – Առաքեցաւ, ասէ, առ իս մի սրօբէիցն... որպէս պատկերաւ կայծակամբն միաւորեալ:

95. 154ա.ՂԵ. Սրբոյն Գրիգորի Հայոց Լուսաւորչի վարդապետութենէ – Զի որք ի մարմինն հաւատացին, ծանոյց նոցա զաստուածութիւնն իւր... հաստատեաց զհիմունս երկրի եւ պարզուածս երկնից:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

153բ ՂԶ. Արդ, գրեցաւ գիրքս ձեռամբ մեղսաթաւալ Ղուկաս իրիցու, ի մայրաքաղաքն Կոստանդնուպօլսի, ընդ հովանեաւ սրբոյն Գէորգայ եկեղեցոյն: Աղաչեմ զընթերցօղ հայրքդ՝ անմեղադիր լինել մերոյ պակասու­թեանս, զի օրինակն խիստ խրթին, եղծուած էր: Միով Հայր մեղայիւ [յիշեցէ՛ք] զանարժանս, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի միւսանգամ գալստեանն:

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «100/2966»:

2967

ՄԱՐՏԻՆՈՍ ՊԷՔԱՆԵԱՆ, ԱՆԱԼՕՃԻԱՅ

ԺԷ. դար

ԹԵՐԹ՝ 319+2 (կրկն.՝ թ. 223. 244). չգրուած՝ 9ա, 319աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԶx12 (Ա՝ 13, ԻԷ՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սադրոշմով՝ թագ, տակը լատինատառ անընկալելի գրութիւն, որի կողքը խաղողի շեղանկիւն ողկոյզ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,8x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (15,2x9,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 71ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, աս­տա­ռը թուղթ. լուսանցակողերը՝ կապոյտով ցօղուած: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 71ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Մովսէսը պատուիրաններով, վե­րե­ւում՝ խաչը ձեռքին կին եւ հինգ հրեշտակ՝ 9բ: Կիսախորան՝ 10ա: Լուսանցազարդ՝ բուսական, խաչ: Զարդագիր՝ թռչնագիր, հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր, երկնագոյն, շա­գա­նակագոյն, կանաչ, դեղին, ոսկի, մանուշակագոյն, նարնջի, սեւ, սպիտակ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին տեղ-տեղ քերծուած, լու­սան­ցակողերը գունաթափ, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր, հիմ­քերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին աղտոտուածութեան զա­նազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-318բ Անալօճիա, այսինքն՝ համեմատութիւն Հնոյնս եւ Նորոյս Կտակի, յորում նախ կացութիւնն Հնոյ կտակին, յետոյ համեմատութիւնն, յարմարու­թիւնն եւ միաբանութիւնն ընդ Նորոյս կտակի մեկ­նա­բանի: Շարագրեցեալ նախ ի Մարտինոսէ Պէքա­նեան աստուածաբան վարդապետէ՝ ի Յիսուսեան կարգէ, լեզուաւ լաթինականաւ, եւ անտի թարքմա­նե­ցեալ ի հայկական լեզու ի Պետրոսէ վարդապետէ Թիֆլիզցւոյ:

Տե՛ս ձեռ. 87, էջ 1ա-299բ: Յռջբ./1ա-2ա: Ցանկ/2ա-7բ: Առ ազդեցութիւնք ի թարքմանչէ/8աբ: 1/10ա-25բ: 2/25բ-39բ: 3/39բ-49բ: 4/49բ-55բ: 5/55բ-71ա: 6/71ա-8ա: 7/78ա-105ա: 8/105ա-119ա: 9/119ա-24բ: 10/124բ-36ա: 11/136ա-49բ: 12/149բ-65բ: 13/165բ-79բ: 14/179բ-94բ: 15/194բ-223բ: 16/223բ-64ա: 17/264ա-74ա: 18/274ա-7ա: 19/277ա-80բ: 20/280բ-91բ: 21/291բ-301բ: 22/301բ-3բ: 23/303բ-8ա: 24/308ա-10ա: 25/310ա-3ա: 26/313ա-8բ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Աա՝սեւով բոլորակի մէջ թա­գապսակ զինանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцых­ской градской полиции». 10ա սեւով բոլորակ, կենտրոնում խաչ, որի վրայ՝ «Գ. Մ. Ս. Ի.», խաչի կողային թեւերի մօտ՝ «ՅԻՍՈՒՍ ՔՐԻՍՏՈՍ», ներքեւում՝ «ՍՈՒՔԻԱՍ ՎԱՐ­ԴԱՊԵՏ», մէջտեղում՝ 2 խաչ եւ 4 թեւաւոր ձի:

ՆՇՈՒՄ՝ մէջքի պիտակին՝ «Մարտիրոս «Համիմաս­տութիւն (Անալօճիա) Հին եւ Նոր Կտակարանի» (1.)»: Պհպ. Աա՝ «104/2967, Հմր 196/23., 60, ԺԷ. – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2968

ՂՈՒՐԱՆ

ՇՈՒՇԻ

ՌՄՂԷ. – 1848

ԳՐԻՉ՝ Մնացական Յօհաննիսեան Յարութիւնեանց: ՍՏԱ­ՑՈՂ՝ Սարգիս Ջալալեանց:

ԹԵՐԹ՝ 236 (գրչի էջակալում՝ 2-471, որ է՝ 1բ-236ա): ՊՐԱԿ՝ 20x12 (Ի՝ 8): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմով՝ բոլորակ, մէջը՝ «О С», եզերագծով՝ «А. В. КОСТРАМ. ГУБ. ДУМА Ж.» (տե՛ս թ. 13, 37, 73, 85, 97, 111, 133, 158, 169, 194, 205, 230): ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21x17,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (15,5x12): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 58ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, անկիւնները եւ մէջքը դարչ­նա­գոյն կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը դեղնա­ւուն թուղթ. լուսանցակողերը կարմրով ցօղուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ՝ դեղնաւուն չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 58ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – (գծանկարային) Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյներ՝ սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը մաշուած, գունա­թափ, լուսանցակողերը եւս գունաթափ, թ. 232՝ հիմքից մասամբ ան­ջատ, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր, թերթերին աղտո­տուա­ծութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-236ա Գիրք, որ կոչի Ղուրան.

– 1ա Գլուխ առաջաբանութեան, գրեալ ի Մաքայ, որ պարունակէ զեօթն տունս – Անուն Աստուծոյ բա­րեգթոյ եւ ողորմածի օրհնութիւն եղիցի. բարե<բա­րե>գութ եւ ողորմածի Աստուծոյ թագաւորին յաւուր դատաստանին քեզ երկրպագանեն, ի քէն հայցենք զօգնութիւն, առաջնորդեա՛ց մեզ ի ճանապարհ ուղիղ, ի ճանապարհ այնոցիկ, որոց շնորհս բաշխեցեր, ընդդէմ որոց ոչ բարկացար, եւ ոչ մոլորեալ եղիցուք:

– 1բ-234բ [Գլուխ Ա-ՃԴ.] Գլուխ յաղագս երնջին՝ գրեալ ի Մաքայ, որ պարունակէ զերկու հարիւր ութ­սուն եւ եօթն տունս – Անուն բարեգութ եւ ողորմած Աստուծոյ: Ես եմ ամէնիմաստ Աստուած: Չիք տարա­կու­սութիւն յայս գիրս, առաջնորդէ ի ճանապարհ ու­­ղիղ զբարի մարդիկ, որք հաւատան, յոր ոչ տեսա­նեն... Գլուխ հարիւր եւ չորքերորդ. յաղագս փղաց, որ պա­րու­նակէ ի հինգ տունս, գրեալ ի Մաքայ – Անուն բարեգութ եւ ողորմած Աստուծոյ: Միթէ ոչ նկատեցեր՝ զիա՞րդ տէր քո արար ընդ այնոսիկ, որք եկին հեծեալք ի փիղս առ ի աւերելոյ զտաճար Մաքայ, չար նիաթումն նոցա եղեւ կորուստ նոցա, Աստուած առաքեաց ընդ­դէմ նոցա թռուցեալ զօրս, որք ձգեցին ի վերայ նոցա զմեծ քարինս, որոց վերայ գրեալք էին անուանք նոցա, արար զնոսա նմանս հատից՝ սերմանելոց յագարակի եւ կերելոց ի թռչնոց:

Բ. 234բ-6ա [Պայմանագիր Մահմէտի ընդ հայոց]. Վասն քրիստոնէից ազգի խմար կաթուղիկոսներաց Մավիէ ձեռագրովն եւ ներքոյ գրեալ փէղամպարին զամեակին հազարումն, էլ ով որ հազիր էր՝ ամէրա­նին մի ըստ միոջէ ներքոյ գրած այ, որ Մէյտինայ գրեցաւ – Մահմուտ փեղամպարին գրածն Աստուծոյ ահտին վրէն, որ հուջաթուլլայ լնի քրիստոնէից խմար՝ յարեւել[ից] մինչեւ յարեւմուտ յիմաստնոց, եւ յիմա­րաց խմար... Մավիէն իւր ձեռնովն գրեց փէղամպարին ասմունքովն, որն Բ. շաբաթի չորս տարի Ը. ամիս հո­րիցն անցանց: Էլհէմտիւրիլլահ Րապպիլ Ալէմին: Վէյս­սէլլամ (Փառք ամէնակալ Տիրոջը: Ողջոյն=ողջ լերուք):

Տե՛ս տպ. Ղուրան, Վառնա, 1909:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

236ա Զայս թարգմանութիւն Ղուրանի ըստ յանձ­նա­րարութեան բարձր արժանապատիւ տեառն Սարգ­սի վարդապետին Ջալալեանց՝ առաջնորդի սրբոյ վա­նուցն Սանահնի, արտագրեցի՝ բնակիչ Շուշի քաղաքի Մնացական Յօհաննիսեան Յարութիւնեանց՝ գրագիր լուսաւորչական հայոց վիճակային կոնսիստորիին Ղա­րապաղու, ի 10 նոյեմբերի 1848 ամի փրկչին:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ղուրան Մահմէտի (2.)», Պհպ. Աա՝ «118/2968, 1848 – Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս»:

2969

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԳԱԼԻՊՕԼԻ

ՌՃՁԲ. – 1733

ԳՐԻՉ՝ Խաչկօ Գալիպօլցի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Ղազար վարդապետ:

ԹԵՐԹ՝ 266 (գրչի էջակալում՝ 1-65, որ է՝ 3ա-35ա). չգրուած՝ 1ա-2բ, 4ա-5ա, 228բ-9բ, 258բ-66բ: ՊՐԱԿ՝ 2+Ա-ԻԲx12 (Ա՝ 10, ԻԲ՝ 14): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ բոլորակ, մէ­ջը հաւասարաթեւ խաչ եւ անընկալելի պատկերներ, LV, որից վեր սրտիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,8x16,9: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (15x11): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 10ա): ՏՈՂ՝ 32: ԿԱԶՄ՝ դրոշմա­զարդ սեւ կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը կանաչ մետաքս. լու­սան­ցակողերը կարմիր, վերին եզրերին՝ հիմքին մօտ, խա­չա­պսակ բուսական զարդ:

Новый рисунок

Նմուշ 10ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Ճակատազարդ՝ 3ա: Լու­սան­ցազարդ՝ բուսական: Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կապոյտ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, մէջքի կաշին ստորին հատուածում ճեղքուած, լուսանցակողերը՝ գունաթափ, թ. 11՝ հիմքից մասամբ անջատ, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրադաշտը յաճախ գունափոխուած, թերթերին աղտո­տուա­ծութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 3ա-228ա Սրբոյն Ներսէսի եպիսկոպոսի Տար­սոնի Կիլիկեցւոց՝ Մեկնութիւն Առակացն Սօղոմոնի

Տե՛ս ձեռ. 1141, 2բ-305բ: 1/3ա-128ա: Յռջբ./3աբ: ա/5բ-128ա (սկ.՝ «///առնուլ զարդարութիւն ճշմարիտ եւ ուղղել զի­րա­ւունս»): Յիշ. հեղ./չիք: 2/128ա-77ա: Յռջբ./128ա: ա/128ա-77ա: 3/177բ-228ա: Յռջբ./177բ-8ա: ա/178ա-228ա:

Տպ. տե՛ս Գ. Մնացականեան, Ներսէս Լամբրոնացի (ԺԲ. դ.), Մեկնութիւն ժողովողի, Մեկնութիւն իմաստութեանն Սողոմոնի, Երեւան 2009 (տպուել է նաեւ 2002 եւ 2004 թթ.):

Դ. 230ա-58ա Մեկնութիւն երգոց երգոյն Սօղօ­մո­նի արքայի Իսրայէլի, զոր ասացեալ է տեառն Գրի­գորի ներանձնաւոր քահանայի եւ հոգեշնորհ վար­դա­պետի՝ որդւոյ տեառն Խօսրօվու, սակս իւր աս­տուածային երկիւղածութեանն եւ ընթերցասէր գո­լոյն ցանկացեալ յայսմ տառի՝ ետ մեկնել զառակս փեսային եւ հարսին, որ բացատրի մեկնութեամբ ի Քրիստոս եւ յեկեղեցի:

– 230ա-2ա [Նախերգան] – Ո՜վ աստուածասէր թագաւոր, ծանիցէ բարեպաշտութիւնդ, զի ահա հրա­մա­նաւ քով սկսա բուռն արկանել զերգն Սօղօմոնի մեկ­­նել... Արդ, առաջնորդեսցէ Հոգին Սուրբ մեզ՝ մեկ­նել, եւ ձեզ՝ լսել:

ա. 232ա-5ա Գլուխ առաջներորդ – Հարսն ասէ. Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ... զոր հարսինն հոգւոյ ակամբ ընդ աղօտ տեսեալ, պատ­մեաց զանտանելին եւ զանպատմելին:

բ. 235ա-8ա Գլուխ Բ. – Փեսայն ցհարսն յաղագս անձին իւրոյ ասէ. Ես ծաղիկ դաշտաց եւ շուշան հով­տաց... եւ առ ոտն հար զօձս եւ զվիշապս, որպէս եւ է իսկ բնութիւն եղանց՝ կոխել զօձս եւ սպանանել:

գ. 238ա-40ա Գլուխ Գ. – Յանկողնի իմում ի գի­շե­րի խնդրեցի... Այս բանք բազում բանից պէտս ունին մեկնութեան... յորմէ մերկացեալ՝ անարգեցաք:

դ. 240ա-4ա Գլուխ Դ. – Փեսայն ընդ հարսն ասէ. Ահա ես գեղեցիկ, մերձաւոր իմ, աչք քո աղաւնւոյ: Այսինքն՝ թէ այդ գեղեցկութիւնք քո այժմ եղեւ... եւ մեր Լուսաւորիչն, եւ Յոհան եւ այլք, որք իբրեւ զնո­սայն:

ե. 244ա-9բ Գլուխ Ե. – Հարսն աղաչէ զփեսայն եւ ասէ. Իջցէ եղբօրորդին իմ ի պարտէզ իւր... Տեսեալ հարսին զիւր զայնքան անչափ առաքինութիւն ծաղ­կեալ... նոյնպէս եւ ի կանանցն ասաց, զի հարսնութիւն կանանց է:

զ. 249բ-53ա Գլուխ Զ. – Պատասխանի տուեալ ասէ. Եղբօրորդին իմ էջցէ ի պարտէզ իւր... Որ պար­տէզն, նոյն եւ բուրաստան... զորս առաւել սքանչմամբ հիացուցանէ փեսայն զհրեշտակսն:

է. 253ա-6ա Գլուխ Է. – Ցդստերսն եւ ցթագուհին փեսայն ասէ... Այսինքն՝ թէ զի՞նչ կարէք դուք զսոմ­նացւոյ գեղեցկութիւնն տեսանել... եւ Հոգին Սուրբ, որ ծնաւ աւազանաւն եւ սնոյց Քրիստոսի արեամբն:

ը. 256ա-8ա Գլուխ Ը. – Ո՞վ տաց քեզ, եղբօրորդի իմ: Առ անյագ փափագումն սրբոցն... նմա փառք եւ Հօր նորա եւ Հոգւոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւի­տեանս յաւիտենից. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. 1104, էջ 48ա-116ա, ձեռ. 6100, էջ 1ա-170բ: Վերջին հրատ. տե՛ս Մատենագիրք հայոց, ԺԲ. հատոր, Ժ. դար, Գրիգոր Նարեկացի, Երեւան, 2011, էջ 749-883:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

128ա Եւ զիս՝ եղկելիս անշնորք Խաչկօ Գալիպօլցի գրչակս, յիշման արժանի առնել աղաչեմ վասն սիրոյն Քրիստոսի, որ մեծաւ աշխատութեամբ գրեցի զսա առ վայելումն ընթերցասէր Ղազար վարդապետին ի ՌՃՁԲ. (1733) թուականիս հայոց:

177ա Զպարտաւոր անշնորք անուանեալ Խաչկօ գրչակս յիշման արժանի առնել զընթերցողքդ եւ զօրի­նակողքդ աղաչեմ, որ բազմաւ աշխատութեամբ գրեալ՝ հասուցի յաւարտ զՄեկնութիւն առակացն Սօղոմոնի ի գիւղաքաղաքն Գալբօլի, ի հազար եւ հարիւր ՁԲ. (1733) թուականիս հայոց, ի վայելումն հեզահոգի եւ գրոց աշակերտի՝ տէր Ղազար աստուածաբանութեան վարդապետի, բայց յաղագս գրիս անշնորհութեանն չմե­ղադրել զիս՝ անարհեստս, աղաչեմ, զի այս էր կար իմ:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «Ը», 1ա՝ «չար իշխանք»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ներսէս Լամբրօ­նաց­ւոյ Մեկնութիւն առակացն, (1.)», Ա. փեղկի կազ­մաս­տառին՝ «Գրիգոր վարդապետ», 1ա՝ «139/2969, ՌՃՁԲ.-1733 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2970

ԿՈՒՌՆԵԼԻՈՍ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԾՆՆԴՈՑ

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ԺԸ. դար

ԳՐԻՉ՝ Մարտիրոս դպրիկ Թոխաթացի (Աւետիքով):

ԹԵՐԹ՝ 145 (գրչի էջակալում՝ 1-111, որ է՝ 7ա-61ա). չգրուած՝ 1ա-6բ, 77բ-9բ, 144ա-5բ: ՊՐԱԿ՝ 20x8 (1, 2, 13՝ 6, 8՝ 7, 11, 20՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,8x14: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x11,5. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 40ա): ՏՈՂ՝ 30-31: ԿԱԶՄ՝ տպարանային դրոշմազարդ կար­­միր կաշի, սմթելերի մէջքի մասերը ուռուցիկ, փեղկերի կենտ­րոններում՝ Խաչելութիւն, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղին:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, կեղտոտուած, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրադաշտը յաճախ գունա­փոխուած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր, յիշագրերը երբեմն եզրահատումից վնասուած են:

Новый рисунок

Նմուշ 40ա

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

7ա-143բ Կուռնելիոսի Մեկնութիւն Ծննդոց (քա­ղուածոյ)

ա. 7ա-63բ Գլուխ առաջին՝ համար կամ կարգ գլխոց – Բարի ստեղծումն աշխարհի եւ գործն վեց աւուրց, այսինքն՝ յառաջնում աւուր եղեւ երկինն, երկիրն եւ լոյսն, յերկրորդումն աւուր՝ համար 6, եղեւ հաստատութիւն, յեր[ր]որդում աւուր՝ համար 6, եղեւ ծովն եւ ցամաք ընդ խոտոց եւ տնկոց, ի չորրորդում աւուր՝ համար 14, եղեւ արեգակ, լուսինն եւ աստեղքն, ի հինգերորդումն աւուր՝ համար 20, յառաջ ածան ձկունքն եւ թռչունքն, ի վեցերորդում աւուր՝ համար 24, յառաջ ածան չորքոտանիքն, սողունքն, քազանքն եւ մարդն, եւ օրհնեաց զնոսա Աստուած եւ նոցա կերա­կուր առ նշան դրեաց, եւ զմարդն ի վերայ այլոց իբր տէր կացոյց – Ի սկսբանէ: Նախ սուրբն 0գոստինոս, սուրբն Ամբրոսինոս եւ Բասիլիոս «ի սկզբանէ» ասեն... ապա թէ ոչ զաներեւոյթ գոլն եւ նորին առատապէս ո՞վ ճառիցէր իմացականին ստեղծուածոյն՝ Երկինք պատ­մեն զփառս Աստուծոյ, եւ զարարածս ձեռաց նորա պատ­մէ հաստատութիւն. Սաղմոս 18.1 [=18. 2]: Վախ­ճան վեցօրեայ արարչագործութեանն Աստուծոյ:

բ. 64ա-5ա [Գովասանութիւն Սուրբ Գրոց]. Մեկ­նու­թիւն հինգ գրեանցն Մովսեսի. Առարկութիւն – Եբրայեցինքն ըստ վկայութեանն սրբոյն Հերօնիմոսի... եւ ի կառաւարութենէ զստեղծողն Աստուած ծանաչի­ցեյի, սիրեցեյին եւ պաշտիցեյին:

գ. 65բ-77ա Կանոնք, որք վառեն զջահ հինգ գրեանց – Մինչ Մովսես զայս պատմութիւն աշխարհի գրի... սկսի ի տարմանէ եւ ի գերութենէ Յեքոնիայ կամ Յովակիմայ, որ էր որդի Յօվակիմայ եւ թոռն Սեդե­կիայ, զորոց եւ զայլոց ի տեղիս իւրեանց յաջախապէս:

դ. 80ա-117ա Կատարեցաւ Գիրքն վեցօրէի: Գլուխ Բ.: Շար գլխոց: Առագրումն հանգստութեան Աստու­ծոյ ի շաբաթոջ եւ ի շաբաթու սրբացուցումն: Երկ­րորդ՝ համարն 8. տնկումն դրախտին եւ չորեքկին նորին գետքն: Երրորդ՝ համար 18. քարշումն Եւայի ի կողէն Ադամայ: Չորրորդ՝ համար 23. կացուցումն ամուսնութեան ի յԱդամ եւ յԵւայ – Այս է կրկնելիու­թիւն գլխոց, վասն զի ստեղծումն դրախտին եղեւ յերրորդում աւուր... վասն այնորիկ զբազում ուստիկ (=սաստիկ) մեծ եւ զգերազանց գործս ամենայն առաքինութեանց ելուզանէր:

ե. 117ա-43բ Գլուխ Գ.: Շար գլխոց: Օձն փորձէ զԵւայ: Նա մեղանչէ ընդ Ադամայ, ուստի 8 համարն կշտամբութին յԱստուծոյ: Երրորդ՝ 14 համարն. օձն յանիծանի յԱստուծոյ եւ խոստանի Քրիստոս Ամե­նափրկիչն: Չորրորդ եւ Աստուծոյ եւ Ադամ՝ 16 համարն. դատապարտին ի յաշխատանս ի ցաւս եւ զմահն, եւ ապա 23 համարն. մերժին ի դրախտէն եւ առաջի նորա դնի պահապան քրովբէ բոցեղէն հրով – Եւ օձն էր իմաստնագոյն, քան զամենայն կեն­դանիսն... զի ամենայն յետնորտս իւր յանցքն եւ պա­տիժն էանց, եւ ոչ այս թողանիլ կամ արգելանիլ կեր­պիւ իւիք կարէ:

Հմմտ. ձեռ. 1005, 1ա-341ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

143բ Գաղափարեցաւ սիրահոծ ջանիւ զայս իմաս­տալից մատեան յումեմնէ դպրկէ Թոխաթացւոյ Մար­տիրոս կոչեցելոյ՝ օժանդակութեամբ ամենիմաստ դաս­տիարակի իւրոյ Թէոթորոս վարժապետի, ի խնամս Տեառն, ի Կոստանդնուպօլիս:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա՝ սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զի­նանշան, եզերագծով՝«Печ. Ахалцых­ской град­ской полиции».

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Կուռնելիոսի Մեկ­նութիւն ծննդոց, (1)», 1ա՝ «145/2970, Հմր 209/88, ԺԹ. դ. – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2971

ՅՈՎՀԱՆՆՈՒՈՍԿԵԲԵՐԱՆԻԵՒԵՓՐԵՄԻՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆԳՈՐԾՈՑԱՌԱՔԵԼՈՑ

ԵՐՈՒՍԱՂԷ՞Մ

ՌՃԿԹ. – 1720

ԳՐԻՉ՝ Խաչքօ Սելիստրացի: ՍՏԱՑՈՂ՝ Աբրահամ վարդապետ:

ԹԵՐԹ՝ 205. չգրուած՝ 2ա, 205բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԷx12 (Ա՝ 13): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ A, E, թագապսակ ձուածիր, մէջը՝ P, խաչ, R, ներքեւում՝ խաղողի շեղանկիւն ող­կոյզ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,2x16,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (15,5x11): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 49ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շա­գա­նա­կագոյն կաշի, դռնակով եւ մանուշակագոյն մետաքսէ շապի­կով՝ վրան դեղին եւ արծաթ թելերով ասեղնագործ զարդեր, շա­պի­կի Բ. փեղկին վարդեակահիմք մետաղէ ագոյցներով, գոյնզգոյն թելերով հիւսածոյ մէկ կապիչ, միւսն ընկած, մնացել է մե­տաղէ հիմքը, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ շերտազարդ կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր, վերին եզրերին՝ հիմքին մօտ, բուսական զարդ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Դ+ԵԶ. սպիտակ, չգրուած թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. խաչով պսակուած երեք բո­լորակ, վերեւի բոլորակի մէջ մահիկ, երկրորդ բոլորակի մէջ՝ օ՞ձ, ցածի բոլորակի մէջ՝ 6:

Новый рисунок

Նմուշ 49ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Յովհաննէս արքաեղբայր՝ 2բ: Կի­սա­խորան՝ 3ա: Ճակատազարդ՝ 1ա: Լուսան­ցա­զարդ՝ բուսական, թռչնային, խաչ: Զարդագիր՝ մարդագիր, թռչնագիր, կենդանագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ, կանաչ, դեղին, նարնջի, փիրուզ, վարդագոյն, շագանակագոյն, ոսկի, մա­նուշակագոյն, սեւ, սպիտակ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. մանուշակագոյն շապիկը մաշուած, կեղ­տո­տուած, մասամբ՝ պատռուած, գամերն ընկած, լուսանցա­կո­ղերը՝ գունաթափ, թ. 1-13՝ կարերը թուլացած, թ. 2-3ի միջեւ վար­դագոյն ներդիր թերթիկ՝ լուսագծերով եւ լուսադրոշ­մով՝ բո­լորակ, տակը՝ խաչ, բոլորակի մէջ վեցթեւ աստղ, որի մէջ «S». թանաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրադաշտը յաճախ գու­նա­փոխուած, հիմ­­քերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին աղտո­տուա­ծութեան զա­նազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-205ա [Ի Գործոց Առաքելոցն բուն եւ ընդար­ձակ մեկնութեանց սրբոցն տեառն Եփրեմի եւ երա­նելւոյն Յովհաննու Ոսկեբերանին]

– 1աբ [Գլխացանկ] Դրութիւնք բարոյականաց համառօտ մեկնութեանս Գործոց Առաքելոցն – Ա. Թէ ոչ է պարտ յապաղել ի մկրտութիւնն... ԾԵ. Վասն Պօ­ղո­սի առաքելոյ:

– 3ա-4ա Առ խնդրօղն համառօտիս տէր Յով­հան­նէս արքաեղբայր եւ եպիսկոպոս նահանգաց աս­տուածապահ դղեկին Մօլեւօնի եւ մասին ինչ Բարձր­բերդոյ եւ նոյն տեսուչ հռչակեալ ի սուրբ ուխ­տին Գռներոյ եւ առ հանդիպեալսն մատենիս – Ահա, ո՜վ աստուածասէր հա՛յր իմ եւ տէր, հարկեցուցիչ խնդիրս քո եւ պատկառելի շուք երեսացդ դարձեալ գրաւեաց |3բ| զիս ահիւ...եւ զփոխարէնն կրկնա­պա­տիկ յառատապարգեւ Տեառնէն ընդունել. ամէն:

– 4աբ Վասն վերնագրութեան Գործոց Առաքելոցն [=Նախադրութիւն] – Արդ, ներելովն Աստուծոյ, տես­ցուք զվերնագիրս...զի օգնականութեամբն Աստուծոյ ի պատշաճաւորսն մեզ ի փոյթ պնդութեան գործոց յա­րեսցուք:

ա. 4բ-6ա Ի Գործոց Առաքելոցն բուն եւ ընդար­ձակ մեկնութեանց սրբոցն տեառն Եփրեմի եւ երա­նելւոյն Յովհաննու Ոսկեբերանին: Այս համառօտ շարահիւսեցաւ, որպէս եւ տեսցես առընթեր բանիցն յայնցնիւր տեղւոջ դրոշմեալ զանունաս սրբոցն, հրա­մանաւ տեառն Յովհաննիսի աստուածապահ ուխտին Գըռներոյ առաջնորդի – |5ա| Գործոցս առա­քելոց մատենագիր է Ղուկաս աւետարանիչ...լուիցուք այսուհետեւ զառաջաբան սորին, որ ասէ՝

– 6բ-10բ [Ճառ Ա. – Բան]– Զբանն առաջին, զոր արարի: [Մեկնութ.] Առաջին բան զԱւետարանն ասէ, զոր գրեաց...ասէր Քրիստոս անդամալուծին, թէ՝ Ահա ողջացար, այլ մի՛ եւս մեղանչէր:

բ. 10բ-3բ Բ. [Ճառ Բ. – Բան] Իսկ նոքա մատու­ցեալ հարցանէին զնա... [Գործք Ա. 6. Մեկնութ.] Թուի, թէ միեւնոյն |11ա| իցեն հարցումնս այս, եւ որ ի լերինն անդ... զի չար ոչ է էութիւն, այլ բարւոյ յօժարութեան պղերգութիւնն:

գ. 13բ-8ա Գ. [Ճառ Գ. – Բան] Յայնժամ դարձան յԵրուսաղէմ յանուանեալ լեռնէն Ձիթենեաց [Ա. 12. Մեկ­նութ.] Եւ յորժամ լուան, թէ դարձեալ |14ա| գալոց է, զի թերեւս ոչ յանձն առնուին... այլ նա ոչ եւս ոչ արդեօք փութացեալ լինէր յայս ինչ:

դ. 18ա-21բ Դ. [Ճառ Դ. – Բան] Եւ ի կատարել աւուրցն Պէնդակոստէից...[Բ. 1. Մեկնութ.] Պէնդա­կոս­տէն ըստ յունաց յիսներեակ ասի, եւ էր սա ի մեծ եւ ի նշանաւոր տօնիցն... որպէս եւ այժմ ի մէջ անցեալ, առ խաչեցօղսն հանդիսաբանէ եւ ասէ:

ե. 21ա-4բ Ե.[Ճառ Ե. – Բան] Արք հրէաստա­նեայք, եւ որ բնակեալէքյԵրուսաղէմ... [Բ. 14. Մեկնութ.] Ոչ առ որս նախ արս երկիւղածս եւ օտարս ասաց... եւ նախ ի հաւատալ ի նա հրէիցն՝ փութայ Պետրոս հասուցանել զբանն յասելն:

զ. 24բ-7բ Զ. [Ճառ Զ. – Բան] Ա՛րք իսրայէլացիք, լուարո՛ւք զբանս զայս [Բ. 22. Մեկնութ.] Ոչ է փա­ղաք­շա­նաց հանդարտագոյն խօսելս... հաւանեցոյց զխստա­­սիրտսն, զոր եւ աստ է տեսանել:

է. 27բ-30ա Է. [Ճառ Է. – Բան] Լուեալ, ասէ, զղջացան ի սիրտս իւրեանց... [Բ. 37. Մեկնութ.] |28ա| Յոյժ զօրաւոր է հեզութիւն,քան զխստութիւն... եւ լո՛ւր, ահա, որոց ի կարգիս:

ը. 30բ-2բ Ը. [Ճառ Ը. – Բան] Պետրոս եւ Յով­հաննէս ելանէին ի տաճարն... [Գ. 1. Մեկնութ.] Զա­մենայն յոյժ երեւի սոցա միաբանութիւն, զի սմա ակ­նարկէր...ի մեծամեծս ելանել՝ որպէս փոքր կայծակն ի դիզանել փայտից:

թ. 32բ-7ա Թ. [Ճառ Թ. – Բան] Իբրեւ ետես Պետրոս պատասխանի ժողովրդեանն... [Գ. 12. Մեկնութ.] Հա­մար­ձակագոյն, քան զառաջինն է այժմու հրապա­րա­կա­խօսութիւնս... զոչ երդնուլն, ուստի լինի ոչ բար­կանալ:

ժ. 37ա-40բ Ժ. [Ճառ Ժ. – Բան] Եւ մինչդեռ խօսէին նոքա ընդ ժողովուրդսն... [Դ. 1-2. Մեկնութ.] Եւ թէ զիա՞րդ յաճախել սքանչելեացն, եւ փորձութիւնքն ի միմեանց...ոչ ապաքէն ծաղու է արժանի:

ժա. 40բ-3ա ԺԱ. [Ճառ ԺԱ. – Բան] Եւ անտի արձակեալք, եկին առ իւրեանցսն... [Դ. 23. Մեկնութ.]Տե՛ս զցածուն եւ զիմաստասէր բարս առաքելոցն, զի ոչ շուրջ եկեալ հռչակեցին... վասն այնորիկ, ի փոքունցն սկսա յոչ երդնուլ:

ժբ. 43ա-6ա ԺԲ.[Ճառ ԺԲ. – Բան] Յովսէփ, որ կո­չեցաւն Բառնաբաս՝ յառաքելոցն անտի... [Դ. 36. Մեկ­նութ.] Կրկին պիտոյից սակս ի մէջ բերեալ ածէ զսա... եւ խոստացելոց բարեացն ժամանեսցուք շնորհօք կեցուցչին Քրիստոսի աւրհնելոյն յաւիտեանս. ամէն:

ժգ. 46ա-9ա ԺԳ. [Ճառ ԺԳ. – Բան] Յարուցեալ քա­հանայապետն եւ ամենայն, որ ընդ նմա... [Ե. 17. Մեկ­նութ.] Յարուցեալ, այսինքն շարժեալ |46բ| նախանձու եւ խռովեալ վասն եղելոցն... ապրեցոյց զնոսա Գա­մա­ղիէլ:

ժդ. 49ա-53բ ԺԴ.[Ճառ ԺԴ. – Բան] Յարուցեալ, ասէ, ոմն ի մէջ ատենին... [Ե. 34. Մեկնութ.] Սա վար­դապետն Պօղոսի է... հասանիցիմք շնորհօքն Քրիս­տոսի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

ժե. 53բ-7ա ԺԵ.[Ճառ ԺԵ. – Բան] Ստեփաննոս՝ այր լի շնորհօքեւ օրութեամբ [Զ. 8. Մեկնութ.] Տեսա­նե՞ս, զի առ եօթանսն նա էր նախապատուեալ... պսակացն հասցուք շնորհօքն Քրիստոսի, ընդ որում Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ փառք յաւիտեանս. ամէն:

ժզ. 57ա-61բ ԺԶ.[Ճառ ԺԶ. – Բան] Եւ մինչ ոչ գոյր նորա որդի, խօսեցաւ Աստուած...[Է. 5-7. Մեկնութ.] Հայեա՛ց, թէ քանի ամօք յառաջ է խոստումնն... վասն որոյ ե՛կ՝ առաքեցից զքեզ:

ժէ. 61բ-5ա ԺԷ.[Ճառ ԺԷ. – Բան] Զայն Մովսէսն, զոր ուրացանն...[Է. 35. Մեկնութ.] Յոյժ միաբանի իրքն Մովսէսի ընդ խորհուրդն Քրիստոսի... զսոյն եւ մեր ուղղելով հանդերձելոց բարեացն ի փառս Քրիս­տոսի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

ժը. 65ա-71բ ԺԸ.[Ճառ ԺԸ. – Բան] Եւ լուեալ զայս՝ զայրանային... [Է. 54. Մեկնութ.] Ահաւասիկ իբրեւ պատճառս իմն առեալ... զի զթագաւորն երկնից ի ձեռն եկեղեցւոյն ի տուն իւր ընդունի:

ժթ. 71բ-6ա ԺԹ.[Ճառ ԺԹ. – Բան] Հրեշտակ Տեառն խօսեցաւ առ Փիլիպպոս... [Ը. 26-27. Մեկ­նութ.]Ինձ թուի յառաքելոցն, եւ ո՛չ յեւթանցն գոլ զսա... զոր ըստ կարգի պատմէ աւետարանիչս:

ի. 76ա-80բ Ի. [Ճառ Ի. – Բան] Եւ է՞ր, ասէ. Աշա­կերտ ոմն ի Դամասկոս... [Թ. 10-11. Մեկնութ.] Բա­զում նշանակս տայ Աստուած Անանիայի... այլ զի ոչ բարեգործեցին, դատապարտեցան:

իա. 80ա-4բ ԻԱ. [Ճառ ԻԱ. – Բան] Իբրեւ եկն Սօղոս յԵրուսաղէմ... [Թ. 26. Մեկնութ.] Արժանի է աս­տանօր տարակուսել... ի սոյն եւ մեք վստահասցուք ի շնորհս Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

իբ. 84բ-8բ ԻԲ. [Ճառ ԻԲ. – Բան] Այր մի էր ի Կեսարիա... [Ժ. 1-2. Մեկնութ.] Այրս այս ոչ էր հրեայ... այլ մանաւանդ յետ մահու տացէ քեզ պտուղ զկեանսն յաւիտենից:

իգ. 88բ-91բ ԻԳ. [Ճառ ԻԳ. – Բան] Եւ ի վաղիւ անդր յարուցեալ Պետրոս... [Ժ. 23-24. Մեկնութ.] Բա­րիոք յառաջագոյն պատուասիրեալ... զի մի՛ յանկար­ծադէպ ինչ վրիպակաւ տուժեսցին զմեծ պարգեւսն:

իդ. 91բ-4բ ԻԴ. [Ճառ ԻԴ. – Բան] Եւ մինչդեռ խօսէր Պետրոս... [Ժ. 44. Մեկնութ.] Տե՛ս զԱստուծոյ |92ա| տնօրէնութիւնն...բացեալ եղեւ դուռն համար­ձակութեան առ հեթանոսս քարոզելոյ, ըստ որում ասէ:

իե. 94բ-8ա ԻԵ. [Ճառ ԻԵ. – Բան] Եւ ցրուեալքն ի նեղութենէն, որ եղեւ... [ԺԱ. 19. Մեկնութ.] Ոչ փոքր ինչ ուղղութիւն եղեւ հալածումն... որով մեք իսկ առա­ւել ի խրախութեան լինիմք ողորմութեամբն Աստուծոյ:

իզ. 98ա-102բ ԻԶ. [Ճառ ԻԶ. – Բան] Ընդ ժամա­նակս ընդ այնոսիկ արկ Հերովդէս... [ԺԲ. 1-2. Մեկ­նութ.] Ընդ ժամանակս ընդ այն, ասէ... տեսանելով քո զգոռոզս եւ զանիրաւս ընդարմացեալս քնով իբրեւ զմեռեալս:

իէ. 102բ-5ա ԻԷ. [Ճառ ԻԷ. – Բան] Իբրեւ այգ եղեւ, էր խռովութիւն... [ԺԲ. 18. Մեկնութ.] Զի որ ինչ եղեւն առ նա... առ եւ ի մօտոյ օրինակ զժուժկալ պահա­ցողսս, զորոց Ղուկաս պատմաբանեաց:

իը. 105ա-7ա ԻԸ. [Ճառ ԻԸ. – Բան] Եւ նոքա առա­քեալք ի Հոգւոյն Սրբոյ... [ԺԳ. 4. Մեկնութ.] Այլ դու, յորժամ լսես, թէ ի Հոգւոյն առաքեցան... եւ թէ փա­ռասէր ես, զաստուածայինն սիրեսջի՛ր:

իթ. 107ա-11ա. ԻԹ. [Ճառ ԻԹ. – Բան] Յոտն եկաց Պօղոս...[ԺԳ. 16. Մեկնութ.]Արդ, յառաջագոյն ասա­ցելովն ոչ փոքր ինչ յաղագս Պետրոսի իմացեալք... զի կատարեալ լիցուք փրկեալք ի փառս Քրիստոսի:

լ. 111ա-4ա Լ.[Ճառ Լ. – Բան] Իբրեւ ելին ա[ն]տի, աղաչէին... [ԺԳ. 42. Մեկնութ.] Տեսե՞ր զհանճար բա­նիցն Պօղոսի... որովք զլսօղսն կարիցեմ նկարել ի պատ­կերն Աստուծոյ:

լա. 114բ-8ա ԼԱ. [Ճառ ԼԱ. – Բան] Եւ լուեալ առաքելոցն Բառնաբա եւ Պօղոսի... [ԺԴ. 13-14. Մեկ­նութ.] Տե՛ս զամենայն ինչ ուժգնութեամբ... իբրեւ ի մոխիր թաղեա՛ զհուրն բարկութեան, զի պսակ առցես յաղթութեան:

լբ. 118ա-21ա ԼԲ. [Ճառ ԼԲ. – Բան] Շրջէին ժամա­նակս ոչ սակաւս... [ԺԴ. 27. Մեկնութ.] Զի մեծ գոլով քաղաքն Անտիոք... ջանասցուք ապա լաւագունին ժա­մանել պատուոյ:

լգ. 121ա-7ա ԼԳ. [Ճառ ԼԳ. – Բան] Եւ յետ լռելոյ նո­ցա... [ԺԵ. 13. Մեկնութ.] Է սա եղբայր Տեառն մե­րոյ...որպէս ունի պատմութեանս կարգ, ըստ որում ասէ:

լդ. 127ա-32ա ԼԴ. [Ճառ ԼԴ. – Բան] Բայց Պօղոս եւ Բառ­նաբաս շրջէին... [ԺԵ. 35. Մեկնութ.] Ոչ վայրա­պար դեգերին անդ...վասն հանդերձելոցն մեծամեծ խոստմանց, յորոց լիցի մեզ հասանել ի Քրիստոս Յիսուս:

լե. 132ա-5ա ԼԵ. [Ճառ ԼԵ. – Բան] Եւ յաւուր շաբա­թու... [ԺԶ. 13. Մեկնութ.] Տե՛ս դարձեալ զՊօղոս... հա­յե­լով յօրի|135ա|նակս ուղղութեան, զոր ունի կարգ բանիս:

լզ. 135ա-7բ ԼԶ. [Ճառ ԼԶ. – Բան] Եւ ի մէջ գիշերին Պօ­ղոս... [ԺԶ. 25. Մեկնութ.] Զի՞նչ երբեք հաւասար լիցի...լուծցուք աղօթիւք զկապանս մեղաց մերոց:

լէ. 137բ-40բ ԼԷ. [Ճառ ԼԷ. – Բան] Եւ շրջեալ ընդ Ամփիպօլիս... [ԺԷ. 1. Մեկնութ.] Դարձեալ զփոքրա­գոյն քաղաքօքն զանց առնէ... եւ բարւոյն հաղոր­դեսցուք:

լը. 140բ-5ա ԼԸ. [Ճառ ԼԸ. – Բան] Եւ յԱթէնս ի մնալ նոցա... [ԺԷ. 16. Մեկնութ.] Յիրաւի զայրանայր, զի նոքա առաւել քան զամենեսեան պատուէին զկուռսն... զի մի՛ խստութեամբ սրտից գանձեսցուք զբարկութիւն մեզ յաւուր արդար դատողութեանն Աստուծոյ:

լթ. 145ա-8բ ԼԹ. [Ճառ ԼԹ. – Բան] Իբրեւ լուան զյարութիւն մեռելոց... [ԺԷ. 32-33. Մեկնութ.] Տես, զի նախ մեծագոյն կրէր փորձութիւնս... այլ անարգօղն մանաւանդ յամենեցունց պախարակի:

խ. 148բ-51բ Խ. [Ճառ Խ. – Բան] Բայց Պօղոս տա­կաւին մնայր... [ԺԸ. 18. Մեկնութ.] Վայելչապէս յետ խռովութեանն եւ հարուածս ընդունելոյ Սոսթենեայ... սիրեցեալք |151բ| լիցուք, եւ այնպէս ուղղի եւ սիրելն եւս:

խա. 151բ-5ա ԽԱ. [Ճառ ԽԱ. – Բան] Եւ մտեալ ի ժողովուրդն... [ԺԹ. 8. Մեկնութ.] Տեսանե՞ս յամենայնի զանձն իւր... |154բ| տարցուք անար|155ա|գանաց եւ մեծ, քան զդեւս հանել:

խբ. 155ա-8բ ԽԲ. [Ճառ ԽԲ. – Բան] Եւ իբրեւ եղեւ այս... [ԺԹ. 21. Մեկնութ.] Ոչ եւս մարդկապէս աստա­նօր... եւ զմիւսն լի ամենայն անկարգութեամբ:

խգ.158բ-61ա ԽԳ. [Ճառ ԽԳ. – Բան] Եւ յետ դադարելո ամբոխին... [Ի. 1. Մեկնութ.] Պարտ իսկ էր լինել... եւ ոչ վասն նոցին օգտի, պղերգանա[լ] ինչ:

խդ. 161ա-5ա ԽԴ. [Ճառ ԽԴ. – Բան] Ի Մելիտեայ յղեալ յԵփեսոս... [Ի. 17-18. Մեկնութ.] Հայեա՛ց ընդ մեծութիւն... այլ զի կեցէ՛ք ի ձեռն, ում եւ իցէ:

խե. 165ա-8ա ԽԵ. [Ճառ ԽԵ. – Բան] Եւ արդ, յանձն առնեմ զձեզ Աստուծոյ... [Ի. 32. Մեկնութ.] Զոր ինչ ի թուղթսն գրելով... զի նորին արժանասցուք վարձուց:

խզ. 168ա-71ա ԽԶ. [Ճառ ԽԶ. – Բան] Ի վաղիւ անդր եմուտ Պօղոս յԵրուսաղէմ... [ԻԱ. 18-19. Մեկ­նութ.] Այս Յակովբոս առաջին եպիսկոպոս էր... այլ ինքեանք զպարտութիւն խոստովանեցան, եւ հանա­պազ նոյն լինի:

խէ. 171ա-4բ ԽԷ. [Ճառ ԽԷ. – Բան] Ասէ Պօղոս՝ Ես եմ այր հրէայ... [ԻԱ. 39. Մեկնութիւն.] Տեսանե՞ս, զի յորժամ ընդ արտաքինսն խօսի... զի յուսացեալ բա­րեացն յասցուք:

խը. 174բ-8ա ԽԸ. [Ճառ ԽԸ. – Բան] Եւ եղեւ ինձ ի դառնալն... [ԻԲ. 17-18. Մեկնութ.] Տե՛ս, թէ որպէս ան­դէն ի ներքս... եւ ուղղեմք զայս, եթէ յախտից ազատք իցեմք:

խթ. 178ա-81ա ԽԹ.[Ճառ ԽԹ. – Բան] Իբրեւ գիտասցէ Պօղոս... [ԻԳ. 6. Մեկնութ.] Դարձեալ մարդ­կա­պէս բարբառի... Արդ, եւ այս պատասխանիս ի նո­ցանէ ի բաց հատեալ եղեւ:

ծ. 181ա-5ա Ծ. [Ճառ Ծ. – Բան] Եւ զօրականացն ըստ հրամանին... [ԻԳ. 31-33. |181բ| Մեկնութ.] Որպէս թագաւորի մեծի զօրք... եւ նուազագունիցն իմաստասիրելով ի փառս Քրիստոսի:

ծա. 185ա-8ա ԾԱ. [Ճառ ԾԱ. – Բան] Եւ յապա­ղեաց զնոսա Փելիքս... [ԻԴ. 22. Մեկնութ.] Տեսա­նե՞ս, թէ որչափ լինի քննութիւն... յորմէ զգուշալի է եր­կիւ­ղիւ:

ծբ. 188ա-93բ ԾԲ. [Ճառ ԾԲ. – Բան] Իբրեւ անցին աւուրք... [ԻԵ. 13-14. Մեկնութ.] Ագրիպասս այս, որ եւ Հերովդէս... որո եւ ոչ զմիոյ [ուր]ուք փոյթ ինչ է նմա:

ծգ. 193բ-7բ ԾԳ. [Ճառ ԾԳ. – Բան] Յոտն եկաց արքայն... [ԻԶ. 30-32. Մեկնութ.] Տե՛ս, թէ որպէս բա­զում անգամ... յայնժամ գիտացաք, թէ Մելտինէ էր անուն կղզոյն:

ծդ. 197բ-200ա ԾԴ. [Ճառ ԾԴ. – Բան] Բայց բարբարոսքն շնորհեցին... [ԻԸ. 1-2. Մեկնութ.] Տե՛ս, արդ հրէայքն այնչափ նշանս... ըստ որում եւ զինուորն՝ պահապանն Պօղոսի, տեսօղ եւ վկայս եղեւ նորայոցն ամենայնի:

ծե. 200ա-3ա ԾԵ. [Ճառ ԾԵ. – Բան] Եւ յետ երից աւուրց կոչեաց... [ԻԸ. 17. Մեկնութ.] Փութով, զի յետ երից աւուրց... եւ յանկասկած նաւահանգիստն հասանել եւ խոստացելոց բարութեանց սիրելեացն Աստուծոյ հանդիպել, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 203ա-4ա Աղերս նորոգ ստացողի եւ աշխա­տա­սիրաբար նորոգողի բուն մեկնութեանն, յորմէ այս հա­մառօտեցաւ – |203բ| Յամի վեցհազարերորդի հինգհարիւրերորդի առաջներորդի (6501) արարածոց աշխարհի... եւ զձեզ նորոգեսցէ Տէր ի գիրն կենաց յաշխարհին կենդանեաց, որ է եւ եղիցի օրհ|204ա|նեալ յաւիտեանս. ամէն:

Թարգմանութեան այս «Աղերս»-յիշ-ը Հմր 1315 ձեռ-ի 452աբ էջերից առել են՝ Յովս. Յիշ-ք, էջ 253-6, Հմր 117 եւ Ե-ԺԲ. դդ. յիշ-ք, էջ 108-9, Հմր 129. նոյնը տե՛ս նաեւ Մայր ցուցակ, հտ. Ը.՝ ձեռ. 2605, 210բ-1ա, 2690, 325բ-6ա: Մեկնութեան ամէն գլխի վերջում որպէս ամփոփում կայ «Բարոյական» կամ «Յորդոր», իսկ լուսանցներում կան աղբիւրների յիշատակումներ. Եփ­րեմ, Յովհան Ոսկեբերան, Ներսէս կաթողիկոս (Լամբ­րոնացի), Կիւրեղ, Գրիգոր Աստուածաբան, Դաւիթ, Յովհան Օձնեցի եւ այլն: Տպ. տե՛ս Մեկնութիւն գործոց առաքելոց Յոսկեբերանէ եւ յԵփրեմէ, Վենետիկ, 1839:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

204ա Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որ ետ կարողութիւն ումեմն գծողի օրինակի տառիս այսմիկ Սարգիս անուն նօտա­րի, որ Աստուծով սկսեալ եւ ողորմութեամբն իւրով յանկ եւ ի յաւարտ հասեալ ի քաղաքն Բաղէշ, ի ՌԽԹ.(1600) թուին հայոց: Եւ գրեալ եւս այսպէս, թէ՝ Գրեցաւ սա ի չար եւ ի դառն ժամանակիս, զոր անօրէնքն յամենայն դիմաց նեղեն զքրիստոնեայս ի հարկապա­հան­ջութիւն, որ ի բազում հարկապահանջութենէն յազ­գէն սկիւթացւոցն, զոր պահանջէին, բազում պարտս անկեալ էր ի վերայ Երուսաղէմայ: Եւ Երուսաղէմ կայր ի գերութիւն նոցա: Զոր տեսեալ եւ լուեալ սուրբ վար­դապետն Ազարիայ, որ էր յայնմ ժամանակի հայրա­պետ Սըսա, եւ փղձկայր ի սրտի իւրում եւ ոչ գիտէր, թէ զինչ արասցէ, եւ ըստ տըւջութենէ Հոգւոյն Սրբոյ էարկ զմտաւ ելանել յերկիրն Հայոց՝ առնուլ ողորմու­թիւն ըստ Պօղոսի, տանել եւ ազատել զԵրուսաղէմ ի յայլազգաց, եւ եկեալ եհաս քարոզութեամբ ի քաղաքս Բաղէշ, եւ տեսեալ զայս աստուածային տառս, զոր էր ժողովեալ սուրբ աւետարանիչն Ղուկաս ի Պօղոսէ, եւ մեկնեալ սուրբն Յոհան Ոսկեբերանն եւ սուրբ հայրն Եփրեմ, եւ ցանկացօղ եղեւ սմա եւ ետ եռափափաք սրտիւ գրել յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնօղաց իւրոց, հօրն՝ Պօղոսին, եւ մօրն՝ Օղլունփաշին, եւ եղբօրն՝ Եաղուպշին, հանգուցեալ եղբօրն՝ Փաշային, եւ Ալի­ջա­նին, եւ եղբօրորդոյն՝ Նազարին, Փաշային, Մի­րիպէկին, Պատիշտային եւ այլոցն: Որք հանդիպիք սըմա, յիշեցէ՛ք եւ Աստուած ողորմի ասացէ՛ք, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. 204ա (գրչի) Արդ, վերջապէս ներթուահաշու­թեան յաբեթական տումարիս ՌՃԿԹ. (1720), յորում ամի վերանորոգումն շինուածոյ Սրբոյ Յարութեանն լեալ իւրաքանչիւրոց ազգաց քրիստոնէից: Եւս առաւել գեղեցկապէս վիճակս մերազնեայ շինեալ կերտեցաւ, եւ սիւնն քառանկիւնեայ հաստազեղուն եւ լայնատա­րած, որ իսկապէս խափանիչ էր խորանին առաջնոյն, բարձեալ եղեւ բազում ծախիւք եւ խոնճնատանջ աշ­խա­տութեամբ, ընդ սմին եւս ո՛չ սակաւ ջանիւ լայնա­ցու­ցեալ եւ դիւրացուցեալ քարեայ զաստիճանսն սրբոյ վերնատանն: Այլ եւս աստանօր ի բաց թողումք զման­րա­մասնաբար պայծառացուցեալ տեղիսն մեր յիշա­տակել. թէ որպէս հողաբլուրն, որ հանդէպ կայր Սուրբ Լուսաւորչայ խորանին |204բ| ի ձախակողմն, եւ որպէ՞ս զերկու վերնատունսն նորապէս շինեալք եւ բովանդակ զեկեղեցին սպիտակացուցեալ, մանաւանդ զվերնատանն մերոյ՝ զպահարանն եւ զխցերն եւ զտնտես­տունն, հանդերձ Սուրբ Յարութեան վերակա­ցուի խըցիւն սալայարկ յօրինեալ: Ընդ սոցին եւս զղըբդոց եւ զասորոց վիճակսն ի մերս կողմն ունելով՝ բոլորովիմբ նորոգեցաք ի պետութեան ընտրեալ հովւապետին եւ երիցս երանեալ հայրապետի հոգեւոր պատրիարգին սուրբ քաղաքիս Երուսաղէմի՝ տեառն Գրիգորի աստուածաբանութեան վարդապետի, աշա­կեր­տի տեառն Վարդանա Բաղիշեցւոյ քաջ րաբունա­պետի՝ հանգուցելոյն ի Քրիստոս, եւ այսքան վերո­գրեալքն եղեն աշխատութեամբ հարազատ եղբարց իմոց՝ վէքիլ Յովաննէս վարդապետի Երուսաղէմացւոյ եւ Պօղոս վարդապետի Վիզանդեցւոյ:

Արդ, եւ ես՝ լոկ անուամբ Աբրահամ պիտակս, աշա­կերտեալ տեառն ՅովսէփաԻզմիւռնոյ առաջնորդի, եւ իններորդ ամի առաջնորդութեանս իմոյ Թրակիոյ նա­հան­գի, թէպէտ ի վաղուց հետէ փափաքէի գնալի ի սուրբ երկիրն աւետեաց՝ առ ի ուխտ եւ յերկրպա­գու­թիւն սրբոց տնօրինականացն եւ լուսաբուղխ գերեզ­մանին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ: Սակայն եւս քան զեւս առաւել յայս ամի ստիպեալ յոյժ յոյժ ի վեհէն իմմէ վերոգրեցելւոյ՝ հարկեցայ չուս առնել վերակա­ցու­թեամբ ընդ ուխտաւորօքն բիւզանդացւովք ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, յորում զվիճակսն մեր՝ Սրբոյ Յարութեանն Քրիստոսի ականատես լեալ, գեր քան զչափն գեղեցկացուցեալ, մանաւանդ զկնի Պասքային անդէն մնացեալ՝ հրամանաւ վեհիս, որ եւ ի գրատանն Սրբոյն Յակոբայ որոնեալ գտի զԳործոց մեկնիչս՝ ըստ վաղնչական փափաքանաց ցանկութեան սրտիս, արա­րեալ ի սրբոյն Յոհաննու Ոսկիաբանի եւ Եփրեմի Խո­րին Ասորւոյ սրբոց վարդապետաց: Որոյ արդարեւ ստացմանն կարի եռատենչ սիրով բաղձացօղ լեալ՝ ետու գաղափարեալ մեծաւ ծախիւք զնոյնն ձեռամբ տէր Խաչքօ Սիլէստրացւոյ եւ նախկին գրագրի սրբոյ Երուսաղէմիս, ի վայելումն անձինս անարժանի եւ ծնօ­ղացս եւ ննջեցելոցս համայնից, զկնի անցման աս­տի կենացս՝ ընթերցողացդ եւ կամ օրինակողացդ զսա, աղաչեմ տալ զողորմիս, որ Տէր Աստուած ձեզ ողոր­մեսցի: Եւ եւս ի հայրապետութեան Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի Տեառն Աստուածատուր |205ա| սրբազան կաթուղիկոսի, եւ ի պատրիարգութեան մեծ քաղաքին Կոստանդնուպօլսոյ Յովհաննիսի աստուածաբան վարդապետի Բաղիշեցւոյ: Եւ ի տասնեւեօթերորդի ամի օսմանցոց թագաւորութեանն սուլտան Ահմատի, եւ ի առաջներորդ ամի վերստին շինութեանն Սուրբ Աստուածածին եկեղեցւոյ Կոստանդինուպօլսոյ, որ ի թաղն Ղումղաբի, մեծի հրկիզմանէն այրեցեալ էր: Եւ դարձեալ՝ վերծանողքդ եւ վայելօ[ղ]քդ զսուրբ տառս, յիշեցէ՛ք միով Հայր մեղայիւ զիս՝ անշնորք կոչեցեալ Խաչքօ անարհեստ գրիչս, եւ զհանգուցեալ ծնողքն իմ՝ զՍտեփանն եւ զՍուլթանն, եւ զայլ միանգամայն մեր­ձաւորքն իմ, եւ ջերմաջերմ սիրով ընթեռնլով զսա՝ ներումն շնորհեսջիք անշնորհութեան գրիս, որ մեծաւ աշխատութեամբ եւ եռատենջ ջանիւ զցայգ ընդ ցերեկ միաւորելով՝ գրեցի զպատուական գիրքս տեառն իմոյ տէր Աբրահամ վարդապետին, որոյ զկեանսն ընդ երկարութեամբ արասցէ բոլորն բոլորից, եւ ինձ՝ անշնորքիս, ընդ ծնօղօքս ողորմիս ասացողացդ ողոր­մեսցի ինքն՝ ողորմածն, յաւուր մեծի դատաստանի իւրում. ամէն: Հա՛յր մեր, որ յերկի[նս ես]՛՛:

2. 43ա(ստացողի) Զծրօղ եւ զստացող սուրբ տա­ռիս՝ զտէր Աբրահամ վարդապետն Կրէտա<տա>­ցի՝ զքաջն ի բանասիրացն յիշեա՛յ ի Քրիստոս, ո՛վ սուրբ բացայայտօղ:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Զբ «Ի ՌՃՀԶ. (1727) թվն էկա ի Թէքիր­տաղին եւ զայս գիրս գրեցի»:

ՆՇՈՒՄ՝ մանուշակագոյն շապիկի մէջքին փակցուած պիտակին՝ «Կիրակոս վարդապետի Մեկնութիւն գոր­ծոց առաքելոց, (1.), 180», Պհպ. Աա՝ «146/2971, ՌՃԿԹ.-1720 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2972

ԵՍԱՅԻՆՉԵՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆԵԶԵԿԻԷԼԻ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 210 (գրչի էջակալում՝ 1-419, որ է՝ 1ա-210ա). չգրուած՝ 210բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԷx8 (ԻԷ՝ 2): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սա­դրոշմով՝ S: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (17x12,2): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 68ա): ՏՈՂ՝ 28-30: ԿԱԶՄ՝ տպա­րա­նա­յին դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, Ա. փեղկի կենտ­րո­նում՝ խաչելութիւն, Բ. փեղկի կենտրոնում Աստուածամայրը՝ մա­­նուկ Յիսուսը գրկին, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը թուղթ. լուսանցակողերը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Դ+Ե-Թ. չգրուած թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագ, տակը՝ GFA եւ ոճաւորուած անընկալելի պատկեր:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 68ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, քերծուած, սուր գործիքով երկու տեղից ճեղքած, Պհպ. ԱԲ.՝ ստորին աջ ան­կիւն­նե­րը պատռուած, լուսանցակողերը՝ գունաթափ, թ. 58-63՝ կա­րերը թուլացած, թ. 210՝ հիմքից մասամբ անջատ, գրադաշտի թթուայնութիւնը տեղ-տեղ բարձր, թերթերին աղտոտուա­ծու­թեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-210ա Ի խնդրոյ Տեառն Ստեփանոսի՝ Սիւ­նեաց նահանգի վերադիտողի արարեալ հաւաքումն Մեկնութեան աստուածաբան մարգարէութեանն Եզեկիէ­լի՝ երջանիկ վարդապետին Եսայեայ՝ Հայկա­զեան տոհմէ. օգնեա՛ Հոգի Սուրբ:

Տե՛ս ձեռ. 1240, էջ 81ա-210բ: Ընծայական/1աբ: Յա­ռա­ջաբան/1բ-4ա: ա/4բ-41ա: բ/41ա-59բ: գ/59բ-96բ: դ/96բ-106ա: ե/106ա-9ա: զ/109ա-20բ: է/121աբ: ը/121բ-35բ: թ/135բ-7ա: ժ/137ա: ժա/137աբ: ժբ/137բ-8ա: ժգ/138ա-40ա: ժդ/140ա-3ա: ժե/143ա-6բ: ժզ/147ա-8ա: ժէ/148ա-50ա: ժը/150ա-1բ: ժթ/151բ-2ա: ի/152ա-4ա: իա/154ա-5ա: իբ/155ա-6ա: իգ/156բ-9բ: իդ/159բ-63բ: իե/163բ-4բ: իզ/164բ-7բ: իէ/167բ-73բ: իը/173բ-5ա: իթ/175ա-8ա: լ/178ա-210ա: Վեր­ջաբա­նու­թիւն/չիք: Թուղթ ընծայական/չիք: Պատաս­խա­նի/չիք:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Աա սեւով բոլորակի մէջ թա­գա­պսակ զինանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцых­ской град­­ской полиции».

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Եսայի վարդա­պետի Մեկնութիւն Եզեկիէլի մարգարէութեանն (2.)», Պհպ. Աա՝ «150/2972, Հմր 187/84, ԺԸ. – Մ[եսրոպ] եպ[իս­կոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ կազմի Ա. փեղկի աստառին՝ «Մեզ ՃԾԸ. (158) /// (անընթ.) փոքր /// (անընթ.) կտաւին մօտ բա­բանս եւ միք ՃԾԴ. (154) կտաւ թօփս տալոյ բա­բային ձեռամբ բաբայն, Յակոբնին»: Պհպ. Աա՝ «Ծա­նիր, իմ սիրելի Խայչիկա Խայչատուր, յա[յ]տ լիցի գի­տու­թիւն», Պհպ. Աբ՝ «Մրայփորց այրարի յաղագս ասո­րիկ ես՝ տիրա»:

2973

ԵՍԱՅԻ ՆՉԵՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵԶԵԿԻԷԼԻ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 267 (գրչի էջակալում՝ Գ-Ժ, որ է՝ 4ա-7բ, 1-498, որ է՝ 8ա-265բ). չգրուած՝ 1ա-3բ, 266ա-7բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԳx12 (Ա, Է՝ 11, ԻԳ՝ 5): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «CN», «A»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,6x15,1: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x10,3): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 26: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագա­նա­կագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լու­սանցակողերը՝ կապոյտով ցօղուած:

Новый рисунок (1)

Նմուշ 5ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, թ. 1-60՝ մկնա­կեր, թ. 267՝ վնասուած, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր, թեր­թե­րին աղտոտուածութեան զանզան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 4ա-265բ [Ի խնդրոյ Տեառն Ստեփաննոսի Սիւ­նեաց նահանգին վերադիտողի, արարեալ Հաւա­քումն մեկնութեան աստուածաբան մարգարէին Եզե­կիէլի երջանիկ վարդապետին Եսայեայ, որ ի Հայկա­զեան տոհմէ, ի Նիճ գաւառէ]:

Տե՛ս ձեռ. 1240, էջ 81ա-210բ: Ա. Կանխա­բա­նու­թիւն/4աբ: Յառաջաբան/5ա-7բ: ա/8ա-48բ: բ/48բ-71ա: գ/71ա-117ա: դ/117ա-28բ: ե/129ա-32ա: զ/132ա-47բ: է/147բ-8ա: ը/148ա-65բ: թ/165բ-7բ: ժ/167բ-8ա: ժա/168աբ: ժբ/168բ-9ա: ժգ/169բ-72ա: ժդ/172ա-6ա: ժե/176ա-81ա: ժզ/181ա-2բ: ժէ/182բ-5ա: ժը/185ա-7բ: ժթ/187բ-8ա: ի/188ա-91ա: իա/191ա-2բ: իբ/192բ-4ա: իգ/194ա-8բ: իդ/198բ-203բ: իե/203բ-5ա: իզ/205ա-9ա: իէ/209ա-17ա: իը/217ա-9բ: իթ/219բ-23բ: լ/223բ-62բ: Վերջաբանութիւն/չիք: Թուղթ ըն­ծա­յական/չիք: Պատասխանի/չիք:

Բ. 263ա-5բ Սուղ ինչ բան յԵզեկիէլէ՝ Վարդանայ – [Ե]զեկիէլի տեսիլն, որ տեսանէր յաշխարհին քաղ­դէաց­ւոց... եւ ձիթոյ լցեր զնոսա:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ասեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զինանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцых­ской град­­ской полиции»:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Եսայի վարդա­­պետի Մեկնութիւն Եզեկիէլի մարգարէութեանն (3.)», 1ա՝ «151/2973, Հմր 190/36, ԺԸ. – Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս»:

2974

ԳԷՈՐԳ ՍԿԵՒՌԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՍԱՅԵԱՅ

ՆՈՐ ՋՈՒՂԱ

ՌՄԻԲ. – 1773

ԳՐԻՉ՝ Գէորգ երէց: ՍՏԱՑՈՂ՝ Ստեփաննոս վարդապետ:

ԹԵՐԹ՝ 198 (գրչի էջակալում՝ Ա-ԳՃՁԷ, որ է՝ 1ա-194ա). չգրուած՝ 194ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԷx12 (Ժ՝ 8, ԺԱ՝ 10): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «F A», զինանշան-շուշան: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 20,8x15: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (16,8x12): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 82ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագա­նա­կա­գոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կարմիր կտաւ. լու­սան­ցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ. սպիտակ չգրուած (Ա, ԳԴ) թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «M», եռամահիկ:

Новый рисунок

Նմուշ 82ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր, կապոյտ, նարնջի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թերթերին աղտոտուածութեան զանա­զան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-193բ Համառօտ ժողովումն մեկնութեան սուրբ մարգարէին Եսայեայ, ի լուսաւոր մեկնչացն տեառն Եփրեմի Խորին Ասորոյ, Յովհաննու Ոս­կէ­բե­րանի, Կիւրղի Աղէքսանդրացւոյ, հրամանաւ տեառն Հայոց Հեթմոյ, արարեալ լուսաւոր վարդայպետին Գէորգեա: Օգնեայ ընդ գծօղս, սուրբ Երրորդութի՛ւն:

Տե՛ս ձեռ. 1208, 1ա-190բ: Նխ./1ա-3բ: ա-կզ/3բ-193ա:

Լս-ներում կան հեղինականիշ անուններ «Եփր» (Եփրեմ), «Յոհ» (Յովհան), «Սարգ.» (Սարգիս), «Եւգր» (Եվագր), «Կիւրղ» (Կիւրեղ), եւ վրիպակային ուղղումներ: Տպ տե՛ս Գէորգ Սկեւ­ռա­ցի (ԺԳ. դ.), Մեկնութիւն մարգարէութեանն Եսայեայ, բնա­գիրը՝ Յասմիկ Բադալեանի, խմբ.-բ՝ Գէորգ Տէր-Վարդանեանի, Էջմիածին, 2010:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

193բ Փառք եւ գոհութիւն Երրակի ինքնապատճառի Հօր եւ պատճառելւոյ Որդւոյ եւ գերալրականի բղխե­ցե­լոյ Հոգւոյն ճշմարտի. երեքանձնեայ եւ միակի աս­տուա­ծութեանն նուիրական երգով մատուսցուք զօրհ­ներ­գութիւնս եռատրականս եւ գոհութիւնս անհատա­կանս ընդ վեցաչու սաւառնաթեւիցն եւ քառադիմի յա­ռե­ցելոցն վերընծայիցի եւ մակաժամանիցի ըստ տաս­նեկի տեսակի բանականացս դասուց ընդ համահաղոյն իննակաց կաճառաց հանգունակցացն յընդ երրեակ երրակացն տրամատիցելոց տացուք փառս եւ մատուս­ցուք պատիւս, երկրպագութեամբ հանդերձ անպայման ամանակաւ եւ անըսպառ յաւիտենիւ. ամէն: Եւ արդ, մակագրեցաւ եւ օրինակեցաւ աստուածեան տառս, որ կոչի Մեկնիչ աստուածամաքուր Եսայեա մարգարէի գրոցն, ի յըստակ եւ ընտիր օրինակէ, ի վայելումն իմոյ՝ Բարաքիազի որդի Ստեփաննոս եւեթ վարդապետիս, եւ յիշատակ իմ եւ իմոյս ծնողաց եւ ընտանեացս, ի քա­ղաքիս Շօշ կոչեցելոյ, որ է Ասպահան, ի գեօղա­քա­ղա­քիս Նոր Ջուղա եւ ի թուաբերութեան յաբեթեանս տոհ­մի ՌՄԻԲ. (1773), եւ յունիս ամսոյ մուտն եղեւ աւարտ: Եւ արդ, որք հանդիպիք աստուածախօս մա­տե­նիս՝ ընթռնլով կամ օրինակելով, յիշեսջիք ի մաքրա­փայլ յաղօթս ձեր զվերոյ յիշեալ Ստեփաննոս մեղա­պարտ վարդապետս եւ զծնօղսն իմ, եւ ձեզ՝ յիշողացդ, վարձատրօղն ամենեցուն լիցի վարձահատուց եւ յիշեսցէ ի փառս իւր. ամէն: Հա՛յր մեր, որ յերկինսդ ես:

Յուսկ յետոյ ոչ ինչ ի յէսս համարեալ գծօղ աս­տուա­ծախօս տառիս Սրբոյն Գէորգայ եկեղեցոյ սպա­սաւոր Գէորգ մեղսամած եւ անարդիւն էրէցս աղաչեմ միով Հայր մերիւ յիշել եւ ողորմի տալ, զի եւ Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

Պհպ. Բա (1831 թ., անարուեստ նոտրգիր) Ես՝ լու­սարար Միքայէլ վարդապետս, ընձայեցի զայս գիրքս արժանապատիւ տէր Մկրտիչ խաչակիր շնորհափայլ քահանային, ի 14 հոկտեմբեր, 1831:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գէորգ վարդա­պետի Մեկնութիւն Եսայեայ մարգարէութեանն, (2.)», Պհպ. Աա՝ «153/2974, ՌՄԻԲ.-1773 – Մ[եսրոպ] եպ[իս­կոպո]ս»:

2975

ԳԵՒՈՐԳՍԿԵՒՌԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆԵՍԱՅԵԱՅ

ԺԷ. դար (1666ից առաջ)

ԳՐԻՉ՝ Խաչատուր երէց: ՍՏԱՑՈՂ՝ Մինաս Բաբերդացի:

ԹԵՐԹ՝ 263. չգրուած՝ 263աբ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԱx12 (Ա 9, Ե, Թ, ԺԹ, ԻԲ 10, Ի 14, ԻԳ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x15: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (15x10): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 14ա): ՏՈՂ՝ 31: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագա­նա­կագոյն կաշի. դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ կար­միր կտաւ. լուսանցակողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 14ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Եսայի մարգարէ՝ 1բ: Կիսա­խո­րան՝ 2ա: Գոյներ՝ կարմիր, դեղին, կապոյտ, սեւ:

Տե՛ս Աստղիկ Գէորգեան, Անանուն հայ մանրա­նկա­րիչ­ներ, Մատենագիտութիւն, IX-XVII դդ., Կահիրէ, 2005, էջ 498:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Ճաշոց: ԺԲ. դ.: Ա+Բ: Ստացուած 2 թերթի ընդերկայնակի եզրահատումով: Մագաղաթ (21x14,5), երկսիւն (19x12, 18x13,5), արեւելեան բոլորգիր (նմուշ՝ Բա), տող՝ 14, 20: Կարդալ՝ Աաբ՝ «Եւ ահա յառաջանայ քան զձեզ ի Գա­լիլեայ... ես ընդ ձեզ եմ զամենայն աւուրս, մինչեւ ի կատա­րած աշխարհի» [Մտթ., ԻԸ. 7-20]: Բաբ՝ «[Յայնժամ թող]եալ Յիսուսի զժողովուրդսն, եկն ի տուն... Դարձեալ՝ նման է ար­քա­յութիւն երկնից առն վաճառականի, որ խնդրիցէ մարգարիտս գե­ղեցիկս» [Մտթ., ԺԳ. 36-45]:

Новый рисунок

Նմուշ Բա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, Ա. փեղկի երեք գամերից երկուսն ընկած, դռնակը ծալուած, լուսանցակողերը՝ գունաթափ, Պհպ-ները կեղտոտուած, խունացած, կծկուած, հիմ­քերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին՝ աղտոտուածութեան զա­նա­զան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-262բ Համառօտ ժողովումն մեկնութեան սուրբ մարգարէին յԵսայեայ՝ ի լուսաւոր մեկնչացն տեառն Եփրեմի Խորին Ասորւոյ, Յոհաննու Ոսկե­բե­րանի, Կիւրղի Աղէկսանդրացւոյ, հրամանաւ տեառն Հայոց Հեթմոյ՝ լուսաւոր վարդապետին Գէորգեայ արարեալ

– 262աբ Գլուխք Եսայեա մարգարէի՝ կարգաւ եւ թվով – Ա. Լո՛ւր, երկին, եւ ուկն դիր... ԽԸ. Այսպէս է Տէր երկինք աթոռ իմ են:

Տե՛ս ձեռ. 1208, 1ա-190բ: Նխ./2ա-4բ: ա-կզ/4բ-260ա:

Լս-ներում կան հեղինականիշ անուններ՝ «Եփր» (Եփրեմ), «Յոհ» (Յովհան), «Սարգ.» (Սարգիս), «Եւգր» (Եվագր), «Կիւրղ» (Կիւրեղ) եւ վրիպակների ուղղումներ:

Տպ. տե՛ս Գէորգ Սկեւռացի (ԺԳ. դ.), Մեկնութիւն մար­գա­րէութեանն Եսայեայ, բնագիրը՝ Յասմիկ Բադալեանի, խմբ-թբ՝ Գէորգ Տէր-Վարդանեանի, Էջմիածին, 2010:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԸ. դ.

261բ Եւ ժամանակ մարգարէութեան Եսայեա իբ­րեւ ամք ՂԵ. (95) կամ աւելի. Առաջաբանութիւն – Հռչա­կաւորն ի մարգարէս Եսայիս ի յայտնի ժամանակի երեւեալ մարգարէ յԵրուսաղէմ... որ եւ աւարտէ զգիրս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

260բ (1298 թ.) Փա՜ռք անսկզբանն Հօր եւ անեղին եւ պատճառին բոլորիցս... Արդ, ես՝ վերջինս ի բա­նա­սիրաց (չշարունակուած):

Ծնթ. Սամասամբօրինակուածյիշ-ննէՀմր 4214 ձեռագրի (223աբ), որիցառնելով, տպուածէ՝ԺԳ. դ-իյիշ-ք, էջ832-3. նոյնյիշ-ննառկայէՍկեւռացուայսմեկնութեան 6 այլձեռագրումեւս:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

260ա Զգծող սորա զԽաչատուր երէցս յիշեա՛:

261ա Յիշատակ է սուրբ մատեանս Բաբերդացի Մի­նաս վարդապետին, որ է Մեկնիչ յԵսայեայ մարգա­րէին, զոր եւ ստացեալ զսա ի վայելումն անձին իւրոյ, եւ հանդերձ՝ աշակերտաց իւրոց եւ մանկանց Սիովնի: Արդ, հայցեմ ի ձէնջ, ո՛վ պատահողք սուրբ մատենիս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զիս՝ զՄինաս հուսկ վարդապետս, եւ զամենայն արեան առու մեր­ձա­ւորքս, եւ լի բերանովք ողորմիս ասասջիք մեզ՝ մեղու­ցե­լոցս, եւ Աստուած ձեզ ողորմի իւր միւսանգամ գալստեանն. ամէն: Հայր մեր:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 261ա (1666 թ., անարուեստ նոտրգիր) Յիշա­տակ է Մինաս վարդապետին Բաբերդացի ի ձեռն Պօղոս վարդապետին, որ էր հրաւիրակ հոգ[եւ]որ տեառնէ ի սուրբ Երուսաղէմ ի թվին ՌՃԺԵ.(1666):

2. Պհպ. Բա (ԺԸ. դ., անարուեստ նոտրգիր) Աս­տուած ողորմի Նաղաշին, իւրն եւ ծնողաց հոգւոյն, որ ետուր Զ. ղուռիշ ի դուռն Սուրբ Էջմիածնի:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գէորգ վարդա­պետի Մեկնութիւն Եսայեայ մարգարէութեան, (4.)», 1ա՝ «155/2975, ՌՃԺԵ.-1666ից առաջ – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Աա՝ «Աստուած իմ, դու ես Յիսուս Քրիստոս բարեխ[աւս]»: 261ա՝ Յիշատակարանի վեր­ջին արտայայտութեան այլ ձեռքով կրկնած՝ «Արդ, ես վերջինս բ[անասիրաց]»:

 

2976

ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՍԱՅԵԱՅ

ՏԱԹԵ՞Ւ

ՌՃՂ. – 1741

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Մեսրոպ քահանայ:

ԹԵՐԹ՝ 57: ՊՐԱԿ՝ Զ-Ժx12 (Ը՝ 14, Ժ՝ 7): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լու­սա­գծե­րով եւ լուսադրոշմով՝ եռամահիկ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,6x15: ԳՐՈՒ­­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (15,8x10,3. ստ. լս.՝ յիշագրեր: ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 37ա): ՏՈՂ՝ 33: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ ան­­կիւնները՝ բաց շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարա­թուղթ, աստառը՝ կապոյտ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ կապոյտ թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 37ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը՝ մաշուած, վնասուած, Ա-Ե. պրակ­ներն ընկած, թերթերի հիմքերը կեղտոտուած, կան աղ­տո­տուածութեան զանազան բծեր, վերջից նոյնպէ՞ս թերի՝ վերջին 57բ էջի ստ. լս-ում յիշագիր՝ «Յաղագս»:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-57բ Ծաղկաքաղ մեկնութիւն ի լուսաւոր բա­նից արդիւնական վարդապետի Յովհաննու Որոտ­նեց­ւոյ՝ հաւաքեալ աշխատասիրութեամբ Գրիգոր աշա­կերտ նորին

–1աբ Այս ինչ կայ ի գիրքս Եսայեայ մարգարէին – Ա. Տեսլեան մարգարէիցն (գոյ եւ ի ԺԴ. համարին)... Կ. Երկինք աթոռ իմ են, եւ վասն արուեստաւորաց, եւ վասն պատարագաց, եւ խաղաղութեան, իբրեւ զգետ, եւ գալստեանն Տեառն հրով, եւ անքուն որդանցն: Վերջ եղեւ ցանկս:

ա. 2ա Ա.[Տեսլեան մարգարէիցն] –Հարցումն. Զի՞նչ է, որ ասէ՝ Տեսիլ Եսայեայ: Պատասխանի. Զմար­գա­րէութիւնն տեսիլ կոչէ... նոյնպէս եւ սիրտք մար­գարէիցն զՀոգին Սուրբ ընկալեալ՝ յստակ տեսանէին զլինելոցն:

բ. 2աբ Բ.[Լո՛ւր, երկին, եւ ունկն դի՛ր, երկի՛ր]– Հց. Լո՛ւր, երկին, եւ ունկն դի՛ր, երկի՛ր: Պխ. Կեր­պա­րանք բանիցս նախ ցուցանէ զբարկութիւնն Աստու­ծոյ... եւ ոչ մատնի անվախճան տանջանացն:

գ. 2բ-3ա Գ.[Լուացարո՛ւք, սրբեցարո՛ւք] –Հց. Լուա­ցարո՛ւք, սրբեցարո՛ւք: Պխ. Ասաց յառաջ քան զայս, թէ ոչ ներեցից մեղաց ձեր... վասն այնորիկ ի վե­րայ բերէ՝ ասելով. Փրկեցէ՛ք զրկեալն:

դ. 3աբ Դ. [Վասն իշխանաց եւ քաղաքաց] – Հց. Իշ­­խանք ձեր գողակիցք են գողոց: Պխ. Նախ զայն ասէ, զի որք ընդ արծաթն պղինձ խառնեն... ապա երեւեցաւ տեսիլս այս:

ե. 3բ-4ա Ե. [Նստելոյն եւ փառացն Աստուծոյ] – Հց. Զի՞նչ է, որ ասէ Տէրն յաւիտենին...Պխ. Չեն հա­կա­ռակք միմեանց... երրորդ՝ վկայութիւն հաստատ եւ ան­ջրե­լի մերումս կրօնից դաւանելով զԱստուած երեք անձ­նաւորութիւն եւ մի տէրութիւն:

զ. 4ա-7ա Զ.[Կոյսն յղասցի եւ ծնցի] – Հց. Զի՞նչ է, որ ասէ՝ Ահա Կոյսն յղասցի եւ ծնցի որդի: Պխ. Զբանս զայս կամին հեռացուցանել... Արդ, եւ ես նախան­ձե­ցու­ցից զնոսա յազգ անպիտան:

է. 7ա Է.[Զի՞նչ է վհուկն եւ այլն] –Հց. Զի՞նչ է վհուկն եւ այլն, որ ասէ:Պխ.Ոմանք ասեն, թէ վհուկն հար­­ցողքն են... աստ մարգարէս ասէ՝ Հապա նախ զայդ ա՛րբ:

ը. 7աբ Ը.[Լոյս որպէս զհուր եւ բան հակիրճ] – Հց. Զի՞նչ է, որ ասէ՝ Եղիցի լոյսն Իսրայելի իբրեւ զհուր... Պխ. Բանս այս զկորուստ զօրացն... եւ զանհաս խորհուրդն յայտնեաց տիեզերաց, այն է՝ բան հակիրճ եւ համառօտ:

թ. 7բ-10ա Թ.[Գաւազան, արմատ եւ ծաղիկ Քրիս­տոս] – Բղխեսցէ գաւազանն յարմատոյնՅեսսեա.ոմանք ասեն զբանս զայս վասն Եզեկիայ... յիշեա՛ զբան մարգարէիս, թէ՝ Առիւծ իբր զեզն յարդ կերիցէ:

ժ. 10ա Ժ. [Վասն բարկութեան աւուրն] – Զի ահա­ւա­սիկ հասեալ է օր Տեառն անբժշկելի, լի բարկու­թեամբ... երրորդ՝ զի պատւոյն հաւատան, իսկ տանջա­նացն՝ ոչ:

ժա. 10ա-1ա ԺԱ.[Վասն Արուսեկին անկեալ] – Զիա՞րդ անկաւ յերկնից արուսեակն... եւ նմանապէս զփոխարէնն հատուցանէ նոցա:

ժբ. 11ա-2ա ԺԲ.[Նստեալ ի թեթեւ ամպ, որ է կոյսն Մարիամ] – Հց. Ահաւասիկ, Տէր նստեալ ի վե­րայ թեթեւ ամպոյ, եկեսցէ... Պխ. Թեթեւ ամպ կոչէ զկոյսն Մարիամ Աստուածածինն... յորոց փրկեսցէ ամէնողորմ եւ բարերար Աստուածն մեր զամենայն հա­ւատացեալս անուան իւրոյ, միջնորդութեամբ մօր իւրոյ եւ կուսի. ամէն:

ժգ. 12ա-3բ ԺԳ.[Քուրձ զգեստի եւ մերկութեան մարգարէին] – Եւ ասէ Տէր ցԵսայի... իսկ Տեառն մերոյ Քրիստոսի մեզ խրատ ուղղութեան եւ առաքինութեան: Այսքան առ այս:

ժդ. 13բ ԺԴ.[Հեծեալս երկու եւ տեսիլս արա­բաց­ւոց] – Տեսի հեծեալս երկուս՝ հեծել մի իշոյ եւ հե­ծեալ մի ուղտու... եւ շարժէ ի դողումն եւ կափ եւ կա­փումն ատամանց:

ժե. 13բ-4բ ԺԵ.[Վասն վշտաց եւ մահու] – Որպէս ոմանք ի վիշտս պիտանիք լինին... եւ ի քեզ յուսա Տէր, նա պահէ զխաղաղութիւն աշխարհի:

ժզ. 14բ-5բ ԺԶ.[Հիմն եւ վէմ է Քրիստոս]– Ասէ Տէր՝ Ես դնեմ ի հիմունս Սիօնի վէմ... եւ երկրորդ՝ զի երկբայութիւն անկանի եւ կորնչի: Այսքան առ այս:

ժէ. 15բ-6բ ԺԷ.[Ոգի յիմարութեան եւ թուղթ կնքեալ եւ ապստամբ որդւոյ]– Հց. Զի՞նչ է, որ ասէ՝ Ար­բոյց ձեզ Տէր ոգի յիմարութեան... զի անդ ասաց՝ Ոչ ինեւ, եւ աստ, թէ՝ Ոչ իմով հոգով:

ժը. 16բ-7բ ԺԸ.Տեսիլ չորքոտանեաց յանապատի՝ ի նեղութեան եւ յանձկութեան– Այս երկրորդ հա­տորն է, ասէ... զի եւ Տէրն երանեաց ոչ միայն զսուրբն որդիւք, այլեւ սգաւորսն ի վերայ մեղաց:

ժթ. 17բ-9ա ԺԹ.Տէ՛ր, ողորմեա՛ց մեզ, զի ի Քեզ յու­սացաք– Տե՛ս, զի չէ պարտ ողորմելոյն... եւ ուր պա­տուիրանաց պահպանութիւնք, անդ եւ ոչ յանցանք ինչ:

ի. 19ա Ի.[Զի՞նչ է՝ Գալարին երկինք, եւ սրտմտու­թիւնն Աստուծոյ] – Գալարին երկինք որպէս մաքա­ղաթ. ոչ ըստ ոմանց, թէ վարագոյր հաստատութեանցդ գալարին... աստ յայտնապէս զԵրրորդութիւնն ցու­ցանէ:

իա. 19աբԻԱ. [Անապատ ծարաւի]– Ուրա՛խ լեր, անապատ ծարաւի, եւ ցնծասցէ անապատն... այսպէս եւ եկեղեցիքս, որ ամուլ սկնդուկ էր, եղեւ բազումորդի:

իբ. 19բ-20ա ԻԲ.[Հատուցանէ դատաստան]– Հց. Զի՞նչ է, որ ասէ՝ Ահաւասիկ Աստուած մեր հատուցանէ դատաստան եւ հատուսցէ... եւ հնձեցէ՛ք զպտուղ կենաց:

իգ. 20ա-1բ ԻԳ.[Վասն Եզեկիայի բազում բանք]– Հց. Վասն է՞ր, յորժամ աղօթէր Եզեկիայ... զի ոչ խնդրեաց վասն նոցա:

իդ. 21բ-2ա ԻԴ.Ձայն բարբառոյ յանապատի – Հաս­տատութիւն է դարձի նոցա ի գերութենէն... գոգ­ջի՛ր, այսինքն՝ ասասջի՛ր:

իե. 22ա-3ա ԻԵ.Ամենայն մարմին խոտ է, եւ ամե­նայն փառք մարդոյ՝ իբրեւ զծաղիկ խոտոյ – Վասն է՞ր խոտ... գրեալ եւ այսպէս վասն հօտի եւ խոտոյ ի Կորնթացւոց Ա. թուղթն:

իզ. 23ա-4ա ԻԶ.Ո՞ չափեաց ափով զջուրս եւ կշռեաց զլերինս – Ընդէ՞ր ոչ ասաց, թէ արար... եւ ոչ զբարի գործեաց:

իէ. 24աբ ԻԷ.[Նկարեալ պատկերեաց]–Արդ, ո՞ւմ նմանեցուցիք զՏէր... եւ զայլ պատկերս անարգեմք, եթէ՛ մարդկան եւ եթէ՛ դիւաց: Այսքան առ այս:

իը. 24բ-5ա ԻԸ.[Յեղելոց զԱստուած ճանաչել] – Եւ աստի յառաջ յեղելոց իրաց զԱստուած ի ծանօ­թու­թիւն ածէ... եւ դեռեւս լոյս ոչ գոյր:

իթ. 25աբ ԻԹ.[Ուղիղ է ձեւ մարդոյ եւ վասն զօ­րու­թեանն Աստուծոյ...] – Համբարձէ՛ք ի բարձունս զաչս ձեր... եւ առ ոմանս են զօրաւորք:

լ. 25բ Լ.Զի՞նչ է յաւիտենականն եւ մշտնջենա­ւորն – Պխ. Յաւիտենական է անսկիզբն եւ անվախ­ճանն... սկսեալն եւ անվախճանն՝ որպէս հրեշտակք եւ հոգիք մարդկան:

լա. 25բ ԼԱ.[Զարթոյց զարդարութիւնն] – Ո՞ զար­թոյց յարեւելից զարդարութիւն եւ կոչեաց զնա... զի խո­նարհեալք էին եւ սակաւաւորք:

լբ. 25բ-6ա ԼԲ.[Գետք են մարգարէքն, եւ աղբեւր՝ առաքեալքն] – Բացից գետս ի վերայ լերանց... հին­գերորդ՝ գետք եւ աղբերք ի միասին խառնեն. այսպէս եւ Հին եւ Նոր կտակարանք այժմ ի մեր եկեղեցի:

լգ. 26աբ ԼԳ.[Մայրից եւ կռոց] – Իսկ մայրն եւ տօ­սախն եւ այլն, զոր յիշէ թուով, Ժ. են... ի շարժմանէ աս­տեղաց զլինելոցսն ասեն:

լդ. 26բ-7բ ԼԴ.Յակոբ ծառայ իմ, [եւ վասն անուանն Քրիստոսի եւ դատաստանի] – Ո՞ւմ կա­տարեն զայս բանս հրէայքն... առն ոչ է պարտ ծածկել զգլուխն իւր, զի փառք է Աստուծոյ:

լե. 27բ-8բ ԼԵ.Օրհնեցէ՛ք զԱստուած օրհնութիւն նոր– Հրէայքն յետ դարձին իբր յարութեանն ասէին... սակայն հոգին ի նմա մեռեալ է՝ լի դառնութեամբ:

լզ. 28բ-9ա ԼԶ.Գիտասջի՛ք եւ հաւատասջի՛ք, թէ ես եմ Աստուած: Վասն Գ. պատճառի գերազանց է հա­ւատն՝ քան զիմաստն–Նախ՝ զի իմաստքն զերեւելիս քննէ... եւ թէ ոչ ընդունիմ ի Տեառնէ քումմէ եւ ոչ ի հօ­տից քոց նոխազս եւ այլն:

լէ. 29ա-30ա ԼԷ.[Ամպ եւ մեղքն. եւ՝ ասա՛ դու զանօրէնութիւնս քո] – Ես եմ, որ ջնջեմ իբրեւ զամպ... զի ընդ ասելն զմեղս, արդարանայ մարդն:

լը. 30աբ ԼԸ.Մինն ասիցէ՝ Աստուծոյ եմ ես – Այսինքն՝ ընդունի Աստուծոյ, եւ հաշիւ նորա իսրայէ­լա­ցիքն են... եւ վերջինն՝ Ճ.աւոր, որք կատարեալքն են:

լթ. 30բ-1ա ԼԹ.[Զանազանութիւն Աստուծոյ ճշմար­տի եւ կռոցն] ՛– Եւ գիտելի է, զի անթիւ զանա­զանութիւն գոյ ի մէջ... եւ դնիցէք ի գետինն, ոչ շարժեսցեն: Այսքան առ այս:

խ. 31ա. Խ.[Օծեալ կոչի Կիւրոս] – Այսպէս ասէ Տէր ցօծեալ ցԿիւրոս... զի հեզ էր Կիւրոս եւ խաղաղա­րար, եւ անկաշառ եւ այլն:

խա. 31աբ ԽԱ.[Դրունք պղնձի եւ թէ՝ Ես հաս­տա­տեցի զլոյս եւ զխաւար] – Զդրունս պղնծիս խոր­տա­կեցից... եւ ոչ գոյ այլ Աստուած, բաց ի քէն:

խբ. 31բ-3ա ԽԲ.[Վասն երդման, եւ ոչ գոյ ուրախութիւն ամբարշտացն] – Յանձն իմ երդնում, ասէ, թէ որ ինչ ելանէ ի բերանոյ իմոյ, արդարութիւն է... եւ զանհաւատս ընդ մէջ կոտորեսցէ:

խգ. 33աբ ԽԳ.[Բերան որպէս սուսեր եւ որպէս նետ] – Այլ եւ սուսեր է բանք մարգարէիցն... նոյնպէս եւ յամենայն ժամանակի հաւատով խնդրողացն: Այս­քան առ այս:

խդ. 33բ-4ա ԽԴ.[Ընդունելոյ ժամանակն] – Տէր, Տէր առաքեաց զիս եւ Հոգի նորա: Տե՛ս եւ ի միտ ա՛ռ, զի Հոգին Սուրբ ի Հօրէ... կամ թէ՝ որպէս լուծան մար­մինք նոցա:

խե. 34աբ ԽԵ.[Մարմինն է հանդերձ. վասն մա­հու] – Իսկ որ ասէ՝ Ահաւասիկ դուք ամենեքեան իբրեւ զձորձս հնասջիք... այլ ես ասեմ ձեզ զայս ինչ:

խզ. 34բ-5ա ԽԶ.[Երկինք՝ որպէս ծուխ, եւ երկիրս՝ որպէս ձորձ] – Երկինք իբրեւ զծուխ հաստատեալ են... եւ ոչ ինչ տանել կարող եմք, ասէ:

խէ. 35ա-6բ ԽԷ.[Վասն նախատանաց...] – Հց. Աստ ասէ՝ Մի՛ երկնչիք ի նախատանաց... կամ զի այլա­կերպէ հանապազ զծնեալս աւազանաւն ի կերպ որ­դեգրութեանն Աստուծոյ:

խը. 36բ-40բ ԽԸ.[Տէր, ո՞ հաւատաց լրոյ խաչի, թաղման, արմատ եւ ոչխար] – Տէ՛ր, ո՞ հաւատաց լրոյ մերում, եւ բազուկ Տեառն ո՞ւմ յայտնեցաւ... մարգա­րէս ձայնէ բարբառ ուրախութեան յեկեղեցիս հեթանո­սաց:

խթ. 40բ-1ա ԽԹ.Ուրա՛խ լեր, ամուլ – Որ յաւուրցն աշխարհի մինչեւ ցայժմ ոչ ծնար... զի աւերեալ էր ի բարի գործոց:

ծ. 41ա-2ա Ծ.[Հիմունք, դրունք եւ ակունք] –Ահա­ւա­սիկ, պատրաստեմ կարկեհան զքարինս քո... զոր ոչ միայն Դաւթի, այլ եւ ամբողջ աշխարհի սրբութիւն եղեւ:

ծա. 42աբ ԾԱ.Խնդրեցէ՛ք զՏէր – Եւ այժմ գտանի­ցէք զնա... որպէս ասէ ոմն, թէ՝ Ըստ իշխանի քաղաքին եւ պաշտօնեայք նորա, եւ ոչ միայն առ քաղաքս, այլ եւ առ մեր խորհուրդս:

ծբ. 42բ-4բ ԾԲ.[Զգուշ կացէ՛ք իրաւանց] – Այսպէս ասէ Տէր՝ Զգուշ կացէ՛ք իրաւանց եւ գործեցէ՛ք զար­դարութիւն... այլ խնայեմ, զի իմ են ստեղծուածք:

ծգ. 44բ-5ա ԾԳ.Անօրէնք իբրեւ զծով ծփեսցեն եւ հանգիստ մի՛ գտցեն – Բանս այս ի վերայ ամենայն անօրինաց համեմատի բազում օրինակաւ... ընդդէմ նո­ցա ամենայն կերպիւ արդարոցն խաղաղութիւն եւ հանգիստ: Այսքան առ այս:

ծդ. 45ա-8ա ԾԴ.Գոչեա՛ զօրութեամբ. [Վասն պա­հոց եւ ողորմութեան, մեծատանց եւ աղքատաց] – Գոչեա՛ զօրութեամբ եւ մի՛ խնայեր... եւ ունիմք հանա­պազ ի բերան մեք եւ զաւակ մեր ազգէ յազգ, մինչեւ յաւիտեանս:

ծե. 48ա-50ա ԾԵ.Լուսաւորեա՛, Երուսաղէմ. լոյս կո­չի Քրիստոս. եւ վասն խոտից եւ ուղտից եւ կաթո­ղիկէ եկեղեցւոյ – Լուսաւորեա՛ց, լուսաւորեա՛ց, Երու­սաղէ՛մ, զի հասեալ է լոյս քո... եւ զայլսն իւրաքանչիւր ժամու կոչէ:

ծզ. 50ա-1ա ԾԶ.Հոգի Տեառն ի վերայ իմ, այսինքն՝ մարմնաւորութեանս– Տե՛ս զԵրրորդու­թեանն յայտնութիւն... եւ ի խոտորելն մեք ո[ւ]տեմք զերդումն, եւ ո՛չ նա:

ծէ. 51ա-3ա ԾԷ.[Որ դիմեալ գայ յԵդովմայ. Վասն համբարձման] – Իսկ այս ո՞վ է, որ դիմեալ գայ յԵդով­մայ: Բանս այս նախ յարմարի ի վերայ եդովմայեց­ւոցն... վասն այսորիկ զողորմութիւնս Տեառն յիշեմք:

ծը. 53աբ ԾԸ.[Միշտ բարերար է Աստուած. եւ ձգել ձեռինն] – Հց. Ասէ մարգարէս՝ Տէ՛ր, դատաւոր բա­րերար: Այլ արդ տեսանեմք ոչ միայն բարիս... եւ զայլս քարկոծեցին եւ զայլսն այլապէս:

ծթ. 53բ-4բ ԾԹ.[Ճիռ ի մէջ ողկուզաց. եւ եղիցի երկինք եւ երկիր նոր] – Այսպէս ասէ Տէր՝ Զոր օրինակ, եթէ երեւեսցի ճիռ ի մէջ ողկուզաց... եւ այլքն ամենայն մեծամեծ խորհուրդք, որ յաւանդեալ են յեկեղեցի:

կ. 54բ-7բ Կ.Այսպէս ասէ Տէր՝Երկինք աթոռ իմ են, եւ երկիրս՝ պատուանդան ոտից իմոց. որպիսի՞ տուն շինեցիք ինձ. եւ այլն – Պխ. Է բանս այնմ, որ ասէին՝ Զսրբութիւնն շինեցին հարքն մեր, եւ դու աւերեցեր... յորմէ զերծուսցէ զմեզ ողորմածն բնութեանս մերում Քրիստոս Աստուած, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

– 57բ [Յիշատակարան հեղինակի]Գրիգոր Տա­թե­ւացու յիշատակարանն է. Արդ, ես՝ վերջինս սպա­սա­ւորաց բանի Գրիգոր քահանայ, ժողովեցի զծաղ­կաքաղս Մեկնութիւն սակաւուք մարգարէին Եսայեայ ի լուսաւոր բանից տեառն իմոյ եւ վարժապետին Յօ­հաննու Որոտնեցւոյ, որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի անզրաւ կենօք: Արդ, պիտանութիւն սորա է ի բեմասացութիւնս եւ ի քարոզս բանի եւ ի կարգս զրուցաց: Զի թէ իցէ ինչ ըստ ձերումդ ախորժակաց Տեառն շնորհք, իսկ զպակասն մերում տկարութեանս ներել աղաչեմ: Որ եւ մարդասիրեալ եղբայրական խնամօք կաթիլ մի ի ցօղոյ աղօթից ձեր իջցէ յոսկերս իմ եւ լուասցէ զբազմաշարաւ ապականութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ իմոյ, եւ զծնողացն իմ՝ զներելիսն եւ զմահացուսն: Եւ ձեզ՝ յիշողացդ, եւ մեզ՝ յուսացելոցս, առհասարակ վայելեսցի յոյս հանդերձեալ փառացն ի Քրիստոս Յիսուս՝ ի Տէր, առ որ աղերսեմ՝ որ ընդօրի­նա­կէք, գրեսջիք եւ զսակաւ յիշատակս մեր, զի եւ դուք գրեսջիք ի դպրութիւն կենացն. ամէն:

Ծնթ. Զգալիօրէն տարբերւում է 1131 ձեռագրի (2ա-34բ) բնագրից: Գրիգոր Տաթեւացու Եսայեայ այսմեկնութիւննար­տայայտուածչէհետեւեալգրքում. Եզնիկեպս. Պետ­րոսեան, ԱրմէնՏէր-Ստեփանեան, Սուրբգրքիհայերէնմեկնութիւններիմատենագիտութիւն, Երեւան, 2002:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԳՐՉՈՒԹԵԱՆԺԱՄԱՆԱԿԻ

57բ Յիշատակարան գրոյս գծագրողի՝ նուաստՄեսրոպի – Աւարտեցաւ քաղուածս Եսայեայ մար­գա­րէին ի հայրապետութեան տեառն Ղազարու ամենայն Հայոց կաթուղիկոսի եւ առաջնորդութեան Սուրբ Աթո­ռոյսՏաթեւուՅովհաննէս վարդապետին, որ ի նոյն գեղջէն Տաթեւու, եւ ի թուականութեանս մերում՝ հայոց ՌՃՂ. (1741), նամսեաննապրիլի, ձեռամբ մեղսամած Մեսրոպի անարժան քահանայի եւ կրօնաւորի, որ եւ մաղթեմ առ յապա պատահողացդ այսմ տառի՝ թէ՛ ըն­թեռնուք եւ թէ՛ ընդօրինակէք, մէկ Հայր մերոյիւք յի­շե­ցէ՛ք զբազմամեղ հեգ Մեսրոպս՝ հանդերձ ծնողօք, որ յոյժ աշխատանօք գրեցի առ ի յիշատակ հիգոյս, եւ դուք՝ յիշողքդ, յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի. ամէն: Հայր մեր, որ յերկինս ես, սուրբ եղիցի անուն քո, եկես­ցէ արքայութիւն քո, եղի՛՛:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. Պհպ. Բա (1833թ., շղագիր) 1833. ի Մսուրայ դպիր է գնեալ:

2. Պհպ. Աա (1834թ., շղագիր) 1834 ամի, ի մարտ ամսոյ է ըԶմիւրունցոյի Մսուրայ Գրիգորեանէ գնեալ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Գրիգորի Տաթե­ւաց­ւոյ «Մեկնութիւն Եսայեայ մարգարէութեան», Պհպ. Աա՝ «157/2976, ԺԸ. դ., ՌՃՂ.-1741 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Աբ՝ «եմսէթ», Պհպ. Բա՝ «503, 25, լ ի»:

2977

ՅԱԿՈԲ ԿԱՐՆԵՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՐԳՈՑ ԵՐԳՈՅՆ

 

ՌՄԼԱ. – 1782-ից յետոյ

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը: ՍՏԱՑՈՂ՝ Աբրահամ վարդապետ:

ԹԵՐԹ՝ 303 (գրչի էջակալում՝ 1-616, որ է՝ 3ա-301բ). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 15բ, 288բ, 302ա-3բ: ՊՐԱԿ՝ 1+Ա-ԼԸx8 (Բ՝ 6, ԺԶ՝ 7)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ երկու լայնեզր գլխարկ, կենտրոնում՝ քառաթերթ ծաղիկ, «Lastello!»: ՄԵ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21,5x15,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (2ա-282բ՝ 17x11,5), երկսիւն (թ. 283ա-288ա՝ 18x11,6): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 25-28: ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն դրոշմազարդ կաշի, մի­ջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղին:

Новый рисунок

Նմուշ 5ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, վնասուած, լուսան­ցա­կո­ղերը կեղտոտուած, թ. 237՝ մէջտեղում պատռուածք-անցք, թա­­նաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրադաշտը գունափոխուած, թերթե­րին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2ա-282բ Գիրք մեկնութեան Երգոց երգոյն Սո­ղո­մօնի արքային Իսրայէլի՝ հաւաքեալ ի Յակոբայ իբրու վարդապետէ Կարնեցւոյ Սիմոնեան, ըստ մա­սին ի Սուրբ Էջմիածին եւ ըստ մասին՝ յԱրզրում, ի խնդրոյ տեառն Աբրահամու իմաստնապերճ վար­դա­պետի եւ հռչակաւոր արքեպիսկոպոսին Զմիւռնոյ վայելչազարդ մայրաքաղաքի, արդէն ի Տէր հան­գու­ցելոյ: Ի գերապայծառ հայրապետութեան ազգիս հա­յոց ի լուսանկարն Սուրբ Էջմիածին տեառն Ղու­կասու սրբազան կաթուղիկոսի եւ երջանիկ հայրա­պետի, յորոյ աւուրս յանկ ելեալ աւարտեցաւ ի թուա­կանութեանս Արամեանս տոհմի ի ՌՄԼԱ. (1782), յամսեանն սեպտեմբերի

Տե՛ս ձեռ. 1162, 2ա-216ա: Յիշ. հեղ./չիք: Յռջբ./3ա-6բ: Մեկ­նութիւն մակագրութեան Երգ երգոց անուանեալ բանիցն Սօղօմոնի/7ա-15ա: [Նախադրութիւն]/16ա: ա/16ա-92ա: [Նա­խադրութիւն]/92աբ:բ/92բ-137ա: [Նախադրութիւն]/137աբ: գ/137բ-60բ: [Նախադրութիւն]/160բ: դ/160բ-91ա: [Նա­խա­դրութիւն]/191աբ: ե/191բ-217ա: [Նախադրութիւն]/217աբ: զ/217բ-37ա: [Նախադրութիւն]/237աբ: է/237բ-57ա: [Նախա­դրութիւն]/257աբ: ը/257բ- 78ա: թ/[Մեկնութիւն Երգ երգոց ա­նուա­նեալ բանիցն Սողոմօնի վերջին փոքր գլխոյն]/278բ-82ա: Յիշ. հեղ./չիք: Ցանկ/չիք: Հմմտ. ձեռ. 1164:

Բ. 283ա-8ա [Երգ երգոց, որ է Օրհնութիւն օրհնու­թեանց՝ ասացեալ Սողոմոնի արքայի Իսրայէլի] – Գլուխ առաջին. Հարսն ասէ՝ Համբուրեսցէ զիս ի համ­բուրից... Գլուխ ութերորդ. Ո՞ տացէ քեզ... զի այսպէս ու­նէր:

Գ. 289ա-301բ [Ցանկ սուրբգրական վկայակո­չու­թեանցն] – Դատաւորաց, Գլուխ, համար, [երես]. Գ. 3... Ա. Կորնթացւոց, ԺԴ. 15:

Ծնթ. Ցանկը եռասիւն է, առաջին սիւնակում գրուած են գրքերի գլխահամարները, երկրորդում՝ տնահամարները, եր­րոր­դում՝ պէտք է լինէին ներկայ ձեռագրի էջահամարը, սա­կայն այս սիւնեակն ընդհանրապէս լրացուած չէ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 2ա:

282ա Եւ արդ, մինչ ցայս վայր եւ մեք ժողովեալ հաւաքեցաք զմեկնութիւն սորին, որքան եւ մերս կարն եբեր, բայց զսրբագրութիւն սորին յանձնեմ ամենակալ թագաւորին երկնի եւ երկրի, քանզի ընդ ծերութեանս եւ տկարութիւն խառնեալ՝ չտայ թոյլ բանալ աչացս, այլ եթէ Տէր կամեսցի եւ տայցէ առողջութիւն, յայնժամ վերստին դառնամ ի սկզբանէ մինչ ցաւարտ նորապէս սրբագրել, ապա եթէ կոչնատէրն ստիպեսցէ, յայնժամ թողում զայն հարազատ եղբարց իմոց՝ ուղղափառ վարդապետաց մերոյս եկեղեցւոյ հաւատարիմ եղելոցն՝ առ ի սրբագրել, բայց ոչ այնպէս, զի բան ինչ բարձցէ ի միջոյն կամ աւելորդ բան ինչ խառնեսցէ ի նա, այլ ըստ արհեստին ուղղեսցէ բանից եւ բառից ետ եւ յառաջ դրութիւնն մեկ|282բ|նեսցէ, եւ նախադրութեանց զաւե­լին բարձցէ եւ զպակասն լցուսցէ՝ ըստ պահանջման տեղւոյն: Այսքան միայն խնդրեմ, եւ թէ քան զայս աւե­լի առնել ժպրհեսցէ, յայնժամ առաջ[ի] ահաւոր ատենի անաչառ դատաւորին զձեռս իմ արկանեմ զօձիս նորին եւ խնդրեմ զիրաւունս:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա՝ սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զի­նանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцых­ской град­­ской полиции»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Յակոբ վարդա­պե­տի Սիմէօնեան Կարնեցւոյ Մեկնութիւն Երգոց եր­գոյն (1)», 1ա՝ «161/2977, Հմր 162/43., ԺԹ. դ. – Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2978

ՎԱՐԴԱՆ ԱՐԵՒԵԼՑԻ, ՅԱՂԱԳՍ ԵՐԳՈՑ ԵՐԳՈՅՆ

ԺԸ. դար (1749ից յետոյ)*

ԹԵՐԹ՝ 35 (գրչի էջակալում՝ 3-5, որ է՝ 1ա-2ա). չգրուած՝ 35բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Գx12 (Ա, Գ՝ 11)+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. «MOFEH», լատինատառ անընկալելի գրութիւն, «1749», խաչապսակ ոճաւոր շրջանակ, մէջը՝ ինչ ո» կենդանու ան­ընկալելի պատկեր: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x16,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկ­սիւն (1ա-23ա, 32ա-4բ՝ 17,8x11), միասիւն (23բ-32ա՝ 17,8x11,3): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 9ա): ՏՈՂ՝ 31: ԿԱԶՄ՝ ծաղկազարդ դրոշմուած թուղթ, հէնքը՝ բաց շագանակագոյն, միջուկը՝ ստուա­րաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա, սպիտակ թուղթ, մասն կազմաստառի, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. «OM, MFDM»):

Новый рисунок (1)

Նմուշ 9ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի թուղթը մաշուած, կեղտոտուած, Պհպ. Ա., թ. 1, 35՝ հիմքից մասամբ անջատ, թերթերին խոնաւու­թեան եւ աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

* Ձեռագրիս ժամանակի համար տե՛ս Նիւթ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-34բ. Հոգեպայծառ եւ տիեզերալոյս վարդա­պե­տին Գրիգորի Նիւսացոյ [=Վարդանայ Արեւելցւոյ] արարեալ Պարզութիւնն Երգոց երգոյն ի յոյսն Քրիստոս

Տե՛ս ձեռ. 1141, էջ 308բ-27բ: Յռջբ./1ա-2բ: Մեկնու­թիւն/2բ-34ա: Յիշ. հեղինակի/34աբ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 35ա (1812 թ., շղագիր) Ի վաղուց ստացեալ զսա՝ ի սարկաւագութեանն, Զաքարիա եպիսկոպոսի յՕշա­կանց­ւոյ եւ ընդ այլ գրեանցն ի քանի ամս անհե­տա­ցեալ յիւրմէ վասն դառնութեան ժամանակին, այժմ՝ ի ՌՄԿԱ.(1812) թուին եւ յուլի[սի] Ժ. եղբայր ոմն կրօնաւոր դարձոյց զսա յինքն՝ իբր յիշատակ եւ պարգեւ, որում Տէր լիցի վարձահատոյց եւ օժանդակ, յամենայն գործս իւր բարիս. ամէն:

2. 35ա (1819 թ., շղագիր) Գրքոյկս այս է Զա­քա­րիայ արքեպիսկոպոսին, որ էր այր հմուտ Հին եւ Նոր Կտակարանաց, նա եւ բուն իմաստութեան. իսկ երա­նե­լիս այս՝ թէ որպէս բարի եւ բազմաց ըղձալի մահուամբ որոշեցաւ յաշխարհէս յայսմանէ, որ ոչ կարեմ ճառել. յայտ յանդիման ամենեցուն հրաժարական ողջոյն ի բերանն իւր՝ նման Յոհանու աւետարանչին: Տէր Յի-սո՛ւս՝ միածին Որդի՛ Աստուծոյ, բարեխօսութեամբ անա­րատ ծնողիդ, եթէ մարթ է, ամենայն քրիստոնէից այսպիսի բարի մահուամբ արժանացո,՛ եւսգծուծ եւ փցուն Գրիգոր լոկ անուամբ կոչեալ կնկղաւոր ծառայ սրբազան առաքելոյն Թովմայի եւ երբեմն միաբան Սուրբ Էջմիածնայ. եւ էր թիւն 1819 եւ մարտի 4ին, Մեծի Պահոց երրորդ կիւրակէին՝ Անառակին երեքշա­բաթ օրն: Յիշօղն մեղաւորացս յիշեալ լիցի մեծի ատեանն Քրիստոսի:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Մեկնութիւն Եր­գոց երգոյն», Պհպ. Աա՝ «162/2978, ԺԸ. դ. – Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝Պհպ.Աա՝ «Ո՛վ մահացու մարմին վի­րա­լից, /զիա՞րդ տքնիս դու ի կեանս վշտալից»:«Ի ժա­մա­նա­կըս տիրացուի ծերութեանն եւ ջ[ա]հելութեանն ընալաւ ջահելութիւնն», «աբգդ, աբգ, աբգդե, աբգդ, աբ, ի թիւն ի 12, 12», 1ա՝ «Այգու, ա»: 5ա՝ «Հոգի Աս­տու­ծոյ, Աստուած»:34բ՝ «Զարարիչն, փառք, րտ, աբգ»: 35ա՝ «Տիրացու Ստեփան, աբգ»:

2979

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՕԹՆ ԽՈՐՀՐԴՈՑ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ

[ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ]

ՌՄԺԳ. – 1764

ԾԱՂԿՈՂ՝ Սարգիս:

ԹԵՐԹ՝ 465 (գրչի էջակալում՝ 4-900, որ է՝ 5ա-464բ). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 3բ, 4բ, 13ա, 27բ, 78բ, 94բ, 117աբ, 133ա, 226ա, 246բ, 306ա, 316ա, 323ա, 343ա, 362ա, 388ա, 453ա, 464բ-5բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԼԷx12 (Ա, ԺԲ՝ 17, Դ՝ 16, Թ, ԺԱ, ԺԸ, ԻԴ, ԻԵ, ԻԶ, ԻԷ, ԻԹ, ԼԱ, ԼԶ՝ 13, ԼԷ՝ 3 (ԻԴ-ԻԵ-ի միջեւ՝ պրակից դուրս մէկ թերթ), ԼԳ՝ 18): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. եռամահիկ, թագով պսակուած «FA»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x16,4: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x11,4. ստ. լս.՝ յիշագրեր): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 84ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կարմրաւուն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղին՝ կարմիրով ցօղուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ՝ ծաղկաթուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 84ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – 2ա՝ Սբ. Թադէոս եւ Բարդուղիմէոս առաքեալներ, Մեսրոպ Մաշտոց եւ Յակոբ Նալեան: Խորան՝ 3ա (վերեւի անկիւններում՝ մէկական հրեշտակ): Կիսախորան՝ 5ա: Զարդագիր՝ թռչնագիր (5ա), կենդանագիր (463ա): Գոյ­­ներ՝ դեղին, կարմիր, սեւ, կանաչ, կապոյտ, դարչնագոյն, սպի­տակ, նարնջի, մանուշակագոյն:

– տպագիր գրքից առած նկարներ՝ փակցուած ձեռագրիս թեր­թերին. լատիներէն մակագրութիւններով, որոնց մի մասն ունի հայերէն թարգմանութիւններ. 13բ՝ Regina Martyrum (Թա­գուհի մարտիրոսաց, Իջեցումն ի խաչէ): Purpura indumentum ejus de San: guine Sanctorum et de Sanguine Martyrum (Iesu. Ap. 17): 133բ՝ Virgo Fidelis (Կոյս հաւատարիմ). Efto fidelis usque admortem (Ap. 2). 145բ՝ Mater Salvatoris (Մայր Կե­ցուց­չին, Մայր Յարուցելոյն). Pariet Filium, et vocabis nomen ejus lefum. 163ա՝ Virgo Clemens (Կոյս բարեգութ). լատիներէն մա­կա­գրութիւնը եզրահատուած: 175բ՝ (Մայր ըսքանչելի) Mater Admirabilis. լատիներէն մակագրութիւնը՝ եզրահատուած: 198բ՝ Regina Virginum (Թագուհի կուսանաց). Sequuntur agnum, quocunque ierit, Virgines enim funt. (Apoc. 14). 226բ՝ Vas Honorabile (Անօթ պատուելի). Vas admirabile, opus Excelsi (Eccli. 43). 291բ՝ Regina Patriarcharum (Թագուհի նահապե­տաց). Hi Pgtriarchae et cognationum Principes, qui habita­verunt in Ierusalem (Paral. 8). 306բ՝ Agnus Dei qui Tollis Peccata mundi (Գառն Աստուծոյ, որ բառնաս զմեղս աշխարհի). Deus mifere atur noftri et Benedicat nobis – Աստուած ողոր­մեա՛ մեզ եւ օրհնեա՛ զմեզ (Ps. 66). 316բ՝ Virgo Pradicanda (Կոյս քարոզելի). Non recedat laus de ore hominum (Iudith. 13). 323բ՝ Christe exaudi nos (Քրիստո՛ս, յար լո՛ւր մեզ). Exaudivit me Dominus (Deut. 9). 336բ՝ Virgo Veneranda (Կոյս գերյար­գելի). Beatam me dicent omnes generationes. 343բ՝ Mater Crea­to­ris (Մայր արարչին). Qui creavitme, requievit in taber­na­cuto meo (Eccli. 24). 349ա՝ Virgo Prudentissima (Կոյս խոհե­մագոյն). Eratque mulier illa prudentifsima (Reg. 26). 362բ՝ Regina Prophetarum (Թագուհի մարգարէից). Maior elt, qui Prophetat (Cor. 14,5). 367բ՝ Speculum Justitia (Հայելի ար­դարութեան). Videmus nunc per Speculum – Այժմ տեսանեմք՝ իբրեւ ընդ հայելի օրինակաւ (Cor. 13,11). 372բ՝ Christe audi nos (Քրիստո՛ս, լո՛ւր մեզ). Ego exaudiam de coelo et propit ero (Paral, 7). 388բ՝ S. Virgo virginium (Սուրբ կոյս կուսանաց). Vi­de­runt eam Filiae et Beatissimam predicavirunt (Can. 6). 393բ՝ Regina confessorum (Թագուհի խոստովանողաց). Proci­de­bant ante fedem in throno et mittebant coronas fuas ante thronum (Ap. 4). 416բ՝ Salus infirmorum (Կեցութիւն հիւան­դաց). Virtus axibat & Sanabat omnes. 439բ՝ Mater purissima (Մայր մաքրագոյն). Deus purificavit tucumune ne dixeris (Act. 10). 453բ՝ Regina sanctorum omnium (Թագուհի սրբոց ամե­նից). Eritmons domus Domini praeparatus in vertice montium (Micheae 4). 459բ՝ Sancta Maria (Ամենասրբուհի Մարիամ). Benedictus Dominus, qui hodie Nomentum ita (երկրորդ տողը՝ եզրահատուած):

Տե՛ս Աստղիկ Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ, մատե­նա­գիտութիւն, Թ-ԺԹ., Կահիրէ, 1998, էջ 428:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, վրան՝ ցեցի անց­քեր, մէջքի ստորին մասի կաշին մասամբ թափուած, լուսան­ցա­կողերը՝ գունաթափ, կեղտոտուած, 2ա՝ մանրանկարի ներկերն ար­տատպուած դիմացի էջին, թ. 185-96, 307-19՝ կարերը հիմքից թու­լացած, թ. 258՝ ստորին արտաքին լուսանցը պատռուած, հիմ­­­քերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին աղտոտուածութեան զա­նա­զան բծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

3ա-464ա Աստուածաբանութիւն զեօթանց խորհրդոցն Եկեղեցւոյ, շարադրեցեալ յերանելւոյ տեառն Յակոբայ գերահռչակ պատրիարքի մեծին Բիւզանդիոյ: Ի հովուապետութեան տեառն Սիմէօնի Առաջնոյ ընդհանրական կաթուղիկոսի եւ ի պատ­րիարքութեան սրբոյ Երուսաղէմի տեառն Կարապե­տի գերամեծ եպիսկոպոսի, իսկ ի պատրիար­քու­թեան Կոստանդնուպօլսոյ տեառն Գրիգորի գերզգօն վարդապետի եւ յաջորդի յօրինողի գրքոյս: Եւ գրե­ցեալ եղեւ յոմանց իբր բանասիրաց՝ ընդ հովանեաւ Սուրբ Հրեշտակապետ եկեղեցւոյ, յամի Տեառն 1764 եւ հայոց ՌՄԺԳ. փետրվարի երեք, ի մանկատան Սրբոյն Յակոբայ Մծբնայ հայրապետին:

Տե՛ս ձեռ. 400, 4ա-497բ: Նխդր./4ա: 1/5ա-27ա: 2/28ա-78ա: 3/79ա-94ա: 4/95ա-246ա: 5/247ա-464ա: Հինգերորդ գլխի շարունակութիւնը եւ միւս գլուխները տե՛ս յաջորդ՝ Հմր 2980 ձեռագրում:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

1. (գրչի) Տե՛ս Տիտղ.՝ 3ա:

2. 2ա (ծաղկողի) Գիրք աստուածաբանական զխորհրդոցն Եկեղեցւոյ երանելւոյ տեառն Յակոբայ պատրիարքին Մեծին Բիւզանդեայ գերափայլ վարդա­պետին:

– 2ա (նկարի մէջ, կապգիր) Սարգիս:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Յակոբ արք­եպիս­կո­պոս Նալեան՝ Մեկնութիւն եօթն խորհրդոց եկե­ղեց­ւոյ (1.)», 1ա՝ «164/2979 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Բա՝ սիւն:

2980

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՕԹՆ ԽՈՐՀՐԴՈՑ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ

(շարունակութիւն ձեռ. 2979ի)

[ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ]

ՌՄԺԳ. – 1764

ԳՐԻՉ՝ սանք վարժատան տիրացու Յովհաննիսի:

ԹԵՐԹ՝ 444 (գրչի էջակալում՝ 901-1753, որ է՝ 2ա-441բ). չգրուած՝ 1ա, 33բ, 75ա, 79բ, 84բ, 94բ, 100բ, 105բ, 107բ, 115ա, 123ա, 130ա, 148ա, 154ա, 162ա, 177բ, 185ա, 196բ, 218ա, 239բ, 273ա, 280բ, 330բ, 357ա, 426ա-8ա, 441բ-4բ: ՊՐԱԿ՝ ԼԷ-ԿԷx12+65 (ԼԷ՝ 11, Խ՝ 8, ԽԳ, ԽԵ, ԽԶ, Ծ, ԾԲ, ԾԴ, ԾԹ, ԿԶ՝ 13, ԽԷ, ԽԹ՝ 14): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ եռամա­հիկ, թագապսակ «FA»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,1x15,6: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x11,3): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 27ա): ՏՈՂ՝ 28: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կարմրաւուն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկաթուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղին, կարմրով ցօղուած: ՊԱՀ­ՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+Գ՝ չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 27ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – տպագիր նկարներ՝ փակցուած ձե­ռա­գրիս թերթերին. Քրիստոս ողորմեա՛՝ 1բ. Petitionem unam parvulam deprecor a te, ne confund as faciem meam, et dixit ei Rex, pete Mater mea, nec enimfas eft ut avertam faciem tuam (3 Reg. 2), Գառն Աստուծոյ, որ բառնաս զմեղս աշխարհի՝ 8բ. Sic deprecatus exaudietur (Eccli. 33), 273բ. Et pepercit populo fuo. Ioel. 2., Թագուհի առաքելոց՝ 26բ, Աթոռ իմաստութեան՝ 40բ, Դուռն երկնից՝ 49բ, Պատճառ մերոյ խնդութեան՝ 54բ, Պա­լատ ոսկեղէն՝ 59բ, Մայր աստուածային շնորհաց. [Աւետումն]՝ 70բ, Անօթ յարգական ջերմեռանդութեան՝ 75բ Egredietur Vas purifsimum (Prov. 25)., Սուրբ Երրորդութիւն, մի Աստուա­ծու­թիւն՝ 115բ. S. Trinitas unus Deus. Hitres unum sunt., Հոգի Սուրբ Աստուծոյ՝ 123բ, Տէր ողորմեա՛՝ 130բ, Որդին Աստուծոյ փրկիչ աշխարհի. Աստուած՝ 148բ, Վարդ խորհրդական՝ 154բ, Հայր՝ երկնաւոր Աստուած՝ 162բ, Մեղսագործութիւն (Ադամ նա­խա­հայր, Եւա նախամայր)՝ 185բ (նկարուած է ձեռքով), Աշտա­րակ փղոսկրեայ՝ 191բ, Տապանակ ուխտի՝ 200բ, Մայր անբիծ՝ 206բ, Մայր սիրելի՝ 218բ, Աստուածամայր. Մայր Քրիստոսի՝ 227բ, Թագուհի հրեշտակաց՝ 248բ, Աշտարակ Դաւթեան՝ 293բ, Կոյս կարօղ՝ 304բ, Ապաստան մեղաւորաց՝ 308բ, Մխիթարիչ վշտա­ցելոց՝ 312բ, Աստղ առաւօտեան՝ 357բ, Քրիստոսն՝ տան­ջանքի հետքերով՝ 428բ: Զարդագիր՝ թռչնագիր, բուսական: Գոյներ՝ կարմիր, սեւ:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, վրան՝ ցեցի անց­քեր, մէջքի ստորին մասի կաշին մասամբ թափուած, թ. 80՝ եզրե­րը վնասուած, Պհպ. Գ՝ հիմքից մասամբ պոկուած, հիմքերի մօտ կեղ­տոտուած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան հետ­քեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 2բ-441ա [Աստուածաբանութիւն զեօթանց խորհրդոցն Եկեղեցւոյ, շարադրեցեալ գերահռչակ պատ­րիարքի մեծին Բիւզանդիոյ: Ի հովուա­պե­տու­թեան տեառն Սիմէօնի Առաջնոյ ընդհանրական կա­թողիկոսի եւ ի պատրիարքութեան սրբոյ Երուսա­ղէմի տեառն Կարապետի գերամեծ արքեպիս­կո­պոսի, իսկ ի պատրիարքութեան Կոստանդնուպոլսոյ տեառն Գրիգորի գերզգօն վարդապետի եւ յաջորդի յօրինողի գրքոյս: Եւ գրեցեալ եղեւ յոմանց իբր բա­նասիրաց, ընդ հովանեաւ Սուրբ Հրեշտակապետ եկեղեցւոյ, յամի Տեառն 1764 եւ հայոց՝ ՌՄԺԳ. (1764), փետրուարի երեք, ի մանկատան Սրբոյն Յա­կոբայ Մծբնայ հայրապետին]:

Տե՛ս ձեռ. 400, 4ա-497բ: 5 (շարունակութիւն)/2ա-84ա: 6/85ա-107ա: 7/108ա-77ա: 8/178ա-372բ: Յշտկրն. հեղ./373ա: Ցանկ եւ ցուցակ գլխաւոր իրաց, որք պարփակին յայսմ սրբոյ մա­տենիս աստուածաբանականի/374ա-421ա:

– 422ա-3բ Գովեստ ինչ՝ ոտիւք չափեալ, երանել­ւոյն եւ մեծի վարդապետին եկեղեցւոյ եւ գերահռչակ աստուածաբանութեան գերազնիւ առնն Աստուծոյ Յակօբայ պատրիարքին Կոստանդնուպօլսու՝ յօրի­նո­ղի գըրքոյս – Իմաստութիւն Հօրըն վեհին, / առա­տա­բաշխ եւ Սուրբ Հոգին... Տէր կաթոգին կաթլի տա­ցես, / յօրն ահագին այց արասցես:

Բ. 429ա-41ա Կտակ մեծի ուրբաթու. ի բանն ա­ռա­­քե­­լոյն Պետրոսի, որ ասի. Քրիստոսի չարչարիլն մարմ­նով վասն մեր, եւ դուք ի նոյն միտս վառե­ցա­րուք, զի որ չարչարի մարմնով՝ դադարէ ի մեղաց – Կան­խա­ճա­ռութիւնք մարգարէիցն, որ վասն կամա­ւոր եւ սար­սափելի չարչարանացն... եւ յարութեանն Քրիս­տոսի Աստուծոյ արժանացան: Զոր օրհնութիւն եւ գո­հու­թիւն, փառք, պատիւ եւ երկրպագութիւն փրկո­ղին մերոյ՝ չար­չարեցելոյն, խաչեցելոյն, թաղեցելոյն եւ յա­րու­ցե­լոյն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, ընդ Հօր իւրոյ եւ Հոգ­ւոյն Սրբոյ յաւիտեան եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

424ա Յիշատակարան սրբոյ դրախտահանգէտ մատենիս. Գոհութիւն, փառք եւ պատիւ մատուսցուք ամենաքաղցր, յորդազեղուն եւ անչափելի բարերարու­թեան Տեառն, հանդերձ օրհնութեամբ եւ աստուա­ծա­վայելուչ երկրպագութեամբ, եռահիւսակ տէրութեանն եւ միասնական անբաժանելի աստուածութեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որ ըստ իւրում անչափ գթու­­թեանն եւ անհուն կարողութեանն եւ առատ մար­դասիրութեանն արժանացոյց զմեզ տեսանել զաւար­տումն սրբոյ մատենիս ցանկալւոյ, զչքնաղ գիրս աս­տուածաբանական՝ զԵօթանց խորհրդոցն եկեղեցւոյ, զոր գեղեցկահիւս եւ վայելչապէս յօրինեաց եւ շարա­մանեաց երջանկափառ, երանելի սրբազան պատ­րիարքն Կոստանդնուպօլսոյ Յակօբ մեծ վարդապետն աս­տուածաբան:

*Քանզի սա գիրք է՝ պարտէզ հոգեւոր զանազան ծաղկանց աստուածաբանականաց, որք հրաշափառ կերպիւ զաչս խոհեմաբար նկատողաց հեշտացուցանէ: Սա է ականակիտ եւ պաղպաջուն ակն աղբեր, յորմէ ըմպօղն ընթերցմամբ զովանայ անդրազեղուն իմաս­տութեամբ: Սա է որթ բազմաբեր եւ ողկոյզ քաղցրա­ճաշակ այգւոյն եկեղեցւոյ: Սա է բուրվառ ճշմարտու­թեան, որ զխունկս աստուածաբանութեան բուրէ եւ զմայլեցուցանէ զքիմս հոտառողաց հոգեկան քմաւ: Սա է ծառ ստաշխական, յորմէ կաթէ զզմուռս աստուա­ծայինս, պահպանօղ ի փտութենէ ստութեանց: Սա է աշտանակն եօթնաճաճանչ եօթնեակ խորհրդոցն: |424բ| Սա է աղբիւր կենդանի, որ եօթնապատիկ ա­ռուօք սրբոց խորհրդոցն ոռոգանէ անձանձիր զընթեր­ցօղսն: Սա է գաւազանն Մովսէսի, որ զգաւազանսն դիւթահնագոյն թշնամեաց կլանէ եւ ոչնչացուցանէ եւ զծովն Կարմիր հակառակորդաց պատառէ, եւ զին­քեանսն ներ մոլորութեանց իւրեանց հեղձուցանէ: Սա է տապանակն՝ պատեալ ներքոյ եւ արտաքոյ ոսկւով ուղ­ղափառութեան: Դարձեալ՝ է քաղաք ապաստանի, ընդ որում ոչ կարեն մարտնչիլ հակառակորդքն: Պարիսպ անվկանդ, որ զնետս հերետիկոսաց յետս մերժէ եւ առ ձգօղն դարձուցանէ: Արձան հոգեւոր, առ յոր յենուն ճշմարտասէրք: Նաւ ազատեցուցիչ, որ անտարակոյս ռահիւ ի վերայ ալեացն աղանդաց զմեզ աներկեւա­նա­պէս առ Աստուած հասուցանէ: Աղեղն աստուածային ի ձեռն ճշգրտասիրաց՝ լարեալ ընդդէմ մոլորեալ կեղծա­ւո­րաց: Պարսաքարն Դաւթի, որով զճակատսն լրբու­թեանն հակառակամարտից խորտակի: Տապանն ապ­րե­ցուցիչ, որ պահէ ի զանազան պատահմանց եւ ի թշնամեաց ալէկոծողաց եւ ի վրդովեցուցչաց: Վասն զի մատեանս այս եղեւ լուսաւորութիւն մեծ եւ անսպա­ռելի գանձ, եւ տեղի պարծանաց մերում ազգի: Իսկ բարեմասնեալ հայրն մեր սրբազան էր լցեալ եւ զեղեալ շնորհօք Սրբոյ Հոգւոյն, զի էր փարթամ ամենայն գի­տու­թեամբ, եւ որպէս զգետ յորդառատ՝ բղխէին ի նմանէ հա|425ա|մայն գիտութիւնք, որոյ իմաստու­թիւնն էր պայծառ, բարձր եւ համեղագոյն, քան զխո­րիսխ մեղեր: Զի զերանելիս այս վարդապետ էր գերանդր, քան զիւր ժամանակակից վարդապետսն, եւ գերազանց գտաւ ամենայնիւ իմաստութեամբ եւ հան­ճա­րով՝ որպէս արեգակն ի մէջ աստեղաց եւ իբրեւ ան­դամանդ ի մէջ ականց (թէպէտ յոմանց քամահան­գու­նից խոտեցիւր՝ ըստ Նարեկացւոյն): Եւ զգովաբանու­թիւն աստուածային գանձարանիս եւ զիմաստութիւն հեղինակի սորին չքնաղավէպք հազիւ երբէք կարեն պատմաբանել (եւ այն ոչ ըստ արժանեաց կարեն), զի եւրեւի ի հոգիաբուղխ գրեանց իւրոց՝ իբր ի կենդանի հայելւոջ*:

Իսկ շնորհապերճ վարդապետս յամի Տեառն 1764, յուլիսի ԺԹ. չուեց ի նշդեհ կենցաղոյս՝ ի տեղին երա­նե­լեաց, ուր ժամանեաց հոգւով, յորում ցանկայրն եւ փա­փաքէր:

Արդ, որք առդիպիք այսմիկ մատենիս աստուածայ­նոյ, յիշեսջիք առ Տէր զաշխատօղս առ ի յայտ ածումն սորին ի ձեռն շեշտակի գրագրութեան խոհեմազգօն եւ գերամեծար հայրն իմ հոգեւոր՝ զսարկաւագ տիրացու Յօհաննէսն մանկավարժ, հանդերձ հոգեւոր եւ մարմ­նաւոր ծնողօք իւրովք: Որ յոլովակի կրեաց զաշխա­տու­թիւնս մինչեւ եբեր ի ձեռս իւր զայս ամենաբաղ­ձա­լի սուրբ գիրքս՝ եթէ՛ դրամօք եւ եթէ՛ այլովք գուն գոր­ծելովք: Հուսկ յետոյ եւ զիս յիշման արժանի հա­մա­րի­ջիք առ Քրիստոս՝ զաշխատօղս ցանկիս այսորիկ հոգե­ւոր բուրաստանիս ըստ իմում կարի, զչնչին, ան­պի­տան ծառայ Տեառն զՍարգիս իբր դպիրս Աբելեան՝ Հայր |425բ| մերիւ միով, հանդերձ ծնողօք իմովք հոգեւորիւ եւ մարմնաւորօք, որ ընդ Տեառն իմոյ վար­ժապետի հեզահոգւոյ վերոյիշեցելոյ աշխատեցայ գրչու­թեամբ սոյն գրքոյս: Ե[ւ] քանզի առ աւարտումն սորին յոգունս կրեաց զտքնութիւն հայրն իմ գերա­պատիւ, առ ի ստացումն հոգելի բուրաստանիս, առ ի ոչ կորնչիլ զպտուղն աշխատանաց եռերանիան սրբա­զան վարդապետիս, եւ առ ի պատիւ եւ ի փառս փրկչին բնաւից, որ ընդ Հօր իւրում երկնաւորի եւ Հոգ­ւոյն Սրբոյ է բարեբանեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ա­մէն: Հայր մեր, որ յերկինս ես, սուրբ եղիցի անուն քո եւն:

* Աստղղանիշերի միջեւ դրուած հատուածը Հմր 400 ձեռ-ում չկայ, գուցէ՝ այս ձեռագրի գրչի շարադրանքն է:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

441ա Գրեցաւ ի յաբեթական տոհմիս տօմարի ՌՄԺԳ. (1764) եւ ի յամսեանն ապրիէլի ԻԶ.ումն (26), եւ յաւուրն երկուշաբթի եւ Յինանց ԺԶ.երորդում օրն: Որ եւ կտակս այս ի վերոյգրեցալ յամի եւ ի յաւագ ուր­բաթի յաւուրն եղեւ ասացեալ ի պալատու Սուրբ Հրեշ­տակապետու յեկեղեցւոջն, ի սուրբ եւ գերամբարձր գահագլխի Էջմիածնայ ծայրագոյն նուիրակ՝ ի Բա­սէն­ցի Յարութիւն յաստուածաբան վարդապետէ: Օրինա­կե­ցեալ եղեւ ի վարժատան տիրացու Յօհաննիսի սար­կաւագի, որ ենթապաշտպանութեան է սրբոյն Յակո­բայ Մծբնայ հայրապետին զայս մանկատունս: Կարա­կի շեշտագրիւ գրեցաւ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 149բ սեւով ութանկիւն, մէջը՝ «ՍԱՐԳԻՍ»:

ՆՇՈՒՄ՝ Պհպ. Բա՝ «166/2980»:

2981

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ԱԿՆ՞ (Բ.)

ՌՃՁԷ. – 1738, ՌՃՁԸ. – 1739

ԳՐԻՉ՝ Եղիա Կաֆայեցի (Ա՝ 320ա-5բ), Պօղոս դպիր (Բ՝ 1ա-307ա), Անանուն (Գ՝ 308ա-19բ): ՍՏԱՑՈՂ՝ Ադամ վարդապետ:

ԹԵՐԹ՝ 328+1 (կրկն.՝ թ. 10). չգրուած՝ 121բ, 326ա-8բ: ՊՐԱԿ՝ 26x12 (11՝ 11, 26՝ 9)+12+9: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սադրոշմով. եռամահիկ, թագապսակ բոլորակ, մէջը H, ծաղիկ, I, որի տակ խաղողի շեղանկիւն ողկոյզ, թագ, տակը խաղողի շեղանկիւն ողկոյզ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,6x15,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (16x10,8). ստ. լս.՝ յիշագրեր: ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 82ա): ՏՈՂ՝ 29-30: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ բաց շագանակագոյն կաշի, մի­ջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմրով եւ կապոյտով ցօղուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ. (սկզբից), դեղնաւուն չգրուած թուղթ, Պհպ. Ա՝ մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 82ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, լուսանցա­կո­ղե­րը կեղտոտուած, թ. 263՝ արտաքին լս. ստորին եզրը պոկուած, ձեռագիրը խոնաւութիւն տեսած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-307ա [Թովմայի Աքուինացւոյ Գիրք Եօթն խորհրդոց, թրգմ. Յովհաննու Ծործորեցւոյ]

Տե՛ս ձեռ. 559, 1ա-244բ: Նխդր./1ա-6ա: Ցանկարան/չիք: 1/չիք: 2/82բ-95ա(դ): 3/95ա-121ա(ե):4/131բ-62ա(է): 5/6բ-19ա(ա): 6/19ա-49բ(բ): Յշտկրն թրգմ/162աբ (տպուած՝ ձեռ. 560, 196ա-7ա)

Ծնթ. Հմր 559 ձեռագրի համեմատ բնագրի մասերի հեր­թա­գայութիւնն այստեղ տարբեր է (տե՛ս փակագծուած համար­ները՝ դ, ե, է, ա, բ). նաեւ՝ այստեղ յաւելեալ կան.

գ. 50ա-82բ Նախ եւ առաջին՝ խնդրի, թէ զի՞նչ է խորհուրդ (խնդիրք Ա-ԺԷ.) – Պատասխանեմ եւ ասեմ, թէ խորհուրդ եռակի ասի... ապա յայտ է ի նախա­սա­ցե­լոցս, թէ ելից Քրիստոս զամենայն օրէնս եւ զմար­գարէս եւ ո՛չ ելոյծ:

զ. 122ա-31ա [Խորհուրդ դրոշմի. խնդիրք Ա-ԺԴ] – ///օծեալ խորհուրդն յառաջ եկն... կատարեցաւ խոր­հուրդ դրոշմիս ի փառս Քրիստոսի, որ է օրհնեալ անզրաւ յաւիտեանս. ամէն:

ը. 163ա-307ա Յաղագս պսակի. Խնդրի, թէ խոր­հուրդքս այսոքիկ, որ այժմ կան յետ մեղանացն Ադա­մայ, համանգամայն պա՞րտ էր կացուցանել (խնդիրք Ա-ՃԺԸ.) – Երեւի թէ այո՛, վասն զի անողորմ եւ խստասիրտ բժիշկ այն է... օրէնքն ոչ բռնադատէ հատուցանել առն զամենայն ի կին: Կատարեցաւ խոր­հուրդ պսակին ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. ամէն:

Բ. 308ա-19բ Ընդդէմ պիղծ սադուկեցւոց. Յա­ղագս համօրէն յարութեան. հարցումն եւ պատաս­խանի – Զի ինքնին Տէր հրամանաւ եւ ի ձայն հրեշ­տակապետին... ընդ նորին յարուսցէ զմեզ Քրիստոս ի մեղաց եւ դարձեալ ի նորոգումն փառաց, որ կենդանի է եւ յաւիտենական թագաւոր, որ է օրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն:

Գ. 320ա-3բ Ըստ սրբոյն Ներսէսի Լամբրօնացոյ՝ Յաղագս տնօրէնութեանն Քրիստոսի – Բայց որ թշնա­մին է սիրոյ եւ օրինադրին... այլ ընթանայ մարդ­կային կամքն զկնի Աստուծոյ կամացն:

Դ. 323բ Առընթեր պատասխանի նմին տեառն Ներսէսի Լամբ[ր]օնացոյ ասացեալ – Այս խոստովա­նութեանս համախոհս գտանեմք զամենայն սուրբս... թէպէտ եւ մեկնեմք զբառդ բացաձայնութեան ըստ ուղիղ ///(թափուած):

Ե. 324ա-5բ Ստեփաննոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի [Մեկնութիւն Ժ. խորանացն] – Առաւել հրաշից արժա­նի... յառաքեալսն եւ ի մարգարէս առ նորս կատա­րեալ:

Տե՛ս Վ. Ղազարեան, Մեկնութիւնք խորանաց, Էջմիածին, 2004, էջ 90:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

307ա Գաղափարեցաւ այս ի թուին հայոց ՌՀՁԸ. (=ՌՃՁԸ.* – 1739), օգոստոսի ԻԶ. (26), ձեռամբ տէր Պե­տանի որդի Պօղոս միայն եւեթ անուամբ դպրիս՝ ի վայելումն տեառն Ադամ աստուածաբանութեան վար­դապետի եւ վերատեսուչի քաղաքին Ակնայ:

*Ծնթ. մտքի եւ ձեռքի անհամաձայնութեան հետեւանք:

325բ Գրեցաւ այս ձեռամբս Կաֆայեցի յետնեալ ապիկար տէր Եղիեայ նորընծային, ի վայելումն սրբոյ Երուսաղէմայ նուիրակ տեառն Ադամ աստուածա­բա­նութեան վարդապետին, ի թուականիս հայոց ՌՃՁԷ.ին (1738) մարտի ԻԶ. (26), օրն ուրբաթ: Սայ այն օրն գրեցի, որ Ազախու ֆէրեաթճի էկաւ, թէ Մօսկօվն էկաւ Ազախըն խուշաթմիշ արաւ տէյին. վերջն Քրիս­տոս հոգայ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

307բ (1772 թ., անարուեստ նոտրգիր) Թուին յարամեան տոհմի ՌՄԻԱ. (1772), ամսեանն ապրիլի յԺ.ըն յաժմույս պատերազմի, որ է այս խըրթնածածուկ Քարոզայքիրքս, անկեալ էր ոմըն բարբարոսիյ ձեռըն գերիյ, եւ բերեալ էր գետահայաց քաղաքն Սիլիսիրէ, եւ նույն քաղաքացիյԱլէքսանի որդի դըպիր անարժան Արութիւնն ծառայտ հանդիպեցայ այսմը գրքիյ, աւար­տումն ընդերձիյ, որ հօրըտ իմոյ սրբազանի լինելըն գիտացիյ եւ փափաքմամբ բազում կամ սակաւ բողն տալօվ՝ առիյ ձեռացն: Գեղջուկ բառօվ ասացեալ են, թէ մալ մահապինտէ եարաշըր: Ահա բերի առ հօրըտ իմոյ. որժամ առնես սրբազնագործ մաքուր աջըտ ըն­դեռ­նելունը, յիշեսջիր, հա՛յր սուրբ, անցեալ նախ­նիքն իմ եւ ծընողքն իմ եւ կենդանի արեւըս, եւ օրհնութիւնն հանապազ անպակաս արասջիր ի մեզանէն: Վերջ: Դար­ձեալ յիշեսջիր, հա՛յր սուրբ, Քէֆէցի դըպիր յո­տիցտ փոշին՝ անարժան Մարտիրոս ծառայտ, որ պատ­ճառ եղեւ այս գիրքըս առնել տալու: Արութիւնն ծառայիտ է:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1բ սեւով բազմանկիւն, մէջը՝ «Տէր Մար­տիրոս»: 307ա սեւով բազմանկիւնի, մէջը՝ «ԳԻՐՔՍ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ Է»:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Թովմայի Գեմ­բացւոյ Մեկնութիւն խորհրդոց եկեղեցւոյ», Պհպ. Բա՝ «168/2981, ՌՃԿԸ.-1719 – Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2982

ԲԱՐՍԵՂ ՄԱՇԿԵՒՈՐՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐԿՈՍԻ

(Հատոր Բ.)

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՄԻԱ.-ՌՄԻԲ. – 1772-1773

ԳՐԻՉ եւ ՍՏԱՑՈՂ՝ Յովսէփ եպս. Սանահնեցի [Արղութեանց]: ԿԱԶՄՈՂ եւ ԿԱՐՄՐԱԳՐՈՂ՝ Մատթէոս վարդապետ: ՅԱՐԴԱՐՈՂ ԳՐՉԻ եւ ՏՈՒՈՂ ՊԱԿԱՍ ԹՂԹԻ՝ Ղունկիանոս վրդ. Աշտարակցի:

ԹԵՐԹ՝ 218 (գրչի էջակալում՝ Ա-ԴՃԴ., որ է՝ 2ա-206բ, յետա­գայի ձեռքով թերթակալում՝ 406-16, որ է՝ 207ա-12ա). չգրուած՝ 1բ, 25բ-6ա, 206բ, 212բ-8բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԸx12 (Դ՝ 14): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագապսակ շրջանակ, մէջը յաւէրժութեան նշանի նման երեք նախշ, MG: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,2x16,8: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17x12,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 25ա): ՏՈՂ՝ 26-28: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կանաչ կաշի, մի­ջու­կը՝ տախտակ, աստառը՝ դեղին մետաքս. լուսանցակողերը՝ կար­միր, վրան՝ խաչանախշեր, վերին եւ ստորին կողերին՝ երե­քա­կան, արտաքին կողին՝ հինգ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա-Ե+Զ-Ժ՝ չգրուած թուղթ, լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ տե՛ս Նիւթ:

Новый рисунок

Նմուշ 25ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր, հան­գու­ցագիր: Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, մաշուած, եր­կուական գամերն ու կապիչներն ընկած, թ. 1՝ ցեցի անցքեր, Պհպ. Ա-Ե, թ. 1, 12-13, Պհպ. Զ՝ հիմքից մասամբ անջատ, ձեռա­գիրը խոնաւութիւն տեսած, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թեր­թերին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-206ա Մեկնութիւն սրբոյ Աւետարանի Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի որ ըստ Մարկոսի, արա­րեալ աշխատասիրութեամբ մեծի Բարսղի հայոց վարդապետի՝ մականուն Ճոն կոչեցելոյ, ի փառս Աս­տուծոյ եւ ի յօգուտ մանկանց եկեղեցւոյ, մեծա­տենչ ըղձիւ եւ յոյժ աշխատութեամբ արտագրեալ եւ օրինակեալ ի յեղծեալ օրինակաց ի Յովսեփայ նուաստ վարդապետէ Սանահնեցւոյ եւ միաբանէ Սրբոյ Էջմիածնի: Ի հայրապետութեան լուսահեղոյս գահոյն եւ մօր մերոյ Սրբոյ Էջմիածնի տեառն Սիմէօն սրբազնակատար եւ աստուածաբան կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց եւ իմս յոգներախտ եւ բազմաշխատ ծնողի եւ դաստիարակի: Յամի Կենարարին 1772 եւ ի հայոց ՌՄԻԱ. եւ ի մուտն նոյեմբերի: Ի գերազարդ եւ ի լուսանկար աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

Տե՛ս ձեռ. 1314, էջ 2ա-308ա: Ցանկ/չիք: ա/2ա-4բ: բ/4բ-9բ (խորագիր չունի): գ/9բ-12ա: դ/12բ-6ա: ե/16ա-7բ: զ/18ա-20բ: է/20բ-4բ: ը/25ա-8բ: թ/29ա-31ա: ժ/31բ-3ա: ժա/33ա-6բ: ժբ/37ա-40բ: ժգ/40բ-5բ: ժդ/45բ-50բ: ժե/51ա-6բ: ժզ/56բ-65ա: ժէ/65ա-9բ: ժը/69բ-76ա (այս գլուխը 1314 ձեռագրում սկսւում է այս ձեռագրի ԺԷ գլխի «եւ ի վաղիւ անդր մինչ դեռ ելա­նէին...» խօսքերից՝ 68բ): ժթ/76բ-81ա: ի/81բ-9ա: իա/89ա-93ա: իբ/93բ-6բ: իգ/97ա-8ա: իդ/98բ-100բ: իե/100բ-3բ: իզ/103բ-6ա: իէ/106բ-12ա: իը/112ա-9ա: իթ/119բ-25բ: լ/126ա-34ա: լա/134բ-9ա: լբ/139բ-43բ: լգ/144ա-50ա: լդ/150ա-7բ: լե/157բ-65ա: լզ/165ա-71ա: լէ/171ա-6բ: լը/177ա-87ա: լթ/187ա-94ա: խ/194ա-206ա: խա-խգ/չիք: Յիշատա­կա­րան հեղինակի՝ չիք:

Տե՛ս տպ. «Մեկնութիւն սրբոյ Աւետարանին, որ ըստ Մար­կո­սի. արարեալ երանելւոյն Բարսղի շնորհալի վարդապետի Ճոն կոչեցելոյ...», Կոստանդնուպօլիս, 1826: Հմմտ. Եզնիկ եպս. Պետրոսեան, Արմէն Տէր-Ստեփանեան, Սուրբ գրքի հայերէն մեկնութիւնների մատենագիտութիւն, Երեւան, 2002, էջ 88. այստեղ այս՝ 2982 ձեռ-ը նշուած չէ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ. 1ա:

17բ Զգծօղ սորին զՅովսէփ բազմասխալ եպիսկո­պոսս Սանահնեցի, կրկնակի ծնողօքս յիշեցէ՛ք ի Քրիս­տոս, զձեզ աղաչեմ, զի եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ:

24բ Միաբան սուրբ Աթոռոյս Էջմիածնի / Յովսէփ վարդապետս Սանահնեցի, / հայցեմ յեղբարցըդ հոգե­լի / առնել յիշման զիս արժանի. / լիցի յիշեալ ի Քրիս­տո­սէ՝ / որ ըզխնդիրս իմ կատարեսցէ:

28բ Հայցեմք ի քէն, Տէր բարեգութ, / զխաղաղու­թիւն քո եւ ըզգոյթ:

45բ Որ եւ Քրիստոս Աստուածն մեր իւրով անճառ գթութեամբն եւ մարդասիրութեամբն զգծօղ սորին՝ բա­րեզուրկս եւ ամենամեղս, եւ զընթերցօղսդ, հան­դերձ մերային հոգեւոր եւ մարմնաւոր ծնողօք, կոչեսցէ ի կոչումն իւր սուրբ, որում վայել է փառք եւ պատիւ:

96բ Զտառապեալս մեղօք յիշեա ի Քրիստոս, ո՛վ սիրելի ընթերցօղ:

103բ Սուրբ եւ երանելի վարդապե՛տ, այժմ զարթի՛ր եւ տե՛ս զտառապանս ազգի քո, թէ ի յո՛ր թշուառու­թիւն են հասեալ, եւ աղօթիւք քո յօգնութիւն հա՛ս:

112ա Որ եւ զմեզ ժողովեսցէ ի ծոցն հայրական Քրիստոս Աստուածն մեր, շնորհօք փրկագործ նշանին իւրոյ. մանաւանդ զտառապեալ ազգս հայոց եւ զմեղ­սալի գծօղ Յովսէփ իբր վարդապետս պարտաւոր: Եւ Նմա փառք յաւիտեանս:

139ա Յիշեա՛ զգծօղս ի Քրիստոս, աղաչեմ:

157բ Քրիստոս Աստուա՛ծ, անճառելի խոնար­հու­թեամբդ ողորմեա՛ Յովսեփայ իբր վարդապետիս մեղօք լցելոյ եւ ամենայն երախտաւորաց իմոց եւ կրկնա­կի ծնողացս, եւ ամենայն զմեզ յիշողացս, եւ քեզ փառք երկրպագութեամբ:

165ա Նոյնով ողորմութեամբ փրկեսցէ Քրիստոս Աստուածն մեր զազգս հայոց ի դժոխային գործոց եւ ի դառն ծառայութենէ սատանայի, եւ զիս՝ Յովսէփ մեղ­սա­ներկս ընդ նոսին, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

171ա Որ եւ իւրոյ կամաւոր չարչարանաց շնորհիւն ողորմեսցի ամենայն հաւատացելոց, մանաւանդ խղճուկ եւ տառապեալ ազգիս հայոց եւ ինձ՝ Յովսէփ մեղսաներկ իբր վարդապետիս, ընդ կրկնակի ծնողաց իմոց եւ ամենայն երախտաւորաց:

176բ Եւ ինձ՝ մեղաւորիս, տացի:

187ա Քրիստոս Աստուա՛ծ, քոյին կամաւոր չարչա­րա­նօքդ ողորմեա եւ ինձ՝ Յովսէփ ամենամեղ իբր վար­դապետիս եւ ամենայն հաւատացելոց քոց, եւ մա­նա­ւանդ ազգիս մերոյ տառապելոյ եւ յոյժ խղճալւոյ, զորս եւ ժողովեա՛ յանօրինաց ծառայութենէ եւ ի յերկիր հայրենեաց, որպէս զհեռացեալ ազգս մարդկան խաչիւ քով սրբով, ընդ նմին եւ զքոյաէջ սուրբ Աթոռ Մայրս մեր Էջմիածին ի խոր խաղաղութեան պահեա՛, հան­դերձ փեսայիւն եւ իւրածին մանկամբքն:

194ա Որ եւ Քրիստոս Աստուածն մեր իւրոյ անճառ խո­նարհութեանն շնորհիւ եւ ամենակարօղ զօրու­թեամբն սատակեսցէ եւ խորտակեսցէ զչար կամս եւ զզօրութիւնս սատանայի եւ զմեզ կանգնեսցէ ի մեռե­լութենէ մեղաց, մանաւանդ զօրինակօղ սորին Յովսէփ մեղսաներկ վարդապետս Սանահնեցի եւ միաբան Սուրբ Էջմիածնի, կրկնակի ծնողօք:

207ա Յիշատակարան – Փառք համագոյ եւ միաս­նական Սուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Արդ, ըստ բանի երանելւոյն Յօբայ՝ Միտք զբանս քննեն, եւ քիմք զկերակուրս ճաշակեն. ուրեմն՝ որպէս հարկաւոր է մարդոյ հոգալ վասն ճաշակելեաց քմացն եւ ի ձեռն բերել եւ պահել միշտ ի պատրաստի (քանզի այն է պատճառ ըստ մարմնոյ կեցութեանն իւրոյ), այս­պէս եւ բանասիրին հարկաւոր է հոգալ զքննելիս մտացն, այսինքն՝ զգիրս չորս, եւ ջանիւք բազմօք ի ձեռն բերել եւ առ ինքն ի պատրաստի ունիլ յամենայն կեանս իւր, եւ խոկալ միշտ ի նոյնս, քանզի այն է սկիզբն եւ պատճառ եւ զարդարիչ ըստ հոգւոյ կեցու­թեանն իւրոյ: Ուրեմն, որպէս հարկաւոր է հոգալ զպի­տոյս մարմնոյն, նոյնպէս հարկաւոր է եւ զպիտոյս հոգ­ւոյն հոգալ, զի երկոքումբք կենցաղաւավարու­թեամբք կեցցէ մարդ բարերջանիկ կենօք: Զի ըստ մարմնոյն միայն հոգալով՝ ոչ կարէ ոք գոլ բարերջանիկ, այլ զհոգ­ւոյն պիտոյս հոգալ արժան է նախապէս, զի հոգի առաւել է, քան զկերակուր, ասաց Տէրն: Զի որք զմարմնոյն միայն հոգան, մարմին են նոքա առանց հոգւոյ, ուստի եւ մեռեալ են կենդանւոյն՝ ըստ բանի սրբոյ առաքելոյն Յակոբայ, թէ՝ Մարմին առանց հոգւոյ մեռեալ է: Եւ հոգալ զպիտոյս հոգեկան բազում եւ յոգնազան կերպիւ լինի, այսինքն՝ աղօթիւք, պահօք, ողորմածութեամբ եւ այլ այսպիսեօք ընտիր առաքի­նու­թեամբք: Բայց են եւ այլ տեսակք առաքինական գործոց, յորոց ոչ միայն առնօղքն շահին հոգեպէս, |207բ| այլ եւ բազմաց հոգիք շահին ի նոցունց: Որպէս՝ շինութիւնք եկեղեցեաց եւ եկեղեցական սպասուց եւ նոցին նման հոգեկան յաւիտենական մեծավարձ յիշա­տակաց, յորոց ոչ միայն շինողաց եւ յառաջ ածողացն հոգիք շահին, այլ եւ վայելողացն զայնս զկնի նոցին՝ մինչեւ ցվախճան: Արդ, մի յայսպիսեաց հասարա­կաօգուտ առաքինական գործոց է ստանալն զգիրս (թէ­պէտ ոչ ամենայնիւ նման գերագունիցն վերոյ յիշե­ցե­լոց), զի եւ յայսմանէ շահի նախապէս ստացողին հոգի՝ որքան է ի կեանս այս եւ ինքն վայելէ, եւ յետ իւրոյ վախճանին շահին ի նմանէ եւ բազմաց հոգիք, որք նորին զայն ստանան: Եւ յայնմանէ եւս վարձք մե­ծագոյնք պարգեւին յԱստուծոյ նախկին ստացողին հոգւոյ, որպէս բարեաց պատճառի: Այսր յաղագաւ գե­րագոյն են այսպիսի յիշատակք հոգեւորք, քան զյիշա­տակս մարմնաւորս, զի բազմօք տարբերութեամբք հե­ռի են ի միմեանց, զի այսք հոգեւորք են, եւ այնք՝ մարմ­նաւորք, այսք՝ յաւիտենականք, եւ այնք՝ առժա­մա­նակեայք: Եւ յաղագս այսոցիկ յոյժ ցանկալի է բա­նասիրաց՝ առաւել քան զամենայն ինչ ստանալ զգիրս, որպէս զի կրթեսցին նոքօք ի բարիս, մարզեսցին ի գործս առաքինականս, շահեսցեն զհոգիս իւրեանց եւ կա­րողանայցեն շահել եւ զայլոց հոգիս եւ թողուցուն ի վերայ երկրի՝ որպէս զզաւակ կենդանի՝ առ ի յիշե­ցու­ցանել եւ կենդանի պահել զանուանս իւրեանց ի վերայ երկրի, եւ որպէս զնաւ շահաբեր արկեալ ի ծով աշ­խար­հիս՝ առ ի ստանալ վասն ինքեանց զբազմապա­տիկ շահս հոգեկանս: Քանզի Գիրք Սուրբք անկապուտ գանձք են աստուածայինք, հարստութիւնք են հոգեւոր, հաց են սովեալ հոգւոց, առաջնորդ են մոլորեալ մտաց, լուսատու |208ա| են խաւարեալ աչաց հոգւոյ, կրթու­թիւնք են անկիրթ անձանց, մարզիչք եւ արիացուցիչք են ի գործս հոգեւորս, սուր են երկսայրի՝ խոցոտիչ Բե­լիարայ, սպառազինութիւնք են անվանելիք զինուո­րե­ցելոց Քրիստոսի ընդդէմ յարձակմանց չարին, խորտա­կիչ են զօրութեանց նորին, ցրիչ խորհրդոցն չարաց, քակիչ եւ կորուսիչ ամենից մեքենայից եւ հնարից նորին: Ըմբերանիչք են հերձասիրաց, կարկեցուցիչք անդուռն բերանոց, ակն են լուսատու կրթելոցն ին­քեամբք եւ մխիթարութիւն եւ սփոփիչ են թախծեալ եւ տրտմեալ հոգւոց ի յոգնատեսակ փորձութիւնս աշ­խար­հիս այսորիկ, թէ՛ ի հոգեկանս եւ թէ՛ ի մարմ­նա­կանս: Արդ, սակս այսքանեաց գերագունից օգտու­թեանց ես՝ յետինս ի բանասիրաց եւ վերջինս ի ծնունդս եկեղեցւոյ Յովսէփ նուաստ վարդապետս Սանահնեցի, ցանկացօղ եղէ հոգետարփ բաղձանօք հա­մեղաբան մեկնութեանս սրբոյ Աւետարանին Մար­կոսի, որ արարեցեալ է ի Բարսղէ գերիմաստ վար­դապետէն մերմէ Ճոն կոչեցելոյ, որոյ համեղութիւն բանիցն եւ հարստութիւն մեկնութեանցն հանդիպո­ղացն է յայտնի, որ արդարեւ հանգուցիչ է մտաց, լու­ծիչ տարակուսանաց եւ զովացուցիչ պասքեալ հոգւոց: Որում եւ ես կարօտ գոլով եւ ծարաւի՝ մեծաւ բաղձա­նօք ստանալ ջանացայ, զոր եւ իմով ձեռամբ գրեալ՝ մե­ծաւ զգուշութեամբ եւ սրբագրութեամբ ի սխալ օրի­նակաց՝ հասուցի յաւարտ եւ ի լրումն, բայց չկարացեալ զառաջին հատորն սորին ի ձեռն բերել, զի ոչ գտաւ, զերկրորդ հատորն միայն գրեցի՝ առ ի վայելս անձին իմոյ: Իսկ զկնի մահուան իմոյ անջնջելի յիշատակ լիցի ի դուռն սրբոյ եւ մեծի |208բ| աթոռոյս Էջմիածնի՝հան­դերձ այլ ամենայն գրեամբք իմովք, զոր ինչ ունիմ, զոր մի՛ ոք իշխեսցէ օտարացուցանել ի սմանէ եւ ջնջել աստի զյիշատակս իմ: Եւ որք զաղերսանս իմ լսելով՝ զյիշատակս իմ չհանիցեն ի Սրբոյ Աթոռոյս, լուիցէ Տէր աղաչանաց նոցին եւ գրեսցէ զանուանս նոցա ի գիրն կենաց:

Եւ արդ, ես՝ յետնեալս յամենայնի եւ նուաստ ծա­ռայս ծառայիցդ Աստուծոյ, հայցեմ մեծաւ պաղա­տա­նօք ի սիրելի հարցդ եւ եղբարցդ իմոց, զի ի հան­դի­պիլն ձեր սակաւուկ աշխատութեանս իմոյ եւ յօգտիլն ձեր ի սմանէ՝ ընթեռնլով կամ օրինակելով, յիսեսջիք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զբազմերախտ տէրն իմ եւ զծնօղն իմ հոգեւոր զՍիմէօն գերերջանիկ եւ սրբազան կաթուղիկոսն ամենայն հայոց Երեւանցի՝ հանդերձ հոգեւոր եւ մարմնաւոր ծնողօք եւ ազգակցօք իւրովք: Որում սպասաւորեալ ի տղայութենէ իմմէ, սնեալ եւ վարժեալ առ ոտս նորին եւ ընկալեալ ի նմանէ ըստ իմում չափու զշնորհս եւ զերախտիս մեծամեծս, արժա­նացոյց եւս զանարժանութիւնս իմ չորից շնորհաց գերագունից, այսինքն՝ քահանայու­թեան, վարդապե­տու­թեան եւ եպիսկոպոսութեան (լս-ում՝ «եւ ծայրա­գոյն իշխանութեան»): Որում Տէր զկեանս երկարս խա­ղաղութեամբ մեծաւ պարգեւեսցէ՝ ապահով առնելով յամենից հակառակամարտից եւ ի բնաւից կենամաշ հոգոց եւ զբաղանաց: Մանաւանդ յայսց ներկայակա­նացս, զորս ունի սաստկապէս: Վասն զի Ե. (հինգ) ամ է ահա, յորս պատերազմն մեծագոյն յարուցեալ ի մէջ երկոցունց հզօրագոյն եւ խրոխտ թագաւորութեանցն Օսմանցւոց եւ Ռուսաց՝ զաշխարհ ամենայն ահաբե­կեալ սասանեցոյց, զի հզօր զօրութեամբք դիմա­կա­յեալք միմեանց, մեծամեծ պատերազմօք զմիմեանս բաղխեն: Յորում ահագին մրցականութեան ռուսքն յաղթօղ |209ա| երեւեալ պէսպէս եւ նորանոր հնա­րաւորութեամբք եւ անօրինակ պատերազմօք, բազում անգամ զճակատս հագարացւոց գնդին խորտակեցին՝ սպառելով զնոսա ի հուր, ի ջուր եւ ի սուր, եւ զայնկոյս մեծի գետոյն Դանոբայ բովանդակապէս բռնակալե­ցին: Յորոց պատճառաց բազմաց արհաւիրք ընդ ամենայն տեղիս եւ ապականիչք աւերիչք, գերիչք եւ կո­ղոպտիչք յամենայն ուրեք յաճախեցին, ուստի հատան երթեւեկք ճանապարհաց եւ հասին ամենայն ումեք թշուառութիւնք եւ վնասք մեծագոյնք, մանա­ւանդ խղճալի ազգին մերոյ նեղութիւնք եւ վիշտք բազմակերպք յամենայն տեղիս հասին: Որոց ազգաւ ի մեծ հոգս եւ ի տրտմութեան եղեալ՝ սրբազան վեհապե­տին մերոյ, ցաւէր եւ մորմոքէր ի վերայ հօտին իւրոյ բանաւորի, զորս վարանեալ եւ ի մեծամեծ վիշտս մատ­նեալ տեսանէր միշտ: Այլ եւ յաղագս այսոցիկ թշուառութեանց հասելոց՝ հատան երթեւեկք նուիրա­կաց եւ ուխտաւորաց սրբոյ Աթոռոյս, եւ նուազեցան մուտք արդեանց սորին յամենայն ուստեքէ: Եւ այս եւս եղեւ ցաւ ի վերայ ցաւոց սրբազան վեհապետիս մերոյ եւ տրտմութիւն մեծագոյն: Եւ տակաւին կամք յայսպիսի անյաջողութեան եւ տրտմութեան ազգս մեր եւ մեք՝ մնալով օգնութեան եւ այցելութեան մար­դա­սիրին Աստուծոյ: Որ եւ նոյն ինքն ողորմածն Աստուած պարգեւեսցէ զխաղաղութիւն իւր սուրբ ամենայն աշ­խարհաց, եւս առաւել խղճալի եւ տառապեալ ազգին մերոյ եւ մեզ:

Բայց ի դէպ է աստանօր ասել սակաւուք եւ վասն շինարարութեանց եւ արդիւնաւոր գործոց սրբազան վեհապետիս մերոյ, զորս յառաջին ամէ հայրապե­տու­թեանն իւրոյ սկսաւ առնել մինչեւ ցայժմ, եւ դեռեւս առնէ: Քանզի զպարիսպն Սրբոյ Աթոռոյս ի հիմանց շի­նեաց նորապէս, զմերձակայ գեօղս մեր Էջմիածին կոչեցեալ քակեալ հեռացոյց ի պարսպէն |209բ|Սրբոյ Աթոռոյս եւ եկեղեցեաւն հանդերձ նորապէս եւ վայել­չագոյն շինեաց, զտանիս Սրբոյ Միածնաէջ տաճարիս եւ զսեղանատունն նորոգեաց, զդպրատունն, զմոմա­տունն եւ զգոմսն անասնոց ուրոյն պարսպօք մեծա­գոյն եւ վայելչագոյն նորապէս շինեաց, զբաղանիսն եւ զքեարվանսարայն եւս քակեալ՝ շինեաց նորապէս քան զառաջինսն վայելուչ: Եւ ի հարաւակողմն հայրապե­տա­րանին շինեաց զվերնայարկս վասն ամարայնի: Զտպագրատուն եւս հաստատեաց ի Սուրբ Աթոռոջս: Զվերի այգին մեծացոյց՝ խառնելով ընդ նմա զայլ այգի, զոր գնեաց նորապէս, եւ յարտաքուստ եւս զան­շէն վայրս ի մէջ առնլով: Եւ զայլ այգիս եւ զխո­տա­հարս եւ զբրնձահանս եւ զայլս այսպիսիս նորապէս ստա­ցեալ՝ սեփականեաց Սրբոյ Աթոռոյս: ԶԵղվարդ, զԱշտարակ, զՄօղնի եւ զԱղունատուն գիւղորայսն, որք ի վաղուց ժամանակ մուլք են լեալ Սրբոյ Աթոռոյս, զորս տաճիկք յափշտակեալ եւ օտարացուցեալ էին ի սմանէ, այժմ սրբազան տէրս մեր գուն գործեալ ջա­նիւք բազմօք՝ յետս էառ ի տաճկաց եւ սեփականեաց Սրբոյ Աթոռոյս: ԶյՕշական գեօղն, զոր մուղանլու կոչեցեալ տաճիկքն յափշտակեալ՝ զհայսն վարեալ էին անտի, եւ տաճկաբնակ արարեալ, այժմ ջանիւ մեծաւ հանեալ զնոսա անտի, զհայսն տարաւ անդ եւ հայա­բնակ արար: ԶՀաշտարխան եւ զբոլոր երկիրն Ռու­սաց, որք ինքնագլուխ առաջնորդ նստուցեալ ի մէջ իւրեանց եւ ի գանձասարցիսն յարեցեալք, որպէս թէ պաղեալ էին ի սիրոյ Սրբոյ Աթոռոյս եւ հեռացեալ ի սմանէ, այժմ վերստին դարձոյց ի հնազանդութիւն Սրբոյ Աթոռոյս՝ գրելով զթուղթ աղերսանաց առ բարեպաշտուհի եւ մեծ կայսերուհին Եկատարինէ, եւ առնլով ի նմանէ զթուղթ հրամանաց ի ձեռն Ջուղա­յեցիԵղիազարի որդի աղայ Յովհաննիսին|210ա| եւ նստուցանելով անդ զառաջնորդ ի Սրբոյ Աթոռոյս: ԶԿարսայ երկիրն եւս արար տէրունի, եւ զայլ բազում եւ արդիւնաւոր գործս արար ի յօգուտ Սրբոյ Աթոռոյս, եւ առնէ տակաւին, թէպէտ պաշարեցեալ կայ հոգօք եւ զբաղմամբք մեծագունիւք, որպէս ի վերոյ գրեցաք: Կրեաց եւս սա զբազում աշխատութիւնս յաղագս երկճղի կաթուղիկոսութեան տանն Աղուանից, զոր եւ կրէ տակաւին վասն անմիաբանութեան նոցին, եւ բա­նիւ արարեալ զԻսրայէլ կոչեցեալ ինքնընծայ կա­թու­ղի­կոսն, որ ո՛չ հոգեւոր խրատուց եւ յորդորա­կան թղթոց սրբազան վեհիս մերոյ լուաւ եւ ո՛չ ի Սուրբ Աթոռս եկն եւ ո՛չ ի Գանձասար նստիլ յօժարեցաւ, որ է հայրա­պե­տա­նիստ Աթոռ նոցին, այլ ներհակ կամաց եւ հրամա­նաց սորին շարժելով՝ խռովեաց զբոլոր վի­ճակն այն տաճկական թեւով, եւ կայ այնպէս ի ներքոյ բանադրա­նաց տակաւին, եւ երկիրն եւս կայ այնպէս երկճղի: Զի ոմանք զնա ընդունին, եւ ոմանք՝ զՅով­հան­նէս կաթու­ղի­կոսն, որ ընդդէմ նորին օծեալ՝ նստաւ ի Գան­ձա­սար: Ուստի եւ սրբազան վեհս մեր ջա­­նիւ մեծաւ աշխատի տակաւին՝ ածել զնոսա ի միա­բա­նութիւն: Այլ եւ կրեաց զյոլով աշխատութիւնս յա­ղագս ախթար­մա­յից, որք յամենայն տեղիս լրբացեալք՝ յայտնապէս զախթարմայութիւնս առնեն: Էհան քա­նիցս անգամ զֆարմանս ի թագաւորէն Օսմանցւոց եւ զԱխալցխա­յու եւ զԱլաշկերտու ախթարմայսն բազ­մօք վշտօք ետ վշտացուցանել եւ զգլխաւորս անուղղայ կարգաւո­րացն նոցին, որք լեալ էին նոցա կոյր առաջ­նորդք, կա­պանօք ի Սուրբ Աթոռս ետ ածել եւ ի բա­զում ժամա­նակս ճընշեալ եւ հոգեւորական խրատուք եւս խրա­տեալ՝ յուղղութիւն դարձոյց եւ արձակեաց: Եւ այժմ եւս տակաւին զնոյն աշխատութիւնսն կրէ յա­ղագս անուղղայիցն այնոցիկ, մանաւանդ յաղագս Ախլցխա­յու քաղաքին՝ |210բ| առ ի ածել զնոսա յուղղութիւն: Եւ զայլ բազում այսպիսի մեծագոյն աշխատութիւնս կրեաց սա ի կեանս իւր, եւ տակաւին եւս կրէ ի փառս Աստուծոյ, յօգուտ ազգիս եւ ի շահ Սրբոյ Աթոռոյս: Զորս Տէր ի փառս իւր համարելով, զվարձս բարիս եւ բազմապատիկս հատուսցէ ի հոգի սորին յաւուր մեծի գալստեանն իւրոյ եւ ընդ սրբոյ հայրապետացն դասակցեալ պսակազարդեսցէ:

Արար սա եւ զԳիրս քարոզից երկահատոր, գեղեցիկ եւ քաղցր ոճիւ, յորմէ եւ ես օրինակեալ իմով ձեռամբ՝ ստացայ վասն իմ: Արար եւ զԼուծմունսն արտաքին գրոցն պարզ եւ դիւրին եւ ամենայն ումեք հասկանալի: Նոյնպէս եւ գրոցն Պրոկղի արար զԿարճ լուծմունս՝ եդեալ առընթեր առաջնոյ մեկնութեանն, որ ի Սիմէօնէ վարդապետէ Ջուղայեցւոյ է արարեալ, վերանորո­գեաց եւ զՀին տօմարն մեր եւ անշարժ տօմար, եւս արար ի վերայ ամսոցն մերոց: Նոյնպէս եւ զտօնա­ցոյցն վերանորոգեալ՝ զշարժական տօնսն կանօնաւո­րեաց ի վերայ ԼԶ. (36) տարեգրացն: Եւ զյիշատակ սրբոցն մերոց տօնս ի հասարակ աւուրցն փոխեալ՝ ի շաբաթ աւուրսն կարգեաց, զի պաշտմամբք եւ պատա­րագօք հանդիսաւորութեամբք տօնեսցին: Այլ եւ շարա­դրեաց զփոքրիկ գրքոյկ մի Աղօթից յաղագս ներ­կա­յական նեղութեանցս եւ տառապակրութեանց խղճալի ազգիս եւ աշխարհիս մերոյ եւ յայլ պէտս հոգեւորա­կանս ըստ ամենայն ըղձից եւ բաղձանաց ամենայն ումեք, որ յատուկ վասն պիտանաւորութեան հայոց ազ­գիս է: Զոր եւ անուանեաց Զբօսարան հոգեւոր եւ ետ տպագրել ի նորոգ տպարանի Սրբոյ Աթոռոյս եւ սփռեաց յազգս մեր: Նա եւ զամենայն որպիսութիւնս Սրբոյ Աթոռոյս արձանացոյց ի մեծագոյն գրքոջ միում՝ երկար եւ յաճախ պատմութեամբք՝ առ ի դիւրութիւն եւ յաչքաբացութիւն |211ա| ապագայից: Նոյնպէս եւ զամենից վանօրէից երկրիս մերոյ զորպիսութիւնսն եւս արձանացոյց ի նոյն գրքոջն: Եւ յայլ եւս այսպիսի օգտաւոր գործս աշխատի տակաւին ի յօգուտ ման­կանց եկեղեցւոյ եւ ի պայծառութիւն Սրբոյ Աթոռոյս, որք յիրաւի յիշման են արժանիք: Զորս եւ մեք գրեցաք՝ սակաւուք ի յիշումն ածել ապագայ եղբարցդ, քանզի ըղձալի են ապագայից անցելոցն որպիսութիւնք, եւս առաւել՝ այսպիսիք մեծագործութիւնք: Ուրեմն ի յըն­թեռնուլն եւ յիմանալն ձեր զյոլովակի աղքատութիւնս եւ զերախտիս սրբազան վեհապետիս մերոյ, յիշեսջիք զսա ի մաքրափայլ աղօթս ձեր՝ հայցելով ի Տեառնէ զո­ղորմութիւնս վասն սորա յաղագս այսքանեաց բարե­գործութեանց իւրոց՝ յիշատակի եւ վարձուց բարեաց արժանեաց: Յիշեսջիք նա եւ ըստ հոգեւորի ծնողիս իմոյ եւ զըստ մարմնոյ ծնօղսն իմ՝ զհան­գուցեալսն ի Քրիստոս՝ զհայրն իմ Շիօշբէկն՝ զսպա­նեալն յանօրի­նաց ի տարապարտուց, եւ զպարկեշտագնաց եւ զեր­կիւղած մայրն իմ Քէթէվանն, յորմէ ի քանիս ամս հե­ռացեալ գոլով իմ, ի Սուրբ Աթոռոջս ելով, առանց իմոյս տեսութեան չուեաց առ բաղձալին իւր Քրիստոս՝ թողլով զիս կարօտ մայրականի տեսութեանն, եւ եդաւ մարմին նորա ի դուռն Մօղնու սուրբ եկեղեցւոյն Թիլ­ֆիզու՝ ընդ հօր իմում: Որում Տէր ողորմեսցի ըստ մեծի ողորմութեանն իւրում, ըստ տարաժամ եւ պա­տա­հա­կան մահուամբ փոխեցելոյ փոքրիկ եղբօրն իմոյ Փար­սադանին, զորոյ դառնագոյն եւ կսկծալի անցիցն սակս մորմոքման սրտի մերոյ չգրեցաք աստ ինչ: Գրե­թէ մայրն իմ սակս սրսռալի մահու նորին հանապազ կսկծմանն ըստ մայրական գթոյն եւ որդեսէր բարուցն զրաւեցաւ ի կենաց աստի, որոյ աչքն վատնեցեալ էին ի յաճախ սգոյն եւ լալոյն, որոց այց արասցէ Տէր եւ զկարօտութիւն նոցին փառաւոր տեսութեամբ իւրով լցցէ: Յիսեսջիք նա եւ զեղբարսն իմ՝ զպարոն Մով­սէս­բէկն եւ զպարոն Բէժանն, եւ զքորսն իմ՝ |211բ| զՌու­սու­դանն եւ զՄարիամն, հանդերձ բարեբողբոջ զաւա­կօք եւ ընտանեօք եւ ամենայն ազգակցօք իւրեանց, որք ի բնիկ տեղեաց եւ ի հայրենի սեպուհ ժառան­գու­թեանց իւրեանց՝ ի բարելի երկրէն Սօմխէթու եւ ի գե­րահռչակ գեղջէն Սանահնու տարագրեցեալ՝ բնակին այժմ պանդխտութեամբ ի Թիլֆիզ քաղաքոջն, ամե­նայն ծառայիւք եւ ստորադրելովք իւրեանց: Որք եւ ար­գոյք եւ սիրելիք են յաչս քրիստոսազօր թագաւորին Վրաց՝ քաջին եւ թշնամավանին Հերակլայ, յաղագս արիութեանց, հաւատարմութեանց եւ պիտանաւորու­թեանց իւրեանց: Քանզի եմք յազգէ առաջնոց մեծաց նախարարաց, այսինքն՝ Զաքարիայի մեծի սպարապե­տին հայոց, որդւոյ մեծի իշխանի Սարգսի՝ որդւոյ Վահրամայ, որք եւ այժմ ազգ եմք մեծագոյն, որք Արղութեանք անուանիմք: Զորս Տէր անփորձ կենօք եւ երկար ամանակօք պահեսցէ վասն իմ, ի փառս ամե­նա­սուրբ անուան իւրոյ: Յիսեսջի՛ք նաեւ զհամայն ազ­գայինսն իմ, որք ի Քրիստոս են հանգուցեալ, զի ողոր­մեսցի հոգւոց նոցին եւ արժանացուսցէ իւրոյ արքա­յութեանն: Յիշեսջիք նա եւ զհամայն հոգեւոր եղբարս իմ, որք աշակերտակիցք եւ համշիրակք են ինձ եւ սննդա­կիցք եւ օրհնածին եւ շնորհընկալ որդիք սրբա­զան վեհիս մերոյ, այսինքն՝ զՄկրտիչ վարդապետ մեծարգոյ եղբայրն իմ, որ եւ երախտաւոր իսկ է ինձ, եւ յամենայն կարիս իմ ձեռնտու՝ մինչեւ ցայս կէտ: Նա եւ զհամաշունչ զհոգեկից եւ սիրակից եղբայրն իմ Իսա­հակ՝ մտահարուստ եւ գիտնառատ վարդապետն Գեօղարքունցի: Եւ զայլ ամենայն եղբարս եւ աշակեր­տա­կիցսն իմ՝ զհարազատ որդիսն սրբազան վեհին: Յիսեսջիք նաեւ զՂազար բանիբուն վարդապետն Աս­տապատեցի՝ զհանգուցեալն ի Քրիստոս, որ էր |212ա| ժամօրհնօղ գահոյս սրբոյ եւ մեծի, քանզի նա եւս գոլով երախտաւոր ինձ, որ ի տղայութեան իմում ուսոյց ինձ ըստ այլոց բազմաց զամենայն ձայնաւորս եւ զմեղեդիս, զտաղս եւ զգանձս, քանզի էր քաջ երա­ժիշտ, որում Տէր ողորմեսցի եւ հանգուսցէ յարքա­յու­թեան Իւրում: Յիշեսջիք այլ եւ զցանկալի եղբարսն իմ՝ զնօտարսն Սրբոյ Աթոռոյս զՄատթէոս վարդապետն, որ ձեռնտու եղեւ ինձ ի կապելն զտետերսն եւ ի գրելն զկարմիր գիրսն, եւ զՂունկիանոս քաղցրաբարոյ վար­դապետն Աշտարակցի, որ յօժանդակեաց ինձ՝ յար­դարելով զգրիչսն, տալով զպակաս թղթոյն եւ մրոյն: Հուսկ յետոյ յիսեսջիք եւ զիս՝ զգրօղս եւ զստացօղս սուրբ գրոցս՝ զՅովսէփ անարդիւն եպիսկոպոսս, որ կարօտ եմ աղօթից եւ մաղթանաց սիրելի հարցդ եւ եղբարցդ իմոց: Զի եւ ինձ ողորմեսցի Քրիստոս ըստ մեծի ողորմութեան իւրում եւ արժանացուսցէ շնորհաց եւ գթութեան իւրոյ յաւուր մեծի գալստեանն իւրում: Եւ դուք յիշեալ լիջիք յողորմութիւնս եւ ի գթութիւնս մարդասիրին Քրիստոսի յաւուրն ահեղին. ամէն:

Որ ոք զաղերս մեր լուեալ կատարեսցէ, / խնդրուա­ծոց նորին բարեաց Տէր լուիցէ:

Գրեալ աւարտեցաւ սուրբ գիրքս ի թուականիս հայոց ՌՄԻԲ. (1773) եւ ի մուտն յունվարի, ի տաս­նե­րոր­դի ամի հայրապետութեան տեառն Սիմէօնի սրբա­զան կաթուղիկոսի ամենայն հայոց Երեւեանցւոյ՝ հոգե­ւոր ծնողի իմոյ եւ դաստիարակի, եւ ի լուսակերտ Աթոռս Սուրբ Էջմիածին:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «///Բարսեղի, Մեկ­նու­թիւն Մարկոսի Աւետարանին», Պհպ. Բա՝ «182/2982», 1ա՝ «Հատոր երկրորդ, կնեազ Վասլին Արղու­թեանց (ԺԹ. դ.)», «Մ[եսրոպ] եպիսկոպոս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «Սալմանդր կենդանին, յորժամ արկանենք հուր, հուրն շիջանի, մնայ անվնաս»:Պհպ. Աա՝ «Սարգիս վա, Է Է Է,միա­բան,Его, А, Б, գեր, Аcтраханъ гoрoдей черезве­чайни», Պհպ.Աբ՝ «Յովսեփայ վարդապետի իմ. Վասն պոռնկութեան տե՛ս ի համարն ԱՃԽ., Վասն քահա­նա­յից՝ ԱՃԼԱ., Վասն անառակին՝ ԱՃԼԷ., Վասն ապա­կա­նու­թեան մեղացն՝ ՂԷ.», Պհպ. Ժբ՝ «Յով, աց, դարձան», Բ. փեղկի կազմաստառին՝ «Մարիամ /// (անընկա­լելի)»:

2983

ԱՆԴՐԷԱՍ ԿԱՊԱԴՈՎԿԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՅԱՅՏՆՈՒԹԵԱՆՆ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 90. չգրուած՝ 89ա-90բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Ըx12 (Ը՝ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագ, որի տակ խաղողի շե­ղանկիւն ողկոյզ, F. y G, որի տակ՝ MAXAMDA: ՄԵԾՈՒ­ԹԻՒՆ՝ 21x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (15,8x10,1): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 42ա): ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը՝ կարմիր կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ չգրուած թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Զ՝ սպիտակ չգրուած թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 42ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր:

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿ – Լատինատառբառգիրք: ԺԹ. դ.: 2 (ԲԳ) + 2 (ԴԵ)՝ ստացուածերկութերթերիընդերկայնակի ծալու­մով: Թուղթ (21x16,5)՝ լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. արծիւ, M, I, երկսիւն (17,2x13), լատինատառ շղագիր (նմուշ՝ Դա): 1. ԲԳ. Կարդալ՝Գբ-Գա-Բբ-Բա – Abada. cioe tandamente – ehlen­mech, cantlanmach... axancitta – ach jcehni: 2. ԴԵ. Դաբ-Եաբ – abbnac­ciato – cugiaktanmijc, ajjoluto – igiasetlemisc.

Новый рисунок

Նմուշ Դա

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար.կազմիԲ. փեղկիստուարաթուղթըեւծաղ­կաթուղթըվերիցվարմէջտեղիցկոտրուած-պատռուած, Պհպ. ԲԳ՝կարուածհակառակդիրքով, Պհպ. Գ, թ. 1, Պհպ. Դ՝հիմ­քիցմասամբանջատ, ձեռագիրըխոնաւութիւնտեսած, թա­նաքիթթուայնութիւնըբարձր՝գրադաշտըգունափոխուած, հիմքերիմօտկեղտոտուած, թերթերինաղտոտուածութեանզա­նազանհետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-88բ Ի Յայտնութիւնն Յովհաննու՝ սրբոյ հօրն մեր Անդրէի երանելւոյ եպիսկոպոսի Կեսարու Կա­պա­դովկացւոց, Համառօտ տեսութիւն, ընդ նմին եւ Արեթաս եպիսկոպոսի նմին քաղաքի

Տե՛ս ձեռ. 1161, 79բ-168բ: [Նխդր.]/1ա-2ա: Գլուխք/2բ-4ա: [Ներածութ.]/4ա-7ա: – ա-հբ/7ա-87բ: Յիշ. թարգմ./88բ-9ա*:

*Ծնթ. Այս ձ-ում Ներսէս Լամբրոնացու 1179 թ. յիշ-ը կի­սատ՝ թերի է. հմմտ ձեռ. 1161, 79բ (նոյնպէս՝ վերջից թերի. ման­րամասները տե՛ս Ներսէս վ. Ակինեան, Ներսէս Լամբրոնա­ցի, Վիեննա, 1956, էջ 267-73: Այս յիշ-ը Յովս. Յիշ-ք, էջ 473-6. առել է Հմր 2520, 343ա-4ա էջերից. իսկ Ե-ԺԲ. դդ-ի յիշ-ք, էջ 228-9՝ առել է ձեռ. 1418, 125ա-6բ էջերից:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Բա սեւով բոլորակի մէջ թագա­պսակ զինանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцыхской град­ской полицiи»:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ներսիսի [Լամբ­րո­նացւոյ] Մեկնութիւն Յայտնութեանն Յովհանու», Պհպ. Աա՝ «189/2983, ԺԸ-ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպիսկո­պոս», Պհպ. Բա՝ «Հմր 188/59.»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Բա՝ «աաաբբգբ, ա-ֆ, Յայտնու­թիւն սրբոյն Յովհաննու աստուածաբան աւետարանչին մեկնութիւնն է սրբոյն Էջմիածնայ աթոռոյն, Աստուած իմ»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ 45ա՝ թռչնագիր «Ե»:

2984

ԱՆԴՐԷԱՍ ԿԱՊԱԴՈՎԿԱՑԻ, ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՅԱՅՏՆՈՒԹԵԱՆՆ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ

ԱՏԱՆԱ՞Յ

ՌՃՂ. – 1741

ԳՐԻՉ՝ Սարգիս քարտուղար: Ստացող՝ Թորոս Ղրիմեցի:

ԹԵՐԹ՝ 115. չգրուած՝ 7բ, 97բ-106բ, 114բ-5բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-Թx12 (Թ՝ 19): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագ, տա­կը շուշան, RC: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x16,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ երկսիւն (15,8x11): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 10ա): ՏՈՂ՝ 25-26: ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մա­զարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. սպիտակ չգրուած թուղթ, լու­սա­գծերով:

Новый рисунок

Նմուշ 10ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Կիսախորան՝ 8ա: Ճակա­տազարդ՝ 1ա: Լուսանցազարդ՝բուսական, թռչուն (8ա): Զարդագիր՝կենդանագիր (8ա): Գոյներ՝կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. կազմիկաշինքերծուած, մէջքիվերու­վա­րիեզրերըթափուած, լուսանցակողերըկեղտոտուած, Պհպ. ­Ա՝հիմքիցմասամբ, իսկթ. 108-9՝հիմքիցլրիւանջատ, թանաքիթթուայնութիւնըբարձր՝գրադաշտըգունափոխուած, թերթերինխոնաւութեանեւաղտոտուածութեանզանազանհետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 1ա-89բ Ի Յայտնութիւն սրբոյ հօրն մերոյ Անդ­րէի երանելւոյ եպիսկոպոսի Կեսարու Կապա­դով­կացւոյ, Համօռօտ տեսութիւնն, ընդ նմին եւ Արեթաս եպիսկոպոսի նմին քաղաքի

Տե՛ս ձեռ. 1161, 79բ-168բ: Յիշ. թարգմ./95բ-6բ*:[Նխդր.]/1ա-2բ: Գլուխք/2բ-4ա: [Ներածութ.]/4ա-7ա: – ա-հբ/8ա-97ա:

*Ծնթ. Տե՛ս նախորդ Հմր 2983 ձ-ի ծնթ-ը:

Բ. 107ա-114ա Յաղագս հաղորդութեան. Փոր­ձեսցէ զանձն իւր եւ ապա ի հաց եւ ի բաժակէն – Եւ արդ, վասն հաղորդելոյն բազում ինչ ասելի է... որպէս ասացաք կամ եւս գեղեցկագոյն, որչափ գիտիցէ ոք. ամէն:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ. ԺԹ. դ.

Գ. (կազմաստառ Ա.).Զատկին շաբաթ է հալէրի խար­ճաս ըսկըսայս էյ... ԺԸ. ղուրուշ ալ հացի տվի:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

96բ Որք լուսաւորիք ի սմանէ ընթերցմամբ կամ օրինակելով, նաեւ զիս՝ զեղկելի գրիչս զՆիկօլ եւ զիմս ամենայն, եւ Աստուած, որ առատնէ ի տուրս, մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

96բ (ստացողի) Հոյսկ ետոյ ես՝ մեղսամած ոգի Թո­րոս վարդապետս Ղրիմեցի եւ յառաջնորդ մեծի քա­ղա­քին Ղիրիմայ եւ ի սուրբ վանից, որ կոչի Սուրբ Նշան եւ Սուրբ Փր[կ]չին, եւ ետ ուխտիցս |97ա| սրբոյ Երու­սաղէմայ հանդիպեցաք ի մայրաքաղաքին Տրովադայ, որ թարգմանի Ատանայ, տեսայ զսա աստուածախումբ տառս զՅայտնութեանն Յոհաննու աւետարանչին ի ձեռն հանճարիմաստ կաթողիկոսին Միքայէլին, ցան­կա­ցայ առնուլ զօրինակն, եւ նա օժար կամօք շնոր­հեազ ինձ: Եւ ես առեալ գնացի [առ] անդամալոյծ ոմն, որ կոչի Սարգիս քարտուղար, նա եւս յոյժ ըղձափա­փաք սրտիւ տոչորմամբ գծեաց զսա ի խնդրոյ մերոյ, վասն որոյ ես՝ տիմաստս եւ յանարժանս, ասեմ՝ հաս­տատ պահեսցէ ի վերայ աթոռոյն իւրոյ եւ երկար կեանս հայրապետին մերոյ, եւս՝ գծողի սորին մեղսա­մակարթի. ամէն: Եւ հանդիպողացդ՝ խնդրեմ ի ձէնջ յիշել ի յարժանաւոր յաղօթից ձեր զպատճառեալքս սո­րին ի Տէր, եւ որ յիշօղք յիշեալ լիցին ի կրկնակի գալստեանն Քրիստոսի. ամէն:

Փա՜ռք ամենասուրբ Երրորդութեան՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, յայժմ եւ յարակայ յաւիտենիւ. ամէն: (գրչափոխութեամբ)՝ Աւրինակեցաւ թվին ՌՃՂ. (1741) ամին, նոյեմբերի Գ.:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ներս. Լամբրօն. Մեկնութիւն Յայտնութեան Յովհաննու (4.)», Պհպ. Աա՝ «191/2984, ՌՃՂ.-1741, Մ[եսրոպ] եպիսկոպոս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Աա՝ «Ներս. Լամբրոն. Պատ­մու­թիւն Մեկն. Յայտնութեանն Յովհաննու»:

2985

ԳԻՐՔ ԽՈՐՀՐԴՈՅ ՊԱՏԱՐԱԳԻ

(թրգմ. Գէորգ Մխլայիմ օղլի)

Ս. ՆԻԳՈԼԱՈՍ

ՌՄԽԳ. – 1794

ԳՐԻՉ, ՍՏԱՑՈՂ՝ Պապայ հաճի Փեթրօ Ձորակցի:

ԹԵՐԹ՝ 91. չգրուած՝ 1ա-3բ, 4բ, 89ա-91բ: ՊՐԱԿ՝ 3+Ա-Ժx8 (Բ, Գ, Ե՝ 10, Թ՝ 7)+3: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշ­մով՝ «FT, A», եռամահիկ, թագ, երկրաչափական պատկեր: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20,8x15,7: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (21,4x15,6): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 61ա): ՏՈՂ՝ 19: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ 3+3 (թ. 1-3, 89-91):

Новый рисунок

Նմուշ 61ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, վնասուած, վե­րին եւ ստորին աջ անկիւնները թափուած, թ. 3, 4, 89՝ հիմքից մա­սամբ պոկուած, թերթերի հիմքերը կեղտոտուած, խոնաւու­թեան, աղտոտուածութեան եւ այրուածքի զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

4ա-88բ Գիրք Խորհրդոյ սրբոյ Պատարագի՝ թարգ­մա­նեցեալ ի յունաց առ հայկական բառբառ ի Մխլա­յիմ օղլի Գեւորգ վարդապետէ, ըստ խնդրոյ եւ արդեամբ Ձորակցի Լազարոսէ՝ երկրպագօղ կենդա­նարար գերեզմանի Տեառն, բարէպաշտ եւ գրեսէր քրիս­տոնէի, ի փառս եւ ի պայծառութիւն կաթոլիկէ եւ առաքելական եկեղեցւոյ՝ առ ի լոյսաւորութիւն ամենայն քրիստօնէից, վերստին գրեցեալ բազում զգուշութեամբ Պապայ հաճի Փեթրօէս Ձորակցի, որ ի դուռն Սրբոյ Նիգօլայոսի: Յամի ներմարմ­նա­ւո­րու­թեան փրկչին 1794:

Ա. 5ա-15բ Կարգաւորութիւն երեկուեան ժամոյն. սկսանի կարգաւորեալ վանական, քահանա կամ աբեղան – Օրհնեալ է Աստուած մեր յամենայն ժամ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից... ամենայն ցաւոց դեղ է, եթէ հաւատով ճաշակէ: Վերջ է Կար­գա­ւո­րու­թիւն երեկուեան ժամու:

Բ. 15բ-23ա Կարգաւորութիւն առաւօտեան ժա­մոյն... Տէր, զի բազում ասեն –|16ա| Աղօթք Ա. Գո­հա­նամք զքէն, Տէր Աստուած մեր, որ զարթուցեր զմեզ ի յանկողնից... ըստ կարգին գիտելի, որ լինի արձակում:

Գ. 23ա-54բ Կարգաւորութիւն աստուածային եւ սուրբ Պատարագին սրբոյ հօրն մերոյ Իօաննու Ոս­կե­բերանին

ա. 23աբ Երթայ քահանայն եւ տիագօ ա<ա>ռաջի ի սրբոց դրանցն զերիս երկիրպագութիւնս... [ամէն] – Թագաւոր երկնաւոր, մխիթարիչ Հոգի ճշմարտու­թեան, որ յամենայն ոյրէք ներկայ ես... զի քոյ է կարո­ղութիւն եւ փառք յաւիտեանս. ամին:

բ. 23բ-4ա Եւ Բ. դասն առնեն երկրպագութիւն, խորանն մտանեն՝ ասելով – Մտից ի տուն քո, երկիր պա­գից ի տաճար սուրբ քո... եւ ոյսայց զպատուիրանս քո:

գ. 24ա-5ա Երթայ ձախ խորան, պատրաստէ զ|24բ|սրբութիւն՝ դնելով զսուրբ մա[ղ]զմայն ի ձախ կողմն եւ բաժակն ի յաջ կողմն եւ զայլս ընդ նոսա: Եւ քահանայն այսպէս սգեստաւորի՝ առալ զստի­խարն ի ձախ ձեռն եւ երկիր պագեալ Գ. անգամ... ասէ՝ բեթրաշիլին – Օրհնեալ է Աստուած, որ հեղոյ զշնորհս իւր ի վերայ քահանայից իւրոց... եւ սուրբ քո ցնծալով ցնծասցեն յամենայն ժամ, այժմ եւ միշտ եւ յ[աւիտեանս]:

դ. 25աբ Երթա ընծայարանէ եւ լոյանա ձեռն առաջ եւ ասէ – Լոյացից ամբծութեամբ զձեռս իմ... Քհ. Զի բառնին յերկրէ կեանք նորա յամենայն ժամ, այժմ եւ [միշտ եւ յաւիտեանս]:

ե. 25բ-6ա Եւ եդեալ պառկած ի վերայ երեսաց ի սուրբ մաղզ[մ]ային եւ ասէ – Սկ. Տեսպօդա՛՛... Զենա­նի Գառն Աստուծոյ, որ բառնայ զմեղն աշխարհի... եւ ասէ՝ Մխեա՛, Տեսպօդա՛՛:

զ. 26ա Քահանայ մխել սուրբ գեղարդն յաջա­կողմն՝ ասէ – Եւ մի ոմն ի զինուորացն գեղարդեամբ խոցեաց... եւ ճշմարիտ է վկայութիւն նորա:

է. 26ա Իսկ տիագօն հեղոյ ի մէջ սուրբ բաժակին գինի եւ ջոյր ի միասին՝ ասելով – Օրհնեա՛, Տեսպօդա, զսուրբ միաւորութիւնս:

ը. 26ա Եւ քահանայն օրհնէ զնոսա եւ ետոյ Աս­տուածած<ազ>նա ընծայն հանէ՝ ասելով – Ի պա­տիւ եւ ի յիշատակ գերօրհնեալ եւ փառաւորեալ տի­րուհ­ւոյն մերոյ Աստուածածնին... ընկա՛լ, Տէ՛ր, զայս պա­տա­րագս ի յերկնային սեղանդ քոյ:

թ. 26ա Եւ բարձր մասն դնէ ի յաջ կողմն սուրբ հացին, ի միջի նորա՝ ասելով – Կացէ դշխոյ ընդ աջմէ քումմէ՝ ի հանդերձս ոսկէհոյռս զարդարեալ եւ պաճու­ճեալ:

ժ. 26աբ Եւ ետոյ առեալ եւ զերրորդ ընծայն եւ ասէ քահանայն՝ ասելով – |26բ| Ապաստաւորութեամբ պատուականաց եւ երկնաւորաց զօրութեանց անմարմ­նոցն պատուականի... եւ սրբոց երից մանկանց, եւ Դանիէլի մարգարէին, եւ յամենայն սրբոց մարգարէից:

ժա. 26բ Եւ դնէ զերկրորդ մասէ ըստ կարգի, ասէ – Եւ սրբոց փառաւորաց... եւ այլ ամենայն սրբոց առա­քելոցն:

ժբ. 26բ-7բ Եւ դնէ եւ զերրորդ մասն եւ չոր[ր]որդ մասն դնէ առաջի մասին ներքին ըստ կարգի իւրոյ՝ ասելով – Եւ սրբոց հարցն մերոց... որոց աղօթիւքն այց արասցես մեզ, Աստուած (ունի ինը մասն):

ժգ. 27բ-8բ Եւ առեալ մասն ի ձեռն եւ ասէ – Յիշեա՛, Տեսպօդա՛ մարդասէր, զամենայն ուղղափառ եպիսկոպոսունս... վայել է սրբութիւն Տէր ընդ երկայն աւոյրս: Տիագօն ծածկայ Տեսպօդա:

ժդ. 28բ Եւ քահանայն ծածկէ զերրորդ ծածկոցով սուրբ բաժակէն, ասէ – Ծածկեաց զերկինս զօրութիւն քո, ո՛վ Քրիստոս... եւ փրկեա՛ զհոգիս մեր՝ որպէս միայն բարերար եւ մարդասեր:

ժե. 28բ-31ա Յետոյ երկիրպագութիւն անելով խնկէ եւ ասէ զայս – Օրհնեալ Քրիստոս Աստուած մեր, որ այսպէս հաճեցար, փառք քեզ... Քահանայն ձայնէ՝ Զի քեզ վայել է ամենայն փառք, պատիւ եւ երկիր­պա­գութիւն... այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից դասն. ամին:

ժզ. 31աբ Աղօթք առաջին փոխաձայնին. խորհրդա­բար – Տէր Աստուած մեր, որոյ կարողու­թիւնդ աննման է եւ |31բ| փառքդ անհասանելի... Քհ. Զի քոյ է կարողութիւն, եւ քոյ է թագաւորութիւն եւ զօրութիւն եւ փառք Հօր եւ Որդւոյ, այժմ եւ միշտ [եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն]:

ժէ. 31բ-2ա Աղօթք երկրորդ. խորհոդայբար, փոխ – Տէր Աստուա՛ծ մեր, կեցո՛յ զժողովուրդս քո... եւ քեզ փառս վերառաքեմք՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգւոյդ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտ[եանս], դասն. ամին:

ժը. 32աբ Աղօթք երրորդ. խորհրդայբար – Որ զհա­սա­րակացս զայս եւ զհամաձայնս մեր շնորհեցեր զա­ղօթս... եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Ընդ երգել զԵրեքսրբեն:

ժթ. 33ա-9ա Աղօթք. քահանայն խորհուրդաբար ասէ – Աստուած սուրբդ, որ ի սուրբս հանգուցեալ ես... եւ քեզ զփառս վերառաքեմք հանդերձ անսկիզբն քո հարբդ եւ ամենասուրբ եւ բարերար եւ կենդա­նա­րար Հոգւովդ այժմ, միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

ի. 39աբ Յետոյ կատարելոյ զաղօթս ասեն ի միասին զքերօբէական Գ. անգամ եւ զԾ. սաղմոս խորհրդաբար... ասելով – Աստուա՛ծ, քաւեա՛ զիս՝ զմե­ղաւորս... եւ խնկօք ի նոր գերեզմանի վարանեալ եդ:

իա. 39բ-42բ Յետոյ ի բաց դնէ քահանայն զծած­կոցն ի սուրբ մաղզմայէն, ի սուրբ բաժակէն... ասելով – Բարի արա՛, Տէ՛ր, կամօք քով Սիօնի... ով­սան­նա ի բարձունս: Իսկ տիագօն առնոյ զայս տերի­կօն խաչապէս ի վերայ սուրբ մաղզմային սրբել դնէ դբին:

իբ. 42բ-3ա Աղօթք. քահանայն խորհրդաբար ասէ – Ընդ այսոցիկ երանելի զօրութեանցս եւ մեք... որ վասն ձեր բեկանի ի թողութիւն մեղաց. ամին:

իգ. 43ա-6բ Իսկ տիագօն ըմբռնել զոյրարն, ցոյ­ցա­նէ սուրբ բաժակն, քահանայ նմապէս երկիւղա­ծու­թեամբ օրհնէ սուրբ՛՛ – Նոյնպէս բաժակն ետ ընդ­րաց եւ ասէ... վասն փրկելոյ զմեզ յամենայն նեղու­թե­նէ, ի բարկութենէ, ի վտանգից եւ ի վշտաց, զՏէր աղաչեսցուք:

իդ. 46բ-9բ Քահանայն աղօթէ խորհրդաբար – Քեզ յանձն առնեմք զամենայն կեանս մեր... ի թողու­թիւն մեղաց եւ ի կեանս յաւիտենականս. ամին:

իե. 49բ-53բ Եւ գնա յետկոյս սեղանոյն, խոնար­հե­ցոյցեալ գլոյխն աղօթէ որպէս քահանայն, եւ քա­հա­նայն առնոյ սուրբ հացն, խոնարհեցուցեալ զգլուխն՝ աղօթէ այսպէս – Հաւատամ, Տէ՛ր, եւ դաւա­նիմ, զի դու ես ճշմարիտ Քրիստոսն... բարեխօսեա՛ առ Բանն Քրիստոս Աստուած՝ կեցուցանել զհոգիս մեր:

իզ. 53բ-4ա Յետ այսորիկ գօնտակիօնն – Ի յերկ­նից ընկալար զաստուածային շնորհն... եւ գնան խա­ղա­ղութեամբ Աստուծով սրբով: Վե[ր]ջ աստուածային քահանայագործութեանս Ոսկէբերանին: Փառք Աստու­ծոյ:

Տարբեր՝ Յ. Գաթրճեան «Սրբազան պատարագամատոյցք հայոց», Վիեննա, 1897, էջ 353-384:

Դ. 55ա-75ա Աստուածային պատարագ սրբոյ հօրն մերոյ մեծին Վասիլու – Քահանայն սկսան[է] ասել՝ Օրհնեալ թագաւորութիւնն Հօր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգւոյն... Օրհնեցից զՏէր ամենայն ժամ: Վերջ Աս­տուածային պատարագին մեծին:

Հմմտ. տպ. Յ. Գաթրճեան «Սրբազան պատարագամա­տոյցք հայոց», Վիեննա, 1897, էջ 183-216: Միջին մասը՝ տար­բեր:

Ե. 75բ-86բ Աստուածային Պատարագ նա­խայսրբե­­ցելոցն. Այս աստուածային պատարագս ասի միայն յաւոյրս պահոց քառասնորդաց... |76ա| ասէ՝ Օրհնեա՛, Տեսբօդա՛:

ա. 76ա Քահանայն՝ ձայնիւ – Օրհնեալ է թագա­ւո­րութիւն Հօր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգւոյն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամին:

բ. 76ա-7ա Եւ տիագօն խաղաղակ[ա]ն ասելով, իսկ քահանայն աղօթէ ինչ կամ հոգայ սուրբ առա­ջադրութիւնն – Խաղաղութեամբ զՏէր աղաչեսցուք... զի քո է կարողութիւն, եւ քո է թագաւորութիւն, եւ զօրութիւն, եւ փառք Հօր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգւոյդ, այժմ եւ՛՛:

գ. 77ա Աղօթքն դիմաձայնին, զոր քահանայն ասէ խորհրդաբար – Տէր, մի՛ սրտմտութեամբ քով յանդիմաներ զմեզ... բարեխօսութեամբ սրբուհոյ Աստուածածնին եւ ամենայն սրբոց քոց:

դ. 77աբ Յայնժամ դասն ասէ |77բ| զմնացեալն գաթիզմայն կամ կացութիւնն, ետոյ տիագօն՝ Խա­ղաղական է – Եւ եւս խաղաղութեամբ զՏէր աղա­չե[ս]ցուք... եւ քեզ զփառս վերառաքեմ Հօր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգւոյն, այժմ եւ միշտ յաւիտեանս յաւի­տ[ե­նից]. ամէն: Յետոյ ձայնելոյ կաթեզման:

ե. 77բ-8ա Իսկ քահանայն աղօթս խորհրդաբար – Տէր Աստուա՛ծ մեր, յիշեա՛ զմեզ... ելանեն քահանայն եւ տիագօն բոյռվառով եւ մոմեղինօք՝ որպէս սովոր է Իսօտօս՛՛:

զ. 78ա-9բ Եւ քահանայն աղօթէ խորհրդաբար Իսօ­տօսի – Յերեկոյի եւ յառաւօտոյ եւ ի հասարակ աւոյր օրհնեմք... երեխա՛յք, զգլուխս ձեր Տեառն խոնարհեցուցէք:

է. 79բ-80բ Աղօթք վասն երեխայից. քահանայն խորհրդաբար – Աստուա՛ծ, Աստուա՛ծ մեր, ստեղծօ՛ղ եւ արարի՛չ ամենեցուն... որք լուսաւորելոցդ էք, զգլուխս ձեր Տեառն խոնարհեցուցէ՛ք:

ը. 80բ-1ա Աղօթք ի վերայ այնոցիկ, [որ] առ սուրբ լոյսաւորութիւնն պատրաստեալ են, զոր ասէ քա­հանայն խորհրդաբար – Երեւեցո՛, Տեսբօդա՛, զերեսս քո ի վերայ այնոցիկ... Այսոքիկ ասին ի Չոր­րորդ շաբաթն միջապահոյցն:

թ. 81աբ Առաջին աղօթք հաւատացելոց. քա­հանայն խորհրդաբար – Աստուած մեծ եւ օրհնեալդ... Քահանայն ձայն[է]. զի քեզ վայել են ամենայն փառք, պատիւ եւ երկրպագութիւն Հօր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգ­ւոյդ, այժմ եւ միշտ եւ յաւ[իտեանս յաւիտենից. ամէն]:

ժ. 81բ-2ա Երկրորդաղօթք. քահանայն խորհրդա­բար հաւատացելոց – Տեսբօդա՛ սուրբ, գերաբարի, մաղթեմք ի քէն... ըստ պարգեւաց Քրիստոսի քո, ընդ որում օրհնեալ ես... այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտ[ենից. ամէն]:

ժա. 82ա Դասն երգէ հնչմամբ – Այժմ զօրութիւնքն երկնից... զի հաղորդ կենաց յաւիտենականաց եղի­ցուք. ալիլուիայ, Գ.:

ժբ. 82աբ Իսկ քահանայն խնկէ զսրբութիւնսն եւ համբոյրէ զաբրն՝ երկիր պագանելով ասէ – Որպէս անառակ որդին եկի... եւ ի վտանգից եւ ի վշտաց զՏէր աղաչեսցուք:

ժգ. 82բ-5ա Քահանան խորհրդաբար ասէ – Որ ան­ճառելի եւ անտեսանելի խորհրդոց ես Աստուած... եւ եթէ դասն զնոյն բանս, որ գրեալ կան ի մէջ պա­տարագին Ոսկեբերանի:

ժդ. 85ա-6ա Ընդ հաղորդութեան աղօթէ քահա­նայն խորհրդաբար – Գոհանամք զքէն, փրկիչ ամենե­ցուն... եղիցի անոյն Տեառն օրհնեալ այսուետէ մինչեւ յաւիտեան:

ժե. 86աբ Աղօթք. յորժամ ժողովէ սրբութիւն, ասէ զայս խորհրդաբար – Տէր Աստուա՛ծ մեր, որ ածեր զմեզ ի յամենայն պատուելի աւոյրս... յետոյ առնէ զար­ձակումն որպիսին էն ի մեջ պատարագին Ոսկե­բե­րանին եւ Վասիլիուն: Վերջ Աստուածային պատարա­գին նախասրբացելոց:

Զ. 87ա-8բ Արձակական. Արձակական տէրունա­կա­նաց տօնից՝ ասելիք ի երեկոյի, ի յառաւօտոյն եւ ի Պատարագի ըստ կարգի՝ ի ծննդեանն Քրտստոսի – Որ ի յայրին ծնեալ եւ ի մսուր բազմեալ... Առ Այլա­կերպութեանն. Որ ի Թափօր լերին այլակերպեալ փա­ռօք առաջի սրբոց աշակերտաց քոց առաքելոց: Վերջ Արձակականաց:

Ծնթ. Լուսանցներում՝ յունատառ գրութիւններ (թ. 12, 32, 33, 45 եւ այլուր):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս խորագիրը՝ 4ա:

54ա Թիւն փրկչին 1794, յոյնիսի Թ.:

54բ Յիշատակ է սուրբ խորհուրդայտերտէս Ձորեցի լոյսհոգի հաճի Պապայ Յօվանին որդուն՝ Պապայ Փեթրօիս, որ եմ երկիրպագօղ սուրբ գերեզմանին, որ զիմ ծերութեանս լոկ ձեռեամբ ես գրեցի իմոյ մեղօք լցալ հոգուս համար, եդի յիշատակ իմ որդոյս՝ Պապայ Յօվանին ձեռքն ի Մուշեղկան սքանչելագործ Այի Յօրկէ եկեղեցին, որ պատարագ մատուցանէ, զի ոչ ուներ: Որք հանդիպիք՝ կա՛մ կարդալով, կա՛մ օրինա­կէն առնելով, յիշեցէ՛ք մագրափայլ յաղօթէս ձեր ան­պի­տան փծուծ, մեղօք խոր խոցեալ Պապայ հաճի Փեթ­րօս եւ յիշեալ լիցիք ահեղ ատէն հայրէս՝ հաճի Պա­­պայ Յօվան, մայրս Խաթունէ, կին իմ Զօյին, առ ամենայն ննջեցելոցէս ասացէ՛ք՝ Աստուած ողորմի, եւ Տէրն ձեզ ողմորի. ամէն:

86բ Թիւն փրկչին 1794, Աղօստօսի 30 աւարտ եղաւ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 2ա՝ սեւով բոլորակի մէջ թագապսակ զի­նանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцыхской град­ской полиции».

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Մեկնութիւն պա­տարագի», 1ա՝ «196/2985,1794, Մ[եսրոպ] եպիսկո­պոս», 2ա՝ «Հմր 174/39»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին այբուբեն՝ «ա-ծ», 1ա՝ «Աստուածայհարսն այս գիրքս վերուցի Ձօրեցի հաճի պապայ Փեթրօին յօրդուն՝ մահ[տ]եսի Միխայիլն գրեց. ամէն: Ծառայ Աստուծոյ Միխայիլ»: 1բ՝ «աս, աս գիրգս յօտան»:

 

2986

ՊԵՏՐՈՍ ԲԵՐԹՈՒՄԵԱՆ, ՏԱՂՔ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 203+1 (կրկն.՝ թ. 1). չգրուած՝ 1աբ, 200ա-3բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԻԷx8, (Բ, Թ, ԻԶ՝ 6, Ա, ԺԵ, ԺԸ, ԺԹ, ԻԵ, ԻԷ՝ 7): ՆԻՒԹ՝ կապոյտ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. Б 1822, ЕФИОН: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (15,5x11,7): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 33ա). սկզբնատողերը՝ կարմիր: ՏՈՂ՝ 23: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 33ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, թանաքի թթուայ­նու­թիւնըբարձր, թերթերին աղտոտուածութեան զանա­զան բծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1. 1գ-54ա [Պետրոս Բերթումեան, Տաղք]

ա. 1գ-35ա [Տաղ]. Գլուխ Ա. – [Յ]իսուս փեսայդ եկե­ղեցւոյ, / լո՛ւր զաղաղակ իմոյս հոգւոյ... որ ետ տխեղծ մատին կար զօր՝ / գալ ի վախճան երգոյս բոլոր:

բ. 35աբ Ձայն առ հարսին առ փեսայն – Համ­բուրեա՛ զիս, փեսա՛յդ հոգւոց... իբր եղջերու սիրտ իմ տարփայ աղբեր կողիդ յորդահոս: Ծարաւի է:

գ. 35բ-6ա Ձայն փեսային առ հարսն – Պայծա­ռա­ցար, ո՛վ աղաւնի իմ, միակ գեղեցի՛կդ ի կանայս... բա­ցեալ բերանդ մեղրածոր, սէ՛ր իմ, որով լցեալ պարա­րես­ցի սիրտ իմ չոր: Գե<գե>ղեցիկ ես, մերձա[ւո՛ր իմ]:

դ. 36ա-51բ Ողբ ասելի ապաշխարօղ մեղաւորաց՝ երգեալ ի նոյնոյ ի վերայ ողբոց սրբոյն Երեմիայի – Յիսուս փեսա՛յ իմ սիրական, / յոր հարսնացայ՝ յօր փրկու­թեան... յանկումն այլոց արդ մի՛ խնդար՝ / փորձ առելով զքոյդ իսպառ (ունի չորս գլուխ):

ե. 52ա-3ա Ի վերայ աղօթից սրբոյս զուգաստք բանից եւ անցք աշխարհիս մերոյ արեւելեան եղեւ զու­գորդ – Զանցս մեր անձանց արդ, Տէ՛ր, յիշեա՛... որ խը­րատու ձեռնակարկառ, / դիտես ածել ի փառս ան­ճառ:

2. 54ա-130ա Նորին տաղարան

ա. 54աբ Երգ աղերսախառն ի մուտ նոր տարոյն («Ի ՊԵՏՐՈՍԷ») – Ի գալ տարոյն՝ հին կատարած / Գո­հա­նամ ես զքէն, Տէր Աստուած... Է յաւիտեան՝ լայնա­ծա­ւալ... հասո՛ քոյին անճառ փառաց:

բ. 54բ-5բ Երգ առ Տէր Աստուած («ԱՍՏՈՒԱԾ») – Ամե­նասքանչ խոր էութիւն, անքննին եւ անմատոյց... Ծով համայն կատարելութեանց... որով առ տեսու­թիւնդ անճառ գտայց արդէն յոյուսնակ:

– 55բ-6ա Երգ առ Հայր Աստուած («ՊԵՏՐՈՍԻ Է») – Պատճառ ես դու՝ հանուրց Էից եղելոց... Էականիդ առատ պարգեւ շնորհաբեր... առ քեզ հոգւով աղաղա­կել աբբահայր:

գ. 56աբ Երգ առ Որդին միածին («Ի ՊԵՏՐՈՍԷ») – Իմա­նալի ջրոյն բղխումն անսպառ... Էական լոյս ա­նեղ... բղխեա՛ ինձ, Տէր Յիսո՛ւս, զաղբիւր ջուրց կե­նաց:

դ. 57աբ Երգ առ Հոգին Սուրբ աղերսաբար («ՊԵՏ­ՐՈՍ») – Պանծալի եւ սուրբ աղաւնի... Սիրոյ անշէջ... ի բորբոքել՝ զսէր հոգեւոր. զքեզ աղերս՛՛:

ե. 57բ-8ա Երգ առ սուրբ Երրորդութիւնն աղեր­սաբար («ՊԵՏՐՈՍԷ») – Պայծառ արփիդ հասարակաց Ե[ր]րորդութիւն... Է գերապանծ... խօսիլ արժան զառար­կայից՝ ներկայ նիւթոյս:

զ. 58աբ Ողբ ի դիմաց Ադամայ («ՊԵՏՐՈՍԻ») – Պայ­­ծառ արփւոյդ ի պատկեր հողո ստեղծայ... Ինձ ոչ է ցաւ... քան ի քէն, Տէր փառաց, ո՜հ, Տէր փառաց, աւա՜ղ, ես արդ մեռայ:

է. 58բ-9ա Ողբ ըստ Ադամայ վասն ելիցն ի դրախ­տէն («Ի ՊԵՏՐՈՍԷ») – Ի յանսահման խնդու­թենէդ ելեալ արտաքո... Է պանծալի... մեզ սեպհական քաղաք զքէն յՈրդոյ քո լուաք աւ[ա՜ղ], աւ[ա՜ղ], զի պան[դխտութիւն իմ եղեւ ընդ երկար]:

– 59բ-60ա Ողբ ընդ Ադամայ աղերսախառն («Ի ՊԵՏՐՈՍԷ») – Ի հզօր աջոյ Հօրդ անեղի ի հողոյ ստեղ­ծայ... Էից լուսոյն ծնունդ ահեղ... բա՛րձ զմեղս իմ, բա՛րձ, յազատ իմ կեանս արա՛ գերեդարձ:

ը. 60աբ Բաղձանք առ Վերին Սիօն («ՊԵՏՐՈՍԻ»)– Պարտաւորիս հանդէպ հնչեալ ձմեռնաբերն այն հիւ­սիս... Ի կարօնս միշտ շրջաբերիմ... զի մի ահաբեկ առ­նու­ցուր առիւծակոչ դեւն զիս, դեւն զիս:

թ. 61աբ Յորդորանք առ արքայութիւնն ստորա­գա­կան սահմանաւ – Արքայութիւնն է մարգարիտ... ընկեա՛ զհոգդ առ Տէր Քրիստոս, այնու ստացի՛ր, ուրախացի՛ր:

ժ. 61բ-2ա Երգ աւետեաց սրբոյ Կուսին՝ երգեալ ի տես պատանեկութեան – Ի յանսահման Էէն սահմա­նեալ յառաջ... առ նա միշտ աղերսես գթովդ մայրա­կան, / չառնել անտես զՊետրոս ծառայս իւր խոտան:

ժա. 62աբ Ներբողեան առ Աստուածածինն («ՊԵՏ­ՐՈՍ») – Պայծառ Կուսիդ ձօնեմ ներփօղ... Սիրոյ արփոյն լեալ օթարան, / յարփիդ ի սուրբ եհար խորան:

ժբ. 62բ-4ա Երգ աւետեաց ծննդեան Տեառն – Այսօր երկիր խաղաղացաւ, աւետիս... աւետիս քեզ, մա՛յր լուսածին, աւետիս, / զի ծնար դու զՀօրն միա­ծին, աւետիս:

ժգ. 64բ Շնորհակալութիւն զՀօրէ եւ զՀոգոյն Սրբոյ զառաքելոց բանին – Զամենախնամ Հա՛յր գթու­թեանց, Տէր Աստուա՛ծ իմ... զի լոյս ցուցար հե­թա­նոսաց, առ որ հոգւոյս ակն ըղձայ:

ժդ. 65ա-6ա Երգ ծննդեան Քրիստոսի՝ որպէս Առա­ւօտ լուսոյ («Ա-Ք») – Աստղ առաւօտու, արե­գակն արդար... քաւչապետ Յիսուս, քաւել զմեզ եկեալ, քաւեա՛ զերգաբանս:

ժե. 66աբ Առ մայրն սիրոյ սիրածին – Աստուա­ծածի՛ն, մա՛յր տարփման, սէրէ՛, սէրէ՛, մա՛յրդ սիրոյ... սիրապարար շնորհառատ սէրէ՛ դիել, զստինդ ինձ ո՞ տայր, գեղե[ցիկ աղբիւր սիրոյ]:

ժզ. 66բ-7բ Երգ մկրտութեան Քրիստոսի – Այսօր ի ջուր Տէրն խոնարհի, աւետիս... առ որ եհաս ի մեծ գետն այն, աւետիս, / սպան՝ հատեալ զգլուխն ընդ տտանն, աւետիս:

ԺԷ. 67բ-9բ Առ սուրբն Յօհաննէս՝ երգեալ ի համ­բակութեանն («Ի ՊԵՏՐՈՍԷ ԲԱՆՍ ԾԱԳԵՑԵԱԼ Է, ՊԵՏ­ՐՈՍ Ե Ո») – Ի սկզբանէ ընտրեալ յԷէն... որով մաքրեալ ելից յերկրէս... տացուք միշտ փառս վայելչապէս:

ժը. 69բ-70ա Երգ ի տօնի ճգնաւորաց («ՊԵՏ­ՐՈՍԻ») – Պարք սուրբ արանց տեսականաց... ինձ տո՛ւր, Տէ՛ր իմ... եւ յանջրդի անապատէն թռեաց յանապատդ ազատ:

ժթ. 70բ-1ա Երգ ի տօնի զինուորաց («ՊԵՏՐՈՍ») – Պարծանք համայն զինաւորաց, զօրագլուխ հաւատոյ... |70ա|Սրունից նոցին զգեցուցեր... որով չարին պա­րա­նոցի ոտն իմ լիցի յարակաց:

ի. 71աբ Երգ աղերսական Տեառնընդառաջին («ՊԵՏ­ՐՈՍԻ Է») – Պտուղ լուսոյ յԵսսեայն բուսոյ... Է հուր անծախ եւ կենդանի բոց հայրական հնոցի... ձգել առ քեզ քո կապանօք սիրոյ նոր:

իա.71բ-2ա Լուսինեակն հառաչէ ի ձմեռն առ վարդն, որպէս Սիմէօն, որ հառաչէր առ գալուստ Օծելոյն – Վասն քո գերիս, ո՛վ թագաւոր ծաղկանց անուանեալ, սէր իմ... ո՞վ կարէ ճառել զցնծութիւն փոք­րագոյն սրտիս, սէր իմ, / երբ առարկիցիս աչաց իմոց բոսորագունեալ:

իբ. 72աբ-3ա Երգ բարեկենդանի («ՊԵՏՐՈՍ») – Պայ­ծառ արփին արդ բարձրացաւ... Սիրով ներել աշա­կերտաց... քաղցրաբառին ժամ է արդէն:

իգ. 72բ-3ա Դարձեալ երգ բարեկենդանի («Ի ՊԵՏ­ՐՈՍԷ ԱՍԱՑԵԱԼ Է») – Ի հայրական ծոցոյ ծնունդ Տէ՛ր Յի­սուս... Էիդ գովեստ սրտիւ երգել, / բարեաց պատ­ճառդ յաւէտ յարգել:

իդ. 73ա-4բ Դաւանութիւն հաւատոյ ի տօնս սրբոց հայրապետաց («ՊԵՏՐՈՍԻ Է») –Պարուց սրբոց հայրապետաց, որք զինու քո վառեցան... |73բ|Է հովիւ քաջ... |74ա| մի՛ ոք օձտեալ ելցէ արտաքս լինիլ հոգւով գայլակուր:

իե. 74աբ Դարձ առ Աստուած՝ ի սբաղմանց ան­ցաւոր աշխարհիս – Պաղատելով ներ զբաղմանց / փշա­հեղձոյց թառամեցար անձն իմ... ընտրել իմա՛ աստ առ կոչումն ի կարգ սրբազան:

իզ. 74բ-5ա Ապաշաւ զկնի թռուցման առթին, ան­զգուշաբար՝ ի խնդրոյ Յօվսեփայ վարդապետի – Յան­­կարծ բերին եղկելոյս մի աւետիս... շարժեսցէ զՏէրն իմ տալ զընտիրս աղաւնեաց, որոց համար կու հառաչեմ ի ցերեկն ի գիշերն:

իէ. 74աբ Տէ՛ր, ընկերել ինձ փութա՛ – Միայնու­թիւնն ոչ է բարուք, սէր իմ Յիսո՛ւս... ե՛կ, լե՛ր ընկեր հոգւոյս հապճիպ, / այսպէս միայն մի թողուր զիս:

իը. 75բ Երգ ապաշխարութեան, խոստովա­նա­բար – Ե՛կ, Տէ՛ր Յիսուս, ողորմեա՛ ինձ... ե՛կ խաւարեալ աչաց իմ լոյս, ողորմու[թեամբ]:

– 75բ-6ա Երգ յուսադրութեան ծանր մեղաւորաց – Ուրախացի՛ր, ա՛նձն իմ, ընդէ՞ր տրտում ես... զի սպառնան հրդեհ պատժոց ծծմբաց, / ըզբերան քո հա­ռա­չանօք առ նա բաց:

իթ. 76բ-7ա Յառաջին կիւրակէի մեծի պահոց զԱ­դամայ ստեղծման երգն ասա՛ եւ կամ զերգ մոլորեալ ոչխարին, որ հետեւի – Մոլորեցայ որպէս զոչխար կորուսեալ... միտ դի՛ր մեծի Տեառն առակին, գոչեա՛ հանգոյն անառակին:

լ. 77աբ Երկրորդ կիւրակէին երկրորդ երգն Ադա­մայե անկմանն ասա՛. Երկրորդ կիւրակէին ձայն անա­ռակին – Մեծամտեալ ես ի յանձն իմ վիսացայ... ի պար եւ յերգ ընդ ձեզ ցնծալ անվախճան. մե՛՛:

լա. 77բ-8ա Աղերս մեծատան – Ամենատէր եւ մե­ծանուն, / որ արարեր զիս մեծատուն... գերագունին քան­զի բանք քո, / յարուցելոց վկայութեանց:

լբ. 78աբ Վտանգ հոգեւոր նաւոյս ի բ[ե]րմանց կենցաղոյս («Ի ՊԵՏՐՈՍԷ Է»)– Ի մէջ մեղաց ծովու նա­ւորդս դիպեցայ ամիհի ալեաց... Է Տէր գթած առ իս... անուանակցիս ձեռն տուեալ յընկղմանէ առ քեզ վիրած:

լգ. 78բ-9ա Աղերս առ Աստուածամայրն («ՊԵՏ­ՐՈՍ») – Պտուտելով նաւակ հոգւոյս, պտուտի, սէր իմ, պտուտի... Սէրտ կառո՛ զիմ համբերութեան... որով հա­սից ի նաւադիրդ բարեբաստ, սէր այ տի՛՛:

լդ. 79ա-80ա Չորրորդ Կիւրակէի՝ ի վերայ տնտե­սին («Ա-Է») – Ամենակալ, ամենատէր եւ տիրապէս մե­ծատուն... |79բ|Է հոգւոյս իմ երախտաւոր... |80ա| զի ի լուծիլ տնտեսութեանս տարցեն զիս անդ նոքա ուր:

լե. 80աբ Հինգերորդ կիւրակէին՝ ի վերայ դա­տա­ւո­րին անիրաւութեան – Դատաւո՛ր անաչառ եւ ար­դա­րադատ... կատարել զիրաւունս ըստ գործոց անձնիւր:

լզ. 80բ-1ա Գովեստ Խոր Վիրապին («Ի Բ* ՊԵՏ­ՐՈՍԷ») – Իմ հոգեւոր սրբոյ հօր, սրբոյ հօր, աղօթարան Վիրապ Խոր... Է գեր քան զգուբն... դու ծագօղ մեզ աստղ, արքայ գերռեմփայ (՞):

– *Ծնթ. ցուցում՝ «Ամէն տան վերջ զայս տունս ասա՛ – Բազմաչարչար Տէր Գրիգոր... ազգիս մեր Ահա­րօն նոր լուսաւոր»:

լէ. 81աբ Երգ Ծաղկազարդին – Պետ եւ իշխան թա­­գաւորաց... զլէգէօնս մերժեա՛ յոգւոյս, / խաչիդ հզօր գաւազանաւ:

լը. 81բ-2ա Ողբ Աստուածածնին՝ վասն Որդւոյն յամեցման – Ես ունիմ ինձ մէկ սիրելի, որում ոչ գոյ համեմատ... եւ մանկացեալ նոր յարութեան սիրով վառեալ առ քեզ գայ. սուրբ՛՛:

լթ. 82ա-3ա Աղերս Տիրամօրն առ Գաբրիէլ – Էմ­մանուէլն բնութեամբ հսկօղ եւ արթուն, ո՜հ եւ ար­թուն... ե՛կ բարեկամ, զարթո՛ զաչս իմ ի քնոյ:

խ. 83աբ Երգ ի վերայ խաչելութեան Տեառն («ՊԵՏ­ՐՈՍ»)– Պայծառապէս Աստուծոյ Հօր արդարու­թիւնն երեւի... Սաբեկայ ծառն... զորոյ հոսումն արեան ըմպօղ հոգի ի կեանս սնանի:

խա. 83բ-4ա Երգ ներողութեան («ՊԵՍՐՈՍ») – Պա­­­ղատելով հայցեմ ի քէն, Տէր փառաց... Սիրոյ աղ­բիւր Յիսուս... նովին սիրով շարժեալ սիրել զատելիս. ներեա՛:

խբ. 84աբ Երգ աւագ ուրբաթի՝ որպէս Առաւօտ լու­սոյ («Ա-Ք») – Աստուա՛ծ իմ Յիսուս, արարիչ հոգ­ւոյս, առ իս ծագեա՛ լոյս... Քաւութեան տախտակ, քառաթեւ քով քաւեա՛ զերգաբանս:

խգ. 85աբ Աղերս առ խաչեալն Յիսուս – Դիմեմ առ քեզ խոցեալ հոգւով ճարտարապետ բժշկաց... զի ինձ աշխարհ ի խաչ ելցէ, եւ ես մարմնով, աշխարհի գթա Յիսուս:

– 85բ-6ա Երգ վկայութեան խղճի մտաց – Ըստ անկելոյն յԻրիքովի յուղի ռահ, աւա՜ղ, աւա՜ղ... զի զանառակն խրախճանակից Հօրն արար, Հօրն արար:

խդ. 86աբ Երգ հրաշակերպ յարութեան, աղեր­սա­կերպ («ՊԵՏՐՈՍ») – Պայծառ արփիդ արդարութեան, որ ի մարմնի ծածկեցար... |86ա| Սաստիւ սիրոյդ, որ առ Թովմաս... |86բ| բայց ի վերջին երեկոյին պայծառ տեսոյդ ըղձանամ, խանթ[ակաթ եմ սիրով, Տէ՛ր Յիսուս, երեւիլ ինձ երբ իցէ]:

խե. 86բ-7ա Դարձեալ երգ Յարութեան – Այսօր ի սէր հարսիդ սուրբ փեսայն փառաց, ուրախ լե՛ր, եկե­ղեցի՛... եկեր իբրու զմեղրն զաւարն յարութեամբ, ուր[ախ լե՛ր, եկեղեցի՛]:

խզ. 87աբ Իղձ փեսային առ եկեղեցին՝ ի տիպ աղաւնոյ («ՊԵՐՈՏՍ») – Պայծառապէս չքնաղադէմ ազ­նիւ թռչուն... սուրբ համբուրիւ... փախի՛ր ի մեղաց, յախտաւոր գրկաց, ե՛կ սիրելի:

– 87բ Առ եղական հարսն՝ ի տիպ նարդոսի – Ի մէջ ծաղկանց պատուական... էօծ սիրով սուրբ նիւթ քո, ազնիւ [ծաղիկդ նարդոս]:

– 87բ-8ա Իղձ բանաւոր արտուտին՝ առ վարդն իմանալի («ՊԵՏՐՈՍ ԻՄ») – Պիւլպիւլ եմ ես խստին տեւեալ ձմեռան... Մեծամեծ վիշտս յաղագս քո... ի մէջ բնաւից միայն զքեզ սիրեցի, գե՛՛:

խէ. 88ա-9ա Երգ փառաւոր Համբարձման («ՔՐԻՍ­ՏՈՍ»)– Քո սուրբ անճառ տնօրէնութեամբ, որ ի յերկ­նից խոյացար... Սիրոյ կառօք... թէ ե՛կ զիս ի գլխոյ սանիրայ նստեալդ՛՛:

խը. 89աբ Խրատ երիտասարդաց – Ունկն դի՛ր ինձ, երիտասա՛րդ... զի չեն այսք քաջութիւն, այլ գործ պարկերշտ եւ հեզ յարամնալն է:

խթ. 89բ Երգ սրբոյն Գրիգորի յելիցն ի Վիրապէն – Այսօր նոր արեւ ծագեալ ի նորահրաշ Խոր Վիրա­պէն... սպառեաց զհոտ կռոց յաբեթական ազգուտա­կէն:

ծ. 90ա Երգ եկեղեցւոյ – Այսօր նոր դրախտ տնկե­ցաւ... նոր խորան մեզ յարմարեալ ընդ ձեւոյն, զոր հոգւովն ետես:

ծա. 90աբ Երգ Հռիբսիմեանց («Ի ՊԵՏՐՈՍ») – Ի յարեւմուտս բուսեալ գեղեցիկ շուշան... Սրբուհի հոգւով ժիր... ծառայել առ քո սուրբ հրաշագործ դըրան:

ծբ. 90բ-1ա Երգ Սրբոյն Էջմիածնի – Էջմիածին մայր դու, դուստր է Սիօնի... վասն այն իղձ իմ ի գով րաբունիք ի հիմանց շարժին:

ծգ. 91աբ Գովեստ սրբոյ Սաղիմայ («ՊԵՏՐՈՍ») – Պարծանք համայն դու քաղաքաց... Սրբակառոյց ազ­նիւ տաճար... մայր հոգեծին իմ շնորհազան:

ծդ. 91բ-2ա Ողբ ի դիմաց Սուրբ Էջմիածնի, առ շրջակայ վանօրայսն («ՊԵՏՐՈՍԻ Է») – Պճնազարդեալ վերին փառօք ես թագուհի գերապանծ... Է փեսայդ իմ խորանայար... առաւելլով փառս վերջինս առաջնոյն վերակատար:

ծե. 92աբ Երգ սրբոյ մեծին Ներսիսի («ՊՀԵՏՐՈՍԻ Է ԱՍԱ») – Պայծառ լուսոյն շառաւիղ, շառաւիղ... Աս­տուա­ծային խրատու... հանգոյն մեծին Յօհաննու յոյժ նման (յամէն տան վերջ զհոգահրաշն ասա):

ծզ. 93աբ Երգ Վարդավառին («ՊԵՏՐՈՍ»)– Պե­տըդ վերնոց հրահանգել զմեզ խոնարհեցար... Սուրբ առաքեալք եւ մարգարէք... եւ վայելել դէմ յանդիման զԵրրորդութիւնն փառաւոր:

ծէ. 93բ-4ա Երգ Աստուածածնին՝ որպէս Առաւօտ լուսոյ («Ա-Ք») – Արեւելք արփւոյն արեգական քո, աղերսեա՛ վասն իմ... Քոյր իմ պանծալի, քաւչին մեր մաղթեա՛ քաւել զերգաբան:

ծը. 94աբ Երգ մարգարէից («ՊԵՏՐՈՍ»)– Պետու­թեան Սուրբ Հոգին փառաց... Սխրասարաս օրինա­կով... իբր երաժիշտ՝ քաղցրիկ երգով:

ծթ. 94բ-5ա Երգ Վերափոխման («ՊԵՏՐՈՍԷ») – Պայծառացեալ Հոգւով սուրբ կոյս Աստուածամայր տիրածին... Էին վերին ընծայեցար... առ որ եւ իմ վե­րաթեւել անձըն յոգւոց ելանէ. բա[րեխօս լեր]:

կ. 95ա-6ա Դարձեալ առԱստուածածինն («ՊԵՏ­ՐՈՍԷ») – Պտուղ բնութեանս, քաղցր եւ բարի, տեսոյդ կարօտ եմ... Է՞ր ես թողում... հա՛ն զիս առ քեզ շնորհաց սանդուխք, տես[ոյդ կարօտ եմ]:

– 95բ Դարձեալ երգ առ նոյն. ցնծ[ութեամբ] – Պատուեալ դու մա՛յր, դու մա՛յր շնորհալի, դու մա՛յր, / արփիահրաշ տեսլեամբ ցանկալի դու մա՛յր...

– 95բ-6ա Դարձեալ երգ ցնծութեան առ նոյն – Մօրն Եւայի ազատիչ դուստր, Մարիա՛մ, ազատեա՛ զիս պարտաւոր ուստր, Մարիա՛մ...

կա. 96աբ Երգ Հոգւոյն Սրբոյ գալստեան («Ի ՊԵՏՐՈՍ») –Ի հին աւուրց սուրբ աթոռոյն... Սպիտա­կա­փայլ սուրբ աղաւնի... ծածկել սիրով մեղաց իմոց զբազմութիւն:

կբ. 96բ-7բ Երգ Հոգւոյն Սրբոյ՝ որպէս զնորա­ստեղ­ծեալն («ՊԵՏՐՈՍ»)– Պետ համայնից՝ Հոգի ան­հուն, / Բղխումն Հօր՝ առօղ յորդւոյն... Սիրով վառօղ՝ սերօբէից... դիմել ի վեր՝ թողեալ զորկունս:

– 97բ-8բ Երգ Հոգւոյն Սրբոյ՝ որպէս Առաւօտ լուսոյ («Ա-Ք») – Աստուա՛ծ իմ հոգի, անճառ քո շնորհի արա՛ արժանի... Քուն մահուս թափել, քնար հոգւոյս կարգել, Քեզ զփառս երգել:

կգ. 98բ-9ա Երգ աւետարանչաց («ՊԵՏՐՈՍ»)– Պաղ­պաճաբուղխ յԵդեմ Տեառնէ աւետեաց ջուր... Սրբոյ խաչին մեզ պահապան... կանգնեալ հանդէպ պաշտեն զխաչեալ Տէր մեր ինեւ:

կդ. 99աբ Ի Խաչվերացն յանդիմանութիւն խաչե­լոյն – Սիրով սիրելւոյդ, Որդի մարդոյ բանս Հօր կոչե­ցելոյ... որ վասն հոգւոյդ կենդանութեան ըզմահ անձ առի:

կե. 99բ-100ա Երգ Խաչվերացին («ՊԵՏՐՈՍ») – Պատիւ խաչին է բարձրագույն... Սաբեկայ սուրբ լեռ­նա­բարձ ծառ... որ կախեցաւ Աստուծոյ գառ:

կզ. 100աբ Երգ փափագողաց առ Յիսուս – Նորոգ ինձ աւետիս բերէ՛ք զՏեառնէ իմմէ Յիսուսէ... յաւի­տեան Տէր սիրօղն է զիս, աւա՜ղ, դուք ինքնին գիտէք զի [նա է գովելի]:

կէ. 100բ-1ա Երգ ըղձման առ հաղորդութիւնն – Յի­սուս անեղ Գառն Աստուծոյ, / բարձ զմեղս իմ ճա­շակմամբ քո... Յիսուս հանգոյն հաւալուսան, / կենդա­նացո՛ ձագս քո յարեան:

կը. 101աբ Երգ սրբոց առաքելոց («ՊԵՏՐՈՍ, ՊԵՏ­ՐՈՍ») – Պայծառ արփի ջերմ լուսաբեր... Սակաւ առէք ըն­ծայ ընդ նախկին բանս, / այբուբենից տառից կարգաւ:

կթ. 101բ-2ա Երգ եւ աղերս առ Աստուածածինն (հայատառ թուրքերէն, «Պետրոս») –Պիր կեօջէրջին սէն պի նազիր... Սէմանուն սէրվէր սութանի... Պէտ­րուս իպնուն գուրթար ճանի, գուրթար ճանի:

հ. 102աբ Երգ վարդապետաց – Վարդապետք սուրբք, հոտաւէտ վարդ... իսկ մեղսասէրք ծառք կրկնա­մեռք, / սոդոմական խնծորաբերք:

հա. 102բ-3ա Երգ մարտիրոսաց – Զօրագլխոյն սուրբ հաւատոյ / Ըմբռնեցեալ յանոյշ հոտոյ... բոսորա­զգեստ արիւնահոս, / Բարեխօս լե՛ր առ Տէր Քրիստոս:

– 103բ-4ա Երգ սրբոց կուսանաց – Մեծի կուսին դուք մաքուր քոյր... լերո՛ւք հոգւոյն դուք փաստապան:

հբ. 104ա Խրատ վասն թշնամեաց – Զթշնամիս պարտիմք սիրել... ուստի եւ դու մերժեա՛ ի քէն, / նո­ցին համայն զխէթ եւ քէն:

հգ. 104աբ Ողբերգութիւն ի մահու մեծ վարդա­պե­տաց («ՊԵՏՐՈՍԻ») – Պայծառացեալ տեսականօք, պճնազարդեալ գործնականօք... Իսկական Տեառն էր ցանկալի... Տէր, արա՛ զմեզ քեզ արժանի, քեզ արժանի:

հդ. 104բ-5ա Երգ ձմեռնացեալ ծերոց սգաս­տա­ցեալ – Իբրեւ զգետ ժխոր դարիւ ամբարձեալ... ի նո­րո­գել զհնութիւնդ, զի մանկասցիս նման նմա:

հե. 105աբ Քառանկունի. Որդի Յիսուս բաց եր­կուցն («ՅԻՍՈՒՍ»)* – Յիսուս իմ սէր... Իիւսօղ Յիսուս:

– 105բ Այլ ձեւ – Աղբիւր բացեալ ի տան Դաւթի... Դաւթի որդի գաւթի արդի:

– 105բ Այլ ձեւ – Աստուածածին կո՛յս, զբանս ի հոգւոյս, / ծագօղ բանն մեզ լոյս, ընկա՛լ ի հաճոյս:

*Ծնթ. Ծայրակապը կազմուած է առաջին եւ վերջին տողի՝ բանաստեղծական տան սկզբնատողերի եւ վերջնատողերի տառերով:

հզ. 105բ-13ա [Շարականք], Նորին շարական աղեր­սակերպ – Աստանօր զկնի տաղից դնեմք եւ զո­մանս շարական, զի սովոր եմք զկնի տաղից շարական ասել, որ եթէ թիւ ընթերցի, է աղօթք առ Աստուած, իսկ եթէ ձայնաւոր՝ է շարական:

– Ունի հետեւեալ միաւորները՝ 105բ-6ա Շարական գաւազան տալոյ՝ ԲԿ. կողմն («ՊԵՏՐՈՍ»), 106ա Աղերս շարականակերպ առ Ստեղծօղն՝ ԲԿ., 106բ Աղերս շա­րական առ իշխանն Աստուած՝ ԱԿ., 106բ Աղերս շարա­կան առ Հայրն Աստուած՝ ԱԿ., 107ա Աղերս շարական առ Բան Աստուած՝ ԱԿ., 107ա Աղերս առ Հոգին Սուրբ շա­րական՝ ԱԿ., 107աբ Աղերս առ Սուրբ Երրորդու­թիւնն շարական՝ ԱԿ., 107բ Աղերս առ բարին Աս­տուած. ԲՁ.՝ որպէս ստուգաբան, 108ա Աղերս առ միակն Աստուած՝ որպէս անժամանակդ, 108ա Աղերս առ անհուն Աստուած՝ ԲՁ, որ նշաւ, 108աբ Աղերս առ պարզն Աստուած՝ շարական ԲԿ., 108բ Շարական ա­ղերս առ անփոփոխն Աստուած՝ ԲԿ., 108բ-9ա Շարա­կան աղերս առ անմահն Աստուած՝ ԲԿ., 109ա Շարա­կան աղերս առ ամենակարօղն Աստուած՝ ԳԿ., 109աբ Շա­րական աղերս առ իմաստութիւնն Աստուած՝ ԳԿ., 109բ Շարական առ հոգեւորն Աստուած՝ ԲԿ., 109բ Շարական աղերս առ փառաւորեալն Աստուած՝ ԳԿ., 110ա Շարական աղերս առ տենչալին Աստուած՝ ԳԿ., 110աբ Շարական առ ամէնառատն Աստուած՝ ԳԿ., 110բ Շարական առ խաղաղասէրն Աստուած՝ աղերս՝ ԲՁ., 110բ-1ա Շարական առ նախախնամօղն Աստուած՝ աղերս ԲՁ., 111ա Շարական առ երկայնամիտն Աս­տուած՝ որպէս անժամանակդ՝ ԴՁ., 111աբ Շարական առ ամենափարթամն Աստուած՝ աղերս ԴԿ., 111բ Շա­րական առ ողորմածն Աստուած, աղերս՝ ԴԿ., 112ա Շա­րական առ կատարեալն Աստուած՝ ԴԿ., 112ա Շա­րա­կան առ հրաշագեղն Աստուած՝ ԴԿ., 112բ Քա­ռան­կիւնի («ԳՐԻԳՈՐՐՈՅ»), 113ա Եռանկիւնի («ՆԵՐՍԵՍ»):

հզ. 113ա-7բ Տէր ողորմեաք յաւուր պատշաճի

– Կան հետեւեալ միաւորները՝ 113աբ Նախ յաւուր Յարութեան Տեառն, 113բ-4ա Ի տօնի Աստուածածնին, 114ա Ի համբարձման, 114աբ Ի տօնի Հոգեգալստեան, 114բ Ի տօնի Վարդավառի, 114բ Ի տօնի Սրբոյ Խաչին, 114բ-5ա Ի տօնի Ծննդեան Տեառն, 115ա Ի տօնի առա­քելոց, 115ա Ի տօնի մարգարէից, 115բ Ի տօնի սրբոց վարդապետաց, 115բ Ի տօնի սրբոց հայրապետաց, 115բ-6ա Ի տօնի մարտիրոսաց, 116ա Ի տօնի սրբոց կու­սանաց, 116ա Ի տօնի ճգնաւորաց, 116բ Յաւուրս պահոց, 116բ-7ա Յաւուրս երաժշտութեան, 117աբ Յաւուրս նեղութեան:

հէ. 117բ-20բ Երգ ասացեալ ի համբակութեան, աղերսակերպ («Ա-Ք Է ՊԵՏՐՈՍԻ») – Առ քեզ դիմեմ հառաչանօք անդադար... Քեզ, Տէ՛ր, միայն վայել է միշտ տալ զփառ... Էացուցիչ հոգւոյս իմոյ, Տէ՛ր ար­քայ... Ի փառատրել զմիո տէրութիւնդ եռանձնեայ:

հը. 120բ-6բ Խրատ առ նորընծայ կրօնաւորս՝ ասացեալ ի հանբակութեան – Աստուածային Հոգւոյն տաճար / կազմել զհոգիդ մինչ ցանկացար... որ յաչս ան­փոյթ առեալ գերան, / հարկեմ այլոց, թէ շիւղըդ հան:

հթ. 127ա-30ա Խրատ մանկանց՝ի համբակու­թեան ասացեալ («Ա-Ր, ԾՀՓՔՈԹ») – Անեղ Էից էակն ստեղծօղ / եւ յարաժամ նոցին տածօղ... որ խօսի վասն մանկան տհասի, / առցեն բերան մանկունք դասի:

3. 130բ-199բ* [Եօթն առաքինութիւնքն՝ համա­ռօտ. հայատառ թուրքերէն] Եւ քանզի չիք հարկաւո­րա­գոյն առ զարգացումն մանկանց եւ երիտասարդաց, քան եօթն առաքինութիւնքն, վասն որոյ ի վախճանի չափաբանական գրքուկանս եւ զնոսա համառօտապէս դնեմք տաճկավար, զի առցեն ի բերան

– 130բ-2բ [Առաջաբանութիւն] – Քազիլէթլէր սէրֆիւ րազի իհթիւգաթ / Փաւլօս անկայ վէրիր զարիֆ պու եք հադ... չօք տիլէրսէն կէրկիւն վիրէ հագ հիպա: Վերջ:

133ա-4ա Ոտանաւոր տաճկերէն կոչեցեալն Լու­լույի թէր. Առաջաբանութիւն. Մուգատտէմ քէլիմաթ – Եինհա օլսուն հապիպի ուհանի պիրատէրլէրին վէ...

– 133բ Պետրոս րահի խագի փային, վէպիսկօ­պոս Էջմիածին:

գ. 134աբ Պրակ առաջին. Պահր իլ էվվէլ. Վասն սահ­մանի հաւատոյ Պէրայի հատտի իթիգաթ – Պաւլօս րեսուլ պուրուրուր քի իհթիգաթ...

134բ-52ա Առաջին աստիճան. րութպէ իլէվվէզ. Հաւատամք ի մի Աստուած Հայրն ամենակալ, յարա­րիչն երկնի եւ երկրի – Իթիգաթ իտէրիզ եգ խուտա­յայ...

152ա-64բ Գլուխ երկրորդ. ֆասլ իքինճի – Յա­ղագս տասն պատուիրանացն Մովսէսի. Պէրայի օն թէնպ­հանի ել Մուսա-Էվվէլ պիլմէք ի լազմտր քի թէն­պիհ...

164բ-75ա Գլուխ երրորդ. ֆասլ իւչիւճի. Յաղագս եօթանց առաքինութեանց – Եէտի ֆազիլէթէրն էնէ­զէլի իթիգաթտր քի...

175ա-81բ Գլուխ չորրորդ. ֆասլ տեօրտնճի. Յա­ղագս սրբոյ Աւետարանի երկոսասան խրատուց. թէր­ճիւմէ – Ինճիլի մուգատտէսի սանի աշար...

182ա-6բ Գլուխ հինգերորդ. ֆասլ պէշինճի. Յա­ղագս ութից երանութեանց – Սէքեզ ատէտ թուպաթի մութլուլուք պէյանին տէտիր: Ինճիլի մուգատտէս ճէւհէր մատէնի...

186բ-91ա Գլուխ վեցերորդ. ֆասըլ ալթինճի. Յա­ղագս եօթանց պարգեւաց Հոգւոյն Սրբոյ, որ հա­մե­մատին եօթանց մոլորակաց. Թէրճիւմէ – Պէրայի ադա­յի սէպա րուհիլ...

191ա-9ա Գլուխ եօթն. ֆասլ եէտի. Յաղագս մե­ղաց. պէրայի իլկիւնահ – Կիւնահ իւչ տիւրլիւ մէհ­տուտ...գուսուրլու տուր հէր իպատ: Վերջ:

– 199բ Հէմտ ու սէնտ րէպըմէ քի վիրտի... թէմամ ղէստրմէ:

*Տե՛ս Յասմիկ Ստեփանեան, Ցուցակ հայերէն ձեռագրերի հայատառ թուրքերէն նիւթերի եւ հայատառ թուրքերէն ձեռա­գրե­րի, Երեւան, 2008, էջ 60:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

53ա Առ բարեմիտ ընթերցօղս – Ի վախճանի եր­կուց ոտանաւորացս զերիս ունիմ ծանուցանել քեզ, ո՛վ բարեմիտ եղբայր բանասէր. նախ եթէ կամիս հասու լինիլ մտաց բանիս եւ քաղցրութիւն ինչ ճաշակել, ըն­թե՛րց նախ զբնաբանսն, եւ ապա ըստ կարգի զո­տա­|53բ|նա­ւորս: Զի որ չիցէ տեղեակ բնաբանին, ոչ բարե­պէս զգայ զքաղցրութիւն հիւսուածոյ բանին ըստ մտաց նորին: Երկրորդ՝ յընթեռնուլդ մինչ հանդիպիցիս ոմանց բառից եւ անջատմունք վերջին վանկիցն երեւեսցի քեզ այլատարազ, զոր օրինակ՝ դրախտին եւ ո՛չ դրախտին, մի՛ համարիցիս պատահմամբ եդեալ, այլ՝ գիտութեամբ, զի խղճեցաք վասն միոյ բաղաձայն տառի ձգել զբառն ի բուն նշանակութենէ իւրմէ: Եր­րորդ՝ յընթացս բանիս մինչ տեսցես զդէմսն խտաբար փոփոխեալ, մի՛ վրդովիցիս, զի այն է սովորութիւն մարգարէից՝ հանգոյն թռչնոյ ո՛չ մնալ ի մի ոստ, այլ խտա­բար թռչիլ աստ եւ անդ՝ որպէս եւ Հոգին տայ բարբառիլ նոցայ: Եւ մանաւանդ այս է բարք սիրահա­րաց եւ ողբերգուաց, զի սաստիկ իղձն եւ սաստիկ կսկիծն ո՛չ թողու տեւել ի միում դիմի: Աստուստ հարսն՝ ի սկզբան երգոյն ի յերրորդ դէմն իսկոյն փո­խեցաւ յառաջին, եւ ողբերգական մերթ դառնայ առ Սաղիմ, մերթ առ Աստուած, մերթ առ ժողովուրդս, մերթ առ անձն իւր, եւ մերթ առ թշնամիս: Եւ զի հարկ էր մեզ ի բանս մեր հետեւիլ բանից սոցին, վասն որոյ յո՛ եւ դառնային, եւ մեք ընդ նոսին դառնայաք: Թէպէտ ի սկզբան անդ երգոյն ուղղեցաք զբանս մեր առ ա­ռա­ջին դէմն, զի ի հնումն ծածուկ էր փեսայն, արդ յայտ­նեցաւ մեզ, եւ զի ոչ ունէր հինն այնքան համար­ձա­կու|54ա|թիւն, զոր մեք ընկալաք գալստեամբ փեսային:

Արդ, զոր օրինակ ըստ Էզէկիէլի, յոր կողմ դառ­նա­յին կենդանիքն, դառնային ընդ նոսին եւ անիւքն: Այսպէս եւ մեք՝ ի դառնալ հեղինակաց գրոցս դառնա­յաք, զի կենդանեօքն աստ առնումք զմարգարէսն, իսկ առնուք զառաքեալսն եւ վարդապետս հետեւակս նո­ցայ, որք ըստ Պօղոսի՝ ընդ հոգեւորս զհոգեւորս համե­մա­տին: Արդ, այսչափ ինչ գիտացեալս. ողջ լե՛ր Տէ­րամբ. ամէն:

132բ Արդ, ի վախճանի, որք ընթեռնուք զսակաւ երգ մեր, զոր մեծ սիրով ձօնեմ ձեզ. եթէ օգտիք ինչ ի սմանէ, յիշեսջիք ի մաքուր մաղթանս ձեր զՊետրոս վարդապետս Աղամալեան եւ զծնօղս իմ՝ զՓերթում եւ Թամարիս, եւ զեղբայրսն իմ՝ զՊողոս եւ Մկրտում, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ. ամէն:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Աա սեւով բոլորակի մէջ թա­գա­պսակ զինանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцыхской град­­ской полиции».

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Պետրոսի եպիս­կո­պոսի Բերթումեան գր/// ձեռաց, 1.», Պհպ. Աա՝ «Հմր 195/47, 216/2986, ԺԸ.,Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2987

ՅԱՅՏՆԻ ԱՊԱՑՈՅՑ ՆՈՐ ՀԵՐՁՈՒԱԾՈՂ ԼԻՆԵԼՈՅ Հ. ՄԻՔԱՅԷԼԻ ՉԱՄՉԵԱՆՑ

ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ

ՌՅԱ. – 1852

ԳՐԻՉ՝ Մկրտիչ վարժապետ Եկենեան:

ԹԵՐԹ՝ 73+1 (կրկն.՝ թ. 1). չգրուած՝ 1ա-4բ, 69ա-73բ: ՊՐԱԿ՝ 2+25+24+20+3: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմով՝ «ТРОИЦКИЙ ГО­ВАРДА ФАБРИКИ, 4»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (16,5x11,4): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 19ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ անկիւնները կարմիր կաշի, մի­ջու­կը ստուարաթուղթ, աստառը թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 19ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր (5ա):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի ծաղկաթուղթը քերծուած, ան­կիւնների եւ մէջքի կաշին վնասուած, մասամբ թափուած, Բ. փեղ­կի աստառի արտաքին եզրը պատռած-հանած, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր, թերթերին աղտոտուածութեան զանա­զան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

5ա-68բ Շարունակութիւն կամ Հաստատութիւն՝ յառաջագոյն գրեալ մերում տեսարանի կամ Յայտնի ապացոյց նոր հերձուածող լինելոյ. Վ. Հ. Միքայելի Չամչեանց եւ բոլոր միաբանութեան իւրոյ՝ քաղեալ ի բուն ձեռագրաց իւրոց, զոր իբր հրաշիւք ձգեցաք ի ձեռս մեր ի 1815, մարտ 4:

Տե՛ս ձեռ. 2763, էջ 2ա-119ա: 1/5ա-14ա: 2. ա/14բ-6բ: բ/17ա-9ա: գ/19ա-36բ: դ/37ա-42բ: ե/42բ-56ա: զ/56ա-8ա: է/58ա-61ա: ը/61բ-4ա: Գլխաւորումն բանից/64բ-5ա: Ցանկ/65բ-8բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

(1815 թ., նոտրգիր) Տե՛ս Բովանդակութիւն՝ 5ա:

65ա (Ա. օրինակ) Ի 1815 փետրուար 12, ի Կոս­տանդ­նուպօլիս: (Բ. անգամ)՝ Գաղափարեցաւ յամի Տեառն 1822, մայիս 22, ձեռամբ ապարդիւն իբր սար­կա­ւագ Յովհաննու սպասաւորի սրբոյ Միածնայէջ Աթոռոյ ծայրագոյն նուիրակ Աստուածատուր արք­եպիս­կոպոսի սրբազան վարդապետի: (Գ. անգամ)՝ Օրի­նակեցաւ ի 1846 ամի, ի 24 դեկտեմբեր, ի հոգեւոր ուսումնարանին Ախալցխոյ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

61ա 1852, հոկտեմբեր 29:

65ա Եւ ի չորրորդումս այժմ գաղափարեցաւ ձե­ռամբ տրուպ Մկրտիչ վարժապետի Եկենեան Կիւ­միւշ­խանացւոյ՝ յաշակերտութենէ Մխիթարեան վանուց. ի 1852, ի հոկտեմբեր, ի Նոր Նախիջեւան:

68բ Ի 1852, ի նոյեմբեր 1:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

Կազմի Բ. փեղկի աստառին (1857թ., շղագիր) Ի չորեքշաբթի աւուր ի 12 փետրուարի, 1857 վախճանի սրբազան հայրապետն:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Հ. Մ. Չ. Շա­րու­նա­կութիւն տեսարանի», 1ա՝ «234/2987, 1852, Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

 

2988

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱԼԱՄԴԱՐԵԱՆ, ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆՔ

ԺԹ. դար (1824-1834 թթ.)

ԳՐԻՉ՝ հեղինակը:

ԹԵՐԹ՝ 21 (գրչի թերթակալում՝ 1-21): ՊՐԱԿ՝ 5x4 (5՝ 5): ՆԻՒԹ՝ թուղթ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,3x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (20x15,5՝ երբեմն պակաս): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 5ա): ՏՈՂ՝ 24-29: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ անկիւնները՝ կանաչ կաշի, մի­ջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ սպիտակաւուն թուղթ: ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԱԿ՝ Ա+Բ, սպիտակաւուն չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 5ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, ձեռագիրն Ի. դ-ում նո­րո­գուած՝ եզրերի մաշուածքները կարկատուած, թերթերին աղ­տո­տուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-21բ [Յարութիւն վ. Ալամդարեան, Բանաս­տեղ­ծութիւնք]

ա. 1ա-3ա Ողբերգութիւն Իսրայէլի – Գուժկան. Ո՞վ է աստ Յակովբ՝ Սահակայ որդի, / Հայր տերանց իմոց, այր երանելի... Արդ, կամ անսփոփ, անզաւակ, այրի՝ / նեղեալ, վարանեալ անբաղդ ծերունի:

բ. 3ա-4ա Տեսիլ –Յաղջամուղջ գիշերի ի տեսլեան տխրագին / յարուցեալ թափառիմ յանծանօթ ի դաշ­տին... Դարն ոսկի մոռացեալ, արդ, կրկին յայտնեսցի, / սեռն Հայկայ յանաղարտ խնդութիւն զմայլեսցի: – 4ա «1 հոկտեմբերի, 1827: Տփխիս»:

գ. 4աբ Տաղաչափութիւն –Արշալոյս աւուրս սուրբ ջուրբ սրսկեալ լուսապերճ զարփին / լանջակցեալ նմա, հանէ խնդագին յիւր ծիր երկնային... աստէն յայտնեսցեն ի քեզ, պե՛տ հովուաց, ի յորդոր բարեաց: – 4բ «1 Յունվարի, 1827: Տփխիս»:

դ. 5ա-6ա Տաղերգութիւն – Յայսմիկ նորահրաշ չքնաղ հանդիսի հոգւոյս տեսանի / ի ստուեր նազելի տե­­սիլ սխրալի դիւցազն անձկալի... Քրիստոս, յոյս կե­նաց, յաթոռոյդ փառաց, / լո՛ւր մեր մաղթանաց, յայս մեր Հայր հայեաց: – 6ա «4 փետրուարի, 1827: Տփխիս»:

ե. 6ա Աղօթք – Էդ անեղ, աներբ, անկէտ, անսահ­ման, անհաս ի մտաց / ի քրովբէաբարձ յաթոռոյդ փա­ռ­աց յայս մեր դաս հայեա՛ց... փառք անլսելի, գո­հու­թիւն, պատիւ, պաշտօն գետնամած: –6ա «1 մայիսի, 1825: Տփխիս»:

զ. 6բ-7ա Աղերս առ ամենօրհնեալ Տիրամայրն – Թագուհի փառաց, մայր անմահ Բանի, / լո՛ւր պաղա­տա­նաց հոգւոյս եղկելի... յահեղ ատենին լե՛ր ինձ լոյս, յոյս, ճար, / յորդ աղբիւր շնորհաց արագ առ իս դա՛րձ: – 7ա «7 մայիսի, 1828. Տփխիս»:

է. 7աբ Սաղմոս ՃԼԹ. –Ապրեցո՛, զիս, Տէ՛ր, ի մար­դոյ չարէ / զերծո՛ զիս, փրկեա՛ յանիրաւ առնէ... զա­նունդ ահաւոր արդարք օրհնեսցեն, / ընդ քո հովա­նեաւ անահ հանգիցեն:

ը. 7բ-8ա Ապաշաւ – Տէ՛ր ամենակալ, Աստուա՛ծ հարց մերոց, / անաչառ տեսուչ երամոց սրբոց... զգեցո՛ ինձ հանդերձ անեղծ շնորհաց քոց, / ասա՛. Ներեցի քոց գարշ յանցուածոց:

թ. 8աբ Բանք Մօր խաչելոյն – Ո՛վ պարտէզ ծաղ­կալի, / քան զԵդեմ ցանկալի... սուրբ դաբնեաւ պսա­կեցէ՛ք, / զտխրութիւնն սփոփեցէ՛ք, / դշխոյիս երկ­նից՝ / զմօր հաստչիս Էից:

ժ. 8բ-9ա Լաց դստերն Յեփթայեայ. Դատ. ԺԱ. 30-40 – Յառաւօտ՝ կենաց կուսանիս, / յարշալոյս՝ աւուրց անմեղիս... արդ, ողջ լերո՛ւք, սիրելի՛ք, / օրհնեալ է Տէր, պիղծ են դիք:

ժա. 9ա Ողջոյն հրաժեշտի զաւակաց իմոց – Հօր համայն որբոց՝ փրկչին Քրիստոսի / յանձն առնեմ զձեզ, դըստե՛րք նազելի... զիս ո՞ սիրեսցէ, զԿատեայս քո թշուառ, / թէ զքեզ Տէր տարցի յիւր երկնից գաւառ: – 9ա «21 Աւգոստոսի, 1824: յԱստրախան»:

Ծնթ. Երկրորդից բացի՝ միւս քառեակների ձախ կողմում ուղղահայաց դիրքով կարգով գրուած՝ Հայր, Մարիամ, Աննա, Կատարինէ»:

ժբ. 9բ-10ա Մօր աղեկիզի ողբ քստմնելի՝ ընդ մահ անդրանկի յօտար աշխարհի – Հոգեզուարճ դար­ձիդ, հոգեկից որդեա՛կ, / ես ցայգ ու ցերեկ բաց աչօք սպասեմ... խարի՛սխ իմ յուսոյ, իմ կեա՛նք, լո՛յս, տատրա՛կ, / փութա՛, դա՛րձ առ իս, սպառիմ ի կենաց:

ժգ. 10ա Կոծ մեղկաղէտ ծնողաց ի վերայ վա­ղա­մեռիկ միամօր դստեր («ՀՌԻՓՍԻՄԷ») – Հրեշտա՛կ շնորհադէմ, վասն է՞ր զմեզ թողեալ յողբ անմխիթար / ռահին երկնացոյց անմահ փեսայիդ փափագող գտար... Էին հրամանաւ է՛ջ ընդ սուրբ զուարթնոց, զմեզ առ քեզ տա՛ր:

ժե. 10ա Անէծք – Զկատակերգուս զախտացելովս / զերծ մի՛ թողուր աշխարհ յախտից... եւ կրիւք վշտաց իսկ վշտակրաց, / գտցին պատրաստ գոլ կարեկից:

ժզ. 10բ-1ա Ամենեւին ես գեղեցիկ, մերձաւո՛ր իմ, եւ արատ ինչ ոչ գոյ ի քեզ (Երգ, Դ. 4) – Նազելւոյս դէմքն էր ճերմակ ու կարմիր, / հրաշագեղ, չքնաղ, ան­նման ումեք... իմ կեանք այլ չեն կեանք առանց փա­րելւոյս, / իմ ցաւոյս դեղն է մահն, սիրելի՛ք: – 11ա «12 Աւգոստոսի, 1821: Ի Մոսկով»:

ժէ. 11աբ Կոծ. Մռնչէի առ հեծութեան սրտի իմոյ. Սաղմոս ԼԷ. 9 («ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ») – Յար վառ է կայծ սի­րոյ սիրոյդ, / ի վիրալից սրտի գերւոյդ, ո՜հ, ի յանձին գերւոյդ... Նուագս քեզ ձօն չէ զուգակշիռ... քեզ ի նուէր չունիմ զայլ իր, / զկեանս իմ դնեմ, արդ, ի կշիռ, աւա՜ղ, ասա մեռի՛ր: – 11բ «15 Աւգոստոսի, 1821: Ի Մոսկով»:

ժը. 12ա Սուգ. ի 20 աւգոստոսի 1821 ամի՝ ի Մոս­կով – Յո՛յս իմ, ի քոյ տես յաշխարհիս / ցարդ չարաչար խոշտանկէ զիս... ո՞չ տեսանես, զի այդպէս կեանք / դառն է քան բիւր չար կատարած:

ժթ. 12բ-3ա Թշուառութիւն սոխակի – Յայգուն ընդ աղջամուղջն / սոխակն մտեալ յայգին... յետոյ քո անա­գան այլց ու դարձ / չօգնեսցեն իմոց կենաց: – 13ա «31 Աւգոստոսի, 1821: Մոսկով»:

ի. 13ա Անուրջք («ՅԱԼԱՄԴԱՐԵԱՆՑ»)– Յառաւօ­տուց ի յանկողնի / սէր նազելւոյս զիս խորովէր... Ցնծութիւն ինչ հանրածաւալ / հոգւոյս, մարմնոյս իսկոյն տիրեաց:

իա. 13բ Գարուն («ՅԱԼԱՄԴԱՐԵԱՆՑ») – Յամսա­վերջն ապրիլի զպատուհանս բացի / զձիւնաթաղ դաշ­տո­րայս ծաղկազարդ տեսի... Ցաւագնեալք, օրհնեցէ՛ք զանուն Տէր յաւէտ, / դի՛ք զյոյս ձեր յօգնութիւն խաչին փրկաւէտ: – 13բ «27 ապրիլի 1831: Ի Հաղբատ»:

իբ. 14ա Վարդակորոյս («ԱԼԱՄԴԱՐԵԱՆՑ»)– Այ­գա­նայ ահա, այգացաւ ահա, / ա՜խ, սոխակս հեծէ դնի անզգայ... նա զուրկ ի վարդէն շրջի խելացնոր, / Ցա­ւոտ, աղէխարշ, կիսամեռ, անզօր: – 14ա «10 մարտի, 1831: Ի Հաղբատ»:

իգ. 14բ Սոխակ ի հոգէվարս («ԱԼԱՄԴԱՐԵԱՆՑ»)– Ա՛ռ քեզ յաւանդ զողջոյն իմ սիրտ, վա՛րդ պայծառ, բոցավառ, / ուր եւ եղէց, միշտ քո եղէց սիրահար, սրա­հար... Ցայգ ու ցերեկ կամ յախ ու վայ՝ ի վարան ան­պայման, / զքեզ որոնմամբ համայն ոսկերքս մաշեցան, չորացան, / արդ, մեռանիմ, բարեաւ մնա անսասան: – 14բ «12 մարտի, 1831: Հաղբատ»:

իդ. 15ա Կոկովանք վարդի («ՅԱԼԱՄԴԱՐԵԱՆ») –Յա­րեաւ յոսկեղէն յակնամուտ մահճէն / Ահեղ առա­ւօտս ի զարդ ամպեղէն, ի ձորձ լուսեղէն... Նախա՜տ, վա՜յ, ամօ՜թ, անգութ օրհասի / զօրէն անողորմ, ան­հաշտ ոսոխի, ժանտ մարդասպանի: – 15ա «14 մար­տի, 183[1]: Հաղբատ»:

իե. 15բ-6ա Դաւ երեւակայութեան – Աչք իմ միշտ առ քեզ պշնուն, սիրելի՛, / հանգէտ երկաթոյ, գերւոյ, մագնիսի... ա՜հ, ես ե՞րբ մեռայց, ե՞րբ հանդարտիցիմ: – 16ա «26 ապրիլի, 1831: Հաղբատ»:

իզ. 16բ Պարերգութիւն («ՅԱԼԱՄԴԱՐԵԱՆՑ»)– Յեր­կու ձեռին երկու մոմ / ինձ ընդառաջ ել յիւր տան... Ցանցիւ սիրոյ զքեզ կարթէ... ի քէն արագ կողոպտէ: – 16բ «1 հոկտեմբերի, 1821: Մոսկով»:

իէ. 17ա-8ա Ստորագրութիւն Արմիդեայ՝ թարգ­մա­նեալ ի գրոցն, Ազատեալ յԵրուսաղէմ, Երգ Դ. – Վախ­ճանեալ զուղին մտանէ ի վրան, / ուր քրիս­տո­սախումբ զօրացն էր դարան... Ուսո՛ մեզ զարժանն քեզ յառաջ բերել, / զողջակէ՞զ, թէ յա՞րգ կամիս ախորժել... եւ այլն: – 18ա «20 մայիսի, 1829: Տփխիս»:

իը. 18աբ Յորդորակ առ ուխտաւորս («ՅԱԼԱՄ­ԴԱ­ՐԵԱՆՑ»)– Յառաջ, քան զբարերար արեւուն երեւել, / եր­թիցո՛ւք ի Սուրբ Խաչ՝ զմեր սուրբ ուխտ կատարել... Ցաւք եւ ախտք առ ի մէնջ առ ժամայն փարատին, / օ՛ն, եկեա՛յք, երթիցո՛ւք յուխտ ի ծունր Սուրբ Խաչին: – 18բ «15 սեպտեմբերի, 1833: Ի Նոր Նախիջեւան»:

իթ. 18բ-9ա Կողկողանք առ խաչ փրկչին («ԱԼԱՄ­ԴԱ­ՐԵԱՆ»)– Անարատ գառինք առ առաջ սեղան / զէն այսահալած, կենաց գրաւական... Նշոյլ սխրալի խաչիդ յիս ծագի, / հոգիս նորոգի, յոյս իմ արծարծի, / փառք խա­­չիդ Քրիստոսի, նեղելոյս ապաւինի: – 19ա «4 մարտի, 1834 ամի: Ի Նոր Նախիջեւան»:

լ. 19բ Աղերս առ Նախավկայ Ամլորդին («ՄԿՐՏԻՉ»)– Մօր միածնի ամբիծ կուսին / զԲանն հայ­րական, զլոյսն անքնին... Չունիմ ինձ զոք Սուրբ Կա­րապետ... անեղ արփւոյն ջինջ արուսեա՛կ, / հա՛ս ինձ երագ: – 19բ «4 մարտի, 1834 ամի: Ի Նոր Նա­խիջեւան»:

լա. 19բ-20ա Սաղմոս ԾԵ. («ԱԼԱՄԴԱՐԵԱՆ»)– Աս­տուա՛ծ, լո՛ւր ձայնի իմում, չարք զարարածդ տագնա­պեն, / զիս իբրեւ կաւ գռեհաց՝ այպանելով ընդոտ­նեն... Նշաւակ եմ յաշխարհի, շատք ի վիճակ իմ նային, / յիշեա՛, Տէ՛ր, զքո զուխտ ընդ իս, աւուրքս ի մուտս հասանեն: – 20ա «4 մարտի, 1834 ամի: Ի Նոր Նախիջեւան»:

լբ. 20բ Նիւթք նախապատրաստեալք – Մեծաց անկ է գոլ տիպ բարեաց գործոց, / զի բիւրք ընթանան զհետ նոցա հետոց... մահ, գանձ, կեանք, չար ցաւ, վաս­­տակ, տքնութիւն / ոչ կարեն մեղմել սիրոյ զբռնու­թիւն:

լգ. 21աբ Տապանագիրք – Ես՝ Հայկ պարագլուխ դիւցափառ արեաց, / գլխահար Բէլայ, ձեր հայր ան­մոռաց...

Ո՜վ հայ շնորհապարտ, յայս կոթող հայեաց, / գնա՛ ան­խոտոր զհետ նորա շաւղաց:

Յիմ կենաց գարնան հա՛ր զիս տապ մահուան... յաստ­ղազարդ երկինս է մեր բուն կայան:

– Ծնթ. Ունի չափածոյ-նմուշ 11 տապանագիր:

Տե՛ս Յարութիւն վարդապետի Ալամդարեանց, Չափաբե­րա­կանք, Ս. Պետերբուրգ, տպ. Ա. Ա. Կրաեւսկու, 1884, 56 էջ:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ վրացերէն, մխեդրուլի, ԺԹ-Ի. դդ. «թիրի իմավի է», թրգմն.՝ «մեզ հետ հիմա», Պհպ. Աա՝ «ԺԹ.,Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս», Պհպ. Բա՝ «236/2988»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 8բ «Միշտ տոնեցէ՛ք զիմ»:

 

2989

ՍՏԵՓԱՆՈՍ ԱՍՈՂԻԿ, ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱՑ

ՌՄՂԷ. – 1848

ԳՐԻՉ՝ Յօհան, Ղազարոս Կ. Պօլսեցի:

ԹԵՐԹ՝ 59+1 (կրկն.՝ թ. 1): ՊՐԱԿ՝ 1-6x8 (1, 6՝ 7)+12+2: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. ճնշադրոշմով՝ կենտրոնում թագ, եզրագծով՝ Мос­ков­ская звезда /// фабрики: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x17,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (16,5x14,3). ստ. լս.՝ յիշագրեր: ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 7ա): ՏՈՂ՝ 20-21: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ անկիւնները՝ շա­գանակագոյն կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 7ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը մաշուած, քերծուած, թ. 46-57ի պրա­կը հիմքից պոկուած, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրա­դաշտը գունափոխուած (14բ-5ա, 17բ-20ա), կան խոնաւութեան եւ աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1գ-57բ [Պատմութիւն ժամանակաց արարեալ Ստեփանոսի Տարօնացւոյ Ասողիկ կոչեցեալ]

ա. 1գ-2բ Դ. Վասն մահուան Սմբատայ եւ աւե­րա­ծոյ աշխարհիս Հայոց յանօրէն Հուսուփայ – Յայնմ ժամանակի մեռանի Ափշին եւ փոխանակ սորա եկաց ամիրայ պարսից եւ Ատրպատականի... եւ ապա զթա­գաւորն Սմբատ զփայտէ կախեալ ապարանէ ի Դուին քաղաքի՝ ԳՃ. եւ ԿԴ. (915) թուին:

բ. 2բ-4ա Ե. Յաղագս նահատակացն, որ ի Դուին քաղաք կատարեցան յանօրէն Յուսուփայ – Իսկ զբա­զումս վասն առ Քրիստոս խոստովանութեան ի հարց եւ ի փորձ տանջանաց արկեալ... եւ այսպէս ամիրայն Յուսուփ Է. ամ յամեալ ի Հայս սրով եւ սովով եւ գերութեամբ վանեաց զաշխարհս:

գ. 4աբ Զ. Յաղագս փախստի Բ. որդւոցն Սմբա­տայ եւ դառնալոյ այսրէն եւ թագաւորելոյն Աշոտի – Իսկ մնացեալ Բ. որդիքն Սմբատայ՝ Աշոտ եւ Աբաս... թագաւորեալ ամս Ը.՝ վախճանի ՅՀ. եւ Ը. (929) թվին:

դ. 5ա-9բ Է. Յաղագս թագաւորելոյն Աբասա, եւ որ ինչ գործեցան, եւ վարք միանձանց եւ բազմա­կեաց կրոնաւորաց – Իսկ յետ մահուանըն Աշոտի թա­գաւորեաց Աբաս՝ եղբայր նորա... վախճանեցաւ Աբաս թագաւորն հայոց, որ թագաւորեաց ամս ԻԴ. (24):

ե. 10ա-2ա Ը. Յաղագս թագաւորութեան Աշոտայ՝ որդւոյ Աբասայ, եւ որ ինչ յաւուրս գործեցան, եւ շի­նուածք սրբութեան տեղեաց – Եւ զկնի Աբասայ թա­գա­ւորեաց Աշոտ՝ որդի նորա... եւ ազգն վրաց, որ ըստ արեւելից:

զ. 12բ-3ա Թ. Յաղագս կաթուղիկոսութեան տեառն Խաչկա եւ շինելոյ զեկեղեցին եւ զտուն կա­թուղիկոսարանին – Յաւուրս Կիւռժանա Յունաց կայսեր, թագաւորութեան հայոց Աշոտի... եւ ծերացել արդ, Եւս եւ Յօհաննէս քահանայ յամուսնացելոյ:

է. 13աբ Ժ. Վասն պատերազմին Յունաց, որ յԱ­միթ եւ երեւման աստեղն եւ մահ Կիւռժանա թա­գա­ւորի – Իսկ Կիւռժան թագաւորն Յունաց բիւրաւոր զօրօք... Ի Ն. եւ ԻԵ. (976) թուին թագաւորեաց Վասիլ:

ը. 13բ-4ա ԺԱ. Վասն թագաւորելոյն Սմբատա՝ որդւոյ Աշոտի, եւ շինելոյ զպարիպն Անւոյ՝ հանդերձ եկեղեցեաւն, եւ ի գալն Դաւթի Կիւրապաղատի ի Շի­րակ – Զայսու ժամանակաւ մեռաւ թագաւորն Հա­յոց՝ օրհնեալն Աշոտ... վասն զի խաղաղասէր եւ իրա­ւա­րար էր Կիւրապաղատն:

թ. 14աբ ԺԲ. Վասն գալոյ ամիրային Ապլհաճայ ի Հայս եւ յետոյ բառնալոյ իշխանութիւն նորա եւ խեղ­դամահ լինելոյ նորա – Բայց Մուշեղ ո՛չ ունէր զեր­կիւղն Աստուծոյ ի մտի... եւ յիւրոյ ծառայից խեղդամահ լինի ի քաղաքին Ուխտեաց:

ժ. 14բ-5ա ԺԳ. Յաղագս կոտորածին Վասպու­րա­կանի եւ ձերբակալ լինելոյ իշխանացն ի ձեռն Աբուտլփոյ Գողթան ամիրային– Յայսմ ժամանակի Ապուտլուպ Գողթան ամիրայն ՋԵ. (905) հետ[եւ]ա­[կա]­ժողով խազկօքն գայ յաշխարհն Վասպուրա­կա­նի... մատնեաց զնոսա Աստուած այլազգեացն ի ՆԼԲ. (983) թվին:

ժա. 15ա-6ա ԺԴ. Յաղագս թագաւորութեան Վաս­լի եւ բռնակալութեան Վարդա եւ աւերածի աշխար­հին Յունաց – Եւ իբրեւ թագաւորեաց Վասիլ ի ՆԻԵ. (976) թվին... որում արեան ներկուածք ցարդ եւս ցուցանի ի նոյն եկեղեցւոջ:

ժբ. 16աբ ԺԵ. Վասն վերջին պատերազմին Յու­նաց եւ փախստական լինելոյ բռնակալին Վարդ­կա – Եւ ապա յետ այսր ամենայնի անցիցն անցելոց... զոր հրամայեաց երկաթեղէն կապանօք ի բանտի պահել զամենայն աւուրս կենաց իւրոց իպն Խոսրով:

ժգ. 17աբ ԺԶ. Յաղագս ամիրայութեան իպն Խոս­րովու եւ իմաստութեան նորա – Այս իպն Խոսրով խո­հական իմաստիւք հանգոյն Աղէքսանդրի գտեալ զար­մացոյց զաշխարհս... եւ ոչ ոք իշխեաց ընդ­դի­մանալ:

ժդ. 17բ-9ա ԺԷ. Յաղագս թագաւորութեան Աբա­սայ ի Կարս եւ շինելոյ զշիրիմն վասն անուան իւրոյ – Յայսմ ժամանակի՝ ՆԼԳ. (984) թուին Մուշեղ թա­գա­ւորն... եւ գործոց բարեաց պարապեալ եւ հոգեւոր առա­քինութեան:

ժե. 19ա ԺԸ. Որպէս զի եկն Ապլհաճայ Ռովանդիկ ի Դուին քաղաք եւ հարկս Հայոց տուեալ՝ դարձաւ – Իսկ ի ՆԼԶ. (987) թվին Ապլհաճայ... թագաւորն Սմբատ մեծամեծ ընչիւք դարձոյց:

ժզ. 19ա-20ա ԺԹ. Դարձեալ ելն Ապլհաճայ յաշ­խարհն Վասպուրականի եւ մահ նորա եւ ամիրա­նալն Մամլա՝ որդւոյ նորա – Դարձեալ բորբոքեցաւ Ապլհաճայ... միջնորդութեամբ տեառն Խաչկայ՝ խա­ղա­ղութեամբ կեալ առ միմեանս:

ժէ. 20աբ Ի. Յաղագս անցուցանելոյ թագաւորին Վաս­լի ի ժողովարանէս հայոց յաշխարհն Մակե­դով­նի եւ հալածանք ի ձեռն մետրապօլտին Սեբաս­տու – Այլ յորժամ էր ի Բաղդատ թագաւորն Վարդ... զոր պարտ համարեցաք զմի ի թղթոյն կարգել յայսմ վայ­րի:

ժը. 21ա-39ա ԻԱ. Պատասխանի թղթոյն մետրա­պօ­լիտին Սեբաստու՝ գրեալ հրամանաւ տեառն Խաչ­կայ – Աստուածային վեհագոյնքն զմիտս երկնաձիր եւ անբաղդատելի խաղաղութեան արժանացեալ բանա­կանքս ի ծագման Բանին Աստուծոյ... եւ փառաւորես­ցես զՈրդի եւ զՀայր՝ հանդերձ Հոգւովն Սրբով, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

ժթ. 39աբ ԻԲ. Թէ զիարդ չարաչար մահուամբ սա­տա­կեցաւ մետրապօլիտն Սեբաստիու, եւ վասն թա­գա­ւորաց Բուլղարոց, որ սպանին զնա – Իսկ յետ ըն­դունելոյ զթուղթս զայս ամօթալից... զոր ըստ ժամա­նա­կին ասասցուք:

ի. 39բ-40ա ԻԳ. Թէ որպէս չոգաւ զօրօք թագաւորն Յու­նաց յաշխարհն Բուլղարաց եւ պարտեալ փախստեայ այսրէն եկն – Եւ զկնի այսորիկ ինքն՝ թագաւորն Վասիլ, զօրաժողով եղեւ գնալ յաշխարհն Բուլղարաց... մատնեցաւ նոցա՝ հանդերձ աւարաւ եւ պալատամբ թագաւորին:

իա. 40աբ ԻԴ. Վասն ելանելոյ բռնակալին Վար­դայ ի Բաղդատայ եւ մտանելոյ յաշխարհն Յունաց – Եւ յայսմ ամի, որ էր ՆԼԷ. (988) թվին հայոց... եւ դարձեալ յառաջին խաղաղութիւն շարժեցաւ յաշխար­հին յունաց:

իբ. 40բ-1ա ԻԵ. Ելն Փովկասու Վարդայ եւ ունել զթագաւորն Վարդ եւ թագաւորել ինքեան – Իսկ Վարդ, որ եւ Փոկաս, հրամանաւ Վասլի գայ... այս եղեւ ի ՆԼԷ. թվին:

իգ. 41բ ԻԶ. Գնալն Փոկասու Վարդայ յեզր ծովուն զօրօք, եւ ելանել Վասլի եւ սպանանել զնա – Իսկ Փո­կա­սայն Վարդայ արձակեալ յինքենէ... ի փախուստ դառնալով՝ մեռաւ եւ ինքն Վարդ բռնակալ թա­գա­ւորին, չարաչար մահուամբ:

իդ. 41բ-2բ ԻԷ. Յաղագս երեւման աստեղն եւ շարժման Կոստանդնուպօլսի եւ ապստամբն Չոր­տուանելին – Ի սոյն ամի, որ է ՆԼԸ. (989) թվին, նիզա­կաւոր աստղն... խաղաղանայր աշխարհն Յունաց՝ ընդ ձեռամբ Վասլի նուաճեալ:

իե. 42բ-3ա ԻԸ. Յաղագս մերժելոյ զԹաւտաւս ի թագաւորութենէ Ափխազաց եւ թագաւորեցուցանելոյ զԲագարատ՝ որդի Գուրգենայ – Բայց սակաւ ամօք յառաջ, քան զայս, զթագաւորն Ափխազաց... այս եղեւ ՆԼԷ. (988) թվին:

իզ. 43ա-4ա ԻԹ. Յաղագս չար գործոյն Սմբատայ եւ մահ նորա – Եւ յորժամ յաջողեցաւ գործ թա­գաւո­րին Հայոց Սմբատայ... արդարադատ է՝ զմասնաւորն աստ եւ զբովանդակն առ հանդերձեալն հատուցանել ամենեցուն:

իէ. 44բ-5ա Լ. Յաղագս թագաւորելոյն Գագկայ, եւ որ ինչ յաւուրս նորա գործեցաւ – Եւ իսկ եւ իսկ զկնի Սմբատայ նոյն օր թագաւորեաց Գագիկ... կորնչին, սա­տակին եւ իսպառ մաշին:

իը. 45բ ԼԱ. Յաղագս մահուան տեառն Խաչկայ – Իսկ յաւուրս տեառն Խաչկայ հայրապետի Հայոց սփռեալ տարածեցաւ... թուեսցուք զաւուրս հայրապե­տու­թեան նորա ամս Ի. (20):

իթ. 45բ-6ա ԼԲ. Յաղագս կաթուղիկոսութեան տեառն Սարգսին – Իսկ ապա ի ՆԽԱ. (992) թվին Գագկիկ արքայ Հայոց կացոյց կաթուղիկոս... եւ ձեւ մարմնոյ, որ գունակ սրբոյն Բարսղի աստուածաբանէն ներբողեալ:

լ. 46բ ԼԳ. Թէ զիա՞րդ կրկին անգամ չոգաւ թա­գաւորն Վասիլ յաշխարհս Բուլղարաց եւ էառ զքա­ղաքն Վեռիայ – Այլ իբրեւ պարապ գտեալ թագաւորին յունաց... ձերբակալ արարին զՍահակ, որ ընդ նմա էր:

լա. 46բ-7ա ԼԴ. Առաքում Ժանն Պատրկի ի Բուլ­ղարս եւ կալանաւոր լինէր – Յետ այսորիկ թագաւորն Վասիլ առաքէ... եւ այսպիսի բազում ամս ձգեցաւ պատերազմ, որ ընդ բուլղարս:

լբ. 47աբ ԼԵ. Եւ [=ելն] տաճկաց զօրուն եգիպ­տաց­ւոց յաշխարհն Յունաց եւ միւսանգամ եւ երկիցս պատերազմելն, եւ ելն թագաւորին Վասլի ի վերայ նոցա – Յայսմ ժամանակի ամիրայն եգիպտացւոց... եւ ինքն դարձաւ անդրէն ի Կոստանդնուպօլիս փութա­նակի:

լգ. 47բ-8ա ԼԶ. Յաղագս շարժման Չորրորդ Հայոց – Ի սոյն ժամանակի՝ ի ՆԽԴ. (995) թվին, շարժեցաւ եր­կիր... եւ զայս ձեւ օրինակի կացեալ ամիսս Է., մին­չեւ ցՆաւասարդի:

լդ. 48աբ ԼԷ. Դարձեալ ելն եգիպտական զօրուն եւ վասն Բաբելովնի եւ մահ Դալանոսին – Դարձեալ ի ՆԼԷ. թվին... տանէին ընդ այլոք եւ զՉորտովանելն պատրիկ եղբօր որդին Թոռնկայ աբեղայի:

լե. 48բ-9ա ԼԸ. Յաղագս ամիրային Բատայ մա­հուան եւ ուսումն [=առումն] Մանազկերտի եւ գալ Մամլանայ ի պատահումն Կիւրապաղատին Դաւթի – Այլ նախ քան զայս սակաւ ամօք յառաջ ամիրայն Ապահունեաց... եւ ինքեան դարձան յերկիր իւրեանց:

լզ. 49աբ ԼԹ. Թէ զիա՞րդ քեռորդի Բատին ամիրայ եղեալ հանէ ի Նփրկերտոյ զտաճիկ բնակիչս, եւ մահ նորա յԱմէթ – Իսկ քեռորդի Բատին Ապումսար ամի­րայ եղեալ... նիզակաւ հարեալ՝ սպանին զնա:

լէ. 49բ-50ա Խ. Կոտորածն Վրաց զօրուն, որ ի Խլաթ քաղաք – Զայսու ժամանակաւ զայն Կիւրապա­ղատն Դաւիթ առաքէ... եւ կալանաւոր առնուն զԲա­գա­րեան [=զԲակուրան] իշխանաց իշխան եւ այլս բա­զումս:

լը. 50ա-2բ ԽԱ. Վասն մեծ պատերազմին պար­սից եւ քրիստոնէից յԱպահունեաց գաւառին – Յայսմ ամի եւ ի սոյն աւուրս ի ՆԽ. եւ Է. (998) թվին դարձեալ զօրաժողով լինի... ցնծութեամբ դարձան յիւրաքան­չիւր աշխարհ՝ փառաւորելով զԱստուած:

լթ. 52բ ԽԲ. Մուտն միւսանգամ թագաւորին Վաս­լի յաշխարհն տաճկաց ի կողմանս Ասորւոց – Իսկ յետ հարկանելոյ զօրացն Յունաց ի յԵգիպտացւոց զօրացն... եւ այս եղեւ ի ՆԽԷ. (998) թվին:

խ. 53ա-4բ ԽԳ. Վասն մահուան մեծի Կիւրաղա­պատին Դաւթի, եւ գալն Վասլի յաշխարհն յԱրեւելից – Այլ վասն մահուան մեծի Կիւրաղապատին Դաւթի պարտ վարկանէի... եւ դարձաւ նա ընդ Կարին եւ ընդ Խաղտճոյառիճ ի Կոստանդնուպօլիս:

խա. 54բ-5ա ԽԴ. Վասն գալոյ Գուրգենայ յերկիրն Տայոց եւ զօրացն յունաց ի գաւառն Բասենայ – Իսկ Գուրգէն՝ թագաւոր Վրաց, անարգանն իւր համարեալ... եւ խօսեցեալ զխաղաղութիւն՝ գնացին յիւրաքանչիւր տեղիս:

խբ. 55ա ԽԵ. Թէ զիա՞րդ աւերեաց Գագիկ զգա­ւառն Արտաշիր եւ Վրաց դաշտ – Իսկ Դաւիթ՝ եղբօ­րոր­դի Գագկայ, զոր վիրագոյն յիշեցաք... կալ ի հնա­զան­դութիւն Դաւթի՝ իբրեւ որդի առ հայր, եւ Գագկայ հայրենի խնամով սիրեալ զնա:

խգ. 55բ ԽԶ. Յաղագս նահապետութան Արծ­րունեաց, որ զմերօք ժամանակօք թագաւորեցին Վաս­պուրականի – Այլ այն նահապետութիւն, որ ըստ որդւոցն Սենեքերիմայ Ասորեստանեաց թագաւորի... եւ ապա Գուրգէն վախճանի ի ՆԾԲ. (1003) թվին, եւ Սենեքերիմ՝ ունի զաթոռ թագաւորութեան ամս Ի. (20):

խդ. 56ա ԽԷ. Յաղագս շինելոյն Գագկայ արքայի ի քաղաքին Անուոյ զեկեղեցին մեծ՝ անուամբ սրբոյն Գրիգորի – Յայնմ ժամանակի, յորում լնոյր լրութեամբ ամս Ռ. (1.000) մարմնանալոյ կամ մարդանալոյ Տեառն մերոյ յաւուրս Վասլի կայսեր... սքանչատես տես­մամբ գմբեթաւորեալ գունակ գերամբարձ եւ երկնանման գնդին:

– 56ա Յաղագս վճառելոյ իշխանացն մահուամբ Փառիսոսոյ – Յայսմ ժամանակի ի ՆԾԲ. (1003) թվին իշխանքն Փառիսօսոյ... բաժանեալ հակառակութեամբ միմեանց ի միջի իւրեանց արքայն հայոց Գագիկ եւ Փալ­տուն ամիրայն Գանձակայ:

– 56բ-7ա Բան վախճանի փառատրական սպա­ռուած յիշատակարանիս – Անբաւելին խորք հրաշից սքանչելագործ հրաշագործութեանցն Աստուծոյ առ ազգս բանականս... եւ միասնական սուրբ Երրորդու­թեան, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. 1482, էջ 74ա-89բ: Տե՛ս Մատենագիրք Հայոց ԺԵ. հատոր, Ժ. դար. Պատմագրութիւն, Բ., Երեւան, 2011, էջ 743-829: Հմմտ. Ասողկայ պատմութեան կորած գլուխները, Արա­րատ, 1892/Թ., էջ 748-54:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐ ՕՐԻՆԱԿԻ

57ա (ԺԳ. դ.) Արդարութիւն եւ իմանալի արեգակն ի գարնանաբեր ծոցածաւալ ծագողութեան ի յադին յաստուածակերտ ծառաստան տանս Ասքանազեան թորգոմապետ գրոհի, ի ձեռն երկաքանչիւրոց դասուց սրբազանից եօթանասնից եւ երկոտասանից զԲար­դուղիմէօս եւ զԹադէօս հոգիակերտ աստուածո­ղու­թեամբ սերմանեցին զԲանն կենաց՝ ակնարկելով քաջ հովուապետին Քրիստոսի զարդուցանել, զՏէր ագա­րակին ի խորաբեր գբին, որոյ արեան վտակօք շա[ր]ժ­ման ձայնէր առ նահատակն՝ Արի՛, որ ննջեսդ, |57բ| զի մի՛ թշնամին որոմնացան յանդգնեսցի զիւրն, վասն որոյ ելանէր բազմատանջ Հայր հաստահեղոյս վիմամբ արեան վկայիցն, որոյ շաղաղեալ էր զերկիրն այնու՝ լինել զկաթուղիկէ: Անտուստ եւ աստ, որեարք աս­տուածային հովուապետեալք եւ ի կատարեալ ընթա­ցից արեգականն ընդ իւր տարաւ զնշոյլս լուսոյ իւրոյ, նա եւ չքացաւ գիշերավարն, եւ արուսեակն ո՛չ երեւի: Բայց ես՝ միգապատեալս, որ զնոցայն յիշատակ երկ­րորդեցի ձեզ, ո՜վ ծնունդք սրբութեան, ողորմութիւնն ի ձեռս ձեր է զիս հաստատապարատանջ, այլ ձեր է օր փրկութեան եւ ժամանակ ընդունելի: Ողորմեցարո՛ւք շանս սովամահի, տո՛ւք ողորմութիւն ինձ եւ եղբարց իմոց եւ ծնողաց, եւ Քրիստոս Աստուած ի մեծի աւուրն զնա, որ ի մեզ յիշելոյ արժանի արասցէ, սրբոց առա­քելոց եւ մարգարէիցն եւ մարտիրոսացն մասին ար­ժա­նի արասցէ. ամէն:

Աղաչեմ, մի՛ անփոյթ առներ, եւ Տէր հատուսցէ քեզ զվարձս քո: Ընդ նմին եւ ես՝ յետինս յամենեսեան եւ քան զբնաւս յանցաւորս եւ անթիւ մեղօք ծանրա­բեռ­նեալս եւ արժանիս երկնային մահուց եւ ոչ մի կենաց, խաւարամածս հոգւով Յօհանն գրիչս:

Ծնթ. Հմմտ. ձեռ. 2865, 242աբ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Եւ նորոգ 1848 ամի յ3ն մայիսի արտագրող Կոս­տանդնուպօլսեցի նորընծայ Ղազարոս քահանայս, որք չեմք յիշելոյ, աղաչեմք յիշել յաղօթս առաջի Քրիս­տոսի զմեզ եւ զծնողս մեր, որպէս զի աղօթիւք ձեր գտցուք ողորմութիւն ի Քրիստոսէ, եւ Տէր տացէ զտրի­տուրն ձեզ բազումս. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին՝ «Ս. Ասողնիկ, Պատմագրութիւն», 1ա՝ «253/2989, 1848, Մ[եսրոպ]եպ[իսկոպո]ս», 1գ՝ «Միւս հատորոյ թերին Ասողիկ պատմագրի»:

2990

ՅՈՎՍԷՓ ԱՐՑԱԽԵՑԻ, ԳԻՐՔ ՏԵՍԱԿԱՆ ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹԵԱՆ

Ս. ՅԱԿՈԲ

ՌՄՁԴ. – 1835

ԳՐԻՉ՝ հեղինա՞կը: ՍՏԱՑՈՂ՝ Պաղտասա՞ր արքեպիսկոպոս: ԾԱՂԿՈՂ՝ Հայրապետ Տէր-Յովսէփեան:

ԹԵՐԹ՝ 123 (գրչի էջակալում՝ 1-225, որ է՝ 3ա-123ա). չգրուած՝ 15ա, 17բ, 25ա (մասամբ), 27բ, 36ա, 31բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԵx8 (Բ՝ 11, ԳԴ՝ 10, ԺԵ՝ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսադրոշմով՝ «1833», ճնշադրոշ­մով՝ մակագրութիւնն անընկալելի: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,3x17: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,6x13,7): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 10ա): ՏՈՂ՝ 25: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ մուգ շագանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախ­տակ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ, չգրուած սպիտակաւուն թուղթ, լուսադրոշմով՝ «1833», մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 10ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Բնապատկեր՝ ջրաներկով 1բ: Ճա­կա­տազարդ՝ 3ա, 58ա («Հայրի»), 69ա: Զանազան գծագրեր՝ 7աբ, 9բ, 10ա, 13ա, 15բ, 17ա, 25բ, 27ա, 31ա, 33բ, 45բ, 47ա: Զարդագիր՝ թռչնագիր: Վերջնազարդ՝ 2բ, 68բ («Հայրի»), 93բ, 123ա: Գոյներ՝ կապոյտ, դեղին, սպիտակ, սեւ, կանաչ, շագանակագոյն:

Տե՛ս Աստղիկ Գէորգեան, Հայ մանրանկարիչներ, Մատե­նա­գիտութիւն, Թ-ԺԹ., Կահիրէ, 1998, էջ 305:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին քերծուած, մէջքի ստորին եզրի կաշին ընկած, Ա. եւ Բ. փեղկի աստառը, Պհպ. Ա., թ. 121-3, Պհպ. Բ.՝ ցեցակեր, 1ա յիշատակարանի եւ 3ա էջերի ճա­կա­տա­զարդը՝ կարկատան-թերթիկների վրայ ԺԹ. դ-ի մուծում, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր, որի հետեւանքով գրադաշտը գունա­փո­խուած, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին խոնաւութեան եւ աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-123բ Գիրք տեսական փիլիսոփայութեան. հա­ւաքեալ ի Յովսէփայ իմաստնախոհ վարդապետէ Արցախեցւոյ՝ դիւրալուր ոճիւ ի յօգուտ հետեւողաց արտաքին գրոց գիտութեան, բաժանեալ ի չորս գիրս, յորոց առաջինն է Տրամաբանութիւն, երկ­րորդն՝ Բնաբանութիւն, երրորդն՝ Բարոյականութիւն եւ չորրորդն՝ Համաբնաբանութիւն: Ի հայրապետու­թեան Տեառն Յօհաննիսի սրբազան կաթուղիկոսին Կարբեցւոյ եւ հաւաքեալ հրամանաւ Տեառն Պաղ­տա­սարայ արքեպիսկոպոսի, ի փրկչական թուին 1835, յամսեանն յունիսի 2, ի վանս Սրբոյն Յակո­բայ:

– 2ա Յառաջաբանութիւն գրոցս – Ծանի՛ր, ո՜վ ըն­թերցօղ, զի որպէս աներեւոյթք Աստուծոյ... եւ յետոյ փութապէս գտին զինքեանս կատարելապէս տեղեկա­ցեալ աստուածաբանութեան:

– 2բ էջին փակցուած կարկատան-թերթիկի վրայ՝ «Յա­ղագս թէ զի՞նչ է տրամաբանութիւն – Տրամաբա­նու­թիւնն նշանակէ նախ... զոր յառաջ երթեալ ուսա­նելոյ եմք»:

– 2բ Յաղագս առարկայի տրամաբանութեան – Յայտ է, թէ առարկայք գիտութեանց երկու են... իսկ տե­սական է էակն բանի:

1. 3ա-58ա [Յաղագս տրամաբանութեան] Յա­ղագս հնգից եզերաց Պորփիւրի, որք են սոքա՝ սեռ, տեսակ, տարբերութիւն, յատուկ եւ պատահումն – Արդ, սոքա կոչին Ներածութիւնք Պորփիւրի... ի հակա­սու­թիւն արկանեն զանզգոյշս: Վերջ տրամաբանու­թեան:

Ունի ենթավերնագրեր. այսպէս՝ 4ա՝ «Յաղագս քանակու­թեան», 5ա՝ «Յաղագս առնչութեան», 5բ՝ «Յաղագս որակու­թեան» եւ այլն:

2. 58ա-68բ Բնաբանութիւն. Յաղագս սկզբանց զգալի բաղադրութեան – Սկզբունք զգալի բաղադրու­թեան են... ապա նախ պարտ է զզգալիս ճանաչել եւ ապա զիմանալիս: Վերջ բնաբանութեան:

– 58ա Նիւթական առարկայ բնաբանութեան է շար­ժական էակն...

Ունի ենթավերնագրեր. այսպէս՝ 59բ՝ «Յաղագս տրամա­դրու­թեան», «Յաղագս պատճառաց» եւ այլն:

3. 69ա-93բ Յաղագս պատճառաց բարոյական գիտութեան – Պատճառք բարոյական գիտութեան են երեք... ոչ են յէութենէ անձնիշխանութեան, այլ՝ ի պա­կասութենէ անձնիշխանութեան: Աւարտ բարոյական ուսման:

Ունի ենթավերնագրեր. այսպէս՝ 69ա՝ «Յաղագս բարոյա­կան ներգործութեանց», 72բ՝ «Յաղագս բաժանման կամաւո­րի» եւ այլն:

4. 93բ-123ա Յաղագս համաբնաբանութեան – Ոմանք կամեցան նոյնացուցանել զհամաբնա­բա­նու­թիւնն ընդ տրամաբանութեան... ունին զանպատշաճ գոլ: Վերջ համաբնաբանութեան:

– 93բ Նիւթական առարկայ համաբնաբանութեան է էակն իրական...

Ունի ենթավերնագրեր. այսպէս՝ 97ա՝ «Յաղագս սահմանի եւ բաժանման կարողութեան», 98ա՝ «Յաղագս առարկական կարողութեան» եւ այլն:

– 123բ Մարմինն բաժանի ի թափանցիկն եւ յան­թափանցիկն... սոյնպէս իմացիր եւ զայլսն:

Ծնթ. ունի տարբեր չափերի ներդիր-թերթիկներ, որոնց վրայ զանազան գծագիր սխեմաներ. այսպէս՝ թ. 7՝ 20,7x15,9, թ. 17՝ 40,3x22,5, թ. 25՝ 32x21, թ. 27՝ 21,6x18,3 եւ այլն:

Հմմտ. ձեռ. 2828, էջ 2ա-128բ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1ա:

27ա Ք[րիստոսի] Ծ[առայ] Հայրի, 1835:

123ա 1835:

1բ (ծաղկողի) Ք[րիստոսի] Ծ[առայ] Հայրի: Անհե­թե­թելի եւ անճահ:Տեսեալ իմ զԱրհեստական հաւաքա­բանութիւն Յովսէփայ հռետոր երջանկազարդ վար­դա­պետին, որ ի հրճուանս մանկանց մօրն Սիօնի՝ գրաւեալ հոգի իմ իսկապէս ի նպատակ դրօշակի նորին Տէրու­թեան, զի հայթհայթանօք կողկողի վշտակիր անցն իմ աստանօր ի տես Երկրորդ գերահրաշ իմաստնոյն մեծի: Զի թէպէտ տենչայր հոգի իմ ի ծաղկացումն սո­րին զանազան տեսակօք, բայց ոչ եղեւ ձեռնտու վատ­թարագոյն տետրացս, զի ի պարել գիսագրչին ի յերես սորին, կարի տգեղս նկարէր՝ խոստովանեալ զիս Հայրապետ Տէր-Յովսէփեան չնչին էրէց:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Յովս. վարդա­պետի Արցախեցոյ Տրամաբանութիւն», Պհպ. Աա՝ «293/2990, 1835, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Աա՝ «աբգ, աբ», Պհպ. Բա՝ «Բազ­մա­ցուցեալ մեր զերեք հարիւր ման սիսեռն ի տարազի հատակշռութեան», թուաբանական հաշուարկ՝ 912/919 կշիռ:

2991

ՅԱԿՈԲ ՆԱԼԵԱՆ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ՀԱՏՈՐ Բ.

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ՌՄԺԴ-ՌՄԺԸ.– 1765-1769


ԹԵՐԹ՝ 348+1 (կրկն.՝ թ. 1. գրչի էջակալում՝ 1-653, որ է՝ 8ա-336ա). չգրուած՝ 1բ-5բ, 7բ, 36աբ, 143բ-4բ, 240աբ, 254բ, 325բ, 336բ-48բ: ՊՐԱԿ՝ 2x4+Ա-Գx12 (Գ՝ 5)+Ա-ԻԶx12 (Ժ՝ չիք)+2x6: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. եռամահիկ, թագ, «PAC»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,2x16,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x12,5, 286ա՝ երկսիւն՝ 17,7x13,1): ԳԻՐ՝ շղագիր՝ 6ա-7ա, 145ա-68բ, 205ա-35բ (նմուշ՝ 165ա), նոտրգիր՝ 8ա-35բ, 236ա-336ա (նմուշ՝ 11ա), բոլորգիր՝ 37ա-143ա (նմուշ՝ 77ա): ՏՈՂ՝ 30-33: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, Ա. փեղկի կենտ­րո­նում՝ Խաչելութիւն, Բ. փեղկի կենտրոնում՝ Մարիամ Աստուածա­ծին, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կար­միր:

Новый рисунок

Նմուշ 11ա

Новый рисунок

Նմուշ 77ա

Новый рисунок

Նմուշ 165ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ հանգուցագիր: Գոյ­ներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, լուսան­ցա­կո­ղե­րը՝ գունաթափ, թ. 4, 5, 257, 259, 262, 283, 284, 331՝ վնասուած, թ. 8, 325, 336՝ հիմքից մասամբ անջատ, թ. 37-143՝ թանաքի թթուայ­նութիւնը բարձր՝ գրադաշտը գունափոխուած, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

7ա-336ա Գիրք բարոյական քարոզք կիրակէից, արարեալ եւ շարադրեալ Յակոբայ մեծի պատրիար­գին Կոստանդնուպօլսու՝ աստուածաբան կոչեցելոյ Նալեան, ի փառս սրբոյ Երրորդութեան եւ ի վար­ժումն մանկանց սրբոյն Սիոնի Հայաստանեայցս Եկեղեցւոյս մեծի, ի Կոստանդնուպօլիս քաղաքի, առ դրան Սրբուհւոյ Աստուածածնի տաճարիս, որ կոչի Վլաշիռնաս, եւ բարեխօսութեամբ սորին սկսեալ եղեւ ի հայրապետութեան տեառն Աղեքսանդրի կա­թո­ղիկոսի ամենայն Հայոց եւ Սրբոյ Էջմիածնի, յա­մին կենարարին մերոյ 1755 եւ ի հայոց ՌՄԴ. (1204): Ունի քարոզս Կ. (60):

Տե՛ս ձեռ. 2311, էջ 197բ-420բ: ծդ/8ա-18ա: ծե/18ա-24ա: ծզ/24ա-32ա: ծէ/32ա-5բ: ծը/37ա-45ա: ծթ/45ա-9ա: կ/49ա-53բ: կա/53բ-8բ: կբ/58բ-62ա: կգ/62ա-5բ: կդ/65բ-8ա: կե/68ա-72բ: կզ/72բ-6բ: կէ/76բ-81բ: կը/81բ-4բ: կթ/84բ-9բ: հ/89բ-93ա: հա/93ա-8ա: հբ/98ա-100բ: հգ/101ա-3բ: հդ/104ա-6բ: հե/106բ-11ա: հզ/111ա-6ա: հէ/116ա-21բ: հը/121բ-7բ: հթ/127բ-39ա: ձ/139ա-41ա: ձա/141ա-3ա: ձբ/149ա-56բ: ձգ/156բ-8բ: ձդ/159ա-61ա: ձե/161ա-3ա: ձզ/163ա-5բ: ձէ/165բ-71ա: ձը/171ա-5բ: ձթ/175բ-80բ: ղ/180բ-8բ: ղա/188բ-98բ: ղբ/198բ-204ա: ղգ/204ա-10ա: ղդ/210ա-2ա: ղե/212ա-7ա: ղզ/217ա-23բ: ղէ/223բ-9բ: ղը/229բ-35ա: ղթ/235ա-9ա: ճ/239ա-49բ: ճա/249բ-57ա: ճբ/257ա-60ա: ճգ/260ա-4ա: ճդ/264ա-70ա: ճե/270ա-5ա: ճզ/275ա-86ա: ճէ/286ա-90ա: ճը/290ա-1բ: ճթ/291բ-7բ: ճժ/297բ-304ա: ճժա/304ա-10բ: ճժբ/310բ-3բ: ճժգ/313բ-7բ: ճժդ/317բ-22բ: ճժե/322բ-7բ: ճժզ/328ա-31ա: ճժէ/331բ-6ա:

Ունի՝ 145ա-9ա Մասն քարոզի ինչ) – ///թէ հարքն մեր կե­րին զմանանայն յանապատի... զի ի նմայ բնակի լրումն Աս­տուա­­ծութեան:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ. ԺԸ. դ., անարուեստ նոտրգիր

1. (Ա. փեղկի կազմաստառին) [Բանք իմաստնոց] – Եւրոպիտէս ասէ. «Քաջ գիտեմ եւ փորձ առեալ եմ, զի ունեւորաց եւ ձեռնհասից բազումք են բարեկամք, իսկ չքաւորաց եւ ոչ մի»... որ ոչ հոգւոյ երդման ընկերին, դիւրին է նմա երդնուլ սուտ:

2. 1ա [Վկայութիւնք ի Սուրբ Գրոց] – «Անունն Աս­տուծոյ հայհոյի ի մէջ հեթանոսաց» (Եսայի, ԾԲ. 5)... վասն ժամանակք եւ դիպուածք պատահին ամենեցոյն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

6աԳիրք, որ կոչի Քարոզ ամենայն աւուրց յարմա­րա­կան պիտանիք՝ ասացեալ ի Յակօբայ մեծի պատ­րիարգէ Կոստանդնուպօլսեցւոյ՝ կոչեցելոյ Աստուա­ծա­բանէ. եւ են քարոզք ի բոլոր տարւոյն ՃԺԷ. գլուխք, եւ բովանդակ հանդերձ մասամբքն ՅԿԶ., որ լինի աւուրն մի:

Հատոր երկրորդ. ունի ընդ ինքեան ամբարեալ զքարոզս ամենայն տէրունական աւուրց, այլ եւ տօնից սրբոց հրեշտակաց, մարգարէից, առաքելոց, հայրա­պետաց, վարդապետաց, մարտիրոսաց եւ ամենայն սրբոց՝ բոլոր տարւոյն ի միասին հաւաքեալ:

Իսկ այժմ գաղափարն առ մեզ հասեալ ի հայրա­պե­տութեան տեառն Սիմէօնի սրբազան կաթուղիկոսին, ի թուոջ ՌՄԺԴ. (1765), սեպտեմբերի տասն եւ մին: |6բ| Երկրորդ հատորս սկսեալ ի Յայտնութեան բարեկեն­դան կիրակէէ մինչեւ ի Հոգւոյն Սրբոյ գալստեանն ունի քարոզս:

Տե՛ս Տիտղ. 7ա:

336աԻ պարգեւաց Հոգոյն Սրբոյ աւարտեցաւ Կի­րա­կէից քարոզգիրքս յամի Տեառն 1758 եւ հայոց ՌՄԷ. (1207) յունիսի ամսոյ ԺԹ. (19), ի տօնի սրբոյն Յօ­հան­նու Մկրտչին եւ Աթանագինեայ եպիսկոպոսին, ի փառս եռանձնեայ եւ միոյ աստուածութեանն՝ Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ, եւ ի պատիւ ամէնօրհնեալ մօրն Յիսուսի՝ Որդոյն Աստուծոյ, Աստուածածին կուսին իմոյ յատկական այցելուի եւ բարեխօսի եւ սրբոյն Յօհան­նու Մկրտչին եւ սրբոյն Ստեփաննոսի Նախավկային եւ սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին<եւ ամենայն սրբ> եւ ամենայն սրբոց. ամէն: ՌՄԺԸ. (1769), փետրվարի Է.:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

347բ(ԺԹ. դ., անարուեստ նոտրգիր) Գիրքս այս շո­րապան Կարապետ:

348ա (ԺԹ. դ., անարուեստ նոտրգիր) Ի վայելումն տիրացու շորապան Կարապետ վարդապետին: Ես՝ Կա­րապետ (ընդմէջ ջնջուած՝ «տիրացու///»):

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Յակոբ արք­եպիս­կոպոսի Նալեան Քարոզգիրք (համար 4)», 1ա՝ «A87, 306/2991, ՌՄԺԵ.-1766, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2992

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՌՄԵ. – 1756

ՍՏԱՑՈՂ՝ Բարսեղ:

ԹԵՐԹ՝ 218. չգրուած՝ 1աբ, 200բ, 216աբ, 217բ: ՊՐԱԿ՝ Ա-ԺԷx12 (ԺԷ՝ 8)+18: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «J CAUCANAS ET LAEOUX(՞) LANGUEDOG», արտաքի­նից բուսական նախշով բոլորակ, մէջը անընկալելի պատկեր: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,5x16: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (2ա-62ա, 201ա-15բ՝ 16,8x11,7. 20,3x12,5), երկսիւն (62բ-200՝ 17,7x13): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 43ա, 106ա): ՏՈՂ՝ 28-31: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շա­գանակագոյն կաշի, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. սպիտակ չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. «A»:

Новый рисунок

Նմուշ 43ա

Новый рисунок (1)

Նմուշ 106ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր (106ա), հանգուցագիր: Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, թ. 1-3՝ ցեցի անց­քեր, թ. 215՝ հիմքից մասամբ անջատ եւ վնասուած, թ. 216-7՝ հիմ­քից լրիւ անջատ, թ. 2-72՝ թանաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրա­դաշտը գունափոխուած, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թերթե­րին աղտոտուածութեան զանազան բծեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-200ա [Յովհաննու Երզնկացւոյ Քարոզք]

Տե՛ս ձեռ. 2173, էջ 1ա-380բ: 1/2ա-13բ: 2/13բ-25ա: 3/25ա-32ա: 4/32ա-42բ: 5/42բ-6բ: 6/46բ-8բ: 7/48բ-9բ: 8/49բ-62ա: 9/62ա-72ա: 10/72ա-93ա: 11/93ա-105ա: 12/105ա-6ա: 13/106ա-10բ: 14/111ա-9բ: 15/119ա-27բ: 16/127բ-34ա: 17/134բ-44ա: 18/144ա-52ա: 19/152ա-62բ: 20/162բ-70ա: 21-24/չիք: 25/170ա-88ա: 26-33/չիք: 34/188ա-200ա:

Տե՛ս Յովհաննէս Երզնկացի, Մատենագրութիւն, հտ. Ա., Ճա­ռեր եւ քարոզներ, Երեւան, 2013:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ. ԺԹ. դ.

1. 201ա-7ա, 212ա-5բ [Տիրատուր վարդապետի արարեալ Քարոզք]

ա. 201ա-4բ [Մասն քարոզի իմն] – /// եւ ի Զ. ամն շինէ զբուն իւր բազում եւ մեծամեծ փայտիւ... այլ եւ զանդէպն եւս դըժուարինեաց յանձն առնուլ վասն հա­ճոյից սիրելոյն, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս յաւի­տենից. ամէն:

բ. 204բ-7ա [Դ]արձեալ քարոզ ի բան սուրբ Աւե­տարանին, որ ասէ. «Ի սկզսբանէ էր Բանն» – [Ա]րդ, ասասցուք թէ զի՞նչ է սկիզբն եւ քանի՞ս բա­ժանի սկիզբն... յաղագս այնորիկ զԱստուած եդ ի տեղի ենթակայի ի սկզբանն ստորագրեալ ի վերայ, եւ նըմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

– 207ա Ի Տիրատուր վարդապետէ:

Տե՛ս 969, էջ 103բ-7բ:

գ. 212ա-5բ Վասն աղօթից եւ վասն առաքելոցն, Տիրատուր վարդապետի քարոզ ի բանն – Դարձեալ ասեմ ձեզ, թէ Բ. ի ձէնջ միաբանեսցեն... թէ բողոք հնձողացն/// (այսչափ):

Տե՛ս ձեռ. 1130, էջ 408բ-15բ:

2. 207ա-12ա Մատթէոս վարդապետի Քարոզ ի բանըն. «Ես եմ հովիւն քաջ» – [Գ]երազանց բարոյն Գ. են յատկութիւնք... Արդ, Տէր Յիսո՛ւս, նայեա՛յ յան­պի­տան ծառայքս քոյ, ողորմեա՛յ ի միւսանգամ գալստեանն. ամէն:

Տե՛ս ձեռ. 2114, էջ 254բ-60ա:

3. 217ա այլ ձեռքով՝ [Ցանկ]. Թէ ինչ գոյ այս գրքիս մէջն – Նախ՝ Տէ՛ր, կարդասցի... ԼԲ. Եթէ Բ.ք միա­բանին, զամենայն, զոր ինչ խնդրեն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՍՏԱՑՈՂԻ

200ա Աստուծոյ Հոգւոյն տվեալ պարգեւ գիրքս այս Աստուծով ես (թանձր թանաքաբծով ջնջած՝ «Բարսեղ վարդապետս») գրել տվի ի վայելումն ինձ եւ յիշատակ ծնողաց իմոց՝ տէր Պետրոսին եւ Մահիին, եւ ամե­նայն, որք ստանան զսայ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

212ա1819:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 2ա, 200ա ութանկիւն սեւ շրջանակ՝ «ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԾԱՌԱՅ ՅԱԿՈԲ ՎԱՐԴԱՊԵՏ. 1227 (1778)», 2ա, 200ա՝ ջնջած, որ արել է երեւի երկրորդ կնքատէր Յակոբ վարդապետը, հաւանաբար «ԲԱՐՍԵՂ [ՔԱՀԱ­ՆԱ]Յ, ՌՃԾԹ.», 217ա՝ անընթեռնելի:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Յովհաննէս Երզնկաց­ւոյ Քարոզգիրք, 1.», Պհպ. Աա՝ «307/2992, 307, ՌՄԵ.-1756,Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Աա՝ «Պատասխանի», 215բ՝ «յասմ, ալով, ութ», 217բ՝ «Տէր: տէր Ծատրիյնին է, այս գերս, տէր Ծապ», Բ. փեղկի աստառին՝ «նէնէ, եւ», ան­որոշ գծագրութեամբ տառեր՝ նման երբեմն վրա­ցե­րէ­նի, երբեմն յունարէնի՝ «ofkf113 wypgkyz»:

2993

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

ՆՈՐ ՋՈՒՂԱ

ՌՃԻԸ. – 1679

ԳՐԻՉ՝ Ալավերտի դպիր: ՍՏԱՑՈՂ՝ Պրն. Ստեփանոս Թօփ­չենց:

ԹԵՐԹ՝ 320+2 (կրկն.՝ թ. 265, 308). չգրուած՝ 158բ, 234ա, 236աբ, 319բ-20ա: ՊՐԱԿ՝ 2+1-15x12 (14՝ 9, 15՝ 8)+Բ-Զx12+Ա-Զx12+14+1: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ մա­հիկ, աստղ, որի վերը թագ, գծային խաչ, վերին թեւը պսակուած երեքնուկով, աջ եւ ձախ թեւերին՝ H B: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 20x16: ԳՐՈՒ­ԹԻՒՆ՝ երկսիւն (14,5x12,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 36ա): ՏՈՂ՝ 23 (1բ-162ա, 237ա-318բ), 16 (163ա-235բ): ԿԱԶՄ՝ դրոշ­մա­զարդ շագանակագոյն կաշի, դռնակով, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկադրոշմ կտաւ, դռնակի աստառը՝ շագանա­կա­գոյն մետաքս. լուսանցակողերը՝ կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ. չգրուած դեղնաւուն թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 36ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ տաղաւարիկ, բուսական, թռչնային: Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյներ՝ կար­միր, կապոյտ, նարնջի:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կաշին մաշուած, լուսանցա­կո­ղե­րը՝ գունաթափ, 3ա-158ա, 159ա-67բ, 237ա-318բ՝ թանաքի թթուայ­նութիւնը բարձր՝ գրադաշտը գունափոխուած, ձեռագիրը նորոգուած Ի. դ-ում, թերթերի հիմքերը կեղտոտուած, աղտո­տուա­ծութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

– 1բ-2բ Գլխացանկն է մատենիս այսորիկ – Ա. Նախ՝ Քարոզ վասն ննջեցելոց ի բանն առակին, զոր ասէ. «Հայեցայ ի բարձունս...»... ԼԷ. Ընդդիմադրու­թիւն Ղուրանին՝ արարեալ յումեմնէ ճշմարտասիրէ:

Ա. 2ա-200ա [Գրիգորի Տաթեւացւոյ Քարոզք]

ա. 3ա-8ա Ա. Վասն ննջեցելոցն, ի բանն. «Հայե­ցայ ի բարձունս ի յափշութիւն ճանապարհին» –Զբանս զայս ի Գ. դէմս բաժանել պարտ է... եւ այնպէս յամենայն ժամ ընդ Տեառն լինել ասէ առաքեալ:

բ. 8ա-13ա [Բ.] Վասն նընջեցելոց ի բանն Յոբայ. «Ողորմեցարուք, ողորմեցարուք ինձ, ո՜վ [բարե]կամք իմ, զի ձեռն Տեառն [մխեց]աւ ընդ իս» [Յոբ, ԺԹ. 21] –Ասեն իմաստ[ունք], յորժամ է ոք ի ճա[նապ]արհ եւ անկանի յորոգայթ... եւ յերկնից արքայութեանն ժա­ռան­գորդս կացուսցէ զնոսայ՝ ընդ ամենայն սուրբս եւ սիրելիս անուան իւրոյ (Տաթեւացի, Ամարան, ՃԾԲ.):

գ. 13ա-7բ Գ. Նորին վասն երիտասարդաց քարոզ, որ եւ սրբոց Վարդանանցն. Պատշաճի ի բանն առա­կին. «Ուրա՛խ լեր, երիտասա՛րդ, ի մանկութեան քում, եւ զուարճացուսցէ զքեզ» [Ժողովող, ԺԱ. 9]– Պարտ է գիտել, զի ընդունակ ուրախութեան... յորոց փրկեսցէ զմեզ եւ զամենայն հաւատացեալս:

դ. 17բ-23բ Դ. Նորին դարձեալ Վասն մանկանց երիտասարդաց եւ սրբոց Վարդանանցն ի բան Ժո­ղո­վողին. «Յիշեայ զարարիչն քոյ յաւուր մանկու­թեան քոյ» [Ժող. ԺԲ. 1] – (Ի մէջ ամենայն կեն­դա­նեաց մարդս միայն է բանաւոր... եւ անդ հասանէ հոգեւոր բարեացն զերկնից նոր եւ նորոգ մանկու­թեանն եւ յարութեան կենաց ի Քրիստոս (Ձմերան, Խ.):

ե. 24ա-8բ Ե.Նորին դարձեալ Վասն ոգեվարին, ի բանն. «Կայ ի բարձունս եւ յափշութիւն ճանապար­հին. յԱռակաց» [Ժող. ԺԲ. 5] – Վարդապետք ասեն. Յորժամ ելանէ ի մարմնոյն... եւ անթառամ ցնծու­թիւնն, կենացն յաւիտենից ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ ընդ եւ Սուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն (Ձմեռան հտ., ԽԷ.):

Տես ձեռ. 2575, էջ 193ա-200բ:

զ. 29ա-32ա Զ. Նորին ի պատճառս երկրորդ աւուրն, որ կոչի Այգալաց. «Ընդ երեկոյս հանգիցեն լալիք» [Սաղ. ԻԹ. 5] –Բանս այս ունի բազում տե­սու­թիւն... որում փառք անլռելի ձայնիւ յաւիտեանս յաւի­տե­նից. ամէն (Ձմեռան, ԾԱ.):

է. 32ա-9ա Է. Յայլմէ դարձեալ վասն առաջին աւուրն. ի բանն՝ Յորժամ յաղօթս կացէ՛ք եւ ասացէ՛ք. «Հայր մեր յերկինս» [Մտթ. Զ. 9] –Վարդապետք ասեն, թէ աղօթս յայս յոյժ պատուական է եւ գովելի վասն Գ. պատճառի... եւ ժառանգութեան արքայու­թեան երկնից ընդ ամենայն սուրբս յաւիտեանս. ամէն (Ձմեռան, ԿԷ.):

ը. 39ա-44բ Ը. Յայլմէ վասն շաբաթի աւուրն սրբոյն Թէոդորոսի եւ այլոցն. ի բանն առաքելոյ. «Այնպէս ընթացարուք, զի հասանիցեմք» [Ա. Կրնթ. Թ. 24] –Սովորութիւն է թագաւորաց, որք գնան յաս­պա­րէզն... փառք, պատիւ եւ իշխանութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն (Ձմերան, ՀԱ.):

թ. 44բ-7ա Թ. Նորին ի նոյն կիրակի է վասն հիւր­ընկալութեան. ի բանն առաքելոյ, որ ասէ. «Զհիւրա­սի­րութեան զհետ երթայք» [Եբր., ԺԳ. 2] – Ի մէջ ամե­նայն կենդանեաց որ զօտ|45ա|արն ասէ, միայն շունն... վնասէ մարդատեցութիւնն եւ զհիւրն անար­գել: Այս­քան առ այս (Ձմերան, ՀԴ.):

ժ. 47ա-53բ Ժ. Նորին քարոզ ի բանն Աւետա­րա­նին. «Լե՛ր իրաւախոհ ընդ ոսոխի քում» [Մտթ. Ե. 25] –Ասաց՝ Նախ քան զայս, եթէ մատուցանես զպատա­րագ... զի եւ յաւիտենական բարեացն հասցուք ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն (Ձմերան, Ձ.):

ժա. 53բ-9ա ԺԱ. Վասն ոգէվարին, ի բանն. «Արդ, առէ՛ք սպառազինութիւն Աստուծոյ. զի կարող լինի­ջիք ի դիմի հարկանել յաւուր չարութեան» [Եփես. Թ. 13] – Զբան առաքելոյս Պօղոսի Դ. մտաւք պարտ է իմանալ... եւ կորընչին զյաւիտենից կորուստն (Ձմե­րան, ԽԶ.):

ժբ. 59ա-61բ ԺԲ. Վասն մեղաց. ի բանն. «Ցան­կու­թիւն յղացեալ՝ զմեղս ծնանի, եւ մեղք կատարեալ՝ զմահն» [Յակոբ կթ., Ա. 15] – Աւձն, որ խօսեցաւ ընդ Եւայի եւ խաբեաց, զհեշտ ցանկութիւնս նշանակէ... զի մարդասէր եւ ողորմած է, եւ նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն (Ամարան, ԽԹ.):

ժգ. 62ա-4ա ԺԳ. Վասն Համբերութեան, ի բանն առակին. «Մի՛ ասեր, թէ առից վրէժ ի թշնամեաց, այլ համբերեայ Տեառն, եւ նա ասասցէ քեզ ճշմարիտ» [Առակ. Ի. 22] – Վըրեժ խնդրելն՝ բարեաց փոխարէնն է... եւ ո՛չ պակասիլ յառաքինութեանց, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն (Ամարան, ԾԹ.):

ժդ. 64ա-7բ ԺԴ. Վասն զրկանացն. ի բան Ժո­ղո­վողին. «Տեսի զրպարտութիւն ի ներքոյ արեգական եւ արտաքուստ զրպարտելոցն, եւ ոչ ոք մխիթարէր զնոսա» [Ժող. Դ. 1] – Ի բազում եւ զանազան մեղացն, զոր գործէ մարդ... զի անճառ բարեացն արժանի լի­ցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր, որ է աւրհնեալ յաւի­տեանս. ամէն (Ամարան, ԼԱ.):

ժե. 67բ-75ա ԺԵ. Վասն փորձանաց. ի բանն Յո­բայ. «Փորձութիւնք են կեանք մարդկան ի վերայ երկրի» [Յոբ, Է. 1] – Ասէ իմաստունն. Ոսկի փորձի ի բովս... զոր կրեցեր յերկրի, եւ շահեցաւ քանքարն (Ձմերան, ԻԵ.):

ժզ. 75ա-80բ ԺԶ. Վասն ողորմութեան. «Տո՛ւք բա­ժին եօթանց, այլեւ ութից. եւ այլն» [Ժող. ԺԱ. 2] – Ասեն վարդապետք, եթէ զամենայն ինչ, զոր տուեալ է Աստուած... դարձեալ նման լինի ողորմածն Աստուծոյ, ըստ որում նմայ. եւ նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն (Ամարան, ՂԷ.):

ժէ. 80բ-5բ ԺԷ. Վասն Գալըստեանն Քրիստոսի. ի բանն՝ «Զի որպէս փայլակն, որ ելանէ յարեւելից եւ երեւի մինչեւ ի մուտս արեւու...» [Մտթ. ԻԴ. 27] – Զփրկականն գալուստն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ... եւ փրկիչն մեր Քրիստոս զամենայն հաւատացեալս անուան իւրոյ ի հրոյ յաւիտենիցն եւ տանջանացն (Ամա­րան, ՃԿԶ.):

ժը. 86ա-90բ ԺԸ.Վասն աղօթից. «Արք երկու ելին ի տաճարն՝ կալ յաղօթս» [Ղուկ. ԺԸ. 10] – Պարտ է գի­տել, զի աղօթիցն, զոր կարգեալ են մեզ... Այսպէս պարտ է աղօթել ամենայն մարդոյ (Ձմերան, ՂԵ.):

ժթ. 91ա-5բ ԺԹ.Վասն արիութեան գործոյ. ի բանն. «Ընդէ՞ր կայք զօրս ցերեկ դատարկ, ասեն՝ Զի ոչ ոք կալաւ զմեզ ի վարձու» [Մտթ. Ի. 6] – Ասեն իմաս­տունքն, թէ ամենայն ինչ որքան պատուական է... որ իւր ողորմութեան արժանի արասցէ Քրիստոս Աս­տուած մեր (Ձմերան, ՂԸ.):

ի. 96ա-102բ Ի. Յանառակ որդին՝ սուրբ Գէորք վարդապետի ասացեալ – Առն միոջ էին Բ. որդիք [Ղուկ. ԺԵ. 11]... փառք եւ պատիւ եւ երկրպագութիւն յաւիտեանս. ամէն (Ձմերան,ՁԱ.):

իա. 102բ-7ա ԻԱ. Աւագ Բ.շաբթի աւուրն սուրբ վարդապետի ասացեալ ի Մարկոսի Աւետարանի մեկնութենէն – «Արթուն կացէ՛ք, զի ոչ գիտէք, յորում ժամու Տէր տանն գայցէ» [Մարկ. ԺԳ. 35]... որում փառք յաւիտեանըս. ամէն (Ձմերան ՂԱ.):

իբ. 107ա-12բ ԻԲ. Վասն ապաշխարութեան. «Ոչ է պիտոյ բժիշկ ողջաց, այլ հիւանդաց: Ո՛չ եկի կոչել զարդարս, այլ զմեղաւորս՝ յապաշխարութիւն» [Ղուկ. Ե. 31] – Վարդապետք ասեն, թէ ողորմութիւն Աս­տուծոյ է... |112ա| եւ ոչ եկի կոչել |112բ| զարդարս, այլ զմեղաւորս յապաշխարութիւն (Ձմերան, ՃԺԴ.):

իգ. 112բ-20բ ԻԳ. Ե.շաբաթու աւուրն. Վասն պատարագին. ի բանն առաքելոյ. «Փորձեսցէ մարդ զանձն, եւ ապա ի հացէ անտի կերիցէ, եւ բաժակ արբցէ. զի որ ուտէ եւ ըմպէ անարժանութեամբ՝ ի դատաստան անձին իւրոյ ուտէ եւ ըմպէ» [Ա. Կրնթ., ԺԱ. 28] – Ասեն բժիշկք, թէ զանազան են կերակուր մարդւոյն... պակասի ի նոցանէ անմահութեան կերա­կուրն երկնաւորն, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն (Ձմերան, ՃԻԲ.)

իդ. 120բ-4ա [ԻԴ. Տէրտէրի քահանայի Երեւանց­ւոյ՞] Քարոզ պատուիրանին, զոր զեկուցանէ քահա­նայն ժողովրդեանն՝ նախ քան զպատ|121ա|արագն առեալ զԱւետարանն ի գիրկն, եւ կարկառեալ զձեռն ի վերայ բեմբին եւ ասէ – Լուարո՛ւք ինձ, որդեա՛կք իմ սիրելիք... ի թողութիւն մեղաց արասցէ ձեզ ի Քրիս­տոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն:

իե. 124ա-30բ [ԻԵ.] Մեծի շաբաթի աւուրն. «Որ­պէս էր Յովնան յորովայն ի փոր կ[ի]տէն զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս, նոյնպէս Որդի մարդոյ ի սիրտ երկրի զերիս տ[իւ] եւ զերիս գիշեր[ս]» [Մտթ. ԺԲ. 40] – Գիտելի է, զի Յ[ով]նան օրինա[կ էր] Քրիս­տո­սի... յառնելոց եմք, եւ Քրիստոսի փառք յաւի­տեանս. ամէն (Ձմերան, ՃԼԴ.):

իզ. 130բ-7ա ԻԶ.ՎասնԶատկին. ի բանն առա­քե­լոյն՝ «Զատիկ մեր զենաւ Քրիստոս» [Ա. Կրնթ., Ե. 7] – Երեւելի արեգակն, որ լուսաւորէ զաշխարհս... |136բ| փութապէս կերիջի՛ք, զի Զատիկ Տեառն է, ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեան յաւիտեանս. ամէն (Ձմերան ՃԼԷ.):

իէ. 137ա-46ա ԻԷ. Վասն համբարձման. ի բանն Մարկոսի. «Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս համբարձաւ յերկինս եւ նստաւ ընդ աջմէ Հօր» [Մարկ. ԺԶ. 19] – Որպէս ասեն վարդապետք, թէ՝ կարգ է բնութեանս... որ է աւրհնեալ ընդ Հօր իւրում եւ ամենասուրբ Հոգ­ւոյդ. ամէն (Ձմերան, ՃԽԹ.):

իը. 146ա-7բ ԻԸ. Վասն պալասանին, որ օրինակ էր սուրբ Աստուածածնին – Վարդապետք ասեն, թէ Աստուածածինն նման է ծառոյն պալասանի... արժան առնէ զկարդացողն եւ լսողն. ամէն:

իթ. 147բ-9ա ԻԹ. [Վասն վիշապի, զոր կործա­նեաց կոյս ոմն] – Վարդապետք ասեն, թէ յաշխարհի մի մեծ վիշապ մի երեւեցաւ... զի նովաւ եղեւ մեզ փրկու­թիւն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն:

լ. 149բ-53ա Լ. Վասն սուրբ Կուսին Մարիամու Աս­տուածածնին՝ ի սուրբ վարդապետաց եւ ի Բա­րուա­խօս գրոց օրինակաւ. խրատ հոգեւոր՝ այսինքն – Վարդապետք ասեն, թէ սուրբ կոյսն Մարիամ լի էր ամե­նայն առաքինութեամբք... փայտ կենաց է ամենե­ցուն. եւ այլն, վասն խաչին Քրիստոսի ի փառս Աստու­ծոյ եւ ի փրկութիւն հաւատացելոց:

– 153ա-7ա [Եփրեմի Ասորւոյ Քարոզք]

ԼԱ. 153ա-5բ ԼԱ. Երանելւոյն Եփրեմի ասացեալ բան խրատական – Յորժամ երիտասարդն էիր, պարտ էր քեզ... եւ ողորմած է Տէր, երկայնամիտ եւ բազու­մո­ղորմ, եւ նմայ փառք յաւիտեանս. ամէն:

լբ. 156աբ ԼԲ. Վասն պիղծ յիշոնցած – Գրեմք վասն ահեղ եւ զարհուրելի մեղացն... եւ ապաշխարէ պահօք եւ աղօթիւք:

– 156բ-7ա Վասն մաքուր աղօթից – Պարտ է քրիս­տոնէին յօրն Գ. հետ աղօթք առնել... եւ չլսեն ըզձայն քահանային եւ զԱւետարանին, եւ զայլ սուրբ գըրոց:

լգ. 159ա-67բ ԼԳ. Քարոզ Մեծի ուրբաթի սգոյն, ի բան առաքելոյն Պօղոսի, որ ասէ. «Կտակ յետ մա­հուն հաստատուն է» – Սովորութիւն է մարդկան՝ յոր­ժամ մեռանի ոք ի յայլ տեղիս եւ առնէ կտակ... |167ա| եւ քաւէ յամենայն մեղաց զղջման եւ խոս­տով|167բ|ա­նութեան:

Դ. 168ա-233բ [Մեկնութիւն խորհրդոյ սրբոյ Պա­տա­րագին՝ արարեալ համառօտ Յովհաննու Երզնկաց­ւոյ] – /// զուսումն, եւ առաջին ժամանակն ամենայն ոք սիրէր զուսումն.....որք վաճառեցին զՏէրն եւ ընդ Յուդային մատնչին, եւ զենելոյն Քրիս­տոսի Աստուծոյ մարդասիրին փառք յաւիտեանս. ամէն:

Հմմտ. ձեռ. 1430, 25ա-65բ: – 211ա Գրչի ցուցում՝ «Այս՝ ՞ նշա­նաւս ընթերց, եղբա՛յր, եւ շրջեա՛ զթուղթս»:

Ե. 234բ-5բ [Երեմիայ Մեղրեցւոյ Բառգիրք] – Աբա­բովթ՝ անշէն, աբանայ՝ Հօր օրհնութիւն... Ագի՝ պոչ:

Զ. 237ա-58ա Վարդապետութիւն Մահմետի՝ յոյժ պատուելի եւ ընդունելի մահմետականացն, զոր ոմն արապ գրեաց – Էր պատգամաւոր Աստուծոյ... իբրեւ զմի ի մարդկանէ եւ առաքեալ յԱստուծոյ:

Է. 258ա-318բ Ընդդիմագրութիւն բանից Ղուրա­նին. Հատոր առաջին եւ գլուխ առաջին, թէ Ղուրանն ոչ է յԱստուծոյ

ա. 258ա-76բ Ա. Ստոյգ պատմութիւն յաղագս Մահմետի այսպէս ասէ... եւ առ այս այսքան բաւա­կան ասացի հասարակաց (ունի ԺԷ. գլուխ):

բ. 276բ-301ա Բ. Հատոր երկրորդ, գլուխ առաջին. Յաղագս խորհրդական աստուածաբանութեան, ըստ որում Աստուած է անճառելի – Այժմ ասասցուք յա­ղագս Երրորդութեան... քաղցր երեւի: Եւ այսքան բա­ւա­կան է իմաստնոց (ունի ԺԷ. գլուխ):

գ. 301ա-18բ Գ. Հատոր երրորդ. գլուխ առաջին. Թէ Ղուրան ամենայն աղանդից կարծեաց հետեւի – Գիտելի է, զի Ղուրան այնպէս երկբայաբար խօսի... Մի՛ թողցուք զճշմարտութիւն, զի խոստացեալ բարեացն հասցուք եւ երկնից արքայութեան արժանի լիցուք. եւ անդ փառաւորեսցուք զամենասուրբ Երրորդութիւն ընդ ամենասուրբս նորա անզրաւ յաւիտենիւ. ամէն (ունի Ա.-Ե., ԺԸ.-ԻԳ. գլուխ):

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

23բ Մանաւանդ ըստացող գրոյս Թօփչէնց պարոն Ըստեփանոսն եւ զորդին իւր նորահաս եւ դեռա­բող­բոջ Գրիգորն եւ այլ ամենայն արեան մերձ[աւորացն] (նման՝ 28բ, 47ա):

32ա Մանաւանդ ըստացողի գրոցս Թօփչէնց պարոն ըՍտեփանոսն եւ հայրն իւր՝ խոջայ Սաֆարն, եւ մայրն՝ Մուղամն, եւ այլ ամենայն արեան մեր­ձաւո­րացն. ամէն (նման՝ 13ա, 17բ, 39ա, 44բ, 59ա, 67բ, 75ա, 85բ, 112բ, 124ա, 149ա):

53բ Քրիստոս Աստուած ամենայն հաւատացելոց ողորմի, եւս առաւել ըստացողի սորին՝ պարոն Ստե­փա­նոսին, եւ կենակցին իւրոյ՝ Դակուհին, եւ դեռա­բող­բոջ որդւոյն իւրոյ՝ Գրիգորին, ընթերցողիս եւ լսողացդ: Եւ զաշխատող սորին՝ Աստուածապովին, եւ գծողին սորայ՝ Ալավէրտի դպրիս, առհասարակ ամե­նե­ցուն Քրիստոս Աստուած ողորմեսցի (նման՝ 61բ):

64ա Քրիստոս Աստուա՛ծ, ողորմեա՛յ ամենայն հա­ւա­տացելոց, մանաւանդ ըստացողի գրոյս՝ պարոն Ստե­փաննոսին, եւ որդւոց իւրոց՝ Գրիգորին եւ Յով­սէփին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն. ամէն:

95բ Ողորմեա՛յ ըստացողի գրոյս Թօփչէնց պարոն Ըստեփանոսին, դեռաբողբոջ Գրիգորին եւ Յովսէ­փին, եւ հայրն իւր՝ խօջայ Սաֆարին, եւ մայրն՝ Մու­ղա­մին, կարդացողացդ եւ լսողացդ, առհասարակ ամե­նեցուն Քրիստոս Աստուած ողորմեսցի: Եւ զան­պիտան սուտանուն Ալավէրտի գձողս, աղաչեմ (նման՝ 80բ, 90բ, 102բ, 107ա, 146ա, 155բ):

120բ Քրիստոս Աստուա՛ծ ողորմեա՛յ ամենայն հա­ւա­տացելոց, մանաւանդ՝ ըստացողի գրոյս պարոն Ստեփաննոսին, եւ հայրն՝ խօջայ Սաֆարին, եւ մայրն՝ Մուղամին, եւ որդւոյն իւր՝ նորահաս եւ դեռաբողբոջ Գրիգորին եւ Յովսէփին, որ եւ Աստուած ընդ երկար ամօք պահեսցէ մինչ ի խորինն ծերութեանն: Եւ զիս՝զառածեալ մեղօք սուտանուն Ալավէրտի գձողս, աղա­չեմ, ո՛վ եղբայրք, կարդացողացդ եւ լսողացդ, առհա­սա­րակ ամենեցուն Քրիստոս Աստուած ողորմեսցի. ամէն:

130բ Քրիստոս Աստուա՛ծ, ի քո յահաւոր յարու­թեանդ ողորմեա՛յ ամենայն հաւատացելոց, մանաւանդ ըստացողի գրոյս՝ բարէմիտ եւ ողջախոհ պարոն ըՍտե­փաննոսին, եւ կենակցին իւրոյ՝ Դակուհոյն, եւ որդոյն՝ Գրիգորին եւ Յովսէփին, <եւ> որ եւ Աստուած անփորձ եւ անսայթակ պահեսցէ մինչ ի խորինն ծե­րու­թեան. ամէն (նման՝ 147բ):

136բ Քրիստոս Աստուա՛ծ, քո ամենագութ ող|137ա|որ­մութեամբդ ողորմեա՛յ ամենայն հաւատա­ցե­լոց, եւս առաւել ըստացողի գրոյս պարոն Ստեփան­նոսին, եւ որդւոյն իւրոյ՝ նորահաս եւ դեռաբողբոջ Գրի­գորին եւ Յովսէփին, եւ այլ ամենայն արեան մեր­ձաւորացըն. ամէն:

153ա Քրիստոս Աստուա՛ծ- ողորմեա՛յ ամենայն հա­ւա­տացելոց, մանաւանդ ըստացողի գրոյս պարոն Ստե­փաննոսին, եւ հօրն իւրոյ՝ խօջայ Սաֆարին, եւ մայրն՝ Մուղամին: Եւ ինձ՝մեղապարտ սուտանուն Ալա­վէրտի գձողիս, եւ այլն ամենայն արեան մերձաւո­րացն:

157ա Եւ աւարտ եղեւ գըրոյս շնորհօքն Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: Հայր մեր, որ յեր[կինս ես՛՛]: |157բ| Փա՜ռք Ամենասուրբ Երրոր­դութեան՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ, անզրաւ յաւիտեանս: Արդ, որոյ շնորհօքն Քրիստոսի աւարտեցաւ եռահրաշ եւ հոգիազարդ գիրքս ի քա­ղաքն Ասպահան, ի գեօղն Ջուղայ, ի դուռն Սուրբ ՍտեփաննոսիՆախավկային, ի թագաւորութիւն շահ Սուլէմանին, ի թուականիս հայոց ՌՃԻԸ. (1679) ամի, ի հայրապետութեան տիառն Յակոբ՝ Էջմիածնի կա­թո­ղի­կոսի եւ մերոյ Ջուղայու առաջնորդ՝ սրբազան Դաւ­թի արքեպիսկոպոսի, որ է բնիկ ջուղայեցի: Յիշեցէ՛ք ի յետինս, տրուփս ամենայնի եւ անարժանս, թափառ­նիկս եւ յունայնս բարեաց՝ սուտանուն ըՍտեփան­նոսս, որ անուամբս միայն եմ եւ գործովս՝ ոչ, զչարն առնելով եւ զբարիս խափանելով, տկարացեալ հոգւով եւ անկարացեալ մարմնով, քանզի եմ՝ բեռինս մեղաց իմոց անթուելի մարդկան, անթիւ բազմութեամբ, իբրեւ զաւազ ծովու, զոր յուսամք եւ հայցեմք ամէնառատ ողորմութենէն Աստուծոյ, որ ոչ առնէ զմեզ անտես, այլ վերըստին կանգնեսցէ զձեզ եւ ձեր աղօթիւքն՝ ըզմեզ բազում ողորմութեամբն իւրով. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք ըստացող գրոյս՝ բարէմիտ եւ ողջախոհ պարոն ըՍտեփաննոսն, որ բազում սիրով եւ աղերսիւ ետուր գրել ըզսայ ի հալալ ընչից եւ արդար վաստակոց իւրոց՝ յիշատակ իւր եւ ծնօղացն. յիշեցէ՛ք եւ Աստուած |158ա| ողորմի ասացէ՛ք. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք պարոն ըՍտեփաննոսն եւ զպապն իւր՝ զԱղաւալի, եւ հանիկն՝ Ոսկին, որ հան­գու­ցեալ են առ Քրիստոս, յիշեցէ՛ք, եւ Աստուած ողորմի:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք պարոն ըՍտեփաննոսն եւ զհայրն՝ բարէմիտ եւ հաւատարիմ քրիստոնեայ խօջայ Սաֆարն, եւ մայրն իւր՝ Մուղամն, եւ որ Աստուած ընդ երկայն աւուրս պահէ աստ, եւ ի հանդերձեալն յերկնից արքայութեան արժանի առնէ. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք պարոն ըՍտեփանոսն եւ զկո­ղա­կիցն իւր՝ Դակուհին, եւ որդիքն իւր՝ դեռաբողբոջ եւ փթթեալ Գրիգորն եւ Յովսէփն, որ Տէր Աստուածն անփորձ եւ անսայթակ պահեսցէ, մինչ ի խորինն ծերութեանն. ամէն:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք պարոն ըՍտեփանոսն եւ զորդին իւր՝ զԱղավալի, եւ զՈսկին, որ ի տղայութեան փոխեալ են առ Քրիստոս. ի յոյսն կենաց յիշեցէ՛ք եւ ողորմի ասացէ՛ք:

Դարձեալ յիշեցէ՛ք զմեղապարտ եւ զառածեալ մեղօք սուտանուն Ալավէրտի գրչիս, յիշեցէ՛ք, եւ որ յիշէ, յիշեալ լիջիք ի միւսանգամ գալստեանն Քրիս­տոսի. ամէն: Հայր մեր, որ յերկինսդ ես, սուրբ եղիցի անուն քո, եկես՛՛:

167բ Որ եւ զմեզ մաքրեսցէ Քրիստոս Աստուած յամենայն մեղաց մերոց: Նայ եւ զղրիմեցի Յակոբ վարդապետն, որ բազում աշխատութիւն կրեաց ի շինումն ողբիս. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն: Որ եւ զգրիչս յիշեսցես ի սուրբ յաղօթս քոյին:

258ա Ո՛վ ընթերցող, տե՛ս՝ զիարդ ի բանիցն իւրոց ըմբռնեալ եղեւ եւ անուանեալն մարգարէն, եւ դու լե՛ր ճշմարտութեան հետեւօղ, եւ աստուստ քեզ զէն օգնականութեան եւ վկայութիւն եղիցի ընդդէմ նոցա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 2բ (1732 թ., անարուեստ նոտրգիր) Եւ արդ, ո՛վ ուսումնասէր մանկունք Սիոնի, յօգտիլն ձ[եր] ի սմանէ յիշեսջիք ի Քրիստոս զՅակոբ մեղկ իբր վարդապետս Շատախցի (՞), հանդերձ ծնողիւք իմովք: Որ ստա­[ցա]յ զսա ի ՌՃ. ութսուն եւ մէկ (1732) թուականիս մերում եւ ի նոյեմբերի ամսոյ չորրորդումն աւուր, ի հայրապետութեան տեառն Աբրահամու եւ յեպիսկո­պո­սութեան Նոր Ջուղայուս՝ տեառն Աստուածատրոյ, ընդ հովանեաւ վանացս՝ Ամենափրկիչ անուանեալ:

2. 319ա (1832 թ., շղագիր) Ես՝ անարժան Մէլիք Յօվսէփօվ, ես էկայ ի Սահնայհին ուխտ, որ օտայ­նայո­րէն ասի, եւ դուն գօվեալ ես ի մեզ կենաց առ­քայութեան անմեղ դասէն, բաց բարեյխօսեայ ՔէրիստօԱստէված Տէր, կելէն ըզմեզ ի փօրցանաց, օվ Մարեմ կուս, դուն պալայսուն ծաղիկ բուսէտ օղայծին ապա­վէ­նիս: Թէվին 1832ին օգոստոսի 20ին:

3. 320բ (ԺԹ. դ., շղագիր) Ի փափկագոյն կենաց վայրէն, ի գեղեցկանկար եւ բարիբաշտօն, իշխանա­շուք եւ իշխանազարմն տերացոյ Յօվսէփեդ, ուր եւ ահա մեծաւ սերօվ եւ եռանդափափակ ուղ[ջ]ունիւ համբոյր եռաստանէ իբրեւ առ ընթիր մատուցանեմ առ սիրելի եւ բաղձալի եւ հոգոյ հատոր եղբօրդ իմոյ հրեշ­տակակրօնիդ եւ անըմանէդ, քանզի սէր քո առ հոգինս իմ է մեաւորեալ (քանզի դու ինքն եւս վըկիս, որպէս ես՝ նոյնպէս եւ դու, եթէ կրկին եւս տեսեալ էի զքեզ, ոչ մնայր առ իս երկիւղ մահու, դար[ձ]եալ եւս ակն ունիմ Աստուծոյ, որ կրկին տեսանիմ զքեզ եւ համբուրման սէրն, որ առ ես է, անթերի լիացուցանիմ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Քարոզգիրք, 2.», Պհպ. Աա՝ «2993», 2ա՝ «308/2993, ՌՃԻԸ.-1679, Մ[ես­րոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 1ա՝ «գիրք վիճաբանութեան, Զաքա­րիա, աստուածաբան, ես, գլ, ընդդէմ անիծեալ մահա­մե­տականաց, տուն է, որ արար Տէր, զօրութիւն, գրեց, մահրոյ այս է, զի լուսհոգի լօթի, արէւեալ, մահմետա­կա­նաց անիծելոց, ողորմած հոգի, մարդ, օղօրմած, մրա­վալ», 6 տող վրացերէն բառեր, մխեդրուլի ԺԸ-ԺԹ. դդ.: 2ա՝ «գրչափորձ արիմ», 4ա՝ «մրավալթա, դի­դէ­բուլ: Աւդ է բուշշբ»: 61բ-2ա՝ խզբզոց, 64բ՝ վրա­ցերէն մխեդրուլի, ԺԸ-ԺԹ. դդ․, «հոգի ամենասուրբ ստանաք ձեզ»: 88ա՝ «ո՞. ո՞պ: են: սիրելիք»: 112ա՝ «ապակա­նե­ցան եւ աղծ»: 201բ՝ «ապական, ապակա­նեցան»: 265բ՝ «քռօվո քաղծուլման»: 318բ՝ «ամենայն ինչ եղեւ»: 319բ՝ «Զասցէ թուղթս մի յօրփալ քաղաք», 319բ-20ա՝ խզբզոց, 320բ՝ «ի կենաց: Աւետարան հաւաքել կռոց, թշնամի ի վերա կռոց», վրացերէն մխեդ­րուլի, ԺԹ. դ․, «փառք ո՜ փառաւոր»:

2994

ՍԻՄԷՈՆ ԵՐԵՒԱՆՑԻ, ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ՌՄԷ. – 1758ից յետոյ

ԹԵՐԹ՝ 274 (գրչի էջակալում՝ 1-498, որ է՝ 7ա-256ա). չգրուած՝ 1բ: ՊՐԱԿ՝ 6+31x8 (31՝ 10)+18: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ թագ, առիւծ, մակագրութիւն՝ «LA»: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,3x15,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (14x9,8): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 36ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ շագանակագոյն կաշի՝ Ա. փեղկին մա­սամբ դարչնագոյն մոմլաթ, մէջքը՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուա­րա­թուղթ, աստառը՝ դեղնաւուն թուղթ. լուսանցակողերը՝ կարմիրով ցօղուած: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. (վերջից). դեղնաւուն չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 36ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը նորոգուած 1950ականներին, ստո­րին եւ վերին ձախ անկիւնները ցեցակեր, թ. 3-4՝ հիմքից ան­ջատ, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրադաշտը գունափո­խուած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա-274ա [Սիմէոնի Երեւանցւոյ Գիրք քարոզից]

Տե՛ս ձեռ. 2212, հատոր 2-րդ, 124ա-260ա: Յռջբ./7ա-8բ:ա/9ա-11բ: բ/11բ-5ա: գ/15ա-7ա: դ/17ա-9ա: ե/19ա-21բ: զ/21բ-4ա: է/24ա-6ա: ը/26բ-9ա: թ/29ա-34ա: ժ/34ա-7ա: ժա/37ա-9ա: ժբ/39ա-42ա: ժգ/42ա-5ա: ժդ/45ա-8բ: ժե/48բ-51բ: ժզ/51բ-4բ: ժէ/54բ-7ա: ժը/57ա-9բ: ժթ/59բ-63բ: ի/63բ-6բ: իա/67ա-70ա: իբ/70ա-1ա: իգ/71ա-3բ: իդ/74ա-6բ: իե/76բ-8բ: իզ/79ա-82ա: իէ/82ա-5ա: իը/85ա-9ա: իթ/89բ-92բ:լ/92բ-5ա: լա/95ա-8ա: լբ/98ա-100բ: լգ/100բ-3ա: լդ/103ա-5բ: լե/105բ-8ա: լզ/108ա-11ա: լէ/111բ-4ա: լը/114ա-6ա: լթ/116ա-8ա: խ/118ա-22ա: խա/122ա-6ա: խբ/չիք: խգ/126բ-7բ: խդ/127բ-130ա: խե/130ա-2բ: խզ/132բ-4բ: խէ/134բ-136բ: խը/չիք: խթ/136բ-9բ: ծ/139բ-43ա: ծա/143-5ա: ծբ/չիք: ծգ/145ա-8ա: ծդ/148ա-50բ: ծե/150բ-3բ: ծզ/153բ-6բ: ծէ/156բ-8բ: ծը/159ա-61բ: ծթ/161բ-5ա: կ/165ա-8ա: կա/168ա-70բ: կբ/171ա-3ա: կգ/173ա-5բ: կդ-կե/չիք: կզ/261ա-3բ: կէ/263բ-6ա: կը/175բ-9բ: կթ/179բ-84ա: հ/181ա-7ա: հա/187ա-90ա: հբ/190ա-2բ: հգ/192բ-6ա: հդ/196ա-200ա: հե/200ա-2բ: հզ/202բ-6ա: հէ/206բ-9ա: հը/209ա-11ա: հթ/211ա-5ա: ձ/215ա-7ա: ձա/217ա-9բ: ձբ/219բ-22բ: ձգ/223ա-4բ: ձդ/224-5բ: ձե/225բ-8ա: ձզ/266բ-71ա: ձէ/228ա-9ա: ձը/229ա-31բ: ձթ/231բ-3բ: ղ/233բ-5բ: ղա/271ա-2բ: ղբ/235բ-9բ: ղգ/240ա-1բ: ղդ/241բ-3բ: ղե/243բ-5ա: ղզ/245ա-7բ: ղէ/247բ-51ա: ղը/272բ-3բ: ղթ/2ա-5բ: ճ/չիք: ճա/5բ-6բ: ճբ/չիք: ճգ/251ա-2բ: ճդ/252բ-4ա: ճե/չիք: ճզ/254ա-5բ: Ցանկ/257ա-60բ:

– 255բ-6ա Յայտ իսկ է գերապատւելոցդ...

Տե՛սձեռ. 2212, 16բ-7ա:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐՕՐԻՆԱԿԻ

8բ Գիրք քարոզից՝ ժողովեցեալ ի Սուրբ Գրոց աստուածայնոց եւ ի լուսաւոր բանից սրբոց վարդա­պետաց՝ արարեցեալ ի յումեմնէ Սիմէօնէ Երեւանցոյ հայոց կաթողիկոսէ եւ ի պաշտօնէէ սրբոյ քրիստոսաէջ աթոռոյն Էջմիածնի, ի փառս Աստուծոյ եւ ի յոգուտ մանկանց եկեղեցւոյ ի մեծ քաղաքն Կոստանդնու­պօլիս, ի գործս նուիրկութեան ի ՌՄԷ. (1758) թուոջն մերում:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՅԵՏԱԳԱՅԻ

1. 274բ (1809 թ., շղագիր) Սոյն այս քարոզգիրքս Գաղատացի հանգուցեալ տեառն Պօղոս երջանկափայլ րաբունւոյն, որոյ զհոգին Ինքն՝ Տէր Յիսուս լու­սա­ւորելով, ըստ սրբոց վարդապետացն, դասակարգեսցէ յարքայութեանն Իւրում: Ընդ նմին եւ հոգելոյս ծնողի նորին եւ իմ տեառն Անդրէ[ա]ի արհիեպիսկոպոսի, որ ի թուին հայոց ՌՄԾԸ. (1809) եւ ի դեկտեմբերի ԻԵ. (25)ին 25 մառչել գնով ծախու առի ի Թադէոս շնոր­հա­փայլ վարդապետ հարազատ եղբօրէ նորին: Նուաստ ծառայ ծառայիցն Աստուծոյ Կիրակոս չնչին աբեղայ Սաղիմացի՝ որդի Մնացականի:

2. 1ա (1844 թ., շղագիր) Ընծայեցաւ առ շնորհ­իմաստ տէր Յովհաննէս Խաչիկ բարձր արժանա­պա­տիւ աւագ քահանային եւ պատուելի նուիրակի Ամենա­փրկչի աթոռոյն ի Հնդկաստանու, յառաքելական սրբոյ աթոռոյն Երուսաղէմի նուիրակէ հնդկաց տէր Գրիգորեան Իսահակ ծայրագոյն վարդապետէ: 1844 մէի 21, ի Կալկաթայ:

3. 1ա (1868 թ., շղագիր) Ընծայի դարձեալ առ պեր­ճաշնորհ տէր Աբրահամ Սարգսեան վարդապետ եւ նուիրակն Սրբոյ Ամենափրկչեան ի նորին տէր Յովհաննիսէ ԽաչկեանԽաչատուր աւագ քահանայէ: Ի Կալկաթա 1868, փետրվարի 24:

ՆՇՈՒՄ՝ Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «311 (վրան գիծ քաշած)/2994», 1ա՝ «311 (վրան գիծ քաշած)/2994, ԺԹ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս»:

2995

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

(Բաղկացած է երկու տարբեր ձեռագրերից)

ԹԵՐԹ՝ 136. չգրուած՝ 112ա, 131բ-4բ, 136ա: ԿԱԶՄ՝դրոշ­մա­զարդշագանակագոյնկաշի, միջուկը՝տախտակ, աստառը՝թուղթ. լուսանցակողերը՝կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝Ա՝չգրուածթուղթ. մասնկազմաստառի՝լուսագծերովեւլուսադրոշմով. եռա­թեւշուշան:

ՎԻՃԱԿ՝բաւարար. 3ականգամերնուկապիչներնընկած, մէջքըհիմքիցմեծմասամբանջատ, լուսանցակողերը՝գունա­թափ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ Պհպ. Աա՝. սեւով բոլորակի մէջ թա­գա­պսակ զինանշան, եզերագծով՝ «Печ. Ахалцыхской градской полиции».

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Քարոզգիրք, 4.», Ա. փեղկի կազմաստառին՝ «մոշ 57, քաղ. 50, 47, 186բ, 102, 106բ», Պհպ. Աա՝ «Հմր 224, 46, 316/2995, ՌՃԾԶ. եւ ՌՄԱ. – 1707 եւ 1752, Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս, Քա­րոզգիրք եւ համառօտ պատմութիւն Կարնոյ, Հմր 88»:

ՆԿԱՐԱՓՈՐՁ՝ Պհպ. Աա՝ ձի, մարդու կերպար:

ՁԵՌԱԳԻՐ Ա.

ՊԱՅԵԱԶԻՏ

ՌՃԾԶ. – 1707

ԳՐԻՉ՝Մինասերէց: ՍՏԱՑՈՂ՝պարոնԱմիր:

ԹԵՐԹ՝ 111: ՊՐԱԿ՝Ա-Ժx12 (Ա՝ 11, Ժ՝ 4): ՆԻՒԹ՝թուղթ. լու­սա­գծերով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,7x16,3: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկսիւն (18x11,5): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 11ա): ՏՈՂ՝ 25:

Новый рисунок

Նմուշ 11ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Լուսանցազարդ՝ թռչնային (58բ): Զարդագիր՝ թռչնագիր: Գոյներ՝ կարմիր, կապոյտ (11ա), կանաչ (58բ):

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թանաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրա­դաշտը գունափոխուած, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

– 1ա-111բ [Քարոզգիրք]

1. 2բ-9ա, 16բ-97բ [Ղուկասու Լօռեցւոյ քարոզք]

ա. 2բ-9ա [Քարոզ ի բան օրինացն Մովսէսի, որ ասէ. Մի՛ գողանար] – Եւ գիտելի է, զի այս բանս աս­տուա­ծադիր պատգամացն է Ժ.... եւ լուաւ Զաքէոս նոյն գթովն, ողորմեա՛ Տէր Աստուած, ամենայն հաւա­տա­ցելոց (տե՛ս ձեռ. 2151, 46ա-53ա):

բ. 16բ-22բ Քարոզ ի բան մարգարէին, որ ասէ. Որպէս իժի եւ քարբի, զի խցեալ է զականջս իւր, զի լուիցէ զձայն թովչի [Սղս. ԾԷ. 5-6] – [Թ]է վասն ի՞նչ պատճառի մարգարէն առակաւ խօսի... եւ մատնին ի կորուստն յաւիտենից, որոց փրկեսցէ զամենայն հաւա­տացեալս անուան իւրոյ ի միւսանգամ գալստեանն. ամէն (ձեռ. 2151, 9ա-14ա)

գ. 22բ-30ա Քարոզ ի բան Սօղոմոնի, որ ասէ. Զանձն ի գործս իւր ոչ բժշկէ, եղբայր է նա այնոցիկ, որ զանձինն առնիցէ [Առակք, ԺԸ. 9] – [Ա]նձն բա­նա­կան հոգին ասէ... եւ լուցկի լինի անշէջ հրոյն. յորոց փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած զհաւատացեալս անուան իւրոյ (ձեռ. 2151, 14ա-9բ)

դ. 30ա-7բ Քարոզ ի բան Սօղոմոնի, որ ասէ. Մահ եւ կեանք ի ձեռն լեզուի է, եւ որք ըմպանեն զնա, կե­րի­ցեն զպտուղ նորա [Առակք, ԺԸ. 21] – [Ա]ռաջին խրատ վասն մարմնաւոր կենացս է... եւ դարձ գա, յա­մե­նայնէ կու ազատի շնորհօքն Քրիստոսի (ձեռ. 2151, 19բ-25ա):

ե. 37բ-51ա Քարոզ ի բան Աւետարանին, որ ասէ. Մի՛ տայք զսրբութիւնս շանց, եւ մի՛ արկանէք զմար­գարիտս առաջի խոզից – [Ա]ռաջին սրբութիւն անուանի հաղորդութիւնն... եւ ջնջի անուն նորա ի գրոյն կենաց. որոց փրկեսցէ... զամենայն հաւատա­ցեալս անուան իւրոյ (ձեռ. 2151, 25ա-34բ):

զ. 51ա-9բ Քարոզ ի բան Յոհաննու, որ ասէ. Ամե­նայն, որ ատէ զեղբայր իւր, մարդասպան է, եւ գի­տեմք, զի ամենայն մարդասպան ո՛չ ունի կեանս յաւիտենից [Ա. Յովհ. թուղթ Գ. 15] – [Զ]այն հրա­մայէ, թէ ամենայն, որ ատէ զեղբայր իւր, մարդասպան է... կորուստ է աստ եւ ի հանդերձումն. յորոց փրկես­ցէ... ամէն (ձեռ. 746, 42ա-54ա):

է. 59բ-67բ Քարոզ ի բան Սողոմոնի, որ ասէ. Որ ողորմի աղքատին, փոխ տայ Աստուծոյ – [Ա]յսպէս հրամայեն վարդապետք եկեղեցոյ, թէ քրիստոնէի բարի գործքն... երանի աղքատացդ հոգւով, զի ձեր է արքայութիւնն Աստուծոյ. յորոց եւ զմեզ փրկեսցէ... ամէն (ձեռ. 746, 70ա-86բ):

ը. 67բ-73բ Քարոզ ի բան Սօղոմոնի, որ ասէ. Լաւ է օր մահուն, քան զօր ծննդեանն – [Ե]ւ պարտ է գի­տել զի հեթանոսքն... եւ ապաշխարութեամբ թողու­թեան արժանաւորի. որոց զմեզ փրկեսցէ... ամէն (ձեռ. 2151, 35ա-46ա):

թ. 73բ-81ա Քարոզ ի բան, որ ասէ. Տէր ամբար­տաւանից հակառակ կայ, տայ զշնորհս խոնարհաց – [Ե]ւ գիտել պարտ է, զի Աստուած բնութեամբ բարի է... եւ արժանանալ հոգեւոր հարսանեացն եւ ան­տրտում ուրախութեանն. որոց եւ զմեզ... ամէն (ձեռ. 2151, 53ա-67ա):

ժ. 81ա-4բ Քարոզ ի բան Եսայեայ՝ որդւոյ Սիրա­քայ իմաստասիրի, բան շահաւէտ, օգտակար եւ խրատ հոգեւոր – [Ն]ախ պարտ է գիտել, զի մահու եւ կա­տարած օրն... եւ զմայլին անմահարար բաժակաւն. որ եւ արժանաւորս արասցէ... զհաւատացեալս ա­նուան իւրոյ (ձեռ. 2151, 71բ-3ա):

ժա. 84բ-97ա Քարոզ Վասն ջրհեղեղին, ի բանն աստուածախօս մարգարէին Մովսէսին. Նոյ էր ամաց վեց հարիւրից, եւ ջուր ջրհեղեղին եղեւ ի վերայ երկ­րի [Ծննդ., Է. 6] – [Յ]որժամ սպան Կայէն զեղբայր իւր զԱբէլ... զթաղեալքս ի մեղս վերածեա՛, Տէր, եւ կեն­դանացո՛, եւ քեզ փառք... ամէն (ձեռ. 2151, 80ա-8բ):

2. 1ա-2բ, 9ա-11բ [Քարոզք]

ա. 1ա-2բ [Քարոզ] – Եւ պարտ է գիտել, զի երեք տեղ ելաց Քրիստոս եւ արտասուեաց... եւ հանգուցանէ ի բարի աշխատութեանց եւ ի հոգեւոր մշակութեանց, ի յարքայութիւնն երկնից:

բ. 9ա-11ա [Քարոզ] – Եւ պարտ է գիտել, թէ Բ. ազգ մեղք ոչ ունի կշտումն... եւ զրկին հոգեւոր եւ մարմ­նաւոր բարեացն. յորոց փրկեսցէ... ամէն:

3. 11ա-6բ, 97բ-111բ [Գրիգորի Տաթեւացւոյ քա­րոզք]

ա. 11ա-6բ Վեցերորդ կիրակէին քարոզ Վասն մա­հուան եւ կատարածի աշխարհի, ի բանն. «Արթուն կաց­է՛ք, զի ոչ գիտէք՝ յորում ժամու Տէրն գայցէ յերե­կօրեայ՝ ի մէջ գիշերի, եթէ հաւախօսի, եթէ ընդ առա­ւօտս» (Ձմերան ՂԱ.) – Նախախնամութիւնն Աստու­ծոյ եւ բարերարութիւնն յամենայն ժամ յայտնի... վասն այն յառաջագոյն զգուշացուցանէ Տէր մեր՝ ասելով, թէ՝ Արթուն կացէ՛ք, զի ոչ գիտէք զօրն եւ ոչ զժամն:

բ. 97բ-106բ Քարոզ վասն խոստովանութեան, ի բանն, որ ասէ. «Խոստովան եղերո՛ւք միմեանց ըզմեղս ձեր» (Ամարան ՀԸ.) – [Ն]ախ գիտելի է, զի խոստովանութիւնն հարկ է... այսպէս զանազանութիւն է ի մէջ ողորմութեանն եւ արդարութեան, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն:

գ. 107ա-11բ Վասն խոստովանութեան ի բանն. «Լուացարուք՛՛» (Ձմերան ԿԹ.) –Սրբութիւն արդարու­թեան ոչ միայն ի կենդանի մարդս տեսանեմք... վասն այնորիկ ասէ՝ Լուացարո՛ւք, սրբեցարո՛ւք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

2բ Եւ հանգուսցէ Տէր Աստուած զհոգի ըստացողի:

84բ Մանաւանդ զանարժան գիրիչս՝ զՄինասըս, որ բազում մեղօք լի եմ եւ յուսացեալ Աստուծոյ զօրու­թիւնն, եւ նա ողորմեսցի:

102ա Քրիստոս Աստուա՛ծ, ողորմեա՛ ստացողի գրոյս՝ պարոն Ամիրին մահտասի, եւս առաւել գծող Մի­նաս իրիցի, եւ մանաւանդ ամենայն հաւատացեալ քրիստոնէից՝ կարդացողաց եւ լսողաց եւ Աստուած ողորմի ասացողացն:

106բ Քրիստոս Աստուա՛ծ, ողորմեա՛ ստացողիս գրոյս՝ մահտեսի Ամիրին, եւ որդւոցն՝ Կարապետին, Մարգարին, Թաթէոսին, Գրիգորին, Յարութենին, Դա­ւիթին, եւ այլ ամենայն արեան առու մերձաւորացն՝ հնոցն եւ նորոցն: Եւ զգծող անարժան Մինաս իրու­ցուս ողորմեա՛:

111բ Քրիստոս Աստուա՛ծ, ողորմեա՛ ստացողի սորա՝ մահտեսի Ամիրին, որ ետ գրել զայս թվին հայոց ՌՃԾԶ.(1707), մարտի ամսոյն, ձեռամբ անարհեստ գրչի՝ Մինաս իրիցու, գիւղաքաղաքն Պայեազիտ:

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄ՝ 1ա, 37բ, 111բ՝ ութանկիւն սեւ շրջա­նակ՝ «Քրիստոսի ծառայ տէր Ալէքսանդր, ՌՃԼԹ. (1690)»*:

*Հաւանաբար Ալէքսանդր Ջուղայեցի կաթողիկոսինն է (1707-1714 թթ.):

ՆՇՈՒՄ՝ 1ա՝ «Համառօտ Քարոզգիրք, եւ վերջն ունի պատմութիւն Կարնոյ եւ համայն գաւառաց նորա»:

ՁԵՌԱԳԻՐ Բ.

ՌՄԱ. – 1752

ԳՐԻՉ՝Մելքոննորընծայ: ՍՏԱՑՈՂ՝Մարկոսքահանայ:

ԹԵՐԹ՝ 25 (թ. 112-36. գրչիէջակալում՝ա-խե, որէ՝ 112բ-34բ). չգրուած՝ 112ա, 131բ-4բ, 136ա: ՊՐԱԿ՝ 6+8+11: ՆԻՒԹ՝թուղթ. լուսագծերով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,6x16,2: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝երկ­սիւն (18x11): ԳԻՐ՝նոտրգիր (նմուշ՝ 117ա): ՏՈՂ՝ 34:

Новый рисунок

Նմուշ 117ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. թ. 119-25, 128-36՝ հիմքին կպած միայն մի թելով, թ. 128, 129՝ վնասուած, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրադաշտը գունափոխուած, հիմքերի մօտ կեղտոտուած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Ա. 112բ-30ա [Յակոբայ Կարնեցւոյ] Շինուած Կարնոյ քաղաքին, որ կոչեցաւ Թէոդոյպօլիս, որ այժմ Արզուրում կոչի –Անատօլէ զօրավարէ ընկալեալ զհրա­մանն արքունի... որ բազում շինուածով զարդա­րեաց զվանքն մեր, զարդարեսցէ Տէր Աստուած զհոգի նորա. ամէն:

Բ. 130բ-1ա, 135աբ [Բանք զանազանք]

ա. 130բ Յաղագս շրջանաց – Յառաջին շրջանին ել Ադամ ի դրախտէն... մետասաներորդ շրջանին եդաւ թվականն հայոց:

բ. 130բ Վասն դարուց –Յառաջին դարն Ենովք փո­խեցաւ... Ութերորդ՝ յարութիւն ամենայն մարդկան:

գ. 130բ Թէ զինչ է յոբելեանն եւ այլքն – Յո­բե­լեանն Ծ. (յիսուն), որով վարին հրէայքն...

դ. 130բ-1ա [Վասն զանազան չափուց եւ մա­սանց] – Ընդիքտիոնն ԺԵ. (15) ամ է, որով հռոմք վա­րին... եւ է մասն յոլով մի արեգականն:

ե. 131ա [Մանունք] – Լուծումն Դաւթի. Սողոմոն Աթենացի մի ինչ յոյժ... թագաւոր Կղէպուղոս Ղինդացի չա­փաւոր եւ անբաւ: Օրհնեալ է Աստուած յաւիտեանս. ամէն:

զ. 135աբ [Հանելուկք] – Այն ո՞վ է, որ ի մօրէ ծնաւ... տասներորդ՝ յախտիլն փորձչին:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

130ա Ի թվին հայոց ՌՄԱ. (1752), ապրիլ ամսոյ ԻԵ.ն (25) եղեւ աւարտ պատմութեանցս՝ ձեռամբ ան­իմաստ եւ անարհեստ գրչի՝ Մելքոնի նորընծայի, ի խնդրոյ հոգեւոր հօրն իմոյ տէր Մարկոս մաքրա­կեն­ցաղ քահանայի, ի պէտս բանասիրաց անձանց:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՅԵՏԱԳԱՅԻ

136բ (1771 թ., անարուեստ բոլորգիր) Ես՝ ան­պիտան մղտսի Մէկըրտիչս, հայկազման գիրքս գիրեցի ձեռաբ յիմոյ, եւ նա կարդայ եւ յիշեցէ. ի թվին ՌՄԻ.ին(1771), նոընբերի Ա.ին, որ եղեւ Կարին քաղաք. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝ 59բ՝ «Վ. Վարդապետեանց»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 136բ՝ 12-ական «ա»:

2996

ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

ԴԱՒՐԷԺ

ՌՅԳ.-ՌՅԴ. – 1854-1855

ԳՐԻՉ՝ Եսայի դպիր Աւագեան: ՍՏԱՑՈՂ՝ Իսահակ արքեպիս­կո­պոս:

ԹԵՐԹ՝ 227. չգրուած՝ 1բ, 225բ-227բ: ՊՐԱԿ՝ 36+10+18x12 (4, 5, 10-2, 20-1՝ 8, 6՝ 11, 14՝ 6): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լու­սադրոշմով. «GG GINI» (թ. 212-27), լայնեզր գլխարկ, ճնշա­դրոշմով՝ «Фабрики въпензиъ, Т и А» (թ. 27, 47, 74, 133, 137բ, 144ա, 149ա, 150ա-60ա, 170ա-2ա, 179բ-81բ, 194-6ա, 208ա-9ա), «Н П» (թ. 12-4, 23, 85բ, թ. 88-91, 104-6, 115-6, 118-9): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21,7x17 (թ. 36-45, 212-27՝ 21,7x16): ԳՐՈՒ­­ԹԻՒՆ՝ միասիւն (19,5x14): ԳԻՐ՝ շղագիր (նմուշ՝ 61ա): ՏՈՂ՝ 20-26: ԿԱԶՄ՝ ծաղկաթուղթ, մէջքը եւ անկիւնները՝ բաց շագա­նա­կագոյն կաշի, մէջքի արտաքին երեսը՝ մուգ գունաւորած, միջու­կը՝ ստուարաթուղթ, աստառը՝ թուղթ. լուսանցակողերը կարմիր: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա. սպիտակաւուն չգրուած թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. «GG GINI»:

Новый рисунок

Նմուշ 61ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. լուսանցակողերը գունաթափ, թ. 1, 211, 226՝ վնասուած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան հետ­քեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-225ա Քարոզագիրք՝ արարեալ ի սրբազան վար­­դապետաց մերոց եւ ի հոգեշնորհ արանց աս­տուածաբանից, գաղափարեալ ի փոշեթաղ գրքկանէ միոյ, ի հայրապետութեան տեառն տեառն Հինգե­րոր­դի Ներսիսի սրբազնակերտ եւ քրիստոսապսակ կա­թողիկոսի ամենայն Հայոց եւ յառաջնորդութեան Ատրպատականաց մերոց Իսահակ սրբազան արք­եպիս­կոպոսի, առ դրան Սուրբ Աստուածածին եկե­ղեց­ւոյ հայաբնակ ժողովրդոց Դաւրիժու, ի 25 նոյեմ­բերի ամսեան սկսեալ 1854 ամի Տեառն, եւ կատա­րե­ցի ի 5 յունվարի 1855 ամի: ՅԵսայեայ դպրէ Աւա­գեան:

2աբ Նախերգանք – Ճշմարտապէս ասել պատուելի ընթերսացիրացդ վարկանիմ... որով օրհնեալ զտուիչս շնորհաց այնպիսի Հոգւոյ. ամէն:

ա. 3ա-6բ Ա. գլուխ. Վասն ողջունի առ հաւա­տա­ցեալս ի Քրիստոս – Աստուածային հրամանն այն սուրբ, զոր գրէ աւետարանիչն... եւ եղիցի ողջունա­տուր եւ բարեշնորհն Տէր Յիսուս ընդ ձեզ եւ ընդ ամենեսեանդ. ամէն:

բ. 6բ-10բ Բ. գլուխ.Վասն սրբալոյս իւղոյն մե­ռօնի – Աստուած Սուրբ Հոգին, որ ընդ Հօր եւ ընդ Որդւոյ... որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

գ. 10բ-2ա Գ. գլուխ. Յաղագս սրբալոյս իւղոյն մե­ռօնի – Աստուծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տո­սի սուրբ առաքեալն Պօղոս... պսակեցեալք եւ թագա­ւո­րեալք ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որ է... ամէն:

դ. 12ա-6բ Դ. գլուխ. Ներբողեան վասն եկեղեցւոյ մերոյ սրբոյ – Աստուածպետական սուրբ Երրորդու­թիւնն է տրոհեալ ի դիմաց ուրոյն զատուցմամբ... եւ ժառանգակից Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ է... ամէն:

ե. 17ա-9ա Ե. գլուխ. Վասն մկրտութեան Քրիս­տո­սի Աստուծոյ մերոյ – Յիսուս Քրիստոս փրկիչն մեր, եւ իբրեւ մկրտեցաւ... դուք սուրբ մկրտութեամբն ամենե­քեանքդ Քրիստոսի էք, որ է... ամէն:

զ. 19ա-24ա Զ. գլուխ. Վասն քառասնօրեայ գալստեանն Քրիստոսի ի տաճարն – Յիսուս Քրիս­տոս արարչագործն միածին Բանն Աստուած, որ յառաջ քան զամենայն յաւիտեանս... եւ վճարեցաւ ի կենաց ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որ... ամէն:

է. 24ա-6ա Է. գլուխ. Վասն չորից գլխաւոր տօնից – Աստուածային եկեղեցի յառաջ քան զտօն Ծննդեանն Քրիս­տոսի Աստուծոյ մերոյ... եւ ընկալեալ զկատարեալ յարութիւնն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է... ամէն:

ը. 26ա-8բ Ը. գլուխ. Վասն համբարձման Քրիս­տոսի Աստուծոյ մերոյ – Յիսուս Քրիստոս արարիչն մեր եւ փրկիչն յետ սքանչելի յարութեանն... ուր Քրիս­տոսն նստի ընդ աջմէ Հօր Աստուծոյ, որ է... ամէն:

թ. 29ա-31աԸ. գլուխ (համարը կրկնուած է) – Վասն ելանելոյ սրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին ի Վիրապէն – Աստուծոյ մարդասիրին եւ բարեխնամ արարչին Յիսուսի նախահոգութեամբն եղեւ... եւ հնա­զանդ կացէ՛ք նոցա եւ այլն, եւ Քրիստոսի... ամէն:

ժ. 31բ-4ա Թ. գլուխ. Քարոզ առ նոյն ի վերայ բանի առաքելոյն, որ ասէ. Աղաչեմ զձեզ, եղբա՛րք, ճա­նաչել զվաստակաւորս եւ զվերակացուս ձեր... զխաղաղութիւն արարէք ընդ միմեանս – Արդ, այլ գիտելի է, զի իբր առնչաբար առ միմեանս վերաբե­րին... հաշտեցուցանելով զարարածս ընդ Աստուծոյ Հօր եւ ընդ Հոգւոյն Սրբոյ, որոց... ամէն:

ժա. 34ա-8բ Ժ. գլուխ. Վասն քահանայապետաց եւ շարժմանց – Աստուած հոգւոց եւ արարիչն մարմ­նոց, որ նախ քան զլինելն երկնի... եւ Յիսուսի Քրիս­տոսի արարչին ամենայն արարածոց, փառք... ամէն:

ժբ. 38բ-41ա ԻԱ. գլուխ. – Աստուած ամենախնամ, անպատում ազգակցութեանց... եւ սոքա եւս ընդ իս իցեն, ասէ Յիսուս արաչագործն, որ է... ամէն:

ժգ. 41բ-2ա ԻԲ. գլուխ. – Գիտելի է եւ զայս ինչ, զի Յիսուս արարչագործն նախապէս... որք ոչ լուան |42ա| Աւետարանին Աստուծոյ, որում... ամէն:

ժդ. 42ա-2բ ԻԳ. գլուխ.Ընդհանուր կանոն է վասն մեղաց ներելեացեւ մահու չափուց –Նախ գիտելի է, զի գործք... ըստ այնմ չորք են անգին՝ գիտութիւն, առողջութիւն, ազատականութիւն եւ առաքինութիւն:

ժե. 43ա-59ա ԻԴ. գլուխ. Ի վերայ բանին, որ ասի Հայր մեր – Յիսուս կարդալով, որ է հայրական լոյս ճշմարիտ...եւ լինիլ արժանի երկնից արքայութեանն, որում... ամէն:

ժզ. 59բ-61ա Յաղագս սքանչելեաց – Աստուծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի աւետարանիչն ասէ Մատթէոս... ի հաւատ համօրէն յարութեանն, որում եւ զմեզ... ամէն:

ժէ. 61ա-5ա Քարոզ վասն մարդեղութեան Բանին Աստուծոյ, ըստ այնմ՝ Բանն մարմին եղեւ – Այլ արդ, յայտնի է, զի ասի բան, ոչ որպէս բան եւ զրոյց մար­դոյ... եւ համագոյ մեզ՝ ըստ մարդկութեանն, Յիսուս Քրիստոս երեկ եւ այսօր... ամէն:

ժը. 65ա-9բ Վասն ծննդեան Յիսուսի Քրիստոսի, որ ի մօրէ եւ ի ժամանակի, ըստ որում եւ Յիսուսի Քրիս­տոսի ծնունդն էր այսպէս – Այլ արդ, յայտնի է, զի աւետիք յանսերմն յղութեան... որ արարիչն է ամե­նայնի Յիսուս Քրիստոս, որ է... ամէն:

ժթ. 69բ-71բ Վասն աստեղն, որ երեւեցաւ մո­գուցն – Յիսուս Քրիստոս իսկապէս Աստուած եւ մարդ օրհնաբանի եւ խոստովանի ոչ միայն ի հրեշտակաց... եւ զմեզ պահեսցէ ի ներքոյ խնամոց իւրոց, որում... ամէն:

ի. 71բ-3բ Մեծի միաշաբաթի յարութեանն Քրիս­տո­սի Աստուծոյ մերոյ – Յիսուս Քրիստոս արարիչն մեր եւ փրկիչ... բեւեռեսցուք զմիտս մեր առ Աստուած եւ... ամէն:

իա. 74ա-9բ Դարձեալ վասն յարութեանն Քրիս­տո­սի Աստուծոյ մերոյ – Քրիստոս Աստուած սակաւ մի ննջեաց եւ թաղեցաւ մարմնով... եւ մի բնութիւն եւ մի տիրական իշխանութիւն, ասէ սուրբն Ներսէս... ա­մէն:

իբ. 79բ-83ա Յաղագս գալստեան Հոգւոյն Սրբոյ ի դասս առաքելոց – Յիսուս Քրիստոս արարիչն մեր եւ փրկիչն մեր յաւուր համբարձմանն իւրոյ խոստացաւ սրբոց առաքելոցն՝ ասելով... որք եւ խօսէին զբանս ի շնորհաց Հոգւոյն Սրբոյ, որ է միշտ օրհնեալ:

իգ. 83բ-6ա Յաղագս պայծառակերպութեանն Քրիստոսի – Աստուծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի սուրբ աւետարանիչն Մատթէոս եւ Մարկոս, ոչ առնելով ի թիւ զօրն... թէ վասն Յոհաննու Մկրտչի ասաց... ամէն:

իդ. 86ա-90ա Յաղագս գալստեանն Քրիստոսի Աս­տուծոյ մերոյ – Աստուածային հրամանաւն սրբա­զան հրեշտակն եկեալ առ Զաքարիայ... զտօն այլա­կերպութեանն Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս:

իե. 90ա-2բ Յաղագս խաչին Քրիստոսի – Աս­տուած Սուրբ Հոգին յառաջագոյն խօսեցաւ վասն խա­չին Քրիստոսի... թագ եդեալ ի գլուխ սրբութեան, փառք եւ պսակ հրեշտակաց եւ ամենայն սրբոց... [ամէն]:

իզ. 92բ-101ա Վասն սրբոյ խաչին Քրիստոսի – Աս­տուծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի սուրբ առաքեալն Պօղոս ասէ. Բնաւ ամենեւին մի՛ լիցի ինձ պարծիլ... եւ միշտ օրհնեն զսուրբ խաչն՝ զօրհնեալն ի յաւիտեանս. ամէն:

իէ. 101ա-7ա Յաղագս գարշութեան մեղաց հա­սա­րա­կաբար – ՅԱստուծոյ հեռանայ մարդ, մինչ մե­ղան­չէ... զի մի՛ եւս չար ինչ լինիցի քեզ:

իը. 107ա-10բ Յաղագս հպարտութեան – Աստու­ծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի աւետարանիչն Յօհաննէս ասէ. «Երեւեցաւ այլ նշան յերկինս»... եւ ոչ այնու մեղանչէ, եւ ոչ կրէ զչար:

իթ. 110բ-2բ Յաղագս նախանձու, որոյ վիրաց դեղ է սէրն – Աստուծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիս­տոսի սուրբ առաքեալն Պօղոս ասէ. Նախանձաւոր լե­րո՛ւք շնորհացն... մի՛ մեղանչեր, զի մի՛ եւս չար ինչ լի­նիցի քեզ:

լ. 112բ–3բ Ապաշխարութիւն, զոր դնեն ի վերայ նախանձոտաց – Մահ նախանձուն է սէր եղբօրն, վասն զի. «Սէր ընկերին իւրում զչար ոչ առնէ»... մի՛ մե­ղանչէք, զի մի՛ եւս չար ինչ լինիցի ձեզ... ամէն:

լա. 113բ-6ա Յաղագս բարկութեան եւ սպեղա­նեաց նորին հեզութեան – Աստուծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի սուրբ առաքեալն Յակոբոս գրէ առ ընդհանուր եկեղեցին Քրիստոսի եւ ասէ... այլ հեզ լինիլ եւ չմեղանչել, ասէ:

լբ. 116ա-9ա Յաղագս ծուլութեան եւ ապաշխա­րութեան նորին – Աստուած յետ արարչագործու­թեանն եդ զմարդն ի դրախտին փափկութեան՝ գործել զնա եւ պահել... ողջացեալք հոգւով եւ մարմնով, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն:

լգ. 119բ-21ա Յաղագս ներկայութեանն Աստուծոյ – Աստուած վասն իւրոյ ներկայութեանն ի ձեռն Երե­միա մարգարէին ասէ... եւ լնու զերկինս եւ զերկիր, որ է... ամէն:

լդ. 121բ-3բ Քարոզ յաղագս սրբազան երկիւղին – Աստուծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի սուրբ առաքեալն Պետրոս ասէ. ՅԱստուծոյ երկերո՛ւք... եւ յԱս­տուծոյ միայն երկնչէր, որ է... ամէն:

լե. 123բ-6ա Յաղագս իշխանութեան, զոր ոչ ունի մարդկայինս բնութիւն – Աստուածն ամենակարօղ եւ ինքնիշխան արարչագործօղն համայնից գոյից... ընկա­լաւ զպատիժ մահուան եւ այլն, յորմէ փրկեսցէ զմեզ... ամէն:

լզ.126ա-7բ Յաղագս երկարակեցութեան եւ կար­ճա­կեցութեան մարդոյ – Աստուած իւրով անբաւ իմաստութեամբն ճանաչէ զճանապարհս արդարոց... եւ ճանապարհք ամբարշտաց կորիցեն... ամէն:

լէ. 127բ-31բ Յաղագս աստուածային անուանցն – Աստուածընտիր եւ աստուածաբան սուրբ մարգարէն Դաւիթ երգէ եւ ասէ... միայն հաւատ ուղղափառաց Երրորդութեանն է մերձակայ:

լը. 131բ-2բ Վասն առնչական անուանն Աստու­ծոյ – Եւ որքան առ այս գիտելի է, զի ասի առնչական, որով նշանակի... Հռիփսիմէ, Գայիանէ եւ այլք բազումք խոնարհութեամբ ասէին՝ եղիցի անուն Տեառն օրհնեալ յաւիտեան, զի յառաջ քան զարեւ է անուն նորա:

լթ. 132բ-3բ Վասն դրական անուանն Աստուծոյ – Այլ արդ, դրական ասի, քանզի ոչ գոյ անուն բնական... եղիցի անուն Տեառն օրհնեալ յաւիտեան, զի յառաջ քան զարեւ է անուն նորա:

խ. 133բ-5բ Յաղագս գերադրական անուանն Աս­տու­ծոյ – Եւ ասի անուն գերադրական, որով իմացեալ լինի... եղիցի անուն Տեառն օրհնեալ յաւիտեան, զի յառաջ քան զարեւ է անուն նորա:

խա. 135բ-9բ Վասն բագձաձական անուանն Աս­տուծոյ – Այլ արդ, գիտելի է, զի անունն եւ կամ բառն, որ է եղական ձայնիւ... եղիցի անուն Տեառն օրհնեալ յաւիտեան, զի յառաջ քան զարեւ է անուն նորա:

խբ. 139բ-40ա Վասն հիացական անուանն Աս­տուծոյ – Աստուածային գիրք սրբազան մարգարէից, առաքելոցն ընտրելոց եւ աստուածաբան վարդա­պե­տաց ասացեալ բանքն... օրհնեմք զանուն Տեառն:

խգ.140ա-2բ Վասն բացբարձական անուանն Աս­տուծոյ – Աստուածպետական սուրբ Երրորդու­թիւնն գերագոյն գոլով, քան զամենայն գոյութիւն... եղիցի անուն Տեառն օրհնեալ յաւիտեան, զի յառաջ քան զարեւ է անուն նորա:

խդ. 142բ-7ա Յաղագս աստուածաբանութեան եղա­նակաց – Աստուածաբանութեան եղանակն եւ կերպն է երկու դրութիւն... եւ մաքուր խորհրդովք փա­ռաւորել զնա այժմ եւ ի ժամ եւ յարաժամ յաւիտեանս. ամէն:

խե. 147ա-56ա Յաղագս աւուրն տարեմտի ճառ ասացեալ յուրարակրէ Եսայեայ Աւագեանց – Ո՛վ արար­չագործողին համայնից արարածոց... ասելով՝ «Հանէ՛ք զդա ի խաւարն արտաքին» (Ղուկ. ԻԵ. 30), յորմէ փրկեսցէ զմեզ... ամէն:

խզ. 156ա-7բ Յաղագս արդարութեան – Արդար է Տէր եւ զարդարութիւն սիրէ... ե՛կ, մո՛ւտ յուրախութիւն Տեառն քոյ, որում փառք... ամէն:

խէ. 157բ-60ա Յաղագս ճշմարտութեան – «Ճշմար­տութիւնն ազատեսցէ զձեզ» (Յոհան., Ը. 32). Յիսուս Քրիստոս արարիչն մեր եւ փրկիչն, որ է ամենա­ճշմա­րիտ ճշմարտութիւն... ցանկալի զուարթնոց եւ որդւոց մարդկան զմեզ ցուցանեմք, որոց տեսեալ զմեզ այնու բարետիպ կերպարանօք փառաւորին... ամէն:

խը. 160բ-4բ Յաղագս զղջման, խոստովանու­թեան եւ ապաշխարութեան – Աստուածն բարեխնամ եւ արարչագործն Յիսուս յետ բժշկելոյ զհիւանդացեալ բնութիւնս... մի՛ մեղանչեր, զի մի՛ եւս չար ինչ լինիցի քեզ:

խթ. 164բ-7բ Յաղագս զղջման, խոստովանու­թեանն եւ ապաշխարութեանն Դաւթի – Աստուած իւրով անվրէպ գիտութեամբն ետես զբարեմտութիւն մարգարէին... եւ արժանաւորեցաւ երկնաւոր թա­գա­ւո­րութեանն ի Քրիստոս Յիսուս... ամէն:

ծ.167բ-8բ Յաղագս Սաղօմօնի եւ ապաշխա­րու­թեան նորին – Յիսուս փրկիչն հանուրց ի վարդա­պե­տու­թեան իւրում ասէ... ըստ այնմ՝ Եկա՛յք եւ գնացէ՛ք. յորմէ փրկեսցէ... ամէն:

ծա. 168բ-72ա Յաղագս Եզեկիայի թագաւորին աղօթասիրի – Աստուածային Սուրբ Գիրք վասն թա­գա­ւորին Եզեկիայի ասէ... եւ հատուսցէ քեզ յայտ­նա­պէս՝ ասէ արարչագործն Յիսուս, որ է... ամէն:

ծբ. 172բ-4բ Յաղագս Մանասէի արքային – Աս­տուա­ծային Սուրբ Գիրն վասն արքային Մանասէի այսպէս ասէ... եւ ո՛չ առնիցէ, մեղք են նմա, ասէ:

ծգ. 174բ-83ա Յաղագս Աքայաբու ամբարշտի – Աս­տուածային Գիրք վասն Աքայաբու ասէ... ընկալցուք եւ մեք յանձինն մեր այնու հանդիսիւ ապաշխա­րու­թեան զկեանս ի Տեառնէ եւ... ամէն:

ծդ. 183ա-5ա Յաղագս զղջման Նաբուգոդոնո­սո­րայ արքային – Աստուած իւրով անուն ողորմու­թեամբն ցանկ դեգերի՝ պատրաստել զպատճառս... ուս­­տի ամենայն բարութիւնք են, եւ փառք տացուք... ամէն:

ծե. 185բ-9ա Յաղագս յատկագոյն ողորմութեանն Աստուծոյ – Աստուածպետականն միակամ եւ միա­խորհուրդ իւրով յատկագոյն ողորմութեամբն... եւ յա­ւէրժ ուրախացուցանէ ընդ հրեշտակս երկնաւորս՝ փառաւորելով... [ամէն]:

ծզ. 189բ-94ա Յաղագս Աստուածածին կուսին Մա­րիամու – Աստուած Սուրբ Հոգին, որ ընդ Հօր եւ ընդ Որդւոյ ի պատիւ փառաց փառաւորեալ է... ա՛ռ, տա՛ր ի յոյսն անվաղճան յաւիտենից, ի լոյսն մշտնջե­նա­ւոր փառացն Աստուծոյ... ամէն:

ծէ. 194ա-8ա Դարձեալ յաղագս ծննդեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի – Յաղթող գտաւ յօրհնա­բանսն երանելին Դաւիթ... զքաջ նահատակ ետուն զան­ձինս իւրեանց ի մահ՝ փոխանակ Որդւոյն Աս­տու­ծոյ, որ է... ամէն:

ծը. 198բ-207բ Յաղագս համեմատութեան առաջ­նոյ եւ երկրորդի արարչութեանն Աստուծոյ – Մեծ արարչագործօղն համայնից էակաց... յոր եհեղ զանա­պական եւ զանարատ արիւնն՝ վասն մերոյ փրկութեան եւ ազատութեան, որ է... ամէն:

ծթ. 207բ-9բ Յաղագս ամուսնական կապակցու­թեանն առն եւ կնոջ – Եւ Յիսուս արարչագործն ընդ­հա­նուր արգելումն առնելով՝ ասէ... փառաւորել զՀայրն երկնաւոր՝ զփառաւորիչն ամենայն օրինապահ ծառայից, յորոցդ միշտ... ամէն:

կ. 210ա-21բ Յաղագս համաձայնութեան եւ միա­բանութեան – Յիսուս Քրիստոս արարչագործօղն ամենայնի աւետարանեալ՝ ասէ... վասն դորա խօսես­ցի, եւ շնորհք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ընդ ամենեսին, որք սիրեն զնա անեղծութեամբ:

կա. 221բ-4ա Յաղագս Աբրահամու հնազանդու­թեանն – Աստուածպետական Սուրբ Երրորդութիւնն ետես զբարեմտութիւն Աբրահամու... ի Նորոց եւ ի Հնոց առեալ՝ կատարեմք իբրեւ հարկաւոր բարե­գոր­ծութիւնս Աստուծոյ, զոր այսօր եւ մինչեւ ցգալուստ Քրիստոսի... ամէն:

Ծնթ. Կան սուրբգրային քաղուածքների յղումներ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս Տիտղ.՝ 1ա:

224բ Յիշատակարան գծագրօղի գրոյս – Փա՜ռք անլռելի եւ մշտնջենաւոր տէրութեանն Յիսուսի Քրիս­տոսի Տեառն իմոյ, որ ետ ինձ կարողութիւնս՝ զայն ի հնոյ շարամանեալ ժողովածոյ քարոզս ի մի փունջ եւ ի մի ծրարս յարադրեալ կապել եւ մատուցանել ձերում ամէնողորմած աստուածասիրութեանցդ, տեա՛րք: Առէ՛ք, ընկալարո՛ւք եւ մի՛ մնայք անճաշակ ի հոգեւոր զբօ­սանաց բանաւոր կերակրոց, զորպիսի սեղան վայե­լուչ արքունական հոգւոցդ հոգս յանձին առեալ սուրբ հարքն մեր հոգեզգօնք, կազմեցին, յարդարեցին եւ թողեալ մեզ, ի վեր՝ յերկինս գնացին եւ յարեւելս կե­նացն, որ պատրաստեաց Աստուած ի փառս նոցա: Եւ մի՛ գուցէ անհոգ լինիլ նոցա ի յիշատակս մշտա­պա­տում փրկութեանն Յիսուսի Քրիստոսի, յետինքս ի կո­րուստ մատնեսցուք, արարին որպէս եւ ուսան |225ա| ի Հոգւոյն Սրբոյ, զոր մատակարարեաց նոցա ինքն՝ Աստուած Սուրբ Հոգի:

Արդարեւ, հարք մեր մարգարէացեալք եւ առաքե­լանմանք եւ գէթ հովիւք գոլով՝ վասն հօտին իւրեանց հոգաբարձու եղեն: Տեարք իմ, զայս ահա ի նոցանէ առի եւ մատուցի ձեզ, եւ դուք, յորժամ զգաստ եւ աչա­լուրջ հոգւով ի սա յամեսջիք՝ արժանապէս տռփեալ ըստ ձերումդ ազնուական խոհեմութեանդ, անկորուստ կալջիք մի՛ զգրութիւնս միայն, այլեւ զխրատս, եւ այն­պէս տնօրինեցէ՛ք զկեանս ձեր, որպէս զի իցէք որդիք հարց նախնեաց համանմանք, որպէս զի ի պատճառս բարի գործոց ձերոց դիպեալ՝ փառաւորեսցին զԱս­տուած, որք ոչ եւս են ի քրիստոսական հօտէդ: Եւ այս­պէս փառաց փրկչին լերուք հետեւակ եւ զմեզ յիշեցէ՛ք ի նորաթեք եւ ի մաքրափայլ աղօթս ձեր. ամէն:

225բ Լրումն՝ ի 31 յունվարի 1855 ամի Տեառն ի Դաւրէժ:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Քարոզգիրք, 6.», Պհպ. Աա՝ «318/2996, 1854-1855, Մ[եսրոպ] եպ[իս­­կոպո]ս»:

2997

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՀԱՄԱԴԱՆՑԻ, ԱՂԲԻՒՐ ԲԱՂՁԱԼԻ

ՄԱՐՍՈՒԱՆ քաղաք

ՌՄԼԷ. – 1788

ԳՐԻՉ՝ հեղինա՞կը:

ԹԵՐԹ՝ 128. չգրուած՝ 1ա-4բ, 123բ-8բ: ՊՐԱԿ՝ 4+Ա-ԺԹx6+10: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով. եռամահիկ, շե­ղան­կիւն խաղող (թ. 123-4): ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22x14,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միա­սիւն (14,5x8,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 17ա): ՏՈՂ՝ 23-24: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ կարմիր կաշի, մէջտեղում՝ ձուաձեւ զարդ եւ ոճաւոր եզրագծերով անկիւնազարդեր, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տա­ռը՝ արծաթագոյն թուղթ:

Новый рисунок

Նմուշ 17

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Զարդագիր՝ թռչնագիր, հան­գու­ցագիր: Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի անկիւնների կաշին թափուած, թ. 1-6՝ ցեցի հետքեր, թ. 123-4՝ կապտաւուն թերթ, աւելացրած կազ­մուելուց յետոյ:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

5ա-122բ Գիրք, որ կոչի Աղբիւր բաղձալի, արա­րեալ ի Յովհաննէս արհիեպիսկոպոսէ Համատանց­ւոյ՝ աշակերտի տեառն Յովհաննէս հրեշտակակրօն վարդապետի Մոկացւոյ, ի Լիմ սուրբ անապատն բնա­կողի, ի փառս ամենափրկչին եւ ի յօգուտ արա­մեան ազգիս: Յամի փրկութեան մերոյ 1788 եւ ի մերումս թուականութեան ՌՄԼԷ., ի մարտի ամսոյ հինգ, եւ զկնի վեց ամաց ելանելոյն իւրոյ ի պատ­րիարգութենէ Կոստանդնուպօլսոյ, ի վիճակս Ամա­սիոյ, ի Մարսուան քաղաքի եղեւ գրումն եւ սրբա­գրութիւն եւ աւարտումն գրոյս:

5բ-7բ Յառաջաբանութիւն ի հեղինակէն – Յայտ իսկ է գիտնականաց, զի թէպէտ բազում են տեսակք եւ մասունք մեղաց... իմացումն բանից աստուածային ասացուածոց եւ բնախօսից բացատրելոց եմ:

ա. 8ա-6բ Թուղթ առ ստորակայսն ըստ հաղոր­դութեան, որք են գերակայք ի յազգս մեր, յորմէ բա­ցատ­րին բանք այնոցիկ, որք զտեսականն առանց գործնականի, այսինքն՝ առանց բարոյականի, եւ զբա­րոյականն առանց տեսականի ունին յինքեանս. գլուխ առաջին – Եւ արդ, զի որպէս ոչ է պատշաճ ի հասարակ դիւրիմաց... եւ վարդապետութիւն մեր շնոր­հիւ իւրով լինիլն հաստատիցի. եւ որպէս ասացաք:

բ. 17ա-21բ Հանդերձ պարագայիւք բացատրու­թիւն դաւթեան բանին, զոր ասաց. «Բանաս զձեռն քո եւ լցուցանես զամենեսեան քաղցրութեամբ կամօք քովք». գլուխ երկրորդ –Աստուծոյ ոչ է տրփօղ, քանզի է պարզ... պարտ է մեզ հաւատալ զԱստուած եւ խոս­տովանիլ, որում վայել է փառք եւ գոհութիւն անզրաւ:

գ. 22ա-7ա Բացատրութիւն նախկին յատուկ իմաց­ման, որ ի հանգանակի Հաւատամքին, որ ու­սու­ցանէ մեզ զիմանալի իմացումն բանիցն, որովք խոստովանիմք եւ հաւատամք զԱստուած. գլուխ երրորդ –Եւ արդ, երեք յատուկ իմացումն... եւ խոս­տովանիմք եւ հաւատամք զԱստուած, որում անբաւ բարերարութեանն եւ շնորհի ողորմութեանն վայել է միշտ անբաւ գոհութիւն եւ փառք:

դ. 27բ-32բ Բացատրութիւն երկրորդ յատուկ ի­մաց­ման, որ ի հանգանակի Հաւատամքին, որով տե­ղեկանամք եւ ուսանիմք, թէ որով դիտաւորու­թեամբ պարտ է մեզ հաւատալ եւ խոստովանել յԱստուած, այսինքն՝ խոստովանել զայնս, որք յԱս­տուած. գլուխ չորրորդ – Յայտ իսկ է աս­տուա­ծա­բանիցդ... եւ խոս­տո­վանեցաք զԵրրորդութիւնն Սուրբ եւ զմի աս­տուա­ծութիւնն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ նոքումբք:

ե. 33ա-41բ Բացատրութիւն երրորդ յատուկ ի­մաց­ման, որ ի հանգանակի Հաւատամքին, որով բա­­ցայայտի իմացումն մտաց մերոց, թէ որպէս կամ որով դիտաւորութեամբ իմանամք եւ խոստովանիմք զաստուածային երիս անձինսն եւ զգալուստ Բանին Աստուծոյ յաշխարհ եւ զմարդեղութիւնն նորա եւ զգալուստ Հոգւոյն Սրբոյ՝ ի նորոգումն ազգի մարդ­կան շնորհիւ. գլուխ հինգերորդ – Նախ քան զբա­ցա­յայտելն մեր զիմացումն Բանին... Եւ արդ, զկնի այս ուղիղ խոստովանութեան մերոյ մատուսցուք զերկրպա­­­գութիւն Հօր... ամէն:

զ. 42ա-6բ Յաղագս ազնուական անձին, թէ զիա՞րդ եւ որպէ՞ս իբրեւ զներգործական իմացա­կա­նաց յերկինս ի պարզ հանդերձելոջ, եւ որպէս ասաց ճշմարիտ Աստուածն մեր Յիսուս. «Զի ի յարութեան ոչ կանայս առնեն եւ ոչ արանց լինին, այլ են իբրեւ զհրեշտակս յերկինս»: Եւ տեսցուք, թէ զիա՞րդ են. գլուխ վեցերորդ – Ամենեւին յայտ է նրբաբան գիտ­նա­կանաց... եւ որպէս ինքն՝ Յիսուս, յայտնեաց ի բանս իւր:

է. 47ա-52ա Բանք եւ բացատրութիւնք յաղագս ներգործութեանց հասարակ բնութեանց եւ վասն մարդոյ անձնաւոր եւ անձն գոլոյն, եւ ապա՝ վասն այն, թէ որո՞վ կարէ հաւատալ զԱստուած եւ որո՞վ կարէ տեսանել զԱստուած. գլուխ եօթներորդ – Եւ արդ, որովհետեւ ներգործութիւն բնութեան իմանալի է... իսկ որք ոչ ունին, ո՛չ հաւատան եւ ո՛չ տեսանեն զԱս­տուած:

ը. 52բ-61ա Նկարագրական բացատրութիւնք բա­նիցն, զորս սուրբն Մատթէոս յաղագս հարցմանն Տեառն մերոյ եւ վասն պատասխանւոյն սրբազան առաքելոյն Պետրոսի եւ յաղագս դաւանութեանն ճառեաց՝ ասելով յաւետարանագիրսն. «Ասէ ցնոսա Յիսուս՝ իսկ դուք զո՞ ասէք զինէն, թէ իցեմ»: Պա­տաս­խանի ետ Սիմօն Պետրոս եւ ասէ ցնա. «Դու ես Քրիստոսն՝ Որդի Աստուծոյ կենդանւոյ»: Պատաս­խանի ետ Յիսուս եւ ասէ ցնա. գլուխ ութերորդ – Եւ ահա ըղձալի եւ բազմաց տենչալի... եւ յաղագս դաւանութեանն, թէ որո՞վ մտօք ասեմք եւ իմանամք:

թ. 61բ-8բ Հանդերձ պարագայիւք բացատրութիւն բանին, զոր պատգամախօսն Մովսէս ի պատգամսն Աստուծոյ խօսեցաւ ընդ Իսրայիլի եւ ասաց. «Լո՛ւր, Իսրայէ՛լ, Տէր Աստուած մեր Տէր մի է», եւ՝ «Սիրեսցես զՏէր Աստուած քո յամենայն սրտէ քումմէ եւ յամե­նայն անձնէ քումմէ եւ յամենայն զօրութենէ քումմէ» եւ՝ «Եղիցին պատգամքս այսոքիկ, զորս ես պա­տուիրեմ քեզ այսօր ի սրտի քում եւ յանձին». գլուխ իններորդ– Եւ գիտելի է, պարզ եւ ինքնամիակն... զի մինչ շահեցիք, շահեսջիք զմեզ միով Հայր մերիւ:

ժ. 69ա-7բ Բանք պիտանիք յաղագս կայանից կա­ցուցելոց, զորս սրբազան կարգադիրքն կարգադրու­թեամբ կարգադրեցին ի նիւթական եկեղեցւոջ, նա եւ վասն աղօթողաց, թէ զիա՛րդ պարտին խոհեմու­թեամբ մտաց եւ պարկեշտութեամբ զգայութեանց եւ համեստութեամբ շարժմանց կալ յաղօթս ներնիւթա­կան եկեղեցւոջ՝ ըստ կարգի ժամու աղօթից. գլուխ տասաներորդ – Եւ գիտելի է՝ վասն այն աստուա­ծացեալք... եւ ներնիւթական եկեղեցւոջ կամք յաղօթս առ Աստուած, որում վայել է... յաւիտեանս յաւիտենից:

ժա. 78ա-85բ Բացատրութիւն դաւթեան բանին, զոր ասաց ի յերգս սաղմոսարանին. «Զի՞ բարի կամ զի՞ վայելուչ, զի բնակին եղբարք ի միասին», որովք գամք ի գիտութիւն եւ իմանամք զորքանութիւն օգ­տա­կարութեան անուամբն Յիսուսի ժողովելոց ի խնդրուածս յԱստուծոյ եւ յաղօթս եւ յայլ իրագոր­ծութիւնս հոգեւորս. գլուխ մետասաներորդ – Եւ արդ, պիտոյ է մեզ սկիզբն բացատրութեան... եւ ահա այս­քան բարիք եւ բարեգործութիւնք յառաջ գան ի ժողո­վելոց ի միասին յանունն Յիսուսի, որում... յաւիտեանս յաւիտենից:

ժբ. 86ա-91բ Բացատրութիւն դաւթեան բանին, զոր յերգս սաղմոսարանին առ փրկեալս արեամբ Գա­ռին եւ մկրտութեամբ աւազանին, ասաց. «Ցնծա­ցէ՛ք, արդա՛րք, ի Տէր, ուղղոց վայել է օրհնութիւն», «Խոստովան եղերուք Տեառն օրհնութեամբ», «Տաս­նաղեաւ սաղմոսարանաւ սաղմոս ասացէ՛ք նմա». գլուխ երկոտասաներորդ – Եւ գիտելի է աստուա­ծա­ցուցիչ սրբազան խորհուրդ... եւ տասնաղեաւ սաղմո­սա­րանաւ սաղմոս ասացէ՛ք նմա:

ժգ. 92ա-105բ Բացատրութիւն բանին, որ յԵրգս երգոց Սաղօմօնին. անմահ փեսայն՝ Բանն Աս­տուած, նախապէս ճառեաց՝ ասելով յաղագս անա­րատ հարսին. «Վաթսուն են թագուհիք, եւ ութսուն՝ հարճք, եւ օրիորդք, որոց ոչ գոյ թիւ, մի է աղաւնի իմ, կատարեալ իմ, մի է մօր իւրոյ՝ ընտրեալ ծնողին իւրոյ», եւ այլն. երեքտասաներորդ գլուխ – Եւ արդ, աս­տանօր նախապէս սկսանելի է... եւ հարսն է բազ­մու­թիւն հաւատացելոց ի Քրիստոս, որում... փառաւո­րեսցուք:

ժդ. 106ա-12բ Հանդերձ պարագայիւք բացատ­րութիւն բանին սրբազան առաքելոյն Յակօբայ, զոր ի մէկ գլխոջ եւ ի տասնեւեօթն համարն Կաթուղի­կեաց թղթոյն ասաց. «Զի ամենայն տուրք բարիք եւ ամենայն պարգեւք կատարեալք՝ ի վերուստ են իջեալք առ ի Հօրէն լուսոյ, յորում չիք փոփոխումն կամ շրջելոյ ստուեր». գլուխ չորեքտասաներորդ –Եւ արդ, նախ քան զամենայն գիտելի է, զի բարի... որում ամբաւ ողորմութեանն ամբաւ փառք:

ժե. 113ա-8բ Բացայայտ բանք եւ ասութիւնք, հան­դերձ բացատրութեամբ ընդդէմ բանից եւ ասու­թեանց հակառակորդաց մերոց, որովք խոս­տո­վանիմք եւ ասեմք անբաժանելի միաւորեալ մի բնու­թիւն ի Քրիստոս, եւ զժողովն Քաղկեդոնի ոչ ընդու­նիմք եւ բաժանաբար երկու բնութիւնք ի Քրիստոս ոչ ասեմք. գլուխ հնգետասաներորդ – Մեք՝ ազգս հայոց, որք ուղիղ դաւանութեամբ ի յերից սուրբ ժողովոց... եւ խոստովանիմք միաւորեալ մի բնութիւն ի Քրիստոս, որում փառք... ամէն:

– 119ա-21ա Ցանկ գլխոց Աղբիւր բաղձալի գրոյս՝ հանդերձ յատուկ իմացմամբ մտաց բանից մերոցս – Գլուխ առաջին. Թուղթ առ ստորակայսն ըստ հաղոր­դու­թեան, որք են գերակայք ի յազգս մեր, յորմէ բա­ցատրին բանք այնոցիկ, որք զտեսականն առանց բա­րոյականի կամ զբարոյականն առանց տեսականի ունին յինքեանս... Գլուխ հնգետասաներորդ. Բացա­յայտ բանք եւ ասութիւնք հանդերձ բացատրութեամբ ընդդէմ |121ա| բանից եւ ասութեանց հակառակորդաց մերոց, որովք խոստովանիմք եւ ասեմք անբաժանելի միաւորեալ մի բնութիւն ի Քրիստոս, եւ զժողովն Քաղկեդոնի ոչ ընդունիմք եւ բաժանաբար երկու բնութիւնք ի Քրիստոս ոչ ասեմք:

– 121ա-4բ Վերջաբանութիւն ի հեղինակէ գրքոյս – Անհուն ողորմութեամբն եւ անբաւազօր կարողու­թեամբն ամենասուրբ Երրորդութեանն եւ միոյ աս­տուա­ծութեանն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ՝ աւար­տեցեալ կատարեցաւ սկիզբն եւ աւարտ բանիցն, զոր խոստացաք բացայայտել ներաղբիւր բաղձալի գրոջս: Եւ արդ, որքան էր մերս կարողութիւն, ոչ խնայեցաք ի ձեռն աշխատանաց զայն ի գործ ածել ի փառս Աս­տուծոյ եւ ի յօգուտ ազգիս մերոյ, որպէս զի դիւրասցի ճանապարհն բանասիրաց եւ նորավարժից առ հաս­կա­ցումն բուն իմացուածոց աստուածային ասացուածոց, որքան ինչ առ ի յաստուածայնոց սրբազանից առաջ­նորդաց մերոց սրբագրեցելովք եւ աստուածա­բա­նական գրովք աւանդեցան մեզ, եւ ընկալեալ ունիմք զնոսա ներ եկեղեցւոջ: Եւ եթէ ոմանք զայլ հարստա­գոյն եւ կամ զլաւագոյն միջոց ունին, որով |121բ| առաւել լաւագոյն եւ բարձրագոյն կերպիւ իմանալ կա­րեն զիմացումն աստուածային ասացուա­ծոց եւ աւան­դութեանց սրբազան հարցն մերոց, ի գործ ածեցեն զայն եւ զմեզ անբասիրս արասցեն: Քանզի մեք վասն համբակագունից եւ նորավարժ բանասիրաց եւ սակս այնոցիկ, որք կարօտք են այսքանեացս, աշ­խա­տա­սիրեալ ի լոյս ածել ջանացաք զայսքանս: Եւ աստանօր զայս եւեթ առաջադրեմ բարեմիտ ընթերցո­ղացդ, զի ի յընթեռնուլն ձեր զԱղբիւր բաղձալի գիրս զայս պիտոյ է նախ զբանս եւ զբառս բնաբանիցն եւ բացա­տրու­թեանցն բարեպէս ի միտ առնուլ վերահա­սութեամբ, թէ՛ պարզք եւ բացայայտք իցեն, եւ թէ՛ մթնացեալք եւ խրթինք: Եւ ապա զիմացումն նորին մտադրութեամբ ի միտ առնուլ եւ ընթեռնուլ վերա­հասութեամբ, որպէս զի այնու իսկական եւ բուն իմա­ցուած բնաբանիցն եւ մեկնութեանցն բանից ճառա­գայթեալ լուսափայլեսցի ի միտս ձեր: Եւ արդ, ոչ է պարտ զդժուարութիւնս աշ­խա­տանաց զմտաւ ածել եւ հեռանալ յաշխատանաց մտադրաբար ընթեռնլոց, այլ զառաջիկայ յոյսն եւ զյան­դորրութիւնն ի մտի դնել եւ զնկատումն բանից, այսինքն՝ զիմացումն աստուա­ծա­յին ասացուածոց նկա­տել պատշաճ է: Քանզի թէպէտ հանապազօրեայ եւ յարատեւ ուսմանս պատճառաւ բնութեան մտաց մերոց պիտոյանան մեզ բազում աշ­խատանք եւ ջանք, սակայն Աստուած, տեսա|122ա|նե­լով զհանապազորդ աշխա­տանս մեր ի յուսումն սրբազան ասացուածոց օրինաց եւ պատուիրանաց իւրոց, ի ներքս լուսափայլէ մաքուր եւ աննիւթ լուսա­փայլութեամբ զմիտս մեր ի ձեռն շնոր­հաց իւրոց: Վասն որոյ ասացաք. Ոչ է պարտ զդժուարութիւնս աշ­խա­տանաց զմտաւ ածել, այլ զա­ռա­ջիկայ յոյսն եւ զյանդորրութիւնն զմտաւ ածել եւ զի­­մացումն աս­տուածային ասացուածոց նկատել պարտ է մեզ: Քան­զի մինչ ոչ նկատիցեմք զնկատումն բանից, ոչ կարեմք վերահասու լինել իմացմանց բա­նից: Եւ զոր օրինակ մինչ ոչ նկատիցեմք զնկատումն բանիցն եւ հարցա­նիցեմք վասն գրոյս այս՝ ասելով, թէ վասն է՞ր գիրքս յորջորջեցաւ Աղբիւր բաղձալի, ոչ կարեմք իմա­նալ զիմացումն բանին, որ է այս, այսինքն՝ վասն այ­սո­րիկ յորջորջեցաւ Աղբիւր բաղձալի, քանզի նայսմ գրոջ իմացուածք բանից ոչ եւեթ միոյ, այլ եւ ամենայն քրիս­տոսասէր հաւատացելոց բաղձալի է ըստ նմանութեան զովացուցիչ ջրոյ աղբեր: Նա եւ վասն այն յորջորցե­ցաւ, քանզի ի սմայ են գիտութիւն աստուա­ծայ­նոց եւ ծա­նօթութիւն էից, որովք ճշմարտապէս ճա­նաչեմք զճշմարտութիւնն եւ գամք ի գիտութիւն արար­չին եւ իմանամք զԷս, որպէս են: Եւ ի բաց թողլով զերկ­րա­ւորս եւ անդարձ փախուստ առնլով ի հակառակիցն՝ յար­ձա­կիմք ի ձեռն աստուածային ասացուածոց առ աս­տուա­ծա­նմանութիւնն, եւ որպէս հասանելի է միա­ւո­րու­թիւնն: Եւ ահա այսու առ այս, իբրեւ զծա­|122բ|­րա­ւի առ ջրբուղխ աղբիւրն զովանալով, զովա­նամք ի­մաց­մամբք բանից, որք են ի գրոջս: Վասն այսո­րիկ Աղբիւր բաղձալի յորջորջեցաւ գիրքս այս: Եւ ահա այսպէս եւ ըստ սմին օրինակի պիտոյ է մեզ նախ բա­րեպէս իմա­նալ զիմացումն դիւրիմաց կամ դժուար­իմաց ասա­ցուածոց, եւ ապա ընթեռնուլ զգիրն: Զի այնու իմա­ցուածք ասացուածոց փայլեսցին ի միտս մեր: Եւ արդ, ի վերջի աւարտման բանիս արտասուա­թոր աչօք եւ աղերսանօք խնդրեմ ի բարեմիտ ըն­թեր­ցողացդ զգիրս, մինչ զճաշակ քաղցրութեան իմացման աստուածային ասացուածոց առնուցուք, նայսմ գրոջ ասացուածոց, յիշեսջիք զիս՝ անպիտանս, եւ զհոգիս հոգեւոր եւ մարմնաւոր ծնողաց իմոց ի յաստուա­ծա­հաճոյ մաղ­թանս եւ յաղօթս ձեր առաջի Աստուծոյ (եւ եւս զհոգեւոր որդեակս եւ զմտերիմ աշխատաւորս Եփրեմ եւ Գէորգ վարդապետս): Զի ի ձեռն մաքուր աղօ­­­թից ձերոց պարգեւեսցէ մեզ զարքայութիւնն երկ­նից: Եւ դուք՝ կատարօղքդ զխնդիրս մեր, գտջիք զո­ղոր­մութիւն եւ ընկալջիք զերկնային պարգեւ ի յԱս­տու­ծոյ. ամէն:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ.՝ 5ա:

7բՎասն որոյ խնդրեմ ի բարեմիտ ընթերցողացդ, մինչ օգտիցիք, յիշեսջիք զիս՝ վշտակիրս, ի մաքուր եւ աստուածահաճոյ մաղթանս ձեր՝ միով Հայր մերիւ:

123ա Յամի փրկութեան մերոյ 1788 եւ ի մերումս թուականութեանն 1237, ի մարտի ամսոյ հինգ եւ զկնի վեց ամաց ելանելոյն իմոյ ի պատրիարգութենէ Կոս­տանդնուպօլսոյ եւ ի հայրապետութեան լուսանկար մօրն մերոյ Սրբոյ Էջմիածնի տեառն Ղուկաս սրբազան կաթողիկոսին եւ ի պատրիարգութեան սրբոյ Երուսա­ղիմայ բաղձալւոյն իմոյ Ովակիմ պատրիարգին եւ Կոստանդնուպօլսոյ իսկապէս սիրելւոյն իմոյ Զաքա­րիայ պատրիարգին ի վիճակս Ամասիոյ, ի Մարսուան քաղաքի եղեւ գրումն եւ սրբագրութիւնն եւ աւար­տումն գրոյս:

ՆՇՈՒՄ՝ կազմի մէջքի պիտակին՝ «Աղբիւր բաղձալի, Յովհաննէս արհիեպիսկոպոս», 1ա՝ «332/2997, Հմր 23», 1բ-ին փակցուած թերթին՝ «Աղբիւր բաղձալի՝ արա­րեալ ի Յովհաննէս արհիեպիսկոպոսէ Համա­տանցւոյ, գրեալ նօտր գրչութեամբ ի Մարսուան քա­ղաքի յամի Տեառն 1788 եւ ի մերումս թուականութեան ՌՄԼԷ.՝ յետ վեց ամաց հրաժարելոյ իւրոյ ի պատրիար­քութենէ Կոստանդնուպօլսոյ, ի հայրապետութեան տեառն Ղուկասու: Ունի յիշատակարան ի վերջն: Տե՛ս ինքնագիր յիշատակարան եր. 116ա: Առաքեալ յԱստ­րախան քաղաքէ», 2ա՝ «1788, Մ[եսրոպ] եպ[իս­կո­պո]ս»:

2998

ԹՈՎՄԱ ԱՔՈՒԻՆԱՑԻ, ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

(ՀԱՏՈՐ Ա.)

ՂԱԼԱԹԻԱ

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 303. չգրուած՝ 1աբ, 23աբ, 301բ-3բ: ՊՐԱԿ՝ 14+9+1-23x12+4: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «RS», «LB, սիրտ, ROMSTAN», թագ, խաղողի շեղանկիւն ողկոյզ: ՄԵ­ԾՈՒԹԻՒՆ՝ 22,2x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (19,5x12,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 36ա): ՏՈՂ՝ 30: ԿԱԶՄ՝ բաց շագանակագոյն լաթ, մէջքը եւ անկիւնները՝ սեւ կաշի, միջուկը՝ ստուարաթուղթ, աս­տառը՝ դեղնաւուն թուղթ: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ Ա+Բ. դեղնաւուն չգրուած թուղթ, մասն կազմաստառի:

Новый рисунок

Նմուշ 36ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը Ի. դ.՝ «Կազմուած է 1944 թուի հոկ­­տեմբեր ամսին՝ Մատենադարանի կազմատանը», թ. 2-3ի միջեւ մէջքը հիմքից անջատ, թ. 1-10՝ ցեցի անցքեր, թ. 13-5՝ հիմ­քից մասամբ անջատ, թ. 94՝ վերին արտաքին եզրը վնասուած, թանաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրադաշտը գունափոխուած, ձեռագիրը խոնաւութիւն տեսած, թերթերին աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

2ա Համառօտութիւն բոլորի աստուածաբա­նու­թեան սրբոյն Թօմայի Ագվինացւոյ՝ վարժապետին հրեշտակայնոյ քարոզօղաց կրօնէ կամ միաբանու­թենէ, Առաջին մասին. հատոր առաջին:

2բ-301ա Բան դրուատական՝ շարադրեալ ի ներ­բողումն մեծի վարդապետութեան Թօմայի Ագվի­նաց­ւոյ՝ յայլմէ ումեմնէ, եւ ընկալեալ ի համուռց (=հա­նուրց) աստուածաբանից եւ փիլիսոփայից, զոր գտեալ յայլ ուրէք ի մերս բարբառ յայլմէ թարքմա­նեալ: Թէպէտ չիցէ բանն հեղինակին, սակայն զի է գովութիւն նորին բաղադրեալ, սակս որոյ ոչ իբրեւ անպատեհ իմն երեւեցաւ մեկուսաբար յսկիզբն նորին բանիցն ներմուծանել, այլ յաւէտ խոստովան լինիմք եւ երկնչիմք ի դատապարտութենէն, որ պա­հեալ է յաւուր դատաստանին խառնօղացն զվար­դա­պետութիւնս այլում ումեմն հեղինակի: Ուստի եղիցի

– 2բ-4ա Յաղագս թէ որոյ վարդապետութեանն իցեն հետեւելոցք գումարք աստուածաբանիցն դա­սուց (այսինքն՝ Ճիվան Տօն Սկօթի՞, թէ՞ Թօմայի Ագուինացւոյ) – Որպէս մարդոյն հարկաւոր է փիլիսո­փա­յութիւնն... եւ զմակագիր ընկալնու, առար­կու­թեամբ եւս ցուցանի:

– 4ա-13բ Յաղագս գերազանց գոլոյն վար­դա­պե­տութեանն սրբոյն Թօմայի ներ այլոց վարժապետաց – Գովի սրբոյն Թօմայի վարդապետութիւնն բանիւն Քրիստոսի... եւ այսքան ի մէնջ կապուտիկէ. եւ այլն:

– 14ա-6ա Բան թարքմանչին առ ընթերձօղս եւ խոստովանութիւն հրապարակական – Ի ժամանակս Պտղոմէոսի երեւեցոյց Աստուած... եւ ցանկ թարք­մա­նե­ցելոց իրացն միայն. ուստի՝

– 16բ-22բ Ցանկ խնդրուածացն եւ օդուածոցն առաջին հատորին առաջնոյ մասին համա­ռօ­տութեանն աստուածաբանութեան, յինքէնէ սրբոյ վար­դապետութենէ, թէ զինչ իցէ եւ առ յորս զինքն տարածիցէ – Խնդրուածք 1: Օդուածք 1. Մի՞թէ իցէ արդեօք բաց քան զայլս գիտութիւնս աստուա­ծա­բա­նական վարդապետութիւնն կարեւոր... Խնդրուած քսանեւեօթներորդ: Օդուածք 5... Մի՞թէ իցեն արդեօք յԱստուած բազում ելմունք կամ բղխումք, բաց քան զերկուսն:

ա. 24ա-39ա Խնդրուած 1. Օդուած 1. Մասն առա­ջին. Աստուածաբանական համառօտութենէն հրեշ­տակական վարժեցուցչի. սրբոյն Թօմայի Ագվինաց­ւոյ ծանուցումնական բան – Քանզի կաթուղիկէյական ճշմարտութեանն ուսուցանօղն... ոչ բնաւ երբէք կարէ ենթ լինիլ սուտ կամ զուր:

բ. 39ա-46ա Խնդրուած երկրորդ՝ զԱստուծոյ. Արդեօք իցէ՞ Աստուած – Քանզի ուրեմն զգլխաւորա­կան դիտաւորութիւն այսորիկ վարդապետութեանս է... եւ ըստ ինքեան կարեւոր՝ որպէս ցուցեալն է (ի մարմ­նում օդ):

գ. 46ա-59ա Խնդրուած երրորդ. զԱստուծոյ ան­խառն պարզութենէն բաժանեալ ի յօդուածս ութն – Ճա­նաչումն զիրէ իմեքէ... ուստի ոչ հետեւի, զի իցեն նոյն:

դ. 59ա-64ա Խնդրուած չորրորդ. Զկատարելու­թիւնն Աստուծոյ ի յերիս օդուածս բաժանեալս – Զկնի խորհելոյն զԱստուծոյ անխառն պարզութենէն՝ ասելի է... թէ ստեղծուածն իցէ նման:

ե. 64բ-74ա Խնդրուած 5: Օդուածք 1. Աստուծոյ ոչ սակայն թէ Աստուած իցէ նման ստեղծուածոցն: Խնդրուած չորրորդ – Զբարւոյ ի հասարակի ի վեց օդուածս բաժանեալ. Յետ որոյ խնդրի զբարւոյ... եւ երկ­րորդաբար զհեշտալւոյ, երրորդաբար զօգտակար է:

զ. 74ա-9ա Խնդրուած վեցերրորդ. Զբարութենէն Աստուծոյ ի չորս օդուածս բաժանեալս, զկնի որոյ խնդրի զբարութենէն Աստուծոյ եւ շուրջ այսու խնդրին չորեք – Նախ՝ մի՞թէ պատշաճ իցէ արդեօք... կամ յայտնի պատասխանին առ առարկութիւնս ընդ­դէմ արկեալս:

է. 79բ-86ա Խնդրուած եօթներրորդ. Զանհունու­թենէն Աստուծոյ ի չորս օդուածս բաժանեալս, զկնի խորհելոյն զաստուածայնոյն կատարելութենէ, խոր­հելի է զնորին անհունութենէ եւ զնորին գոյութենէ ի յիրս, քանզի կառկառեալ լինի Աստուծոյ, զի իցէ յամենայն ուր եւ <եւ> ի յամենեսին իրս, ցորքանս է անպարագրելի եւ անհուն, շուրջ զառաջնով խնդրին չորեք – Նախ՝ մի՞թէ իցէ Աստուած անհուն...

ը. 86ա-93ա Խնդրուած ութներրորդ. Զգոյութենէն կամ գոլոյն Աստուծոյ ի յիրս ի չորիս օդուածս բա­ժանեալ. Քանզի արդարեւ երեւի պատշաճաւոր ան­հունոյ, թէ իցէ ուր եւ իցէ եւ ի յամենեսին. խորհելի է. մի՞թէ պատշաճ իցէ այս իսկ Աստուծոյ, եւ շուրջ զորով խնդրին չորեք – Նախ՝ մի՞թէ իցէ արդեօք Աս­տուած յիրս ամենեսինս... եւ այսպէս ոչ հետեւի, թէ իցէ ուր եւ իցէ:

թ. 93ա-7ա Խնդրուած իններրորդ. ԶԱստուծոյ ան­փոփոխելութենէն ի յերկուս օդուածս բաժանեալ. հե­տե­ւաբար՝ խորհելի է զանփոփոխելութենէն եւ զյաւիտենականութենէ աստուածային, որ զանփո­փո­խելութիւնն հետեւի. շուրջ զանփոփոխելու­թեամբն իսկ ապաքէն խնդրին երկեակք – Նախ՝ մի՞թէ իցէ արդեօք Աստուած ամենեւիմբ... իցեն ենթա­կայք գոլոյն, այլ քանզի նոցին իմն ինչ է:

ժ. 97ա-107բ Խնդրուած տասներրորդ. ԶԱստուծոյ յաւիտենականութենէն ի վեց օդուածս բաժանեալս, զկնի որոց խնդրի զԱստուծոյ յաւիտենակա­նու­թենէն, շուրջ զորովք վեց խնդիրք են – Նախ՝ թէ զի՞նչ արդեօք իցէ յաւիտենականութիւնն... այլ թէ իցէ պար­զագոյն, այսինքն՝ անխառնագոյն:

ժա. 107բ-14ա Խնդրուած մետասաներորդ. զմիու­թենէն Աստուծոյ ի չորս օդուածս բաժանեալ, զկնի նա­­խադրեցելոյն համախորհելի է զԱստուծոյ միու­թե­նէն, եւ շուրջ զայսուիկ չորեք խնդրին – |108ա| Նախ՝ մի՞թէ մին առդիցէ արդեօք... որոց ապաքէն իմանց է ի յոգունց բաղկացեալ, որոց ապաքէն՝ իմանց ոչ:

ժբ. 114ա-38ա Խնդրուած երկոտասաներրորդ. Որո՞վ կերպիւ կամ եղանակաւ Աստուած ի մէնջ ճա­նաչեցեալ լինի ի երեքտասան օդուածս բաժանեալ – Քանզի ի վերստագունիցն խորհեցաք... քանզի գիտու­թիւնն եզրակացուցանէ զմիտն առ մին՝ ի ձեռն տեսու­թեան եւ զմիտն սեփհական, կամ նախկնագունից սկզեանց (=սկզբանց):

ժգ. 138բ-64բ Խնդրուած Երեքտասաներրորդ. Զա­նուանցն Աստուծոյ ի երկոտասան օդուածս բա­ժա­նեալ.Խորհեցեալ զայսոսիկ, որք առ աստուա­ծային ճանաչումն այլապէս կատարելութիւնն պատ­կանին, յառաջ մատչելի է առ խորհումն աս­տուա­ծային անուանց, քանզի որ ոք եւ իցէ իմն անուանի ի մէնջ, ըստ որում զինքն ճանաչեմք, շուրջ զորով խնդրին երկոտասանք – Նախկնաբար մի՞թէ իցէ արդեօք Աստուած անուանելի ի մէնջ... եւ այսպէս միտն մեր ոչ է սուտ ձեւակերպելով զբաղադրութիւնս Աստուծոյ:

ժդ. 164բ-91բ Խնդրուած Չորեքտասաներորդ. Զգի­­տութենէն Աստուծոյ վեցտասան օդուածս բաժա­նեալ. զկնի խորհելոյն զայնոսիկ, որք առ աստուա­ծային գոյացութիւնն պատկանին, մնայ խորհելի զայնցանէ, որք պատկանին առ գործն նորին: Եւ քան­զի գործոցն ոմանք ապաքէն են, մնան ի գոր­ծօղն, ոմանք ապաքէն, որք անդրանցանեն առ ար­տա­քուստ արարսն: Նախ ձեռնամուխ լիցուք զգի­տու­թենէն եւ զկամացն (քանզի իմանալն իմացօղն է, եւ կամիլն՝ ի կամեցօղն), եւ զկնի ապա զկա­րօ­ղութենէ Աստուծոյ, որ խորհեալ լինի, որպէս սկիզբն գործողութեանն աստուածային ներ առ արարս, արտաքինս անդրանցանօղի, քանզի սակայն իսկ իմանալն իմն ինչ ապաքէն կեալ է կամ ապրիլ կամ կենդանանալ, զկնի խորհելոյն զգիտութիւնն Աս­տու­ծոյ, խորհելի է զկենացն աստուածային: Եւ քանզի գիտութիւնն ճշմարտագունիցն է, եղիցի եւս խորհել զճշմարտութենէ եւ զստութենէ կամ պատրանաց: Կրկին՝ քանզի ամենայն ճանաչեցեալ ի ճանաչօղն է, իսկութիւնքն իսկ արդ իրացն, ըստ որում՝ |165ա| են յԱստուած ճանաչօղն, երեւակայութիւնք յորջորքին (=յորջորջին), ընդ խորհրդոյն գիտութեանն եղիցի եւս յարաբարդելի խորհումն շուրջ զերեւակայու­թեամբք: Շուրջ զգիտութեամբն իսկ արդ խնդրին վեցտասան – Նախորդաբար՝ մի՞թէ իցէ արդեօք յԱս­տուած գիտութիւն... ունի զգիտութիւն եւ զխորհա­յա­կանն եւ զփորձառականն ամենեցունց այլոց:

ժե. 191բ-6բ Խնդրուած հնկէտասաներորդ. Զերե­ւա­­կերպիցն ի յերիս օդուածս բաժանեալ. |192ա| զկնի խորհելոյն զգիտութենէն Աստուծոյ, ապա մնայ խոր­հել զերեւկերպիցն: Շուրջ զսովաւ երեք են, որք խնդրին – Նախ՝ մի՞թէ իցեն արդեօք երեւակերպք... որ­պէս եւ ստորեւ ասասեալ լիցի (խնդր. 22. օդուածն 3):

ժզ. 196բ-208բ Խնդրուած վեցեւտասաներորդ. Զճշմարտութենէ ի ութն օդուածս բաժանեալ: |197ա| Քանզի իսկ արդ գիտութիւնն ճշմարտութեանց է, զկնի խորհելոյն զգիտութենէն Աստուծոյ զճշմար­տութենէ խնդրելի է: Շուրջ զորով խնդրեալք լինին ութն – Նախ՝ մի՞թէ ճշմարտութիւնն իցէ ի իրս... զի նայն ճշմարտութիւնն անտարբերելի յարատեւ մնայ:

ժէ. 208բ-15բ Խնդրուած տասնեւեօթներրորդ. Զստու­թենէ ի չորիս օդուածս բաժանեալ. զկնի որոց խնդրի զստութենէ, եւ շուրջ սովաւ չորեք իրք խնդրեալք լինին – Նախ՝ մի՞թէ իցէ արդեօք ստու­թիւնն ի յիրս... ընդդիմանայ կամ խոտոռնականայ ճշմա­րիտ հեմետման (=հետեւման) զմիութենէ Աստու­ծոյ:

ժը. 215բ-23ա Խնդրուած ութեւտասաներրորդ. Զկե­նացն Աստուծոյի չորս օդուածս բաժանեալ. Քան­զի իսկ արդ իմանալն կենդանեացն է կամ կեանս ունէիցն է, զկնի խորհելոյն զգիտութենէ եւ զմտացն աստուածայնոյ խորհելի առաջի գայ զնորին կենացն. եւ շուրջ զսովաւ չորք իրք խնդրին – Նախ՝ ո՞յք են, որք զկեանս ունին... զսկիզբն գործոյ կամ ներգործութեան:

ժթ. 223ա-43բ Խնդրուած տասնեւիններրորդ. |223բ| Զկամացն Աստուծոյի յերկոյտասան օդուածս բաժանեալ. Զկնի խորհելոյն զայնցանէ, որք առ ատուածային գիտութեանն պատկանին, խորհելի է զայնցանէ, որք պատկանին առ աստուածային կամն, որպէս զի իցէ նախ զինքենէ աստուածայնոյն զկամէ, երկրորդ՝ զայնցանէ, որք պատկանին բա­ցարձակաբար առ կամն, երրորդ՝ զայնցանէ, որք առ միտն պատկանին դիպակմամբ հանդերձ առ կամն: Շուրջ իսկ արդ ինքեան կամացն աստուածային չորեքտասան խնդրուածք լինին – Նախ՝ մի՞թէ յԱս­տուած իցէ կամք... այլ եւս զփոքրագունից չարեացն արգիլելոց:

– 243բ Օդուածոյս զատ երկոյտասան օդուած գոյ մինչեւ զնախասահմանութիւնն, եւ ութն օդուած՝ մին­չեւ ցնախապատրաստութիւնն:

ի. 244ա-50բ Խնդրուած 20. օդուած 1.Խնդրուած քսաներրորդ. Զսիրոյն Աստուծոյի չորս օդուածս բա­ժանեալ. Զկնի որոյ խորհելի է զայսցանէ, որք բա­ցարձակապէս առ կամն Աստուծոյ պատկանին, ի կողմն իսկ արդ բաղձական գտանին ի մեզ եւ կիրքն հոգւոյն, որպէս ուրախութիւնն կամ մանաւանդ խնդութիւնն, սէրն, եւ սոյնգունակք: Եւ ունակութիւնն եմոյծ ենի (՞) զօրութեանցն բարոյականաց կամ առաքինութեանցն, որպէս արդարութիւն, արիութիւն եւ սոյնգունակք, ուստի նախ՝ խորհեսցուք զսիրոյն Աստուծոյ, երկրորդ՝ զարդարութենէն Աստուծոյ եւ նորին ողորմութենէն: Շուրջ զորովք չորեք խնդրուածք լինին – Նախ՝ մի՞թէ իցէ արդեօք յԱստուած սէր... քան­զի եւ ըստ իմանի ինչ ժամանակի ոչ է ոչ բարի եւ ոչ չար:

իա. 250բ-7ա Խնդրուած քսանեւմիերրորդ. |251ա| Զարդարութենէ եւ զողորմութենէ Աստուծոյի չորս օդուածս բաժանեալ. Զկնի խորհելոյն զաստուա­ծային սիրոյն զարդարութենէ եւ զողորմութենէ նորին ճարտանելի (այսպէս) է կամ առնելի: Եւ շուրջ զորով չորեք խնդրուածք լինին – Նախ՝ մի՞թէ յԱստուած իցէ արդեօք արդարութիւն... ցորքանս իրքն ի չգոյէ ի գոյութիւն փոխաբերին:

իբ. 257ա-65ա Խնդրուած քսանեւերկուերրորդ. Զնախապատրաստութենէն Աստուծոյի չորս օդուածս բաժանեալ: Խորհեցեալք իսկ արդ այսոցիկ, որք առ կամքն բացարձակաբար պատկանին, յառաջ մատ­չելի է առ այնս, որք առածեալք լինին եւ հային ի միասին եւ համանգամայն առ միտն եւ առ կամքն: Սոյնգունակ իսկ արդ է նախապատրաստութիւնն ապաքէն, ցորքանս նկատէ զամենայն ինչ, նախա­սահ­մանութիւնն, սակայն, եւ դատապարտութիւնն, եւ որք առ սոյնս հետեւին, ցորքանս նկատեն զմարդն զանկրականաբար, որքան առ յաւիտենական փրկու­թիւնն: Քանզի եւ զկնի բարոյականաց առա­քի­նութեանց կամ զօրութեանց ի գիտութիւնն բարո­յական խորհեցեալ լինի զխոհեմութենէ առ այսր նախապատրաստութիւնն պատեհ լինիլ երեւի: Շուրջ զնախապատրաստութեամբն իսկ արդ Աստուծոյ խնդրեալք լինին չորեք իրք – Նախ՝ մի՞թէ Աստուծոյ պատշաճ լիցի նախապատրաստութիւն... ոչ իսկ արդ ենթնախապատրաստութեան ոմանց մասնաւորաց նախապատրաստօղաց:

իգ. 265ա-81բ Խնդրուած քսանեւերեքերրորդ. Զնա­­­­խապատրաստութենէն ի ութն օդուածս բաժա­նեալ: Զկնի խորհելոյն ի նախապատրաստութենէն աս­տուածային |265բ| ձեռն արկանելի է զնախա­սահ­մանութենէն եւ զկենաց գրքէ: Շուրջ զնախա­սահմանութեամբն խնդրին ութն – Նախ՝ մի՞թէ պատկանիցի արդեօք Աստուծոյնախասահմանու­թիւն... օժանդակեալ լինիլ կարէ, բայց ոչ արգիլանիլ:

իդ. 281բ-6ա Խնդրուած Քսանեւչորսերրորդ. Զգրոյն կենաց ի երիս օդուածս բաժանեալ: Զկնի որոց խորհելի է զգրոյն կենաց, եւ շուրջ զորով երեք են, որք խնդրին – Նախ՝ զի՞նչ ինչ արդեօք իցէ գիրն կենաց... կամ ծանօթութեանն ըմբռնանի, թէպէտ ոչ նորին որոյ:

իե. 286ա-97ա Խնդրուած քսանեւհինկերրորդ. Աս­տուածային կարօղութենէ ի վեց օդուածս բա­ժա­նեալ: Զկնի խորհելոյն զաստուածային նախագի­տու­թենէն եւ զկամացն եւ զայնցանէ, որք առ այսս անգաւորին կամ պատեհանան, կայ մնայ խորհելի զաստուածայնոյն կարօղութենէ: Եւ շուրջ զորով լինին խնդրուածք վեց – Նախ՝ մի՞թէ իցէ արդեօք յԱստուած կարօղութիւն... եւ բարին եւ բարձր եւ գե­րա­գոյն լինիլ, քան զԱստուած:

իզ. 297ա-300բ Խնդրուած քսանեւվեցերրորդ. Աստուածային երանելութենէ ի չորս օդուածս բա­ժա­նեալ: Հուսկ ետոյ, իսկ արդ, վերջապէս զկնի խոր­հելոյն զայնցանէ, որք առ աստուածային էյութեան միութիւնն պատկանին, խորհելի է զաստուածային երանելութենէ: Շուրջ զորով լինին խնդրուածք չորք – |297բ| Նախ՝ մի՞թէ ելանելութիւնն պատեհաւոր իցէ արդեօք Աստուծոյ... շնորհօքն Աստուծոյ խօսեցեալ զմիութենէն Աստուծոյ: Անցցուք առ Երրորդութիւնն խնդրուած՝ ըստ կարգին քսանեւեօթներրորդ, ըստ նիւթոյն առաջիկայի առաջներրորդ:

իէ. 301ա Խնդրուած 27. օդուած 1. Առարկութիւն զԵրրորդութենէ. Խնդրուած քսանեւեօթերրորդ 27. Զբղխմանէ աստուածայնոց անձանց՝ ի հինկ օդուածս բաժանեալ: Զկնի խորհեցելոյս իսկ արդ այսոցիկ, որք առ աստուածային էյութեան միութիւնն պատկանին առ Երրորդութիւնն անձանց յաստուա­ծայինսն: Եւ քանզի անձինքն աստուածայինք ըստ յարաբերութեանցն ծորակին կամ հոռակին տրո­հեալք լինին կամ տարբերին ըստ սարասի վարդա­պետութեան, նախորդագոյն խորհելի է զծորակէ, որ է սկիզբն, կամ զբղխմանէ: Երկրորդագոյն զյարա­բերութեանցն ծորակին կամ հոռակին, երրորդագոյն՝ զյանձանցն: Շուրջ զբղխմամբ լինի խնդրուածք հինկք – Նախ՝ մի՞թէ իցէ արդեօք բղխումն ի յաստուա­ծայինսն... երանի, թէ յԱստուած ոչ կարիցէ լինի բղխումն ինչ, քանզի բղխումն /// (չշարունակուած):

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԹ. դ., նոտրգիր

1բ [Բառք եւ լուծմունք] – Ատաղձ՝ Լծ. տեսակ կամ կերպարան... ֆօրմայ՝ տեսակ, 3 խնդր., զյօդ:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԻ

Տե՛ս տիտղ. 2ա:

16ա(թարգմանչի) Եղեւ ուրեմն, զի յամս փրկչին 1735՝ ի քաղաքն Ղալաթիայ կոչեցեալ, թաղն Պէկօղլու թարքմանեալ աւարտեցաւ առաջինն առաջոյն Թօմայի Ագվինացւոյ Աստուածաբանութիւնն: Իսկ ոչ բոլորն, այլ միայն այնքան, որքան պատկանի առ միութիւնն Աստուծոյ, ի բաց թողեալ զԵրրորդութէնէնն, վասն զի, որ խնդրեաց զթարքմանութիւնս՝ պատրեաց զթարք­մա­նիչն, կասելով այնուհետեւ ի կամացն: Այլ ըստ մտացն հեղինակին՝ ոչ խոտորեցուցեալ յաջ կամ յահեակ, առանց բնական ըղձի եւ թարց կողմնակալութեան: Եւ մինչ կենդանի է գաղափարն, խայտառակ իմն է այլայ­լումն, բայց քանզի հաւատարմութիւնն, որ ի բաց մեր­ժէ զամենայն աղթ կամ ախթ, պահանջէ, զի մի յա­րատասցի այն, որ ամբողջն է: Հարկի, ուրեմն, պա­տա­հի դնել աստանօր հետեւաբար եւ զցանկ թարք­մա­նե­ցելոց իրացն միայն. ուստի (հետեւում է ցանկը՝ 16բ):

ՆՇՈՒՄ՝1ա՝ «347/2998, ԺԸ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկո­պո]ս», 1աին փակցուած թերթիկին՝ «Աստուածա­բա­նու­թիւն Համառօտ Թովմայի Ագուինացւոյ, քառածալ, շեղագիր, գրեալ ի թղթի՝ անյայտ թուականաւ եւ գրչաւ: Թարգմանեալ նախ ի յոյն լեզուէ՝ յամի 1835, ի քաղաքն Ղալաթիա: Ունի զցանկ զկնի յառաջաբանին: Չունի յիշատակարան»: 1բ՝ «Հմր 81», Պհպ. Բբ՝ «Կազ­մուած է 1944 թուի հոկտեմբեր ամսին՝ Մատենադա­րա­նի կազմատանը: Լ. Խաչիկեան»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 301բ՝ «Բաւ է»:

2999

ԹՈՎՄԱ ԱՔՈՒԻՆԱՑԻ, ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

(ՀԱՏՈՐ Բ.)

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 247 (գրչի էջակալում՝ 1-300, որ է՝ 2բ-150ա). չգրուած՝ 246բ-7բ: ՊՐԱԿ՝ 8+20x12 (2՝ 7)+4: ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x16,5: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,4x13,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 18ա): ՏՈՂ՝ 29: ԿԱԶՄ՝ դրոշմազարդ շագանա­կա­գոյն կաշի, Բ. փեղկի վերին եւ ստորին մասում՝ «ԱԽ», մէջ­տե­ղում՝ Մատենադարանի շէնքի պատկերով դրոշմուածք, միջուկը՝ տախտակ, աստառը՝ ծաղկազարդ կտաւ՝ կապոյտ հէնքով: ՊԱՀՊԱՆԱԿ՝ ԱԲ+ԳԴ՝ դեղնաւուն չգրուած թուղթ, Ի. դ.. լու­սան­ցա­կողերը՝ կարմիր:

Новый рисунок

Նմուշ 18ա

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՉՈՒԹԻՒՆ – Գոյներ՝ կարմիր:

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմը՝ Ի. դ. (1976 թ.). «Վերակազմուած է նոր կաշուով, նոր կազմաստառով, նոր գծագրութեամբ: 1976 թ.». լուսանցակողերը՝ գունաթափ, կեղտոտուած, թ. 9՝ լուսանցի վերին արտաքին եզրը պատռուած, թ. 102-247՝ ցեցի անցքեր, թա­նաքի թթուայնութիւնը բարձր՝ գրադաշտը գունափոխուած, թերթերին խոնաւութեան եւ աղտոտուածութեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

1ա-246ա [Համառօտութիւն բոլորի աստուածա­բա­նու­թեան սրբոյն Թօմայի Ագվինացւոյ՝ վարժա­պե­տին հրեշտակայնոյ քարոզօղաց կրօնէ կամ միա­բա­նութենէ, Երկրորդ մասին. Հատոր Երկրորդ]:

– 1ա-2ա Առաջաբանութիւն – Զկնի բացայայտելոյ յառաջին մասին... որչափ կարեր խոնարհութեամբ Հոգւոյ ստորարկեաց:

1. 2բ-132ա Ընձեռուած Առաջներորդ. Յաղագս սրբազ­նութեանց – Որ Աստուած երբեմն խոստացեալ էր Եզեկիէլ մարգարէի ԼԶ. գլուխն...

Ա. 3ա-17բ Գլուխ Ա. Յաղագս սրբազնութեանց

ա. 3ա-4ա Պրակ Առաջին. Թէ զի՛նչ իցէ սրբազ­նու­թիւնն – Արդ, ծանի՛ր, ընթերցօ՛ղ, բառս այս սրբազնու­թիւն... իսկ սրբազնութիւնքն մեր մեզ տան զայն:

բ. 4ա-5բ Պրակ երկրորդ. Մի՛թէ սրբազնութիւնքն Նորոյս օրինի բաղկանայցեն իրօք եւ բանիւք՝ որպէս նիւթով եւ տեսակաւ – Առ ի օգնել տկարութեան մտաց... որ է նիւթն, այսինքն՝ լուացումն, օծումն եւ այլն:

գ. 5բ-7բ Պրակ երեք. Մի՛թէ առ ի առնել զսրբազ­նու­թիւնս խնդրիցին բացորոշեցեալք իրք եւ բացորո­շե­ցեալք բանք – Առ առաջադրեցեալ խնդիրս այս... կամ կարողութիւնն սրբազնութեան ոչ արգելանի:

դ. 7բ-9բ Պրակ չորս. Մի՛թէ սրբազնութիւնն Նորոյ օրինի տացէ զշնորհս, եւ յաղագս որո՛յ իրի տացի շնորհն այն – Առ առաջին մասն առաջադրեցեալ խնդրոյ... եւ շնորհողին զայնս մեզ:

ե. 9բ-12ա Պրակ հինգ. Յաղագս՝ թէ զո՛րպիսի շնորհս տայցեն սրբազնութիւնքն Նորոյ օրինի – Ասե­լի է նախ, թէ է աներկբայ... լուսաւորին այնու լուսովն աստեղքն եւ այլ կերպիւ՝ ցեխն:

զ. 12ա-3ա Պրակ վեցերորդ. Մի՛թէ ի ձեռն սրբազ­նու­թեանց ոմանց ներտպաւոր լիցի կնիք իմն – Անուամբ կնքոյ իմացեալ լինի... զոր ամենայն համա­տա­րածաբար մեկնէ Պելարմինոս:

է. 13բ-4ա Պրակ եօթներորդ. Յաղագս՝ թէ ոյք իցեն թիւքն, եւ որպիսի հարկաւորութիւն սրբազնութեանց Նորոյ օրինի – Հաւաստի է եւ իր հաւատոյ... ասաս­ցուք ստորեւ՝ ի տեղւոջ իւրում:

ը. 14ա-7բ Պրակ ութերորդ. Յաղագս՝ թէ ո՛վ իցէ պաշտօնեայ սրբազնութեանց Նորոյս օրինի, եւ թէ զի՛նչ խնդրիցի առ ի կարեւորաբար մատակարարել նոցայ – Ենթադրեմք՝ ըստ վարդապետութեան սրբոյն Թօմասու... զի պաշտումն սրբազնութեան պաշտօնէին միայն վնասէ:

Բ. 18ա-26բ Գլուխ երկրորդ. Յաղագս մկրտու­թեան

ա. 18ա-9ա Պրակ առաջին. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ իցէ մկրտութիւնն, եւ զի՛նչ հարկաւորութիւն նորին – Անունն մկրտութեան նշանակէ զլուացումն... որ կա­տա­րի մահուամբ վասն Քրիստոսի:

բ. 19ա-20բ Պրակ երկրորդ. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ նիւթ մկրտութեան – Ասեմ նախ, թէ բնական ջուրն է... ապահովագոյն է մկրտել զնա թէութեամբ:

գ. 20բ-1բ Պրակ երեք. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ իցէ տեսակ կամ ձեւն մկրտութեան – Մկրտութեան ձեւն է այս... այլ զի Հօրն առակցից իւր Որդին:

դ. 21բ-2բ Պրակ չորս. Յաղագս՝ թէ ո՛վ կարիցէ առ­նել զմկրտութիւն – Ասելի է նախ, թէ ամենայն մարդ... բայց ոչ եղանի կանոնազանց:

ե. 22բ-4ա Պրակ հինգ. Յաղագս՝ թէ ո՛վ կարիցէ ընդունել զմկրտութիւն, եւ որպիսի տրամադրութիւն խնդրի ի յընդունիլ նորին – Հաւաստի է այս, զի ամե­նայն մարդ... մարթ էր թլփատիլ յաւուր ութերորդի:

զ. 24ա-6բ Պրակ եօթներորդ. Յաղագս՝ թէ որպիսի արարողութիւնք իցեն առնելիք ի մկրտութեան – |24բ|Միշտ է այս, թէ հարկ էր... կամիցի այն լինիլ յա­ղագս ջերմեռանդութեան իւրոյ: Վերջ մկրտութեանն:

Գ. 26բ-32ա Գլուխ երրորդ. Յաղագս սրբազնու­թեան հաստատութեան, որ է դրոշմն

ա. 26բ-7բ Պրակ Ա. Մի՛թէ դրոշմն իցէ սրբազնու­թիւն – Անուամբ դրոշմի իմանի... եւ տակաւին սովո­րու­թիւն պահի:

բ. 27բ-9ա Պրակ երկու. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ ձեւն եւ նիւթն սրբազնութեանն դրոշմին – Նիւթն հեռագոյն սրբազնութեանս այսորիկ... եւ զօծումն յիշէ:

գ. 29աբ Պրակ երեք. Յաղագս՝ թէ որք իցեն արարքն սրբազնութեանցս այսորիկ – Արդ, երեք են արարքն դրոշմին... վերստանայ զայն շնորհ:

դ. 29բ-30բ Պրակ չորս. Յաղագս՝ թէ որպիսիք տրա­մադրութիւնք իցեն հարկաւոր առ ի կարգա­ւո­րա­բար եւ պտղունակապէս ընդունելոյ զսրբազնու­թիւն դրոշմին, կամ ո՛րն իցէ պտղունակութիւնն ընդունելոյ զայն – |30ա|Ճշմարիտ է այս, թէ սրբազ­նու­թիւնն... ծայրագոյն ջանիւ պարտի խնդրիլ յամենեցունց:

ե. 30բ-2ա Պրակ հինգ. Յաղագս՝ թէ ո՛ կարիցէ զսրբազնութենէն դրոշմի մատակարար լինիլ, եւ որ­պի­սի արարողութեամբ պարտ իցէ մատակա­րա­րիլ – |31ա|Հաւաստի ի հաւատոյ է, թէ... ոչ ոք եպիսկո­պո­սաց տրտնջիցէ:

Դ. 32աբ-70ա Գլուխ չորրորդ. Յաղագս սրբազնու­թեան եւ հաղորդութեան

ա. 32աբ Պրակ մէկ. Յաղագս՝ թէ ո՛րպիսեաւ անուամբ կոչի սրբազնութիւնս այս – Որովհետեւ յայս­միկ սրբագունեղում սրբազնութեանս... եւ զհա­ղոր­դութեամբ նոյն իմացեալ լինի:

բ. 32բ-3բ Պրակ երկրորդ. Յաղագս թէ յորում իրի կայնայցէ իսկապէս սրբազնութիւնն հաղորդութեան – Ենթադրեմք որպէս հաստատագոյն իր... զամենայն բա­րիս առ այլ սրբազնութիւնսն:

գ. 33բ-5բ Պրակ երեք. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ նիւթն կատարելոյ զհաղորդութիւնն – Անուամբ նիւթոյ ի սրբազնութիւն հաղորդութեան... որպէս ազդէ ի Սամբերդիոս:

դ. 35բ-8ա Պրակ չորս. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ ձեւն առնելոյ զհաղորդութիւնն, եւ թէ որն իցէ ճշմարիտ եւ իսկական իմացուածն բանից նորա – |36ա|Ուսուցա­նէ սուրբ Թօմաս... միայն կերպն մատուցանելոյ զա­նա­զանի:

ե. 38ա-44բ Պրակ հինգերորդ. Յաղագս՝ թէ զինչ եղանիցի յայսմիկ սրբազնութեան ի ձեռն բանիցս սրբազնագրութեան – Երեք են իրք գլխաւորք... որ­պէս զի սրբազնագործութիւնն կատարիցի:

զ. 44բ-7ա Պրակ վեց.Յաղագս թէ որք իցէ արարք հաղորդութեան սրբազնութեանն – Զանազանք եւ այլեւայլք, նա եւ յոյժ... զնոյն տրամադրութեան եմք ընձեռելոցք:

է. 47ա-52ա Պրակ եօթն.Յաղագս վիճաբանու­թեանց առ ի արժանաւորապէս ընդունելոյ հարկաւո­րու­թիւն զսրբազնութիւնս զայս – Ընձեռելոցք եմք աստ զհարկաւոր տրամադրութեանց... որոյ վաղճանն է յայրումն:

– 47բ-9ա Մասն առաջներորդ պրակիս. Յաղագս տրամադրութեան հոգւոյ – Առաջին՝ տրամադրութիւն արժանաւորապէս...

– 49ա-50ա Մասն երկրորդ եօթներորդ պրակիս. Յաղագս՝ թէ որպիսի տրամադրութիւն խնդրիցի ի կողմանէ մարնոյ – Երկու իրք յաւէտաբար խնդրին...

– 50ա-1ա Մասն երրորդ եօթներորդ պրակիս. Մի՛թէ հրամանաւ իւիք հարկաւոր իցէ, զիւր զապաշ­խարանս կամ զվճարումն ի խոստովանահօրէ էառ զայն նախ քան զընդունումն հաղորդութեան – Յա­ռա­ջադրեցեալ խնդիրն իմանալի է...

– 51ա-2ա Մասն Չորրորդ եօթներորդ պրակիս. Մի՛թէ առ ի արժանապէս ընդունիլ զհաղորդութիւնն խնդրիցի գերազանց աստիճան մաքրութեան եւ սրբութեան – Իմացուած խորհրդոյս է այս...

ը. 52ա-4բ Պրակ ութերորդ. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ հարկաւորութիւնն առնլոյ զայս սրբազնութիւնս – Խնդիրս այս զերկու կերպ հարկաւորութենէ... գտանի­ցէին՝ յաղագս ընդունելոյ զսրբազան հաղորդութիւնն:

թ. 54բ-5բ Պրակ իններորդ.Յաղագս լուծանելոյ զոմանս տարակուսութիւնս շուրջ զայնու վար­դա­պե­տութեամբ, զորմէ նախընթացին մասին ընձեռեցաւ – Առաջինն է՝ մի՛թէ խելագար մկրտեցելոց իցէ... հա­ղոր­դիլ ըստ երկոքումբք տեսակօք՝ հրամանաւ Աս­տուա­ծայնով:

ժ. 55բ-6ա Պրակ տասներորդ.Յաղագս թէ ո՛ իցէ օրի­նաւոր պաշտօնեայ այսր սրբազնութեանս – Առա­ջադրեցեալ խնդիրս այս երկակի կերպիւ կարէ իմա­նիլ... կարէ ի կիրարկանել զայն:

ժա. 56բ-70ա Պրակ մետասաներորդ. Յաղագս սրբա­գունեղի սրբազնագործութեան պատարագի – Եւ աստ գիտելի է, զի ի պատարագի... կամ գոնեայ յա­ւուրս տօնից մատիցին առ այն:

Ե. 70ա-105ա Գլուխ Հինգերորդ

ա. 70ա-1ա Պրակ առաջին. Յաղագս ապաշխա­րու­թեան. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ իմանայցէ անուամբ ապաշխարութեան – Անունն ապաշխարութեան երկու կերպիւ առնանի... բացայայտեսցի հետեւեալ պրակօք:

բ. 71ա-2բ Պրակ երկրորդ. Յաղագս՝ թէ ապաշ­խարութիւնն է ճշմարիտ եւ իսկական սրբազնութիւն Նորոյ օրինիս. ցուցանի ընդդէմ հերէտիկոսաց – Բաց ի հրամանէ ընդհանրական եկեղեցւոյ... ենթարկել բա­նալեացն եկեղեցւոյ:

գ. 72բ-3բ Պրակ եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ նիւթն սրբազնութեանն ապաշխարութեան – Աստ վարդապետութեանն սրբոյն Թօմայի... ոչ կարէ լինիլ ամբողջ եւ կատարեալ մարդ:

դ. 73բ-5ա Պրակ չորորդ. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ ձեւն կամ տեսակն ապաշխարութեան – Տեսակն կամ ձեւն ապաշխարութեան սրբազնութեանն... յանուն նոյն Աստուծոյ թողուցուն զմեղս:

ե. 75ա-6բ Պրակ հինգերորդ.Յաղագս թէ որն իցէ արարն սրբազնութեանս այսորիկ – Առաջին արարն կամ պտուղն ապաշխարութեան... զորմէ ընձեռեմք յե­տա­գայ պրակում:

զ. 76բ-7բ Պրակ վեցերորդ. Յաղագս թէ ի ձեռն ապաշխարութեան սրբազնութեանն արդիւնքն բա­րեաց գործոց կենագործիցին, որք մահացու մեղօք մեռան – Յերկակի սեռէ բարեաց գործոց... զոր ի նմանէ ընկալու:

է. 77բ-9բ Պրակ եօթներորդ. Յաղագս թէ զինչ իցէ զղջումն – Արդ, ծանի՛ր, ընթերցօ՛ղ, նախ քան... որպէս մեկնէ ուսուցարանն հռօմէական:

ը. 79բ-81ա Պրակ ութերորդ. Յաղագս թէ զինչ իցէ զղջումն կատարեալ, որ է փոշիմանութիւն, եւ թէ որպէս տարբերիցի յանկատար զղջմանէ, որ է բե­կումն – Ենթադրելով ի վարդապետութենէ ժողովոյն... ամենայն մեղաւորն պարաւանդի առ այն:

թ. 81ա-3ա Պրակ իններորդ. Մի՛թէ զղջումն կա­տա­րեալ կամ փոշիմանութիւնն հարկաւոր իցէ առ ի արժանաւորապէս ընդու|81բ|նելոյ զսրբազնու­թիւնն ապաշխարութեան եւ պտղունակաբար կամ անկա­տար զղջումն, ո՛ր բեկումն բաւական իցէ առ այն – Ասեմ, թէ մինն եւ միւսն հարկաւոր է... պարտ է ամե­նայն ոք խնդրել վասն արդեանցն քով:

ժ. 83ա-6ա Պրակ տանսերորդ. Յաղագս թէ որ­պիսի պարտ է գոլ բեկումն այն, որ առ ի ընդունել պատեհաբար զսրբազնութիւնն ապաշխարութեան է հարկաւոր – Ծանի՛ր, ընթերցօ՛ղ, նախ քան թարգմա­նելն... սպասել արձակման եւ այլն:

ժա. 86ա-7բ Պրակ մետասաներորդ. Մի՛թէ սրբազ­նութենական խոստովանութիւնն հարկաւոր իցէ առ ի առնուլ զթողութիւն մեղաց ի ներկացուց­մանէ Քրիստոսի Տեառն մերոյ – Անուամբ սրբազնու­թե­նական խոստովանութեան, ըստ վարդապետու­թեան... եւ ցուցանէ Բելարմիանոս:

ժբ. 87բ-8բ Պրակ երկոտասան.Յաղագս՝ թէ որք անձինք եւ յորում ժամանակի պարաւանդին առնելոյ զխոստովանութիւն սրբազնութենական – Առ առա­ջին ասեմ, թէ հասարակ եւ աներկբայ... տգեղութեան մեղացն բծաւոր իցի:

ժգ. 89աբ Պրակ երեքտասաներորդ.Յաղագս՝ թէ որք իցեն իսկութիւնքն, որք խնդրին վասն պատե­հա­բար առնելոյ զխոստովանութիւնն – Ոմանք վարդա­պետք վեշտասան զայսպիսի... յետագայ պրակոջ յատ­կաբար պարզաբանի:

ժդ. 89բ-91ա Պրակ չորեքտասաներորդ.Յաղագս՝ թէ որն իցէ ամբողջութիւնն խոստովանութեան, որ առ կարեւորութիւնն եւ պտուղ նորա պահանջի – Ճշմարիտ է այս, զի ամբողջութիւնն... այլ միայն ծան­րա­ցուցանեն:

ժե. 91ա-2բ Պրակ հնկէտասաներորդ.Մի՛թէ ամ­բող­ջութիւնն խոստովանութեան իցէ այնպէս հար­կաւոր, մինչ զի ի յոչ ի մեք դիպուածում մարթիցէ լռել զմեղ իմն մահացու – Երկու են մանաւանդ կեանք... նկատէ Նաւարոս աստուածաբանն:

ժզ. 92բ-4ա Պրակ վեցտասաներորդ.Յաղագս՝ թէ ո՛ իցէ օրինաւոր պաշտօնեայ սրբազնութեանն ա­պաշ­խարութեան – Հաւաստի իմն է, թէ միայն քահա­նայն իցէ... պարտ է առնել առանց գայթակղութեան:

ժէ. 94ա-5բ Պրակ եօթնեւտասներորդ.Յաղագս դի­պուածապահութեան – |94բ|Արդ, դիպուածա­պա­հու­թիւնն է նուաճումն... եղանի դիպուած եպիսկոպո­սին:

ժը. 95բ-6բ Պրակ ութեւտասներորդ.Յաղագս՝ թէ որպիսի իսկութիւնք պահանջիցին խոստովանա­հարց, որպէս զի ըստ պարտին կիր արկանիցէ պաշտօնն իւր – Յայնցանէ, որք ի նախընթաց պրակն ասացաւ... յառաջադրութիւն զնա յորդորիցէ:

ժթ. 96բ-8ա Պրակ իննեւտասներորդ.Յաղագս՝ թէ որպիսի է խոհեմութիւնն այն, որ ի խոստովանա­հայրն խնդրի – Ճշմարիտ է այս, եւ նոյն փորձառու­թիւնն... զի հեզ եմ եւ խոնարհ սրտիւք:

ի. 98ա-9բ Պրակ քսաներորդ.Յաղագս՝ թէ որն իցէ պարաւանդութիւնն պահելոյ զինքն կամ զգաղտնի խորհուրդն խոստովանութեան – Ասեմ նախ, թէ պարտ է զկնիքն... զորս խոստովանահայրն ի մեղս ներածիցեր:

իա. 99բ-100բ Պրակ քսանեւմէկերորդ. Յաղագս՝ թէ յորում դիպուածոջ ոչնչանայցէ խոստովա­նու­թիւնն, վասն որոյ պարտ իցէ վերակրկնիլ նոյն խոստովանութիւնն միւսանգամ – Յառաջն ասացելոց թիւրաւ կարէ... ի խոստովանահօրէ էառ կատարիցէ:

իբ. 101ա-2ա Պրակ քսանեւերկուերորդ.Յաղագս՝ թէ զի՛նչ իցէ վճարումն – Անուամբ վճարման իմանի գործն... եւ պարտիմք պարծիլ նովաւ, այլ ոչ մեօք:

իգ. 102աբ Պրակ քսանեւերեքերորդ.Յաղագս, որո՛վք գործովք Աստուծոյ վճարել կարէ – Երեք են իմացուածք աստուածաբանից... եւ ի յառաքելական ըն­դունելութեան հարուածոց եւ վնասակարութեանց նոցա:

իդ. 102բ-4բ Պրակ քսանեւչորսերորդ.Յաղագս՝ թէ որպիսաբա՛ր պարտ իցէ վարիլ խոստովանահայրն ի դնել զվճարումն – Խոստովանահայրն ոչ միայն կարէ... ոմանց ի խոստովանութեան յայտնեցելոց:

իե. 104բ-5ա Պրակ քսանեւհինգերորդ. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ պարաւանդութիւնն խոստովանորդոյն առ ի յընդունել զապաշխարանս – Ճշմարիտ է, թէ խոստովանորդին պարաւանդի... նաեւ հերէտիկոսա­կան համարեցաւ:

– 105ա-6բ Շարակցումն. Յաղագս ներողութեան եւ քաւարանին – Քանզի ասացաք ի վերոյ...

– 105ա-6բ Մասն առաջին. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ կամ որքա՛ն իցէ ներողութիւնն – Անունն ներողութեան ըստ հասարակ կիրառութեան եկեղեցւոյ... ըմպեն զանօրե­նու­թիւնս՝ իբրեւ զջուր:

– 106բ-8ա Մասն երկրորդ. Յաղագս՝ թէ ո՛ կարիցէ շնորհել զներողութիւն, եւ որպիսի՛ պատճառ առ այն խնդրիցի – Ենթադրելով զվարդապետութիւնն Բելար­միա­նոսի... յաղագս առաւելութեան եւ նուազու<ու>­թեան տրամադրութեանց իւրեանց:

– 108ա-9ա Մասն եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ որ­պի­սի՛ք իսկութիւնք խնդրիցին ի նմին, որ զպտուղն ներողութեան կամի առնուլ – Առաջին իսկութիւն է, զի իցէ մարդ... հասանիլ ի թիկունս նոցա:

– 109բ-10բ Մասն չոր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ իցէ զգալի զքաւարանէ – Ընդհանրական ճշմարտու­թիւնն, որ... հաւատարիմ եւ ճշմարտախօս արանց:

Զ. 110բ-5ա Գլուխ վեցերորդ. Յաղագս սրբազ­նու­թեան վերջնոյ օծման

ա. 111ա-2ա Պրակ առաջին. Թէ զինչ իցէ վերջին օծումն – Անուամբ վերջնոյ օծման իմանի... որ իցէ վայելուչ յայնմ օծման, զոր կատարէ:

բ.112ա-3ա Պրակ երկրորդ. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ նիւթ եւ տեսակ այսր սրբազնութեան – Ասեմ նախ՝ հե­ռագոյն նիւթն... հոտոտալով, ճաշակելով, շօշափե­լով եւ այլն:

գ. 113ա-4ա Պրակ եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ ո՛րք իցեն արարքն կամ պտուղքն օծմանն վերջնոյ – |113բ|Արարքն վերջնոյ օծման են երկու... զոր ասա­ցաք ի վերոյ:

դ. 114ա-5ա Պրակ չոր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ ո՛ կա­րիցէ կամ պարտ իցէ ընդունելսրբազնութիւնն վերջնոյ օծման կամ որպիսի՛ տրամադրութիւն պա­հան­ջի ի նմին – Ասեմ նախ, թէ ենթակայն... մատակա­րարելոյ նմա զվերջին օծումն:

Է. 115ա-23բ Գլուխ եօթներորդ. Յաղագս սրբազ­նու­թեան կարգի

ա.115բ-7բ Պրակ առաջին. Մի՛թէ կարգն իցէ սրբազնութիւն – Անունն կարգի, որ ըստ ինքեան ունի... այսորիկ եմք մեկնելոցք:

բ. 117բ-8ա Պրակ երկրորդ. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ նիւթ եւ տեսակն սրբազնութեան կարգի – Առա­ջե­դեալ խնդիրն զերկակի իմացուած կարէ ունիլ... շօ­շափեալք էին զգործիսն այնս:

գ. 118բ-20բ Պրակ եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ ո՛ կա­րի­ցէ շարաբերել զսրբազնութիւն կարգի, կամ ո՛ կա­րէ ընկալնուլ զայն – Հաւաստի է այս եւ յօդուած հա­ւա­տոյ... թէ ոչ միայն խնդրի ընդունակութիւն բանա­կա­նութեան, այլ եւ խելաց:

դ. 120բ-2բ Պրակ չոր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ որպիսի՛ որակութիւնք կամ տրամադրութիւնք խնդրիցին ի յայնոսիկ, որ առնլոցք են զկարգս – Որպէս զի ոչ միայն որպէս զճշմարիտ... հոգւոց նոցա դառնայցէ:

ե. 122բ-3բ Պրակ հինգերորդ. Յաղագս՝ թէ որք իցեն արարքն սրբազնութեան այսորիկ – Ասելի է նախ, թէ ի ձեռն արժանաւորապէս ընդունման... զայն տանիլ կարիցեն:

Ը. 123բ-32ա Գլուխ ութերորդ. Յաղագս սրբազ­նու­թեան պսակին

ա. 123բ-5ա Պրակ առաջին. Մի՛թէ պսակն իցէ սրբազնութիւն – Անուամբ պսակի իմացեալ լինի օրինաւոր լծակցութիւն... կեալ եւ մնալ ընդ նմին:

125ա-6ա. Պրակ երկրորդ. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ խնդրիցի առ այս, զի պսակն կարեւորաբար շարա­բե­րիցի – Արդ, չորս իրք խնդրին առ կարեւորու­թիւնն... խօսելոցք եմք ստորեւ՝ ի տեղւոջ իւրում:

126ա-7ա Պրակ եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ խնդրի­ցի, որպէս զի ոչ միայն կարեւորապէս, այլ եւ մարթօրէն շարաբերիցի պսակն – |126բ| Առ ի հռչա­կել զպսակն մարթօրէն... որոց ընդ իշխանու­թեամբ են տղայքն:

127ա-8բ Պրակ չոր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ ո՛րն իցէ արարն պսակի – Բաց ի շնորհացն սրբացուցչաց, որք յայսմիկ... զոր երկարապէս պարզաբանէ նոյն Սանքեզ վարդապետն:

128բ-31ա Պրակ հինգերորդ. Յաղագս՝ թէ որք իցեն արգելմունք պսակի – Տալով Քրիստոս Տէրն մեր եկե­ղեցւոյն իւրում... թուլացուցանելոյ զքակտիչ արգել­մունս:

131ա-2ա Գլուխ վեցերորդ. Յաղագս խոստմնա­բա­նութեան – Խոստմնաբանութիւնն, որ եղանի նախ քան զպսակն... ոչ գիտիցէ զպատճառն օրինաւոր առաջնորդն տեղւոյն: Վախճան եօթն սրբազնութեանց:

2. 132ա-246ա Երկրորդընձեռուած. Յաղագս առից մարդկայնոց, որք ըստ աստուածայնոյ օրինի կանոնի են ուղղելիք – Արդ, քանզի աղբիւրն երկ­նայնոց շնորհացն...

Ա. 132ա-41ա Գլուխ առաջներորդ. Յաղագս գոր­ծոց մարդկայնոց սեռօրէն

ա. 132ա-3ա Պրակ առաջին. Յաղագս՝ թէ զինչ իցէ գործ մարդկային իսկապէս ասացեալ – Արդ, ըստ վարդապետութեան սրբոյն Թօմայի... առ այն առաքի­նութիւնն, որոյ յաղագսն եղեւ:

բ. 133ա-4ա Պրակ երկրորդ. Յաղագս՝ թէ որ գործն է այն, որ ճշմարտապէս եւ իսկապէս ասիցի ազատ – Ասեմ, թէ ազատութիւնն գործոյն մարդկայնոյ... կամ ոչ առնելոյ զայս կամ զայն իրն:

գ. 134ա-5բ. Պրակ եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ ուստի առնուցու գործն մարդկային զբարութիւնն կամ զչա­րութիւնն իւր – Երկակի բարութիւն կարէ նկատիլ... զգործն իւր ի յայն վերաբերիցէ:

դ. 135բ-6բ Պրակ չոր[ր]որդ. Մի՛թէ գործ իմն ան­տարբեր, այսինքն՝ այնպիսի գործ, որ ո՛չ բարի իցէ, ո՛չ չար – Երկակի կարէ գոլ իմացուածն... որ զայն ամենայն այնքան իմաստութեամբ արարայ եւ այլն:

ե. 136բ-41ա Պրակ հինգերորդ. Մի՛թէ առ ի բար­ւոք առնելոյ ոք զգործն իւր, պարտական իցէ հետեւել ազդման խղճի մտաց – Արդ, քանզի վերլուծումն բազում դժուարութեանց... յաղագս որոց է վախճան (ունի վեց մասն):

Բ. 141ա-9ա Յաղագս մեղաց

ա. 141աբ Պրակ առաջին. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ իցէ մեղքն – Առաջարկեցեալ խնդիրս ոչ է իմանալի... առա­ջի աչաց դիցէ:

բ. 141բ-2բ Մի՛թէ տացին ոմանք մեղք մահացուք եւ ներելիք – Անուամբ մահացու մեղաց իմանի... ոչ եւս տարրալուծանի յօդն բարէկամութեան կամ միաբա­նու­թեան:

գ. 142բ-4ա Յաղագս՝ թէ որով պատճառաւ մեղքն մահացուք եւ ներելիք ի միջի իւրեանց ճանաչիլ կա­րեն – Թէպէտ ճշմարիտ իցէ, թէ մահացու մեղքն... ի բազմութենէ ներելեաց մեղաց, զի փոքրկունք են:

դ. 144ա-5ա Յաղագս՝ թէ ուստի ճանաչիցի տե­սա­կաւոր, կամ թուական տարբերութիւնն մեղաց – |144բ|Արդ, քանզի ի ժողովն թերի սահմանեցեալ եղեւ... եւ զյապաղումն նորա՝ որպէս ասացաւ ի վերոյ:

ե. 145ա-6ա Յաղագս անձնառական եւ հրա­ժա­րա­կան մեղաց եւ զանազան աստիճանաց նոցին – Ուսուցանէ սուրբն Թօմաս... բացայայտիցէ զհաւա­նումն խորհրդով առ վատթար եւ ի տգեղ իրս:

զ. 146ա-7ա Յաղագս՝ թէ ո՛րք իցեն պատճառք մեղաց – Որպէս զի բաւականաբար վճարիցի... ան­յաղ­թելի բանականաց իրաւանց աշխատ առնէ զնոսա:

է. 147ա-8ա Յաղագս՝ թէ որք իցեն արարք մեղաց – Երեք են, որք հասարակաբար... զի ի դժոխս ոչ գոյ տե­ղի՝ ո՛չ թողութեան եւ ո՛չ փրկութեան:

ը. 148ա-9ա Յաղագս տեղւոյն դժոխոց եւ տան­ջա­նաց դատապարտեցելոց – |148բ|Գոլով ի մէջ այ­լոց արարաց... այսինքն՝ ոչ սպառի: Վախճան ընձե­ռուածոյն մեղաց:

Գ. 149ա Յաղագս օրինաց – Արդ, քանզի ասացաւ ի վերոյ...

ա. 149ա-50բ Յաղագս՝ թէ զինչ իմանայցի ա­նուամբ օրինի, կամ թէ որքոնք իցեն օրէնք – |149բ|Անուն օրինին ընդարձակաբար ասացեալ... այնու պատ­­ճառաւ արար զայն պատշաճաւոր եւ պատկա­նաւոր:

բ. 150բ-2ա Յաղագս՝ թէ զի՛նչ իցէ օրէնն մարդ­կային, եւ շուրջ զորո՛վ նիւթով կարիցէ շրջաբերիլ – |151ա|Օրէնն մարդկային, ըստ վարդապետութեանն սրբոյն Թօմայի, ոչ այլ ինչ է... կամ յայտնի հարկաւո­րութիւնն զայն պահանջէ:

գ. 152ա-3բ Մի՛թէ օրէնն մարդկային պարաւան­դիցէ զխիղճ մտացն մարդկային – Առաջադրեցեալ խնդիրն իմանալի է զքաղաքական եւ զկանոնական... ստորագրէ զհնազանդութիւն հպատակաց առ իշխանս:

դ. 153բ-4բ Յաղագս՝ թէ ուստի՛ կարիցէ ճանաչիլ. մի՛թէ օրէնն մարդկային պարաւանդիցէ զոք ի ներքոյ մահացու մեղաց – Երեք են պատճառքն մանաւան­դա­կանք... որպէսզի ջանիւ եւ հաւատարմաբար պահիցի:

ե. 154բ-5բ Յաղագս՝ թէ ի յորպիսի անձինս կայա­նայցէ կարողութիւնն սահմանելոյ զօրէնսն – Որով­հե­տեւ երկակի է օրէնն... եւ զսոյնս ի հետեւեալ մա­սունս եւս քննեսցուք:

զ. 155բ-6ա Պրակ հինգերորդ. Յաղագս Հռօմայ­նոյ եպիսկոպոսապետին, որ է ծայրագոյն քահանա­յապետ – Ասելի է նախ, թէ ի մէջ եկեղեցականաց... որք խնդրեն զայն:

– 156ա-7ա Մասն երկրորդ. Յաղագս Ժողովոց – Ժողովքն, որք յեկեղեցւոջ հռչակեցան...

– 157աբ Մասն եր[ր]որդ. Յաղագս եպիսկոպո­սաց եւ այլոց նախագահից եկեղեցեաց – Ստուգա­գոյն իմն է, թէ աստուածայնով...

է. 157բ-9ա Պրակ վեցերորդ. |158ա| Յաղագս՝ թէ որով կերպիւ կարէ խափանիլ պահելն զպա­րա­ւան­դութիւնն մարդկայնոյ օրինի – Ասելի է նախ, թէ պահ­պանութեան... ոչ պարտ է ծառայեցուցանել զդիտա­ւորութիւնն բանից, այլ զբանսն՝ դիտաւորութեան:

ը. 159ա-60ա Պրակ եօթներորդ.Յաղագս, վասն ո՛յր պատճառի սովորութիւնն ունիցի զզորութիւն օրինին – Ասելի է նախ, թէ սովորութիւն ունի... կամ զմիտս վեհագունից եւ օրինադրացն քննել:

թ. 160ա-1ա Պրակ ութերորդ.Յաղագս դրական օրինին աստուածայնոյ – Անուամբ աստուածայնոյ դրա­կան օրինի... ի յառաքելոց աւանդիցիւր եւ հաս­տատիցիւր:

ժ. 161աբ Պրակ իններորդ.Յաղագս օրինացն աս­­տուածայնոց կամ տասնաբանեայ պատուիրա­նաց – Անուամբ տասնաբանութեան նշանակի... վասն այ­սորիկ ամենայն պրակ ի բազում մասունս բաժա­նես­ցի:

1. 161բ-70ա Պրակառաջներորդ. Պարզաբանի առաջին հրամանն տասնաբանութեան՝ Ես եմ Տէր Աստուած քո, մի՛ առնիցես զԱստուածս օտարա­կանս առաջի իմ – Երկակի է հրամանն այսորիկ... ծաղրականաց եւ ստից ի բան կիր արկանեն:

– 162բ-3բ Մասն երկրորդ. Յաղագս զորութեան յու­սոյ եւ մեղաց նմին հակադրելոյ – Անունն յուսոյ աստ առնանի...

– 163բ-5բ Մասն եր[ր]որդ. Յաղագս զօրութեան սրբասիրութեան եւ մեղացն նմին հակադրելոյ – |164ա| Անունն սրբասիրութեան ըստ հասարակ իմա­ցուածոց աստուածաբանից նշանակէ...

– 165բ-9բ Մասն չոր[ր]որդ. Յաղագս առաքինու­թեան կրօնի եւ մեղացն հակադրելոց ի նմա – Անուամբ կրօնի ըստ մտացն սրբոյն Թօմայի...

–169բ-70ա Մասն հինգերորդ. Յաղագս՝ թէ քանի կերպիւ կարիցէ ոք մեղանչել ընդդէմ առաջին հրա­մա­նին տասնաբանութեան – Ընդդէմ այսմ հրամանիս մեղանչեն...

2. 170ա-6բ Պրակ երկրորդ. Պարզաբանի երկ­րորդ հրամանն տասնաբանութեան – Բանիւքն երկրորդի հրամանիս այսորիկ... ստաբար պաճուճեն զսուտ պատճառանս:

– 170բ-1բ Մասն առաջին. Թէ զինչ իցէ երդումն – Ըստ վարդապետութեան սրբոյն Թօմայի՝ նկատելի է աստ...

– 171բ-2ա Մասն երկրորդ. Յաղագս հայհոյու­թեան – Հայհոյութիւնն, ըստ վարդապետութեան սրբոյն Թօմայի, է մեղք...

– 172ա-3ա Մասն եր[ր]որդ. Յաղագս ուխտի – Չորք իրք են նկատելիք շուրջ զուխտիւ...

– 173ա-5ա Մասն չոր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ որքան իցէ պարաւանդութիւն ուխտի, եւ թէ որովք կերպիւք կարէ դադարիլ – Արդ, որ պատկանի առ առաջինն, ճշմարիտ է այս...

– 175ա-6ա Մասն առաջին. Յաղագս՝ թէ զինչ խնդրիցի առ ի պահելոյ եւ սրբելոյ զաւուրս տօնից – Երկու իրք խնդրին առ ի սրբել...

– 176աբ Մասն հինգերորդ. Յաղագս՝ թէ քանի կերպիւ մեղանչի ընդդէմ երկրորդ հրամանին – Ընդ­դէմ երկրորդ հրամանին տասնաբանութեան մեղանչեն նոքա...

3. 176բ-8ա Պրակ եր[ր]որդ. Պարզաբանի երրորդ հրա­մանն տասնաբանութեան. Յիշեա՛ սրբել զօրն շաբաթու – Երրորդ հրամանս այս, որպէս ասէ սուրբն Թօ­մաս, մասն ինչ բարոյական է... ոչ կարեն լսել զպատարագ:

– 177բ-8ա Մասն երկրորդ. Յաղագս՝ թէ քանի կերպիւ կարէ ոք մեղանչել ընդդէմ երրորդ հրամանին – Նախ՝ մեղանչեն նոքա, որք յաւուրս տօնից...

4. 178ա-86բ Պրակ չոր[ր]որդ. Պարզաբանի չոր­րորդ հրամանն տասնաբանութեան. Պատուեա՛ զհայր եւ զմայր քո – Որովհետեւ ըստ վարդապետու­թեան սրբոյն Թօմայի՝ հրամանն, որ պատկանի... կամ վատթար օրինակաւ զնոսա ի մեղս առածեն:

– 178ա-9ա Մասն առաջին. Յաղագս՝ թէ որք իցեն անձինքն այնք, որք սրբասիրութեամբ են սիրելիք – Ուսուցանէ սուրբն Թօմաս, թէ մանաւանդ...

– 179աբ Մասն երկրորդ. Յաղագս՝ թէ որպիսի կարգ իցէ ի պահելի ի սրբասիրութեան – Ճշմարիտ է այս, թէ ի սրբասիրութեան...

– 180ա-1ա Մասն եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ գործոցն սրբասիրութեան դէպի մերձաւորսն եւ մանաւանդ յաղագս մարմնաւոր ողորմութեան – Բազում եւ զա­նա­զանք են գործք ողորմութեան...

– 181ա-3ա Մասն չոր[ր]որդ. Յաղագս հոգեւոր ողոր­մութեան– Ուսուցանէ սուրբն Թօմաս, թէ եօթն կեր­պիւ կարէ...

– 183ա-4բ Մասն հինգերորդ. Յաղագս՝ թէ որ­պիսի ընդդիմանան սրբասիրութիւն մերձաւորին – Են չորք սեռք մեղաց, որք հակադրին...

– 184բ-5բ Մասն վեցերորդ. Յաղագս՝ թէ որք իցեն պարաւանդութիւնքն որդւոց առ ծնօղսն եւ ծնօղացն առ որդիսն – Բաց ի հասարակ պարաւանդութեանց, որք առ...

– 185-6բ Մասն եօթներորդ. Յաղագս՝ թէ քանի կեր­­պիւ մեղանչիցի ընդդէմ չորրորդ հրամանին տաս­­նաբանութեան – |186ա|Արդ, որպէս ասացաւ ի սկիսբն այսր պրակիս...

5. 186բ-90բ Պրակհինգերորդ. Պարզաբանի հին­գերորդ հրամանն. Մի՛ սպանաներ – Որպէս զի դիւրա­­բար իմանայցի մեկնութիւնն հինգերորդ հրա­մանիս... եւ յաղագս ասացելոյ Պանիոս աստուածա­բանին է, հաւանելի է:

– 186բ-7ա Մասնառաջներորդ. Յաղագս՝ թէ որ­պիսաբար պարտ իցէ իմանալ հինգերորդ հրամանս այս – Հրամանս այս ըստ որում ճոխաբար պարզա­բա­նե­­ցեալ եղեւ...

– 187ա-8ա Մասն երկրորդ. Յաղագս մարդա­սպա­նութեան իւրոյ ինքեան – Որովհետեւ այսու հրա­մանաւ արգելեցեալ լինի սպանումն...

– 188ա-9բ Մասն եր[ր]որդ. Յաղագս մարդաս­պա­նութեան եւ անդամնահատութեան – Ճշմարիտ է այս, զի անիրաւ...

– 189բ-90բ Մասն չոր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ քանի կեր­պիւ մեղանչել կարէ ոք ընդդէմ հինգերորդ հրա­մանին – Նախ՝ մեղանչեն նոքա, որք յղանան զին­քեանս անիրաւ ցանկութիւն...

6. 190բ-3բ Պրակ վեցերորդ. Պարզաբանի վեցե­րորդ հրամանն տասնաբանութեան. Մի՛ շնար – Զե­կու­ցանէ ուսուցարանն Հռօմային, թէ հարկ է... ի բաց հերքէ Լեզիոս վարդապետն:

– 190բ-2բ Մասն առաջին. Յաղագս՝ թէ զինչ արգելեն ի յայսմիկ վեցերորդում հրամանի – Սուրբն Օգոստինոս, մեկնելով զԵլից գիրքն, ուսուցանէ...

– 192բ Մասն երկրորդ. Յաղագս՝ թէ որքան կեր­պիւ կարէ ոք մեղանչել ընդդէմ վեցերորդ հրամանիս այ­սորիկ – Ասացելոցս կարէ համահաւաքիլ, թէ որ­քան...

– 192բ-3բ Մասն եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ որպիսի վճարումն կամ հատուցումն պարտ է լինիլ վասն զան­ցառութեան հրամանիս այսորիկ – Երկուք են դի­պուածք, որք առնեն զմարդ պարտական...

7. 193բ-208բ Պրակ եօթներորդ. Պարզաբանի եօթ­ներորդ հրամանն տասնաբանութեան. Մի՛ գո­ղանար – Որպէս ասէ ուսուցարանն հռօմէական... նոյն պարտատէրն առբերին:

ա. 194աբ Մասն առաջին – Ի բաց թողլով զզա­նա­զան եւ զբազմապատիկ իմացուածն...

բ. 194բ Մասն երկրորդ. Յաղագս՝ թէ զինչ իցէ իրաւունք առ յիրս եւ յի[ր]աւունք ի յիրս – Կարի հռչա­կաւոր է բաժանումն իրաւանց...

գ. 195աբ Մասն եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ իցէ տիրապետութիւն, եւ որո՛ց անձանց պատկանի այն – Բազումք են տեսակք մասնաւոր...

դ. 195բ-6ա Մասն չորրորդ. Յաղագս՝ թէ որո՛վ կերպիւ կարիցէ ստանիլ տիրապետութիւնն իւրացու­ցա­նելոյ – Իրքն արտաքինք, որք ընդ տիրապետու­թեան...

ե. 196ա-7ա Մասն հինգերորդ. Յաղագս սահմա­նա­գրութեանց – Սահմանագրութիւնն կամ կիրառու­թիւն իրի ուրուք...

զ. 197աբ Մասն վեցերորդ. Յաղագս դաշնակ­ցու­թեան սեռօրէն – Անուամբ դաշնակցութեան իմացեալ լինի միաբանութիւն...

է. 197բ-8բ Մասն եօթներորդ. Յաղագս խոստ­մանց պարգեւատուութեան եւ կըտակաց – Արդ, խոստման անուամբ ոչ իմանամք աստ զխոստումն...

ը. 199ա-200ա Մասն ութերորդ. Յաղագս գնելոյ եւ վաճառելոյ – Երկուք են մանաւանդականք իսկու­թիւնք...

թ. 200աբ Մասն իններորդ. Յաղագս փոխատրու­թեան կամ փոխ տալոյ կիրառութեան կամ բան տա­լոյ, աւանդատրութեան կամ պահ տալոյ, վար­ձատրութեան կամ վարձելոյ – Այսոցիկ չորից դաշ­նակ­ցութեանցս, որք ստեպ եղանին...

ժ. 200բ-1բ Մասն տասներորդ. Յաղագս՝ թէ զինչ արգելանիցի այսու եօթներորդ հրամանաւ – Այսու հրամանաւ արգելանի ոչ միայն ամենայն...

ժա. 201բ-2բ Մասն մետասաներորդ. |202ա| Յա­ղագս՝ թէ քանի՛ կերպիւ մեղանչիցի ընդդէմ եօթ­նե­րորդ հրամանիս այսորիկ – Յառաջարկեալ մա­սանէ բաւականաբար յայտ եղեւ...

ժբ. 202բ-4ա Մասն երկոտասաներորդ. Յաղագս վաշխից եւ տոկոսաց, նաեւ՝ թէ որով կերպիւ մեղան­չի նովաւ – Իբրեւ զճշմարիտ ենթադրեմք ըստ հասա­րակ եւ սովորական նշանակութեան...

ժգ. 204ա-5բ Մասն երեքտասաներորդ. Լուծանին ոմանք կարծիք շուրջ զնիւթով, որք յաճախ պատահին – Առաջինն է՝ մի՛թէ մարթ իցէ փոխ տալ...

ժդ. 205բ-6ա Մասն չորեքտասաներորդ. Յաղագս վերատրութեան, այսինքն՝ դարձուցանելոյ ի Տէրն զիր իմն, որ բռնութեամբ եղանի ընդդէմ եօթներորդ հրա­մանիս այսմիկ – Անուամբ վերատրութեան կամ յետ տալոյ իմացեալ լինի...

– 206աբ Խնդիր առաջին. Յաղագս՝ թէ ո՛ իցէ պար­տական տիրատրելոց – Առ տիրատրութիւնն պա­րաւանդեալ է նախ...

– 206բ-7ա Խնդիր երկրորդ. |207ա| Յաղագս՝ թէ ո՛ւմ իցէ տիրատրելի – Ասէ սուրբն Թօմաս, թէ տի­րա­տրութիւն...

– 207աբ Խնդիր եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ զի՛նչ, ե՛րբ եւ ե՛րբ եւ որո՛վ կարգաւ իցէ առնելի տիրատրու­թիւնն – Ուսուցանէ սուրբն Թօմաս, թէ այն, որ...

– 207բ-8ա Խնդիր չոր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ որպիսի պատճառ անմեղադիր կարէ առնել զնոսա, որք ոչ առնեն զտիրատրութիւնն – |208ա|Առաջինն է, յորժամ պարտատէրն...

8. 208ա-18ա Պրակ ութերորդ. Պարզաբանի ութե­րորդ հրամանն. Մի՛ խօսիցիս ընդդէմ մերձաւորին քում զսուտ վկայութիւն – Այսու հրամանաւ արգելանի ոչ միայն անիրաւութիւն... վճարումն այն բաւական համարիցին:

ա. 208բ-9ա Մասն առաջին. Յաղագս ստութեան – Ուսուցանէ սուրբն Օգոստինոս՝ է սուտ արտաբերու­թիւն...

բ. 209ա-10բ Մասն երկրորդ. Յաղագս այնոցիկ, որք առ դատաստանական դատաւորին պատկանին Նախ յաղագս դատաւորին – Որք են մանաւան­դա­կանք որակութիւնք...

գ. 210բ-1ա Պրակ եր[ր]որդ. Յաղագս ամբաստա­նողի – Աստ երկուք իրք են խնդրելիք...

դ. 211բ-2աՊրակ չոր[ր]որդ. Յաղագս վկայից – Ճշմա­րիտ է այս, զի մինչ հարցանի վկայն...

ե. 212աբ Պրակ հինգերորդ. Յաղագս պար­տա­ւո­րին – Երեք իրք են խնդրելիք շուրջ պարաւանդու­թեամբ...

զ. 212բ-3ա Պրակ վեցերորդ. Յաղագս փաստա­բանի եւ հոգէբարձուին – Սուրբն Թօմաս չորս որակու­թիւնս պահանջէ...

է. 213աբ Պրակ եօթներորդ. Յաղագս պատուոյ եւ համբաւոյ, եւ որք բամբասանօք եւ նախատա­բա­նու­թեամբ եղծանին – Անունն պատուոյ իմացեալ լինի...

ը. 213բ-5ա Պրակ ութերորդ. |214ա| Լուծանին տա­րակուսութիւնք ոմանք շուրջ զմեղօք բամ­բա­սա­նաց – Առաջին տարակոյսն է. մի՛թէ մեղանչիցէ մահա­ցօրէն...

թ. 215ա-6բ Պրակ իններորդ. Յաղագս անզգոյշ դատողութեան – Արդ, որպէս ուղղապէս նշմարեն աս­տուածաբանքն...

ժ. 216բ-7ա Պրակ տասներորդ. Յաղագս՝ թէ քանի կերպիւ կարէ մեղանչել ոք ընդդէմ ութերորդ հրա­մանիս այսմիկ – Նախ՝ մեղանչեն նոքա, որք մտար­ձա­կութեամբ...

ժա. 217ա-8ա Պրակ մետասաներորդ. Յաղագս տիրատրութեան, այսինքն՝ յաղագս դարձուցանելոյ ի Տէրն, զոր ոք ընդդէմ ութերորդ հրամանիս այսմիկ գործեաց – Երկակի տիրատրութիւն կարէ պատահիլ...

9. 218աբ Պրակ իններորդ. Պարզաբանի իննե­րորդ հրամանն տասնաբանեայ յօրինին. Մի՛ ցան­կա­նար կնոջ մերձաւորին քո, մի՛ տանն, մի՛ ագա­րակին եւ այլն, ոչ եւս ընդհանուր իրաց նորա – Թէ­պէտ այնք, որք այսոքիւք երկոքումբք հրամանօք ար­գե­­լանի... զայս ամենայն ասէ առաքեալն ի Ա. Տիմօ­թէոսի Զ. գլուխն:

10. 218բ Գլուխ հինգերորդ. Յաղագս հրամանին եկեղեցւոյ – Հրամանքն եկեղեցւոյ հասարակաբար հինգ համարին... այսինքն՝ պահոց եմք ասելոց:

– 219ա-20ա Պրակ միմիայն. Յաղագս՝ թէ զինչ խնդրիցի առ ի պատեհաբար պահել զայն – Անունն պահոց երիւք կերպիւք կարէ իմանիլ... առնուցու զայն ընդ առաւօտն կամ ի միջօրէի:

– 220ա-1ա Պրակ երկրորդ. Յաղագս՝ թէ զինչ իցէ պարաւանդութիւնն պահոց – Հաւաստի եւ երկբայելի է այս առ ամենեսեան... զոր լատինացիք կոչեն ռօկա­ցիօնէ:

– 221բ Պրակ եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ որքան կեր­պիւ մեղանչի յայսմիկ եկեղեցականի հրամանի – Նախ՝ մեղանչեն նոքա, որք առանց արդար պատ­ճառի...

11. 222ա-5ա Գլուխ վեցերորդ. Յաղագս տուժա­նաց եկեղեցականաց եւ կարգաբանութեան – Ա­նունն տուժանաց իրաւամբ հռօմէացւոց եղեւ առեցել...

– 222ա Գլուխ առաջներորդ. Յաղագս տուժանաց հասարակաբար առեցելոց – Գոլով բազումք եւ զա­նազան կարծիք...

– 222ա Խնդիր առաջներորդ. Յաղագս՝ թէ որոց անձանց պատկանիցի տալ զտուժանս – Ասելի է, թէ կարգաւոր կարողութիւն տալոյ զտուժանս...

– 222աբ Պրակ երկրորդ. Յաղագս՝ թէ առ յոր­պիսի անձինս կարեն տարածիլ տուժանս այսոքիկ – Ասեմ, թէ պատժիլ կարեն առ ամենայն...

– 222բ-3ա Պրակ եր[ր]որդ. Յաղագս, վասն ոյր պատճառի կարէ տրիլ տուժանն – Ասելի է, թէ եկեղե­ցական պատիժն տրի յաղագս մահացու մեղաց...

– 223աբ Պրակ չորրորդ. Յաղագս՝ թէ որպիսի կերպ պարտ իցէ պահել ի տալն եկեղեցական պատ­ժոց – Կերպն գործածելի ի տուժանս եկեղեցականս...

– 223բ-4ա Պրակ հինգերորդ. Յաղագս՝ թէ որ­պիսի պատճառ արտափաստէ զոք ի ներար­շաւե­լոյ ի տուժանս – Յաստուածաբանից չորք պատճառ ընդու­նե­ցեալք լինի...

– 224աբ Պրակ վեցերորդ. Յաղագս՝ թէ ո՛ կարիցէ արձակել ի տուժանաց – Ի տուժանաց, զորս ոչ ոք է իւր ցուցեալ...

– 224բ-5ա Պրակ եօթերորդ. Յաղագս՝ թէ քանիք իցեն տուժանք եկեղեցականք – Բազմակերպք են տու­ժանքն եկեղեցականք... զորոց խօսելոցք եմք ի հետեւալ պրակսն:

12. 225ա Յաղագս տուժանաց մասնաւորաց – Որք զտուժանացն հասարակաբար ասացեալք եղեն, այնք զիւրաքանչիւրմէ մասնաւորապէս իմանիլ պար­տին (այսչափ):

13. 225ա-7ա Յաղագս նզովից – Նզովն է երկա­պա­տիկ, այսինքն... որք ի հասարակութեան եւ ի ժողո­վա­րանի յանցաւորք տեսանին:

14. 227ա-8բ Յաղագս պաշտմնաբարձութեան – Պաշտմնաբարձութիւնն է տուժան եկեղեցական... ոմամբք ասի կարգալուծ:

15. 228բ-9բ Յաղագս արգելման – Անուամբ ար­գել­ման իմացեալ լինի... որպէս ասեն աստուածա­բանքն:

16. 229բ-30բ Յաղագս կանօնաբարձութեան – Կա­նոնաբարձութիւնն ոչ է տուժան...

– 229բ-30բ Պրակ առաջներորդ.Յաղագս կանօ­նա­բարձութեան, որ ծնանի պակասաւորութենէ – Պակասաւորութիւնքն, յորոց ծնանի կանօնա­բար­ձութիւնն... առանց սպանանելոյ զթշնամին:

17. 230բ-1ա Յաղագս կանօնազանցառութեան, որ ծնանի ի յանցանաց – Արդ, հինգ են տեսակք յան­ցանաց... մեկնէ Թօլէթոս աստուածաբանն:

18. 231աբ Յաղագս՝ թէ որով պատճառաւ բարձ­րացեալ լինի կանօնազանցութիւնն – Չորիւք կեր­պիւք կարէ բառնիլ... Եւ այսչափս բաւական իցէ, որ յաղագս տուժանաց եկեղեցականաց ասացաւ ի փառս Աստուծոյ եւ ի յօգուտ եկեղեցւոյ:

19. 231բ-3ա Առակցութիւն. Յաղագս կղերիկոսա­կանաց գործոց եւ եկեղեցականի սրբազնապե­տու­թեան եւ կրթութեան

– 231բ-2ա Մասն առաջներորդ. Յաղագս նախ­կին մատչելոյ առկացութիւնն կղերիկոսական – Արդ, որպէս ասէ ուսուցարանն հռօմէական, ամենայն ոք ի յամե­նայն... միջնորդութեամբ Անանիայի կամեցաւ ճա­նաչել:

– 232ա-3ա Յաղագս զգեստուց եւ հերակտրու­թեան կղերիկոսականի – Զայսցանէ զիր իմն ի վերոյ մեկնելով... ի յայլոց աշխարհականաց բաւականաբար որոշիլ:

20. 233բ-40ա Յօդուած եր[ր]որդ. Յաղագս բարէ­բաշ­խութեան եկեղեցականի – Անուամբ եկեղեցական բարէբաշխութեան իմացեալ լինի...

ա. 233բ-4ա Խնդիր առաջին. Յաղագս՝ թէ քանի կերպիւ եկեղեցական բարէբաշխութիւնն կարէ ունիլ – Սկզբնաւորաբար Ե. կերպիւ. աստանօր...

բ. 234ա-6ա Խնդիր երկրորդ. Յաղագս՝ թէ որովք դիպուածովք կարիցէ գործիլ մեղս սիմոնական ի յայլ դիպուածս, մանաւանդ ի յառնուլն զբարէբաշխու­թիւնս – |234բ| Մեղքն սիմոնական ի Սիմօն մոգոյ եղեւ...

գ. 236բ Խնդիր եր[ր]որդ.Յաղագս՝ թէ որպիսի պատիժ իցէ սահմանեցեալ ընդդէմ սիմօնականաց – Արդ, պատիժքն այնք ընդ տրամադրութեանն..

դ. 237ա-8ա Խնդիր չոր[ր]որդ. Մի՞թէ մարթ իցէ զբազում բարէբաշխութիւնս ստանալ – Որպէս զի խնդիրս այս վճարիցի, զոչ ինչ այնքան...

ե. 238ա-9ա Խնդիր հինգերորդ. Յաղագս՝ թէ որ­պի­սաբար պարտ իցէ ծախել բարէբաշխաւորքն զպտուղն բարէբաշխութեանցն իւրեանց – Երեք են սեռք բարեացն...

զ.239աբ Խնդիր վեցերորդ. Յաղագս՝ թէ որն իցէ պարաւանդութիւնն բարէբաշխաւորաց առ ի յարա­կայել – Յարակայութիւնն է յարամնալ եւ միշտ կոչի տեղւոջն...

է. 239բ-40ա Խնդիր եօթներորդ. Յաղագս՝ թէ որ­պիսի տրամադրութիւն խնդրիցի, զի ոք ընդունակ համարիցի առնլոյ զբարէբաշխութիւն եկեղեցական – Առաջինն է, զի ի յօրինաւոր անկողնոյ իցէ ծնեալ... ոչ եւս կարեն առնել զբարէբաշխութիւնն այն:

21. 240բ-3բ Յօդուած չոր[ր]որդ.

ա. 240աբ Յաղագս ասելոյ զժամս կանօնականս – Անուամբ ժամուցն կանօնաւորաց իմացեալք լինին...

բ. 240բ-2բ Խնդիր երկրորդ. Յաղագս՝ թէ որպի­սա­բար պարտ իցեն ասել զպաշտօնն կանօնական – Յաւետաբար չորք իրք են նշմարելիք...

գ. 242բ-3ա Խնդիր եր[ր]որդ. Յաղագս՝ թէ որոց պատժոց ստորարկին նոքա, որք ոչ ասեն զժամս կանօնականս – Հաւաստի է այս, թէ ըստ հասարակ համահաւանութեան...

դ. 243աբ Խնդիր չոր[ր]որդ.Յաղագս՝ թէ որպիսւոյ պատճառի արտփաստիցի ոք ոչ ասելոյ զժամս կանօնականս – Առաջին պատճառն է ծանր հիւան­դու­թիւնն, որ իցէ... եւ այս սահմանելի է դատողու­թեամբ բարէպաշտ եւ խոհեմ խոստովանահօրն:

22. 243բ-4ա Յօդուած հինգերորդ. Պարզաբանին այլ ոմանք իրք, որք ընդ ժողովն Թրիտենթինոյ առ վարս կղերիկոսաց պատկանին – Ժողովն Թրիտեն­թինոյ առ ի վերանորոգել զեկեղեցական կրթութիւնն... եթէ իցեն եւ կարճառօրաբար:

23. 244ա Յաղագս՝ թէ սրբազան կարգս առնօղքն պահել զյարակայական ժուժկալութիւն – Քահա­նայքն պաշտօնեայք սեղանոյն... վասն եկեղեցին իմաստ­նաբար հոգացաւ զհետագայ կանօնս:

24. 244աբ Յաղագս՝ թէ սրբազանք պաշտօնեայքն եկեղեցոյ մի՛ կայցեն ի միում տան ընդ կանանց – Արգել ժողովն մեծագոյն ամենեւին... ոչ նուազեցոյց զսրբապղծութեան մեղքն զազրալւոյ գործոյս այսօրիկ:

25. 244բ-5ա Յաղագս՝ թէ կղերիկոսքն ո՛չ են ան­ցանելիք ի կերակրիլն զկերպն բարէխառնութեան – Ասէ ժողովն Լաթերանեան՝ ի զեխութենէ... եւ զրու­ցատրութիւնքն, որք ոչ են հարկաւորք, արգելանին:

26. 245աբ Յաղագս՝ թէ կղերիկոսքն մի՛ ի գոր­ծա­ռութիւնս աշխարհականաց ներպատաղիցին – Ասէ ժողովն Քաղկէդոնի՝ էհաս առ սուրբ ժողովս համբաւն նոցա... թէ ոք ի սրբոց եղիցէ որսորդ:

27. 245բ-6ա Յաղագս՝ թէ մի՛ իցեն կղերիկոսքն տգէտք կամ առանց դպրութեան – Ասէ Ճելազիոս փափն՝ որ զուրկ է ի դպրութենէ... զոր խոստացար սրբոց քոց, որք այժմ են ի յարքայութեանն. ամէն:

ՆՇՈՒՄ՝Պհպ. Աա՝ «2999», 1ա՝ «348|2999», Պհպ. Գբ՝ «Վերակազմուած է նոր կաշուով, նոր կազմաս­տա­ռով, նոր գծագրութեամբ: Գլխաւոր վերականգնիչ՝ Ա. Խաչատրեան: Երեւան, 1976 թ.»:

ԳՐՉԱՓՈՐՁ՝ 231բ՝ «վարդապետ», 234բ՝ «ամիսին 23»:

3000

ԱՐՈՒԵՍՏԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ (ՔԻՄԻԱ)

ԺԸ. դար

ԹԵՐԹ՝ 81 (գրչի էջակալում՝ թ. 1-98, որ է՝ 11ա-58բ). չգրուած՝ 1աբ, 2բ, 9բ-10բ, 55բ, 59ա-80բ, 81բ: ՊՐԱԿ՝ 1-10 (Ա 4, Բ 9, Գ 14, Դ 8, Ե 11, Զ 12, Է 11, Ը 8, Թ 4): ՆԻՒԹ՝ թուղթ. լուսագծերով եւ լուսադրոշմով՝ «RAMR», թագ: ՄԵԾՈՒԹԻՒՆ՝ 21x17: ԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ միասիւն (17,5x12,5): ԳԻՐ՝ նոտրգիր (նմուշ՝ 20ա): ՏՈՂ՝ 15-30 (9ա՝ 9, 57բ՝ 6): ԿԱԶՄ՝ բաց դարչնագոյն կտաւ, միջուկը՝ ստուա­րաթուղթ, աստառը՝ սպիտակ թուղթ. լուսանցակողերը՝ դեղին:

Новый рисунок

Նմուշ 20ա

ՎԻՃԱԿ՝ բաւարար. կազմի կտաւը մաշուած, եզրերը պո­կուած, կազմի փեղկերին, թ. 1, թ. 40-81՝ ցեցի անցքեր, լուսան­ցա­կողերը կեղտոտուած, գունաթափ, թերթերին աղտոտուա­ծու­թեան զանազան հետքեր:

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

– 2ա-58բ Արուեստաբանութիւն (Քիմիա)

Ա. 3ա-9ա [Յաղագս աստեղաց]

– 3ա-4բ [Յաղագս կենդանակերպից] – Խոյն ունի գլուխն, որ է Պարսից... Լուսթաքին, Երեւակն, հումն Կռո­նոս ասէ տաճիկն Զօհալ. Քրիստոսի փառք յաւի­տեանս ամէն:

– 5ա-9ա Յաղաքս հաստատութեանն աստեղաց է աստեղագետ թվին – Ա՛ռ ԻԲ. (22) աստեղս ի հաստա­տու­թիւն նոցա. այսոքիւք հնարիւք գտին յամենայն աս­տեղաց... զայս յապացուցանել ոչ է արդիեան տե­սու­թեանն, այլ տեղաս ելոց եմք զնմանէ:

Բ. 2ա Վասն թանակ շինելոյ – Ա՛ռ 7 բօթիլ յիստակ ջուր, Ա. ու կէս ֆընդ կիպար... եթէ սեւացէլ, գձի՛ր լօթը, մենչ ի լաւ յիստակվի, կարմրի, բանացո՛ւր լեւ ղրմզ կու դառնայ (կայ 3 բաղադրատոմս):

Գ. 11ա-52ա [Դեղագիրք] – Ասէ պատվէրքն Ղա­լատի եզիտին՝ պահեալ էր իմսմած մագաղաթն |14բ| երբ որ կատարես հոգով, գոյհաց. Աստուծոյ փառք յաւիտեանս ամէն:

1. 14բ Դուռն, որ ասէ Աստուածային ջուր – ա՛ռ Ժ. հաւկիթի ճերմակուցն, դի՛ր վերէն Խ. (40) դրամ նշա­դիր...

2. 14բ-5ա Դուռն խճեպի կիր արցակելոյ – Որ է ձվի խճեպի կիրն, ապայ ա՛ռ կրէն եւ հասարակաց նշադիր...

3. 15աբ Դուռն ջրի, որ հրատն հալէ – Ա՛ռ Ա. լիտր հաւկիթի սպիտակուց...

4. 15բ Դուռն ջրի արցակելոյ զառիկն, նշադիրն, առչասպն, ըռասուխտն – Ա՛ռ ի այդ Դ.էտ, մինն, որն որ ուզես, աղա՛յ մանտր եւ ձմերուկ կամ խիար, կամ թա­զայ պզտիկ դըդում...

5. 16ա Դուռն սուր ջրի – Ա՛ռ մկան սոխն եւ զա­ղինճն, խառնէ՛ իրար, ծեծէ՛...

6. 16ա Դուռն սուր ջրի – Ա՛ռ մի լիտր կենդանի կիր եւ մի լիտր կալէքար փոքր ջրօվ...

7. 16աբ Դուռն սուր ջրի, որ ներկէ զամենայն իքմին կամ զամենայն իրք – Ա՛ռ, կալէքար Ճ. (100) դրամ, աղա՛յ մանտր եւ լի՛ց վերէն...

8. 16բ Դուռն ձէթ շինելոյ – Դուռն ձէթ շինելոյ. Ա՛ռ ձէթն կամ եղ, ա՛ռ կալէ քարի ջէրմակ աղ...

9. 16բ Դուռն այլ կերպ ձէթ շինելոյ – Ա՛ռ ինչ ձէթ որ ուզես կամ եղ, եւ դի՛ր կալէքարի ջուրն...

10. 17ա Դուռն զաֆրան շինելոյ – Ա՛ռ պողպատի խարտուկ Ժ. դրամ եւ զառնեխ Ե. դրամ, խորովէ՛...

11. 17ա Դուռն զնջհրի արձակելոյ – Ա՛ռ զնճֆրայ՝ քանի որ ուզես, խմցո՛ւր արցակածն դեղին ծըծ[մ]բի ջուր...

12. 17ա Դուռն մուր դայսանքի սպիտակացնելոյ – Ա՛ռ մուրսանքն, լօսէ՛ եւ ապայ զինքն հա՛ս եւ կա­թե­ցո՛յ ի վերայ ջուր՝ որ թանձրանայ...

13. 17աբ Դուռն խճ[ե]պի կիրն յիստակելոյ – Ա՛ռ հաւկթի խճեպի կիրն, Ա. բարժին նշատիրն...

14. 17բ Դուռն առչասպի արցակելոյ – Ա՛ռ աղէկ առ­չասպն եւ նշադիրն հաւասար եւ կտրէ՛ բողկին կէսն...

15. 17բ Դուռն (պղինձ) սրբելոյ – Ա՛ռ պղնձէն եւ հալէ եւ զլեղի սեխիկն, զդեղինն եւ հաստնն, Ա.-Ա. (1-1) կերցուր զօհրին...

16. 18ա Դուռն այլ կերպ (պղինձ) սրբելոյ – Ա՛ռ Բ. բաժին շիպ, Ա. բաժին սպիտակ առչասպ եւ կարմիր զառիկ...

17. 18ա Դուռն զնջհրի յիստակելոյ – Ա՛ռ զնջֆրէն եւ դի՛ր ջիկարի մէչն...

18. 18աբ Դուռն պարզելոյ յառաչի շնչին, որ է ժպակն, որժամ կամիս յիստակել եւ մեռցանիլ, սրբես որպէս զձիւն – Ապայ ա՛ռ զժպակն՝ որչափ կա­միս, լի՛ց ապիկէ աման, վերէն լի՛ց մաղցոտ տղի գոզն...

19. 19աբ Դուռն երկրորդ շնչին պարզելոյ, որ է նշատիրն – Ասէ Ապէնիոս իմասնայսէրն, հեշտու­թեամբ կերպն, զոր տեսանեմ, այս է դարձուցանել շունչն... ի կրակէն. ա՛ռ նշատիրն, լօսա՛յ լաւ մանտր...

20. 19բ-21ա Դուռն պարզելոյ երկրորդ շնչին – Որէշ կերպ զառիկն այսպէս անես, որ կրակում չըայրի, զի այրոցողական բնութիւն ունի...

21. 21ա-2ա Դուռն յաղաքս պարզելոյ չորրորդ շնչին, որ է քըբիթն կամ կենդանի քուքուրդն է. սայ է առաւել այրեցօղ է բնութեամբն, քան թէ զանեխըն, որ է զառիկն, եւ սայ այսպէս պարզի եւ կու յիս­տակ­վի – Դուն ա՛ռ քուքուրդն, լօսէ՛ խիստ մանտր՝ որ փոշի դառնայ...

22. 22ա-9բ Յաղագս այլ կերպ զառիկ պարզելոյ եւ վերացուցանելոյ: Ասէ իմասնայսէրն, թէ ես արարի, ես փորձեցի այսպէս – Առի զառիկն, որ ոսկու պէս երեւի, որ վարաղի զռնեխ կասեն, լօսեցի մանտր, ինչպէս սուրմայ...

23. 29բ-31բ Դուռն սկսանիմք ըստայ բունին, յա­ղագս մարմններս շնչին – Ա՛ռ կանանչ առճասպն կարմ­­­րացեալ եւ պաղլեղն, որ լաթինն ալոմէն ջմին կոչի...

24. 31բ Յաղաքս ճանաչելոյ շունչսն սնդիկն – Այս­­պէս ճանանչի. եթէ յոյժ սպիտակ է եւ նօսր է, այս­պէս գործէ՝ դնի քաթանի մէչ...

25. 31բ-2բ Յաղաքս նշատրին – Կամ այլն գիտա­ցիր՝ երկու են ածիւն, այսինքն է՝ նշատիրն. մինն պղընձեղէն է...

26. 32բ-3ա Յաղաքս գոյն բօրական – Որն յիմացի եւ գիտացիր, որ է բօրակ...

27. 33ա Դուռն գործ յաղագս աղին, որ սա­լայ­գարի կոչի, որ է ղալէքարն է – Ա՛ռ ի աղէս՝ որչափ կամիս, այսմանէ լօսա՛յ յուրն...

28. 33ա Յաղագս կրակած ծաղկի գործելոյ – Առ կրակած կաղ<կաղ>նի փէտի հողն...

29. 33ա Յաղաքս գորցելոյ գոզի աղին, որ աղն հանես – Ա՛ռ գոզն՝ որչափ կամենաս, լի՛ց ի շիայ ապի­կէ...

30. 33բ Յաղաքս գործելոյ ամանանին – Այժմոյս ասեմք, թէ որպիսի գործեմք ամանանին, որ գործիս, շատ պէտկ է եւ օգտակար է...

31. 33բ-4ա Յաղաքս հալելոյ երկաթի – Ա՛ռ երկա­թի խարտուքն, այրէ՛ զառիկօվ...

32. 34ա-5ա Յաղաքս կարմրութեան ժպակին պղնձին Բ. ազկ է, որոց մինն է կարմրութեան, միուսն վասն սպիտակութեան, բայց Բ. վերացումն – Այսինքն է՝ պարզիլն որպէս եւ գաղտնին, որոց մինն է, զի մի՛ ընդունիցի իւր գիճութիւնն...

33. 35ա Դուռն լուսնի – Ա՛ռ սպիտակ մկան դեղն, նշատիր եւ սուլէյմանի բարութ...

34. 35ա Դուռն կարմիր սնդիկ շինելոյ – Ա՛ռ դրամ ու կէս արուսեակ (պղինձ) եւ դրամ ու կէս ոսկոյ խարտուք...

35. 35աբ Ոսկոյ թանակ շինելոյ – Այսպէս արա՛յ. օճաղ աղին օնճն քերես, ածես մին մաշնակ...

36. 35բ-6ա Դուռն կարմիր օձի – Որ յօձն աղ շի­նես, որ տաս ոսկի ելանէ, ապայ գտի՛ր կարմիր օձն, ապա թիրաքօվ արբեցոյ օձին...

37. 36ա-7ա Դուռն, որ ուզես ժվէ մեռցանես կամ մեռցանելոյ. արած եմ եւ փորձած եմ – Ապա ա՛ռ թօռ­թի, բե՛ր թանակէ ջրով ցեխ արա՛յ...

38. 37ա Յաղաքս, որ էրծաթն հալես, որ թափում լինես – Ըըըյճէն ըրճի տակն մոմէ՛ կամ եղէ՛...

39. 37ա-8ա Եթե ուզես լուսինն (=արծաթ) ճեր­մակացնես – Ա՛ռ Ե. դրամ շիպ, Ե. դրամ ուտելոյ աղ...

40. 38ա Եթե կամիս կաթն եղ շինես – Ա՛ռ Ա. հօխայ, խամ եղ, դի՛ր մին մեծ ամանի մէչ...

41. 38ա-9բ Յաղագս ամանանուն ձեւերուն եւ կերպերուն, որ էս արուեստիս պէտկ էն, այս են – Գի­տասջիր, որ են ամանք, որ լամբիկ կոչին կտուցօվ կամ լուլօվ...

42. 39բ-40ա Յաղագս կերպ մի գոր[ծ]ելոյ՝ որպէս վերոյ ասացանք յաղագս ամանիցն, եւ բաւայկան է – Արդ, պատրաստել յաղաքս գործիլն, եթէ որպէս գոր­ծելոյ հարկ է վարդապետն առնուլ...

43. 40աբ Յաղաքս մաքրութեան շնչերոյն այսու­հետ եւ ի վասն մաքրութեան շնչերոյն, որ փախստայ­կան են ի ներկին, եւ պարտ է գիտել, զի ներկն ոչ գոյ այլ ինչ, բայց ի շնչերսն – Այս են շունչսն՝ սնդիկն, նշատիրն, զառիկն, խամ քուքուրդն...

44. 40բ-1ա Յաղաքս կալուցանելոյ արուսկին, այսինքն է՝ պաղեցուցանել, պարզել, միաւորել – Ա՛ռ ժպակն՝ որչափ որ կամենաս, ապայ աղա՛<ա>յ հաւանն...

45. 41աբ Յաղագս ակսիրաց, որ կոչի քիմիայ ազնիւ – Աստ ուսուցանէ ակսիր, որ կոչի քիմիայ...

46. 42ա Յիշեմք այժմն սկսումն – Բան գործել արուեստիս այս, ապա մտադրութեամբ արուեստիս այս է. յաղաքս արեգական (=ոսկի) եւ լուսնի (=ար­ծաթ)...

47. 42ա-7ա Յաղագս շնչերոյն դադարացանիլն – Շնչերոյն որ մի՛ փախիցի ի հրոյն եւ մի՛ փախիցէ ի կրակէն...

48. 47աբ Յաղագս պարզելոյ յառաչի շունչն, որ է արեգակն, որ մեռանի սպիտակի որպէս ձիուն – Ա՛ռ ժպակն, որչա[փ] որ կամենաս, լի՛ց ապիկէ աման եւ լի՛ց վերէն մաղցոտ մարդի գոզ...

49. 48աբ Յաղագս պարզելոյ երկրորդ շնչի, որ էն շայտիքն – Այսպէս ասէ Ապիանոս իմասնասէրն՝ զհեշ­տութեամբ կերպն...

50. 49ա-50ա Յաղագս երրորդ շնչին, որ է Բ. ցեղ զառիկն կամ Բ. կերպ զռնեխն, զի այրոցողական բնութիւն ունեն – Յոյժ, եթե ոչ հանեմք զայրեցո­ղութիւն, զայն ոչ կարեմք պատշաճար գործ գործել...

51. 50ա-1ա Յաղաքս չոր[ր]որդ շնչին պարզելոյ, որ է կամ քուքուրդն կամ կենդանի քուքուրդ ասեն – Ապայ սայ առաւել այրեցօղ է բնութեամբ, քան թէ զա­ռիկն...

52. 51բ Յաղաքս իմասնասիրաց – Լիտրն, քաշն եւ չափն, թէ որպէս է, ապայ ԺԲ. (12) նուկի է Ա. լիտրն, Ա. նուկին Կ. (60) դրամ է...

53. 51բ-2ա Յաղագս ժպակ յիստակելոյ – Ա՛ռ դե­ղին զռնեխն եւ կալէքար, կիր եւ ժանկառ...

54. 52ա Դուռն կրացեալ աղի – Ա՛ռ սպիտակ ուտե­լոյ աղ, լի՛ց մին պտուկ...

Դ. 52ա-5ա Յաղագս արուեստիս բառքըն, որ­պէ[ս] զկարգին գրեցի – Զժիթայ, որ է մարղա­ժիթայ... Լիսան ասփուր, որ է ծօվի փրփուր:

Ե. 56ա-7ա Յաղաքս արուեստիս ցա[ն]կնէ, որպէս ներքոյ գրեցի եւս կարգին – 1. Յաղաքս աքսիր յառա­ջինն: |57ա| 39. – Թանակն կարմրցնես, բենի գիրնայ գրած 39:

ՅԱՒԵԼԱԳՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԸ. դ., նոտրգիր

1. 55ա [Տարրաբանութիւն] Քիպսն, որ է շրէժն – Քիպսն աղբերաց արին... Ասէլ պաղլէղն, որ ալումէն սոքարինըմ կոչի:

2. [Դեղագիրք]

ա. 58ա Մաճուն սուլթան Սէլիմին կերածն է – Որ շի­նէցին շատ վկահակած վարպետաց, որ ասացին շատ ցավոտ դեղ է... որ ֆրանկն այս մաճունիս շահ մէ, բէայ ասէ, որ դեղերն ցավերն ներքոյ գրեցի:

Ծնթ. Դիմացի՝ 57բ էջին կայ այս դեղագիրի թերի տար­բե­րակը:

բ. 58ա Բայց գլխացավի բարձր տեղաց վէր ըն­կածի եւ ցավա, զի որ ուռած լինի...

գ. 58բ Այս է դեղերն, որ գրեցի – 2 դրամ պիամ պալի, 8 դրամ սինամաքի... Պիտի այս մաճունն մար­դոյ տան, որ ազնիւ, լավ մաճուն է, եւ օգտէ ամենայն ցաւոց, եւ ճարտար բժիժկայպետն է արարէլ, միմիանց հարցմունք անելով՝ յառաջ բերին, սահմանեցին:

3. 81ա [Գուշակողական] – Վասն այն, որ թէ մարդ այս անունքս մշկօվ եւ զաֆրանօվ գրէ, ի հետն պահէ... Յուզիհ, վուզատիշ, վէ վէ. այս թլիսմս սորայ:

ՆՇՈՒՄ՝կազմի մէջքի պիտակին, 2բ՝ «Արուես­տա­բա­նու­թիւն», Ա. փեղկին փակցուած թերթիկին՝ «71, Արե­ւ[ե]ս­տաբանութիւն», 1ա՝ «361/3000, ԺԸ., Մ[եսրոպ] եպ[իսկոպո]ս», 1բ-ին փակցուած թերթիկին՝ «Շարա­դ­րեալ ի լեզու գեղջուկ. Արուեստաբանութիւն. նոտրգիր, քառածալ, գրեալ ի թղթի՝ անյայտ թուականաւ եւ գրչաւ: Ունի ի վերջն զցանկ բացատրութեան օտար եւ դժուարիմաց բառից եւ զցուցակ պէս-պէս արուես­տից»:


ՑԱՆԿԵՐ ԵՒ ԱՂԻՒՍԱԿՆԵՐ

Ա.

ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ՑԱՆԿ

 

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

 

ԺԱ դ.

 

ԺԱ.

2877

1053

 

ԺԲ.

 

ԺԲ.

2789

591

ԺԲ.

2840

855

ԺԲ.

2952

1939

 

ԺԳ. դար

 

1232

2743

321

1280

2746

337

1290

2816

747

1292

2848

899

1297

2838

847

ԺԳ.

2745

331

ԺԳ.

2756

371

ԺԳ.

2772

473

ԺԳ.

2781

525

ԺԳ.

2783/Բ.

556

ԺԳ.

2784

557

ԺԳ.

2812

735

ԺԳ.

2814

741

ԺԳ.

2865

979

ԺԳ.

2948

1733

ԺԳ.

2959

1973

 

ԺԴ. դար

 

1300

2817

751

1304-5

2839

849

1305

2744

327

1306

2806

699

1314

2787

575

1315

2930

1537

1321

2961

1977

1324

2837

843

1330

2929

1533

1333

2829

821

1335

2776

487

1337

2844

875

1348

2811

733

1351-2

2825

801

1354

2843

871

1356

2943

1679

1368

2805

21

ԺԴ.

2735

233

ԺԴ.

2775

483

ԺԴ.

2793

599

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

 

ԺԵ. դար

 

1409

2783/Ա.

549

1420

2889

1113

1463

2788

583

1471

2846

881

1480

2711

97

ԺԵ.

2707

57

ԺԵ.

2782

533

ԺԵ.

2807

705

ԺԵ.

2813

737

ԺԵ.

2815

745

ԺԵ.

2819

757

 

ԺԶ. դար

 

1562

2964

1991

1564

2830

825

1565

2928

1531

1567

2855

979

1590

2805

697

1595

2856

943

ԺԶ.

2818

755

ԺԶ.

2833

833

ԺԶ.

2836

841

ԺԶ.

2927

1521

 

ԺԷ. դար

 

1600

2804

687

1601

2845

877

1621

2736

235

1624

2748

341

1644

2802

633

1645

2709

61

1658

2940

1661

1659

2831

21

1660

2705

827

1665

2883

1085

1665-7

2958

1969

1666ից առաջ

2975

2027

1667

2794

601

1667

2832

31

1668-89

2706

831

1675

2853

927

1679

2757

377

1679

2993

2093

1680

2761

395

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

1687-96

2909

1201

1690

2710

93

1698-9

2801

631

ԺԷ.

2741

317

ԺԷ.

2701

9

ԺԷ.

2712

123

ԺԷ.

2732

221

ԺԷ.

2750

355

ԺԷ.

2966

1997

ԺԷ.

2967

2007

 

ԺԸ. դար

 

1703

2771

453

1706

2957

1967

1707

2995/Ա.

2103

1717

2852

925

1718

2890

1119

1719ից յետոյ

2764

401

1720

2792

595

1720

2971

2013

1733

2969

2009

1738

2981

2043

1741

2976

2029

1741

2984

2057

1742ից յետոյ

2902

1183

1746

2893

1157

1748

2739

281

1749ից յետոյ

2978

2037

1752

2821

731

1752

2995/Բ.

2107

1753-5

2931

1543

1754

2858

949

1755ից յետոյ

2822

791

1756

2992

2091

1758

2955

1963

1758ից յետոյ

2810

 

787

 

1758ից յետոյ

2994

2101

1759-65

2911

1215

1762

2912

1247

1763

2882

1081

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

1763-7

2931

1543

1764

2980

2039

1765-9

2991

2089

1765-73

2962

1985

1766ից յետոյ

2857

 

947

 

1767

2792

595

1769

2901/Ա.

1179

1772-3

2982

2045

1772-5

2874

1037

1773

2974

2025

1778

2730

209

1778

2939

1613

1779

2891

1139

1779

2892

1149

1779

2939

1613

1780

2912

1247

1781

2896

1167

1781-2

2808

719

1781-6

2803

641

1782

2851

919

1782

2939

1613

1782

2977

2035

1783

2872

1029

1783

2939

1613

1784

2880

1073

1785

2708

59

1785

2797

617

1785-91

2870

1003

1786-92

2949

1737

1788

2997

2115

1789

2738

277

1790

2885/Ա.

1091

1790

2907

1195

1791

2954

1957

1792-9

2951

1833

1794

2985

2059

1794-9

2939

1613

1797

2722

193

1797-1801

2922/Բ

1499

1798

2729

207

1798

2863

967

1798

2882

1081

1799

2752

361

1799-1808

2913

1307

ԺԸ.

2714

125

ԺԸ.

2720

187

ԺԸ.

2727

203

ԺԸ.

2728

205

ԺԸ.

2762

397

ԺԸ.

2767

419

ԺԸ.

2796

617

ԺԸ.

2820

781

ԺԸ.

2826

805

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

ԺԸ.

2854

931

ԺԸ.

2855/Ա.

939

ԺԸ.

2855/Բ.

941

ԺԸ.

2871

1025

ԺԸ.

2895

1163

ԺԸ.

2901/Բ.

1181

ԺԸ.

2901/Գ.

1182

ԺԸ.

2901/Դ.

1182

ԺԸ.

2947

1721

ԺԸ.

2950

1831

ԺԸ.

2970

2011

ԺԸ.

2972

2023

ԺԸ.

2973

2023

ԺԸ.

2983

2055

ԺԸ.

2986

2065

ԺԸ.

2998

2121

ԺԸ.

2999

2127

ԺԸ.

3000

2145

 

ԺԹ. դար

 

1801-10

2914

1317

1802

2758

391

1802-3

2915

1341

1803

2887

1103

1803

2942

1677

1804

2769

429

1804-11

2919

1431

1805

2770

445

1805-36

2864

975

1807

2716

147

1807

2860

951

1808՞

2755

369

1808ից յետոյ

2903

1187

1808ից յետոյ

2904

1189

1808ից յետոյ

2905

 

1191

1808-9

2917

1385

1808-11

2922/Ա.

1491

1809

2749

353

1809-10

2885/Դ.

1098

1811

2798

619

1812

2936

1581

1814-65

2946

1695

1815

2809

729

1815-7

2916

1347

1816-24

2918

1415

1817

2742

319

1817-20

2718

179

1817-21

2917

1385

1818

2768/Ա

420

1820

2780

523

1821

2723

195

1821

2791

593

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

1821

2824

795

1822

2963

1991

1823

2754

369

1823

2861

953

1823

2956

1965

1824

2724

197

1824

2725

199

1824-34

2988

2077

1825

2759

393

1825

2926

1519

1825

2941

1675

1825-8

2766

405

1827՞

2753

367

1827

2760

395

1827

2884

1087

1827-8

2932

1567

1827-30

2937

1585

1828

2763

399

1829

2721

191

1829

2866

987

1829

2888

1109

1830

2881/Ա

1075

1830

2881/Բ

1078

1830

2881/Գ

1081

1831

2835

837

1831

2908

1201

1831-3

2937

1585

1832-9

2920

1439

1833-41

2945

1689

1834

2726

201

1834

2894

1161

1835

2990

2087

1838

2849

903

1840

2751

359

1841

2944

1687

1844-7

2921

1479

1845

2774

481

1846

2869

999

1848

2934

1575

1848

2968

2009

1848

2989

2081

1850

2935

1579

1852

2987

2075

1850-2

2868/Ա.

991

1853

2734

231

1854

2823

793

1854

2868/Բ.

995

1854-5

2996

2107

1857

2717/Դ.

177

1857

2862

963

1864

2924

1515

1865

2910

1213

1867

2876

1051

1867

2906

1193

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

1870-2

2847

1063

1872

2778

505

1874

2937

1585

1876

2938

1611

1877

2937

1585

1877-8

2737

269

1877-8

2900

1175

1880-1

2777

501

1890

2827

817

1891

2740

301

ԺԹ.

2702

13

ԺԹ.

2703

13

ԺԹ.

2704

17

ԺԹ.

2713

125

ԺԹ.

2715

131

ԺԹ.

2717/Ա.

173

ԺԹ.

2717/Բ.

175

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

ԺԹ.

2731

219

ԺԹ.

2733

229

ԺԹ.

2747

341

ԺԹ.

2765

405

ԺԹ.

2768/Բ.

426

ԺԹ.

2768/Գ.

428

ԺԹ.

2768/Դ.

428

ԺԹ.

2773

475

ԺԹ.

2779

519

ԺԹ.

2785

561

ԺԹ.

2786

569

ԺԹ.

2790

593

ԺԹ.

2799

623

ԺԹ.

2800

627

ԺԹ.

2828

819

ԺԹ.

2841

857

ԺԹ.

2841

859

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

ԺԹ.

2867

991

ԺԹ.

2873

1031

ԺԹ.

2875

1045

ԺԹ.

2879

1067

ԺԹ.

2885/Բ.

1095

ԺԹ.

2885/Գ.

1097

ԺԹ.

2886

1099

ԺԹ.

2897/Ա.

1170

ԺԹ.

2897/Բ.

1171

ԺԹ.

2898

1171

ԺԹ.

2899

1173

ԺԹ.

2923

1511

ԺԹ.

2925

1517

ԺԹ.

2933

1573

ԺԹ.

2953

1941

Բ.

ՆԱԽԱԳԱՂԱՓԱՐ ԵՒ ՅԵՏԱԳԱՅ ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԵՐԻ ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ՑԱՆԿ

 

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

 

ԺԱ. դ.

 

1097

2899

1173

 

ԺԲ. դ.

 

1129ից յետոյ

2705

 

26

1129ից յետոյ

2706

50

1183

2877

1056

1183

2877

1057

ԺԲ.

2877

1058

 

ԺԳ. դ.

 

1213

2855/Բ.

942

1217ից առաջ

2877

 

1059

 

1217

2877

1058

1217

2877

1059

1217ից յետոյ

2877

1059

1217ից յետոյ

2877

 

1062

1217-67

2877

1059

1267

2877

1061

1267ից յետոյ

2877

 

1062

ԺԳ.

2743

323

ԺԳ.

2877

1059

ԺԳ.

2877

1062

 

ԺԴ. դ.

 

1312

2743

323

1318

2816

749

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

1348

2877

1063

1351

2745

334

1385

2745

335

1685

2877

1063

1392

2787

582

ԺԴ.

2735

235

ԺԴ.

2744

329

ԺԴ.

2744

330

ԺԴ.

2806

702

ԺԴ.

2812

738

ԺԴ.

2816

750

ԺԴ.

2848

903

ԺԴ.

2848

903

ԺԴ.

2877

1062

ԺԴ.

2877

1063

ԺԴ.

2930

1541

 

ԺԵ. դ.

 

1416

2838

849

1431

2961

1984

1454

2843

874

1464

2816

750

1471

2787

582

1476

2781

531

1476

2781

531

ԺԵ.

2775

485

ԺԵ.

2783/Ա.

556

ԺԵ.

2784

562

ԺԵ.

2806

703

ԺԵ.

2812

738

ԺԵ.

2837

846

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

ԺԵ.

2877

1064

ԺԵ.

2930

1541

ԺԵ.

2948

1738

ԺԵ.

2961

1985

ԺԵ.-ԺԶ.

2959

1974

 

ԺԶ. դ.

 

1519

2829

824

1523

2781

532

1531

2776

499

1557

2745

335

1567

2788

592

1569

2843

874

1573

2839

854

1591՞

2930

1542

1594

2711

122

ԺԶ.

2735

235

ԺԶ.

2744

331

ԺԶ.

2745

335

ԺԶ.

2746

340

ԺԶ.

2746

340

ԺԶ.

2756

376

ԺԶ.

2756

377

ԺԶ.

2776

499

ԺԶ.

2776

499

ԺԶ.

2776

499

ԺԶ.

2781

532

ԺԶ.

2782

548

ԺԶ.

2806

703

ԺԶ.

2811

736

ԺԶ.

2816

751

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

ԺԶ.

2930

1541

ԺԶ.

2930

1541

ԺԶ.

2930

1541

ԺԶ.

2930

1542

 

ԺԷ. դ.

 

1600

2775

500

1600

2971

2020

1604

2745

335

1610

2816

751

1610

2889

1117

1616

2745

336

1617

2775

486

1619

2745

336

1623

2836

843

1623

2836

844

1626

2833

836

1626

2843

875

1629

2775

486

1631

2819

780

1633

2948

1738

1645

2735

236

1647

2804

695

1648

2846

885

1648

2846

885

1651

2962

1988

1652

2838

850

1652

2846

885

1657

2758

393

1660

2899

1174

1661

2899

1174

1664

2748

348

1666

2975

2028

1668

2818

757

1668

2825

804

1670

2817

756

1671

2748

348

1671

2748

349

1674

2806

706

1679

2808

718

1680

2818

757

1681

2709

92

1682

2746

340

1684

2865

985

1684

2889

1118

1687

2965

1998

1688

2783/Ա.

556

1692

2839

854

1692

2844

878

1695

2794

615

1695

2927

1530

1695

2960

1977

ԺԷ.

2735

236

ԺԷ.

2735

236

ԺԷ.

2736

270

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

ԺԷ.

2744

330

ԺԷ.

2745

336

ԺԷ.

2746

340

ԺԷ.

2781

532

ԺԷ.

2804

696

ԺԷ.

2816

752

ԺԷ.

2818

757

ԺԷ.

2819

780

ԺԷ.

2846

886

ԺԷ.

2856

948

ԺԷ.

2865

986

ԺԷ.

2901

1181

ԺԷ.

2984

2058

 

ԺԸ. դ.

 

1700

2817

756

1704

2706

56

1710

2869

1002

1711

2706

56

1711

2965

1998

1712

2706

56

1712

2706

56

1712

2856

948

1714

2865

985

1718

2794

615

1721

2846

886

1723

2711

112

1723

2776

500

1723

2957

1968

1724

2846

886

1726

2812

738

1726

2965

1998

1729

2709

92

1730

2843

875

1730

2868/Ա.

994

1730

2869

1003

1732

2993

2101

1734

2788

592

1735

2748

350

1738

2745

336

1751

2852

928

1752

2829

824

1754

2845

881

1757

2805

699

1758

2890

1138

1758

2994

2103

1760

2890

1138

1768

2865

986

1768

2890

1138

1771

2995/Բ.

2108

1772

2749

353

1772

2960

1978

1772

2981

2046

1773

2831

830

1773

2930

1542

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

1782

2959

1975

1791

2804

696

1791

2855/Ա.

941

1793

2738

282

1794

2749

354

1795

2713

126

1795

2748

351

1796

2713

126

1797

2712

124

1797

2802

642

1798

2739

298

ԺԸ.

2701

12

ԺԸ.

2701

12

ԺԸ.

2709

92

ԺԸ.

2709

92

ԺԸ.

2709

92

ԺԸ.

2711

123

ԺԸ.

2739

299

ԺԸ.

2739

299

ԺԸ.

2739

300

ԺԸ.

2741

318

ԺԸ.

2741

319

ԺԸ.

2741

319

ԺԸ.

2744

330

ԺԸ.

2748

352

ԺԸ.

2761

397

ԺԸ.

2764

406

ԺԸ.

2775

486

ԺԸ.

2776

500

ԺԸ.

2776

500

ԺԸ.

2778

518

ԺԸ.

2784

562

ԺԸ.

2794

616

ԺԸ.

2803

688

ԺԸ.

2807

718

ԺԸ.

2807

718

ԺԸ.

2807

719

ԺԸ.

2807

719

ԺԸ.

2813

741

ԺԸ.

2817

756

ԺԸ.

2819

780

ԺԸ.

2819

780

ԺԸ.

2825

805

ԺԸ.

2830

826

ԺԸ.

2831

830

ԺԸ.

2832

833

ԺԸ.

2832

833

ԺԸ.

2840

858

ԺԸ.

2840

858

ԺԸ.

2858

950

ԺԸ.

2865

986

ԺԸ.

2865

986

ԺԸ.

2865

987

ԺԸ.

2890

1138

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

ԺԸ.

2933

1575

ԺԸ.

2940

1676

ԺԸ.

2957

1970

ԺԸ.

2975

2028

 

ԺԹ. դ.

 

1800

2890

1138

1801

2832

834

1802

2813

741

1802

2884

1090

1804

2750

358

1807

2738

281

1809

2739

299

1809

2752

368

1809

2994

2103

1810

2739

299

1810

2891

1148

1810

2892

1158

1812

2853

930

1812

2954

1964

1812

2978

2037

1814

2736

270

1815

2763

402

1815

2987

2076

1818

2803

688

1819

2881/Բ.

1080

1819

2978

2038

1819

2992

2094

1820

2749

356

1820

2853

930

1821

2894

1162

1822

2763

402

1823

2714

132

1824

2955

1966

1825

2893

1161

1827

2830

826

1827

2890

1138

1828

2840

858

1828

2952

1941

1830

2869

1003

1831

2974

2026

1832

2993

2101

1833

2739

299

1833

2744

331

1833

2976

2035

1834

2739

299

1834

2976

2035

1837

2835

840

1839

2701

12

1840

2739

299

1840

2739

299

1841

2739

300

1841

2852

928

1841

2945

1694

1844

2994

2103

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

1848

2775

486

1851

2736

270

1851

2739

282

1851

2935

1582

1852

2728

208

1853

2728

208

1857

2725

202

1857

2738

281

1857

2941

1676

1857

2987

2076

1859

2864

980

1859

2903

1189

1859

2904

1192

1859

2905

1193

1862

2845

881

1863

2738

282

1863

2768/Ա.

426

1864

2717

173

1864

2779

523

1864

2885

1091

1864

2888

1112

1866

2732

228

1868

2994

2104

1869

2723

196

1870

2878

1068

1870

2886

1102

1872

2724

200

1872

2727

205

1874

2701

12

1874

2738

281

1874

2813

742

1874

2941

1676

1877

2738

282

1879

2725

202

1879

2795

617

1880

2801

633

1880

2852

928

1880

2853

930

1880

2874

1046

1880

2899

1178

1881

2892

1158

1882

2790

594

1882

2796

618

1885

2723

197

1885

2845

881

1886

2813

742

1887

2725

202

1889

2743

326

1889

2782

548

1891

2732

228

1894

2788

592

1896

2923

1515

1897

2822

794

1897

2931

1566

Ժամանակ

Հմր ձեռ-ի

Էջ ցուցակի

1898

2830

827

1899

2935

1582

ԺԹ.

2715

148

ԺԹ.

2717/Գ.

177

ԺԹ.

2725

202

ԺԹ.

2728

207

ԺԹ.

2728

208

ԺԹ.

2729

210

ԺԹ.

2733

232

ԺԹ.

2734

233

ԺԹ.

2734

234

ԺԹ.

2736

270

ԺԹ.

2739

300

ԺԹ.

2739

300

ԺԹ.

2739

300

ԺԹ.

2743

325

ԺԹ.

2750

358

ԺԹ.

2764

406

ԺԹ.

2766

420

ԺԹ.

2787

582

ԺԹ.

2795

618

ԺԹ.

2807

719

ԺԹ.

2808

730

ԺԹ.

2809

732

ԺԹ.

2813

742

ԺԹ.

2813

742

ԺԹ.

2820

788

ԺԹ.

2825

806

ԺԹ.

2828

820

ԺԹ.

2835

840

ԺԹ.

2845

881

ԺԹ.

2852

928

ԺԹ.

2852

928

ԺԹ.

2858

950

ԺԹ.

2860

953

ԺԹ.

2860

953

ԺԹ.

2863

975

ԺԹ.

2866

990

ԺԹ.

2870

1026

ԺԹ.

2902

1188

ԺԹ.

2950

1832

ԺԹ.

2960

1978

ԺԹ.

2991

2092

ԺԹ.

2993

2101

 

Ի. դ.

 

1902

2939

1662

1904

2835

840

1904

2836

844

1904

2943

1686

1905

2942

1680

1917

2943

1686

Գ.

ՆԻՒԹԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԱՂՕԹՔ

Աղօթք Մանասէի - էջ 227, Պետրոսի Բերթումեան - 1941, Վարդանայ Այգեկցւոյ - 602, Զանազանք - 176, 227:

ԱՆՈՒԱՆՔ

Անուանք՝ Ժ. թագաւորաց - էջ 11, Անուանք քաղաքաց - 343, 603:

ԱՇԽԱՐՀԱԳՐԱԿԱՆՔ

Մովսիսի Խորենացւոյ Աշխարհացոյց - էջ 343, Վար­դա­նայ վարդապետի Աշխարհացոյց - 343, Մղոնաչափք - 343, Յաղագս Է. բաժին աշխարհին - 343:

ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆՔ-ԴԱՒԱՆԱԲԱՆԱԿԱՆՔ

Անանիայի վարդապետի Ընդդէմ երկաբնակացն - էջ 359, Բարսղի Կեսարացւոյ Հարցողաց գիրք - 734, Պահոց գիրք - 735, Գաբրիէլի Այվազեան Աստուածաբանութիւն բա­­­րոյական - 17, Աստուածաբանութիւն վարդա­պե­տա­կան - 1051, Աստուածաբանութիւն տեսական - 14, 476, Դա­սագիրք կարգաց եւ խորհրդոց Աստուածապաշտու­թեան - 1069, Գրիգորի Տաթեւացւոյ Գիրք հարցմանց - 317, Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ Յաղագս աստուա­ծա­յին անուանց - 1987, Յաղագս եկեղեցական քահանա­յա­պե­­տութեան - 1987, Յաղագս երկնային քահանայութեան - 1987, Յաղագս խորհրդական աստուածաբանութեան - 1987, Թօմայի Աքուինացւոյ Աստուածաբանութիւն - 2121, 2127, Խոսրովկայ թարգմանչի Առ այնոսիկ - 359, Կա­րա­պետի Չմշկածագեցւոյ Ներքին եւ արտաքին ապացոյցք քրիստոնէական կրօնի - 965, Մանուէլի Կիւմիւշխանացւոյ Ընդդէմ տումարին Լեւոնի - 977, Մարտինայ Պէքանեան Համեմատութիւն Հին եւ Նոր Կտակարանաց - 2007, Յա­կո­բայ Նալեան Կրթութիւն աստուածաբանական - 127, 949, Յովհաննիսի Ընդդէմ երկաբնակացն - 490, Յով­հան­նու քահանայի Դաւանութիւն - 364, Յաղագս հաւատոյ Նի­կիական - 360, Յովսէփայ Փլաբիոսի Հնութիւնք հրէից - 187, Ներսիսի Լամբրոնացւոյ Խորհրդածութիւնք - 1991, Նէո­փիտոսի աբեղայի Գիրք ճակատամարտութեան - 229, 369, 371, 523, Պետրոսի Բերթումեան Աղբիւր բացեալ - 622, Աստուածանմանութիւն - 1967, Պետրոսի Հռոմկլա­յեց­ւոյ Համառօտ հաւաքումն Աստուածաբանութեան - 788, 1964, Պլատօն աբեղայի Համառօտեցեալ քրիստո­նէա­կան աստուածաբանութիւն - 968, Վանականայ վար­դա­պետի Համեմատութիւն Հին եւ Նոր Կտակարանաց - 25, 36, 288, 361, Ապացոյց Միքայէլի Չամչեանցի հեր­ձուա­ծող լինելոյ - 400, 2075, Առաքինութիւն աստուածա­բա­նական հաւատոյ - 563, Գաւազանագիրք Հնոց եւ Նո­րոց Կտակարանաց - 93, Գաւազանագիրք Նորոյ Կտա­կա­րանի - 1997, Համաբարբառ Աստուածաշնչի - 1517, Հռով­մայական եկեղեցիին պահանջմունքները - 483, Ղու­րան - 805, 2009, Մարգարէութիւն Հերոնիմոսի - 978, Յա­ղագս Աս­տուածային անուանցն Աստուծոյ - 11, Յաղագս ծոյլ աստուածային բնութեան - 11, Յաղագս եռակին ներ­գոր­ծու­թեան - 11, Յիշատակ Սուրբ ժողովոյն Նիկիայ - 106, Նա­խագիծ վերանորոգութեան Արեւմտեան եկե­ղեց­ւոյ - 1976, Ննջումն աւետարանչին Յովհաննու - 107, Պատ­ճառք երկնայնոց դասուցն - 108, Պատմութիւն չորից տիե­զե­րական ժողովոցն - 420, Սրբազան պատմութիւն Հին Ուխտի - 857, Վասն Է. մահու չափ մեղքն - 1615, Վասն աղօ­թից եւ խոստովանութեան - 132, Վասն թուոյ Ճ. ոչ­խա­րաց - 109, Վասն հինգ պատրիարքական աթո­ռոցն - 1995, Վասն Մովսիսի եւ Ահարոնի - 107, Վասն տաւնի յղութեան Յովհաննու Կարապետին - 108, Վար­դա­պե­տու­թիւն Մահմետի - 2098:

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉՔ

ա. Հին եւ Նոր Կտակարանք - էջ 22, 33, 223:

բ. Մասունք Հնոյ եւ Նորոյ Կտակարանաց - էջ 747 (ՊՊ), 852, 855, 1114 (ՊՊ)

գ. Աւետարան - էջ 57, 62 (ՊՊ), 234, 235 (ՊՊ), 322 328, 333, 339, 342 (ՊՊ), 557 (ՊՊ), 697, 701, 733 (ՊՊ), 737, 739, 743, 745, 748, 753, 756, 822, 825 (ՊՊ), 825, 831, 841 (ՊՊ), 844, 845, 847, 872, 877, 879, 882 (ՊՊ), 883, 900 (ՊՊ), 900, 943 (ՊՊ), 981 (ՊՊ), 1055, 1531, 1535, 1539, 1939, 1967, 1970, 1974, 1975, 1978 (ՊՊ), 1991:

ԲԱՆՔ ԵՒ ԽՐԱՏՔ ԻՄԱՍՏՆՈՑ

Բանք իմաստասիրաց - էջ 1979, 2090, Բանք զանազանք - 1980, 1996, Գրիգորի կաթողիկոսի Բանք պիտանիք - 1996, Թովմայի Գեմբացւոյ եւ Ղուկայ բանք - 519, Խիկարայ իմաստնոյ Խրատք - 1979, Նեղոսի խրատք - 1617, Սիրաքայ բանք - 1979:

ԲԱՌԳԻՐՔ

Երեմիայի Մեղրեցւոյ - 2098, Վայրի չորքոտանեաց - 126:

ԲԺՇԿԱՐԱՆՔ

Աբուսայիդայ Յաղագս մարդակազմութեան - 603, Ամիր­դովլաթի Ամասիացւոյ Ախրապատին - 807, Ան­գի­տաց Անպէտ - 279, Զօրութիւն դեղերոյն - 296, Յուսումն բժշկութեան արհեստին - 282, 907, 1722, Բունիաթայ Սե­բաստացւոյ Գիրք բժշկութեան տումարի - 283, Գրիգորի Նիւսացւոյ Յաղագս կազմութեան մարդոյ - 60, Յաղագս մարդոյս բնութեան - 59, 593, Յորդորումն մանկանց ի կու­սութիւն - 60, Մխիթարայ բժշկապետի Վասն քարանց - 1996, Պօղոսի Եւդոկիացւոյ Բժշկարան -286, Դեղագրեր - 60, 613, 1988, 2146, 2150, Բժշկականք - 279, 297, 469, Յաղագս բնութեան մարմնոյ - 11:

ԳԱՆՁԱՐԱՆՔ ԵՒ ԵՐԳԱՐԱՆՔ

Գանձարանք - էջ 63, 237, 707, 1521, Պետրոսի Բեր­թու­մեան Երգարան - 505, Տաղք - 2065, Տաղարան հա­յա­տառ թուրքերէն - 860, Թէոդորոսի Շիրակունւոոյ Արձա­գանք Նարեկայ - 887, Կիթառ հայկական - 271, Նոր քնար հայ­կական - 301, Նուագարան - 817, Յարութիւն Ալամ­դարեանի Բանաստեղծութիւնք - 2078, Ներսիսի Շնոր­հալւոյ Բանք Չափաւ - 1980:

ԳՈՒՇԱԿՈՂԱԿԱՆՔ

Աղաւիտ - էջ 1957, Մոգական բժշկութեան - 2150, Վասն գլխացաւի - 297, Վասն չար աւուրց - 297, Վասն տղայ բերելոյ - 279, Տօմարական գուշակութիւնք - 400:

ԴԻՒԱՆԱԿԱՆ ՎԱՒԵՐԱԳՐԵՐ

Արձանագրութիւնք նուիրատուութեանց - 1096, Առեւ­տրական գրառումներ - 1183, Կշիռ ողջագրութեանց Եփ­րե­մայ արքեպիսկոպոսի - 1678, Ժամանակագրութիւն ձեռ­նադրութեանց - 1082, Յիշատակարանք Աղեքսանդրի Բ. եւ Սիմէոնի Ա. կաթողիկոսաց - 1543, Ներսէսի Աշտա­րա­կեցւոյ Տումար վիճակային արդեանց թեմին Տփխիսոյ - 1416, Վճիռք վանական կառավարութեան - 1585, Օրի­նակք գրութեանց՝ Առաջնորդարանին Աստրախանայ - 1439, Դանիէլի կաթողիկոսի, Եփրեմի արքեպիսկոպոսի - 1341, 1386, Եփրեմի կաթողիկոսի - 1347, Ղուկասու կաթողի­կոսի - 1491, Մանուէլի Կիւմիւշխանեցւոյ - 1433, Յակոբայ Շա­մախեցւոյ եւ Սիմէոնի Երեւանցւոյ - 1217, 1247, Յով­սե­փայ Արղութեանցի - 1307, 1737, 1833, Սերովբէի ար­ք­եպիսկոպոսի - 1481, Ստեփաննոսի վարդապետի - 1317, Ցուցակ Յայտնութեան - 1567:

ԹՈՒՂԹՔ

Դիոնիսիոսի Արիսպագացւոյ - էջ 1987, Մանուէլի Կիւ­միւշ­խանացւոյ - 976, Ներսիսի Շնորհալւոյ - 1982, Գիրք թղթոց - 1999:

ԺԱՄԱԳԻՐՔ ԵՒ ԽՈՐՀՐԴԱՏԵՏՐ

Ժամագիրք Ատենի - էջ 834, Խորհրդատետերք - 123, 925, 929, 1675:

ԻՄԱՍՏԱՍԻՐԱԿԱՆՔ

Արիստոտէլի Յաղագս առաքինութեան - էջ 10, Յա­ղագս Արիստոտէլի 11, Յովհաննու Որոտնեցւոյ Համա­ռօտ վերլուծութիւն Պորփիւրի - 209, Յովսեփայ Արցա­խեց­ւոյ Գիրք տեսական փիլիսոփայութեան - 819, 838, 2087, Պաղտասարայ Դպրի Համառօտ մեկնութիւն Յա­ղագս տրամաբանութեան - 839, Պրոկղի Ի գրոց պատ­ճա­ռաց Արիստոտէլի - 1181, Շաղկապք աստուածաբա­նա­կանք - 1985, Սոաւէի Հոգեբանութիւն - 367, Վերլուծութիւն ներածութեանն Պորփիւրի - 1181:

ԻՐԱՒԱԲԱՆԱԿԱՆՔ

Աւրէնք յաղթող թագաւորաց - էջ 356, 489, 1073, 1093, 1100, Գլուխք ի Մովսիսական օրինացն՝ Վասն իրաւանց եւ արդարութեան - 1094, Դատաստանագիրք Մխիթարայ Գոշի - 357, 484, 488, 1073, 1092, 1102 (մասն), Կանո­նա­գիրք Հայոց - 125 (մասն), 638 (մասն), 1085, 1193, Հա­մա­ռօտ ժողովումն յօրինաց - 1093, Սահմանք զի­նուո­րու­թեան - 1094, 1101, Կանոնք՝ Աթանասի - 635, Գրիգորի Լու­սաւորչի - 635, Դաւթի Ալաւկայ Որդւոյ - 636, Կղեմայ հայրապետի - 638, Մովսիսի Երզնկացւոյ - 1120, Յակո­բայ Ամասիացւոյ Ցանկ կանոնաց հարանց - 1087, 1584, Յովսէփայ Արղութեանց Երեքտասան կանոնք վասն հա­սից առաջնորդին - 1095, Պետրոսի Մեծի Ընդհանուր Րէղ­լա­մէնդ - 1103, Վահանայ Բաստամեանի Եկեղեցական իրաւաբանութիւն - 501:

ԽՐԱՏՔ, ՃԱՌՔ, ՆԵՐԲՈՂՔ

Անանիայի վարդապետի - 1616, Բարսղի Կեսարացւոյ - 135, Գրիգորի Աստուածաբանի - 136, Գրիգորի Լու­սա­ւոր­չի - 1616, 1617, Գրիգորի Վկայասիրի - 1616, 1617, Դիմոսթենէսի - 228, Եզնակայ Կողբացւոյ - 1616, Եղիշէի - 134, Եպիփանի Կիպրացւոյ - 1031, 1995, Եփրեմի Ասորւոյ - 104, 105, 135, 136, 1616, 2097, Թէոփիլոսի - 1616, Խի­կարայ - 228, Կիւրղի Երուսաղիմացւոյ - 136, Յոհանիսի վար­դապետի - 103, Յոհաննու Ոսկեբերանի - 105, 134, 135, 136, Յովհաննու Երզնկացւոյ - 134, 138, 490, 611, 634, 933, 1617, 2091, Յովհաննու Մայրեվանեցւոյ - 802, Յովհաննու Մանդակունւոյ - 131, 613, 1618, Ներսիսի Շնոր­հալւոյ - 109, 1981, Պղատոնի - 228, Սարգսի Շնոր­հալւոյ - 97, Ստեփաննոսի Ենովքեան Տփխիսեցւոյ - 421, Վարդանայ վարդապետի - 104, 1617, Այլք - 106, 108, 132, 133, 227, 363, 366, 1617, 1618:

ՀԱՄԱՐՈՂԱԿԱՆՔ

Յաղագս բաժանման պարունակաց - էջ 11, Վեցհա­զա­րեակ - 1193:

ՀԱՆԵԼՈՒԿՔ

Րախճականք - 1980:

ՀԱՐՑՄՈՒՆՔ ԵՒ ՊԱՏԱՍԽԱՆԻՔ

Հարցմունք՝ Անդրիանոսի - էջ 209, Արձանայ - 1617, Լուսաւորչին - 109, Վանականայ վարդապետի - 362, Զանազանք - 11, 362, 363, 491, 601, 1617, 2045:

ՀՄԱՅԱԿԱՆՔ

Օձագիր - էջ 363:

ՃԱՇՈՑՔ, ՃԱՌԸՆՏԻՐՔ, ՄԱՇՏՈՑՔ, ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Ճաշոցք - էջ 525, 821 (ՊՊ), 1119 (ՊՊ), 1663, 1733, Ճառընտիրք - 371, 533, 549, 557, 569, 1511 (մասն), 1615 (մասն), Մաշտոցք - 576, 584, 592, 729, 852, 939, 1139, 1149, Յայսմաւուրք - 110 (մասն), 882 (մասն):

ՃԱՐՏԱՍԱՆԱԿԱՆՔ

Մխիթարայ Սեբաստացւոյ Ճարտասանութիւն - 1986, Յաղագս վիպասանութեան - 232:

ՄԵԿՆՈՂԱԿԱՆՔ

Պատճառք, լուծմունք եւ մեկնութիւնք գրեանցն՝ Առա­կացն Աւետարանին - 132, Առակացն Սողոմոնի- 2011, Աւե­տարանացն - 365, Գործոց Առաքելոց - 2015, Դանիէլի - 1168, Եզեկիէլի - 1097, 1171, 2023, 2024, Ելից - 1159, Եսա­յեայ - 597, 697, 948, 2026, 2027, 2029, Երգոց Երգոյն - 60, 183, 595, 921, 954, 1161, 2011, 2035, 2037, Ժ. խո­րանացն - 2045, Ժողովողին - 60, 921, Ինն երանու­թեանց - 921, 922, Խորանացն - 1172, Ծննդոց - 179, 522, 1159, 2011, Կաթողիկեայ թղթոց - 1679, Հնգամատեանի - 149, 175, 837, 944, Ճրագալոյցի Ծննդեան - 110, Մատթէի - 185, 844 (ՊՊ) , 951, 1172, 1534 (ՊՊ), Մարկոսի - 2047, Յայտ­նութեանն Յովհաննու - 183, 954, Յովբայ - 183, 837, 954, Յովհաննու Աւետարանի - 851 (ՊՊ), Յովհաննու Յայտնութեանն - 2056, 2057, Չորից գլխաւոր մարգարէից - 1164, Սաղմոսաց - 397, 601, 925, 1169, Վեցօրէից - 196, 789, 1986, Առաջաւորաց պահոց - 103, Մեկնութիւն առա­ջին Կիւրակէի գալստեան Տեառն - 781, Գրիգորի Նիւ­սաց­ւոյ Յորդորումն մանկանց ի կուսութիւն - 921, Թովմայի Աքուինացւոյ Գիրք եօթն խորհրդոց - 2044, Մարտինոսի Պէքանեան Համեմատութիւն Հին եւ Նոր Կտակարանաց - 931, Յակոբայ Նալեան Մեկնութիւն եօթն խորհրդոց եկե­ղեց­ւոյ - 2040, 2041, Յովհաննու Երզնկացւոյ Մեկնութիւն Խորհրդոյ Պատարագին - 2098, Յովհաննու Համադանց­ւոյ Աղբիւր բաղձալի - 2116, Յովսէփայ Տէր-Սահակեանց Մեկ­նութիւն Սուրբ Հաղորդութեան - 1172, Ներսիսի Լամբ­րոնացւոյ Մեկնութիւն Պատարագի - 395, 475, 616, 828, Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ - 475, 828, Հաս­տա­տու­թիւն եկեղեցական աստիճանաց - 829, Պետրոսի Կ. Պոլսեցւոյ Լուծմունք Շարական կոչեցեալ գրքոյն - 175, Պետ­րոսի Արագոնացւոյ Գիրք յաղագս մոլութեանց - 631, Գիրք խորհրդոյ պատարագի - 2059, Յաղագս՝ եկեղեցա­կան պատմութեան - 1172, Խոստովանութեան - 103, Խորհրդոյ ապաշխարութեան - 426, Պատուոյ քահանայից - 423, Վասն հոգւոյ եւ մարմնոյ - 1183, Տեսութիւն Սրբոյ Պատարագի - 428։

ՉԱՓԱԲԵՐԱԿԱՆՔ

(ըստ սկզբնատողերի)

Ադամայ ստեղծողն եկեալ - էջ 72, 245, 1524, Ահա ասեմ բան գովեստի - 81, 253, Ահա երանի ինձ Յիսուս - 1529, Ահա ի տիպ տիրականին - 1526, Աղաչանաւք մա­քուր դասին - 278, 716, 1530, Աղաչանաւք սրբոց ման­կանցն - 70, 243, Աղտեղացայ խաւար մեղաւք - 91, 264, Ամենայն ծածուկ գործոց - 72, 245, Ամենայն փառք մար­դոյ - 89, 264, Ամենաւրհնեալ մայր - 87, Ամենեքեան ի մի բե­րան - 86, 261, Ամսեանն վեցերորդի - 64, 237, Ամփո­փեալ զնշան խաչին - 84, 258, 716, Այբն առաջին - 1981, Այբն Աստուծոյ -1981, Այգի տնկեալ - 78, 255, Այլ եւ չորս ազգ - 257, Այլոցն երթեալ վաղվաղակի - 246, Այն երկ­նա­ւոր - 84, Այն, որ եկեալ - 87, 261, Այսաւր անդրանիկ հաւր - 76, 248, 714, 1526, Այսաւր անճառ Բանն - 75, 248, Այսաւր անճառ լոյսն - 81, 252, Այսաւր անճառ լուսոյ - 1981, Այսաւր աւետիս ձեզ - 1525, Այսաւր բերկրին - 707, Այսաւր Գաբրիէլ - 82, 253, 715, 1529, Այսաւր գալստեամբ Աստուածորդոյն - 711, Այսաւր գալստեամբ քո, Տէ´ր - 711, Այսաւր դշխոյ - 70, 79, 243, 255, 1523, Այսաւր եկեղեցի - 67, Այսաւր եհաս ինձ - 88, 262, Այսաւր եհաս հրաման - 88, 262, Այսաւր եղեւ գալ - 84, 259, 1530, Այսաւր երեւի ան­տեսն - 64, 238, Այսաւր երկինք - 1522, Այսաւր զխա­չա­փայտն - 84, 259, Այսաւր զտապանակ ուխտին - 80, 252, 715, Այսաւր է շաբաթ - 1525, Այսաւր ի ձեռն խաչին - 716, Այսաւր իջեալ պետն - 64, 238, Այսաւր ի սուրբ այրին - 238, Այսաւր լուս ծագեաց - 1526, Այսաւր խաչափայտն - 1530, Այսաւր ծագեաց - 77, 251, Այսաւր ծնեալն - 65, 238, Այսաւր մայր Սիոն - 79, 255, 709, 1523, Այսաւր մեծ զարմանք - 84, 258, 716, 1530, Այսաւր յարեաւ - 75, 250, Այսաւր նորահրաշ - 77, 85, 251, 260, 1523, Այսաւր նոր արեւ - 74, 247, 713, 1526, Այսաւր նոր տաւնիւս - 1524, Այսաւր պարզողին զերկինս - 1522, Այսաւր սուրբ ի յայ­րին - 63, Այսաւր Սուրբ Հոգին - 76, 1527, Այսաւր տա­պա­նակ ուխտին - 1528, Այսաւր տաւնէ եկեղեցի - 240, Այսաւր ցնծայ Երուսաղէմ - 240, 708, Այսաւր ցնծայ լեառն Թա­փաւր - 81, 252, Այսաւր ցնծան արարածք - 711, Այսաւր ցնծացէք, եղբա´րք - 717, Այս կեանքս է յերազ - 90, 265, Այսմ շնորհիւ սորա - 241, Այս սուրբ նշանս - 716, Այր մի ընտիր - 87, 261, Անախտ, անբիծ - 258, Անարատ տա­ճար - 82, 253, 715, 1529, Անդէ հանդիսէն - 1524, Անդ ի մէջ դրախտին - 72, 245, 711, 1524, Անդ մարտիրոսքն - 80, 256, Անեղանելիդ Աստուած - 711, Անեղ, անմահ - 85, 259, Անեղին տաճար - 1527, Անթիւ չարեաւք - 87, 89, 263, Անժամանակ լոյսն - 75, 250, 1523, Անիմաստ Առ­աքել - 264, Անհաս խորհրդով - 712, Անհուն գետոց - 91, 264, Անձամբ խոնարհիմք - 66, 239, 708, Անձն իմ, ար´ի - 90, 264, Անձն իմ, ընդէ՞ր - 90, 264, Անձն իմ, վա՛յ - 90, 263, Անճառ Բանն հայրական - 81, 252, Անճառելի Բանդ - 68, 241, Անճառելի լոյսդ - 74, 242, 249, Անճառելի լոյսն - 69, Անճառ է խորհուրդ - 707, Անճառ Միածին - 86, 260, Անմահ արքային - 82, 257, Անմահից արքայն - 64, 238, 707, Անմարմնոցն հրեղինաց - 66, 239, 708, Անպարագիր բանն - 85, 260, Անսկիզբն Բանդ Հաւր - 707, Անտանելիդ երկնի - 87, 262, Անտանելի Հաւր - 71, 244, Անտոն, ոստ անապատի - 708, Անցանէ մեծութիւն - 90, 264, Աչք իմ ծովացեալ - 87, 89, 263, Ապա գնացեալ - 87, 261, Ապայ եւ զաւրք - 68, 241, Առաջնաճաշակ պտղոյն - 65, 333, 707, Առաւօտ լուսոյ - 250, 714, 1527, Առաքեալք Աս­տուա­ծ­որ­դոյն - 78, 255, Առ հայրդ - 69, 243, Առ քեզ պաղատիմք - 85, 260, 1523, Ասա´ զսա - 238, Աստանաւր լուսոյ - 76, Աստանաւր ծագեաց - 76, 248 714, 1527, Աստանաւր տե­սիլ - 715, 926, Աստուածազարդ գունդն - 80, 256, Աս­տուա­ծածին բարեաց - 65, 239, Աստուածածի´ն, դու կոյս ես - 333, Աստուածածին կոյսն - 73, 246, 1525, Աս­տուա­ծածին մայր - 1529, Աստուածածին սրբուհին - 73, 246, Աստուած ամենի - 72, 245, Աստուածային խորոցն -78, 254, 714, Աստուածային հոգով լցեալ - 68, 241, Աստուած անեղ - 1982, Աստուած անճառ - 1522, Աստուած անմահ - 85, 259, Աստուած անքննին - 711, Աստուած բարձրեալ - 79, 256, 1523, Աստուածեղէն հոգովն - 25, 36, Աստուա´ծ իմ, Յիսուս Քրիստո´ս - 90, 264, Աստուած կենդանի - 68, 241, 1524, Աստուածն ամենայնի - 1525, Աստուածն Բան - 1526, Արագ հասանէր -1525, Արարիչն արարածոց - 262, Արարչագործ Աստուած - 91, 264, Արարչական Բանին - 1981, Արդ, լուսաւորեա´յ - 73, 1526, Արդ, Յովհաննէս - 1527, Արդ, պաղատիմք - 84, 258, Արեգակն արդար, ըզհուր սիրոյ - 79, 256, 709, 1530, Արեգակն արդար, որ ի Հաւրէ - 86, 260, 717, Արե´կ, ասեմ բան - 91, 264, Արեւ լուսատու - 81, 253, Արթունք զըւարթունք - 77, 251, 714, 1527, Արի´, Եսայի - 1525, Արմատ անմահութեան - 713, Արփիական, ը՛, լոյսն - 715, 1526, Աւետիս Մարիամու - 711, Աւետիս մեծի խորհրդոյ - 237, Աւետիս միշտ աւե­տեաց - 712, Աւետիս քեզ, Մարիա´մ - 64, 253, Աւր է յաւե­տեաց - 64, 237, Աւրհնեալ անճառ Հայրն - 84, 258, Աւրհ­նեալ անուն - 70, 244, Աւրհնեալ ես, սուրբ Աստուա­ծա­ծի´ն - 65, 238, Աւրհնեալ ես, սուրբ Հա´յր - 77, 251, Աւրհ­նեալ ես, փա´յտ - 83, 248, 257, 1529, Աւրհնեալ ես, փա´յտ - 75, Աւրհնեալ է Հայր - 83, 258, 1529, Աւրհնեալ է Հայրն լուսոյ - 89, 263, Աւրհնեալ Հայր երկնաւոր - 64, 253, Աւրհնեալ շրթամբք - 65, 239, Աւրհնեալ, որ եկիր - 72, 245, Աւրհնեմք զքեզ - 85, 259, 1522, Աւրհնեցէ´ք զՀայրն - 87, 261, Բայց դուք - 80, 256, Բայց ես - 88, 262, Բանիւ աւետաւոր - 709, 1529, Բանիւ ասաց - 69, 242, Բանն որ ի Հաւրէ - 717, 1523, Բանք սաղմոսի է - 227, Բասիլիոս դու ես - 261, Բարբառ յաւետեաց - 64, 237, Բարեկամացն, որ - 254, Բարձրացի՛ր, դըշխոյ - 71, 244, 708, 710, Բարձրա­ցու­ցէք զՏէր - 83, 257, 1980, Բարձրեալ ահաւոր - 66, 239, Բարձրեալ անքըննին - 68, 241, 709, Բարձր պատուար - 1527, Բուն Բարեկենդանի կիրակէին - 69, Գաղտնի խոր­հըր­դին - 74, 247, 713, 1526, Գանկատ առնեմ - 91, Գան­գատ ունիմ - 70, 244, Գանձ աւետեաց - 237, Գանձ գեղեցիկ եմ - 68, 241, Գանձ գեղեցիկ են արդիւնաւոր - 77, Գանձ գեղեցիկ եւ պիտանի - 80, 239, 252, Գանձ գեղեցիկ, քան - 69, 242, Գանձըդ կենաց - 87, 261, Գանձ եմ ախորժ եւ գովելի - 82, 253, Գանձ եմ ախորժ եւ պա­տուական - 71, 244, Գանձ եմ աղւոր - 67, 240, Գանձ եմ համեղ ես - 67, Գանձ եմ համեղ եւ գովելի - 85, 253, 259, Գանձ եմ համեղ եւ հարկաւոր - 68, Գանձ եմ համով եւ հոգելի - 64, Գանձ եմ Հոգոյն Սուրբ - 248, Գանձ ես ասեմ - 260, Գանձ ինձ ասեմ - 67, 240, Գանձ հոգելի ես - 71, 244, Գանձս ասացեալ Մխիթարի - 70, 243, Գանձս ասա­ցեալ տէր Մկրտչին - 67, 240, Գանձս գրեցայ առաքելոց - 84, 258, Գանձս գրեցայ ես ի կարգի - 86, 260, Գանձս գրեցայ ես պիտանի - 242, Գանձս գրեցայ, ըստուգեցայ - 84, 258, Գանձ գրեցայ ի քարտիսի - 70, 243, Գանձ գրեցայ խորհրդական - 249, Գանձս գրեցայ Կիրակոսի - 66, 240, Գանձս գրեցայ, ես պիտանի - 69, 247, Գանձս գրե­ցայ թլփատութեան - 65, 239, Գանձս գրեցաւ ձեռ­նա­դրութեան - 87, 261, Գանձ սիրոյ քոին - 68, 241, Գանձ սուրբ Ոսկեանց - 68, 241, Գանձս պատուական է - 68, 241, Գառն անարատ - 711, Գաւազան ծաղկեալ - 85, 259, 716, 1522, Գեղապանծ լուսով - 87, 261, 710, Գետ հո­սեալ - 80, 255, Գերագոյն բարի Աստուածդ - 80, 251, 1528, Գերագոյն բարի փրկիչ - 66, 239, Գերագոյն գոյէ - 84, 258, 716, Գերագուն էից - 72, 245, 711, 1524, Գերա­կայ գոյին - 74, 249, Գերամբարձ Աստուած - 74, 249, 1526, Գերանճառ արփի - 74, 249, 714, 1526, Գերահրաշ Աստուած - 1528, Գերպայծառ արփիդ - 66, 240, Գերա­պանծ լուսով - 68, 241, 717, Գերարփիդ վերին - 77, 251, 1527, Գերարփի պայծառ - 86, 260, 717, 1523, Գթա´ ի մեզ - 87, 261, Գթացեալ քոյին Աստուածդ - 69, 242, Գթա­ցեալ քոյին, արքայդ երկնային - 67, 240, Գթութեամբ Աս­տուածորդոյն - 247, Գթութեամբն աստուածային - 241, Գթութեամբ իջեր, Տէ´ր - 69, 242, Գթութեամբ քոյին - 70, 77, 243, 250, Գթութեան տառիս - 471, Գլուխն եկեղեցւոյ, վէմն - 83, 258, 716, 1530, Գոհաբանական, գովաբանա­կան - 86, 260, Գոհաբանական ձայն - 716, Գոհաբանեալ Աստուած - 69, 242, 1524, Գոհաբանեալ սուրբ Աստուա­ծա­ծին - 82, 253, 1529, Գոհար վարդն ինքնագոյն - 81, 253, 1528, Գոհաբանեալ Տէրդ - 1523, Գոհար վարդն վառ - 81, 252, 715, 926, 1528, Գոհութիւն Հոգոյն Սրբոյ - 76, 248, Գոյակն էական - 74, 247, 1526, Գոյիդ անեղ - 69, 242, Գոյիդ կատարեալ Աստուծոյդ - 1524, Գոյիդ կատա­րեալ, գերալրացեալ - 67, 240, 709, Գոյիդ հզաւրի - 714, 1527, Գոյին անեղի - 63, 253, 1522, Գոյից կատարեալ - 71, 244, Գոյ մեզ ցնծալի - 77, 251, 715, 1528, Գոչեմ առ ձեզ - 262, Գոչումն ըղձագին - 65, 239, 707, 1524, Գո­չումն ըղձական - 71, 244, Գովեալ եւ աւրհնեալ - 67, 240, Գովեմ ըզքեզ - 237, Գովեստ արժան - 84, 259, Գովեստ բերկրանաց - 716, Գովեստ քեզ - 80, 255, Գործ արարչա­կան - 72, 245, 711, 1524, Գունդք սուրբ վկայիցն - 710, Գրիգորի առաքինի - 710, Գրիգոր պըսակն - 80, 255, Դասքն հրէական - 75, 250, 713, Դատաւորն իրաւարար - 1982, Դարձան խնդութեամբ - 713, Դարձեալ յայտնի - 74, 247, 713, 1526, Դարձեալ նորոգեմ - 71, 245, Դաւա­նե­ցէք որդիք - 80, 257, Դու, սուրբ Յովհաննէ´ս - 74, 247, Եզե­կիէլ ետես զՏէրն - 78, 254, Եթէ ունիս գանձ - 243, Ելեալ ի լեառն - 74, 247, Ելեալ նստէր - 74, Եկայք այսաւր - 91, Եկայք զուարճացեալ - 715, Եկայք ցնծասցուք - 1523, Եղ­բայր, ինձ միտ դի՛ր - 89, 263, Եղեւ այր մի - 64, 253, Ես գիտէի զաշխարհ - 262, Ես եմ կորուսեալ ոչխար - 90, Ես ձայն զառիւծուն - 73, 83, 247, 257, 716, 1525, Երազ է եւ սուտ - 90, Երգեա´ ըզսայ - 64, Երգ յաւերժական - 710, Երգ նոր աւետեաց - 63, 238, 707, Երգս յաւէժական - 68, 242, 1524, Երեւեցար Աստուած - 80, 256, Երեւմամբ սուրբ հրեշ­տակաց - 85, 259, 1522, Երիցս երանեալ - 926, Եր­մո­գի­նեայ - 85, 1523, Երջանիկ հոգիահրաշ - 68, 241, Երջա­նիկ մեծ - 237, 709, Երջանիկն ի յարգանդէ - 76, 250, Եւ զի երկուց - 1528, Եւ Տրդատ - 66, 239, 1528, Եւ քում ընտ­րեալ - 84, 258, Զահեղ, զանքննին - 73, 246, 712, 1525, Զայս նեղութիւնս - 257, Զանեղական ամենիցն - 73, 246, 1525, Զարհուրեալ զաւրացն - 712, 1525, Զաւրական զաւ­րեղ - 67, 241, Զաւրք երկնային - 716, Զաքարիայ մարգա­րէին - 78, 254, Զգանձս ըսկսիր անուշ ձայնով - 79, Զենոն կայսրն - 251, Զիս որ - 76, Զխոցուած տիգին - 1526, Զձայնդ սրէ եւ - 69, Զճրագ աւրինացն - 247, ԶՅոբ յի­շես­ցուք - 1529, ԶՈսկեանքն անդէն - 68, 241, Զոր մար­գարէքս - 25, 36, Զոր յիշեսցուք - 82, ԶՎարագ ասեմ - 84, 258, Էա­կան բանն - 1981, Է մահ քան - 88, 89, Ըզգանձս ասայ մըտաւք - 69, 242, Ըզկոյսն Երեմիայ - 78, 254, Ըզմար­գա­րէքն յիշեմք - 78, 254, Ընդ բազմահնար - 70, 243, 256, Ընդ Ղազարու - 72, 245, Թագաւոր անմահ - 75, 250, Թա­գա­ւորդ աստուածարեալ - 77, 251, 1527, Թագաւորիդ յաւիտենական - 87, Թագաւորին երկնաւորի - 66, 239, Թագդ պարծանաց - 63, 238, Թէ գանձ գիտես - 69, Թէ գոյն գիտես - 71, Թէ ձայն ունիս - 237, Թէ չես արբեր դու ան­յարմար - 238, Իբրեւ եղեւ տիւ - 710, Ի գաւազանէն - 86, 261, 717, Իգնատիոս մանուկ - 86, 260, 716, Ի գտա­նել կենաց փայտին - 84, 259, Ի դաս հրեղինաց - 708, Ի ժամատունն - 70, Ի լեառն Սեպուհոյ - 251, Ի լծակցութիւն - 86, 260, Ի խաչին տնկեալ - 86, 261, 717, Ի կենարար փայտէն - 79, 88, 256, 1530, Ի հանդէս տաւնի - 68, 241, 709, 1523, Ի հանդէս տաւնի քո - 66, 239, Ի հանդէս քո մեծ տաւնի - 85, 259, Ի հանդիսական - 716, 1529, Ի հան­դի­սաւոր տաւնէ - 68, 241, Իմանալի այս - 227, 601, Իմաս­տութիւն անճառ - 1528, Իմաստութիւն Հաւր - 715, Ի մեծի աւուրս - 714, 1527, Ի մեծի հրաշափառ - 87, 261, Ի միտ առէ´ք - 88, 89, 263, Ի յայս խորհուրդ - 81, 252, Ի յան­ձանց - 1525, Ի յանմարմնական - 73, 246, Ի յելս արեւու - 71, 244, 1524, Ի յերկնային լուսոյն - 85, 259, 1523, Ի յորովայնէ - 85, 259, 1522, Ի Նիկիայ ժողով - 68, 242, Ի Նիկիայ մեծ - 261, Ինձ ումէտ կայր - 83, 262, Ի նմին աւուր - 73, Ի նոր եւ կոյս - 249, Ի Սաղիմ քաղաք - 1528, Իսկակից որդի - 75, 248, 1526, Ի սկզբան էից - 79, 256, 715, Ի սկզբանն է Քրիստոս - 71, 243, Ի սմին աւուր - 73, 247, Ի սմին աւուր կիրակէին - 247, Ի սոյն քաղաքն Եդեսիի - 85, 257, Ի սուրբ սերմանց - 86, 260, 716, Ի սպա­րապետին - 86, 261, Ի վեց հարիւր - 1980, Ի Վէնե­տիկ - 976, Ի տաւնըս տաւնից - 72, 245, 1524, Իւղաբերքն եկին - 75, Ի քսանմեկ աւուր - 80, 255, Ի քէն հայցեմք - 1524, Ի քո սոսկալի - 711, Լապտերք կուսից - 79, 256, Լուան զբարբառ - 240, Լուարուք զբարբառ - 88, 89, 262, Լու­սաւորիչն յորժամ - 77, 251, Լցան բանքն - 73, 246, 1525, Լքեալ լուծանէր - 712, Խաղաղարար Աստուած - 709, Խաղաղարար նոր թագաւոր - 69, 242, 710, 1524, Խան­դաղակաթ սրտիւ - 77, 251, 714, 1527, Խաչաբարձ արփի - 717, Խաչաբարձ սուրբ - 87, 261, Խաչի քո, Քրիս­տո´ս - 84, 259, 716, 1530, Խաչն եղիցի - 83, 258, Խաչն ի նախնումն - 75, 248, 1526, Խաչն սեղան է - 83, 257, Խաւարն անգոյ - 1981, Խաւսէր բանիւ նա - 81, 252, 1528, Խնդայ խորան - 65, 239, 707, Խնդահրաւէր մանկունք - 716, Խնդայ Սիովն - 711, Խնդութեան ձայն - 64, 237, Խնկի ծառի - 82, 253, Խնջոյս հարսանեաց - 710, Խոկեալ Մարիամ - 1526, Խոնարհեալ բանին - 709, 1530, Խո­նար­հիմք հոգւով - 717, Խոստովանիմ Աստուած - 68, 241, Խոս­տովանիմ եւ հաւատամ - 1524, Խոստովանիմ ըզքեզ - 709, Խոստովանիմ Քրիստոս - 1980, Խորան փառաց - 707, Խորան քեզ - 78, 1528, Խորհրդազգաց քո - 78, 1528, Խորհուրդ անյայտ - 710, Խորհուրդ անքննին - 78, 254, 714, 1528, Խորհուրդ ընտրեալ - 715, Խորհուրդ կենաց - 710, Խորհուրդ հանգստեան - 73, 246, 712, 1525, Խոր­հուրդ հրաւիրման - 73, 247, 712, Խորհուրդ յառաջ - 711, Խորհուրդ սոսկալի - 73, 246, 712, Խորհրդազգած քո - 255, 715, Խորք անքննին - 86, 260, 717, Խունկ եւ զմուռ - 73, 712, Խրամատեալ կանոն - 68, 241, 709, 1523, Խրատ մարդասիրի - 708, Խրատ մի տամ - 90, Ծովային շուշան - 76, 250, Կազմեն տապան - 83, 257, Կաթողիկէ եկեղեցիս - 715, Կամ առաջի քո - 90, 264, Կայ խորհուրդ խորին - 76, 250, Կայր կոյսն - 91, Կանայքն արտասուօք - 74, 249, Կանայքն կանխեալ - 713, Կարապետ սուրբ հաւատոյ - 1526, Կեանք ընդ Հաւր - 75, 250, Կենաց փայտ - 83, 257, 716, Կենդանի վըկայ մահուամբ - 261, 717, Կենդանի վկայք, կոյսք - 714, Կոյսն ի յայրն - 65, 238, Կոյսք իմաս­տու­թեամբ - 79, 256, 1530, Համագոյական, Հաւր սահ­ման - 66, 72, 239, 245, 708, 711, 1524, Հայրապետաց դասուց - 69, 242, Հայրապետաց հանուրց - 80, 255, 257, Հայցմամբ մաքուր - 81, 252, Հանդէս գումարեալ եկեղեց­ւոյ - 70, 79, 243, 255, Հանէ զնոսա ի Բեդանիայ - 75, Հա­տեալ լեզուք սրբաբանիցն - 79, 256, Հաւատամք ի մի Քրիս­տոս - 91, 264, Հաւատով խոստովանիմք - 1982, Հաւուն, հաւուն արթնացեալ - 1525, Հաւր կամաւ իջեալ - 74, 249, Հետեւեցայ անառակին - 69, 243, Հիանան այսաւր - 712, Հնչեա´ քնար - 302, Հնչմամբ ձայնիւ - 77, 251, 715, 1528, Հոգի Աստուած, բղխումն - 76, 248, Հո­գիդ Սուրբ Աստուած - 88, 237, Հոգի Աստուծոյ Աստուած - 1528, Հոգի Սուրբ հնչեաց - 1527, Հոսեալ հրեղինացն - 712, Հովիւք նմանեալ - 709, Հրճուիմք այսաւր մեք - 63, 237, 707, Ձայն աւետեաց - 712, Ձայնիւ գոչեմ - 254, Ձայն կենդանատուն ձայնէր - 711, Ձայնն այն, որ - 711, Ձայն, որ զաշխարհս - 71, 244, 1524, Ձեզ ձայնակից զուարթունք - 85, 259, Ճառագայթեալ բանն ի Հօրէ - 1981, Ճառա­գայ­թիւք ճաճանչանման - 255, Ճառագայթ լուսուն - 1523, Ճա­ռագայթ Հաւր - 1524, Ճարտար գնաց սուրբ աղաւնին - 64, Ճգնաւորք ընտրեալ - 79, 256, 715, 1523, Ճիւղեր էր ծառոյն - 82, Ճշմարիտն ի յարգանդէ - 78, 254, Ճշմաիտ որ­դոյն ստեղունք - 255, 1528, Ճշմարիտ վկայք - 79, 256, 708, 1530, Ճրագ աւրինացն Մովսէսի - 239, Ճրագ աւրի­նացն Յովաննէս - 74, Ճրագ ճշմարիտ - 69, 242, 1524, Ճրագ յաւրինացն - 66, Մարգարէից սա - 1998, Մայր հաւատոյ - 80, 252, Մաթէոս մարդ - 84, 259, Մարդա­սի­րութեամբ Որդիդ - 73, 246, 712, 1525, Մաքուր եւ անբիծ - 63, 238, Մաքուր հոգով - 1524, Մաքրափայլ սուրբ տաճար - 75, 247, Մաքրեալ տաճար - 713, 1526, Մեզ բարեխաւս - 252, Մեծահամբաւ անուն - 260, 1523, Մեծահռչակ անուն - 716, Մեծապայծառ ակն - 83, 257, Մեծապայծառ անուն - 81, Մեծապայծառ արփի - 1529, Մեծապայծառ լոյսն -1527, Մեծապայծառ խորհուրդ հրաշական - 716, Մեծա­պայծառ խորհուրդն ահագին - 72, 246, Մեծապայծառ հրա­կերպ - 81, 253, 715, 1529, Մեծապայծառ ձայնիւ - 1525, Մեծապայծառ տաւնիւս ահագին - 75, 248, 713, 1526, Մեծապայծառ տաւնիւս ըղձալի - 709, Մեծապայ­ծառ փայլմամբ - 1529, Մեծապայծառ փառաւք զարդա­րեալ - 67, 79, 85, 240, 256, 260, 708, 709, 1523, Մեծա­պայծառ փառաւք պանծալի - 254, 708, 1529, Մեծապայ­ծառ փառաւք ցանկալի - 82, Մեծասքանչ անուն - 84, 259, Մեծացիր այսաւր - 82, 253, 1529, Մեծ աւետեաց - 74, 247, 713, Մեծաւ համբաւ - 86, Մեծ եւ ահեղ անուն - 78, 254, Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ ահագին - 716, Մեծ եւ ահեղ խոր­հուրդ անեղին - 72, 245, 711, Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ անքննին - 70, 244, 710, Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ հրա­շական - 84, 259, Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ մեզ - 81, 252, 715, 926, 1528, Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ սոսկալի - 74, 247, 1526, Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ տիրական - 69, 70, 243, 710, Մեծ եւ անճառ - 1525, Մեծ եւ հզաւր անմահ թա­գաւոր - 86, 262, 717, Մեծ եւ հզաւր անմահից արքայ -70, 71, 243, 244, 710, 1524, Մեծ եւ հզաւր անուն - 88, 257, 262, Մեծ եւ հզաւր Հոգի - 76, 249, 714, 1527, Մեծի հանդիսի աւուր - 716, Մեծ խորհուրդ յերկրի - 72, 245, 1525, Մեծ հառաչանաւք եկին - 74, 250, 714, Մեծ քա­ղաքին - 1522, Մեղա, Տէ´ր, ինձ ողորմեա´ - 89, 263, Մե­ղայ, Տէ´ր, մեղայ - 70, 243, Մեղայ քեզ Քրիստոս - 70, 243, Միակդ ահաւոր - 76, 248, 1526, Միակդ ի յԷից - 714, Միաշաբաթ աւր - 74, 249, 1522, Միաշաբաթ երեկոյին - 713, 1526, Միասնական սուրբ Երրորդութիւն - 67, 240, 708, Մինդ ի յԷէն - 88, 262, 588, Մինչդեռ նստեր - 87, Մկրտիչն Յովհաննէս - 1527, Մկրտիչն Քրիստոսի - 708, Մտեալ ի տաճարն - 708, Յակովբոս ընտրեալ - 717, Յա­ղերս բանի - 78, 254, Յաղթող զաւրութեամբ - 67, 270, Յամենայն ժամ - 63, 237, Յամենայն մեղաց - 90, Յայն եդեմական - 83, 257, 1529, Յայնժամ առեալ - 69, 242, Յայնժամ եղեւ - 241, Յայնժամ թագաւորն - 71, 244, Յայն­ժամ մեռեալ մի - 84, 259, Յայնժամ Պետրոսին - 78, Յայնժամ սիրով տիրական - 73, 247, Յայնժամ սրբոցն Հռիփսիմեանց - 76, 250, Յայս ահագին աւուրս - 84, 258, Յանեղական լոյսն - 83, 257, Յանեղական լուսոյն զար­դարեալ - 79, 256, Յանեղական լուսոյն խոնարհեալ - 64, 83, 238, 257, 707, Յառաջնորդ նոր - 91, Յառաջ տեսողէն - 67, 240, 709, ՅԱռաքելէ մտաւք տխմար - 77, 251, ՅԱս­տու­ծոյ ընտրեցար - 83, 258, Յարեաւ Աստուած - 75, 250, Յարեաւ յաւուր երրորդին - 74, 247, 1525, Յարեաւ փա­ռաց թագաւորն - 712, Յաւէտ իսկապէս - 76, 248, 714, 1527, Յաւուր յարութեան - 71, 91, 244, Յեդեմական տնկոյն աւրհնութեան - 715, Յետ ութ աւուր - 74, 247, Յետ քննութեանց - 89, 263, Յերեկոյի հինգշաբաթին - 73, 246, 1525, Յերէկ հողվէրաւք անցի - 262, Յերկնից խո­նարհեալ - 74, 249, 1526, Յիշելով զաւր մահուն - 89, 263, Յեղէ զբան - 265, Յիսուս թագաւոր - 1526, Յիսուս լոյս - 717, Յիսուս Որդի Հաւր - 622, 1980, Յիսուս Որդին, Տէրն -72, 245, Յիսուս փառաց թագաւորն - 67, Յիսուս փառաց Հաւր - 69, 242, Յիսուս փեսայդ - 505, Յիսուս փրկիչ - 72, 245, 1525, Յիսուս Քրիստոս արքայդ - 83, 258, Յիսուս Քրիս­տոս Հաւր - 86, 260, Յոբ համբերող - 77, Յոյժ փա­ռատրելի - 85, 259, Յոյս եւ ապաւէն - 91, Յովհաննէս մեծ մարգարէ - 77, 251, 1529, Յորժամ Ադամ մեղաւք - 73, 247, Յորժամ Գաբրիէլ - 89, 263, Յորժամ գայ - 239, Յոր­ժամ գրեալքն - 88, 263, 1524, Յորժամ դրունքն - 89, 263, Յորժամ ըզԳրիգոր - 248, Յորժամ ծագիս - 1524, Յորժամ կենաց ցաւղոյն - 80, 265, Յորժամ յիշեմ - 89, 263, Յորժամ որ - 76, Յորժամ տարերքն - 90, 264, Յունան քարոզն - 67, 240, Նախ զսուրբ Գէորգ - 83, 258, Նախ իւղաբերքն - 75, 250, Նախ Միածին - 81, 251, 1527, Նայեա´ աղաչանք գերոյս - 264, Նայեա´ սիրով - 1982, Նես­տոր նասրանի - 1529, Ներգործական Աստուած - 81, 252, Ներհիւսեսցուք - 76, 249, 714, Ներպարունակեալ - 76, 249, Նոյն բանն - 68, 1529, Նոյն ինքն - 65, 239, Նոյն քեզ - 86, 260, Նորազուարճ խնդութեամբ - 713, 1528, Նո­րա­հրաշ ցնծութեան քո - 65, 238, Նորահրաշ տեսիլ - 66, 239, 708, 1528, Նորահրաշ տաւնիս - 714, Նորաստեղ­ծեալ բանն - 1982, Նոր գինոյն - 79, 255, Նոր դրախտին - 715, 1529, Նոր եդեմ բանաւոր - 707, Նոր թագաւորին - 65, 238, Նոր թագ պետական - 1528, Նոր իմն ահաւոր - 81, 252, Նոր իմն աւետեաց - 75, 250, 713, 1525, Նոր լոյս - 87, 261, Նոր ծաղիկ բղխէ - 63, 238, Նոր ծաղիկ պայծառ - 714, 1523, Նոր հիւսեսցուք - 1527, Նոր ձայն աւետեաց - 712, Նոր մեծահանդէս - 77, 251, 715, 1528, Նորոգ ման­կունք - 1981, Նորոգող տիեզերաց - 1981, Նոր տաւնիւս - 85, 259, Նուագեմք Հոգոյն - 76, 249, 1527, Նստեալ կա­նայքն - 74, 249, Շնորհաց հոգոյն - 67, 240, Ողբս աղիո­ղորմ - 90, 264, Ոչ արգելեաց - 73, 246, Ոստս ի ծառոց - 245, Ով անմահ - 87, 261, 714, Ո՜վ զարմանալի խորհուրդ - 63, 237, 707, Ո՜վ իմ եղբայր - 67, 240, Ո՜վ Սիմէոն ծերունի - 73, 246, Ո՜վ սիրելի եւ քաջ - 65, Ո՜վ սիրելի քաջ - 66, 239, Ո՜վ տէր վարպետ - 72, Ո՜վ քահանայք - 262, 588, Ո՜վ քաղցրաձայնեալ - 713, Ո՜վ քաջ ուսած - 238, Որդիք լուսոյ - 88, 262, Որ եղելոցս - 73, 246, 712, Շնորհաւք Հոգ­­ւոյն Սրբոյ - 1525, Որ եւ կատարեալ - 1525, Որ զԴա­ւիթ - 260, Որ ի դասուց - 74, 249, Որ ի լրման - 248, Որ ի յեւթանց - 716, Որ կարաւտէր - 70, 243, Որ Յարու­թեան երեկոյին - 73, 74, 247, 249, Որ յիսներեակն - 76, 248, Որ նախ բորոտ - 256, Որով աստենս կենայ - 70, Որ չար­չարեացն զձեզ - 80, 256, Որպէս Ադամն - 78, 252, Որ սրտիւ - 271, Որ վասն մեր - 72, 246, Որք զհոսանս - 255, Որք ընկալայք - 72, 245, 711, Որք որ փափագին - 73, 246, 1525, Ուրախ լե´ր, հա´րսն - 75, 247, 1526, Չլինի գինի - 66, Չհանդուրժեալ բնութեամբ - 1981, Չորեքկերպեան աթոռ - 926, Չորեքկերպեան թեւք - 83, 257, Պահքն առա­ջին - 71, 243, Պաղատանօք Աստուածածնին - 257, Պա­ղա­տա­նաւք մարգարէին - 78, 254, Պաղատիմք առ Ձեզ - 86, 261, 717, Պայծառ պատուիրան - 70, 244, Պատճառ պարծանաց - 67, 240, Պատուիրեցեր չհոգալ - 242, Պար­տական է հաւր որդի - 1982, Պարտաւորիս հանդէպ - 622, Պետրոս եւ Պաւղոս - 87, 261, 717, Պետրոս լուեալ - 73, 246, Պետրա պանծալի - 66, 239, Ռահիւք յաշխարհի - 708, Սարսափելի բարկութիւնն - 296, Սարսեալ Հերովդէս - 77, 251, 714, 1527, Սեպհական սիւն - 83, 257, Սէրն կա­տա­րիչ - 72, 246, Սէր յառաւօտէ - 713, 1525, Սիրով Հո­գոյն - 80, Սիրով վառեցար - 69, 242, Սիւն հաւատոյ - 83, 257, Սողոմոն, մայրն իմաստութեան - 90, 264, Սոս­կա­լի ահիւ - 75, 248, Սոփոնաս եւ Անգէաս - 714, Սուտ եւ ան­ցա­ւոր - 84, 258, Սուրբ առաքեալքն - 81, Սուրբ Աս­տուա­­ծած­նի կուսին - 1529, Սուրբ Գուրիաս - 85, 257, Սուրբդ սրբոց - 80, 256, Սուրբ ես, տաճար - 80, 252, Սուրբ Եր­րոր­դութիւն - 78, 255, 717, Սուրբ է տաճար - 77, 81, 251, 713, 1527, Սուրբ Ծննդեանն - 64, Սուրբ հայրքն - 264, Սուրբ մայրդ լուսոյ - 82, 253, 1529, Սուրբ Յուղիտայ, դուստր - 67, 240, Սուրբ նահատակ Ատոմ - 68, 241, Սուրբ Ոսկի - 68, 241, Սուրբ Ստեփանոս - 86, Սուրբ վար­դապետքն մեր - 68, 241, 1523, Ստեղծող մանկանց - 66, 239, 707, Սրբոյ Հոգոյն ծագմանն - 76, 248, Սրբութեան սնանի - 1522, Սքանչելի Սուրբ Նշանդ - 83, 258, Վայ այն աւուրն - 88, 263, Վայել է քոյին - 79, 255, 709, 1523, Վա­յել­չականաց, վայելման - 76, 250, 714, 1527, Վա՜յ իմ մե­ղու­ցեալ - 71, 244, Վասն սոցին - 81, Վարդան եպիս­կո­պոս - 37, Վար­դան քաջ - 1524, Վարդապետաց թագ - 85, 259, Վարդա­պե­տաց քանոն - 79, 255, Վարդք վայելուչք - 81, 252, Վարժիչ հանուրց -260, 716, Վեհից թագաւորն - 76, 248, 714, 1527, Վերաւրհնեալ գովեալ - 76, 249, 1527, Վերեր­գեմք - 78, 255, 708, Վերնական տարփմամբ - 707, Վեր­ջին աներեկ - 1524, Վէմն անխախտելի - 260, Վկայից հան­դիսից - 67, 240, Վկայքն ամենեքեան - 71, 243, Տագ­նապէին զաւրականքն - 68, Տաճարդ երկնային - 81, 253, 715, 1527, Տաճար լուսեղէն - 65, Տաճար լուսոյ - 82, 257, Տաճար տեսայ - 227, Տասն վկայք - 250, Տարփումն ըղ­ձա­կան - 63, 238, Տեսեալ ծնաւղին - 67, 240, Տեսեալ Մա­րիամ - 75, Տէր բարերար - 79, 85, 86, 256, 260, 1523, Տէր մեր Յիսուս - 72, 245, Տէր մեր, Որդին - 75, 248, Տէր մեր փա­­­ռաւք - 75, 250, Տէրն ընկալաւ - 80, 260, Տէր Տէրու­նա­կան - 73, 246, 712, 1525, Տէր փառաց - 707, Տինայ առեալ - 79, 256, 1530, Տիրական տաւնիս - 72, 245, 1524, Տնտես էի - 70, 243, Տունկ անմահութեան - 82, 253, Րա­մեալ զկիրս - 716, 1530, Ցնծան այսաւր - 74, 249, Փառք եւ թագաւոր - 1525, Փչմամբ հողմաշարժ - 248, Քա­հա­նա­յից դասքն - 1522, Քահանայք պատուեալք - 1523, Քան զա­մենայն գործս բարեաց - 71, 244, Քան զամենայն գործս չարեաց - 90, 264, Քանզի ճրագի - 262, Քան­քա­րա­թաքոյց եմ - 70, 243, 244, Քաջամարտիկ - 710, Քարինք տեղոյս - 258, Քեզ մատուցանեմք - 708, Քեզ, ո՛վ Տէր - 71, 244, Քրիստոսական հաւտին - 927, Քրիստոս եկեալ - 713, 1526, Քրիստոս փառաց թագաւոր - 63, 70, 240, 244, 708։

ՊԱՏՄԱԳՐԱԿԱՆՔ

Աբրահամու Կրետացւոյ Պատմութիւն - 193, Արիս­տա­կի­սի Լաստիվերտցւոյ Վասն անցիցն անցելոց - 617, 982, Գէորգայ Խուբեանց Յաղագս վարուց եւ գործոց կաթողի­կո­սաց Էջմիածնայ - 407, Զենովբ եպիսկոպոսի Պատ­մու­թիւն Տարօնոյ - 345, Թումայի Մեծոփեցւոյ Պատմութիւն - 346, 1173, Ժամանակագրութիւն ձեռնադրութեանց - 1082 -1084, Կարապետի Բաղիշեցւոյ Կարգ վարդապե­տացն մերոց - 982, Կիրակոսի Գանձակեցւոյ Պատմութիւն - 403, Կիրակոս վարդապետի Պատմութիւն Թումայի Մեծոփեց­ւոյ - 346, Մատթէոսի Ուռհայեցւոյ Ժամանակագրութիւն - 942, 1173, Մարգար Խօճենց Գեղամեանի Ցուցակ Գուշա­կու­թեանց - 353, Մեսրովպայ Վայոցձորեցւոյ Պատմութիւն Սրբոյն Ներսէսի - 942, Միխայէլի Ասորւոյ Պատմագիրք - 1997, Համառօտ ժամանակաց զրոյցք - 1179, Ժամանա­կա­գրութիւն - 1180, Մովսիսի Երզնկացւոյ Վասն թագաւո­րաց Հայոց - 1198, Մովսիսի Խորենացւոյ Պատմութիւն Հա­յոց - 343, 981, Մովսիսի Կաղանկատուացւոյ Պատ­մու­թիւն Աղուանից - 989, Յակոբայ Պօղոսեան Պատմութիւն գաւառին Արցախու - 231, Յովհաննու Դրասխանա­կերտց­ւոյ Պատմութիւն Հայոց - 193, Յովհաննու Մելիք-Սելիմեանցի Համառօտութիւն պատմութեան Հայկազու­նեաց - 1111, Յովսէփայ Արղութեանց Ժամանակագրու­թիւն - 50, Յովսէփայ Վեհապետեան Պատմութիւն Յով­հան­նու Կարբեցւոյ - 1687, Յովսէփայ Փլաբիոսի Հնու­թիւնք հրէից - 341, Սամուէլի Անեցւոյ Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց - 346, 1997, Սէբէոսի Պատմութիւն - 991, 1580, Ստեփանոսի Ասողկան Պատմութիւն ժամանակաց - 406, 982, 2084, Ստեփաննոսի Օրբելեան Պատմութիւն - 346, 992, 1000, 1515, Քիւչուկ Արութիւնի Պատմութիւն Թահմազ Ղուլիի - 194, Ապարանից վանից պատմութիւն - 345, Գիւտ գրոցն Հայոց ի Բալու - 109, Դաշանց թուղթ - 345, 613, Պատճառք, առաջաբանութիւնք Պատմութեանց Մատթէոսի Ուռհայեցւոյ, Կիրակոսի Գանձակեցւոյ, Մի­խա­յելի Ասորւոյ, Փաւստոսի, Թումայի Մեծոփեցւոյ, Մես­րո­­պայ Վայոցձորեցւոյ - 344, Պատմութիւն Արցախու - 233, Պատմութիւն ժողովոյն Եփեսոսի- 108, Պատմութիւն Ծիծառնէոյ խաչին - 345։

ՎԱՐՔ ԵՒ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆՔ

Աստուածատուր վարդապետի վարք Մկրտիչ Նաղաշի - 347, Կուինդոս Կորտիոսի Գիրք պատմութեանց Մեծին Աղեքսանդրի - 1004, Մանուէլի Կիւմիւշխանեցւոյ Թուղթ առ Մխիթարեանս - 975, Անձնական պատմութիւն - 977, Մարիանոս Մոռոնի Պատմութիւն Սրբոյ երկրին - 996, Յակոբայ Կարնեցւոյ Շինուած Կարնոյ քաղաքին - 2107, Յոհաննու Բերիացւոյ Վէպ Կարթագինեայ - 421, Սիմէոնի Բզնունեանց Վարք եւ անցք կենաց - 1689, Ներսիսի Շնոր­հալւոյ Հոմերական Վիպասանութիւն - 1982, Ֆրան­չէսքօ Ֆէնէլօնի Պատմութիւն Թէլամաքի - 1195, Այլաբանական պատմութիւն Խալիլ թագաւորին - 1098, Գալ Մուհամա­տին ի Հայս - 611, Գիւտ գօտոյ Աստուածածնին - 106, Գիւտ նշխարաց Զաքարիայի - 108, Ի Հարանց վարուց - 106, Յաղագս Սուրբ իւղոյն, Յիշատակ Բարսղի Կեսա­րաց­ւոյն -110, Յովհաննու Գառնեցւոյն - 110, Ներսէսի հայ­րապետին եւ Խադայ եպիսկոպոսին - 109, Պատմու­թիւն՝ Ատոմեանցն - 106, Աւետարանչին Ղուկայ - 108, Գրիգորի Լուսաւորչին - 109, Դաւթի մարգարէին - 109, Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյ - 1987, Մանկանցն Եփեսոսի - 108, Յա­կո­բայ Մծբնայ հայրապետին - 109, Յեսուայ - 106, Յով­հաննու եւ Յակոբայ - 110, Ներսիսի Աշտարակեցւոյ կե­նաց - 1695, Չորից տիեզերական ժողովոցն - 420, Պատ­կե­րին Քրիստոսի -345, Պետրոսի եւ Պօղոսի - 109, Ստե­փաննոսի Նախավկային - 109, Վասն Անաստասայ քա­հա­նայի - 110, Դանիէլ մարգարէին - 106, Դաստառա­կին - 106, Եկեղեցւոյն որ ի Նիկիայ - 110, Եփրեմի - 110, Յովհաննու գլխատմանն - 106, Յովսէփ կայսերն վախ­ճան­ման - 423, Յուլիանոսին սատակմանն - 110, Ստե­փան­նոսի Յուսկան որդոյն - 110, Փոխման Մարիամու Աստուածածնին - 106, Վկայաբանութիւն՝ Գայիանեանց - 108, Հռիփսիմեանց - 107, Յակոբայ Տեառնեղբաւրն - 108, Յուլիանեայ կուսին - 381, Որդւոց եւ թոռանց Լու­սա­ւորչին - 109, Սուքիասեանցն - 106:

ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆՔ Ի ՊԷՏՍ ԲԱՆԱՍԻՐԱՑ

Վկայութիւնք Սուրբ Գրոց - էջ 2090:

ՏԵՍԻԼՔ

Եզեկիէլի - էջ 11, Մեկնութիւն տեսլեան Սրբոյն Սա­հա­կայ - 612:

ՏՕՄԱՐԱԿԱՆՔ

Անանիայի Շիրակունւոյ Տիեզերագիտականք - էջ 399, Թովմայի Մեծոփեցւոյ Յաղագս ազգականութեան - 638, Յակոբայ Թովմայեանի Տախտակ արեգական - 197, Յով­հաննու Սարկաւագի Բանք տօմարականք - 398, Ներսեսի Շնորհալւոյ Յաղագս երկնի եւ զարդուց նորա - 1980, Փի­լիպ­պոս Տէ Յա Հիրէի Աղիւսակք աստղաբաշխականք - 429, Աղիւսակ երկոտասան կենդանակերպից - 1078, Անուանք կենդանակերպիցն - 429, Թէֆավուտ պոչով աստղն - 1077, 1082, Յաղագս աստեղաց - 2145, Յա­ղագս ազգականութեան - 1094, Յաղագս կենդանա­կեր­պիցն - 429, Պատմութիւն ԲԺ.ան կենդանակերպիցն - 429, Զանազանք - 279, 400, 470, 612:

ՏՕՆԱՊԱՏՃԱՌՔ ԵՒ ՏՕՆԱՑՈՅՑՔ

Տօնապատճառք - էջ 131 (մասն), 377, 445, 454, 756, 932 (մասն), 1207 (մասն), Տօնացոյցք - 835:

ՔԱՐՈԶՔ

Աբրահամու Ասպահանցւոյ - 1046, Աբրահամու Աս­տա­պատեցւոյ - 788, Աղէքսանդրի Ջուղայեցւոյ - 786, Անտօնի Վիէրայի - 1038, Բարդուղիմէոսի Մարաղացւոյ - 364, 936, 938, Գէորգայ Զմիւռնացւոյ - 203, Գրիգորի Տա­թեւացւոյ - 9, 597, 2094, Թադէոսի Անդրիանուպոլսեցւոյ - 795, Խաչատրոյ Էրզրումեցւոյ - 1030, Ղուկասու Լօռեցւոյ - 633, 2104, Մատթէոսի Ջուղայեցւոյ - 2093, Մելքիսեդեկ քահանայի - 623, Մինասայ Վաղարշակերտցւոյ - 720, Յակոբայ Նալեան - 204, 206, 207, 319, 619, 786, 792, 1029, 2090, Յովհաննու Մկրտիչ Մասիյլէօնի - 219, Պետրոսի Բերթումեան - 13, 200, 423, 1201, Պօղոսի Տիւ­րի­կեցւոյ - 210, Սիմէոնի Երեւանցւոյ - 521, 621, 731, 787, 1574, 2102, Տիրատուր վարդապետի - 208, 2092, Անանուանց - 208, 366, 786, 932, 936, 1203, 1213, 2108:

ՔԵՐԱԿԱՆԱԿԱՆՔ

Գաբրիէլ Այվազեանի Բառազննութիւն աշխարհիկ լեզուի - էջ 1063:

ՔԻՄԻԱԿԱՆՔ

Արուեստաբանութիւն (Քիմիա) - էջ 2145:

ՕՐՀՆՈՒԹԻՒՆՔ

Օրհնութիւնք՝ հանդերձից հոգեւորականաց - էջ 1028, Սուրբ Աստուածածնի - 1180:

Դ.

ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՑԱՆԿ

ԱԲԱՐԻՄ լեռ - էջ 173, 1517

ԱԳՈՒԼԻՍ - էջ 876, 1354, 1356, 1380, 1596

ԱԴԱՆԱ - էջ 2057, 2058

ԱԴՐԱՆԱ (ԱՏՐԱՆԱ) - էջ 673, 679, 680, 686

ԱԶԱԽ քաղաք - էջ 1645, 1651, 2046

ԱԶՂՈՒՐ - էջ 359, 360

ԱԶՈՎՈՒ երկիր, ծով - էջ 50, 1651

ԱԶՈՎՏՈՍ - էջ 189

ԱԹԷՆՔ - էջ 107, 522, 2019

ԱԼԱՃԱՅ լեռ - էջ 312, 313

ԱԼԱՇԿԵՐՏ - էջ 1294, 2053

ԱԼԻՓՈՒՂԱՐ գիւղ - էջ 377, 390, 392

ԱԽԱԼՑԽԱ (ԱԽԼՑԽԱ) - էջ 14, 358, 360, 368, 372, 396, 402, 474, 476, 651, 672, 948, 952, 976, 987, 992, 1030, 1143, 1153, 1287, 1293, 1293, 1301, 1302, 1303, 1306, 1351, 1352, 1356, 1379, 1382, 1480, 1552, 1553, 1560, 1593, 1603, 1695, 1958, 2053

ԱԽՈՒՐԵԱՆ գետ - էջ 277, 304, 312

ԱԾԿՈՐ գիւղ - էջ 702

ԱԿԱՆԱՅ յԱրցախ - էջ 324

ԱԿՆ - էջ 193, 194, 196, 1280, 1287, 1296, 1364, 1370, 1378, 1379, 1404, 1557, 1563, 1673, 2043, 2046

ԱՂԲԱԿ (ՀԱՂԲԱԿ) - էջ 334, 647, 651, 1221, 1305, 1379, 1305, 1306

ԱՂԷԿՁՈՐ - էջ 1988

ԱՂԷՔՍԱՆԴՐԱՊՕԼ - էջ 196, 197, 304, 315, 1608

ԱՂԷՔՍԱՆԴՐԻԱ - էջ 114, 846, 1017, 1121

ԱՂԹԱԼԱՅ - էջ 831, 832, 833

ԱՂԹԱՄԱՐ - էջ 583, 590, 660, 739, 871, 873, 876, 984, 1218, 1227, 1264, 1717

ԱՂԻ գիւղ - էջ 824

ԱՂԻ ծով - էջ 345

ԱՂՆ - էջ 1370

ԱՂՈՒԱՆԱՏՈՒՆ - էջ 1143, 1152, 2052

ԱՂՈՒԱՆՔ - էջ 231, 326, 346, 896, 988, 989, 990, 1073, 1076, 1113, 1116, 1222, 1270, 1272, 1278, 1280, 1289, 1296, 1403, 1534, 1553, 1554, 1556, 1559, 1560, 1569, 2000, 2002, 2003, 2052

ԱՂՔԵԱՆԴ - տե՛ս ԿԻՐԱԿՈՍԻԿ

ԱՂՔԻՐՄԱՆ - էջ 123, 1317

ԱՄԱՍԻԱ - էջ 1283, 1354, 1677, 2115, 2121

ԱՄԻԴ - էջ 675, 1234, 1284, 1292, 1306, 2082, 2084

ԱՄԻԿ - 1227

ԱՄԻՆԹ - 1015

ԱՄԻՐԴՕԼՈՒ վանք - էջ 453, 473, 474

ԱՄՈՆ - 1010

ԱՄՈՒ[ԴԱՐԵԱՅ] գետ - էջ 496

ԱՄՍՏԵՐԴԱՄ - էջ 1282, 1759

ԱՄՐԱՆ - էջ 846

ԱՅԵԱՅ ՍՕՖԻԱ - էջ 1652

ԱՅՐԱՐԱՏ (ԱՐԱՐԱՏ) - էջ 306, 307, 314, 315, 539, 612, 718, 994, 1345, 1494, 1495, 1496, 1499, 1678, 1990

ԱՅՐԱՐԱՏԵԱՆ աթոռ - էջ 1342, 1343, 1387, 1390, 1391, 1400, 1401, 1404, 1430, 1444, 1462, 1492, 1494, 1495, 1497, 1498, 1499, 1610, 1698, 1719

ԱՅՐԱՐԱՏԵԱՆ դաշտ - էջ 657, 659, 678, 680, 1295, 1500, 1502, 1508

ԱՆԱՆԻԱ ԱՌԱՔԵԱԼԻ եկեղեցի յԵրևան - էջ 415

ԱՆԱՆԻԱ գիւղ - էջ 430

ԱՆԳԵՂԱԿՈԹ - էջ 1516

ԱՆԳԼԻԱ - էջ 1296

ԱՆԴՐԻԱՆՈՒՊՕԼԻՍ - էջ 673, 686

ԱՆԹԻԼԻԱՍ - էջ 92, 194, 265, 344, 387, 406, 926, 941, 942, 981

ԱՆԻ - էջ 50, 275, 276, 277, 302, 303, 312, 313, 314, 315, 1632, 1643, 1651, 2082, 2085

ԱՆԿԻՒՐԻԱ - էջ 570

ԱՆՁԵՒԱՑՈՑ երկիր - էջ 343

ԱՆՏԻՈՔ - էջ 322, 567, 691, 846, 1127, 1209, 1632, 1652, 1994

ԱՇԽԱՐԵԱՆ գեղջ - էջ 995

ԱՇՏԱՐԱԿ - էջ 202, 417, 994, 1004, 1143, 1152, 1373, 2052

ԱՊԱՀՈՒՆԵԱՑ գաւառ - էջ 2085

ԱՊԱՐԱՆԻՑ ՍՈՒՐԲ ՆՇԱՆ - էջ 83

ԱՊԱՐԱՆԻՑ վանք - էջ 345

ԱՊՈՒՉԵԽ - էջ 1361, 1673

ԱՊՐԱԿՈՒՆԻՍ գիւղ - էջ 697, 698

ԱՍԲԱԼԹԻԹԷ լիճ- էջ 169

ԱՍԵՐՈՎԴ - էջ 166

ԱՍԻԱ - էջ 150, 846, 1008, 1012, 1013, 1014

ԱՍՈՐԵՍՏԱՆ - էջ 496, 551, 1532, 1625, 2085

ԱՍՏԱՊԱՏ - էջ 96, 1352, 1366, 1373

ԱՍՏՐԱԽԱՆ - էջ 50, 93, 405, 600, 676, 680, 953, 964, 967, 969, 975, 1073, 1076, 1179, 1180, 1241, 1252, 1254, 1270, 1271, 1275, 1277, 1279, 1287, 1289, 1290, 1291, 1293, 1297, 1298, 1299, 1319, 1321, 1337, 1341, 1352, 1371, 1439, 1720, 1739, 1740, 1744, 1745, 1748-1750, 1752-1767, 2052, 2122

ԱՏՐԵՆԻՍ - էջ 324

ԱՏՐՊԱՏԱԿԱՆ - էջ 613, 1644, 2081

ԱՐԱԲԻԱ - էջ 811, 1009, 1225

ԱՐԱԲԿԻՐ - էջ 1266, 1268, 1290

ԱՐԱԳԱԾ - էջ 303, 310

ԱՐԱԳԱԾՈՏՆ - էջ 202

ԱՐԱՇ գիւղ - էջ 352

ԱՐԲԵԼԻԱ - էջ 1014

ԱՐԴԱՀԱՆ - էջ 1356

ԱՐԴԻՆ - էջ 1275

ԱՐԵՄԱԹԵՄ - էջ 381

ԱՐԵՒԵԼԵԱՆ աշխարհ - էջ 935

ԱՐԵՒԵԼԻՑ տուն - էջ 1013

ԱՐԶՆ - էջ 1351, 1363

ԱՐԹԻԿ (ԱՐԴԻԿ) - էջ 302, 303, 304, 305, 310, 316, 897

ԱՐԽԵՊՕԼ - էջ 1015

ԱՐԾԱՓ - էջ 1367

ԱՐԾԿԷ - էջ 83, 258, 739, 1290

ԱՐՂՆ - էջ 1357, 1370, 1383

ԱՐՃԷՇ - էջ 327

ԱՐՄԱՇ - էջ 367, 369

ԱՐՄԱՒԻՐ - էջ 306

ԱՐՇԱՐՈՒՆԻՔ - էջ 309

ԱՐՏԱԲԱԶԷ - էջ 1019

ԱՐՏԱԶ - էջ 987

ԱՐՏԱՁՈՐ - էջ 1061

ԱՐՏԱՄԵՏ - էջ 110, 1649

ԱՐՏԱՇԻՐ - էջ 2085

ԱՐՑԱԽ - էջ 231, 233, 234, 418, 492, 493, 840

ԱՒԱՆՑ - էջ 687

ԱՒԱՐԱՅՐԻ դաշտ - էջ 307, 309

ԱՒԵԽՈՒ վանք - էջ 986

ԱՒԵՏԵԱՑ երկիր - էջ 168, 998

ԱՒՍՏՐԻԱ - էջ 565

ԱՓՐԻԿԱ - էջ 150

ԲԱԲԵՐԴ - էջ 42, 1305, 1306

ԲԱԲԷԼՈՆ - էջ 191, 496, 858, 860, 1012, 1364, 2084

ԲԱԳՐԵՒԱՆԴ - էջ 316

ԲԱԼՈՒ - էջ 109, 1245, 1299, 1351, 1361, 1648

ԲԱԿՏՐԻԱ - էջ 1018

ԲԱՂԱԲԵՐԴՈՒ գաւառ - էջ 1001

ԲԱՂԴԱՏ - էջ 685, 687, 1283, 1351, 1353, 1356, 1359, 1360, 1362, 1364, 1370, 1372, 1373, 2083

ԲԱՂԷՇ - էջ 824, 986, 1263, 1265, 1290, 1304, 1367, 1976

ԲԱՂՉԻՍԱՐԱՅ (ԲԱՀՋԱՍԱՐԱՅ) - էջ 55

ԲԱՄԲԱԿԱՁՈՐ - էջ 1353, 1372, 1378, 1384, 1414, 1563

ԲԱՅԱԶԻՏ - էջ 676, 928, 1280, 1331, 1349, 1350, 1354, 1355, 1358, 1361, 1362, 1363, 1367, 1368, 1706, 2103, 2107

ԲԱՍԷՆ - էջ 2085

ԲԱՍՐԱ - էջ 674, 679, 1244, 1246, 1253, 1253, 1270, 1283, 1364

ԲԱՐՁՐԲԵՐԴ - էջ 2015

ԲԱՔՈՒ - էջ 303, 307, 308, 794, 1352, 1362

ԲԵԴՍԱՅԻԴ - էջ 95

ԲԵԹԱՆԻԱ - էջ 466, 574, 1033, 1211

ԲԵԹՂԵՀԵՄ - էջ 65, 77, 135, 251, 455, 538, 572, 574, 797, 798, 1032, 1033, 1131

ԲԵՍԱՐԱԲԻԱ - էջ 1351, 1372, 1706, 1720

ԲԵՐԴԱՁՈՐ - էջ 324

ԲԵՐԹԱԴԱԿ - էջ 337

ԲԵՐԻԱՅ (= Հալէպ) - էջ 41, 999

ԲԵՐԿՐԻ - էջ 114, 275, 1290

ԲԷՇՔԻԼՍԱՅ - էջ 1286

ԲԷՔԷԹ - էջ 1329

ԲԻՒԶԱՆԴԻԱ քաղաք - էջ 368, 950, 1652, 1993

– տե՛ս նաեւ ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

ԲԻՒԹԱՆԻԱ - էջ 846

ԲԻՒՐԻՏՈՆ (ԲԷՅՐՈՒԹ) քաղաք - էջ 345

ԲՈԼՈՐԱՁՈՐ - էջ 531

ԲՈՄԲԷՅ (ԲՈՒՄԲԱՅԻ) - էջ 429, 444, 446, 678, 679, 1080, 1364, 1373

ԲՈՒԶԱՆԴԻ քաղաք - էջ 42, 44. տե՛ս նաեւ ԿՈՍ­ՏԱՆԴ­ՆՈՒ­ՊՈԼԻՍ

ԲՈՒԼՂԱՐԻԱ - էջ 148, 594, 618

ԲՈՒՇԵՌ - էջ 1321

ԲՈՒՐՍԱ (ՊՈՒՐՍԱ) - էջ 44, 1255, 1276, 1357, 1365

ԲՐԵՇՊՕԼ - էջ 1311

ԲՕՆ - էջ 503

ԲՕՍՖՕՐ - էջ 1018

ԳԱԴԷՍ - էջ 180

ԳԱԼԻԼԻԱ - էջ 446, 466, 753, 799, 800

ԳԱԼԻՊՕԼԻ - էջ 2009, 2012

ԳԱՂԱՅ - էջ 168

ԳԱՂԱՏԻԱ - էջ 1285, 1357, 1369, 1370

ԳԱՂԻԱ - էջ 565, 1635

ԳԱՆԳՐԱ - էջ 1994

ԳԱՆՁԱԿ - էջ 269, 271, 276, 277, 301, 310, 313, 316, 887, 896, 897, 953, 1226, 1231, 1275, 1277, 1280, 1291, 1298

ԳԱՆՁԱՍԱՐ - էջ 326, 676, 1269, 1271, 1291, 1303, 1353, 1366, 2052

ԳԱՆՋԱ - էջ 335, 676, 1371

– տե՛ս նաեւ ԳԱՆՁԱԿ

ԳԱՌՆԱԿԵՐ գիւղ - էջ 306

ԳԱՐԴՄԱՆՔ - էջ 272, 316

ԳԱՐԻԶԻ լեառն - էջ 172

ԳԵԱՆՋԱ - էջ 1239, 1269

ԳԵԲԱՂ լեառն - 172

ԳԵՀՈՎՆ - էջ 698, 701, 746, 845, 1180

ԳԵՂԱՄԱՅ եկիր - էջ 335, 500

ԳԵՂԱՄԱՅ ծովակ - էջ 324, 977, տե՛ս նաեւ ՍԵՒԱՆ

ԳԵՂԱՐԴԱՎԱՆՔ - էջ 1201, 1213

ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔ - էջ 306, 1001, 1516

ԳԵՏԱԿՑԱ վանք (ԽԱՉԱԿԱՊ) - էջ 316, 403

ԳԵՏԻԿ վանք - էջ 344, 741, 744

ԳԵՐԳԵՍԱՑՒՈՑ երկիր - էջ 1052

ԳԵՐԵՐ - էջ 151

ԳԵՐՄԱՆԻԱ - էջ 423, 503, 979

ԳԷՈՐԳԵԱՆ ճեմարան - էջ 506

ԳԻԼԱՆ - էջ 1217, 1218, 1230, 1248, 1250, 1292, 1303, 1349, 1359, 1360, 1749

ԳԻՀՈՆ գետ - էջ 1532

ԳԻՒՄՐԻ - էջ 1365, 1369, 1373

ԳԼԱԿԱՅ վանք - էջ 347, տե՛ս նաեւ Ս. ԿԱՐԱՊԵՏ ի Մուշ

ԳԼԽԱԴՐԻ մատուռ - էջ 41

ԳՈՂԳՈԹԱ - էջ 107, 384, 767

ԳՈՂԹՆ - էջ 318, 340, 876

ԳՈՄՈՐ - էջ 858

ԳՈՐԻ - էջ 1362, 1367

ԳՈՐՔՈՒԳԵՂ վանք - էջ 1644

ԳՈՒԳԱՐՔ - էջ 272

ԳՈՒՄԳԱՓՈՒ - էջ 1201, 2022

ԳՌՆԵՐ - էջ 2015

ԳՐԻԳՈՐԻՊՕԼ - էջ 977, 1307, 1308, 1309, 1310, 1311, 1312, 1313, 1314, 1315, 1316, 1352

ԳՐՄԵՆՋՈՒԿ (=Կրեմենչուկ) - էջ 1757, 1758

ԳՐՋԸՔՈԼՈՒՏ - էջ 326

ԴԱԴԱՇԷՆ - էջ 1356

ԴԱՂՄԱՏԻԱ - էջ 1635

ԴԱՄԱՍԿՈՍ - էջ 41, 94, 626, 998, 999

ԴԱՄՈՒՐՂԱԲՈՒ (=Դերբենդի դուռ) - էջ 336

ԴԱՆՈՒԲ գետ - էջ 1018, 2051

ԴԱՇՏ գիւղ Ագուլեաց - էջ 684

ԴԱՒՐԷԺ - տե՛ս Թաւրէզ

ԴԵԼՄԱՍՏԱՆ - էջ 846

ԴԵՐՋԱՆ - էջ 1652

ԴԷՐԲԷՆԴ - էջ 1339

ԴԻԶԱԿ - էջ 1366

ԴԻԼԻՃԱՆ - էջ 306

ԴԻՕԿՍԵՆ - էջ 1015

ԴՈՒԻՆ - էջ 343, 2002, 2081, 2082

ԴՈՒՇԷԹ - էջ 834

ԴՍԵՂ - էջ 1175

ԴՎԱԼԱՆՈՑ - էջ 324

ԴՎՆԻԿ - էջ 406

ԴՐԱԶԱՐԴ (ԴՐԱԶԱՐԿ) - էջ 276, 932

ԴՐԱԽՏԻԿ - էջ 875

ԵԱՇ - էջ 229, 230, 231, 369, 524, 1314

ԵԳԻՊՏՈՍ - էջ 47, 57, 116, 152, 153, 154, 156, 165, 166, 180, 182, 380, 382, 450, 482, 629, 754, 762, 846, 858, 859, 999, 1033, 1532, 1646, 2084

ԵԴԵՍԻԱ - էջ 85, 180, 257

ԵԹՈՎՊԻԱ - էջ 846, 1532

ԵԼԻԶԱՎԵՏՊՈԼ - էջ 315, 325, 1359, 1368.

– տե՛ս նաեւ ԳԱՆՁԱԿ

ԵԼԼԱԴԱ - էջ 452, 468

ԵԿԱՏԵՐԻՆԵՍԼԱՒ - էջ 1749

ԵԿԲԱՏԱՆ - էջ 1013

ԵԿԵՂԵԱՑ գաւառ - էջ 138, 445

ԵՂԵՅԳԱՅՁՈՐ - էջ 236, 1969, 1973

ԵՂԻԶԱՐՈՒ վանք - էջ 351

– տե՛ս նաեւ Ս. Առաքելոց ի Մուշ

ԵՂՎԱՐԴ - էջ 1152, 2052

ԵՐԱԿԼԻԱՅ - էջ 1995

ԵՐԱՍԽ գետ - էջ 1365, 1978

ԵՐԵՒԱՆ - էջ 126, 194, 196, 277, 279, 282, 317, 320, 327, 331, 332, 338, 343, 344, 345, 346, 358, 403, 408, 409, 410, 412, 415, 419, 471, 485, 488, 490, 491, 492, 493, 533, 549, 550, 552, 594, 596, 597, 600, 601, 604, 610, 612, 618, 635, 636, 638, 640, 641, 643, 669, 744, 788, 878, 934, 945, 948, 981, 982, 990, 992, 1001, 1004, 1055, 1074, 1086, 1093, 1118, 1120, 1143, 1146, 1150, 1153, 1156, 1164, 1173, 1181, 1195, 1200, 1239, 1300, 1329, 1345, 1349, 1352, 1359, 1360, 1362, 1998

ԵՐԶՆԿԱ - էջ 138, 406, 445, 1161

ԵՐԻՑ ՄԱՆԿԱՆՑ վանք - էջ 1366, 1531, 1354

ԵՐԻՔՈՎ - էջ 132, 189, 384, 466, 766, 960, 1207

ԵՐԿՈՏԱՍԱՆ ԱՌԱՔԵԱԼՔ - էջ 351, տե՛ս Ս. ՂԱԶԱՐ Ի ՄՈՒՇ

ԵՐՆՋԱԿ - էջ 697, 698, 1241, 1291, 1349, 1358, 1360, 1373

ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ - էջ 21, 40, 41, 43, 45, 46, 47, 60, 69, 114, 132, 139, 190, 210, 231, 233, 234, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 246, 247, 249, 262, 322, 329, 337, 344, 363, 372, 373, 374, 379, 380, 384, 388, 390, 392, 395, 398, 409, 448, 456, 482, 512, 541, 560, 591, 595, 603, 617, 625, 681, 687, 711, 738, 754, 759, 766, 769, 783, 801, 846, 860, 901, 904, 921, 996, 997, 998, 1075, 1080, 1081, 1084, 1087, 1090, 1115, 1127, 1178, 1180, 1181, 1207, 1208, 1211, 1212, 1213, 1216, 1233, 1246, 1264, 1276, 1289, 1301, 1352, 1355, 1372, 1513, 1514, 1538, 1619, 1632, 1634, 1638, 1645, 1658, 1663, 1669, 1673, 1968, 2013, 2019, 2021, 2022, 2028, 2058, 2070, 2075, 2079, 2104

ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՐԻԱՐՔԱՐԱՆ - էջ 149

ԵՒԴՈԿԻԱ - էջ 203, 281, 297, 298, 1228, 1254, 1281, 1365, 1369, 1372, 1646

ԵՒՐՈՊԱ - էջ 150, 1005, 1204

ԵՓԵՍՈՍ - էջ 81, 108, 253, 322, 420, 564, 569, 570, 576, 846, 1664, 1995, 2019

ԵՓՐԱՏ գետ - էջ 324, 698, 701, 746, 846, 1006, 1010, 1024, 1241, 1253, 1259, 1267, 1283, 1288

ԵՓՐՈՆ - էջ 151

ԶԱՄԱՒՉԱՅ (ԶԱՄՈՍՑԱՅ) - էջ 943, 946, 1649

ԶԱՆԿԻԱՆ քաղաք - էջ 113

ԶԷՅԹՈՒՆ - էջ 234

ԶՄԻՒՌՆԻԱ - էջ 147, 149, 174, 179, 186, 391, 394, 422, 423, 483, 595, 683, 684, 734, 1143, 1147, 1153, 1162, 1221, 1224, 1348, 1357, 1364, 1366, 1370, 1373, 1675, 1693, 1966, 2022, 2036

ԷՋՄԻԱԾԻՆ - տե´ս Սուրբ Էջմիածին

ԷՎԷՐԷԿ - էջ 1369

ԷՏՐԷՆԷ - տե´ս Անդրիանուպոլիս

ԷՐԶՐՈՒՄ (ԱՐԶՐՈՒՄ) - էջ 316, 335, 336, 1224, 2036

ԷՐԷԶ - էջ 1053, 1059, 1061

ԷՐՔՆ - էջ 324

ԸՆԿՈՒԶՈՒՏ - էջ 993, 1001,

ԹԱԲՈՐ լեռ - էջ 81, 252, 375, 389, 527, 531, 626

ԹԱԳԱՆՌՈՎ - էջ 1750

ԹԱԼԻՇ - էջ 1366

ԹԱՄԶԱՐԱՅ - էջ 1369

ԹԱՅՂԱՆ - էջ 1742

ԹԱՐՍԻԱ - էջ 273

ԹԱՒՐԷԶ - էջ 490, 531, 903, 905, 1123, 1280, 1348, 1351, 1354, 1356, 1359, 1360, 1373, 1970, 2107, 2109, 2116

ԹԵԲԱՅԻԴԷ - էջ 101, 361, 1005

ԹԵԼԱԹ - էջ 1697

ԹԵՀՐԱՆ - էջ 1349

ԹԷՈԴՈՍԻԱ - էջ 1051, 1052, 1063, 1064, 1643, 1657, 1658

ԹԷՈԴՈՒՊԱՒԼԻՍ - էջ 754, 1160, տե՛ս Կարին

ԹԷՔԻՐՏԱՂ - էջ 598

ԹԻՖԼԻՍ - էջ 346, 411, 415, 416, 418, 678, 679, 681, 682, 687, 978, 1002, 1068, 1218, 1222, 1228, 1231, 1233, 1234, 1235, 1242, 1251, 1253, 1254, 1261, 1274, 1280, 1282, 1286, 1292, 1301, 1302, 1304, 1305, 1320, 1322, 1323, 1324, 1325, 1326, 1327, 1328, 1329, 1330, 1331, 1332, 1333, 1337, 1346, 1353, 1355, 1358, 1362, 1365, 1365, 1373, 1650, 1693, 1696, 1699, 1702, 1706, 1707, 1718, 1744, 1749, 1751, 1757, 1761, 1998, 2054

ԹԼԿՈՒՐԱՆ աւան - էջ 551

ԹՈԽԱԹ - էջ 281, 391, 392, 683, 684, 1085, 1087, 1217, 1240, 1252, 1285, 1352, 1355, 1357, 1358, 1367, 1646, 1678

ԹՈՒՄԱՅԻ (ԹՈՎՄԱՅԻ) անապատ - էջ 300

ԹՈՒՐՔԻԱ - էջ 312

ԹՐԱԿԻԱ - էջ 2022

ԹՕՓՐԱԽՇԱԼԱՅ - էջ 1304

ԻԳԴԻՐ - էջ 1360

ԻԶՄԻՐ - էջ 132, 1232, 1237

ԻԼԻՃԱ գիւղ - էջ 405

ԻՆԴՈՍ - տե´ս Փիսոն

ԻՆՆԱԿՆԵԱՆ վանք - էջ 347, տե՛ս նաեւ Ս. ԿԱՐԱՊԵՏ Ի ՄՈՒՇ

ԻՍՄԱՅԻԼՈՒ եկեղեցի - էջ 1236

ԻՍՐԱՅԷԼ - էջ 31, 60, 95, 106, 139, 149, 164, 166, 167, 168, 170, 173, 223, 225, 315, 381, 448, 454, 538, 595, 762, 764, 781, 797, 835, 921, 978, 1039, 1114, 1131, 1162

ԻՏԱԼԻԱ - էջ 566, 1702

ԻՒՉՔԻԼԻՍԱՅ - էջ 1288, 1347, 1351, 1361, 1371, 1677

ԻՒՍԿԻՒՏԱՐ - տե՛ս ՍԿԻՒՏԱՐ

ԼԱԲԱՆ - էջ 152

ԼԱՄԲՐՈՆ - էջ 113, 142, 461

ԼԱՏԵՐԱՆ - էջ 565

ԼԲՆԻՔ - էջ 272

ԼԵՀԱՑ երկիր - էջ 943, 946, 1066, 1204, 1646, 1649

ԼԻԲԱՆԱՆ - էջ 92, 108, 194, 265, 387, 406, 422, 926, 941, 942, 981, 1009, 1996

ԼԻՄ - էջ 622, 623, 1238, 1255, 1365, 1368, 2115

ԼԻՒՍՏՐԻԱ - էջ 101

ԼԻՒՐԻԿԻԱ - էջ 846, 1012

ԼՈՆԴՈՆ - էջ 1176

ԼՈՒԱՆԻ քաղաք - էջ 1164

ԼՈՒԳԴՈՆ քաղաք - էջ 565

ԼՈՒՍԱՒՈՐՉԻ ԱՂԲԻՒՐ Ի ՄՇՈՅ Ս. ԿԱՐԱՊԵՏ - էջ 348

ԼՈՓԵՏ - էջ 315

ԼՕՆԴՈՆ - էջ 1100, 1176

ԼՕՌԻ - էջ 850

ԽԱԴԱՐԻ վանք - էջ 324, 1062

ԽԱՄՍԱ - էջ 1246, 1277, 1289, 1303, 1304

ԽԱՇՆԱՊԱԿ գիւղ - էջ 325

ԽԱՉԱԿԱՊ - էջ 271, 274, 276, 277, 278, 301, 302, 307, 308, 310, 313, 315, 316, 817, 819, 896, 898, 899

ԽԱՉԷՆ - էջ 324, 1062, 1366

ԽԱՉԿԱՎԱՆՔ - էջ 405

ԽԱՉՈՅԲԵՐԴ - էջ 492

ԽԱՌԱՆ - էջ 151, 152, 180

ԽԱՍԳԻՒՂ - էջ 677, 1080, 1081

ԽԱՐԲԵՐԴ - էջ 1061, 1358

ԽԱՐՊԱՆԴ - էջ 853

ԽԵՐՍՈՆ - էջ 1307, 1309, 1310, 1315

ԽԻԱՐ գիւղ - էջ 877, 880, 882

ԽԻԶԱՆ - էջ 979, 984

ԽԼԱԹ - էջ 1290, 1976, 2085

ԽՆԴՐԱԿԱՏԱՐ Ս. ԱՍՏՈՒԱԾԱԾԱԻՆ ի Բաղէշ - էջ 986

ԽՆՁՈՐԵՍԿ - էջ 1348

ԽՈՅ - էջ 1353, 1354, 1356, 1358, 1359, 1360, 1363, 1364, 1372

ԽՈՆԱՐՀ ԿՏՈՒՐ - տե´ս Յիշոխաի վանք

ԽՈՌԷՇ գիւղ - էջ 1355

ԽՈՐ ՎԻՐԱՊ - էջ 1298, 2068, 2070

ԽՈՐԱՍԱՆ - էջ 335, 346, 496

ԽՈՐԳՈՄ (ՀՈՐԳՈՄ) - էջ 590

ԽՈՐԴԵԱՆՑ անապատ - էջ 1537, 1540

ԽՈՐՈՒԱԳԵՏ - էջ 324

ԽՐԱՏԵՂ գիւղ - էջ 236

ԾԱՂԿՈՏ - էջ 306

ԾԱՂԿՈՒՑԱԾ մենաստան ի Գանձակ - էջ 306, 953

ԾԻԾԵՌՆԱՎԱՆՔ - էջ 345, 994, 1002

ԾՂՈՒԿ գաւառ - էջ 1516

ԾՈՒՐ քաղաք - էջ 1009

ԿԱԶԱՐԻԱ ի Ղրիմ - էջ 21, 29

ԿԱԼԵՐ - էջ 324

ԿԱԼԿԱԹԱ - էջ 124, 596, 685, 794, 828, 859, 860, 871, 1231

ԿԱՀԻՐԷ - էջ 22, 33, 322, 331, 332, 700, 831, 872, 899, 925, 929, 943, 1055

ԿԱՂԶՈՒԱՆ - էջ 1286

ԿԱՄԵՆԻՑ - էջ 1646, 1649

ԿԱՄՐԿԱՊ - էջ 196

ԿԱՆ գիւղ - էջ 316

ԿԱՆԱՅ - էջ 32, 362, 783, 821, 1974

ԿԱՆԱՉԱՅՈՐ գիւղ - էջ 493

ԿԱՊԱԴՈՎԿԻԱ - էջ 1006

ԿԱՍՊԻՑ ծով - էջ 324

ԿԱՏԱՐԻՆԷԿՐԱՏ - էջ 1754

ԿԱՐԲԻ - էջ 990

ԿԱՐԹԱԳԷՆ - էջ 421, 567

ԿԱՐԻԱԹԱՐԻՄ - էջ 373

ԿԱՐԻԱԹԱՐԻՄ - էջ 80

ԿԱՐԻՆ - էջ 316, 369, 370, 393, 395, 396, 399, 401, 402, 404, 419, 523, 524, 593, 595, 596, 675, 677, 679, 680, 684, 685, 751, 754, 787, 791, 1143, 1153, 1160, 1162, 1163, 1164, 1167 1218, 1219, 1220, 1222, 1224, 1226, 1232, 1233, 1236, 1237, 1239, 1240, 1242, 1249, 1250, 1251, 1252, 1253, 1254, 1257, 1261, 1265, 1267, 1268, 1271, 1273, 1277, 1279, 1280, 1281, 1293, 1294, 1300, 1348, 1350, 1352, 1354, 1355, 1357, 1358, 1360, 1365, 1367, 1373, 1655, 1965, 1968, 1991, 1992, 2085, 2107, 2108

ԿԱՐԿԱՌ - էջ 1227

ԿԱՐՃԵՒԱՆ - էջ 994, 1002

ԿԱՐՃԿԱՆ - էջ 1284

ԿԱՐՄԻՐ ԾՈՎ - էջ 166, 859

ԿԱՐՄԻՐ ՎԱՆՔ - էջ 1249, 1348, 1360

ԿԱՐՈՒՑ (ԿԱՐԻՆԻ) բերդ - էջ 312

ԿԱՐՍ - էջ 300, 337, 339, 340, 747, 749, 752, 1143, 1153, 1261, 1279, 1281, 1282, 1288, 1304, 1305, 1306, 1349, 1350, 1352, 1353, 1356, 1359, 1361, 1363, 1367, 1368, 1372, 1373, 1352, 2082

ԿԱՒԱԿԵՐՏ - էջ 1373

ԿԱՖԱ - էջ 21, 27, 31, 36, 38, 40, 41, 42, 44, 45, 49, 52, 53, 55, 235, 265, 266, 946, 1292

ԿԵԱՒԶԼՈՎ (ՂՐԻՄ) - էջ 56

ԿԵՂԻ - էջ 1083

ԿԵՍԱՐԻԱ - էջ 273, 445, 454

ԿԻԴՆՈՍ գետ - էջ 1007

ԿԻԶԻՍՏՌԱՅ ամրոց - էջ 276

ԿԻԼԻԿԻԱ - էջ 180, 276, 278, 332, 333, 395, 496, 1112, 1717, 1973, 1991

ԿԻԼԻԿԻՈՅ կաթողիկոսութիւն - էջ 941

ԿԻՆԵԴՕՊՕԼԻՍ - էջ 1006

ԿԻՊՐՈՍ - էջ 999, 1000, 1200

ԿԻՐԱԿՈՍԻԿ գիւղ - էջ 993, 1001

ԿԻՒՄՈՒՇԽԱՆԷ - էջ 1217

ԿՈԿԻՍՈՆ - էջ 1210

ԿՈՂԲ - էջ 1353, 1365

ԿՈՆՈՆՈՍԻ վանք - էջ 1238

ԿՈՍՏԱՆԴԵԱՅ քաղաք - էջ 565

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ - էջ 38, 43, 45, 46, 59, 61, 62, 96, 108, 125, 135, 178, 191, 197, 198-201, 203, 205, 206, 207, 209, 210, 218, 233, 234, 314, 345, 367, 373, 390, 395, 402, 409, 411, 412, 413, 419, 420, 521, 559, 560, 564, 565, 570, 573, 618, 620, 673, 674, 675, 676, 677, 678, 679, 680, 681, 682, 683, 684, 685, 686, 709, 719, 720, 730, 758, 759, 796, 919, 949, 950, 952, 977, 978, 997, 1029, 1037, 1038, 1080, 1090, 1092, 1111, 1123, 1145, 1154, 1157, 1160, 1161, 1167, 1180, 1183, 1190, 1192, 1193, 1194, 1201, 1207, 1209, 1219, 1220, 1221, 1224, 1226, 1227, 1230, 1231, 1232, 1233, 1237, 1238, 1240, 1241, 1242, 1246, 1250, 1251, 1252, 1255, 1256, 1257, 1258, 1260, 1261, 1262, 1267, 1272, 1275, 1276, 1279, 1280, 1281, 1282, 1283, 1286, 1287, 1289, 1290, 1291, 1294, 1296, 1301, 1302, 1306, 1338, 1342, 1343, 1352, 1354, 1358, 1361, 1364, 1365, 1370, 1372, 1373, 1520, 1630, 1650, 1652, 1662, 1673, 1674, 1677, 1679, 1718, 1720, 1722, 1759, 1991, 1995, 1997, 2008, 2011, 2014, 2022, 2037, 2039, 2041, 2076, 2083, 2085, 2089, 2103, 2115, 2120, 2121, 2125

ԿՈՎԿԱՍ - էջ 324, 896, 1017, 1703, 1906

ԿՈՐՆԹՈՍ - էջ 452, 468

ԿՈՒՄԱՅՐԻ - էջ 304

ԿՈՒՐ գետ - էջ 309

ԿՏՈՒՑ անապատ - էջ 1238, 1255, 1365

ԿՐԵՏԷ - էջ 1005, 1015

ԿՐՄԷՆՋՈՒԿ - էջ 1758, 1759, 1761, 1764

ՀԶՈՒ քաղաք - էջ 1238, 1239

ՀԱԹԵՐՔ - էջ 491, 492, 493

ՀԱԼԷՊ - էջ 686, 1087, 1237

ՀԱՂԲԱՏ - էջ 26, 51, 559, 674, 678, 832, 1175, 1218, 1221, 1231, 1261

ՀԱՄԱԴԱՆ - էջ 1287

ՀԱՅԱՍՏԱՆ - էջ 26, 51, 106, 141, 272, 274, 275, 276, 277, 302, 303, 307, 312, 313, 314, 325, 346, 419, 486, 538, 617, 778, 828, 896, 897, 902, 962, 1055, 1065, 1111, 1112, 1122, 1123, 1144, 1251

ՀԱՅՈՑ թառ - էջ 847, 848

ՀԱՅՈՒՁՈՐ - էջ 1227

ՀԱՆԴԱԲԵՐԴ - էջ 324, 492, 493

ՀԱՇՏԱՐԽԱՆ - տե՛ս ԱՍՏՐԱԽԱՆ

ՀԱՌԻՃ - էջ 305, 307, 316, 900, 930

ՀԱՐԱՆՑ ԱՆԱՊԱՏ Ի ՏԱԹԵՒ - էջ 1002

ՀԱՑԵԿԱՑ աւան - էջ 312

ՀԱՒԱԽԱՂԱՑ - էջ 492, 493

ՀԱՒՈՒՑ ԹԱՌ - տե՛ս ՀԱՅՈՑ ԹԱՌ

ՀԵՐՄՈՆԻ վանք - էջ 569

ՀԷ ԿԱՖԻ ՁՈՐ յԱՐԱԲԻԱ - էջ 811

ՀԻՒՍՒՍԱԿԱՆ աշխարհ - էջ 26, 30

ՀՆԴԿԱՑ աշխարհ - էջ 115, 124, 200, 206, 408, 678, 679, 683, 685, 846, 1015, 1020, 1023, 1024, 1144, 1153, 1253, 1285, 1306, 1309, 1356, 1370, 1634, 1745, 1747, 2104

ՀՈԳՒՈՑ վանք - էջ 1296

ՀՈՆԱՑ ԵՐԿԻՐ (ՂՐԻՄ) - էջ 30

ՀՈՌՈՄԱՑ աշխարհ - էջ 486, 496, 539

ՀՈՌՈՄԱՅՐ - էջ 1122

ՀՈՍԱԲԱԿՍ - էջ 324

ՀՌԱՓԻՏԻՄ - էջ 157

ՀՌՈՄ - էջ 104, 113, 143, 361, 362, 378, 536, 565, 567, 573, 730, 795, 796, 940, 1009, 1026, 1112, 1164, 1635, 1645, 1646

ՀՌՈՄԿԼԱՅ - էջ 113, 551, 581, 935

ՀՐԷԱՍՏԱՆ - էջ 40, 41, 192, 455, 465, 754, 954, 998, 1031

ՁԱԳԱՎԱՆՔ - էջ 1143, 1152

ՁԻԹԵՆԵԱՑ լեառն - էջ 384, 529, 767, 1124

ՂԱԶԱԼԿԱՊ - էջ 1001

ՂԱԶԱԽ - էջ 1358, 1360

ՂԱԶԱՐԱՊԱՏ - էջ 415, 1152, տե՛ս Ս. ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՂԱԶԱՐՈՒ վանք - էջ 348, 349, 350, 351, տե՛ս Ս. ԱՌԱ­ՔԵ­ԼՈՑ վանս ի ՄՈՒՇ

ՂԱԶԲԻՆ - էջ 1355

ՂԱԶԼԱԿԱՊ - էջ 993

ՂԱԼԱԹԻԱ - էջ 681,2121, 2128

ՂԱՆՂԱԼԻԱ - էջ 122

ՂԱՏԻ գիւղ ի Կ. ՊՈԼԻՍ - էջ 686

ՂԱՐԱԲԱՂ - էջ 231, 233, 1366, 1720, 2010

ՂԱՐԱԴԱՂ - էջ 695

ՂԱՐԱՍՈՒ - էջ 55, 975, 977, 979, 984, 1654

ՂԱՐԱՔԻԼԻՍԷ - էջ 993, 1001, 1348, 1353, 1358, 1360

ՂԱՐԺԻ գիւղ - էջ 942

ՂԶԼԱՐ - էջ 1097, 1181, 1298, 1302, 1317, 1318, 1319, 1320, 1321, 1322, 1323, 1324, 1325, 1326, 1327, 1328, 1329, 1330, 1331, 1332, 1333, 1335, 1337, 1339, 1341, 1345, 1346, 1361, 1371, 1350, 1742, 1745, 1754, 1755, 1757, 1761

ՂԶԼՋԱՅ գիւղ - էջ 331, 332

ՂՆԴԱՀԱՐ - էջ 1284, 1288

ՂՈՇԱԿՈԼ - էջ 326

ՂՈՒՄՂԱՓՈՒ Ի Կ. ՊՈԼԻՍ - էջ 677, 681

ՂՌԻ այգի - էջ 1143, 1152

ՂՐԻՄ - էջ 27, 30, 38, 40, 43, 50, 55, 56, 231, 270, 975, 976, 977, 978, 1339, 1361, 1643, 1645, 1657, 1662, 1679, 1682, 1685, 1749, 1759, 1761, 2058

ՂՐԽԱՂԱՃ - էջ 1366

ՂՕՇԱՎԱՆՔ - էջ 1281, 1282, 1288, 1294, 1297, 1350, 1356, 1363

ՃՈԽԱՆՑ գաւառ - էջ 324

ՄԱԴՐԱՍ - էջ 683, 1373, 1692

ՄԱԶԱՆԴԱՐԱՆ - էջ 1764

ՄԱԶԷ - էջ 1011

ՄԱԶՐԵՆՈՎ - էջ 324

ՄԱԿԵԴՈՆԻԱ - էջ 846, 1006, 1007, 1014

ՄԱԿՈՒ - էջ 987

ՄԱՀԼԱԶԱՆ - էջ 1372

ՄԱՀՄՈՒՏԱՆ - էջ 1290

ՄԱՂԱՐԴԱՎԱՆՔ - էջ 904, 1969

– տե´ս նաեւ Շամբ

ՄԱՆԱԶԿԵՐՏ - էջ 1290, 2084

ՄԱՇԿԵՐ գիւղ - էջ 1290

ՄԱՍԻՍ - էջ 277, 303, 308, 312, 314

ՄԱՍՐԱՏԱՓ Ի ԽԱՉԱԿԱՊ - էջ 314

ՄԱՏԹԷՈՍ ԻՐԻՑԱՆՑ ԱՂԲԻՒՐ Ի ՏԱԹԵՒ - էջ 1001

ՄԱՐԱՇ - էջ 234

ՄԱՐԶՈՒԱՆ - էջ 1644, 2115, 2121, 2122

ՄԱՓՌԷԼԱՆՑ - էջ 324

ՄԵԴԵԱՅ - էջ 1012

ՄԵԼԻՏԻՆԷ - էջ 1026, 2019

ՄԵԾՈՓԱՅ ուխտ - էջ 344, 638, 824, 1086, 1090

ՄԵՂՐԻ - էջ 993, 994, 1001, 1002

ՄԵՌԵԱԼ ծով - էջ 168

ՄԵՍԵՔԻՍ քաղաք - էջ 978

ՄԵՔՔԱ - էջ 811, 2009, 2010

ՄԻԳԻԴԷ քաղաք - էջ 114

ՄԻԼԱՆ - էջ 996, 997

ՄԻՋԱԳԵՏՔ - էջ 152, 496, 551

ՄԻՋԱԳԻՒՂ - էջ 195, 196, 198, 1090

ՄԽԻԹԱՐԵԱՆ Միաբանութիւն - էջ 430

ՄՈԶԴՈԿ - էջ 1181, 1317, 1319, 1320, 1324, 1325, 1326, 1327, 1328, 1329, 1330, 1331, 1332, 1333, 1339, 1341, 1342, 1739, 1740, 1745, 1748, 1752, 1754, 1757, 1762

ՄՈԼԵՒՈՆ դղեակ - էջ 2015

ՄՈԼՏԱՒԻԱ - ղջ 1362

ՄՈԿԱՑ գաւառ - էջ 699, 702

ՄՈՍԿՈՒԱ - էջ 490, 491, 1055, 1241, 1295, 1296, 1317, 1319, 1320, 1321, 1322, 1325, 1326, 1328, 1329, 1330, 1331, 1332, 1335, 1339, 1340, 1341, 1346, 1366, 1372, 1677, 1678, 1720, 1739, 1744, 1747, 1750, 1753, 1756, 1759, 1761, 1765, 2046, 2078, 2079

ՄՈՒՂՆԻ - էջ 1143, 1152, 2052

ՄՈՒՇ - էջ 349, 351, 569, 673, 678, 1230, 1239, 1287, 1297, 1349, 1351, 1355, 1360, 1361, 1365, 1370, 1372

ՄՈՒՍՈՒՐԻ ՏԱՓ - էջ 326

ՄՌԱՒԱՆՑ տեղ - էջ 326

ՄՍՐՂԱՆԴ - էջ 1019

ՄՕԶԴՈԿ - էջ 1181, 1327

ՅԱԲՈՎԹ լեառն - էջ 1517

ՅԱԿՈԲ ՄԵԾԲՆԱՅ հայրապետի մանկատուն ի Կ. Պոլիս - էջ 132

ՅԱՂԼԱԹԵԱ - էջ 993

ՅԻՇՈԽԻ վանք - էջ 825, 826

ՅՈՊՊԷ - էջ 41

ՅՈՎՀԱՆԱՎԱՆՔ - էջ 990

ՅՈՐԴԱՆԱՆ - էջ 168, 169, 239, 703, 799, 800, 1052, 1649

ՅՈՒԼԻՈՍ - էջ 566

ՅՈՒՆԱՍՏԱՆ - էջ 1004, 1005, 1012, 1014

ՆԱԲԱՍ՝ գագաթ լերինն Աբարիմայ - էջ 173

ՆԱԲՈՎԿ - էջ 570

ՆԱԶԱՐԵԹ - էջ 1033

ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ - էջ 30, 299, 343, 1218, 1314, 1354, 1358, 1360, 1361, 1364, 1366, 1371, 1372, 1740, 1751, 1753, 1978

ՆԱՍԻՓ գիւղ - էջ 381

ՆԱՐԵԿԱՅ կղզի - էջ 1300

ՆԱՐԵԿԱՅ վանք - էջ 898

ՆԱՒԵՐՄԱՒՆ - էջ 1009

ՆԵԲՈՒ - էջ 173

ՆԵՐՔԻՎԱՆ գիւղ - էջ 351

ՆԷՈԿԵՍԱՐԻԱՅ - էջ 640

ՆԻԳ գաւառ - էջ 1146, 1156

ՆԻԺ - էջ 305, 309, 310, 311, 312, 887

ՆԻԿԻԱ - էջ 68, 82, 87, 107, 242, 254, 420, 461, 564, 640, 1994

ՆԻՃ գաւառ - էջ 2024

ՆԻՆՈՒԷ - էջ 67, 136, 228, 1128, 1625

ՆՇԱՆՃԻ թաղ ի Կ. Պոլիս - էջ 207

ՆՈՎԳՈՐՈԴ - էջ 1766

ՆՈՎԻՏԱ գիւղ - էջ 1613,1653, 1662

ՆՈՎԻՐՈՍԻԱ - էջ 1311

ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ - էջ 30, 50, 699, 700, 1076, 1200, 1339, 1347, 1349, 1352, 1361, 1365, 1370, 1373, 1581, 1582, 1613, 1653, 1655, 1657, 1662, 1686, 1693, 1720, 1741, 1747, 1750, 1752, 1754, 1762, 1764, 1765, 2075, 2076, 2080

ՆՈՐ ՋՈՒՂԱ - էջ 123, 601, 615, 631, 935, 1218, 1223, 1224, 1229, 1235, 1269, 1284, 1354, 1371, 2025, 2026

ՆՈՐԱՇԷՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԾԻՆ յԱՂԹԱԼԱՅ - էջ 833

ՆՈՐԱՇԷՆԻ եկեղեցի ի Թիֆլիս - էջ 1304

ՆՈՐԱՎԱՆՔ ի Վայոց Ձորս - էջ 899, 902

ՆՈՒԽԻ - էջ 310, 312, 1285, 1296, 1353, 1365

ՇԱՄ քաղաք - էջ 41

ՇԱՄԱԽԻ - էջ 675, 1270, 1288, 1299, 1303, 1353, 1675, 1676, 1692, 1694

ՇԱՄԲ - էջ 1372, 1969, 1978

ՇԱՄՇԱԴԻՆ - էջ 1358, 1367

ՇԱՊԻՆ ՂԱՐԱՀԵՍԷԱՐ - էջ 930

ՇԱՏԱԽ - էջ 1227

ՇԱՏԻՔԱՅ անապատ - էջ 1972, 1973

ՇԱՐԱՅԱՒԱՆ - էջ 304

ՇԱՒԱՐՇԱՆ - էջ 987

ՇԱՒՂՈՒԱՅԳԱՅ - էջ 324

ՇԱՔԻ - էջ 1353, 1542

ՇԵԽՈՒ ԽԱՆԱՍԻ - էջ 41

ՇԻՆՈՒՀԱՅՐ (ՇՆՀԵՐ) - էջ 1001

ՇԻՐԱԶ - էջ 1285, 1295

ՇԻՐԱԿ - էջ 277, 304, 308, 309, 312, 313, 316, 897, 2082

ՇԻՐՄԱՆ - էջ 1270

ՇԻՐՈՒԱՆ - էջ 335, 1647, 1692

ՇՈՂԱԿԱԹ ի Ս. Էջմիածին - էջ 81, 253, 305, 459, 1125, 1693, 1694

ՇՈՇ - էջ 1117

ՇՈՌՈԹԻ վանք - էջ 694, 1001

ՇՈՒՇԻ - էջ 231, 298, 633, 837, 840, 1002, 1345, 1358, 1366, 1373, 2009

ՈՒՂՏԱՔԱՐ - էջ 993, 1001

ՈՒՆԻՍ գիւղ - էջ 318

ՈՒՉՔԻԼԻՍԱՅ - էջ 1251, 1252

ՈՒՌԵԱՑՓՈՐ - էջ 324

ՈՒՌՀԱ - էջ 1638

ՈՒՌՈՅՔԱՐ - էջ 902

ՈՒՌՈՒՄԵԼԻ - էջ 1225, 1262, 1284

ՈՒՌՈՒՍՃՈՒՂ - էջ 679

ՈՒՍՄԱՆԼՈՒ - էջ 335

ՈՒՏԻՔ - էջ 272, 305

ՈՒՐՄԻԱ - էջ 1372

ՉԱՆԿԼԻ գիւղ - էջ 1286

ՉԱՐԵՔ անապատ - էջ 310, 325

ՉԵՌՆՈՎ - էջ 1339

ՉՈՌՆԱՄՈՐԻ - էջ 270

ՊԱԹԱՒԻԱ - էջ 1187

ՊԱԼԱԹԻԱ ի Կ Պոլիս - էջ 661, 664, 671, 677

ՊԱԼՀԱՒԵԱՆ աշխարհ - էջ 496

ՊԱՂԵՍՏԻՆ - էջ 41, 273, 382, 578

ՊԱՄՓԻՒԼԻԱ - էջ 115

ՊԱՍԸՆՋԱՂ գիւղ - էջ 758

ՊԱՏՄՈՍ - էջ 362

ՊԱՐՍԿԱՍՏԱՆ - էջ 190, 200, 206, 322, 325, 326, 538, 1003, 1005, 1006, 1010, 1013, 1111, 1117, 1200, 1706

ՊԱՒՂԱՒՆԻԱ - էջ 21, 29, 30, 979

ՊԵԼԼՈՊՈՆԻԴԱ - էջ 1006

ՊԵՐՍԵՊՈԼԷ - էջ 1013

ՊԷԿՕՂԼՈՒ - էջ 2128

ՊԷՆԻՈՍ լեռ - էջ 1996

ՊԷՆՏԷՆԻՈՍ լեռ - էջ 1996

ՊԷՇՏԷԿԻՐՄԷՆ վանք ի Ղրիմ - էջ 55

ՊԻԶԱ - էջ 565

ՊՂՆՁԱԳՈՅՆ անապատ - էջ 1652

ՊՂՆՁԱՀԱՆՔ - էջ 1986

ՊՈՂՈՆԻԱ - էջ 979, 1967

ՊՈՐԻԱ քաղաք - էջ 112

ՊՈՐՊ քաղաք - էջ 345

ՊՐՈՒՍԻԱ - էջ 1065, 1227, 1283

ՊՕԼԻՍՊԵՐԽՈՆ - էջ 1021

ՊՕՆՏՈՍ - էջ 144, 324, 1169, 1170

ՊՕՐՏՈՒԳԱԼԻԱ - էջ 1038

ՋԱՀԱՒՈՐ քաղաք - էջ 362

ՋԱՐԱԲԵՐԴ - էջ 1366, 1531, 1534

ՋԻԳՐԱՇԷՆ - էջ 1301

ՋՈԽՏԱԽԱՉ - էջ 326

ՋՈՒԼԱՄԵՐԻԿ - էջ 1221

ՋՈՒՂԱ - էջ 44, 1252, 1285, 1360, 1372

ՌԱԲԱԹ - էջ 1519

ՌՇՏՈՒՆԻՔ - էջ 1649

ՌՈՍՏՈՎ ԴՄԻՏՐԻ - էջ 50

ՌՈՒՍԱՑ երկիր - էջ 30, 50, 325, 411, 505, 680, 684, 686, 941, 1067, 1103, 1299, 1302, 1318, 1346, 1356, 1370, 1653, 1658, 1693, 1705, 2052

ՌՈՒՍՃՈՒՔ - էջ 148, 618

ՌՕՄԱՆ քաղաք - էջ 423

ՍԱԼԻՆԵԱՔ - էջ 1195

ՍԱԼՄԱՍՏ - էջ 1221, 1305, 1350, 1356, 1372

ՍԱՀԱԿԱՇԷՆ - էջ 1221

ՍԱՀԱԿԵԱՆ ԴՊՐՈՑ Ի ՍԱՄԱԹԻԱ - էջ 1000

ՍԱՂԻԱՆ - էջ 309, 1299, 1692, 1693

ՍԱՄԱԹԻԱ - էջ 191, 194, 995, 1000

ՍԱՆԱՀԻՆ - էջ 1175, 1176, 1355, 1358, 1690, 1693, 2010, 2054, 2101

ՍԱՆԱՍԱՐԵԱՆ վարժարան - էջ 860

ՍԱՆԾԱԼԷԹ - էջ 1356

ՍԱՆԿՏ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ - էջ 353, 354, 356, 406, 418, 674, 684, 941, 968, 970, 975, 976, 1003, 1067, 1091, 1098, 1100, 1103, 1103, 1110, 1195, 1117, 1200, 1295, 1296, 1299, 1307, 1308, 1309, 1319, 1320, 1321, 1322, 1322, 1324, 1325, 1326, 1327, 1328, 1329, 1330, 1331, 1332, 1333, 1336, 1337, 1338-1341, 1344, 1346, 1347, 1359, 1361, 1362, 1371, 1372, 1677, 1679, 1696, 1720, 1739, 1741-1744, 1747-1750, 1752, 1756, 1757, 1759-1764, 1766

ՍԱՏԱՆԱՅԻ կամուրջ - էջ 993, 1001

ՍԱՏԻՄ - էջ 167

ՍԱՐԴԻԿԻԱ - էջ 420

ՍԱՒՐԱ - էջ 1373

ՍԵԲԱՍՏԻԱ - էջ 113, 122, 542, 560, 1209, 1357, 2083

ՍԵԼԵՒԿԻԱ - էջ 1996

ՍԵԼՈՎ - էջ 95

ՍԵՊՈՒՀ լեառն - էջ 251, 1164, 1235

ՍԵՊՈՒՀ վանք - էջ 1304, 1305, 1634

ՍԵՒԱՆ - էջ 275, 408, 975, 1365

ՍԵՒԱՆԱՅ վանք - էջ 928, 978, 980, 1332

ՍԻԴՈՎՆ - էջ 345, 1008, 1211

ՍԻԼԵԶԻԱ - էջ 566

ՍԻԼԻՍՏՐԷ - էջ 2046

ՍԻԿԵԼԱԿ - էջ 190

ՍԻԿԻԼԻԱ կղզի - էջ 978, 1995

ՍԻՆԱ լեռ - էջ 157, 158, 165, 166, 172, 173, 189

ՍԻՆԵԱ անապատ - էջ 95

ՍԻՈՆ - էջ 29, 63, 79, 176, 177, 306, 313, 366, 381, 382, 384, 422, 512, 614, 716, 738, 754, 763, 764, 824, 873, 883, 901, 927, 962, 994, 996, 999, 1058, 1151, 1166, 1174, 1968

ՍԻՍ - էջ 276, 933, 1090, 1585, 1717, 1718, 2021

ՍԻՍԱԿԱՆ - էջ 345, 993, 994, 1000, 1001, 1002

ՍԻՐԻԱ (ՍԻՒՐԻԱ) - էջ 1009

ՍԻՒՆԻՔ - էջ 142, 323, 902, 977, 992, 993, 1003, 1004, 1123, 1515, 1516

ՍԻՒՆԻՔ ՓՈՔՐ - էջ 324

ՍԿԵՒՌԱՅ - էջ 375, 580, 581, 1973

ՍԿԻՒԹԻԱ - էջ 1019

ՍԿԻՒՏԱՐ - էջ 206, 681

ՍՈԴՈՄ - էջ 169, 299, 858

ՍՈԹԳԼՈՒԽ - էջ 324

ՍՈԹՔ - էջ 324

ՍՈԼԱՀԱՆ - էջ 1268

ՍՈՒԼԹԱՆԲԷԳ գիւղ - էջ 844

ՍՈՒԼՈՒՄԱՆԱՍՏԸՐ - էջ 44

ՍՈՒԿԱՒԷՏ լեառն - էջ 538

ՍՈՒՉԱՒԱ (ՍԷՉՈՎ) - էջ 674, 945

ՍՈՒՍ քաղաք - էջ 1012, 1013

ՍՈՒՐԱՄԻ - էջ 741, 742

ՍՈՒՐԲ ԱՄԵՆԱՓՐԿԻՉ

– ի Հաւուց Թառ - էջ 848

– ի Նոր Ջուղայ - էջ 1218, 2101

ՍՈՒՐԲ ԱՆՆԱ

– յԵւդոկիա - էջ 203

– ի Ղրիմ - էջ 39, 40, 42

– տեղն անյայտ - էջ 582

ՍՈՒՐԲ ԱՌԱՔԵԼՈՑ

– ի Մուշ - էջ 348, 349, 350

– ի Սեւան - էջ 977

ՍՈՒՐԲ ԱՍՏՈՒԱԾԱԾԻՆ

– յԱլիփուղար - էջ 390, 392

– յԱղթալայ - էջ 833

– յԱստրախան - էջ 964, 1076

– յԱրմաշ - էջ 369

– ի Բաղէշ - էջ 986

– ի Բոլորաձոր - էջ 531

– ի Զամոսչայ - էջ 946, 1649

– յԷրեզ - էջ 1053, 1058, 1059, 1060, 1061, 1062

– ի Թաւրէզ - էջ 2109

– ի Խորգոմ - էջ 590

– ի Կարին - էջ 754, 791

– ի Կարս - էջ 749

– ի Կաֆայ - էջ 36, 38, 45, 46, 47, 49, 55

– ի Կ. Պոլիս - էջ 207, 1673, 2022, 2090

– ի Կ. Պոլիս՝ Ղում Ղափու - էջ 677

– ի Հառիճ - էջ 930

– ի Ղարասու - էջ 985

– Յիշոխի վանս - էջ 826

– ի Մաղարդավանս - էջ 904

– ի Մոկաց Ս. Խաչ վանս - էջ 702

– ի Մշոյ Ս. Կարապետի վանս - էջ 348, 349

– ն Նարեկ - էջ 1300

– ի Նոր Նախիջեւան - էջ 50

– ի Շուշի - էջ 1350

– ի Պասընջաղ - էջ 758

– ի Պրուսա - էջ 1968

– ի Ռօման քաղաք - էջ 423

– ի Սանահին - էջ 1175, 1176, 1355

– ի Սեւան - էջ 977

– ի Սուրխաթ - էջ 804

– ի Վան - էջ 884, 887

– ի Տափավանք - էջ 1977

– ի Տնակերտ - էջ 340

– ի Տրապիզոն - էջ 1091

– ի Քուքիանայ երկիր - էջ 880

ՍՈՒՐԲ ԲԱՐԴՈՒՂԻՄԷՈՍ յԱղբակ - էջ 1221, 1230, 1231, 1305

ՍՈՒՐԲ ԳԱՅԱՆԷ - էջ 1147, 1156

ՍՈՒՐԲ ԱՒԳՍԷՆՏ՝ տեղն անյայտ - էջ 826

ՍՈՒՐԲ ԳԷՈՐԳ

– ի Կոստանդնուպոլիս - էջ 2008

– ի Ղարասու - էջ 984

– ի Ղրիմ - էջ 39, 44, 1685, 1686

– ի Մահլազան - էջ 886

– ի Մաղարդավանս - էջ 904

– ի Նոր Ջուղայ - էջ 2026

– յՈւռոյքարն - էջ 902

– ի Վան - էջ 1137

– ի Քալշաւտ - էջ 122

– տեղն անյայտ - էջ 1117

ՍՈՒՐԲ ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՒՈՐԻՉ

– ի յԱնի - էջ 2085

– յԱւանց - էջ 693, 694, 695

– ի Դսեղ - էջ 850, 1175

– ի Կ. Պոլիս - էջ 730

– ի Ղալաթիայ - էջ 681

– ի Ղարադաղ - էջ 695, 696

– ի Շոռոթ - էջ 694

– ի Սուրամի - էջ 742

– տեղն անյայտ - էջ 409, 751

ՍՈՒՐԲ ԴԱՆԻԷԼ ի Թօխաթ - էջ 1367

ՍՈՒՐԲ ԵՂԻՇԷ ԱՇԱՔԵԱԼ - էջ 1534

ՍՈՒՐԲ ԵՐԿԻՐ - էջ 996, 997, 998, 999, 1000

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ - էջ 12, 30, 50, 59, 60, 61, 62, 77, 81, 173, 183, 184, 186, 197, 199, 200, 201, 202, 206, 208, 214, 233, 251, 253, 279, 300, 306, 307, 313, 322, 342, 351, 352, 357, 359, 390, 391, 392, 394, 402, 405, 407, 408, 409, 410, 411, 412, 414, 415, 416, 418, 420, 421, 422, 423, 426, 444, 445, 501, 506, 512, 518, 520, 521, 524, 548, 557, 559, 569, 580, 588, 593, 595, 597, 598, 622, 641, 642, 643, 646, 648-688, 713, 720, 721, 722, 735, 780, 789, 791, 793։ 794, 796, 822, 827, 830, 840, 844, 853, 888, 896, 899, 928, 930, 941, 948, 952, 962, 964, 969, 975, 978, 984, 987, 990, 994, 995, 1002, 1038, 1056, 1075, 1076, 1081, 1087, 1088, 1090, 1091, 1093, 1096, 1097, 1101, 1103, 1109, 1112, 1113, 1114, 1138, 1139, 1141, 1143, 1145, 1146, 1147, 1148, 1149, 1150, 1151, 1152, 1154, 1157, 1160, 1162, 1164, 1172, 1175, 1178, 1182, 1201, 1203, 1215, 1220-1246, 1249-1250, 1253-1260, 1262-1263, 1265-1274, 1278-1280, 1282-1286, 1291-1292, 1294-1295, 1298-1302, 1304, 1308, 1311, 1339-1343, 1345, 1347-1348, 1353, 1385-1388, 1390-1392, 1394, 1398-1406, 1408-1410, 1412-1420, 1422, 1424-1426, 1428-1430, 1443-1444, 1453, 1455, 1465-1466, 1478, 1480-1482, 1485-1488, 1491-1512, 1516-1517, 1529, 1543-1544, 1566-1575, 1580, 1582, 1585-1609, 1611, 1649, 1657, 1662, 1674, 1678, 1686-1687, 1689-1691, 1694, 1698-1699, 1702-1705, 1707, 1711-1712, 1718-1722,1744, 1753, 1755-1757, 1761, 1769, 1788, 1790, 1792, 1830, 1876, 1940, 1953, 1966, 1968, 1985, 1990, 2022, 2025, 2028, 2035, 2038, 2044-2050, 2052, 2056, 2058, 2068, 2070, 2073, 2090, 2100, 2103, 2120

– տե´ս նաեւ Վաղարշապատ

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ի ՎԱՆ - էջ 1119, 1137

ՍՈՒՐԲ ԹԱԴԷ

– յԱրտազ - էջ 1230, 1231

– ի Մուշ - էջ 569, 873

– ի Վան - էջ 1137

– տեղն անյայտ - էջ 1298, 1351

ՍՈՒՐԲ ԹՈՎՄԱ ԱՌԱՔԵԱԼ

– ի Դաշտ գիւղ Ագուլեաց (Ներքին Ագուլիս) - էջ 684

– ի Նախիջեւան - էջ 1360

– տեղն անյայտ - էջ 1290

ՍՈՒՐԲ ԹՈՐՈՍ Ի ՂՐԻՄ - էջ 40

ՍՈՒՐԲ ԼՈՒՍԱՒՈՐԻՉ

– ի Կ. Պոլիս, Ղալաթիա - էջ 1719

– յԵրուսաղէմ - էջ 2021

ՍՈՒՐԲ ԽԱՉ

– յԱղթամար - էջ 590, 873

– յԵրուսաղէմ - էջ 107

– ի Ղրիմ՝ Կաֆա - էջ 38, 43, 231, 978, 1644

– ի Մոկաց գաւառ - էջ 699, 702

– ի Նոր Նախիջեւան - էջ 1200, 1720, 1754, 2080

– ի Նորավանս - էջ 902

– ի Չոռնամորի - էջ 270

– Վարագ - էջ 113

ՍՈՒՐԲ ԿԱԹՈՂԻԿԷ

– ի Հաթերք - էջ 491

ՍՈՒՐԲ ԿԱՏԱՐԻՆԷ ի Ս. Պետերբուրգ - էջ 1677

ՍՈՒՐԲ ԿԱՐԱՊԵՏ

– յԱմիրդլու վանս - էջ 474

– յԱպրակունիս - էջ 698

– ի Բոլորաձոր - էջ 532

– ի Դերջան - էջ 1652

– յԵրնջակ - էջ 1241, 1291, 1349, 1358, 1360

– ի Կեղի - էջ 1083

– ի Կեսարիայ - էջ 454

– ի Մուշ - էջ 228, 347, 348, 673, 678, 1286, 1287, 1349, 1351, 1355, 1365, 1370, 1372, 1649

– ի Սկիւտար - էջ 681

– տեղն անյայտ - էջ 300

ՍՈՒՐԲ ԿԱՐՄՐԱՒՈՐ յԱՇՏԱՐԱԿ - էջ 928

ՍՈՒՐԲ ԿԻՐԱԿՈՍ

– ի ԲԱՂԷՇ - էջ 824

– ի Տիգրանակերտ - էջ 1350

ՍՈՒՐԲ ԿԱՆՈՆՈՍԻ ՎԱՆՔ - էջ 1291

ՍՈՒՐԲ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄ

– յԵրուսաղէմ - էջ 1658

– ի Նոր Նախիջեւան - էջ 50

ՍՈՒՐԲ ՀՐԵՇՏԱԿԱՊԵՏԱՑ ԵԿԵՂԵՑԻ

– ի Կ. Պոլիս՝ Պալաթ - էջ 677, 2044

– ի Ղրիմ - էջ 92

– ի Սեբաստիայ - էջ 122, 123

ՍՈՒՐԲ ՂԱԶԱՐ Ի ՎԵՆԵՏԻԿ - էջ 430, 795, 976

ՍՈՒՐԲ ՄԵՍՐՈՊ ի ԽԱՉԱԿԱՊ - էջ 314

ՍՈՒՐԲ ՄԵՐԿԵՐԻՈՍ է Ղրիմ - էջ 1644

ՍՈՒՐԲ ՄԻՆԱՍ ի Նուխի - էջ 1353

ՍՈՒՐԲ ՅԱԿՈԲՈՍ ԱՌԱՔԵԱԼ

– յԱրցախ - էջ 2087

– յԵրուսաղէմ - էջ 1080

ՍՈՒՐԲ ՅԱԿՈԲ ՄԾԲՆԱՅ

– յԱրճէշ - էջ 329

– յԵրուսաղէմ - էջ 233

– ի Ղրիմ՝ Կաֆայ - էջ 41

– ի Նոր Ջուղայ

– ի Վշտաւնք - էջ 548

ՍՈՒՐԲ ՅԱԿՈԲ ՄԾԲՆԱՅ մանկատուն ի Կ. Պոլիս - էջ 2040, 2041

ՍՈՒՐԲ ՅԱԿՈԲ ՏԵԱՌՆԵՂԲԱՅՐ յԵրուսաղէմ - էջ 41

ՍՈՒՐԲ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ

– յԵրուսաղէմ - էջ 107, 2021, 2022

– ի Թէքիրտաղ - էջ 598

ՍՈՒՐԲ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ

– ի Կարճեվան - էջ 994, 1002

– ի Մեղրի - էջ 964, 1002

ՍՈՒՐԲ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՄԿՐՏԻՉ

– յԱւանց - էջ 693

– ի Ղզլջայ գիւղ - էջ 331, 332

– ի Ղօշայվանք - էջ 1288

– ի Շապին Ղարահեսէար - էջ 930

– տեղն անյայտ - էջ 844

ՍՈՒՐԲ ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ

– ի Նոր Նախիջեւան - էջ 50

– տեղն անյայտ - էջ 2059

ՍՈՒՐԲ ՆՇԱՆ

– յԱղթամար - էջ 873

– յԱպարանք - էջ 83

– ի Կաֆայ - էջ 28, 29, 2058

– ի Հոռոմայր - էջ 1122

– ի Նորավանս - էջ 902

– ի Վարագ - էջ 97, 120, 611, 622

ՍՈՒՐԲ ՇԱՄՈՒՆԷ

– ի գիւղն Փառակայ - էջ 927

ՍՈՒՐԲ ՊԵՏՐՈՍ

– ի Բոմբէյ - էջ 445

– (Սան Պեթրէ) ի Ղրիմ - էջ 37

ՍՈՒՐԲ ՍԱՀԱԿ Ի ԿԱՐԻՆ - էջ 754

ՍՈՒՐԲ ՍԱՀԱԿ ԵՒ ՍՈՒՐԲ ՅՈՎՍԷՓ յԱՂԹԱԼԱՅ - էջ 832

ՍՈՒՐԲ ՍԱՆԴՈՒԽՏ ի ՎԱն - էջ 1137

ՍՈՒՐԲ ՍԱՐԳԻՍ

– յԱւեխու վանս - էջ 986

– ի Կարին - էջ 754

– ի Կ. Պոլիս - էջ 1674, 1993

– ի Ղրիմ՝ Կաֆայ - էջ 27, 38, 48, 265, 1655, 1658

– ի Վշտաւնք - էջ 548

– ի Տիգրանակերտ - էջ 1350

– ի Քուքիանայ երկիր - էջ 880

ՍՈՒՐԲ ՍԻՄԱՒՈՆ Ի ՍԿԵՒՌԱ - էջ 581

ՍՈՒՐԲ ՍԻՈՆԷ

– ի Հաւուց Թառ - էջ 848

– ի Յովհանավանս - էջ 990

ՍՈՒՐԲ ՍՈՓԻԱ ի Կ. Պոլիս - էջ 1652

ՍՈՒՐԲ ՍՏԵՓԱՆՆՈՍ ՆԱԽԱՎԿԱՅ

– յԱղի գիւղ - էջ 824

– յԱպրակունիս - էջ 698

– յԱստապատ - էջ 96, 1084, 1366

– ի Զմիւռնիայ - էջ 423

– ի Խասգիւղ - էջ 1080, 1081

– ի Ղրիմ - էջ 1682, 1685

– ի Մաղարդավանս - էջ 904, 1969, 1970, 1978

– ի Մուշ, ի վանս Ս. Կարապետի - էջ 350

– ի Նոր Ջուղայ - էջ 2100

– ի Շամախի - էջ 1676

– ի Շատէոքայ վանս - էջ 1973

– ի Շոռոթ - էջ 694

– ի Սաղիան - էջ 309, 1299

– ի Տէրունեաց - էջ 754

– տեղն անյայտ - էջ 1538

ՍՈՒՐԲ ՎԱՍԻԼԻ ՎԱՆՔ, տեղն անյայտ - էջ 371, 375, 557, 560, 561, 562

ՍՈՒՐԲ ՎԱՐԴԱՆ ԶՕՐԱՎԱՐ - էջ 706

– ի Վան - էջ 884, 887

ՍՈՒՐԲ ՎԿԱՅՔ յԱՐՏԱՁՈՐ - էջ 1061, 1063

ՍՈՒՐԲ ՓՐԿԻՉ ի Ղրիմ - էջ 2058

ՍՈՒՐԲ ՔԱՌԱՍՈՒՆՔ

– ի Թոխաթ - էջ 298

– տեղն անյայտ - էջ 270

ՍՈՒՐԲ ՔԱՐԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱԾԻՆ - էջ 741

ՍՈՒՐԲ ՔՐԻՍՏԱՓՈՐ

– ի Վերին Ագուլիս - էջ 876

– ի Սուրմալու - էջ 1360

ՍՈԳԵԱՑ գաւառ - էջ 1018

ՍՈԴՈՄ - էջ 523

ՍՈՄԽԷԹԻ - էջ 2054

ՍՈՒՐԽԱԹ - էջ 801, 804,

ՍՈՓԵՐ լեռ - էջ 180

ՍՊԱԻԱ - էջ 1635

ՍՊԱՀԱՆ - էջ 45, 306, 408, 601, 615, 695, 1117, 1228, 2026, 2100

ՍՏԱԹԷԻ ՎԱՆՔ - տե՛ս ՏԱԹԵՒ

ՍՏԱՄՊՕԼ - էջ 38, 94, 95, 1226, 1227, 1236, 1635, 1639, 1645, 1757, 1758

ՍՐԲՈՑ ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՆՔ Ի ԳԱՆՁԱԿ - էջ 269, 271, 274, 276, 277, 278, 301, 302, 307, 308, 310, 311, 313, 314, 315, 316, 325, 326, 817, 819, 887, 896, 898, 899

ՍՕՐՍՐ - էջ 686

ՎԱՂԱՐՇԱՊԱՏ - էջ 208, 305, 342, 343, 346, 352, 359, 539, 575, 612, 613, 821, 835, 942, 964, 978, 1056, 1075, 1093, 1101, 1119, 1125, 1178, 1241, 1274, 1279, 1722

– տե´ս նաեւ Սուրբ Էջմիածին

ՎԱՅՈՁՈՐ - էջ 344, 899, 902

ՎԱՆ - էջ 275, 624, 679, 844, 881, 884, 887, 1119, 1137, 1222, 1237, 1242, 1244, 1264, 1287, 1290, 1292, 1294, 1304, 1349, 1350, 1355, 1359, 1360, 1363, 1365, 1368

ՎԱՆԵՎԱՆ - էջ 313

ՎԱՍՊՈՒՐԱԿԱՆ - էջ 275, 308, 312, 315, 622, 716, 737, 841, 897, 1534, 2082, 2083, 2085

ՎԱՐԱԳ - էջ 83, 84, 97, 113, 120, 121, 217, 258, 312, 329, 330, 528, 534, 611, 622, 687, 692, 716, 1137, 1138, 1298, 1362, 1669

ՎԱՐԱՆԴԱ - էջ 1366

ՎԱՐԴԱՇԷՆ - էջ 1057, 1353

ՎԵՆԵՏԻԿ - էջ 332, 372, 430, 558, 594, 632, 795, 803, 829, 844, 976, 1164, 1306, 1519, 1986

ՎԵՆՆԱ - էջ 565

ՎԵՐԻՆ ԱԳՈՒԼԻՍ - էջ 876

ՎԻԵՆՆԱ - էջ 489, 565, 573, 1055, 1093

ՎԻՐԱՊ - էջ 77, 244, 251, 938, 959, 962, 1124, 1126

ՎՇՏԱՒՆՔ ԳԻՒՂ - էջ 548

ՎՐԱՍՏԱՆ - էջ 346, 360, 675, 942, 1067, 1118, 1147, 1156, 1225, 1231, 1302, 1347, 1699, 1705, 1721

ՎՐԱՑ ԴԱՇՏ - էջ 2085

ՎՐԿԱՆ գաւառ - էջ 1015

ՏԱԹԵՒԻ վանք - էջ 298, 493, 827, 993, 994, 995, 1001, 1002, 1003, 1004, 1084, 1241, 1348, 1354, 1373, 1515, 1516, 2029, 2034

ՏԱՄԲԱԼԱՌՔ - էջ 993

ՏԱՅՔ - էջ 359, 360, 2085

ՏԱՆՁԻ հող - էջ 326

ՏԱՇԻՐ - էջ 850

ՏԱՇՏՈՒՆ - էջ 993, 1001

ՏԱՐՍՈՆ - էջ 395, 731, 936, 1093, 1991

ՏԱՐՕՆ - էջ 312, 341, 345, 347, 348, 349, 352

ՏԱՓԱՎԱՆՔ - էջ 1975-1977

ՏԱՓԻ դուռ - էջ 326

ՏԻԲԵՐԻԱ - էջ 107, 1036

ՏԻԳՐԱՆԱԿԵՐՏ - էջ 1281, 1350, 1357, 1363, 1370

ՏԻԳՐԻՍ գետ - էջ 334, 698, 701, 746, 845, 1532

ՏԻՒՐՈՍ - էջ 345, 482, 1009, 1211

ՏՆԱԿԵՐՏ Ի ԳՈՂԹՆ - էջ 340

ՏՈՍՊ - էջ 110, 1649

ՏՐԱՊԻԶՈՆ - էջ 1087, 1091

ՏՐԻՏԵՆԴՈՆ քաղաք - էջ 566

ՏՐՈՒՆԵԱՑ ձոր - էջ 318

ՏՓԽԻՍ - էջ 313, 505, 520, 613, 963, 965, 968, 990, 991, 995, 1103, 1579, 1581, 1676, 1704, 1706, 1720, 1721, 2077, 2080

ՏՕՐՈՍ (Տաւրոս) - էջ 1991

ՑԵՑԿԻ ՍԱԹԻԼՄՇԷՆ - էջ 236

ՑԽԻԼՎԱՆ (Ցխինվա՞լ) - էջ 1699

ՓԱՅՃՈՒԿ (Փայաջուկ) - էջ 1356, 1362

ՓԱՅՏԱԿԱՐԱՆ - էջ 1740

ՓԱՌԱԿԱՅ գիւղ - էջ 925, 927

ՓԱՌԻՍՈՍ - էջ 2085

ՓԱՐԻԶ - էջ 343, 357, 430, 436, 442, 994, 1001, 1002, 1740

ՓԵԱՔԵԱՋ գիւղ - էջ 1363

ՓԵՐԱՐԱՅ - էջ 566

ՓԻԱՉԵՆՅԱ քաղաք - էջ 996

ՓԻՍՈՆ գետ - էջ 698, 701, 746, 845, 1523, 1996

ՓԻՒՆԻԿԻԱ - էջ 1009

ՓԼՈՐԷՆՏԵԱՅ - էջ 566

ՓՈՔՐ ԱՍԻԱ - էջ 1065, 1068

ՓՌԻՒԳԻԱ - էջ 1012

ՔԱԼՇԱՒՏ - էջ 122

ՔԱՂԿԵԴՈՆ - էջ 115, 564, 779

ՔԱՆԱՆՈՒ երկիր - էջ 150, 152, 154, 165, 169, 173, 183, 523, 859, 1257

ՔԱՍԱՂ գետ - էջ 990

ՔԱՐԱՀՈՒՆՋ - էջ 993, 1001

ՔԱՐԱՅՏԱԿ գիւղ - էջ 337

ՔԱՐՊԱՀ - էջ 343

ՔԵԲՐՈՆ - էջ 603

ՔԵՂՍՈՍ գետ - էջ 1996

ՔԵՆԹՐԲԵՐԻ - էջ 1178

ՔԵՐՁԻ ԽՄՀԱՏ - էջ 326

ՔԷԱՆԴՐԻ - էջ 683

ՔԷՇԻՇՔԵՆԴ - էջ 305

ՔԻՇՆՈՎ - էջ 1363, 1702

ՔՈԼԱՏԱԿԻ հող - էջ 326

ՔՈՒԹԱՅԻՍ - էջ 827

ՔՈՒՔԻԱՆԱՅ երկիր - էջ 877, 880, 882

ՕԴԵՍԱ - էջ 1314

ՕԼԱԽԱՑ երկիր - էջ 945

ՕԼԻՄՊՈՍ - էջ 1996

ՕԿՍԻԴՐԱԿԱՑ երկիր - էջ 1022, 1023

ՕՇԱԿԱՆ - էջ 316, 1143, 1152, 1153, 2052

ՕՐԹԱԳԻՒՂ - էջ 177, 178, 615, 617

ՖԵՌԱՐԱ քաղաք - էջ 1164

ՖՌԱՆԿԱՑ աշխարհ - էջ 29, 30, 581, 1143, 1635

ՖՐԱՆՍԻԱ - էջ 1195, 1702

Ե.

ԱՆՁՆԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՑԱՆԿ

ԱԲԱՍ

– Աղուանից կթղկս՝ 552-596 թթ. - էջ 990

– Հայոց սպարապետ` 860-892 թթ., որդի Սմբատ Բ. թա­գա­ւորի - էջ 2081

– եղբայր յետին ստացող Յովհաննէս քհյ-ի, 1318 թ. - էջ 749

– Ա., Մեծ շահ, թգւր. Պարսից՝ 1557-1628 թթ. - էջ 335, 880, 882, 1117

– Բ. Փոքր շահ, թգւր. Պարսից՝ 1642-1667 թթ. - էջ 394, 615, 695

– Միրզա, գահաժառանգ Պարսից, 1789-1833 թ. - էջ 1493

ԱԲԳԱՐ

– թագաւոր Հայոց, Ա. դ. - էջ 66, 86, 106, 239, 260, 273, 315, 568, 987, 1344

ԱԲԳԱՐԵԱՆ ԳԷՈՐԳ, 1920-1998 թթ. - էջ 992

ԱԲԴԻԱ մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 32, 34, 225, տօն - էջ 1665, յշտկծ. - էջ 162

ԱԲԴԼՄՍԵՀ, նհտկ. Դ. դ., մնրնկր - էջ 801, Նա­հատա­կու­թիւն - էջ 803

ԱԲԴՈՒԼԼԱՅ Թաճիրայ Երեւանցի, 1817 թ. - էջ 1354

ԱԲԵՆԵՐ, ածշնչկն - էջ 189, 190, 192

ԱԲԷԼ

– Ադամորդի - էջ 81, 94, 252, 634, 858, 966, 1159, 1637, 2106

– ԺԶ. դ. յշտկծ. - էջ 1538

– քետխուտայ ի Խուռէշ գ. Ղազբինու, 1817 թ. - էջ 1355

– հայր Ստեփանի, յշտկծ. 1795 թ. - էջ 1860

– գրչփ. - էջ 358

ԱԲԻՄԵԼԷՔ, ածշնչկն - էջ 78, 151, 254

ԱԲԻՈՒԹ, ածշնչկն - էջ 161, 332

ԱԲԻՍՈՂՈՄ

– ածշնչկն - էջ 11, 31, 239, 860

– սրկ., սրբ., նհտկ. 311 թ., տօն - էջ 66, 379, 529, 536, 558, 761, 1664, 1736

– սրկ., 1661 թ., եղբայր Սարգիս արքեպս. Արղութեցու -        էջ 1175

– 1667 թ. յշտկծ. - էջ 615

ԱԲՈՒՍԱՅԻԴ, ԺԲ. դ., Յաղագս կազմութեան մարդոյ -       էջ 603, 604

ԱԲՐԱՀԱՄ

– Նահապետ, մնրնկր - էջ 93, տօն - 527, 572, 1538, 1734, յշտկծ. - էջ 94, 139, 150-152, 169, 180, 181, 227, 239, 450, 458, 460, 523, 524, 552, 721, 769, 858, 884, 1115, 1131, 1541, 1637, 2114

– Խոստովանող, սրբ., Ե. դ. - էջ 526, 1734

– եպս. Մամիկոնէից, մատենագիր, Զ. դ. - էջ 1088

– Ա. Աղբաթանեցի կթղկս՝ 607-615 թթ. - էջ 2001, 2002

– Գրամատիկոս, թարգմանիչ., 1141 թ. - էջ 1211

– ուսուցիչ Հմր 2838 ձեռ-ի Գրիգոր գրչի, ի Հաւուց Թառ, 1297 թ. - էջ 848

– ԺԳ. դ., կազմող ի Սուրբ Վասլի վանս - էջ 371, 557, 560

– աբղյ., միաբան Ս. Գէորգայ ի Ղրիմ, 1356 թ. - էջ 1685

– Անկիւրացի, 1453 թ., Ողբի վերայ Կոստանդինուպոլսոյ - էջ 1651

– 1476 թ., ծաղկող խորանաց - էջ 531

– (Հաբրամ) որդի յետին ստացող Դաւիթ երէցի, 1531 թ. - էջ 499

– որդի տէր Մխիթարի, յշտկծ., ԺԶ. դ. - էջ 340

– վրդ. Ամթեցի, աշակերտ Վարդան վ. Բաղիշեցու, 1671, 1703 թթ. - էջ 350, 473

– արծաթագործ Բաղիշեցի, յետին ստացող, 1695 թ. -      էջ 1977

– վրդ., 1720 թ., ստացող յԵրուսաղէմ - Հմր 2971, էջ 2013, 2022, 2023

– Բ. Խոշաբեցի կթղկս՝ 1730-1734 թթ. - էջ 1147, 1156, 2101

– Գ. Կրետացի կթղկս՝ 1734-1737 թթ., Պատմութիւն - էջ 194, գրիչ յԵրուսաղէմ - Հմր 2792, էջ 595, 598, յշտկծ. - էջ 193, 196

– Աստապատեցի, 1752 թ., Բանք պիտանիք - էջ 938, ստա­­ցող ի Կարին, - Հմր 2821, էջ 787, 789, 792, ստացող - Հմր 2955, էջ 1963, 1666, Քարոզք - էջ 1046, 1052, յշտկծ. - էջ 1229

– վրդ., 1761 թ., ի Կ. Պոլիս - էջ 1219, 1225, 1240, 1241, 1254-1256, 1260-1262

– վրդ., ժամանակակից Սիմէոն Ա. Երեւանցու - էջ 409

– պրն. Ջիւջանցի, 1762 թ. - էջ 1225

– վրդ., ԺԸ. դ., յշտկծ., - էջ 1225

– պրն., 1762 թ., յշտկծ. - էջ 1228

– չարահնար ոմն վրդ., 1763 թ. - էջ 1548

– վրդ. Գիլանու, 1764 թ. - էջ 1230

– աբղյ., 1769 թ., գրիչ յԱստրախան - Հմր 2901/Ա, էջ 1179-1181

– արքեպս., 1775 թ., նուիրակ Կ. Պոլսի - էջ 1274

– քհյ, կնքատէր - էջ 1308

– վրդ. առաջնորդ Զմիւռնիոյ, 1782 թ. - էջ 595, 1162, 1221, 1224

– վրդ., 1782 թ., ստացող - Հմր 2977, էջ 2035

– վրդ., 1798 թ., առաջնորդ Լմայ - էջ 1505

– դպիր, ԺԸ. դ., գրիչ - Հմր 2850, էջ 907, 920

– եպս. Դերջանու, 1802 թ. - էջ 1343

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– վրդ. Աժդարխանցի, 1802 թ. - էջ 1338, 1342

– վրդ. Քոլեան (Քէօլէնց), 1802, 1805 թթ. - էջ 1310, 1311 1338

– աղա, 1802 թ. - էջ 1338, 1354

– մելիք Արարատու, 1802 թ. - էջ 1345, 1817

– արքեպս., ի Կ. Պոլիս, 1815 թ. - էջ 1348, 1358

– վրդ. Վաղարշապատեցի, 1828 թ. - էջ 1591, 1593

– հայր յետին ստացող Հռիփսիմէի, 1841 թ. - էջ 928

– Տէր-Յոհաննէսեան Բեժանով, 1844 թ. - էջ 1485

– վրդ., Սարգսեան, նուիրակ Նոր Ջուղայի Սուրբ Ամենա­փրկիչ վանքի ի Կալկաթայ, 1868 թ. - էջ 2104

– Առաքելեանց, բարերար Թարգմանչաց վանքի, ԺԹ. դ. - էջ 314

– գրչփ. - էջ 358

ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ ԱՇՈՏ ԳԱՐԵԳԻՆԻ, պատմաբան, 1903-1983 թթ. - էջ 345, 471, 636

ԱԲՐԻՈՆ, ածշնչկն - էջ 94, 166, 332

ԱԳԱԹԱՆԳԵՂՈՍ պատմիչ, Ե. դ., Դաշանց թուղթ - էջ 345, յշտկծ. - էջ 357, 613

ԱԳԱՊԻ, սրբ., նհտկ., Բ. դ. - էջ 1668

ԱԳՐԻՊՊԱ, ածշնչկն - էջ 192

ԱԴԱՄ

– Նախահայր, ի գանձս, էջ 245, 263, 1957, մնրնկր - էջ 21, 24, 31, 93, 881, 937, 943, 956, յշտկծ. - էջ 34, 72, 78, 81, 88, 89, 94, 111, 132, 149, 180, 183, 187, 188, 218, 247, 252, 508, 510, 522, 523, 543, 553, 554, 571, 688, 691, 704, 762, 767, 779, 789, 1127, 1135, 1532, 1539, 1619, 1637, 1649, 2014, 2108

– վրդ., 1738 թ., ստացող յԱկն - Հմր 2981, էջ 2043, 2046

– մելիք Խամսայու, 1767 թ. - էջ 1290, 1304, 1556

– Թորոսեան, ի Ղզլար, 1843 թ. - էջ 1452

ԱԴԴԷ հայրապետ, Ա. դ. - էջ 86, 260

ԱԶԱՏ, թոռ ստացող Մարտիրոս քհյի, ԺԴ. դ. - էջ 904

ԱԶԱՐԻԱ

– ածշնչկն, մի յԵրից մանկանցն - էջ 1667

– ԺԶ. դ., որդի տէր Ղուկասի - էջ 340

– 1600 թ., միաբան Վարագավանքի - էջ 695

– վրդ., Ազարիա Ա. Ջուղայեցի հայրապետ Սսայ՝ 1584-1601 (յշտկծ. 1600 թ.) - էջ 2021

– քհյ, հայր Հմր 2889ի նորոգող Ստեփանոսի, 1610 թ. - էջ 1117, 1118

– Ջուղայեցի, տոմարագէտ, 1616 թ. - էջ 124

– 1667 թ. յշտկծ. - էջ 615

– 1723 թ., քհյ., միաբան Շամբի Ս. Նախավկայի վանքի - էջ 1970

– Տէր-Գրիգորեան, 1807 թ., գրիչ ի Զմիւռնիայ - Հմր 2716, էջ 147, 149, 174

ԱԶԲԷԿ տանուտէր, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ԱԶԻ

– 1217-1267 թթ. միջեւ, կենակից Էրեզի Ս. Աստուածածին վանքի նուիրատու Սարգսի - էջ 1060

ԱԶԻԶ

– 1267 թ. զաւակ յետին ստացող Սպահանի - էջ 1061

– 1290 թ., ազգական ստացող Յակոբ քհյի - էջ 749

– 1305 թ., մայր Սիմոն հայրապետի - էջ 329

– ԺԷ. դ., ամուսին յետին նորոգող Նունուֆարի - էջ 330

– մայր Մարտիրոս գրչի, 1778 թ. - էջ 1653, 1659

ԱԶԻԶԽԱԹՈՒՆ, քոյր յետին ստացող խջյ Միքայէլի, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

ԱԶԻԶՄԷԼԻՔ

–կողակից ստացող Սալթմիշի, ԺԴ. դ. - էջ 330

– 1463 թ., մայր Գրիգոր գծողի - էջ 591

ԱԹԱԲԷԿ, եղբայր ստացող Սարգիս եպս. Արղութեցու, 1661 թ. - էջ 1175

ԱԹԱ

– ազգական վերակազմող Սանումի, 1569 թ. - էջ 874

– հայր յետին ստացող Պապայի, ԺԶ. դ., էջ 340

– մելիք, որդի ձեռագիր վաճառող տէր Եսայիի, ԺԷ. դ. - էջ 12

– հնգց. հայր նուիարտուութեան վկայ Դանիէլի, 1778 թ. - էջ 1097

ԱԹԱՆԱԳԻՆԷ հայրապետ, նհտկ., Դ. դ., տօն - էջ 526, 1668, 2091, յշտկծ. - էջ 77, 250

ԱԹԱՆԱՍ

– Աղեքսանդրացի, 296-372 թթ., Նխդր. Սաղմոսաց - էջ 23, 34, Պատմութիւն - էջ 345, Հարցմունք - էջ 1125, Կանոնք - էջ 635, Ճառք - էջ 571, Տեսիլ՝ էջ 551, 1121, 1626, տօն - էջ 528, յշտկծ. - էջ 101, 107, 361, 363, 477, 758, 759, 1629

– տէր, առաջնորդ Դադիվանքի (գրուած` Դաթեւի), 1265 թ., - էջ 493

– սրկ., , որդի յետին ստացող Վրթանէս քհյի, 1523 թ. - էջ 532

– աբղյ., 1565 թ., գրիչ - Հմր 2928, էջ 1531, 1533, 1534

– քհյ., միաբան Ս. Գէորգայ յԱսպահան, 1610 թ. - էջ 1117

– քհյ., միաբան Սանահնու վանից, 1661 թ. - էջ 1176

– եղբայր յետին նորոգող-կազմող Տօրօնեցի պրն Պօղո­սի, 1730 թ. - էջ 875

– եղբօրորդի յետին նորոգող-կազմող Տօրօնեցի պրն Պօղոսի, 1730 թ. - էջ 876

– վրդ., առաջնորդ Իզմիտու, 1753 թ. - էջ 1543

– վրդ. Տայի-Սիմոնեան, 1760 թ., թարգմանիչ Յովսէպոսի «Հնութիւնք հրէից» գործի - էջ 187, 188, 192

– վրդ. Կոստանդնուպոլսեցի, 1772 թ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2874, 1037, 1038

– նորոգող Հմր 2825ի, ԺԸ. դ. - էջ 805, 806

– Լալայով ի Շամախի, 1835 թ. - էջ 1693

– քհյ. ի Ղզլար, 1843 թ. - էջ 1452, 1454

ԱԼԱՀՎԵՐՏԻ

– դպիր, 1679 թ., գրիչ ի Նոր Ջուղայ - Հմր 2993, էջ 2093, 2099, 2100

– 1723 թ., հայր Դաւիթ ստացողի - էջ 1969

ԱԼԱՄ, հասցէատէր ի Վան, 1784 թ. - էջ 679

ԱԼԱՄՇԱՀ, գրիչ-ստացող Կարապետ կր-ի եղբայր Յովհանէսի կինը, 1480 թ. - էջ 117-120

ԱԼԱՆՉԻ, յետին ստացող, 1564 թ. - էջ 826

ԱԼԵՔՍԱՆ (ԱԼԷՔՍԱՆ)

– մհտ., դօլվաթաւոր ի Կաֆայ, եղբայր Խաչերեսի, 1660 թ. - էջ 27

– քհյ., միաբան Սանահնի վանուց, 1661 թ. - էջ 1176

– յշտկծ. ի Ղրիմ 1668 թ. - էջ 40

– (Ալէքսան) 1772 թ., հայր յետին ստացող Արութիւնի - էջ 2046

– պրն, Ս. Աթոռի գործակալ-թղթակից ի Ռեշտ, 1782 թ. - էջ 645

– պրն, Մասեհեան, Ս. Աթոռի թղթակից յԱմստերդամ, 1783 թ. - էջ 648

– Բաղդատու գործակալ եւ գանձապետ, 1785 թ. - էջ 664, 685, 687, 1283

– արքեպս., 1809 թ., միաբան Ս. էջմիածնի - էջ 1497, 1502

– քհյ. ի Ղզլար, 1833 թ. - էջ 1466

ԱԼԵՔՍԻԱՆՈՍ

– աղքատ, Ե. դ., սրբ. - էջ 113, 803

– (Ալեգսանոս) աբղյ., ԺԶ. դ. - էջ 335

– կր., նորոգող Հմր 2776ի, 1600 թ. - էջ 500

– 1600 թ., հօրեղբայր Շահալամ ստացողի ամուսին Թա­դէո­սի, յԱւանց - էջ 694

ԱԼԷՔՍԷՅ

– (Ալէքսէ) Մաթֆէիչ Օկուլով, ի Գրիգորիուպոլ, 1804 թ. - էջ 1308, 1310

– (Ալեքսեյ) Երմոլով, 1777-1861 թթ., կառավարիչ Վրաս­տանու - էջ 1698

– (Ալէքսէյ) Սիմոնիչ, կամենդանտ Ղարաքիլիսայու, 1817 թ. - էջ 1353

ԱԼԷՔՍԻՈՍ, փեսայ, ապա՝ Բ. Կոմնենոս կայսր Հոռոմոց՝ 1180-1183 թթ. - էջ 468

ԱԼԹՈՒՆ

– հայր ստացող Կաֆայի Յովհաննէս եպս-ի, 1595 թ. - էջ 946

– կին յետին ստացող Մալխասի, ի Տշողլումայ, 1724 թ. - էջ 886

– մհտ., Գանձակի Թարգմանչաց վանքի նուիրատու՝ 1843 թ. - էջ 325, 326

ԱԼԹՈՒՆԽԱԹՈՒՆ, կին ստացող Ազբէկ տանուտիրոջ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ԱԼԻ

– որդի Ապիթալուպի, իմա՝ բարեպաշտ չորրորդ խալիֆ Ալի իբն Աբի Տալիբ՝ 656-661 թթ. - էջ 816

– (Հաճի Ալի) փաշա, ի Կարին, 1785 թ. - էջ 685

ԱԼԻՂՈՒԼԻ խան, յԵրեւա՞ն, 1755 թ. - էջ 1544

ԱԼԻՋԱՆ, եղբայր Սսի կթղկս Ազարիա Ջուղայեցու, 1600 թ. - էջ 2021

ԱԼՄԱԶ, յշտկծ. ի Տշողլումայ, 1724 թ. - էջ 886

ԱԼՄԱՅ խաթուն, ԺԸ. դ., կողակից ստացող Ամնադինի - էջ 688

ԱԽԻՋԱՆ

– (Ախիճան) որդի՞ յետին ստացող Ալանչիի, ԺԶ. դ. - էջ 826

– աղա, եղբայր հասցէատէր Գէորգի, ի Վան, 1784 թ., - էջ 683

ԱԽՇԻԲԷԿ, ռէս յԱւանց, 1600 թ. - էջ 693

ԱԿԱՊԻՈՍ եպս. Մելիտինոյ, Դ. դ. - էջ 2006

ԱԿԻՆԵԱՆ ՆԵՐՍԷՍ վրդ., 1883-1963 թթ. - էջ 489, 490, 1093, 2057

ԱԿԻՒՂԱՍ նհտ., Դ. դ. սկիզբ - էջ 629-631

ԱԿԻՓՍԻՄՈՍ եպս., սրբ., նհտկ. 379 թ. - էջ 1670

ԱՀԱՐՈՆ

– եղբայր Մովսէս մարգարէի, մնրնկր - էջ 21, 31, տօն - էջ 527, 1734, յշտկծ. - էջ 95, 107, 156, 159, 161, 162, 165, 166, 770, 1027

– վրդ. Ջուղայեցի, 1762 թ. - էջ 1226

– վրդ., 1763 թ. - էջ 1224

– վրդ., 1815 թ. - էջ 1351

– վրդ., 1828 թ. - էջ 1569

– քհյ. Դատաշով, 1843 թ. - էջ 1445, 1454

ԱՀՄԱՏ

– սուլթան, 1729 թ. - էջ 2022

– խան, ԺԹ. դ. - էջ 417

ԱՂԱԲԱԲ

– ի Գանձակ, 1768 թ. - էջ 1291

– (Աղապապ) 1827 թ. - էջ 862

ԱՂԱԲԷԿԵԱՆ ԼԻԴԱ, կազմարար ի Մատենադարան - էջ 1030

ԱՂԱԶԱՐ երէց, 1565 թ. - էջ 1533

ԱՂԱԶԱՐ, 1626 թ. - էջ 875

ԱՂԱԼՕՅ բէկ Մերզայ-Գօրգենեան Էնակալուփով,

ի Թաւրէզ, 1815 թ. - էջ 1348, 1349

ԱՂԱԹԵՂԻ

– հայր Մկրտիչ գրչի, 1699 թ. - էջ 633

ԱՂԱԼՕ

– պրն., ի Թիֆլիզ, 1765 թ. - էջ 1548

– պրն., ի Հաշտարխան, 1766 թթ. - 1553

– պրն., 1764 թ. - էջ 1262, 1264, 1277, 1288

– Զախարիչ Լազրով, 1802 թ. - էջ 1333, 1354, 1356

– Ամրիկով, 1833 թ. - էջ 1477

ԱՂԱՄ, 1569 թ. - էջ 874

ԱՂԱՄԱՍՈՒՄ, տաճիկ ծառայ Վրաց Հերակլ թագաւորի, 1765 թ. - էջ 1560

ԱՂԱՅԵԿ

– 1772 թ., - էջ 1307

– Յարութիւնով, 1828 թ., էջմիածնի գիւղացի, 1828 թ. - էջ 1592

ԱՂԱՆԵԱՆՑ ԳԻՒՏ աւ. քհյ., 1856-1920 թթ. - էջ 1545, 1566, 1574

ԱՂԱՉԱՆ, մօրեղբոր որդի յետին ստացող Յակոբ քհյի, 1623 թ. - էջ 843

ԱՂԱՋԱՆ, 1601 թ. - էջ 880

ԱՂԱՍՕԼԹԱՆ, 1626 թ. - էջ 875

ԱՂԱՎԱԼԻ, 1679 թ., հանգց. որդի ստացող Ստեփանոսի, ի Նոր Ջուղայ - էջ 2100

ԱՂԱՎԵԼ, ԺԹ. դ. - էջ 300

ԱՂԱՒԱԼԻ, 1679 թ., պապ ստացող Ստեփանոսի, ի Նոր Ջուղայ - էջ 2100

ԱՂԲԱՆ - էջ 363

ԱՂԵՐ, 1318 թ. - էջ 749

ԱՂԵՔՍԱՆԴՐ

– Մակեդոնացի, մ.թ.ա. 356-323 թթ., Առ Աղէքսանդր - էջ 10, Պատմութիւն - էջ 1004, 1007, մնրնկր - էջ 21, 31, 1003, յշտկծ. - էջ 109, 190, 543, 559, 1005, 1006, 1026, 1124, 1207

– Դ. դ., խնդրող ճառի՝ յԵւսեբեայ - էջ 132

– Ա. Ջուղայեցի կթղկս՝ 1706-1714 թթ., Քարոզք - էջ 786, յշտկծ. - էջ 1002, 2107

– քհյ., 1730 թ. - էջ 994, 1003

– Բ. Բիւզանդացի կթղկս՝ 1753-1755 թթ., գրիչ ի Ս. Էջ­միածին, 1753 թ. - Հմր 2931, էջ 1543, 1564, յշտկծ. - էջ 409, 1083, 1220, 2090

– (Ալեքսանդր) Վորոնցով կոմս, 1788 թ. - էջ 1766

– Ա. կայսր Ռուսաց, 1801-1825 թթ. (յշտկծ.՝ 1802 թ.) - էջ 1103, 1343, 1344, 1348, 1495-1497, 1499, 1512

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– Պետրովիչ Տօրմուսով, 1809 թ. - էջ 1497-1499

– Հերակլեան, 1809 թ. - էջ 1497

– Նիկօլայիչ Գալիցին, մինիստր հոգեւորական գործոց, 1810 թ. - էջ 1498, 1698

– Արտեմիչ, 1817 թ. - էջ 1388

– Եգօրիչ, 1817 թ. - էջ 1390

– Բ. կայսր Ռուսաց, 1855-1881 թթ. - էջ 896

– Գ. կայսր Ռուսաց, 1881-1894 թթ. - էջ 313

– Բէկէնտօֆ, 1835 թ. - էջ 1692

ԱՂԷՔՍԱՆԴՐՈՒՀԻ, կին Աղէքսանդրի Մակեդոնացւոյ - էջ 191

ԱՂՈՒԹ, 1353 թ. - էջ 1680, 1681, 1683

ԱՂՈՒԹԽԱԹՈՒՆ

– այգական ստացող Քրդի եւ Ասլերի, 1297 թ. - էջ 848

– մայր ստացող Կարապետ քհյի, 1356 թ. - էջ 1682, 1683

ԱՂՈՒՈՐ

– տիկին, 1314 թ. - էջ 581

– տիկին, 1409 թ. - էջ 554, 555

ԱՄԱՂԷԿ, ածշնչկն - էջ 167, 172, 190

ԱՄԱՍԻԱ, նահապետ Հայոց, որդի Արամայիսայ - էջ 271

ԱՄԱՏՈՒՆԻ ՍԱՀԱԿ վրդ., 1856-1917 թթ. - էջ 340, 581, 592, 876, 882, 1081, 1687, 1690, 1734, 1738, 1986

ԱՄԱՐՓԱՂ (գրուած՝ Ամարեաղ) պատերազմն - էջ 180

ԱՄԲԱԿՈՒՄ, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 34, 225, Աղօթք - էջ 952, մնրնկր - էջ 22, 32, յշտկծ. - էջ 78, 142, 254

ԱՄԲՍՈՎ, որդի Մանուէի - էջ 223

ԱՄԲՐՈՍԻԷ եպս., 1790 թ. - էջ 1813

ԱՄԻՐ

– 1297 թ. - էջ 848

– 1315 թ. - էջ 1539

– 1351 թ. - էջ 334

– 1356 թ. - էջ 1683

– ԺԵ. դ. - էջ 546-548

– 1523 թ., հայր Վրթանէս յետին ստացողի - էջ 532

– ԺԶ. դ. - էջ 1541

– մհտսի, 1707 թ., ստացող Հմր 2995/Ա. - էջ 2103, 2106, 2107

– 1772 թ. - էջ 1307

ԱՄԻՐ խջյ, 1590 թ. - էջ 699

ԱՄԻՐԲԷԿ, ԺԷ. դ. - էջ 696

ԱՄԻՐԳՈՒՆԱ խան, 1617 թ. - էջ 486

ԱՄԻՐԴՈՎԼԱԹ Ամասիացի, 1420/25-1496 թթ., բժիշկ, Ախ­րա­պատին - էջ 907, 1725, Անգիտաց անպէտ - էջ 279, Զօրութիւն դեղերոյն - էջ 296, Յուսումն բժշկու­թեան արհեստին - էջ 296, 907, 1722

ԱՄԻՐԽԱՆ

– Չոլախ, 1601 թ. - էջ 882

– 1626 թ. - էջ 875

ԱՄԻՐԽԱՍ, 1590 թ., որդի Սօլթան ստացողի - էջ 699

ԱՄԻՐԽԱՒՋԱ, որդի ստացող Շահալամի, 1600 թ., յԱւանց - էջ 694

ԱՄԻՐ-ՀԱՍԱՆ, 1476 թ. - էջ 531

ԱՄԻՐՂՈՒԼԻ

– 1626 թ. - էջ 875

– ԺԸ. դ. - էջ 756

ԱՄԻՐՄՈՒԼՔ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ԱՄԻՐ-ՍԱՐԳԻՍ, ԺԴ. դ., որդի յետին ստացող Թումայ քհյի - էջ 235

ԱՄԻՐ-ՎԱՍԱԿ, 1476 թ. - էջ 536

ԱՄՆԱԴԻՆ պրն., ԺԸ. դ. - էջ 688

ԱՄՈՆ, ածշնչկն - էջ 251, 1115

ԱՄՈՎՍ, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 34, 225, մնրնկր - էջ 21, 23, 32, յշտկծ. - էջ 860

ԱՄՐԱՄ, ածշնչկն - էջ 155

ԱՅԻԹԱԼԱ սրկ., սրբ., նհտկ. 379 թ. - էջ 1670

ԱՅԽԱԹՈՒՆ, 1409 թ. - էջ 555

ԱՅՄԵԼԻՔ, ԺԵ. դ. - էջ 1538

ԱՅՎԱԶ

– (Էվազ) ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1975

– (Էվազ) յետին ստացող, 1648 թ. - էջ 885

– 1705 թ., որդի Մխիթարի, ի Կալկաթայ - էջ 1231

– 1706 թ. - էջ 1968

– Կարսեցի, 1828 թ. - էջ 1592

ԱՅՎԱԶԵԱՆ (Այվազովսկի) Գաբրիէլ արքեպս., 1812-1880 թթ., Աստուածաբանութիւն տեսական - էջ 13, Աս­տուա­ծաբանութիւն վարդապետական - էջ 476, 1051, Աս­տուա­ծաբանութիւն բարոյական - էջ 17, Բա­ռազննու­թիւն աշխարհիկ լեզուի - էջ 1063, Դասագիրք կարգաց Աստուածաբանութեան - էջ 1069, Նախագիծ վերա­նո­րոգ­ման Արեւմտեան եկեղեցւոյ - էջ 1176, Ուղերձ - էջ 311, գրիչ - Հմր 2900, էջ 1178, յշտկծ. - էջ 20, 307, 482

ԱՅՎԱԹ մահդասի, 1658 թ. - էջ 1674

ԱՅՐՈՒՍԽԻ, ԺԶ. դ. - էջ 340

ԱՅՏԻՆ (=Այդին) 1730 թ. - էջ 876

ԱՆԱՅ խաթուն, 1590 թ. - էջ 699

ԱՆԱՅԻ

– քոյր Յակոբ գրչի, 1667 թ. - էջ 1972

– մայր Մկրտիչ գրչի, 1699 թ. - էջ 633

ԱՆԱՆ, 1454 թ. - էջ 874

ԱՆԱՆԻԱ

– մի յԵրից մանկանցն, ածշնչկն - էջ 1667

– առաքեալ - էջ 1669

– Շիրակացի, Է. դ., Կենսագրութիւն - էջ 430, Մատենա­գրու­թիւնք - էջ 399, 469, 470

– Ա. Մոկացի կթղկս՝ 946-968 թթ. - էջ 2003

– Նարեկացի, մհ. 980ական թթ., Խրատ վասն համբերու­թեան - էջ 100, Խրատ զղջման եւ արտասուաց - էջ 538, 1616, Վասն անցաւոր աշխարհիս - էջ 1128

– Սանահնեցի, մհ. 1070ական թթ., Հակաճառութիւն ընդ­դէմ երկաբնակացն - էջ 359, 360, 1999, Յաղագս Յով­հաննու Մկրտչի - էջ 769, Մեկնութիւն Մատթէի - էջ 51, յշտկծ. - էջ 952

– տանուտէր, ստացող յԱղթամար, 1354 թ. - Հմր 2843, էջ 871, 873, 874

– ԺԵ. դ. յետին ստացող - էջ 885

– 1573 թ. - էջ 854

– ազգական յետին ստացող տէր Ղուկասի, ԺԶ. դ. - էջ 340

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– միաբան Ս. Նախավկայի վանքի, 1723 թ. - էջ 1970

– վրդ. Քանաքեռցի, 1763 թ. - էջ 1546

– տրց., 1784 - էջ 676

ԱՆԱՍԵԱՆ ՅԱԿՈԲ, 1904-1988 թթ. - էջ 788

ԱՆԱՍՏԱՍ

– քհյ., Դ. դ. - էջ 110, 1670

– կայսր հոռոմոց՝ 491-518 թթ. - էջ 1123

ԱՆԱՏՈԼԱ. կին, սրբ., նհտկ. 310 թ. - էջ 1668

ԱՆԱՏՈԼ զօրավար - էջ 2107

ԱՆԳԷՈՍ, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 34, 225, մնրնկր - էջ 22, 39

ԱՆԴՐԷԱՍ

– առաքեալ, մնրնկր - էջ 32, 93, 361, տօն - էջ 528, 1272, 1735

– զօրավար, սրբ., նհտկ., 300 թ. - էջ 1668

– Կապադովկիացի, Մեկնութիւն Յայտնութեանն Յո­հան­նու - էջ 391, 393, 2056, 2057

– վրդ., ԺԴ. դ., տաղերգու, Տաղք. «Այսաւր անդրանիկ Հաւր Միածին» - էջ 76, 248, 714, 1526, «Այսաւր ցնծայ Երուսաղէմ» - էջ 240, 708

– ԺԵ. դ., մնրնկր - էջ 738, յշտկծ. - էջ 739, 740

– ԺԵ. դ. - էջ 546, 547

– ԺԵ. դ. - էջ 546, 548

– ԺԶ. դ. գրիչ Հմր 2833ի - էջ 833, 836

– Կարոլոտադիոս, ժամանակակից Մարտին Լութերի - էջ 566

– (Անդրիաս) 1718 թ. - էջ 1137

– եպս. Կարբեցի, 1763 թ. - էջ 1084

– Թամուզեան, 1789 թ., գանձապետ - էջ 1801, 1827

– աղա ի Կ. Պոլիս, 1798 թ. - էջ 1503

– կր., ԺԸ. դ. - էջ 780

– արքեպս., 1809 թ. - էջ 1497, 2104

– (Անդրիաս) մէլիք, 1840 թ. - էջ 299

– եպս. Վեհապետեան, 1862 թ. - էջ 316

– Անդրիաս Բարիսիչ Բէստիլով, ի Փամբակ, 1817 թ. - էջ 1353, 1355

ԱՆԴՐԻԱՆՈՍ

– նհտկ. 310 թ., ամուսին Անատոլա վկայուհու, սրբ. - էջ 1668

– (=Ադրիանոս) կայսր Հռոմայ՝ 117-138 թթ. - էջ 209

ԱՆԴՐՈՆԻԿ, որդի ստացող Ջանբուղայի, ԺԵ. դ. - էջ 746

ԱՆԷՇԷԼ, որդի ստացող Ջանբուղայի, ԺԵ. դ. - էջ 746

ԱՆԹԱՌԱՄ, ԺԷ. դ. - էջ 757

ԱՆԹԱՌԱՆ, 1591 թ. - էջ 1542

ԱՆԹԻՄՈՍ Նիկոմիդացի, հայրապետ, սրբ., նհտկ. 303 թ. - էջ 1669

ԱՆԹԻՊԱՏՐՈՍ Բոստրացի, Ե. դ. - էջ 135, 191, 572

ԱՆԻԿԱՐ, 1315 թ. - էջ 1539

ԱՆՁՐԵՎԱՐԴ, կողակից Յակոբ գրչի, 1667 թ. - էջ 1972

ԱՆՃԵԼՈՍ Նապուլոս, 1666 թ. - էջ 997

ԱՆՆԱ

– մայր Սամուէլ Մարգարէի, Աղօթք - էջ 224, մնրնկր - էջ 21, 222, յշտկծ. - էջ 381, 882, 934

– մայր Մարիամայ Աստուածածնի, ի տաղս եւ գանձս - էջ 63, 64, 82, 109, 253, Պատմութիւն - էջ 216, 796, յշտկծ. - 797, 1124, 1668

– մայր Կիւրեղ Երուսաղէմացու, նհտ. 360ական թթ. - էջ 69, 136, 242, 1208

– ստացող Հմր 2783/Ա.ի, 1409 թ. - էջ 549, 554, 555

– ԺԵ. դ. - էջ 776

– մայր գրիչ, ծաղկող եւ կազմող Յակոբ դպրի, ի Զա­մաւ­չայ, 1595 թ. - էջ 946

– 1668 թ., Ղրիմ - էջ 36, 40, 49, 53

– խանում, 1762 թ., կողակից Հերակլի - էջ 1231

ԱՆՈՒՇ, յՈւռուսճուղ, 1784 թ. - էջ 679

ԱՆՈՒՇԱՒԱՆ,

– նահապետ Հայոց - էջ 272

ԱՆՏԻԳՈՆՈՍ - էջ 191

ԱՆՏԻՈՔՈՍ Գ, թգւր՝ 223-187 թթ. Ք.ա. - էջ 168, 362

ԱՆՏՈՆ

– անապատական (Թեբայէցի), 251-356 թթ., սրբ. - էջ 66, 77, 101-103, 239, 250, 379, տօն - էջ 529, 537, 558, 561, 1664, 1736

– սրբ., յիշուած Կրոնիդէսի հետ, մհ. 355 թ. - էջ 500

– կր., նհտկ. 1495 թ. ի Մարզուան - էջ 1644

– քհյ., ԺԵ. դ. - էջ 773

– քհյ., 1594 - էջ 122

– քհյ. Եղիվարդեցի, 1753 թ. - էջ 1083

– կր. 1760 թ. - էջ 1235

– ի Կ. Պոլիս, 1763 թ., - էջ 1246, 1249

– Ա. կթղկս Վրաց՝ 1744-1788 թթ. - էջ 1241, 1278, 1547

– Վիէրայ, 1772 թ., Քարոզգիրք - էջ 1038

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– վրդ., այլ, 1802 թ. - էջ 1331, 1335, 1337, 1338

– եպս. յԱստրախան, 1814 թ. - էջ 1352, 1356, 1574

– արքեպս., առաջնորդ յԱխլցխայ, 1815 թ. - էջ 1351, 1387

– վրդ., նուիրակ ի Կարս, 1815 թ. - էջ 1349, 1350

– քեթխուտայ ի Խուռէշ գիւղ, 1817 թ. - էջ 1355

– վրդ., ԺԹ. դ. - էջ 414

ԱՆՏՈՆԻՆՈՍ սրբ., նհտկ., Գ. դ. - էջ 1668

ԱՇԱՀՆԱԴԱՐ, 1600 թ., յԱւանց - էջ 694

ԱՇԽԱՐՀՊԷԿ, ի Հաղբատ, 1784 թ. - էջ 678, 679

ԱՇԽԷՆ թագուհի, Դ. դ. - էջ 526, 1734

ԱՇԽԻԲԷԿ, 1600 թ. - էջ 693

ԱՇՈՏ

– Ա. Բագրատունի, թագաւոր Հայոց՝ 885-890 թթ. - էջ 1112

– Բ. Բագրատունի, Երկաթ., թագաւոր Հայոց՝ 914-929 թթ. - էջ 275, 311, 2081

– Բռնաւոր, 910 թ. - էջ 275

– Գ. Բագրատունի Ողորմած, թագաւոր Հայոց՝ 953-977 թթ. - էջ 312, 2082

ԱՇՐԱՖ, իշխան այլազգեաց, 1351 թ. - էջ 334

ԱՊԻԱՆՈՍ (Ապէնիոս) իմաստասէր - էջ 2147, 2149

ԱՊԻՓԱ (=Ապփիաս), ածշնչկն, Պօղոս առաքեալի թղթում - էջ 856

ԱՊԼԱՍԹԻ, 1217 թ. - էջ 1060

ԱՊՈՂՈՆ, սրբ., Դ. դ. - էջ 102

ԱՊՈՎ, ԺԶ. դ. հայր յետին ստացող Մէհէրի - էջ 705

ԱՌԱՔԵԼ

– վրդ. Բաղիշեցի, մօտ 1380-1454 թթ., Տաղք եւ գանձք. «Ահա ասեմ բան գովեստի» - էջ 81, 253, «Ամենայն փա­ռաւք» - էջ 89, 264, «Ամենայն ի մի բերան» - էջ 86, 261, «Այսաւր անճառ Բանն» - էջ 75, 248, «Այսաւր ան­ճառ լոյսն» - էջ 81, 252, «Այսաւր եհաս ինձ» - էջ 88, 262, «Այսաւր եհաս հրաման» - էջ 88, 262, «Այ­սաւր իջեալ պետն» - էջ 64, 238, «Այսաւր ծա­գեաց լոյսն» - էջ 77, 251, «Այսաւր ծնեալն Որդին» - էջ 65, 238, «Այսաւր յա­րեաւ ի մեռելոց» - էջ 75, 250, «Այսաւր ցնծացէ´ք, եղ­բա´րք» - էջ 717, «Անախտ ան­բիծ» - էջ 258, «Անեղ, անմահ թագաւորին» - էջ 85, 259, «Ան­ժա­մանակ լոյսն» - էջ 75, 250, 1523, «Ան­ճառ բանն հայրական» - էջ 81, 252, «Անճառելի լոյ­սըդ հայ­րա­կան» - էջ 74, 242, 249, «Անմահ արքային, անճառ» - էջ 82, 257, «Անտանելիդ երկնի եւ երկրի» - էջ 87, 262, «Ասա´ զսա» - էջ 238, «Աս­տուածազարդ գունդք» - էջ 80, 256, «Աւրհնեալ ան­ճառ» - էջ 84, 258, «Աւրհ­նեալ անուն անմահ» - էջ 70, 244, «Աւրհ­նեալ ես, սուրբ» - էջ 77, 251, Աւրհնեալ ես, փա´յտ» - էջ 75, 83, 248, 257, 1529, «Աւրհնեալ է Հայր» - էջ 83, 258, 1529, «Աւրհ­նեալ Հայր երկնաւոր» - էջ 63, 253, «Աւրհնեալ շրթամբք» - էջ 65, 239, «Աւրհնեմք զքեզ» - էջ 85, 259, 1522, «Գանձդ կենաց» - էջ 87, 261, «Եղ­­բա´յր, ինձ միտ դի´ր» - էջ 89, 263, «Եղեւ այր մի» - էջ 64, 253, «Իմանալի այս» - էջ 277, 601, «Իմաս­տու­թիւն Հաւր» - էջ 715, «Ի մեծի հրաշափառ հանդիսի» - էջ 87, 261, «Ի յերկ­նային լուսոյն» - էջ 85, 259, 1523, «Ի յորովայնէ» - էջ 85, 259, 1522, «Ի քէն հայ­ցեմք» - էջ 1524, «Հոգի Աս­տուած, բղխումն» - էջ 76, 248, «Մե­ծա­ցի´ր այսաւր» - էջ 82, 253, 1529, «Յիշե­լով զաւր» - էջ 89, 263, «Յոր­ժամ ըզԳրիգոր» - էջ 284, «Յունան քարոզ Նինուէին» - էջ 67, 240, «Ով քահա­նայք» - էջ 262, 588, «Տէր բա­րերար» - էջ 85

– վրդ. Սիւնեցի, ԺԴ-ԺԵ. դդ., Տաղք եւ գանձք. «Այգի տնկեալ էք վայելուչ» - էջ 78, 255, «Անճառ Միածին Հաւրն» - էջ 86, 260, «Աչք իմ ծովացեալ» - էջ 87, 89, 263, «Աստուած ամենի, լոյսն» - էջ 72, 245, 1525, «Արեկ ասեմ բան» - էջ 91, 264, «Բանք սաղմոսիս է պա­­­­տուական» - էջ 227, «Գոհար վարդն ինքնագոյն» - էջ 81, 253, 1528, «Ճառագայթիւք ճաճանչանման» - էջ 255, «Մեծ խորհուրդ յերկրի» - էջ 72, 245, 1525, «Յետ ճգնութեանց» - էջ 89, 263, «Յորժամն դրունք երկնից» - էջ 89, 263, «Չորեքկերպեան թեւք» - էջ 83, 257, «Սիւն հաւատոյ, սեղան» - էջ 83, 257, «Վա՜յ այն աւուրն» - էջ 88, 263, «Տաճար լուսոյ» - էջ 82, 257, «Տե­սեալ Մա­րիամ զՏէրն» - էջ 75, «Տէր մեր փառաւք» - էջ 75, 250, «Տի­նայ առեալ» - էջ 79, 256, 1530, «Տունկ ան­մա­հու­թեան» - էջ 82, 253, Քարոզք - էջ 142, 935, 1619

– վրդ., ԺԴ-ԺԵ. դդ. (Սիւնեցի՞, Բաղիշեցի՞), Տաղք եւ գանձք. «Այն երկնաւոր ի կուսէն» - էջ 84, «Այսաւր նոր տաւնիս» - էջ 1524, «Այսաւր տաւնէ եկեղեցի» - էջ 240, «Անդ մարտիրոսքն» - էջ 80, 256, «Անթիւ չա­րեաւք յան­ցայ» - էջ 87, 89, 263, «Անճառելի բանդ հայ­­րական» - էջ 68, 241, «Անիմաստ Առաքել» - էջ 264, «Աս­տուա­ծածին, բարեաց» - էջ 65, 239, «Արե­գակն արդար, որ ի Հաւրէ» - էջ 86, 260, 717, «Բա­սի­լոս դու ես» - էջ 261, «Ի միտ առէ´ք» - էջ 88, 89, 263, «Լու­սա­ւո­րիչն յորժամ» - էջ 77, 251, «յԱռաքելէ մտաւք» - էջ 77, 251, «Յիսուս Քրիստոս, Հաւր» - էջ 86, 260, «Յոր­ժամ Ադամ» - էջ 73, 247, «Յորժամ Գաբ­րիէլ» - էջ 89, 263, «Սրբոյ Հոգոյն» - էջ 76, 248, «Վարդապետաց թագ» - էջ 85, 259, «Վէմն անխախ­տե­լի» - էջ 260, «Տասն վկայք այսաւր» - էջ 75, 250, «Քան զամենայն գործս բարեաց» - էջ 71, 244, «Քան զամենայն գործս չարեաց» - էջ 90, 264

– երէց ի Ղրիմ, 1356 թ. - էջ 1685

– (Առաքեալ) աբեղայ, 1368 թ., գրիչ ի Ղրիմ - Հմր 2705, էջ 21, 29, 30

– 1454 թ. - էջ 874

– 1463 թ. - էջ 588-590

– քհյ. Աղթամարցի, 1463 թ. - էջ 591

– 1480 թ., ուխտի առաջնորդ - էջ 120, 121

– ԺԵ. դ. - էջ 774

– երէց, ԺԵ-ԺԶ. դդ., Տաղք. «Այր մի ընտիր» - էջ 87, 261, «Լըցան բանքն» - էջ 73, 246, 1525

– քհյ., 1567 թ., հայր Իգնատիոս գրչի - էջ 985

– ԺԶ. դ. - էջ 705

– 1601թ. - էջ 880

– 1610 թ. - էջ 752

– վրդ., 1624 թ., եղբայր Մարտիրոսի - էջ 347

– 1645 թ., Աստրախան - էջ 93

– 1668 թ. - էջ 757

– 1674 թ. - էջ 696

– մհտ., 1679 թ. - էջ 391

– քհյ., 1723 թ., ի Ս. Նախավկայի վանքն - էջ 1970

– 1730թ. - էջ 876

– մելիք, 1738 թ. - էջ 336

– Շամբեցի, 1754 թ., - էջ 1083

– պրն., 1764 թ. - էջ 1245, 1257, 1258, 1260

– Ջուղայեցի, յԱմստերդամ, 1766 թ. - էջ 1282

– պրն., ԺԸ. դ. - էջ 1970

– Խաչատրեան, գանձապետ Ագուլեցոց, 1815 թ. - էջ 1350

– արքեպս., առաջնորդ Սանահնոյ վանից, 1817 թ. - էջ 1355

– քհյ., ի Խոյ, 1827 թ. - էջ 1592

– տրց., գրչափրձ. - էջ 1676

ԱՌԻՒԾ իշխան Թլկուրանի, ԺԲ. դ. - էջ 551

ԱՌՈՒՍՏԱՄ, գրչփ. - էջ 12

ԱՌՔՈԼՈՍ մեկնիչ - էջ 783

ԱՍԱՅՏՈՒՐ

– հայր յետին ստացող Մէլքիսէթի, 1610 թ. - էջ 751, 752

– քհյ., 1787 թ. - էջ 1754

ԱՍԵՐ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32

ԱՍԻԼ, 1356 թ. - էջ 1686

ԱՍԻԼՈՒՄ, յետին ստացող Սիմաւոնի եղբայր Դանիէլի կին, 1616 թ. - էջ 336

ԱՍԼԱՆ

– 1315 թ. - էջ 1539

– ԺԴ. դ. - էջ 490

– մէլէք, 1454 թ. - էջ 874

– պրն., 1594 թ., յետին ստացող - էջ 122

– ԺԶ. դ. - էջ 751

– ամիրա ի Կ. Պոլիս, 1785 թ. - էջ 685

– 1801 թ. - էջ 1318

– կնեազ Բէհբութով, 1815 թ. - էջ 1352

– Խաչատուրեան ի Բայազիտ, 1817 թ. - էջ 1355, 1358, 1361

ԱՍԼԱՆԲԷԿ, ԺԹ. դ. սկիզբ - էջ 415

ԱՍԼԵՐ, ամուսին ստացող Քրդի, 1297 թ., ստացող - Հմր 2838, էջ 847, 848

ԱՍԼԻ

– (Ասըլ) ԺԶ. դ. - էջ 1538

– 1754 թ. - էջ 881

ԱՍԼԻԽԱՆ, 1724 թ. - էջ 886

ԱՍՏԻԱՔԷՍ, որդի Դարեհի, էջ 94

ԱՍՏՈՒԱԾԱՊՈՎ, 1645 թ. - էջ 236, 2099

ԱՍՏՈՒԱԾԱՏՈՒՐ

– ԺԳ. դ., գրիչ - Հմր 2948, էջ 1733, 1738

– դպիր, 1337 թ., գրիչ - Հմր 2844, էջ 875

– 1356 թ., հայր ստացող Կարապետ աբղյի - էջ 1680, 1683

– աշխատաւոր, 1356 թ. - էջ 1685

– Սալթմիշ, 1453 թ. - էջ 1651

– Խթայեցի, նհտկ. ի Ղրիմ, 1550 թ. - էջ 1644

– 1463 թ., հայր Մարտիրոս ստացողի - էջ 588, 589, 590

– 1464 թ. - էջ 750

– 1564 թ. - էջ 826

– 1600 թ., յԱւանց - էջ 693

– 1610 թ. - էջ 752

– քհյ., 1652 թ., յետին ստացող - էջ 850

– (Ասծատուր) եղբայր գրիչ Սարգիս երէց Ախտալեցիի, 1667 թ. - էջ 832

– պրն., 1667 թ. - էջ 615

– 1668 թ., որդի Մարիամի - էջ 49

– վրդ., 1648 թ. - էջ 41-44

– պատրիարք Երուսաղէմի, 1668 թ. - էջ 45, 47

– երէց, Ղրիմ, 1668 թ. - էջ 40, 54

– երէց, ԺԷ. դ., գրիչ - Հմր 2732, էջ 221, 228

– քհյ., ԺԷ. դ., յետին ստացող - էջ 336

– Ա. Համադանցի կթղկս՝ 1715-1725 թթ. - էջ 1137, 2022

– 1723 թ., որդի Դաւիթ ստացողի - էջ 1969, 1970

– եպս. 1732 թ., առաջնորդ Նոր Ջուղայի - էջ 2101

– վրդ., 1763 թ., միաբան Կտուց անապատի - էջ 1255

– վրդ. Թիֆլիզեցի ի Բասրայ, 1765 թ., - էջ 1270

– քհյ. ի Կարճկան, 1766 թ. - էջ 1284

– աղա Ապրոյեան ի Զմիւռին, 1784 թ. - էջ 675, 684

– վրդ., առաջնորդ Մշո Ս. Կարապետի, 1784 թ. - էջ 678

– մհտ., գանձապետ ի Կ. Պոլիս, 1784 թ. - էջ 677, 679, 1276

– 1787 թ. - էջ 1755, 1775

– վրդ. 1789 թ. - էջ 280

– պրն., 1789 թ. - էջ 1797, 1801

– աւ. քհյ. ի Մոզդոկ, 1793 թ. - էջ 1817

– (Աստուածատուր) 1797 թ., որդի Աւագի - էջ 124

– հնգց. 1797 թ. - էջ 1501

– (Աստուածատուր) եկեղեցապան, ԺԸ. դ. - էջ 331

– եպս., ԺԸ. դ. - էջ 412

– քհյ., ԺԸ. դ. - էջ 688

– քհյ., 1802 թ. - էջ 1338

– մհտ., 1817 թ. - էջ 1354

– արքեպս., 1822 թ. - էջ 402, 1350, 1352, 1355, 1357

– վրդ. ի Ղզլար, 1832 թ. - էջ 1440, 1447, 1451, 1452, 1456

– ծ. նուիրակ, 1852 թ. - էջ 2076

– քհյ., ԺԹ. դ. - էջ 415

ԱՍՐԻԲԷԿ ի Նախիջեւան, 1817 թ. - էջ 1354

ԱՍՓԱ, ԺԳ. դ., յետին ստացող Թարգմանչաց Աւետարանի - էջ 321, 324-325

ԱՍՓԷ, 1312 թ. - էջ 493

ԱՎԻԼԱ բէգ, 1601 թ. - էջ 880

ԱՎՐԱՀԱՅ, 1601 թ. - էջ 880

ԱՏԼՇԱՀ, ԺԸ. դ. - էջ 408

ԱՏՈՄ

– քհյ., ԺԳ. դ. - էջ 1062

– 1431 թ., աբղյ. յետին ստացող - էջ 1984

– 1463 թ. - էջ 590

– կր., 1480 թ., Վարագավանք - էջ 121

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

– երէց Ոստանցի, Վարագցի, ԺԵ-ԺԶ. դդ., Տաղ եւ գանձ. «Այսաւր մեծ զարմանք» - էջ 84, 258, 716, 1530, «Ի հանդէս քո» - էջ 85, 259

– 1623 թ. - էջ 844

– 1718 թ. - էջ 1133

– ԺԸ. դ. - էջ 1138

ԱՏՈՎՄԵԱՆՔ, նհտ. 449 թ. - էջ 68, 106, 529, 538, 1664

ԱՏՈՒՐ, ԺԵ. դ. - էջ 773

ԱՏՐՈՐՄԻԶԴ - էջ 274

ԱՐԱԴԱ, ածշնչկն - էջ 166

ԱՐԱԶ. ԽԱԹՈՒՆ, ԺԷ. դ. - էջ 236

ԱՐԱՄ, որդի Հարմայ - էջ 271, 272, 305

ԱՐԱՄԱՅԻՍ, որդի Արմենակայ - էջ 271

ԱՐԱՅ Գեղեցիկ, որդի Արամայ - էջ 272, 309

ԱՐԱՊԽԱԹՈՒՆ, 1318 թ., - էջ 749

ԱՐԵԹԱՍ եպս., նհտ. Զ. դ. - էջ 2056, 2057

ԱՐԵՀ, ածշնչկն - էջ 182

ԱՐԵՒԽԱԹՈՒՆ, ԺԵ. դ. - էջ 546, 547, 548

ԱՐԵՒՇԱՀ, 1356 թ. - էջ 1685

ԱՐԵՒՏԻԿԻՆ, 1300 թ. - էջ 754

ԱՐԶԱՆ խօճա, 1647 թ. - էջ 695

ԱՐԶՈՒԽԱԹՈՒՆ, 1214 թ., դուստր Քրդի - էջ 491

ԱՐԶՈՒՄԱՆ, 1674 թ. - էջ 706

ԱՐԹՈՒԽՇԱՀ, 1471 թ., տանուտէր, գրիչ ի Վան - Հմր 2846, էջ 881, 883, 884, 885

ԱՐԻՈՍ հերձուածող, Դ. դ. - էջ 106, 373, 569, 572, 635, 779, 1115, 1651

ԱՐԻՍՏԱԿԷՍ

– Ա. Պարթեւ կթղկս՝ 325-333 թթ. - էջ 526, 1734

– Լաստիվերտցի, մօտ 1002-1080 թթ., Պատմութիւն - էջ 617, 618, 981

– Մեկնիչ, ԺԲ. դ., Մեկնութիւն Մատթէի - էջ 185

– վրդ., ԺԷ. դ., Քարոզ - էջ 132

– (Ռստակէս) ԺԳ. դ., գրիչ ի Սուրբ Վասիլի վանս - Հմր 2756, էջ 371, Հմր 2784, էջ 557, 561

– (Առիստակէս) 1356 թ. - էջ 1683, 1685

– (Ռըստակիս) ԺԵ. դ. - էջ 846

– Բ. կթղկս՝ 1465-1469 թթ. - էջ 884

– 1591 թ., հայր Գրիգոր քհյ. ստացողի - էջ 1542

– (Ռստակէս) երէց, 1600 թ. - էջ 500

– (Ռստակէս) քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– 1668 թ., ի Ղրիմ - էջ 40

– Քարթմանկեցի, 1738 թ. - էջ 338

– գրչփ. - էջ 532

ԱՐԻՍՏՈՏԷԼ, 384-322 մ.թ.ա. - էջ 10, 11, 93, 469, 1142, 1151, 1181

ԱՐԿԱԴԷԱ, քոյր Թէոդոս կայսեր, Դ. դ. - էջ 2005

ԱՐԿԱԴԷՈՍ կայսր, թգւր՝ 395-408 թթ. - էջ 803

ԱՐՁԱՆ, քրմապետ, մ.թ.ա. III դ. վերջ-IV դ. սկիզբ - էջ 1617

ԱՐՂՈՒԹ, 1661 թ., եղբայր Սարգիս եպս. Արղութեցու - էջ 1175

ԱՐՂՈՒԹԵՆՑԿԻ քնեազ, 1808 թ. - էջ 1318

ԱՐՂՈՒՆ

– Ղան, 1290 թ. - էջ 1649

– մելիք, 1385 թ. - էջ 1063

ԱՐՄԱՆԻ, ԺԵ. դ. - էջ 741

ԱՐՄԵՆԱԿ, որդի Հայկայ - էջ 271

ԱՐՇԱԿ

– թագաւոր Հայոց՝ 34-35 թթ. - էջ 109, 272, 543, 1111, 1124

– Գ. թագաւոր Հայոց՝ 378-390 թթ. - էջ 274

ԱՐՇԱՄ թագաւոր Հայոց, մ.թ.ա. 240-220 թթ. - էջ 1344

ԱՐՈՒՍԽԱԹՈՒն, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ԱՐՋՈՒԿ

– յշտկծ. հնգց. 1217 թ. - էջ 1060

– ազգական ստացող Յոհանի, ի Կարին, 1300 թ. - էջ 754

ԱՐՍԷՆ

– հայր, սրբ. 354-430/450 թթ. - էջ 102, 103, 1665

ԱՐՏԱՇԷՍ

– թագաւոր Հայոց, որդի Սանատրկոյ, Ա. դ. - էջ 273, 626

ԱՐՏԱՒԱԶԴ, թագաւոր Հայոց, որդի Արտաշիսի, Ք.ա. 160-115 թթ. - էջ 273

ԱՐՏԵՄ Դադաշով, յԱստրախան, 1833 թ. - էջ 1461

ԱՐՏԵՄՈՆ հերձուածող, Բ. դ. - էջ 779

ԱՐՓԻԱՐ ամիրա, ի Տիգրանակերտ, 1817 թ. - էջ 1357

ԱՐՔԵՂԱՅՈՍ - էջ 191

ԱՐՔԻՊԱՍ սրկ., Պօղոս առաքեալի Թղթում - էջ 856

ԱՒԱԳ

– որդի Սիրունի, ի մարմնաւոր պէտս օգնական գրչի Հմր 2819ի, ԺԵ. դ. - էջ 776-778

– (Աւաք) 1667 թ., հայր Յակոբ գրչի - էջ 1972

– (Աւակ) ԺԷ. դ., հայր յետին ստացող Խոնձիի - էջ 532

– եղբայր Տարոնեցի պրն Պօղոս վերակազմողի, 1730 թ. - էջ 876

– (Աւաք) 1797 թ., հայր Աստուածատրի - էջ 124

– պրն, ի Ռոման, 1791 թ. - էջ 1806

– Խօյեցի, որդի Մատթէոսի, բնակեալ ի Թիֆլիզ, 1817 թ. - էջ 1369

– աղա Մայիլեան, ի Խոյ, 1817 թ. - էջ 1372

– Վահրամով, ի Թիֆլիզ, 1817 թ. - էջ 1383

– որդի Բիւրականցի Բապաճանեան Գրիգորի, 1817 թ. - էջ 1419

– որդի տնանկ Պետրոսի, ի Թիֆլիզ, 1822 թ. - էջ 1427

– Ոսկանեան, Արցախցի ի Թիֆլիզ, 1822 թ. - էջ 1428

– աշճի, ամուսին Սուսանպարի եւ հայր Հռիփսիմէի, 1828 թ. - էջ 1597

– Մինասեան աւագ քհյ, հոգեբաժին տուող, ԺԹ. դ. սկ. - էջ 1413

– դպիր, գրչփ. - էջ 788

ԱՒԱԳԵԱՆ Սարգիս, պրն, երեէփոխ Մաստարայի Ս. Յով­հան­նէս եկեղեցու, 1829 թ. - էջ 1604

ԱՒԱԳՈՎ

– Յարութիւն, տեղեկատու գրագրութեան, 1798 թ. - էջ 1908

– պրն, 1833 թ. - էջ 1461

ԱՒԱԳՏԷՐ, 1476 թ., առաջնորդ Բոլորաձորի Ս. Կարապետ վանքի - էջ 532

ԱՒԱԳՏԻԿԻՆ

– 1356 թ. - էջ 1686

– 1471 թ. - էջ 884

– ԺԵ. դ. - էջ 775

ԱՒԱՆՇԱՀ, ստացող Քրդի ծնող, 1297 թ. - էջ 848

ԱՒԳԵՐ, 1356 թ. - էջ 1681-1683

ԱՒԳՍԵՆԴ

– ԺԲ. դ. - էջ 1058

– 1658 թ., Ղրիմ - էջ 41

ԱՒԴԻԲԷԿ, 1763 թ. - էջ 1231

ԱՒԴՈՒԼ

– հայր յետին ստացող տէր Յովսէփի, 1752 թ. - էջ 824

– հանգուց. որդի յետին ստացող տէր Յովսէփի, 1752 թ. - էջ 824

ԱՒԴՈՒԼՄՍԵՀ, 1610 թ. - էջ 1117

ԱՒԵՏ

– 1665 թ., գրիչ յԵղեգաձոր անապատ - Հմր 2958, էջ 1969, 1971

– յՈւռուսճուք, 1784 թ. - էջ 679

– մհտ., ԺԸ. դ. - էջ 788

– Մարգարեան Խալդարեան ի Թեհրան, 1815 թ. - էջ 1349, 1351

ԱՒԵՏԻՍ

– կր., 1454 թ., յետին ստացող - էջ 874

– 1463 թ. - էջ 590

– 1471 թ. - էջ 884

– ԺԵ. դ. - էջ 746

– Թացուեցի, ԺԶ. դ., գրիչ ի Վասպուրական - Հմր 2836, էջ 841, 842, 844

– 1610 թ., յետին ստացող - էջ 1117

– 1623 թ. - էջ 843

– քհյ., 1647 թ. - էջ 695, 696

– եպս. Հաղբատու, մականուն՝ Խօշամատի, 1661 թ. - էջ 1175

– արքեպս., առաջնորդ Հախպատայ, 1667 թ. - էջ 832

– աբեղայ, 1668 թ., ի Կաֆայ - էջ 54

– քհյ., 1703 թ., հայր Վարդան Բաղիշեցու - էջ 472, 474

– քհյ., 1718 թ., հայր Թումայ ստացողի - էջ 1133, 1134

– քհյ., 1738 թ. - էջ 337

– քհյ., 1766 թ., ի Քրդաստան - էջ 1561

– չիք երէց, 1766 թ. - էջ 1285

– պրն. ի Պետերբուրգ, 1785 թ. - էջ 1741, 1744, 1745

– վրդ. ի Ղզլար, 1786 թ. - էջ 1755

– երէց ի Բաղդատ, 1797 թ. - էջ 1500

– 1828 թ., յետին ստացող - էջ 1941

ԱՒԵՏԻՔ

– կր., նհտկ. ի Ղրիմ, 1509 թ. - էջ 1644

– վրդ., 1684 թ. - էջ 985

– պարոնտէր, 1723 թ. - էջ 122

– տրց., 1748 թ., հայր Յակոբ դպրի - էջ 298

– վրդ., առաջնորդ Կարնոյ, 1760 թ., - էջ 1222, 1233

– Աւետիք վրդ. ի Հասանղալայ, 1763 թ. - էջ 1548, 1549

– աղա ի Թօխաթ., 1764 թ. - էջ 1240

– վրդ., 1764 թ., - էջ 1263, 1273

– վրդ. Ջուղայեցի, 1765 թ. - էջ 1558, 1559

– դպիր, հայր Մարտիրոս գրչի, 1778 թ. - էջ 1653, 1655, 1657-1659

– մելիք ի Թիֆլիզ, 1785 թ. - էջ 682

– Գալուստեան ի Մոսկով, 1785 թ. - էջ 1745, 1747, 1748, 1791, 1807, 1809, 1811-1817, 1827

– քհյ., 1805 թ. - էջ 1311

– Պարխուտարով, 1805 թ. - էջ 1311

– Իւզբաշի Ջանիբէկենց յԵրեւան, 1815 թ. - էջ 1352

– Սանթոսեան, ի Վաղարշապատ, 1827 թ. - էջ 1590

ԱՒԵՏՇԱՀ, 1356 թ. - էջ 1683

ԱՒԹԱՄՈՒԼ, նուիրատու Էրեզի Ս. Աստուածածնի, 1217 թ. - էջ 1060

ԱՒԹԱՆԴԻԼ, 1789 թ. - էջ 1807, 1809

ԱՒԹՄԱՆԲԷԿ, 1476 թ. - էջ 531

ԱՒՂԼԱՆԳԷՐԱՔ, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

ԱՒՏԱՐՏԻԿԻՆ, 1356 թ. - էջ 1685

ԱՓՇԻՆ ոստիկան - էջ 275, 2081

ԱՔԱԱԲ, ածշնչկն, էջ 860, 2113

ԱՔԱԶ, ածշնչկն - էջ 1668

ԱՔԱՐ, ածշնչկն - էջ 189

ԱՔԻԷԼ թգւր, ածշնչկն - էջ 95

ԱՖՐԻՄԷԼԻՔ, ԺԶ. դ., կողակից ստացող Գրիգոր քհյի - էջ 1542

ԲԱԲԱՃԱՆ, ԺԵ. դ. - էջ 846

ԲԱԲԱՄ մհտ., 1610 թ. - էջ 1117

ԲԱԲԱՅ

– մհտ., 1764 թ. - էջ 1246

– Զախհյար, ստացող ի Կարին, 1300 թ. - Հմր 2817, էջ 751, 754

ԲԱԲԱՅԽԱՆ բէկ, 1763 թ. - էջ 1548

ԲԱԲԱՔ խջյ, 1610 թ. - էջ 1117

ԲԱԲԵԼ հայրապետ Անտիոքի, նհտկ. Գ. դ. - էջ 1670

ԲԱԲԿԷՆ ՍԻՒՆԻ - էջ 309

ԲԱԳԱՐԱՏ

– եպս. Տաւրոմենիոյ, սրբ., նհտկ. Ա. դ. - էջ 534

– Բագրատունի, իշխան Հայոց՝ 826-851 թթ. - էջ 275

ԲԱԳԻԴ, ածշնչկն - էջ 191

ԲԱԳԻՋԱՆ, 1601թ., ստացող ի Խիար գիւղ - Հմր 2845, էջ 877, 880

ԲԱԳՈՍ, սրբ., նհտկ., Դ. դ., - էջ 526, 1667, 1733

ԲԱԴԱԼԵԱՆ ՅԱՍՄԻԿ - էջ 948, 2025, 2028

ԲԱԶՄՈՑ, նոյնանուն երկու մարդ, ազգականք ստացող Յով­հաննէսի, ի Նորավանք Վայոց Ձորոյ, 1292 թ. - էջ 903

ԲԱԹՈՒ ղան, զօրավար թաթարաց - էջ 1633

ԲԱԼԱՍԱՆ, որդի Դաւթի, 1776 թ. - էջ 1096

ԲԱԼԼԱ, ածշնչկն - էջ 182

ԲԱԼՀԱՒ, զաւակ ստացող Յոհանի,1300 թ. - էջ 754

ԲԱԽՏԱՒՈՐ, 1292 թ. - էջ 903

ԲԱԽՏԻԱՐ, ԺԵ. դ. - էջ 776, 777

ԲԱԽՏԻԿ, մայր Շրէնշահ նուիրատուի, ԺԳ. դ. - էջ 1062

ԲԱՀՐ, յետին նորոգող, 1483-ից յետոյ - էջ 1057, 1058

ԲԱՂԱԱՄ, ածշնչկն - էջ 31, 94, 115, 116, 167

ԲԱՂԴԱՍԱՐ

– տե՛ս նաեւ ՊԱՂՏԱՍԱՐ

– 1652 թ. - էջ 850

– քհյ., 1683 թ., հայր Միքայէլ գրչի - էջ 1976

– ԺԷ. դ. - էջ 780

– վրդ., 1718 թ. - էջ 1138

– աղա ի Կ. Պոլիս, 1761 թ. - էջ 1219

– վրդ. ի Ղօշավանք, 1765 թ. - էջ 1558, 1561

– 1790 թ. - էջ 1800

– արքեպս., 1835 թ., ստացող ի Ս. Յակոբ՝ յԱրցախ - Հմր 2990, էջ 2087

– ԺԹ. դ., յետին ստացող - էջ 486

ԲԱՂԴԱՍԱՐԵԱՆ ԷԴՈՒԱՐԴ - էջ 490, 533, 550, 612, 635, 934, 1120

ԲԱՂԴԱՏ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ԲԱՂԴԻ, հայր ստացող Շահալամի, 1600 թ. - էջ 694

ԲԱՂՀԻՒՍ, ածշնչկն - էջ 523

ԲԱՂՇԱՅԻՇ, ԺԴ. դ. - էջ 904

ԲԱՄԲԿՈՑ, ԺԳ. դ. - էջ 983

ԲԱՅՐԱՄ

– 1661 թ., եղբայր Սարգիս եպս. Արղութեցու - էջ 1175

– պրն., 1692 թ. - էջ 854

ԲԱՆԱՒՇ, 1590 թ. - էջ 699

ԲԱՆԱՒՇԱՅ, մայր գրիչ Սարգիս երէց Ախտալեցու, 1667 թ. - էջ 831

ԲԱՆԵՐԳԷՍ, 1431 թ. - էջ 1985

ԲԱՇԱՐԱԹ, 1590 թ., հայր Սօլթան ստացողի - էջ 699

ԲԱՌԼԱՀ, Ա. դ. - էջ 241

ԲԱՌՆԱԲԱՍ առաքեալ, որդի Ալփեայ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 93

ԲԱՍԱՓՐԱՆ զօրավար - էջ 273

ԲԱՍՏԱՄԵԱՆՑ ԵՂԻԱ - տե´ս Բաստամեանց Վահան ծ. վրդ.

ԲԱՍՏԱՄԵԱՆՑ ՎԱՀԱՆ ծ. վրդ., 1842-1881 թթ. – Եկե­ղե­ցա­կան իրաւաբանութիւն (1880 թ.) - էջ 501, գրիչ յԷջմիածին - Հմր 2777, էջ 501, 506, 1102

ԲԱՐԱԳՇԱՀ, յետին ստացող ԺԴ. դ. - էջ 330

ԲԱՐԱԹԻՆՍԿԻ, իշխան, 1801 թ. - էջ 1706

ԲԱՐԱՂԱՄ

– հայրապետ - էջ 1670

– վրդ., 1754 թ. - էջ 1545

– վրդ. Դանիելեան, 1817 թ. - էջ 1355

ԲԱՐԴՈՒՂԻՄԷՈՍ

– առաքեալ, տօն - էջ 528, 1272, 1283, 1555, մնրնկր - էջ 2038, յշտկծ. - էջ 86, 93, 214, 216, 260, 598, 736, 846, 1083, 1279, 2001, 2086

– Բոլոնիացի, Մարաղացի, մհ. 1333 թ. - էջ 364, 789, 936, 938, 939, 1986

– պրն., 1767 թ. - էջ 1290

– եպս., 1801 թ. - էջ 1324, 1338

– վրդ. Իսկենտերեան, 1859 թ. - էջ 1190, 1192, 1194

ԲԱՐԽՈՒԴԱՐԵԱՆ ՍԵԴՐԱԿ, 1889-1970 թթ. - էջ 1001

ԲԱՐՈՒՔ, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 24, 34, 225, յշտկծ. - էջ 78, 254

ԲԱՐՍԵՂ

– Կեսարացի, 329-379 թթ., Գիրք հարցողաց - էջ 734, Թուղթ առ հաւատաւորս - էջ 734, Պահոց գիրք - էջ 735, 1126, Ճառք - էջ 135, 137, 541, 572, 1210, 1212, 1663, ի բանից - էջ 362, 463, 1125, Աղօթք - էջ 580, Կա­նոնք - էջ 636, Յիշատակ - էջ 107, 110, 536, 1736, ի գանձս - էջ 87, 261, տօն - էջ 528, յշտկծ. - էջ 556, 559, 922

– Ա. Անեցի կթղկս՝ 1105-1113 թթ. - էջ 1112

– Մաշկեւորցի, Մեկնութիւն Մարկոսի - էջ 2047

– եպս. ի Կիլիկիայ, 1300 թ. - էջ 754

– աբղյ., ԺԵ. դ., յետին ստացող - էջ 556

– ԺԶ. դ. - էջ 1538

– քհյ., ԺԶ. դ. - էջ 705, 706

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– 1623 թ. - էջ 843

– արքեպս, 1692 թ. - էջ 854

– քհյ., յետին ստացող, 1754 թ. - էջ 881

– վրդ. 1756 թ., ստացող - Հմր 2992, էջ 2091, 2093

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1764 թ. - էջ 1242, 1276, 1281, 1289, 1554, 1556

– վրդ. Փառակեցի, 1765 թ. - էջ 1229, 1242, 1291, 1292

– պրն. ի Հաշտարխան, 1765 թ. - էջ 1277

– վրդ. Վանեցի, 1783 թ., ստացող ի Կ. Պոլիս - Հմր 2872, էջ 1029, 1030

– գանձապետ Իւսկուտարու եկեղեցւոյ, 1785 թ. - էջ 681

– վրդ., 1797 թ. - էջ 1500

– արքեպս., 1809 թ. - էջ 1497

– քնեազ, 1809 թ. - էջ 1309

– աղա յԵրեւան, 1815 թ. - էջ 1349, 1352

– քհյ., Տէր-Մեսրոպեան ի Գօրի, 1817 թ. - էջ 1387

– իւզբաշի, 1828 թ. - էջ 1591

– արքեպս. յԱստրախան, 1833 թ. - էջ 1445, 1462, 1474, 1476, 1481, 1482, 1485, 1486, 1488, 1490, 1492

– վրդ. ի Մօզդոկ, 1833 թ. - էջ 1462-1475, 1477, 1478

– Բէհբուտեանց, 1853 թ. - էջ 304, 305

– աւագ սրկ., ԺԹ. դ. - էջ 788

– Առաքելով, ԺԹ. դ. - էջ 232

ԲԱՐՏԻՄԷՈՍ կոյր, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32, 821, 841

ԲԱՐՖՕԼԻՄԷ պրն., 1785 թ. - էջ 1739

ԲԱՒՆԲՈՒՍ, քոյր ստացող Յովհաննէս աբղյի, ԺԵ. դ. - էջ 778

ԲԵԹՂԵՀԵՄԻ մանկունք - էջ 1667

ԲԵԿԵՐ, ստացող, 1409 թ. - էջ 555

ԲԵԿՏՈՐ եպս. Հռովմայեցւոց - էջ 378, 760

ԲԵՆԵՐ, որդի Սարգիս ստացողի, ԺԳ. դ. - էջ 738

ԲԵՆԻԱՄԻՆ

– ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32, յշտկծ. - էջ 154, 579

– սրկ., սրբ., նհտ. 418 թ. - էջ 103, 1665

ԲԵՍԷԼԻԷԼ, ածշնչկն - էջ 160, 165, 459

ԲԵՍՈՒԹԱՅ, պարոն Հաւուց Թառի, 1297 թ. - էջ 848

ԲԵՐԵՍԻԹՈՍ, մեկնիչ Ծննդոց գրոց - էջ 11

ԲԵՐԹՈՒՄ, ԺԸ. դ., հայր Պետրոս եպս. Բերթումեան-Աղամալեանի - էջ 518

ԲԷԲԷՔ, 1661 թ., հայր Սարգիս եպս. Արղութեցու - էջ 1175

ԲԷԺԱՆ

– Բաստամով, 1833 թ., - էջ 1443, 1475

– Աւթանդիլեան, 1875 թ. - էջ 673, 680

– 1772 թ., եղբայր Յովսէփ Արղութեանի - էջ 2054

ԲԷԼ - էջ 154, 313, 630

ԲԷԿԻ

– 1557 թ. - էջ 335

– որդի Տէր Աւետիսի, 1647 թ. - էջ 695, 696

ԲԷԿԻԽԱԹՈՒՆ, 1523 թ., դուստր յետին ստացող Վրթանէս քհյի - էջ 532

ԲԷԿԼԱՐ, ԺԶ. դ. - էջ 705

ԲԷԿՓԱՇԱ, 1565 թ. - էջ 1533

ԲԻԲԻ, 1385 թ. - էջ 1063

ԲԻՒՐ քահանայ, սրբ. - էջ 1670

ԲԻՒՐԵՂ տիկին, Է. դ. - էջ 1123

ԲԼՈՒԴՈՎ, մինիստր օտար դաւանութեանց, 1843 թ. - էջ 1452, 1543

ԲԼՈՒՄ, 1843 թ. - էջ 324

ԲՈԳԴԱՆ

– Վասիլիչ, ի Հաշտարխան, 1789 թ. - էջ 1797

– (Բուղդան), ի Զմիւռնիայ, 1843 թ. - էջ 1455

ԲՈԶԻ, եղբայր յետին ստացող Պէկիի, ԺԷ. դ. - էջ 757

ԲՈՈՍ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 31, յշտկծ. - էջ 851

ԲՈՒՆԻԱԹ ՍԵԲԱՍՏԱՑԻ, ԺԶ-ԺԷ. դդ., Գիրք բժշկութեան տումարի - էջ 283

ԲՈՒՍ, ուսուցչապետ Ֆրէյբուրգի համալսարանում - էջ 503

ԲՈՒՍԻԿ, պրն., նուիրատու Խարբերդի Ս. Աստուածածնի, 1217 թ. - էջ 1060

ԲՐԱԲԻՈՆ

– գրիչ ի Կոստանդնուպոլիս, 1781 թ. - էջ 719, 730 - Հմր 2851, էջ 919, 924

– կենակից Յովհաննէս ամիրայի, 1784 թ. - էջ 674

– գրիչ, 1815 թ. - Հմր 2809, էջ 729, 732

ԳԱԲՐԻԷԼ

– հրեշտակապետ, ի տաղս եւ գանձս - էջ 63, 76, 79, 82, 89, 238, 248, 253, 263, 2069, տօն - էջ 1670, Պատ­մու­թիւն - էջ 135, 218, 535, 835, 1127, մնրնկր - էջ 31, 321, 331, 697, 821, 831, 841, 1119, 1538, 1975, յշտկծ. - էջ 107, 364, 373, 453, 465, 511, 536, 538, 690, 789, 808, 836, 877, 878, 959

– միայնակեաց, ԺԵ. դ. - էջ 775

– քհյ., 1729 թ. - էջ 92

– վրդ., հնգց. 1778 թ. - էջ 1658

– մետրապոլիտ, 1789 թ. - էջ 1793

– արքեպս. ի Պետրպօլք, 1797 թ. - էջ 1500

– իւզբաշի, 1802 թ. - էջ 1345

– Մովսէսեան, 1802 թ. - էջ 1327, 1329

– Սարգիսեան ի Գիլան, 1815 թ. - էջ 1349

– պատրիարք Երուսաղէմի, 1825 թ. - էջ 395

– քհյ., 1827 թ. - էջ 1586

– Միքայէլեան, 1843 թ. - էջ 1450

ԳԱԳԻԿ

– Ա. Արծրունի, թգւր Վասպուրականի՝ 908-943 թթ. - էջ 275

– Բ. Բագրատունի, թագաւոր Հայոց՝ 1042-1045 թթ. - էջ 275, 276, 1112

ԳԱԴ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32

ԳԱԼՈՒՍՏ

– սրկ., ԺԴ. դ. - էջ 738

– 1464 թ. - էջ 750

– 1590 թ., որդի ստացող Սօլթանի - էջ 699

– վրդ., 1723 թ., առաջնորդ Ս. Նախավկայի վանքի - էջ 1970

– սրկ., 1753 թ., գրիչ յԷջմիածին - Հմր 2882, էջ 1081, 1085

– վրդ., 1760 թ., ի Թիֆլիս - էջ 1233

– գրաբեր, 1763 թ. - էջ 1549

– եղբայր Գէորգ երէցի, ԺԸ. դ. - էջ 92

– քհյ. ի Մօզդօկ, 1801 թ. - էջ 1319, 1320, 1322-1337

– վրդ., լուսարար Ս. Էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– Սահակեան ի Գիլան, 1815 թ. - էջ 1349

– արքեպս., 1817 թ. - էջ 1355

– աղա, 1833 թ. - էջ 1476

– 1833 թ., էջ 331

– քհյ., 1844 թ. - էջ 1483

– Պոպով, 1845 թ. - էջ 1487

ԳԱՂԻԱՆՈՍ Կլաւդիոս, Բ-Գ. դդ., բժիշկ, Բառք - էջ 919, յշտկծ. - էջ 846, 920

ԳԱՄԱՂԻԷԼ, ածշնչկն - էջ 759

ԳԱՄԻԼԼՈՍ Աբարցիանի, ԺԹ. դ., ատենադպիր Հաւա­տա­սփիւռի ժողովի - էջ 795

ԳԱՅԵՕՈՍ արքիմանդրիտ, 1890 թ. - էջ 1813

ԳԱՅԷ, ածշնչկն - էջ 189

ԳԱՅԻԱՆԷ

–կոյս., նհտկ. 301 թ., ի գանձս - էջ 76, 250, Պատմութիւն - էջ 108, տօն - էջ 526, 1667

– կոյս, 1790 թ. ի Թիֆլիս - էջ 1800

– Համբարձումեան Վարդանեանց, ԺԹ. դ. - էջ 305

ԳԱՅՈՍ կայսր - էջ 192

ԳԱՍՊԱՐ

– 1567 թ. - էջ 836

– 1652 թ., հայր Աստուածատուր ստացողի - էջ 850

– 1667 թ. - էջ 832

– 1724 թ. - էջ 886

– (Գասբար) աղա ի Կ. Պոլիս, 1761 թ. - էջ 1219, 1246, 1259, 1276

– ի Հնդիկս, 1763 թ. - էջ 1558

– Մուրադեան ի Պետերբուրգ, 1785 թ. - էջ 1739

– հնգց., յԱդրանայ, 1785 թ. - էջ 687

– պրն. յԱստրախան, 1789 թ. - էջ 1790, 1795

– Գուլասպեան, 1817 թ. - էջ 1353

– Ֆաբրիկովա, 1833 թ. - էջ 1467

– (Գասբար) Տէր-Գրիգորեան, 1843 թ. - էջ 1452

ԳԱՐՍԵՒԱՆ իշխան, 1785 թ. - էջ 1740, 1744

ԳԱՐՓԻ, 1312 թ., հայր Գրիգոր ստացողի - էջ 325

ԳԱՒԶԱԼԱՂԱ

– ԺԵ. դ., - էջ 547

– 1600 թ. - էջ 694

ԳԱՒՀԱՐՄԵԼԵՔ, նհտկ. - էջ 114

ԳԱՖԱՐ, ԺԷ. դ., մայր Ազիզի - էջ 330

ԳԴՈՒՐԻԿ, 1648 թ. - էջ 885

ԳԵՂԱՄ, որդի Ամասիայի - էջ 271, 272

ԳԵՂԵՑՏԻԿԻՆ, մայր Անանիա ստացողի, 1354 թ. - էջ 873

ԳԵՆԱԴԻ եպս. Կ. Պոլսի - էջ 559

ԳԵՐՄԱՆ (Герман) վրդ., 1805 թ. - էջ 1309

ԳԵՐՍԱՄ, ածշնչկն - էջ 155

ԳԷԴԷՈՆ, ածշնչկն - էջ 480

ԳԷՈՐԳ

– Զօրավար, սուրբ, ի գանձս - էջ 83, Վկայաբանութիւն - էջ 114, 217, 534, տօն - էջ 528, 1669, յշտկծ. - էջ 44, 498, 734, 886, 1453

– եպս. Հաղբատու, ԺԲ. դ. - էջ 559

– Սկեւռացի, 1246/7-1301 թթ., Գանձ. «Գոչեմ առ Քեզ» - էջ 262, Խրատ վասն պսակի - էջ 100, Մեկնութիւն Եսայեայ - էջ 597, 948, 2025, 2027, Ճառ - էջ 534, յշտկծ. - էջ 600

– Երզնկացի, ԺԴ-ԺԵ. դդ., Վասն հաղորդութեան - էջ 551, յշտկծ. - էջ 318, 1086

– աբղյ. 1356 թ. - էջ 1685

– քհյ., ԺԵ. դ., ի խնդրոյ նորին Առաքելի Սիւնեցին գրել է Գովասանութիւն Սաղմոսաց - էջ 227

– երէց, 1681 թ. - էջ 92

– պատանի, 1703 թ. - էջ 471

– (Գէորք) 1730 թ. - էջ 876

– առաջնորդ Կիւմուշխանայու, 1759 թ. - էջ 1217, 1238, 1243, 1244, 1251, 1252, 1545

– վրդ., առաջնորդ Նոր Ջուղայու, 1763 թ. - էջ 1223-1225, 1269

– վրդ., նուիրակ Ուռումելու, 1763 թ. - էջ 1225, 1262, 1278, 1284, 1549

– տրց., 1764 թ. - էջ 1259

– վրդ. առաջնորդ Բալուի, 1764 թ. - էջ 1245

– վրդ. Եւդոկիացի, 1764 թ. - էջ 1245, 1257, 1258, 1262

– (Գէորք) պրն., 1764 թ. - էջ 1261, 1274

– վրդ. Կապանցի, 1768 թ. - էջ 1291

– երէց, 1773 թ., գրիչ ի Նոր Ջուղայ - Հմր 2974, էջ 2025, 2026

– հոգեւոր որդի Սիմէոն Երեւանցի կթղ-ի, 1774 թ. - էջ 1243

– վրդ., միաբան Երուսաղէմի հայոց վանքի, 1784 թ. - էջ 681

– տրց. ի Կ. Պոլիս, 1784 թ. - էջ 677

– գանձապետ, 1784 թ., ի Կ. Պոլիս - էջ 682

– եղբայր Ախիջանի, 1785 թ. - էջ 683

– մհտ., յԱդրիանուպօլիս, 1785 թ. - էջ 686

– վրդ., 1788 թ. աշակերտ Յովհաննէս Համադանցու - էջ 2120

– Դերբենդեցի, 1789 թ. - էջ 1795, 1800, 1815

– Տէր-Յակոբեանց, 1791 թ. - էջ 696

– վրդ. Մխայլիմ, 1794 թ., թարգմանող խորհրդոյ Ս. Պա­տա­րագի - էջ 2059

– եպս., 1795 թ. - էջ 352

– վրդ. ի Սէչով, 1799 թ. - էջ 1507

– սրկ., աշակերտ Մինաս Վաղարշակերտցու - էջ 720, 729

– աղա, ի Կ. Պոլիս, 1802 թ. - էջ 1339, 1342

– դպիր Տաթեւացի, 1810 թ. - էջ 299

– Երհմիայով, 1815 թ. - էջ 1348

– եպս., առաջնորդ Եւդոկիոյ, 1817 թ. - էջ 1357

– Գալստեան, 1817 թ. - էջ 1356

– Մելիքսեդեկեան Խուբով, 1762-1833ից յտյ, գրիչ յԱստ­րախան - Հմր 2766 եւ հեղինակ «Յաղագս վարուց եւ գոր­ծոց կաթողիկոսաց էջմիածնայ» գործի - էջ 405, 407, 419

– Երեմեան Արծրունի, 1827 թ. - էջ 1721

– վրդ Մշեցի, 1827 թ. - էջ 1587

– Տէր-Դաւթեան Ձորագեղցի, 1828 թ., ստացող ի Կարին - Հմր 2763, էջ 399, 402

– վրդ. Մինադանճան, 1831 թ., ստացող ի Կ. Պոլիս - Հմր 2908, էջ 1201

– քհյ. ի Ղզլար, 1832 թ. - էջ 1441, 1451

– 1833, որդի Գրիգորի - էջ 299

– վրդ., 1833 թ. - էջ 1475

– Զմիւռնացի-Եւդոկիացի, 1834 թ., Քարոզք - էջ 201, 203

– Գօքչաով, 1837 թ. - էջ 1693

– Ֆռանգուլով, 1843 թ. - էջ 1449, 1445, 1469

– աւ. քհյ. Հախվերդեան, ի Ղզլար, 1843 թ. - էջ 1454

– վրդ. Բզնունեանց, 1854 թ., գրիչ-ստացող յԷջմիածին - էջ 793, 794

– եպս. Վեհապետեան, 1855 թ. - էջ 1703

– վրդ. Արամեանց, 1857 թ., ստացող ի Տփղիս - Հմր 2862, էջ 963

– վրդ. Աբամէլիքեանց Տփխիսեցի, 1864 թ. գրիչ ի Տաթեւ - Հմր 2924, էջ 1515, 1516

– Դ. Կոստանդնուպոլսեցի կթղկս՝ 1866-1882 թթ. - էջ 194, 200, 206, 311, 316, 633, 896, 899, 928, 930, 1140, 1174, 1720

– (Գէորք) քհյ., ԺԹ. դ. - էջ 415

ԳԷՈՐԳԵԱՆ ԱՍՏՂԻԿ, Ի. դ. - էջ 22, 33, 322, 327, 331, 332, 700, 899, 925, 929, 1055, 1539, 1939, 1970, 1974, 1975, 1978, 2039, 2087

ԳԻՆԵՐ, ԺԵ. դ. - էջ 774

ԳԻՇՈՒԿ, ԺԵ. դ. - էջ 774

ԳԻՈՐԳԻ

– (Գորգի) պրն., 1519 թ. - էջ 824

– (Գէօրկի) որդի Հերակլ Երկրորդի, թագաւոր Վրաց՝ 1746-1800 թթ. - էջ 1272, 1280, 1502, 1507

– (Գիորգէ) տրց., գրչփ., 1793 թ. - էջ 1086

– (Գեօրգի) Իգնատիչ, կնեազ, 1817 թ. - էջ 1386

ԳԻՒԲԷԿ ֆառաշբաշի, 1763 թ. - էջ 1238

ԳԻՒԼԻՍՏԱՆ մհտ., 1764 թ. - էջ 1263

ԳԻՒՏ

– եպս. յԱղուանս - էջ 2003

ԳՆԷԼ, 1863 թ. - էջ 306

ԳՈԶԱԼ

– ԺԶ. դ., կողակից Ջիկարի - էջ 236

– (Գուզալ) 1652 թ., ամուսին Աստուածատուր քհյի - էջ 850

– (Գուզալ) ստացող Սանդրիի կին, 1668 թ. - էջ 758

ԳՈՀԱՐ

– 1183 թ., մեկենաս յԷրեզ - Հմր 2877, էջ 1053, 1053, 1057

– նուիրատու Էրէզի Ս. Աստուածածնի, 1217 թ. - էջ 1062

– կենակից նուիրատու պրն Սարգսի, 1217 թ. - էջ 1060

– (Գաւհար) ազգական յետին ստացողների, ԺԵ. դ. - էջ 1537

– (Գօհար) երկու անձ, յշտկծ., 1724 թ. - էջ 886

– 1772 թ., կողակից Թաթարի - էջ 1978

ԳՈՀԱՐԱԶԻԶ, 1217 թ. առաջ - էջ 1059

ԳՈՀԱՐՏԻԿԻՆ

–կենակից ստացող Կարապետ քհյի, 1356 թ. - էջ 1680-1683

– ԺԳ. դ. - էջ 1062

– ԺԵ. դ. - էջ 772, 774

ԳՈՂԻԱԹ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 21, յշտկծ. - էջ 859

ԳՈՆ, ածշնչկն - էջ 166

ԳՈՆՑԱ, 1476 թ., մայր Զաքարիա աբեղայի - էջ 532

ԳՈՐԴԻՈՍ նհտկ. 320 թ., սրբ. - էջ 1664

ԳՈՐԽԱԹՈՒՆ, ԺԵ. դ. - էջ 774

ԳՈՒԳԻԿ, 1217 թ. առաջ - էջ 1059

ԳՈՒԼԱՂԱ, 1752 թ. - էջ 824

ԳՈՒԼԱՄԻՐ, ԺԵ. դ., դուստր ստացող Խերանշահի - էջ 546, 547

ԳՈՒԼԱՊԽԱՆ, 1667 թ. - էջ 615

ԳՈՒԼԱՍՊՈՎ ԱԲԷԼ, 1793 թ., ի Մոսկով - էջ 1837

ԳՈՒԼԲԱՀԱՐ, 1567 թ., մայր Իգնատիոս ստացողի - էջ 985

– տե´ս նաեւ ԳՈՒԼՊԷՀԱՐ

ԳՈՒԼԻ (Կուլի) 1754 թ., կողակից յետին ստացող Բարսեղի - էջ 881

ԳՈՒԼԻԱՐ

– ԺԵ. դ. - էջ 885

– 1601 թ. - էջ 880

ԳՈՒԼԻԶՍՏԱՆ, 1652 թ., մայր նորոգել տուող Աստուածա­տու­րի - էջ 850

ԳՈՒԼԻԽԱՆ, ԺԶ. դ. - էջ 499

ԳՈՒԼԻՀԱՍ, 1623 թ. - էջ 843

ԳՈՒԼԻՔ, ԺԵ. դ. - էջ 846

ԳՈՒԼՈՒ յԱւանց, 1600 թ. - էջ 694

ԳՈՒԼՈՒՄ

– 1667 թ. - էջ 615

– մայր յետին ստացող Էթարի, 1683ից յետոյ - էջ 1977

ԳՈՒԼՉԻՉԱՔ, 1590 թ., մայր Սօլթան ստացողի - էջ 699

ԳՈՒԼՊԷՀԱՐ

– 1523 թ., կողակից Վրթանէս քհյի - էջ 532

– (Գուլպահար) 1565 թ., մայր Վրդանէս քհյի - էջ 1534

ԳՈՒԼՍՏԱՆ

– ԺԵ. դ. - էջ 547

– (Գուլիստան) ԺԶ. դ. - էջ 705

– (Կուլստան) ԺԶ. դ. - էջ 499

ԳՈՒԼՎԱՐԴ

– 1523 թ., դուստր յետին ստացող Վրթանէս քհյի - էջ 532

– (Կուլվարդ) 1624 թ., մայր Մարտիրոս վկայի - էջ 347

ԳՈՒԼՓԱՇԱ, 1565 թ. - էջ 1533

ԳՈՒԼՔԱՆ, ԺԵ. դ. - էջ 746

ԳՈՒՌՋԻԲԷԿ, ԺԴ. դ., հայր յետին ստացող Ստեփանոսի - էջ 1537

ԳՈՒՐԻԱՍԵԱՆՔ, նհտ., Դ. դ. սկզ. - էջ 85, 257

ԳՐԱԲՈՍ, սրբ., նհտկ. Դ. դ. սկզ. - էջ 85, 260

ԳՐԱՄԻԿ, ԺԳ. դ. - էջ 1062

ԳՐԱՏԻԱՆՈՍ կայսր, Ե. դ., հայր Թէոդոս Մեծի - էջ 558

ԳՐԻԲՈՅԵԴՈՎ Աղեքսանդր, 1795-1829 թթ. - էջ 1698

ԳՐԻԳՈՐ

– Ա. Լուսաւորիչ, 239-326 թթ., Դաշանց թուղթ - էջ 345, Պատմութիւն - էջ 109, 462, 543, 560, Կանոնք - էջ 635, 1102, 1124, Դաւանութիւն - էջ 613, ի Վարդապե­տու­թենէ - էջ 2008, տօն - էջ 241, 526, 530, 531, 1665, 1667, 1733, 1734, 1737, 2092, 2109, Հանգիստ - էջ 107, Տեսիլ - էջ 538, 613, 1122, 1125, 1646, Խրատք - էջ 103, 1617, ի տաղս եւ գանձս - էջ 71, 76, 77, 91, 244, 248, 251, 255, յշտկծ. - էջ 49, 144, 157, 171, 177, 282, 311, 344, 363, 368, 391, 403, 456, 459, 498, 512, 535, 537, 562, 567, 598, 721, 722, 905, 924, 936, 937, 942, 1099, 1125, 1132, 1182, 1210, 1272-1275, 1279, 1283, 1302, 1325, 1345, 1455, 1457, 1534, 1616, 1635, 1647, 2003

– Սքանչելագործ, մօտ 210/217-270/273 թթ., եպս. Նէո­կեսարիոյ, ի բանից - էջ 139, տօն - էջ 528, ճառք - էջ 571, 935, 1209, Վարք - էջ 593, ի տաղս եւ գանձս - էջ 80, 255, յշտկծ. - էջ 477

– Ակռականդացի, նհտկ., սրբ. - էջ 1668

– (Գրիգորիս) Աղուանից կթղ., որդի Վրթանէս կթղի, նհտկ. 338 թ., տօն - էջ 526, 1669, 1734

– Աստուածաբան Նազիանզացի, 328-389 թթ., ի բանից - էջ 136, 363, 378, 456, 467, 588, Ճառք - էջ 557, 573, տօն - էջ 1664, յշտկծ. - էջ 922

– Նիւսացի, 331-394 թթ., Խօսք յինն երանութիւն - էջ 921, Յաղագս կազմութեան մարդոյ - էջ 59, 60, 921, 922, Յոր­դորումն մանկանց ի կուսութիւն - էջ 60, 922, 923, Վարք Գրիգորի Սքանչելագործի - էջ 593, Խօսք ժո­ղո­վողին - էջ 60, 921, 922, Մեկնութիւն Երգոց երգոյն - էջ 60, Ճառք - էջ 572, 574, Ի բանից - էջ 136, յշտկծ. - էջ 59, 61, 62, 363, 923, 2037

– Ա. պապ Հռոմայ՝ 590-604 թթ. - էջ 1647

– Արշարունեաց քորեպիսկոպոս, Է-Ը. դդ., Մեկնութիւն ընթերցուածոց - էջ 387, ի բանից - էջ 389, յշտկծ. - էջ 392, տօն - էջ 528

– Նարեկացի, 947-1003 թթ., Տաղք եւ գանձք. «Աւետիս Մարիամու» - էջ 711, «Աւետիս մեծ» - էջ 237, «Գոհար վարդն վառ» - էջ 81, 252, 715, 926, 1528, «Ես ձայն զառիւծուն» - էջ 73, 83, 247, 257, 716, 1525, «Հաւուն, հաւուն» - էջ 1525, «Ձայն կենդանատուն» - էջ 711, «Սէր յառաւօտէ» - էջ 713, 1525, Մեկնութիւն Նարեկայ - էջ 887, տօն - էջ 1669, յշտկծ. - էջ 888, 896-898, 900, 938

– գրագիր, ԺԱ. դ., գրիչ յԷրեզ, Հմր 2877ի - էջ 1053, 1056, 1057

– Մագիստրոս, 990-1059 թթ., Տաղ. «Կարապետ սուրբ հաւատոյ» - էջ 1526

– Բ. Վկայասէր կթղկս՝ 1066-1105 թթ. - էջ 113, 116, 227, 804, 852, 1616

– (Գրիգորիս) Գ. Պահլաւունի կթղկս՝ 1113-1166 թթ. - էջ 467, 535, 551, 559, 578, 586, 1984, 1999, Գանձ. «Ի սուրբ սերմանց» - էջ 86, 260, 716

– վրդ. Տուտէորդի, մհ. 1216 թ. - էջ 2000

– Դ. Տղայ կթղկս՝ 1173-1193 թթ. - էջ 107, 827, 1057, 1991, 2000

– 1182 թ., որդի Վախթանգի - էջ 491, 492

– Սկեւռացի, մօտ 1160/70-ական թթ.-մօտ 1230-ական թթ., Ի խորհուրդ Մեծի Ուրբաթուն - էջ 141, 461

– Երուսաղեմացի, 1267 թ., փիլիսոփա, Սահմանք զա­նա­զանք - էջ 468

– Սանահնեցի, ԺԲ. դ., գլուխ եղբայրութեան - էջ 549

– վրդ. Մարաշեցի, ԺԲ. դ., Ողբ - էջ 534

– ծաղկող, 1232 թ. - Հմր 2743, էջ 321, 322

– Բալուեցի նոր վկայ, նհտկ., 1290 թ. - էջ 1648

– յետին ծաղկող, ԺԳ. դ. - Հմր 2743, էջ 322, 323

– Է. Անաւարզեցի կթղկս՝ 1293-1307 թթ. - էջ 754, 848, 935

– 1297 թ., գրիչ ի Հայոց Թառ - Հմր 2838, էջ 847, 848

– քհյ., ԺԳ. դ., ստացող ի Գետկայ վանք - Հմր 2814, էջ 741, 744

– Դոփեան, 1312 թ., յետին ստացող - Հմր 2743 ձեռագրի - էջ 321, 323, 324

– վրդ., համառօտող Վարդանի Մեկնութեան Արարածոց - էջ 552

– որդի Հասանայ, 1312 թ. - էջ 492

– 1315 թ. - էջ 1540

– երէց, 1335 թ., գրիչ - Հմր 2774, էջ 487, 499

– Տաթեւացի, 1346-1410 թթ., Մեկնութիւն Եսայեայ - էջ 2029, Քարոզք - էջ 9, 12, 597, 634, 1620, 1626, 2093, 2106 Հարցմանց գիրք - էջ 317, 366, 1115, Վարք - էջ 346, մնրնկր - էջ 9, 1963, յշտկծ. - էջ 100, 568, 569, 1116, 2034

– վրդ., Խլաթեցի, 1349-1425 թթ., Տաղք եւ գանձք. «Ամ­փո­փեալ զնշան» - էջ 84, 258, 716, «Այսաւր պարզողին» - էջ 1522, «Առ Հայրդ աղաղակեմ» - էջ 69, 243, «Աս­տուած անճառ» - էջ 1522, «Բանն որ ի Հաւրէ» - էջ 717, 1523, «Գաղտնի խորհրդին» - էջ 74, 247, 713, 1526, «Գանձ եմ ախորժ» - էջ 82, 253, «Գանձ եմ հա­մեղ» - էջ 67, «Գանձ ինչ ասեմ» - էջ 67, 240, «Գանձս ասացեալ» - էջ 67, 240, «Գանձս գրեցայ ես ի կարգի» - էջ 86, 260, «Գանձս գրեցայ ես պիտանի» - էջ 69, 242, 247, «Գանձս գրեցայ, ըստուգեցայ» - էջ 84, 258, «Գանձս գրե­ցայ ի քարտիսի» - էջ 70, 243, «Գանձս գրեցայ խորհրդական» - էջ 249, «Գանձս գրեցայ Կի­րա­կոսի» - էջ 66, 240, «Գանձս գրեցայ թլփատու­թեան» - էջ 65, 239, «Գանձս գրեցաւ ձեռնադրու­թեան» - էջ 87, 261, «Գանձ սիրոյ քոին» - էջ 68, 271, «Գաւազան ծաղկեալ» - էջ 85, 259, 716, 1522, «Գե­ղա­պանծ լուսով» - էջ 87, 261, 710, «Գետ հո­սեալ» - էջ 80, 255, «Գերագոյն բարի է Աստուածդ» - էջ 80, 251, 1528, «Գերագոյն բարի փրկիչ» - էջ 66, 239, «Գերա­գոյն գոյէ» - էջ 84, 258, 716, «Գե­րագուն էից» - էջ 72, 245, 711, 1524, «Գերակայ գոյին, գոյից» - էջ 74, 249, «Գերահրաշ Աստուած» - էջ 1528, «Գերամբարձ Աս­տուած» - էջ 74, 249, 1526, «Գերանճառ արփի» - էջ 74, 249, 714, 1526, «Գե­րա­պայ­ծառ արփիդ» - էջ 66, 240, «Գերապանծ լուսով» - էջ 68, 241, 717, «Գերար­փիդ վերին» - էջ 77, 251, 1527, «Գերարփի պայծառ» - էջ 86, 260, 717, 1523, «Գթա´ ի մեզ» - էջ 87, 261, «Գթացեալ քոյին Աստուածդ» - էջ 69, 242, «Գթացեալ քոյին, արքայդ» - էջ 67, 240, «Գթու­թեամբ իջեր» - էջ 69, 242, «Գթութեամբ քոյին Որդիդ» - էջ 70, 77, 243, 250, «Գլուխն եկեղեցոյ» - էջ 84, 258, 716, 1530, «Գո­հա­բանական, գովաբանական» - էջ 86, 260, «Գոհա­բա­նեալ Աստուած - էջ 69, 242, 1524, «Գո­հա­բանեալ սուրբ Աստուածածին» - էջ 82, 253, 1529, «Գոհա­բա­նեալ Տէրդ» - էջ 1523, «Գոյակն էական» - էջ 74, 247, 1526, «Գոյիդ կատարեալ Աստուծոյդ» - էջ 1524, «Գո­յիդ կատարեալ, գերալրացեալ» - էջ 67, 240, 709, «Գոյիդ հզաւրի» - էջ 714, 1527, «Գոյին անեղի» - էջ 63, 253, 1522, «Գոյ մեզ ցնծալի» - էջ 77, 251, 715, 1528, «Գոչումն ըղձագին» - էջ 65, 239, 707, 1524, «Գո­չումն ըղձական» - էջ 71, 244, «Գովեալ եւ աւրհ­նեալ» - էջ 67, 240, «Գովեմ զքեզ, ով Գանձարան» - էջ 237, «Գո­վես­տի արժան փառաց» - էջ 84, 259, «Գովեստ բերկ­րանաց» - էջ 716, «Գովեստ քեզ բա­րեաց» - էջ 80, 255, «Գործ արարչական» - էջ 72, 245, 711, 1524, «Գունդք սուրբ վկայիցն» - էջ 710, «Գրիգոր պսակն» - էջ 80, 255, «Երջանիկ հոգիահրաշ» - էջ 68, 241, «Իբրեւ եղեւ տիւ» - էջ 710, «Ի լծակցութիւն» - էջ 86, 260, «Ի հան­դէս տաւնի» - էջ 68, 241, «Իմաս­տու­թիւն անճառ» - էջ 1528, «Նոյն քեզ վայել է» - էջ 86, 260, «Ով իմ եղբայր» - էջ 67, 270, «Ով սիրելի» - էջ 66, 239, «Որ եւ կատարեալ» - էջ 1525, «Չլինի գինի» - էջ 66, «Վերջին յաներեկ» - էջ 1524, «Քանքարաթաքոյց եմ» - էջ 70, 243, 244

– քհյ., գրիչ ի Սուրղաթ., 1351 թ. - Հմր 2825, էջ 801, 804

– աբղյ., 1356 թ. - էջ 1685

– վրդ., 1409 թ., գրիչ - Հմր 2783/Ա, էջ 549, 554, 555

– քհյ., 1463 թ., գրիչ յԱղթամար - Հմր 2788, էջ 583, 589, 591

– վրդ. Բերկրեցի, 1480 թ. - էջ 116-122

– (Գրիգորիս) Ա. Աղթամարցի կթղկս Աղթամարի՝ 1512-1544 թթ. - էջ 1644

– Կաֆայեցի, 1488 թ., Պատմութիւն Աստուածատուր նահատակին - էջ 1644

– ԺԵ-ԺԷ. դդ. (Խլաթեցի՞, Արծկեցի՞, Ոստանցի՞ եւ այլք), Տաղք եւ գանձք. «Այսաւր զտապանակ» - էջ 80, 252, 715, «Գանձ աւետեաց» - էջ 237, «Գանձ գեղեցիկ եմ» - էջ 68, 241, «Գանձ գեղեցիկ եւ արդիւնաւոր» - էջ 77, «Գանձ գեղեցիկ եւ պիտանի» - էջ 66, 80, 239, 252, «Գանձ գեղեցիկ քան զոսկի» - էջ 69, 242, «Գանձ եմ ախորժ» - էջ 71, 244, «Գանձ եմ աղուոր» - էջ 67, 240, «Գանձ եմ համեղ եւ գովելի» - էջ 253, 259, «Գանձ եմ համեղ եւ հարկաւոր» - էջ 68, «Գանձ եմ համով եւ հոգելի» - էջ 64, «Գանձ եմ հոգոյն» - էջ 248, «Գանձ ես ասեմ» - էջ 260, «Գանձ հոգելի ես» - էջ 71, 244, «Գանձ յաւետեաց» - էջ 64, «Գանձս գրեցայ» - էջ 84, 258, «Գանձ Սուրբ Ոսկեանց» - էջ 68, 241, «Գանձս պա­տուա­կան է» - էջ 68, 241, «Գոյիդ անեղ» - էջ 69, 242, «Սուրբ վարդապետն մեր» - էջ 68, 241, 1523

– վրդ. Արծկեցի, ԺԵ. դ., Տաղ եւ գանձ. «Գանգատ ունիմ ասել» - էջ 70, 244, «Սուրբ նահատակ Ատոմ» - էջ 68, 241, «Սուրբ Ոսկի» - էջ 68, 241– ԺԵ. դ. - էջ 776, 778

– աբղյ., 1564 թ., գրիչ յԻշոխի վանք - Հմր 2830, էջ 825, 826

– (Գրիգորիս) Գրիգոր, որդի Մէյրամբէկի, կթղկս Աղուանից՝ 1559–1574 թթ. (յշտկծ. 1565 թ.) - էջ 1534

– (Կիրիկոր) 1567 թ. - էջ 836

– Գրիգորիս Բ. Սեֆեդինեան Աղթամարցի (Փոքր), կթղկս Աղթամարի՝ մօտ 1544 - մոտ 1586 թթ., (յշտկծ. 1567 թ.) - էջ 984

– քհյ., ԺԶ. դ., յետին ստացող - էջ 1542

– ԺԶ. դ. - էջ 377

– վրդ., 1600 թ., աշակերտ Վարդան Բաղիշեցու - էջ 2022

– միաբան ի Վարագ, 1600 թ. - էջ 692, 694, 695

– եպս, 1601 թ. - էջ 880

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– 1616 թ. - էջ 336

– քհյ., 1623 թ. - էջ 843

– 1626 թ. - էջ 875

– Կեսարացի, մհ. 1636 թ., Անուանք քաղաքաց - էջ 603

– Տարօնցի, 1645 թ. - էջ 62

– 1648 թ. - էջ 885

– 1658 թ., որդի Յովհաննէս գրչի - էջ 1675

– արքեպս., 1660 թ., ստացող - Հմր 2705, էջ 21, 26, 27, 30, 40, 41

– 1668 թ., ի Ղրիմ - էջ 49

– 1674 թ. - էջ 706

– Ալիփուղարցի, 1679 թ., գրիչ յԱլիփուղար - Հմր 2757, էջ 377, 390, 392

– Ե. Պարոնտէր, պատրիարք Երուսաղէմի՝ 1613-1645 թթ., Վասն Ծռազատիկի - էջ 1643

– 1679 թ., որդի ստացող Ստեփանոսի - էջ 2099, 2100

– Նժդեհ, ԺԷ. դ., Գանձ. «Աւրհնեալ է Հայր» - էջ 89, 263

– էրէց Ղարալի, յետին կազմող, ԺԷ. դ. - էջ 752

– ԺԷ. դ., յետին ստացող - էջ 948

– 1703 թ., գրիչ յԱմլորդւոյ վանս Բաղէշի - Հմր 2771, էջ 453-474

– 1707 թ., որդի մհտ. Ամիրի, էջ 2106

– վրդ., գրիչ 1710 թ. - էջ 1002

– 1718 թ. - էջ 1137

– քհյ., 1718 թ. - էջ 1138

– քհյ. ի Ս. Նախավկայի վանս, 1723 թ. - էջ 1970

– 1724 թ. - էջ 886

– Շղթայակիր, պատրիարք Երուսաղէմի՝ 1727-1739 թթ. - էջ 407

– 1752 թ. - էջ 824

– 1755 թ. - էջ 1544

– Անդրիասով, 1757 թ. - էջ 700

– վրդ., 1760 թ. - էջ 1222

– վրդ. յԵւդոկիայ, 1763 թ. - էջ 1252

– Պասմաճեան, պատրիարք Կ. Պոլսի, 1764-1773 թթ. - էջ 1246, 1258, 1260, 1275, 1276, 1279, 1281, 1289, 1290, 1296, 1302, 1555, 1556, 1562, 2040, 2041

– վրդ. Գաղատացի, 1763 թ. - էջ 1555

– մհտ. Եփրիկեանց, 1763 թ. - էջ 1551, 1554

– մահսարատար վրդ., 1763 թ. - էջ 1547

– աղա, Ջուղայեցի Խօջաջանեան-Չաքիկեանց ի Հնդիկս, 1763 թ. - էջ 1144, 1153

– վրդ. Կարնեցի, 1764 թ. - էջ 1555, 1560

– մհտ. ի Կարին, 1764 թ. - էջ 1239, 1240, 1244, 1257, 1259, 1263

– պրն, 1764 թ. - էջ 1245, 1258

– մհտ. ի Բաղէշ, 1764 թ. - էջ 1262, 1263

– վրդ. 1765 թ., նուիրակ Թաւրիզու - էջ 1560

– վրդ. Սանահնեցի, 1765 թ. - էջ 1559

– վրդ. ի Կարին, 1766 թ. - էջ 1553

– մհտ. յԱխլցխայ, 1767 թ. - էջ 1287

– քհյ., 1778 թ. - էջ 1097

– նուիրակ, 1784 թ. - էջ 675, 679, 683, 685

– Փանոսեան ի Մոսկով, 1785 թ. - էջ 1740

– Կապանեան, 1785 թ. - էջ 1739, 1740, 1744

– աղա Երեմեան, 1785 թ. - էջ 1742

– մհտ. յԱդրանայ, 1785 թ. - էջ 680, 687

– Խալդարեան, տպագրիչ, մհ. 1787 թ. - էջ 1740, 1741, 1744, 1747, 1750-1752, 1755, 1758

– Աբգարեան, ի Նոր Նախիջեւան, 1787 թ. - էջ 1829

– Իւանիչ Պիպիկով, 1789 թ. - էջ 1794

– ի Սէչով, 1794 թ. - էջ 1507

– քհյ. Բուզանդացի, 1795 թ. - էջ 351

– Պոտէմկին, 1797 թ. - էջ 687

– տրց., 1789 թ. - էջ 1809

– սրկ., 1798 թ., որդի Պօղոս Մեսրոպեանի - էջ 298

– վրդ., ԺԸ. դ. - էջ 987

– քհյ. ԺԸ. դ. - էջ 299

– վրդ., գանձապետ Եփրեմ Ա. կթղկս-ի - էջ 418

– պատրիարք Կ. Պոլսի, 1801 թ. - էջ 1324, 1338, 1346

– վրդ. ի Մոսկով, 1801 թ. - էջ 1322

– խաչակիր աւ. քհյ., 1801 թ. - էջ 1319-1321, 1328

– Պետրովիչ Մօռօզով, 1801 թ. - էջ 1321, 1322, 1335

– վրդ. (արքեպս.) առաջնորդ Բեսարաբիայի, 1801 թ. - էջ 1351, 1706

– արքեպս., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– եպս., միաբան Ս էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343, 1567, 1587

– վրդ., 1802 թ. միաբան Ս. էջմիածնի - էջ 1342

– եպս. Սեբաստացի, 1802 թ., միաբան Ս. էջմիածնի - էջ 1343

– վրդ. Սեւանայ, 1802 թ. - էջ 1332

– եպս., 1804 թ., Օրինակք գրութեանց - էջ 1307, յշտկծ. - էջ 1308-1316, 1318

– Յօհաննէսեան, 1815 թ. - էջ 1350, 1356

– մհտ. Քալանթարեան, 1815 թ. - էջ 1345

– Ստեփանեան, 1815 թ. - էջ 1351

– Մանուչարեան, 1815 թ. - էջ 1387

– Մելիքեան, 1817 թ. - էջ 1356

– Աղքատեան, 1817 թ. - էջ 1357

– Պահիւսիսեան, 1817 թ., ի Թօխաթ - էջ 1357

– Շէքէրճեան, 1823 թ., գրիչ ի Կարին 1827 թ. - Հմր 2760, Հմր 2963, էջ 1991, 1992, էջ 395, 396, մեկենաս - Հմր 2763, էջ 399, 402, յշտկծ. - էջ 369, 370, 524, 1965, 1968

– աբղյ. 1877 թ., գրիչ ի Տրապիզոն - Հմր 2884, էջ 1087, 1090, 1092

– Առաքելեան Վահրամենց, 1827 թ. - էջ 1568

– Բէհբուտեան ի Թիֆլիս, 1828 թ. - էջ 1705

– Անտօնեան ի Վաղարշապատ, 1828 թ. - էջ 1591

– Պոլսեցի, 1829 թ., գրիչ - Հմր 2721, էջ 191, 194

– Տէր-Աւագեան, 1831 թ., գրիչ ի Շուշի - Հմր 2835, էջ 837, 839, 840

– 1833 թ., հայր Գէորգի - էջ 299

– արքեպս., 1833 թ. - էջ 1466, 1474

– քհյ. Սուքիասեան, 1833 թ. - էջ 1456, 1463, 1481, 1490

– Աթաբէկով յԱստրախան, 1833 թ. - էջ 1447, 1464

– սրկ. Դնդանճեան, 1834 թ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2726, էջ 201, 203

– իւզբաշի, 1838 թ. - էջ 1694

– վրդ., 1843 թ., վանահայր Թարգմանչաց վանքի - էջ 325

– Թէլէթով, 1843 թ. - էջ 1449

– Խօջայեան, 1843 թ. - էջ 1451

– Դօլգով, 1843 թ. - էջ 1453-1455

– Խռիցով, 1844 թ. - էջ 1485

– Դանիէլեան, 1846 թ. - էջ 1490

– Բէնտէրդով, 1846 թ. - էջ 1490

– Տէր-Գէորգեան Վաղարշապատցի, 1848 թ., գրիչ յԷջմիածին - էջ 1575, 1580

– Մարկոսեան, 1850 - էջ 995

– վրդ. Յոբեանց Աստրախանցի, 1852 թ., յետին ստացող - էջ 208

– 1857 թ., յետին ստացող - էջ 1676

– Շիրակունի, մհ. 1862 թ. - էջ 306

– եպս. Յովհաննիսեան Փիլիպպեցի, առաջնորդ Պարսկա-Հնդկաստանի թեմի, 1872 թ. - էջ 200, 206

– քհյ. Թումանեանց, 1891 թ. - էջ 315

– եպս. Աղուանեանց, 1891 թ. - էջ 315

– քհյ. Խըլիճեանց, ԺԹ. դ. - էջ 270

– վրդ., ԺԹ. դ. - էջ 302

– ԺԹ. դ. - էջ 732

– գրչփ. - էջ 358, 476, 532, 616

ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ Աւագ, 1874 թ., խմբ. «Սոխակ Հայաս­տա­նի»ի - էջ 303, 307, 308

ԳՐԻԳՈՐԻՍԵԱՆ հայրապետք - էջ 113

ԳՐՈՑ, ԺԵ. դ. - էջ 778

ԳՕԳՉԱԿ, 1661 թ., մայր գրիչ Սարգիս քհյի. - էջ 1176

ԳՕԶԱԼՂՈՉ, 1454 թ., դուստր Սօլթան Խաթունի - էջ 874

ԴԱԴԱՆ - էջ 94, 144, 166, 332

ԴԱԴԵԱՆ ԽԱՉԻԿ ծ. վ., 1863-1936 թթ. - էջ 1512

ԴԱԿՈՒՀԻ, կին ստացող Ստեփանոսի, 1679 թ., - էջ 2099, 2100

ԴԱՄԱՍՈՍ, պապ Հռոմայ՝ֆ 366-384 թթ. - էջ 564

ԴԱՄԻԱՆՈՍ բժիշկ, նհտ. 285 թ. - էջ 1121

ԴԱՅՈՒՂԽԱՆ, յԱւանց, 1600 թ. - էջ 694

ԴԱՆ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32

ԴԱՆԻԷԼ

– մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 24, 34, 78, 225, 747 (պպ.) 945, Մեկնութիւն - էջ 1165, 1168, ի գանձս - էջ 254, տօն - էջ 526, 1667, 1734, մնրնկր - էջ 22, 32, 106, յշտկծ. - էջ 106, 113, 353, 378, 383, 386, 760, 765, 1169, 1625, 1640, 1663, 2006

– Ասորի, նհտկ. 347 թ., սրբ., տօն - էջ 526, 1734

– ԺԴ. դ., հայր յետին ստացող Բարագշահի - էջ 330

– ԺԵ. դ. - էջ 777

– 1601 թ. - էջ 880

– (Դանել) եղբայր ստացող Սիմաւոնի, 1616 թ. - էջ 336

– կր., 1671 թ. - էջ 350

– վրդ., 1708 թ., կնքատէր - էջ 320

– միաբան Աղբակի Ս. Բարդուղիմէոս վանքի, 1771 թ. - էջ 1305

– պրն., 1778 թ. - էջ 1097

– վրդ., նուիրակ Կարնոյ, 1785 թ. - էջ 680

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1797 թ. - էջ 1501

– Ա. Սուրմառեցի կթղկս՝ 1807-1808 թթ. - էջ 411, 412, 414, 416, 417, 1104, 1323, 1325, 1330, 1331, 1333, 1336, 1342-1344, 1348, 1492-1494, 1499, 1506, 1507, 1509, 1511, 1512, 1677, 1678, 1702, Օրինակք գրու­թեանց - էջ 1314 1386, 1491

– Ալշեւսկի, 1817 թ. - էջ 1390, 1353

– քհյ. ի Շամախի, 1837 թ. - էջ 1694

– քհյ., յետին ստացող, 1839 թ. - էջ 12

ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ ԱՆՈՒՇԱՒԱՆ վրդ. - էջ 941

ԴԱՍԱՊԵՏ, 1292 թ. - էջ 902

ԴԱՍՏԱԿԻՒԼ, մայր Յարութիւն աղայի ի Կալկաթայ, 1784 թ. - էջ 685

ԴԱՐԵՀ թգւր. Պարսից - էջ 94, 1006, 1007

ԴԱՐԵՃԱՆ թագուհի Վրաց, 1787 թ. - էջ 1758

ԴԱՒԻԹ

– թագաւոր Հրէից, Մեկնութիւն Սաղմոսաց - էջ 227, 397, 398, Պատմութիւն - էջ 109, 218, 1126, ի գանձս - էջ 72, 86, 245, 260, տօն - էջ 445, 447, 454, 528, 758, 760, 1735, մնրնկր - էջ 21, 31, 93, 453, 943, 1663, յշտկծ. - էջ 26, 29, 46, 50, 51, 60, 95, 134, 146, 167, 189, 190, 192, 212, 214, 216, 451, 479, 515, 535, 549, 559, 576, 585, 601, 602, 613, 615, 630, 631, 753, 772, 779, 789, 859, 860, 883, 923, 932, 934, 936, 946, 952, 954, 970, 1049, 1206, 1255, 1625, 1626, 1646, 1656, 2042

– Անյաղթ, Ե-Զ. դդ., իմաստասէր, նախերգան Սահմանաց Իմաստասիրութեան - էջ 140, 141, Վերլուծութիւն նե­րա­ծութեանն Պորփիւրի - էջ 1181, Ներբողեան Ս. Խաչի - էջ 1512, տօն - էջ 1669, յշտկծ. - էջ 1142, 1151

– Դուինեցի, սրբ., նհտկ. 701 թ. - էջ 1669, 1735

– քհյ., 971 թ. - էջ 463

– Կիւրապաղատ Տայքի, 966-1000 թթ. - էջ 2082

– Խաղախորթ, խնդրող թարգմ. Ճառի ընդդէմ Արիոսի, 1023 թ. - էջ 373

– Ալաւկայ որդի, մհ. 1130 թ., Կանոնք - էջ 636

– 1315 թ. - էջ 1540

– 1333 թ., ստացող - Հմր 2829, էջ 821, 823

– կթղկս Աղթամարի, 1354 թ. - էջ 876

– քհյ., ԺԴ. դ. - էջ 738

– ստացող ի Վարագ, 1600 թ. - Հմր 2804, էջ 687, 692, 693

– երէց, 1531 թ. յետին ստացող - էջ 499

– Դ. Վաղարշապատցի կթղկս՝ 1590-1629 թթ. - էջ 1590

– ԺԵ-ԺԶ. դդ., որդի Սաւգուլի - էջ 1974

– ԺԶ. դ., յետին ստացող - էջ 1541

– Շատախեցի, 1619 թ., յետին նորոգող - էջ 336

– վրդ., 1624 թ., քուեր որդի Յովհաննէս վրդ-ի - էջ 349

– վրդ., 1624 թ., առաջնորդ Մշոյ Ս. Ղազարու վանից -        էջ 350

– քհյ., 1668 թ. - էջ 757, 758

– Ճնճղուկ, նորոգող, 1684 թ. - էջ 986

– որդի ստացող Ամիրի, 1707 թ. - էջ 2106

– Իմամղուլխան, 1711 թ. - էջ 1998

– (Պատա Դաւիթ) Եշիկաղբաշի, հեղինակ պատմական տեղեկանքի, 1711 թ. - էջ 1998

– Զօրսեցի, յետին ստացող, 1723 թ. - էջ 1969, 1970

– 1730 թ. - էջ 876

– Կարբեցի, 1755 թ. - էջ 1544

– վրդ., 1763 թ., ի Հաշտարխան - էջ 1555, 1556, 1557, 1561, 1562

– պրն. ի ԹիՖլիզ, 1764 թ. - էջ 1228

– աղա ի Հաշտարխան, 1770 թ. - էջ 1303

– վրդ., նուիրակ Ռուսաց, 1770 թ. - էջ 1294-1296, 1301, 1302

– 1776 թ., հայր Բալանի - էջ 1096

– վրդ. ի Հաղբատ, 1784 թ. - էջ 674, 1265, 1273

– 1789 թ., գանձապետ ի Ռօման - էջ 1791

– Ե. Էնէգէթցի կթղկս՝ 1801-1807 թթ. - էջ 394, 411-414, 416, 1321, 1338, 1342, 1510, 1678

– տրց., 1802 թ. - էջ 1326

– բդեշխ, յԵրեւան 1802 թ. - էջ 1344, 1388

– 1804 թ. էջ 296

– ցարեւիչ, 1805 թ. - էջ 1311

– Ծատուրեան ի Կ. Պոլիս, 1817 թ. - էջ 1357

– Ուռուշանեան, 1828 թ. - էջ 1589, 1590

– Կակոյով, 1832 թ. - էջ 1442

– քհյ., 1857 թ. - էջ 1876

ԴԵԿՈՍ կայսր Հռոմայ՝ 249-251 թթ. - էջ 108

ԴԵՂԻՆ, 1318 թ. - էջ 749

ԴԵՄԵՏՐԻԱ

– դիցբ., 1118

– նհտկ., տօն - էջ 528, 1669, 1670

– (Դիմետր) իշխան Օրբէլեան, 1817 թ. - էջ 1355

ԴԷՈՎՄԻԴԷ բժիշկ, սրբ. - էջ 1668

ԴԻԴԻՄՈՍ - էջ 463

ԴԻԼՇԱՏ

– 1471 թ. - էջ 884

– 1601 թ. - էջ 880

ԴԻՄԻՏՐԻ

– Ուռպէլեան, 1808 թ. - էջ 1493

– Բլուդով, նախարար ներքին գործոց, 1833 թ. - էջ 1456

ԴԻՄՈՍԹԵՆԷՍ - էջ 228

ԴԻՆԱ, ածշնչկն - էջ 153, 181

ԴԻՈԿՂԵՏԻԱՆՈՍ կայսր Հռոմայ՝ 284-305 թթ. - էջ 537, 558

ԴԻՈՆԷՍԻՈՍ

– Արիսպագացի, Ա. դ. - էջ 107, 573, 721, 733, 1181, 1670, 1985, 1987

– արքեպս., 1817 թ. - էջ 1355

– Երեւանցի, 1824 թ., գրիչ յԷջմիածին - Հմր 2725, էջ 199, 201

ԴԻՈՍԿՈՐՈՍ Աղեքսանդրացի - էջ 951, 1210

ԴՄԼԻԿ, 1292 թ. - էջ 903

ԴՈՄԵՏԻԱՆՈՍ, սրբ. - էջ 113

ԴՈՆԷՍԻՈՍ, Գ. դ. - էջ 567

ԴՈՆԻԱ, ազգական ստացող Ազբէկի, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ԴՈՍԷԹԷՈՍ, արքեպս. Վրաց, 1817 թ. - էջ 1355, 1356

ԴՈՎԼԱԹ

– 1315 թ. - էջ 1539, 1540

– ԺԴ. դ., մայր յետին ստացող Բարագշահի - էջ 330

– 1471 թ., կենակից ստացող Արթուխ շահի, մնրնկր - էջ 881, 883, 884

– 1480 թ., կին Գրիգորի - էջ 117-120

ԴՈՐՈԹԵՈՍ եպս. Տիւրոսի - էջ 361

ԴՕԼՈՒԱԹԻԱՐ, ԺԵ. դ., հայր յետին ստացող Անանիայի - էջ 885

ԵԱԿՈՎ Նիկիտիչ Արզանով յԱստրախան, 1832 թ. - էջ 1440

ԵԱՂՈՒԲ

– աղա ի Կարս, 1763 թ. - էջ 409, 1547, 1561

– աղա, 1816 թ. - էջ 1698

ԵԱՂՈՒԹՊԻՔԱՅ, 1668, ի Կաֆայ - էջ 54

ԵԱՂՈՒՊՇԱՀ, 1600 թ. - էջ 2021

ԵԱՌԱԼԵԱՆՑ Յ., յետին ստացող, ԺԹ. դ. - էջ 420

ԵԱՒԼՉԻ, մահդասի, երկու անձ, 1668 թ., Ղրիմ - էջ 27, 40

ԵԳԱՆԵԱՆ ՕՆԻԿ - էջ 562, 1158

ԵԳՕՐ

– Աղեքսանդրիչ, 1817 թ. - էջ 1392

– Ֆռանգուլով, 1843 թ. - էջ 1450

ԵԴԱՐ

– 1590 թ. - էջ 699

– 1626 թ. - էջ 875

ԵԶԴԱՆԲԱԽՇ, որդի յետին ստացող Խերանշահի ԺԵ. դ. - էջ 546, 548

ԵԶԵԿԻԱ, ածշնչկն - էջ 2031

ԵԶԵԿԻԷԼ մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 34, 225, Տեսիլ - էջ 11, Մեկնութիւն - էջ 137, 138, 386, 467, 482, 1097, 1097, 2007, 2023-2025, ի գանձս - էջ 78, 254, տօն - էջ 527, 1735, մնրնկր - էջ 22, 32, 689 յշտկծ. - էջ 366, 624, 843, 884, 1171, 1532, 1650

ԵԶՆԻԿ

– Կողբացի, մօտ 380-450 թթ., Խրատք - էջ 1616, Հար­ցումն - էջ 1617

– երէց, 1717 թ., ծաղկող ի Փառակայ գիւղ, - Հմր, 2852, էջ 925, 928

ԵԶՏԻԽԱՆ, 1667 թ. - էջ 615

ԵԶՐԱՍ, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 223, 944, ի գանձս - էջ 78, 254, տօն - էջ 527, 1735, մնրնկր - էջ 21, 31, 33, յշտկծ. - էջ 354

ԵԼԻՄԵԼԵՔ

– ածշնչկն - էջ 95

– 1356 թ. - էջ 1683

ԵԼԽԱԹՈՒՆ, 1356 թ. - էջ 1683

ԵԼՄԻԿ, 1315 թ. - էջ 1539

ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ երկրորդ, կայսրուհի Ռուսաց՝ 1762-1796 թթ. - էջ 50, 1143, 1153, 1279, 1295, 1657, 2052

ԵՂԱԿԻՄ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 93

ԵՂԲԱՅՐԻԿ

– 1280 թ., գրիչ ի Քարայատակ - Հմր 1280, էջ 337, 339, 340

– 1315 թ. - էջ 1540

ԵՂԻ յԱւանց, ստացող Շահալամի ամուսի Թաթէոսի հայր, 1600 թ. - էջ 694

ԵՂԻԱ

– մարգարէ, ի գանձս - էջ 254, տօն - էջ 1734, մնրնկր - էջ 21, 31, 1538, յշտկծ. - էջ 78, 373, 385, 557, 768, 860, 1638, 1641

– Ա. Արճիշեցի կթղկս՝ 703-707 թթ. - էջ 2003

– արքեպս., 1335 թ., ստացող - Հմր 2776, էջ 487, 493, 494

– խջյ, 1668 թ., ի Կաֆայ - էջ 54

– 1671 թ., հայր Վարդան վրդ. Բաղիշեցու - էջ 350, 471-474

– Կաֆայեցի, 1738 թ., գրիչ յԱկն - Հմր 2981, էջ 2043, 2046

– Թամզարացի, 1799 թ. - էջ 367

– ԺԸ. դ. - էջ 300

– քհյ. ի Ղզլար, 1843 թ. էջ 1448

ԵՂԻԱԲ, ածշնչկն - էջ 159

ԵՂԻԱԶԱՐ

– ածշնչկն - էջ 93, 155, 189, 1668

– Ասորի, ԺԵ. դ. - էջ 777

– Ա. Այնթափցի կթղկս՝ 1681-1691 թթ. - էջ 41, 42, 44, 55, 56, 392, 1087, 1302, 1968

– 1751 թ. - էջ 928

– վրդ., լուսարար Ս. էջմիածնի, 1753 թ. - էջ 1082

– վրդ., 1754 թ. - էջ 1543

– Լազարեան (Ջուղայեցի), 1760 թ. - էջ 1295, 2052

ԵՂԻԿ, 1763 թ. - էջ 1560

ԵՂԻՇԱ սրբ, - էջ 989

ԵՂԻՇԷ

– պատմիչ, Ե. դ., Ճառք - էջ 134, 372, Բանք - էջ 1121, տօն - էջ 527, 1669, 1735, յշտկծ. - էջ 1997

– մհ. 1866 թ. - էջ 306

– եպս. Ամատունի, ԺԹ. դ., Ղրիմի Ս. Խաչ մենաստանի առաջնորդ - էջ 231, 307

ԵՂԻՈՒՍ ԲՈՒՒԶԱՑԻ, ածշնչկն - էջ 94

ԵՂԻՍԱԲԷԹ

– մայր Յովհաննու Մկրտչի, մնրնկր - էջ 877, յշտկծ. - էջ 364, 455, 551, 572, 1031

– ԺԴ. դ., կենակից յետին ստացող Ստեփանոսի - էջ 1537

– 1480 թ., մայր գրիչ Կարապետ կրօնաւորի - էջ 97, 116-120

– (Եղիսաբեդ) 1562 թ., քոյր գրիչ Յովհաննէս եպսի - էջ 1994

– 1667 թ., մայր Յակոբ գրչի - էջ 1972

– (Եղիս) 1718 թ. - էջ 1137

– 1790 թ. - էջ 62

– ԺԸ. դ. - էջ 788

– Միքայէլեան, 1843 թ. - էջ 1446

– Շամխարով, 1843 - էջ 1447

ԵՂԻՍԷ

– մարգարէ, ի տաղս եւ գանձս - էջ 254, տօն - էջ 257, 1734, մնրնկր - էջ 21, յշտկծ. - էջ 78

– ԺԵ. դ. - էջ 740

– խաթուն, 1648 թ. - էջ 885

ԵՂՆԻԿ, 1306 թ., մայր Կարապետ գրչի - էջ 702

ԵՂՈՅ Աբրահամեան ի Խոյ, 1815 թ. - էջ 1349, 1351, 1353, 1354, 1356, 1359, 1360

ԵՄՐԱՆ, եղբայր Աղբրացի, ԺԵ. դ, էջ 772

ԵՆԳԻԲԱՐ Աբրահամեան, 1815 թ. - էջ 1351

ԵՆՈՎՍ, ածշնչկն - էջ 149

ԵՆՈՎՔ

– ածշնչկն - էջ 81, 252, 1638, 2108

– 1668 թ., հայր Վարդան եպսի - էջ 36, 40, 49, 53

– 1784 թ. - էջ 682

ԵՊԻՓԱՆ Կիպրացի, 315-403 թթ., Նախադրութիւն Սաղ­մո­սաց - էջ 23, 34, 70, 224, Ճառք - էջ 572, 574, 1031, 1631, Վարք - էջ 1209, տօն - էջ 1667, յշտկծ. - էջ 361, 970, 1031, 1214

ԵՊՐԱՔՍԻԱ կոյս - էջ 1669

ԵՍԱՅԻ

– մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 34, 225, 600, 851 (պպ), 1114, (պպ), 856 ի բանից - էջ 588, 1624, 1737, ի տաղս եւ գանձս - էջ 78, Պատմութիւն - էջ 136, 137, Մեկնութիւն - էջ 383, 385, 457, 465-467, 597, 948, 1121, 1165, 1207, 2025, 2027, 2029, տօն - էջ 1668, 1734, մնրնկր - էջ 21, 32, 2027, յշտկծ. - էջ 141, 216, 227, 365, 530, 600, 626, 763, 764, 765, 779, 1166, 1629, 1636

– Նչեցի, Մեկնութիւն մարգարէութեանն Եզեկիէլի - էջ 1097, 1171, 2023, 2024

– ԺԴ. դ. - էջ 490

– ԺԶ. դ., գրիչ - Հմր 2818, էջ 755, 756

– քհյ., որդի Աթի, վաճառող Հմր 2701ի, ԺԷ. դ. - էջ 12

– վրդ., նուիրակ Եւդոկիոյ, 1762 թ. - էջ 1228, 1236, 1245, 1261, 1262, 1265, 1281

– վրդ. ի Տաթեւ, 1763 թ. - էջ 1546

– վրդ. ի Կարին, 1764 թ., հնգց. - էջ 1239, 1240, 1251

– վրդ., առաջնորդ Թադէոսի առաքելոյ վանից, 1768 թ. - էջ 1298

– երէց Թիֆլիզեցի, 1770 թ. - էջ 1302

– 1776 թ. - էջ 1096

– վրդ., առաջնորդ Զմիւռնիոյ, 1784 թ. - էջ 675, 684

– մհտ. Մասեհեան, 1797 թ. - էջ 1501

– վրդ., միաբան Ս. Էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– 1802 թ. - էջ 1337

– Եաղուբով, 1833 թ. - էջ 1456

– Յարութեան, 1843 թ., երեսփոխան Ղօրայու, 1843 թ. - էջ 1451

– դպիր Աւագեան, գրիչ ի Դաւրէժ, 1854 թ. - Հմր 2996, էջ 2107, 2109, 3113

ԵՍԱՒ. ածշնչկն - էջ 114, 152, 153, 181, 182, 189, 858

ԵՍԹԵՐ

– Գիրք - էջ 33, 224, 945, մնրնկր - էջ 21, 31

– (Իսթեր) 1454 թ. - էջ 874

ԵՍՈՒ, ածշնչկն - էջ 385

ԵՐԱՆՈՍ, սրբ. նհտ. Դ. դ. սկզ. - էջ 1669

ԵՐԵՄԻԱ

– մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 24, 34, 225, Ողբ - էջ 225, մահ - էջ 579, մեկնութիւն - էջ 364, 384, 385, ի գանձս - էջ 78, 254, մնրնկր - էջ 22, 32, յշտկծ. - էջ 382, 541, 763

– վրդ., հեղինակ Տաթեւի վանքի գիւղորէից հարկա­ցու­ցակ-Հուլավարի - էջ 993, 1001, 1003

– Մեղրեցի, Բառգիրք - էջ 2098

– 1680 թ., գրիչ յԵրուսաղէմ - Հմր 2761, էջ 395, 398

– վրդ., 1692 թ. - էջ 994, 1002

– սրկ. (արքեպս.) Օշականցի, 1753 թ., ծաղկող յԷջմիածին - Հմր 2891, էջ 1139-1141, 1148, Հմր 2892, - էջ 1149, 1150, 1151, յշտկծ. - էջ 1082

– սրբազան, 1763 թ. - էջ 1083

– տրց. ի Կ. Պոլիս, 1785 թ. - էջ 686

– (Երամիա) Թարվեզցի, 1789 թ. - էջ 279

– Սարգսեան, դատաւոր ի Ղզլար, 1801 թ. - էջ 1318

– արքեպս., 1827 թ. - էջ 1090, 1358

ԵՐԻՆԷ

– կոյս - էջ 114

– (Երինա) կողակից յետին կազմող Տարօնացի Պօղոսի, 1730 թ. - էջ 876

ԵՐԻՍՏԱԲՈՒԼՈՍ, ածշնչկն - էջ 191

ԵՐՄՈԳԻՆԷ, սրբ., նհտ. Դ. դ. սկզ. - էջ 85, 260

ԵՐՄՈԵՆՈՍ, սրբ, - էջ 1028

ԵՐՄՈՂԱՅՈՍ, սրբ., նհտ. Ա. դ. - էջ 112, 1669

ԵՐՆԵԿ, ԺԳ. դ, - էջ 1062

ԵՐՈՅՑ քհյ., միաբան Արտայձորի Սուրբ Վկայքի, 1267 թ. - էջ 1061

ԵՐՈՒԱՆԴ

– թագաւոր Հայոց՝ 68-88 թթ. - էջ 273

– Շահազիզ, 1856-1951 թթ. - էջ 1582, 1662, 1686, 1687

ԵՒԱՅ, նախամայր, ի տաղս եւ գանձս - էջ 266, մնրնկր - էջ 21, 24, 31, 93, 689, 943, յշտկծ. - էջ 149, 183, 188, 385-387, 508, 522, 764, 1637, 2014

ԵՒԱՐԻՍՏՈՍ - էջ 1209

ԵՒԳԻՆԷ կոյս, նհտկ. Ա. դ. - էջ 1664

ԵՒԴՈԿԻԱ կայսրուհի, կին Թէոդոս Մեծի - էջ 2004

ԵՒԹԱՂ Ամոնացի, Աղերս - էջ 24, 35, 226

ԵՒՆԱՆ, ածշնչկն - էջ 153

ԵՒՍԵԲԻՈՍ

– եպս. Եմեսու, 300-360 թթ. - էջ 572

– (Եւսեբէ) եպս. Աղէքսանդրու, Ե. դ. - էջ 373

– Կեսարացի, մօտ 260-340 թթ., Թուղթ առ Կարպիանոս - էջ 34, 322, 327, 333, 689, 701, 743, 822, 872, 879, 883, 1055, 1535, 1539, 1940, Ճառք - էջ 1131, Եկեղե­ցա­կան պատմութիւն - էջ 1209, 1512, մնրնկր - էջ 321, յշտկծ. - էջ 115, 132, 753

ԵՒՍՏԱԹԷՈՍ

– առաքեալ - էջ 1241

– սրբ., նհտ. 120 թ. - էջ 1669

ԵՒՍՏՐԱՏԻՈՍԵԱՆՔ, նհտ. 302 թ. - էջ 85, 260, 1669

ԵՒՏԻՔԷՍ Ալեքսանդրացի, 378-454 թթ. - էջ 373, 564, 569

ԵՒՏՐՈՊԻՈՍ կամաւոր աղքատ - էջ 803

ԵՒՓԻՄԷ կոյս, հնտ. 307 թ. - էջ 1668

ԵՓՐԵՄ

– յազգէն Յեսու Նաւեայ, ածշնչկն - էջ 155

– Ասորի, 306-373 թթ., Ճառք - էջ 100, 104, 105, 135-137, 140, 145, 146, 372, 373, 535-537, 539, 542, 545, 553, 558, 572, 573, 759, 1126-1128, 1211, 1512, 1616, 1618, 1636, 1637, 1650, 2097, Մեկնութիւն՝ Եսայեայ - էջ 597, 2025, 2027, Մատթէոսի - էջ 185, Գործոց առաքելոց - էջ 2015, Կորնթացւոց Բ. թղթոյն - էջ 25, 35, Վարք - էջ 110, ի Շարականս - էջ 455, Կանոն Մեծի Հինգշաբաթուն - էջ 578, 586, տօն - էջ 528, յշտկծ. - էջ 600, 759, 2021, 2022

– վրդ., 1687 թ., առաջնորդ Ադրիանուպոլսի, յետին ստա­ցող - էջ 1998

– վրդ., աշակերտ Յովհաննէս Համադանցու, 1788 թ. - էջ 2120

– վրդ., ԺԸ. դ. - էջ 326

– Ա. Ձորագեղցի կթղկս՝ 1809-1830 թթ., յշտկծ. - էջ 184, 197, 200, 201, 203, 353, 394, 411, 414, 416-418, 421, 422, 524, 977, 980, 1090, 1092, 1113, 1148, 1151, 1155, 1104, 1310, 1315, 1344-1346, 1348, 1385-1387, 1390, 1433, 1494-1497, 1499, 1507, 1508, 1511, 1512, 1676, 1794, Օրինակք գրութեանց - էջ 1314, 1347, 1386, 1498, 1567, 1570, 1574, 1588, 1590, 1593, 1594, 1677, 1678, 1687, 1691, 1696, 1698, գրիչ յԷջմիածին - Հմր 2891, էջ 1139, Հմր 2892, էջ 1149, 1150

ԶԱԲԻՏԱԿ Սովմնացի, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 31

ԶԱԲՈՒՂՈՆ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32

ԶԱԶԱԲԷԿ, 1765 թ. - էջ 1562

ԶԱՆԿԻ ՄՈՒՂՐԻ - էջ 113

ԶԱՊԷԼ թագուհի Հայոց՝ 1222-1252 թթ. - էջ 1122

ԶԱՊԼՈՒ տիկին, ԺԵ. դ. - էջ 772, 775, 776

ԶԱՏԻԿ, 1652 թ. - էջ 850

ԶԱՐԱՅ, ածշնչկն - էջ 153

ԶԱՐԴՐԻԿ, ԺԵ. դ. - էջ 773

ԶԱՐԹԱՐ, 1833 թ., յետին ստացող - էջ 331, 332

ԶԱՔԱՐԻԱ

– մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 24, 34, 225, ի բանից - էջ 728, 767, Մեկնութիւն - էջ 136, 213, 422, 570, 2007, ի տաղս եւ գանձս - էջ 78, 108, 254 մնրնկր - էջ 22, 32, տօն - էջ 527, 1667, 1734

– ածշնչկն, հայր Յովհաննէս Մկրտչի - էջ 24, 78, 225, 254, 366, 1735

– Ա. Ձագեցի կթղկս՝ 855-876 թթ. - էջ 372, 1212, 1512

– Զաքարեան, որդի Սարգսի - էջ 2054

– 1297 թ. - էջ 818

– քհյ., 1354 թ. - էջ 873

– 1354 թ., ծաղկող յԱղթամար - Հմր 2843, էջ 871, 872

– 1476 թ. - էջ 531, 532

– Զաքարիա Դ. կթղկս Աղթամարի՝ 1434-1464 թթ. - էջ 592

– ԺԵ. դ., գրիչ - Հմր 2782, էջ 533, 546, 547

– դպիր, ԺԶ. դ. - էջ 548

– Աւանցի, 1600, ծաղկող ի Վարագ - Հմր 2804, էջ 687, 692

– Ճանդէմիր, 1621 թ., գրիչ - Հմր 2736, էջ 235, 265-269

– քհյ., 1660 թ., հայր Նիկողայոս Մելանաւորի - էջ 27

– 1667 թ. - էջ 615

– սրկ., 1668 թ. - էջ 754

– աբղյ., 1668 թ., Ղրիմ. - էջ 38, 39

– 1675 թ. - էջ 930

– վրդ., 1703 թ. - էջ 473

– սրկ. Քանաքեռցի, 1627-1669 թթ. - էջ 990

– տրց., 1748 թ., գրիչ - Հմր 2739, էջ 281, 298

– քհյ., 1755 թ. - էջ 1544

– վրդ. Թիֆլիզեցի, 1759 թ. - էջ 1218, 1225, 1227, 1231, 1235, 1238, 1249, 1261, 1265, 1277, 1278, 1282, 1289, 1298, 1300, 1557, 1558, 1561, 1563, 2121

– վրդ., նուիրակ Թօխաթու, 1760 թ. - էջ 1223, 1252

– եպս. Կաղզվանցի, 1763 թ. - էջ 1084

– վրդ., նուիրակ Եւդոկիոյ, 1763 թ. - էջ 1546

– աւ. քհյ. ի Շամախի, 1763 թ. - էջ 1552

– վրդ. ի Բաղէշ, 1764 թ. - էջ 1246, 1263

– վրդ. ի Կարին, 1766 թ. - էջ 1281

– վրդ., առաջնորդ Իւչքիլիսայի, 1766 թ. - էջ 1288, 1548, 1555, 1559

– աւ. քհյ. ի Թիֆլիս, 1771 թ. - էջ 1304

– Իւանիչ ի Մոսկով, 1785 թ. - էջ 1744, 1750, 1765, 1773

– (Զաքար) քհյ., 1789 թ. - էջ 1793

– տրց., 1790 թ. - էջ 1820

– վրդ. Օշականցի, 1798 թ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2729, էջ 207, 210

– Մարգարեան ի Զմիւռնիայ, 1798, էջ 1503

– Կաղզուանցի, պատրիարք Կ. Պոլսի, 1773-1781 թթ., ստացող 1785 թ. - Հմր 2797, էջ 617, 620, յշտկծ. - էջ 210, 218, 367, 368, 1084, 1506, 1758

– վրդ. միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– վրդ. միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– արքեպս. ի Խոյ, 1815 թ. - էջ 1349, 1351, 1354

– իշխան ի Թիֆլիս, 1817 թ. - էջ 1355

– Գուլասպեան Տփխիսեցի, 1818 թ., գրիչ յԷջմիածին - Հմր 2768, էջ 420, 426, յշտկծ. - էջ 1699

– Անտոնով, 1827 թ. - էջ 1588

– վրդ. Բեհբուդով, 1828 թ. - էջ 1593

– սրբազան, 1833 թ. - էջ 1461

– վրդ. Օթարեան, 1837 թ. միաբան Սանահնի վանքի - էջ 1693

– աւ. քհյ. Չէրքեզեանց, 1843 թ. - էջ 1450

– (Զաքար) սրկ. Առիւծաց, ԺԹ. դ. - էջ 742

ԶԱՔԷՈՍ

– ածշնչկն, մնրնկր - էջ 321

– 1315 թ. - էջ 1539, 1540

– 1318 թ. - էջ 749

ԶԵԲԵԴԻՈՍ Որոտման - էջ 110, 267, 846

ԶԵԼԵՒԿԻՈՍ - էջ 228

ԶԵՆՈԲ

– Գլակ, Դ. դ., Պատմութիւն Տարաւնոյ - էջ 345, 351

– եպս. Եմեսու - էջ 572, 1513

ԶԵՆՈՆ կայսր, 474-491 թթ. - էջ 107, 251, 803

ԶԷՐ, ածշնչկն - էջ 153

ԶՄՐՈՒԹ, 1668 թ., ի Կաֆայ - էջ 54

ԶՄՐՈՒԽՏ, ԺԳ. դ., - էջ 1062

ԶՈՀՐԱՊ

– (Զուրապ) 1667 թ. - էջ 832

– (Զուրապ) 1726 թ. - էջ 738

– (Զերհապ) ԺԸ. դ. - էջ 1534

– (Զօհրապ) Տէր-Մատթէոսեան Թառումով, 1815 թ. - էջ 1350, 1358

– (Զօրաբ) ԺԹ. դ. - էջ 414

ԶՈՒԻՆԳԼԻՈՍ Թակրամենտական - էջ 566

ԶՈՒԼԻՉԱՅ, 1590 թ. - էջ 699

ԶՕՅԻ, 1794 թ., կողակից Փեթրօ Ձորակցու - էջ 2064

ԷԴԳԱԵՐՇԷ, 1600 թ., յԱւանց -էջ 694

ԷԴԳԱՐ ի Վան, 1633 թ., յետին ստացող - էջ 1738

ԷԹԱՐ

– 1623 թ. - էջ 843

– 1683 թ., մեկենաս ի Տափավանք - Հմր 2960, էջ 1975, 1976

ԷԼԲԷԿ, ԺԵ. դ., յետին ստացող - էջ 1537, 1538

ԷԼԵԳԵՊԱՏԻՍ տանուտէր, ԺԶ. դ. - էջ 1541

ԷԼԻԱԶ, 1667 թ., որդի Յակոբ գրչի - էջ 1972

ԷԼԻԱԶ, 1667 թ., որդի Յակոբ գրչի - էջ 1972

ԷԼԻԿՈՒՄ ՕՐԲԵԼԵՆ, 1292 թ. - էջ 902

ԷԼՕ մհտ., 1764 թ. - էջ 1245

ԷՅՆԱԼ խան, ԺԹ. դ. սկիզբ - էջ 415

ԷՆԻԱԹ դպիր - էջ 1137

ԷՎԱՏՄԷԼԻՔ, 1557 թ. - էջ 335

ԷՎԱՏՇԻ, 1471 թ. - էջ 884

ԷՏԻՋԱՆ, ԺԶ. դ. - էջ 705

ԸՆՁԱԿ պրն., 1217 թ. - էջ 1060

ԹԱԳԻԿ, մայր պրն Սարգսի, 1217 թ. - էջ 1060

ԹԱԳՈՒՀԻ

– (Թագոհի) 1290 թ. - էջ 749

– մայր ստացող Սարգիսի, 1315 թ. - էջ 1540

– 1409 թ. - էջ 554

– (Թագուխի) ԺԵ. դ. - էջ 740

– դուստր Գրիգոր քհյի, ԺԶ. դ. - էջ 1542

ԹԱԴԷՈՍ

– առաքեալ, տօն - էջ 527, 1272, 1283, 1555, 1668, 1734, Կանոնք - էջ 639, մնրնկր - էջ 2038, յշտկծ. - էջ 44, 81, 86, 93, 106, 215, 218, 252, 260, 301, 374, 539, 598, 982, 1083, 1124, 1279, 1514, 2001, 2086

– քհյ., 1280 թ. - էջ 339

– 1292 թ., ստացող ի Նորավանք - Հմր 2848, էջ 899, 901-903

– 1354 թ., որդի ստացող Անանի, էջ 873, 874

– 1409 թ. - էջ 554, 555

– պրն., 1454 թ. - էջ 874

– քհյ. Բաղիշեցի, 1519 թ. - էջ 824

– (Թաթոս) 1531 թ. - էջ 499

– (Թաթէոս) 1600 թ., կողակից Բաղդու - էջ 694

– Ավերմի, կարդինալ, 1706 թ. - էջ 1164

– որդի մհտ. Ամիրի, 1707 թ. - էջ 2106

– 1717 թ. - էջ 928

– (Թաթէոս) քհյ., 1738 թ. - էջ 337

– Դիարբէքցի, 1753 թ. - էջ 1082

– վրդ., 1765 թ. - էջ 1229, 1261

– (Թաթօ) ռէս, 1766 թ. - էջ 1280

– վրդ., 1778 թ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2730, էջ 209, 210

– ի Կ. Պոլիս, 1785 թ. - էջ 686

– վրդ. ի Պետերբուրգ, 1788 թ. - էջ 1761-1783, 1786-1791, 1793, 1795, 1797, 1798, 1801, 1802, 1804, 1806, 1811, 1814-1819, 1824, 1826, 1828

– 1798 թ., ստացող յԱժդարխան, Հմր 2863, էջ 965, 967

– եպս., 1805, առաջնորդ Ղրիմու - էջ 1375, 1436

– վրդ., 1809 թ. - էջ 2104

– Թումայեան ի Թաւրէզ, 1817 թ. - էջ 1354, 1358, 1359

– Անդրանուպոլսեցի, 1821, գրիչ - Հմր 2824, էջ 795, 802, Խրատք հոգեշահք - էջ 795

– սրկ., 1828 թ. - էջ 1569

– Միհրդատեանց, 1850 թ., գրիչ - Հմր, 2868, էջ 991, 995, 1000

– (Թաթէոս) 1875 թ. - էջ 202

– գրչփ. - էջ 188

ԹԱԶԱԳՈՒԼ, ԺԵ. դ. - էջ 546-548

ԹԱԹԱՐ մահդասի, 1695 թ., յետին ստացող - էջ 1978

ԹԱԹԱՐԲԷԿ, ԺԴ. դ. - էջ 1541

ԹԱԹՈՒԼ, սրբ., Ե. դ. վջ. - էջ 110, 1669

ԹԱԻՊՇԱ, 1431 թ. - էջ 1984

ԹԱՀՄԱԶ

– (Թամազ) Շահ, 1723 թ. - էջ 1970

– Ղուլի խան, 1738 թ. - էջ 194, 196, 337

– (Թամազ) 1767 թ. - էջ 832

ԹԱՀՄԻԶԵԱՆ ՆԻԿՈՂՈՍ, 1926-2011 թթ. - էջ 196

ԹԱՂՕ, 1789 թ. - էջ 1800, 1805

ԹԱՃՈՒՄ, ԺԵ. դ. - էջ 547

ԹԱՄԱՄ

– ԺԵ-ԺԶ. դդ., դուստր Սաւգուլի - էջ 1974

– 1590 թ. - էջ 699

ԹԱՄԱՄՏԻԿԻՆ

– ԺԵ. դ. - էջ 774, 775, 777

– դուստր Հախումի, 1815 թ. - էջ 1350

ԹԱՄԱՐ

– ածշնչկն - էջ 153

– 1290 թ. - էջ 749

– ԺԶ. դ. - էջ 1541

– ԺԸ. դ., մայր Պետրոս եպս. Բերթումեանի - էջ 517, 2076

ԹԱՄԶԱՐ տիկին, 1815 թ. - էջ 1350

ԹԱՄՈՒՐ

– Լանկ, 1336-1405 թթ. - էջ 346, 349, 1112, 1173

– ԺԶ. - էջ 236

– (Թէմուր) պրն., 1692 թ. - էջ 854

ԹԱՄՐԱԶ, 1738 թ. - էջ 336, 337

ԹԱՅԱՐ, 1772 թ. - էջ 1978

ԹԱՆԳԽԱԹՈՒՆ, 1463 թ. - էջ 590

ԹԱՆԿԵՐՏԻԿԻՆ, 1217 թ - էջ 1060

ԹԱՆԿՈՒՏ, 1217 թ. - էջ 1060

ԹԱՆՂՐԻՎԵՐԱՆ, 1601 թ - էջ 880

ԹԱՆՈՒՄ, 1569 թ. - էջ 875

ԹԱՐԹԻՓՇԱՀ, 1463 թ. - էջ 590

ԹԱՐՈՒԷԶ, 1718 թ., կողակից Թումա գրչի - էջ 1137

ԹԱՒԼԲԱՆԴ, 1348 թ. - էջ 1063

ԹԱՒՂԹԱՄԻՇ, 1594 թ., եղբայր յետին ստացող Ասլանի - էջ 122

ԹԵԼԼՈՒ, 1902 թ., մայր Երուանդ Շահազիզի - էջ 1662

ԹԵԿՂԷ կոյս, սրբ., Ա. դ., տօն - էջ 526, 1669, յշտկծ. - էջ 84, 258,

ԹԵՄՈՒՐԱԶ

– Օրբէլիան, ԺԹ. դ. սկիզբ - էջ 415

– Բ. թագաւոր Վրաց՝ 1700-1762 թթ., հայր Հերակլ Բ.ի - էջ 1235

ԹԵՒԱՆ, 1717 թ. - էջ 928

ԹԷԼԵՄԱՔ, որդի Ուլիսի (Ոդիսեւսի) - էջ 1195, 1197, 1198, 1200

ԹԷԼՈՒՄ Ագուլեցի, 1765 թ. - էջ 1563

ԹԷՄՈՒՐԽԱՆ, եղբայր Սարգիս եպս Արղութեցու, 1661 թ. - էջ 1175

ԹԷՈԴՈՍ

– Մեծ կայսր Հռոմայեցոց, 379 -395 թթ. - էջ 66, 239, 273, 356, 379, 489, 558, 1179, տօն - էջ 529, 537, 564, 1664, 1736, յշտկծ. - էջ 761, 923, 2004, 2005

– Փոքր, կայսր Յունաց՝ 408-450 թթ. - էջ 108, 558, 564

– ոմն - էջ 363

– Մեսրոպեան, 1799 թ. - էջ 367

– վրդ., ԺԸ. դ., ուսուցիչ Մարտիրոս Թօխաթեցու - էջ 2014

– մետրոպօլիտ Թէօդօսիպօլու, 1818 թ. - էջ 1389

ԹԷՈԴՈՐԱՅ

– սրբուհի - էջ 803

– այրի - էջ 1121

ԹԷՈԴՈՐԻՏՈՍ քհյ., սրբ. - էջ 1670

ԹԷՈԴՈՐԻՏՈՆ Գաղատացի, սրբ. նհտ. 303 թ. - էջ 630, 1667, Մեկնութիւն Սաղմոսաց - էջ 464

ԹԷՈԴՈՐԻՏՈՍ ստրատելատ, սրբ., նհտկ., 315 թ. - էջ 1668

ԹԷՈԴՈՐՈՍ

– զինաւոր, սրբ., տօն - էջ 530, 540, 559, 560, 562, 1737, յշտկծ. - էջ 69, 242, 456, 498, 1207, 1214

– եպս. Անկիւրիոյ, Ճառք - էջ 570

– Ռշտունի իշխան Հայոց, մհ. մօտ 654 թ. - էջ 1123

– Բ. Կիլիկեցի կթղկս՝ 1382-1392 թթ. - էջ 1112

– 1473 թ. - էջ 1001

– պատրիարք ի Ս. Երուսաղէմ, 1817 թ. - էջ 1355

– վրդ. Շիրակունի, 1877, հեղինակ եւ գրիչ «Կիթառ Հայկականի» - Հմր 2737, էջ 269, 271, 274-277, գրիչ եւ հեղինակ «Նոր Քնարի», 1891 - Հմր 2740, էջ 271, 274-278, Նուագարան, հտ. Դ. - էջ 817, գրիչ ի Նիժ գիւղ, 1870 թ. - Հմր 2847, էջ 887, 897-900, «Քրիստոնէական վարդապետութիւն», գրիչ եւ հեղինակ - Հմր 2938, էջ 1611, 1614

ԹԷՈԴՈՒԼԱ կոյս, սրբ - էջ 1123

ԹԷՈՊԷՍՏԻԱ վկայուհի, Բ. դ. - էջ 362

ԹԷՈՎԴԻՏՈՆ - էջ 630

ԹԷՈՓԻԼՈՍ

– աշակերտ Յովհաննու Ոսկեբերանի, Դ. դ., Ճառ - էջ 142, 385, 534, 544, 545, 550, 767, 1121, 1129, 1616

– հայր Միքայէլ կայսրի, Բիւզանդական կայսր՝ 829-842 թթ. - էջ 565

– Քարոզ - էջ 142

ԹԷՈՓԻԼՏԱԿ եպս. ռուսաց, 1818 թ. - էջ 1389

ԹԻԼԻ, 1569 թ. - էջ 875

ԹԻՒՐՍՈՍ, նհտկ., սրբ. - էջ 1669

ԹՈՌՆԻԿ Մամիկոնեան, 1075 թ. - էջ 1632

ԹՈՎՄԱՍ

– առաքեալ, մնրնկր - էջ 93, տօն - էջ 93, 115, 373, 527, 574, 1669, 1735, յշտկծ. - էջ 728, 846, 1035, 1047, 1628

– Գեմբացի, Բանք - էջ 519, յշտկծ. - էջ 311, 524

– Աքուինացի, 1225-1274 թթ., Գիրք Եօթն խորհրդոց - էջ 2044, Աստուածաբանութիւն - էջ 2121, 2128

– (Թոմա) քհյ., 1315 թ., գրիչ ի Խորդեանց անապատ - էջ 1537, 1541, մնրնկր - էջ 1538

– (Թումա) վրդ., 1330 թ., ուսուցիչ Կիրակոս ծաղկողի - էջ 1535

– (Թումա) 1354 թ., որդի Անանիա ստացողի - էջ 873, 874

– Մեծոփեցի, 1378-1446 թթ. - էջ 344, 346, 351, 638, 1086, 1173

– (Թումա) ԺԴ. դ. - էջ 494

– քհյ. ԺԴ. դ., յետին ստացող - էջ 235

– (Թումա) 1454 թ. - էջ 874

– կր., 1463 թ. - էջ 591

– քհյ., 1464 թ., գրիչ յԱղթամար - Հմր 2788, էջ 583

– (Թումա) կր., 1480 թ. - էջ 121

– (Թումա) ԺԵ. դ. մնրնկր - էջ 738, յշտկծ. - էջ 739-741

– (Թումա) 1591 թ. - էջ 1542

– (Թումա) սրկ., ԺԶ. դ. - էջ 1542

– երէց, 1600 թ. - էջ 500

– քհյ. ի Շօշ, 1610 թ. - էջ 1117, 1118

– (Թուման) հայր Սարգիս քհյի, 1652 թ. - էջ 850

– (Թումա) սրկ., 1667 թ. - էջ 832

– 1706 թ., ստացող ի Պրուսայ - Հմր 2957, էջ 1967, 1968

– (Թումայ) Մոկացի, 1718 թ., գրիչ ի Վան - Հմր 2890, էջ 1119, 1133, 1134, 1136

– վրդ., 1723 թ. - էջ 500

– (Թօմա) վրդ. Շօրապան, 1753 թ. - էջ 1085

– (Թօմայ) մհտ. Վանայ, 1760 թ. - էջ 1222, 1258

– (Թօմա) կթղկս Աղթամարի, 1761 թ. - էջ 1227, 1264

– վրդ., տեսուչ Գողթնեաց, 1763 թ. - էջ 1547

– (Թօմաս) պրն. ի Կ. Պոլիս, 1785 թ. - էջ 686

– (Թօմաս) Սամուէլեան, 1815 թ. - էջ 1350

– քհյ. Նազարեան յԱստրախան, 1833 թ. - էջ 1445, 1464, 1469-1472, 1476-1478, 1482, 1484, 1486

– Օսեփովիչ, 1833 թ. - էջ 1479

– (Թօմայ) Ղօռշանով, 1837 թ. - էջ 1693

– Ղուլունց ի Շուշի, 1846 թ. - էջ 1002

– (Թումաս) գրչփ. - էջ 474

ԹՈՐԳՈՄ, նահապետ Հայոց - էջ 823, 2003

ԹՈՐՈՍ

– 1217 թ., յետին ստացող - էջ 1059, 1060

– Բ, Կիլիկիայի հայկական պետութեան իշխան՝ 1145-1169 թթ. - էջ 276

– Պարոնտէր Ստամպոլցի, 1720 թ. - էջ 598

– Ղրիմեցի, 1741 թ., ստացող յԱտրանայ - Հմր 2984, էջ 2057, 2058

– (Թօրոս) 1776 թ. - էջ 1096

ԹՈՐՈՍԵԱՆ ԽՈՍՐՈՎ, 1930-1988 թթ. - էջ 485, 1093

ԹՈՒԼԻՃ, ԺԶ. դ. - էջ 1541

ԹՈՒԽԹԱՆ, 1318 թ. - էջ 749

ԹՈՒԽԾԱՄ, ԺԶ. դ., կողակից Յատիբէկի - էջ 235

ԹՈՒՄԱՆԲԷԿ, որդի Ջումիի, 1476 թ. - էջ 531

ԹՈՒՊԱՐԻԿ, 1217 թ. - էջ 1062

ԹՈՒՐՈՒԱՆԴԱ

– (Թուրվանդա) մայր Մարկոս գրչի, ԺԵ. դ. - էջ 772-777

– (Թուրանդա) 1591 թ. - էջ 1542

– ԺԶ. դ. - էջ 340

– 1626 թ., կողակից Յախիճանի - էջ 875

ԹՕԴԱՆ, 1409 թ. - էջ 554, 555

ԹՕՄԱՇԷՖՍԿԻ, 1807 թ. - էջ 1316

ԹՕՓՐԱԽ Ղալայու բէկ, 1767 թ. - էջ 1286

ԺՕՄ (=ԺԱՆ) Բատիստա Բուասօ, դեսպան Ֆրանսիայի, 1807 թ. - էջ 1702

ԻԲՐԱՀԻՄ

– խան, 1770 թ. - էջ 1303

– ԺԸ. դ. վերջ, մարզպան Սպահանի - էջ 408

ԻԳՆԱՏ, ԺԸ. դ. - էջ 729

ԻԳՆԱՏԻՈՍ

– Աստուածազգեաց հայրապետ, Ա-Բ. դդ., էջ 86, 260, 465, տօն - էջ 527

– պատրիարք Կ. Պոլսի, 858 թ. - էջ 1111

– վրդ. Սեւլեռնցի, ԺԲ-ԺԳ. դդ., Մեկնութիւն Ղուկասու - էջ 553, 1208, 1210

– 1315 թ. - էջ 1540

– Ղարասուեցի, 1567 թ., գրիչ ի Ղարասու - Հմր 2865, էջ 979, 983-985

– 1719 թ., գրիչ ի Կարին - Հմր 2764, էջ 401, 403

– վրդ. Գաղատացի, 1754 թ. - էջ 1544

– վրդ. Փափազեան ի Ս. Ղազար, 1816 թ. - էջ 795, 796

ԻԶԴԱՏԷՐ, 1315 թ. - էջ 1540

ԻԶԻԴՈՐ - էջ 780

ԻՆԱՀ, 1623 թ. - էջ 843

ԻՆՆՈՎԿԵՆՏԻԱՆՈՍ Պապ - էջ 565, 567

ԻՍԱՀԱԿ

– որդի Աբրահամու, մնրնկր - էջ 31, 327, 871, 1538, տօն - էջ 527, 1734, յշտկծ. - էջ 151-153, 181, 189, 227, 552, 858, 1115, 1637

– վրդ. Կեղեցի, 1706 թ. - էջ 1164, 1167

– վրդ., 1735 թ., առաջնորդ Եղիազարու վանացն - էջ 351

– սրկ. (արքեպս.) Գեղամացի, գրիչ ի Ս. Էջմիածին, 1753 թ. - Հմր 2931, էջ 1543, 1553, 1559, 1566, ստացող ի Կ. Պո­լիս - Հմր 2708, էջ 59, 61, յշտկծ. - էջ 1145, 1154, 2055

– ի Կ. Պոլիս, 1761 թ. - էջ 1219, 1221, 1238, 1249

– վրդ. (արքեպս) ի Կարին, 1762 թ. - էջ 1160, 1226, 1227, 1229, 1232, 1243, 1250, 1271, 1278

– վրդ. (Յովհ. Ջահընկալ), 1763 թ. - էջ 1083

– վրդ., 1765 թ., առաջնորդ Շամախու - էջ 1299, 1560

– վրդ. (պատրիարք) Կ.Պոլսոյ, 1783 թ. - էջ 674, 676, 677, 679, 681-686, 1224

– արքեպս., ԺԸ. դ. վերջ - էջ 411

– եպս. էջմիածնեցի, 1827 թ. - էջ 1567, 1569

– Պայազիտցի-Ղարաօղլիանցի, 1827 թ. - էջ 1567

– ծ. վրդ. Գրիգորեան, 1844 թ. - էջ 2104

– արքեպս., 1854 թ., ստացող Հմր 2996ի - էջ 2107, 2109

– Խոճաբէկեանց, 1857 թ. - էջ 1696

– վրդ., 1863 թ. - էջ 233

– Սահառունի, 1872 թ., գրիչ ի Տփխիս - Հմր 2778, էջ 505, 520

ԻՍԱՔԱՐ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32

ԻՍԼԻՔՍ - էջ 464

ԻՍԿԱՆԴԱՐ (ԸՍԿԱՆԴԱՐ)

– (Ասկանդար) 1590 թ. - էջ 699

– ԺԶ. դ. - էջ 335

ԻՍՄԱՅԷԼ, ածշնչկն - էջ 181

ԻՍՐԱՅԷԼ

– 1354 թ. - էջ 873

– պրն., 1454 թ. - էջ 874

– 1763 թ., կթղկս Աղուանից - էջ 326, 676, 1231, 1269, 1272, 1275, 1277, 1280, 1285, 1288, 1289, 1292, 1296-1299, 1304, 1551-1554, 2052

– Ջուղայեցի, 1763 թ. - էջ 1546

– եպս. ի Շուշի, 1815 թ. - էջ 1348, 1349, 1353, 1359

ԻՐԱՍ, ածշնչկն - էջ 182

ԻՒԱՆ

– Պետրովիչ Եարալով ի Թագանռօվ, 1785 թ. - էջ 1743

– Ռուսթվել, 1785 թ. - էջ 1744

– Սումբաթով, 1788 թ. - էջ 1776, 1806, 1809, 1822, 1826

– Գասպարով, 1790 թ. - էջ 1815, 1820, 1823, 1824

– Խրիստափորիչ Սաթով, 1804 թ. - էջ 1308-1311, 1313, 1314

– Վասիլեւիչ Կուտովիչ (=Գուդովիչ), գրաֆ, 1808 թ. - էջ 1492, 1493, 1495-1497

– Իւանիչ, պօլկովնիկ, 1815 թ. - էջ 1350

– Սոլոմոնով ի Ղզլար, 1832 թ. - էջ 1443

– Փառակեցով ի Ղզլար, 1832 թ. - էջ 1441, 1442

– Եկմեչին, 1833 թ. - էջ 1477

– Էդիլխանեան, 1843 թ. - էջ 1446

– Հայրապետեան, 1843 թ. - էջ 1446

– կնեազ Զախարիչ, ԺԹ. դ. - էջ 948, 1026

ԻՒԱՆԷ

– (Հեօվանէ) Դիւանբէկ, 1762 թ. - էջ 1221, 1228

– մէհտար, 1764 թ. - էջ 1556

– Միրիշքեար, 1784 թ. - էջ 682

– 1817 թ., ի Կախէթ - էջ 1389

ԻՕՆ Լազրով, 1843 թ. - էջ 1453

ԼԱԲԱՆ, ածշնչկն - էջ 181

ԼԱԶՐ Բալէցով յԱստրախան, 1843 թ. - էջ 1455

ԼԱԼԱ, 1356 թ. - էջ 1680, 1681, 1683

ԼԱԼԻՍ, 1752 թ. - էջ 824

ԼԱՆՍԿՈՅ, Ռուսաստանի ներքին գործերի նախարար, 1856 թ. - էջ 1704

ԼԵՒՈՆ

– Պապ Հռօմայ - էջ 564, 977, 980

– Բիւզանդիայի կայսր՝ 457-474 թթ., Օրէնք յաղթող թագաւորաց - էջ 356, 489

– Բ, թագաւոր Հայոց՝ 1198-1219 թթ. - էջ 276, 497, 828, 1122, 1991

– 1217 թ. - էջ 1062

– Գ, թագաւոր Հայոց՝ 1271-1289 թթ. - էջ 276

– Դ, թագաւոր Հայոց՝ 1305-1307 թթ. - էջ 276, 277, 902

– Զ, թագաւոր Հայոց՝ 1374-1375 թթ. - էջ 334

– պրն., ԺԶ. դ. - էջ 751

– Խաչիկեան, 1918-1982 թթ. - էջ 344, 346, 377, 562, 747, 925, 1173

ԼԻԱ, ածշնչկն - էջ 152

ԼԻԿԻԱՆՈՍ կայսր - էջ 112, 542, 560, 573, 1209

ԼԻՊԱՐԻՏ Մեծ իշխան, Կիլիկիայի Հայոց սպարապետ, մօտ 1355-1371 թթ. - էջ 493

ԼՈՅՍՏԻԿԻՆ, 1300 թ. - էջ 754

ԼՈՒԴՈՎԻԿՈՍ ԺԴ. Մեծ, թագաւոր Ֆրանսիայի՝ 1643-1715 թթ. - էջ 429

ԼՈՒՍԻԿ, 1668 թ., եղբայր Նիկողայոս Մելանաւորի - էջ 49, 54

ԼՈՒՍԽԱԹՈՒՆ, ԺԷ. դ. - էջ 780

ԼՈՒՍՊԱՐՈՆ, 1668 թ., Ղրիմ - էջ 54

ԼՕՌԻՍ Մելիքով Բաստամով, 1833 թ. - էջ 1476

ԽԱԴ եպս., Դ. դ., նհտ. 370 թ., տօն - էջ 526, 534, 1667, 1734, յշտկծ. - էջ 77, 109, 251, 316, 1124

ԽԱԶԱՐԲԷԿ, 1331 թ. - էջ 334

ԽԱԹԵՐ, 1290 թ. - էջ 749

ԽԱԹԼՈՒՄԷԼԷՔ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ԽԱԹՈՒԹ, 1315 թ. - էջ 1539

ԽԱԹՈՒՆ

– 1315 թ. - էջ 1540

– 1318 թ. կենակից Յովհաննէս քհյի - էջ 749

– 1565 թ. - էջ 1533

– 1569 թ., - էջ 875

– 1616 թ. - էջ 336

– 1647 թ. - էջ 696

– նորահարս, 1675 թ. - էջ 930

– 1794 թ., մայր Փեթրօ Ձորակցու - էջ 2064

ԽԱԹՈՒՆ ՄԷր, կողակից Մարտիրոսի, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

ԽԱԹՈՒՆԱՂԱ

– 1718 թ. - էջ 1133, 1134, 1137

– ԺԸ. դ., քոյր Ալմայ խաթունի - էջ 688

ԽԱԹՈՒՆԻԿ, ԺԵ-ԺԶ. դդ., կողակից յետին ստացող Մի­քա­յե­լի - էջ 1974

ԽԱԹՈՒՆՇԷ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ԽԱԹՈՒՆՍՕԼԹԱՆ ի Կարին, 1817 թ. - էջ 1354

ԽԱԹՈՒՆՓԱՇԱ

– 1471 թ. - էջ 884

– 1668 թ. - էջ 757

ԽԱԼԱՍԽԱԹՈՒՆ, 1356 թ. - էջ 1683

ԽԱԼԱՖՏԱՏԻԿ, 1610 թ. - էջ 1117

ԽԱԼԻՄ, 1463 թ. - էջ 588, 590

ԽԱԼԻՏ թագաւոր - էջ 1097

ԽԱԼԻՖԱՅ

– 1454 թ. - էջ 874

– տնտես, 1480 թ. - էջ 121

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

ԽԱՂԱՂՈՒԹԻՒՆ, 1356 թ. - էջ 1684

ԽԱՄՓԱՐԻ, 1817 թ. - էջ 1387

ԽԱՅԽԱԹՈՒՆ, 1471 թ. - էջ 884

ԽԱՆԱՂԱ

– ԺԶ. դ. - էջ 705

– 1718 թ. - էջ 1137

– ԺԸ. դ. - էջ 318, 319

ԽԱՆԲԱԲ, 1645 թ., յետին ստացող - էջ 236

ԽԱՆԲԵՐ, մայր Թէոդորոս Շիրակունոյ, ԺԹ. դ. - էջ 306

ԽԱՆԲԷԿ, 1723 թ., կողակից Աստուածայտուրի - էջ 1969

ԽԱՆԴՈՒՏ (Խանտուր), ԺԵ. դ. - էջ 58

ԽԱՆԶԱԴԱ

– 1674 թ. - էջ 706

– ԺԸ. դ. - էջ 1538

ԽԱՆԻ

– 1557 թ. - էջ 335

– 1569 թ. - էջ 875

ԽԱՆԻԱՐ, ԺԷ. դ. - էջ 696

ԽԱՆՂՈՒԼԻ յԱւանց, 1600 թ. - էջ 693, 694

ԽԱՆՈՒՄ

– 1735 թ., կին Մնացականի - էջ 1742

– մհտ., 1820 թ. - էջ 930

ԽԱՆՈՒՄԱՂ, մայր Սարգիս եպս. Արղութեցու, 1661 թ. - էջ 1175

ԽԱՆՍՈՒԼԹԱՆ

– 1557 թ. - էջ 335

– 1600 թ. - էջ 500

ԽԱՆՓԵՐԻ, 1787 թ. - էջ 1755, 1757, 1780

ԽԱՉԱՂԲԱՐ, 1217 թ. - էջ 1060

ԽԱՉԱՆԻՍ, 1523 թ., որդի յետին ստացող Վրթանէսի - էջ 532

ԽԱՉԱՏՈՒՐ

– գրիչ, ԺԲ. դ. - Հմր 2840, էջ 855, 857

– Կեչառեցի. մօտ 1260 - մօտ 1331 թթ., Տաղք եւ գանձ. «Այս կեանքս է» - էջ 90, 265, «Ես եմ կորուսեալ» - էջ 90, «Խնդութեան ձայն» - էջ 64, 237, Խրատք - էջ 1619

– ԺԳ-ԺԵ. դդ., (Կեչառեցի՞ կամ Տարօնացի՞), Տաղք եւ գանձք. «Այսաւր երեւի» - էջ 64, 238, «Խաղաղարար Աս­տուած» - էջ 709, «Խանդաղակաթ սրտիւ» - էջ 77, 251, 714, 1527, «Խաչաբարձ արփի» - էջ 717, «Խաչա­բարձ սուրբ» - էջ 87, 261, «Խաչի քո, Քրիստոս» - էջ 84, 259, 716, 1530, «Խնդահրաւէր մանկունք» - էջ 716, «Խնդա´յ, խո­րան Աստուծոյ» - էջ 65, 239, 707, «Խնդայ Սիովն» - էջ 711, «Խնջոյս հարսանեաց» - էջ 710, Խո­նարհալ Բա­նին» - էջ 709, 1530, «Խոնարհիմք հոգ­ւով» - էջ 710, «Խոս­­տովանիմք զքեզ» - էջ 709, «Խո­րան փա­ռաց» - էջ 707, «Խորան քեզ» - էջ 78, 1528, «Խորհուրդ ազգաց» - էջ 78, 1528, «Խորհուրդ ան­յայտ» - էջ 710, «Խորհուրդ ընտրեալ» - էջ 715, «Խորհուրդ կենաց» - էջ 710, «Խոր­հուրդ հանգստեան» - էջ 73, 246, 712, 1525, «Խորհուրդ հրաւիրման» - էջ 73, 247, 712, «Խորհուրդ յառաջ» - էջ 711, «Խորհուրդ սոսկալի» - էջ 73, 246, 712, «Խորհրդա­զգած քո» - էջ 255, 715, «Խորք անքննին» - էջ 86, 260, 717, «Խունկ եւ զմուռ» - էջ 73, 712, «Խրամատեալ կանոն» - էջ 68, 241, 709, 1523, «Խրատ մարդասիրին» - էջ 708, «Վարդք վա­յե­լուչք» - էջ 81, 252, «Տագնապէին զաւրականքն» - էջ 68

– 1356 թ. - էջ 1683

– կր., 1416 թ. - էջ 849, 850

– 1454 թ. - էջ 874

– երէց գրիչ, 1464 թ. - էջ 750

– քհյ., 1476 թ., յետին ստացող - էջ 531

– 1480 թ., կր. Վարագայ վանքի - էջ 121

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

– քհյ., ԺԵ. դ., թուղթ կոկող ի Վասպուրական - Հմր 2813, էջ 737

– 1564 թ. - էջ 826

– (Խաչդուր) 1567 թ. - էջ 836

– 1631 թ., յետին ստացող - էջ 780

– վրդ., մհ. 1657 թ., ուսուցիչ Վարդան եպսի - էջ 36-38

– երէց Կեսարացի, 1658 թ. - էջ 1675

– մհտ., 1660 թ. - էջ 27

– երէց, 1666 թ., գրիչ - Հմր 2975, էջ 2027, 2028

– 1667 թ., որդի Յակոբ գրչի - էջ 1972

– կր. Ջուղայեցի, 1675 թ., ստացող - Հմր 2853, էջ 928, 930

– արքեպս. Կաֆայու, 1668 թ. - էջ 52

– պարոնտէր, 1668 թ. Ղրիմ - էջ 49

– մեծ րաբունապետ, ԺԷ. դ. - էջ 350

– վրդ., ԺԷ. դ., կնքատէր - էջ 96

– ԺԷ. դ., հայր Գէորգ երէցի - էջ 92

– 1703 թ., եղբայր Վարդան Բաղիշեցու - էջ 472-474

– Կարնեցի (Էրզրումցի), 1666-1740 թթ., Քարոզ - էջ 1030

– (Խաչայտուր) 1723 թ., միաբան Ս. Նախավկայի վանքի - էջ 1970

– վրդ., յետին ստացող 1726 թ., առաջնորդ Արզրումայ - էջ 1998

– քհյ., 1762 թ. - էջ 1221

– վրդ. ի Խոյ, 1763 թ. - էջ 1549

– Կ. Պոլսեցի, 1767 թ., գրիչ յԵրուսաղէմ - Հմր 2792, էջ 595, 598

– Բաղիշեցի, 1768 թ. - էջ 986

– գանձապետ Ղալաթիոյ եկեղեցւոյ, 1785 թ. - էջ 681

– խջյ յԱդրանայ, 1785 թ. - էջ 687

– տրց., 1789 թ. - էջ 1793

– Վանեցի վրդ., 1795 թ. - էջ 351

– եպս. Ս. Բարդուղիմէոսի վանքի, 1802 թ. - էջ 1343, 1354, 1356

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342

– վրդ., ի Մոզդոկ, 1802 թ. - էջ 1337

– Եղիկով, 1807 թ. - էջ 1313, 1315-1318

– եպս. ի Կարմիր վանս, 1815 թ. - էջ 1348

– քհյ., 1817 թ. - էջ 1356

– ի Թաւրէզ, 1817 թ. - էջ 1354, 1356

– Գասպարեան, 1817 թ. - էջ 1392

– արքեպս Նախիջեւանցի, 1831 թ. - էջ 1687

– Բուրշալով, 1832 թ. - էջ 1442, 1465

– Ալվարեան, 1833 թ. - էջ 1459

– Մարդանով, 1843 թ., յԱստրախան - էջ 1447

– Տրց. Շեկահողցի Վարդանեան, 1840 թ. - էջ 300

– քհյ. Տէր-Աստուածատրեան, 1846 թ. - էջ 999

– վրդ., գրչփ. - էջ 1998

– Խչօ, գրչփ. - էջ 987

ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ ԱՐՇԱԿ - էջ 320, 338, 738, 744, 948

ԽԱՉԳՌՈՒԶ, 1668 թ., հայր Նիկողայոս գրչի - էջ 54

ԽԱՉԵՐԵՍ

– ԺԳ. դ. - էջ 1062

– սրկ., 1594 թ., որդի Անտոն քհյի - էջ 122

– մհտ., 1660 թ. - էջ 27

– 1786 թ. - էջ 1754

ԽԱՉԻԿ

– Ա. Արշարունեցի կթղկս՝ 973-992 թթ. - էջ 2001

– 1232 թ., հայր Թարգմանչաց Աւետարանի ստացող Յով­հաննէս Աւագերէցի - էջ 323

– վրդ., գանձ - էջ 67

– ԺԴ. դ., հայր յետին ստացող Մարտիրոս քհյի - էջ 904

– 1463 թ., հայր Գրիգոր գրչի - էջ 591

– Պօղոսեան Ջուղայեցի, 1768 թ. - էջ 678, 1300

– Առբաբող, 1789 թ. - էջ 1794, 1802, 1803

– Մսրեան ի Ռօման, 1789 թ. - էջ 1805, 1806, 1809, 1826

ԽԱՉՈՏ, 1217 թ. - էջ 1060

ԽԱՉՔՕ

– Սելիստրացի, 1720 թ., գրիչ յԵրուսաղէմ - Հմր 2971, էջ 2013, 2022

– Գալիպօլցի, 1733 թ., գրիչ ի Գալիպօլի - Հմր 2969, էջ 2009, 2012

ԽԱՉՕ, 1833 թ., հայր Զարթարի - էջ 331

ԽԱՍՊԷԿ, Տաղ. «Տաճար լուսեղէն» - էջ 65

ԽԱՍՕ, 1828 թ., կողակից յետին ստացող Աւետիսի - էջ 1941

ԽԱՐՊԱՆԴԱ խան Մոնգոլաց, 1312 թ. - էջ 324, 853

ԽԱՒՉԿԻ, 1668 թ., Ղրիմ, եղբայր Սիմէոնի - էջ 27, 40

ԽԱՕՇԽԱԲԱՐ, 1703 թ. - էջ 472-474

ԽԲԷԼ, 1351 թ. - էջ 334

ԽԴՐՇԱՀ, 1601 թ. - էջ 880

ԽԷՐԱՆՇԱՀ, ԺԵ. դ., ստացող - Հմր 2782, էջ 533, 545-548

ԽԷՐԽԱԹՈՒՆ

– 1315 թ. - էջ 1540

– ԺԵ. դ., մնրնկր - էջ 738, յշտկծ. - էջ 739, 740

ԽԻԿԱՐ

– իմաստուն, Ք. ա. Ե. դ., Խրատք - էջ 228, 1979

– քհյ., 1280 թ., ստացող - Հմր 2746, էջ 337, 339, 340

ԽԼՂԱԹ, 1623 թ. - էջ 843

ԽՆՁՈՐՈՍԿԻ

– 1217 թ. - էջ 1060

– 1300 թ. - էջ 754

ԽՈՅԱՆԴԱ, 1279 թ. - էջ 848

ԽՈՅԴԱՆ, 1201 թ. - էջ 493

ԽՈՆԹՔԱՐ, 1591 թ. - էջ 1542

ԽՈՆՁԱԽԱԹՈՒՆ, ԺԶ. դ. - էջ 751

ԽՈՆՁԱ

– ԺԴ. դ. - էջ 1063

– ԺԵ. դ. - էջ 547

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

– ԺԷ. դ., յետին ստացող - էջ 532

ԽՈՇԱՔ, 1297 թ. - էջ 848

ԽՈՉԱՂ, 1201 թ. - էջ 493

ԽՈՍՐՈՎ

– որդի Վաղարշայ՝ 211-259 թթ. - էջ 273, 345, 1632

– Ապուրէզ, թագաւոր Պարսից՝ 591-628 թթ. - էջ 2002

– Անձեւացի, մհ. 964 թ., ի Մեկնութենէ Ժամագրոց - էջ 461, յշտկծ. - էջ 402, 796

– 1356 թ., գրիչ ի Ղրիմ - Հմր 2943, էջ 1679-83, 1687

ԽՈՍՐՈՎԻԴՈՒԽՏ

– արքայաքոյր Տրդատայ- էջ 526, 1734

– 1183 թ., մեկենաս յԷրէզ - Հմր 2877, էջ 1053, 1056, 1057

ԽՈՍՐՈՎԻԿ թարգմանիչ, Ը. դ., Առ այնոսիկ - էջ 359

ԽՈՍՐՈՎՇԱՀ, ԺԴ. դ. - էջ 330

ԽՈՏԻ, 1569 թ. - էջ 874, 875

ԽՈՐԷՆ

– սրբ. Ե. դ. - էջ 527, 1734

– Խորխոռունի, նհտ. 451 թ. - էջ 309

– աւ. քհյ. Միրզաբէգեանց ի Բաքու, 1897 թ. - էջ 794

ԽՈՑԱԴԵՂ, ԺԵ. դ. - էջ 846

ԽՈՑԱՅԴԵՂ, ԺԶ. դ. - էջ 1541

ԽՈՒԴԱԴԱՐ, հայր Ղազար գրչի, 1601 թ. - էջ 880

ԽՈՒԴԱՅ ԱՅՎԵՏԱՆ, 1601 թ. - էջ 880

ԽՈՒԴԱՅԲԱՆԴԱ շահ, հայր Շահ Աբբասի - էջ 1117

ԽՈՒԹԱՆԽԱԹՈՒՆ, 1348 թ. - էջ 1063

ԽՈՒԹԼՈՒ

– 1463 թ. - էջ 588-589

– (Խուդլու) ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1975

ԽՈՒԹԼՈՒԲՈՒՂԱ, 1431 թ., եղբայր Ատոմի - էջ 1984

ԽՈՒԹԼՈՒՄԵԼԷՔ, 1409 թ. - էջ 555

ԽՈՒԹՈՒԽ, 1318 թ. - էջ 749

ԽՈՒԼԻՋԱՆ, մհտ., 1748 թ., հայր Պօղոս բժիշկ Եւդոկիացու - էջ 297

ԽՈՒՄԱՐ

– (Խումար) 1590 թ. - էջ 699

– կողակից Աստուածատուր քհյի, ԺԸ. դ. - էջ 688

ԽՈՒՄԱՐԽԱԹՈՒՆ, 1601 թ., մայր Ղազար գրչի - էջ 880

ԽՈՒՆԴԻԿ, 1647 թ. - էջ 696

ԽՈՒՆԶԱՅ, ԺԵ. դ., դուստր յետին ստացող Յովհաննէսի - էջ 1538

ԽՈՒՌՈՒՄ, 1674 թ. - էջ 706

ԽՈՒՏՈՒՐ- 1565 թ. - էջ 1534

ԽՏՐՇԱՀ մանուկ, նհտկ. 1500 թ. - էջ 1644

ԽՐՄԸԶ, 1624 թ., քոյր Մարտիրոս վրդի. - էջ 347

ԽՕՋԱՄԻՐ

– ԺԵ. դ., որդի Խերանշահի - էջ 546, 547

– 1724 թ. - էջ 886

ԾԱՂԻԿ

– ԺԵ. դ. - էջ 778

– 1667 թ., դուստր Յոհան քհյի - էջ 614, 615

– 1789 թ., կենակից Մինասի - էջ 1789

ԾԱՄՈՍԿԻ, 1292 թ. - էջ 902, 903

ԾԱՊՕ, 1616 թ. - էջ 336

ԾԱՌՈՒԿ ի Խուռէշ, 1817 թ. - էջ 1355

ԾԱՏՈՒՐ

– 1645 թ. - էջ 236

– խջյ, 1600 թ., յԱւանց - էջ 693, 695

– ԺԷ. դ. - էջ 797

– տրց., 1789 թ. - էջ 1792, 1796, 1798, 1814

ԾԵՐՈՒՆ կր., 1356 թ. - էջ 1685

ԾՈՎԻՆԱՐ, 1730 թ. - էջ 876

ԿԱԼԴՈՆԻՈՍ, այր պարկեշտ - էջ 363

ԿԱԼԵՍՏԻԱՆՈՍ նհտ. Բ. դ. - էջ 362

ԿԱԼԻՍՏՈՍ նհտկ. 304 թ. - էջ 1028, 1669

ԿԱԼՆԻԿԷ

– սրբ., նհտկ. - էջ 559, 1668

– կողակից Անանիա ստացողի, 1354 թ. - էջ 873

ԿԱԼՈՒԻՆ ԺԱՆ, 1509-1564 թթ. - էջ 566

ԿԱԽԷ պրն., ԺԶ. դ., յետին ստացող - էջ 1541

ԿԱՀԱԹ, ածշնչկն - էջ 155

ԿԱՅԷՆ - էջ 24, 94, 122, 270, 332, 365, 523, 741, 858, 1159, 2106

ԿԱՅԻԱՓԱՍ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32, 843

ԿԱՆԱՅԵԱՆՑ ՍՏԵՓԱՆ, 1860-1936 թթ., յետին ստացող - էջ 1680

ԿԱՇՄ ոստիկան - էջ 274

ԿԱՏԱ, 1267 թ. - էջ 1061, 1062

ԿԱՏԱՐԻՆԷ

– կոյս, նհտ. 307 թ. - էջ 114

– 1785 թ., կին Գրիգոր Խալդարեանի - էջ 685, 1750, 1752, 1768

– Իվանովնա Լազարեան, 1789 թ. - էջ 1791, 1792, 1794, 1799, 1803

ԿԱՏՐԱՄԻԴԷ, 1315 թ. - էջ 1541

ԿԱՐԱՊԵՏ

– քհյ. Ածկորեցի, գրիչ ի Մոկաց գաւառ, 1306 թ. - Հմր 2806, էջ 699, 702

– կր., 1354 թ., գրիչ յԱղթամար - Հմր 2843, էջ 871, 873

– քհյ., 1356 թ., ստացող ի Ղրիմ - Հմր 2943, էջ 1679-1683, 1386

– 1356 թ., հայր Տրց. քհյի - էջ 1683

– Ա. Կեղեցի կթղկս՝ 1392-1404 թթ. - էջ 1112

– քհյ., 1416 թ. - էջ 850

– կթղկս Աղունանից, 1420 թ. - էջ 1116

– 1463 թ. - էջ 588-590

– կր., 1480 թ., գրիչ ի Վարագավանս - Հմր 2711, էջ 97, 116, 118-122

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

– ԺԵ. դ. - էջ 746

– ԺԵ. դ. - էջ 546-548

– ԺԵ. դ., գրիչ ի Վասպուրական - Հմր 2813, էջ 737, 740

– Բաղիշեցի, ԺԵ. դ. վերջ - ԺԶ. դ. սկիզբ, Կարգ վար­դա­պետացն - էջ 982, Տաղ. «Կաթողիկէ եկեղեցիս» - էջ 715

– ԺԶ. դ. - էջ 1541

– ԺԶ. դ. - էջ 340

– 1600 թ., որդի Զաքարիա ստացողի - էջ 693

– 1674 թ. - էջ 706

– որդի մհտ. Ամիրի, 1707 թ. - էջ 2106

– Բ. Ուլնեցի կթղկս՝ 1726-1729 թթ. - էջ 1112-1167

– վրդ. Բաղիշեցի, 1759 թ. - էջ 1223, 1263

– պատրիարք Երուսաղէմի, 1760 թ. - էջ 1233, 1246, 1276, 1301, 2040, 2041

– Մովսիսեան Թիֆլիզեցի, 1760 թ. - էջ 1234

– վրդ., առաջնորդ Սեպհոյ վանից, 1760 թ. - էջ 1235, 1304, 1305

– վրդ., առաջնորդ Երնջակու Ս. Կարապետ վանիցն, 1764 թ. - էջ 1241

– վրդ., առաջնորդ Բայազիտու, 1765 թ. - էջ 1557

– Բայազէտցի, 1765 թ. - էջ 1229

– մհտ., 1768 թ. - էջ 1300

– մհտ. Տրջանենց, 1784 թ. - էջ 673

– վրդ., նուիրակ, 1784 թ. - էջ 682

– ամիրա յԱդրանայ, 1784 թ. - էջ 680, 686

– վրդ. ի Նոր Նախիջեւան, 1785 թ. - էջ 1657, 1740, 1742, 1743, 1769, 1781, 1784, 1785, 1787, 1790, 1793-1795, 1797, 1798, 1801, 1802, 1808, 1809, 1811, 1813, 1815-1817, 1819, 1823, 1824, 1826, 1828

– 1785 թ. - էջ 680

– խջյ ի Կարին, 1785 թ. - էջ 685

– 1791 թ., գրիչ - Հմր 2954, էջ 1957, 1963, 1964

– եպս., 1795 թ. - էջ 352, 1090

– վրդ., 1800 թ. - էջ 1510, 1511

– եպս. Կեսարիայի, 1802 թ. - էջ 1343

– վրդ., 1802 թ., միաբան Ս. էջմիածնի - էջ 1342, 1343

– մայօր, 1802 թ. - էջ 1328, 1338

– դպիր Գէորգեան, 1802 թ. - էջ 1090

– արքեպս., առաջնորդ Կարնոյ, 1779-1856 թթ., ստացող ի Կարին - Հմր 2754, էջ 369, 370, ստացող 1825 թ. - Հմր 2759, էջ 393, ստացող 1827 թ. - Հմր 2760, էջ 395, 396, ստացող յՂզուր, 1840 - Հմր 2751, էջ 359, 360, յշտկծ. - էջ 395, 596, 1350, 1687

– նուիրակ ի Ս. Երուսաղէմ, 1815 թ. - էջ 1352, 1353

– իւզբաշի յԵրեւան, 1815 թ. - էջ 1352, 1353

– աղա Յօհանջանեան ի Կարս, 1815 թ. - էջ 1349, 1350

– Ջանիբէկեանց, 1816 թ. - էջ 1358

– եպս., առաջնորդ Շաքիի, 1817 թ. - էջ 1353

– վրդ. Ժամկոչեան ի Թաւրէզ, 1817 թ. - էջ 1354

– ամիրայ Ազնաւուրեան, 1817 թ. - էջ 1356

– Գօրօյեանց ի Թէմէսուկ, 1817 թ. - էջ 1354

– Տէր-Յարութիւնեան յԱշտարակ, 1817 թ. - էջ 1360

– աղա, 1821 թ., ստացող ի Կարին - Հմր 2791, էջ 593, 596, 1163

– պատրիարք Կ. Պոլսի, 1825 թ. - էջ 395, 1356

– Նաւասարդեան, 1827 թ. - էջ 1529

– քհյ., 1830 թ., գրիչ յԵրուսաղէմ - Հմր 2881, էջ 1075, 1078, 1080, 1081

– քհյ. Օրդուխանեանց, 1832 թ. - էջ 1444, 1446, 1450, 1462, 1463, 1482, 1483, 1489, 1490

– եպս., միաբան Ս. էջմիածնի, 1844 թ. - էջ 1482

– Մկրտիչ Տէր-Մարգարեան, 1848 թ. - էջ 486

– Թորոսեան Չմշկածագեցի, 1857 թ., Ապացոյցք քրիս­տոնէական կրօնի - էջ 965, 968

– Շիրակունի, վխճ 1862 թ. - էջ 306

– վրդ. Մարաղեցի, 1863 թ. - էջ 234

– Եզեան, 1835-1905 թթ. - էջ 860

– Շահնազարեան, 1814-1865 թթ. - էջ 994, 1002

– Մելիք-Օհանջանեան, 1893-1970 թթ. - էջ 403

– գրչփ. - էջ 202, 232

ԿԱՐՃԻԿ, 1828 թ., հայր Մկրտիչ վրդ. Վաղարշապատեցու - էջ 1500

ԿԱՐՊԻԱՆՈՍ, Դ. դ., մնրնկր - էջ 33, 321, 879, տօն - էջ 527, թուղթ - էջ 689, 743

ԿԱՒՏԱՐԿԷ, 1217 թ. - էջ 1062

ԿԱՔՒԷ, 1752 թ. - էջ 824

ԿԵԼԵՍՏԻԱՆՈՍ Պապ Հռօմայ, Ե. դ. - էջ 564

ԿԵՓԱՍ, ածշնչկն - էջ 757

ԿԻՊՐԻԱՆՈՍ

– եպս., սրբ. նհտ. Գ. դ. - էջ 1668

– վրդ., սրբ. - էջ 1734

ԿԻՍ, ածշնչկն, հայր Սաւուղայ - էջ 95

ԿԻՍԵԼԵՈՎԱ Լիւդմիլա, լատինատառ ձեռագրերի մասնա­գէտ-միջնադարագէտ - էջ 317

ԿԻՐԱԿՈՍ

– անարծաթ բժիշկ, սրբ - էջ 1121

– սրբ., նհտ. 305 թ., ի գանձս - էջ 66, 67, 81, 84, Պատ­մու­թիւն - էջ 240, տօն - էջ 529, 1664, 1736

– Գանձակեցի, մօտ 1201/1203-1271 թթ., Յառաջաբան Պատմութեան - էջ 343, Պատմութիւն - էջ 403, յշտկծ. - էջ 351, 406

– քհյ., եղբայր գրիչ Յոհանէս երէցի, 1290 թ. - էջ 749

– վրդ. Երզնկացի, 1270-ական-1356 թթ. - էջ 145, 1620

– ԺԳ. դ. - էջ 743, 744

– սրկ., 1330 թ., ծաղկող - Հմր 2929, էջ 1533, 1535

– Աղբակեցի, 1351 թ. - էջ 332-334

– հայր յետին նորոգող կաւշկար Քարիմատինի, ԺԴ. դ. - էջ 750

– Ա. Վիրապեցի կթղկս՝ 1441-1443 թթ. - էջ 569

– ԺԶ. դ. - էջ 548

– 1618 թ. - էջ 336

– քհյ. 1623 թ. - էջ 844

– քհյ., 1624 թ. - էջ 348

– քհյ., հնգց. 1661 թ. - էջ 1176

– քհյ., 1667 թ., հայր գրիչ Սարգիս երէց Ախտալեցու - էջ 831

– 1667 թ. - էջ 832

– 1674 թ. - էջ 706

– 1682 թ., հայր Պաղտայսարի - էջ 340

– ԺԷ. դ., հայր Վարդան ստացողի - էջ 780

– 1730 թ. - էջ 876

– (Գիրակոս) 1734 թ. - էջ 592

– Առնջեցի, 1754 թ. - էջ 1083

– վրդ. Ներքիվանեցի, 1795 թ. - էջ 351

– կթղկս Սսայ, 1798 թ. - էջ 1501, 1717

– Րաբունի, 1809 թ. - էջ 368

– աբղյ Սաղիմացի, 1809 թ. յետին ստացող Հմր 2994ի - էջ 2104

– վրդ. ի Ս. Կարապետ Մշոյ, 1815 թ. - էջ 1349

ԿԻՐԱՅԽԱԹՈՒՆ, 1416 թ. - էջ 850

ԿԻՐԻԼ Սիմոնովիչ Կլաթկով, 1805 թ. - էջ 1309, 1311

ԿԻՒՌԺԱՆ Բիւզանդիայի կայսր, մհ. 976 թ. - էջ 2081, 2082

ԿԻՒՐԵՂ

– Երուսաղեմացի, 315-386 թթ., Կոչումն ընծայութեան - էջ 541, 542, Ճառք - էջ 373, 374, 377, 380, 385, 531, 760, 1511, Պատասխանիք Աթանասի - էջ 1125, ի տաղս եւ գանձս - էջ 67, 242, տօն - էջ 530, 540, 1665, 1737, Պատ­­մութիւն - էջ 107, 136, 560, 1208, յշտկծ. - էջ 541, 774, 775

– Աղէքսանդրացի, 375-444 թթ., Մեկնութիւն՝ Եսայեայ - էջ 597, 948, 2025, 2027, Ղուկասու - էջ 136, ի Մեկ­նու­թե­նէ Եզեկիէլի - էջ 2007, Ի Մեկնութենէ Զաքարիայի - էջ 2007, Ճառք - էջ 455, 463, 569, 576, 1999, 2004-2007, տօն - էջ 456, յշտկծ. - էջ 388, 576, 2008, 2014

– վրդ. Ակնայ, 1767 թ. - էջ 1295

ԿԻՒՐԻՈՆ կթղկս Վրաց՝ 595/599-610/614/616 թթ., - էջ 2001, 2002

ԿԻՒՐՈՍ արքայ Պարսից՝ Ք.ա. 558-529 թթ., մնրնկր - էջ 31, յշտկծ. - էջ 94, 190, 191

ԿՂԱՒԴԻԱ կայսր Հռոմայ - էջ 113, 534, 1514

ԿՂԵՄԷՍ

– Ե. Պապ - էջ 565

– Կանոնք - էջ 638

ԿՈԶՄԱ, բժիշկ, սրբ. նհտ. 285 թ. - էջ 1121

ԿՈԿԻ ՊԱՐՍԱԴԱՆՈՎ ԹԻՖԼԻԶԵՑԻ, 1828 թ. - էջ 1592

ԿՈՂՈՒՊԷԿ գրաֆ, 1804 թ. - էջ 1310

ԿՈՄԻՏԱՍ Ա. Աղցեցի կթղկս՝ 615-628 թթ. - էջ 570, 2002

ԿՈՌՃԻԽԱԹՈՒՆ, 1315 թ. - էջ 1540

ԿՈՍՏԱՆԴԻՆ

– (Կոստանդիանոս) Մեծ, կայսր հռովմայեցւոց՝ 306-337 թթ., Աւրէնք յաղթող թագաւորաց - էջ 356, 485, Դա­շանց թուղթ - էջ 345, 537, 613, ի տաղս եւ գանձս - էջ 66, 77, 239, 251, տօն - էջ 1667, 1734, յշտկծ. - էջ 44, 107, 114, 115, 178, 374, 451, 452, 458, 460, 538, 542, 558-560, 564, 640, 978, 1094, 1121, 1131, 1651

– (Կոստանդ) Դ. դ., որդի Կոստանդիանոսի - էջ 114, 531, 541

– 1217 թ. - էջ 1060

– տէր Լամբրոնի (Լամբրոնացի), մհ. 1250 թ.- էջ 142, 461

– Ա. Բարձրբերդցի կթղկս ՝ 1221-1267 թթ., (Սրիկ). Տաղք եւ գանձք. «Այսաւր ցնծան» - էջ 711, «Այսաւր նոր արեւ» - էջ 74, 247, 713, 1526, «Անսկիզբն Բանդ Հաւր» - էջ 707, «Աստուածածին մայր» - էջ 1529, «Ի դաս հրե­ղինաց» - էջ 708, «Խաչն ի նախնումն» - էջ 75, 248, 1526, «Կայր կոյսն» - էջ 91, «Կանայքն կանխեալ» - էջ 713, «Կոյսն ի յայրն» - էջ 65, 238, «Հնչմամբ ձայնիւ» - էջ 77, 251, 715, 1528, «Հրճուիմք այսաւր - էջ 63, 237, 707, «Ով զարմանալի խորհուրդ - էջ 63, 237, 707

– Բ. Կատուկեցի կթղկս՝ 1286-1289 թթ. - էջ 491, 941

– Պեհեսնցի, 1314 թ., ստացող ի Սկեւռայ - Հմր 2787, էջ 575, 580, 581

– Գ. թագաւոր Հայոց՝ 1344-1362 թթ. (յշտկծ. 1356 թ.) - էջ 1682, 1683

– երկրորդ Լամբրոնացի հայրապետ հայոց, յշտկծ.՝ մհ. 1380 թ. - էջ 731, 941

– (Կոստանդ) 1473 թ. - էջ 1001

– Գանձասացք եւ տաղասացք ԺԳ-ԺԵ. դդ., Տաղք եւ գանձք. «Այսաւր բերկրին» - էջ 707, «Դարձան խնդու­թեամբ» - էջ 713, «Քաջամարտիկ» - էջ 710

– (Կոստանդ) ԺԵ. դ. - էջ 775

– կթղկս Կիլիկիոյ (յշտկծ. 1610 թ.), իմա՝ Կոնստանդին Դ. Լամբրոնացի՝ 1323-1326 թթ. - էջ 941

ԿՈՐԽ, ածշնչկն - էջ 144, 166, 167

ԿՈՒԻՆԴՈՍ ԿՈՐՏԻՈՍ, Գիրք Պատմութեանց Մեծի Աղէք­սանդրի - էջ 1004, 1026

ԿՈՒԼԻԷԼՄՈՍ Կռիֆիտի, 1840 թ. - էջ 483

ԿՈՒՌՆԵԼԻՈՍ

– քահանայապետ, 253 թ. - էջ 567,

– վրդ., մեկնիչ. Մեկնութիւն չորից գլխաւոր մարգարէից - էջ 1163, 1168, 2013, Մեկնութիւն Հնգամատեանին - էջ 149, 175, 1159, 1165, 1168, 2013, յշտկծ. - էջ 178, 182

ԿՈՒՍԻԿ խջյ - էջ 27

ԿՈՒՐԱԿԻՆ քնեազ, 1805 թ. - էջ 1311

ԿՈՒՐԴՆԿՐԻ, 1262 թ. - էջ 1062

ԿՐԱՒՆԻԴԷՍ, սրբ. մհ. 355 թ. - էջ 77, 250, 500

ԿՕՐՕՏՆԻՉ, 1807 թ. - էջ 1316

ՀԱԳԱՐ աղախին, ածշնչկն - էջ 151

ՀԱԼԽԱԹՈՒՆ

– (Հիլալխաթուն) 1356 թ - էջ 1682, 1683

– 1718 թ., կողակից Յարութիւնի - էջ 1133, 1137

ՀԱԽՆԱԶԱՐ, 1661 թ., եղբայր Սարգիս եպս. Արղութեցու - էջ 1175

ՀԱԽՈՒՄ ի Շուշի, 1815 թ. - էջ 1350

ՀԱՂԲԱԿ, 1476 թ. - էջ 531

ՀԱՄԱԶԱՍՊ

– Արծրունի, նհտ 786 թ., տօն - էջ 84, 258, 528, 1669, 1735

– եպս., առաջնորդ Յովհաննուց, 1279 թ. - էջ 990

– քհյ. Տէր-Աւետիքեան, 1880 թ. - էջ 633

ՀԱՄԱՆ, 1565 թ. - էջ 1533

ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄ

– մհտ. Գասպարեան, 1784 թ. - էջ 680

– քհյ. Տէր-Վարդանեանց, 1904 թ. - էջ 844

ՀԱՄԶԱՅ

– 1262 թ. - էջ 875

– 1730 թ. - էջ 876

ՀԱՅԱԹ, 1591 թ., մայր նորոգող Գրիգոր քհյի - էջ 1542

ՀԱՅԿ նահապետ - էջ 271, 272, 304, 305, 313-315, 1111

ՀԱՅԿԱԶ ՄԱՏԱԹԵԱՆ ՅՕՀԱՆՆԷՍ, սպասալար Ռուսաց, ԺԹ. դ. - էջ 232

ՀԱՅԿԱԶ, 1476 թ. - էջ 531

ՀԱՅՐԱՊԵՏ

– 1356 թ. - էջ 1683

– ԺԵ. դ. - էջ 885

– ԺԵ. դ. - էջ 740

– քհյ., ԺԶ. դ. - էջ 340

– (Խէրապէտ) ռես Աւանցի, 1600 թ. - էջ 693

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– մահդասի, 1623 թ. - էջ 844

– 1706 թ. - էջ 1968

– քհյ. ի Վան, 1765 թ. - էջ 1562

– պրն., 1765 թ. - էջ 1277

– (Խէրապետ) 1768 թ. - էջ 1138

– պրն. ի Կարին, 1785 թ. - էջ 680, 684

– ԺԸ. դ. - էջ 788

– Արծրունեան ի Պայազէտ, 1815 թ. - էջ 1349, 1350

– Տէր-Յովսէփեան, 1835 թ. ծաղկող Հմր 2990ի - էջ 2087, 2090

– Մահումեան, 1843 թ. - էջ 1443

– (Հերայետ) 1857 թ., որդի Մուսեսի - էջ 281

– բժիշկ, 1789 թ., ստացող - Հմր 2738, էջ 277, 279, 282

– ԺԸ. դ., յետին ստացող Շահնազար Ագուլեցի - էջ 318, 319

– Մանուկով Ղուլոեանց, ԺԹ. դ. - էջ 928

ՀԱՍԱՆ

– 1182 թ., որդի Վախթանգի - էջ 491, 492

– 1201 թ., հայր Վասակ Պատրիկի - էջ 493

– Ջալալ Դաւլա, գահերէց իշխան, ԺԳ. դ. - էջ 1061, 1062

– 1312 թ. - էջ 492

ՀԱՍԱՆԲԷԿ ԲԱՅԱՆԴՈՒՐ, 1476 թ. - էջ 531, 884

ՀԱՍՐԱԹ

– ԺԵ. դ. - էջ 885

– 1754 թ. - էջ 881

ՀԱՐՄԱ, որդի Գեղամայ - էջ 272

ՀԱՐՈՒՆ, 1351 թ. - էջ 332, 334

ՀԵԹՈՒՄ

– Ա. թագաւոր Հայոց՝ 1226-69 թթ. - էջ 143, 276, 948, 1633, 2025, 2027

– Բ. թագաւոր Հայոց՝ 1289-1307 թթ. - էջ 51, 52, 276, 597, 754, 848, 902, 935, 1649

– երէց, ԺԵ. դ. - էջ 1528

ՀԵՂԻ քահանայապետ, ածշնչկն - էջ 95, 222, 381, 763

ՀԵՂԻՆԷ

– թագուհի, Դ. դ., մայր Կոստանդիանոս կայսր - էջ 77, 107, 114, 251, 374

– ԺԷ. դ. - էջ 757

– Շահվերտեանց, ԺԹ. դ. - էջ 314

– 1902 թ., կին Երուանդ Շահազիզի - էջ 1662

ՀԵՂՆԱՐ (Եղինար), 1841 թ. - էջ 928

ՀԵՊԵՐԻՔԵԱՆՔ, սրբ., նհտկ. Գ. դ. վջ. - էջ 1670, 1975

ՀԵՐԱԿԼ

– կայսր՝ 610-641 թթ. - էջ 345, 1123, 1998

– թգւր. Վրաց, 1720-1798 թթ. - էջ 410, 1227, 1228, 1231, 1233-1235, 1238, 1242, 1243, 1253, 1254, 1256, 1261, 1267, 1268, 1271, 1272, 1277, 1278, 1280, 1282, 1285, 1288, 1289, 1292, 1296, 1297, 1302, 1305, 1500, 1547-1550, 1552, 1554, 1557, 1559-1563, 1828, 2054

ՀԵՐԻՔՆԱԶ

– 1652 թ. - էջ 850

– 1667 թ., մայր գրիչ Սարգիս երէց Ախտալեցու - էջ 832

– 1730 թ. - էջ 876

ՀԵՐԻՔՏԻԿԻՆ, 1300 թ. - էջ 754

ՀԵՐՈՆԻՄՈՍ

– (Ջերոնիմոս) սրբ., Ստրիդոնացի՝ 342-419/420 թթ., էջ 784, 937

– Ագաթանգեղոս, կր., 1279 թ., Մարգարէութիւն - էջ 978, 980

ՀԵՐՈՎԴԷՍ, ածշնչկն - էջ 77, 135, 151, 154, 191, 251, 455, 465, 480, 536, 572, 573, 1032, 1033, 1538

ՀԷՐԷՔ, 1569 թ. - էջ 875

ՀԻԼԱԼ, 1356 թ. - էջ 1683

ՀԻՊՈԿՐԱՏ (ԲԱԳԱՐԱՏ), բժիշկ, 460-377 մ.թ.ա. - էջ 469

ՀԻՊՈՂԻՏՈՍ եպիսկոպոս Բոստրացի, մհ. 234 թ. - էջ 147, 377, 455, 551, 1131

ՀԻՒԴՈՒՇ, 1565 թ. - էջ 1533

ՀԻՒՍԷԻՆ

– Ալի խան, 1760 թ. - էջ 1233, 1234, 1549, 1552, 1556

– մէլիք ի Տաթեւու կողմն, 1817 թ. - էջ 1354

ՀԻՒՐԻՓԱՇԱ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ՀԻՒՐԿԻԱՆՈՍ - էջ 191

ՀՄԱՅԵԱԿ Մամիկոնեան, նհտկ., սրբ., Ե. դ. - էջ 1737

ՀՈԼՍԻ - էջ 275

ՀՈՂՈՓԵՌՆԵՍ, մնրնկր - էջ 31

ՀՈՄԵՐՈՍ - էջ 37, 43

ՀՈՒՇՈՒՇ, 1623 թ. - էջ 843

ՀՈՒՐԻ, 1658 թ. - էջ 1675

ՀՌԱՔԵԼ, ածշնչկն - էջ 552, 1538, 1541

ՀՌԻՓՍԻՄԷ

– (Հռիփսիմեանք) նհտ. 301 թ. - էջ 76, 77, 107, 108, 250, 251, 512, 526, 1667

– (Հոռօփսիմ) 1409 թ., ստացող - Հմր 2783/Ա, էջ 549, 555

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

– ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

– (Ռումսիմ) 1557 թ. - էջ 335

– (Հռիփսիմ) 1600 թ. - էջ 694, 696

– (Հուռում) 1616 թ. - էջ 336

– 1626 թ. - էջ 876

– 1668 թ., Ղրիմ - էջ 54

– 1679 թ. - էջ 391

– 1751 թ., կոյս Աշտարակեցի - էջ 928

– կոյս ի Թիֆլիս, 1789 թ. - էջ 1800

– 1790 թ., քոյր Իսահակ վրդ Գեղամացու - էջ 62

– ի Ղզլար, 1833 թ. - էջ 1458

ՀՌՈՒԹ, ածշնչկն, Գիրք - էջ 22, 33, 223, 944, մնրնկր - էջ 31, յշտկծ. - էջ 859

ՀՐԱՀԱՏ Կամսարական, Բիւզանդիայի հայազգի զօրա­վար, Զ. դ. - էջ 309, 310

ՀՐԱՆՏ Բ. կուսակալ Հայոց, Ք. ա. 284 թ. - էջ 1111

ՀՐԱՉԷ նահապետ - էջ 272

ՁԻՒՆԻԿ, 1590 թ. - էջ 699

ՁՈՒԻԿ, Ե. դ., մայր Վահանայ Մամիկոնէի - էջ 308, 309

ՂԱԴԱՄ, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1975

ՂԱԶԱՆ Ղան 1297 թ. - էջ 848

ՂԱԶԱՐ

– (Ղազարոս) աղքատ - էջ 70, 243, 537, 541, 1129, 1209, 1629

– Յարուցեալ, ի գանձս - էջ 71, 72, 244, 245, տօն - էջ 112, 371, 374, 383, 388, 419, 455, 456, 458, 1665, 1738, մնրնկր, էջ 32, 321, 689, 841, 878, 879, 881, 1534, 1538, 1975, յշտկծ. - էջ 137, 530, 560, 1211

– Փարպեցի, 440/443-Զ. դ. սկզ. - էջ 309, 1997

– կր., ԺԵ. դ., յետին ստացող - էջ 548

– ԺԶ. դ. - էջ 548

– երէց Ագուլեցի, 1601 թ., գրիչ ի Խիար գիւղ - Հմր 2845, էջ 877, 880, 882

– կր. 1601 թ. - էջ 880

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– երէց, 1617 թ. - էջ 486

– քհյ., 1623 թ. - էջ 844

– 1623 թ. - էջ 844

– 1659 թ., հայր Մկրտիչ Լէհցի գրչի - էջ 830

– 1660 թ. - էջ 29

– քհյ. 1695 թ. - էջ 615

– վրդ., 1733 թ., ստացող ի Գալիպօլի - Հմր 2969, էջ 2009, 2012

– 1724 թ. - էջ 886

– Ա. Ջահկեցի կթղկս՝ 1737-1751 թթ. - էջ 407, 409, 1153, 1157, 1160, 1261, 1647, 2034

– մհտ., 1763 թ. - էջ 1231, 1245, 1252, 1297

– պրն. ի Բայազէտ, 1763 թ. - էջ 1549

– Ղափանցի, 1768 թ. - էջ 1291

– վրդ. Աստապատեցի, 1772 թ. - էջ 2055

– քհյ., 1784 թ. - էջ 678

– Շօռոթեցի, 1784 թ. - էջ 678, 679

– վրդ. Մոկացի, 1795 թ. - էջ 351

– (Խազար) ԺԸ. դ., որդի Հեքիմ Պարսամի - էջ 123

– սրկ. Գետաշենցի, գնող Հմր 2701ի, ԺԸ. դ. - էջ 12

– արքեպս., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– քհյ. ի Թիֆլիս, 1802 թ. - էջ 1333, 1353, 1355

– 1807 թ. - էջ 1314

– քհյ. Գրիգորով, 1828 թ. - էջ 1590, 1592

– վրդ. Տէր-Ղեւոնդեան Մարտիրոսեան, 1838 թ., գրիչ ի Դաւրէժ - Հմր 2849, էջ 903, 908

– Կ. Պոլսեցի, 1848 թ., գրիչ - Հմր 2989, էջ 2081, 2086

– Բաղդասարեան, 1885 թ., յետին ստացող - էջ 881

– 1841 թ. - էջ 300

– (Ղազարոս) ԺԹ. դ. - էջ 204

– գրչփ. - էջ 486

ՂԱԶԱՐԵԱՆ ՎԻԳԷՆ - էջ 822, 1172, 2045

ՂԱԼԱՅԲԷԿ, որդի Ջումիի, 1476 թ. - էջ 531

ՂԱՄԱՐ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ՂԱՏԱՄՂՈՒԹԼՈՒՆ, 1667 թ., կողակից Յոհան քհյի - էջ 614, 615

ՂԱՐԱՋԷ, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

ՂԱՐԴԱՇ սրկ., ԺԷ. դ. - էջ 696

ՂԱՐԻՊ, 1671 թ., մայր Վարդան Բաղիշեցու - էջ 350, 471-474

ՂԵՒԻ, ածշնչկն մնրնկր - էջ 32, յշտկծ. - էջ 95, 152, 155, 156

ՂԵՒՈՆԴ

– երէց, նհտկ. 451 թ. - էջ 942

– պատմիչ, Ը. դ. - էջ 1998

– 1569 թ. - էջ 874

ՂԵՒՈՆԴԵԱՆՔ, նհտ. 451 թ., ի գանձս - էջ 68, 241, տօն - էջ 112, 529, 616, 1084, 1665, 1737

ՂԶԼԱՐ, 1557 թ. - էջ 335

ՂԻՄԱԹ, 1718 թ. - էջ 1133, 1137

ՂԼԱՐԲԷԿ, մայր Ստեփանոս քհյի, 1610 թ. - էջ 1118

ՂԼՏՃԵԱՆ ԱՐՍԷՆ վրդ., 1868-1943 թթ. - էջ 357, 1075, 1093, 1101

ՂՈՎՏ, ածշնչկն - էջ 99, 150, 151, 180, 299, 523, 524, 858

ՂՈՒԲԱԹ, 1652 թ., վերջին ստացող - էջ 886

ՂՈՒԹԼԻՇԱՀ, 1601 թ. - էջ 880

ՂՈՒԿԱՍ, Աւետարանիչ, Աւետարան - էջ 24, 35, 57, 62 (պպ), 225, 234, 234 (պպ), 322, 327, 333, 342 (պպ), 557 (պպ), 689, 698, 701, 737, 739, 745, 748, 753, 756, 821, 826, 831, 841 (պպ), 842, 845, 847, 872, 877, 879, 882 (պպ), 883, 900 (պպ) 900, 1055, 1531, 1534, 1539, Ի բանից - էջ 132, 141, 146, 149, 151, 170, 208, 219, 220, 222, 465-467, 479, 480, 482, 723-728, 761, 1737, 1940, 1967, 1971, 1974, 1976, 1978 (պպ), 1992 (պպ), Մեկնութիւն Աւետարանին - էջ 135, 136, 380, 448, 449, 451, 453, 457, 459, 542, 553, 557, 1208, 1210, Վկայա­բա­նութիւն եւ տօն - էջ 108, 529, մնրնկր - էջ 21, 31, 327, 689, 697, 739, 821, 825, 831, 841, 871, 878, 881, 1054, 1531,1535, 1538, 1967, 1969, 1975, յշտկծ. - էջ 58, 175, 186, 213, 340, 361, 626, 691, 698, 700, 702, 706, 743, 751, 755, 834, 846, 2021, 2035

– քհյ., ԺԴ. դ. - էջ 904

– Լօռեցի, 1490-1551 թթ., Քարոզք - էջ 633, 2104

– վրդ., 1565 թ. - էջ 1534

– 1569 թ. - էջ 874

– քհյ., ԺԶ. դ. - էջ 340

– 1661 թ., եղբորորդի Սարգիս եպս. Արղութեցու - էջ 1175

– Կեղեցի, 1668 թ. - էջ 52

– երէց, ԺԷ. դ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2966, էջ 1997, 2008

– ԺԷ. դ. - էջ 780

– վրդ. Խարբերդցի, ԺԷ-ԺԸ. դդ. - էջ 149, 173, 174, 182, 997, 1168, 1169, 1190, 1192, 1194

– վրդ., 1759 թ. - էջ 1218

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1763 թ. - էջ 1253

– խջյ, 1764 թ. - էջ 1245, 1261

– վրդ. յԻզմիր, 1765 թ. - էջ 1277, 1288

– Ա. Կարնեցի կթղկս՝ 1780-1799 թթ., ստացող յԷջմիածին - Հմր 2891, էջ 1139, Հմր 2892, էջ 1149, 1150, Օրինակ գրութեանց - էջ 1491, յշտկծ. - էջ 59, 279, 351, 410, 411, 595, 688, 720, 1046, 1084, 1112, 1113, 1146-1148, 1155-1157, 1162, 1237, 1241, 1267, 1300, 1499, 1509, 1512, 1556, 1558, 1563, 1657, 1828,

– վրդ., ԺԸ. դ. - էջ 320

– վրդ. Երնջակու Ս. Կարապետի, 1815 թ. - էջ 1349

– վրդ., 1823 թ., յետին ստացող - էջ 132

– վրդ., 1825 թ., յետին ստացող - էջ 1161

– վրդ. Տէր-Միքայէլեան, 1828 թ. - էջ 1591

– Տէր-Ստեփանեան, 1840 թ., գրիչ յԱղզուր - Հմր 2751, էջ 359, 360

– արքեպս., 1864 թ. հնգց. - էջ 523, 1703, 1704

– վրդ. Մաստարացի, ԺԹ. դ. - էջ 210

– դպիր (նկարչափորձ) - էջ 954

ՂՈՒԿԻՈՍ քհյ., սրբ. - էջ 1670

ՂՈՒՆԿԻԱՆՈՍ

– հարիւրապետ - էջ 1670

– սրկ., 1763 թ. - էջ 1083

– վրդ. Աշտարակցի, 1772 թ., յարդարող գրչի ի Ս. Էջ­միա­ծին - Հմր 2982, էջ 2045, 2055

ՂՍՄԱԹ, ԺԵ. դ. - էջ 740

ՃԱՆԻԿ, տրցու., գրիչ ի Կ. Պոլիս, 1831 թ. - Հմր 2908, էջ 1201

ՃԱՇԻԿ, ԺԵ. դ., մայր գրիչ Նիկողոսի - էջ 58

ՃԵՐՄԱԿ, 1564 թ. - էջ 826

ՃՈՒԱՆ, ԺԶ. դ. - էջ 377

ՄԱԴԱԹԵԱՆՑ Պետրոս տե´ս Սէյադ

ՄԱԹԵՒՈՍԵԱՆ ԱՐՏԱՇԷՍ, 1922-2004 թթ. - էջ 322

ՄԱԹՈՒՍԱՂԱՅ, ածշնչկն - էջ 1620

ՄԱԼԻՔ, 1601 թ. - էջ 880

ՄԱԼԽԱՍ

– ռէս, 1721 թ., յետին ստացող - էջ 886

– պրն., 1817 թ., գանձապետ յԻզմիր - էջ 1352

ՄԱԿԱՐ

– սուրբ հայր - էջ 491, 500

– պրն. ի Մոսկով, 1785 թ. - էջ 1740

– Խուդաբաշեան, 1790 թ. - էջ 1802, 1826

– Օթարով, 1802 թ. - էջ 1331-1334

– Էդիլխանեան, 1843 թ. - էջ 1446

– Ճաղետեանց, 1844 թ. - էջ 1483

– Ա. Թեղուտցի կթղկս՝ 1885-1891 թթ. - էջ 202, 308, 310, 314, 1704

ՄԱԿԵԴՈՆ հերձուածող, Դ. դ. - էջ 569, 1115

ՄԱՀԻ, մայր ստացող Բարսեղ վրդ-ի, 1756 թ. - էջ 2094

ՄԱՀՄԱԴ

– (Մհամադ) սուլթան տաճկաց, 1601 թ. - էջ 882, 1674

– խան, ԺԹ. դ. - էջ 412

ՄԱՀՄԱԶԱՐ, 1790 թ., մայր Իսահակ վրդ. Գեղամացու -  էջ 61

ՄԱՀՄԵԴ

– մարգարէ - էջ 354, 358, 611, 636, 1644, 2010, 2098

– (Մահմուդ) 1718 թ. - էջ 1137

– (Մայմուտ) 1723 թ., որդի Միրվէիզ սուլթանի - էջ 1970

ՄԱՀՄՈՒՌ, մայր Զաքարիա ստացողի, 1600 թ. - էջ 693

ՄԱՀՄՈՒՏ աղա խան, 1797 թ. - էջ 1500

ՄԱՂԱՔԻԱ

– մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 24, 34, 225, ի բանից 463, 480, մնրնկր - էջ 22, 32, յշտկծ. 479

– Ղրիմեցի ճգնաւոր, մհ. 1384 թ. - էջ 346

– եկեղեցապան, 1480 թ. - էջ 121

– 1667 թ., որդի Յոհան քհյի - էջ 614, 615

– քհյ. ի Ս. Նախավկայի վանքն, 1723 թ. - էջ 1970

– մհտ., 1766 թ. - էջ 1271

– կր. Դարաշամբեցի, 1830 թ. - էջ 1003

ՄԱՄԱՅ ԹԱԳՈՒՀԻ, 1182 թ. - էջ 492

ՄԱՄԱՅ Ղուլի խան, 1711 թ. - էջ 1998

ՄԱՄԱՍ, սրբ., նհտկ. 273 թ., - էջ 1669

ՄԱՄԱՏԻԿԻՆ, 1356 թ. - էջ 1683

ՄԱՄԲՐԷ,

– ածշնչկն - էջ 180, 450, 458

– Վերծանող, Ե. դ., Յաղագս Ողոգոմեան - էջ 1211

ՄԱՄԽԱԹ, 1290 թ. - էջ 749

ՄԱՄԽԱԹՈՒՆ, մայր Գրիգոր գրչի, 1297 թ. - էջ 848

ՄԱՄՇԱՀ, 1217 թ. - էջ 1061

ՄԱՄՏԻԿԻՆ, ԺԵ. դ. - էջ 773-775, 777

ՄԱՄՔԱՆ

– 1292 թ. - էջ 903

– 1312 թ. - էջ 492, 1540

ՄԱՅՐՏԻԿԻՆ, 1300 թ. - էջ 754

ՄԱՆԱՍԷ

– թագաւոր, ածշնչկն - էջ 155, 227, 254, 1627, 2113

– (Մանաս) ԺԳ. դ. - էջ 744

ՄԱՆԷ, կոյս., մհ. 323 թ. - էջ 526, 1667

ՄԱՆԿԱՍԱՐ,

– 1569 թ. - էջ 874

– ի Ղզլար, 1785 թ. - էջ 1751, 1754, 1779, 1793, 1820

ՄԱՆԿՈՒԽԱԹՈՒՆ, 1315 թ. - էջ 1540

ՄԱՆՈՒԱՅ, 1569 թ - էջ 874

ՄԱՆՈՒԷ, հայր Ամբսովի, ածշնչկն - էջ 223

ՄԱՆՈՒԷԼ

– կայսր, 1116 թ., Թուղթ - էջ 1999

– (Մանիլ) 1217 թ. - էջ 1059

– 1315 թ. - էջ 1540

– եպս. Բջնեցի, ԺԵ. դ., Տաղ եւ գանձ. «Մեծ եւ հզօր անուն» - էջ 88, 257, 762, «Մինդ ի յԷէն» - էջ 88, 262, 588

– տրց. ի Կ. Պոլիս, 1746 թ. - էջ 1161

– վրդ., առաջնորդ Հաղարծնու, 1753 թ. - էջ 1543

– տրց., 1762 թ. - էջ 1226, 1233

– քհյ. 1778 թ. - էջ 1097

– արքեպս., առաջնորդ Բալուի, 1815 թ. - էջ 1351

– Կիւմուշխանեցի, 1768-1843 թթ., գրիչ ի Ս. Պետերբուրգ - Հմր 2864 - էջ 975, Անձնական Պատմութիւն - էջ 977, Օրի­նակք գրութեանց - էջ 976, 1307, 1433, Կիշիռ - էջ 1677, յշտկծ. - էջ 976, 977, 1308-1310, 1315, 1317, 1318, 1343, 1387, 1388, 1433, 1434, 1437, 1438, 1567, 1569, 1570, 1586

– Խօջայեան ի Ղզլար, 1833 թ. - էջ 1456

– վրդ. ի Գրիգորիապօլ, 1851 թ. - էջ 1352

ՄԱՆՈՒԿ

– 1356 թ. - էջ 1686

– 1667 թ., որդի Յոհան քհյի - էջ 614, 615

– ԺԷ. դ., հայր Ազիզի - էջ 330

– 1760 թ. - էջ 1138

– պրն. ի Բաղչիսարայ, 1788 թ. - էջ 1765

– 1790 թ., գրիչ ի Սեբաստիայ - Հմր 2885/Ա, էջ 1091, 1094

– դպիր, ԺԸ. դ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2728, էջ 205, 207

– ԺԸ. դ., եղբայր Գէորգ երէցի - էջ 92

– 1827 թ. - էջ 826

– Ալլահով, գործակալ Ղօրայու, 1843 թ. - էջ 1451, 1454

– Աբեղեան, 1865-1944 թթ. - էջ 981

ՄԱՆՈՒԿ ամիրա Աստուածատուրեան, 1817 թ. ի Պոլիս - էջ 1356

ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ ԳՈՒՐԳԷՆ - էջ 982

ՄԱՆՈՒՇԱԿ

– ԺԶ. դ. - էջ 1541

– ԺԷ. դ. - էջ 780

ՄԱՆՈՒՉԱՐ Թիֆլիզեցի, 1768 թ. - էջ 1292

ՄԱՆՎԵԼ, ԺԸ. դ. - էջ 780

ՄԱՇՏՈՑ Ա. Եղիվարդեցի կթղկս՝ 897-898 թթ. - էջ 2002

ՄԱՍԻԱՅ, ԺԵ. դ. - էջ 777

ՄԱՍՏՈՒՆ, 1329 թ. - էջ 902

ՄԱՏԱԹԻԱ

– առաքեալ - էջ 93

– վրդ. ի Ղօշավանս, 1767 թ. - էջ 1297

ՄԱՏԱԹՈՎ ՎԱԼԵՐԵԱՆ, իշխան, 1818 թ. - էջ 1389

ՄԱՏԹԷՈՍ

– Աւետարանիչ, Աւետարան - էջ 24, 34, 57, 225, 234, 236 (պպ), 322, 328, 333, 339, 689, 697 (պպ), 697, 701, 737, 739, 743, 745, 747, 753, 756, 822, 826, 831, 842, 845, 847, 872, 879, 883, 900, 1055, 1531, 1535, 1539, 2027 (պպ), ի բանից - էջ 138, 139, 141, 151, 168, 219, 221, 385, 386, 446, 449, 458, 465, 466, 467, 727, 782, 938, 1737, 1940, 1967, 1971, 1974, 1976, 1992 (պպ), ի մեկնութենէ - էջ 135, 185, 448, 450, 767, 951, 952, 1513, 1534 (պպ), ի գանձս - էջ 84, մնրնկր - էջ 21, 31, 32, 93, 321, 327, 689, 697, 739, 821, 825, 831, 842, 872, 878, 881, 1531, 1538, 1967, 1969, 1975, յշտկծ. - էջ 186, 188, 259, 361, 531, 623-626, 691, 698, 724, 736, 751, 755, 834, 844, 846, 951, 1172, 1532,

– Ուռհայեցի, ԺԱ. դ. 2-րդ կէս-մօտ 1144 թթ., Ժամա­նակագրութիւն - էջ 343, 942, 1173, յշտկծ. - էջ 944

– (Մաթոս) 1318 թ. - էջ 749

– Ջուղայեցի, Վարդապետ Հայոց, ԺԴ-ԺԵ. դդ., Մեկ­նու­թիւն Վեցօրէից - էջ 195, 196, Քարոզք - էջ 490, 497, 498, 934, 936, 2093, մնրնկր - էջ 1963, յշտկծ. - էջ 500, Տաղք եւ գանձք. «Իսկակից Որդի Հաւր» - էջ 75, 248, 1526, «Մաքուր հոգով» - էջ 1524, «Մեծի հան­դիսի աւուր» - էջ 716, «Միակդ ահաւոր» - էջ 76, 248, 1526, «Միակդ ի յԷից» - էջ 714, «Վարժիչ հանուրց» - էջ 260, 716, «Քահանայք պատուեալք» - էջ 1523

– 1409 թ. - էջ 554, 555

– 1431 թ. - էջ 1985

– 1569 թ. - էջ 874

– յԱւանց, 1600 թ. - էջ 694

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– վրդ. Ջուղայեցի, 1675 թ. - էջ 930

– վրդ., 1697 թ. - էջ 806

– 1730 թ. - էջ 876

– աղա ի Կ. Պոլիս, 1762 թ. - էջ 1225, 1230, 1262, 1263

– վրդ., նուիրակ ի Կարին, 1762 թ. - էջ 1226, 1243

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1763 թ. - էջ 1256, 1276

– վրդ., 1772 թ., կազմող յԷջմիածին - Հմր 2982, էջ 2045, 2055

– Խալափեան, 1785 թ. - էջ 1743

– վրդ. Մաղաքեան, 1795 թ. - էջ 430

– վրդ., առաջնորդ Կեսարիոյ, 1797 թ. - էջ 1500

– վրդ., առաջնորդ Երնջակու, 1815 թ. - էջ 1349, 1354

– Ղամջանեան, 1817 թ. - էջ 1380

– ուրարակիր Կիւլպէկեան, 1833 թ. - էջ 1467

– քհյ. Բէկուլով, 1851 թ. - էջ 270

– Ա. Կոստանդնուպոլսեցի կթղկս՝ 1858-1865 թթ., գրիչ յՕր­թագիւղ - Հմր 2717/Դ, էջ 177, 178, յշտկծ. - էջ 1516, 1719, 1720

– Աւետիսեան, 1874 թ. - էջ 1676

ՄԱՐԱՆՈՍ, ԺԵ-ԺԶ. դդ., դուստր Սաւգուլի - էջ 1974

ՄԱՐԳԱՐԷ

– 1183 թ. - էջ 1056

– 1315 թ., ծաղկող ի Խորդեանց անապատ - Հմր 2930, էջ 1537, 1539

– կր., 1480 թ., Վարագավանք - էջ 121

– ԺԵ-ԺԶ. դդ., որդի Սաւգուլի - էջ 1974

– (Մարքար) 1590 թ., կազմարար - էջ 700

– 1610 թ. - էջ 1117

– (Մարգար) քհյ., 1623 թ. - էջ 843

– (Մարգար) 1623 թ. - էջ 844

– նուիրատու, 1647 թ. - էջ 695, 696

– (Մարգարա) 1652 թ. - էջ 886

– (Մարգար) որդի ստացող մհտ. Ամիրի, 177 թ. - էջ 2106

– քհյ., 1718 թ. - էջ 1137, 1138

– քհյ. ի Ս. Նախավկայի վանքն, 1723 թ. - էջ 1970

– ի Կ. Պոլիս, 1761 թ. - էջ 1219

– ի Զմիւռնիայ, 1761 թ. - էջ 1224, 1232, 1253

– աղա ի Բայազիտ, 1763 թ. - էջ 1551, 1562

– աղա, 1764 թ. - էջ 1245, 1257

– Աղէկձորցի, 1765 թ., գրիչ յԷջմիածին - Հմր 2962, էջ 1985, 1988

– որդի Կարապետ Բայազետցու, 1765 թ. - էջ 1229

– քհյ. ի Սալմաստ, 1771 թ. - էջ 1305

– ամիրա ի Կ. Պոլիս, 1784 թ. - էջ 676

– Մանուչարեան, 1785 թ. - էջ 674

– պրն. ի Բաղդատ, 1785 թ. - էջ 687

– (Մարգար) Գալստեան ի Ղզլար, 1789 թ. - էջ 1800, 1805, 1821

– աղա Աբրօյեան, 1797 թ. - էջ 1357, 1501

– Խօջենց Գեղամեան, գրիչ ի Ս. Պետերբուրգ - Հմր 2749, էջ 353, 354, 356, Հմր 2907 - էջ 1196, 1197, յշտկծ. - էջ 1739, 1741, 1743, 1745, 1747, 1748, 1751, 1757, 1764, 1767, 1769, 1773, 1781, 1786

– Տրց., ԺԸ. դ. - էջ 1138

– ԺԸ. դ., հայր Առաքելի - էջ 1970

– 1801 թ. - էջ 1339

– Մարգարեանց, ԺԹ. դ. - էջ 314

ՄԱՐԳԱՐԻՏ

– (Մարգրիտ) 1300 թ. - էջ 754

– ԺԵ. դ. - էջ 776

– 1591 թ. - էջ 1542

– ԺԶ. դ. - էջ 377

– ԺԶ. դ., կողակից Յոհանէս քհյի - էջ 236

– 1623 թ. - էջ 843

– 1624 թ., քոյր Մարտիրոս վրդի - էջ 348

– 1730 թ. - էջ 876

ՄԱՐԵԱՆ, ԺԵ. դ. յետին ստացող - էջ 1064

ՄԱՐԵՄՏԻԿԻՆ

– 1217 թ. - էջ 1060

– 1300 թ. - էջ 754

– 1356 թ. - էջ 1685

ՄԱՐԹԱ

– քոյր Ղազարու, մնրնկր - էջ 1211, 1538

– մայր Գրիգոր աբղյի, 1564 թ. - էջ 826

– 1315 թ. - էջ 1539

– 1601 թ. - էջ 880

– 1647 թ. - էջ 696

ՄԱՐԹԱԽԱԹՈՒՆ, 1471 թ. - էջ 883

ՄԱՐԻԱՄ

– քոյր Ահարոնի - էջ 95, 157, 165, 166

– Աստուածածին, Աղօթք - էջ 225, 1132, Տաղք - էջ 63-65, 73, 75, 77, 80-82, 87, 237, 238, 246, 248, 251, 253, 257, 297, 303, 333, 513, 514, 517, 899, 957, 959, 2066, 2069-2071, տօնք - էջ 106, 109, 114, 134, 213-216, 218, 305, 452, 453, 459, 525, 527, 530, 536, 1666, 1668, 1736, 1954, քարոզք եւ ներբողք Ս. Աստուածածնին - էջ 219, 311, 363, 364, 366, 373, 374, 389, 398, 480, 569, 571-573, 575, 576, 771, 796, 797, 798, 771, 796, 798, 932, 936, 939, 970, 1031, 1123, 1124, 1127, 1205, Տեսիլ - էջ 1630, 2097, 2114, մնրնկր - էջ 22, 31, 93, 321, 331, 697, 821, 1663, 1975, յշտկծ. - էջ 36, 47, 48, 94, 95, 119, 120, 135, 143, 184, 187, 223, 237, 270, 282, 355, 379, 382, 447, 453, 455, 465, 510, 511, 521, 524, 557, 570, 618, 625, 690, 706, 779, 782, 799, 808, 818, 846, 882, 898, 935, 938, 1028, 1030, 1059, 1128, 1135, 1166, 1180, 1644, 1656, 1672, 2004, 2006, 2101

– քոյր Ղազարու - էջ 1211, 1538

– Մագդաղենացի, մնրնկր - էջ 32, 739, 841, 878, 881, յշտկծ. - էջ 113, 997, 1035

– միւս (Մարիամեանք), մնրնկր - էջ 32

– 1562 թ., մայր գրիչ Յովհաննէս եպսի - էջ 1994

– մայր յետին ստացող Մէլքիսէթի, 1610 թ. - էջ 751, 752

– 1626 թ. - էջ 875

– 1647 թ. - էջ 696

– 1648 թ. - էջ 885

– (Մայրամ) 1658 թ. - էջ 1675

– 1667 թ. - էջ 615

– 1668 թ., քոյր Նիկողայոս Մելանաւորի - էջ 49, 54

– 1772 թ., քոյր Յովսէփ Արղութեանի - էջ 2054

– կոյս ի Թիֆլիս, 1789 թ. - էջ 1800

ՄԱՐԻԱՆԷ

– կոյս, նհտկ. 275 թ. - էջ 803, 1652, 1669

– քոյր Թէոդոս Մեծի - էջ 2005

– ԺԵ. դ. - էջ 776, 777

– (Մարիան) ԺԶ. դ., կողակից Ճանիբէկի - էջ 236

– (Մարիան) դուստր Շահալամի, 1600 թ. - էջ 694

– (Մարեան) 1616 թ. - էջ 336

– գրչփ. - էջ 788

ՄԱՐԻՆՈՍ

– 1668 թ. - էջ 758

– Մոռոն, 1669 թ., Պատմութիւն Սրբոյ երկրին - էջ 996

– 1752 թ. - էջ 824

ՄԱՐԿԱՖՖԻՈՍ աստղագէտ - էջ 431

ՄԱՐԿԻԱՆՈՍ կայսր - էջ 564, 779

ՄԱՐԿՈՍ

– Աւետարանիչ, Աւետարան - էջ 24, 34, 58, 225, 236 (պպ), 322, 327, 689, 698, 701, 733 (պպ), 737, 739, 745, 747, 753, 756, 822, 826, 831, 842, 845, 847, 872, 879, 883, 900, 943, (պպ), 981 (պպ), 1055, 1531, 1535, 1539, 1940, 1967, 1971, 1974, 1976, ի Մեկ­նու­թենէ - էջ 99, 449, 2047, ի բանից - էջ 217, 466, 1737, մնրնկր - էջ 21, 31, 327, 689, 697, 739, 821, 825, 831, 841, 843, 871, 878, 881, 899, 1054, 1531, 1534, 1538, 1967, 1969, 1975, յշտկծ. - էջ 58, 186, 340, 361, 449, 466, 623, 691, 698, 702, 739, 743, 751, 755, 834, 846

– սուրբ հայր - էջ 103

– Արեթուս եպս., Դ. դ. - էջ 1665

– 1473 թ. - էջ 1001

– քհյ., ԺԵ. դ., գրիչ, ստացող - Հմր 2819, էջ 757, 772-777

– աբեղայ, 1668 թ., Ղրիմ - էջ 27, 40

– վրդ. Շէնքուշցի, 1679 թ. - էջ 391

– քհյ, 1752 թ., ստացող, Հմր 2995/Բ.ի - էջ 2107, 2108

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1763 թ. - էջ 1555, 1559

– աւագերէց Բաղդատու, 1766 թ. - էջ 1288

– վրդ. յԻւչքիլիսայ, 1766 թ. - էջ 1288

– ամիրա, 1789 թ. - էջ 1793

– քհյ. Աւագով ի Եաշ, 1806 թ. - էջ 1437, 1438

– քհյ., 1807 թ. - էջ 230

– Թառումով, 1815 թ. - էջ 1348, 1352

– Աղաբէգեան, 1830-1908 թթ., Տեղեկագիր Ամենայն Հա­յոց կաթողիկոսութեան - էջ 1718, 1719, 1722

ՄԱՐՃԱՆ, 1668 թ. - էջ 758

ՄԱՐՄԱՐ Սարգիսեան, 1817 թ. - էջ 1388

ՄԱՐՈՒԳԷ ճգնաւոր, սրբ., Դ. դ. - էջ 1125

ՄԱՐՈՒԹԱ

– հայրապետ, խոստովանող, մհ. 420ական թթ. - էջ 80, 140, 255

– մար, եպս. յԱսորեստան, Է. դ. - էջ 2002, 2003

– մհտ., 1730 թ. - էջ 876

ՄԱՐՏԻՆ Լութեր, 1483-1546 թթ. - էջ 566, 905, 908

ՄԱՐՏԻՆՈՍ վրդ. Պէքանեան, ԺԷ. դ., Անալոճիա - էջ 931, 2007, 2008

ՄԱՐՏԻՐՈՍ

– նհտկ., սրբ., Ս. Սարգսի որդին - էջ 27, 67, 112, 240, 538, 559, 1664, 1737

– 1315 թ. - էջ 1540

– 1318 թ. - էջ 749

– 1333 թ., ստացող - Հմր 2829, էջ 821, 823

– 1348 թ., յետին ստացող - էջ 1063

– քհյ., ԺԴ. դ., յետին ստացող - էջ 904

– ԺԴ. դ., գրիչ - Հմր 2735, էջ 233, 235

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

– ԺԵ. դ., յետին ստացող - էջ 1538

– ԺԵ. դ. - էջ 772, 774, 776, 777

– ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

– 1463 թ., ստացող յԱղթամար - Հմր 2788, էջ 583, 588-590

– կր., 1480 թ., Վարագավանք - էջ 121

– քհյ. ի Վշտանք, ԺԶ. դ. - էջ 548

– Ղրիմեցի, տաղ «Աղտեղի մեղօք լցեալ» - էջ 1652, Ճրագ մարմնոյս - էջ 1652

– Մոկացի, 1600 թ., գրիչ ի Վարագ - Հմր 2804, էջ 687, 689, 690, 693

– թուղթ կոկող ի Վարագ 1600 թ. - Հմր 2804, էջ 687, 692

– մահդասի ի Վարագ, 1600 թ. - էջ 695

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– վրդ., 1624 թ., ստացող - Հմր 2748, էջ 341, 347, 348

– քհյ., 1668 թ. - էջ 758

– վրդ. Ղրիմեցի, 1688 թ. - էջ 43, 47, 55

– 1668 թ., Ղրիմ - էջ 40, 49, 54

– եպս., ԺԷ. դ., յետին ստացող - էջ 532

– եպս., 1723 թ., միաբան Ս. Նախավկայի վանքի - էջ 1970

– վրդ. յԵրուսաղէմ, 1760 թ. - էջ 1222

– վրդ. ի Մահմուտն, 1765 թ. - էջ 1560

– վրդ. առաջնորդ Ակնայ, 1765 թ. - էջ 1557

– Քէֆէցի- 1772 թ. - էջ 2046

– Աւետիքով Կաֆացի, 1778 թ., գրիչ ի Նոր Նախիջեւան - Հմր 2939, էջ 1613, 1653-1655

– գանձապետ ի Կ. Պոլիս, 1784 թ. - էջ 677, 1232, 1276

– վրդ. առաջնորդ Թիֆլիզու, 1784 թ. - էջ 682

– պրն., 1787 թ. - էջ 1755

– Գալստեան ի Մոսկով, 1789 թ. - էջ 1791, 1801, 1807, 1808, 1812, 1813

– վրդ. յԻզմիր, 1797 թ. - էջ 1501

– դպիր Թօխաթցի, ԺԸ. դ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2970, էջ 2011, 2014

– ԺԸ. դ., գրիչ - Հմր 2895, էջ 1163, 1165

– եպս., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342

– միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342

– արքեպս. Կեսարացի, 1802 թ. - էջ 394

– արքեպս. Զմիւռնիոյ, 1815 թ. - էջ 1348, 1352, 1357

– եպս., նուիրակ ի Թիֆլիզ, 1816 թ. - էջ 1352

– Տէր-Ստեփանեան, 1817 թ. - էջ 1391

– 1823 թ., գրիչ ի Կարին - Հմր 2754, էջ 369, 370

– արքեպս., 1825 թ. առաջնորդ Տաթեւու - էջ 994, 1003, 1004

– Գիւլասպեան քահանայ Ղօրայու, 1833 թ. - էջ 1457

– Կիւպէչեան յԱստրախան, 1833 թ. - էջ 1455

– քհյ. Կիշբէկեան Ղօրայու, 1843 թ. - էջ 1454, 1487

– ԺԹ. դ. - էջ 732

– վրդ., ԺԹ. դ. - էջ 300

– քհյ. գրչփ. - էջ 756

ՄԱՐՏՈՒՄԶԱՏ, 1718 թ. - էջ 1133, 1137

ՄԱՐՏՈՒՆ, 1718 թ. - էջ 1133, 1134

ՄԱՐՕ, 1828 թ. - էջ 1941

ՄԱՒՏԱՐ, ԺԶ. դ., մայր Պապէի - էջ 340

ՄԱՔՍԷՆՏԻՈՍ կայսր - էջ 559

ՄԱՔՍԻՄ կթղկս Վրաց, 1789 թ. - էջ 1808

ՄԱՔՍԻՄԻԱՆՈՍ կայսր - էջ 537, 540, 559, 803, 1207

ՄԱՔՍԻՄՈՍ, ուսումնակից Գրիգորի Նազիանզացւոյ - էջ 588

ՄԴՎԱԼԻ խան, 1791 թ. - էջ 696

ՄԵԹԱՐ, ԺԵ. դ. - էջ 545, 548

ՄԵԼԻՀԱՏ, 1564 թ. - էջ 826

ՄԵԼԻՏՈՍ եպս. Անտիոքու, մհ. 381 թ. - էջ 1209, 1670

ՄԵԼԻՔ

– ԺԴ. դ., քոյր յետին ստացող Յովհաննէսի - էջ 904

– ԺԵ. դ. - էջ 773

– (Մելէք) 1658 թ., մայր Յովհաննէս գրչի - էջ 1674

– դայի, յԱստրախան, 1843 թ. - էջ 1447

ՄԵԼՔԻՍԵԴԵԿ

– ածշնչկն, թագաւոր արդարութեան, քհյ. - էջ 299, 969, 1637

– 1315 թ. - էջ 1540

– 1356 թ. - էջ 1683

– աբղյ., 1454 թ. - էջ 874

– քհյ., 1591 թ., յետին նորոգող - էջ 1542

– (Մելքիսեթ) կթղ., 1601 թ., էջ 880, 882

– քհյ., 1610 թ., յետին ստացող - էջ 751, 1117

– քհյ. ի Տանղի, 1668 թ. - էջ 757

– քհյ. ի Թիֆլիզ, 1771 թ. - էջ 1304

– Ղամմազեան Սահառունի, 1803 թ., գրիչ եւ թարգմանիչ ի Ս. Պետերբուրգ - Հմր 2887, էջ 1103, 1104, 1110, յշտկծ. - էջ 1352, 1355, 1389

– քհյ., ԺԹ. դ., Քարոզգիրք - էջ 623, 628

ՄԵԼՔՈՆ

– ԺԵ. դ. - էջ 546, 547

– 1600 թ., հայր Յովհաննէս Ծարեցու - էջ 499

– 1652 թ. - էջ 850

– աբղյ, 1752 թ., գրիչ Հմր 2995/Բ.ի - էջ 2107, 2108

– աղա ի Կարին, 1764 թ. - էջ 1218, 1232, 1240, 1242, 1244, 1252, 1254, 1255, 1257-1259, 1264- 1267, 1271, 1273, 1277, 1545, 1547, 1549, 1551-1553

– Ղալամեան, 1789 թ. - էջ 1800

– Թադէոսեան, 1817 թ. - էջ 1353

– Կարապետեան, 1817 թ. - էջ 1356

– քհյ. Փարամուզեան, 1832 թ. - էջ 1442, 1449, 1457, 1460-1462

– գրչփ. - էջ 987

ՄԵԽԵԼՍՕՆ սրբազան ռուսաց, 1807 թ. - էջ 1315

ՄԵԾԽԱԹՈՒՆ, 1356 թ. - էջ 1680, 1683

ՄԵԾՐԻԿ, մայր յետին ստոցող Գրամիկի, 1217 թ. - էջ 1062

ՄԵՀԵՒԱՆ, 1297 թ. - էջ 848

ՄԵՀԷՐ, 1567 թ., հայր Ներսէս Գնունու - էջ 984, 985

ՄԵՍՐՈՊ

– Մաշտոց, մօտ 362-440 թթ., վարք եւ պատմութիւն - էջ 109, 312, գանձ - էջ 68, 77, 241, 251, տօն - էջ 526, 527, 1734, 1664, 1667, 1735, մնրնկր - էջ 2038, յշտկծ. - էջ 316, 1111, 1143, 1152

– Վայոցձորեցի, Ժ. դ., Պատմութիւն - էջ 344, 942

– ստացող, ԺԲ. դ. - Հմր 2840, էջ 855-857

– վարդապետ Հայոց, ԺԲ. դ. - էջ 145

– Ա. Արտազեցի կթղկս՝ 1359-1372 թթ. - էջ 1685

– 1562 թ., հայր Յովհաննէս եպսի - էջ 1994

– առաջնորդ Ասպահանու, 1610 թ. - էջ 1117

– 1623 թ. - էջ 843

– վրդ. 1684 թ. - էջ 986

– քհյ., 1741 թ., գրիչ ստացող ի Տաթեւ - Հմր 2976, էջ 2029, 2034

– վրդ. Գանձակեցի, 1752 թ. - էջ 792, 1963, 1966

– Զնաբերդցի, 1753 թ. - էջ 1082, 1083

– վրդ., 1763 թ., նուիրակ ի Կարս - էջ 1547

– Պօլսեցի, 1805 թ., գրիչ ի Կեսարիայ - Հմր 2770, էջ 445, 453, 454

– արքեպս. Գանձասարու, 1815 թ. - էջ 1350

– Բաբայեան ի Թավրէզ, 1815 թ. - էջ 1349-1351, 1354, 1356, 1359, 1360, 1388

– արքեպս. Ադրիանապոլսեցի, 1824 թ. - էջ 197, 200

– Փաշայով, 1828 թ. - էջ 1592

– վրդ. Սսեցի, 1862 թ. - էջ 233

ՄԵՏՐՈՓԱՆՈՍ պատրիարք Պոլսոյ՝ 306-325 թթ., սրբ. - էջ 1670

ՄԵՐԿԵՐ պրն., 1356 թ. - էջ 1683

ՄԵՐԿԵՐԻՈՍ զինաւոր, սրբ. - էջ 363, 498, 1214

ՄԵՐՇԱՆ, 1601 թ. - էջ 880

ՄԷԼԻՔՃԱՆ, ԺԶ. դ. - էջ 335

ՄԷՀԷՐ պրն., ԺԶ. դ. - էջ 705, 706

ՄԷՀՐԱՊ

– 1557 թ. - էջ 335

– (Մրհապ) 1565 թ. - էջ 1533

– աղա ի Թիֆլիս, 1802 թ. - էջ 1332

ՄԷՀՐՈՒԲԱՆ, 1644 թ., ստացող - Հմր 2802, էջ 633

ՄԷՐԻԿ, մայր յետին ստացող, Մարտիրոս քհյի, ԺԴ. դ. - էջ 904

ՄԷՐՏԱՏԻԿ, ԺԵ-ԺԶ. դդ., դուստր Սաւգուլի - էջ 1974

ՄԸՂՊԷԼ մայրապետ, ԺԵ. դ. - էջ 772, 775-777

ՄԹՔՈՆ, 1318 թ. - էջ 749

ՄԻԱՍԱՐ խջյ - էջ 27

ՄԻԹԱՐ, 1318 թ. - էջ 749

ՄԻԼԵՐ, 1318 թ. - էջ 749

ՄԻԽԱՅԻԼ Մարկիչ, 1808 թ. - էջ 1492

ՄԻՀՐԱՆ զօրավար - էջ 274, 309

ՄԻՆԱՅ

– ԺԵ. դ. - էջ 739, 740

– ԺԵ. դ., կենակից Սիրունի - էջ 776

ՄԻՆԱՍ

– սրբ. - էջ 65, 85, 259, 260

– Եգիպտացի, սրբ., նհտկ. 305 թ. - էջ 1670

– 1356 թ. - էջ 1683

– 1431 թ., եղբայր Ատոմի - էջ 1984

– կր., 1621, ստացող - Հմր 2736, էջ 235, 266, 268

– քհյ., 1660 թ., հայր Ղրիմի Գրիգոր արքեպսի - էջ 27

– սրկ. 1667 թ. - էջ 832

– Բագրեւանդցի, 1668 թ., Ղրիմ - էջ 42

– Ամդեցի, 1679 թ., ստացող յԱլիփուղար - Հմր 2757, էջ 378, 390-392

– երէց, 1707 թ., գրիչ Հմր 2995/Ա.ի - էջ 2103, 2106, 2107

– 1718 թ. - էջ 1138

– քհյ., 1723 թ. - էջ 122, 124

– Ա. Ակնցի կթղկս՝ 1751-1753 թթ. - էջ 409, 791, 1082, 1086

– սրկ., 1753 թ. - էջ 1081, 1083

– վրդ. ի Տաթեւ, 1764 թ. - էջ 1241, 1246

– վրդ. ի Գանձասար, 1765 թ. - էջ 1557

– վրդ., առաջնորդ Ղօշավանից, 1765 թ. - էջ 1297, 1563

– նուիրակ յՈւռումէլի, 1766 թ. - էջ 1284

– կր., 1767 թ. - էջ 599

– 1778 թ. - էջ 1097, 1098

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1784 թ. - էջ 677, 681

– Լազրով ի Ղզլար, 1789 թ. - էջ 1789, 1799

– քհյ. Ղորղանեանց, 1789 թ. - էջ 1820

– Եղիազարեան (Լազարեան), 1737-1809 թթ. - էջ 1309, 1326, 1327, 1330, 1344, 1491, 1739, 1742, 1744, 1745, 1748, 1783, 1817, 1824, 1890

– աղա Դիլանչեան, 1789 թ. - էջ 1781-1784

– արքեպս. 1800 թ., կթղկս-ական տեղապահ ի Ս. Էջմիածին - էջ 1509, 1510, 1698

– Վաղարշկերտցի, Քարոզք - էջ 719, 728, 730

– քհյ. ի Ղզլար, 1801 թ. - էջ 1318-1337, 1789, 1792, 1794, 1796, 1798, 1814

– վրդ. Տփխիսու 1802 թ. - էջ 1346

– աղա Միքայէլեան ի Բաղդատ, 1815 թ. - էջ 1351, 1354, 1356, 1359

– Տէրտէրեան, 1817 թ. - էջ 1360

– ի Խոյ, 1817 թ. - էջ 1353

– Ոսկերչեան, 1820, գրիչ եւ ստացող ի Կարին - Հմր 2780, էջ 523, 524

– դպիր Վարդանեան, 1844 թ. - էջ 1485

– գրչփ. - էջ 987

ՄԻՆԻ, 1557 թ. - էջ 335

ՄԻՏՐԻ եպս. Ռուսաց ի Պէտրոպօլք, 1768 թ. - էջ 1299

ՄԻՐԱՔ

– ԺԵ. դ., եղբայր ստացող Խերանշէի - էջ 546-548

– 1594 թ., որդի յետին ստացող պրն. Ասլանի - էջ 122

– 1594 թ., հայր յետին ստացող Ասլանի - էջ 122

– 1683 թ., կողակից Էթերի - էջ 1976

ՄԻՐԶԱ մահդասի, ԺԶ. դ. - էջ 548

ՄԻՐԶԱԽԱՆ

– 1718 թ. - էջ 1137

– Ղօվդունց, 1738 թ. - էջ 336, 337

ՄԻՐԶԱՀԱՃԻ, 1765 թ. - էջ 1563

ՄԻՐԶԱՅՂՈՒԼԻ, ԺԶ. դ. - էջ 1538

ՄԻՐԶԱՋԱՆ

– (Միրիճան) ԺԶ. դ. - էջ 335

– 1600 թ. - էջ 500

– (Միրզիճան) 1616 թ., հայր Սիմաւոն միայնակեացի - էջ 336

ՄԻՐԶԷՎԵԼ, 1730 թ. - էջ 876

ՄԻՐԻԱՆ, 1315 թ. - էջ 1539

ՄԻՐԻՇՔԵԱՐ բաշի Թիֆլիզեցի, 1759 թ. - էջ 1218, 1234, 1251

ՄԻՐԻՊԷԿ, 1600 թ. - էջ 2021

ՄԻՐԻՋԱՆ, ԺԵ. դ. - էջ 746

ՄԻՐՎԱՆԱՐԻՋԱՆ, 1652 թ. - էջ 886

ՄԻՐՎԷԻԶ սուլթան Ղանտահարայ, 1723 թ. - էջ 1969

ՄԻՔԱՅԷԼ

– հրեշտակապետ - էջ 108, 218, 331, 535, 789, 1670

– (Միսայել) յԵրից մանկանցն, ածշնչկն - էջ 1667

– քհյ. յԱղուանս - էջ 2003

– կայսր, 842 թ., էջ 565

– (Միխայէլ) Ասորի, 1126-1199 թթ. - էջ 344, 1179, 1180

– խջյ, ԺԵ-ԺԶ. դդ., յետին ստացող - էջ 1974

– Ա. Սեբաստացի կթղկս 1567-1576 թթ. - էջ 984

– Մելիք Բաբախանով, 1590 թ. - էջ 700

– (Մուքաել) 1623 թ. - էջ 843

– որդի Յախիճանի, 1626 թ. - էջ 875

– երէց, 1683 թ., գրիչ ի Տափավանք - Հմր 2960, էջ 1975, 1976

– խօճայ, 1717 թ., մեկենաս ի Փառակայ գիւղ - Հմր 2852, էջ 925, 927

– քհյ. ի Ս. Նախավկայի վանքն, 1723 թ. - էջ 1970

– կթղկս Կիլիկիոյ, 1741 թ. - էջ 2058

– վրդ. Աստապատեցի, առաջնորդ Ս. Ստեփաննոսի վանիցն, 1763 թ. - էջ 1084

– տրց., 1763 թ. - էջ 1256

– աղա ի Բասրայ, 1765 թ. - էջ 1270

– առաջնորդ Զմիւռնիոյ, 1785 թ. - էջ 673, 675, 679, 680, 683, 684

– վրդ. Չամչեան, 1738-1823 թթ. - էջ 399, 400-402, 793-796, 1519, 1520, 2075, 2076

– 1794 թ., որդի Փեթրօս Ձորակցու - էջ 2064

– Տաթեւացի, 1798 թ. - էջ 299

– Լորիս - Մելիքով - էջ 312-314

– (Միքէլ) 1802 թ., յետին ստացող - էջ 842

– 1807 թ. - էջ 742

– Մինասեան ի Բաղդատ, 1817 թ. - էջ 1353

– աղա յԱրտահան, 1817 թ. - էջ 1356

– չէլէպի ի Կ. Պոլիս, 1817 թ. - էջ 1356

– Պետրոսեան, 1817 թ. - էջ 1388

– քհյ., 1827 թ. - էջ 1586

– վրդ., 1831 թ., լուսարար - էջ 2026

– 1833 թ. - էջ 1475

– ԺԹ. դ. - էջ 358

– գրչփ. - էջ 372

ՄԻՔԱՅԷԼԵԱՆ Արեւելցի, 1811 թ. - էջ 622

ՄԻՔԻԱ, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 34, 225, ի բա­նից - էջ 220, 231, մնրնկր - էջ 21, 32, Մեկնութիւն - էջ 1513

ՄԻՖՕՏԻ ռուսաց արքեպս. Հաշտարխանու, 1768 թ. - էջ 1298, 1299

ՄԼԱՄ, հայր յետին ստացող Էթարի, 1683ից յետոյ - էջ 1977

ՄԼԵՀ, 1315 թ. - էջ 1541

ՄԼՔԱՆ, 1463 թ. - էջ 588-590

ՄԽԻԹԱՐ

– Գօշ, 1120-ական թթ.-1213 թ., Դատաստանագիրք - էջ 357, 358, 483, 485, 488, 1073, 1092, 1093, 1102, Թուղթ - էջ 2000, յշտկծ. - էջ 486, 500, 1074, 1582

– գրիչ, 1120-ական-1213 թթ. - էջ 953

– 1217 թ. - էջ 1062

– 1290 թ. - էջ 749

– կր., 1297 թ. - էջ 849

– Այրիվանեցի, 1230/35-1297/1300 թթ., Տաղք եւ գանձք. «Աստուած կենդանի, անիմանալի - էջ 68, 241, 1524, «Բարձրեալ ահաւոր Բան» - էջ 66, 239, «Բարձրեալ անքննին» - էջ 68, 241, 709, «Երգս յաւէժական» - էջ 68, 242, 710, 1524, «Եւ Տրդատ» - էջ 66, 239, 1528, «Զա­հեղ, զանքննին, խորհուրդս» - էջ 73, 246, 712, 1525, «Թա­գաւորին երկնաւորի» - էջ 66, 239, «Թագդ պար­ծանաց» - էջ 63, 238, «Ի սկզբան էիդ» - էջ 79, 256, 715, «Խորհուրդ անքննին, խորք» - էջ 78, 254, 714, 1528, «Հա­մագոյական, Հաւր սահման» - էջ 66, 72, 239, 708, 711, 1524, «Ճգնաւորք ընտրեալ, ճշմա­րիտ» - էջ 79, 256, 715, 1523, «Մեղա, Տէր, մեղա» - էջ 70, 243, «Մեղա քեզ, Քրիս­տոս» - էջ 70, 243, Նեստոր Նաս­րանի - էջ 1529, «Նոյն բանն, որ էր» - էջ 68, 1529, «Սուրբ Աս­տուա­ծած­նի կուսին» - էջ 1529, «Սուրբ Երրոր­դու­թիւն, ստեղ­ծաւղ» - էջ 78, 255, 717, «Սուրբ է տաճար» - էջ 81, Վա­յել է քոյին» - էջ 78, 255, 709, 1523, Վայելչականաց, վա­յելման փառաց» - էջ 76, 250, 714, 1527, «Վերեր­գեմք հնչմամբ» - էջ 78, 255, 708, «Վեր­նական տարփ­մամբ - էջ 707, «Տաճարդ երկ­նային, տուն» - էջ 81, 253, 715, 1527, «Տարփումն ըղ­ձական» - էջ 63, 238, «Տէր Տէրունական» - էջ 73, 246, 712, 1525

– հայր Գրիգոր գրչի, 1297 թ. - էջ 648

– Անեցի, 1321 թ., գրիչ, ծաղկող - Հմր 2961, էջ 1978, 1983

– Ա. Գռներցի կթղկս՝ 1341-1355 թթ. - էջ 1682

– պատանի, 1348 թ. - էջ 736

– 1351 թ. - էջ 334

– երէց ի Ղրիմ, 1356 թ. - էջ 1685

– քհյ. 1463 թ. - էջ 590

– 1471 թ. - էջ 885

– 1472 թ. - էջ 885

– Բաղիշեցի - էջ 1644

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

– ԺԵ-ժԶ. դդ., որդի Մարտիրոսի - էջ 1974

– ԺԶ. դ., որդի Ղուկաս քհյի - էջ 340

– քհյ., ԺԶ. դ. - էջ 340

– 1616 թ. - էջ 336

– ԺԷ. դ., հայր Աստուածատուր քհյի - էջ 336

– Սեբաստացի, Մխիթարեան միաբանութեան հիմնադիր եւ աբբահայր՝ 1701-1719 թթ. - էջ 796, 1986

– 1705 թ., հայր Այվազի ի Կալկաթայ, 1705 թ. - էջ 1231

– 1724 թ. - էջ 886

– Մեղրեցի, 1753 թ. - էջ 1083

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1763 թ. - էջ 1554

– գրաբեր, 1765 թ. - էջ 1561

– աւ. քհյ., 1797 թ. - էջ 1500

ՄԽԻԹԱՐԻՉ

– ԺԳ. դ., գրիչ եւ ծաղկող ի Գետկայ վանս - Հմր 2814 թ., էջ 741, 743, 744

– 1315 թ. - էջ 1540

– Նաղաշ, ԺԴ. դ., Վարք - էջ 347

– 1464 թ. - էջ 750

– քհյ., ԺԶ. դ. - էջ 1542

ՄԿՐՏԻՉ

– վրդ., ԺԲ. դ. - էջ 953

– Գանձասաց, ԺԴ-ԺԶ. դդ. (Մեծոփավանեցի եւ այլք), Տաղք եւ գանձք. «Այսաւր եկեղեցի ցնծայ» - էջ 67, «Այսաւր ի սուրբ» - էջ 63, 238, «Հատեալ լեզուք» - էջ 79, 256, «Մարդասիրութեամբ Որդիդ» - էջ 73, 246, 712, 1525, «Մաքուր եւ անբիծ» - էջ 63, 238, «Մաքրեալ տա­ճար» - էջ 713, 1526, «Մաքրափայլ» - էջ 75, 247, «Մե­ծա­համբաւ անուն» - էջ 260, 1523, «Մեծահռչակ անուն - էջ 716, «Մեծապայծառ ակն» - էջ 83, 257, «Մե­­ծա­պայ­ծառ արփի» - էջ 1529, «Մեծապայծառ լոյսն» - էջ 1527, «Մեծապայծառ խորհուրդ հրաշա­կան» - էջ 716, «Մե­ծա­պայծառ խորհուհրդն ահագին» - էջ 72, 246, «Մե­ծապայծառ հրակերպ» - էջ 81, 253, 715, 1529, «Մեծա­պայ­ծառ ձայնի» - էջ 1525, «Մե­ծա­պայծառ տաւնիւս ահա­գին - էջ 75, 248, 713, 1526, «Մե­ծապայծառ տաւ­նիւս ըղձալի» - էջ 709, «Մեծա­պայ­ծառ փայլմամբ» - էջ 1529, «Մեծապայծառ փա­ռաւք զարդարեալ» - էջ 67, 79, 85, 240, 256, 260, 708, 709, 1523, «Մեծապայ­ծառ փա­ռաւք պանծալի» - էջ 254, 708, 1529, «Մեծա­պայ­ծառ փառաւք ցանկալի» - էջ 82, «Մեծասքանչ անուն» - էջ 84, 259, «Մեծ աւե­տեաց ձայն» - էջ 74, 247, 713, «Մեծաւ համբաւ անուն» - էջ 86, «Մեծ եւ ահեղ անուն» - էջ 78, 254, «Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ ահագին» - էջ 716, «Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ անեղին» - էջ 72, 245, 711, «Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ անքննին» - էջ 70, 244, 710, «Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ հրաշական» - էջ 84, 259, «Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ մեզ յայտնեալ» - էջ 81, 252, 715, 926, 1528, «Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ սոսկալի» - էջ 74, 247, 1526, «Մեծ եւ ահեղ խորհուրդ տիրական» - էջ 69, 70, 243, 710, «Մեծ եւ անճառ» - էջ 1525, «Մեծ եւ հզաւր, անմահ թագաւոր» - էջ 86, 262, 717, «Մեծից եւ հզաւր անմահից արքայ» - էջ 70, 71, 243, 244, 710, 1524, «Մեծ եւ հզաւր Հոգի Աս­տուծոյ» - էջ 76, 249, 714, «Մեծ հառաչանաւք եկին» - էջ 75, 250, 714, «Միաս­նական Սուրբ Երրոր­դու­թիւն» - էջ 67, 240, 708, «Որ վասն մեր» - էջ 72, 246, «Ուրախ լե´ր, հա´րսն» - էջ 75, 247, «Տէր մեր Յիսուս» - էջ 72, 245, «Տէր մեր, Որդին» - էջ 75, 248

– եպս. Նաղաշ, մօտ 1349-1470 թթ., տաղերգու, Տաղք եւ գանձք. «Անձն իմ արի» - էջ 90, 264, «Անձն իմ, վա՜յ», - էջ 90, 263, «Անցանէ մեծութիւն» - էջ 90, 264, «Արա­րիչն արարածոց» - էջ 262, «Ես գիտէի զաշխարհս» - էջ 262, «Երազ է եւ սուտ» - էջ 90, «Սողոմոն, մայրն» - էջ 90, 264

– աբղյ., 1356 թ. - էջ 1685

– ժամհար, 1356 թ. - էջ 1686

– 1409 թ. - էջ 555

– քհյ. 1463 թ. - էջ 590

– 1480 թ., եղբայր Գրիգոր Բերկրեցու - էջ 122

– քհյ., 1480 թ., ստացող - Հմր 2711, էջ 97, 118, 119, 121

– 1531 թ. - էջ 499

– քհյ., 1557 թ. - էջ 335

– 1565 թ. - էջ 1534

– կր., 1567 թ. - էջ 985

– 1600 թ., որդի Շահալամի - էջ 694

– պրն. յԱւանց, 1600 թ. - էջ 693

– աւագերէց, 1601 թ. - էջ 88

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– 1616 թ. - էջ 336

– աբղյ., յետին ստացող, 1648 թ. - էջ 885

– աբղյ. Լէհցի, 1659 թ., գրիչ ի Տաթեւ - Հմր 2831, էջ 827, 830

– քեոխվա, 1668 թ., ի Տանղի - էջ 757, 758

– քհյ., 1698 թ., գրիչ ի Նոր Ջուղայ - Հմր 2801, էջ 631, 632, 634

– 1746 թ., յետին ստացող - էջ 30

– վրդ. Յովակիմեան Աստրախանցի, 1852 թ. - էջ 207, 208

– Եղիվարդեցի, 1753 թ. - էջ 1083

– աղայ, 1762 թ. - էջ 1243, 1259

– վրդ. (եպս.), 1763 թ., գրիչ յԷջմիածին - Հմր 2882, էջ 1081-1083, 1085

– վրդ., (արքեպս.), տեղապահ Ս. էջմիածնի, 1763 թ. - էջ 1154

– աղա գանձապետ, 1763 թ. - էջ 1547, 1560, 1562

– (Մէկըրտիչ) մղտսի, 1771 թ. - էջ 2108

– վրդ., առաջնորդ Շիրակի, 1771 թ. - էջ 1295

– եպս. Շօռոթեցի, 1781 թ. - էջ 1083

– վրդ. Ղափանցի, 1782 թ., յետին ստացող - էջ 1975

– 1784 թ., հնգց., որդի մհտ. Համբարձումի - էջ 674

– Չէլէպի, 1785 թ. - էջ 680

– ի Նախիջեւան, 1786 թ. - էջ 1741

– աղա ի Նախիջեւան, 1789 թ. - էջ 1789, 1790, 1793, 1794, 1797

– վրդ. Պօլսեցի Ակնցի Առաքելեան, ԺԸ. դ., ստացող - Հմր 2834, էջ 835, 838

– քհյ., ԺԸ. դ. - էջ 1534

– մհտ., ԺԸ. դ. - էջ 788

– վրդ., նուիրակ, 1801 թ. - էջ 1322

– Անանով ի Ղզլար, 1801 թ. - էջ 1323, 1331, 1332

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– վրդ. Սաղիմայ, 1802 թ. - էջ 1327

– վրդ. Ագուլեցի, 1802 թ., միաբան Ս. էջմիածնի - էջ 1343

– արքեպս., նուիրակ Երուսաղէմի, 1815 թ. - էջ 1352, 1355

– վրդ. Մշոյ Ս. Կարապետի, 1815 թ. - էջ 1349, 1351, 1355

– Օվնաթանեան, 1815 թ. - էջ 1352

– վրդ. ի Ս. Ղազար, 1816 թ. - էջ 795

– մելիք Ենկոյեան, 1817 թ. - էջ 1356

– գրիչ, 1823 թ., աշակերտ Գրիգոր Շէքէրճեանի ի Կարին - Հմր 2956, էջ 1965, 1968

– վրդ. Վաղարշապատեցի, 1827 թ. - էջ 1500

– վրդ. Կարճիկեան, 1827 թ. - էջ 1571

– քհյ., 1831 թ. - էջ 2026

– Ալվարեան, 1833 թ. - էջ 1459

– 1843 թ. - էջ 1443

– Տեառն - Սահակեան, 1844 թ. - էջ 1486

– վրդ. Շուխեանց, 1846 թ., գրիչ ի Տաթեւ - Հմր 2869 - էջ 999, 1004, յշտկծ. - էջ 994, 995

– Եգանեան, 1850 թ., ստացող ի Տփխիս - Հմր 2935, էջ 1579, 1581, 1582, ի Նոր Նախիջեւան, 1852 թ. - Հմր 2987, էջ 2075

– 1879 թ. - էջ 202

– Ա. Խրիմեան կթղկս՝ 1892-1907 թթ. - էջ 315, 318

– քհյ. Գանձապետեան, 1904 թ. - էջ 1686, 1687

– գրչփ. - էջ 358, 780

ՄԿՐՏՈՒՄ

– 1667 թ. - էջ 615

– Գալստեան յԱստրախան, 1785 թ. - էջ 1746, 1792, 1795, 1798, 1799, 1803, 1807, 1814, 1816, 1817, 1825

– ԺԸ. դ., եղբայր Պետրոս եպս. Բերթումեանի - էջ 518, 2076

– Չէլէպեան ի Ղարաքիլիսայ, 1817 թ. - էջ 1355, 1358

– գրչփ. - էջ 616

ՄՆԱՑԱԿԱՆ

– պրն., ի Թօխաթ., 1759 թ. - էջ 1217, 1240, 1258, 1269

– ի Ս. Պետերբուրգ, 1785 թ. - էջ 1742

– հայր յետին ստացող Կիրակոս աբղյ Սաղիմացու, 1809 թ. - էջ 2104

– Ուռուշանեան, 1821 թ. - էջ 1589, 1590

– Յօհաննիսեան-Յարութիւնեանց, 1848 թ., գրիչ ի Շուշի - Հմր 2968, էջ 2009, 2010

ՄՈՀՈՒՄՇԻ, ԺԶ. դ. - էջ 705

ՄՈՄԵՂԷՆ, ԺԵ. դ. - էջ 746

ՄՈՄԻԿ, 1292 թ. գրիչ եւ ծաղկող ի Նորավանք - Հմր 2848, էջ 899, 901, 903

ՄՈՎԱԲ, ածշնչկն - էջ 151, 1115

ՄՈՎԿԻՄ քհյ., նհտ. Գ. դ. վջ. - էջ 1667

ՄՈՎՍԷՍ

– մարգարէ, Մեկնութիւն Հնգամատենի - էջ 149, 169, 175, 464, 2013, տօն եւ պատմութիւն - էջ 95, 107, 527, 1734, մնրնկր - էջ 837, 943, 1538, 2007, յշտկծ. - էջ 16, 28, 42, 43, 106, 148, 155-162, 170-174, 178, 189, 224, 238, 373, 379, 380, 385, 387, 388, 449, 450, 455, 462, 479, 544, 554, 601, 626, 763, 765, 778, 859, 923, 945, 946, 1129, 1131, 1135, 1160, 1626, 1668, 2104, 2117

– միայնակեաց, Թուղթ - էջ 134

– Խորենացի, Պատմահայր Հայոց, Քերթող, Ե. դ., Պատ­մու­թիւն Հայոց - էջ 343, 981, ի Պատմութենէն - էջ 1210, Վասն Վարդավառի, տօնին - էջ 576, Ի յոլովիցն - էջ 2001, տօն - էջ 1669, մնրնկր - էջ 981, յշտկծ. - էջ 175, 214, 347, 351, 721, 771, 1699

– Կաղանկատուացի, Է. դ., Պատմութիւն Աղուանից աշ­խարհի - էջ 989

– Երզնկացի, մհ. 1323 թ., Խրատ - էջ 103, 1126, Վասն թա­գաւորաց Հայոց - էջ 1998

– հայր Անանիա ստացողի, 1354 թ. - էջ 873

– 1356 թ., հայր Կարապետ ստացողի - էջ 1681, 1683

– կր., 1480 թ., Վարագավանք - էջ 121

– 1668 թ. - էջ 757

– քհյ., 1753 թ. - էջ 1543

– խոյեցի վրդ., 1754 թ. - էջ 1545

– մհտ., 1763 թ. - էջ 1547

– եպս., 1763 թ. - էջ 1084

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1764 թ. - էջ 1220, 1221, 1260

– գանձապետ, 1764 թ. - էջ 1232, 1236, 1245, 1258, 1261-1263, 1279, 1282, 1287, 1307

– բէկ, եղբայր Յովսէփ Արղութեանցի, 1772 թ. - էջ 2054

– պրն. ի Մոսկով, 1785 թ. - էջ 1740

– վրդ. ի Մոսկով, 1789 թ. - էջ 1788

– Խաչիկեան ի Կալկաթայ, 1797 թ. - էջ 1502, 1505

– (Մօսէս) վրդ. յԵրուսաղէմ, ԺԸ. դ. - էջ 409

– վրդ. ի Մոսկով, 1802 թ. - էջ 1335

– քհյ. Ապուզաւրանեան, 1817 թ. - էջ 1352

– (Մօսէս) քհյ., 1843 թ., Թարգմանչաց վանք - էջ 326

– Տարփացովայ, 1844 թ. - էջ 1485

– (Մուսես) 1857 թ., հայր Հերայետի - էջ 281, 282

– արքեպս. Գանձակեցի, 1864 թ. - էջ 306

ՄՈՐՃԻԿ, 1564 թ., հայր Գրիգոր աղբյ. գրչի - էջ 826

ՄՈՒԶԱՒԱՐ, ԺԶ. դ. - էջ 705, 706

ՄՈՒԼԻՆՈՍ մեկնիչ - էջ 159

ՄՈՒԼՔԱՅ, 1356 թ. կողակից Կարապետի - էջ 1683

ՄՈՒՀԱՄԵԴ - տե՛ս ՄԱՀՄԵԴ

ՄՈՒՇԱՄ, հայր Հմր 2099ի ստացող Ստեփանոսի, 1679 թ. - էջ 2100

ՄՈՒՇԵՂ

– Մամիկոնեան, սպարապետ Հայոց, մհ. 376 թ. - էջ 942

– Մուրադ փաշա, 1795 թ. - էջ 351

ՄՈՒՍԱ ԻԲՆ-ՄԱՅՄՈՒՆ բժիշկ - էջ 907

ՄՈՒՍՏԱՖԱ փաշա Կարսայ, 1772 թ. - էջ 1306

ՄՈՒՏԱՄ փաշա, 1531 թ., մայր Դաւիթ երէցի - էջ 499

ՄՈՒՐԱԴ

– 1409 թ. - էջ 555

– (Մուրատ) 1463 թ. - էջ 590

– 1471 թ. - էջ 884

– (Մուրատ) սրկ., ծաղկող ի Վասպուրական, ԺԵ. դ. - Հմր 2813, էջ 737, 739, 741

– խան յԱպրակունիս, 1593 թ. - էջ 698

– (Մուրատ) խջյ յԱւանց, փեսայ ստացող Շահալամի, 1600 թ. - էջ 693, 694, 695

– հայր Բաքիջանի, 1601 թ. - էջ 880

– 1623 թ. - էջ 843

– 1652 թ. - էջ 886

– աղա, 1764, թ. - էջ 1552, 1562

ՄՈՒՐԱՏՇԱՀ, 1562 թ., եղբայր Յովհաննէս եպսի - էջ 1994

ՄՈՒՐԱՏՍՈՒԼԹԱՆ, 1730 թ. - էջ 876

ՄՈՒՐՍԴԻՆ, 1471 թ. - էջ 883

ՄՍԵՐԵԱՆՑ Զարմայր, 1836-1889 թթ. - էջ 491

ՄՍԵՐԵԱՆՑ Մսեր (Մսուր) մագիստրոս, 1808-1873 թթ. - էջ 490, 491, յետին ստացող ի Զմիւռնիայ, 1833 թ. - - էջ 2035, 2036

ՄՍՐՄԷԼԻՔ, ԺԴ. դ. - էջ 750

ՄՍՐՇԱՀ, 1601 թ. - էջ 880

ՄՐՈՒԱԹ

– (Մրվաթ) ԺԴ. դ. - էջ 904

– 1454 թ. - էջ 874

– 1463 թ., մայր Մարտիրոս ստացողի - էջ 588, 590

– 1591 թ. - էջ 1542

– 1601 թ. - էջ 880

– 1652 թ. - էջ 886

– (Մուրվաթ) 1667 թ., կողակից Յովանի - էջ 1972

ՄՐՎԱՐ, 1626 թ. - էջ 875

ՄՕՐԻԿ կայսր Բիւզանդիոն՝ 582-609 թթ. - էջ 1123

ՅԱԲԷԹ, որդի Նոյի - էջ 150, 180, 984, 989

ՅԱԶԿԵՐՏ Բ. Պարսից թագաւոր, մահ. 457 թ. - էջ 538, 1111

ՅԱԽԻՃԱՆ, 1626 թ. - էջ 875

ՅԱԿՈԲ

– Նահապետ, որդի Իսահակայ, մնրնկր - էջ 31, 93, 94, 222, տօն - էջ 527, 1734, յշտկծ. - էջ 152-155, 172, 181, 183, 189, 227, 385, 386, 389, 392, 630, 768, 858, 1115

– առաքեալ, Թուղթ - էջ 24, 35, 226, ի բանից - էջ 36, 100, 463, 467, ի գանձս - էջ 86, 87, 261, տօն - էջ 110, 218, 446, 454, 528, 536, 758-760, 1271, 1735, մնրնկր - էջ 22, 32, 94, 1538, յշտկծ. - էջ 465, 625, 772, 774, 1048, 1050, 1514, 1649

– Տեառնեղբայր, ի բանից - էջ 135, 377, ի գանձս - էջ 260, 459, տօն եւ վկայաբանութիւն - էջ 108, 109, 374, 445, 454, 528, 535, 1736, մնրնկր - էջ 94, յշտկծ. - էջ 387, 447, 774, 775, 1999

– Մծբնայ հայրապետ, Դ. դ., Պատմութիւն - էջ 1125, Ճառք - էջ 574, ի տաղս եւ գանձս - էջ 86, 260, ի տօնս - էջ 109, 528, 535, 1083, 1735, մնրնկր - էջ 1119, յշտկծ. - էջ 2044

– Սրճոյ եպս., Ե-Զ. դդ., Ճառք - էջ 115, 371, 373, 544, 545, 560, 574, 575, 1126, 1129, 1130, Զգոն գիրք - էջ 924

– Ծպատեցի, Թ. դ., մատենագիր, Ընդդէմ Խոսրովայ - էջ 2003

– երէց, 1217 թ. - էջ 1062

– Ժամանակակից Յովհաննէս Երզնկացւոյ, ԺԳ. դ. - էջ 550

– քհյ., 1290 թ., ստացող ի Կարս - Հմր 2816, էջ 747, 749

– 1300 թ., գրիչ եւ կազմող ի Կարին - Հմր 2817, էջ 751, 755

– Քռնեցի (վրիպմամբ տպուած՝ Կողբացի), 1330ական թթ. - էջ 789

– աղայ, 1356 թ. - էջ 1685

– սպասաւոր, 1384 թ. - էջ 736

– (Յակոբոս) 1385 թ. - էջ 335

– Ղրիմեցի, 1360-ական թթ. - 1426 թ., Տաղ եւ գանձ. «Յառաջ յանեղ տեսողէն» - էջ 67, 240, 709, «Յաւուր Յարութեան» - էջ 71, 91, 244

– վրդ. Ովսանանց, ԺԴ. դ. - էջ 347

– Գ. Սսեցի կթղկս՝ 1404-1411 թթ. - էջ 551, 849

– վրդ. Ղրիմեցի, 1360-ականք-1426 թթ., Քարոզ Մեծի Ուր­բաթին - էջ 634, Յաղագս ազգականութեան - էջ 638, 1086, Յաղագս պսակի - էջ 1090, յշտկծ. - էջ 789

– 1431 թ., հայր յետին ստացող Ատոմի - էջ 1984

– 1463 թ. - էջ 588-590

– Նետրարենց (Արծկեցի), վխճ. 1501 թ., Տաղք եւ գանձք. «Աստուծոյ ընտրեցար» - էջ 83, 258, «Յիսուս Քրիս­տոս, արքայդ» - էջ 83, 258, «Նախ զՍուրբ Գէորգ» - էջ 83, 258, «Սքանչելի Սուրբ Նշանդ» - էջ 83, 258

– վրդ. (Ղրիմեցի՞), ԺԵ. դ., տաղերգու, Տաղք եւ գանձք. «Եր­­ջանիկ մեծ» - էջ 237, 709, «Զաւրական զաւրեղ» - էջ 67, 241, «Ի հանդիսական» - էջ 716, 1529, «Ի հան­դի­սա­ւոր տաւնի» - էջ 68, 241, «Վկայից հանդիսից» - էջ 67, 270

– ԺԵ. դ. - էջ 546-548

– ԺԵ. դ., որդի ստացող Խէրանշահի - էջ 546

– ԺԵ. դ. - էջ 740

– կր., 1555 թ., ի կարգէն Բենետիքտոսի - էջ 978

– սրկ., 1567 թ. - էջ 984

– դպիր, 1595 թ., գրիչ եւ ծաղկող ի Զամաւչայ - Հմր 2856, էջ 943, 946

– քհյ., ԺԶ. դ., յետին ստացող - էջ 1538

– (Ակոբ) ԺԶ. դ. - էջ 751

– աւագերէց, քհյ. Աւանցի, 1600 թ. - էջ 693

– 1601 թ. - էջ 880

– Այվատէնց, 1601 թ. - էջ 1646, 1649

– քհյ., մհ. 1601 թ., եղբայր Ստեփանոս Թօխաթցու - էջ 1645

– Թօխաթցի, 1563-1657/1663 թթ., Ողբ ի վերայ Եւդոկիեայ - էջ 1646, Ողբ ի վերայ Օլախաց երկրի - էջ 1945, Մեկնութիւն Սաղմոսաց - էջ 1649

– (Ակոբ) 1604 թ. - էջ 335

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– Կարնեցի Սիմոնեան, ծնւ. 1618 թ., Մեկնութիւն Երգոց երգոյն - էջ 595, 596, 1161, 2035, Շինուած Կարնոյ քա­ղա­քի - էջ 2107, գրիչ - Հմր 2977, էջ 2035, 2036, յշտկծ. - էջ 1082, 1162, 1163

– քհյ., 1623 թ. - էջ 843

– 1623 թ. - էջ 843

– խջյ, 1660 թ. - էջ 27

– Ջուղայեցի, 1665 թ., գրիչ յԵղեգաձոր - Հմր 2958, էջ 1969, 1971-1974

– վրդ., 1668 թ., աշակերտ Մարտիրոս Ղրիմեցու - էջ 55

– Դ. Ջուղայեցի կթղկս՝ 1655-1680 թթ. - էջ 44, 46, 47, 394, 832, 1086, 1174, 2100

– վրդ., 1690 թ., ուսուցիչ Յովսէփ վրդ-ի - էջ 96

– ԺԷ. դ. - էջ 124

– քհյ. ի Ս. Նախավկայի վանք, 1723 թ. - էջ 1970

– վրդ. Շատախցի, յետին ստացող ի Նոր Ջուղայ, 1732 թ. - էջ 2101

– բժիշկ, 1735 թ. - էջ 1744, 1766

– քհյ., 1738 թ. - էջ 337

– Ե. Շամախեցի կթղկս՝ 1759-1763 թթ., Օրինակք գրու­թեանց - էջ 1215, 1247, յշտկծ. - էջ 188, 409, 417, 1217, 1220, 1222, 1224, 1227, 1229, 1230, 1234, 1236, 1238, 1308, 1546, 1544

– Նալեան, պատրիարք Կ. Պոլսի՝ 1741-1749 թթ., Կրթու­թիւն աստուածաբանական - էջ 125, 127, 949, Մեկ­նու­թիւն եօթն խորհրդոց եկեղեցւոյ - էջ 2040, Քարոզք - էջ 203, 204, 207, 319, 619, 792, 1029, 2089, Ողբ Մեծի Ուրբաթուն - էջ 622, 786, մնրնկր - էջ 2038, յշտկծ. - էջ 187, 210, 950, 2040

– Վանեցի, 1746 թ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2893, էջ 1157, 1160-1162

– Թօխաթեցի, 1748 թ., գրիչ յԵւդոկիայ - Հմր 2739, էջ 281, 297, 298

– տրց., 1753 թ., - էջ 1085

– վրդ. Դիարբեքիրցի, 1754 թ. - էջ 1083

– Պատրիարք Կ. Պոլսի, 1764 թ. - էջ 1221, 1226, 1227, 1236, 1238, 1241, 1256

– Աղազարէ, 1762 թ. - էջ 1225

– Երզնկայեցի, 1763 թ. - էջ 1555

– ի Զմիւռնիայ, 1763 թ. - էջ 1555

– մհտ., 1763 թ. - էջ 1247, 1264

– վրդ., միաբան Լմայ անապատի, 1763 թ. - էջ 1255

– եպս., միաբան Սաղիմայ, 1763 թ. - էջ 1084

– ի Հաշտարխան, 1767 թ. - էջ 1297

– վրդ., 1768 թ. - էջ 1291

– վրդ., նհտկ. ի Յամիթ., 1772 թ. - էջ 1306

– վրդ., 1778 թ. կնքատէր - էջ 2094

– դպիր, 1781 թ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2896, էջ 1167, 1170

– վրդ., 1784 թ. - էջ 674, 675, 679

– ի Վան, 1784 թ. - էջ 679

– տօքտօր ի Ռուսաց երկիր, 1784 թ. - էջ 680

– մհտ. ի Կարին, 1785 թ. - էջ 680

– պրն. ի Մոսկուայ, 1785 թ. - էջ 1740

– Պարսամեան Թօխաթցի, 1785 թ. - էջ 1748

– տրց. յԱմասիայ, 1789 թ. - էջ 1801, 1939, 1940

– տրց., 1796 թ. - էջ 126

– (Ակոբ) մհտ., 1797 թ., հայր Պետրոս իշխանի - էջ 196

– վրդ., նուիրակ ի Հնդիկս, 1797 թ. - էջ 1500, 1502, 1503, 1505, 1706

– վրդ. Ադրանացի, 1798 թ. - էջ 1501

– Մարգանձիոս, Պարտէզ Հովուաց - էջ 1184, 1187, 1189, 1191

– դպիր, ԺԸ. դ., թարգմանող՝ Պատմութիւն չորից տիեզե­րա­կան ժողովոցն - էջ 420

– Ամասիացի, 1800 թ., Համառօտութիւն Կանոնգրոց - էջ 1581, Ցանկ կանոնաց հարանց - էջ 1087, 1088, յշտկծ. - էջ 1090, 1092

– եպս., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– քհյ. Մանուկեան, 1802 թ. - էջ 1340

– (Յակոբոս) 1802 թ. - էջ 1338

– (Յակոբոս) արքպս, 1804 թ., գրիչ ի Բումբայի - Հմր 2769, էջ 429, 445

– Մինեւիչ, 1807 թ. - էջ 1313

– մհտ. Աղամեան Խօջենց, 1809 թ. - էջ 356

– Ջրպետ, 1814 թ. - էջ 976

– վրդ., նուիրակ Բայազիտու, 1815 թ. - էջ 1350

– Պաւլովիչ Կուրատով, 1815 թ. - էջ 1351

– Չալապեան ի Տիգրանակերտ, 1815 թ. - էջ 1350

– Արծրունեան յԵրեւան, 1815 թ. - էջ 1352

– Արծրունի ի Պայազէտ, 1817 թ. - էջ 1355, 1358, 1361

– Թումայեան ի Վան, 1817 թ. - էջ 1355, 1359

– չէլէպի ի Կ. Պոլիս, 1817 թ. - էջ 1356

– Պօղոսեան ի Կ. Պոլիս, 1817 թ. - էջ 1356

– Նաւասարդեան ի Բայազէտ, 1817 թ. - էջ 1358

– Բօգդանիչ Գալստով, 1817 թ. - էջ 1361

– Քիրպիտճեան, գանձապետ Սրբոյ Էջմիածնի, 1817 թ. - էջ 1354

– աղայ, 1818 թ. - էջ 1388

– հնգց. 1820 թ. - էջ 1572

– եպս. Կոնտեցի, յետին ստացող, 1824 թ. - էջ 1966

– Թովմայեան, հեղինակ՝ Տախտակ արեգական, 1824 թ. - էջ 197, 198, 200

– եպս., 1828 թ. - էջ 1591

– Անտոնեան, 1828 թ. - էջ 1591

– դպիր Չերկեզեան, 1833 թ. - էջ 1460

– ուրարակիր Կիւլպէկեան, 1833 թ. - էջ 1452, 1467

– դպիր Պօղոսեան Եւդոկիացի, գրիչ յԵրզնկայ, 1834 թ. - Հմր 2894, էջ 1161, 1164

– Նիկիտիչ, 1842 թ. - էջ 1444

– սրկ. Պօղոսեան-Շուշեցի, գրիչ եւ հեղինակ՝ Պատմու­թիւն Արցախու, 1853 թ. - Հմր 2734, էջ 231, 233

– (Յակոբոս) վրդ. Տիգրանակերտցի, 1863 թ. - էջ 234

– Ռասիյենց, 1880 թ. - էջ 1046

– Տոգուլեան, մհ. 1906 թ. - էջ 338

– գրչփ. - էջ 358

ՅԱԿՈԲԵԱՆ Ալեքսան - էջ 990

ՅԱԿՈԲԵԱՆ Հրավարդ - էջ 327, 331, 332, 1534

ՅԱԿՈԲԵԱՆ Վազգէն, 1913-1962 թթ. - էջ 1086

ՅԱԿՈԲՋԱՆ

– (Ակոբջան) ԺԶ. դ. - էջ 705

– 1610 թ. - էջ 1117

ՅԱՂՈՒԲՇԱՀ, 1601 թ. - էջ 880

ՅԱՄԱՆ սօլթան, 1623 թ. - էջ 843

ՅԱՅԻՐ, ածշնչկն - էջ 362

ՅԱՅՐՈՍ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32

ՅԱՆՈՅ, գրչփ. - էջ 987

ՅԱՎԱԴ, 1601 թ. - էջ 880

ՅԱՏԻԲԷԿ, յետին ստացող, ԺԶ. դ. - էջ 235

ՅԱՐԴ, դիցբ. - էջ 362

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ

– դպիր, 1621 թ., թղթի կոկող Հմր 2736 ձեռագրի - էջ 266

– (Արդին) 1648 թ. - էջ 885

– վրդ., 1704 թ. - էջ 56

– ի Կալկաթայ, 1705 թ. - էջ 1231

– մհտ., 1718 թ., որդի Թումա գրչի - էջ 1133, 1134

– 1754 թ. - էջ 881

– Գեանջեցի, 1756 թ. - էջ 1082

– վրդ., առաջնորդ Սասնոյ, 1763 թ. - էջ 1550

– Շամբեցի, 1763 թ. - էջ 1227

– վրդ. ի Թօխատ, 1763 թ. - էջ 1252

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1763 թ. - էջ 1226, 1236, 1240, 1243, 1252, 1256-1258, 1267

– վրդ. Բասէնի, 1764 թ. - էջ 2044

– վրդ. Հզուայ, 1764 թ. - էջ 1238

– աղա, 1765 թ. - էջ 1273, 1276

– (Արութիւն) 1772 թ., յետին ստացող - էջ 2046

– 1776 թ. - էջ 1096

– քհյ., 1778 թ. - էջ 1097

– քհյ. Շամախու թեմի, 1784 թ. - էջ 675

– մհտ. ի Բասրայ, 1784 թ. - էջ 678, 679, 1270

– պրն. ի Վան, 1784 թ. - էջ 683

– նուիրակ, 1784 թ. - էջ 683, 684

– Դաւթեան Ջուղայեցի, 1785 թ. - էջ 1003, 1004

– ամիրա, յԱդրանայ, 1785 թ. - էջ 680

– ամիրա ի Կ. Պոլիս, 1785 թ. - էջ 681

– Պետրոս-Աղայեան ի Կալկաթայ, 1785 թ. - էջ 685

– (Արութիւն) 1789 թ., բժիշկ, գրիչ Հմր 2738ի - էջ 277, 279, 281

– ծաղկարար, 1789 թ. - էջ 1792

– Ավշարով, 1789 թ. - էջ 1796

– Լազարեան, 1789 թ. - էջ 1791, 1799

– Դիլանով, 1789 թ. - էջ 1808, 1825

– Մնացականեան, 1790 թ. - էջ 1815

– մոնոզոն, 1795 թ. - էջ 351

– Սահակեան Նոր-Ջուղայեցի, մատենագիր, թարգմանիչ, 1795 թ., 1819 թթ. - էջ 429, 430, 444, 445, 1080

– վրդ., Տաթեւացի, միաբան Ս. էջմիածնի, 1798 թ. - էջ 299, 1343

– գրիչ Հմր 2752ի, 1799 թ. - էջ 361, 367

– տրց., ԺԸ. դ. - էջ 788

– աբղյ Գետաշէնցի, յետին ստացող, ԺԸ. դ. - էջ 12

– (Յարութեն) ԺԸ. դ. - էջ 986

– մհտ., քհյ. Էլիզբար ի Ղզլար, 1801 թ. - էջ 1320, 1321, 1323

– Անշինովեանց ի Բուշեր, 1801 թ. - էջ 1321

– մհտ., 1801 թ. - էջ 1320

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– Յօհանով, 1805 թ. - էջ 1311

– աղաչայ Փոթիշանցի, 1807 թ. - էջ 230

– Շիշմանեանց, 1809 թ. - էջ 1497

– Վանեցի, գրիչ ի Վարագ, 1811 - Հմր 2798, էջ 619, 622, 624

– ստացող ի Վարագ, 1811 թ. - Հմր 2798, էջ 619, 622, 623

– աբղյ. Ղզլարեցի, 1814 թ., յետին ստացող - էջ 270

– մհտ. ի Կարս, 1815 թ. - էջ 1349

– պրն. ի Թեհրան, 1815 թ. - էջ 1349

– Օշինով ի Թիֆլիզ, 1815 թ. - էջ 1348, 1349, 1352, 1353, 1355, 1360, 1361

– Սուքիասեան ի Կարին, 1815 թ. - էջ 1351

– Եսայիչ ի Թիֆլիզ, 1815 թ. - էջ 1352

– աղա յԵրեւան, 1815 թ. - էջ 1352

– Աստուածատուրեան, 1816 թ. - էջ 1699, 1702

– քհյ. ի Ղուռէշ, 1817 թ. - էջ 1355

– Եսայիչ, 1817 թ. - էջ 1352

– Արարատով ի Թիֆլիզ, 1817 թ. - էջ 1361

– Մատակեան ի Կարս, 1817 թ. - էջ 1353, 1356

– մհտ. Քեանդարեան ի Կարս, 1817 թ. - էջ 1352

– որդի Խաթուն Սօլթանի, 1817 թ. - էջ 1354

– Ղումրիկեան, 1817 թ. - էջ 1356

– Իսկանդարեան, 1817 թ. - էջ 1356

– չէլէպի Պէզճեան, 1817 թ. - էջ 1356

– Նազարեան ի Թիֆլիզ, 1817 թ. - էջ 1361

– Ալամդարեան, 1795-1834 թթ., գրիչ Հմր 2988ի - էջ 2078, 2080, Բանաստեղծութիւնք - էջ 2077

– եպս. Սանահնո վանից, 1832 թ. - էջ 1690

– Սանթրոսեան ի Վաղարշապատ, 1828 թ. - էջ 1590

– քհյ. 1828 թ. - էջ 858

– վրդ. ի Մոզդոք, 1832 թ. - էջ 1440, 1451

– Յակովբեան Էսինճարով, 1833 թ. - էջ 1463

– Ի Ղզլար, 1833 թ. - էջ 1458

– Սարայեան Պօլսեցի, ստացող յԵրզնկայ, 1834 թ. - Հմր 2894, էջ 1161, 1164

– աղա ի Շամախի, 1838 թ. - էջ 1694

– վրդ., 1843 թ. - էջ 1454

– վրդ. ի Ստաւրոպոլ, 1843 թ. - էջ 1451

– դպիր Լազարեան, 1843 թ. - էջ 1446, 1450

– Ֆռանգուլով, 1843 թ. - էջ 1449

– Ալիխանով, 1843 թ. - էջ 1453

– Ատովմ-Յակոբեան, 1854 թ., գրիչ 2868/Բ.ի - էջ 995

– Շահազիզեան, եղբաօրդի Ներսէս Աշտարակեցու, 1857 թ. - էջ 1696

– Տէր-Մարտիրոսեան Տէր-Դանիէլեանց Գանձակեցի, նուի­րատու Հմր 2701ի, 1874 թ. - էջ 12

– ԺԹ. դ. - էջ 300

– քհյ., ԺԹ. դ., հայր Յովակիմ գրչի - էջ 148

– գրչփ. (Արութիւն) - էջ 358

ՅԵԲՈՒՍԹԷ, ածշնչկն - էջ 189

ՅԵԴԱՐ, 1601 թ. - էջ 880

ՅԵՍՈՒ որդի Նաւեայ, Գիրք - էջ 22, 33, 223, 944, 1204, տօն - էջ 527, 1734, Պատմութիւն - էջ 106, մնրնկր - էջ 21, 31, 93, 222, յշտկծ. - էջ 43, 95, 157, 173, 859, 946, 1028

ՅԵՍՍԷ, ածշնչկն - էջ 86, 238, 261

ՅԵՐԻՃԱՆ, 1706 թ. - էջ 1968

ՅԵՐՈԲՈՎԱՄ, ածշնչկն - էջ 860

ՅԻԶՏԲՈՒԶՏ նհտկ., տօն - էջ 527: 1668, 1734

ՅԻՄՊԱԹ, հայր յետին ստացող Սանդրիի, ի գիւղն Տանղի, 1668 թ. - էջ 757

ՅՈԲ, նահապետ, Գիրք - էջ 34, ի գրոց - էջ 137, 153, 467, 597, 762, 764, 765 Մեկնութիւն - էջ 208, 218, 385, 1027, ի գանձս - էջ 77, 82, 254, 382, տօն - էջ 114, 1669, մնրնկր - էջ 21, 23, 32, յշտկծ. - էջ 94, 182, 183, 185, 186, 219, 467, 884, 1624, 2049

ՅՈԹՈՐ, ածշնչկն - էջ 155, 157, 859

ՅՈՀԱՆՆԻՍԵԱՆ Գաբրիէլ (Քաջբերունի), բժիշկ, 1885 թ. - էջ 197, 548

ՅՈՀԱՆՋԱՆ

– Պապայեան, 1790 թ. - էջ 1820

– աղա Յակոբեան, 1797 թ. - էջ 1502

– Անտոնեան, 1817 թ. - էջ 1355

ՅՈՍՏՈՍ եպս. Երուսաղէմի - էջ 459

ՅՈՎԱԲ, ածշնչկն - էջ 95, 189, 190

ՅՈՎԱԹԱՄ, ածշնչկն - էջ 1668

ՅՈՎԱԿԻՄ

– Ի ձեռն Նաբուգոդոնոսորայ, մնրնկր - էջ 32, յշտկծ. - էջ 107, 113, 806

– հայր Աստուածածնի, տօն - էջ 216, 253, 1668, ի գանձս - էջ 63, 64, 82, յշտկծ. - էջ 1124, 2014

– եպս., առաջնորդ Տաթեւու, 1763 թ. - էջ 1084

– պատրիարք Կ. Պոլսի, 1778 թ. - էջ 210

– պատրիարք Երուսաղէմի, 1784 թ. - էջ 681, 1084, 1233, 2120

– Լազարեան, 1789 թ. - էջ 1320, 1339, 1340, 1387, 1437, 1677, 1698, 1739, 1741-1743, 1745, 1746, 1749-1751, 1755, 1756, 1760, 1768, 1771, 1773, 1774, 1778, 1782, 1784, 1790, 1791, 1814

– արքեպս., 1802 թ., միաբան Ս. Էջմիածնի - էջ 1343, 1497

– ի Թիֆլիզ, 1802 թ. - էջ 1333

– Յակոբեան ի Տիգրանակերտ, 1815 թ. - էջ 1350

– արքեպս. Տաթեւու, 1821 թ. - էջ 1516

– Մաղաքեան, 1821 թ. - էջ 1589, 1590

– դպիր, 1825 թ., գրիչ Հմր 2926ի - էջ 1519

– վրդ. ի Մոզդոկ, 1832 թ. - էջ 1441, 1448

– Մելիքեան, 1833 թ. - էջ 1459, 1464

– հնգց. 1902 թ., հայր Երուանդ Շահազիզի - էջ 1662

– գրիչ, ԺԹ. դ. - էջ 147, 148

ՅՈՎԱՍԱՓ

– ճգնաւոր, Խրատք - էջ 1618

– 1292 թ. - էջ 902, 903

– տնտես, 1573 թ. - էջ 854 թ.

– Սեբաստացի, ԺԶ. դ., տաղերգու, Տաղք. «Եզեկիէլ ետես զՏէրն» - էջ 78, 254, «Հաւատամք ի մի Քրիստոս» - էջ 91, 264, «Ի քսանումէկ աւուր» - էջ 80, 255, «Արար­չա­գործ Աստուած» - էջ 91, 264, «Զկոյսն Երեմիա» - էջ 78, 254, «Ի սկզբանն է Քրիստոս» - էջ 71, 243, «Յոյս եւ ապաւէն» - էջ 91, «Սուրբ հայրքն» - էջ 264

– (Ովասաբ) 1692 թ., յետին կազմող - էջ 854

ՅՈՎԷԼ

– մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 34, 225, ի գրոց - էջ 366, 724, 764, 1624

– ազգական Յովհաննէս գրիչ-ստացողի, ԺԵ. դ. - էջ 777

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ

– Կարապետ, Մկրտիչ, մնրնկր - էջ 22, 32, 525, 689, 841, 843, 1119, 1967, Պատմութիւն - էջ 106, 346, 545, 1128, տօն - էջ 108, 112, 210, 526, 527, 529, 1664, 1667, 1723, 1736, Քարոզ - էջ 135, 573, ի տաղս եւ գանձս - էջ 64, 74, 77, 82, 247, 250, 251, 254, 957, 2067, յշտկծ. - էջ 43, 47, 111, 151, 204, 225, 361, 456, 531, 769, 782, 1135, 1702, 2092

– Աւետարանիչ, Աւետարան - էջ 24, 35, 58, 225, 235, 236 (պպ), 323, 327, 333, 339, 355 (պպ), 583 (պպ), 698, 701, 737,739, 743, 745, 748, 753, 822, 825 (պպ), 826, 831, 842, 845 847, 872, 879, 883, 900, 981 (պպ), 1055, 1113 (պպ), 1531, 1535, 1539, 1940, 1967, 1971, 1974, 1976, Թուղթ - էջ 24, 35, 36, 226 Յայտնութիւն - էջ 25, 35, 227, Հանգիստ - էջ 25, 35, 107, 227, 580, Մեկնութիւն - էջ 145, 213, 215, 393, 394, 447, 458, 770, 851 (պպ), 2056, 2057, ի գրոց - էջ 136, 155, 220-222, 365, 464, 465, 467, 723, 728, 929, 1513, տօն - էջ 110, 218, 446, 454, 536, 1735, 1736, ի տաղս եւ գանձս - էջ 85, 87, մնրնկր - էջ 689, 697, 700, 739, 821, 825, 831, 842, 871, 878, 881, 1054, 1967, 1969, 1975, յշտկծ. - էջ 94, 175, 183, 186, 340, 386, 396, 509, 528, 625, 691, 751, 755, 756, 772, 779, 834, 846, 885, 935, 1050, 1531, 1534, 1538, 1625, 1649, 2021

– սրբ., կարճահասակ - էջ 102, 830

– անարծաթ բժիշկ - էջ 1121

– կամաւոր աղքատ - էջ 112

– Երուսաղէմի հայրապետ՝ 386-417 թթ. - էջ 70, 1209, 1665, 1737

– Ոսկեբերան, 354-407 թթ., Մեկնութիւն Եսայեայ - էջ 136, 597, 627, 948, 1207, Ճառք - էջ 99, 105, 132, 135-137, 146, 373, 374, 377, 383, 463, 464, 468, 534, 537, 540-543, 550, 553, 560, 571, 758, 1621, 1627, 1628, 1636, 1650, Գործոց առաքելոց - էջ 459, 2015, Միքիայ - էջ 1513, ի Մեկնութենէ Յովհաննու Աւետարանին - էջ 770, 851 (պպ), Մատթէի - էջ 844 (պպ), 1211, 1212, 1513, 1534 (պպ), Ղուկասու - էջ 1128, 1129, 1208, տօն - էջ 1670, ի տաղս եւ գանձս - էջ 85, 259, Վարք - էջ 1209, յշտկծ. - էջ 142, 385, 556, 557, 625, 632, 767, 804, 2022, 2025, 2027, 2059

– Ա. Մանդակունի կթղկս՝ 478-490 թթ., Կանոնք - էջ 125, Ճառք - էջ 131, 147, 540, 541, 543, 544, 553, 554, 613, 803, 1085, 1209, 1210, 1618, 1619, 1627, Կանոն հիմնարկութեան եկեղեցւոյ - էջ 577, 584

– Մայրավանեցի, 572-650 թթ., Ճառք - էջ 802 յշտկծ. - էջ 804

– Գ. Օձնեցի կթղկս՝ 717-728 թթ. - էջ 1122, 2001

– Ե. Դրասխանակերտցի կթղկս՝ 898-929 թթ., Պատ­մու­թիւն Հայոց - էջ 193, 194, 1998, Խոստովանութիւն - էջ 2000

– Կոզեռն, 1021 թ., Տեսիլ - էջ 1121, 1267

– Սարկաւագ Իմաստասէր, մհ. 1129 թ., յԵկեղեցական պատմութենէն - էջ 378, 760, Բանք տոմարականք - էջ 398, Յաղագս նշանակ հաւատոյ Նիկիականին - էջ 360, յշտկծ. - էջ 26, 51, 951

– Գառնեցի, 1180-1245 թթ., Խրատ - էջ 100, 103, 552, 1125, 1620, 1629, Տեսութիւն Սրբոյ Պատարագի - էջ 428, Տեսիլ - էջ 114, Աղօթք - էջ 1641, Յիշատակ - էջ 110, յշտկծ. - էջ 113

– Աւագերէց, 1232 թ., գրիչ Թարգմանչաց Աւետարանի - Հմր 2743, էջ 321, 323

– Արքաեղբայր, 1220-ականք-1289 թթ., մեկենաս Մեկ­նու­թեան Գործոց առաքելոց - էջ 2015

– (Յոհանէս) երէց, գրիչ ի Կարս, 1290 թ. - Հմր 2816, էջ 747, 749

– կր., 1292 թ. ստացող ի Նորավանք - Հմր 2848, էջ 899, 901-903

– (Յոհան) ի Ղարասու, ԺԳ. դ., գրիչ - Հմր 2865, էջ 979, 982, 983

– Գանձակեցի, ԺԳ. դ., Տօնապատճառ - էջ 445, յշտկծ. - էջ 454, 474

– Երզնկացի (Պլուզ), 1220-1293 թթ., Ճառք - էջ 134, 138, 445, 549, 932-934, 2091, Խրատք - էջ 490, 533, 538, 550, 611, 612, 634, 1120, 1128, 1618, 1619, 1627, 1647, Մեկնութիւն Ս. Պատարագի - էջ 2098, յշտկծ. - էջ 635, 1132

– Երզնկացի, Ծործորեցի, մօտ 1270-ական թթ. - 1338 թ., Տաղք եւ գանձք. «Աստուածածին Սրբուհին» - էջ 73, 246, Առաջնաճաշակ պտղոյն» - էջ 65, 333, 707, «Ան­դի ի մէջ դրախտին» - էջ 72, 245, 711, 1524, «Ադա­մայ ստեղծողն» - էջ 72, 245, 1524, «Յամենայն ժամ» - էջ 63, 237, «Յանեղական լուսոյն» - էջ 79, 256, «Նըւա­գեմք Հոգւոյն նըւագս» - էջ 76, 249, 1527

– քհյ., ԺԳ. դ., գրիչ - Հմր 2812, էջ 735, 737

– ԺԳ. դ., գրիչ Հմր 2989ի - էջ 2081, 2086

– ԺԳ. դ., հայր Աբրահամ կազմողի - էջ 560

– (Յոհան) ծերունի, 1300 թ., ստացող ի Կարին - էջ 751, 754

– քհյ., 1304 թ., ստացող - Հմր 1132, 2839, էջ 849, 854

– քհյ., 1305 թ., եղբայր Սիմէոն հայրապետի - էջ 329, 330

– Աւրպէլ, 1315 թ. - էջ 491, 1540

– Որոտնեցի, 1315-1388 թթ., Վերլուծութիւն Պորփիւրի - էջ 209, Քարոզք - էջ 137, 146, 365, մնրնկր - էջ 1963, յշտկծ. - էջ 318, 346, 569, 994, 2029, 2034

– քհյ., յետին ստացող, 1318 թ. - էջ 749

– պրն., ստացող, 1330 թ. - Հմր 2829, էջ 1533, 1535, 1536

– սրկ., ստացող, 1333 թ. - Հմր 2829, էջ 1333

– գրիչ, 1333 թ. - Հմր 2829, էջ 821, 824

– գրիչ, 1348 թ. - Հմր 2811, էջ 733, 735, 736

– (Յոհան) քհյ., 1351 թ. - էջ 332, 334

– քհյ., ԺԴ. դ. - էջ 904

– ԺԴ. դ., եղբայր յետին ստացող Մարտիրոսի - էջ 904

– ԺԴ. դ., որդի յետին ստացող Թումա քհյի - էջ 235

– ԺԴ-ԺԵ. դդ., Տաղք եւ գանձք. «Յայն եդեմական» - էջ 83, 257, 1529, «Յանեղական լուսոյն» - էջ 64, 83, 238, 257, 707, «Յաւէտ իսկապէս» - էջ 76, 248, 714, 1527, «Յերկնից խոնարհեալ» - էջ 74, 249, 1526

– ԺԴ-ԺԸ. դդ., տարբեր տաղերգուներ, Տաղք եւ գանձք. «Յա­կովբոս ընտրեալ» - էջ 717, «Յաղթող զաւրու­թեամբ» - էջ 67, 270, «Յեդեմական տնկոյն» - էջ 715, «Յիսուս լոյս» - էջ 717, «Յոյժ փառատրելի» - էջ 85, 259, «Շնորհաց հոգոյն» - էջ 67, 240, «Զճրագ աւրի­նացն» - էջ 247

– Կոլոտիկ, հայր Հերմոնի վանից, 1441 թ. - էջ 569

– վրդ. Տարբերունի - էջ 490

– դպիր, 1356 թ. - էջ 1683

– աբղյ., 1356 թ. - էջ 1683, 1685

– Սեբաստացի, առաջնորդ Ղրիմի Ս. Խաչ վանքի, 1346-1384 թթ. - էջ 1644

– ԺԴ. դ., որդի յետին ստացող Ստեփանոսի - էջ 1537

– սրկ., 1431 թ. - էջ 1984

– (Յոհանէս) քհյ, 1464 թ. - էջ 750

– 1471 թ., որդի Վարդան երէց գրչի - էջ 885

– 1473 թ. - էջ 1001

– արքեպս., 1476 թ. - էջ 531

– 1480 թ., առաջնորդ Վարագավանքի - էջ 120, 121

– 1480 թ., հայր գրիչ Կարապետ կրօնաւորի - էջ 97, 116, 118, 120

– ԺԵ. դ. - էջ 547

– ԺԵ. դ., հայր Մուրատ ծաղկողի - էջ 739

– ԺԵդ., հայր Մարկոս գրչի - էջ 772, 773, 776, 777

– աբղյ. ԺԵ. դ., ստացող - Հմր 2819, էջ 757, 772-775, 778

– տանուտէր, ԺԵ. դ., ստացող ի Վասպուրական - Հմր 2813, էջ 737, 739-741, մնրնկր - էջ 738

– սրկ., ԺԵ. դ., թուղթ կոկող ի Վասպուրական - Հմր 2813, էջ 737

– (Ովանէս) քհյ, ԺԵ. դ., յետին ստացող - էջ 846

– (Ուհանէս) ԺԵդ. - էջ 846

– 1523 թ., որդի յետին ստացող Վրթանէսի - էջ 532

– Մեծ վրդ. Ջհանենց, առաջնորդ ուշտի եւ յետին ստա­ցող, 1531 թ. - էջ 499-500

– եպս., 1562 թ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2964, էջ 1991, 1993, 1994

– վրդ., 1565 թ. - էջ 1534

– 1567 թ., եղբայր Ներսէս Գնունեցու - էջ 984

– (Յոհան) Աստապատցի, 1590 թ., գրիչ յԱպրակունիս - Հմր 2805, էջ 697, 698

– 1590 թ., որդի ստացող Սօլթանի - էջ 699

– (Յոհան) սրկ., 1591 թ. - էջ 1542

– Կաֆացի, 1595 թ., ստացող ի Զամաւչայ - Հմր 2856, էջ 943, 945-947

– Քերոբենց, ԺԶ. դ., տաղերգու, Տաղք. «Յանեղական լոյսն» - էջ 83, 257, «Յերէկ հողվէրաւք անցի» - էջ 262

– քհյ., ԺԶ դ. - էջ 706

– (Ովանէս) ԺԶ. դ., յետին ստացող - էջ 1538

– ԺԶ. դ., հայր Ալանչիի - էջ 826

– Ծարեցի, ԺԶ. դ. - էջ 499, 500

– վրդ., ԺԶ. դ., յետին ստացող - էջ 499

– (Յոհաննէսիկ) վրդ., ԺԶ. դ. - էջ 491

– վրդ. Երուսաղէմացի, 1600 թ. - էջ 1600, 2022

– յԱւանց, 1600 թ. - էջ 694

– քհյ., 1600 թ., հայր Զաքարիա ստացողի - էջ 693

– երէց, 1601 թ. - էջ 880

– քհյ., յետին կազմող ի Նոր Ջուղայ, 1610 թ. - էջ 1117, 1118

– 1623 թ. - էջ 843

– (Յոհան) 1624 թ., հայր Մարտիրոս վրդի - էջ 347

– վրդ., 1624 թ., վանահայր Ս. Կարապետի - էջ 349

– վրդ. Ջուղայեցի, Մրքո՞ւզ, 1643-1715 թթ. - էջ 789

– (Յովիկ) 1648, յետին ստացող - էջ 885

– երէց, 1658 թ., գրիչ ի Կ. Պոլիս - Հմր 2940, էջ 1661, 1674

– քհյ. 1660 թ., ստացող - Հմր 2705, էջ 21, 28-30

– (Էվանէս) 1661 թ. - էջ 1176

– աբղյ., 1665 թ., գրիչ ի Թօխաթ - Հմր 2883, էջ 1085-1088

– եպս., 1668 թ. - էջ 758

– վրդ., 1668 թ. - էջ 54

– վրդ., 1671 թ. - էջ 350

– սրկ., 1680 թ. - էջ 758

– մհտ., 1668 թ., ծաղկող Աստուածաշնչի - էջ 47, 52, 54, 56

– վրդ., 1692 թ. - էջ 994, 1003

– վրդ. առաջնորդ Ս. Նախավկայի վանքի, 1695 թ. - էջ 1978

– (Ոհաննէս) 1699 թ. - էջ 633

– (Ահանէս) ժԷ. դ. - էջ 532

– վրդ., 1703 թ. - էջ 473

– Յովհաննէս Կոլոտ Բաղիշեցի, պատրիարք Կ. Պոլսի՝ 1715-1741 թթ. - էջ 598, 1160, 1161, 1167, 1190, 1192, 1193, 2022

– (Յովանէս) 1718 թ. - էջ 1137

– վրդ. Երուսաղէմացի, 1720 թ. - էջ 598

–միաբան Ս. Նախավկայի վանքի, 1723 թ. - էջ 1970

– Տուսցքեցի, 1723 թ. - էջ 1970

– 1723 թ. - էջ 1970

– Ղարիպանց, 1738 թ. - էջ 337

– վրդ., առաջնորդ Տաթեւու, 1741 թ. - էջ 2034

– (Յովհան) Մանֆրէ տպագրիչ, 1749 թ. - էջ 1187

– Կարնեցի (Էրզրումցի), 1752 թ., գրիչ ի Կարին - Հմր 2821, էջ 787, 792

– դպիր, 1753 թ., գրիչ յԷջմիածին - Հմր 2931, էջ 1543, 1564

– Լազարեանց - էջ 684, 1295, 1741, 1742, 1747, 1749, 1751, 1755, 1756, 1761, 1762, 1768, 1774, 1776-1778, 1781, 1783, 1786, 1788, 2052

– նուիրակ Համթայ, 1760 թ. - էջ 1234

– տրցու., 1760 թ. - էջ 2043

– յետին ստացող, 1760 թ. - էջ 1138

– Ջահընկալ, 1763 թ. - էջ 1083

– եպս. առաջնորդ Մշոյ Ս. Կարապետի, 1763 թ. - էջ 1083, 1230, 1239, 1549, 1550

– Մուշասարցի, 1763 թ. - էջ 1243, 1244

– մհտ. ի Կ. Պոլիս, 1763 թ. - էջ 1244, 1258, 1259, 1267, 1273-1275, 1550, 1551

– վրդ., 1763 թ., առաջնորդ Տաթեւի վանքի- էջ 1546

– աղա Աբէլեան, 1763 թ. - էջ 1545

– վրդ. նուիրակ ի Հնդիկս, 1763 թ. - էջ 1253, 1558

– քհյ., ի Նոր Ջուղայ, 1763 թ. - էջ 1229

– քհյ., 1764 թ. - էջ 1229, 1230

– (Յօհան) վրդ., առաջնորդ Գեղու, 1765 թ. - էջ 1562

– Խոյեցի, 1765 թ. - էջ 1561

– մհտ. յԱխլցխայ, 1765 թ. - էջ 1560, 1563

– Մուշաղբրեցի, 1765 թ. - էջ 1558, 1561

– Չալապի, 1765 թ. - էջ 1229

– Գեօզալ վրդ., 1767 թ. - էջ 1286

– նուիրակ ի Հաշտարխան, 1767 թ. - էջ 1290, 1548, 1549, 1554

– (Յոհան) ի Գանձակ, 1768 թ. - էջ 1291, 1547

– (Յոհան) մհտ. ի Կարս, 1771 թ. - էջ 1305, 1548, 1549, 1555

– (Օհանէս) 1778 թ., եղբայր Մարտիրոս գրչի - էջ 1659

– քհյ., 1779 թ., հայր Եփրեմ Ա. կթղկս-ի - էջ 1145, 1155

– ամիրա Համբարձումեան, 1784 թ. - էջ 674

– Փառակեցի, 1784 թ., գրիչ ի Հաղարծին - Հմր 2880, էջ 1073, 1076

– ամիրա Մուրադեան, 1784 թ. - էջ 674

– Բեթխհէմեան ի Բասրայ, 1784 թ. - էջ 674, 679

– Մելիք-Սելիմեանց, 1784 թ., Համառօտութիւն պատմու­թեան հայկազունեաց - էջ 1111, 1112, 1114

– Թարզիզատէ, 1784 թ. - էջ 674, 680

– գանձապետ, Կ. Պոլիս, 1784 թ. - էջ 677

– մհտ., յԱդրանայ, 1785 թ. - էջ 680, 686

– հնգց. որդի մհտ. Գէորգի, 1785 թ. - էջ 686

– Գասպարեան ի Թաղեան, 1785 թ. - էջ 1742

– Խօջամալով, 1785 թ. - էջ 1745

– կթղկս Գանձասարու, 1787 թ. - էջ 676, 1231, 1246, 1269, 1271, 1289, 1303, 1304, 1551, 1553, 1555, 1557, 1560-1563, 2053

– Համադանցի, 1788 թ., Աղբիւր բաղձալի - էջ 2115, 2121

– Մոկացի, 1788 թ., ուսուցիչ Յովհաննէս Համադանցու - էջ 2115

– Լազարեան, 1789 թ. - էջ 1789, 1792, 1794, 1798, 1803, 1819, 1821, 1826, 1827

– պրն. Ղարաղաշ, 1789 թ. - էջ 1789

– պրն. յԱխքիրման, 1789 թ. - էջ 1790

– Սումբատով, 1789 թ. - էջ 1802

– Քփրեանց ի Սէչով, 1789 թ. - էջ 1507, 1791

– Աբրահամեան, 1790 թ. - էջ 1801

– կր., 1794 թ., կնքատէր - էջ 232

– Պապա, 1794 թ. - էջ 2064

– Յավրանեան, 1795 թ. - էջ 351

– կարգազեղծ վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1797 թ. - էջ 1501

– Ներսիսեան, յետին ստացող, ԺԸ. դ. - էջ 950

– որդի Գէորգ երէցի, ԺԸ. դ. - էջ 92

– սրկ. Բերիացի, ԺԸ. դ., Վէպ Կարթագինեայ - էջ 419, 421

– Պօղոս Բիգնոնենց աբբա, ԺԸ. դ. - էջ 430

– ԺԸ. դ. - էջ 788

– սրկ., ԺԸ. դ., գրիչ - Հմր 2714, էջ 125, 132

– պատրիարք Պօլսի, 1801 թ. - էջ 977, 980, 1323, 1332-1336, 1357, 1436

– Անշինովենց, 1801 թ. - էջ 1321

– արքեպս., միաբան Ս. Էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– եպս., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– պատրիարք Կ. Պոլսի, 1803 թ. - էջ 1677, 1678

– արքեպս. Սեբաստացի, 1803 թ. - էջ 1677

– արքեպս, առաջնորդ Վրաստանի, 1808 թ. - էջ 1492

– Զմիւռնացի, 1812 թ., գրիչ - Հմր 2936, էջ 1581, 1585

– արքեպս. ի Հաշտարխան, 1815 թ. - էջ 1352

– Սեւակիր վրդ. Խաչերեսեան Փօթուշանցի, 1815 թ., գրիչ ի Ս. Էջմիածին - Հմր 2916, էջ 1347, 1385, 1386, 1416

– սրկ., 1815 թ., սպասաւոր Աստուածատուր նուիրակի - էջ 2076

– աղա մհտ. Գօրօյեանց, 1815 թ. - էջ 1348-1350

– աղա Սաթովեան, 1815 թ. - էջ 1352

– Մարտիրոսեան, գանձապետ Տիգրանակերտի Ս. Կի­րակոս եկեղեցու, 1815 թ. - էջ 1350

– աղա Սարգիսեան, 1815 թ., ի Կալկաթայ - էջ 1351, 1391

– Թասուլեան, 1815 թ. - էջ 1362, 1387

– վրդ. Բեքիջանեան, 1816 թ. - էջ 1698

– աւագ լուսարար Ս. Էջմիածնի, 1817 թ. - էջ 1389, 1390

– Մաղաքեան ի Կալկաթայ, 1817 թ. - էջ 1391

– Վանեցի, գրիչ, 1817 թ. - Հմր 2742, էջ 319, 320

– (Յօհան) արքեպս. ի Շամախի, 1817 թ. - էջ 1353

– արքեպս. Ջուղայու, 1817 թ. - էջ 1354

– Տէր-Յովսէփեան աւ. քհյ., 1817 թ. - էջ 1354

– մելիք Երեւանցի, 1817 թ. - էջ 1353

– պրն. Զարգեար, 1817 թ. - էջ 1353

– Կետիկեան ի Թօխաթ, 1817 թ. - էջ 1357

– Գօրօյեանց ի Կարին, 1817 թ. - էջ 1352, 1354, 1355, 1358

– մհտ. ի Թաւրէզ, 1817 թ. - էջ 1354, 1356

– Մէլիք-Ստեփանեան յԱստապատ, 1817 թ. - էջ 1352, 1358

– Էփրիկեան ի Կարին, 1817 թ. - էջ 1357

– աղա Շապին Ղարահեսէուրցի, 1820 թ., յետին ստացող - էջ 930

– (Յօհանն) սրկ., 1822 թ. - էջ 402

– արքեպս. Շամախու, 1825 թ. - էջ 1676

– վրդ., 1825 թ., վանահայր Սեւանայ կղզւոյ - էջ 1591

– Կարապետեան, 1827 թ., գրիչ - Հմր 2753, էջ 367

– վրդ. Բայազիտցի, 1827 թ. - էջ 1587

– (Յօհաննէս) Յարութիւնով Վաղարշապատեցի, 1828 թ. - էջ 1573, 1588

– վրդ. Յօհանեան, 1828 թ. - էջ 1591

– աբղյ. Գէորգեան, 1828 թ. - էջ 1593

– Ը. Կարբեցի կթղկս՝ 1831-1842 թթ. - էջ 1112, 1347, 1348, 1387-1389, 1445, 1449, 1497, 1567-1570, 1571, 1687-1691, 1693, 2087

– վրդ. Շահխաթունեան, 1833 թ., գրիչ յԷջմիածին - Հմր 2866, էջ 987, 990, յշտկծ. - էջ 1112, 1474-1476, 1482, 1689

– Ստեփանեան, 1833 թ. - էջ 1465

– Ամրկեան, 1833 թ. - էջ 1458, 1461, 1467

– թղթակից Աստրախանի առաջնորդ Սերովբէ արքեպս-ի, 1843 թ. - էջ 1443

– Անդրեասեանց, 1843 թ. - էջ 1452

– քհյ. Թավարպէկեան, 1843 թ. - էջ 1452, 1483

– Խոսրովեան ի Մոզդոկ, 1843 թ. - էջ 1446, 1448, 1452, 1487

– Աղուլով յԱստրախան, 1843 թ. - էջ 1455

– Խաչկեան աւ. քհյ ի Կալկաթայ, 1844 թ. - էջ 2104

– Թումանեան, 1844 թ. - էջ 1482, 1487

– Սիմէոնեանց, 1856 թ. - էջ 1704

– Գալուստեան, 1857 թ., յետին ստացող - էջ 1676

– (Ուհան) 1857 թ. - էջ 281, 282

– արքեպս Ասլանեանց, 1864 թ., ստացող ի Տաթեւ - Հմր 2924, էջ 1515, 1516

– վրդ. Մաղաքենց, 1864 թ. - էջ 306

– ծնվ. 1874 թ. - էջ 742

– վրդ. Գրիգորեան ի Ռուսճուք, 1882 թ. - էջ 148, 594, 617, 618

– Լորիս Սիւնեաց, 1891 թ. - էջ 228

– (Յովհան) Խաթրանեան Նոր Նախիջեւանցի, 1899 թ., յետին ստացող - էջ 1582

– արքեպս., ԺԹ. դ. սկիզբ - էջ 414-418

– ստացող, ԺԹ. դ. - Հմր 2923, էջ 1511, 1514

– Քեալ, Երեւանցի երեւելի, ԺԹ. դ. - էջ 414

– Մկրտիչ Մասիյլէօն, Քարոզք - էջ 219, 222

– գրչփ. - էջ 358, 486

ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ ԱԲԳԱՐ, 1849-1904 թթ. - էջ 342, 347, 352, 1680

ՅՈՎՆԱԹԱՆ, ածշնչկն - էջ 191, 859

ՅՈՎՆԱՆ

– մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 34, 225, Պատ­մու­թիւն - էջ 136, 537, 1128, ի գանձս - էջ 67, 240, մնրնկր - էջ 21, 22, 32, 573, 705, 807, 1119, յշտկծ. - էջ 1214, 1625, 1659, 2007

– (Յովան) 1667 թ., եղբայր Յակոբ գրչի - էջ 1972

– երէց, 1667 թ., գրիչ ի Սպահան - Հմր 2794, էջ 601, 602, 614, 615

– չիք վրդ., 1765 թ. - էջ 1275

– քհյ. Միրզայեան Վանանդեցի, 1817 թ., գրիչ - Հմր 2718, էջ 179, 183, 184, 186, 423

– (Յօնան) սպասաւոր Ս. էջմիածնի, 1827 թ. - էջ 1568

– քհյ., հնգց., 1874 թ. - էջ 678

ՅՈՎՍԱՓԱՏ, ածշնչկն - էջ 190

ՅՈՎՍԷՓ

– Գեղեցիկ, մնրնկր - էջ 32, 93, յշտկծ. - էջ 153-155, 181, 182, 859, 939, տօն - էջ 527, 807, 1734

– Արդար, այր Մարեմայ, մնրնկր - էջ 32, 223, տօն - էջ 1670, յշտկծ. - էջ 135, 447, 536, 558, 691, 1127, 1130

– Արիմաթացի, մնրնկր - էջ 32, 697, 737, 841 878, 881, 1536, 1670, 1967, 1975, յշտկծ. - էջ 142, 385, 450, 458, 467, 545, 574

– (Յովսէպոս) Փլաբիոս, 37-95 թթ., Հնութիւնք հրէից - էջ 187-192, 341, 342

– երէց, նհտկ. 451 թ. - էջ 942

– իշխան, նհտկ. ի Կարին՝ 808 թ. - էջ 527, 1668, 1734

– 1183 թ. յետոյի կազմող - Հմր 2877, էջ 1053, 1058

– (Յուսէփ) 1351 թ. - էջ 334

– 1356 թ. - էջ 1683

– երէց, 1409 թ., ստացող - Հմր 2783/Ա - էջ 549, 555

– կր., 1480 թ. - էջ 121

– ԺԵ. դ. - էջ 546, 547, 548

– վրդ. Աղթամարցի, 1567 թ. - էջ 985

– որդի ստացող Ստեփանոսի, 1679 թ. - էջ 2099, 2100

– (Յոսէփ) 1683ից յետոյ - էջ 1976

– վրդ., 1690 թ., մեկենաս - Հմր 2710, էջ 93, 96

– Ջհանբէկեանց Շօռոթեցի, 1691 թ. - էջ 1001

– 1720 թ., առաջնորդ Զմիւռնիոյ - էջ 2022

– Տաշօլումեցի, 1724 թ. - էջ 886

– վրդ., աշակերտ Աբրահամ Աստապատեցու, հնգց. 1752 թ. - էջ 792

– քհյ. 1752 թ. - էջ 824

– Առնճեցի, 1754 թ. - էջ 1083

– Նազարբէկեանց, 1760 թ. - էջ 1234

– Իւսիֆ մելիք յԱրցախ, 1763 թ. - էջ 1556

– պրն., 1764 թ. - էջ 1245

– քհյ. ի Նոր Ջուղայ, 1765 թ. - էջ 1229, 1231

– նուիրակ ի Հնդիկս, 1772 թ. - էջ 1306

– (Յօսէփ) 1776 թ., որդի Թորոսի - էջ 1096

– 1784 թ. - էջ 742

– Արցախեցի, ԺԹ. դ. Ա. կէս, Գիրք տեսական փիլի­սո­փա­յութեան - էջ 819, 838, 2087

– գրիչ ի Ս. Յակոբ, յԱրցախ, 1835 թ. - Հմր 2990, էջ 2087, 2089, 2090

– կայսր Գերմանիոյ, մհ. 1790 թ. - էջ 423, 687

– ԺԸ. դ., խնդրող ի Պետրոս վրդ. Բերթումեանէ - էջ 510

– արքպս. Արղութեան, մհ. 1801 թ. - Օրինակք գրութեանց - էջ 1307, 1308, 1739, գրիչ յԷջմիածին 1772 թ. - Հմր 2045, էջ 2047-2049, ի Նոր Նախիջեւան, 1792 թ. - Հմր 2951, էջ 1833, 1937, յշտկծ. էջ 30, 50, 411, 412, 423, 458, 676, 680, 684, 686, 941, 1075, 1091, 1095, 1096, 1307- 1309, 1318, 1339, 1433, 1500, 1504, 1507-1512, 1657, 1698, 1708, 1742, 1753, 1756, 1760, 1763, 1766, 1770, 1779, 1783, 1792, 1797, 1798, 1807, 1816, 1830

– (Յօվսէփ) Աղայեան ի Թիֆլիզ, 1816 թ. - էջ 1699

– աղայ, 1817 թ. - էջ 1356

– վրդ Կարբեցի, 1827 թ. - էջ 1567-1570, 1589, 1591, 1594

– Կողբացի, 1827 թ. - էջ 1567-1570, 1589, 1591, 1594

– Տէր-Սահակեան, Մեկնութիւն Ս. Հաղորդութեան - էջ 1172

– արքեպս, Սինոդի անդամ, 1835 թ. - էջ 1693

– Վեհապետեան, 1841 թ., Պատմութիւն Յովհաննու Կար­բեցւոյ - էջ 1687, գրիչ յԵրեւան - Հմր 2944, էջ 1687, 1689, 1690, յշտկծ. - էջ 1689, 1690

ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ ԳԱՐԵԳԻՆ վրդ., (կթղ. Կիլիկիոյ՝ 1945-1952 թթ.) - էջ 359, 1056

ՅՈՎՍԻԱ, ածշնչկն - էջ 223

ՅՈՒԴԱ, Հին Կտակարան, մնրնկր - էջ 31, 32, 222, տօն - էջ 528, յշտկծ. - էջ 106, 107, 152, 154, 182, 191, 253, 260, 332, 457, 462, 572, 1124

– առաքեալ, Թուղթ - էջ 24, 35, 226, մնրնկր - էջ 22, 32

– մատնիչ, մնրնկր - էջ 122, 270, 412, 548, 689, յշտկծ. - էջ 733, 741, 1538, 1694

ՅՈՒԴԻԹ, ածշնչկն, Գիրք - էջ 33, 224, 944, 949, մնրնկր - էջ 21, 31

ՅՈՒԼԻԱՆԷ

– կոյս, նհտկ. 311 թ. - էջ 803

– քոյր Յովհաննէս ամիրայի, 1784 թ. - էջ 674

ՅՈՒԼԻԱՆՈՍ

– Ուրացող, կայսր Բիւզանդիոյ՝ 361-363 թթ. - էջ 110, 362, 559

– Աղիկառնացի - էջ 23

ՅՈՒԼԻՍ (Ուլիսիս՝ Ոդիսեւս) - էջ 1195

ՅՈՒՂԻՏԱ

– նհտ. 305 թ. - էջ 66, 68, 73, 74, 77, 84, 240, 241, 246, 250, տօն - էջ 259, 1664

– ԺԶ. դ. - էջ 548

– (Ուղիտէ) 1652 թ. - էջ 850

ՅՈՒՂՈՒՐԼՈՒ, 1600 թ. - էջ 500

ՅՈՒՆԱՆ

– աբղյ., 1735 թ., յետին ստացող - էջ 351

– (Յօնան) մհտ. յԱխլցխայ, 1767 թ. - էջ 1287

ՅՈՒՍԷԻՆ Շայսուլթան, 1723 թ. - էջ 1970

ՅՈՒՍԻԿ

– Ա. Պարթեւ կթղկս՝ 341-347 թթ., տօն - էջ 526, 1734

– հայր Ստեփանոսի, 1251 թ. - էջ 110

ՅՈՒՍՈՒՓ

– ոստիկան - էջ 308, 2081

– (Իւսուֆ) թագաւոր, 1420 թ. - էջ 1116

– (Իւսիւֆ) մելիք, 1770 թ. - էջ 1303

ՅՈՒՍՏԻՆԷ

– կոյս, նհտ. Դ. դ. սկզ., տօն - էջ 527, 1668, 1734

– (Յուստեան) 1330 թ., կենակից Յովհաննէս ստացողի - էջ 1535, 1536

– (Ուստիանէ) 1356 թ. - էջ 1683

– (Ուստիան) 1565 թ. - էջ 1533

– (Ուստիան) 1626 թ. - էջ 875

– (Ուստիանէ) 1706 թ., մայր Թումաս ստացողի - էջ 1968

– (Յուստիան) 1778 թ. կողակից Մարտիրոս գրչի - էջ 1659

ՅՈՒՍՏԻՆԻԱՆՈՍ Թրակիացի կայսր՝ 527-565 թթ. - էջ 1652

ՅՕԽՕ, գրչփ. - էջ 987

ՆԱԲԱԴ, ածշնչկն - էջ 332

ՆԱԲԻ, ԺԸ. դ. - էջ 833

ՆԱԲՈՒԳՈԴՈՆՈՍՈՐ, մնրնկր - էջ 32, 1663, յշտկծ. - էջ 175, 378, 760, 2113

ՆԱԴԻՐ Շահ, 1746 թ. - էջ 193, 408, 1990

ՆԱԶԱՐ

– ԺԶ. դ. - էջ 236

– 1600 թ. - էջ 2021

– 1629 թ. - էջ 486

– Շահամիրեան, 1817 թ. - էջ 1391

ՆԱԶԱՐԷԹ

– 1315 թ. - էջ 1540

– պրն., 1764 թ. - էջ 1245, 1257, 1258

– 1765 թ., եղբայր Փիլիպպոսի - էջ 1227

– Գրիգորեան ի Կարին, 1817 թ. - էջ 1357

–գրիչ յՕրթագիւղ, 1821 թ. - Հմր 2795, էջ 615, 617

ՆԱԶԱՂԱ, դուստր յետին ստացողի, 1569 թ. - էջ 875

ՆԱԶԻԿ, 1315 թ. - էջ 1540

ՆԱԶԼՈՒ

– 1730 թ. - էջ 876

– ԺԸ. դ. - էջ 788

ՆԱԶԼՈՒԽԱՆ, 1600 թ. - էջ 500

ՆԱԶԽԱԹՈՒՆ, ԺԴ. դ. - էջ 738

ՆԱԹԱՆ մարգարէ - էջ 162, 228

ՆԱԹԱՓ, ածշնչկն - էջ 161

ՆԱԹԵԼ, 1315 թ. - էջ 1539

ՆԱՀԱՊԵՏ

– ԺԶ. դ., - էջ 340

– քհյ., 1600 թ., միաբան ի Վարագավանք - էջ 695

– վրդ., 1680 թ., ստացող յԵրուսաղէմ - Հմր 2761, էջ 395, 397

– քհյ., 1684 թ. - էջ 986

– Ա. Եդեսացի կթղկս՝ 1691-1705 թթ. - էջ 474, 1070, 1224

ՆԱՂԱՇ, ԺԸ. դ. - էջ 2028

ՆԱՆԱ

– վրդ., ճառ - էջ 1513

– հաճի, ԺԹ. դ. - էջ 418

ՆԱՊԱԹ, 1569 թ. - էջ 874

ՆԱՊՈԼԷՈՆ կայսր Ֆրանսիոյ - էջ 1493, 1497, 1702

ՆԱՍՈՅ կոյս, 1610 թ. - էջ 752

ՆԱՏԵՐ, 1368 թ., հայր Ստեփանոս քհյի - էջ 29

ՆԱՐԳՈՒԼ, 1623 թ. - էջ 843

ՆԱՐԻ, ԺԵ. դ. - էջ 546, 547

ՆԱՐԻՆ

– խաթուն, ԺԴ. դ. - էջ 750

– ԺԵ. դ. - էջ 846

– խաթուն, ԺԶ. դ. - էջ 705

ՆԱՐԿԵՍՈՍ եպս. Երուսաղէմի - էջ 1208

ՆԱՐԿԻԶ

– 1616 թ., հայր Սիմաւոն Միայնակեացի - էջ 336

– (Նէրկիզ) ԺԷ. դ. - էջ 532

ՆԱՒԱՍԱՐԴ, յԱւանց, 1600 թ. - էջ 694

ՆԱՒԷ, ածշնչկն, հայր Յեսուի, մնրնկր - էջ 21, 31, յշտկծ. - էջ 43

ՆԱՒԹԱԽԱԹՈՒՆ, 1315 թ. - էջ 1539

ՆԱՒՈՒՄ, ածշնչկն, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 34, 225, մնրնկր - էջ 22, 32

ՆԱՒՌՈՒԶ. խջյ, 1647 թ. - էջ 695

ՆԱՔՈՎՐ, ածշնչկն - էջ 151

ՆԵԵՄԻ, ածշնչկն, Գիրք - էջ 944

ՆԵՂՈՍ

– հայր, Դ. դ., Խրատք - էջ 133, 1617

– Դուքսապատռիոս, 1651 թ. - էջ 1995

ՆԵՌ - էջ 345, 388

ՆԵՍՎԵՏԱՅԵՒ գեներալ, 1808 թ. - էջ 416, 1495

ՆԵՍՏՈՐ հերձուածող, մահ. 431 թ. - էջ 569, 570, 575, 779, 2005

ՆԵՏԱՐԱՐ, ԺԶ. դ. - էջ 1541

ՆԵՐՈՆ կայսր Հռոմայ՝ 54-68 թթ., Ա. դ. - էջ 188, 361

ՆԵՐՍԵՀ ԿԱՄՍԱՐԱԿԱՆ, Հայոց իշխան՝ 689-693 թթ. - էջ 309

ՆԵՐՍԷՍ

– հիւսն, դիցբ. - էջ 365

– Ա. Մեծ կթղկս՝ 353-373 թթ., Յիշատակ - էջ 109, տօն - էջ 526, 534, 1374, 1667, ի գանձս - էջ 77, 251, 513, մնրնկր - էջ 1119, յշտկծ. - էջ 45, 107, 175, 316, 374, 539, 1122, 1124, 1131

– Շնորհալի (Կլայեցի), կթղկոս՝ 1166-1173 թթ., Խոստո­վա­նութիւն հաւատոյ - էջ 1999, Ի բանից - էջ 1120, Մա­տենագրութիւն - էջ 1172, Տաղք եւ գանձք. «Աղա­չանաւք մաքուր դասին» - էջ 278, 716, 1530, «Այբն առաջին» - էջ 1981, «Այբն Աստուծոյ» - էջ 1981, «Այսաւր անճառ լու­սոյ» - էջ 1981, «Այսաւր Գաբրիէլ» - էջ 82, 253, 715, 1529, «Այսաւր լուս ծագեաց» - էջ 1526, «Այսաւր մայր Սիոն» - էջ 79, 255, 709, 1523, «Այսաւր նորահրաշ տաւ­նիս» - էջ 77, 85, 251, 260, 1523, «Այսմ շնորհի» - էջ 241, «Անարատ տաճար» - էջ 82, 253, 715, 1529, «Ան­ճառ է խորհուրդ» - էջ 707, «Անմահից արքայն» - էջ 63, 238, 707, «Անմարմնոցն հրեղինաց» - էջ 66, 239, 708, Առաւօտ լուսոյ» - էջ 250, 714, «Առաքեալք Աստուծ­որ­դոյն» - էջ 78, 255, «Աս­տանաւր տեսիլ» - էջ 715, 926, «Աստուածային խո­րոցն» - էջ 78, 254, 714, «Աստուա­ծա­յին հոգով» - էջ 68, 241, «Աստուած անեղ» - էջ 1982, «Աստուածն Բան» - էջ 1526, «Արարչական Բանին» - էջ 1981, «Արե­գակն արդար, ըզհուր» - էջ 79, 256, 709, 1530, «Արփիական, ը, լոյսն» - էջ 715, 1526, «Աւետիս, միշտ աւետեաց» - էջ 712, «Աւրհնեալ, որ եկիր» - էջ 72, 245, «Բայց դո´ւք, որդի´ք» - էջ 80, 256, «Բանիւ աւետա­ւոր» - էջ 709, 1529, «Բարբառ աւետեաց» - էջ 64, 238, «Բարձ­րացի՛ր, դշխոյ» - էջ 71, 244, 708, 710, «Գրի­գո­րիս առաքինի» - էջ 710, «Եկայք զուարճա­ցեալք» - էջ 715, «Եկայք ցնծասցուք» - էջ 1523, «Երգ նոր աւե­տեաց» - էջ 63, 238, 707, «ԶՅոբ յիշեսցուք» - էջ 1529, «Զոր յիշեսցուք» - էջ 82, «Ի գաւազանէն» - էջ 86, 261, 717, «Ի խաչին տնկեալ» - էջ 86, 261, 717, «Ի յայս խորհուրդ» - էջ 81, 252, «Ի յելս արեւու» - էջ 71, 244, 1524, «Ի սմին աւուր» - էջ 71, 244, 1524, «Խաւ­սէր բա­նիւ նայ» - էջ 81, 252, 1528, «Խոստովանիմ Աս­տուած» - էջ 68, 241, «Կանայքն արտասուօք» - էջ 74, 249, «Կեանք ընդ Հաւր» - էջ 75, 250, «Կենաց փայտ տնկեալ» - էջ 83, 257, 716, «Կենդանի վկայ մա­հուամբ» - էջ 261, 717, «Կենդանի վկայք, կոյսք» - էջ 714, «Կոյսք իմաս­տութեամբ» - էջ 79, 256, 1530, «Հայ­րապետաց հա­նուրց» - էջ 80, 255, 257, «Հայց­մամբ մաքուր» - էջ 81, 252, «Հաւր կամաւ իջեալ» - էջ 74, 249, «Հետեւեցայ անա­ռակին» - էջ 69, 243, «Հոսեալ հրեղինացն» - էջ 712, «Ձայնն այն, որ» - էջ 711, «Ձայն, որ զաշխարհս» - էջ 71, 244, 1524, «Ճա­ռա­գայթ լուսուն» - էջ 1523, «Ճշմա­րիտն յարգանդէ» - էջ 78, 254, «Ճշմարիտ որդոյն» - էջ 255, 1528, «Ճշմա­րիտ վկայք» - էջ 79, 256, 708, 1530, «Ճրագ աւրի­նացն» - էջ 66, 239, «Ճրագ ճշմարիտ» - էջ 69, 242, 1524, «Միշաբաթ երե­կոյին» - էջ 713, 1526, «Մտեալ ի տա­ճարն» - էջ 708, «Յարեաւ փառաց թագաւորն» - էջ 712, «Յերեկոյի հինգշաբաթի» - էջ 73, 246, 1525, «Յի­սուս Որդի Հաւր» - էջ 626, 1980, «Յորժամ գրեալքն» - էջ 88, 263, 1524, «Նայեա՛ սիրով» - էջ 1982, «Ներգոր­ծական Աստուած» - էջ 81, 252, «Ներ­հիւսեսցուք քաղցր» - էջ 76, 249, 714, «Ներպարու­նակեալ իննեակ» - էջ 76, 249, «Նոյն ինքն» - էջ 65, 239, «Նո­րա­զուարճ խնդութեամբ» - էջ 713, 1528, «Նորա­հրաշ ծննդեան» - էջ 65, 238, «Նորահրաշ տեսիլ» - էջ 66, 239, 708, 1528, «Նորահրաշ տաւնիս» - էջ 714, «Նո­րա­ստեղծեալ Բանն» - էջ 1982, «Նոր եդեմ» - էջ 707, «Նոր դրախտին - էջ 715, 1529, «Նոր թագաւորին» - էջ 65, 238, «Նոր իմն ահաւոր» - էջ 81, 252, «Նոր իմն աւետեաց բարբառ» - էջ 75, 250, 713, 1525, «Նոր լոյս յարփենոյն» - էջ 87, 261, «Նոր ծա­ղիկ բղխէ» - էջ 63, 238, «Նոր ծաղիկ պայծառ» - էջ 714, 1523, «Նոր ձայն աւետեաց» - էջ 712, «Նորոգ մանկունք» - էջ 1981, «Նո­րոգող տիեզերաց» - էջ 1981, «Նոր տաւնիւս» - էջ 85, 259, «Նստեալ կանայքն» - էջ 74, 249, «Ոչ արգե­լեաց» - էջ 73, 246, «Ոստս ի ծառոց» - էջ 245, «Որ եղելոցն» - էջ 73, 246, «Որ զԴաւիթ» - էջ 260, «Որ ի լրման» - էջ 248, «Որ յիսներակն» - էջ 76, 248, «Որք ըն­կալայք» - էջ 72, 245, 711, «Չհանդուրժեալ բնու­թեամբ» - էջ 1981, «Պա­ղատանաւք Աստուածած­նին» - էջ 80, 257, «Պատճառ պարծանաց» - էջ 67, 240, «Պար­տական է Հաւր» - էջ 1982, «Ռահիւք յաշխարհի» - էջ 708, «Սարսեալ Հերով­դէս» - էջ 77, 251, 714, 1527, «Սէրն կատարիչ» - էջ 72, 244, «Ստեղծող մանկանց» - էջ 66, 239, 707, «Տէր բա­րերար» - էջ 79, 85, 86, 256, 260, 1523, «Տէր փառաց» - էջ 707, «Տիրական տաւ­նիւս» - էջ 72, 245, 1524, «Ցնծան այսօր» - էջ 74, 249

– Լամբրոնացի, 1153-1198 թթ., Մատենագրութիւն - էջ 1172, Խոստովանութիւն հաւատոյ - էջ 1120, Ի բանից - էջ 1120, Տաղք եւ գանձք. «Այսաւր ի շաբաթ» - էջ 1525, «Աւր է յաւետեաց» - էջ 64, 237, «Բարձրացուցէք զՏէր» - էջ 83, 257, 1980, «Ձեզ ձայնակից» - էջ 85, 259

– 1300 թ. - էջ 754

– կր., 1304 թ. - էջ 853

– 1305 թ., ծնող Սիմէոն հայրապետի - էջ 329

– 1314 թ., գրիչ ի Սկեւռայ - Հմր 2787, էջ 575, 580, 581

– քհյ., 1463 թ. - էջ 590

– կր., 1480 թ. - էջ 121

– ԺԵ. դ. - էջ 846

– Գնունեցի, 1567 թ. - էջ 979, 983-985

– քհյ. ի Վշտանք, ԺԶ. դ. - էջ 548

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– քհյ., 1615 թ., ուսուցիչ Վարդան եպսի - էջ 37

– Բ. Սեբաստացի կթղ. Սսայ՝ 1648-1654 թթ., (յշտկծ 1651 թ.) - էջ 1090, 1585

– քհյ., 1684 թ. - էջ 986

– ԺԷ. դ., աշակերտ Ստեփանոսի Լեհացւոյ - էջ 1988

– վրդ., 1703 թ. - էջ 472-474

– 1730 թ. - էջ 876

– կթղկս Աղուանից՝ 1706-1763 թթ., (յշտկծ. 1739 թ.) - էջ 1222, 1270, 1278

– վրդ., միաբան Տաթեւի վանքի, 1764 թ. - էջ 1241

– 1770 թ. - էջ 1295

– աղա, 1785 թ. - էջ 1743

– Խաստասեան ի Պետերբուրգ, 1789 թ. - էջ 1792, 1794, 1796

– գրիչ, ԺԸ. դ. - էջ 688

– վրդ., կնքատէր, ԺԸ. դ. - էջ 320

– ուստայ, 1802 թ. - էջ 1328

– վրդ., 1806 թ. - էջ 1312

– կր., 1808 թ., թարգմանութիւն Նեոփիտոսի, գրիչ ի Եաշ - Հմր 2755, էջ 229, 230, թարգմանող - էջ 524

– Յակովբեան, 1833 թ. - էջ 1447, 1458, 1482, 1484

– Բուրճալով, 1833 թ. - էջ 1467

– Ուրարակիր, 1843 թ. - էջ 1452

– Տէր-Բարսեղեան Աբովեան, 1850 թ., գրիչ ի Տփխիս - Հմր 2935, էջ 1579, 1581

– Ա. Աշտարակեցի կթղկս՝ 1843-1857 թթ. - էջ 413, 415-419, 1347, 1349, 1350, 1352, 1356, 1387, 1388, 1470, 1489, 1497, 1511, 1567, 1586, 1588, 1698, 1699, 1702-1707, 1717, 2109

– Տէր-Ներսիսեան, 1877 թ. - էջ 313

ՆԵՓԹԱՂԻՄ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32

ՆԵՔՏԱՐԻՈՍ հայրապետ - էջ 377, 559, 758, 759

ՆԷԷՄԻ, ածշնչկն, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 33, 223, մնրնկր - էջ 31

ՆԷՈՓԻՏՈՍ աղբյ., ԺԹ. դ., Գիրք ճակատամարտութեան - էջ 229, 230, 369-371, 523, 524

ՆԷՏԻՐ, 1431 թ., մայր յետին ստացող Ատոմի - էջ 1984

ՆԻԿԻՏԱ

– գրաֆ, 1760 թ. - էջ 1295

– Լազրօվ, 1833 թ. - էջ 1479

– Թոխալեանց, 1844 թ. - էջ 1487

ՆԻԿՈԴԻՄՈՍ, ածշնչկն - էջ 142, 322, 759, 937, 1537

ՆԻԿՈԼԱՅ

– (Նիկոլ) Իւանիչ Միրզախանով, 1785 թ. - էջ 1742-1745, 1780, 1782

– Էտլէր, 1789 թ. - էջ 1793

– (Նիկօլ) ի Սէչով, 1799 թ. - էջ 1507, 1809

– Ռումյանցեւ, գրաֆ, 1808 թ. - էջ 1496, 1499

– Ա. կայսր Ռուսաց, 1825-1855 թթ. - էջ 1688, 1721

– Ռետիշչով, գեներալ, 1815 թ. - էջ 1348, 1350, 1352

– (Նիկօլ) քեովխա, 1817 թ. - էջ 1356

– Նիկոլայեվիչ Մուրավիեւ, Կովկասի փոխարքայ, 1856 թ. - էջ 1703

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ

– Զմիւռնացի հայրապետ Միւռոնայ Լիկեացւոց, մհ. 326 թ. - էջ 85, 243, 259

– Ա. պապ Հռոմայ 858 թ. - էջ 111

– 1290 թ. - էջ 749

– 1471 թ., գրիչ ի Վան - Հմր 2846, էջ 881, 884

– ԺԵ. դ., գրիչ - Հմր 2707, էջ 57, 58

– Ստորկեանց ի Սիլեզիոյ, ԺԵ. դ. - էջ 566

– Մելանաւոր, 1668 թ., ծաղկող ի Ղրիմ - Հմր 2705, էջ 21, 26, 27, 31, 48, 54, 56

– քհյ., 1668 թ., Ղրիմ - էջ 41

– (Նիկողողոս) Նաղաշ աւագերէց, 1681 թ. - էջ 92

– (Նիկողոս) երէց, 1706 թ. գրիչ ի Պրուսայ - Հմր 2957, էջ 1967, 1968

– 1724 թ. - էջ 886

– աղա ի Կ. Պոլիս, 1764 թ. - էջ 1237

– Աղաբաբեան, 1789 թ. - էջ 1806, 1809

– Ստեփանեան, դատաւոր ի Ղզլար, 1801 թ. - էջ 1318

– (Նիկողոս) ի Մոզդոկ, 1802 թ. - էջ 1327, 1329

– Գէորգեան ի Կարս, 1815 թ. - էջ 1349

– վրդ. ի Կարին, 1817 թ. - էջ 1357

– (Նիկողոս) ԺԹ. դ. - էջ 732

ՆԻԿՈՆ - էջ 570

ՆԻՒՔԱՐ ՄԱԴԷՍ - էջ 305

ՆԿՈՒԼՈՎ գուբերնատոր, 1799 թ. - էջ 1307

ՆՈՅ - էջ 94, 149, 150, 180, 388, 523, 697

ՆՈՅՈՄԻ

– ածշնչկն - էջ 95

– դուստր Շահալամի, 1600 թ. - էջ 694

ՆՈՐՈԳԻՍ, 1300 թ. - էջ 754

ՆՈՒԲԱՐ

– (Նուկպար) 1569 թ. - էջ 875

– 1833 թ. - էջ 331

ՆՈՒՆԷ, սրբ. - էջ 526, 1667

ՆՈՒՆՈՒՖԱՐ, 1564 թ. - էջ 826

ՆՈՒՇՐՈՒԱՆ թագաւոր - էջ 1631

ՆՈՒՍԱԽ, ԺԳ. դ. - էջ 1062

ՆՈՒՐԱԼԻ, որդի Սարգսի, ԺԸ. դ. - էջ 833

ՆՈՒՐԻ, 1658 թ. - էջ 1675

ՆՈՒՐԻՋԱՆ

– ԺԶ. դ. - էջ 826

– 1778 թ. - էջ 1097

– պրն., 1786 թ. - էջ 1754, 1761

ՆՍԵՓ

– 1557 թ. - էջ 335

– (Նսեֆ) էջ 880

ՇԱԲՈՒԴԱՂ, ԺԵ. դ. - էջ 746

ՇԱՀ ԱԲԱՍ - տե´ս ԱԲԱՍ շահ

ՇԱՀԱԶԻԶԵԱՆՔ, 1857 թ. - էջ 202

ՇԱՀԱԼԱՄ, 1600 թ., ստացող ի Վարագ - Հմր 2804, էջ 687, 693, 694

ՇԱՀԱՄԻՐ Շահամիրեան, 1723-1797 թթ., էջ 683, 685, 1792, 1828

ՇԱՀԱՆ Ջրպետ, 1772-1837 թթ. - էջ 980

ՇԱՀԱՆԴՈՒԽՏ

– ԺԵ. դ., յետին ստացող - էջ 562

– ԺԶ. դ. - էջ 376

ՇԱՀԱՆԻ, 1590 թ. - էջ 699

ՇԱՀԷՆ, գրչփ. - էջ 987

ՇԱՀԶԱՄԱՆ, 1626 թ. - էջ 875

ՇԱՀԶԴԻ, 1601 թ. - էջ 880

ՇԱՀԶԷՏԷ, 1658 թ. - էջ 1675

ՇԱՀԻ, 1567 թ. - էջ 836

ՇԱՀԻՆ

– 1668, Ղրիմ - էջ 40, 41

– 1724 թ. - էջ 886

ՇԱՀԽԱԹՈՒՆ, մայր յետին ստացող Միքայէլի, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

ՇԱՀՄԷԼԻՔ, ԺԴ. դ. - էջ 904

ՇԱՀՆԱԲԱԹ, 1814 թ. - էջ 928

ՇԱՀՆԱԶԱՐ

– Ագուլեցի, ԺԸ. դ., յետին ստացող - էջ 318, 319

– 1661 թ., եղբայր Սարգիս եպս. Արղութեցու - էջ 1175

ՇԱՀՆՈՐԻ, 1668 թ., ի Կաֆայ, մայր Նիկողայոս գրչի - էջ 54

ՇԱՀՈՒՄ

– (Շախում) ԺԵ. դ. - էջ 546, 547

– 1569 թ. - էջ 875

– 1668 թ. - էջ 757

ՇԱՀՌՈՒԽ, ԺԸ. դ. - էջ 408

ՇԱՀՍԱՆԱՄ, 1730 թ. - էջ 876

ՇԱՀՍՏԱՆ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ՇԱՀՎԵՐԴԻ Մուղրուպ, 1765 թ. - էջ 1278

ՇԱՀՎԷՐՏԻ խան Գեանճայու, 1763 թ. - էջ 1551, 1552, 1556, 1557

ՇԱՀՐԻ փաշա, ԺԶ. դ. - էջ 705

ՇԱՀՐԻՄԱՆՈՎ Ստեփանոս «հմուտ բժիշկ», 1817 թ. - էջ 1355

ՇԱՂԲԷԿ, ԺԸ. դ. - էջ 688

ՇԱՂԻԿ ժամհայր, 1623 թ. - էջ 844

ՇԱՂՄՈՒՂԱՄԲԱՐ, ԺԶ. դ. - էջ 705, 706

ՇԱՄԱՄ, ԺԶ. դ., կողակից Դաւիթ երէցի - էջ 499

ՇԱՄԱՄԽԱԹՈՒՆ, 1591 թ., կողակից Սարգսի, 1591 թ. - էջ 1542

ՇԱՄԻԱՄ, յշտկծ., ԺԶ. դ. - էջ 499

ՇԱՄԻՔՐԵԱՆՑ, գրչփ. - էջ 188

ՇԱՄՇԱԽԱԹՈՒՆ

– 1454 թ. - էջ 874

– մայր յետին ստացող Ստեփաննոսի, ԺԴ. դ. - էջ 1537

ՇԱՄՈՒՆ, սրբ., նհտկ., մայր Եղիազարու - էջ 1668

ՇԱՊՈՒՀ

– Բ. թգւր. Պարսից, մահ. 379 թ. - էջ 559

– Բագրատունի, Թ. դ. վերջ - Ժ. դ. սկիզբ - էջ 1998

ՇԱՏԱՐԵՒ, 1300 թ. - էջ 754

ՇԱՐԵՐ, ԺԵ. դ., կենակից Վարդան քհյի - էջ 773, 778

ՇԱՐԻՖ փաշայ, ԺԹ. դ. - էջ 415

ՇԱՐՄԵԼԻՔ, ԺԵ. դ., մայր Մուրատ ծաղկողի - էջ 739, 741

ՇԱՐՕ պրն. ի Մոզդոկ, 1801 թ. - էջ 1319, 1320, 1322- 1328

ՇԱՔԱՐ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ՇԱՔԱՐՈ Շադենեանց, 1801 թ. - էջ 1324

ՇԵԽԻ աղա, 1300 թ., ստացող ի Կարին - Հմր 2817, էջ 751, 754

ՇԵՂԻՃԱՆ, 1557 թ. - էջ 335

ՇԵՐՄԱԶԱՆ աղա ի Քիշնեւ, 1832 թ. - էջ 1702

ՇԵՐՈՅ Գարդմանից տէր - էջ 2003

ՇԷՀՐԻ, հայր Յովհաննէս գրչի, 1658 թ. - էջ 1674

ՇԷՐԻՇԱՀ

– (Շերինշահ) 1217 թ. - էջ 1060, 1062

– զաւակ յետին ստացող Բարագշահի եւ Սաթլմշի, ԺԴ. դ. - էջ 330

ՇԻՇՕ, 1817 թ., եղբայր Դաւիթ բդեշխի, 1817 թ. - էջ 1388

ՇԻՐԱՔ

– ԺԵ. դ., եղբայր Խերանշէ ստացողի - էջ 545-548

– 1623 թ. - էջ 843

ՇԻՐԻՆՇԱՀ, 1463 թ., եղբայր Մարտիրոս ստացողի - էջ 588, 590

ՇԻՐՈՒՄ, ԺԷ. դ. - էջ 696

ՇԻՕՇԲԷԳ, 1781 թ., հայր Յովսէփ արքեպս. Արղութեանի - էջ 50, 1076, 2054

ՇՄԱՒՈՆ

– ածշնչկն, ի գանձս - էջ 252, 260, մնրնկր - էջ 32

– (Սմօոն) միայնակեաց, 1626 թ. - էջ 836

– (Շմօվան) քհյ., 1801 թ. - էջ 834

ՇՆՈՐՀԱՒՈՐ– (Շնաւոր) 1318 թ. - էջ 749

– (Շնոֆոր) 1356 թ., մայր Կարապետ ստացողի - էջ 1681

– (Շնոֆոր) 1416 թ. - էջ 850

– (Շնոֆոր) պրն., ԺԵ. դ. - էջ 772, 774

– (Շնախվոր) ԺԵ. դ. - էջ 740

– (Շնահաւոր) 1626 թ. - էջ 875

– (Շնախաւոր) 1695 թ., մայր արծաթագործ Աբրահամի - էջ 1977

ՇՈՂԱԿԱԹ, 1841 թ. - էջ 928

ՇՈՒԼՏԷ, գերմանացի աստուածաբան - էջ 503

ՇՈՒՇԱՆ

– (Շուշանիկ) Վարդենի, սրբ., նհտ. 475 թ., տօն - էջ 527, 1734

– 1730 թ. - էջ 876

– 1874 թ. - էջ 742

ՇՐՈՒԱՆՇԱՀ, 1315 թ. - էջ 1541

ՈՍԿԱՆ

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– վրդ. Երեւանցի, 1614-1674 թթ. - էջ 126

– ազգական յետին ստացող տէր Յակոբի, 1623 թ. - էջ 843

– 1667 թ., որդի Յովանի - էջ 1972

– քհյ. ի Տանղի, 1668 թ. - էջ 757

– Աշրափով, 1833 թ. - էջ 1465

ՈՍԿԵԱՆՔ, նհտ. 100 թ. - էջ 67, 68, 106, 240, 241, 258, 529, 539, 1664, 1737

ՈՍԿԻ

– 1292 թ. - էջ 903

– 1351 թ. - էջ 334

– 1480 թ., կենակից Վարդան քհյի - էջ 118, 119

– 1675 թ. - էջ 930

– 1683 թ., կողակից Միքայէլ գրչի - էջ 1976

– 1679 թ., հանգց. տատ ստացող Ստեփանոսի - էջ 2100

– 1679 թ., հանգց. դուստր ստացող Ստեփանոսի - էջ 2100

ՈՍԿԻԿ, ԺԷ. դ., զոքանչ Ազիզի - էջ 330

ՈՍԿԻՏԻԿԻՆ, կենակից Մանիլի, 1217 թ. - էջ 1059

ՈՎՍԷԷ, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 23, 34, 225, մնրնկր - էջ 21, 32, յշտկծ. - էջ 170

ՈՐԴՈՐ, 1315 թ. - էջ 1540

ՈՐՄԻԶԴ, թագաւոր Պարսից - էջ 2002

ՈՐՈԳԻՆԷՍ, 185-253 թթ. - էջ 464

ՈՒԼԻԲԷԿ յԱւանց, 1600 թ. - էջ 693, 696

ՈՒԼՈՒԽԱԹՈՒՆ

– ԺԵ. դ., մայր յետին ստացող Խերանշահի - էջ 545-548

– 1523 թ., մայր յետին ստացող Վրթանէս քհյի - էջ 532

– 1591 թ. - էջ 1542

– 1594 թ., մայր պրն Ասլանի - էջ 122

– 1610 թ., մայր յետին ստացող Բաբաքի - էջ 1117

– ԺԷ. դ., մայր յետին ստացող Վարդան աբեղայի - էջ 780

– 1600 թ., մայր Զաքարիա ստացողի - էջ 693

ՈՒԼՈՒՍԽԱԹՈՒՆ, 1471 թ. - էջ 884

ՈՒՂՈՒՐ, 1557 թ. - էջ 357

ՈՒՂՈՒՐԼՈՒ, 1610 թ. - էջ 1117

ՈՒՄՐԻՇԱՏ, 1590 թ. - էջ 699

ՈՒՍՈՒԼԲԷԿ, 1476 թ., որդի Ջումիի - էջ 531

ՈՒՐԲԱՆՈՍ Ա. պապ - էջ 1112

ՈՒՐԻԱՅ, ածշնչկն - էջ 159

ՈՔՈԶԻԱ, ածշնչկն - էջ 190

ՉԱՐՈՒԽ, 1356 թ. - էջ 1685

ՉԻՉԱՔ, դուստր Սօլթան ստացողի, 1590 թ. - էջ 699

ՉՈԼԱԽ, 1601 թ. - էջ 880

ՉՈՒԳԱՍԶԵԱՆ ԼԵՒՈՆ - էջ 322

ՉՐՔԻ, եղբայր յետին ստացող Ատոմ աբեղայի, 1431 թ. - էջ 1984

ՊԱՀԼԱՒ, ազգական յատին ստացող Յոհանի, 1300 թ. - էջ 754

ՊԱՀՐԻ, 1314 թ. - էջ 581

ՊԱՀՐՈՅ մհտ., 1679 թ. - էջ 391

ՊԱՂՏԱՍԱՐ

– տե՛ս նաեւ ԲԱՂԴԱՍԱՐ

– 1730 թ. - էջ 876

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1761 թ. - էջ 1219, 1222, 1278

– 1682 թ. - էջ 340

– վրդ. ի Կարին, 1764 թ. - էջ 1239, 1288

– վրդ. նուիրակ Վանայ, 1764 թ. - էջ 1237, 1242, 1286, 1547, 1549, 1554, 1558, 1562

– Խափշիկ աբեղայ Հզուեցի, 1764 թ. - էջ 1238, 1239, 1550

– պրն., 1764 թ. - էջ 1229

– վրդ. յԵւդոկիայ, 1764 թ. - էջ 1257

– մհտ., 1765 թ. - էջ 1269

– վրդ. ի Մուշ, 1767 թ. - էջ 1297

– 1827 թ., էջ 1569

ՊԱՄԲՈՅ ճգնաւոր - էջ 1618

ՊԱՆԴԱԼԷՈՆ վկ., նհտ. Դ. դ. սկզ. - էջ 1669

ՊԱՊ, թագաւոր Հայոց՝ 370-374 թթ. - էջ 942

ՊԱՊԱ

– Աղէքսանդրացի - էջ 343, 753

– գրչփ. - էջ 299

ՊԱՊԱՃԱՆ յԵրուսաղէմ, 1770 թ. - էջ 1181

ՊԱՊԷ, յետին ստացող, ԺԶ. դ. - էջ 340

ՊԱՊԻԿ Սամուէլով, 1807 թ. - էջ 1313

ՊԱՊՈՅ

– 1661 թ., եղբորորդի Սարգիս արքեպս. Արղութեանի - էջ 1175

– տրց., ԺԸ. դ. - էջ 299

ՊԱՊՈՒԿ, 1290 թ. - էջ 749

ՊԱՍԿԵՒԻՉ Իւան, 1782-1856 թթ. - էջ 1593, 1594

ՊԱՏԻՇՏԱՅ, եղբօրորդի Սսոյ Ազարիա Ջուղայեցի կթղկս-ի՝ 1584-1601 թթ. (յշտկծ. 1600 թ.) - էջ 2021

ՊԱՏԿԱՆԵԱՆՑ ԳԱԲՐԻԷԼ քհյ, 1802-1889 թթ., ստացող յԱստրախան, 1823 թ. - էջ 953, 964

ՊԱՏՈՒԱԿԱՆ, ԺԵ. դ. - էջ 774

ՊԱՏՐԻԿ, 1217 թ. - էջ 1060

ՊԱՏՐՈՆ, 1315 թ. - էջ 1539

ՊԱՏՐՈՆԻԿԷ

– թագուհի - էջ 1514

– 1315 թ. - էջ 1541

ՊԱՐՈՅՐ ՍԿԱՅՈՐԴԻ - էջ 272

ՊԱՐՈՆԼՈՅՍ նհտկ. ի Ղրիմ, 1567 թ. - էջ 40, 1645

ՊԱՐՈՆՇԱՀ

– 1315 թ. - էջ 1541

– 1368 թ., հայր Յովհաննէս կրօնաւորի - էջ 29

– 1431 թ. - էջ 1984

ՊԱՐՈՆՇԱՀ, 1471 թ. - էջ 884

ՊԱՐՍԱՄ

– սրբ. - էջ 112, 1664

– հէքիմ, ԺԸ. դ. - էջ 123

ՊԱՒԷԼ

– տե՛ս Պօղոս

– Պաւլ Պետրովիչ արքայորդի, 1760 թ. - էջ 968, 969, 970, 972, 1295

– Պաւլ Պօտէմկին, 1743-1796 թթ. - էջ 687

– Պաւէլ Պետրովիչ Թումանով, 1804 թ. - էջ 1308-1310, 1313, 1314, 1316

– Մագիլեււսկի, 1815 թ. - էջ 1352, 1355

ՊԵՂԱԳՈՍ, 412 թ. - էջ 567

ՊԵՂԻԳԱ կոյս - էջ 1670

ՊԵՏԱՓՐէ, ածշնչկն - էջ 153, 885

ՊԵՏՐՈՍ

– առաքեալ, Թուղթք Կաթուղիկեայ - էջ 24, 35, 226, 464, ի բանից - էջ 465, 467, 1736, ի գանձս - էջ 69, 73, 78, 86, 87, 261, տօն եւ պատմութիւն - էջ 95, 109, 115, 218, 446, 454, 536, 540, 759, 760, 1680, 1736, մնրնկր - էջ 22, 32, 93, 321, 1538, յշտկծ. - էջ 43, 58, 94, 132, 213, 302, 322, 323, 361, 397, 522, 561, 583, 602, 691, 739, 772, 779, 824, 846, 879, 987, 1036, 1044, 1050, 1116, 1127, 2117

– հայրապետ Աղէքսանդրիայի, նհտ. 399 թ., ի գանձս - էջ 66, 239, տօն եւ պատմութիւն - էջ 379, 388, 529, 536, 558, 761, 1664, 1736, յշտկծ. - էջ 537, 561

– Թափիչ, հերձուածող - էջ 564

– եպս. յԱսորեստան, Է. դ. - էջ 2002, 2003

– Ա. Գետադարձ կթղկս՝ 1019-1058 թթ. - էջ 111, 113, 359, 1999

– (Պետրիկ) մսագործ, 1217 թ. - էջ 1059

– քհյ., 1330 թ., հայր Ստեփաննոս գրչի - էջ 1536

– Արագոնացի, ֆրա, մհ. 1347 թ., Գիրք յաղագս մոլութեանց - էջ 631, 938

– պրն. յԱւանց, 1600 թ. - էջ 693

– 1601 թ. - էջ 880

– քհյ. Թարվեզեցի, 1610 թ. - էջ 1117

– Ապուչեխցի, 1658 թ., ստացող ի Կ. Պոլիս - Հմր 2940, էջ 1661, 1673-1675

– վրդ., 1695 թ., առաջնորդ Ս. Նախավկայի վանքի - էջ 1978

– 1699 թ. - էջ 633

– աղա ի Կալկաթայ, 1705 թ. - էջ 1231

– Մեծ, թագաւոր Ռուսաց՝ 682-1725 թթ. - էջ 970, Ընդ­հա­նուր րեղլամէնդ - էջ 1103, 1110

–Բերիացի կթղկս Սսոյ, աթոռակից Յովհաննէս Ե. ի. 1708-1710 թթ. - էջ 986

– սրկ. ի Ս. Նախավկայի վանքս, 1723 թ. - էջ 1970

– եպս., 1723 թ., միաբան Ս. Նախավկայի վանքի - էջ 1970

– 1724 թ. - էջ 886

– Հռոմկլայեցի (Քիւթիւր), շուրջ 1750 թ., Համառօտ հաւա­քումն Աստուածաբանութեան - էջ 366, 408, 788, 789, 1964

– Սուրմառեցի, 1754 թ. - էջ 1083

– 1756 թ., հայր ստացող Բարսեղ վրդ-ի - էջ 2094

– 1757 թ. - էջ 1083

– վրդ. Երզնկացի, նուիրակ ի Գիլան, 1759 թ. - էջ 1217, 1218, 1250, 1251, 1286

– Ապրօյեան ի Զմիւռնիայ, 1761 թ. - էջ 1224, 1237

– աղա ի Կ. Պոլիս, 1761 թ. - էջ 1219, 1228, 1238

– վրդ., պատրիարք Ս. Երուսաղէմի, 1763 թ. - էջ 1084

– վրդ. Թիֆլիզեցի, ԺԷ. դ. - էջ 931, 2008

– Հացագործ, 1763 թ. - էջ 1251

– աղա ի Հնդիկս, 1763 թ. - էջ 1252

– քհյ., 1763 թ. - էջ 1550

– վրդ. Առաջնորդ Հերապօլսու, 1763 թ. - էջ 1550, 1551

– մհտ., 1763 թ. - էջ 1550

– քհյ. 1764 թ. - էջ 1246, 1257, 1263, 1266

– վրդ., 1764 թ., նուիրակ ի Կարին - էջ 1220, 1236, 1237, 1242, 1243, 1245, 1278, 1281, 1547, 1549, 1555, 1560

– վրդ. առաջնորդ Ամթայ, 1764 թ. - էջ 1260

– վրդ., առաջնորդ Արաբկիրի, 1765 թ. - էջ 1266, 1290

– վրդ. նուիրակ յԱսպահան, 1765 թ. - էջ 1228, 1300

– վրդ. ի Ղօշավանք, 1765 թ. - էջ 1558, 1561

– Սառաֆ ի Մահմուտան, 1765 թ. - էջ 1560

– քհյ. 1765 թ. - էջ 1229

– պրն. ի Բասրայ, 1765 թ. - էջ 1270

– վրդ., միաբան Սրբոյ Կարապետի, 1767 թ. - էջ 1286, 1287, 1297

– վրդ., առաջնորդ Իզմիրու, 1784 թ. - էջ 675

– առաջնորդ Կարնոյ, 1784 թ. - էջ 677, 679, 680, 684

– ի Նախիջեւան, 1785 թ., - էջ 1740

– Կեսարացի, 1785 թ., գրիչ - Հմր 2797, էջ 617, 620

– երէցփոխան ի Պետերբուրգ, 1785 թ. - էջ 1739-1743

– վրդ. Թիֆլիզեցի, 1789 թ. - էջ 1805, 1827

– Քալանթարեան, 1789 թ. - էջ 1802, 1805, 1809, 1823

– Կամրկապցի, 1797 թ., ստացող - Հմր 2722, էջ 193, 196

– պատրիարք Ս. Երուսաղէմի, 1798 թ. - էջ 1501

– Վասիլիչ Լօպուխին, 1799 թ. - էջ 1508

– Աղամալեան-Բերթումեան, մհ. 1784 թ. - էջ 179, 182-186, 199-202, 393, 396, 423, 505, 507, 510, 518-520, 524, 679, Քարոզք - էջ 1201, Աղբիւր բացեալ - էջ 622, 964, Տաղք - էջ 2065, Նուագարան - էջ 954, Կշիռ Ար­դա­րու­թեան - էջ 964, յշտկծ. - էջ 964, Աղօթագիրք - էջ 1941, Աստուածանմանութիւն - էջ 1967

– Կ. Պոլսեցի, ԺԸ. դ., Լուծմունք Շարակնոցի - էջ 175

– Պետրոս Սեռռանոս կանօնիկոս Քօմբլութէնսիոյ, ԺԸ. դ. - էջ 160

– քհյ., 1802 թ. - էջ 1335

– քհյ., 1804 թ., յետին ստացող - էջ 358

– վրդ., 1812 թ., կնքատէր - էջ 618

– վրդ., միաբան Իւչքելեսայու, 1815 թ. - էջ 1347

– Աւետիսեան ի Տիգրանակերտ, 1815 թ. - էջ 1350

– Սառաֆօղլի ի Պոլիս, 1815 թ. - էջ 1385

– վրդ. յԱստրախան, 1817 թ. - էջ 1353, 1390, 1440, 1471, 1473, 1476, 1479, 1486

– աղա Սառաֆ, 1817 թ. - էջ 1356

– հնգց. 1820 թ. - էջ 1572

– ուրարակիր Տէր-Յովհաննիսեան ի Ղզլար, 1833 թ. - էջ 1468, 1689

– Ասլանով, 1833 թ. - էջ 1456

– Պատկանեան, 1844 թ. - էջ 1487

ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ ԵԶՆԻԿ արքեպս. - էջ 596, 597, 600, 601, 1164, 2034, 2047

ՊԷԿԻ, յետին ստացող, ԺԷ. դ. - էջ 757

ՊԷԿԻՍԻ

– Տաթեւացի անանուն յետին ստացող-նորագողի ազ­գա­կան Ղուկասի կողակից, 1569 թ. - էջ 874

– քոյր Տաթեւացի անանուն յետին ստացող-նորագողի, 1569 թ. - էջ 874

ՊԷԿՆԱԶԱՐ, 1730 թ. - էջ 876

ՊԷՃԱՆ պրն. Թիֆլիզեցի, վաճառքի վկայ, ԺԸ. դ. - էջ 12

ՊԻՀՌՈՆ իմաստակ - էջ 1182

ՊԻՂԱՏՈՍ Պոնտացի, Ա. դ., մնրնկր - էջ 32, 327, 871, յշտկծ. - էջ 383, 450, 458, 467, 573, 696, 952, 1130, 1139

ՊԻՄԷՆ, հայր, սրբ., մհ. 451 թ. - էջ 102, 463

ՊԻՈՆ քհյ., սրբ. նհտկ. - էջ 1665, 1668

ՊԻՈՍ Է. պապ Հռոմայ՝ 1800-1823 թթ. - էջ 794, 795

ՊԻՏԵՒԱՆ, հայր յետին ստացող Խաչատուր քհյի, 1416 թ. - էջ 850

ՊԻՔԱԼԸԽ, քոյր ստացող Յոհանէսի,1668 թ., Ղրիմ - էջ 54

ՊԼՈՒՏԱՐՔՈՍ յոյն պատմիչ, 46-127 թթ. - էջ 1979

ՊՂԱՏՈՆ

– իմաստասէր, 429-437 թթ. - էջ 228, 1621, 1985

– (Պլատոն) արքեպս. Ռուսաց, 1797 թ. - էջ 968-970, 1500, 1504

ՊՈԼԻՆՏՈՍ յոյն վանահայր, ԺԶ. դ. - էջ 978

ՊՈՂԻ, 1706 թ., հայր ստացող Թումասի - էջ 1968

ՊՈՂԻԿԱՐՊՈՍ հայրապետ, նհտ. 155 թ. - էջ 86, 260, տօն - էջ 527

ՊՈՐՓԻՒՐ իմաստասէր, 232-303 թթ. - էջ 209, 819, 839, 1142, 1151, 1181, 2088

ՊՈՒՏԱԽ չէլէպի, 1668 թ., ի Կաֆայ - էջ 54

ՊՌՕՇ

– 1267 թ., որդի Սպահանիկի - էջ 1061

– ԺԴ. դ. յետին ստացող - էջ 702

– ԺԵ. դ. - էջ 546, 547

ՊՏՂՈՄԷՈՍ իմաստասէր - էջ 25

ՊՐՈԽՈՐՈՆ

– մնրնկր - էջ 21, 31, 321, 327, 362, 689, 697, 738, 821, 831, 841, 871, 878, 881, 899, 1531, 1534, 1975

– որդի Ազարիայի, ի Նոր Ջուղայ, 1667 թ. - էջ 615

ՊՐՈԿՂ պատրիարք Կ. Պոլսի՝ 434-446 թթ. - էջ 570, 571, 574, 758, 759, 1142, 1151, 1181, 1182, 1985, 2053

ՊՕՂՈՍ

– առաքեալ, Թուղթք - էջ 24, 25, 35, 226, 855, 856, ի բանից - էջ 11, 138, 139, 146, 466, 528, 529, 721- 723, 788, Մեկնութիւն թղթոցն - էջ 468, ի գանձս - էջ 86, 87, տօն եւ յիշատակ - էջ 109, 115, 218, 261, 446, 454, 536, 759, 760, 772, 779, 786, 789, 846, 1736, 1738, մնրնկր - էջ 21, 22, 32, 93, 899, 1963, յշտկծ. - էջ 11, 43, 142, 204, 208, 214, 216, 302, 322, 363, 455, 465, 483, 486, 535, 549, 938, 987, 1048, 1124, 1234, 1242, 1282, 1513, 2008, 2021

– Սամօստացի, հերձուածող - էջ 567

– Խոստովանող, սրբ., նհտկ. - էջ 1670

– ուսումնակից Գրիգորի Նիւսացւոյ - էջ 363

– Աղեսանդրացի - էջ 470

– Լիւստրացի - էջ 101

– վրդ., 1223 թ., յԵրուսաղէմ - էջ 114

– Ա. Սսեցի կթղկս՝ 1374-1382 թթ. - էջ 1112

– յետին ստացող, ԺԵ. դ. - էջ 1064

– որդի Շահի, 1567 թ. - էջ 836

– երէց, յետին կազմող, 1594 թ. - էջ 122

– վրդ. Վիզանտացի, 1600 թ. - էջ 2022

– հայր Սարգիս գրչի, 1600 թ. - էջ 2021

– խջյ յԱւանց, 1600 թ. - էջ 693

– 1600 թ., թուղթ. կոկող յԱւանց - էջ 687, 693

– քհյ., 1623 թ. - էջ 844

– գնող Աւետարանի, 1648 թ. - էջ 885

– վրդ. յԵրուսաղէմ, 1666 թ. - էջ 2088

– գրիչ, ԺԷ. դ. - Հմր 2701, էջ 9, 12

– դպիր, գրիչ յԱկն, 1738 թ. - Հմր 2981, էջ 2043, 2046

– բժիշկ Եւդոկիացի, 1748 թ., Բժշկարան - էջ 281, 286, 288, 297, 298

– Գժաձորեցի, 1754 թ. - էջ 1083

– Ջուղայեցի, 1768 թ. - էջ 1300, 1307

– վրդ., պատրիարք Երուսաղէմի, 1770 թ. - էջ 1301

– պրն., որդի Պապաճանի, 1770 թ. - էջ 1181

– վրդ. յԱխլցխայ, 1772 թ. - էջ 1306

– Ղզլարեցի, 1776 թ., Մասն Կտակի - էջ 1091, 1091

– Տիւրիկեցի, 1778 թ., Քարոզք - էջ 209, 210, 218, 220

– պրն., 1789 թ. - էջ 1790

– Թումանեան, 1790 թ. - էջ 1819

– Մեսրօպեան-Տաթեւացի, 1798 թ. - էջ 298

– Կաղզուանցի, 1799 թ., ստացող - Հմր 2752, էջ 361, 367, 368

– վրդ., 1809 թ., յետին ստացող - էջ 2102

– Արապեան, 1742-1835 թթ., տպագրիչ - էջ 1356

– Անդրիանուպոլսեցի, պատրիարք Կ. Պօլսի, 1815-1823 թթ., մհ. 1853 թ. - էջ 147, 149, 175, 802, 976, 977, 980, 1352, 1354, 1357, 1358, 1361

– յետին ստացող, ԺԸ. դ., - էջ 92

– եղբայր Պետրոս եպս. Բերթումեանի, ԺԸ. դ. - էջ 518, 2076

– քհյ. ի Բէքէթայ, 1802 թ. - էջ 1329

– պրն. ի Թիֆլիս, 1802 թ. - էջ 1330, 1333

– Մուրադով, 1810 թ. - էջ 1341

– վրդ., ստացող ի Վարագ, 1811 թ. - Հմր 2798, էջ 619, 622, 624

– Տէվրիշեան, Մխիթարեան միաբան, 1815 թ. - էջ 1520

– վրդ., նուիրակ, 1817 թ. - էջ 1354, 1391

– եպս. ի Թաւրէզ, 1817 թ. - էջ 1354, 1356

– ի Ղօշավանք, 1817 թ. - էջ 1356

– չէլէպի, 1817 թ. - էջ 1356

– Ապիկեան ի Կ. Պոլիս, 1817 թ. - էջ 1356

– վրդ., 1821 թ. - էջ 198

– Ադամով, 1821 թ. - էջ 1592

– պրն. Տօրօնացի, 1730 թ. - էջ 875, 876

– հօրեղբայր ստացող Պօղոս Տօրօնացիի, 1730 թ. - էջ 876

– Սենիր, Հրահանգ քրիստոնէի յօրէնս իւր - էջ 1575

– վրդ. Թնկրեան, աշակերտ Մ. վ. Չամչեանի, 1828 թ. - էջ 401

– Միրիմանով յԱստրախան, 1843 թ. - էջ 1447

– Լալայով, 1843 թ. - էջ 1447

– Ասլանով, 1844 թ. - էջ 1490

– վրդ. Պետրոսեան, 1859 թ. - էջ 1190, 1192, 1194

– պատրիարք Կ. Պոլսի, 1865 թ. - էջ 1718, 1719

– 1880 թ., յետին ստացող - էջ 1046

– վրդ. Տէր-Մարգարեանց, ԺԹ. դ. - էջ 820

– Ուստա, ԺԹ. դ. - էջ 232

– եպս., ԺԹ. դ., միաբան Ս.Էջմիածնի - էջ 417

ՊՕՂՏԱՆ Իւանիչ, 1805 թ. - էջ 1312

ՊՕՆԱՎԵՆՏՈՒՐԱՅ կր. 1666 թ. - էջ 997

ՊՕՐՏՆԵԱԿԻՆ գեներալ, 1808 թ. - էջ 1495

ՋԱԼԱԼԵԱՆՑ ՍԱՐԳԻՍ արքեպս. 1848 թ., ստացող ի Շուշի - Հմր 2968, էջ 2009, 2010, յշտկծ. - էջ 1057, 1581, 1582, 1696, 1705, 1722

ՋԱՀԱՆԲԱԽՏ, 1600 թ. - էջ 694

ՋԱՀԱՆՇԱՀ

– 1531 թ., հայր Դաւիթ երէցի - էջ 499

– յետին ստացող Յովհանէս Ծարեցու պապի հայր, 1600 թ. - էջ 500

ՋԱՆԱԹԷ, 1626 թ. - էջ 875

ՋԱՆԱՂԱ, մայր յետին ստացող Յակոբ քհյի 1623 թ. - էջ 843

ՋԱՆԲՈՒՂԱՅ, ԺԵ. դ., ստացող - Հմր 2815, էջ 745, 746

ՋԱՆԻԲԷԿ

– (Ճանիբէկ) ԺԶ. դ. - էջ 236

– ԺԷ. դ. - էջ 696

ՋԱՆՍՈԼԹԱՆ, ԺԶ. դ. - էջ 1538

ՋԱՍԱՐ, 1267 թ. - էջ 1062

ՋԱՒԱՏ խան, ԺԸ. դ. - էջ 326

ՋԱՒՀԱՐ

– մայր գրիչ Ստեփանոսի, 1330 թ. - էջ 1536

– (Ջոհար) մայր երից ուսուցիչ քահանայից, 1356 թ. - էջ 1683

– (Ջուհար) 1695 թ., կողակից Աբրահամ արծաթագործի - էջ 1977

ՋԵՐՈՆԻՄՈՍ

– տե´ս նաեւ Հերոնիմոս

– Ալպրեցի տպարանատէր ի Ֆեռարայ, 1706 թ. - էջ 1164, 1165

ՋԻԿԱՐ, ԺԶ. դ. - էջ 236

ՋԻՀԱՆ, յԱւանց, 1600 թ. - էջ 694

ՋՀԱՆԲԷԿ Շոռոթեցի, 1691 թ. - էջ 1001

ՋՀԱՆՇԱՀ, 1471 թ. - էջ 884

ՋՈՒԽԱՐ, 1463 թ., - էջ 588, 590

ՋՈՒՀԱՐ, ազգական ստացող Ջանբուղի, ԺԵ. դ. - էջ 746

ՋՈՒՄԻ պրն., 1476 թ. - էջ 531

ՌԱՀԱԲ պոռնիկ, ածշնչկն - էջ 91, 189

ՌԱՓԱՅԷԼ

– մհտ. ի Սէչով, 1789 թ. - էջ 1791

– Նիկողոսեան, 1818 թ. - էջ 1388

– Պատկանեան, 1830-1892 թթ. - էջ 314

ՌԱՓՍԱԿ, ածշնչկն - էջ 190

ՌԱՔԷԼ, ածշնչկն - էջ 153, 181, 182

ՌԵԲԵԿԱ, ածշնչկն - էջ 151, 152

ՌԷԹԷՈՍ

– արքեպս., 1802 թ. - էջ 1340, 1342, 1343, 1497

– վրդ., 1763 թ. - էջ 417, 1255, 1268, 1547, 1551

ՌՈԲՈՎԱՄ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 943, յշտկծ. - էջ 860, 946

ՌՈՄԱՆ Խրիստաֆորովիչ, 1805 թ. - էջ 1309

ՌՈՍՏԷՎԱՆ, 1610 թ. - էջ 752

ՌՈՒԲԷՆ

– ածշնչկն, մնրնկր - էջ 32, յշտկծ. - էջ 152, 168

– իշխանապետ Կիլիկիոյ, 1080-1095 թթ. - էջ 1112

ՌՈՒԶՈՒՄՊԵՐԽ գուբէռնատոր, 1804 թ. - էջ 1302

ՌՈՒՍՈՒԴԱՆ, 1788 թ., քոյր Յովսէփ Արղութեանցի - էջ 1767, 2054

ՌՈՒՍՏԱՄ

– (Ըռստամ) 1565 թ., ստացող - Հմր 2928, էջ 1531, 1533, 1534

– (Առուստամ) որդի Մելիքի, գրչփ. - էջ 12

ՌՍՏԱԿԷՍ - տե՛ս ԱՐԻՍՏԱԿԷՍ

ՌՕԶԷՆ բարոն, 1835 թ. - էջ 1692

ՍԱԲԱԽ, դուստր ստացող խօջա Միքայէիլ քոյր Ազիզ­խա­թունի, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

ՍԱԲԷԱ, մեկնի՞չ - էջ 573

ՍԱԲԷԼ հերձուածող - էջ 1115

ՍԱԴ, 1601 թ., մայր ստացող Բագիջանի - էջ 880

ՍԱԹԵՆԻԿ, թագուհի Հայոց, Ա. դ. - էջ 5, 38

ՍԱԹԼՄԻՇ, ԺԴ. դ., յետին ստացող - էջ 330

ՍԱԹՈՒԹ, զոքանչ յետին ստացող Յովաննէս քհյի, 1319 թ. - էջ 749

ՍԱԼԻ, որդի անանուն յետին ստացողի, 1569 թ. - էջ 875

ՍԱԼԻԲ, գրչփ. - էջ 987

ՍԱԼՉՈՒԿ, քոյր յետին ստացող Յակոբ քհյի 1623 թ. - էջ 843

ՍԱԼՊԱՍԴԱՐ, ածշնչկն - էջ 167, 168

ՍԱԼՎԱՐ

– կողակից Ջանաթայի, 1626 թ. - էջ 875

– մայր ստացող Դաւթի, 1723 թ. - էջ 1969

ՍԱՀԱԹ խան, ամիրապետ ի Բաղէշ, 1703 թ. - էջ 474

ՍԱՀԱԿ

– Ա. Պարթեւ կթղկս՝ 387-439 թթ., Տեսիլ - էջ 539, 575, 612, Վարք - էջ 612, ի գանձս - էջ 68, 77, 241, 251, տօն - էջ 107, 526, 529, 539, 1734, 1664, 1667, 1737, յշտկծ. - էջ 113, 576, 826, 984, 1102

– Բագրատունի, Ե. դ., մնրնկր - էջ 981

– Գ. Ձորոփորեցի կթղկս՝ 677-703 թթ., Յաղագս կարգաց եկեղեցւոյ - էջ 1513, յշտկծ. - էջ 1123

– իշխան Արծրունի, նհտկ. 786 թ., ի գանձս - էջ 84, 258, տօն - էջ 528, 1669, 1735

– իշխան, նհտկ. ի Կարին՝ 808 թ., տօն - էջ 527, 1668, 1734

– ծնուած 1380 թ. - էջ 335

– որդի Մարտիրոսի, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

– նոր վկայ, նհտկ. յԱզախ - էջ 1644

– կր. ի Վարագայ վանս, 1480 թ. - էջ 121

– յետին ստացող, 1567 թ. - էջ 592

– յԱւանց, 1600 թ. - էջ 694

– քհյ, ընկերակից յետին ստացող տէր Մելքիսէթի, 1610 թ. - էջ 752

– 1643 թ., եղբայր Մարտիրոս ստացողի - էջ 588, 590

– վրդ. Վանեցի, 1624 թ., կազմող - էջ 350

– սրկ., 1667 թ. - էջ 832

– քհյ., 1703 թ. - էջ 474

– ընկերակից մեկենասութեան Հմր 2852ի, 1717 թ. - էջ 928

– ի Կ. Պոլիս, 1761 թ. - էջ 1219, 1226, 1258

– երէց Կարնեցի, 1765 թ. - էջ 1562

– վրդ., առաջնորդ Շամախու, 1770 թ. - էջ 1303

– վրդ., 1775 թ. - էջ 674, 1274, 1305, 1308

– քհյ., ի Գօրի, 1784 թ. - էջ 675

– աղա ի Բայազիտ, 1784 թ. - էջ 676

– մհտ. ի Վան, 1784 թ. - էջ 679

– մհտ. Բաղտեան, 1785 թ. - էջ 681

– Թիֆլիզեցի, 1785 թ. - էջ 686

– վրդ. (արքեպս.) առաջնորդ Իւչքիլիսայի, 1799 թ. - էջ 1351, 1508

– տրց., ԺԸ. դ. - էջ 1138

– Երեւանցի, ԺԸ. դ. - էջ 408

– եպս. Բագրեւանդայ, 1802 թ. - էջ 1343

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342

– պրն., 1815 թ. - էջ 1349

– արքեպս., առաջնորդ Տիգրանակերտի, 1817 թ. - էջ 1357

– քհյ., 1817 թ. - էջ 1356

– արքեպս, 1827 թ. - էջ 1569, 1570, 1586

– տրց., 1828 թ. - էջ 1941

– Յակոբով, 1828 թ. - էջ 1592

– Ղարաօղլանեան, ի Բայազիտ - էջ 1570

– քհյ. ի Մոզդոկ, 1833 թ. - էջ 1462

– ամիրա ի Կ. Պոլիս, 1874 թ. - էջ 677

– Մելիքեան, ԺԹ. դ. - էջ 416

ՍԱՀԱԿԵԱՆ ՅԱՍՄԻԿ - էջ 945

ՍԱՂԱԹԻԷԼ

– ի Կ. Պոլիս, 1761 թ. - էջ 1219

– Ֆռանկուլեան, յԻզմիր, 1762 թ. - էջ 1232, 1283

– (Սաղաթիէլ) դարբին ի Կարին, 1763 թ. - էջ 1547, 1550

– սրկ., 1843 թ. - էջ 1542

ՍԱՄԱՐ, յետին ստացող, ԺԴ. դ. - էջ 903

ՍԱՄԲՈՒԼ, ԺԵ. դ. - էջ 547, 548

ՍԱՄՈՒԷԼ

– մարգարէ, մնրնկր - էջ 31, 222, 943, տօն - էջ 527, յշտկծ. 95, 224, 381, 859, 882, 946, 1126

– Կամջաձորեցի, Ժ-ԺԱ. դդ. - էջ 378

– Անեցի, մօտ 1100/1105-1185/1190 թթ., Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց - էջ 346, 1997, յշտկծ. - էջ 347, 351

– 1356 թ. - էջ 1686

– քհյ., ԺԵ. դ. - էջ 777

– քհյ., 1610 թ. - էջ 1117

– վրդ. ԺԷ. դ. - էջ 500

– 1723 թ., միաբան Ս. Նախավկայի վանքի - էջ 1970

– վրդ., 1738 թ. - էջ 501

– Աստապատցի, 1751 թ. - էջ 928

– պրն., 1763 թ. - էջ 1546

– վրդ., առաջնորդ Պրուսայի, 1765 թ. - էջ 1227, 1246, 1255, 1283

– վրդ., առաջնորդ Վանայ, 1771 թ. - էջ 1304

– վրդ., ԺԸ. դ. - էջ 326

ՍԱՄՈՒԽ կր., 1290 թ. - էջ 749

ՍԱՄՊԷԿ մելիք, Պէկլարեան յԵրեւան, 1815 թ. - էջ 1349

ՍԱՄՍՈՆ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 31, 859

ՍԱՆԱՄ, 1754 թ. - էջ 881

ՍԱՆԱՍԱՐ պրն. յԱւանց, 1600 թ. - էջ 693

ՍԱՆԱՏՐՈՒԿ, թագաւոր Հայոց, մհ. մօտ 110 թ. - էջ 273, 539, 568

ՍԱՆԴՈՒԽՏ

– կոյս, նհտկ., սրբ., Ա. դ. - էջ 81, 113, 215, 252, տօն - էջ 527, 1668

– 1663 թ., մայր Միքայէլ գրչի - էջ 1976

– 1674 թ. - էջ 706

– մայր Եփրեմ Ա. կթղկս-ի - էջ 1145, 1155

ՍԱՆԴՐԻ, 1668 թ. - էջ 757, 758

ՍԱՆՈՒՄ

– մայր անանուն յետին ստացողի, 1567 թ.- էջ 874

– գրչփ. - էջ 836

ՍԱՌԱ

– ածշնչկն, կին Աբրահամու - էջ 151, 180, 181, 858, 1180

– 1703 թ., մայր Վարդան Բաղիշեցու - էջ 472, 474

– մայր մեկենաս Միքայէլի, 1717 թ. - էջ 928

ՍԱՐԳԻՍ

– սուրբ, Զօրավար, ի տաղս եւ գանձս - էջ 67, 237, 240, 241, Վկայաբանութիւն - էջ 112, 538, 559, տօն - էջ 529, 1664, 1737, յշտկծ. - էջ 27, 498, 1514, 1633

– սրբ., Բաքոսի հետ, նհտ. 390 թ. - էջ 526, 1667, 1733

– Շնորհալի, ԺԲ. դ., Խրատք - էջ 97-99, 1123, 1126, 1132, Մեկ­նութիւն Կաթուղիկէ թղթոց - էջ 1679, մնրնկր - էջ 1963, նշում՝ «Սարգիս գիրք» - էջ 111, 116, 123, 350, 1130

– Զաքարեան, ԺԲ. դ. - էջ 2054

– ԺԲ. դ., գրիչ - Հմր 278, էջ 591, 594

– յետին ստացող, 1217 թ. - էջ 1060

– 1304 թ. - էջ 854

– եպս. Խաչենի, 1312 թ. - էջ 324

– կր., 1312 թ. - էջ 493

– նհտկ. 1314 թ. - էջ 581

– 1315 թ. - էջ 1540

– վրդ., 1315 թ., ստացող ի Խորդեաց անապատ - Հմր 2930, էջ 1537, 1539, 1540, 1541, մնրնկր - էջ 1538

– 1318 թ., հայր յետին ստացող Յովհաննէս քհյի - էջ 749

– ստացող, քհյ. 1333 թ. - Հմր 821, 823

– 1351 թ. - էջ 334

– որդի Կարապետ ստացողի, 1356 թ. - էջ 1681, 1683

– աբղյ. ի Ղրիմ, 1356 թ. - էջ 1685

– առաջնորդ Վարագայ, ԺԴ. դ. - էջ 329, 330

– յետին ստացող, ԺԴ. դ. - էջ 738

– Բ. Աջատար կթղկս՝ 1469-1474 թթ. - էջ 531

– Գ. Միւսայլ կթղկս՝ 1484-1515 թթ. (յշտկծ 1480 թ.) - էջ 120

– յետին ստացող, ԺԵ. դ. - էջ 885

– ԺԵ-ԺԶ. դդ., հայր յետին ստացող Միքայէլի - էջ 1974

– պրն., ԺԵ. դ. - էջ 746

– յշտկծ՝ հայր Յակոբի, ԺԵ. դ. - էջ 773

– 1591 թ., որդի Մելքիսէթ նորոգողի - էջ 1542 թ.

– որդի տէր Ղուկասի, ԺԶ. դ. - էջ 340

– որդի պրն Լեւոնի, ԺԶ. դ. - էջ 751

– քհյ., ԺԶ. դ., եղբայր Գրիգոր քհյ. ստացողի - էջ 1541, 1542

– քհյ. յԱւանց, 1600 թ. - էջ 693

– գրիչ, 1600 թ. - էջ 2019

– եղբօրորդի Մարտիրոսմ վրդ-ի, 1624 թ. - էջ 348

– արքեպս., 1652 թ. - էջ 850

– քհյ., յետին կազմող, 1652 թ. - էջ 850

– որդի Յովհաննէս քհյ գրչի, 1658 թ. - էջ 1675

– քհյ., գրիչ, 1661 թ. - էջ 1175

– արքեպս Արղութեցի, 1661 թ. - էջ 1174, 1176

– երէց Ախտալեցի, գրիչ յԱղթալայ, 1667 թ. - Հմր 2832, էջ 831-833

– տրց., 1668 թ., Ղրիմ - էջ 54

– թոռ Վարդանի, ի Ղրիմ, 1668 թ. - էջ 40, 49

– յետին ստացող, 1668 թ. - էջ 757

– ուսուցիչ ստացող Խաչատուր կր. Ջուղայեցու, 1675 թ. - էջ 930

– եղբայր յետին ստացող Պեկիի, ԺԷ. դ. - էջ 757

– դպիր, 1671 թ. - էջ 350

– վրդ., 1703 թ. - էջ 473

– քհյ. ի Ս. Նախավկայի վանքն, 1723 թ. - էջ 1970

– որդի յետին ստացող ռէս Մալշասի, 1724 թ. - էջ 886

– քարտուղար, 1741 թ., գրիչ յԱտրանայ - Հմր 2984, էջ 2057, 2058

– վրդ. նուիրակ Անկիւրիոյ, 1755 թ. - էջ 1545

– քհյ Աբեղեան, 1760 թ. - էջ 2043

– Քալանթար ի Նոր Ջուղայ, 1760 թ. - էջ 1235, 1241, 1269, 1284, 1285, 1295

– վրդ. յԱստապատ, 1763 թ. - էջ 1548

– վրդ. նուիրակ Հաշտարխանու, 1763 թ. - էջ 1252, 1254, 1271

– վրդ., 1763 թ. - էջ 1236

– վրդ. ի Կ. Պոլիս, 1764 թ. - էջ 1220, 1296

– ծաղկող ի Կ. Պոլիս, 1764 թ. - Հմր 2979, էջ 2037, 2040

– մհտ. Ամթեցի, 1765 թ. - էջ 1244, 1255, 1259, 1282, 1563

– իշխան, 1765 թ. - էջ 1223

– գանձապետ ի Հաշտարխան, 1765 թ. - էջ 1279

– վրդ. ի Կարին, 1766 թ. - էջ 1553, 1560

– միաբան Աղբակի Ս. Բարդուղիմէոսի վանքի, 1771 թ. - էջ 1305

– եպս. ի Բաբերդ, 1771 թ. - էջ 1305

– վրդ. Ֆարման օղլի, 1785 թ. - էջ 681, 687

– եպս. Գանձասարու, 1799 թ. - էջ 1507

– քհյ. Թէլաւու, 1799 թ. - էջ 1506

– վրդ. Հասան-Ջալալեան, ԺԸ. դ. - էջ 995

– քհյ., ԺԸ. դ. - էջ 833

– հայր Նուրալիի, ԺԸ. դ. - էջ 833

– դպիր, գրիչ, ԺԸ. դ. - Հմր 2714, էջ 125, 132

– երէցփոխ., 1801 թ. - էջ 1325, 1338

– արքեպս. առաջնորդ Տփխիսի, 1802 թ. - էջ 1343

– վրդ. Շիրակվանեցի, 1812 թ. - էջ 930

– Սահակեան, 1815 թ. - էջ 1350

– Մետրոպոլիտ ի Գանձասար, 1817 թ. - էջ 1353

– վրդ., վէքիլ ի Տաթեւ, 1817 թ. - 1354

– աղա Ուռուշջուղցի ի Կարին, 1817 թ. - էջ 1357

– եղբայր Գրիգոր չէլէպիի, 1817 թ. - էջ 1356

– պրն. ի Նախիջեւան, 1817 թ. - էջ 1354

– աւ. քհյ. Բիրիժանով յԱստրախան, 1818 թ. - էջ 1389

– վրդ., վանահայր Սեւանայ վանքի, 1825 թ. - էջ 1591

– Համշէնցի, գրիչ ի Նոր Ջուղայ, 1825 թ. - Հմր 2759, էջ 393, 395

– Միշվէլով, 1832 թ. - էջ 1442

– Թամազեան ի Մոզդոկ, 1832 թ. - էջ 1440, 1450, 1451

– տրց. յԱստրախան, 1833 թ. - էջ 1469

– քհյ., հայր Գրիգորի, 1833 թ. - էջ 299

– Աւետիսեան յԱստրախան, 1843 թ. - էջ 1449

– Բէնդերցով, 1843 թ. - էջ 1446

– Մկրտումեան, 1843 թ. - էջ 1453

– քհյ. Կրօտկով, 1844 թ. - էջ 1486, 1490

– Շամախեցի, հնգց. 1857 թ. - էջ 1676

– պատրիարք Կ. Պոլսոյ, 1865 թ. - էջ 200, 206

– Խորասանով, 1859 թ. - էջ 980

– Աղաբաբով-Վարդապետեանց, 1869 թ. - էջ 196

– Էլիկիւզէշեան, 1869 թ. - էջ 1064

– աւ. քհյ. Բջնունի, 1887 թ. - էջ 202

– քհյ. ի Նիսուիթայ, 1902 թ., յետին ստացող - էջ 1662

ՍԱՐԳԻՍՃԱՆ մելիք, 1764 թ. - էջ 1261

ՍԱՐԻՆՈՍ եպս. Մակեդոնիոյ - էջ 450

ՍԱՐԽՕՇ պրն., 1765 թ. - էջ 1562

ՍԱՐՀԱՏ, որդի Յովանի, 1667 թ. - էջ 1972

ՍԱՐՈՒԽԱՆ, ԺԷ. դ. - էջ 757

ՍԱՒԱՐ, 1752 թ. - էջ 824

ՍԱՒԳՈՒԼ, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

ՍԱՒԶԳԵԱՐ, 1626 թ. - էջ 875

ՍԱՒՈՒՂ, թգւր. հրէից, մնրնկր - էջ 31, 93, յշտկծ. - էջ 95, 169, 189, 758, 858, 859, 934, 946

ՍԱՖԱՐ

– պիքա, 1594 թ., քոյր յետին ստացող պրն Ասլանի - էջ 122

– խջյ, 1679 թ., հայր ստացող Ստեփանոսի - էջ 2099, 2100

– խջյ ի Թաւրէզ, 1766 թ. - էջ 1280

ՍԱՖՌԱԶ. պրն. Սահակեան ի Նախիջեւան, 1815, 1817 թթթ. - էջ 1348, 1349, 1354, 1360

ՍԷՅԱԴ, աշուղ (գրուած՝ Սեատ. Մադաթեանց Պետրոս Տէր-Յովսէփի, 1810-1876 թթ., - յշտկծ՝ երգ «Ընդէ՞ր կո­չես Մասիս, Մասիս» - էջ 314

ՍԵԲԵՐ, որդի ստացող Կարապետի, 1356 թ. - էջ 1681, 1683

ՍԵԲԵՐԻԱՆՈՍ, Մեկնութիւն Աւետարանին - էջ 1207

ՍԵԲԷՈՍ, Է. դ., Պատմութիւն - էջ 991, 1580, յշտկծ. - էջ 1582, 1998

ՍԵԴԵԹ, կենակից Սամուխի, 1290 թ. - էջ 749

ՍԵԴԵԿԻԱ, ածշնչկն, քսաներորդ եւ վերջին թագաւոր Յու­դայի - էջ 81, 2014

ՍԵԴՐԱԿԵԱՆՑ Արիստակէս եպս., 1845-1906 թթ. - էջ 313

ՍԵԿՈՒՆԴՈՍ իմաստասէր - էջ 209

ՍԵՀՈՆ, ածշնչկն - էջ 169

ՍԵՂԲԵՍՏՐՈՍ, Ա. պապ Հռոմայ՝ 314-335 թթ., - էջ 345, 537, 613, 1099, 1664

ՍԵՆԵԿԱ - էջ 188

ՍԵՆԵՔԵՐԻՄ

– թգւր. Ասորեստանի, ածշնչկն - էջ 190, 228, 1624

– Արծրունի, Ժ-ԺԱ. դդ., թգւր. Վասպուրականի - էջ 275

ՍԵՆԿԵՆՈՍ, յիշուած Կիւրեղի Թղթում - էջ 2006

ՍԵՐԳԷ Լազարովիչ Լաշկարով, 1799 թ. - էջ 1508

ՍԵՐՈՎԲԷ

– ազգական ստացող տէր Կարապետի, 1356 թ. - էջ 1683

– (Սերօբ) 1804 թ. - էջ 297

– (Սէրօբէ) վրդ., 1817 թ. - էջ 1391

– արքեպս. յԱստրախան, 1832 թ., Օրինակք գրութեանց - էջ 1440-1494, 1454, 1457, 1462, 1469, 1478, 1480-1484, 1688

– Պետրոսեան, 1821 թ., գրիչ ի Միջագիւղ - Հմր 2723, էջ 195, 196, 198, յշտկծ. - էջ 1353

ՍԵՐՈՒՔ, ածշնչկն - էջ 362

ՍԵՒԵՐԻԱՆՈՍ, նհտկ. - էջ 148, 463

ՍԵՓՕՐ, ածշնչկն - էջ 157

ՍԷԹ

– նահապետ, ածշնչկն - էջ 149, 150, 252, 523

– Էջմիածնեցի, 1753 թ. - էջ 1082

– Յարութիւնեան, 1862-1936 թթ. - էջ 981

ՍԷԼԻՄ սուլթան Ա. (1465 - 1520) կամ Բ. (1524 - 1574) - էջ 1645, 2150

ՍԷՄ, որդի Նոյի - էջ 150

ՍԷՐՀՕՇ Ագուլեցի, 1766 թ. - էջ 1279

ՍԷՖԵՐՊԻՔԱՅ, 1668 թ., կենակից Նիկողայոս գրչի - էջ 54

ՍԹԼԻԿ, զաւակ ստացող Յոհանի,1300 թ. - էջ 754

ՍԻՄ, 1718 թ., կողակից Անդրիասի - էջ 1137

ՍԻՄԱՒՈՆ

– վկա՞յ նուիրատուութեան, ԺԶ. դ. - էջ 499

– միայնակեաց, յետին ստացող, 1616 թ. - էջ 336

ՍԻՄԱՔՈՍ - էջ 628

ՍԻՄԷՈՆ

– ածշնչկն, - էջ 152

– Ծերունի, ածշնչկն, Աղօթք - էջ 225, ի տաղս եւ գանձս - էջ 73, 246, յշտկծ. - էջ 46, 379, 389, 573, 774, 782, 823, 1128, 1538, 1657

– առաքեալ, մնրնկր - էջ 32, 93

– Սիւնակեաց, մհ. 460 թ. - էջ 1027, 1028, 1669

– վաղամեռիկ պատանի, ԺԳ. դ. - էջ 744

– (Սիմէովն) ամոււսին մեկենաս Վարդեմօր, ԺԳ. դ. - էջ 375

– հայրապետ, 1305 թ., մեկենաս - Հմր 2744, էջ 327, 329

– քհյ., 1305 թ., գրիչ, ծաղկող յԱրճէշ - Հմր 2744, էջ 327-330

– Պղնձահանեցի, 1307 թ., թարգմանիչ Պրոկողի Շաղ­կապքի - էջ 1986

– (Սիմեւոն) եղբայր Թոմա քհյ գրիչի, 1315 թ. - էջ 1540, 1541

– մեկենաս, 1333 թ. - Հմր 2829, էջ 821, 823

– ԺԴ. դ., գրիչ - Հմր 2775, էջ 483, 485

– տաղասաց, ԺԵ. դ., Տաղք. «Սիրով Հոգոյ» - էջ 80, «Սուրբդ Սրբոց» - էջ 80, 256, «Սուրբ Յուղիտա» - էջ 66, 240, «Տեսեալ ծնաւղին» - էջ 67, 240

– ազգական ստացող Ազբէկի, ԺԵ. դ. - էջ 1537

– եպս. Գառնեցի, 1651 թ., մեկնող Պրոկղի Շաղկապքի - էջ 1985

– պարոնտէր, 1668 թ., Ղրիմ - էջ 40

– երէց, հնգց. 1668 թ. - էջ 39

– վրդ. Ջուղայեցի - էջ 1142, 1151, 2053

–գրիչ, ԺԷ. դ. - Հմր 2741, էջ 317, 318

– որդի Մարգար քհյի, 1718 թ. - էջ 1137

– վրդ., 1741 թ., կնքատէր - էջ 320

– վրդ. նուիրակ ի Բիւզանդիայ, 1762 թ. - էջ 1224

– մհտ., 1762 թ. - էջ 1232, 1246, 1253, 1256

– միաբան Ս. Երուսաղէմի, 1763 թ. - էջ 1084, 1233

– Ա. Երեւանցի կթղկս՝ 1763-1780 թթ. - էջ 13, 50, 59, 62, 200, 210, 408-411, 417, քարոզք - էջ 521, 621, 731, 732, 758, 787, Օրինակք գրութեանց - էջ 1215, 1217, 1221, 1233, 1247, ստացող յԷջմիածին - Հմր 2891, էջ 1139, Հմր 2892, էջ 1149, 1150, յշտկծ. - էջ 524, 598, 622, 624, 830, 970, 1038, 1083, 1084, 1086, 1096, 1140, 1145, 1146, 1148, 1150, 1154, 1155, 1182, 1224, 1225, 1228, 1237, 1241, 1248, 1251, 1256, 1273, 1274, 1279, 1296, 1301, 1308, 1506, 1553, 1564, 1566, 1990, 2040, 2041, 2047, 2051, 2056, 2091, 2102, 2103

– մհտ., ի ժամանակս Սիմէոն կթղկս-ի - էջ 410

– Բաշընջաղեցի, 1773 թ., յետին ստացող - էջ 1542

– աբղյ. ի Կ. Պոլիս, 1799 թ. - էջ 1506

– Սիմօն մաքսապետ, 1802 թ. - էջ 1328

– արքեպս., առաջնորդ Ս. Թադէի վանից, 1809 թ. - էջ 1351, 1497

– վրդ., առաջնորդ Տաթեւու, 1815 թ. - էջ 1348

– (Սիմօն) Իւանիչ ի Թիֆլիզ, 1815 թ. - էջ 1349

– արքեպս. ի Կարին, 1817 թ. - էջ 1355, 1357

– արքեպս., առաջնորդ Ջուղայու, 1817 թ. - էջ 1354

– քհյ. Սիմօնեան, 1817 թ. - էջ 1389

– Վասիլիչ, 1817 թ. - էջ 1387

– արքեպս. Բզնունի, 1832 թ., գրիչ - Հմր 2945, էջ 1689, 1694, 1696

– Ալաժալով, 1833 թ. - էջ 1478

– արքեպս., 1846 թ. - էջ 1002

– վրդ., 1863 թ. - էջ 234

ՍԻՆԱՆ մհտ., 1765 թ. - էջ 1267

ՍԻՆԵԿ, 1695 թ., հայր ստացող արծաթագործ Աբրահամի - էջ 1977

ՍԻՈՆ, ազգական յետին ստացող Ազբէկի, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ՍԻՐԱՄԱՐԳ (Սիրայմարգ)

– (Սիրամայրք) հաւատաւոր, գրչ. օժանդակող, ժԵ. դ. - էջ 774

– դուստր յետին ստացող Միրիճանի, 1557 թ. - էջ 335

ՍԻՐԱՔ, որդի Յեսուայ, Գիրք իմաստութեան - էջ 36, 225, բանք - էջ 1979, մնրնկր - էջ 32, 1977, յշտկծ. - էջ 160, 217, 463

ՍԻՐԵԿԱՆ, նուիրատու Էրեզի Ս. Աստուածածնի, 1217 թ. - էջ 1059

ՍԻՐԷՆ, ազգական յետին ստացող տէր Յոհանի, 1351 թ. - էջ 334

ՍԻՐՄ արքայ - էջ 1005

ՍԻՐՈՒՆ

– գրչութ. օժանդակող (տղամարդ), ԺԵ. դ. - էջ 776

– մհտ. թղթակից ի Բաղէշ, 1764 թ. - էջ 1262, 1263

ՍԻՒՔԵՄ, ածշնչկն - էջ 153

ՍԿՕԹՈՍ աստուածաբան - էջ 149

ՍՄԲԱՏ

– Վրկանայ մարզպան - էջ 2001

– Ա. Բագրատունի, թագաւոր Հայոց 890-914 թթ. - էջ 274, 275, 308, 312, 2081

– Պատմիչ, 1208-1276 թթ. - էջ 986

– իշխան, 1265 թ., որդի Լիպարիտի - էջ 493

ՍՈԱՒԷ, Հոգեբանութիւն - էջ 367, 369, 370

ՍՈԳԻԿ, 1300 ը., կողակից Յօհան քհյի - էջ 754

ՍՈԼՈՄՈՆԲԷԿ, 1810 թ. - էջ 1498

ՍՈԿՐԱՏ

– իմաստասէր - էջ 573

– սքոլաստիկոս - էջ 558

ՍՈՂՈՄՈՆ

– որդի եւ յաջորդ Դաւթի, արքայ հրէից, Առակք - էջ 23, 34, 225, ի բանից - էջ 105, 134, 727, Մեկնութիւն Առա­կացն - էջ 387, 462, 770, 2012, Երգոց Երգոյն - էջ 595, Յա­ղագս Սո­ղոմոնի - էջ 95, 144, մնրնկր - էջ 21, 31, 943, յշտկծ. - էջ 36, 90, 190, 264, 422, 596, 797, 860, 922, 923, 935, 946, 954, 1027, 1162, 1233, 1243, 1303, 1621, 1625, 1626, 1634, 1640, 1646, 2002, 2008, 2011, 2012, 2035, 2105, 2108

– միաբան Վարագավանքի, 1600 թ. - էջ 695

– Քրտստանցի, 1753 թ. - էջ 1083

– առաջնորդ Ղզլարու, 1767 թ. - էջ 1298

– (Սոլոման) ի Հաղբատ, 1784 թ. - էջ 678, 679

– (Սօլոմոն) 1788 թ., եղբայր Յովսէփ Արղութեանի - էջ 1699, 1706, 1767

– Ալվարեան, 1833 թ. - էջ 1459

– Արտեմիչ, 1833 թ. - էջ 1480

– քհյ., 1840 թ. - էջ 299

ՍՈՍԻՈՍ - էջ 191

ՍՈՒԼԷՅՄԱՆ

– շահ Պարսից, 1679 թ. -էջ 2100

– քուրտ, 1763 թ. - էջ 1551

ՍՈՒԼԹԱՆ

– (Սուլտան) ԺԵ. դ., հայր Նիկողոս գրչի - էջ 58

– (Սուլտան) ԺԵ. դ. - էջ 1537

– (Սօլթան) ԺԵ. դ. - էջ 546, 547

– խջյ Աստապատցի, 1590 թ., ստացող - Հմր 2805, էջ 697, 699

– (Սաւլթան) տատ յետին ստացող տէր Ղուկասի, ԺԶ. դ. - էջ 340

– (Սաւլթան) 1626 թ., կողակից Ամիրղուլիի - էջ 875

– կողակից Այվաթի, 1658 թ. - էջ 1674

– մայր Խաչքօ գրչի, 1720 թ. - էջ 2022

– յետին ստացող, կին Ամիրղուլիի, ԺԸ. դ. - էջ 756

ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀ, հօրեղբայր ստացող Արթուխշահի, 1471 թ. - էջ 884

– (Սուլտանշահ), հնգ. աւագ որդի նուիրատու Մար­տի­րո­սի, 1348 թ. - էջ 1063

ՍՈՒԼՏԱՆ, դուստր յետին ստացող Պէկի, ԺԷ. դ. - էջ 757

ՍՈՒԼՏԱՆԽԱԹՈՒՆ, ԺԵ. դ. - էջ 1537

ՍՈՒՍԱՄԲԱՐ, 1833 թ. - էջ 331

ՍՈՒՐԱԹ, 1356 թ. - էջ 1683

ՍՈՒՐԱԿ, ԺԴ. դ., կենակից Բարագշահի - էջ 330

ՍՈՒՐԿԵՆՈՍ եպս. Նէոյ Կեսարիոյ - էջ 2006

ՍՈՒՔԻԱՍ

– քհյ., 1183 թ., գրիչ - Հմր 2877, էջ 1053, 1056, 1057

– 1297 թ. - էջ 848

– 1348 թ. - էջ 1063

– կր., 1480 թ., ի Վարագայ վանս - էջ 121

– (Սուգաս) վրդ., 1763 թ. - էջ 1555

ՍՈՒՔԻԱՍԵԱՆՔ նհտ. 150 թ. - էջ 68, 106, 241, 538, 539, 1664

ՍՈՓԻԱ

– սրբ., նհտկ. Բ. դ. - էջ 1668

– 1610 թ. - էջ 1117

ՍՈՓՈՆԻԱ, մարգարէ, Մարգարէութիւն - էջ 22, 23, 34, 225, ի գանձս - էջ 252, մնրնկր - էջ 32

ՍՊԱՅՀԱՆ, 1267 թ., յետին ստացող - էջ 1061, 1062

ՍՊԱՆԴԻԱՐ, ԺԵ. դ. - էջ 885

ՍՏԱԹԷ - տե՛ս նաեւ Եւստաթէ

– արքեպս. Տփխիսեցի, 1802 թ., գրիչ ի Զմիւռնիայ - Հմր 2758, էջ 391, 394, ստացող, 1807 թ. - Հմր 2716, էջ 147, 149, 174, ստացող 1818 թ. - Հմր 2768, էջ 420-423, 426, յշտկծ. - էջ 203

– վրդ. Կարնեցի, 1827 թ. - էջ 1500

– վրդ., ԺԹ. դ. - էջ 177

– Կանայանց, 1905 թ. - էջ 342, 352

– վրդ., կնքատէր - էջ 2008

ՍՏԵՓԱՆՈՍ (ՍՏԵՓԱՆ)

– Նախասարկաւագ, ի տաղս եւ գանձս - էջ 86, 261, մնրնկր - էջ 1663, Յիշատակ - էջ 109, 111, 218, 365, 390, 446, 454, 528, 535, 571, 758, 759, 772, 1038, 1694, 1735, 1736, 2092

– Ա. Պապ Հռոմայ՝ ծայրագոյն քահանայապետ, 254-306 թթ. (յշտկծ՝ 258 թ.) - էջ 267, 1670

– Սիւնեցի, նհտկ. 735 թ. - էջ 362, 387, 568, 594, 769, 821, 1514, 2023, 2024, 2045

– Ուլնեցի, սրբ., նհտ. 363 թ. - էջ 1668

– Տարօնացի (Ասողիկ), 935-1015 թթ., Պատմութիւն ժամանակաց - էջ 405, 406, 2081, յշտկծ. - էջ 1998

– կթղկս Աղուանից - էջ 2000

– ԺԲ. դ., գրիչ - Հմր 2789, էջ 591, 594

– Որդի Տէր-Յուսկան, 1251 թ. - էջ 110, 1649

– որդի նուիրատու Գոհարի, 1217 թ. - էջ 1062

– Դ. Հռոմկլայեցի կթղկս 1290-1293 թթ., էջ 902, 1649

– քհյ., 1297 թ. - էջ 845

– Օրբելեան, մետրոպոլիտ Սիւնեաց՝ 1286-1304 թթ., Պատ­մութիւն - էջ 992, 1000, ի Պատմութենէ - էջ 346, 902, 935, 982,

– 1300 թ., գրիչ ի Կարին - Հմր 2817, էջ 751, 754, 755

– արքեպս. Տարսոնի, ԺԳ. դ. - էջ 936

– քհյ., 1314 թ. - էջ 581

– ազգական Թոմա գրչի, 1315 թ. - էջ 1540

– երէց, գրիչ, 1330 թ. - Հմր 2929, էջ 1533, 1535, 1536

– կուսակրօն, 1348 թ. - Հմր 2811, էջ 733, 736

– եղբայր յետին ստացող Յոհան քհյ-ի, 1351 թ. - էջ 334

– արքեպս., 1356 թ., առաջնորդ Ղրիմի, - էջ 1682, 1683

– քհյ., 1368 թ., գրիչ ի Ղրիմ - Հմր 2705, էջ 21

– վրդ., ԺԴ. դ., Տաղք եւ գանձք. «Սիրով վառեցար» - էջ 69, 242, «Սոսկալի ահիւ» - էջ 75, 248, «Սուրբ մայրդ» - էջ 82, 253, 1529, «Վեհից թագաւորն» - էջ 76, 248, 714

– ԺԴ. դ., որդի յետին ստացող Թումա քհյի - էջ 235

– յետին ստացող, ԺԴ. դ. - էջ 1536

– աբղյ., Շահուռեցի, 1409 թ., գրիչ - Հմր 2783/Ա, էջ 549, 554, 555

– ազգական ստացող Մարտիրոսի, 1463 թ. - էջ 590

– աթոռակալ կթղկս, 1471 թ. - էջ 884

– քեռի Արթուխշահի, 1471 թ. - էջ 885

– Շահկանց, 1480 թ. - էջ 121

– կր. ի Վարագավանք, 1480 թ. - էջ 121

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

– կր., ԺԵ. դ. - էջ 1538

– աբղյ. ԺԵ. դ. - էջ 778

– քհյ., ԺԵ. դ. - էջ 740

– ԺԵ. դ. - էջ 546-548

– Լալուկ վրդ., յետին ստացող, ԺԵ. դ. - էջ 485

– քհյ. Դաւթեանց, 1576 թ. - էջ 985

– Թօխաթցի, 1601 թ. - էջ 1645, 1646

– քհյ., 1610 թ. ի Շօշ - էջ 1117, 1118

– 1624 թ., եղբայր Մարտիրոս վրդ-ի - էջ 347

– կր., 1624 թ. - էջ 350

– Նատերենց, գրիչ ի Ղրիմ, 1660 թ. - Հմր 2705, էջ 21, 27, 29

– Մանկիկ վրդ., 1664 թ. - էջ 348

– կր., 1671 թ. - էջ 350

– վրդ., 1684 թ. - էջ 986

– սրկ., 1684 թ. - էջ 986

– արքեպս. Ելլադայի, 1665 թ., Քարոզք - էջ 1203, յշտկծ. - էջ 1204, 1205

– Թօփչենց, ստացող ի Նոր Ջուղայ, 1679 թ. - Հմր 2993, էջ 2093, 2098, 2100

– Լեհացի, մհ. 1689 թ. - էջ 1181, 1182, 1986, 1987

– աբղյ., 1711 թ. - էջ 56

– աբղյ., յետին ստացող, 1711 թ. - էջ 948

– վրդ. կտակակատար, 1720 թ. - էջ 598

– հայր Խաչքօ գրչի, 1720 թ. - էջ 2022

– (Ստեփան) սրկ. ի Ս. Նախավկայի վանս, 1723 թ. - էջ 1970

– քհյ. ի Ս. Նախավկայի վանս, 1723 թ. - էջ 1970

– միայնակեաց ի Ս. Նախավկայի վանս, 1723 թ. - էջ 1970

– որդի յետին նորոգող Տօրօնեցի Պօղոսի, 1730 թ. - էջ 876

– վրդ., առաջնորդ Հաշտարխանու, 1762 թ. - էջ 1241, 1254, 1270, 1292

– եպս. Գանձասարու, 1768 թ. - էջ 1291, 1292

– քհյ, 1789 թ. - էջ 1778, 1781, 1790

– թարգման, ի ժամանակս Սիմէոն Ա. կթղկս-ի - էջ 410

– եղբայր Իսահակ վրդ. Գեղամացու, 1790 թ. - էջ 61

– Կուչուրեան եպս., ի ժամանակս Ղուկասու Ա. կթղկս-ի - էջ 411, 415

– (Ստեբան ) բեբէ, ԺԸ. դ. - էջ 219

– վրդ. առաջնորդ Ս. Բարդուղիմէոսի վանից, 1763 թ. - էջ 1546

– ջահընկալ, 1763 թ. - էջ 1083

– տրց., 1764 թ. - էջ 1227, 1260

– պրն., ի Հաշտարխան, 1765 թ. - էջ 1277

– վրդ., Աղբակու, 1772 թ. - էջ 1306

– վրդ. 1773 թ., ստացող ի Նոր Ջուղայ - Հմր 2974, էջ 2025, 2026

– Ասլանեան յԱժդարխան, 1778 թ. - էջ 969

– Յարութիւնեան ի Բարսայ, 1784 թ. - էջ 673, 678, 679, 1244

– պրն. ի Պետերբուրգ, 1785 թ. - էջ 1739-1741, 1750

– տրց., 1785 թ. - էջ 1742-1744, 1747, 1781

– ամիրայ Իպօյենց, 1785 թ. - էջ 673, 681

– Երեւանցի ի Բետրբուրգ, 1785 թ. - էջ 1739, 1742, 1747, 1755

– Շմաւոնեան, 1787 թ. - էջ 1757

– յանձնակատար, 1785 թ. - էջ 680

– Ասլանով, 1786 թ. - էջ 1753

– պրն. ի Կարեմնչուկ, 1789 թ. - էջ 1790, 1794, 1795

– Սումբատով, 1789 թ. - էջ 1781

– քհյ, 1789 թ. - էջ 1791

– Խարդարեան, 1789 թ. - էջ 1809

– Թարխանեան, 1789 թ. - էջ 1807, 1809, 1819

– Տէր-Սահակեան, 1789 թ. - էջ 1809, 1816, 1824

– Էդիլխանեան, 1790 թ. - էջ 1821

– պրն. ի Բուքրէշ, 1790 թ. - էջ 1799

– Դաւիթեան, 1790 թ. - էջ 1318, 1818

– որդի Աբէլի, 1795 թ. - էջ 1860

– աւ. քհյ. Լօռու Մելիքեան, 1796 թ. - էջ 1341, 1357, 1796

– քհյ. ի Թիֆլիս, 1797 թ. - էջ 1500

– քհյ. Յովհաննիսեան, 1798 թ. - էջ 1356, 1503, 1505, 1506

– աղա Խաչատրեան, 1798 թ. - էջ 1503

– Չէլէպի Եղիազարեան, 1799 թ. - էջ 1506

– յշտկծ, ԺԸ. դ. - էջ 331

– վրդ., 1801 թ., Օրինակք գրութեանց - էջ 1317

– աբղյ., 1801 թ. - էջ 1319

– երէցփոխ ի Ղզլար, 1801 թ. - էջ 1318, 1320-1323, 1325-1327, 1329-1337

– Բաբայ, 1801 թ. - էջ 1321

– նուիրակ Հաշտարխանու, 1802 թ. - էջ 1337, 1338

– վրդ., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– Լաշկարով, 1807 թ. - էջ 1316

– մհտ. Գօրօյէանց, 1815 թ. - էջ 1348, 1350, 1354, 1355, 1361

– Առաքելեան, 1815 թ. - էջ 1349

– Իզմեարսի, 1817 թ. - էջ 1357

– արքեպս. ի Կեսարիայ, 1817 թ. - էջ 1357

– եպս. Գեղամեան, 1827 թ. - էջ 1567, 1569, 1586

– արքեպս., 1831 թ. - էջ 1688

– Մամաջանով, 1832 թ. - էջ 1443

– եպս. Արղութեանց, 1833 թ. - էջ 1449, 1451, 1453, 1459, 1461, 1464, 1467, 1470, 1475, 1488, 1587

– վրդ. Արարատեան, 1833 թ. - էջ 1474, 1689

– Յովհաննիսեան, 1833 թ. - էջ 1460

– քհյ. Ղօրայու, 1843 թ. - էջ 1454

– Բալասանեան ի Ղզլար, 1843 թ. - էջ 1449

– Սաֆարեան ի Ղօրայ, 1844 թ. - էջ 1487

– Մելիք-Սելիմեանց, 1846 թ. - էջ 1113

– սրկ. Արղութեանց, 1848 թ. - էջ 1389

– նուիրակ, 1874 թ. - էջ 679

– եպս. Ենօքեան, ԺԹ. դ., յետին ստացող - էջ 975, 1568-1570, 1574

– գրչփ. - էջ 58

ՍՏՐԱՊՈՍ մեկնիչ - էջ 94

ՍՏՐԱՏՈՆԻԿՈՍ, սրբ. - էջ 112

ՍՐԱՊԵԱՆ ԱՐՄԵՆՈՒՀԻ, 1918-2000 թթ. - էջ 934

ՍՐԱՊԻՈՆ

–գրիչ, 1644 թ. - Հմր 2802, էջ 633

– վրդ., գրիչ ի Գեղարդ, 1687 թ. - Հմր 2909, էջ 1201, 1212-1214

ՍՕԼԹԱՆԽԱԹՈՒՆ, 1454 թ., մայր Գօզալղօչի - էջ 874

ՍՕՂՈՄԷ, մայր Յովհաննէս եւ Յակոբոս առաքեալների -  էջ 1649

ՍՕՍ, նահապետ Հայոց - էջ 272

ՎԱԼՏԷՐ, ուսուցչապետ ի Գերմանիայ - էջ 503

ՎԱԽԱԽ, յշտկծ, ԺԶ. դ. - էջ 1541

ՎԱԽԹԱՆԳ

– թգւր. Վրաց, Ե. դ. - էջ 309

– (Վաղթանգ) իշխան, 1182 թ. - էջ 491-493

ՎԱՀԱԳՆ դիւցածին - էջ 272

ՎԱՀԱՆ

– Դ. դ. - էջ 345

– Գայլ, Մամիկոնեան, մհ. 606 թ. - էջ 177

– Արծրունի, Դ. դ. - էջ 309

– Մամիկոնեան, մարզպան Հայոց՝ 440-510 թթ. - էջ 274, 307-310

– Գողթնեցի, սուրբ, վկայ, նհտկ. 737 թ., ի տաղս եւ ի գանձս - էջ 67, 240, տօն - էջ 529, 1664, 1736

– Ա. Սիւնեցի կթղկս՝ 968-969 թթ. - էջ 344

– յետին նորոգող, 1183ից յետոյ - էջ 1057, 1058

– աբղյ., 1356 թ. - էջ 1685

– քհյ. յԱկն, 1765 թ. - էջ 1563

– աղա ի Բայազիտ, 1784 թ. - էջ 676

ՎԱՀԷ, Հայկազունի թագաւոր Հայոց՝ 351-331 թթ. Ք. ա. - էջ 315

ՎԱՀՐԱՄ, իմա´ Գրիգոր Բ. Վկայասէր կթղկս՝ 1066-1105 - էջ 1174

– Զաքարեան, ԺԲ. դ. - էջ 2054

– րաբունի, ԺԳ. դ. - էջ 935, 936

ՎԱՀՐԻ, եղբօրորդի յետին ստացող տէր Դաւթի, 1668 թ. - էջ 757

ՎԱՂԱՐՇԱԿ Ա, թագաւոր Հայոց՝ 248-226 Ք. ա. - էջ 272, 273

ՎԱՂԵՐԻԱՆՈՍ, յիշուած Կիւրեղի թղթում - էջ 2006

ՎԱՂԷՍ կայսր Բիւզանդիոյ՝ 364-378 թթ. - էջ 537

ՎԱՅՐԵՆԻՆ, պրն., նուիրատու Էրեզի Ս. Աստուածածնի, 1183-ից յետոյ - էջ 1058

ՎԱՆԱԿԱՆ

– վրդ. Տաւուշեցի, 1181-1251 թթ., Համեմատութիւն Հին եւ Նոր կտակարանաց - էջ 25, 36, 228, 361, Յաղագս տա­րեմտին - էջ 464, 771, Հարցմունք - էջ 362, Վասն Առա­ջա­ւորաց պահոցն - էջ 537, 612, յշտկծ. - էջ 367, 600, 612

– որդի Արտաձորի Սուրբ Վկայքի վանահայր տէր Երոյցի, 1267 թ. - էջ 1061

– յետին կազմող, 1385 թ. - էջ 1053, 1064

ՎԱՆԻԿ

– Յովանէս կր. եւ Թադէոս եղբայր-ստացողների ազգա­կան Դասապետ քհյ-ի հայր, 1292 թ. - էջ 902

– նուիրատու Խորդեանց անապատի, 1315 թ. - էջ 1539

– վրդ., ԺԴ դ. Տաղ. «Վերաւրհնեալ, գովեալ» - էջ 76, 249, 1527

– (Վանի) հնգց. եղբայր ստացող պրն. Միքայէլի, 1717 թ. - էջ 928

ՎԱՉԷ, սրբ. - էջ 2003

ՎԱՌԼԱՄ արքեպս. վրաց, 1817 թ. - էջ 1355

ՎԱՌՎԱՌԷ

– կոյս, նհտ. Գ. դ. վջ., ի տաղս եւ գանձս - էջ 84, 258, տօն - էջ 528, 1669, Պատմութիւն - էջ 803

– (Վառվառա) գրիչ, 1647 թ. - էջ 696

– (Վառվառ) Բօղդանով, 1785 թ. - էջ 1742

– (Վառվառ) Շաքարով ի Ղզլար, 1833 թ. - էջ 1458

ՎԱՍԱԿ

– հայր Գրիգոր Մագիստրոսի, մհ. 1021 թ. - էջ 113

– պատրիկ, 1201 թ. - էջ 493

ՎԱՍԻԼ

– Բ. կայսր Բիւզանդիոյ, 976 թ. - էջ 111, 275, 1121, 2082

– հայր Կոստանդին եպս. Պեհեսնեցու, 1314 թ. - էջ 581

– հոռոմ պապաս (քհյ), 1784 թ. - էջ 68

– Բեհբուդով, կնիազ, ի Թիֆլիզ, 1791-1858 թթ., (յշտկծ. 1816 թ.) - էջ 1364

– Մաթվէիչ Չիլայով, ի Թիֆլիզ, 1817 թ. - էջ 1376, 1392

– Պօրշանով, մայոր, 1831 թ. - էջ 16

ՎԱՍԻԼԻՈՍ եպս., սրբ. - էջ 1670

ՎԱՍՈՒՍ, հայր նուիրատու պրն Սարգսի, 1217 թ. - էջ 1060

ՎԱՐԱԶԴԱՏ, Արշակունի, թագաւոր Հայոց՝ 374-378 թթ. - էջ 273, 942

ՎԱՐԱԶՈՒԱՆ ի Սիւնիս, Ե. դ. - էջ 1111

ՎԱՐԴ պրն., 1610 թ. - էջ 752

ՎԱՐԴԱԳՈՅՆ, 1356 թ. - էջ 1680, 1681, 1683

ՎԱՐԴԱԶԱՏ

– հայր ծաղկող Նիկողայոս Մելանաւորի, ի Կաֆայ, 1668-1689 թթ. - էջ 54

ՎԱՐԴԱԶԱՏ, ազգական գրչ. մասնակից Աղբրացի, ԺԵ. դ. - էջ 772

ՎԱՐԴԱՆ

– Մամիկոնեան, նհտկ., սրբ., 451 թ. - էջ 942

– վրդ. Այգեկցի, 1170-1235 թթ., Խրատք - էջ 104, 105, 144, 533, 1122, 1125, 1617, 1629, Քարոզք - էջ 464, 534, 553, Աղօթք - էջ 602, յշտկծ. - էջ 550, 611, 635, 1132

– վրդ. Արեւելցի, 1200-1271 թթ., Աշխարհայցոյց - էջ 343, Ճառք - էջ 138, 143, 460, Մեկնութիւն՝ Արարածոց - էջ 552, 837, 944, Յոբի - էջ 837, Հայր մերի - էջ 142, Սաղ­մո­սաց - էջ 601, 616, Երգոց երգոյն - էջ 2037, մնրնկր - էջ 837, յշտկծ. - էջ 30, 145, 838

– կր., 1306 թ., գրիչ ի Մոկաց գաւառ - Հմր 2806, էջ 699, 702

–գրիչ, 1324 թ. - Հմր 2837, էջ 843, 846

– քհյ., 1356 թ. - էջ 1683

–գրիչ, 1409 թ. - Հմր 2783/Ա, էջ 549, 555

– երէց, 1471 թ., գրիչ ի Վան - Հմր 2846, էջ 881, 884, 887

– քհյ., 1480 թ., հայր Մկրտիչ ստացողի - էջ 118

– ԺԵ. դ. Տաղք. «Յորժամ յիշեմ զաւրն» - էջ 89, 263, «Վար­դան քաջ» - էջ 1524

– քհյ., հայր ստացող Յովհաննէս քհյի, ԺԵ. դ. - էջ 773, 777, 778

–որդի յետին ստացող Վրթանէս քհյի, 1523 թ. - էջ 532

– 1557 թ. - էջ 335

– 1567 թ. - էջ 836

– սրկ., ԺԶ. դ. - էջ 236

– վրդ. Բաղիշեցի, 1600 թ. - էջ 2022

– յԱւանց, 1600 թ. - էջ 694, 697

– 1601 թ. - էջ 880

– քհյ., 1601 թ. - էջ 880

– 1601 թ. - էջ 880

– 1623 թ. - էջ 843

– քհյ. Ս. Թորոս եկեղեցու, 1668 թ., Ղրիմ - էջ 27, 40

– արք. Կաֆացի, 1668 թ., ստացող ի Կաֆայ - Հմր 2706, էջ 31, 36, 37, 40, 47, 49, 52-55

– (Վրթանես) երէց, 1668 թ., գրիչ ի Կաֆայ - Հմր 2706, էջ 31, 51, 52, 56

– 1674 թ., որդի Սանդուխտի - էջ 706

– 1675 թ. - էջ 930

– ԺԷ. դ. - էջ 780

– աբղյ., յետին ստացող, ԺԷ. դ. - էջ 780

– վրդ. Բաղիշեցի, 1703 թ., մեկենաս ի Բաղէշ - Հմր 2771, էջ 453, 471-474, յշտկծ. - էջ 348-350

–հայր Պօղոս Տօրօնեցու, 1730 թ. - էջ 875, 876

– քհյ., 1738 թ. - էջ 338

– վրդ. Բաղիշեցի, 1764 թ. - էջ 1228, 1263

– տրց., 1773 թ. - էջ 1542

– ի Վան, 1784 թ. - էջ 679

– վրդ., 1776 թ., կնքատէր - էջ 208

– քհյ., Հմր 2701ի վաճառքի «գիր»ը գրող, ԺԸ. դ. - էջ 12

– արքեպս., միաբան Ս. էջմիածնի, 1802 թ. - էջ 1342, 1343

– վրդ. Գեղամացի, 1810 թ. - էջ 1341

– աւ. քհյ. ի Սալմաստ, 1815 թ. - էջ 1350, 1385

– արքեպս., առաջնորդ Մշոյ Ս. Կարապետի, 1817 թ. - էջ 1353, 1355

– Վարդանով, 1846 թ. - էջ 1002

– Սրապեան, ԺԹ. դ. - էջ 208

– կր., ԺԹ. դ. - էջ 423

ՎԱՐԴԱՆԱՆՔ - էջ 68, 112, 113, 241, 304, 307-309, տօն - էջ 529, 1665, 1737

ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ ՍՏԵԼԼԱ - էջ 60

ՎԱՐԴԱՒՍԱՆ, 1183 թ. - էջ 1057

ՎԱՐԴԵՄԱՅՐ

– (Վարդենի) Կողբացի, ԺԳ. դ. մեկենաս ի Սուրբ Վասլի վանս - Հմր 2756, էջ 371, 374, 375, Հմր 2784, էջ 557, 560-562

– ԺԳ. դ. - էջ 1062

ՎԱՐԴԵՐ, կողակից Յովսէփի, 1752 թ. - էջ 824

ՎԱՐԴԵՐԵՍ

– 1356 թ. - էջ 1683

– ի Սեչով, 1794 թ. - էջ 1507, 1803

ՎԱՐԴԵՏԻԿԻՆ, զաւակ ստացող Յոհանի, 1300 թ. - էջ 754

ՎԱՐԴԻԿ, 1409 թ. - էջ 555

ՎԱՐԴՈՒՄ, ԺԶ. դ. - էջ 340

ՎԱՐԴՊԱՏՐԻԿ - էջ 611, 1123

ՎԱՐԴՐԻԿ, զաւակ ստացող Յոհանի, 1300 թ. - էջ 754

ՎԱՐՈՍ, սրբ., Ե. դ. - էջ 1670

ՎԵՍՊԻԱՆՈՍ կայսր Հռօմեացւոց - էջ 1004

ՎԵՐՄԻՇ, հայր Պէտիկի, ԺԷ. դ. - էջ 757

ՎԻԿՏՈՐ Բ. (Գ.) պապ Հռոմայ, 1055-1057 թթ. - էջ 567

ՎԻՐԱՊՇԱՀ, հայր Սարգիս ստացողի, 1315 թ. - էջ 1540

ՎԻՐՇԱՊՈՒՀ մարզպան - էջ 274

ՎԻՐՈՅ կթղկս Աղուանից - էջ 2003

ՎԼԱՍ

– եպս., նհտկ., սրբ. - էջ 1664

– վրդ. Ստամպօլցի - էջ 614

ՎՌԱՄ երկրորդ, թգւր. Պարսից - էջ 274, 1111

ՎՐԱՑՏԻԿԻՆ, ԺԲ. դ. - էջ 1058

ՎՐԹԱՆԷՍ

– Ա. Պարթեւ կթղկս՝ 333-341 թթ., տօն - էջ 526, 1734

– Քերթող, մատենագիր, Է. դ. - էջ 2002

– կր., 1356 թ. - էջ 1685, 1686

– (Վրդանիս) ԺԵ. դ. - էջ 846

– քհյ., յետին ստացող, 1523 թ. - էջ 532

– քհյ., հայր Աթանէս աբղյի, 1565 թ., - էջ 1534

– (Վարդանէս) եղբայր Ներսէս Գնունեցու, 1567 թ. - էջ 984

– 1647 թ. - էջ 695

– (Վրդանիս) 1706 թ. - էջ 1968

– քհյ. յԱրարատեան երկրէն, 1794 թ. - էջ 1655

– (Վրդանէս) վրդ., 1797 թ. - էջ 124

– վրդ. ԺԸ. դ. - էջ 132

– վրդ. նուիրակ Հնդկաց, 1811 թ. - էջ 1498

– արքեպս. ի Բաղդատ, 1815 թ. - էջ 1351, 1353, 1391

– վրդ., 1864 թ. - էջ 1091, 1113

– վրդ. ԺԹ. դ. - էջ 1308

– վրդ., Ս. Էջմիածին, 1864 թ. - էջ 173, 417, 524

ՎՕՐՈՆՈՎՍԿԻ, 1807 թ. - էջ 1317

ՎՕՐՕՆՑՈՎ իշխան, 1828 թ. - էջ 1705

ՏԱԹԼՈՒ, դուստր ստացող Խէրանշահի, ԺԵ. դ. - էջ 546, 547

ՏԱԼԼՈՒ, 1863 թ., կողակից Օհանի - էջ 282

ՏԱՃԱՐ, հօրաքոյր ստացող Յովանէսի, 1292 թ. - էջ 903

ՏԱՏԻԱՆՈՍ պատմագիր - էջ 539

ՏԱՐՍԱՅԻՃ Օրբելէան, տէր Սիւնեաց, 1312 թ. - էջ 323, 324, 902, 993

ՏԱՒՆԱՅ, ԺԵ. դ. - էջ 776

ՏԱՒՆԱՏԻԿԻՆ, 1300 թ. - էջ 757

ՏԱՒՆԻԿ

– եղբայր ստացող Յոհանէս երէցի, 1290 թ. - էջ 749

– ազգական ստացող Մարկոսի, ԺԵ. դ. - էջ 773

ՏԱՒՍԱԽ, 1292 թ. - էջ 903

ՏԱՔՏԻԿԻՆ, 1297 թ. - էջ 848

ՏԵՍՈՒՆ, ԺԶ. դ. - էջ 340

ՏԷՐ, եղբայր ՏԻրացուի, 1356 թ. - էջ 1683

ՏԷՐ-ՄԻՔԷԼԵԱՆ ԱՐՇԱԿ, 1864-1901 թթ. - էջ 840

ՏԷՐ-ՄԻՔԷԼԵԱՆ ՍԵԴՐԱԿ, եղբայր Արշակ Տէր-Միքելեանի - էջ 840

ՏԷՐ-ՄՈՎՍԻՍԵԱՆ ՄԵՍՐՈՊ արքեպս. (վրդ.) - էջ 12, 14, 20, 30, 58, 62, 94, 96, 124, 126, 132, 148, 174, 178, 185, 188, 192, 194, 196, 198, 200, 202, 204, 206, 208, 210, 220, 222, 228, 232, 234, 270, 282, 316, 320, 326, 332, 338, 340, 342, 352, 356, 358, 360, 368, 370, 372, 377, 392, 394, 396, 398, 400, 402, 406, 419, 420, 446, 454, 474, 476, 482, 484, 500, 506, 520, 524, 532, 562, 570, 576, 581, 592, 594, 596, 600, 616, 618, 620, 624, 628, 634, 668, 700, 706, 730, 734, 736, 738, 742, 752, 780, 788, 792, 794, 796, 802, 806, 816, 826, 830, 838, 840, 844, 846, 850, 854, 858, 860, 876, 882, 900, 904, 908, 920, 924, 928, 930, 939, 944, 948, 950, 954, 964, 968, 976, 980, 987, 990, 992, 995, 1004, 1026, 1029, 1030, 1038, 1046, 1052, 1054, 1064, 1068, 1074, 1076, 1088, 1091, 1102, 1110, 1114, 1118, 1148, 1158, 1161, 1162, 1164, 1168, 1170, 1174, 1178, 1183, 1188, 1190, 1192, 1196, 1200, 1202, 1214, 1216, 1342, 1348, 1386, 1432, 1438, 1480, 1492, 1511, 1516, 1522, 1534, 1542,1566, 1574, 1576, 1580, 1582, 1586, 1612, 1614, 1662, 1676, 1680, 1688, 1690, 1696, 1734, 1738, 1830, 1942, 1964, 1966, 1968, 1974, 1976, 1978, 1986, 1990, 1992, 1994, 1998, 2008, 2010, 2012, 2014, 2024, 2026, 2028, 2036, 2038, 2040, 2046, 2056, 2058, 2064, 2076, 2080, 2086, 2090, 2094, 2102-2104, 2116, 2122, 2128, 2150

ՏԷՐ-ՅԱԿՈԲԵԱՆՑ ԱԲԳԱՐ, 1874 թ. - էջ 742

ՏԷՐ-ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ ԱՐՄԷՆ - էջ 596, 597, 600, 601, 1164, 2047

ՏԷՐ-ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ ԳԷՈՐԳ - էջ 194, 419, 580, 588, 593, 853, 934, 942, 948, 982, 1084, 1176, 2000, 2025, 2028

ՏԷՐՏԷՐ

– հայր Զաքարիա աբեղայի, 1476 թ. - էջ 532

– քհյ Երեւանցի, Քարոզ - էջ 2097

– զաւակ ստացող Ջանբուղայի եւ Մոմեղէնի, ԺԵ. դ. - էջ 746

ՏԻԲԵՐԻՈՍ կայսր Հռոմայ՝ 14-37 թթ. - էջ 573, 1130

ՏԻԳՐԱՆ թագաւոր Հայոց - էջ 272

ՏԻԿԻՆ, ստացող Յովաննէսի եղբայր Խութուխի կին, 1318 թ. - էջ 749

ՏԻԿՆՈՑ, 1217 թ. - էջ 1062

ՏԻՄՈԹԷՈՍ

– (Տիմօդէս) որդի Մենթօրեայ, Աղէքսանդրի Պատմութեան մէջ - էջ 1006

– եպս. Եփեսացւոց, Ա. դ., Պօղոսի թուղթ առ Տիմոթէոս - էջ 25, 35, 226, 856, մնրնկր - էջ 22, յշտկծ. - էջ 383, 1987

– եպս. Աղեքսանդրու, Ճառք - էջ 572

ՏԻՏՈՍ

– Կրետացի, Ա. դ., Պօղոսի թուղթ առ Տիտոս - էջ 25, 35, 36, 226, 856

– կայսր - էջ 1619

ՏԻՐԱՄԱՅՐ, զաւակ ստացող Սպահանի, 1267 թ. - էջ 1061

ՏԻՐԱՆ, որդի Վահանայ - էջ 345

ՏԻՐԱՏՈՒՐ վրդ., Քարոզք - էջ 208, 934, 2092, յշտկծ. - էջ 178

ՏԻՐԱՑՈՒ

– 1232 թ., գրիչ Թարգմանչաց Աւետարանի - Հմր 2743, էջ 321, 323

– քհյ., 1356 թ. - էջ 1683

– աւաքէրէց յԱխլցխայ, 1464 թ. - էջ 750

– ԺԵ. դ. - էջ 776, 777

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

ՏԻՐՈՒՀԻ, 1785 թ., կողակից մհտ. Յարութիւնի ի Կ. Պոլիս - էջ 681

ՏԻՓՈՆ սրկ., նհտկ., սրբ. - էջ 1664

ՏՈՎԲԻԹ, որդի Տովբելեայ, Գիրք - էջ 23, 33, 224, 944, մնրնկր - էջ 31, ի բանս - էջ 138

ՏՈՒԲԻԱ, ածշնչկն, մնրնկր - էջ 31

ՏՈՒՆԳԵՐ, զաւակ Յոհան ստացողի 1310 թ. - էջ 754

ՏՐԴԱՏ ՄԵԾ, թագաւոր Հայոց, Գ-Դ. դդ. - էջ 66, 178, 239, 273, 345, տօն - էջ 526, 1667, 1734, յշտկծ. - էջ 537, 613, 1635, 2001

ՏՕՆԱԿԱՆ, 1356 թ. - էջ 1685

ՏՕՆԱՊԵՏ, եղբօրորդի ստացող Մարտիրոսի, 1624 թ. - էջ 348

ՐԱԽԱԲ - տե՛ս ՌԱԽԱԲ

ՐԱՂԻՊ փաշա, գուշակ, վեզիր Օսմանցի թագաւորի - էջ 980

ՑԻՑԻԱՆՈՎ Պաւէլ Դիմիտրիչ, 1754-1806 թթ. - էջ 415, 1702

ՓԱԽՉԱՆ, 1315 թ. - էջ 1540

ՓԱՆԱՀ խան, 1763 թ. - էջ 1269, 1556

ՓԱՆՈՍ

– 1315 թ. - էջ 1540

– 1647 թ. - էջ 695

– 1648 թ. - էջ 885

– պրն. ի Բաղդատ, 1785 թ. - էջ 687

ՓԱՇԱ

– քոյր Թոմա գրչի, 1315 թ. - էջ 1541

– ԺԵ. դ. - էջ 740

– ԺԵ. դ. - էջ 1537

– 1567 թ. - էջ 836

– 1590 թ., կողակից Սօլթան ստացողի - էջ 699

– 1600 թ. - էջ 2021

– 1601 թ. - էջ 880

– 1730 թ. - էջ 876

ՓԱՇԵԿ, մայր Նիկողայոս Մելանաւոր ծաղկողի, ի Կաֆայ, 1668 թ. - էջ 54

ՓԱՈՒԼ մանուկ - էջ 1650

ՓԱՐԷԶ, որդի Յուդայի եւ Թամարի, ածշնչկն - էջ 153

ՓԱՐԷԽԱՆ

– 1616 թ. - էջ 336

– 1718 թ. - էջ 1133

ՓԱՐԻ, 1600 թ. - էջ 500

ՓԱՐՀԱՏ, 1569 թ. - էջ 875

ՓԱՐՍԱՏԱՆ

– 1661 թ., եղբորորդի Սարգիս արքեպս. Արղութեցու - էջ 1175

– 1692 թ. - էջ 854

– 1772 թ., հնգց., փոքր եղբայր Յովսէփ Արղութեանի - էջ 2054

ՓԱՒՍՏՈՍ ԲՈՒԶԱՆԴ - էջ 175, 344, 1997

ՓԵԲՐՈՆ, ածշնչկն - էջ 180

ՓԵԹՐՕ Ձորակցի, 1794 թ., գրիչ ի Ս. Նիգոլաոս - Հմր 2985, էջ 2059, 2064

ՓԵՐԹՈՒՄ, ԺԸ. դ., հայր Պետրոս Բերդումեանի - էջ 2076

ՓԷԲՐՈՆԻԱ, վկայուհի, նհտ. 305 թ. - էջ 1669

ՓԷՐՕԶ, 1742 թ., յետին ստացող - էջ 886

ՓԻԱՆԴ, 1600 թ. - էջ 500

ՓԻԱՆԴէ, ԺԵ-ԺԶ. դդ. - էջ 1974

ՓԻԹՕՅԵԱՆ աղա, 1801 թ. - էջ 1321-1325, 1327-1337

ՓԻԼԱՍՔԻՆՈՍ Նաբովկայ եպիսկոպոս, Ճառք - էջ 570

ՓԻԼԱՏՐ իշխան - էջ 1112

ՓԻԼԻԿՏԻՄՈՆ, սրբ., նհտկ. - էջ 1669

ՓԻԼԻՄՈՆ, յիշուած Պօղոս առաքեալի թղթում - էջ 25, 35, 36, 226, 856

ՓԻԼԻՊՈՍ

– առաքեալ - էջ 93, 466, տօն - էջ 528, 1735, Կանոնք - էջ 639, յշտկծ. - էջ 1088, 1090, 1272, 1582

– հայր Աղէքսանդր Մակեդոնացու - էջ 1004,1005

– նհտկ., հայր Եւգինեա կոյսի, - էջ 1664

– ԺԶ. դ. - էջ 1541

– միաբան Վարագավանքի, 1600 թ. - էջ 695

– Ա. Աղբակեցի կթղկս՝ 1632-1655 թթ. - էջ 850, 1093

– տրց., 1753 թ. - էջ 1543

– Արապկերցի, 1760 թ. - էջ 1223, 1227, 1551

– մհտ. ի Կարս, 1772 թ. - էջ 1306

– վրդ., նուիրակ, 1784 թ. - էջ 675

– աղա, 1785 թ., ի Ս. Պետերբուրգ - էջ 674, 1739, 1741, 1743, 1747-1751, 1755-1757, 1761, 1762, 1764-1773, 1775-1778, 1780-1782, 1786, 1788

– Մանչարեան, 1789 թ., ի Ս. Պետերբուրգ - էջ 1791, 1792, 1794, 1798, 1799, 1802-1804, 1819

– Տէ Լա Հիրէ, ժԸ. դ., Աղիւսակք աստեղաբաշխականք - էջ 429-431, 444

– արքեպս. ի Տիգրանակերտ, 1805 թ. - էջ 1350

– վրդ. նուիրակ ի Կ. Պոլիս, 1815 թ. - էջ 1349, 1350

– արքեպս. Զմիւռնիոյ, 1817 թ., ստացող ի Զմիւռնիայ - Հմր 2718, էջ 179, 183, 184, 186

– արքեպս. ի Կարին, 1817 թ. - էջ 1358

– վրդ., նուիրակ ի Վան, 1817 թ. - էջ 1355

– վրդ., 1828 թ. - էջ 1590

– վրդ. Պրեանց, գրչփ. - էջ 1164

ՓԻԼՈՆ ԱՂԵՔՍԱՆԴՐԱՑԻ, Ա. դ. - էջ 362, 400, 951

ՓԻՐԻՃԱՆ, 1531 թ., - էջ 499

ՓՈԿԱՍ հայրապետ, նհտ. 117 թ. - էջ 1669

ՓՈՏ պատրիարք Կ. Պոլսի, 858 թ. - էջ 1111

ՓՈՐՏԱԼԻՍ, 1808 թ., Ֆրանսիայի դաւանանքի եւ օրինաց նախարար - էջ 1494

ՓՈՔՐՏԻԿԻՆ, ԺԵ. դ. - էջ 778

ՓՕԼԱՏ

– 1409 թ. - էջ 555

– ԺԵ. դ. - էջ 777

ՔԱԼԱՆԹԱՐ պրն., 1789 թ. - էջ 1791, 1807

ՔԱՂԷԲ, ածշնչկն - էջ 31, 165

ՔԱՄ, որդի Նոյի - էջ 150

ՔԱՌԱՍՈՒՆ վկայքն Սեբաստիոյ - էջ 113, տօն - էջ 530, 542, 560, 1665, 1737

ՔԱՐԻՄԱՏԻՆ կոշկակար, ԺԴ. դ., - էջ 750

ՔԱՐԻՄՇԱՀ

– հայր ստացող Արթուխշահի, 1471 թ., էջ 883, 884

– ստացող յԵրից մանկանց վանս, 1565 թ. - Հմր 2928, էջ 1531, 1533

ՔԵԱՐԻՄ խան, 1772 թ. - էջ 1306, 1559

ՔԵՏՈՒՐԱ հարճ, ածշնչկն - էջ 152, 181

ՔԷԹԷՎԱՆ, 1781 թ., մայր Յովսէփ արքեպս. Արղութեանի - էջ 50, 2054

ՔԷՈՍԷՅԵԱՆ ՅԱԿՈԲ - էջ 359, 952, 1038

ՔԻՒՉՈՒԿ ԱՐՈՒԹԻՒՆ, ԺԸ. դ., Պատմութիւն Թահմազ Ղուլիի - էջ 194, 196

ՔՆԱՐ, 1315 թ. - էջ 1541

ՔՆՔՈՒՇ

– ԺԵ. դ., կողակից Խէրանշահի - էջ 546-548

– 1567 թ., մայր Ներսէս Գնունեցու - էջ 984, 985

ՔՈՒԼԻՇԱՅ, 1590 թ. - էջ 699

ՔՈՒՇՆԱՐԵԱՆ ՔԵՐՈՎԲԷ - էջ 1662

ՔՈՒՍԻ - էջ 192

ՔՈՒՐԴ

– 1214 թ., մեծ իշխան - էջ 491

– 1297 թ., ստացող ի Հաւուց Թառ - Հմր 2838, էջ 847, 848

ՔՈՒՐԽԱԹՈՒՆ, 1356 թ. - էջ 1680, 1681, 1683

ՔՍԷՆԱՅԻԱՍ պարսիկ, աշակերտ Պետրոս Թափիչի - էջ 564

ՔՐԻՍՏԱՓՈՐ

– Շանագլուխ, սրբ., նհտկ. - էջ 1668, 1735

– 1785 թ. ի Պետերբուրգ - էջ 1741, 1775, 1784, 1788

– 1789 թ. - էջ 1798

– Արտեմով (ռուս.) - էջ 600

ՔՐԻՍՏՈՍԱՏՈՒՐ

– 1356 թ. - էջ 1685

– 1464 թ. - էջ 750

– 1668 թ., Ղրիմ - էջ 41

ՕԳՈՍՏԻՆՈՍ, սուրբ, 354-430 թթ. - էջ 149, 154, 522, 782, 1615

ՕԳՈՍՏՈՍ, կայսր Հռոմայ՝ Ք. ա. 27 - Ք. յ. 14 թթ. - էջ 111

ՕԴԴԻՆԿԱՅ կոյս ի Պավարիա - էջ 219

ՕՂԼՈՒՆ փաշա, մայր Սարգիս գրչի, 1600 թ. - էջ 2021

ՕՄԱՐ - էջ 816

ՕՆԱՆ - էջ 153

ՕՆՈՓՐԻՈՍ

– (Ոնոփրիոս) սուրբ - էջ 78, 254

– պատրիարք, 1817 թ. - էջ 1355

 

ՕՇԻՆ

– Տէր Լամբրոնի - էջ 113

– 1314 թ. - էջ 581

ՕՌԼՈՎԱ կոմս, 1855 թ. - էջ 1703

ՕՍՄԱՆ՝ Աֆանի որդի - էջ 816

ՕՏԻՈՍ, նհտկ. - էջ 1028

ՕՖՌՈՍՏՈՍ - էջ 783

 

ՖԱԹԱԼԻ խան, 1763 թ. - էջ 408, 1546

ՖԱՀՐԱՏ մհտ., 1764 թ. - էջ 1258

ՖԱՐՄԱՆ, ի գանձս - էջ 251

ՖԵԴՐ Վասիլիչ, 1815 թ. - էջ 1351

ՖԻԼԻՊ Վասիլիչ, 1808 թ. - էջ 1492

ՖԻՆԿ Ֆրանց Նիկոլաուս - էջ 342

ՖՌԱՆԳԻՒԼ ի Զմիւռնիայ, 1766 թ. - էջ 1283

ՖՐԱՆՉԵՍՔՕ Ֆէնէլօն - էջ 1195

ՖՐԱՆՑ երրորդ կայսր Գերմանիոյ, 1808 թ. - էջ 1494

ՖՐԱՆՑԻՍԿՈՍ

– Բունդէոս - էջ 563

– Ասսիզցի, սուրբ - էջ 996

Զ.

ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ՎԱՅՐԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԱԴԱՆԱՅ - Հմր 2984, էջ 2057

ԱԶՂՈՒՐ (Տայք) - Հմր 2751, էջ 359

ԱԺԴԱՐԽԱՆ - Հմր 2863, էջ 967

ԱԼԻՓՈՒՂԱՐ - Հմր 2757, էջ 377

ԱԿՆ - Հմր 2722, էջ 193, Հմր 2981, էջ 2043

ԱՂԹԱԼԱ - Հմր 2832, էջ 831

ԱՂԹԱՄԱՐ - Հմր 2788, էջ 583, Հմր 2843, էջ 871

ԱՂՈՒԱՆՔ - Հմր 2889, էջ 1113

ԱՄԻՐԴՕԼՈՒ ՎԱՆՔ (Բաղէշ) - Հմր 2771, էջ 453

ԱՊՐԱԿՈՒՆԻՍ (Երնջակ) - Հմր 2805, էջ 697

ԱՍՊԱՀԱՆ (Նոր Ջուղա) - Հմր 2794, էջ 601

ԱՍՏՐԱԽԱՆ - Հմր 2766, էջ 405, Հմր 2861, էջ 953, Հմր 2920, էջ 1439, Հմր 2921, էջ 1479, Հմր 2949, էջ 1737

ԱՐՃԷՇ - Հմր 2744, էջ 327

ԱՐՄԱՇ - Հմր 2753, էջ 367

ԲՈՒՄԲԱՅԻ - Հմր 2769, էջ 429

ԳԱԼԻՊՈԼԻ - Հմր 2969, էջ 2009

ԳԵՂԱՐԴ - Հմր 2909, էջ 1201

ԳԵՏԿԱՅ վանք - Հմր 2814, էջ 741

ԳՐԻԳՈՐԻՊՈԼ - Հմր 2913, էջ 1307, Հմր 2919, էջ 1431

ԴԱՒՐԷԺ - Հմր 2849, էջ 903, Հմր 2996, էջ 2107

ԵԱՇ - Հմր 2755, էջ 369, Հմր 2919, էջ 1431

ԵՂԷԳԱՅՁՈՐ անապատ - Հմր 2958, էջ 1969

ԵՐԵՒԱՆ - Հմր 2738, էջ 277

ԵՐԶՆԿԱ, «ի վարժարանն յԻւնեայու» - Հմր 2894, էջ 1161

ԵՐԻՑ ՄԱՆԿԱՆՑ ՎԱՆՔ (յերկիրն Ջարաբերթ) - Հմր 2928, էջ 1531

ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ - Հմր 2734, էջ 231, Հմր 2761, էջ 395, Հմր 2792, էջ 595, Հմր 2881/Ա., էջ 1075, Հմր 2881/Բ., էջ 1078, Հմր 2881/Գ., էջ 1081, Հմր 2910, էջ 1213, Հմր 2971, էջ 2013

ԵՒԴՈԿԻԱ (Թոխաթ) - Հմր 2739, էջ 281

ԶԱՄԱՒՉԱՅ (Լեհաց երկիր) - Հմր 2856, էջ 943

ԶՄԻՒՌՆԻԱ - Հմր 2716, էջ 147, Հմր 2718, էջ 179, Հմր 2758, էջ 391, Հմր 2955, էջ 1963

ԷՋՄԻԱԾԻՆ - Հմր 2725, էջ 199, Հմր 2768/Ա., էջ 419, Հմր 2777, էջ 501, Հմր 2803, էջ 641, Հմր 2823, էջ 793, Հմր 2866, էջ 987, Հմր 2882, էջ 1081, Հմր 2888, էջ 1109, Հմր 2891, էջ 1139, Հմր 2892, էջ 1149, Հմր 2911, էջ 1215, Հմր 2915, էջ 1341, Հմր 2916, էջ 1347, Հմր 2917, էջ 1385, Հմր 2922/Ա., էջ 1491, 2922/Բ., էջ 1499, Հմր 2931, էջ 1543, Հմր 2932, էջ 1567, Հմր 2934, էջ 1575, Հմր 2937, էջ 1585, Հմր 2944, էջ 1687, Հմր 2962, էջ 1985, Հմր 2982, էջ 2045

ԷՐԵԶ, ի վանս Սբ. Աստուածածին - Հմր 2877, էջ 1053

ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՆՔ - Հմր 2938, էջ 1611

ԹԷՈԴՈՍԻԱ - Հմր 2876, էջ 1051, Հմր 2878, էջ 1063

ԹԻՖԼԻԶ - Հմր 2918, էջ 1415

ԹՈԽԱԹ (Եւդոկիա) - Հմր 2883, էջ 1085

ԻՍՏԱՄՊՕԼ - Հմր 2710, էջ 93

ԽԱՉԱԿԱՊՈՒ ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՆՔ - Հմր 2827, էջ 817, Հմր 2847, էջ 887

ԽԵՐՍՈՆ - Հմր 2913, էջ 1307, Հմր 2919, էջ 1431

ԽԻԱՐ գիւղ (Քուքիանայ երկիր) - Հմր 2845, էջ 877

ԽՈՐԴԵԱՆՑ ԱՆԱՊԱՏ - Հմր 2930, էջ 1537

ԽՈՒՄԽԱԲՈՒ թաղ Կ. Պոլսոյ - Հմր 2908, էջ 1201

ԿԱԶԱՐԻԱ (Ղրիմ) - Հմր 2705/Բ., էջ 21

ԿԱԼԿԱԹԱ - Հմր 2842, էջ 859

ԿԱՐԻՆ - Հմր 2754, էջ 369, Հմր 2759, էջ 393, Հմր 2760, էջ 395, Հմր 2763, էջ 399, Հմր 2764, էջ 401, Հմր 2780, էջ 523, Հմր 2791, էջ 593, Հմր 2817, էջ 751, Հմր 2821, էջ 787, Հմր 2956, էջ 1965, Հմր 2963, էջ 1991

ԿԱՐՍ - Հմր 2816, էջ 747

ԿԱՖԱ - Հմր 2705/Գ., էջ 21, Հմր 2706, էջ 31, Հմր 2736, էջ 235

ԿԵՍԱՐԻԱ - Հմր 2770, էջ 445

ԿԻԼԻԿԻԱ - Հմր 2959, էջ 1973

ԿԻՍԼԱՎՈՍԿ - Հմր 2921, էջ 1479

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ - Հմր 2708, էջ 59, Հմր 2714, էջ 125, Հմր 2724, էջ 197, Հմր 2726, էջ 201, Հմր 2728, էջ 205, Հմր 2729, էջ 207, Հմր 2730, էջ 209, Հմր 2808, էջ 719, Հմր 2851, էջ 919, Հմր 2858, էջ 949, Հմր 2872, էջ 1029, Հմր 2874, էջ 1037, Հմր 2893, էջ 1157, Հմր 2896, էջ 1167, Հմր 2902, էջ 1183, Հմր 2940, էջ 1661, Հմր 2964, էջ 1991, Հմր 2966, էջ 1997, Հմր 2970, էջ 2011, Հմր 2979, էջ 2037, Հմր 2980, էջ 2039, Հմր 2991, էջ 2089 (տե՜ս նաեւ Իս­տամ­պօլ, Խումխաբու, Ղալաթիա, Միջագիւղ, Սամաթիա, Օր­թա­գիւղ)

ՀԱՅՈՑ ԹԱՌ - Հմր 2838, էջ 847

ՀԱՇՏԱՐԽԱՆ - Հմր 2880, էջ 1073, Հմր 2901/Ա., էջ 1179

ՂԱԼԱԹԻԱ - Հմր 2998, էջ 2121

ՂԱՐԱՍՈՒ, ի Խիզան - Հմր 2865, էջ 979

ՂԱՐԱՍՈՒ, քղք. ի Ղրիմ - Հմր 2864, էջ 975

ՂԶԼԱՐ - Հմր 2914, էջ 1317

ՂՐԻՄ - Հմր 2943, էջ 1679

ՄԱՐՍՈՒԱՆ քաղաք - Հմր 2997, էջ 2115

ՄԻՋԱԳԻՒՂ թաղ Կ. Պոլսոյ - Հմր 2723, էջ 195

ՄՈԶԴՈԿ - Հմր 2914, էջ 1317, Հմր 2921, էջ 1479

ՄՈԿԱՑ ԳԱՒԱՌ (Սուրբ Խաչ վանք) - Հմր 2806, էջ 699

ՅԻՇՈԽԻ ՎԱՆՔ - Հմր 2830, էջ 825

ՆԻԺ գիւղ Խաչակապու - Հմր 2847, էջ 887

ՆՈՎԻՏԱՅ գիւղ Ռուստաց - Հմր 2939, էջ 1613

ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ - Հմր 2939, էջ 1613, Հմր 2949, էջ 1737, Հմր 2951, էջ 1833, Հմր 2987, էջ 2075

ՆՈՐ ՋՈՒՂԱ - Հմր 2712, էջ 123, Հմր 2801, էջ 631, Հմր 2974, էջ 2025, Հմր 2993, էջ 2093

ՆՈՐԱՎԱՆՔ (Վայոց ձոր) - Հմր 2848, էջ 899

ՇԱՄԱԽԻ ՀԻՆ - Հմր 2941, էջ 1675

Շուշի - Հմր 2835, էջ 837, Հմր 2968, էջ 2009

ՊԱՅԵԱԶԻՏ - Հմր 2995/Ա., էջ 2103

ՊԱՒՂԱՆԻԱ - Հմր 2705/Ա., էջ 21

ՊԵՏԻԿՈՐՍԿ - Հմր 2921, էջ 1479

ՊՐՈՒՍԱ - Հմր 2957, էջ 1967

ՍԱՄԱԹԻԱ թաղ Կ. Պոլսոյ - Հմր 2721, էջ 191, Հմր 2868/Բ., էջ 995

ՍԱՆԿՏ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ - Հմր 2749, էջ 353, Հմր 2864, էջ 975, Հմր 2885/Դ., էջ 1098, Հմր 2887, էջ 1103, Հմր 2907, էջ 1195, Հմր 2913, էջ 1307, Հմր 2942, էջ 1677

ՍԵՒԱՆ - Հմր 2864, էջ 975

ՍԿԵՒՌԱ - Հմր 2787, էջ 575, Հմր 2959, էջ 1973

ՍՈՒՐԲ ՅԱԿՈԲ - Հմր 2990, էջ 2087

ՍՈՒՐԲ ՆԻԳՈԼԱՈՍ - Հմր 2985, էջ 2059

ՍՈՒՐԲ ՆՇԱՆ - Հմր 2917, էջ 1385

ՍՈՒՐԲ ՎԱՍԻԼԻ ՎԱՆՔ - Հմր 2756, էջ 371, Հմր 2784, էջ 557

ՍՈՒՐՂԱԹ - Հմր 2825, էջ 801

ՍՐԲՈՑ ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՎԱՆՔ ի Գանձակ - Հմր 2737, էջ 269, Հմր 2740, էջ 301

ՎԱՆ - Հմր 2798, էջ 619, Հմր 2846, էջ 881, Հմր 2890, էջ 1119

ՎԱՍՊՈՒՐԱԿԱՆ - Հմր 2813, էջ 737, Հմր 2836, էջ 841

ՎԱՐԱԳ - Հմր 2798, էջ 619

ՎԱՐԱԳ (Աւանց գիւղ) - Հմր 2804, էջ 687

ՎԱՐԱԳԱՅ ՎԱՆՔ, Ս. Նշան եկեղեցի - Հմր 2711, էջ 97

ՏԱԹԵՒ - Հմր 2831, էջ 827, Հմր 2869, էջ 999, Հմր 2924, էջ 1515, Հմր 2976, էջ 2029

ՏԱՐՕՆ - Հմր 2748, էջ 341

ՏԱՓԱՎԱՆՔ - Հմր 2960, էջ 1975

ՏՐԱՊԻԶՈՆ (Տրապըզան) - Հմր 2884, էջ 1087

ՏՓԽԻՍ - Հմր 2778, էջ 505, Հմր 2862, էջ 963, Հմր 2868/Ա., էջ 991, Հմր 2935, էջ 1579

ՓԱՌԱԿԱՅ գիւղ - Հմր 2852, էջ 925

ՓՕԹԻՇԱՆ - Հմր 2919, էջ 1431

ՔԱՐԱՅԱՏԱԿ գիւղ (մերձ առ Կարս) - Հմր 2746, էջ 337

ՕՐԹԱԳԻՒՂ թաղ Կ. Պոլսոյ - Հմր 2717/Դ., էջ 177, Հմր 2795, էջ 615

Է.

ԳՐԻՉՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԱԲՐԱՀԱՄ Կրետացի, 1720 թ., յԵրուսաղէմ - Հմր 2792, էջ 595

– աբղյ., 1769 թ., ի Հաշտարխան - Հմր 2901/Ա., էջ 1179

– դպիր, ԺԸ. դ. - Հմր 2850, էջ 907

– Ասպահանցի, նաեւ հեղինակ, ԺԹ. դ. - Հմր 2875, էջ 1045

ԱԶԱՐԻԱ Տէր-Գրիգորեան, 1807 թ. ի Զմիւռնիա - Հմր 2716, էջ 147

ԱԹԱՆԱՍ (Աթանէս) աբղյ., 1565 թ., յԵրից մանկանց վանս (յԵրկիրս Ջարաբերթ) - Հմր 2928, էջ 1531

– վրդ. Կոստանդնուպոլսեցի, նաեւ թարգմանիչ, 1772-75 թթ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2874, էջ 1037

ԱԼԱՎԵՐՏԻ դպիր, 1679 թ., ի Նոր Ջուղա - Հմր 2993, էջ 2093

ԱՂԵՔՍԱՆԴՐ Բ. Բիւզանդացի՞ կթղ., 1753-55 թթ., յԷջ­միա­ծին - Հմր 2931, էջ 1543

ԱՆԴՐԷԱ՞Ս, ԺԶ. դ. - Հմր 2833, էջ 833

ԱՌԱՔԵԱԼ աբղյ., նաեւ ստացող՞, 1368 թ., ի Պաւղանիա - Հմր 2705, էջ 21

ԱՍՏՈՒԱԾԱՏՈՒՐ, ԺԳ. դ. - Հմր 2948, էջ 1733

– դպիր, 1337 թ. - Հմր 2844, էջ 875

– երէց, ԺԷ. դ. - Հմր 2732, էջ 221

ԱՒԵՏ, 1665-67 թթ., յԵղէգայձոր անապատ - Հմր 2958, էջ 1969

ԱՒԵՏԻՍ Թացւեցի, ԺԶ. դ., (1600ի շուրջը), ի Վասպու­րա­կան - Հմր 2836, էջ 841

ԲՐԱԲԻՈՆ, 1781-82 թթ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2808, էջ 719, 1815 թ., - Հմր 2809, էջ 729, 1782 թ. - Հմր 2851, էջ 919

ԳԱԲՐԻԷԼ Այվազեան, ԺԹ. դ. - Հմր 2703, էջ 13, Հմր 2704, էջ 17, 1867 թ., ի Թէոդոսիա - Հմր 2876, էջ 1051, 1869 թ. - Հմր 2878, էջ 1063, - Հմր 2879, էջ 1067, Հմր 2900, էջ 1175

– Պատկանեանց, նաեւ ստացող, 1823 թ., յԱստրախան - Հմր 2861, էջ 953

ԳԱԼՈՒՍՏ սրկ., 1798 թ., [յԷջմիածին] - Հմր 2882, էջ 1081

ԳԷՈՐԳ երէց, 1773 թ., ի Նոր Ջուղա - Հմր 2974, էջ 2025

– Խուբեանց, [1825-1828 թթ.], [յԱստրախան] - Հմր 2766, էջ 405

– վրդ. Բզնունեանց, 1854 թ., յԷջմիածին - Հմր 2823, էջ 793

– վրդ. Կ. Աբամէլիքեանց Տփխիսեցի, 1864 թ., ի Տաթեւ - Հմր 2924, էջ 1515

ԳՐԻԳՈՐ գրագի՞ր, նաեւ ծաղկող, ԺԱ. դ, յԷրեզ, ի վանս Սբ. Աստուածածին - Հմր 2877, էջ 1053

– 1297 թ., ի Հայոց Թառ - Հմր 2838, էջ 847

– երէց, 1335 թ. - Հմր 2776, էջ 487

– քհյ. Թորոսանց, 1351-52 թթ., ի Սուրղաթ - Հմր 2825, էջ 801

– վրդ., 1409 - Հմր 2783/Ա., էջ 549

– քհյ., 1463 թ., յԱղթամար - Հմր 2788, էջ 583

– աբղյ., 1564 թ., ի Յիշոխի վանս - Հմր 2830, էջ 825

– Ալիփուղարցի, 1679 թ., յԱլիփուղար - Հմր 2757, էջ 377

– 1703 թ., յԱմիրդօլու վանք (Բաղէշ) - Հմր 2771, էջ 453

– Շաքարճեան Կարնեցի, 1827 թ., ի Կարին - Հմր 2760, էջ 395, 1822 թ. - Հմր 2963, էջ 1991

– աբղյ., 1827 թ., ի Տրապըզան - Հմր 2884, էջ 1087

– Պոլսեցի, 1829 թ. ի Կոստնդնուպոլիս (Սամաթիա) - Հմր 2721, էջ 191

– Տէր-Աւագեան Նախիջեւանցի, 1831 թ., ի Շուշի - Հմր 2835, էջ 837

– սրկ. . Դնդանճեան, 1834 թ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2726, էջ 201

– Տէր-Գէորգեան Վաղարշապատցի, 1848 թ., յԷջմիածին - Հմր 2934, էջ 1575

ԴԻՈՆԷՍԻՈՍ Երեւանցի, նաեւ ստացող, 1824 թ., յԷջմիա­ծին - Հմր 2725, էջ 199

ԵԶԵԿԻԷԼ երէց, նաեւ ծաղկող, 1717 թ., ի Փառակայ գիւղ - Հմր 2852, էջ 925

ԵՂԲԱՅՐԻԿ, 1280 թ., ի Քարայատակ գիւղ (մերձ առ Կարս) - Հմր 2746, էջ 337

ԵՂԻԱ Կաֆայեցի, 1738 թ. - Հմր 2981, էջ 2043

ԵՍԱՅԻ, ԺԶ. դ. - Հմր 2818, էջ 755

– դպիր Աւագեան, 1854-55 թթ., ի Դաւրէժ - Հմր 2996, էջ 2107

ԵՐԵՄԻԱ, 1680 թ., յԵրուսաղէմ - Հմր 2761, էջ 395

ԵՓՐԵՄ վրդ. (յետագայում կթղ.), 1779 թ., յԷջմիածին - Հմր 2891, էջ 1139, Հմր 2892, էջ 1149

ԶԱՔԱՐԻԱ սրկ., ԺԵ. դ. - Հմր 2782, էջ 533

– Ճանդէիր, 1621 թ., ի Կաֆա - Հմր 2736, էջ 235

– տիրացու, 1748 թ., յԵւդոկիա (Թոխաթ) - Հմր 2739, էջ 281

– վրդ. Օշականցի, 1798 թ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2729, էջ 207

– Գուլասպեանց Տփխիսեցի, 1818 թ., յԷջմիածին - Հմր 2768/Ա, էջ 420

ԹԱԴԷՈՍ (Թադդէոս) վրդ., 1778 թ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2730, էջ 209

– Անդրիանուպոլսեցի, 1821 թ. - Հմր 2824, էջ 795

– Միհրդատ Աստուածատրեան Միհրդատեանց, 1850-52 թթ., ի Տփխիս - Հմր 2868/Ա, էջ 991

ԹԷՈԴՈՐՈՍ վրդ. Շիրակունի, 1877-78 թթ., ի Սրբոց Թարգ­մանչաց վանս (Գանձակ) - Հմր 2737, էջ 269, 1891 թ., Հմր 2740, էջ 301, 1890 թ., - Հմր 2827, էջ 817, 1870-72 թթ. - Հմր 2847, էջ 887, 1876 թ., - Հմր 2938, էջ 1611

ԹՈՎՄԱՍ (Թոմա) քհյ., 1315 թ., ի Խորդեանց անապատ - Հմր 2930, էջ 1537

– (Թումա) Մոկացի, նաեւ մեկենաս, 1718 թ., ի Վան - Հմր 2890, էջ 1119

ԻԳՆԱՏԻՈՍ Ղարասուեցի, 1567 թ., ի Ղարասու (Խիզան) - Հմր 2865, էջ 979

– 1719 թ.-ից յետոյ, ի Կարի՞ն - Հմր 2764, էջ 401

ԻՍԱՀԱԿ սրկ. . Գեղամացի, 1766 թ., յԷջմիածին - Հմր 2931, էջ 1543

– Սահառունի, 1872 թ., ի Տփխիս - Հմր 2778, էջ 505

ԽԱՉԱՏՈՒՐ, ԺԲ. դ. - Հմր 2840, էջ 855

– երէց, ԺԷ. դ. (1666ից առաջ) - Հմր 2975, էջ 2027

– Կ. Պոլսեցի, 1767 թ., յԵրուսաղէմ - Հմր 2792, էջ 595

ԽԱՉԿՈ (Խաչքօ) Սելիստրացի, 1720 թ., յԵրուսաղէ՞մ - Հմր 2971, էջ 2013

– Գալիպօլցի, 1733 թ., ի Գալիպօլի - Հմր 2969, էջ 2009

ԽՈՍՐՈՎ, 1356 թ., ի Ղրիմ - Հմր 2943, էջ 1679

ԿԱՐԱՊԵՏ կր., 1354 թ., յԱղթամար - Հմր 2843, էջ 871

– կր., նաեւ ստացող, 1480 թ., ի Վարագայ վ., Սբ. Նշան եկ. - Հմր 2711, էջ 97

– քհյ., ԺԵ. դ., ի [Վասպուրական] - Հմր 2813, էջ 737

– 1791 թ. - Հմր 2954, էջ 1957

– Մահտեսի տէր, 1830 թ., [յԵրուսաղէմ] - Հմր 2881/Ա., էջ 1075, Հմր 2881/Բ., էջ 1077, Հմր 2881/Գ., էջ 1081

– Թորոսեան Չմշկածագցի, նաեւ հեղինակ, 1857 թ., ի Տփխիս - Հմր 2862, էջ 963

ՀԱՅՐԱՊԵՏ, ԺԶ. դ. - Հմր 2927, էջ 1521

ՂԱԶԱՐ երէց Ագուլեցի, նաեև ծաղկուղ եւ կազմող, 1601 թ., ի Խիար գիւղ (Քուքիանայ երկիր) - Հմր 2845, էջ 877

– վրդ. Տէր-Ղեւոնդեան Մարտիրոսեան, նաեւ հեղինակ, 1838 թ., ի Դաւրէժ - Հմր 2849, էջ 903

ՂԱԶԱՐՈՍ Կ. Պօլսեցի, 1848 թ. - Հմր 2989, էջ 2081

ՂՈՒԿԱՍ երէց, ԺԷ. դ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2966, էջ 1997

ՂՈՒՆԿԻԱՆՈՍ Տէր-Ստեփանեան, 1840 թ., յԱզղուր (Տայք) - Հմր 2751, էջ 359

ՃԱՆԻԿ տիրացու, 1831 թ., ի Խումխաբու (Կ. Պոլիս) - Հմր 2908, էջ 1201

ՄԱՆՈՒԷԼ Սեփաստացի, 1790 թ. - Հմր 2885/Ա, էջ 1091

– Կիւմիւշխանացի, 1805-36 թթ., ի Ս. Պետերբուրգ, Ղա­րա­սու քղք. (Ղրիմ), Սեւան - Հմր 2864, էջ 975, 1803 թ., ի Ս. Պետերբուրգ - Հմր 2942, էջ 1677

ՄԱՆՈՒԿ դպիր, ԺԸ. դ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2728, էջ 205

ՄԱՏԹԷՈՍ, ԺԵ. դ. - Հմր 2807, էջ 705

– արքեպս., 1857 թ., յՕրթագիւղ - Հմր 2717/Դ., էջ 177

ՄԱՐԳԱՐ Զաքարիայի Խօճենց Երեւանցի, 1790 թ., ի Ս. Փէթերպուրգ - Հմր 2907, էջ 1195

– Խօճենց Գեղամեան, 1809 թ., ի Սանկտ Պետերբուրգ - Հմր 2749, էջ 353

ՄԱՐԳԱՐԷ Աղէկձորցի, 1765-73 թթ., յԷջմիածին - Հմր 2962, էջ 1985

ՄԱՐԿՈՍ քհյ., նաեւ ստացող, ԺԵ. դ. - Հմր 2819, էջ 757

ՄԱՐՏԻՐՈՍ, ԺԴ. դ. - Հմր 2735, էջ 233

– Մոկացի, 1600 թ., ի Վարագ (Աւանց գիւղ) - Հմր 2804, էջ 687

– Աւետիքով Կաֆացի, նաեւ ստացող, 1778-99 թթ., ի Նո­վիտայ գիւղ ըՌուստաց, ի Նոր Նախիջեւան - Հմր 2939, էջ 1613

– ԺԸ. դ. - Հմր 2895, էջ 1163

– դպրիկ Թոխաթացի (Աւետիքով), ԺԸ. դ, ի Կոստանդ­նու­պոլիս - Հմր 2970, էջ 2011

– (աշակերտ Գրիգոր Շէքէրճեանի), 1823 թ. ի Կարի՞ն - Հմր 2754, էջ 369

ՄԵԼՔԻՍԵԴԷԿ Ղամմազեան, նաեւ թարգմանիչ, 1803 թ., ի Ս. Պետերբուրգ - Հմր 2887, էջ 1103

ՄԵԼՔՈՆ նորընծա, 1752 թ. - Հմր 2995/Բ., էջ 2107

ՄԵՍՐՈՊ քհյ., նաեւ ստացող, 1741 թ., ի Տաթե՞ւ - Հմր 2976, էջ 2029

– Գանձակեցի, 1758 թ., ի Զմիւռնիա՞ - Հմր 2955, էջ 1963

– Պօլսեցի, 1805 թ., ի Կեսարիա - Հմր 2770, էջ 445

ՄԻՆԱՍ երէց, 1707 թ., ի Պայեազիտ - Հմր 2995/Ա., էջ 2103

– Ոս­կերիչ, նաեւ ստացող, 1820 թ., ի Կարին - Հմր 2780, էջ 523

ՄԻՔԱՅԷԼ երէց, 1683 թ., ի [Տափավանք] - Հմր 2960, էջ 1975

ՄԽԻԹԱՐ Անեցի, նաեւ կազմող եւ ծաղկող, 1321 թ. - Հմր 2961, էջ 1977

ՄԽԻԹԱՐԻՉ, նաեւ ծաղկող, ԺԳ. դ., ի Գետկա վանս - Հմր 2814, էջ 741

ՄԿՐՏԻՉ Լէհցի աբղյ., 659 թ., ի Տաթեւ - Հմր 2831, էջ 827

– քհյ., 1698-99 թթ., ի [Նոր Ջուղա՞] - Հմր 2801, էջ 631

– վրդ., 1763 թ., [յԷջմիածին] - - Հմր 2882, էջ 1081

– (աշակերտ Գրիգոր Շէքէրճեանի), 1823 թ., ի Կարին - Հմր 2956, էջ 1965

– վրդ. Աշտարակեցի (Շուխեանց), 1846 թ., ի Տաթեւ - Հմր 2869, էջ 999

– վարժապետ Եկենեան, 1852 թ., ի Նոր Նախիջեւան - Հմր 2987, էջ 2075

ՄՆԱՑԱԿԱՆ Յօհաննիսեան Յարութիւնեանց, 1848 թ., ի Շուշի - Հմր 2968, էջ 2009

ՄՈՄԻԿ, նաեւ ծաղկող, 1292 թ., ի Նորավանք (Վայոց ձոր) - Հմր 2848, էջ 899

ՅԱԿՈԲ դպիր, նաեւ ծաղկող եւ կազմող, 1595 թ., ի Զա­մաւչա (Լեհաց երկիր) - Հմր 2856, էջ 943

– Ջուղայեցի, նաեւ ծաղկող եւ ստացող, 1665-67 թթ., յԵղէգայձոր անապատ - Հմր 2958, էջ 1969

– Վանեցի, 1746 թ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2893, էջ 1157

– Թոխաթցի, 1748 թ., յԵւդոկիա (Թոխաթ) - Հմր 2739, էջ 281

– Նալեան, նաեւ հեղինակ, 1754 թ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2858, էջ 949

– Կոստանդնուպօլսեցի, 1781 թ., ի Կոստանդնուպոլիս ՞ - Հմր 2896, էջ 1167

– Կարնեցի, նաեւ հեղինակ, 1782ից յետոյ - Հմր 2977,      էջ 2035

– (Յակոբոս) արքեպս., 1804 թ., ի Բումբայի - Հմր 769, էջ 429

– Թովմայեան, 1824 թ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2724, էջ 197

– դպիր Պօղոսեան Եւդօկիացի, 1834 թ., յԵրզնկա՞ «Ի վարժարանն յԻւնեայու» - Հմր 2894, էջ 1161

– Պօղոսեան Զաքարեանց Շուշեցի, 1853 թ., յԵրուսաղէմ - Հմր 2734, էջ 231

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ Դաւթեան Դիլանեանց Ջուղայեցի, նաեւ թարգ­մանիչ, 1785-91 թթ. - Հմր 2870, էջ 1103

– (Արութիւն) բժիշկ, 1789 թ., յԵրեւան - Հմր 2738, էջ 277

– 1799 - Հմր 2752, էջ 361

– [Վանեցի], 1811 թ., ի Վան - Հմր 2798, էջ 619

– Ալամդարեան, նաեւ հեղինակ, ԺԹ. դ. (1824-34 թթ.) - Հմր 2988, էջ 2077

– Ատովմ Յակոբեան, 1854 թ., ի Սամաթիա - Հմր 2868/Բ, էջ 995

ՅՈՎԱԿԻՄ դպիր, 1825 թ. - Հմր 2926, էջ 1519

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ (Յոհանէս) երէց, 1290 թ., ի Կարս - Հմր 2816, էջ 747

– քհյ., ԺԳ. դ. - Հմր 2812, էջ 735

– (Յովաննէս), 1333 թ. - Հմր 2829, էջ 821

– (Յոհանէս), 1348 թ. - Հմր 2811, էջ 733

– (Յովաննէս) եպս., 1562 թ., ի Կոստանդնուպոլիս - Հմր 2964, էջ 1991

– (Յոհան), 1567 թ., ի Ղարասու (Խիզան) - Հմր 2865, էջ 979

– (Յոհան) Աստապատցի, նաեւ ծաղկող եւ կազմող, 1590 թ., յԱպրակունիս (Երնջակ) - Հմր 2805, էջ 697

– երէց, 1658 թ., ի Կ. Պոլսի - Հմր 2940, էջ 1661

– աբղ., 1665 թ., ի Թողաթ (Եւդոկիա) - հմր. 2883, էջ 1085

– (Յոհան) երէց, 1667 թ., յԱսպահան (Նոր Ջուղա) - Հմր 2794, էջ 601

– Էրզրումցի, 1752 թ., ի Կարին - Հմր 2821, էջ 787

– (Յոհաննէս) դպիր, 1763 թ., յԷջմիածին - Հմր 2931, էջ 1543

– Փառակեցի, 1784 թ., ի Հաշտարխան - Հմր 2880, էջ 1073

– Համադանցի, 1788 թ., ի Մարսուան ք. - Հմր 2997, էջ 2115

– սրկ. ., ԺԸ. դ., ի [Կոստանդնուպոլիս] - Հմր 2714, էջ 125

– Զմիւռնացի, նաեւ հեղինակ, 1812 թ. - Հմր 2936, էջ 1581

– (Յօհաննէս) Սեւակիր վրդ. Խաչերեսեան Փօթուշանցի, 1815-17 թթ., յԷջմիածին - Հմր 2916, էջ 1347

– (Յովհան) քհյ. Միրզայեան Վանանդեցի, 1817-1820 թթ., ի Զմիւռնիա - Հմր 2718, էջ 179

– (Յօհաննէս) Վանեցի, 1817 թ. - Հմր 2742, էջ 319

– (Յօհաննէս) Կարապետեան՞, նաեւ թարգմանիչ, 1827՞, յԱրմա՞շ - Հմր 2753, էջ 367

– աբղյ. Գէորգեան Շահխաթունեանց, 1829 թ., յԷջմիածին - Հմր 2866, էջ 987

– Մելիք-Սելիմեանց, նաեւ հեղինակ, 1829 թ., յԷջմիածին - Հմր 2888, էջ 1109

– (Յօհան), 1848 - Հմր 2989, էջ 2081

ՅՈՎՍԷՓ եպս. Սանահնեցի (Արղութեանց), նաեւ ստացող, 1772-73 թթ., յԷջմիածին - Հմր 2982, էջ 2045

– Արղութեանց, նաեւ հեղինակ, 1786-92 թթ., յԱստրա­խան, Նոր Նախիջեւան եւ յարակից շրջաններ - Հմր 2949, էջ 1737, 1792-99 թթ. - Հմր 2951, էջ 1833

– Արցախցի, նաեւ հեղինա՞կ, 1835 թ., ի Ս. Յակոբ - Հմր 2990, էջ 2087

– Վեհապետեան, նաեւ հեղինակ, 1841 թ., յԷջմիածին - Հմր 2944, էջ 1687

ՆԱԶԱՐԷԹ Գէորգեան Կասմցի, 1821 թ., յՕրթագիւղ - Հմր 2795, էջ 615

ՆԵՐՍԷՍ, 1314 թ., ի Սկեւռա - Հմր 2787, էջ 575

– Յարութիւնեա՞ն, նաեւ թարգմանիչ, 1808՞ կամ յետո, յԵա՞շ - Հմր 2755, 369

– արքեպս. Աշտարակեցի, 1816-24 թթ., ի Թիֆլիզ - Հմր 2918, էջ 1415

– Տէր-Բարսղեան Աբովեան, 1850 թ., ի Տփխիս - Հմր 2935, էջ 1579

ՆԻԿՈՂՈՍ, ԺԵ. դ. - Հմր 2707, էջ 57

– երէց, 1706 թ., ի Պրուսա - Հմր 2957, էջ 1967

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ քհյ., որդի Վարդան երէցի, 1471 թ., ի [Վան] - Հմր 2846, էջ 881

– [Մելանաւոր], նաեւ ծաղկող, 1660 թ., ի Կաֆա - Հմր 2705, էջ 21

ՊԱՊԱ հաճի Փեթրօ Ձորակցի, նաեւ ստացող, 1794 թ., ի Ս. Նիգոլաոս - Հմր 2985, էջ 2059

ՊԵՏՐՈՍ Կեսարացի, 1785 թ. - Հմր 2797, էջ 617

ՊՕՂՈՍ, ԺԷ. դ. - Հմր 2701, էջ 9

– դպիր, 1739 թ., յԱկն՞ - Հմր 2981, էջ 2043

ՌՍՏԱԿԷՍ, ԺԳ. դ., ի Սուրբ Վասիլի վանս - Հմր 2756, էջ 371, Հմր 2784, էջ 557

ՍԱՆՔ վարժատան տիրացու Յովհաննիսի, 1764 թ., ի [Կոստանդնուպոլիս] - Հմր 2980, էջ 2039

ՍԱՐԳԻՍ երէց Ախտալեցի, նաեւ ծաղկո՞ղ, 1667 թ., յԱղ­թալայ - Հմր 2832, էջ 831

– քարտուղար, 1741 թ., յԱտանա՞յ - Հմր 2984 թ., էջ 2057

– դպիր, ԺԸ. դ, ի [Կոստանդնուպոլիս] - Հմր 2714, է 125

– Համշէնցի, 1825 թ., ի Կարին - Հմր 2759, էջ 393

ՍԵՐՈՎԲԷ Պետրոսեան Ակնեցի, 1821 թ., ի Միջագիւղ - Հմր 2723, էջ 195

ՍԻՄԷՈՆ, ԺԴ. դ. - Հմր 2775, էջ 483

– քհյ., նաեւ ծաղկող, 1305 թ., յԱրճէշ - Հմր 2744, էջ 327

– (Սիմոն), ԺԷ. դ. - Հմր 2741, էջ 317

– Բզնունեանց, նաեւ հեղինակ, 1832-41 թթ. - Հմր 2945, էջ 1689

ՍԻՐԱՑԻՈՆ վրդ., նաեւ ստացող, 1687-96 թթ., ի Գեղարդ - Հմր 2909, էջ 1201

ՍՏԵՓԱՆՈՍ, 1300 թ., ի Կարին - Հմր 2817, էջ 751

– երէց, 1330 թ. - Հմր 2929, էջ 1533

– քհյ., 1368 թ., ի Կազարիա (Ղրիմ) - Հմր 2705, էջ 17

ՍՐԱՊԻՈՆ սրկ. ., 1644 թ. - Հմր 2802, էջ 633

ՎԱՀԱՆ վրդ. Բաստամեան, նաեւ հեղինակ, 1880-1881, յԷջմիածին - Հմր 2777, էջ 501

ՎԱՐԴԱՆ կր., 1306 թ., ի Մոկաց գաւառ - Հմր 2806, էջ 699

– 1324 թ. - Հմր 2837, էջ 843

– 1409 թ. - Հմր 2783/Ա., էջ 549

– երէց, 1471 թ., ի [Վան] - Հմր 2846, էջ 881

ՎՐԹԱՆԷՍ, որ եւ Վարդան երէց, նաեւ ստացող, 1668թ., ի Կաֆա - Հմր 2706, էջ 31

ՏԻՐԱՑՈՒ, 1232 թ. - Հմր 2743, էջ 321

Ը.

ԾԱՂԿՈՂՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԳՐԻԳՈՐ գրագիր, նաեւ գրիչ, ԺԱ. դ., յԷրեզ, ի վանս Սբ. Աս­տուածածին - Հմր 2877, էջ 1053, 1232 թ., - Հմր 2743, էջ 321

ԵԶԵԿԻԷԼ երէց, նաեւ գրիչ, 1717 թ., ի Փառակայ գիւղ - Հմր 2852, էջ 925

ԵՐԵՄԻԱ Օշականցի, 1779 թ., յԷջմիածին - Հմր 2891, էջ 1139, Հմր 2892, էջ 1149

ԶԱՔԱՐԻԱ, 1354 թ., յԱղթամար - Հմր 2843, էջ 871

– Աւանցի, նաեւ կազմող, 1600 թ., ի Վարագ (Աւանց գիւղ) - Հմր 2804, էջ 687

ԿԻՐԱԿՈՍ սրկ., 1330 թ. - Հմր 2929, էջ 1533

ՀԱՅՐԱՊԵՏ Տէր-Յովսէփեան, 1835 թ., ի Ս. Յակոբ - Հմր 2990, էջ 2087

ՂԱԶԱՐ երէց Ագուլեցի, նաեւ գրիչ եւ կազմող, 1601 թ. ի Խիար գիւղ (Քուքիանայ երկիր) - Հմր 2845, էջ 877

ՄԱՐԳԱՐԷ, 1315 թ., ի Խորդեանց անապատ - Հմր 2930, էջ 1537

ՄԽԻԹԱՐ Անեցի, նաեւ գրիչ եւ կազմող, 1321 թ. - Հմր 2961, էջ 1977

ՄԽԻԹԱՐԻՉ, նաեւ գրիչ, ԺԳ. դ., ի Գետկայ վանք - Հմր 2814, էջ 741

ՄՈՄԻԿ, նաեւ գրիչ, 1292 թ., ի Նորավանք (Վայոց ձոր) - Հմր 2848, էջ 899

ՄՈՒՐԱՏ սրկ., ԺԵ. դ., ի [Վասպուրական] - Հմր 2813, էջ 737

ՅԱԿՈԲ դպիր, նաեւ գրիչ եւ կազմող, 1595 թ., ի Զամաւչայ (Լեհաց երկիր) - Հմր 2856, էջ 943

– Ջուղայեցի, նաեւ ստացող, 1665-7, յԵղէգայձոր անա­պատ - Հմր 2958, էջ 1969

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ (Յոհան) Աստապատցի, նաեւ գրիչ եւ կազ­մող, 1590 թ., յԱպրակունիս (Երնջակ) - Հմր 2805, էջ 697

ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ [Մելանաւոր], նաեւ գրիչ, 1660 թ., ի Կաֆա - Հմր 2705, էջ 21

– երէց, 1668-89 թթ., ի Կաֆա - Հմր 2706, էջ 31

ՍԱՐԳԻՍ երէց Ախտալեցի, նաեւ գրիչ, 1667 թ., Աղթալայ - Հմր 2832, էջ 831

– 1764 թ., ի [Կոստանդնուպոլիս] - Հմր 2979, էջ 2037

ՍԻՄԷՈՆ քհյ., նաեւ գրիչ, 1305 թ., յԱրճէշ - Հմր 2744, էջ 327

ՍՏԵՓԱՆՈՍ Նատերենց, նաեւ գրիչ, 1368 թ., ի Կազարիա (Ղրիմ) - Հմր 2705, էջ 21

Թ.

ԿԱԶՄՈՂՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԱԲՐԱՀԱՄ, ԺԳ. դ., ի Սուրբ Վասիլ վանս - Հմր 2756, էջ 371, Հմր 2784, էջ 557

ԶԱՔԱՐԻԱ ԱՒԱՆՑԻ, նաեւ ծաղկող, 1600 թ., ի Վարագ (Աւանց գիւղ) - Հմր 2804, էջ 687

ԿԱՐԱՊԵՏ քհյ., 1480 թ., ի Վարագայ վանս, Սբ. Նշան եկղ. - Հմր 2711, էջ 97

ՂԱԶԱՐ երէց Ագուլեցի, նաեւ գրիչ եւ ծաղկող, 1601 թ., ի Խիար գիւղ (Քուքիանայ երկիր) - Հմր 2845, էջ 877

ՄԱՏԹԷՈՍ վրդ., նաեւ կարմրագրող, 1772-3 թթ., յԷջ­միա­ծին - Հմր 2982, էջ 2045

ՄԽԻԹԱՐ Անեցի, նաեւ գրիչ եւ ծաղկող, 1321 թ. - Հմր 2961, էջ 1977

ՅԱԿՈԲ (լրացնող գրիչը), 1300 թ., ի Կարին - Հմր 2817, էջ 751

– դպիր, նաեւ գրիչ եւ ծաղկող, 1595 թ., ի Զամաւչայ (Լե­հաց երկիր) – Հմր 2856, էջ 943

– երէց, 1600ի շուրջ, ի Վասպուրական - Հմր 2836, էջ 841

ՅՈՀԱՆ Աստապատցի, 1590 թ., յԱպրակունիս (Երնջակ) - Հմր 2805, էջ 697

ՅՈՒՍԷՓ, 1183ից յետոյ - Հմր 2877, էջ 1053

ՎԱՆԱԿԱՆ, 1385 թ. - Հմր 2877, էջ 1053

Ժ.

ՄԵԿԵՆԱՍՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԳՈՀԱՐ եւ ԽՈՍՐՈՎԻԴՈՒԽՏ, 1183 թ., Հմր 2877 - էջ 1053

ԳՐԻԳՈՐ ՇԱՔԱՐՃԵԱՆ ԿԱՐՆԵՑԻ, 1828 թ., Հմր 2763 - էջ 399

ԷԹԱՐ, 1683 թ., Հմր 2960 - էջ 1975

ԹՈՒՄԱՅ ՄՈԿԱՑԻ, 1718 թ., Հմր 2890 - էջ 1119

ԽՈՍՐՈՎԻԴՈՒԽՏ եւ ԳՈՀԱՐ, 1183 թ., Հմր 2877 - էջ 1053

ՄԻՔԱՅԷԼ ԽՕՃԱՅ, 1717 թ., Հմր 2852 - էջ 925

ՅՈՎՍԷՓ ՎՐԴ., 1690 թ., Հմր 2710, էջ 93

ՍԻՄԷՈՆ, 1333 թ., Հմր 2829 - էջ 821

ՍԻՄՈՆ հայրապետ, 1305 թ., Հմր 2744, էջ 327

ՎԱՐԴԱՆ վարդապետ Բաղիշեցի, 1703 թ., Հմր 2771 - էջ 453

ՎԱՐԴԵՄԱՅՐ (Վարդենի) Կողբացի, ԺԳ. դար, Հմր 2756, Հմր 2784 - էջ 371, 557

Ժ.ա

ՊԱՏՈՒԻՐԱՏՈՒ-ՍՏԱՑՈՂՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԱԲՐԱՀԱՄ

– վրդ. Աստապատեցի, 1752 թ., ի Կարին - Հմր 2821, էջ 787, 789, 792, 1758 թ., ի Զմիւռնիա՞ - Հմր 2955, էջ 1963, 1966, 1782ից յետոյ - Հմր 2977, էջ 2035

– վրդ., 1720 թ., յԵրուսաղէմ - Հմր 2971, էջ 2013, 2022-3

ԱԴԱՄ վրդ., 1738-9 թթ., յԱ՞կն - Հմր 2981, էջ 2043, 2046

ԱՄԻՐ պրն, 1707 թ., ի Պայեազիտ - Հմր 2995/Ա., էջ 2103, 2106-7

ԱՆԱՆԻԱ տանուտէր, 1354 թ., յԱղթամար - Հմր 2843, էջ 871, 873-4

ԱՆՆԱ, 1409 թ. - Հմր 2783/Ա., էջ 549, 554-5

ԱՇԱԿԵՐՏՔ Վարդանյ վրդ-ի Բաղիշեցւոյ, 1703 թ., յԱմրդօլու վանս - Հմր 2771, էջ 453, 473-4

ԱՌԱՔԵԼ քհյ (գրի՞չը, 1368 թ., ի Պոլոնիայ - Հմր 2705/Ա, էջ 21, 30

ԱՌՍՏԱՄ եւ եղբայրը՝ Քարիմշահ, 1565 թ., յԵրից Ման­կանց վանս - Հմր 2928, էջ 1531, 1534

ԱՍԼԵՐ, ընդ Քուրդ ամուսնոյն - Հմր 2838, էջ 847-8

ԱՍՏԱՊԱՏՈՒ Սուրբ Ստեփաննոսի վանք, 1690 թ. - Հմր 2710, էջ 93, 96

ԱՐԹՈՒԽՇԱՀ տանուտէր, 1471 թ., ի Վան - Հմր 2846, էջ 881, 883-5

ԲԱԳԻՋԱՆ, 1601 թ., ի Խիար գիւղ Քուքինայ երկրի - Հմր 2845, էջ 877, 880

ԲԱՐՍԵՂ

– վրդ. Վանցի, 1783 թ., ի Կ. Պոլիս - Հմր 2872, էջ 1029-30

– 1756 թ. - Հմր 2992, էջ 2091, 2993-4

ԳԱԲՐԻԷԼ Պատկանեանց (նաեւ` գրիչ), 1823, յԱստրախան - Հմր 2861, էջ 953, 964

ԳԷՈՐԳ

– վրդ. Տէր-Դաւթեան Ձորագեղցի, 1828 թ, ի Կարին - Հմր 2763, էջ 399, 402

– վրդ. Մինադանճեան, 1831 թ., ի Խումխաբու Կ. Պոլսոյ - Հմր 2908, էջ 1201

– վրդ. Բզնունեանց (նաեւ՝ գրիչ), 1854 թ., յԷջմիածին - Հմր 2823, էջ 793

– վրդ. Արամեանց, 1857 թ., ի Տփխիս - Հմր 2862, էջ 963, 968

ԳՐԻԳՈՐ

– Դոփեան եւ կինը՝ Ասփայ, ԺԳ.դ. - Հմր 2743, էջ 321, 323-5

– քհյ, ԺԳ. դ., ի վանս Գետկայ - Հմր 2814, էջ 741, 744

– եպս., 1660 թ., ի Կաֆայ - Հմր 2705/Գ, էջ 21, 30

ԴԱՒԻԹ

– քհյ, 1333 թ. - Հմր 2829, էջ 821, 823

– Դաւիթ եւ մայրը՝ Շահալամ, 1600 թ., ի Վարագ եւ Աւանց գիւղ Վանայ - Հմր 2804, էջ 687, 692, 694

ԴԻՈՆԷՍԻՈՍ Երեւանցի, 1824 թ., յԷջմիածին - Հմր 2725, էջ 199, 201

ԵՂԻԱ արքեպս., 1335 թ. - Հմր 2776, էջ 487, 493-4

ԶԱԽԻՅԱՐ Բաբա, 1300 թ., ի Կարին - Հմր 2817, էջ 751, 754

ԶԱՔԱՐԻԱ պատրիարք Պոլսոյ, 1785 թ. - Հմր 2797, էջ 617, 620

ԹԱԴԷՈՍ

– Թադէոս, իր եղբայր Յովանէս կր-ի հետ, 1292 թ, ի Նո­րա­վանք (Վայոց Ձորի) - Հմր 2848, էջ 899, 901-3

– (Թադդէոս) վրդ., 1798 թ., յԱժդարխան - Հմր 2863, էջ 967, 975

– Տէր-Աստուածատրեան Միհրդատեանց, 1854 թ., ի Սա­մա­թիայ Պոլսոյ - Հմր 2868/Բ., էջ 995, 1000

ԹՈՐՈՍ Ղրիմեցի, 1741 թ., յԱտանա՞յ - Հմր 2984, էջ 2057-8

ԹՈՒՄԱՍ, 1706 թ., ի Պրուսա - Հմր 2957, էջ 1967-8

ԻՍԱՀԱԿ

– եպս. Գեղամացի, 1785 թ. ի Կ. Պոլիս - Հմր 2708, էջ 59, 61-2

– արքեպս., 1854-5 թթ., ի Դաւրէժ - Հմր 2996, էջ 2107, 2109

ԽԱՉԱՏՈՒՐ կր. Ջուղայեցի, 1675 թ. - Հմր 2853, էջ 927, 930

ԽԷՐԱՆՇԱՀ, ԺԵ. դ. - Հմր 2782, էջ 533, 545, 546-8

ԽԻԿԱՐ քհյ, 1280 թ., ի Քարայատակ գ. (մերձ առ Կարս) - Հմր 2746, էջ 337, 339-40

ԿԱՐԱՊԵՏ

– քհյ Ածկորեցի, 1306 թ., ի Մոկս - Հմր 2806, էջ 699, 702

– քհյ, 1356 թ., ի Ղրիմ - Հմր 2943, էջ 1679-83, 1686

– Կարապետ կր. (գրիչը. եւ իր ծնողները՝ Յովհաննէս եւ Եղիսաբէթ), Մկրտիչ քհյ-ի հետ, Վարագայ վանք, 1480 թ. - Հմր 2711, էջ 97, 116, 117-22

– աղա, 1821 թ., ի Կարին - Հմր 2791, էջ 593, 596

– արքեպս. Բագրատունի, 1822 թ., ի Կարին - Հմր 2963, էջ 1991-2, 1823 թ., ի Կարին - Հմր 2754, էջ 369-70, Հմր 2956, էջ 1965, 1967-8, 1825 թ. - Հմր 2759, էջ 393, 395, 1827 թթ., ի Կարի՞ն - Հմր 2760, էջ 395-6

– եպս., 1840 թ., յԱղզուր (ի Տայք) - Հմր 2751, էջ 359-60

ԿՈՍՏԱՆԴԻՆ Պեհեսնցի, 1314 թ., ի Սկեւռայ - Հմր 2787, էջ 575, 580-1

ՀԱՅՐԱՊԵՏ, բժիշկ, 1789 թ., յԵրեւան - Հմր 2738, էջ 277, 279-81

ՀՈՌՕՓՍԻՄ, 1409 թ. - Հմր 2783/Ա., էջ 549, 555

ՂԱԶԱՐ

– վրդ., 1733 թ., ի Գալիպոլի - Հմր 2969, էջ 2009, 2012

– արքեպս., 1746 թ., ի Կ. Պոլիս - Հմր 2893, էջ 1157, 1160

ՂՈՒԿԱՍ կթղ., 1779 թ., յԷջմիածին - Հմր 2891, էջ 1139, 1146-8, Հմր 2892, էջ 1149, 1155, 1157

ՄԱՐԿՈՍ

– քհյ (նաեւ՝ գրիչ), ԺԵ. դ. - Հմր 2819, էջ 757, 772-8

– քհյ, 1752 թ. - Հմր 2995/Բ., էջ 2107-8

ՄԱՐՏԻՐՈՍ

– 1333 թ. - Հմր 2829, էջ 821, 823

– 1463 թ., յԱղթամար - Հմր 2788, էջ 583, 588-9

– վրդ., 1624 թ., ի Տարօն - Հմր 2748, էջ 341, 347-8

– Աւէտիքով Կաֆացի (նաեւ գրիչ), 1777-1799 թթ., ի Նո­վի­տայ գիւղ ըՌուստաց եւ ի Նոր Նախիջեւան - Հմր 2939, էջ 1613, 1653-62

ՄԵՍՐՈՊ

– (Մեսրոբ) ԺԲ. դ. - Հմր 2840, էջ 855-7

– քհյ (նաեւ՝ գրիչ), 1741 թ. - Հմր 2975, էջ 2029, 2034

– արքեպիս. Ադրիանապոլսեցի, 1824 թ, ի Կ. Պոլիս - Հմր 2724, էջ 197, 200

ՄԷՀՐՈՒԲԱՆ, 1644 թ. - Հմր 2802, էջ 633, 641

ՄԻՆԱՍ

– տէր, 1621 թ., ի Կաֆայ - Հմր 2736, էջ 235, 266

– վրդ. Բաբերդացի, 1666ից առաջ - Հմր 2975, էջ 2027-8

– վրդ. Ամթեցի, 1679 թ., յԱլիփուղար գ. - Հմր 2757, էջ 377, 390-2

– 1767 թ., յԵրուսաղէմ - Հմր 2792, էջ 595, 598-600

– Ոսկերչեան, 1820 թ., ի Կարին - Հմր 2780, էջ 523-4

ՄԿՐՏԻՉ

– քհյ (Կարապետ կր-ի հետ), Վարագայ վանք, 1480 թ. - Հմր 2711, էջ 97, 118-22

– վրդ. Պօլսեցի Առաքելեան, ԺԸ. դ. - Հմր 2834, էջ 835, 838

– Եգանեան, 1850 թ., ի Տփխիս - Հմր 2935, էջ 1579, 1581

ՅԱԿՈԲ

– քհյ, 1290 թ., ի Կարս - Հմր 2816, էջ 747, 749

– Ջուղայեցի, 1665-1667 թթ. ի Եղէյգաձոր - Հմր 2958, էջ 1969, 1971-3

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ

– վրդ., 1811 թ., ի Վարագ եւ Վան - Հմր 2798, էջ 619, 622

– Սարայեան Պոլսեցի, 1834 թ., յԵրզնկայ - Հմր 2894,       էջ 1161, 1164

ՅՈՀԱՆ ծերունի, 1300 թ., ի Կարին - Հմր 2817, էջ 751, 754

ՅՈՀԱՆՆԷՍ սրկ., 1333 թ. - Հմր 2829, էջ 821, 823

ՅՈՎԱՆԷՍ

– կր., իր եղբայր Թադէոսի հետ, 1292 թ, ի Նորավանք (Վայոց Ձորի) - Հմր 2848, էջ 899, 901-3

– պարոն, 1330 թ. - Հմր 2929, էջ 1533, 1535-6

– տանուտէր, ԺԵ. դ. - Հմր 2813, էջ 737, 739-41

– ԺԹ. դ. - Հմր 2923, էջ 1511, 1514

ՅՈՎԱՆՆԷՍ

– աւագերէց, 1232 թ. - Հմր 2743, էջ 321, 323

– աբղյ, ԺԵ. դ. - Հմր 2819, էջ 757, 772-8

– Կաֆացի, 1595 թ, ի Զամաւչայ (Լեհաց երկիր) - Հմր 2856, էջ 943, 945-7

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ

– քհյ, 1304-1305 թթ. - Հմր 2839, էջ 849, 854

– քհյ, 1660 թ., ի Կազարիայ - Հմր 2705/Բ), էջ 21, 30

– արքեպս. Ասլանեանց, 1864 թ., ի Տաթեւ - Հմր 2924, էջ 1515-6

ՅՈՎՍԷՓ

– երէց, 1409 թ. - Հմր 2783/Ա., էջ 549, 555

– եպս. Սանահնեցի Արղութեանց, 1772-1773 թթ., յԷջմիա­ծին - Հմր 2982, էջ 2045, 2047-56

ՆԱՀԱՊԵՏ վրդ., 1680 թ., յԵրուսաղէմ - Հմր 2761, էջ 395, 397

ՆԵՐՍԷՍ Գնունեցի, 1567 թ., ի Ղարասու Խիզանի - Հմր 2865, էջ 979, 983-5

ՇԱՀԱԼԱՄ եւ որդին՝ Դաւիթ, 1600 թ., ի Վարագ եւ Աւանց գիւղ Վանայ - Հմր 2804, էջ 687, 694

ՇԱՏԻԿՈՒ անապատի եղբայրութիւն, 1659 թ., ի Տաթեւ - Հմր 2831, էջ 827, 829

ՇԵԽԻ աղայ, 1300 թ., ի Կարին - Հմր 2817, էջ 751, 754

ՊԱՂՏԱՍԱ՞Ր արքեպս., 1835 թ. ի Ս. Յակոբ - Հմր 2990, էջ 2087

 

ՊԵՏՐՈՍ

– Ապուչեխցի, 1658 թ., ի Կ. Պոլիս - Հմր 2940, էջ 1661, 1673-5

– Կամրկապցի, 1797 թ., յԱ՞կն - Հմր 2722, էջ 193, 196

ՊՕՂՈՍ

– Կաղզուանցի, 1799 թ. - Հմր 2752, էջ 361, 367-8

– վրդ., 1811 թ., ի Վարագ եւ Վան - Հմր 2798, էջ 619, 622-4

ՋԱՆԲՈՒՂԱՅ, ԺԵ. դ. - Հմր 2815, էջ 745-6

ՍԱՐԱՅԵԱՆ Պոլսեցի, 1834 թ., յԵրզնկա՞յ, «Ի վարժարանն յԻւնեայու», Հմր 2894, էջ 1161, 1164

ՍԱՐԳԻՍ

– ԺԲ. դ. - Հմր 2789, էջ 591, 594

– վրդ., 1315 թ., ի Խորդեանց անապատ - Հմր 2930, էջ 1537, 1539-41

– քհյ, 1333 թ. - Հմր 2829, էջ 821, 823

– վրդ. Ջալալեանց, 1848 թ., ի Շուշի - Հմր 2968, էջ 2009-10

ՍԻՄԷՕՆ կթղ., 1779 թ., յԷջմիածին - Հմր 2891, էջ 1139-42, 1145-8, Հմր 2892, էջ 1149-50, 1154-6

ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԱՅ եկեղեցի ի Վան, 1718 թ., - Հմր 2890, էջ 1119, 1137

ՍՈՒՐԲ ՇԱՄՈՒՆԷԻ եկեղեցի Փառակայ գեղջ, 1717 թ. - Հմր 2852, էջ 925, 927

ՍՈՒՐԲ ՎԱՍԻԼԻ վանք, ԺԳ. դ. - Հմր 2756, Հմր 2784, էջ 371, 375, 557, 560-2

ՍՈՒՔԻԱՍ քհյ., յԷրէզ, ԺԱ. դ. - Հմր 2877, էջ 1053, 1056-8

ՍՏԵՓԱՆՆՈՍ

– ԺԲ. դ. - Հմր 2789, էջ 591, 594

– վրդ., 1773 թ., ի Նոր Ջուղայ - Հմր 2974, էջ 2025-6

– Տփխիսեցի, 1802 թ., ի Զմիւռնիայ - Հմր 2758, էջ 391, 394

– վրդ. (արքեպս.) Տփխիսեցի, 1807 թ. ի Զմիւռնիայ - Հմր 2716, էջ 147, 149

– արքեպս. Ենօքեան Տփխիսեցի, 1818 թ, յԷջմիածին - Հմր 2768/Ա., էջ 420, 426

ՍՏԵՓԱՆՈՍ

– կուսակրաւն, 1348 թ - Հմր 2811, էջ 733, 736

– աբղյ. Շահուռեցի, 1409 թ. - Հմր 2783/Ա., էջ 549, 554-5

– Թօփչենց, պրն., 1679 թ., ի Նոր Ջուղայ - Հմր 2993, էջ 2093, 2098-2101

ՍՐԱՊԻՈՆ վրդ. (նաեւ գրիչ), 1687-1696 թթ., ի Գեղար­դա­վանք - Հմր 2909, էջ 1201, 1212-4

ՍՕԼԹԱՆ խօջա Աստապատցի, 1590 թ, յԱպրակունիս (յԵրնջակ) - Հմր 2805, էջ 697, 699

ՎԱՐԱԳԱՅ վանք, 1305 թ., յԱրճէշ - Հմր 2744, էջ 327-9

ՎԱՐԴԱՆ արք. Կաֆայու, 1668-1669 թթ., ի Կաֆայ - Հմր 2706, էջ 31, 36-37, 47, 52-56

ՏԱՓԱՎԱՆԻՑ ՍՈՒՐԲ ԱՍՏՈՒԱԾԱԾՆԻՆ, 1683 թ. - Հմր 2960, էջ 1975, 1977

ՓԵԹՐՕ ՁՈՐԱԿՑԻ Պապայ հաճի, 1794 թ., ի Ս. Նիգոլաոս - Հմր 2985, էջ 2059, 2064

ՓԻԼԻՊՊՈՍ արքեպս. Զմիւռնոյ, 1817-1820 թթ., ի Զմիւռնիայ, - Հմր 2718, է ջ 179, 183-4, 186

ՔԱՐԻՄՇԱՀ եւ եղբայրը՝ Առստամ, 1565 թ., յԵրից Մանկանց վանս - Հմր 2928, էջ 1531, 1534

ՔՈՒՐԴ, ընդ Ասլեր ամուսնոյն, 1297 թ., ի Հայոց թառ - Հմր 2838, էջ 847-8

ԺԱ.

ՄԱՆՐԱՆԿԱՐՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

 

ՀԻՆ ԿՏԱԿԱՐԱՆ

Աբդիաս - Հմր  2706

Աբիսողոմ կախեալ ի ծառէ, նաեւ` ի վերայ ջորւոյ -        Հմր  2706

Աբրահամ - Հմր  2710

Ադամ եւ Եւայ - Հմր  2856

Ադամ եւ Եւայ ի դրախտի - Հմր  2732

Ալեքսանդր Մակեդոնացի սրով սպանանէ զթագաւոր ոմն - Հմր  2705, 2706

Ամբակում - Հմր  2705, 2706

Ամովս - Հմր  2705, 2706

Անգէ - Հմր  2706, 2705

Աննա ծնրադիր աղօթէ ի տաճարի - Հմր  2705

Ասեր - Հմր  2706

Աստուած ի չորեքկերպեան աթոռի - Հմր  2705, 2706, 2732

Աստուած խօսէ ընդ Երեմիայ - Հմր  2706

Աստուած խօսէ ընդ Յեսուայ որդւոյ Նաւեայ - Հմր  2706, 2705

Աստուած խօսէ ընդ Յուդայ եւ որդւոցն Իսրայէլի - Հմր  2706

Աստուած տայ Մովսիսի զպատուիրանս - Հմր  2732

Աստուած օծանէ զՍողոմոն - Հմր  2706

Արարումն Ադամայ - Հմր  2705

Արարումն Ադամայ եւ Եւայի - Հմր  2706

Արարումն Եւայի - Հմր  2705, 2706, 2804

Արարչագործութիւն (Ադամ եւ արարածք ի դրախտի) -    Հմր  2720

Արարչագործութիւն ըստ աւուրց Ա-Զ. - Հմր  2705, 2706, 2732, 2804

Բաղաամ ի վերայ իշու, սուսերով հրեշտակ - Հմր  2706

Բենիամին - Հմր  2706

Բժշկումն Յոբայ (Աստուած եւ սատանայ, Յոբ եւ կին իւր) - Հմր  2705, 2706

Բոոս եւ Հռութ - Հմր  2706

Գադ - Հմր  2706

Գառն Աստուծոյ - Հմր  2705

Դան - Հմր  2706

Դանիէլ եւ Նաբուգոդոնոսոր - Հմր  2706

Դանիէլ ի գբի առիւծուց - Հմր  2705, 2706

Դաւիթ ի վերայ գահոյից, առջեւը Զաբիտակ Սովմնացի եւ եղջերափողով ոմն - Հմր  2706

Դաւիթ ի վերայ գահոյից, երկրպագող մունետիկ եւ Սաւուղ - Հմր  2706

Դաւիթ մարգարէ, թագաւոր - Հմր  2705, 2710, 2771, 2940

Դաւիթ` յաղթանակած, ձիաւոր, ձիու ոտքերի տակ սպա­նուած թշնամին - Հմր  2705

Դրախտ - Հմր  2710

Եզեկիա - Հմր  2706

Եզեկիէլ - Հմր  2705, 2706

Եզրաս - Հմր  2705, 2706

Եղիա եւ Եղիսէ - Հմր  2705

Եղիազար - Հմր  2710

Եղիակիմ - Հմր  2710

Եսայի մարգարէ - Հմր  2705, 2706, 2975

Եսթեր ծնրադիր աղօթէ - Հմր  2705, 2706 (վերը` աջն Աս­տու­­ծոյ)

Երեմիա մարգարէ - Հմր  2705, 2706

Երկնային Երուսաղէմ (Քրիստոս եւ Գառն Աստուծոյ ի վե­րայ չորեքկերպեան աթոռի եւ դասք հրեշտակաց) - Հմր  2705, 2706

Զաբուղոն - Հմր  2706

Զաքարիա - Հմր  2705, 2706

Զոհաբերութիւն ի կալսն - Հմր  2705

Թագաւորութիւնք Իսրայէլի - Հմր  2706

Իսահակ օրհնէ զՅակոբ - Հմր  2706

Իսաքար - Հմր  2706

Խորան վկայութեան, տակը Մովսէս եւ Ահարոն - Հմր  2705, 2706, 2732

Ծառից կախուած երկու թագաւոր - Հմր  2706

Ծնունդն Սամուէլի` աղօթիւք մօրն - Հմր  2706

Կիւրոս արքայ ի վերայ գահոյից - Հմր  2706

Հայր Աստուած - Հմր  2706

Հայր Աստուած ի վերայ գահոյից, Մովսէս եւ Ահարոն -  Հմր  2705, 2706

Հարսն (թագով, ծնրադիր լուսապսակով) դիմէ առ Քրիս­տոս, եւ Քրիստոս ի վերուստ պատասխանէ - Հմր  2705, 2706

Հրեշտակ եւ ծնրադիր Եղիա դիմէ առ Տէր - Հմր  2706

Ղեւի - Հմր  2706

Մաղաքիա - Հմր  2705, 2706

Մեղսագործութիւն - Հմր  2705, 2710, 2706, 2732

Միքիա - Հմր  2705, 2706

Մովսէս - Հմր  2710, 2856

Մովսէս, գալար պատգամաց ի ձեռին - Հմր  2705, 2706, 2732 (ուսուցանէ զօրէնս)

Մովսէսը պատուիրաններով, վերեւում` խաչը ձեռքին կին եւ հինգ հրեշտակ - Հմր  2967

Յակոբ եւ որդիք իւր - Հմր  2732

Յակովբ նահապետ - Հմր  2710

Յեսու - Հմր  2710, 2732

Յեսու եւ Քաղէբ - Հմր  2706

Յովէլ - Հմր  2705, 2706

Յովնան յերախ կիտի - Հմր  2705, 2706, 2807, 2890

Յովսէփ նահապետ - Հմր  2706, 2710

Յուդա եւ երկու եղբարք Նէեմայ - Հմր  2706

Յուդա նահապետ - Հմր  2706, 2732, 2804, 2836

Յուդիթ - Հմր  2705

Յուդիթ, աջ ձեռքին սուր, ձախին` Հողոփեռնէսի կտրած գլուխը - Հմր  2706

Նաբուգոդոնոսոր - Հմր  2940

Նաւում - Հմր  2705, 2706

Նեփթաղիմ - Հմր  2706

Նոյ - Հմր  2710

Շմաւոն նահապետ - Հմր  2706

Ովսէ - Հմր  2705, 2706

Որդիք Յակոբայ - Հմր  2706

Ուխտի տապանակ տեղափոխի եւ զետեղի ի տաճարի (Հե­ղի քահանայապետ, Տապանակ, Աննա եւ Սամուէլ մարգարէ) - Հմր  2732

Պատմութիւն Դաւթայ - Հմր  2706

Ռուբէն - Հմր  2706

Սամուէլ մարգարէ եւ Դաւիթ մարգարէ - Հմր  2856

Սամսոն պատառէ զերախ առիւծու - Հմր  2706

Սաւուղ - Հմր  2710

Սիրաք իմաստուն - Հմր  2706, 2961 (եւ աշակերտք իւր)

Սողոմոն - Հմր  2705, 2706

Սողոմոն եւ Ռոբովամ արքայք - Հմր  2856

Սողոմոն ծնրադիր աղօթէ առ Աստուած - Հմր  2705

Սոփոնիա - Հմր  2705, 2706

Սպանումն Գողիաթի - Հմր  2705

Վտարումն ի դրախտէ - Հմր  2705, 2706, 2732

Տեսիլ Յովհաննու (Քրիստոս ի վերայ չորեքկերպեան աթո­ռի` գրկին գառ, աջ ձեռքը Մարիամ Աստուածածնի գլխին, ձախը` Գաբրիէլ հրեշտակապետի, ցածում 7 շար­­­քով պատ­կերուած թագաւորք) - Հմր  2706

Տէրն մատնեաց զՅովակիմ ի ձեռն Նաբուգոդոնոսորայ, Յովակիմ ի տաճարի զթագաւորն եւ զխորհրդականաս իւր ուսուցանէ լեզուի քաղդեացւոց - Հմր  2706

Տուբիթ եւ Տուբիայ - Հմր  2706

Քառակերպ աթոռ - Հմր  2705

Օծումն Դաւթի - Հմր  2705

Օձակերպ գաւազան Մովսիսի (Պղնձէ օձ) - Հմր  2706:

ՆՈՐ ԿՏԱԿԱՐԱՆ

Ահեղ դատաստան - Հմր  2845

Այլակերպութիւն - Հմր  2929, 2930

Այր ոմն - Հմր  2845

Անառակ որդու վերադարձը - Հմր  2815

Անդրէաս առաքեալ - Հմր  2710

Աշակերտք երկու եւ այր, որ սափոր ջրոյ յուս ունի - Հմր  2706

Առաքեալք ի նաւի - Հմր  2816

Առիւծ (Մարկոսի խորհրդանիշը) - Հմր  2952

Աստղ առաւօտեան - Հմր  2980

Աստուածամայր - Հմր  2980

Արեւ` մարդադէմ - Հմր  2836

Աւետարանիչք - Հմր  2877 (չորսը միատեղ)

Աւետումն - Հմր  2804, 2706, 2743, 2744, 2829, 2843, 2877, 2929, 2930, 2960

Աւետումն հովուաց - Հմր  2940

Աւետումն Յովսէփայ - Հմր  2706

Աւերումն դժոխոց - Հմր  2706, 2743, 2804, 2843, 2846

Աքաղաղ - Հմր  2706

Բաշխումն նկանակի եւ ձկան - Հմր  2816

Բառնաբաս Յովսէփ առաքեալ - Հմր  2710

Բառնաբաս որդի Ալփեայ - Հմր  2710

Բարդուղիմէոս - Հմր  2710

Բարտիմէոս կոյր - Հմր  2706 (բժշկումն), 2829, 2836

Բժշկումն այսահարի - Հմր  2706, 2929

Բժշկումն անդամալուծի, կուրի, դիւահարի եւ որդւոյ այրւոյ - Հմր  2744

Բժշկումն անդամալուծին - Հմր  2816, 2929

Բժշկումն դստեր ժողովրդապետի - Հմր  2706

Բժշկումն դստեր Յայրոսի - Հմր  2706

Բժշկումն երեսունեւութ տարուայ հիւանդին - Հմր  2743

Բժշկումն զոքանչին Սիմոնի - Հմր  2706

Բժշկումն խուլեւհամեր - Հմր  2706

Բժշկումն կուրի - Հմր  2743

Գաբրիէլ հրեշտակ - Հմր  2805, 2832, 2836, 2844, 2845, 2890

Գուշակումն մարգարէից - Հմր  2816

Եղիսաբեթ - Հմր  2844

Երեք մոգք - Հմր  2706

Երկոտասան առաքեալք - Հմր  2732

Երկրորդ գալուստն - Հմր  2804, 2813, 2845, 2846

Երկրպագութիւն մոգուց - Հմր  2744, 2843, 2890

Երկրպագութիւն մոգուց եւ հովուաց - Հմր  2846, 2877, 2929, 2940

Զակքէոս ի վերայ ժանտաթզենւոյ եւ Յիսուս - Հմր  2743

Զոհաբերութիւն Իսահակայ - Հմր  2744, 2843, 2930

Ընծայումն ի տաճարն - Հմր  2744, 2804, 2843, 2845, 2846, 2929 2930

Թագուհի առաքելոց - Հմր  2980

Թագուհի հրեշտակաց - Հմր  2980

Թադէոս - Հմր  2710

Թաղումն Քրիստոսի - Հմր  2804, 2845, 2846, 2930

Թացեալ պատառ - Հմր  2816

Թզենի - Հմր  2798

Թովմաս - Հմր  2710

Ի ծնէ կոյր այր - Հմր  2706 (բժշկումն), 2815, 2836

Իւղաբեր կանայք - Հմր  2743, 2843

Լոգացումն մանկան - Հմր  2877

Խաչ - Հմր  2877

Խաչեալ Յիսուս - Հմր  2710

Խաչելութիւն - Հմր  2710, 2744, 2804, 2843, 2846, 2852, 2853, 2930, 2941

Խորհրդաւոր ընթրիք - Հմր  2712, 2743, 2853

Ծառ, վրան թռչնաբուն` երեք ձագով, բնին մօտեցող մայր թռչունը եւ ծառն ի վեր բարձրացող օձ - Հմր  2829

Ծնունդ - Հմր  2743, 2744, 2804, 2843, 2845, 2846, 2877, 2929, 2930 (երկրպագութիւն մանկանն)

Կայիափա - Հմր  2837

Կացնով այր ի վերայ արմաւենոյ - Հմր  2959

Կշեռք արդարութեան - Հմր  2880

Կոյր ոմն - Հմր  2829, 2836, 2845, 2960

Կոյրք երկու - Հմր  2960

Կոտորումն մանկանց - Հմր  2843, 2930

Համբարձումն - Հմր  2702, 2744, 2804, 2813, 2843, 2845, 2846, 2930, 2940

Համր  ոմն - Հմր  2836

Հայր Աստուած - Հմր  2955, 2980

Հայր Աստուած ի վերայ քառակերպ աթոռոյ - Հմր  2955

Հարսանիքն ի Կանայ - Հմր  2706, 2829

Հիւանդ այր ի Պրոպատիկէ աւազանի - Հմր  2829

Հոգեգալուստ - Հմր  2744, 2804, 2813, 2843, 2846, 2930, 2940

Հոգի Սուրբ Աստուծոյ - Հմր  2980

Հովիւ - Հմր  2804, 2829, 2836, 2837, 2845, 2960

Հովիւք - Հմր  2706

Հրեշտակ - Հմր  2804, 2838, 2940, 2955

Հրեշտակ ի վիմի - Հմր  2960

Ղազարոս - Հմր  2804, 2960

Ղազարոս ի Բեթանիայ - Հմր  2836, 2845

Մանկտի («Մատուցան առ նա մանկտի») - Հմր  2845, 2959

Մատաթէ - Հմր  2710

Մատթէոս - Հմր  2710

Մատնութիւն - Հմր  2706, 2743, 2744, 2816

Մարիամ Աստուածածին - Հմր  2836, 2940, 2960

Մարիամ եւ Յովսէփ - Հմր  2706, 2732

Մարիամ Մագդաղենացի - Հմր  2805, 2813, 2836, 2845, 2846

Մարիամ Մագդաղենացի եւ միւս Մարիամ գնան ի գե­րեզ­ման - Հմր  2706

Մարիամ Մագդաղենացի լուանայ զոտս Քրիստոսի - Հմր  2706

Մեծատուն ոմն - Հմր  2930

Մեղսագործութիւն - Հմր  2804

Մկրտութիւն - Հմր  2743, 2744, 2804, 2843, 2846, 2929, 2930

Մոլորեալ ոչխար - Հմր  2798

Մուտք յԵրուսաղէմ - Հմր  2804, 2846, 2930, 2940

Յակոբոս առաքեալ - Հմր  2705, 2706, 2710, 2943

Յակոբոս Փոքր - Հմր  2710

Յարութիւն - Հմր  2744, 2804, 2813, 2845, 2846, 2930

Յարութիւն Ղազարու - Հմր  2706, 2743, 2804, 2845, 2846, 2929, 2930

Յարութիւն որդւոյ թագաւորազնի - Հմր  2706

Յարուցեալ Յիսուս - Հմր  2702

Յիսուս - Հմր  2706, 2743

Յիսուս առ ջրհոր, եւ կին մի - Հմր  2743

Յիսուս առաջի Պիղատոսի - Հմր  2706

Յիսուս բժշկէ - Հմր  2743

Յիսուս բժշկէ զանդամալոյծն - Հմր  2706

Յիսուս բժշկէ զբորոտն - Հմր  2706

Յիսուս բժշկէ զդիւահարն - Հմր  2706

Յիսուս բժշկէ զերկու կոյրս - Հմր  2706

Յիսուս բժշկէ զծառայն հարիւրապետի - Հմր  2706

Յիսուս եւ անպտուղ թզենին - Հմր  2706

Յիսուս եւ աշակերտք - Հմր  2706

Յիսուս եւ աւազակք խաչեալք - Հմր  2706

Յիսուս եւ երիտասարդ մեծատուն - Հմր  2706

Յիսուս եւ երկու սուտ վկայք առաջի Կայիափայ - Հմր  2706

Յիսուս եւ ժողովուրդ ի նաւի - Հմր  2706

Յիսուս եւ իշխան որոյ աղջիկ վախճանեալ էր - Հմր  2706

Յիսուս եւ ծնրադիր Մատթէոս - Հմր  2706

Յիսուս եւ կին շնացեալ - Հմր  2706

Յիսուս եւ կին քահանայի միոյ, որոյ աղջիկ այսահար էր - Հմր  2706

Յիսուս եւ հայր լուսնոտ որդւոյ - Հմր  2706

Յիսուս եւ Ղեւի մաքսաւոր - Հմր  2706

Յիսուս եւ Մարիամ Մագդաղենացի - Հմր  2706

Յիսուս եւ սադուկեցիք - Հմր  2706

Յիսուս եւ Սիմոն-Պետրոս - Հմր  2706

Յիսուս եւ փարիսեցիք - Հմր  2706

Յիսուս եւ քահանայապետք - Հմր  2706

Յիսուս կոչէ զՂեւի Ալփեայ - Հմր  2706

Յիսուս ուսուցանէ զժողովուրդն - Հմր  2706

Յիսուս ուսուցանէ ի տաճարի - Հմր  2706

Յիսուս Քրիստոս քարոզէ - Հմր  2706

Յիսուս օրհնէ զմանկունս - Հմր  2706

Յովհաննէս առաքեալ - Հմր  2705, 2706, 2710

Յովհաննէս Մկրտիչ - Հմր  2706, 2804, 2836, 2837, 2890, 2957

Յովհաննէս Մկրտիչ եւ Յիսուս - Հմր  2706

Յովհաննէս Մկրտչի գլուխը բուսազարդի վրայ - Հմր  2837, 2843

Յովհաննու Մկրտչի գլուխ ի վերայ սկուտեղի - Հմր  2781

Յովսէփ Արիմաթացի - Հմր  2706, 2805, 2813, 2836, 2845, 2846, 2930, 2957, 2960

Յովսէփ Արիմաթացի ի Պիղատոսէ խնդրէ զմարմին Յիսուսի - Հմր  2706

Յուդա առաքեալ - Հմր  2705

Յուդա եւ քահանայապետք - Հմր  2706

Ննջումն Աստուածամօր - Հմր  2743

Ոչխարք - Հմր  2959

Ոտնալուայ - Հմր  2846, 2804, 2930

Որդին Աստուծոյ փրկիչ աշխարհի. Աստուած - Հմր  2980

Ուսուցումն աշակերտաց - Հմր  2706, 2815

Չարչարանք Քրիստոսի - Հմր  2744

Չորեքկերպեան աթոռ - Հմր  2804, 2744, 2843

Պայծառակերպութիւն - Հմր  2804, 2846

Պետրոս առաքեալ - Հմր  2705, 2706, 2710, 2743

Պետրոս եւ Անդրեաս - Հմր  2706

Պիղատոս եւ փարիսեցիք - Հմր  2706

Պիղատոս յատենի - Հմր  2843

Պօղոս առաքեալ - Հմր  2705, 2706, 2710, 2955

Պօղոս եւ Տիմոթէոս - Հմր  2705

Պօղոս եւ Քրիստոս - Հմր  2705

Սերմնացան - Հմր  2706

Սերովբէ - Հմր  2807

Սիմոն - Հմր  2710

Սուրբ Երրորդութիւն - Հմր  2732

Սուրբ Խաչ - Հմր  2961

Սուրբ Հոգի - Հմր  2706 (աղաւնակերպ), 2712, 2959

Սուրբ Հոգի եւ ծնրադիր կրօնաւոր - Հմր  2853

Ստեփաննոս Նախավկայ - Հմր  2940

Վերափոխումն Աստուածածնի - Հմր  2940

Տաճար - Հմր  2798

Տեռատես կինն աղերսէ Յիսուսի - Հմր  2743

Տեսիլ Եզեկիէլի - Հմր  2804

Տէր ողորմեա - Հմր  2980

Տիրամայրը գահին` մանուկ Յիսուսը գրկին, կողքերին Գաբ­րիէլ եւ Միքայէլ հրեշտակները - Հմր  2745

Տիրամայրը մանկան հետ - Հմր  2710

Տոհմաբանութիւն Քրիստոսի - Հմր  2706, 2804

Փարիսեցի եւ մաքսաւոր - Հմր  2798

Փիլիպոս առաքեալ - Հմր  2710

Քահանայապետք եւ փարիսեցիք - Հմր  2706

Քառակերպեան աթոռ եւ հոգիների կշռում - Հմր  2846

Քերովբէ - Հմր  2853

Քրիստոս ամենակալ - Հմր  2958

Քրիստոս առ Պիղատոս - Հմր  2744

Քրիստոս եւ աշակերտ (Տնտեսի առակը) - Հմր  2706

Քրիստոս ի վերայ չորեքկերպեան աթոռոյ եւ կշռումն հոգ­ւոց - Հմր  2813

Քրիստոս խաչընդուս - Հմր  2816, 2843

Քրիստոս ողորմեա - Հմր  2980

Քրիստոս` տանջանքի հետքերով - Հմր  2980

ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՉՔ

Մատթէոս - Հմր  2705, 2706, 2743, 2744, 2804, 2805, 2829, 2832, 2836, 2843, 2845, 2846, 2928, 2930, 2957, 2958, 2960

Մարկոս - Հմր  2705, 2706, 2744, 2804, 2805, 2813, 2829, 2830, 2832, 2836, 2837, 2843, 2845, 2846, 2848 (եւ Պետ­­րոս), 2928, 2929, 2930 (եւ Թոմա գրիչ), 2957, 2958, 2960

Ղուկաս - Հմր  2705 (եւ Պետրոս), 2706, 2744, 2804, 2805, 2813, 2829, 2832, 2836, 2843, 2845, 2846, 2848, 2848, 2928, 2929, 2930, 2957, 2958, 2960

Յովհաննէս եւ Պրոխորոն - Հմր  2705, 2706, 2743, 2744, 2804, 2805, 2813, 2829, 2832, 2836, 2843, 2845, 2846, 2928, 2929, 2930 (եւ ստացող Սարգիս վրդ.), 2957, 2958, 2960

Պրոխորոն - Հմր  2848

ՍՈՒՐԲՔ

Աբդլմսեհ սուրբ, վերեւում ձեռնանիշ - Հմր  2825,

Թադէոս եւ Բարդուղիմէոս առաքեաք, Մեսրոպ Մաշտոց եւ Յակոբ Նալեան - Հմր  2979

Իգնատիոս սուրբ (ետեւի ոտնաթաթերին կանգնած առիւծ, երախում` Իգնատիոսի գլուխը) - Հմր  2807

Հրեշտակ ի վերայ Խոր վիրապի - Հմր  2890

ԾԻՍԱԿԱՆ

Աղօթք եպիսկոպոսի - Հմր  2853

Աղօթք ի ծածուկ - Հմր  2712

Աւետարան գրակալի վրայ - Հմր  2788 (երիցս)

Դուռ եւ բանալի եկեղեցւոյ - Հմր  2788

Երկնակամար լուսատուներով եւ աջն Աստուծոյ - Հմր  2712

Հաղորդութիւն` սարկաւագ եւ քահանայ - Հմր  2852

Պատարագ - Հմր  2712 (երիցս)

Պատարագի մատուցում (քահանայ եւ 6 սարկաւագ, վերը` Խաչելութիւն, խոյր, հաղորդութեան բաժակ, բաց գիրք եւ այլն) - Հմր  2853

Սափոր եւ գաւաթ - Հմր  2788

Սկիհ - Հմր  2788

Վանական` ձեռքին քշոց - Հմր  2712

Քահանայ զգեստաւորեալ - Հմր  2852

Քահանայ` հաղորդութեան բաժակով - Հմր  2852

Քահանայն ծածուկ աղօթէ - Հմր  2853

ՄԵԿՆՈՂԱԿԱՆ

Աթոռ իմաստութեան - Հմր  2980

Անօթ յարգական ջերմեռանդութեան - Հմր  2980

Աշտարակ Դաւթեան - Հմր  2980

Աշտարակ փղոսկրեայ - Հմր  2980

Ապաստան մեղաւորաց - Հմր  2980

Գառն Աստուծոյ, որ բառնայ զմեղս աշխարհի - Հմր  2980

Դուռն երկնից - Հմր  2980

Կոյս կարօղ - Հմր  2980

Հեծեալ զօրավար - Հմր  2798

Ձի (գծանկար) - Հմր  2917

Մայր անբիծ - Հմր  2980

Մայր աստուածային շնորհաց (Աւետումն) - Հմր  2980

Մայր սիրելի - Հմր  2980

Մեղսագործութիւն (Ադամ նախահայր, Եւա նախամայր) - Հմր  2980

Մխիթարիչ վշտացելոց - Հմր  2980

Պալատ ոսկեղէն - Հմր  2980

Պատկեր Քրիստոսի ի վերայ տապանակին - Հմր  2890

Պատճառ մերոյ խնդութեան - Հմր  2980

Սուրբ Երրորդութիւն, մի Աստուածութիւն - Հմր  2980

Վարդ խորհրդական - Հմր  2980

Տապանակ ուխտի - Հմր  2980

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱՆՁԻՆՔ

Աբրահամ Աստապատեցի - Հմր  2955

Ալեքսանդր Մակեդոնացի (տպագիր) - Հմր  2870

Արթուխշահ եւ Դովլաթ (ստացողք) - Հմր  2846

Գրիգոր Տաթեւացի - Հմր  2701

Գրիգոր Տաթեւացի - Հմր  2955

Դիոնէսիոս Արիսպագացի 2962

Էջմիածնի տաճարը` կամարի ներքոյ, որի աջ եւ ձախ կող­մերում 1ական հրեշտակ - Հմր  2725

Մատթէոս Ջուղայեցի - Հմր  2955

Մեսրոպ Գանձակեցի - Հմր  2955

Մովսէս Խորենացի եւ Սահակ Բագրատունի - Հմր  2865

Յակոբ եւ Յովան Ջուղայեցիք (ստացողք) - Հմր  2958

Յակոբ Մծբնայ հայրապետ - Հմր  2890

Յոհանէս, Թումայ, Խէրխաթուն, Անդրէաս (ստացողք) -       Հմր  2813

Յովհան Որոտնեցի - Հմր  2955

Յովհաննէս արքաեղբայր - Հմր  2971

Ներսէս Շնորհալի եւ պատգամաւորք - Հմր  2961

Ներսէս Պարթեւ հայրապետ - Հմր  2890

Սարգիս Շնորհալի - Հմր  2955

Սիմէոն Բզնունեաց (ինքնանկար հեղինակի) - Հմր  2945

Վարդան վարդապետ Արեւելցի - Հմր  2834

ԲՆԱԿԱՆՔ-ԱԽՏԱՐԱԿԱՆՔ­

Անկիւնաչափ (2 հատ) - Հմր  2950

Աշտարակ կամ բերդ, որի բարձրութիւնը պէտք է որոշուի - Հմր  2950

Աշտարակ, որ լինում է բլրի վերայ - Հմր  2950

Աշտարակ, որի խորութիւնը, լայնութիւնը եւ բարձրութիւնը պէտք է հաշուել - Հմր  2950

Բնապատկեր - Հմր  2990

Բոյս - Հմր  2950

Գծագրեր - Հմր  2990

Երիտասարդ ձիաւոր, մի ձեռքին սուր, միւսին` ասպար, եւ գայլին հեծած Ալեւոր` մի ձեռքին մարդու գլուխ, միւսին` մարդու ձեռք - Հմր  2954

Երիտասարդ ձիաւոր` մի ձեռքին սուր, միւսին` ասպար, եւ աթոռին նստած մի մարդ` աջ ձեռքին խաչ - Հմր  2954

Երկու առիւծի հեծած երիտասարդ, մի ձեռքին սուր, միւ­սին` վահան, եւ երիտասարդ ձիաւոր, մի ձեռքին նիզակ, միւսին` մարդու գլուխ - Հմր  2954

Երկու բերդ, որոնց միջեւ գետ - Հմր  2950

Երկու ծառ, որոնց միջեւ գետ - Հմր  2950

Երկրաչափական մարմիններ (եռանկիւն, գլան, շրջան, քա­ռակուսի, սեղան, աղիւսակ) - Հմր  2950

Թռչունին հեծած երիտասարդ, մի ձեռքին օձ, միւսին` գիրք, եւ աթոռին նստած թագակիր մի մարդ - Հմր  2954

Ծաղիկներ - Հմր  2880, 2891, 2892

Ծառ, որի կազմում է եռանկեան երրորդ անկիւնը -           Հմր  2950

Կենդանակերպք (Խոյ, Ցուլ, Երկուորեակ, Խեցգետին, Առիւծ, Կոյս, Կշիռ, Կարիճ, Աղեղնաւոր, Այծեղջիւր, Ջրհոս, Ձուկն) - Հմր  2954

Հեծեալ եւ նստած կանայք - Հմր  2954

Հոր կամ ջրհոր - Հմր  2950

Ուղտի ձագին նստած մարդ, որը դէպի իրեն «կու ձգէե չորս ձի» - Հմր  2954

Ուղտի ձագին նստած մարդ, որը դէպի իրեն «կու ձգէե չորս ձի», եւ աթոռին նստած մի մարդ - Հմր  2954

Չափումն շինութեան, որին հնարաւոր չէ մօտենալ - Հմր  2950

Տարածութիւն - Հմր  2950

ԶԱՐԴԱՆԿԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆ

ԽՈՐԱՆ - Հմր  2706, 2725, 2743, 2744, 2745, 2799, 2804, 2806, 2813, 2816, 2817, 2829, 2832, 2843, 2845, 2846, 2865, 2877, 2929, 2930, 2945, 2952, 2961,

ԿԻՍԱԽՈՐԱՆ - Հմր  2701, 2705, 2706, 2707, 2709, 2711, 2712, 2719, 2725, 2732, 2736, 2741, 2744, 2745, 2757, 2761, 2771, 2776, 2787, 2788, 2789, 2798, 2801, 2804, 2805, 2806, 2813, 2816, 2817, 2819, 2824, 2825, 2829, 2830, 2831, 2832, 2833, 2836, 2838, 2843, 2844, 2845, 2846, 2848, 2852, 2853, 2855/Ա., 2856, 2865, 2889, 2890, 2891, 2892, 2893, 2896, 2928, 2929, 2940, 2941, 2943, 2945, 2948, 2957, 2958, 2959, 2960, 2961, 2962, 2964, 2965, 2967, 2971, 2975, 2979, 2984

ՃԱԿԱՏԱԶԱՐԴ - Հմր  2702, 2705, 2706, 2708, 2709, 2710, 2716, 2718, 2720, 2728, 2732, 2736, 2742, 2743, 2748, 2752, 2757, 2761, 2762, 2764, 2771, 2776, 2783/Ա., 2788, 2792, 2794, 2798, 2801, 2802, 2807, 2812, 2814, 2821, 2825, 2831, 2833, 2834, 2837, 2839, 2840, 2852, 2853, 2856, 2865, 2884, 2885/Ա., 2889, 2891, 2892, 2893, 2927, 2940, 2944, 2950 (մուտք կամարի տեսքով), 2952, 2955, 2961, 2964, 2965, 2969, 2971, 2984, 2990

ԼՈՒՍԱՆՑԱԶԱՐԴ - Հմր  2701, 2702, 2705, 2706, 2707, 2708, 2709, 2710, 2711, 2712, 2719, 2726, 2732, 2736, 2738, 2741, 2743, 2744, 2745, 2748, 2757, 2761, 2762, 2764, 2771, 2772, 2776, 2781, 2783/Ա., 2787, 2788, 2789, 2794, 2798, 2801, 2804, 2805, 2806, 2807, 2809, 2810, 2813, 2815, 2817, 2819, 2821, 2825, 2829, 2830, 2831, 2832, 2833, 2836, 2837, 2838, 2839, 2840, 2843, 2844, 2845, 2846, 2848, 2852, 2853, 2856, 2865, 2871, 2877 (բոլորակներ), 2885/Ա., 2889, 2890, 2891, 2892, 2893, 2927, 2928, 2929, 2930, 2940, 2941, 2943, 2945, 2948, 2952, 2955, 2957, 2958, 2959, 2960, 2961, 2964, 2965, 2967, 2969, 2971, 2984, 2993, 2995/Ա.

ԶԱՐԴԱԳԻՐ - Հմր  2701, 2702, 2705, 2706, 2707, 2708, 2709, 2710, 2711, 2712, 2714, 2716, 2717/Ա., 2717/Գ., 2718, 2719, 2720, 2725, 2726, 2728, 2732, 2736, 2738, 2739, 2741, 2742, 2743, 2744, 2746, 2747, 2748, 2750, 2754, 2755, 2756, 2757, 2758, 2759, 2760, 2761, 2762, 2763, 2764, 2765, 2771, 2772, 2775, 2776, 2780, 2781, 2783/Ա., 2784, 2787, 2788, 2789, 2790, 2791, 2792, 2794, 2798, 2801, 2802, 2804, 2805, 2806, 2807, 2808, 2809, 2810, 2812, 2813, 2814, 2815, 2816, 2817, 2818, 2819, 2821, 2825, 2829, 2830, 2831, 2832, 2833, 2834, 2836, 2838, 2839, 2840, 2843, 2845, 2846, 2848, 2852, 2853, 2854, 2856, 2861, 2865, 2869, 2883, 2885/Ա., 2889, 2890, 2891, 2892, 2893, 2897/Ա., 2901/Ա., 2927, 2928, 2929, 2935, 2940, 2941, 2943, 2945, 2948, 2952, 2953, 2955, 2956, 2957, 2958, 2959, 2960, 2961, 2962, 2963, 2964, 2965, 2967, 2968, 2969, 2971, 2973, 2974, 2978, 2979, 2980, 2982, 2983, 2984, 2987, 2990, 2991, 2992, 2993, 2995/Ա., 2997

ԲԱԺԱՆԱԶԱՐԴ - Հմր  2840

ՎԵՐՋՆԱԶԱՐԴ - Հմր  2716, 2718, 2840, 2884, 2886

ԶԱՐԴԱՇՐՋԱՆԱԿ - Հմր  2716, 2717/Ա., 2718, 2732, 2961

ԺԲ.

ԿՆՔԱԴՐՈՇՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

 

Աբրահամ, տէր - էջ 1308

Ալէքսանդր, տէր, 1690 թ. - էջ 2107

Անտոն վարդապետ եպիսկոպոս, 1814 թ. - էջ 1574

Բարսեղ քահանայ, 1710 թ - էջ 2094

Գառն Աստուծոյ, դրօշով (պատկեր) - էջ 1168

Գիրքս Սուրբ էջմիածնա է - էջ 392

Գիրքս Սուրբ էջմիածնի է - էջ 2046

Գիւտ քահանայ Աղանեանց - էջ 1566, 1574

Գրիգոր, 1764 թ. - էջ 1415

Գրիգոր, 1827 - էջ 194

Գրիգոր, 1897 թ.- էջ 596

Դանիէլ Կաթուղիկոս, 1801 թ. - էջ 1512

Դանիէլ վարդապետ, 1708 թ. - էջ 320

Զ. Լ. - էջ 1118

Զաքարիա վարդապետ, 1791 թ. - էջ 210

Էջմիածին Եփրեմ կաթողիկոս, 1810 թ. - էջ 1574

Խաչատուր վարդապետ - էջ 1998

Խաչատուր վարդապետ - էջ 96

Ղուկաս վարդապետ - էջ  320

Մանուէլ, տէր - էջ 124

Մատթէոս վարդապետ, 1697 թ. - էջ 806

Մարտիրոս, տէր - էջ 2046

Մեսրովբ (՞) վարդապետ - էջ 1161

Մինաս վարդապետ - էջ 392

Միքայէլ, տէր, 1807՞ թ. - էջ 742

Մկրտիչ վարդապետ, 1815 թ. - էջ 838

Մուհամմեդ՞ (արաբատառ) - էջ 358

Յակոբ վարդապետ, 1778 թ. - էջ 2094

Յարութիւն - էջ 1733

Յոհանէս, տէր, 1794 թ. - էջ 232

Յովհաննէս Գրիգորեան Արծրունի, 1867 թ. - էջ 148

Յովհաննէս վարդապետ Գրիգորեան, 1874 թ. - էջ 148, 618

Յովհաննէս վարդապետ, 1788 թ. - էջ 1574

Յովսէփ վարդապետ, 1677 թ. - էջ 96

Յովսէփ վարդապետ, 1766 թ. - էջ 830

Ներսէս - էջ 320

Ներսէս եպիսկոպոսապետ եւ կաթուղիկոս ամենայն Հա­յոց, 1843 թ. - էջ 1703, 1705

Պետրոս վարդապետ, 1812 թ. - էջ 618

Պօղոս վարդապետ, 1821 թ.- էջ 198

Պօղոս, տէր, 1785 թ. - էջ 368

Ս. Վ., 1890 թ. - էջ 788

Սահակ վարդապետ - էջ 1308

Սամուէլ վարդապետ, 1738 թ. - էջ 501

Սանասարեան վարժարան, Կարին - էջ 860

Սարգիս - էջ 2044

Սիմէօն վարդապետ, 1786 թ. - էջ 1706

Սիմոն վարդապետ, 1741 թ. - էջ 320

Սոլթանալի - էջ 300

Սուքիաս վարդապետ Գ. Մ. Ս. Ի. - էջ 2008

Ստեփան եպիսկոպոս Ենօքեան, 1807 թ. - էջ 1574

Վարդան, 1776 թ. - էջ 208

F. I. B. - էջ 1158

«Печ. Ахалцыхской градской полиции» - էջ 14, 358, 360, 368, 372, 396, 402, 474, 476, 948, 952, 976, 987, 992, 1030, 1958, 1968, 1992, 2008, 2014, 2024, 2026, 2036, 2057, 2064, 2076, 2103 (Կարապետ եպս. Բագ­րա­տունու ձե­ռագրերի վրայ դրոշմուած 1856՞ թ.)

Անընթեռնելի - էջ 206, 370, 398, 406, 420, 486, 501, 616, 633, 834, 838 (1764 թ.), 1183, 1415 (1764 թ.)

ԺԳ.

ԳԱՂՏՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ՁԵՌԱԳՐԵՐԻ ՑԱՆԿ

Հմր ձեռագրի եւ էջ ցուցակի

Հմր 2750, էջ 358

Հմր 2776, էջ 487, 494

Հմր 2804, էջ 687, 692-3

Հմր 2850, էջ 920

Հմր 2865, էջ 979, 987

Հմր 2939, էջ 1661

ԺԴ.

«Ի ՄԻ ՏՓԻ» ՁԵՌԱԳՐԵՐԻ ՑԱՆԿ

Հմր ձեռագրի եւ էջ ցուցակի

2717 – Ա-Դ.

2768 – Ա-Դ.

2783 – Ա-Բ.

2855 – Ա-Բ.

2868 – Ա-Բ.

2881 – Ա-Գ.

2885 – Ա-Դ.

2897 – Ա-Բ.

2901 – Ա-Դ.

2922 – Ա-Բ.

2995 – Ա-Բ.

ԺԵ.

ՄԵՏԱՂԷ ԿՐԿՆԱԿԱԶՄԵՐ, ԽԱՉԵՐ ԵՒ ԱՅԼ ԶԱՐԴԵՐ ՈՒՆԵՑՈՂ ՁԵՌԱԳՐԵՐԻ ՑԱՆԿ

Հմր ձեռագրի եւ էջ ցուցակի

Մետաղէ կրկնակազմ՝ Հմր 2846, էջ 881, Հմր 2877, էջ 1053, Հմր 2930, էջ 1537.

մե­տաղէ փոքրիկ մասեր, խաչեր, գամեր, փականներ`

Հմր 2705, էջ 21

Հմր 2711, էջ 97

Հմր 2757, էջ 377

Հմր 2771, էջ 453

Հմր  2804, էջ 687

Հմր  2816, էջ 747

Հմր  2830, էջ 825

Հմր 2832, էջ 831

Հմր 2836, էջ 841

Հմր 2843, էջ 871

Հմր 2845, էջ 877

Հմր 2954, էջ 1957

Հմր 2971, էջ 2013

ԺԶ.

ՁԵՌԱԳՐԵՐԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԱՂԻՒՍԱԿ

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2701

Գրիգոր Տաթեւացի, Քարոզգիրք

ԺԷ.

-

Պօղոս

-

-

-

2702

Պետրոս Բերթումեան, Քարոզգիրք

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2703

Գաբրիէլ Այվազեան, Աստուածաբանու­թիւն Տեսական

ԺԹ.

-

հեղինակը

-

-

-

2704

Գաբրիէլ Այվազեան, Աստուածաբանու­թիւն Բարոյական

ԺԹ.

-

հեղինակը

-

-

-

      2705

Աստուածաշունչ

1368, 1660

Պաւղանիա (Ա), Կազարիա (Ղրիմ) (Բ), Կաֆա (Գ)

Առաքեալ աբղյ. (Ա), Ստե­փանոս քհյ. (Բ),  Նի­կո­ղայոս  [Մե­լանաւոր] (Գ)

Նիկո­ղա­­յոս [Մե­լա­­նա­ւոր], Ստե­­­­փա­նոս Նա­տերենց

-

Յովհաննէս քհյ. (Բ), Առաքել քհյ. (Ա), Գրիգոր եպսկպս. (Գ)

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2706

Աստուածաշունչ

1668-89

Կաֆա

Վրթանէս, որ եւ Վարդան երէց, անա­նուն

Նիկո­ղա­յոս երէց

-

Վարդան արք. Կաֆայու

2707

Աւետարան

ԺԵ.

-

Նիկաւղոս, անանուն

-

-

-

2708

Ժողովածոյ

1785

Կոստանդնու­պոլիս

-

-

-

Իսահակ եպս. Գեղամացի

2709

Գանձարան

1645

-

-

-

-

-

2710

Գաւազանագիրք Հնոց եւ Նորոց Կտակարանաց

1690

Իստամպօլ

-

-

-

միաբանք Աս­տա­պա­տու Ս. Ստե­փաննոս վանուց

2711

Ժողովածոյ

1480

Վարագայ վանք, Սբ. Նշան եկ.

Կարապետ կր.

-

Կարապետ քհյ.

Կարապետ կր. (գրիչը եւ իր ծնողները՝ Յովհաննէս եւ Եղիսա­բէթ), Մկրտիչ քհյ.

2712

Խորհրդատետր

ԺԷ.

Նոր Ջուղա

-

-

-

-

2713

Կանոնգիրք Հայոց (մասն)

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2714

Յակոբ Նալեան, Կրթութիւն Աստուածաբանական

ԺԸ.

Կոստանդնու­պոլիս

«ոմանք ման­կունք», Յով­հաննէս սրկ., Սարգիս դպիր

-

-

-

2715

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2716

Պօղոս վրդ. Անդրիանապօլսեցի, Համառօտումն Կուռ­նելիոսի Մեկնութեան Հնգամատենի

1807

Զմիւռնիա

Ազարիա Տէր-Գրիգորեան

-

-

Ստեփաննոս վրդ. (արքեպս.) Տփխիսեցի

2717/Ա

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2717/Բ

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2717/Գ

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2717/Դ

Ժողովածոյ

1857

Օրթագիւղ

Մատթէոս արքեպս.

-

-

-

2718

Պետրոս Աղա­մալեան-Բերթումեան, Մատենագրութիւնք

1817-20

Զմիւռնիա

Յովհան քհյ. Միրզայեան Վանանդեցի

-

-

Փիլիպպոս արքեպս. Զմիւռնոյ

2719

Ներսէս Շնորհալի, Արիստակէս, Եփրեմ, Մեկնութիւն Աւե­տա­րանին Մատթէի

1683

-

-

-

-

-

2720

Յովսէփ Փլաբիոս, Հնութիւնք Հրէից

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2721

Յովհաննէս Դրասխանակերտցի, Պատմութիւն Հայոց

1829

Կոստանդնու­պո­լիս (Սամաթիա)

Գրիգոր Պօլսեցի

-

-

-

2722

Ժողովածոյ

1797

Ակն՞

-

-

-

Պետրոս Կամրկացի

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2723

Մատթէոս Ջուղայեցի, Մեկնութիւն Վեցօրէից

1821

Միջագիւղ

Սերովբէ Պետրոսեան Ակնեցի

-

-

-

2724

Յակոբ Թովմասեան, Տախտակ Արեգական

1824

Կոստանդնու­պոլիս

հեղինակը

-

-

Մեսրոպ արքեպս. Ադրիանա­պոլսեցի

2725

Պետրոս Բեր­թումեան-Աղամալեան, Քարոզգիրք

1824

Էջմիածին

Դիոնէսիոս Երեւանցի

-

-

Դիոնէսիոս Երեւանցի

2726

Գէորգ Զմիւռնացի-Եւդոկացի, Քարոզգիրք

1834

Կոստանդնու­պոլիս

Գրիգոր սրկ. Դնդանճեան

-

-

-

2727

Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք Կիւրակէից

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2728

Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք Կիւրակէից

ԺԸ.

Կոստանդնու­պոլիս

անանուն, Մանուկ դպիր

-

-

-

2729

Ժողովածոյ

1798

Կոստանդնու­պոլիս

Զաքարիա վրդ. Օշականցի

-

-

-

2730

Պաւղոս Տիւրիկեցի, Քարոզգիրք, Մեկնութիւն Յոբայ

1778

Կոստանդնու­պոլիս

Թադդէոս վրդ.

-

-

-

2731

Յովհաննէս-Մկրտիչ Մասիյլէօն, Քարոզգիրք

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2732

Աստուածաշունչ

ԺԷ.

-

Աստուածատուր երէց

-

-

-

2733

Նէոփիտոս Աբեղայ, Գիրք Ճակատա­մարտութեան

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2734

Յակոբ Պօղոսեան Զաքարեանց Շուշեցի, Պատմութիւն Գաւառին Արցախու

1853

Երուսաղէմ

հեղինակը

-

-

-

2735

Աւետարան

ԺԴ.

-

Մարտիրոս

-

-

-

2736

Գանձարան

1621

Կաֆա

Զաքարիա Ճանդէմիր

-

-

Տէր Մինաս

2737

Թէոդորոս Վարդապետ Շիրակունի, Կիթառ Հայկական (Հատորք Ա., Բ., Գ.)

1877-78

Սրբոց Թարգմանչաց վանք (Գանձակ)

հեղինակը

-

-

-

2738

Ամիրդովլաթ Ամասիացի, Անգիտաց Անպէտ

1789

Երեւան

բժիշկ Արութիւն

-

-

բժիշկ Հայրապետ

2739

Պօղոս Բժիշկ Եւդոկիացի, Բժշկարան ի Հայոց եւ ի Տաճկաց

1748

Եւդոկիա (Թոխաթ)

Զաքարիա տիրացու, Յակոբ Թոխաթցի

-

-

-

2740

Թէոդորոս վրդ. Շիրակունի, Նոր Քնար Հայկական

1891

Թարգմանչաց վանք (Գանձակ)

հեղինակը

-

-

-

2741

Գրիգոր Տաթեւացի, Գիրք Հարցմանց

ԺԷ.

-

Սիմոն

-

-

-

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2742

Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք Կիւրակէից

1817

-

Յօհաննէս Վանեցի

-

-

-

2743

Աւետարան Թարգմանչաց

1232

-

Տիրացու

Գրիգոր

-

Յովաննէս աւագերեց (գրչի ժա­մա­նակի), Գրի­գոր Դոփեան եւ Ասփայ (ԺԳ)

2744

Աւետարան

1305

Արճէշ

Սիմէոն քհյ.

Սիմէոն քհյ.

-

Վարագայ վանք

2745

Աւետարան

ԺԳ.

-

-

-

-

-

2746

Աւետարան

1280

Քարայատակ գիւղ (մերձ առ Կարս)

Եղբայրիկ

-

-

Խիկար քհյ.

2748

Ժողովածոյ

1624

ի զանազան գաւառս, Տարօն

Անանուն Ա., Անանուն Բ., Անանուն Գ.

-

-

Մարտիրոս վրդ.

2749

Մարգար Խօճենց Գեղամեան, Ցուցակ Գուշակութեանց

1809

Սանկտ Պետերբուրգ

հեղինակը

-

-

-

2750

Դատաստանագիրք

ԺԷ.

-

Անանուն Ա., Անանուն Բ., Անանուն Գ.

-

-

-

2751

Ժողովածոյ Հակաճառութեանց

1840

Ազղուր (Տայք)

Ղունկիանոս Տէր-Ստեփանեան

-

-

Կարապետ եպս.

2752

Ժողովածոյ

1799

-

Յարութիւն

-

-

Պօղոս Կաղզուանցի

2753

Սոաիէ, Հոգեբանութիւն

1827՞

Արմա՞շ

Յօհաննէս Կարապետեա՞ն

-

-

-

2754

Նէոփիտոս աբեղայ, Գիրք Ճակատա­մարտութեան

1823

Կարի՞ն

Մարտիրոս (ա­շակերտ Գրի­­գորի Շէքէրճեան)

-

-

Կարապետ արքեպս.

2755

Նէոփիտոս Աբեղայ, Գիրք Ճակատա­մարտութեան

1808՞ կամ յետոյ

Եա՞շ

Նէրսէս Յարութիւնեան

-

-

-

2756

Ճառընտիր

ԺԳ.

Սուրբ Վասիլի վանք

Ռստակէս

-

Աբրա­համ

Սուրբ Վա­սիլի վանք

2757

Տօնապատճառ

1679

Ալիփուղար

Գրիգոր Ալիփուղարցի

-

-

Մինաս Ամթեցի

2758

Անդրէաս Կապադով­կացի, Մեկնութիւն Յայտնութեանն Յովհաննու

1802

Զմիւռնիա

-

-

-

Ստեփաննոս Տփխիսեցի

2759

Պետրոս Բերթումեան, Մեկնութիւն Յայտ­նու­թեանն Յովհաննու

1825

Կարին

Սարգիս Համշէցի

-

-

Կարապետ արքեպս. Կարնոյ

2760

Ներսէս Լամբրոնացի, Մեկնութիւն Պատարագին

1827

Կարին

Գրիգոր Շաքարճեան Կարնեցի

-

-

Կարապետ արքեպս. Կարնոյ

2761

Ներսէս Լամբրոնացի, Մեկնութիւն Սաղմոսաց

1680

Երուսաղէմ

Երեմիա

-

-

Նահապետ վրդ.

 

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2762

Ժողովածոյ

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2763

Յայտնի Ապացոյց Նոր Հերձուածող Լինելոյ Հ. Միքայէլի Չամչեանց

1828

Կարին

 ոմն աշա­կերտ մեկե­նասի (Գրիգոր Շաքարճեան Կարնեցւոյ)

-

-

Գէորգ վրդ. Տէր-Դաւթեան Ձորագեղցի

2764

Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմութիւն Ժամանակաց

1719ից յետոյ

Կարի՞ն

Իգնատիոս

-

-

-

2765

Ստեփանոս Ասողնիկ, Պատմութիւն Ժամանակաց

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2766

Գէորգ Խուբեանց, Յաղագս Վարուց եւ Գործոց Կաթողի­կոսաց Էջմիածնայ

1825-28

[Աստրախան]

Գէորգ Խուբեանց

-

-

-

2767

Պատմութիւն Չորից Տիեզերական Ժողովոցն

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2768/Ա

Ժողովածոյ

1818

Էջմիածին

Զաքարիա Գուլասպեանց Տփխիսեցի, Անանուն

-

-

Ստեփաննոս արքեպս. Ենօքեան Տփխիսեցի

2768/Բ

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2768/Գ

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2768/Դ

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2769

Փիլիպպոս Տէ Լա Հիրէ, Աղիւսակք Աստղաբաշխականք

1804

Բումբայի

Յակոբոս արքեպս.

-

-

-

2770

Յովհաննէս Գանձակեցի, Տօնապատճառ

1805

Կեսարիա

Մեսրոպ Պօլսեցի

-

-

-

2771

Տօնապատճառ

1703

Ամիրդօլու վանք (Բաղէշ)

Գրիգոր

-

-

աշակերտ մեկենասի՝ Վարդան  վրդ. Բաղիշեցու

2772

Ներսէս Լամբրոնացի, Քննութիւն Կարգաց Եկեղեցւոյ

ԺԳ.

-

-

-

-

-

2773

Գաբրիէլ Այվազեան, Տեսական Աստուա­ծաբանութիւն

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2774

Գլուխ Եկեղեցւոյ Կամ Հռովմայական եկեղեցիին Պահանջմունքները

1845

-

-

-

-

-

2775

Մխիթար Գօշ, Գիրք Դատաստանւ

ԺԴ.

-

Անանուն, Սիմէոն

-

-

-

2776

Ժողովածոյ

1335

-

Գրիգոր երէց

-

-

Եղիա արքեպս.

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2777

Վահան Վարդապետ Բաստամեան, Եկեղեցական Իրաւաբանութիւն

1880-81

Էջմիածին

հեղինակը

-

-

-

2778

Պետրոս Բերթումեան, Երգարան Կոչեցեալ Յիսուս Փեսայ

1872

Տփխիս

Իսահակ Սահառունի

-

-

-

2779

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2780

Նէոփիտոս, Գիրք Ճակատամար­տութեան

1820

Կարին

Մինաս Ոսկերչեան

-

-

Մինաս Ոսկերչեան

2781

Ճաշոց

ԺԳ.

-

-

-

-

-

2782

Ճառընտիր

ԺԵ

-

Զաքարիա սրկ.

-

-

Խէրանշահ

2783/Ա

Ճառընտիր

1409

Գրիգոր վրդ., Վարդան

-

-

-

Ստեփանոս աբղյ. Շա­հու­­ռեցի, Աննա, Հո­ռօփ­սիմ, Յովսէփ երէց

2783/Բ

Ճառընտիր

ԺԳ.

-

-

-

-

-

2784

Ճառընտիր

ԺԳ.

Սուրբ Վասիլի վանք

Ռստակէս

-

Աբրա­համ

Սուրբ Վա­սիլի վանք

2785

Առաքինութիւն Աստուածաբանական Հաւատոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2786

Ճառընտիր

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2787

Մայր Մաշտոց

1314

Սկեւռայ

Ներսէս

-

-

Կոստանդին Պեհեսնցի

2788

Մայր Մաշտոց

1463

Աղթամար

Գրիգոր քհյ. եւ որդին՝ Թումայ քհյ.

-

-

Մարտիրոս

2789

Ժողովածոյ

ԺԲ.

-

-

-

-

Սարգիս, Ստեփաննոս

2790

Նեմեսիոս, Յաղագս Բնութեան Մարդոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2791

Յակոբ Սիմոնեան Կարնեցի, Մեկնու­թիւն Երգոյ Երգոյն

1821

Կարին

-

-

-

Կարապետ աղա

2792

Գէորգ Սկեւռացի, Մեկնութիւն Եսայեայ

1720, 1767

Երուսաղէմ

Աբրահամ Կրետացի, Խաչատուր Կ. Պոլսեցի

-

-

Մինաս

2793

Մեկնութիւն Յովբայ

ԺԴ.

-

-

-

-

 

2794

Ժողովածոյ

1667

Ասպահան (Նոր Ջուղայ)

Յոհան երէց

-

-

-

2795

Ներսէս Լամբրոնացի, Մեկնութիւն Պատա­րա­գամատոյց Աղօթիցն

1821

Օրթագիւղ

Նազարէթ Գէորգեան Կասմցի

-

-

-

2796

Արիստակես Լաստիվերտցի, Վասն Անցիցն Անցելոց

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2797

Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք

1785

-

Պետրոս Կեսարացի

-

-

Զաքարիա պատրիարք Պոլսոյ

 

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2798

Ժողովածոյ

1811

Վարագ, Վան

Յարութիւն [Վանեցի], Անանուն

-

-

Յարութիւն, Պօղոս վրդք.

2799

Մելքիսեդեկ Քահա­նայ, Քարոզգիրք

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2800

Յովհան Ոսկեբերան, Մեկնութիւն Եսայեայ Մարգարէի

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2801

Ժողովածոյ

1698-99

[Նոր Ջուղա՞]

Մկրտիչ քհյ.

-

-

-

2802

Ժողովածոյ

1644

-

Սրապիոն սրկ.

-

-

Մէհրուբան

2803

Օրինակք Գրութեանց Ղուկասու Կարնեցւոյ

1781-86

Էջմիածին

-

-

-

-

2804

Աւետարան

1600

Վարագ (Աւանց գիւղ)

Մարտիրոս Մոկացի

Զաքա­րիա Աւանցի

Զաքա­րիա Աւանցի

Շահլամ եւ որդին՝ Դաւիթ

2805

Աւետարան

1590

Ապրակունիս (Երնջակ)

Յոհան Աստապատցի

Յոհան Աստա­պատցի

Յոհան Աստա­պատցի

Սօլթան խօջա Աս­տա­պատցի

2806

Աւետարան

1306

Մոկաց Գաւառ (Սուրբ Խաչ Վանք)

Վարդան կր.

-

-

Կարապետ քհյ. Ածկորեցի

2807

Գանձարան

ԺԵ.

-

Մատթէոս

-

-

-

2808

Մինաս Վաղարշ­կերտցի, Քարոզք

1781-82

Կոստանդնու­պոլիս

Բրաբիոն

-

-

-

2809

Մաշտոց Հայրապետական

1815

-

Բրաբիոն

-

-

-

2810

Սիմէոն Երեւանցի, Քարոզգիրք

1758ից յետոյ

-

-

-

-

-

2811

Բարսեղ Կեսարացի, Մատենագրութիւնք

1348

-

Յոհանէս

-

-

Ստեփանոս կուսակրաւն

2812

Աւետարան

ԺԳ.

-

Յովաննէս քհյ.

-

-

-

2813

Աւետարան

ԺԵ.

[Վասպուրական]

Կարապետ քհյ.

Մուրատ սրկ.

-

Յովանէս տանուտէր

2814

Աւետարան

ԺԳ

Գետկայ վանք

Մխիթարիչ

Մխի­թա­րիչ

-

Գրիգոր քհյ.

2815

Աւետարան

ԺԵ

-

-

-

-

Ջանբուղայ

2816

Աւետարան

1290

Կարս

Յոհանէս երէց

-

-

Յակոբ քհյ.

2817

Աւետարան

1300

Կարին

Ստեփանոս, լրացնող՝ Յակովբ

-

Յակովբ՝ լրացնող գրիչը

Յոհան ծե­րունի, նաեւ՝ Շեխի աղայ եւ Բա­բա Զախի­յար

2818

Աւետարան

ԺԶ.

-

Եսայի

-

-

-

2819

Տօնապատճառ

ԺԵ.

-

Մարկոս քհյ.

-

-

Մարկոս քհյ. (գրիչ), Յով­հանէս աբղյ.

2820

Ժողովածոյ

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2821

Ժողովածոյ

1752

Կարին

Յովհաննէս Էրզրումցի

-

-

Աբրահամ Աս­տա­պատ­ցի

2822

Յակոբ Նալեան, Քարոզ­գիրք

ԺԸ. (1755ից յետոյ)

-

-

-

-

-

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2823

Միքայէլ Չամչեան, Վահան Հաւատոյ

1854

Էջմիածին

Գէորգ վրդ. Բզնունեանց

-

-

Գէորգ վրդ. Բզնունեանց

2824

Թադէոս Անդրիանուպոլսեցի, Հոգեշահ Խրատք

1821

-

հեղինակը

-

-

-

2825

Ժողովածու

1351-52

Սուրղաթ

Գրիգոր քհյ. Թորոսանց

-

-

-

2826

Ղուրան

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2827

Թէոդորոս Շիրա­կունի, Նուագարան (հատոր Դ.)

1890

Խաչակապու Թարգմանչաց վանք

հեղինակը

-

-

-

2828

Յովսէփ Արցախցի, Գիրք Տեսական Փիլիսոփայութեան

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2829

Աւետարան

1333

-

Յովաննէս

-

-

Դաւիթ, Սարգիս քհյ., Յոհաննէս սրկ. եւ Մարտիրոս

2830

Աւետարան

1564

Յիշոխի վանք

Գրիգոր աբղյ.

-

-

-

2831

Ներսէս Լամբրոնացի, Մա­տե­նագրութիւնք

1659

Տաթեւ

Մկրտիչ Լէհ­ցի աբղյ., Անանուն

-

-

Շատիկու անա­պատի եղբայրութիւն

2832

Աւետարան

1667

Աղթալայ

Սարգիս երէց Ախտալեցի

Սարգիս երէց Ախտա­լեցի՞

-

-

2833

Ժամագիրք Ատենի

ԺԶ.

-

Անդրէա՞ս

-

-

-

2834

Ժողովածոյ

ԺԸ.

-

-

-

-

Մկրտիչ վրդ. Պօլսեցի Առաքեալեան

2835

Ժողովածոյ

1831

Շուշի

Գրիգոր Տէր-Աւագեան Նախիջեւանցի

-

-

-

2836

Աւետարան

ԺԶ. 1600ի շուրջը

Վասպուրական

Աւետիս Թացւեցի

-

-

Յակոբ երէց

2837

Աւետարան

1324

-

Վարդան

-

-

-

2838

Աւետարան

1297

Հայոց Թառ

Գրիգոր

-

-

Մուրդ եւ ամու­սին Ապեր

2839

Մաշտոց

1304-5

-

Անանուն Ա., Անանուն Բ.

-

-

Յովհաննէս քհյ.

2840

Աստուածաշունչ (Մասն)

ԺԲ.

-

Խաչատուր

-

-

Մեսրոբ

2841

Սրբազան Պատ­մութիւն Հին Ուխտի

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2842

Տաղարան

ԺԹ.

Կալկաթա՞

տարբեր, շուրջ 15-20 ձեռք

-

-

-

2843

Աւետարան

1354

Աղթամար

Կարապետ կր.

Զաքարայ

-

Անանիա տանուտէր

2844

Աւետարան

1337

-

Աստուածա­տուր դպիր

-

-

-

 

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2845

Աւետարան

1601

Խիար գիւղ (Քու­քիանայ երկիր)

Ղազար երէց Ագուլեցի

Ղազար երէց Ագուլեցի

Ղազար երէց Ագուլեցի

Բագիջան

2846

Աւետարան

1471

[Վան]

Վարդան երէց եւ որդին՝ Նի­կո­ղայոս քհյ.

-

-

Արթուխշահ տանուտէր

2847

Թէոդորոս Շիրակունի, Արձագանք Նարեկա

1870-72

Նիշ գիւղ, Թարգմանչաց վանք (Գանձակ)

հեղինակը՝ Թէոդորոս Շիրակունի

-

-

-

2848

Աւետարան

1292

Նորավանք (Վայոց Ձոր)

Մոմիկ

Մոմիկ

-

Յովանէս կր. եւ եղբայրը՝ Թադէոս

2849

Ղազար Վարդապետ Տէր-Ղեւոնդեան Մարտիրոսեան, Ընդդէմ Լութերի եւ Լութերականութեան

1838

Դաւրէժ

հեղինակը

-

-

-

2850

Բժշկարան

ԺԸ.

Աբրահամ դպիր, Անանուն

-

-

-

-

2851

Ժողովածոյ

1782

Կոստանդնու­պոլիս

Բրաբիոն

-

-

-

2852

Խորհրդատետր

1717

Ճառակա գիւղ

Եզեկիէլ երէց

Եզեկիէլ երէց

-

Սուրբ Շա­մու­նէի եկե­ղեցի Փա­ռա­կա գեղջ

2853

Խորհրդատետր

1675

-

-

-

-

Խաչատուր կր. Ջուղայեցի

2854

Ժողովածոյ

ԺԸ.

Անանուն Ա, Անանուն Բ

-

-

-

-

2855/Ա

Մաշտոց Հայրապետական

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2855/Բ

Պատմագիրք

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2856

Ժողովածոյ

1595

Զամաւչայ (Լեհաց երկիր)

Յակոբ դպիր, Անանուն

Յակոբ դպիր

Յակոբ դպիր

Յովաննէս Կաֆացի

2857

Գէորգ Սկեւռացի, Մեկնութիւն Եսայեայ

ԺԸ. 1766ից յետոյ

-

-

-

-

-

2858

Յակոբ Նալեան, Կրթութիւն Աստուածաբանական Խորհրդոցն Եկեղեցւոյ

1754

Կոստանդնու­պոլիս

հեղինակը

-

-

-

2859

Անանիա Սանահ­նե­ցի, Մեկնութիւն Մատթէի

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2860

Ներսէս Լամբրոնացի, Մատենագրութիւնք

1807

-

-

-

-

-

2861

Պետրոս Բերթումեան, Մատենագրութիւնք

1823

Աստրախան

Գաբրիէլ Պատկանեանց

-

-

Գաբրիէլ Պատկանեանց

2862

Կարապետ Թորո­սեան Չմշկածագցի, Ներքին եւ Արտաքին Ապա­ցոյցք Քրիստոնէա­կան Կրօնի

1857

Տփխիս

հեղինակը

-

-

Գէորգ վրդ. Արամեանց

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2863

Ժողովածոյ

1798

Աժդարխան

Անանուն Ա., Անանուն Բ.

-

-

Թադդէո վրդ.

2864

Ժողովածոյ

1805-36

Ս. Պետերբուրգ, Ղարասու քղք. (Ղրիմ), Սեւան

Մանուէլ Կիւ­միւշխանացի, Անանուն

-

-

-

2865

Պատմագիրք Հայոց

ԺԳ. 1567

Ղարասու (Խիզան)

Յոհան (Ա), Իգնատիոս Ղա­րասուեցի (Բ)

-

-

Ներսէս Գնունեցի (Բ)

2866

Մովսէս Կաղանկատուացի, Պատմութիւն Աղուանից

1829

Էջմիածին

Յովհաննէս աբղյ. Գէոր­գեան Շահ­խաթունեանց Շահրիարցի

-

-

-

2867

Սեբէոս, Պատմութիւն

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2868/Ա

Ժողովածոյ

1850-52

Տփխիս

Թադէոս Միհր­դատ Աս­տուա­ծատրեան Միհրդատեանց

-

-

-

2868/Բ

Ժողովածոյ

1854

Սամաթիա

Յարութիւն Ատովմ Յակոբեան

-

-

Թադէոս Տէր-Աստուա­ծատ­­­­ր­եան Միհր­դատեանց

2869

Ժողովածոյ

1846

Տաթեւ

Մկրտիչ վրդ. Աշտարակեցի (Շուխեանց)

-

-

-

2870

Կուինդոս Կորտիոս, Գիրք Պատմութեանց Մեծին Աղէքսանդրի

1785-91

-

Յարութիւն Դաւթեան Դիլանեանց Ջուղայեցի

-

-

-

2871

Ժողովածոյ

ԺԸ.

-

Անանուն Ա., Անանուն Բ., Անանուն Գ.

-

-

-

2872

Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք

1783

Կոստանդնու­պոլիս

-

-

-

Բարսեղ վրդ., Վանցի

2873

Եպիփան Կիպրացի, Ճառք

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2874

Անտօն Վիէրայ, Քարոզգիրք

1772-75

Կոստանդնու­պոլիս

Աթանաս վրդ. Կոստանդնուպոլսեցի (Տա­յի Սիմոնեան)

-

-

-

2875

Աբրահամ Ասպահան­­ցի, Քարոզգիրք

ԺԹ

-

հեղինակը

-

-

-

2876

Գաբրիէլ Այվազեան, Աստուածաբանու­թիւն Վարդապետական

1867

Թէոդոսիա

հեղինակը

-

-

-

2877

Աւետարան

ԺԱ.

Էրեզ, ի վանս Սբ. Աստուածածին

Գրիգոր գրագիր

Գրիգոր գրագի՞ր

Յուսէփ

Սուքիաս քհյ.

2878

Գաբրիէլ Այվազեան, Բառազննութիւն Աշխարհիկ լեզուի

1869

Թէոդոսիա

հեղինակը

-

-

-

2879

Գաբրիէլ Այվազիան, Դասագիրք Կարգաց եւ Խորհրդոց Աս­տուած­պաշ­տու­թեան

ԺԹ.

-

հեղինակը

-

-

-

2880

Մխիթար Գօշ, Դատաստանագիրք

1784

Հաշտարխան

Յովհաննէս Փառակեցի

-

-

-

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2881/Ա

Աստղաբաշխութիւն

1830

Երուսաղէ՞մ

[Մահտեսի տէր Կարապետ]

-

-

-

2881/Բ

Աստղաբաշխութիւն

1830

Երուսաղէմ

Մահտեսի Տէր Կարապետ

-

-

-

2881/Գ

Աստղաբաշխութիւն

1830

Երուսաղէմ

[Մահտեսի տէր Կարապետ]

-

-

-

2882

Ժամանակագրութիւն Ձեռնադրութեանց

1763-98

[Էջմիածին]

Մկրտիչ վրդ., Գալուստ սրկ.

-

-

-

2883

Կանոնագիրք Հայոց

1665

Թողաթ (Եւդո­կիա) Յովհան­նէս աբղյ.

-

-

-

-

2884

Յակոբ Ամասիացի, Ցանկ Կանոնաց Հարանց

1827

Տրապըզան

Գրիգոր աբղյ.

-

-

-

2885/Ա

Ժողովածոյ

1790

-

Մանուէլ Սեփաստացի

-

-

-

2885/Բ

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2885/Գ

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2885/Դ

Ժողովածոյ

1809-10

Ս. Պետերբուրգ

-

-

-

-

2886

Դատաստանագիրք

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2887

Պետրոս Մեծ, Ընդ­հանուր Րէղլա­մէնդ (Կանոնադրութիւն)

1803

Ս. Պետերբուրգ

Մելքիսեդէկ Ղամմազեան

-

-

-

2888

Յովհաննէս Մելիք-Սելիմեանց, Համառօ­տութիւն Պատմու­թեան Հայկազունեաց

1829

Էջմիածին

հեղինակը

-

-

-

2889

Գրիգոր Տաթեւացի, Գիրք Հարցմանց

1420

Աղուանք

-

-

-

-

2890

Մովսէս Երզնկացի, Ժողովածոյ-Ոսկեփորիկ

1718

Վան

Թումայ Մոկացի

-

-

Սբ. Էջմիածնայ եկ. ի Վան

2891

Մաշտոց Ձեռնադրութեան

1779

Էջմիածին

Եփրեմ վրդ. (յետագայում կթղկս.)

Երեմիա Օշա­կան­­ցի

-

Սիմէօն եւ Ղու­կաս կթղ-ք

2892

Մաշտոց Ձեռնադրութեան

1779

Էջմիածին

Եփրեմ վրդ. (յե­տագայում կթղկս.)

Երեմիա Օշա­կանցի

-

Սիմէօն եւ Ղուկաս կթղ-ք

2893

Կուռնելիոս, Մեկնութիւն Ծննդոց եւ Ելից

1746

Կոստանդնու­պոլիս

Յակոբ Վանեցի

-

-

Ղազար արքեպս.

2894

Յակոբ Կարնեցի Սիմոնեան, Մեկնու­թիւն Երգոց Երգոյն

1834

Երզնկա՞ «ի վարժարանն յԻւնեայու»

Յակոբ դպիր Պօղոսեան Եւդօկիացի

-

-

Յարութիւն Սարայեան Պոլսեցի

2895

Կուռնելիոս, Մեկնութիւն Չորից գլխաւոր Մարգարէից

ԺԸ.

-

Մարտիրոս

-

-

-

2896

Կուռնելիոս, Մեկնութիւն Մարգա­րեութեանն Դանիէլի

1781

Կոստանդնու­պոլիս՞

Յակոբ Կոստանդնու­պօլսեցի

-

-

-

 

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2897/Ա

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2897/Բ

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2898

Յովսէփ Տէր-Սա­հա­կեան, Մեկնու­թիւն Ս. Հաղորդութեան

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2899

Պատմագիրք

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2900

Նախագիծ Վերա­նո­րոգման Արեւմտեան Եկեղեցւոյ

ԺԹ. (1877-8 թթ.)

Գաբրիէլ արք. Այվազեան

-

-

-

-

2901/Ա

Ժողովածոյ

1769

Հաշտարխան

Աբրահամ աբղյ.

-

-

-

2901/Բ

Ժողովածոյ

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2901/Գ

Ժողովածոյ

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2901/Դ

Ժողովածոյ

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2902

[Յակովբ Մարգանձիոս], Պարտէզ Հովուաց

ԺԸ. (1742ից յետոյ)

Կոստանդնու­պոլի՞ս

-

-

-

-

2903

Յակովբ Մարգանձիոս, Պարտէզ Հովուաց

ԺԹ. (1808ից յետոյ)

-

-

-

-

-

2904

Յակովբ Մարգանձիոս, Պարտէզ Հովուաց

ԺԹ. (1808ից յետոյ)

-

-

-

-

-

2905

Յակովբ Մարգանձիոս, Պարտէզ Հովուաց

ԺԹ. (1808ից յետոյ)

-

-

-

-

-

2906

Վեցհազարեայ

1867

-

-

-

-

-

2907

Ֆրանչէսքօ Ֆէնէլօն, Պատմութիւն Թէլա­մաքի՝ Որդւոյ Յուլիսի

1790

Ս. Փէթերպուրգ

Մարգար Զա­քա­րիայի Խօ­ճենց Երեւան­ցի

-

-

-

2908

Ժետրոս Աղամա­լեան, Գիրք Քարոզից

1831

Խումխաբու (Կ. Պօլիս)

Ճանիկ տիրացու

-

-

Գէորգ վրդ. Մի­նադան­ճեան

2909

Ժողովածոյ

1687-96

Գեղարդ

Սիրացիոն վրդ.

-

-

Սիրացիոն վրդ.

2910

Քարոզգիրք

1865

Երուսաղէմ

-

-

-

-

2911

Օրինակք Գրութեանց Յակոբայ Շամա­խեցւոյ եւ Սիմէօնի Երեւանցւոյ

1759-65

Էջմիածին

-

-

-

-

2912

Օրինակք Թղթոց Յա­կո­բայ Ե. Շամա­խեց­ւոյ եւ Սիմէօնի Ա. Երե­­ւանց­ւոյ Կաթողի­կո­սաց Հայոց (հատոր Ա.)

1762, 1780

-

-

-

-

-

2913

Օրինակք Գրութեանց Յովսեփայ Արղու­թեանց, Գրիգորի Եպիս­կոպոսի եւ Մա­նուէ­լի Կիմուշխանեց­ւոյ

1799-1808

Խերսուն, Գրիգորիպօլ, Պետերբուրգ

-

-

-

-

2914

Օրինակք Գրութեանց Ստեփաննոսի Վարդապետի

1801-10

Ղզլար, Մոզդոկ

-

-

-

-

2915

Օրինակք Գրութեանց Դանիէլի Կաթողի­կո­սի, Եփրեմի Արք­եպիս­կոպոսի եւ Մի­նասայ Եղիազարեան Իշխանի

1802-3

Էջմիածին

-

-

-

-

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2916

Օրինակք Գրութեանց Եփրեմի Կաթողիկոսի

1815-17

Էջմիածին

Յօհաննէս Սեւակիր վրդ. Խաչերեսեան Փօթուշանցի

-

-

-

2917

Օրինակք Գրութեանց Դանիէլի Կաթողի­կո­սի, Եփրեմի Կաթողիկոսի

1808-9, 1817-21

Էջմիածին, Սուրբ Նշան

-

-

-

-

2918

Ներսէս Աշտարակե­ցի, Տումար Վիճակային Արդեանց Թեմին Տփխիսոյ

1816-24

Թիֆլիս

Ներսէս արքեպս. Աշտարակեցի

-

-

-

2919

Օրինակք Գրութեանց Մանուէլի Կիւմուշխանեցւոյ

1804-11

Խերսուն, Գրիգորիպօլիս, Փօթիշան, Եաշ

-

-

-

-

2920

Օրինակք Գրութեանց Առաջնորդարանին Աստրախանաց եւ Սերովբէի արքեպիսկոպոսի

1832-39

Աստրախան

-

-

-

-

2921

Օրինակք Գրութեանց Սերովբէի Արքեպիսկոպոսի

1844-47

Աստրախան, Կիս­լավոտսկ, Մոզդոկ, Պետիկորսկ

-

-

-

-

2922/Ա

Օրինակ Գրութեանց Ղուկասու եւ Դանիէլի Կաթողիկոսաց, Արքեպիսկոպոսաց եւ Միաբանից Սրբոց Էջմիածնի, Եփրեմի Կաթողիկոսի

1808-11

Էջմիածին

-

-

-

-

2922/Բ

Օրինակ Գրութեանց Ղուկասու եւ Դանիէլի Կաթողիկոսաց, Արքեպիսկոպոսաց եւ Միաբանից Սրբոց Էջմիածնի, Եփրեմի Կաթողիկոսի

1797-1801

Էջմիածին

-

-

-

-

2923

Ժողովածոյ

ԺԹ.

-

-

-

-

Յովանէս

2924

Պատմագիրք Սիւնեաց

1864

Տաթեւ (ի վանս Սրբոյն Ստաթէի Առաքելոյ)

Գէորգ վրդ. Կ. Աբամէլիքեանց Տփխիսեցի

-

-

Յովհաննէս արքեպս. Ասլանեանց

2925

Համաբարբառ Աստուածաշնչի

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2926

Միքայէլ Չամչեան, Վահան Հաւատոյ

1825

-

Յովակիմ դպիր

-

-

-

2927

Գանձարան

ԺԶ.

-

Հայրապետ

-

-

-

2928

Աւետարան

1565

Երից Մանկանց Վանք (յԵրկիրն Ջարաբերթ)

Աթանէս աբղյ.

-

-

Ըռստամ եւ եղբայրը՝ Քարիմշահ

2929

Աւետարան

1330

-

Ստեփանոս երէց

Կիրակոս սրկ.

-

պարոն Յովանէս

2930

Աւետարան

1315

Խորդեանց Անապատ

Թոմա քհյ.

Մարգարէ

-

Սարգիս վրդ.

2931

Յիշատակարանք Ալէք­սանդր Բ. եւ Սի­մէոն Ա. Կաթողի­կո­սաց

1753-55, 1763-67

Էջմիածին

Աղէքսանդր Բ. Բիւզանդացի՞ կթղս., Յօ­հան­նէս դպիր, Իսա­հակ սրկ. Գեղամացի

-

-

-

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2932

Ցուցակ Յայտնութեան Երից Գլխաւոր Գործոց

1827-28

Էջմիածին

-

-

-

-

2933

Սիմէօն Երեւանցի, Քարոզգիրք

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2934

Պօղոս Սենիէր, Հրահանգ Քրիստոնէի Յօրինաց իւր

1848

Էջմիածին

Գրիգոր Տէր-Գէորգեան Վա­ղար­շա­պատցի

-

-

-

2935

Սեբէոս, Պատմութիւն

1850

Կփխիս

Ներսէս Տէր-Բարսղեան Աբովեան

-

-

Մկրտիչ Եգանեան

2936

Յովհաննէս Զմիւռ­նա­ցի, Համառօտութիւն Կանոնագրոց

1812

-

հեղինակը

-

-

-

2937

Վճիռք Վանական Կառավարութեան Սրբոյ Էջմիածնի (Գիրք երրորդ)

1827-30, 1831-33, 1874, 1877

Էջմիածին

-

-

-

-

2938

Թէոդորոս Շիրակու­նի, Քրիստոնէական Վարդապետութիւն

1876

Թարգմանչաց Վանք (Գանձակ)

հեղինակը

-

-

-

2939

Ժողովածոյ

1778, 1779, 1782, 1783, 1794-99

Նովիտայ գիւղ ըՌուստաց, Նոր Նախիջեւան

Մարտիրոս Աւետիքով Կաֆացի

-

-

Մարտիրոս Աւետիքով Կաֆացի

2940

Ճաշոց

1658

Կ. Պոլիս

Յովաննէս երէց

-

-

Պետրոս Ապուչեխցի

2941

Խորհրդատետր

1825

Հին Շամախի

-

-

-

-

2942

Մանուէլ Կիւմուշխա­նե­ցի, Կշիռ Որ­պի­սա­ծա­նոյց Ողջունա­գրութեանց Եփրեմայ Արքեպիսկոպոսի

1803

Ս. Պետերբուրգ

հեղինակը

-

-

-

2943

Սարգիս Շնորհալի, Մեկնութիւն Թղթոց Կաթուղիկեայց

1356

Ղրիմ

Խոսրով

Կարապետ քհյ.

-

-

2944

Յովսէփ Վեհապետեան, Պատմութիւն Յով­հան­նու Կարբեցւոյ

1841

Էջմիածին

հեղինակը

-

-

-

2945

Վարք եւ Անցք Կենաց Սիմէոնի Բզնունեանց

1832-41

-

հեղինակը

-

-

-

2946

Պատմութիւն Կենաց Ներսիսի Աշտարա­կեց­ւոյ եւ Օրինակք Գրութեանց Նորին

1814-65

-

-

-

-

-

2947

Բժշկարան

ԺԸ.

-

Անանուն Ա., Անանուն Բ.

-

-

-

2948

Ճաշոց

ԺԳ.

-

Աստուածա­տուր

-

-

-

2949

Օրինակք Գրութեանց Յով­սէփայ Արղութեանց

1786-1792

Աստրախան, Նոր Նախիջեւան եւ Յա­րակից Շրջաններ

հեղինակը

-

-

-

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2950

Գիրք Համարողութեան

ԺԸ.

-

Անանուն Ա., Անանուն Բ.

-

-

-

2951

Օրինակք Գրութեանց Յովսէփայ Արղութեանց

1792-99

Նոր Նախիջեւան եւ այլուր

Յովսէփ Արղութեան

-

-

-

2952

Աւետարան

ԺԲ.

-

-

-

-

-

2953

Պետրոս Բերթումեան, Աղօթագիրք

ԺԹ.

-

-

-

-

-

2954

Աղաւիտ

1791

-

Կարապետ

-

-

-

2955

Ժողովածոյ

1758

Զմիւռնիա՞

Մեսրոպ Գանձակեցի

-

-

Աբրահամ Աստապա­տեցի

2956

Պետրոս Բերթումեան, Աստուածանմա­նու­թիւն

1823

Կարին

Մկրտիչ (աշա­կերտ Գրիգոր Շէքէրճեանի)

-

-

Կարապետ արքեպս.

2957

Աւետարան

1706

Պրուսա

Նիկողոս երէց

-

-

Թումաս

2958

Աւետարան

1665-7

Եղէգայձոր անապատ

Աւետ, Յակոբ Ջուղայեցի

Յակոբ Ջուղա­յեցի

-

Յակոբ Ջուղայեցի

2959

Աւետարան

ԺԳ.

[Կիլիկիա, Սկեւռա]՞

-

-

-

-

 

2960

Աւետարան

1683

[Տափավանք]

Միքայէլ երէց

-

-

Կափավա­նից Սուրբ Աստուա­ծած­նին

2961

Ժողովածոյ

1321

-

Մխիթար Անեցի

Մխիթար Անեցի

Մխիթար Անեցի

-

2962

Ժողովածոյ

1765-73

Էջմիածին

Մարգարէ Աղէկձորցի

-

-

-

2963

Ներսէս Լամբրոնացի, Խորհրդածութիւնք

1822

Կարին

Գրիգոր Շէքէրճեան

-

-

Կարապետ արքեպս.

2964

Կանոնագիրք Հայոց

1562

Կոստանդնու­պոլիս

Յովհաննէս եպս.

-

-

-

2965

Ժողովածոյ

ԺԷ.

(1687ից առաջ)

-

-

-

-

2966

Ժողովածոյ (Գիրք Թղթոց)

ԺԷ.

Կոստանդնու­պօլիս

Ղուկաս երէց

-

-

-

2967

Մարտինոս Պէքանեան, Անալօճիայ

ԺԷ.

-

-

-

-

-

2968

Ղուրան

1848

Շուշի

Մնացական Յօհաննիսեան Յարութիւ­նենաց

-

-

Սարգիս Ջալալեանց

2969

Ժողովածոյ

1733

Գալիպօլի

Խաչկօ Գալիպօլցի

-

-

Ղազար վարդապետ

2970

Կուռնելիոս, Մեկնութիւն Ծննդոց

ԺԸ.

Կոստանդնու­պոլիս

Մարտիրոս դպրիկ Թոխաթացի (Աւետիքով)

-

-

-

2971

Յովհաննու Ոսկե­բե­րանի եւ Եփրեմի Մեկ­­նութիւն Գործոց Առաքելոց

1720

Երուսաղէ՞մ

Խաչքօ Սելիստրացի

-

-

Աբրահամ վարդապետ

2972

Եսայի Նչեցի, Մեկնութիւն Եզեկիէլի

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2973

Եսայի Նչեցի, Մեկնութիւն Եզեկիէլի

ԺԸ.

-

-

-

-

-

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2974

Գէորգ Սկեւռացի, Մեկնութիւն Եսայեայ

1773

Նոր Ջուղա

Գէորգ երէց

-

-

Ստեփաննոս վարդապետ

2975

Գէորգ Սկեւռացի, Մեկնութիւն Եսայեայ

ԺԷ. (1666ից առաջ)

-

Խաչատուր երէց

-

-

Մինաս Բաբերդացի

2976

Գրիգոր Տաթեւացի, Մեկնութիւն Եսայեայ

1741

Տաթեւ

Մեսրոպ քհյ.

-

-

Մեսրոպ քհյ.

2977

Յակոբ Կարնեցի, Մեկնութիւն Երգոց Երգոյն

1782ից յետոյ

-

հեղինակը

-

-

Աբրահամ վարդապետ

2978

Վարդան Արեւելցի, Յաղագս Երգոց Երգոյն

ԺԸ. (1749ից յետոյ)

-

-

-

-

-

2979

Յակոբ Նալեան, Մեկնութիւն Եօթն Խորհրդոց Եկեղեցւոյ

1764

[Կոստանդնու­պոլիս]

-

Սարգիս

-

-

2980

Յակոբ Նալեան, Մեկնութիւն Եօթն Խորհրդոց Եկեղեցւոյ

1764

[Կոստանդնու­պոլիս]

սանք վար­ժա­տան տիրացու Յովհաննիսի

-

-

-

2981

Ժողովածոյ

1738, 1739

Ակն՞ (Բ)

Եղիա Կա­ֆա­յեցի (Ա.), Պօ­ղոս դպիր (Բ), Անանուն (Գ)

-

-

Ադամ վրդ.

2982

Բարսեղ Մաշկեւորցի, Մեկնութիւն Մարկոսի (Հատոր Բ.)

1772-3

Էջմիածին

Յովսէփ եպս. Սանահնեցի (Արղութեանց)

 

Մատ­թէոս վրդ.

-

2983

Անդրէաս Կապա­դով­կացի, Մեկնութիւն Յայտնութեանն Յովհաննու

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2984

Անդրէաս Կապադով­կացի, Մեկնութիւն Յայտնութեանն Յովհաննու

1741

Ատանա՞յ

Սարգիս քարտուղար

-

-

Թորոս Ղրիմեցի

2985

Գիրք Խորհրդոյ Պատարագի

1794

Ս. Նիկոլաոս

Պապայ հաճի Փեթրօ Ձորակցի

-

-

Պապայ հաճի Փեթրօ Ձորակցի

2986

Պետրոս Բերթումեան, Տաղք

ԺԸ.

-

-

-

-

-

2987

Յայտնի Ապացոյց Նոր Հերձուածող Լինելոյ Հ. Միքայէլի Չամչեանց

1852

Նոր Նախիջեւան

Մկրտիչ վարժապետ Եկենեան

-

-

-

2988

Յարութիւն Ալամդարեան, Բանաստեղծութիւնք

ԺԹ. (1824-34 թթ.)

-

հեղինակը

-

-

-

2989

Ստեփանոս Ասողիկ, Պատմութիւն Ժամանակաց

1848

-

Յօհան, Ղազարոս Կ. Պօլսեցի

-

-

-

2990

Յովսէփ Արցախեցի, Գիրք Տեսական Փիլիսոփայութեան

1835

Ս. Յակոբ

հեղինակը՞

Հայրա­պետ Տէր-Յով­սէփեան

-

Պաղտասա՞ր արքեպս.

Հմր

Բովանդակութիւն

Ժմնկ

Վայր

Գրիչ

Ծաղկող

Կազմող

Ստացող

2991

Յակոբ Նալեան, Քարոզգիրք, Հատոր Բ

1765-9

Կոստանդնու­պոլիս

-

-

-

-

2992

Ժողովածոյ

1756

-

-

-

-

Բարսեղ

2993

Ժողովածոյ

1679

Նոր Ջուղա

Ալավերտի դպիր

-

-

Պրն. Ստեփանոս Թօփչենց

2994

Սիմէոն Երեւանցի, Քարոզգիրք

1758ից յետոյ

-

-

-

-

-

2995/Ա

Ժողովածոյ

1707

Պայեազիտ

Մինաս երէց

-

-

պրն. Ամիր

2995/Բ

Ժողովածոյ

1752

-

Մելքոն նորընծայ

-

-

Մարկոս քհյ.

2996

Քարոզգիրք

1854-5

Դաւրէժ

Եսայի դպիր Աւագեան

-

-

Իսահակ արքեպս.

2997

Յովհաննէս Համադանցի, Աղբիւր Բաղձալի

1788

Մարսուան քաղաք

հեղինակը՞

-

-

-

2998

Թովմա Աքուինացի, Աստուածաբանութիւն (Հատոր Ա.)

ԺԸ.

Ղալաթիա

-

-

-

-

2999

Թովմա Աքուինացի, Աստուածաբանութիւն (Հատոր Ա.)

ԺԸ.

-

-

-

-

-

3000

Արուեստաբանութիւն (Քիմիա)

ԺԸ.

-

-

-

-

-

ԺԷ.

ՊԱՏԱՌԻԿ-ՊԱՀՊԱՆԱԿՆԵՐԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԱՂԻՒՍԱԿ

Հմր

ը/կ

Հմր ձեռագրի

Էջ ցուցակի

Լեզու

Բովանդակութիւն

Ժամանակ

Թերթ

Նիւթ

Գրություն

Գիր

1.

2709

62

հայ.

Աւետարան Ղուկասու

ԺԱ.

2

մգղթ

երկսիւն

ուղղգծ երկթգր

2.

2736

236

հայ.

Աւետարան Մարկոսի

ԺԱ.

4

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

3.

2736

236

հայ.

Աւետարան Մատթէոսի

ԺԱ.

4

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

4.

2741

317

լատ.

Սաղմոսք

ԺԴ.

4

մգղթ

երկսիւն

գոթական

5.

2744

327

հայ.

Գիրք Բ. Թագաւորութեանց

Թ.

4

մգղթ

երկսիւն

ուղղգծ երկթգր

6.

2745

331

հայ.

Վկայաբանութիւն սրբոյն կուսին Յուլիանեայ

Ժ.

2

մգղթ

երկսիւն

ուղղգծ երկթգր

7.

2746

337

հայ.

Ճառ ինչ

ԺԱ

1

մգղթ

երկսիւն

ուղղգծ երկթգր

8.

2748

342

հայ.

Աւետարան Ղուկասու

Ժ.

4

մգղթ

երկսիւն

ուղղգծ երկթգր

9.

2750

355

հայ.

Աւետարան Յովհաննու

Ժ.

1

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

10.

2775

483

հայ.

Ճառ ինչ

ԺԱ.

1

մգղթ

երկսիւն

ուղղգծ երկթգր

11.

2776

487

հայ.

Ճառ ինչ

ԺԱ.

1

մգղթ

միասիւն

բլրգիծ երկթգր

12.

2784

557

հայ.

Աւետարան Ղուկասու

Ժ.

4

մգղթ

երկսիւն

ուղղգծ երկթգր

13.

2788

583

հայ.

Աւետարան Հովհաննու

Ժ.

2

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

14.

2788

583

հայ.

Աւետարան Ղուկասու

Ժ.

2

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

15.

2805

697

հայ.

Ճաշոց

Ժ.

2

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

16.

2806

700

վրց.

Անորոշ

ԺԶ.

1

մգղթ

միասիւն

մխեդրուլի

17.

2806

700

հայ.

Ճառ ինչ

ԺԲ.

2

մգղթ

երկսիւն

ուղղգծ երկթգր

Հմր

ը/կ

Հմր ձեռագրի

Էջ ցուցակի

Լեզու

Բովանդակութիւն

Ժամանակ

Թերթ

Նիւթ

Գրություն

Գիր

18.

2811

733

հայ.

Աւետարան Մարկոսի

ԺԱ.

2

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

19.

2816

747

հայ.

Մարգարէութիւն Դանիէլի

ԺԲ.

2

մգղթ

միասիւն

բլրգիծ երկթգր

20.

2818

755

հայ.

Խորանք, Համաբարբառ կանոնք

ԺԱ.

6

մգղթ

երկսիւն՞

բլրգր

21.

2819

757

հայ.

Թուղթ առ Գաղատացիս

Ժ.

1

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

22.

2829

821

հայ.

Աղօթք ինչ, Մասն Ճաշոցի

Ժ.

2

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

23.

2830

825

հայ.

Աւետարան Յովհաննու

Թ.

2

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

24.

2836

841

հայ.

Աւետարան Ղուկասու

Ժ.

2

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

25.

2837

844

հայ.

Յովհան Ոսկեբերան, Մեկնութիւն Մատթէի

ԺԲ.

3

թղթ

երկսիւն

ուղղգծ երկթգր

26.

2839

851

հայ.

Մարգարէութիւն Եսայեայ

Ժ.

2

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

27.

2839

851

հայ.

Յոհան Ոսկեբերան, Մեկնութիւն Յովհաննու Աւետարանի

ԺԱ.

2

մգղթ

միասիւն

ուղղգծ երկթգր

28.

2846

882

վրց.

Յայսմաւուրք

ԺԲ.

4

մգղթ

միասիւն

նուսխուրի

29

2848

900

հայ.

Աւետարան Ղուկասու

Ժ.

1

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

30.

2856

943

հայ.

Աւետարան Մարկոսի

Թ.

1

մգղթ

երկսիւն

բլրգիծ երկթգր

31.

2865

981

հայ.

Աւետարան Մարկոսի

Թ.

1

մգղթ

երկսիւն

ուղղծ երկթգր

32.

2865

981

հայ.

Աւետարան Յովհաննու

Թ.

1

մգղթ

երկսիւն

ուղղծ երկթգր

33.

2877

1055

հայ.

Մատենագրութիւնք Եւթաղի

ԺԱ.

1

մգղթ

երկսիւն

բլրգծ երկթգր

34.

2889

1113

հայ

Աւետարան Յովհաննու

Ժ.

1

մգղթ

երկսիւն

բլրգծ երկթգր

35.

2889

1114

հայ.

Գիրք Ելից

Ժ.

1

մգղթ

միասիւն

բլրգծ երկթգր

36.

2889

1114

հայ.

Մարգարէութիւն Եսայեայ

ԺԱ.

1

մգղթ

միասիւն

ուղղծ երկթգր

37.

2890

1119

հայ.

Ճաշոց

ԺԴ.

1

թղթ

երկսիւն

խոշոր բլրգր

38.

2917

1385

հայ.

Ատենի ժամագիրք

1785

1

թղթ

երկսիւն

տպագիր

39.

2929

1534

հայ.

Յովհան Ոսկեբերան, Մեկնութիւն Մատթէի

Ժ-ԺԱ.

1

մգղթ

երկսիւն

ուղղծ երկթգր

40.

2959

1973

հայ.

Անընթեռնելի

ԺԱ.

2

մգղթ

երկսիւն

բլրգծ երկթգր

41.

2960

1975

հայ.

Վարք Հիպերիքեանց եօթն վկայից

Ժ.

1

մգղթ

միասիւն

ուղղծ երկթգր

42.

2961

1978

հայ.

Աւետարան Ղուկասու

Թ.

4

մգղթ

երկսիւն

բլրգծ երկթգր

43.

2964

1991

հայ.

Աւետարանք Ղուկասու, Մատթէոսի

Ը.

4

մգղթ

երկսիւն

բլրգծ երկթգր

44.

2975

2027

հայ.

Ճաշոց

ԺԲ.

2

մգղթ

երկսիւն

արլն բլրգր

45.

2983

2055

լատ.

Լատինատառ բառգիրք

ԺԹ.

4

թղթ

երկսիւն

լտնտառ շղգր